Priručnik - Sudska Psihopatologija - 35 Strana - Ok

SUDSKA PSIHOPATOLOGIJA
www.dajbaskriptu.com
2
OPA PSIHOPATOLOGIJA
1. UVOD
U savremenoj literaturi prisutna je podjela kriminaliteta na socijalni i patoloki. Socijalni vre psihiki
normalne, a patoloki kriminalitet vre psihiki nenormalne osobe.
Forenzika psihopatologija je primijenjena nauka koja istrauje, obrauje i tumai nenormalne duevne
pojave i djelatnost duevno nenormalnih osoba, ako su one od znaaja za odnos takvih osoba prema
drutvu uope, a posebno prema normama pozitivnog prava. Forenzika psihijatrija je subspecijalnost
psihijatrije, koja se znaajno oslanja na kliniku psihijatriju.
2. KRIVINA DJELA I PSIHIKI POREMEAJI
PSIHIKI POREMEAJI I NJIHOVO FORENZIKO-PSIHIJATRIJSKO ZNAENJE
Odnos izmeu duevnog poremeaja i krivinog djela je vieznaan i moe se posmatrati u slijedeim
relacijama:
1. Krivino djelo i duevni poremeaj koincidiraju.
2. Krivino djelo je posljedica duevnog poremeaja
3. Krivino djelo je precipitiralo duevni poremeaj
4. Krivino djelo je sastavni dio ponaanja poremeene linosti
5. Krivino djelo je posljedica izvrenja nagonskih impulsivnih i prisilnih radnji
6. Krivino djelo je posljedica ovisnosti (alkohol, droga)
Shizofrenija. U javnosti je pogreno raireno miljenje da su shizofreni bolesnici opasni i esti izvrioci
krivinih djela. injenica je da shizofrenici vrlo rijetko poine ubistvo, mada su katatoni i paranoidni
shizofrenici skloni agresivnom ponaanju. Najee shizofreni pacijent uini krivino djelo pod uticajem
imperativnih slunih halucinacija ili sumanutih ideja proganjanja.
Afektivni poremeaji
Depresija. Vrlo je rijetka pojava da osoba sa tekim depresivnim psihotinim poremeajem poini
ubistvo. Ako se to desi, onda su rtve depresivnog bolesnika najee lanovi njegove porodice. Takva
ubistva smatraju se proirenim samoubistvom jer bolesnik pod uticajem depresivnih sumanutih ideja
predvia lanovima ue porodice zlokobnu budunost, blisku propast i smatra da ih ubistvom spasava od
nastupajue nesree. Nakon ubistva poini samoubistvo.
Manija. Manini bolesnici mogu da izvre krau i prevaru. U pojedinim sluajevima, kad se pojedinac
suprotstavi namjerama maninog bolesnika, mogue je i nasilniko ponaanje bolesnika.
Organski psihiki poremeaj. Dementni1 bolesnici esto su optueni za krau u prodavnicama jer
zaborave platiti raun za uzetu robu. Dementni bolesnik rijetko postaje frustriran i ljut, a tada poini
ozbiljno nasilje nad lanovima porodice.
Mentalna retardacija dosta je rijetko povezana sa kriminalnom aktivnou. Sukob sa zakonom deava
se zbog toga to retardirane osobe ne razlikuju ono to je dozvoljeno od onoga to nije, te ih drugi mogu
nagovoriti na krivino djelo. Manji broj retardiranih ini seksualne delikte i agresivno se ponaa.
Najvei broj poinilaca razliitih krivinih djela je u grupi osoba sa poremeajem linosti, koji ispoljavaju
kao antisocijalno ponaanje. Izmeu 40% i 80% mukih zatvorenika pripadaju ovoj kategoriji psihiki
1
Demencija (lat.dementia) ludilo, bezumnost, mahnitost; dementan malouman, slabouman; dementia senilis
staraka slaboumnost; dementia praecox mladenaka slaboumnost, shizofrenija
3
poremeenih. Mada se dijagnoza antisocijalnog poremeaja linosti postavlja tek nakon 18-te godine
ivota, takve osobe jo u djetinjstvu pokazuju tendenciju ka nasilnikom ponaanju.
3. MENTALNE FUNKCIJE
Uvodne napomene
Psihopatologija je nauka koja se bavi ispitivanjem fenomena koji se javljaju kod psihiki abnormalnih
ljudi. Opa psihopatologija obuhvata takve pojave neovisno od pojedinih konkretnih duevnih
poremeaja, nastojei da objasni opa pravila i pojmove.
Osjeaji su najprostiji psihiki procesi. Nastaju djelovanjem vanjskih nadraaja na ula i pomou njih se
spoznaju pojedini kvaliteti nekog predmeta ili pojave.
Opaanje ili percepcija je sloeniji psihiki proces koji omoguava da se pojedine pojave ili objekti
doivljavaju kao struktuirane cjeline. Opaanjem se spoznaju pojedina svojstva predmeta i pojmovi u
cjelini.
Panja slui za usmjeravanje psihike aktivnosti na ogranien broj nadraaja. Ona omoguava selekciju,
ali istovremeno i spremnost da se uoe novi nadraaji.
Pamenje je sposobnost zadravanja utisaka ranijih nadraaja. Zahvaljujui pamenju mogu se koristiti
ranija iskustva i planirati nove aktivnosti. Uenje je namjerno upamivanje.
Afektivitet obuhvata osjeanja (emocije), afekte, raspoloenje i temperament. Osjeanja su psihiki

procesi koji sadre subjektivno, specifino doivljavanje objektivnog svijeta. Afekt je intenzivno i
kratkotrajno ispoljavanje osjeaja. Raspoloenje je osjeaj koji preovladava kod pojedinca i traje due
vremena. Temperament je tipina reakcija subjekta i oznaava karakteristini tip psihike energije i
emocionalnog reagovanja pojedinca.
Svijest je sposobnost orijentacije pojedinca u vremenu, prostoru, prema sebi i drugim linostima.
Volja je psihika funkcija koja omoguava pojedincu da izvri izbor cilja i nain organizacije pristupa
tom cilju.
Nagoni su tenje za aktivnou izazvane organskim potrebama. Nezadovoljeni nagoni doivljavaju se kao
napetost i nemir, a zadovoljavanje nagona dovodi do prijatnosti, smirenja i olakanja.
Inteligencija je psihiki fenomen koji se moe definisati kao sposobnost pojedinca da se adaptira na nove
uslove ivota.
Linost je integralna organizacija psihikih osobina subjekta. Formira se uzajamnim djelovanjem

organizma i sredine u kojoj pojedinac ivi.
4. OPI SIMPTOMI MENTALNOG POREMEAJA
Opaanje
Opaanje (percepcija) je sloen psihiki proces koji omoguava da se pojedine pojave ili objekti u
vanjskom svijetu doivljavaju kao struktuirane cjeline. Determinante percepcije dijele se na fizikalne,
fizioloke i psihike. Fizikalne determinante su jasnoa, preciznost i intenzitet objektivnih nadraaja, kao
i vrijeme njihovog djelovanja na ula. Fizioloke determinante su vrsta i funkcionalna specifinost
receptora, te ope stanje organizma. Najvanije psihike determinante su ranije iskustvo subjekta u
odnosu na sadraj koji opaa i njegov stav pri opaanju.
4
Poremeaji opaanja su agnozije, iluzije i halucinacije.
1. Agnozije su poremeaji opaanja gdje su ula neoteena, ali se predmeti ne mogu prepoznati kao
cjeline, tj. nemogua je sinteza ulnih doivljaja. Uzrok ovog poremeaja su oteenja kore velikog
mozga. Manifestuje se time to bolesnik moe nabrajati pojedinane kvalitete nekog predmeta, ali taj
predmet ne moe da prepozna gledanjem, sluanjem ili dodirom.
2. Iluzije su iskrivljena (pogrena) opaanja vanjskih nadraaja koja se mogu javiti i kod psihiki
normalnih ljudi kad su umorni, pod uticajem jakog afekta (straha) ili intoksikacije (alkohol, droga).
Iluzije su najee optike i akustine. Ponekad su zastraujueg sadraja i bolesnika navode na
nepredvidive postupke.
3. Halucinacije su ulne obmane koje nisu izazvane realnim objektom. Dakle, osoba vidi, uje, osjea
miris itd. neega to u vanjskom svijetu ne postoji. Za razliku od iluzija, halucinacije se uglavnom
javljaju kod mentalno poremeenih osoba, ali je mogue da se jave i kod normalnih ljudi pod
uticajem intoksikacija i nedostatka sna. Zavisno od ula kojim se doivljavaju, halucinacije mogu biti
vidne, slune, mirisne itd. Po formi u kojoj se ispoljavaju, mogu biti elementarne (npr.iskre, umovi,
zvonjava itd) i uobliene (prepoznavanje osoba, slika, glasova itd). Po uticaju na ponaanje bolesnika
halucinacije mogu biti prijatne, neprijatne i indiferentne.
Panja
Opaanje je organizirano pomou posebnog psihikog procesa, a to je panja. Panja je mentalna funkcija
koja pojedincu omoguava da svoju psihiku aktivnost usmjeri na ogranien broj nadraaja ili distribuciju
na nove nadraaje. Panja ima 2 osnovne karakteristike: usredsreenost i usmjeravanje. Usredsreenost
panje (koncentracija) je sposobnost poniranja u manji, izdvojeni broj nadraaja. to je broj percipiranih
nadraaja manji, koncentracija je vea i obrnuto. Usmjeravanje panje znai opaanje jednih, a
otklanjanje drugih nadraaja iz perceptivnog polja.
Tenacitet (postojanost) panje je sposobnost due koncentracije panje na jedan objekat. Vigilitet
(pokretljivost) panje je sposobnost usmjeravanja panje ka novim objektima i pojavama. Odnos
tenaciteta i vigiliteta je obrnuto proporcionalan.
Poremeaji panje manifestuju se oteenjem tenaciteta i vigiliteta. Oslabljen tenacitet ili nedostatak
koncentracije javlja se kao redovna pojava kod organskih duevnih poremeaja, mentalne retardacije,
neurotskih i psihotinih poremeaja. Oslabljen tenacitet se javlja i kod psihiki normalnih osoba usljed
umora, jakog afekta (straha) ili intoksikacije. Oslabljen vigilitet posebno je izraen kod organskih
psihikih oboljenja i kod depresivnih pacijenata. Hipervigilna panja izraena je kod hipomaninih i
maninih pacijenata. Rasijanost je poremeaj panje koji nastaje usljed pojaanog tenaciteta i oslabljenog
vigiliteta.
Pamenje
Pamenje je sloen psihiki proces koji ovjeku slui da se koristi ranijim iskustvom. Razlikuju se 2
nivoa pamenja: trenutno i trajno (fiksirano). Trenutno (privremeno) pamenje je sposobnost prizivanja
nadraaja koji su ranije percipirani u vremenski kratkoj ekspoziciji i koje brzo iezne iz memorije.
Trenutno pamenje traje dok traje nadraaj neurona mozga. Trajno (dugotrajno) pamenje ostaje fiksirano
u neuronima mozga, te se moe prizivati kroz znatno due vrijeme. Smatra se da je za fiksaciju potrebno
da protekne najmanje 15-20 minuta od momenta izlaganja neega do trajnijeg prihvatanja percipiranog.
Kvalitet pamenja zavisi od: intenziteta nadraaja, trajanja ulnih utisaka, brzine ekspozicije vanjskih
sadraja, prostornog grupisanja podataka, fizikog i psihikog stanja organizma, od okoline, panje,
motivacije i interesovanja.
Razlikuju se slijedee vrste pamenja:

1. Namjerno pamenje rezultat je postavljenog cilja da se neto memorie.
2. Nenamjerno pamenje je zadravanje doivljenog u pamenju, ali bez namjere da se doivljaj
memorie.
5
3. Motorno pamenje je upamivanje i mogunost reprodukcije motornih pokreta (npr. pisanje na
raunaru, sport, ples itd).
4. Mentalno pamenje je zadravanje i reprodukcija intelektualnih sadraja. Ono se u memoriji zadrava
u obliku slika a reprodukuje pomou predstava.
5. Logino-verbalno pamenje je zadravanje upamenog i njegova reprodukcija rijeima, odnosno
grafikim simbolima.
6. Emocionalno pamenje je upamivanje i reprodukcija doivljenih osjeanja (emocija).
Pamenje se odvija u 3 funkcije: upamivanje, zadravanje i reprodukcija.
Poremeaj pamenja
Prolazna zaboravnost je najlaki oblik poremeaja pamenja. Javlja se kod umornih, neurotiara, pod
uticajem afekta i lakih organskih oteenja mozga.
Amnezije su krai ili dui period nesjeanja minulih dogaaja. Uzroci mogu biti organska oteenja
mozga i psihike traume. Po dubini poremeaja amnezije mogu biti totalne ili djelimine. Prema
vremenu, amnezije mogu biti:
1. Retrogradne kad su iz pamenja izbrisani dogaaji koji su prethodili vremenu djelovanja uzronog
faktora osnovnog poremeaja;
2. Kongradne gubitak sjeanja samo za period dok djeluje traumatski faktor;
3. Enterogradna iz sjeanja su izbrisani dogaaji u periodu nakon prestanka djelovanja uzronog
faktora.
Hipermnezija je pojaana sposobnost memorisanja. Javlja se kod nekih osobas u febrilnom stanju i pod
hipnozom.
Alomnezija je izmijenjeno ili iskrivljeno sjeanje stvarno doivljenog dogaaja. Kod duevnih bolesnika
sjeanja su esto iskrivljena pod uticajem afekta ili sumanutih ideja.
Pseudomnezije su sjeanja kojima nedostaje realno doivljeni dogaaj. Konfabulacije su vrsta

pseudomnezija kad bolesnik uvijek razliitim izmiljotinama popunjava praznine u sjeanju.
Fenomeni ve vienog (dj vu), ve doivljenog i sl. mogu se javiti kod zamorenih psihiki
normalnih ljudi, zatim kod neurotiara, shizofrenih bolesnika i sumranih stanja (epileptiara).
Pseudologia fantastica je bolesna sklonost laganju i izmiljanju dogaaja. U ovakvim sluajevima

nesvjesna i svjesna la se mijeaju, a osoba se znatno unosi u svoju interpretaciju pa i sama vjeruje svojim
laima.
Uenje
Uenje je namjerno upamivanje materijala, najee metodom ponavljanja. Ono zavisi od nivoa
inteligencije, ali i drugih faktora kao to su motivacija, tehnika uenja, sistem pohvala i kazni koje prate
uenje, raspodjele u toku procesa uenja (bolje 10 dana po 2 sata nego 20 sati odjednom).
Transfer uenja je prenoenje uticaja ranijeg na kasnije uenje. Npr. poznavanje jednog stranog jezika
omoguava lake uenje nekog drugog, njemu srodnog jezika. To je pozitivni tip transfera. Negativni
transfer je prenoenje nauenog iskustva u kasnije ponaanje koje ometa pojedinca da dalje ui. Npr.
lokalni akcenat i dijalekt koji je u djetinjstvu nauen ometa kasnije uenje knjievnog jezika.
6
Miljenje
Miljenje je psihika funkcija pomou koje se ovjek upoznaje sa stvarnou, uspijeva pravilno sagledati
odnose izmeu predmeta i pojava, te na osnovu tih saznanja stvara zakljuke. Postoje 2 vrste miljenja:
deduktivno i induktivno. Deduktivno (konvergentno) miljenje je izvoenje zakljuaka na osnovu ve
poznatog i utvrenog stava. Induktivno (divergentno) miljenje je izvoenje zakljuaka na osnovu
pojedinanih podataka.
Poremeaji miljenja
Poremeaji miljenja dijele se na formalne i sadrajne. Formalni poremeaji se manifestuju kao

