You are on page 1of 458

Bu Kitabn Y ayn A m a c...

Yaam, kendiniz ve ikerimzle ilgili, alg


ve deerlendirmelerinizi gzden geirmenizi
salamak, varlnzn ilk gnnden itibaren
iinizde varolan gizil gcnz ortaya
karp; bu gc kendiniz ve evrenizdeki in
sanlarn yaama sevinci ve her alandaki ka
pasitelerini arttrmak iin kullanarak,
yakaladnz her m utluluu, ertelemeden o
an yaamanz ve bu sevinci, yaam nzn her
ann bir ncekinden daha renkli klmak iin
kullanmantzdr.

K endinizi gerekletirm eniz ve her yeni


g nnz bir ncekinden daha renkli ve
m utlu klm anz dileiyle...

im yayn tasarm
VE
YEN FZK
Yazan ve Resimleyen

PAUL DAVIES

eviri
MURAT TEMELL

im yayn tasarm
YAAM KTAPLARI - 1
KTABIN Z G N AD I
God and The Ptn/sir?

YAYIN HAKLARI
Bu kitabn Trkiye'de iter trl yayn haklan
Fikir ve Sanal Eserleri Kanunu gereince
im ifayn tasanm 'a aittir.

KAPAK
Mehmet Dilek

D tZ C

Arif-Nurel Naya

BASKI_______

zener M atbaaclk Ltd.

__________ CLT__________
Gvener Mcellithanesi

ISBN No

975-7270-00-8

YAZIM A ADRES

im y a y n ta s a m
P.K . 63 Beyazt
34492 - ST A N B U L
Fax: (0212) 654 21 70
M odem (0212) 654 21 70
NDEKLER
nsz ....................- .......... ....... - ................. ...........- ..................... _ ........ l
Sunu ya da Bir Doru Bin Yanl -------------- ----- - ........- 17

Deien Dnyada Bilim ve D ir i ............. ............ .................................33


1.BLM
Yaratlt_____ ___________ _______ _______________ ___ ______________________ 47
2. BLM
Tanr Evreni Yaratt m ? -------- ------------------------------- ----- - ..... 73
3. BLM
Niin Bir Evren Vardr?--- ----- 105
4. BLM
Hayat Nedir? ndirgemecilie Kar Btnclk......................... 129
5. B LM
Zihin ve Ru h ........................................ .......- ........................... ....................153
6. BLM
Benlik .................................. 179
7. BLM
Kuantum Etkeni .................. - ----- ------------------------------ ---------- 201
8. BLM
Zam an ...................................................... 233
9. BLM
zgr rade ve Determinizm ----------- 263
10. BLM
Maddenin Temel Yaps.................................................. 281
11. BLM
Raslantya da Tasan m ? ........ ........................................... 315
12. BLM
Karadelikler ve Kozmik K a o s ........ ................... ............. ............... 339
13. BLM
Mucizeler ............................................... 361
14. BLM
Evrenin Sonu ...................................- ......... ......................... ................381
15. BLM
Evren Bedava Bir Yemek midir?_________ ................................. 407
16. BLM
fizikinin Doay Kavray.................................................... 415
17. BLM
Kk S zlk .............................................. 435
Notlar ..................................................... .......................... ...... _ _ ................443

Yaknda kacak Kitaplanmz.-------------------------------------- 453


Yayn Listemiz ..................................... :...................................................457
Kitap Sipari Formu................................ ............. - - ....................... 458
Aratrmac, Yazar ve evirmenlere drt ......... ............ 461
ONSOZ
E lli y l nce fiz ik bilim inde acaip birey old u Bilim sel
topluluk arasnda uzay ve m m an, zihin ve madde ko
nusunda garip ve olaanst yeni fikirler ortaya kt. O ysa
bu fikirlerin kamuoyuna yaylm aya balamas olduka ye
nidir. iki nesildir fizikilerin ilgisini ekmi ve ilham verm i
olan kavramlar, vaktiyle insan dncesinde ortaya km
olan byk bir devrimden asla phe etm em i olan sradan
insanlarm dikkatini sanm da cezbediyor.

Bu y zyln ilk eyreinde, ok nem li iki teori ne s


rlm t: Grelilik teorisi ve humtum teorisi. Yirm inci
y zyl fizi in in byk ksm onlardan kt. Fakat yeni fizik ,
fiziksel dnyann daha iy i bir modelinden ok daha fazlasn,
^basit olarak hemen aa vurdu. Fizikiler, gerekliin en
temel grnlerinin radikal bir yeniden frm lasyonunu
gerektiren keiflerini gerekletirmeye baladlar. O n lar, ba
nda saduyuya dnyorm u g ibi grnen, btnyle bek
lenm edik ve yen i yntem lerle konularna bakmay
rendiler, materyalizmden ok m istisizm le daha yakm bir
uyum buldular.

Bu devrimin meyvalar teologlar ve filozoflar tarafndan


yeni yeni toplanmaya balanyor. Yaamlarmn arkasndaki
daha derin anlam aratran ou sradan insan da, dnya ko
nusundaki daha derin inanlarn yenifizik ile ok daha uyum
iinde buluyor. Fizikinin bak as sosyologlar ve psi
kologlar arasmda bSe sempati topluyor, zellikle konularma
halistik (btnc) yaklam savunan kimseler arasmda. M o
dem fizik zerine verilen dersler ve konumalarda, temel f i
ziin, insan ve onun evrendeki yeri konusunda, yeni bir de
li
erlendinneye iaret etmesine kar byyen bir hassasiyeti
sezmitim. Varolua ikin - Evren nasl yaratld ve nasl
sona erecek? M adde nedir? Yaam nedir? Zihin nedir? -g ib i
derin sorunlar yeni deildirler. Yeni olan ey, sonunda onlar
cevaplamann sn n zerinde olm am zdv. Fizik bilimindeki
b artc bekleyi, yalnz yeni fizikte deil, ayn zamanda
onunla yakm ilildsi (olan) kozmolojide de baz olaanst
yeni ilerletmelerden ileri gelir.

ilk nceleri, btn yaratln birleik bir tanm kav


raym zn iinde olacakt. H ibir bilim sel sorun evrenin
nasl varla geldii konusundaki bilmeceden daha yldrc
ve daha temel deildir. B u, herhangi bir doa st katk ol-
maksztn ortaya kabilir m iydi? Kuantum fizi in in 'hiten
hibirey km az eski a varsaym na k yolu salad
grnyor. Fizikiler im di 'kendini yaratan evren ko
nusunda konuuyorlar: kendiliinden varolua kan bir
kozmosda, ekirdek alt paracklar gibi pekok ey, bazen be
lirli yksek enerji srelerinde hibir yere sramazlar. Bu
teorinin doru ya da yanl ohcp olmad konusundaki a y
rntlara ilikin sorun o kadar nem li deildir. Am a btn
yaratda ikin bimsel bir aklatmay kavramann im di
mmkn olmas nem li bir eydir. M odem fiz ik Tanry ta
mamen ortadan kaldrm im dir?

Bu kitap din konusunda bir kitap dedir. Dahas, n


celikle dini yaynlarn yapld kottu zerindeki yeni fizi in
etkisi hakkmdadr. zellikle, ahlki sorunlar ya da din de
neyimleri tartmaya girimedim. Bu bir bilim kitdbtda de
ildir. Bim ve onun daha geni karmlar hakknda bir ki
taptr. Kamlmaz olarak ara sra baz bilim sel ayrtntan
dikkatli bir incelemeyle aklamak zorunludur, fakat bilimsel
tartmalann herbirirtin sistematik ya da tamam olduunu
ne srmedim. O kuyucu birtakm zdtrap verici matematik
hesaplar ya da zel bir terminolojinin ipleri arasnda olduu
dncesiyle yldmlmayacakt. M m kn olduu kadar, ok
teknik dden saknmay denedim.

12
Kitap ilk olarak, ateist (aetheist) ve inanan her Ha kesim
iin, bilim e ilikin ncesiz bilgiyle, genel okuyucu iin ta
sarland. Bunun yanm , gerek bilgine yarar deerlerin
bir ksm n da iine aldn um uyorum . zellikle, koz
m olojinin k ncelerifilozoflarn ve teologlarn dikkatini ek
m i olduu konusunda son zamanlarda yaplan a
lmalarn bir ksm na inanm yorum .
Bu kitabn anakonusu, varoluun Drt B iiyiik sorusu
adn verdiim eyi ierir:

N iin doa yasalar byle olduu gibidir?


Evren niin onu oluturan eylerden ibarettir?
Bu eyler nasl ortaya ktlar?
Evren, organizasyonunu nasl baard?

Kitabn sonuna doru, bu sorulara deneme kabilinden ve


rilen cevaplar ortaya kmaya balar - cevaplar fizikinin do
ay kavray zerine dayanr. Cevaplar btnyle yanl ola
bilirler; ancak fizie onlar salamak iin esiz derecede bir
imkn tanndna inanyorum. Garip grnebilir, ama bana
gre bilim, Tanr'ya ulamada dinden daha kesin bir yol sunar.
Doru ya da yanl, bilim nceleri dini sorunlarn ciddi olarak
aresine baklabildii noktaya, gerekten ilerlemi bir olgudur ve
kendi kendine, yenifiziin geni lde uzmanlk gerektiren so
nularna iaret eder.

Kendi d in grlerim i darda tutmaya alm ol


mama ramen, batan baa fiz ik hakkndad sunuum ka-
nlm az olarak kiiseldir. phesiz ki, ou izdalanm , iz
meye altm sonulara serte kar kacaklardr. O nlarn
grlerine sayg duyuyorum . Bu sadece, bir insanm evreni
algaydtr; bakalar da vardr. Kitab yazmamdaki mo
tivasyonum , gzn eriebildiinden daha fazla bir evrenin
varolduuna inanm andr.
P a ul Davies

13
SUNU YADA
BRDORU BN YANLI
(Mucit Ottnk Veritas)
YEN FZK KAVRAMI

Yzyln banda M . Planck tarafndan ortaya atlan K u-


antum fiziinin temelleri ve daha sonra A . Einstein'n ne
srd genel ve zel relativite (grecelik) teorisi, Newton f i
ziinin yerini almaya balad. Nevtoncu paradigmann ye
rini fizikteki iki byk devrim in alm olmasyla yeni fizik or
taya kt. Yeni fizik anlay, Nevton fizi i ve onun
dayand zaman ve mekann mutlakl fikrini kknden
ykt.

Grecelik teorisine gre, uzay boyutluydu ve zaman


ondan aynhnayan drdnc bir boyuttu. H er ikisi birden
uzay-zaman denilen drt boyutlu sreklilii oluturuyorlard.
Yani zamann evrensel ve srekli olduu kolayca ne s
rlemez. Gzlemlenen bir olaya gre farkl hzlarda hareket
eden farkl iki gzlem ci, ayn olay deiik olarak farkl za
manlarda alglayacaklar. Bylelikle bir gzlemci iin ayn
anda oluyorm u gibi grnen olaylar baka bir gzlemci iin
farkl bir zamanda ortaya kyor olacakhr. B u da uzay ve za
mann mutlakln yani her yerde, her zaman ayn deimez,
eilmez, bklmez olduu inanan ykar.

Uzay-zaman kavramlarndaki bu deiiklik, doay ak


lamak iin kullanlan btn kavramlar da deitirdi. Bu de
iin in sonucu olarak, ktlenin enerjinin farkl bir biimi ol
duu ortaya kt. Ktle adeta donmu enerjidir. Einstein
bunu E=m c2form lyle, yani enerjinin, ktle arp k h
znn karesine eit olduunu gsterdi. Buradaki sabit k h
zdr
Yerekim g c n n uzay-zam an bkme ya da eme
zellii vardr. Bu klid geom etrisinde im kanszdr. Bu
17
yzden E instein, onun yerine Reim ann geom etrisini be
nim sedi Bu geom etrik model eilm e veya bklm eyi ie
rebiliyordu.
Yeni fiz i i oluturan Kuantum teorisi ve Grelilik te
orisi fizikilerin gereklie olan bakn byk lde de
itirdi. Uzay-zam an, madde, neden-etki kavramlarnda
ok kkl deiim lere neden olm utu. O luan bu yeni
dnya gr organik, btncl ve ekolojik gibi terimlerle
nitelendirilebilir. Buna sistem ler gr ad da ve
rilmektedir. Yeni fiz ik bu ve birok bakmlardan D ou D
ncesinden etkilenm itir. D ou dncesi daha yen i yeni
anlalmakta olduu iin bu etki sradan izleyiciler iin be
lirgin deildir.<V
Eski teoriye ilikin olarak blnemez, paralanamaz b
tnlk anlay yerini paralanabilir hatta dnebilir
madde kavramna brakmaya balamtr. M addenin iki ya
psndan (dalgack/parack) maddenin enerjiye d-
nebilirlii yapsna (atom enerjisi), iki u boyutlu bir
evren anlayndan 4-5... boyutlu evren anlayna geildi
"M adde v e zih n in y a p la n arasndaki g zle g r l r
b en zerliklerin , in sa n b ilin cin in g zlem s reci s
rasn da v e gzlem len en o la y la rn z ellik le rin i b y k
apta b elirleyen a to m fiz i in d e , in sa n b ilin cin in ok
n em li ro l o yn a d n n b ilin m esin d en bu ya n a , yle
p ek a rtc olm a m a s gerekirdi b izim i in . U zu n v a
d e li so n u la n olacaa benzeyen K u a n tu m kuram n n
b ir b a ka n em li k a v ra y d r bu.<1
2> Yeni fizik bununla
birlikte Kartezyen Paradigmann mutlak, sabit deimez
evren anlayn da deitirm itir, insan bilinci ile mad
denin konum unu deitiren bu anlay, bilgi kavramnn
anlam ve nem ini de farkl konumlara oturtm u, insan,
evren ve onlarm kendi ilerindeki ilikilerine de yeni katklar

(1) Dou Dncesi ve fin g ir etkileimi iin baknz, F.Capra, Fi


ziin Taosu, Artan Yaynlan, 1990sL
(2) F. Capra Bat Dncesinde Dnm Noktas, nsan Yaynlan,
1989lst
18
yapm tr. "E vren in , b irbirin e r l b ir ili k ile r a o la
rak k a p ra n , m odem fiz i in gndem e g etird i i en
b y k ik i k on u dan b irid ir. D i er k o n u , k o zm ik am ,
a slm d a d in a m ik old u u n u n fa rk n a v a n lm a std r." 0)
Kar paraak anlay da bu deurim in en nem li et-
kHeritdendir.

BOOTSTRAP HPOTEZ
Bu kitapta vurgulanan temel konulardan biri de budur.
Bu hipotezi ortaya atan Geoffrey Cheu'dir. O n u n bu
adm , Kuantum fiz i i ve Relativite teorisinden sonra en
byk devrim ci admlardan biridir. Bu teori Kuantum me
kanii ile grecilik teorisini daha kapsam l bir teori iinde
birletirir. "B u teo ri a to m a lt m a d d en in hem k u
a n tu m , hem de r e la tiv is tik y n le r in i en so n s -
m rla n n a k a d a r u za d r v e a ym za m a n d a tem el b i
lim d e , B a tl y a k la m la r n tm nden ra d ik a l b ir
k o p m a y te m sil e d e r."
Bootstrap hipotezine gre doa, m addenin temel yap
talan g ib i temel birim lere indirgenem ez, fakat btnyle
i tutarllyla anlalm as gerekir. "N esn eler, k a r lk l
o la ra k tu ta rl ili k ile r i sa y esin d e a y a k ta d u ru rla r v e
fiz i in ta m a m n n , b ile en lerin in b irb iriy le v e k en d i
k e n d ile riy le tu ta rl o lm a la r gere in den k a rlm a s
g erek ir. B o o tstra p fiz i in in m a te m a tik se l a ts S -
m a trik s te o risi a d y la b ilin ir , O , S -m a trik s (ya d a sa
lm m a trik si) -k i a slen 1940'larda H eisen b erg ta
ra fn d a n n erilm i v e so n o n y lla r d a id e a l o la ra k k u
antum m eka n i i ile re la tiv ite te o risin in ilk e le rin i
b irle tirm eye e lv e r i li o la n k a rm a k b ir m a
tem a tik sel y a p iin d e g e li tir ilm i tir k a vra m n a d a
ya n m a k ta d r. " W1 2

(1) F. Capra A .g.e. (Ad geen eser)


(2) F. Capra, Yeni Bir Dnce, s59 vd.
19
Booistrap hipotezi, genel bir doa felsefesi gelitirm ek
iin kullanlm tr. "B u b o o tsra p fe ls e fe s i, m adden in
tem el y a p ta la n fik r in i terketm ekle y e tin m e y ip ne
o lu rsa o lsu n h i b ir tem el b irim in -te m e l sa b iteler,
y a sa la r v e y a d en klem ler- o lm a d m d a k a b u l ed i
yo rd u . M a d d i evren , d in a m ik b ir k a r lk l o la y la r
a e k lin d e g r lm ekted ir. B u a d a k i herhangi b ir
blm n zellik le rin d e n h ib iri tem el n ite lik te de
ild ir, onlarm h epsi dier b lm lerin zellik lerin d en
k a rsa n tr v e k a r lk l ili k ile r in to p y ek iin tu
ta rll btn an y a p sn b elirler. t7)
M addenin ne kadar blnrse blnsn, bir temel par
asnn olm ad, herhangi bir blm nnde dierlerinden
daha temel olm ad ve birbiriyle rl olaylarn devingen
a olarak deerlendirilm esi gerektii fik ri Budizm den kay
naklanr. H er ne ad altnda olursa olsun doay temel bi
leenlerine ayrma dncesi A n tik Y u n an d an kay
naklanr. Bu dualiztn (ikicilik) dncesi halen Bat
dncesinin de en temel karakteristiklerindendir. O ysa va
rolan hereyi ayn sanatnn elinden km bir sanat eseri
ve birbiriyle ilikili grmek de D ou dncesinin ka
rakteristiidir.
Kurucusu Cheu/'a gre booistrap teorisi, Kuantum te
orisinin temel tikelerini, makro dzeydeki zaman mekan an
laym z ve hatta insan bilinci anlayunz ierir." M a n
tk sa l ada n u n ok ta la ra g t r len b ootsra p
ta sa rs, ta b ia tn tm dier z e llik le rin in y a n sra b i
lin cin v a rl m n b t n i -tu ta rh l ' i in zo ru n lu o l
duuna ia ret eder, der Chew " Chev, zaman ve me
kana birbirine eklemlenmi eyler gibi bakar. Z a m a n
m ekan s re k lili i d iye b irey y o k tu r. Z a m a n m ekan ,
d en eysel a y g tla rla b a la n tl o la ra k m akro p la n d a
i in iin e g irer, bununla b irlik te m ikro p la n d a b ir
zam an ve m ekan s reklili in d en h ib ir eser y o k tu r.

(1) A,g.e. (Ad geen eser)


(2) F. Capra, s.73
(3) A.g.e. (Ad geen eser)
20
Boolsrap teorisi, fizikte yen i ufuklar aan bir teoridir.
Yalnzca fizikte deil, bilin konusunda da insanlara yeni
bak as kazandryor. B ir de H olistik (btnc) gr
as evrenin, insann, ksaca varolan herejin anlam n ve
iliki am belirginletirerek zenginletiriyor

BLM KARISINDA BLMC


Baka alanlarda,olduu gibi, i onu yapandan ayrlmaz.
Bu bakmdan, bilim i bilim cinin yapt i olarak tammlamak
daha gereki bireydir, ama birtakan saplantlar da ser
gilemek gerekir.
Bilimadamlar bilimin gerekten ne iin olduunu
bilmezler. "Kendi iin" kovalanan "saf" bilim ve in
sann maddi kar iin kovalanan "uygulamal"
bilim terimleriyle dnrler. Sadece uygulamal bi
limin sayldm, eer varsa "saf" bilimadamlarmm
fildii kulelerin insanlar olduklarn dnrler.
Byle dnmekte tamamen hataldrlar ve esas me
seleyi karrlar. Bilimin ilk amac Tanr hakknda
bilgi edinmek, O nun eserleri yoluyla O'na hayranlk
duymakttr. Eer bilimadantlan ilerine bu adan
baksalard, bilime tapnmay brakrlar ve daha iyi
bilimadamlar olurlard. Ve bilim hakknda rastgele
bir mizah anlay gelitirirler, bu da onlar bu kadar
ok kez, bu kadar gln olmaktan kurtarrd." m
aklm yitirm i insanlar evrelerine baktklarnda bizi
tehdit eden kargaadan baka birey grmenekte. Tanrnn
ld ya da var olmadndan, bizim de mah
volduumuzdan kayg duymaktadrlar. nk byk bi
linm ezlikten hibir el, insanl kendi yanlyla bana sar
d ktlklerden kurtarmak iin ortaya hnad, onlar da
bu kurtarc elin varolm adn dnyorlar. Tanr is
teseydi, gezegenimizdeki btn ktlkleri bir anda iyi
li) Anthony S tenden, Bilim Kutsa] Bir inektir, s.147, st.1990.
21
letirebilirdi A m a bu, bizi otomatlara ya da iyi biim ve
rilm i meleklere dntrm ekle eanlaml olurdu. nsan eer
bir gn Tannnn ltfuna kavumak durum undaysa, oraya
kendi zgr iradesiyle ulamaldr. Bunu baaracann en
salam, teminat ise, ondaki ilahi kvlcm n varldr, in
sann yreinde um ut ve iyi niyet g ibi, bizi aldatmayan ses
ler vardr ve bu seslen yeniden iiteceiz!
... Toplumsal skmti, ekonomik kayg, siyasal kar
gaa, btn bu ktlkler eninde sonunda, dnyadaki
manevi bilgi eksikliinin fizik sonularndan baka bir-
ey deildir. Oysa bugnk dnyann bu byk sknts
Tann'ntn dn zaman olarak da grlmelidir. 20. yz
yl tarihi bu olguya tam bir aklk getirecektir. M
K ilisenin inanan hristiyanlar ve dier insanlar zerine
uygulad baskc din, kilise dini ile ona (zulme) kar
kanlarn, dnr, b ilim ci......... ilk kar kta reformasyon
ve rnesans, Fransa'nn ihtilali alarnda birbirinden ay
rlm yordu. O luturduu bilim dini ile Bat 6-7 y zyld r bu
savan m eydandr ve zellikle bu yzylda bilim dini bu sa
vata galiptir. Bilim dini m ensuplarnn ibadeti olan tek
noloji ise daha tehlikeli bir konum arzederek dier din men
suplarn da etki altna, alm tr. O nlarn hayatn ve
inanlarm byk lde etkilemitir.
K ilise........................................Laboratuar
R a h ip ...................................... Bilimadarm
ibadet.............................. Teknobji
D in ........................................... Bilim
D in adam yetitiren Bilim adam yetitiren
yer: K ilise ..............................yer: niversite

Dekan, rektr gibi unvanlarn kiliseden alnd da


birgerektir. Fransz ihtilaliyle ortaya konulan din, ki
lise benzeri ama onun anti tezidir.
(1) Paul Brunton, Secret Patt, s.178
(2) Bu konunun en gzel rnei olarak MEB. tarafndan yaynlanm
olan, A-Comte, Poattvtzm ilmihaline baklabilir.
22
Bilim ve dininin dili, neden latince Yunancadr?
D in ne olacak diye sorabiliriz? Fiziksel dnyann ay
rntl yaps zerinde pek geerli olmad iin dinin yeni
yaantmzda yine de yeri vardr. D ine duyulan ilg i daha
ok u zor soruyla balantldr. "E vren in va rolu u n u n
sebebi n e d ir?" B u soruya bilim asla cevap veremez; yal
nzca bilinm eyen bir Tanr kavram zerinde dolar. th

TANRI ANLAYII
Batl bilimadam ve dnrlerin en byk ya
nlglarndan biri kiliseye kar karken, hl din veya inan
konularn onun boyunduruunda zannediyor olmalardr.
Kiliseye kar ktklarndan Tanry da inkar ediyorlar,
yoksa Tanry inkar ettiklerinden kiliseye kar kmyorlar.
K ilisenin bu ynden de sren etkisi, ateizm i k
rklemekte ve bir din dm anlarn, kendi iinden ve sa
malklar yznden tretmektedir. Ateizm in bir kayna da
H ristiyan ve Yahudi inanlardr.
Tanr, yeryzndeki ktlkleri gc yettii halde,
niin engellem iyor?
n sa n ken d i ya p t n d a n soru m lu du r, in sa n n ya p
t n d a n T an r soru m lu d e ild ir. K t l en gellem ek,
in sa n n ya p a m a ya ca b ir ey d e ild ir. O ha lde so r
m a k la z m , in sa n g c y e tti i halde yery z n d ek i k
t l k leri n iin en g ellem iyor? n sa n k t l k ya p m a ya
m ecbur m u ? n sa n lt t v e d o a y y o k etm ek i in bunca
sila h la r g e litiren a k l ve gce sa h ip o la n in sa n ,
bunun a k sin i ya p m a , y a n i in sa n v e d o a y g elitirm e
gcne sa h ip d e il m i? Tanrt h i b o zu lm a m taze
^ y e n i, e l dem edik b ir d n ya verm edi m i? n sa n onu
y o k etm ek i in n iin bu k a d a r b y k g a yret g s
teriyo r. A k s in i isterse ya p a m a z m ?

(1) Prof. Dr. John Taylor, Sper Minds, An. enquiry into the par-
anormal, s. 169
23
Tanr olm ann gereklerinden biri de, onun bizim tabi ol
duum uz yasalara tabi olmamasdr. A k si takdirde ya bizim
gibi insan olurdu ya da spermen. Bat dncesinin Tan
rya ilikin yanllarndan biri de Antropom orfizm dir. Re
sim de, sanatta, iirde, dncede her yerde Tanr insan g i
bidir. yle davranr, pek fark yoktur. Buna byle inandr.
A n tik Roma ve Ym an tannalt H ristiyanlk da yaamay
srdrr. Yani H ristiyanlk ve Yahudilik monoteist deil
politeist ve panteist dinlerdir, zellikle azizlerin konum u,
panteonun tanrlarndan pek farkl deildir. Sadece isim ler
deimitir. Oynanan rol ve ierikayndr.

Tevrat ve Incil antropomorfiktir. Burada Tanr, Rabb,


Yehooa antropomorfik gr asndan deerlendirilir.
O nun iin Yehova, Yahb (Ism il) ile greir ve ona yenilir.
Ksaca, Tanr Tevrat ve Incil'de sperm endir, baka bir ey
deil. Bm da Roma ve Ym an'm Tam anlay etkisi varr.
nk Tanrlar ya n insan yanT anr niteliklere sahiptirler.

Bu kitap T annnn varln ispatlamak iin yazdm bir


inceleme deildir. Yeni fizi in ortaya koymu olduu kav
ramlar ve salam olduu bak atsmdan yaralanarak
Tanr kavramna yeni bir bak getirm e denemesidir. N i
tekim D avies, bu amacn; bilim in Tanrya ulamada H ris-
tiyan ve Yahudi inanandan daha iy i bir yol sunduu sa
vyla dile getirir.

Sadece Tanr kavram deil, beraberinde artrd din


kadar yaratl, zgr irade, evrenin sonu, m ucizeler, insan,
ruh, beik gibi dinin ve felsefenin alanm dolduran kav
ramlar konusunda yeni fiziin syleyecei eylerden bah
seder. Bundan nce benzer admlar ortaya atlm tr: opra
- Fiziin Taosu, Necdhan - in bilim i, Hersenberg - Fizik ve
Felsefe, Edington - F izik te Felsefe...vd.

D avies'in baz iddialar tamamen bolukta, kalyor,


iinkii onu temellendiremiyor, aslmda iinde bulunduu pa

24
radigmann kurallar ve yasalar erevesinde bu da m m
kn deil ya.

ocua gre annesi son derece kuvvetlidir. O n u ge


rektiinde cezalandrr, dver fakat bunlardan hibiri ona
acmasna, yardm c olnasm a, onu sevnesine hatta onun
iin hayatn bile tehlikeye atmasna engel deildir O
zaman, bir insan yavrusuna byle davranabiliyor, yani hem
sevip hem cezalandtrabiliyor ve bu niteliklerin onda ayn
anda bulunm as bir eliki yaratm yorsa, Tanr niin hem
merhametli hen cezalandrc olmasn.

A slnda bu eliki gibi grnen nokta Yahudi ve H ris-


tiyan Tanr inancnn atmasndan kaynaklanyor. B ir
yanda insanlar sevin onlar affedin diyen Incil'in Tanrs,
bir yanda Yahudilei srekli cezalandran, Tevrattaki Kral-
Tann Yehava. N iin hep Yahudileri cezalandrm olabilir.
Sonra Isa'y gnderip onlar balamaya alm ?

KCLN YANSIMALARI
Siyasi ve toplum sal alanda laiklik, zellikle bilimcilerde
gzlenen grecelik sa-sol, liberal, sosyalist, faist-kom nist
din boyutuna kar mutlakdm reddi deerlerin gzden
dm esi ikiciliin yansm alardr.
Bat dncesindeki dualizm insan ruh madde diye
ayrm , alara gre birine arlk verm itir. Bu D es-
cartes Paradigma, K ilisenin yapt ruhun z
grletirilm esi ad altnda kiliseye kulluktur. Kom nizm in
yapt sosyal eitlik adma devlete kleliktir. Liberalizm yap
t hr teebbs, serbest rekabet adna paraya kulluktur.
D avies, Tanry tanmlama konusunda fizi in ortaya
koyduu gereklerle, H ristiyan inanann savlarm kar-

25
latrm a ile H risttyan inancm adeta dzeltm eye alyor.
Fakat arlkl olarak, yenifizi in kavramlar ve ortaya koy
duu sonulardan hareket ediyor.

B ilim d e , b ilim cile r ken d i id e o lo ji v e in a n la rn a


uygun teo ri r e t ir le r B u n u n en belirgin rneklerinden
biri Duraan D urum teorisidir. Bu teori, kurucularm n ate
ist ve m ateryalist olmalarndan dolay, eurenin sonsuz,
dk entropi maddenin srekli olarak kendini yaratt
varsaym nn peinen kabul zerine dayanr. (Bkz. 2.
blm) Bu kabul eurenin lm , kmesi, ksaca din in k
yamet olarak ne srd olguyu dta brakmaya ynelir.
Evrenin genilem esiyle oluan boluk, maddenin srekli
kendini yaratmasyla bir tr feedback mekanizmasyla den
gelenir. Bu maddenin srekli yaratl teorisiyle F .H oyle,
Tanry yaratln, kozm olojinin dnda brakmaya alr,
ite kiliseyle atmann verdii sonulardan biri. Batda r-
nesansla ortaya kan bilim -din atmas kilisenin vic
danlar, dnce ve a h i zerinde egem enlik kurma gay
retinden kaynaklanr. 1789 Fransz deoriminden sonra
reforme eden din sonradan pek tutulm az. A y n ne
denlerden New ton ve K a n tin ngrm lerine dayal olarak
kilise de zaman ve mekann m utlak olduunu deiip bo
zulm adn, dnyann merkez olduunu kabul ediyordu,
ite bilim in, bilim cilere gre olan doas

DNNKONUMU
D inler alarn deimesiyle baa kamasalard, zel
likle gnm ze kadar varlklarn srdrem ezlerdi. Bunu
salayan e de ilerinde tadklar insancl yn ve bil
geliktir. Bu iki nitelik alarm deim esiyle yitirilm edike -
gnm zde dine dnk yaand gibi- varlklarn sr-

(1) Ayrntl bilgi iin T.Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yaps, adl kitap.
26
drecekkrdir. Scientology, moon vs. gibi birok yeni dinsel
edan, Yehova hareketi hristiyanln amazlarnda domu
eylerdir. Doudaki dinler hem eski ve yaygndrlar hem de,
byle daha ok insan smrmeye ynelik dinsel akmlara
meydan vermezler. Douda bugn, yeni dinler deil yeni ide
olojiler hakimdir ve toplumsal tabanda karklanm bul
mulardr, ama bunlar da kken itibariyle eskiye dayanrlar.

D inin iindeki bu bilgelik ve insancllk nitelii, dinin or


ganize olmasyla yitm iir. rnein kilise, dini organize edip dev
letletirerek halk zerinde bir basla arac haline getirmi, bu du
rumda dine kar rresanstan beri birok kar akonm
gelimesine neden olmutur. Bu organize olma ve-
kurumsallama dinin asl niteliini bozm bir edir.

Kozm olojik kant iinde gzlem lediim iz udur. Sebebe


bal olarak var olan eyler, maddi ve gzlem lediim iz ey
lerdir, buraya bal olarak gzlemleyemediimiz ve manevi
eyler dediim iz varlklarn da gzlem lediim iz eylerle ayn
yasalara tabi olmas gerektiini nerden biliyoruz? Gnein
her sabah doduunu, doan her insann ldn; ksaca
var olan hereyin bir sebebinin olmas gerektiini biliyoruz
(Buna nedensellik ad verilir) fakat, var olan kelimesinin
iini sadece bizim bildiim iz varlklarla (doal, maddi,
insan, hayvan, bitki, gezegenler) doldurabiliriz. Fakat, hak
knda varlk olarak deil, sfat olarak birka ey bildiim iz bir
varl bu nedensellik yasasnn zincirleri iine nasl so
kabiliyoruz? B u apak zihnim izin bizi yanltm asdr. Tpk
R ussell'in u karm gibi, "va ro la n h er in sa n n b ir ba
b a s v a rd r. F a k a t aka in sa n rk n n b ir b a b a s y o k
tu r." Burada karm, mantk ve nedensellik asndan yan
ltr. Fakat iin baka bir boyutu var; bilim sel ideolojik
boyutu, bu boyut m ateryalist, D a m in ist evrim ilkesidir ve
R u ssell' bu sonuca zorluyor. Yine de u n u iddia edebilirler,
varsa o kim ? D in buna cevap veriyor fakat bimin verm esi
im kansz, sadece varsaym lar ne srebilir, tpk ilk yaratl

27
patlamasn laboratuvara sokatnaytmtz g ib i Burada bize
ne kalyor, yani ispatlanmas bilim adamlar iin de m m
kn olmayan bir eyi ya kabul ederiz ya da reddederiz. Bu i
bilim in yapaca birey deil ama, bilim ciler burada inanan
konusuna girdiini savunduklar eye ilikin hkm veriyor
ve bilim sel ideolojilerine -ki bu ideoloji kilise ve din adna
tensil edilen hereye karttr- bal olarak aklanamayan
eyi yok saym ak, o konuda susm ak deil.

Tanr zaman ayor ve bylece gelecei biliyorsa niin


ktye kar sava ya da insann geliim i hakknda kay
gldr.

Tanr fizi in konusu deildir, metafiziinde deil. Te


oloji (Tanr bilim i) tamamen nyarg ve kurgulardan olu
m u bir bilim dir, nk bilgi ve belgeye dayanmakszn in
sann kendi akl ve bilgisiyle yaratan kuatmaya,
tanmlamaya alyor. B ir makine onu yapan ustasn ta
nm lam ayabilir m i? Bir deniz bir bardaa sar m ? Tanr
kendini bildirdii kadaryla bilinebilir, bundan ne fazla ne de
az. Bat dncesindeki Tanr anlaynm antropom orf (in
sana benzer) oluundan dolay bir takm paradokslar do
m utur. insani eylem ler yapan Tanr, nasl bir varlk olu
yor? Bu eylem ler zaman iinde olduundan zaman yaratan
byle Tanr olur m u, olur diyenler H ristiyan, olmaz diyenler
ateist olm ular. Burada ateistler H ristiyanlara gre bir adm
ileideirler. A m a Tanrnn insana benzemiyor olm as, onun
yok olduunu gstermez, ite bu da gsteriyor ki, bir yanl
hibir zaman doru olmaz, onu atmak gerekir. H ristiyan
Tann anlaym n arpklklarn dzeltmek m m kn de
ildir.

14. Blm de, pheci ve inanan arasndaki tartmada


phecinin H z lsa ile ilg ili sylediklerinde hakl olmas H ris
tiyan inan ilkelerinin oluturduu iinden klm az e
likiyi zetliyor.

28
Tanr, insan eylem lerine mdahale ederse, insann
zgr iradesinin ve sorum luluunun ne anlam kalr? Bat,
H ristiyanlm n sevgi Tanrs e Yahudiliin Cebbar Tan
m arasnda skm kalm tr

Eskinin ok tan n a inanandaki tanrlar bugnn uzay-


llan olm u, tamamen insan (yan insan, yan Tam ) ol
mulardr. Kitnse kalkla uzayhlann ve ufonotlarm to-
runlanm z olduunu sylem iyor, evrenin genilem esi ve
maddenin k hzn aamayaca grleri asndan kim-
bilir belki bu dorudur.

eviri m etninde Scientist kelimesinin Trke karl


olarak bilim ci kelimesi kullanld. Kavram larn daha iy i an
lalm as iin kavramlar szl eklendi. Zor ve etrefil bir
konuda elden geldiince anladr olmaya alld. Btn
bunlar bimz olsun baarabildiysem kendim i m utlu sa
yarm . H er tiirlii ciddi eletiriyi, bu ve benzer konudaki
bilim yazsnn geliim i asndan deerlendirilmek zere a
balarmz vardr. Bu konuda, sayn okuyucularn yardm ve
eletirilerini bekliyoruz.

M urat Temelli
B ursa 1994

29
T E K N K T E R M L E R H A K K IN D A N O T :

M ily a r kelim esi bin m ilyon anlam nda kullanlr.


Arasra ok byk ya da kk sa yla n kaydetmekte
" n n K a t la n " ksaltm asnn kullanlm as uygundur.
M esela, 106 bir m ilyon u , 109 bir m ilya n , 104 m ilyonda
M ri, 10~9 m ilyarda biri gsterir.
V ,

I I t
DEEN DNYADA
BLM VE DN

"Bilge adam din ve bilimin teorileri ile davranlarm ye


niden dzenler. "
J.B.S. Haldane

"Gnein merkez ve hareketsiz olduu yanl fikrini ta


mamen brakyor ve Kutsal Bro(') tarafndan herhangi
bir biimde ad geen doktrini tutmak, savunmak ya da
retmekten Kutsal Bro tarafndan yasaklanm ol
duum i in ....................... zikedilen hatalar ve batl fikirleri
ve genel olarak Kutsal Kiliseye kar olan btn hatalar
ve sapk mezhepleri yeminle inkr ediyor, lanetliyor ve
nefret ediyorum . . . "
Galileo Galilei.

Bilim ve din insan dncesinin iki byk sis


temini temsil ederler. Gezegenimizdeki insanlarn
byk ounluu iin din, ilikilerinin idaresi ze
rinde egemen olan bir etkendir. Bilim insanlarn ha
yatlar zerine etki ettii zaman, entellektel d
zeyde deil, ama pratik olarak teknoloji yoluyla etki
eder.
Halkn ounun gnlk yaantsndaki dini d
ncenin gcne ramen, hite hesaba kablma-(*)
(*) Kilise.

33
TANRI ve YEN FZK

m alarna g re, kalplam bir role ind irgenen d in ile


k u ru m !an rru zn ou p rag m atik o la ra k o rg a n iz e e d i
lirler- rn e in In g iliz k ilisesin in an ay asal k on u m u
b yled ir. stisn alar v ard r; rland a v e srail y a sa l a n
lam da d in i d ev letle r o lara k d e im ed en kalrlar.
O ysa fslarrun d irilii, politik v e so sy al karar v e rm e d e
d in in etk isiy le g id erek y k seliy or.

Bilim in baan v e etkisinin ok belirgin olduu sa


nayilem i dnyada, belli bal dini kurum Jara ba
lanm ada keskin bir gerileyi varolagelm ilir. n
giltere'de, im d i sadece nfu sun kk bir yzdesi
dzenli olarak kiliseye d ev am etm ektedir. Bununla b ir
likte, kiliseye d evam etm enin gerilem esinin, bilim ve
teknolojinin ykselen grafiine dorudan yklenm esi
gerektii sonucuna varm ak bir hata olacaktr. Geleneksel
Hrisdyan doktrinlerine kar km ya da kasaca bil-
m em ezlikten gelm i olsalar bile, kiisel hayatlarnda pek
ok insan, d nya konusunda dini olarak snflanm
derin inanlarna hl sadktrlar. V e herhangi bir bilim d,
din halkn bilincinden uzaklatrlm olsa da, a k la bi
limsel dnceyle yerinin kesinlikle deitirilem em i ol
duunu dorulayacaktr. n k bilim , pratik d z e y
de, btn hayatm z zerindeki b y k etkisine ram en,
ayrcalkl bir din olarak halkn geneli iin, aklda tu
tulmas zor v e eriilm ez gibidir.

B ilim , tek n o lo ji a racl y la g n l k y a a n tm z


y le rad ik al o la ra k d e itirm i k i, g e le n e k se l d in
lerin a d a kiisel v e to p lu m sa l so ru n la rla b a a k
m ad a h erh an g i b ir g erek y a rd m sa la m a s iin g e
reken d o la y sz l a sah ip o lm a d n n o rta y a
k m a s, d a h a o k d in in g e rile m e siy le ilgili b ir o l
g u d u r. E e r kilise b u g n g e n i k esim lerce g r
m e z lik te n g e lin m is e , b ilim in d in le olan y z y llk
sav an , so n u ta k a z a n m o ld u u n d a n d e il, am a
d n y a h akk n d a ki In cil'e a it b a k a sn n , im d i g e-

34
DEEN DNYADA BLM ve DN

ili e k o n u d g r n d to p lu m lu n u z u , rad ik al
o la ra k y en id e n d z e n le m i o ld u u iin d ir. G e
e n le rd e b ir T V k an aln n a la y a b i im d e i a re t ettii
g ib i, k o m u la rm z n p ek az b iz e g p ta e tti i iin b ir
k z y a d a ee e sah ip olm ay isterler.

le rin d e b ilgelik v e d og m a b u lu n a n d n y an n
b y k d inleri, g em ie kk sa la rla r v e (bu y z d en )
a larn d e im e siy le k olayca b a a k am azlar. A ce
leyle k efed ilen esneklik, H ristiy a n l a m o d e m d
n cen in baz yeni zellik lerin i iin e a lm a im kn
v erm itir, o d erece ki, b u g n n ld lise lid erleri, bir
V ik to ry a d n e m in d e y aam b ir k iiy e g re pekl
d in e a y k n g r n eb ilird i: h al a n tik k av ram lara d a
y an an k ap say c b ir felsefe, u zay a n a u y u m sa
lam ad a zo r b ir g rev le y z y z e gelir. S o n u olarak ,
a ld a tlm in an llarn ou "m ik ro ip "ler v e y ld z
sav alar a ile u yu m sa lam ad a o k g r le n , 'daha
k en ard a kailmi (frin ge)' d in lere b av u rm u tu . M e z
hep lerin (cult) y ay lm asn d a k i b u b y k y k seli,
y zey sel o larak ak lc v e b ilim sel b ir toplum da
d o g m a v e in an k on u su n d a s reg elen a ld atcl k a
n tlay an , b a k a tekn o lojiye d ay al U F O 'Ia r, E SP *, ruh
a rm alar, scien to lo g y **, tra n sa n d a n ta l m e-
d ita sy o n la birleti. Bu tu h af d n ce le r b ir bilim sel
g sterie sah ip olm alarn a ra m en , C h risto p h er
(") ESP. (extra sensory perception) Duyu d alg. Paranormal
bilme, bilinen duyu kanallarn birisinden (be duyudan)
farkl bir yolla d evreden bilgi edinme, telepati, duru
gr, nceden bilme gibi fenomenlerdir. (eviren)
(*"') Scientology (Bilimcilik) kelime anlamna ramen, 'bilgi
yolu" olarak kullanlr. L.R. Hubbard'm 1950'lerde kur
duu, taraftarlarna metafizik yetenekler, ebedi saadet ka
zandrmay vaadeden, beden iin 'dianetics' ruh iin Sci-
entology szyle ifade edilen, Budizm, Taoizm, Eski
Yunan Orpheus dini, Hristiyanlk, Spiritualizm, Ma-
niheizmden yararlanarak oluturulan kurucusunun mel-
diliini ilan ettii, btn hayat, zillini ruhsal problemleri
iine aldn ne sren yeni bir dindir. (eviren)

35
TANRI ve YEN FZK

E v an s'n 'akl d inin m ezhep leri' (calts o f u nreason )


adl k itab n d a ku llan d d ey im g ibi - u ta n m a z bir
b iim d e akl d drlar. n san lar, b e lirsiz v e g z k a
m atran b ir d n y ad a, aklc a y d n la n m a iin deil,
am a h u z u r iin onlara bav u ru rlar.

B ilim , so n ra d a n h a y a tm z , d ilim izi v e d in


lerim izi kuatm ta, am a enteU ektel d z e y d e d e il.
n sa n la rn b y k o u n lu u b ilim se l ilk e le ri a n
la m a zlar, n e d e bu o n lar ilg ile n d irir. B ilim , b
y c l n b ir tr o la ra k k a lr, o n u n u y
g u la y cla r, o n u p h e v e k o rk u n u n bir k arm y la
b irlik te k ab u l ed erler. H e rh a n g i b ir k ita p d a k i k i
ta p ta n k a rtrn . B ilim z erin e k ita p la r g en ellik le
g izli b ilim (o ccu lt) ad altn d a k a ta lo g la n rla r v e m o
d e m a stro n o m i d e rs k ta p la n u z a y y e rin e e ilim lere
u y g u n o la ra k 'Tanrlarn Ayak izleri' ve 'Bermuda ey
tan geni' ara sn d a y erab rla r. Y z e y se l sa y g , to p
lu m d z e n im iz iin ak la d a y a l d n c e ve b ilim in
n e m in e d e e r v e rm i o la b ilir, a m a kiisel d z e y d e ,
in sa n la rn o u , h l b ilim sel k a n tla rd a n o k , a y a r
tc d in sel re tile ri aray p b u lu rla r.

G r n le rin e ra m en , y in e d e esas o la ra k dini


olan b ir d n y ad a yayoru z, ls la m n etkin b ir g
olarak kald , ran, S. A rab istan g ib i lk elerd en b a
lay arak, d in in zam an zam an b elli b elirsiz s z d e bi
lim sel batl in an lar ek lin d e p a ra la n m d e iim e
u ram o ld u u sanayilem i b a b y a kad ar, y a a m n
d ah a d erin an lam n a ilikin ara trm a s rer g id er. B u
aratrm ayla a la y d a ed ilm em elid ir. Bilim ciler d e bir
a n la m iin aratrm a yap y o rlar: ev ren in b irle ti
rildii y o l v e nasl alt, y a a m v e bilincin d o a s
h akk n d a d ah a o k ey b u larak d ini inanlarn e-
k illend irilebilecei h am m ad d ey i sa lay abilirler. B i
lim sel lm ler d n yan n 'yan 4 .5 m ily ar y l o la ra k
ak lyorsa, y aratln tarihinin M . 4004 m , y o k sa
DEEN DNYADA BLM ve DN

M . 10.000 m i o ld u u n u tartm ak y ersizd ir. spat


m m k n b ir ek ild e y an l v a rsa y m la r zerine
inanlarn d a y a n d ra n h ib ir d in , u zun zam an ha
yatta k alm ay u m am az.

B u k ita p ta te m e l b ilim d e k i e n so n k e ifle rin b a


z la rn a g z a ty o r v e d in e g r e o n la rn i eri in i in
c e liy o r o la c a z . o u d u r u m d a , e s k i d in i fik irle r
a d a , b ilim ta ra fn d a n a ld k a d a r o k -
r t le m e z le r. F a rk l b ir a d a n d n y a y a b a k m a y la
o n u n e v re n d e k i y e ri h a k k n d a ta z e k a v ra y la r v e
y en i b a k a la r sa la y a b ilirle r.

D in v e b ilim , h e r ik is in in d e ik i y n v a rd r: en-
te lle k t e l v e to p lu m sa l, h e r iki d u r u m d a da to p
lu m sa l e tk ile rin e p e y c e e k si i v a rd r. B ilim h a s ta lk
v e a n g a ry a se fa le tin i a z a ltm , e le n m e m iz v e r a
h a tl m z iin a ra la rn g s te ri li o lm a s n s a la
m t, a m a k itle le rin im h a s i in d e h e t v e ric i s i
la h la r d a d o u rm u ve s re k li o la ra k y a a m n n i
teli in i b o z m u tu . B ilim in s a n a y i to p lu m u z e
rin d eki e tk is i k a r k b ir m u tlu lu k o lm u tu .

te y a n d a n , o rg a n iz e e d ilm i d in , y an l olsa
b ile, b a a rl olu r. H ik im se b t n d n y a z erin d e k i
d in i ce m a a tn a la n Ja n y la , k a rs z sa d a k a tin b ir
o k zel so ru n la rn d a n p h e le n m e z , fa k a t d in
u zun z a m a n n ce k u ru m la t, o u k ez, iyi v e k
t d en o k p o litik a v e ik tid a rla o k a m eg u l o lu
y o rd u . H e p sin e sah ip o lan dini g a y re t d a h i o k d efa
id d e tli m ca d e le y e , insaru n o la a n h o g r s n
sa p trm a y a v e y erin i b arb a rca z u lm e te rk etm ey e
y n len d irilm iti.

O rta a d a , G n e y A m e rik a 'b y erli h a lk la rn


H ristiy a n la rca y a p la n so y k rm o k k o rk u n r
n ek le rd en b irid ir, fa k a t-A v r u p a ta rih i, g en ellik le
k k re ti fark llk la rd a n d o la y , b u k a tlia m la rn

37
TANRI ve YEN FZK

c e s e tle riy le k a rm a k a rk o lm u tu . A y d n la n m a ad
v e rile n b u a d a b ile, dini n efre t v e m ca d ele, b t n
d n y ay k ok u tm u tu . A k, b a r v e alak g n ll l k
erd em lerin i d in lerin o u n u n v m esin e ra m en ,
d ny ann b y k dini o rg an izasy on larn n tarihinin
k arak terize ettii sava v e k ib irlilik le, o u k ez d a h a
o k n e fre tle d olu o lm as iron iktir.

K iise l ru h sa l ie rik le rin d e n d o la y d e il, a m a


z e llik le d r s t in s a n d a v ra n z e rin d e k i b o z u c u
e tk ile rin d e n d o la y d in le r k e n d ile rin i p o litik ik
tid a rn e lin d e b u ld u k la r z a m a n , p e k o k b ilim c i o r
g a n iz e d in le rin e le tiricis id ir. F iz ik i H e rm a n
B o n d i, s re k li v e a l lm b ir k t l k b i im i o la
ra k k a b u l e tti i d in in h rn b ir e le tirm e n id ir. A v
ru p a lI c a d -y a k m a m o d a sn , a n l n b ir rn e i
o la ra k z ik re d e r:

Hristiyan Avrupa'nn ou yerinde dindarlk, cadlarn


varlna bal olarak, pheli yal kadnlan yakmak adet
hailinegelmiti, bu g grev aka Inc tarafndan onlarn
zetine yklenmiti. Cad yakma konulundaki gerekler ye
terince aktr, ilki, dini inan tarafndan etki altna alnm
ve insann iyiliine ilikin stradan ve gnde hislerin ve zu
lmdeki iddetli deimenin nasl olabildiini sergileyen,
inanan baka trl tenzih ellii insanlar, konuulmaz kor
kun eylemleryapmak zorunda braklrlar
ikinci olarak, dinin ahlak iin deimez ve mutlak bir
temel hazrlad iddiasnn iinin tamamen bo ol
duunu ortaya koyar.1

B o n d i, a h l k i o la ra k ifla s e tm i o la n k ilis e v e
te k i d in i k u ru m la rn a la r b o y u n c a a m a n s z b ir
g k u lla n d n n e s rer.

P ek a z k im se d in in , b t n g steriin e ra m e n ,
to p lu m d a o k ih tilaf k aran g lerd e n b iri o la ra k
d e im ed en k ald n d an p h e ed ecek ti, in a n ll n
b t n iyi n iy etle ri n e olu rsa o lsu n , d ini u y u m a z l n

38
DEEN DNYADA BLM ve DN

kanla lekeli tarihi, b y k o rg a n iz e d in ler arasn d a


insan ah lk n n ev ren sel stan d artlar iin pek az
b elg e salar. B yle org an iza sy on la ra bal o lm ay an
va da ateistlii b ile kabul ed ilen k im selerin ak v e
say g ya ihtiya d u y m ad n a in a n m a k iin d e h e r
hangi b ir seb ep y o k tu r. G erek ten , b t n d in d a r in
sanlar fanatik y o b a z la r d e illerd ir. B u g n hris-
liyan larn b y k b ir kesim i d in i m cad eled e,
d u y g u lard ak i ani bir d e im e y e h a k v erirler v e k i
lisenin s in d im e , cin a y e t v e ik en ce d olu g em iinin
k artrlm asnd an z nt d u y arlar. F a k a t T an r
ad na b u g n hala top lu m a sk n t veren h a y re t verici
zorbaln ve zalim li in ba g sterm esi, sa d ece d inin
.nti-sosyal y n n n g r n m leri d eild ir.

E itim v e y e rle im d e k i to p lu m sa l a y rm , K u z e y
rlanda v e K b rs gibi s z d e m e d e n i lk elerd e b ile
s r y or. O n la rn k en d i sa fla rn d a b ile, d ini k u
ru m lar sk sk n y a rg la ra iz in v e rirle r, k ad n lara,
rksal a z n lk la ra , e cin se lli e k ar o lsa da ya da
kim o lu rsa o lsu n lid erlerin in a a lk o ld u u n a b u y
ruk k arrlar. K a to lik lik v e Isl m d a k ad n n k o
nu m u n u y a da G n e y A frik a K ilise sin d e siy a h la rn
d u ru m u n u z e llik le n a h o b u lu ru m . P e k o k in san ,
kendi d in lerin in k t ah lk l ya d a h o g r s z o la
rak ta n m la n m o lm a sn d a n k o rk m a la rn a ra m en ,
d n y an n teki d in le rin in d e p e k o k so ru m lu lu a
sahip o ld u k lar fik rin e se v e se v e k a tla ca k la rd r.

B a n a z b m b u h a z in ta rih in in k u ru m la trlm
ve a n a y a s a lla trlm o lan d in i o rg a n iz a s y o n la rn
so n u cu o ld u u , b ir d efa d a h a k a n lm a z b i im d e
o rta y a k y o r v e b u b a t d n y a s n d a y e rle ik d in e
kar b y k b ir so u k lu a n e d e n o lu y o r. P e k o u ,
o n u n y e rin e d a h a k e n a rd a k a lm d in le r ad v e
rilen ru h sa l ay in le ri d a h a a z k e sin v e o k in ce b ir
g z e rg h b u lm a k iin d e n e m e y e g iriiy o rla r.

39
TANRI ve YEN FZK

D o a l o la ra k , y e n i h a re k e tle rin o k e itle ri v a rd r,


b a z la r h l g e le n e k se l d in le rd e n o k d a h a h o
g r s z v e o k d a h a a c m a s z d r. F a k a t o u h a
v a ric e g a y re te z t o la ra k , m is tis iz m in v e i k e fin
n e m i z e rin d e d u r u rla r v e k u ru lu d in le rin p o litik
v e to p lu m s a l e tk is in in e le tirm e n i o la n in s a n la r,
b u d u r u m b y le s in e ce z b e d e r.

B u d in in s o s y a l y a n iin b y le d ir. P e k i d in in
e n te lle k t e l i e ri i n a sld r?

in san lk tarihinin b y k k sm n d a , erk ek ler v e k a


d n la r sa d ece a h lk k lav u zlu k iin deil v a ro lu u n
tem el so ru n larn a cev ap v erd i i i in d in e d n m ler.
E v ren nasl y aratld v e o n u n so n u nasl o la ca k ? in
sanln ve hayahn kkeni nedir? S a d e ce so n b irk a y z
y ld a b ilim b y le k lara k en d i k atk larn y a p m a y a
balam tr. U y u m azlk larn so n u la n m a s o k iyi
belg elen m iti. G alileo, K o p e m ik v e Nevvton ile o n u n
k k en in d en Darvvin v e E in stein aracl y la y k se k
tekn oloji v e b ilg isa y a r a n a g ire rk e n m o d e m b ilim
d ini in an larn d erin k k leri z e rin e bir so u k lu k v e
b a z a n d a g zd a v e re n b ir k sam ta. B u n d a n d o
lay, b ilim v e d in in asl o lara k b ib iriy le u y u m a z v e
m u h a lif o ld u u d u y g u su g elim iti. T a rih tarafn d an
z en d irilen b ir in an v ard r. K ilise ta ra fn d a n b i
lim sel g elim en in 'ak-ged ii'n i tk am ak iin y a p la n
ilk g iriim ler, b ilim se l to p lu lu k i in d e y e rin i d in h a k
knda d erin b ir p h e y e terk etm iti. O n larn b ir k sm
iin, b ilim ciler, el st n d e tu tu lan d in i in a n la rn b ir
bl m n tahrip etm i v e o u tarafnd an in a n k a
zazed eleri o la ra k kabu l e d ilm e y e balan m tr.

Bunu nla birlikte, bilim sel m eto d u n b a a n s k o


nu su n d a p h e yoktur. B ilim lerin kraliesi fizik, b ir
ka yzyl n ce u m u lm ayan b ir biim d e insan an
laynn alanlarn geniletm iti. D erinlem esine atom
DEEN DNYADA BLM ve DN

aratrmalarndan,, karadeliin esraren g iz g erek s-


tiiclne, fizik d oann k aran lk gizlerind en b a
zlarn kavram o lm ak ve ev rem izd ek i biro k fi
ziksel sistem in zerinde kontrol sa lam ak iin bize
g ii verm iti. Bilim sel akl y r tm en in korku n gc
m od em teknolojinin biro k harik alan y la gn birlik
gsterilm iti. Bilim cilerin d n y a g r n d e d e b ir
takm gizlerin v ar old uu, o zam an akla u yg u n gibi
grnyor.

B ilim ci v e te o lo g , ta m a m en farkl b a la n g n o k
ta la rn d an , v a ro lu u n d erin so ru n la rn a y a k la rla r.
B ilim d ik k a tli g z le m v e fa rk l d e n e y le rle ilik ili
o la n te o rilerin k u ru lm a sn a im k n v e re n d e n e y im
ler z erin e d a y a n d rlr. D o a y a ilik in a lm a la rd a
m a d d e v e g lerin d a v ra n la rn y n e te n te m el y a
salar o rta y a k a ra n d z e n lilik le r a ra n r. Bu y a k
lam n m e rk e z i, k a n t o n a k a r k u ru lm u sa , teo riy i
b ra k m a m a k iin b ilim cin in d u y d u u istek lilik tir.
T e k tek b ilim cile rin , b ira z e l s t n d e tu tu la n b ir
fikre k ararl o la ra k sk sk s a rlm a la rn a ra m e n ,
bir g ru p o larak b ilim se l to p lu lu k , y e n i b ir y a k la m
b e n im se m e y e d a im a h azrd r. B ilim se l ilk e le r k o
n u su n d a to p lu t fek li sa v a la r y o k tu r.

B u n a k a r o la ra k , d in , v a h y e v e k a z a n lm b il
g e li e d a y a n d rlr. D e i m e z b ir D o ru lu u i e r
m e k te o ld u u sa v u n u la n d in i d o g m a s k b i r e
k ild e d e i e n fik irle re u y m a y a a y a rla n a b ilir. K e sin
in a n l b irin in , o n a k a r t g r n e n k a n t n e o lu rs a
o ls u n , im a n y la a y a k ta d u r m a s g e re k ir.

B u 'D o ru lu u n ', koU ektif in celem e n in artm a v e


s z m e s rele rin d en d ah a o k , d o ru d a n d o ru y a
inananla b a lan tl o ld u u sylen ir. O n u n y a n l a n
la lm asn d an so ru m lu olan, v ah y ed ilm i g erek lik
k on u su n d ak i skntd r v e d o ru y sa b ile, teki in

41
TANRI ve YEN FZK

sanlar, inanl kim seyle p ay lam ak iin iyi b ir seb eb e


ihtiya duyarlar.

B iro k b ilim ci v a h y e d ilm i g e r e k lik k o n u su n d a


a la y cd r. G e r e k te n b a z la r p o z itif k t l n v a
ro ld u u n u n e s rerler:

enelinde vahye inanann zihin durumu 'ben biliyorum


ve benimle ayn fikirde olmayanlar yanltrlar,' demenin
gururuyla doludur. Baka hibir alanda gurur bu kadar
yaygn deildir ve baka hibir alanda 'bilgilerinin' ke
sinliini byle btnyle hissettirmezler. Bana gre, her
hangi birinin, inantan ve inkrlarnda farkl olan birok
kiiye kar, kendini o kadar olaanst, sekin ve seilmi
hissetinde zorunda olmas olduka irentir. Bu yeterince
kt olacaktr, ancak ou inanan hi olmazsa ocuklarna
kar, ama sk sk bakalarna kar da inanlavn en iyi
ekilde glendirmeye alrlar (ve tarihi olarak -pekl
bunun g ve merhametsiz canavarlkla yaplan r
neklerinin bolluu ortadadr.) insanlarn itenlikte ve
btiin zeka deylerinde faikl olmas ve din inan
larnda daima ayrlm olmalar kada durup gzn
bize diken bir olgudur. Madem ki ounlukla bir inan
doru olabilir, bu insann vahyedilen din alannda yanl
olan bireye drste ve sebatkr bir biimde inanmas,
ok etkilenmesinin bir sonucudur, insan bozan alak g
nllle yol gstermde ii bu aikr olguyu bek
leyecekti, oysa insann inancnn derinlerindeki baz d
ncelere gre, insan akla uygun olarak yanl yapabilir.
Hibirey, inanana, herhangi bir inanana, bu sade alak
gnlllkten daha uzak deildir.
Hereye ramen onun gc, (o hu gnlerde gelimi bir l
kede ocuklarn hapsetmeye ynelir) onlarn boazndan
aaya inancn tktrm olmaldr. ou durumda o
cuklar, Tanrnn ofisine bal zd bir telefonu olan kim
selerin i'stih bilgiyle donatlm olduoa dair gereklen
ulanlacak bir dnceyle alanmlar, btn tekiler, on-
larm kendilerinden daha az ansl oluyorlar

H e re y e ra m en , b u n lar, b ilim sel d e n e y le rin d e n


d ah a o k , in an iin sa la m bir te m el o la ra k k en d i
k iisel ilh am larn d e im e z d in y a a n tla r o la ra k
k a b u l etm ilerd i. G erek ten , b ir o k p ro fesy o n el

42
DEEN DNYADA BLM ve DN

b ilim d erin b ir b i im d e d in d a rd r v e g r n o la
rak, b a r iin d e b ira ra d a v a ro lm a k iin fe l
sefe lerin in iki y n n n o n a y la m a d a b ira z z ih in sel
zorlu k ekerler. S o ru n , p e k o k b irb irin e u y m ay an
d in i y a a n tn n tu tarl bir dini - d n y a - g r n e
nasl e v rilece id ir. H ristiy a n k o z m o lo jisi, rn e in
D ou k o zm o lo jisin d en kkten farkllam tr. K saca
biri u y g u n su z olm aldr.

Z o ru n lu o larak zor, so u k v e ru h su z bir b i


reysellii h e sa p la y a n , sad ece g e r e k le r v e ek ille rle
ilgilen en b ilim cin in v a h y e d ilm i g er e k lik k o
n u su n d ak i p h esin d e n bir so n u ca v a rm a k b y k
bir h a ta d r. G erek te n , y en i fiz i in d o u u , b ilim in
d aha d erin felsefi a n la m la ry la ilgili b a la n tn n o k
fazla g e lim e s iy le a tb a g itm itir. B ilim se l g a y re tin
d ah a az b ilin e n b ir y a n v a rd r. V e o sk sk b t n c l
bir s rp riz le so n u lan r. P a to lo jisi, y a z a r v e T V y a
pm cs K it P ed lar, z ih in d e te le v iz y o n d izilerin i
p la n lark en , m o d e m fiz ik ile rin elin d e olein g en i y a
y n la r ile te sa d fen k u ru la n b ir ilik iy e h a y ra n l n
belirtir:

Yaklak olarak yirmi ylm, meakkatli aratrmann so


nuta nihai gereklikleri ortaya karacana inanan mutlu
bir indirgemeci biyolog olarak aratrma zamanm ge
irdim. Daha sonra fizii okumaya baladm. Yaantm
tuzla buz ohyordiL Bir biyolog olarak, fzikilein bamsz
bir bak asndan eksik, klinik bir noktadan doaya bakan
soukkanl, saf, duygusuz erkek ve kadnlar, gne bat
masn dalga boylan vefrekanslara indirgeyen insanlar ve
evrenin karmaasn biimsel ve kat elere indirgeyen gz
lemciler olduunu hayal etmitim. Hatam muazzamd.
Einstein, Bolr, Schrdinger ve Dirac gibi efsaneni isimlerle
haDan ilikisini aratrmaya baladm. Baada bamsz ve
klinik insanlan olmadm buldum fakat, karlatrma,
yayarsak hemen hemen yaya yryen, 'Pamnonnal' olarak
iaet etmi olduum eyleri yapan, tannmayan son
suzluklar hayal eden dindar ve airane insanlard,3

43
TANRI ve YEN FZK

a k n lk v e r ic id ir ki, g e m i y z y ln fiz i in in
y o lu n u iz le y e n y a a m b ilim le r i, z ih in le b ir lik te o r
ta d a n k a lk m a y d e n e rk e n , b t n tek i b ilim le r e
y o l g s te rm i o la n fiz ik , z ih in h a k k n d a o k e l
v e rili b ir g r e d o ru y n e liy o r. P s ik o lo g H a-
ro ld M o ro w itz b u ilg in te rsli i g ste rm iti:

Ortaya, tknn alan ey, doann hiyerarisinde insan


zilini iin imtiyazl rol bir kere varsayan bir biyologun,
19. yzyl fiziini karakterize eden kaba materyalizme
doru amanszca hareket ediyor olmasdr. Ayn za
manda inanlmaz deneysel kantla karlaan fizikilei'
bliin fiziksel olaylarda, btnn paras rolii oynayan
birey gibi zihne bakan gre, kesinlikle evrenin me
kanik modellerinden hareketle varyorlard. Hzl hareket
eden trenler, zerlerinde Od ynetim varmasna zt
ynlere hareket ediyorlar ve drt yolda ne olduunu
haber vermiyorlardJ

G e le c e k b l m le rd e , fiz ik s e l g e r e k li in d o a s
i in d e , g z le m c iy e m e rk e z i b ir rol v e rm i o lan
y e n i fiz i in d u ru m u n u g re c e iz . T e m e l b ilim d e
y e n i o rta y a k a n ile rle m e le rin , g e le n e k s e l d in e
b a v u rm a k d a n d a h a o k , v a ro lu u n a n la m n b il
d irm e k o ld u u n a , h a lk n g ittik e a rta n b ir k e sim i
in a n y o r. N e o lu rsa o lsu n , d in in b u g e li m e le ri h e
s a b a k a tm a y a g c y e tm iy o r.

44
mm
YARATILI

'Balangta Tanr yerleri ve gkleri yaratt.'


Tekvin J:1

'Takat hi kimse onu grmek iin orada deildi.


Steven Weinberg,
The First Three Minutes

B ir y aratl v a r m yd ? y ley se, n e zam an m e y


dana geldi v e onun seb ebi n e y d i? H ibir ey v aro lu
b ilm ecesin d en daha o k artc y a d a d ah a d erin d e
ildir. D in lerin o u , v arlk la rn nasl y aratld k o
nusund a b ir ey ler s y lem ek z o ru n d ad rlar; m o d e m
bilim d e s y lem e k zo ru n d ad r. Bu kitap ta k o z
m olojik k eiflerin nd a ilk y aratln bilm ecesin e
vol g ste-rece im . B u b l m bir b t n olarak ev
renin k k en in d en b ah sed er. B az insanlar 'evren (uni-
verse)' kelim esin i g n e sistem i ya d a Sam anyolu g
kadas an lam n d a k u llan m lar. Ben on u 'v a r olan
lrr fiziksel ey 'in d ah a o k k lasik an lam n d a kul
lanacam , o n u n la so n su zlu a d o ru (gerek ten y le
yapyorsa), gerilen, u zayn t m gibi u yg un, e k im
d ,ilgalar v e k arad elik ler gibi b y le m ad d i o lm a y a n
lorey, en erjin in b t n form lar, b t n g k ad alar
.rasnda v e iin d e b t n m ad d ey i d alm olarak

47
TANRI ve YEN FZK

tasarlyoru m . Bazan ayn an la m d a d n y a / a lem ,


(w orld ) kelim esin i ku llan aca m .

F iziksel d n y ay a ilikin b ir k av ray sa lad n


n e s ren b ir d n m e sistem i ev ren in k k en i k o
n u su n d a b ira z ak lam a y a p m a ld r. T em elin d e,
sem e b ir b t n d r. Ya ev ren d a im a v a r o lm u (bir
ya d a b a k a b ir b iim d e) y a da g em ite z e l bir
an d a, d ah a o k y a da d ah a a z b ird en b ire m eyd an a
gelm itir. H er iki seen ek d e u zu n zam an, bilim ciler,
filozoflar, v e teologlar iin kafa karklnn k ay n a
o lm u tu v e her ikisi d e b ilim in y aban cs iin ap ak
z o rlu k lar ieriyord u .

E er evren in zam and a balangc yoksa, o daim a


varolm u sa, o zam an, onun so n su z bir m r vardr.
So n su zlu k kavram p ekok insann ban d n
d r yor, so n su z sayd a o lay lar srekli o la ra k v a
rolm usa, niin kendim izi im d i, yaarken E v ren so n
su zlu u n tm boyu nca, sa d ece greli olarak son
zam anlarda h arekete g em ek iin sak ince o ld u u gibi
k ald m d a sonsu za d ek b az etkinliklerini s rd rm
m yd ? te y and an , ev ren varolmaya baladysa, b u
o n u n hiten, an i olarak o rtay a ktn kabul e tm e a n
lam na gelir. Bu, b ir ilk o lay n varold u u nu b elirtm e
gibi gr n yor. yleyse o n u n ned eni nedir? B y le bir
soru d a anlam l m dr?

B ir o k d n r b u s o ru n la rn k a rsn d a d u ru r
v e o n u n y e rin e , b ilim sel k a n tla ra d n er. E v re n in
k k en i h a k k n d a b ilim b iz e n e s y ley eb ilir?

Bu g n lerd e, birok k ozm o lo g v e astron o m , y a k


lak olarak 18 m ilyar y l nce, fiziksel evren , b y k
patlam a' d iye bilinen d eh et verici p atlam ad a varo lu a
b ird en bire kt zam an, gerek ten bir y aratm an n v a
rold u u teoriye geri d n erler. B u h ay ret verici teoriy i

48
YARATILI

kabul etm ek iin b u lu nan karutlann p ekok ba


lantlar] vardr, insann b t n ayrntlar kabul edip et
m edii, -yaratm ann baz trleri v ard r- zel h i
potezini bilim sel b ak asnd an zorlad grnyor.
N edeni, fizik hakknd a bilinen en evrensel y asa ta
rafndan -term o d in a m i in ikinci y a s a s - etraf ku
atlan bilim sel kantlarn geni y o u n lu u n d an ileri
gelir. D ah a geni anlam d a, b u y a sa h e r gn evrenin
fazlaca dzensizletiini ifad e eder. K aosa kanlm az
olarak ken bir tr d erece d erece o lu vardr, ikinci
vasarun rnekleri h er y erd e bu lu nu r: b in a la r yklr, in-
.anJar yalanr, d alar v e sahiller anr, doal kay
naklar tkenirler.

Eer b t n d oal etk in lik ler (u y gu n bir y olla l


len) fazla d ze n sizlik y a p y o rsa , o zam an d nya
tersinmez bir ekilde d e im elid ir, ev ren i y arn k i k o
nu m u n a u yarlam ak ikinci y asay a k a rt o lan , d
zensizlii h er n aslsa o n u n ilk d z e y in e in d irg em ek
anlam na g elecektir. D ah a ilk b a k ta , b u y a sa n n ok
kart rn ek lerin in o ld u u g r n r. Y en i b in a la r d i
kilirler. Y eni y ap lar y alan rla r. H e r y en i d o m u
bebek d zen sizlik ten b ir d zen rn e in e k m y o r
m u?

Bu d urum larda, btnsel b ir sistem arad-nzdan


em in o lm ak zorundasnz, yalnzca ilgi konusunu deil.
Evrenin b ir blgesindeki d zeninin younlam as,
<laima herhangi bir y erd e d e dzensizliin artm asyla
ulenir. rnein yeni bir binann inasn ele aln. D n
yann kaynaklann um arszca t ketm ed e kullanlan
m alzem eler, ina srelerinde enerji harcand srece,
geri d n lm ez biim de kaybedilir. T am bir d e n g e le m
(b ila n o ) o lu tu ru ld u u z a m a n , d z e n siz lik d a im a
k azanr.

49
TANRI ve YEN FZK

F izikiler, d zen sizlik m iktanru lm ek iin, en t-


ropi ad verilen m atem atik b ir n icelik k efetm iler v e
o u baarl d en ey, b ir sistem d ek i b t n c l ent-
ropinin asla azalm ad n d o ru lar. E er b ir sistem
ev resin d en y altlm sa, iin d e m e y d a n a g ele n s
rad an d e im eler, sistem d ah a y k se e k a m a
y aca iin en tro p iy i am an szca o lu tu racak tr. D aha
ileri o lm a y a n bir d e im e o laca n d an d o la y : sistem
term o d in am ik d en g e d u ru m u y la iliki k u racak tr.
K im y ev i k a rm ieren b ir k utu, b u n a iyi b ir rn ek
olu tu ru r. K im y asallar y en id en harekete g eecek ,
b ira z s retilecek, birleik t zler onlarn m o lek l b i
im i v e teki y ap lar d eitirecektir. B t n b u d e
im eler, k u tu n u n iind eki en tro p iy i artrr. En s o
n u n d a, iin d ekiler, en so n k im y asal b iim lerin d e
tek d ze b ir scaklkta d u ru lu rla r v e d ah a ileri libir
ey olm az. ind ekilerin esk i d u ru m u n a g e ri d n
m esi im kn szd r, fak at bu o rta y a k an d e im elerin
h arcan an en erji m alzem eleri geri ev irm ek iin k u
tuyu ab an lam n a g elecek ti. Bu iletim k u tu n u n
iin d eki entrop i azalm asn d en g elem e k iin y eterli
en tro p id en d ah a ounu im al ed ecekti.
Eer evren, snrl bir d zen birikim ine sah ip se ve
dzensizlie doru tersinm ez biim de -sonunda ter
m odinam ik dengeye- deiiyorsa iki ok d erin karm
hem en izlem eye balar. lki, evren en sonunda a r ar,
yuvarlanarak, kendi entropisi iinde, lecektir. Bu, fi
zikiler arasnda evrenin 's lm ' olarak bilinir. kin
cisi, evren ebedi yy en varolm u olam az, bu y z d en s
nrl bir zam an nce, d engesi son durum una erim i
olacaktr. zet olarak: E v ren d aim a varolm ad.
E trafm zd aki benzer sistem lerin t m nd e, ter
m od in am iin ikinci yasasnn ibanda o ld u u n u a n
lyoruz. D nya, rnein ebed iy en varolm u olam az,
yoksa onun ekirdei soum u olacakt. eitli m e

50
YARATILI

teorlar v e ayn yana benzeyen dnyann ya rad


yoaktivite aratrm alarndan, 45 m ilyar yl d v a n n d a ta-
rihlendirilir.

G nee gelince, aka sonsuza d ek neeli neeli


yanm ay srdrem eyecektir. Y ldan yla y a la t rezervi
azalyor, yleki, sonunda sou yacak ve donacaktr.
Ayn belirti ile gnein atei onun sad ece snrl bir za
m ana dek tututurulabi-lecektin o, enerjinin sonsuz
kaynaklarna sahip deildir. G ne sistem inin tek bir
nite olarak bir arada biim lendii doru astronom ik
teorilerle daha iyi uyum salayan bu dnyadan daha
byk olan gnein yann konu m unu tahm in edin,
bununla birlikte, g n e sistem i sad ece evrenin nem siz
bir parasdr, yalnzca gne v e d nyaya dair tar
tm alardan kan sonularn, dikkatle gzd en ge
irildii neticesini karm ak d ncesizce olacakt.
G ne tipik bir yldzdr, sad ece bizim galaksim iz (g
kada), astronom lar tarafndan aratrlan card ev
rimlerinin olduu, teki yldzlarn m ilyarlarcasm iine
.lr. Yddzlarla ilgili d ou m , hayat v e lm n ayrntl
resm ini gelitirm e im kann bize veren, evrim lerinde e
itli aam alara ulam yddzlar bulunuyor.

Yldzlar, gezegenlerin yansra, tem eld e h id ro jen


ieren yddzlararas seyrek gaz bu lu tlan , m u azzam
ktlenin d alm as v e d erece d erece b z lm en in so
nucu o larak biim alrlar. B u g n , y ld z d o u m u n u n
m eyd ana geld ii yeri, g k ad an n evresind e b u lm a k
kolaydr. B u n lard an biri, O rion'd ak i B y k B ulutsu
(ebula), plak gzle gzlenebilir. Y ld zlar herey e
ra m en v e b ir kerelik basite yaratlm am lardr.
( V n e-in , yaklak be m ily ar yand ak i gneim iz,
g k ad ad a olsa olsa enyal yaldzlarn y a n yand ad r,
lne sistem in in biim alm as, sad ece sam an y olu n d a
yzlerce m ily ar k ere m eyd an a g elm i olan d evam l bir

51
TANRI ve YEN FZK

s recin tam am en zet bir rn o lm u olacak v e g e


lecekte d e s recektir. B u n d an d olay , gezeg en ler v e
yldzlarn b iim alm asna g elince, h ite yle b ir ger
ek yaratl o lm am t, sad ece h am m alzem en in -
hidrojen, h ely u m v e d ah a a r elem anlarn u fak bir
p a r a s- y ld zlar ve gezegenleri olu tu rm ad a srarla
k ozm ik toplanm a plannn b ir t r yle iliki iindedir.

B akalar, o n larn y erin i a lm a k iin b iim a lrk en ,


y ld zlar s rek li y an d k lan iin , b u d o u m v e l m
ark sonsu za d ek srecek m iy d i? M aalesef, h ayr, ter
m od inam iin ikinci yasas b u n u b iz e sa lam az. T a
m am en y an m yldzlarn m ateryali asla ta m a m en
geri kazanlamaz. Enerji, ok u zun sreler b o y u n ca
y an y ld z b iim in d e u zaya savrulur. B az yl
dzlarn m ad d esi, aada, karad eliklerde geri d
n lm ez b iim d e kaybolurlar.

B t n k o z m ik s is te m in s o n s u z a d e k y e n id e n
g eri d n d r le m e d i in e in a n m a k i in d o ru d a n
d o ru y a b ir o k se b e p v a rd . M o d e m b ilim in k u
ru c u la rn d a n b iri o la n Is a a c N e w to n , k o z m o s d a
b t n m a d d v a r lk la r a r a s n d a iley en e v r e n s e l
g c n , e k im o ld u u n u is p a tla d : H e r y ld z , h e r
g k a d a e k im g c y le b ir d i e rin i k e n d in e e k e r.
n k u z a y d a s e r b e s t e d o la a n a s tro n o m ik k t
le le rin , b u h e r y e rd e b u lu n a n e k im s e l c a z ib e n in
s o n u c u o la ra k b ir d i e rin in z e rin e d m e m e le ri
iin , b ir se b e p o lm a d a n la ly o r. G n e s is te
m in d e , g e z e g e n le rin g n e s t n e e k im s e l o la ra k
k m e le ri m e rk e z k a e tk ile r i ta ra fn d a n n le n ir:
g e z e g e n le r g n e e tra fn d a d n e rle r. A yn e k ild e
g k a d a d a d n y o r. F a k a t b ir b t n o la ra k e v
ren in d n d n e d a ir b ir k a n t y o k tu r. A k a g
k a d a la r so n s u z a d e k d o la p d u rm a z la r. y le k i,
evren im d iki d zen len iin d en h er zam an h o la n m
o lm ayabilir.

52
YARATILI

Bu k o zm ik k elim e o y u n u N evvton'un z a m a
n n d a n b e ri tak d ir ed ilm i o lm a sn a ra m en ,
z m n k efed ild i i 19 2 0 'lere k a d a r s rm ed i. A m e
rikal A stro n o m Edvvin H u b b le g k a d a la rn b irlik te
k m ed i in i, n k o n la rn a y r a y r y e rlere u z a k
latn kefetti. H u b b le g a la k tik n (k rm z y a
k aym ay l t o la ra k k u llan rsa k ) h zla g eri e k ilm e
izlenim i u y an d ran b ir d u ru m a , re n k lerd e b ira z
kaym a o ld u u n a iaret etti. D a lg a la rd a n ib a re t olan
k se b e b iy le , y le c e h a re k e t ed e n k k a y n a b ii-
k iileb ilir ya da g eriJeb ilir, h e m d e b y le h a re k e t
ed e n b ir aracn d ar y ay d ses d a lg a la n d a b
klr ya d a g erilirler. A rab a m o to ru n u n sesi ya da
renin sl , h zla geti i g ib i se s p e rd esin d e d ra
m atik o la ra k d e r. I n k o n u m u n d a , 'p erd e' y e
rine 'ren k' o k u y u n , H u b b le k zla k a y m a sn b u
lu rsu nuz. erilen h zlar, b u n d a n d o la y , g e n ilik
olarak d ah a b y k t r. G k a d a la r a ra sn d a k i m e
safe, h e r sa n iy e d e b in le rce m il u z a k la r.

H ubble'in keline, bizd en d o ru d an d oru ya ua


rak uzaklaan b t n teki gkadalarla, gkadam zn
bu dolu dizgin kouturm ann m erkezinde olduunu
dnm ek gibi, bazan yanl anlam verilir. B u ta
m am en yanltr. nk gkad alar arasndaki b o
luklar da geniler, bylece h er g kad a aslnda bir d i
erinden uzaa hareket eder. Bu m eh u r 'evrenin
genilem esidir. G alaktik d alm n rgs, kozm osta
1Mklan h er yerden ounlukla ayn grnecektir.

E vrenin gen ilem esi, h a re k e t z a m a n v e u zay n


doas zerine m o d e m d n m ey le d ah a iyi u y u m
salar. St. P au l'u n hristiyard ar a rasn d a o ld u u g ibi,
bilim sel to p lu lu k la b en ze r sta t y e sah ip o lan A .E in s -
lein zihni zo rlayan grelilik teorisi ile b u , m a d d e
bak lan d aki k avraym zd a d ev rim y a p b . E in stein 'in

53
TANRI ve YEN FZK

u zay v e zam an e rilm esin in , h alk n zih n in e a rp m


o lm a sn n a ltm y l alm o lm a sn a ra m en , fiz ik iler
e k im in b ir ak lam as o larak o n u n u z a y -z a m a n e
rilm esi fikrini u z u n za m a n d a k a b u l etm ilerd i.

ek im etkisi b t n k ozm ik fenom enlerin g en i e r


ev esin e g katar. A stronom ik ortam d a b u lu n a n n e s
nelerde, ekim uzakl, elek trik len m e ya d a m an
y etizm a gibi b t n teki glerden d ah a nem lid ir.
ek im g k ad alara biim v erir v e g k ad alar aras h a
reketleri kontrol eder. E vrenin gen ilem esin i a k
lam aya gei-d iind e, ekim anahtardr.

Einstein, ekim in uzay v e zam an gerdiini y a d a


bktn in a n d n a bir biim de ne srd, b u fikir,
gnein yzeyini syran yld z m asn, gnein e
k im inin ediini gzlem eyle d oru d an denetle-nebilir.
G nein arkasndaki gkyznn dnyadan belirsiz
olduu am a, aka b kld grnr. Z am ann e-
rilebilirlii de, uzaydaki uan saatlerle d oru d an d o
ruya ispatlanabilir. Z am an dnyann yzeyind en g e
tiinden d ah a ok, ekim in zg r erevesinden
y u k an d a d aha hzl geer.

E e r g n e uzay b k e b iliy o rsa , b ir o k g


n elerd e n y ap lm olan g k a d a d a b k eb ilir. B y -
lece, u zay n iin d e a y n ayr h a re k e t ed en g k a d a la r
d n m ek ten ok, astro n o m la r b k lm o la n g
k a d a la r arasn d ak i u zay d n m ey i tercih ed erler.
E er g k ad alararas u z a y 'p atlam ' o lu y o rsa , o
z am an , h erg n , h e r g k a d a k en d in i fazlasy la k o l
larn k m ld ataca bir y e rd e b u lu r. Bu y olla ev ren ,
b ira z d b o lu u n iine d o ru g en ilem e im k n n a
sa h ip o lm ak szn geniler.

P e k ok insann anlam akta zorland elastik u z a y


ve zam an kavram larn im d ilik b ir kenara koyun,

54
YARATILI

..ka bellid ir ki, d ah a da b y y en b ir evren, g em ite


l.ha k k olm aldr. E er im diki g en ilem e oraru
.irili boyu nca s rd r l-m se, o zam an yirm i ya da
>l,uz m ilyar yl nce, b t n gzlenebilir evren hite ta
nm lanabilir o lm ay an astron om ik nesnelerle tannm az
bir d am lan n iine b z t r lm m G erek te, a st
ronom lar, g enilem e orannn b iraz yavalad n ke-
li'Uiler, bylece bu y k sek d ereced e sk-b n lm
konum , gerekte ep ey yakn zam anlard a, belki d e
ube ya da yirm i m ilyar yl n ce m eyd ana geldi. (G
nein be m ilyar yllk yayla kyaslayn) G en ilem e
ran, o zam an, o k b y k old u u iin, g alak tik d a
lm n ilk aam alan y ava bir g en ilem ed en ok bir
patlam aya benzedi.

B azan im di tan d m z ev ren in , ilkel b ir 'y u


m urta' t r nn p atlam asyla y aratld s y len ir, p a t
lam ann paralar o lan g k a d a la r h l u zay a d oru
frlyorlar. B az d zg n n itelik lerin y ak alan d b ir
ri'sim v ard r, am a o da y an lta b iliy o r. P atlay an ey
b z lm t . n k u zay b z lm t . B ir b o lu k ta
rafndan k u atlan b ir y u m u rta y a g re d n m ek
yanltr. B ir y u m u rta b ir y z e y v e b ir o rta n o k ta y a
sahiptir. A stro n o m lar b u y z d en , ev ren in b ir kenar
ya d a y z ey in in im tiy azl b ir m erk ezin in o lm a d n a
inanrlar.

B iz bu rad a sonsuzluun zarif konusuyla kavga edi


yoruz. T ed b irsizlik y erin e tu z a k la rla d o lu b ir so ru n
vardr. O n u n n em in e d air g r te; sa d ece g en i
leyen ev ren y o k tu r, cima b ilim v e d in in d a h a g en i -
k lan iin, bu aam ad a o n u n y etersiz k on u d b ir
leeri v ard r.

Bilim ciler, bu biim de form le edilen m atem atik i


lem ler zerine, paradokslarn b t n trlerini rete

55
TANRI ve YEN FZK

bilen sonsuzluu lm ek iin, sonsuzlua d air btn


tartmalarn] tem el alm ak ihtiyacn uzun uzun d
nm lerdi. Eleal Zenon (M . . beinci yzyl)a at
fed ilen tavan v e kaplum baa paradoksunu dnn.
Y ana, kaplum baa kafa farkyla balam t, fakat daha
hzl koan tavan, neredeyse ona yetiiyor. Aka, y a
rn h er annda tavan b ir yerd e, kaplum baa bir y er
dedir. H er ikisi d e zam anla - eit dakikalar boyu nca -
ayn m esafeyi kouyordu, sonra herhalde eit sayda
y erlerd en getiler. Fakat tavann kaplum baay g e
m esi iin, ayru zam and a d aha b y k m esafeyi am as
gerekir, v e b y te ce kaplum baadan daha fazla y er d o
lar. Bylelikle, tavan, kaplum baay nasl gee
bilecektir?

Bu p arad o k su n z m (Z en o n say esin d e b ir


o u n d an biri olan) so n su zlu k kavram na d a ir zel
bir form lasyo n u ierir. E er u z a y v e z a m a n so n
su z ca ayrlabilirlerse, o za m a n tavan v e k a p
lu m b a a so n su z say d a y er iind e, so n su z sa y d a d a
k ik a b o y u n ca koarlar. S o n su z lu u n zel n iteli i,
b u ra d a b ir b t n kad ar b y k o lan , so n su z lu u n bir
p arasd r. K ap lu m b aan n sey rin in m esafe o la ra k
tavam n kin d en d ah a ksa o lm a sn a ra m en , b iz tav
an n k ap lu m b aa tam am en ayru y erlerd en g eti in i
b sek b ile - o hl tavarunki k a d a r o k say d a yeri
(yani son su zlu u ) v e d ah a d a fazlasn geer!

Son su zlu a ilikin b u alm ad an , bu trn ortay a


k m asna d air pekok s p riz v e sonsuzlu un u ygun
iletim i iin kurallarn b t n olarak anlalm as, m an-
tld ardam konusunda m atem atikilerin y zyllarn
alm t. Btn saylar (1.2.3.... son su z) tarafndan ni-
telendirilebilen eylerin sonsu zlu u ortad ad r v e o n
larn b t nl iind e bile saylar iin d aha b y k b ir
sonsu zlu k yetersizdir.

56
YARATILI

1. Bu figrdeki dzensiz evre aamalarn pepee gel


mesinde daha geni genlerin kenarlarna ekenar genlerin
dizilmesiyle yaplmtr. Aamalarn says artb gibi, by
lelikle evre daha geni ve daha 'ok ulu' olur. evrenin uzun
luu belirsiz bir ekilde artan aamalarn says olarak snrszca
,<<galr, fakat evre kapal dairenin dna asla kmaz. evrenin
uzunluu sonsuz saydaki admlarn snrnda sonsuzlua yak-
l.ijsa bile, dzensiz evre ile kuatlan alan, bundan dolay si
ni ilidir.

G eo m etriy e g elin ce, sezg i kt b iim d e y o lu n u


aran in san a yol g stereb ilir. rn e in , v erili b ir y
zeyin alan n e v re le y e n itin u z u n lu u n u k a r
latrn. Srad an u zu n b ir y z ey in k a re b ir y
zey d en verili bir a lan iin d a h a o k it g erek tird i in i
an la m ak kolaydr. Y u v a rla k b ir y z e y m in im u m
u zu n lu kta it kullanr. F a k a t b ir y z ey in e v re si n e
kadar u zu n o labilir? ekil 1, birbiri a rd sra gelen
ad m larla bir gen st n e k u ru la n g en le rd en o lu
an, e v re y e b iraz g arip e ek il v e rd i in i g steriyor.

57
TANRI ve YEN FZK

H er a d m la ev renin iti b ira z d ah a u zu n o lu r v e k a


pal alan b ir para artar. F a k a t ev re k ap al d a ire n in
te sin e , asla d a n k m a-y a ca k tr, b y lece a la n
d a im a snrl kalacak, a n ca k e v re artrlan to p lam -
gen sel u larn says kad ar snrszca b y y e cek tir.
Y z ey in snrh alanm k u ata n snrszca u z u n iti ta
sa v v u r etm ek , b y lece m m k n olacak. (Bak . e k il 1)

Bunlarn tm nn evrenin yaratlyla ilgisi n e idi?


Dki, 'sonsuzluk' gibi fikirlerin aptalca kullan
lam ayacan y a da onlan anlam sz gsterdiini r
neklerle aklar, kincisi, geerli sonularn, sk sk sezgi
ya d a ortak duyuya kar hareket ettiini ispatlar. D n
y ann anlamm yakalam ak iin soyutlam aya -fo rm el m a
tem atik ilem lere- bavurm ak sk sk zorunlu o l
maktadr. Sradan deney tek ba ma gvenilm ez bir
rehber olabilir.

E vren snrsz bir hacim d e m idir? E er uzayn s


nrsz bir h acm i varsa, b iz k ab aca tek d z e bir y o
unlu kla, gkad alarn so n su z n fu s artn z ih
n im izd e canlandrabiliriz. P ek o k insan, gen iley en bir
son su zlu u n nasl b irey o ld u u k on u su n u m erak
eder. O n u n iin ie doru genilem ek ne d em ek tir? B ir
p ro b lem yok: Sonsu zlu k ounlukla artrlabilir v e
hep ayru h acim d e kalabilir. (K ap lu m ba an n b iz e
rettii eyi hatrlayn). F a k a t g rlem e (visu alization)
problem leri, biz, bu m od eli 'k ozm ik yum u rta' ev resin e
geri ev ird iim iz zam an ortay a kar. E e r g k a d a la r
h ery erd e ise, m ad d enin olm ay nn tesin d e bir d
g r n le, stmrl b ir y u m u rta asla olm am olacakt.
Bu n ed en le yum u rtalar d an d ad rlar.

B yle snrsz b ir evrend e, p ekok g k ad ay iine


olan u zayn resm i, h arikalar lkesindeki A lis g ib i
b y k keki y ed ik ten sonra, her y erd e a b u cak b
zlyor. S fer gittike d ah a k k b ir y a n a p a d o ru

58
YARATILI

daralr; fakat bu nunla birlikte, onun dnd a g


kad alarn sonsuzluu v e sonu o lm ay an u zayn hl
varolduu klm e ortaya 9 kar. Eer sfer tam am en
hi o lm ay a doru klrse, o zam an, b iz sonsuzca
klen so n su z bir evrene ilikin m atem atik olarak
/.rif b ir problem e sahip oluruz. H l m erkezi y a da
ucu y ok tu r, fakat b ir sferin iindekiler, bu n u n la b ir
likte serb est hareket ed en, tekil b ir noktaya b irlikte s
ktrlrlar. Astronom lar patlam evrenin d urum unun,
I.im am en snrsz, sonsuzca bir klm eden old uuna
inanrlar.
G erekte, sonsuzluklarla yarm aktan kaan evren
iin, baka bir m m kn m odel, 1 9 1 7 d e Einstein ta-
Mfndan n e srlm t. Uzayn erilebilecei ger
eine d ayanan Einstein, um ulm adk bir yolla, uzaym
kendisi ile balant kurulabileceini n e srd. D n
yann eri yzeyi, bir benzetm e gibi kullanlabilir. D n
yann yzeyi, blge olarak sonlu, am a si
ni rlandnlm am br: hibir yerde, bir gezgin bir snr ya
ki kenarla karlaam az. B enzer biim de uzay sonlu bir
lacim de olacakta, am a bir snr y a d a k en an ol
m ayacakt. P ek az insan byle ucube bireyi zihninde
1 ,landrabilir, fak at m atem atikiler bizim iin ay
n italara bakarlar. Bu kalba hipersfer ad verilir. Eer
11/ay bir ok yzeyli (hipersphere) ise, bir astronot, ilke
olarak, kozm ik M agellan gibi, balam a noktasna d-
1im e kadar, ayn dorultuda roketini srekli tutm akla
1mun etrafn dolaabilecektir.
Evren sonlu olm asna ra m en , E instein'in o k y
zeyli kozm osu n y in e de b ir m erkez y a d a k en a n y o k
tur (tpk d n yan n yzeyinin d e bir m erk ez y a d a k e
nar olm am as gibi). B ylece k ld zam an
kozm ik b ir yu m u rtaya d a benzem eyecektir, in san h i
lie d oru prsyen o k yzeyli hayal edebilir, onun
gzd en kaybolan, b ir sferin d y zey in e b en zer sfr
yarapa k lm oluyor.

59
TANRI ve YEN FZK

ekil 2

2. Eer -boyutlu uzay iki-boyutlu bir yzeyle temsil edilirse,


o zaman genileyen evrenin bir modeli hiten patlayan bir balonu
hatrlatr. Bu modelde uzay sonludur, ama snrlanmamtr; uzay
daki bir gzlemci evrenin etrafnda tamamen zgrce do
laabilecektir. Noktalar gkadalar (ya da gkadalar kmesini)
temsil eder. Madem ki, evren geniler, uzay gerilir, bylece btn
noktalar komularndan daha uzaa hareket ederler. Noktalarn
herhangi birinin zerindeki bir gzlemci sistematik bir ebekede
teki noktalan uzaklayor grecekti ve bunun d gmenin (mig-
ration) merkezinde olduu grnecekti.

Elastik uzay hakkm d aki aratrm a ayrntl olarak


tncil'e a it y o ru m lam ad an b y k l d e ay rlan bir y a
ratm a teorisi n erm ek iin k azm ologlara y o l g s
term iti. Bilim sel teorinin o k hayret verici ehresi,
uzayn k end isinin b y k patlam ad a yaratldn v e
srf m ad d e olm ad n n e s rer. Eer p rs y en
b alon m od eli genileyen b alon -hiten g en iley en -
gibi, o n u n y erin e zihind e canland nlrsa, o z a m a n m o
d e m fizikilerin anlatt gibi yaratl h ik ay esin e ait
taslak halind eki fikrini eld e edersiniz. So n su z ca b
z lm e fazn n im knsz olm as yoluyla u zay n s-
YARATILI

reldilii kavram nn d esteklenm esi n em li bir n o k


tadr v e bu evren in Einstein'run ok y zl (balon m o
d e lin e benzed ii y a d a so n su z hacim d e olduu d
ncesinin doru olu p olm ad n n bir gster-gesidir.
I Jzaym so n su zca k ld y erd e, b y k p at
lam ann ilk an', u zayn v arolu u nu n bittii zam an
iinde kenar- ya d a sn n gsterir. Fizikiler b u n a sin-
gularity (tekillik) adm verirler.

U zay n hiten y aratld fikri p ekok in san n a n


lam akta zo rlan d ince b ir konu d u r. zellik le uzay
Ti' o larak d n m ey e alk n salar. F izik iler, bu
y zd en uzay b o lu ktan o k elastik b ir o rtam gibi
kabul ed erler. G erek te n , d ah a so n rak i b l m lerd e,
km ntum etkileri nedeniyle, her salt bolu u n ak-
lvitenin bir kanrru olduunu ve sreksiz yaplarla bi-
araya toplandn greceiz. Fizikiye gre hi' h e m
II iaddenin hem d e uzaym olm ad anlam na gelir.

A cayipliklerin o u pu suy a yatarlar. U zay, z a


m ana o k kank biim d e ba lanr, uzayn gerildii v e
b k ld gibi, zam an d a gerilir v e b k l r. B yk
l'allam a u zayn yaratln hazrlad gibi, zam ann
yaratln d a hazrlar. N e u zay n e d e zam an, ilk te-
t illiin iinden g eriye uzayp gidebilirler. K abaca sy
le s e k , zam an n kend isi b y k patlam ada ortaya k
mtr.

13u garip fikirler, sadece, m atem ati e b av u r-m ak la


tam am en kavranabilirler. n san sezgisi -bilim sel m e
tin kn baars iin, ilk seb ep lerd en b ilin i rnekleyerek
a n la ta n - y etersiz b ir klavuzdur. Bilim , b ir dil olarak
m atem atiin alm alaryla, insann h ayal g c n n ta
m am en tesin d e olan d urum ] a n betim leyebilir. G er-
,ekten, m o d em fiziin b y k kesim i b u k ateg oriy e
girer. M atem atikle y ap lan so y u t tanm lam alar ol
m akszn, fizik b asit m ak in elerin tesind e b irey ge-

61
TANRI ve YEN FZK

litirem eyecekti. Y ine de, fizikiler herkes g ibi, a to m


larn zihinsel m od elleri, k d alg alan , gen iley en
evren, elektronlar vs. etrafn d a d olarlar, fak at im
g eler sk sk lgn ca yanl y a d a yanltcdrlar. G e r
ekte, atom lar gibi belirli fiziksel sistem leri d o ru o la
rak zih in d e canland rabilm ek , srad an insan iin
m antk o larak im kn sz olabilir, nk on lar d en e y im
d n y am zd a gerekte v aro lm ay an zellikleri (8 . B
l m d e k u an tu m teorisine g z atm aya g eld i im izd e
g receim iz gibi) ierir.

nsann h ayal g c n n , g erek li in o k nem li


belirli n iteliklerin i k av ram ad ak i b aarszl , g n l k
d e n e y d e n top lan an , u zay, z a m an v e m a d d ey e d a ir
safa fikirler zerin e (y aratm a n n d o as g ib i) b y k
d ini g erek leri d ayan d rm ay b e k le y e m ey ec e jm iz
bir u yardr.

Z a m a n n kkeni zerin d ek i en tellek t el z o rlu k la r


y en i deild ir. A ristoteles v e St. T h o m as A q u in as, z a
m ann yaratld fikrine, b ir ilk olay n varold u u a n
lam na gelecei iin, kar ktlar, tik olaya n e seb ep
o lm u tu ? D aha nce bir olay varolm ad iin, h i-
birey.

Z a m a n n sn rlln n , gerek te, bir ilk olay n v a


rold u u an la m n a g e lm e s i g erek m ez. T e k illi e
u y g u n g elen sfr ile, say lar tarafn d an n itelen d irilen
o la y lan raya! ed in . T e k illik b ir o lay d e ild ir, u zay
z a m a n n d u rm u o ld u u y erd e , so n su z y o u n lu u n
bir d u ru m u y a d a o n u n gibi b irey d ir. E er im d i b i
risi 'tekillikten sonraki ilk o la y n ey d i' d iy e so ra rsa , b u
'sfrdan d aha b y k o la n e n k k s a y n ed ir?' s o
ru su y la ayndr. H er k esir iin , b y le b ir s a y y ok tu r,
b u y z d en k k , d a im a eit iki p araya b l n eb ilir.
A yru ek ild e, ilk o lay y o k tu r.

2
YARATILI

K a n t'n d aha sonra b elirtti i g ibi, so n su z zam an


r*^it d ere ce d e akl kartrc o lm as zo rlu k vericid ir.

Eer evrenin lamanda bir balangc olmadm var-


sayai'sak, o zaman, her belli anda, eyinin arlarda gelen
durumlarnn sonsuz bir serisi yok olmutur. imdi ar
dk sentez araclyla asla tamamlanamayan sonsuzluk
serileri olgulardan ibarettirler. Sonsuz evren serilerinin
yok olmu alm imknszdr ve evrenin bir ba
langcnn, buulun dolay evrenin varolmasnn zorunlu
art olduu sonucu kar.l

Z enon'u hatrlayn, sonsuzluun iletimi hak-knda


dikkatli olm alyz. K a n tin akl yr tm esine gre, tav
an, kaplum baay gem ek iin zorunlu olan 'ardk
sentez yoluyla' sonsuz adm larn serisini asla ta
m am laya m aya cakb. B una ram en onun yapacan ta
m am en biliyoruz. Kant, so n su z bir srenin gem esine
deinirken, Z enon'un davasnda geen zam ann sonlu
lduunu belirtm esi, geerli b ir itiraz da deildir. H er
iki d urum d a da, kark artlarn bir sonsuzluu vardr.
I lerhangi bir m atem atiki, b ir dakikada sonsuzluun
t m nde varoland an o k fazla a n la n n olm adm iyice
gsterebilir. H er iki durum d a son su z say vardr v e bu
sonsuzluk, 'sonsuz bklm e' yannda d aha kk y a
plabilir.

K a n tn akl y r tm esin e b ir bak a itirazda, hareket


eden ya d a akp giden b ir zam an g erektiren, zam ann
getii v arsaym d r. P ek az fiziki zam ann akp g it
tiini y a d a hareket ettiini itiraf ed ecektir. O , sad ece
u zay gibi oradadr. (Bu 9. b l m d e geri d n ece im iz
hir k onu d ur.)

Sonuta, gerek ezeli bir evren, gerekse bir -tektik ta


rafndan gem i iinde snrlanm , sonlu bir y as olan
evrend e fazlasyla yanl b irey olm ad grnyor.

63
TANRI ve YEN FZK

D ah a sonra doru olduunu varsaym a, yaratln


Incil'e ait bu yorum unu bilim in destekledii anlam na
m geliyor?

H ristiy an lar arasnda Incilin naklind e y e r alm


olan yaratln nem i k on u su n d a m u tabak at y ok tu r.
1951d e, P ap a XII. Pius, M o d e m bilim sel k o z
m o lo jin in ! ierikleri zerine R om ad a P ap alk B ilim ler
A kad em esind eki konu m as b y k p atlam a teorisi ve
'sonlu zam an d a m u azzam b ir b alan gca sa h ip olan
e v r a i bildirdii grnen h erey 1 g ere in d en b ah
setti. O nu n beyanlar, iddetli b ir tepkiyi kztrd, (hi
y ok ta n b ilim ciler arasnda d eil) v e ada teolog lar,
Incil yazarlarna bildirildii varsay lan b y k pat
lam ann yaratl olup o lm ad zerinde h l ay
rlktadrlar. B und an dlay, B irleik D evletlerd e N tre
D am e niversitesind en E m a n M c. M ullin, g een lerd e
'kozm oloji teolojiyle nasl iliki kuracak?* bal al
tnda yazy o r, ilknce, H ristiy an yaratl d oktrin in in
B y k P atlam a m od eline 'd ay and nn, kincisi,
B y k P atlam a m odelinin y aratl d o k trin in e 'd a
y and nn' ezb ere s ylen em ez b irey o ld u u n a k arar
veriy or.3 H erey e ram en, b u g n lerd e kurgu olarak
K itab- M u kad d esi, bu k a d a r o k red d etm ey e zor
la y a n ou rahip snfnd an o lm a y a n kiiler, m o d e m
bilim sel kozm olojinin yara l hikayesine y n
lend irilm esini d esteklem eyi g r n te k olay bu lu rlar.
E er b iz gerekten uzay v e za m a n n b y k patlam ad a
hiten patlad n kabul ed ersek , o zam an, ak a b ir
yaratl v e ev renin son lu b ir m r vardr. Ter
m od in am iin ikinci yasasna ait p arad ok s b u n d a n d o
lay d o ru d an d oruya z l r. E vren term od in am ik
d en g ey e h en z ulaam am t, n k 18 m ily ar y l b o
y u n ca kend i dzeni bo zu lm u tu y a da y le ki, bu hi
bir y erd e b t n srece y etecek u zu n lu a y a k n de-
YARATILI

jldi. B u n d an baka, im di, ned en b t n gkadalarn


tekilerin zerine d m ed iini anlyoruz. Patlam ann
iddeti, onlarn herbirini bir tarafa frlatm t v e o n
larn uzaklam a oran yavalyorsa bile, h en z kendi
zerlerine geri d m eleri iin yeterli z a m a n la n y o k
tur.

E er b y k patlam a teorisi H ubble v e Einstein'n


alm alarna balysa, kozm osu n bal olduu y a y
gn d estei idare edem eyecekti. Bereket versin ki, baz
ikna ed ici kantlar vardr.

K o zm o su n d ou u na elik eden krletici iddet,


evrenin zerine b ir o k naklarn ilem i olm aldr v e
biz b u g n e artakalan ilk aam ann baz kalntlarn]
um utla beklem eliyiz.
Yaratltan kalan kalnhlan aratrm a, im di ok
revataki bilim sel giriim lerd en birid ir v e in an lm az
grnse bile, b u n u n iin iyi maU seb ep ler vardr,
byle, son derece g fiziki k oullarda ideal doal b ir
l.boratuvarda ina ed ilen ilk evrenin, o k inceden in
ceye hazrlanm bilim sel d onatm la b ile, d nya ze
rinde taklit edilem eyecei anlalm tr. Byle en u -
laki artlar altnda m ad d enin davran konusundaki
l hirilerini test etm ek iin, fizikiler yeni - yaratlm
evren kozm olojisine bavurm aldrlar. E v ren in b u g n ,
varoluun ilk loa sreli prlts srasnda vu ku bulan
fiziksel sreler konu sund a izler ya da ipularn ie
recei um ulur. A n artlar altnda, m ad d en in d a v
ranna ilikin kuram clarn u m d u u ey le bu s -
cler u yu m iindeyse, o zam an , onu anlam ak iin
hesap lar kullanlabilir.

lk evrenin ok nem li kaim filan, 19601ann o r


talarnda kazayla kefedilm iti. Bell T elefo n irketi iin
.alan iki fiziki, her y n d e u zayd an g elen esrarengiz

65
TANRI ve YEN FZK

rad yasyona rasgeldiler. Baard bir z m lem e, b t n


evreni tam am en kaplayan bu rad yasyonun ilk e l s
cakln, evrenin ateli d o u u n u n son so la n par
laklnn b ir kalnts o ld u u n u h ab er verdi. S rad an
bir p atlam a gibi, b y k p atlam a, o k fazla m iktard a s
d ou rd u . G erekten, k o zm ik gazlarn g n ein y
zey in d e b u lu nan scaklk d zey in e sou m as iin
100.000 yl geti. O n sek iz m ily ar yld a, s m u tlak s
frn (-273*C ) ancak d ere ce zerine, d m t . N e
var ki, scak radyasyona h apsed ilen, b y k bir m iktar
enerji hl v a rd r.l

Kalnt s rad yasyon u n u n im diki scakln b il


m enin, her d ev ird e onun deerini hesap lam ak iin l
m ek gibi basit bir sebebi vard r. H er zam an, ev ren in
tipik b ir b lgesi hacim ce iki katna kar, scak lk
y z d e elli geriye doru ilem eyle, rnein; yaratltan
son raki ilk saniyed e, scakln on m ilyar d erece ol
d u u kolayca karlr. B u ep ey ce scak g rnebilir,
am a bir laboratuvar d eneyinin alt ve st snrlan iinde
iyidir. Gerekten yksek enerji arp m alarn y a ra tm a k
iin m o d e m p arack hzlandrclarn kullanm ayla, s
caklk alalp derde m ilyonlarca milyarlarca dereceye
vard zam an, balangtan sonra bir san iy elin ancak
m ilyon kere milyonunda, ilk patlam adaki artlarn geici
bir an iin taklit etm ek m m kndr. Astrofizikilerin, bu
ilk soum ann sonra ortaya km olan fiziki srelerin
ouna m odel yapabileceklerine bunun iin gvenleri
vardr.

Byle m odelleri kullanm ayla, varolu a b ird en


kan evren gibi, her ad a kozm ik m alzem enin for
m unu h esap lam ak m m k n d r. rne in; bir san iy e
v e be d akika arasndaki artlar, ortaya km olan
n k leer tep k im eler iin uygun d u ru m a ge

66
YARATILI

tirilebilecekti. B yk sreler b iraz d teryu m v e h el


y u m a biim verm ek iin h id rojen ekird eklerinin fiz-
y onu nu oluturabilecekti. H ely u m u n h id rojen e d n
m esinin son orann nceden haber veren
hesap lam alar, bu g n, bu iki elem en tin nisbeten koz
m ik o larak bol olm as iin, g zlem len en ey e ok ka
pal olan, ktle ile y zd e y irm ib e civarnda olacakt.
(H idrojen v e helyu m evrend ek i m ad d enin y zd e d o k
san d oku zd an fazlasn birlikte olutururlar.) Byle
ola an st bir u yu m , scak b y k patlam a teorisinin
tem el fikirlerinin d oru old u u na d air b iz e gven
verir.

Hk saniyed en nceki d evirler, byle scak olu,


b iraz y k sek enerji fiziini ie kartrd. B u s
caklklard a m ad d e tam am en paralara ay ni-m v e
o n u n ilk k u r uulan (11. b l m d e tartlacak) o rtay a
karlm olacaktr. Bu o k erken aam a - v aro lu u n
ilk bir saniyesi - teorik fizikilere gre im di ciddi b ir
aratrm a konu sud u r, fizikilerin bir ksm ev ren in
zelliklerin in ou nu n, o zam an ortaya km s
reler tarafnd an aklanabileceine inanrlar. (D aha
sonraki b l m d e bu ok yeni gelim elerin b ir ksm
sergilecek.)

B y k patlam a kuram , astrofizikiler tara-fndan


tasdik ed ilm i o lm ak iin o k fazla ey d en y a
rarlanmta. H ely u m bolluu ara b rm a la n , stand art
k ozm olojinin geni b ir parasn olutu-rurlar. Bu
erken s relerin olaanst doasna g zatm ak , b u
yzd en kolaydr. E er bir ond ok uzu ncu y zy l a r-
keolou C en n et B ahesini kefetm i old u u nu iddia
etse v e T anrnn ilk g n boy u n ca alm asnn y a n
llanam az bir kantn gsteren kutsal b ir kalnt or
taya koysa, iddia b ir san sasy on d o u rm u olacakt.

67
TANRI ve YEN FZK

H e]y u m p ekok insan iin, tand k olm ayabilir, fak at


end strid en kolaylkla eld e edilebilir. Bu alelad e la-
b oratu var cevherinin, ilkgn b o y u n ca deil, fakat v a
roluun ilk b irk a d akikasnd a, ilkel ocakta bi
im lend irilm i old u u na d air srad bir d n ce
vardr.

im d iki bilim sel gr, yaratl teorisine g l bir


d estek v erm esin e karn, ev ren in sonsuzca yal o la
m am as iin m antkl b ir seb ep olm ad nn farkna
varm ak da nem lid ir. E n n em li fiziksel zorluk, g r
m o ld u u m u z gibi, term od inam iin ikinci y a
sasdr. O ysa, zam an zam an m ekan izm , bu zorlu u n
stesind en geld iini n e s rm t . Bunlardan biri Ste-
ad y - State (du raan d urum ) teorisidir. Bu teori H er-
m an Bondi, T h o m as G old v e F red H oyle'a atfedilir. Bu
teorinin b t n y oru m lam alarnd a evren, zam an iin
d e sonsuzd u r, a m a yeni d k en trop ili m ad d en in s
rekli olarak yaratld n n gerek kabul etm ekle, ter
m od inam ik s l m nd en kanlr. B ylece,
m ad d enin b irin d e t m d en o rtay a km asnd an ok,
ilkel b ir p atlam aya d ayanr, d erece d erece ya d a belki
k k p atlam alard a, uzun zam an lar boyu nca o rtay a
kar. Evrenin geniledii ve m ad d en in varlnn y o
unluu seyreltild ii gibi, y e n i y aratlan m a d d e d e
likleri d old u rsu n v e aa y u k a n d e im ez b ir y o
unluu s rd rs n diye, y en i m ad d en in o rtay a
knn ortalam a oran ayarland (belki d e F eed b ack
(geri b eslem e) m ekanizm as ile). E vrenin b t n g
rn, aam ad an aam aya h em en h em en ayn kalsn
diye, gkad alarn dalm , b y le bir planda, ge
nileyen h acim iinde yeni g k ad alarn yaratlyla
karlanr. (Bak. ekil 3) K arlatrrsak, b y k p at
lam a m od elind e gkad alarn y o u n lu u d u rm ad an
d er v e evren yapda v e d zen lem ed e geliir.
YARATILI

ekil 3

3. ekil evrenin Duraan - durum ve byk patlama mo


dellerinde uzayn genileyen bir yresinin t; ardarda gelen 'ipak
resimlerini' karlatrr. Byk patlama durumunda (stte) g
kada (noktalarlarn says uzayn belirli bir hacminde deimeden
kalr. Bylelikle, noktalarn younluu genilemenin ilerlemesiyle
azalr. Duraan durum konumunda (altta) gkadalarn yo
unluu, genileyen uzay tarafndan yaplan gedikleri doldurmak
l,'in, srekli olarak yeni gkadalar yara-tlmas gerektiinden, aa
madan aamaya deimeden kalr.

Hoyle, negatif enerji tayan alanlarn yeni bir tipini


uydurm ayla m ad d enin srekli yaratdm aklam aya
giriti. Bu alann d u rm ad an artm as m ad d eyi y aratm ak
iin zorunlu olarak pozitif enerji dem esi yapar. (M ad
denin enerjiden yaratlm as gelecek b l m d e be
limi en ec ek tir). Bylelikle, T an r, D uraan D urum m o
delinde tam am en ortadan kaldrlr. lki, m ad d eyi

69
TANRI ve YEN FZK

yaratm ak iin zorunlu olarak, ilk enerjinin yaratlm am


olm as icab eder; baka bir sistem e biraz negatif enerji
yatrm ayla gerekten d em e yaplr, ikinci olarak, u zay
ve zam an yaratlm adlar am a daim a varolageldiler.

D uraan D u ru m m odeli basitlii v e zariflii ile b


y len m i p ekok bilim ci iin b y k felsefi ekicilie
sahipti. Bunu nla birlikte, teorinin h erhang i bir b asit
y oru m u n u o rtad an kaldran astrom id ek i g elim eler
v e 1965 d e k ozm ik ark ap lan s rad y asyonu n kefi g e r
ekten, onun tabutundaki son iviydi. D u ra an
D u ru m teorisi, n e an i yaratlm a, n e d e s l m y le b ir
evrenin m antki varolu im knn kantlayam ad
hald e, m ad d en in ortaya kn iin e alan doal m e
k anizm alara y k len en b t n s reler iinde nem li
b ir fikir olarak kalr. Y aratl iin, zorlu bir fiziksel
k ant salam olan m o d em k ozm olojinin, d in d ar d
nrler iin b y k b ir m em n u n iy et konusu o ld u u
gerektir. Bunu nla birlikte, k olayca ortaya kan b ir
yaratl yeterli deild ir. ncil b iz e evreni T a n n 'n n y a
rattn anlatr. Bilim b y k p atlam ay a seb ep o la n
ey zerine hi bir k frlatm am m yd ? Bu gelecek
bl m n konu su iind e biim lenecektir.

70
TANRI
EVREM
YARATTIM11
3 . BLM
TANRI EVREN YARATTI MI?

"Tartman bu evreni misil ynnlmt bilmek istiyorum.


Einstein

"Bu varsayma hi gerek duymadm."


Napoleon'a P. Laplacenszii

T a n n m b ir d ergi g e e n le rd e m a n e t b a
lk larnd a ''A stro n o m la rn T a n ry k efetti in i" iln
iti. M a k a le n in k on u su b y k p a tla m a v e ev ren in
<,nk erk e n d n em lerin e ilik in a n la y m z d a k i son
ilerlem elerd i. P o p ler g a z e te cilik d n y a sn d a , y a
nlm a o lg u su k en d ili in d en T a n r'n n v a rl n or-
l.ya k o y m a k iin y ete rli say lr. F a k a t T a n rn n y a
ratla s e b e p o ld u u n u s y le m e k le , g e r e k te n n e
k asd ed erler? T a n n o lm a k sz n , b ir y a ra tl ta
sav v u r e tm e k m m k n m d r? M o d e m a stro n o m i
li/.iksel e v re n in sn rlarn k a n lm a z b ir ek ild e
aa k a rr v e bizi d o a st n d en y a rd m is
lem ey e m e cb u r ed e r m i?

'Y a ra tl' k elim esi b ir a n la m e itlili in i b e


ra b e rin d e ta r v e o n la rn a ra la rn d a a k b ir a y -

73
TANRI ve YEN FZK

ru n a g itm e k n e m Jid ir. E v re n in y a ra tl a lt s t


o lm u , y a p z ilk b i im d e n sk sk g z le n e n k a r
m a k d z e n e v e z e n ilm i fa a liy e te , m a d d e n in a n i
o rg a n iz a s y o n u n u n n ed e n o ld u u a n la la b ilir. n
ce le ri z e llik s iz b ir h a c im d e m a d d e n in b u g n k
y a ra tl ile s o n u la n a b ilir y a da h i b ire y d e n ,
u z a y v e z a m a n iin e a la n , b t n fizik sel e v r e n in
b ird e n b ire o rta y a k y la so n u la n a b ilir. C a n
ll n v e in sa n n k e n d is in in , y a ra tl n ile rid e e le
a la c a m z , ay r b ir k y e ri d e v a rd r.

E v re n in y a ra tl n n In c il'e a it y o ru m u n u n 'ilk
g n k o n u s u n d a k esin o la ra k n ey i ierd i i k o n u su
b e lirsiz d ir. G e r e k te n y a ra tl a d a ir iki a k la m a
v a rd r, am a h i b iri y ld z la rn v e g e z e g e n le rin ,
d n y a n n v e k en d i b e d e n le r im iz in m a lz e m e s in in
y a ra b l o la y n d a n n ce v a ro ld u u n d a n b a h
se tm e z . T a n rn n k o zm ik m a lz e m e y i h i te n y a
ra tt in a n c , H ris tiy a n d o k trin in in o k e sk i b ir
p a r a sd r. G e r e k te n T a n r'n n k u d re tin in a z a
m e tiy le e m re tm i o ld u u g r n y o r, T a n r e v r e n i
y a ra tm a d y s a , bu O n u n i e y a ra r h a m m a lz e m e n in
d o a s ta r a ln d a n , i in d e s n rla n m o ld u u n u
g ste re ce k ti.

Bu y zy ld an n ce, m ad d en in d oal aralarla y a


ratlam ay aca (ya da y ok ed ile m ey ece i) b ilim a d a m
lar, teologlar v e ben zerleri ta ra ln d a n k abu l e d il
m iti. P ek l, m ad d en in b iim i rn e in , k im y a sa l
tep k im eler srasn d a d e ieb ilir, am a m ad d en in to p
lam m iktar istisn asz d e im e z k a b u l edilird i.

M ad d en in kayn a m eselesiy le y zleen b i


lim ciler, so n su z m rl b ir e v ren e in an m ay a, b u n e
d en le d e b sb t n bir y a ra tl ihtiy acnd an k a
nm aya y n e ltild ile r. l m s z b ir evrend e, m a d d e

74
TANRI EVREN YARATTI MI?

.unsuza d e k v aro lm u o lab ilir v e o n u n k k en i so


ru sund an kanlr.

M a d d e n in d o al a ra la rla y a ra tla m a y a c a
in a n c, 1 9 30'Iard a la b o ra tu v a rd a m a d d e ilk d efa
re tild i in d e h z n l b ir e k ild e k t . B u k e ife
v o la a n o la y la r, m o d e m fiz i e en iy is in d e n k la sik
b ir rn e k sa la r.

Bu h ik a y e , te k ile rle b irlik te , 1 9 0 5 'd e E in stein


ile b a la d . O n u n m e h u r E = m c 2 d e n k le m i, k tle
ve e n e rjin in e it o ld u u ifa d e s in in m a te m a tik b ir
.im gesidir: k tle e n e rjiy e s a h ip tir v e e n e rji k tle y e
sa h ip tir. K tle m a d d e n in n ic e lik le tirilm e s id ir.
(| u an tificatio n ): B ir v a rl n k tlesi s iz e n e k a d a r
m a d d e i e rd i in i s y le r. B y k k tle a r v e h a n
tal d e m e k tir, k k k tle h a fif v e tam as k o la y d e
m ektir. K tle n in e n e rjiy e e it o ld u u g ere i b ir a n
lam d a, m a d d e n in e n e rjiy e 'h a p sed ild i i' a n la m n a
gelir. E e r b ira z sa lv e re c e k o lu rsa k , m a d d e b ir
enerji p a tla m a s o rta sn d a k a y b o la c a k tr. B u n a k a r
lk , y e te rin c e en erji, b ir m e rk e z d e to p la n rsa ,
m a d d e o rtay a kacaktan

O rijin a l k a v a m o la r a k , g re lilik k u ra m n n
ik in cil b ir r n o la n , E in s te in 'in d e n k le m i, k h
zna y a k n , o k y k s e k h z d a h a r e k e t e d e n v a r
lk la rn n ite lik le riy le ilg iliy d i. T e o r iy e g re , v a r
ln h a r e k e tin in e n e r jis i, d a h a a r g r n m e s i
{k tle d e a r tm a ) ile s o n u ]a rtm a ld r. E tk i, s ra d a n
h z la rd a n e m s iz d ir. n k k k b ir k tle k o r
k u n b ir m ik ta r e n e ji d e e rin d e d ir . rn e in ; b ir
g ra m cari fiy a tla rla b ir m ily a r d o la rlk e n e rjiy e
d e n k tir. O y s a , k tle le rin in d z in e le rc e k e r e a rtt
g z le n e n , m o d e m a to m a lb p a r a c k h z la n d r a -

75
TANRI ve YEN FZK

la n n d a , k h z n a y a k n iki y n l b ir firla tc i in -
d e e le k tro n v e p ro to n la rn h z n y k s e lte b iliy o r,

H z l k tle a rt, m a d d e n in g e r e k te n y a ra tl
a n la m n a g elm ez. D ah as, d a im a v a ro la n m a d d e n in
a rl n n a rtm a sn a y ol aar. Y o u n la m e n e r
jid e n retile n m ad d en in b t n y le y en i p a r
a ck larn a ilikin o laslk , 1 9 3 0 'la rd a P au l D ira c'n
d ev ir a a n m a te m a tik in c e le m e le riy le o rtay a k t.
D irac, E in sten 'in g re lilik te o risin i, E = m c2 ile, y ir
m in ci y z y l fizi in d e b a k a b y k b ir d e v rim ile,
atom sal v e atom alt m ad d en in d av ran y la ilgilen en
k u an tu m teorisiyle u zlatrm aya aly o rd u . B ir b ir
leik g reliliki k u an tu m teo risin e, rn e in en erjik
rad y oak tif y aylm larn bir so n u cu o la ra k o rta y a
kan k h zn a y a k n hzd a h a re k e t ed en a to m a lb
p arack lan tan m lam ak iin g ere k d u y u lu r.

M a te m a tik b ir z m le m e n in p e is ra , D ira c
y k s e k h z l a to m sa l m a lz e m e y i ta n m la m a k i in
y e n i b ir d e n k le m n e s rd . B u d o la y s z b ir b a
a ry d , n k o n la rn h e m o r ta k d u y u h em d e e le -
m a n te r g e o m e triy le ta m a m e n a n la m a z l a d e n
b ir e k ild e d n y o r o lm a la rn d a n , y a n i, e le k t
ro n la ra tu tu lm u o ld u u b ilm e n im d iy e d e k a
rtc o la n b ir n iteli i a k la d . D o ru su n u s y
le m e k g e re k irs e , b ir e le k tro n n c e d e n o ld u u g ib i
a y n y n g ste rm e d e n n ce ik i k e re d n m e k z o
ru n d a d r. B u d a m a te m a ti in te m el fiz i in d n
y a s n d a , s e z g in in y e rin i n a s l a lm a s g e re k ti in e
d a ir d i e r g z el b ir rn e k sa la r.

D 'rac'n d e n k le m i, b u y z d e n a rtc b ir g
r n e sah ip o lm u tu . O n u n z m le m e le ri, d o
ru d a n d o ru y a s ra d a n e le k tro n la rn d a v ra n n
ta n m la d , am a b y le h e r z m i in , b ilin e n e v

76
TANRI EVREN YARATTI MI?

re n d e k i b ir e y le b a la n tl o ld u u o rta y a k m a y a n
b a k a b ir o rta k z m v a ro la g e lm i ti. im g e le m in
bir p a r a s y la b u b ilin m e y e n p a r a c k la ra b e n
z e y e c e k o la n ey i h e s a p la m a k m m k n d . K tle
v e y r n g e d e s ra d a n e le k tro n la rla z d e o la
b ile c e k tile r, o y sa b t n e le k tro n la r n e g a tif e le k trik
y k ta rla r, y en i e s r a r e n g iz p a r a c k la r p o z itif
e le k trik y k ta y o rla rd . D n m e le ri g ib i, y en i
p a r a ck la r e le k tro n la rn y an stac im g e n in b ir t r
y a p a n te k i n ite lik le r d e , g e ri d n d r le c e k ti. E er
enerji y ete rin ce y o u n latrlm olsay d D irac'n n-
d eyii o la an st y d , bu 'an tielek tro rd ann d an " biri,
h ibirin in d ah a n ce v aro lm a d y erd e o rtay a
kabilirdi. E lektrik y k k o ru n su n d iye, bu o lay a bir
elek tro n u n e zam an l o rtay a k y la da elik e d il
mi o lm as g erekir Bu tarz da enerji elek tron-
a n tielek tro n iftin in fo rm u n d a , m ad d ey i y a ra tm a k
iin, d o ru d an d o ru ya k u lla n lm olm ald r.

B u sra la r d a (1930) fiz ik i, C .Y . C h a o k u r u n


gibi a r m a d d e le rd e ( n y k s e k en erji fo-
to n la n ) g a m m a n la rn n k e s k in g c y le d e n e y
y a p y o rm u . C h a o o k en e rji y k l g a m m a n -
lan ru n g a rip b ir b iim d e , e tk ili b ir ta rz d a a z a ltlm
o ld u u n u n farkn a v a rd . In la rn fa z la c a so-
u ru lm a sn in n e d e n i C h a o 'y a g re , e s ra re n g iz id i,
fa k a t b iz im d i e le k tro n -a n tie le k tro n ift ya
ra tly la , b u n a n e d e n o lu n m u o ld u u n u b i
liyoru z.

D aha so n ra , 1933'd e, C ari A n d e rso n , D ira c 'n an -


lie le k tro n u n u n b e lirsiz o lm a y a n o rta y a k n ilk
defa fark e tti in d e, k o z m ik n la rn -u z a y d a n g e le n
y k sek e n e rji p a r a c k la rn n - metal, le v h a la r ta
ra fn d an so u ru lm a sn in c e liy o rd u . M adde, la-

77
TANRI ve YEN FtZK

b o ra tu v a rd a k o n tro ll b ir d e n e y d e y a ra tlm t.
O n u n o las b t n n ite lik le rin e sah ip olan yeni p a r
a c k la r h zl b ir b iim d e d e n e tle n e b ilm iti, D ira c ve
A n d erso n , b u o la a n st n d e y i v e k e i! iin N o b e l
d l n p a y latlar.

D a h a so n ra k i y lla rd a , e le k tro n v e (g e n e llik le


p o z itro n la r a d v e r ile n ) a n tie le k tro n la rn re tim i
la b o ra tu v a r s re le rin in g e n i b ir d iz isi i in d e
o rta k y e r a ld la r. U. D n y a S a v a n d a n so n ra , a to -
m alt p a r a c k h z la n d ra n m a k in e le rin g e li im i,
te k i p a r a c k tip le rin in d e n e tim li re tim in e d e
im k n v e rd i. A n tip ro to n la r v e a n tin tro n la r r e
tild i. B u g n , p o z itro n v e a n tip ro to n la r o k s a y d a
re tile b iliy o r v e m a n y e tik k a v a n o z la rd a de
p o la n a b iliy o r. T o p lu o la ra k , y a n s tc ya da n -
tip a r a ck la r a n tim a d d e , o la ra k b ilin iy o rla r v e fiz ik
la b o ra tu v a rla rn d a im d i u su l n e uygun re
tiliy o rla r.

Bu o lg u la rla d o n a n m o la n y o l, b t n m a d
d e n in k k e n in e d a ir d o a l b ir a k la m a i'n a k
g r n y o r. B y k p a tla m a s ra s n d a , e n e rjin in
b y k m ik ta r, m a d d e v e a n m a d d e n in m u a z z a m
tu ta rn n , a n la m s z re tim in e se b e b o lm a k i in e l
v e riliy d i. E n s o n u n d a , o k s o u m u bu m a d d e le r
g e z e g e n le r v e y ld z la r b ira ra y a to p la m o la c a k t.
M a a le s e f, b u b a s it fik ird e b y k b ir g l k v a rd r.
M a d d e ile a n tim a d d e k ar k a ry a g e ld i i z a m a n ,
ik isi e n e rjin in id d e tli b ir b o a lm a s ile b ir d i e rin i
y o k e d iy o r - M a d d e n in y a ra tl n n g eri e v rilm e
s re c i. (B a k . e k il 4)

78
TANRI EVREN YARATTI MI?

ekil 4

4. Laborahjvarda, enerji maddeyi yaratmak iin kul-


l.nabUniti, ama o daima maddenin benzer bir niteliiyle bir
likte bulunmutu. Madde ve antimadde biraraya geldiinde,
patlayc yokolu, maddede muhafaza edilmi enerjiyi sa
lvermeyle sonulanr. Antimaddenin, tehlikeli bir karmyla
unu bozmakszn yaratlm olan evrendeki btn maddenin
nasl olduunda bir sr vardr.

M a d d e v e a n tim a d d e n in b ir k a rm n ieren
ev ren b u n d a n d o lay id d e tli b ir b i im d e k a
ra rsz d r. o k kati sn rla r, g k a d a m z d a k i an -
lim a d d e n in k a rm n d a y e r a Ja b ile c e k tir v e n e m
siz b ir m ik ta r a n tim a d d e v a rd r. B y ie c e b t n
a n tim a d d e n e re y e g itm iti? L a b o ra tu v a rd a y a
ra tla n h e r p a r a c a , b ir a n ti p a r a c k ta r a fn d a n
elik e d ilir, b y iece, b ir e v re n in y z d e e lli k a rk
u ld u u n u k a b u l e d e b iliriz . F a k a t g z le m le r, b u n u
d a rd a b ra k y o r. B az a s tro fiz ik ile r , m a d d e v e

79
TANRI ve YEN FZK

a n tim a d d e y i, b ir y a d a b a k a tip in in a r b a s m a s
b i im in d e iin e a la n , g en i a la n la ra a y rm a y b a
a ra n h ip o te z k u rm a y la b u b ilm e c e y i a k la m a y a
g iritile r. B elki d e, b tiin g k a d a la r a n tim a d d e v e
m a d d e n in bak a t rlerin d e n , y a p lm la rd r. B u
n u n la b irlik te , a n tim a d d e d e n a y rla n m a d d e iin
in a n d rc o lm a y a n m e k a n iz m a h ep n erilm i v e s i
m etrik - ev ren teorisi g zd en d m t .

B y k p a tla m a n n y a r a h b o ld u u n d a s ra r
e d e n , b u b ilim c ile r , b u n e d e n le , fiz i in y a s a la rn
h i e s a y a ra k a n tim a d d e o lm a k s z n e v r e n e m a d d e
z e rk e tm i o la n b a z d o a s t s re le ri v a r
s a y m a n n o rta y a k a n z o rlu u ile k a r k a ry a g e
tirilm iti. 'B t n y a s a la rn te k illik te g e liig z e l b o
z u lm a s' k o n u su n d a k i b e lir s iz m a z e re tle r,
h u z u rs u z lu k h iss in i a z a ltm a k i in y e te rsiz d i.

O y sa o k y a k n z a m a n la rd a , b u ik ile m d e n
m m k n b ir ro ta o rtay a k m t. M a d d e v e an -
tim a d d e n in y a ra b l n n la b o ra tu v a r a rtla r a l
tn d a d a im a s im e tr ik o lm a s n a ra m e n , b y k p a t
la m a n n s o n d e re c e y k s e k s c a k l n d a m a d d e n in
o k in c e b ir a r n a izin v e r ilm i o lm a s m m
k n d r. D n ce , d o arm d r t te m el g c n n
b irle ik b ir ta n m n s a la m a k i in a ra n a n te o rik
a l m a p ro g ra m n d a n b a la rn k o p a rr. (11. b
l m d e o k d o lu o la ra k ta rt la c a k o la n b ir k o n u ).
T e o rik l m e le re g re , b ir s a n iy e n in b irin c i m ily a r-
m ily a r-m ily a r-m ily a n (y a k la k 1 0 3 6 ) sra s n d a
u la la b ile n m ily a r-m ily a r-m ily a r (y a k la k 1 0 2 4 )
d e re c e d e b ir s c a k lk ta , h e r m ily a r a n tip ro to n i in ,
b ir -m ily a r- b ir p ro to n y a r a b lm b r . B e n z e r b i
im d e , e le k tro n la r m ily a rd a b ir p a r a y la p o -
z itro n la ra st n g elm i o la c a k la rd .
D a k ik a d a , b y le b ir art, s o n d e re c e a n la m ld r.
D a h a s o n ra k i k a tlia m d a p ro to n v e a n tip o ro to n la r n
TANRI EVREN YARATTI MI?

o d e ifti b ir d i e rin i y o k e tm i o la c a k t, a m a tek il


iftsiz p ro to n , s a d e c e tek b ir e le k tro n la b irlik te h a
y a tta k a lm o lacak t. B u a rta k a la n p a r a c k la r -
h e m e n h e m e n d o an n so n ra d a n ak ln a g e le n b ir
fik ir - so n u n d a b t n g k a d a la rd , b t n y ld z la r
v e g e z e g e n le rin v e b iz im b i im a ld m a l
z em esi o ld u . Bu te o riy e g re, e v re n im iz , v a ro lu u n
ilk, d n le m e y e n ksa b ir a n n n b ir p a r a s o la
rak k a la n d e n g e s iz m a d d e n in u fa ck b ir to r
tu su n d a n in a ed ilir.
B t n iy i te o rile r g ib i, fiz ik ile r m a d d e n in k
keni iin ik n a ed ici o la ra k , bu a k la m a y b u ld u la r,
f a k a t z o rlu k a n t n e re d e d ir?
Fki d o ru lay c son u m m k n g r n y o r. lki,
balan gta h er b ir ar hzl parac a elik ed en , ilk
m ilyar ed e p arack tan tip arack iftin in toptan
vok oluu ile ilikilidir. Bu k atliam n en erjisi, m u h
tem elen, snn form u n d a da h ay atta k alm ald r.
I Vkat, ilk b l m d e d e id d ia ed ild ii g ibi, ev ren e, g er
ekten b y k patlam ad an arta k alan s rad
y asy o n u n d a b an y o y a p h n ly o r. Say larn m ily ard a
bir h esap lam ay la u yu u p u y u m ad n g rm e k iin
geride k alan ato m aracly la s en erjisin i b u lm a k
basit b ir k on u d u r. O n larn tam a m la d , y a d a ksaca
u ylam , ta m a m en akla u yg u n m o d ellerle g er
ekletirilebilir. B ylece, bu teori tarafn d an ak
lanan m a d d en in kkeni kon u su tek b an a d e ild ir,
takat e v ren in kesin scakl d a ak lan r. B u ra d a d ik
kate d e er b ir gelim e vardr.
B u n u n la birlikte, m ad d en in , ilahi kkeni g erekli
klacak k a d a r uzun m rl o lm ad n , in sa n k en
dinden em in o larak s y lem ed en n ce, baz d a h a ileri
k antlam alar istenir. M ad d e v e a n tim a d d e a ra sn d a k i
l,rkl b ir asim etriy e ilikin d o ru d a n d o ru y a la-
b o ratu v ar kan tn n b irtak m b iim leri, d a h a b y k

81
TANRI ve YEN FZK

in an d rclk tayacaktr. ans eseri, b ir kantn b u t


r n h em e n h e m e n ele g eirm e n in ei in d e o la
biliriz.
M a d d e retim in in k c k b ir fazlasn n ced en
h ab er v eren teo ri ayru m ek a n iz m a ile m ad d en in b ir
a n d a k en d ili in d en yokduunu d a n ced en h a b e r
v erir. y le k i teorin in getii, z a m a n p ro ton larn a
ilikin u su z b u ca k sz b ir s re b o y u n ca , d aha so n ra
y o k o lm a k elek tro n lara g ee ce k o la n p o zitron lara b o -
zu nacaktr. Bu y olla b t n m a d d e so n u n d a k a y
b o lm ay a yn eltilir. O ysa, z a m a n cetv eli y le u z u n
d u r ki, in san b ed e n i, o rtalam a olarak, p ro to n la rn n
y ar m r n n y a k lak (y zd e) b irin i yitirir. B i
lim ciler bu teoriyi te st etm ek , h a re k e t h alin d ek i g
r n m ey en p ro ton u y a k alam a k v e sn am ak , k ozm ik
nlarn k irlen m e etkisin i (ortay a) k arm ak iin
d ah a iyi bir a lt z em in olan, m a d d en in kocam a b i
rikintileri z erin d e alyorlar. n k s reler, k
k en d e istatistikid irler (rad y o ak tiv ite gibi) A rasra
olan lgn b o z u n m a , b ir p ro to n u n yar m r , o r
talam a o larak ksaca o n b in m ily ar, m ily ar, m ily ar yl
olsa b ile, h afta la r b o yu n ca a la k g n ll bir b e k
lem ed en so n ra gzlem len eb ilecek tir. A rasra o lan
rasg ele olay a y rt e tm ek iin (p ro to n larn b ir k sm n
g steren ) tonlarca m a d d ey i y m a k esrarl bir ey d ir.
B y le p e k o k d e n e y s re iin d e sk sk o lu r v e en
az n d an b iri, b irtak m olas p ro ton -b o zu n m a o la y
larn a n ed en o lm u tu r.
M a d d e n in k k en i so ru n u , fiziksel fen o m en lerd en
T a n rfru n v aro lu u n u k arm ak i in h erh an g i b ir g i
riim le k ar karya olan tem el b ir p ro b lem i b e
tim ler. E sk id en m u cizev i g r n en e y - anti m a d d e
olm ak szn m ad d en in ortaya k - b e lk i d e b y k
p a tla m ad a d o a st b ir girdi (inpu t)yi g erek tiriy o r,
im di b ilim sel kavrayn g eliim in in n d a, s

82
TANRI EVREN YARATTI MI?

radan fizik sel z em in lerd e a k la m a s m m k n g


r nyor. O y sa artc v e a k la n a m a z zel b ir o la y
olabilir, a ralk l bir zam an d a g elecek te d o a l b ir fe
nom enin, on u aklam ak iin k efed ilem e y e ce in d e n
k esinlikle em in o lam ay z.
B u b ilim sel ilerlem eler, b iz im , d oal s rele r a n
lam nd aki y aratl, im d i a k la y a b ilece im iz a n
lam n a g elir m i? P ek o k teolog b u n d a n g l b ir b i
im d e p h e ed ecektir. B u ra d a b etim len e n s reler,
m ad d en in hiten yaratlm g sterm ez , am a v a ro lu
- ncesi en e rjin in d e iim in in , m ad d i b iim i o l
d u u n u g sterir. Biz, hl ilk y erd en g elen en erjin in
yerini a k la m a k zo ru n d ay z. B u erek ten d o a st
bir a k lam ay g erek tirecek m i?
B u n u n la b irlik te , in sa n , m a d d e d e n e n e r jiy e b u
ta rz d a k a r lk v e ri in y e rin i d e i k o n u s u n d a d ik
katli o lm a ld r. E n e rji, z e llik le m o d e rn fiz ik te o k
d ah a k a y p a k b ir k a v ra m d r. E n e rji n e d ir? O , o k
fark l b i im le r o la b ilir. rn e in g e r e k te n h a re k e tli
o la b ilir. L a b o ra tu v a rd a p a r a c k la r y k s e k h z la
a rp a b ilirle r v e n c e le ri iki o ld u k la r y e r d e d rd
o rta y a k a b ilir. Y e n i g e le n le r ik i o rjin a l p a r a c n
hzn d r m e y le d e n irle r. E lle tu tu la m a y a n h a
re k e tin , g e ri e v rile b ile n h a m m a d d e y e d n m ,
h iten y a r a tl n ru h u n a o ld u k a k a p a l g elir.
M a d d e n in s fr e n e rji d u ru m u n d an ya
ra tld n a d a ir o k d ik k a te d e e r b ir o la s lk y in e
v a rd r. E n e rji p o z itif v e n e g a tif o la b ild i i i in , b u
o la slk o r ta y a k a r. H a r e k e t e n e rjis i y a d a k tle
en e rjisi d a im a p o z itiftir, fa k a t e k im e n e rjisi, e le k t
ro m a n y e tik a la n y a d a e k im s e l a la n n b e lirli tip
leri n e d e n iy le , o ld u u g ib i, n e g a tiftir . K o u lla r,
i'le k tro m a n y e tiz m y a d a e k im in n e g a tif e n e rjis iy le
k esin o la ra k d e n g e li o la n m a d d e n in y e n i y a
ra tlm p a r a s n n k tle s in i o lu tu rm a y a a l a n ,

83
TANRI ve YEN FZK

p o z itif e n e rjid e o rta y a k a b ilir. rn e in ; b ir a to m


e k ird e in in e tra fn d a k i e le k trik aJaru o k k u v
v e tlid ir. E e r 2 0 0 p ro to n i e re n b ir e k ird e k y a
p la b iliy o rs a (m m k n a m a z o r), o z a m a n s is te m ,
h i te h e rh a n g i b ir e n e rji g ird is i o lm a k s z n , e le k t-
ro n -p r o to n iftle rin in k e n d ili in d e n re tim in e
k a r k a ra rs z o lu r. Y e n i p a r a ck iftle riy le y a
ra tla n n e g a tif e le k trik e n e rjis in in , k e n d i e n e rjis iy le
ta m a m e n d e n g e le n e b ilm e s in in se b e b i b u d u r.
ek im d u ru m u n d a , e k im alaru sa d e c e a rp k
u zay - eri u zay - o ld u u iin , k on u m hl ok a c a
y ip tir. arp k u zayd a h ap sed ilen e n e ji, m a d d e v e
a n tim ad d e p arack larn a d n t r leb ilir. B u, b ir
K arad eliin y akn n d a o rtay a k a r v e b y k p a t
lam ad ak i p arack larn o k n em li b ir k ayn a o l
m as da m u h tem eld ir. B y lelik le m a d d e b o u z a y
d a n ken d ili in d en o rtay a k ar. ek im se l cazib en in
n eg atif en erjisi tarafn d an d en g elen en b t n m a d
d en in en erjisiyle, ilk p atlam a en erjisin e eg em en m i
old u , y o k sa b t n evren sfr en erji d u ru m u n d a
m yd ?
B a s it b ir h e s a p la m a y la k b e lir le m e k m m
k n d r. A s tro n o m la r g k a d a la rn k tle le rin i, o r
ta la m a a y rlm a v e g eri e k ilm e h z la rn l
e b ilirle r. B u s a y la n b ir fo rm le k o y m a , b a z
fiz ik ile rin , e v re n in b t n e n e rjis i o la ra k y o
ru m la m o ld u k la r b ir n ic e li e y e r v e rir. C e v a p ,
g z le m s e l d o ru lu u n i in d e , g e r e k te n s
frla n m a k iin o rta y a k a r. B u a y n c s o n u ta n d o
lay s a d u y u , k o z m o lo g la ra g re , u z u n s re b ir
a k n lk k a y n a o lm u tu r. B a z la n ev ren in ta
m a m e n s fr e n e rjiy e sah ip o lm a s n g e re k tire n i in
b a n d a , d e rin b ir k o z m ik ilk e n in v a ro ld u u n u
v a rs a y m la rd . E e r b y le y s e , e v re n , h i te m a d d e
y a d a e n e rjin in b ir g ird is in e g e re k d u y m a k sz n v a
ro lm a y a b a la y a n , e n k k m u k a v e m e tin y o lu n u

84
TANRI EVREN YARATTI MI?

/Jeyebilir.

K o n u la r, e k im h a z r o ld u u z a m a n , u y g u n b i-
im d e b ile ta m m la n a m a y a n e n e r ji o lg u s u ile d a h a
la z la k a r m a k la trlr ru t. G az d u r u m la r d a ,
lu iy k b ir m e s a fe d e n u z a k ta (g e r e k s o n s u z d a )
v e r e k im s e l e tk iy i d n m e y le , y a ltlm b ir s is
tem i in d e , b t n e n e r jin in a n la m n k a rm a k
m m k n d r. F a k a t b u s tr a te ji, ilk b l m d e k sa c a
ta rt la n v e E in s te in ta r a fn d a n n e s r le n
m o d el g ib i, u z a m s a l o la ra k s n r l o la n b ir e v re n in
d u ru m u n d a ta m a m e n b a a r s z o lu r. B y le k a p a l
bir e v r e n d e , b t n e n e rji a n la m s z b ir n ite lik tir.

Bo u z a y d a n m ad d en in d o a l y a ra tl g ibi bu
nrnek ler, b e lk i d e bir en erji g ird isi iin b ile g ere k siz
b irey le, teo lo jin in yoktan (ex rhilo) y a ra tl ile
ayn an lam a m g elir? B ilim in h l u zay (ve z a
m ann) y a ra tln a k la y a m a m o ld u u id d ia e d i
lebilecektir. D iy elim ki im d iy e k a d a r, ilahi ey lem in
-onucu o la ra k d n ld z e re , m a d d e n in y a
ratl, im d i srad an bilim sel te rim lerle anlalabilir,
0 zam an , birisin in n ed en b ir e v re n in v a ro ld u u n u -
m ad d enin o n lard an kabilece i u zay v e zam ann ilk
nce n ed en v aro ld u u n u a k lay ab ilm esi, sad ece
1 a n n 'y a b av u r-m ay la nru olu r?

B ir b t n o la ra k e v re n in b ir se b e b in in o ld u u
in an c, k i s e b e p T a n r o lu y o r, P la to n v e A risto te le s
tara fn d an ileri s r lm , T h o m a s A q u in a s ta
n tn d a n g e li tirilm i , o n s e k iz in c i y z y ld a G . W .
von L e ib n iz v e S a m u e l C la rk e ile o k in a n d rc b i
im in e k a v u m u tu . Bu g e n e llik le T a n n 'm n v a r
l nn k o z m o lo jik k a n t o la ra k b ilin ir. K o z m o lo jik
k a n tn ik i d e iik b iim i v a rd r: b u ra d a d
n lm o la n n e d e n s e l k a n t v e g e le c e k b l m d e
ta rtla ca k o lan im k a n (c o n tig e n c y )'d a n k an
k ant. K o z m o lo jik k an t, D a v id H u m e v e Tm-

85
TANRI ve YEN FZK

m a n u e l K a n t ta ra fn d a n p h e c ilik le k a r la n m
v e B e rtra n d R u sse ll ta ra fn d a n k e s k in b i im d e e le
tirilm iti.

K o z m o lo jik k an tn h ed efi iki k a tld r, tiki, d n


y a n n v a ro lu se b e b le rin in d n e m e cin d e k i b ir v a r
ln - 'ilk h are k e t ettirici (M u h a rrik -i e w e l)n in v a
rolu u nu sap tam aktr. kin cisi, b u v arl n , H ristiy an
retisin d e g en ellik le anlald g ibi, g erek ten T a n n
old u u n u isp atlam aktr.

K a n t s a d e c e , a a d a k i y o la r iz ler. H e r o la y n ,
b ir s e b e b i g e re k li k ld n e s r l r. S e b e p le rin
s o n s u z b ir h a lk a s v a ro la m a z , b y le c e h e r e y in b ir
ilk se b e b i v a ro lm a ld r. Bu se b e p T a n r'd r. im
d iy e d e k , k o z m o lo jik k a n tn p e k o k d e i ik b i im i
v e a n la m n o k in ce y o r u m la n , v a ro lm u tu , y le k i
y lla r b o y u ta rtm a n n o k d a h a b a tn (e s o te ric )
v e k a rm a k o ld u u b a la n g ta d ile g e tirilm i o l
m a ld r. T e z in m u h a lifle rin in v e ta r a fta rla rn n ,
h e r e y e ra m e n fe ls e f v e m a n tk g a fla n y a p
m a k ta n n n e g e e m e d i i k a ru b n , ta rih in e n
b y k z e k la r n n d ik k a tin i e k m i o ld u u n u s y
le m e k te n b a k a , b e n b u ra d a le h te v e a le y h te o la n
la ra d e n g e li h k m v e rm e k i in , h i b ir g a y r e tte
b u lu n m u y o r. B iz im k a y g m z b u ra d a m o d e m b i
lim in n d a n e d e n s e l v a rs a y m z in c irin i y e n id e n
in c e le m e k tir.

K an ttak i ilk ad m y e n id e n in c e le y e lim : H e r o la


y n b ir seb eb i v a rd r. C la rk e n n erd i i g ib i: 'H i b ir
ey , h e rh a n g i b ir e y in , a n ca k , m u tla k o la ra k n i in
v a ro lm a d n d a n d a h a o k , n i in o ld u u n a d a ir b ir
n e d e n o lm ad n v a rsa y m a k ta n d a h a sa m a o la
m a z .1 in s a n g e n e llik le , tu tarszca b ir k o n u m a y la ,
o rta y a k an h e r e y in , d a im a v a ro la n b ir e y ta
ra fn d a n retilm i o lan , v a ro lm u h e r n e s n e v e

86
TANRI EVREN YARATTI MI?

b ak a b ir ey le o rta y a k m a s iin , b ir seb eb i o l


d u u n u v a rsa y a r. A k l o la ra k y e te rli g r n y o r,
am a d o ru m u ?

G n l k h a y a tta , b t n o la y la rn ayru y o lla b ir


s e b e b e d a y a n d rld k o n u s u n d a n a d ire n p h e
e d e riz . B ir k p r y k lr, n k h a d d in d e n fa z la
y k le n m i tir, k ar e rir n k h a v a s n m tr, a a
b y r, n k , to h u m y e e r m i tir v e te k ile r. F a k a t
baz e y le rin seb eb i y o k m u d u r?

'V a r o lm ay a b a la y a n h e r n esn e b ir ey ta
ra fn d an ina ed ilm itir,' id d ia s z erin e d n n .
E e r b ir n e sn e asla v a ro lm a m s a , ayru z a m a n d a
d a im a v a r id iy se n e o la ca k ? B y le b ire y e lb e tte d
n le b ilir: Eraan -d u ru m e v re n in d e k i u zay , r
n e in ; eb ed i o larak v a ro la n b ir z n e n in - z a m a n n
v a ro lm a d b ir k on u m d a - b ir seb eb i o lu p o l
m a d n so rm a k b ir an la m ta r m ? in sa n y in e d e
o n u n n iin v a ro ld u u n u ' so ra ca k tr. 'D a im a b y -
le y m i karl y e te rsiz g r n y o r. M a d e m k i,
in san z n e n in v a ro la m a y a b ile ce in i, d ah a iyi h a y a l
ed e b iliy o r, o n u n so n su z y a n a b a k m a k s z n , v a
ro lm a m a sn d a n o k v a r o lm a s iin b ir seb ep a ra
m ak a k la u y g u n g r n y o r. B y lece, b a z la rn n g
r n e g re , y a ra tln (D u ra a n -d u ru m
e v ren in d e k i g ib i) o rta d a n k a ld rlm a s b ir e v re n in ,
n iin h i v a ro lm a d a k la m a sn a ilik in z o
ru n lu lu u o rta d a n k a ld rm a z .

E b ed i zn elerin ortaya k n d an b ir an iin s a p


m ayla zn elerin varla gelm esi iin, kendi k en
d im izi sn rlad m z v a rsa y n . H iten b irey y a
ratlabilir m i? B iz, im d i p arack larn b o u z a y d a n
y aratlab ilecein i g rece iz, am a bu d u ru m a , eri
u zay seb ep o lm u tu . B iz (o, d a im a v a ro lm a m sa )
y in e d e u zayn n ered en g eld i in i a k la m a k z o

87
TANRI ve YEN FZK

ru ndayz. Baz insanlar u zayn b irey o lu p o l


m ad n so rab ilirler. T h o m a s A q u in a s ya d a L e-
ibniz'in onu n ed en sel zincirin b ir paras o la ra k
kabul ettiklerin i h ayal e tm ek k esin lik le g tr. Y in e
d e, a ce le ed elim . U zayn b y k p atlam ad a a n id e n
ortay a k m asn a ne sebep o ld u ? T ek illik m i? A m a
b ir tekillik o k kesin b irey d e ild ir? O b irle y in
(u zay zam an n ) snr, k m a z sokaktr.

H e r olayn b ir seb eb i v a r m d r? B ir e y h e rh a n g i
bir ilk e y le m ya d a h e rh a n g i b ir a k la u y g u n s e b e p
o lm a k s z n o rta y a k a b ilir m i? G a z e te le r s k sk
'g k tek i ta n m la n .m a y a n n esn e ' b a l n a ta rla r.
B u n u n b ir a n la m y o k tu r, o y sa , b ir a k la m a o l
m a k sz n m e y d a n a g elen g k s e l fe n o m e n le rin , s a
d e c e bilinmeyen b ir a k la m a s v a rd r. N e y a z k ki
'h e r o la y n b ir seb eb i v ard r' id d ia sn n , k e s in lik le
y a n l la n a m a y a c a n n n a sl o ld u u n u a n la m a k
z o rd u r, b y le b ir ey y a p m a k iin , in sa n , y a ln z c a
s e b e p siz o la ra k o rtay a k a n b ir o la y b u lm a k z o
ru n d a o lm a y a c a k tr, fa k a t s e b e p s iz b ire y in a s la
b u lu n a m a y a c a k o ld u u n u , b u n u n la b irlik te , in
sa n n , d o a y a d a ir d erin a n la y n v e ev ren h a k
k n d a in s a n n sa h ip o ld u u o u b ilg iy i k a
n tla m a y a d e v a m e d e r. B u n u n im k n sz o ld u u
g r n y o r. n sa n , so ru n d a k i o lay a b t n y le b e
lirsiz b az e y le rin , so n d e re c e n a d ir, k a r
la m a d a n n ce d e n asla k a rla lm a m , a n
la lm a s k o lay , g arip s re le rin se b e p
o lm a d n d a n n a sl e m in o la b ilir?

En y a k n b ilim , b ir s e b e b i o la n h er o la y n k u -
a n tu m fizi i o ld u u id d ia sn y a la n la m a y a g e l
m itir. 8. b l m d e g re ce im iz g ib i, a to m a lt d n
y a d a , p a r a ck la rn d a v ra n g e n e llik le n c e d e n
b ilin e m e z d ir. B u a n d a n g e le c e e , b ir p a r a c n n e
y a p a c a n d a n em in o la m a z sn z . E e r b r o la y i in

88
TANRI EVRENl YARATTI MI?

in sa n zel b ir y e re , b ir a to m a lt p a r a c n v a rn
s e m i s e , o z a m a n k u a n tu m te o risin e g re , d o a l
o la ra k n c e d e n b ilin e m e z o ld u u a n la m d a o o la
y n b ir n e d e n i y o k tu r. o u b ilg in in , p a r a c a etk i
ed e n g le r v e e tk ile r k o n u s u n d a g e e rli o lu p o l
m a d n n n em i y o k , b a k a b ire y ta ra fn d a n
'sa b it' o la ra k k a b u l e d ile b ild i i g ste rile n b ir y e re
o n u n v a rm a s n n b ir y o lu y o k tu r. S o n u a sln d a
ra sg e le d ir. P a ra c k n e b ir u y u m n e d e b ir se b e p o l
m a d a n , b ir y e rd e , b ird e n o rta y a k v e rir.

F iz ik ile rin b ir k esim i (az n l ), b u fikri h o kar-


lam arrut. E in stein m e h u r cev a b n d a o n u re d
d etti: 'T an r z ar atm az' d ed i. B u fizik iler, a to m alt
d z e y d e b ile , h e r o la y a b ir y a da bak a b ir e y ta
ra fn d an y ol alm o lm a sn isterler. a la c a k b i
im d e, etk ile r o lm a d k a k ta n hzl se y a h a t e d e
b ilecek le ri b ir d en ey i b u n u k a n tla m a k iin y a p m a k
m m k n d r, ato m ik sis te m le r g erek ten d o a l o la
rak n ce d e n b ilin e m e z le r - 'T a n r' z a r atar. D o a n n
baz o la a n st y a sa d u y g u la m a la rn n , d e n e y se l
so n u la rla b o z u lm a m o lm a s arta b a ld r, b u id
d ia n n ta m a m e n sa la m b ir te m e le d a y a n d g
r n y o r. E e r, b u n u n la b irlik te , in san , k u a n tu m
o la y la rn n , b irey sel o la ra k , d o ru d a n b ir s e b e b i o l
m ad n k a b u l ed e rse, o z a m a n , bir k u a n tu m s
recinin k lasik rn e i h a n g isid ir, fizik sel b ir seb ep o l
m a k szn , m a d d en in y a ra tld s y le n e b ilir m i? B ir
a n la m d a ev e t. B ir bireysel p a ra ck , z e llik le b e
lirlen m i b ir y erd e y a d a a n d a d e il, b ird e n b ire v e
n ce d e n b ilin m e k s iz in v a ro la b ile ce k tir. B u n u n la b ir
likte, o n u n d av ran , b a b o ik en , y in e d e o la slk
y a sa la rn n k o n u su d u r. zel b ir g c n , b e lirle n m i
bir eri u z a y n , b elirli b ir z a m a n a ra l n d a u z a y n
sa p ta n m b ir h a cm in d e , b ir p a r a c n o rta y a
k acak o lm a s o k m u h tem e l o la b ilir. F a k a t a sla ta-
TANRI ve YEN FZK

n m Ja n am az. B u n a k arlk , o la slk so n d e re ce a z


olsa d a , h em e n im d i y a a d n z o d a d a h i b ir y e r
d en p atlay an , b y le b ir p a r a c n sn rl d a o lsa b ir
an s y in e d e v a rd r. K u a n tu m d n y a sn d a b ir u y a n
o lm a k sz n b y le e y le r o lu r. P a ra c k y a ra tln n
o la sl o lg u su g e v e k b ir n ed e n selli in b ir t r n
g stere n e ri u z a y n d a y a n k ll n a b a ld r. E ri
u z a y , b ir p arac a o k b e n z e r b ir g r n m v erir.
B ir p a ra c n o rta y a k n n n e d e n in in , k esin lik le
k a b u l ed ilip e d ilm e d i i g e n e llik le sem a n ti in b ir
k on u su d u r.

im d i, b ir e le k tro n u n y a ra tln n y a d a b e lli


o la n b ir y e re v a rp v a rm a d n n d e il, b t n e v
ren in b ir seb eb i o lu p o lm a d a n a ta rtm a y la , ili
k ili o ld u u n a itira z ed ilm e lid ir. B az fizik iler b t n
e v ren in d e k u a n tu m ilk e le rin e b a l o ld u u k o
n u su n a ' p h e s iz ' ce v a b n v e re c e k le rd i, fa k a t b u ,
k en d i y o u n lu u , o n u n k e n d i p ro b lem leri ile y k l
o la n k u a n tu m k o z m o lo jisin in ta rtm a l k o n u su n d a ,
b iz d e n y a ra rla n m a k tr. (D ah a ileri b ir ta rtm a , e v
ren in k k en i so ru n u n u z e b ilen b ir k u a n tu m s e
n a ry o su s u n a ca m 16. b l m e k a d a r erte le n e ce k .)
B u n u , k u a n tu m te o risin e ra m e n im d i k a b u l
e tm e k iin , b t n e v re n in b ir s e b e b in in o ld u u s y
len eb ilir, n e d ir b u se b e p ? T a n r rru?

B u n o k ta d a , k o z m o lo jik k a n tn ik in ci a d m n
s n a m a y a d e v a m ettik : S e b e p le rin s o n s u z h a lk a s
v a ro lm a y a b ilir, t a r e t b ir y e r d e d u rm a l. G
k a d a la r a n a fo r lu b u lu ts u la rd a n b i im a lr, b u lu ts u
ilk el h id ro je n g a z n d a n , h id ro je n ilk k sa p a t
la m a d a y a ra tla n p ro to n la rd a n , p ro to n la rs a e ri
u z a y d a n y a ra tlm tr. V a rs a y m d a im a b u z in c irin
b ir ilk y e s i o lm a s g e re k ti in e d a y a n m tr. A q u -
in a s'm y a z d g ib i:

90
TANRI EVREN YARATTI MI?

Gzlemlenebilir dnyada, sebepler seriler halinde d


zenlenmi olarak bulunurlar. Biz kendi sebebi olan bir-
eyi asla gzleyemezdik, bu kendinden nce olmu an
lamm gelecei iin de gzlemleyemeyeceklik ve bu
mmkn deildir. Sebeplerin byle bir serisi bu yzden
her yerde durmaldr; en eski ye bir aracya ve arac
(aracnn bir ya da ok olup olmad) bir sona sebep ol
duu iin. imdi bir sebebi bertaraf ederseniz onun et
kilerini de bir ilk'e sahip olmadka bertaraf edersiniz.
Buulan dolay sebeplerin serisinde durak olmazsa ve bu
nedenle, ilk sebebi olmayan, arac sebepler, ne de son etki
bile olmayacakt ve bu ak bir hata olacakt, insan bun
dan dolay herkesin 'Tanr' adm vedii, ilk sebebi tjuv-
saymaya zorlanr.2

S e b e p v e e tk in in s o n s u z z in c irin e k ar d elil g e
tirm e d e n e A q u in a s , n e d e C la r k e a sln d a s o n s u z
olan z in c irin te m e lle rin e itira z e tm iti. G e r e k te n ,
bu d n rle r, e b e d , s o n su z c a y a l b ir ev ren b a
la m n d a k a n tla rn g e li tird ile r, a k la d a y a l k a
n tta n d a h a o k 'Tlh v a h y e ' d a y a n a n b ir y a ra tl
iin , k a n t g e tirm e y e raz o ld u la r. D ah a d o ru su ,
b t n e v r e n in id d ia y a g re , im k n s z o la n , o n u n
ta m a m e n e tra fn e v ire n n e d e n v e e tk in in s o n s u z
z in ciri o ld u u n a d a ir b ir itira z v a r g ib i g r n y o r:

Eer byle sonsuz bir ilerleme plnnn va


rolduunu dnrsek, bu varln btn serilerinin,
onun varoluuna dair, dardan bir sebebi olmayabilir;
nk evrende olan ve olmu olan hereyi ietmi ol
duu varsaylr ve kendi iinde onun varoluuna dair bir
sebebi olmayan bir plan vardr; nk hibir varln
sonsuz ardarda gelite, kendi kendine ya da zorunlu ola
rak varolmad varsaylr,............... fakat herbiri nde gi
dene baldr......... varlklara bal olan bu sonsuz ar
darda geli, bu yzden, herhangi bir orijinal bamsz
sebep olmakszn; ne zorunlu ne de sebebi olmayan bir
varlklar serisidir........ hem kendi iinde hem de d
ardan: Bu varolan apak bir eliki ve imknszlktr.3

'V a rl a b a l o lan ' s o n s u z a rd a rd a g e li in a n a


- tu ta r s z b ir e k ild e , n e d e n v e e tk in in s o n s u z z in
cirin in - v a ro lu u (z in cir b t n v a ro la n e y le ri
91
TANRI ve YEN FZK

i in e a ld z a m a n b u la n a m a y a n ) i in filo z o fla r,
z e llik le H u m e v e R u s s e ll, ta ra fn d a n k e s k in c e
e le tirilm i o la n b ir a k la m a y a ih tiy a d u y a r. B B C
d e , m e h u r P e d e r C o p le s to n ile g r e n R u sse ll,
o n u n n ite li in i a a d a k i g ib i a k la d : 'v a ro la n h e r
in s a n n b ir b a b a s v a r d r ..... fa k a t a k a in s a n r
k n n b ir b a b a s y o k tu r.' K s a c a , a rd a rd a g e li in h er
b ir te k y esi a k la n m a d s re c e , so n ra d a n ip s o
fa cto [y a ln z b u n u n iin ], a rd a rd a g e li a k la n r.
V a ro lu u n u b a z n d e g e le n y e y a da y e le re
b o r lu o la n z in cirin h er y esi g ib i, so n su z z in c irin
h e r b ir y e s i a k la n r. B t n e v r e n in b ir s e b e b in i
a ra m a , b ire y se l b ir n e sn e y a d a e v re n d e k i b ir o la
y n n e d e n in i a ra m a d a n fark l b ir m a n tk k o n u m a
sa h ip tir.

G e r e k te , 'k m e le rin k m e le ri' k o n u su h e rk e s in


b ild i i g ib i, k a y p a k tr. E e r b ir k m e z a ra rsz b i
im d e (s o y u t y a d a s o m u t) e y le rin b ir k o l-
le k s iy o n u o la ra k ta n m la n rs a , o z a m a n , R u s s e ll'in
m e h u r p a ra d o k su ile g ste rd i i g ib i, k m e le rin
k m e si b ir k m e b ile o lm a y a b ilir! B y le lik le , b ir
k t p h a n e d e k i b t n k ita p la rn k a ta lo g u n u b ir
k m e o la ra k z ih in d e c a n la n d ra b iliriz . F a k a t k a
ta lo g k en d isin i b u liste d e i in e airru o lm a k ta
m d r? B a z e n a lm tr. B y le k a ta lo g la ra ' rn e k 1',
k e n d i k e n d ile rin i i e rm e y e n te k ile re d e ' rn e k 2'
a d n v e rin . im d i m e rk e z k t p h a n e d e k i an a k a
ta lo g u , k m e lerin k m esi o la ra k d n n . O n u n i
leri b t n rn e k 2. k a ta lo g la n liste le m ek tir; o, k a
ta lo g la rn b ir k m esid ir. A k l o la ra k y ete rli m i? N e
y a z k k i d e il. B t n rn e k 2 k a ta lo g la r, p a
ra d o k sa ld r, so ru y u s o ra r so rm a z k efetti im iz g ib i,
an a k atalo g u n k en d isi rn e k 1 ya d a rn ek 2 m i
d ir? rn ek 2 ise, o z a m a n k e n d in i ierm ez. F a k a t

92
TANRI EVREN YARATTI MI?

a n a k atalo g , ken d in i d a rd a b rak an ( rn ek 2)


b t n k a ta lo g la n liste le m e o la ra k tan m lar. B y lece,
o , k e n d in i listeler: o m e k 1 d ir. Fakat, bu a n a -
k ata lo g , s a d e c e m e k 2 k a ta lo g la n listeled i i iin
b y le o lm a y a b ilir, b y le c e , o, m e k 1 ise k en d in i lis-
te le y e m ez. B ylece, k e n d in i liste le m ez ; o rn e k 2
d ir. S o n u : K en d in i a n la m s z c a y a la n la m a .

V a ro la n e y le rin b t n e v re n i, k a v ra m n n in ce
b ir g e r e k o lm a s b t n b u n la rn so n u c u d u r. E v
re n in b ir e y o ld u u a k d e ild ir, ev ren e y le rin
b ir k m e s i o la ra k ta n m la n y o rs a , p a ra d o k s risk i
v a rd r. B y le k la r, h e r e y in b ir se b e b i o la ra k
T a n r n n v a ro lu u iin m a n tk l o la ra k d elil g e
tirm e y e a la n h e rk e si tu z a a d rm e k iin , p u
su y a y a ta rla r.

im d iy e k ad ar k o z m o lo jik k a n t k a b u l ed ilm i
b ile o lsa - k i ev ren in b ir seb eb i o lm a ld r - o z a m an
T a n n run seb eb i n ey d i?' d iy e so ru la ca iin ,
T a n r y a b u s e b e b i a tfe tm e d e m a n tk bir z o rlu k v a r
d r. C e v a p g e n e llik le T a n n b ir n e d e n e ih tiy a d u y -
m az'd r. O seb eb i k en d i i in d e b u lu n a n zorunlu b ir
v a rlk tr. F a k a t k o z m o lo jik k a n t, h e re y in b ir s e
b e b e m u h ta o ld u u v a rs a y m z e rin e k u
ru lm u tu r, so n u ta , k s a c a , b ir e y in (T a n n ) b ir s e
b e b e ih tiy a c o lm a d (id d ia s) ta m a m e n b ite r.
K a n tn k e n d i k en d in i y a la n la r o ld u u o rta y a
k y o r. s te lik , e e r in s a n d o ru lu u n u k ab u l
e tm e k i in h a z rla n m s a ki, b ir e y - T a n r - b ir d
seb ep v a ro lm a k s z n v a r o la b iliy o r, n iin b u k a d a r
u za a g id e r? N iin e v re n d b ir seb ep o lm a k s z n
v a ro la m a z ? E v re n , T a n r n n k e n d i k e n d in e seb ep
o ld u u n u v a rs a y m a k ta n o k , k e n d is in e se b e p o l
d u u n u v a rs a y m a k i in b y k e b ir p h e d u

93
TAJSU ve l t s i blLiHL

ra k la m a s n g e re k s in m e z m i?
Eer durursak ve (Taundan) daha ileriye gitmezsek, niin
bu kadar uzaa gideriz? Maddi dnyada niin dur
mayz?....... Kendi iinde, dzeninin ilkesini iine aldun
varsaymayla, biz onun gerekten Tanr olduunu ne s-
rerizA

H u m e 'd a n y a p la n b u a ln t, b ilim a d a m la r n n
o u n u n 'T a n rn n d o a o ld u u ' y a d a 'T a n r n n
e v re n o ld u u 'n a d a ir b e lir s iz in a n c n n b ir h a
trla tcsd r.

K o z m o lo jik k a n tn n e d e n se l y o r u m u n a , b u
n u n la b irlik te , o k s rek li b ir itir a z , z a m a n k a v
ra m n a , sa la m o la ra k y e r le tir ile n k a v ra m la rn
n e d e n v e etk i o ld u u g e r e id ir. B u n a ra m e n ,
g rm o ld u u m u z g ib i, m o d e rn k o z m o lo ji e v
re n in o rta y a k n n z a m a n n k e n d isin in o rta y a
k n a b a l o ld u u n u n e s re r. S e b e b in , z a
m a n d a d a im a e tk iy i n e a ld g e n e llik le k a b u l
e d ilir: rn e in ; sila h a te le n d ik te n s o n ra h e d e f
p a r a la n r. B u d u ru m d a T a n n 'n n e v re n i a l lm
n ed en sel a n la m d a y a ra tm a s kon u su n d a, ko
n u m a k b u y a ra tm a e y le m i z a m a n n k e n d is in in d e
y a ra tl n i e riy o rs a , a k a a n la m s z d r. Eer
' n c e ' y o k s a , byk p a tla m a n n (a llm an
la m d a ) h e m d o a l h e m d e d o a s t b ir s e b e b i o l
m ay abilir. B u n o ktan n , T an r'n n so n su z b ir z a m a n
iin bek lem esin i v e son ra, b ir ev ren y a ra tm a k iin
b ira z u yg u n b ir a n d a k arar v erm esi fikrini alay a alan
St. A u g u stin e (354-430) tarafn d an d ah a iyi ta k d ir
ed ilm i o ld u u grnyor- 'E v re n v e za m a n h e r ild-
sin in d e b ir b alan g c vard ,' 'E v ren in zam an d a d e il,
a m a z a m a n la e zam an l o la ra k y aratld n ' y a z d .5
B u , A u gu stin e'in z a m a n n d a g eerli o la n u zay v e za
m a n a d a ir d n ce le rin b t n y le y an l o ld u u n u
TANRI EVREN YARATTI M?

tartan m o d e m bilim sel k o z m o lo jin in d ik k a te d e er


b ir tah m in id ir.

N e g a rip tir k i, y a ra tl n , b u so n d e re c e d e rin


y o ru m u , o n n c y z y ld a K ilis e , a n tik G re k g e
le n e in in e tk isi a ltn a g ird i i z a m a n , s o n ra d a n m
c a d e le y e a rlm t. k a n ta rtm a d a D rd n c
L a te ran K o n s ili (1215) e v r e n in s o n s u z b ir m r o l
d u u n a d a ir A ris to te le s 'in fe lse fe sin i y a la n la m a d a ,
H ristiy a n in a n c n n b ir p a r a s o la ra k , e v r e n in z a
m a n d a b ir b a la n g c o ld u u n d a d ire n d i, fa k a t,
b u g n b ile te o lo g la r, h l In c il'in y a ra tl k ita b n n
y o ru m u z e rin d e ik i k e s im e a y rlrla r.

o u in sa n n z a m a n b a la m i in d e s a d e c e
T a n r'y a a n la m v e rm e k iin a tfe ttik le ri n ite lik le rin
o u 'b u ra d a ve im d i' konum una O 'n u ge
tire b ilm e s in e k a rn , z a m a n a a n b ir T a n r n e r
m esi k o n u s u n d a k i p ro b le m b u d u r. E lb e tte , T a n r
p lan y a p a b ilir, d u a la r kabul e d e b ilir, m em
n u n iy e tin i y a d a in s a n g e li im in in y n n e d a ir
k a y g y g s te re b ilir v e s o n r a d a n y a rg la m a y a k a
tlr m ? O , e v re n d e s r e k li o la ra k e tk in d e il
m id ir, 'k o z m ik m a k in e n in d i lile rin i y a ly o r v s . i
y a p y o r d e il m id ir? B t n b u e tk in lik le r d n y a
b a y a tn n g e i g id i in d e a n la m s z o la ra k d a rd a
tu tu lu rla r. T a n r, zamann d n d a n a s l eylem v e
filn y a p a b ilir ? T a n r z a m a n a y o r v e b y le c e g e
lecei b iliy o r ise, n iin k t y e k a r s a v a y a d a in
sa n n g e li im i h a k k n d a k a y g ld r ? S o n u , d a im a
i 'a n n ta r a fn d a n g r l r. (9. b l m d e b u k o n u y a
d n e ce iz .)

G e r e k te , T a n rn n ev ren i y a ra tm a s hak
k n d a k i p e k o k d n ce , s re k li o la ra k g m o l

95
TANRI ve YEN FZK

d u u m u z g ib i, z a m a n n i in d e y e r a la n b ir e y
le m d ir. K o z m o lo ji z e rin e n e z a m a n d ers v e r ils e ,
b e n b y k , p a tla m a d a n n c e n e o ld u u n u s k s k
s o rm u tu m . n c e 'n in o lm a d ce v a b , p h e y le
k a b u l e d ilir, n k b y k p a tla m a z a m a n n o rta y a
k n s a la d - b ir e y o n a s e b e p o lm u o lm a b d r.
F a k a t n e d e n v e e tk i z a m a n a a it k a v ra m la rd r v e
z a m a n n v a ro lm a d b ir d u ru m a uy
g u la n a m a z la r; b u y z d e n so ru a n la m s z d r. S e
b e p le r a n la m n d a , on u a k la m a k iin h e rh a n g i b ir
g iri im g n d e lik h a y a tta b iz e a llm g e le n d e n
d aha o k s e b e b e d a ir g e n i b ir k a v ra m a b a
v u rm a ld r. B ir o la slk , se b e b in d a im a e tk id e n
n c e g e ld i i g ere k artn g e v e tm e k tir. S e b e p le r
iin , z a m a n d a te rsin e e y le m y a p m a k , e tk ile ri n
ce d e n re tm e k m m k n m d r? P e k l , g e m i in
d e im e si fik ri p a ra d o k s la d o lu d u r. B y le b ir
y o lla , rn e in ; k en d i d o u m u n u z u n le m e k g ib i,
o n d o k u z u n c u y z y l o la y la rn e tk ile y e b ild i in iz i
v a rs a y n . H e r e y e ra m e n m o d e m fiz ik te g e r iy e
d n k n e d e n s e lli i i e re n o k s a y d a teori v a rd r.
Ik ta n daha h zh (ta k y o n la r a d v e rile n ) v ar
sa y m s a l p a r a c k la r b u n u b a a ra b ile c e k tir. Pa
ra d o k s ta n k a n m a k i in , in s a n n e d e n v e e tk i a r a
s n d a k i b a la n tn n o k k a y p a k v e k o n tro l
e d ile m e z y a d a o k in ce b ir t re ilik in o ld u u n u
v a rs a y a b ilir. G re c e im iz g ib i, u z a k g e m i te
b u g n y e r in e g e tirilm i b ir g z le m , g e r e k li in in
a s n a k a tla b ild i i i in , k u a n tu m te o risi te rs in e
e v rilm i z a m a n n e d e n s e lli in in b ir t r n e ih tiy a
d u y a r. B u n o k ta , fiz ik i Jo h n VVheeler ta ra fn d a n
b e lirtilm i tir: K u a n tu m ilk e si, - b y le u zak g e
m ite b ile h a y a tn s o n ra d a n v a r o lm a d n - g e
m ite o la n e y i g e le ce k te ta n m la y a n g z le m c in in

96
TANRI EVREN YARATTI MI?

y a p a c a e y d e b ir a n la m o ld u u n u g s te rir.'6

VVheeler b u ra d a , tem el b ir b i im d e , z ih n i (g z
le m ciy i) ie ri so k a r, g e r e k te n in sa n n k u a n tu m te
o ris in d e y a p m a y a z o rla n d g ib i, e v re n in t m d e n
y a ra tl k o z m ik e v rim in d a h a s o n ra k i a a
m a sn d a z ih n in v a ro lu u n u g e re k tirir:

Evrenin varla gelinesi ifin bililin mekanizma, evrene bir


yerde bilin ve gzlemcilii ve onun tarihinin olmasnda,
ksa bir zamanda, hayat ina etinde iin garanti ve
rilmedike anlamsz ya da kdlansz ya da her ikisi
midir?7

VVheeler, b iz im , fiz i in i le y i i iin d e, 'k e n d i


u y u m u n u n ' v a rl a g e lm e s i iin e v re n e im k n v e
recek b ir ilke k e fe d e b ile c e im iz i u m a r. O n u n
a ra trm a s n d a , b y le b ir te o ri iin , y ol g s te re n il
k en in v a rl a g e lm e si iin b ir b i im d e ev re n i h a
z rla y a ca k o lan g e re k li a rtta n o k d ah a g l g -
r n m e ce in e ' iaret eder. VVheeler b u 'k e n d i -
n ed e n i o la n e v re n i, e le k tro n ik te k i k en d in i u y a ra n
d e v re y e b e n z e tm i ti.

im d i d ah a so n rak i d o a l etk in lik lerd e n (on u n


zihni y a d a m ad d esi o la n ) u z a y z a m a n n y a
ratlnn b ir seb eb in i b u lm a k m m k n o lsa y d
bile, y o k ta n y aratln d o al o la ra k n asl o rta y a k
tn a n la m a k zord u r. Z ih in iin y a da n ce o la n la r
k a p sa y arak , e tk i etm ey e n e g id e rse g itsin , h la 'h a m
m ad d eler' b u lm a k z o ru n d a o la c a k b . VVheeler u z a y
ve z a m a n n g ere k te n se n te tik y a p la r o ld u u n u
ne s rer. O n la r, o n u n p re g e o m etri (g e o m e tri n
cesi) a d n v erd i i b ile e n 'p a ra la rd a n ' y a p lrla r.
D ier fiz ik ile rin o u , u z a y v e z a m a n n tem el k a v
ram lar o lm a d n , a m a y a k la k k a v ra m la r o l
d u u n u n e s rerler. G r n e g re, a ra lk sz ola-

97
TANRI ve YEN FZK

ra k , madde atomlardan y a p lrk e n , bu e k ild e u z a y


z a m a n o k ilk e l, o k s o y u t v a rlk la rd a n y a p lm tr.
B u , e k im e d a ir b ir k u a n tu m teo risi b u lm a k g i
riim in in b ir so n u cu o lab ilir. ( e k im sa d ece u z a y
z a m a n g e o m e trisi o lu y o r) S ra d fiz ik se l a rtla r a l
tn d a , b y k p a tla m a n n b a la n g cn d a k i g ib i, u z a y
z a m a n 'p aralara a y rla b ilir' v e i b irle e n le r m e y
d a n a k a rla b ilir. B u ileri z a m a n d ilin d e b irey i a n
latm la, b y k p a tla m a , g r n e g re s rek li b ir
u z a y z a m a n a , k en d i k en d in e o rg a n iz e ed ilm i v e
'd ili a rk la r' tu tarl b iim d e iletild i i z a m a n , s o
n u la n m olacakta. Bu g r e g re , b y k p a tla m a
u z a y n , z a m a n n v e m ad d en in b a la n g cy d , a m a fi
z i in s n rla n d e ild i. B y k p a tla m a n n te s in d e
(' n ce' o lm a d iin , n ce d e il) a lt st o lm u 'd ili
ark lar' fizik sel e y le r u z a n r, fa k a t u zay y a d a z a
m a n d a d e il.

Y a ra tl k o n u s u n d a n a y rlm a d a n n ce , o n a b ir -
e y ta ra fn d a n se b e b o lu n m u s a , o n u s o rm a n n a n -
la m b o lu p o lm ad n , ce v a b n ev e t olab ilece i o la
sln d n m eliy iz, fa k a t b u ey T a n r o lm a m a l.
S rek li o larak iaret ed ild ii g ib i, k ozm o lo jik karutn
ikinci ksm k o z m ik bir y ara tcn n g erek ten T a n r
o lm ak z o ru n d a old u u n u k a n tla m a y a alr, fa k a t
m o d em fiziin keifleri, k o z m o lo jik k an t ta
raftarlarn n , asla h ayal g rm em i o la b ilecek lerin e
d air y en i im kn lar g r m e y e balam tr.

k b l m d e, gen iley en u zay (eri u zay) a n


lam nd a y ete rin ce tanm lanan, m ad d en in ya
ratlnn n a sl o ld u u ak lan m t. stelik, u z a y n
esn ek li in e b ir snr o lm ad g r n y o r. E n k k
b lg e so n su za d ek g en iletilebilir. D o ru d an g z
lem len en e v ren in y aratln d a n so n ra, sa n iy en in m il
y a rd a b irin d e (h ep si m ilyar, m ily ar, m ily ar o n u n
k b ik k y lla n ) g n e sistem in in b y k l n d e b ir
TANRI EVREN YARATTI MI?

h a d m e k lt lm t . lk an la rd a b u n d an d ah a k
k t . B u n d an so n ra u zay h i te n b y y e b ilir v e
m ad d e u z a y d a n lap g elebilir. H erey e ra m en
insan b irey h issed er; p atla y c g en ilem en in y o lu
zerin d e u zay n so n su z k k b ir d am las b a
lam ald r. Bu b izim tekillik lere, n ed en selli e v e te
kilere geri d n d m z y erd ir. Bu y z d en u zay ,
m a d d e v e ev ren im iz iin a ltern a tif bir a k la m a v a r
dr. B u n a, k abaca sylen irse, 'ev ren in y en id e n ina
ed ilm esi' ad verilebilir. O , iyi bir k arlatrm a ile ta
nm lanr. U zay n elastik olm as g ib i, lastik b ir levha
tarafn d an y en id e n d z e n le n m i o ld u u n u h a y a l
edin. (L ev h a, u zayn b o y u tlu o lm a sn a ra m en ,
sa d ece iki b o y u tlu d u r. B u k av ram sal b ir ek sik lik tir,
am a m an tk b ir eksiklik d e ild ir. A a y u k a r ta
n m la n m o la n ey , b o y u tta da alacak tr, am a
onu bu d u ru m d a gznnde ca n la n d rm a k
im kn szd r.)

5 . ek il a d m la rn p e p e e g e liin i g s te rir, ilk


n ce b ir y u m ru la s tik te n y a p lr . S o n ra y u m ru ,
hep si o n u n le v h a y a b a la n d y e rd e k i o k d a r
'b o a z' k o ru rk e n iirilir. Y u m ru b ir b a lo n u n z e l
lik lerin i a lr. im d i, la s tik e tk ile n ir v e b a lo n u ta
m a m e n d o ld u ru n c a y a k a d a r b o a z k ltm e y e
izin v e rir. S o n u ta b o a z k e s e r, b a lo n u s e r b e s t b
ra k r v e b ir an n ce, a ra lk s z le v h a y a k a p a n m a s
iin, b o a z a iz in v erir. L e v h a e tk in o la ra k b
t n y le b a la n ts z , s o n ra d a n so n su z a d e k i
eb ile n b a m s z b ir le v h a (b a lo n ) m e y d a n a g e
tirm iti. E e r is te n irse , b u y e n i b a lo n te k i
b a lo n la r d o u rm a k i in k e n d in i k u lla n a b ile c e k tir.

99
TANRI ve YEN FZK

5. Einstein'in genel grelilik teorisi tarafndan ne srlen


uzayn esneklii; 'ana-baba evren'den (levha) bir 'kzkarde
evren' (kabarck)n aynlmasna ve gelimesine izin verir. Byle
topoloji deimeleri baz yeni teorilerde ne srlm ama,
hite iyice anlalmamtr.

E e r e v re n im iz i -b e lk i b iz im sah ip o la b ild i im iz
fizijk g e ile re g r e u zay n t m n - 'yeni b a lo n '
o la ra k z ih n im iz d e ca n la n d rrsa k , o za m a n b u e v
ren in s rek li o larak v a ro lm a d b ir d u ru m k e
sin lik le v ard r; o y a ratlm tr. B u y z d e n , o n u n y a
ratcs, h l d o a l fiziksel s re le rin a la n iin d e ,
y a n i an a le v h a d a k i kk en i ile b ir y a ra tl m e
k a n iz m as b u lu n a b ilir. Bu le v h a (an a b a b a e v re n )
b iz im iin , b t n y le e riilm e z d e ild ir, u z a y z a
m a n m zn te si v a rd r, y ley se b iz o n u n v a ro lu u
i in e v re n im iz in iin d e v e T a n r'n n ta m a m e n k a -
r b n lm a d b ir se b e p b u la m a y z .

B u fik ird e n k a n z e llik , g e n e llik le 'evren' o la


ra k k ab u l ed ile n ey in g erek te, u z a y z a m a n n b a
lan tsz b ir paras o lab ile ce id ir. tek i e v re n le rin
so n su z sa y sy la b ile o k ey o la b ile ce k tir, fa k a t
h ep si fiz ik se l o larak te k ile re g re eriilem ez d ir.
'E v ren in ' b u ta n m la m a s ile k o z m o su m u z u n a k
lam as k en d i iin d e y a tm a z - te d e y a ta r. T a n r c
ierm ez , sad ece u z a y z am an v e b ira z fazla y a b a n c
fiz ik b ir m e k a n iz m a y ierir.
B yle b ir m ek an izm a, o k say d a teorik a ra
trm ayla, d ah a y en i yeni ileri s r lm t r. 9. A n s-

100
TANRI EVREN YARATTI MI?

e ak lk altn d a, u zayn b u y o lla teki 'balonlar' 'b e s


lem ek ' iin g v e n ilm ez o laca d n lebilir, in sa n
yeni ev ren lerin y aratln n m h en d isli in i, y e
terince ileri b ir tekn o lojik to p lu lu k ile tartm ak la b ile
z ih n in d e can lan d rab ilecektir. H erey e ra m en , so y u t
k u ram clar, b u y aratl v arsa y m n n sad ece s z d e
b ir a k la m a olu tu rd u u k o n u su n d a , 'lev h a ve ka-
b arcld arn b t n l n n hl n ed en in i g stere m e
dii iin , p h e etm ey ecek lerd i. B u d o ru d u r, am a
rn ek snrl b ir zam an n ce d o al n ed e n ler ta
rafn d an y a ra tlm olab ilen ev ren im iz d ek i, ilk e o la
rak, a lg lay ab ild i im iz h erey i rn ek lerle ak la m a y a
y a rd m a o lu r v e b u e y (b irey se) b t n y le d o
ast o la m a y a n u z a y z am a n n ta m a m en d nd a
yatar.
O z am an y a ra tc T a n n y a ra m a m z a k a t la n b u
z m le m e n e y d i? H e re y in b ir ilk seb eb i o lm a ld r
k a n tla m a s, z a m a n d a b e lirli b ir b a la n g c o ld u u
ya d a ev re n in so n su z ca y a l o ld u u n a n em v e r
m ey en b a s it b ir seb eb k a v ra m n a b a l k a ld k a , s
rekli o la ra k p h e y e ak h r. T u h a f n ed e n sel m e
k an iz m alar, b y le k o ru n m u z a m a n n e d e n se lli i y a
da k u a n tu m zih in sel s re le ri, y a ra tla d a ir b ir ilk
seb eb e ih tiy ac a k la u y g u n o la ra k o rta d a n k a l
d rab ilir. ste lik , in sa n , y in e d e b ir h u z u rsu z lu k h is
siyle b a b a a b rak lr. T e o lo g R ich a rd Sv v in b u m e
y le y azy o r:

Evren sonsuzca yalysa, zamann her anmla, evrenin her


durumunun, evrenin Ok durumu ve doa yasalarm gre
btn bir aklamasnn olduunu (ve yle ki, Tanr 'dan yar
dm istenmediini), sonsuz zamann her yannda evrenin bu'
varoluunun btn bir aklamasnn olduunu deri srmek
bir hata olacakt. Onun aklamas yoktur. Ne de olmutur.
O, btnyle anlalmazdr.
K o n u y a rn e k g s te rm e k i in , a tla rn d a im a v a
ro ld u k la rn v a rs a y n . H e r b ir a tin v a ro lu u , o n u n

101
TANRI ve YEN FZK

a n a b a b a s n n v a ro lu u y la n e d e n se l o la ra k a k
la n a b ile ce k tir. F a k t b iz a tla rn h i b ir z a m a n
n e d e n v a ro lm a d k la rn a t o lm a y a n la rd a n y a d a
te k b o y n u z lu la rd a n d a h a o k a tla rn v a ro ld u u n u
rn e in ; h l a k la y a m a m tk . H e r o la y iin b ir
s e b e p b u la b ilm e m iz e ra m en (k u a n tu m e tk ile ri
g r n d e u m u lm a y a n ) im d iy e k a d a r e v r e n in
n i in , o n u n y a p t b ir d o a y a s a h ip o ld u u n a y a
d a n i in , h i b ir e v r e n in h i b ir z a m a n v a
ro lm a d n a d a ir s r ile a y rla c a k tk .

102
niin
BR EVKEN
VARDIR?
i BLM
NN BR EVREN VARDIR?

'Doa'da bireyin var olmanasudan daha ok, va


rolmas iin bir sebep vardr.'
Leibiz.

'ou evren anlalabilir gibi grnr, ou da usuz


bucaksz gibi grnr.'
Steue VJeinbcrg

K e n d i z g r ira d e sin d e n v a rl a g elm esi iin e v


rene se b e p o la n Y a ra tc -T a n r fikri k esin lik le H ris-
liy a n -Y a h u d i k lt r n d e n k a y n a k la n r. B u n a ra
m en, b iz o u p ro b lem leri z m e k te n ok , o rta y a
k a ran b y le b ir g iriim in n a sl o ld u u n u v e y z -
vLlar b o y u te o lo g la r ta ra fn d a n s rek li so ru n h a lin e
g etirilm i o ld u u n u g rm t k . Z o rlu k , z a m a n n
d oasn k artrr. B u g n b iz , z a m a n n u z a y a a y
rlm az b i im d e b a b o ld u u n u v e u z a y , z a m a n n
m ad d e g ib i fiz ik e v ren in b ir p aras o ld u u n u b i
liyoru z. 9. b l m d e g re c e im iz g ib i, z a m a n n ,
kendi d e iim y a sa la r v e d a v ra n la r v a rd r; o fi
ziin g ste rili b ir p arasd r.

E e r, z a m a n fiziksel e v re n e a it ise v e fiz i in y a


sa la rn n k o n u s u y s a , T a n r 'n n y a ra tm o ld u u

105
TANRI ve YEN FtZK

v a rs a y la n e v re n i, i in e a lm o lm a ld r. F a k a t, z a
m a n m e y d a n a g e tirm e y e T a n n run sebep olduunu
s y le m e k n e a n la m a g e lir, n e z a m a n b iz im se -
b e p lili e d a ir a n la y m z la b ir se b e p , o n u n e t
k ile rin d e n n c e g e lm e lid ir? S e b e p lilik (c a u s a tio n )
z a m a n sa ! b ir e tk in lik tir. Z a m a n d a im a , se b e p o lu n
m u o lan e y d e n n ce v a r o lm a ld r. T a n rn n n a iv
im g e sin in e v r e n d e n nce v a ro lm a s , z a m a n v a -
ro lm a d y sa - n ce d e n y o k id iy se , a k a s a m a d r.

B ein ci y z y ld a St. A u g u stin 'e g re, g rm o l


d u u m u z gib i, bu z o rlu k la r d a im a g r n tey d i.
O n la r b ir y zy l so n ra B o e th iu s ta ra fn d a n z e llik le
ak a ifa d e ed ilm iti, o u m e slek ta iin im d iy e
k a d a r a in a o lan b ird e n u k fazla so y u t v e in c e o lan
bi- y a ra tl k av ram g elitirilm iti. Bu z a rif g r e
g re , T a n r ta m a m en u z a y v e z a m a n n d n d a v a
ro lu r; b ir a n la m d a , d o a d a n n c e d e n se d o a n n
' z erin d e' (v aro lu r.) Z a m a n sz b ir T a n r k a v ra m
k o la y b ire y d e ild ir v e ben o k d e rin le rd e z a m a n n
d o a sn iley en b u k on u y a d a ir te m el ta rtm a y 9.
b l m e k a d a r e rteley ece im .

Z a m a n n d n d a k i T a n r 'o n u h e ra n v a rlk ta
tu tm a n n o k g l a n la m n d a ev re n i 'y a ra ty o r'
o la ra k k a b u l e d ilir. T a n r, e v re n i h a re k e te g e
ire c e k y e rd e (te iz m d e n o k d e iz m o la ra k b ilin e n
b ir in a n ) z a m a n s z b ir T a n r h e r a n b ir e y y a p y o r.
Z a y f k o z m ik y a ra tc y a b y le lik le d o la y s z l a
d a ir d a h a b y k b ir y a k n lk v e r ilir - o b u ra d a v e
im d i b ir e y y a p y o r - fa k a t, b ir a z a n la lm a z lk
p a h a s n a , z a m a n n z e rin d e o la n T a n n fik ri in c e
b ir e y d ir.

Y a ra tl a se b e p o la n z a m a n d a k i T a n r n n a l
te rn a tif ro lleri v e (z a m a n i e re n ) ev ren i v a r lk ta
tu ta n z a m a n s z b ir T a n n b a z a n a a d a k i g ib i e -

106
NN BR EVREN VARDIR?

m .tik o la ra k tasv ir e d ilir .1 A rd a rd a g ele n o la y la n


l.yaJ ed in , h e r b iri n e d e n s e l o la ra k b ir n c e k in e
k ld r . O n la r zam anda g e riy e b
k le n ......... 0 3 , 0 2, 0 j s e r ile ri o la ra k g s te rile b ilirle r.
b y le lik le O j'e 0 2 ta ra fn d a n s e b e p o lu n u r, o n a da
d n te 0 3 ta rafm d an se b e p o lu n u r v e s a ire . B u
n ed e n sel z in c ir a a d a k i g ib i g ste rile b ilir.

Y Y Y
O 4> O 3> O 2> O

F iz i in y a s a la rn n , i le y i i a ra c l y la e n y a -
k n d a k in e se b e p o la n b ir o la y "Yn in b iz e h a-
lrla tb y e r , Y.

N e d e n se l b ir T a n r k a v ra m ( n c e k i b l m d e
a y rn tl o la ra k ta rttk ) d a h a so n ra , T ile g s
te rilen , T a n n 'n n y a ra tm a s ile m e k Je n d irile b ilir,
s e b e p le rin b u s e r ile rin in ilk y esi:

Y Y Y
T ^ ......... O 4> O 3> O 2 ^ O

Z t o la ra k , T a n n z a m a n n d n d a y s a , o z a m a n ,
O , b u n e d e n s e l z in c ire h i b ir z a m a n a it o l
m a y a ca k tr. K a rlk o la ra k , O , h er h a lk a y a d a
y a n a n z in c irin z e rin d e d ir.

T T T
4. X J.
Y Y Y
O 4> O 3i O 2^ O

v e b u re s im , e it o la ra k s e b e p le r z in c irin in b ir ilk
y e y e (y a n i z a m a n d a b ir b a la n g c a ) y a d a (S o n

107
TANRI ve YEN FZK

su z ca y a l b ir e v re n d e k i g ib i) h i b ire y e sa h ip
o lu p o lm a d n a d a h a u y g u n o la c a k tr. Bu re s im le ,
z ih in d e T a n n run, b ir aklama o la ra k ev re n in b ir
s e b e b i g ib i o lm a d n s y le y e b iliriz .

B u fik irle ri k a v ra m a k k o la y d e ild ir. A a y u


k a r, fiz i in y a s a la r e y le rin o ld u u ta rz d a d
z e n lilik le r o la ra k , b iz e g re o rta d a d rla r, y
r n g e le rin d e k i g e z e g e n le rin k e sin h a re k e ti, b ir
e le m e n tin ta y fn d a k i iz g ile rin d z e n li s ra la n
v s. H a re k e t e d e n b ir a ra b a d a fren p e d a ln a b a s
t m z z a m a n , a ra b a n m y a v a la y a c a n b a ru tu
tu tu tu rd u u m u z z a m a n , o n u n p a tla y a c a n ,
s c a k b ir a le v in b u z k a b b n e r ite c e in i y a d a s e r t
b ir z e m in e d e n v a z o n u n , p a r a p ara o la c a n
b e k le riz . D n y a ra s tg e le v e k a rm a k d e ild ir, a m a
e n a z n d a n , b ir d e re c e y e k a d a r n c e d e n b ilin e b ilir
v e d z e n lid ir.

U z a y z a m a n iin d e k i sn rl p e rs p e k tifim iz d e n
n e d e n v e e tk i a n la m n d a k i b u d z e n lilik le ri y o
ru m la rz : g n e in e k im i d n y a n n y r n g e s in in
e ri o lm a s n a n e d e n o lu r v s. F a k a t h e r o la y a , g e r
e k te n T a n r n n se b e p o ld u u , d a rd a n e v
re n im izi e tk ile y e n , d ik k a tlic e d z e n lilik le ri d ik
k a tlic e se rg ile m e k iin , o la y la r d z e n le y e n
a lte r n a tif b ir o la slk v a rd r.

B u rad a, y a ra rl bir k a rla trm a y a p a lm . H e


d efin k arsn d a d u ran b ir sila h o r h ay al ed in . S i
lah n a te le d i i g ib i, bir taraftan b ir tarafa, sa b it b ir
ro tad a h ed efin i tarar. S o n n e tic e k u ru n d e lik le rin in
b ira ray a to p lan m rg s d r. im d i, elek z e rin d e
s rek li y aa m a y a zo rlan an ik i b o y u tlu b ir y a ra tk ,
b u a rd k l , d n y a sn d a k i d elik le rin d zenli o r
taya k o larak alg lay acak t. B u d z lk e li y a ra tk
d ik k a tli b ir g zlem le, o d elik le rin ra sg e le d e il, a y n

108
NN BR EVREN VARDIR ?

z a m a n d a p e riy o d ik o la ra k b iim le n d i i v e stelik ,


a ra la rn d a k i eit m e sa fe y le g e o m e trik o la ra k b a site
sra y a k o y u ld u k la r so n u c u n u k a ra ca k t. Bu d z
iilk eli, d z lk e fiziin in y e n i b ir y a sa sn n e s
recek ti: d e lik y a ra tl y a sa s. O d z e n li b ir y o lla , b ir
iz g i z e rin d e b ir so n ra k in in o rta y a k n a sebep
olan h e r b ir d eli in o rta y a k so n u cu n u
karacakta. H i y o k ta n , b ir d elik b a s it bir sra la m a ile
tek isi ta ra fn d a n d a im a iz len ir. O n u n iki b o y u tlu
d n y a sn n sn rl p e rsp e k tifin d e n , d z lk eli d e
liklerin b ir d i e rin d e n btnyle bamsz o ld u u
g ere in i tam em en g z d e n kaurr, o n la rn s
ra la n m a sn d a k i d z e n lilik sila h r n a k tiv ite sin e
ta m a m en u y g u n d u r. A yn y o lla , k o z m o su n d z e n li
iley ii, b ira z d ah a g e n i e b ir p e rsp e k tifte n , d z e n li
bir y o lla u z a y z a m a n d a , h er b ir o la y y a ra ta n T a n r
ile a k la n a b ilir. Y a d ah a o k b o y u tlu b ir u z a y ? Y a
u z a y o lm a y a n fiziki b ir y a p ? Y a (n e a n la m a g e lirse
g elsin ) ta m a m e n fizik sel o lm a y a n b ir y a p ?

B u in an cn h ak l n e d e n i n e d ir? E tra fn z a bakn.-


E v ren in in c e lik le ilen m i o rg a n iz a sy o n u n u v e k a r
m ak y a p s n g r n . F iz ik y a sa la rn n m a te m a tik
fo rm u lasy o n lan ru z m e y e a ln . D nen g
k a d a la rd a n , a to m u n a n k o v a n etk in li in e, m a d
d en in d z e n le n m e sin d e n n ce a k l k a rk l n a k at
larm. Bu e y le rin , n iin o ld u k la r ta rz d a o ld u u n u
so ru n : Bu e v re n , bu y a s a la r k m e si, m a d d e v e e n e r
jin in bu d z e n le n m e si n iin d ir? G e r e k te n , n e d e n
asln d a h e r h a n g i b irey ?

F iz ik e v r e n d e k i h e r e y v e h e r o la y , a k
la n m a la r iin , k e n d i d n d a b ir ey e b a l o l
m a ld r. B ir fe n o m e n , a k la n d z a m a n , b a k a b ir-
ey e g r e a k la n r. F a k a t b u fe n o m e n v a ro lu u n
t m y se - b t n fiz ik i e v r e n - o z a m a n , a k a
(ta n m ile) o n u a k la m a k i in e v r e n in d n d a fi

109
TANRI ve YEN FZK

z ik se l h i b ir e y y o k tu r. B y le b ir a k la m a d o
a s t v e fiz ik s e l-o lm a y a r b ir e y e g re o lm a ld r.
B u ey T a n n 'd r . E v re n , T a n r , o n u n b u ta rz d a o l
m a sn semi o ld u u iin b u ta rz d a d r. S a d e c e
fiz ik e v r e n le i g re n b ir ta n m la b ilim , b ir e y i te
k in e g re , te k in e g r e b u n u v s. d ik k a tli b ir e k ild e
a k la m a ld r, fa k a t fiz ik se l e y le rin b t n l d
ardan b ir a k la m a g e re k tirir.
B t n fiz ik e y le rin b a k a b ir e y e b a l o l
d u u id d ia sn , te m el o la ra k a la n b u a k l y r tm e
y o lu im k n (co n tin g e n t) d elili o la ra k b ilin ir v e
T a n r'n n v a rl iin k o z m o lo jik k a n ta d a ir ik in ci
y o r u m d u r . K o z m o lo jik k an ta d a ir te k i y o ru m a
k a r s a v a d z e n in e s o k u lm u e le tirile rin b a
z sn a a k tr (n e d e n se l k a n t b ir n ce k i b l m d e
ta rtld ).

T a n n 'y iin e alm ak iin 'ev ren in ' tan m m ge


n ilettiim izi v arsay arsak , im k n d elili b ir an la m d a
k en d i b a a n su a b ir k u rb an v erir. U zay , z a m a n v e
m a d d en in fiziksel ev ren in e ilav esiy le T artn'ru n
b t n sistem i iin y ap lan ak la m a o z a m a n n ed ir?
K sa ca, T a n n 'y n e ak lar? T e o lo g la ra g re, T a n n b ir
a k la m a g erek sin im i o lm ak sz n zorunlu b ir v a rlk tr;
T a n n k en d i v a ro lu u n u n ak la m a sn , k en d i iin d e
tar.' F a k a t b u b ir an lam a g elir m i? E e r g elirse ,
n iin ev ren i ak lam ak iin ay n k ant k u l
la n m y o ru z? E v ren zo ru n lu d u r, k en d i v a ro lu u iin
seb eb i kend i iin d e tar? G erek te n , so n ra k i b
l m d e b u n u n , YVheeler'in k o n u m u n u ta n m la n m
o ld u u gr n y o r.

K en d i a k la m a sn iin e a la n b ir fiz ik i s is te m
fik ri, m e s le k te n o lm a y a n la r iin p a ra d o k sa l g
r n e b ilir, am a fiz ik te b ira z k d e m li b ir fik ir v a rd r.
n sa n (k u a n tu m e tk ile rin i g r m e z d e n g e lm e y i),

110
NtN BtR EVREN VARDIR?

h e r o la y n m m k n o ld u u n u v e a k la n m a s i in ,
b a k a b ir o la y a d a y a n d n n d o ru lu u n u k a b u l
e ttik e bu se rile rin h e m s o n s u z c a s rd n , h e m
d e T a n r'd a s o n a e rd i in i iz le m e y e g ere k y o k tu r. O
b ir h a lk a y a k a p a tlm o lm a ld r. rn e in , d rt
o la y y a d a n e s n e y a d a s is te m ,0 2 ,0 3 , aa
d a b a k a s n a b a la n a b ilm i tir:

/ 0 ]\
O4 o2
x 0 3 /

T a m a m e n b u t re d a ir b ir te o ri, b ir z a m a n la r
m a d d e n in y a p s n a k la m a g iri im in d e k i b a z
p a r a c fiz ik ile ri ile p o p le r o lm u tu . B u ra d a ,
a k la m a n n iy i b ilin e n b ir h a lk a s v a rd r: m a d d e
m o le k lle rd e n , o n la r a to m la rd a n , o n la r e le k tro n la r
ve e k ird e k te n , o n la r p ro to n v e n tro n la rd a n y a
p lrla r. Bu a k la m a z in c irin in b ir s o n u o la c a
y a y g n in a n c (a n tik G re k te n b e ri) v a ro la g e lm i tir ;
b t n m a d d e y n la rn n b in a s o la n v e i p a r
a la ra sa h ip o lm a y a n g e r e k te n e le m a n te r p a r
a c k la r, a z sa y d a v a ro lu rla r. E e r y a p a b iliy o r,
a n c a k a to m u n iin d e k i d a h a k k y e rle re b ile re
m iy o rs a k , er y a da g e , b u te m e l, y a p z p a r
a c k la r k e fe d ile c e k le r. im d i, b u teo ri q u a rk te
o risi ad v e r ile n e k ild e d a h a g l d e n e y se l
d a y a n a k k a z a n y o r. (B ak . b l m 11)

K u a n tu m te o risin in b y l n ite lik le ri ile k a b u l


ed ile n , b ir a lte r n a tif re s im h i te e le m a n te r p a r
acklarn (daha sonraki b l m lerd e a y d n la tlm
o la n in ce b ir a n la m d a ) o lm a d d r. ste lik , h e r
p a r a ck (k sa ca h e r e k ird e k a lt p a r a ck ) b ir b a

111
TANRI ve YEN FZK

k a s n d a n y a p lr. H i b ir p a r a c k e le m a n te r y a d a
ilk d e ild ir. n k h e rb iri, b t n te k ile r in z
d e li in e d a ir b ir e y i iin e a lr. A k la m a n n k e n
d ili in d e n b a l ilm e in d e , k e n d i k e n d in i d o u ra n
p a r a c k la rn b ir sis te m i fik ri, b a ta k l a d e n v e
k e n d i a y a k b a la rm s t n e e k m e y le k e n d in i d
a r s r k le y e n b ir o c u u n h ik a y e s in i h a trla tr,
y le ki fiz ik ile r b y le a k la m a m o d la rn a 'B o -
o ts tra p p in g ' (a y a k b a la m a ) a d v e rirle r, tn s a n ,
fiz ik v e d o a l e tk ile im le rin e g r e b t n y le
k en d i a k la m a s n i in e a la n 'b ir b o o ts tra p e v r e n i'
z ih n in d e ca n la n d ra b ile c e k tir.

F a k a t elb e tte , te o lo g la ra kar o la n la r, in s a n n


z ih n in d e ca rla n d ra b ild i i s o n s u z c a h e re y i b ile n
v e so n su z c a g l , bu y z d e n , en m k e m m e l v a r
lk o la n T a n r, o u a h s z e llik le ri ile kendine zg
v e karmak o la n e v re n d e n , k e n d i v a ro lu u iin
o la n se b e b i i in e a lm a y a d a h a o k u y g u n d u r.

Eer bir Tanr'nm varolduuna dair tam bir olaslk


varsa, o evrenin karmaklna ve soyluluuna ilikin
birey yapacaktr. Bir evrenin, sebepsiz varolabilmesi ok
muhtemeldir. Ama Tanr'nm sebepsiz varolabilmesi
daha ok muhtemeldir. Evrenin varoluu acayip ve hay
ret vericidir. Eer biz, evrenin Tann tarafndan mey
dana getirildiini varsayarsak anlalr klnabilecektir.
Bu varsaym, sebepsiz bir evrenin varoluuna dair ya
plan varsaymda daha basit bir balang aklamas
nerir ve bu, doru olan nceki varsayma inanmak iin
esastr.2

B u k a r sa v , o k ik n a e d ic id ir. B u i in d e n
k lm a s g o la n e v re n , b y le o k k a ra k te ris tik ,
m m k z e llik le rin h e m e n o ld u u n a in a n m a k
i in b ir a n s ta n r. B iz g e re k te n c a n s z , a rla lm a z
b ir o lg u o la ra k o n u k a b u l e d e b ilir m iy iz ? T a
m a m e n , te k il, b a s it, s o n s u z b ir z illin (o n u n v a
ro lu u n u n m an t b iz e a rtc g e le b ils e b ile ) z o -

112
NN BR EVREN VARDIR?

r u n Jd u u n v a ro ld u u iin , ta m a m en m a k u l b ir
a d a y g ib i g r n y o r. B ilim c i, b u y z d e n , s o n s u z
b ir z ih n in (T a n r) e v re n d e n d a h a b a s it o ld u u v a r
s a y m n a m eydan okum ak is te y e b ilir. D e
n e y im im iz d e , z ih in , s a d e c e b e lirli b ir k a r
m a k l n e i i z e rin d e o la n fiz ik s e l s is te m le rd e
v a ro lu r. B e y in , ileri d e re c e d e k a rm a k b ir s is
te m d ir. ( 6 . b l m d e z ih n in h o lis tik (b t n c ) b ir
k a v ra m -e tk in li in b ir r g s - o la ra k k a b u l e d il
m esi g e re k ti in i g r e c e iz .) B e d e n s iz b ir z ih n i,
h a y a l e tm e k m m k n ik e n , a rg s n n k e n
d isin in k a rm a k o ld u u v e a r g s n n ifa
d e sin in b a z a ra la r o lm a ld r. B y le c e s o n s u z , b ir
z ih n in s o n s u z c a k a rm a k v e b u n e d e n le b ir e v
re n d e n , o e v r e n in o u parad an, b ir z ih n i d e s
te k le m e k iin k a rm a k lk ta b ir h a y li y e te rs iz o l
d u u n d a n , m u h te m e le n d a h a a z k k o ld u u
ne s r le b ilird i.

B elk i, o z a m a n T a n r b ir z ih in (a k l) d e ild ir,


a m a d a h a b a s it b ir e y m id ir? B ir z ih n in z a m a n s z
o la ra k v a ro lm a s k o n u su n d a k o n u m a k h e rh a n g i
hir d u r u m d a , b ir a n la m a g e lir m iy d i? Z a m a n d a
ver a la n e y le r, d n c e le r, k a ra rla r vs. d e il m i?
fa k a t, T a n n b ir e y a n la m n d a , k a ra r v e re m iy o rs a
(ya d a u m u t e d e m iy o r, h k m v e r e m iy o r, s o h b e t
e d e m iy o rs a ) O d o a v e e v r e n in v a ro lu u n d a n s o
ru m lu m u d u r? B y le b ir v a rlk , h i b ir z a m a n T a n r
o la ra k d n e m e y e c e k o ld u u m u z b ir e y m id ir?
It p h e y e ra m e n , b iz , e v r e n in k a rm a k l v e
zg ll n a k la m a k la , bu y z d e n b a b a a b -
la la ln z . N iin b u ev re n ?

B u , 12. b l m d e d a h a d o lu o la ra k ele a la c a m
hir s o ru n d u r, a m a b u ra d a o n u n ifa d e si i in
l'.nr'ya g e re k d u y m a y a k a rt o la ra k , k e n d in e
o-den o lm u b ir e v re n in g r e li o la ra k a k la y a -

113
TANRI ve YEN FZK

k in li im ta k d ir e tm e d e , m e rk e z i k y eri o l
d u u n a in a n d m e y i k a y d e tm e liy im . Y u k a r
d a k i ta rt m a d a , e v r e n in o k k a rm a k o ld u u v e
o n u n z e llik le ri i in T a n r'm n k o la y b ir a k la m a
h a z rla d n n ta k d ir e d ild i i sa n lm t. Fakat
e v r e n d a im a b y le k a rm a k a r k m e d ilm i ti? B u
k a rm a k lk , m k e m m e l d z e n le n i fiz ik s e l y a
s a la rn b ir s o n u c u o la ra k , d o a l b ir b i im d e o rta y a
k m o lm a y a c a k m y d ?

B iz im , ilk e v r e n h a k k n d a k i e n iy i b ilim s e l a n
la y m z a g re , e v re n g e r e k te n sk s k g z le n m i
k a rm a k y a p la r ve y a ln z c a s o n ra d a n o rta y a
k a n z e n li e tk in lik v e -te r m o d in a m ik d e n g e n in -
e n b a s it d u r u m u n d a b a la m g ib i g r n y o r. lk
e v re n in o z a m a n h a y a l e d e b ile c e im iz en b a s it e y
o ld u u n e s r lm t . ste lik , ilk te k illi in n
ced en b ilin m e s i yzeyd e gznne a ln y o rs a ,
e v re n , s o n s u z b ir s c a k lk , s o n s u z b ir y o u n lu k v e
s o n s u z b ir e n e rji d u ru m u n d a b a la d . B u , e n a -
z n d a n s o n s u z b ir z ih in k a d a r a k la u y g u n d e il
m id ir?

Y u k a n d a k i k a n tm b a a rs k e sin o la ra k k o z m ik
k a rm a k h k v e d z e n in , g e r e k te n ilk b a s it d u
r u m d a n k e n d ili in d e n o rta y a k m o ld u u n u n
k a n tla n p k a ru tla n a m a d n a b a ld r, ilk b a k ta ,
b u id d ia n n , a lt- s t o lm u b a s itli in e n s o n d u
ru m u n a d o ru b o z u n m a y a y n e ls in d iy e y o l v e r e n
bu dzen ta m a m e n k a rtn g e re k tire n , te r
m o d in a m i in ik in ci y a s a s ile g z e b a ta n b ir z tlk ta
o ld u u g r n y o r.

114
NN BR EVREN VARDIR?

ek il 6

6. Gizli eyler, evrende kaostan dzenin nasl ortaya km


olduuna ihata ederler. Hazrdaki dzenli yaplar ve karmak
etkinliklerin zamanla, artmasndan ok, dzenin azalmasn ge
rektiren termodinamiin ikinci yasasnn ortaya kmasna ra
men, byk patlamann zelliksiz mayasndan, her naslsa or
taya kmtr. Paradoksun zm ekimin zel nitelikleriyle
lgili olabilir

B u n d a n d o la y , E .W . B a m e s in 1 9 3 0 'la rd a y a z
d g ib i:
Balangta enerjinin maksimum bir dzenlenmesi olmu
atmalyd...... Gerekte, Taun saati (yani kozmik me
kanizmay) kurduunda bir zaman vard ve zaman, eer
Tanr Onu tekrar kuramazsa, onun duraca bir zaman ge
lecektir.3

B iz im d i, b u n u n y a n l o ld u u n u b iliy o ru z . lk
tlu ru m , m a k s im u m o rg a n iz a s y o n a d a ir b ir e y d e
ildi a m a , b a s itlik v e d e n g e y e d a ir b ir e y d i, ik in c i
y asay la, b u g e r e in o r ta y a k a n a t m a s , s a d e c e
yakn z a m a n la r d a z le b ilm i ti.

k in ci y a s a n n ta m a n la m y la y a ltlm s is
te m le re b a v u rm a s s a d e c e b ir p ro b le m d ir. im d i
,ek im d en b i r e y i y a ltm a k fiz ik sel o la ra k

115
TANRI ve YEN FZK

im k n sz d r. - e k im k a lk a n la r y o k tu r v e s is
te m in ilik is i k u ru id u y s a b ile k e n d i e k im in d e n
k a a m a y a ca k tr. G e n i le y e n e v r e n d e , k o z m ik m a l
z e m e , k o z m o lo jik e k im a la n n n - e v r e n in d u
ra n n to p la m e k im e tk isi a ltn a g ire r. B u e k im e
b a la n m a e k im se ] a lan ile k o z m ik m a lz e m e y e
d z e n v e r ilm e s in e y o la a r. B iz , d a rd a n v e r ile n
b ir e n e rji d e n e i ile, b ir b a k a s n d a k i d z e n s iz lik
p a h a s n a , b ir s is te m d e d z e n in y a ra tla b ild i in i b i
liy o ru z . B y le lik le , g n e te n s v e k a k ,
d n y a b iy o s fe rin in y k s e k d e re c e d e k a rm a k d
z en in i d o u ru r, a y n z a m a n d a s a d e c e g n e in i i
n in s n rl y a k t k a y n a k la rn n y e n ile n e m e z b i
im d e h a rc a n m a s y la b e n z e r ta rz d a , g e n i le y e n b ir
e v re n k o z m ik m a lz e m e y le d z e n i m e y d a n a g e
tire b ilir.

'S a a ti k u rm a k 1 iin T a n r'n n y e rin e k u l


la n la b ile n , e v r e n in n a sl g e n i le d i in e d a ir b a s it
b ir rn e k v e r ile b ilir . lk e l k o z m ik ce v h e rin o k
s c a k o ld u u n a s re k li o la ra k i a re t e d ilir, a m a e v
re n in g e n i le m e s i o n u n s o u m a s n a s e b e p o ld u .
B ir e le m a n te r l m e k a rm g e n i le m e n in h e r b ir
a a m a s n d a ce v h e rin s ca k l n a y e r v erir. O y s a , s
c a k lk e v h e rin k e n d i d o a s n a b ir d e re c e y e k a d a r
b a l o la c a k tr. Is m a s d u r u m u n d a (e le k t
ro m a n y e tik e n e rji) s c a k lk , u z a y n tip ik o la ra k g e
n i le y e n b ir b lg e s in in b y k l o ra n n d a a z a lr:
ifte b y k l k v e s c a k lk ik iy e a y rlr. te y a n
d a n , H id ro je n g a z g ib i m a d d i c e v h e rle r , b
y k l n n k a re s iy le o ra n tl o la ra k , o k h z l s o
u rla r. B u g s te riy o r k i, h id ro je n g a z , s
m a s n d a n a y rlm a d s r e c e , g e n i le y e n e v r e n le
k o z m ik ce v h e rin b ile e n i a ra s n d a k i s c a k lk fa r
k n n a lm a s n a se b e p o la c a k tr. H e rh a n g i b ir m
h e n d is in b ild i i g ib i, s c a k lk fa rk fa y d a l e n e rjin in
id eal k a y n a d r v e o d n y a z e rin d e h a y a t d o

116
NN BR EVREN VARDIR ?

u rm a k iin g n e in g c n n g iz li z n d e d ir.
B y le lik le , e v re n in g e n i le m e s i, h i b ir e y in v a
ro lm a d y e rd e d z e n y a r a tm a y e te n e id ir.
B u g ib i z m le m e le r k u lla n m a y la , ilk d e
v ird e k i e v re n in g e n i le m e s in i d e s te k le y e n b u g n
k e v re n d e g z le d i im iz d z e n li y a p n n o u n u n
k k e n in i, a d m ad m , iz le m e k m m k n d r .4 Y u
k a rd a ad g e e n rn e k , g e r e k te n o k n e m li d e
ild ir. F a z la sy la , en b y k d z e n li e n e rji k a y n a ,
b u g n k o z m ik m a lz e m e n in y a k la k y z d e y e tm i
b ein i o lu tu ra n y k s e k d e re c e d e re a k tif h id ro je n
g a z d r. H id ro je n b t n n o rm a l y ld z la r iin y a k t
sa la r. O (n k le e r f z y o n re a k s iy o n la rn d a ) y a
k ld z a m a n , so n u n d a d e m ir g ib i d a h a a r e le
m e n tle re d n t r l r. D e m ir ta m a m e n n k le e r
k ld r; fa y d a l o lm a y a n n k le e r en e rjiy i i in d e
h a p se tm itir. Biz, b u y z d e n h id ro je n in d e m ir b a s
k n l n , y ld z d z e n in in v a rl n a b o r lu y u z .
Bu h u s u s k o zm ik g e n i le m e ile a k la n a b ilir. k
a a m a d a b iro k p a r a d a n o lu a n e k ird e k le rin
(d e m ir g ib i) v a ro lm a s i in o k sc a k t. S a d e c e h id
rojen e k ird e k le ri (tek il p ro to n la r) - e n b a s it t z -
v a rl n s rd re ce k le rd i. S re k li g e n i le m e v e s o
u m a ile , h id ro je n in d a h a a r e le m e n tle re d
n m y n te m i a a k a r v e n ce k i b l m d e
ta rtld g ib i, k o z m ik m a lz e m e bu y o lla b a z s
releri a a d r r. , b u y z d e n fa z la u z a k
lam az. Y a k la k o la ra k , y z d e y irm i b e z e n
g in le tirilm i h e ly u m (so n en b a s it e le m e n t) v e
sa d e c e b ir d a k ik a b l v e te si. B a a rs z g e z i i in ,
k a b a h a t g e n ile m e n in k a p s n a b ra k la b ilir. D e m ir
gibi a r, b ile ik e k ird e k le rin se n te z le n m e s in d e n
n ce b t n k a rm a k n k le e r re a k s iy o n la r a , z o
ru n lu o la ra k m a ru z k a lm a s i in m a d d e y e y e te rli
z a m a n v e rilm e s i b ir h ay li d e h z ly d . S c a k l

117
TANRI ve TEN FZK

'k a y n a tm a 'n n s a d e c e b irk a d a k ik a s o n ra s , n k


le e r re a k s iy o n la r a te le m e k iin ih tiy a d u y u la n
b a la m a n o k ta s n d a n a a d m t . N k -le e r
y a n g n s n e r v e k a la n m a lz e m e n in o u , h id ro je n
y a d a h e ly u m b i im in d e 'd o n a r' Y a ln z c a , s o n
ra d a n o u m e y d a n a g e lm i o la n y ld z la rn b i im
a lm a s ile s e y a h a t y e n id e n b a la d n d a , y e re l
sc a k n o k ta la r y a ra tlm t.
S o n u ta , g e n i le y e n b ir e v r e n d e , b a la n g ta
o n u n h a z r o lm a s iin z o ru n lu lu k o lm a k s z n d
z en li e n e rjin in k e n d ili in d e n o rta y a k a b ile c e i
g r l y o r. O z a m a n , h e m b ir T a n r run y a
ra tm a s n a , h e m d e ilk te k illik te o rg a n iz a s y o n u n
g ird is in e , k o z m ik d z e n i (d k e n tro p iy i), y k
le m e k iin b ir n ed e n y o k tu r. T e k illik , o z a m a n g e
n ile y e n e v r e n in etk isi a ltn d a k i m k e m m e l te r
tibatla k en d ili in d en k en d in i d z e n le y e n b t n y le
ra sg e le v e k a o tik e n e rjiy i d a r p s k rm o la
c a k t. im d i b iz im s a d e c e g e n i le y e n u z a y a m a d
d e n in k k e n in i d e il, (3. b l m e b a lo n ) O n u n o r
g a n iz a s y o n u n k k e n in i d e a tfe tm i o ld u u m u z a
d ik k a t e d in .
B u , b ir b t n h ik a y e o la m a z . S o n u ta , k o z m ik
g e n i le m e y o lu ile d z e n i d o u rm a k i in so ru m lu
o la n e k im se l a la n , v a rs a y m o la ra k , b ir s o n u g ib i
b ira z d z e n s iz lik e ilim in e izin v e rir. B y le lild e ,
e k im d e n so ru m lu o la n d e i im ile m a d d i e y le rin
d z e n in i a k la y a b iliriz , a m a , o z a m a n , ilk n c e ,
e k im se l ala n d a o rta y a k a n d z e n in n a s l o l
d u u n u a k la m a k z o ru n d a y z . S o ru m lu lu k n e
re d e b ite r?
k , te rm o d in a m i in ik in ci y a s a s n n , m a d d e
k a d a r e k im e b a v u ru p v u rm a d n a b a ld r. H i
k im se , g e r e k te n b u n u a n la y a m a z . K a r a d e lik z e
rin d ah a s o n ra k i b ir a l m a o n u a n la d n n e s

118
NN BR EVREN VARDIR ?

r y o r am a , fa rk l fiz ik ile r b ir b ir in e z t s o n u la r
k a rm la r (B a k n z 13. b l m ) R o g e r P e n ro s e g ib i
fiz ik ile r, g e n i lek li k o z m ik e k im a la n n n y a
ra tl la d z e n e d a ir b ir g ird iy i d o la y s y la g e
re k tire n b ir o k d k e n tro p i (y k se k d e re c e d e
d z e n li) d u ru m u n d a o ld u u so n u c u n a v a rd la r.
S te p h e n H avvking g ib i b a z fiz ik ile r d e, k o z m ik
e k im in y k s e k d e re c e d e d z e n s iz o ld u u n u
id d ia e d e rle r. n k , h e n z h i k im s e k k a
ra rsz k a la n b ir e ri u z a y n ( y a n i e k im in ) d
z en in i l m e n in nasl o ld u u n u b ilm iy o r. H e r e y e
ra m e n , ta r t m a n e m li b ir n o k ta y rn e k le a k
lar. T e o r ik fiz ik te, g e le c e k te k i ile rle m e le r i e rile n
k a v ra n la n d a h a iyi a k la m a l v e e v r e n in d z e n li
ya d a d z e n s iz y a ra tlp y a ra tlm a d h a k k n d a
n e s r lm o la n ta n m la y c b ir n e rm e y i m m
k n k lm a ld r. B ilim , te o lo g la r v e filo z o fla rn d ik
k atin i u z u n z a m a n z e rin d e to p la m o la n b ir s o
ru y u , c e v a p la m a y a a la b ilir.
e k im in e n tro p isin i l m e k o n u s u n d a k i ta r
t m a n n s o n u c u n e o lu rs a o ls u n , g r lm e m i b ir-
ey , d a im a o rta y a k m tr. G a z k u tu la n g ib i sis
te m le rd e , e k im in b y le d k o ld u u y e r d e
b ilm e m e z lik te n g e lin e n , y k s e k e n tro p i (d z e n s iz )
d u ru m la r b a s it ik en , d k e n tro p i (d z e n li) d u -
ru m la n k a rm a k la trlr. rn e in , b t n g a z m o
le k lle rin in k e le re to p la n d b ir k u tu d n n ,
a k a k u tu n u n h e r y e rin e te k d z e d a tla n g a z
d aki d e n g e (m a k sim u m e n tro p i) d u r u m u n d a n o k ,
k a r tn lm d z e n i ie rir. Z t o la ra k , d k e n t-
ropili e k im siste m i, y k s e k b ir e n tro p i d u
ru m u n d a, g e o m e trik o la ra k o n d a n d a h a basittir.
l,e k im in k e n d ili in d e n y a p la r b y tm e k g ib i b ir
e ilim i v a rd r.

119
TANRI ve YEN FZK

ekil 7

7. Dzen kavram kesin olarak ekime nem verilip ve


rilmediine baldr. Kutu (a) ekimi ihmal edilebilir bir gaz
iine alr. Onun yksek dereceli molekler tanzimi, neredeyse
molekler alkalanma ve arpmalarn bir sonucu olarak, zel
lii olmayan dzensiz (maksimum entropi)ye yol verir. Son
durum (b) de gsteriliyor. Zt olarak, ekimi olan bir gaz',
mesel yldzlarn sistemini tamamen ters yapacaktr. lk tek
dze biim verme (c) paraya ynelecek ve kendi kendine or
ganize olacak olan kmelere (kar gkadalara) ve birlikte
den yldzlar gibi yn olacaklardr. Bu kmelenmenin nihai
sonucu karadeliklerin says olacaktr.

120
NN BR EVREN VARDIR ?

B y le lik le , m a d d e n in (y ld z la r ya da g a z ) tek
b i im li b ir d a lm , k m e le r v e y o u n b irik im le r
b i im in i a lm a y a , z a m a n la y n o la ra k b y m e y e
y n e le ce k tir. z e t o la ra k , e k im i o lm a y a n s is
te m le r iin , d z e n k a rm a k lk , d z e n s iz lik s e b a
sitlik a n la m n a g elir. e k im iin b a k a ta rz d a e v
rim v a rd r. (B a k . e k il 7)
E v re n g e r e k te n y k s e k d e re c e d e d z e n li,
d k e n tro p ili, e k im s e l a la n ile h a re k e te g e
m ise, o z a m a n a la n d z g n v e tek b i im li o lm u
o la c a k t. B y le c e e k im in z el d u ru m u n d a , d k
ilk e n tro p i (d z e n ) v e b a s itlik g e re k s in m e s in in h e r
ik isin i d o y u rm a n n m m k n o ld u u n u g r r z .
Bu, d ah a s o n ra k a rm a k l d o u rm a k i in u su z
b u c a k s z b ir p o ta n siy e li i in e a lm a g ib i (tek d z e
b ir) e n b a s it ev re n i k a b u l e d e c e im iz a n la m n a
g elir. B u , e lb e tte h o a g id e n b ir so n u tu r. E e r e v
ren in s e b e b s iz o rta y a k t n a in a n m a y k a b u l e t
tiy sek , s o n ra d a n k a rm a k v e ilg in b i im i g e
litirm e k iin onun y e te n e in i te h lik e y e
.tm a k sz n , o n u n iin , e k im v e m a d d e n in en b a s it
m m k n s ra la m a s n a s a h ip o lm a d a n d a h a iy i
o lan e y n e d ir?
B u b a a ry a ra m e n , e v re n in yapsnn t
m n d en d n y a n n y a ra tlm a s n a d a h a o k v a rd r.
V asalarm k o n u s u n e d ir? D iy e lim ki, b a la n g ta
ev ren k sa ca o k b a s it b ir y a p d a y d , fiz i in y a
sa la rn n h l d a h a o k s a y d a v e z e l o ld u u n d a n
p h e e d ile m e z d i. B u y a s a la r m m k n d e il
m iy d i? o k sa y d a s e e n e k le r h a y a l e d e m iy e c e k
in iy d ik ? B u n d a n b a k a , e v re n in y a k la k o la ra k b i
le en leri o la n e y le r p ro to n la r, n tro n la r, m e
zo n lar, e le k tro n la r v e te k ile r. N iin bu p a r
a c k la r? T a d k la r y k le r e v e k tle le re , n i in
lip tirle r? N iin b y le a to m a lt p a r a c k la rn tip
leri d a h a az y a d a o k d e ild ir? T e o lo g la rn h a z r

121
TANRI ve YEN FZK

b ir c e v a b v a rd r. T a n r o n Ja r b u e k ild e y a r a tt. S
n rs z b ir y a ln lk o la n T a n r, ilg in b ir e v r e n y a p
m a k iin d z e n d e , k a rm a k e itlilik te , m a d d e n in
b ile e n le ri v e fiz i in y a s a la n n y a ra tm a y se ti.
B ilim c in in b u k o n u y a d a b ir c e v a b n o ld u u n u
id ra k e tm e y e b a la m a s o ld u k a y e n id ir. B ir te o rik
a l m a p ro g ra m n d a n d o a n y e n i g e li m e le r , tekil
b ir ta n m la y c e m a e k lin d e d o a rm g le rin i
b irle tirm e y i a m a la d la r. D a h a so n ra k i b i r b
l m d e , d a h a d a d o lu o la ra k ta s v ir e d ile c e k o la n b u
te o rik e m a y a g re , fiz ik y a s a la rn h a z rd a k i b o l
lu u , y a ln o la ra k b ir d k -s c a k lk fe n o m e n id ir.
M a d d e n in sca k l y k s e ltild i i g ib i, b y le c e , o n
la rn b e n z e rli in i b irle tirm e y e b a la y n c a y a
k a d a r , o n a e tk i e d e n e itli g le r O ^ K (b u y z
d e n m ily a r, m ily a r, m ily a r d e re c e m u tla k tr) d e
re c e s c a k l b l t rm e d e , d o a n n b t n g le r i
d ik k a t e k e ce k d e re ce d e y a ln m a te m a tik b ir fo rm
d a , b ir s p e r g e k lin d e b irle e c e k le rd i. B u n d a n
b a k a , b t n o k a y r a to m a lt p a r a c k la r d a b e n
z e r lik le rin i y itirirle r, o n la rn e itli k a ra k te ris tik le ri
k a v u ru cu b ir sca k lk ta k ay b o lu r. B u b a s itli e y a
k n la m a n n k a n t, y k se k e n e rji fiz i in in y lla r
s re n a l m a s n d a n g elir. (B u m e tin d e y k s e k
e n e rji y k s e k s c a k lk la a y n e y d ir). F iz ik ile r
e n e rji g ib i y k s e ltile n , d a h a b a s it b ile e n le ri a a
v u r m a k iin p a r a la ra a y ra n k a rm a k a to m a lt
y a p la r v e i le y i te d a h a b a s it o la n k a rm a k g
le ri b u lm a y a y n e lirle r.
B u fik irle r d o ru is e le r - v e d e s te k le n e n ia
re tle rin o u n d a n v a k its iz s o n u k a rlr - o
z a m a n o n la rn b y k p a tla m a te o risi i in o k
d e rin a n la m la n v a rd r. Y a ra tl n s n rs z s
ca k l n d a , s a d e c e s p e r g , b ir a v u d o lu su b a s it
p a r a ck t rle riy le e tk isin i g s te r m i o la c a k t.
A k m fa rk lla m g le r v e p a r a c k la r, s a d e c e

122
N tN BtR EVREN VARDIR ?

numu b ir ev ren g ib i, o rta y a k m o la c a k t,


b y le lik le , ev re n in y a p s , fiz i in y asalcn v e m a d
d en in b ile e n le rin in h e p s in in son d e re c e b a s it b ir
b iim d e h a re k e t e tm i o ld u u g r n y o r.
H l, p h e c i b ir te o lo g , b ir tek il s p e r g v e
bir a v u d o lu su b a s it p a r a c n b ir a k la m a y a ih-
liy a d u y d u u ce v a b n v e re c e k tir. N i in , b u zel
ip er g ? G e r e k te , n i in , h i b ir b i im d e b ir yasa
d e il?
B u, so n b l m d e d n e c e im iz b ir k o n u d u r.
Baz fiz ik ile r, d o a n n tem el y a s a la rn n b a sitli i
ile b ild irile n , b elki d e m u ciz e v i b ir y a s a n n (bu d u
ru m d a s p e r g c n ) y a ln z c a m a n tk o la ra k fizik i
ilkeyi b irle tire n o la ra k , te k b a n a ta n m la n a n m a
tem a tik b ir y ap s o ld u u n u k a n tla m la rd r. Bu
d e m e k tir ki, te o lo g la r ta ra fn d a n T a n n 'n n z o ru n lu
o ld u u n e s r ld g ib i, a y n y o lla fiz i in d e
z o ru n lu o ld u u n e s r l r. O z a m a n , b a z fi
lo z o fla rn (P la to n g ib i) y a p m o ld u k la rn n o rta y a
k t g ib i, Tanrnn fizik oldu s o n u c u n a m v a
raca k tk ?
P e k a z fiz ik i, z e llik le S te p h e n H a w k in g , e v
renin d ik k a te d e e r b i im d e b a s it b ir ilk d u
ru m u n u n , g e r e k te n ta h m in e d ile b ild i in i k a
n tla m t.^ B u n u n iin a k l, 2. b l m d e k saca
ta rtla n , b a la n g te k illi i ile ili k i k u ra r. T e
k illi in z e l n ite li i, u z a y z a m a n a v e b u n e d e n le ,
in sa n n v a rsa y d , fiz ik s e l e v re n e d a h a o k b ir
sn r y a d a b ir k e n a r g ib i o lm a s d r. T e k illi in b ir
rn e i, b y k p a tla m a n n b a la n g cn g ste re n
so n su z ca y o u n v e s o n s u z c a sa la m y a p d r . T e
k illik le rin d e k a ra d e lik le r in iin d e , b e lk i d e d a h a
iyi h e rh a n g i b ir y e rd e o rta y a k m a la r b e k le n ir.
n k , b t n fiz ik s e l te o rile rim iz im d iy e
k a d a r u z a y v e zam a n e v re le y e n k o u lla rd a fo r

123
TANRI ve YEN FZK

m le e d ild ile r. U z a y z a m a n n b ir s n rn n v a
ro lu u b y le b ir e y in te s in d e s rd iiriile m e y e n
d o a l fiz ik se l s re le ri v a rs a y a r. T e m e l b i r a n
la m d a b u g r e g re , b ir te k illik d o a l e v r e n in en
d s n rla rn te m sil e d e r. B ir te k illik te , m a d d e fi
z ik se l e v r e n e g ire b ilir y a d a o n u te rk e d e b ilir v e
ilk e o la ra k b ile , n c e d e n h a b e r v e r m e k i in b
t n y le fiz ik se l b ilim in g c n n te s in d e o la n e t
k ile r o ra d a n k a b ilirle r. B ir te k illik , b ilim in b u l
m u o ld u u d o a s t b ir a ra c a e n y a k n e y d ir.

S. Bir tekillik (nokta) bilimdeki en son bilinemezlii temsil


eder. Btnyle nceden kestirilemez bir tarzda, fiziksel evrene
giren ya da onu terkedebilen madde ve etkiler de uzay zamann
bir snn ya da kenan vardr. Eer bir tekillik 'plak' ise, o
zaman hibir ey ncel fiziksel nedenlik olmakszn, grnte
ondan gelmeyebilir Baz kozmologlar, plak tekilliin bir t
rnden neden olmakszn ortaya kan bir evrene inanrlar. Eer
bu fikirler doruysa, bir tekillik, doal ile doast arasnda
ara yzey (interface) dir.

124
NN BR EVREN VARDIR?

U zu n zam an d r, tekillik lerin , k u llan lan ekim sel


m o d eld e an id ealletirm ed en d olay antik b ir san at
eseri o ld u u d n lm t . O zam an , o k p a rla k v e
kuatc m atem atik teo rem lerin serilerinde, P en rose
ve H aw k in g , b ir zam an lar ek im in y ete rin ce g l
o ld u u n u , tekilliklerin ta m am en g en el v e b t n akla
uygun fiz ik artlar altn d a , n n e g e ile m e z o l
d u unu kantlad lar. B y k p atlam ad a ek im ke
sinlik le y eterin ce g l yd .

P en ro se v e Havvking tekillik lerin nasl d a v


ranabildii zerin e d n celerin i a k la rn d a n beri
seen ekler bu n a in d irgen irler. B ir tekillikten g elen
eyler h em b t n y le kaotik v e y ap szd rlar, h em
d e tutarl v e d zen lid irler. D a h a nceki d u ru m d a ,
b y k p atlam a tekillii, y aln z ca rasg ele sral evreni
sergileyen ze) o lm ay an bir d z en i dar p sk rt r
ve d aha so n raki d u ru m d a ev ren , ey le m iin h a z r v e
k u ru lm u im d iki o rg a n iz a sy o n u n bir a a m a y la o r
taya kar. Havvking, tekilli in en so n b ilin e m ez o l
d u unu v e b u n d a n d o lay b t n y le b ilg i (in-
lo rm ation )d an (fizikte, b ilg i y ak lak o la ra k d z e n le -
ntropinin negatifi - ay n ey d ir) y o k su n o la c a s y
lenen b ir 'bilgisizlik ilk esi n e s rm t .6 B u n e
denle, b ir tekillikten k an h erh an g i bir ey , b
t nyle rastgele v e kaotik tir. B u, ilk ev ren in
m ak sim u m d ze n sizlik (term o d in a m ik d en g e) d u
ru m und a o ld u u inancyla iyi u yu ur.
B u fikirlerin o u , m o d e m teo rik fizi in u f
k u n d ad r v e sad ece g elecek tek i g elim elerle a k
lanabileceklerd ir. U z a y z a m a n tek illik lerin in ko
num u y a d a ilk ev ren in kesin d u ru m u k on u su n d a
bile fizikiler arasn d a o y b irli in e d ay al b ir a n la m a
yoktur. B u n a ra m en b ilim sel k o z m o lo jid ek i y en i
ilerlem elerle o rtay a k an y en i d n celerin a k , y e
niden ortaya km v e ev ren in varolu u v e T a rrn k o
nu su n d aki tartm ay a y en i b ir e ilim verm iti.

125
YAAM NEDR?
NDRGEMECLGE
KARI BTNCLK
5, BLM
YAAM NEDR?
NDRGEMECLE KARI
BTNCLK

'Bylcce Tann, kendi surelinde insan yaratl.'


T ekvin 1 : 2 7

'Biz genler atarak bildiimiz bencil moleklleri korumak


iin programlanan robot aralar - srp giden ma
kineleriz. '
Bencil G en'dekiR ichard D aukis

T e o lo g la ra g re, h a y a t o la a n st b i r m u -
/edir v e in sa n hayata T a n r'n n k o z m ik a n a p la
nnn e n y k s e k b a a rs n te m sil e d e r. B ilim c ile re
gre, h a y a t d o a d a k i e n h a y r e t v e ric i fe n o m e n d ir.
Viizyl n ce , c a n l s is te m le r in e v rim i v e k k e n i k o
nusu d in v e b ilim a ra sn d a ta rih in e n b y k a
lnm as iin s a v a alaru o ld u . D a n v in 'in e v r im te
n lisi, C o p e m ic u s in g n e s is te m in in m e rk e z in d e
g u ee y e r v e r m e s in d e n b e ri b a k a h e rh a n g i bir
b ild irid en d a h a o k , b ilim s e l z m le m e n in g e n i
lild eki so n u la rn s ra d a n in sa n la ra a rla tt v e
llis liy a n in a n c n n te m e lle rin i sa rst. B ilim , y le
y r n y o r k i, in sa n n k e n d is i h a k k n d a k i b t n

129
YAAM NEDR?
NDRGEMECLE KARI
BTNCLK

'Boylece Tanr, kendi suretinde insan yaratt.'