izmijenjen tempo izlaganja, oteenje asocijacija i prekidi u misaonom toku. U formalne poremeaje
miljenja spadaju:
1. Usporenost misaonog toka manifestuje se tako to se rijei i reenice izlau monotono i dugo.
Ovaj poremeaj prisutan je kod depresivnih bolesnika.
2. Ubrzanje misaonog toka brzina izlaganja je velika, asocijacije brojne, a rijei i reenice se sustiu.
U krajnjem sluaju nastaje bujica ili bijeg ideja. Karakteristino je za hipomanine i manine
bolesnike.
3. Opirnost osoba verbalno izlae mnogo nepotrebnih detalja. Ovaj poremeaj est je kod organskih
psihikih poremeaja.
4. Perseveracija ponavljanje rijei i reenica koje djeluju kao potapalice ili nesuvisli dijelovi
govora. Javlja se kod organskih oteenja mozga.
5. Blok misli iznenadni krai ili dui prekid misaonog toka. Uglavnom se ispoljava kod shizofrenih
bolesnika.
6. Disocijacija misli manifestuje se izlaganjem reenica koje su nepovezane ili su povezane na
besmislen nain. Ispoljava se pri bistroj svijesti i u krajnjem sluaju nastaje nerazumljivo izlaganje
koje se naziva salata od rijei.
7. Inkoherentno miljenje karakterie se poremeenom sintaktikom konstrukcijom reenice i javlja
pri pomuenoj svijesti (u bunilu). Reenice je nemogue pratiti i razumjeti.
8. Tangencijalnost tendencija da osoba odluta do take kad je sasvim udaljena od poetne misli i nije
u stanju da se spontano vrati na poetak.
9. Verbigeracija poremeaj kad bolesnik daje malo informacija uprkos velikoj koliini govora koji se
sastoji od praznih, ponavljanih i nejasnih formulacija.
10. Neologizmi nepoznate rijei koje upotrebljava bolesnik, a koje nemaju nikakvo znaenje (osim
moda za njega). Neologizmi su uoljivi kod shizofrenih bolesnika.
Sadrajni poremeaji miljenja zastupljeni su sumanutim, prisilnim i precijenjenim idejama.
Sumanute ideje su pogrena rasuivanja ili zablude koje nisu nastale zbog nedovoljne spoznaje ili
odsustva logike (ve iz afektivne potrebe ili neshvatljivih razloga). Dijele se na sumanutim sline ideje,
koje su nastale iz afekata i ulnih obmana i prave sumanute ideje koje nastaju iz nepoznatih razloga.
Osnovne karakteristike sumanutih ideja su: apsolutna uvjerenost u njihovu istinitost, apsurdan sadraj i
nepristupanost korekciji, bez obzira to su subjektu prueni dovoljni i razumljivi razlozi da promijeni
miljenje. Sumanute ideje se mogu manifestirati u slijedeim oblicima:
a) Paranoidne ideje bolesnikove misli o tome da je progonjen (praenje, prislukivanje telefona,
pretresi itd);
b) Ideje odnosa bolesnik vjeruje da se svi dogaaji u njegovoj okolini deavaju s njim u vezi. Ove
ideje bliske su sa paranoidnim;
c) Ideje da je kontrolisan uvjerenje da su njegove aktivnosti pod neijom kontrolom ili da neke
vanjske sile imaju zle namjere prema njemu. Bolesnik se osjea nemonim da se suoi sa tim silama.
d) Emitovanje misli pojedinac je uvjeren da drugi mogu uti njegove misli;
7
e) Umetnute misli bolesnik vjeruje da su mu u misli ubaene tue ideje;
f) Ideje ljubomore pojedinac vjeruje da mu je voljena osoba nevjerna, mada to tako nije u stvarnosti.
Ljubav i ljubomora mogu biti usmjereni na realnu, ali i na imaginarnu osobu.
g) Ideje krivice manifestuju se stalnim tvrdnjama pacijenta da je kriv za neto to nije uinio. ee
se javljaju kod psihotine depresije, za razliku od ostalih sumanutih ideja koje se javljaju kod
shizofreniara.
h) Ideje veliine bolesnik ivi u uvjerenju da je vrlo snaan, bogat, uticajan, ili je neko poznato ime iz
sadanjosti ili prolosti. Karakteristine su za maniju ili paranoidnu shizofreniju u poodmakloj fazi.
i) Religiozne ideje manifestuju se pretjerivanjem u odnosu na uobiajena vjerska uvjerenja. Pri ocjeni
ovog fenomena treba imati u vidu sociokulturalni ambijent u kome osoba ivi.
j) Somatske ideje pogrena vjerovanja u odnosu na tjelesne funkcije. Bolesnik tvrdi da mu je tijelo ili
dio tijela istruhnuo ili da ne postoji. esto se ispoljavaju kod psihotine depresije.
Prisilne ideje se javljaju kad osoba osjea da je prisiljena da misli na odreeni nain. Precijenjene ideje
su misli koje su dominantne u miljenju i javljaju se kao pretjerivanje u odreenim stavovima.
Posljedica su velike afektivne investicije u neku aktivnost, naroito profesionalnu djelatnost.
Svijest
Svijest je zbir svih psihikih funkcija u odreenom trenutku i sposobnost orijentacije subjekta prema sebi,
drugim osobama, prostoru i vremenu. Predsvijest je zbir svih psihikih sadraja koji se ne nalaze u
aktuelnoj svijesti, ali ih je mogue dovesti u svijest. Podsvjesni (nesvjesni) sadraji mogu doi u svijest
izuzetno u snu, u omakama i hipnozi.
Poremeaji svijesti dijele se na poremeaje doivljavanja vlastite linosti i na poremeaje svijesti u

pravom smislu rijei. Poremeaji doivljavanja vlastite linosti su depersonalizacija, derealizacija i
transformacija linosti.
Kod depersonalizacije subjekat ima utisak da se promijenio i da nije isti kao to je bio ranije.
Derealizacija je uvjerenje da se okolina (tj.drugi ljudi) promijenila. Transformacija je pojava kad je
osoba ubijeena da je druga linost ili ivotinja, te se shodno tom ubjeenju i ponaa.
Poremeaji u pravom smislu mogu biti kvantitativni i kvalitativni. Kvantitativni poremeaji svijesti su
somnolencija, sopor i koma.
Somnolencija je patoloka pospanost. U takvom stanju osoba je bradipsihina, tj. usporena u pokretima,
govoru i rasuivanju. Na lake podraaje moe da se razbudi i tada odgovara na pitanja.
Sopor je dublji poremeaj svijesti i potrebne su jae drai da se bolesnik dozove k sebi i nakon toga
ostaje budan krae vrijeme. Tada se uoava da mu je oteena panja, opaanje i shvatanje, kao i
sposobnost orijentacije u vremenu i prostoru. Govor je usporen i esto nerazumljiv, a svodi se na krae
odgovore na postavljena pitanja.
Koma je najtei oblik poremeaja svijesti i oznaava stanje potpunog gubitka svijesti. U komi bolesnik
ne reaguje ni na kakve podraaje. Psihiki ivot praktino ne postoji, a ouvane su jedino vegetativne
funkcije.
Kvalitativni poremeaji svijesti su delirijum, sumrana stanja, somnambulizam, fuge, amencija i

hipnoza.
Delirantno pomuenje svijesti prisutno je kad nedostaje sinteza pojedinih psihikih funkcija u cjeline.
Pamenje je oslabljeno, miljenje inkoherentno, nedostaje tenacitet panje, pojavljuju se ulne obmane,
to stvara uslove za pojavu jake anksioznosti2 i psihomotornog nemira. Ovaj poremeaj obino nastaje i
prestaje postepeno.
Sumrana stanja svijesti nastaju naglim prekidom kontinuiteta svijesti. Ovo stanje slino je stanju
svijesti u snu, a od delirijuma se razlikuje po veoj povezanosti psihikih funkcija. U toku sumranog
stanja potiskivane ideje mogu prei u radnje (agresivne, kriminogene itd). Sumrana stanja najee se
javljaju kod epilepsije, a mogu biti izazvana i jakim afektom.
2
anksioznost=bolesni osjeaj straha, tjeskobe i sl.
8
Somnambulizam (mjesearstvo) je pojava da dijete (rjee odrasla osoba) ustaje nou, hoda, govori ili
obavlja druge radnje. Uslovljen je poremeajem kooordinacije izmeu stanja svijesti i motornog sistema.
Fuge su neodoljivi impulsi za kretanjem (putovanjem) u stanjima poremeene svijesti (poriomanija).
Najee se manifestuju kod epileptiara, ali i kod shizofrenih, neurotinih i psihopatskih linosti.
Amencija se karakterie nemogunou sinteze percipiranih dogaaja i nepotpunom orijentacijom.
Bolesnik pojedinosti shvata, ali ih ne moe shvatiti kao cjelinu.
Hipnoza je vjetaki izazvano suenje svijesti i koristi se u lijeenju pojedinih neurotskih poremeaja.
Inteligencija
Inteligencija je sposobnost subjekta da se prilagodi novim uslovima ivota i rjeavanju problema u vezi s
tim. Postoje i druge definicije koje ovu psihiku funkciju dovode u vezu sa sposobnou za uenjem,
vladanjem sloenim i apstraktnim pojmovima itd. Razvija se do 20-te godine ivota, a postoje miljenja
da se njen razvoj zavrava i ranije. Na razvoj inteligencije utiu nasljedni i faktori sredine.
Mjera inteligencije je koeficijent (kolinik) inteligencije (IQ) koji oznaava odnos izmeu mentalne
(testom dobivene) i kalendarske dobi ispitanika.
Poremeaji inteligencije se dijele na mentalnu retardaciju i demenciju. Mentalna retardacija

(oligofrenija, duevna zaostalost) je stanje zaustavljenog ili nedovrenog razvoja inteligencije. Dijeli se na
4 grupe:
1. Debilitet (laka duevna zaostalost) IQ je od 50-69;
2. Laka imbecilnost (umjerena duevna zaostalost) IQ 35-49;
3. Teka duevna zaostalost IQ 20-34;
4. Idiotija (teka duevna zaostalost) IQ ispod 20.
Demencija je ireverzibilno oteenje inteligencije koje se dogaa u kasnijem ivotnom dobu (nakon
4.godine ivota). Uzroci demencije su organska oteenja mozga. Moe biti opa, kad podjednako
zahvata sve intelektualne sposobnosti i lakunarna, kad dolazi do parcijalnog ispada nekih intelektualnih
sposobnosti.
Nagoni
Nagoni su uroene bioloke tendencije organizma za organskim potrebama u svrhu zadovoljavanja

fiziolokih procesa. Odlaganje zadovoljenja nagona uzrokuje poremeaj fizioloke ravnotee.
Zadovoljenje nagona dovodi do osjeaja prijatnosti, olakanja i poputanja napetosti. Nagoni se dijele na
vitalne i socijalne. Socijalni nagoni se esto nazivaju motivima. Motivi su organski ili psihiki faktori koji
pokreu ili usmjeravaju ponaanje pojedinca. Nagonska aktivnost se moe odigrati i bez svjesne
predstave cilja, dok motivaciona djelatnost uvijek ima odreen osmiljeni pravac.
U klinikoj praksi znaajni su vitalni nagoni, koji se dijele na nagone za samoodranjem (nagon ishrane)
i odravanje vrste (seksualni nagon).
Poremeaji nagona za ishranu mogu biti pojaan (prodrljivost) i smanjen nagon za ishranom, kao i:
posebni zahtjevi za hranom kod trudnica (pica); nekrofagija (jedenje ljudskih ili ivotinjskih leeva);
antropofagija ili kanibalizam (jedenje ljudskog mesa); koprofagija (jedenje izmeta); onihofagija
(grickanje nokata); alotrihofagija (vakanje dlaka, krea itd).
Poremeaji seksualnog nagona su:

1. Impotencija i frigiditet (smanjen seksualni nagon kod mukarca i ene);
2. Satirijaza i ninfomanija (povean seksualni nagon kod mukarca i ene);
Seksualne nastranosti (perverzije) obuhvataju slijedee forme:
9
1. Onanija (masturbacija) samozadovoljavanje. Smatra se normalnom pojavom u doba puberteta ili
ako je posljedica nemogunosti zadovoljavanja seksualnog nagona na normalan nain;
2. Egzibicionizam je poremeaj seksualnog nagona gdje osoba doivljava seksualno uzbuenje
pokazujui polni organ nepoznatim osobama (obino suprotnog pola) na javnim mjestima, obino bez
elje ili namjere za bliim kontaktom.
3. Voajerstvo je ponavljana ili stalna elja za posmatranjem ljudi pri seksualnom ili intimnom
ponaanju (npr.svlaenje).
4. Homoseksualnost je nastranost kod koje je seksualni nagon usmjeren prema partneru istog pola.
Homoseksualnost mukaraca moe biti pedofilija ili pederastija, zavisno od uzrasta partnera
(pedofilija moe biti i odnos sa djevojicama). Homoseksualnost ena naziva se lezbijska ljubav.
5. Transvestizam je doivljaj seksualnog zadovoljstva pri oblaenju odjee za osobe suprotnog pola.
6. Fetiizam je izvraen seksualni nagon, kad se doivljava zadovoljstvo openjem sa seksualno
neutralnim objektima (npr.cipela, rukavica i sl).
7. Sodomija (zoofilija) je seksualna perverzija koja podrazumijeva odnos sa ivotinjama.
8. Nekrofilija je zadovoljavanje seksualnog nagona na leu osobe suprotnog pola.
9. Sadizam je pojava kada dolazi do zadovoljenja seksualnog nagona kada se istovremeno partner
podvrgne muenju (batinanje, vrijeanje, zastraivanje, pa ak ranjavanje i ubistva).
10. Mazohizam je seksualna nastranost pri kojoj do polnog zadovoljstva dolazi doivljavanjem bola,
patnje, poniavanja i uvreda.
Afektivitet
Afektivitet obuhvata osjeanja (emocije), afekte, raspoloenje i temperament. Emocije su psihiki procesi
koji oznaavaju subjektivno, specifino doivljavanje objektivne realnosti, fizioloke promjene u
organizmu prilikom tog doivljavanja i spremnost da se reaguje na takav doivljaj shodno uvjetima
sredine. Afekt je intenzivna i kratkotrajna manifestacija osjeaja koaj je istovremeno praena fizikim
(vegetativnim) fenomenima. Raspoloenje je osjeanje koje traje due vrijeme. Temperament je tipina i
karakteristina emocionalna reakcija pojedinca.
Simptomi poremeaja afektiviteta su:

1. Hipertimija je povienje afektiviteta. Hipertimija manjeg intenzitata naziva se hipomanija, a veeg
manija. Euforija je krajnja veselost, praena jakim impulsom za govor i povienim motornim
uzbuenjem. Morija je blesava veselost kod tumora frontalnog renja mozga.
2. Depresija je osjeanje snienog afektiviteta praeno tugom, strahom, nedostatkom inicijative i
interesa za zbivanja u okolini. Depresija je dominantan poremeaj kod afektivnih psihoza, ali se javlja
kao simptom i kod drugih poremeaja.
3. Afektivna labilnost i inkontinencija je nemogunost zadravanja afektivnog stanja tokom dueg
vremena, tako da se raspoloenje mijenja na beznaajne povode. Evidentna je kod djece i organskih
duevnih poremeaja.
4. Produeni afekat manifestuje se u sluajevima kad je subjekat pod njegovim uticajem rezistentan na
nove dogaaje i situacije. Javlja se kod agresivnih psihopata i epileptiara, a veoma dugo traje.
5. Patoloki afekat je simptom duevnog oboljenja (manini, depresivni itd). Po drugoj definiciji, to je
posljedica nesrazmjerna povodu (mali povod-burna reakcija).
6. Afektivna krutost je nedostatak finijih afektivnih prelaza izmeu 2 emocionalna stanja.
7. Paramimija je paradoksalna pojava miminog izraaja (bolesnici plaem izraavaju radost,
smijehom alost i sl).
8. Paratimija je paradoksalno ispoljavanje emocija: tuan doivljaj izaziva veselost i obrnuto.
9. Afektivna ambivalencija je istovremeno ispoljavanje 2 suprotne emocije (npr.shizofreni bolesnik
istovremeno prema majci osjea mrnju i ljubav).
10
10. Defekt afektivnog odnosa je pojava kad emotivno stanje bolesnika ne moe izazvati rezonancu kod
sagovornika (npr.shizofreni smijeh nije zarazan).
Volja
Volja je sposobnost subjekta da izvri izbor cilja i organizira nain njegovog postizanja i realizacije.
Nevoljne su radnje koje se vre bez unaprijed utvrenog cilja. To su automatske, afektivne i nagonske
radnje. Automatske nastaju brojnim ponavljanjem odreene aktivnosti (npr.kucanje na raunaru, sviranje
na instrumentu i sl). Afektivne se odvijaju u okviru iznenadnog pranjenja afekta, a nagonske bez vidnog
povoda.
Poremeaji volje. Simptomi poremeaja volje su:

1. Abulija je nedostatak volje. Smanjenje volje naziva se hipobulija.
2. Sugestibilnost je pojava kod subjekta koji se lako moe navesti da neto uini ili ne uini.
3. Negativizam se manifestira otporom svakom nalogu (djeca, neurotiari, shizofreniari).
4. Kolebljivost je pojava kad subjekat ne moe da izabere nijedan cilj. Ako je znatno izraena, naziva se
ambitendencija. Javlja se kod shizofrenih bolesnika.
5. Impulsivni poremeaji su radnje koje se odvijaju bez kontrole subjekta. Osoba koja ih izvodi
svjesna je njihovog odigravanja, ali ih ne moe izbjei. Izvoenje impulsivne radnje dovodi do
rastereenja napetosti. U ovu grupu poremeaja spadaju npr. piromanija (patoloka sklonost
podmetanju poara) i kleptomanija (patoloka sklonost krai).
6. Katatoni poremeaji su poremeaji koje osoba osjea kao nametnute i ne moe da ih kontrolie, a
ispoljavaju se u motornoj sferi ponaanja, pri bistroj svijesti. Uvijek su simptom ozbiljnog duevnog
oboljenja i javljaju se kod psihotinih bolesnika, najee kod shizofrenika.
U katatone poremeaje spadaju:

1. Katalepsija pojava dugotrajnog zadravanja izvjesnog poloaja tijela. Bolesnik ne osjea napor,
mada je taj poloaj neprirodan. esto bolesnik lei na krevetu odignute glave, kao da se naslanja na
jastuk, pa se zato ta pojava naziva psihiki jastuk.
2. Katatoni stupor je pojava kad bolesnik ne reaguje na bilo kakav vanjski nadraaj i ne ispoljava
nikakvu voljnu aktivnost.
3. Katatona pomama (uzbuenje, raptus) karakterie se ekstremno izraenim psihomotornim nemirom,
bijesom, agresivnim i destruktivnim ponaanjem.
4. Eho fenomeni se manifestuju besmislenim ponavljanjem tue aktivnosti (eholalija ponavljanje
rijei, ehopraksija ponavljanje pokreta, ehomimija ponavljanje mimike itd).
5. Stereotipije su pojave kad bolesnik zauzima isti poloaj, ponavlja iste rijei ili pokrete bezbroj puta,
besmisleno i nekontrolirano.
6. Maniriranost se manifestuje upadnim grimasiranjem, izraavanjem i ponaanjem sa primjesama
nakaradne teatralnosti.
7. Bizarnost je udan nain izraavanja, dranja i kretanja (ponaanje slii ivotinjskom).
5. LINOST
Definicija linosti
Linost je integralna, specifina i tipina organizacija osobina, koja se formira uzajamnim djelovanjem
organizma i socijalne sredine.
Teorije linosti
11
Ove teorije se mogu podijeliti na bioloke (psihodinamske), socijalne i teorije uenja. Osniva
psihodinamske teorije je Sigmund Frojd, koji smatra da linost obuhvata 3 aspekta: Id, Ego i Superego.
Id predstavlja osnovne ovjekove potrebe i nagone. Voen je principom zadovoljstva, ne vodei rauna o
objektivnim uslovima u kojima se linost nalazi. Svoje tenje realizira putem refleksa i tzv.primarnih
procesa. Ego (Ja) je voen principom realnosti, koji uvaavajui realne prilike izvrava ono emu stremi
Id. Frojd odnos izmeu Ida i Ega ilustruje formulacijom da je Ego razuman sluga nerazumnog
gospodara.Superego ocjenjuje da li je neto dobro ili nije obzirom na moralne principe koji vladaju u
odreenom drutvu. Glavna funkcija Superega je da zadrava i spreava zadovoljenje zahtjeva koje
postavlja Id. Ponaanje linosti umnogome je opredijeljeno rjeenjima sukoba izmeu Ida i Superega, to
se dopunjava impulsima i uticajima iz sfere nesvjesnog.
Teorije uenja zasnivaju se na radovima I.Pavlova i slijede tzv.neurodinamski pravac. Prema ovim
teorijama, ponaanje pojedinca je rezultat funkcionisanja uslovnih i bezuslovnih refleksa koji se deavaju
u korteksu (kori) i subkorteksu velikog mozga. Svi psihiki poremeaji nastaju kao posljedica oslabljenog
nervnog sistema i neobinih, prejakih nadraaja.
Izraziti predstavnik socijalnih teorija linosti je Erih From. Po Fromu, osnovni pokreta razvoja i
funkcioniranja linosti je drutvo, sa svojom kulturom i civilizacijom. Linost moemo shvatiti samo ako
spoznamo drutvo (kulturu) u kojoj ivi.
Razvoj linosti
Od roenja, pa do pete ili este godine ivota, dijete u psihikom razvoju prolazi kroz tzv.pregenitalni
period, koji se dijeli na 3 faze:
- Oralna traje tokom 1.godine ivota. Erogene zone smjetene su u predjelu usta;
- Analna (1-3 godine ivota; erogene zone u predjelu mara);
- Falusna (3-6 godina ivota; erogene zone u podruju genitalija). Za ovo doba karakteristina je
privrenost roditelju suprotnog pola i odbojnost prema roditelju istog pola (Edipov kompleks).
Nakon pregenitalnog perioda, razvoj linosti prolazi kroz latenciju koja traje do perioda adolescencije.
Seksualna energija i agresivnost se stiavaju, a mentalna energija postaje sposobna da rjeava zadatke
uenja.
Adolescencija
Adolescencija ili mladalatvo je poseban period u razvoju ovjeka koji se nalazi izmeu djetinjstva i
zrelog doba. Dijeli se na ranu, pravu i kasnu adolescenciju.
Faza rane adolescencije (12-15 godina ivota) karakteriu burni bioloki razvoj, erupcija heteropolnog
interesovanja i poetak formiranja seksualnog (polnog) ponaanja.
U fazi prave adolescencije (15-18 godina) osoba polno sazrijeva, stie vlastita iskustva i stie definitivne
obrise polnog identiteta (stepena osjeanja mukosti ili enskosti).
Kasna adolescencija traje od 18-26 godina, ponekad i due. Osnovne karakteristike ovog perioda su
proces formiranja identiteta i razvoj drutvenih i moralnih normi u ponaanju. Identitet je pojam koji
oznaava osjeanje koje pojedincu omoguava da sebe doivljava kao posebnu i nezavisnu linost,
svjesnu svog tjelesnog stanja, polne zrelosti, identiteta drugih ljudi i drutva u cjelini, kao i vlastitog
odnosa prema tim ljudima i drutvu.
Kad mlada osoba ne moe da dostigne razvojne ciljeve, manifestiraju se specifini psihopatoloki
poremeaji kao to su: poremeaj identiteta, poremeaj polnog identiteta, poremeaj prilagoavanja
(adolescentna kriza) i specifina radna ili akademska inhibicija3.
3
Inhibicija=zabrana, smetnja.
12
Mehanizmi odbrane linosti
Nesvjesni psihiki procesi koji ublaavaju anksioznost i eliminiu konflikt nazivaju se mehanizmi
odbrane. Mehanizmi odbrane dijele se na zrele i nezrele. Zreli su: altruizam, humor, anticipacija i
sublimacija. Oni nemaju kliniki znaaj. Nezreli mehanizmi su slijedei:
1. Potiskivanje ovaj mehanizam potiskuje sve neprijatne misli i impulse u nesvjesno, te spreava
pojedinca da prepozna vlastite misli i osjeanja.
2. Poricanje nesvjesno negiranje neprihvatljivog vanjskog realiteta.
3. Acting out ponaanje motivirano nesvjesnim konfliktima i impulsima. Npr.antisocijalno ponaanje
kod subjekta, ustvari odbrana od straha izazvanog nesvjesnim konfliktima.
4. Projekcija mehanizam odbrane koji je motiviran nesvjesno kada se vlastite emocije, motivacije i
ponaanja drugih posmatraju i ocjenjuju kao neprihvatljiva, odvratna i neprijateljska.
5. Reakciona formacija je mehanizam kada subjekat prihvati stavove i ponaanja koji su suprotni
vlastitim impulsima. Npr. majka koja nesvjesno mrzi vlastito dijete reaguje na taj nain da ga tretira
prezatitniki.
6. Konverzija nesvjesni konflikti se ispoljavaju kao simboline vanjske manifestacije raznih somatski
ili duevnih poremeaja. Konverzija se ispoljava kod histerine neuroze.
7. Disocijacija je mehanizam odbrane gdje dolazi do drastine promjene identiteta linosti kao zatite
od konflikta.
8. Racionalizacija je primjena intelektualnih i logikih argumenata, kao izgovora za izbjegavanje
anksioznog iskustva.
9. Kompenzacija je mehanizam odbrane pomou kojeg se nadoknauje realni ili zamiljeni deficit kod
subjekta. Npr. osoba koja muca moe vjebom postii visok nivo tenog govora.
10. Identifikacija je nesvjesna potreba da subjekat oponaa neki model iz okoline. Jedan je od
najvanijih mehanizama u razvoju linosti.
11. Regresija je aktuelni ili simbolini povratak na jednu od ranijih uspjeno zavrenih etapa u razvoju
linosti. Deava se tokom sna, u igri, prilikom neke somatske bolesti, kod neurotskih i psihotinih
poremeaja.
SPECIJALNA PSIHOPATOLOGIJA
6. KLASIFIKACIJA PSIHIKIH POREMEAJA
Postoje 2 sistema klasifikacije psihikih poremeaja:

1. Meunarodna klasifikacija bolesti i uzroka smrti, koju je ustrojila WHO;
2. Dijagnostiki i statistiki prirunik za mentalne poremeaje (DSM), u izdanju Amerike psihijatrijske
organizacije.
Meunarodna klasifikacija bolesti i uzroka smrti (MKB)
Glavna primjena MKB je klasifikacija statistikih informacija o morbiditetu i mortalitetu za potrebe

zemalja lanica Svjetske zdravstvene organizacije (WHO).
Deseta revizija MKB-10 izvrena je 1992.godine. MKB-10 predstavlja kopmilaciju razliitih principa
podjele (etioloki, nozoloki, deskriptivni). MKB-10 ima viestruku namjenu: za statistike pokazatelje
morbiditeta i mortaliteta veih populacionih grupa, kao dijagnostiki vodi strunjacima uz raznim
medicinskim oblastima, te kao zbir dijagnostikih kriterija u nauno-istraivakom radu.
13
7. ORGANSKI I SIMPTOMATSKI DUEVNI POREMEAJI
Prema MKB-10, somatski psihiki sindromi grupisani su kao organski, koji obuhvataju i simptomatske
duevne poremeaje. Ovdje spadaju demencija, organski amnestiki sindrom, delirijum (ali ne od
alkohola ili droga) i ostali mentalni poremeaji uzrokovani oteenjem i disfunkcijom mozga, odnosno
somatskim oboljenjem.
DEMENCIJA
Demencija je sindrom izazvan boleu mozga, obino hronine i progresivne prirode. Kod demencije
postoji poremeaj viih kortikalnih funkcija (pamenja, miljenja, orijentacije, razumijevanja, raunanja,
sposobnosti uenja, govora i rasuivanja), dok svijest nije poremeena. Najea je kod starijih osoba
(oko 5% stanovnitva preko 65 godina ispoljavaju tei oblik, a 15% umjereni oblik demencije).
Razlikuju se demencija kod Alzhajmerove bolesti, vaskularna demencija i demencija kod ostalih
oboljenja.
Demencija kod Alzhajmerove bolesti. Alzhajmerova bolest je primarno degenerativno oboljenje mozga,
koje se razvija kontinuirano tokom vie godina. Uzronik je nepoznat, a smatra se da znaajnu ulogu u
nastanku oboljenja imaju nasljedni faktori. Postoje 2 tipa demencije Alzhajmerove bolesti:
1. Demencija kod Alzhajmerove bolesti sa ranim poetkom (tip2), prije 65-te godine ivota, sa relativno
brzim deteriorirajuim tokom i izraenim poremeajem viih kortikalnih funkcija;
2. Demencija kod Alzhajmerove bolesti sa kasnim poetkom (tip1), nakon 65-te godine ivota sa
polaganim razvojem i poremeajem pamenja kao osnovnim simptomom.
Vaskularna demencija nastaje usljed poremeaja cirkulacije krvi u mozgu, a najee usljed infarkta
mozga izazvanog oboljenjem krvnih sudova mozga. Pojavu infarkta mozga predisponira povien krvni
pritisak. Infarkti su obino mali, ali je njihov efekat kumulativan. Poetak je obino u starijoj dobi ivota.
Demencija kod ostalih oboljenja (Pikova, Krojcfeld-Jakobova, Hantingtonova, Parkinsonova bolest,

infekcije HIV-om) javlja se po pravilu u ranijoj ivotnoj dobi. ine oko 5% ukupnog broja demencija.
Tretman demencija obuhvata provoenje medicinske njege, pruanje emocionalne podrke dementnim
osobama od strane porodice i ordiniranje medikamenata.
Organski amnestiki sindrom koji nije uzrokovan alkoholom ili drugim psihoaktivnim sredstvima
Amnestiki sindrom karakterie se izrazitim oteenjem svjeeg ili starijeg pamenja, dok je neposredno
sjeanje sauvano, uz smanjenu mogunost uenja novih injenica i dezorijentaciju u vremenu.
Amnezija se najee javlja kod alkoholiara i nakon povrede glave, a amnestiki sindrom je esto vidljiv
i kod osoba sa nedostatkom vitamina B1, bolesnika u hipoglikemiji (nedostatak eera u krvi),
epileptiara nakon napada, itd.
Delirijum koji nije uzrokovan alkoholom ili drugim psihoaktivnim sredstvima
Delirijum je etioloki nespecifian organski cerebralni sindrom. Karakteristian je po istovremenom

poremeaju svijesti, panje, percepcije, miljenja, pamenja, psihomotornog ponaanja, osjeaja, te ritma
sna i budnosti. Osim toga, mogu se ispoljiti i poremeaji raspoloenja, promjene etikih standarda,
potenciranje karakternih crta linosti i smanjenje sposobnosti donoenja samostalnih odluka.
Epidemiologija. Uestalost ovog delirijuma meu pacijentima u opim bolnicama iznosi 5-15%. Nakon
hirurkih zahvata ovaj broj se penje na 30%, a ista uestalost je i kod opeenih pacijenata.
Etiologija. Potencijalni uzronici delirijuma mogu biti svi faktori koji mijenjaju odnose u centralnom
nervnom sistemu, a simptomi relativno malo zavise od vrste osnovnog oboljenja.
14
Patoloko-anatomski nalaz. Uprkos injenici da su psihotini simptomi bili jako izraeni, prilikom
obdukcije ponekad se ne nau nikakve promjene na mozgu, a u pojedinim sluajevima mogu se nai
odreene promjene.
Klinika slika. Osnovna klinika slika delirijuma obuhvata poremeaje svijesti, pamenja, oteenje
intelektualnih funkcija i afektiviteta. Od kvantitativnih poremeaja ee se javlja somnolencija ili sopor
u odnosu na komu. Bolesnik je usporen, sporo shvata i rasuuje, a panja i opaanje su takoe oteeni.
Tok bolesti. Delirijum traje od nekoliko dana do nekoliko sedmica. Gotovo po pravilu, zavrava se
potpunim povlaenjem psihopatolokih simptoma, a rjee moe prei u demenciju.
Delirijum prema iniocima koji ga uslovljavaju. Delirijum uslovljavaju slijedei faktori:

- hipoksija. Ako se pacijent brzo ukloni iz hipoksinih uslova, doi e do brzog oporavka;
- hipoglikemija. Mozak je vrlo osljetljiv na nedostatak glukoze;
- nedostatak vitamina, posebno grupe B;
- nedostatak spavanja, ulnih i socijalnih stimulusa;
- izloenost otrovima: ugljen monoksidu, ugljen bisulfidu, cijanidima, tekim metalima;
medikamentima u toksinim dozama;
- pojedina akutna infektivna oboljenja (encefalitis, meningitis).
Prognoza. Ishod delirijuma zavisi od toka i prirode osnovnog oboljenja. U principu postoje 2 mogunosti:
brzi oporavak i prelazak u demenciju.
Terapija. Prvenstveno je potrebno otkloniti djelovanje tetnog faktora koji je doveo do delirijuma. Ako
nema kontraindikacija za primjenu neuroleptika, treba ih primijeniti.
Poremeaji linosti i poremeaji ponaanja uzrokovani boleu, oteenjem i disfunkcijom mozga
Promjena linosti ili ponaanja moe biti rezidualni ili pratei poremeaj uz bolest, oteenje ili
disfunkciju mozga.
Organski poremeaji linosti karakteriu se znaajnom promjenom uobiajenog naina ponaanja osobe,
a ukljuuje izraavanje osjeanja, potreba i nagona. Simptomi mogu biti i oteenje spoznajnih funkcija i
miljenja, te izmijenjena seksualnost.
Postencefalitini sindrom podrazumijeva razliite promjene ponaanja koje slijede nakon oporavka od
virusnog ili bakterijskog encefalitisa. Za razliku od organskog poremeaja linosti, ovaj poremeaj je
reverzibilan.
Postkomocionalni sindrom slijedi nakon ozljede glave (obino dovoljno teke da uzrokuje gubitak
svijesti). Ukljuuje mnoge simptome kao to su glavobolja, vrtoglavica, iscpljenost, razdraljivost,
tekoe sa koncentracijom i izvravanjem mentalnih zadataka, oteenje pamenja, nesanica, smanjenje
tolerancije na stres, emocionalno uzbuenje ili alkohol.
8. MENTALNI I POREMEAJI PONAANJA IZAZVANI PSIHOAKTIVNIM