Tekvin 1 : 2 7

'Biz genler alarak bildiimiz bencil moleklleri korumak


iin programlanan robot aralar - srp giden ma
kineleriz. '
Bencil Gen'deki Richard Dazvkins

T e o lo g la ra g re, h a y a t o la a n st b ir m u
ciz e d ir v e in s a n h a y a t T a n r'n n k o z m ik a n a p la
nnn e n y k s e k b a a rsn te m sil e d e r. B ilim c ile re
g re, h a y a t d o a d a k i e n h a y r e t v e r ic i fe n o m e n d ir.
Y z y l n ce , ca n l siste m le rin e v rim i v e k k e n i k o
nusu d in v e b ilim a ra sn d a ta rih in en b y k a
tm as iin sa v a a la n o ld u . D arvvinin e v r im te
o risi, C o p e rn ic u s in g n e s is te m in in m e rk e z in d e
g n e e y e r v e r m e s in d e n b e ri b a k a h e rh a n g i b ir
b ild irid e n d a h a o k , b ilim s e l z m le m e n in g e n i
l d e k i so n u la rn s ra d a n in sa n la ra a n la tt v e
H ris y an in a n c n n te m e lle rin i sa rst. B ilim , y le
g r n y o r k i, in sa n n k e n d is i h a k k n d a k i b t n

129
TANRI ve YEN FZK

b a k a sn ve onun e v r e n le ili k is in i de
itire ce k ti.

B u , ilk n ce fizik k o n u su n d a b ir k ita p tr. D a r-


w n ci d e v rim , o n u n k ilise d e k i y a n k la n y a d a y e n i
'y a ra h l ' h a re k e tte k i Darvvin k a rt d n c e n in
g r lm e m i d irilii z e rin d e a y rn tl d u r
m a y a ca z . B t n b u k o n u la r, b a k a b ir y e r d e ta
m a m en b e lg e le n m i tir. O n u n y e rin e , b b l m , fi
z ik in in ca n l o rg a n iz m a la ra d a ir g r n
in c e le y e c e k v e so ru la ; so ra ca k : h a y a t n e d ir v e lhi
b ir ru h iin b ir k a n t su n a r m ?
n cil, h a y a tn T a n r'm n e tk in li in in d o ru d a n
d o ru y a so n u cu o ld u u n u o ld u k a a k b ir e k ild e
ifa d e e d e r; h a y a t y e r v e g n y a r a tl n d a n s o n ra
a y n la n , d z e n li fiz ik se l s re le rin b ir s o n u c u o la
ra k , d o a l b ir b i im d e o rta y a k m a d . B u n u n y e
rin e, T a n r ilah i g c y le , ilk n c e b itk ile r v e h a y
v a n la r s o n ra A d e m ve H a v v a 'y y a ra tm a y seti.
H ristiy a n v e Y a h u d i'le rin b y k b ir k e sim i, ilk y a
ra tl n te m sili d o a sn n d o ru lu u n u k a b u l e d i
y o rla r ve ta rih i b ir olg u o la ra k , h a y a tn k k e n in in
In c il'e a it y o ru m u n u sa v u n m a y a g iri m iy o rla r.
H e re y e ra m e n , h a y a tn lh i d o a s - z e llik le
in sa n h a y a t - a d a d in i re tin in m e rk e z i z e l
lii o lm a y s rd r y o r.
H a y a t lh k k en li m id ir? T a n r, ilk card ey i,
m u ciz e v o la ra k , y a ra tm a k iin k im y a v e fiz i in y a
sa la rm ih ll e d e re k c a n s z m a d d e n in m o
le k lle rin i u sta lk la k u llan d m ? in s a n y a ra tm a k
iin , b in le r c e (y a d a m ily o n la rc a ) y l n c e g o r il-
b e n z e ri y a ra tk la rn g en etik y a p la rn d a h a ileri b ir
u sta lk la k u lla n d m ? Y a d a h a y a t ta m a m en d o a l
b ir s o n u m u d u r, k arm ak , fiz ik se l v e k im s a y a l
b ir e tk in lik ise, in sa n u zu n v e z o r a n la lr b ir e v
rim sel g e lim in s o n r n m d r? H a y a t la -
b o ra tu v a rd a y a p a y o la ra k y a r a tla b ilir rr, y a d a

130
YAAM NEDR?

u y g a b ilir o lm a d a n n ce ek b ir k a n m - lhi b ir
k v lc m - ierm eli m id ir?
H a y a t n e d ir? F iz ik ile re g r e can l s is te m le r in
iki a y n z e lli i karmaklk v e organizasyondur. T e k
h c re li b a s it b ir o rg a n iz m a b ile , ilk e l o ld u u
k a d a r, in s a n i m a rife tin b ir r n ile b e n z e rs iz o la n
b ir ta m lk v e g iriftlik se rg ile r. rn e in , ilkel b ir
b a k te riy i d n n . A sln a u y g u n b ir d e n e tle m e ,
b i im v e i le m in k a rm a k b ir i le m a n h a b e r
verir. B a k te ri, d e n e tle n m i b ir ta rz d a k e n d in i e v
k e tin e , d m a n a sa ld rm a , d u y a n m a d o ru ya
da o n d a n u zaa h a re k e t e tm e , m a lz e m e d e i to-
k u u g ib i e itli y o lla rla e v re s iy le e tk ile e b ilir.
O n u n i ile y ile ri, o rg a n iz a s y o n i in d e k i g e n i b ir
eh re b e n z iy o r. H cre e k ird e in d e b u lu n a n k o n t
ro l n o u , b a k te r in in k o p y a e tm e s in i m m k n
klan k im y a sa l a y rn tl p l n , g e n e tik k o d 'u da
iin e a lr. B t n b u e tk in lik le ri y n e te n v e k o n tro l
ed e n k im y a sa l y a p la r , o ld u k a z g l k a rm a k b ir
ta rz d a, b irlik te s ra y a d iz ile n m ily o n k a d a r a to m la
m o le k lle ri i in e a la b ilir. H a y a tn k im y a sa l te
m e lin e g re , te m e l, m e h u r ' ifte s a rm a l' m i
m a rile ri ile D N A v e R N A , n k le ik a s it m o
le k lle rid ir. B ir b iy o lo jik o rg a n iz m a n n ,
m k e m m e l d z e n li a to m la rd a n y a r a tld n a n
la m a k n e m lid ir. G e r e k te n , o n u n m e ta b o lik i
le v in in b ir p a ra s, e v re s in d e n y en i m a d d e le r e ld e
e tm e k v e b o z u lm u ya d a is te n m e y e n c is im le ri s
k a rta y a k a rm a k tr. C an l b ir h c re n in i in d e k i b ir
k a rb o n , o k s ije n , h id ro je n y a d a fo s fo r a to m u d -
a n d a k i b e n z e r a to m la rd a n fa rk l d e ild ir v e b y le
a to m la rn , b t n b iy o lo jik o r g a n iz m a la r n i in e v e
d n a a k p g id e n d u r a a n b ir a k v a rd r. O
z a m a n a k a , h a y a t b ir o rg a n iz m a n n b ile e n p a r
a la rn n b ir z e lli in e in d irg e n e m e z . H a y a t, a r
lk g ib i b irik im s e l b ir fe n o m e n d e ild ir. B ir k e d i ya

131
TANRI ve YENt FZK

da s a rd u n y a n n can l o ld u u n d a n p h e e d e
m e d i im iz h a ld e , b ir tek k e d i - a to m u y a d a s a r
d u n y a - a to m u n u n ca n l o ld u u n a d a ir b ir ia reti
b o y e re a ra tra ca k tk .
D azan b u , p a ra d o k sa l g r l r. B ir c a n s z a to m
la r k o lle k s iy o n u , n a s l c a n la n a b iliy o r. B a z in s a n la r
ca n s z d a n h a y a t ina e tm e n in m m k n o ld u u n u
n e s rm le rd i, b y le c e k e n d i k k e n in i, e n s o
n u n d a T a n r y a b o rlu o ld u u ru h sa l z y a d a - b ir
h a y a t g c - b t n ca n l e y le rin i in d e k i k a rm ,
m ad d i o lm a y a n b ir e k o lm a ld r. B u c a n lc lk (v i-
ta lism )'a d a ir o k e sk i b ir re tid ir.
C a n lcl d e s te k le m e k i in , s k s k k u lla n la n
b ir k a n t, d a v ra n la rla ilik ilid ir. C a n l e y le rin k a
ra k te ris tik z e lli i; k e n d in e zg b ir s o n a d o ru
g id iy o rm u g ib i a m a l b ir ta rz d a dav
ra n d k la rn n o rta y a k m a sd r. B u , b ir a m a c a -
y n e lm i y a d a e re k se l (te le o lo jik ) n ite lik , d a h a
y k s e k h a y a t fo rm la rn d a a p a k tr, fa k a t b ir b a k
teri b ile y iy e ce k k a z a n m a g ib i, b e lir li o la a n g
re v le ri ta m a m la m a k la u ra y o r iz le n im i v e re b ilir.
1 7 7 0 'le rd e L u ig i G a lv a n i, b ir ift m e ta l u b u k la
k u rb a a k a s m a d o k u n u ld u u z a m a n k a s ld n
k e fe tti, b u 'h a y v a n sa l e le k tri in ' i b a n d a k i h a
y a tn g iz e m li ru h u n d a n b a k a b ir e y o lm a d s o
n u c u n a v a rd . G e r e k te n , e le k tri in h a y a t g c ile
h e r n a slsa b a la n tl o ld u u in a n c , b ir e le k trik
a le tin in a trtl b o a lm a s n n o rta sn d a c a n la n m
in san - y a p l b ir y a ra t n , F ra n k e n s te in 'in
h ik y e s in d e y a a m a y a d e v a m e d iy o r.
Y ak n z a m a n la rd a , p a r a n o rm a l a d v e r ile n k o
n u n u n a ra tn c ila n , ileri te k n o lo ji v e ru h sa l g c n
b ir d e re c e y e k a d a r ih tim a l d b ile im le ri ile e s
ra re n g iz h a y a t-g c n d o ru d a n o rta y a
k a rd k la rn id d ia ettile r. C a n l v a r lk la r n (in
sa n la rn p a rm a k la r d a h il) d e i ik li in d e n k a n

132
YAAM NEDR?

b y k le k e le r, in c e c ik n la r, b u lu tu m s u re s im
v eren b e lli b e lirs iz fo to r a fla r s e rg ile n m i ti.*
N e y a z k k i, b u b e lir s iz ta h m in le r i in h e rh a n g i
bir g e r e k b ilim s e l d a y a n a k b u lm a k z o rd u r. G
r n e g re , k en d in i a a k a ra n h ip o te tik h a y a t
g c n d e , tek y o l h a y a tn in d e n d ir; c a n l v a r
lk lar h a y a t g c n y a ln z c a b ir k e lim e y e in d irg e r,
h ay a t iin b ir a k la m a y a d e il. B ir k ii ya d a b ir
b a lk y a d a b ir a a c n , b ir h a y a t g c v a rd r
d e m e k , n e a n la m a g e lir? Y a ln z ca c a n ld r, a n
la m n a g elir. E s ra re n g iz v e a n la lm a z 'd e
n e y le r d e k i h a y a t g c n n b e lirtis in e g e lin c e , b u
o la y la r y in e le n m e z o ld u k la r i in , k t o la ra k ta
n n m trla r v e p e k a z p ro fe sy o n e l b ilim c i ta
ra fn d an cid d iy e a ln d k la n i in , h ile n in m e y d a n
o k u m a sn a , b y le g n g ib i a k trla r.
B ir h a y a t g c n y a rd m a a rm a d a y a p la n
h a ta , b ire y se l b ile e n le r iin , a n la m s z y a d a y o -
k olan , o k b ile e n li b ir s is te m in , to p lu h a ld e k i n i
te lik lerin sa h ib i o ld u u g e r e in i g z d e n k a
rm a k tr. B ak a b ir rn e k v e rm e k i in , k k
n o k ta la rn o n b in le rc e s in d e m e y d a n a g e lm i b ir
y z re s m in i d n n , tek te k n o k ta la r n d ik k a tle
in c e le n m e sin in b ir o lm a m a s , b ir y z a a
k a rm a y a c a k tr. S a d e c e b ir b t n o la ra k n o k ta la rn
kolleksiyonuna, g e rid e d u r m a v e g z a tm a y la , d a h a
k aln b ir le v h a z e rin d e k i im g e o rta y a k a rlr.
Y z , n o k ta la rn kendi kendilerinin b ir z e lli i d e
ild ir, a m a , a y n z a m a n d a k o lle k s iy o n u n b ir z e l
li id ir, a r g s n d e b u lu n u r, b ile e n le r d e d e il.
Ayru e k ild e , h a y a tn s i m , a to m la rn a ra s n d a b u
lu n a m a y a ca k tr, a m a b irlik le rin a rg s n d e
m o le k le r y a p la rn i in d e k i k o d la n m b ilg id e ,
y olu b irle tirirle r. K o lle k tif fe n o m e n le rin v a ro lu u
d e e rle n d irilm e y e g r s n , h a y a t g c i in ih tiy a
o rta d a n k a ld n lr. A to m la r h a y a ta b o y u n e m e k

133
TANRI ve YEN FZK

iin 'c a n la n d rlm ' o lm a y is te m e z le r, sad ece


u y g u n k a rm a k ta rz d a s ra la n m o lm a k z o
ru n d a d rla r.
B u ra d a y a p la n a y rm , h a z a n 'in d irg e m e c ili e '
k a r 'b t n c l k ' o la ra k a n lr. S o n y z y l b o
y u n c a , B at b ilim s e l d n n n te m e l h a m le s i
in d irg e m e c i (re d u c tio n is t} o lm u tu r. G e r e k te n ,
g e n i b ir d z le m d e ' z m le m e ' k e lim e s in in k u l
la n l, b ilim c in in p ro b le m i z m e k iin p ro b
le m in b ir p a ra sn a lm a s n a d a ir su g t r m e z a l
k a n l n , r n e k le r le ta m a m e n a k la r. F a k a t b a z
p ro b le m le r b irle tirilm e k le (te s te r e d ile ri g ib i),
z l rle r - o n la r d o a d a s e n te tik y a d a 'b t n c '
(H o listic)d rle r. B ir te ste re z e rin d e k i r e s im , y
z e y i b e n e k li g a z e te re sm i g ib i, y a ln z c a tek te k p a r
a la rd a n y a p n n d a h a y k s e k d z e y in d e a l
g la n a b ilir, b t n , p a r a la rn n to p la m n d a n d a h a
b y k t r.
B ilim s e l in d e rg e m e c ilik , m a d d e n in a to m ik te
o ris in in g e liim i v e o n d o k u z u n c u y z y l fiz i i ile
c id d o la ra k b a la d . H a y a tn m o le k le r te m e lin i
z m e d e , b y le d ik k a te d e e r b a a r la r k a z a n m
o la n b iy o lo g la r ta ra fn d a n , s o n z a m a n la r d a o k a
iz le n e n b ir y o l v a rd r. B u h z e r e v e s i y k
s e lm e le r i, in sa n i s o ru tu rm a y a d a ir o u te k i
a la n la rd a n o k , in d irg e m e c i b ir b a k a s n a ce
s a re t v e rm i ti.
A r in d ir g e m e d i iin k t l k le ri, k e s k in e le
tirileri z e rin e e k m iti. O y s a , y a z a r A rth u r K o -
e s tle r, "K r g le rin k a rlk l e tk ile im in d e k i d e
e rle r, a n la m v e a m a i in , b ir ii r e d d e tm e y le ,
in d irg e m e c i ta v r, b iz im b t n k lt re l v e p o litik
iklimimizi b ile e tk ile y e n , bilimin s n rla rn n te
s in e g lg e sin i d r m t r'* d iy e y a z a r. o u
e le tirm e n , k en d i v a ro lu u m u z u n s re k li d e n
d e e ri, ra s g e le k a z a la rn s o n u c u o la ra k m a n a s z c a

134
YAAM NEDR?

b iim a la n , a n la m s z a to m k m e le rin d e n b a k a b ir-


|iy g ib i, can l o rg a n iz m a la r y o ru m la m a g i
riim in d e n ik a y e t e d e rle r.
H ristiy a n re tis in in e n ta n n m s z c s o la n
In g iliz n ro b iy o lo g , D o n a ld M a c K a y h u te
re y a n d a n b a k a b ir e y d e il, ta v n a d n v e rd i i,
. d a b iy o lo g la r a ra sn d a b y le y a y g n o la n e y e
m ey d an o k u r. 'T h e c lo c k w o rk tm a g e 'd e , k a n tn n
bir ta sv iri o larak , b ir m e sa j o k u m a k i in , a rd a rd a
v an an v e s n e n y z le rc e e le k tr ik la m b a s n d a n ib a
ret o la n , a l lm re k la m cl s e rg ile y e n b ir u y
g u la m a d a n s z e d e r. B ir e le k trik m h e n d is i, h er
n n i in v e n a sl p a rla d n k esin o la r a k a k
layan, e le k trik d e v re te o risin e g re, b u s iste m in
b t n v e y a n l s z b ir tan m n v e re c e k ti. B u n a ra
m en , re k la m g ste rd i i id d ia s d o la y s y la , k a r
m ak b ir d e v re d e k i e le k trik a k m la rn n sa m a
o lu u n d a n b a k a d r. D o ru , e le k trik se l ta n m , n e
v a n l n e d e k en d i z el ta n m d z e y in d e e k s ik tir,
.im a m e s a ja ili k in h i b ir h a trla tm a y a p m a z .
M esaj k a v ra m , m h e n d isin m e s le iy le ilgili o la
rak d n ld z a m a n , y a ln z c a g r n t o lu r.
M esajn la m b a la r v e d e v r e le r d e n d ah a y k s e k b ir
vap d z e y in d e o ld u u n u s y le y e b iliriz ; m e sa jn
b t n c b ir z elli i v a rd r.
C anl sistem ler so ru n u n d a , h ikim se, bir o r
g anizm an n ato m larn bir k olleksiyon u old u u n u
inkr etm ey ecek tir. O nun, ato m larn k o l
e k s iy o n u n d a n baka b irey o lm ad n v a rsa y m a k
hatadr. B y le b ir id d ia, B eeth o v en 'in sen fo n isin in b ir
notalar k o le k s iy o n u n d a n b a k a b irey o lm a d y a
da D ickens'n b ir ro m a n n n k elim eler k o l
e k siy o n u n d a n baka b irey o lm ad id d ia s kadar
g l nt r. H ay atn zellii, b ir ez g in in m otifi y a d a
bir rom arun plru, 'kan' n itelik ler ad v erilen eyd ir.
O nlar, y aln zca y ap n n k ollek tif d z ey in d en k arlar

135
TANRI ve YEN FZK

v e p ara d z e y in d e sad ece an lam szd rlar. B ileen ta


n m la m as, b t n c tanm la b irbirin i tu tar; g r n
iki k o n u su , k en d i d zey lerin d e h er d o ru y u ta
m am laycd rlar. (K u an tu m teorisini d en ed i im iz d e,
tekil bir sistem in iki farkl, tam am lay c ta n m n a d a ir
fikre, tekrar raslayacaz.)
D z e y a y n m n m n e m i, b ilg is a y a r o p e r a t r n e
o k b e n z e r. M o d e rn e le k tro n ik b ir b ilg is a y a r, e le k t
rik se l a k m la rn k a r k a rd a rd a g e li in i g e ire n ,
g e riy e e v ir e n v e e le k trik d e v re le rin in k a rm a k b ir
a e b e k e s in d e n ib a re ttir. B u ta n m n d o n a n m d
z ey id ir. te y a n d a n , a y n e le k trik s e l e tk in lik , m a
te m a tik d e n k le m le r k m e sin in z m n y a da
b ir m e rm i y r n g e s in in z m le m e s in i te m sil e d e
b ilir. D o n a n m d a n d ah a y k s e k d z e y d e o la n
b y le b ir ta n m la m a , d o n a n m d z e y in d e a n la m s z
o la n te k ile r a ra s n d a , p ro g ra m la r, i le m le r, s e m
b o lle r, g ird i, k t, ce v a p g ib i k a v ra m la r k u lla n r.
B ilg is a y a r i in d e k i b irle ik rg , rn e in b ir ka-
re k k h e s a p la m a d z e n in d e y a n m a z . O y a n a r,
n k v o lta j d o ru d u r v e fiz i in y a s a la r o n u y a n
m a y a z o rla r. B ilg is a y a r i le tim in in y k s e k d z e y li
p ro g ra m ta n m n a , y a z lm (softvvare) d z e y i a d
v e rilir. Y a z lm v e d o n a n m ta n m la n h e r ik isi d e,
h e rb iri k e n d i y o lu n d a tu ta rl, a m a ta m a m e n fa rk l
d z e y le rd e b ilg is a y a rn i in d e s r p g id e n ey i ta
n m la rla r.
B t n c l k v e in d irg e m e c ilik a ra sn d a k i g e
rilim , D o u g la s H o fs ta d te r ta ra fn d a n , o n u n a n tsa l
a l m a s Gdel, Escher, Bach'd a o k ik n a ed ici b ir
b i im d e re s m e d ilm i ti. O n u n g z k a m a trc 'K a
rn ca m z i i' (a n t fu g u e ), b ilin li b ir k a rn c a k o
lo n is in in ta lih in i d e n e m e k le , k a r k lk d z e y in in
g iz li te h lik e le rin i a k la r. K a r n c a la r, k o lle k tif s o
ru m lu lu k v e i i b l k le rin e d a y a l z e n le h a
z rla n m v e y k s e k d e re ce d e d z e n li s o s y a l y a -

136
YAAM NEDR?

Iulara s a h ip tirle r. H er b ir b ire y k a rn c a , o k sn rl


hr d a v ra n re p e rtu a rn a , b elk i d e s ra d a n b a z
m o d e m b ilg i ilem m a k in e le rin e sa h ip o lm a s n a
r. m en, b u n u n la b irlik te , k o lo n i b ir b t n o la ra k ,
/ik v e a m a c n o la a n s t d z e y in i s e rg ile r. K o
loni e v in in in a s, g e n i v e te cr b eli m h e n d is lik
p ro jelerin i g e re k tirir. A k a , h i b ir k a rn c a b ire y i
b y k ta s a n ru n z ih in se l k a v ra m n ta m a z . H e r
k r n c a , s ra d a n b ir i le m k m e sin i y e r in e g e-
Iirm ek iin p ro g ra m la n m b a s it b ir o to m a ttr. B u ,
rinim in d o n a n m d z e y in e b e n z e r. im d i, b ir
b t n o la ra k v e k a rm a k b ir a rg s o rta y a
karan k o lo n iy i d n n . B t n c d z e y d e (h e -
..p la m a d a y a z lm ta n m n a u y g u n ) m a k sa tl d a v -
lam v e o rg a n iz a s y o n g ib i, o rta y a k a n z e llik le r
o rta d a d rla r. K o lle k tif o la ra k , b ir a rg s o rta y a
,kar. H o fts ta d te r bu ik i tan m d z e y in in b ir b ir in e
rl o lm a d n n e s rer. O , so ru n u sa k a t o la ra k n i
telendirir, b t n c l k y o lu y la y a d a in d irg em ecilik
voluyla an lalab ilecek m id ir? O , tam am en b ilm e k is
lin liginiz ey e b a h d r. H o ftstad ter, b u b ak a sn n ,
/en'in esra rl D o u felsefesin d e a k la m a sn b u la n
I loud a , u z u n za m a n d a n b en d e erlen d irild i in e
>ret eder.
lk e l o rg a n iz m a la r o la ra k tek tek k a rn c a la r
lu k k n d a d n m e y e a l trlm o lm a m z a ra
m en, b ir b t n o la ra k , b ir o rg a n iz m a o lsa d a k o
lon id e d e b ir a n la m a y e tis i v a rd r. G e r e k te n ,
kend i b e d e n le rim iz d e , k o lle k tif o rg a n iz a s y o n d a
b irlik te i g re n tek tek h c re le rin m ily a rla rca sru
iine a la n k o lo n ile rd ir. O n la rn b irli i, b ir k o
lo n id ek i k a rn c a la rd a n d a h a fa z la sk d r, fa k a t ii
b l n n a y n te m el ilk e le ri v e to p lu so -
m lu lu k , g r n te d ir. B u y z d e n b ir k a rn c a k o
lo n isin d e o rta y a k a n b t n c n ite lik le ri d e
e rle n d irm e k , n e m li b ir n o k ta d r , b y le

137
TANRI ve YEN FZK

z e llik le r, b ir h c r e k o lo n is in d e d e v a rd r. B ir k a
rn ca k o lo n is in in , b ir k a rn c a la r k o lle k s iy o n u n d a n
bak a b irey o lm ad n s y lem e k koloniyal d a v
rann gerekliini gzden k arm ak tr. B ilg isay ar
p rog ram larn n g erek o lm ad n , o n la n n elek trik
ak m larn d an b ak a b irey o lm ad n s y lem e k
k ad ar s a m a d r. B e n z e r b i im d e , b ir in sa n n b ir
h c re k o lle k s iy o n u n d a n b a k a b ir e y o lm a d n ,
h c re n in k en d i k e n d in e D N A p a r a la rn d a n b a k a
b ir e y o lm a d n v s. sra y la D N A n n a to m d i
z ile rin d e n b a k a b ire y o lm a d n s y le m e k v e
b u n d a n d o la y h a y a tn b ir a n la m , o lm a d s o
n u c u n a v a rm a k , a n la m s z b ir k afa k a r k l d r.
H a y a t, b t n c (h o listic ) b ir fe n o m e n d ir.
H ay atn b t n c d o asn n b ir d e e rle n d irm e s i,
ra h a tlk la te rk e d ilm i o lan h a y a t- g c n e ilik in
esk i b ir fik re o la n a k ta n r. B u n d a n d o la y d a ,
d z e y -k a r k l n a d a y a n d rlr. B a z b y l n i
te lik le rin c a n s z m a d d e y e , 'o n a h a y a t v e rm e k i in
b a la n m a s g e re k ti i fikri, e le k trik a n a h ta rla rn a
'h e sa p la m a g c ' y a da k a rn c a la ra , b u ik i s is te m in
b irlik te i le y e b ilm e sin d e n n ce , 'k o lo n y a l ru h u '
b a h e tm e n in g e re k lili in i v a rs a y m a k k a d a r y o ld a n
sa p m a d r. E er u y g u n a o r g s n d e tek tek a to m
lar k u rm a k la b ir b t n b a k te riy i y a p a y o la ra k
in a e tm e k m m k n o ls a y d , p h e s iz k i, s ra d a n
'd o al' b ir b a k te ri k a d a r, h e r p a r a s ca n l o la c a k t.
F iz ik ile r, fiz ik se l d n y a y a in d irg e m e c i y a k
la m u zu n z a m a n d a n b e ri te rk e tm i le rd ir. B u
l m e e y le m in e ilik in te o rin in a n la m l y o r u m u n a
te m el o ld u u , k u a n tu m k u ra m n d a z e llik le d o
ru d u r. (B ak . 8. b l m ) B u n u n la b irlik te , b t n c
fe lse fe n in , fizik se l b ilim z e rin e o k g en el b ir e t
k iy e s a h ip o lm a y a b a la m a s , y a ln z c a so n b ir k a
y l i in d e d ir. B u d e i m e e ilim i, s o s y o lo g la r v e
p sik o lo g la r a ra sn d a v e b a z tb b i e v re le r d e d e ,

138
YAAM NEDR?

h astay b t n o la ra k 1 te d a v i e tm e k o n u su n d a ,
n e m le iz le n ilm e k te d ir. B t n c b ilim , h z la b ir
kiilt g ibi b ir e y e ile rliy o r, b ir d e re c e y e k a d a r b elk i,
n k D o u felsefesi v e m is tiz im ile u y u m i in
d ed ir. E v re n s e l k a d e r v e ru h u n 'tek li i' g ib i g e
len ek sel D o u lu b t n c k a v ra m la r v e m o d e rn
lzik a ra sn d a iley en p a ra le llik , F ritjo f C a p r a run
l'he Tao o f Physics v e Z u k a v 'n The D ancing VVu Li
M asters, k ita p la rn d a iy i-y a k a Ja n m , d e i e n , ru h -
..l b ir d u r u m v a rd r.
Bir k ere insan, b t n c b ak a sn n , h ayat-
gcne ih tiyacn n o rtad an kalktn kabul etm ey e
grsn. S o ru n , d o ru d an d o ru y a b ilim in v e p ar-
,.nk fiziin d e hayat ieren, b t n c fen o m en lerin
bir tanm m h azrlam ay m it ed ip e tm ed i in d en
kaynaklanl-. G en i m enzilli olan, b ir b t n c fizii
gelitirm e teebb s D av id B oh m tarafnd an Who-
leness and Inplicate O rder d e y ap ld . B iy olojik sis
tem lerle i y ap m ad a, B o h m 'H a y a tn k en d isin in , bir
b t nl e bir bak m a u yg u n o lm ak z o ru n d a o l
d uuna'2 iaret eder. B o h m , h a y a tn , nefes a ld m z
bava gibi, b ed e n im iz e b irg n k atlab ilecek olan m o
leklleri, ca n sz p aralan kesin olarak iin e alan
btn bir sistem d e h e r n aslsa , k u atlm ' o ld u u n u
kantlam aya alr.
G ere k te , fizik, g e n i m o le k l k o lle k siy o n u n u n
statistiki n ite lik le rin d e n te rm o d in o m ik n ite lik le ri
karm aya alan Ja m es C le rk M a x w e ll v e Ludvvig
Itnltzm ann'n em e i a ra cl y la te rm o d in a m i in k o
n u su n u n g eliiy le , b ir y z y l n ce , b t n c fe
n o m en lerle b aa k m a k i in , g le n d i. T e r
m o d in am ik , p a ra d o k sa l b ir kta b iy o lo jik s re le ri
.k sk g z n n e alab ile n in sa n v e h a y a ta g re , m e r
kezi n em i o la n b ir k on u d u r.
P a ra d o k s , card e y le rin g e r e k z o la n dzenle
ilg ilid ir. G rm o ld u u m u z g ib i, d z e n d e k i d e

139
TANRI ve YEN FZK

im e le ri d z e n le y e n te rm o d in a m i in ik in ci y a
sa s, d z e n s iz li in s re k li o la ra k a rtm a sn g e re k li
k lar. F a k a t, h a y a tn g e liim i, a rt k o n u su n d a d
z e n in k la sik b ir rn e id ir. C a n l s is te m le r o k k a r
m a k v e z e n li fo rm la r h a lin d e b ile , d n y a n n ta
rihi sey ri sra s n d a g e litirild i i g ib i, d z e n in
d z e y i y k s e lm i ti. B u , ik in c i y a sa ile n a sl u z -
la trla b ilir? B u , b iy o lo jik o rg a n iz m a la r d a k i (m u
ciz ev i o la ra k ) z o rla v e rile n d z e n , i b a n d a o la n
lhi b ir v a s ta n n u y u m a z lk k a n t m d r?
D ah a k ap a l b ir d e n e tle m e , b iy o lo ji v e ik in c i
y a sa a ra s n d a , h i b ir e li k in in o lm a m a s g e
re k ti in i ifa d e e d e r. S o n ra k i (2. y a sa ) btnsel s is
te m e d a im a b a v u ru r. B a k a y e rd e re tile n e n t-
ro p iin k a r l n d a , b ir y e r d e b irik m e , d z e n i in
m m k n d r. im d i can l s is te m le r in asl z e lli i,
e v re le rin e 'k a p a l' o lm a la rd r. O n la r, h e rh a n g i b ir
ta rz d a b t n y le tk a n m y a d a k e n d in i tu tm u
d e ild irle r. O n la r, k en d i e v re le ri ile m a d d e v e
e n e rjin in y e r d e i tirm e s iy le y a a y p g id e rle r. E n t-
ro p i'y e z g b ir b ila n o sra la n d z a m a n , b ir o r
g a n iz m a d a k i d z e n in g e liim in in d a h a g e n i b ir
e r e v e d e e n tro p i ile d e n d i in i, in s a n k e fe d e r.
H e r h a l k a r d a , b ir n e t e n tro p i a rt v a rd r. G e r
e k te , c a n s z s is te m le r d e d z e n in b irik m e s in in d e ,
e itli rn e k le ri v a rd r. z e llik s iz b ir sv d a n b ir
k rista lin g e li im i, d z e n d e y e re l b ir a rt te m sil
e d e r, a m a e tra fn k u a ta n m a d d e n in e n tro p is in i
y u k a r k a ra n s ca k l n g e ri d e m e li b ir r e t-
m in in o ld u u n u , b a a rl b ir d e n e y g ste rir.
C an l v a r lk la r n e n e rjiy e ih tiy a d u y d u k la rn a
d a ir, p o p le r b ir in a n v a rd r, fa k a t b u ta m a m e n
d o ru d e ild ir. F iz ik , b ize e n e rjin in k o ru n d u u n u
y e n id e n y a ra tla m a d u u y a da y o k e d i
le m e d i in i - a n la tr. B ir in sa n , y iy e c e i z m s e d i i
z a m a n , s c a k lk o la ra k e v re sin e sa t y a d a a-

140
YAAM NEDR?

Im ay la i y a p t z a m a n , b e d e n in d e k i b ir p ara
en erji s e r b e s t b ra k lr. B ir in sa n n b e d e n in in b -
lin sel en e rji ieri i az ya d a o k d e i m e d e n k a lr.
Hu b e d e n in i in d e n b ir en erji aknn v a ro lm a s y la
ulan e y d ir. B u a k , t k e tile n e n e rjiy e ili k in n e
g a tif e n tro p i y a d a d z e n s iz lik le s rd r l r. H a
yatn s rm e s i iin en n e m li k a tk , o z a m a n , n e
g a tif e n tro p id ir. B y k k u a n tu m fiz ik isi Ervvin
' chd inger 'VVhat is life ? a d l k ita b n d a o n u y le
tlad e ed er:

Bir organizma, kendinde younlaan 'bir ak d


zeni ni hayret verici armaanna (sahiptir) ve bu ne
denle, ka - uygun bir evreden ime dzenine' ilikin
- atomik bir kaosa bozunur?

H ay atn , h ie say m ad tasarlanan fiziin tem el


yasalar ile, sa d ece o n u n la elim ey en , h a y a t a k
layan fiziin y asalar, s ylen d i i g ibi ay n d e ild ir.
I'ek a z fiziki atom ik v e m o lek ler s relerin y a
klarna ilikin b t n b ilgin in verild i in i, n e s
recektir. H ay atn varo ld u u n u y a ln z b u y a sa la rd a n
karm a b ile m m k n olacakt. F ak at b u , h a y a t-
gc' ihtiyacnn tuzana d m e k d eild ir:

Sadece scak motorlarla aina olan bir mhendis, bir di-


namonun yaptltmt gzden geirdikten sonra, an
lamadnn yanm, ii kefetmeye hazrlanacaktr.......Ya
pmndaki fark, btnyle farkl bir tarzda i grmesi iin
onu hazrlamaya yeterlidir. O, dinamonun bir hayalet ta
rafndan altrldndan phe etmeyecektir. nk o,
buhar vefrn olmakszn, bir dmenin dnmesiyle dnen
bir aratr.4

C a n l o rg a n iz m a la r , k e n d i k e n d ile rin e te k tek


b ile e n le rin - a to m la r v e m o le k lle r fiz i i o lsa
bile, h e n z a n la lm a y a n fiz ik se l y a s a la r v e s -
r le rin ilem esiy le alabiliy orlar. T e k ra rla rsa k ,

141
TANRI ve YEN FZK

im e le ri d z e n le y e n te rm o d in a m i in ik in c i y a
sas, d z e n s iz li in s re k li o la ra k a rtm a s n g e re k li
k la r. F a k a t, h a y a tn g e liim i, a rt k o n u su n d a d
z e n in k la sik b ir rn e id ir. C a n l s is te m le r o k k a r
m a k ve z e n li fo r m la r h a lin d e b ile , d n y a n n ta
rih i se y ri s ra s n d a g e litirild i i g ib i, d z e n in
d z e y i y k s e lm i ti. B u, ik in c i y a sa ile n a sl u z
la trl ab il ir? B u , b iy o lo jik o rg a n iz m a la r d a k i (m u
ciz ev i o la ra k ) z o rla v e rile n d z e n , i b a n d a o la n
lhi b ir v a s ta n n u y u m a z lk k a n t m d r?
D ah a k a p a l b ir d e n e tle m e , b iy o lo ji v e ik in c i
y a s a a ra s n d a , h i b ir e lik in in o lm a m a s g e
re k ti in i ifa d e e d e r. S o n ra k i (2. y a s a ) btnsel s is
te m e d a im a b a v u ru r. B ak a y e rd e re tile n e n t-
ro p in in k a r l n d a , b ir y e r d e b irik m e , d z e n i in
m m k n d r. im d i ca n l sis te m le rin a sl z e lli i,
e v re le rin e 'k a p a l' o lm a la rd r. O n la r, h e rh a n g i b ir
ta rz d a b t n y le tk a n m y a da k e n d in i tu tm u
d e ild irle r. O n la r, k e n d i e v re le ri ile m a d d e v e
e n e rjin in y e r d e i tirm e s iy le y a a y p g id e rle r. E n t-
ro p i'y e z g b ir b ila n o sra la n d z a m a n , bir o r
g a n iz m a d a k i d z e n in g e liim in in d a h a g e n i b ir
e r e v e d e e n tro p i ile d e n d i in i, in sa n k e fe d e r.
H e r h a l k a rd a , b ir n e t e n tro p i a rt v a rd r. G e r
e k te , ca n sz s is te m le r d e d z e n in b irik m e s in in d e ,
e itli rn e k le ri v a rd r. z e llik s iz b ir sv d a n b i r
k rista lin g e li im i, d z e n d e y e re l b ir a rt te m sil
e d e r, a m a e tra fn k u a ta n m a d d e n in e n tro p is in i
y u k a n k a ra n s c a k l n g e ri d e m e li b ir reti
m in in o ld u u n u , b a a n l b ir d e n e y g ste rir.
C a n l v a rlk la r n e n e rjiy e ih tiy a d u y d u k la rn a
d a ir, p o p le r b ir in a n v a rd r, fa k a t b u ta m a m e n
d o ru d e ild ir. F iz ik , b iz e e n e rjin in k o r u n d u u n u
y e n id e n y a ra tJa m a d ru y a d a y o k e d i
le m e d i in i - a n la tr. B ir in sa n , y iy e c e i z m s e d i i
z a m a n , s c a k lk o la ra k e v re sin e sa t y a da a -

140
YAAM NEDR?

Ilm a y la i y a p t z a m a n , b e d e n in d e k i b ir p ara
i'ierji se rb e st b ra k lr. B ir in sa n n b e d e n in in b -
in sel en e rji ieri i az y a d a o k d e i m e d e n k a lr.
Un b e d e n in i in d e n b ir e n e rji aknn v a ro lm a s y la
nl.n e y d ir. Bu a k , t k e tile n e n e rjiy e ilik in n e
g atif e n tro p i y a d a d z e n s iz lik le s rd r l r. H a
a tn s rm e s i iin en n em li k a tk , o z a m a n , n e-
p,.tif e n tro p id ir. B y k k u a n tu m fiz ik isi Ervvin
* h d in g e r 'W h a t is life?' ad l k ita b m d a o n u y le
illide ed er:

Bir organizma, kendinde younlaan 'bir ak dii-


zei'nin hayret verici armaanna (sahiptir) ve bu ne
denle, ka - uygun bir evreden iine dzenine' ilikin
- atomik bir kaosa bozunur.2

H ayatn, h ie say m ad tasarlan an fiziin tem el


yasalar ile, sa d e ce o n u n la elim ey en , h ayah a k
layan fiziin y asalar, s ylen d i i gibi ayru d e ild ir.
I'ek a z fiz ik i ato m ik v e m o lek Jer s relerin y a
k larna ilikin b t n b ilgin in v erild i in i, n e s
recektir. H ayatn v aro ld u u n u y a ln z b u y a sa la rd a n
,karm a b ile m m k n o laca k b . F a k a t b u , 'h ay at-
l'.iicu ih tiy acn n tu zan a d m e k d eild ir:

Sadece scak motorlarla aina otan bir mhendis, bir di


namonun yaplm gzden geirdikten sonra, an
lamadnn yarasm, ii kefetmeye hazrlanacaktr. Ya
pmndaki ferk, btnyle farkl bir tarzda i grmesi iin
onu hazrlamaya yeterlidir. O, dinamonun bir hayalet ta
rafndan alttmldmdan phe etmeyecektir. nk o,
buhar ve frn olmakszn, bir dmenin dnmesiyle dnen
bir aratr.4

C a n l o rg a n iz m a la r, k en d i k e n d ile rin e te k tek


b ile e n le rin - a to m la r v e m o le k lle r - fiz i i o lsa
bile, h e n z a n la lm a y a n fiz ik se l y a s a la r v e s
re lerin ilem esiy le alabiliy orlar. T e k rarlarsak ,

141
TANRI ve YEN FZK

im e le ri d z e n le y e n te rm o d in a m i in ik in c i y a
s a s , d z e n s iz li in s re k li o la ra k a rtm a sn g e re k li
k lar. F a k a t, h a y a tn g e liim i, a rt k o n u su n d a d
z en in k la sik b ir rn e id ir. C a n l s is te m le r o k k a r
m a k v e z e n li fo rm la r h a lin d e b ile , d n y a n n ta
rih i se y ri s ra s n d a g elitirild i i g ib i, d z e n in
d z e y i y k s e lm i ti. B u , ik in c i y a sa ile n a s l uz-
la h r la b ilir ? B u , b iy o lo jik o rg a n iz m a la r d a k i (m u
c iz e v i o la ra k ) z o rla v e rile n d z e n , i b a n d a o la n
lhi b ir v a s ta n n u y u m a z lk k a n t m d r?
D a h a k a p a l b ir d e n e tle m e , b iy o lo ji v e ik in c i
y a s a a ra s n d a , h i b ir e li k in in o lm a m a s g e
re k ti in i ifa d e e d e r. S o n ra k i (2. y a s a ) btnsel s is
te m e d a im a b a v u ru r. B a k a y e rd e re tile n e n t-
ro p in in k a r l n d a , b ir y e rd e b irik m e , d z e n iin
m m k n d r. im d i can l sis te m le rin as z e lli i,
e v re le r in e 'k a p a l' o lm a la rd r. O n la r, h e rh a n g i b ir
ta rz d a b t n y le tk a n m y a d a k en d in i tu tm u
d e ild irle r. O n la r , k e n d i e v re le ri ile m a d d e v e
e n e rjin in y e r d e i tirm e s iy le y a a y p g id e rle r . E n t-
ro p i'y e z g b ir b ila n o s ra la n d z a m a n , b i r o r
g a n iz m a d a k i d z e n in g e li im in in d a h a g e n i b ir
e r e v e d e e n tro p i ile d e n d i in i, in sa n k e fe d e r.
H e r h a l k a r d a , b ir n e t e n tro p i a rt v a r d r . G e r
e k te , c a n s z s is te m le r d e d z e n in b irik m e s in in d e ,
e itli rn e k le ri v a rd r. z e llik s iz b ir s v d a n b ir
k rista lin g e li im i, d z e n d e y e re l b ir art te m s il
e d e r, a m a e tra fn k u a ta n m a d d e n in e n tro p is in i
y u k a r k a ra n s ca k l n g e ri d e m e li b ir reti
m in in o ld u u n u , b a a rl b ir d e n e y g ste rir.
C a n l v a r lk la r n e n e rjiy e ih tiy a d u y d u k la rn a
d a ir, p o p le r b ir in an v a rd r, fa k a t b u ta m a m e n
d o ru d e ild ir. F iz ik , b iz e e n e jin in k o r u n d u u n u
y e n id e n y a ra tla m a d ru y a d a y o k e d i
le m e d i in i - a n la tr. B ir in sa n , y iy e c e i z m s e d i i
z a m a n , s c a k lk o la ra k e v re s in e sa t ya d a a -

140
YAAM NEDR?

Im ayla i y a p t z a m a n , b e d e n in d e k i b ir p a ra
en erji s e r b e s t b ra k lr. B ir in sa n n b e d e n in in b
t nsel e n e rji ieri i az y a d a o k d e i m e d e n k a lr.
Hu b e d e n in i in d e n b ir en erji aknn v a ro lm a s y la
ulan e y d ir. B u a k , t k e tile n e n e rjiy e ili k in n e
g a tif e n tro p i y a d a d z e n s iz lik le s rd r l r. H a
y atn s rm e si iin e n n e m li k a tk , o z a m a n , n e
g a tif e n tro p id ir. B y k k u a n tu m fiz ik is i E rw in
S c h d in g e r VVhat is life ? 1 a d l k ita b n d a o n u y le
ifad e ed er:

Bir organizma, kendinde younlaan 'bir ak d-


zeni'nin hayret verici armaanna (sahiptir) ve bu ne
denle, ka - uygun bir evreden 'ime dzenine' ilikin
- alcmikbirkasa bozunur.2

H ayatn, hie say m ad tasarlanan fiziin tem el


yasalar ile, sa d ece o n u n la elim ey en , h a y a t a k
layan fiziin y asalar, s y len d i i gibi ayru d eild ir.
IVk az fiziki ato m ik v e m olek ler s relerin y a
k larna ilik in b t n b ilgin in v erild i in i, n e s -
i'Cektir. H ay atn v aro ld u u n u y a ln z b u y a sa la rd a n
karm a b ile m m k n olacakta. F a k a t b u , h ay at-
gc1ih tiy acn n tuzana d m ek d eild ir:

Sadece scak motorlarla aina olan bir mhendis, bir di


namonun yapln gzden geirdikten sonra, ar
lamadnn yanm, ii kefetmeye hazrlanacaktr. Ya
pmndaki fark, btnyle farkl bir tarzda i grmesi iin
onu hazrlamaya yeterlidir. O, dinamonun bir hayalet ta
rafndm altrldndan phe etmeyecektir. nk o,
buhar ve fnn olmakszn, bir dmenin dnmesiyle dnen
bir aratrf

C a n l o rg a n iz m a la r, k en d i k e n d i r i n e te k tek
b ile e n le rin a to m la r v e m o le k lle r fiz i i o lsa
lle, h e n z a n la lm a y a n fiz ik se l y a s a la r v e s -
le le rin ilem esiy le alabiliy orlar. T ek ra rla rsa k ,

141
TANRI ve YEN FZK

k ollek tif d a v ra n , k en d i k u ru cu p a ra la rn a n a z a ra n
k ap sayc olm ay ab ilir. O zam an , canl v e ca n sz m ad
d en in ayn y asalara tabi o ld u u n a h k m e d e n sr,
tem el o larak b y le farkl d av ran g stereb ilen b ir tek
y a sa lar tak m n n nasl o ld u u d u r. M a d d e , iki y ola
d a lla n m g ib id ir, biri - ca n l - d erece d erece o k d
zenli d u ru m lara kar g elim i, v e teki - c a n s z - ter
m o d in am iin ikinci y asasn n etk isi a ltn d a o k fazla
d z e n siz olan, h en z , h er iki d u ru m d a d a, te m el b i
leen ler - a to m la r - zd etirler.

S o n y lla rd a , k o lle k tif d z e n in o rta y a k n


k o n tro l e d e n ilk e le rin m e y d a n a k m a s y la b a z
ile r le m e le r y a p lm t. H a y a t 'm u c iz e s i', k e n
d ili in d e n , k en d i d z e n le m e s in i d e ta m a m la m a y
y n e te n c a n s z s is te m le r e ilik in a ra trm a y la d a h a
a z e s r a re n g iz g r n e b iliy o r. o u m e k b ilin iy o r.
D asit b ir m e k v e rm e k g e re k irs e , e e r s v n n
y a ta y ta b a k a s a a d a n s tlrs a , k ritik b ir s
c a k l a , a k n a n la la b ilir a rg s n d e y a p k
o la ra k h a r e k e t e d e n o k sa y d a m o le k l n y e r in e ,
k o n v e k tif* h c r e le r in d z e n li b ir a rg s i in d e
k en d in i d z e n le y e n s v d a n s o n ra e ri ile b ilir.

A k k a n la ra ilik in a ra trm a , s is te m , te r
m o d in a m ik d e n g e d e n z o ra k i u z a k la t z a m a n
d z e n in s a ld n s m n rn e k le ri ile d o lu d u r. Bu
d u ru m , sv a k k a n d a k i g ird a p la rn o rta y a k
ile ilg ilid ir. D n y a z e rin d e bu fr tn a la ra v e te k i
a tm o s fe rik k a rg a a lk la ra y o l a a n a tm o s fe r d e k i
e v rim in a rg s n m e y d a n a g e tirir. J p ite r z e
rin d e k i b e n z e ri s le r, k a ra k te ris tik , z e n ilm i v e
h o y z e y z e llik le rin in o rtay a k n a n e d e n o lu r
lar.

D z e n in k e n d ili in d e n g e li im in e ilik in o k
v u rg u lu rn e k re s im le r b e lir li k im y a s a l te p k im e le r
ta ra fn d a n s a la n rla r. B elo u so v - Z h a b o tin s k i ad

142
YAAM NEDR?

v erilen te p k im e d e , b ir te s t t p n d e k i k im y a sa l k a
rm , d e rin o lm a y a n b ir ta b a k ta o la a n s t s a r
m al e k ille r o rta y a k a rrk e n , y a ta y b a n tla ra in c e
iz g ile r iz e b ilir. O rg a n iz e li k im y a sa l d a v ra n , b e
lirli a r tla r a ltn d a , o rg a n ik (am a ca n sz ) c is im le r d e
g eri b e s le m e v e k a ta liz 'in b a z e le rin i b ir
letiren y k s e k d e re c e d e k a rm a k h a lk a la r iin e
.ilan o u d u r u m la rd a , s k sk g z le m le n ir.

9. nce bir tel boyunca bir svun ak, Jpiter gezegeninin


u/erindeki yzey zelliklerini hatrlatan incelikli girdaplar re
tir. (Dr. David Tritton'un nazik izniyle yeniden yapld).

K e n d in i d z e n le y e n s is te m le re ili k in s is
tem a tik b ir a ra tr m a , N o b e l d l 'n k a z a n a n
k im y ac lly a P r ig o g in e v e o n u n B r k se l n i
v ersitesin d e k i g en i a ra tr m a g ru b u ta ra fn d a n
g e r e k le tirilm i ti. A yru e y M o n fre d E ig en 'in
k eif a l m a s h a k k n d a d a s y le n m e liy d i. P ri-
gogine'Ln ilk e le ri, s a d e c e k e n d in i d z e n le y e n m e
k a n iz m a la r k e fe tm e k iin d e il, a m a o r a n n ta
n m iin g e re k li d a k ik m a te m a tik s e l i le y ii
h a z rla m a k i in d ir. B eri b iy o lo jik s is te m le rd e k i
b a sit d a v ra n r n t le rin i ta n m la y a n e itlik le r,
o u d u ru m d a in o rg a n ik k im y a sa l te p k im e le re
b a v u ra n b u e itlik le re b e n z e rd ir. P rig o g in e , h a
y a tn g iz in i tu ta n ilk e le r in , k im y a s a l k a r m la r y a
ila a k k a n h a re k e tle rin in , b u d a h a b a s it r
n e k le rin d e , o rta y a k o n u lm u o ld u u n a in a n r. Sis-

143
TANRI ve YEN FZK

tem ler etk iled i in d e, b t n rn e k le rin d e k i z in


c irle m e z e llik le r, te rm o d in a m ik d e n g e d e n u z a a
s r k le n irle r, b u n u n z e rin e , o n la r g en i b ir e r
e v e d e k e n d ile rin i ra sg e le d z e n le r v e k a ra rs z
o lu rla r. O , d z e n le m e y i ta n m la m a k iin 'd a tlm
y a p la r' te rim in i k u lla n r: 'D a tlm y a p la r n o r
ta y a k g e n e llik le siste m in h a c m in in b a z k ritik
d e e rle ri a m a s (v e )...... bir btn olarak i le y e n s is
tem y o lu y la zun-sral dzeni i in e a lm a s n g e
re k tirir. P rig o g in in a l m a s n n d e n g e d e n - u z a k
fiz ik y a p la ra ilik in a n la y m z b y k l d e
ile r le tti in d e n v e can l o rg a n iz m a la r a n m s a ta n
c a n s z s is te m le rd e k i a rg le rin i a n la m a k i in
b iz e y a r d m e tti in d e n p h e y o k tu r. B ir b e n z e n
m o le k l n n n n la m a b i im i, o c u k la rn rin g -a -
rin g o 'ro s e s o y n a m a s n a n m sa tr, fa k a t k a r
la trm a n san d a v ra n n b ir a k la m a s o la r a k
g l k le y a r d m a a rla c a k tr. B u y z d e n , b i
y o lo jik s is te m le r in k a rm a k d z e n in in o ld u k a
a k la u y g u n o la ra k , im d iy e k a d a r s a d e c e b e lli b e
lirsiz a lg la n a n a m a , ilbi k v lc m y a d a h a y a t
g c iin ih tiy a cn d m d a , y k s e k d e re c e li d e n
g eli o lm a y a n s is te m le re y k le n e b ild i i, k e n d in i
d z e n le y e n s is te m le re ilik in a ra tr m a n n k a
n tla d b ir e y d ir.
P e k o k d in d a r in sa n , b ir z a m a n la r h a y a tn y e r
y z n d e o rta y a k t n , o n u n a rd s ra g e le n o
a lm a v e g e li m e n in , D a n v in 'in e v rim te o ris iy le
b irle tirile n k im y a v e fiz i in y a s a la r ile ta tm in
ed ici o la ra k a k la n a b ile c e in in d o ru lu u n u
k a b u l e tm e y e h a z rla n r. Y e n id e n re tim , rn e in ,
D N A s a rm a l k e n d in i k im y a sa l o la ra k ift k o p
y a la d z a m a n , k a rm a k m e k a n ik s re le rin o lu p
o lm a d d o ru d r st b ir e k ild e o rta y a k a r.
A m a h a y a tn kkeni n ed ir?

144
YAAM NEDR?

H a y a tn k k e n i b y k b ilim s e l srla rd a n b iri


'la ra k k a lr. A n a b ilm e c e b a la n g p ro b le m id ir.
V aln zca, o rg a n ik m o le k lle r k a rm a k l a ili k in
l'H irli b ir o k y k s e k d z e y e e riti i z a m a n , k a ra rl
bir b i im d e , b y k e b ir m ik ta r b ilg iy i
z m led ik leri v e s a d e c e k o p y a la m a k iin a y rn tl
pln (b lu e p rin t) b irik tirm e k a p a site si g s te rm e le ri
lni 1, a y n c a , b u k o p y a la m a y ta m a m la m a k i in
iralar d a g s te rd ik le ri a n la m n d a , 'c a n l' o l
du k la n d n l rs e . P ro b le m , b irta k m d o a st
aracn n y a rd m o lm a k s z n d z e n li k im y a s a l v e
l/iksel s re le r ta ra fn d a n b irle tirilm i o la n b u
b a la n g cn n a sl o ld u u n u a n la m a k o lu r.
D n y a y a k la k o la ra k 4 ,5 m ily a r y a n d a d r,
.elil n h a y a tn iz le ri fo sil k a y tla rn n d e s te in d e ,
rn a z n d a n 3 ,5 m ily a r y l i in d e o rta y a k a rla r v e
l.h m in en ilk e l h a y a tn b a z b i im le r i, b u n d a n n c e
varold u . O z a m a n Je o lo jik a n la m d a k i, h a y a t, g n e
'.istem in in d o u m s a n c s y a v a la y n c a , y a k n z a
m a n lard a s o u m u o la n g e z e g e n im iz in z e rin e
k en d in i y e rle tirm e k i in a c e le e tm iti. B u , h a y a tn
nrtaya k m a s n d a n s o r u m lu o la n m e k a n iz m a la r
m* o lu rsa o ls u n , o n la n ta m a m e n e tk ile y e n , h a y a tn
d o ru fiz ik s e l v e k im y a s a l a rtla rn n e r e d e y s e k a
sn lm a z b ir s o n u c u o ld u u s o n u c u n a v a r m a k i in ,
Imzi b ilim c ile rin h a re k e te g e irm i o ld u u b ir g z
lem i a k la g e tiriy o r.
H a y a tn k k e n i iin te rcih e d ile n s e n a ry o 'ilk el
s o rb a d r. lk e l d n y a , a tm o s fe r d e k i k im y a s a l te p
k im e lerd e n b i im a la n b a s it o r g a n ik b irle ik le r ta
m m d an z e n g in le tirile n o k b e re k e tli su m ik
taryla k im y a s a l s re le rin y eralrru o ld u u g e n i
bir a la n d a , g lle ri v e s a y s z g lc k le ri k a p la m
o lacakt. M ily o n la r c a y l b o y u n c a , o k fa z la k a r
m ak m o le k lle r, b a la n g a p ra z la m a s y la , h a -
v. tn k e n d is i, k a rm a k o rg a n ik m o le k lle rin k e n

145
TANRI ve YEN FZK

d in i d z e n le m e s in d e n ta m a m e n o rta y a k n ca y a
k a d a r, b i im a la c a k t.
B u se n a ry o iin d e s te k , 1 9 5 3 'd e n l M ille r-
U re y d e n e y in d e n g e ld i. C h ic h a g o n i
v e r s ite s in d e n S ta n le y M ille r v e H a ro ld U re y , ilk e l
D n y a z e rin d e h a k im o ld u u n a in a n la n a r t
la rn b e n z e rin i b ir m e ta n a tm o s fe r i, a m o n y a k , h id
ro je n , su b irik in tis i v e (e le k trik b o a lm a s y la ta k lid
e d ile n ) im e k li frtn a y ta k lit e tm e y e te e b b s e t
tile r. B irk a g n so n ra , d e n e y c ile r k rm z re n g e
d n m v e b u g n k h a y a tta , a m in o a s itle r g ib i,
n e m li o la n k im y a s a l b ile ik le r in o u n u i e re n su
'g lc k le ri' b u ld u la r.
B u s o n u la r m it v e ric i o ls a la r b ile , k e n d i h a
lin e te rk e d ilirle r, b y le b ir o rb a n n s a d e c e k im
y a s a l d z e n le m e s in in h e r b ir b ile e n in k e fiy le m il
y o n la rc a y l s o n ra b ile h a y a t d o u rc a n n e
s rm e k iin , n e o lu rsa o ls u n b ir s e b e p y o k tu r.
D N A 'n n - g e n e tik k o d u ta y a n k a rm a k m o le k l
k e n d ili in d e n to p la n m a o la s l n n , o rb a m o
le k lle rin e ili k in ra s g e le n e tic e le r in , s
ra la n m a sn n s o n u c u o la ra k g l n b i im d e
h e m e n h e m e n d n le m e y e c e k k a d a r - k k o l
d u u n u , s r a d a n is ta tis tik le r k o la y c a h a b e r v e
rirle r. B y le o k sa y d a m o le k l b irle ik le rin in ,
k ra n s n g e r e k te sfr o lm a s y la , u y g u n b irin in
a n s n n b ir a n d a o rta y a k m a s m u h te m e ld ir.
B u n u n la b ir lik te , P rig o g in e 'in a l m a s , te r
m o d in a m ik d e n g e d e n u z a k ta g le n iy o rla rs a , p e k -
o k s iste m in k e n d ili in d e n , k e n d i k e n d in i o r
g a n iz e e tti in i k a n tla r. B y le c e b u ra d a , b a s it e
to p la n m a d a n z iy a d e , ilk e l o rb a , k a r trm a d a n
u z a k ta , te rm o d in a m ik d e n g e y i a lt s t e d e n b a z d
etk ile rle , k e n d in i d z e n le y e n h e r z a m a n o k k a r
m a k te p k im e le r in a rd a rd a g e lii i in d e s
r k le n m itir. Bu e tk i y a ln z c a d n y a n n b iy o s fe rin i

146
YAAM NEDR?

Iu g n id a re e d e n d e n g e s iz li i (n e g a tif e n tro p i)
y a p a n o k g l b ir ra d y a s y o n m a s o la n g n e
o la c a k t, y a da b a k a b ir e y o la c a k t; k im s e b il
m iy o r. B u a rd k l n s o n re tim i D N A o la c a k t. ,
z e t o la ra k , b irb irin e b a l olein k e n d in i d
z e n le y e n , k e n d in i y e n id e n g le n d ire n 'g e ri b e s
le m e 1 h a lk a la rn d e v rim y o lu y la id a re e d e n ,
o n a u y a ra k , d z e n i b ir y e rd e to p la y a n v e h a y a tn
b a la n g g e i in in le h in d e k i a c a y ip lik le ri o la
a n st o la ra k d z e n le y e n , b iy o lo jiy e ili k in z o
ru n lu e c z a la rn t m n i in e a la n c a n lh k n c e si
(p re b io tic) o rb a y z ih in d e c a n la n d r m a k z o r d e
ild ir. A m a , ta m a m e n ii g e m i m o le k lle ri k o p
y a la m a v e U re y - M ille r d e n e y i a ra s n d a k i a ra c
a d m la ra ilik in b ir a n la y a h e r h a n g i b ir e y g ibi
sah ip o ld u u m u z u n e s rm e k y a n l o la c a k t.
H ay atn k k e n i b ilim c ile r a ra s n d a b ile ta r
tm a ld r v e b ir s r o la ra k k a lr. G e r e k te n ,
1 9 5 0 'lerin b a n d a F ra n cis C r ic k in D N A 'n n m o
lek l y a p s n z m e s i y z y ln k e fi o la ra k ta
n m la n m t, C ric k ih tiy a tl d a v ra n r:

Hayatn kkeninin, anasra k nadir bir olay ya da ortaya


km olan adeta belli bir olay olup olmadna karar ver
mek bizim iin imknszdr......olaylarn olduka ihtimal
d bir ardkl gibi grnen eyin ihtimaline, herhangi
bir saysal deer vermek hemen hemen imknsz g
rnyor.5

H e re y e, ra m en , z e k n n o lm a y b ir m u c iz e
a n la m n a g e lm e z v e g e le ce k k e ifle r k a y p a y
rn tlarn b ir k sm n telafi ed e ce k tir.
D ah a ile ri b ir a lm a , h a y a tn o la a n k k e n in in
h ay ali b ir k a z a y a d a y a n d n n e s rs e b ile , b u ,
s a y sz g e z e g e n i i in e a la n s o n s u z b ir e v r e n e in a
n a n la rn is ta tis tik te n k o r k m a la n g e re k m e z . S o n s u z

147
TANRI ve YEN FZK

b ir e v r e n d e , m m k n o la n h e r h a n g i b ir e y , k a
tk s z b ir a n s la b ir y e rd e o rta y a k m a ld r. A k
a , k e n d im iz i ta m a m en h a y a l g c n z o rla y a n
o la y la rn o rta y a k t b ir y e rd e b u la c a z .
H ay ata ilik in aratrm a - o n u n k k en i v e ilevi -
T a n n 'n n v aro lu u iin h erhan g i b ir k an ta y e r verir
m i? M o d e m b ilim cilerin h ayat b ir m e k a n iz m a ola
ra k k abu l etti in i v e m ad d o lm a y a n nitelik y a d a
h a y a t g c n e ilikin gerek o lm a y a n b ir k a n t b u
lab ild iklerini g rm t k . B azlarn a g re ak la y ak n ,
can ln n can ld an d o m as (b io g en esis)n n m e-
k anistik y o ru m u n u ken d in i d z e n le y e n sistem lere
ilik in o rtaya k an aratrm a v erse b ile, h a y a tn k
k en i, h i a n lalm az birey d ir. H a y a tn n eg a tif ent-
ropiyi to p lam ak iin d ik k ate d e er y ete n e i, h i y o k
tan, term o d in am i in ikinci y a sa sn n ihlli ile
so n u la n m a z B iyolojik ilevleri y n e te n v e d e
n etley en fiziksel yasalar, y in e y a ln z ca b ira n iin g ze
iliirlerk en , can l sistem lerin g er ek ten b ilin e n fizik
v e k im y ay a ters d t n e ilikin k a n t y o k tu r.
B u n la rn h i b iri, y a ra tc b ir T a n r i y b e r ta ra f
e tm e z , a m a d iy e lim ki Ju p ite rin y z e y z e llik le ri
y a d a S a tr n ' n h a lk a la rn y a p m a k i in , o l
d u u n d a n o k b iy o lo ji i in fa z la z o ru n lu o l
m a y a b ile n ila h i e y le m i ileri s re r. B iz T a n r k a
n tn ] h e m h e r y e rd e g r r z h e m d e h i b ir y e rd e
g re m e y iz . H a y a t, g r n e c e i g ib i, d e re c e o la ra k
b e lk i d ta tu tu la n , te k i k a rm a k o rg a n iz e y a
p la r d a n fe v k a la d e fark l d e ild ir. H a y a tn k k e n i
h a k k n d a k i c a h illi im iz , ila h i a k la m a la rla o k s a
y d a e tk in lik a la n n d a n a y rlr, fa k a t b u , d a h a s o n
ra k i b ir ta rih te b ilim se l ile rle m e n in y z n d e k i g eri
e k ilm e y i g z e a lm a k iin , y a ln z c a b o lu k la r n
T a n n s 'n a (T h e G o d - o f - th e - g a p s ) y a lv a r m a ta
m a m e n o lu m s u z b ir ta v rd r. B u n a k a r lk , h a y a ta
b a k a lm , y o k s a s a a t g ib i a la n b ir e v r e n d e y a -

148
YAAM NEDR?

Itlrru b ir m u ciz e g ib i d e ild ir, a m a k o z m ik m u


ciz e n in e k s ik s iz b ir p a r a sd r.
B ilim c ile r a ra s n d a k i g e n e l in a n , h a y a tn d o a l
b ir e y o ld u u d u r, m a d d e n in o la s lk d b ir d u
ru ru y sa, e v r e n d e b a k a b ir y e rd e y a b a n c h a y a tn
v a ro lu u k on u su n d ak i ta h m in le ri ce
s a re tle n d irm i tir. B u , p e k l ta rt m a l b ir k o
n u d u r v e h i b ir g iri im , b u ra d a o n u y e n id e n in
c e le y e m e y e c e k tir. T a rih v e r m e k g e re k irs e , M a rs
V ik in g in c e le m e p ro je s i, d e n e y le rin in b irin d e
m m k n b ir b iy o k im y a s a l te p k im e n in a k la g e
tird i i b irk a e y le n e s r lm o lm a s n a ra
m en, d n y a d b iy o lo ji i in h i b ir o lu m lu k a n t
v a ro la m a z . H e r e y e ra m e n , s a d e c e b iz im g
k a d a m z d a m u h te m e le n m ily o n la rc a g e z e g e n v a r
lr v e b az b ilim c ile r e v r e n in h a y a tla k a y n a t n a
ikna e d ilirle r. G e r e k te n , H o y le v e C r ic k , d n
y a d a k i h a y a tn k k e n o la ra k u z a y d a n g e lm i o la
b ile c e i k o n u s u n u ta rtm la rd .
Y a b a n c h a y a tn v a ro lu im k n , in sa n la rd a n
b a tn s a y lr d e re c e d e d a h a b y k b ir z e k ile y a
ra tk la rn v a ro lm a o la s l n y k s e ltir . n k
d n y a n n y a e v r e n in y a n n y a rs n d a n d a h a k
k t r; m ily a rla rc a y l n c e g e li m i z e k i y a
ra tk la rn o ld u u g e z e g e n le r v a ro la b ilird i. O n la rn
/.oka v e te k n o lo jis i, b iz e g r e h a y a l e d ile m e z d e
re ced e o la a n st o la b ilird i. B y le ileri k a b iliy e tli
v a rlk la r, o n la rn e tk in lik le ri h a k k n d a b ir k a n tn
la rk n a v a ra m a s a k b ile , e v r e n in g e n i y r e le rin in
k o n tro l n iy ic e ele g e irm i o la b ilirle rd i.
D nya d z e k la r n v a r o lu u , in san la
I rin n 'n n ilik is i h a k k n d a k i g e le n e k s e l b a k a
sn b t n y le z a y fla ta n , d in d e o k d e rin b ir e t
k iy e s a h ip o la c a k b r . Z o rlu k la r , y e ry z n d e in
sa n n k u rtu lu u n u s a la m a g r e v i o la n H z . s a 'n n
in sa n b i im in e g irm i T a n n o ld u u id d ia s n g e r

149
TANRI ve YEN FZK

e k o la ra k k a b u l e d e n H ris tiy a n lk i in , z e llik le


id d e tlid ir. O ld u k a sa m a b ir g r n o la n y e re l
y a ra tk la rn fiz ik se l b i im in d e k i 'y a b a n c h ris -
tiy a n la r, ev s a h ib in in b ir m te risi g ib i, y e rle ik o l
m a y a n h e r g e z e g e n i sis te m a tik o la ra k z iy a re t e d i
y o rla r. B u n a ra m e n b u t rl y a b a n c la r n a sl
s a k la n m la r ?
B u u zay a n d a , pek o k in s a n U F O 'la rn g e r
e k li in i g r n e g re k a b u l e tti i z a m a n , d n
y a n n b y k d n le r i ta r a fn d a n o ld u k a k k b ir
ilgi y a b a n a b o y u tu n a ' e v rilm i ti. Bu k a d o
ru d a n y o l g s te re n p e k a z te o lo g d a n b iri o la n
E rn an M c M u llin e g r e . T a n r v e e v r e n a ra s n d a k i
ilik iy e d a ir g r n d e , d n y a d k i ile r i in b ir
y e r b u lm a d a b a a n s z o la n d in , z a m a n z a m a n o r
taya k a n in s a n n o n a y n a y n v e r m e d e g id e re k
d a h a d a z o rla n a c a k t.'6 Y a b a n a b ir te o lo g u n
m a d d e k o n u s u n d a s y le m i o ld u u e y le ri b ilm e k
ilg in o la c a k b .
T a n r k o n u s u id a k i a ra trm a m z d a , d o a l o la
rak a k la n p a k la n a m a y a n y a d a m u c iz e v ka-
n m a ih tiy a g s te re n h a y a tn v a ro lu u , e v
re n d e k i g a y e n in b a z t rleri i in g l b ir k a n t
sa la r. F a k a t h a y a t, a sln d a k a rm a k l n h i
y e ra r is in d e s a d e c e b ir a a m a d r. H a y a tn n e m i,
z ih n e b a s a m a k o la n b ir ta v e o n u n i in b ir a r a o l
m a sd r, b u b iz im b ira z d a n d n e c e im iz b ir k o
n u d u r.

150
ZIHIN
VE
RUH
ZHN VE RUH

'Drtmyorum, yleyse varm.'


Rene Descartes

fnsanm benliinin ya in ruhunun birksrmmn, uzay ve


zamann yamlarma korut olmadna tamamen ina
nyorum.'
Cari Gustav Jung

T a n r n n d o a s k o n u su n d a k i g r fark la lk la n
ne o lu rsa o ls u n , T a n r n n b ir a k l (m in d ) o ld u u n u
retm e y e n h i b ir d in ta n m y o ru m . H ristiy a n d i
nind e T a n n a lim d ir - h e r e y i s o n s u z c a b ile b ilir. O ,
isted ii g ib i d a v ra n m a k i in s o n s u z c a z g rd r
de. T a n r o la a n s t b ir v a rlk o ld u u iin ,
la n n Y n l n d en d a h a b y k b ir z ih in v a ro la m a z .
F a k a t z ih in (m in d ) n e d ir?
Bu y a k c s o ru n , te o lo g la r v e filo z o fla r ta
rafn d an u z u n s r e ta r t lm t. B u g n , z ih n e ili
kin b ir a r a tr m a d a p s ik o lo ji v e p s ik o -a n a liz a ra
cl yla y a la n z a m a n la r d a 'y a p a y z ek ' ad v e rile n ,
b ilg isa y a r re tim i, v e b e y in a ra tr m a la r i in d e b i
lim in u z m a n l i in e g ire r. B u y en i g e li m e le r in
bir k sm , z ih n e ilik in o k e s k i b ir b ilm e c e y e v e

153
TANRI ve YENt FZK

o n u n m a d d d n y a ile ili k is in e , b t n y le fa rk l
b ir k tu tm u tu . D in i in s o n u la r o k d e rin d ir.
D o ru d a n d e n e y le m i o ld u u m u z z ih in le r, b e
y in le rle (v e ta rtm a l o la ra k b ilg is a y a rla rla ) ili-
k ile n d irilm i le rd ir. H e n z , h i k im s e T a n r in n ya
d a lm le rin ru h la rn n b ir b e y in le ri o ld u u n u
cid d o la ra k n e s rm e d i. B e d e n d e n a y r lm b ir
zih in k a v ra m n n , fizik se l e v r e n d e n ta m a m e n on
m isli b y k o la n b ir z ih n i k en d i h a lin e b ra k r s a k ,
h e rh a n g i b ir a n la m v a r m d r? B u v e d a h a s o n ra k i
b l m d e b ilin , b e n lik v e ru h a ili k in k o n u la r in
c e le y e ce iz v e z ih n in b e d e n in l m n d e n s o n ra
b a k i k alp k a lm a d n so ra c a z .
Z ih in s e l v e fiz ik s e l d n y a la r a ra m a a k b ir
a y rm iz m e y le b a la m a k , fa y d a ld r. F iz ik s e l
d n y a , u z a y d a b ir y e r ig a l e d e n v e u z a m , k tle ,
e le k trik y k v s. g ib i n ite lik le ri o la n m a d d n e s
n e le r ta ra fn d a n b ira ra y a g e tirilir. B u n e s n e le r, h a
re k e ts iz d e ild irle r, am a fiz i in b ir d a ln a b i im
v e re n b ir in c e le m e d al o la n d in a m ik in y a s a la rn a
g r e te y e b e r iy e h a re k e t e d e r, d e i ir ve m y a
y a rla r. F iz ik se l d n y a , h e r k e s in g z le m le u la
a b ild i i, h a lk a a it b ir d n y a d r.
A k sin e , z ih in s e l d n y a , m a d d i o lm a y a n n e s
n e le rd e n b ir a r a y a g e tirilm i tir. Sad ece d
n c e le rd e n o lu u r. D n c e le r , u z a y d a b e lli b ir
yer k a p la m a z la r, te k i g z le m c ile rin u la
a m a y a ca , s te lik , z e l b ir evTen o la n k e n d i ev
re n le rin d e y e r k a p b y o r g ib i g r n y o r. D
n c e le r d e i e b ilir, y a y la b ilir, e tk ile e b ilir ve
p sik o lo jin in b ir d a lm a b i im v e re n b ir a ra trm a
a la n n d a , b aka t rl k in e tik o la ra k dav
ra n a b ilirle r.
im d iy e k a d a r , b u o rta y a k a n la rn h i b iri ta r
tm a l d e ild i. O y s a p ro b le m le r fiz ik s e l v e z i
h in se l d n y a la r k a rlk l e tk ile im e g e tik le ri

154
ZHN ve RUH

z am a n b a g s te rirle r. B iz im d n c e e v re n im iz ,
e tra fm z d a k i fiz ik se l e v re n d e n y a ltlm a z , a n ca k
g l b ir b i im d e o n a b a la n r. H e m , y e n i d
n c e le rin o rta y a k n z e n d ir m e y le , h e m d e
v a ro la n la rn h e rb irin e , y e n id e n b i im v e rm e y le ,
d u y u la rm z v e z ih in le rim iz d e n , z ih in se l etk in lik
y a ra tm a y a g iri e n b ilg in in d e i m e z a k n ieri
a lrz . E e r, b ir c m le o k u rk e n , d a rd a n b ir p a t
lam a sesi i itirse n iz , 'ra fta n d m b ir ta b a k 1 y a
d a 'y a n m b ir ara b a ' d n c e s i a k ln z a g e le c e k tir,
fiz ik s e l d n y a b u n d a n d o la y y e n i d n c e le rin
k ayn a o la ra k i g r r v e z ih in se l d n y a y y e
n id en d z e n le m e g c n e sa h ip tir.
B u n a k a r lk , z ih in s e l d n y a ira d e fe n o m e n i
y olu y la fiz ik d n y a y e tk ile r. S iz , p a tla m a y v e b a
n k la r n z n h a re k e t e tm e s in i, k ita b n y e r e d
m esin e, k a p la rn a lm a s n in c e le m e y e k a ra r v e
rirsin iz. Z ih n in iz d e k i d n c e le r, o zam an
e v re n iz d ek i m a d d n e sn e le ri b a k a b i im d e y e
nid en d z e n le y e n b e d e n in iz a ra c l y la fiz ik s e l e t
k in lii te tik le rle r. G e r e k te n , e v re m iz d e h e m e n
hem en d z e n li o la ra k g r d m z h e r e y , f i
ziksel h a re k e tle r a ra c l y la g e r e k le tir ile n z i
hinsel e tk in li in b ir s o n u c u d u r. E v le r, y o lla r , b u
day ta r la la n , y e ld e irm e n le ri h e p si p la n la m a y
ine a la n b ir la s m ze k a y la ilgili e tk in lik le rle v e
mut g e r e k li e ' d n t r le n k a ra rla rla o rta y a
ktlar.
B t n b u n la r a p a k g ib i g r n s e le r b ile , ieri
'it/.len b o z u c u n ite lik le r d a im a v a rd r. Z ih n i,
m ad d e a ra c l y la e tk ile y e n v e d a h a d a k t s ,
m ad d ey i z ih in a ra c l y la e tk ile y e n m e k a n iz m a
nedir?
zel b ir d n ce n in , z ih n e d b ir u y a rm - r
nein, g r lt s e s i - y o lu y la n a sl a la n d n iz
leyelim . S e s d a lg a la n k u la k z a n n a a r p a r v e o n u

155
TANRI ve YEN FZK

h a re k e te g e irirle r. H a re k e t k u la k s a ly a n g o z u n a
in c e k e m ik y o lu y la n a k le d ilir, b u n u n z e rin e , b ir
z a r titre im i a lr v e i k u la k i in d e k i b ir s v y a ile
tir. S v s ra y la e le k trik u y a rm la r y a ra ta n b a z h a s
s a s ip lik ik le ri titre tirir. U y a rm la r, e le k trik s in
y a li k a rm a k b ir e le k tro k im y a s a l e b e k e y e
T aslad n d a, i itm e sin iri y o lu b o y u n c a b e y n e
g id e r v e s e s d u y u m u k a y d e d ilir. F a k a t n a sl? E e r
k a rm a k sa fiz ik s e l e tk ile im le rin b ir h a lk a s n a
d o ru , b ird e n , b ir z ih in se l o la y se s duyumunu
n a sl a k ta rr? S iz in , g e r e k te n b ir e y iitmenizi s a
la y a n v e o n a b a l o la ra k b ir d n c e z in c irin i te-
tik le y e n b e y in d e k i z el e le k tro k im y a s a l a -
e b e k e s in e ilik in s z k o n u su o la n e y n e d ir?
N e re d e y s e p a ra d o k s a ld r cevap . S esi in
c e le m e y e k a ra r v e riy o rs u n . B a c a k la rn h a re k e t e d i
y o r - n a sl? B e y in h c re le ri y a n y o r, m e s a jla r s i
n irle r b o y u n c a v z ld y o r, k a sla r g e riliy o r; h a re k e t
e d iy o rsu n .
B e y n in iz d e k i b u etk in lik h a k k n d a fiz ik in in
g r n e o la c a k tr? B ir s re o la ra k , ilk rn e k te ,
k a rm a k b ir e le k tr ik d e v re s in d e g ird i k t b a -
la n tla n , d u y u o rg a n la r v e k a s la ra g id e n e itli
s in ir y o lla ry la te m sil e d ilir. H a y a t ta m a m e n e le k t
rik se l d e v re n in y a s a la n y la b e n z e rd ir, fiz ik i, e e r
b e y n in iz in e le k trik s e l d u r u m u n a ilik in a k la y c
b ilg i e ld e e d e b ild iy s e (b t n b ir e le k trik teli te r
tib at d iy a g ra m v e g ird i s in y a lle r in e ilik in a y
rn tl u y a r) o z a m a n , m u a z z a m b ir h e s a p la m a y la ,
b u e le k trik e b e k e s in in v e o n a u y a ra k g e le c e k te y a
p a c a n z e y i h a b e r v e r e n k t s in y a lle r in i, ta m
o la ra k n ce d e n h a b e r v e r e b ile c e in i n e s r
m e liy d i. G r lt y a ra tr a c a k m sn z , a r a
trm a y a ca k m s n z ? E le k trik s in y a lle ri o n a b il
d ire ce k tir.

156
ZHN ve RUH

im d i h i k im se , y a p p b itirile m e y e c e k b y le
bir n d e y i (p re d ictio n )y i b ira n iin b ile, n e s r
m e y e ce k ti. E le k trik s e l d e v re n in k a rm a k k m e si
o la ra k g s te rile n k o n u , b t n y le , d e te rm in is tik
o ld u u g r le n b e y in d ir v e b u n d a n d o la y , ilk e
o la ra k e n a z n d a n n ce d e n b ilin e b ilir. S in ir h c
releri, h a re k e t e tm e s i iin b a c a k la rn z a e m ir g n
d erir. n k d e v re d e k i a k m la rn a rg s b e lirli
bir b iim e s a h ip tir. F a rk l b ir a rg s , h c re le ri
k 't d em e y i b e c e re m e y e c e k ti ve s iz oku-
vakalacaktonz.
P a ra d o k s b u ra d a , b u g r n te g e r e k i fi
ziksel o la y la rn , z ih in se l o la y la rla p a ra le lli i k u
rulan d z e n li e le k trik s e l u y a rm la r i in e al-
n a sn d a d r: 'B u se s n e d ir? K rlm b ir e y m id ir?
>nu in c e le y e b ilir m iy iz ? E v e t - v e b e y in h c re le ri
h a re k e te g e e r. F a k a t z ih in s e l ta n m , b u ra y a k a d a r
fizik sel o la n la u y g u n o lm a sn a ra m e n , ilik i k u
ru lm a y a n o k n e m li b ir e v a rd r, y a n i, g -
u lt y in c e le m e y e karar verdiiniz g e r e i. B a -
a k la rn h a re k e ti, k itab b ir y a n a k o y m a v e
fiek iler, b ir s e m e n in , ira d e n in , b ilin li e y le m in in
M m ucudur. E le k trik s e l d e v re y e ili k in d e-
fi'rm in istik ta h m in i y a s a la rd a zgr irade i in y e r
vur m d r? K a r m a k b ir m a k in e n in k o n tro l n d e k i
iletici g ib i, az o k , z ilin e b a k m a k b ir c e v a p tr. B ir
-nerji is ta sy o n u i le tic is i e itli d m e le re b a s p
bir e h ri a y d n la ta b ild i i g ib i, b y le c e z ih in d e k i
kurarlar g e re in c e , b e d e n i h a re k e te g e irm e k iin
ilgili b e y in h c re le rin i (n ro n la r) a te le y e b ilir.
I .kat, ilg ili b e y in h c re le rin i a te le m e y e sebep olan
bir g r lt y a ra tr m a k , n a sl b ilin li b ir k a
ln d r? S o n u s in y a lle r in i d a im a b e lirle d i i n e s -
ilen e le k trik s e l d e v re n in y a s a la r n e le rd ir? B u y a
ntlar ih l l e d ilirle r m i? Z ih in a to m la rn v e
o lfk tro n la rm b e y in h c re le ri v e sin irle rin fiz ik se l

157
TANRI ve YEN FZK

d n y a sn a el a ta b iliy o r m u , v e e le k trik s e l g le r
y a ra ta b iliy o r m u ? Z ih in g e r e k te n fiz i in te m e l il
k e le rin e ra m e n m ad d ey i e tk ile y e b iliy o r m u ? G e r
e k te n m a d d d n y a d a , b iri d z e n li fiz ik s re le r
n e d e n iy le , te k i z ih in se l s re le r n e d e n iy le olan
h a re k e tin iki s e b e b i v a r m d r?
z g r ira d e n in a n la lm a s g k v e z ih n in
m a d d e z e rin d e k i e tk ile im m e k a n iz m a s n d a n ay-
n n tl o la ra k 10. b l m d e s z e d ile c e k tir. O y sa,
p ro b le m le rim iz o ra d a d u rm a z . B iz im d iy e d e k b i
lin cin n e o ld u u n u v e n e d e n ile ri g e ld i in i b u
la m a d k . e m p a n z e le r b ilin li m id ir? K p e k ler?
F a reler? r m c e k le r ? K u rt u k la r? B a k te rile r? B il
g is a y a rla r? D o k u z u n cu a y d a in s a n ce n in i b ilin li
m id ir? B irin ci a y d a ? k in ci a y d a ? P ek az in san
b t n , b u n la ra e v e t d iy e c e k tir. y le y s e b ilin , d e
re ce d e re ce g e li iy o r m u , b e lir le y e b ile lim d iy e , y e
tik in b ir in sa n iin 1 00'I k b ir l e k te , d iy e lim ,
e m p a n z e iin 9 0 , k p ek iin 5 0 , F a re iin 5 , b e
a y lk b ir ce n in iin 2, r m c e k i in 0,1 v s . b ilin
b a z b a k m la rd a n l le b ilir b ir n ite lik m id ir? Y a
d a k ritik s c a k lk ta b ird e n b ire tu tu a n b ir y a k l
g ib i d a r d o ru ie k le n e n b ilin te 'g e li im in b ir
b a la n g c 1 v a r m d r?
G rd m z d e , b ilin ci n a sl ta n y a b ile c e iz ?
H er b irim iz k e n d i b ilin c im iz i d o ru d a n d e n e y le riz
a m a , z e l b ir y e re y e rle m i o la n d u y u m la r v e d
n c e le rin fiz ik se l o lm a y a n ev rin in i d e-
n e y le y e m e y iz , b a k a b iri ta ra fn d a n g z le m le n m i
o lm a k , b ilin c im iz iin im k n s z d r. n sa n b a
k a la rn d a k i b ilin c i y a ln z ca d a v ra n la r v e fiz ik se l
ev ren a ra c l y la , o n larla ile tiim k u rm a y o lu y la
a n la y a b ilir. Jo n e s , S m ith 'e o n u n Jo n e s o ld u u n u
b ilin li o ld u u n u a n la ty o r v e S m ith , Jo n e s'u n n o r
m al b ir a rk a d a g ib i g r n en v e tu ta rl b ir ta rz d a
a k ta rd d iy a lo g u n u in c e le y e re k o n a in a n y o r.

158
ZHN ve RUH

Eer Jo n e s d ils iz o lsa y d y a da y a ln z c a a n la lm a z


bir E s k im o le h e s i k o n u s a y d , u y a n y a , k a rm a k
g re v le rin y r t lm e s in e v s , k a r o n u n c e v a b n a ,
nzel b ir d ik k a tle , S m ith , Jo n e s un d a v ra n m g z
lem e y o lu y la a y n k a rm iz m e d e k e n d in i e m in
h issed ecek ti.
Bur k p e k o la y n d a , d a h a sa lla n tl b ir z e m in
z erin d e y iz . K p e k , in s a n ile tiim i d k d
z ey d ed ir v e b e lir s iz o la b ilir, am a o u k p e k d a v
ran ru h su z v e i g d se l g ib i g r n r . H e n z
pek a z k p e k s a h ib i, in s a n la rd a n (b ir a z b e lir s iz b ir
a n la m d a ) d a h a a z g e li m i o lm a k la b irlik te , ev cil
h a y v a n la rn n b ilin li v e z ih n e s a h ip o ld u u n d a n
(phelenm eyi g z e a la c a k tr. F a k a t d a h a k k y a
ratk lara - rn e in r m c e k le r e g e lin c e , o n la rn z i
h in leri o ld u u o lg u s u n u k a b u l e tm e k z o r o la c a k tr.
D o ru , o n la r h l d a v ra n s e r g iliy o rla r, a m a o n
larn i g d le rle p ro g ra m la n m o to m a t o l
d u u n a ik n a o lm a k k o la y d r.
B u a a d o ru ile rle m e g z n n e a ln d n d a ,
C,ittike a z a la n , z ih in e ilik in e tk in v e e d ilg in g
r n le rd e k i y o l a ra s n d a b ir a s im e tr i o ld u u n a
in a n d rlm a k k o la y d r. K a y d e d ile n d u y u v e r is i a n
lam n d a b ilin li o lm a k , h e r n a s ls a , p l n y a p m a k ,
k arar v e r m e k v e e y le m y a p m a k y e te n e in d e n
ila h a a z m a rife tli g ib i g r n r . Y e n i d o m u b ir
b eb ek k u k u s u z b e d e n s e l u y a rm la rd a n k a y
n ak la n an d u y u m la r ta d a r. F a k a t b u fa rk m d a lk ta
h em en h e m e n ta m a m iy le e d ilg e n d ir . B elk i r m
ce k ler, e tra fla rn d a n e le r o lu p b itti in i a y n e k ild e
b ilirle r, a m a y a n s y a n h a re k e tte n b a k a b ir e y le
ce v a p v e r m e k iin s o n d e re c e s n rl k a p a s ite le ri
v ard r. S k sk k o n u m la r a d e e r b i m e k , p l n v e
ey le m y a p m a k y e te n e in in , b u n e d e n le e s iz d e
re ced e n sa n o ld u u s y le n ir. B u e lb e tte b ir h a
ladr. ( z e llik le d n y a d z e k i h a y a t v a ro lm u s a )

159
TANRI ve YEN FZK

stelik , z ih n in b u o k e tk in n ite lik le ri far-


k n d a lk la ilik ili o lm a k z o ru n d a d e ild irle r, am a
kendinin farknda olmayla ili k ili o lm a k z o ru n d a o la
b ilir le r (B u k o n u g e le ce k b l m d e ta rtld .) B e n
lik k a v ra m h a y v a n la rd a iyi g e li m e m i o la b ilir.
G l e le k tro n ik b ilg is a y a rla rn h z l g e liim i,
in s a n n d n m e y e te n e in in te m elin i o lu tu ra n
m e k a n iz m a la ra d ah a n c e a sla o lm a d g ib i d ik
k a t y n e ltm i , zillin v e b e y in a ra s n d a k i b a n ty a
ili k in b a z a ra trm a s o n u la rn a y o l g s te rm i ti.
Bu a ra trm a n n m e rk e z in d e b a s it, ta m a m e n h ile li
b ir so ru v a rd r:
M a k in e le r d n e b ilir m i?
B u ra s 'y a p a y zek ' a d v e r ile n k o n u d a k i g e n i
lite ra t r v e g r le rin o k lu u n u g z d e n g e
irm e n in y eri d e ild ir. B t n u z m a n la r, b u z a
m a n d a o k g e lim i b ilg is a y a rla rn b ile , i le y ite
in sa n z ih n in e b e n z e m e y i b a a ra m a d n a , e n a z n
d a n k a tlrla r, iy i b ilin d i i g ib i, b ilg is a y a r la r a r it
m e tik te , d o s y a la m a d a v e s a tra n o y n a m a d a in
s a n la r d a n g e n e llik le d a h a iy id irle r, fa k a t o n la r,
m z ik b e s te le m e v e iird e b u b a a ry g s
te re m e z le r. B u e its iz lik , p ro g ra m la n d k la r (y a
z lm ) ta rz d a n d a h a o k b ilg is a y a r la rn y a p s a l d o
n a n m y la ilg ilid ir. o u b ilg is a y a r, h z v e
k e sin li in st n g ele n l tle r o ld u u y e r d e , z e l
d k -d z e y li g r e v le ri y e r in e g e tirm e k i in d
z e n le n irle r. (b a s it a r itm e ti e ili k in k o c a m a n h e sa p
y e k n la r g ib i.) n san z e k s n a , n e r e d e y s e y a k
la m a k im k n n o n a v e r e b ile n b y le a k ld k a
r a k te ris tik le re ili k in iy e li in e ra m e n , h a ta y a p a n ,
s o m u rta n b ilg is a y a rm 'b o ' g n le ri v a rd r y a d a
p e k o k k u lla n cn n a z i in e y a ra y a n , b a k a t rl
b ir ta z d a d a v ra n r. P e k l , h i k im s e n in , b y le
n sa n n ite lik le rle b ir b ilg is a y a rn n a s l p ro g
ra m la n d n y a d a g e r e k te n b y le b ir im k n n

160
ZHN ve RUH

v a ro lu p o lm a d n a d a ir en u fa k b ir fik ri b ile y o k
tur. Bu h u s u sta , in s a n b e y n in in i ley ii k o n u su n d a
o k ey b ilin m iy o r.
im d ik i te k n o lo jik sn rla m a la ra ra m e n , m a
k in e le rin (en a z n d a n ilke o la ra k ) 'z ih in le re ' sa h ip
olu p o la m a y a ca so ru n u , e le a ln m a s g e re k e n b ir
k on u d u r. G l b ir b ilg isa y a r k u lla n m a d e
n e y im in e sa h ip o lm u o la n b ir k im se , s n rl b ir a n
la m d a , y a n in san b i im in d e k i m a k in e n in k u l
lancs ile ile tiim k u ra b ile c e in i, n e re d e y s e
n ren m i o la c a k t. B irb irin i e tk ile y e n 1 m o d e m te k
n ik ler, k o n u m a o ra n e p e y c e sru rb o lm a s n a ra
m en, in sa n v e m a k in e a ra s n d a , so ru v e ce v a p te
m e lin d e o k b ilm i y a p m a c k b ir d iy a lo g u n y e r
alm a sn a im k n v e rirle r.
Y a ln z c a k a rla trm a y la k a rla b ile n , k en -
lim iz in k in d e n b a k a z ih in le rin v a ro ld u u n u ta r
tm tm . E e r b iris i, "S m ith 'in b ir z ih n i o l
d u u n u , n asl b iliy o ru m " so ru su n u s o ra rs a , cev ap
y a ln z ca "b e n im b ir z ih n im v a r, S m ith b e n im d a v
ra n d m g ib i d a v ra n y o r, b e n im k o n u tu u m g ib i
k o n u u y o r, b e n im y a p t m g ib i, b ir z ih n i o l
d u unu a k a s y l y o r, y le y se , b e n im sa h ip o l
d u u m g ib i o n u n da b ir z ih n i o ld u u n u -
k a n y o ru m o la c a k tr. F a k a t b u a k l y r tm e , e it
d ere ce d e in sa n v a rl g ib i, b ir m a k in e y e d e p e k l
u y g u la n a ca k tr. te k i in sa n n z ih n in i a s la d o l
d u ra m a y a c a n z g ib i ilk e ld e o n la rn b ilin c in i d e-
e y le y e m e z sin iz (siz d o ld u rm u o ls a y d n z b ile ,
kii o n u n la u z u n s re o la m a y a c a k t, a m a siz o la
ca k tn z), te k i z ih in le rin v a ro lu u h a k k m d a k i h e r
hangi b ir ta lim in z o ru n lu o la ra k b ir in a n m a iid ir,
y le y s e m a k in e le r d n e b ilir m i? so ru s u n u n c e
vab in s a n n , m a k in e n in i' y a a n ts n d e
e rle n d irm e sin d e , s a d e c e b ir d l o la n (belirli
fite lle k t e l g re v le rd e ), i le tim a la n n d a in sa n n

161
TANRI ve YEN FZK

m a k in e le rin d e n st n o lm a s iin h i b ir se b e b i o l
m a d o lm a ld r. E e r b ir m a k in e , in s a n g ibi
b t n d e tk ile re a y n ta rz d a c e v a p v e r m e y i ba-
a ra b ils e y d i, o z a m a n m a k in e n in d n m e d i i ya
d a b ilin c i o lm a d id d ia s i in l le b ilir b ir alan
o lm a y a c a k t. s te lik , k p e k le r in y a da r m
c e k le rin d n d n y a d a k a rn c a la r n b ira z g e
lim e m i b ir b ilin c e s a h ip o ld u k la rn k a b u l e tm e k
is tiy o rs a k , o z a m a n , im d ilik k u lla n l b il
g is a y a rla r b ile b u s n rl a n la m d a b ilin li o la ra k
k a b u l e d ile b ilirle r.
1 9 5 0 'le rd e m a te m a tik i A la n T u rin g , Mind d e r
g is in d e 'H e s a p y a p a n M a k in e le r v e Z e k ' b a lk l
b ir m a k a le d e 'M a k in e le r d n e b ilir m i?' s o ru su n u
e le a ld . C e v a b a a v u ra c a k o la n b ir te s t n e
s rd . T u r in g o n a 'ta k lit (im ita tio n ) o y u n u a d n
v e rd i. Bu fik ir, a d a m n b ir o d a y a k a d n n b a k a b ir
o d a y a g irm e s id ir. B ir s o rg u la y c , telli o to m a tik
y a z m a k in e s i (te le ty p e ) te rtib a t y o lu y la o n la rla
ile tiim k u ra r v e so ru c e v a p s ra la m a s n k u l
la n a ra k , ce v a p v e re n in erk e k y a da k a d n o l
d u u n a k a ra r v e r m e y e g a y re t e d e r. K ad n v e E r
k e e, h e r b irin in k a d n o ld u u n a s o rg u la y c y ik n a
e tm e k v e d e n e m e k iin so ru so ru lu r. B y le lik le ,
e rk e k b ilg ili v e b a a n l b ir y a la n a o lm a ld r. T u -
rin g 'in m a k in e zek testi b u o y u n d a m a k in e n in in
sa n n y e rin i a ln m a s n d a n ib a re ttir. E er, o k an -
d rm a ca d a so rg u la y c n n b ir k a d n o ld u u n u
b ilm e y i b a a rrs a , T u rin g m a k in e n in g e r e k te n d
n m e d i in i s a v u n u r.
B irk a k a n tla , b y le ta m a m e n a lm y a p a y b ir
z e k n n m m k n o ld u u id d ia sn a k ar sa v a
alm ta. B ilg is a y a rla rn , i le tim e ilik in ta m a n
la m y la m a n tk sa l, a k la u y g u n m o d la rd a k i
litle n m i g ib i, k a n lm a z o la ra k so u k , h e sa p
y a p a n , k a lp siz , a k ls z , ru h su z , d u y g u s u z o to

162
ZtHtN ve RUH

m a tla r o ld u u , b ir t r m a n tk l d n m e y o lu d u r.
letim d e ta m a m e n o to m a tik o la n b ilg is a y a rla r,
insan k u ila ru cla n ta ra fn d a n z a te n p ro g ra m la n m
ulan e y i y a ln z c a ta m a m la y a c a k la r. H i b ir b il
g isa y a r y o la k a m a z , k e n d in i g d le y e n y a ra tc
b ir b ir e y o la m a z , s e v e m e z , g le m e z , a la y a m a z ya
d a z g r ira d e y i d e n e y le y e m e z . B ir a ra b a g ib i k
led en b a k a b ir e y d e ild ir.
B u k a n ta ra m e n b ir a rz a , b e k le n e n in a k sin e
so n u v e r e b ilir. S in irs e l (b ey in h c re s i) d z e y d e
insan b e y n i, ayru d e re c e d e m e k a n ik tir v e a k l il
k ele rin in k o n u s u d u r, bu h e n z k a ra rs z l a ilik in
d u y g u la r d e n e m e k te n , k a rk lk ta n , m u tlu lu k ta n ,
can s k n ts v e a k ld rlk ta n b izi e n g e lle m e z .
Y a p a y z ek fik rin e a sl d in i itira z , m a k in e le rin
ru h la rn n o lm a d g r d r. R u h (s o u l) k a v
ram , b u n u n la b irlik te , u m u ts u z c a b e lir s iz d ir . lk
fik irler, b ir h a y a t g c - b ira z c a n l, c a n la n d r m a
etk isi - k a v ra m y la ilg ilid ir. P la to n g ib i filo z o fla rn
etk isi a ltn d a k i G re k s k o la s tik g e le n e in e , k k e n in
ou e y in i b o r lu o ld u u g r n e n n c il, z e llik le
E ski A h it (T e v ra t) k o n u z e rin d e o k a z e y s y
lem ek z o ru n d a d r. lk K u tsa l k ita p k a y n a k la r,
ru h u (so u l) n e fe s y a d a h a y a tla e a n la m l o la ra k
k ab u l e d e rle r, a m a k a v ra m , b u g n z ih in a d n v e
re b ile c e im iz z e llik le ri y k le n e n v e b e n lik le z
d e le tirilm e y e a l la n ru h , Y e n i A h itte (n c il) b ir
d e re c e y e k a d a r g le n d irilir. G e r e k te n ru h k e
lim e s in in k u lla n l , m o d e m a d a a z a lm v e
im d i te o lo jik e v r e y e h a p s e d ilm i ti. K a to lik A n
sik lo p e d isi b ile ru h ta n m n 'd n c e e tk in li in in
k a y n a '1 o la ra k b ir k a ra ra b a la r. R u h v e z ih in
a ra sn d a k i ili k i, b y le lik le d a h a d a b e lirs iz o l
m u tu r v e o n la r, b irb irin i iz le y e n e y le r d e b i r
b irin in y e r in e g e e b ilir b ir ta rz d a k u l
la n la ca k la rd r.

163
TANRI ve YEN FZK

D in i d o k trin in e s a s , ru h u n (y a d a z ih in ) b ir ey
o ld u u v e b e d e n le ru h a ra s n d a k e sk in b ir a y rm
iz ilm e si g e re k ti i d n ce sid ir. B u z ih n in (ya da
ru h u n ) d u a lis t (ik ic i) te o risi, D e s c a rte s ta ra fn d a n
g e litirilm i v e H ristiy a n d n n e g e n i l d e
k a tlm t. O , s ra d a n in sa n n in a n c n a o ld u k a k a
p al g elir. G e r e k te n , G ilb e rt R y le, The Concept of
Mind k itab n d a, d ilim iz v e k lt r m z d e y le c e
k k leen ikicilik (d u alism ) d n ce le rin e 'R esm (of-
ficial) reti' ad m v erir.

Z ih n in ik ic i (d u a list) k u ra m n n z e llik le ri n e
le rd ir? 'R e s m i re ti' b u n u n g ib i b ir e y e g r e h a
re k e t e d e r, tn s a n v a rl ik i fa rk l, a y rlm e y d e n
ib a re ttir: b e d e n v e ru h ya d a z ih in . B e d e n , z ih in
i in b ir t r ev sa h ib i y a d a h a v u z g ib i ya d a b e lk i
ru h sa l g e li im y a d a l m y o lu y la a ra n a b ile n b ir
k u rtu lu n e d e n iy le b ir m a h k m g ib i d a v ra n r.
Z ih in , d n y a h a k k n d a k i b ilg ile ri b irik tire n v e (b e
d e n se l d u y u m la r y o lu y la ) r e n m e k iin b e d e n i
k u lla n a n b e y in y o lu y la b e d e n e b a la n r. Z ih in d e ,
b u b l m d e n ce le ri ta s v ir e d ile n ta rz d a d n y a y
e tk ile m e y le , o n u n is te m le rin i i le tm e k iin bir a ra
o la ra k b e y n i k u lla n r. ste lik , z ih in (y a d a ru h )
b e y in i in d e y a da b e d e n in h e rh a n g i b ir b a k a k s
m n d a ; y e r k a p la m a z y a d a u z a y d a g e r e k te n h e r
h a n g i b ir y e r d e h i y e r k a p la m a z . (B e n b u ra d a f i
z ik se l b e d e n le y a k n , u z a m sa l b ira ra y a
to p a k la m a d a ru h y a da esiri (a e th e ric ) b e d e n e ili
k in b ir k a t re ta n k o ld u u n u id d ia e d e n ru h -
u la r v e b a z m is tik le rin 'g a y r re sm i' re tis in i s o
n u cu n u g z n n d e tu ta ra k h e sa b a k a ty o ru m )

B u ta n m la m a n n n em li b ir z e lli i z ih n in b ir
e y ; b elki d a h a o k z e llik le b ir t z o ld u u d u r. B ir
fiz ik tz (ce v h e r) d e ild ir, a m a t z n e s iri (a e t-
h e rica l), in c e c ik , e le g e m e z b ir t r d r, d -

164
ZHN ve RUH

( n celere v e r y a la ra a n la m n v e re n bu e y , h a n -
l.l m a d d e d z e n in d e n b a m s z v e z g rd r.
D e sca rte s'in ru h v e b e d e n k a v ra m la r, R .J.H irs t
ta ra fn d an a a d a k i g ib i z e tle n irle r;

zel kavramlar olduklar gibi grnrler: ilki, tzler ya


da varla ilikin iki farkl dzen vardr, zihinsel ve
madd. Zihin ya da zihinsel tzler, ne duyular tarafndan
alglanabilirler, ne de uzayda yer kaplarlar; zeki ve
amaca yneliktir ve onun zel nitelii dnmektir ya da
dala dorusu bilintir.2

R y le ise o n u y le a k la r;

insan bedeni bir makine olmasna ramen, onun a


lmalarnn bir ksm iindeki baka bir makine, ok zel
trden birey olan bu i ynetici - makine - tarafndan
idare edildii iin, tamamen dzenli bir makine deildir.
O, grnmez ve iitilmezdir ve onun arl ve hacmi
yoktur. Paralara dayanm olamaz ve onun bal ol
duu yasalar sradan mhendislerce bilinemezler.3

R y le b u i y n e tic iy e 'm a k in e d e k i h a y a le t' a d m


verir.

R u h u n t z se l o lm a y a n n ite li in in , iki s e b e p te n
d olay z o ru n lu o ld u u g r le c e k tir, ilk i, b iz ru h u
g re m e y iz y a d a h e rh a n g i d o ru d a n b ir y o lla fiz ik i
g r n n k e fe d e m e y iz , n e d e b e y in a m e liy a t
sra sn d a a a k a b iliriz , ik in c i o la ra k , m a d d e n in
d n y as, m a k ro s k o p ik d z e y d e (y a n i b ilin m e y e n
k u a n tu m e tk ile rin d e ) d e te rm in is tik v e m e k a n ik
olan fiz i in y a s a la rn a b o y u n e m e lid ir v e b u n e
d en le z g r ir a d e - ru h u n te m e l b ir n ite li i - ile b ir
b irin e u y m a z la r. ( u a s g e lin c e g r e c e im iz g ib i,
akl y r tm e y a n l a n la ly o r). F a k a t b u k a n tla r
b ize, s a d e c e ru h u n n e o lm a d n a n la trla r, o ld u u
eyi d e il. B iz, b ir ru h fik ri y a d a b ir e y o la ra k z ih
nin h i b ir y e rd e n o rta y a k a rtlm a d v e o n a a n

165
TANRI ve YEN FZK

la m s z k e lim e le r ili tirm e y le , s a d e c e g e r e k li in


s p riz v e y a n ltc iz le n im in in v e r ild i in d e n p h e
e d e riz . Z ih in m e k a n ik d e ild ir, b iz im iin b u s fa t
t rl t rl a n la m la r ta y o rm u c a s n a d e m e k ki o,
'm e k a n ik o lm a y a n 'd r. R y le'a g re , 'Z ih in le r a
l a n s a a tin p a r a la n d e ild irle r, o n la r ta m a m e n
a l m a y a n s a a tin p a r a la n d rla r .'4
Z o rlu k la r d a , k e sin o la ra k ru h u n y e rle tirild i i
y e ri a n la m a y a a l t m z z a m a n a k a d a r d e p o d a
y a ta rla r. E e r u z a y d a y o k s a , n e r e d e d ir? (Bu y z
d e n D e s c a rte s in b e y in d e k i k k k o z a la k s b e
z e n in ru h u n m e rk e z i o ld u u n a y a d a k sa c a b e y in
v e z ih in a ra s n d a k i a n la lm a s z o r fiz ik se l h a lk a y
h a z rla y a n y a p o ld u u n a in a n d n k a y d e tm e k il
g in o lu r.) Y e n i fiz ik d a h a y k s e k b o y u tla r v e
u z a y e rile rin in a n la lm a z k a v r a m !a n ile u y g u n
b ir y e r h a z rla y a b ilir m i?
te k i b a la n ts z ta b a k a la ra ili k in o la s b k ile
d rt-b o y u tlu ta b a k a (ya d a b e lk i d e b a lo n )n n b ir
t r o la ra k u z a y v e z a m a n h a k k n d a fiz ik ile rin
n a sl d n d n g rm t k . R u h , b u te k i e v
re n le rin b irin d e b u lu n a b ilir m iy d i? A lte rn a tif o la
ra k , u z a y z a m a n , b o y u tlu u z a y a iy ic e y e r
le tirile n b ir ta b a k a y a d a ik i b o y u tlu b ir y z e y
g ib i, d a h a y k s e k b o y u tlu b ir u z a y la s a rlm y a
d a y e rle tirilm i g ib i z ih in d e c a n la n d r la b ilir .
R u h , h e re y e ra m e n fiz ik s e l u z a y z a m a n m z a k a
p a l (g e o m e tr ik o la ra k k o n u u lu r s a ) o la n b u d a h a
y k s e k b o y u tlu u z a y a y e rle e b ilir m iy d i? Y in e d e ,
o n u n i in d e d e il m iy d i? B u , d a h a y k s e k b o y u tlu
g r n o k ta s n d a n , ru h , u z a y z a m a n n b ir p a r a s
o la n k e n d isi o lm a k s z n , u z a y z a m a n d a b ir b ir e y in
b e d e n in e g ire b ile ce k ti.
H a re k e tli ru h la rn g k le rd e d o la t n a in a n
m a k iste y e n k im s e le r iin , g a lib a ru h la rn b ir b i
re y in d n y a h a y a t e sn a sn d a y e rle ti i y e rin , c e n

166
ZHN ve RUH

n etle a y n y e r o lm a m a s n d a n d o la y , o k k a rm a k
bir sra la m a , z o ru n lu o la c a k t. E e r b y le fik irle r,
g e o m e trik sezgi k a d a r k o la y a b a rtlrla rs a , e lb e tte
ru hu n b ir y e ri o ld u u p h e li v a rs a y m n d a n d o
lay d r. R u h u n b ir y e r k a p la d n s y le m e k , sa n k i
u zay n v a ro ld u u a n la m n a g e lir, h e m b irin i d
zenli o la ra k a lg la rz h e m d e te k in i. B u d u ru m d a
insan, o z a m a n , h a cim , b i im , y n e lim v e ru h u n
h arek eti g ib i ta m a m e n b ir e y le re u y g u n o lm a y a n
b t n k a v ra m la rn , m a d d e d e n o k d n c e le rd e n
o lu tu u k o n u su n d a s o ru la r s o ra b ilir. A m a m o
d ern fiz ik y z n d e n , fik irle rin b irik im i y e te rin c e
in c elen e m ed i. 3 . b l m d e a k la n d g ibi b a z f i
z ik iler, im d i, ilk e l k a v ra m la rd a n o k , u z a y v e z a
m an t re tilm i o la ra k d n y o rla r. O n la r, u z a y
zam an n , K u a n tu m z ellik lerin i de so m u tla tra ca k
ulan a lt n ite le rd en (y e rle ri y a da m o m en tle ri o l
m ayan, a n ca k s o y u t v a rlk la rd a n ) k u ru ld u u n a in a
nyorlar. O z a m a n fiziksel ev ren (sim g esel b ir a n
lam da) d z e n li o larak , u zay zam an ad n
v erd i im iz e y in te sin c e g e n ile m i o la c a k t; b u sa
dece a lt n ite le rin b ir b l m , b ir t r b a la n tsz
p aralarn o k y a n u su n a 'b ak a y erd en ' k a n , u z a y
zam an in a e tm e k iin o rg a n iz e b ir tarzd a b ir a ra y a
g elm ilerd ir. B u o k y a n u s, ru h u n k ra ll o la b ile ce k
mi? E e r o la c a k sa , ru h b ir y e r tu tm a y a ca k tr, n k
.lt n ite le r b iry e re to p lan m o lm a y a ca k , g e n ile m e
ya d a y n le n im g ib i k a v ra m la r a n la m s z olacak tr.
( lerek ten , i e rid e , d ard a, a ra sn d a , b a la n tl v e
b a la n tsz g ib i b y le to p o lo jik k a v ra m la r b ile ta-
m lan am ay acak t. So ru n u a k b ra k y o ru m . D a h a
ileri p ro b le m le r, in sa n z a m a n so ru n u n a d n
d n d e b ird en o rtay a k a rla r. R u h u z a y d a d e
ild ir, am a z a m a n d a rrudr? H e rh a ld e , ce v a p e v e t-
lir. E e r ru h alg la rm z n k a y n a y sa , o z a m a n , b u ,
bizim z am an alg m z da ierm elid ir. B y le lik le p e k

167
TANRI ve YEN FZK

o k a n la lr, in san i, z ih in sel s re le r a k a z a m a n


b a la n tld rla r: S z g e lii p l n la m a , u m u t etm e , b e k
lem e, p im a n o lm a gibi.
Z a m a n sz b ir ru h la, m an tk sal z o rlu k la r d erin b ir
iz b ra k a ca k tr. E e r n ce -so n ra ilik is i ru h ta
ra fn d a n a ly o rsa , l m d e n s o n ra ru h u n v a
ro lu u n a n e m v e rm e m iz , o z a m a n , n e a n la m a ge
liy o r? B e d e n in d o u m u n d a n n c e ru h u n d u ru m u
k o n u su n d a n e b ilin iy o r? Bu k , n k te n in en d e r
bir d o k u n u u y la K ato lik A n sik lo p e d is i ta ra fn d a n
ele aln r:

Tanr'm sahip olduu herhangi bir bedeni olmayan bir


miktar ruhun insan embriyosuna alnymatya kadar ki
eilimi, zellikle sradan bir kurut tarafndan ho g
rlmez.... Ruh, Taun tarafndan zamanda yaratlr, mad
deye alanr.s

M esa j ap a k tr. R u h u n v a ro lm a d (d o u m d a n
n ce k i) z a m a n la r v a rd r. B y le k a v ra m la r, a k a
z a m a n a a n ru h fik riy le e liirle r.
A yn te m e l z a m a n sa ] ik ile m , l m s z l e ili
k in b t n ta r t m a la r a ra c l y la y r r. B ir ta
ra fta n , d n y a h a y a t so n a e r d ik te n s o n ra k i ili in
s re k lili i is te n e n b ir e y d ir, - s a d e c e d o n m u y a
da z a m a n s z v a ro lu iin d e il a m a , b ir t r e t
k in li e d e i in e a lr. Isa, z a m a n n s o n s u z g e i in in
a r m la r n ta y a n 'e b e d i h a y a tta n ' s z e tm i ti.
te y a n d a n , b y le k a v ra m la r g l b i im d e fi
z ik se l d n y a d a k i z a m a n a lg m z a b a la n rla r , fi
z ik se l v e ru h s a l k ra llk la rn ileri s r lm o la n a y
rl ile iy i u y u m sa la m a z . B iri z a m a n a g e r e k te n
b ir so n o la b ile c e i o la sl n b e s le r s e (15. b l m d e
ta rb a c a k o la n ) z o rlu k id d e tle n d irilir: n e o lu rsa
o lsu n e b e d i' o la n b ir e y o lm a y a b ilir.
o u in sa n a g r e , b u ra d a h a z rla n a n k a n tla r
v e te k ile rin zih in ya da ru h k a v ra m v e o n u n

168
ZHtN ve RUH

l m s z l n n olsa o lsa y a n l v e d a h a k t s
tu ta rsz o ld u u ileri s r lm t .
lk ic ilik 'e (d u a lism ) k ar e itli s e e n e k le r, fi
lo z o flar ta ra fn d a n ta rtlm tr. Z ih n in va
ro ld u u n d a n ta m a m en p h e e d e n m a te ry a liz m ,
a n b ir k o n u m d a d r. M a te ry a lis t, z ih in s e l d u ru m
ve i le m le rin n e m s iz o ld u u n a , a m a fiz ik se l
d u ru m v e i le m le rin n e m li o ld u u n a in a n r. P s i
k o lo ji a la n n d a m a te ry a liz m , d u y a n m a cev a p
v erm ed e b t n in s a n la n n ta m a m e n m e k a n ik ta rz
da d a v ra n d n s y le y e n , d a v ra n lk (b e-
la v io rism ) o la ra k b ilin e n re ti o lu r. F iz ik d n
yann v a ro lm a d n ; h e r e y in a lg o ld u u n u n e
-ren id e a liz m felsefesi d e b a k a b ir a r k o
n u m d ad r.*

B a n a y le g r n y o r ki, ik in c i te o ri, s o y u t b ir
k a v ra m n , b ir n e sn e n in d e il, g e r e k te n o ld u u
eyi a k la m a k iin b ir t z (z ih in ) a ra m a tu z a n a
d er. N e s n e le re n a z a ra n , s o y u t k a v ra m la ra in
d irg e m e k i in d a y a n lm a z is te in , flo jis to n , sn n
ak te o risi, k s a a n e s ir (a e th e r) v e h a y a t g c
j.;ibi g z d e n d m k a v ra m la r ta r a fn d a n can -
l.n d rld b ilim v e fe ls e fe ta rih b o y u n c a ak a
o rta d ad r. B t n bu d u ru m la rd a b ir le ik fe
n o m en leri, e n e rji y a d a a la n la r g ib i s o y u t e y le re
g re a k la m a ih tiy a c d u y a rla r.

B ir k a v ra m n g e r e k , d a h a o k s o y u t o ld u u o l
g usu , n a sl o ls a , g e r e k d v e h a y a l o ld u u n u
g sterm ez . B ir k iin in m illiy e ti ta r tla m a z y a d a l
le m e z , b e d e n le ri i in d e b ir y e r d e ig a l e tm e z v e
ncak k e n d ile rin i v a ta n s z b u lm a la rn a y e te c e k
k a d a r ta lih s iz b iris i o la ra k , y a p la rn n a n la m l v e
n em li b ir p a ra s o ld u u n u d a h a iy i b ilirle r.
Y arar, o rg a n iz a s y o n , e n tro p i, e n fo rm a s y o n g ibi
k a v ra m la r k o n u a n la m n d a n e s n e le ri i e r m e z le r,

169
TANRI ve YEN FZK

a m a k o n u la r a ra sn d a k i ilik ile ri v e o n la rn k o
u lla rn i e rirle r.
ik ic ili in (d u a lis m ) te m el y a n l , p a ra n n iki
y z g ib i, a z o k b e n z e r b i im d e b e d e n v e ru h u
e le a lm a s d r, o y s a o n la r ta m a m e n fa rk l k a
te g o rile rin y e s id irle r. R y le , b y le y a n l b ir k a
te g o riy i z ih in v e o n u n b e d e n le ilik isin i il
g ile n d ire n p a ra d o k s , a k n lk v e k a rk l n
t m n d e n s o ru m lu tu tar:

Mantkl bir dnce tamuda zihinlerin varolduunu sy


lemekle ve baka bir mantkl dnce tarznda bedenlerin
varolduunu sylemek, birbirine tamamen uygundur, fakat
bt ifadeler varoluun, ikifirkl tinia gstmezlari

'T alar v ard r' ve ' aram b alar vard r' c m leleri
d o ru d u r, fa k a t talar v e a ra m b a la n b irb iriy le y a n -
y a n a k o y m ak v e o n larn karlkl ilik ilerini ta r
tm ak a n lam sz olacaktr. Y a d a R y lem b e n
zetm elerin d en birin i k u llan rsak , A v a m K am aras v e
n g iliz A n ayasas arasn d a h erhan g i b ir karlkl k o
n u m an n o lu p o lm ad n tartm ak k ad ar sa m a
olacakt. Bu k u ru lu lar farkl k av ram sal d z e y le re
aittirler.

R y le , b y le lik le so n y lla rn b t n c ta r
tm a sn n b y k b ir k sm n n c e d e n ta h m in e d i
y o r. n ce k i b l m d e g rd m z g ib i z ih in v e
b e d e n a ra s n d a k i ilik i, k a rn c a la rla k a rn c a k o
lo n isi a ra sn d a y a d a a lfa b e n in h a rfle ri ile ro m a n n
p l n a ra s n d a k i ili k iy e b e n z e r. Z ih in ile b e d e n ,
b ir ik ili in ik i b irle e n i d e ild irle r, a m a ta
n m la m a y a ilik in h iy e ra rid e k i fa rk l d
z e y le rd e n , ta m a m e n fa rk l ik i k a v ra m k a rlr. B iz ,
b irk e z d a h a in d irg e m e c ili e k a r b t n c l
d e ste k liy o ru z .