SUPSTANCAMA
Prema MKB-10, za izazivanje mentalnih i poremeaja ponaanja znaajne su slijedee psihoaktivne

supstance: alkohol, opijati, kanabinoidi, sedativi, hipnotici, kokain, psihostimulansi, halucinogeni, duhan i
isparljivi rastvarai. Oni mogu uzrokovati slijedee poremeaje:
1. Akutna intoksikacija stanje koje nastaje nakon unoenja psihoaktivne supstance u organizam.
Simptomi zavise od vrste unesene supstance. Oni postepeno nestaju i dolazi do potpunog oporavka,
osim u sluaju ako je oteeno tkivo ili se pojave komplikacije.
2. tetna upotreba psihoaktivnih supstanci nastaje kad se pojave oteenja zdravlja konzumenta.
15
3. Stanje apstinencije grupa simptoma koji se javljaju prekidom konzumiranja psihoaktivne
supstance, a nakon njene dugotrajne upotrebe.
4. Stanje apstinencije s delirijem
5. Psihotiki poremeaj grupa psihotinih simptoma koji se javljaju nakon upotrebe psihoaktivne
supstance. Karakterie se halucinacijama (tipino su slune), deformacijama percepcije, sumanutim
idejama (proganjanja), psihomotornim poremeajima (uzbuenje ili stupor) ili nenormalnim efektom
koji moe da se manifestuje od intenzivnog straha do ekstaze.
6. Amnestiki sindrom oteenje pamenja za svjeija i davna sjeanja. Vie je poremeeno
pamenje za novije nego za starije dogaaje.
7. Rezidualni psihotini poremeaj sa kasnim poetkom to su poremeaji kod kojih promjene
izazvane psihoaktivnim supstancama traju due od perioda u kome bi se moglo normalno oekivati da
djeluju.
SINDROMI ZAVISNOSTI
Sindrom zavisnosti je pojava grupe simptoma koji se razvijaju nakon ponavljane i redovne upotrebe
psihoaktivnih supstanci. Simptomi zavisnosti obuhvataju poremeaje ponaanja, kognitivne4 fenomene i
fizioloke promjene, a uz to je jako izraena elja za ponovnim konzumiranjem te supstance.
Zavisnost moe biti psihika i fizika.
Psihika zavisnost nastaje uslovljavanjem patofiziolokih mehanizama koji usmjeravaju konzumenta ka

fiksiranju elje, potrebe i stalnog traenja psihoaktivne supstance, to dominantno odreuje i ponaanje
ovisnika.
Fizika zavisnost razvija se interakcijom pojedinih psihoaktivnih supstanci sa normalnim procesima

metabolizma i prenosom nervnih impulsa u organizmu konzumenta.
Pojava konzumiranja sve veih koliina droge da bi se postigli eljeni efekti i izbjeglo apstinencijalno
stanje naziva se tolerancija.
ZAVISNOST OD ALKOHOLA
Alkoholizam je 3.bolest na rang-listi morbiditeta u savremenim zemljama (nakon sranih i duevnih

oboljenja). Broj hospitaliziranih alkoholiara se konstantno poveava, posebno u starosnim grupama od
31-51 godine ivota. Alkoholiari u prosjeku ive 10 godina manje od osoba u opoj populaciji.
Etiologija. Postoje 3 koncepcije koje objanjavaju pojavu alkoholizma: bioloka, psiholoka i

sociokulturalna. Pobornici biolokih koncepcija glavnim faktorom u pojavi alkoholizma smatraju
naslijee. Dokaz nalaze u injenici da 60-80% alkoholiara nastaje u porodicama gdje je ve razvijen
alkoholizam. Psiholoke koncepcije podlogu imaju u istraivanju uticaja stresa, frustracija i anksioznosti
kod osoba koje su predisponirane za alkoholizam (neurotiari, poremeaji linosti). Sociokulturalne
koncepcije zasnivaju se na uvjerenju da alkoholizam nastaje u sredinama gdje vladaju obiaji da se
konzumira alkohol. Pravi uzroci alkoholizma se vjerovatno mogu nai u kombinaciji ovih koncepcija.
Tipovi alkoholiara. Razlikuju se A i B tip alkoholiara. Tip A se karakterie kasnim poetkom

konzumiranja alkohola, relativno malo izraenom zavisnou, manjim obimom tekoa uslovljenih
alkoholom i siromanom psihopatolokom slikom. Tip B alkoholiara odlikuje se ranim poetkom, vrlo
izraenom ovisnou, ranim razvojem alkoholom uzrokovanih tekoa, bogatom psihopatolokom
slikom, uestalom pojavom alkoholiara u porodici, estom upotrebom i drugih psihoaktivnih supstanci i
velikim brojem tekih ivotnih dogaaja (stresova).
Alkoholna intoksikacija (akutno pijanstvo)
4
kognitivni=spoznajni, koji se tie spoznaje
16
Alkoholna intoksikacija nastaje nakon konzumiranja odreene koliine alkoholnog pia i manifestuje se
poremeajem ponaanja. Dolazi do gubitka intelektualnih konica i oslobaanja emocija i nagona. Javlja
se agresija, koja moe biti usmjerena prema sebi ili okolini.
Teina simptoma alkoholne intoksikacije u korelaciji je sa koncentracijom alkohola u krvi (alkoholemija).

S tim u vezi se razlikuju:
1. Lako pijanstvo alkoholemija 0,5-1,5 grampromila alkohola u krvi karakterie se lakim
afektivnim otkoenjem sa govorljivou, ivljom gestikulacijom, ali i dosta dobrom kontrolom
ponaanja.
2. Srednje pijanstvo 1,5-2,5 grampromila alkohola u krvi odlikuje se jaom otkoenou, gubitkom
kontrole nad ponaanjem, lakim motornim smetnjama i kolebanjem svijesti.
3. Teko pijanstvo preko 2,5 grampromila alkohola u krvi manifestuje se zaplitanjem jezika,
nespretnim pokretima, teturanjem, poremeajem svijesti.
Patoloka alkoholna intoksikacija
Karakterie se pojavom reakcije na koliine alkohola koje kod drugih ljudi obino ne izazivaju
intoksikaciju. Neposredno nakon konzumacije alkohola osoba je verbalno i fiziki agresivna i pokazuje
ponaanje koje za njega nije tipino kad je trijezan.
Delirijum tremens
Delirijum tremens je psihotini poremeaj alkoholiara koji dugo upotrebljavaju alkohol, kada su naglo
prekinuli sa unoenjem pia u organizam. ee se javlja kod alkoholiara koji imaju infektivno
oboljenje, traumu glave ili neko drugo somatsko oboljenje. Manifestuje se kvalitativnim poremeajem
svijesti, vidnim i taktilnim halucinacijama, sumanutim interpretacijama, anksioznou, nesanicom i
sugestibilnou. Ovi simptomi mogu se javiti naglo ili postepeno u toku 2-3 dana nakon potpunog prekida
konzumiranja alkoholnih pia, a najizrazitiji su etvrtog ili petog dana nakon tog prekida. Ishod
delirijuma moe biti potpuni oporavak, demencija ili u najteim sluajevima smrt. Uzrok smrti je obino
uslovljen debalansom elektrolita, to dovodi do poremeaja rada srca.
Alkoholna halucinoza
Alkoholna halucinoza javlja se kod osoba koje su due vremena konzumirale alkoholna pia. Dominiraju
slune halucinacije pri bistroj svijesti. Oboljenje poinje postepeno,a prvi halucinatorni doivljaji javljaju
se predvee i nou. U poetku se javljaju elementarne slune halucinacije, a kasnije bolesnik uje glasove
drugih ljudi koji o njemu govore u treem licu (obino psovke i uvrede). Neto kasnije se na osnovu
halucinatornih doivljaja javljaju sumanute ideje proganjanja.
S obzirom da je alkoholna halucinoza vrlo slina shizofreniji, potrebna je ozbiljna evaluacija za

uspostavljanje diferncijalne dijagnoze izmeu ovih psihoza.
Alkoholna paranoja
Alkoholna paranoja je psihoza koju karakteriu sumanute ideje ljubomore prema supruzi, a mogue je da
se taj stav prenese i na druge enske lanove porodice (kerke). Poremeaj nastaje postepeno. Svijest je
bistra. Odnos bolesnika prema supruzi se ne ograniava samo na ispitivanje, sumnjienje i optube, ve
takav bolesnik suprugu fiziki maltretira da bi iznudio priznanje, a mogue je i izvrenje ubistva.
ZAVISNOST OD PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI
Zavisnost od psihoaktivnih supstanci (droga) naziva se i narkomanija. Droga je hemijsko sredstvo

pomou kojeg se moe mijenjati opaanje, raspoloenje, svijest, odnosno cjelokupna psihika aktivnost.
17
Linost ovisnika prije i nakon uzimanja droge
Kod budueg narkomana vrlo esto dolazi do psihike traumatizacije u prvoj godini ivota, kada dolazi
do poremeaja simbiotikog odnosa izmeu djeteta i majke i stvara se predispozicija za kasniji razvoj
depresije. Droga je zamjena za hranu i toplinu koju je ovisnik izgubio u najranijem djetinjstvu.
Pored psihikih faktora koji djeluju na razvoj linosti budueg narkomana, znaajnu ulogu u nastanku
ovisnosti imaju drutveni faktori, meu kojima je najznaajniji siromatvo. Narkomani su osobe ije
potrebe drutvo nije zadovoljilo, a oni sami nisu socijalizirane linosti.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja izazvani uzimanjem opijata
Opijum (na grkom sok) dobiva se iz mlijenog soka razrezanih glavica maka. Osueni sok pretvoren u
prah sadri opijum i oko 25 njegovih alkaloida, od kojih se samo pojedini primjenjuju u medicinskoj
praksi (morfin, kodein, papaverin i noskapin) za ublaavanje bolova.
Morfin je najvaniji alkaloid opijuma i dominantno utie na glavne farmakoloke osobine opijuma. Iz
opijuma ga je izdvojio njemaki apotekar Sertiner. Terapijske doze morfina izazivaju promjene
raspoloenja: disforino ili euforino.
Heroin je polusintetski derivat morfina. Znatno je jai od morfina kao analgetik. Iskljuen je iz
medicinske upotrebe kad je ustanovljeno da je heroinska ovisnost jae izraena.
Metadon je sintetiziran tokom II svjetskog rata. Dvostruko je jai analgetik od morfina, zadrava se due
u organizmu, ovisnost se sporije razvija i odvikavanje prolazi sa blaim simptomima. Zbog toga se ee
od morfina primjenjuje u medicinskoj praksi.
Kodein se u medicini upotrebljava za ublaavanje kalja. Razgradnjom kodeina u organizmu 10% se

pretvara u morfin.
U terapijskim dozama morfin izaziva analgeziju (odsustvo bola), pospanost i osjeaj ugroenosti. Heroin i
morfin dovode do senzacija u donjem dijelu trbuha, slino orgazmu. U poetku djelovanja morfin dovodi
do inicijative i aktivnosti konzumenta, a zatim nastupa pospanost. Nakon 2 sedmice kontinuiranog
uzimanja morfina pojavljuje se tolerancija. Libido opada, menstruacija moe da izostane.
Morfinomani koji due vremena uzimaju male doze droge esto nemaju znakove tjelesnog oteenja.
Meutim, kasnije dolazi do propadanja linosti i somatskih poremeaja: opadanje tjelesne teine, drhtanje
ruku, poremeaj hoda i govora, zjenice postaju uske, javlja se neprijatan zadah iz usta, impotencija i
anemija.
Stanje apstinencije
Prvi apstinencijalni simptomi javljaju se ve nakon 8-12 sati od posljednje doze droge. Manifestiraju se
anksioznou, suzenjem, curenjem iz nosa, znojenjem, nemirnim snom, a zatim proirenjem zjenica sa
oslabljenom reakcijom na svjetlost, gubitkom apetita, bolovima u miiima i zglobovima. Ako se
medicinski ne intervenie u ovoj fazi, nastaju tei simptomi: nesanica, povienje temperature, duboko i
ubrzano disanje, ubrzan puls, povien krvni pritisak, jak nemir, nauzeja, povraanje, proliv, gubitak
tjelesne teine i spontani (neprijatni) orgazmi. Smrtnost kod morfinskog apstinencijalnog stanja je
zanemarljivo mala, a ako se desi onda je to zbog infekcije, predoziranja i reakcije preosjetljivosti tokom
tretmana.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja izazvani uzimanjem kanabinoida
Kanabis (hai, marihuana) se dobiva iz indijske konoplje. U medicini se kanabis ne upotrebljava.

Ovisnici koriste dijelove biljke stablo, lie, cvijet i smolu koja se nalazi pri vrcima biljke. Efekat
nastupa 15-30 minuta nakon puenja, a dejstvo uobiajene doze traje 2-4 sata. Nakon upotrebe droge
18
dolazi do ope relaksacije, poveane osjetljivosti ula, euforinog raspoloenja i osjeaja da vrijeme
prolazi usporeno, uz pojaanu koncentraciju panje na trenutna zbivanja. Zatim nastupaju poremeaji
pamenja i rasuivanja. Svijest je pomuena. Vee doze kanabisa izazivaju psihotine poremeaje (kao
kod halucinogena), a velike doze uzrokuju nastanak komatoznog stanja. Apstinencijalne smetnje su blage.
Psihiki poremeaji uzrokovani konzumiranjem kanabisa mogu se podijeliti u 3 kategorije:

- oteenje intelektualnih i psihomotornih funkcija;
- opadanje socijalnog funkcioniranja;
- pojava depresivnog stanja i paninih reakcija kod osjetljivih osoba i psihotinih manifestacija kod
latentnih duevnih bolesnika.
Fizika ovisnost i tolerancija se ne javljaju kad se kanabis uzima samo u nekoliko navrata. Opasnost od
zloupotrebe kanabisa prvenstveno se sastoji u tome to se konzumenti vremenom navikavaju na druge
opasnije droge (heroin).
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem sedativa i hipnotika
Sedativi su psihoaktivne supstance koje ublaavaju anksioznost i dovode do smirivanja napetosti. Zbog
toga se zovu i anksiolitici. Svi sedativi u veim dozama su hipnotici, tj. sredstva koja konzumenta uvode
u san. U ovu grupu psihofarmaka spadaju barbiturati, derivati propandiola i benzodiazepini.
Barbiturati su soli barbiturne kiseline. Od oko 2.500 do sada sintetiziranih barbiturata, u medicini je
primjenjivano oko 50. Dugo su primjenjivani u psihijatriji jer imaju izrazito sedativan i hipnotiki efekat.
Danas se primjenjuju u anesteziji i tretmanu epilepsije. Vee doze barbiturata koe aktivnost svih
struktura mozga, a naroito je opasno njihovo djelovanje na centar za disanje.
Zloupotreba barbiturata uslovljava pojavu sindroma koji se karakterie osjeajem relaksacije, euforije, uz
poremeaj govora i hoda, nistagmus5 i opadanje mentalne aktivnosti. Istovremeno nastaje mentalna
konfuzija, amnezija, dezorijentacija i emocionalna nestabilnost. Vee doze dovode do subkomatoznog
stanja i smrti. Upotreba barbiturata preko mjesec dana dovodi do pojave tolerancije, psihike i fizike
ovisnosti.
Apstinencijalno stanje. Pri naglom prekidu uzimanja javljaju se simptomi apstinencijalnog stanja koji su
opasni po ivot konzumenta. Ovo stanje prolazi kroz 3 faze: do 8 sati nakon prekida uzimanja barbiturata
javljaju se prvi znaci poremeaja: premor, zbunjenost i anksioznost, to ukupno traje 24 sata. Druga faza
se karakterie pojavom epileptinih napada i traje naredna 2 dana. Nakon toga nastupa delirantno stanje
svijesti koje traje narednih 3-5 dana, nakon ega nastaje smrt.
Derivati propanediola. Najpoznatiji predstavnik ove grupe je meprobamat. U dozi od 400 mg

meprobamat ispoljava anksiolitiko i blago hipnotiko djelovanje, dok dvostruko vea doza ima izrazito
hipnotiki efekat. Brzo nakon aplikacije meprobamat dovodi do smirenja, indiferentnosti i zadovoljstva,
ime pozitivno utie na regulaciju sna. Danas se meprobamat sve manje upotrebljava, samo u tretmanu
delirijum tremensa i nesanice. Intoksikacija i apstinencijalno stanje vrlo je slino kao i kod barbiturata.
Derivati benzodiazepina. Grupa benzodiazepina sadri vei broj lijekova koji se danas masovno
upotrebljavaju. U nekim sluajevima predoziranja mogu se oekivati simptomi depresije centralnog
nervnog sistema, pospanost i letargika stanja. Posebno su osjetljivi ljudi u starijim godinama ivota. Vrlo
su rijetka trovanja benzodiazepinima koja dovode do ozbiljnih poremeaja u organizmu. Koma nastupa
samo kad se u organizam unese izuzetno velika doza ili se lijek kombinuje sa drugim lijekovima. Nagli
prekid terapije dovodi do tekih apstinencijalnih kriza koje su izraz fizike ovisnosti organizma.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem kokaina
Kokain je u istom obliku izolovan 1860.godine iz koka lia (boanska biljka Inka). vakanje koka
lia bilo je jo u praistorijsko doba poznato u Junoj Americi. U medicini se kokain koristi kao lokalni
5
nistagmus=nehotimini pokreti onih jabuica
19
anestetik. Vee koliine dovode do pojave akutne psihoze sa halucinatornim doivljajima (vidne, slune i
taktilne halucinacije).
Kod hronine zloupotrebe kokaina javlja se ekstatina euforija i osjeaj povienih fizikih i psihikih
sposobnosti. Kokain izaziva psihiku, ali ne i fiziku ovisnost. Zbog toga nakon prekida uzimanja nema
apstinencijalnog stanja. Meutim, pojave samoubistava i smrtni ishodi predoziranja ee su kod
konzumenata kokaina nego kod konzumenata morfina.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem drugih stimulativnih sredstava
Psihostimulansi su psihoaktivne supstance koje poboljavaju pojedine fizioloke i psihike funkcije, a

djeluju i na raspoloenje. Veina psihostimulansa spreava pojavu sna. U medicini se psihostimulansi
rijetko koriste jer izazivaju niz neeljenih efekata, a terapijski uinak je mali. Mogu se podijeliti na 2
grupe: simpatomimetiki amini i ostali psihostimulansi. Najvaniji predstavnik prvih je amfetamin, a u
ostale se ubrajaju: kofein, fenmetrazin, metilfenidat, centrofenoksin, pemolin i piritoksin.
Amfetamin poveava spontane aktivnosti i budnost, a spreava pojavu umora. Neefikasan je kod
depresije. Sporedni efekti se esto javljaju, posebno nakon due upotrebe. Manifestuju se nesanicom,
probadanjima u predjelu srca, glavoboljom, razdraljivou, gubitkom apetita, impotencijom itd. Nakon
dugotrajne upotrebe javlja se tolerancija. Uzimanje droge praeno je euforijom, stanjem dobre memorije i
poveane fizike i mentalne sposobnosti, uz gubitak apetita. Osjeaj ugodnosti esto se preplie sa
emocionaolnom nestabilnou i neprijateljskim impulsima. U rasuivanju se grijei jer je pamenje
oteeno. Ponekad nastupe zastraujue ideje proganjanja vezane sa halucinacijama, pa je to stanje vrlo
teko diferencirati u odnosu na paranoidni tip shizofrenije. Nagli prekid uzimanja amfetamina dovodi do
letargije, pospanosti, depresije, pa i samoubistva.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem halucinogena
Halucinogeni se ne primjenjuju u medicinskoj praksi. LSD (dietilamid lizerginske kiseline) otkriven je