170
ZHN ve RUH

ik icili in e sk i p ro b le m le rin in o u , sra d t z


ler y a d a b ir le m e g ire n m a d d e le r o lm a k s z n , ayru
d ere ce d e o n la r d e s te k le y e n d k d z e y li, y a p la r
kadar g e r e k o la b ile n , y k s e k d z e y li s o y u t k a v -
.m la r b irk e re fark e d ilin c e k a y b o lu p g id e rle r.
I la y a t g c n n m a d d e n in ca n la n m a s i in g e
reksiz o lm a s g ib i, b ir ru h tz d e m a d d e n in b i
linli o lm as iin g e re k siz d ir:

Dnyamz ne esrarengiz ve hayalet gibi eylerle, ne ile fi


ziin yap talarndan yaplan eylerle doldurulmutur.
Di'ncelere inanyor musunuz? Sa tramz nasldr?
Byle eyler var mdr? Onlar nedir? Fizikinin dilinde bir
delik - bir egzotik karadelik deil, ama bir para peynirdeki
kk bir delik, nedir, mesel? Fiziksel birey var mdr?
Bir senfoni nedir? 'Parlayan bayrak gibi yldz' uzay ve za
manda nerede varolur? Yoksa Kongre ktphanesindeki
baz ktlar zerinde iz brakan mrekkepten baka bir ey
midir? Kd yok edin mar yine de varolmaya devam ede
cektir. Latince hl yayor, ama canit bir dilden daha uzun
sreden bei deil. Fransz maara halk (cavepeople) hibir
zaman daha uzun sreden bei vavlmad. Bri oyunu yz
yldan dalla az yaldr. Bir nesnenin tr nedir? O hay
van, bitki ya da mineral deildir.
Bu eyler ktlesi olan fiziksel nesneler ya da kimyasal bir
kompozisyon deildir, ama sadece lerbiri - deimez ve
uzay zamanda yer kaplamayan Pi says gibi nesneler soyut
nesneler de deildirler. Byle eylerin doum yerleri ve ta
rihleri vardr. Onlar deiebilirler ve bu gibi eyler, onlarn
bana gelebilir. Aa yukar hareket edebilirler ou bir tr
hastalk ya da salgn yoluyla yaylabilir. Biz, bilimin bize
her eyi rettiini, herhangi biri uzay ve zamanda aa
ykan hareket eden paracklarn bir koeksiyonu gibi s
rekli zdeletirilebilir olmay be isteyebildiim ne siit
memeliyiz. Bir ksm insanlar, sizin - hareket eden bir
atomlar kihnesi -fiziksel organizma, zel bir canldan baka
bir ey olmadnz ne srmek iin, tamamen ortak bir du
yurum (ya da olduka iyi bilimsel dnmenin) va
rolduunu dnebilirler, ama gerekte bu fikir bimsel
hayal gcnn eksikliini sergiler, inat ok bbnitii
deil, insan, herhangi zel bir canl varl aan bir zellie
sahip olan benliklere inanmak iin hayaletlere inanmak zo
runda deildir.7

171
TANRI ve YEN FZK

B ey in , g r lt d e n u z a k , a y rn tl p l n d a n h a
b e r s iz , m ily a rla rc a s in ir h c re s in d e n o lu u r, (b ir
n ce k i b l m d e tartla n k o lo n id e k i k ain n calar
g ib i) B u e le k tro k im y a s a l d o n a n m n fiz ik se l v e m e
k a n ik d n y a s d r. te yandan, b iz im d
n c e le rim iz , h isle rim iz , h e y e c a n la rm z v e ira
d e m iz v s, v a rd r. B u y k s e k d z e y , b t n c ,
zihinsel dnya, a y n d e re c e d e b e y in h c re le rin d e n
h a b e r s iz d ir ; B iz s in ir h c re le r im iz d e n g e le n h e r
h a n g i b ir y a rd m d a n h a b e r s iz k e n , m u tlu o la ra k
d n e b iliy o ru z . F ak at, m a n tk ta ra fn d a n id a re
e d ile n d a h a d k d z e y d e k i g e r e k , d u y u s a l v e
m a n tk d o la b ile n , d ah a st z ih in s e l d z e y d e k i
g e r e e a y k r o la m a z . H o fts ta d te r, b u s in irs e l-
z ih in se l b t n le y ic ili in c a n l b ir ta s v irin i v e r
m iti:

Bir izburger ya da bir ananas burger smarlayp ts-


marlammaya zihninizi zorlayan skntl bir zartannz
olduunu varsayn. Bu, sinirlerinizi de bozduu, 'ate
leyip atelememeye karar verme zorluu dourduu' an
lamna m geliyor? Pekl deil. Sizin hamburger kar
maas (ak dzenli yollarla binlerce sinir hcresini
ateleyen etkiye btnyle bal olan bir yksek dzey
durumudur.*

B ir b e n z e tm e k u lla n rsa k , y a z lm b ir ro m a n ,
b t n y le ifa d e v e d ilin k esin m a n tk k u ra lla rn a
d a h a o k u y d u ru la n d ilb ilg is e l y a p la rn b ir d i
z is in d e n ib a re t o la ca k tr. H e n z b u , g lm e k te n v e
se v m e k te n y a d a b t n y le k u ra ld b ir ta rz d a
d a v ra n m a k , ro m a n d a k i k a ra k te rle ri e n g e lle m e z .
K ita p , s a m a o la b ile n k a h m a n tk ilk e le rle , m a n
tk k e lim e k u ru lu la rn d a n y a p lr . n k id d ia
e tm e k , k e n d i h ik y e s in i ta m a m la y a z o rla r. Bu ta
n m la m a n n ik i ay r d z e y in i k a r trm a k tr. M a c
K a y d a z ih in s e l e tk in li e l r s in irs e l etk in lik ta r
tld z a m a n , d z e y d z e n s iz li in d e n sa-

172
ZHN ve RUH

tn m a n n n e m i z e rin d e d u r m u tu 1. 'B ir v e ayru


liru m u n iki v e y a d a h a o k a k la m a g e re k tird i i
ik ri, k e n d i m a n tk d z e y in d e h e r b iri tamamen
/ur v e s o y u t g r n y o r. F a k a t, g rm o ld u u m u z
gibi, eitli say sal rn ek lerle d e tanm lan ab ilir. A y
dnlatlm reklam a ilikin karlatrm asn tartm a
g steriyor ki, o, elektrik d ev re te o ris i a n la m n d a b -
I n y le a n la la b ilir. M a c K a y ticari m e sa j a n
lam nd a o n u n b t n le y ic i b ir ta n m la m a y a sah ip
o ld u u n a i a r e t etti: 'U y g u n o la ra k d is ip lin e e d il
dii z a m a n , b u (iki ta n m la m a ) ra k ip d e ild irle r
\ma h e rb iri o n u n la h e s a p la m o lan b ir y n n
h ab er v e rd i i a n la m n d a , ta m a m la y c d r, fa k a t
te k i a n la m d a s z b ile e d ilm e z .'
B y le lik le , z ih n e g e ld i in ce :

Teillard de Chardin gibi yazarlar tarafndan halka mal


edilen, insanlar bimliyse atomlarda da bilincin baz iz
leri olmaldr, kans, akla uygun bir dayanak olmakszn
tamdr.... Bilin, fiziksel -paracklarn davran ko
nusundaki bir kantn son retimi olarak tammak g
cnde olduunu beklediimiz birey deildir..... 9

o k m o d e m b ir s y le m d e , z ih in 'b t n c 'd r.
B u n la rn h i b ir i, y a p a y z ih in le re , d n e n m a
k in elere v s. ili k in o la s l d a rd a b ra k m a z . A k l
sah ib i ev h a y v a n la rn k o la y lk la k ab u l e d e n p e k
ok in s a n n , a k ll b ir b ilg is a y a r d n c e s i k a r
sn d a rp e rm e le ri g a rip tir. B e lk i b irg n b il
g isa y a rla rn k e n d im iz d e n d a h a b y k z ih in se l
g c n z e k s n a sa h ip o la b ile c e i te h lik e s in e k a r,
b e n m e rk e z c i b ir te p k im e v a rd r. Y a d a b e lk i o k
d a h a k a r k tr.
Z ih in v e b e d e n in ik i d z e y li (y a d a o k d
z e y li) ta n m , ik ic ili e (iki a y n t z o la ra k z ih in v e
b e d e n in ) v e y a m a te ry a liz m e (z ih in v a r o la m a z )
ilik in e s k i b ir fik ir z e rin e b y k b ir ile rle m e d ir.

173
TANRI ve YEN FZK

B ilise l (c o g n itiv e ) b ilim le r, y a p a y z ek , b ilg is a y a r


b ilim le r i, d ilb ilim , s ib e rn e tik v e p sik o lo ji, o la ra k b i
lin en e y le rin o rta y a k ile s ra tle z e m in k a
z a n a n b ir fe ls e fe v a rd r. S o ru tu rm a n n b t n bu
a la n la r, m a k in e m i y o k sa in s a n m , g ib i b e n z e r ya
d a b a k a b ir ta rz d a b ilg i s re le rin e ili k in s is
te m le rle ilik ilid irle r. B ilg is a y a r la rla ilg ili d il v e
k a v ra m la rn g e li im i, y a z lm v e d o n a n m a ra
sn d a k i a y rm g ib i, d n ce v e b ilin c in d o a s z e
rin e y e n i u fu k la r a m t. Z ih in k o n u s u n d a o k n
c e le ri b ile , a k o la ra k b ilim a d a m la rn a d n m e k
i in g v e rm i ti.
Bu b ilim s e l fik irle r, i le v s e lc ilik (fu n c tio n a lis m )
a d v e r ile n , y u k a rd a k i h a z r fik irle re sk sk y a
b a la n a n , y e n i b ir zih in fe ls e fe s in in o rta y a k ile
b irle tirilm i ti. I le v s e lc ile r z ih n in h e r b ir p a r
a s n n , d o n a n m b e y n in y a p ld m ad d e v ey a
o n u n i g rd fiziksel s re le r - o lm ad n , am a
y azlm n - m ad d en in veya 'p rogram n' organizasyonu
old u u nu bilirler. O nlar, b e y n in bir m a k in e ol
d u u n d an v e sinirlerin b t n y le elek trik sel n e
d enlerle atelen d iin d en p h e etm ezler - fiziksel s
relerin zih in sel ned enleri y ok tu r. A ncak, o n la r yine
d e zihinse] d u ru m lar arasn d aki ned en sel ilikilere
bavu ruyorlar; kabaca sylersek, d o n an m d zeyind e,
n ed en sel h alkalarn d aim a ilerletild ii g ere in e ra
m en y in e de, d n celer d n celere sebep oluyorlar.

Y a zlm v e d o n a n m d z e y lerin d ek i n ed en sel


b a la n tlar arasn d a u y u m su z lu k olm ad g ere i
o u b ilg isay ar p ro g ram cs ta ra fn d a n o lm u gibi
kabul ed iliyor, ilk n efeste d iy ecek le r ki: 'B ilg isay ar
basit b ir d e v re parasd r v e o n u n y a p ab ild i i ey
elek trik y asalar tarafnd an b elirlen ir. O n u n k ts,
n ced en b elirlen m i yolunu izley en o to m o tik b ir d i
zid ir.1 O zam an , o n la r b ilg isay arn z d eitlik ler,

174
ZHN ve RUH

vapb karlatrm alar, v erd i i k a ra rla r v e en


form asyon s relerin e d ayan an so n u lara v a rm a ,
vari k esin fik irler y r tm e k o n u su n d a k on u acak lar,
yley se d o n an m zerin d e y a z lm n n asl i g r
d n z m e y e b ile alm a k sz n n ed en sel ta
nm lam an n - d o n a n m v e y a z lm n - iki farkl d
zeyiyle b irlik te y a a m a k m m k n d r. Z ih n in , b ed e n
zerine n asl etki ettiin e d air esk i b ilm e ce n in h em en
hem en kav ram sal d zeylerin b ir k ark l old u u
g rl yor. Bir b ilg isay ar p ro g ra m n n d ev relerin in
eitlii n asl zd n ' asla so rm a y z . N e d e b e
densel u yarm lar y a p m a k iin d n ce le rin sinirleri
nasl te ti d ed iin i so rm ak isteriz.
le v selcilik (fu n ction alism ) d in iin n e d iy or?
Bu o n u n , ift azl kl g ib i b irey o ld u u g
rnyor. t e y a n d a n , ilev selcilik z ih n in tek bana
insani o ld u u n d an p h elen ir v e a y n z a m an d a ilke
olarak, m ak in elerin d e d n p h issed eb ilece in i
ne s rer. n san a b ir ru h b ah ed e n T a n n y a ilikin g e
leneksel k av ram la bu b ak asn u z la trm a k zo r
dur. te y an d an , insan b ed e n in in k u atm asn d an
zihnin k u rtarlm asn a kad ar, l m s z l k so ru n u n u
akta brakr:

Zihnin yazlm betimlemesi, mantk olarak sinirlere


gerek duymaz...... o bedensiz zihinlerin varoluuna izin
verir...... levselcilik, olaslk dnda kural koymaz, oysa
pek az mekanik ve gksel (ethereal) sistemlerin sahip ol
duu zihinsel durumlar ve srelere dair olabilir.10
lev selcilik , ru h h akk n d ak i g elen ek sel so r
g u larn o u n u b ir v u ru ta zer. R u h u n y a p lm ol-
luu e y n ed ir? Bu so ru , a ra m b a n n y a p ld ey
ya d a v atan d al n m a d d esin in n e o ld u u so ru su
kadar an lam szd r. R u h , b t n c b ir k av ram d r. O ,
hibir z am an m ad d ed en y ap lm a m tr.
R u h n ered e y er alr? H i b ir y erd e. V arlk o la ra k
h h ak k n d a k on u m ak b ir y e rd e B ee th o v en 'in b e

175
TANRI ve YEN FZK

inci sen fo n isin i v e y a y ed i say sn b ir y ere y e r


letirm eye alm ak kad ar y a n ltr. B y le k av ram lar
h ib ir z a m a n u zayd a deild irler.
Z am an v e ru h k on u su n d a k i p ro b lem ler n elerd ir?
V aro lu u n za m a n d a o lm asn n , am a u zay d a ol
m a m asn n h erh an g i b ir an lam v a r m ?
B u rad a tartlan konu o k inced ir. Biz, sk sk b ir
y e rd e d u rm a y a an lam l olarak zo rla n m a y a n eylerin
zam an a b a ll n a iaret ed e n d e ie n m o d a la r y a
da isizliin artm as k on u su n d a k o n u u ru z.
B iz, b u n d a n d o lay , bu in d irg em eci tu zana d
m ek old u u iin, zih n in , b ey n in h c re etkin liin d en
b ak a b irey o lm ad in an cn red d etm eyi se
ebiliriz. H e re y e ra m en , zih n in v a ro lu u n u n , b u et
kinlik tarafn d an d estek len d ii g r l y or, y ley se
so ru n b e d e n siz zihinlerin n a sl v aro ld u u k o
n u su n d an d oar. B ir ro m an n k elim elerd en y a
pld n a m a, h ik y en in , rn e in , bilg isay ard a d ijital
o larak y a d a d elikli kartlar z erin e k ayd ed ilen v ey a
m an y etik teybe sesli olarak ay n ek ild e d e
p olan ab ilecei ky aslam asn a tek rar b a v u ru rsa k .
B ak a b ir m e k an izm a v ey a siste m e n a k led ilm ey le,
b ey n in l m n d e n sonra zihin y a y a b ilir m i? A k
a, bu ilke o la rak m m k n olabilir.
ou in san bu y zd en b t n k iilik lerin in ( l m
d en so n ra) s r p g id ece in i u zu n u zadya d
n m ezler; yaratlm zn (varl m zn ) b y k b ir
k sm b ed e n sel arzu lar v e y ete n ek le rim iz e b a
lanrlar. C in sellik rnein, b ir b ed e n in v e y a d o
u rm a iste in in y ok lu u n d a, g l n olacaktr. o u
da k iiliklerin in o lu m su z g r n lerin in - hrs, k s
kanlk, n e fre t v e tekilerin - s rek li y aam as iin
can atacaklard . Z ih n in d ev am ll n n z , o k a k
olarak, b e d e n se l birleim leri v e ta tsz zellik lerin d en
soy u lm ak zo ru n d a olacakt. F ak at, o z a m an h an gisi
ayrlm olacakt? K iisel zd elik benlik ne d e
m ektir?
176
BENLK
BENLK

'Her benlik kutsal bir yaratltr. '


Sr John Eccles

Hayattaki pimanlm, benim herhangi biri ol-


namamdr.'
Woody Ailen

Biz n e y iz ? H e rb irim iz , k iisel zd eli in g l a n j


lam nda, b ilin cim iz in iin d e d erin e g m lm z d r.
B y d m z v e g eliti im iz g ib i, g r lerim iz v e
be en ilerim iz d e iir, d n y a y a ilik in b a k a m z
yer d e itirir, y e n i h e y e ca n la r su y z n e k ar. B u n a
ram en, ta m a m en a y n kii o ld u u m u z d a n asla
phe etm ey iz. Biz, b u d e ie n d en e y im le re sah ib iz.
I deneyim ler bizim o lu r. F a k a t d en e y im le re sa h ip o la n
biz n ed ir? B u , b e n li in u z u n s red ir a y ak ta k alan
sim d ir.
teki in sa n la rd a n s z ed ild i i za m a n , biz, g e
nellikle o n la n b e d e n le riy le v e k iilik lerin in d a h a
kk m e rte b esiy le z d eletiririz , a m a k en d im iz i ta
m am en farkl g r r z. B irisi 'b e d en im e1 ia ret ettii
zam an, o, 'b e n im ev im 'd e o ld u u g ib i, b ir m lk an
lam nd ad r, fak at, a k la g eld i i z a m a n , b u b ir mal sa
hibinin sah ip o ld u u gibi, b y le b ir m lk d e ild ir.
Z ilinim , tan r b ir m al d e ild ir: Benimdir.

179
TANRI ve YEN FZK

Z ih in , o zam an , d n celerin od a y a d a m er
kezi, d u y g u larn v e d en e y im le rin sahibi o la ra k kabul
ed ilir . D n celerim v e d u y g u la rm bana a ittir; se-
n in k ilerse san a aittir. sk o filozo f T h o m as R eid 'in
d ey iiyle:

Ne olursa olsun, bu benlik dnen ve danan, problem


zen, eylem yapan ve tzdrup eken birey olabilir. Ben, d
tz deilim, eylem deilim, duygu deilim; dnen ve
eylem yapan, izdirap eken bir eyim.1

B en li in , ru h y a d a an la lm a s zo r z ih in sel t zle
z d e le tirm e n in te o lo g la r iin o k d ah a d o a l o l
m as n e d e n d ir? B u n d a n b a k a , ru h u zay d a y e-
ra lm ad gibi, 'p aralara a y rla m a z ' v ey a etra fa sa-
lam az. B y lece, b e n li in b t n l sa la n r.
B l n e m e z v e s o y u t o la ra k a lg la n a n b e n li in o k
tem el n ite lik le rin d e n b iri o ld u u iin , b en b i r b i
rey im v e b e n , s e n d e n ta m am en fa rk ly m .
Z ih in (ya d a ru h ) k a v ra m , n ce k i b l m d e g r
d m z g ib i, h e r e y e ra m e n ad k m a sn a
ay r b ir e y d ir v e p a ra d o k s i ereb ilir. 'B en n ey im ? '
so ru su n u n k o la y b ir ce v ab y o k tu r. R y le'n i a re t e t
tii g ib i, 'biz, z a m irle rim iz ta ra fn d a n ad k o n u la n
v a rlk la r iin e tra f a ra trm a y a b a la d m z d a n iti
b a re n , s e b e p s iz k a n d rm a ca b a la r.2
Y in e d e, l m s z l k d n ce sin e ilik in b ir
a n la m k a rm a k iin h i b ir e y y o k sa , so ru n c e
v a p la n m o lm a ld r. E e r b e n lm e d en k a
la ca k sam , b e n im lm e d e n k a la ca m um a
b ile c e im ey , y a k la k o la ra k n e d ir?
D av id H u m e a g re . B en lik d e n e y im le rin b ir k o l-
le k siy o n u n d a n b a k a b ir e y d e ild ir:

ok samimi olarak, kendim dediim eye dahil olduum


zaman ben scak ya da soua, k ya da glge, ak ya da
nefret ac ya da lezzet 'e dair zel bir algya ya da baka

180
BENLK

bir eye daima rastlann. Ben bir algt olmakszn her


hangi bir zamanda kendimi asla yakahytzmam ve asla al
gdan baka bireyi gzlemleyemem.1

y le y s e b u fe lse fe y le u y u m i in d e , t e n
ti'y im ?1 s o ru s u n u n ce v a b b a s ittir, t e n d-
iin ce lerim v e d e n e y im le rim im '. Y in e d e b u k o
nuda b ir e n d i e h issi v a rd r. D n c e le r dnr
o lm a k sz n v a ro la b ilir m i? Ve b e n im d
n ce le rim d e n sen in d n c e le rin i a y r a n ey
odir? G e r e k te n , 'b e n im ' d n c e le rim le a n la m
k azanan e y n e d ir? H u m e d a h a so n ra ilk d e
e rle n d irm e sin e ilik in y a z y a z m t: 'Kiisel z
delikle ilik i k u ran p a r a n n titiz b ir in c e le m e si
zerin e': K e n d im i b ir la b ire n t i in d e k u a tlm b u
lurum .
B en lik k a v ra m n n k a rk o ld u u , o n u b
t n y le y o r u m la y a m a s a la r b ile ve bu de
n ey im lerin b e n li in n ite li in i d z e n le m e i in u zu n
bir y ola g ird i i bu y z d e n k a b u l e d ilm e k z o
ru n d ad r. B e n li in b a z g r n le r in in , k iisel
k im li in s n rn d a y a tt g r n y o r. rn e in , b iz
d u y g u la rn n e re sin d e (m e c a z i o la ra k ) y e r a l
yoruz? S iz in (b ir b e d e n in iz o ld u u g ib i) h e
y eca n la rn z var m , ya d a h e y e c a n la r n z sizin b
t n n z n b ir p a ra s rrudr? H e y e c a n la rn , k a n n
k im y asal k a r m gibi fiz ik s e l e tk ile r ta r a fn d a n
g l o la ra k e tk ile n d ik le ri iyi b ilin ir. H o rm o n d e n
g esiz li i e itli d u y g u sa l d z e n s iz lik le r y a p a b ilir.
lalar d u y g u sa l d u ru m b o z u k lu k la r (a lk o le ili
kin h e rh a n g i b ir tiry a k in in b ild i i g ib i) v e b ir z i
h in sel d u ru m d e i ik li i y a p a b ilir v e y a o n u z a
y fla ta b ilirler. O ld u k a z o r b ir b i im d e , b e y in
ce rra h isi, k iili in b y k l d e d z e ltilm esin i
sa lay ab ilir. B t n b u n la r da k iili in o u ren kli
y anlaryla ru h u g iy d irm e y e , bizi is te m e d e n z o rla r.

181
TANRI ve YEN FZK

te y a n d a n , e e r btn d u y g u la r o rta d a n k a l
d rlm sa , k alan n ed ir? H ristiy a n la r, rn e in , o lu m
s u z d u y g u la rd a n k u rtu lm a y k ab u l ed e b iliy o rla r,
fa k a t sa y g v e a k gibi d u y g u la n u n u tm a m a k iin
ru h u is tey ecek le rd i. A h l k o la ra k sk n t, d in lik,
g l n l k an la m n d a k i y a n s z d u y g u la rn , ta h
m in e n so ru tu ru lm a s g erek ir.
D a h a b y k b ir iliki, h a fz a so ru n u v e z a m a n
a lg m z n b t n o rta y a k n a d a ird ir. K e n d im iz e
ilik in k av ra y m z , g e m i d e n e y im le rim iz e ilik in
h a fz a m z d a n k ay n ak lan r. B u h a fz a n n y o k
lu u n d a b en li in , n e o lu rsa o ls u n h erh a n g i b ir an
lam ak ln d a tu tab ilecei h i te a k d e ild ir. H afza
k a y b n d a n zd rap e k e n b ir k iin in , h l 'ben
k im im ?' so ru su n a a ra b ile c e in e itira z ed ileb ilir,
a m a k im 'le ilik ili o la n b ir B e n in v a r o ld u u n a d air
b ir an lk b ir p h ey i b ile u y g u n b u lm a y a b ilir, Y in e
d e, b ir k a y p h afzah b ile b t n y le h a fz a sn y i
tirm i d e ild ir. rn e in , fin c a n la r, so sla r, o to b sle r,
y a ta k la r g ib i g n d e lik n e sn e le ri k u lla n m a y b ilm e d e
o n u n b ir zo rlu u y o k tu r. B u n d a n b a k a , o n u n k sa
s reli h a fz a s d e im e d en k a lr: e e r b a h e d e y
r m ey e k a ra r v e rirse , b irk a d a k ik a so n ra , o ra d a n e
y a p t n a arm a y a ca k tr.
E e r b ir k ii b irk a s a n iy e i in b ile d e
n e y im le rin i h a trla m a y e te n e in i k a y b e tm i s e , o
z a m a n , o n u n b e n z e rlik d u y u s u b t n y le a y rlp
d a la ca k tr. O , h i b ir z a m a n tu ta rl o la ra k d a v
ra n m a y y a d a e y le m y a p m a y b e c e re m e y e c e k tir.
B e d e n s e l h a re k e tle ri h e rh a n g i b ir b ilin li r n -
t s n d e d z e n le n e m e y e c e k tir. A lg la rn n a n
la m m k a rm a d a b t n y le y e te n e k s iz o la c a k b v e
e tra fn d a k i d n y a y a ilik in d e n e y im le rin i d
z e n le m e y i b ile b a la y a m a y a c a k . A lg la d d n
y a d a n fark l o la ra k , kendine ili k in b t n l k k a v
ra m k a r m a k a n k o la c a k t v e h i b ir s re k lilik

182
BENLK

k a v ra m z e llik le b ire y se l s re k lilik s r-


d r le m e y e c e k ti.
B y le lik le , b iz im k i is e l z d e li in a n la m n
k a v ra m a m z v e g n d e n g n e a y n b ire y o la ra k
k en d im iz i ta n m a m z , g e n e llik le h a fz a y o lu y la d r.
Hayata, b a ta n so n u n a k a d a r b ir b e d e n d e y a a rz ,
fa k a t b e d e n n e m li d e i m e le re m a ru z k a la b ilir.
O n u n a to m la rn a m e ta b o liz m a y a a it e tk in li in b ir
so n u cu o la ra k siste m li b ir b i im d e y e r v e r ilir ; o g e
liir, o lg u n la r, y a a r v e k a n lm a z o la ra k l r.
K i ilik le rim iz d e, b y k d e i m e le re m ru z k a
lrlar. B u b i im d e i tirm e y o lu y la s rs e b ile , b ir
tek v e a y n kii o ld u u m u z a in a n rz . B iz h a
y a tm z n ilk a a m a la rn n h a tra la rn a sa h ip o l
m a sa y d k , b ed e n sel s re k lili i k o ru m a a n la m n d a ,
ayru k ii' k a v ra m , h e rh a n g i b i r a n la m a n a s l sa h ip
olacakta?
B ir a d a m n , y e n id e n b e d e n le n m i N a p o le o n o l
d u u n u id d ia e tti in i v a rs a y n . E e r o N e p o le o n 'a
b e n z e m iy o r id iy se , id d ia sn y a rg la y a c a n z tek
l t h a fz a y a ilik in o la c a k tr. N a p o le o n 'u n en
se v d i i re n k h a n g isiy d i? O , VVaterloo s a v a n d a n
n c e ne h is s e tm i ti. d d ia y cid d i o la ra k d ik k a te a l
m a d a n n c e , N a p o le o n k o n u s u n d a k i b a z a p a k
(ve te rcih e n in c e le n m e s i m m k n ) b ilg ile rle , o n u n
ilik ili o ld u u n u u m a ca k tn z . B u y z d e n a d a m n
b irin in n c e k i h a y a tn a ili k in b t n h a fz a sn
k a y b e tti in i id d ia e tti in i v a r s a y n , s a d e c e N a
p o le o n olduunu h a trly o r, b u n a n e a n la m v e
re ce k tin iz ? 'B e n N a p o le o n 'd u m d e m e k , o n u n i in
n e a n la m ta y a ca k t?
O , b e lk i k a r s n d a olacakta a m a , b e d e n im v e
h a fz a m v e g e r e k te n b t n k i ili im h e n n e d e
m e k tir', im d i b u Jo h n Srr th'e ilik in o lm a s n a
ra m en , Jo h n S m ith 'in ru h u m e rh u m N a p o le o n
B o n a p a rte 'd a n b a k a b ir k im s e d e ild ir. B en N a -

183
TANRI ve YEN FZK

p o le o n id im . im d i Jo h n S m ith 'im v e o , b e n im le
ay n e y d ir. S a d e c e b e n im n ite lik le rim d e iti.
F a k a t b u , u zu n e e k o y u n u d e il m i? B u n u n y e rin e
o n la rn k iilik le ri y a d a h a fz a la rn d a n b a k a , te k i
n ite lik le ri n e d e n iy le b ir k i in in z ih n in i z
d e le tirm e k n e iin d ir? B ir n a k le d ile b ilir n i
te le n d irici is m in , b a k a t rl b t n n ite lik le rd e n
y o k s u n o la n ru h u m istik te scil m a rk a s s e r
g ile m e d e n k u rta ra n , b a k a b ir t r n n v a r o l
d u u n u n e s rm e k , b t n y le a n la m s z b ir ta h
m in d ir. B iz , o n u n v a ro ld u u n d a n p h e e d e n
b irin e , n e s y le riz ? B u ta rz d a - b itk ile r, b u lu tla r,
ta la r v e u a k la r - h e r e y i in ru h la r icad e d e c e k
m iy d ik ? Bu s ra d a n b ir d iz e l lo k o m o tif g ibi g
r n r, am a g e r e k te , S te v e n s o n 'n o rijin a l
R o k e t'in in ru h u n u , z n ta d n b iri iln e t
m eli! T a s a rm fa rk ld r, m a lz e m e le r fa rk ld r, b a
a rs R o k e t'e b e n z e rli in in o lm a m a s n a d a y a n r,
fa k a t g e r e k te b t n y le y e n i y a p s , g r n v e
ta s a rm y la a y n lo k o m o tiftir. B y le b ir b o id
d ia n n fa y d a s n e d ir?
R u h g n e o k ak la u y g u n b ir rn e k v e rm e k
iin, y a k n b ir a rk ad an fiz ik o la ra k b t n y le
s o n ra d a n a n la y a m a y a ca k a d a r k ap sam l b ir
b y k a m e liy a t g eird i in i v a rsa y n . O n u n ay n kii
o ld u u n u n asl b ilecek tin iz ? E e r o n u n h a y a tn n
ilk d n e m le ri ile siz in ilik in iz v a rsa , k k o la y la r
v e k iisel k o n u m a la r v e g e n e llik le o n u n n cek i h a l
leri ile u y u m g sterm esi siz e h a trla tt, o n u n g e r
e k te a y n kii o ld u u n a k a ra r v e rm e y e y n e ld in iz .
B u , o n u n iin p ekl d o ru d u r. H i k im se o n u ta-
ru yam ayacakt. A m a, e er ce rra h , a rk a d a n z n h a
fzasnn b y k bir k sm n d a d e itird iy se , y a da
b elk i d e b o zd u y sa o n u n , k im li in e ilik in y a rg n z
d ah a az g v e n ilir olacakt. E e r o n u n h i b ir za m a n
hafzas y o k id iyse, sizd e n n ce k i a d a m n a r

184
BENLK

k.daruz o ld u u n u s y le m e k i in h ib ir (kabu l
i'iLin, b elki arta kalan b az m a d d k a n tla rd a n ) d a
y ana n z o lm a y a ca k t. G er e k te , o lm a y a n h afz a y la
doru o la ra k h ib ir e k ild e b ir k iiy e ilik in o larak
d n leb ile ce i ak d e ild ir; n o rm a l o la ra k b ir b i-
ry le ' o rta k o ld u u m u z b ir k iilik g ib i u y g u n z el
liklerin h ib irin e sah ip o lm a y a ca k t. O n u n tep k ileri,
lum rasg ele, h e m d e ta m a m e n y a n s tm a v e kt
p ro g ram lan m o lan b ir a to m a tta n d a h a a z farkl
olacak o lan b irin in d av ran g ib i o la c a k b .
R u h u n b e k a s n n g n g ib i o rta d a o ld u u n a in a
nan ik ici (d u a list) iin , in sa n n b u ra d a g rd ,
z o rlu k tu r. E e r ru h h a fz a d e p o s u y e r in e b e y n e
b a ly sa, b e d e n in l m n d e n s o n ra ru h , h e rh a n g i
bir ey i n a sl h a h rla y a b iliy o r? V e o , b ir e y h a
trla y a m y o rsa , o n a g re k iisel k im li e y k le m e k
zoru nd a o ld u u m u z d o ru e y n e d ir? Y a d a b iz
ru h u n m a d d o lm a y a n b ir h a fz a y d e s te k le y e n , b e
yinle p a ra le l ile v g re n , b ir t r sis te m e s a h ip o l
d u u n u v e o n u n k e n d is iy le e it o la ra k z erin i
iyice k a p la d m , v a rs a y a c a k m y d k ?
B azan b ir g iri im le , ru h u n z a m a n , a b id d ia s
ta ra fn d an b u k m a z m b ird e n o rta y a k m a s s a
lanr. R u h u z a y d a y e r k a p la m a d g ib i, z a m a n d a
da b ir y eri y o k tu r . F a k a t b u m a n e v ra , n c e k i b
l m d e g r d m z g ib i, b ir y n y en i z o rlu u n
o rtay a k n a n e d e n o lu r.
B irok filozo f tarafn d an iaret ed ilen bu n oktaya,
yani h ib ire y y ap m am ak la b e n li in k av ran m asn a
d aha kap al b ir y a k la m v a r g ibi g r n y o r bize: bu
insan bilinci sad ece fark n d a lk ta n ib aret d e il, am a
k end inin fa rk n d a o lm ad an da ib arettir - b ild i im iz
eyi biliy o ru z. 1690'd a, Jo h n L ock e in san n alg lad
iKilarm o lm ak szn birey i a lg la m a n n im k n sz o l
d u unu ' belirtti.4 O x fo rd filozofu , J.R . L u cas, bu n o k
tay a a d a k i g ib i ifa d e ed er:

185
TANRI ve YEN FZK

Bilinli bir varln birey bildiim sylediklerinde, biz


onun bildiini deil ant onun bildiini bildiini ve bil
diini bildiini vs.... sylyoruz. Bilincin paradokslar or
laya kyorlar, nk bilinle varlk, teki eyler kadar iyi
kendinin farkmda olabilir, ve tamamen paralara ay
rlabilen bir varlk olarak gerekten yorumlanamaz.5

B e n z e r b ir b i im d e , A .J.A y e r d a 'B ir ta k m in
k u tu su g ib i b ir in sa n n k e n d in e ilik in d
n m e sin i c e z b e d e n b ire y v a r d r , h e r y e n i in
c e le m e b irin i d o ru d a n d o ru y a o n a ili tirir d iy e
y azm ta.6
K e n d isiy le ilik ili o la n n ite li in , z ih n in esrarn
z m e d e b ir a n a h ta r o ld u u n d a n p h e y o k tu r.
K e n d in i d z e n le m e k a p a site sin e sa h ip o la n Pri-
g o g in e 'in d a tc y a p la rn d a , k e n d in i elem e v e
g eri b e s le m e 'n in n em iy le, d a im a k ar k a ry a g e l
m itik v e ca n l y o lu y la ca n sz d a n b ilin liy e - k e n
d in i d z e n le m e v e k arm a k l n b ir h iy e ra risi -
d o a l b ir ilerlem e o ld u u g r l y o r. A m a , b u ile r
le m e d e - n ce k i b l m d e ta rtla n k a v ra m sa l d
z e y le rin b ir h iy e ra risin d e - g iz le n e n b a k a b ir h i
y e ra ri v a rd r. H a y a t b t n c b ir k a v ra m d r,
in d irg e m e ci b a k as, sa d e c e i im iz d e k i c a n sz
a to m la n a a k ary o r. B e n z e r b iim d e , ta
n m la m a y a ilik in b ir so n rak i d z e y d e , z ih in d e b
t nc b ir k a v ra m d r. B iz a to m sa l y a p la rn n y o l
g ste rm e siy le h creleri a n la y a b ilm e m iz d e n d a h a
o k , b ey in h cre le rin in y o l g s te rm e s iy le z ih n i a n
la y a b iliriz. T e k tek b ey in h c releri a ra sn d a b ilin
y a d a zek (in te llig en ce) iin a ra trm a y a p m a k b o
y e re o la c a k tr k av ram s a d e c e b u d z e y d e a n
la m szd r. A k a , o zam an , k e n d in in fa rk m d a o l
m a n n n iteli i b t n c d r v e b e y in d e k i k e n d in e
z g e le k tro -k im y a sa l m e k a n iz m a la rn a y rn tl ta s
la k arlam ay acak tr.

186
BENLK

K e n d in e y o l g ste rm e y e ilik in a ra trm a , sa d e c e


k end inin fa rk n d a o lm ay a ilik in b ir felsefi so ru n d a
deil, a m a sa n a tla rd a , m a n tk sa l v e m a tem a tik d
zeyde b ile d a im a p arad o k su n b ir d o k u n u u y la k a r
lam tr. G re k b ilg e si E p e m in id e s, k en d i k en d in e
yol g stere n n e rm e le r h a k k n d a k i p ro b le m le re
d ik k a t ekti. N o rm a l o la ra k b iz , h e r a n la m l y a p n n
doru y a d a y a n l o lm as g e re k ti in e h k m e d e riz .
1-akat E p e m in id e s 'in bu e k ild e a k la n a b ile n n e r
m esini (b iz o n a A d iy elim ) d n n :
A : B u n e rm e (c m le ) y a n l b r.
A d o ru m u , y o k s a y a n b rru? E e r d o ru y s a , o
zam an n e r m e n in k e n d isi o n u n y a n l o ld u u n u
ine s re r; e e r y a n lsa n e rm e d o ru olmad.
Ama A , h e m d o ru h e m y a n l o la m a z , b y le lik le
A d o ru m u d u r, y a n b m d r?' so ru s u n u n ce v a b
yoktur.
3. b l m d e R u s s e ll'in p a ra d o k s u n u n fo rm u n d a ,
b en z e r b ir p ro b le m e y n e ld ik . H e r ik i d u ru m d a ,
sa m a h n , k e n d i k e n d ile rin e d o ru d a n v e d o la y l
o larak ilik le n d ik le ri z a m a n m k e m m e l b ir b i im d e
z a ra rsz n e r m e le r y a d a k a v ra m la rd a n a n la ld
g r n y o r. A 'n n e it b ir fo rm u :

A A a d a k i n e rm e d o ru d u r. Al
n c e k i n e rm e y a n ltr. A2

Bu b i im d e , h e r b irey sel c m le , A l v e A 2 , m
k em m el b ir b i im d e a p a k tr v e p a ra d o k s ta n a z a
d ed ir, a m a k e n d in e y ol g s te re n b ir ilm e e hep
b irlik te k a tla n la r m a n t a n la m s z k lm g
r n y o rlar.
O la a n st k ita b n d a , H o fts ta d te r, H o lla n d a lI
sa n a t M .C . E s c h e r'in a l m a s n d a k i d ra m a tik s a
n atsal te m sili 'k re se l o la ra k k a b u l e tm i o la n p a
rad oksa ilm ik le n e n d u y u lu r k a v ra m la rn 'y erel
o la ra k 1 n a s l o ld u u n a i a re t e d e r. O n u n Wa-

187
TANRI ve YEN FZK

terfallin i d n n rn e in . E e r b iz h a lk a e t
ra fn d a k i su y o lu n u iz le rs e k , h e r b ir a a m a d a o n u n
d a v ra n m k e m m e l o la ra k n o rm a l v e b ird e n b ire
b ir o k la e tk ile n in c e y e k a d a r d o a l g r n y o r,
k e n d im iz i b a la d m z y e rin g e ris in d e b u lu y o ru z .
B ir b t n o la ra k a ln a n , b t n h a lk a a k a bir
im k n s z lk tr, h e m d e h a lk a e tra fn d a k i y o l z e
rin d e k i h i b ir n o k ta d a h i b ir e y 'y a n l a ' g i
d e m e z . O , ta m a m e n k re s e l, b t n c , p a ra d o k sa l
o la n b ir g r n t r . H o fts ta d te r d e B a c h 'n f-
g n d e b u 'y a b a n c h a lk a 'la rn m z ik a l b ir eitli in i
b u lu r.
K e n d in e y o l g ste rm e y e ilik in etk ili in celem e le r
m a te m a ti in m a n tk tem elleri ile ilg ile n en filozo flar
v e m a te m a tik ile r ta ra fn d a n g er ek letirilm iti.
B elki b u p ro g ra m n o k a rtc b a a rs, 1 9 3 1 'de
A lm a n m a te m a tik isi K u rt G d e l ta ra fn d a n is
p a tla n an b ir so n u tu r. H o ftsta d te r'in k ita b n n b a
la m a te m a sn a b iim v eren te o rem Ta
m a m la n m a m T e o r e m o la ra k b ilin ir. G d e l'in
te o rem i k u ru la n m a te m a ti in o la a n st y a p s
z e rin d e k i m a n tk tem elleri a y d n la tm a d z e n in d e,
ak l y r tm e s rele rin i s is te m a tiz e e tm e k i in m a
tem a tik ilerin b ir g iriim in d e n d o a r. R usseU 'in p a
ra d o k su , m esel felk et g e tire n so n u la rla - o n la n
'tak m lara' a y rm a y o lu y la m m k n b ir ta rz d a i
le n m i o lm a y a n v e g en el o la ra k k a v ra m la r d
z e n le m e etk ile rin d e n d od u .
G d e l c m le le ri ( n e rm e le r i) k a n u n la trm a k
i in m a te m a tik n e sn e le ri k u lla n m a fik rin i k e fe tti.
K e n d i i in d e b u y en i v e h e y e c a n v e ric i b i e y d e
ild i. S a y l b ir s z le m e y i o k u m u o la n b ir k im se ,
u y g u la m a y a a in a d r. G d e l'in a k la d y e n ili in
z e lli i - te k r a r k e n d in e i a re t e d e n y n d e - m a
te m a tik k o n u su n d a k i n e rm e le ri y a s a la tr m a k
i in m a te m a ti i k u lla n m a k t.

188
BENLK

B e lk i, k a n lm a z o la ra k E p im in id e s 'in , p a
ra d o k su n a b e n z e r m a te m a tik k o n u su n d a k i b ir
n e rm e d e n b a k a b ir e y g ib i b ir e y o rta y a k t.
( ie r e k te 1 ,2 ,3 .... g ib i e sk i m o d a sa y la r y a n n d a .
( id el a k s iy o m la rn , s a b it b ir k m e sin in te
m e lin d e , (y u k a rd a k i A g ib i) h e m d o ru h e m y a n
l o ld u k la r, ilk e o la ra k b ile a s la is p a tla n a m a y a n
'.a y la r k o n u s u n d a k i n e rm e le rin d a im a v a
ro ld u u n u , te o re m in d e taru tla m t. A k siy o m la r,
delil o lm a k s z n d o ru k a b u l e tti im iz e y le rd ir
(yani 1= 1). S a y la r te o risi k a d a r, g re li o la ra k b a sit
o la n m a te m a tik s e l b ir s is te m d e b ile s a b it b ir ta h
m in ler k m e sin in te m e lin d e ta n tla n a n (y a d a ta-
m ti a n a m a y a n ) n ite lik le re s a h ip tirle r, b u y z d e n ,
bu ta h m in le r k a rm a k v e s a y sa l o la b ilirle r.
G d e iin T a m a m la n m a m T e o r e m in in n e m i,
z n e v e n e s n e n in k a r m y o lu y la , k e n d in e y o l
g s te rm e n in , h em p a ra d o k s u h e m k a ra rs z l ,
m a n tik z m le m e n in tem el d z e y in d e b ile , nasl
y a p a b ild i in i isp a tla m a sd r, in s a n n , ilk e o la ra k
ile, b t n y le kend i z ih n in i a n la y a m a y a ca n
g sterd i i, k ab u l ed ilm itir. H o fsta d te r; 'G d e iin ta
m a m la n m a m te o re m in d e 'k en d i b ilg isin i a ra m a k
iin d a im a ta m a m la n a m a y a c a k b ir s e-

y a h a te b a la m a k ta o ld u u n a d a ir sizi u y a ra n b ir
antik p eri m a sa ln n tad n n v a ro ld u u n u n e s rer.
G d e l'in te o re m i, b ir d e z ih n in m e k a n ik o l
m a y a n d o a s iin d e lil g e tirm e d e k u lla n lm t.
'Z ih in le r, m a k in e le r ve G d e l b a lk l de
n e m e s in d e L u c a s, in s a n z e k s n a b ilg is a y a rla rn
a sla u la a m a y a ca n n e s re r: G d e lin te o re m i,
b a n a m e k a n iz m in y a n l o ld u u n u , b u n u n z i
h in le rin m a k in e le r g ib i a k la n a m a y a c a n is
p a tla m g ib i g e liy o r. B iz , in s a n la r o la ra k , k en d in i
d o ru la y a m a y a n v e b u y z d e n G d e i in te o re m in e
k on u o la n s a b it b ir a k s iy o m la r k m e s i i in d e a

189
TANJU ve YEN FZK

lm a y a p ro g ra m la n a n b ir b ilg is a y a rn s a y la r k o
n u s u n d a k i m a te m a tik d o r u la n k e fe d e b ile c e i,
o n u n k a n tn n z d r:

Oysa bizim yaptmz karmak bir makinenin, bu s o


temde tanUlananaz birforml bulmak iin Gdelin yn
temine bavurmas muhtemel olacaktr. Akln onun doru
olduunu grebilmesine ramen, bu formlle makineyi
doru olarak ina etmesi imknsa olacaktr. Ve bylelikle,
makine yine de zihin modelinin bir benzeri, olmayocaktr.^

p h e s iz , p e k o k in s a n g iz e m li m a te m a tik k o
n u s u n d a 'ru h ' y a d a m e k a n ik o lm a y a n b ir e y iin
k a n t o la ra k g s te rile n a k , g z e lli in ta k d iri, k o
m ik lik v s. g ib i n ite lik le r o ld u u z a m a n , z ih n in o la
a n s t l n te m el a lm a k o n u s u n d a , k e n d in i r a
h a ts z h is s e d e c e k tir. H e rh a n g i b ir d u r u m d a ,
L u c a s n k an t s a y la r te m e lin d e i e b a la m t. r
n e in , H o fts ta d le r, p ra tik te , k a rm a k m a te m a tik
d o ru la r k e fe tm e k iin , in s a n z ih n in in k a
p a s ite s in in sn rl o ld u u n u g ste rd i, b y le c e
in s a n , s a y la r k o n u su n d a k e if y a p a b ile n b e lir li b i
rin in h e r e y i d ik k a tli o la ra k k a n tla y a b ild i i b ir
b ilg is a y a n , y in e d e p ro g ra m la y a b ile c e k ti. s te lik ,
E p im e n id e s tip i n e rm e le r d o la y s y la G d e lin T a
m a m la n m a m T e o re m in e g r e , b ilg is a y a rla r k a d a r
h a ssa s o ld u u m u z a k en d i k en d in i in a n d rm a k k o
la y d r; Sm ith ta ra fn d a n a sla ta n t!a n a m a y a n ,
S m ith 'i i in e a la n d n y a k o n u su n d a k i m a n tk g e r
e k le ri k u rm a k m m k n d r.
Y u k a r d a v u rg u la n d g ib i, b ilin , z g r ir a
d e n in e tk isi v e k iise l z d e li in a n la m k e n d in e
y o l g s te rm e n in b ir u n s u ru n u i in e a lr v e p a
ra d o k s a l g r n le r e s a h ip o la b ilirle r. B ir k i i, b ir -
ey i fiz ik se l b ir n e s n e y i rn e in a lg la d
z a m a n , g z le m c i b ir k sm d u y u sa l m e k a n iz m a
a ra c l y la o n u n la e le n s e b ile , g z le n e n n e s n e y e
g re ta n m o la ra k d a rd a d r. F a k a t ie b a k e s

190
BENLK

n asn d a - k e n d in i g z le m le y e n b iri g z le m c i - o k
kl k a r tra n b ir ta rz d a , z n e v e n e s n e y e d e a y n
a n d a ra sla r. S a n k i g z le m c i h e m k e n d in in i in d e
lern d e d n d a y m g ib id ir.

10. Mehur Mbius eridi, bir eride bir tek kvrm ver
meyle yaplr. Bir halkaya ularru birletirmeyle biim verilir,
dikkatli bir deneme, eridin imdi sadece bir tek kenan ve bir
kys olduunu haber verir.

B a z ilg i u y a n d ra n te m s ille r, b u m e ra k l z i
hinsel ta p o lo ji i in d e v e r ile b ilir . rn e in m e h u r
M biu s e rid in i d n n . (B a k . e k il 10) B a n d
m ad d b ir e r itte b ir tek k v r m y a p m a y la in a e d i
lir v e s o n ra k a p a l b ir h a lk a n n i in d e u la r b ir
letirilir. B a n t z e rin d e k i h e rh a n g i z e l b ir n o k
tada, e r id in k v rla n k y s v e n taratrm h e r
k isinin d e b ir a ra d a o ld u u g r n e c e k tir. A m a , s iz
halka e tra fn d a k i ro ta y iz le r s e n iz g r e c e k s in iz ki,
g e r e k te s a d e c e b ir ky v a rd r. Y ^rel o la ra k ik i k a
teg o rid e ( z n e v e n e s n e y e b e n z e r) b ir a y r m o l
d u u g r n y o r, fa k a t k re se l y a p y a b ir b a k , s a
d ece b ir ta n e o ld u u n u g s te riy o r.
K e n d in e y o l g s te rm e y e ili k in b a k a b ir im li
lem sil, y a b a n a h a lk a la r n n d ilin d e , H o fts ta d te r ta
ra fn d an v e rilm i ti:

191
TANRI ve YEN FZK

Benim inancm, beyinlerimizdeki 'ortaya kan' fc


numenlerin aklamalarnn - rnein, fikirler, umutlar,
imgeler, kyaslar ve sonuta bilin ve zgr iradenin - Ya
banc Halkann bir trne dayandrlddr, Zirve d
zeyinin etki alanndaki dzeyler arasnda bir etkileim
aa dzeye doru dner ve ayn zamanda, varlk alt
dzey tarafndan belirlenirken onu etkiler... Benlik bir
anda varla gelir, o, kendini yanstma gcne sahiptir.s

B e n li i d a h a iyi a n la m a y a d o ru , e l y o rd a m y la
o la n , b t n b u g iri im le rd e k i z el n ite lik h i
y e ra r ik d z e y le rin b k l d r. B e y in h c
re le rin in d o n a n m v e e le k tro -k im y a s a l m e
k a n iz m a s , b y le c e k en d i v a ro lu la rn a d e s te k o lan
v e ta m a m la y a n e d n te k i sin irse l d z e y e , k a
ra rla r, fik irle r v e d n c e le rin y a z lm d z e y in e
d a y a n rla r. B ey in v e z ih n i, b e d e n v e ru h u a y rm a
g iri im i, b u ik i s a rlm d z e y i (y a d a H o ft-
s ta d te r'in k o n u m a ta rz n d a k i 'M u la k H i
y e ra r iy i') a y rm a d e n e m e s in d e n d o m u b i r k a
r k lk tr. A m a b u , sizi siz y a p a n d z e y le r fa z la
k a r k o ld u u i in , a n la m s z b ir g iriim d ir.
D ik k a te d e e r b ir e k ild e , a d a H r is tiy a n
re ti, a y r l m s z b ir ru h v a rl n a ili k in g e
le n e k se l fik rin d e n o k , h e rh a n g i b ir y e r d e b e-
d e n s iz b ir v a ro lu u s rd rm e k i in , o n u n m a d d
b e n z e rin i b a b o b ra k a n , Isa a ra c l y la btn in
sanln d irili i z e rin e v u rg u s u y la b t n le m i ,
z ih in v e b e d e n in b u re sm in i u z u n b ir y o l b o y u n c a
tarru b.
O y s a , z ih in k o n u s u n d a s y le n m i o la n h i b ir
e y k e sin o la ra k in sa n v a rl n a z g d e ild ir. n
s a n d a k i h e rh a n g i b ir z el l h i n ite lik iin b ilim s e l
k a n tn o lm a d v e ileri b ir e le k tro n ik m a k in e , ilke
o la ra k b iz im g ib i b ilin c in b e n z e r h is le rin d e n h o
la n m a s g e re k m e d i i i in , o rta d a te m e l b ir s e b e p
o lm a d g r n y o r. B u d e m e k d e ild ir k i, b il-

192
BENLK

('.sayarlarn ru h u v a rd r, a m a s is te m le r e ilik in bu
, e itlilik ten d o a n , z ih in o la ra k a n la d m z ey i
kuran b k l d z e y le rin k a rm a k m u la k l n d a
o lm a s n d a n d a h a fazla b ir e y v a rd r.
D e te rm in is tik ta n m la m a , d k -d z e y le e
liik o ld u u g r n e n b e n li in b ir g r n , y i
n ed e g e rid e k a lr v e o iradedir. B t n in sa n la r o n
lara k u lla n la g e le n e y le m in e itli k a y n a k la r
a ra sn d a , s n rl bir tarzd a, s e m e y e te n e k le rin in
o ld u u n a in a n rla r. B y le g r n te b ir z g rl k ,
e y le m le re n a y a k o lm a s i in b ile , b ir b ilg isa y a ra
p ro g ra m la n a b ilir m i?
H o fts ta d te r, ilk e o la ra k b u n u y a p a b ile c e im iz i
ine s re r. O , k e n d in i b ilm e v e k en d in i b ilm e m e
.ra sn d a k i h assas b ir d e n g e g ib i, sa h ip o ld u u m u z
>2:g r ira d e h issin i ta n m la r. B ir b ilg is a y a r p ro g
ram n a k e n d in e y o l g ste rm e y i u y g u n b ir ta rz d a
y e rle tirm e y le H o ftsta d te r, o n u n k e n d i ira d e sin e
sa h ip m i g ib i d a v ra n m a y a b a la y a c a n id d ia
ed er. H e rh a n g i b ir s is te m d e o n u n k e n d i i e t
k in liin i iz le m e y e te n e i k a n lm a z o la ra k , G d e l
ile ta m a m Ja n m a m lk g ib i o rta y a k a n ira d e y e
b a la m a y d en e r. ( z g r ira d e v e D e te rm in iz m
k o n u su , 10. b l m d e d a h a b y k b ir d e rin lik te in
c e le n e ce k tir).
in sa n n , b u k an tlar y o lu y la , in sa n b e y n in in o la
an st b ir b iim d e k a rm a k e le k tro -k im y a sa l m a
kine o ld u u n a in a n d n di n v a rsa y a lm v e bu
y a p a y m e k an izm alarn b ilg isa y a r g ib i, te k i tipleri,
d u y g u la r v e z g r ira d e y e rin e p ro g ra m la n a b ilir.
Bu, in san zih n in in d e erin i d r r m ? K ile rd en
bak a b irey o lm ay an tu za h a trla y n . B e y n in bir
m ak in e o ld u u n u iddia etm ek , d a h a y k s e k ta
n m lam a d z e y in e yol g stere n , zih in v e d u y
g u sa ll n g erek li in d e n p h e e tm e k d e ild ir.
(K a rn ca k o lo n isi, ro m an n , p l n , el te ste resi ile

193
TANRI ve YEN FZK

o y u la n ek il, B e e th o v e n 'in sen fo n isi) B ey in in b ir m a


k in e o ld u u n u s y le m e k z ih n in m e k a n ik s re le rin
r n n d e n b a k a b ire y o lm a d n b e lirtm e y i g e
re k tirm e z . B eyn in e tk in li in in d e te rm in istik d o
a sn n e s rm e k , a to m sa l s re le rin c a n s z d o
a sn n a ltn d a y a ta n d o la y s y la , h a y a tn bir
y a n lm a o ld u u n u id d ia e tm e k k a d a r y a n l a n
la lm b ir y a n lm a o la ra k z g r irad ey i a k la r.
K u rg u -b ilim y a z a rla rn n b irk a , e n h re tlis i
ro b o tik h ik y e le riy le Is a a c A s im o v v e 2 001 A
Space Odyssey ro m a n n d a A rth u r C . C la rk e , z i
h in le ri o la n m a k in e le r fik rin i g e li tirm i le rd i. o k
e tk ile y ic i z m le m e le r, b e n li in ta n m n a y
d n la tm a k g iri im i i in d e 'z ih in n a k lin i' h a y a l ed e n
b a z y a z a rla r ta ra fn d a n d a v e r ilm i ti.
rn e in , b ir t r ra d y o ile tiim a y o lu y la b e
d e n in iz e b a la n a n , b ak a b ir b e y in d e s te k le m e s is
te m in e b e y n in iz y e rle tirilm i s e v e y e r d e
i tirm i s e , o la c a k o la n e y i d n n . (P e k l ,
b y le b ir y n te m d p e d z n c e d e n g r le b ilir te k
n o lo jin in te s in d e d ir, a m a b a a n la m a y a c a n a d a ir
m a n tk l b ir s e b e p d e y o k tu r.) K u la k la r n z , g z
le rin iz v e te k i d u y u la rn z , k u lla n l o la ra k ilev
g rm e y i s rd r r. B e d e n in iz , e n g e ls iz e y le m y a
p a b ilir. G e r e k te , h i b ire y , fa rk l b ir e y g ib i g -
ru n m e y e c e k tir (belki b ir s e r s e m lik h iss i), k en d i
b e y n in iz e te p e d e n b a k a ca n z k a b u l ed in . S o ru n ,
n e re d e o la c a k sn z 'd r. E e r, b e d e n in iz b ir tre n s e
y a h a ti y a p a rs a , d e n e y im le rin iz , b e y n in iz y in e d e
k a fa n z d a o ls a y d , ay n e n o la c a k la n g ibi b u n la r s e
y a h a tte k i b iriy le ilgili e y le rd ir. K e s in lik le k e n
d in iz i tre n d e y m i g ib i h is s e d e c e k tin iz .1n
K a r k lk , b iz , im d i b e y n in iz in b a k a b ir b e
d e n e y e r in e n a k le d ild i in i ta s a v v u r e d iy o rs a k , a rt
m a y a b a la r. S iz in y e n i b ir b e d e n in iz o ld u u n u y a
d a o n u n y e n i b ir b e y n i o ld u u n u s y le m e k d o ru

194
BENLK

o lacak m d r? F a rk l b ir b e d e n le , k e n d in iz i a y n
kii o la ra k k ab u l e d e ce k m iy d in iz ? B elk i e d e
ce k tin iz . A m a , b u b e d e n in z t c in s iy e tte y a d a b ir
h a y v a n n o ld u u v a rs a y lrs a ? Sizin y a p t n z e y
lerin o u , k iili in iz y e te n e k le rin iz v e te k ile r, b e
d en in fiz ik se l v e k im y a sa l a rtla rn a b a la n rla r .
Ve h a fz a n z tra n sfe r sra s n d a s ilin m i s e , o
z a m a n , n e o la c a k ? O z a m a n h i b ir b i im d e a n la m
o la ca k m y d , kendinizi y e n i b ir b irey o la ra k k a b u l
e tm e n iz in ?
Y e n i p ro b le m le r, b e n li in k o p y a la n m a s k o
n u su n d a b iris i k u ra m la r y r tt z a m a n , o rta y a
k a rla r. B e y n in iz in b t n b ilg i i e ri in in d e v b i r
b ilg is a y a rn b ir y e rin e k o y u ld u u n u v a rs a y n v e
o rijin a l b e d e n in iz v e b e y n in iz ld n d e . S iz y in e
de b ilg is a y a rd a v a rl n z s rd re c e k m iy
d in iz?
B ilg is a y a rla ra z ih in le r k o y m a fik ri, te k i b il
g is a y a rla ra k o p y a e d ile n v a rl n z n o k y n l
k o p y a sn a ilik in u m u d u y e e rtir. P e k l , o u s a
elin y a p t ey i so l elin ta m a m iy le b ilm e d i i k a
baca s y le r s e k , z ih in s e l d u ru m la ra y o l g s te re n ,
ik iy e a y rla n b e y in le rin in s a v e so l y a r m k re le ri
a ra sn d a h a sta la rn s a h ip o lm u o ld u k la n b a
la n tla rn o ld u u d u r u m la r, z ih in se l b o z u k lu k la r
'o k y n l k iilik ' k o n u s u n d a o k e y y a z lr u t.
B u fik irle rin b a z s d e h e tli g ib i g r n e b iliy o rs a
b ile, o n la r z ih n in zel k a r m n d a k i m a d d e le rd e n
b irin in enformasyon o ld u u n u v u rg u la d k la r i in ,
o n la r d a , b iz im l m s z l n b ilim s e l a n la m n
y a k a la y a b ild i im iz u m u d u n u re d d e d e b ilirle r. B iz i
b iz y a p a n b e y n in k e n d isi d e il, b e y n in i in d e k i a -
eb e k e si (p a h e m )d ir . T p k o rk e stra a lm a y b i
tird i in d e b ile v a ro lm a y s rd re n B e e th o v e n 'in
B ein ci S e n fo n is i g ib i, y le k i, z ih in b ilg in in b a k a
bir y e re n a k liy le s re k li k a la b ilir, B iz y u k a rd a ,

195
TANRI ve YEN FZK

ilk e o la ra k , z ih n in b ir b ilg is a y a ra nasl y k -


le r le b ile ce in i ta rttk , a m a z ih in a sln d a 'o r
g a n iz e b ilg i' ise, o z a m a n b u b ilg in in a n la tm n n
a ra c l y la h i b ir z a m a n b ir e y o lm a y a c a k t; z el
b ir b e y in ya d a g e r e k te n h e rh a n g i b ir b e y in e ih
tiy a o lm a y a c a k t. M a k in e le rd e k i h a y a le tle rd e n
o k , b iz 'd e v re le rd e k i m e sa jla ra ' b e n z e riz v e m e
sa jn k e n d isi a n la tm n n a n la m la rn a a r.
M a c K a y b ilg is a y a r d ilin d e k i g r a n la tr:
Ler bir bilgisayar iletimi belli bir program iletmek vc
ynkehtck drumuntl kalrsa, biz kesinlikle zel d
zenlenmi programn snn olduunu syleyecektik.
Fakat biz ayn program yeni bir dzenleme ile a
ltrmak isteseydik, orijinal bilgisayar paralann yan
gndan kurtarmak ya da orijinal mekanizmay oaltmak
bile faydasz olacakt. Ayn yapya vc ilikilerin ar
dklna j/ira veren herhangi bir etkin ara (kt ve
kalemle ilem yapma bile) ilke olarak, hemen hemen ayt
programdan yararlanacakt.11

Bu so n u 'p ro g ra m ', d a h a s o n ra k i b ir ta rih te


(re e n k a rn a s y o n ) b a k a b ir b e d e n d e , y a d a fiz ik e v
re n in (ce n n e tte ? ) b ir p aras o la ra k a lg la y a m a d
m z b ir s is te m d e y a d a s a d e c e b ir a n la m d a
(L im b o ?)* b irik tirilip b irik tirilm e d i in e , te k ra r a
ltrlp a l trlm a d n a ilik in s o ru n u ak ta b
rak r. Z a m a n a lg sn n ilik ili o ld u u k a d a ry la z a
m a n n a k n a b a la n a b ile n h e rh a n g i b ir an la m d a ,
b ir sem fo n in in g n l k a ln m a s n d a k i g ib i, p ro g
ram n a l m a s e sn a sn d a o ld u u n u g rece iz . B ir
p ro g ra m n v a ro lu u , e s k id e n y a ra tla n b ir sem fo n i
g ib i, z e llik le z a m a n sz d r.
Bu b l m d e , d in iin k a rk im la rla , m a k in a
v e in sa n d a k i z ih in a ra sn d a k i b e n z e rlik le ri v u r
g u la m a y a y n e lm i b ilisel (c o g n itiv e ) b i
lim le rd e k i b u a ra trm a k a n tla m a y a a llm t.
* Limbo: sa'dan nce yaam olanlarn ruhlarnn ve vaf
tiz edilneden len ocuklarn ruhlarnn bulunduuna ina
nlan yer. (eviren)
196
BENLK

Bir d a ld a b u a l m a la r, r u h a ilik in g e le n e k s e l d
n c e iin k k b ir y e r b ra k r k e n , b a k a b ir
lalda k i ili in s r p g itm e si im k n m a k b
rak rlar.
B a s it e le m a n te r e y le r z e rin d e k i in d irg e m e c i
d z e y d e , g r m o ld u u m u z g ib i, k a rm a k z i
h in ler, o k iy i i le y e n fiz i e ilik in y a p d a ge
n ellik le in c e le n m e z le r. O y s a , h e m e n h e m e n fi
z ik ile rin k an d u rm acasm a ra m e n , te m e l b ir
d z e y d e z o rla ie ri s o k u lm u o la n z ih in e , y e n i fi
zik te n e m li b ir y e r v a rd r. O n a k u a n tu m te o risi
ad v e r ilir v e d in in g e le n e k s e l y a p m o rta s n d a n
b len , h a rik a la r d iy a rn d a k i A lic e g ib i d n y a d a
l ize y ol g ste rir.

197
KUMUM
ETKEN
I M
KUANTUM ETKEN

Kuantum teorisiyle ok olmayan kimse, onu an-


lamumtUr.'
N iels Bohr.

n ce k i iki b l m d e s a v a d z e n in e g r e y e r
le tirile n k a n tla r, z ilin in , b e lirli b ir b ile im d e , b ir
y e rd e y e r k a p la y a n b ir v a rl n a n la m g e n e ld e
b ire y ' d e ilk e n , h e r e y e ra m e n d o a n n h i
y e ra rik y a p s n d a s o y u t y k s e k -d z e y li b ir k a v
ram o la ra k g e r e k b ir v a ro lu a s a h ip o ld u u n e
s r l r. Z ih in v e b e d e n a ra sn d a k i ilik i, b u a n tik
felsefi b ilm e ce , b ilg is a y a r ile tim in d e k i y a z lm v e
d o n a n m a ra sn d a k i ilik i g ib id ir. F a k a t b a la n t
H o ftsta d te r'in 'K a rm a k a r k H iy e ra ri' y a da 'Y a
b a n c H a lk a ' a d n v e r d i i e y d e k i d o n a n m a b a
la n a n y a da o n u n la b ir b ir in e b ir le tir ile n y a z lm
(p ro g ra m ) a n la m n d a a l lm b ilg is a y a r p r o g
ra m la n m a sn d a o ld u u n d a n d a h a s k d r. K e n d in e
y o l g s te rm e y e ilik in b u m o z a ik b ilin c in z el b ir
n ite li id ir.
Y a z lm v e d o n a n m , b e y in v e z ih in y a d a
m a d d e v e b ilg i a ra s n d a k i b a la n t fik ri b ilim d e
y en i d e ild ir. 1920le rd e b ilim se l to p lu lu u ok
e d e n tem el fiz ik te o rta y a k an b ir d e v rim , g z

201
TANRJ ve YEN FZK

le m ci v e d d n y a a ra s n d a k i ilik i z e r in e n
c e d e n a sla o lm a y a n b ir b i im d e d ik k a ti o d a k la d .
K u a n tu m teo risi, y e n i fiz ik o la ra k b ilin e n e y d e bir
s tu n b i im i a lr v e fiz ik s e l g e r e k li in d o a sn d a
ze] b ir rol o y n a y a n b ilin c e d a ir o ld u k a in a n d rc
b ilim s e l karu sa la r.
K u a n tu m te o risi, im d i b irk a on y a n d a o l
d u u n u d n y o r, h a y r e t v erici fik irle ri m e s
le k te n o lm a y a n a ra c l y la s z m e n in b y le u zu n
y o l a ld n g s te riy o r. Bu y z d e n , d d n y a n n
g e r e k li i v e z ih n in d o a s n a a rtc b a z a n
la y lar k a ta n b y y e n b ir fa rk n d a lk v a r d r . Bu
d o lu a k la m a , T a n r v e v a ro lu u a n la m a k i in y a
p la n a ra trm a d a k u a n tu m d e v rim i h a k k n d a y a
p lm o lm a ld r. P e k o k a d a y a z a r, Z e n g ib i
D o u y a a it m istiz m in k a v ra m la r v e k u a n tu m te
o ris in d e k u lla n la n k a v ra m la r a ra sn d a k a p a l p a
ra le llik le r b u lu y o r. F a k a t, in sa n n d in i in a n n e
o lu rsa o ls u n , k u a n tu m e tk e n i a n la m a m a z lk ta n g e
lin em e z .
B u k la rn ta rtm a sn a g iri m e d e n n c e , k u
a n tu m te o ris in in a s ln d a fiz i in u y g u la m a l b ir d al
o ld u u a k o lm a ld r v e b y le s i p a rla k b ir e k ild e
d a h a b a a rld r. B ize la s e r, e le k tro n m ik ro s k o b u ,
tra n sisto r, s p e r k la v u z v e n k le e r g v e rild i.
K im y a s a l b a la n t, a to m v e e k ird e in y a p s ,
e le k tri in n a k li, k a tila rn m e k a n ik v e z e llik le ri,
k m y ld z la rn k a tl , v e tek i n e m li fe
n o m e n le r k a la b a l b ir rp d a a k la n d .
T e o r i, k sa ca fiz ik se l b ilim le r d e k i b ilim s e l a r a
trm a n n p e k o k a la n la rn a im d i n fu z e tm i v e
ik i n e s il iin , o u lisa n s d n e m i b ilim a ra c l y la
d o a l b ir e y o la ra k r e n ilm i ti. B u g n le rd e , m
h e n d is lik te tica r a ra la rd a n d e il, fa k a t d ik k a tli v e
h a ssa s d e n e y le rd e n , k a n t d e s te k le y e n g e n i g v
d e s iy le g e r e k i b ir k o n u d u r.

202
KUANTUM ETKEN

B irk a p ro fesy o n el fiz ik i k u a n tu m te o risin in


iH'tiip fe ls e fi k a n m la n k o n u s u n d a d n m e y i
kilsse b ile , k o n u n u n g e r e k te n a n la lm a z d o a s ,
b a la n g cn d a n o k s o n ra o rta y a k t. T e o r i, b y -
Irce m ik ro d n y a ile n c e d e n ilik ili o ld u u n d a n ,
a to m v e o n u n b ile e n le rin in d a v ra n n ta s v ir
etm e g iri im le rin d e n d o d u .
F iz ik ile r, ra d y o a k tiv ite g ib i, ra sg e le v e d o -
m la n a m a z g r n e n b e lirli s re le ri b a z an ta
n m la rd . F azla sa y d a k i ra d y o a k tif a to m la r is-
la tisti in y a sa la rn a ta b i ik en , te k b ir a to m
e k ird i in in b o z u n m a s n n k esin aru n c e d e n b i
lin em ez. B u te m el b e lir s iz lik , b t n a to m sa ] v e
.lo m alt fe n o m e n le ri k a p s a m n a a lr v e o n la r a k
lam ak iin o rta k d u y u y a a it in a n la rn ra d ik a l b ir
re v iz y o n u n a g e re k d u y a r. n c e , b u y z y ln ilk
d n e m in d e a to m sa ! b e lir s iz lik k e fe d ilm i ti. G e
z eg en lerin k en d i y r n g e le rin d e a k p g itm e s in i
alayan y a da k u ru n u h e d e fin e d o ru y n e lte n ,
m e k a n ik y a s a la ra b t n m a d d i n e s n e le rin ta m m a
n a sy la b a l o ld u u v a rs a y lm t. A to m u n s a a t
d a k ik li i gibi d n e n i p a r a la ry la , g n e s is
tem in in k lt lm d e i ik b ir b i im i g ib i o l
duu d n lm . S o n u n d a o n u n , y a n ltc o l
d u u g r ld . 1 9 2 0 'le rd e a to m s a l d n y a n n k a o s
ve k a ra n lk la rla d o lu o ld u u k e fe d ilm i ti. E le k t
ron g ib i b ir p a r a c n , h i b ir z a m a n iy i ta
n m la n m b ir y r n g e d e a n la m l b ir y o l iz le d i i
g r lm e z . B ira n iin b u ra d a b u lu n u r, g e le c e k te
o ra d a . S a d e c e e le k tro n la r d e il, fa k a t b ilin e n
b t n a to m a l p a r a c k la r - b t n a to m la r b ile -
lir h a r e k e te m e cb u r e d ile m e z le r. A y rn tl o la ra k
in c e le n d i in d e , g n l k d e n e y in s o m u t m a lz e m e s i,
h a y a le t g ib i im g e le r, g e ic ili in g ird a b n d a k a y
b o lu p g id e rle r.

203
TANRI ve YEN FZK

B e lirs iz lik , k u a n tu m te o risin in b irle im in d e k i


te m el k o n u la rn d a n b irid ir. O , d o ru d a n nceden
bilinemezliin n e m in e , y o l g ste rir. H er o la y n b ir
s e b e b i v a r m d r? P ek a z k im s e b u n d a n p -
h e le n e c e k tir. 3. b l m d e h e re y in ilk seb eb i - T a n
rn n v a ro lu u n a d elil g e tirm e k i in k u lla n la n
n e d e n - e tk i z in c irin in n a s l o ld u u a k la n m t.
K u a n tu m e tk e n i, bu y z d e n o rta y a k m a k i in , b ir
s e b e b i o lm a y a n e tk ile rin izin v e r m e s iy le g r n te
z in c iri k ry o r.

Z a ten y irm ile rd e , ta rt m a , a to m la rn n c e d e n


b ilin e m e y e n y z n n a rk a s n d a k i a n la m z e rin d e
a le v le n d i. E le k tro n v e te k i p a r a c k la rn , b ir
se b e p o lm a k s z n - m a n tk sz y a d a n e d e n s iz , ra s
g e le ta m a m e n p a tla m a sn a izin v e r e n d o a , y a p
o la ra k k ap risli m id ir? Y a d a b u p a r a c k la r m ik -
ro sk o p ik g le r in g r n m e y e n o k y a n u s u n d a k i
te y e b e r iy e a rp a n tp a la r g ib i m id irle r?

D a n im a rk a lI fiz ik i N ie ls B o h r'u n b a k a n l a l
tn d a k i p e k o k fizik i, a to m ik b e lir s iz li in g e r
e k te n d o a y a g r e a sli o ld u u n u k a b u l e ttile r: a
la n s a a tin k u ra lla r b ila rd o to p u g ib i b e n z e r
n e s n e le re u y g u la n a b ilirle r, a m a a to m la ra g e lin c e
k u ra lla r ru letin k u ra lla r g ib id irle r. M u h a le fe tin
s e s i, a y rlm o ls a d a, E in s te in 'in k iy d i. 'T a n rn n
z a r a tm a d m ' n e s rd . P ek o k d z e n li s is
te m le r d e, h a v a y a d a m a rk e t s to u g ib i, n c e d e n
b ilin e m e z d ir. Fakat bu, sad ece b iz im b il
g is iz li im iz y z n d e n d ir. B iz b irb iriy le ilg ili
b t n g le r in ta m b ir b ilg is in e sa h ip o lm u o l
s a y d k , (k sa ca , ilk e o la ra k ) h e r d n v e k v rm
n c e d e n tah m in e d e b ile ce k tik .

Bohr Einstein tartm as tam am en bir ayrntda


deild ir. O bilim in ok d akik teorisinin b t n k a v

204
KUANTUM ETKEN

.m saJ y ap syla ilikilidir. K on u n u n m erkezind e p p -


l.k bir so ru n yatar: atom bir ey m id ir vey a gzlem in
geni alan n aklam ak iin fayd al bir im gelem in
hem en h em en soyu t bir yaps m d r? Eer ato m ger
dekten b a m sz bir v arlk gibi v aro lu rsa, o zam an k
l c a bir m ekn a v e tanm lanr b ir harekete sahip ola-
trikb. F a k a t kuantu m teorisi b u n d a n phelenir. O,
izin b irin e ya da tekine sah ip olabileceinizi, am a
ikisine b ird en asla sahip o lam ay aca n z syler.

B u, te o rin in k u ru cu la rn d a n b iri o la n H e-
se n b e rg 'in m e h u r b e lirs iz lik ilk e sid ir, tik e b ir a to
m un y a d a e le k tro n u n v e y a h e m e y s e , tu ttu u y e ri,
bir v e ayru z a m a n d a n a s l h a re k e t e tti in i b i
le m e y e c e in iz i s y le r. Sad ece onu b i
le m e y e ce in iz i s y le r, a m a a n la m s z olan b e lir li b ir
ver v e h a re k e tle , b ir a to m u n g e r e k k a v ra m n b i
le b ilirsin iz . B ir a to m u n n e re d e o ld u u n u so ra b ilir
ve d u y u lu r b ir ce v a p a la b ilirs in iz . Y a d a o n u n n a sl
h a re k e t e tti in i s o ra b ilir v e d u y u lu r b ir c e v a p a la
b ilirsin iz . F a k a t 'n e re d e d ir v e n a sl h z l h a re k e t
'iliyor?1 t r n d e b ir so ru y a c e v a p y o k tu r. K o n u m
ve h a re k e t (ta m a n la m y la m o m e n tu m ), m ik-
m sk o p ik b ir p a r a ck iin , g e r e k li in k a r lk l o la
rak b irb irin e ay kr ik i g r n n e b i im v e rir,
la k a t b ir y e r k a p la m y o rsa y a d a ardamla b ir h a
reketi y o k s a a to m u n b ir e y o ld u u n u s y
le m em iz, d o ru b ir e y m id ir?

B o h r'a g re , a to m u n b e lir s iz v e b u lu tu m s u d n -
vas, s a d e c e g z le m y a p ld z a m a n s o m u t g e r
meklii g le n d irir. B ir g z le m in y o k lu u n d a , a to m
bir h a y a le ttir. O n u a ra d n z z a m a n , o y a ln z ca
n a d d e le ir v e a ra n d a n e y e k a r a r v e re b ilirs in iz ,
>nun y e rin i a ra y n , b ir b lg e d e a to m u b u
lu rsu n u z . D e v in im in i a ra y n , h z l b ir a to m b u

205
TANRI ve YEN FZK

lu rs u n u z . F a k a t h e r ik is in e b ird e n s a h ip o la
m a z s n z . B ir m e rk e z i g le n d irile n g z le m in g e r
e k li i g z le m c id e n v e o n u n l m s tra te jis in e ili
k in s e im in d e n a y rla m a z .

E e r, b t n b u n la r k ab u l e tm e k , p a ra d o k sa l ya
d a a k l k artrc g ib i g r n y o rla rsa , E in ste in size
k a tlm o lacak tr. E lb e tte d n y a , b iz o n u g z
le m le d i im iz y a d a g z le m le m e d i im iz d e g er
e k te n d a rd a v a r o lu r m u ? zlen d i i iin d e il,
o n u n k en d i se b e p le rin e g elin ce , o la n h e re y b y le
m i o lu r? G z le m le rim iz a to m sa l g erek li in r
t s n k a n r a b iliy o r la r , am a o n u y a ra ta b iliy o rla r
m ? D o ru , a to m la r v e b irle e n le ri k ark v e k esin
o lm a y a n b ir tarzd a d a v ra n y o r g ib i g r n y o rla r,
fa k a t b u , y a ln z ca b y le n a z ik n e sn e le ri in
c e le m e d e k i b e c e rik siz li im iz d e n d o lay d r.

Z o ru n lu ik iy e b lm e (d ic h o to m y ) s ra d a n b ir te
le v iz y o n u n y a rd m y la ta s v ir e d ile b ilir. B ir te
le v iz y o n e k ra n z e rin d e k i, g r n t , flo re s a n e k
ra n a a rp a n k m e n in g e ris in d e k i b ir a te le y ic id e n
e le k tr o n la r a te le n d i in d e d a r k a n o k s a
y d a k i k u y a rm la ry la y a p r. A lg la d n z
re s im , a k la u y g u n o la ra k b e lirg in d ir. n k , i e
rile n e le k tro n la rn sa y s p e k o k tu r v e o r
ta la m a la rn y a sa s ile o u e le k tro n u n to p la m e t
k isi n c e d e n b ilin e b ilir. Bu y z d e n , y a p s n d a k i
n c e d e n g r le m e z lik le , z el b ir ele k tro n e k ra n
z e rin d e y a p t re s im in b ir p a r a s b e lir s iz d ir .
B o lu 'u n fe ls e fe s in e g re , d z g n b ir s ila h ta n k a n
m e r m ile r h e d e fle rin e d o ru b e lirli b ir y ol iz le rle r,
fa k a t b ir e le k tro n silahm d an k a n e le k tro n la r sa
d e c e k e n d ile rin i h e d e fte b u lu rla r. V e s iz in iy i il
k e n iz y z n d e n , b irlin in - g z g a ra n ti e d ile m e z .
'T e le v iz y o n e k ra n n d a x n o k ta s n d a k i e le k tro n '
o la y n a , s ila h ya d a b ak a b ir e y ta ra fn d a n sebep

206
KUANTUM ETKEN

olunmu g ib i d n le m e z . n k e le k tro n u n
bak a b ir y e rd e n s e x n o k ta s n a g itm e si iin b ilin e n
bir s e b e p y o k tu r. S o n ra k i en s e v d i in iz p rog rarru
s e y re tti in iz z a m a n , a rtc b ir id d ia y h a trla m a k
iin re s im p a ra s s e b e p s iz b ir o la y d r.
H ik im s e , e le k tro n sila h n n e le k tro n u n v a r
m asyla n e o lu rsa o lsu n h i b ir e y e y a p m a k z o
ru nd a o lm a d n , s a d e c e o n u b t n y le b e
lirlem e d i in i s y le y e m e z . V a r n d a n n ce ,
g er e k te n v a ro ld u u g ib i, h e d e fte k i e le k tro n u z i
h in d e ca n la n d rm a y e rin e , b e lli b ir y r n g e y o
luyla sila h la b a la n t k u ra n , s a d e c e h a y a le tle r ta
b u ru y la tem sil ed ile n o n u n d u ru u , lim b o n u n b ir
liir n d e o ld u u g ib i fiz ik ile r, sila h te rk ed en
elek tro n h a k k n d a d n rle r. H e rb ir h a y a le t, s a
d ece b ir e le k tro n u n k e n d isi e k ra n n z e rin d e g e r
ek ten g r n s e b ile , e k ra n a d o ru k en d i y o lu n u
kefed er.
Bu g a rip d n c e le r n a sl d o ru la n a b ilir?

A B

e k ilU
11. Bir atomun ya da ekirdek alt paracn bozunma
M ki de daha geni bir mesafede zt ynlerde seyahat eden, zt
"l.rak dnen iki parac (yani n fotonlanm) yapabilir.

1 9 3 0 'Ja rd a E in s te in , b ir k e re k a b u l e tm e s in e v e
her o lay n ay r b ir s e b e b i o lm a s n a ra m e n , k u -
.m tu m h a y a le tle rin in g izin i k e fe d e c e in e in a n d

207
TANRI ve YEN FZK

b ir d e n e y ta s a rla d . D en ey , tu z a k iin d e, h a y a le tle r


k a la b a l n n b a m s z o la ra k h a r e k e t e d e m e d i i il
k e i z e rin e k u ru lu r. E in s te in in b ir p a r a c k iki
p a r a y a a y rlr v e bu p a r a la rn d z e n s iz , u z u n bir
y o l b o y u n ca d o la m a s n a iz in v e r ilir, d e d i in i v a r
sa y n . y ice a y rlm a s n a ra m e n , h e rb ir p a r a e i
n in e tk isin i ta y a ca k tr. rn e in , b iri s a a t y e l
k o v a n y n n d e y r n g e s in d e n frla rsa , te k isi
e tk ile n e re k , a n ti-s a a t y e lk o v a n y n n d e y
r n g e y e g ire ce k tir.
H a y a le t te o risi, h e r b ir p a r a n n p o ta n s iy e l bir
o la s lk ta n o k fa z la sy la te m sil e d ile b ile c e in i
id d ia ed e r. rn e i iz le m e k i in , A p a r a s n n iki
h a y a le ti o la c a k tr, b iri saat y e lk o v a n y
r n g e s in d e , te k i a n ti-s a a t y e lk o v a n y-
r n g e sin d e d ir. G e r e k p a r a c k o la n h a y a le t b e lirli
b ir l m y a d a g z le m i b e k le m e k z o ru n d a d r.
B e n z e r b iim d e , z t o la ra k h a re k e t e d e n ei, p ara
B, d e iki k ar y r n g e li h a y a le tle te m sil e d i
le b ile ce k tir. O y s a , e e r A 'n n b ir l m rn e in ,
y e lk o v a n h a y a le ti g e r e k li e ile rle tirs e , B n in an s
y o k tu r: o a n ti-y e lk o v a n h a y a le tin i ile rle tm e lid ir.
ki a y r h a y a le t p a r a ck , e y le m v e te p k im e y a
sa sy la u y u m sa la y a n b a k a b iriy le b ir lik te a-
b m a ld r.(B a k . e k il 11)
B p a r a sn n , A p a r a s n n o n u n iin s e m i o l
d u u iki h a y a le tin i n a sl o la s o la ra k b ile b ile c e in i,
s y le rs e k e n a z n d a n b u a rtc g ib i g r n r.
E e r, bu p a r a la r iy ice a y rlrla rsa o n la rn n a s l ile
ti im k u ra b ile ce k le rin i g r m e k z o rd u r. B u n d a n
b a k a , h er iki p ara e z a m a n l o la ra k g z
le m le n irs e , p a r a la r a ra sn d a y a y m a k i in , h e r
h a n g i b ir sin y a li, z a m an y o k tu r.
B o h r, E in ste in 'n a k l y r tm e s in in , iy ic e a y
rld k la r i in b a m s z o la ra k iki p a r a n n g e r e k
o ld u u n u fa rz e tti i k a r l n v e rd i. G e r e k te ,

208
KUANTUM ETKEN

B ohr, ay r b irim le rin in p a r a la rn d a n y a p lm g ib i


d n y a y k ab u l e tm e n in im k n s z o ld u u n u a k
lad. B ir l m e y le m o la ra k y e rin e g e tirilin c e y e
k ad ar, k y lla ry la b ir b irle rin d e n a y rls a la r b ile .
A v e B b ir tek b t n l k o la ra k k a b u l e d ilm e lid ir.
Bu g e r e k te n b t n c l k t r.
E in ste in 'in m e y d a n o k u m a s n n g e r e k testi
sav a n ce si g e lim e le ri b e k le m e k z o ru n d a y d .
1960la rd a fiziki Jo h n B e ll, E in s te in tip i d e n e y le r
k o n u su n d a o k d ik k a te d e e r b ir te o re m n e
s rd . O , ta m a m e n g e n e l o la ra k , a y n s is te m le r
a ra sn d a k i i b irli in in d e re c e s in in b elli b ir st s
nr a a m a y a c a n g s te rd i. E e r s a d e c e E in ste in
ile o ls a y d , in san o n la rn g z le m le rin e n ce l o la n ,
iyi ta n m la n m d u ru m la rd a p a r a la rn g e r e k te n
d e v a ro ld u u n a h k m e d e rd i. B u n u n k a rsm d a
o la ra k , k u a n tu m teo risi b u s n rn a la b ile c e in i
n ce d e n h a b e r v erir. G e r e k te n ih tiy a d u y u la n
ey, b ir d e n e y d ir.

ekil 12

12. Eer yrngeler ve polarizasyonla ilikili iki foton p


l.rLze eden malzemenin paralel paralan ile kar karya gel-

209
TANRI ve YEN FZK

mjse, onlar 100 de yz ibirlii gstereceklerdir: A fotonunun


n ne zaman kesilirse kesilsin, yleyse B'dir. Bu ibirlii mey
dana gelse de (i) foton ve polar ize eden arasndaki karlkl i
birliinin olgusal sonucu, btnyle nceden bilinemezdir ve
() fotonlar ok uzaklara gitmi olmaldrlar. Einstein, ayr ola
rak dnleri uasnda yrngelerini muhafaza eden ve ay
rldktan anda (daima zel bir tarzda yrngede dnen) par
alar gerekten varolmadka, bu sonucun paradoksal
olduunda srar etti. Hayaletler yoktur; iletiim olmakszn es
rarl olmayan ibirlii, lmeye kadar seimin gecikmesi yok
tur.

T e k n o lo jid e k i ilerlem ele r, B ell'in eitsiz li in i k a r


la trm a k iin d e n e y se l te stlerd e n g e irm e y e
im k n v e rd i. B y le b irk a d e n e y y a p lm t fa k a t, en
iyisi b y k b ir fa rk la 1 9 8 2 'd e A lain e A sp ect v e m e s
le k ta la r tarafn d an P a ris n iv ersite sin d e g e r
e k letirilm iti. A to m a lb p a r a la r iin , b ir a to m la e
z a m a n l o la ra k frlay an n iki fo to n u n u k u l
la n d lar. H e r b ir fo to n u n y o lu n d a d u ran b ir p ara
p o la r ize ed e n m alzem e v ard . Bu m a lz em en in e k
sen i ile, o n larn salru m lary la b irle m ey en fato n lar
d a r g eirir. B u n d an d o la y , d o ru y n e lim le b ir
lik te, y a ln z ca h a y a le t fo to n la r p o la riz e ed e n m a l
z em ed en k acak tr. Y in e d e, A v e B fo to n la n i
birli i y a p a rla r, nk p o la riz a sy o n la rn n paralel
o lm as iin etk im e v e te p k im e y o lu y la g
le n d irilirle r. E e r A fo to n u n u n n k e silirse , o
z a m an , o B 'd ir.

210
KUANTUM ETKEN

ekil 13

13. Belli'n eitsizliinin testi: eer polarize edenler dola


olarak yneltilirlerse, A ve B arasndaki ibirlii zayflar - bazan
II engellendii zaman A'ya geilir. Oysa, hesabn (nda kalan
biraz ibirlii bulunur; onlardan ou (i) d dnyann bamsz
gereklii, ve (ii) geni olarak - ayr fotonlar arasnda gizli ter
sine dnm zaman iletiiminin olmadn ne sren her-
langi bir teori ile aklanabilir.

G e r e k te s t p o la riz e e d e n m a lz e m e n in ik i p a r
a sn n d o la y l o la ra k b ir b a k a s n a y n e ltild i i
z a m an g e r e k le ir. b irli i, o z a m a n z a y fla r
n k , fo to n la ra d a ir p o la r iz a s y o n la r b irb irin d e n
a y n p o la r iz e e d e n le ri ile, im d i h e r ik isi d e b ir-
le te rile m e z le r. V e B o h r - E in s te in ta rt m a s n n sa -
k in le tiile b ild i i y e r b u ra s d r. E in ste in 'in te o risi
lio h r'u n k in d e n o ld u k a d k d z e y d e k i i
b irli in i, h a tn s a y lr b ir b i im d e n c e d e n h a b e r
verir.

211
TANRI ve YEN FZK

B y le lik le s o n u n e o lm u tu r?
B o h r k a z a n r, E in stein k a y b e d e r. Y irm ile rd e g e r
e k le tirile n , d ah a az d o ru tek i d e n e y le rle b irlik te
y a p la n P a ris d en e y i, m ik ro d n y a n n b elirsiz li in in
y a ra tlta n o ld u u p h esi iin k k o d a y ter-
k ed er. S e b e p s iz o la y la r, h a y a le t g r n t le ri, sa d e c e
g z le m e y o lu y la a te le n e n g er e k lik h ep si, d e
n ey sel k a n t zerin d e a k a k abu l ed ilm i o l
m a ld r.
B u h a y r e t v e ric i s o n u c u n im a e tti i e y le r n e
le rd ir?
D o a n n a s ili i, m ik ro d n y a y a k s tla n d s
re c e , p e k o k in s a n , z lm o la n 'd a rd a k i'
d n y a n n s o m u t g e r e k li in in b ir a z can sk c o l
d u u n u h is s e d e c e k . G n l k h a y a tta b ir s a n d a ly e ,
y in e d e b ir s a n d a ly e d ir d e il m i?
y i - a m a tam d e il.
S a n d a ly e le r a to m la rd a n y a p lr. B ir o k h a y a le t,
b irlik te g e r e k v e s a la m b ir e y y a p m a k i in n a s l
b irle e b ilirle r? G z le m cin in k e n d isi k o n u s u n d a n e
s y le n e b ilir? A to m la rn d o n u k lu u n u k e s in g e r
e k li e o d a k la m a k i in o n a g v e r e n b ir in sa n k o
n u s u n d a b y le z e l o la n e y n e d ir ? G z le m c in in
in s a n o lm a s z o ru n lu m u d u r? B ir k ed i v e y a b ir b i l
g isa y a r y e te c e k m i?
K u a n tu m te o risi, a n la m a k i in o k z o r v e te k
n ik k o n u la rd a n b iris id ir. B u k sa in c e le m e , o n u n
a c a y ip k a v ra m la rn b ir a n lk b ir g r m e s i i in o k u
y u c u y a iz in v e r m e k , o n u n srrn n m a s k e s in in
k k b ir k e s in i k a ld rm a k ta n fa z la b ir e y y a
p a m a z . (B u k o n u b e n im Other Worlds k ita b m d a
d a h a d a a y rn tl o la ra k e le a ln m t.) B u y a r m y a
m a la k y o k la m a , b u y z d e n k u a n tu m e tk e n in in
k a r s n d a b t n y le b a a rs z l a u ra y a n , g z -

212
KUANTUM ETKEN

rin le rim iz d e n b a m s z o la ra k 'd a rd a ' g e r e k te n


varolan n e s n e le r a n la m n d a , d n y a y a ilik in o rta k
11 u yu g r n g ste re ce k tir.
K u a n tu m te o ris in in ak l k a r trc z e llik le rin in
ou, zih in - b e d e n ik ili in i h a trla ta n , 'd a lg a - p a r
ack' ik ili i, g r lm e m i b ir d ille a n la la b ilir. B u
likre g re , e le k tro n y a da fo to n g ibi m ik ro sk o p ik
bir v a rlk b a z a n b ir p a r a c k b a z a n d a b ir d a lg a
gibi d a v ra n r; o s e ile n d e n e y in t r n e b a ld r.
Ilir p a r a ck d a lg a d a n b t n y le fark l b ir c a n ld r:
O y sak i a y rla b ilir v e s a v ru la b ilir, e k ilsiz b ir k a r
g aalk o la n b ir d alg a, y o u n la m m a d d e n in b ir
p arasd r. B ir e y , n asl h e r ik isi d e o la b iliy o r?
H e p s in in , y in e d e ta m a m la y c lk la b ir ilik isi
v ard r. N a s l, z ih in d n c e le r v e sin irse l u y a
rm larn h e r ik isi d e o la b ilir? N a sl b ir ro m a n b ir
hikye v e k e lim e le r k o lle k siy o n u o la b ilir? D a lg a
p arack ik ili i, b ak a b ir y a z lm - d o n a n m ik iy e
b l m d r. P a ra c k g r n , k k to p la r g ibi
aa y u k a r h a re k e t ed e n - a to m la rn d o n a n m y
zdr. D a lg a g r n , k u a n tu m d a lg a s, h e r
hangi b irin in k a rla m o ld u u b a k a b ir d a lg a
tr g ib i o lm a d iin , y a z lm a , z ih n e v e y a b il
giye b e n z e r. O , h erh a n g i b ir t z y a d a fiz ik s e l m a d
d ey e ili k in b ir d alg a d e ild ir, a m a b ir b ilg i v ey a
e n fo rm a sy o n d a lg a sd r. O , b iz e a to m k o n u s u n d a
b ilin e b ile c e k e y le ri a n la ta n b ir d a lg a d r, a to m u n
kendi d a lg a s n d e il. H i k im s e , b ir a to m u n b ir
d a lg a la n m a g ib i k en d i e tra fn d a b ile ya
y la b ile ce in i n e s rm y o r. F a k a t k en d i e tra fn a
y a y la b ile n ey , a to m k o n u s u n d a b ir g z le m c in in
b ile b ile ce i e y d ir. B iz h e p su d a lg a la rn a a l z ;
olasln d a lg a la rn d a n b a k a b ir c e v h e rin d a l
g a la rn a d e il. S u d a lg a sn n o k id d e tli o ld u u
y erd e, a r b ir su a ili k in e n b y k b ir o la s lk
v ard r.

213
TANRI ve YEN FZK

K u a n tu m d a lg a s d a b ir o la s lk d a lg a s d r . O
s iz e , e n e rji v e ro ta sy o n g ib i b ir n ite lik h a k k n d a ,
o n u n s a h ip o la b ile c e i h a n g i a n sn , b ir p a r a c k
o ld u u n u b e k le y e b ile c e in iz i s iz e a n la tr. D a lg a ,
b y le lik le d o a s n d a v a r o la n b e lir s iz li i v e ku-
a n h m e tk e n in in n ce d e n b ilin e m e z li in i k a p sa m
iin e alr.
H ib ir d e n e y , T h o m a s Y o u n g 'n iki d a r a ra lk sis
te m in d e n d ala iyi d a lg a p a r a ck ik ili in in ik iy e b
l n m esin i v e z o rlu u n u ta s v ir ed em ez . k , k lasik
fiziin u zu n s ren g e le n e in e g re, b ir d a lg a d r,
e le k tro m a n y e tik alan n b ir titreim i, e le k t
ro m a n y e tik b ir d alg ad r. O y sa , y a k la k o la ra k 1900
y ln d a, M a x P la n ck k d a lg a la rn n b a z y o lla rd a
p a r a ck la r g ib i - im d i on lara fo to n d iy o ru z - d a v
ra n a b ild i in i m a te m a tik o la ra k g sterd i. Ik,
P la n ck 'a g re, b l n m e z k m e le r y a da p a k etik ler
h a lin d e y a y lr, (bu n ed e n le, g re k e q u a n tu m k e
lim esi k u lla n lr.) F ik ir, b u ta n ecik g ib i fo to n la rn bir
h in d ista n ce v iz i a t ta rz n d a , a to m la rn d n d a
elek tro n lar v u ra b ilece in i g stere n E in ste in ta
ra fn d a n in celtilm iti. B u , im d i, b e n z e r k h c
re sin d e o la n e y d ir; aca ip , a m a k u ra ld d e il.
lk b e k le n m e d ik b u rk u lm a iki k n b ira ra y a
g e tirild i i z a m a n g e r e k le ir. E e r ik i d a lg a s i s
te m in e b ir e y e k le n irs e , k a r m a d v e rile n b ir e tk i
m e y d a n a g e lir. S a k in b ir b ir k a in lik iki ta p a r
a s n n a tld n h a y a l ed in . D a lg a la n m a la rn k a r
m a k a r g s , y a y g n k a r k lk la rn st ste g e l
d i i y e r d e o rta y a k a r. B az y r e le rd e iki d a lg a
h a re k e ti a y n fa z d a , b irlik te m e y d a n a g e lir v e k a
rk lk g e n i le tilir; b a k a y e rd e , d a lg a la r fa z n d
n d a to p la n r v e b ir d i e rin i sile r.
Ik la a y n etk iy i m e y d a n a g e tirm e k iin , b ir e k
ra n d a k i Eki d e li i a y d n la ta b iliriz . B ir fo to ra f
p l k a sy la k o la y c a a a k a rla n b ir k a rm a r-

214
KUANTUM ETKEN

g s y a ra ta n , h e r b ir d e lik te n s a la n k d a lg a la n
y a y lr v e s tiis te g e lirle r, tk i d e li in g r n t s ,
s a d e c e ik i b e lir s iz k a b a rck d e ild ir, fa k a t iki d a lg a
k a ta rn n b irin in b ir a d m d a v e te k in in b irk a
a d m d a v a rm o ld u u y e ri b ild ire n k a ra n lk v e
a y d n lk le k e le rin s is te m a tik b ir a rg s d r.
(B ak . e k il 14).

A B C

ekil 14
14. Young'un mehur iki yark deneyi, m garip da
parack ikiliini kefetmek iin idealdir, (o elektronlar ve teki
paracklarla da icra edilebilir.) A ekranndaki kk delik, B
ekranndaki iki dar yan aydnlatr. Yarklarn glgeleri C ek
rannda gsterilir. In basit ift izgisinden ok, konuma
bal olan, adm uydurarak ya da uyduramayarak birbiri ard
sra ulaan herbir yarktan k dalgalan yoluyla sebep olunan
(krlmadan oluan k izgilerinden biri) karanlk ve parlak
izgilerin bir ardkl grnr. Zamanda bir foton, takm ge
ii yapt zaman, belli bir foton sadece B ekrannda hem bir
yarktan hemde tekinin iinden geebilmesine karn, ayn k
nlm rnts benekli bir biimde birikir ve onun 'admm' l
meye kar olan komu fotonlardan hibirine sahip deildir.

B t n b u n la r, o n d o k u z u n c u y z y ln b a la rn d a
iyi b ilin iy o rd u . lk d efa g r le n y a n s y a n n

215
TANRI oe YEN FZK

re n g i, b u n u n la b irlik te , n tanecild i d oas h e


sa b a k atld z a m a n o rta y a k ar. H e r b ir foto n , fo
to ra f p lk asn a belirli b ir n o k tad a isa b et e d e r v e
k k b ir g lg e y a p a r. T e le v iz y o n k a sa sn d a k i g ib i,
u z a n m g lg e , bu y z d e n b ir top g llesin e b e n
zey en p lk ay a a rp a n fo to n la r g ibi m ily o n la rca le
k ed en r l r. B ir tek fo to n u n v a r n o k ta s, ta
nm sal o larak n ce d e n b ilin e m ez d ir. O n u n p a rla k
le k e a lan n d ak i p lkay a v u ra ca n a ilik in iyi bir
an sn o ld u u n u h ep biliriz.
O y sa b u , h e p si d e ild ir. S iste m a ra c l y la sa
d e c e z a m a n d a b ir fo to n u n g e m e si i in a y d n l
k st m z v a rsa y n . V e rile n y e te rin c e u z u n sa , b i
rik m i b e n e k le r y in e d e k a ra n lk v e p a rla k k a n m
r n t s n v e rm e k iin g e li e c e k ti. z e l b ir fo
to n u n g v e n c e d e o la ra k , y a ln z bir d e lik te n g e
e b ilm e si b ir p a ra d o k s m u d u r? H e n z , h e r d e
lik ten b iri, birb iri z erin e b in en iki d a lg a k a ta rn
g ere k tirir. B t n d en e y , g er ek te, a to m la rla , e le k t
ro n la r y a da k yerine teki atom alt paracklarla
gerekletirilebilir. B t n d u ru m lard a, bir k a n m
rnts n fotonlar, atom lar, elektroror m e zon lar
vs. d alga v e p arack grnlerini ortaya koy d u u nu
kantlayan, onlarn sonucu olan tek tek b en ek lerd en
ibarettir.
1 9 2 0 'le rd e B o h r, p a ra d o k s u n m m k n b ir
z m n) v e rd i. F o to n m m k n b ir d n y a g ib i (A
d n y a s) A d e li in in i in d e n v e te k i (B d n y a s )
d e B d e li in d e n ro ta sn g e ti i z a m a n , s e b e b in i
d n n . O z a m a n , her iki d n y a , A v e B h e r n a
slsa , b ir lik te h a z rla n r, b ir d i e rin in z e rin e e k
le n irle r. B iz , B o h r'u n ileri s rd , d e n e y le rim iz in
d n y a s n n hem A 'y hem By i te m sil etti in i s y
le y e m e y iz , una ik is in in h a k ik b ir m e le z id ir. s
telik , b u m e le z g e r e k lik , y a ln z iki s e e n e in
b t n to p la m d e ild ir, a m a g iz li b ir e v lili id ir:

216
KUANTUM ETKEN

her d n y a , nl rn ty yapmak iin te k iy le bir


giriime neden olur, tk i a lte r n a tif d n y a , d a h a o k
ek ra n d a e z a m a n l o la ra k y a n s tla n iki h a re k e tli
lilm g ib i, st ste g e lir v e k a y n a r. E b e d p h e c i
E in stein , m e le z g e r e k lik le ri k a b u lle n m e y i re d
d etti. O , s e r b e s t e h a re k e t e tm e s in e izin v e r ile n e k
ra n d a k i iki d e lik d e n e y in in b ir d e iik y o ru m u ile
lio h r'u y z le tird i. O n u n sra r etti i d ik k a tli g z
lem , fo to n u n g e ti i d e li in iin d en b irin i b e
lirley ece k ti. Sol ta ra fta k i d e li in iin d e n g e i, fo
tonu n z a y f b ir s a p m a s y la s o n u la n r. V e g eri
e k ile n e k ra n n , ilk e o la ra k so la h a re k e t, etti i g
r le cek ti. S a a h a re k e t te k i d e li in i in d e n g e
ilm i o ld u u n u g ste re ce k ti. Bu a n la m d a d en ey ,
len A hem de B d n y a sn n g e r ek li in k a rl o l
d u u n u b e lirle y e ce k ti. B u n d a n b a k a , orijin al d e
n ey d eki fo to n u n d a v ra n n n g r n te k i b e-
lirlen em ezlii o z a m a n b u d z le m d e k i d en e y se l
tekn iin k a b a l n a v erild i.
B o h r, k e s in o la ra k k a r k t. E in ste in o y u n u n
y a rsn d a k u ra lla r d e i tiriy o rd u , e k ra n h a re k e t
e tm ek i in s e rb e s ts e o z a m a n o n u n h a re k e ti d e ku-
a n tu m fiz i in in d o a s n d a k i b e lir s iz li in ko
n u su d u r. B o h r, geri te p m e e tk is in in , o n u n y e rin e
y aln zca iki k a b a rk h a v (fu z z y ) y a p a n fo to r a f p la
k a sn d ak i k a rm r n tu s n m a h v e d e c e in i k o
lay ca g ste rd i. H e m e k ra n s k trlr v e n
d alg a g ib i d o a s k a r m r n t s n d e a k a g s
te rilir, h e m d e ek ra n s e r b e s t b ra k lr v e fo to n iin
b e lirli b ir y r n g e ta y in e d ilir. F a k a t bu d u ru m d a ,
d a lg a g ib i g r n k a y b o lu r, k ta m a m e n ta n e c ik
g ib i (c o rp u s cu la r) b ir ta rz d a d a v ra n r. B iz , b u n d a n
d o lay iki fa rk l d e n e y le i g r y o ru z . O n la r b i r
b irle rin e z t d e il, am a b irb irle rin i ta
m a m la y cd rla r. E in ste in 'm s tra te jis i, m e le z d n -

217
TANRI ve YEN FZK

y a ru n k a n tla n d , o rijin a l d e n e y d e fo to n u n y o lu
h a k k n d a h i b ire y s y le m e z .
B u d e i tirm e d e n k a n a c a ip so n u , b iz -d e n ey
y a p a n la r n - te m el b ir ta rz d a g e r e k li in d o a sn a
k a rt rru zd r. E k ra n s k trm a y se m e y o lu y la ,
iy i - ta n m la n m b ir a n la m o lm a y a n fo to n u n y o l
la rn d a , e s r a re n g iz m e le z b ir d n y a y k u ra b iliriz .
1 9 7 9 'd a E in s te in 'in 100 . y l d n m n k u t
la m a k iin P rin c e to n 'd a y a p la n b ir se m p o z y u m d a
Jo h n VVheeler, a la y c k o n u a ra k , ik i - d e lik d e
n e y in d e n y in e d e o k z ih in - rk te n s o n u c u iz d i.
O , a ra la rn b a s it b ir d e i ik lik le e k ra n i in d e n
g e m i o la n fo to n d a n s o n ra y a k a d a r l m e s tra
te jisin in se im in i g e c ik tir m e n in m m k n o l
d u u n u g sterd i. M e le z b ir d n y a y a p m a k a
ra rm z , b u n d a n d o la y , b u dnya v a rl a
g e ld ik te n s o n ra y a k a d a r g e c ik tirile b ilir. W h e e le r'in
id d ia ettii g e r e k li in k u s u rs u z d o a s, b ilin li
g z le m c in in k a tlm m b e k le m e k z o ru n d a d r. Bu
a n la m d a , z ih in g e r e k li in n c e o la n i in e a la n y a -
ra b l n d a n h a lk n o ra d a o lm a s n d a n n c e v a
ro lan b ir g e r e k lik te n b ile - s o ru m lu o la b ilir. B u , 3 .
b l m n so n u n a d o ru z ik re d ile n , n c e d e n o la n
k a p sa y a n seb ep o lm a ld r.

218
KUANTUM ETKEN

S. Bu John VVheeler'e atfedilen sembolik resim, evTeni ken


dim gzlemleyen bir sistem olarak temsil eder. VVheeler'in
Youngn iki yark deneyine ilikin artan deiiklii, uzak
gemiin gerekliini ortaya karmadan ksmen sorumlu olan
bir gzlemciyi, bugn haber veriyor. Resmin kuyruu, by
lelikle bu gereklikte kendine gvenen bilin yoluyla, onun
daha sonraki gzlemi araclyla somut gereklie nayak olan
evrenin ilk aamalarn temsil ediyor.

G e re k li in d o a s k o n u su n d a k i b a z e l st n d e
tu tu lan sa d u y u k av ram larn y k a n k u a n tu m te
o risi, n ce k in d e n d ah a a k o la ca k t. N e sn e ile z n e,
n ed e n ile etki ara sn d a k i a y rm n b u la n k la m a sy la
d n y a g r m z e g l b t n c b ir e k atlr.
Biz, E in stein 'm d e n e y in d e , tek b ir siste m o la ra k ,
h erey e ra m e n k abu l ed ilm e si g ere k e n ik i g e n i l
d e a y rlm p a ra c n nasl o ld u u n u g r
m t k. B iz, b elirli d en e y se l d z e n le m e b a la m

219
TANRI ve YEN FZK

iin d e b ir a to m u n v ey a b ir a to m u n p ek ok t.
sarm n n h ak k n d a k on u m an n nasl a n la m sz ol
d u u n u d a g rm t k . Bir a to m u n n ered e v e nasl
h a rek et ettiini so rm ak yasaklan r.
ilki, lm ek isted i in iz eyi -k o n u m ya d a ha
reketi - ku rar, o z am an akla u yg u n bir cev ap ala
b ilirsiniz. l m m ak ro sk o p ik aralarn g en i bir y
n n iine alacaktr. B u n d a n d o lay , m ikrosk op ik
g ereklik, m ak ro sk o p ik g erek lik ten ayrlabilir. Buna
ra m en m ak ro sk o p ik , m ikro sk op ik ten - a ralar a to m
lardan yaplrlar! Bu g arip h a lk a la r y in e s r p g id er.
n c b ir k u a n tu m k u ra m c s D av id B oh m , Who
leness and the lnplicate Order ad l k ita b n d a bu
k lara iaret ed er:

Kuantum tenlisinde gerekli olu betimleyici dzende, k


nuyla ilgili merkezi bir deime, bylelikle karlkl el
kileimde, anta aynll olarak varolan bir dereceye kadar
otonom paralarn iinde, dnyann zmlenmesi kav-
ramna ilikin birikimdedir. Dahas, ilk vurgu imdi, gz
leen eyden ok gzleme aracndaki blnmez btnlk
zerindedir.1

K saca, d n y a , b irb irin e b a l ey lerin , b a m s z


ey lerin b ir k o le k s iy o n u n d a n b a k a b ir e y d e
ild ir, d ah as o, ilikilerin b ir a d r. B o lu n , b u ra d a
VVemer H e ise n b erg 'in s zle rin i tek rarlar: 'D n y a n n
n e sn e v e zn ey e, i d n y a v e d d n y a y a , b ed en v e
ru h a ay rm artk b ir u y g u n lu k d e ild ir.
P a rad ok sal h a lk a y , m a k ro d n y a n n - g n l k
d en e y in d n y a sn k e n d isin d e n y a p ld m ik
ro sk op ik g e re k li i b e lirle d i in i, nasl z e b iliriz ?
Bu la , b ir k u a n tu m l m y a p ld z a m an , g e
n ellik le o la n eyleri so rd u u m u z d a k a fa k afay a g e
tirilir. G zlem ci so m u t g e r ek li in b ir d u ru m u n u
k a b a rk m ikro d n y a y a y a n s tm a n n y o lu n u nasl
b u lu r?

220
KUANTUM ETKEN

K u an tu m ' lm e soru nu ' g erek ten zihin - b ed en


veya y azlm d o n an m so ru n u n bir d eiik bi
lim id ir; fizikiler v e filozoflar, on y llar b o y u n ca
ununla u ratlar. D on an m p a ra ck bir g z
lem cinin onu gzlem led ii z a m a n , p aracn y a p
tn olas o larak b u ld u u e y k on u su n d a (yazlm )
bilgiyi ifreleyen , b ir d alg ayla tan m lan r. B ir g z lem
yapld nd a, d alg a, g zlen m i o la n ey n e olu rsa
ulsun, belli, kesin b ir d e er v erilen zel b ir d u ru m d a
'bir n o k tay a toplanr.'
l m e y a sa s b t n y le d o n a n m d z e y in d e
batan b a a tan m lan d z a m a n , p a ra d o k sla r o r
taya k a r. B ir ele k tro n u n , b ir h ed e ften y ay ld m
varsayn. O h e m sa a h em so la g id ecek tir. D alga
y ard m y la h esap lay n v e d a lg a n n g itti i y e ri o r
taya k arn . D alg a, k sm en sa a v e k sm en so la , r
nein e it g le, h ed e ften ay rlr, s a p a r v e k rlr. B u,
elek tro n u n hem sa a hemcle so la sap t m b u
laca n z g z le m d e , y z d e elli a n s a n la m n a g elir,
li z le m in , g e n e llik le g e re k le tirilm e sin e k a d a r olsa
bile, h a trla m a k n em lid ir, e le k tro n u n g e r e k te n
y erletirild i i h e d e fin b ir k e n a rn d a o ld u u n u s y
lem ek (ya d a g e re k te n a n la m l o la ra k ta rtm a k )
m m k n d e ild ir. E le k tro n , g e n e llik le siz g z -
leyin ceye d e k sem elerin i a k a k orur. H e r iki
m m k n d n y a , b ir m e le z h a y a le t gibi st k o
num da b irlik te v a ro lu rla r. (Bak . e k il 16)
im d i g z le m in iz i y a p a rsn z v e elek tro n , r
nein, so ld a b u lu n u r. H e m e n sa el 'h ay aleti' k a y
bolur. D a lg a b ird e n b ire ele k tro n u n sa d a o lm a o la
sl im d i o lm a d iin , h e d e fin sol ta ra fn n
zerin e b k l r. B u d ra m a tik b k lm e y e n e n e d e n
olur?

221
TANRI ve YEN FZK

ekil 16

16. Dalga olarak tanmlanan bir elektron, saa ve sol tarafa


alan dalgalanmalar yoluyla hedeften sapar. Gzlem, elektronun
yoklan saptrld yerde yaplana kadar, gerekte var olmayan
melez bir dununda birlikte varolan iki hayalet dnyay (ya da ha
yalet elektronlar) ne srmek zorunludur. Hayaletlerden biri gz
lemin yaplaca bir tek somut gereklie, onun limbo'ya ilikin
nceki durumundan geirilir. Bu birdenbire ykselmeyi baarmak
iin elektrona gzlemcinin yapt eyi srlar tamamen kuabyor.
Zihin - madde - zerinde inidir? Evren, iki paralel gereklie ay
rlabilir mi?

D z e n d e , b ir g z le m y a p m a k i in e le k tro n u d
a ra la rn b ir p a r a s n a y a d a b e lk i a ra la rn b ir s e
rs in e b a la m a k z o ru n lu d u r. O n u n k a y d e d ild i i
y e rd e k i m a k ro s k o p ik d z e y e s in y a li y k s e lte n v e
e le k tro n u n o ld u u y eri s e z m e , b u n u n iid ir. F a k a t
b u balayc v e y a rd m c s re le r (o ld u k a b y k
sa y d a ) a to m la n iin e a la n k e n d i k e n d ile rin e m e
k an ik s re le rd ir v e b u y z d e n k u a n tu m e tk e n in e
d e k on u o lu rla r. B iri, so ld a k i e le k tro n u i a re t e d e n ,
te k i sa d a k in i g s te re n l m e m a k in e s in in ik i k o
n u m a s a h ip o la n b ir g s te rg e iie d o n a tld n v a r-

222
KUANTUM ETKEN

"ciyn. O z a m a n , g s te rg e y e a k ta rd a n d u ra n e le k t-
n n u n m e le z d o a sn k a rm a y a , e le k tro n
ilv esiy le b t n sistem i in c e le y e n g e n i b ir k u -
itum siste m i g ib i b iz i z o rla r, h e m b ir g s te rg e d u -
u m u n u h e m d e te k in i g ste re n l m e a y g t y e
tin e k u a n tu m lim b o s u n a ilik in b ir d u r u m a
l'.ilm elidir. B u ta rz d a , b ir l m , k u a n tu m d n
yasnn k a b u s u la b o ra tu v a r c e tv e lin e g r e y k -
'.i'Lmi g ib i g r n y o r.
Bu p arad o k s, (b asit b ir m a te m a tik m o d el k u l
lanarak) e le k tro n u l m e a ra la rn a b a la m a n n e t
kisinin, h e m sa a h em s o la g re e lek tro n u k a ra r v e r
m eye ta h rik etti in i, am a a ra la rn g ste rg e sin e
m elez g erek siz li i a k ta r m an n k y m e tin i isp a t e d e n
m atem atik i Jo h n v o n N e u m a n n ta ra ln d a n in-
elen m iti. V o n N e u m a n n d a , bu y z d e n a ra la r ilk
aletin k tsn o k u y a n te k i a le te sra ile b a la n rsa ,
u za m an , ilk g ste rg e n in on a u y a ra k bir k arara se v -
k ed ilecein i d e g sterd i. F a k a t im d i ik inci a ra la r
isten m eyen b iry e re (lim b o) g id erler. B y lece b ir b a
kasna b a k a n m a k in e b t n b ir zinciri v e a k la
uygun 'h e m o - h em o' s o n u la rn k a y d e d iy o r o la
bilir. F a k a t s re k li o larak N e u m a n n z in c irin in so n
yesi, g e re k siz li in b ir d u ru m u n d a a y rlm o la
caktr.
K e d iy i ld re b ile n z e h ir d e n k u rtu lm a y te-
lik le m e k i in k u lla n la n y k s e ltic i a y g tta k i S c h r -
lin g e r'e a tfe d ile n m e h u r b ir p a ra d o k s y o lu y la
lu h a f s o n u la ra d ik k a t e k ilir. S a - so l g s te rg e s i
ik iy e b l m , b y le lik le b ir ca n l - l k ed i ik iy e
b l m o lu r. E e r k ed i b ir k u a n tu m siste m i g ib i
ta n m la n m sa , k ed i b iri y a d a b ir e y y o lu y la g z -
le m le n in c e y e k a d a r, sa m a g ib i g r n e n , b ir i
zofrenlik 'ca n l l ' d u r u m u n d a g e c ik tirile n s o
n u ca v a r m a k i in , b iri g le n d irilir.

223
TANRI vc YEN FZK

ekil 17
17. Schrdinger'in kedisi'nin hazin hikayesi. Bir kuantum
reci 50:50 de bir olaslkla si yani iten kurtuluu tetik]eyebl lir. Ku-
antum teorisi, hem canl bir kedi hem l bir kedi algland
zaman, gzlem yaplana kadar, canl - l kedinin hayalet gibi
melez bir durumda gelitiini gsterdi. Bu dne deneyi Ku-
atum teorisindeki gzlem iini kuatan garip mlarn bir ks
mna dikkat eker.

K e d in in y e rin e b ir k ii k o y d u u m u z u fa r z e d in .
O n la r, b ir canJ - l d u ru m u n u d e n e y le y e b ilirle r
m i? P ek l h a y r. y le y s e k u a n tu m m e k a n i i,
in sa n g z le m c ile re g e lin c e i le m e z o lm a m ru d r?
K u a n tu m m e k a n i i b ir k i in in b ilin c in i a ra trd
z a m a n , N e u m a n n 'n z in c iri s o n a m e rd i? B u h e
y e c a n v e r ic i id d ia , g e r e k te n b ir k u a n tu m k u
ra m c s E u g e n e W ig n e r lid e rli in d e y a p lm t.
VVigner, k u a n tu m d a lg a s n b k e n v e b ir d e n b ir e
b ir iz o fre n ik , m e le z , h a y a le t b ir d u ru m u , s o m u t
g e r e k li in b e lli v e k esin b ir d u ru m u n a e v ire n
g z le m c in in z ih n in e , k u a n tu m sistem i ko
n u s u n d a k i b ilg in in b ir g iri in in v a ro ld u u n u n e

224
KUANTUM ETKEN

rer. B y le c e d e n e y i y ap a ru n k e n d isi, a ra la rn
g s te rg e s in e b a k t z a m a n h e m b ir d u ru m h e m
d e te k i z e rin d e k a ra r v e r m e y e se b e p o lu r v e o n a
u y a ra k , z in c irin a a sn a d o ru , o n u n z ih n in i
o lu tu rm a k iin e le k tro n o n u d a z o rla r.
E e r YV igner'in tezi k a b u l e d ilirs e , b iz i e sk i d u -
.liz m -z ih n in m a d d e g ib i ayru d z e y d e v a ro ld u u
ve fiz i in y a s a la rn n a k ih l li ile ieri g ire n
m a d d e z e rin e e tk i e d e b ild i i fik rin e g eri d n
d r r. VVigner, s a k in ce b u n u k ab u l e d e r: 'B ilin
(b e y n in ) fiz ik o -k im y a s a l a rtla rn a etk i e d e r m i?
B aka bir deyile, insan bed eni seilip ay n lm o la
rak, fiziin yasalarnd an sap ar m ? B u soru ya g e
leneksel cevap "H ayr"d r: b ed en zihni etkiler, am a
zihin bed en etkileyem ez. B u n a ram en kart tezi d es
teklem ek iin iki sebep v erilebilir '.2 Bu iki seb epten biri
VVignerin bahsettii etkim e v e tepk im e yasasdr. E er
beden, zihni etkileyebiliyorsa ak sid e doru olacaktr.
tekisi, ku an tu m lm e so ru nu n u n y u k an d a ad
geen z m d r. Bazlar, p sikok inesis v e uzaktan
m etal b k m e gibi, belli p ar anorm al fen o m en lerin
kabul ed ilebilirlim i sav u n m a k iin m ad d e - zeri
zihin kuantu m rotasn an lam olsalar b ile, VVigner'in
fikirlerini pek a z fizikinin d estekledii itiraf ed il
m elidir. (E er zihin sinir hcrelerini ateleyebiliyorsa,
niin k aklan b kem iyor?)
VVigner'in tezi a ra cl y la g e e rli olan d z e y
k ark l na d a ir g l b ir ip u cu v a rd r. Y a z lm
(z ih in )e b a v u rm a y o lu y la (elek tro n la rn h a rk et e t
m esi k o n u su n d a ) d o n a n m n iley iin i ta rb m a g i
riim i, ik ici tu za a d er. O y sa , b u ra d a k ok
g iz lid ir, n k d o n a n m v e y a z lm k u a n tu m t e
o risin d e ( rn e in , d alg a - p a r a ck ik ili in d e ) u m u t
su zca k artrlr. VVignerin fik irlerin in do
ru lu u na ra m en , o n lar, so n u ta n e o lu rsa o lsu n ,
zihin bed en so ru n u n u n z m n n k u a n tu m

225
TANRI ve YEN FZK

l m e so ru n u n u n z m ile k a p a l o la ra k b a
la n tl o la b ile ce in i n e s rerler.
K u a n tu m l m e p a ra d o k su n d a n k a m a k i in bir
b a k a g iriim , b e lk i VVigner'in z ih n e b a
v u rm a sn d a n b ile o k d ah a a ca ip tir. S n rl b i r fi
z ik se l siste m le i g rm e d i i s rece, v o n N e-
u m a n n 'n zin ciri g en iletileb ilir. S iz , a lg la d n z
h erey in g erek o ld u u n u id d ia e d e b ilirsin iz , n k
'lm e' y a d a "g z lem e ' ile g e r e k lik te g rd n z
ey i y k a n d ah a g e n i b ir siste m v a ro la b ilir. F a k a t,
so n y lla rd a fizik iler, K u a n tu m k o z m o lo jisi - b t n
ev ren in k u a n tu m teo risi - k o n u su y la ilg ile n m ilerd i.
T a n m la m a y o lu y la , so m u t v a ro lu ta (T a n r'd a n
b ak a b elk i?) b t n k o z m ik o la y la r serisin in k
m esi iin, e v re n in d n d a h i b ir e y o lm a y a b ilir. Bu
d z e y d e , ev ren is te n m e y e n b ir y e r y a d a k o z m ik i
z o fren i d u ru m u n a y a k a la n m g ibi g r n ecek ti.
W ig n e r tipi b ir z ih in o lm a k sz n , o n u b t n le m e k
iin, ev ren a lte rn a tif g e re k lik le r, st ste g e le n b ir
o k m e lez s p e r d u ru m , h a y a le tle rin s a d e c e b ir
k o lle k siy o n u o la ra k z a y fla m a k iin a y rlm g ibi
g r n y o rla r, o n la rn h ib iri, o lg u sa l g er e k lik d e
ild ir. O z am an n iin , tekil b ir s o m u t g e r e k li i a l
g la rz?
C e su r b ir fik ir p a ra le l e v re n te o risi y n n d e k i
b u c e s a re t k rc k a y o l g ste rir. 1 9 5 7 'd e fiz ik i
H u g h E v e re tt ta ra fn d a n k a rla n v e im d i A u s
tin 'd e T e k s a s n iv e rs ite s in d e k i B ry c e DeVVitt ta
ra fn d a n d e s te k le n e n te o ri, b t n m m k n a l
te rn a tif k u a n tu m d n y a la n e it o la ra k g e r e k tir le r
v e h e r ik isi d e in s a n g z le m c ile ri i in e a lrla r. B i-
ra ra d a y e rle ik o la n h e r ta k m , b u y z d e n , e v r e n e
ilik in k en d i d a lla rn y a ln z c a a lg la rla r. O rta k
d u y u b ir te k e le k tro n u n tu h a fl n n so n u c u o la ra k
ik iy e d a lla n a n e v re n e ilik in sra d k a v ra m a k a r
g e le b ilir, am a te o ri k a p a l b ir in c e le m e y i d a h a c e
s a re tle k a rla r. E v re n y a n ld zam an, z i

226
KUANTUM ETKEN

h in le rim iz d e o n u n la y a rlr, b ir k o p y a h e r d n
yay e n le n d irm e y e k a lk a r. H e r k o p y a y e g a n e o l
d u u n u d n r. K e n d ile rin i a y rlm o la ra k h is
se tm e d ik le rin e itira z e d e n le r, d n y a n n g n e
e tra fn d a k i d n n d e h iss e tm e d ik le ri g e r e in i
iyice d n e c e k le rd ir.
A y rlm a y la e tra fa s ra y a n b t n a to m a lt p a r
a c k la r, h e r a to m g ib i, te k ra r te k ra r y in e le n ir. S a
y sz z a m a n la r b o y u n c a , h e r s a n iy e e v re n b
l n erek o a ltlr. B l n e re k o a lm a n n m e y d a n a
g eld i i d z e n d e y a p lm o la n d o ru b ir l m e
iin z o ru n lu lu k y o k tu r. B u , b ir tek m ik ro s k o p ik
p a ra c n s a d e c e b ir ta r z d a m a k ro s k o p ik b ir s is
tem le e tk ile im k u rm a s n a y e te r. DeVVitt'in d e
y iiy le:

Her kuantum geii, her yldzda, her gkadada kendinin


ok saydaki kopyalan iinde yeryzilndeki yerel dn
yamza aynlan evrenin ha' uzak kesinde yeralyor...
An derecede bir izofrenya buradadr 3

G erek li in y en id e n d z e n le n m esi iin d en en


cret, p aralel ev ren lerin o la a n st v e artan say s,
ev rim e ilik in a y n la n d allarn n y a ln z ca b irb irin d en
u zaklam as, g erek li in b ir eitliliid ir.
N e d ir b u te k i d n y a la r? O n la ra g id e b ilir
in iyiz? O n la r U F O 'lar y a d a B e rm u d a g en in d e k i
esra re n g iz k a y b o lm a la r a k la y a b ilir m i? Y a z k k i
ufo b ilim c ile r i in , E v e re tt te o risi b u k o n u d a a p a
ktr. P a ra le l d n y a la r, b ir k e re a y rld la r rru, b t n
p ratik a m a la r iin fizik o la ra k y a ltlrla r. O n la r
y e n id e n b irle tirm e k , z a m a n te rsin e e v irm e a n
lam n a g e le n b ir lm e e v rim in i g ere k tire ce k tir. B u
k rk b ir y u m u rta y ato m la rn a k a d a r y e n id e n k u r
m ak g ib i o lacak tr.

227
TANRI ve YEN FZK

ekil 18

18. Canl l kediler ve teki kuantum izoffenik g


eksizliklerinden uzaklamak iin, Everett, fizik olarak balantsz
olan, ama eit olarak gerek paralel evrenlere ilikin ok sayda,
srekli olarak dallara ayrlan evrende ok ince dallara ayrlm bir
gereklik yaratan kuantum sistemlerinin belirleneniezliini ne
srd. Gzlemcinin zihni bu sreler yoluyla ok sayda benzer
kopyalara da blnrler.

F a k at bu d n y alar nerededirler. B ir an lam d a, b u


b izim , sk skya k en d im ize o k y a k n o lm a m z a
ben zer. B una ra m en , o n lara b t n y le u lalam az:
B iz kend i u zay v e za m a n m z iin d e n e kad ar s e
y a h a t ed e rsek ed e lim , u zak o ld u k larn d an o n la r
ara taramayz. Bu kitab n o k u y u cu su n u n , o n u n m il
yonlarca k op y asn d an u zakl birk a san tim d en
fazla d eild ir, a m a b u san tim le r alg larm zn u zay
iind en l lem ezler.

228
KUANTUM ETKEN

D n y alar, d ah a fazla b irb irlerin d en ayr, fa rk la r


ilaha b y k o larak d a lla n m a la rd r. B iraz srad an bir
larzda k en d im izd en u zaa a y rla n d n y alar, iki
yark d en eyin d eki foto n u n y olu g ibi, ned en sel bir
parlaya g re ay rt e d ile m e z olacak t. tek iler kedi
p o p lasy o n larn a ayrlacak lard . Baz d n y alard a
K itler o lam ay ab ilecek ti, Joh n F. K en n ed y y a
yab ilecekti. B u n a ra m en tek iler, zellik le zam an
balangcna y ak n b a k a sn d a n u zaa d allara ay-
rlanlar, lgn ca farkb o lacak lard . G erek te, olas
olan h erey (akla u ygu n b iim d e o labilen h erey o l
m asa bile) b iry e rd e, bu o k in celtilm i g erek liin bir
d alnd a olur.
B t n m m k n d n y alarn ezam an l varo lu u ,
ok farkl d allarn v aro ld u u v e tek ilerd en b irin in
ddil d e bu k itab n o k u n d u u bir tan esin d e, d n
yann n ed e n in e ilikin ilgi e k e n so ru yu o rtay a
karr. A k a, o k u y u cu h e p sin d e y a d a d o ru su teki
d n y alarn g en i o u n lu u n d a v a r olam az, n k
onlarn artlar h ay atn o rtay a k m as iin u y g u n d e
ildir. (Bu k o n u y a 12. b l m d e d n ece iz.)
Pek ok insan kuantum teorisinin, ok temel bir tarz
da zihne ilikin ball ile zgr iradenin anlalmasna
kap atn ileri srm lerdir. K u antu m etkeni ile s
prlp gtrld grlen doum um uzdan uzun
zam an nce evrenin m ekanii yoluyla, yaptm z her-
eyde, belirlenimci bir evrene ilikin eski bir fikre karar
verilir. zg r irade canl v e iyi m idir? B u m alzem e ile
doru olarak i grm ek iin, ilk nce zam ann srlarm
ok derin olarak aratrm ak zorund ayz.

229
ZM N
ZAMAN

'Gemi ve gelecek srasndaki ayrm nceden var-


sayamayan deneyim kelimesinin bir anlam bile yok
tur. '
Cari vo Weizsdcker

Ama daima iitirim arkamda,


Zamann kanatl sava arabas acele ediyor g beUV
Andrev Marvell

k i b y k d e v rim , y e n i fizi in d o u m u n u sa
lad: k u a n tu m fizii v e g re c e lik teorisi. S o m a k i,
zel o la ra k E in stein 'in a l m a s n e d e n iy le u zay ,
z a m a n v e h a re k e te ilik in b ir teo rid ir. Omun s o
n u la r, k u a n tu m teo risi k a d a r e it d e re ce d e a urba
ve o k d e rin d ir v e e v re n in d o a s h a k k n d a el s
t n d e tu tu la n k a v ra m la ra m e y d a n o k u r. A sla, b u ,
teo rin in z a m a n ele a l ta rz n d a k in d e n d ah a o k
b y le d e ild ir - d n y a n n b t n b y k d in lerin d e
y o u n lu u n v e u zu n s r e a y a k la k a lm a n n b ir n e
d en id ir. Z a m a n , b y k p h e c ilik ve d ire n m e ile
k a rla m a k la b irlik te , dnyaya ilik in de
n e y im le rim iz i k ab aca d z e n le m e k iin , h e rh a n g i b ir
g iriim e g re, b ir d e re c e y e k a d a r tem eld ir. H er
h a fta , g re ce lik teorisi h a k k n d a k i k u su rsu z n d e
y ileri b o z m u tek b ir d e n e y in o lm a d sek se n y l
lk b a a rs b o y u n ca , a d e ta g e le n e k se l z a m an k a v

233
TANRI ve Y E N F Z K

ram m , o rta k d u y u y u y e n id e n d z e n le m e y e g irien


E in stein 'in a lm a sn d a n y a n a k u su r b u lm a y a g a y
ret e d e n a m a t r b ilim a d a m la r ta ra fn d a n y a z lm
y a z la n aly o ru m .
K iise l z d e lik h a k k n d a k i o u k a v ra m m z -
b e n lik , ru h - d e n e y im in devamllna v e h a fz a y la
k a p a l o la ra k b a la n rla r. B u a n d a 'b e n v a n m ' s
z n a a v u rm a k y e te rli d e ild ir. B ir b ire y
o lm a k , h a fz a g ib i, b a z b a la y c z e llik le rle b i r
lik te d e n e y im in s re k lili in i g e re k li k la r. K o n u y a
ilik in g l d u y g u sa l v e d in i fik irle r, m u h te m e le n
y en i fiz i in id d ia la rn a k ar k o y m a y a v e g r e c e lik
te o risin in zih n i z o rla y a n s o n u la r iin b ilim c ile r
v e m e slek te n o lm a y a n la rn b e n z e r b i im d e b
l t d e rin d e n b y le n m e y e n e d e n o lu r.
1 9 0 5 'd e y a y n la n a n , z el g r e c e lik teo risi a d
v e rile n teori, e le k tro m a n y e tik k a r k la rn y a
y lm a s v e m a d d cis im le r in h a re k e ti a ra s n d a o r
tay a k a n a t m a d a a ra la rn b u lm a g i
riim le rin d e n dodu. zel o la ra k , k
sin y a lle rin in d a v ra n ta m a m e n g reli o la n b t n
tek b iim li h a re k e tm , u z u n s re a y a k ta k a la n il
k esin in g z e b a ta n ih l li o ld u u g r n y o r. T e k
n ik a y rn tla r, b u ra d a b izi ilg ile n d irm iy o r. E in s -
te in , k s in y a lle rin in k u a tld d u ru m d a b ile ,
am a n e p a h a sn a o lu rsa o lsu n g re c e lik ilk e sin i y e
n id e n d z e n le d i.
zel teorinin ilk kazas, z a m a n n m u tlak v e ev
rensel old uu inancyd . E in stein , zam an n g erek te
elastik old u u nu ve h a re k e t y z n d e n g e-
rilebileceini v e b k leb ilece in i k antlad . H e r g z
lem ci, kendi kiisel z am an cetv elin in y a n n d a tar v e
o , g enellikle bak a b irin in kiy le u y u m az. K e n d i e r
ev em izd e, zam an asla e rilm i g r n m ez. F a k a t
farkl olarak h areket ed en teki g z lem ciy e g re g
relidir. Z am an m z, o n larn z a m an y la d erece fa r
k n d an d olay b k lebilir.

234
ZAMAN

ekil 19
19. imdi, fizikiler iin sradan bir deney olan zamann ge
nileme etkisi, hassas atom alt paracklarn hzla hareket edi
ini kullanarak ispat edilebilir. alan saat yanndakine gre,
greli olarak yava dner. Bu yksek hzl birka yl sren yol
culuktan sonra, yeryzndeki ikizinden daha gen olarak geri
dnen bir astronotun iinde bulunduu mehur 'ikizler etkisi'
ile sonulanr.

B u z a m a n ce tv e lin in a n la lm a z k k l , b ir t r
za m a n y o lcu lu u n a y o la a r. B ir a n la m d a , b iz k a
fasn g e le c e e e v irm i (z a m a n ) y o lc u la ry z . A m a
z a m a n n bu b k le b ilirli i b a z in s a n la rn te
k ile rd e n d a h a h zl h a re k e t e tm e s in e im k n v e rir.
H zl h a re k e t d n y a n n a k h z n a y ol v e r d i in iz ,
z a m a n ce tv e lin iz d e o ld u u g ib i, s iz e fren y a p m a
im k n n v erir. B u stra te ji y o lu y la y in e d e o tu r
m a y la o ld u u n d a n d a h a a b u k b e lir s iz b ir n 'a
e rim e k m m k n d r. lk e o la r a k b irisi b irk a s a
a tte 2 0 0 0 y llk b ir h z a e ri e b ile c e k tir. O y sa , b in
le rce m ilin fa rk e d ile b ilir z a m a n e rili i h z la rn a
e rim e k i in , h e r s a n iy e z o ru n lu d u r. G e n e llik le
e ld e e d ile b ilir ro k e t h z la r n d a , y a ln z c a d a k ik a to

235
TANRI ve YEN FZK

m ik s a a tle r a n lk g e n i le m e le ri h a b e r v e re b ilirle r
B u e tk ile re g re , a n a h ta r k h z d r. I k h z n a
y a k la lrk e n z a m a n e rili i a rtm a z . T e o r i, h e r
h a n g i b ir e y e z a m a n n ters y z o lm a s a n la m n a
g e le c e k o la n k e n g e lin i a m a y y a s a k la r. Z a m a n
k s a ltm a k iin y k s e k h z l a to m a lt p a r a c k la r,
o y u n u a n d rr b i im d e k u lla n m a m m k n d r.
I k h z n a o k y a k n d e v b ir h z la n d rc d a ,
a a y u k a r d n d r le n m u o n a d v e rile n p a r
a c k la r (b ir m ik ro s a n iy e c iv a rn d a b o z u n d u k la r
z a m a n ) o n la rn h a re k e ts iz o lu p o lm a d k la r ta h
m in e d ild i in d e n d a h a u z u n z a m a n , d z in e le rc e s i
'c a n l o la ra k k o ru n m u la rd r'
E it o la ra k , o la a n s t e tk ile r e la s tik o la n u z a y
d a e tk ile rle r. Z a m a n g e n i le d i in d e u z a y k l r
B ir tren is ta sy o n u i in d e n b ir tre n in z e rin d e
k o a n , p la tfo rm d a k i b ir h a m a ln k o n u m u n a g re ,
g reli o la ra k , sizin re fe ra n s e r e v e n iz d e n g z
le n d i i g ib i is ta sy o n sa a ti n e m s iz d e re c e d e d a h a
y a v a a lr. B u n u n k a r l n d a , p la tfo rm u n s iz e
g r e o ld u k a ksa o ld u u o rta y a k a r. B iz b y le
e tk ile re a sla d ik k a t e tm e y iz , n k o n la r o rta la m a
h z la rn d a n o ld u k a k k t rle r, a m a h a ssa s a r a
la rla k o lay ca l l rle r. U z a y v e z a m a n n k a rlk l
b k lm e si (k le n ) u z a y n (g e n ile y e n ) z a m a n a
d o ru b ir d e im e si o la ra k k a b u l e d ile b ilir. Z a
m a n n h e r s a n iy e s i, b u y z d e n u z a y n - k esin o la
ra k 1 8 0 .0 0 0 m il civ a rn d a - m th i b ir p a r a s d e
e rin d e d ir.
B u t r z a m a n b k lm e s i, o k s e v ile n b ir b ilim
k u rg u h ile sid ir. A m a o n la rm h a k k n d a k u rg u sa l
b ir e y y o k tu r. O n la r, g e r e k te n d e o rta y a k a rla r,
tk iz le r etkisi ad v e r ile n g a rip b ir fe n o m e n v a rd r.
Ik en g elin i h a fif e d o k u n m a y la , en y a k n b ir y l
d z d a n g e z g in ik iz h a v a la n r. E v d e k a la n ik iz, o n
y l s o n ra o n u n d n n b e k le r. R o k e t g e ri d n -

236
ZAMAN

l z a m a n , y e ry z n d e k a Ja n ik iz k en d i o n y
lna k a r lk , k a rd ein i s a d e c e b ir y l y a la n m
b u lu r. Y k s e k h z , y e ry z n d e z a m a n n a k m o l
duu on y l b o y u n ca s a d e c e b ir y llk z a m a n y a
am a im k n n o n a v e rm i tir.
E in stein , e k im etk ile rin i iin e a lm a k iin te
orisini g e n e lle tirm e y o lu n a g itti. G en el g rece lik te
o risinin so n u c u , b ir g o la ra k d e il, am a u zay
/aman g e o m e trisin in b ir b k lm e si o la ra k e k im i
birletirir. B u teo rid e, o ku l g e o m e trisin d e k u lla n la n
k urallara b o y u n e en , u z a y e rilm e le rin e v e z a m a n
e rilm e lerin e seb ep o lan , am a e rile n y a d a b
klen u zay z am an 'd z' d e ild ir.
tk in c i b l m d e ta rtld g ib i, m o d e m a le tle r
yle h a s s a s b r k i, y e ry z n n e k im se l z a m a n e
rilii b ile, ro k e tle rd e k i s a a tle r ta ra fn d a n faT-
k ed ileb ilir. Z a m a n , y e ry z n n e k im in in z a
y fla d u z a y d a d ah a h z l g e e r.
D ah a g l ek im , o k s y len ile n z a m a n n b -
k lm esid ir. B ize g re, g reli o la ra k belli b ir y z d e
ile z a m a n n y av alab ld r e k im in p e n esin in b y le
yrtc o ld u u b az y ld z la r v a rd r. G er e k te , b u y l
d zlar, g izli z a m a n e rili in in o rtay a k t u u
ru m u n ei in d ed irle r. E e r b y le b ir y ld z n ek im i
birka k e z d a h a b y k o lsa y d , z a m a n e risi, e
kim in k ritik b ir d e erin d e, z a m a n ta m a m en b ir
d u rm a n o k tasn a sk trn ca y a k a d a r y k selece k ti.
D n y ad an g zlen e n y ld z n y z ey i, h a re k e tsiz lik
iind e d o n m u o lacakt. B iz , b u y z d en , bu sra d
z a m a n sa! d u rak lam ay g re m e y e c e k tik . n k g r
d m z k d a a y n h a re k e tsiz lik ta ra ln d a n y a
k alan r v e o n u n frek an s ta y fn g r n en y re sin in
te sin d e z ay flatlr. Y ld z, siy a h g r n ecek tir.

237
TANRI ve YEN FZK

ekil 20

20. ekim, yeryznde deneysel olarak kantlanabildii


gibi zaman yavalatr. Saat, kulenin zirvesinde zemindekine
gre, greli olarak ileri gider.
T e o ri, bu k o n u m d a k i b ir y ld z n h a re k e ts iz k a
la m a y aca n , fak at o n u n id d etli e k im in e y e
n ilece in i v e u zay d ak i b ir d eli i - k a ra d e lik - g e rid e
b ra k a n u z a y z a m a n te k illi in e, b ir m ik ro sa n iy e d e
id d e tle ieri k ece in i n e s rd . E sk i y ld z n
z a m a n e risi b o u zay d a n a k e d ilm i o la ra k kalr.
B ir k a ra d elik b u n d a n d o la y , eb e d iy e te g id en
hzl b ir yolu tem sil ed er. B u sra d d u ru m d a ,
ro k et iin d ek i ik iz s a d e c e g e le ce e d a h a a b u k u la -
m a y a ca k b , g z ap k a p a y n ca y a k a d a r z a m a n n s o
n u n a u laacak t! A celey le d e li e g ire r, e b e d iy e tin
t m , o n u n im d iy e ilik in g re li b e lirle n im in e n a
za ra n d arya g em i o lacak tr. Bir k ere , d e li in
iin d e, bu y z d e n , e v ren in d na tek rar g eri d

238
ZAMAN

n e m e y e n b ir z am an e risin d e h a p se d ile ce k ti, n k


ev ren in d n d a m ey d an a g elm i o la ca k tr. O , g e r
ek ten , e v re n in arta k a la n k sm y la ili-
k ilen d irile n d irild i i k ad ar, u z a k ta , z a m a n n so
n u n u n te s in d e d e o lacak tr. D elik ten d a r k m a k
iin, ieri g irm e d en n ce d a r k m a k z o ru n d a o la
cak t. B u sa m a d r v e k a n o lm a d n g sterir.
D eliin e k im in in a m a n sz p en esi, ta lih siz a s t
ron otu z a m a n n s n rn a v e y o k o lm a y a u lat
vere, b ir m ik ro sa n iy e so n ra te k illi e d o ru s
l k le r; tek illik , 'h ib ir y ere' v e 'h ib ir z a m a n a b ir
tr g e z in in so n u n a iaret ed er. F iz ik sel e v ren in b it
lii y erd e , o lm a y a n b ir y e r v ard r.
G re c e lik te o risin e e lik e tm i o la n z a m a n k a v
ra m m z d a k i d e v rim , n c e le ri, m a d d n e s n e le r y a
ila g z le m c ile rd e n b a m s z - e v r e n s e l m u tla k v e
sa b it o la ra k z a m a n n k a b u l e d ild i in i s y le m e k le ,
en iyi z e tle n ir. B u g n , z a m a n n dinamik o ld u u
a n la ly o r. Z am a n g e n i le y e b iliy o r ve b-
k le b iliy o r, e ite b iliy o r v e b ir te k illik te b ile ta
m am en d u ra b iliy o r. S a a t o ra n la r, m u tla k d e
ild irle r, am a h a re k e tin d u ru m u n a ya da
g z le m c in in e k im se l k o n u m u n a n a z a ra n g
re lid irle r.
E v re n s e lli in d a r ce k e tin d e n sy rla n z a m a n ,
ilerid e z g rc e v e b a m s z o la ra k g e z i y a p m a y a
izin v e r e n g z le m c in in z a m a n , b a z , u z u n s re
a y a k ta k a la n v a rsa y m la r a tm a y a , b iz i z o rla r. r
n e in , im d i'n in s e im i k o n u su n d a o y b irli in e d a
y al b ir a n la m a o lm a y a b ilird i. k iz le r d e n e y in d e ,
ro k ettek i ik iz , d e ri g e z is i s ra s n d a , y e r-
y z n d e k i ik iz im im d i n e y a p y o r? d iy e h a y r e te
d m e liy d i. F a k a t, o n la rn g re li z a m a n c e tv e lin in
y e rin d e n o y n a m a s , y e r y z n d e k a ra r v e r ild i i
g ib i, im d id e n ta m a m e n fa rk l o la n ro k e tin e v
re sin d e k i 'im d i' a n la m n a g e lir. E v re n se l ' im d ik i

239
TANRI ve YEN FZK

a n ' y o k tu r. E e r ayr y e rle rd e o rta y a k a n ik i o lay ,


A v e B b ir g z le m c i ta ra fn d a n e z a m a n l o la ra k
k ab u l e d ilirle rs e , b iri B 'yi ilk n c e o rta y a k a n o la
ra k k ab u l e d e b ilirk e n , te k i g z le m c i B 'd en n ce
A 'n n o rta y a k t n g re ce k tir.
ki o la y n d z e n in in fa rk l g z le m c ile re g re
fa rk l o rta y a k a b ile c e i fik ri p a ra d o k sa l g ib i g
r n e b ilir. S ila h a te le n m e d e n h e d e f v u r u la b ilir m i?
B e re k e t v e r s in , n e d e n s e llik y e rin e b u o lm a d . A v e
B o la y la r iin b e lir s iz b ir a rd k l a sa h ip o lm a k
i in , n , b u m e sa fe d e A y e rin d e n B y e r in e s e
y a h a t e tm e s in in im k n s z o la b ile c e i y e te r li, ksa
b ir s re i in d e o rta y a k m a ld r. G r e c e lik te
o ris in d e , k sin y a lle ri b t n k u ra lla n h e s a p la r v e
zel o la ra k , o n la r h e rh a n g i b ir etk i y a d a sin y a lin
o n la rn g itti in d e n d a h a h z l g itm e s in i y a
sa k la rla r. E e r k , A v e B 'y i b ir b ir in e b a la m a k
iin y e te rin c e h z l d e ilse , A v e B 'n in b y le o l
m a sn d a n d o la y , h i b iri, h e rh a n g i b ir ta r z d a bir
d i e rin i e tk ile y e m e z . O n la rn a ra sn d a n e d e n se l
bir b a la n t y o k tu r; A v e B 'n in z a m a n d z e n in i ter
s in e e v irm e , n e d e n v e etk iy i te rsin i e v ir m e k le bir
o lm a z .
E v re n se l b ir im d ik i z a m a n n o lm a d g ere i
z a m a n n g e m ie , im d i v e g e le c e e d z e n li o la ra k
a y rlm a sd r. B u te rim le r, in s a n n im d ik i k o
n u m u n d a b ir a n la m a sa h ip o la b ilirle r, fa k a t, o n la r
h e r y e re u y g u la n a m a z la r. 'M a rs'ta im d i n e o lu
y o r ? ' g ib i so ru la r b u g e z e g e n d e k i z e l b ir a n 'a ia
ret e tm e k iin ta s a rla n rla r. F a k a t, g r m o l
d u u m u z g ib i, b ir ro k e tte d n y a n n g e m i in e
s r k le n e n b ir u z a y g e z g in i, M a rs 'ta farkl b ir a n 'a
i a re t e d e ce k o lan a y n a n d a , ayru so ru y u so rd u .
G e r e k te , (o n u n h a re k e tin e b a l o la n ) d n y a y a
y a k n b ir g z le m c iy e g re y a ra rl o la n M a r s taki
im d ile rin o las sra s g e r e k te n b irk a d a k ik a d a ,

240
ZAMAN

l>ir y a n d a n b ir y an a u zan r. z n e 'y e g re m e sa fe


nha b y k o ld u u z a m a n , b u , im d ile rin sra s
ln y led ir. B ir u zak a ta rca (q u a sa r) y ld z iin 'im d i'
m ily a rla rca y l z e rin d e k i, h e rh a n g i b ir m e s a fe y e
ia ret e d e c e k ti. Y ay a o la ra k d o la m a n n e tk isi b ile ,
b in le rce y l b o y u n ca , b ir a ta rc a z e rin d e ' im d ik i
an'a d n r.
F a rk l b ir g e m i, im d i v e g e le c e in d ta b
ra k lm as y a ln z 'g e r e k te n v a ro la n ' im d in in
n em li o ld u u n a h k m e tm e is te i iin , o k b y k
bir a d m d r . G e le c e in , im d iy e k a d a r h en z e k il
o lm a m v e b e lk i d e b e lir le n m e m i o ld u u n u , d
n m e k siz in , g e n e llik le tah m in e d ilir; g e m i g e
m itir, h a trla n r, a m a o n d a n v a z g e ilm e z . n s a n
g e m i v e g e le ce in v a ro lm a d n a in a n m a y ister.
S a d e c e g e r e k li in b ir a n 'n n h i r z a m a n d a ' o rta y a
k t g r n r. G re c e lik te o ris i b y le k a v ra m la r
a n la m s z k la r. B ir k i in in g e m ii, b ir b a k a s n n
im d isi v e b a k a b irin in g e le c e i o ld u u iin , g e
m i, im d i v e g e le c e k ay n d e re c e d e g e r e k o l
m ald r.
F iz ik in in z a m a n a k ar ta v r, g re lili in e t
k ile riy le , o n u n d e n e y im le ri ta ra fn d a n g l b ir b i
im d e u y g u n d u ru m a g e tirilir v e fiz ik in in k e n
d isin in n a d ire n ik i k e re d n m e s in e ra m e n ,
m e sle k te n o lm a y a n b irin e g r e ta m a m e n y a b a n c
gibi g r le b ilir. O , z a m a n olmu olan o la y la rn ar-
d a rd a g e li i g ib i k a b u l e tm e z . B u n a k a rlk , g e
m i v e g e le ce in t m y a ln z c a buradadr v e
z a m a n , g e n i le y e n u z a y g ib i, o k b e n z e r b ir tarzd a
b elli b ir a n 'd a n h e r iki d o ru ltu d a d a g e n ile r. F i
z ik ile rin uzay zaman a d n v e rd i i e y le b i
le tirile n g re ce lik te o ris in d e , g e r e k te , k a r
la trm a , iin d e n k lm a z d e re c e d e b irb irin e
k a rm o la n u zay v e z a m a n iin b ir b e n z e tm e d e n
d a h a o k tu r.

241
TANRI ve YEN FZK

B iz im p sik o lo jik z a m a n a lg m z fiz ik in in m o


d e lin d e n y le k k te n a y rlr ki, p e k o k fiz ik i,
b a z , ca n ly o lu tu ra n m a d d e le rin ih m a l ed ilm i
o lu p o lm a d n d a n p h e e tm e d u ru m u n a gel
m i le rd ir b ile. E d d in g to n , la b o ra tu v a r ara la rm /
v e d u y u la rm z y o lu y la a l lm ro ta m z a b ir ek
o la ra k g ire n z a m a n n a ra c l y la z ih in le rim iz d e
b ir t r 'a rk a k a p 'n n v a ro ld u u n a , b i r z a m a n la r
i a re t e tti.
B iz im za m an d u y u m u m u z h e r n a slsa , k o
n u m a , u zay sa! d e n g e le m e y a d a m a d d e y e ilik in
d u y u m u m u z d a n o k d a h a te m eld ir. O , b ed e n sel
d e n e y d e n d ah a o k iseld ir. z e llik le , b iz de
n e y im im iz in o k e le m a n te r b ir g r n n tekil
etti i y le c e b ey a n ed ilen b ir d u y u m u - z a m a n n ge
iini h issed eriz . O , a lg la n a n b t n e tk in lik le rim iz
v e d n ce le rim iz e kar h a rek etli b ir a rk a p e r
d ed ir.
P e k o k b ilim ci, b u e s r a re n g iz z a m a n - a k s
re sin c e , in c e le m e le rin d e d e rin le m e s in e a rm ol
d u la r. B t n fiz ik ile r, te rm o d in a m i in ik in c i y a
s a sn n ile m e si y o lu y la re tile n , e v re n d e b ir
g e m i g e le ce k a sim e trisi (b a k m s z lk ) o ld u u n u
d n rle r. F a k a t, b u y a s a n n tem eli d ik k a tli o la
ra k in c e le n d i i z a m a n , a s im e trin in u u p g itti i g
r n y o r.
B u p a ra d o k s k o la y ca ta s v ir e d ile b ilir. M h rl
b ir o d a d a , k o k u i e s in in k a p a n n a ld n v a r
sa y n . B ir s re so n ra k o k u u u p g itm i v e o d a n n
h e r y e rm e d a lm o la c a k o la n k o k u s u , h e rh a n g i
b irin e g r e a k a o rta d a d r. S v k o k u d a n , u u c u
p a rf m e g e i dzenden d z e n s iz li e -
te rsin m e z d ir. S a lm k o k u m o le k lle rin in , k o k u
i e s in e k e n d ilik le rin d e n g e riy e d n y o lu n u b u l
m a la rm v e sv y o ra d a y e n id e n o lu tu rm a la rn
ta h m in e tm iy o rd u k . B u n u n la b ir lik te u z u n z a m a n

242
ZAMAN

b e k le riz . K o k u n u n u u p g itm e si v e y a y lm a s , g e
m i v e g e le c e k a ra sn d a k i a s im e tr in in k la sik b ir r
n e in i sa la r. K o k u n u n i e y e g eri d n d n
g s te re n b ir film e ta n k o ld u y s a k , film in p r o
je k t rd e g e riy e d o ru k o tu r u y o r o ld u u n u d a
d o ru d a n d o ru y a g re c e k tik . O , te rsin ir d e ild ir.

Baka birinin

ekil 21
(Uzay - Zaman - Birinin imdi'si - Baka birinin imdi'si)

21. Fizikiler, iki uzay boyutunu bastrma yoluyla iki bo


yutlu tabaka olarak, burada resmedilen drt boyutlu bir yap
olarak 'uzay zaman'n bir paras gibi plan izilen, ama geen
birey olarak zaman kabul etmezler. Tabaka zerindeki bir
nokta, bir olay'r. Kvrak izger hareket eden cisimlerin yol
landr; krk izgi iki cisim arasnda gnderilen bir k sin
yalinin yoludur. Resimdeki yatay izgi bir gzlemcinin gr
noktasndan bir anda uzay'm tm iinden bir dilimi temsil
eder. Farkl olarak hareket eden teki gzlemci eik dilime ih

243
TANRI ve YEN FZK

tiya duyacakt. Bundan dolay, dnyay anlamak iin, zanam


ait (dikey) bir yaylm olmaldr. Tek hir ortak 'imdi'yi temeli
eden evrensel 'dilim' yoktur. Bu nedenden dolay, bir evrensel
gemi, imdi ve gelecee blnme imkinszdr.

Buna ram en , parad ok s b u ra d a d r. K oku uup


g id er v e m o lek ler b o m b ard m an n m ily arlarcasn n
arp m as a ltn d a yaylr. A ralksz d a l
g alan m alarn d a h av a m olek lleri, k oku hav ay la a y
rlm az b iim d e k a n b rln ca y a kad ar y er d e itiren
v e y en id en y er d e itiren civ ard ak i k oku m o
lek llerinin rasg ele b irb irin e v u rm asn a el verir.
O y sa, belli b ir b irey sel m olek ler arp m a m
k em m el b iim d e tersinebilir, iki m o lek l y akn lar,
srar v e geri ekilir. Bunda asim etrik zam an yok tu r.
G eri evrilen s reler d e y a k n la a b ilecek , s
ray ab ilecek v e geri ekilebU e-cekr.
Z a m a n o k u n u n s rr s im e trik (b a k m l) o la
ra k a rp a n m o le k lle rd e n g ele n b ir g e m i - g e
le ce k a s im e tris i nasl o la b iliy o r, s o ru s u - o u s e
k in fiz ik in in h a y a l g c n g e li tirm i ti.
P ro b le m , o n d o k u z u n cu y z y ln so n u n d a L u d -
w ig B o ltz m a n n ta ra fn d a n ilk d e fa , a k a b e
lirtild i, fa k a t ta rt m a , b u g n e k a d a r s r y o r. B az
b ilim c ile r z a m a n o k u n d a n so ru m lu o la n m a d d i o l
m a y a n b ir n ite li in b ir z a m a n a k n n va
ro ld u u n u ileri s rm le r. O n la r, bu e k b ile im
m a lz e m e s i - z a m a n a k - g ere k li o lsu n d iy e , d
z e n li m o le k le r h a re k e tle rin z a m a n d a b ir g e m i -
g e le c e k a s im e tris in i iy ic e y e rle tirm e y e g c y e t
m e d i in i ileri s rm le r. K u v v e tle r, k u a n tu m s
re leri y a d a e v r e n in g e n i le m e s in e g r e a k n k
k en in i iz le m e k iin d e h a z rla n rla r. B ir b a k m a ,
z a m a n a k in a n c k a p a l o la ra k h a y a t - g c in a n
c n a , k ap al o la ra k - v e e it d e re c e d e p h e li o la ra k
b e n z e rd ir.

244
ZAMAN

ekil 22

22. Dnyadaki zaman asimetrisinin kkeni, atomik d


zeyde maddeyi deneylediimiz zaman ortaya kan bir srdr.
Herhangi iki molekl arasndaki arpma btnyle ter-
inebilir ve tercih edilmeyen gemi - gelecek ynelimini gs
terir.

H ata, z a m a n asim etrisin in , h a y a t gibi b t n c bir


k av ram o ld u u n u v e tek tek m olek llerin n i
telik lerin e in d irg e n e m e z o ld u u n u g z d e n k a
rm aktr. M o lek ler d ze y d e sim etri v e m ak-
rosk op ik b ir l d e asim etri a rasn d a eliki y ok tu r.
O n la r sa d ece tan m lam an n iki farkl d zey id irler.
nsan, o zam an , zam an n h ite g erek ten 'ak-
m a d n 'd an p h elen ir. O , ta m a m en zih in d ed ir.
A lg la rm z d a k i z a m a n a k n n k k e n in in a y
rn tla rn a ra trm a y d e n e d i im iz z a m a n , b e n li i
a n la m a k i in g iri im le rd e b u lu n a n a k n l n v e
p a ra d o k s u n a y n d m y le k a r k a r y a g e liriz
ve iki p ro b le m in g e r e k te n k a p a l o la ra k ili k ili o l
d u u iz le n im in e k a r d u rm a k z o rd u r. O s a d e c e
k en d i k e n d im iz i a lg la y a b ild i im iz a k a n z a m a n

245
TANRI ve YEN FZK

n e h rin d e d ir. H o fts ta d te r, b ilin v e k e n d in in fa r


k n d a o lm a a d n v e r d i im iz ey i y a p a n t e n l i k -
g s te rg e s in in d n e n g ird a b h a k k n d a y a z m t ve
b en p sik o lo jik z a m a n a k n d r t le y e n b u ok
g l g ir d a b n v a r o ld u u n a g l b ir b i im d e
in a n y o ru m . Z am aru n srrn a n la d m z d a z ih
n in s rrn n z le ce in i s a v u n m a m , bu s e b e p y -
z n d e n d ir.
Z a m a n n n a iv im g e le ri sa n a tta v e e d e b iy a tta ,
h e r y e rd e b u lu n a b ilirle r; z a m a n n o k u , z a m a n n
n eh ri, z a m a n n s a v a a ra b a s, z a m a n n re s m i g e
id i vs. G e i tirilm i v e ta rih e e m a n e t e d ilm i
im d i y o lu y la b u istek , s iz o k u d u u n u z an a y n
h atra ta ra fn d a n , so n u n d a 2000 y l 'im d i' o lsu n
d iy e , b ilin c im iz in im d ik i z a m a n ya d a ' im d i nin
z a m a n iin d e g e m ite n g e le c e e d u rm a d a n ile
riy e d o ru h a re k e t e tti i s k s k s y le n in
B azan im d in in d e m irle m i o ld u u v e z a m a n n
k e n d isin in b ir g z le m c in in y a n n d a g e m i e a k a n
b ir n eh ir g ib i a k m a y a d e v a m e tti i d n l r . Bu
im g e le r b iz im z g r ira d e y e ilik in h is te rim iz d e n
a y rla m a z la r. G e le c e k , h e n z b i im le n m e m i g ib i
g r n y o r v e b y le lik le o , d o m a d a n n c e e y
le m le rim iz le b i im a lm a y a e lv e rilid ir. B u n a ra
m en b t n b u n la r b o la f m d r?
P ro b le m le r, b iri y u k a rd a k i b e n z e tm e le ri s a
v u n m a y d e n e d i in d e b ir d e n o rta y a k y o rla r.
1 9 8 3 'd e ki b ir fiz ik i ile b ir p h e c i a ra s n d a k i k o
n u m a , b u n u n g ib i b ir ey o la b ilir:

p h e c i: E in s te in 'd a n a k ta rla n bu s z e y e n i
ra s la d m : 'N esn el a n la m o lm a y a n
im d i z e rin d e k i v u rg u s u y la z n e l
z a m a n fik rin i k a b u l e tm e k
z o ru n d a s n z ... g e m i, im d i v e
g e le ce k a ra sm d a k i a y rm s a d e c e b ir

246
ZAMAN

y a n lm a d r. Bu y z d e n , h e rz a m a n
s re k lid ir.' A ksi ta k d ird e E in s te in 'in
b ir ta h ta s e k s ik o lm a ly d .

I lz ik i H ite d e il. D d n y a d a g e m i,
im d i v e g e le c e k y o k tu r im d i
a ra la rla a c a b a n asl
lu 'lirle n e b ile c e k tir? O , ta m a m e n
p sik o lo jik b ir k a v ra m d r.

pheci : A h im d i b a k n , c id d iy e
a lm a y a b ilirs in iz . H e rk e s g e le c e in
h e n z o lm a d n b ilir , o y sa ki g e m i
g e m i tir. B iz o n u n o lu p b itti in i
h a trla rz . N a sl, d n le y a rn y a d a
b u n u n y e rin e b u g n
k ar b rab ili rs in iz ?

l iz ik i P ek la , farkl g n le r a rasn d a so n u ta
b ir ay rm y a p m a lsn z , fak at itira z
e tti im , k u lla n d n z etik etle rd ir.
H a tta y a rn n a sla g e lm ey ece k o ld u u
fik rin e k atla ca k sn z .

p h e c i: Bu tam am en kelim elerle o y n am ak tr.


Y arn g elir, y a ln z g eld i i z a m an on a
b u g n a d n veririz.

1 'i z ik i: K e s in lik le , h e r g n e , b u g n i in d e
b u g n a d v e rilir. H e r a n a y a a n d
z a m a n 'im d i' a d v erilir. G e m i v e
g e le ce i a y r m a , b ir d ilb ilg ise l
k a rld n s o n u c u d u r. O nu
s n fla n d rm a m iin b a n a y a rd m
e d in . Z a m a n n h e r a n ' b e lirli b ir
ta rih e a tfe d ile b ilir. rn e in , 3 E k im
1 9 9 7 , s a b a h 2. T a rih le m e sistem i
k e y fid ir, fa k a t d a h a n ce le ri h e r h a n g i

247
TANRI ve YEN FZK

z e l b ir o la y y a d a h e p si iin v e b ir
k e re te s b it e d ile n a n 'n ta rih in d e
a n la m a z e rin d e k a ra r v e rm i tik .
T a rih v e rm e y le , b t n o la y la r
e tik e tle n ir, b iz g e m i , im d i v e
g e le c e k g ib i p h e li y a p la ra
b a v u rm a k s z n d n y a d a k i h e r e y i
ta s v ir e d e b iliriz .

pheci: F a k a t 1997 g e le c e k te d ir. H e n z


m e y d a n a g e lm e m i tir . T a rih le m e
s is te m im iz z a m a n n o k n e m li b ir
g r n n a n la m a m a z lk ta n g e lir:
y a n i, o n u n ak n .

Fiziki: '1 9 9 7 g e le c e k te d ir'd e n , n e


a n ly o rs u n u z ? 1 9 9 8 'in g e m i in d e d ir.

pheci: F a k a t imdi 19 9 8 d e ild ir.

Fiziki: im d i m i?

pheci : E v et, imdi

Fiziki: N e z a m a n im d id ir? B iz, onu


y a a d m z d a h e r an 'im d idir.

pheci : Bu im d i. Bu im d iy i a n y o ru m .

Fiziki: 1 9 8 3 ' n im d i o ld u u n u
d n y o rs u n .

pheci: E e r is tiy o rsa n .

Fiziki: 1 9 9 8 im d i d e il m i?
pheci: H ay r.
Fiziki: O zam an , s yled i in izin h ep si yani
1 9 9 7 ,1983' n g elece in d ed ir, am a
1998in g em iin d ed ir. B u n d a n p h e
etm iy o ru m . O , d o al o larak b en im
tarih lem e sistem im in tan m lad

248
ZAMAN

eyd ir. D ah a fazla b irey deil.


y ley se, g r y o rsu n , g em i ve
gelecee ilikin k o n u m a n z ne d e olsa
gereksizdir.
pheci: F a k a t bu sa m a d r! 1.997 h e n z o rta y a
k m a m b r. Bu siz in k esin lik le
k a b la c a n z b ir o lg u d u r.
Fiziki: D oal olarak , s y led i in iz ey lerin
t m 1997'd en n ce m ey d an a g ele n
k on u m am zd r. Beni izleyin. Ben
aralarn d a belli b ir g em i - g elecek ya
d a n ce-so n ra ile, o la y ia n n d zenli
ard kl n n v aro ld u u n d an
p h elen m iy o ru m . B en sad ece, belli b ir
g em i, im d i v e g elece in
v aro lu u n d an p h elen iy o ru m . A ka
b ir im di y o k tu r, n k siz v e ben her
ik im iz h ay atm zd a pek o k 'im d iler
y aad k 1. B az o lay lar, g em ite ya da
baz o la y ia n n g ele ce in d e y atarlar,
tak at o la y ia n n k en d ileri y aln z
bu rad ad rlar, o n la r b irer b irer o rtay a
k m azlar
pheci: O n la rn nasl olsa b u ra d a o ld u u n u ,
am a b iz im s a d e c e b irb iri a rk a sn d a n
bu o la y la ra Tasladm za, - g e m i v e
g ele ce k o lay larn im d id e y a n y a n a
v a ro ld u u n u s y le d ik le rin d e b a z
fizik ilerin a n la tm a k isted ik leri ey
n ed ir?
Fiziki: B iz gerekten onlara hi Yaslam yoruz.
Bilinli alg lad m z h er olay, biz
yaarz. O nlar, bizim sezd irm ed en
yaklam am z iin b ek lem ey e y atm azlar,
zam ana u yg u n olarak konu ursak.
Sad ece olaylar v e onlarla balanbh

249
TANRI ve YEN FZK

zihinse! d u ru m la r vard r. Siz, y arnn


olaylarnd a tkezlem ek iin zam an d a
nasl olsa ileriye d o ru nakledilen
b u g n n zihniym i g ibi k onu ursunu z.
Z ih n in iz zam an n iind e geniletilir.
Y arn n zihinsel d u ru m la n yarnn
olay lan n yanstr, b u g n nk iler bu
gn nkileri yanstr.
pheci : E lb e tte , b e n im b ilin c im , b u g n d e n
y a rn a d o ru h a re k e t e d iy o r.
Fiziki: H ay r! Z ih n im iz b u g n v e y a rn h e r
ik is in d e d e b ilin lid ir. H i b ire y ileri
a rk a y a ya d a y a n la ra d o ru hareket
etmez.
pheci ; F a k a t z a m a n n g e i in i h is s e d iy o ru m .
Fiziki: B ir d a k ik a b e k le y in , d e y im im i
b a la rsa n z . lk n ce, z ih n in iz in
z a m a n d a ileri d o ru h a re k e t etti in i
s y le y in , s o n ra zamann k en d isin in
ileri h a re k e t e tti in i s y lersin iz .
H a n g isi o lu y o r?
pheci: Z a m a n n , a k a n b ir n e h ir g ib i, b a n a
d o ru g e le ce k o la y la r s e v k e tti in i
g r y o ru m . H e m b ilin c im i s a b it
o la ra k v e g e le c e k te n g e m i e , o n u n
i in d e n a k a n z a m a n g ibi
g r e b iliy o ru m , h e m z a m a n s a b ittir v e
b ilin c im g e m i te n g e le c e e d o ru
h a r e k e t e d iy o r.
Fiziki: H a r e k e t y a n ltc d r! Z a m a n n a s
h a re k e t e d e b iliy o r? E e r h a r e k e t
e d iy o rs a , o n u n b ir h z o lm a ld r.
H a n g i h z ? B ir g n , y a rm g n ? Bu
a n la m s z d r. B irg n , b ir g n d r
b irg n b ir g n d r.
pheci: F a k a t z a m an g em iy o rsa , ey ler n a sl

250
ZAMAN

d e iliy o r?
I i/ .ik i: D e im e o lu r. n k n esn eler
zam an d a u z a y n iin d en h a re k e t
e d iy o rla r z a m a n h a re k e t etm iy o r.
o cu k lu u m d a 'bak a bir z a m a n d a n
ok, niin im d id ir1, d iy e h a y ret
ed erd im . B y d m za m a n so ru n u n
an la m sz o ld u u n u ren d im .
Z am arun h e r a n n d a bu so ru
so ru lab ilir.
p h eci : O n u n ta m a m e n a k la u y g u n b ir so ru
o ld u u n u d n y o ru m . H i y o k ta n ,
n i in 1 9 8 3 't r?
l 'i z i k i : 1983 o lm a s n n n e d e n i n ed ir?
p h eci : iy i, n iin imdi 1 9 8 3 't r?
l 'i z i k i : S o ru n u z 'N i in b e n 'im v e b a k a b iris i
d e ilim ' s o r u s u g ib i n e m siz d ir.
S o ru y u s o ra n k ii, h a n g isi o lu rsa
o lsu n - ta n m y o lu y la b en k e n d im in .
A k a , 1 9 8 3 'te 1 9 8 3 ' ' im d i o la ra k
k ab u l e d e riz . A y n s h e rh a n g i b ir y l
iin d e s z k o n u s u o la c a k tr. A k la
u y g u n b ir s o ru , 'N i in 1 9 8 3 'te
y a y o ru m v e d iy e lim M . 5 0 0 0 d e
y a a m y o ru m ? ' y a da 'N i in b u
k o n u m a y 1 9 8 3 te y a p y o ru z da
1998'd e y a p m y o ru z ? ' o la c a k tr. F a k a t
b y le ta r t m a la r d a im d i, g e m i v e
g e le ce k k a v ra m la rn a b a v u rm a y a h i
g e re k y o k tu r .
p heci : Ben y in e d e ikna o lm ad m . H e m en
h em en b t n g n l k d n ce v e
etkin liklerim iz, d ilim izin z a m a n y ap s,
u m u tlarm z, kork u larm z,
in an larm z g em i, im d i ve g elece e
ilikin tem el a y rm d a n k ayn ak lan r.

251
TANRI ve YEN FZK

l m d en k o rk a rm , nk h en z
o n u n la y zy ze g elm ed im v e ted e
y atan ey d en e m in d e ilim , fakat
korkm u yo ru m . n k d o u m d an
n ceki v a ro lu u m h ak k n d a b irey
b ilm iyo ru m . G em iten
korkm ay ab iliriz. Y in e d e, g em iin
d eitirilm esi im knszd r.
H atralarm zd an d o la y , n e old u u n u
biliriz. F ak at g elece i b ilem ey iz ve b iz
b elirlen em ey en e, ey lem lerim izin
d e itireb ild i in e inanrz. im d iy e
g elin ce, z ih in lerim iz bed en lerim izi
ey lem y ap m ak iin iyice d zen led ii
zam an , bu b izim d d n y ay la b a lan t
an ah tan m zd r. B yron, 'E y lem , canl
im d id eki eylem d ir,' d iy e y a z m . Bu
b e n im iin, b e en ilecek b iim d e onu
zetliyor.
F iz ik i: S y le d i in iz e y le rin o u d o ru d u r,
fa k a t y in e d e h a re k e t e d e n im d iy e
g e re k d u y m a z . G e m i v e g e le ce k
a ra s n d a b ir a sim etri v a rd r, h a fz a
g ib i, y a ln z d e n e y im le rim iz d e y o k tu r,
fa k a t d d n y a d a v a rd r.
T e rm o d in a m i in ik in ci y a sa s,
rn e in , sis te m le rin d a h a ok
d z e n s iz o lm a y a y n e lm e s in i sa la r.
tek i sis te m le r k a y tla r b irik tirm e y le
'h a fz a y a e g e m e n o lu rla r. A y'n
z e rin d e k i k ra te rle ri d n n : bu
g e m i in b ir k a y d d r. G e le c e k
o la y la rn d e il. K o n u tu u n u z
e y le rin h ep si, ilk b ey in d u ru m la rn n
so n ra k i b e y in d u r u m la rn d a n d a h a
o k b irik m i b ilg iy e sa h ip o lm a sd r.

252
ZAMAN

O z am an g e m i in a n la m s z bir d e y im
o ld u u g e r e in e ra m e n , 'g em ii
h a trla rz , g e le ce i d e il' b a sit
g e r e in i, k a r k v e b e lir s iz s z le re
e v ir m e h a ta sn y a p a rz . G e r e k te n
1 9 9 8 'd e 1 9 8 3 ' n g e le c e in d e olan
19 9 7 'y i h a trla y a c a z . Z a m a n n a k
y a d a im d iy e , d ilb ilg is in d e
z a m a n la ra ih tiy a d u y m a z , ta rih le re
s a p la n p k a lrsn z .
p h e c i: F akat, siz y aln z 'k en d in izi
h atrlayacan z' syled iniz.
F iz ik i: B e n '1 9 9 8 'd e b e n im b e y in d u ru m u m
1 9 9 7 d ek i o la y la r h a k k n d a k i b ilg iy i
k a y d e d e r. F a k a t 1 9 9 7 , 19 8 3 'iin
g e le c e in d e d ir, y le y s e 1 9 8 3 e ilik in
b e y in d u ru m la rm d a k a y d e d ile m e z .'
o ld u u n u s y le y e c e k tim . B a k n , y in e
d e g e m i v e g e le c e e ih tiy a y o k tu r.
p h e c i: G e le ce k k o rk u su , z g r ira d e v e
n ce d e n b ilin e -m e z lik k o n u su n d a n e
d iy o rsu n u z ? E e r g e le c e k d a im a v a rsa ,
b u tam am en b e lirle n im cilik a n la m n a
g elir. H ib ire y d e itirile m ez . z g r
ira d e b ir y a la n o lu r.
F iz ik i : G e le c e k 'd a im a ' v a ro lm a z . ' n ce'
k e lim e s in in ta n m y la , ak a
a n la m s z o la n 'o n la ra g re , n ce o lan
o la n la rla e z a m a n l o la ra k o la y la r v a r
o ld u u ' iin , b u c m le , b u a rtla r
a ltn d a b ir a y k rlk tr. n ce d e n
b ilin e m e z li e g e lin c e , b u p ra tik b ir
sn rla m a d r. D o ru d u r, b iz g n e in
tu tu lm a s g ib i, b e lirli b a z o la y la r
s a d e c e d n y a n n k a rm a k l n d a n
d o la y n ce d e n b ile b iliriz . F a k a t

253
TANRI ve YEN FZK

n ce d e n b ile b ilirlik b e lir le n im c ilik


(d e te rm in is m )le a y n e y d e ild ir.
E p is te m o lo jin iz (b ilg i te o rin iz ) ile
m e ta fiz i in iz i k a rtry o rsu n u z .
D n y a n n g e le c e k d u r u m la r, n cek i
o la y la r ta ra fn d a n ta m a m e n
b e lir le n e b ilird ir, fa k a t p ra tik a rtla r
a ltn d a y in e d e n c e d e n b ilin e m e z in
p h e c i: F a k a t g e le ce k b e lirle n e b ilir m i?
M a alesef. B t n o la y la r n ce k i o la y di
ta ra fn d a n ta m a m e n b e lirle n e b ilirle r
m i?
F iz ik i: G e n e llik le , h a y r. M e se l , k u a n tu m
teorisi, a to m ik d z e y d e , b t n y le b
n cel se b e p lilik o lm a k sz n , o la y la rn
k e n d ili in d e n o rta y a k t n h a b e r
v erir.
pheci : y le y s e , g e le c e k v a r o lm a z ! B iz o n u
d e i tire b iliriz !
F iz ik i: E y le m le rim iz in n c e d e n k u a tlp
k u a tlm a d g e le c e k , o la c a k o la n ey
o la c a k tr. F iz ik i, u z a y z a m a n , b ir
ky b o y u n ca z a m a n n g e n i le m e s iy le
b ir h a rita g ib i y e re s e r ilm i o la ra k
g r r . O la y la r h a rita z e rin d e k i
n o k ta la r g ib i g s te rilirle r, b a z o la y la r
n c e k i o la y la r a n e d e n s e l ili k ile rle
b a la n rla r , te k ile rs e , ra d y o a k tif b ir
e k ird e in b o z u n m a s g ib i,
'k e n d ili in d e n ' o la ra k
n ite le n d irilirle r. N e d e n s e l h a lk a la r
b irle tirils e d e b ir le tirilm e s e d e o ,
h ep b u ra d a d r. y le y s e b e n im
k a v g a m , z g r ira d e ya d a
b e lir le n im c ilik k o n u s u n d a h i b ir e y
s y le m e y e n g e m i , im d i v e

254
ZAMAN

g e le ce in o lm a m a s d r. Bu ta m a m e n
a y r b ir k o n u v e k a r k lk la rla d o lu
b ir m a y n tarlas g ib i.
p h e c i: S iz ; y in e d e, b e n im n i in z a m a n n
a k n hissettiimi a k la m a d n z .
liz ik i: B en b ir n r o lo jis t d e ilim .
M u h te m e le n k sa - s re li h a fz a
s re le riy le ilg ili o la n b ire y
o lm u tu r.
p h eci : H e p sin in z ih in d e o ld u u n u id d ia
e d iy o rs u n u z - bu b ir y a n lm a m ?
liz ik i: F izik sel n itelik le ri d d n y a y a
y k Je m le m e k iin rislerinize
b a v u rm a y akl ed e m iy ec ek tin iz .
B an zn d n d n h isse tm e m i
m iy d in iz?
p h e c i: Pekl.
F iz ik i: F ak at d n y a n n k end i etra fn d a
d n d n hissettiiniz g e r e in e
ra m en , e v ren in b ir d n n
b a d n m e n iz i a tfe tm e y e
g irim e y e ce k tin iz , d e il m i?
p h e c i: H a y r, o a k a b ir y a n lm a d r.
F iz ik i : y le y se , o n u n z a m a n y a p s v e
g e m i , im d i v e g e le c e k
k o n u su n d a k i a n la m s z d e y im le ri ile
b iz im b e lli b e lir s iz d ilim iz ta r a fn d a n
g e r e k li e ili k in y a n l iz le n im
v e r e n - z a m a n sa 1 b ir t r bad nm esi
- z a m a n n d n m e s in in u z a y n
d n m e si g ib i o ld u u n u ileri
s r y o ru m .
p h e c i: B a n a d a h a o k e y a n la t.
F iz ik i: im d i d e il. Z a m a n m k a lm a m .

255
TANRI ve YEN FZK

in s a n , b u K ir d e i to k u ta n n e k a ra b iliri1
phe yok ki, g n l k ili k ile rim iz in dil
z e n le n m e s in d e b iz , a rlk l o la ra k g e m i , im d i
v e g e le c e k k a v ra m la rn a b a m ly z v e z a m a n n
g e r e k te n g e ip g itm e si asla so ru n d e ild ir. Fi
z ik ile r b ile , z m le m e y e te n e k le ri b ir k e z g e ri e
k ild i m i (y u k a r d a g r d m z g ib i) h e m e n yan
la, b u ta rz k o n u m a v e d n m e y e g e ri d n e rle r
B u n a ra m e n , d a h a k a p a l o ld u u k a b u l edil
m e lid ir, b iz o k k a y p a k v e b e lir s iz o ld u k la r g
r n en k a v ra m la r iy ic e in ce le riz , v e s o n u n d a b t n
n e rm e le rim iz ya a n la m s z y a d a g e re k s iz gibi
o lu rla r. F iz ik i, fiz i in d n y a sn d a im d i y a d a za
m a n n a k n a g e re k d u y m a m tr. G e r e k te n , g
re ce lik te o risi, b t n g z le m c ile r iin e v re n s e l bir
im d ik i z a m a n d a rd a b ra k r. E e r b u kav
ra m la rn h i b ir a n la m y o k sa (M c T a g g a r t gibi
o u filo z o f v a ro ld u u n d a n p h e le n ir .1) O
z a m a n , o n la rn fiz ik te n d a h a o k p s ik o lo jiy e a it o l
d u k la r g r le c e k tir.
Bu ilgi e k e n te o lo jik b ir so ru n d o u ru r. T a n r
z a m a n n g e i in i y a a r m ?
H r is tiy a n la r T a n r'ru n e b e d o ld u u n a in a n rla r.
'E b e d ' (e te rn a l) k e lim e s i iki o ld u k a fa rk l a n la m a
g e lm e k z ere k u lla n lm t. D aha b a s it y o
ru m u n d a , e b e d , l m s z y a d a s o n s u z b ir s re
iin so n u y a d a b a la n g c o lm a k s z n v a r o lm a a n
la m n a g e lir. B y le b ir T a n r fik rin e b u y z d e n
cid d i itira z la r v a rd r. Z a m a n n i in d e o la n b ir
T a n r d e i m e y e k o n u o lu r. F a k a t d e i m e s in e
seb ep o la n e y n e d ir? E e r T a n r b t n v a ro la n
e y le rin s e b e b i is e ( 3. b l m d e k o z m o lo jik k a
n tla rn n e s rd g ib i) o z a m a n k e n d in i d e
itire n so n se b e p h a k k n d a k o n u m a k a k la u y g u n
m u d u r?
ilk b l m le rd e z a m a n n n a sl s a d e c e o ra d a o l-

256
ZAMAN

m d n , am a fiz ik se l evTenin k e n d i p a r a s o l
d u u n u g rm t k . Z a m a n es n e k 'tir v e m a d
d en in d a v ra n n a b a l o la n iy i ta n m la n m m a
tem atik y a s a la ra g r e e ile b ilir v e b k le b ilir.
\yn z a m a n d a , z a m a n k a p a l o la ra k u z a y a b a
lanr v e u z a y v e z a m a n e k im s e l a la n n n ile y iin i
b irlik te ifa d e e d e rle r. K s a c a z a m a n , m a d d e g ib i
b en z er fiz ik s e l s re le rin b t n d z e n s iz a y -
n n t ar ile k a rm tr. Z a m a n l h b ir n ite lik d e
ild ir, fa k a t in sa n n id a re e tm e s iy le d e fiz ik s e l o la -
.k d e i tirile b ilir. Z a m a n d a o la n b ir T a n r, b u
y zd en fiz ik s e l e v re n in i le y iin b ir a n la m d a y a
k alan r. G e r e k te n , b u z a m a n n g e le c e k te b ir a a
m ada v a ro lm a y a s o n v e r e c e k o lm a s n a ta m a m e n
u y g u n d u r. (15. b l m d e g re c e im iz g ib i) B u d u
ru m d a T a n rn n k en d i k o n u m u , a k a s a la m d e
ild ir. A k o la ra k , T a n r z a m a n n fiz i in e ta b ise
le rey e g c y e te n o la m a y a c a k , z a m a n y a -
ra tm a d y sa e v re n in y a ra tc s o ld u u d
n le m e y e c e k tir. G e r e k te , u zay v e z a m a n b ir
b irin d e n a y rla m a z o ld u k la r iin , zam an
y a ra tm a y a n b ir T a n r u z a y d a y a ra ta m a z . F a k a t
g rd m z g ib i, ilk n c e u z a y z a m a n v a r o ld u ,
m a d d en in o rta y a k v e e v re n d e k i d z e n m
k em m el d o a l e tk in li in b ir so n u c u g ib i o to m a tik
o la ra k m e y d a n a g e lm i le rd ir. B y le lik le , o u f i
zik i z a m a n (ta m a n la m y la u z a y z a m a n ) y a
ra tm a k ta n b a k a b ir y a ra tc o la ra k T a n r y a ih
tiy a d u y u lm a d fik rin i d e s te k le d ile r.
y le y s e , e b e d k e lim e s in in te k i a n la m n a g
t r l r z . 'Z a m a n sz '. Z a m a n n te s in d e k i b ir
T a n r k a v ra m , T a n rn n z a m a n y a ra tt n ileri
s re n A u g u s tin e 'd e n k a lm a d r. (3. b l m d e g r
d m z g ib i) Bu fik ir H ristiy a n te o lo g la rn n o
u n d a n d e ste k a lm tr. S t. A n s e lm u s , b u fik ri a a
d a k i g ib i ifa d e e d e r: 'S iz [T a n n ] ne d n , n e

257
TANRI ve YEN FZK

b u g n , n e d e y a rn v a ro lu rs u n u z fa k a t s iz d o
ru d a n d o ru y a g e r e k te n z a m a ru n d n d a va
ro lu rs u n u z .'2
Z a m a n s z b ir T a n r y u k a rd a a n la n so ru n la rn
d n d a d r, fa k a t 3 . b l m n so n u n d a s re k li ta r
tla n k u su rla ra ta h a m m l ed e r.
D n e n , s o h b e t e d e n , h is s e d e n , p ln y a p a n vs.
b u n la r ta m a m e n z a m a n sa l e tk in lik le r o ld u k la r
i in , k iise l b ir T a n r v a ro la m a z . Z a m a n s z bir
T a n r'n n z a m a n iin d e n e o lu rs a o ls u n , nasl
e y le m y a p t n a n la m a k z o rd u r (b u n u n im k n sz
o ld u u n e s r lm o lm a s n a ra m e n ). B iz b ir
z a m a n - a k d e n e y im i ile y a k n o la ra k b a la n tl
o la n b e n li in v a ro lu u n u n n e a n la m a g e ld i in i d r
g rm t k . Z a m a n s z b ir T a n r'n n b iz im b il
d i im iz h e rh a n g i b ir a n la m d a b ir b ire y y a d a b ir
k ii o ld u u d n le m e z . Bu iz g iy e ilik in k u
k u la r E b e d b ir T a n r'y a ili k in b u g r r e d
d e tm e k iin m o d e rn te o lo g la rn b ir k sn m a y ol
g ste rm iti. P a u l T illic h , 'E e r b iz , ca n l bir
T a n r'y a T a n r a d n v e riy o rs a k , o n u n , bu z a m a n
m o d la r ilik is in i v e g e icili i i in e a ld n o n a y
la d m z ' s y le r.3 A y n d n c e K ari B a rth e liy le
y a n k la n r: T a n r y a iliin tam b ir g e ic ilik o l
m a k sz n H ris tiy a n a rsn n i e ri in in b ir e n d a m
o lm a z d '.4
Z am aru n fiz i in in d e, T a n r'n n h e r e y i b ild i i
in an c iin ilg in im la r v a rd r. T a n r z a m a n s z
is e , d n m e z a m a n sa l b ir e tk in lik o ld u u i in ,
O 'n u n d n d s y le n e m e z . F ak at, z a m a n s z
b ir v a rlk b ilg i s a h ib i o la b iliy o r m u ? B ilg i e d in m e
a k a z a m a n i in e a b r, fa k a t b ilm e a sln d a y le
d e ild ir n ce d e n h a z rla n d b ilin e n e y zei-
m a n la k e n d in i d e itirm e z . T a n r, m e s e l , h e r a t o
m u n b u g n k k o n u m u n u b iliy o rs a , o z a m a n b u
b ilg i y a rn d e ie ce k tir. Z a m a n s z o la ra k b ilm e k
b u n d a n d o la y o n u n zam aru n iin d e k i h er o la y
b ilm e sin i d e iin e a lm ald r.

258
ZAMAN

B y le lik le , T a n r'n m b t n g e le n e k s e l s fa tla rn


u/.latrm ada c id d v e te m el b ir z o rlu k v a rd r. M o
d ern fiz ik , z a m a n n d e i e b ilirli in i k e fe tm e s i,
l.n n 'ru n b ilm e s iy le o n u n k iili in in v a ro lu u a ra -
Mnda b ir a y rm k o y a r. T a n r'n m bu n ite lik le rin h e r
ik isin e d e s a h ip o ld u u n u g s te rm e k zo rd u r.

259
ZGR
RADE
ve
DETERMNZM
M
ZGR RADE VE
DETERMNZM

'Hibirey belirsiz olmayacaktr ve gelecek, gemi gibi


fbiztml gzlerimizin nnde hazr olacaktr.'
Pierre de Laplace

N evvton, m e k a n i in y a s a la rn k e fe tti i z a m a n ,
p ek o k in sa n b u n u z g r ira d e k a v ra m n n l m
u larak k ab u l etti. N evvton'un te o risin e g r e , e v r e n
inceden b e lir le n m i b ir y o ld a , d e i tirilm e s i o la
n a k sz s o n d u ru m a d o ru z le n d e v b ir z e m
b erek li s a a t g ib id ir. H e r a to m u n y r n g e s in e , z a
m a n n b a la n g c n d a n b e ri ilk e o la ra k k o y u ld u u ,
n ce d e n k a n u n u y a p lm v e k arar v e r ilm i o l
d u u v a rs a y lr. n sa n v a rl n n b u m u a z z a m k o z
m ik m a k in e y e k a r k o n u lm a z b i im d e tu ttu r u la n
m a k in e p a r a la rn d a n b a k a b ir e y o lm a d g
r n y o rd u . O z a m a n y e n i fiz ik y a n s ra g elen
u nu n z a m a n v e u z a y n g r e lili i v e o n u n k u a n tu m
b e lirs iz li id ir. S em e z g rl ve be
lirle n im c ili in b t n k , e rim e p o ta sm a g eri
d n m o lu r.
Y e n i fiz i in te m e lle rin i k u ra n iki teori a ra s n d a ,
tem el b ir k a r tlk o ld u u g r n y o r. B ir y a n d a ,
k u a n tu m te o risi fiz ik s e l g e r e k li in d o a s n d a

263
TANRI ve YEN FZK

g z le m c iy e ca n l b ir rol b a la r; g rm ol
d u u m u z g ib i, p e k o k fizik i, 'n e sn el g e r e k lik ' ta
s a rm n a k ar s o m u t d e n e y se l k a n tn va
ro ld u u n u n e s re r. Bu, N e w to n 'u n z a m a n n d a
a k la h a y a le g e lm e m i b ir ta rz d a , fiz ik se l ev ren in
y a p sn e tk ile m e k y e te rtili in i tek b a n a in sa n n
g ste rd i in i o rta y a k a n y o r . te y a n d a n , b ir a n
la m d a d a im a v a ro la n b ir g e le c e in re sm in i ak la
g e tire n v e m u tla k b ir g e m i , im d i v e g e le ce i, e v
ren sel b ir z am an k a v ra m n y k a n g re c e lik te o risi,
b y le c e a y a k la rm z y e rd e n k e se n z a fe ri, k u a n tu m
e tk e n iy le k a z a n d . E e r g ele ce k varsa, b u on u d e
i tirm e y e g c m z n y e tm e d i i a n la m n a g e l
m e z m i?
E ski N evvtoncu te o rid e , h e r a to m , o n u n z e rin e
etk i e d e n g le r le tek b a n a b e lirle n e n b ir y
r n g e b o y u n ca h a r e k e t ed e r. G le r sra y la , te k i
a to m la r vs. ta ra fn d a n b e lirle n irle r N evvtoncu m e
k a n ik b ir a n d a b ilin e b ile c e k ey in te m e lin d e r a s t
la n a c a k h e r e y in d o ru ta h m in in e , ilk e o la ra k izin
v erir. N e d en v e e tk in in kab b ir a v a rd r, b ir m o
le k l n u fack titre m e s in d e n g k a d a n n p a t
la m a sn a h e r fe n o m e n n ce d e n a y rn tl u la ra k b e
lirlen ir. P ie rre d e L a p la ce (1 7 4 9 -1 8 2 7 ), b ir v a rlk ,
e v re n d e k i h e r p a ra c n h a re k e tle rin i v e k o
n u m u n u b ir a n d a b iliy o r id iy se , e v re n in b t n
g e m i v e g e le c e k ta rih in i, em ri a ltn d a k i b t n
z o ru n lu b ilg iy i h e sa p e tm e k z o ru n d a o la c a n
h a b e r v e rm e k iin n a y a k o ld u u , b u m e k a n ik
k a v ra m y d .
'L a p la ce 'c h e sa p m a k in e s i'n e ilik in k a n tla m a
g r n d k a d a r a k v e k a p a l d e ild ir. lk i, b ir
b e y n in , ilk e o la ra k b ile, k en d i g e le c e k d u ru m u n u
h e s a p la y p h e s a p la y a m a y a c a k o n u su n d a b ir
so ru n v a rd r. M a c K a y , h e r b ire y i in , b t n y le
k en d in i n ce d e n ta h m in e d e b ilirli in N evvton'cu

264
ZGR RADE ve DETERMNZM

d e iim in m e k a n is d k b ir e v r e n in d e b ile im k n s z
o ld u u n u k a n tla m t.1 B u n a ra m e n , b ir s p e r
b ilim a d a m n n , i in d e n e v a r d iy e b e y n im iz in
i in e b a k t n v e ile rid e g e re k ti in d e y a p a c a k o l
d u u n u z e y i ta s ta m a m h e s a p la d n v a rsa y n , b u
belli b ir a n la m d a , m a n tk o la ra k z g r ira d e y e
en g el o lm a z . O ta h m in in d e d o ru o lsa d a , se b e p
u d u r k i, h e sa b n a lt s t e tm e k s iz in (o la y d a n n ce )
o ta h m in e ilik in siz e b ir e y a n la ta m a z . rn e in , o
size, 'e v e t e lle rin iz i rp a c a k s n z ' d ed i i z a m a n ,
b ey in d u r u m u n u z o n u n s iz e n ce d e n a n la tm a m
o ld u u e y d e n d o la y k a n lm a z o la ra k d e
itirilir; y a n i n c e d e n b ilm e b u b ilg in in y e n i p a r
a sy la d e i tirilir. O z a m a n , n c e d e n b ilm e y e
in a n m a k iin , o im d i d e itirile n b ir b e y in d u
ru m u n a d a y a n d n d a n b e ri, b ir s e b e b in iz o l
m a y a ca k tr. Bundan so n ra , g e le c e k te k i dav
ra n n z h a k k n d a doru olduum inanacamz
h i b ir ndeyi y a p la m a y a c a k t. M a c K a y b y le lik le ,
k a n lm a z v e n c e d e n b ilin e b ilir o la n d a v
ra n n z , b u ta h m in i e lin d e tu ta n fa ra z i b ir s p e r
b ilim cin in o la b ilm e s in in , s iz in i in m a n tk a
sn d a n n c e d e n b ilin e m e z o la ra k k a ld n v e y
ley se k saca ira d e o la ra k n o rm a ld e a n la la n e y in
bir e sin i k o ru d u u n u n e s re r. O z a m a n , N e w -
to n 'cu m e k a n ik te , n e d e o lsa e v re n in n c e d e n b i
linip b ilin e m e d i i s o ru n u v a rd r. M e k a n ik s is
te m le rin m a te m a tik ta n m la m a la rn d a s o n y lla rd a
y a p la n ile r le m e le r, n c e d e n b ilin e b ilirli in a n
la m sz b ir k a v ra m o ld u u b e lli s is te m le r in e v
rim in d e b y le k e sk in k a ra rs z lk ta n s o ru m lu o lan
g le rin b a z tip le rin i h a b e r v e r m i ti. H a lb u k i n o r
m al b ir m e k a n ik s is te m d e , ilk a rtla rn h a fif d e
im e si, s a d e c e b ira z d e i ik d a v ra n la r d o u ru r,
bu s o n d e re c e h a s s a s s is te m le r, s a d e c e o k k k
b ir m ik ta rla b ir d i e rin d e n a y rla n iki ilk d u -

265
TANRI ve YEN FZK

u m d a n b t n y le farkl ta rz la rd a g e lie c e k tir.


B u n d a n b a k a , m o d e rn k o z m o lo jin in k e ifle ri ev
re n im iz in u z a y d a g e n i le y e n b ir u fk a s a h ip o la
ca n h a b e r v e r irle r. V e b u , h e r g n y en i ka
r k lk la r v e e tk ile r, u fk u n te s in d e k i y re le rd e n
e v r e n e g e e r. n k b u y r e le r, z a m a n n b a
la n g c n d a n b e ri asla e v r e n in b iz im d e i in d e ol
d u u m u z p a r a s y la n e d e n se l ile tiim i in d e o l
m a m la r d , b iz im i in , ilk e o la ra k b ile , bu iten
g e le n e tk ile rin n e o la b ile ce in i b ilm e k m m k n
d e ild ir.
O y s a , b t n y le n ce d e n b ilin e b il iri i e k ar
o k n e m li b ir karu td a k u a n tu m e tk e n id ir. Ku-
a n tu m te o ris in in te m e l ilk e le rin e g re , d o a y a
ra tln d a n d o la y n c e d e n b ilin e m e z d ir. H e-
is e n b e rg 'in m e h u r b e lir s iz lik ilk e s i, a to m a lt
s is te m le r in i le y i in d e , k a r k o n u la m a z b ir b e-
lirle n e m e z lik (in d e te rm irism )'in d a im a va
ro ld u u n a d a ir b iz e g v e n c e v e rir. M ik ro d n
y a d a , iy i ta n m la n m b ir se b e b i o lm a y a n o la y la r
m e y d a n a g elir.
G re c e lik te o ris iy le b e lir le n im c ili in k a
t m a d la r m ? B u te o rid e , b l n m e z b ir b t n
k a d a r v a ro ld u u k a b u l e d ile n e v r e n s e l b ir im d i
v e e v re n in b t n g e m i v e g e le c e i y o k tu r. E v re n
d r t b o y u tlu d u r ( u zay n , b iri z a m a n n ) v e
b t n o la y la r s a d e c e b u ra d a d rla r: g e le c e k 'o l
m a m 1 y a da 'a im a m ' r.
H e rh a n g i b ir a t m a , g e r e k te y a n ltc d r. B e
lirle n im c ilik h e r o ia y n b ir ilk se b e p ta ra fn d a n ta
m a m e n b e lir le n ip b e lir le n m e d i i so ru n u n u i in e
a lr. B u o la y n burada o lu p o lm a d h a k k n d a h i -
b ir e y s y le m e z . Z a te n , g e le c e in ilk o la y ta
ra fn d a n b e lirle n ip b e lirle n m e d i in in k a b u l e d il-
m e z li i, o la c a k o la n e y o la c a k tr. G re c e li in d rt
b o y u tlu b a k a s , m u tla k b i r ta rz d a u z a y z a

266
ZGR tRADE ve DETERMNZM

man,, z a m a n n e v re n s e l a n la r n a d ilim le m e y i b iz e
v aaklar. F ark l y e rle rd e o la n 'e z a m a n l' iki o la y a
ilikin k am , b irin in h a re k e tin in d u ru m u n a n a z a ra n
p ire lid ir. O n la rn b ir g z le m c i ta ra fn d a n ayru
and a, fa k a t b a k a b ir g z le m c i ta ra fn d a n te
kind en n c e o rta y a k t n a h k m e d ile b ilir. B iz,
b u n d a n d o la y , e m e n i, u z a y g ib i g e n ile m i o la ra k
k.bul e tm e liy iz . F a k a t te o ri, s e r g ile n e n o la y la r a r a
snd a n e d e n v e e tk in in sk h a lk a la r m , z a m a n sa !
g en ilem e n in i in e a lp a lm a d k o n u su n d a b iz e
b irey a n la tm a z . y le y s e g e m i , im d i v e g e
lece in n e sn e l b ir a n la m a s a h ip o lm a d n n g
r n d g e r e in e k a rn , g r e c e lik te o risi in a m
ilk e y le m le riy le v e d a h a so n ra k i o la y la ra k a ra r v e r
m e sin d en d o la y e n g e lle m e z , (d a h a n ce d aha
sonra d z e n le m e ilik is in in g e m i v e g e le c e k o l
m asa b ile , z a m a n n n e sn e l b ir n iteli i o ld u u n u
h a trla y n ).
O y sa , in d e te rm in is t b ir e v re n in , g e r e k te z g r
irad eyi k a n tla m a k iin is te n ile n e y o ld u u h i te
ak d e ild ir. G e r e k te n , b ir d e te rm in is t z g r ir a
d en in , determinist b ir e v r e n d e y a ln z c a m m k n
o ld u u n u n e s re c e k tir.
z g r b ir a ra c , h i y o k ta n , fiz ik se l d n y a d a
b elirli e y le m le re s e b e p o la b ile n b irid ir. In -
d e te rm in istik b ir e v r e n d e s e b e p s iz o la y la r o lu r.
F ak at o n la ra se b e p o lu n m a d k a siz in ta
ra fn z d a n s e b e p o lu n m a d k a e y le m le rin iz d e n s o
ru m lu o la b ilir m isin iz ? z g r ira d e y a n d a la r b ir
k iin in e tk in lik le rin in , k a ra k te ri, e ilim le ri, k iili i
y o lu y la b e lir le n i o ld u u n u ileri s re c e k le rd ir.
U y sal v e b a r s e v e r b irin in , z o rla m a y la b ir i
y a p m o ld u u n u v a rs a y n , in d e te r m in is t o n cel
bir seb eb i o lm a m a k la b irlik te , k e n d ili in d e n o lan
bir o la y o ld u u n u , siz in so ru m lu o lm a y a c a n z '
s y le y e c e k ti. te y a n d a n , d e te rm in is t, a d a m n s o

267
TANRI ve YEN FZK

ru m lu o ld u u n u s a v u n a c a k t, fa k a t g e le c e k te , fark-
h o la r a k e y le m y a p m a sn a sebep olacak o la n , e itim ,
ik n , p s ik o te ra p i, il la r v s . y o lu y la o n u n y e n id e n
e h lile tirile b ile c e k o lm a s, g e r e k te te selli v e r
m e k te n u z a k tr. G e r e k te , o u d in s e l d n m e n in
m e rk e z i a rs b u , k a ra k te rle rim iz i g e li tire b iliriz
in a n c d r. F a k a t, b u y a ln z c a ilk k a r a r v e e y
le m le rim iz y o lu y la b e lir le n e li g e le c e k ka
ra k te rle rim iz le b ir d e re ce y e k a d a r m m k n d r.
D e te rm in iz m in , e y le m le rim iz e ramen o rta y a k a n
o la y la r a n la m n a g e lm e d i in i k a v ra m a k n e m lid ir.
B a z o la y la r o lu rla r , n k b iz o n la r b e lir le r iz .
D e te rm in iz m , g e le ce k o la y la rn b s b t n d e
n e tim im iz in d n d a o ld u u n u n e s re n y a z
g c lk * (fa ta lism ) re tisiy le k a r trlm a m a ld r.
Y a z g c 'h e re y in y ld z la rd a y a z l o ld u u n u ' s y
le r. 'O la ca k o la n o la c a k tr.' M e rm i y a m u r u al
tn d aki sa v a a la n n d a p e rv a s z c a d a v ra n a n a s k e r,
'e e r s r a m g e ld iy s e , h i b ir te d b ir l m d e-
fe d e m e y e ce k tir' d iy e d n r k e n b ir y a z g c d r.
B a z D o u lu d in le r y a z g c fik irle r i e r ir le r v e o u
in sa n z a m a n z a m a n , z e llik le b y k d n y a o la y -
la n n y la ilg ile n ild i i k a d a r y la , y a z g c l a g e m e y e
e ilim lid irle r. 'O , b ir y a d a b a k a ta rz d a , b e n im
o la y la r e tk ile m e g c m n te s in d e d ir.' B u, p
h e s iz o la ra k d o ru d u r. S ra d a n in s a n la r d n y a s a
v a n n le y e m e z le r y a d a b y k b ir g k ta n n e t
k is iy le b ir e h r in h a ra p o lm a s n e n g e lle y e m e z le r.

* Fatalism: Yazgclk, insann btn hayatnn, dnyada ve


evrende olan hereyin nceden belirlenmi olduuna, insann,
bu nceden belirlenmi yazgya kar kamayacana onu de
itiremeyeceine onu kabullenmek zorunda olduuna inanan
retidir. Panteist ve teist olmak zere iki trldr. Panteist fa-
talist olan Spinoza mutlak determinizme inanr. Teist fa
talizmde Tanrnn hereyi nceden belirlediine inanlr. Islm
tarihinde benzer grleri ne sren 'cebriye' ekoldr, (e
viren)

268
ZGR RADE ve DETERMNZM

Huna ra m e n , g n d e lik h a y a tta s rek li o la ra k o k


say d a g s te ri s iz b ir e k ild e o la y la rn s o n u c u n u
etk ile riz. H i k im s e s re k li o la ra k d ik k a tli b a k m a k
ran s k a o ld u u n d a n , b e n k a ry a g e e rk e n k a
d e rim e k a ra r v e rilir' d iy e m e y e c e k tir.
Y in e d e, b iz im d e te rm in iz m k o n u su n d a g l
p h e le rim iz v a rd r, b u p h e le r, g r n e g re ,
k u a n tu m e tk e n in in fik ri y k m a s n n p e k o k in sa n
ra h a tla tm o lm a s n n d a s e b e b id ir.
Y in e d e z g rl k is te im iz , k a ra r v e r d i im iz
ey ler g e r e k te n o rta y a k m a s i in b iz im ta
ra fm z d a n se b e p o lu n a n ih tiy a la r i in e a lr.
l:a k a t b t n y le b e lir le n m i b ir e v re n d e , h k m n
k en d isi n c e d e n b e lir le n ir. B y le b ir e v r e n d e h o
u m u za g itti i g ib i d a v r a n a b ils e k b ile , h o
la n d n z e y d e n e tim im iz in d n d a d r. K a
n tla m a d a b u n u n g ib i a lr. K a h v e d e n o k a y
im eyi te rcih e tti in iz z a m a n , k a ra rn z e v re s e l e t
kiler ( a y d a h a u cu z d u r, g ib i) fiz y o lo jik eler
(k a h v e g l b ir u y a rcd r) k lt r e l e ilim le r ( a y
g ele n ek sel b ir i e c e k tir) v s .'d e n d o la y d r. D e
te rm in izm , h e r k a ra rn - h e r k a p ris in - n c e d e n b e
lirlen d i in i ile ri s re r. E e r b u y le y s e , b u y z d e n
siz z g rc e a y y a d a k a h v e y i s e ti in iz k a n s n d a
o la b ilirsin iz , g e r e k te s e im in iz , siz d o d u u n u z
ind an b e lk i d a h a n c e ta y in e d ilm iti. T a
m am en d e te rm in is tik b ir e v re n d e h e r e y y a ra tl
a n n d an b e lirle n ir. B u , b iz i o ld u u m u z d a n d a h a
,z z g r k la r m ?
S o ru n , is te d i in iz z g rl n t r n n n e o l
d u u n a ta m a m e n k a ra r v e r m e n in o k z o r o l
d u u d u r. B ir te k lif, ta m a m e n a y n o la n e v r e n d e k i
(b ey in d u ru m u n u z u d a i in e a la n , n k b e y n im iz
e v ren in b ir p a r a s d r) h e r e y le b irlik te a rtla rn
te k ra rla n m s e im e s z te k r a r g e tirip g e
tirm e m e siy le , s o n u la n a n gerek a y y a d a k a h v e

269
TANRI ve YEN FZK

se m e z g rl d r . O z a m a n te k ra rla n a n i le m e
ilik in fa rk l o la ra k s e e c e k o ld u u n u z b ir o la slk
v a rd r. B y le b ir so n u , a k a d e te rm in iz m le b ir
b irin e a y k rd r. F a k a t z g rl n b u en s o n y o
ru m u n a sl te st e d ile b ile c e k tir? E v ren z d e b ir b i
im d e n a sl y e n id e n k u ru la b ile c e k tir? E e r bu ,
z g rl k le k a ste d ile n e y s e , o n u n v a ro lu u salt
in a n c n b ir k o n u su o lm a ld r.
B elk i d e z g rl k b a k a b ir e y a n la m n a g elir:
M a c K a y 'n k a s te tti i a n la m d a , n c e d e n b ilin e m e z
m i? Y a p a ca k o ld u u n u z ey , d e n e tim in iz in te
sin d e k i e le rle b e lirle n ir, fa k a t siz , a sla y a p a c a k
o ld u u n u z e y in n e o ld u u n u , ilk e o la ra k b ile , b i
le m e y e b ilirs in iz . B u , z g r ira d e a rz u su n u k u r
ta rm a k iin y e te rli m id ir?
B ir b a k a z g rl k g r d e b a z (y a da
b t n ) o la y la rn b ir s e b e b i o ld u u d u r, fa k a t b iz im
se b e p o ld u u m u z bu o la y la rn d o a l e v re n d e n
g ele n b ir se b e b i y o k tu r. z e llik le , b u fik ir z i
h in le rim iz in , fiz ik s e l d n y a y a g re d a rd a o l
d u u n u n e s re r, (ik ici fe ls e fe ), fa k a t o n la r o n a v e
o la n e y le rin e tk is in e u z a n a b iliy o rla r. B y le lik le ,
fiz ik se l d n y a n n tek b a n a ili k ile n d irild i i k a
d a ry la , b t n o la y la r b e lir le n e b ilir d e ild ir,
n k z ih in , fiz ik se l d n y a n n b ir p a r a s d e ild ir,
tn sa n y in e d e s o ra b ilir, y a p t ta rz d a z ih n in k a ra r
v e rm e s in e n e se b e p o lu y o r? E e r b u s e b e p le r, fi
z ik se l d n y a d a n k a y n a k la n y o rs a , o z a m a n d e
te rm in iz m e g e ri d n e riz v e fiz ik se l o lm a y a n b ir
z ih n e ili k in ta n tm a , b o b ir s st r. F a k a t e e r bu
s e b e p le rin b a z s fiz ik se l d e ils e , b u , b iz i fa z la sy la
z g r y a p m a z m ? E e r b iz im fiz ik se l o lm a y a n s e
b e p le r z e rin d e d e n e tim im iz y o k sa , o z a m a n biz
d e n e tle n e m e z fizik sel n e d e n le rle b irlik te o l-
d u u m u u z d a n u z a k ta , d a h a iyi d e iliz . E e r k e n d i
k a ra rla rm z n n e d e n le rin i d e n e tle y e b iliy o rs a k , bu

270
ZGR RADE ve DETERMNZM

ilen e tim i y a p m a y n a sl se ti im iz i n e b e lirle r: o k


lc a n d a k i (fiz ik s e l - y a d a fiz ik se l o lm a y a n ) e tk ile r
ya d a biz m i? 'O n u y a p a rm , n k k e n d im i y a
ratrm . K e n d im i y a ra trm , k e n d im i y a r a tr m ......
/.incir n e r e d e s o n a e r e r? S n rs z b ir g eri d n e
l m e li m iy iz ? Z in cird e k i h a lk a n n k en d i k e n d in e
seb eb o ld u u n u o n u n k e n d in in d n d a b ir s e b e b e
ih tiy a d u y m a d n s y le y e b ilir m iy iz ? B u , k e n
d in in se b e b i o lm a - s e b e p s iz s e b e p le r - k a v ra m n n
h erh a n g i b ir a n la m v a r m ?
im d iy e d e k , in d e te rm in iz m i b ilm e m e z lik te n
g elm itik . o u fiz ik i, d e te rm in iz m v e z g r
irade a ra s n d a k i a t m a n n k o n u d o ld u u n u
iddia e d e c e k tir. n k n e o lu rs a o lsu n , k u a n tu m
e tk e n in in d e te rm in iz m in y a n l o ld u u n u k a
n tla d n b iliy o ru z . F a k a t b u ra d a d ik k a tli o l
m aly z. K u a n tu m e tk ile rin in , s in ir h c re s i d
z ey in d e b e y n in i le y i i z e rin d e b ir e tk iy e sa h ip
o lm a s o k da a z d r, fa k a t e e r o k etk ile ri o lsa y d ,
biz e lb e tte z g r ira d e y e , sa h ip o la m a y a c a k tk ,
am a a s a b m z b o zu lacak ta. O , n o rm a l o la ra k o l
m ay aca z a m a n (y a d a te rsin e ) b ir sin iri a te le m e k
iin z o rla y a n b ir k u a n tu m d z e n s iz d e i im i e l
b ette b ir m d a h a le o la ra k k a b u l e d ilm i o l
m a k tad r. E e r e le k tro d la r b e y n in iz e y e rle tirilip
bir d k a y n a k ta n ra s g e le te tik le n d iy s e , m
d a h a le n in b i im in i z g rl n z n b ir in
dirgenmesi o la ra k k a b u l e d e c e k tin iz ; b iris i 'id a re y i
e lin e a ly o r' y a da k s a c a b e y n in i le y i in i e n
g e lliy o r. K a fa n z n i in d e k i k u a n tu m tu h a flk la r
'g r lt 'd e n b a k a h e r h a n g i bir e y i n a s l y a
p a b iliy o r. K o lu n u z u k a ld rm a y a k a ra r v e rirsin iz ,
sin irle r d o ru s ra d a a te le n ir, fa k a t b ir k u a n tu m
d z e n s iz d e i im i, sin y a li a lt s t e d e r. B a c a n z
y e rin d e h a re k e t ed e r. B u z g rl k m d r? Bu in
d e te rm in iz m in tem el s o ru n u d u r: e y le m le rim iz d e

271
TANRI ve YEN FZK

n e tim im iz a ltn d a o lm a y a b ilir , n k o n la r sizin


y a d a h e r h a n g i b ir e y ta ra fn d a n b e lir le n e m e z le r.
Y in e d e , k u a n tu m e tk e n in in z g rl k i in b ira z
u m u t v a a d e tti i iz le n im in e k a r d u rm a k z o rd u r.
K e s in lik le , b ir k e z b a la n d m , s in ir a te le m e d
z e n in in y a r d a k e silm e s in i is te m e y iz . F a k a t k u
a n tu m e tk ile r in in s a d e c e ilk a a m a d a - b a la m a d a
- n e m li o ld u u ileri s r lm e liy d i. A te le m e y e h a
z rla n a n b ir s in ir h c re s in i d n n , a to m ik d
z e y d e o n u te tik le m e k i in a to m ik d z e y d e s a d e c e
d a h a y a v a e v rim le re ih tiy a d u y a r. K u a n tu m te
o risi s in ir h c re s in in a te le y ip a te le m e s in in b elli
b ir o la s l o ld u u n u s y le r. G e r e k s o n u b e-
lirle n e m e z . B u z ih in (ya d a ru h u n ) g ird i i y e r
d e d ir. O (b ilin a ltn d a n ) 'e le k tro n u n s a a h a re k e t
e tti in i' y a d a b u n u n g ib i b ir e m irle s in ir h c re s in i
a te le d i in i s y le r. F iz ik se l b ir y a s a n n ih la li, m a d
d e n in z ih n in z e rin d e k i e tk is in e ilik in b u y o ru m a
k a r tm lm a z . n k s in ir h c re s in in n a sl o lu rsa
o ls u n a te le m i o la c a a y n b ir a n s v a rd r. Z ih in
s a d e c e o n u n y a p t n s o r u tu r m a k i in a rta k a
la n la rn d e n g e s in i h a fif e e er.
N e y a z k k i, b u y z d e n b e y n in g e r e k te n y le
in c e lik le d e n g e le n d i in in k a n tn n e k s ik li in d e n
ta m a m e n a y n lr . (v e e e r y le y s e , d a n d a n g e le n
e le k trik v e m a n y e tik k a rm a la r o z a m a n z ih n in et
k isin i s ilip s p re b ilird i) b u se n a ry o y u k a rd a s
re k li o la ra k ta rt la n so ru n a - ilk y e rin d e n s a a h a
re k e t e tm e si i in e le k tro n a e m ir v e r e n z ih n in s e b e b
o ld u u e y e ili k in so ru n a v a rr. Z ih n in , n e o lu rs a
o lsu n b e y in e e tk i y a p m a y a y e te n e k li b ir t z o l
m a d n n e s rm o ld u k la r i in , z ih in - b e d e n
s o ru n u n u n ik ici z m n re d d e d e n k im s e le rd e n
g e le n g l b ir itir a z la da k a rla rla r. E e r z ih in ,
b e y n in e le k tro k im y a s a l y a p s n n y a z lm n te m sil
e tti i k ab u l e d ilirs e , zih n in b e y n i e tk ile m e s in i k o

272
ZGR RADE ve DETERMNZM

num ak, b ir k e re daha, d z e y le rin k a r


m a k l n d a n d o la y a ld a n m a k tr. K a r a k te rle rin in
b irin e , b ir ro m a n n b a s m n y k le m e k k a d a r a n
la m sz d r y a d a b ir b ilg is a y a rd a d e v re y i e v ire re k
a ltrr, n k p ro g ra m n o n u y a p m a y a z o rla d
s y len ir.
Y u k a rd a a n la n la rn h i b ir i, g e r e k te n , b e
lirley en g e r e k lik te z ih in y o lu y la tek b a n a rol o y
n a y a n k u a n tu m te o ris in in m e rk e z i p a ra d o k s u ile
e tk ile n m e y e b a la m a z . G rm o ld u u n u z g ib i,
g z le m e e y le m i, b ir s in y a lle , s o m u t g e r e k lik le tu
tarl o lm a k iin g iz ilg g e r e k lik le r'e ili k in h a
y a le t g ib i st k o n u m a n e d e n o lu r. K e n d i h a lin e b
ra k lm b ir a to m s e im y a p a m a z . z el b ir so n u
g e r e k le tirilm e d e n n ce , o n u g z le m e k zo
ru n d ay z. Y a b ir-y e rd e b ir-a to m y a d a h z l-b ir-
a to m y a ra tm a y a k a ra r v e r e b ile c e in iz g e r e i,
o n u n d o a s n e o lu rsa o ls u n , z ih n in iz in b ir a n
la m d a fiz ik se l d n y a y a etki ed e ce i g e r e in i
o n a y lar. F a k a t im d i b ir k ez d a h a , niin b ir a to m u n
h a re k e tin d e n d ah a o k , d iy e lim k i k o n u m u n u l
m e y e k a ra r v e r d i in iz i s o ra b iliriz . Bu z g rl k , d i
y elim ki, n e sn e le rin k e n d i e tra fn d a h a r e k e t e t
m e siy le d d n y a y e tk ile m e k iin d a im a v a ro la n
z g rl k te n o k d a h a g l h e rh a n g i b ir g e r
e k li i k u rm a k m d r?
B u g n le rd e p e k o k fiz ik i, k u a n tu m te o ris in in
E v e re tt o k e v re n le ri a d v e rile n y o ru m u n a
d o ru y n e liy o r. B u g r (k s a c a 8 . b l m d e ta r
tld ) z g r ira d e n in z n e si iin a c a ip im la ra s a
h ip tir. E v e re tt'a g re , h e r m m k n d n y a p a ra le l
o la ra k b irlik te v a ro la n b t n a lte r n a tif d n y a la rla ,
g e r e k te n k a v ra n l ir. B u d n y a la r o a ltm a in sa n
s e m e le rin i g e n ile tir. B ir se m e Ue k a r k a ry a
k a ld n z v a rs a y n a y m , k a h v e m i? E v e re tt
y o ru m u , e v re n in d o ru d a n d o ru y a ik i d a la a y

273
TANRI ve YEN FZK

rld n s y le r. D a lla rn n b ir in d e a y a lrs n z , te


k in d e k a h v e . B u y o l, sa h ip o ld u u n u z h e r e y d ir!
ok - e v r e n le r teo risi y u k a rd a ta rtla n se m e
z g rl iin en so n l t s a la m g ib i g
r n e ce k tir. B ir y a rk o rta y a k t z a m a n , h e r s o
n u c a y o l g ste re n a rtla r b t n y n le rd e g e r e k te n
z d e tirle r - o n la r g e r e k te a y n e v re n d ir. - Y in e d e
iki farkl s e im y a p lr. (Y u k a rd a i a re t e d ild i i
g ib i, h e r b irin in b l n e n e v r e n in b ir d a ln a g r e s
n rla n d rlm o lm a s g e re k ti i iin , h i b iri d o
ru d a n b u te o riy i d o ru la y a m a z ) Y in e d e z a fe r E pir
k ra l P y rrh u s'a a itm i g ib i g r n y o r. E e r b t n
m m k n se m e le ri y a p m a d a n k a n m a z s a n z , g e r
e k te n z g r o lu r m u s u n u z ? z g rl k fa z la z e
n ilm i, k en d i b a a rla ry la y o k e d ilm i g ib i g
r n y o r. S iz ay ya da kahv eyi se m e k
is tiy o rsu n u z , a y v e k a h v e y i d e il.
F a k a t im d i o k - e v r e n le r y a n d a , 'A h ! A m a
s iz in b u ra d a b u lu n m a n z n e a n la m a g e liy o r? ' d er.
G e r e k te n a y o la n 'siz , k a h v e si o la n 's iz le ay n
k ii d e ild ir. O n la r fark e v r e n le rd e o tu ru y o rla r .
E e r h i b ir e y d e ils e b ile , b u iki b ire y , b iz im s a
d e c e 's iz 1 d iy e s z n e tti im iz , a lg s a l d e
n e y im le r in d e a y rla c a k tr ( rn e in , i m e n in le z
z etin d e ). O n la r a y n k ii o lm a y a c a k la r . y le y s e ,
su n u la n s e im n e o lu rsa o lsu n , a sln d a a y y a da
k a h v e n iz o lm a z . ki r n n h a n g isi o lu rs a o ls u n
's iz d e n b iri, s e im in i y a p m o ld u u n u ta rty o r.
B u g r e g re , 'siz 'e ili k in b ir ta n m d a n d a h a o k
o lm a y a n m ik ta rla rd a k a h v e y i, te rc ih e tm e d e ay
se m i o ld u u n u s y l y o r. 'B en a y s e iy o r u m 1
d em e k s a d e c e 'b e n a y - i ic is iy im ' d e m e k tir. B y
le lik le , tek b a n a 'siz' s e m e ile k a r k a ry a g e l
m i o lm a n z a ra m e n s o n u b ir b ir e y i d e il, ik i b i
reyi ierir. E v e re tt'in te o ris in d e b e n lik s re k li
o la ra k s a y s z b irb irin e y a k n k o p y a la rla o a ltlr.

274
ZGR RADE ve DETERMNZM

(A y r b ir ru h 'a ilik in g e le n e k s e l k a v ra m y e rin e


b u n u n im a la rn a k la m a k ilg in o lacak ta.)
K n a m a s o ru n u , su iin s o ru m lu lu k v e z g r
ira d e a ra sn d a k i ili k ile r h a k k n d a o k e y le r y a
zlm ta. E e r z g r ira d e b ir y a n lm a y s a , n i in
h e rh a n g i b iri y a p b i le rd e n so ru m lu o ls u n ? V e
h ep si n ce d e n b e lir le n m i s e , h e rb irim iz , v a
ro lu u m u z a ilik in n c e d e n k a ra r v e r ile n b ir e y
lem in k a y n a n a k a p a tlrz . B ir E v e re tt o k - e v
re n in d e, k saca o k - b e n li in bir b ile e n in in su u
ta s a rla m a s k u a n tu m te o risin in y a s a la r ta ra fn d a n
z o rla n a n b ir su lu s a v u n m a s o lm a y a c a k m y d ?
Biz, b u y z d e n m a y n ta r la s n d a n d n m e liy iz ve
d e te rm in is tik b ir e v re n d e T a n r n n k o n u m u h a k
k n d a so ru s o rm a ly z . T a n r, r es im in i in e k a tlr
k a tlm a z b ir s r k u k u y u k e n d i z e rim iz e d
r r z .
T a n r , z g r irad e y i k u lla n a b ilir v e k a ra r v e
re b ilir m i?
E e r in s a n z g r ira d e y e sa h ip o lu rs a , k e
s in lik le T a n n d a o lu r m u ? Y u k a r d a k i so ru n la ra
ili k in p e k o k d u ru m d a T a n r'y k a p s a m n a a la n
z g r l k k a v ra m y la ilg ile n ilir. E k o la ra k , b iz ,
b t n a l lm a k n lk la r s n rs z v e h e r e y e
g c y e te n T a n rs a llk la b irle tirm i tik . E e r
T a n n n n e v r e n i in b ir plan v a rs a , p l n o n u n ira
d e s in in b ir p a ra s o la ra k ta m a m la n r, k a n lm a z
o la n p l n n n h e d e fi i in d e n i in s a d e c e d e
te rm in is tik b ir e v re n y a ra tm a z ? Y a d a d a h a iy isi
b a a rlm b ir p la n la o n u y in e d e y a r a tr rru? E e r
e v r e n in d e te rm in is tik ise, b u y z d e n , g s z l
n e d e n iy le , s o n u c u n o la c a e y e k a ra r v e r m e s i y a
d a n c e d e n b ilm e s i, T a n r'm n g c n n s n rl o l
d u u a n la m n a g e lm e z m i?
E e r isterse, T a n rn n , g c n n b ir k sm n d a n
v a z g e m e k te z g r o ld u u ile ri s r le b ile c e k ti

275
TANRI ve YEN FZK

b elk i. E e r b iz y le is tiy o rsa k , o n u n p l n n a kar


i y a p m a k i in z g r ira d e y i b iz e v e r e b ilir ve
a to m la ra , o n u n y a ra tm a s n k o z m ik b ir a n s o y u
n u n a e v ir m e le ri i in k u a n tu m e tk e n i v e re b ilir.
F a k a t, g e r e k te h e re y e g c y e te n b ir a ra c n n g
c n n b ir k s m n d a n v a z g e ip g e e m e y e c e i k o
n u s u n d a m a n tk s a l b ir so ru n v a rd r.
M u tla k k u d re t ta ra fn d a n im a e d ile n z g rl k
k a v ra m , in s a n la n n h o la n d z g rl k t r n d e n
ta m a m e n fa rk ld r. ay y a d a k a h v ey i s e m e k iin
z g r o la b ilirs in iz , a m a s a d e c e s to k la r v a ro ld u u
s re c e . S e v d i in iz h e rh a n g i b ir ey i y a p m a k iin
z g r d e ils in iz - A tla n tik 'te y z m e k y a da a y d a n
d n y a y s e y re tm e k g ib i. n sa n n g c s n rld r v e
s a d e c e is te k le rin in k k b ir k sm n y e rin e g e
tirm e y e g c y e te r. A k sin e , h e r e y e g c y e te n
T a n r'n n g c s n rs z d r v e b y le b ir v a rlk , se
ti i n e o lu rs a o ls u n sah ip o lm a k i in z g rd r.
M u tla k k u d re t b az s k n tl te o lo jik s o ru n la r
d o u ru r. T a n r k t l n le m e k iin z g r
m d r? E e r o , m u tla k k u d re t ise, ev e t. O z a m a n ,
n iy e n le m e z ? B u y a k p y k a n k a n tla m a , D a v id
H u m e ta ra fn d a n g e litirilm itir: d n y a d a k i k
t l k T a n r'n n n iy e tin d e n d o la y ise, o z a m a n o,
ra h m e t sa h ib i d e ild ir. O h e m m u tla k k u d re tli
h e m d e r a h m e t sa h ib i (b az d in le rin id d ia e tti i
g ib i) o la m a z *
B irisi b u k an ta k a r, k t l n , in sa n e t
k in lik le rin e ta m a m e n u y g u n o ld u u ce v a b n
v e r ir; n k T a n n b iz e z g rl k v e r m i , b iz k
t l k y a p m a k v e b y le lik le T a n r'n n plnru b o z
m a k iin z g r z . Y e d e, T a n r b iz im k t l k
y a p m a m z e n g e lle m e k iin d e z g rs e , b y le y a p
m a y b a a ra m a z s a , so ru m lu lu u n b ir k sm n b l
m e li m id ir? B ir an a b a b a y a ra m a z b ir o c u u n
n n e g e le n e s a ld rm a s n a , k o m u la ra dil u z a t

276
ZGR RADE ve DETERMNZM

m a sn a , z a ra r z iy a n a seb ep o lm a sn a iz in v e rd i i
z a m a n , b ir n o rm a l o la ra k k a b a h a tin b ir k sm n
an a b a b a n n n le rin e k o y a c a k tk . B u n d a n d o la y ,
T a n r'm n p l n n n h e r p a r a sn n (b elk i s n rl b ir
m ik ta rd a ) k t o ld u u n u k a rm a l m y z ? Y a da
T a n r, o n a k ar e y le m y a p m a k ta n b iz i b iz i e n
g e lle m e k iin z g r d e il m id ir?
E e r, z a m a n a m a k iin , i in d e T a n ry a in a
n la n h ris tiy a n retisi iz le n irse , y en i b ilm e c e le r
o rta y a k a r, n k z g rl e ilik in k a v ra m s e
m ek a sl o la ra k d n y a y a a it b ire y d ir. z e l b ir
a n 'd a d e il, am a z a m a n s z o la ra k b ir se im y a p
m ak z o ru n d a o lm a k n e arla m a g e le c e k tir? E e r
T a n r d a im a g e le ce i b iliy o rs a , b iz im on a k a
tlm a m z v e k o z m ik p ln a b a la n m a m z , n e a n
lam a g e liy o r? S o n s u z b ir T a n r, h e r y e rd e n e o l
d u u n u b ile c e k tir. F a k a t g r m o ld u u m u z g ib i,
e v re n se l b ir im d ik i an y o k tu r, y le y s e T a n r m n
b ilg isi u z a y d a y a y lm s a , z a m a d a d a y a y lm o l
m a ld r. y l e y s e H r is tiy a n l n e b e d T a n rs iin
se m e z g rl n e s a h ip o lm a n n , a n la m s z o l
d u u s o n u c u n a v a n n z . F a k a t y a ra b a s n a g r e k u l
la n l o lm a y a n b ir y e te n e e in sa n n s a h ip o l
duuna in a n a b ilir m iy iz ? G e le c e i b ilm e
y e te rs iz li im iz - y a n i, z d ra p e k ti im iz se m e z
g rl n n g e r e k te b ir s n rla m a o lm a s, b izi p a
ra d o k sa l b ir s o n u c a z o rla m g ib i g r n y o r. im
d in in h a p is h a n e s in d e n k u rtu lm u o la n T a n r'ru n ,
z g r ira d e y e ih tiy a c y o k tu r.
S o ru n i in d e n k lm a z g ibi g r n y o r. Y e n i
fizik, z g r ira d e v e d e te rm in iz m e d a ir o k e s k i b ir
b ilm e c e y e y e n i b ir e ilim v e rir, fa k a t o n u z m e z .
K u a n tu m te o risi d e te rm in iz m in altm o y a r, a m a
o n u n k e n d i z g rl k le ilg ili b ir s r z o rlu a
n e d e n o lu r, en a z n d a n o k lu g e r e k lik le re ili k in
bir o la s lk y o k tu r. G re c e lik te o risi, u z a y k a d a r z a

277
TANRI ve YEN FZK

m a n d a d a y a y lm b ir e v r e n i b iz e su n a r, fak at
y in e d e b ir t r e y le m z g rl i in a k k ap b
ra k r. p h esizin i z a m a n a n la m a m z d a g e
le c e k te k i g e li m e le r , v a r o lu u m u z u n b u te m el su
ru n la r z e rin e y e n i b ir k tu ta c a k tr.

278
MADDENN
TEMEL
YAPISI
I I BLM
MADDENN TEMEL YAPISI

Dala kk ve daha kk birlikler arama yoluyla,


temel birliklere ya da blnmez birliklere varmayz, ama
blnmenin anlamsz olduu bir noktaya da vannz.'
Yiener Heisenberg

'Bugn, gerekten art derecede basit olan birleik alan


teorisinde alyor'
IM.Singer

B ilim y a ln z a m m k n d r, n k b a s it m a
te m a tik y a s a la ra b o y u n e e n d z e n li b ir e v re n d e
y a y o ru z . B ilim c in in i' a ra trm a k , k a ta lo g la m a k
v e d o a d a k i d z e n s iz lik le ri a k ta rm a k tr, o n u n k
keni so ru n u n u d e il. A m a te o lo g la r, T a n r i in fi
z ik se l d n y a d a k i d z e n in k a n t o ld u u n u u z u n
z a m a n d r ileri s rm le r. Bu d o ru y s a , o z a m a n
b ilim v e d in T a n n 'n m iin i s e r g ile m e d e o rta k b ir
a m a k a z a n rla r. G e r e k te n , b a t b ilim s e l k l
t r n n o rta y a k n n , a k l b ilim s e l so
ru tu rm a n n k u lla n lm a s y la fa rk e d ile c e k o la n b ir
o rg a n iz a s y o n u n T a n rn n k a in a t'a ilik in k a s tl
o rg a n iz a s y o n u z e rin d e k i v u rg u s u y la , H ristiy a n -
Y a h u d i g e le n e i ta ra fn d a n g e r e k te n te v ik e d il
m i o ld u u ileri s r lm t r. A a d a k i sa trla rd a ,
S te p h e n H a les (1 6 7 7 -1 7 6 1 ) ta ra fn d a n y a k a la n a n
b ir fe ls e fe v a rd r:

281
TANRI ve YEN FZK

Madem ki, tamamen bilge yaratcnn lereyin ya


pmndaki arlk, say ve lye ilikin ok kesin oran
Itra cymt olduunu Heri srdk, b yzden gz
temimiz iine giren yaratln b paralarnn doas
hakknda herhangi bir fikir edinmek iin, ok mkemmel
bir tarzda, sayma, arlk ve lme tamamen akla uygun
olmaldr.

D z e n le n e n bu ev ren k e n d in i a k la r g ib i g
r n y o r. U za a frla m g k a d a la rd a n a to m u n en
d e rin o y u k la rn a b a k t m z h e r y e rd e , d z e n lilik
v e a n la lm a s g o rg a n iz a s y o n la k ar k a ry a g e
liriz. M a d d e v e e n e rjin in d z e n s iz k a rk b ir e
k ild e d a tlm o ld u u n u g z le y e m e y iz . A to m la r
v e m o le k lle r, k rista lle r, ca n l e y le r, g e z e g e n s is
te m le ri, y ld z k m e le ri v e te k ile r, b ir y e rd e , bir
y a p h iy e r a r is in d e sra la n rla r. ste lik , fiz ik se l s is
te m le rin d a v ra n ra sg e le d e ild ir, fa k a t y a s a la ra
u y g u n v e s is te m a tik tir. B ilim c ile r, sk sk d o a n n
z e ra fe ti v e in c e g z e lli in d e h a rik a ve k o rk u y a ili
k in b ir d u y g u y u ta d a rla r.
D z e n in fa rk l t rle rin in a ra s n a y r m a k fa y
d a ld r. lki, p a n d l n p e riy o d ik s a ln m y a da
g n e s is te m in in d z e n lilik le rin d e , g r n e n b a
sitli in d z e n i v a rd r. O z a m a n , J p ite r'in g ird a p
g ib i d n e n a tm o s fe rin d e k i g a z la rn d z e n le n m e s i
g ib i y a d a ca n l b ir y a ra t n k a rm a k o r
g a n iz a s y o n u g ib i, k a rm a k l n b ir d z e n i v a rd r.
Y a p la n a y rm b t n c l e k a r in d irg e m e c ili in
b a k a b i r rn e id ir. B t n c l k , b ir b t n o la ra k
k a rm a k l a d ik k a tin i y n e ltirk e n , in d ir g e m e d i i k
k a rm a k y a p la r i in d e k i b a s it e le rin rt s n
k a ld rm a y a a lr. B ira z z e l b ir so n u c a v a rm a k
iin i b irli i y a p a r b ir ta rz d a u y u m lu o la ra k b ir
b irin e g e e n b ir sis te m in b t n b ile e n p a r
a la rn d a k a rm a k l n d z e n i, o u z a m a n a m a
cn b ir e si o ld u u iz le n im in i u y a n d n r . Bu

282
MADDENN TEMEL YAPISI

b l m d e b a s itli in d z e n in e g z a ta c a z v e d o
a n n ca n l s re le rin i d e n e tle y e n m a te m a tik d
z e n lilik le ri g le n d ire n te m e l fiz ik te y a k n z a
m a n la rd a o rta y a k a n , k e ifle rin n a sl o ld u u n u
g re c e iz . z le y e n b l m d e k a rm a k l n d
z e n in i k e fe tm e y e te k ra r d n e c e iz .
K a n t ta ra fn d a n in s a n z ih n in in k a n lm a z b i
im d e , b y le b ir d n y a d a o n u n a n la m n y a
k a la m a k d z e n i z o ru n lu o la ra k v u rg u la d n
g r lm t , fa k a t o u b ilim c in in b u k a n tla
e tk ile n d i in e in a n m y o ru m . K a n t a to m ik y a da
n k le e r y a p h a k k n d a , rn e in g n e s is te m in in
d z e n le n m e s in d e o rta y a k a n m a te m a tik d
z e n lilik le rin b e n z e r t r n h a b e r v e re n a to m a ra
trm a la rn a d a ir h e n z b ir e y b ilm iy o rd u . B u e l
b e tte s p riz b ir o lg u d u r v e d n y a y a lg la m a k i in
s e ti im iz y o lla h i b ir e y y a p m a k z o ru n d a d e
ild ir. s te lik , e k ird e k a lt m a d d e n in b a z b a s it v e
g l s im e tri ilk e le rin in k o n u su o ld u u n u g
re c e iz . B a z te m el g le r in i le y iin d e k i so l v e s a
el s im e tr is in in in sa n z ih n in in m u n ta z a m d o a sn a
b ir v g o la ra k b e k le n e n n e m i o lm a d n a o n la n
, rn e in in a n d r m a k z o rd u r.
D o a d a k i b a s itli in d z e n i, g e le n e k s e l o la ra k
b ilim s e l in d irg e m e c ili in iz le n m e s iy le a k
lanm ta: k a rm a k s is te m le r i d a h a b a s it b ile e n
p a r a la rn a z o rla g ire n v e y a ltlm o rta m d a b i
le e n le ri in c e le n m e s i. B t n m a d d e n in a z sa y d a
te m el b ile ik le r d e n o rijin a li a to m la r y a p d
fik ri, esk i G re k le rd e n k a lm a d r, fa k a t a to m ik s
re le rin a y rn tl o la ra k a n la ld ve in
c e le n e b ild i i n o k ta y a ile r le m i o la n te k n o lo ji, sa
d e c e b u y z y ld a v a rd r. E n erk e n k e ifle rd e n b iri,
L ord R u th e rfo r d n a l m a la r n e d e n iy le y z y ln
d n n d e n h e m e n n ce , a to m la rn h i te ele-
m a n te r p a r a c k la r o lm a d , fa k a t i p a r a la rla

283
TANRI ve YEN FZK

b irle ik y a p la r o ld u u d u r. A to m u n k tle sin in


o u , s a d e c e h a c im d e sa n tim e tre n in b in m ily a rd a
b irin d e , b ir u fa ck e k ird e k te y o u n la tr lr . e
k ird e k b ir sa n tim e tre n in b elk i y z m ily o n u n d a b ir
m e sa fe n in d n a u z a n a n d a h a h a fif p a r a c k la rn -
e le k tro n la r - b ir b u lu tu ta ra fn d a n , k u a tlr. B y
le lik le, a to m u n en b y k p a r a s b o u z a y d r. Bu
o lg u y a k u a n tu m e tk e n in in e le k tro n la rn d a k ik y
r n g e y o lla rn d a rd a b ra k t n e k le y in v e
a to m , d a h a o k v a rl n b u lu tsu b i r t r v e d a h a
o k h ay ali g ib i g r n m e y e b a la r.
E le k tro n la r e le k trik g le r ta r a fn d a n e k ird e e
b a la n rla r. e k ird e k p o z itif o la ra k y k le n ir v e n e
g a tif y k l e le k tro n la r tu za a d re n b ir e le k trik
a la n ta ra fn d a n k u a tlr. U z u n z a m a n n c e e
k ird e in , e le k trik o la ra k n tr p a r a c k la r a d v e
rile n n tro n la r v e p o z itif y k ta y a n p ro to n la r
g ib i, iki tip p a r a c k ta n o lu a n , b irle ik b ir b n y e s i
o ld u u b u lu n m u tu . P ro to n la r v e n tro n la r e le k t
ro n la rd a n y a k la k o la ra k 1800 k e re d a h a a r
d rla r.
B ir z a m a n la r, b u tem el m im a r a y rte d ilm i , f i
z ik ile r, a to m a v e o n a u y a ra k u y u m u n d ik k a te
d e e r b iim im i a a v u ra n k u a n tu m te o ris in e b a -
v u ra b ilm ile rd i. z e llik le e le k tro n la rn d a lg a g ib i
d o a s , e le k tro n la rn i in d e b u lu n d u u k esin o la
rak b e lli 's a b it y a p la r' y a d a 'e n e rji d z e y le ri'n in
v a ro lu u y la k e n d in i a a v u ru r. E e r e n e rji, fo -
to n la n n (e n e rji p a k e tik le ri) b i im in d e s o u ru lu r
y a d a d a r p s k rt l rs e d z e y le r a ra s n d a g e
i le r o rta y a k a b ilir.
D z e y le rin v a ro lu u , bu y z d e n o n u n fr e
k a n s n (re n g in )d a n k a rla n n en e jisi i in d e
g n n a k a rla r. A to m la r ta ra fn d a n p s
k rt len y a d a so u ru la n n z m le n m e s i, b u
y z d e n tay f iz g ile ri y a d a b ir seri a y r fre k a n s b i

284
MADDENN TEMEL YAPISI

im in d e re n k le rin b ir sp e k tru m u n u h a b e r v erir. E n


b a s it a to m , b ir e le k tro n v e b ir p ro to n ( e k ird e k )d a n
o lu a n h id ro je n d ir. O n u n en e rji d z e y le ri b a s it b ir
fo rm lle v erilir:

X-J_
n2 m2

b t n sa y la rn m v e n o ld u u y e rd e : 1 ,2 ,3 ..... e n e r
jin in s a b it b ir n ite si ta ra fn d a n a rtlr. B y le
y o u n a ritm e tik ifa d e le r, b a s it s a y sa l ili k ile rle d e
ta s v ir e d ile b ile n m z ik a l to n la rn - rn e in b ir b o -
rulu o rg 'u y a d a b ir g ita r te lle rin d e k i h a rm o n ik n o
talar - a k la g e tirirle r. B u b ir ra sla n t d e ild ir. B ir
a to m d a k i en e rji d z e y le rin in d z e n le n m e s i, b ir
m z ik a le tin in fre k a n sn n s e s titre im le rin e k a r
lk o ld u u g ib i, k u a n tu m d a lg a titre im le rin e d e
k arlk tr.
O y sa , o, m a te m a tik o la ra k d a b a s it o la n h id
rojen a to m u n d a p ro to n a e le k tro n u b a la y a n b u
g o lg u s u n a u y g u n d e il id iy se , a to m s a l h a rm o n i
b y le z a rif o lm a y a ca k t. G e r e k te n , a to m la rn
b t n v a ro lu u o n a b a ld r. B u e le k trik e k im i fi
z i in te rs k a re y a s a s o la ra k b ilin e n m e h u r y a
sasn a u yar. E e r p ro to n v e e le k tro n a ra s n d a k i a y
rlk ik iy e k a tla n rs a , g , d e e rin in d rtte b irin e
d e r; e e r e k a tla n rs a g d o k u z d a b ir d ir v s.
a n la m n a g elir. B u d u r u m d a te rs k a re y a s a s , n
g r y g lg e d e b ra k a n h e s a p la n m fo r m lle rd e
ve te k i g k se l fe n o m e n le rd e a k a g s te rile n ,
g n e sis te m in in m e h u r d z e n lilik le rin e y o l g s
terir. A to m saJ k o n u m d a k i d z e n lilik le r b ir k u
a n tu m d o a y a e n e ji d z e y le rin in d z e n le n m e s i
ve p s k riile n m fre k a n s ta y f'n a ilik in d ir.

285
TANRI ve YEN FZK

F a k a t h e r ik isi d e ters k are y a s a s n n b a sitli in d e n


k a r.
e k ird e in y a p s o rta y a k a r k m a z , fiz ik ile r
o n u b ir a ra d a tu ta n i e k ird e k g le ri m e ra k e t
m e y e b a la d la r. e k im g c o ld u k a z a y ftr v e
e le k trik g le ri b e n z e r y k le r a ra s n d a g e ri iti
c id irle r, y le ki, p o z itif y k le r iy le p ro to n la rn nasl
b ir ta ra f s k trlm a k ta n k a n d k la r b ir b il
m e ce d ir. A k a , b u e le k trik g e ri itilim in i a lt e tm e k
iin g l b ir e k ici g o lm a ld r. D e n e y le r n k
leer g c n e le k trik te n o k d a h a g l o ld u u n u
v e p ro to n d a n b e lir li b ir a la n y a d a m e s a fe d a rd a
b ird e n b ire g z d e n k a y b o ld u u n u a a v u ru r. Bu
a la n o k k s a d r e k ird e in h a c m in d e n d ah a
k k - y le k i, e n y a k n k o m u p a r a c k la r s a d e c e
o n u n p e n e s in e tu tu n u rla r. N tro n v e p ro to n la r
n k le e r g c e m a ru z k a lrla r. n k g , y le k u v
v e tlid ir ki, e k ird e k le ri b ir o k p a r a la ra a y r m a k
i in b y k e n e r jiy e g e re k d u y a r, fa k a t b u y a
p la b ilir. A r e k ird e ld e r d a h a a z s a b ittirle r v e b ir
e n e rji b o a lm a s n n s o n u la n m a s y la , k o la y c a b
l n e b ilirle r.
N k le e r p a r a c k la r d a fa rk l k u a n tu m e n e rji
d z e y le rin d e s ra la n rla r, fa k a t b u ra d a a to m s a l
u y u m u n y a ln l y o k tu r. e k ird e k k a rm a k b ir
y a p d r, s a d e c e p a r a c k la rn o k lu u n d a n d o la y
d e il, a m a n k le e r g i in d e, b a s it te rs k a r e b i
im i y o k tu r.
F iz ik ile rin 1 9 3 0 'Ia rd a k u a n tu m teo risi b a
la m n d a n k le e r g c a ra tr d k la r g ib i, g c n
d o a sn n p a r a ck la rn y a p s n d a n a y n la b ild i i
o rta y a k b . G n l k h a y a tta b iz g v e m a d d e y i
ta m a m en ay r k a v ra m la r o la ra k d n r z . G
le r, e le k tro m a n y e tik e tk ile r y a da d o ru d a n fi
zik se l balam t a ra c l y la y a d a e k im y o lu y la ,
m a d d i v a rlk la r a ra sn d a i y a p a b ilirle r, fak at

286
MADDENN TEMEL YAPISI

m a d d e, y a ln z c a o n u n g eii iin b ir a ra c o la ra k
d e il, g c n k a y n a o la ra k k a b u l e d ilir. B y
le lik le, g n e , b o u z a y n o rta sn d a d n y a z e
rin d e b ir e k im etk isi o rtay a k o y a r v e b u a la n la rn
d iliy le ta n m la n a b ilir; b a k a t rl g r le m e z v e
e lle tu tu la m a z o la n g n e in e k im a la n , d n y a ile
e tk ile ir v e b ir g o rtay a k oy ar.
K u a n tu m e tk ile rin in n e m li o ld u u a to m a lt
a la n d a d il v e ta n m la m a d e rin d e n d e i ir. T e o r iy e
ad m v e r e n k u a n ta ya d a a y r ayr k m e le rd e e n e r
jin in n a k le d ild i i k u a n tu m te o risin in m e rk e z i b ir
z elli i v a rd r. y le k i, fo to n la r e le k tro -m a n y e tik
a la n n k u a n tu m Ja rd r, ik i e le k trik p a r a c b iri
te k in e y a k la t z a m a n , o n la rn a ra sn d a iley en
g le r v e a l lm e le k tro -m a n y e tik a la n la rn n e t
kisi a ltn a g ire rle r. G le r p a r a c k la rn h a
re k e tle rin d e n s a p m a s n a n e d e n o lu r.
F a k a t b ir p a ra c n a la n n i in d e te k in i v u r
m a sy la o la n k a rk lk b ir fo to n u n b i im i i in d e
ile tile b ilir. B u n d a n d o la y , s re k li b ir s re te n
d ah a o k , y k l p a ra cid a r a ra s n d a k i k a rlk l
e tk ile im b ir y a d a b ir o k fo to n u n n a k li n e d e n iy le
b ird e n b ir e o rta y a k a n b ir etk i g ibi d a h a iyi z i
h in d e ca n la n d rlr.
R ich a rd F e y n m a n ta ra fn d a n ica d e d ile n d i
y a g ra m la rn k u lla n lm a s ile b y le s re le ri te m sil
e tm e k y a ra rld r. 23. ek il b ir s ra h a lin d e , fa rk l
y e rle re d a la n iki e le k tro n a ra s n d a a k ta rla n b ir
fo to n u g s te riy o r. B u e tk ile im in m e k a n iz m a s ,
d a v ra n la r to p u n k a rlk l d e iim i y o lu y la ift
le tirilen iki tenis o y u n cu su ile k a r la trla b ilir.
F o to n la r, b u y z d e n , b ir te p k iy e se b e p o la n v e
te k i y k l p a r a c n b u ra d a o ld u u n u o n la ra
a n la ta n y k l p a r a ck la r a ra s n d a d a r v e g e riy e
s ra y a n h a b e r c ile r g ib i d a v ra n y o rla r. Bu fik irleri

287
TANRI ve YEN FZK

k u lla n m a k la , fiz ik ile r a to m sa l d z e y d e k i o u


e le k tro m a n y e tik s re le rin e tk ile rin i he
s a p la y a b ilirle r. H e r d u ru m d a , d e n e y s e l so n u la r
a rtc d o ru lu k la h e s a p la n m n d e y ile re k a
tlrlar.

23. Kuantum dzeyinde, ykl A ve B paracklar ara


sndaki elektro manyetik gler fotonlarm nakli ya da karlkl
deiimine gre anlalrlar. A paracnn yolu dar frlatlan
bir foton gibi bir geri ekilme sergiler. Daha sonra, B emi yo
luyla geri yanstlr. Bu tarzda, paracklar arasndaki gler
teki paracklarla (bu durumda fotonlarla) iletilirler. Gerekten
bu tanmlama daha da basitletirilir. Betim, tek tek A ve B nin
herbiri etrafnda da kouturan ve iki ynde gezinen ksa
mrl (ya da 'Virtual' (hakiki) paracklarn karmak bir an
iine alr. Tanmlamann bir benzer tr doarm teki temel
gleri iin verilebilir. Diyagramlar atomalli sreleri ok yk
sek bir dorulukta hesaplamak iin kullanlan soyut matematik
terimlerin sembolik bir temsilidir.
E le k tro -m a n y e tik a la n k o n u s u n d a k i k u a n tu m
te o risi, 1 9 3 0 la r n fiz ik ile ri i in n k le e r g ala-

288
MADDENN TEMEL YAPISI

m n d a d a o n a b a v u rm a k d o a l o ld u u n d a n b y le
b a a r ljy d j. Bu p ro to n v e n tro n la r a ra s n d a k i
g c n h a b erci k u a n tu m la rn k a rlk l d e i im y o
lu y la m o d e lle n e b ile c e in i, am a ta m a m y la ilgili
k u a n tu m la rn b e n z e r fo to n la rd a n farkl b ir d o a s
o ld u u n u k e fe d e n Ja p o n fiz ik i H id e k i Y u k a w a
ta ra fn d a n y a p lm t. o k k sa- m e n z illi b ir g c n
e tk ile rin i y e n id e n o lu tu rm a k iin , Y u kavv a'nn
k u a n tu m la r k tle tam a k z o ru n d a y d .
Bu a n la lm a s z o r a m a n e m li b ir k o n u d u r.
P a r a c n k tle si o n u n s re d u ru m u n u n b ir l
s ya d a m e k a n iz m a d a k i d e i m e y e d a
y a n m d r. B ir k p a r a c d a h a a rn d a n belli
b ir g le , o k k o la y c a h a re k e te g e irile b ilir. E e r
b ir p a r a c k s o n d e re c e h a fif o lu rsa , h e rh a n g i b ir
b a b o g ta ra fn d a n h z la n d rlm o la c a k v e y -
lek i, o k hzl s e y a h a t e tm e y e y n e le c e k tir. K t
le n in y o k o lm a y a d o ru k ld s n rla y c b ir
d u ru m d a , p a r a ck d a im a m m k n o la n e n b y k
h z la s e y a h a t e d e ce k tir, o h z , k h z d r. Bu k t
le siz p a r a c k la r o la ra k k ab u l e d ile b ile n fo to n la rla
ilg ili b ir d u ru m d u r. Y u k a w a 'n n k u a n tu m la n n n
k tle le ri v a r d r v e k ta n d a h a y a v a h a re k e t e d e r
ler. Yukavva o n la ra m e z o n la r a d n v e r d i, a m a
o n la r, im d i p io n la r o la ra k b ilin iy o rla r.
e k ird e in iin d e , p io n la r, o n la r n k le e r g le
y a p tra n n tro n la r v e p ro to n la r a ra sn d a ileri
g eri ta n rla r. N o rm a l o la ra k , o n la r g r n m e z
o lu rla r, n k te k i n k le e r p a r a ck ta ra fn d a n
te k ra r s o u r u lu r s o u ru lm a z y a ra tlrla r. O y sa ,
e n e rji b ir s is te m e p o m p a la n r s a , p ion y a ltlm
o la ra k n c e le n m e k te n d a r k a a b ilir. Bu iki fo to n
y k s e k h z d a arp t z am a n olu r. (Bu y n te m d e n
3 . b l m d e k sa c a s z e d ild i) P io n la r b u y o lla ,
k in c i D n y a S a v a s o n ra s ilk d efa k e fe d ild ik le ri
z a m a n , b u Y u kav v a'n n te o ris in in o k p a rla k b ir

289
TANRI ve YEN FZK

d o ru la m a s y d v e p io n u n k efi 2el o la ra k a la n la r
k o n u su n d a k i k u a n tu m te o risin i v e g e n e ld e teo rik
fiz i in b ir z a fe ri o la ra k s e la m la n d . P io n la r n teki
a y rc z e lli i, o n la rn v a h ic e k a ra rs z o lm a la r ve
d a h a h a fif p a r a ck la ra h e m e n b o z u n m a la ry d .
M u o n ad v e r ile n b o z u n a n r n le rd e n b iri, k t
le sin d e n b a k a b t n g r n le r in d e e le k tr o n a
z d e tir. O , h a tr s a y lr d e re c e d e e le k tro n d a n
d ah a a rd r v e d e h zla b o z u n u r.
B ir z a m a n la r fiz ik ile r y k s e k h z l a to m a lt
p a r a ck a rp m a la ry la m a d d e y e ilik in ta m a m e n
y e n i p a r a la r y a p a b ile c e k le rin i a n la d la r, b u ii b a
a rm a k iin k o c a m a n h z la n d rc m a k in e le r ina
e tm e y e b a la d la r. Bu m a k in e le r k h zn a yakm
a to m a lt p a r a la rn h e r t r n a rtr m a k o n u su n d a
y e te n e k lid irle r v e y a k n - m a p a tla m a la rn n e t
k isin in o k u , e k ird e k a lb e tk in lild e rin e ilik in b s
b t n y en i b ir d n y a aar. B ir k e z b u m a k in e le r
ie y a ra d la r m , y e n i v e im d iy e d e k a k la g e l
m e d ik p a r a ck la rn d z e n ile rc e s i o rta y a k b .
Y e n i g e le n le r y le v e rim liy d i k i, fiz ik ile r o n la ra
is im b u lm a d a z o rla n d la r. K sa b ir s re i in p a r
a c k la rn fark l t rle ri, d z e n s iz b ir h a y v a n a t b a h
e sin e b e n z e d i. S o n ra , fiz ik ile rin a k n l , e
k ird ek a lb e n k a z n o rta s n d a d z e n e b e n z e r
b ir e y le r s e z m e y e b a la d k a , sa k in le ti. A r-
g leri o rta y a k m a y a b a la d .
1 9 3 0 'la rd a n b e ri b ir d e il, iki n k le e r g c n o l
d u u b ilin iy o rd u . K u v v e tli g n k le e r p a r
a c k la r b irb irin e y a p trr, a m a o k d ah a z a y f
b ir g d e v a rd r. Z a y f g s a b it o lm a y a n n k le e r
p a r a ck la rn b o z u n m a s n a se b e p o lm a d a n s o
ru m lu d u r: rn e in , p io n la r v e m u o n la r z a y f
g c n etkisi a ltn d a u fa la n rla r. B a z p a r a c k la r
k u v v e tli v e z a y f g le rin h e r ik is in i d e h iss e d e rle r,
fa k a t te k ile r k u v v e tli g c h is s e tm e z le r. B u s o n

290
MADDENN TEMEL YAPISI

raki p a r a c k la r te k ile rd e n d a h a h a fif o lm a k e i


lim in d e d irle r v e m u o n la r, e le k tro n la r v e n t-
rin olar i e rirle r. N trin o la rn k sa c a iki e id i v a r
d r. O n la r b ilim e g r e b ilin e n en e le g e m e z
n e s n e le rd ir. y le ki, z a y f o la ra k , o n la r k u ru n u
b irk a k y l h zla d e lip g e e re k te k i m a d d e y le
e tk ile irle r!
H a fif, z a y f o la ra k e tk ile e n p a r a c k la ra lep -
to n la r ad v e rilir. E le k tro n la r g ib i y k l le p to n la r
z a y f v e e le k tro m a n y e tik g le ri h is s e d e rle r, fa k a t
y k s z n trin o la r e le k tro m a n y e tiz m e k ar k r
d rle r. D a h a a r, g l o la ra k e tk ile e n p a r
a c k la ra hadLronlar ad v e r ilir v e o n la r iki a ile y e
a y rlrla r. B ir a ile d e , iin d e b o z u n d u k la r o k s a
y d a d a h a a r p a ra ck la b irlik te p ro to n v e n t
ro n la r v a rd r. B u n la r b a ry o n la r o la ra k b ilin irle r.
te k ile re m e z o n la r a d v e r ilir v e p io n la n i in e a lr
lar.
B u g e n i a ile g ru p la m a la r i in d e o u a lt-
g ru p la r a y rte d ile b ilir. H e rh a n g i b ir z e l a lt g r u
b u n y e le ri, b ir y e d e n s o n ra k in e s is te m a tik o la
rak a y rla n k tle , e le k trik y k v e te k i o k te k n ik
n ite lik le re , z e llik le re sa h ip o lu r. 1 9 6 0 'la rd a k u
ra m c la r, b u a d m a d m s is te m a tik n ite lik le rin ,
g ru p la r te o risi o la ra k b ilin e n m a te m a ti in b ir d a
lm k u lla n m a y la ok m k e m m e l b ir ta rz d a te m sil
e d ile b ile c e in i k e fe ttile r. B u r a d a d e s te k le n e n ilk e ,
s im e tri (b a k m ) k a v ra m d r v e a to m a lli sim e trisi
d n c e s in in fiz ik to p lu lu u n d a s o n u o la ra k a y
d n la n d n s y le m e k m u h te m e le n d o ru d u r,
o n la r a sla g e riy e b a k m a z la r.
S im e trin in d o a l d n y a n n d z e n le n m e s in d e
ca n l b ir ro l o y n a d d a im a ta k d ir e d ilir. G n e in
k a tm a n l b i im i y a da b ir k a rta n e s in in v e y a b ir
k rista lin d z e n li y a p s , b iz e g r e ta m a m e n a l
lm e y le rd ir. y sa b t n s im e tr ile r g e o m e trik

291
fAN RI ve YEN FZK

d e ild irle r. E rk e k v e d ii a ra s n d a k i sim e tri y a da


p o z itif v e n e g a tif e le k trik y k le ri d e y a ra rl k av
ra m la rd r, fa k a t b u ra d a , sim e tr ile rin s o y u t b ir d o
a s v a r d r . y le k i, b a ry o n la r v e m e z o n la rn o r
ta sn d a d a h e rh a n g i z el g ru p la m a n n y e le rin in
b a s it b ir m a te m a tik e m a y o lu y la y a k n d a n ili
k ile n d irild i i ileri s r le n s o y u t s im e tr ile r ke
fe d ilm iti. Bu d n c e le re ilik in a y rn t tan d k
g e o m e trik s im e tr ile ri k y a sla m a y o lu y la v e rile b ilir.
H e rk e s a y n a d a so l elin s a e le y a n s tld n bilir.
S a v e so l e lle r ik i - b ile e n li b ir s im e tr ik s is te m b i
im i a lr: a rd a rd a iki y a n sm a s iz i a sln a g eri d n
d r r. P ro to n v e n tro n u n b ir s a v e so l e le g re
b e n z e r b i im d e d n lm e s in d e b ir a n la m v a rd r.
'Y a n sm a ' a ltn d a b ir n tro n b ir p ro to n a d n r
y a d a ta m te rsi. Y a n sm a , p e k l g e re k u z a y d a d
z en li b ir y a n s m a d e ild ir, a m a , (iz o to p ik y r n g e
u zay o la ra k a l v e ri te b ilin e n ) h a y a li b ir u z a y d a
s o y u t y a n s m a n n b ir t r d r. S im e tri s o y u t o l
m a sn a ra m e n , o n u n m a te m a tik ta n m g e o m e trik
b ir s im e tr iy e zdetir v e b u s im e tr in in b e lir tis i y e
te rin c e g e r e k tir. O , sa lm a d e n e y le rin d e , p ro to n
v e n tro n la rn n ite lik le rin d e v e te k i p a r a c k la rn
d ik k a tle rin i e k tik le ri tarzd a g n n a k a r.
o k k a rm a k sim e tri g ru p la r, p ro to n v e n t
ro n d a n d a h a iy i d ah a g e n i p a r a c k a ile le rin in b ir
leik b ir ta n m n a im k n v e rir. B u a ile le rin b a z s
d o k u z , o n y a d a d a h a o k p a r a c k ierir. A ra sra
b elirli s im e tr ile r, ilk g r te o rta y a k m a z la r,
n k o n la r k a r trc e tk ile r le m a s k e le n irle r,
fa k a t m a te m a tik z m le m e n in b irle ik a b a s ve
d ik k a tli d e n e y le m e o n lar a k la y a b ilir.
M a d d e n in i i le tim i k o n u su n u a a v u ra n bu
s o y u t s im e tr ile r, a n la lm a s z o r b ir in c e lik le o u
fiz ik in in d ik k a tin i e k m e z . B t n e k ird e k a lt g i
riim le r, b t n d o a l k a rm a k l n k a lb in d e b ir-

292
MADDENN TEMEL YAPISI

y erd e y a ta n b a s itli in d ire k e n in a n c z e rin e k u


ru lu r. D o k u z m e z o n k o le k s iy o n u n d a k i g iz li s i
m e triy i ilk n c e k e fe tm i o la n Y u v a l N e 'e m a n v e
M u rray G e ll-M a n n , y en i ilk e le rin B u d a 'y a g re bir
b ild iri o la n 's e k iz k atl y o a d n v e rd ile r: 'Bu S e k iz
K atl A riy a n Y o lu '; d o ru ilk e , d o ru k o n u m a ,
d o ru e y le m , d o ru y a a m a , d o ru a b a , d o ru
d n ce li o lm a , d o ru b e k le y i , d e m e k tir.
G itg id e s im e tr ile r a a k m o ld u u g ib i, p a r
a ck fiz ik ile ri, b u a n la lm a s z o r d z e n lilik le r
ok e sk i z a m a n d a n b eri, a to m u n d e rin lik le rin d e
g iz le n m i g iz li k a lm d z e n lilik le r ta ra fn d a n
d e rin d e n e tk ile n m i o ld u la r. im d i, ilk z a m a n la r,
ileri te k n o lo jin in g z k a m a tra n a ra la rn n y a r
d m y la in sa n la r ta ra fn d a n d elil g e tirilm i le rd i. F i
z ik ile rin , sim e tr ile rin a rk a sn d a k i a n la m k o
n u s u n d a a rm a y a b a la m a la rn d a n n c e u zu n
z a m a n g e m i ti: 'S an k i d o a b iz e b ir e y a n
la ty o rm u g ib i g r n y o rd u ', s z k u ra m c y a b ir
y o l g s te riy o rd u . Bu n o k ta d a m a te m a tik
z m le m e n in g c te k ra r su y z n e k t. G ru p la r
teo risi b a s im e tr i altn d a y a ta n , b ir te k in e g re
b t n s im e tr i a ile si iin d o a l b ir k k e n ileri
s rd . D a rd a b ra k la n d aha y k s e k s im e trile r,
ok b a s it bir d z e n le m e n in b irle im le rin d e n y a
p lm o la ca k t. P a ra c k la rn d ilin e e v rile n , m a
te m a tik h a d ro n la rn h i te tem el o lm a d n a m a ,
y in e d e , d a h a k k p a r a c k la rn b ile e n le ri o l
d u k la rn ileri s rd le r.
H a lk a la r i in d e h alk alar. A to m la r e k ird e k v e
e le k tro n la rd a n y a p lr; e k ird e k p ro to n la r v e n t
ro n la rd a n y a p lr ; p ro to n la r v e n tro n la r.... d a n y a
p lr. Y e n i in a ed ile n b lo k la r, a to m la rd a n a a
d z e y , y en i b ir is im e ih tiy a d u y d u . G e ll-M a n n
q u a rk k e lim e s in i b u ld u v e o tu ttu . H a d ro n la r k u -
a rk la rd a n k u ru lu r. A n tik G re k le rin b y k ilk e si,

293
TANRI ve YEN FZK

e ri b r b ir y o l iz le d i i k a n tla n m o la n g e r
e k te n a z s a y d a k i e le m a n te r p a r a ck la rfo r a rn
'a to m la n ') d a n b t n m a d d e y a p lr. T a v a n b u
ra d a d u r u r m u , y a d a k u a rk la rd a b irle ik n e sn e le r
m id ir? B u s o ru n a d a h a s o n ra d n e c e iz .
K u a r k la r ik i g ru b u n b irin d e b irb irle rin d e n ay
rlm a z la r: iftle r v e l le r, iki k u a rk n b irle im i
b ir m e z o n y a p a r , k u a rk n b irle im i b ir b a ry o n .
K u a rk la r d a k u a n tu m en e rji d z e y le rin d e b u
lu n u r la r v e e n e r jiy le b e s le n m e y le d a h a y k s e k d
z e y le re k a rlm o lu rla r. k a rtla n h a d ro n la r,
te k i h a d ro n la ra b e n z e rle r v e o u n u n , n ce d e n
ay r p a r a c k la rn n im d i tek b ir k u a rk b ile im in in
ta m a m e n y u k a r k a rlm d u ru m la r o ld u u g
r l r.
B ilin e n b t n h a d ro n la r a k la m a k iin , b ir t r
k u a rk d a n d a h a fa z la sn n v a ro ld u u n u n e s r
m e k z o ru n lu d u r. 1 9 7 0 le rin b a n d a i, k u a rk
' en isi' (fla v o u rs ) ile y ap la ca k ta , o n la ra m iz a h i
o la ra k 'y u k a r,' 'aa ' v e 'y a b a n c ' a d v e rild i.
S o n ra b ir o k h a d ro n k a g e ld i v e b ir d rd n c
k u a rk e k le n d i: 'b y l ' (ch a rm e d ) [ek ici] k u a rk .
S o n z a m a n la r d a y in e b ir o k p a r a c k o rta y a k m
v e a y rc a ik i k u a rk te p e (to p ) v e 'd ip (b o tto m )' z o
ru n lu o la r a k v a rs a y ly o r. F a k a t k u a rk e m a sn n
b a a rs a rtc d r. P a ra c k s re le rin in b y k
k a rk l , im d i a y rn tl k u a rk h e s a p la rn a b a
v u rm a y la s is te m a tik b ir ta rz d a a n la la b iliy o r.
K u a rk te o ris in in a ltn d a y a ta n ta h m in , K u -
a rk la rn k e n d ile rin in g e r e k te n y a p z - i p a r a la r
o lm a m a k la b irlik te n o k ta - b e n z e ri n e s n e le r - te m el
p a r a ck la r o lm a s d r. B u b a k m d a n o n la r ku-
a rk la rd a n y a p lm a y a n , a m a k e n d i d o ru ltu la rn d a
tem el o ld u k la r g r n e n le p to n la r g ib id irle r. G e r
e k te k u a rk la r v e le p to n la r a ra s n d a d o a n n i
ley ii h a k k n d a e n d e r b ir k a v ra y s a la y a n k a fa
k a fa y a d o a l b ir u y g u n lu k v a rd u . B a la n t ta b lo

294
MADDENN TEMEL YAPISI

l 'd e e m a tik o la ra k g s te riliy o r. K u a rk e n ile ri


s a ta ra fta k i s tu n d a , b t n b ilin e n le p to n la r so l-
d a d jr . L e p to n la rn z a y f g c s e z d i in i, k u a rk la rn
k u v v e tli g c s e z d i in i h a trla y n . B a k a b ir fa rk ,
le p to n la n n h e m e le k trik y k h e m d e b ir y k n i
tesi y o k tu r , h a lb u k i k u a rk la rn h em te b ir h em
d e b ir n ite n in te ik isi y k le ri v a rd r.

XabJs 1
LEPTONLAR

is im Yk ts im Yk

1elektron (e) st (u) *2.


-1 )
elektron-ntrino (r) 0 alt (d) .L
J

F Muon ( ) -1 yabanc (s) .L


i
Muon-ntrino (oj 0 ekici (c) 1
3

D tau (T) -1 tepe (t) 3


tau-notrino (a-J 0 dip (b) 1

? ? ? ?

A to m a l p a r a c k la r iki a y n sru fa a y rla b ilir le r:


le p to n la r v e k u a rk la r. K u a rk la r te k tek b u
lu n m a z la r , a m a iki y a d a l g ru p la rd a b ir
le irle r; o n la r n a z b ir e le k tr ik y k v a rd r. B t n
s ra d a n m a d d e 1. D z e y p a r a c k la rd a n y a p lr II
v e III. d z e y le r I. D z e y in b a s it b ir y a n s m a s o l
d u u g r n y o r. P a r a c k la r y k s e k d e re c e d e k a
ra rs z o la ra k ili k ile n d irilirle r. im d iy e k a d a r k e
fe d ilm e m i fa rk l d z e y le r o la b ilir.
B u e m a d a ih m a l e d ile n , h a b e rc i p a r a c k la r,
fo to n la r, g ra v ito n la r, g lu o n la r v e W v e Z o la ra k b i

295
TANRI ve YEN FZK

lin e n , z a y f n k le e r g c n a ra c la rd r.
Bu fa rk la ra ra m e n , ta b lo d a k i d z e y y o lu y la
le p to n la r v e k u a rk la r d z e y iy le ilik ili o la n d a h a
d e rin m a te m a tik s im e tr ile r v a ro lu r, ilk d z e y tam
ta m n a d r t p a r a ck ie rir: y u k a r v e a a k u
a rk la r e le k tro n v e o n u n n trin o s u . G a rip b ir e
k ild e, b t n s ra d a n m a d d e s a d e c e b u d rt p a r
a c k ta n y a p lr. E le k tro n la r s a d e c e g ere k li o la n
te k i a to m a lt p a r a ck la rd a n b ira ra y a g e lirk e n ,
p ro to n la r v e n tro n la r l o la ra k b ira ra y a g e le n
a a v e y u k a r k u a rk la rd a n y a p lr. N trin o la r ta
m a m e n e v re n in iin d e h a re k e t e d e rle r v e m a d
d e n in b y k y a p sm d a p a r a ro l o y n a m a z la r.
A n la ta b ild i im iz k a d a ry la b t n te k i p a r a c k la r
b ird e n b ir e v a ro lm a d la rs a , e v re n o k a z d e
ie ce k tir.
P a ra ck la rn d ah a s o n ra k i d z e y in in , p a r
a c k la rn b ir d e re c e y e k a d a r a r o ld u k istisn a tu
tu lu rsa , ilk in in b a s it e b ir k o p y a s o ld u u g
r n y o r. O ysa h e p si (n trin o h a ri) o ld u k a
k a ra rs z d rla r v e h z la b ira ra y a to p la n a n e itli
p a r a ck la r d z e y I p a r a ck la rn a a y rlrla r. n
c d z e y ta m a m e n ay n h ik a y e n in b ir te k ra rd r.
S o ru n o rta y a k m a y a b a ld r , bu te k i d
z e y le r n e iin d ir? D o a, n iin o n la ra ih tiy a d u y a r?
E v re n in b i im le n m e s in d e o n la rn o y n a d rol
n e d ir? O n la r s a d e c e b a g a j fa z la l m d r, y a d a
b a z s rla r v e im d iy e k a d a r b u la n k a lg la n a n te s
te re d ilisi y e rin e m i o tu ru y o r? o k k a r k o la ra k ,
o n la r s a d e c e d z e y m id ir, y a d a b iz o n la r o k
b elk i d e so n o lm a y a n b ir d iz id e d e re c e d e re c e
d a h a y k se k en erji p a r a ck h z la n d rc la r k u l
lan l o la b ild i i g ib i, g e le ce k te o rta y a k m a la rn
k a b u l e d e b ilir m iy iz?
B izim a k l k a rk l m z b a k a b ir k a rm a a ile
d e rin le tirilir. K u a n tu m fiz i in in te m el bir il-

296
MADDENN TEMEL YAPISI

k eiy le, a t m a d a n e k in m e k iin , k u a rk a ilik in


h er e id in in , 're n k le r' o la ra k b ilin e n , ay r b i
im d e g e ld i in i n e s rm e k z o ru n lu d u r. B elli b ir
k u a rk o k re n k li (e k ilse l k o n u u rs a k ) s p e r k o
n u m u n b ir t r o la ra k 'k rrru z'd an 'y e ile ,
'm a v iy e (y in e e k ilse l k o n u u rs a k ) s rek li p a r
lam an n bir t r o la ra k g z n n e g e tirilm e lid ir. O
ta m a m en k o rk u n b ir e k ild e o la n b ir h a y v a n a t
b a h e sin e te k ra r b e n z e m e y e b a la r. F a k a t y a rd m
y a k n d r. S im e tri, d a h a d e rin v e d a h a in ce b ir b i
im d e , y e te rin c e u y g u n o la ra k , s p e r sim e tri o la
rak b ilin se b ile , b ir k ez d a h a im d a d a g elir.
S p e r sim e triy i a n la m a k iin , b u z m le m e d e
teki ky y k a v ra m a k z o ru n d a y z : G le r. P a r
a ck h a y v a n a t b a h e sin in k a rm a k lk la r n e o lu r
sa o lsu n , s a d e c e g c n d rt te m el tipi o ld u u o r
ta d a d r: e k im v e e le k tro m a n y e tiz m , g n l k
h a y a tta n b ilin e n z a y f v e k u v v e tli n k le e r g .
K u v v etli g n tro n la r v e p ro to n la r a ra sn d a
p e k l, te m el o la m a y a b ilir , n k b u p a r a c k la r
k en d i k e n d ile rin i b irle tirirle r v e e le m a n te r d e
ild irle r iki p ro to n k e n d in e e k ti in d e , b iz g e r
e k ten e tk ile e n alt k u a rk n b irle ik etk isin i g
r r z. Bu k u a rk la rn a ra s n d a k i te m e l g t r.
E le k tro m a n y e tik a la n n e k lin d e n s o n ra , e le k trik
y k n n ro l n o y n a y a n re n k ile, k u a rk la ra ra s
g c ta n m la m a k o la n a k ld r. F o to n u n k a r p a r
a c n a g lu o n a d v e r ilir, g lu o n u n ii, d a im a ta
n m la n a n 'h a b e r c ile r in ta rz n d a o n la rn a ra s n d a
te y e b e r iy e s re k li o la ra k s ra m a k la b irlik te , k u -
a rk la r y a p trm a k tr, e le k tro d in a m i e b e n z e tilirs e
fiz ik ile r bu 're n k ' - y a ra ta n , g - a la n te o risin d e n
K r o m o d in a m ik o la ra k s z e d e rle r.
K r o m a tik s re le r iki se b e p te n d o la y e le k t
ro m a n y e tik k a r p a r a la rd a n d a h a k a rm a k trla r,
tiki; n k e le k trik y k n n b irte k tip in e k a rlk

297
TANRI ve YEN FZK

re n k v a rd r; b u b ir tek foto n t r y le ka
la trla n to p la m s e k iz a y n tip g lu o n u y n e tir
k in c is i, g lu o n la r d a re n k ta rla r v e b ir b a k a sy la
g l b ir b i im d e k a rlk l e tk ile irle r, h a lb u k i fo
to n la r y k s z v e b y le o ld u k la r iin , b a k a fo
to n la rd a n h a b e rsiz d irle r.
Y irm i y l n ce , b a z u zak g r l k u ra m c la ra
g re d o a n n d r t te m el g c n n o k fa z la g
r n d v e b e lk i d e o n la rn g e r e k te h i te ba
m s z o lm a d k la r m e y d a n a k t. Y in e de,
1 8 6 0 'la rd a M a x w e ll te k b ir e le k tro m a n y e tiz m te
o risi i in d e e le k trik v e m a n y e tiz m i b irle tire n m a
te m a tik b ir ta n m la m a re tm iti. B elk i d a h a ileri
b ir s e n te z m m k n d .
B u fik re , in a tla g itm e y i re d d e d e n m a te m a tik
b a a rla rn a ilik in b ir d e rs te n g e le n id d e ti e k
ley in . K u a n tu m a la n la r te o ris in e h e p si v e d aha
b a s it s r e le r iin b a v u ru ld u k a , c e v a p la r d a im a
so n u n d a s n rs z v e bu n e d e n le a n la m s z o lm a k la
s o n u la n d . E le k tro m a n y e tik a la n a ili k in b ir d u
ru m d a in ce b ir m a te m a tik el a b u k lu u s o n
s u z lu k la ra g l k te n k a n m a k im k n n v e rd i ve
te o ri, b t n ar a la b i r, e le k tro m a n y e tik s re le r
iin n ce d e n h a b e r v e r m e g c n e lin d e tu ta r.
F a k a t a y n o y u n , te k i g c n z e rin d e a
lm a z. E le k tro m a n y e tik g c , h e r n a s ls a te k i
y le ta n m la y c b ir e m a d a b irle tirm e k iin b ir
u m u t v a rd r, o n u n m a te m a tik o la ra k o k u y sa l
ta v r, te k i g le r d e n s y rlr v e b a a rlm o la n
h a s s a s b ir fo rm la s y o n a im k n v e rir.
Bu g z y k se k le rd e h ed efin g e r e k le tir im in d e
ilk a d m , 9 6 7 'd e S te v e n V V einberg v e A b d u s
S e la m ta ra fn d a n a tlm t. O n la r iki g c n k a r
lk l e tk ile e n m a te m a tik b ir ta n m d a b i r
le tirild i i b y le b ir y n te m d e , e le k tro m a n y e tik v e

298
MADDENN TEMEL YAPISI

z ay f n k Je e r g c n m a te m a tik ta n m n y e n id e n
d z e n le m e y i b a a rd la r. O n la rn te o risi b iz im n o r
m a ld e ay r o la ra k a lg la d m z e le k tro m a n y e tik
ve z a y f g le r in , g n d e lik d e n e y le rim iz d e ar
o la ra k d k e n e rjile r k u lla n lm a s n e d e n iy le (g e r
e k te n , n ite lik le rin d e so n d e re c e fa rk l) o lm a sn n
se b e b in i h a b e r v erd i. P e k l 'd k ' b u ra d a k o
n u m a y a g re d ir. M k e m m e l m a k in e le r, e e r b ir
p ro to n d a n o k b ir b ila rd o to p u n u k u lla n m o l
sa y d , e n e rji ta h liy e si m ily o n la rc a y l b o y u n c a ev
o rta la m a s n d a e le k trik s a la n a b ile c e k b ir a r
p m a d a y e te rin c e e n e rjiy i s e r b e s t b ra k r! H e r e y e
ra m en , YVeinberg S e la m teo risi g n d e lik te k
nolo ji ala n i in e im d i g ire n e n e rjin in y e n id e n k u
ru lan b ir n ite sin e s a h ip tir v e o se ilim in 'd k '
y a p lm a s b u n a k ar o la ra k l l r.
1 9 7 0 'le r b o y u n c a , d e n e y se l k a n t y a v a a W e -
in b e rg - S e la m te o risin d e n y a n a b irik ti v e 1 9 8 0 'd e
o n la r, b u a l m a la r iin N o b e l d l n k a
z a n d la r. 1 9 7 1 'd e ca n sk c s o n s u z la r, u m u ld u u
g ib i, b ile im i in d e b ir ta ra fa u zay p g itm i o ld u u
g ste rild i v e fiz ik ile r d o a n n te m e l g le rin d e n ,
d rd n c s n d e n o k , n c s h a k k n d a k o
n u m a y a b a la d la r.
Bu b a a r n n en b y k p a r a s, s o y u t sim e tri
g ru p la rn n b irle ik te o risin d e k i g r n le rd e n
t rer. M a x w e ll'in g z e l e le k tro m a n y e tik te o risi
o n u n m a te m a tik ta n m n d a g r n e n s im e tri v e
d e n g e y e , g c n n v e in c e li in in o u n u b o r lu o l
d u u u z u n z a m a n n c e ta k d ir e d ilm i tir. l
(g a u g e ) s im e tris i o la ra k b ilin e n s im e tr i s o y u t b ir
d e i ik li e ili k in d ir, fa k a t g n l k y a a n tn n b ir
h a trla tc s d r.
l s im e trile ri, b ir u u ru m u n z irv e s in in y k
se lii rn e i ile z ih in d e ca n la n d r la b ilir . D ib in d e n ,
b ir u u ru m u n te p e s in e trm a n m a k i in e n e rji h a r-

299
TANRI ve YEN FZK

carur. F a k a t h a n g i s tra te ji o k e tk ilid ir - d ik olarak


y u k a r y z e y e ksa y o ld a n trm a n m a k i in y a da
d a h a u z u n , a m a d ah a s a d m a d m y u k a r u u ru m
y o lu n u a lm a k iin (Bak. ek il 2 4 ) C ev a p (s rt n m e
gibi e y a n n k on u d k a rm a a la rn ih m al e d e rse k )
h e r iki rota d a, ayn en e rjiy e ih tiy a d u y ar. G e r e k te ,
u u ru m a trm a n m a k iin ih tiy a d u y u la n en e rjin in
a ln a n y o ld a n tam am en b a m s z o ld u u k olay ca
g sterilir. Bu b ir l sim etrisid ir.
V e rile n rn e k le r u u ru m u n tep esin e v a rm a k
iin, k a v g a v e rm e k z o ru n d a o ld u u n u z e k im in g
c n n v a ro lm a sn d a n b eri, e k im a la n n a ilik in bir
l s im e trisin e b a v u ru r. B ir z d e sim etri, elek trik
a la n la ra v e b e n z e r ey lere a m a d a h a o k k a rm a k
o lan m a n y e tik a lan lara b a v u ru r.
E le k tro m a n y e tik alan n l sim e trisin in fo
ton u n k tle siz k a ra k te riy le sk b ir e k ild e ilik ili o l
d u u v e te o rilerin fe la k e t v e re n so n su z la rd a n s a
k n m a sn d a o k n em li b ir z e llik o ld u u o rtay a
k a r. VVeirberg v e S e la m 'n b irle ik te o rilerin e d aha
g e n i l s im e trisi k u rm a y o lu y la z a y f g u y
sa lla tra b ilir v e e le k tro m a n y e tiz m le b irle tirile
b ilird i.
B irleik l te o rilerin in b a a rsy la k k rtla n fi
z ik ile r, so n ra d ik k a tle rin i tek i n k le e r g c e - k u -
a rk a ra ra s k ro m o d in a m ik g c e e v ird ile r. B ir ren k
l te o risi b u lu n m a sn d a n n c e u zu n z a m a n g e
m e m iti, a a d ak i g iriim le r, b t n te k ile rin b i
rin d e ro l o y n a y a n b ir g en i l sim etrisin i k u lla n a n
'b ir b y k b irle ik teori' (G U T ) i in d e ren k g c ile
elek tro z a y f g c b irle tirm e k i in y a p lm t. im
d iy e d e k , G U T u n b aa rla rn ta k d ir e tm e k i in er-
k en d ir, fa k a t k saca, b ir n d ey i p ro to n la rn o k
z a y f o la ra k k araszlaab ild i i v e g en i b ir s red en
so n ra k en d ili in d e n b o z u n a b ild i i test ed ile b iliy o r.

300
MADDENN TEMEL YAPISI

24. Bir uurum - kys trman, l simetrisi kavramn


tanmlar. Hem ksa, zor, dey rota seilse uzun, kolay, zig-zag
mta seilmese de, uurumun tepesine ulamada harcanan ener
ji ayndr. Bu ekim alannn gl ve derin bir simetrisini yan
str. Benzer, fakat doann teki g alanlarnn ok karmak
simetrileri birleik alan teorilerinin yeni matematik for-
mlasyonlannda kullanlmt.

B u , y in e d e e k im i te rk e d e r. S o n s u z lu k p ro b
le m in in b y k b ir g le e k im le u ra m a s , d
n ce n in , b ir s p e r s im e triy i i e re n s p e r b irle ik
b ir te o rid e y a ln z g r n e d o ru g ittik e y e r d e
i tiriy o r o lm a s , p ro b le m i z e b ile c e k . B y le b ir
teo riy i k u rm a k g iri im le rin i, m a te m a tik ile r v e fi
z ik ile rd e n o lu a n g e r e k b ir o rd u b u g n le r d e s a
v u n u y o r. T e o r i, b irle ik olein te o risin in - d o a n n
b t n g le rin i; e k im , e le k tro m a n y e tiz m , v e iki
n k le e r g c , i in d e b ir le tir e n tek b ir g alan

301
TANRI ve YEN FZK

r y a sn a , h ed e fi o la ra k sa h ip tir. F a k a t b u h i
k a y e n in s a d e c e y a rsd r. O n la rn a ra sn d a iley en
k u a n tu m p a r a ck la r v e g le ri a ra sn d a k i tem el
b a la n t b ir p a r a ck la r te o risi d e o la n h e r h a n g i bir
g le r te o ris in i d e g e re k tirir. O , le p to n la r v e ku-
a rk la rn t m n n b ir b t n o la ra k ta n m n a yol
a a c a k o la n s p e r b irle ik te o riy i d e iz ler v e T a b lo
l d e n i in , d z e y in v a ro ld u u n u a k la r.
B y le b i r te o ri, m a d d e n in - in d irg e m e c i b ir ta r z
d a - b t n y a p s n v e d a v ra n n a k la y a b ile c e k
y e te n e k te o ld u u iin , b u g z k a m a tra n d le
u la m a n n tem el fiziin s o n u n u g s te re c e in e
b a z a n i a re t ed ilir. T e k b ir d e n k le m d e , e v re n iin
b ir t r a sl fo rm l , d o a n n b t n srla rn y a z
m ak im k n n b iz e v e re c e k ti. B y le b ir b a a r e v
re n in te k b ir b a sit, n efes a lm a y la m k e m m e l m a
te m a tik b ir ilk e y e g re h a re k e t e tti i b o in a n cn
g le n d ire c e k ti. Bu e n so n a m a iin z o rla m a , a a
d a k i s z le rd e Jo h n VVheeler ta ra fn d a n ifa d e e d il
m itir. 'B irg n , b ir kap e lb e tte a la c a k v e g
z elli i v e y a ln l iin d e e v re n in p a rltl m e rk e z
m e k a n iz m a s s e r g ile n e c e k tir.'1
B y le c e , b u e n te lle k t e l N irv a n a 'n n so n u n a
n a sl e r i e b iliriz ? K u ra m c la r s re k li o la ra k s -
p e r e k im ad a ltn d a k a y b o la n b irta k m te o rile re
u m u tla rm b a y o rla r. Bu g r a sn n a sl z e l
lii u z a y z a m a n n k a re k k ii g ib i b y l b ir e
k ild e ta n m la n m o la n s p e r s im e trin in g a rip b ir
tip id ir. B u n u n n e d e n o ld u u e y , ik i s p e r sim etri
iletim i o a ltlrs a , u z a y d a y a n y a n b ir ta n m a
g ib i, sra d a n b ir g e o m e trik s im e tri ilem i y a
p a rsn z .
ilk g r te b u so y u tla m a fa z la u m u t v e ric i g
r n m e y e c e k tir, fa k a t d aha k a p a l b ir z m le m e
s p e rs im e trin in b ir p a ra c n sa h ip o ld u u ok
tem el s fa tla rd a n b iriy le y a k n d a n ilik ili o l

302
MADDENN TEMEL YAPISI

d u u n u h a b e r v e rir: Y r n g e . B t n k u a rk v e lep -
to n la n n y r n g e le rin in d ah a o k b m e c e g ib i b ir
ta rz d a o ld u u b u lu n d u , o n la rn z e llik le ri, b u ra d a
bizi ilg ile n d irm iy o r. 'H a b e rc i p a r a c k la rn g lu -
o n la r, fo to n la r v e , e k im v e z a y f g c n k a r p a r
a ck lar - y a b ir y r n g e d e d n m e d i i y a d a b il
m ece g ib i b ir y o ld a n d a h a o k n o rm a l b ir y o ld a
d n d k le ri k o n u su v a rd r. S p e r s im e trin in a n
lam , p ro to n la rn iz o to p ik y r n g e sim e trisi y o
lu yla n tro n la rla ilik isi k u ru ld u u g ib i, te k ile rle
b ilm e ce g ib i b ir y r n g e d e d n e n p a r a c k la rn da
ilik ili o lm a s d r. B y le lik le , b ir s p e r s im e tr i i
lem i b ir y r n g e li p a r a c y r n g e s iz b ir p a r
a c a e v ir e b ilir . P e k l , b u i le m le r m a te m a tik
y n te m le re i a re t e d e r. Y r n g e li b ir p a r a c y
r n g e siz b ir p a r a c a e v ir m e k g e r e k te , so l eli
sa e le e v ir e b ilm e n iz d e n d a h a o k m m k n d e
ild ir.
S p e r s im e trik b ir e r e v e d e b ir e k im teo risi
k u rm a k la , e k im s e l h a b e rci p a r a c k (g ra v ito n o la
rak b ilin e n ) 't u h a f b ir t r y r n g e y e s a h ip o la n
(g ra v itin o la r a d v e r ile n ) e p a r a ck la r e ld e ed er.
te k i p a r a c k la r d a te k ile ri. Bu o k sa y d a k i p a r
a c k b a s tr la n , k o rk u la n s o n s u z la r g l o la ra k
i a re t e d e n te o riy e k a tlrla r v e b u ra y a k a d a r b t n
s o m u t h e s a p la m a la r, s n rl s o n u la r v e r m i o la n
te o riy le g e r e k le tir ild i.
S p e r e k im in o k m it v e ric i u y a rla m a sn d a ,
p a r a ck la rn b t n s p e r a ile s i to p la m o la ra k y e t
m ite n a z d e ild ir. T e o r id e i e rile n p a r a c k la rn
o u g e r e k d n y a d a b ilin e n p a r a c k la rla z
d e le tirile b ilir. te k ile r, v a ro la n am a h e n z k e
fe d ilm e m i o la n p a r a ck la rn k a rl d r. G
r le r, bu z e t teo ri ile u z la trla b ild i in d e n ok ,
im d iy e k a d a r tem el o ld u u v a rs a y la n o u p a r
a c n g e r e k te v a ro lu p o lm a d k o n u su n d a h l

303
TANRI ve YEN FZK

ik iy e a y rlrla r. B a z k u ra m c la r, p e k o k k u a rk
v a ro ld u u n u v e d a h a d e rin a ra trm a iin za
m a n n g e lm i o ld u u n u v e b u p a r a c k la rn yin
d e d a h a k k b ir lik le r d e n sra ile y a p lp ya
p lm a d n g rd k le rin i ileri s rd le r. Y a p m
d a h a a a b ir d z e y in in v a ro lu u n a k a r bi
k a n t d a u d u r, k u a rk la r, b a z a n o n b e s a y s n n o
s a y s n n g le r in d e n d a h a k k o ld u u a to m e
k ird e in d e n o lu a n b ir e v r e n d e y e r le ik tirle r, b
k en d i a n la m n y itire n b ir u z a y da e n so n b ir ha
c im d e n u z a k d e ild ir. T e o ri e k im in k u a n tu m et
k ile rin i b ir e k ird e k te n o n u n g le rin in y a k la l
o la ra k y irm id e n k k o ld u u b ir u z u n lu k ta b lo s
z e rin d e k i b ir k p k (fo a m ) i in e u zay z a m a n
z m e s in e se b e p o lu r v e b u n o k ta d a i e rid e k i' ey
le r h a k k n d a h e rh a n g i b ir k o n u m a , te k i ey ler
a n la m s z k la r. y le c e , i s r p g id er.
M a d d e n in s o n y a p m o rta y a k o y m a k ii
y a k n z a m a n d a stle n d i i bu z ih n i z o r la y a n v
z e n tili iin k ab a ta s la k in c e le m e si m o d e rn fizikti
a ra tr m a n n le z z e tin i, e n a z m d a n ta y a c a u m u
lu r. F iz ik i d o a n n b a s itli i ve m a te m a tik g
z e lli in d e in an la z o rla n a n h rm e te y a k n bi
e y le k o n u s u n a y a k la r v e m a d d e n in i k
s o n la r n a d a h a d e rin e k a z y a p m a y o lu y la inan
d n la n b ir lik o rta y a k a c a k tr. B t n d e n e y im i ta
rih le m e k le , d aha k k s is te m in a ra trld n
g s te rm i , d a h a b y k ilk e le rin o ld u u k efed ilir
B u fe ls e fe y e g re , d n y a n n n e d e n se l d e n e tim in d i
o r ta y a k a n k a rm a k l n o u g r e li o laral
d k e n e r jid e b iz im rn e k a ld m z fiz ik sis
te m le rin y a ln z c a b ir s o n u c u o lu r. lg ili s re le r
e n e rji o la ra k y k s e ld i i in a n c v a rd r, y le k i, b ir
lik v e b a s itlik g itg id e o rta y a k y o r. B u b y le ol
p a ra v e g a y re tin so n d e re c e y k s e k e n e rji p a r a c l
h z la n d r c la n - b a s itli e ili k in b u d z e n in iind i

304
MADDENN TEMEL YAPISI

y o lu m u z u m a h v e tm e k iin in a e tm e y e h a r
ca n d iin d ir.
O y sa , b u a y rc y n te m in d o a l o la ra k a k
la n d b ir z a m a n , b ir d n e m v a rd r. B u , ev ren
b y k p a tla m a d a v a ro lu a p a tla d z a m a n ilk a y -
n lm a s a n iy e s in d e o rta y a k t. B u z a m a n d a m ily a r,
m ily a r, m ily a r d e re c e d e n fa z la y u k a r k a n s
c a k lk la r, b a s itli in b u re jim in i in c e le m e k i in m u
a z z a m e n e rjiy e g e r e k d u y m a s n a e d e e rd ir. B u
a , o n u n fizii te m el g le r in b y k b irle ik te
o risi ta ra fn d a n k u a tla n s r e le r y o lu y la eg e m e n
o ld u u iin fiz ik ile r e g r e G U T a o la ra k b i
lin iy o r. 3 . b l m d e a d g e e n b u d e n g e s iz li in o
z a m a n o ld u u - m a d d e n in a n ti m a d d e z e rin d e k i
b ir k k b a s k n l s rd re n d e n g e s iz lik ka
n tla n m t. S o n ra , e v re n s o u d u u g ib i, b irle ik
g b iz im b ir d e re ce s o u k e v r e n im iz d e im d i a l
g la d m z a y r g c e - e le k tro m a n y e tiz m , z a y f
v e k u v v e tli - a y rld .
G n m z n k a rm a k fiz i in in ilk a te in b a s it
fiz i in in d n d a 'd o n d u u ' fik ri, ik n a ed ici in
ce li e sa h ip tir. D o a n n en s o n ilk e si - VVheeler ta
ra fn d a n a ra trla n 'p a rla y a n m e rk e z i m e k a n iz m a '
e n e rji y o k lu u n d a n b iz d e n g iz lid ir. E e r b iri g e
n i le rs e , G U T a n d a n n c e g e le n a la r a g re bu
fik irle rle , y in e d e z a m a n n ilk m ik ro a lt a y
rm la rn a v e d ah a y k s e k s c a k lk la ra , s p e r e k im
re jim in e u la lr. U z a y v e z a m a n n k e n d i k e n
d ile rin e te m el g le r le b irb irin e k a r m o ld u u
y e rd e , b u k e s in lik le v a ro lu u n b a la n g c n tem sil
ed e r. o u fiz ik i s p e r e k im a i in d e u zay
zam an k a v ra m n n g e riy e d o ru s r-
d r le m e y e c e in e in a n rla r. G e r e k te n g e o m e tri
n ce si e le m e n tle rin in ilk e l o rb a s n d a n s a d e c e
k e n d i k e n d in e d o n m u o ld u u a la n la r g ib i e le
a ln m o la n u zay z a m a n a ili k in b ir ip u c u b ile

305
TANRI ve YEN FZK

v a rd r. B y le lik le , b u o la a n s t a i in d e d o
a n n d r t tem el g c n n a y rte d ilm e s i im k n sz
o la c a k v e u z a y z a m a n a h e n k li b ir b i im d e ta
m a m e n p e lte le m i o lm a y a c a k t. E v re n s a d e c e son-
d e re c e b a s it b ile e n le rin - T a n r'm n u z a y , z a m a n v e
m a d d e y i y a ra tm a s n d a n a rta k a la n m a d d e le rin
b ir k o lle k s iy o n u o lm u o la c a k t.
B u b l m d e ta n m la n a n te m el g le r in fi
z i in d e so n y lla rd a k i g e li m e le r , a s tro n o m la r v e
fiz ik ile r a ra sn d a h z la te m e l k a z a n a n d o a n n
b t n y e n i b ir p e rs p e k tifin i d o u rm u tu . E v ren i,
b a s itli in d e n donan k a rm a k lk o la ra k , ok
y an u su n z e llik s iz b a s itli in in k a r k buz-
a k n d a d o n m a s g ib i, o k b e n z e r ta rz d a a l
g la n m a n o k ta s n a g e liy o r. B ir y a n d a k o z m o lo jin in
k o n u la r v e b ir b a k a s n d a m a d d e n in te m e l g
le rin in k o z m o s u n b irle ik b ir ta n m m s a la m a k
iin b ira ra y a g e ld i in e d a ir b ilim s e l to p lu lu k a ra
sn d a b ir h is v a rd r. H e rb iri in c e v e k a rm a k b ir
b i im d e te k in in g e li im in i e tk ile y e n e v r e n in
b t n y a p s y la , en s o n u n d a ilik ili o la n m a d d e n in
so n d e re c e - m ik ro s k o p ik y a p s n d a b ir ta n m la m a
v a rd r.
B u b l m d e ta n m la n a n s re le rin k a ta lo g u , in
d irg e m e ci a k l y r tm e z e rin e d a y a n a n m o d e m
fiz i in fik irle ri i in b ir z a fe r o lu tu ru r. O n u , en s o
n u n d a in a e d ile n b lo k la ra - lep to n la r, k u a rk la r v e
h a b e r c ile r e m a d d e y i in d irg e m e g iri im iy le , fi
z ik ile r m a d d e n in d a v ra n v e y a p m b i
im le n d ire n v e b u m n a s e b e tle e v r e n in te m el z e l
lik le rin in o u n d a n s o ru m lu o la n , b t n g le ri
d e n e tle y e n tem el y a sa y a z b ir z a m a n d a g r m e y e
b a la m la r.
B u n a k a rn , b ira z a lg la n a n s o n g e r e e b y le
b ir y a k la m , s a d e c e h ik y e n in y a n s o la b ilir. K o l-
le k tif y a d a b t n c b ir k a ra k te re ili k in o la n o u

306
MADDENN TEMEL YAPISI

g z le n m i fe n o m e n le rd e n s o ru m lu o lm a y b e
c e re m e y e n in d irg e m e c ili i (re d u c tio n is m ) n ce k i
b l m le rd e g rm t k . K u a rk la ra g re , b ilin c i,
ca n l b ir h c re y i y a d a k a srg a g ibi c a n s z b ir s is
tem i b ile a n la m a y d e n e m e k g l n o la c a k tr.
B u b l m d e , im d iy e k a d a r k u lla n la n d ilin
o u , fiz ik ile rin y a p h a k k n d a sa h ip o ld u k la r o l
d u k a a p ra k k a v ra m g iz le r. B ir fiz ik i, p ro
to n u n k u a rk la rd a n y a ra tld n s y le d i i z a m a n ,
o n d a k i g e r e k a n la m k a s te tm e z . rn e in , b ir h a y
v a n n h c re le r d e n y a ra tld n y a d a b ir k ita p l u
k ita p la rd a n y a ra tld n s y le d i in iz z a m a n , siz in
b ir h c re y i y a d a b ir k itab y a da n e o lu rsa o lsu n
y a ltm d a in ce le n e n v e d a h a g e n i b ir s iste m d e n
k o p a ra b ild i in iz i a n la r z . K u a rk la rla y le o lm a z .
A n la ta b ild i im iz k a d a ry la , g e r e k te n b ir p ro to n u
ik iy e a y rm a k v e k u a rk la rd a n s k m e k im k n sz d r.
im d i ik iy e a y rlm a n n h a tn s a y lr b ir tarihi
v a rd r. A to m la r a b lm o la ra k v e g e r e k te n p a r
a la ra a y rlr; a to m e k ird e k le rin i p a r a la m a k d a h a
z o rd u r, fa k a t o n la r, y k s e k e n e rji e tk isi a ltn d a
p a r a la ra ay rlr. B u , p r o to n la r y a d a n tro n la ra
y k s e k h z l fr la b c la r a te le m e n in o n la r b ile e n
k u a rk la rn a a y ra ca n v a rs a y a r. O la n e y , b u
y z d e n ta m a m e n fa rk ld r. Y k s e k b ir h z , n o k ta
g ib i b ir e le k tro n b ir p ro to n u n i in d e k i a ra c l y la
s a a d o ru y a n p g e e c e k v e i e rd e k i k u a rk la rn
b irin d e n id d e tli o la ra k s r a y a c a k tr v e o n a u y a
ra k , k u a rk la rn i e r le r d e b ir y e rd e g e r e k te n v a
ro ld u u n a d a ir b iz e g v e n c e v e r iy o r . F a k a t b ir
p ro to n a bir m e rm id e n d a h a o k b ir b a ly o z la v u
ru lu rsa y a n i te k i p r o to n u n a r p m a s y la ku-
a rk la rm , e n k a z n a ra s n d a n d a r sa ld ru n g
r n m e s in e ra m e n , s a d e c e h a d ro n la n n (p ro to n la r,
m e z o n la r v e te k ile r) o u g r l y o r. B a k a b ir
d e y i le , k u a rk la r asla y a ltm d a n k a m a z la r. D o

307
TANRI ve YEN FZK

a n n iz in v e rm i gib i, g r n e n in h e p si, d a im a b ir
b irin e b a l o la n k u a rk la rn (ik i e r v e er) k o l
e k s iy o n u d u r .
y le y s e , fizik i, b ir p ro to n u n k u a rk la rd a n y a
p ld n s y le d i i z a m a n , bu b ilm e c e g ib i b i
le e n le rin tek tek re s m e d ile b ilir o ld u u n u k a s
te tm e z . D a h a d o ru su , b u o k d a h a te m el olan
tanmlamann bir dzeyine y a ln z c a i a re t e d iy o r.
K u a rk la n id a re e d e n m a te m a tik y a s a la r p ro to n y a
s a la rn d a n o k d ah a tem el, o k d a h a b a s ittirle r. B ir
k t p h a n e n in k a rm a k o lm a s n d a a y n a n la m ol
m asa b ile , e le m a n te r o lm a k ta n d a h a o k p ro to n u n
k a rm a k o lm a s n d a b ir a n la m v a rd r.
F a zla cid d i fa rk llk la r b ile , k e lim e n in ta m a n
la m y la g e r e k p a r a ck la rd a n , k u a rk la r y a da
b a k a t rl , a to m a lt p a r a c k la rn h i b iri i in , 8.
b l m d e g rd m z g ib i, k u a n tu m e tk e n i h e
sab a k a tld z a m a n , o rta y a k a rla r. G e r e k te n
o n la r h i b ir ey ler' b ile o lm a y a b ilirle r. B ir k ez
d a h a , p a r a ck la rn k o lle k s iy o n u n y le , b y le o l
m a sn a g re m a d d e n in ta n m , m a te m a tik ta
ra fn d a n p e k itirile n ta n m la m a n n d z e y le ri o la
rak k ab u l e d ile b ilm e lid ir. F iz ik in in m a d d e n in
y a p s n a ilik in k u s u rs u z ta n m la m a s, s a d e c e
s o y u t ileri m a te m a tik y o lu y la o lu r v e s a d e c e bu
b a la m d a in d irg e m e ci '-d e n y a ra tlm ' c m le sin in
a n la m k o n u su n d a k u s u rs u z o la b ilir.
N e 'y in n e 'd e n y a ra tld ' k o n u su n u i in e
k atan k u a n tu m e tk e n in d e k i z o rlu k la r, H e-
is e n b e rg 'in b e lirs iz lik ilk e s in in b ir y n a ra
d y l a d a h a iyi ca n la n d rlr. B u, z a m a n , ik iy e a y
rlm a , d a lg a v e p a ra ck y a d a d u ru m v e h a re k e t
a ra sn d a d e il, a m a e n e rji v e z a m a n a ra sn d a d r,
B u ik i k a v ra m e sra re n g iz b ir k a r tlk ta rz n d a , b ir
lik te ift y a ra tlr: b irin i b ilir te k in i b ile m e z s in iz .

308
MADDENN TEMEL YAJPISI

E er b ir s is te m , d o la y s y la a n c a k k sa b ir s re iin
d ik k a tle g z d e n g e irilirs e , o n u n e n e rjisi m u h
te m e le n v a h ic e inip k a r. H e rg u n k d n y a d a ,
en erji d a im a d e i tirile m e z b ir e k ild e k a rtrlr;
e n e rjin in k o ru n u m u y a s a s k la s ik fiz i in b ir k e
ta d r. F a k a t k u a n tu m m ik ro d n y a s n d a , e n e rji
k e n d ili in d e n v e c e d e n b ilin e m e z b ir ta rz d a o rta y a
k a b ilir v e h i b ir y e rd e n o rta y a k m a y a b ilir.
K u a n tu m en erji d a lg a la n m a la n , E in s te in 'in
m e h u r E = m c 2 fo rm l g z n n e a ln d z a m a n
k a rm a k y a p la ra a k ta rlr. E n e rji k tle n in e it o l
d u u y a da e n e rjin in m a d d e y i y a ra ta b ild i i b u d u
ru m la r, b u g e re k , n ce k i b l m le rd e s re k li ta r
tld . E n e rji i k a y n a k la rd a n s a la n m tr. B u ra d a
biz, h e r h a n g i b ir i g ird i o lm a k s z n , k u a n tu m
en e rji d a lg a la n m a la rn d a n y a ra tla n m a d d p a r
a c k la r ta rtm a k is tiy o ru z . H e is e n b e rg 'in ilk esi
d a la o k b ir g b a n k a s g ib i i g r r. E n e rji k sa
bir s re iin d n a ln a b ilir, on u h a re k e te g e
irm e y le g e ri d e m e si s a la n r. K s a b ir s re d ah a
b y k b o r la n m a y a im k n v e rir.
M ik ro d n y a d a , d iy e lim k i, a n i b ir e n e rji d a l
g a la n m a s b ir e le k tro n - p o z itro n iftin in k sa s reli
o rta y a k m a s n a , seb ep o la b ilir. O n u n k sa s reli
v a ro lm a s H e ise n b e rg b o r la n m a s y la k a rla n r.
O , asla b ir sa n iy e n in b in - m ily a r m ily a rn d a n
d ala o k s rm e z , fa k a t b y le s a y s z 'h a y a le t' p a r
a c n to p la m etkisi b u lu ts u v e a s ls z b ir e y o lsa
b ile, d e i e n b ir t r rg s y le b o u z a y v e rir. V e
a to m a lt p a r a c k la rn y z m e s i g e re k e n , a ra lk s z
e tk in lik d e n iz in in b ir o rta s v a rd r. S a d e c e e le k t
ro n la r v e p o z itro n la r d e il, a m a p r o to n la r ve a n -
tip ro to n la r, n tro n la r v e a n tin tro n la r , m e z o n la r
v e a n tim e z o n la r d o a n n b t n d n le b ilir
p a r a ck la r - b u k a v g a y a k a tlrla r.

309
TANRI ve YEN FZK

K u a n tu m a s n d a n , b ir e le k tro n s a d e c e b ir
e le k tro n d e ild ir. D e ie n e n e rji a rg le ri, f o
to n la r, p ro to n la r, m e z o n la r v e te k i e le k tro n la rn
n c e d e n b ilin e m e y e n o rta y a k n k a rla m a y la
o n u n e tra fn d a titre irle r. K s a c a , a to m a lt d n
y a n n b t n te b e rile ri, m e rk e z i k o v a n e tra fn d a
k a y n a a n a rla r n h a y a le t g ib i p e rd e si, e lle tu
tu la m a z , s re k s iz b ir rt g ib i b ir e le k tro n u k a v
rar. ki e le k tro n y a k n la t z a m a n , o n la rn r
t leri b ir b ir in e k a rr v e k a rlk l e tk ile im
m e y d a n a g e lir, r t le r , g a la n la r o la ra k n
c e le ri k a b u l e d ilm i o la n e y in , y a k la k b ir k u
a n tu m ifa d e sid ir.
E le k tro n la r, a sla o n u n h a y a le t p a r a c k la rn n
m a iy e tin d e n y a h tla m a z la r. 'B ir e le k tro n n e d ir?'
d iy e so ru ld u u z a m a n , c e v a p y a ln z m e rk e z i b ir
p a r a ck d e ild ir; g leri k u ra n re fa k a t i h a y a le t
p a r a ck la r i in e a Ja n b t n b ir p a k e t a lm a ly z .
B ir i y a p y a s a h ip o la n h a d ro n la ra g e lin c e , p a r
a c k la rn z d e li i b ile o k b u la n k o lu r. B ir p r o
to n , k e n d i k e n d ile rin e g lu o n la rla b a l o la n k u -
a rk la r i in e a lr. Y a b a n c h a lk a n n b u ra d a d a b ir
t r v a r: g le r sra y la g le r i o lu tu ra n p a r
a c k la r ta ra fn d a n y a p lrla r...
F o to n g ib i b ir p a r a c n k o n u m u n d a , b u h a l-
k a llk , fo to n u n o k fa rk l y z le r in i g s te re b ild i i
a n la m n a g e lir. E n e rji d n a lm a y o lu y la o , b ir
e le k tro n - p o z itro n iftin e y a d a b ir y a d a p ro to n -
a n tip ro to n iftin e g eici o la ra k d n e b ilir. D e
n e y le r b ile o n la r e y le m h a lin d e y a k a la m a k i in y a
p ly o r. B ir k e re d a h a , b ir 'sa lt' (p re ) fo to n a s la bu
k a rm a k d n m a n d a n d a m tla m a z .
K a r a r s z v e s a d e c e sa n iy e n in o k k k b ir b
l m i in d e can l o la n p a r a c k ]a rn g e n i b i r o
u n lu u iin , 'g e re k ' v e h a y a le t' a ra s n d a k i a y
rm b u la n k o lu r. M ese l , b ir s a n iy e n in b in - m ily a r

310
MADDENN TEMEL YAPISI

m ily a rn d a b ir in d e b o z u n a n (p si) ad v e rile n


p a r a c n g e r e k o ld u u n u , b ir e le k tro n -p o z itro n
iftin in k a r la n a b ilir b ir y a n m r le H e ise rb erg
fin a n sn d a n p a y a y n lrk e n s a d e c e b ir h a y a le t o l
d u u n u k im s y le m i?
B irk a y l n ce A m e rik a l fiz ik i G e o ffre y
Chevv, b ir d e m o k ra s iy e g lg e li d n m n b u h u
z u rsu z d a n sn e k le d i. B ir p a r a c z o rla y a m a y z
v e fa la n filan b ir v a rl n v a ro ld u u n u s y
le y e m e y iz . Y e rin e , s o n s u z b ir y a b a n c h a lk a d a ,
p a r a c n b a k a b ir h e r p a r a c k ta ra fn d a n h e r
n a slsa o lu tu ru ld u u n u k a b u l e tm e liy iz . H i b ir
p a r a ck h e rh a n g i b ir te k in d e n d a h a o k ele-
m a n te r d e ild ir. (Bu 4. b l m d e k saca d e in ile n
'B o o ts tra p p in g ' d n c e s id ir.)
M a d d e n in d o a s n n k u a n tu m g r n le r in e
g l b ir b t n c e n i (fla v o u r)n in v a ro ld u u
a p a k o la c a k tr: h e re y in (b ir y o lu n u b u lu p ) b a k a
h e r e y d e n y a ra tld tan m la m a s n n d z e y le rin i
b irb irin e b a la m a , y in e d e y a p n n b ir h iy e ra r is in i
g ste riy o r. O , fiz ik ilerin : m a d d e n in en so n y a
p la n v e n ih a i b irle ik g ii i in so ru n u n ' p e in i k o
v a la d , b u h ep sin i k u cak la y a n b t n l n i in
d ed ir.

311
RASTLANTI
YADA
PLN M?
12, BLM
RASTLANTI MI, PLN MI?

'Dnya'da grdmz, btn bu dzen ve gzellik ne


reden doar.'
Isaac Neoton

nsan, sonunda evrenin souk usuz bucakltzltnda


yalnz olduunu bilir..... Ne kaderi ne de sorumluluu
yazlmamtr. '
Jacrjues Monod, Raslant ve Zorunluluk

Doal Teoloji ad l k ita b n d a VVilliam P a le y


(1 7 4 3 -1 8 0 5 ), T a n r n n v a ro lu u n a d a ir o k g l
k a n tla rd a n b ir in i a k a ifa d e e tti:

Bir all geerken, ayam bir tan zerine attm


varsayn, tan oraya nasl geldii sorulsun; aksine bir-
eyler bilmeme ramen muhtemelen, o tam daima orada
olduu eklinde cevap verebilirim: belki de, bu cevabn
samaln gstermek ok kolay olmayacaktr, fakat
yerde bir saat bulduumu varsaym ve bu yerdeki saatin
ortaya knn nasl olduu soruturulacakt. nceden
vermi olduum cevab nadiren dnecektim, birey
bilmediim iin, saat daima orada olmu olacakt. Yine
de bu cevap niin, bir ta iin, olduu kadar saat iinde
i grmeyecektir?1

D o ru b i im d e o n u n b ile e n le rin e ta m u y
m a sy la sa a tin n a z ik v e k a rk o rg a n iz a s y o n u ,
p ln i in o k g l b ir k a n ttr. n c e d e n b u s a a ti

315
RASTLANTI MI, PLN MI?

'Dnya 'da grdmz, btn bu dzen ve gzellik ne


reden doar.'
Isanc Nevton

'insan, sonunda evrenin souk usuz bucakhzltnda


yalnz olduunu bilir..... Ne kaderi ne de sorumluluu
yazlmamtr.'
Jaejues Monod, Raslant ve Zorunluluk

Doal Teoloji a d l k ita b n d a VVilliam P a ie y


(1 7 4 3 -1 8 0 5 ), T a n n 'n m v a ro lu u n a d a ir o k g l
k a n tla rd a n b ir in i a k a ifa d e e tti:

Bir all geerken, ayam bir tan zerine attm


varsayn, tan oraya nasl geldii sorulsun; aksine bir-
eyler bilmeme ramen muhtemelen, o tam daima orada
olduu eklinde ceoap verebilirim: belki de, bu cevabn
samaln gstermek ok kolay olmayacaktr, fakat
yerde bir saat bulduumu varsayn ve bu yerdeki saatin
ortaya tkttnm nasl olduu soruiurulacakt. nceden
vermi olduum cevab nadiren dnecektim, birey
bilmediim iin, saat daima omda olmu olacakt. Yine
de bu cevap niin, bir ta iin, olduu kadar saat iinde
i grmeyecektir?1

D o ru b i im d e o n u n b ile e n le rin e ta m u y
m a sy la s a a tin n a z ik v e k a n k o rg a n iz a s y o n u ,
p l n i in o k g l b ir k a n ttr. n c e d e n b u sa a ti

315
TANRI ve YEN FZK

a sla g r m e m i o la n b iris i, b u m e k a n iz m a ru n b ir
a m a iin zek i b ir kii ta ra fn d a n ta s a rla n m o l
d u u s o n u c u n u k a ra ca k tr.
P a le y , e v r e n in k en d i o rg a n iz a s y o n v e k a r
m a k l n d a - d ah a b y k b ir e r e v e d e o lsa b ile -
b ir s a a te b e n z e d i in i ileri s rm e y e d e v a m etti.
E lb e tte d e m e k ki b ir a m a i in b u tarzd a d n
y a y d z e n le m i o lan k o z m ik b ir ta s a rla y c (d e-
s in g e r) v a ro lm a ld r : 'd o a n n m a rife tle ri, m e
k a n iz m a s n n in ce lik , g a rip lik v e k a rm a k l n d a ,
s a n a tn m a rife tle rin d e n d a h a st n d r.
T a s a rd a n g ele n k a n tla m a , te o lo jin in k a v
ra m y la b irle tirilir: e v re n in , en so n h e d e fin e d o ru
g e li tirm e y e p ro g ra m la n m o ld u u d n c e s i. E n
g e n i b i im in d e te o lo jik k a n t k a rm a k l n , d
z e n in in v e b a s itli in d z e n in in e tra fn k u a tr.
o k e sk i b ir fik ir v a rd r. T h o m a s A q u in a s, 'O l
g u la rn b ir s o n a d o ru d z e n lili i, o n la rn g e r
e k te n b ir h e d e fe y n e ld i in i v e s a d e c e k a z a y la
v u rm a d n g s te r e n ........... o n la r fa rk n d a o lm a n n
e k sik li in i h is s e ttik le ri z a m a n b ile , d o a y a s a la rn a
b a l o la n b t n v a rlk la rd a g z le n d i in i' y a z d .
A q u in a s fiz i in te m e l y a s a la rn n m a te m a tik b a
s itli i h a k k n d a h i b ir e y b ilm iy o rd u . O , d z e n li
y a s a la rla m a d d i v a rlk la rn u y u m s a la m a s n e t
k ile y e n o lg u y u y e rle tird i v e ta s a rla y c b ir T a n r
i in k a n t o la ra k b u o lg u y u k u lla n d .
T e o lo jik k a n ta y le v a h ic e sa ld rlm t ki
b u g n te o lo g la r ta ra fn d a n b y k b ir d ik k a tle e le
a ln r. H e r e y e ra m e n , b az m o d e rn ta ra fta rla r d a
v a rd r. 'E v re n d e k i d z e n in v a r o lu u d iy e y a z a r,
S w in b u m e "bir T a n n 'm n v a ro ld u u o la sl n a n -
la m l b ir e k ild e a rtrr. F a k a t Svvinbu rne, k a r
m a k l n d z e n in d e n o k b a s itli in d z e n in e k a -

316
RASTLANTI MI, PLN MI?

rutini y e rle tirir. B ir k o z m ik ta s a rla y c i in , k a r


m a k d o a l y a p la rn k a n t sa la d fik rin in it i
b a rd a n d m o ld u u g r n y o r.
K a rm a k l i e re n ta s a n d a n k anta a sl itira z ,
k a rm a k y a p ve d z e n se rg ile y e n o u s is
te m le rin , g e r e k te , m k e m m e lc e s ra d a n d o a l s
relerin son b ir so n u cu o lara k a k la n a b ile c e id ir.
B u p e k l , b t n d z e n li s is te m le r in d o a l o la ra k
o rta y a k m o ld u u n u k a n tla m a z , a m a te
sa d fe n o rta y a k m o la n o k k a rm a k d a g
r n e n b ir e y in d ah a y z e y s e l z e m in le rd e , s a d e c e
b ir ta s a rla y c n n v a ro ld u u s o n u c u n u k a rm a k o
n u s u n d a b iz i ted birli y a p a r. n s a n , k a rm a k d
z en in g e li e b ilm e s i y o lu y la s re le re ilik in b az
a n la y la ra s a h ip o lm a ld r.
B irb irin e k a rt fe ls e fe le r a ra s n d a k i k la sik a
tm a , C h a rle s D arvvin'in Trlerin Kkeni'ni y a
y n la m a s y la o rta y a k t. C a n l y a ra tk la rn z a rif
o rg a n iz a s y o n u , d o a st b ir ta s a rla y c n n e n iyi
k a n tn o rta y a k a rm a s g ib i g r n y o r, y in e d e
b iy o lo ji ve te o lo jin in k a n t, b iy o lo jik o r
g a n iz m a la rn sra d k a ra k te ris tik le ri i in u y g u n
b ir a k la m a sa la r. D o a l s e ilim v e m u ta sy o n la
b iy o lo jik d z e n in e v rim i, b ilim c ile r v e b e n z e ri te
o lo g la r ta ra fn d a n g e r e k te o y b irli i ile k a b u l e d i
lir. D arvvin'in o rijin a l te o risi, b t n l i in d e h i
b ir e k ild e k u ru la m a s a b ile , e v r im in m e k a n iz m a s
v e tem el ilk e le r, c id d i e k ild e d ah a u zu n s re
p h e i in d e k a la m a z la r.
D arvvin'ci e v rim in a s l z e lli i o n u n ra s la n ty a
b a b d o a s d r. M u ta s y o n la r k r a n s y o lu y la
m eydana g e lirle r ve o rg a n iz m a la r n ka
ra k te ris tik le rin d e k i b u ra s g e le d e i ik lik le rin b ir
so n u c u o la ra k d o a a v a n ta j v e u y g u n lu u n te m e li
z e rin d e , s e ilm e k i in te rc ih le rin g e n i b ir a la n

317
TANRI ve YEN FZK

ile n ce d e n d o n a tlrla r. B u ta rz d a , k a rm a k d
z e n li y a p la r o k s a y d a k i k k k a z a la rn (ras-
la n tla rm ) to p la m n d a n o rta y a k a b iliy o r. B u e i
lim y o lu y la n ed e n o lu n a n d z e n d e k i u y g u n a rt
(e n tr o p id e d m e ) d o a l m u ta sy o n la rla d e
n e n d e n d a h a o k tu r. T e rm o d in a m i in ik in c i y a sa s
ile a t m a y o k tu r. B u g n n g z e lc e b i im v e rile n
y a ra tk la r, g e n e tik fe l k e tle rle s s le n e n a ile a a
c n n s t n e o tu ru r.
E v rim in D arvvinci m e k a n iz m a s n n in s a n b
t n y le h ik y e o ld u u n u k a b u l e tm e y e h a z rla n sa
d a , b iy o lo jik d z e n in g e li im in d e d o a l s e ilim v e
m u ta s y o n u n b y k y a rd m c b ir u n su r o lm a s g e
re k ti in d e n p h e le n ilm e z . F iz ik se l s fste m le rin
k e n d ili in d e n o la ra k k e n d i k e n d ile rin i a n la lm a s
g b ir k a rm a k lk i in d e o rg a n iz e e d e b ilm e s i ana
ilk e si d e n e y se l b ir g e r e k tir. 5 . b l m d e s o n y l
la rd a k im y a c ve fiz ik ile r ta ra fn d a n la-
b o ra tu v a rd a a ra tr lm o la n k e n d in i d
z e n le m e n in o k b a s it rn e k le rin in n a sl o ld u u n u
g rd k . G e r e k te n , o n la n ta n m la m a k i in o rta y a
a tlm o la n y e n i - s y n e rg e tic s - k e lim e s i b u a r a
trm a la r n e m li k lm tr. B ir s is te m d e d z e n in
n n d e o lm a s g e re k e n s o n u , b u n u n la b irlik te ,
d ik k a te d e e r v e k a rm a k o la b ilir, b ir ta-
s a r la y c n n z o ru n lu o lm a s n n k e n d i i in d e g a
ra n tisi y o k tu r. D z e n k e n d ili in d e n m e y d a n a g e
le b ilir v e b u n u y a p a r.*
B u g z le m le r y in e d e , b u y z d e n c a n l k n
a k b ra k r. D z e n in k e n d ili in d e n o rta y a k
te rm o d in a m i in ik in ci y a s a s ile a t m a y a c a k o lsa
b ile , te la fi e d ici d z e n s iz lik h e rh a n g i b ir y e rd e ,
e p e y c e b ir s to u ile h a re k e t e d e n b ir b t n o la ra k
e v re n o lm a d k a v a ro la m a y a c a a k tr . E e r
b t n d z e n s iz lik , ik in ci y a s a y a g r e , d e v a m l o la
ra k o a lrs a , o z a m a n e v r e n , d z e n li b ir k o n u m d a

318
RASTLANTIMI, PLN MI?

y a ra tlm o lm a ld r. Bu, b ir y a ra tc ta s a rla y c


e n is in d e g l b ir karu t s a la m a z m ? H i y o k
lan d o a l s re le r y e re l d z e n i y a rd m s z y a -
ra ta b ilse b ile , b ir n e g a tif e n tro p i b irik im in in ilk
n c e b u s re le ri a l trm a s y in e d e g e re k ir.
D o ru , b u s a d e c e v e k a le te n - b ir ta s a rla y c y a d a ir
karut o lu tu ra c a k t, m a k in e y i b itir e n b ir y a ra tc v e
so n ra o n u n o la c a y a p la r n e o lu rsa o ls u n , m a
n iv e la ile h a re k e t e tm e y e b ra k lr, fa k a t b u stra te ji
b ile , a a d a k i s e b e p te n d o la y a la c a k b ir d e
re ce d e d o a st b ir u sta l i in e a la c a k tr.
E n tro p i y a d a d z e n s iz lik , k a p a l o la ra k o la slk
v e d z e n le m e k a v ra m la ry la ilik ilid ir. Y k s e k
e n tro p i y a da d z e n s iz b ir s is te m d a h a g e n i d e
iik ta rz la rd a b a a rla n b ir e y d ir. B ira z te k d z e
sc a k lk v e y o u n lu k ta b ir k u tu g a z d n n , r
n e in ; b u g a z iin m m k n en y k s e k e n tro p i d u
ru m u d u r. B u a rtla r a ltn d a g a z m o le k lle ri, g a z n
n ite lik le ri g e n i e r e v e y i e tk ile m e k s iz in ( r
n e in , fa rk l k o n u m la ra h a r e k e t etm e y le , y a d a d e
i ik h z d e re c e le rin e s a h ip o lm a la ry la ) d a h a
b y k d e i ik ta rz la rd a y e n id e n d z e n le n e b ile
c e k le rd i. te y a n d a n , b t n m o le k lle rin p a ra le l
y r n g e le rd e h a re k e t e ttik le ri y e rd e y a da h e r m o
le k l n k u tu n u n b ir k e s in e d o lu tu ru ld u u
b a k a b ir y e rd e , o k d k e n tro p i d u ru m u o l
d u u n u d n n . Bu d z e n li d g r n le r , m o
le k lle rin h e r an y e n id e n d z e n le n m e s in e fa z
la s y la h a s s a s trla r. V e y a ln z c a b t n ie y a r a r
s a y d a k i m o le k le r d z e n le m e le rin o k s n rl k e
s im iy le b a a rla b ilir. O , d z e n li (d k - e n tro p i)
d u r u m la rn n y k s e k d e r e c e d e o la s lk d v e k a
ra rs z o lm a s n n s o n u c u d u r. O n la r o k s a y d a te k
te k m o le k lle rin d ik k a tli i b irli in e ih tiy a d u
y a rla r. D z e n s iz (y k se k - e n tro p i) d u ru m la rn d a ,

319
TANRI ve YEN FZK

b t n m o le k lle r te k ile rin e a ld rm a k s z n rasg ele


h a r e k e t e d e b ilirle r.
im d i siz rasg ele m o lek llerin b ir d z e n le m e sin i
a y k la m a y s o rm u o ls a y d n z , s a d e c e d zen li
o la n la rd a n o k , m u h te m e le n d z e n s iz c e dii
z e n le m e le r g e n i o la ra k v a ro ld u u i in , m ak
s im u m e n tro p iy e b e n z e y e n b ir e y i se e c e k ol
m a n z k ar k o n u lm a z b ir e k ild e o la s d r. B u bi
p iy a n o d a ra sg e le ta m ir y a p a n m a y m u n a o ld u k a
b e n z e rd ir. K a rm a k n o ta la r d iz is in d e n o ld u k a iyi
b ilin e n b ir b e s te y i a lm a s k o n u s u n d a k i o la slk la r
n e m s iz d ir. B ir m a te m a tik in c e le m e d z e n in y e
n id e n d z e n le m e le re g r e sl sa y o la ra k , hassa;,
o ld u u n u g ste rir. Bu d e m e k tir k i, ra sg e le b ir se
im in o la s l n e g a tif e n tro p i d e re c e s iy le d z e n li
b ir d u r u m u n sl say o la ra k g e rile m e s in i id am
e d iy o r. B u sl sa y la ra d a y a l ilik i o n u n b y m e
(y a d a g e rile m e ) o ra n n n h z y la k a ra k te riz e ed ilir.
rn e in , s a b it b ir z a m a n a ra l n d a b y k l
sl sa y o la ra k b y y e n b ir n fu s art
1 .2 .4 .8 .1 6 .3 2 ... o la ra k iki m isli a rta r.
sl sa y sa l e tk e n a s tro n o m ik o la ra k ra s g e le
d o m u d z e n in b y m e s in e k a r s t n l k a n
la m n a g e lir. M e s e l , k u tu n u n d ib in e k e n
d ili in d e n a k n e d e n b ir litre h a v a y a ili k in o la
slk , 1 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 .0 0 0 . sfrla iz le n e n b ir

sa y s iin 10lt)2 s a y s n d a k a ld y e rd e 1 0 lo2 do


b ir , d z e n iy le ili k ilid ir. B y le fig rle r m m k n
d u r u m la rn g e n i s a fn d a n se ilm e si g e re k e n
d k - e n tro p i d u ru m la r ile a r b ir z e n gs
te rirle r.
K o z m o lo jik b ir b a la m a a k ta n la n , bilmece*
b u d u r. E e r e v re n s a d e c e b ir ra s la n td a n ib a re tse ,
h e r h a n g i b ir fa rk e d ilir d z e n i i e r m e y e k a r o lan
s t n l k le r g l n d e re c e d e a z d r. E e r b y k

320
RASTLANTI MI, PLN MI?

p a tla m a ta m a m e n ra sg e le b ir o la y id iy s e , o z a m a n
o la s l n , k o z m ik m a lz e m e n in k n n s fr d
z en le m a k s im u m e n tro p i d e te rm o d in a m ik d e n
g ed e o la c a (d ah a b y k b ir o ld u u n d a n fa z la g e
liir) kar konulmaz g ib i g r n y o r. B u a k a
m e se le o lm a d g ib i, n e r e d e y s e b t n y le d -
z e n s iz li tirile n s o n s u z k k b ir p ara d a h a b y k
s a y d a i e y a ra r d u ru m la rd a n s e ilm i y a d a 'te rc ih
e d ilm i' o la n e v re n in g e r e k d u ru m u n u n s o
n u c u n d a n k am as z o r g r n y o r. V e b y le b ir
fa z la sy la o la slk d ilk d u r u m s e ilm i s e , o n u
's e m e k ' iin b ir seici y a da 'tasarlayn' o lm a k z o
ru n lu m u y d u ?
Y a ra rl b ir im g e b u ra d a b ir to p lu i n e ile d o
n a tla n b ir y a ra tcy a d a ird ir. n ce o n u n h erb iri,
Uk d u r u m la n ta ra fn d a n k a ra k te riz e e d ile n , e v
re n le re ilik in g e n i b ir 'a l v e ri liste si' v a rd r.
E e r y a ra tc e v re n i b ir to p lu i n e s a p la y a ra k ra s
g e le d e le rse , s e im in h i b ir a y r te d ile b ilir y a p y a
d a o rg a n iz a sy o n la b irlik te y k s e k d e re c e d e d
z e n s iz b ir k o z m o s o la b ile c e in e k a r k o n u lm a z
b ir o la s lk v a rd r. G e r e k te n , d z e n li b ir e v re n
b u lm a k iin , y a ra tc, b t n g z le n e b ilir e v r e n
k a d a r b y k b ir k a d n y z e y in e b y le o k s a
y n n y a z la m a y a c a 'm o d e lle re ' ilik in b ir se ilim
a ra m a k z o ru n d a k a la ca k t.
E v re n in d k - e n tro p i d u r u m u n a n a sl g e l
d i in e d a ir sr, o u la h s e ilim e b a v u rm a y g
n ls z c e k a tlm o lan p e k o k k o z m o lo g la r v e fi
z ik ile r n e slin in y a a m a g c n m e g u l etm iti.
Ista tistik i te rm o d in a m i in b u lu c u su Ludvvig B o lt-
z m a n n k r an s k o n u s u n d a g e ri e k ilm e y i y e le d i.
O , k o z m ik d z e n in , te rm o d in a m ik d e n g e d e n in a
n lm a z d ere ce d ek i n a d ir d a lg a la n m a la rn i
b irli in in b ir so n u c u o la ra k k e n d ili in d e n d o m u
o ld u u n u ileri s rd . O n u n k a n tla m a s n n te

321
TANRI ve YEN FZK

m e lin in d a y a n d g e r e k , d e n g e d e b ile , g a z m o
le k lle rin in i e rid e k a lm a d , a m a ra sg e le b ir ta r z
d a s re k li o la ra k k o u u y o r o lm a s d r. Z a m a n
z a m a n , y a ln z c a a n s ile, p e k a z m o le k l k e n d in i
fa rk n d a o lm a d a n ib irli i i in d e b u la c a k v e b ir
k aos o k y a n u s u n u n o rta s n d a a b u c a k , d z e n in
k k b ir y e rle im b lg e s i d o a c a k . Z a m a n e r
e v e sin i rn e k v e rm e y le , in sa n so n u n d a k a z a ra
m e y d a n a g e le ce k i b irli in e ilik in d a h a g e n i y
re lere, y in e d e in a n d rla b ilir. E e r e v r e n in ie
y a ra r y e te rin c e z a m a n v a rs a , o z a m a n in s a n ,
e rg e , b t n y ld z la rn b t n g k a d a la rn s a d e c e -
k a z a ra b i im a la c a n n e s re b ilir. Z a m a n n
sa m a b ir e k ild e o la s lk d b y le b ir ra sla n ty a
ra m e n , d n le m e y e c e k k a d a r u z u n (k s a c a

1 ( ) ^ y l ) o ld u u g e r e i, ilk e o la ra k , b iri e v r e n in
s n rs z b ir m rii o ld u u n a in a n m a y a h a z rla n rs a
p ro b le m d e ild ir.
Bu g r e g r e , e v re n , n e o lu rsa o ls u n b ir d
z e n le m e o lm a k s z n b t n k a o sta z a m a n n n k a r
k o n u lm a z o u n lu u n u h a rc a r. F a k a t z a m a n
z a m a n , z ih in - u y u m a s re s in in a ra la rn d a n s o n ra
ra sla n t so n u c u o rta y a k a n d z e n in b irk a m ily a r
y l v a rd r. B iz im - in sa n l n - o la s lk d i ili in
b a s it o ld u u b y le a rtc b ir o la y a ta n k o lm a y a
h a z r o lm a m z n seb eb i v a r d r , n k b y le b ir
m u ciz e n in y o k lu u n d a ca n llk v a ro lm a y a c a k t.
n k c a n lla r n e g a tif e n tr o p iy le b e s le n ir (b a k . 5.
b l m ) b ilin li g z le m c ile r s a d e c e 'm u c iz e v i' d a l
g a la n m a la rn o ld u u a la rd a v a ro la c a k tr.
B o ltz m a n n 'n a k l y r tm e s in in so n u cu e v r e n in
l m s z l n e ilik in ilg n b ir, g v e n c e v a rd r.
E v re n in 'k e n d in i to p lay p s a r m a s n d a n s o ru m lu
o la n s re k li m o le k le r y e n id e n k a r trm a , m a
te m a tik o la ra k , a a d a k i g r lm e m i g a rip n i

322
RASTLANTI MI, PLN MI?

te lik le re s a h ip o lm a k iin ileri s r le b ilir. M o


le k lle r e tra fla rn d a d n d k le r i g ib i, d u ru m d a n
d u ru m a d o la rla r. S o n u n d a , v a ro la b ile n h e r
m m k n d u ru m d o la la c a k : h i b ir z a m a n o rta y a
k m a y a n b ire y , e rg e o la c a k . B u n d a n so n ra , k a
rm a s re r v e e v re n n c e d e n o rta y a k m d u
ru m la r tekrar dolamaya b a la r. S o n u n d a h e r
d u r u m y e n id e n d o la lm o la c a k v e b y le s re le r
s r p g id e c e k le r. B u s n rs z te k ra rla m a v e o
a ltm a fe n o m e n i M a te m a tik s e l fiz ik i H e n ri P o -
in ca r, so n u c u (k sa ca , id e a liz e e d ilm i b ir m o d el
o la ra k k a n tla d ) k a n tla d k ta n so n ra , P o in c a r e v
rim i o la ra k b ilin ir. G r n te k i d e e ri a lrs a k ,
P o in c a r 'n in te o re m i, z a m a n n b t n l n d e , g z
d en k a y b o lu u n d a n b eri u z u n s re g e e n d n y a
g e z e g e n in in b t n s a k in le ri ile b irlik te y e n id e n
k u ru lm a s a n la m n a g elir. ste lik , bu s o n s u z c a sk
sk o la c a k tr. F a k a t s z n g e li i, h er a z ya da o k
k esin o a lm a y la , m k e m m e l d z e n le m e d e n a y
rla n o k sa y d a k i d u ru m a k la n m o lm a y a c a k t.
D a h a k a p a l u y g u n lu k ', y e n id e n k u rm a o la sl
v e d a h a u z u n b e k le m e .
P e k a z fiz ik i B o ltz m a n n 'n k o z m ik d z e n e ili
k in a k la m a s n cid d iy e a la c a k t. P o in c a r e e v
rim in in tem el m e k a n iz m a s n d a p h e y o k tu r, o y sa
im d i, e v r e n in s a d e c e o ra d a o tu rm a d , s re k li
ile rle d i i b ilin iy o r, a m a e v re n b ir g lo b a l g e n i le m e
d u r u m u n d a d r. G e n e llik le b u g e n i le m e g le ri
e v r e n in sru rb b ir a a ili k in o ld u u n e s r l r.
B o ltz m a n n 'n k a n t, b u y z d e n , s re k li d e
e rin in ca n l b ir z e lli in i m e y d a n a k a rr. A l
g la d m z e v re n , z o ru n lu o la ra k , b iz im ta
ra fm z d a n seilir, ca n llk v e b u n e d e n le b ilin o n a
d u y u la n a sl ih tiy a ta n d o la y s a d e c e u y g u n k o
u lla r a ltn d a g e lie b ilir. T a n m la m a y o lu y la , p s
s z b ir k o z m o s 'u g z le m le y e n le y iz . B u b a s it o lg u ,

323
TANRI ve YEN FZK

k sa c a g r e c e im iz g ib i, b a z a n b u sra d
im k n s z l k a n tla m a k i in k u lla n lm , g z
le m le d i im iz d k e n tro p i ev re n i g e r e k te n
m m k n e v r e n le rin (h e m e n h e m e n , d z e n s iz
o la n la rn t m ) g e n i s a fn d a n s e ilm i tir ; fa k a t bu
s e ilm e b iz im ta ra fm z d a n y a p lm tr. T a n r ta
ra fn d a n d e il. E v re n in d ik k a te d e e r d z e n li bir
ta rz d a p a tla m a y a g itti in i v a rs a y m a k i in k k
b ir se m e a n s m z n o ld u u , ra s la n b y a d a y a l b ir
y a ra tl n , k e sin b ir g e r e k li in v a ro ld u u o la s l
ile, ta m a m e n d z e n s iz b ir e v re n i k u ra c a k o ld u u
g r n e c e k ti. K o z m o lo jin in b u te m el p a ra d o k s u e
itli farkl te p k ile ri c a n la n d rm tr.

2. Ne olacak?
o u b ilim c i, a posteriori b ir te m e ld e , ra s g e le lik ,
o la slk v e a k la y a k n lk k a v ra m la rn ta rt m a n n
a n la m s z o ld u u g r n e y n e lirle r. E e r b ir
p la jd a b ir a k l ta n ra s g e le e ilip y e r d e n a lr
s a n z v e d ik k a tle o n u n h a c m in i v e b i im in i l
e rs e n iz , k e sin b o y u tla r o la n b ir a k l s e m i o l
m a n z n im k n s z o ld u u n u d o ru d a n d o ru y a
k a ra c a k tn z F a k a t s e im in iz e y o l g s te rm e d e n
so ru m lu o lm u o la n b a z d o a st y a d a g iz e m li
b ir a ra c n n y a p t n z s e im i y a p m a n z d a d iy e lim
ki b ir m u ciz e o lm a s g e re k ti in i id d ia e tm e d a v
ra n n d a h a k l k m a y a c a k tn z . B y le k a n tla r
olaydan sonra b ir k e s in lik ta m a z la r. H a k l
k a rlm o la n a k n lk , n c e d e n b e lir le n m i a -
k lta n n b o y u tla r o lm u o la c a k tr. B e lli b ir e v
re n in v a ro lu u , o n u n z e l y a p s s p riz o lm a y a n
b ir ara n e d e n e ih tiy a d u y d u u ay n d u r u m d a n e
s r le b ile ce k ti: o , s a d e c e o n u n o ld u u y o ld u r.
lik ili b ir zo rlu k , k sa c a b r k a v ra m a g r e ,
l le rin b ir k o lle k siy o n u n a ilik in o la ra k s a d e c e ta
n m la n a n b ir o la slk tr. rn e in , b ir z a n a tm a n n
a ltd a b ir o la s lk la iki' so n u c u n u v e r e c e in i s y

324
RASTLANTI MI, PLN MI?

lem ek , d a h a s o n ra b y le b ir o k a tn y a k la k o la
rak a ltd a b irin in 'ik i' y ; v e r e c e in i s y le m e k tir.
l le rd en d a h a b y k s a y la r d a h a k a p a l b ir o ra n
d a, a ltd a b ir d e e rin d e b ir r o k ta d a b irle tirilir.
o k k sa o la ra k , y n le n d ir ile n o la s l a ilik in ta r
t m a m z n k o n u su b e n z e r e y le rin g en el e tk is in in
y a d a k o lle k s iy o n u n b ir y esi o lm a ld r. Z a rn b ir
y z n n rn e in , b e k o m u s u v a rd r; p la jd a k i
a k l ta n n m ily o n la rc a k o m u su v a rd . E e r o
z a m a n , a n c a k b ir e v re n v a rs a , o n u n v a ro lm a o la
sl n a ilik in ta r t m a la r a b a la n a b ile n a n la m
n e y d i?
B u k a n tla m a , g e r i b t n y le ikna e tm iy o r.
E e r s e ile n a k l ta rn e in , ta m a m e n k re sel o l
m as iin te rs y z e d ilm i s e , o n u n k re sel d o a s
n c e d e n d o ru la n m a m o ls a b ile , s p r iz g e r
e k te n d o ru la n m o la c a k tr. B ir k re n in m a
te m a tik o la ra k y k s e k d e re c e d e d z e n li o la n n i
te li iy le o k z e l b ir t r b i im i v a rd r, ta m a m e n
k re b i im in d e k i b ir a k ta n n ra s g e le seim i
o la y s o n ra s n d a b ile , b u .t r a k la m a y a la y k o la n
d ik k a te d e e r b ir d u r u m o la ra k k a b u l e d i
le b ile c e k tir. A y n e k ild e , in sa n y e rle im i i in
u y g u n o la n b ir e v re n , b iz in i in te k i m u h te m e l e v
re n le rin g e n i o u n lu u n d a o lm a y a n z e l b ir a n
la m a s a h ip tir: b u n la r y e r le im e u y g u n d e ild irle r.
B u n o k ta d a 'n e o la c a k ' ta ra fta rla r, e v re n in ,
o n u n v a ro ld u u ta rz d a d z e n le n m i o lm a d k a r
l m v e r irle r, b iz o n a a rm a k iin b u ra d a o l
m a y a ca z . G e r e k te n , z ek i y a ra tk la rn fe lse fi v e
m a te m a tik s o ru n la r o rta y a a ta b ild i i h e r h a n g i b ir
e v re n , ta n m la m a y o lu y la g z le m le d i im iz b ir
e v re n t r d r, o y sa e v r e n in , b a k a t rl apriori
o la c a k o lm a s o la a n s t o lu rd u . B ak a b ir d e
y i le , h i y o k ta n a lg la d m z y k s e k d e re c e d e d

325
TANRI ve YEN FZK

z e n li e v r e n h a k k n d a e s r a re n g iz y a d a o k sra d
h i b ir e y y o k tu r, n k b a k a t rl b iz im onu
(a k a ) a lg la y a m a y a c a k o ld u u m u z u n e s
rerler.
A k l y r tm e n in b u tip i, d o ru s u n u s y le m e k
g e re k irs e , g z le m le n e m e y e n e y h a k k n d a ko
n u m a m n a n la m s z o ld u u n u n e s re n p o
z itiv iz m fe ls e fe s in d e n b ira z d e s te k a lr, i in d e b i
lin li g z le m c ile r o lm a y a n e v re n i ta rt m a n n ne
a n la m v a r? B y le b ir e v r e n g z le m le asla d o -
ru la n a m a z y a d a y a n l la n a m a z , o n u n va-
ro lu u m u n u n b ilin li b ir e y le r i in b ir n e m y a da
a n la m a s a h ip o lm a d g r le c e k tir.
ili k ili k a n t d a, g l a n tr o p ik ilk e ad v e
rile n d ir, ilk n ce a stro fiz ik i B ra n d o n C a r te r ta
ra fn d a n a y rn tl o la ra k a k a ifa d e e d ild i v e son
y lla rd a fiz ik ile r v e a s tro n o m la r ta ra fn d a n o k a
ta rtld . B u ilk e y e g re 'E v re n b ir a a m a d a o n -
d a k i b ilin li v a rlk la ra o la n a k v e r e c e k e k ild e o l
m a ld r.'3 B u , a la c a k b ir e k ild e , u m u lm a z o l
m a k ta n u z a k o la ra k , e v r e n , c a n ll n o rta y a
k m a s iin g e re k li d z e n in u y g u n d e re c e s i ile o r
ta y a k m a s k o n u su n d a s e im e sa h ip d e ild i,
d e m e k a n la m n a g elir.
B u iki k o n u m - m a n tk sa l p o z itiv iz m v e g l
a n tro p ik ilk e , in sa n (ya d a d n y a d n d a ) o la n
z ek i g z le m c ile rin s t n l n e d a y a n r. T e
o lo g la r, T a n r'ru n k en d i v a ro lu u i in z e l fiz ik s e l
a rtla ra ih tiy a d u y m a y a n s te lik , b ir g z le m c i o l
d u u d n c e s in e b u y z d e n k a r o la c a k la rd r.
C a n ll a sla o rta y a k a ra m a y a n b y le e v r e n le r
T a n n ta ra fn d a n g z le n d ile r s e , y in e d e a n la m l
o lu rla r.

326
RASTLANTI MI, PLN MI?

2. ok evrenler Teorisi
G r n b u n o k ta sn a g re , a n ca k b ir y esi
o lan e v re n le rim iz in b ir to p lu lu u v a rd r. A l
g la d m z e v re n , h erb iri ayru ta rz d a to p lu lu u n
te k i y e le r in d e n farkl o la n , b e lk i s n rs z k o
c a m a n b ir e v r e n le r k o le k s iy o n u n d a n s a d e c e b i
rid ir. B u k o lle k s iy o n u n i in d e b ir y e rd e , m a d d e v e
e n e rjin in h e r m m k n d z e n le m e s in in b ir rn e i
v a rd r. B u e v re n le rin k ar k o n u lm a z o u n lu u n ,
ca n llk iin u y g u n o lm a m a s n a ra m en , m a k
sim u m e n tro p in in (te r m o d in a m ik d e n g e n in ) b
t n y le k a rm a k a rk a rtla rn a g re o k k a p a l
d u ru r, h e r e y e ra m e n , ra sla n ty a b a l o la ra k ,
a rtla rn ta m a m e n u y g u n k m a s n d a b ir b ir p ara
z a m a n o la c a k v e c a n llk g e li e c e k tir. A k a , d n
y a la rn n n a sl in a n lm a z b i im d e o la slk d o l
d u u h a k k n d a k ita p la r y a z a c a k o la n can l o r
g a n i z m a l a r a a lg la n a c a k o la n s a d e c e bu t r
ra s la n h y a d ay al e v re n le r v a rd r.
Y u k a rd a ad g e e n , B o ltz m a n n 'n h ip o te z i o k
e v r e n le r te o risiy le m a n tk o la ra k z d e tir. O n u n
e v re n le ri, b e lli b ir sra d a o rta y a k a rla r, fa k a t d
z en li a a m a la r, n e re d e y s e fiz ik o la ra k b a m s z
o la n z a m a n n b y le p ek b y k u u ru m la r ta
ra fn d a n a y rlrla r. B elli b ir sra d a o la n se n a ry o n u n
m o d e m b ir v a ry a n t sa ln a n (o s c illa tin g ) e v re n te
o risid ir. (15. b l m d e ) g r e c e im iz g ib i, e v re n in
im d ik i g e n i le m e s i so n su z a d e k s rm e y e c e k tir.
E e r s rm e z s e , ev ren so n u n d a d a ra lm a y a b a la r,
b y k a tr t1 (b ig cru n ch ) o la ra k b ilin e n d e v g ib i
k y a m e tte k e n d i z e rin e k m e y e b a la r. B az fi
z ik ile r, y k s e k d e re ce d e s k k k o z m o s u n , b ir
u z a y z a m a n te k illi in d e fa rk n d a o lm a d a n i e p a t
la m a s n d a n d ah a o k , b ira z b y k b ir y o u n lu a
s ra y a c a v e o n d a n s o n ra s o n u o la ra k b z lm e

327
TANRI ve YEN FZK

v e g e n i le m e n in y e n i evirim ine b a la y a c a h a k
k n d a k u ra m la r n e s rm le r. B u s e n a r y o d a , o
z a m a n , e v re n , b irb irin in p e is ra i irile n v e b o
a ltla n , b a lo n g ib i, d k y o u n lu k d u ru m la r
k m 'a trt - p a tla m a la r' a ra s n d a sa ln a n v e i
irile n e v rim s e l b ir ta rz d a so n su z a d e k s r p
g id e r.
S a ln a n e v re n , k sa ca 2. b l m d e ta rtlm o la n
ta m a m e n s o n s u z o la n e sk i e v r e n le rle ilik isi k u
ru la n fiz ik s e l p ro b le m le re k a tla n r. O y sa , b e
lirs iz lik le r, z e rin d e d n m e k i in fa a liy e t a la n
g e n i le tile n ar o la r a k k m d u r u m u n fiz i in i
k u a tr, V Vheeler'e a tfe d ile n b ir g r , k o z m o s'u n
y e n id e n i le m e e tk is in e s a h ip o la n ' a trt p a t
la m a la r'd r. B u n u n ta d a n la m , g e n i le m e v e
b z lm e n in h e r y e n i e v rim i, ra s g e le y e n id e n s
ra s b o z u la n fiz ik se l a rtla rd a k i 'y e n i iin ' b ir t r
o lm a s d r. H i b ir g iri im , b u n u n n a sl o ld u u n u
a k la m a y b a a ra m a d , fa k a t b a a rd y s a , a s t
ro n o m ik o la ra k g e n i o lm a k z o ru n d a o la n y e te rli
s a y d a b ir e v rim d e n so n ra , o n a , a k b t n o la
s lk la rd a e v re n i a k la m a k i in a k a g v e
re ce k tir. B ir k e re d a h a , e v re n in k a r tn c s n n o n u
ta m a m iy le u y g u n o la ra k , k a z a ra , e le g e ird i in i s a
d e c e b u e v rim le rin o ld u u y e r d e , k o z m o lo g la r
o n u n h a k k n d a ta h m in d e b u lu n m a a la n n g e
litire ce k le rd ir.
Z a m a n d a b ir e v r e n le r to p lu lu u fa rz e tm e y e b ir
a lte r n a tif, u z a y sa l y a y lm d a s o n s u z o la n b ir e v
re n in s a d e c e v a ro ld u u n u v a rs a y m a k tr. A d e ta ,
k o z m o s u n h ep si d e n g e y e (n e y a p n e d e o r
g a n iz a s y o n a ) k a p a tla c a k t, fa k a t b u ra d a v e o ra d a ,
d z e n in v a h a s, a n s d a lg a la n m a la r y o lu y la , k a
o sta n k e n d ili in d e n o rtay a k a c a k t. V a h a la r a r a
s n d a k i m e sa fe le r e lb e tte in a n lm a z d e re c e d e
b y k o la c a k t, fakat, c a n llk v e b ilin li g z

328
RASTLANTI MI, PLN MI?

le m c ile r b ir v a h a n n i in d e s a d e c e o lu a c a k la r, y -
lek i b u e v r e n in b t n g z le m c ile ri, z o ru n lu o la ra k
d z e n i a lg la y a ca k la r.
B elk i o k e v re n le r fik rin in o k p o p le r b ir y o
ru m u , y in e d e E v e re tt'n k u a n tu m te o ris i y o
ru m u n d a n g e lir. Bu te o rid e \>tiin mmkn k u
a n tu m d n y a la r im d i g e r e k le tir iliy o r v e b ir
b a k a s y la p a ra le l o la ra k b irlik te v a ro lu y o rla r.
B y le lik le , h e r z a m a n b ir e le k tro n h e r iki a l
te rn a tifin o rta y a k t ik i s e e n e e y n e lir v e
b t n e v r e n ik iy e ay rlr. H e r b ir ev ren s erkinleri
(o n la rn b e y in le ri v e ta h m in e n z ih in le ri d e ik i k ola
a y rlr) ile b ir b t n d r, o n la rn h e r b ir ta k m ,
e le k tro n u n a lte rn a tifle rd e n b iri i in b ird e n b ire
k a ra v e r d i in e in an rlar.
k i e v re n , s ra d a n u z a y v e z a m a n a ra c l y la b i
rin d e n te k in e s e y a h a t e tm e n in im k n sz o ld u u
a n la m d a , b irin in te k in d e n b a la n b s k e silir.
O n la r s o y u t b ir a n la m d a , y a n y a n a ' y a d a p a ra le l
o la ra k ' v a ro lu rla r. n k o k e v re n le rin v a
ro ld u u k a d a r k u a n tu m s e im le ri d e v a rd r,
m a d d e v e e n e rjin in h er m m k n d z e n le n m e s i,
p a ra le l d n y a la rn s o n s u z d iz isi a ra sn d a b ir y e rd e
o rta y a k a ca k tr.
B u a k l y r tm e vg s - b u g z le m c ile r o k
s a y d a s e e n e k a ra s n d a n y k s e k d e re c e d e tip ik o l
m a y a n b ir e v r e n i s e e rle r - z a y f a n tro p ik ilk e o la
r a k b ilin ir. B u fik ir b ir k sm fe ls e fi v e fiz ik s e l z e
m in le r d e s a ld ry a u ra m t, tik i, b ir a n la m d a , o k
b a a r ld r . B t n o la slk la r g e r e k le tir m e y e iz in
v e r e n d o a ile , h i te 'a k la n a 'm a y a n b ir e y d ir.
G e r e k te n , b iz fiz i e h i b ir z a m a n ih tiy a d u y
m a y a c a k tk . y le y a d a b y le , b ir z elli i in s a n v a
ro lu u i in v a z g e ilm e z o ld u u b ir d u ru m y a p
m a k y a ln z c a z o ru n lu d u r v e o a k la n r.

329
TANRI ve YEN FZK

A n tro p ik k a n tn b ir b a k a z a y fb da,
O c c a m 'n u stu ra sn n ta m b ir a n tite z i o la ra k g-
r n m e s id ir. O n a g re , m m k n a k la m a la r ta
k m n n e n a k la u y g u n o la n o n u n e n b a s it fik irleri
v e a z s a y d a v a rs a y m la r i e rm e s id ir. G z le n e m e z
o la n a g id e n (T a n n ta ra fn d a n o la n h a ri) bu tek i
e v r e n le rin k k b ir o ra n a z k a lsn ad g e
m e k siz in b a k a e v re n le rin s o n su z lu u n u n ta
m a m n a k la m a k i in y a r d m is te m e k iin k o z
m ik u la ra u y g u n a rlk ta k i y k le ri e lb e tte
ta y o r. B u , a n tr o p ik ilk e ta ra fta rla r k a rsn d a
o n u n b ir p a ra s d e ild ir K u a n tu m te o risin in
E v e r e tt y o r u m u , e v r e n le rd e o k p a h a l o la b ilir.
F a k a t e p is te m o lo jid e o k d a h a u cu z d u r. K u a n tu m
l m e p ro b le m in in a lte r n a tif a k la m a la rn d a y a
p la n b k l m h a lin d e v e in a n lm a s g v a r
s a y m la r d n n . o k e v re n le r te o risin d e,
y o r u m e k le n e n m e ta fizik se l h ip o te z le ri o lm a k sz n
fo rm a liz m in ta m a m e n d n a k a rla r.
H e r e y e ra m e n , o k e v re n k u ra m c la r te
o rile rin e ilik in te k i d n y a la r' a sla , ilk e o la ra k
b ile , d e n e tle y e m e d ik le rin i k a b u l e d e rle r. K u a n tu m
'd a lla r' a ra sn d a g e z in m e y a s a k la n r. ste lik , s o n
su z y a d a salm m i m o d el e v r e n le rd e k i d z e n li
b lg e le r h i b ir g z le m c in in , a sla o k e v re n le rin v a
ro lu u n u d e n e y s e l o la ra k y a la n la y a m a d y a da
d o ru la y a m a d n d a y a d a u z a y n b y le k o c a m a n
y a y lm la r y o lu y la a y rlrla r. B t n y le teo rik y a
p n n b ilim s e l a n la m d a , d o a n n b ir z e lli in in b ir
aklamas o la ra k , asla n a sl k u lla n la m a y a c a k o l
d u u n u a n la m a k z o rd u r. E lb e tte , in sa n s o n s u z b ir
a n r 'd a n s a s o n s u z b ir e v r e n le r d iz is in e in a n m a y
d a h a k o la y b u la b ilir, am a b y le b ir in a n g z
le m d e n o k in a n c a d a y a n m a ld r.
G l v e z a y f a n tro p ik ilk e le rin h e r ik isin in b i
lim se l te m e lin e d e m e y d a n o k u n m u tu r. O la s lk

330
RASTLANTI MI, PLN MI?

k a v ra m n a b a v u ru , b t n a n tro p ik k a n tn z e
rin e d n d , on a k a rt o la n k a n tla m a k iin k u l
la n lm tr. k , g e n i d a lg a la n m a la ra k a r, g
reli o la ra k n e m s iz o la s l ile ilg ilid ir. Y in e ,
ra sg e le ta m ir y a p a n p iy a n o d a k i e m p a n z e y i h a y a l
ed in . B ir o la a n st b e k le y i te n so n ra , b e n z e r b ir
to n d a y a d a d rt n o ta y a rd a rd a iitm ey i ak la
u y g u n b u la b iliriz . A l t n o ta n n , d iy e lim k i, a rd a rd a
g e liin i b e k le m e o k d a h a u z u n s re a la b ile ce k tir.
O la s lk d i ilik k o la y a rla lm a z d z e n in a a
m a s y la , k e s k in c e y u k a r k a r. B a k a b ir rn e k v e r
m e k g e r e k ir s e , k a rlm b ir d e s te k a rt, as se z e b ile n
d r t o y u n c u n u n h e r b irin d e iy i so n u v ereb ilir.
M u h te m e le n d ah a az h e rb iri iin ay n ta k m n iki,
v e b i r as s e z m e k tir. B t n ta k m n h e r b ir
o y u n c u s u n a d a tla n k a r t st n l k o k b
y k t r. K k te sa d fle r, g r e li o la ra k , b y k te
s a d fle rd e n e lb e tte d a h a o k tu r.
K o z m o lo jin in b a la m n d a , d iy e lim k i, b ir y l
d z in a e d e n ra s g e le b ir k a z a , b ir b t n g k a d a y
in a e d e n k a z a d a n fa z la s y la d a h a o k m u h te m e l
(d a h a a z o la s lk d )d r. M ily a rla rc a g k a d a n n bu
ta rz d a b i im a lm a sn n a n s , b ir te k g k a d a i in
o la n a n s la ra g r e s o n s u z k k o la ra k k a r
la trla b ile c e k tir. F a k a t a k l y r t lm ki, e l
b e tte s a d e c e b ir g k a d a - b e lk i s a d e c e b ir y ld z -
c a n ll n o lu tu ru lm a s v e g z le m c ile rin o rta y a
k m a s i in y e te rli o la b ile c e k tir. N iin , o z a m a n ,
b iz s ra d a n y a p y la d o ld u r u la n b t n e v r e n i g z
le rd ik ? o k e v r e n le r te o ris in d e , rn e in , h z la y k
s e le n o ra n l u y u m a z lk b ir o k g k a d a y i in e a l
d z a m a n , h e r e v re n iin iki ta n e o la n ta m b ir
gkada ile m ily a rla rc a e v re n a n la tlm o l
m a y a c a k t. E e r b t n b u e v r e n le rd e g z le m c ile r
v a rs a , k ar k o n u lm a z o u n lu k , b u y z d e n , o k
g k a d a i e v r e n e z t o la ra k b ir g k a d a y e rle e c e k ti.

331
TANRI ve YEN FZK

O z a m a n , evrenimizdeki b y le o k sa y d a g
k a d a n n v a ro lu u n u n a sl a k la y a b iliriz ?
O n u n e le tiris in e k a r k a b u l e d ile b ilir b ir
c e v a p , im d iy e k a d a r b ilin m e y e n b ir s e b e p te n d o
la y , b ir g k a d a n n b i im a lm a s n n g e n i l d e
y a p sn a b a la n lm a s d r. B e lk i g k a d a la r, y a ln z
b a z zel e v re n s e l a rtla r g e r e k le tir ild i i z a m a n
b i im le n e b iliy o rla r. V e o z a m a n , b u d u ru m g e r
e k le ti in d e , o n la r h e r y e rd e b i im le n irle r. B a k a
b ir d e y i le , e v re n le rin y a h e r y e r d e g k a d a la r v a r
d r y a d a g k a d a la r y o k tu r. B u tip le b a la n tl
o la n ilk e le r fiz ik te b ilin iy o rla r, fa k a t g k a d a n n
b i im a lm a m e k a n iz m a s b y le b ir o la sl n g e r
e k i d e e rle n d irilm e s in in h l d a h a a n la lm a s
g t r.
3. Kaostan dzen
K o z m ik d z e n in k k en i k o n u su n d a k i e s ra ra b ir
n c c e v a p , d o a l fiz ik s e l s re le rin b ir so n u c u
o la ra k b a la n g ta k a o tik b ir d u r u m d a n h e r n a slsa
d o m u o lm a y k a n tla m a g iri im id ir (s a d e c e a n
la lm a z b iim d e k i e n d e r d a lg a la n m a la r d e il.)
(B u fik ir 4. b l m d e a y rn tl o la ra k ta rtlm t.
S a d e c e b u ra d a k s a b ir z e ti v e r ile c e k ) lk a a
m a d a , b y le b ir g r b a a n s z l a m a h k m
o lm u g ib i g r n y o r. T e r m o d in a m i in ik in c i y a
s a s d z e n in (d a lg a la n m a la r b ir y a n a ) k a rlk l
o la ra k d e il, a n c a k k a o sa b ir y o l v e r e b ild i in i b e
lirtm e z m i?
G e r e k te n b e lirtir, a m a in s a n k k b ir iz e b a k
m a k z o ru n d a d r. T a m a n la m y la b e lirtile n ik in c i
y a s a , s a d e c e b t n y le y a ltlm s is te m le r e b a
v u rm a y a n iy e tle n ir. A k a e v r e n in h e rh a n g i b ir
p a r a s, bu y z d e n g e n i e y a ltlm a z , n k e v
re s in d e k i p a ra la rla ilik i i in d e d ir. o k n e m li
o la ra k , b t n e v re n b u m e h u r g e n i le m e y e b a -
b d r v e b u d k a rg a a lk b t n fa rk la r y a p a b ilir.

332
RASTLANTIMI, PLN MI?

B u ra d a iy i b ir b e n z e tm e , s ra d a n p e tro lle a
lan m o to rla rd a b u lu n a n tip te s ilin d ir v e d k
d e v irli p isto n d u r. G a z n p is to n u n u n a ltn d a k i s i
lin d ird e sk t n h a y a l e d in . E e r p isto n a
lm y o r ise, g a z tek d z e b ir s c a k lk v e b a sn ta
bir m a k s im u m e n tro p i k o n u m u n d a - d e n g e d e o la
ca k tr. o k u z a k ta o lm a y a n d e i m e ta h m in ed i-
le m e y e b ilir. g a z d z e n li b ir y a p v e o rg a n iz e e t
k in lik te n y o k s u n d u r. im d i p isto n u n b ird e n b ire
k a ld rld n , g a z n g e n i le m e y e b ra k ld n v a r
sa y n . B ird e n b ire g a z , a rtk tek b i im lid ir. Y o
u n lu k , fa z la sy la ie y a r a r u z a y n a p g e-
n i le tild i i y e rd e g eri e k ile n p isto n u n y a k n n d a
d a h a d k t r . G az, bu u z a y a d o ru ak t g ib i
a lk a n tl h a re k e tle r m e y d a n a g e lir. E e r p isto n
s o n ra d a n b a la n g k o n u m u n a g e ri e v rile c e k v e
g eri d n e c e k o lu rsa, g a z so n u n d a te k ra r te r
m o d in a m ik d e n g e n in yeni d u ru m u n d a du
ru la c a k tr, fa k a t e n tro p i bu e v rim in s o n u c u n d a
o rta y a k m o la ca k tr. G e ic i o la ra k , g a z h a re k e tli
p isto n g ib i b ir y a p v e o rg a n iz a s y o n a b y m
o la c a k tr.
k in ci y a sa d a b ir k a d e li i b u lm u m u y d u k ?
H a y r. G a z n en tro p isi h a re k e tin b ir b t n e v
rim in d e n s o n r a o rta y a k a r (o d a h a d a sc a k tr.)
Y in e d e , d e n g e n in ilk d u ru m u s is te m d e k i d z o r
la m a la rla b irb irin e b a b m a k s im u m e n tro p i id i.
P is to n h a re k e t e tti i z a m a n , y in e d e d a h a y k s e k
b ir e n tro p i d u ru m u n u a ra m a k iin g a z b ra k a n bu
z o rla m a la r d e itird i. K s a c a d e n g e n in ilk d u
ru m u y a ln z c a g reli b ir d u r u m d u , m u tla k m a k
s im u m b ir d u ru m d e ild i.
K o z m o lo jik d u ru m d a e v re n in g e n i le m e s i d e
ie n d b ir z o rla m a o la ra k p isto n a b e n z e r b ir rol
o y n a r. K o z m o lo g la r, d z e n li b ir d u ru m d a n o k
u z a k o la n , ilk el e v re n in te rm o d in a m ik d e n g e y e k a

333
TANRI ve YEN FZK

p al o ld u u n a i a re t ettile r. im d i g z le m le d i im iz
b u b ilin e n y a p la r n h i b ir i - g k a d a la r, y ld z la r,
a to m la r b y k p a tla m a d a h a z r d e ild i. G e r
e k te n , y a k la k b ir d a k ik a n c e y a d a b a la n g ta n
s o n ra s c a k lk , a to m e k ird e k le rin in v a ro lm a s iin
b ile o k s c a k l. H er n e d e n s e , im d ik i d z e n li y ap
ilk el k a o s ta n d o m u . N a sl? B io siste rh le r v e h a v a
rg le ri g ib i d n y a z e rin d e b ild i im iz o k k a r
m a k o rg a n iz a s y o n , g n e , ih tiy a la rm z n
t m n g id e rd i im iz n e g a tif e n tro p i ta ra fn d a n
y a ra tlr. G n e in n e g a tif e n tro p i b irik im i, o n u n
n k le e r y a k t (g e re k te h id ro je n )d ir. o k g e v e k ,
y k s e k - e n tro p i, d e m ir g ib i, o rta la m a k tle li e le
m e n tle rd e n ib a re t o la n n k le e r m a d d e d e n o lu u r.
G n e n n re tim i, b ir n k le e r te p k im e le r d i
z is i a ra c l y la g n e in h id ro je n i d e m ire e v ir m e
g iri im i ile o rta y a k o n u la n e n tro p iy i tem sil ed er.
G n e in d z e n i (n e g a tif e n tro p i)n in v e te k i y l
d z la rn o u n u n srr, h id ro je n i e rik le rin in a k
la n m a s n d a b u lu n m a k ta d r. E v re n in k tle s in in
y a k la k d rtte h id ro je n d e n , h e m e n h e m e n
s o n ra k i e n h a fif e le m e n tte n o lu a n k a la n la rn t m
h e ly u m d a n y a p lr. N iin h e p s i d e m ird e n y a
p lm a m h r?
B u s o ru n u n ce v a b 4. b l m d e verileli. lkel
e v re n , s a d e c e d e m irin v a ro lm a s i in o k fa z la s
cakta v e o n u n s ra y la g e le n s o u m a s a n la m l n k
le e r d n m n o lm a sn a izin v e r m e k iin o k da
h z ly d . Llkel m a lz e m e b y le lik le , y ld z la r o rta y a
k n ca y a k a d a r y k se k e n tro p ili d e m irin h e
d e fin in ste sin d e n g e lm e y i b a a ra m a d , d k
e n tro p ili h id ro je n b i im in d e tu z a a d m o la ra k
k ald .
B ir a k la m a y a b a v u rm a y o lu y la s a d e c e u n la r
sra la n r, a k a ev re n in y in e d e o k a d z e n li bir
d u ru m d a y a ra tld n v a rs a y m a k g e re k s iz d ir.

334
RASTLANTI MI, PLN MI?

lkel m a lz e m e g e r e k te n ta m a m e n b ir d z e n s iz lik
(m a k s im u m e n tro p i) k o n u m u n d a y d . B y le b ir
d u ru m o k d ah a fazla s a y d a g e r e k le tir ile b ilir v e
y a ra b c to p lu i n e u cu n u s a d e c e ra sg e le a lv e ri
liste sin e ' s a p la m a ih tiy ac d u y a c a k tr. K o z m ik d
z en in k k e n in in e s r a n z l r.
Y a d a y le b ir ey m i?
K o z m ik m a lz e m e n in n k le r k o n u m u g z le n e n
yap v e o rg a n iz a s y o n u y a ra tm a d a k e s in lik le ca n
alc b ir e tk e n d ir, fa k a t o b t n h ik y e d e ild ir.
D ah a g e n i y a p la r - y ld z la r v e g k a d a la r - e k im
ta ra fn d a n b iim le n d irilirle r. stelik , ca n a lc k o z
m ik g e n i le m e d e e k im ta ra fn d a n d e n e tle n ir .
K o z m o su n ek im se] o rg a n iz a s y o n u h a k k n d a n e
s y le n e b ilir? e k im se l g r te n , y k se k d e re c e d e
d z e n li y a d a d z e n s iz b ir e v r e d e m i y a y o ru z ?
Bu s o ru la r g e le c e k b l m n k o n u su o la c a k tr.

335
KARADELKLER
ve
KOZMK KAOS
I*
KARADELKLER VE
KOZMK KAOS

'Kaos heryerde vardr? '


John B arro u

E v re n im iz , o n a a rm a k iin d a n d o ru g e
li e c e k o la n , c a n llk v e so n u n d a z ih n in , z a m a n la ,
b y le d ik k a tli ek il v e rile n o k z e l b ir d u r u m d a
m y a r a tlm t? Y a d a b iz , s a d e c e ra s g e le o rta y a
k m o la n , h i te n b ir k o z m ik p s k rm e , k o r k u n
v e a n la m s z b ir k aza o rta s n d a m y a y o ru z ? E l
b e tte b u g n n k o z m o lo g la r i in v a ro lu u n m e r
k e z i p ro b le m i ile u ra m a k ta n o k d a h a sk c o l
m a y a n b ir g re v o la b ilird i.
n c e k i b l m d e k a n tla r, te rm o d in a m i in ik in
ci y a s a s n n y a s a m a y a ili k in z o ru n lu lu u n a r a
m e n , h e m e n h e m e n k o z m ik d z e n in fiz ik s e l d n
y a n n te s a d fi v e ra s la n ts a l k k e n i ile ta m a m e n
u y g u n , b t n y le k a o tik o la n ilk e l e v r e n d e n
n e m s iz b ir e k ild e v e d o a l o la ra k d o m u o l
d u u n u g ste rd i i a k la n m t. n e m e k im k o
n u s u n a v e r ild i in d e , b u y z d e n re s im k e s k in c e
d e iir.
e k im , a n ca k g e n i b ir e r e v e d e e tk in o la n
g le b irik tirile n , d o a n n g le r in in e n z a y fd r.
B iz , g e n i le y e n k o z m o s u n e v re n se l h a re k e ti k a d a r ,
g k a d a la r v e y ld z k m e le rin in y a p s n a k

339
TANRI ve YEN FZK

la m a k iin e k im e b a k a rz . e k im s e l dzen k a v
ra m n a g e ld i i z a m a n , o n u n u z a y e r ili i v e
z a m a n e rili i iie, e k im in d o a s E in s te in 'n g en e)
g r e c e lik te o ris in e g re d a h a iy i a n la lm a s n a ra
m e n , fizik g l k i in d e y z y o r. H l e k im u y
g u la y a n sis te m le rin te rm o d in a m i in i a n la m a y a da
b u k o n u d a u z la m a y o k tu r v e e k im s e l a la n n en t-
ro p isi g ib i k a v ra m la r y in e d e b e lir s iz b ir b i im d e
fo rm le e d ilirle r.
4. b l m d e a tk la n d g ib i, e k im s e l en
ro p in in p a ra d o k sa l b ir g r n , g e r e k te d a h a
d k y a p l b ir d u r u m d a n d a h a y k s e k b i r e n t-
ro p id e o lan o k y a p l b ir d u r u m o la ra k b iz e g
r n en ey d ir. rn e in , y ld z la r n b a la n g ta tek
b i im li d a lm e k im in m e r k e z in e k a p a l d e n
h z la h a re k e t ed e n y ld z la rn y k s e k y o u n lu u
ile, o n u k u a ta n d a h a y a v a y ld z la rn b ir o k y a
y lm p o p u la sy o n u o k k a rm a k b ir o rg a n iz a s y o n
i in d e d a la ca k tr. (B a k . e k il 7 ) e k im u y g u la y a n
s is te m le r in k e n d ili in d e n b y y e n y a p i in bu
e ilim i k en d in i d z e n le m e n in iy i b ir rn e id ir.
h m a l e d ile b ilir e k im s e l g le r in e tk isi a ltn d a k i
b ir g a z n d a v ra n y la z tlk g s te re b ile c e k tir. G a z ,
b a ta n b a a t rd e b ir s c a k lk v e y o u n lu k la te k
d z e b ir d u ru m a d o ru e ilim g s te rir. e k im u y
g u la y a n s is te m le r b u y z d e n , k m e le m i v e g a y ri
m te c a n is o lu rla r.
te k i g le rin y o k lu u n d a , b t n e k im u y
g u la y a n s is te m le r ta m a m e n k e c e k ti. D n y a , r
n e in , m a lz e m e s in in (k k e n o la ra k so n u n d a e le k t
rik s e l) k a tl ile k e n d i a r l n a k a r y a ln z c a
d e ste k le n ir. A y n e k ild e g n e z n d e k i n k le e r
o ca k ile m e y d a n a g e tirile n k o c a m a n m e rk e z i b a
s n y z n d e n y a lm z c a ieri p a tla m a d a n e k in ir.
B u i g le ri k a ld rn , b ir h z la n d rm a o ra n n d a , b u
v a rlk la r b ir k a d a k ik a d a k le c e k tir. O n la r

340
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

b u n u y a p a rk e n , e k im le ri a rta c a k v e b z lm e
o ra n h z la n a c a k tr. im d i o n la r, a rta n b ir z a m a n
e rilm e s in d e y u tu la c a k v e k a ra d e lik le re d
n e c e k le r. D a rd a n , z a m a n y in e d e d u rm u g
r n e c e k daha ile r i b ir d e i ik lik fa r-
k e d ile m e y e ce k tir. K a ra d e lik , m a k s im u m
e n tro p iy e u yg u n g e le n , e k im u y g u la y a n s is te m in
so n d e n g e d u ru m u n u te m sil ed er.
G e n e l o la ra k e k im u y g u la y a n b ir s is te m in e n t-
ro p isi b ilin m e m e s in e ra m e n , k a ra d e lik le re b a
v u ru la n k u a n tu m te o ris in d e k i Ja c o b B e k e n s te in v e
S te p h e n H a w k in g ta r a fn d a n y a p la n a l m a , b u
n e s n e le rin en tro p isi iin b ir fo rm l v e r m i ti. K a b u l
e d ild i i g ib i, o ay n k tle d e k i b ir y ld z n , e n t-
ro p is in d e n a n d e r e c e d e d a h a b y k t r. E n tro p i
v e o la s lk a ra s n d a k i ili k in in e k im u y g u la y a n
b ir d u ru m a d o ru g e li ti i v a rs a y ly o r, b u s o n u
ilg in b ir tarzd a ifa d e e d ile b ilir, ( e k im u y g u la y a n )
m a d d e y e ra sg e le b ir d a lm v e re n , b ir y ld z y a da
d a n k b ir g a z b u lu tu n d a n b ir k a ra d e lik e k lin i
a la c a k o lm a sn a k a r k o n u lm a z b i im d e o k o la
s lk v a rd r. B u n e m , e v r e n in d z e n li y a d a d
z e n s iz b ir tarzd a y a ra tlp y a ra tlm a d s o ru n u n a
b u n d a n d o la y , y e n i b ir e ilim v e r ir. E e r ilk
d u r u m ra sg e le s e ilm i is e , b y k p a tla m a n n d a
n k g a z la rd a n o k , k a ra d e lild e ri p s k rm o l
m a s fa z la s y la m u h te m e l g ib i g r n y o r. M a d d e
v e e n e rjin in im d ik i d z e n le n m e s i, g r e li o la ra k
d k b ir y o u n lu k ta s e y re k e y a y la n m a d d e ile ,
y ld z la r v e g a z b u lu tla r b i im in d e , g r n e
g re , s a d e c e ilk a rtla rn z e l b ir se im in in s o n u c u
o la c a k tr. R o g e r P e rro se , b ir k a ra d e lik k o z
m o s u n u n a priori z e m in le r d e o k fa z la m u h te m e l
o ld u u b e lli o la n , r a s la n b y la o rta y a k a n g z
le n e n e v re n e k a r t o la n st n l k le ri h e s a p la m t.

0 , 1 0 lo20'n in h e sa b n b ir 'e o ra n la r.

341
TANRI ve YEN FZK

K a ra d e lik le rin y o k lu u (y a d a k sa c a b a s k n o l
m a y ) s a d e c e k d e ild ir. E v re n in h a re k e ti v e
d a h a g e n i b ir e r e v e d e y a p s , e it o la ra k o la
a n s t d r . E v re n in b irik m i e k im i, z a m a n la
o n u n y a v a la m a s n a s e b e p o la n g e n i le m e y i s
n rla m a iin i g r y o r. G e n i le m e n in ilk a a m a s
b u g n o ld u u n d a n d ah a h z ly d . E v ren , b y
le lik le , b y k p a tla m a n n p a tla y c e n e rjis i v e te k
ra r p a r a la r g e riy e b ira ra y a g e tirm e y e u ra a n e
k im in g c a ra sn d a k i b ir y a r m a n n r n d r.
S o n y lla rd a , a s tro fiz ik ile r b u y a r m a n n n a sl
h a ssa s b ir e k ild e d e n g e le n m i o ld u u n u ta
m a m e n k a v ra m a n o k ta s n a g e lm ile r.
B y k p atla m a d a h a z a y f o lm u o lsa y d , k o s -
m o s, b y k a trtd a n e r e d e y s e g e riy e k en d i z e
rin e k m o la c a k t. te y a n d a n , d a h a g l
o lm u o lsa y d , k o z m ik m a lz e m e h z l d a tlm t
ki g k a d a la r e k ille n e m e y e c e k le rd i. H e rb ir y o lu n ,
e v re n in g z le n e n y a p s n n p a tla y c e n e rjin in b ir
b irin e ta m a m en u y g u n o la n e k im u y g u la y a n g c e
o k h a ssa s o la ra k d a y a n d g r n y o r.
T a sta m a m o n u n n a sl o ld u u h a ssa s b ir e k ild e
h e s a p la m a y la a k la n r. P la n c k zaman (-O"43 s a
n iy e ) a d v e rile n z a m a n d a (o u z a y v e z a m a n n
s a h ip o ld u u a n la m d a e n e sk i a n d r.) b irb irin e
uym a )60 d a b ir p a ra s a rtc o la ra k d o ru y d u .
B u , ba a n g ta p a tla m a O60 d a b ir p a r a y la k u v
v e tle a y rlm o ls a y d , im d i a lg la d m z e v re n in
v a ro lm a y a c a a n la m n a g e lir. B u sa y la ra b ir a z
a n la m v e r m e k iin , 2 0 m ily a r k y l te d e , g z
le m le n e b ilir e v re n in te y a n m d a b ir in lik h e d e fe
b ir m e rm iy i a te le m e k is te d i in iz i v a rs a y n . A m a
c n z O60 d a b u ay n p ara y d o ru lm a k z o ru n d a
o la c a k tn z .

342
HARABELKLER ve KOZMK KAOS

Bu, h e r e y in z e rin d e k i uyum un do-


ru lu u n d a n ta m a m en u z a k ta , e v re n in n i in , b y le
sra d o la ra k , m a d d e n in d a lm v e g e n i le m e
o r a n n d a , te k b iim li o ld u u n u n srr v a rd r. o u
p a tla m a la r k a rm a k ili k ile r d ir v e b iri, en erji d e
re c e s in d e b ir y e rd e n b ir y e r e d e iik o lm a s iin
b y k p a tla m a y b e k le m e liy d i. B u, y le d e ild i.
B iz im k o z m ik e v re m iz d e k i e v r e n in g e n i le m e s i
b ir o ra n d a e v re n in u z a k k y s n d a n fa rk e d ile m e z .
B t n k o z m o s z e rin d e k i d a v ra n n b u tu
ta r ll , k u fu k la r o la ra k b ilin e n e y in m ik ta r
h e s a p la n d n d a h e p s in in o k d ik k a te d e e r o l
d u u g r n y o r. k e v re n in o rta s n d a n y a y ld
z a m a n g e n i le m e ile p a r a la r e tra fa d a tla n , g eri
e k ile n g k a d a la r k o v a la m a k z o ru n d a d r. B ir g
k a d a n n g e ri e k ilm e o ra n o n u n g z le m c id e n
u z a k l n a b a ld r. U z a k g k a d a la r d a h a h z l g eri
e k ilirle r. Y ara tm a a n n d a 2 e l b ir y e rd e n y a y la n
n p a rla m a s n h a y a l e d in . Ik , im d id e n u z a
y n o rta s n a k a d a r y a k la k y irm i m ily a r k y l
s e y a h a t e tm i o la c a k tr. E v re n in b u n d a n d a h a u z a k
y r e le r i k ta ra fn d a n h e n z a lg la n m a m o la
ca k t. G z le m c ile r n k a y n a n g -
re m e y e b ile c e k le rd i. B u n a k a r lk k k a y n a n n
y a k n n d a k i g z le m c ile r d e , b u y r e le ri g -
re m e y e b ile c e k le rd i. B u , e v r e n d e k i h i b ir g z
le m c in in , b u z a m a n d a y irm i m ily a r k y l te s in i
g r e m e y e c e k o lm a s n n b ir s o n u c u d u r. U z a y d a
u fk u n , te d e y a ta n h e r e y i g iz le y e n b ir t r v a rd r.
H i b ir sin y a l y a da etki k ta n h z l s e y a h a t e d e
m e d i i i in , h e rb iri, b ir b a k a s n n u fk u n u n te
s in d e y a ta n e v re n in y re le ri a ra sn d a h i b ir fiz ik s e l
b a la n tn n , h i b ir zam an v a ro lm a m a s n n so
n u c u d u r.

343
TANRI ve YEN FZK

G z le m le n e b ilir e v re n in en d s n rla rn a te
le s k o p la r e v rild i i z a m a n , o n la r, b a k a b ir iy le n e
d e n s e l b a la n ts g r n e g r e a sla b u lu n m a m
o la n y r e le ri a ra trrla r. D n y a d a n g r n d
g ib i, u z a y n k a rt ta ra fn d a y a ta n u z a k m e
s a fe le rin o lm a s n n s e b e b i b ir b a k a s n n g r u f
k u n u n te s in d e o ld u k la rn d a n , b a k a s n d a n b y le
o k u z a k o lm a sd r. K o n u m , o la a n u fu k la ra k a
p al o la ra k b e n z e rd ir. D e n iz d e b ir g e m id e k i b ir
g z c u fk u n u n y a k n n d a - b iri ile rid e b iri g e r id e -
ik i g e m iy i ta m a m e n a y r t e d e b ilir, fa k a t te k i g e
m ile r, a ra la rn d a k i d a h a b y k m e sa fe y z n d e n
te k in d e n g r le m e y e c e k tir. B e n z e r b i im d e , g k
y z n n k a r ta ra fn d a y a ta n ra k g k a d a la r, b ir
b a k a s n n k u fk u n u n te s in e y e rle tirilirle r.
n k b t n fiz ik s e l e tk ile r y a d a ile ti im le r n
h z y la s n rla n rla r, b u g k a d a la rn o n la rn d a v
ra n y la e g d m l o lm u o lm a s im k n s z d r.
N e d e n se l o la ra k b a la n ts z o la n e v r e n in b u y
re le ri, n i in y a p v e d a v ra n ta b y le b e n z e r o l
d u u k o n u su b ir s rd r. N iin , a y n o ra n d a b i r
b irin d e n u z a k la a n h a c im v e b i im o la ra k a y n
o rta la m a d a k i g k a d a la r i in e a ly o rla r? G k a d a la r
ilk b iim le rin i a ld k la r z a m a n u z u n z a m a n n
c e s in in b ir art o la n bu d a v ra n g er
e k le tird i im iz d e e sra r b t n y le o k e n g in o lu r.
F a k a t y a ra tl ta n b u y a n a d a h a u z a a s e y a h a t
e tm i o la n g e m i k ta , b y le u fu k la r d a h a d a k a
p a ly d . B ir m ily o n y ld a o n la r b ir m ily o n k y l
d a h a te d e y d ile r, b ir y z y ld a y z k y l v s.
E e r P la n c k z a m a n n a te k r a r d n e c e k o lu rs a k ,
u fu k la r h a c im le rin d e y a ln z 1 0 '33 cm id ile r. E v
re n in g e n ile m e sin i h e s a b a k a tm a y la b ile , s ta n d a r t
te o riy e g re, bu k a d a r k k y r e le r im d iy e
k a d a r g r n e b ilir b ir h a c im e k a b a rm o l
m a y a ca k tla r. B t n g z le n e b ilir e v re n in b u z a -

344
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

an
m a n d a , en az n d a n 10 n e d e n se l o la ra k b a
la n tsz y r e le re a y rlm o ld u u g r n y o r, ile
tiim o lm a k s z n bu i b irli in i a k la m a k n a sl
m m k n d r?

B ir ilik ili so ru n , k o z m ik iz o tro p in in en a n d e


re c e s id ir: y n le n im (o rie n ta tio n ) ile tek b i im lilik .
D n y a d a n te le re b a lo n , e v re n , b a k m a y s e
ti im iz y n h a n g isi o lu rsa o ls u n g en i b ir e r
e v e d e a y n g r n sa la r. K a ln t k o z m ik a rk a
a la n s ra d y a sy o n u n u n d ik k a tli l m le ri, b in d e
b ir p a r a d a n d ah a iyi o la n b t n k y la rd a n d o ru
o la ra k b irb irin e u y d u ru la n , y e n i b a la y a n b ir a k
n o ld u u n u g ste riy o r. B y k p a tla m a ra sg e le
b ir o la y o lm u o lsa y d , b y le o la a n s t tek b i
im lilik h e m e n h e m e n im k n s z c a u m u lm a z o la
ca k t.
B u n e m v e rm e le rin s o n u c u d u r ki, e v re n in e
k im se ! d z e n le n m e s i a rtc o la ra k tek d z e v e
d z e n lid ir. E v ren in lg n ca ta h rip o lm a y a g itm esi
i in , k a rm a k v e i b irlik s iz b ir ta rz d a k i g e n i le m e ,
m e h u r k a ra d e lik le rin re tim in e a k o lm a y a n b ir
e k ild e , se b e p o ld u u g r n y o r. H a r e k e tin o r
g a n iz e v e b y le d z e n li rg s iin d e p a tla y c
z o rla m a k an al a m a b ir m u c iz e g ibi g r n y o r.
D e il m i? B u srra eitli c e v a p la r v e rm e y i d e
n e y e lim :

1. Gizli ilke
S fr a ta m a m e n k a p a l b ir d e e re s a h ip b ir n i
c e lik b u lu n d u u z a m a n , fiz ik ile r, o k d e rin s e
b e p te n d o la y sfr o ld u u n d a n p h e e tm e y e y a t
k n d rla r. O n la r n ic e li in k e sin lild e s fr o lm a s
g e re k ti in i g a ra n tile y e c e k te m el ilk e y i a ry o rla r.
rn e in , fark l e le k tro n la r ta r a fn d a n ta n a n
e le k trik y k le ri a ra sn d a g r le b ilir b ir fa rk y o k -

345
TANRI ve YEN FZK

tu r. B u n e d e n le , y k le rin in a y n o ld u u , y a n i fa rk
la r n n k e s in lik le s fr o ld u u k a ra rla tn lr.
B u e le k tro n la rn a y r te d ile m e z b ir e k ild e o l
d u u n a ilik in te m e l ilk e n in b ir so n u c u d u r. te k i
m e k , ayru z a m a n d a b ra k la n b t n n e sn e le r
(h a v a d ire n cin in y o k lu u n d a ) y e r e b irlik te v a rrla r.
O n la rn v a r z a m a n n d a k i fa rk ta m a m e n s fr o l
m a y a d o ru g id e r. B u cism in d o a s n d a n b a m s z
o la n , cis m in e k im le ilg ili tem el te p k ile rin e ih tiy a
d u y a n e k im in te m el ilk e si, e d e e rlilik o la ra k b i
lin e n e y in b ir so n u c u d u r.
B iri, g e ri e k ile n g k a d a la r k e n d i e k im le rin d e n
ta m a m e n k a s n d iy e , o n u n e k im u y g u la y a n g
c n h e r y e re ta m a m e n e le tirm e k iin b y k
p a tla m a n n p a tla y c e n e rjis in e rn e in , ih tiy a
d u y a n b ir ilk ey i (y a d a ilk e le r ta k m n ) z ih n in d e
c a n la n d ra b ile c e k ti. B u , k o z m ik m a lz e m e n in b
t n y le d a tlm a s v e k ta ra fn d a n iz le n e n g e
n i le m e y e g re , e n s o n d u r a k a ra s n d a k i a y rm
h a tb z e rin d e o lm a k g ib i, b y le b ir ta rz d a e v r e n in
g e n i le m e s i a n la m n a g e le c e k ti. B y le b ir ilk e , k a-
ra d e lik le rd e n o k , te k b i im li o la ra k d a h lrru
m a lz e m e ile b y k p a tla m a d a n o rta y a k a n e v
re n i d e e m n iy e te alr. A y n e k ild e , b y le b ir ilk e
g e n i le m e n in b t n y n le rd e k e s in lik le tek b i im li
o lm a s n d a e m n iy e te a la c a k tr. B u ilk e le rin n a sl
o lm a s g e re k ti in e ilik in h i b ir fik ire s a h ip o l
m a m a m z a ra m e n , fa rk l y r e le r v e fa rk l y n
le rd e k i g e n i le m e o ra n la r n n fa rk la rn n s fra ta
m a m e n k a p a l o ld u u g e r e in d e n , ta m a m e n sfr
o lm a s i in , b u fa rk llk la r z o rla y a n d o a n n b i r il
k e sin in v a ro ld u u n u ile ri s rm e y e aly o r.
N e y a z k ki, o b u k a d a r b a s it o lm a y a b ilir. E e r
e v re n ta m a m e n te k b iim liy s e , z a m a n g k a d a la r
h e rh a n g i b ir tarzd a b i im a lm o lm a y a c a k la rd .
im d ik i a n la y a g re , g e li m e m i g k a d a la r b a

346
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

la n g ta h a z r id ile rse , y a ra tl ta n b eri e ld e k i


z a m a n i in d e ilk el g a z la rd a n g k a d a la rn g e
li im in in o rta y a k m o la b ile c e i g r n y o r. E v
re n in e v re s in d e n , k a tlm a y o lu y la m a lz e m e n in b i
rik m e s i, k o z m o lo jik g e n i le m e ile re k a b e t e tm e k
z o ru n d a o ld u u z a m a n o k y a v a tr. Y a ln z g
k a d a la r b ir b a la n g ta n y o la k tla rsa , g e
n i le m e n in d a lm e ilim i g a lip g e lm i o la c a k t.
E e r te m el b ir ilke v a ro ld u y s a , o n u n g k a d a la rn
g e li im in e iz in v e rm e k iin tek b i im lilik te n y e
te rin c e s a p m a y iz le m e k z o ru n d a o ld u u g
r n y o r , fa k a t kara d e lik le ri o rta y a k a ra c a k
k a d a r d e il. N a z ik v e k a rm a k b ir d e n g e le m e g e r
e k te n i g r y o r!

2. Dalma
K o z m ik g e n i le m e n in tek b iim lili i iin m m
k n b ir a k la m a , y k s e k d e re c e d e tek b i im li o l
m a y a n b ir h a re k e tle e v r e n in y o la k t n v a r
s a y m a k ta d r, a n ca k h e r n a s ls a k a rg a a lk u z a a
d a ld . T e o r ik a l m a la rd a , g e r e k te n te k ile rd e n
d a h a h z l b ir d o ru ltu d a o ld u k a fa z la g e n i le y e n
e v r e n , m e k a n iz m a la ra ili k in b ir e itlilik te n d o
la y fre n le y ic i e tk in in k o n u su o ld u u n u n e s
re c e k tir. rn e in , g e n i le m e e n e rjis in d e n m a d
d e n in y a ra tlm a s (B a k . 3 . b l m ) h z l b ir y n d e
h a r e k e tin e n e rjisin i t k e te c e k ti v e te k i y n le rle
o n u a y a rla m a y a y n e le c e k ti. te k i fre n le y ic i s
re le r d e b ilin iy o rla r.

B u s e n a ry o y a k a r ik i itira z o rta y a s r lm t ,
lk i, ilk e l k a rg a a n n d a lm e tk isin in o la
b ilm e s id ir, s o u m a y a ra m e n b y le b y k e a r
p tla n ilk d u ru m la rn , g e r iy e k a la c a k o la n b ir iz in i
b u lm a k d a im a m m k n d r. E n iy isi, b irisi s a d e c e
e v r e n in d ik k a te d e e r ilk d u ru m la rn b ir s n fn a

34 7
TANRI ve YEN FZK

a it o lm a s g ere k ti in i g s te rm e d e b a a rl ol.
b ilird i.
ik in ci itira z b t n d a lm n e n tro p iy i yu
ra tm a sd r. tik e l k a rg a a n n z o rla m a s , ilk sca k lk
ra d y a sy o n u n u n g z le n m i n ic e li in d e n fazla uzak,
snn m eh u r nicelik lerin e d n t r le b ile c e k ti. Bu
itira z d a b u y z d e n , b ir h a lk a d eli i v a rd r. Ev
re n d e k i b y le b ir sn n n ic e li i a n la m s z b ir kav
ra m d r. O , b a z l v e s ta n d a rtla ra k a r l-
le b ilm e lid ir. S a d e c e ie y a r a r b ir k a rla trm a
m a d d e y le o lu r, y lek i k o z m o lo g la r, h e r a to m b a
n a y a d a d o ru d a n d o ru y a h e r p ro to n b a n a
sy a g r e d n rle r. B u , o n la rn u z a y n g e n i
h a cm in d e k i sy h e s a p la d , u y g u n s a y d a k i prn
to n la r h e sa p la m a v e b u h a c im d e k i m a d d e n in kt
lein i ta h m in e tm e d ir. P ro to n b a n a sn n o ld u k a
k k o ld u u o rta y a k a r. B ir k ib ritin s k ts n a
e it o lm a s iin b ir m ily o n m ily a r k e re d a h a fa z
la sn a ih tiy a d u y a ca k tn z . B u lm l d e e r, itira z n
s r p g itm e s in e ra m en , ilk el e v r e n in s a k in d o
a sn n b ir so n u c u d u r. a lk a n tl o lm u o ls a y d ,
u z a y im d i k a v u ru cu s ra d y a s y o n u ile d o lm u
o la c a k t. F a k a t h a lk a d e li i, s n n d e e rin i l m e k
i in p ro to n la rn k u lla n n ierir. P ro to n la r, k a r
la trm a n e d e n iy le s a b it b ir l y s a la m a k iin
z o ru n lu o la ra k y k lm a s im k n s z p a r a c k la r o l
m a y a b ilirle r. T e m e l g le re ili k in b y k b irle ik
te o rile r ad v e r ile n te o riy e g re , p ro to n la r b o -
z u n a b ilirle r. O n la r d a (g e ri e v irm e s re le ri y o
lu y la ) y a ra tla b ilirle r. 3. b l m d e , p ro to n la rn ilk e l
e n e rjid e n n a sl y a ra tld n , b u b y k b irle ik te
o rile rin , bu te o rile rin p a ra m e tre le rin e g r e p ro to n
b a n a s y (d o ru o la ra k ) n c e d e n h a b e r v e r
d i in i g rm t k . n k b u te o rile r, o to m a tik o la
rak , e lv e rili sy h a z rla m a k i in p ro to n b o l
lu u n u a y a rla rla r, p ro to n b a n a d e n s d a im a

343
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

ay n s o n u c u v e r e c e k , ilk e l sn n n a sl o ld u u n a a l
d rm a y a r a k k a rg a a n n d a lm ile d ib e k e rtilir.
B y le lik le e v r e n in sa k in d u ru m u y k s e k d e re c e d e
tek b iim li d u ru m d a y a d a en ar k a rg a a n n v e
d z e n s iz li in d u ru m u n d a b a la y p b a la m a d n a
ilik in k y a d a b y k b irle ik te o rile rin b a k a
t r n d e , b e lk i p ro to n b o z u n m a sru n o n a y la n m a s
y o lu y la , o rta y a k a ca k d o ru la m a z e rin e da
y a n r.

3. A ntropik ilke
E v re n k a ra d e lik le r le d o lu o ld u u ya d a a l
k a n tl g e n i e r e v e h a re k e tle ri o la s k d o la r a k
h a y a ta y a r d m a o ld u u iin , a k a e v re n in te k b i
im lili in in a n tro p ik b ir a k la m a s iin b ir y e r v a r
d r. E e r z a y f a n tro p ik ilk e k u lla n lrs a , b iri m a d
d e n in d a m v e ilk g e n i le m e h a re k e tin in h e r
m m k n s e im in i ih tiv a e d e n b ir e v r e n le r to p
lu lu u n u ta s a v v u r e d e b ilir. S a d e c e g z le n e n e v
re n d e d z e n le m e y e k a p a l g e le n b u a n lk p a r a d a
c a n llk v e g z le m c ile r o la a c a k t. lz o tro p ik o l
m a y a n y a d a y k s e k d e re c e d e te k d z e o lm a y a n
e v r e n le r b ilin e b ilir o lm a y a c a k t.

B a a rl o lm a k iin , bu a k la m a c a n ll a k a r
o la b ile c e k d z e n s iz lik te , n e m s iz b ir b y m e y i
b ile k a n tla m a k z o ru n d a y d . lk e l d u r u m d a k i
k k d e i ik lik le re g r e e v re n d e k i im d ik i fi
z ik se l d u r u m la rn h a s s a s l o k b y k o la b ilir.
rn e in , p ro to n la r b o z u n m a z la rs a , ilk e l a n iz o tro p i
y e k n b ir a n d a b ile c a n ll n im k n s z o la
b ile c e i k a d a r o k s re te b ile c e k ti. K o z m ik a rk a
a la n s c a k l n d a y z m isli b ir b y m e b ile , b i l
d i im iz g ib i, h a y a t i in fe l k e t h a b e ri v e re c e k ti.
O y s a a y rn tl h e s a p la m a la r y e r in e g e tir ilm e z v e

349
TANRI ve YEN FZK

antfopLk k a n t, b u ra d a n ce k i b l m d e k i b u ile
le m e g ib i, a y n e le tirile re a k tr.

4. ikin lik
o k y a k n z a m a n la rd a , k o z m ik te k b iim lilik
s o ru n u n a y e n i b ir y a k la m ileri s r lm t . U,
b y k b irle ik te o ri ile b ir lik te o rta y a k a r v e s<>
ru tu ru lm a s g e re k e n a n - y k s e k en e rji so ru n u
k o n u s u n d a k i b irk a ta h m in e k e s in o la ra k d a y a n r
v e h e rh a n g i b ir d u ru m d a d o ru la n m a s z o rd u r
H e r e y e ra m e n te m el fiz ik tek i ile rle m e n in ca n i
b ir e k ild e n a sl k a n tla n d , e v re n d e k i d z e n in
k k e n i h a k k n d a k i b t n p e rsp e k tifim iz i d r
i tire b ilir.
H a trla n a c a k tr k i, e v re n s o u d u u g ib i, d o
a n n g c - e le k tro m a n y e tiz m , z a y f v e k u v
v e tli n k le e r g le r - im d ik i a y r b i im le ri i in d e
ilk o la ra k fa rk lla m a m b ir a a m a d a n 'd o n a r'la r.
B u a a m a g e i i b u h a rd a n s u y a y a d a s u d a n b u z a
d e i m e y e b e n z e r. k i a a m a s a d e c e g le r in d o
a s n d a a y n lm a z la r , a m a e k im s e l e tk ile rin d e d e
a y rlrla r . A y r e le k tro m a n y e tik v e n k le e r b i
le e n le r i in d e byk b ir le ik gcn ay
rlm a s n d a n s o ru m lu o lan a y n m e k a n iz m a , k o
c a m a n g e ri itici e k im s e l g c n d o m a s n d a n da
s o ru m lu d u r. B u g n b irin in v a ro ld u u n a d a ir h i
b ir a s tro n o m ik karut b u lu n m a y a n k o z m ik g e ri itici
e k im s e l g c n b ir t r n e ilik in o la s lk v e g e r
e k te n a s la h o la n m a m a s n a ra m e n , 1 9 1 7 d e E in s -
te in ta ra fn d a n k e fe d ilm i ti. H e r e y e ra m e n ,
b y k b ir le ik te o ri, e v ren d n le m e z b i im d e
1 028 K e lv in (d e re c e m u tla k ) y k s e k s c a k l a
s a h ip o ld u u z a m a n , y a k la k o la ra k 1 0 '3S 'd e n
n c e , k o z m ik g eri itm e , o k s c a k ilk e v r e d e k a
n lm a z o la ra k h a z rla n m o lm a s g e re k ti in i ileri
s re r. B u g c n v a ro lu u n u n , ilk el e v r e n in y a p s

350
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

z e rin d e k i d ra m a tik v e o k d e rin b ir e tk iy e sa h ip


o la c a n a , M a s s a c h u s e tts In s titu e of T ech -
n o lo g y 'd e n A lan G u th ta r a fn d a n i a re t e d ilm iti.
E v e n g e n i le d i i v e s o u d u u g ib i, g e ri itici
g c n , s ra d a n e tk ile ri, e k ic i y e r e k im in i b a s
trm a s v e zo rlu i m e k a a n n b ir a a m a s n a
b a la m a s n a n e d e n o lm a s m u h te m e l g r n y o r.
U z a y n m ik ro s k o p la g r lm e y e c e k k a d a r k k
b ir y r e s i b ir s a n iy e n in o k k k b ir k sm n d a
k o z m ik o ra n la ra g re , sl s a y la ra b a l o la ra k i-
_ o c

e c e k tir, o n u n h acm i h e r 10 d e ik i m isli a rty o r


v s. B u d o lu d iz g in i k in lik a y n n o k ta y a k a d a r s
re cek , e v re n , g le r ik iy e a y rld n d a v e g eri itm e
g r ld n d e o n u n te k i 'd o n m a ' a a m a s k
rla c a k t. sl sa y la ra g re o la n g e li m e n in itici
g c n n y o k lu u n d a b ir titr e m e a m a , sn n p a t
la m a n o k ta s n n o rta sn a g e le c e k ti v e e v re n b u g n
z e rin d e d u ru la n k a ln tla r, a a m a a a m a y a
v a la y a n g e n i le m e n in g e le n e k s e l e tk in li in e g eri
d n e ce k ti.
i e n e v ren s e n a r y o s u , b ir v u ru ta b ir o k
b y k k o z m o lo jik p ro b le m le ri z e r. rn e in e v
re n in n i in b y le tek b i im li o ld u u n u a k la r.
H e rh a n g i b ir b a la n g ta k i d z e n s iz lik le r, k o
c a m a n i m e ile id d e tli o la ra k 'h a fifle t m i tir.' B ir
p ro to n d a n d ah a g e n i o lm a y a n b ir u z a y b a lo n u ,
o k k e re e v r e n in im d ik i g z le n e b ile n h a c m in e i
e b ilir. P r o to n l e in d e v e z e rin d e , e v re n d e k i
d z e n s iz lik le r b y le lik le g z le m le n e b ilir ev
re n im iz in i in d e a n la m s z c a k u ra lla rn d n a k
m o la ca k tr.
i m e , k o z m ik m a lz e m e n in e k im u y g u la y a n
g c v e b y k p a tla m a n n p a tla y c e n e rjis i a r a
s n d a k i b ak a t rl m u c iz e v i d e n g e y i d e a k
la y a c a k tr. G u th 'a g r e , g e n i le m e o ra n n d a h e r
h a n g i b ir fa z la lk y a d a k k b ir d m e , ilk

351
TANRI ve YEN FZK

a a m a d a o la a n s t k a ra d e lik le r in b i im a lm a sn
k e n d in e e k e n e tk iy e d e s a h ip o la n , sl sa y la ra
b a l im e y i e le a ld z a m a n ta m a m e n y o k e d ilir.
Z a m a n la e v re n , u y u m d a n s a p m a sfra o k y a k n
o la ra k a z a ltlm o la c a k o la n sl sa y la ra d a
y a n m a y la v a ro lu r. (T a m a n la m y la s fr o lm a sn a
k a rn , G k a d a la r y in e d e b i im le n e b ilir.)
S o n u ta , i m e d e u fu k p ro b le m in i z e r. G e
n e llik le n e d e n s e l o la ra k b a la n ts z k a b u l e d ile n
g k y z n n k a r ta r a fn d a k i e v re n b lg e le ri g e r
e k te , i m e a a m a s n d a n n c e k i n e d e n se l b a
la n td a b ir a n i in d e o lm u tu . G z le m le d i im iz
h e r e y (v e d ah a o u ) i m e n in b a la n g c n d a u z a
y n m ik ro s k o p ik b lg e le r in e sk trlm t. U fu k
(en a z n d a n b iz im d n d m z y e rd e d e il) v a
ro lm a d - O n u n n c e d e n h a b e r v e r m e s i, y a ra tl ta n
b e ri d z g n c e e v r e n in h z n n k e silm i o lm a s v a r
s a y m n a d a y a n d rlr v e sl s a y la ra d a y a l g e
liim in d n e m in i h e s a b a k a tm a z .
K o z m o lo g la r m u z u n s r e a y a k ta k a la n b i l
m e c e le rin p e k o u iin d z g n b ir a k la m a s a
la m a d a k i b a a n s n a ra m e n , i m e s e n a r y o s u n u n
z o rlu k la r y o k d e ild ir. 'Z a r if k s o ru n u o la ra k
b ilin ir. O n u n b y s n n a l m a s i in , i m e d
z e n in d e k i, sl sa y la ra d a y a l g e li im d n e m in in
o n u n o k sa y d a k i k a tla r ile a rtm a s e v re n iin y e
te rin c e u z u n o ld u u n d a n s r p g itm e lid ir. B ir
d e n b ire o k b y k b ir g e n i le m e , b ir a n d a s
ca k l n m u tla k s fra o k y a k n a z y a d a o k
in m e s in e n e d e n o lu r. D o ru d a n d o ru y a o la n d a n
b ird e n b ire 'u z a k la m a 'y d u r d u rm a k i in h i b ir e y
o lm a d g r n y o r, o c iv a rd a , g e r e k te n b ir b i im
a ltn a g irm e d e n n ce i m e y i d u rd u ru y o r.
T e o rin in en e rk e n y o r u m u n d a G u th , e v re n in
b e lk i s p e r s o u m a a d v e r ile n b ir d n e m e m a ru z
k a ld n n e s rd . Bu o k g n d e lik b ir b a la m d a

352
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

fiz ik ile re g re b ilin e n b ir fe n o m e n d ir. S u , r


n e in , e e r s a f ise, k a tla m a o lm a k s z n d ik k a tli
b ir b iim d e donm a n o k ta s n d a n a a so-
u tu la b ilir. n e m siz b ir k a n lk lk b u y z d e n ,
b u z a b ird e n b ire g e i e n e d e n o la c a k tr. K o z m ik
d u ru m d a s p e r s o u m a , b a la m a k iin i m e d
n em i s re s in c e y e te rli b ir s re d e y k s e k sc a k lk
(b irle ik g ) a a m a s m d a e v re n i k a p la m a y b a
a ra b ilird i. S k n t, d o n m a m e y d a n a g e ld i i z a m a n
o rta y a k a r. Y en i ('d o n m u ') a a m a n n 'b a
lo n la rn n ' ra s g e le o rta y a k a c a v e n h z n d a
g e li m e y e b a la y a c a e lb e tte g r n y o r. B a
lo n la rn i in d e im e y o k tu r , i e n g e li m e n in
e n e rjis i b a lo n d u v a r la rn n y e rin e n a k le d iliy o r. S o
n u n d a b a lo n la r k e s i m e k i in y e te rin c e g e n i o lu r
lar. Y k s e k d e re c e d e e n e r je tik b a lo n d u v a rla r a r a
s n d a k i a rp m a la r, d z e lm e y e a y a rla n m
s e n a r y o n u n b iro k z e lli i, o k m ik ta rd a k a r
g a a lk v e d z e n s iz li e o z a m a n g ire ce k tir.
i m e n in y a ra rla rn o r ta d a n k a ld ra n , b u d o
la k d z e n s iz lik te n k a n m a n n n a s l o ld u u k o
n u s u n d a k i a lm a s r y o r. G z le m le d i im iz k o z
m o s, g e n i b ir e re v e d e , d z e n s iz v e k a rm a k b ir
e v r e n d e , g re li o la ra k te k b i im li v e s e s s iz b ir v a h a
o la b ils in d iy e , b a lo n la r b t n e v re n i k u a tm a k iin
y e te r in c e g e n i b i im d e b y y e b ile c e k le r in e d a ir
b ir fik ir v a rd r. B ak a b ir id d ia , b a lo n la r ta ra fn d a n
iz le n e n s p e r so u m a d a n d a h a o k , d o n m a fa z g e
ii y a k a la n m a d a n n c e o rta y a k m a k iin i
m e n in g re li o la ra k u z u n d n e m in i iz le y e n , s a d e c e
o k a r b ir s re o la b ilird i. B u a y rn tla rn o u ,
y k s e k d e re c e d e m o d e le b a m ld r v e z a rif k
p ro b le m in in ta tm in e d ic i b ir e k ild e z le c e k
o lu p o lm a d n d a s y le m e k te d ir.
Bu te k n ik z o rlu k la ra ra m e n , i m e s e
n a ry o s u n u n b y k b a a r s o u fiz ik i v e k o z -

353
TANRI ve YEN FZK

m o lo a s e v in d irici g elm iti. E e r d o ru y s a , e v


re n in o k z e l v e d z e n li b ir d u r u m d a y in e d e y a
ra tlm o lm a y a ih tiy a d u y m a y a c a a n la m n a
g e lir. lk b a ta k i e k im s e l d z e n s iz lik le r, k a rm a k
y a p n e o rg a n iz a sy o n u g e li tire n k o z m ik m a lz e m e ,
s o n ra k i g e n i le m e ilk o la ra k y a p s z l iz le rk e n
i m e ile b o z u lm u tu r. B y le lik le b t n k a rm a k
k o z m ik d z e n in k k e n i, m k e m m e l b i im d e
d o a l s re le rin so n u c u o la ra k a k la n a b ilirle r.

5. Tanr
E er b y k b irle ik te o rile r b a a ra m a z s a v e
a n tr o p ik k a n t re d d e d ilirse , o z a m a n , g en i b ir e r
e v e d e , e v re n in y k s e k d e re c e d e tek b i im li d o
a s b ir y a ra tc ta s a r la y n iin k a n t o la ra k ile ri s
r le b ilir. O y sa , y a ln z c a n e g a tif b ir d e lil
o la b ile ce k tir. H ib iri, ilk e v r e n in fiz i i h a k k n d a
b iz im a n la y m z d a k i g e le c e k s re le rin d z e n li
b ir k o z m o s iin ta m a m en y e te rli b ir a k la m a g -
z n n e s e re m e y e ce in d e n , g v e n ilir o lm a y a ca k ta .
G n e siste m i g ib i k a rm a k , d z e n li y a p la rn
b i im a lm a s g ib i b ir T a n n 'y a b ir k e re a tfe d ild i m i,
a n c a k o z a m a n s ta n d a r t a stro fiz i in y e tk i a la n
i in d e s m fla n d n lr, y lek i d o a st te rim le rd e n
o k , b t n y le d o al te rim le rle , g e n i e r e v e li
k o z m ik d z e n i k u a ta n s rla r a n la lm a y a b a
la y a b ilir.
K a ra rm z , k o zm ik d z e n in (n e g a tif e n tro p i a n
la m n d a ) y a ra tcs v e ta s a rla y c s i in p o z itif b i
lim se l d e lil b u lu n m a d o lm a ld r. G e r e k te n ,
im d ik i fizik se l te o rilerin , b u z e llik le re ili k in ta
m a m e n y e te rli b ir a k la m a y s a la y a c a n a d a ir
g l b ir b e k le y i v ard r.
O ysa, o n u n m a te m a tik y a s a la r v e k a rm a k d
z e n in d e n o k d o a y a ilik in d ir. B ir n c b ile im
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

m a d d e s i d e a k la m a y a g e re k d u y a r: 'd o a n n
te m el sa b itle ri' ad v e r ile n e y e . O , b y k b ir ta s a r
i in , o k a rtc b ir d e lil b u ld u u m u z a la n n i in
d ed ir.
T e m e l sa b itle rle , fiz ik ile r, z a m a n n h e r a n n d a
v e e v r e n d e h e r y e rd e ayru sa y sa l d e e rle re s a h ip
o la n , fiz ik te k i te m el rol o y n a y a n b e lli n ic e lik le rin i
a n la m la n d rrla r. P e k a z r n e k b u fik ri z ih in d e c a n
la n d rm a k iin y e te rli o la c a k b r. B ir h id r o je n a to m u
y e r y z n d e o ld u u g ib i, u z a k b ir y ld z d a d a a y
n d r. A y n h a c im , k tle v e i e le k trik y k le rin e s a
h ip tir. F a k a t b u n ic e lik le rin d e e ri b iz e g re b
t n y le e s r a re n g iz d ir . H id ro je n a to m u n d a k i
p ro to n n i in , e le k tro n d a n 1 8 3 6 k e re d a h a a rd r?
N i in b u s a y d a ? N i in o n la rn e le k trik y k le ri
b a k a b ir d e e rd e n d a h a o k tu r?
D o a n n b t n g le r i, o n la rn d a y a n m a g
c n v e m e n z ilin i b e lir le y e n , b u n u n g ib i sa y la r
i e rir. O la b ilir ki b irg n , b ir o k te m el fik re g r e b u
sa y la r a k la y a n b ir te o riy e sa h ip o la c a z . O la
b ild i i k a d a r o ls u n , n ic e lik le r in v a rs a y d g e r e k
d e e rle rin fiz ik s e l d n y a n n y a p s i in o k n e m li
o ld u u m e y d a n a k ar.
F re e m a n D y so n 'd a n d o la y b a s it b ir rn e e g -
z a ta lm . A to m e k ird e k le ri, 11. b l m d e ta
n m la n a n , g lu o n la r v e k u a rk la rla k k e n in in y a tt
k u v v e tli n k le e r g ta r a fn d a n b ira ra d a tu
tu lu rla r. E e r g o ld u u n d a n d a h a z a y f o ls a y d ,
a to m e k ird e k le ri b a la n b s z v e k a ra rs z o la
c a k la rd . E n b a s it b irle ik e k ird e k , b ir n tro n a y a
p a n b ir p ro to n d a n o lu a n d te ry u m (a r h id
ro jen ) d ir. B u ift k u v v e tli n k le e r g ta ra fn d a n
y a p h n lr , a m a y a ln z ca s e y re k y a p trlr. H a lk a ,
n k le e r g s a d e c e y z d e b ir k a d a h a z a y f o l
sa y d k u a n tu m b o z u lm a s ta ra fn d a n krlacak ta.
E tk i d ra m a tik o la c a k tr. G n e v e te k i y ld z la rn

355
TANRI ve YEN FZK

o u , m a la rn k o ru m a k i in n k le e r te p k im e le r
z in c irin d e b ir h a lk a o la ra k d te ry u m u k u lla n r
D te ry u m u k a ld rn y a y ld z la r s n e rle r y a d a s
larru y a ra tm a k i in y e n i n k le e r b ir y ol b u lu rla r.
H e r y o l, y a p la rn z o rla d e i tirm e k i in o n la r
z o rla y a ca k t.
A y n d e re ce d e d e h e tli s o n u la r, n k le e r g
o k y a v a a g le n s e id i, b irb irin i iz le y e c e k ti. O
z a m a n , ik i p ro to n iin ik i ta ra fl e le k trik itm e sin i
v e b irb irin e y a p m a s n a lte tm e k m m k n o la
b ile c e k ti. B y k p a tla m a sra s n d a p ro to n la r n t
ro n la rd a n o k d a h a b o ld u , ilk e l m a lz e m e s o
u d u u z a m a n , n tro n la r y a p m a k i in o n la r
a ra y p b u lu rla r. k a n d te ry u m so n ra h e ly u m
e le m e n ti b iim in i a lm a k iin d a h a ile ri s e n te z e
m a ru z k a lr. F a k a t a rta k a la n b e n z e rs iz p ro to n la r,
y ld z la rn h a m m a lz e m e s in in b i im a lm a s iin
s a s a lim (d e im e d e n ) k a ld la r. E e r b u p ro to n la r
iftle r h a lin d e b irb irin d e n a y rlm a s a la rd , h e r iftin
b ir y e s id i - p ro to n d te ry u m a v e o ra d a n h e ly u m a
d e i e n b ir n tro n a b o z u n a c a k t. N k le e r g c n
y z d e o la ra k d a h a g l o ld u u , b y le b ir d n
y a d a b y k p a tla m a d a n g e r e k te h i h id ro je n a rta
k a lm a y a ca k t. N e g n e g ib i s a b it y ld z la r v a
ro la c a k t n e d e sv su v a ro la c a k t. N k le e r g c n
s a h ip o ld u u k u v v e tin n e d e n in i b ilm e m e m iz e r a
m e n , o v a ro lu r, e e r v a ro lm a z s a , e v r e n b t n y le
fa rk l b ir b i im d e o la c a k b r. C a n ll n v a ro lu p o l
m a y a ca p h e lid ir.
P e k o k b ilim c iy i e tk ile y e n e y , fiz ik se l d n
y a n n y a p s n d e i tire c e k o la n tem el de
i m e z le r in d e e rle rin d e k i b u d e i ik lik le r y le
o k g e r e k d e ild ir, fa k a t b u g z le n m i y a p b y le
d e i ik lik le re d ik k a te d e e r b i im d e h a ssa str. S a
d e c e b ir a n , y a p d a k i z o rla y c d e i im e y o l a a n
g le r e ili k in d a y a n m n d a y e r d e i tirirle r.

356
KARADELKLER ve KOZMK KAOS

M a d d e d e k i e le k tro m a n y e tik v e ek im sel g


lerin g reli o la ra k d a y a n m la rn b ak a b ir rn ek
o la ra k d n n . H er iki g , y ld z la rn y a p sn n
biim a lm a sn d a zel b ir rol o y n a r. Y ld z la r e
k im le b irlik te zap ted ilir v e ek im sel g c n d a
y a n m y ld zn iin d eki b a sn gibi ey leri b e
lirlem e y e y a rd m ed e r. te y a n d a n , en erji,
e le k tro m a n y e tik ra d y a sy o n y o lu y la y ld z d a n a k a r.
Bu iki g c n etk ile im i z o rla h n lr, fa k a t a k la
u y g u n o la ra k d ah a iyi an lalr.
A r y ld z la r, d aha p arlak v e sca k o lm a y a y
n elirler, s rad y asy o n u v e n b iim iy le y zeyin
iinde olu tu rulan enerjinin a k ta rlm a sn d a b ir z o r
lu k lar y o k tu r. O ysa h a fif y ld z la r, d ah a so u k tu r
v e o n la rn ierik leri, s a d e c e ra d y a sy o n y a rd m y la
y e te rin ce hzl o larak en e rjiy i e ld e n k a ra m a z la r:
o n la ra , k ayn am a ta b a k a la rn n y z e y e k m a sn a
n ed e n o lan tan m a ile y a rd m ed ilm elid ir.
B u iki tip y ld z - sca k v e y a n y a da so u k v e
tayc - sra sy la kzl c ce le r v e m av i d ev ler o la ra k
b ilin irler. O n la r y ld z k tle le rin in o k d a r a la n m
sn rla rla r. Y ld zlarn i in d e k i g lerin d en g esi,
m av i d e v le r v e k z l c ce le r a ra sn d a k i b u o k sn rl
a la n d a y a ta n b t n y ld z la r h e m e n h em e n b u n u n
g ib id ir. O y s a B ra n d o n C a r ter ta ra fn d a n ia ret e d il
dii gibi2 b u m u tlu d u ru m ta m a m e n d o a n n tem el
d e im e z le ri ara sn d a k i d ik k a te d e e r say sal ra s-
la n tn n b ir so n u cu d u r. 1040 d a sa d e c e b ir p a ra y la
e k im sel g c n d a y a n m la rn d a d iy e lim ki b ir d e
iik lik , b u sa y sal raslan ty d la m a k iin y e te rli
o lacakt. B y le b ir a le m d e b t n y ld z la r, o z a m a n
y a m a v i d e v y a d a k zlc ce o la ca k t. G n e gibi y l
d z la r v a ro lm a y a ca k t, n e d e y a a m a s iin g n e
tipi y ld z la ra b a l olan can ll n h erhan g i bir fo r
m u n u n o laca m biri n e s reb ilird i.
G z le n e n alem y ap s i in z o ru n lu o ld u u g

357
TANRI ve YEN FZK

r le n 'say sal' ra s la n tla n n listesi, b u ra d a in


ce le n m e k iin o k d a u z u n d u r. (O k u y u cu k a p sa m l
b ir ta rtm a iin b e n im The Accidental Universe adl
k ita b m a b a k a b ilir.) Bu ra sla n tn n n em i g ib i k o
n u la rd a fiz ik iler ara sn d a g r le r a y rlr. G
r n e g re e v re n in k u ru la n ilk a rtla n ile, b a v u ru ,
b az s e b e p le rd e n d o la y , fark l d e erleri o ld u u v a r
sa y la n tem el d e im e z le rd e k i o k y n l e v re n le r
h ip o te z in e v e a n tro p ik d n ce le re y a p la ca k t. S a
d ece, say larn d o ru o la ra k k t bu e v re n le rd e ,
c a n llk v e g z le m c ile r o lu a ca k t.
A lte rn a tif o la ra k sa y sa l ra sla n tla r ta sa r (d e
i i n i n k ant o la ra k k ab u l ed ile b ile c e k tir. D e
im e z le rin d e e rin d e k i iyi d z e n le n e n in c e lik , z o
ru n lu o la ra k fiziin eitli d a lla n b y le m e m n u n
ed ici b i im d e u z la tn la b ils in d iy e , T a n ry a a t
fed ileb ilir. G r n e g r e sa y la rd a k i o k k k d e
im e le re b y le h a ssa s o la n , o ld u k a z e n le ta
sa rla n m o lan e v re n in im d ik i y a p rm in sa n d a k i
e tk is in e k ar d u rm a k z o rd u r. B y le b ir s o n u , sa
d e c e zn el o lab ilir. S o n u n d a o , b ir in a n so ru n u n a
in d irg e n eb ilir. Z a y f a n tro p ik ilk e n in a lm a s iin
z o ru n lu o la ra k e v re n le rin o k lu u n d a n sa , k o z m ik
b ir ta sarlay cy a in a n m a k d a h a m k o la y d r? T itiz b i
lim sel a n la m d a , h e r h ip o te z in b ile n a sl te s t ed i
leb ild i in i g rm e k z o rd u r. n c e k i b l m d e ia ret
e d ild i i g ib i, te k i e v re n le ri z iy a re t e d e m e z y a da
o n la r d o ru d a n d o ru y a d e n e y le y e m e z se k , o n la rn
m u h tem e l v a ro lu u , T a n r in a n c g ib i im a n n b i r k o
n u su o la ra k k alm ald r. B e lk i b ilim d e k i g e le c e k d e
i m e le r te k i e v re n le r iin d o ru d a n d o ru y a ka
n ta g t re ce k tir, fa k a t o z a m a n a k a d a r, g r n e
g re, d o a n n , o n u n te m el s a b itle rin e ay n lrru o l
d u u sa y sa l d e e rle rin m u ciz e v i u y g u n lu u , k o z
m ik ta sarn n b ir e si i in so n d e re c e z o rla y c b ir
k a n t o larak k alm ald r.

358
MUCZELER
11 BLM
MUCZELER
'Tann asla ateistleri ik/u etmek iin mucize yaratmad,
nk unun dzenli ileri onlar ikna eder.'
F ran cis B acot

'Btn tarihte, yeterli sayda insan tarafndan, so


ruturulmam akla uygunluk, eitim ve renim hak
knda, kendilerindeki btn oyunlara kar bizi dn
yeviletirmek konusunda, tanklk edilen herhangi bir
mucize bulunamamtr.'
David Hume

O y s a , ikn a e d ici g ib i g r n e b ile n , d o a l d n -


y a d a ld ta s a ry a ili k in v a rs a y m la r y a d a T a n r n n
v a ro lu u i in k o z m o lo jiy e d a y a l k a n tla r o lsa o lsa
d o la y s z d rla r. B a z in s a n la r, T a n r n n e tk in li in e
m u c iz e le r y o lu y la fiz ik s e l d n y a d a d o ru d a n ta
n k lk e d ile b ile c e in i d e id d ia e d e rle r. B t n d n
y a n n b y k d in le ri m u c iz e le r k o n u s u n d a b ir h a lk
g e le n e in e s a h ip tirle r. In cil, b y le b ir o k riv a y e ti
i e r ir v e b u g n b ile m u ciz e r a p o rla n e n d e r d e
ild ir.
B y le b ir k a n tn n e m in i d e e rle n d irm e d e
n e m e s in d e ilk s o ru n , b ir m u ciz e n in n e a rla m a g e l
d i in e k e s in lik le k a ra r v e rm e k tir, b u n d a o y
b irli in e d a y a l b ir u z la m a h i b ir b i im d e y o k tu r.
'M o d e m b ilim in b ir m u c iz e s i1e n d e r ve o la a n s t
b ir e y in e tk is in i ta r, a m a h i k im s e b y le b ir d u

361
TANRI ve YEN FZK

ru m d a ta m a n la m y la k u U am lan b ir s z s y
le y e m e y e c e k tir. A q u in a s , b it m u ciz e y i ' e y le rd e
g e n e llild e iz le n e n d z e n d e n a y rla n lhi g le y a
p la n ' b ire y g ib i ta n m la d . M o d e m m e s le k a r
g o su n d a b u , T an r ta ra fn d a n y a p la n , d o a y a
sa la rn n b ir ih lli a n la m n a g elir. B a k a b ir
d e y i le , T a n r e v re n in in i le y i in d e d o ru d a n m
d a h a le e d e r v e 'k u ra lla r b o z m a y o lu y la ' b irey le ri
d e i tirir. E e r b y le o la y la rn k e s in lik le d o
ru lu u k a n tla n a b ile ce k o lsa y d , T a n r in n v a
ro lu u v e o n u n d n y a ile ilik is i i in g e r e k te n ok
g l b ir d e lil sa la y a ca k la rd .
B a zan b u y z d e n b ir m u c iz e d a h a a z z a y f bir
ey i d o la y l a n la tm a k iin k u lla n lr. B ir o k 'm u
ciz e v i k a ' T a n r n n y a rd m y la , a n sl b ir k iiyi
in a n d rm tr. B ir u ak k a z a s n d a n y a ln z b ir ka
z a z e d e s a k u rtu lsa , o n u n y a n n d a k i y o lc u la rn
a n la m s z c a m a h v o lm a s n a ayru o la y s e b e p o lsa
b ile b ir m u c iz e o la ra k k a b u l e d ilir.
S ra d o la y la rn bu k o r u y u c u m e le k 1 y o r u m u ,
d o a l y a s a la rn a k a ih l lin d e n ta m a m e n fa rk l
b ir k a te g o riy e aittir. H i k im s e b ir u a k k a
z a s n d a n k u rtu lm a n n fiz i in y a s a la rn n e r
te le n m e s in e y o la t n id d ia e d e m e z . B y le o la y
la r, s a d e c e fiz ik se l s re le rin n o rm a l i le y i in in
i in d e k i d ik k a te d e e r ra s la n tia rd r. A n z a l p a
ra tle b ir o t y n n a in e n m e h u r p a ra t ,
o ra y a d m o lm a s n d a n d o la y s a d e c e a n s ld r.
D o ru d a n h i b ir lhi m d a h a le k a n m g ib i g
r n m y o r.
m k n s z ra s la n tla r v e a n s l k a la r i in d e k i
l h i a n la m o k u m a y s e m i k im s e , s a d e c e g e r
e k te n d o a l o la y la n n d o ru d r st, e e r a l
lm a m d e ille rs e , T a n r'y a b a l b ir y o r u m u n u
v e riy o r. F a k a t bu y z d e n 'ta n rla rn k e n d in e g
l m s e d i in e ', a n sl b ir k ii k e n d is in i in a n d ra b ilir,

362
MUCZELER

bu t r o la y la rd a n T a n r Yun v a ro lu u i in o b je k tif
b ir m e s e le k a rm a k z o rd u r. F u tb o l b a h is le r i z e
rin e s e rv e t k a z a n a n b ir a d a m , s a d e c e o y u n u n k u
ra lla r ile, b irin in k a z a n a c a g e r e in i y a n -
s ta b ilm e lid ir. V e , T a n r 'n m y a rd m n is te y e n ,
s a v a ta m u h a lifle rin i ld r e n a s k e rle r, d m a n a s
k erleri o n a ih tiy a d u y d u u z a m a n T a n r'ru n n e
re d e o ld u u n u k e n d ile rin e s o rm a ld rla r.

n a n a n B a n a g r e m u c iz e le r T a n r'ru n
v a rl n n en iyi d e lille rid ir.
p heci leri s r le n b u m u c iz e ile
n e y in k a s te d ild i in i b ild i in e
e m in d e ilim .
n a n a n y i, s ra d v e n ce d e n
k e s tir ile m e z b irey .
pheci o k s a y d a g k ta n n d
y a d a b ir v o lk a n n p a tla m a s
d a s ra d v e n c e d e n
k e s tirile m e z d ir. O n la rn
m u c iz e v i o ld u u n u ileri
s r m y o r s u n u z e lb e tte d e il
m i?
n a n a n P e k ta b ii, d e il. B y le
fe n o m e n le r d o a l o la y la rd r.
M u c iz e le r doa stdrler.
pheci D o a s t n d e n n ey i
k a s te d iy o rs u n ? O m u c iz e v
y e r in e d a h a b a k a b ir k e lim e
d e il m i? (O x fo rd s z l n e
b a v u ru n ) O ra d a d e r ki:
'D o a s t . N e d e n v e e tk in in
a l lm i le y iin in d n d a '.
H rrun. O ta m a m e n 'a llm '
k e lim e s iy le n e y i k a s te tti in e
b a ld r .

363
TANRI ve YEN FZK

n a n a n A llm n b ilin e n y a d a iy i
a n la la n a n la m n a g e ld i in i
s y le y e c e k tim .
pheci B ir d in a m o y a d a b ir ra d y o ,
e le k tro m a n y e tiz m ile a in a
o lm a y a n a ta la rm z ta ra fn d a n
m u c iz e v o la ra k k a b u l
e d ile b ile c e k tir.
n a n a n O n la rn , m u h te m e le n b u
a ra la r m u c iz e v o la ra k , a m a
y a n l lk la k a b u l e d e b ile c e in e
k a tly o ru m , b u n u n y e rin e
o n la rn d o a l y a s a la ra g r e
i le d i in i b iliy o ru z . G e r e k te n
d o a s t b ir o la y n bilinen y a
d a bilinmeyen h e r h a n g i b ir
d o a l y a sa i in d e
b u lu n a m a y a n b ir s e b e b i
v a rd r.
pheci E lb e tte b u k u lla n s z b ir ta n m
d e il m i? Y a s a la rn b ilin e m e z
o ld u u n u n a sl b iliy o r s u n u z ?
B iz im s a d e c e te sa d fe n
raslarru o lm a d m z
b t n y le g a rip v e
b e k le n m e d ik y a s a la r o la b ilir.
H a v a d a u a n b ir ta
g rd n z v a rs a y n . B u n u
b ir m u c iz e o la ra k k a b u l e d e c e k
m iy d in iz ?
n a n a n O u n a b a l d r ..... b ir y a n lm a
y a d a h ile o lm a d n d a n e m in
o lm a k z o ru n d a y m .
pheci F a k a t h i k im s e n in
p h e le n m e d i i o la a n s t
y a n lm a la r y a p a n d o a l
s re le r o la b ilir.
364
MUCZELER

tn a n a n Y a da b e lk i b t n
d e n e y le rim iz b ir y a n lm a d r v e
b iz h e rh a n g i b ir ey i
ta r b m a k d a n d a v a z g e m e li
m iy iz ?
pheci P e k l , bu y o lu tu tm a y a lm .
F a k a t y in e d e b ir ta k m
h a re k e tli m a n y e tik ve e k im s e l
e tk in in tan y k se lm e sin i
s a la m a d n d a n e m in
o la m a z sn z .
nanan F a k a t a ca ip m a n y e tik
fe n o m e n le rd e n d a h a k o la y d r,
T a n r'y a in a n m a k . O , ta m a m e n
in a n m a y la ilg ili b ir s o ru n d u r.
pheci A h! y le b ir m u ciz e y le , s iz
g e r e k te n 'T a n r ta ra fn d a n b ir
e y e se b e p o lu n d u u n u a n la r
m s n z ?
tn a n a n M u tla k a ! O , b a z a n in sa n o la n
a ra la r k u lla n sa b ile.
pheci O z a m a n T a n r iin d elil o la ra k
m u ciz e le ri s u n a m a z s n z y a d a
k a n tla rn z d o la y ld r.
'M u c iz e le r, m u c iz e le ri y a p a n
b ir a ra c n n v a ro lu u n u
ta n tla r . G e r e k te n , k a b u l
e tti im iz g ib i, z e tle n ile n e y
in a n tr. H e rh a n g i b ir a n la m a
s a h ip o lm a s iin m u c iz e le rd e n
d o la y T a n r'y a in a n m a k
z o ru n d a sn z . K en d i i le rin d e
g r n e g re m u c iz e v i
o la y la r T a n r'n n v a ro lu u n u
k a n tla m a z la r. O rar
o la a n d d o a l o la y la r
o lm a l.

365
TANRI ve YEN FZK

tn a n a n Y e re k im in d e n k u rtu la n
ta la rn m u c iz e b a k a sn d a n
p h e li o ld u u n u k a b u l
e d iy o ru m . F a k a t b a z m e h u r
m u ciz e le ri d n n , ls 'ru n
k a la b a l d o y u rm a s , rn e in ,
B a lk la rn v e e k m e k le ri
o a lta c a k o la n d o a l y a sa la rn
h e rh a n g i b ir t r n b a n a
a n la tm a y n !
p h eci F ak at hangi m m k n seb ep ,
k e n d i d in i d a m g a s n
y a y g n la trm a d a k a z a n lm
b ir h a k la , b ir k sm b a tl in a n l
fa n a tik ta ra fn d a n y z le rc e y l
n ce y a z lm b ir h ik a y e y e
in a n m a n z sa ly o r?
tn a n a n D ik k a te d e e r d e re c e d e
k u k u c u su n u z . Y a ltlm b ir
d u ru m u i eren , b a lk la r v e
e k m e k le r h ik y e si b ir e y
d e ild ir. B t n In c il'in
b a la n m d a o n u a n la m a k
z o ru n d a s n z . O ra d a
k a y d e d ile n s a d e c e m u c iz e
d e ild i.
p heci te k in i b a n a h a b rla tn .
tn a n a n Isa su st n d e y r d .
p heci L e v ita sy o n ! ' p h e li'
o ld u u n d a n b u t r m u ciz e y i
re d d e tti in iz i d n d m .
tn a n a n T a iin e v e t, a m a sa iin
h a y r.
pheci N iin ?
tn a n a n n k Is a T a n n 'n m o lu y d u
v e b y le g le re sa h ip ti.

366
MUCZELER

pheci F a k a t y in e so ru d a n
k a y o rsu n . Isa 'n n d o a st
g le re sa h ip o ld u u n a
in a n m y o ru m . E e r, o su
z e rin d e y r d y s e ,
o la a n d d o a l b ir o la y n
o lm u o ld u u n u
fa rz e d e c e k tim . O y sa , n e o lu rsa
o lsu n b u h ik y e y e
in a n m y o ru m . N i in in a n a c a k
m m ?
nanan n c il m ily o n la ra b ir ilh a m
k a y n a o lm u tu . O n u
d n c e s iz c e re d d e tm e y in .
pheci K ari M a rx 'n ese rleri d e b y le
b ir e tk iy e sa h ip ti. O n u n
m u ciz e le ri k o n su n d a d a
h e rh a n g i b ir h ik y e y e
in a n m a y a c a k tm .
nanan In cil'in s z le rin i k a b u lle n m e y e
k ar k a b ilirs in iz , am a so n
y lla rd a b ile m u ciz e le ri te c r b e
e tm i y z le rc e in sa n n
id d ia la rn da
re d d e d e m e z s in iz ,
pheci in s a n la r b u t r e y le ri id d ia
e d iy o rla r; u z a y lla rla
b u lu m a la r, te le p o rta s y o n la r,
u z a k ta n g rm e le r. S a d e ce b ir
a p tal y a d a k t b iris i b y le
a n la m s z e y le ri d in le y e c e k tir.
tnanan o u g e r e k te n u zak v e
v a h ic e id d ia la rn n e
s r ld n k ab u l e d iy o ru m ,
a m a in a n sa l i in d e lil b ir
z o rla m a d r. L o u rd e s'i
d n n .

367
TANRI ve YEN FZK

pheci P sik o so m a tik ! S a n a b ir s z


a k ta ra y m : 'O ' ta m a m e n b ir
in a n m a so ru n u d u r.'
K a tly o ru m . E lb e tte , b ir
T a n r'y a y a lv a rm a k ta n s a
o la a n d b irk a tb b i o la y a
in a n m a k d a h a k o la y d r, d e il
m i?
tn a n a n B t n m u ciz e le ri
p s ik o s o m a tik o la ra k o rta y a
k o y a m a z s n z . Y in e d e b u
te rim n e a n la m a g e liy o r? 'T b b
o la ra k a n la lm a z o ld u u iin
ta m a m e n b ir rtm e c e d ir. E er
o n la r ta m a m e n d o a l
o la a n d lk la r id ile rs e , n i in ,
b ir o k in sa n m u c iz e le rle b y le
ik n a e d ilm iti?
pheci T a m a m e n b y c l k
a n d a n k a lm a d r. B ilim in
d ou u n d an ya d a b y k
d n y a d in le rin d e n n ce , ilk el
in sa n la r b y - k k b ir tanr
y a d a c in in ey le m i o la n - s e b e p
o lu n m u o la n , o rta y a k m
h e rh a n g i b ir e y e h e m e n
in a n d la r. B ilim b ir o u n u
a k la d g ib i, d in tek T a n r
fik rin e d o ru el y o r d a m y la
g itti, b y le b y l a k la m a la r
lm e k z e re d irle r. A m a b ir izi
h l y a y o r.
tn a n a n L o u rd e s h a c la rn n cin
s a v a la r o ld u u n u n e
s rm y o rs u n u z y a!

368
MUCZELER

pheci A k b ir e k ild e d e il. F a k a t


o n la rn in a n a n iy ile tiric i
e tk is in e in a n m a s, b e lk i d e h is
o lm a y a b ilir , rn e in , A fr ik a b
b y c d o k to rla r ya d a ru h
b a la n tla r ile ilik ili
in a n la rd a n o k k k fa rk la
a y rlrla r . B y a n d a n
k a lm a a ta la r k lt r n e a it b a tl
in a n la r g e r e k te n b y k
d in le r ta ra fn d a n
k u ru m a tm lrrul a rd r.
M u c iz e y e ilik in s z le r,
b y c ie r c e ta m a m en
te m iz le n ir.
nanan y i v e k t g le r v a rd r. O n la r
k e n d i k e n d ile rin i b ir o k ta rz d a
a k a g ste rirle r.
pheci T a n r iin k aru t o la ra k k t
d o a s t o la y la r d a k a b u l
e d iy o r m u su n u z ? O k t
g le r i d e k u lla n r m ?
tnanaj ty i v e k t a ra sn d a k i ilik i
n a z ik te o lo jik b ir k o n u d u r.
S o ru la rn z k o n u s u n d a b ir o k
ay r g r le r v a rd r. n sa n n
g n h k r l , en s o n k k e n i n e
o lu rsa o ls u n k t l k iin b ir
k a n a l o la ra k i le y e b ilin
pheci y le ki, o n la r v a ro ls a la r d a ,
b y l g le r ad v e rile n
e y le rd e n z o ru n lu o la ra k
T a n r'y s o ru m lu
tu tm a y a c a k s n d e il m i?
n a n a n Z o ru n lu o la ra k d e il, h a y r.

369
TANRI ve YEN FZK

pheci y le k i, k sa ca d o a s t
o la y la rn iki tipi v a r. O z a m a n
T a n r'd a n k a y n a k la n a n b u n la r
- m u ciz e le r a d n v e r d i in iz
e y le r - v e k t e y le r - b y
s a n a tla r, d iy e c e k o lu rs a k , -
k k en i ih tila fl o la n la r. O
z a m a n y a n s z b ir e y le
o la c a k t, sa n rm . P s ik o k in e s is
v e n c e d e n b ilm e g ib i d e il
m i? B t n e tk ile r b ir p a ra
k a r trlm g ib i g e liy o r. Bu
g ib i k o n u la rn ilk e l fa n ta z ile r,
b y a n n b ir k a ln ts ,
p o lite iz m in (o k ta n r c lk ) b ir
ese ri o ld u u n a d a h a o k
in a n m tm . M u c iz e le re
in a n c n z n ro k ilk e l b a tl
in a n la r ta y fn n ta m a m e n
s a y g d e e r b ir s o n u d u r v e
ta n m la d n z g v e g rk e m
b ir T a n n 'n n a n n a y a k m a z .
n a n a n D o a st g le r in v a ro ld u u
v e iyi v e k t y e r in e e itli
ta r z la rd a u sta lk la n e
s r le b ile c e in i fa rz e tm e k
b a n a h i te a k l a lm a z g ib i
g r n m y o r.
pheci V e T a n r iin d elil s a ly o r,
d e il m i?
nanan B en y le in a n y o ru m .
pheci y ile m e y e c e v a p v e r m e y e n
ta lih s iz in s a n la r, k o n u s u n d a k i
ih m lle re n e d iy e c e k s in ? T a n r
o n la n iy ile tir e m e z m iy d i? Y a
da o n u r g c n n titre im le ri
a ra sra iy ile tir e m e z m iy d i?

370
MUCZELER

n a n a n T a n r e s r a re n g iz ta rz la rd a
d a v r a n r , a m a o n u n g c
m u tla k tr.
pheci B u b ilm e d i in iz i s y le d i in iz
e y in ta m a m e n la fta n ib a re t
b ir ta rz d r. E e r T a n r'n n
g c m u tla k sa , n i in y in e d e
m u c iz e le re ih tiy a d u y u y o r?
n a n a n A n la m a d m .
pheci B t n e v re n i y n e te n v e
o lm a y a n b ir e y y a ra ta b ile n ,
m u tla k k u d retli b ir T a n r'n n
m u c iz e y e ih tiy a c y o k tu r. E e r
o , k a n s e rd e n lm e k te o la n
b ir in i k u rta rm a k is te rse ,
ilk n c e h a s ta l n k a ra rn
e n g e lle y e c e k ti. G e r e k te ,
d n y a n n k o n tro l n
k a y b e tm i v e b e c e r ik s iz c e
z a ra r g id e rm e y i d e n e m i o la n
h e r h a n g i b ir T a n r i in b ir
m u ciz e y i d elil o la ra k k a b u l
e d e ce k tim . B t n b u
m u ciz e le ri y a p a n T a n r'n n
h e d e fi n e d ir?
n a n a n M u c iz e le r y o lu y la , T a n r l h
k u d re tin i s e rg ile r.
p heci F a k a t, n i in o k o n u d a b y le
a n la lm a s g t r ? N i in
g k te a p a k b ir b ild ir i y a d a
d n e n b ir ay y e lk e n i y a d a
ta m a m e n itira z k a b u l e tm e z
b ir e y y a z m a d ? D a h a d a iy is i
y in e d e , n i in b a z b y k
d o a l fe l k e tle ri y a d a h a ra p
e d ici s a lg n la rn y a y lm a s n

371
TANRI ve YEN FZK

n le m e d i? O y sa h a rik a
L o u rd e s 'd a b ir k a kii te d a v i
o la b ilir, in s a n z d ra b n n
b irik im i o k b y k t r.
T e k ra rly o ru m , ta n m la d n z
m u ciz e le r T a n r'm n m u tla k
k u d re tin e y a k m a y a n b ir e y
g ib i g r n y o r. L e v ita s y o n
(y e rd e n h a v a la n m a ), b a lk la r n
o a lm a s - o n la r k o z m ik
b y le y ic i b ir e y le m in
h a v a s n a s a h ip tirle r. E lb e tte
o n la r ta m a m e n in sa n h a y a lin in
o c u k a r n le rid ir.
tnanan B e lk i T a n n h e r z a m a n
fel k etle ri e n g e lliy o r.
pheci Bu ce v a p d e il! H e rh a n g i b iri
d e a y n ey i n e s re b ilir.
B y l b ir s z s y le m e y le h e r
s a b a h d n y a sa v a n
n le d i in i s y le d i im i
v a rs a y n , d n y a s a v a n n
g e r e k te n p a tla k v e r m e m i
o ld u u g e r e in i b ir k a n t
o la ra k h a tr a g e tiriy o r, d e il
m i? G e r e k te b u , b ir g ru p
U F O m e ra k ls n n id d ia e tti i
ey le rd ir.
tnanan H r is tiy a n la r, T a n r'm n d n y a y
s re k li o la ra k a y a k ta
tu ttu u n a in a n y o rla r, b y le
b ir a n la m d a m e y d a n a g e le n
h e r e y b ir m u c iz e d ir, v e d o a l
v e d o a st a ra s n d a k i a y rm
h a k k n d a b t n b u s z le r
g e r e k te b o la fla rd r.

372
MUCZELER

pheci im d i z e m in i d e i tiriy o rs u n ,
T a n n 'n n d o a o ld u u n u
s y l y o r g ib i g r n y o rsu n -
n a n a n T a n n 'n n , d n y e v a n la m d a
z o ru n lu o la ra k o lm a sa b ile ,
d o a l d n y a d a h e re y e s e b e p
o ld u u n u s y l y o ru m : O , o
z a m a n g e rid e k alan v e g id e n
b t n e y le ri ta m a m e n
e n g e lle m e m i ti. T a n r, b t n
v a ro lu u a y a k ta tu ta n d o a
y a s a la rn n zerinde v e
d n y a n n d n d a d r.
pheci B a n a , b a ta n sa v m a k a a m a k
b ir c e v a p v e r iy o r m u u z g ib i
g e liy o r. D o a n n o k g z e l b ir
y a s a la r ta k m v a rd r v e e v re n ,
bu y a s a la r ta ra fn d a n a y rn tl
o la ra k iz ile n e v rim y o lu n d a
y alru z d o la y o r. T e is tik
(T a n rc) a n la m d a 'k o ru m a '
k o n u s u n d a k o n u m a y la
k e s in lik le a y n ey i
ta n m ly o rs u n u z . T a n rn z
k o n u m a n n b ir m o d u d u r,
d e il m i? T a n n e v re n i a y a k ta
tu tu y o r d e m e k , n e a n la m a
g e liy o r? E v re n in v a ro lm a y
s rd rd n s y le m e d e n
n a sl fa rk l b ir e y d ir? ^
n a n a n E v re n in v a ro ld u u p la k
g e r e in d e n m e m n u n
o lm a y a b ilirs in iz . O n u n b ir
aklamas o lm a ld r. n a n d m
T a n r b u a k la m a d r v e o n u n
g c v a ro lu u n m u c iz e sin i

373
TANRI ve YEN FZK

a y a k ta tu tm a i in i h e r a n
g r y o r. B ir o k d u ru m d a o
b u n u - fiz i in y a s a la r a d n
v e r e c e k o ld u u n u z e y le -
d z e n li b ir ta rz d a y a p a r, fa k a t
zam an zam an bu dzenden
a y rlr v e Y a h u d ile r iin
K z ld e n iz i y a rd z a m a n k i
g ib i, in a n ll a y o l g s te rm e k
y a d a in s a n la ra i a re tle r y a d a
u y a n la r g n d e rm e g ib i
d ra m a tik o la y la r h a z rla r.
p heci A n la m a k ta z o rla n d n z e y ,
b u d o a s t m u c iz e
y a ra tc s n n , e v re n i y a ra ta n ,
d u a la n c e v a p la y a n , fiz i in
y a s a la r n icad e d e n ,
y a rg la m a y y a p a c a k o la n n vs.
ayn v a rlk o ld u u n u
d n d n z i in d ir. N i in
b t n b u b ire y le r fa rk l
d o a s t a ra c la r o la m y o rla r?
B y le b ir o k m u c iz e y le
g r n e g r e o k fark l v e
a b a n d in le rin
d e s te k le n d i in i, m u c iz e le re
in a n a n b ir i in in re k a b e t
i in d e k i d o a st v a rlk la r n
b y k b ir k a la b a l n n
v a ro ld u u n u k a b u l e tm e y e
z o rla n d n d n m t m .
n a n a n T e k T a n r, o k s a y d a k ile rd e n
d a h a g e r e k tir.
pheci Y in e d e, T a n n 'n n
v a ro lu u n u n b ir k an t o la ra k
k a b u l e d ile b ile n , b u y z d e n

374
MUC/ a.
^NU
d ik k a te d e e r b i im d e ,
m u c iz e v d e n ile n o la y la rn
n a sl o ld u u n u a n la m a d m .
B a n a y le g e liy o r ki, siz
s a d e c e , o n u n tan rs d iy e
a rla n v e g e r e k o la n 'L e y d i
a n s 'a d n e n , h ep s a h ip
o ld u u m u z p eri ta n n a n a
(fa iry g o d m o th e r) i g d s n
is tis m a r e d iy o rs u n u z . Bu
'm u c iz e le ri' c id d i o la ra k n a sl
k a b u l e d e b iliy o rs u n u z ?
n a n a n H e r e y in y a ra tc s , m a d d
n e s n e le rin o a ltcs o la n
T a n r d a in a n lm a z b ir e y
b u lm a d rru? O n u n e v re n
m u c iz e s iy le k y a sla d n ,
T a n n m n K z ld e n iz i y a rm a s
k o n u s u n d a , b y le d ik k a te
d e e r o la n e y n e d ir?
p heci A m a siz y in e d e k a n tla m a n z a
T a n n 'n n v a ro ld u u s a v m a
d a y a n d ry o rs u n u z . E e r s iz in
ta n m la d n z t rd e - s o n s u z ,
h e r e y e g c y e te r, h e re y i
b ile n , m e rh a m e tli, b a la y a n -
b ir T a n n 'n n v a ro la b ile c e in e
k a tly o r u m , K z ld e n iz o n u n
i in n e m s iz o la c a k tr. F a k a t,
o n u n v a ro ld u u n u b iz n a s l
b iliy o ru z ?
n a n a n O ta m a m e n b ir in a n
so ru n u d u r.
pheci K e sin lik le !

375
TANRI ve YEN FZK

B u s o n u s u z d iy a lo g u n , d o a s t k o n u la ra g e
lin d i i z a m a n d in v e b ilim a ra s n d a k i a t m a la rn
z n o rta y a k a rd n u m a rm . T a n n 'r u n e t
k in li i k a v ra m y la ra h a t o la n v e h e rg n h e r ta ra fta
T a n r'n n e s e rle rin i g ren d in d a r b ir k ii, m u c iz e v
o la y la r k o n u su n d a b irb irin e u y m a y a n h i b ire y
b u lm a z . n k o n la r, s a d e c e d n y a d a k i T a n r e y
le m in in b a k a b ir y z d rle r. B u n a k a rt o la ra k ,
d n y a n n d o a l y a s a la ra g re ile d i i d n c e s in e
i a re t ed e n b ilim c i, b ir m u c iz e y i d o a n n g
z elli in i v e m k e m m e lli in i b o z a n p a to lo jik b ir
o la y 'k t b ir h a re k e t o la ra k k a b u l e d e c e k ti. M u
ciz e le r o u b ilim c in in , o n la r o lm a k s z n d a y a
p a ca e y le rd ir.'
M u c iz e le rin k a n t o lm a s , s o n d e re c e ih tila fld r .
E e r o n la r v a ro la n ta n k l n te m eli z e rin d e tek
b a n a a n la m o ls a la rd , e it o la ra k d a h a iy i ta
n k lk e d ild i i g r n e n te k i id d ia la rn (U F O lar,
h a y a le tle r, k a k b k m e , z ih in o k u m a rn e in ) b ir
o u n u k ab u l e tm e m e k i in iy i b ir s e b e p o l
m a y a ca k t. F a k a t b ir b ilim c i, m u ciz e le ri k a b u l e t
m e y e ik n a e d ils e b ile , im d i p a ra n o rm a l o la ra k
b ilin e n e y le r v e m u ciz e v e y le r a ra s n d a k i ay
rlma iz g isi g e r e k o lm a y a b ilird i.
M e ta l b k m e d e n D D A (d u y u d a lg )'y a p a
ra n o rm a l fe n o m e n le rd e o k b y k v e y k s e le n b ir
ilg i v a rd r. o k a z p a ra n o rm a lis t k o n u la rn te
o lo jik a r m la r la d o ld u ru r, iy ile m e du
ru m la rn d a b ile fe n o m e n le r 'ta n rsz m u c iz e le r
o la ra k k a b u l e d ilirle r. P a ra n o rm a l o la y la r i in d e k i
o u g e z in tile re e lik e d e n ilk e l in a n la r v e is te r i,
d in i in a n la r a l a ltm a y a h iz m e t ed e r. o k iy i b i
lin e n b ir p a z a r g a z e te s i ek i U ri G e lle r ile H z. Isa 'y
k yaslarrut. N e y a z k ki, k a y d e d ile n m u c iz e le rin
o u o y u n sa lo n u m a rife tle rin in le z z e tin e s a
h ip tir. A y in in h e d e fin e v a rm a s iin k e n d in i h c -

376
E V R E N N S O N U

re s in e k a p a tm o la n C u p e rtin o 'lu S t. Jo s e p h 'n ,


ib a d e tle h a v a d a u m a e ilim i ile k u tsa l k a r
d e le rin e s k n t v e r m i o ld u u s y le n ir.
U F O y o lc u la r ile k a rla a n b irin in y a d a a ra -
sra s a d e c e U F O 'n u n k e n d is in i g rm e y le so n ra d a n
b a z u z u n s reli tb b ik y e tle rin in b ird e n b ir e iy i
le m i o ld u u n u n e s re n a h itle rin h ik y e le rin i
a ln m e se l ,
L e v ita sy o n (y e rd e n h a v a la n m a , e k im y o k
lu u m a n em li b ir p a ra rol o y n a r. G k y z n n
i in d e n se s siz c e v e s a k in c e h z la n a n u a n ta b a k la r
en erji ile i le tilirle r, k aba ro k e tle r v e b e d e n g
c y le iley en m o to rla rn y a rd m o lm a k s z n ,
a n ca k y e ry z e k im in in s frla n m a s y o lu y la b iz e
g v e n v e rilir. B a z a n u fo n o tla r kend i k e n d ile rin e ,
y e re y a k n s e v iy e d e a rlk s z o la ra k u a rla r.
A k a , h av ai fe n o m e n le r, le v ita s y o n v e s a
a ltc g le r in san ru h u n d a k k le m ile rd ir.
O n la r, b y a n d a b e lirg in v e a k ta y d la r. O r
g a n iz e d in le rin geL im esiyle in c e lm i v e b a tm o l
d u la r, a n c a k g l ilk e a sla y z e y in b ir h a y li a l
tn a d m e d i. im d i o rg a n iz e d in le rin
g e rile m e s iy le , z ih n in m a d d e z e rin d e k i e tk isi v e
e s r a re n g iz g a la n la rn a ili k in - u z a y a fiz i i
v e ilk e l b atl in a n la rn b ir o k d ild e y a z la n b ir
se n te z in i s z d e b ilim v e u z a y g e m isi d ilin i k u l
la n a ra k , te k n o lo jik b i im d e te k ra r y e n id e n y z e y e
k m la r.
M u c iz e le r d a im a d in in s a h n e h a y a tn n so n u n u
ta y in e tm i v e te k i d e lil g e tirile n p a ra n o rm a l fe
n o m e n le rin y a n n d a ra h a ts z b ir e k ild e a y a k ta
d u rm u , e y ta n lk g ib i o n la rn o u o k ta ts z g
r n m le rd ir. n a n a n , b iro k ta n k l n p h e li d o
a sm y ld rm a g re v i v erilen g e r e k te n m e y d a n a
g ele n fe n o m e n le rle p h e c iy i ik n a e tm e i in in ifte
z o rlu u n a sa h ip tir v e o z a m a n , onu ik n a e d e n m u -

377
TANRI ve YEN FZK

ciz e le r, h e rh a n g i d o ru d a n b ir y o lla T a n n y la b a
la n tld r. B u y a b t n b u d o a st o la y la r (h o
o lm a y a n la r b ile ) T an r'ru n ii o la ra k k a b u l e tm e yu
da h e r n a s ls a T a n r'n n m u c iz e le ri v e d in le n m e s i
a ra s n d a k i a k a y r m k a n tla m a a n la m n a g elir.
V e D D A 'n n A B C k a d a r b ilin d i i b ir a d a , m u
c iz e le re d a ir ik n a e d ile n k im s e le rin o u , T a n r
g c n d e n o k , z ih in - g c z e rin e p a ra la rn y a
tra c a k la rd r.

378
EVSEM
som
EVRENN SONU

Si transit gloria mundi

E e r evTen, T a n r ta ra fn d a n ta s a rla n m sa ,
b u n u n b ir a m ac o lm a ld r. E e r bu a m a ca a sla u la
a m a z s a , T a n r b a a rl o lm a m o la c a k tr. E e r
u la lrsa , e v re n in s re k lili i g e re k s iz o la c a k tr.
E v re n , e n a z n d a n b ild i im iz k a d a ry la b ir so n a
d o ru g id e c e k tir.
D in le r, k o z m ik l m n z a m a n n v e ta rz n
k a v ra y la rn d a o ld u k a fa rk lla rla r. B a z la r, o r
ta y a k m a s y a k n fe la k e tle r, g n a h k rn k esin
o la ra k y a rg a n a ca z a m a n , fe l k e tli b ir im h a y a
u ra y a c a k d n y a k o n u s u n d a u y a rd a b u lu n u rla r.
B a k a la r, im d i b ild i im iz b e lir s iz v e s e r t d n
y a n n y e rin i a la c a k , k m a k z ere o la n G k le rin
K r a ll k o n u s u n u r e tirle r. B a z D o u lu d in le r,
b u d n y a n n so n u n d a b ir b a k a s n n , b e n z e r b ir
d n y a n n y e n id e n d o m a s n n b e lirtis i o la n d e v ri
( e v rim s e l) b ir s is te m e d o ru y n e lirle r.
M o d e m b ilim e v r e n in so n u k o n u s u n d a n e s y
le m e k z o ru n d a d r?
2. b l m d e , e v r e n in d z e n in i k a o sa d
n t r m e k iin te rm o d in a m i in ik in ci y a s a s n n
k a r k o n u lm a k s z m n a s l i g rd a k la n d .

381
TANRI ve YEN FZK

B a k t m z h e r y e rd e , k o z m o s u n h e r k e s in d e ent
rop i te rs in m e z b iim d e y k s e liy o r v e k o z m ik d
z en in g e n i b irik im i y a v a a , a n c a k k esin o la ra k
t k e tiliy o r. E v re n , ilg id en d a h a fa z la h i b ir e y ol
m a y a ca k o ld u k ta n s o n ra m a k s im u m d z e n siz lik
v e te rm o d in a m ik b ir d e n g e d u ru m u n a a a d o ru
k o a n s re k li h a ra p o lm a y a y n e lm i g ib i g
r n y o r. F iz ik ile r b u g te n d r c b e k le y ii'
's l m ' a d n v e r iy o r la r; s l m b ir y z y l
b o y u n ca ta rtlm tr.
G e e rlili in i p e k a z fiz ik in in s o ra c a ter
m o d in a m i in ik in ci y a s a s , fiz i in t m n e g re
b y le b ir te m e ld ir. 9. b l m d e g r d m z gibi,
ik inci y a sa g e m i v e g ele ce k a ra m a b ir a y rn
k oy an d n y a y a , b ir z a m a n a s im e tris i te lk in e t
m e d e n so ru m lu d u r. B o z u cu ik in c i y a s a , z a m a n n
y n n te rsin e e v ir m e a n la m n a g e le ce k tir.
B n ci y a s a , m a k s im u m d z e n s iz li in in s o n d u
ru m u n a d o ru e v re n i id a re e d e c e k o la n k o z m ik fe
la k e tle rin d o a s h a k k n d a , b u y z d e n b iz e h i b ir
e y a n la tm a z . S o n o tu z y ld a , m o d e m a st
ro n o m in in h z l g e li im iy le e tra fm z d a k i d n
y a n n z e n le h a z rla n m e tk in li in i v e k a rm a k
d z e n in i te rs in m e z b i im d e b o z a c a k o la n o la y la rn
b a z a y n n tla r n d o ld u rm a k m m k n o lm u tu .
E v re n d e k i y e r e l b lg e m iz , d n y a n n k a d e riy le
ilik ili o ld u u k a d a r g n e in k a d e riy le d e k a
n lm a z o la ra k ilik ilid ir. D n y a h a y a t g n e
y la b e s le n ir v e g n e in im d ik i se s s iz li in d e k i
b ir b o z u lm a , fe la k e ti ifa d e e d e c e k tir. D n y a y a s-
sz b g eri v e r e c e k o la n m u h te m e l b ir , g n e
n n b ir d e n g e ri e k ilm e s i y o k tu r. G n e in d e
im e z s k n d a k i h e rh a n g i b ir d e i ik lik , bizi
fe la k e tli b u z a m a s o k a c a k v e d n y a n n in ce
ik lim d e n g e sin i a lt s t e d e ce k tir.

382
EVRENN SONU

G n e sis te m in in m a n y e tik a la rn d a k i d e
i m e le r in , e it d e r e c e d e id d e tli d e i m e le re
n e d e n o la b ile n g n e r z g n - g n e y z e y in d e n
p a r a c k la rn sa b it b ir a k - ad v e rile n e y le b a
la n ts k u ru lu r. Y a la n d a k i b ir y ld z n p a tla m a s ,
b izi ld r c ra d y a s y o n y a m u ru a ltn d a b
ra k a c a k tr y a d a g n e s is te m i i in d e n b ir ka-
ra d e lik g eii y r n g e le r in d e k i g e z e g e n le ri b e ik
g ib i sa lla y a b ilir.
F a k a t h a d d in i b ilm e z d n y a , b t n b u h o o l
m a y a n o la s lk la r d a n k a a r, a k tr k i, v a ro la n e y
ler 's o n su z a d e k ' im d ik i g ib i s r p g id e m e z le r.
G n e te n g e le n v e rim li en e rji ra d y a s y o n u n u n n k
le er y a k t o la ra k k a rl d e n m i o lm a k z o
ru n d a d r v e so n u n d a y a k t k a y n a k la r t k e n m e y e
b a la y a c a k tr. A s tro fiz ik ile r b u n u n , g e n i b ir
z a m a n u z u n lu u g ib i g r n e n y a k la k o la ra k d rt
b e m ily a r y l iin o lm a y a c a fik rin d e d irle r. O y sa ,
k a r la trs a k e v re n in y a , ra h a tlk la o rta y a a u la
a n g n e in y a h a le n 4 ,5 m ily a r ik en , 18 m ily a r
y ld r.
Y a k t a z a ld g ib i, g n e a s tro n o m la rn k zl
d e v d e d ik le ri b ir t r y ld z a d n p i e c e k tir.
E n e rji re tim in i m its iz c e k o ru m a y a u ra a n g
n e in m e rk e z i onu d e n g e le m e k i in a ra y a g ire n k u -
a n tu m e tk ile rin e k a d a r, o k v e d a h a d a o k k
le c e k tir. B u a a m a d a g n e y le i m i o la c a k ki,
i g e z e g e n le r y u tu lm u , d n y a n n a tm o s fe r i s o
y u lm u , ta la r e rim i y a d a h a tta b u h a r la m o la
c a k tr. O n d a n s o n ra g n e , h id ro je n y a k tn n n k
le e r y a n m a s n d a , y e n i v e k a ra rs z b ir y a a n ty a
b a la y a c a k , b y le v e r im li b ir g n d e , h e ly u m u n
d a h a a z ra n d m a n la y a n m a s y la v e o s e b e p te n d o
la y , 13. b l m d e ta n m la n a n ta rz d a d a h a a r v e
daha a r e le m e n tle rle y e n id e n y e r in e ko
n u la c a k tr.

383
TANRI ve YEN FZK

S o n u ta b t n y a k t t k e tild i i z a m a n g n e
d e m ir g ib i d ah a a r e le m e n tle rd e n ib a r e t ola-
c a k b r. e k ird e k le rin ileri b ir f z y o n u e n e r jin in sa
lnnruyla so n u la n m a y a ca k tr. D e m ir o k sabit
n k le e r b ir fo r m d u r v e te rm o d in a m i in ik in ci y a
s a s n a g re , b t n s is te m le r o k s a b it b ir d u ru m u
a ra y p b u lu rla r. Bu a a m a d a g n e in m e rk e z i s-
ca k h b ir m ily a r d e re c e y e d o ru s a b it o la ra k y k
s e lm i o la c a k tr. im d i, b t n y a k tn h a rc a n m a s
ile i b a sn d e ce k v e e k im k o m u ta y e le a la
ca k tr. F e la k e te u ra m g n e , h e r s a n tim e tre kp
iin b ir m ily o n a y k s e le c e k o la n y o u n lu u n ,
b y le v a h ic e o n u n i in d e k i m a lz e m e y i sk tra n ,
k e n d i a rl a ltn d a b z lm e y e b a la y a c a k . K
lm v e y a k t t k e n m i g n e , d n y a n n h a c
m in e d m o la c a k v e y a v a a b ir k a ra c c e y l
d z o la ra k b ir s o n a d o ru s o u y a n v e s o la n
y a a n ts , s a y s z m ily a rla rc a y l b o y u n c a , ha-
r e k e ts iz h ir a ra y a to p la n a ca k b r.
A y n d a y a n k s z lk rg s , i m e , y a k tn t
k e n m e si, g m e h e r g k a d a d a v e g k a d a m z n h e r
y e rin d e te k ra rla n m o la ca k . Y d z la r, b ire r b ir e r
e k im in a m a n s z g c n e k a r k e n d i a r l n
d a h a u z u n s re k o ru y a m a y m c a y a k a d a r n k le e r
e v rim i in d e k en d i ta rz la rn d a y a n a c a k la r.
B az y ld z la r, k o rk u n e n e rjiy i s a lv e rin c e e
k ird e k le ri fe l k e t v e rici b ir b i im d e i e ri k t
g ib i k e n d i k e n d ile rin i p ara p a r a e tm e k iin u u
a n s p e r n o v a la r o la ra k o k o la a n s t b ir ta rz d a
le c e k le r. Bu k a m ik a z e y ld z la rn d a h a h a fif a r
tk la n b irk a m il i in d e s a d e c e k re se l b ir h a c im d e
s k tn la n b ir g n e k tle s in e e d e e r h a c im d e
so n d e re c e e z ilm i m a d d e n in b ir k l e sin i k u a ta n
y a y lm e n k a z n d a n ib a re t o la c a k tr.
D n y a z e rin d e k i b t n k ta la rn a r b n d a n
d a h a o k a rl o la n b ir a y k a d o lu s u m a d

384
EVRENN SONU

d en in b y le b ir n e s n e n in e k im i b y le o k b
y k t r. A to m la rn d a y a n m a s i in b ile o k id d e tli
o la n b ir k a v ra y v a rd r v e o n la r s r f b ir n tro n d e
n iz in d e n i e riy e k m e k i in b ile z o rla n rla r. Bu
n tro n y ld z la r, o n la r, g e m i s p e m o v a p a t
la m a la rn n e n k a z n n o rta sn d a b u la n a s t
ro n o m la ra ta n d k g e lirle r.
D ah a a r l y ld z la r, b ir n tro n to p u n a d
n m e y o lu y la b ile , e k im in ez ici g c n n y
z e y in d e k en d i k e n d ile rin i s a b itle tirm e y i b a
a ra m a z la r. B y le y ld z la r, k a ra d e lik le r o la ra k so n
g n le rin e k a d a r, y k s e le n b ir o ra n d a k lm e y i
s rd r rle r.
K o z m o lo g Edvvard H a rris o n a a d a k i c a n l a n
la tm n d a ev re n in y a v a a b o z u lm a s n ta rif e d e r.

Yldzlar eriyen mmlar gibi solmaya balar ve birer


birer sndrlrler. Darda uzayn derinliklerindeki
gksel ehirler, alarn hatrlanmaya deer eyleriyle
birlikle ylan gkadalar, yava yava lyorlar. B
yyen karanlkta omilyarlarca yl geiyor. n arar
s.'ra titremesi kozmik gecenin iini deliyor. Canlln
ani hamleleri bir gkada mezarl olmaya mahkm olan
evrenin hkmn erteliyor3

En y k s e k e n tro p i d u ru m u a ra tr m a la rn d a , fi
z ik se l s is te m le r , b az g a rip y o lla r b u lu rla r. G
k a d a m z n o rg a n iz a s y o n u , y ld z la rn a m a n s z c a
y a n p b itm e s i gibi s a rs lm a y a b a la y a c a k tr. G n e
g ib i y ld z la r iin b u , p e k o k m ily a r y l a lr, bu
z a m a n e sn a sn d a y e n i y ld z la r y ld z la ra ra s g a z
la rd a n e k ille n m e y i s rd re c e k tir. D a h a k k y l
d z la rn lm e si b in le rce k e re d ah a u z u n z a m a n a la
b ilir. S o n u n d a , bu y z d e n , d z e n li e n e rji, k a o tik
o la ra k ev re n in e tra fn d a ra d y a s y o n fo r m u n d a y a
y lm o lan y ld z la rd a h a p s e d ilir v e g k a d a d o
n u k la a c a k v e s o u y a c a k tr. B e n z e r b ir y a z g te k i
g k a d a la rn d a b a n a g e le c e k tir.

385
TANRI ve YEN FZK

l y ld z la ra g e lin ce , d e p o d a d a h a ile r i e t
k in lik te n b o lc a v a r d r , fa k a t z a m a n - e r e v e s i a la
b ild i in e o a lr . Y a n p b itm i a rtk la r n g
k a d a n n e tra fn d a d n m e s i g ib i, z a m a n z a m a n
a r p m a la r o rta y a k a ca k tr. K a r a d e lik ie r n n e
g e le n y ld z la r y a d a k a rla t te k i c is im le r i ta
m a m en y u tm a y a y n e le c e k v e b a z a s tro n o m la rn
in a n d g ib i, g k a d a n a z n m e rk e z in d e kocatm an
b ir k a ra d e lik v a rs a , o ile r le d ik e d a h a o k b
y y e c e k tir. Y ld z la r n y r n g e le ri y a v a a e -
k im se l ra d y a s y o n b t n a r k tleli n e s n e le rin
y r n g e e n e rjis in i b itir e n u z a y n d a lg a g ib i d a l
g a la n m a s - y a y m a y o lu y la b o z u n a c a k la r. Z a m a n n
en g in li i z e rin d e , y ld z la ra a it a rtk la r, g k a d a
m e rk e z in e g ittik e d ah a k a p a l o la ra k s
r k le n m e y e y n e le c e k le r, so n u n d a k e n d i k e n
d ile rin i, d o y m a k b ilm e z c a n a v a r b ir d e li e k u rb a n
e d e c e k le r. B az l y ld z la r, g k a d a la r a ra s u z a
y n e n g in li in d e k a p a tlm g ib i te k b a n a a y la k
a y la k d o la m a y a , ta m a m e n g k a d a d a n o n la ra a r
p an y ld z la rla , ra s la n h y a b a l k a r la m a la rn n
b ir s o n u c u o la ra k , b u k a d e rd e n k a a c a k la r.
K a a n y ld z la r v e k a ra d e lik l m n d e n k u r
tu la n g a z v e to z la r iin e rte le m e g e tir . E e r b y k
b irle ik teori d o ru y s a , b u k o z m ik e n k a z n n k le e r
m a lz erifesi k a ra rs z d r v e y a k la k 1 0 ^ y l s o n r a
b u h a rla a c a k tr. N tro n la r v e p ro to n la r so n ra te k i
v e a rtk e le k tro n la rn h e rb iri ile y o k o lm a y a b a
la y a n , e le k tro n v e p o zitro rd ara b o z u n u rla r. B t n
k ah m a d d e le r, b y le c e p a r a la ra a y rlrla r. B t n
b u k a tlia m n s o n u c u , g e r e k te n g e n i le y e n e v re n le
hza b a ld r. E e r o k h z b h e s a p la r d o ru y s a ,
e le k tro n la r v e p o z itro n la r, o n la rn b ir d i e r in e
d o ru k o a b ilm e s in d e n d a h a h z l b ir g e n i le m e ile
p a r a ck la r s p r p te m iz le m i o la c a k la rd , b y
le ce b t n y le b ir y o k o lu o rta y a k m a y a c a k t:

386
EVRENN SONU

b a z p a r a ck la r d a im a k a lm o la c a k la r. Bu y o k
o la n la r, k o z m ik g e n i le m e ile y a v a a z a y fla y a ra k
g a m m a ra d y a sy o n u re tirle r. E k o la ra k , n tro n la r
v e s ra d y a s y o n u b y k p a tla m a d a n k a lm o la
ca k tr. B t n bu b ile e n le r, y a v a y a v a m u tla k
s fr s c a k l a d o ru , a m a fa rk l o ra n la r d a s o
u y a ca k la r. M a d d e (e le k tro n la r v e p o z itro n la r)
ra d y a s y o n d a n d ah a K zl so u y a c a k tr. B y le lik le ,
h e r ik is i m u tla k s fra y a k la m a s n a ra m e n , o n
la rn s ca k lk fark a z a ls n d iy e , im d iy e d e k , s e r
b e s t e n e rji (n e g a tif e n tro p i) k a y n a o la ra k , ilk e
o la ra k i g re n s n rl b ir s c a k lk g e d i i d a im a o la
ca k tr. B y le lik le , b u y k s e k d e re c e d e y a v a la y p
d u ra n e v re n in e n tro p is i, m a k sim u m d e e rin e k a
pal o lm a s n a ra m e n , a sla o n a ta m a m e n u la
a m a z , y le k i, b u s n rl m e s a fe d e , g e r e k s
l m asla o rta y a k m a y a c a k tr.
E e r e v re n , o ld u k a y a v a g e n i le r s e , e le k tro n
v e p o z itro n la rn y o k o lm a s o k k o la y la m o la
ca k . O y s a , b a s it ra s g e le a r p m a la rn s o n u c u o la
rak a l lm y k m o lm a z . E le k trik g le r i, p o -
z itro n y u m o la ra k b ilin e n 'a to m la rn ' o lu m a s i in
o n la ra im k n v e re n p o z itro n la ra e le k tro n la r e k e r.
Y a v a a g e n i le y e n b ir e v re n d e k i h e s a p la m a la r
g s te riy o r ki, p a r a c k la rn o u 1 0 71 y l s o n ra p o -
z itro n y u m b i im i a lm o la c a k . F a k a t b u n la r, h a
cim c e b in le r c e m ily a r k y l o la n g e r e k te n g a rip
'a to m la rd r. P a r a c k la r y le y a v a a b ir d i e rin in
e tra fn d a y r n g e d e d n e rle r, te k b ir s a n tim e tr e d e
h a re k e t e tm e k o n la ra g r e b ir m ily o n y l a lr. P o -
z itro n y u m k a ra rs z d r v e ta m a m e n s ra y la b u k o
c a m a n y r n g e le r o k d k e n e rji fo to n la r n n
y a y m y la b o z u n u rla r . 1 0 1-16 y l s o n ra po-
z itro n y u m u n o u k m o la c a k v e p a r a c k la r
b a la n ty a g e e ce k b u n u n z e rin e a n i b ir y o k o lm a
o rta y a k a r. 1022 d e n d a h a a z o lm a y a n fo to n la rm

387
TANRI ve YEN FZK

b o z u lm a s s ra s n d a , h er b ir p o z itro n y u m 'a to m u ' -


e n tro p id e k o c a m a n b ir b y m e - ta ra fn d a n d a r
y a z lm o la ca k tr.
K ara d e lik le rle ilik i k u ru lu n c a y a k a d a r, o n la r
h a re k e ts iz k a lm a z la r. 13. b l m d e k s a c a ta rtla n
k u a n tu m e tk ile ri g s te riy o r k i, d e lik le r ta m a n
la m y la k a ra d e ild ir , am a s ra d y a s y o n u ile zar
zo r p a rla rla r. B ir g n e k tleli k a ra d e lik i in s
c a k lk , s p e r d e lik le r iin b ile d a h a a z ik e n , m u tla k
s frn z e rin d e b ir d e re ce d e n on m ily a r k a re d a h a
d k b ir d e re c e d ir. E v ren in a rk a p l n s ca k l
b u n u n z e rin d e k a ld s re c e , d e lik le r s s o
u rm a y o lu y la o k y a v a a b y m e y i s r
d re ce k le r.
B az e tk in lik le r y in e d e te k i d e lik le r y a d a n e s
n e le r le a rp a n d e lik le r o la ra k o rta y a k a c a k la r
ve s ra d a n d n e n d e lik le r y r n g e le ri d a
ld n d a urayla y a v a la y a c a k la r, fa k a t b y k b ir
fa rk la o k z o rlu b ir d e i m e , u z a y n s c a k l , s o
n u n d a d e lik le rin s ca k l y k s e k h z la d t
z a m a n o rta y a k m a y a b a la y a c a k .
e v re s in d e n d a h a sca k o la n b ir k a ra d e lik sy
v e o n u n k lm e s in e n e d e n o la c a k e n e rjiy i y i
tirm e y e y n e le c e k . Bu s ra y la , y a y lm h z
la n d rm a y a se b e p o la n sca k l h a fif e y k s e ltir.
D e lik , b y le lik le b u h a rla m a k a a n n k a y g a n y o
k u u n a trm a n r. U z u n y lla r b o y u n c a k lm e
o ra n b e lk i O108 y l so n ra , b a la n g ta p e k o k g
k a d a k tle sin i ta rb n ca y a k a d a r y k s e lir , k a -
ra d e lik le r b ile h i e in d irg e n e b ilirle r.
B ir k a ra d e li in so n u n d a n a sl ld n h i
k im s e b ilm e z , am a y le g r n y o r ki, m a d d e y i y a
ra tm a y a b a la y a n sca k lk m ik ro s k o p ik b o y u tla ra
b z le ce k tir. Bu a a m a d a s a d e c e b ir k a m ily a r y l
y a a m a k z o ru n d a d r. S o n u n d a d e lik m u h te m e le n

388
EVRENN SONU

o n u n esk i v a ro lu u n d a n h i b ir e y k a lm a y n c a y a
k a d a r, a y rla n g a m m a n la rn n g s te ris i o r-
ta s m d a p a tla r.
B u a ra tr m a la r im d i b ild i im iz , y le p a rla k v e
e tk in lik d o lu e v re n i in k a sv e tli b ir k a d e r n e s
r y o r. K a r k z a m a n la rn en g in li i b ile , in sa n n
h a y a l g c n n te sin d e d ir. (1 0 10' n y z sfrla iz
le n e n b ir o ld u u n u h a trla y n ) b t n k e sin o la ra k
g z le n e n y a p la rn so n u n d a g e ip g itm e y e y
n e ltild i in d e , k k b ir p h e v a r g ib i g r n y o r,
s a d e c e s o u k , k a ra n lk , g e n i le m e y a k n bo
u z a y te rk e d iy o r, y a ltla n fo to n v e n tr in o la n n
p e k a z ile h e r a z a la n y o u n lu k ta v e k k le ri b ile
e n le n d iriliy o r. o u b ilim c in in d e rin lik li o la ra k
c a n sk c b u ld u u b ir s e n a ry o v a rd r.
O y s a a lte r n a tif b ir k a d e r v a rd r. G e li o la ra k
v a rs a y m s o n u la rn n z e rin d e , e v re n in d ah a
s o n s u z a d e k g e n i le m e y i s rd re c e i g ste rilm iti.
B u a k d e ild ir. G e n i le m e o ra n n n s re k li o la ra k
d t b ilin iy o r, e k im g k a d a la rn d a lm a sn
e n g e lle d i i g ib i, b a z a s tro n o m la r b irg n d u rm a
n o k ta s n a g e le c e in e in a n y o rla r. B u , s ra y la m a l
z e m e n in y o u n lu u n a b a l o la n , e v r e n in e k im
g c n e b a l o la n b ir d u r u m d u r y a d a d e ild ir.
B u , k a ra d e lik le r v e n tr in o la r g ib i g r n m e y e n
m a d d e y i ie rd i i g ib i, g r n m e y e n e n e rji k a d a r
e k im d a lg a la rm b a ta n b a a y o u n lu u n o la
b ild i i e y e b a la m a k h e m e n h e m e n im k n s z d r.
E e r g e n i le m e b i r d u rm a n o k ta s n a g e liy o rs a ,
e v re n d u ra a n k a lm a y a c a k , a m a g e n i le m e a a
m a s n n z a m a n y a n s m a s o la n b ir h a re k e t i in d e
k a s lm a y a b a la y a c a k tr. lk in d e k a slm a y a v a o la
c a k , fa k a t m ily a rla rc a y l b o y u n c a a d m a d m h z
la n a c a k tr. im d i h e r z a m a n g ittik e h z la n a n b ir
d i e rin d e n u z a k la a n g k a d a la r, o n u n y e r in e y a k

389
TANRI ve YEN FZK

la m a y a b a la y a c a k la r. M e s a fe , c a n a v a r g ib i k
y a m e t iin b ir e n g e ld ir.
E v re n im d ik i h a c m i b in d e b ire k ld
z a m a n , b a s n y a p a n e tk i su y u n k a y n a m a n o k
ta s n n s c a k l n a y k s e lm i o la c a k v e d n y a
(e e r g n e in l m sa n cs s rm s e ) p ssz o la
ca k , b ir g z le m c i tek te k g k a d a la r d a h a u zu n
s r e a y r te d e m iy e c e k ti, b u n u n i in im d id e n g
k a d a la r a ra s u z a y la r k a p a tm a g ib i b ir d i e riy le
k a y n a m a y a b a la m o la ca k t. D a h a ileri k lm e
s c a k lk g k y z b ir frn g ib i k z a rm a y a b a la d
n o k ta y a y k s e le c e k v e b u b e y a z s c a k u z a y d a g
m l o la n y ld z la r k a y n a m a y a b a la y a c a k , so n ra
p a tla y a ca k la r.
O la y la rn g id i i im d i h z la n y o r. B t n y a p la r
b u h a rla y o r v e a to m la r a y rly o r. B irk a y z b in
y l i in d e - o k d e il - o u e k ird e k le r k e n d i k e n
d ile rin e h z la n a n sca k lk la rd a p a r a la ra a y
rly o rla r. O la y la rn z a m a n e r e v e s i, im d i o k
c o k u n o lu y o r. E v re n fa rk e d ilir b i im d e , k o n tro l
e d ile m e y e n b ir ie ri k te to p la y c e k im in k o z
m ik k lm e y e d n d g ib i, d a k ik a la r so n ra s a
n iy e le r, so n ra m ik r o s a n iy e le r i in d e b z l y o r . B u
'b y k a trt' (b ig cru n c h ) d r.
B u o la y la rn k o rk u n d o a s a ir N o rm a n N ic -
h o ls a n 'a b u s a trla r y a z m a k i in ilh a m v e r d i:
Ve eer evren
Ters evrilir ve sergilenirse
Onun parasmn rengi;
Eer imdi grnr k
ieri doru aktlr ve gkler kar gibi yaarsa
Gkadalarn karfrtnas
Gecenin gz mercekleri alev alev yanarsa
Odaklanan gneten daha parlak
Ve insan dner kr olursa
Gzlerinde beyaz scak karanlkla.2

390
EVRENN SONU

E v re n im d i l m d e n m ik ro sa riy e le rce u z a k tr.


B y k a b r b e v rim d e b y k p a tla m a g ib id ir.
N k le e r p a r a ck la r tu h a f d a v ra n a n p a r a la ra a y
rlrla r, h e r t rl e k ird e k alb k y m k la r k sa b ir an
iin y a r a b lr a n ca k , b ir g z k rp h rlm a s g ib i b ir
z a m a n d a b t n e v r e n b ir a to m u z a y n d a n d a h a
k k a la n a b z l r, b u n u n z e rin e u z a y z a
m a n n k e n d isi p a ra la ra a y rlp d a lr.
o u fizik i b y k a b rtn n e v r e n in so n u n u
te m sil e tti in e in a n y o r. O n la r e v re n in b t n
u z a y , z am an v e m a d d e n in - b y k p a tla m a d a v a r-
b a g e ld i in e in a n rla rk e n , b y k a b r b d a v a r
lk ta n k a ca n a d a y le in a n y o rla r. Bu ta m a m e n
b ir y o k o lu h r . H ib ir e y k u rtu la m a z . H i b ir y er,
h i b ir a n , h i b ir ey. e k im in s o n s u z y k c g c n e
v a ro lu u n t m y e n ild i i g ib i, en so n b ir 'tek illik '
v a rd r d a h a fazlas d e il. K o z m o s u n e b e s i, e k im ,
a y n z a m a n d a o n u n c e n a z e le v a z m a t s d r d a.
O ysa b t n b ilim c ile r e v re n in b u o la a n s t
l m n k a b u lle n m e y e y a n a m a z la r. B a z d a n ,
so n su z c a (ad in fin itu m ) b irb irle rin i s re k li iz ley en
y e n id e n b z lm e v e g e n i le m e n in b ir b a k a e v
rim i i in d e te k ra r g e riy e 'se k e n ' e v re n in se b e p o l
d u u , b ir a z fa n ta s tik y o u n lu k ta b y k a trtn n
d u rm a sn a seb ep o la c a k b ilin m e y e n fiz ik se l g
leri ileri s re rle r. B u s a ln m h e v re n d e n 12. b
l m d e s z e d ilm i ti. Y a ln z c a so n d e re c e y k s e k
en e rji fiz i in d e k i ile ri a l m a m u h te m e le n bu
k z m e k te d ir.
E v re n in k a d e ri i in b ilim in n ce d e n e itli s e
n a ry o la r h a z rla m a s n a ra m e n , o n la r b u g n
b iz im b ild i im iz g ib i ta m a m e n e v re n in l m n
ierirler. Bu l y e g re , o n la r b ir o k d in i k y a m e t
in a n c y la u y u u rla r. O y s a ilgili z a m a n e r e v e le ri
y le h a y a l e d ilm e z b i im d e e n g in d ir k i, in s a n e t
k in lik le ri ile k o z m o s u n l m n n ilik ili o lm a s

391
TANRI ve YEN t FZK

im k n s z d r. E e r b ilin li y a ra tk la r, y a ra tlta n
a y rla m a z o ld u u g r le c e k o la n im d ik i d e v ir
y le u zak b ir g e le c e k te v a ro lu rla rs a , o n la r in sa n la r
o lm a y a c a k t. E v rim in v e te k n o lo jik g e li m e n in tr il
y o n la rca y ln d a b u n a b a k a c a k la rd .
lk n c e 'y a p a y ' z ek n n g e li im i, d n e n m a
k in e le rd e n y a n a in sa n n k e n d i e n te lle k t e l s
t n l n te rk e d e c e k o ld u u n u g s te riy o r. G e r
e k te n , b u s n rl b ir a n la m d a s re k li o lu y o r.
G e le c e k y e n ilik iin k u lla n l o la n z a m a n o k
y a n u sla ry la in sa n b e y n in in y a p a m a d b ir ey i
m a k in e le rin b a a ra m a m a s v e o n d a n d a h a iyi o l
m a m a s iin b ir se b e p o lm a d g r n y o r. V e
n k b y le m a k in e le r iin h a c im s n rla m a s y o k
tu r, b iz im im d i k a v ra y a b ild i im iz b ir e y in te
s in d e ta m a m e n e n te lle k t e l b ir g le o la a n s t
y a p a y s p e r b e y in le ri z ih in d e c a n la n d rm a k z o r
d e ild ir. s te lik , e le k tro n ik c ih a z la rn d o ru d a n
b irin d e n tekine b ilg iy i n a k le tm e y e te n e i m a k in e
b e y in le rin b ir s e n te z in e y o l a a r. n s a n , k o la y a l
d a tlr b ir te k s p e r b e y in i in d e y e rle ik s a y s z
s p e r b e y in le b a la n t k u ra n e v r e n in h e r ta ra fn d a
a y rn tl b ir ra d y o ile tiim a h a y a l e d e b ilir.
G e n e tik b o z u lm a (m a n ip u la tio n )d a k i ile rle m e ,
d n e n m a k in e k a v ra m n a y e n i b ir y o l a y rm v e
re cek tir. im d iy e k a d a r, b iy o lo jik z e k n n g e liim i
d o a l e v rim c i g le r in m e rh a m e tin d e o lm u tu ,
a m a fiz ik se l v e z ih in s e l k a ra k te ris tik le rim iz i b e
lirley en m o le k l y a p la n z e rin d e d e n e tim i g e
litird i im iz g ib i, y le c e v a ro la n o rg a n iz m a la r
b ira z d e itirm e k y a d a y e n i b irile rin i ic a d e tm e k
m m k n o la b ile ce k ti. B u , m u ta s y o n g d s v e
a p ra z - re m e ile s n rl b ir ta rz d a s re k li y a p lr.
B e y in le r m o le k le r m h e n d isli i y o lu y la d
z e n le m e k iin g e tirile b ild i i z a m a n , g e lm e y e c e k
g n iin te m el b ir seb ep o lm a d g r n y o r.