1938.godine. Efekti halucinogena razvijaju se vrlo brzo. U poetku se javlja straljivo iekivanje,
poremeaj svijesti i halucinacije. Raspoloenje varira od euforinog do straljivo-depresivnog, a javljaju
se i fenomeni derealizacije i depersonalizacije.
Tolerancija na LSD i psilocibin se brzo razvija, a na meskalin znatno sporije. Ove 3 droge razvijaju visok
stepen ukrtene (meusobne) tolerancije. Nema podataka o pojavi fizike i psihike ovisnosti. Neeljene
efekte halucinogena narkomani nazivaju bad trips. Oni mogi biti akutni, produeni i povratni. Najee se
deavaju kod osoba koje imaju prikrivene znakove duevnog poremeaja. Visoka je incidencija pojave
nakaznosti kod djece ije su majke uzimale LSD tokom trudnoe, to ukazuje da droga dovodi do
hromozomalnih oteenja.
Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani isparlijvim rastvaraima
Ovu grupu ine razliite supstance koje djeluju sedativno i halucinogeno. Ovdje spadaju: benzin, etar
ljepila, boje, rastvarai, adhezivi, tenosti za ienje, lak za nokte i kosu, dezodoransi itd. Konzumiraju
se udisanjem ili umrkavanjem, najee od strane djece i mlaih adolescenata. Izazivaju euforino
raspoloenje, poremeaj svijesti, halucinacije i niz vegetativno-nervnih poremeaja. Vrlo su toksini i
mogu izazvati trenutnu smrt zbog mehanikog oteenja prolaza zraka do plua ili toksinim djelovanjem
na plua. Kod ovisnika smrt nastupa kasnije zbog oteenja jetre, bubrega ili kotane modine.
Antiholinergike supstance
Triheksifenidilhidroksid, benztropin, biperiden i drugi antiparkinsonici su lijekovi koji se koriste u

tretmanu Parkinsonove bolesti i parkinsonizma. Izazivaju holinergiku blokadu koja se ispoljava
ubrzanjem pulsa, irenjem zjenica, suhom koom, zastojem mokrenja i stolice. Kod zdravih ljudi dovode
do vegetativnih poremeaja, ali i euforinog raspoloenja, poremeaja percepcije i svijesti. esto se
uzimaju istovremeno sa alkoholom.
20
Principi tretmana ovisnika od droga
Svi terapijski postupci koji se primjenjuju u tretmanu ovisnika mogu se podijeliti na bioloke,
psihoterapeutske i socioterapeutske. Cilj biolokih metoda je da neutraliu toksine efekte droge (fiziku
ovisnost, apstinencijalno stanje i fiziko oteenje). Psihoterapija ima zadatak da ovisnika oslobodi
psihike ovisnosti, a zatim da razrijei intrapsihiku konfliktnu situaciju ovisnika. Socioterapija treba
ovisnika vratiti u radnu i porodinu sredinu i osposobiti ga da bude koristan lan drutva.
9. SHIZOFRENIJA, SHIZOTIPNI I SUMANUTI POREMEAJI
SHIZOFRENIJA
Shizofrenija je psihiki poremeaj nepoznatog uzroka. Karakterie se poremeajima miljenja, emocija i

opaanja. Shizofreni bolesnici su bistre svijesti i ouvanih intelektualnih funkcija, mada se vremenom
mogu pojaviti i kognitivni6 deficiti. Bolest je hronina, a karakterie se periodima pogoranja i
remisijama.
Etiologija (uzroci). U nastanku shizofrenije znaajnu ulogu imaju bioloki i psihosocijalni faktori.
Preovladava miljenje da su dominantni bioloki faktori, mada istraivanja u ovom podruju nisu dala
definitivne odgovore.
Dijagnoza. Shizofrenija se karakterie poremeajima miljenja, emocija i ponaanja. Ne postoji simptom

koji je univerzalan za shizofreniju. Kriteriji za dijagnozu se trae u konstelaciji simptoma, a ne u njihovoj
pojavi. Simptomi shizofrenije mogu se podijeliti na pozitivne i negativne. Najee prepoznatljivi
pozitivni simptomi su halucinacije, sumanute ideje i bizarno ponaanje. Negativni simptomi su
emocionalno povlaenje, apatija i bezvoljnost.
Epidemiologija. Prisustvo shizofrenije razliito je u pojedinim dijelovima svijeta, zbog razliitosti

biolokih i socijalnih faktora u pojedinim populacijama. Najvea stopa je u ekonomski razvijenim
zemljama i u populaciji koja je izloena kulturnoj destrukciji. Postoji tendencija da se bolest kod
mukaraca javlja ranije nego kod ena.
Razvoj bolesti
Premorbidna linost. Veina shizofrenih bolesnika prije pojave bolesti pokazuju:

- krajnju zavisnost (npr. spavaju sa roditeljima u istoj sobi do kasne adolescencije, doivljavaju panian
strah kad su izvan prebivalita);
- stidljivost, povlaenje u sebe i socijalnu izolaciju, tj. nesposobnost da imaju bliske odnose sa
drugima;
- asocijalno ponaanje i
- vrlo izraenu servilnost.
Precipitirajui dogaaji. Znatno veu ansu razvoja shizofrenije imaju populacije koje su ee izloene
socijalnim i ekonomskim stresovima. Izvjesni narkotici mogu precipirati shizofrene simptome (npr.
kokain, amfetamin, alkohol). Nije jasno da li ovi narkotici uzrokuju sindrome koji su slini shizofreniji ili
oni izazivaju shizofreniju kod osjetljivih (vulnerabilnih) osoba.
Poetak i razvoj bolesti
Najvei broj shizofrenika poetak bolesti imaju u kasnoj adolescenciji ili ranoj fazi zrelog doba. Najmanji
broj bolesnika je sa poetkom shizofrenije u etvrtoj deceniji ivota, posebno meu enama. Prosjek
godina za poetak prve psihotine epizode su srednje 20-te za mukarce i kraj 20-tih za ene. Poetak
moe biti iznenadan ili podmukao.
6
kognitivni = spoznajni
21
Simptomi shizofrenije javljaju se u okviru poremeaja percepcije, afektiviteta,volje, miljenja i ponaanja.
Simptomi moraju trajati barem 6 mjeseci da bi se postavila dijagnoza shizofrenije.
Tipovi shizofrenije
1. Hebefrena shizofrenija. Hebefrenija je oblik shizofrenije koji se javlja najranije, u adolescenciji,

kada dominiraju afektivne promjene. Sumanute ideje i halucinacije su prolazne ili fragmentarne, a
ponaanje je neodgovorno i nepredvidivo sa estim manirizmima. Raspoloenje je povrno i
neprimjereno, miljenje dezorganizovano, a govor nekoherentan. Kod bolesnika je izraena tenja ka
socijalnoj izolaciji. Prognoza je obino loa zbog ranog, brzog razvoja bolesti i negativnih
simptoma preteno zaravnjenog afekta i gubitka volje.
2. Shizofrenija simpleks ili jednostavni oblik shizofrenije ma postepen, podmukao poetak i

progresivan razvoj. Manifestuje se udnim ponaanjem, nemogunou ispunjenja zahtjeva okoline i
smanjenjem cjelokupne aktivnosti. Negativni simptomi se razvijaju bez prethodnih oitih psihotinih
simptoma.
3. Katatona shizofrenija manifestuje se izraenim psihomotornim poremeajima koji se mogu

izmjenjivati izmeu krajnosti kao to su hiperkinezija ili stupor ili pak automatska poslunost i
negativizam. Prisilni stavovi ili poloaji mogu se zadrati kroz dugo razdoblje.
4. Paranoidna shizofrenija se javlja kasnije, tek u treoj ili etvrtoj deceniji ivota. Karakterie se
relativno trajnim ispoljavanjem paranoidnih ideja, koje su esto praene halucinacijama. Nema
poremeaja afekta, volje, govora. Nema katatonih simptoma, ili su oni relativno malo izraeni.
5. Rezidualna shizofrenija karakterie se dugotrajnim negativnim simptomima, npr: psihomotornom

usporenou, pasivnou, manjkom inicijative, siromatvom koliine ili sadraja govora, siromanom
neverbalnom komunikacijom (izrazom lica, oiju, modulacijom glasa ili stava tijela), nedovoljnom
brigom o sebi i nedostatkom drutvenih kontakata.
Hospitalizacija shizofrenih bolesnika moe biti kratkotrajna i dugotrajna. Tok bolesti moe obuhvatiti
samo jednu dugotrajnu epizodu simptoma, moe biti epizodian ili se moe javiti u epizodinom obliku
sa kontinuiranim trajanjem. Ishod bolesti se kree od eventualno tekog poremeaja do potpunog
oporavka.
Komplikacije. Meu shizofrenim bolesnicima esti su pokuaji samoubistva. Najee se ti pokuaji

deavaju na poetku bolesti, kad pacijent osjea da se s njim deava neto udno i strano, to ne moe
razumjeti ni kontrolisati. Po grubim procjenama, oko 20% shizofrenih pacijenata pokua samoubistvo, a
2-3% ga i uspije izvriti.
Tretman. Obzirom da etiologija nije poznata, terapija nije etioloka. Cilj terapije je kontrola simptoma i
socijalna rehabilitacija pacijenata. Terapija obuhvata medikamente, psihoterapiju i socioterijske metode
lijeenja. Pozitivni simptomi (halucinacije, sumanute ideje itd) suzbijaju se neurolepticima.
Krivinopravni znaaj. U javnosti je dosta raireno pogreno miljenje da su shizofreni bolesnici opasni i
esti izvrioci krivinih djela, kao to su nasilniko ponaanje i ubistvo. Meutim, shizofreni bolesnici
vrlo rijetko poine ubistvo, mada su katatoni i paranoidni shizofrenici vrlo skloni agresivnom ponaanju.
Shizofrenik najee uini krivino djelo pod uticajem imperativnih slunih halucinacija ili sumanutih
ideja proganjanja. Shizofrenici najee ine manja krivina djela kao to je kraa manje vrijednih stvari.
SHIZOTIPNI POREMEAJ
Shizotipni poremeaj se najee javlja kod pojedinaca koji su u srodstvu sa shizofrenim bolesnikom.
Karakterie se ekscentrinim ponaanjem, poremeajem miljenja i afekata koji slie shizofrenim, ali
nema karakteristinih shizofrenih anomalija.
22
Shizotipni poremeaj nema jasnog poetka, a tok i razvoj je kao kod poremeaja linosti. Iznimno,
shizotipni poremeaj evoluira u jasno ispoljeni shizofreni poremeaj.
PERZISTIRAJUI SUMANUTI POREMEAJI
Sumanuti poremeaj
U sumanuti poremeaj spadaju paranoja, paranoidna psihoza, parafrenija i senzitivno ludilo odnosa.
Sumanuti poremeaji odlikuju se razvojem jedne sumanute misli ili grupe povezanih sumanutih ideja koje
su trajne, a ponekad i doivotne. esto su to ideje proganjanja, hipohondrine ideje ili ideje veliine, a
takoer mogu biti optuivanja ili ljubomore, ili uvjerenja da su smrdljivi ili homoseksualci. Mada po
pravilu nema drugih psihikih poremeaja, bolesnik povremeno moe biti depresivan ili imati mirisne i
taktilne halucinacije.
Tretman. Pacijenti koji ispoljavaju sumanuti poremeaj se najee lijee ambulantno. U lijeenju se
primjenjuje farmakoloki tretman, psihoterapija i porodina terapija.
AKUTNI I PROLAZNI PSIHOTINI POREMEAJI
Za akutne i prolazne psihotine poremeaje karakteristino je: akutni poetak, prisustvo tipinih sindroma
i veza sa akutnim stresom.
Akutni poetak definie se kao promjena iz stanja bez psihotinih simptoma u jasno abnormalno
psihotino stanje. Vremenski interval izmeu pojave prvih psihotinih simptoma i potpuno razvijene
klinike slike ne prelazi 2 sedmice.
Psihotini sindromi obuhvataju sumanute ideje, halucinacije, poremeaj panje, inkoherentan govor i
promjenu uobiajenog ponaanja.
Akutna pojava psihotinih simptoma moe biti povezana ili nepovezana sa akutnim stresom. Povezanost
sa akutnim stresom znai da su se prvi simptomi pojavili u periodu do 2 sedmice nakon stresnog dogaaja
(neoekivani gubitak posla ili partnera, trauma u ratu, terorizam, nasilje i sl).
Potpuni oporavak kod akutnog i prolaznog psihotinog poremeaja moe se oekivati nakon 2-3 mjeseca,
a esto i ranije. Mali broj poremeenih ispoljavaju simptome stalno i dolaze u stanje invaliditeta.
Akutni polimorfni psihotini poremeaj bez simptoma shizofrenije manifestuje se naglim poetkom i
naglim razvojem psihotinih simptoma halucinacija i sumanutih ideja. Ovi simptomi se esto i brzo
mijenjaju, iz dana u dan ili ak iz sata u sat. Poremeaj traje nekoliko sedmica ili mjeseci, ili ak nekoliko
dana, nakon ega dolazi do potpunog oporavka.
Akutni polimorfni psihotini poremeaj sa simptomima shizofrenije se manifestuje klinikom slikom

kakva je prethodno opisana, ali su prisutni i neki simptomi tipini za shizofreniju: npr. eho i emitovanje
misli, sumanute ideje i ideje kontrole i odnosa, neologizmi, formalni poremeaji miljenja, katatoni
simptomi itd. Kod ovog poremeaja tipini simptomi shizofrenije ne traju due od mjesec dana.
Akutni psihotini poremeaj nalik na shizofreniju sadri simptome shizofrenije koji su stabilni i
opravdavaju dijagnozu shizofrenije, ali traju manje od mjesec dana. Psihotini simptomi esto se javljaju
kao odgovor na snaan stres ili 4 sedmice nakon poroaja.
Indukovana sumanutost je rijedak oblik sumanutog poremeaja, koji se javlja kod 2 ili vie blisko
povezanih osoba. Jedna od osoba ima istinski psihotini poremeaj, koji indukuje u drugu ili druge osobe.
Indukovana osoba je najee zavisna ili podreena dominantnoj osobi. Sumanutost kod indukovane
osobe nestaje njenim odvajanjem od dominantne osobe.
SHIZOAFEKTIVNI POREMEAJI
23
Shizoafektivni poremeaj je psihoza koja istovremeno sadri simptome shizofrenije i simptome afektivne
psihoze. Istraivanja su pokazala da u nastanku shizoafektivnog poremeaja znaajnu ulogu ima stres.
Poremeaj se ee javlja kod ena, posebno udatih, nego kod mukaraca. Kao i kod shizofrenije, poetak
bolesti se kasnije javlja kod ena.
Uzrok nastanka shizoafektivnog poremeaja nije poznat. Postoje 4 etioloka modela, prema kojima je
shizoafektivni poremeaj u stvari vrsta:
- shizofrenije;
- afektivnog poremeaja;
- istovremeno shizofrenije i afektivnog poremeaja;
- poseban oblik psihoze.
Generalno gledano, pacijenti oboljeli od shizoafektivnog poremeaja imaju bolju prognozu od

shizofrenih, a goru od bolesnika koji ispoljavaju afektivni poremeaj.
Dijagnoza shizoafektivnog poremeaja postavlja se tek onda kad se zajedno jave simptomi shizofrenije i
afektivnog poremeaja (unutar nekoliko dana).
Postoje 3 vrste shizoafektivnog poremeaja: manini, depresivni i mijeani tip.
Shizoafektivni poremeaj, manini tip. Kod ovog tipa izraeni su simptomi shizofrenije i manije u toku
iste epizode. Evidentno je poveanje energije, poremeaj panje i gubiak normalnih drutvenih konica.
esto su prisutne sumanute ideje odnosa, veliine ili proganjanja.
Shizoafektivni poremeaj, depresivni tip. Odlikuje se shizofrenim i depresivnim simptomima koji su

podjednako izraeni tokom iste epizode bolesti. U odnosu na manini tip, depresivni tip shizoafektivnog
poremeaja je manje dramatian, ali traje due i ima goru prognozu. Mada veina pacijenata imaju
kompletan oporavak, pojedini bolesnici razvijaju shizofreni defekt.
Shizoafektivni poremeaj, mijeani tip. Ovaj poremeaj sadri simptome shizofrenije i bipolarnog
afektivnog poremeaja, to znai da afektivni poremeaji u jednoj epizodi imaju manine, a u drugoj
depresivne simptome.
Tretman. Svi tipovi shizooafektivnog poremeaja lijee se primjenom bioloke terapije i psihosocijalnim
intervencijama, uglavnom u bolnikim uslovima. Bazina terapija je primjena neuroleptika.
10. POREMEAJ AFEKTIVITETA
Poremeaji afektiviteta (raspoloenja) su primarno oteenja emocija, to dovodi do znaajnih promjena

ostalih funkcija duevnog zdravlja pojedinca. Uzroci su nepoznati, a dovode se u vezu sa biolokim i
psihosocijalnim faktorom.
Za nastanak poremeaja afektiviteta smatra se odgovornim poremeaj hipotalamine funkcije, jer

hipotalamus regulie apetit, san, seksualnu aktivnost, menstruaciju i agresivnost.
Ritam spavanja. Zapaene su anomalije u ritmu spavanja depresivnih bolesnika: produeno vrijeme
ulaska u san, povean broj poremeaja nivoa spavanja (npr. velika fragmentacija) i povean broj buenja
tokom noi.
Psihosocijalni faktori. Prema psihodinamskoj teoriji, smatra da se da je depresivni bolesnik u djetinjstvu

doivio gubitak ljubavi. Rana trauma uslovljava da traumatizirana osoba na taj gubitak reaguje
depresivnim osjeanjima da je sve otilo u nepovrat i da je svijet sada prazan.Rana deprivacija te osobe
ini skuenim, ljutim i predisponira ih za depresiju.
24
Klinike manifestacije afektivnih poremeaja. Afektivni poremeaji se javljaju u obliku:
- manine epizode;
- bipolarnog afektivnog poremeaja;
- depresivne epizode;
- povratnog depresivnog poremeaja;
- perzistirajueg afektivnog poremeaja.
MANINA EPIZODA
Manina epizoda se manifestira kao hipomanija, manija bez psihotinih simptoma i manija sa psihotinim
simptomima.
HIPOMANIJA je poremeaj afekta slian maniji, ali je manje intenzivan. Afekat je povien ili
razdraljiv do stepena koji je evidentno nenormalan za osobu koja ga ispoljava i traje najmanje 4 dana, uz
najmanje 3 od navedenih simptoma:
- pojaana aktivnost ili fiziki nemir;
- poveana govorljivost;
- tekoe u koncentraciji;
- smanjena potreba za spavanjem;
- poveana seksualna energija;
- pojaano troenje novca ili ispoljavanje drugih formi neodgovornog ponaanja;
- pretjerana familijarnost u drutvu.
Hipomanini bolesnik je tipinog ponaanja, bezbrian ili usplahiren, bezobziran i impulsivan, koji
permanentno ispoljava poveanu energiju. U govoru izraava nerealni optimizam, govori u stihovima ili
pria opskurne viceve. Ako mu se neko suprotstavi, tada je neprijateljski raspoloen, sarkastian, optuuje
i ak moe da fiziki reaguje.
Tok. Hipomanina epizoda poinje naglo, sa brzim razvojem simptoma tokom 1-2 dana. Epizode mogu
trajati nekoliko sedmica ili mjeseci, ali su obino krae u odnosu na druge epizode afektivnog poremeaja
i naglo prestaju.
MANIJA se karakterie abnormalno i permanentno povienim ekspanzivnim i razdraljivim afektom.
Tok. Prva manina epizoda najee se javlja u ranim 20-tim godinama ivota, ali se moe javiti i u doba
adolescencije ili nakon 50-te godine. Poremeaj traje nekoliko sedmica ili mjeseci. U 50-60% sluajeva
na maninu se neposredno nastavlja depresivna epizoda. Kliniki se manina epizoda dijeli na maniju bez
i sa psihotinim simptomima.
Manija bez psihotinih simptoma. Kod manije bez psihotinih simptoma afekat je povien, ekspanzivan
ili iritabilan, te potpuno jasno abnormalan za osobu koja ga ispoljava. On traje najmanje sedmicu dana i
najee je neophodna hospitalizacija. Prisutna su barem 3 od slijedeih simptoma:
- pojaana aktivnost ili fizki nemir;
- pojaana govorljivost (bujica rijei);
- bijeg ideja ili subjektivni osjeaj da misli brzo teku;
- gubitak normalne drutvene inhibicije, to rezultira neadekvatnim ponaanjem u drutvu;
- smanjena potreba za spavanjem;
- povieno samopouzdanje ili ideje veliine;
- rastrojenost ili stalne promjene u aktivnostima i planovima;
- nekritino ponaanje koje bolesnika izlae riziku (npr.bezumno vozi auto);
- znaajno ispoljena seksualna energija i seksualna indiskrecija;
Pri svemu tome nema halucinacija niti sumanutih ideja.
Manija sa psihotinim simptomima. Pored prethodno navedenih simptoma, prisutne su i sumanute ideje
(obino veliine), halucinacije (glasovi koji govore direktno bolesniku) ili uzbuenje, pretjerana motorna
aktivnost i bijeg ideja do mjere u kojoj se bolesnika ne moe razumjeti ili nije dostupan za uobiajenu
komunikaciju.
25
BIPOLARNI AFEKTIVNI POREMEAJ
Simptomi poremeaja su hipomanija ili manija, ili depresija. Obiljeen je dvjema ili s vie epizoda kod
kojih je nivo raspoloenja i aktivnosti bolesnika znaajno poremeen. Karakterie se jasnim izmjenama
epizoda smanjenog i povienog raspoloenja i remisijama. Prva epizoda kod mukaraca je manina
epizoda, a kod ena depresivna. ene se ee razbolijevaju od bipolarnog afektivnog poremeaja nakon
poroda (do 4 sedmice).
Vie od 90% osoba koje su ispoljile jednu maninu epizodu imaju ansu da se bolest razvije u bipolarnom
smislu. Od 5-15% pacijenata imaju pogoranje u odreeno doba godine. Ovaj tip bolesnika su brzi
izmjenjivai epizoda i obino sa loom prognozom.
DEPRESIVNE EPIZODE
Osnovna karakteristika depresivne epizode je da depresivni poremeaj traje najmanje 2 sedmice, a da do

tada pacijent nikad u ivotu nije ispoljavao hipomaninu i maninu epizodu. Simptomi depresivne
epizode su: snien afekat, smanjena energija, pad aktivnosti, smanjen kapacitet za radost, interes i
koncentraciju panje, veliki zamor nakon i minimalnog napora, poremeen san, gubitak apetita, smanjeno
samopouzdanje, ideje krivice i bezvrijednosti, rano buenje, gubitak tjelesne teine, gubitak libida,
psihomotorna retardacija ili agitacija.
Zavisno od broja i teine navedenih simptoma, depresivna epizoda se moe oznaiti kao blaga, umjerena
ili teka. Blaga depresivna epizoda sadri 2-3 od navedenih simptoma, a bolesnik je sposoban nastaviti
svoju svakodnevnu aktivnost. Umjerena obuhvata 4 ili vie od navedenih simptoma, i bolesnik ima velike
tekoe u uobiajenim aktivnostima. Teka depresivna epizoda bez psihotinih simptoma sadri nekoliko
navedenih simptoma koji su veoma izraeni. este su suicidalne misli i aktivnosti, a obino su prisutni
somatski simptomi. Teka depresivna epizoda sa psihotinim simptomima identina je sa prethodnom,
a bolesnik ispoljava jo i halucinacije, sumanute ideje, psihomotornu retardaciju ili stupor te je nemogue
da pacijent vri uobiajene drutvene aktivnosti.
Povratni depresivni poremeaj
Povratni depresivni poremeaj karakterie se ponavljanjem epizoda depresije, bez epizoda povienog
raspoloenja. Prva epizoda moe se pojaviti u svakoj ivotnoj dobi, poetak moe biti akutan ili postepen
i podmukao, a trajanje je razliito od nekoliko sedmica do mnogo mjeseci. Ako se pojavi epizoda
manije, odgovarajua dijagnoza je bipolarni afektivni poremeaj.
Sezonski afektivni poremeaj. Mnoge osobe u jesen i zimi osjeaju neraspoloenje, gubitak energije,
imaju tekoe sa spavanjem i apetitom i obavljanjem svakodnevnih poslova. Tokom proljea i ljeta
nemaju nikakvih psihikih tekoa. Ako se to uestalo deava tokom samo zimskog perioda, radi se o
sezonskom afektivnom poremeaju, kod kojeg dominiraju simptomi: jak zamor i iscrpljenost, pojaana
potreba za spavanjem i pojaan apetit koji uzrokuje poveanje tjelesne teine.
Epidemiologija. Depresivni poremeaji su 2 puta ei kod ena neko kod mukaraca. Bolest se najvie
javlja izmeu 25 i 44.godine ivota. Prevalencija nije zavisna od branog statusa, ekonomskog stanja,
edukacije i etniciteta.
PERZISTIRAJUI AFEKTIVNI POREMEAJ
Perzistirajui afektivni poremeaji su obino i fluktuirajui poremeaji raspoloenja, kod kojih veina
pojedinih epizoda nije dovoljno teka da bi se opravdano opisale kao hipomanija ili blaga depresivna
epizoda.
26
Ciklotimija
Ciklotimija je poremeaj afektiviteta koji se odlikuje naizmjeninim epizodama hipomaninog ponaanja

i blage ili umjerene depresije, ali sa slabijim intenzitetom simptoma, tako da se ne moe dijagnosticirati
kao bipolarni poremeaj. Da bi se postavila dijagnoza ciklotimije, afektivna nestabilnost mora trajati
najmanje 2 godine, tokom kojih su evidentni periodi depresije i hipomanije, ali bez meuperioda
normalnog afekta.
Ciklotimija se pojavljuje jednako kod mukaraca i ena. Obino poinje u adolescenciji ili neto kasnije.
Kasniji poetak ukazuje na razvoj bipolarnog poremeaja.
Distimija
Distimija je hronina ili rekurentna depresija koja se pogorava ili precipitira nakon psihosocijalnog
stresa. To je poremeaj kod koga se u toku 2 godine (ne)konstantno ispoljava depresivno raspoloenje.
Vrijeme kad nema depresivnih simptoma traje nekoliko sedmica, ali nema hipomanije. Distimija se javlja
rano i podmuklo u djetinjstvu ili kasnije i ima hronian tok. Kod djece se podjednako javlja kod oba pola
i utie na kolski uspjeh. Djeca i adolescenti distimiari su razdraljivi, sa malim samopouzdanjem i
slabim snalaenjem u drutvu.
Krivinopravni znaaj afektivnih poremeaja
Manija. Manini bolesnici mogu da izvre krau i prevaru. U pojedinim sluajevima, kad mu se neko
suprotstavi, manini bolesnik moe da se ponaa nasilniki.
Depresija. Prirodu veze izmeu depresije i kriminalnog ponaanja vrlo je teko uspostaviti. Pacijent moe
izvriti tzv.proireno samoubistvo. Depresivni bolesnik moe izvriti i krau i ispoljiti nasilniko
ponaanje. Nasilniko ponaanje se ne uoava kod hospitaliziranih pacijenata, te se moe zakljuiti da je
taj vid kriminala uzrokovan drutvenim faktorima.
11. NEUROTSKI, SA STRESOM POVEZANI I SOMATIFORMNI POREMEAJI
Prema MKB-10, u ovu grupu spadaju: fobini anksiozni poremeaj, ostali anksiozni poremeaji,
opsesivno-kompulsivni poremeaj, reakcije na teki stres i poremeaj prilagoavanja, disocijativni
(konverzivni) poremeaj, somatoformni poremeaj i ostali neurotski poremeaji.
Pod neurozama se podrazumijevaju funkcionalni nervni poremeaji bez vidljivih znakova organskog
oteenja. Brojne su teorije o nastanku neuroza, meu kojima se istiu psihodinamska i neurodinamska.
Psihodinamska koncepcija. Po Frojdu, psihiko se sastoji od svjesnog i nesvjesnog, gdje sadrajno

prevalira nesvjesno, a izmeu njih je dinamika ravnotea. Polazei od te osnove, postoje 3 naina
nastanka neuroze:
1. Djelovanjem psihike (seksualne) traume u ranom djetinjstvu, koja spreava normalan psihoseksualni
razvoj djeteta. Posljedica je fiksiranje libida na jednom od nivoa pregenitalne seksualne organizacije
gdje se trauma dogodila (oralna, analna falusna faza razvoja). Usljed toga, linost sa nezrelom
seksualnom organizacijom u ivotu nailazi na emocionalne tekoe i nastaju simptomi neuroze.
2. Kada linost u nastojanju da obuzda sadraje nesvjesnog koristi mehanizme odbrane neurotskog tipa.
3. Kada Ego nije u stanju da nae adekvatno rjeenje usljed nesrazmjernih snaga Ega i Superega.
Neurodinamska teorija. Pavlovljeva kola u centar svojih istraivanja stavlja uslovne reflekse. Po ovoj
teoriji, svi psihiki poremeaji su posljedica neobinih, prejakih nadraaja, sudara izmeu procesa
uzbuenja i koenja, koji se odigravaju izmeu signalnih sistema kore i subkorteksa. U takvom nervnom
sistemu uhodavaju se nesvrsishodni uslovni refleksi, koji su prema neurodinamskom konceptu
simptomi neuroze.
27
Mada se neuroza ne nasljeuje, odreeni neurotski obrasci ponaanja mogu se uiti od roditelja ili lica sa
kojima dijete ili odrasli dolazi u znaajniju emotivnu vezu.
Fobini anksiozni poremeaji
Karakteriu se pojavom anksioznosti i izbjegavanjem. U fobine anksiozne poremeaje spadaju