392
EVRENN SONU

D o aJ v e y a p a y zek a ra s n d a k i a y rm , o z a m a n
o rta y a k a ca k . n san ta ra fn d a n y a ra tla n , b u o la
a n s t b e y in le r y a g e n e tik o la ra k b o z u lm u b i
y o lo jik o rg a n iz m a la r o la ra k y a d a k a t-d u ru m d o
n a n m n d a n d a h a o k o rg a n ik e y le r k u lla n a n
g e li m i b ilg is a y a rla r o la ra k k a b u l e d ile c e k ti. 'Y a r
d m a a le t ta k m n n b ir t r o la ra k b e y in e a
la n a n g e le c e k te k i s p e r ip le rd e y a d a k a t
d u r u m d e v re s in e 'k e n e tle n e n o rg a n ik b e y in le r, ik i
sin in b ir sim b iy o z u n u h a y a l e tm ek b ile m m
k n d r. A lte rn a tif o la ra k , o k g e le n e k se l o la ra k
d n e n m a k in e le rd e y a n ile tk e n b az k ris ta lle rin
y e rin e o rg a n ik b ile e n le ri k u lla n m a d u y u m u
(s e n s e ) y a p la b ilir.
P e k la h i k im s e b u g e r e k le m e s i m m k n
e y le r in b iri, n ce d e n g r l r b ir g e le c e k te u z a k
tan b ile y a p la b ile c e in i n e s rm y o r, a m a b iz
d r s t e b ilim s e l in c e le m e n in d iy e lim k i, b ir m il
y o n y l i in d e b a a rla m a y a c a n a in a n a b ilir
m iy iz ? B ir m ily a r, b ir tr iiy a r y ld a m ? H a trla y n
b ilim , s a d e c e ik i y z y l y a n d a d r.
B ir g re li k e v re n in u z a k g e le c e in i il
g ile n d iriy o r v e o n u n s a k in le ri d o a l d n y a z e
r in d e g r le b ile n z e k i y a ra tk la rn k o n tro l d e
r e c e s in e g re , h e r h a n g i b ir s m n n v a ro lu p
o lm a d h a k k n d a ilg in b ir s o ru n v a rd r. G r
d m z b y k e v r e n , e k im in g e n i a la n l e t
k ile rin e g re g l n k le e r e tk ile im le rd e n , k o z
m ik g le r y o lu y la b i im le n d irilm i tir. F a k a t b iz ,
y a p a y e v re n in e s a s la rn d a g r y o ru z : N e
h ir le r in y n d e i tirilir v e b a ra j y a p lr, o r m a n la r
r e tilir v e y o k e d ilir, lle r e v c ille ir, d a la r y k lr.
D n y a y z e y in d e k i b irk a y e r , in sa n e tk in lik le rin e
h i te d elil o lm a d n g s te riy o r. T e k n o lo ji v e b i
lim s e l a n la y n g e liim i g ib i, g e n i v e o k k a r
m a k fiz ik s e l s is te m le r z e rin d e k i d e n e tim i e ld e

393
TANRI ve YEN FZK

e tm e k iin to ru n la rm z b e k le y e b iliriz . F re e m a n
D y so n , m a k s im u m ie y a ra r e n e rji k ts n d a n fa y
d a la n m a k v e tu zak k u rm a k iin y ld z la r n n e t
ra fn d a k i m a lz e m e y e ilik in k re se l b ir k a b u k
m e y d a n a g e tire n g e z e g e n s is te m le r in in y a p s n
id d e tli o la ra k d e itire n ileri te k n o lo jik to p
lu lu k la r h a y a l etm iti. T e k n o lo ji d z e y i sila h
s k m e ih tiy a c n d u y d u , g e z e g e n le r, fa n ta z i k ra l
l n d a h e r z a m a n y a ty o r g ib i g r n y o rla r, fa k a t
b y le b ir c re t, ilk o la ra k z a m a n a p a ra v e k a y
n a k la ra ih tiy a d u y a r, h n e re d e il.
B iz, b u n d a n d o la y ilg in b ir m a n z a ra ile k ar
k a ry a g e liriz . T e k n o lo jik g iri im i in g e r e k te n s
n rsz u y g u n z a m a n la b ir e v re n d e fiz i in y a
s a la ry la b ir b ir in e u y g u n o lm a y a n b ir e y i g v e n le
y n e te b ilir m iy iz ? G e e n b irk a y z y l b o y u n c a in
sa n la r, b y k l k o la ra k b ir k a s a n tim e tre lik ev
a le tleri e r e v e s in d e k i te k n o lo jid e n , b y k l k o la
rak p e k o k m il s re n b y k m h e n d is lik p r o
je le rin e (k p r le r, t n e lle r, b a ra jla r, e h irle r) ileri
g itm ile rd i. E e r bu e ilim d e n a n la m k a n lr s a ,
g ittik e a z a la n m e s a fe le rd e b ile b t n d n y a n n ,
s o n ra g n e s is te m in in v e so n u n d a y ld z la r n te k
n o lo ji ile d o n a b ld k la n z a m a n g e le c e k , g a z b u
lu tla rn d a n y a ra tla n y r n g e le rin d e n o y n a tla n
y ld z la r y a d a y n le n d ir ile n k a ra rs z lk y o lu y la
m a h v o la n g k a d a n n k en d isi e ld e i le m e y le y e
n id e n b i im le n d irile b ile ce k tir. K a ra d e lik le r, k o z
m ik to p lu m u n d a r a k a n a rtk la rn y o k e tm e a y
g tla r v e / v e y a en e rji k a y n a k la n o la ra k ira d e y le
k o n tro l e d ile b ile c e k v e b i im le n d irile b ile c e k tir.
E e r g k a d a la r is e , n iin ev ren d e il?
B y le a n la m k a rm a la r, sa m a o la ra k b
ra k lm o la b ilir, a m a o n la r n e m li b ir fe lse fi n o k
ta d a n da y k se lirle r. D o a l v e y a p a y a ra s n d a k i
k r g le r v e z ek i k o n tro l a ra sn d a k i a y rm n e d ir?

394
EVRENN SONU

Bu z g r ir a d e v e d e te rm in iz m k o n u s u n d a k i ta r
tm a z e rin e y e n i b ir a d r.
B ir s is te m z e k n n d e n e tim i a ltn a g ird i i
z a m a n , y in e d e fiz i in y a s a la rn a u y a r. B y k
y a p a y b ir k u ru lu u n h e rh a n g i b ir fiz ik se l ilk e y i
b o z d u u n a d a ir (z illin -b e d e n e tk ile im i d
z e y in d e is p a tla n a b ilir o lm a s n d a n b a k a ) b ir k a n t
y o k tu r. B ir d e m iry o lu a n n y a d a b ir n k le e r g
is ta s y o n u n u n , m e s e l k e n d ili in d e n o rta y a k
m a y a ca d o ru d u r, a m a y in e d e o n u n y a p m d o
arm y a s a la rn n a ts altn d a y er a lr. B a a ry a
uyarak s o n u la n a n d z e n , y a p m s re le rin d e y a
ra tla n e n tro p i sa rm a l iz m e y le d e n g e le n ir.
6. b l m d e ta rtld g ib i, b e y n in i le y i in d
d o n a n m d z e y in d e fiz ik se l y a sa la ra g re b ir ta
n m la m a v a rd r, y a z d m d z e y in d e d n c e le r,
d u y u m la r, fik irle r, k a ra rla r v e te k ile re g r e b ir e
g d m , u y g u n lu k , ta n m la m a v a rd r. A y n e k ild e ,
b ir s is te m in te k n o lo jile rilm i o ld u u n u s y
le m e k fiz ik se l y a s a la rn o to rite s in d e n p
h e le n m e k d e ild ir, a m a s a d e c e o n u n i le y i in i ta
n m la m a d a y a z lm d ilin i k u lla n m a k
p h e le n m e k tir. O z a m a n , o k iy i ta n m la n m
fiz ik y a s a la rn a g r e g e li tirile n b ir e v r e n d e a
tm a y o k tu r a n c a k z e k y k o n tro l e tm e k h e r e y e
ra m e n n e m li b ir k o n u d u r.
B u , b ir d n c e - s in ir b o z a n b ir k a ra rd r. K o z
m ik o r g a n iz a s y o n u n b ir a k la m a s o la ra k T a n n 'y a
y a lv a r a n la r n z ih n in d e , g e n e llik le d o a y a s a la rn n
m e y d a n o k u m a s n a ra m e n d n y a y a e tk i ed en ,
doa st b ir arac v a rd r. F a k a t, ta m a m e n d o a l b ir
t r n id a r e s in in z ek r n o lm a s , e v r e n d e k a r
la t m z e y in t m d e ils e b ile , fiz i in y a s a la n
i in d e o u i in g e r e k te n m m k n d r. rn e in ,
g k a d a m z , u z a y a a s tro m h e n d is in in b t n
te h iz a tn v e p a tla m a la r k o n tro l e d e n , e k im u y

395
TANRI ve YEN FZK

g u la y a n cisim le ri b a a ry la y e r le tir m e d e k u l
la n la n ilkel g a z la n y e n id e n d z e n le y e n g l b ir
zilrin ta ra fn d a n y a ra tlm tr. F a k a t b y le b i r o la
a n st z e k T a n r o la b ilir m i?
K o n u , s a m a b ir e y d e ild ir. T a n n g e n e llik le
s a d e c e g a la k tik b ir m im a r o la ra k d e il (u z a y v e z a
m an i in e a la n ) b t n e v r e n in y a ra tc s o la ra k
d n l r. A k a , s a d e c e v a ro lu - n c e s i y a s a la r
i le te n , fiz ik se l e v r e n in i in d e i g rm e y e z o rla n a n
b ir v a rlk d e il, e v re n s e l b ir y a ra tc o la ra k h e sa b a
k a tla b iliy o r. H e n z b u s p e r a s tro -m h e n d is in
g le rin in b t n g k a d a la r i in e a lm a k i in y a
y lm o ld u u v a rs a y b r m ? O n u n e k im i k u l
la n a ra k u z a y v e z a m a n b k e b ild i im h a y a l ed'n.
Y in e d e, o g e r e k te n u z a y v e z a m a n y a-
ra tm a d y sa y a d a y o k e tm e d iy s e T a n n o la
m a y a c a k t. F a k a t y e n i fiz ik b u ra d a g r lm e m i b ir
g r a s v e riy o r. V e rile n y e te rli e n e rji v e k a y
n a k la r, b ir k a ra d e lik y a p m a k i in y e te rin c e e k im
u y g u la y a n m a lz e m e y i b ira ra y a g e tirm e k in
sa n la rn g c d a h ilin d e d ir. K a r a d e li in m e r
k e z in d e te k illik a d v e rile n y e r d e , u z a y v e z a m a n
m a h v o lu rla r. y le ki b iz b ile u z a y z a m a n m a h
v e d e b iliriz .
U z a y v e z a m a n y a ra tm a d a h a z o rd u r, fa k a t b iz
b t n y le fiz i in y a s a la ry la y n e tile n - o n u n g e r
e k te n imknsz o ld u u n d a n e m in o la b ilir m iy iz ?
E m in o la m a y z . G e r e k te n , 3 . b l m d e b y k p a t
la m a d a k i u zay 'b a lo n la r ir u n y a ra tl ko
n u s u n d a k i b az y e n i o rta y a k a n te o rile r ta
n m la n m t. ste lik , y a u z a y v e z a m a n h e r e y e
ra m en e b e d iy s e , b u b y k p a tla m a y a ra tl k o
n u s u n d a k i p o p le r te o riy e k a r t o lm a z m ? E e r
u z a y v e z a m a n s re k li o la ra k v a ro lm u s a , e v re n in
z a m a n d a h e r d u r u m d a y a ra tlm o lm a s k o
n u s u n d a k o n u m a n n a n la m o lm a z . y le ki T a n -

396
EVRENN SONU

n ru n , e v re n in iin d e k i ileri, o n u n b elk i b t n y le


d o a l y o lla rla (b iz b u ra d a b az te rm o d in a m ik
p ro b le m le rd e n k a m y o ru z ) ta m a m la y a c a k o ld u u
d z e n le n e n v e ek il v e rile n m a d d e y e b a la n m
o la c a k t. B y le b ir g r e g re T a n r, e v re n d e
e b e d , so n su z v e o k g l b ir v a rlk o la c a k t. O
d o a y a s a la rn n d n d a i g re m e d i i iin m u tla k
k u d retli o lm a y a c a k t. O , u y g u n b i im d e o rg a n iz e
e d ile n , v a ro lu n ce si e n e rjid e n m a d d e y i y a p m
o la n , h a y a t g e litirm e k iin z o ru n lu a rtla r o rta y a
k o y a n , g rd m z h e r e y in y a ra tc s o la c a k t,
fa k a t H ristiy a n re tis in in g e re k tird i i g ib i h i (ex
n ih ilo )te n y a ra tm a y a g c y e tm e y e c e k ti. B iz b u
v a rl a d o a st T a n r'd a n o k b ir d o a l T a n r
a d n v e re b iliriz .
B y le d o a l b ir T a n r in m v a ro ld u u n a d a ir
sa h ip o ld u u m u z d e lil n e d ir? D o a st b ir T a n r
i in b u n d a n d a h a iyi y a da k t d elil n e d ir?
D o a l b ir T a n r y v a rs a y m a y o lu y la se v e s e v e
a k la n a b ile ce k o lan d o al d n y a k o n u s u n d a p e k -
o k e s r a r v a rd r. M e se l , g k a d a la rn k k e n in in u
a n d a ta tm in ed ici b ir a k la m a s y o k tu r. C a n ll n
k k en i b a k a b ir a rtc b ilm e c e d ir. F a k a t b iz fi
z i in y a s a la rn n h e rh a n g i b ir ih lli o lm a k s z n ,
z e k i s p e r b ir v a rlk ta ra fn d a n a r a r id a re e d i
le n b u sis te m le rin h e r ik is in i d e k a v ra y a b iliriz .
O y s a , b y le b ir a k la m a , b u g n n b ilim a n
la y n n fa a liy e t a la n n n te s in d e o la n h e rh a n g i
b ir e y i T a n r ya a tfe tm e y e ilik in e sk i b ir tu z a a
d e riz ('B o lu k la rn T a n n s '). D in i b a llk la r , m
k e m m e l o la ra k u y g u n a k la m a y p e is ra s a
la y a n b u b ilim s e l ile rle m e le ri b u lm a k i in Tu
T aru T m n i in in b ir k a n td r 1 d e m e n in v e b ir f e
n o m e n i g s te rm e n in d e e rle rin e g r e n a sl te h
lik e li o ld u u n u re n m i le r. A k la n a m a y a n m
g e n i k a p sa m l b ir a k la m a s o la ra k T a n r'd a n y a r

397
TANRI ve YEN FZK

d m is te m e k , s o n u o la ra k y a n k la m a y a y o l a m a k
v e T a n n y b ilin m e z li in a rk a d a y a p m a k tr. E e r
T a n r b u lu n m u s a , e lb e tte d n y a k o n u s u n d a k e
fe tti im iz e y a ra c k y la o lm a ld r, k e fe tm e y i b a
a rm a d m z e y le d e il.
H e re y e ra m e n , b ir d o a l T a n r, d o a st
T a n n 'y a z t o la ra k b u k a n tn k a r s n d a d a h a iyi
g id e r. F iz i in y a s a la r i in d e d o a l b ir T a n r n n
c a n ll y a ra tt h ip o te z i, k sa c a fiz ik s e l d n y a y a
ili k in b ilim se l a n la y m z la u y g u n v e m m k n
o ld u u b ilin iy o r, la b o ra tu v a rd a in s a n ta ra fn d a n
c a n ll n y a ra tlm a s n n s a d e c e se b e b i iin ise, b ir
a k (e e r u z a k sa ) im k n v a rd r.
C a n lk n k k e n i iin , iki a k la m a n n g
v e n irli in i n a s l tartabLUriz (y a d a h e rh a n g i b ir
b a k a y k s e k d e re c e d e d zerd i s is te m i): b u c a n lk k
z e k n n b ir r n d r, a n c a k s p e r b ir v a rlk ,
b e lk i d e o la a n st b ir v a r lk (T a n r) ta ra fn d a n
id a re e d ile n d o a l b ir e y d ir, y a d a b u h a y a t a k d -
sz , k e n d in i d z e n le y e n s re le rin (Ju p ite rin a t
m o sfe rin d e k i d zerd i a l a k p y k s e le n s re le rin
o rta y a k g ib i) n ih a i s o n u c u d u r b e lk i d e ? H i b ir
a k la m a z o rlu k o lm a k s z n o lm a z .
Bu so ru y a ce v a p , zih n in e v r e n d e n e m k b ir g
o ld u u n a in a n m a m z n b y k l n e b a l o l
m a ld r. o u in sa n , z e k n n k o n tro l a ltn a g ire n
e v re n in d ah a b y k y r e le rin d e b ile , u z a k g e
le c e in b ir b ilim k u rg u se n a ry o s u n u k a b u l e tm e y e
h a z rla n r. n m z d e k i s a y s z tr ily o n la rc a y ld a ,
in sa n , te k n o lo jile tirilm i o la c a k o la n im d i g z
le y e b ild i im iz b t n ev ren i h a y a l e d e b ilir. O
z a m a n , n iin , b iz d e n n ce v a ro lm a m b y le b ir
o la a n st z e k y h a y a l e tm e k b y le z o rd u r?
G e le n e k s e l k o n u m , m a d d e n in o rg a n iz a s y o n d e
re c e s in in sra y la a rtm a s n d a k i e v rim c i d e

398
EVRENN SONU

i m e le rin u z u n z in c irin in so n r n o la ra k , s a
d e c e z e k n n o rta y a k m a s d r. K sa c a , m a d d e il
k n c e , z ih in so n ra d r. F a k a t b u k a n lm a z o la ra k
b y le m id ir? Z ih in o k ilk e l b ir v a rlk o la b ilir
m iy d i?
N e z ih n in n e d e h a y a tn o rg a n ik m a d d e y le s
n rla n m a y a ih tiy a d u y m a y a c a n a d a ir b ilim c ile r
a ra s n d a b y y e n b ir ta k d ir d u y g u su v a rd r. Y e n i
b ir so n d e re c e z el a n ca k d n c e k k rta n b ir k i
tap ta -Dnya tesinde Hayat- d n y a d h a y a t
im k n la r, fiz ik i G erald F e in b e rg v e b iy o k im y a c
R o b e rt S h a p iro ta ra fn d a n y e n id e n in c e le n ir.
O n la r, n tro n y ld z la rd a k i m a n y e tik a la n la r v e
te k i g a rip s is te m le rin b ir e itlili i, e le k t
ro m a n y e tik a la n e n e rjisi, p la z m a la r z e rin e d a y a l
o la n c a n llk la ilg ili b ir s o ru n ileri s re rle r. im d i,
b ilin v e zek y a z lm k a v ra m la rd r; s a d e c e g -
z n n d e tu tu la n b ir r n t - o rg a n iz a s y o n - v a r
d r, o n u n ifa d e s i i in b ir o rta m y o k tu r. O n u n m a n
tk s o n u c u n a b a l o la ra k , h ep si ta m a m e n fiz i in
y a sa la r e r e v e s in d e y a p la n , im d i g z le d i im iz
d z e n li v e k a rm a k k o z m o s u n iin d e , tu ta rs z
b y k p a tla m a y d e i tirm e g re v in i k e n d i ze
rin e o la n v e d o a n n b t n te m el a la n la rn k u
a ta n y a ra tl ta n b eri v a r o la n o la a n s t b ir z ih in
h a y a l e tm e k m m k n d r. B u d o a st a ra la rla
h e r e y i y a ra ta n T a n r o lm a y a c a k t a n c a k , b a z
k e sin a m a la r b a a rm a k iin d o a n n y a s a la rn i
leten v e k o z m o s u k u a ta n , y n e lte n , k o n tro l e d e n
e v re n s e l b ir z ih in (m in d ) o la c a k t. B iz , d o a n n
k e n d i te k n o lo jis in in b ir r n v e e v re n in b ir z ih in :
k e n d in i d z e n le d i i k a d a r k en d in i g z le y e n b ir
sis te m o ld u u n u s y le m e y le b u o la y la rn , d u
ru m u n u ta n m la y a b ilird ik . K e n d i z ih in le rim iz e ,
ru h sa l ile r le m e n in uygun b ir d z e y in i ta
m a m la d z a m a n b irey sel k im li in i y itire n , in s a n

399
TANRI ve YEN FZK

z ih n in in s o u ru lm u o la ca h e r e y in b irle tiric i
b ilin c i o la ra k , o z a m a n T a n r'n n k a b u l e d ild i i
D o u y a a it m s tis iz m k a v ra y n h a trla ta n b ir fi-
k ire, o z a m a n z ih n in d e n iz in d e k i b ilin c in sn rl
'a d a la r' o la ra k b a k la b ilir.

B u n d a n d ah a ile riy e g itm e k m m k n d r. En


a z n d a n b a z fiz ik ile re g re z ih n in k u a n tu m e t
k e n in i k a b u ld e z e l b ir k o n u m a s a h ip o ld u u n u
h a trla y n . E e r z ih in k u a n tu m z a rla rn y k
le y e b ilir' ise o z a m a n e v re n se l b ir z ih in , ilk e o la
rak , h e r e le k tro n , h e r p ro to n , h e r fo to n v s'n in d a v
ra n n y n le n d ir m e y le o rta y a k a n h e r e y i
k o n tro l e d e b ilird i. B y le b ir o r g a n iz e ed ici g ,
m ik ro sk o p ik m a d d e y i g z le m le d i im iz z a m a n
d ik k a tim iz d e n k a a ca k t, n k h e r h a n g i z e l b ir
p a r a c n tu h a fl n n y in e d e ta m a m e n ra sg e le
o ld u u o rta y a k a ca k t. O , s a d e c e o rta y a k a c a k
o la n o rg a n iz a s y o n u n o k s a y d a k i a to m u n k ol-
le k tif d a v ra n n d a v a rd r v e b iz sis te m in e s
ra re n g iz o la ra k k en d in i o rg a n iz e e tti in i b il
d ire ce k tik . T a n r'n n b y le b ir ta s a v v u ru , o u
in a n a n m e m n u n e tm e k iin y e te rin c e iyi o la
b ilird i.

o u ilk d n e m d in le ri, T a n r la rn g le rin e


g re s n fla n d rlm o ld u u o k ta n rc b ir e
m a y la m e g u l o ld u la r. Bu fik ir, y a b a n c (u z a y l)
z e k la r k o n u s u n d a m o d e m s p e k la s y o n d a b ir
k a rl n b u lu r. B az y a z a rla r in s a n t r n d e n iti
b a re n s ra la n a n , e n te lle k t e l v e te k n o lo jik g c n
b ir h iy e ra r is in i h a y a l e tm ile r. n s a n , o n la r n e t
k inliklerini d o an n ken d isin d en a y r a m a y a c a m z
b y le b y k y e te n e k le ri o la n y a ra tk la r h ay al e d e
b ilir. B u h iy e r a r i en b y k g c v e z ek y a sa h ip
o la n o la a n st b ir v a rl g e re k tire c e k tir. B y le
EVRENN SONU

b ir v a rlk T a n r'y a ilik in g e le n e k s e l ih tiy a la rn o


unu y e r in e g e tire c e k ti.
E e r b iz , b y le b ir z ih n in v a ro ld u u n a ik n a
e d ilm i s e k (v e o n u n y a p t h e rh a n g i b ir a k t e l k a
n t, b ilim s e l o la ra k m m k n s e n a ry o la rn tu ta n
s a la m a z ) b u v a rlk e v r e n in so n u n u n le m e y e
m u k te d ir o la b ile c e k m iy d i?
E e r o la a n s t v a rlk , fiz i in y a s a la r i in d e i
g r m e y e z o rla n m s a , (h e r n e k a d a r k u a n tu m te
o risi ta ra fn d a n izin v e r ile n o ld u k a e s n e k y a sa la r
o ls a b ile ) o z a m a n ce v a p h a y r o lm a ld r. T e r
m o d in a m i in ik in ci y a s a s , y in e d e u z m a n te k
n o lo jile ri v e b u y z d e n d e rin a n la y la r, e n tro p id e
a m a n s z d o u u g e ri e v irm e y i h e rh a n g i b irin e y a
sa k la r.
A to m sa l d z e y d e m a d d e y i u s ta lk la id a re e d e n
b ir v a rl n , o rg a n iz a s y o n u y e n id e n k u rm a y la e v
re n in 'y e n id e n e v rim in i k o r u y a b ile c e k o ld u u
n e s r le b ilir. B u, g e n e llik le M a x w e U in c in i p a
ra d o k su o la ra k i a re t e d ile n v e g e e n y z y ld a
M a x w e ll ta ra fn d a n k e fe d ile n g e r e k te n e sk i b ir fi
k ird ir. B ir k a p a o la n , b ir z a rla ik iy e a y rla n m
h rl b ir kutu d n n . K u tu d a , te k d z e b a sn
v e s c a k lk ta g a z ta ra fn d a n z a rn h e r iki k y s da
d o ld u ru lu r. T e rm o d in a m ik d e n g e d e o la n siste m , i
y a p m a k iin g e re k li e n e rji b irik im i o lm a y a n m a k
s im u m e n tro p i d u r u m u n d a d r. G a z m o le k lle rin in
ra s g e le s ra m a s n d a n b a k a , h i b ir e y ilg in in d
n d a o lm a y a ca k . K a p a k m e k a n iz m a s n i le te b ile n
k u tu n u n i in d e k c k b ir cin in v a ro ld u u n u far-
z e d in . O , h z la r v e y n le r in b t n sra s n iin e
a la n , k a rm a k o la n , m o le k lle rin h a re k e tle rin i
h a b e r v e rir. B az m o le k lle r h z l h a r e k e t e d e r, b a
z d a n y a v a a . Ortalama hz g a z la rn s c a k l n b e
lirle y e n b ir e tk e n d ir. B u d e i m e z . F a k a t te k tek
m o le k lle rin h z v e y n le r i h e r z a m a n d e iir,

401
' TANRI ve YEN FZK

o n la r k u tu n u n d u v a r la ry la y a d a k o m u la ry la
a rp m a la ra k a tla n rla r. C in , o z a m a n a a d a k i
stra te jiy i b e n im s e r . K u tu n u n b i r y a n s n a s a d a n
h z l b ir m o le k l y a k la r y a k la m a z , o k a p a a a r
v e so l y a n d a k i o d a y a d o ru m o le k l n g e m e sin e
izin v e rir. A k s in e , te k i y n d e n y a k la a n y a v a
m o le k lle r sa y a n d a k i o d a c a k a b u l e d ilirle r.
S o n ra b ir v a k itle r, s a y a n d a k i o d a c k d a h a y a v a
m o le k lle rle d o la c a k ik e n , so l y a n d a k i o d a c k , o l
d u k a h z l h a r e k e t e d e n m o le k lle rle (o rta la m a
o la ra k ) d o lu o la c a k tr. S o l y a n d a k i o d a c k , b u y z
d e n s a d a k in d e n d ah a y k s e k s c a k lk ta o la c a k tr.
T e k te k m o le k lle rin a c e le v e a b u k o la ra k id a
re s iy le C in , iki o d a c k a ra s n d a fa rk l b ir sc a k lk
m e y d a n a g e tirm i o la c a k tr. D e n g e d a h a u zu n
s re h a k im o la m a y a ca k , y le ki e n tro p i a z a ltlm
o la c a k y a ra rl e n e rji d a tlp v e d e n g e y e n id e n k u
ru lu n ca y a k a d a r ( rn e in b ir s m a k in e s i a
l trm a y la ) b ira z fa y d a l i icra e tm e k i in s c a k lk
fa rk n k u lla n m a k , im d i m m k n o la c a k t. C in
s o n ra e y le m in i te k r a rla y a c a k t v e b iz , b ir p er-
p e tu u m m o b ile (s o n s u z d e v rid a im (s re k li e v rim )
m a k in e s i)in a sln id a re m iz a ltn a a lm o la c a k tk .
K o z m ik d z e y d e b irle tirile n s tr a te jin in bu tip in i
ile tm e y le h e r y e r d e h a z r b ir c in , s l m n e d -
m e k d e n e v re n i k o ru y a ca k t.
Y a z k k i, d a h a k ap a l b ir y o k la m a M a x w e ll'in
c in in in a l m a y a c a k o ld u u n u g s te rir. 1 9 2 0 'le rd e
L e o S z ila rd d a h a g e n i a y rn td a c in in i le y i in i in
c e le d i. O , d z e n iin d e b a a rl o la ra k i g rm e si
iin cin in y a k la a n m o le k lle rin h z k o n u s u n d a k i
b ilg iy i ta m a m la m o lm a s g e re k ti in in fa rk n a
v a rd . B u b ilg i, s a d e c e n e p a h a s n a o lu rs a o ls u n k a -
z a n la b ilm e lid ir v e d e n e n fiy a t e n tro p in in te r
m o d in a m ik g e e rlili in d e d ir . rn e in , y a k la a n
b ir m o le k l g l b ir k m a s ta ra fn d a n a y -

402
EVRENN SONU

d n la tla b ile c e k tir v e D o p p le r e tk is i, p o lisin k u l


la n d a ra b a ra d a r tu z a k la r, ayru ta rz d a o n u n h
zn l m e k iin k u lla n lr. F a k a t b u a d m d a g e re k
d u y u la n y a ra rl e n e r jin in h a rc a n m a s , s n fla n a n
e tk in in b ir s o n u c u o la ra k o n u n z a y fla m o l
m a sn d a n d a h a o k g a z n e n tro p is in i y k
s e lte c e k ti. A k a ik in ci y a s a m o le k le r d z e y d e
z ek i b ir id a re ile b ile , m a lu p e d ile m e y e c e k ti.
E e r b u te rm o d in a m ik fik irle r d o ru y s a , h i b ir
d o a l a ra c z ek i y a d a b a k a t rl s , e v r e n in s o
n u n u s o n s u z a d e k e rte le y e m e z . G rm o l
d u u m u z g ib i, e e r e v re n g e n i le m e y i s rd r rs e ,
ta m te rm o d in a m ik d e n g e y e a sla u la la m a y a b ilir.
H e r e y e ra m e n im d i a lg la d m z o rg a n iz a s y o n
k a n lm a z o la ra k , b u ra d a b ir d z e y e g e rile m e y e
y n e ltilir, k o z m o s o n u n im d ik i c a n l a a m a s n a
b e n z e m e m e y i k ab u l e d e ce k tir. 'S a d e c e d o a st
b ir T a n r g e r e k te n onu te k ra r so n a er
d ire b ile c e k tir.

403
EVREN
BEDAVA
BR
M E R M D R ?
16, BLM
EVREN "BEDAVA BR
YEMEK (FREE - LUNCH)
MDR?"

'Hiten hibirey yaratlamaz.


Lucretius

B iz im d i, fiz ik s e l d n y a y a k la m a k i in y e n i
fiz i in a rtc fa a liy e t a la n n h a b e r v e r e n k o z m ik
b ir s e n a r y o y u o lu tu r m a k iin in c e le m e m iz in
b t n ip le rin i b ir lik te e k e b iliriz . S e n a ry o n u n c id
d iy e a ln m o la b ile c e in i d e n e s rm y o ru m (fi
z ik ile r ta r a fn d a n cid d i o la ra k ta r t ly o r o lsa
b ile). O y sa , m o d e m fiz i in a c e le y le k u rm u o l
d u u , - T a n r'y a ra m a m z d a g r m e m e z lik te n g e
lin e m e y e c e k o la n fik ir le r bu tr fik irle ri r
n e k le rle a k la r.
n s z d e v a ro lu s o r u n u n u n d rt b y k m e y
d a n o k u y u u a d n v e r d i im s o r u la n s o rd u m :
'N iin , d o a y a s a la r b y le o ld u u g ib id ir? N iin ,
e v ren o n u o lu tu ra n e y le r d e n ib a re ttir? B u e y le r
n a sl o rta y a k tla r? E v re n o rg a n iz a s y o n u n u n a sl
b a a rd ?

407
TANRI ve YENt FZK

Y e n i fiz ik , b u s o ru la rn c e v a p la rm s a la m a k
iin u z u n b ir y o l a lm tr. T e rs y z d z e n d e o n la r
a n la m a k i in b iz , b ir m ik ta r n e g a tif e n tro p in in v a
ro lm a sn a rt k o a n b irin in o k d z e n li o la ra k ,
n ih a o la ra k k a o tik d u ru m u n a sl g e li tire b ild i in i
g rm t k . O y s a , y k s e k d e re c e d e o rg a n iz e , z e l
lik le s ra la n m b ir d u ru m d a y a ra tlm o la n e v re n i
d a h a erk e n y a ra tl la r v a rs a y m a k i in b ilim c ile rin
y a p t g ib i, u z u n b ir s re h e rh a n g i b ir ih tiy a o l
m a sn d iy e e v re n in g e n i le m e s iy le n e g a tif e n t
ro p in in n a s l y a ra tla b ild i in i de g rm t k - im
d ik i o rg a n iz a s y o n , ra sg e le b ir d u r u m d a ra s la n b s a l
o la ra k b a la y a n b ir e v re n le b irb irin e u y g u n d u r.
F iz ik se l e y le rin k k e n i so ru n u ilk b l m d e a y
rn tl o la ra k ta rtlm t. Y ld z la r v e g e z e g e n le r
g ib i n e sn e le rin b y k p a tla m a d a k o z m ik m a l
z e m e n in k e n d isi a k a y a ra tlm k e n , ilkel g a z
la rd a n b i im le n m i o ld u u b ilin iy o r. P a r a c k fi
z i in d e k i so n z a m a n la r d a y a p la n k e ifle r, s a d e c e
b ir s r o la ra k u zay z a m a n n k e n d isin in k k e n in d e n
a y rla n , k o z m ik e k im se l a la n ile b o u z a y d a y a -
ra tla b ile n m a d d e y le b e n z e r m e k a n iz m a la r n e
s rm t . F a k a t b u ra d a b ile fiz i in y a s a la rn n
ih l li o lm a k s z n k e n d ili in d e n v a ro lu a k m
o la n u z a y z a m a n n b a z b e lirtile ri v a rd r. B u tu h a f
im k n d a n d o la y a k l k u a n tu m te o risi ile y a k n
ilik ilid ir.
B iz , a to m a lt d n y a d a se b e p le r o lm a k s z n o r
ta y a k m a s iin k u a n tu m fa k t r n o la y la ra n a s l
izin v e r d i in i g rm t k . rn e in p a r a c k la r,
k esin b ir n e d e n o lm a k s z n h i (b ir y e r)d e n o rta y a
k a b ilirle r. K u a n tu m te o risi e k im e b a la n d
z a m a n , u z a y z a m a n n k en d i d a v ra n n i in e a lr.
K u a n tu m e k im in in d o y u ru c u o lm a y a n te o ris i
h l v a ro lm a s n a ra m en fiz ik ile rin , b y le b ir te
o rid e a y rn tl a n la tlm o la n s n r s z z e llik le re
EVREN "BEDAVA BR YEMEK MDR?

d a ir g z e l b ir fikri v a rd r. O , m e se l , k u a n tu m k o
n u s u n u k a ra k te riz e e d e n n c e d e n b ilin e m e z a y n
t rd e b e lir s iz e y le rle u z a y v e z a m a n b irb irin e
b a la r. z e l o la ra k , k e n d ili in d e n v e s e b e p s iz b o -
z u n a n v e y a ra tla n u z a y v e z a m a n iz le y e c e k tir.
T e o ri, n c e d e n h i b ire y in v a ro lm a d y e r d e o r
taya k a ca k o lan u z a y b a lo n c u u n u , rn e in , m a
te m a tik o la ra k b e lir le n e n k e sin b ir o la sl g e
re k tire ce k tir. B y le lik le , u z a y z a m a n s e b e p s iz b ir
k u a n tu m g e i in in s o n u c u o la ra k h i lik te n p a t
la y a ca k t.
G e n e l a la n la rd a b ir k u a n tu m m e k a n iz m i ta
ra fn d a n u z a y z a m a n n b ird e n b ire o rta y a k
e n s o n m ik ro sk o p ik e r e v e d e v u k u b u lm a s b e k
le n e b ilird i, n k k u a n tu m s re le ri g e n e llik le s a
d e c e m ik ro sk o p ik fe n o m e n le re u y g u la n a b ilir. G e r
e k te n , k e n d ili in d e n y a ra tla n u z a y tip ik o la ra k
s a d e c e 10"33 cm . h a c m in d e o lm a ld r. Bu sn rl
u z a y b a lo n c u u u u rla ra ih tiy a d u y m a m tr,
o y sa : 2 . b l m d e ta n m la n d g ib i b ir st k a tm a n a
k a p a t a b i le c e k t i r . M u h te m e le n b y le b ir m in i
e v re n te k in in a k s in e k u a n tu m d a lg a la n m a s y o
lu y la te k ra r h zla g z d e n k ay b o la ca k ta . H e r e y e
ra m e n , s n m e d e n d ah a o k , u z a y n y e n id e n y a
ra tla n b a lo n c u u n u n b ir b a lo n g ib i b ird e n i
m e y e b a la y a c a k o lm a sn a ili k in b ir a n s v a rd r.
B u d a v ra n n k k e n i, e k im le d e il a m a d o
a n n k a la n g le ri ile ili k ile n d irile n te k i k u
a n tu m s re le rin e a it olacakta. 13. b l m d e , k a a k
sl sa y la ra d a y a l i m e n in b ir a a m a s n a y
n e le n v e o lg u n la m a m e v re n in k a ra rsz o lm a s n a
se b e p o lan 'b y k b irle ik g 'te k i 'ie n e v re n s e
n a ry o s u a d l se n a ry o y u ta n m la d m . B u ta rz d a k u
a n tu m m ik ro d n y a s sa n iy e n in b ir a n lk b ir p a r
a s n d a k o z m ik o ra n la ra b y y e c e k tir. Bu b y k
p a tla m a d a b irik tirile n e n e rji, iici a a m a n n b ir-

409
TANRI ve YEN FZK

d e n o rta y a k a n s o n u n d a , m a d d e v e ra d y a s y o n a
d n t r lm o lu r v e e v r e n so n ra d a n g e le n e k se l
a n la y a g r e b ir k o n u m d a n b a k a s n a g e e c e k tir.
B u o la a n s t s e n a r y o d a , b t n k o z m o s g e r
e k te n , k u a n tu m fiz i in in y a s a la ry la u y u m i in d e
b t n y le h i (b ir y e r )d e n 'g e lm e z v e s a d e c e im d i
g rd m z e v re n i k u rm a k i in ih tiy a d u y u la n
b t n e n e rji v e m a d d e n in y o lu n u y a r a tr . O b y
le lik le , u z a y v e z a m a n i in e a la n b t n fiz ik se l
e y le rin y a ra tl n b irle tirir. E v r e n in h a re k e t e t
m esi iin (b a k . 2. b l m ) b ilin e m e z b ir te k illi i
ifa d e e tm e k te n o k , k u a n tu m u z a y z a m a n m o d e li
fiz i in y a s a la rn n a r tla n i in d e b t n y le h e r e y i
a k la m a y a g iri ir. K o rk u v e r e n b ir id d ia v a rd r.
B ir ey i i e ri k o y m a v e b ire y i k a r m a y a ili k in
d n ce y i k u lla n rz , a m a h i y e rin e (y a d a h i te n )
b ire y i alm a y a b a n a d r . Y in e d e k u a n tu m fiz i in in
d n y a s h i y e r in e b ir e y i a l ld g ib i re tir. K u
a n tu m ekindi b iz im h i y e r in e b ir e y e le g e
ird i im iz i id d ia e d e r. B u s e n a r y o n u n ta r
tm a sn d a fiz ik i A lan G u th i a re t etti k i, sk sk
b e d a v a y e m e k g ib i b ir e y in o lm a d s y le n ir.
O y sa , e v re n b e d a v a b ir y e m e k tir .1
B y le b ir e v r e n m o d e li T a n r y a ih tiy a d u y a r
m ? 3. b l m d e h e re y in b ir s e b e b i o lm a s g e
re k ti i v a rs a y m z e rin e y o la k a n g e le n e k s e l
k o z m o lo jik T a n r k a n tla m a s n n n a sl o ld u u n u
g rd k . K u a n tu m fiz i i b u id d ia y k a n k b ir h a le
so k a r. F a k a t ik i s o ru d a n a rta k a la n n e d ir? N i in
e v r e n y a p t e y le re v e y a s a la ra h k m e d e r? B ilim
b u n a b ir c e v a p s a la y a b ilir m i?
11. b l m d e , s p e r e k im a d l te o rin in h e
d e fin in , m a d d e n in b t n tem el p a r a c k la n v e d o
a n n b t n g le ri i in m a te m a tik b ir .tanm s a
la m a sn n n a s l o ld u u a k la n m tr. E er
b a a rly s a , b u te o ri k a la n ik i so ru d a n b irin e in -

410
E V R E N "BEDAVA BR YEMEK MDR?'

d irg e n e c e k tir. B irle tirile n d n y a d a k i 'e y ler'


p ro to n la r, n tro n la r, m e z o n la r, e le k tro n la r v s .-
s p e r e k im te o risin in isk e le ti i in d e b ir a ra y a g e
tirile c e k tir. im d i, fiz ik se l y a s a la rn k o n u m u o l
d u k a fa rk ld r. B iz b ir k e re s a h ip o ld u u m u z b ir
e le k tro n y a d a p ro to n un n a sl d a v ra n d n g e
n e llik le b ilir iz , fa k a t b iz , p ro to n y a d a e le k tro n la rn
v e ta m a m e n farkl n ite lik le ri o la n p a r a c k la rn
d e il, n i in varolduktan h a k k n d a g e r e k b ir fik
rim iz y o k tu r. E er s p e r e k im ta m a m e n b a
a rly s a , v a ro la n p a r a c k la rn n i in va
ro ld u k la rn s a d e c e b iz e a n la tm a y a c a k , a n ca k
k tle le r, y k le r v e te k i n ite lik le re , n i in s a h ip o l
d u k la rn d a a n la ta ca k la r.
B u n la n n t m , b i r s p e r y a sa d a (in d irg e m e c i
b ir a n la m d a ) fiz i in t m n k u a k m u h te e m b ir
m a te m a tik te o rin in so n u cu o la c a k tr. F a k a t, b iz
y in e d e s o ru y a geri d n e lim : n i in bu s p e r y a s a ?
B iz b y le lik le v a ro lu u n n ih a s o ru n u n a u la
tk. F iz ik , b e lk i fiz ik s e l e v re n in o rg a n iz a s y o n u n u ,
k k e n in i v e ie ri in i a k la y a b ilir, am a fiz i in k e n
d is in in y a s a la r m (y a d a s p e r y a s a s n ) a k -
la y a m a z . G e le n e k s e l o la ra k , T a n r iy a , d o a y a
sa la rm ica d e tm i v e o n la n i le te n y a s a la r
z e rin d e k i e y le ri (u z a y z a m a n , a to m la r, in s a n la r
v e te k ile r a ra s n d a ) y a r a tm b ir v a r lk o la ra k in a
n lr. 'B e d a v a y e m e k ' s e n a r y o s u , ih tiy a d u y
d u u n u z h e r e y in y a s a la r o ld u u n u id d ia e d e r-
e v r e n , k e n d i y a ra tln i in e a la n k e n d in e b a
k a b ilir.
F a k a t y a s a la rd a n n e k a r? O n la r, e v re n v a rl a
g e le b ils in d iy e b a la n g ta 'o ra d a ' o lm a k z o
ru n d a d rla r. K u a n tu m fiz i i, k u a n tu m g e ii ilk
n c e k o z m o s u y a ra ta b ils in d iy e (b ir a n la m d a ) v a -.
ro lm a k z o ru n d a d r. o u fiz ik i, fiz i in y a
s a la rn n n i in i s o ru n u n u a n la m s z y a d a k s a c a b i

411
TANRI ve YEN FZK

lim se l o la ra k c e v a p la n d r lm a z la r b u lu rla r. te
k iler, g z le m c ile ri k ab u l e tm e k z o ru n d a o lm a s g e
reken y a s a la r k o ru m ay a n tr o p ik o la ra k ' n e s r
m le rd ir. F a k a t d a h a ileri b ir o la s lk v a rd r. B elki
y a s a la r - y a d a e n s o n s p e r y a s a - m a n tk sa l o la ra k
m m k n fiz ik se l ilk e n in o ld u u n u o rta y a
k a ra ca k tr. S o n b l m d e b u fik re d n e ce iz .

412
fiz ik im
DOAYI
KAVRAY
FZKNN DOA
KAVRAMI

'Dourun bir basitlii ve bund/u dolay byk bir g


zellii vardtr.'
R ichard Feyntnat

'Eer siz basit gzellie ve hilie de sahipseniz,


Tanrt tuh yaratt en iyi eye sahipsiniz.'
E lisabeth Brovm ing

n ce k i b l m le rd e , b ilim d e , z e llik le y e n i fiz ik


o la ra k ta n n m o la n e y d e k i s o n y lla r d a k i ile r
le m e le r h a k k n d a d in e ilik in a n la m la r k e
fe tm itik . M o d e rn b ilim in o la a n st b a a rs n a
ra m e n , T a n r'n n v a ro lu u ile ilg ili o la n tem el s o
ru n la r n e s rm e k a p ta lc a o la c a k t, d o a l v e d o
a s t e m a d a in s a n l n ro l y a d a e v re n in
a m a c , b u ile r le m e le rle c e v a p la n d rlm t. G e r
e k te n b ilim c ile r in k e n d i k e n d ile rin e o k eitli
d in i in a n la r v ard r.
S k sk , b ilim v e d in in b a r i in d e b ir a r a d a v a
ro la b ile c e i, n k o n la rn k e n d i k e n d ile rin e fa rk l
k la rd a n b a la d n e s r l r. A h l k y a d a
le m e (H ristiy an lk tak i 3 tan r k a v ra m ; B a b a , o u l,
K u tsa l ru h ) k a v ra m g ib i, d in s e l re ti h a k k n d a k i
s o ru n la r e k im in e n iyi m a te m a tik ta n m n a k a ra r

415
TANRI ve YEN FZK

v e r m e g ib i, b ilim s e l s o ru n la rd a n a sl o la ra k fark
ld rla r. Y in e d e, b ilim in d in s e l k o n u la r h a k k n d a
b ir e y s y le m e k z o ru n d a o ld u u n d a n p h e edi
le m ez . Z a m a n n d o a s , m a d d e v e c a n ll n k
k en i g ib i k o n u la rd a y a d a n e d e n s e llik v e d e
te rm in iz m , o rta y a k a rla n d in s e l s o ru n la rd a k i
ta m a m e n k a v ra m sa l e re v e b ilim s e l ilerlem ele r
y o lu y la d e i tire b ilirle r . B irk a y z y l n c e b y k
te o lo jik k la rn b a z s (C e n n e t v e C e h e n n e m in
y e ri g ib i) m o d e m k o z m o lo ji v e b iz im u z a y v e z a
m a n n d o a sn a ili k in g e lim i a n la y m z ta
ra fn d a n a n la m s z k a rla n m t.
P e k o k in sa n 'd o ru v e y a n l'a g r e d in v e
b ilim a ra sn d a k i a tm a y a y n v e r m e y e y n e ltilir.
O , b ilim v e d in g ib i e l y o rd a m y la (g e r e k li i) a r a
y a n -n esn el g e r e k lik - en so n d o ru lu u n v a
ro ld u u n a in a n m a y a tev ik e d iy o r. B u 'B ir T a n r
v a r o lm u m u d u r? ' 'D o a st m u c iz e le r v a r
m d r?', 'B ir y a ra tl v a r m y d ? ' 'E v re n d e b ir a m a
h e d e f v a r m d r?' 'C a n llk k a z a ra m d o d u ?' g ib i
fa z la sy la a k la u y g u n so ru la ra g r e , h e p s in in b iz ,
o n la r b ilm e s e k b ile 'E v et' y a d a 'H a y r' g ibi c e
v a p la n v a rd r?
in s a n a k t e l g e r e k li e y a k n o la n b ilim s e l te
o rile re ili k in g r le sk s k k a r k a ry a g e lir.
B iz im a n la y m z ile rle d i i g ib i, g e r e k lik v e te o ri
a ra sn d a k i u y g u n lu k d a g e liir. B u b a k a sn a
g re , d o a n n d o ru y a s a la r, in a t v e ilh a m v e r e n
in c e le m e y le ii o y u lm u o lm a k i in g z le m v e d e
n e y in v e r ile rin d e g iz le n irle r. B irg n , fe lse fe n in u
ra t g ib i d o ru y a s a la rla k ar k a ry a g e lm e y i
b e k le y e b ilir iz , b iz im im d ik i y a z l y a s a la n rru z
lm e y e d e e rd ir, a m a b o z u k tp k b a s m la r d r.
P ek ok tarzd a bu, te k lif s a p le rin in , b
t n l k le rin d e 'g e r e k ' y a s a la n s o m u tla tra c a k

416
FZKNN DOA KAVRAMI

e itlik le r ta la n m n k e fin i b e k le d ik le ri s p e r
e k im p ro g ra m n n te m e lid ir.
O y sa b t n fiz ik ile r 'g e r e k lik ' k o n u su n d a k o
n u m a n n a n la m l o ld u u n a in a n m a z la r. F iz ik , bu
a lte r n a tif fe ls e fe y e g re, h i te g e r e k lik k o n u su n d a
d e ild ir, fa k a t s is te m a tik b ir ta rz d a , b ir g z le m i d i
e rin e ilik iJe n d irm e k iin b iz e y a rd m e d e n m o
d e lle r k o n u su n d a d r. N ie ls B o h r, e\rren k o n u s u n d a
b ile b ild i im iz e y i fiz i in a n la tt n s y le d i i
z a m a n , p o z itiv is t g r a d l g r d ile g e tird i,
o n u n n a s l o ld u u n u d e il. 8. b l m d e a k la n d
g ib i, K u a n tu m te o risi 'n e sn e l' g e r e k li in h i b ir
z a m a n v a ro lm a d n b ild irm e k iin p e k o k fi
z ik iy i h a re k e te g e irm i ti. S a d e c e g e r e k lik tir ki,
g z le m le rim iz a ra c l y la h a b e r v e rilir. B u g r
k a b u l e tm e y le , z el b ir te o rin in d o ru ' y a d a y a n
l o ld u u n u d ile g e tirm e k im k n s z d r, s a d e c e
y k s e k k e sin li e d o ru b ir tek ta n m la y c e m a d a
o k s a y d a k i fe n o m e n le ri b a la y a n y a ra rl o la n b ir
te o ri, y a r a r ld r y a d a d a h a a z y a ra rld r. B y le b ir
g r , o z a m a n , e n s o n d o ru lu a in a n a n b ir ta
ra fta rn i in d e o ld u u d in in b u y a n n a a p o la ra k
k a rttr. B ir d in se l n e rm e y a y a n l y a d a y a n l
o la ra k k a b u l e d ilir, d e n e y le rim iz in m o d e lin in b e n
z er t r o la ra k d e il.
lk a d m d a fa rk llk , d a h a iyi b irin d e n y a n a zel
b ir y c e teo riy i te rk e tm e k i in fiz ik ile rin g n ll
o lm a s y o lu y la tan m la n r. R o b e r t M e rto n 'n n
ce le ri y a z d g ib i: o u k u ru m la r k e s in in a n c g e
re k tirirle r fa k a t b ilim k u ru m u b ir d e e ri p
h e c ili e so k a r.' E in s te in g r e c e lik te o risin i
k e fe tti i z a m a n , N e w to n 'u n u z a y z a m a n v e m e
k a n ik te o ris in e n h z m a y a k n h a re k e t e d e n c i
s im le rin d a v ra n n ta n m la m a k i in y e te rs iz o l
d u u n u n fa rk n a v a rm t v e b y le c e o te k ra r
y e rin e k o n u lm u tu .

417
TANRI ve YEN t FtZK

N evvlon 'u n te o risi g e r e k te n y a n l d e ild i, o


s a d e c e sru rl b ir g e e rlilik d iz is in e sa h ip ti. z el
g re lilik te o ris i o k fa y d a l (h z la rn d k o ld u u
d u r u m la r i in N e w to n u n te o ris in i d z e n le y e n )
a n c a k y k s e k h z l s is te m le r d e d o ru d e e ri v e re n
b ir te o rid ir. Bu teo ri s ra y la g en el g r e c e lik te o risi
a d v e rile n te o riy le a r o la ra k te s lim e d ilm i tir v e
sra y la g e n e l te o ri z e rin d e d e e ri a rtm o la
c a n d a n p e k a z fiz ik i p h e le n e c e k tir. D a h a da
m k e m m e l h a le g e tirile m e y e n m k e m m e l teo ri b ir
'so n ' k a b u l e d ild i i g ib i, b a z fiz ik ile r, m k e m m e l
b ir se m fo n i ya d a m k e m m e l b ir re s im e ili k in b ir
fik ir k a d a r a n la m s z o la n b y le b ir e y i k a b u l e d e r
le r.
Y e n i k e ifle rin n d a , b ilim s e l m e to d u n d e
im e y i b ir b ir in e u y g u n h a le g e tirm e y e te n e i b i
lim in b y k g le r in d e n b irin i te m s il e d e r. G e r
e k lik te n d a h a o k o n u n k e n d in e y a ra rl te m e l
a lm a sy la b ilim , k e n d in i k e s k in c e d in d e n a y rr.
D i. d o g m a y a d a y a n d r r v e d e i m e z g e r e k li i
te m sil e tm e a n la m n a g e le n h ik m e ti b ilg e li i tar.
e v re se l r e tiy le ilg ili k la r z a m a n la , u y a r
la n m v e b k lm o la b ilirle r, b ir d in in te m e l
d o g m a s h a k k n d a k i fikri d n le m e z o la b ile n
g e r e k li in o k in ce 'm o d e l'in d e n y a n a ta m a m iy le
te rk e d ilm i o lu y o r. E e r k ilise , y e n i k a n tn te m eli
z e rin d e , Is 'n n s o n u n d a y e n id e n d irilm e m i o l
d u u n u n o rta y a k n d ile g e tirm i o ls a y d , o
z a m a n , H ris tiy a n lk h e rh a n g i a n la lr b ir b i im d e
g l k le v a ro la b ile ce k ti. B a z e le tirm e n le r, h e r
y e n i k efin v e h e r y e n i k a n fik rin , m u h te m e le n
d in e bir te h d it tav r ta k n m a k o la n d o g m a tik s e r t
lik anlarruna g e ld i in i n e s rm t , h a lb u k i y e n i
g e r e k le r v e d n c e le r ta m a m e n b ilim in c a n d a
m a rd rla r. y le ki, b ilim s e l k e ifle rin , y lla r b o

418
FZKNN DOA KAVRAMI

y u n c a d in v e b ilim i a t m a y a h a z rla d o r
ta d a d r.
B ilim / y e n i m a n z a ra la r v e k e ifle re d o r u b a
k a rk e n , d in , v a h y e d iie n g e r e k li e g e r iy e d o ru
b a k t o lg u s u n a ra m e n , h e r iki e tk in lik u y
g u la y cla rn d a a lak g n ll l k v e k ib rin tu h a f
k a rm n a v e k o rk u y a ili k in b ir a n la m a y o l a a r.
B t n b y k b ilim c ile r , a n la m n a ra d k la r d o a l
d n y a n n g z e lli i v e in c e li i y o lu y la o n u n i in e
e k ilirle r. H e r y e n i a lb p a r a c k , h e r a k
la n a m a y a n a s tro n o m ik n esn e , s e v in v e h a y r e te
n e d e n o lu r. T e o r ile rin in k u ru lm a s n d a fiz ik ile r,
s k sk e v r e n in a s ln d a o k g z e l o ld u u in a n a
i in d e zera/etin g izli k a v ra m la ry la yn
le n d irilirle r. Z a m a n v e y in e le n e n b u a rtis tik le z z e t
v erim li k la v u z lu k ed ici b ir ilk e y i ta n tla m v e
g z le m s e l o lg u la r y a la n la m a k iin ilk a a m a d a o r
ta y a k t z a m a n b ile , d o ru d a n y e n i k e ifle re
y ol g ste rm itir.
P a u l D ira c'n b ir z a m a n la r y a z d g ib i:

insann eitliklerinde gzelliin olmas, onlarn uygun


deneyinin olmasndan daha nemlidir... nk ayrlk,
teorinin daha ileri gelimeleriyle ayhnlntlacak olan ve
hesaplama iinde uygun ekilde alnamayan en kk
zellikler nedeniyle olabilir...... rnyor ki, insan, in
sann denklemlerdeki gzellii yakalama gr a
sndan alyorsa ve insann gerekten gvenilir bir i
gds varsa, insan salam bir ilerleme izgisi
zerindedir.1

B o h m ta ra fn d a n e le a ln a n b ir d n c e v a rd r:
'fiz ik i g d n n b ir b i im id ir v e a s ln d a s a n a tn
d a b ir b i im id ir .'2
E in s te in , b ir k i is e l T a n r'y a ili k in g
v e n s iz li in i ta rt rk e n , h e r e y e ra m e n b iz im
a l a k g n ll l k le v e s a d e c e e k sik o la ra k y a
k a la y a b ild i im iz d z e n v e u y u m u n m a n tk s a l b a -

419
TANRI ve YEN FZK

sid i in in g z e lli i iin ' h a y ra n l n b il


d ird i.
F iz ik in in g z e llik k a v ra m n a g r e m e rk e z ,
u y u m , b a s itlik v e sim e trid ir. E in s te in tek ra r:

Bu emein tm varoluun btnyle uyumlu bir ya


pya sahip olacak olduu inanc zerine dayandrlr. Bu
gn biz bu harika inantan uzak kendi kendini zor
lamaya izin vermek iin bile ncekinden daha az ze
minimiz var. Byle karmak denklemler, sadece mantki
olarak basit matematik bir konumun kefi amalyla
bulunabilen ekimset alann denklemleridir.3

S o n z a m a n la r d a b u d u y u VVheeler y o lu y la
y a n k la n m b:

Fiziin yasalarndaki gzellik, sahip olduklar.... fan


tastik basitliktir. Hepsinin arkasndaki en son matematik
mekanizma nedir? Bu elbette hepsinin en gzelidir.4

B u g n b u k la v u z lu k e d e n ilk e s p e rg iin
a ra trm a y m o tiv e e d e r. S p e r e k im in m a
te m a ti in d e ile rle m e n in y e n id e n g z d e n g e
irilm e s in d e iki y o l g ste ric i ifa d e g e e n le rd e s y
le n d i: 'Y e re l s im e trin in o rta k g e re k s in im in d e n
b t n g le rin k a y n a n d a b ir i d e rin le m e s in e d o
y u ru cu d z e n i o k a z b ir z a m a n d a g reb ilir.'^
F iz ik ile r g z e llik ve s im e trid e n bah
se ttik le rin d e , k e n d isi a ra cl y la b u k a v ra m la rn
ifa d e e d ild i i d il m a te m a tik tir. M a te m a ti in g e
n eld e b ilim e g re v e z e ld e fiz i e g re n e m in in
n a sl o ld u u b e lirtile m e z . L e o n a rd o d a V in c i'n in
b ir z a m a n la r y a z d g ib i: 'H i b ir in sa n i in
c e le m e y e , m a te m a tik o la ra k is p a t e d ilm e m ise ,
g e r e k te b ilim ad v e r ile m e z . B u m u h te m e le n
b u g n o n b e in ci y z y ld a o ld u u n d a n d a h a o k
d o ru d u r.
o u sra d a n in sa n ta ra ln d a n d e n e y le n e n m a
te m a ti e ili k in sin irse l k o rk u , fiz ik s e l b ilim le y a -

420
FZKNN DOA KAVRAMI

b a n c Ja m a la rn n b a lc a s o ru m lu s u d u r. B ilim s e l
k eiflerin d o lu b ir d e e rle n d irm e s in d e n o n la r e t
k ili o la ra k a y ra n v e zen li a ra tr m a y o lu y la h a b e r
v e rilm i o la n d o a n n g e n i a la n la rn d a z e v k a l
m a k ta n o n la r e n g e lle y e n b ir e n g e l v a rd r. R o g e r
B a co n 'm n d e e rle n d ird i i g ib i: 'M a te m a tik , b ilim e
k ap v e a n a h ta r d r .....Bu d n y a d a k i e y le r b ir m a
te m a tik b ilg is i o lm a k s z n b ilin e m e z le rd i.'6
P e k o k fiz ik i, v a ro lu u n te m el z e lli in i h a b e r
v e r d i in i s a v u n d u k la r d o a n n y a s a la rn n in
ce li i ve m a te m a tik b a s itli i ile b y le d e rin d e n e t
k ile n m i le rd ir, S ir Ja m e s Je a n s 'T a n r'n n b ir m a
te m a tik i o ld u u ' g r n b ir z a m a n la r n e
s rm t . F a k a t T a n r, n i in fik irle rin i m a
te m a tik se l b i im d e u y g u la m a y a koym ay se
e c e k ti?
M a te m a tik , m a n t n iirid ir. Y a s a n n h i b ir ifa
d e si, o k z o rla y a n ya d a b a s it v e r t le m e z m a n
tk sa l te m e lle r z e rin e d a y a n a n b ir e y d e n d a h a
o k m e m n u n iy e t v e ric i o la m a z . Jo h n V V teeler'in
s z le rin d e o ld u u g ib i:

Kk bir aknlk, doann tanm, mantn sonuna


birini tarsa, bundan dolay matematiin merkezindeki
kartal yuvas olacakt. Eer birinin inand gibi, btn
matematik, mantn matematiine ve btn fizik ma
tematie indirgenirse, btn fizik mantn ma
tematiine indirgenemezse alternatif olan ey nedir?
Mantk sadece matematiin 'kendisi hakknda d
nebilen' bir daldr.'7

D o a n n m a n tk s a l ifa d e s in in e k ic i y n
le rin d e n b ir i, e e r d o a rm t m d e ils e , o u , d e
n e y se l k a n tta n o k m a n tk sa l k a rm s o n u c u -
k a n la b ile n o la slk tr- ik in c i D n y a S a v a n d a n
n ce , A rth u r E d d in g to n v e E .A . M iln e (o u b a
a rla r o lm a k s z n ) e v r e n h a k k n d a t m d e n g e lim li
te o rile r k u rm a y a g iri tile r. Bu d n c e m e ra k

421
TANRI ve YEN FZK

u y a n d ra n b ir m a n z a ra d o u ru r. M a n tk sa l zo
ru n lu lu u n k a n lm a z s o n u c u n u n v a ro lm a s iin ,
o n u n y o lu o la n b u ev ren v a r o la b ilir m iy d i? B y k
F ra n s z b ilim c i Je a n d 'A le m b e rt'in y a z d g ib i:
'B irle ik g e n i a s n d a n ev re n i k a v ra y a c a k o la n b i
rin e g re , b t n y a ra tl y e g a n e d o ru lu k v e z o
ru n lu lu k o la r a k o rta y a k a c a k t.' T a n r in n k u d
re tin in k z e rin e m e ra k l b ir k fr la ta n b ir
d n c e v a rd r. 10. b l m d e k u d re tli b ir y a
ra tc n n is te d i i h e rh a n g i b i r e v r e n e ek il v e
re b ile c e in e i a re t e d ilm iti. H ris tiy a n la r, b u z e l
e v re n in , b iz c e b ilin m e y e n s e b e p le rd e n d o la y , a l
te rn a tifle rin s o n s u z b ir d iz is in d e n a ln a n T a n r'n n
se im i o la ra k a g k la n a b ile c e in i n e s re rle r. F a k a t
k u d retli b ir T a n r b ile m a n t n k u ra lla rn k -
ra m a z . T a n r 2 = 3 y a p a m a z y a d a b ir k a rey i d a ir e
y a p a m a z . T a n r'ru n h e r h a n g i b ir e v re n i y a
ra ta b ile ce i a c e le v a rs a y a m m a n tk sa l o la ra k b ir
b irin e u y g u n o la n sn rla m a y o lu y la k a n tla n m
o lm a ld r. im d i s a d e c e m a n tk i o la ra k bir e v r e n
v a ro lm u sa T a n n h i b ir z a m a n b ir s e e n e e s a h ip
o lm a m t. E in s te in : 'G e r e k te n ilg ile n d i im e y ,
T a n r'ru n fa r k l ta rz d a a le m i y a r a tm o lu p o l
m a d d r; b u , m a n tk sa l b a s itlik h a k k n d a k i z o
ru n lu lu u n h e rh a n g i b ir z g rl h i b ir z a m a n
te rk ed ip e tm e d i id ir 1 d iy e y a z d .
E e r g e r e k te n y a ra tm a n n s a d e c e m m k n b i r
t r v a rs a , b iz , n i in h i b ir z a m a n b ir y a ra tc y a
ih tiy a d u y m a d k ? H a n g i i le v 'tu a b a s m a k 'la
g eip g id e n e y le rin ta k m n k o r u m u o la c a k t?
F a k a t b y le b ir ilev b ir zih n i g e re k tirm e z - s a d e c e
b ir te t d ey ici m e k a n iz m a olacakta v e n ce k i b
l m d e g r d m z g ib i, k u a n tu m fiz i i d n
y a sn d a b ir e y e ih tiy a d u y m a y a c a k t b ile . y le k i,
e v re n in te m el m a n tk s a l m a te m a tik d e n k le m in e
g r e b r te k fiz ik se l z m n b u fe ls e fe s i,

422
FZKNN DOA KAVRAMI

T a n r'n m v a ro lu u n d a n p h e le n ir m i? G e r e k te n
p h e le n m e z . Y a ra tc T a n r fik rin i g e re k s iz k la r,
fa k a t b u b irte k fiz ik se l e v re n in b ir p a r a s o la ra k
v a ro la n e v re n s e l zih n i b e r ta ra f e tm e z : d o a st
b ir T a n r'y a z t o la ra k d o a l b irin i. P e k l , b u b a
la m d a k i p ara'ru n u z a y d a y e r k a p la y a b ile n k en d i
z ih in le rim iz d e n d ah a fa z la s n n u z a y d a b ir y e rd e
y e r k a p la d 1 a n la m n a g e lm e z . N e d e a to m la rd a n
y a p lm (b e y in le re z t o la ra k ) z ih in le rim iz d e n
d a h a o k a to m la rd a n y a p lm o ld u u a n la m n a
g elir. B e y in , in san z ih n in in O rtalam a ifa d e s id ir.
B e n z e r b i im d e b t n fzik sel e v re n , d o a l b ir
T a n r'n m z ih n in in o rta la m a ifa d esi o la c a k tr. Bu
b a la m d a , T a n r o la a n s t b t n c b ir k a v
ra m d r, b e lk i in san z ih n in in z e rin d e k i ta n m n
o u d z e y le ri d e.
E e r b y le fik irle r k ab u l e d ilirs e , fiz ik se l e v
ren in k a d e rin i v e k k e n in i b ilm e n in ca n edici
n e m i o lu r. n k z ih in o rg a n iz a s y o n u g e re k tirir,
o n u n v a ro lu u te rm o d in a m i in ik in c i y a sa s ile
te h d it e d ilir. M a d e m ki e v r e n in k e n d i e n tro p is iy le
lm e si iin n e fe si k e s iliy o r, T a n n d a le c e k m i? A l
te rn a tif fiz ik s e l e v re n in t m e l y o k o lu u y la s o
n u la n a n b ir te k illi e e k im s e l o la ra k k m e s i
d a h a az m it v erici g ib i g r n y o r. S a d e c e e v
rim sel ya d a d u ra a d u ru m e itlilik le rin in e v re n i,
d o a l b ir T a n r iin s o n s u z v e e b e d i o ld u u b ir
a la n a m o la c a k tr.
im d iy e k a d a r, fiz ik ile rin d o a k a v ra y k o -
n u su n d a ta r t m a m z in d irg e m e c i y a k la m a d a
y a n m t. Y e n i y a s a la r v e m o d e lle r a ra tr m a s n d a
fiz ik iy e ilh a m v e r e n g z e llik v e y a ln lk h is s i e v
re n i k u rm a y a a la n e le m a n te r y a p la ra g e n i e
y o l g ste rir; k u a rk la r v e le p to n la r g ib i a to m a lt
p a r a c k la r v e o n la rn a ra s n d a i g r e n te m e l g
ler. O ysa fiz ik in in d n y a n n n e d e n y a p ld n v e

423
TANRI ve YEN FZK

b ira ra y a n a s l g e ld i in i a n la m a y a a l m a s te k
ra rd a n b iz e , T a n r'm n b t n c g r n n h a
trla tr, b t n c z e llik le r s ra d a n s a lt in d irg e m e c i
k a v ra y la k u a b la m a y a c a k tr.
R ich a rd F e y n m a n o n u b u y o lla su n d u :

Biz, eitli hiyerari ya da dzeylerde konutuumuz


zaman dnyay tartan bir tsliiba sahibiz imdi dn
yay belirli dzeylere ayrmann ok doru olduunu an
lamyorum, fakat ben, bir fikir takmm tanmlamayla, fi
kirler hiyerarisiyle anladm eye iaret edeceim,
rnein, en solumda, fiziin temel yasalarna sahibiz
Sonra temel yasalara gre, erson aklamasna sahip ol
duuna inandmz yaklak olan kavramlar iin teki
terimleri buluruz, rnein 's' smin titretii var
saylr ve scak birey anlatan bir sz, titreen atomlarn
ktlesini anlatan bir szdr. Fakat bir sre iin, s ko
nusunda konuuyorsak, bazan atomlarn titretii ko
nusunu unuturuz - buzul hakknda konutuumuz za
manki gibi, orjinal olarak den kar taneleri ve altgen
buzu srekli olarak dnmeyiz. Ayn eyin baka bir r
nei tuz kristalidir. Temel olarak bakn, biraz proton,
ntron ve elektron vardr; fakat daima temel et
kileimlerin btn bir a rgsn tayan, bu 'tuz kris
tali kavramna sahibiz. Bu, basn gibi bir dnceyle
ayndr.
imdi bundan daha yksee karsak, baka bir dzeyde -
'knlan gsterge' gibi- tzlerin zelliklerine sahibiz, nasl
k birey arachyl ya da 'yzey gerilimi' araclyla
gittii zaman ktnlrsa, kendisiyle birlikte kopmaya y
nelen su gerei gibi, her ikisi de saylarla tanmlanrlar.
Atomlarn ekiinin varolduunu ortaya karmak iin
birka yasa amcltyla gitmek zorunda olduumuzu size
hatrlalmm. Fakat biz yine de yzey gerilimini' sy
lyoruz, i almalar konusunda, yzey gerilimi tar
tld zaman endielenmiyoruz.
zerinde, hiyeraride yukarda. Suyla dalgalannz ve
eylerin bir toplam olan 'yldz' ya da 'bir gne lekesi,"
ya da fenomenlerin pek byk ktlesini temsil eden fr
tna ' kelimesi gibi bir eye sahibiz Ve daima arka yolda
onu dnmenin dee yoktur. Gerekte biz, nk ara
larnda olduumuzdan daha ok admla yksee karz,
bir kk zayflk varolduundan herbirine ulaanlayz
Biz tamamen tmnn amalyla onlar d
nmemitik.
424
FZKNN DOA KAVRAMI

Karmakln bu hiyerarisinde ykseldiimiz gibi, ok


zenli karmaklkla maddenin organizasyonunu iine
alan, fiziksel dnyada an derecede karmak birey
olan, sinir uyanm yada kas gerilimi gibi eylere vannz.
O zaman aklmza 'kurbaa gibi eyler gel ir.'
Ve a zaman ilerleriz, ve 'tarih' ve 'nsan' ya da politik
are' vs. gibi kavramlar ve kelimelere, daha yksek d
zeydeki eyleri anlamak iin kullandmz bir seri kav
rama geliriz.
Ve ilerliyor, umut, gzellik ve ktlk gibi eylere ge-
liyonz.
Ki son, Tanr'ya daha yakndr; eer dini bir benzetmeyi
kullanrsam. Ciizellik ve umut ya da temel yasalar. Sa
nnn doru bir yol elbette bakmamz gereken eyin,
btn yapsal balants olduunu sylemektir; ve
btn bilimler ve enteUektiiel trlerin btn a
balarndan bika, tamamen bilim olmayanlar; hi
yerarilerin balantlarn grmek, gzellii tarihe ba
lamak, tarihi insan psikolojisine balamak, insan
psikolojisini alan beyine, beyini sinirsel uyanma, si
nirsel uyanm kimyaya vs, y uhmdan aa her iki ynde
balamak iin bir gayrettir. Ve bugn biz ve bizim inan
dmz malzemenin kullanm yoktur, bu eyin bir so
nundan tekine btn bir yolun izgisini baarl olarak
izemeyiz, nk biz sadece bu greli hiyerarinin va
rolduunu imdi grmeye balamtk.
Ve ben, Tann'ya yakn bir sonun olduunu hi d
nmyorum.'9

ilk b l m le rd e v u rg u la n d g ib i, d o a d a y a
p sa l h iy e r a r in in n e m i h a k k n d a b ilim c ile r a r a
sn d a g ittik e b y y e n b ir ta k d ir d u y g u s u v a rd r;
c a n llk , o rg a n iz a s y o n v e z ih in g ib i b u b t n c
k a v ra m la r g e r e k te n a n la m ld r la r v e o n la r, a to m
lar y a d a k u a rk la r y a d a b irle ik g le r y a d a h e r
n e y se 'h ite n ' g e lm i g ib i y o r u m la n a m a z la r. O y sa ,
b t n d o a l fe n o m e n le rin k a lb in d e k i tem el b a
s itli i a n la m a k n em li o la b ilir, o b t n b ir h ik a y e
o lm a y a b ilir . A m a k a rm a k lk o ld u k a n e m lid ir.
M odem fiz i in z lm e m i b y k p r o b
le m le rin d e n b ir i, e le m a n te r g le r v e p a r a c k la rn

425
TANRI ve YEN FZK

tem el y a s a la r n a in d irg e n e m e y e n ek li b t n c y a
sa la r g e re k tire n b ir fiz ik se l s is te m in b t n c z e l
lik le rin in o lu p o lm a d d r. im d iy e k a d a r, fiz i in
g e r e k te n b t n c y a s a la rn a d a ir karut y o k tu .
T e rm o d in a m ik rn e in , k o lle k tif o la ra k e y le m
y a p a n o k s a y d a m o le k l i in e a la n , g a z la r g ib i,
b y le b t n c sis te m le ri k on u e d in ir. S c a k lk v e
b a sn g ib i k a v ra m la r, tek te k m o le k le r d
z e y in d e a n la m s z d rla r. im d iy e k a d a r, g a z y a
sa la r, is ta tis tik i b ir tarzd a g e n i k o lle k s iy o n la ra
b a v u ra n m o le k le r h a re k e tin d k d z e y li y a
s a la rn d a n h e p si k a rla b ilir. G e r e k te n b t n c
b ir y a sa , m e s e l , tek tek b ile e n p a r a la rd a o n u n
k k e n in e s a h ip o lm a d k o lle k tif d z e y d e o r
g a n iz e e d ici e tk i y a d a bir y en i g c n o rta y a k t
b ir d u r u m o la c a k t. B u ca n ll n a k la n n d a v i-
ta liz m in (ca n lc lk ) v a rsa y m y d .

F izik h a k k m d a k i b t n c bir y a s a n n v u ru c u
b ir rn e i P s ik o k in e s is (N e sn e le ri u z a k ta n h a r e k e t
e ttirm e g c ( e v .)) y a da te le p a ti o la c a k t. P a ra
n o rm a l fe n o m e n le r a d l e y le rin ta ra fta rla r, in sa n
z ih n in in g e r e k te n u zak tak i m a d d e z e rin d e g
leri k u lla n a b ile c e in i id d ia e d e rle r. T a h m in e n
b y le g le r in d irg e m e c i d z e y d e b ilin m iy o rla r:
o n la r n k le e r, e k im s e l y a d a e le k tro m a n y e tik d e
iller. Bu ru h sa l (p sy ch ic) g le r in d o ru d a n d o
ru y a te m sili, s a d e c e z ih in g c y le fiz ik se l b a la n t
o lm a k sz n , m e ta lik b ir n e sn e n in b i im in i b o z m a k
iin z n e n in o rta y a k t , u z a k ta n m e ta l b k
m e n in a rtc d u r u m la n n d a v a rd r. B u k ita b n
y a z a n , b o z u lm a y e n g e lle m e k i in , i in d e h a v a rim
y e rin e n a d ir g a z la rn gizli b ir k a r m n n y e r
le tirild i i i ta ra fn d a n ca m k a p la rla m
h rle n m i m e ta l u b u k la r k u lla n a ra k b u fe
n o m e n in u n o k ta d a zo rlu b ir te stin i ta s a rla m b .

426
FZKNN DOA KAVRAMI

K e m e r - m eta] b k c le rin in y e n i l s n d e b iri


h e rh a n g i b ir l le b ilir b o z u lm a y sa la y a m a z d .
Y u k a r d a b elki fiz ik se l d n y a n n y a p s p a r a d a
y a d a b t n d e , e le m a n te r m a te m a tik fo r m d a ifa d e
e d ile n fa z la s y la b a s it m a n tk sa l ilk e le rin i
le y iin d e n ile ri g e ld i i n e s r lm t r. B u fik ri
k a b u lle n m e d e k i z o rlu k , k a rm a k lk p ro b le m id ir.
B iz g e r e k te n b t n c g le r d e n d a h a o k , m a n
tk sa l k u ra lla rd a n z ih in v e h a y a tn yarvlzca d o
d u u n a , m e s e l , in a n a b ilir m iy iz ?
E n b a s it d n le b ilir m a n tk s a l k u ra lla rn i
ley ii y o lu y la , ilgi v e k a rm a k e tk in li in g e r e k te n
y a ra tla b ild i i g zel b ir ta s a rm v a rd r. C a m b rid g e
m a te m a tik is i Jo h n C onvvay, o u k a re le r (h c
re ler) i in d e i a re tle n e n b ir ta h ta z e rin d e tek b ir
o y u n cu ile o y n a n a n b a s it b ir o y u n u , c a n llk o la ra k
b ilin e n b ir e m a y k e fe tm iti. S iy a h ra k ip le r, b a z
k a re le rd e y e r a lr la r v e ra k ip le rin s o n u ta k i d i
z ilii, b ir ta k m n k u ra lla rn a g r e b i im d e i tirir:
1. H e r ra k ip 2 y a d a 3 ile k o m u lu k e d e n ra
k ip le r, y e n i n e s ile g re d a h a u z u n y a a r, (y a n i g e
le ce k re sim )
2. H e r ra k ip 0 ile l 'e k o m u o la n la r (y a l
n z lk ta n ) l r v e h e r ra k ip 4 v ey a d a h a o k k o m
u su o la n la r (fa z la lk la k a b u l e tm e d e n ) l rle r.
3 . D o lu h c re le r k e s in lik le 3 k o m u s u o la n h e r
b o h c re y e y e n i b ir ra k ib e d o u m (a n s) v e r irle r.
D o u m , y a a m v e l m n b u b a s it k u ra lla ry la
C onvvay v e o n u n y a rd m c la r b e lirli ra k ip d i
z ili le rin e v rim in d e ld o k a rtc z e n g in lik v e e
itlili i k e fe tm i le r. z e l o la ra k , ik i z e lik v u r
g u la n y o r. lk i, b u b a s it e k ille rin k a rm a k y a p la r
g e li tire b ilm e s id ir.

427
TANRI ve YEN t FZK

ekil 25

25. John Convvay'in Hayal oyunu, argleri dizisinin ze


rinde yaylr (baz ortalama admlar atlanmlardr.) ekiller,
ans eseri olarak bir iein hayat evrimini hatrlatrlar.

M e se l , d r t d a h a k k to h u m 'd a n a y rla n b ir
i e k o la ra k b y y e n , so la n v e le n ek il 2 5 'd e
g s te rile n 't o h u m u d n n .
Y in e d e, o k d ik k a te d e e r d a v ra n n h a
trla tcs o la n g s te ri e tk in li i b ir tu ta rll e lin d e
b u lu n d u ra n b ir b u lu v a rd r. D a h a b a s it b ir rn e k ,
ta h ta n n o rta s n d a h a r e k e t e d e n v e b ira ra d a b u
lu n a n 'p la n r'd r. (B a k . e k il 2 6 ) 'U z a y g e m ile r i
o la ra k b ilin e n d a h a g e n i g ru p la m a la r, h a re k e t e t
tik le ri gibi 'k v lc m la r d a n o lu a n k u y ru k iz i b
ra k rla r. B u n u n la b irlik te o k d a h a g e n i u z a y g e
m ile ri, b y k u z a y g e m ile r in in n n e d o ru d a
a ttk la r v e a k s i ta k d ird e , y o lu n a e n g e l o la ra k
k a b ile c e k d a lm a s n a seb ep o la n d k n t le ri
y iy ip b itir m e s i iin d a h a k k 're fa k a t ile r b ir
li in e ih tiy a d u y a rla r.
B ilg is a y a rla rn y a rd m y la , C onvvay 'in o y u n u ,
k e n d in i y e n id e n k u ra n m a k in e le r v e te k i s o y u t
m a n tk l m a te m a tik s e l b ilm e c e le r k o n u su n d a k i
v a rs a y m la r te st e tm e k iin k u lla n la b ilir. B u ,
te m e l h a ttn b ir r n z e rin d e te k i b i im le r i y a
ra ta b ile n y a p c e k ille ri i in e a lr. B ir rn e k , h e r
o tu z h a re k e tte b ir p la n r y a p a n "bir p la n r d e n y a -

428
FZKNN DOA KAVRAMI

p a b ilir. P la n r s ila h n b a a rl k o n u m a lm a sy la ,
p la n r k riz le rin in k e sim e si, h e r 3 0 0 h a re k e tte b ir
u z a y g e m isin i s u y a in d ire n s e ilm i b a la n g d i
z ilii, o y u n u n k e n d isi y a p la r v e e tk in lik le ri d o
u ru r: i e r id e in sa n y o k tu r. V e b t n b u n la r b ir
ka b a s it m a n tk k u ra ld a n ib a rettir.

' -

- t


s

_
ekil 26

26. 'Planr' olarak bilinen be noktann basit d


zenlenmesinin, tahta ortasnda kegen olarak seyahat eden il
gin zellikleri vardr, fakat bozulmadan kalrlar. Sekiz nok
tann daha geni birliine bir 'uzay gemisi ad verilir ve de
bozulmadan gezinir, ama onun yapt gibi kvlcmlar' saar.

B a n a g r e fiz ik , in d irg e m e c ilik a ra c l y la b a


lca y a rd m y a p a r. B t n c g r n le r, b ili s e l b i
lim le r v e s is te m le r te o risi, o y u n la r te o risi, so sy o lo ji
v e p o litik a g ib i k o n u la ra o k u y g u n b ir e k ild e
d e n k d e rle r. B u , fiz i in , o n u n a k a y a p t g ib i,
b t n c l k k o n u s u n d a h i b ir e y s y le m e m i o l
d u u n u n e s rm e k d e ild ir. T e rm o d in a m ik , k u -
a n tu m te o ris i v e k e n d in i o rg a n iz e ed e n s is te m le rin
fizi i, h e p si b t n c k a v ra m la r i in e a lrla r. H e r-
e y e ra m e n , fiz i in rn e in (y a a n tn n ) a m a c v e
a h l k k o n u s u n d a k i s o ru n la rn h a k k n d a n g e
le b ile c e in e in a n m y o ru m .
B e n b a z a n , e v re n i in T a n n 'n n p l n n n d o
a sn a h e r h a n g i b ir k tu tan te m e l z ih in se l s
re lere ili k in a lm a y o lu y la d o a n n i i

429
TANRI ve YEN FZK

le y iin e , fiz ik ile rin u la m o lu p o lm a d i g


d s n y a d a iyi v e k t a ra s n d a k i a b a y h a b e r
v e rip v e r m e d i in i so rd u m .
O b y le y a p m a z . P ro to n v e n tro n la n i in d e
b irle tirile n k u a rk la r y o lu , k u a n tu m la n n y a y lm a s
v e ie e k ilm e s i, m a d d e y le u z a y z a m a n n b
k lm e si, te m e l p a r a c k la r v s .'y b irle tire n s o y u t
s im e trile r k o n u s u n d a iy i y a d a k t b ir e y y o k tu r.
D o ru , fa rk l g le rin k a rlk l e tk ile m e s i v e d e n
g esi a ra sn d a d o a d a , b u lu n a n p e k o k re k a b e t v a r
d r. B ir y ld z , z t g le r in b ir s a v a a la n d r. Y ld z
e z m e y i d e n e y e n e k im , n k le e r e tk ile im n e
d e n iy le s ra y la e n e rjin in s a lv e rilm e s iy le y a ra tla n
g le r - o n u p a tla tm a y d e n e y e n e le k tro m a n y e tik
ra d y a sy o n v e s b a s n cn n g le r in e k ar a b a la r.
V e h e p sin in o rta s n d a e v re n in m r a b a la m a y la
g e e r. B u n u n la b irlik te , e e r b ir b ir in e zt g le r ,
o k ya d a a z e it o la ra k e le n e m e d iy s e , b t n fi
z ik s e l s is te m le r e b iri y a d a te k isi y o lu y la k a r k o
n u la m a y a ca k t v e e tk in lik h e m e n h e m e n d u ra c a k t.
E v re n k a rm a k v e s o n d e re c e ilg in tir, n k b u
a t m a la r o k u z u n s re le r b o y u n c a s r p g i
d erler.
Z am an o k y a n u s u n d a y a y la n b u b y k d ra m ,
b u k o z m ik k m a z la sa la n r. F re e m a n D y so n 'n
a d la n d rd g ib i, b u g r n te ra s la n ty a d a y a l
'tk a n m a la r' z e rin e b az b ilm e c e le r v a rd r.

Madan ri evren enerjinin en st derecede dmesiyle bil


sem libn durumuna doru bir yed kaymas zerindedir.
Kral Charles gibi, byle bilinsiz olarak bir lmn uzun
srmesini nasl idare ediyor?10

B u ra s la n ts a l d u ra a n lk , h a n g i y n d e e v re n in
a stro n o m ik b ir s re iin ta m a m e n k a o s a d m e sin i
e rte le y e n , 13. b l m d e tartla n 'ra s la n h la rn ' b ir
b a k a g r n d r.

430
FZKNN DOA KAVRAMI

K e n d i e k im i a ltn d a e v r e n in b ird e n b ir e k
m e sin i s a la y a n b ir tk a n m a d u ru m u v a rd r,
b y k a trtn n (e e r o rta y a k a rsa ) ie p a tla m a s
iin z g r d z a m a n , k o z m ik m a d d e n in fa z
la s y la u z a y a d a tlm a s n e d e n iy le , p e k o k m il
y a rla rc a yl a lr. O z a m a n k e n d i k e n d in e s a d e c e
a a d m e d e n g e z e g e n sis te m le r in i v e g
k a d a la r s a b it tu tan , tk a n a n b ir y r n g e v a rd r.
M e rk e z k a g , e k im in i in e d o ru e k i in zt
d e n g e sin i k u rta rm a y a y n e lir. S o n u ta , ta m e m e n
d e re c e d e re c e o la n , y ld z la rd a k i n k le e r y a k t t
k e tim in in o ra n n s a la y a n n k le e r tk a n m a la r v a r
d r.
Bu tk a n m a la r so n su z a d e k s rm e z . O n la r b a
a ra m a d z a m a n , z o rla m a s k sk p sk r r.
E v re n p a tla y c e tk in lik le d o lu d u r: y ld z la rn p a t
la m a s, d z e n i b o z u la n g k a d a v e k u a sa r (a ta rc a )
la rd a n o ld u k a b y k e n e rji p s k rm e s i, e k im ile
p a r a la ra a y rla n c is im le r , k a ra d e lik le rd e k i u n u -
tu lm u lu u n i in d e e z ile n m a d d e . K o rk u v eren
z o rla m a . H e n z fiz ik ile r, b u z o rla m a d a k i g ibi
k t b ir e y g rm e d ile r. S e rb e s t b r a k la n e n e rji g
r lt s n n o rta s n d a , d o a g e le c e k s e s s iz li in to
h u m la rm g re b ilird i. D z e n li g e z e g e n im iz i y a p a n
a r e le m e n tle r u z u n z a m a n n c e s p e m o v a p a t
la m a s v e a te i in d e y a ra tld .
B t n e v r e n k y a s k a b u l e tm e z , s n rs z b i r z o r
lam a ile b ir p a tla m a i in d e d o m u tu . F iz ik ile re
g re , z o rla y c fe n o m e n le r a h la k o la ra k y a n s z
o la n d o a l y a s a la rn z e l b ir ifa d e sid irle r. y i v e
k t s a d e c e z ih n e b a v u r u r m a d d e y e d e il.
n ce k i b l m le rd e , T a n r iy a ilik in a r a
trm a m z d a m o d e m fiz i in a la n n n o rta sn -u z a y
v e z a m a n , d z e n v e d z e n s iz lik , z ih in v e m a d d e
k o n u su n d a k i y en i fik irle ri- a ra trm tk . A k
la n m o lan e y le rin o u , d in e a m a n s z c a k ar

431
TANRI ve YEN FZK

o la n b ilim in b az g r le rin i g le n d ird i in e


p h e o lm a y a c a k v e ou d in r e tin in te m elin i
ta m a m e n te h d it etm ey i s rd re c e k tir. Y e n i fiz ik
ta ra fn d a n s p r l p te m iz le n m i olan ev re n in
d o a s, in sa n v e T a n r k o n u s u n d a k i g e le n e k se l fi
k irle rin o u n d a n p h e e tm e k a p ta lc a o la c a k tr.
F a k a t a ra tr m a m z , o u o lu m lu i a re tle ri d e a l
t st e tm i ti. Z ih n in v a ro lu u , rn e in , b iz im h a
re k e t e d e n a to m la r k m e s in d e n b a k a b ire y o l
m a d m z , b ir so y u t, b t n c , o rg a n iz eli
a rg s , b e d e n s iz li e b ile y e te n e k li o la ra k in
d irg e m e ci felsefey i y a la n la r.
O ysa b u k ita p ta , b e n im n iy e tim u zu n s re
a y a k ta k a la n d in i s o ru la r i in k o la y c e v a p la r s a
la m a k d e ild i. Y a p m a y is te m i o ld u u m ey , ta r
tla n g e le n e k s e l d in se l k la rd a k i b a la m g e
litirm e k tir. Y en i fizik a rb a l d in d a r d n r n
b ilm e m e z lik te n g e le m e y e c e i m a d d e , u zay v e
z a m a n g ib i o u s a d u y u k a v ra m la rn a lt st e t
m iti.
B ilim in , T a n r h a k k n d a k i a ra trm a d a H ris-
tiy a n v e Y a h u d i 'in a n c n d a n (re lig io n ) d a h a k e sin
b ir y o l te k lif etti i id d ia sn n e s rm e k le b a
lad m . B iz, bu e v re n in , e v im iz in a rk a sn d a k i a n
lam v e k e n d im iz i an la m a y a b a la y a c a m z - iy i
v e kt a ra c l y la o ld u u k a d a r, g le r, a la n la r
v e p a r a ck la r y o lu y la , m a te m a tik se l v e rsel, in
d irg e m e ci v e b t n c o u g r n le r in h e p
s in in d n y a y a n la m a y o lu y la o la c a n a d a ir
b e n im d e rin b ir k a n a a tim v a rd r.

432
KUUKSZLK
Arlk (W e ig h t) : K tle s e l e k im a la n n n b ir
c ism e u y g u la d k u v v e t. K tle ile d o ru o ra n tl
fa k a t o n d a n fa rk ld r.
Alan (F ie ld ) B ir a n d a tek b ir k o n u m d a b u
lu n a b ilen b ir p arac a k arn u z a y v e z a m a n b o
y u n ca v a ro la b ile n ey d ir.
Antropik lke (A n tro p ic P rin c ip le ) : n sa n e v re n in
m e rk e zi, a m a c o larak ele a la n d n m e tarz. D a h a
o k a n tro p o se n trik ilk e (n sa n m e rk e z ci) o la ra k
g eer. "E v re n i b iz b y le g r y o ru z , n k b a k a
t rl o lsa y d , b u ra d a o lu p o n u g z lem ley em e z d ik ."
tem el n erm e sid ir.
Belirsizlik lkesi (U n c e r ta in ty P r in c ip le ) H e-
is e n b e r g in o rta y a a tt b u ilk e y e g r e , ayru a n d a
b ir p a r a c n h e m k o n u m u n u h e m d e h z n b e
lirle m e k m m k n d e ild ir. K o n u m u b ilin in c e h z
b ilin e m e z , h z b ilin in c e k o n u m u y itirilir.
Beyaz Cce (VVhite D w a r f ) : K a ra rl b ir d u ru m a u la
m y an b ir yld zd r. K end i zerin e k m esin i sa
lay acak g te bir ekim i y ok tu r. k m esin i sa
lay acak k tlesi yoktu r.
Byk atrt: E n so n u n d a e v r e n in s o n s u z y o
u n lu k v e sd a k i b ir te k n o k ta y a k m e s i, b u s
ra d a o rta y a k a n te k illik . B y k p a tla m a y la y a
ra tla n e v r e n in so n u .

435
Byk Patlam a (B ig B a n g ) : B a la n g ta b t n e v
ren in s o n s u z y o u n lu k v e s d u r u m u n d a ik en v a
ro lan te k illi i. E v re n in ilk y a ra tl .
plak Tekillik (N a k e d S in g u la r ity ) : B ir k a ra d e lik
ta ra fn d a n e v re le n e m e y e n u z a y -z a m a n tek illi i.
Dalga Fonksiyonu (VVave F u n c tio n ) K u a n tu m f i
z i in d e , p a r a c k la rn k esin k o n u m v e h z la r y o k
tur. B u n u n y e r in e v e r ile b ile c e k e n k esin ta n m
d a lg a fo n k s iy o n u d u r. Bu fo n k s iy o n p a r a c k la r
d e iik k o n u m la rd a b u lm a o la sl o la ra k ta
n m la n a b ilir
Dalga-Parack kilii (VVave - P a r tid e D u a lity )
K u a n tu m m e k a n i in d e d alg a v e p a r a c k la r a ra s n
da bir ay rm o lm a m a s k av ram . P a ra c k la rn b a z e n
d a lg a la r gib i, d a lg a la rn b azen p a r a ck la r g ibi d a v
ra n a b ilm e d u ru m u , ikili d o a s v ard r.
Dteryum ( D e u t e r iu m ) : E n b a sit b ile ik e k ird ek tir.
Bir n tro n a y a p a n b ir p ro to n d a n o lu a n D ter-
y u m u (a r h id ro jen ) G n e v e te k i y ld z la r
m alarn k o ru m a k iin n k le e r te p k im e ler z in
cirin d e b ir h a lk a o la ra k k u lla n rla r.
Duraan Durum Teorisi (S te a d y S ta te T h e o r y ) : K o z
m olojinin b u g n artk pek in a n lm a y a n b ir teorisi. B u
teoriye gre, evren gen ileyip g k a d a la r b irb irin d en
u zaklatka, u zayd aki bolu u d o ld u ra ca k b ir m a d
d en in b u lu n m am as so ru n u o rtay a k ar. Bu b o lu k
d ah a sonra y o u n laarak yeni y ld z v e g k ad alar
m eyd ana getirir. Y eni g k a d a la r e sk i v e lm e k te
o lan larn y erin i alrlar. B u n ed e n le ev ren d a im a a y n
g r n r v e b u n ed en le d e sabittir.
Elektron: L ep to n lar sn fn n k k k tleliler g ru
bu n a giren v e - l'lik elek trik y k o la n , a to m e
kird ei e trafn d a d n e n tem el p a r a ck tr.
Entropi: Bir fiziksel sistem in n e k a d a r d zen len m em i
olduunu gsteren niceliksel bir ld r. Sistem in d a -

436
yanklnn b ir lsdr. T erm o d in am i in ikinci ya
sasnn sonucud u r. Kapal fiziksel b ir sistem d e entropi
y a da d anklk her zam an artar.
Evrenin Dalga Fonksiyonu (U n iv e r s e 's w a v e
fu n c tio n ) B elli b ir z a m a n d a e v r e n in d e i ik e
k ille rin i b u lm a o la sl n ta n m la r. B k z . Dalga
fonksiyonu.
Foton: I n te m el p a r a c y a d a k u a n tu m u .
Frekans: B ir fo to n iin , fo to n d e i im le riy le ilik ili
o la n e le k tro m a n y e tik a la n n o ra n d r. A la n n e
k a d a r y k s e k fre k a n sl o lu rsa , fo to n u n e n e rjis i d e
o k a d a r o k o lu r.
Gam a Itm (G a m m a R a y ) : B ir n k le e r te p k im e y a
d a e v re n in ilk a a m a la rn d a o lu m u a z k tle li b ir
ilk el k a ra d e lik ta ra fn d a n e m ile b ile n o k y k s e k
e n e rjili fo to n .
Genel Grecelik (G e n e r a l R e la tiv ity ) E in stein 'in
1916'cLa n e s rd teo ri. B u teo ri e k im , u z a y
z a m a n g e o m e trisin d e k i (u z a y d a k i n o k ta la r a ra
sn d a k i m e sa fe y i d e il, u zay v e z a m a n d a k i n o k ta la r
aras m e sa fe y i in ce le y e n g eo m etri) b k lm e le rin b ir
so n u c u o lu p , z a m a n v e u z a k l n l m n et
k ile y e n le ri g sterir.
Gerek Parack (R e a l P a r tid e ) K u a n tu m m e
k a n i in in b e lirsiz lik ilk e si, e v ren d ek i en e rji m ik
ta r n n s a b it b ir to p la m o la ra k k s a z a m a n a ra
lk la rn d a d e i ti in i n e s rer. D e im e n e k a d a r
b y k s e , s re s i o k a d a r k sa d r. B u tip e n e rji d e
i im le rin d e n o lu a n p a r a c k la ra g e r e k p a r
a c k la r d e n ir v e e n e rji g eri d n t n d e b u n la r
y o k o lu rla r.
Hazoking Radyasyonu: K u a n tu m m e k a n i in e g re
u z a y , s re k li iftle r h a lin d e b irle e n , a y rla n , s o n ra
te k ra r b ira ra y a g e lip y o k o la n g e r e k p a r a c k la r ve
k a r t p a r a ck la rla d o lu d u r. B ir k a ra d e li in v a rl

437
s z k o n u su o lu n ca , g e r e k p a r a c k iftin in b ir d i
erin i esiz b ra k a ra k k a ra d eli e d m e si m m k n
o lu r. T e rk e d ile n p a ra ck k a ra d elik ten y a y la n m a
o lu r. Bu d u ru m d a k u a n tu m m e k a n i i bu p a ra c n
k a ra d elik ten k a m a sn m m k n g r r. O y sa b u ,
E in stein 'n g e n e l g re ce lik te o risin e g re m m k n
d e ild ir. K a ra d e lik n e k a d a r k k o lu rsa H avvking
ra d y a sy o n u n u n o ra n d a o k a d a r b y k o lu r v e k a
ra d elik d e o o ran d a a b u k b z l r. B u b z lm e s o
n u n d a k arad eli in y o k o lm a sy la so n b u la n b y k
b ir p atlam a v ard r.
lkel Karadelik (P r im itiv B la c k h o le ) : B y k p a t
la m a d a n h e m e n so n ra , e v ren h e n z o k g e n k e n ,
y a ra tlm o la n k a ra d elik tir.
Karadelik ( B la c k H o le ) : B ir y ld z n y a k tn t
k e te re k k e n d i z e rin e k m e si so n u cu o rta y a
k a n u zay z a m a n b k lm e si, d e li id ir. o k g l
o lm a s n e d e n iy le e k im e tk isi v e i in d e n k d a h il,
h i b ire y in k a a m a d b ir u z a y z a m a n b lg e s id ir.
B u b a k m d a n b u b lg e m a z v e k a ra d e lik a d n
a lr. A m a k u a n tu m m e k a n i i ilk e le ri p a r a c k v e
ra d y a sy o n u n k a ra d e lik te n s z m a s n a im k n v e
rirler. B kz. H aw king Radyasyonu.
Karmak Zam an (C o m p lic a te d T im e ) D enk
le m le r d e d e i k e n o la n z a m a n n ( - l ) i n k a re k k
g ib i k a rm a k b ir ra k a m n h e s a p la n m a s d
n ce sid ir.
K ozm ik In (C o s m ic R a y ) : U z a y d a n g e le n m a d
d e n in y k s e k e n e rjili p a r a c d r, n h z n a
y a k n b ir h z la h a re k e t ed e r.
Kuantum M ekanii: P a ra c k la rn b e lirli k o n u m v e
h z la rn n o lm a d n , b ir o k a d a n d a lg a la r g ib i
d a v ra n d k la rm e s a s a la n b ir te o rile r sis te m id ir.
B u n a b e n z e r o la ra k , k g ib i d a lg a la r d a b ir o k
a d a n p a r a c k la r g ib i d a v ra n rla r.

438
Kuark: G l kuvvetten etkilenen (ykl) tem el p a r
acktr. P ro to n v e ntronu n h e r biri kuark tar.
Kuasctr. ine ok miktarda m a d d e in dm ekte olduu,
kendi etrafnda dnen ok byk bir karadelikten olu
tuu sanlan yldza benzer bir n e sn e M adde, karadelie
dm eden nce ok snr ve byk miktarda enerji
yayar. K uasarlar ok uzakta olm alarna karn ok gl
olduklarndan gzlenebilirler. Kuasarlar 'inanlmaz d e
recede g l gkadalardr, am a enerjileri ortalarndaki
ok ufak bir hacim den kaynaklanr. Bu denli ufak ve
youn n esneler old u klan halde radyo teleskoptan b a
kldnda b ile kk grnrler.
M anyetik Alan (M a g n e tic F ie ld ) : M a n y e tik k u v
v e tle ri d o u ra n v e im d i e le k trik a la n ile b irlik te
e le a lm a n a la n . B kz. Alan.
Ntron: A to m e k ird e in d e b u lu n a n e le k trik y k
v e te m el o lm a y a n b ir p a r a c k k u a rk d e n ile n te m el
p a r a c k la rd a n o lu u r.
Ntron Yldz (N eu tron S t a r ) : ek im i, b n y esin d ek i
atom lard a b u lu nan elektron ve protonlarnn o u n u n
birleip n tron lar olu tu rm asn sa lay acak k ad ar y o
u n lam b ir yld z.
O la y U fku (E v e n t H o riz o n ) : K a ra d e li in sn r. B u
srur b ir k e z g e ild i m i, k a ra d e lik te n k a m a k m m
k n d e ild ir.
zel Grecelik: (S p e c ia l R e la tiv ity ) E in stein 'n
1905te o rtay a att ilk grecelik teorisi. Bu teo riy e
g re, k d aim a sab it b ir h zla h a re k e t ed e r v e k n e
rey e g id e rse gitsin , h z kesin lik le sabittir. B u teori,
u zay v e zam an y a ta y 4 b o y u tlu b ir u z a y z a m a n d a
birletirm i, am a e k im in etkilerin i tan m lam am tr.
Parack Hzlandrcs ( P a r t id e A c c e le r a to r)
E le k tro m k n a ts la r k u lla n a ra k d e v in e n y k l p a r
a c k la rn e n e rjile rin i a rtr a ra k h z la rn y k s e lte n
m a k in a .

439
Proton: A to m u n e k ird e in d e b u lu n a n tem el o l
m a y a n b ir p a r a c k , e le k trik y k ( + l) d ir v e k u a rk
d e n ile n tem el p a r a ck la rd a n o lu u r.
Pulsar (Atarca): M a n y e tik a la n , e tra fn s a ra n
m a n y e tik a la n la e tk ile ti i z a m a n ra d y o d a lg a s
d a rb e le ri v e r e n , d n e n b ir n tro n y ld z d r.
Tekillik (S in g u la ity ) U z a y z a m a n n so n a erd i i
so n su z kv rm l b ir u zay zam an n o k tasd r. K lasik
g en el g rece lik teorisi tekillik lerin old u u n u n
g r rse d e, b ir tekillik srasnd a n e olacan ta-
n m la y am y o r, n k teori orad a g eersiz kalyor.
Temel Paracklar (E le m e n ta ry P a rtic le s ) I y a
p lar o lm a y a n p arack lard r. M a d d e p a rack lar
k a te g o risin e g ire rle r. H er t rl p a ra c n ay n tip
b ir a n tip a ra c v a rd r.
Termodinamiin U . yasas: E v re n d e k i d z e n s iz lik
y a d a e n tro p in in z a m a n la a rtt n s y le y e n y a s a .
D i e r y a s a la r d a n u y n d e a y rlr k i, h e r z a m a n
d e il, h e m e n h e m e n h e r z am a n d o ru d u r v e e v re
n in d zen li b ir k o n u m d a balam o lm a sn a ba ld r.
Termodinamik: E n e rjin in s v e d i e r b i im le riy le
ilg ile n e n fiz ik d a l.
Ters Kare Yasas (R e v e rs a l S q u a r e la w ): N evvtori-
u n nl k tle s e l e k im y a s a s d r. G n e te n b elli
b ir u z a k lk ta k i b ir g e z e g e n in k e n d isin i e k e n (g
n e e u z a k l n n k a re s iy le ters o ra n tl) b e lli b ir
k u v v e t h is s e d e c e in i s y le y e n y a sa . B ir g e z e g e n
g n e te n iki k a t u z a k la trlrsa b u k u v v e tin d rtte
b irin i h is s e d e r, k at u z a k la rsa b u k u v v e tin d o
k u z d a b irin i h is s e d e r.
U zay-Zam an (S p a c e -T im e ): G re c e li in y a p t
e v r e n in d r t b o y u tlu ta n m d r. u z a y b o y u tu y la
b ir zam an b o y u tu n u b irletirir v e kvrm l uzay
z am a n g en el g rece lik teorisind e ek im i tan m lam ak
iin kullanlr.

440
NOTLAR
1. BOLUM

1 . H . Bondi, 'R eligion is a god thing', Lying Truths


(eds. R. D un can and M . VVeston Sm ith ; P erg am on
1979).
2. A .g .e.
3. K. P edlar, Mind ver Matter (T h a m es M ethuen
1981), s . l l .
4. H . M o ro w itz, 'R ed isco v erin g th e m in d ', The
Mind's I (eds. D .R. H o fstad ter and D .C . D en n ett; H a -
v ester/ B asic B o ok s 1981).

2. B L M
1 . 1. K a n t, Criiique of Pre Reason (ed . J.M .D . M e-
ik le jo h n ; D e n t 1 9 3 4 ,1 9 4 5 ; ilk baskos 1 7 8 1 ).
2 . P a p a P iu s XHrn in n u tu k la rn n b e lli b a l b
l m leri Bulletin of the Atomic Sdentists 8 'd e n g iliz ce
o la ra k y e n id e n b asld , s s .1 4 3 - 6 ,165 (1952).
3 . E . M cM u llin , Hovv s h o u ld c o s m o lo g y re la te
to th e o lo g y ?', The Sciences and Theology in the Twen-
tieth Centny (ed . A .R . P e a c o c k e ; O rie l 1 9 81).

3. B J . M
1. S a m u e l C la rk e k o z m o lo jik k a n t h a k k m d a
y o r u m u n u 1 7 0 4 'd e v e rd i i B y le d e rs le rin d e ge-

443
litird i. S o n ra d a n 'A D em o n stra tio n o f the B e in g
and A ttrib u tes o f G o d ' b a l a ltn d a y a y n la n d .
1905, d e v erilen b ir d izi ileri d e rs le b irlik te d e rsler
A D is c o u rs e C o n c e m in g th e B e in g an d A ttrib u tes
o f G o d , th e O b lig a tio n s o f N a h ra l R elig io n , and th e
T ru th and C e rta in ty o f the C h ristia n R e v e la tio n o la
rak y e n id e n b asld . (Jo h n and P au l K n a p to n ; L o n -
d o n , 1738, n in th ed ition ).
2 . A q u in a s, Summa Theologiae (e d . T . G ilb y ; E y re
& S p o ttis w o o d e 1964).
3. C la rk , a y n e s e r, s.1 2 -1 3 .
4. D. H u m e, Dialogues Corceming Natural Re
ligion (ed . H .D .A ik e n ; H a fn e r 1 9 6 9 ; fir s t p u b lish ed
1779). P a rt TV.
5. S t. A u g u s tin e o f H ip p o , 'O n th e b e g in n in g o f
tim e , The City of God (tran s. M . D o d s ; H a fn e r 1948).
6 . J.A . VVheeler, G e n e sis a n d o b s e rv e rs h ip ', Fo-
undational Problems in the Special Sciences (ed s. R .E .
B u tts an d K J .H in tik k a ; R e id e l 1 9 7 7 ).
7 . A .g.e.
8 . J.A . VVheeler, 'B eyond the b la ck hole', Sore
Strangeness in the Proportion (ed. H . VVoolf; A d d ison-
W esley 1980). A yrca bakn z 'Is p h y sics legislated b y
co sm o log y ', Quantum Gmvity; A n Oxford Syntposium
(eds. C .J.Ish am , R. P en rose and D .W . S cia m a ; O xfo rd ;
C la ren d o n Press 1975) v e ayru y a z a rn Frontiers of
Time (N o rth H olland 1 9 7 9 ).
9. S z d e b ir 'b alo n cu k k ozm olojisi' J.R . G o tt IB ta
ra fn d an Nature 295, 304 (1982)'d e v e The Sciences
(1982)d e d ah a a z resm i o lara k tek lif ed ilm itir. K a t-
su hiko ato v e d ierleri tarafn d an ay n fdrler Prog-
ress in Theoretical Physics (L etters) 6 5 , 1443 (1981)'d e
y ay m lan m tr.
1 0 . R. S w in b u rn e , The Exislence of God (O x fo rd :
C la re n d o n P ress 1979) s.122.

444
4. BLM
1 . Sv v in b u m e, a y n ese r, 7. b l m
2 . A .g .e ., s.131-2.
3 . E .W . B am es, Sdentifk Theory and Religion (C am b-
rid g e U niversity Press 1933) s 5 9 5 .
4. P .C .W . D av ies, The Physics of Time Asymmetry
(S u rre y U n iv ersity P re ss/ U n iv e rsity of C a lifo m ia
P re ss 1974).
5 . S .W . H a w k in g , 'B re a k d o w n o f p re d icta b llity
in g ra v ita tio n a l co lla p se, Physical Review D 14, 2 4 6 0
(19 7 6 ); a y n c a b k z. Sdentifk American 2 3 6 ,3 4 (1 9 7 7 ).
6 . A .g.e.

1 . A . K o estler, 'N o th in g b u t...? ', Lying Truths


(ed s. R . D u n ca n and M . W e s to n -S m ith ; P e rg a m o n
1979). A y n c a bkz. Beyond Reductionism - New Pers-
pectives in the Life Sciences (ed s. A . K o e stler an d J.R .
S m y th ie s; H u tch in so n 1969), and Ja n u s: A Summing
Up (K o e stle r; V in ta g e , 1979).
2 . D . B o h m , Wholeness and the Implicate Order (R o-
u e d g e & K e g a n P au l 1980).
3 . E . S c h r d in g e r, What is Life? (C a m b rid g e U n i
v e r s ity P re s s 1946) s.77. B u k ita p S c h r d in g e r'in
d i e r k la si i, Mind and Matter (1 9 5 8 ) ile a y n b a lk
a ltn d a b a s lm tr (C U P 1967).
4 . A .g .e ., s.76.
5 . F . C ric k , Life Itself: lis Origin and Nature (M a c-
d o n a ld / S im o n & S c h u s te r 1 9 82).
6 . E . M cM u llin , ay n e se r, s.4 7

6. B L M
1. h!ew Catholic Encyclopedia (M cG rav v -H ill 196
c .1 3 , s.4 6 0 .

445
2 . R J .H ir s t, The Problems of Perception (A ilen &:
U n w in 1 9 5 9 ) s .181. D e c a r te s in d u a liz m p a
ra d ig m a s te m e l e s e rle rin e a k la n r; Le Discours de
la Methode (1 6 3 7 ), Meditationes de Prima Philosophia
(1 6 4 1 ) v e Principia Philosophiae (1 6 4 4 ). B a k n z The
Philosophical Works of Descartes (tra n s. E .S .H a ld a n e
a n d G .R .J. R o s s ; 2 c. C a m b rid g e U n iv e rs ity P re ss
19 6 7 ).
3 . G . R y le, The Concept of M ind (H u tc h in s o n
194 9 , m a n y re p rin ts).
4 . A .g .e., s. 20.
5. New Calholic Encydopedia, a y n y e r, s. 471.
6 . R yle, ayru e s e r, s. 23.
7 . The Mind's 1, s. 6 .
8 . D .R . H o fsta d te r, GdeL, Escfer, Bach (B a s ic
B o o k s, 1 9 7 9 ) s . 577.
9. D .M . M a ck a y , The Clockoork Image (In te r-
V a rs ity P re ss, 1974) 9. b l m .
10- J.A . F o d o r, T h e m in d -b o d y p ro b le m ', S cen-
tific American (Ja n u a ry 1981).

7, B L M
1 . T . R eid , Essays on the lntellectual Pcmers of
Man (E d . A .D . VVoozley; M IT P re ss 1 9 6 9 ; ilk b a s
k s 1 785) E s s a y m , 4 . b l m .
2 . R y le , a y n e s e r, s. 187.
3. D . H u m e , A Treatise of Human blature (ed .
P .H . N id d itc h ; O x fo rd U n iv e rs ity P ress 1978; ilk
b a sk s 173 9 ) K itap I, K s m 4 , b l m 6 .
4. J. L o ck e , Essay Conceming Humen Un-
derstandmg, 27. b l m (ed . A .D .Y V oozley; D e n t
19 7 6 ; ilk b a sk s 1690).
5 . J.R . L u ca s, 'M in d s, m a c h in e s a n d G d e l',
Minds and Machines (ed . A .R . A n d e r s o n ; P re n tic e -
H all 196 4 ) s. 57.

446
6. A .J.A y e r, The Central Qestions of Philosophy
(V V eidenfeld & N ico ls o n 197 3 ; P e n g u in 1977) s. 119.
7 . H o fs ta d te r, a y n e se r, s. 6 9 7 .
8 . L u c a s , a y n eser.
9. H o fs ta d te r, a y n e se r, s. 6 9 7 .
1 0 . B a k n z 'VVhere a m I ? , Brainstorms by D .C .
D e n n e tt (B ra d fo rd B o o k s 1 9 7 8 ).
1 1 . M a c K a y , a y n ese r, s. 75.

8. B O L U M

1. D . B o h m , a y n ese r, s. 134.
2 . E. W ig n e r , 'R e m a rk s on th e m in d - b o d y q u -
e s tio n ', The Scientist Speclates (ed . 1. J. G o o d ; H e -
in e m a n n 1962).
3. B. S. D e w itt, 'T h e m a n y -u n iv e rs e s in-
te rp re ta tio n o f q u a n tu m m e c h a n ic s ', Foundatims f
Quantum Mechanics (ed . B. d 'E s p a g n a t; A c a d e m ic
P re ss 1 9 7 1 ).

9. B O L U M

1. B a k n z rn e in , 'M c T a g g a rt, fb d ty a n d C o
rning tr u e , Time, Reduction and Reality (ed . R ich a rd
H e a le y ; C a m b rid g e U n iv e rs ity P re ss 1 9 8 1 ).
2 . S t. A n se lm , Proslogion (ev . M .J. C h a rIesw o rth ;
U n iv e rsity o f N tre D a m e P re ss 1 9 79) b l m X IX .
T a n r n n z a m a n sz l n te k lif e d e n le rin ilk lerin d en
b iri d e A .M .S . B o eth iu s id i. (c. 4 8 0 -5 2 4 ). B a k n z The
Consolation of Philosophy (ed . W . A n d e rso n ; C en ta u r
1963) k s m 5.6.
3. P. T illic h , Systematic Theology (S.C.M .. 1978) c . I,
s. 3 0 5 .
4 . K . B a rth , Church Dogmatics II (i) (ev . G W .
B r o m ile y a n d T .F . T o r r a n c e ; T . & T . C la r k 19 5 6 ) s .
620.

447
o.Bom
I . M a ck a y , ay n e se r, s. 78.

II. B L M
1. J.A . VVheeler Graoitation'da (e d s. C .V V .M isner,
K .S . T h o m e and J.A . W h e e le r; F re e m a n 1 9 73) s.
1197.

12, B L M
1. The Works of Willian Paley (O x/ord: C la -
re n d o n P ress 1938) c. IV . S .l .
2. R . S w in b u m e , The Existence of God (O x fo rd :
C la re n d o n P re ss 1979) 8 . b l m .
3 . B. C arte r, 'L a rg e n u m b e r co in cid e n ce s a n d th e
a n th ro p ic p rin cip le in co sm o lo g y ', Confrontation of
Cosmological theories with Observation (ed . M .S. L o n -
g a ir; R eid el 1974). Bu m e k a le, C a rte r'm d a h a k a p
sa m l o lan b u n u n la b irlik te k en d i b t n l n d e
asla y a y n la n m a m o lan T h e sig n ific a n c e o f n u -
m e ric a l co in cid e n ce s in n a tu re', ad l a lm a sn a d a
y a n r.

13. B L M
1 . R. P en rose, 'Sin gu larities an d tim e-a sy m m etry ',
General Relativity: An Einstein Centenary Survey (ed s.
SAV. H aw ld n g and W . Israel; C a m b rid g e U n iv ersity
P ress 1979).
2. C a rte r, a y n eser.

25. R I M
1 . E .R .H a rris o n , Cosmology (C a m b rid g e U n i
v e r s ity P re s s 1981) s. 3 6 0 .

448
2 . N . N ich o ls o n , T h e e x p a n d in g u n iv e rse ' The
Pot Geranium'da (F a b e r & F a b e r 1 9 54).

16. B L M
1 . A .H .G u th , S p e c u la tio n s o n th e o rig in o f th e
m a tte r, e n e rg y a n d e n tro p y o f th e u n iv erse' Asym-
ptotic Realms of Physics: A Festschrift in Honor of
Francis Lcnv'da (ed s. A .H .G u th , K . H u a n g an d R . L.
Ja ffe ; M IT P re ss 1983).

17. B L M
1. P .A .M . D ira c , 'T h e e v o lu tio n o f th e p h y s ic is t's
p ic tu re o f n a tu re ', Scientific American (M a y 1963).
2 . D . B o h m , A Question of Physics: Conversations
in Physics and Biologyd a (ed . P. B u c k le y a n d F .D .
P ea t; R o u tle d g e & K e g a n P a u l 1 9 79) s. 129.
3 . A . E in s te in , Essays in Science (P h ilo so p h ic a l
L ib ra ry , N e w Y o rk 1 934).
4. J.A . VVheeler, B u c k le y a n d P e a td e , a y n e se r,
s. 60.
5. D . Z . F re e d m a n an d P .v a n N ieu v v en h u izen,
'S u p e rg r a v ity an d th e u n ific a tio n o f th e la w s o f
p h y sic s', Scientific American (F e b ru a ry 1978).
6 . R. B a co n , Opus Majus (tra n s. R o b e rt B e lle
B u rk e ; U n iv e rs ity o f P e n n s y lv a n ia P ress 1928).
7. J.A .W h ee le r Gravitatiorida (eds. C .W .M isn er,
K .S. T h o m e and J.A . VVheeler; F re e m a n 1973) s. 1212.
8 . A . E in s te in , a sis ta n E m s t S tra u s 'a Einstein: A
Centenary Volme'd a z ik re tti i g ib i (ed . A .P .
F re n ch ; H e in e m a n n 1979) s. 128.
9. R .P . F e y n m a n . The Character of Physical Law
(B .B .C . P u b lic a tio n 1965) s. 124-5.
10 . F.J. D y so n , 'E n e rg y in th e u n iv erse', Scientific
American (S ep tem b e r 1971).
449

You might also like