agorafobija, socijalne i specifine fobije.
Agorafobija. U ove fobije spadaju one koje obuhvataju strah od otvorenog prostora, guve na javnim
mjestima, putovanja. Od ovog poremeaja preteno pate ene u mlaoj ivotnoj dobi.
Socijalne fobije manifestuju se kao strah od toga da e poremeenu osobu neko promatrati, to dovodi do
izbjegavanja socijalnih situacija. Podjednako su zastupljene kod ena i mukaraca, preteno u mlaem
dobu.
Specifine fobije vezane su za specifine situacije kao to je blizina odreenih ivotinja, strah od visine,
grmljavine, mraka, letenja, zatvorenih prostora, koritenja javnih zahoda, odlaska zubaru itd.
Ostali anksiozni poremeaji
Panini poremeaj. Panika je naglo nastali grupni ili masovni strah kojim se ne moe gospodariti i koji
simultano doivljavaju svi pojedinci u masi. Manifestuje se u 3 faze: faza kratkotrajne preplavljenosti
snanim emocijama straha, zapanjenou i poremeajem rasuivanja, faza reakcije-karakterie se
nekontrolisanim ponaanjem; faza razrjeenja - dolazi do stabilizacije psihikih funkcija.
Panini poremeaji su poremeaji kod kojih se panika javlja kao dominantni simptom, a bez realne
prijetnje da je ivot ugroen. Njihova osnovna karakteristika su nepredvidivi napadi teke anksioznosti
(panike), koji nisu ogranieni ni na koju odreenu priliku.
Simptomi poremeaja su: kratak dah ili osjeaj guenja, vrtoglavica ili malaksalost, bolovi u predjelu srca
i ubrzan puls, drhtanje, znojenje, muka na povraanje ili stomane tegobe, depersonalizacija i
derealizacija, ukoenost ili tipkanje, osjeaj vruine ili hladnoe, strah od smrti i strah od ludila.
Simptomi nastaju i prestaju naglo.Vrhunac intenziteta traje do 10 minuta, ali moe trajati i vie sati. Nisu
rijetki sluajevi kad se panini napad manifestuje u snu.
Panini poremeaji udrueni sa agorafobijom su dvaput ea pojava kod ena nego kod mukaraca.
Najee se javljaju kod adolescenata i u mlaim zrelim godinama. Lijeenje obuhvata farmakoloki i
nefarmakoloki tretman. U okviru farmakoloke terapije primjenjuju se antidepresivi i anksiolitici iz
grupe benzodiazepina. Od nefarmakolokih naina primjenjuje se psihoterapija.
Opi (generalizirani) anksiozni poremeaj. Sutinski simptom je neodreena anksioznost koja nije
ograniena niti se javlja u odreenim posebnim uslovima okoline. Ovaj poremeaj je ponekad vrlo teko
razlikovati od drugih psihijatrijskih i somatskih oboljenja, jer je anksioznost simptom veine
psihijatrijskih i somatskih poremeaja.
Mijeani anksiozni i depresivni poremeaji. postoje kad su u jednakom omjeru prisutni simptomi
anksioznosti i depresije.
Opsesivno-kompulsivni poremeaj karakterie se pojavom prisilnih misli i radnji koje oboljeli doivljava
kao nametnute i tue, te izazivaju nelagodnost i strah. Poetak moe biti akutan ili postepen. Obino se
javlja u djetinjstvu ili mladosti.
Opsesivna ruminacija je unutranja diskusija u kojoj se do iscrpljenosti raspravlja o razlozima za i protiv.
Opsesivne sumnje se odnose na razliite aktivnosti za koje oboljeli sumnjaju da ih nisu dobro uradili
(zakljuati vrata, iskljuiti plin, elektrine aparate i sl).
28
Prisilni impulsi su nametnuti porivi da se uradi neto to je u suprotnosti sa bolesnikovom voljom (npr. da
se ubije vlastito dijete).
Prisilni rituali obuhvataju niz besmislenih aktivnosti, kao to je beskonano pranje ruku, brojanje ili
ponavljanje nekih rijei dok se ne zadovolji prisilna potreba.
Lijeenje bolesnika koji ispoljavaju opsesivno-kompulsivni poremeaj je vrlo teko. Koriste se lijekovi i
razliite tehnike psihoterapije.
REAKCIJE NA TEKI STRES I POREMEAJ PONAANJA
U okviru ovih poremeaja mogua je pojava akutne stresne reakcije, posttraumatskog stresnog
poremeaja i poremeaja prilagoavanja.
Akutna stresna situacija
To je vrlo teak prolazni poremeaj koji se razvija kao odgovor na izuzetan fiziki i psihiki stres koji
traje kratko (nekoliko sati ili dana) ili na iznenadne promjene u drutvenom poloaju. Simptomi se
manifestuju tipinim poetkom (zaprepatenje), izvjesnim suenjem svijesti i smanjenom panjom. Prati
ih ubrzanje pulsa, znojenje, bljedilo ili crvenjenje lica. Simptomi se javljaju nekoliko minuta nakon
stresnog dogaaja i traju 2-3 dana, a obino nekoliko sati.
Post-traumatski stresni poremeaj (PTSP)
PTSP je zakanjeli ili produeni odgovor na stresni dogaaj ili situaciju. Karakterie se strahom nastalim
nakon psihiki neuobiajenog dogaaja, a koji se esto ponavlja sa ili bez povoda. Predisponirajui
faktori su crte linosti i prijanji neurotski poremeaj. Istraivanja voena tokom rata u BiH pokazala su
da je PTSP u znaajnom broju prisutan kod civilnog stanovnitva.
Najei stresori koji uzrokuju PTSP su: nasilje, silovanje, ratna dejstva, prirodne ili druge nesree
(npr.saobraajne). Stresor ukljuuje psihiku traumu kao to su: ozbiljna prijetnja ivotu pojedinca ili
njegovoj porodici, razaranje stana ili vlastite kue, posmatranje masakra ili ubijanja drugih ljudi itd.
PTSP se rijetko javlja u toku, a mnogo ee nakon nekoliko mjeseci ili ak nekoliko godina nakon
doivljene traume. Tipina obiljeja PTSP su:
- epizode ponovnog preivljavanja traume u kratkotrajnim sjeanjima (flash-backs);
- povremeno se dogaaj doivljava u snu;
- pojava osjeaja da e se traumatski dogaaj ponovo odigrati;
- pojava fiziolokih reakcija ili intenzivnih psihikih smetnji kada se pojedinac nae pod okolnostima
ili u situacijama koje asociraju na traumatski doivljaj;
- stalno izbjegavanje stimulusa koji asociraju na traumu izbjegavanje misli i osjeaja vezanih za
traumu, izbjegavanje aktivnosti ili situacija koje asociraju na traumu, nesposobnost da se evociraju
bitni aspekti traume, smanjenje interesa u vanim aktivnostima, osjeaj otuenosti i smanjen obim
afektivnog reagovanja;
- poremeeni izbjegavaju kontakte sa drugm ljudima, prekidaju veze sa prijateljima, kolegama,
lanovima porodice;
- mogu se javiti simptomi kao to su nesanica, razdraljivost ili ljutnja, stalna opreznost i stalna
preplaenost.
Istraivanja pokazuju da se kod 80% bolesnika sa PTSP dijagnosticira jo 1 ili 2 psihijatrijske bolesti, a
najee depresivna ili anksiozna stanja, neuroza ili organski psihiki poremeaji.
29
Tok i prognoza. Bolest moe da se sanira do 6 mjeseci nakon izbijanja prvih znakova poremeaja. Ako
simptomi traju due od 6 mjeseci i recidiviraju vrlo esto na najmanji povod, PTSP ima hronian tok i
prognoza je vrlo ozbiljna.
Prevencija i tretman. Preventivne mjere prvenstveno obuhvataju pravovremeno informiranje radi

smanjenja faktora iznenaenja. Lijeenje teih oblika PTSP iziskuje psihijatrijsku pomo i obaveznu
hospitalizaciju suicidalnih pacijenata. Tretman obuhvata farmakoloko lijeenje, psihoterapiju i
socioterapiju.
Poremeaj prilagoavanja
Nastaje nakon znatne promjene u ivotu ili stresnog dogaaja, a manifestuje se promjenama u
emocionalnom ponaanju koje ometaju drutveno funkcioniranje traumatizirane osobe. Kliniki se
poremeaj prilagoavanja manifestuje u vie oblika:
1. Kratka depresivna reakcija umjereno depresivno stanje koje traje do mjesec dana;
2. Prolongirana depresivna reakcija traje do 2 godine;
3. Mijeana anksiozna i depresivna reakcija simptomi anksioznosti i depresija prisutni su istim
intenzitetom;
4. Poremeaj prilagoavanja sa predominantnim poremeajem drugih emocija ljutnja, zabrinutost,
depresija, anksioznost itd;
5. Poremeaj prilagoavanja sa predominantnim poremeajem ponaanja javlja se kod adolescenata u
vidu agresivnosti i asocijalnog ponaanja;
6. Poremeaj prilagoavanja sa mijeanim poremeajem emocija i ponaanja, gdje su oba simptoma
jednako izraena.
DISOCIJATIVNI (KONVERZIVNI) POREMEAJI
Zajednika karakteristika ovih poremeaja je djelomini ili potpuni gubitak normalne integracije
pamenja, orijentacije prema svojoj linosti, trenutnih osjeanja i kontrole pokreta tijela. Za ovakvu vrstu
poremeaja ranije se koristio naziv histerija. Uzrok ovih poremeaja je psihika trauma stres.
Disocijativna amnezija. Manifestuje se gubitkom sjeanja vanih i nedavno doivljenih dogaaja i

situacija. Poremeaj nastaje kao posljedica intenzivnog stresnog dogaaja.
Disocijativna fuga. Disocijativne fuge odlikuju se iznenadnim i nesvrsishodnim odlascima od kue ili sa
radnog mjesta. Tokom takvog ponaanja postoji amnezija, a ponaanje bolesnika posmatrano sa strane
moe izgledati sasvim normalno.
Disocijativni stupor. Kod disocijativnog stupora dolazi do prekida kontakta sa okolinom i smanjenja ili
odsustva voljnih pokreta. Bolesnik ne reaguje na vanjske nadraaje kao to su svjetlo, buka i sl.
Poremeaj nastaje kao primitivna zatitna reakcija na traumatski dogaaj.
Stanje transa i opsjednutosti. Ovaj poremeaj se karakterie privremenim gubitkom osjeaja vlastitog
identiteta i orijentacije u okolini. Bolesnik se ponaa kao da je pod uticajem druge osobe, svijest mu je
suena i usmjerena samo na odreene sadraje.
Ostali disocijativni (konverzivni) poremeaji. Ganzerov sindrom se javlja kod zatvorenika, mada se moe
javiti i kod drugih osoba. Naziva se i sindrom priblinih odgovora jer poremeeni daje odgovore koji nisu
tani, ve priblini. Bolesnici ostavljaju utisak da glume duevne bolesnike, ali njihovo ponaanje
znaajno odudara od onoga koje ispoljavaju psihijatrijski pacijenti.
12. POREMEAJ LINOSTI
30
Psihopatska linost sama po sebi nije psihiki poremeaj koji podrazumijeva smanjenu radnu sposobnost
ili koji iziskuje ljekarsku pomo. Tek kad se takva linost dekompenzira na psihikom planu (neurotske
ili psihotine manifestacije), postavlja se pitanje njene zdravstvene zatite. Pritom se esto u prvi plan
stavlja dijagnoza neuroza ili psihoza, a ne psihopatija.
Etiologija. U nastanku psihopatske linosti znaajnu ulogu igra kombinacija nasljednih, psihikih i
faktora sredine. Nasljedni faktori obuhvataju sve oblike biolokih komponenti. Ispitivanja uticaja nasljea
vre se na blizancima i bliskim srodnicima psihopata.
Psihiki faktori igraju znaajnu ulogu u nastanku psihopatije. Zbog slabosti ega, kod psihopate dolazi do
nekontrolisane provale nagona, to se ispoljava u vidu agresivnih radnji. Superego psihopate takoer je
slab, to se ispoljava u nepotivanju moralno-etikih normi. Usljed nezrelosti ega i nerazvijenog superega
psihopata ne moe nagonsko-afektivne impulse uklopiti u socijalno prihvatljive oblike ponaanja.
Socijalni faktori ili faktori sredine vezani su za rani razvoj djeteta u porodici. Dva su bitna elementa koja
utiu na formiranje (ab)normalne linosti:
1. separacija od roditelja za nastanak psihopatija sa antisocijalnim ponaanjem mnogo je vanija

priroda poremeaja u porodici, nego samo odvajanje od roditelja. Negativne reperkusije na ponaanje
djeteta ima neskladan brak i mentalna bolest roditelja, dok odvajanje iz porodice zbog somatske
bolesti ili smrti roditelja ne utie znaajno na kasnije antisocijalno ponaanje djece.
2. roditelji psihopate sa kojima djeca ive Gibbens razlikuje 3 osnovna tipa stava roditelja prema djeci
koji su u funkciji njihovog kasnijeg psihopatskog ponaanja:
- roditelji koji odbacuju dijete, usljed ega se stvaraju nesocijalizirana, uglavnom agresivna djeca,
svirepa, pakosna, sklona tui i sl;
- nezainteresirani roditelji, koji nemaju vremena za probleme djeteta posljedice su krae, skitnje,
bjeanje od kue i sl;
- kruti roditelji koji djeci postavljaju mnoge zabrane, tako da su njihova djeca povuena, apatina,
stidljiva i vrlo osjetljiva.
Pojavni oblici. Psihopatije se ispoljavaju u djetinjstvu i ranoj adolescenciji. Prvi simptomi najee su
poremeaj panje, nemir i nedisciplina, a kasnije agresivnost, sklonost laima, krae, iivljavanja u
muenju ivotinja i staraca. Tokom kolovanja psihopatsko ponaanje se manifestuje kroz bjeanje iz
kole, svaa ili ak tua sa nastavnicima i drugim acima, slabe ocjene, ponavljanje razreda. U ovom
periodu esta su i bjeanja od kue.
Mnogi psihopati svoje ponaanje prvi put ispoljavaju tokom sluenja vojnog roka.
Kod psihopata se znatno vie nego u ostalom dijelu populacije uoavaju seksualne izopaenosti, naroito
homoseksualnost. ene-psihopate pokazuju sklonost prostituciji, rano se udaju, u braku su sklone prevari,
esto se rastavljaju. Psihopate pokazuju tendenciju da meusobno stupaju u brak koji je kasnije ispunjen
nizom branih nesuglasica, svaa i tua.
Tjelesne manifestacije. Psihopate se esto ale na niz tjelesnih tegoba, prvenstveno tekoe sa varenjem,
gubitak apetita i tjelesne teine, laka zamorljivost, glavobolja, bolovi u leima, menstrualne tegobe i
nesanica. esto lako pocrvene u licu ili su stalno blijedi, izraeno je znojenje, naroito dlanova. Takoe
se moe utvrditi ubrzano lupanje srca, pojaano drhtanje prstiju i ivahni miini refleksi.
Klasifikacija. U praksi se esto primjenjuju najderova i Hendersonova klasifikacija linosti. najder

polazei od psihopatoloko-karakterolokog principa razlikuje slijedee tipove psihopatskih linosti:
1. Hipertimni psihopati su veseli i optimisti, samouvjereni, govorljivi i drutveni. U rjeavanju mnogih
obaveza i problema su povrni, pa esto izgledaju lakomisleni i nekritini. Meutim, oni su radini,
realni i u poslovima spretni i praktini. Imaju poveane naslage masnog tkiva, njenih su oblika i
trbuasti.
31
2. Insuficijentni u sebe nesigurni psihopati, ive u stalnoj napetosti da su neto pogreno uradili. Zbog
toga su izuzetno pedantni, uredni, savjesni, to predstavlja oblik hiperkompenzacije vlastite
insuficijentnosti. Kao podvrsta nesigurnih psihopata izdvajaju se psihopati koji ispoljavaju prisilne
misli i radnje, a nazivaju se anankasti. Anankaste karakterie pedantnost, rigidnost, istunstvo,
sklonost opsesivnim mislima i radnjama, uz snano osjeanje line nesigurnosti i teko snalaenje u
odnosima koji nisu poznati i ranije definisani.
3. Fanatini psihopati kod njih dominiraju odreene misli i kompleksi ideja koji u potpunosti
preplavljuju njihov afektivitet. Ovdje spadaju kverulanti, vjeiti parniari koji u borbi za svoju ideju
opsjedaju sudove.
4. Doksomani su psihopati eljni uvaavanja, koji se ele istai po svaku cijenu i u svakoj prilici. U
realizaciji svojih tenji ponekad se slue laima i prevarama, a pritom su veoma ljubazni.
5. Psihopati labilnog raspoloenja pokazuju nepredvidive promjene raspoloenja periodino su
potiteni ili uzbueni. Kad su uzbueni, esto su zbog nametljivosti nepodnoljivi za okolinu.
6. Eksplozivni psihopati lako i na beznaajan povod padaju u jarosna stanja. Zbog toga su vrlo opasni,
pogotovo kad konzumiraju alkohol koji im jo vie slabi mogunost kontrole postupaka.
7. Povodljivi psihopati skloni su lakom i ugodnom nainu ivota. Nesigurni su u sebe, povodljivi za
jaim linostima i esto izvrioci tuih zamisli.
8. Bezvoljni psihopati su bez incijative i zbog toga su pod uticajem sredine. Skloni su konzumiranju
veih koliina alkohola, obino na nagovor drugih. Nisu za trajan i teak rad jer su nepouzdani i
nesnalaljivi.
9. Astenini psihopati su smanjene psihike energije: nemaju vitalnosti i brzo se zamaraju.
10. Paranoidni psihopati ve u najranijem djetinjstvu pokazuju ponaanje koje se karakterie
srameljivou, povlaenjem u sebe i ljubomorom. I na poslu se osjeaju zapostavljenim i
zlostavljanim. Paranoidni psihopata esto prijateljske i neutralne stavove tumai kao neprijateljske. U
braku su izrazito ljubomorni, smatraju da su prevareni i da im se zbog toga uvijek neko smije iza lea.
U sluaju jaeg ispoljavanja paranoidnog stava, nasru na okolinu branog druga, te su este
promjene radnog mjesta i razvodi braka. Paranoidni psihopati se od paranoidnih stanja razlikuju po
tome to nemaju sumanutih ideja.
Henderson, sluei se socijalnim kriterijem, psihopate dijeli u 3 grupe:
1. Preteno agresivni psihopati to su impulsivne osobe koje se teko ili nikako ne mogu kontrolisati,
teko se prilagoavaju okolini i normama drutva. Skloni su zloupotrebi alkohola, uivanju droga i
seksualnim perverzijama.
2. Preteno neadekvatni ili pasivni psihopati se dijele u 2 podgrupe:

1) sitni delikventi skloni krai, laganju i prevarama;
2) Oni kod kojih se razvijaju tipovi invalidizma, odnosno dekompenzuju u vidu neuroze ili psihoze.
3. Preteno kreativni psihopati su linosti kod kojih je poviena energija pretvorena u kreativnu
aktivnost i socijalno korisnu djelatnost. Zbog toga oni nisu interesantni za medicinsku, pravnu ili
kriminalistiku praksu.
Frankes i Willex su izvrili podjelu psihopatskih linosti na 2 grupe:

- asocijalne, koji se slabo uslovljavaju, teko ue iz vlastitog iskustva;
- antisocijalne, koji nemaju slabe mogunosti uslovljavanja, ali je obrazac po kome se uslovljavanje
vri poseban: delikventan (kriminalan).
Prema MKB-10, postoje 3 forme poremeaja linosti: specifini, mijeani i ostali poremeaji, te trajne
promjene linosti. Specifini poremeaji linosti se obino pojavljuju u djetinjstvu i rezultat su djelovanja
konstitucionalnih i drutvenih faktora, a ne bolesti ili tetnog uticaja na mozak. U ovu grupu spadaju:
32
1. Paranoidni poremeaj linosti karakterie se po sklonosti izvrtanju doivljaja, sumnjiavosti,
nezaboravljanju uvreda, po osjetljivosti na zlostavljanje itd. Ovdje spadaju ekspanzivno-paranoidni,
fanatini, kverulanti, paranoidni i senzitivno-paranoidni psihopati.
2. Shizoidni poremeaj linosti odlikuje se povlaenjem iz drutvenih i drugih komunikacija.
3. Dissocijalni poremeaj linosti karakterie se po ignorisanju drutvenih obaveza i bezosjeajnoj
ravnodunosti prema osjeanjima drugih. Ovdje spadaju antisocijalne, asocijalne, sociopatske i
psihopatske linosti.
4. Emocionalno nestabilna linost razlikuju se 2 tipa: impulsivni tip, koji se karakterie po
emocionalnoj nestabilnosti i nedostatku kontrole impulsa, te granini (borderline) tip, koji pokazuje
sklonost autodestruktivnom ponaanju (esti pokuaji samoubistva).
5. Histrionini poremeaj linosti sklon samodramatizaciji, teatralnosti, sugestibilnosti,
egocentrinosti i stalnom traenju priznanja, uzbuenja i panje.
6. Anankastini poremeaj linosti karakteristian za osobe koje su perfekcionisti, pretjerano savjesni,
skloni stalnim provjeravanjima, tvrdoglavi, suvie oprezni i afektivno kruti.
7. Anksiozni (izbjegavajui) poremeaj linosti preteno raspolae emocijama napetosti i straha.
Osobe su nesigurne u sebe i osjeaju se manje vrijednima. Kod njih postoji stalna enja da su voljeni
i prihvaeni, preosjetljivi su na odbijanje i kritiku.
8. Zavisna linost astenini, neadekvatni, pasivni
Dijagnoza. Poseban znaaj pri dijagnosticiranju imaju socijalni elementi, pri emu je neophodno detaljno
razmotriti sve elemente iz porodine i liine anamneze. Poseban znaaj imaju psiholoki testovi linosti.
Psihopatsku linost je teko dijagnosticirati ako postane alkoholiar ili narkoman, to je est sluaj.
Maloljetnika delinkvencija i psihopatija. Smatra se da su za nastanak maloljetnike delinkvencije

podjednako odgovorne 2 grupe faktora:
1. Naslijeeni, odnosno bioloki, konstitucionalni ili endogeni i
2. Socijalni, socio-ekonomski uslovi u kojima se razvija linost (porodica, kola, ulica itd).
Psihopatija kao poseban vid psihikog poremeaja nije sama po sebi dovoljna za formiranje
delinkventnog ponaanja, ali u svakom sluaju predstavlja povoljnu osnovu za razvoj delikvencije.
Tok i prognoza. Psihopatsko ponaanje se ispoljava najkasnije do 15-te godine ivota, neto ranije kod
djeaka. Najee se manifestuje u kasnoj adolescenciji i poetkom zrelog doba. Neka istraivanja
pokazuju da simptomi psihopatskog ponaanja u toku ivota nestaju ili se znatno poboljavaju.
Tretman. Sistematski tretman psihopata provodi se samo kod antisocijalnih psihopata, najee u KP
domovima. Tretman obuhvata psihoterapeutske i socioterapeutske metode, koje za cilj uglavnom imaju
uslovljavanje psihopata (delinkvenata) na ponaanje koje je drutveno prihvatljivo.
13. DUEVNA ZAOSTALOST
Duevna zaostalost je stanje zaustavljenog ili nedovrenog duevnog razvoja koja se posebno karakterie
subnormalnou inteligencije. Naziva se jo i duevna retardacija, intelektualna deficitarnost,
subnormalnost, slaboumnost, oligofrenija, hipofrenija i nedovoljna mentalna razvijenost.
tetni faktori koji utiu na nastanak duevne zaostalosti se po vremenu djelovanja mogu podijeliti na one
koji djeluju prije, tokom i nakon poroda. Pretpostavlja se da je najznaajniji uticaj patogenih faktora prije
poroda. Faktori koji tokom poroda dovode do oteenja funkcije mozga su najee mehanike,
traumatske prirode: prijevremeni porod, usporeni intrauterini razvoj, poroajna trauma i Kern-ikterus.
Najei uzronici razvoja mentalne retardacije nakon poroda su infektivne bolesti, postvakcinalne
komplikacije, trauma mozga, epilepsija, trovanja i malnutricije.
33
Mentalna retardacija moe nastati i kao posljedica djelovanja nekih socijalnih faktora kao to su:
nezainteresiranost roditelja za odgoj i kolovanje, nedostatak drutvenih kontakata sa sredinom itd.
Klasifikacija i klinika slika. U MKB-10 duevna zaostalost podijeljena je na 4 osnovna oblika: laku,
umjerenu, teku i duboku.
Laka duevna zaostalost debilitet, slaboumnost, plitkoumnost je najlaki stepen oteenja inteligencije
i zato je ponekad teko izdiferencirati od tzv.graninih sluajeva (koji se nazivaju fizioloki tupi, glupavi i
sl). IQ je 50-70. Ove osobe su sugestibilne i tvrdoglave, te se relativno lako uputaju u poslove koji su
drutveno nedopustivi. Lako retardirani se prema temperamentu dijele u 2 grupe: eretini i torpidni.
Eretini su u stalnom psihomotornom nemiru, impulsivni i nepredvidivo reaguju u razliitim situacijama,
dok su torpidni zavisni, povueni, inertni i povodljivi.
Umjerena duevna zaostalost imbecilnost. IQ 35-49. Mentalna retardacija ovog stepena esto je
udruena sa fizikim abnormalnostima. Ove osobe mogu nauiti da govore i odravaju kontakt sa
okolinom. Seksualno su nepotpuno razvijeni, teko dolaze do partnera i deava se da izvre silovanje.
Skloni su homoseksualizmu, egzibicionizmu i sodomiji. I ova kategorija dijeli se na eretine i torpidne.
Teka duevna zaostalost teka subnormalnost. IQ 20-34. Psihomotorni razvoj je vrlo usporen, govor
oskudan i sveden na mali fond nerazumljivih rijei. Upornom i sistematskom vjebom ove osobe mogu
stei elementarne higijenske navike. Uz tjelesne defekte javljaju se i epileptini napadi.
Duboka duevna zaostalost idiotija. IQ 0-19 testovi inteligencije se praktino ne mogu primijeniti.
Gotovo bez izuzetka idioti se raaju sa tjelesnim oteenjima koja su vrlo ozbiljna i opasna po ivot. U
potpunosti su nesposobni da se brinu o sebi i potrebna im je stalna njega u specijaliziranim zavodima.
Linost duevno zaostalih. Ponaanje duevno zaostalih moe se podijeliti u 2 grupe tipova koji se
najee pojavljuju u praksi: U prvoj grupi dominira konkretno miljenje i egocentrinost. Takve osobe
pokazuju izrazito smanjenu mogunost socijalnog prilagoavanja. Druga grupa se karakterie motornom
hiperaktivnou i nemogunou odravanja panje.
Psihiki poremeaji kod mentalno retardiranih se javljaju esto, ak 3-5 puta vie nego kod djece
normalne inteligencije. Mogu se javiti kod lako i umjereno retardiranih osoba, a nikada kod teko i
duboko retardiranih.
Dijagnoza mentalne retardacije postavlja se na osnovu psihijatrijskog, fizikalnog, psiholokog,

defektolokog i laboratorijskog ispitivanja. Najea greka u dijagnosticiranju zaostalog duevnog
razvoja je da se ne uzmu u obzir drugi pokazatelji osim IQ-a.
14. SAMOUBISTVO (SUICID)
Samoubistvo je svjesno, namjerno i nasilno oduzimanje vlastitog ivota. Posebna nauna disciplina koja
se bavi istraivanjem samoubistva naziva se suicidologija.
Pokuaj samoubistva
Pokuaj samoubistva je samopovreivanje osobe koja je imala namjeru da sebi oduzme ivot, ali ishod
takvog postupka nije fatalan. Pokuaji samoubistva su samopovreivanja koja se vre predoziranjem
lijekova i samoozljeivanjem. Predoziranje lijekova je najei nain pokuaja samoubistva. U tu svrhu se
najee primjenjuju anksiolitici, antidepresivi i neopijatski analgetici. Antidepresivi su naroito opasni
po ivot. Od samoozljeivanja su najee posjekotine u podruju podlaktice. Znaajan broj osoba koje
izvre samopovreivanje, neposredno prije toga konzumiraju alkohol.
Najee se samopovreivanje deava kod adolescenata, ena izmeu 15 i 30 godina ivota, meu
razvedenim osobama i samcima. Najvei broj samoubistava javlja se u periodu februar-maj, a najmanje u
periodu juli-septembar, najee ponedjeljkom, a najrjee u dane vikenda.
34
U pojavi namjernog samopovreivanja od znaaja su predisponirajui i precipitirajui faktori.

Predisponirajui faktor je vulnerabilnost osoba koja najee nastaje kao posljedica ranog gubitka
roditelja, zloupotrebe ili zanemarivanja od strane roditelja, dugotrajnih socijalnih problema, poremeaja
linosti i psihijatrijskih oboljenja i poremeaja. Precipitirajui faktor je ivotni dogaaj stresnog
karaktera, gdje se najee mogu ustanoviti kolski, brani i ekonomski problemi.
Rizik od ponavljanja namjernog samopovreivanja je 15-25%. To se najee deava kod poremeaja

linosti, depresije, zavisnosti od alkohola.
Suicid
Samoubistvo je znaajan medicinski i socijalni problem u svim kulturama. Stope suicida rastu sa
godinama starosti oba pola. U bivoj SFRJ najvia stopa suicida bila je u Sloveniji, a najnia na Kosovu.
U BiH je stopa bila ispod prosjeka SFRJ, sa blagom tendencijom poveanja. Tokom rata, stopa suicida se
znaajno poveala i u Sarajevu je bila najvia 1993.godine.
Uzroci samoubistva mogu biti medicinski i drutveni.
Medicinski uzronici. Najee samoubice su ovisnici od alkohola i droga, bolesnici od shizofrenije,

poremeaja linosti, depresije, epilepsije i somatskih oboljenja gdje meu simptomima dominira
hronina bol. Rizik je visok prvih 5 dana nakon otpusta iz bolnice, a poveava se s viestrukim prijemima
u psihijatrijsku instituciju.
U posljednje vrijeme razmatra se moguost odreivanja holesterola u serumu kao potencijalnog markera
suicidalnog rizika. Istraivanja su pokazala da su mukarci sa smanjenim holesterolom pokuali 2 puta
vie suicida neg kontrolna grupa.
U ispoljavanju suicidalnog ponaanja vanu ulogu imaju ivotni dogaaji. U velikom broju sluajeva je
mogue identifikovati stresni doivljaj neposredno prije izvrenja suicida.
Drutveni uzronici. U drutvene faktore spadaju teki ivotni dogaaji kao to su smrt bliske osobe,
gubitak posla, zatoenitvo, ekonomski problemi i interpersonalni konflikti. Prema francuskom filozofu
Durkeimu, pojava suicida se moe objasniti jedino drutvenim faktorima, pri emu su od znaaja
anomija i egoizam. Anomija je fenomen koji nastaje kad u drutvu prestane djelovati normativna
regulativa, a egoizam oznaava maksimalnu izolaciju pojedinca od drutva. Durkeim je smatrao i da
pojava suicida ima sezonske varijacije, sa maksimumom ispoljavanja u proljee, ljeto ili tokom zime.
Prevencija suicida u znaajnoj mjeri zavisi od drutva, tj. od identifikacije faktora rizika i preduzimanja
mjera da se oni svedu na najmanju moguu mjeru. Prevencija obuhvata i strogu kontrolu prodaje lijekova
koji potencijalno mogu biti iskoriteni kao sredstvo za suicid.
Tretman obhvata prevenciju irenja oteenja izazvanog pokuajem samoubistva, lijeenjem psihikog ili
somatskog oboljenja i savjetovanje nakon ukazane urgentne pomoi.
35

Priručnik - Sudska Psihopatologija - 35 Strana - Ok

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Priručnik - Sudska Psihopatologija - 35 Strana - Ok

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SUDSKA PSIHOPATOLOGIJA

2. KRIVINA DJELA I PSIHIKI POREMEAJI

PSIHIKI POREMEAJI I NJIHOVO FORENZIKO-PSIHIJATRIJSKO ZNAENJE

Afektivitet obuhvata osjeanja (emocije), afekte, raspoloenje i temperament. Osjeanja su psihiki

Linost je integralna organizacija psihikih osobina subjekta. Formira se uzajamnim djelovanjem

4. OPI SIMPTOMI MENTALNOG POREMEAJA

Razlikuju se slijedee vrste pamenja:

Pamenje se odvija u 3 funkcije: upamivanje, zadravanje i reprodukcija.

Pseudomnezije su sjeanja kojima nedostaje realno doivljeni dogaaj. Konfabulacije su vrsta

Pseudologia fantastica je bolesna sklonost laganju i izmiljanju dogaaja. U ovakvim sluajevima

Poremeaji miljenja dijele se na formalne i sadrajne. Formalni poremeaji se manifestuju kao

Sadrajni poremeaji miljenja zastupljeni su sumanutim, prisilnim i precijenjenim idejama.

Poremeaji svijesti dijele se na poremeaje doivljavanja vlastite linosti i na poremeaje svijesti u

Kvalitativni poremeaji svijesti su delirijum, sumrana stanja, somnambulizam, fuge, amencija i

Poremeaji inteligencije se dijele na mentalnu retardaciju i demenciju. Mentalna retardacija

Nagoni su uroene bioloke tendencije organizma za organskim potrebama u svrhu zadovoljavanja

Poremeaji seksualnog nagona su:

Seksualne nastranosti (perverzije) obuhvataju slijedee forme:

Simptomi poremeaja afektiviteta su:

Poremeaji volje. Simptomi poremeaja volje su:

U katatone poremeaje spadaju:

6. KLASIFIKACIJA PSIHIKIH POREMEAJA

Postoje 2 sistema klasifikacije psihikih poremeaja:

Meunarodna klasifikacija bolesti i uzroka smrti (MKB)

Glavna primjena MKB je klasifikacija statistikih informacija o morbiditetu i mortalitetu za potrebe

7. ORGANSKI I SIMPTOMATSKI DUEVNI POREMEAJI

Demencija kod ostalih oboljenja (Pikova, Krojcfeld-Jakobova, Hantingtonova, Parkinsonova bolest,

Delirijum koji nije uzrokovan alkoholom ili drugim psihoaktivnim sredstvima

Delirijum je etioloki nespecifian organski cerebralni sindrom. Karakteristian je po istovremenom

Delirijum prema iniocima koji ga uslovljavaju. Delirijum uslovljavaju slijedei faktori:

Poremeaji linosti i poremeaji ponaanja uzrokovani boleu, oteenjem i disfunkcijom mozga

8. MENTALNI I POREMEAJI PONAANJA IZAZVANI PSIHOAKTIVNIM

Prema MKB-10, za izazivanje mentalnih i poremeaja ponaanja znaajne su slijedee psihoaktivne

Zavisnost moe biti psihika i fizika.

Psihika zavisnost nastaje uslovljavanjem patofiziolokih mehanizama koji usmjeravaju konzumenta ka

Fizika zavisnost razvija se interakcijom pojedinih psihoaktivnih supstanci sa normalnim procesima

Alkoholizam je 3.bolest na rang-listi morbiditeta u savremenim zemljama (nakon sranih i duevnih

Etiologija. Postoje 3 koncepcije koje objanjavaju pojavu alkoholizma: bioloka, psiholoka i

Tipovi alkoholiara. Razlikuju se A i B tip alkoholiara. Tip A se karakterie kasnim poetkom

Alkoholna intoksikacija (akutno pijanstvo)

Teina simptoma alkoholne intoksikacije u korelaciji je sa koncentracijom alkohola u krvi (alkoholemija).

Patoloka alkoholna intoksikacija

S obzirom da je alkoholna halucinoza vrlo slina shizofreniji, potrebna je ozbiljna evaluacija za

ZAVISNOST OD PSIHOAKTIVNIH SUPSTANCI

Zavisnost od psihoaktivnih supstanci (droga) naziva se i narkomanija. Droga je hemijsko sredstvo

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja izazvani uzimanjem opijata

Kodein se u medicini upotrebljava za ublaavanje kalja. Razgradnjom kodeina u organizmu 10% se

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja izazvani uzimanjem kanabinoida

Kanabis (hai, marihuana) se dobiva iz indijske konoplje. U medicini se kanabis ne upotrebljava.

Psihiki poremeaji uzrokovani konzumiranjem kanabisa mogu se podijeliti u 3 kategorije:

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem sedativa i hipnotika

Derivati propanediola. Najpoznatiji predstavnik ove grupe je meprobamat. U dozi od 400 mg

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem kokaina

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem drugih stimulativnih sredstava

Psihostimulansi su psihoaktivne supstance koje poboljavaju pojedine fizioloke i psihike funkcije, a

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani uzimanjem halucinogena

Halucinogeni se ne primjenjuju u medicinskoj praksi. LSD (dietilamid lizerginske kiseline) otkriven je

Duevni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani isparlijvim rastvaraima

Triheksifenidilhidroksid, benztropin, biperiden i drugi antiparkinsonici su lijekovi koji se koriste u

9. SHIZOFRENIJA, SHIZOTIPNI I SUMANUTI POREMEAJI

Shizofrenija je psihiki poremeaj nepoznatog uzroka. Karakterie se poremeajima miljenja, emocija i

Dijagnoza. Shizofrenija se karakterie poremeajima miljenja, emocija i ponaanja. Ne postoji simptom

Epidemiologija. Prisustvo shizofrenije razliito je u pojedinim dijelovima svijeta, zbog razliitosti

Premorbidna linost. Veina shizofrenih bolesnika prije pojave bolesti pokazuju: