Janey Downshire-Naella Grew Ergenlerle İletişim Sanatı İş Bankası Yayınları

m
:a
C)
m
ERGE LERLE

z
.....
m
:a
.....
ILEliI SANATI
m
-
Janey Downshire Naella Grew
.....
m eviren: Arda Tay
.....
-
PSiKOLOJi
JANE Y DOWNSHIRE, NAELLA GREW

E RGENLE RLE LETM SANATI
NASIL MUTLU ERGENLER YETTREBLRZ
ZGNADI
TEENAGERS TRANSLATED
HOW TO RAISE HAPPY TEENS
COPYRIGHTJANEY DOWNSHIRE AND NAELLA GREW, 2014
NGLZCE ZGN METiNDEN EViREN

ARDATAY
TRKYE BANKASI KLTR YAYlNLARI, 2014

Sertifika No: 29619
EDTR
DEVRM ETiNKASAP
GRSEL YNETMEN
BROL BAYRA M
DZELT/DZN
NECATi BALBAY
GRAFiK TASARlM UYGULAMA

TRKYE BANKASI KLTR YAYlNLARI
I. BASlM: OCAK 2016, STANBUL

II. BASlM: TEMMUZ 2016, STANBUL
ISBN 978-605-332-638-0
BASKI
AYHAN MATBAASI
MAHMUTBEY MAH. DEVEKALDlRIMI CAD. GELNCK SOK. NO: 6 KAT: 3
BA(;CILAR STANBUL
TEL: (0212) 445 32 38 FAKS: (0212) 445 05 63
SERTFKA NO: 22749
Bu kitabn tm yayn haklar sakldr.

Tantm amacyla, kaynak gstermek artyla yaplacak ksa alntlar dnda gerek
metin, gerek grsel malzeme yaynevinden izin alnmadan hibir yolla oaltlamaz,
yaymlanamaz ve datlamaz.
TRKYE BANKASI KLTR YAYlNLARI

STKLAL CADDESi, MEELK SOKAK NO: 2/4 BEYOGLU 34433 STANBUL
Tel. (0212) 252 39 91
Faks. (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr
Janey Downshire, Naella Grew
Ergenlerle letiim
Sanat
nasl mutlu ergenler
yetitirebiliriz
eviren: Arda Tay
TRKiYE$ BANKASI
Kltr Yaynlar
NDEKLER
Giri .. . .... ..... .... .. . ... . . . .. ....... . . . . . . .... m . . .................. . m m 1
I
Anne ve Babalarn Bilmesi Gerekenler . .. m . m . ... . .. . . .. . .m . . 7
.m.
II
Ergenlik: Sarsntl Bir Duygusal Hz Treni ............................................................................................ 19
III
Ebeveyn Alkanlk ve Becerilerini Gelitirmek ... ..... ........ ....... . . . . .. ........... . m 41
IV
Kiilik ve Karakter: Yetikinlie Doru .. .. . . . ....... . .... ........ .. 61
V
Ergenlerin Davran, Alkanlk ve Uralar:
Normal Olan Ne, Ne Zaman Endielenmeliyim? ... . m . m 79
VI
Ergen Davran, Alkanlk ve
Uralar Arasndan Zorlu Olanlar Anlamak. . . . . .. 97
.............................. ........... ............... ........ . ...
VII
Dijital ve Teknolojik Dnyada Neler Oluyor? .. ... . . ..
......... .... . ............. ......... . .. . 1 17
. .. ..... ...
VIII
Ebeveyn Etkisi ................................................................................................................................................................................................................
IX
Sonu Yerine- Aile: Bireyi ekillendiren Kap...... .. . . .. .
. . .. . ........ 165
Notlar..... .. .. .
.. . . . .. . . . .. ....
.. .. . . . ... . .. .. . ... .. . . . . . . ....... .. ... . .. . ......... ..... ...... 185
Kaynaka ....... ........................ .. .. .... 187
Yararl Kaynaklar ..... .. 195
Dizin .. . ... .... ... . . . . .. ..... .... . . . . ...... . . .. . . . . . ..... .... ... ..... . .... . ...... . .... ... .. 201
Giri
ocuk yetitirmek, stlendiimiz en nemli ve en zorlu sorum

luluktur. Hibir eitimden gemeden, vg, yreklendierne ya da
minnet beklemeden bytrz onlar; stelik bu iten emekli ol
mak sz konusu da deildir. Elimizden gelenin en iyisini yapsak bile
ebeveyn olarak skntlar yaayacamz kabul etmek zorundayz.
Ama bu sre hafif atlatlabilir. Bu kitabn amac, ergen ocuu
nuzia ilikilerinizde etkin ve yapc yaklamlar benimserneoize
ve gerilimi nleyecek farkndala ulamamza yardmc olmaktr.
Okuyacanz neriler sadece ergen ocuklaryla skntlar yaayan
ebeveynler iin deil, tm anne-babalar iin geerlidir.
Ergenlik, eskiden olduu gibi, 1 3- 1 9 yalar arasnda gz ap
kapayana kadar geen bir sre deildir, dolaysyla bu dnemi ye
niden deerlendirip anlamaya almalyz. ocuklarn daha abuk
olgunlat gnmzde 1 O yandaki bebeinizin ergenlik belir
tileri gsterdiini gzlemleyebilirsiniz. evrenizde 20'li yaiarna
kadar her trl maddi destei sunarak ocuklarnn kendi ayaklar
zerinde durabilmelerini zorlatran aileler olabilir. Artk ebevey
nlik sandmzdan daha uzun bir yolculuktur ve neler olduunu
gzlemleyecek iyi hazrlanmamz gerekir.
Bu kitap farkndalnz, " nasl olduunuz" ve "ne yaptnz"
sorularn irdeleyerek artrnanz amalyor. Tavr, tepki ve davra-
2 ERGENLERLE iLETIIM SANATI
nlarmz bilinli bir durumda gzlemleyerek duygusal ba kura

bilme (empati) becerimizi gelitirebilir ve ocuumuzu daha iyi an
layabiliriz. Kltr, ahlak ve deer yaplarnn, dolaysyla "normal"
alglarnn bizim rendiklerimizden farkl olduunu bilmeliyiz.
Alkole, uyuturucuya, pornografiye ve ok gen yata cinsel dene
yime meyil, teknoloji bamll, isyankar bir ruh hali ve depresyon
aile iinde yzleebileceimiz sorunlardan sadece birkadr. Her ne
kadar biz de ergenlii deneyimlemi olsak da gnmzde ocuk ye
titirme konusunda kafamzn kark olmas doaldr. Acaba insa
nolunun bu ftursuz deiiminin nedeni evierimize sinsice szan ve
algmz karartan " dijital an" s getirileri olabilir mi?
Ergenlik deneyiminde yaananlar beynin byme anda na
sl deitii ve gelitii zerinden aklanr ve kitabmzda da bu
konuyu sklkla ileyeceiz. ocuumuzun "ekillenmesinde" et
kin ve yararl bir rol stlenebilmek iin ebeveynlik ve aile kav
ramlarnn farkl boyutlarna da deineceiz. Ana mesajmz u
olacak: Anne-baba olarak yapp ettiklerinzin ok byk nemi
var. " Byle davranyorsa ben ne yapabilirim? Benim kontrolm
de deil ! " tarz yaklamlarn bir yarar salamayacan biliyoruz.
Birok farkl bilim ve reti sayesinde gndelik yntemlerimizin
ocuumuzun zihni, kiilii ve davranlar zerinde, olumlu ya da
olumsuz, ok nemli etki yaptn artk biliyoruz. ocuklarn tm
" olaand" davranlar bir "yardm" arsdr ve bize dnce
.
lerimizi onlarn ihtiyalarna younlatrmamz gerektiini bildirir.
Ne istediimizi ve neleri kabul ettiimizi tam olarak bilmeme
miz ocuklarmzn dnyasnda da duygu ve dnce karmaas
yaratr. Aile iinde snrlarn ve deerlerin tanmn ak, net ve tu
tarl olarak belirleyebilmemiz ocuklarmz iin yn gsterici ola
caktr. ocuklar evde, bakasnn evinde, okulda ya da ite, ksaca
toplum iinde snrlara sayg gsterneyi ve farkl kurallar benim
serneyi renmelidir. Anne-babalar u cmleyi sklkla duyabilir:
" Ama bu hakszlk! Herkesin anne-babas izin veriyor . . . " nemli
olan aileniz iin doru olduuna inandnda kararl olmanzdr.
Sadece kurallar belirlemek yetmez, ocuunuza sevimsiz grn
mek pahasna kurallar uygulamanz da gerekir.
GiRi 3
Ebeveynlik hassas ve duygusal bir itir. Hepimiz doru olan

yapmak ve iyi bir anne ya da baba olmak isteriz. oumuz o
cukluk deneyimlerimizi rnek alrz. Ailemizde grdmz yn
temleri ayn ekilde uygulayabilir, bu yol bize (ok kat ya da ok
gevek) ya da gnmz toplumuna uygun deilse farkl yntemler
benimseyebiliriz. Gnmzde sorunlar gemite olduundan ok
daha karmak ve sadece iyi eylerin gereklemesini dilemek yet
miyor; anne-baba olarak sorumluluu stlenmek ve etkili yntem
leri benimsernek zorundayz.
Btn bunlarn yan sra ebeveyn-ocuk ilikilerindeki dengeler
de hzla deimekte. Genler artk deneyim, bilgi ve erdemleri ne
deniyle yetikinlere koulsuz gven, sayg ya da hayranlk duymu
yorlar. Bize ait fikirlerio ocuklarmzn yaam zerindeki etkisi
de azalyor; doru ya da yanl alglar, grleri internetn ve ak
ranlarnn etkisiyle ekilleniyor. Dijital an yararlarn yadsmak
mmkn deil, ama normalin ne olduu ile ilgili inanlara meydan
okumas ve bu inanlar deitirmesi dolaysyla ocuklarn zihin
sel ve psikolojik geliiminde olumsuz etkileri olduunu da grmez
den gelemeyiz.
ocuklar da bizimle birlikte rekabet zerine kurulmu zorlu

bir dnyada, srekli stres altnda yayorlar. Biroumuz baarsz
lk korkusuyla, farknda olmadan ocuklar bu rekabete itiyoruz.
Beklentilerimizin ar olup olmadn kendimize sk sk sormal
yz. Materyalist dnyann penesinde yaarken aslnda var olma
yan sorunlan acaba biz kendimiz mi yaratyoruz? Bu ve benzer
sorulara kafa yormak, ev ortamndaki davranlanmzn ocuu
muzun skntlarn artrp artrmadn anlamamza yardm eder.
Bamszlk araynda ocuklarn deneyimteyerek ve snrlar
zorlayarak risk almalar doaldr. Yetikinlerin dnyasna adm at
madan ocukluun zevkini karmalan gerekir. Bize den hassas
grev ise ocuklarn yaratclklarn kreltneden tamamen hayali
bir dnyada yaamalarn nlemektir. Ebeveyn olarak kanatlarn
zgrce rpnalarna frsat vermeli, ama tanmladmz snrla
r amalarn engellemeliyiz. Snrlarn bilmeyen bir ocuun dik
bal ve bencil olmas kanlmazdr, dolaysyla snrlarn tanm
ve rehberlik nem tar. Ama snrlar belirlerken bunu onun her
eyine karacak da yapmamalyz. ocuumuzun hata yapmasn
ya da baarsz olmasn nlemeye almak onun ileride yaaya
ca sorunlarla baa kacak direnci gelitirmesini zorlatracaktr.
Yazarlar olarak bizler, bu dengeleme iinin ne kadar zor ola
bildiinin farkndayz, nk toplam 7 ocuumuz var. Bu kitap
ta paylatmz eyler de zaten hayatta gerekten ie yaradn
grdmz ara ve yntemler. Eitimiere katlarak, bizden nce
bu yollardan gemi aratrmaclarn sunduu deerli kaynaklar
okuyarak, dnyann drt bir kesinde anne-baba ve ocuklarla
atlye almalar yaparak yllar iinde edindiimiz bu bilgi ve de
neyimlerin ergen ocuunuzia ilikinizde olumlu etkilerinin olaca
n umuyoruz. Hatta alkanlklar ve hobiler zerine olan blm
ocuunuz da ilgin bulabilir. Btn kitap boyunca ocuunuzun
bir ergen olarak neler yaadn, yaptklarn neden yaptn, s
kntlarla etkili bir ekilde nasl baa kabileceinizi hatrlataca
z. Bunu yaparken ergenlerin beyinlerinin nasl ilediine, duy
gularn davran ve kiiliklerine nasl yansdna deineceiz. li
kilerin ocuunuzun geliimine etkileri zerine psikoloji teorileri
GiRi 5
de bes ieyecek okuyacanz s ayfalar. Tm bunlarn amac ergen

ocuunuzia ilikinizi dzeltebilmeniz ve size zg, etkili ebeveyn
lik yntemleri gelitirebilmenizdir.
Bu kitab ak bfeden yemek seer gibi okumanz neririz.
Sezgilerinizi kullanarak ocuunuza uygun olan sein; neyin ek
sik, neyin fazla olduuna zgrce karar verin. Her ocuk farkl
zamanlarda farkl gereksinimler duyar. Diled iiniz zaman kitab
elinize alp, gz atn. Okurken sizi cesaretlendireceini ve iyims er
olmaya ynelteceini umuyoruz. Yaptnz kk deiikliklerin
olumlu etkilerinin s uya atlan bir akl tann yaratt dalgalar
gibi gelecee yaylacan greceksiniz.
A n ne ve Babalan n Bi lmesi Gereke n ler
z-farkndalnz zayfsa, duygusal stresle baa kamyorsanz,

duyg ular anla makla ve salkl iliskiler kurmakta zorlanyorsanz ne ka
dar zeki olursanz olun fazla ilerleyemezsiniz.
Daniel Goleman, Duygusal Zek
Size ergenlik yandaki ocuunuzun aklndan geenler sorulsa

yantnz muhtemelen ksa olur: "Ne olacak; bo eyler! " Acaba
onlarn dnyasnda neler oluyor? Acaba tm tuhaf davranlar
nn nedeni hormonal mi, yoksa baka etkenler de sz konusu mu?
Gerek u ki, ergenlik andakilerin tm davranlarnn kayna
beyindir ve bunu ne kadar derin anlayabilirsek yaplmas gereken
leri de o kadar kolay zmleriz. Bir ergen ocukta beynin geliim
srecinin byk lde devam etmekte olduunu rendiimizde,
duygusal ve biyokimyasal dengelerinin hassasiyetinin farkna var
dmzda, dncesizce sergiledii davranlarn nedenini anlaya
biliriz. Bu blmde gndelik yaamn ergenlerin zihinlerini, duy
gularn ve kimyalarn nasl etkilediine ve bu etkilerin davran
I arna nasl yansdna deineceiz.
Ergen ocuunuzun Dnyasnda Neler Oluyor?
Her ne kadar ocuk yetitirmek gittike daha zorlu ve karmak

bir hal alsa da gnmzde ergenlerin dnyas ve kendi davranla
rmzn onlara yansmalar hakknda daha derin bilgilere sahibiz.
Algmzdaki bu geliimin kkleri bilim insanlarnn insan beyni
nin ileyiini incelemek iin fMRI (functional magnetic resonance
imaging) kullanmaya baladklar 1980 ylna uzanr. Artk beynin
yapsn, ileyiini ve bunlarn davranlar zerindeki yansmalar
n ok daha iyi anlyoruz. Sizinle paylaacamz bu bilgiler daha
etkili bir ebeveynlik yolunda yn gsterecektir.
Anne ya da baba olarak, ocuunuzun kiilik geliimi ve davra
niarna (utangalk, inatlk, depresyona meyil gibi) kaderci bir
adan yaklaabilir, nedenleri genetik kodlanmaya baiayabilir ve
bunu kabullenmek dnda yaplacak fazla bir ey olmadna ina
nabilirsiniz. ocuklarn davranlarnn bir ksmnn doalarndan
kaynakland, bir o kadarnn ise evresel unsurlarla ekillendii
bir gerektir. Sabrl ve kararl bir tutum gstererek ergen ocuu
nuzun olumsuz davranlarn deitirebilir, zihinsel geliimine ve
kiiliine olumlu etki yapabilirsiniz. Son yllarda yaplan kapsaml
ve derin aratrmalar, ocuklarmzla gndelik hayatta kurduu-
ANNE VE BABALARlN BiLMESI GEREKENLER 9
muz iletiim eklinin, geliimlerini olumlu ya da olumsuz etkile

diini ortaya koymakta. Asl s oru ergen ocuun bunalmlarna
ve duygusal sorunla na nasl karlk vereceimizdir. Bu sorunun
yantma ulamak yaammz kolaylatracaktr.
Bir an iin ocuunuzun doumunu hatrlamanz is teyerek ko
nuya girelim. Yeni domu bebeinizin korteks ini ( beynin dn
me fonksiyonunu gerekletiren blm) bir "potansiyel ktlesi"
olarak tanmlayabiliriz. Korteks , evresindeki her eyi bir snger
gibi emneye ve etrafna uyum salamaya hazrdr. Bebeiniz yaa
m ve ortam deneyimlerken gnden gne beyni geliecek, zaman
iinde size ok tandk gelecek olan kendine zg kiilii ortaya
kacaktr. Yani her ne kadar genetik olarak kodlanm milyonlarca
beyin hcres i ile bebeiniz kendine has bir DNA' ya s ahip ols a da,
bu hcreler yola koyulmak iin doum ve yaamn gl deneyim
lerini bekler durumdadr.
Ergenlik anda ok youn bir zihins el hareket yaanmakta,
programlanma ilemi devam etmektedir. Ergen ocuunuzda hu
zursuzluk, inatlk ya da fkeye eilim gzlemlerneniz olasdr. Bu
olums uz eilimleri yerleik alkanlklar ve deitirilemez genetik
kodlar olarak alglamak yerine ortamnzda yaanan deneyimlerin
izdii yollar olarak grebilirsiniz. Tpk keiyollar gibi, bu yollar
da ne kadar kullanlrsa o kadar belirginleir ve kalc olur.
Beyin zerine yaplan bilimsel almalarn s onular bize er
genlik dneminde beynin hala yaplanmakta olduunu ve kalc
zelliklerin yava yava belirginletiini gsteriyor. ocuunuzun
davranlarnn ve kiilik zelliklerinin yerleikletii bu dnemde
ebeveyn olarak ok etkin bir rol oynayabilirs iniz. rnein ergen
ocuunuzun kabal ve saygszlyla banz dertteys e ve bir an
iin fkeyle karlk verdiyseniz onun bu davran yatmak yerine
muhtemelen iddetlerrecek ve yerleiklik kazanacaktr. Kitabmz
da, farkndaln zrrn " ne s ylediimiz" kadar "nas l s yledii
miz" olduunu sk sk hatrlatacaz. Sizin doru zamanda doru
tepkiler vermeniz ocuunuzun yanl davran yollarna girmes ini
engeller ve olumlu kiilik zelliklerinin kalc olmas n s alar. n
leyici yntemlerin yan s ra gergin ortamlarda benimsemeniz gere
ken doru tepkilere de deineceiz.
10 ERGENlERLE li 1- Il IM SANATI
Duygusal Zcka
Gnm zde daha iyi anladmz bir unsur da duygularn et

kisidir. Yakt bir araba iin ne anlam tayors a duygular da insan
iin ayn anlam tar. Duygular olmadan yaam ancak duraan
olabilir. Evimizin nnde duran arabamz uzaktan keyifle izler,
ama kp s rmeye yeltenmeyiz.
Daniel Goleman r aan kitab Duygusal Zeka ' da duygula
r ins an ilevselliinin en nemli belirleyicisi olarak sunana kadar
duygularn etkisi grmezden geliniyordu.1 Bat'nn tp modelleri
1 980'lerin ortalarna kadar beden ve zihnin birbirinden bams z
iledii algsn tad. Bilim insanlar iin beyin insann ilevsellii
ni yneten, duygu, dnce ve davranlarn belirleyen bir kontrol
merkeziydi. Ama eylemin kayna neredeydi ? Beyin nasl alyor
du? Peki ya duygular? Duygularn ins an kiiliine etkisi neydi? te
bilimin yakn gemite yantlarn arad sorular bunlard.
Yaasn, Ergenlerin Davranlar Aklanyor!
Yeni bulgular ok nemli iki konuyu daha iyi anlamamz sa

lad. Bunlardan ilki, insann zihinsel ve bedensel ilevlerinin ayrla
mayacak ekilde birbirlerine bal olduudur.2 Son dnemde insan
beyni ve vcudu zerine yaplm says z aratrma zihin, beyin,
duygular, hormonlar, genler, baklk sis temi ve davranlarn i
ie olduunu ve birlikte i lediklerini kantlyor.
kinci nemli bulgu ise gndelik yaam deneyimlerimizin ve
ortammzn sadece davranlarmz deil, beyin geliimimizi de
etkiledii dir. 3 Deer verdiimiz insanlarla iliki kurma biimimiz
yaammzdaki en nemli deneyimdir. Ergenler yetikinlerden
ok daha duyarldr ve evrelerine abuk uyum s alarlar. Ksaca
s; ergenlik andaki bir ocuun bulunduu ortamda deneyim
ledikleri davraniarna yansr ve zaman iinde belirgin zellikler
olarak kiiliine yerleir. Gergin bir ortamda yaanan ok s ayda
atma ergen ocuun davranna hrnlk ve kayg olarak yan
syacaktr.
ANNE VE BABALARlN BILMESI GEREKENLER 11
Verilen Tepkileri ve Karlklar Anlamak
Bir deneyime verdiimiz tepkiler merkezi sinir sistemimizin y

nettii a zerinden vcudumuza yaylr. Kalp atlar, kan basnc,
nefes gibi istem d vcut ilevlerinden sorumlu bu i sistem ok
hzl bir akn gerekletii ana hatlardan ve akn daha yava
olduu yan hatlardan rl bir demiryolu ana benzer.
Ani Tepki ler
Merkezi sinir sistemindeki ana hatlar beyin ve omurilie ba

ldr. Bu a yaamsal mesajlar saniyenin binde biri gibi srelerde
vcudun deiik blgelerine ulatrr. rnein bir ocuun havuza
dmek zere olduunu grdmzde vcudumuz imek hzy
la tepki verir. Bizi bir ateleme dmesine baslmasna eyleme
geiren beynin amigdala blgesidir. Beynin evrimsel adan en il
kel blgesinde yer alan amigdala olumsuz ve tehlikeli deneyimleri
tespit eder ve " sava ya da ka" tepki mekanizmasn tetikler. Bir
tehlike annd a ne yapacamz dnmeden, ani tepki veririz. Er
genlerde ise amigdala daha duyarldr ve yetikinlerin doal say
dklar deneyimleri tehdit olarak kabul edebilirler. rnein ergen
ocuunuza bir an ylesine baknanz onun dnyasnda byk bir
etki yaratp "Neden bana yle bakyorsun?", " Ben ne yaptm?",
"Yoksa elbisemden milarkadamdan m holanmadn? " gibi soru
lar yneltmesine sebep olur.
Yava ve ll Tepkiler
Bir de duygular szgeten geiren, daha yava ileyen bir biyo

kimyasal rota vardr. Farkl durumlarn tetiklemesiyle sisteminizde
salglanan biyokimyasallar farkl sonular dourur. rnein bir
nedenle zgn ve mutsuz olduunuzda itahnz kaabilir, omuzla
rnz debilir ve bunalmda hissedip, yle grnebilirsiniz. Daha
yava olan bu rotann eylem ars ani tepkiler yaratmaz.
12 EAGENLERLE ILETiIM SANATI
Kendini Ayarlamay renmek
Sizin gibi, ergen ocuunuzun duygu durumu da deneyimle

dikl erinizle andan ana deiiklik gsterir. Ev inizin merkezi stma
sistemini kontrol eden panele benzer bir "kendini ayarlama" ku
mandanz ol duunU hayal edin. Bir an sakin v e rahat hissederken
(oda scakl ayar 3 . seviyede) hemen ardndan kayg, korku v e
fke hissedebilirsiniz ( oda scakl ayar 9. seviyeye ykselmi) .
Duygusal deiimin nedeni deneyimlerinizin tetikledii biyokim
yasal habercilerden oluan "yaktnzn" ( bkz sayfa 25 ) bileimidir.
Bu " duygu molekll eri " farkl ekilde tepki v ermenize yol aar.4
Sahneye kp bir konuma yapmak durumunda olduunuzu
farz edel im. Konuma yapmak vcudunuzun adrenalin ve kortizol
gibi stres biyokimyasal lar salglamasna neden olan bir deneyim
dir. Baz insanlar iin konuma yapmak stresli bir deneyimken (9.
seviye), bazl ar iin ise gnlk, sradan bir olaydr (5. seviye) . Do
kuzuncu seviyede yaplan konuma gerginlik ve endieyi yanstr-
Kendini ayarlamay anlamak

ANNE VE BABALARlN Bl LMESi GEREKENLER 13
ken, 5. seviyedeki rahat, akc ve elenceli bir konuma olacaktr.

deal olan bu deneyim bittiinde biyokimyanzn serotonin, dopa
min, oksitosin gibi mutlu ve sakin kimyasal salglarla dengelenme
si, i huzurun geri gelmesidir. Oysa ergenlerde kendini ayarlama
becerisi henz gel imemitir, dolaysyla ulardaki duygulardan
syrlmalar, dengelerini tekrar bulmalar daha uzun zaman alr.
Her ergen ocuun tepki eii farkldr. Duygularn ocuu
nuzu nasl etkilediini anlamanz ok yararl olacaktr. Hepimiz
evresel beklentilere duygusal yantlar veririz; ama beyinsel geli
im srecindeki ergenlerin tepki sistemi ok daha duyarldr ve bu
yzden srekli tetikte ve ar hassas olmalar doaldr. Bu kitapta
duygusal alkantlar yaayan ergen ocuunuzun kendini ayarla
ma becerisi kazanmasna nasl yardm edebileceiniz ve ar tep
kisel olduklarnda davranlarn nasl yattracanz sorularna
odak lanacaz.
Ebeveynin Sorumluluk Almas Birincil nemdedir
Bir ocuun anne ve babasyla etkileimi hayatnn en belirleyi

ci ilikisidir. Ergenlik anda ilikiler daha karmak ve zorlu bir
hal alr. Bu srete ebeveynin sorumluluu daha byk nem tar.
Bu kitapta, ergen ocuunuzun bu inili kl yolculuunda ona
kar nasl ilgili, tutarl ve gvenilir bir tutum sergileyebileceinize
younlatk, nk bu tr bir tutum onun kendi i karmaasna
ekidzen vermesini kolaylatracaktr.
Bir an iin ergenlik anda yaanan deiimin boyutunu gz
mzn nne getird im. Bir ocuun gen bir adama dnmne
tank olan herkes bu dnemde yaanan fizyolojik deiimin hzn
tahmin edebilir. Bir yandan da beyinde kkten bir yenilenme sz
konusudur. Ergenlii davranlarn yerleik zelliklerini dzeltmek
iin uygun bir frsat olarak kabul edebiliriz. Ama ayn zamanda da
bu ok hassas bir dnemdir; nk ocuun tpk tavndaki demir
gibi kolayca ekiilendirilen kiilik zelliklerinin ve alkanlklar
nn kalclamas yakndr. Bu yzden ebeveynin sorumluluu zel
likle ergenlik dneminde hayati nem tar.
14 ERGENLERLE ILETIiM SANATI
Beyin Davran Motorunu Nasl Ynlendirir ?
Amerika'nn en nemli sinirbilimcilerinden olan Paul Mac

lean'in, beyni davran zerinde farkl ilevleri olan katnana
ayrd l Beyin Teorisi (Triune Brain Theory), insan beyninin
iyaps ve ileyiini anlamamza yardm eder.5 Srngen beyin (il
kel beyin) ve duygusal beyin (limbik beyin) insanla btnleiktir ve
doumdan itibaren eyleme hazrdr. Bu iki blm yaamsal gd
leri ve tehlike/tehdit annda uyar sistemini denetler. Beynin 3. kat
man olan korteks ise programlanmaya aktr. Bebeiniz binlerce
hat yaratacak ve balant kuracak, genetik olarak programlanm
milyarlarca nronla doar. Bu kurulum sreci ancak d etkenierin
tetklernesi ile balar.
Konuma yapmak rneine geri dnelim: Topluluk nnde ko
numak deneyimi sizde bir endie ve tehlike hissi uyandryorsa bu
eylem uyarsn balatan Beyin 2'dir (duygusal beyin) . Korku ve
Korteks
Konuma, dnme,
---renme
Mantk yrtme, plan
yapma, drt kontrol
Limbik sistem
Hissetme, hatrlama,
etkileim
Savama/ka ma/
donakalma tepkileri
(amigdala zerinden)
lkel/Srngen Beyin
Hayatta kalma gds
Dingin ve huzursuz
davran sistemleri
l beyin modeli
endie hisleri stres kimyasal lar olan kortizol ve adrenalin salglar

na yol aar. Bu duygusal mesajlar Beyin 2'de ilemden geer, ardn
dan Beyin 3 il emin sonucunu bil inli dncelere evirir: "Konu
ma yapmaktan nefret ediyorum. Korkudan donakal yorum. " Tm
bunlar davran dourur.
MRI taramalarnn sonular bize korku, endie gi Ji duygular
nl emenin ve yok saymann mmkn olmadn, nk tm bilgi
lerin hassas mantk merkezi kortekse varmadan nce duygusal be
yinde ilemden getiini gsteriyor. Duygul arn kontrol edemeyen
ergenlerin zihinleri kark olmaya mahk1 mdur.
Duygusall a T eslim Olmak
Daha nce ateleme dmesi olarak tanmladmz, stresli du

rumlarda sizi eyleme geiren uyar mekanizmasn hatrlayalm.
Ergen ocuunuzun uyar mekanizmas sizinkinden ok daha has
sastr ve bazen, dmenize basma konusunda size bir uzmanm
gibi grnebil ir. Zorlu dnemlerde uyar rnekanznanzn srekli
alarm durumunda olmas kalc kntye neden olabilir.
Duygusalla Teslim Olmak
Krmz alarmlar genelde Daniel Goleman'n "duygusall a tesli

miyet" olarak adlandrd duruma yol aar. Limbik sistemde duygu
yk taacak hale geldiinde tpk bir bilgisayarn anakartnn yan
mas gibi, kontrol yiter. Mant kl ve rasyonel olan korteksin (Beyin
3) kaplar kapanr. Dzgn dnebiliyor, makul kararlar verebili
yorsa, fkeli ve kzgnlk gibi drtlerini dizginleyebiliyorsa ergen
li kteki ocuunuzun karteksi denetim i elinde tutuyor demektir.
te yandan, duygusalla teslimiyet olmu bir ergenin davra
nlarn duygusal (limbik) beyin ynlendirmektedir. Bu duruda da
ocu un uz, dizginsiz duygularnn oyuncadr. te bu gibi durum
larda hepimiz doru dzgn d nmeden davranp konuabiliriz.
16 ERGENLERLE ILETiiM SANATI
Ergen ocuunuzun kendi hislerini daha iyi anl amas, nas l tep
ki verdiini daha iyi fark etm es ini s al ar. Byl ece tepkisini denet
l eyebilir ve dier s eenekl eri grebilir. Tepkil erini denetlemelerine
yardmc ol arak ocukl arn davranlarnn dzelm esini s alaya
bil irsiniz.
unu srekl i hatrda tutmalsnz: Kontrolden km duygular
her zam an fke nbetleri olarak yans m az. Ergenlik andaki bir
ocuk istediini yapamad iin barp armaya bal ayabilir.
Bir dieri, baars zlk sonucu yaayaca korku ve utan, kayp
sebebiyle yaayaca mutsuzluk duygus u altnda ezilebilir. Duygu
salla teslim iyet bu gibi rnekl erde duyarszl k, olums uzl uk, huy
suzluk, umutsuzluk ve ares izl ik biimine brnr: Enerjis i yitik,
omuzl ar kk bir hal de koltua yl m, huysuz, muts uz ergen
tiplemesi bir kl as iktir. Ebeveyn iin ol umsuz bir ruh hali ve depres
yonun penesindeki bir ergene kar yapc bir tutum sergil emek,
fke ya da mutsuzluuyla baa kmaktan daha zordur.
Ergenl ik anda davranlarn genel likle duygus al beyin ( Beyin
2 ) tarafndan ynetil diini, nk korteksin bir yeniden ol uum
srecinden getiini anladmzda ergen ocuumuza daha ho
grl yaklaabiliriz. Bu farkndalk sayesinde kendi tepkil erimizi
de daha iyi denetl eyebiliriz. Ergenlik a yeni olanaklara alan
bir kapdr, nk beynin yenilenme sreci iyi ynetildiinde dav
ranlar kalc olarak dzeltilebilir. Ergen ocuum uzl a ktmz
bu yolcul uk boyunca ol uml u ruh halini, rahatl atan bir iyimserl ii,
heyecan ve umudu aile iinde koruyabil memiz karm za km a
s kanlmaz skntlarn stes inden gelmemizi kolaylatrr. As l
nemlis i, bu iyims erlik ocuunuza da bul aacaktr.
Blmn Anafikirleri
Kiili imiz dnce, duygu ve davranlar m zn bir bt

ndr.
Bulunduumuz evrede deneyi mlediklerimiz beynin dav
ran sistemlerini eyleme gei ren duygular teti kler.
Ergen ocu um uza verdiimiz tepkiler, etkileimimiz onun
duygularn, davra nlar n ve kii liini dorudan etkiler.
Aklc, mantkl, berrak dnceler duygularmz kontrol
edebilmemize baldr.
ll
Ergen lik: Sarsntl Bir Duygusal

Hz Treni
Ergenlerin ne denli zgvensiz olabileceklerini, kolaylkla degiebile

ceklerini hep h atrda tutmak gerekir. Ailenizdeki snrlamalardan ikyet
ederken, zgrlk ve bagmszlktan bahsederken kendisine ok gve
nen ergen ocugunuz az sonra ne yapacagn bilemez, aresiz bir ruh
haline brnerek sizden destek ve efkat bekleyebilir.
John Cleese ve Robin Skynner, Aileler ve Onlarla Yaamanm Yollan
ocuklarnn kendilerini en ok hangi dnemde zorladn ai

lelere sorsanz ou fke nbetlerinin yaand 2-3 ya araln
hatrlar. Bu ya aral beynin geliiminde en nemli dnem kabul
edilir, kiiliin bu dnemde belirginletii dnlrd. Beyin ge
liiminin en hassas dneminin ergenlik a olduunu gnmzde
iyice kesin hale geldi. Hatta yaamn en nemli, en kalc deiik
likleri bu yllarda gerekleir.
Ergenlerde Beyin ve Davran ilikisi
Ergenlerin duygusal ini klar, kntleri, dramalar zeri

ne yaplan yeni aratrmalar beyinlerinde meydana gelen deiim-
20 ERGENLERLE ILETIIM SANATI
lere dikkat ekiyor. 1 Kkten bir yaps al deiimin gerekletii bu

s rete ergenlerin duygusal bir hz treninde yolculuk etmelerine
armamak gerekir.
ki Ya Sendromunun Kalntlar m?
Yeni bulgularn en nemlilerinden biri beyin, duygu ve davra

nlarn birlikte ve paralel hareket ettiidir. Bu bulgu, beynin dei
ime urad, 1 1 ya civarnda balayan, kadnlarda 18, erkekler
de 24 yana kadar sren dnemde davran larn neden dengesiz
ve isyankar olduunu aklar. Yakn zamana kadar tatl ve sevimli
bir bebek iken tutarszlk, kararszlk ve hogrszlk aras nda
Ergen ocuunuzun
Ot Brm Bahesini Temizlemek
Ergenlik a ndaki bir ocuun beyni esnektir ( nroplastisi

te) ve bulunduu ortamn eklini alr.1 Sre u ekilde devam
eder: ocuunuzun beynini ayrkotlar tarafndan igal edilmi,
b rtlenlerin aalara sarld bir bahe olara k d n n . Beyin
bunu ha rekete geip, otlar skmek, dallar budamak, b rtlen
leri temizlemek ve bir an nce byyecek yen i bitkiler dikmek iin
bir iaret olarak alglar. Gereken ilgi ve efkat verildiinde yeni
d i ki len bitkiler gl ve salkl rnekler olarak byyeceklerdir.
Bitkileri davran ekilleri olarak dnn; iyi baklan bir bahede
ayrkotlar, daha kkleri glenmeden, sk sk tem izlenir. Ayrca
yetitirmek istenen bitkinin topran besin lerle zengin letirrnek
de gerekir.
Ama ergen ocuunuzun bahesine vereceiniz emein mey
velerin i yemeniz zaman a laca ktr. Onun beyninde zorlu bir srecin
baladn ancak fizyolojik deiim leri n i grdn zde anlaya
caks nz. Beyin zama n la yetiki nlie doru kklerin i salacak. Yer
leip, derinleen kkler g l ve kalc olacaktr.
ERGENLIK: SARSlNTlLI BIR DUYGUSAL HlZ TRENi 21
dolaan ergen ocuunuz sizi yepyeni amazlar karsnda braka

cak ve zorlu bir yoldan olgunlatracaktr.
Davran Bozukluunu Dzeltmek
ocukluk boyunca yaanan davran bozukluklar, denedene

meyen duygular ve zc durumlar tpk bir dos yalama s istemi
gibi ileyen beynin bellek blmnde s aklanr. Ergenlik yllarnda,
beyin toptan bir bahar temizliinden geerken bellekte s aklanan
bu davran dos yalar yeniden aldndan beyinde bir kargaaya
yol aabilir. Ergen ocuunuzun s ergileyebilecei olgun olmayan,
bebeksi davranlar bundandr. Tm bu es ki davran dos yalar
tekrar alrken beyinde de birtakm dzenlemeler yapmak gere
kir. Hangi dos yalarn s aklanp hangilerinin unutulaca kararn
verirken beyin, s k yaplan davranlarla ilgili olanlar tutmaya,
gereks iz olanlar atmaya eilimlidir. Bilim ins anlar bu durumu
"kullan ya da at" rnei olarak adlandrrlar. Tm ilem bir bahar
temizlii gibidir; ama ap, dzenleyip, temizleyeceiniz dolap size
deil de ergen ocuunuza ait olduundan son haline gelmes i yllar
alacaktr.
Doru Yolda ledediinizi N asl Anlarsnz?
Temizl ik ve dzenleme dnem inde her ey yolunda giders e o

cuunuzun uygun davranlar benims emeye ve sergil erneye bal a
dn grrs nz. Dzelmenin belirtileri unl ardr:
Glenen bir zgven ve oluml u tavrlar.
ocuunuzun dikkatinde, renme dzeyinde ve hevesinde
art.
Bil inmeyen sul ara yelken aarken ve yeni deneyimlerle kar
karya kaldnda, durumu tartabilme, doru tercihlerde
bulunup doru kararlar verebil me beceris inde gel ime.
Farkndalmz azalmaya, dikkatimiz dalmaya baladnda
ergenlerin davranlarnn bilinli tercihler deil, sadece d ve i
(biyokimyasal ve hormonal) deneyimlere verdikleri bilind tep
kiler olduunu kendimize hatrlatmalyz. Hass as bir dnem olan
ergenl ikte davran zell ikl eri kalcl amaya bal ar. Bir davran
biiminin ancak kararl bir tutunl a uygulanarak benimsenebil ece
ini srekli kendimize hatrlatmamz gerekir. rnein, som urtup
durm asndan rahats z ol duunuz ocuunuzun istediini yapma
sna izin verdiinizde, somurtmay yararl bir davran ol arak bel
leine kaydeder ve dolaysyla sk s k tekrarlar. Tm dramatik du
ruml arda bununla yzleirsiniz. ocuunuz is tediini alm ak iin
gerekirse Oscar'l k bir performans s ergil eyebil ir ve bunu bir kiilik
zellii ol arak s rdrebilir.
Ergenlie zg al ngan, s aldrgan davranl arn ok erken yata
balam as, gnmz ebeveynlerinin kafas n kartrmaktadr. ok
deil , 20-30 sene nce 15 yanda gzlemlenen ergenl ik belirtile
rini artk 1 1 yandaki ocuklarda grebiliyoruz. Ama bu sizi a
rtm asn; ocuunuzun fizyolojik deiimi baladnda bilin ki
beyindeki karm aa da balamtr.
almalar Devam Ediyor

Beyindeki tm deiim in kortekste (Beyin 3) gerekletiine il k
bl mde kabaca deinmitik. imdilik bil dikl erirnizi gzden gei
recek ol ursak:
ERGENLiK: SARSlNTlLI BiR DUYGUSAL HlZ TRENi 23
Srngen beyin (Beyin 1 ) ve duygusal beyin ( Beyin 2) insan

l a btnleiktir ve doumdan itibaren eyleme hazrdr. Bu
iki blm yaamsal gdl eri ve tehlike/tehdit annda uyar
sistemini denetler. Beynin 3. katman olan korteks ise yaa
nan deneyimlerle rl ecek bir adr ve gelimeye hazrdr.
Korteks, tepkileri, davranl ar, zm retme ve karar ver
me mekanizmal arn ynetir. Durumu deerl endirir, bir ey
l em plan belirler.
Korteks tm bu byme, budama, besl eme, temizl eme i
l emleri ile megul iken ergen ocuunuz bir sre iin duygu
sal beyninin kontrol ne girmi olarak yaayacaktr.
Szsz atmalar
ocuunuzun doumundan sonra sadece duygularn hkm

srd bir dnyada yaamtniz bir sre. Bebekl iinde, yrmeye
balad dneml erde szcklerin olmad, gzler, dokunul ar, ses
tonu ve yz ifadel eri il e il etiimin diliydi aranzdaki. Bu dnemde
kortekste temel balantlar henz kurul uyor, dil ve manta doru
ilk admlar atlyordu. Ergenlikteki beynin yenilenmesi sreci bo
yunca szsz, iaretlerden oluan bir iletiim dili yeniden merkeze
yerleir. te bu yzden bir kanz kaldrmanz, iinizi ekiiniz,
ylesine bir baknz bir duygusal krizin bal amasna neden ol ur.
Ar Tepki Vermek
Ar tepkil erin sorumlusu biyokimyasal ve duygusal sinyalle

ri bir radar gibi tarayarak ileyen srngen beynin amigdal asdr.
Sorun amigdal ann ani ve ar tepkilere eiliml i olmas deildir;
asl nda duygusal mesajlar mantk szgecinden geirme becerisi
henz gel imediinden ergen ocuun tepkileri ani ve ardr.
ekme, yz ifadel eri gibi sosyal bel irtileri yanl okuyarak, el eti
rildikleri ya da onaylanmadklar sonucuna kol aylkla varabilir
ler. stelik bu yalarda kortekste devam eden al malar nedeniyle
tepkilerin mantksal deil, duygusal ol mas kanlmazdr.
24 EAGENLEALE iLETiIM SANATI
ocuunuzun Duygularn T etikleyen ve

fkeye Sebep Olan Nedir?
Ergen ocuklarn duygularn denetlemekte, tepkilerini dizgin

lemekte zorlandklarn artk biliyoruz. Birinci blmde deneyim
lerin beyindeki davran kanallarn nasl etkilediinden bahset
m itik. Ama perde arkasnda gerekte neler oluyor ?
Bir rnekle balayalm : Diyelim ki ocuunuzun arkadanda
kalm a isteini geri evirdiniz. . . Bu deneyim ergen ocuunuzun ra
dan tarafndan hem en taranr ve atelem e dmesine baslr. Ksa
srede sistem de salglanan stres kim yasallar duygusal dengeleri al
tst eder. Bu duygusal yakt beyin tarafndan ilenerek dncelere
dnr, ardndan da davranlar ekillenir.
Baz deneyimlerin ergen ocuunuzda olumsuz yansm alar ya-
rataca neredeyse kesindir:
Eletiriirnek
Kk grlmek
Beenilmemek
Adaletsizlik
lm al
Gereki olm ayan hedef ve planlar
Gndelik yaam da benzer sonucu verecek birok tetikleyici
vardr:
Srekli bir yetiernem e/karm a hissi
Ailenin onayn alam amak
Snav/performans basks
Kim lik/im aj
Maddif at
Arkadalklar
Sorunlu ilikiler
Yanl anlam alar
Belirsizlikler
Baarszlk korkusu
Akran basks
T ercihler ve kararlar
ERGENLiK: SARSlNTlLI BIR DUYGUSAL HlZ TRENI 25
Biyokimya: Davran Motorunun Yakt
Beyin l'de 7 farkl yerleik davran s istemi bulunur.2 Bu sis

temleri daha rahat anl amak iin iki gruba ayralm:
Dingin (ol umlu davranlar: ilgi ve efkat, aray, oyun ve
cinsel s is temler)
Huzurs uz (s kntl davranl ar: panik, korku, fk e)
Yaam deneyimleri ve sosyal etkil eimler srasnda vcuda iyi
ya da stresli hiss ettiren kimyas all ar s algl ar. Bu salglar daha sonra
bir kurye gibi hareket eder ve beynin dingin ve alkantl davran
s istemlerini beslerl er. Bunl ar kasl ar gibi dnebilirsiniz; kasl ar
dzenli bir ekil de gerdirrn ek onlar daha da kuvvetlendirir ve ya
pabil me glerini artrr.
OYUN
Sosyal, bouma/ DNGN
akalama SSTEM tehdit ve tehlike
CNSEL
Drt ve arzu
Beynin dingin ve huzursuz sistemleri
Dingin Davran Sistemi
Olumlu deneyimler yaanrken ve her ey yolunda giderken ok

sitosin, serotonin ve dopamin gibi iyi hiss ettiren kimyasallar salg
lanr. Bu salgl ar beyin iin rahatlatc, yattrc, alkal n bir banyo
26 ERGENLERLE ILETiIM SANATI
etkisi yapar ve sonucunda s akin, olumlu ve istekli bir davran bii

mi hakim olur. Beyin iyi hissettiren kimyasallarn etkisinde ne kadar
uzun sre kalrsa davran sistemi o kadar dingin ve oturmu olur.
Dingin Davran Sis teminin Yaktlan Nelerdir?
Bayan Ak Bcei: Oksitosin

Yaplan aratrmalar oksitos in salgsnn ballk ve gven ku
rabilme ile ilikisini kantlyor. Oksitosin iyi hissettiren bir kim
yasaldr. Bebeklikte, anne st emerken, gzlerde sevgi ve efkat
grldnde, anne-babann yannda gvende ve huzurlu his sedil
diinde bu kimyas al salglanr. ocuumuza blnmemi, sakin ve
ll bir ilgiyle yaklamamz zdenetim mekanizmasn ayarla
yabilmesini salar. htiyalarn kendisine gven alayarak sala
dmzcia ocuk iyi hisler besieyecek ve dinginleecektir. Farknda
bile olmadan bu huzur ve gven hissini aramaya devam edecek,
dolaysyla ibirliine daha ak olacaktr. Biz de stresli ve ypratc
deneyimlere frsat vermeyerek iyi hissettiren bu kimyasallarn ege
men olmasna katk yapabiliriz.
Bayan Mutlu ve Neeli: Serotonin

Serotonin gdsel davranlar denetler ve mutlulukla ilgili tm
hislerden sorumludur. Ayn zamanda melatonine dnerek uyku
dzenini dengeler. Ama stres kimyasallar tarafndan bozulmaya
elverilidir. 11 ya civarndaki kadnlarda strojen devreye girerek
Bayan Mutlu ve Neeli'yi kt etkilerneye balar, dolaysyla da ruh
halinde dngsel bir de neden olur. Dengeli olmayan serotonin
seviyeleri yeme bozukluuna yol aabilir. Yksek serotonin seviyesi
ergenlerin huzurlu ve dingin hissetmesini salar. Mutlu ve cokulu
deneyimler vcudu tetikleyerek bu biyokimyasal retmesine yarar.
Bay Sakin ve Akl Banda: GABA

GABA (gama aminobtrik asit) doann Valium'udur. Kaygy
azaltr, adrenalin retimini durdurarak i huzuru salar ve insan
dinginletirir. Vcudun endorfin ve serotonin retebilmesi iin de
ERGENLIK: SARSlNTlLI BIR DUYGUSAL HlZ TR ENI 27
nemli bir etkendir. GABA olmaynca kayg, depresyon ve uyku

s orunlar belirir.
Bay Azim/i ve Kararl: Dopamin

Dopamin beyin geliimi, heves , coku, enerji, merak, cinsel arzu
ve renme isteinden sorumludur. Ergenler iin nemli bir ya
kttr. Dikkat ve younlama zerinde de doparninin ok nemli
rol vardr. Dopamin ayn zamanda bamll anlamak iin iyi
bir anahtardr (bkz. 5. ve 6. blmler) .
Bay Ac Yok, Zevk Var: Endorfinler

Vcudun rettii doal ar kesici ve antidepresanlar olan
endorfinler stres i ve olumsuz hisleri azaltr, iyi hissetmeyi salar.
zellikle spor yaparken, seks ve orgazm srasnda ya da heyecan
lanldnda salglanrlar. Acya kar vcudun rettii endorfin
morfin benzeri bir maddedir.
Bay Oyun ve Elence Dkn: Vazopressin

Vazopressinin sosyal davranlar, cinsel istek ve ba kurabilme be
cerisi zerinde etkin bir rol vardr. Anne ve babalaryla sarma dola
oynayan, akalaan bebeklerin beyinlerinde vazopressin salglanma
s, ba kurabilme becerisine etkis inin kantdr. Bay Oyun ve Elence
salgsn tetikleyen deneyimlerde ocuklar daha sakindir, dolaysyla
sosyal ilikilerde ve arkadalk kurmada daha baarl olurlar.
Huzursuz Davran Sistemi
Huzursuz davran sistemlerini besleyen ana biyokimyas allar

adrenalin, noradrenalin ve kortizoldur. Ani eyleme geilmesi ge
reken acil deneyimlere, snav gibi yksek performans gerektiren
durumlara hazrlasalar da ihtiya sonrasnda bu salgtarn seviye
lerinin yksek olmas ergen ocuun stres yaamasna ve ar tepki
vermesine neden olur.
Olums uz deneyimler ocuunuzun huzursuz davran sistemine
ynelmes ine neden olur, nk igzar ergen amigdalas tarafn-
dan bir tehdit olarak alglanr. P anik duygusunun etkisiyle vcutta

kortizol gibi stres kimyasallar salglanr. Bu asidik ortam beyini
olum suz etkiler ve sonu ilk blmde bahsettiim iz d ygusalln
kontrol ele almas durumudur. Bu durumun sonucu olan iddetli
fke ve hsran duygularn, ar korku ve panii ya da donup ka
lan bir hayvan artran kilitlenme halini hepimiz yaamzdr.
Stres kimyasallar beynin davran sisteminde sk salglanrsa
huzursuz davran biimi yerleikleir.
ocuunuz huzursuz ve skntl davranlara ok kolay yneli
yor olabilir, hatta siz de midinizi yitirm ek zere olabilirsiniz. Ama
ergenlikte beyin deiime o kadar aktr ki olumlu deneyim ler ya
am asna olanak salayarak ocuunuzun beyninde iyi kimyasal
larn salglanmasn ve dingin davran sisteminin daha sk egemen
olm asn salayabilirsiniz.
Huzursuz Davran Sisteminin Yaktlar N elerdir?
Bay Kt ocuk: Kortizol

Vcut, sabah ilk i kortizol retir; dolaysyla zaten strese me
yilli birinin uyandnda ok kt hissetmesi, hatta midesinin bu
lanm as doaldr. Yem ek yem ek ve su imek baz belirtileri dindi
rebilir. Bunu zellikle zorlu bir gnn ertesi sabah ocuunuzu
uyandrdnzda hatrmza getirin. Dzenli ve uzun sreli yksek
kortizol seviyesi ergenlik yllarnda zihinsel hastalklara ve dk
dirence neden olabilir. Adrenalin ve kortizol, stresli durumlarda
verilen " sava, ka ya da donakal" tepkilerini denetler; am a bu
salglar vcuttan atm ann ve kimyasal dengeyi kurm ann bir yolu
nu bulm ak gerekir. Baz davran bozukluklarn kimyasal dengeyi
kurm ak iin bir dearj olm a abas olarak grebilirsiniz. Aksi du
rumda kortizol sistemde birikerek kayg ve strese yol aar.
Bay Heyecan Tutkunu: Adrenalin

Dopaminden reyen adrenalin sizi ayaa kaldrp eylem e ge
iren, kan dolamnz yarrcasna hzlandran bir kim yasaldr.
Salkl oranlarda adrenalin iyidir, duyular hassaslatrr ve per-
ERGENLiK: SARSlNTlLI BiR DUYGUSAL HIZTRENI 29
formans ykseltir. Ama fazlas beynin duygulara yenik dmesine,

dolaysyla ani ve ar tepkilere neden olabilir. Adrenalin seviyesi
nin yksek kalmas ise odakt anma becerisinde de, kalp ritmi
nin ve uyku dzeninin bozulmasna yol aar.
Bay Anti-depresyon: Noradrenalin

Adrenalin gib i noradrenalin de vcut tarafndan retilir. Sero
tonin ile birlikte beyinde reaksiyona girerek ruh hali ve davranla
r olumlu etkilediinden depresyona kar kullan lr.
Peki , Ya Hormonlar?
ocukluktan ergenlie doru ilerlenirken, tm bu biyokimya

sallarn dnda hormonlar da harekete geer. Hormonlarn da ka
tlmyla vcut biyokimyasallarnn davranlara etkisi artar. Dav
ranlara dorudan etki eden en nemli iki hormon testosteron ve
strojendir.
Bay ehvet: Testosteron

Testosteron seks hormonudur; vcutta yksek seviyede bulun
mas zgveni artrr ve kazanma drtsn glendirir. Basknlk,
tez canllk ve mcadelecilik gibi davranlar denetleyen testoste
ronun yksek seviyeleri saldrganla (agresyon) yol aabilir. s
tikrarsz (dalgalanan) testosteron seviyesi ocuun srekli savun
ma halinde hissetmesi, zayflklarn saklamas, gz temasndan
kanmas ve en yaknndakilere sevgi ve efkat gsteremernesi ile
sonulanr. Ergenlik anda dengeli seviyedeki testosteron mutlu
luk hissini artrr, ama yaam tarz (sigara, alkol, hareketsizlik) bu
etkiyi olumsuzlatrabilir. Testosteron seviyesinin dk olmas ise
cinsel isteksizlik ve depresyona neden olabilir.
Bayan Seksi: strojen

Kadnlarda cinsel drt ve reme gibi zelliklerden sorumlu
hormon olan strojen ergenlik yllarnda artar. Testosteron gibi
strojenin seviyesi de yaam tarzna bal olarak ini k gste-
rebilir. rnein kt beslenme, ar egzersiz, doum kontrol hap

kullanm hormonal dengelerin bozulmasna, dolaysyla depres
yon ve huysuzlua neden olabilir.
Beyin: Kadnlk ve Erkeklik
Beynin kadnlk ve erkeklik dengesinin doumdaki testosteron

seviyesine bal olduu dnlr. Baz kz bebeklerin doumda
testosteron seviyeleri yksek olduundan beyinleri olan ocukla
rnkine biraz daha yakndr.3 Bunun sonucu olarak yn bulma ve
soyut dnebilme gibi erkek becerileri bu kz ocuklarna daha
kolay gelir. Aada greceiniz tablo ergen ocuunuzu anlama
nda ve farkllklarna yaklamnda yardmc olabilir:
Beyin fonksiyonu Erkek Kadn
Tavan (kz beyni) Erkek beyninin Kad n beyni 18 ya

Tosbaa (erkek tamamen civar tamamen
beyni) olgunlamas uzun olgun lam ve
za man alr (24 ya tama mlanmtr. O
civar ) . Dolaysyla yalardan itibaren
ebeveynler olumlu kad n dnce ve
etki ya pabil mek iin mant k dnyasna
daha ok frsata yerleir.
sahiptirler.
Sa taraf (ilkel/ Erkek ocuklar Kad nlar durumlar
duygusa l ) ; deneyimlerinde deerlendirirken
Sol taraf ( mant k/ beyinlerinin beyi nlerinin
dil) sadece sa hem sa hem
taraf n kullan rlar; de sol taraflarn
dolaysyla daha ku llanrlar;
tepkisel ve ol umsuz dolaysyla
olmalar doald r. zdenetimleri
y ksektir ve daha
sa lkl karar verirler.
Beyin fo n ksiyo n u Erkek Kad n
Duygusal sa taraf Beynin sa v e sol Kad nlarda beynin

ve konukan sol taraflar arasndaki sa ve sol taraflarn
taraf arasnda kpr kprde daha az ba layan kprde
iletiim trafii vardr; trafik daha zg rce
dolaysyla erkek a kar; dolaysyla
ocu klar daha az duygu duru m lar n
konuurlar. daha ra hata dile
getirebilirler.
Duygular ynetmek Yo un olumsuz Kad nlar iin
duygular erkek anlamak,
ocu klarn ta nmlama k,
beyin lerinin sa duygular kontrol
tarafnda kilitli etmek daha
ka l masna ve kolaydr; daha
ani patlamalar az tepkisel
yaamasna yol olduklarndan
aabilir. Genellikle durumu
ne hissettiklerini deerlendirip
tam olara k stresl i duygular
bil med i klerin den databilirler.
duyg ular n
deerlend irmeleri
daha zordur ve
daha ok za mana
ve daha geni alana
gereksinim duyarlar.
Beyin fon ksiyon u Erkek Kad n
Sylemek ve ifade Beyin lerinin sa Beyi nl erinin sa

etmek ve sol taraflar ve sol taraflar
arasnda iletiimi n aras nda zg rce
zayf ol mas ve akan i l etiim trafii
olumsuz duygu larla ve sosyal becerileri
you n mcadeleleri sayesinde kad nlar
neden iyle erkek duygular n rahata
ocu klar konuma ifade edebi l irler.
ve ifade etmekte Bu sayede daha
sknt yaarlar. nesneld i rler ve
Az ko numalar duygusal zeka lar
istememelerinden daha yksektir.
deil,
becerememelerinden
kayna klanr.
Dolaysyla
fazla iletiim
kurmaz, genelde
homurdan rlar.
Uykucu ! Erkek beyni haya l Kadnlar erkeklere
kurmaya, uykuya ve gre daha az di kkat
tembellie meyillidir. ve uyuu kluk sorunu
Uyuu klu u n yaa rlar. Ksa srel i ,
temelinde korku, deiken fiziksel
bel irsizl i k gibi iler ve doada
skntlar olabilir. zaman geirmek
Heyecan verici odaklanmala r n
ve riskli fiziksel kolaylat r r ve
aktiviteler streslerini aza ltr.
(kanepe zeri nde
yatarak yaplanlar
deil) onlar
ha rekete geirip
r n l n d ra b i l i r.
Bey i n fo n k s i y o n u Erkek Kadn
Risk almak Risk, rekabet Risk ve zorlu

ve teh like mcadeleler
erkeklerin beyni n i kad nlarda korkuyu
heyecanlandm tetikler ve stres
ve dopamin ki myasallarnn
salglanmasna yol sa lglanmasna
aa r. Ama ar neden olur. Yen i
heyecan ya rg lama, eyler denemek ve
zdenetim ve alkanlk alannn
ol umsuz sonular dna kmak
ngrebilme bu tr ol umsuz
becerilerini deneyim lerle baa
engel leyebilir. kabilmelerini
kolaylat r r. nlem
alma eilim leri
kad n lar n olas
sknt lar daha
iyi ngrmeleri ni
salayan bir fren
sistemidir.
Stres Stres erkein Kad n beyni
beynini heyecan ve tehlikeye ve hayatta
gerilimle ateler. kalmaya odakldr.
Avc-toplayc tarz Kaygya e i l imleri
bir yaamda, av n v e n l e m adna ar
kavalayan adamn aba harcamalar
keski n l i k ve eyleme karar verebil meleri ni
odaklan mln bazen zorlat rr.
salar. Erkeklerin tuhaf
d nce ya plar n
anlamalar mmkn
deildir.
Beyi n fo n ks i yo n u E rkek Ka d n
Hata ya pmak Erkek ocuklar Kon u la r daha

hatalar beyin leri n in rahat konUup
sa tarafn n olumsuz yansta bi lme
alg sistemi ile becerisine sahip olan
deerlendirirler. kad nlar hatalardan
Komik d uruma ders alabilir.
d mek,
baaramamak, hata
ya pmak fikri onlar
utan, fke ya da
korkuya ynelti r;
bunun sonucu
sald rganlk ve
ka ra msarlk olabilir.
Eylem ve sonu 24 yana kadar Riskle
ilikisini kavramak anca k tamamlanan kar latklar nda
ya p-bozun beyin lerinin "nlem
son paras. alan" blm
Deerlendirme harekete geer:
becerisi ve Eylemin sonucunu
sorumluluk ngrme becerisi
bilinlerinin gelimesi erkeklerden
iin doru-yanl ve daha gl olan
eylem-sonu il iki leri kad nlar doal
hakknda erkek olarak koruyucu ve
ocu klarla konumak efkatlidir.
gerekir.
ERGENLiK: SARSlNTlLI BiR DUYGUSAL HlZ TRENI 35
Kad n beyni ve erkek beyni
Ergen ocuunuz in Her ey Yolunda m? Deil mi?
Ergenliin zor bir dnem olduunu ve nedenlerini artk daha iyi

biliyoruz. Biyokimya, psikoloji ve sinirbilimi zerine son yllarda ya
plan aratrmalar da hassas bir dnem olan ergenlie k tutuyor:
Duygular davranlar zerindeki en nemli etkendir.
Srngen beynin (Beyin 1 ) amigdala blgesi ani ve ar tep
kiye yatkndr.
Youn ve ypratc gndelik deneyimler ve ilikiler duygusal
beyinde (Beyin 2) alarm durumu yaratabilir.
Korteks (Beyin 3 ) zdenetim ve duygusal denge becerilerin
de hala gelimektedir.
Gndelik deneyimler (i ve d etkenler) vcudun biyokim
yasal retimini dorudan tetikler.
36 ERGENLERLE I LETiiM SANATI
Tm bunlar ergenlerin iyi hissetmek (dingin sistem) ile kt

hissetmek (huzursuz sistem) arasnda gidip geliinin psikolojik ne
denini oluturur. Bizim hedefimiz onlarn huzursuz sistemde takl
kalmalarn ya da dingin ve huzursuz sistemlerin ular arasnda
kontrolszce gidip gelmelerini olabildiince n/emektir.
Duygular Beceri le Ynetmek
Gnmz dnyasnda yaamsal tehlikelerle ok sk karlam

yoruz. Artk stresin kayna genellikle i, aile, ilikiler ya da maddi
durum ve ruh halimizi bu etkenler belirliyor.
Ergenlik andaki birisine nasl hissettiini sorduunuzda ya
"mthi" ya da " berbat" diye yantlayacaktr; kendisine szlkte
duygular tanmlayan binlerce sfat olduunu sylediinizde de a
racaktr. Ergenlerin kendi hislerini tanmlayabilmelerine yardm
etmenin en etkili yollarndan biri onlarla konuurken doru sz
ckleri, anlalr ekilde kullanmaktr. Tanmlanamayan duygular
beyin doru ileyemez; bu da huzursuz sistemin denetiminde uzun
sre kalmaya yol aar. Ergenlerin fke ve znt gibi olumsuz his
lerden kabilme ve kendini topadayabilme becerisini kazanmalar
nemlidir.
Aada grdnz duygu ark, ergen ocuunuzun duygusal
durumunu daha incelikli alglamamza ve tanmlamamza yardm
edecektir. Duygular ve davranlar kabaca dingin ve huzursuz ola
rak iki blme ayrlmtr. ark, merkezde isel durumu tanmla
yan ana duygulada balar ve d yansrnalara doru yaylr. ocu
unuzun durumunu daha iyi tanmiayabilmek iin ark aadaki
rnekteki gibi okuyabilirsiniz:
Srekli skkn, bezgin ve olumsuz olmas; znt ya da zih
ninde karmaa yaadn gsterebilir.
Somurtkan, huysuz ve yardma muhta olmas; yetersizlik
hissini veya baarszlk korkusunu gizleyen bir maske ola
bilir.
Talepkar, bencil ve kaba olmas; kendisine ya da bakasna
duyduu fkeyi bastrmak iin olabilir.
Duygu ark
38 EAGENLERLE iLETiIM SANATI
Olumsuz Duygular Anlamak ve dare Etmek
dnyamza bazen olumlu, bazen de olumsuz duygular hakim

olur. Her iki tr duygunun da doal olduunu anladklarnda er
gen ocuklarn kendileriyle yzleebilmeleri, salkl dnebilme
leri ve olumsuz davranlar brakabilrneleri kolaylar. Asl tehlike
olumsuz duygularn gz ard edilerek yok saylmasdr; bu durum
da sorunlar birikir ve da yansrnalar daha ykc olur.
Huzursuz sistemle ilikili olumsuz duygular (fkeli, korkrnu,
zgn) doru eylemlerle yapc hal alabilir. Bunun mmkn olup ol
mamas zellikle duygularn kapsam ve iddetine, onlar neyin tetik
lediine, ne zamandan beri var olduklarna ve ifade edilip edileme
diklerine baldr. Performansn nemli olduu bir durumda ll
korkunun (adrenalin) ve fkenin rnotive edici etkisi vardr. Ama bu
duygularn fazla olmas durumunda zarar verecekleri bir gerektir.
Olumsuz Ruh Halinin Belirtilerini Saptamak
Olumsuz duygular sadece beynin huzursuz sistemi ile ilikili dav

ranlar tetiklemez, ayn zamanda akln ileyiini ve dncelerin
niteliini de bozar. En keyifli zamanlarda bile ergenler, kutuptam
dnce yapsna ve ya siyah/ya beyaz algsna kaplp olumsuzlua
eilim gsterebilir. ilginizi abartl davranlarla ekmeye almas,
durumlar yanl anlayp, yanl deerlendirmeler yapmas ocuu
nuzun olumsuz bir ruh halinde sktn gsteriyor olabilir. Yardm
edebilmenin yolu onu dikkatli bir ekilde dinleyip, kulland sz
cklere kulak kabartrnaktr. rnein, konuurken gereklilik kipini
(rneli, mal) ve zorunda olmak szcn ne sklkta kullanyor? Ya
da, "asla yapmam", "kesinlikle olmaz", "hep byle olacak" , "mm
kn deil", "anlam yok" gibi trajik yarglara kolay savruluyor mu?
Beynin ilkel blmlerinde bulunan duygu ve davran sistemle
rinin da yansmalarn davranlarda gzlemleyebiliriz. Bu szl
ya da szsz bir iletiim olabilir. Ergenlik andaki bir ocuun
fke, panik, belirsizlik ve korku arasnda gidip gelmesi ok doal
dr. yi arkadalklar kurduunu, yaama kar istekli, heyecanl,
merakl ve iyimser olduunu gzlemlediimiz ocuumuzun din
gin sisteminin ilediinden emin olabiliriz.
DNGN HUZURSUZ
SSTEM SSTEM
o
::J
.c
qn .
::J
/..
c.
DJ .
<
Cl
::J
('<
.iji
ili
-,
<
ro
::J" Ergenler
c m
N tutarszlk, ar ll
c ;
motivasyon tepkisellik, m
iil - z
c r
N deikenlik -
c. ID
ve huysuzlua J>
DJ ll
< ID
eilim z
Cl sterebilirler. -i
::J E
lll
DJ ;;;
...., o
c
-<
;
c
"'
J>
r
::
N
-i
JJ
m

c.:
(!)
40 EAGENLEALE iLETiIM SANATI
Blmn Anafikirleri
Ergenlik yllar nda beyin kkten bir oluum srecinden ge

er. Bu dnemde ocuklar daha ok duygusal zekalar ile
hareket ederler.
Duyg usa l l n kontrol atl ndaki ergen ler ok hassast rla r
v e baz deneyim lere tepkileri ar ola bilir.
Hormon ve biyokimyasal dengelerinin srekli dalgaland,
istikra rszlklarla dolu byme srecinde ergenleri n davra
nlar da ini k gsterir.
Ergenlerin d uygu ve davra nlarnn nedenlerini an laya
bilmek ocuu nuzia daha iyi iletiim kurabilmenizi ve bu
zorl u sreci daha iyi ynetebilmen izi salayacaktr.
lll
Ebeveyn A lkan lk ve
Becerilerini Gelitirmek
Ebeveynligin dogal bir gd oldugunu d nenler hakldrlar. Ama

bu dogal gd kk yaslardan anne babamzdan grp grendikleri
mizle ekillenir ve farkl davran mak kolay olmayabilir.
Roy Muir, Psikiyatri Blm gretim Grevlisi
Gnmzn karmak dnyasnda ergenler, onlarn yanday

ken hayal bile edemediimiz skntlarla kar karyalar ve doal
olarak biz ebeveynler ne yapmamz gerektiini bilemez halde, ye
tersiz ve aresiz hissetmekteyiz. Genellikle, nasl bir ebeveyn olaca
mz kendi ocukluumuzda yaadklarmz belirler; ok azmz
bunu toptan reddeder ya da tpatp uygular. Birok ynden, anne,
baba ve ocuklarn daha nce geilmemi yollardan geen ve ken
dilerini neyin beklediini bilmeyen nc klavuzlara benzetebiliriz.
Bu noktada zgvenimizin olumasn, farkndalmzn artmasn
ve doru kararlar alabilmemizi salayacak anahtar, bizi ve ocuk
larmz neyin mutlu edeceini anlamaktr.
Bu blmde, sizin ve ergenlik andaki ocuunuzun duygusal
konumlarnz tanmiayabilmenize ve zorlu durumlarla baa ka
bilmenize yardmc olacak pratik uygulamalar bulacaksnz.
42 ERGENLEALE ILETIIM SANATI
Ebeveyn Olarak z-Farkndal Gelitirmek
Ebeveynlik uzun bir yolculuktur ve ergenlik a hibir iaretin

olmad, karanlk bir yolda araba kullanmaya benzer. Bu dnem
de ebeveynler ergen ocuklarnn depresyon, uyuturucu madde ya
da internet bamll gibi ciddi sorunlar ile karlaabilirler. Baz
anne-babalar iin bu sre daha kolay geebilir, ama yine de b
yyen, deien ve snrlarn zorlayan ergenlerle skntlar yaamak
kanlmazdr.
Ebeveyn Olarak Kendini Tanmak
Otomatik pilota balam bir ebeveyn olmak, sorunlar karsnda

ayn ilevsiz tepkileri tekrar tekrar vermek anlamna gelir; yani hibir
ey deimeyecektir. Tepkilerinizin nedenlerini anlamak, ergen o
cuunuzun (ya da herhangi bir bakasnn) sinir sisteminizin hassas
noktalarna dokunmasn nler, dolaysyla kontrol elinize almam
za yardmc olur. Stresli olduunuzdaki eilimlerinizi bilmeniz n
nzdeki yolu aydnlararak tepkilerinizi seme olana sunar. Skntl
bir durumla karlatnzda gsterdiiniz ar tepki (manik/fkeli)
ya da yetersiz tepkiyi (kaytsz/umursamaz) gzlemleyebilmeniz duy
gularnzn davurumunda "ince ayar" yapabilmenizi salayacaktr.
Ergenlik andaki ocuunuzun sizin tepkilerinizi rnek alaca
n ve ayn ekilde davranacan unutmamalsnz.
Doal Grnmeyen Ebeveynlik Becerileri
Ergenlik andaki ocuunuz bir sorun yaadnda otomatik

olarak koruma moduna geersiniz; nk biyolojik olarak onu
kollarnzla sarmalamaya, efkat gstererek kurtarmaya program
landnz. Bir ocuun hibir sknt yaamamas ve her trl tehli
keden uzak kalmas iin gsterilen bu iyi niyetli abalar, ocuun
hayal krklklarn deneyimiernesini ve dolaysyla zor durumlar
dan kendi bana kabilmesini nler. "Kendini toparlayabilmek" ,
yaam iinde skntl dnemlerden kabilip, tekrar iyi hissedebii
rnek becerisidir ve bu esneklik tpk bir kas gibi alma gerektirir.
EBEVEYN ALlKANLlK VE BECERiLERiNI GELITIRMEK 43
lk anda size doal gibi grnmese de, onun baarszlk, hayal

krkl, utan yaamasna gz yumuyor gibi hissetseniz de asln
da ocuunuza olumsuz bir durumda kendi stratejisini belirleme
olana vermi olursunuz. ocuunuzun "erken uyar" sisteminin
gelimesi, gelecekte skntl durumlar nceden sezebilmesi ve n
lemlerini alabilmesi, yaamda karlat zorluklarla baa kabil
mesi de buna baldr. Bu becerileri gelitike zihinleri netleir ve
kararlar daha tutarl hale gelir. Herhangi bir zorluk ya da dram
nedeniyle kayg ve panik belirdiinde, korumak ve kurtarmak iin
ocuklarnn evresinde bir karta! gibi kol gezen ebeveynler kontro
l ellerine alarak onlarn sorumluluk bilincini engeller. Durum byle
olduunda, ergenlik andakiler kanlmaz bir ekilde dikkatlerini
akranlarna ynlendirerek olumsuz rneklerin etkisinde kalabilirler.
Ne sklkta "Acaba karmasam ne olur ? " , "Bana bir i gelir
mi? " , "zin vermek iin doru zaman m? " sorularn kendinize so
ruyorsun uz? Hassas olan denge, ocuunuz baz zorluklarla kar
latnda kendinizi tutarak mdahale etmemek, ama gerektiinde
yanlarnda alacanz bilmelerini salamaktr.
Uygun Destein Ne Zaman ve Nasl Verileceini Bilmek
iler yolunda gitmediinde ki bazen gitmez, ergenler yardm ve

destei nerede bulabileceklerini bilmelidirler. 17 yandaki olunuz
gelip kucanzda oturmayabilir ama iler sarpa sardnda sna
bilecei bir liman olduu gvencesini duymak ister.
Bu noktada dikkat etmek gerekir; zaman ve ilgi kararnda ve
rildiinde yararl olur. ocuunuzia banz ilgi ve efkatle kuru
lur. Erkek ocuklar birlikte elenceli aktivitelerde bulunmak ya
da arabada sohbet etmek ister; ban glendii bu zamanlarda
dnrler ve farkndalklar artar. Evden uzaktayken bir sknt
yaadklarnda sizin gven veren, rahatlatan sesinizi duymak ken
dilerini daha iyi hissetmeleri iin yeterlidir. Ebeveynin sunduu
sevgi ve merhametin dozunu karnas ters tepebilir. Ayn ekil
de ebeveynin zgn ya da incinmi grnmesi ocuun karmak
duygular yaamasna neden olur. ocuun zdenetiminin geli-
mesi iin ebeveynin tepkileri sakin, tutarl ve anlaml olmaldr.

Kz ocuklar anne-babalarna daha ok ihtiya duyabilirler, ama
iletiim kurabilme becerileri daha gelimi olduundan sorunlarn
stesinden daha rahat gelirler.
Empatik Ebeveynlik
Empati, ergen ocuun dnyasn anlayabilmek ve verilen tepkile

ri kontrol edebilmek iin gereken bir ebeveyn becerisidir. Bir ebeveyn
olarak kendimizi ergen ocuumuzun yerine koyup dnyay onun
penceresinden grebilirsek, fkeli zamanlarnda daha salkl tepkiler
verebiliriz. Ergenlik duygusal olarak kark ve alkantl bir evredir.
Ergen ocuunuz yandan byk grnebilir ve bir yetikinin sahip
olduu zgrlkleri talep edebilir ama ortalama bir ergenle geirilen
24 saat onun birok ynden hala ocuk olduunu ve ihtiyalarn
ifade etmede sknt yaadn bize hatrlatr. htiya duyduklar ilgi
ve efkat yanl yntemlerle verildiinde genellikle reddedeceklerdir.
Bir ergen iin ie yarayan yntem dierinde yarar salamayabilir.
Empati onlar rahatsz eden durumu aniayarak ihtiya duyduklar
duygusal karl sunabilmemizi salar. Sorumluluun dengelerini
doru anladmzda herkes daha iyimser ve gvenli hissedecektir;
bylece evde daha dingin ve barl bir hava hkm srer.
Ateleme Dmesi le Deeder Arasndaki Ba Anlamak
Ateleme dmenize basldnda duygusal dengeniz sarslr ve

empati kurmanz zorlar. Duygu durumunuzu altst eden, deer
lerinizin tehdit altnda olduunu dnmenizdir.
Peki, duygularnz bir dmeye baslmasna ateleyen nedir?
ocuun uz duygularnz nasl tetikler? Birka dakika bile olsa
sizin iin nelerin nemli olduunu ve hangi deerlerinizden dn
vermekte zorlandnz dnn; nk deerleriniz sizi ateleye
rek duygularnz kontrolden karan durumlarla dorudan balan
tldr. Deerlerimiz tm yaammz boyunca deneyimiediimiz ve
zmsediklerimizle oluur. ocukluumuzda yaadklarmz ve ai
lemizden rendiklerimiz ilke ve deederimizi belirleyici rol oynar.
EBEVEYN ALlKANLlK VE BECERiLERiNi GELiTiRMEK 45
rnein; drstl ok nemsiyorsanz, ergen ocuunuzun

size yalan sylemesi dnyanz yakp yka bilir. Temel deerlerinden
biri alkanlk ve i ahlak olan bir bakas iin ocuunun tem
bellii dayanlmaz gelebilir. ocukluunuzda ailenizden hi kt
kelimeler duymadysanz ocuunuzun kfr etmesi sizi fkelen
dirip, duygularnz kontrolden karabilir. Hangi tavr, davran
ve zelliklerin sizin iin nemli olduu zerinde dnmek iyi bir
fikirdir; bylece hangi sorunlar karsnda iddetli tepkiler gstere
bileceinizi de renmi olursunuz.
Liste Yapn
S izin iin nem li olan ilkeler, tavr ve davranlarn bir l istesini

yap n . Bunlar nem lerine gre sralayn ve zaman za man l isteye
gz at n . Listenizde dakikl i k, sofra adab, yalllara sayg , yardm
lama, nezaket, zdenetim gibi maddeler olabilir.
Duygusal Ateleyiciler ve Tetiklenme
lkelerinizi ve deerlerinizi iyi tanmanz gerekir, nk verdii

miz karlklar ve tepkileri onlar belirler. u sorularn yantlarn
aramak farkndalnzn artmasn ve duygularnz denetleyebil
menizi salayacaktr:
Hangi durumlar olumsuz duygularnz tetikler?
Dmenize basldnda tepkiniz nasl olur?
Hangi ocuk hangi dmenize basar?
Farknda olmak ve nlem almak skntlar azaltr. ocuunu
zun davran ve tercihlerinin bydke deitiine tank olabi
lirsiniz; rnein vcuduna dvme yaptrmak, arkadalaryla ge
saatiere kadar zaman geirmek isteyebilir. Baz ebeveynler bu gibi
durumlara sert tepkiler verirken bazlar sessiz kalabilir.
Kendinizi tanmanz ileride sizi bekleyen skntlar ngrebil
menizi ve nlem alnanz kolaylatracaktr. Rahat ve sakin oldu
unuda duygularnz denetleyebilir ve aile iinde yaanabilecek
duygusal bir atmay nleyebilirsiniz. Bylece ocuunuz olaylar

karsndaki duruunuzu anlar, dncelerinizi dinler ve kendi d
ncelerini paylaabilir. ocuunuzia salkl iletiim kurabilmeniz
onun dnce yapsn n nasl gelitiini, eylemlerinin sorumluluu
nu anlayp, anlamadm grmenizi salar.
ocuunuz koyduunuz snrlara ok yaklatnda veya duy
gularn denetleyemediinde durumun nereye gideceini bilmeniz,
yani farknda olmanz sakin kalmamza yardmc olacaktr.
Esneklik ve Uyumluluk
Ebeveynler ve ergen ocuklar arasndaki atmalarn ounun

kayna davranlardr. Kklnde uyumlu olan ocuunuz er
genlik anda bamsz bir yetikine dnrken sizin de kendi
deerlerinizi ve davranlarnz gzden geirmeniz ve deitirebil
meniz gerekir. ocuklar kkken aile iinde ie yarayan kurallar,
onlar bydke yava yava esnetilmeli ve yetikinlere uyarlanma
ldr. Bizim kuamzn birlikte byd deerlerin bazlar gn
mz ergenleri iin uygun olmayabilir; dolaysyla karlkl konuu
lup gncellenmeleri ocuunuzia ilikinizi daha salkl klacaktr.
Ayn zamanda giyim zevkleri, dzenli ve temiz olmalar, yat
ma-kalkma saatleri, arkadalklar ve alma ekilleri gibi konu
larda da ergenlik andaki ocuklarmza kar tutumumuz deii
me ak olmaldr. Odalarnda da gibi ylm kirli amarlaryla
karlatnzda ya da gece ge saatiere kadar oturup lene kadar
uyuduklarn grdnzde cannzn sklmas doaldr. Yine de
odalar gibi onlara zel alanlar iinde daha esnek ve yumuak bir
davran biimini benimseyerek kendinizi bu ypratc durumun d
nda tutabilirsiniz. Baz alanlarda esneklik ve anlay gstermeniz,
pazarla ak olmayan, dn veremeyeceiniz konularda kuralla
ra uymalarn ve daha uzlamac yaklanalarn salar.
Bazen ocuklarmzn bizim ne dndmz ve hissettiimizi
bildiklerini varsayarz; ama ergenlerin alglar o denli ak deildir ve
duygu, dnce ve deederimizi onlara sakin ve kararl bir biimde
anlatmamz gerekir. Anne ve babann deerleri ile ncelikleri farkl
lk gsterebilir; ocuklar her ikisine de sayg duymay renmelidir.
Snrlar inde Sn l r
ncelik sranzn altlarnda yer alan, rnei n ker d i odasnn

temizlii ve d zen i gibi bir konuda ocuun uza daha hogrl
davra nabilirsiniz; a m a da nkln t m eve yaymas kab u l edebi
lece iniz snrlar amas demek olacaktr. Size yardm etmesi, na
zik davranmas ve internette ok fazla zaman geirmemesi halin
de, d arya ka rken giyecei giysi leri semesine izin verebilirsi
niz. Bunu kendisine a kladn zda neyi ho g rece inizi ve hangi
konuda dn vermeyecein izi an iayacak ve dolaysyla karlkl
uzlamay ve ibirlii yapmay renecektir. Ayn zamanda bu an
layl ve esnek ya klam sayesinde ocuunuz sizin iin neyin
nemli olduunu zmseyerek bilincini ve deerler sistemini ge
l itirebi lir. ocuunuzun bu tutu munuzdan kazanm lar unlardr:
Doru ve yani ayrt edebilmek.
Doru deerlendirmeler ve dolaysyla doru seimler ya
pabil mek.
Daha g veni lir, syledii ile yapt birbirine uyan birisi of
mak.
ocuunuzun Tutumunuzu Anlamas
Tutumunuzu bilmesi ve buna sayg duymas ergen ocuunuzun

snrlar tanmas ve amamas asndan ok nemlidir. Snrlar
ocuklarn gvende hissetmeleri iin gereken koruyucu duvarlar
temsil eder. Ne kadar kar ksalar da snrlar onlar iin kendileri
ni sarp sarmalayan ve koruyan bir ift efkatli kol gibidir. Ailenin
dndaki dnya, ergen ocuklar iin genellikle elikilerle dolu ve
geirgen snrlar sunar ve dolaysyla zihinlerini kartrr. Ailenizi,
ocuunuza gven ve berraklk sunan belirleyici kurallarla donan
m bir mikro-topluluk olarak dnn ve sizin iin en nemli olan
snrlar hep hatrnzda tutun. Kurallarmz yaln, net ve mantkl
olmaldr; bylece uygulanmalar ve benimsenme/eri kolaylar.
48 ERGENLEALE iLETiiM SANATI
Stres = V erilen Karlklar + Tepkiler
Ebeveynler ve ergen ocuklar arasndaki atmalarn byk

blm her iki tarafn tad stresin sonucudur. ocuumuz bi
zim stresimizi emer, biz de ocuumuzun stresini erneriz ve her iki
mizin de stres seviyesi ykselir. imizden kaynaklanan bir stres
evimize tanr ve ailenzin dier bireylerine de bular. Ergen
ocuumuzun sorunlarna younlamak yerine bir an durup, ya
amn dier ynlerini dnerek stres seviyemizi denetleyebiliriz.
Kiisel sorunlarmz ocuumuzla ilgili olanlardan ayrabilmemiz
olaylara daha salkl bir adan bakabilmemizi kolaylatrr.
Stres, yaamda karmza kan zorluklara verdiimiz duygusal
ve psikolojik tepkiler ve bunlarn yansmalar ile dorudan balan
tldr. Stres, kayg, panik ve depresyon ile birlikte ilerler; srekli
d durdurabilmek iin erken tanmiayabilmek ok nemlidir.
Ayn derecede nemli olan bir dier unsur da duygusal ateleme
dmemize basan etkenierin stresin dier ana kayna olduunu
fark edebilmektir.
yi Stres
Belli oranda stres hem kanlmazdr hem de yararldr. yi stres,

vcudun uzun tehlike, bask ve zorlua verdii uygun ve yapc tep
kileri tetikler. rnein, komanz gereken bir yar ya da gemeniz
gereken bir snav olduunda yaadnz bask ve stres vcudunuz
da adrenalin ve kortizol salnmn artrr ve sizi eyleme hazr hale
getirir. Daha nce verdiimiz merkezi stma sistemini kontrol eden
panel rneinden gidecek olursak, bu durum ayar normal olan
3 . seviyeden 7. seviyeye ykseltneye benzer. Bu beyninizin ilkel
blmnn yapt eylem arsdr. ocuunuzun duygularnz
tetikledii, yani dmenize bast durumlar (bencillik, kabalk
gibi) benzer etki tar. Stresi iyi yapan, verdiiniz tepkinin o anki
duruma uygun ve dengeli olmasdr. Tepkiniz ar deilse ve v
cudunuzun kimyasal dengesi normal seviyeye kolayca dnyorsa
endielenecek bir sorun yoktur.
EBEVEYN ALlKANLlK VE BECERiLERINI GELiTIRMEK 49
Kt Stres
Zaman zaman hepimiz stres ayarlaycmzn almad, stma

sistemi ayarmzn 5. ya da 6. seviyede takl kald, zorlu ve bit
mek bilmez dnemler yaarz. Kt stresi bir arabann motorunu
hi durdurmadan, gnlerce altrmaya benzetebiliriz. Srekli a-
Kt Stresin Belirtileri
Baz bel i rtilerin farknda olmanz iyi ve kt stresi ayrt edebii

menizi salar.
nsanlara ve nemsiz olaylara kar hogrszlk; al
cnn yaknndan geen kck bir rmcek bile alarm
sistemini tetiklemeye yeter.
Duygusal a nlamda da lmaya yakn h issetmek; duygular
(ve bazen gzyalar) srekli yzeye yakn bir ekilde kay
nar ve sizi rehin a lmay bekler.
lgisiz grnen kon ularda da ilerin yolunda gitmemesi ve
skntlara sknt katmas; her ey size kar h issi verir.
Yakn il ikiler zarar grr; ergen ocuunuzia iletii miniz
bozulur ve sert atmalar yaanr.
Uykusuzluk; uykuya dai mada zorluk yaa nr, gece sk sk,
sabah ok erken uyanl r; vcut ve zihin gnn 24 saati
alarm durumundadr ve her an eyleme geme zorunluluu
hissedilir.
Kt ryalar grmek; beyi n duygusal yansmalar dzelt
mek iin srekli meguldr.
Srekl i yorgunluk; hem uyku bozu kluuna hem de stres
harmoniar na ba l dr.
Hastalk ve arlar; uyar halindeki stres sistemi baklk
sistemini zayflatr.
Bir eylere snmak; gergin sinir sistemini gevetmek iin
sigara ya da alkol gibi alkanl klara bavurulur.
lan motor snr ve sonunda da yanar. yerinde yaanan gergin

likler, yolunda gitmeyen bir evlilik, salk sorunlar ya da parasal
kmazlar uzun sre zmlenemediinde zerimizde bu tr bir
etki yaratabilir. oumuz byle durumlarda duygusal olarak ok
yprandmz, hogr eiimizin dibe vurduunu biliriz. En k
k bir sorunun bile patlamamza ve ar tepki vernemize neden
olabildii bu dnemlerde her anlamda aresiz ve savunmasz his
sederiz.
Sakinliin Gc
Peki, sakinlernek iin ne yapmalyz? 1. Blm'de bahsettii

miz gibi, srngen beyin (Beyin 1) ve duygusal beynin (Beyin 2 )
ilevi bilinaltnn yansmas olarak ortaya kar. Beynin b u iki
blmn etkileyen unsurlar ve bu etkilerin sonularn tanmak
zdenetimi gelitirir. Farkndalk, duygular terikleyen durumlar
ayrt edebilmeyi, verilen tepkilerin bilincinde olmay, stnde du
rulmas gereken sorunlar kabul etmeyi ve yapc zmler rete
bilmek iin sakin kalmay renmeyi gerektirir.
Aada greceiniz uygulamalar sayesinde bunlar baarabilir,
ergen ocuunuzia yaadnz atmalar gibi ypratc deneyimle
ri nleyebilirsiniz:
Ak olun; duygu ve dncelerinizi paylan. ocuunuz
stresli olduunuzu bilirse, hogr seviyenizin deceini,
ani ve sert tepkiler verebileceinizi anlayacaktr. Bu, sorum
luluk almasna ve olas sorunlarla baa kabilmeyi ren
mesine yardmc olur. Ayrca bu sayede, evresindekilerin
duygu durumlarn alglama konusunda daha hassaslaa
caktr.
Duygularnzn farknda olun. Duygularnzn olumsuz
yne doru gittiini fark etmeniz, durumun denetiminizden
kmasn nleyebilmenize olanak verir. Ergen ocuklarn
talep ve isteklerine yant verirken korteksinizin (Beyin 3 )
dmende olduundan emin olun. Gerekirse isteklerini daha
sonra deerlendireceinizi anlatn.
EBEVEYN ALlKANLlK VE BECERILERiNi GELiTiRMEK 51
Uygun tepkiyi verebilmek iin acele etmeden, dnerek ey

leme gein. Alt saniye, stres k imyasallarnz dengelemeniz,
duygularnz denetlemeniz, doru kelimeleri seerek uygun
tepkiyi vermeniz iin yeterli olacaktr. ocuunuz duygusal
ini klar yaarken aadakileri hatrlayarak tutarl ve
dengeli bir tutum sergileyebilirsiniz:
* Sizin atmanz ve yzlemeniz onlarn gerginfiini artrr.
'' Sizin gerginfiiniz onlarn kayg seviyesini artrr.

'' Sizin korkularnz onlarn saldrganlklarn artrr.
Durumun harareti ile ar tepki verdiiniz ya da yanl sz
ckler kullandnzcia nedenini aka belirterek zr di
leyin. rnein, " O anda sana yle tepki vermemeliydim,"
demeniz ortam yumuatr ve ocuunuza zr dilernenin
erdemini retr.
Sulamaktan ve hatalarn yzne vurmaktan kann. r
nein, "Hepsi senin yznden, bunun sorumlusu sensin, "
demeniz tartmay uzatr ve iinden klamaz hale getirir.
Dizginleme Becerisi
Sinirlendiimizde kendimizi dizginleyebilmemiz zordur; ama

zerinde alarak bunu baarmak, en azndan kayg ve huzur
suzluu azaltmak mmkndr. Yaptnz ve sylediiniz her eyi
kopyalamaya hazr olan ergen ocuunuzun bu konuda baarl
olduunuzu grmesi, ayn beceriyi gelitirebitmesine yardm ede
cektir. Beynin esneklik zelliinden (nroplastisite) nceki blm
lerde bahsetmitik: Sakin kalmay ve duygularnz denetlerneyi ne
kadar sk denerseniz, beynin tepki yollarn o kadar deitirebilir
ve bunu yerleik bir zelliiniz haline getirebilirsiniz. Daha yaln
ifade etmek gerekirse:
Tepkilerin dizginlenmesi, beyindeki dingin davran yollar
nn yaratlmasn ve etkinletirilmesini salar.
Patlayc (ani) tepkiler, atma ve huzursuzlukla rlm
yansrnalarn srp gitmesine neden olur.
52 EAGENLERLE iLETIIM SANATI
Korku
Kayg
Gerg inlik
Saldrga nlk
Kayg
Tepkilerimiz nasl iddetlenir

Doru bir ekilde nefes alp vermek sistemi sakinletirmeye yar

dm eder:
Amigdala bir tehdit algladnda kimyasal mesaj tay
clar vcuda eyleme hazr olmas gerektiini iletir. Bunun
belirtilerinden biri hzl ve kesik kesik nefes alp vermektir.
Diyaframdan alnan ve verilen derin nefesler ise vagus siniri
araclyla panik durumunun bittii, vcut ve zihnin nor
male dnebilecei mesajn iletir.
Diyaframdan nefes alp vermeyi renmenin kolay bir yolu,
gs kafesini bir balon gibi dnmektir:
1 . Nefes alrken gs kafesinizin genilemesine ve cier
lerinizin bir balon gibi hava dolmasna olanak verin.
2. Nefes vermek beyninizin kaygya tahamml etmekte
(ve onu dizginlemekte) nemli rol oynar.
3. Nefes verirken akcierierinizdeki havann olabildiince
ounu dar verin. Ellerinizi aarak gevetin ve i ek
tiinizde yaptnz gibi omuzlarnz serbest brakn.
Birka dakika iinde sakinleir ve duygularnz denet
leyebilirsiniz.
SAKN LK
Bakalar ndaki gerginlii azaltr
kA.f?ll.JI( ll; NEFES ALIP VERMEK

'E:R_/Vtf: Beyindeki alarm kapat r
Tepki verme ve ka rlk verme

54 ERGENLERLE iLETiiM SANATI
Stres Azaltan Faaliyetler

Kayg durumunun baladn hissettiiniz anda, nleyici tedbir ola
rak, sizi rahatlatan ve sakinletiren aktivitelere ynelin. Komak, m
zik dinlemek, film izlemek, bir arkadanzia sohbet etmek gibi keyif
aldnz, sakinletirici eylemleri dnn ve gerektiinde uygulayn.
Bu faaliyetler vcudunuzda oksitosin, endorfin, dopamin, se
rotonin, vazopressin gibi iyi biyokimyasa l larn seviyesinin yksel
mesi ni sa lar. Olumlu deneyi mler, kortizol, adrenalin ve toksik
stres hormon larnn seviyesini dr r ve i huzuru salar. V
cudun uzda iyi biyokimyasallarn egemen olmasnn sonucu at
ma ve stresin olmad bir ev ortamdr; ergen ocuunuz bunu
zmseyip, daha dingin bir davran bii mi olara k yanstacaktr.
Bula c Bir Ortam Yaratmak
Evde yaadnz moral bozukluu ve stresten ocuunuz da

etkilenip ayn ruh halini size ne sklkta geri yanstyor? Buna duy
gularn bulacl denir. Kiinin duygu durumunun bulunduu
ortamdaki insanlara da gemesidir. Beynin ilkel blmnde ve
bilinaltnda emildikleri iin olumsuz duygular durdurabilmenin
yolu ak bir ekilde farknda olmaktr.
Ergenler yetikinlerden daha tepkisellerdir, dolaysyla genellik
le olumsuz olan duygularn aile ortamnda kolaylkla bulatrabi
lirler. Bu durum yaandnda kendinizi olumsuz enerji dngs
nn dnda tutmaya aba gsterin. Onlarn olumsuz duygularna
katldnzda atee krkle gitmi olursunuz.
Szsz letiim
ocuklar, yetikinler ve zellikle uyar sistemleri srekli tetikte

olan ergenler szsz iaretiere her eyden daha duyarldr.
EBEVEYN AllKANLlK VE BECERiLERiNi GELiTiRMEK 55
Ayna, Ayna Syle Bana
Ergen lerin fkeleri ni soukka n l l kla kar lamak ya da znt

lerine empati ile yaklamak duyg u lar n dengelemelerine yardm
eder. Ergen ocuklarn beyin leri ndeki yanstc sinir hcrelerin
den ( nronlar) daha nce bahsetmiti k. Bu hcreler ocuunu
zun tepki lerinizi kopyalayp bir ayna gibi ya nstmasn sa lar. Bu
r nt a ranzdaki etkilei m i n yapsn deitirmekle ka l maz, ayn
zamanda ocuunuzun gelimekte olan beyninde yeni yollar ve
ka l plar ol uturur. Bir rol modeli olarak sergileyeceiniz sakinlik
ve tapa rlanabilme (olumsuz duygu durumdan geri dnebilme)
becerisi onun tarafndan kopyalanp, tekrarlanacaktr.
Sizinki:
Yz ifadelerinizi, ses tonunuzu ve vurgularnz, vcut dilinizi

ve gzlerinizdeki anlam, ocuunuzu sakinletirmek, ona gereksi
nim duyduu sevgi ve ilgiyi gstermek iin kullanabileceiniz ara
lar olarak kabul edin.
Birisinin sizinle alayc bir ses tonuyla ya da yznze bak
madan konutuunu dnn. O kiinin szckleriyle ne dedi
inden ok, tavrlaryla ne anlattn alglarsnz. nemli olan
syledikleriniz ve gsterdiklerinizin tutarl olmasdr. Ergen o
cuun alclar yapmack bir neeyi, st kapal bir ifadeyi, s
klan dileri ve gergin bir ekilde kavuturulmu kollar hemen
alglar ve zihni bunlar genellikle yanl deerlendirerek olumsuz
sonulara varr.
Bir kural olarak, kullandnz szcklerden ok bunlar nasl
aktardnza odak/ann. Ruh halleri ve szsz iaretler ergen o
cuunuz ile iletiiminizin yzde 85'ini oluturur:
Szckleriniz+vcut diliniz+ima ettikleriniz ayndr.

Her ne kadar ergen ocuklar alayc ve kibirli olsalar da bu tr

iletiim biimleri onlarn zihnini kartrr ve sizin sadece deinme
ye altnz bir konuya bile ar tepki gsterebilirler. Tatl bir
dille konuma abanza verdikleri tepkileri ne kadar iyi anlarsanz,
isel durumlarnn ve sizden bekledikleri iletiim biimlerinin o ka
dar farknda olursunuz.
Onlarnki:
Bizden duyarl ve anlayl bir yaklam bekleseler de ergen o

cuklar doalar gerei aynsn geri yanstmakta glk ekerler.
stelik yz yze etkileime ayrdklarndan ok daha fazla zaman
kiilii olmayan bir ekrana bakarak harcayan ergenlerin sosyal ia
retleri okuyabilmeleri, evrelerindeki insanlarla szsz iletiimde
baarl olmalar beklenemez. Kendi vcut dillerinin, ses tonlarnn
ve evreleriyle iletiim kurmak iin kullandklar her tr szsz ia
retin bilincinde olmalar kiilik ve davran biimlerinin gelimesi
asndan yararl olacaktr.
EBEVEYN AllKANLlK VE BECERILERINi GELITIRMEK 57
Kaba ve krc olduklarnda, rnein kardelerine kt cmle

ler sarf ettiklerinde, onlarla konuarak bu bilinci gelitirmelerine
yardm edebilirsiniz. Onlara yorgun ve keyifsiz olmalarnn doal
olduunu, ama bunun acsn bakasndan karmaya almama
lar gerektiini uygun bir dille sylemelisiniz. Bu, davranlarn
birtakm sonularnn olduunu anlarnalarna ve uygun iletiim
yntemleri gelitirmelerine olanak salar. Ebeveyn olarak bizler,
ak ve dolaysz bir biimde szsz iletiim kurarak ocuklarmza
yardm edebiliriz.
Rol Modellii
Ergen ocuklar yava yava d dnyaya odaklanmaya bala

dklarnda ebeveyn olarak zerlerindeki etkimiz azalr. Kimliklerini
oluturma srecinde akranlarndan, medya ve internet araclyla
tanyacaklar nl kiilerden etkilenmeleri doaldr. Dolaysyla
ergen ocuumuzun dnyasn biimlendirmek, odaklarn doru
yne ekmek iin ok aba gstermemiz gerekir.
Erkek ocuklar, 1 3 yalarnda yava yava bamszlklarn
kefederken rnek alabilecekleri bir erkek rol modeline gereksinim
duyarlar. Bu dnemde ocuunuzun yknecei olas rol modelle
rinin (baba, vey baba, aabey, kuzen, bykbaba, amca, ret
men gibi) kiilik ve davranlarnn deerlerinize ve beklentilerinize
uygunluu nemlidir. ocuunuz evresindeki alkanlk ve dav
ran kalplarn alp benimseyecek ve kendi davran biimlerini
oluturacaktr.
Kzlar iin de durum ayndr; onlar da yakn evrelerini gzlem
leyecek davran biimlerini rneklerin stne kurarlar.
evrenizdeki birisinin ocuunuz stndeki etkisinden rahat
szlk duyuyorsanz bu durumu ocuunuzia ak ve net bir ekilde
konumanz gerekir. Bu konuma iin ortamn sakin, ocuunuzun
konumaya ve dinlemeye ak olduu bir an kollayn.
58 ERGENLERLE iLETiIM SANATI
Rol Modeli O larak Rolnz
S k ntl durumlarla karlatn zdaki tepkilerinizin bili ncinde

olmanz zorlu olduu kadar nemli bir grevd ir. Byle durumlarda
a klc bir tutu mla becerileri nizi mi kullan yorsunuz, yoksa ok sert
bir tepki i le ortal kasp kavuruyor musun uz?
Zorlayc du ru mlar sakin bir tutumla m ele alyorsu nuz,
yoksa fkenize yeni k mi dyorsunuz?
Byle durumlarda ko l la rnz svayp yapc zmler
retmeye mi alrsnz?
Duygusal sorunlardan kaar msn z, yoksa bunlarla yz
leir m isiniz?
nsanlar honut etmeye mi odaklsnz? Ya k n larnz
zmekten srekli kanyar musunuz yoksa kendi
grlerinizi sakince ifade edebilir misiniz?
Ergen ocu unuz, sizin rehberl iinizde, evresindeki davran
ve inanlar a l r. Sorun lar ba gsterdi inde ve ne yapacaklar n
bilmed iklerinde kendi ilerine kapanabilirler. Bu gibi d u ru mlarda,
davranlar kabul edilemez hale gelirse, sakin ve anlayl bir tu
tumla onlar daha salkl ve dengeli bir bak asna ynlendi re
bilirsi niz.
EBEVEYN AllKANllK VE BECERiLERiNi GELiTIRMEK 59
Blmn Anafikirleri
Deerlerinizin ve prensiplerinizin bilinci nde olmanz aile

ortam nzda sa lam ve tutarl snrlar bel i rleyebilmenizi
salar.
Duyg ular nz tetikleyen ve sizi fkelendiren du rumlarn ve
bun larn sonularnn fa rknda olmanz verdiiniz tepkileri
denetleyebil menize yard mc olur.
Szl ve szsz i letiim kurarken saki n, ak ve drst
olmanz evdeki gerilimi azaltr.
Byme sreci nde ergen ocuun uza kar uyumlu ve an
layl bir tutu m beni msemen iz onun sayg sn kazanman
z ve sizi n le ibirlii ya pmasn sa lar.
Dizginleri gevetebilmeniz ergen ocu u n uzun kendi so
runlaryla baa kabilme becerisi kazanmasn kolayla
trr.
Stres seviyenizi anlamanz ve denetleyebilmeniz ocuu
nuzun ayn beceriyi edin mesi iin iyi bir rnek olur.
IV
Kiilik ve Karakter:
Yetikin lie Do ru
insanlara kendileri gibi davranrsak daha da ktlemelerine neden

oluruz. i nsanlara olma lar gerektii gibi davranrsak ilerindeki iyiyi
karmalarna yardm ederiz.
Haim G. Ginott, retmen ve ocuk
Deneyimlerin tetiklemesiyle salglanan biyokimyasallarn d

nceleri ve duygular nasl etkilediinden ve bunun sonucunda
da davranlarn nasl olutuundan nceki blmlerde bahsettik.
zetle hatrlatmak gerekirse iyi deneyimler iyi kimyasallarn sal
glanmasn salar ve dingin davran sistemini yerletirir. imdi
de kaltmsal (doal) ve evresel (eitim) etkenierin ergen ocuu
muzu yneltebilecei kiilik trlerine ve bu eilimleri olumlu yne
ekebilmek iin bizim yapabileceklerimize deinelim.
Kiiliin Ana Unsurlar
Kiiliin gstergesi insann sergiledii davranlardr. ocuklar

belirli durumlarda benzer davran biimleri gsterirler. istediini
yapmasna izin verilmediinden bir hafta boyunca surat asan bir

erkek ocuunun huysuz, kendisine verilen olumsuz yanta uzun
ve sert tartmalarla direnen bir kz ocuunun asi ya da srarc
olduunu dnmeye eilimliyizdir.
Ama ocuklarn iyi ve kt davran biimlerinin bilinli tercih
ler olmadn hatrlayalm. Bu tr davransal alkantlar aslnda
ergen ocuunuzun anlk deneyimlere kar gelitirmekte olduu
duygusal tepki sisteminin yansmalardr. Deiken duygu dururn
lar da kiilik kalplarnn olumasn salayan yakt gibidir.
Kiilik olgusunu incelemeye, srngen beyinde tetiklenen "sa
va, ka ya da donakal " tepkilerinden balarnakta yarar var. Kii
liin ekillendii ergenlik srecinde ocuklarn tepkilerinin tutarsz
ve deiken olduunu dnrz. Aslnda bask yaratan deneyim
lere genellikle benzer yantlar verirler. Tehlikeli bir durum, nemli
bir snav, yakn bir arkada ile yaanan tartma gibi stres seviyesi
nin yksek olduu deneyimlerde bocalarnalar doaldr. Ama eer
ocuunuz kk sorunlar karsnda ( oyuncan bulamamas,
erken yatmak zorunda kalmas ya da bir tenis man kaybetmesi
gibi) kontroln yitirip ar fkeleniyorsa ona yardm etmeniz ve
doru ynlendirmeniz gerekiyor demektir.
Savana, Kama ve Donakalma Tepkileri
Tepki trleri ve bunlarn kiilik ile ilikisine deinelirn:

Savama tepkisi; bask altnda saldrmaya eilimli olma du
rumudur.
Kama tepkisi; bask altnda kap saklanmaya eilimli
olma durumudur.
Donakalma tepkisi; bask altnda eylernsizlie (fel olma
durumu gibi) eilimli olma durumudur.
Belli bir deneyimin ne lde tehdit ya da endie unsuru olarak
alglanacayla ilgili her ergenin farkl bir lt vardr. Bir ergeni
panie sevk eden durum bir bakas iin ok nemsiz grnebilir.
Acaba tepkilerin bu kadar farkl olmasnn nedeni nedir? Bu farkl
lkta genetik eilimler (duygusal olarak direnli ya da ar duyarl
KiiLiK VE KARAKTER: YETiKiNLiGE DOGRU 63
olma) ve yaam deneyimlerinin donatt bellek kadar, ocuun

dnyaya bak as ile birlikte olumlu ya da olumsuz gelien zihin
de rol oynar. Bir ergen merak ve heyecan ile yeni deneyimlere atl
mak istei duyarken, bir dieri alkn olduu ortamlarn dna
adm atmay ok korkutucu bulabilir.
Ergen ocuunuzun verdii karlklar ve tepkiler yerleikleme
ye baladka, iler kt gittiinde ve mcadele etmek gerektiinde
benimsedikleri ngrlebilir alkanlklara dnrler. Bu alkan
lklar beynin gelimesi ve kiiliin belirginlemesi srecinde davra
n biimlerine dnr. Hepimiz belli deneyimlere, durumlara ve
kiilere kar tepkisel alkanlklar ediniriz. Hayat ierisinde her
birimiz belirli deneyim, durum ve insanlara kar bildik karlk
verme biimleri gelitiririz ve daha sonra benzer eylerle karlat
mzda bilind bir biyolojik beden/zihin sreci tetiklenir.
Kiilik Hareket Halindedir
Kiiliklerimizin duraan olmad gereini unutmamalyz. Ki

ilik; duygu, dnce ve davranlarn devingen bir srete birle
tii ve etkileim gsterdii bir ilemler akdr. Deneyimlere verdi-
GR N M EYEN
ve perde arkas
DI
dnyaya grnen
Szsz
NASIL DAVRANDIGINIZ
-------J
rt::f,t;iri;J.\!:'f.T:\i....,.i'M!':'!Mi:"'!_..;:r'O.lft.';(, :1 ....:..----,

>:
. DUYGULANIMLAR
..f1l. io/::l#'l.-.!rTlo'h'<\.!l'lJS:iP.;)it;;<.IM\' . .
Szl

Ha reket halinde kiilik

64 ERGENLERLE I LETiiM SANATI
imiz karlk ve tepki, duygu ve dncelerin birlikte hareketini

tetikler; sonuta bakalar tarafndan grnen davranlar ortaya
kar. ocuklara nasl yardm edilebileceini anlamann yolu, on
lar yakndan gzlem/emektir. ocuun davranlarn izleyerek
kiilii ve doas ile ilgili fikir sahibi olabiliriz; ama grdmz,
btnn sadece bir parasdr.
Gn iinde yaanan deneyimler (rnein bir arkadan souk
davranmas) ergenin " radarlar" ( daha nce bahsettiimiz amig
dala) tarafndan hemen alglanr. Alglad bu deneyim, ergenin
ateleme dmesine basarak sisteminde stres kimyasallarnn sal
glanmasna neden olur. ncinen, zlen ve yalnz hisseden ergenin
dnceleri olumsuzlamaya balar ( " Hep byle davranyor! " ,
"Kimse beni sevmiyor! " ) ve b u durum davranlarn etkiler. o
cuun davran biimini savamak, kamak ya da donakalmak
tepkilerinden hangisine eilimli olduu belirler. Savamaya eilimli
bir ocuk kardeine saldrgan tavr sergiler, kamaya eilimli olan
odasna kaar, donakalmaya eilimli olan ise bir aresizlik uku
runda kalakalr.
Dengeli Bir Karak terin Yetenek ve Becerileri
Olaylar ka rsnda baz ergen lerin d nce ve duyg u l a r den

geli kalr; bazlar ise benzer olaylardan daha derin etkilen ir.
Dengeli bir karakter iin gereken baz beceri ve yetenekleri aa
da listeled ik. Bu zel l i klere sa h i p olan ocu klar stres a ltnda
bile sa kinlikleri ni koruyabilir ve soru n larla daha rahat baa
ka bil i rler:
Daha berrak bir d nya algs
Duygular ta nmlayp, ifade edebilme
Dierlerinin grlerini dinleyip, ibirlii yapabilme
Deiik seenekleri grp, sa lkl karar verebilme
A k ve drst i liki kurabilme
Tepki vermeden nce bekleme, gzlemlerne ve dnme
KiILiK VE KARAKTER: YETiKINLiG E DOGRU 65
Duygusal Dengeyi Kurabilmelerine Yardm Etmek
Sorunlar karsnda duygularn doru deerlendirmeyi ve de

netlemeyi renememi ocuklarn davran bozukluu gster
meleri daha olasdr. Bu gibi davran bozukluklarnn u noktas,
ocuun skntlarla yzleirken yanl stratejiler benimsemesidir.
Yeme bozukluu, kendine zarar verme ve bamlla eilim gibi
yanl stratejilerle baa kabilme yntemlerine 6. ve 7. blmlerde
deineceiz.
Davran Neyi Gerekletirir?
ocuun tm davranlarnn altnda duygusal gereksinimini

ifade etmek yatar ve gereksinim duyduu sizin ilginizdir.1 Kk
yalardan itibaren ocuklar olumsuz bile olsa ilgi ekmek iin
yntemler gelitirir. Memnuniyetsizlik, huysuzluk, fke nbetleri,
ar utangalk, her eyi akaya vurmak ya da sevimlilik yapmak
gibi yntemlerle ilgiyi ekebildiini fark eden ocuunuz zamanla
bunlar bir davran biimi olarak benimser ve ilginizin azaldn
hissettii anda uygulamaya balar.
Ergenlerin beyinlerinin esneklii (nroplastisite) bize bu dav
ran biimlerini dzeltebilmek iin bir ans daha sunar. Ebeveyn
olarak sorumluluumuz, verdiimiz tepki ve yantlada ( rnein
fke nbeti srasnda barp armak) bu davranlar olumlu
ya da olumsuz etkilediimiz bu noktada balar. ocuumuzun
can skc ve kabul edilemez davranlarnn altnda korku, pa
nik, fke gibi duygularn olduunu grebilir ve onlarla empa
ti kurabilirsek duyduumuz rahatszlk azalacaktr. Verdiimiz
tepkilerle ocuun davran sistemini etkilediimizi hep hatrda
tutmalyz.
Ayn anda uygulayabileceimiz bir dier yntem de olumlu
davranlar tevik etmektir; bu etkisini yava gsteren, uzun bir
sretir. Yeni beceriler edinmek sabr ve destek gerektirir; akclk
kazanmak iin ise srekli uygulama ve tekrar zorunludur.
66 ERGENLERLE iLETiiM SANATl
Aratrmac Ebeveynlik
ocuunuzun kiilik zelliklerine olumlu etki edebilmek iin

ncelikle onu izlemeye biraz zaman ayrmanz, kendine has davra
n biimleri hakknda fikir sahibi olmanz yararl olur. ilk adm;
hissettikleriniz, duyduklarnz ve grdklerinize dayanarak ocu
un i dnyasn tanmlayabilmektir. Huzursuzluk ve duygusal ini
klar, ocuun dnce, duygu, tavr ve davraniarna tamamen
egemen olmad srece doaldr. Duygu durumlarmz evremiz
dekiler tarafndan hissedilebilir; ocuunuzu anlamak ve duygusal
dengeyi bulmasna yardm edebilmek iin ona zaman ayrn, sezgi
lerinizi de kullanarak dnyasn kavramaya aln.
Duygu durumlarn aklayan dingin ve huzursuz duygu/dn
ce sistemlerini aada grebilirsiniz:
D i ng i n ve H uzursuz Duyg u ve D nce S reci
Dingin duygular H u z u rsuz d u yg u l a r
So ukka n l v e sakin Ar tepkisel, dengesiz,

dramatik
Direnli Destee ve neelendiri l meye
muhta
Alakgnll, yardm istemeye ak Gururlu ve kibirli
Yetki n, olaylar ynlendirebilen Gsz, olaylar karsnda zayf
Hogr l Hogrsz
Motive Kaytsz, gayretsiz
Yksek enerj ili Dk enerjili
zdenetime sahip zdenetim i eksik
Hevesli, merakl Uyuuk
Hassas Madur
Empatik Bencil
Gven duya n pheci
Kendi nden emin Tereddtl
zgvenli Korkak
ncelikle kendini d nen
D i n g i n d n ce s i stemi H u zu rsuz d u nce s i ste m i
Nesnel ve mantkl znel, kendine odakl

Zihni berrak, odakl Kafas kark, tereddtl
Soru n lar zebilen, onara bi len Yklan, mitsizl ie kaplan
iyimser Kt mser
Gereki Gereklerden uzak, hayal
d nyasnda
Atlgan Suskun, ekingen
Merakl lg isiz
Dnp hareket eden Ani tepki veren
Hata yapmaktan korkmayan Baarszl ktan korkan, utanan
Gerektiinde hayr diyebilen Ka bul ettikten sonra surat asan
Kaybetmeyi si neye ekebilen Rekabeti (ve saldrgan)
G ve zayfln dengeleyebilen Kend ini kk gren, ven
Mantkl, aklc Mant ksz
Soru m l uluun u-hatasn b ilen Hatas n kabul etmeyen
Kendisi nin ve dierlerinin farknda Kendisi ve d ierleri zerindeki
etkisinden habersiz
Sn rlar kabul eden isted iini yapmak iin snrlar
zorlayan
Sn rlara saygl Ar fkeli, huysuz, kar gelen,
kindar
Yapa bilirim, yapaca m, Yapamam, ya pmayacam,
deneyecei m zorlamayn
Bi reysel l ie ve farkl l klara saygl Yarg layc, eletirel, i kayeti
Hiyerariyi kabul eden Ast-st i l ikisi tan mayan
Sorumluluk alan Sorumsuz, dierlerine baml
U nuta bilen, akna bra ka bilen intikam arayan , fkeyi iinde
besleyen
Huzursuz Kiilik Trlerini Tanmlamak
Yukardaki tabloda huzursuz davranlarla ilikilenen duygu

ve dncelerin belirtilerini grdnzde kkenierinde kaygnn
olduundan emin olabilirsiniz. Fizyolojik anlamda; bir durum ya
amsal tehdit olarak alglandnda sistemde adrenalin salglanr.
Bunun sonucu bir teyakkuz halinde olma hissidir. Kayg halinde
takl kalndnda, beyin ve vcudun savunma durumundan ka
mamas fiziksel ve zihinsel zarar verir. Yksek seviyede kayg sa
lkl ve mutlu ilikiler kuramamann temel nedenlerinden biridir.
Tannm psikolog ve psikiyatrist John Bowlby'nin almalar
kaygnn temelini ayrntl olarak anlayabilmemizi salad. Bowl
by'nin aratrmalar, kaygnn temelinin psikolojik geliimin ilk
evrelerindeki "ayrlk kaygs "na ( bebein anne ve babasndan,
yani hayatta kalabilmesi iin destek olacak kiilerden ayr d
me korkusuna) kadar indiini gsterdi.2 Ergenlik anda kayg
baka bir biimde ortaya kar ve buna 8 . Blm'de deineceiz.
Kayg durumuna dayanklfnn gittike artmas ve sorunlarla
kendi bana yzlemeyi renmesi ergenin geliimi iin byk
nem tar. ocuk, ergenlik srecinde kararl bir ekilde vurgu
lanan baz davran biimlerini kaygy ynetme yntemi olarak
benimser.
Deiimi Gerekletirmek: Kiilik Trleri ve Etkili

Ebeveyn Yaklamlar
Baz davran biimlerini daha sk gzlemlediiniz ve bunlarn

yer etmeye baladn anladnz anda ocuunuza doru tepkiler
verebilmeniz, size onun zerinde olumlu deiiklikler yapma frsat
verir. Devreye girip ocuunuzu doru ynlendirmeniz gereken bu
dnemlerin belirtisi, kendinizi benzer olumsuz davranlardan ya
knrken bulmanzdr.
Dorusu, deiimin nndeki en byk engel ebeveynlerin bek
lentileridir. Beklentilerinizin akla uygun olmasna aba gsterin.
ocuunuzun davran biimini deitirebilmek sadece ilginizi de-
KiiLIK VE KARAKTER: YETiKiNLiGE DOGRU 69
il, sabnnz da gerektirir. Bir sredir devam eden davransal bo

zukluun bir gecede dzelmesini bekleyemezsiniz. Davranlardaki
deiimi uzun bir srecin, kararl abalarn sonunda yava yava
grebilirsiniz. Kiilik trlerini sava, ka ve donakal eilimlerine
gre gruplara ayrdk. Bu liste odaklanmanz gerekenleri tanm
lamamza ve verdiiniz tepkilerin farknda olmanza yardmc ola
caktr. Uzun vadede hedefiniz, ocuunuzun olumsuz stratejileri
(6. ve 7. blmlerde bahsedeceiz) benimsemeden, kendi sorunla
ryla bamszca ve korkusuzca baa kabilmesine yardm edebil
mektir. Yardmnz zgvenlerini ve zsayglarn artracak, onlar
yaam iinde daha direnli hale getirecektir.
Kiilik Trleri
Bu blmn banda bahsettiimiz sava, ka ve donakal tep

kilerine bir daha gz atn. Huzursuz davranlar genellikle bu
gruptan birine dahil olacandan ocuunuzun zelliklerini tanm
lamakta yarar var.
Sava kiilikler ngrlemez davranlar sergilerneye eilim
lidirler. Kkrtldklarnda aniden parlar, yzleir, saygsz tavrlar
sergileyebilir ve dramatik sahneler yaratrlar. Bencil, mcadeleci ve
ibirliine kapal olmalarnn yan sra kendilerinden ve bakala
rndan beklentileri byktr.
Kamaya eilimli kiilikler genellikle ar hassastrlar; tartma
ve yzlemelerden kaarlar, huysuz ve olumsuz ruh hallerine sk
brnrler. Sorunlar halnn altna sprr, grmezden gelirler;
utangalk ve akacln arkasna gizlenirler.
Donakalmaya eilimli kiilikler stres altnda fel olur, uyuuk
ve aresiz hisseder/er. Genellikle kaygldrlar ve onaylandklarn
hissetmek iin evrelerindekilere boyun eerler.
Aada tepki mekanizmasyla ilgili davransal eilimlerin
listesini bulacaksnz. Bunlar altlarnda yatan duygular anlama
mza yardmc olabilir:
"Savana" Davranlar
1 . Yzleen-ztlaan/snr tanmaz
2. Saygsz/kaba
3. Talepkar/rekabeti/hrsl/bencil
4. isyankarlibirlii yapmayan
5. lgi delisi-dramatik/gevek
I. Yzleen-ztlaanisnr tanmaz
Ergen ocuk:
" Ben istediimi alrm: Eer engellemeye alrsanz 57 farkl
stratejimden birini kullanr ve yine istediimi yaparm. Birisi be
nimle 'hayr' oyununu oynamaya kalkarsa oyuncaklarm atar,
suratm asarm. nsanlar beni zgn grmekten hi holanmaz,
dilediimi hemen verirler. te o zaman keyfim yerine gelir yeniden.
KIiliK VE KARAKTER: YETiKINLiGE DOGRU 71
G ve baar beni ksa sre iin ha valara uurur; ardndan yine

daha byk, daha iyi, daha hzl ve daha yksek olan aramaya
devam ederim."
Yapc ebeveyn yaklamlan:

Snrlar ve limitleri aka ve kararl bir ekilde belirleyin.
Sorumluluk duygusu gelitirmelerine yardmc olun.
Her zaman kendi bildiklerini okuyamayacaklarn anlaya
rak hayal krklklar ile baa kmay renmelidirler.
Davranlarnn dier insanlar da etkilediini anlayabilme
leri iin eylemler ve sonular arasndaki balantya dikka
tini ekin.
2. Saygszikaba
Ergen ocuk:
" Her ey mkemmel olmal, yoksa ok fkelenirim. Birisi eya
larm ellediinde, bir oyunu kaybettirnde ya da iler beklediim
gibi gitmediinde fkeden kudurup, kabalatn sylerler ama
bu doru deildir. Bir numara olmay isterim ve kendimi bunun
iin zorlarm. Bunda ne var?"
Yapc ebeveyn yaklamlar:

Kabalk, duygular denetleyememekten kaynaklanan ar
bir tepkidir. Kabala sakin bir kararllkla yant verip, ar
kasndaki beklentilerle ilgilenin.
ocuunuzun kendisini sulamamas, yetenek, grnm ve
yapabilecekleri asndan mkemmeliyeti bir algda takl
mamas iin konulan hedefleri tekrar gzden geirin. Yk
sek beklentiler hayal krklklar ve hsrana gebe olduun
dan fke mekanizmasn ateler.
3 . Talepkarlrekabeti/hrsl/bencil
Ergen ocuk:
" Ben sadece vg almak ve dl kazanmak iin yaarm; tm
yarlar kazanr da tepeye karsam beklediim ilgiyi elde ederim.
Bazen bir eyi baarmak iin, bazen de kendi bildiimi okuyabil-
72 ERGENLERLE iLETIiM SANATI
rnek iin odaklanr ve btn gcmle abalarm. Dnyann merke

zinde gibi hisseder, hep eksenimde dnmesini isterim. "

ocuunuzun sadece baarlarn takdir etmekle kalmayn,
abasn ve katlmn da alklayn.
Baarlarn vurgulamak yerine davranlar ve kiilik zel
likleri ile ilgili tevik edici bir yaklam sergileyin ( rne
in; "Dn yardm etmen ok ie yarad, teekkr ederim",
"Kardeine kar ok nazik ve anlaylydn. "
Gereki ve akla uygun isteklerine olumlu yant verin, ama
gerektiinde "hayr" demekten ekinmeyin. Bu, " akla uy
gun" olan ile mantksz olan ayrt edebilmesini salar.
Dierlerinin, rnein kardeleri ya da arkadalarnn baa
rlarn takdir etmeye ve atklamaya tevik edin.
4 isyankarlibirlii yapmayan
Ergen ocuk:
"Ben u kurallar, kanunlar, snrlar iini anlamyorum! Her eye
boyun emek zorunda mym? Sizinle ayn takmn paras olmak
istemiyorum, buna hakkm yok mu? Boyun emek ve kuzu gibi
sraya girmek zorunda olduumu da sanmyorum. zgr bir dn
yada yayoruz; 'izninizle' ben de dilediimi yapmakta zgrm. "

ocuunuz iin yararl bir ey yapma olana yaratarak
onaynz, vgnz ve sevginizi hissedebilmesini salayn.
Scak bir teekkr, glmseyerek gz krpma ya da sami
mi bir minnet ifadesi ocuunuzun bakalar ile uyumlu bir
birlikteliin yararn anlamasn ve isyan halinden kmasn
kolaylatrr.
stediinizi rvet ya da zorlama kullanmadan belirtin; by
lece ibirlii yapmay benimseyecek ve ilikinizde gvende
hissedecektir.
ocuunuzun isyankar davranlarn ateieyebilecek alay
c, ineleyici ve eletirc sylemlerden kann.
KiILiK VE KARAKTER: YETIKiNLIG E DOGRU 73
5. lgi delisi-dramatik/gevek
Ergen ocuk:
" Bir dramadan dierine savrulup duruyoruro ve artk dayan
maya gcm kalmad. Kk bir yanl anlama pimimi ekiyor
ve patlamaya hazr oluyorum. Sorunlar arasnda kr topal idare
ediyorum, artk altm. dllk oyunculuk yeteneim sayesinde
izleyicim eksik olmuyor; hatta oyuna onlar da katlyor. "

Tepki verirken sakin ve dengeli kaln; sergiledii dramn d
nda durmaya aln.
yi bir rnek sergileyerek mantkl, dengeli ve dneeli
davran biimini benimsemesine yardmc olun.
Olaylar yattnda ona, bu tr dramatik salnelerin sizi
nasl olumsuz etkilediini yarglayc ve eletirc olmamaya
aba gstererek anlatn.
"Kama" Davranlar
1 . Madur/olumsuz
2. Ar hassas/tepkisel
3 . Kanan/iletiim kurmayan
I. A1adurlolumsuz
Ergen ocuk:
"Yars bo bir bardak gibiyim. Hibir eyi beceremiyorum. Di
renli olmalym, biliyorum, ama kendimde olup bitenleri deiti
recek gc bulamyorum. Korku, fke ve panik duygular arasnda
savrulup duruyorum; ancak birisi elimden tutup bana ne yapmam
gerektiini sylediinde rabatlyorum. "

Bu eilimler srekli tekrarlanan olumsuz dnce kalpla
r ile glenir; dolaysyla, "iler niye hi yolunda gitmez! "
dncesine kapldnda, ona ilerin yolunda gittii bir de
neyimi hatrlatn: "Hatrlyor musun, o zaman her ey yo
lunda gitmiti . . . "
ocuunuz olumsuz bir tespide dikkatinizi ekmeye al

madan nce siz olumlu konular ( olay, kii, hatra, birlikte
geirilmi zaman vs . . . ) gndeme getirin.
Baarszlk korkusunu yenebitmesi iin ona pratik olanak
lar sunun; kendisini ilgilendiren basit sorumluluklar yerine
getirmesini tevik edin. Hemen devreye girmeyin; kendinizi
tutun, hemen onu korumaya ve kurtarmaya girimeyin.
ocuunuzun ekingen ve pasif olmasnn sorumlusu skn
tlarn ardndan toparlanamamas, yeniden glenemernesi
dir. Zorlu ve skntl dururnlarn ardndan kendisini yeni
den iyi hissetmesine yardm edin.
2. Ar hassasitepkisel
Ergen ocuk:
"Kk bir olay damarma basmaya yetiyor, insanlar beni hep
ya zyor ya kzdryor ve duygularm denetlerneyi bilmediim
den bu duruma tahamml edemiyorum. O kadar hassas ve krlga
nrn ki insanlar selam vermeye ekiniyor. Hep bir sorun kacan
dnyorum. Dierlerinin duygularnn pek farknda deilim. "

Frtnann dinrnesini bekleyin; verdii tepkinin arln
ona, ortalk yattktan sonra, yumuak bir dille anlatn.
Daha uygun bir davran biimine nazike ynlendirin.
Olaylar karsnda dengeli ve tutarl tepkiler vererek rnek
olun; farkl durumlarn farkl stres seviyesine neden olduu
nu (arabann anahtarn kaybetmek ya da bir araba kazasna
karmak arasndaki fark gibi) gzlemlerne olana sunun.
Duygu durumunu denetlerneyi renebilmesi iin duygula
rn anlatmaya, kendini ifade etmeye tevik edin.
3. Kananiiletiim kumzayan
Ergen ocuk:
"insanlarla kendi skntlarm hakknda konumaktan holan
myorum; yle bir durumda, zellikle yetikinler bana sorular sor-
maya baladklarnda hemen odama kayor, saklanyorum. lgn

hayaller kurarak, saatler geirebilirim. Bazen o kadar umutsuzlua
kaplyor, o kadar derin dncelere dalyorum ki sorunlarn iin
den kamyorum. Genelde moralim bozuktur ama nadiren yar
dm isterim."

ocuunuza zel alan ve zaman brakn, ama evrenizdeki
insanlar ile olabildiince iletiim kurmasna aba gsterin.
Bilgisayar oyunu oynamak gibi yalnz bana yapt, onu
dierlerinden soyudayan ve karamsarlatran etkinlikleri
snri ayn.
Kiisel olmayan konularda sohbet aarak onu konumaya
tevik edin. Bunu sistemli bir ekilde uygulayarak kendini
daha iyi ifade etmesine katkda bulunun.
Konumalarnda eletirc ve yarglayc sylemlerden ka
nn; aksi takdirde kendisini de yarglyor olduunuz endi
esiyle iine kapanabilir.
"Donakalma" Davranlar
1. Endieli/kaygl/yalnz
2. Ar yumuak bal/ekingen
3 . Uyuukisrekli halsiz
4. Kskn
I. Endieliikaygl/yalnz
Ergen ocuk:
"ok yalnz hissediyorum; beynin yiyip bitiren u sorunlara
zm sunacak, yardm edecek kimseyi bulamyorum. Hata yap
maktan ve sonunda iin iinden kamamaktan o kadar ok kor
kuyorum ki, hibir ey yapmyorum. Bazen ne yapmam gerektiini
bilmiyor, fel olmu gibi kalakalyorum. nsanlar benden bkyor,
biliyorum, ama eyleme gemek ok zor geliyor. Nee maskesinin
ardna saklanp sorunlar grmezden geliyorum. "
76 ERGENLERLE ILETIiM SANATI

ocuunuzia duygular hakknda konuun; sorunlar kar
snda yannda olduunuzu hissetmesini salayn.
Davranlar ne kadar can skc olursa olsun rahatszlnz
saklayarak tepkilerinizi denetleyin; yoksa kaygya ve kor
kuya kaplabilir.
Kendi yaptnz baz hatalardan bahsedin; bylece bazen
hata yapmann doal olduunu anlasn.
zgvenini glendirebilmesi iin etkinliklere katlmaya
tevik edin.
2. An yumuak bal/ekingen
Ergen ocuk:
"Kkken herkes bana bakp, stme titrerdi. Bu yzden ii
me kapandm. Annem hep eteinin altna girmeme izin verirdi;
insanlar bana baktklarnda ben de oraya saklanrdm. Genellikle
konumazdm; nadiren konutuumda da o kadar utanrdm ki
her seferinde bir daha konumamaya karar verirdim. Syleneni
yapar, sesimi karmaz, bam nme eerim; bylece kimsenin
dikkatini ekmeden yaarm. "

ocuunuzun n plana kaca ve kendini ifade edebilece
i kk olanaklar yaratn.
Kendisini savunmaya ve kendi kavgasn vermeye tevik
edin. rnein kardei ile yaad bir atmaya mdahale
etmeyin ve zerkliklerine sayg gsterin.
Utangalna vurgu yapmayn ve ilgi gstermeyin.
Davranlarnn onu dierlerine yabanclatrabileceini an
lamasn salayn.
3 Uyuukisrekli halsiz
Ergen ocuk:
"Bir eyi deneyip, baaramamaktansa hi denemem daha iyi;
bylece ileri elime yzme bulatrdm iin utanmak, kendimi
KiiLiK VE KARAKTER: YETIKiNLiGE DOGRU 77
kt hissetmek zorunda kalmam. En azndan bu ekilde, umu

rumda deilmi gibi davranp ar sorumluluklarn altna girmi
yorum. "

Uyuuklukla tembellii birbirine kartrmayn. Durumun
korkudan m yoksa umursamazlktan m kaynaklandn
anlamak iin sezgilerinizi kullann.
yi hissettiren etkinlik ve durumlar tevik edin; neeli kal
maya ve olaylara iyimser bakmaya tevik edin.
Byk hedefleri kk grevlere bln ve ocuunuzu her
grevden nce cesaretlendirin.
ocuunuza kk dozlarda vg ve cesaretlendierne su
nun ve onu zorlamayn.
4 Kskn
Ergen ocuk:
"Ne hissettiin ve ne istediimi anlatamyorum. Yzleme ya
da atmalara hi dayanamyorum. Bazen nemsiz konulara tak
lp gnlerce kara kara dnyor, sorunu kafamda bytyorum.
Herkes benimle urayormu gibi geliyor. Ne hissettiin ifade
edemiyorum ve bu bana fkeli ve gcenmi hissettiriyor. "

Benzer bir davrana kaplp, ksp, somurtmayn. Alayc,
ineleyici yaklamlardan kanp ocuun olumsuz duygu
larn tetiklemeyin.
Ak ve samimi sorular sorarak kendisini ifade etme olana
verin. "yi misin? Keyifsiz grnyorsun. Yardm edebilir
miyim? Bana skntm anlatabilir misin; bylece durumu
anlayabilirim. "
Ak bir ekilde ifade ettii gereksinimlerini karlamak ve
yardm etmek iin aba gsterin.
Aka ifade etmedii srece sorunlarndan bakalarnn
haberdar olamayacan anlamasna yardm edin.
Bozuk davranlar, huzursuz duygu ve davranlarn kaynacl

kazanda yzeye karak patlayan kabarcklardr. ocuunuzun
gelimekte olan kiiliine olumlu etki etmek ve bu zorlu sreci iyi
ynetmek iin, grdnz davranlarn yan sra grnmeyen
nedenlerin de farknda olmanz ve bunlara doru tepkiler vermeniz
gerekir. Davranlarn altnda yatan temel duygular hatrlamak
iin 2. Blm'deki duygu arkna tekrar gz atabilirsiniz.
Blmn Anafikirleri
Belirg i n yan t, tepki ve etkileim rntlerinin sonucunda

kiilik ortaya kar ve dierleri tarafndan davran olarak
gzlemlenebil ir.
Kii l i k ergenlik yllarnda biimlen ir; davransal al kan
lklar yetikinlie hazr olan beyinde yava yava yerle
ikleir.
Ergenlik a size, ocu u n uzun baz kiilik ve davran
zel liklerini gzlemleyip, gerekli dzeltmeleri yapmak iin
frsat sunar.
Davranlar karsnda verdiiniz tepkiler onlar ya daha
g lendiri r ya da zayflatr.
V
E rgen lerin Davran 1 ,

A l ikan i i k ve U ra 1 lan:
Normal Olan Ne,
Ne Zaman Endielenmeliyim?
Ergenler srekli mcadele edecek bir eyler ararlar . . . Bu, hi deilse

onlara sikyet edebilecekleri bir ey verir. Dolaysyla, ebeveynler taviz
verdikce, ergenler de umutsuzca, tepki cekecek bir davrans tr arama
ya mahkum olacaklar, anne ve baba belli bir duru sergileyene ya da
ocuk evi yakana kadar gerilim ve atma artacaktr.
John Cleese ve Robin Skynner, Aileler ve Onlarla Yaamanm Yollan
"Allah akna, neden byle davranyorlar ? " Ebeveynler bu so

ruyu kuaklar boyu kendilerine aresizce sorup durdular. Beyinde
ki deiimler zerine son dnemde yaplan aratrmalar, duygusal
alkantlarn, davran deiikliklerinin, belirsizlikterin ve atma
larn ergenlik yllarnda neden kanlmaz olduunu aklyor. Bu
blmde ergenleri normal deneyimlere sevk eden eyleri anlamaya
alacak ve bunlarn bazen nasl daha byk sorunlara dnebil
diinden bahsedeceiz.
Toplumun ilgisi arlkl olarak depresyon, fke, bamllk ve

sosyal beceri eksiklii gibi ergen sorunlarna younlamaktadr.
Hep suun kimde olduu sorgulanr.
Ebeveynlerin hatas m? Yoksa
Suu hkmet politikalar ve eitim sisteminde mi araya
lm?
Medya ve internet mi asl sorumlu? Ya da
Alkol, haplar, salksz gdalar ve sigaray bu kadar kolayca
ulalabilir olarak sunan irketler mi acaba?
Hatalara ve bunlarn sorumluianna odaklanmak endie ve
stresi artrmaktan baka bir ie yaramaz. Ne yapacan ve neyi
sulayacan bilmez bir durumda olmak insanlarn sorumluluk
almasn, konuyu derinlernesine anlamaya alp zm retme
sini engeller. Bir baka deyile; abamz yanl ynde harcamak
tayz.
Size tavsiyemiz 6. ve 7. blmlerde deindiimiz sorunlu ergen
davraniarna dikkatlice gz atmanz, ocuunuzun duygusal s
kntlar ( rnein; kayg, fke) ve kiilik zayflklar (rnein; ks
kn, yzleen-ztlaan, baknz 4. Blm) arasndaki ilikiyi an
lamaya almanzdr. Bylece ergenlerin (akran basksna boyun
emek, alkol ve internet bamll gibi) alkanlk ve eilimlerinin
aslnda ne olduunu grmek mmkn olacaktr. Bunlar baa k
ma stratejileridir. Her taraftan ate altndayken, ki ergenler genel
likle bu durumdadr, k zayf noktadan balar.
Bu blmde, ergenlerin yneldii yanl yollar (bamllk gibi)
irdeleyecek ve ergenliin neden bazlar iin sorunlu, bazlar iin
ise rahat bir sre olduunu anlamaya alacaz. Hem kendi du
rumunuzu hem de ocuunuzunkini deerlendirebilmenize ve bu
sayede aranzdaki etkileimi salkl bir ekilde dengeleyebilmeni
ze yardmc olacaz. Bir alkanlk temel bir soruna dnmeden
nce davransal eilimlerde birok belirti gzlemlenir. Neler oldu
unu anlayabilmek iin beynin dl merkezini ve doparnini daha
yakndan inceleyeceiz; nk bu ikisi hem problemin kendisi hem
de zmdr.
ERGENLERIN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI 81
Ergen Beynini Dengelemek ve nce Ayar Yapmak
Yetikinlie giden yolda, sinir hcrelerinin yaplanmas srer

ken, bir madde ergenlerin beyni iin en nemli unsur olarak ne
kar. Bu madde "mucize ila" olarak da adlandrlan dopamindir
( bkz. s. 27). Ergenler birok yeni eyi deneyimler. renmek iin,
beynin sinir hcreleri (nronlar) arasndaki ba harekete geiren
sinir iletici (nrotransmiter) doparnine gereksinim duyarlar. Ergen
ler biyolojik olarak bu mucize ilac elde etmeye programlanm
lardr; bu ya iyi kaynaklardan ya da kt kaynaklardan ve zararl
eylemlerden olacaktr.
Ergen ocuunuz strese kolayca teslim olmaya eilimli ise ve
allmtan daha ok sknt ve sorunla baa kmaya alyorsa
"yoyo kimyasallarnn" (kendini topadamasna yardmc olacak
iyi kimyasallarn) dengeleurnesi gerekiyor olabilir. te yandan,
eer yaam deneyimleri ve doal kiilii duygusal olarak dengeli
kalmasna yetiyorsa tehlikeli bir durum yoktur. Az ya da ok, er

genlerin tm belli lde sa vunmasz ve hassastr; sizin yakndan
izlemeniz gereken ocuunuza zg huzursuz (kaygl ve endieli)
davranlarn seviyesidir. Kimyasal ve duygusal dengeyi bulmaya
alrken batan kmalar ve yanl yollara (yanl arkadalar, al
kol, uyuturucu, sigara, seks, bilgisayar oyunlar, kumar, pornog
rafi) sapmalar olasdr.
dl Merkezi: Byk Zevklerle dllendirilmek
Bu biyolojik drtrrn kayna beynin ilkel ve bilinalt blm

lerinde bulunan dl merkezidir. Yani bu drt, mantk ve dn
ceden deil, bilincin dnda ileyen isel bir sreten doar. Ergen
ocuunuz zgn, riskli ve heyecan verici deneyimlere yneldiin
de dl merkezi devreye girer ve iyi hissettiren dopaminle dolar.
Yemek, seks, para kazanmak ve baarl olmak gibi deneyimler
dl merkezini ateieyecek ergen ocuun beyninin gdlenmesi
ni ve uyank kalmasn salar. Bu gdnn olumsuz taraf, dl
merkezinin yksek riskli eylemlerle de (kumar oynamak, alkol ve
uyuturucu kullanmak gibi) tetiklenebilmesidir.
Birok Hnerli Dopamin
Bu yap-bozun nemli paralarndan biri de dl merkezinin

zevk veren eylemlerle harekete gemesi, ama yaktnn dopamin
olmasdr. Dopamin, ergen ocuun iyi hissetmesini salayarak
istek ve cokusunu artrr, onu ayaa kaldrp harekete geirir.
Bulunduklar ortamda biyolojik drtleri sistemi ateieyecek de
neyimleri otomatik olarak tararnaya balar. Ksacas, biyolojik
doalar gerei ergenler, olumlu ya da batan karan, olumsuz
eylemler araclyla sistemlerindeki doparnini etkinletirme ei
limindedir/er.
Dopamin, dingin ve uyumlu davran yapsnn temel tadr.
Doru dopamin seviyesi ergenlerde u etkileri yapar:
ERGENLERiN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI 83
Merakl ve uyank olmak:

Maarada yaad dnemde insanolunun koku alma duyusu
ok hassast ve bu duyu onun arama, hayatta kalma, kefetme ve
renme gdlerine yol gsterirdi. Bu eylemlerin dl ise dopa
min ve yaratt iyi olma hissi idi. Henz korteks (Beyin 3 ), karma
k stratejiler, mantksal dnme ve planlama becerisi ile devreye
girmemiti. Bugn, bamszlk yolunda ilerleyen ergen ocuunu
zu aramaya, deneyimlerneye ve kefetmeye iten hala ayn gddr.
yi davranmak:
nsan; korku, fke ve acy gizleme ve grmezden gelme becerisi
ne sahip olan tek memelidir. zgn olduumuzda zel birisini ara
yarak ya da bizi oyalayacak bir aktiviteye katlarak sistemimizdeki
dopamin seviyesini ykseltebilir ve yeniden neelenebiliriz. Dier
hayvanlar bunu yapamazlar. Onlarn duygular daha effaftr ve
verdikleri ani tepkilerle bu duygular aka sergilerler (korkup si
nen kpek, yerinden frlayan at vs . . . ). nsan, Beyin 3 (korteks) saye
sinde igdsel duygular bastrmay, drtleri denetleyebilmeyi ve
mantkl dnmeyi renebilir. Bunlar bizi dingin ve iyi davran
lara ynlendiren beyin ilevleridir. Buna ramen kortekste srmekte
olan yaplanmann ergen ocuumuzun salkl karar vermesini ve
davranlarn denetleyebilmesini zorlatrdn unutmamalyz.
stekli ve hevesli olmak:

Ergen ocuklarn enerji, istek, heves ve renme becerilerini ar
tran; heyecan verici, yeni deneyimlere duyduklar merak, ilgi ve
bu deneyimlerden aldklar zevktir. Bunlarn tm dopaminle bes
lenir. ocuunuz okulda odaklanabilmek, dikkatini verebilmek ve
renmekten zevk alabilmek iin doparnine gereksinim duyar. Can
sknts, ilgi eksiklii, bir konu ya da retmene besledii nefret
dopamin seviyesinin dklnn kesin belirtileridir.
Uyumlu olmak:
Sadece yaplan eylemler deil, y ve yakn ilikiler (rnein
anne ve baba ile) iinde olmak da dopamin seviyesini ykseltir ve
84 ERGENLERLE iLEriiM SANATI
iyi hissedilmesini salar. Bebekler, hayatta kalabilmek iin anne ve

babalaryla ba kurmaya ve onlar mutlu etmeye programlanm
lardr. Ebeveynlerle yakn ba iinde olmak kk yalardan itiba
ren dopamin salglanmasn salar. Ama durum ergenlik anda
karmak bir hal alr; nk ocuk hem anne ve babadan bamsz
olma gereksinimi duyar hem de doparninin tetiklenmesi iin onlar
la uyumlu ve yakn bir ilikide olmaldr. ocuunuzia evde yakn
ve uyumlu bir etkileim iinde olmanz, onun gelecekte kuraca
yakn ilikilere de olumlu yansyacaktr.
yi Hissetmek
yi hissettiren "kaliteli " dopamin fiziksel etkinliklerden, eylem

ve enerji ieren deneyimlerden gelir. "Dk kaliteli " dopamin ise
televizyon izlemek, bilgisayar oyunu oynamak, kumar oynamak
ya da iki imek gibi hareketin az olduu etkinliklerle vcutta re
tilir, ama etkisi uzun srmez ve abuk tkenir (6. ve 7. blmlerde
buna deineceiz) . Bu tr aktiviteler ksa vadede iyi olma hissi ya
ratrlar; ama uzun vadede bunlarn etkisi bamllk olacaktr.
Oyunbozan Anne ve Babalar!
Anne ve babann tutumlarnn ergen ocuun davranlarn

olumsuz etkileyebileceini tekrar vurgulamakta yarar gryoruz.
Ergen ocua verilen "ince ayar" tepkilerine 8. Blm'de deine
ceiz; ama imdilik unlar hatrnda tutun:
Ergen ocuumuz bizimle arasna psikolojik mesafe koy
maya alrken biz ebeveynler kanlmaz olarak onlarn
"dmesine" basarz; yani sadece evrelerinde bulunmamz
bile onlar iin bazen kkrtc, sknt vericidir. Syledikleri
nize ve onlarla konuma biiminize dikkat ederek ocuu
nuzun daha asi bir tavr sergilemesini nlemeye aln.
Bulunduklar ar hassas durumda ergenler kolaylkla kor
tizolun egemenliindeki huzursuz bir ruh haline (rahatsz/
korkmu/kafas kark/fkeli) savrulabilir. Bu durum b-
ERGENLERiN DAVRANl, ALlKANLlK VE UGRAILARI 85
yk nemi olan doparnini bastrarak yaadklar stresi ve

rahatszlklar iddetlendirir.
Ebeveyn olarak ocuumuza gven kayna olmalyz; ama
bir sebeple (rnein ocuun kabul edilmez bir davran
sebebiyle) bu kaynan kurumas onlarda duygusal kn
tye neden olabilir.
ocuklarna mantk bir algy ve dnyann gereklerini
alamak adna ebeveynler yaamn elenceli yann yok
edebilir.
Ebeveynterin onaylamayan, beenmeyen tavrlar srekli
yanstmas ocuun en kk eletiriye bile ar duyarl hale
gelmesine yol aar. Bu durum ocukta ya isyana ya da doal
olmayan, ar bir uyum gsterme ihtiyacna neden olabilir.
Doru Alkanlklar Kalc Klmak
Eer her ey yolunda g iderse, ergen ocuumuz iyi hissettiren

dopa min gereksi nimini spor ya pmak, Shakespeare okumak, gre
cel ik kuramn anlamaya al mak, odasn topa rla mak, a rkadala
r ile keyifli bir oyun oynamak gibi arzu edilen eylemlerle ka rlar.
Ama ergenlerin ok az ebeveynleri ile atmaya girm eden, her
konuda uyum gsterir. Evde bu denli uyumlu bir il iki kuruldu
unda, beyi n kimyasallar ideal dengede olur, d l merkezi etki li
al r ve ocuun davran lar rnek gsterilecek hale gelir.
Ergenler Neden Bu Kadar Farkllk Gsterir?
Ergenlerin neden birbirlerinden bu kadar farkl olduklarna ba

kalm: Ergenlerin byme srecinde iyi ya da kt, her eyi dene
yimlernesi doaldr. Ama baz ergenler deneyimlerinde gvenli ve
tehlikesiz bir yolda ilerlerken, dierleri neden kaygan ve tehlikeli
yollarda bamllk yapan davranlara ynelir? Bu, bizim iin zor
lu ve hayal krklklar ile dolu bir dnem olabilir; nk ergen
ocuumuz seimlerinin ve eylemlerinin ounda ngrme ve do

ru yarglama becerisinden yoksundur. Ergenlik sresince mantn
iledii korteks te (Beyin 3) gerekleen byk onarm ve yeniden
oluumu gz nnde bulundurabilirsek, bize anlamsz grnen
durumlarn bilinli seimler olmadn belki daha iyi anlayabiliriz.
Duygusal Duyarllk
Gnmz dnyasn arlkl olarak ynlendiren d basklar

ergenlerin deneyimlerinde de belirleyici rol oynamaktadr. Bu d
basklar bazlarnn stres kimyasallar seviyesini ayarlayabilme ye
teneini altst eder. Basknn yzeyde grnmeyen nedenleri un
lardr:
Akademik baar, rekabet/yar, sportif baar, baarszlk
korkusu.
Hayal krkl potansiyelinin bykl/gereki olmayan
hedefler, srarc/ar kontrol edici ebeveynler, abartl bek
lentiler.
Materyalist alg/eyaya dknlk, medya/moda/yapay
mkemmeliyet algs.
Pornografi/seks tanr ve tanralar, ilikilere dair hayalc
inanlar/performans.
Sosyal medya/evrensel poplaritenin gerekd idealleri ve
sosyal aidiyete bal kayg.
Akran basks - "Herkes yapyor, ben neden yapamaya
ym? "
Gelecee dair belirsizlikibeden imgesilkimliklkariyer.
elikili ve karmak kurallarn ve snrlarn olduu ev orta
m/cezalar, karma ailelerde yaanan gvensizlik.
Streslifboanm/parasal sorunlar ve orta ya bunalm ile
megul ebeveynler.
Gnmz ergenlerinin vcut biyokimyasallar bir turnusol
duygu deneyi ile llse, stresli ocuklarda dk dopamin/yksek
kortizol, zgvenli ocuklarda ise yksek dopamin/dk kortizol
seviyeleri gzlemlenir.
EAGENLEAIN DAVRANl, AllKANLlK VE UGAAILAAI 87
Duygusal Diren
Huzursuz duygu ve davran seviyelerinin, dolaysyla diren

eiklerinin farkl olmas, yaam deneyimleri ve kiisel gemiierin
farkllnn sonucudur.
Deiim ergenlerin huzurunu kolayca karr; rnein: Yeni bir
okula balamak/okuldan ayrlmak, yeni mcadeleler/gelecek ile
yzlemek, yeni arkadalar edinmek, kimlik gelitirmek, bymek,
bo anma, yeni bir eve tanmak, doumlar/lmler . . . Bu durum
larla karlaan ergen ocuklarn kendine zarar verme ya da yeme
bozukluu gibi u noktadaki baa kma stratejilerini benimseme
leri kanlmaz deildir; ama daha savunmasz ve zayf olacaklar
bir gerektir.
Baa kma Yntemleri ve Tekrar yi Hissedebiirnek
Stres iddet/endiinde en dengeli, en akl banda ergen ocuk

bile durumla baa kabilmesini, daha iyi hissetmesini salayacak
etkinlik/erin arayna giriir. Bu etkinliklere " baa kma strate
jileri" diyoruz. Bu stratejilerden bazlar, rnein spor yapmak,
mzik dinlemek, arkadalarla keyifli bir sohbet etmek, yararl ve
salkl olabilir. Hap kullanmak, iki imek ya da yeme alkanl
n deitirmek gibi baz baa kma stratejileri ise zarar verir.
Bilinaltndaki bu " baa kma stratejisi" aray, i biyokimya
sal dengeyi salama abasdr; dolaysyla ocuunuzun duygusal
gereksinimlerini gzlernlemeli ve anlamaya almalsnz. Bu, zorlu
ve stresli bir i gnnn ardndan bir bardak arap, kaliteli bir i
kolata, keyifli bir yry ya da scak bir sarlmann yapt olum
lu etkiyi araymz gibidir. Yetikinler gibi ocuklar da gereksinim
duyduklar baa kma stratejileri ve zararl olanlara duyarllklar
asndan farkllklar gsterir; dolaysyla onlarn tercihlerini anla
maya ve uyum salamaya almalyz. rnein; gergin, iednk
ergen bir kz ocuun skntsn delikanllarla bara gidip, sarho
olup, polis tarafndan tutuklanarak ve geceyi nezarethanede gei
rerek da vurmas pek olas deildir. Onun baa kma stratejisi,
88 ERGENLERLE i LETiiM SANATI
daha ok iine kapanarak yalnzl semek olacaktr. Ayn ekilde,

atletik, sporcu bir ergen erkein duygusal acsn uyuturmak iin
kendisine gizlice zarar vermesi de pek olas deildir. Onun baa
kma stratejisi byk olaslkla da ynelik olacaktr.
Horrnonal Kaos
Ergenlerin bulu anda bindikleri "hormonsal hz trenini" g

znzde canlandrn. Testosteron ve strojen hormonlar kilit et
kenlerdir ve artlar duygusal dengenin bozulmasnda nemli rol
oynar. strojen kzlarda, dopamin ve oksitosin retimini artrr. Bu
bir sorun deildir; ama biyokimyasal dalgalanma serotonin seviye
sini de ykseltecek ve kznzn daha huysuz olmasna yol aacaktr.
Erkeklerin cephesinde de durum benzerdir: Ergen erkeklerde saldr
gan davranlar engelleyen serotonin seviyesi doal olarak dk
tr. Bunun yan sra, ykselen testosteron seviyesi erkek ocuklarn
saldrgan davran biimlerini trmandrr; hem uyuuklua hem de
sekse ve yksek risk tayan eylemiere daha ok ilgi duymalarna
neden olur. Testosteron ayrca konuma ve sosyallemeyi engelie
yerek ergen erkeklerin huysuz ve sornurrkan olmalarna yol aar.
Sadece Genler Yznden Deil!
Ayn DNA havuzundan bile olsalar, ocuklarn genetik eilim

leri farkllklar gsterir ve bu farkllklar aadakilerin seviyesini
de etkiler:
Anksiyete (kayg) tolerans (stres/panik tama noktas)
Duygusal dayankllk (duyarllk)
Kendini topadayabilme becerisi (skntlardan kp tekrar
iyi hissedebilme)
Hormonlar (ruh halinin ini ve k)
Dopamin seviyesi (iyimser coku ve evkiiyi hissetmek)
Odaklanma ve renme becerisi (dikkat sorunu)
Rahatlk ve gvence gereksinimi (ilgi beklentisi)
Bamllk eilimi
ERGENLERIN DAVRANl, ALlKANLlK VE UGRAILARI 89
ocuunuzu bu unsurlar balamnda deerlendirmeniz size ok

nemli ipular verecektir.
Gnmzde bir ocuun bamlla kar zayfl yzde 50
genetik nedenlere, yzde 50 koullar, arkada grubu ve medya bas
ksna bal kabul edilmektedir. Doa/yetime dengesi nasl olursa
olsun, her ocuk zdenetim mekanizmasn yaamn iinde riskler
alarak ya da mutluluk ve zevk araynda deneyimleyerek gelitirir.
Deneyimierne ve Risk: Konfor Blgesinin Dna

Gvenle kmak
Peki, ergen ocuklar riskigvenlik/dl dengesini nasl tuttu

rabilirler? Daha geni bir dnyaya doru adm adm ilerlerken
ncelikle iyi hissetmeleri, zgvenli olmalar ve yreklendirilme
leri gerekir. Evden ayr zaman geirmek, yeni arkadalar edinmek,
farkl bir okula balamak, seyahat etmek, cinsellik, araba kullan
mak, niversiteye gitmek, yeni bir i gibi farkl ve zgn deneyim
ler onlara salkl geliim olana sunar. Bunlar baarl bir ekilde
deneyimlediklerinde vcutlar dl olarak dopamin retir. Bylece
daha iyi hisseder, yeni deneyimlere girecek beceri ve zgveni ken
dilerinde bulabilirler.
Gereken lgi ve Dikkati

Gstermeden leriemek
Baz ergenlerin deneyimierne ve risk alma drtleri m thi bir

h zla ivmelenen ve frenleri tutmayan bir arabay kullan maya ben
zeti lebi lir. Dopamin (ve testosteron) ok hassas bir gaz peda l gibi
ilerken, beynin kimyasal freni olan serotonin, seviyelerin dt
bulu anda ilevini korumaya abalar.
Ama geceleri uyumamak, alkol ve sigara kullanmak gibi kt

alkanlklara kaplmalar da olasdr. Bu tr baz etkinliklerin kendi
lerini "mucizevi" bir ekilde daha iyi hissettirdiini, sorunlara kar
duyarszlatrdn ya da sosyal kayg ve bask gibi temel duygusal

rahatszlklada baa kmalarna yardmc olduunu kefedebilirler.
Ergen ocuunuz kolay bunalyor, huzursuz bir ruh halinde ta
klp, k yolunu bulmakta zorlanyorsa, i huzura ulamak iin
yanl eylem ve stratejileri benimseyebilir.
Stresi Azaltan Alkanlklar ve Salkl Baa kma Stratejileri
Yetikinlie giden yolculuk nadiren rahat ve sorunsuz geer; er

genler bu srete karlatklar sorunlara kar salkl baa kma
stratejileri gelitirmek zorundadrlar. Temelde yaadklar en byk
duygusal sknt, sizin de bileceiniz zere, yaam ve gelecek ile ilgili
kayg ve korkulardr. yi grnebilirler; ama genellikle i dnyala
rndaki frtnalar bir maskenin ardnda gizliyorlardr. Bu zorlu d
nemde, alkanlk olarak benimseyip, gerektiinde faydalanabilecek
leri salkl baa kma stratejileri gelitirebilmeleri ok nemlidir.
Vcuttaki biyokimyasallarn seviyesini dengeteyerek stres sevi
yesini dren, olumlu duygular artran, belirsizliklere ramen sa
kin kalabilmeyi salayan, gelecek ile ilgili kayglar azaltan birok
etkinlik vardr. Daha iyi hissetmenizi ve sorunlarla baa kabilme
nizi salayan bu etkinlikler genellikle:
iyimserlik hissini artrp, stresi bastrarak duygusal dengeyi
salar.
dl sistemini programiayarak doal bir alkanlk haline
dnr.
Olumlu aktivitelerin gelecekte de tercih edilecek alkanlk
lar olarak pekinesini salar.
Stresi dindiren, basklar ve basklarn duygusal etkileri ile baa
kmay kolaylatran salkl yntemleri kefetmesi iin ocuunu
za yardm edin. Kendilerini iyi hissettiren eylemleri ve stratejileri
tanmak, ocuklarn ruhsal ve duygusal durumlarn dengeteyecek
iyi kimyasallar retebilmelerini salar. Bu sayede enerji ve istekleri
ykselir, sakin hissettikleri, daha az kayg, korku ve fke duyduklar
dingin bir sistemde kalabilirler; yaamn ini kiarna kar diren
leri artar. Stresle baa kmak iin kullandnz salkl yntemleri
yapc bir yaklamla anlatarak ocuunuza yol gsterebilirsiniz.
ERGENLERiN DAVRANl, ALlKANLlK VE UGRAILARI 91
Ya rdm isternek ve almak nemlid ir; bu sayede yararl

tler a lnabilir ve sorunlar z lebilir.
Fa rkndalk ve med itasyon, ana odakla nara k ve nefes al
dzen leyerek kayglar azaltabi lmeyi, dolaysyla rahatla
ya bilmeyi kolaylatrr.
Hayvan beslemek yattrc etki yapar; sorumluluk ve ef
kat hislerini glend irir.
lgi ekici ve zorlayc etki n l i kler motivasyonu a rtr r, "ya
pa bilirim" gveni yaratr.
Yaratc lk gerektiren eylemler beynin tm blgelerini a
ltrr ve olumsuz d nceleri datr.
Hayr ileri ve gn l l l k esasna daya l etki nlikler empati
(d uyg udalk) becerisini art r r ve tatm in duygusu yaratr.
Sosyalleme, aile dndaki lerle de ba ve iletiim kurabil
me becerisini gel itirir.
Soh bet etmek, sorunlar ele alabilmeyi salar ve duygula
r n birikmesi ni engeller.
Mzik, ra hatlat r, kayglardan uzaklatrr ve kendini ifade
etme olana sunar.
Sakin bir orta mda ya l n z kalmak stres kimyasal larn d
rr, zihni rahatlatr.
Spor ya pmak iyi h issetmeyi salayan endorfinleri n salg
lanmasn salar, enerj iyi a rtrr ve stresi d r r.
Dzenli ve kal iteli uyku, stres seviyesini dr r ve iyi his
settirir.
Ta km sporlar sosyal ba kurabilme becerisini gel itirir,
d uyg usal birikintinin boaltlabilmesin i salar.
Aile iinde oyna nan oyu nlar balar glendiri r, zdenetim
becerisini gel itirir ve elenceli zaman geirilmesi ni sa lar.
Ak havada zaman geirmek iyi hissetti rir.
Mantkl hedefler belirlemek olumsuz hisleri ve hayal krk
l klar n nler.
Bir ite a l mak, ama sa hibi olma ve parasal d l algs
ya ratr.
Ailece yenen yemekler sosyal ba kurma, olumlu etki le
im ve doal tartma olana sunar.
92 EAGENLEALE iLETiiM SANATI
Doru Tavr Taknmak
Ergen ocuunuzia yaadnz zorlu dnemlerin, atmala

rn ve sorunlarn arkasndan sular duruluyor, yaamnz yeniden
dingin bir aka kavuuyorsa endie/enecek bir ey yoktur; nk
ocuunuz kararsz bir sistem iinde takl kalmyor, kendisini to
par/ayp dengeli bir sisteme dnebiliyor demektir.
nemli olan, tm davranlarn altnda duygularn yattn ha
trlamaktr. Huysuzluk, asilik, srekli talepkar ya da kaba olmak
gibi olumsuz davranlar ar duygusal birikimin belirtileridir. Bu
nun sonucunda ebeveynler kt davranlara odaklanr. Ama kt
davranlarn size neler olduu konusunda nemli bilgiler verdii
ni unutmamalsnz. Bildiiniz gibi ocuunuz da igdleriniz de
paha biilmez deerdedir.
Sinyalleri Alglayabilmek
13, 14, 1 5 yalarndaki ergenler sorunlu davranlar sergileme

ye baladnda, ini klarn doal olup olmadn ya da baka
nedenlerden kaynaklanp kaynaklanmadn anlamak, zellikle
ilk ocuklarda, zordur. Bir ocuun sessiz ve sakin olmas her eyin
yolunda olduunu gstermez. Ayn ekilde, bir ocuun huysuz ya
da asi olmas endielenmeyi gerektirecek sorunlarn kesin belirtisi
deildir.
Durumun endielenmeyi gerektirip gerektirmediinin gsterge
si genellikle davranlarn iddeti ve skldr. Baz unsurlar srekli
olarak belli tepkileri tetikliyorsa, endielenilmesi gereken, bu duru
mun bir alkanlk olarak beyinde yer etmesi olasldr.
Derli Toplu Bir Odada m Yayorlar?
2. ve 4. blmlerde deindiimiz gibi, ergenlerin gelimekte

olan zihinleri dingin ve kararsz davran sistemleri arasnda bir o
tarafa, bir bu tarafa savrulabilir. ocuunuzun odasnn durumu
nu ruh halinin yansmas olarak grebilirsiniz.
ERGENLERIN DAVRANl, AllKANllK VE UGRAILARI 93
Son derece dzensiz, giysiler her tarafa salm, kirli a

marlar halda kk salyorsa. ocuun odasna girmekte
zorlanr, onunla konumay baaramazsnz; nk lene
kadar uyur, gece siz yattktan sonra eve gelir ve karla
maktan kanmak iin her yntemi denerler. Tavrlaryla
"yakalarsan konuuruz" der gibidir; sorumluluklarn ve
iletiim kurma abanz yok sayar.
Ya da,
Son derece dzenli, saplantl derecede derli toplu; tm
eyalar dolaplara yerletirilmi ve dolap kapaklar skca
kapatlm. Her yer tertemiz, yatakta bir krklk bile g
rnmyor. ocuunuz, " Benden bekleneni yapmamak ok
korkutucu olurdu, " demektedir; dzensizlik sonucu kont
rol yitirme korkusu tar.
Birinci yatak odas "kontrolden km" bir zihin yapsn, ikinci
si ise "ar kontroll" bir zihin yapsn ifade eder. Her iki durum da
gvensizlik ve korku duygularn gizlerneye ynelik davurumlardr.
Durumu Deerlendirmek
Tm duyularnzn tetikte olmasnn yan sra, ocuunuzun

yaad dnyay enine boyuna tartnanz da gerekir. 6-1 8 ya ara
lnda ocuu olanlar kendilerinin ya da ocuklarnn yaad u
sorunlar tandk bulacaktr:
Kayg (anksiyete)
Baarszlk korkusu
Baar basks
Ani ve byk deiiklikler
Stres
Depresyon
Akranlarla kaynamak ve onlara ayak uydurmak
Huysuzluk
Kabalk/saygszlk gibi davranlar
ibirliine kapal olmak, uyuukluk
Halsizlik
imaj merak (medya gdml)
Maddiyatlk
Para
Kendini koyuverme
Snrlar/cezalar
Alkol
Uyuturucu
Yeme alkanlklar
Pornografi
Ekran bamll
Bu, gndelik hayatta yzletiklerimizi hatrlatan ve bizi kendi
mize getiren bir listedir. Kendiniz, ocuunuz ve evresi iin en
dielenmenizi gerektirecek bir unsur olup olmadn anlamamza
yardmc olacaktr.
Ebeveyn olarak ben
ncelikle kendinizden balayarak, "Ben ne durumdaym? " so

rusuna yant arayn; nk sizin durumunuz (rnein; boanma,
tanma, i, yeni bir e, yeni bir okul, parasal ve salkla ilgili du
rumlar vs.) ocuunuzu dorudan etkiler. Yaadnz sarsntlarn
iddetini "Richter leinde" anlayabilmek iin aadaki sorular
kendinize yneltin:
/ev hayat dengesini kurabiliyor muyum?
Strese giriyor muyum? Duygu durumum yaknmdakile
ri etkiliyor mu ? Bir baka deyile; virs aileme bulatrp
herkesi hasta ediyor muyum?
Ergen ocuumun davranlar normal ve kabul edilebilir,
yani ho grebileceim blgede mi?
ocuumu hayal krkl, znt ve zorluklardan koruma
ya abalyor muyum?
Kararl olmam ve onu durdurmam gereken durumlarda o
cuumun yapt yanna kir kalyor mu?
Tehlike anlar alyor mu? ocuum sk sk batan kp
yanl yollara sapyor mu?
ocuumun gereksinimlerini karlayabiliyor muyum?
E AGENLERiN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI 95
ocuum
Bunlarn ardndan sormanz gereken, " ocuumun durumu ne

dir?" sorusu olacaktr. (rnein; bask altnda, skntda, bocalyor,
depresyonda, ani ve byk deiiklikler, travmalar, hayal krklklar,
korku, utan, endie, fke yayor vs.) Kendinize u sorular yneltin:
ocuumun dnyasnda neler oluyor?
iler yolunda gitmediinde sorunlarla baa kabiliyor mu?
( Yoksa somurtuyor ya da ayaklarn yere vurup, barp a
ryor mu? )
ocuum sorunlarn stesinden gelebilmek iin kendini
uyuturuyor, duygusal acdan kayor ya da onu grmezden
mi geliyor? ( rnein; bilgisayar oyunlar, Facebook ya da
elenceye mi snyor? )
Skntsn azahabilrnek ve moralini ykseltmek iin ocu
um neye eilim gsteriyor? (rnein; diet yapmak, alkol
kullanmak, asi tavrlar . . . )
Sorumluluk alarak kendi bann aresine bakabiliyor mu?
evresel etkenler: Ev ve okul
ocuunuzun dnyasn dnn. Aadaki durumlar onun

iin geerli mi?
Yaam/kararlar/sorunlan kendi kontrolnde deil mi?
Snrlar ve kurallar kabul edemiyor mu ? (rnein; kural
lara isyan ediyor mu ? )
Akranlar arasndayken zgven eksiklii/ayak uydurama
ma/dlanma yayor mu?
Uyum salama konusunda akran basksna kar zayf ve
savunmasz m?
Deiiklik/yenilgi sonucu zgn, kzgn ya da korkmu durum
da m? (rnein; boanma, yeni ev, yeni okul, arkadalar... )
Ar korunmu ve bamsz olarak kendi ayaklar stnde
durma becerisinden yoksun mu?
Megul ebeveynler tarafndan ihmal edilmi mi?
Haksz bir ekilde baskya uruyor, kontrol ediliyor ve ele
tirilyor mu?
96 ERGENLERLE ILETiIM SANATI
istenen dzeyde (i/grn/baar bakmndan) deil mi?

Byme ve i seimi konusunda endieli mi ?
Bir travma/kaza/hastalk sonucu spor yapamamaya bal
depresyon yayor mu?
Kama gereksinimi duyuyor mu? ( rnein; bilgisayar ya da
Xbox oyunlarna snyor mu? )
Yukardakilerin herhangi birisi ocuunuzun istikrarsz sistem
de olmasna ve yardmmza gereksinim duymasna yol aabilir.
ocuunuzun d dnyaya almasnn ve sosyal ilikiler kura
bilmesinin evle ban yava yava kesmesini gerektireceini unut
mayn. Bu arayn bir dier paras da deneyimlemektir. Bununla
birlikte, akran basksna dikkat edilmelidir; nk bir akran grubu
ya da okul topluluu iindeki davranlar bulac olabilir ve ocu
un olumsuz alkanlklar byk bir hzla benimsemesine yol aa
bilir. Sosyal medyaya ar ballk, pornografiye ilgi ya da kendini
yaralama gibi ilevsiz stratejiler bir grup iinde normal grlebilir.
Blmn Anafikirleri
Yeniden oluum srecinde ergen beyni dopa rnine gereksi

nim duyar. Yeni, elenceli ve heyecan verici deneyimler do
pamin retimini salayarak eyleme geiren duygular yaratr.
Olumlu deneyimlerin sonucu baar duygusu ve istekliliktir.
Heyecan verici, riskl i eylemler ise duygusal ve davransal
ulara ini/klara yol aar.
Dzenli olarak olumlu deneyimler yaamak davran sal
alkanlklar belirler. Ayn d urum olumsuz deneyimler iin
de geerlidir.
Ergenlerin doru yolda i lerleme becerileri genetik eilimleri
ve yaam deneyimlerine baldr. Salkl baa kma strate
jileri kadar ebeveyn ile kuru lan yapc ilikiler de nem lidir.
Kendi durumunuzu ve ocuunuzun durumunu gzlemle
yip, deerlendirmeniz nelere odaklanmanz ve aba gster
meniz gerektiini anlamanz kolaylatrr.
VI
Ergen Davran, A l kanlk ve U ralar

Arasndan Zorlu O lan lar A n l amak
Btn fark gen yaslarda edinilen iyi alkanlklar yaratr. . . Biz, tek
rar tekrar yaptklarmzdan ibaretiz. Bu durumda m kemmellik bir eylem
deil, alkanlktr.
Aristoteles
Bu blmde, bir baa kma stratejisinin nasl sinsice alkan

la, gereksinime ya da bazen tam anlamyla bamlla dne
bi/eceinden bahsedeceiz. Beynin dl merkezinin renmeyi ve
yeni eyler denemeyi tevik etmek zere tasarlandn biliyoruz.
Bununla birlikte, ie yarayan ve iyi hissettiren eylerden daha faz
lasn arzulamaya programlanm olan dl merkezinin olumsuz
alkanlk ve davranlara ynelmesi de olasdr.
Birok farkl baa kma stratejisi vardr: 4. Blm'de bahset
tiimiz sava, ka ya da donakal tepkileri, yanl yollara saplarak
benimsenen ilevsiz eylemler (ttn ve alkol kullanmak, yeme bo
zukluu, uyuturucu bamll gibi) ve 5. Blm'de deindiimiz
salkl yntemler bunlardan bazlardr. Bu blmde "eytana uy
mak" olarak niteleyebileceimiz zararl stratejilere odaklanacaz.
Kayg ol umsuz baa kma stratejilerini teti kler.
Aada greceiniz zararl stratejilerin birou masum dene

yimler olarak balar; ama zaman iinde younluk kazanp bam
lla dnebilir.
Bunlarn sk olmas ve dknlk boyutuna ulamas, kayg se
viyesini ve gndelik yaamda karlalan sorunlarn duygu duru
ma etkisini gsterir. Ebeveyn olarak bize den, sorumluluklarn
tadmz srece ocuklarmza destek olmaktr. Hem kendi far
kndalmz hem de onlarn farkndaln artrarak duygu ve tep
kileri denetleyebilme becerilerini gelitirmelerine, bylece gelecek
te de zdenetime sahip olmalarna yardm edebiliriz. Bu konuya
bu blmn sonunda, ayrca 8. ve 9. blmlerde yine deineceiz.
Ufukta Sorun Olabilir
Sorunlar yle balar: Ergen ocuk keyifsiz hisseder ve beynin

dl merkezi dopamin, serotonin ve dier iyi kimyasallarn seviyesi
ni aadaki yntemler vastasyla artrmay ve dzenlemeyi hedefler:
lgi ekmeye ve gvende hissetmeye ynelik davranlar.
Uyarc, heyecan verici ya da dearj edici eylemler.
ine kapanma, yalnz kalma ve hissizlemeye ynelik u
ralar.
ERGEN DAVRANl, ALlKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 99
Bu stratejiler isel deiimi iki ekilde tetikler: Ruh halini iyi

letirip, enerjiyi ykselterek ocuun daha heyecanl, zgvenli,
kaygsz ve tetikte hissetmesini salar ya da uyuturup, evresine
ilgisini azaltarak keyifsizlemesine neden olur.
"Dopamin Mptelas"
Doparninin dl merkezinden geerek akmasn salayacak

herhangi bir faaliyet, gelecekte seviyeler dtnde yeniden a
rlacak yararl bir kaynak olarak bellek dosyalarna yerletirilecek
tir. Kayna besleyen deneyimlere dzenli olarak maruz kalmak,
hisikiete binrnek ya da araba srmek gibi renilmi davranlara
dnr. Dolaysyla, seilen aktivite esrar, votka, bilgisayar oyun
lar, seks ya da elence ierdii takdirde, ergen ocuun savunma
SIZ beyni artan dopamin ihtiyacn bu stratejilerle karlamak zere
kurgulanmaya aktr.
Kestirme zmlerin Dozunu Karmann Tehlikeleri
Heyecan ya da rahatlama salayarak ruh halinde belirgin de

iiklie neden olan maddelere ya da faaliyetlere srekli maruz
kalmak ya da bunlarn dozunu karmak, beynin gelimemi ve
her yne ekilebilir dl merkezini ele geirip, deyim yerindeyse
yamalar. Bu deneyimler gereinden fazla dopamin retimine zor
layarak beynin mekanizmasn ve yeniden oluum ilemini bozar.
Alkanlklar Nasl Beyin Bamllna Dnr
Nrolojik grntleme sayesinde artk bu faaliyet ve stratejilerin

beyni nasl etkilediini grebilmekteyiz. Yukardaki paragrafarda
deindiimiz faaliyetlerin birou kolayca uyarlabilen ergen beyni
iin riski ve yenilii temsil etmektedir (kokain etkisi gibi) . Beyin,
ini ve klarn pusuda bekledii bir ortamda ilemeye zorland
nda bamllk olasdr. nk bu yllarda ergen beyninin uyum
salamas gereken seviye, 5. Blm'de zedediimiz salkl baa
kma stratejileriyle retilip salglanan doal dopamin seviyesidir.
1 00 ERGENLERLE iLETiIM SANATI
Bamlln Kknde Anahtar ve Kilitler Vardr
Dopamin anahtar ve kilit ilkesiyle iler. Doparninin (anahtar)

iletme ilevini yerine getirebitmesi iin kendisini bir alcya (kilit)
balamas gerekir. Ergen ocuunuzun beynindeki baraj kapak
lar keyifli deneyimler sonucu alp duruyor ve dl merkezine
daha fazla dopamin salglyor ise beyin yeni kilitler retmek zo
runda kalr.
A civcivlerin yem aramas gibi, bu kilitler de en sevdikleri besin
olan doparnini ararlar. Bu talepleri gittike iddetlenir ve gz ard
edilemeyecek bir hal alr; gereken tm ilave dopamin anahtarlarn
salamak iin zamanla beyin kendisini yeniden yaplandrr. Ko
layca ekillendirilebilen ergen beyni, bu ekilde uyum salamaya
kar daha da savunmaszdr.
ERGEN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 101
Hatrla, Hatrla
Hafza, gzde faaliyetlerle ilgili en ufak bir anyla bile kk

dozda dopamin reterek, iyi ya da kt alkanlklarn yerleme
sinde rol oynar. Yani, akam elenmeye gitmek, belli arkada grup
lar, bar ortam ya da seksi dnmek ergeni uyararak heyecanlan
drdnda beyni havalara uar: "Biliyorum, ne yapacam biliyo
rum! " Bunun etkisi ergen ocuunuzun hibir tereddt duymadan
tercih ettiine ynelmesi olacaktr; nk bunun kendisini daha
iyi hissettirdiini hatrlyordur. Eylem ona ne kadar iyi hissettirir,
moralini ne kadar ykseltirse ergen de bilinaltnda, bu faaliyetin
peinde komaya o kadar gdlenir.
Nronal Yollar Nasl Oluur
Bamllkla ilgili ac gerek, kendi kendine, yava yava ve sin

sice yerletiidir. dl merkezi yenilik ve zgnl sever; ama
zevk veren eylem her tekrarlannda daha az heyecan verir, daha
az dopamin tetikler. Ama daha az dopamin daha a kilitler anla
mna gelir ve artan talebin karlanabilmesi iin riskierin artmas
gerekir. retilmi ok sayda alcnn (kilit) beslenmesi iin daha
yksek seviyeler gerekmektedir.
Ergenin dl merkezi yeni kefedilmi zevkin yaratt iyi olma
hissini artk sapiantl bir ekilde talep ediyordur. Beyin 3'n akl,
mant ve dingin saduyusu geerliliini tamamen yitirmilerdir.
ini ve kiann Etkisi
Zevk ve sefann "gzel kafas" getiinde ergen ocuunuz yere

aklr. Beynin iyi kimyasal kaynaklarnn yamalanp boaltlma
snn ardndan ergen fiziksel ve zihinsel olarak bitkin hisseder; bu
nun sonucu uyuukluun yan sra kayg ve depresyon seviyesinin
ykselmesi olacaktr. Ergen ocuumuz bize az miktarda alkol al
dn ya da herkesin unu ya da bunu yaptn syleyebilir. Oysa
alkanlklarn etkisi kiiye gre farkllk gsterir ve etkiyi ngre-
1 02 ERGENLERLE iLETiiM SANATI
bilmek zordur. Risk, etkilerin ve hasarn uzun vadeli mi yoksa ksa

vadeli mi olduunu bilmemektir. Beyinde oluabilecek ruhsal bo
zukluk, klinik depresyon, psikoz gibi uzun vadeli hasarlarn yan
sra fizyolojik salk riskleri de sz konusudur.
Yardm Almak

'
Olu msuz baa kma stratejilerinin ergen ocuun uzu ele ge

i rdiini dnyorsa nz bir uzmandan destek almanz gerekir.
Soru nun henz ok i lerlemed iini hissediyorsa nz, bu tr dav
ra n lar karsnda yapabilecekleri niz ile ilgili bilgi ve tavsiyeler
sunan kurul ular n listesini ve web adreslerini Yara rl Kayna klar
blm nde bulabilirsiniz. Sorun ilerlemi ise zaman kaybetmeden
doktoru nuza bavu ru n .
yi Olmamak Neye Benzer ve

Baa kma Stratejilerinin Yarar Nedir?
Yetikinlik yolunda ergenlerin dp kalkmalar kanlmazdr.

Yapabilmeleri gereken kendilerini toparlamak, ayaa kalkmak,
stlerincieki tozu silkelemek, olas aksilik ve tehlikeler konusunda
daha bilinli bir halde yollarna devam etmektir. Bu, yetikinlie
giderken yanlarnda gtrecekleri modeli renmeleri anlamna
gelir.
Ergen ocuunuzu gelecekte tehlikelerin beklediini gsteren
belirtiler unlardr:
Zorluklarn stesinden gelememesi.
Amazlar karsnda salkl dnemernesi ve zm bu-
lamamas.
zdenetim uygulayamamas.
Kolayca kzgnlk halinde takl kalmas.
Arya kamaya ve snrlar tanmamaya eilim gster
mes.
ERGEN DAVRANl , ALlKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 1 03
Daha zayf ve savunmastz olan bu ergenlerin duygusal kargaa

lada baa kmak iin bir destee (bir sonraki sayfada greceiniz
listedekilere) gereksinim duymalan olasl daha yksektir.
Teti kleyiciler ve Ya n h Baa 1kma Stratej ileri
Duygusal teti kleyici O l as ya n l baa k m a
stratej isi
Stresl i ve gergin h issetmek Bilgisayar oyunlar bir ka yolu
su nabilir
Bunalm h issetmek/baa Duygusal patlamalar dearj
kamamak olmaya yarayabilir
Ya lnz h issetmek Facebook i l e oyalanabil ir
ok yorgun ve rahatsz Yemek yemek avutabilir
hissetmek
Gr nt nedeniyle hayal krkl Alveri yapmak kendini daha
yaamak iyi hissettirebilir
Hsrana uram hissetmek Bir sigara imek acy
unutturabilir
Sosyal toplantlar nedeniyle Alkol al mak kayg y azaltmaya
sknt h issetmek yarayabilir
eki ngen hissetmek Uyuturucular zevkli hisleri
tetikleyebilir
Kar cinse kar phe duymak nternet pornosu ehvet ve
mera k tatmin edebilir
Moralsiz ve depresyonda Ku marn riski anlk iyi olma hissi
hissetmek verebilir
Stratejiler N asl iler
Tpk oda scaklnn gn iinde inip kmas gibi 1 . Blm'de

bahsettiimiz kendini ayarlama gstergesi de dalgalanr. Temelin-
1 04 ERGENLERLE ILETIiM SANATI
de fke, znt ve korku olan duygusal tetikleyiciler gstergenin

ibresini 7 ya da 8'e karrken, sakin ve zgvenli hissetmek 3'e
ya da 4'e indirebilir. Gsterge ibresi 7 ya da 8 'i gsterdii zaman
yaanan kt strestir ve vcudun gereksiz yere her an tetikte ve
gergin olmasna neden olur. Baa kma stratejileri, dinginletiren
oksitosin, mutluluk veren serotonin ya da iyi hissettiren dopamin
salglarna neden olur. Nikotin, alkol ve birok keyif verici madde
sisteme dopamin salglanmasna yol aarak duygu durumunu iyi
letirir, enerjiyi ve iyi olma hissini ykseltir, uyuturur. Kontroll
yemek karmak duygu dnyasn sakinletirir ve karbonhidrat t
ketmemek iyi hissettiren beyin kimyasallarnn salglanmasn sa
layarak duygusal sknty uyuturur. Riskli davranlar adrenalin
ve heyecan pompalar.
Tm stratejiler ksa vadede ruh hali stnde iyi etki yaratr; bu
yzden sorunlar irkin yzlerini gsterdiinde seilen strateji duru
mu idare etme biimine dnr.
Bir Fantezi Dnyasnda Yaamak
Hsran, hayal krkl, znt ya da mantkd ve abartl he

deflere sahip olmak mkemmeliyeti ya da taknl eilimleri kam
lar. Ama ister mkemmele, ister arzu edilene ulamak olsun, bu
radaki zihinsel drt srarclktr. Hedeflenen noktaya vanldnda
karlalan yeni hedeflerdir; hayal krkl srer ve daha da by
yen baarszlk duygusu zgveni ypratr.
Buna karlk, ocuunuz daha pasif bir yapdaysa ne yaparsa
yapsn bir ie yaramayacana, abasnn hibir eyi deitirmeye
ceine inanyor olabilir. Bunun sonucunda ocuun zgveni azalr
ve kendisini alt ve rahat ettii ortamda tutacak, bilinaltndaki
olumsuz duygular uyuturacak alkanlklar benimser. Esrar ve
alkol yattrc zellikleri ile bu etkiyi yaratrken, dier uyutu
rucular neelendirir ve yaamn bir elence gibi duyunsannasma
neden olur. Aada greceiniz tm kt alkanlklarn temelinde
korku, kayg ya da znt yatar.
ERGEN DAVRANl, ALlKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 1 05
Dzenli Olarak Sigara imek
Nikotin bamllk yapan, zehirli bir uyuturucudur. Sigaradan

alnan her nefes dopamin ve adrenalin gibi kimyasallar retmek
zere vcudu uyarr. Verdii iyi olma hissi sosyal kayglar duyan,
kabul edilmek ve haval grnmek isteyen bir ergeni rahatlatabilir.
Yksek derecede bamllk yaratan her alkanlk gibi, sigarann
etkisi de ksa rnrldr ve getiinde vcut daha fazlasn arzular.
ini ve klar tetiklemesi asndan etkisi alkolnkine benzer.
tah kapatc etkisi nedeniyle kilo kaygs olan gen kzlar da sigara
imeye eilim gsterir. Genellikle ergenlikte deneyim yaamak ad
na ilk snlan limandr ve ne kadar erken balanrsa brakmas da
o kadar zor olur.
inde bulunan 7.000 kimyasal madde (ki siyanr ve amonyak
da bunlara dahildir) gz nnde bulundumlduunda sigara kul
lanmann anlamszl belirginleir.
Yapabilecekleriniz:
Sigarann iinde bulunan kimyasallar ve zararlar konusun
da ocuunuzun farkndaln artrn.
ocuunuzun iyi hissettiren doparnine ve motive olmaya
duyduu gereksinimin altnda yatan nedenleri anlamaya
aln.
Gelitirmekte olduu kt alkanl gz ard etmeyin.
Evde, hatta halkonda/bahede sigara imesine kar kn.
Alkanl sizden ald parayla srdryorsa kendinize
doru bir ey yapp yapmadnz sorun.
Alkol
Alkoll ieceklerde bulunan etanol sarho edici, zehirli bir

maddedir. Alkol vcuttaki tm hcreleri etkiler ve su kaybna ne
den olur. Alkol tm organiara zarar verir; rnein cilt, karacier ve
zellikle ergenlerin savunmasz beyni byk hasar grr. Alkoln
beyindeki etkisini beyaz bir tlbentte tden kaynaklanan yank
1 06 ERGENLEALE iLETIIM SANATI
izlerine benzetebiliriz. Asl rktc olan, bu hasarn hibir zaman

onarlamamasdr. Bir iki alemi, mant, plan yapma, karar ver
me ve yarglama yerilerini allak bullak eder; dolaysyla genellikle
uursuzluk ve skntdan baka bir ey getirmez.
Sigara gibi alkol de beynin dopamin retimini tetiklediin
den yksek derecede bamllk yapma zellii tar. Etkileri ksa
mrldr, nk merkezi sinir sistemini basklar. Testosteron
ile atelerren bir ergenle alkoln bulumas serotonin seviyesinin
ani dne yol aar; sonu saldrganlk ya da keyifsizlik ola
caktr.
Alkoln bir yetikinin beyninde yaratt etki bir ergenin bey
ninde yaratt etkinin yars kadardr; bu yzden ergenler iki
li gece elencelerinde ar alkol tketmeye eilimlilerdir. Birok
gen bir haftalk iki istihkakn (kzlarda 1 7, erkeklerde 22 bi
rim) bir gecede tketebilir. Tketilen bir birim alkoln sistemden
atlmasnn bir saat ald dnlrse, ikili bir elenceden son
raki 24 saat araba srmenin riskli ve tehlikeli olduu sonucu
karlabilir.
iki imeye ynelik tutum ve kltr deiti. Alkol fazla karp
rahatszlanmak ve istifra etmek artk utanlacak bir ey olarak g
rlmyor. Sosyal medya tarafndan elenceli ve gln gsterilen
sarholuk, genelde ergenler tarafndan rnek alnacak bir davran
olarak benimseniyor.
Yapabilecekleriniz:
Ergen ocuunuzun alkole almasna olanak vermeyin. Er
ken yata yaanan deneyim risklidir, nk beyin dopamin
ihtiyacn bu yoldan karlamak ister.
Evde iki iilmemesi konusunda olabildiince kararl olun.
Ergen ocuunuz iki imeye balarsa kstlamalarnzn ne
denlerini ona anlatn.
Evde arkadalaryla birlikte iki itiklerinde snrlamalarn
z analarna gz yummayn.
Akam arkadalaryla bulumaya gitmeden nce yemek ye
mesi konusunda uyarn.
Sosyal bulumalar dzenlemek iin dier ebeveynlerle ileti

im kurun. Oyunbozan biri gibi grnmekten korkmayn.
Kendi arlklarnz nnde sergileyerek ocuunuzu etki
lemeyin.
Dzensiz Yerne Alkanl
Yeme bozukluu, medyann yaratt kusursuz vcut algsna

bal gerekd bir gereksinimden kaynaklanp, mkemmeliyeti
eilimi olanlar etkileyebilir. Mkemmeliyetinin gzellik ve ince
liin mutluluk getireceine ve bunun yeme alkanlnn bastrl
masyla mmkn olduuna duyduu arpk inan bu duruma yol
aar.
Bir ergenin yeme alkanln bastrmas ve bu ynde alkan
lklar benimsernesinin bir dier olas nedeni ise, baa kmakta
zorland karmak duygularn bu ekilde denetleyebildiine
inanmasdr. Yeme alkanln kontrol altnda tutabiirnek ayrca
ergenin panik, korku ve fke gibi huzursuz duygularn bastrabil
mesini salar.
Bulimia
Ar yemek ve ardndan yediklerini bilinli olarak kusmak dn

gs bulimia hastasnn zelliidir. Bu durum genellikle gizli yaa
nr ve her zaman kilo kaybna yol amad iin anoreksi (itah
szlk) kadar kolay fark edilmez. Bulimiann altnda yatan gd,
kontrol gereksinimi ve karn doyduunda bir ocuun kayglarnn
ortadan kalkmasna yol aan bir iyi olma hissine ulamaktr.
rnein, gergin ve skntl bir ev ortamnn tetikledii korku ve
endie kontroln yitirilmi olduu hissini artrr. Bastrlm yeme
alkanl geici bir kontrol hissi salayarak sistemde dinginleti
rici kimyasallarn salglanmasn salar ve bu, beyin tarafndan ie
yarayan bir baa kma stratejisi olarak kaydedilir. ocuk gelecek
te, yine panik hissi duyup bir avuntu aradnda ar yemekikus
mak stratejisini hatriama riski vardr ve dng bu ekilde balar.
1 08 ERGENLEALE iLETiiM SANATI
Anoreksi
Genellikle ok belirgin ve youn kilo kaybna yol at iin

anoreksi bulimiadan ok daha kolayca gzle grlebilir. Anoreksi
den mustarip olanlar ok gerekd bir kilo algs tarlar ve ar
zayf olmalarna ramen aynada genellikle kilolu birinin yansma
sn grrler. Kayg ve kontrol yitimi hissi duyar ve bunun yan sra
duygularn ifade etmekte de zorlanrlar. Anoreksikler genellikle
iyi huylu, uyumlu ve baarl mkemmeliyetilerdir ve kendilerini
skntl durumlarn gerekliine uyarlamakta zorlanrlar. Eer bir
ocuk baarszlk ve aksiliklerden ar korunuyor ya da gerein
den fazla vlyorsa, kk bir yetersizlik durumunda iddetli bir
gszlk ve utan hissi atelenir.
Yapabilecekleriniz:
ocuunuzun duygularn ifade etmekte zorluk yaayp ya
amadna dikkat edin.
ocuunuzun hedefleri ok yksekse daha gereki ve ula
labilir hedefler belirlemesine yardm edin.
Baarlarn ve fiziksel grnndense kiisel zelliklerini
beenin ve takdir edin.
Evinizde skntl bir dnem yaamyorsa kendisini odas
na kapatp, soyutlamamas konusunda ocuunuzu tevik
edin.
ilikilerin bozulmas ve onarlnas srecine tanklk ede
bilmesi iin yaanan anlamazlklar ocuunuzdan gizle
meyn.
Ailece yenen yemekierin keyifli bir deneyim olmasn sa
layn ve bylece salkl yeme alkanl asndan iyi bir
rnek tekil edin.
Yeme bozukluunun balamakta olduunu hissettinizde dok
torunuza danarak destek aln. Ayrca internette aratrma yaparak
konu zerinde bilgi edinebilirsiniz. Yeme bozukluunun bir neden
deil, belirti olduunu unutmayn; dolaysyla sadece yeme bozuklu
una odaklanmak zm iin yeterli olmayacaktr. Tedavi plannn
ERGEN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 1 09
zmlerin yan sra sorunun altnda yatan duygular dindirmeye ve

ifade etmeye yarayacak yeni stratejileri de iermesine dikkat edin.
Kanahis (Esrar) Kullanmak
Kanabis, 1960'larda ortaya kan iek gc hareketinin (bizde

bilinen adyla hippi hareketi) olumlu imgeleri ile hatrlanr. Oysa
bu uyuturucunun daha gl trevlerine dair gerekler bu imgey
le elimektedir. Baz vakalar, dzenli kullanmda paranoya, ank
siyete ve hatta psikozla sonulanmtr. Gerekle baa kmakta
zorlanan ve duygusal dnyalarn yok saymaya gereksinim duyan
ergenler, alglar arpttn ve duygusal strab azalttn d
nerek kanahisten fayda umarlar. Bu uyuturucuyu gen yalarda
kullanmak risklidir, nk uyuturucular beynin yapm aamasn
da olan blgelerini igal ederek uzun vadede kavrama becerisini ve
bellei olumsuz etkiler. Bu alkanlk ne kadar erken yata balarsa
o kadar kalclar ve hafzaya zarar verir. Dzenli kullanrnn bir
dier kurban ise motivasyondur.
Yapabilecekleriniz:
Gnmzn kanabisini genliinizde denemi olabilecekle
rinizle kyaslama hatasna dmeyin.
ocuunuzun riskleri anlamasna ve gereki olmasna yar
dm edin. Kanabisin zararl olmadn savunduu her tar
tmada fikirlerine kar kn.
Kanabisin dnme becerisi ve hafza zerindeki etkisini
ocuunuza hatrlatn.
Bu uyuturucunun lkenizde yasad olduunu aka be
lirtin.
Bamllk yapc etkisi nedeniyle uyuturucu deneyimleme
nin kolayca dzenli kullanma dnebileceini bilin ve ted
birli olun.
ocuunuzun kanahis kullandm hissederseniz alkanl
n altnda yatan duygusal sorunla yzleebilmesi iin onu
bir rehber retmene danmaya ikna edin.
1 10 ERGENLERLE ILETIiM SANATI
Yasal Uyuturucular Kullanmak
Benimsenen alkanlk yasal olsun ya da olmasn, bamlla

giden yol hep ayndr. Kanabis, ekstazi, ketamin gibi yasad uyu
turucularn yan sra alkol ve nikotin gibi yasal olan uyuturucular
da vardr. Bunlarn tm bamlln yaptalar olan anahtar ve
kilitlerin beyin tarafndan oluturulmasyla sonulanr.
Genlere uyuturucu salayanlar bunlarn risk taroaclna
dair sinsi bir yalan aktarrlar. Oysa gerek, ynetmeliklerden sy
rlmak iin yasal uyuturucularn dahi byk bir hzla retildii
ve hibir denetimden gemediidir. Deiik kaynaklardan edinilen
belli bir tr uyuturucunun etki gc byk farkllk gsterebilir;
dolaysyla genler deney fareleri gibi savunmaszdr. Bir baka so
run da, yasal keyiflendiricilerin ucuz olmasdr. rnein kahkaha
gaz (ya da gldrc gaz; neredeyse kanahis kadar yaygndr) czi
bir fiyata satn alnabilir.
Gnmz kltrnde neredeyse tm genler festivallerde, bo
geirdikleri dnemlerde, niversitede ve gece kulplerinde yasal
uyuturucular kullanyor; bu rabatlamak iin artk doal bir yol
olarak grlyor. Ama yasal uyuturuculardan kaynaklanan do
pamin taknlnn da dl merkezini ele geirdii ve Beyin 3 'n
kontrol yitirmesine yol at gereini unutmamalyz.
Yapabilecekleriniz:
Yasal ve gvenli arasndaki fark ayrntl olarak aklayn ve
hibir uyuturucunun zararsz olmadn anlamasn salayn.
Bir uyuturucunun yasal olmasnn denetieniyor olduu an
lamna gelmediini, etkisinin byk farkllklar gsterebile
ceini hatrlatn.
Mesaneye hasar veren, hatta bazen idrar tutamamaya ne
den olan ketamin gibi daha nce yasal olup sonradan yasak
lanan uyuturuculardan ve ciddi yan etkilerinden bahsedin.
ocuunuz uyuturucular deneyebilecei bir yaa gelme
den aratrma yaparak hem kendinizi hem de onu bu konu
da bilgilendirin.
ocuunuzun katlmak istedii festival ve parti gibi ortam

larla ilgili bilgi edinin; izin vermeden nce niyetini ve plan
larn anlamak iin onunla ak bir ekilde konuun.
Herhangi bir paranoya ( mantkd ar korh ), artan ank
siyete seviyesi (gemeyen ve kontrol edilemeyer l kayg hissi)
ya da panik atak belirtisini gz ard etmeyin. Hemen tbbi
destek aln.
Web sitelerini inceleyerek, zellikle kolayca ulalabilen yasal
ve yasad uyuturucularla ve bunlarn yan etkileriyle ilgili bilgi
edinin. Bu, yaklamnzlll olabildiince gereki olmasn, ocu
unuzun konunun ayrntlarn dnmesini ve sizinle rahata ko
nuabilmesini salayacaktr. rnein; bu uyuturucular bamllk
yaparlar m? Zaten zgveni eksik olan bir ocuun kayg ya da
paranoya seviyesini ykseltirler mi ? Depresyon yan etkilerinden
birisi mi ? Bu tr sorular sormak ocuunuzia konuurken bilgili
ve dolaysyla da etkili olmanz salar. ocuunuz ksa ve uzun
vadede kendisini ne tr durumlarn iinde bulacan bilmelidir.
Dier Uyuturucular
Burada ana hatlaryla baz yaygn uyuturucular ve yan etkileri

ne deineceiz. En ok bilinenleri kapsayan bu listede yer almayan
baka birok uyuturucu bulunuyor; ama onlar da ekleyerek sizi
yormaya gerek grmedik.
Uyarclar
Bunlar, arnfetamin temelli ve dl merkezindeki faaliyeti art

rarak ileyen uyuturuculardr. Enerji vererek kullanann tm gece
ayakta kalabilmesini salarlar; dolaysyla festivallerde ve gece ku
lplerinde sklkla kullanlrlar. Bununla birlikte kullancda saldr
gan eilimleri de glendirirler. Bu gruptaki parti uyuturucular
nn en bilineni kokaindir; ama ekstazi (MDMA) ve mefedron gibi
daha ucuz alternatifler de balangta yasal olarak piyasaya srl
m, zaman iinde yasaklanmtr. Yasal olan baz alternatifler de
ekstazi bazl bitkisel ila tanmyla satlmaktadr.
Uyuturucular ve halsinojenikler
Bu uyuturucular duyumsal algy arptarak gl bir mutlu

luk ve sevin hissi yaratr. En bilinenleri LSD ve sihirli mantarlar
dr; ketamin (at sakinletiricisi) yeni yaygnlaanlarndan birisidir.
Afyon trevleri ve yattrclar
Afyon; morfin ya da kodein gibi beyni yattrp sakinletiren,

mutluluk ve sevin hali yaratan bir maddedir. Eroin, alkol ve ka
nabis bu trn dier rnekleridir.
Dzenli ve keyfi ila kullanm
Yorucu partilerden sonra bnye zayf der ve genellikle has

talanlr. Genlerin byk ksm topadanmak ve enerji kazanmak
iin reeteli ya da reetesiz ilalara bavururlar. Bu ilalardan en
yaygn olanlarnn yan sra ar kullanldklarnda ba gsteren
yan etkileri aadaki listede greceksiniz; ama unutmayn, liste
sadece bu ilalardan bazlarn kapsamaktadr:
Ibuprofen'in yksek miktarda alkolle birlikte kullanlmas
mide kanamasna neden olur.
Kodein gibi gl arkesiciler alkolle birlikte ba dnme
sini artrr.
Dekstrometorfan (DXM) ieren ksrk uruplar amala
rna uygun kullanldklar zaman zararszdr. Ama alkolle
kartrldklar zaman bamllk yapabilir ve halsinojenik
etki gsterebilir.
DEHB (dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu) iin
kullanlan (ritalin gibi) ilalarn yan sra kahve esasl hap
ve iecekler uyank kalmaya ve odaklanmaya yardmc olur;
bu yzden geceleri elenmek ya da ders almak isteyen
genler tarafndan yaygn olarak kullanlrlar. Bu ksa sreli
enerji ykseliinin ardndan sert bir d yaanr.
Uyku haplar, nakavt etkisi yaparak uyutur; ama ayn za
manda vcudun doal dzenini bozar ve onlar kullanma-
dan uykuya dalmay zorlatrrlar. Bu yzden bamllk et

kileri ok yksektir.
Yapabilecekleriniz:
ocuunuz eczaneden sk sk reeteli ya da reetesiz ila alyor
mu? Hangi ilalar aldn ve kullandm biliyor musunuz?
ocuunuz arkadalarna "hayr" demeyi becerip, evde sa
kin bir gece geirmeyi tercih ediyor mu; yoksa artlar ne
olursa olsun elenmek iin dar gidiyor ve sonrasnda da
yorgunluktan adeta kyor mu?
ocuunuzun herhangi bir ilac (rnein laksatif ilalar)
dzenli olarak kullanp kullanmadna dikkat edin.
ocuunuzun keyfi ve dzenli olarak ila kullandm hisseder
seniz, kendisini reeteli ve reetesiz ilalarn dzenli kullanmnn
yol at yan etkiler hakknda uyarn.
Kendi Kendine Zarar Verme Davranlar
Kendi kendine zarar vermek, fiziksel ac duymak iin cildi kes

rnek, yakmak ya da izmek olarak tanmlanr. Kendine zarar ver
me davranndan umulan fayda dier baa kma stratejilerinden
umulana benzer. Kendine verilen ac, yol at biyokimyasal tepki
ile zihinde rahatlatc ve uyuturucu bir etki salar. Bu tr davra
nlar, baa kmas g, bunaltc duygular ynetebilmek ve ayar
layabilmek iin bir stratejiye dnr.
lgili yetikinler ve destek gruplar dehet ve aresizlik iinde ya
plmas gerekeni sorgularken gzden kaan, ergenin en bata bu
alkanl bir baa kma stratejisi olarak neden edindiidir. Aca
ba ev hayatndan kaynaklanan kayglar m, okulda baarsz olma
korkusu mu, grntsne bal zgven eksiklii mi, yoksa ar
yksek belirlenmi hedeflerin sonucu olan mkemmeliyeti eilim
ler midir neden? Ergen ocuunuzun kendisine zarar verme sorunu
ile yzleiyorsanz, bu olas nedenleri gz nnde bulundurmak, al
tnda yatan nedeni anlamamza yardm edecektir. rnein ocuu
nuzun kayglarn baarszlk korkusunun tetiklediini seziyorsanz
ona kar rahatlatc bir yaklam gsterebilir ve beklentilerini de

itirerek dengelemesine yardm edebilirsiniz. Bu davran ile yeme
bozukluunun benzer baa kma stratejileri olduunu unutmayn.
Yapabilecekleriniz:
Sezgilerinize gvenin. ocuunuzun kendine zarar verme
davranna sndn hissettinizde zor da olsa onunla
konumaya aln.
Duygularn biriktirmek yerine ifade edebilmesi iin sakin
bir yaklamla ocuunuzu iletiim kurmaya tevik edin.
Bunun nasl yaplabileceini gstermek iin kendi duygular
nzdan, bir roman ya da film karakterininkilerden ya da ta
nmadnz biri zerinde yaptnz gzlemlerden bahsedin.
Davran ve duygulan arasndaki baa (derinde yatan kay
g/zgven eksiklii gibi) dikkatini ekerek davrannn bir
baa kma stratejisi olduunu anlamasna yardm edin.
ocuunuzun kendisine zarar verdiini dnyorsanz kendi
yardm abalarnzn yan sra bir uzmana da dann. Kendi ken
dine zarar verme davrannn altnda duygular ifade etmede yaa
nan gln ve kstlanmann olduunu unutmayn.
Yukarda deindiimiz alkanlk ve megalelerin ocuunuza
ve dierlerine zarar verme riski yksektir. Sonu ruh haline, z say
gya, vcut ve beden salna hemen her zaman ykc etki yapar.
Gen bir insan herhangi bir zararl stratejiye snmadan kendini
ayarlamay ve ruh halini dzeltmeyi baaramyorsa endielenecek
bir durum var demektir. Ebeveyn olarak bu noktada bizim devre
ye girmemiz ve gerektiinde uygulayabilecekleri olumlu stratejiler
gelitirmelerine yardm etmemiz ok nemlidir.
Ebeveynler in Bilinlenme Zaman
Her ey ba aa giderken ve ne yapacanz bilemediiniz za

manlarda iin kolay sorunlar grmezden gelmek ve ergen ocuu
nuzun bydke dzeleceini mit etmek gibi grnebilir. Ama
sorunlarn altnda yatan nedenlere inilip, zm aranmazsa bu baa
ERGEN DAVRANl, AllKANLlK VE UGRAILARI ARASINDAN ZORLU OLANLARI ANLAMAK 1 15
kma stratejileri ok daha vahim sorunlar haline gelir. Bu blmde

deindiimiz sorunlardan herhangi birini gzlemliyor ve endie du
yuyorsanz kendinizi sulamak yerine enerjinizi ocuunuza yardm
edecek yapc zmler bulmaya younlatrmalsnz. Baz ebevey
nler yzlemelerden kandklar iin ocuklar ile sorunlar hakkn
da konumay tercih etmezler. Bunun dnda sevimsiz, zayf ya da
dier ebeveynlere gre daha can skc grnme kaygs da sorunla
r masaya yatrp ocuklaryla konumalarn engeller. ocuklarla
yzlemenin zor olduu bir gerektir; ama yukardaki balklarda
deindiimiz tavsiyelerin yan sra unlar da aklda tutulmaldr:
ocuunuzun sorunlaryla yzlernek ve skntlarla baa
kmasna yardmc olmak topadanabilme becerisi kazan
masn ve gelecekte kendi ayaklar stnde durabilmesini
salayacaktr. Bir ocuun hayatndaki travmalar ve bo
calamalar her zaman nlemek mmkn deildir; ama bu
gibi durumlar doru baa kma stratejileri edinmeleri ve
alkanlk olarak benimserneleri iin frsat saylr.
Bazen, beynin kendini yenileme srecinde, daha konuma
ya balamadan nce, bebeklikte yaanan travmalar huzur
suz davranlar biiminde yeniden yzeye karlar.
Yllarca sren, ama ok dikkat ekmeyen davran bozuk
luklar ergenlik dneminde iddetlenir.
Ergenler inat ve dediim dedik olmaya eilimlidirler, dola
ysyla onlarla zorlu konumalar yaparken sert bir direnle
karlamaya hazrlkl olun.
ocuunuzia konumalarnz genellikle okuduunuz bir
makaleden, arkadanzia yaptnz bir sohbetten, izledii
niz filmdeki bir karakterden ya da Youtube'ta grdnz
bir videodan sz aarak balatn.
Ergenler akranlarndan ok etkilenirler. ocuunuzun ha
yatnda kendinizi geri planda konumlandrmayn. lgi alan
lar, yaklamlar ve megaleleri hakknda bilgi sahibi olun
ve hayatna ilgi gsterin.
Kullandnz szckleri dikkatle sein. Eletiri hissettikle
rinde ilerine kapanrlar.
Bliimn Anafikirleri
Olumlu ya da olumsuz, baa kma stratejileri iyi hissettiren

dopa min salgsn tetikler ve ru h halini iyiletirir.
Ergenler by rken deneyimlemeli ve risk almaldr. Ar
ulara gitmemelerine dikkat edin.
Kt bir al kanln sk nt l d u ru m larda dzenli olarak
snlan bir baa kma stratejisi olarak beni msen mesi
beynin baml lna yol aar.
Olu msuz bir baa kma stratej isini anlayabilmek iin
a ltnda yata n nedenl ere i nmek gerekir (eksiklik, korku ve
fke gibi).
Olu msuz baa kma strateji leri gereksinim duyulan ya da
dzen li s nlan bir vaka haline gel meden ocu u nuzia
konuarak bili nlendirmeye al n .
iler kontrolnzden ktnda destek almak iin bir
uzmana dan n .
VI I
Dijital ve Teknolojik D nyada

Neler Oluyor?
Bugnlerde evlerimizde genel durum yle: Yetikin biri, tek kelime

etmeden donuk gzlerle bakt ekranla derin bir sohbete dalm ... s
tnde d urmak istediim soru internetle ne yapaca mz deil, onun kim
liimize ne yaptdr. .. Kk bir ocu u n, "Anne bana bak, bana bak!
orabm kendim giydim ! " demesi sizi d ndrmyor mu?
Barones Susan Greenfield, bilim kadn, yazar ve televizyoncu
ster beenin, ister beenmeyin; dijital lgnlk son 10-15 yl

dr dnyay silip spryor ve bu artk byle devam edecek gibi
grnyor. Gnmzn "ekran genlii" teknolojiye ve dijital
devrime gmlm durumda. Her ne kadar bilgiye eriim, hzl
iletiim, sosyal alarla balantl kalabilmek gibi inkar edileme
yecek yararlar olsa da, teknolojinin kk ve byk ocukla
rn zerinde uzun vadede yarataca olumsuz etkilerin belirtileri
gn getike ortaya kyor. Genlerin byk bir ksm, anlamsz
oyunlar ya da yorucu ve ypratc ilerle urarken ekran banda
saatler geiriyor. Olumsuz etkiler ekran banda geen uzun za
mann yan sra (oyun oynamak, TV izlemek, mesajlamaklsoh-
bet etmek) gerekletirilen faaliyetlerin ieriklerinden de (yeme

bozukluu, pornografi, kumar ya da alverie tevik eden web
siteleri) kaynaklanyor.
internetn hem kullanl tarz hem de ierii beyin fonksiyan
larna zarar vermekte, bamllk yollarn amakta, zihni olum
suz etkileyerek deer yarglarn, tutum ve davranlar bozmakta,
uzun lafn ksas, ocuunuzun zihinsel sal ve kiiliinde ok
derin yaralar amaktadr. Bunlarn yan sra ocuun ekran ban
da geirdii saatler boyunca maruz kald elektromanyetik rad
yasyonun uyku dzeni zerindeki etkisi de endie vericidir.
internetn yi ve Kt Yanlar
Gen ve savunmasz beyinierin gndelik megaleler ve inanlar

la ekillendiini, yani iletiim kurmak, bilgi edinmek ya da ren
mek amacyla ekran banda aktif ya da pasif olarak geirdikleri
zamann ocuklar belli bir kalba sakacan biliyoruz.
DiJiTAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 119
nternet Toplumu
Bir kaynak olarak internet birok alanda, ou iinize yarayan,

ilgi ekici ve zararsz bilgiyi evinize tamaktadr. te yandan, in
ternetin onaylamadnz ve benimsemediiniz davran ve yaam
tarzlarn evinize ulatrabilecek gl ve tehlikeli bir ara olduu
gereini de yadsyamayz. nternet, merak eden, yeni eyleri ke
fetmek ve renmek iin can atan genler arasnda olumlu ya da
olumsuz fikirlerin bir virs gibi hzla yaylmasna olanak salayan
bir ortamdr.
Gnmz genlii, nceki kuaklarn erdemlerinden ok med
ya ve onun nerdii unsurlarn etkisinde kalyor ve bunlar tara
fndan ynetiliyor. Bunun sonucunda ebeveynler olarak hepimiz
ocuklarmzn deer ve davranlarnda bir erozyonla kar kar
yayz. Dolaysyla her an tetikte olmak zorundayz. nternet ve
televizyonun ne sunduunun farknda olmal, ocuklarmz bilin
lendirebilmek ve zevklerini szebilmek iin zamanmz adamal ve
onlarla her an iletiim iinde kalmalyz. Doalar gerei ocuklar
merakldrlar; zihinleri her eyi bir snger gibi emer. Bununla bir
likte, daha geni ve salkl bir bak asna sahip olarak byye
bilmeleri iin, dijital ortamda karlatklar bilgilerin gerek gr
ve davran biimleriyle dengelenmesi gerekir.
internetn bu denli batan karc olmasnn bir sebebi de kendi
iinde bir topluluk hissi yaratabilmesi, ortak anlay ve inanlar
tayan bir toplum gibi, bir grubun kltr ve davranlarn belir
leyebilmesidir.
nternet D estei
Ergenlik duygusal olarak hassas bir evredir. Genellikle grnt

leri konusunda zgvensiz olduklarndan, kendilerini gereklerden
soyutlamalarna, gven, destek ve yardm bulmalarna ortam sa
layan internet ergenler iin daha da ekicidir. nternette her konu
hakknda bilgi bulunabilir: Nasl kilo verilebilecei, uyuturucu
lar, seks, hatta maalesef intihar zerine dahi web siteleri bulunur.
1 20 ERGENLERLE ILETiiM SANATI
Bunun gen ve kolay etkilenebilen zihinler iin tehlike arz ettii

aktr; eer bir ocuk duygusal olarak sknt yayor ve ebevey
nlerinden, ailesinden, arkadalarndan ya da okulundan destek
bulamyorsa internete ynelmesi kuvvetle muhtemeldir. rnein
bask altndayken iine kapanmaya eilimli bir ocuk gereksinim
duyduu destek ve yantlar internetten arayabilir. nternet; yalnz,
aresiz, iine kapank ve bunalmda olan, ne yapacan bileme
yen, sosyal iliki kurma becerisinden yoksun ya da yardm arayan
ergenleri ekmek iin mkemmel bir toplanma ortamdr. Ergen
ocuklar kolaylkla kendilerini yalnz hissedebilirler; dolaysyla
onlar bakalaryla sosyallemeye, ilgilerini ekecek etkinliklere
katlmaya tevik etmelisiniz.
Web siteleri iki kenan keskin bir kl gibidir. rnein, ayn d
nce yapsndaki insanlar evrimii forum ve gruplarla bir araya
getiren yeme bozukluu zerine web siteleri yararl ve kucaklayc
grnrler. Sonuta, yalnz ve savunmasz ocuk, bu sanal aile
nin iinde kendisini gvende, dahil edilmi ve normal hisseder.
Sanal dnyada zayflklarn ifade etmek ve gereklerle yzlernek
zorunda kalmadan, dierlerinin arasna karr ve rahata gizle
nebilir.
Dijital Ortamda letiim Kurmak ve Sosyallernek
Doalar gerei insanlar balanmaya, iletiim kurmaya ve an

laml ilikiler yaamaya gereksinim duyan ve buna ynelen sosyal
varlklardr; nk yakn olmak, korunmak ve gvende hissetmek
isterler. Ekranlarn ykselii yz yze konumann ve gerek arka
dalklar kurmann olumlu getirilerini ortadan kaldrarak iletiime
girme biimimizi kkten deitirdi.
Dizst bilgisayarlar, akll telefonlar ve tabietler toplumun ile
yiine, iletiim kurma, sosyalleme ve elenme ekillerine ekranlar
da dahil etti. Ekran ba aktivitelerinin birou ocuklarn kii
liklerinde gzle grlr bir etki yaratacak ve ocuklarn bazlar
bu durumdan daha olumsuz etkilenecektir; dolaysyla ocuunuz
zerindeki etkiyi yakndan takip etmelisiniz.
DiJiTAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 1 21
Erken Uyarc Belirtiler
iler yol u nda gitmediinde dikkat edilmesi gereken uyarc

belirtiler unlardr:
e Ekran ba aktivitelerin ncesinde v e sonrasnda
davran deiiklikleri : Talepkar ve ra hatsz edici dav
ran lar, sald rganlk, uyku bozukluu, huysuzluk, uyum
suzluk ve ha lsizl ik.
e Olumsuz konuma ekilleri: " ... yapmak zorunday m ! ",
"Her za man ... ya pmaly m !", " ... olmadan yapamam !", " ...
yapacak halim yok !"
Sosyal Kayg
Tavuk ve yumurta ikilemini unutmayn. Gvensiz ve endieli

hisseden ocuunuz yz yze iletiimden kanp, kendisini yal
tarak huzuru ekran ba aktivitelerde arayabilir. Oysa insanlarla
etkileimi azaltarak byle bir sosyalleme biimine ynelmek gven
duygusunu daha da zayf/atacak ve olumsuz bir dngnn iinde
skmaya neden olacaktr. Bir ocuk gvensiz hissederse sosyal ge
reksinimini karlamak iin teknolojiye snr; bunu yaptnda da
gerek iletiimi daha az deneyimler. Aslnda sosyal becerisi eksik
olan ocuk bunun sonucunda gvensiz hisseder. Ebeveynler olarak
bizler, ocuumuzun aile bireyleri ve arkadalar ile sosyallemesine
yardm edebilir ve iletiimden kanmak iin bahaneler retmesini
nleyebiliriz.
Ekran banda gerekletirilen faaliyetlerin kaygy artrma po
tansiyeli ok yksektir. Kayg, insanlarn maaralarda yaadklar
alarda olduu gibi, tehlike ile tetiklenir; ama gnmzde tehlike,
fiziksel anlamda hayatta kalma mcadelesinden ok sosyal unsur
lara baldr. Sosyal paylam sitelerinin bu denli yaygnlamasn
dan nce de genler insanlarn kendileri hakkndaki dncelerini
umursar ve dert edinirlerdi; ama o zaman tm dnya ile yarma
ve kendilerini karlatrma olanaklar yoktu. Gnmzde sunulan
yapay kimlikler genlerin srekli gzel grnme arzularn sapiant

seviyesine karyor, grnlerini ar umursamalarna yol a
yor; dolaysyla kendilerini deersiz hissetmelerine neden oluyor.
Teknolojiye ar bamllk baa kmak zorunda olduunuz
dier sorunlara benzer. Genellikle bu bamlln kaynanda da
da vuran tm olumsuz davranlarn altnda yatan kayg ve kor
kuyu grebilirsiniz.
internetn ortaya kyla birlikte gnmz genlerinin iine
gmldkleri kayglar terikleyen basklar unlara baldr:
Medya kimlikleri ve toplumsal imajlarn salam tutmak.
Kiisel gizlilikleri.
Bir eyleri karma korkusu.
Gnn her annda ulalabilecek durumda, tetikte olmak.
Her deneyimi kaydetmek ve paylamak.
An yaayacak ve ann keyfini karacak zamana ve zgr
le sahip olmamak.
Sanal dnya bask yaratarak huzursuz davranlar, olumsuz
alkanlk ve megaleleri artrabilir.
Gerek Arkadaln Gc
Gnmzde sosyalleme byk lde internet zerinden,

e-mail, Facebook, sohbet sayfalar gibi aralarla salanmakta. Sa
nal ortam genlerin baiantda ve popler hissedebilmesinin tek
yolu haline geldi. Online iletiim kstlamalar azaltyor; kolaylkla
samimi olunabilecek bir ortam sunarak insanlarn yz yze syle
yemeyeceklerini syleyebilmelerine ve aslnda uygun olmayan bir
ilikinin ksa srede kurulabilmesine olanak salyor. Bununla bir
likte, yazl iletiimin yanl anlarnalara yol amas ve dolaysyla
sanal arkadalklarn geici ve s olmas olasl kuvvetlidir. Yz
yze iliki ve szsz iletiim gerek bir ba kurma hissi yaratr ve
sanal ortamn veremeyecei bir yaknlk hissi verir.
ocuunuzun "gerek" hayatta, salkl arkadalklar kurmasn
salayn. Hatta genlerin bir araya gelmeleri, sosyallemeleri ve tele
vizyon ya da bilgisayar oyunlarna ihtiya duymadan elenmeleri iin
evinizin kaplarn an. Akranlaryla etkileimini izleyerek ve soh

betlerini dinleyerek ocuunuzun dnyasn daha iyi anlayabilirsiniz.
ocuunuz yz yze etkileimin olduu gerek ilikiler yayorsa Fa
cebook ya da akll telefonunu arkadalaryla iletiim halinde kalmak
iin kullanmasn endielerrecek bir durum olarak grmeyin.
Sanal ortamda sohbet eden ocuunuzun sosyalletiini d
nerek iinizi rahatlatabilirsiniz; ama onun salam arkadalklar
kurabilme becerisine sahip olduundan ancak gerek arkadala
ryla ilikilerini gzlemleyerek emin olabilirsiniz. Bu olmadan o
cuunuz sosyal bakmdan kaygl olabilir ve siz fark etmeseniz de
yalnz hissedebilir. Sohbet siteleri ve gruplarnda kurulan, mesaj
larla ilerleyen ilikiler sosyal kayglar dindirdikleri hissini verebilir
ama aslnda her anlamda savunmasz ergenin sosyal becerilerinin
daha da zayflamasna neden olur.
Gnmz ergenleri yaamda zorluklarla karlatklarnda g
vensiz ve huzursuz dncelere kaplabilir, olumsuz duygu ve dav
ranlarn younlamasna neden olacak sanal dnyaya gmlebi
lirler. Zihinsel saln kolayca etki/enebi/ecei bu dnemde destek
olabilmek iin ocuunuzdaki deiimlere dikkat edin.
Bamllk Potansiyeli
Gnmz televizyon dizilerini karmayan, Facebook'u ve akl

l telefonlarn sk sk kontrol eden (yemek yerken, i grmele
rinde, derste, hatta gece yatakta bile) ebeveynlerin ou da ergen
leri gibi ekranlara bamldrlar. Yeni a, cep telefonsuz kalma
korkusu (nomofobi: no-mobile-phone phobia), bir eyleri karma
korkular gibi psikolojik bozukluklar beraberinde getiriyor.
Bamllk potansiyeli asndan unu hatrlamakta fayda var:
Ekran bamll gerek bir psikolojik bozukluktur (bilgisayar
oyunu bamll gibi) ve tpk alkol ve uyuturucu gibi ekranlar
da ergenler iin ciddi bir tehlike arz eder. Sorunun kayna, ek
ranlarn her an ulalabilir olmas, evinize rahatlkla girebilmesi ve
artk hayatn normal ve (dev ve i yapmak iin) zorunlu olarak
grlmesidir.
Ekraniara B aml Olmak
Alkol ve uyuturucu kullanm gibi baa kma stratejilerinin

heyecan yaratma (zgn/bunalmda olan birisi iin), dinginletir
me (kzgn/stresli birisi iin) ya da uyuturma (kaygl/korkmu
birisi iin) yoluyla nasl kolayca bamlla dntklerinden 6.
Blm' de bahsetmitik. Kayg haline genetik olarak daha eilimli
olan baz ergenlerin duygusal alkantlar bastrmak iin zorlantl
(kompulsif) ya da alkanlk yapan baa kma stratejilerini benim
serneleri olasl daha yksektir. Bu ergenler ekran bamllna
kar daha dirensiz ve savunmaszdrlar.
Baa kma stratejilerinin nasl sinsice sokulduuna dikkat edin:
Bamllk - nternette alveri yaparak saatler geirmek.
Alkanlk Srekli cebinde telefon tamak ve gnn her
-
saati e-mailleri kontrol etmek.

Zorlant (komplsyon) Kaybetme riskine ramen kumar
-
oynama devam etmek.

Baml olmak - Kaybolmas durumunda panie kaplacak
kadar telefona baml olmak.
htiya Yakalanma riskine ramen sk sk porno sitelerine
-
girmek.
Sapiant - Baz televizyon programlarn saatler boyu, tekrar
tekrar izlemek.
iddetli arzu - Alk ve yorgunlua aldr etmeden bilgisa
yar oyunu oynamaya devam etmek.
Hayranlk - Facebook'u hayatn merkezine koyarak kiisel
profili srekli gncellemek.
Sizin Evde Durum Ne?
Ekran ba faaliyetleri ok eitli olmasna ramen, bunlarn

ou pek bir deere sahip deildir. zellikleri, keyif ve heyecan ya
da mevcut duraanln dnda bir cennet sunmalardr. En yaygn
olan ve rahatlkla ulalabilen ekran ba aktivitelerine ve kstla
malar olmamas durumunda neden olabilecekleri olumsuz etkilere
bir gz atalm.
DiJITAL VE TEKNOLOJi K DNYADA NELER OLUYOR? 1 25
Sosyal Paylam Siteleri
ocuumuzun sosyal paylam sitelerinde sapiantl bir ekilde

zaman harcamasna, gncellemeleri takip etmesine ve her yaptn
paylamasna biroumuz ainayz. Genler bir eyleri karma ve
geri kalma endiesi duyuyor, bunun yan sra sanal ortamla ilgiyi
keserek gerek etkinliklerden keyif almak ve an yaamakta her
geen gn daha zorlanyorlar.
ocuunuza ait, mahrem kalmas gereken ierik ve fotoraf
larn baka birisi tarafndan izinsiz paylalabilmesi, "zel" ve
"genel" deneyimler arasndaki snrlara dair sorunlarn iyice belir
ginlemesine yol ayor. Bunlar arasndaki fark ayrt edebilmekte
zorlanan gnmz genlerinin gerektiinde "hayr" diyebilme sa
natn renmeleri iin bu bilinci edinmeleri byk nem tayor.
Kiisel ilke bilinci bu noktada balyor. Biz ebeveynler, ocuklar
mz kendi snrlarn nasl izmeleri gerektii konusunda dn
meye tevik ederek zel kalmas gerekenler konusunda farkn
dalklarn artrabiliriz. nl kiilerin sosyal medyada sergilenen
tuhaflklar ergenlerle bu konuda konumay balatmak iin iyi
bir rnek oluturur. Ayrca, zellikle bir "arkada" grubu ile ba
lantl olduunuzda, sosyal medya insanlara kar davranlarnz
deitirebilecek bir iletiim ortamdr. Sosyal a oluturmann kt
sosyal alkanlklara ( kabalk, ukalalk, dedikodu gibi) yol aan
Olan B iteni Yakndan zlemek
Olan biten i ta kip etmek kolay deildir. Baz ebeveynler ocuk

larn Facebook'ta a rkada edinirler; oysa ocu klarn genellikle
i ki nci bir hesap at kla r bilinen bir gerektir. ocuunuzun sevd i
i ve sayg duyduu, kendisi nden yaa byk birisinin (rne in
a bias ya da kuzeni g ibi) sayfasn kontrol etmesi ve gerektiinde
uygunsuz yorum ve fotorafla r konusunda onu uyarmas iyi bir
yntem olabilir.
1 26 EAGENLERLE iLETIiM SANATI
yeni ortamlar sunup sunmadna dair aratrmalar yaplmaktadr.

ocuunuzun Facebook hesabnn sizden skca korunan bir sr
olmas olasl yksektir. Kendi kimliini gelitirmeye balamak
bymenin nemli bir gerei olsa da bir yetikinin rehberliinin
eksiklii savunmasz ergenin hoa gitmeyecek tavr ve davranlar
edinmesine yol aabilir.
Artk iverenler ie almadan nce birisinin kiilii hakknda fi
kir edinmek ve nasl bir alan olabileceini ngrebilmek iin
genellikle onun Facebook hesabn inceliyorlar; dolaysyla ocu
unuzun kendisini aslnda olmad birisi gibi sunmamas gerekir.
Ayrca Facebook, belli bir dnemde normal gibi grnen, asln
da uygunsuz olan ierikleri de barndrr. Facebook'ta neler olup
bittiini takip etmeli ve ocuunuzun sosyal paylam sitelerinde
geirdii zamana kstlamalar getirmelisiniz.
Yeme Bozukluuna Yneiten Web Siteleri
nternetten nce, gen kzlarn yeme bozukluu ile ilgili bilgi

lere ulaabilme olaslklar ok dkt. Bugnlerde, anoreksi ( i
tahszlk) ve bulimia (doymazlk) sitelerindeki forum ve gruplar
sayesinde ounluu benzer algdaki kzlar bir araya gelip, yeme
alkanl, yediklerini karma, gevetici ila kullanm ve bunlar
gibi konularda detayl bilgi ve tavsiyeleri paylaabiliyor, dolay
syla salkl bir tedavi yntemine direnerek kanma stratejileri
beniruseyebiliyorlar.
Gen kzlar sanal topluluklar tarafndan alkianarak tevik
ediliyor; salklarn uroursayan ve yeme alkanlklarn takip
eden ebeveynlerini nasl kandracaklar konusunda bu gruplardan
tyolar alyorlar. Web siteleri ve sanal sohbet odalarnda anoreksi
ve bulimia gklere karlyor, genlere salksz bir davran bo
zukluu olarak deil, bir yaam tarz gibi sunuluyor. Daha fazla
insan tarafndan takip edilme yarna girmek zellikle zgven
eksiklii duyan, yetikin kimliini, imajn ve davranlarn biim
lendirmekte zorluklar yaayan yalnz ve aresiz genler iin batan
karc oluyor. Kendisini yetikin alkanlklarna programlamak-
DIJiTAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 1 27
ta olan ergen beyni iin salkl davranlar oturtmak bu dnemde

ok kritiktir.
Her ne kadar yeme bozukluklar kzlar arasnda daha yaygn
olsa da son yllarda daha fazla sayda gen erkek bu akma kapl
yor; dolaysyla ocuunuzu bekleyen tehlikeler konusunda bilgi
lenerek kendinizi hazrlamanda fayda var.
nternetten Ulalabilen Yasal Uyuturucular
Herhalde yasal uyuturucular edinmekten daha kolay bir ey

yoktur. Bunlar internet zerinden satlmakta, marketten alnmak
ta, hatta postac tarafndan kapmza kadar getirilmektedir. Tedbirli
bir ekilde paketlenmi "kimyasaVbitkisel rnler", "sadece labo
ratuvar kullanm iindir" ya da "insani tketim iin deildir" eti
ketiyle datlan kutular ebeveynlerin dikkatinden kolayca kaar.
Bunlar denetimsiz ve kontrolsz olarak satlrlar ve ergenler, "en
son kan", " karlmamas gereken" bu ilalara srekli deien
web siteleri vastasyla kolayca ulaabilirler; dolaysyla ebeveynler
olarak piyasada dolaan rnlerden haberdar olmak zorundayz.
Kendi Kendine Zarar Vermeye Yneiten Web Siteleri
nternette aratrma yapmadan ve kendi gzlerimizle grme

den genleri kendi kendine zarar vermeye tevik eden web site
lerinin varlna inanmamz biz aileler iin olduka gtr. Baz
internet siteleri kendi kendine zarar vermeye (kendini kesrnek gibi)
yanamayan yeleri gruplarndan kat bir ekilde dlamaktadr.
Onayiannay arzulayan ya da aidiyet hissini sanal bir grupta bu
lan genler reddedilmeyi kabullenemeyebilirler. Bu durum, bu tr
davranlar deitirmeyi daha da zorlatrr.
Eer bu konuda pheleriniz varsa, ocuunuzu bu sitelerin
etkisine ak olabileceini dnyorsanz bunlar aratrmanzda
fayda vardr. Duygularn ifade tmek ve istikrara kavuturmakta
zorlanan ergenler kendi kendine zarar vermeye zellikle eilimli
olabilirler. Bu eilime sahip grnen ocuklar duygularn iine at
mamaya tevik iin gsterilecek her trl abann faydas olacaktr
Alveri
nternet zerinden alveri yapmak para harcamann en kolay

yoludur. zellikle ak artrma sitelerindeki rnleri kovalamann
heyecan ve satn almann tatmini baka bir alkanla yol aar:
Alveri dknl. yi hissetmek, neelenmek ve baarmz
dllendirmek iin zamanla kendimizi bir eyler satn almaya art
landrrz. Ergen ocuk iin bu alkanlk herkesin sahip olduu
nesneyi grmesi ve ona sahip olmak zorunda hissetmesiyle balar.
O nesneye ihtiya duyduuna inanr, daha iyi hissetmesini sala
yacana sizi ve kendisini ikna eder ve sonunda irade yenik der.
Dier tm bamllklar gibi bu da zevk/dl yollarnn ilemesiyle
yaplanr. Ebeveynler olarak biz, baary dllendirmek ve hayal
krklklarn telafi etmek amacyla maddesel dlleri kullanmay
brakabilirsek ocuklarmzn gelecekte baa kma stratejisi ola
rak bu tr alkanlklar benimsernelerini nleyebiliriz.
Salk
Ergen ocuklar herhangi bir salk sorunu ile karlatklarnda

ya da olaand belirtiler grdklerinde bilgi edinmek iin hemen
internete bavururlar. stnkr incelenmi ve iyi anlalmam
bilgiler genellikle daha ok kayg duymalarna ve yanl kanla
ra varmalarna neden olur. Endielerini ciddiye almal, daha iyi
hissetmelerini salamak iin onlara ilgi gstermeli ve moral ver
melisiniz. Bir doktora danmak gelecekte psikosomatik (zihinsel/
bedensel) sorunlarn kolayca tetiklenmesini nleyecektir. Fiziksel
skntlarnn ve arlarnn byk bir blm yaam tarzlarndan
kaynaklanmaktadr. Gelecekte yaayabilecekleri salk sorunlar
nn nne geebilmek iin davran ve eylemleri ile bunlarn sonu
lar arasndaki ba aniayabilmelerine yardmc olun.
Kumar
Kumardan para kazanmann zevk ve heyecanna kaplmak bey

nin karar vermeden sorumlu blgelerini etkiler; dolaysyla kendini
kontrol edebilmeyi ve durabilmeyi nler. Her ne kadar kadnlar
DIJITAL VE TEKNOLOJIK DNYADA NELER OLUYOR? 1 29
kumarn cazibesine kar zel bir diren sahibi olmasalar da er

keklerin bu heyecana daha dkn olduunu syleyebiliriz. Erkek
beyninde eylemler ve sonular arasndaki ba kurabilme ve ken
dini kontrol edebilme becerileri belli bir yaa kadar (24 ya civar)
gelimediinden kumar birok gen iin nemli bir sorundur. n
ternet, kumar ok daha kolay eriilebilir hale getirmitir ve kazan
mak ya da parasal dl ile heyecan duymaya eilimli ergenler bu
konuda zellikle hassastr.
nternette kumar sitelerinin reklamlar gnn her annda kar
mza kmaktadr ve bu ortamda bahis oynamak endie duyula
cak denli kolaydr. Bu, yaamn zorluklarndan kamak iin rahat
bir yol sunar ve ocuunuz gereklerle yzlemekten ekiniyorsa
zellikle dikkat etmeniz gerekir. Olas tehlike sadece byk mik
tarlarda para kaybetmek deil, ayn zamanda utan ve mitsizlik
gibi olumsuz duygular yaamaktr. Kumar sitelerinin ne tr kayp
lara nasl bir hzla yol aacan anlatmak ocuklarn eylemler ve
sonular arasndaki ba grebilmelerini salayabilir. Bir kez yer
ettiinde kumar bamllndan kurtulmak olduka zordur; dola
ysyla ergen ocuunuzun kumara eilimi konusunda endie ya
arsanz kumar destek alarndan bilgi edinmeniz yararl olacaktr.
Pornografi
Ksa sre iinde dnya apnda milyar dolarlarn dnd bir

endstri haline gelen pornografinin byk bir ticaret alan olduu
gereini gz ard edemeyiz. Kolayca eriilebilen milyonlarca web
sitesi ile internet pornografisi eskiden yataklarn altnda saklanan
dergilerin yerini ald ve ocuklarn uygunsuz ieriklerden uzak
tutmak isteyen ebeveynlerin korkulu ryas haline geldi.
Konu aldnda ebeveynler farkl tepkiler verir: Bazlarnn
yznde muzr bir glmseme belirir ( " Genliimizde biz de yap
tk" ya da " Birazck elenmenin sakncas yok"); bazlar ahlak
yaklar ( "Pornografiye bakanlar zevk ve ehvet dkn ahlak
szlardr! Kesinlikle yasaklanmal ! ); bazlar ise bunu konumak
tan neredeyse irenir ve kafalarn kuma gmer ( " iren! Bilmek
istemiyorum! ) . Pornografiye kar dnce ve tutumunuz ne olursa

olsun, deien eylerle ilgili rahatsz edici gerekler unlardr:

(Genellikle) Erkek ocuklarn bu ieriklere ulaabilme ya
(9 ya civar).
Saknca l ierikle re maruz kalan ocuk says.
nternette ulalabilecek ieriin hacmi (ngiltere'de yakla
k 52 milyon web sayfas).
Fotoraf deil, video ierikleri olarak sunulmalar.
Ar ak, yasal snrlar zorlayan, genellikle iddet ieren,
ok farkl trleri kapsayan, alaltc, kiiliksiz, gerekd ve
sarsc ierikler ve kapsam.
Yolda, evde, hatta okulda bile ulalabilir olmas.
Bir neslin genlerinin deerleri, davranlar ve cinsellik an
laylar zerindeki etkisi.
Kk yata/farkl/kiiliksiz/duygusuz cinsel deneyimlerin
normallemesi ve kabul edilmesi.
Olumsuz davranlarn sosyal medya alar vastasyla bir
virs gibi yaylmas ve sosyal deerleri deitirmesi.
Ergenlerin salkl cinsel geliimi

Hormonal deiimler, doal merak, kefetme ve deneyimierne
gdleri gen bir insann beynindeki cinsel sistemleri ateler. Bu,
8 ile 1 O yalar arasnda balar ve ergenlik boyunca srer. lk de
neyim ncesinde cinsel kimlik zamanla, yava yava gelimelidir.
Bu srete nemli olan, cinsel beceri ve ynelimin, cinsellie kar
salkl bir tutumun geliimi ve karlkl olarak tatmin edici bir
iliki yaama konusunda iyi hisler tanmasdr.
Heyecan ve merak
Bir eyin nasl yaplacan renmek merak ve deneyim ge
rektirir. Uygulamal olarak deneyimlernek beynin dl merkezini
ateler ve salglanan iyi kimyasallar zihnin beceri ile ilgili dnce
ve inanlar gelitirmesine yardm eder. Yakn bir ilikiye girmeyi
renmek ise denemeyi, yanlmay ve kefetmeyi gerektiren, yava
iledenen bir sretir. ki kiinin uyumlu ve keyifli bir birliktelik an-
DiJiTAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 131
lay gelitirebilmesini salayan karlkl gven, itenlik ve sayg,

yakn bir iliki kurma srecinin parasdr.
Cinsel ilevsizlik
Gnmzn internet pornografisindeki hareketli grntler
( dergilerdeki fotoraflarn yerini alm olan), karlkl tatnnin
yaand bir ilikiyi henz deneyimiernemi bir gencin beyninde
"ksa devre" etkisi yaparak hazr deneyimlerin hafzaya bir anda
yerlemesine, dolaysyla yava bir sre iinde olumas gereken
uyarlma yollarnn zamansz gelimesine neden olur. Bu durum
da gencin zihni ve bedeni arasndaki balant sadece "h ard-core"
pornoya yant vererek uyarlmaya alr ve daha az gdlerini ha
rekete geirmek iin yeterli olmayacaktr.
Yirmili yalarndaki gen erkekler arasnda sertleme ( ereksi
yon) ve boalma (ejaklasyon) bozukluklarnn hzl art ile g
nmz pornografisi arasndaki ilikiyi grmek zor deildir. Por
nografik videolar hayretle izleyen gen erkekler kendilerini cinsel
adan yetersiz hissetmektedir. Ayrca uzun vadede bamllk, ruh
sal bozukluk ve kalc fiziksel ilev bozukluklar riski vardr.
Kediyi merak ldrd

nternet pornografisi ok farkl cinsel davran ve iliki biim
lerini sergiler. ocuklarmzn neye maruz kalabileceini anla
mak iin iddet ieren, ar, kiilikd, sapiantl ve aalayc bu
ierikleri barndran bir porno sitesine gz atmamz yeterli olur.
Gerek u ki artk ergenlerin birounun cinsel davranlar inter
netten rendikleri ve deneyimledikleri ile ekilleniyor. Porno ne
kadar erken yata izlenirse cinsel beklentiler o kadar ok etkilenir.
Ebeveynler, adm atn!

Pornografi izlemek gen kadnlar ve erkekleri farkl etkiler. Er
kek ocuklarla konumalar gereki, ak ve dolambasz olmal
dr. Konu ne kadar zor olsa da ergen ocuklarmz pornografinin
zararl etkileri konusunda uyarmalyz. Erkek ocuklar iin bu tr
konular babalaryla ya da nem verdikleri baka bir erkekle ko-
1 32 EAGENLERLE iLETiiM SANATI
numak daha kolaydr. Fizyolojik etkinin yan sra sayg, ahlak an

lay ve gcn stisnan gibi konularda nemli sorular da berabe
rinde getirir. Babalar ya da rol modelleri ergenlik andaki erkek
ocuklarla yalnz bir kez deil, dzenli olarak konumaldr; nk
okullarda bu konuda kapsaml bir eitim henz verilmemektedir.
Boanm olan ebeveynler olas glkler ve pimanlklarn alt
n izerek ilikilere genel olarak deinebilirler. Erkek ocuklar, bi
imlenmekte olan davran ve cinsel yaklamlarn ynlendirecek
salkl bir "yakn" iliki rneine gereksinim duyarlar. Byle bir
rnek internet pornografisinin krkledii narsistk ve bencil ta
vrlara direnebilmelerine yardm eder.
Gen kzlar da bu konuda iten ve ak bir iletiime gereksinim
duyar. Byle bir yaklam zgvenlerini artrr, dolaysyla kendile
rini rahat hissetmedikleri bir noktada durabilir, baskya yenik d
erek istemedikleri bir eyi yapmak zorunda kalmazlar. ocuu
nuz bu dikenli konuda sizinle rahat ve anlaml konumalar yapma
olanana sahip olursa, bask altnda kaldnda bile neyin kabul
Pornografi Hakkndaki Ac Gerekler
Beyindeki ayna nronlarn harekete geirerek deneyimin

zihinde kopyalanmasna ve izlenenin rnek a l nara k tek
ra rlanmasna neden olur.
Erkek ocuklarda cinsel ilev bozu kluklar ile
ilikilendiril mektedi r.
Seks ile ilgili narsistik ve benci l bir algy destekler.
nternette pornograf izleyen gen kz says daha az olsa
da akranlar a rasnda tutum , davran ve uyg ulamalar
gl bir eki lde etkilen i r.
Tartmaya ak birok cinsel uygulama ergenler aras nda
normal karlanr ve benimsen i r.
Erkeklerde cinsel drtnn zayflamas gen kzlarn cinsel
ekici l i klerini sorg ularnalarna ve dolaysyla zgvenlerin i
kaybetmeleri ne neden olur.
edilebilir ve neyin kabul edilemez olduunu daha iyi anlayabilir,

gr ve dncelerini internette bulaca pheli kaynaklardan
edinecei bilgiler yerine size soraca sorularla oluturabilir.
nternette izlenen pornografik ieriklecin etkisi rahatsz edicidir
ve ocuklarmzn sanal ortamda eriebilecekleri ierikleri denetle
memiz gerekir. Kablosuz eriimin yatak odalarna ulamasnn belli
sakncalar vardr; dolaysyla mmknse internetn sadece ortak
alanlarda ulalabilir olmasn salayarak sanal ortamdaki aktivite
leri daha rahat denetleyebiliriz. Akll telefonlar takip etmek daha
gtr ama 18 ya altna ynelik filtreler izlenebilecekleri snrlan
drmay kolaylatrr. Telefonlarda yksek internet kullanm video
izlendiinin gstergesidir; byle bir durumda ocuunuzun ne tr
videolar izlediini renmeye aln. ocuunuzun doru yolda
de kalka ilerlediini mit ederek olaylar akna brakmak yerine
bu tr abalarla ona etkin bir biimde rehberlik yapabilirsiniz.
ocuklar pornografi ve onun zararl etkilerinden uzak tutmak
cesaret krc ve kazanmas zor bir mcadele olarak grnebilir.
Ama olumsuz etkileri ebeveynlerinden renmeleri ve tm karma
klna ramen iyi aile ilikilerine tank olmalar, grdklerini
uzun vadede reddetmelerini salayacaktr.
Bilgisayar oyunlan
Gnmzde bilgisayar oyunlar nedeniyle genlerin beyin kim

yasallar motor ( fiziksel, spor) aktivitelerle deil, hareketsiz aktivi
telerle tetikleniyor. Bilgisayar oyunlar adrenalin (Bay Sava ya da
Ka) ve testosteron seviyelerinin ykselmesine yol aar; ama yk
sek seviyedeki bu kimyasallarn fiziksel atlmnn gereklememesi
davranlar etkiler ve hiperaktivite ile sonulanr. Birok ebeveyn
bilgisayar oyunlarnn ardndan ocuklarnn davranlarnn ve
ruh hallerinin bozulduunu, meydan okuma, saldrganlk, huysuz
luk ve sklma seviyelerinin arttn gzlemlediklerini sylerler.
Ebeveynterin ou bu oyunlarn ocuklar nasl iine ektiini
anlayamaz. Bunu renmenin en iyi yolu bu oyunlar kendilerinin
denemesidir. Bilgisayar banda bir saat oyun oynayn ve sonra birisi
gelip, oyunu kapatp, neeli bir sesle, "Yemek hazr ! " desin . . . Byle
bir durumun ruh haliniz, duygularnz, davrannz ve adrenalin se
viyeniz zerindeki etkisine dikkat edin. Yeniden sakinlemenizin ve
oyunun etkisinden kurtulmanzn ne kadar srdn gzlemleyin.
Ardndan ocuunuzun mantksal denetim merkezinin (Beyin 3,
korteks) ilevsel zayfln hatrlayn ve drtsel, duygusal beynin
denetiminde olduunu gz nnde bulundurun. Bu, adrenalin pat
lamasnn penesindeyken duyarl davranmann ve oyunun etkisini
gerek yaamdan ayrmann ocuunuz iin ne kadar zor olduu
nu anlamamza yardm edecektir. Ona bu konudaki dncelerinizi
anlatn; gen beynin geliim srecinden bahsedin. lgilenmiyor gibi
grnebilirler, ama nasl ve neden o ekilde davrandklar konu edil
diinde ergenlerin ounun belli etmeden dinlediini greceksiniz.
Oyun oynayarak geirdii zaman konusunda ocuunuza ka
bul edip uygulayaca bir plan sunarak hem ibirlii yapma hem de
z disiplin becerilerini gelitirmesine yardm edebilirsiniz. ocuu
nuzun yava yava kendi sorumluluunu stlenmesi, bilgisayar ba
nda geirdii zaman ruh halini ve davranlarn etkilemeyecek
ekilde snrtayabilmesi doru olandr.
Fiziksel aktivitelere ynelin

Testosteron seviyesi kiiden kiiye farkllk gsterir ve fiziksel
rekabeti ieren sporlada doal olarak ykselir. Testosteronun sal
drganlk zerinde dorudan etkisi vardr. Futbol sahas yksek
hormon seviyelerinin su yzne kt ve erkek ocuklarnn spor
yaparak fkelerini ve kabaran duygularn kontrol etme becerisi
edindii bir yerdir. Dengeli ve ll davranlar sergileyebilmeyi
renmek iin en uygun ortam yksek seviyede rekabetin yaand
bu gibi durumlardr. Erkek ocuklarnn zynetim, z disiplin
ve zdenetim renmeleri gerekir.
ocuunuza kendisini ayariayabilmesi ve dearj olarak rahatla
yabilmesi iin olanak verin. Baz ergenlerin bunu renmesi zaman
alr. Onlar durumun stesinden gelmeye alrken davranlarn
denetlemesine yardm ederek huysuzluklarn ve saldrganlklarn
en aza indirmelerini salayabilirsiniz.
DiJiTAL VE TEKNOLOJIK DNYADA NELER OLUYOR? 1 35
Saat Kural
E kran banda oturu larak geirilen bir saati dengelemek iin

zel l i kle ak havada fiziksel a ktivitelerin yapld (spor, dans,
yzme, at binme, kpei gezdirme, balk tutma gibi) bir saat
g erekir.
Evde yaplan kitap okumak, yemek yapmak, mzik dinlemek,
resim ya pmak gibi yaratc aktiviteler de ergen ocuunuzun oya
lanmas ve zihnini datmas iin yara rldr.
ocuunuzun dikkatini byle bir faal iyete younl atrmas
ayn zamanda bilgisayar ya da telefonu ile ba n kesebil mesi ne
olanak sa lar.
Artlar ve eksiler
Bilgisayar oyunlarnn olumlu ve olumsuz etkilerine dair birok
elikili ve kafa kartrc bilgi aktarlr. Bir yandan bilgisayarda
oyun oynayan ocuklarn daha iyi gzlem yaptklar ve bunlara
daha salkl tepkiler verdiklerini duyarz. Ama bu tek bana ye
terli deildir. Beyindeki zmsel kapasitesinin gelimesi iin bey
nin farkl blmlerinin ezamanl ve uyum iinde almalar gere
kir. Bilgisayar oyunlar beynin dikkat verme, dnme ve ardndan
eylem iin karar verme srelerinin ilededii yoldan sapmasna
neden olur; yani ocuk akln kullanmaya, renmeye ve yaptn
hatrlamaya zaman harcamaz. Kullanlmayan dnme ve deer
lendirme yollarn zaman iinde ot brr ve yollar kapanr. ocu
unuzu odaklanmay, plan yapmay, yaratmay ve zm bulmay
gerektirecek etkinliklere ynlendirecek bilgisayar oyunlarnn bu
etkilerini azaltmaya aln.
Ekran oyunlar sorumluluk hissetme seviyesini de etkiler. Oyun
dnyasnda yaptklarnz (uygunsuz bile olsa) gerek insanlar et
kilemez. Sonutan memnun olmazsanz oyuna yeniden balayabi
lirsiniz. Bilgisayar oyunlar ahlak ve bilin ile eliir; nk hile
yapabilirseniz daha iyi sonu alrsnz.
1 36 ERGENLEALE i LETiIM SANATI
Ailece baka oyunlar oynayn (golf, kriket, tenis, voleybol, bad

mintan, monopol, scrabble, piti vs . . . ) ve adil olun. Ergen ocuu
nuzun daha iyi hissetmesi ya da gven kazanmas iin bile sonucu
deitirecek kk hilelere msamaha gsterneyin ya da ayrcalk
tanmayn. Kazanmak, hayal krklklarnn ardndan, drst bir
ekilde hak edilirse gzeldir.
Ayn zamanda bilgisayar oyunlarnn ocuu yalnzlatrmas
kanlmazdr; daha az gerek arkada olan ocuk iin bu durum
bamllk haline dnr. Gece ge saatiere kadar oynamak uyku
dzeninin bozulmasna, dolaysyla da fiziksel ke neden olur.
Olaand yorgunluk belirtilerine dikkat edin ve bilgisayar yatak
odalarna sokmamaya aln.
Bir dier rahatsz edici unsur da baz oyunlardaki ar msteh
cen cinsel ieriklerdir. Bu oyunlar erken yalarda oynamak (sekiz
ya da dokuz) pornografik unsurlarn normal alglanmasna neden
olur. Bu konuda dikkatli olmalsnz; evinizde oynanan bilgisayar
oyunlarnn ieriklerini bilmeli ve ocuunuz baka yerde de oynu
yorsa hangi oyunlar oynadn renmelisiniz. Hangi davran ve
tutumlarn sizi rahatsz ettii konusunda ocuunuzia konutuu
nuzda ak ve drst olun.
iddet ve ldrme ieren oyunlar bilinaltn etkiler ve zellikle
gen erkeklerin gerek hayatta davranlarnn zerinde olumsuz
sonular dourur. Birok oyunda kazanmak iin ldrmek gerekir.
Bu, iddet, yaralanma ve lm olaanlatrr ve ocuklar duyar
szlatrr. Vicdan, empati becerisi ve ahlak algs ar oyun oyna
madan zarar grrler.
ocuunuza hangi oyunlar oynadn sorun. Oyunun ayrn
tlarn size anlatmasn isteyin. ocuunuzun dnce yapsn,
inanlarn, uyguladklarn, kurallarn evresinde yaplanan de
erlerini ve oyunun amacn deerlendirin ve bunun gerek dn
ya ile nasl rttn anlayn. ocuunuzun iddet, yaralanma
ve lmle ilgili dncelerini sizinle paylamasna olanak tanyn.
Grleriniz onun beynindeki dnme/hissetme blgelerine erie
bilmesine yardm edecektir.
DiJITAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 1 37
Akll telefonlar
Telefonlarn yatak odalarna girmemesini salayn. Beyni etki

leyerek uyku dzenini bozacandan arj ederken telefonlarnz
yatanzn baucunda tutmayn. Yeterli ve kaliteli uyku gn iin
de uyank olmay salar ve ruh halini olumlu etkiler, dolaysyla
renme becerisini glendirir. Ergenler her gece en az dokuz saat
kesintisiz uyumaldr, ama pek az bunu yapar. Yetersiz uyku ruh
halini bozar; hatta srekli olarak huzursuz ve kesintili uyuyan baz
ergenler depresyona girebilirler.
ocuunuzun kk yalardan itibaren iyi alkanlklar edin
mesine destek olmanz ayn zamanda onun bamllk seviyesini de
drecektir. Telefonlarn bir yerde (rnein mutfakta) tutulmas
ve arj edilmesini kural olarak uygulayn. Salk nedenlerinin d
nda bu, hem uyku dzeninin etkilenmesini hem de telefanlara
gelen mesajlarn geceleri bile kontrol edilmesini nleyecektir. o
cuunuzu gn boyu gelen mesajlar srekli kontrol etmemeye te
vik edebilirsiniz. Bunu bir alkanlk olarak benimsernesi zihnini
kesintisiz bir biimde dinlendirebilmesini salayacak, ar baml
hissetmesini nleyecektir. Sizin ne yaptnz izlediklerini ve gr
dklerinden rendiklerini unutmayn.
Yanl anlalan mesajlar olay karr

Duygusal beyinlerinin kontrolndeki ergenler bir an iin du
raklayp dnmekte zorlanrlar. Yazl bir metin anlamn ancak
yzde yirmisini ulatrr. letiimimizin yzde sekseni ses tonu
muz, vcut dilimiz, yz ifademiz ve benzeri unsurlardan oluur.
Mesajlama yanl anlama olasln artrr; kelimelerin yanl
anlalmas belirsizlik ve anlam karmaas yaratr. rnein; " Ne
redesin? Ge kaldn," cmlesi bir endie ya da eletiri olarak al
glanabilir.
Mesaj yoUayabilme olana anlk bir zevkin izidir. fke iinde
yollanm bir mesaj bir tatmin yaratabilir, ama tek amac atma
ateini krklemek olabilir. "Sen dedin ki . . . ", "Ben dedim ki . . . "
tartmalarn yaz ile srdrmek olumlu bir sonuca gtrmez.
Szcklerin etkisine tank olamamak empati ve sylenenden

doan sorumluluk seviyesini drr. ocuunuza, konuma bii
mi ve davrannn bakalarnn kendisi ile ilgili dncelerini etki
lediini anlatn. Eer ocuunuzun yazd mesajlar size duygusuz,
kaba ya da krc grnyorsa, bunu ona syleyin. Bunu dile geti
rerek sosyal becerisinin gelimesine yardm etmi olursunuz.
aka m, yoksa satama m?

Genler arasndaki aka/alay/satama snrlarnn almas ksa
srede bir soruna dnr. Mesajlama dili ok acmasz algla
nabilir. Ergen ocuunuz arkadann yollad mesaj bir gn e
lenceli bulup, benzer bir mesaj baka bir gn ise satama olarak
grebilir. ocuunuz arkadalaryla bu tr srtmeleri sk ya
yorsa, ona mesajlar sesli okumasn ve yantlamadan nce biraz
dnmesini nerin. Bylece herhangi bir yanl anlamay nleme
olana bulacaktr.
llikilerde hasar
Mesajiaarak iletiim kurmann yaatt anlk tatmin ocuu
nuzun konumak, srasn beklemek, dinlemek, bakalarnn d
ncelerini anlamaya almak, yantlamak ve samirniyet kurmak
gibi sosyal beceriler gelitirmesini engeller. Siz konuurken o
cuunuz sizden nce davranyor ya da sznz kesmeye eilim
gsteriyorsa ona bunun kabalk olduunu anlatn. Bylece hem
dinlemesini hem de konumak iin beklemeyi renmesine yardm
etmi olursunuz. Konumak bir sanattr ve iliki kurmann temel
tadr. Gelecekte girecei i grmelerinde de ocuunuz iyi ileti
im kurma becerisine gereksinim duyacaktr.
Televizyon
Birok evde tartmalarn kayna televizyondur. Televizyon iz

leme eylemi dopamin seviyesini, dolaysyla istei ve renme be
cerisini azaltr. Uzun sreler televizyon izlemenin dikkat eksiklii
ve hiperaktivite bozukluu (DEHB) ile ilikili olduunu gsteren
DiJITAL VE TEKNOLOJiK DNYADA NELER OLUYOR? 1 39
nermeler bulunur. Eer ocuunuzun renme zorluu ektiine

dair endieleriniz varsa televizyon izledii saatleri azaltarak hobile
re ve dier aktivitelere ayrd sreyi artrmaya aln.
Ayrca izledii programlarn ocuunuzun zerindeki etkisini
gzlemleyin ve benimsemesini istediiniz tavr ve davranlar olup
olmadn sorgulayn? Kabiolu ve uydu yaynlar ok sayda se
enek sunmaktadr. Ebeveyn koruma sisteminizin uygunluunu
gzden geirin.
Grdnz gibi, ocuunuzun ekran aktivitelerine dkn ol
masna gz yummanz ciddi sonular dourur. Onlara kstlamalar
getirmek kolay deildir; atmay ve kskn bir kalbi gze alma
nz gerekir. Ama uzun vadede karl ocuunuzun davranla
rndaki olumlu deiim olacaktr. Dar kn ve birlikte elenin.
Blmn Anafikirleri
Teknoloji ergenlerin davran ve alg larn nemli lde

etkiler ve etkilerin baz lar sinsice zarar verir.
Baz web siteleri uyg unsuz ve zararl fikirlerin normal
alg lanmas na neden olur. nternet forum ve gruplar
savu nmasz ergenleri ar davran lara tevik eder.
ocu unuzu yz yze sosya llemeye ve fiziksel aktivitelere
ynlendirerek yalnz hissetmesini nlemeye a l n .
Her gn, 24 saat ileyen sanal d nya byk bask yaratr
ve bu d nyaya srekli dahil olmak beraberinde sosyal
kayg lar getirir. Uyku d zenlerinin ve ru h hallerinin daha
sa lkl olmas iin geceleri yatak odalarna herha ngi bir
"ekran" soku l mamas kuraln uyg ulamaya a ln.
Byk bir a rt gsteren teknolojiye daya l ba m l l klar
beyn i tpk alkol ve uyuturucu gibi etkiler.
VI I I
Ebeveyn Etkisi
ocuklarna bir armaan vermek isteyen ebeveynlerin yapabilecek

leri en iyi ey onlara m cadele etmeyi, hata yapmaktan ekinmemeyi ve
srekli renmeyi alamaktr. Bylece, ocuklar vgnn klesi olmak
zorunda kalmaz. zgvenlerini gelitirmek ve onarmak iin nlerinde
uzun bir yasarn bulacaklardr.
Carol S. Dweck, Zihinsel Durum
Bu blm ergen ocuunuzun yetikinfie geiinde yararlana

bileceiniz ebeveyn yaklamlarn bir araya getirmektedir. Olaan
ergen ini klaryla yzleiyor olsanz da, daha ciddi boyuttaki
sorunlarla bouuyor olsanz da uygulayabileceiniz yapc, nle
yici ya da en azndan durumu iyiletirecek stratejiler vardr. Ebe
veynin verdii karlk ve tepkiler ocuun davranlarn dzelt
mek iin kullanlabilecek en etkili aralardr. Ergen beyni kendini
yenilerken, bu ilemi kontrol edebilmek iin elimize ok nemli bir
olanak geer.
ocuumuzun bydke kazand bamszln destekle
mek iin onunla etkileim biimimizi uyumlandrmamz ve deiti
rebilmemiz gerekir. Bu blmde, her iki tarafn davran ve iletiim
1 42 ERGENLERLE iLEriiM SANATI
biimlerini kapsayan bu iliki dinamiklerini daha yakndan incele

yeceiz. Bu ne olduunuz ve ne yaptnz ile belirlenir; nasl birisi
olduunuz ve ebeveyn olarak ne yaptnz ocuunuzu dorudan
etkiler. Hedefiniz ocuunuza iyi bir rnek sunmanz gerektiini
hatrlamaktr.
oumuz bizim iin en yararl olacak eylere odaklanrz; dola
ysyla sezgilerinizin sizi ynetmesine ve odaklanacanz noktalar
aydnlatmasna izin verin. Bu blmn sonunda aile ii dzenine
ve kurallarna deinecek, yetikin olma yolundaki ocuunuzun
kabul edilemeyecek davranlar karsnda cezaya bavurmadan
verilebilecek yant ve tepkileri gzden geireceiz.
Ergen ocuunuzia ilikiniz Yoluyla

Salam Temeller Kurmak
ocuunuz kkken sorumluluk sizdeydi ve greviniz srekli

yaknnda olmak, onu korumak ve bir zarar gelmesini nlemekti. 1
Ergen ocuunuzun gereksinimleri artk farkldr; deien, sizin ko
ullarnzla deil, kendi koullar ile yannda olmanz istemesidir.
Erken Koullanmak ve Sosyallernek
Sorunlu davranlarla mcadele ederken davranlarn sosyal

nedenlerden ve isel gereksinimlerden kaynaklandn hatrlamak
bazen zordur. nsan sosyal bir varlktr ve ocuklar ba kurma, ait
olma ve nemli hissetme gereksinimi ile doarlar. Bu gereksinimie
rin ncelikle anne ve babalar tarafndan, sonra da bakalar tara
fndan kartanmasn beklerler. ocuunuzun henz konumaya
balamad ve her yaptnz gzlemledii gnleri hatrlayn. O
dnemde hayatta kalmak iin ihtiya duyduklar sevginizi, efka
tnizi ve dikkatinizi aranzdaki ilikiyi kullanarak elde ediyorlard.
Ergenlie ulatklarnda bile ilginize duyduklar gereksinim -iyi ya
da kt- davranlarnn amacdr ve daha nce deindiimiz gibi
gvensiz, belirsiz, zgn ya da aresiz hissettiklerinde dopamin se
viyelerinin dmesi onlar huzursuz davranlara iter.
EBEVEYN ETKiSI 1 43
Burada ergen ocuklarn yanl davranlanna verdiimiz tepkile

rin bilinaltn olumlu ynde deitirmek ve kodlandrmak iin na
sl kullanlabileceini ele alacaz. Bunu yapmak iin ncelikle tm
davran bozukluklarnn temelinde yatan kayg duygusunu, ama bu
kez, ocuunuzia aranzdaki iliki asndan irdelemem z gerekir.
Bir Adm Geri ekilmek
En yaknmzdakilerle balarmz gevetmek bize zor gelir.

Drdnc blmde ayrlk kaygs ve huzursuz davranlarn k
kndeki biyokimyasal unsurlara deinmitik. John Bowlby'nin
almalar (4. Blm) bebeklerin ebeveynlerine ballna ve ay
rla verdikleri tepkilere odaklanr.2 almalar ocuun ergen
likten yetikinlie geiinde kanlmaz olan ayrlk srecini daha
iyi anlamamza yardm eder. Pratikte, erken yata kurulan salkl
balarn (sakin ve dingin bebekleri dnn) daha rahat ayrlk
ve gei srelerinin sonucu olduunu; bir baka deyile ergenlik
alkantlarn azalttn syleyebiliriz.
Balar keserek ocuu gerek dnyaya doru yollamak ok kay
g verici bir deneyim olmak zorunda deildir; ama bazlar iin yle
olur. Evden uzakta olduklar, yeni deneyimler yaadklar ve arka
dalar edindikleri bu dnem aslnda ergenler iin heyecan vericidir.
Bu deneyimlerin kazandrd iyi hisler ve hatralar dopamin sevi
yesini ykseltmeli, dolaysyla beceri ve motivasyonlarn artrarak
zgvenli ve baarl yetikinlere dnmelerinin yolunu amaldr.
Ama bu ayn zamanda hassas bir dnemdir; nk hatralar
zihinde uuur, eski sarsntlar, davran biimleri ve duygusal ka
rklklar yeniden devreye girip her eyi altst edebilir. Bir yandan
da ar duyarl biyokimyasal stres seviyeleri ve kzan hormonlar
etkilerini gstermektedir. Ayrlk kaygs skntlar tetikleyebilir ve
kalc etkiler yaratabilir.
Ayr Ama Birlikte Olmak
Henz yrmeye balad dnemde ocuunuz panie kapl

dnda skntsn azaltmak, rahatlama ve korunma hissi duymak
1 44 ERGENLEALE ILETiiM SANATI
iin size, yani en gvenli ortama snrd. Ergen ocuunuzun ya

ad da bundan farkl deildir.
Yetikinlie doru dengeli, gvenli ve ngrlebilir bir yolda
ilerleyen ocuun birtakm zorluklara ve skntlara (ok iddetli
ve ezici olmamak kouluyla) maruz kalmas hayal krklklarna
kar direncini artrr. Bu dnemde karlarna kabilecek yeni en
geller ve baarszlklara dayanma becerisi gelitirmeleri gerekir.
Erken yalarda ok byk amazlada karlam (deiiklikler,
tanmak, birisini kaybetmek, bunalm, sarsnt, baarszlk, duy
gusal aclar gibi) bir ocuun da diren eii yksek olabilir ama
ayn zamanda, ar tepki vermeye, endielere boulmaya, nemsiz
bir olay nedeniyle panie kaplmaya eilim gstermesi de olasdr.
Bir ocuun ar saknlmas ya da hata yapmasnn ve mcadele
etmesinin engellenmesi, yaamnda ilk kez bamsz bir karar ver
mesi gerektiinde zorluk ekmesine yol aar. Bu durum endie ve
stresi tetikler; ocuk, ebeveyninden bekledii ilgi ve efkati igd
sel olarak yanl davranlarla almaya alr.
EBEVEYN Ell<Si 1 45
Fazla kayg yaamadan bamszlk ve zgven kazanmalarn

salamak iin ocuklarn zgr hareket edebilecekleri alanlar ya
va yava geniletmeli, bu alanda kefe kmalarn tevik etmeli,
ama bunu rahat hissedecekleri bir hzda yapmalyz. zgrlkle
rini vermek ne kadar zor olsa da size bamllklarn nlemeye
aln. Frtnalarn kapaca ama sonunda kendi balarnn are
sine bakmay renecekleri bu sre kararllk, cesaret ve sabr ge
rektirir. Desteinizi sunmak ve ayn zamanda onlar bamszla
ynlendirmek ok ince dengeleri izlemekle mmkn olur.
Deerleri n Planda Tutun
Deerler ve nem li kon ularda tartmak ocuun uzun kendisi

ile ilgili bil inli bir algya sahip olmasn, dolaysyla ba mszl n
gelitirmesini salar. Bu yararl tartmalar ocuunuzun geli
mekte olan ahlak ve vicda nna ekilen tohumla rdr.
Kontrol Brakmak
Kendi balarna yapabilecekleri eyleri ocuklara brakahilrnek

ve onlara sadece nasl yaplacana dair yol gstermek iyi bir ba
langtr. Mmkn olduunda kontrol brakn ve her an evrele
rinde bir karta! gibi dolaarak onlar kollamadan, sadece gerekti
inde yararl neriler sunarak yardmc olun.
Her olaya karmak, ar iyiliksever olmak ya da srekli paa
larn kurtarmak ocuklarn sorunlara zm retmek iin ken
di stratejilerini gelitirmelerini ve aralar renmelerini engeller.
Bilinaldarnda yetersiz ve aresiz hissederek baml hissetmeye
balar, zaman iinde de etkisiz ve ilevsiz hale gelirler.
Yapmanz gereken yardm etmek iin zmleri hazrlamak ve
ne kadar zor olsa da arlana kadar beklemektir. Yine de yaknda
ve hazr bulunmanz gerekir ama daha ok arka planda kalmal
ve yardm talebi geldiinde ne kmalsnz. Yardm gerektiinde
ergen ocuunuzun kendisini tartabilmesi ve gerekten zor durum-
1 46 EAGENLERLE ILETiiM SANATI
lada karlatnda yardm beklemek ya da yklmak yerine yar

dm talep edebilmesi nemlidir. ocuunuza destek ve bilgi vermek
ya da onu cesaretlendirrnek iin yapc bir yaklam benimseyin.
Baarszlk ve yenilgi ile karlatklarnda hzla toparlanmay,
ayn zamanda da endieleri ile baa kmay renmeleri gerekir.
ocuklarn yapmas gerekeni onlarn yerine halletmek ya da her
durumda korumac bir tutum izlemek kendilerine gvenilmediini
dnmelerine yol aar ve bu becerileri edinmelerini engeller.
Ergenler gelecekle ilgili cesaretlendirilmeye ve gvenilmeye ge
reksinim duyar. Farkl seviyelerde de olsa her ergenin kendisi ile
ilgili tereddtleri vardr. Ebeveynlerinin baa kabilme becerileri
ne inanmasn isterler ve onlara kar duyduunuz en kk gven
sizlii hemen alglarlar. Bu deiim ve belirsizlik srecinde nem
verdikleri birisinin tm kalbiyle ve koulsuz bir biimde kendile
rini desteklediini bilmek ergenler iin ok nemlidir. Bu koulsuz
destei sunmann farkl yollar vardr:
Onlara (yapabileceklerine) yeteri kadar gvenmek.
Onlara (abalarna ve direnlerine) sayg duymak.
Onlara (doru yolu arama ve bulma becerilerine) duyduu
nuz gveni itenlikle ifade etmek.
Sabrl olmak. (renmek zaman alr; hata yapmak geli
mek ve renmek iin frsattr.)
Ergenler kendilerini idare etme konusunda gelitike, sizden
alacaklar dl onlara daha fazla gvenmenizdir; bylece siz daha
az endie duyarsnz, onlar da daha fazla zgrlk kazanr ve ken
dilerini daha iyi hisseder/er. Bu, onlarn daha istekli, anlayl, gi
riken ve deerbilir olmalarn salar. Dizginleri gevetirken daha
az endie duymaya aln; nk bu uzun vadede ksknle ve
birbirinizden uzaklamanza yol aar.
Davran Bozukluklaryla Baa kmak
Davran bozukluklar sergileyen, ruh hali bozuk ve huysuz bir

ocuun cesareti krlm demektir. 3 Bu durum aradaki mesafeyi
bytr, duygular ifade edilemez ve iki taraf da akld davranma-
EBEVEYN ETKiSI 1 47
ocuunuz Kkken Balayn
"Kontrol brakmak" srecine ocuunuz kkken

balayabilirsiniz. Yaiarna uygun gnlk ileri (derlemek,
toparlamak, dzenlemek, kk kardeler ile ilgilenmek, alveri
yapmak vs... ) yapmalarna izin verin. Sk tekrarlanan bir aktivite yer
leik alkanla dnr. Onlarn iini yapmamay srekli kendinize
telkin ederseniz ileride kendi sorumluluklarn alabilmeleri kolaylar.
ya balar. Ergen ocuunuzia ilikiniz bu haldeyse hangi davran

larn sizi rahatsz ettiine, bunlara nasl tepkiler verdiinize ve ne
tr yaptrmlar uyguladmza odaklann.
Dngy Nasl Durdurabilirsiniz?
ocuunuzun olumsuz davran dngs sizin verdiiniz tepki

ler ile glenir ve sreklilik kazanr. ocuunuz dzensiz olabilir
e
OCUK YANLl
BR EY YAPAR
JI; ETKN TEPKi VERR
(yanla ve sulamaya odaklanarak).
r \
(bilinaltnda) lgi
aray, davranlar
tekrarlanr.
OCUK DAVRANI SERGLER/HSSEDER:

YETiKN KARILIK VERR
Aptalca, fkeli, huysuz,
(ceza/yaptrm ya da grmezden gelme).
savunmac, sorumsuz.
OCUK
ODAKLANIR

lll'
(hakszlk, cezalandrc
ya da devam eder).
Olumsuz davran dng s

ve belki srekli arkasndan topadamak zorunda kalyorsunuzdur.

Belki de ocuunuz kaba, dik bal ya da mzmzdr. Bu vereceiniz
olumsuz bir tepkiyi tetikler; rnein barrsnz ya da eletirirsiniz.
Bu etkileim biimi huzursuz davranlar bilinaltnda ocua
geri yanstr. Sknt byyerek atmaya dnr ya da huzursuz
davranlar artar ve ocuunuzia sizin aranzda gider, gelir. Her
halkarda karlkl bir stres ve ksknlk ortam yaratlmtr ve
dngnn bu ekilde devam etme olasl yksektir.
arkn dnmeye nasl devam ettiine bir rnek vermek gere
kirse:
1 . Davran genel bir saygszlk, laf yetitirmek ya da ev ileri
ne hi yardm etmemek olabilir.
2 . Ceza olarak telefonuna el koyarsnz ya d a Xbox' bir dala
ba kitlersiniz. Bir sonraki adm bir hafta televizyon izleme
me yasadr.
3 . Kardelerden birisiyle kumanday kimin tutacayla ilgili
bir tartma patlak verir. Babann sinirleri iyice bozulur ve
tepkisi ceza vermek olur.
4. Odaklanlan konu deiir, yanl davran olmaktan kar,
babann verdii cezaya doru kayar: " ok kt bir baba
sm! " , "Ama o balatmt! O neden ceza almyor? "
5. Baba ocuun daha sert bir tepkiyi hak ettiini dnmeye
balar.
6. Duygular iyice kontrolden km, ortam tehdit ve fke ile
zehirlenmitir.
7. ocuun huzursuz sistemi tam kapasite ile almaktadr ve
bu da baka yanl davranlarn yolda olduunun haber-
cisidir . . . Ve dng artar da yanllklada bu ekilde srer
gider . . .
Mantkl grnmese de arkn srekli bu ekilde dnmesinin
ve ikinizin de ayn kahbn iinde skp kalm olmanzn nedeni,
atmann ainalnn ve tahmin edilebilirliinin duygusal youn
luu ve endie halini yaayan ocukta bir tr gven ve rahatlk
yaratmasdr. yi ya da kt, ana olduumuz kalplarn iinde
duygusal olarak rahat hissederiz.
EBEVEYN ETKISI 1 49
Olumlu eyleri n Plana karn
Olumlu bir ey yaptn grdn zde ilgi gstermeye (ksa

bir yorum yapmak, sa r l mak, g l msemek, teekkr etmek gibi)
g ayret ed in. Bu ilginizi ekmek iin olu msuz strateji lere bavur
mas n nler.
Daha Sakin Yaklan
Tekrarlanan bu yanl davranlar baka yanl davranlar do

urur. Bir noktada ne zaman ve nasl baladn artk hatrlaya
mazsnz. Bununla birlikte, ocuunuzun bir davran ya da hatas
endielerinizi tetikliyor, gzlerinizi devirmenize, azarlamamza ya
da hakaret etmenize neden oluyorsa, yardma gereksinim duyduu
zamanlarda size ynelmez ve bir daha sknt yaadnda doru
yu sylemekte tereddt eder. ocuunuzia ilgili sorunlara sakince
yaklaabilmek iin ne zaman ve nasl konuacanz belirleyin ve
konumay sadece kendinizi kontrol edebileceinizden emin ol
duunuzda yapn. Uzun vadeyi gzeten bu yaklam, beklemeyi
renmesini ve onun da daha kolayca sakinleebilmesini salaya
caktr. Kendi tepkilerinize hkmedebilmeniz hararetli durumlarda
iletiiminizin dokusunu ve niteliini deitirir. Sakin bir yaklam
gstermeniz onda gven duygusu yaratacak, ayrca olumsuz ka
lplardan kabilmesini ve farkl bir iletiim biimini benimsernesi
ni salayacaktr. Kontrolnz yitirip sert tepkiler vermemek iin
bunlar hatrlamaya aln.
Sezgilerinizi Kullann
ocuunuzun saldrganlk, itaatsizlik, somurtkanlk, ikayet

ya da talepler vastasyla ilginizi ekmeye altn hissettinizde
sezginizi kullann. Sezginiz, onu bu davranlar sergilerneye kkr
tann ne olduunu sylyor? Bunu anlamak, grdklerinize sinir-
lenmek yerine ocuunuzun ne hissettiine odaklanmanza yardm

edecektir. atmak ve barmak ocuunuzun yelkenlerini iiren
rzgar gibidir; olumsuz davranlar daha da ileri gtrr. Daha
sezgisel ve yapc bir tutum bu etkileimin ynn deitirebilme
nizi salayacaktr.
Uzun Vadeli likiler
Kznz ya da olunuzun istediini elde etmek iin sornurta

rak ya da saldrganlk sergiteyerek sizi zorladn ve karlar iin
duygularnzla oynadn dnyor olabilirsiniz. ocuumuzun
dier yakn ilikilerinde de bu stratejileri kullanmasn nlemek
( " Ayaklarm yere vurur, istediimi alrm! " ya da " Suratm asar
sam her istediimi yaparm! " ) ve bylece gelecekte baka yntem
leri benimsemesini salamak iin tepkilernizi deitirmemiz ge
rektiini hatrlamalyz.
Ebeveyn-ocuk Dinamikleri
likinizdeki dinamikleri nasl deitirebileceinizi .anlamann

etkili bir yolu onlar bir lekler dizisi olarak dnmektir. im
diye kadar ebeveyn olarak sizin gr ve dncelerinizin arl
ocuunuzunkilerden daha fazlayd. Artk bu dinarnn yava
yava dengelenmesi gerekir. Yaplmas ve yaplmamas gerekenleri
belirlemek ve takip etmek kk bir ocua ebeveynlik yapmann
nemli bir ksmyd, ama artk ilikinizde bu daha az rol oynamal.
Ergenler, ini klara ramen her zaman sevileceklerini ve ka
bul greceklerini bilmek isterler. Baz tuhaflklarnn sizi rahatsz
edecei zamanlar olacaktr; ama davranlarn beenmeseniz bile
onlar sevdiinizi hissetmeye ihtiya duyarlar. Bazen kzmak do
aldr; ama eletirileriniz kiisel olmamal ve ocuun deiim po
tansiyelini hedeflemelidir. rnein, " Sen gerekten ok aklszsn"
yerine " Bu gerekten aklszca bir karard" demek daha etkili ola
caktr. Oyuncuyu deil, topu hedefleyin.
EBEVEYN ETKISI 1 51
letiim sluplar
Ebeveynlik yntemimizi gelitirmemiz gereklidir ve Etkileimsel

Analiz ergenlerle kurduumuz iletiim biiminin farkl katmanlar
n anlamamza yardm eden bir kuramdr.4 Her birimizin farkl
tarzda iletiim kurduumuzu dnn:
1 . Ebeveynvari
2. Yetikinvari
3 . ocukvari
Bu tarz aslnda ne sylediimizden (ierik) daha ok, ses
tonumuz, beden dilimiz ve tavrmzdan oluan szsz iletiim bi
imleriyle belirginleir. Konuurken bu unsurlarn hepsi kendini
gsterir; kalkan bir ka alaycln, kollarn kavuturulmas ho
nutsuzluun, ters bir bak kzgnln belirtisidir.
sluplar tavrlar byle yanstr. Yamz ne olursa olsun Ebevey
nvan tarzmz, gvenlik, denetim ve bakm salama kaygnzia ili
kilidir ( "Yapmalsn . . . ", "Etmelisin . . . ", vs . . . ). Yetikinvari tarz
mz, deerlendiren, karar veren ve zm reten mantmzn akl
c ve gereki sesidir. ocukvari tarzmz ise duygular ve itenlikten
kaynaklanr ( " . . . yapmalym", " . . . gerekiyor", " . . . yapacam" ) .
ocuumuz kkken onunla genellikle Ebeveyn tarz ile ile
tiim kurarz; onlar ise bize ocuk tarzlaryla yant verirler. Ama
ocuklar bydke ebeveyn slubumuza yantlarnn isyankirlk
Rol Modeli Olmak
ocuunuzun keyif ald , sosya l leebildii, ho bir orta m

yaratmann i l k koulu olumlu bir rol modeli serg i lemektir. Bir baka
deyile, ergen ocuumuzun yknecei kii olmalyz. 4. ve 7.
blm lerde alkanlklarn beyinde nasl yer ettiine dein miti k;

ama bu ilem in gzlem lemek ve ta klit etmek (ayna nronlar )
yoluyla srdn hat rlamakta fayda vardr. ocuunuzu nasl
grmek istiyorsa nz yle bir rnek serg ileyi n .
....
U1
1\)
m
i!l

m
,...
JJ
;;
Ebeveynvari ;=
:!l
.(i;.
Ko ntrol eden i:
E l eti ren
r/
"
Bak m salaya n

1. \ e t i ; IJ)
E bevevnvari : 'O d. - i 1 ;
e n E
V
etikin
:,r s o z s u z
_ . V ----"" Yetikinvari
M a ntkl
ocukvari Ses onU t

z m rete n
......._ /a v r a r D n p ta rta n

Z. 1 e t i \ ""
ocukvari
i ten
Duygusal
Uyum sa l aya n
EBEVEYN ETKISi 1 53
olduunu grrz. Bu aamada ergen ocuumuzla daha denge

li bir iletiim yntemine gememiz gerekir. Bunu baarabilmenin
yolu ergenlerle yetikin slubuyla iletiim kurmak, bylece bir rol
modeli olarak bunun nasl yapldn gstermektir.
2. Blm'de szsz atmalardan ve yanl anlamalarn nasl
byk sorunlara dnebileceinden bahsetmitik. Yalar gerei
mthi duyarl olduklarn gz nnde bulundurarak ergen ocuk
larmzla iletiim biimimize zen gstermeliyiz; nk szcklerin
anlamndan ok onlar nasl sylediimiz nemlidir. Ergenlerin be
nimseyip aldklar bizim duygusal durumumuz ve szsz iletiim
biimimizdir.
ocuunuzun anlatnzdan daha ge bir saatte eve geldiini
ve onu karladnzda gergin bir ses tonuyla, " Saatin ka oldu
unun farknda msn? " sorusunu ynelttinizi varsayalm. Bu
sizin ebeveyn slubunuzdur. Endiesi tetiklenecek ve byk bir
olaslkla size ocuka bir tarzda, isyankir ya da kaba bir karlk
verecektir. Bu tr bir ebeveyn slubu (kat, sert bir ses tonu ve ters
baklar) farknda olmadan ar tepkilere ve disiplin konusunda
daha byk skntlara yol aar. Baka bir olas ebeveyn tarz yak
lam, ocuunuz ge kaldnda bana bir ey geldiini dne
rek ar endieye kaplmaktr. Byle bir ebeveyn tavr ise ( boucu/
ar koruyucu) ocukta bamllk ve ayrlk ile ilgili sorunlara
neden olabilir.
Yetikin Tavrn Benimsernek
Yukardaki durumda yetikin tavrmz koruyabilirsek, "u

anda tartamayacak kadar kzgnm ama anlamamz byle deil
di. Yarn sabah konualm ve bir daha byle bir sorun yaamamak
iin ne yapabileceimizi dnelim, " benzeri bir yaklam sergile
ye biliriz. Ak, net, sakin, yani yetikinvari bir iletiim tarz mesa
jnzn anialmasn salar ve ergen ocuunuzun kendi yetikin
slubunu gelitirebitmesine yardm eder.
Aadaki ekil sakinliinizi ve yetikin slubunu koruyabilme
niz iin size fikir verecektir.
E BEVJ:VNN
HEDEFI:
D NCELERE vurgu
EBEVEYNN YNTEM:
o
yapmak; ocuun
Sn rlar TARTIMAK ve LAMASIN A ye
UYARILAR yapmak; ' _
. OGRENMESINE
REHBERL .O ,
oda klan ak
etmek; SN EKLIK gstermek ve (gerekirse anlaml
ANLAMAYA <;a mak; uygun MiZAHi yaptrmlarl a ) .
yakl mla havay yumuatmak.
o
E BEVEYNIN ZELLKLER:
SAKN (tepkiler);
AGIK (deerler);
ADL (sa lam snrlar);
ELETiREL OLMAYAN (davran lar)
Yapc ya klamlar tevik etmek
Dengeli Konumalar Yapmak
Konumalarnzn olabildiince dengeli kalmasna aba sarf

edin. Bu, sorular yneltmeyi, dncelerini ve planlarn dinlemeyi
ve onlar nazike ynlendirmeyi gerektirir. Benimsemeniz gereken
daha "yetikin yetikine" bir konuma tarzdr. Sorgulayc deil,
merakl ve ilgili olun; ders verir gibi konumak yerine ho bir soh
bete daln ve talimatlarnz sratamaktansa deiik nerilerde bu
lunun. Sizin desteinizi hissettikleri byle bir ortamda dinleyecek,
dorular ve yanllar deerlendirme alkanl kazanacaklardr.
Ergenler acelecilikleri ve dncesizlikleriyle bilinirler; bu yzden
onlar, ani tepkiler vermeye deil soukkanl kalmaya ve dnme
ye tevik etmek gerekir.
Hassas ve dikenli konulara girdiinizde, ak ve eletirel olma
yan bir slupla bakalarnn yanl davranlar hakknda konu
may deneyin. Ergen sorunlaryla ilgili felsefi bir sohbetten reni
lecek ok ey vardr. Byle bir yaklamla daha tutarl, daha sakin
ve daha anlayl kalabilir, dolaysyla ocuunuzun (rnein alkol
EBEVEYN ETKiSi 1 55
tketimi gibi konularda) szn dnce yapnz aniayabilmesini

salarsnz. Yarglayc bir sylem tamanz konumay rotadan
karacak ve, " Sen zaten onu hi sevmedin ki . . . " dorultusuna
yneltecektir; bu yzden, " Ben seni onun hakknda uyarmtm,"
tarz cmleler sarf etmekten olabildiince kann.
Gz Temasnn Gc
Birisin i umursadnz gsterebilmek iin gz temas kadar

etki li ok az ey va rd r. Gz temas bebe inizle ba kurmak iin
yararla nd nz ilk arat ; gz gze geldiin izde kk bedeninde
salg lanan oksitosin onun ra hat ve g vende h issetmesini sal
yord u . Oksitosin stres seviyesini drerek destek, dinginlik ve
g ven hissi yarat r. Kz ocuklar genellikle yz yze kon uma
y tercih ederler; dolaysyla sosyal leirken gz temas kurmaya
e i l i mlid irler. Baz erkek ocuklar iin gz temas zor ve ra hatsz
edicidir; rnei n arabada a ra sra gz temas n n kurulduu bir
sohbet onlar iin daha iyidir. Ama unu u n utmay n : Bir anlk yu
m uak bir bak bile ok etkilidir.
Bununla birlikte gz temas, gemi yllarda onu nasl kullan
dnza bal olarak, ergen ocuunuz tarafndan yanl anla
labilir. Ba klar; hon utsuzluun, nefretin, fkenin, bkknln,
krgn ln ve m utsuzluun g l ileticileridir. Bunu anlamann iyi
bir yolu , gzleri ru h u nuzun pencereleri olarak grmektir. ocuu
nuzun gz temasn gzel bir deneyim olara k alg lamas iin ona
onay ve memnuniyetin izi iletmekte baklarnz kullan n .
ocuunuz sizinle y a d a baka birisi ile kolayca gz temas
kurmuyor ya da gz temasn srdrmekten kanyorsa, nedeni
gvensiz ya da savunmada oluudur. Bu konunun stne dikkatlice
eilmeniz, deiimi zaman iinde salamanz gerekir. Olumlu ve
sabrl biryaklam daha uzun gz temas kurabilmesini salayacaktr.
Bir ergenin rahat gz temas kurabilmesi ve bunu srdrebilmesi
zgveninin ve kendisi ile bark olduunun gstergesidir.
letiimle lgili nemli ipular
Daha nce deindiimiz szsz iletiimle ilgili baz ipularn

hatriarnanz ergen ocuunuzia konuurken yararl olacaktr. He
def, salkl iletiim hattnn ak kalaca bir sayg ve gven orta
m yaratmaktr.
Dinleyin . . . Ama Etkin Bir ekilde
Aslnda zihni baka bir eyle megul olan, ama srarla sizi din
lediini iddia eden birisiyle konutuunuz olur mu bazen? Ger
ekten sizi dinledikleri hissini tamazsnz. Dinlemek edilgen bir
eylem deildir. Etkin bir ekilde dinlemek konumaya tevik eden
bir ortam sunabilmeyi, yani gzlerin iine bakmay, glmsemeyi,
zaman ayrnay ve baka eylerle ilgilenmeden dikkat vermeyi ge
rektirir. ocuu.nuzun sizinle konuurken ac ya da utan duymas
na neden olan konulara girecek kadar gvende hissedebilecei bir
ortam yaratmaya aln.
Konumaya Tevik Edin
Konumak deiimin anahtardr. inizdekileri dkmek olan

biteni daha net grmenizi ve alkantl duygulara saplanmanza
neden olan algy deitirebilmenizi salar. Kolay olmasa da zel
likle ergen olanlar konumaya tevik etmek gerekir; nk keli
melere dkebildiimiz duygular sbjektif alglamaktan kurtulur,
daha duru ve ak grebiliriz. Bu, konuyla ilgili duygu ve tavrlar
da deiime olanak verir ve dolaysyla rehberlik etmek ie yarar.
Gemi deneyimleri ve gncel skntlar dnmek ve kararla
rn olas sonularn tartmak bugn daha iyi anlamay salar ve
gelecekte kacak sorunlarn zlebilmesini de kolaylatrr. Byle
bir iletiim ortam yaratarak ergen ocuunuza yardm edebilirse
niz ayn zamanda gen beynini kontrol edebilmeyi ve ani tepkiler
den uzak durmay da renecektir. stnde konumak istediiniz
"nazik" bir durum varsa sze baka konulara deinerek balamay
EBEVEYN ETKiSi 1 57
deneyin. Ya da ocuunuz baz konularda konumakta zorlam

yorsa sohbeti onun kendini iyi hissettii konulardan balatn. Bu
yntem kendi seslerine ve dinlenneye almalarn salar.
Ders Deil , Yn Vermek
Kendileriyle ders verircesine konuulmas ocuklar genellikle

rahatsz eder ve dolaysyla pek ie yaramaz. ocuklarmza nutuk
ekerek doru ve yani retebilsek ve davranlarn deitire
bilsek her ey ok daha kolay olurdu. Ama maalesef bu yntem
olumlu sonu vermez ve konumaya yanl bir tonla girdiimizde
sylediklerimiz bir kulaklarndan girer, dier kulaklarndan kar.
Peki, bu, ergen ocuumuzla ilikimizi nasl etkiler? rnek ola
rak, ocuunuzun eve alkoll geldii bir durumu ele alalm. Ko
nuya alkolle ilgili konumanz yaparak girmeniz pek etkili olma
yacaktr. anslysanz ve her ey yolunda giderse sizi anlayp, hak
verebilir; ama darda drdnc vodka ve Red Bull'unu ierken
sylediklerinizin aklna gelmeyeceini siz de takdir edersiniz. o
cuumuzun dnce ve davranlarn bir rpcia deitirebilmek
istiyorsak yn verme ve konuma yntemimizin daha yaratc ol
mas gerekir.
Ergen ocuklar genellikle fantezi dnyasnda yaamaya eilim
lidirler. "Salk sorunlar, yalanmak, kaza yapmak; bunlar be
nim bama gelmeyecek! " Gerek yaam hikayelerini kullanmak
dndrc konumalar balatr ve korku etkili bir uyar ika
zdr. Konumanz srasnda bir eyi kaydettiklerini fark ederseniz
konuyu evinize getirmekte acele etmeyin; nk sizin tarafnzdan
ynlendirildiklerini hissetmeleri geri tepecektir. En zoru da yeteri
kadar konutuunuzu aniayp bir noktada durabilmektir; ama bu,
verdiiniz nutuktan sklp size kar gelmelerini nler. Tohumla
r ekmek ve konuyu derinlemesine dnebilmelerine olanak ta
nmak iin mesajnz dorudan iletmek yerine konutuklarnz
sindirmelerine izin verin. Konuarak onlar st kapal bir ekilde
ynlendirmenizin sayesinde bir karara varmalar durumunda fik
rin size ait olduunu yzlerine vurmamaya aba gsterin.
1 58 ERGENLERLE iLETIiM SANATI
Mizah Kullann
M izahn gerg i n havay yum uatmak iin etkili bir yntem oldu
unu u n utmayn. Bununla birli kte, ergen ocuunuzun tavrnz
yan l anlama mas ve ke nd isiyle dalga geti inizi dnmemesi
gerekir; aksi takdirde kk d rld hissine ka plr. Ayn za
manda neenizin ciddiyetsizl i k olara k alglanmamasna ve olayla r
nemsiz gstermemesine zen gsteri n. rnein, ocuunuzun
14 yanda iki imesi ya da 1 6 yanda kanabis (esrar) kullanma
s sizin iin end ie sebebiyse bu duru m u arkadalarn za g lerek
a nlattnz d uyma mas iyi olacaktr.
Snrlarn nemi
Snrlar olmayan bir yetikin srekli daha fazlasn isternekten

kurtulamaz. nlenemeyen zdenetim eksiklii kk yalarda
elenceli grnse de, frenleri tutmayan birisi yavalayamaz ya da
duramaz; bu durumda batan karc yollara sapmas korkutucu
sonular dourabilir. Kendini idare etme becerisi gelimemi bir
karakter snrlarnn nerede olduunu bilmez ve doru ile yanl
I ayrt edecek ahlak pusulasndan da yoksundur. Srekli ilerler,
durmas gereken snrlar aar ve kendisini sorunlarn iinde bulur;
ama hibir zaman bunun kendi hatas olduunu anlamaz.
Snrlar ile denetimi kartrmamak gerekir. Net snrlar koymak
ocuun tm salkl ilikilerin temeli olan "diren" zelliinin ge
limesini salar. Bunu yapabilmenin yolu gerektiinde ergen ocu
unuzia aranzn bozulmasndan korkmamaktr. Baz durumlarda
"hayr" diyebilmeniz ocuun hayal krkl ve znt ile baa
kmasna, snrlar kabul etmesine ve kendini toparlayabilmesine
yardmc olacaktr. Hassas olan nokta, ocuunuzun krgnlk, fke
ve intikam hissi duymasna, dncelerinizi deitirmeye alma
sna olanak vermeden aranzdaki ilikiyi onarabilmektir. Ebevey
nler ocuklarnn kendilerine ksmelerini gze alabilmelidir. Bu,
EBEVEYN ETKiSi 1 59
uzun vadede ilikiyi glendirecek, ocuun diren kazanmasn ve

zorlu srelerden daha rahat geebilmesini salayacaktr.
Teslim Olmadan Esneklik Gstermek
Ama bydkleri bu srete esneklik gsterebilmeli ve 1 1

yandaki ocuk iin uygun olan snrlarn zaman iinde 1 8 ya
ndakine uyarlanmas gerektiini bilmeliyiz. Ortak bir noktada
bulumak iin pazarlk etmek teslim olmak deildir. En aklc yn
tem, deimesi gerekeni aniayarak oyunda bir adm ne gemek
ve konumay balatarak her ikinize de uygun koullar zerinde
anlamaya varmaktr. Teslim olmak zorunda braklana kadar
beklemeyin: "Herkesin anne-babas izin verdi ama . . . ", "Kimsenin
anne-babas yle yapmyor. " Sizin teslim olduunuzu ve dn ver
diinizi dnmesi ocuun sahte bir g hissi duymasna yol aar;
kazandn sandndan gelecek sefer de bu stratejiyi kullanmann
ie yarayacana inanr. Ama bilinaltnda sorumluluun kimde ol
duuna dair belirsizlik ve endie duyar.
Esneklik gstermemek, rnein srekli kontrol etmek, tela ya
ratmak, azarlamak, her hatay grmek ve snrlar konusunda kat
olmak sadece ocuunuz sizinle birlikte yaad srece ie yarar.
Bu tutum ayn zamanda ocuun istediini almak iin daha srar
c olmasna neden olur. Ergenlik dneminde kuracanz, sizinle
konumay ve dncelerinizi duymay isteyecekleri tr bir iliki
yuvadan ayrldklarnda da devam edecektir.
yi ve Sk Bir Disiplin Salamak
Ergen ocuunuza sizinle ibirlii yapma istei a/ayacak bir

iliki kurduunuzda ceza vermenize gerek kalmayacaktr. Bu nok
taya gelebilmek iin, skntl konular ele alrken deerlerinize s
kca sarlmal, olabildiince sakin kalmal ve erdemli tavrnz (ona
tepeden bakmadan) korumalsnz. Ksacas, ocuunuzun size
duyduu sayg nedeniyle snrlar amaya istek ya da gereksinim
duymayaca bir ortam yaratmalsnz.
1 60 ERGENLERLE ILETIIM SANATI
Hatalar Dnmeye Tevik Etmek
Kt davranlar yetersiz iletiim kurma abas olarak grn;

grevimiz ocuun aslnda ne sylemeye altn anlamaktr.
nerilen ocuun her istediini yapmasna gz yummak ve yan
l davranlar yanna brakmak deildir; ama bir su ilendiir
de doru yaklam, her ikinizin de sakinlemesini ve Beyin 3 'n
durumu tamamen kontrol altna almasn beklemektir. Ardndan
dengeli konumalar yaparak doru ortam yaratlmal ve ocuun
dnmesi, sorumluluu stlenmesi ve ayn eyi tekrarlamamas
iin yapc sorular yneltilmelidir.
Sua Uygun Ceza
Cezalar ok dikkatli uygulanmaldr. ocuun yaptndan do

lay yeterince utanmas ve kendisini kt hissetmesini salamal;
ama zihin tamamen kontrolden karak aatanyor olma algsna
kaplmamal ve savunmaya gememelidir.
Bununla birlikte bazen son are olarak cezaya bavurmak ge
rekebilir. Verdiiniz her cezann anlaml ve sua uygun olmasna
zen gsterin. ocuunuzun dncesi, "Bunu hak ettim; bir hata
yaptm ve bedelini dyorum, " eklindeyse verdiiniz ceza dengeli
ve adil demektir.
ocuunuza uyguladnz yaptrrnn sizin iin cezaya dnme
nesi (bir hafta boyunca televizyon izlenmemesi) ya da sizi gln
durumlara drmemesine (ocuklardan birisi televizyon izleyebi
lirken dierinin cezal olmas ya da telefonuna el koyduunuz o
cuunuza ulaamamanz) dikkat etmelisiniz. Ceza olarak daha ok,
imleri kesrnek ya da ardiyeyi dzenlemek gibi yararl eylemleri d
nn. Bu ayn zamanda yardmlar iin ocua teekkr edebilme
olana sunar ve bu grevin neden verildiini anlamasn salar.
Disipline etme yntemleriniz (sorunu derinlemesine dndr
me ya da cezalandrma) ie yaryorsa ocuunuzun toparlandn,
hatalarndan ders aldn ve gelecekte verecei kararlar iin daha
bilinli hale geldiini fark edersiniz. Yarattnz olumlu ortam saye
sinde frtna yattnda hala size sevgi ve sayg duyuyor olacaktr.
EBEVEYN ETKISI 1 61
Tehditler ve Rvetler
Fiziksel bir dl ya da rvetten (ya da ceza tehdidinden) kay

naklanan dsal ve geici tevik ile ocuunuzu sizi memnun etmek
iin ibirliine ynlendiren, dl aidiyet ve tatmin hissi olan isel
ve kalc tevikler arasnda ince bir izgi bulunur. Rvet bamllk
yapan dier alkanlklara benzer. itaat etmeleri ve uyum gster
meleri iin rvetin dozunu her defasnda artrnanz gerekecektir.
Ergen ocuun okulda retmenine kendini beendirmek ve
derslerinde baarl olmak iin elinden geleni yapmasnn ya da sn
fn arka tarafnda arkadalar ile kattan uak uurmasnn teme
linde insann sosyallernek ve dierleriyle ba kurmak iin duyduu
isel arzu yatar. Biz kim olduumuzun ve ne yaptmzn farkna ne
kadar varrsak, ocuumuzla ibirliinde o kadar baarl oluruz.
yi Hisleri Damla Damla Beslemek
Gelien ve her ynden bir yetikine dnen ergen ocuu

nuzia yen i bir iliki kurmakta olduunuzu d n n . Bu iliki sa
lam bir denge ve ibirl ii zerinde kurulursa baa r l olacak ve
srecin karmaasna dayanacaktr. Ebeveynin uzun vadeli hedefi
ve bra kabiiecei en g zel miras ocu un kendisini deerli, yeterli
ve zgvenli hissetmesi ve neyin doru neyin yanl olduu konu
sunda gl sezg ilerle donatlm olmasd r.
Okul Yaam
Ergen ocuunuzun yaamnn nemli bir blm olan okul
ayn zamanda sosyalletii yerlerden biridir. Deneyimle renmek
bir grubun paras olmakla gerekleir ve dnceleri, inanlar ve
davranlar deitirebilir. ocuunuzun z-farkndal bu ekil
de oluur. ocuklara bamszlklarn gelitirebilecekleri ortamlar
salamak okul yaamnn ilerideki dnemleri iin nem tar. Er
genlerin sosyal ve duygusal bamszlklarn kazanmalar ve daha
geni sosyal alarn iinde dallanp hudaklanmalar gerekir.
1 62 ERGENLEALE ILETIIM SANATI
Gndzl Okul
Ebeveynlerinin yakndan takip eden gzlerinin nndeki gn

dzl okul rencilerinin bamszlk alanlarn ekillendirmeleri
daha gtr. Okul sonras evde daha ok zgrlk talep etmeleri
size skntlar yaata bilir. Bu durumla karlatnzda ne yaptkla
rn denetleyemeyeceiniz hissine kaplrsnz.
Yatl Okul
Yatl okula devam eden ocuklar evleri ile balar kesildiinden

ve deneyimlerle ebeveyn destei olmadan baa kmalar gerekti
inden bamszlklarn daha abuk kazanrlar.
Ev hasreti aslnda ayrlk kaygsnn parasdr; dolaysyla o
cuunuz zgrlnn dizginlerini eline almakta zorlanyorsa bu
konuda sizin cesaretlendirmenize gereksinim duyuyor olabilir.
znt ya da kaygnzn ses tonunuzia darya yansrnamasna
zen gsterin, nk bu zgven eksikliini artracaktr.
Yatl okula giden bir ocuk sknt yaadnda duygularn ifa
de edebilecei bir ortam ya da bir k arar. Bir uta, herhangi
bir yardm beklemedii iin ocuk olmay renir ve her sorunla
kendisi baa kabilir. Dier uta ise ocuk tm skntlarnda ai
lesinden gelecek yardma bamldr ve telefonla srekli, ailesiyle
iletiim halinde kalr. Doru olan, ocuun zaman iinde, sizden
bamsz bir ekilde kendini idare etmeyi renmesidir.
Zorbalk
Okul, zgveni, saygy ve kendini denetleyebilme becerisini pe

kitiren bir deneyim olmaldr. Bununla birlikte, belli bir mekanda
srekli olarak birlikte olan, zellikle ar duygusal ve hormonal
alkantlarn penesindeki ergenlerden oluan gruplarda kabul
edilemeyecek davranlarn meydana gelmesi doaldr. nternette
birok kaynaktan bu konu ile ilgili bilgi alabilirsiniz. Ebeveynlerin
ve ailelerin zorbala maruz kalan ocuklarna nasl yardm edebi
leceklerini etraflca dnmeleri gerekir.
EBEVEYN ETKiSi 1 63
ocuunuzun, bakasnn davranlarn kontrol edemeyece

ini, ama kendisinin bu kiiye verdii yant ve tepkileri kont
rol edebileceini anlamasn salayn. Bu, ocuunuzun daha
gl hissetmesini salamak iin atlabilecek iyi bir admdr.
ocuunuza grnmez kalkann kullanmasn ve bu kiinin
bir daha ona zorbalk yapmasna izin vermemesini syleyin.
Bu, benimsediinde faydalanaca bir dnce yapsdr.
ocuunuzu, salkl baa kma stratejilerinden herhan
gi birisini uygulayarak zihnini datmas konusunda ikna
edin. Bu moralini ykseltecektir.
Okulda kabul edilemeyecek bir davran meydana geldiin
de, her ne kadar hemen mdr ya da retmeni telefonla
aramak aklc grnse de nce ergen ocuunuz ile konuun.
Okulu arayarak ikayeti olacanz dnmesi bile bazen
ocuunuzun sorunu kendi bana zmesi iin yeterli olabilir.
Ebeveynlerden ya da kardelerden birisinin devreye girmesi
ve kurtarmas ocuun dlanmasna neden olabilir ve so
run daha da byr.
Sorunu kendi bana zebileceine inancn pekitirecek,
zellikle, "Evet, yapabilirim! " tavrn tevik edecek destek
leyici konumalar yapmanz ocuun direncini artrr.
Snav Stresi le Baa kmak
nemli snavlarn stresinin yaand dnemlerde bahsettiimiz

olumsuz dnce yaplarnn ortaya ktna tank olabilirsiniz.
ocuun umutsuzluk iinde, "Baaramayacam", "Hi yarar
yok" , " Olmuyor" dediini duyar, yklm ve bezgin beden dilinde
de ayn ruh halini grrsnz.
ocuunuzun zihninin gstergesi dnce yapsdr ve bir isel
diyalog eklinde alr. Olumsuz dncelerin bu diyalou igal
etmesi ortam asndan belirleyici olur. ocuunuz snav dnemin
de iyimser kalabiliyorsa ufak tefek sknt belirtileri gstermesi do
aldr. Bu durumda bile ocuunuzun kesin olmayan bir konuda
karamsarla kaplmasn nlemeli, onu olumlu zihinsel alkan
lklar gelitirmeye ve enerjisini baarl sonular planlamak iin
1 64 ERGENLEALE iLETIiM SANATI
harcamaya ynlendirmelisiniz. " Yapamam, " endiesi "En azndan

denemeliyim," dncesine dnmelidir.
ocuunuzun bunu yapabilmesine yardm etmek iin ona za
man ayrarak yaptklarn birlikte gzden geirmeli, gerekenleri d
nmeli, yardm edebilecek kiileri tanmlamal, gereki ve baar
labilir hedefler belirlemelisiniz. Ona yardmc olmakla, onu bam
sz ve kendine yeterli olmaya tevik etmek arasndaki ince dengeyi
yakalamaya aln. Ebeveynler gerektiinden fazla yardm sunma
ya eilim gsterirler: " Gel altklarn birlikte gzden geirelim. "
Ama bu, baarszlk durumunda ocuun sizi sulamasna neden
olabilir: "Daha fazla yardm etseydin daha iyi sonu alabilirdim."
Daha sk almas iin ocuu sktrmak ( "Kendini toparla
malsn! " yaklam stres kimyasallarn ykseltir) ya da ar rahat
davranmak ( " Eminim baarl olacaksn, endielenme, " yaklam)
Beyin 3'n doru almasna ve iyi sonu alnmasna engel olur.
B lmn Anafikirleri
likinizin dinamiklerini deitirin; ocuunuzu ynetmek ye

rine kendi iini halledebilmesi iin olanak verin. Destek ver
mek ile bamszln sunmak arasndaki ince dengeyi bulun.
Nasl davrandnzn ve grndnzn -ses tonu, tavr,
beden dili, yz ifadesi, gz temas- farknda olun; nk er
genler bu konuda ok duyarldr. ocuunuzia "yetikin yeti
kine" iletiim biimine gein.
Olumsuz davran duygusal gereksinimin ifade edilememe
sinden kaynaklanr. Gereksinimi tanmiayabiimek ve gidere
bilmek iin sezginizi kullann.
Olumsuz davran dngleri karsnda ne yaptnz ve nasl
bir rol modeli olduunuzu dnn.
Snrlar, snrlar, snrlar. .. Ama snrlar kontrol ya da g iste
mi tamak ile kartrmayn.
Kat disiplin uygulayn ama ar sert ya da acmasz olmayn.
Vereceiniz ceza konusunda iyi dnn.
Davranlar geni bir aralkta sralanr. Dil becerisi gibi, geli
mesi zaman ve aba gerektirir.
IX
So nu Yerine
Ai le : Bireyi eki l lendiren Kap
Sonuta anladm ki ... Orta m yaratan benim kiisel yaklammdr.

Benim gnlk ruh halim havann nasl olaca n belirler. Sahip olduum
olaanst g bir ocu u n yaa m n perian da edebilir, ok keyifli de
yapabilir. Bir ikence a leti de olabilirim, bir ilham kayna da ... Kk
drebilirim de, gld rebilirim de ... Cann yakabiiirim de, iyiletirebi
Iirim de . . . Her halkarda soru nun byy p bymeyece ini belirleyen
benim tepkimdir . . .
H a i m G . Ginott, retmen ve ocuk
Aile Yaamyla ocuunuzu Ayaklar stnde

Durabilecek Hale Getirmek
ocuklarmz iin kendileri, dierleri ve bir grubun paras ol

makla ilgili birok eyin kefedildii ve renildii yer ailedir. Kim
olduklarn ve ynelimlerinin ne olduunu anlamalar yava ve
nemli bir kavraytr. Bunu kavradklar ve kendileri iin nemli
olan eylere uygun yaamaya baladklar zaman huzur bulacak-
1 66 ERGENLERLE i LETiiM SANATI
lardr.1 Tannm ruhbilimci Carl Rogers bu kefedi srecini "ken

dini gerekletirme" olarak adlandrr ve zgvene ulamann te
mel ta olduu grn savunur. Aile yaamnn karmaas bunu
kefetmek ve evdeki ilikiler ierisinde snamak iin ok nemli bir
ortamdr. Ayrca, bir ocuk zamannn byk bir blmn aile
ocanda geirdiinden bu ortamda yaananlarn (koullar, etkile
imler) etkisi ok byktr.
Farkl kiiler ile ilikilerde yaanan etkileimler (ebeveynler, kar
deler, vey akrabalar ile) karmak olabilir. rnein erkek ve kz
ocuklar arasndaki farkllklarn ailede yaratt etkileri bilmek bu
etkileimleri daha iyi ynetebilmemize ve evde daha dengeli bir
ortam yaratabilmemize yardm eder. Bu blmde aile yaamna ve
evdeki kilit ilikilere gz atacaz.
Ev ortam nemlidir. Aile ii yaam, renmek iin verimli bir
zemindir. Evinizdeki havay siz belirlersiniz. Aile bireyin ekillen
dii bir kap gibidir ve eer kaba rahatszlk, atma, bozgunculuk,
savunuculuk, g mcadelesi, uzaklama, uyumsuzluk, ban a
r katlrsa bunlar ocuunuzun kiiliine yerleir. Gereksinim
duyduumuz, bu kazandan gen bir yetikin olarak karken o
cuumuzun gl bir benlik algsna ve gelecekte kendisini bekle
yenler/e yz/eebilecek gvene sahip olmasdr.
Gvenli Bir Cennet Yaratmak
Her aile, bireylerini bir arada tutan zel bir kltr yapsna
ve kurallara sahiptir. Bu, ocuklarn gvende hissetmesini salar.
Bunu baarabilmek iin evde yaananlarn tutarl ve ngrlebilir
olmas gerekir. Hepimiz etkin deneyimlerle reniriz ve ailemiz de
bunun iin zengin bir ortam sunar.
Evde Scak Bir Ortam Yaratn
ocuklarn bakalaryla ba kurma becerisi kazanmalar ve s

cak ilikiler yaamalar iin bunu ahsen deneyimlerneleri gerekir.
Ev, bunun iin en uygun yerdir; dolaysyla ortamn scak, huzurlu
SONU YERINE AiLE: BiREYI EKiLLENDiREN KAP 1 67
ve iyimser olmas iin aba gsterin. Aileyle birlikte keyifli zaman

geirin, konuun, akalan (mizahn gcn hatrlayn) ve iten
ilgi gsterin. Ailenizden birisi geldiinde, ksa bir sre bile olsa,
sevindinizi belli edin. Scak davrannay retemezsiniz, ama na
sl yapldn gsterebilirsiniz. ocuunuz zgnse iten bir ilgi
ve efkat sunun. Aranzda bir sorun yaandnda kin tutmayn;
balayn, unutun ve sorunlar aranzda halledin. Ak ve iten
olmadmzda sorunlar belirir; bu yzden yanl anlamalar ve an
lamazlklarla baa kabilmek ergen ocuklar iin ok nemli bir
yaam becerisidir.
Gnmzn teknoloji gdml youn dnyasnda aileyle bir
likte geirilen zaman gittike azalyor. Ailenizle birlikte yapaca
nz etkinliklere ncelik tanyn. Yrye gitmek, oyunlar oyna
mak, birlikte yemek yapmak, hatta ayn odada kitap okumak bir
likteliinizi ve banz glendirir. Ayrca ocuunuzun sizin iin
ok nemli olduunu anlamasn salar. Tutkulu, hevesli, rahat
olduunuzu, i ve elence dengesini doru kurabildiinizi grr ve
bunun nasl yapldn zmser.
1 68 ERGENLEALE iLETIiM SANATI
Rutinlere ve Alkanlklara Bal Kaln
Rabatlamak ve birlikte olmak iin ok iyi bir olanak sunan

akam yemekleri ayn zamanda yararl bir rutin olabilir. Bunun
dnda, ocuunuzun konumak, dinlemek ve bakalarnn syle
diklerine iten ilgi gstermek gibi temel sosyal becerileri renmesi
iin, sizin de onun gr, dnce ve tavrlarn deerlendirebilece
iniz sohbetler amanz iin akam yemekleri uygun ortamdr. Nu
tuk eker gibi grnmeden fikirterinizi ve grlerinizi paylama
olana da bulursunuz. Cep telefonlarnn bulunmamas kuraln
uygulamanz kesinti olmadan iletiim kurabilmenize imkan verir.
Gelenekler aile yaamn daha dzenli ve ngrlebilir klarak
ocuklarn gvende hissetmesini salar. "Her Pazar birlikte kah
valt yaparz, " dncesi onlar iin rahatlatcdr.
Doum gnleri ve kutlamalar da ngrlebilirliin yan sra
heyecanla beklenecek nedenler sunar. Belki sk sk doum gn
partilerine gidiyor, her ylba gecesi birbirinize hediyeler veriyor,
tatillerin son gecesi akam yemeinde hep birlikte bir ziyafet eki
yorsunuzdur. Ebeveynler ocuklarna elenceli etkinlikler sunmak,
onlar gezmeye gtrmek zorunluluu hissetseler de bazen ok ba
sit bir ey, rnein hep birlikte mum nda akam yemei yemek
ayn derecede deer tar.
Evcil Hayvan Beslemek
Evcil hayva nlarn va rl ev ortamna byk katkda bulunur.

Ergen ocu klarn stresl i olduu skntl za manlarda evcil bir hay
van zihinlerini datr ve rahatlama olana sunar. Evcil hayvaniara
bakmak ocuun kendisinden nce bakasn n gereksinimini d
nmesine, bylece empati becerisini gelitirmesine yardm eder.
Onlar beslemek, kulbe, kafes ya da aUarn tem izlemek sorum
luluk bilinci n in gelimesini salayan , ibirlii ve sreklilik alkanl
a laya n yara rl rutin lerdir. Ayn za manda evcil hayvanlar n ou
ocuklarn dar karak spor yapmalar iin iyi bir nedendir.
SONU YERINE AILE: BIREYI EKiLLENDIREN KAP 1 69
Aile likilerinin Dinamii
Gvenli bir ortamda aile yaamnn ini ve klarn deneyim

lemek, ocuklarn kardeleri ile salam arkadalklar kurmasn ve
yetikinlerle sevgi dolu, yakn ilikiler gelitirmesini salar.
Aile yaamnzn belli bir ritmi vardr ve yeni birisi dahil oldu
unda meydana gelecek deiiklikler bu ritmi bozabilir. Bu ko
nuda dikkatli olmak gerekir. Bahsettiimiz, dengeleri sarsahilecek
kii rnein boanm ebeveynin yeni ei, aileye katlan vey kar
de ya da belli yaa ulam ocuun kz ya da erkek arkada
olabilir.
Bir ift Olabilmek
Birlikte yaayan ebeveynler ok nemli iki zellii sergiteyerek

aileye rnek olabilirler: Bunlardan ilki saygdr. ocuklar yakn
larndakiler ile anlay ve sayg erevesinde yaanan etkileimi
zmserler. kinci nemli zellik beraberliktir. Evdeki yetikinlerin
birbirlerine gnlden yardm etmesi ve destek sunmas ocuklara
nasl bir takm olunacan gsterir. Sonucu birbirimize ne syledi
imizden ok, nasl sylediimizin etkilediini hatrlamak yararl
olacaktr. Bununla birlikte, herhangi bir yarar salanmyorsa be
raberliin pek anlam yoktur; bu yzden gerektiinde minneti ve
takdiri gstermek alkanln yerlemesine yardm eder.
Ev ortamnda, ocuun anne ve baba ya da yetikinler arasn
daki ilikinin dokusunu izlediini ve bilinaltna yakn ilikileri na
sl yrtebileceini oturttuunu kendinize hatrlatn. rnein, iler
yolunda gitmediinde ne oluyor? Duygular artk bastrlamayacak
hale gelene kadar biriktiriliyor mu? zmlenemeyen anlamaz
lklar halnn altna m sprlyor? Ya da zmlenebiliyorsa,
nasl zmleniyor? Eer ocuumuz bir iletiimsizlik rntsne
tank olursa, bu yaamnn bir evresinde ortaya kabilir. Kapy
ak tutmaya aba gsterin. Konumaya, tartmaya, zm ret
meye, zr dilemeye, hatalar ho grmeye, affetmeye ve sevmeye
devam edin.
1 70 EAGENLEALE ILETIIM SANATI
Boanma Srecini dare Etmek
Ebeveynler genellikle boanmann ocuklar zerindeki etkisi

nin endiesini duyarlar ama asl nemli olan ayrln nasl idare
edildiidir. ki insan arasnda sylenmeyenlerin zehiriedii ilikiler,
kapal kaplar arkasnda yaanan ama dardan duyulan tart
malar, krmay amalayarak sarf edilen kelimeler ya da taraftar
kazanmak iin dier aile bireylerine fsldanan iddialar ocuklar
iin kavramas zor, endie, huzursuzluk ve davran bozukluuna
neden olan durumlardr. Genellikle ocuk ebeveynleri arasndaki
ilikinin bozulmasnda pay sahibi olduunu dnerek sululuk
duyar; aslnda durumu dzeltebileceine inanr. Ar tepki verme
ye eilimli ergenin her eyi (genellikle tamamen mantksz olarak)
siyah ya da beyaz alglayan duygusal beyninin ileyi biimi (rne
in; "Hepsi benim suum" , " Ben sorun karmasaydm kavga et
meyeceklerdi" ) gz nne alndnda, ebeveynlerin olabildiince
ak ve drst olmalarnda fayda vardr. ocuunuzun kayglarn
gidermek asndan bu tutum ok yararl olacaktr.
Boanma srecinde ocuunuzia aranzdaki sevgi dolu ve esiz
ilikiyi korumanz gerekir. Ayrca hem annenin hem de babann
onlar sevmeye devam ettiini, aralarndaki sorunun kendileri ve
aile yaamlar ile ilgisi olmadn bilmeye gereksinim duyarlar.
Gvende ve seviliyar hissetmenin yukarda deindiimiz davran-
Destek Aln
Ayr l klar ve boa nma sreci nde ebeveynlerin kendi lerine iyi
bakmalar nemlidir. Yeteri kadar destek al manz ve g venli bir
yer bulmanz (en uygun olan bir danmann desteidir) duygu
larn z da vurabilmenizi sa lar ve bylece eski einiz ile ilgili
olu msuz d ncelerinizi fark nda ol madan ocuunuza yanstma
n z engeller. Ergen lik andaki ocuun her i ki ebeveyne de say
g beslerneyi srdrmesi nem lidir.
SONU YERINE AILE: BIREYI EKILLENDIREN KAP 1 71
lara bal olduunu hatrlayn: Sylediklerimizden ok belli ettik

lerimizin scakl nemlidir; tatl bir ses tonu, yumuak ve gven
veren baklar, iten bir ilgi ve birlikte geirilen zaman. Sadece se
vildiklerinin sylennesi onlar iin yeterli deildir.
Kardeler
z ya da vey kardeler arasndaki ilikiler ocuun sosyal ve

duygusal geliimi iin iyi bir deneyim alan sunar. Kardeler tart
r, yarr ve bazen birbirlerine fke duyar. Bununla birlikte, dier
tm ilikilerde olduu gibi, sorunlar aabilmeleri ve krgnlklar
onarabilrneleri onlar glendirir. Yaama vey kardelerin girmesi
herkesin duygusal olarak karmak bir dnemden gemesine ne
den olur. Kzgnlk ve kskanlklar olabilir, ama ocuklara taraf
sz biimde gven sunmak ve adil davranmak bunlarn giderilmesi
asndan son derece yararldr.
Kardelerle geinebilmek, iyi ve kt zamanlarda dierleriyle
anlaabilme sanatn renmek demektir. Ailenizde zarar verici bir
iliki geliiyorsa, bunu iyice bozulmadan onarmak ve dinamikleri
yeniden dengelemek gerekir. Ebeveyn olarak u konularda ilikile
rine katkda bulunabiliriz:
Anlamazlklar zmek ki arada kalmak yerine uzlama
-
salamak iin onlar bir araya getirip dncelerini syle

rnelerine olanak verin.
Affetrnek Anlamazln zerine bir izgi ekilmesine, ta
-
raflar arasnda ksknlk ve krgnlk kalnamasna yardm

edin ve siz de kimseyi sulamayn.
Hogr Bir arada yaayan aile bireylerinin dierlerini
-
daha ok dnmesini ve umursamasn salayn. Davra

nlarnzn dierleri zerindeki etkisini dinlemeniz ve kendi
davranlarnz dzeltmeye alnanz yararl olacaktr.
Empati Empati becerisi, gerektiinde herkesin dier aile
-
bireylerine yardm etmesi ile glenir.

zdenetim - Onlar fkelendiinde bile sakin kalmay baa
rarak tartma sanatn renmelerini salayn.
1 72 ERGENLERLE iLETIIM SANATI
Kz ve Erkek Arkadalar
Ufukta kz ve erkek arkadalar belirmeden hemen nce snrlar

belirlemeniz ve evdeki kurallarn nedenlerini aklamanz nemlidir.
En byk ocuunuz ne yaparsa dier ocuklarnz da aynsn taklit
edecektir; bu yzden yaklammza zen gsterin. Ergen ocuunu
zun cinsellie kar tutumuna da dikkat edin. Dnmelerine ve de
erlendirmelerine yardm ederek bu yeni ilikinin deer yargianna
uygun olmasn salayabilir, bask altnda hissederek zsayglarn yi
tirrnelerine neden olacak davranlarda bulunmalarn nleyebiliriz.
Ergen ocuunuzun kz ya da erkek arkadann dzenli olarak
evinizde bulunmas ve ocuunuzia yaknlk derecesi dier ilikileri
bir sre iin olumsuz etkileyebilir; buna hazrlkl olmanz iinizi ko
laylatracaktr. Dier kardeler yeni iftin kendilerini dlad hissine
kaplp bu ilikiden rahatszlk duyabilir. Ailenin ilikiler rntsne
yeni katlan bu kiiyle nasl geindikleri de nemlidir. Rahat, scak,
kucaklayc ve iten davranarak ortarndaki gerilimi azaltabiliriz.
Kim Olduklarn renmeleri
ocuklarn byyp yetikin olma yolunda ilerlerken kim ol

duklarn kefetmeleri kolay deildir ve kendilerini neyin rahat
hissettirdiini ve sezgisel olarak doru olduunu renmeleri (de
neme yanlma yntemi ile) zaman alr. ocuk gerek kimlik al
gsna evde yaad yakn ilikiler iinde edindii geribildirimler
den ular. Benlik saygs (zsayg) kendimizi nasl algladmzdr
(zgven yaplanlada oluur). Doru olan ocuumuzun gereki
olmas; kendisiyle ilgili "iik" ya da "snk" bir kan tamama
sdr. Bunun yan sra ocuklar gl ve zayf yanlarn doru de
erlendirebilmelidir ve bunlar kardelerinin zellikleri ile kar
latrabilmeleri daha net fikir sahibi olmalarna yardm eder. Ama
ergen beyni davranlar yanl alglamaya ve olumsuz yarglara
varmaya eilimlidir. "Kardelerim beni hi sevmiyarlar ki zaten"
ya da "Ablam hep benim samaladm sylyor" gibi dnce
lere kaplmalar zgvenlerinin sarslmasna neden olur. Bu gibi
durumlarda yardm etmek iin yapabileceimiz gzellikle olumsuz
konumalar nlemeye almaktr.
SONU YERINE AILE: BiREYI EKILLENDiREN KAP 1 73
Belli rollerin yaktrlmas da ocuu farkl varolu biimlerine

itebilir; nk evdeki rolleri dierlerinin onlarla ilgili gr ve d
nceleri ile tanmlanr. Beklentiler sylenenlerle oluur: "Zaten o
evin akacs olmutur hep", " Kzmz evin en akllsdr", " O bizim
evin bebeidir. " ocuklar ok ksa srede rollerini benimseyip oy
namaya ynelirler. Grevimiz bu konuya dikkat etmek ve zellikle
ocuumuzu doru yanstmayan belirli rollerin ve kimliklerin olu
masn nlemektir. Olumsuz inanlar etkilerini yava yava gsterir
ve ocuun bilinaltnda olumsuz bir i senaryo gelitirmesine neden
olur. Snavda baarsz olacaklar gibi yanl inaniara kapldkla
rnda ocuklar yaam isel senaryoianna gre yaamaya balarlar.2
Aile yaklamn belirlemek iin ebeveynlerin hedeflernesi ge
rekenleri, ergen beyni ve altnda yatan duygusal gereksinimlerle
ilgili bildiklerimize dayanarak aadaki tablonun ilk stununda
listeledik Ortadaki stunda yapmaktan kanmanz gereken baz
yorumlar greceksiniz. Son stunda ise bu tr ifadelerin neden
olabilecei baz olumsuz sonular bulunuyor.
Ebeveynler in Tavsiyeler
Ebevey n i n h e d efi Ka n l mas g e re ken Olas o l u msuz
yoru m l ar sonular
Aile ii "alma ekl ini hi Kardeler arasnda

kar latrmalardan beenmiyoru m . karlatrma
kan n ve ocuklarn Kk kardein bile yapmak ocuklar n
fa rkl ol masna ve seni geecek byle kafas n kartrr;
kendi h zlar nda giderse. Kendine onu sizin dikkatin izi
gelimelerine izin rnek almals n ! " ekmek ve
veri n . beenin izi
kazanmak iin
yartklar salksz
bir rekabet ortam
yaratr.
ouygusal sonucu
kskanlk, uzun
sren krgnlk ve
Ebe veyn i n h e d efi Ka n l m a s g e reken Olas o l u msuz

yo ru m l a r s o n u l a r
Eletirme biimi nizi "Senin b i r vidan su tr yorum lar

dzeltin ve eksik bence ; ocukta kayg ve
yarglamaktan sama sapan iler stresi artrr.
ka n n . yapyorsun ve
sonunun ne olacan
merak ediyorum."
Hatalarn renmek "ok kafaszsn ; eveni eyleri
ve gelimek iin yine d nmeden denemek
frsat olara k i yaptn ve bunun konusunda
grld bir tutum hesabn vereceksin." acmasz olmak
benimseyin. alnan riski a rt r r
ya da ocuk
gelecekte herhangi
bir giriimde
bulunmakta
isteksiz olur.
Karar verme "Haydi, yle ya Konumak iin
srecinde yard mc da byle bir karar zaman ayrmamak
olun. vermelisin a rtk." ocuklarn salkl
"Belli ki iyi bir bak as
dn meden gel itirmesini
karar vermisin . zorlatrr.
Ben bile nerede sabrszlk
sorun kacan yaratcl klarn
gryoru m ." ve zg n fikir
retebilme
becerilerini bast rr.
Eletiri ve
yarg lama stres
seviyesini artrr ve
evki krar.
SONU YERiNE AiLE: BiREYi EKiLLENDiREN KAP 1 75
Ebeve y n n hed efi Kan l m a s gereken Olas olum suz

'
y o ru m l a r o,n u l a r
Korkuyu azaltp, " Nede n h ibir Bu tutum ocuu n

zgveni ykseltin . giriimde kon fo - blgesin i n
bulunmuyorsun d na kmaktan
anlamyorum? ok korkmasna
inat sn !" ve risk a l maya
kar bir zihniyet
gelitirmesine
neden olur.
Aklnza yatmayan bir "Dn ona telefon Kararszln
ey grdnzde edecei n i kknde beli rsizlik
onlara bunu syleyin sylememi miydin? ve korku vard r.
ki davranlarnn Hep ayn ey ol uyor; Tutu mundan
sa l ksz olduunu ve yapacan syleyip rahatsz olup
gven vermediini ya pm yorsun ." ocuu yarglamak
a n lasnlar. ihmalkarlnn
srmesine ve yalan
sylemesine neden
olur.
Anne ve Baba, Kz ve Oul
En yakn ilikileri sizinle, yani anne ve babalaryla ilikileridir

ve ergenler bilinaldarnda kendi davranlarn, sizden grdkle
rine dayandrarak sizinle iletiimlerinin dokusunu yakndan ince
lerler. Her ilikinin kendine zg farkllklar vardr.
Anne ve Kzn ilikisi
Kzlar evrelerindeki havaya daha duyarldr ve bulu anda

girdikten sonra aile bireyleri arasndaki etkileimleri daha yakn
dan gzlemlerler. Evde olup bitene dikkatinizi vermeye aln. Er
gen kznzn sizin durumunuzu ya da kardelerinin, arkadalarnn
1 76 ERGENLERLE iLETIIM SANATI
ya da yakn bir aile bireyinin durumunu zmsemesinden rahat

szlk duyuyorsanz onunla ak ve rahat bir konuma yapmaya
aln. Daha " yetikin yetikine " bir iliki kurmal ve balarn
yava yava kesilmesi gereken bu dnemde ar kontrolc ya da
koruyucu bir tutum sergilememelisiniz.
Bu srete kznzn, "Annemle o kadar yaknz ki ona her eyi
anlatabilirim" ile "Anneme bunlar anlattn hayal bile edemiyo
rum" arasndaki izgiyi doru anlamas nemlidir. Bununla birlik
te, kz ocuklarna size rahata alabilme olana sunarsanz duy
gusal olarak kendilerini daha iyi kontrol edebilirler. Neyin doru
ve neyin yanl olduunu anlamalarna, bir baka deyile snrlarn
izmelerine yardm ederek yaamn dikenli yollarnda kendilerini
korumay renmelerini salayabilirsiniz. zgrlklerini kefetme
isteklerinden rahatszlk duymayn ve atmaya dnmedii s
rece kznzla tartmaya ak olun.
Duygusal denetiminin gelimesine yardm etmek iin kz
mza kt eyleri darda tutacak ve iyi eylerin gemesine
izin verecek grnmez bir kalkannn olduunu hayal etme
sini syleyin.
Onu sizinle konumak konusunda cesaretlendirin ama ok
fazla bilgi vermesini istemeyin. Bu onun yakn ilikilerinde
korumas gereken snrlar anlamasn salayacaktr.
Onu, grlerinin gelimesine ve karar verebilmesine yar
dmc olacak konumalar yapmaya tevik edin. Bir konuda
yanl yne gittii hissine kaplrsanz onu baka planlar da
gz nnde bulundurmaya ynlendirmeye aln.
Zaman geldiinde, yakn bir iliki kurabilmesi iin ona g
ven alayn.
Salkl bir tartmann nasl yaplacan gstermek iin
ona iyi bir rnek sergileyin; nce onu dinleyin ve anlayn,
ardndan atmaya olanak tanmadan gereksinimlerini ve
grlerini belirtmesine izin verin.
Kadnlarn fkesinin ie dnmeye ve znt olarak yans
maya eilim gsterdiini hatrlayn; yani bir kadnn ac ya
da znts aslnda gizlenen bir fke olabilir.
SONU YERINE AILE: BiREYi EKILLENDIREN KAP 177
Gz temas zellikle kzlar iin nemlidir, nk ciddi ko

nular hakknda konuurken bal hissetmelerini salar.
Anne ve Oulun ilikisi
Anneler olarak ergen olumuz bir gecede deiip duygularn

bize ifade ederneyecek hale geldiinde zlr ve darda brakl
m hissederiz. Yarann stne tuz ekercesine duygularmza bazen
sava/saldr ya da ka/salneyi terk et biiminde ar tepkilerle kar
lk verirler. Olumuzun duygusal hogr seviyesi dengeye ula
tnda tm bu duygusal sis bulutu dalr; yani sabrl olmamz ve
dayanmamz gerekir. Bir erkek olmay renmeye odaklandklar
srete olan ocuklar anneleri ile aralarnda belli bir duygusal
mesafe brakmaya gereksinim duyarlar. Bununla birlikte gerekti
inde ona yaknlaabileceklerini bilmek isterler; dolaysyla bu ku
rulmas zor bir denge olabilir.
Karlkl etkileim biiminizin uzun vadede olunuzun duygusal
dengeyi bulmasna yardm edeceini kendinize hatrlatn. Bu al
kantl sreci yumuatmak ve dingin bir ortam salamak iin azar
lama/barp arma alkanlklarndan uzak durmanz nemlidir.
Planlarn renebilmek iin bazen saf numaras yapmak iyi bir
yntem olabilir: "Sakn yle yapma! " demek yerine " Byle yap
may hi dndn m? " sorusu daha yapc bir yaklam olur. Bu
ekilde hem onu Beyin 3' kullanmaya, yani hareketlerinin sonu
larn dnmeye ynlendirmi olursunuz hem de planlarn been
diinizi gstererek zgvenini ykseltme olana bulursunuz. Be
nimsedii olumlu erkek zellikleri ile ilgili vg ifadeleri kullanarak
doru yolda ilerlediini bilmesini salayabilirsiniz.
Gzyalarnz tutmaya ve onu azarlamaktan kanmaya
aln, nk her ikisi de saldrganlamasna ya da hzla
ortadan kaybolmasna neden olabilir.
Olan ocuklarndan bir defada birok ey talep etmeyin.
Kz ocuklarnn aksine onlar ayn anda birden fazla grevi
yerine getirmekte zorlanrlar. Omuzlarna fazla yk bindir
rnek bakaldrnalarna ya da kabalamalarna neden olur.
Kendilerini ifade etmedeki yetersizliklerini yanl aniayarak

dmanca tavr olarak alglamayn.
letiim kurarken srekli sakin kalarak onun Beyin 2'nin
(duygusal beyin) kontrolne girmesini nlemeye aln.
Erkeklerin znts genellikle fke olarak da vurulur; do
laysyla i dnyasnda neler olduunu takip etmeye aln.
Konumasna olanak verin. Erkek ocuklar baka bir ey
le megulken ( rnein; yrmek, araba ile gezmek, yemek
yapmak) daha rahat konuabilirler.
Kendi grlerini oluturabilmesi iin onunla kzlarn er
keklerden beklediine inandnz eylerle ilgili konuun.
Eylem/sonu ilikisini ve mantksal balar kurma srecin
deyken planlar, fikirler, olaslklar zerinde olabildiince
ok konuun. Belli kararlar vermeye zorlamayn.
Beeninizi belli edin, yapt dorular vn ama bunu ya
parken ok arya kamayn.
Fiziksel temas birden kesmeyn ama zaman iinde biimini
deitirin. Arkadalarnn nnde duygusal bir veda sahne
si yaratmak yerine, rnein ksaca sarlmak da iyi geceler
pc vermek daha olumlu sonu verir. Bu konuda n
cl siz stlenin.
htiya duyduu duygusal mesafeyi salamak iin sizinle sa
vamas gerekirse daha krc davranlar sergileyebileceini
unutmayn.
Baba ve Kzn ilikisi
Babalarn kzlar ile balarn gevetebilmeleri anne ve oullarn

ki kadar sancl olabilir. Bazen babalar kk kzlarnn bir kadna
dnmesini kabullenmekte zorlanr ve ona nasl davranacaklarn
anlamalar zaman alabilir. Erkek arkadalarn da sahneye kmas
bu deiimi iyice karmaklatrr; ama kzn uzun, salkl bir iliki
srdrebilmesi aslnda ebeveynleri mutlu etmelidir. Erkeklerle ra
hat hissedebitmesi iin sizinle birlikteyken kznzn kendisine sayg
duyulduunu ve beenildiini bilmesi, huzurlu hissetmesi gerekir.
SONU YERiNE AILE: BIREYI EKILLENDiREN KAP 1 79
Hatta annesi yannzda olmadnda onunla cinsellikle ilgili ko

nulara bile deinebilirsiniz. Sekse dair salkl erkek bak asn
sizden duymas kznzn snrlarn belirleyebilmesine yardm eder.
Babalarn da kzlara zg, iddetli duygulada yzlemeye ha
zrlkl olmas gerekir. Her trl durumu makul yaklamlarla den
geleyebilecek olsanz da buhranl zamanlarnda mantnz kznz
iyice ileden karabilir. Yani bunu ll yapmaya, mantk unsu
runu ona usulca sunmaya dikkat edin. Tepkilerinizin ll olmas
ayn zamanda kadnlarn keskin ve iddetli duygularna erkekle
rin verdii yantlarn kadnlarnkinden farkl olduunu ve bunun
umursamadklar anlamna gelmediini anlamasna yardm eder.
Bazen "hayr" demeniz gerekir ve kzlar net bir erkek sesinin
otoritesine iyi tepki verirler. "Yetikin yetikine" iletiim slubunu
za iten bir ba ve scaklk eklemeniz karlkl saygnn olumasn
salar.
Kznz birine ak olduunuzda yaayacanz hayal krkl
na kar hazrlkl olun.
Kznz nasl grdnze dikkat edin. Bir prenses olma
s ve babasn parmanda aynatnas ( buulu gzler, sevgi
sarholuu) gelecekteki einin iini ok zorlatrr.
Bir kadna dnrken grlerine deer verin ki kendisine
sayg duyulmas ve ciddiye alnmasn deneyimlesin.
Bazen otoritenizi hissettiemekten ekinmeyin. Bu ona snr
lar iinde yaamay retr.
Sizinle duygusal bir balamda konumaya gereksinim du
yarsa onu dinleyin, sakin ve mantkl biimde yant verin;
ama erkeksi tavrnzn soukluk ya da umursamazlk ola
rak alglanmamasna dikkat edin.
Baba ve Oulun ilikisi
Olanlar anneleri ile gbek balarn (mecazi anlamda) bulu

ana doru keser ve dikkatlerini babalarna ve evrelerindeki di
er erkek figrlere evirirler. Bu dnemde baka bir nemli erke
in varl ok gereklidir ( vey baba, aabey, bykbaba, amca,
retmen) ve ocuunuz zerinde ok byk etki yaratabilir. Bu

yzden evredeki erkek figrlerin olunuzun benimsemesini istedi
iniz davran biimlerini tamalarna dikkat edin.
Ebeveyn tarzndan yetikin tarz iletiim biimine gemek kar
mak olabilir. Olunuz byrken ilikinizde rekabetten, kontrol
etmeniz ya da haddini bildirmenizden kaynaklanan atmalar beli-,
rebilir. Babalarn bu tr g gsterilerinden uzak durmaya alma
s ve salkl bir rekabet ortamnda dengeli otorite kurmas gerekir.
Daha nce bahsettiimiz gibi, utancn zehirli olduunu hatr
layn. Ergen erkekler baarsz olduklarnda, sert disiplin uygu
landnda ya da kendileriyle alay edildiinde ar tepki vererek
alnmaya ve saygsz davranlarda bulunmaya eilimlidirler. Kt
davranlar imekleri zerlerine ekmelerine ve daha fazla sorun
yaanmasna neden olur.
Ergen erkeklerin duygusal ba kurmay renmeleri gerekir ve
babalar gerek duygularn paylaacaklar son insanlardr. Zor
olsa da baba olunun bu beceriyi gelitirmesine yardm etmelidir.
Anlam tayan ya da bir anda gelien ama ksa sren konumalar
yapmak, bu srada dinlemek, gz temas kurmak ve sorular sor
mak gelimekte olan gr ve fikirlerini renebilmek iin uygun
ortam sunar. Onay ve vgleriniz ok deerlidir ve olan ocuklar
yeterlilik hissi duymak ve zgven kazanmak iin buna gereksinim
duyarlar.
Babalar oullar iin iyi bir rol modeli olmal, onlarn tama
larn istedikleri davran biimlerini ve karakter zelliklerini ser
gilemelidir.
Birlikte yapacanz faaliyetlere zaman ayrn. Olanlarn
alabilmeleri saatler alabilir; dolaysyla konuma olana
yaratmak iin golf oynayabilir, yry yapabilir ya da ara
bayla uzun bir gezintiye kabilirsiniz.
Uygun bir zaman bulduunuda kendi duygularnzdan
bahsetmeniz duygusal bir dnyada yaamann sakncas ol
madn anlamalarn salar.
Olunuzun duygusallamas utanmasna neden olabilir.
Bunu kabul etmeye ve onaylamaya hazrlkl olun.
SONU YERiNE AILE: BiREYI EKILLENDiREN KAP 1 81
Dengeli ve yapc grlerinizi paylaarak, ar vg ile

(gereki algdan uzaklatrp kendini beenmilie yol aa
bilir) hibir eyi beenmeme (kendini yetersiz hissetmeye
sebep olabilir) arasndaki orta noktay bulun.
Yalnz olduunuz zamanlarda cinsellik ve pornografi gibi
konular aabilirsiniz. Bunu olunuz cinsel deneyim yaa
maya balamadan nce yapmanz yararl olacaktr.
Bir konuyu amadan nce ne syleyeceinizi bilin, nk
ok fazla frsat bulamayabilirsiniz. Karmak konulara fr
sat bulduka tekrar tekrar girmekten ekinmeyin. Grle
riniz onun iin ok nemlidir.
Kucaklamak, srtn svazlamak, televizyon izlerken yas
lanmak gibi fiziksel temaslardan ekinmeyin.
Erkek ocuklar arasndaki salkl rekabet ve kavgalar on
lara fiziksel olarak kendilerini snama (yaralar, sakatlanma
lar ve hatta gzyalar) ve snrlarn grme olana verir.
Erkek kardei olan bir olan saldrganlk zerinden sosyal
ba kurmay ve dostluu renir. Babalar da oullarnn
salkl rekabet bilinci gelitirmelerine yardm edebilir.
Olunuzun dier olan ocuklaryla iyi arkadalklar geli
tirebilmeleri iin olanak yaratn.
zetle
Bu kitapta ergen ocuklarn i dnyalarnda neler olup bittiine,

kiisel eilimlerine, gereksinimlerine, isteklerine, patlama noktalarna
ve bu srete yararlanabileceimiz ebeveynlik becerilerine gz attk.
ocuklarn ihtiya duyduu, sevilmek, dinlenilmek, motive
edilmek, ait hissetmek ve gelecei iyimser grmektir. Ebeveyn ola
rak ne yaptmz ve ailemizde nasl bir ortam yarattmz ok
nemlidir. ocuklarmzla ve inili kl aile yaamnn kendisiyle
iyi ilikiler kurmak, dengeli bir benlik algsna ve yetikin ilevleri
ni yerine getirebilecek zgvene sahip bir ocuk yaratmaya doru
giden uzun bir yolculuktur. Hemen aada greceiniz tavsiyeler
bu kitabn ana temalarn zedemektedir ve umarz yaam siz ve
aileniz iin daha kolay hale getireceklerdir.
E rgenlik a in Temel neriler
Duygusal sknt lar ta nyn ve konuyu ele a lmadan nce

sakinleene kadar bekleyin .
ocu unuzun direncinin gelimesi iin snrlar bel irleyin ve
uygulay n .
Duygu larn bastrlmasna izin vermeyin ve ifade edil me
leri n i salay n .
Ailenizdeki kend ini ayarlama seviyelerinin ve patlama
eiklerinin fa rknda olun.
Problem zerken sakin kalabi lme becerisi sergi leyi n . iler
yolu nda g itmedi inde telaa ka plp dengeyi yitirmeyin.
ocuklar n zn deerleri nizi an iayabilmesi iin bunlar dile
getirin ve tutarl bir ekilde tayn.
Gerektiinde zr dilemekten ekinmeyin .
Ba mszl tevik etmek iin dizgin leri yava yava gev
eti n .
Davrann b i r gereksinimi bildirme abas olduunu ha
t rlay n.
Ergen davranlarn yneten d uygu lar d n n .
Ailenize scaklk v e iyimser bir " Evet, yapabiliri m ! " tavr
alay n .
Di nlemek ve gz temas kurmak duygusal ba glendirir.
Yaklamlarnzla ak, erii lebilir, tuta rl ve ngr lebilir
olun.
Anlatmak isted ii nizi net ve dolaysz bir yolla dile geti rin.
Sizinle iyi il iki kurmak ergen ocuu nuzun beyin geliimi
ne ve gelecekteki il ikilerine olumlu etki ya par.
Azarlayarak retmeye a l mak yerine iyi bir rnek ser
g ileyin.
letiiminizi yava yava "yetikin yetiki ne" biimine d
ntrn.
SONU YERiNE AILE: BiREYi EKiLLENDiREN KAP 1 83
Cezalara ar vurgu ya pmaktan kann. Kararl ve adil

olun; nce uya r n .
Ba mlln ve motivasyonun beyinde ayn yollar ku llan
dn hatrlayn.
ocu unuzun baa kma stratej i leri ve zayf nokta larna
dikkat edi n .
Yntemlerin izdeki k k deiimler ai lenizin olu msuz dav
ran dng s zerinde byk etki yaratr.
Ba msz dnme ve akl y rtmeyi tevik iin ocuu
nuzu azarlamak yerine onunla ta rtn.
Hatalar de iim iin frsattr. renmeyi mmkn k l mak
iin ya pc destek sunu n .
NOTLAR
I ANNE VE BABALARIN BiLMESi GEREKENLER

(Sayfa 7-1 7)
Goleman, D., Emotional Intelligence, Bloomsbury (Londra), ( 1 996)

2 Damasio, A., Descartes' Error: Emotion, Reason and the Human Brain, Vintage
(Londra), (2006)
3 Siegel, D. ].,The Devetoping Mind: How Relationships and the Brain Interact to Shape
Who We Are, (2. bask) Guilford Press ( New York), (2012)
4 Pert, C. B., Mo/ecu/es of Emotion: Why You Feel the Way You Feel, Pocket Books
(Londra ), ( 1 999)
MAcLEAN, P. D., A Triune Concept of the Brain and Behaviour, University of Toronto
Press (Toronto) ( 1 973)
II ERGENLK: SARSINTILI BR DUYGUSAL HIZ TREN

(Sayfa 1 9-40)
I Feinstein, S. G., Secrets of the Teenage Brain: Research-based Strategies for Reaching
and Teaching Today's Adolescents, (2. bask) Corwin!Sage Publications (Thousand
Oaks) (2009)
2 Panksepp, J., Affective Neuroscience: The Foundation of Human and Animal Emoti
ons, Oxford University Press (Oxford) (2004)
3 Moir, A. ve Jessel, D., Brain Sex: The Real Difference Between Men & Women, Man
darin (Londra) ( 1 9 9 1 )
IV KLK VE KARAKTER: YETKNLGE DOGRU

(Sayfa 6 1 -78)
1. Dreikurs, R . ve Stolz, V., Children: The Challenge, Plume (New York) ( 1 992)
2. Bowlby, ]., A Secure Base, Routledge Classics (Londra) (2005)
1 86 ERGENLERLE iLETIiM SANATI
VIII EBEVEYN ETKS

(Sayfa 1 4 1 -1 64)
I Baknz 4. Blm, 1 . Not

2 Bowlby, J . , The Making and Breaking of Affectional Bonds, Routledge Classics (Lond
ra) (2005)
3 Dreikurs Ferguson, E., Adlerian Theory: An Introduction, BookSurge Publishing
(Charleston) (2009)
4 Berne, E., Games People Play: The Psychology ofHuman Relationships, Penguin (New
York) (2010)
IX SONU YERNE - ALE: BiREYi EKiLLENDiREN KAP

(Sayfa 165- 1 8 3 )
I Wilkins, P., Person-centered Therapy: 1 00 Key Points, Routledge (Londra) (2009)

2 Steiner, C. M., Seripts People Live: Transactional Analysis of Life Scripts, (2. bask)
Grove Press (New York) ( 1 990)
Kaynaka
Kiilik
Adler, A., Understanding Life, Oneworld Publications (Oxford)

( 1 997) Psikoloun almalarn ve kiilik geliimi zerindeki
grlerini sunan rahat anlalr bir rehber.
Winnicott, D. W. ve Winnicott, C., Home is Where We Start From,
Penguin (Londra) (1990) Tannm psikanalistlerin ocuklarn
kiilik ve zihinsel geliimlerinde aile ve evre etkisi zerine yaz
d denemelerden semeler.
Cinsiyet Farkllklar
Apter, T., Altered Loves: Mothers and Daugbters During Ado

lescence, Harvester Wheatsheaf (Hemel Hempstead ( 1990) Bir
sosyal psikoloun zellikle bulu a sresinde anne-kz ilikisi
zerindeki basklarla ilgili incelemeleri. Kitap ayn zamanda bu
konuda kavray ve uzlama ortamn glendirecek zm ve
stratejiler neriyor.
Biddulph, S., Raising Boys: Why Boys Are Different and How to
Help Them Become Happy and Well-balanced Men, HarperT
horsons (Londra) (2003) Aile terapisti tarafndan yazlm bu
1 88 EAGENLEALE iLETiIM SANATI
yararl kitap erkek ocuklara zg gereksinimierin altn iziyor

ve ebeveynlere erkek ocuklarn yaamlarnn farkl alarna
ynelik stratejiler sunuyor.
Grant, I. ve Grant, M., Raising Confident Girls: Practical Tips for
Bringing Out the Best in Your Daughter, Vermillion (Londra)
(2009) Ebeveynlere, zgvenli ve iletiim becerisi yksek gen
kadnlar yetitirmek iin ara ve teknikler sunan yararl bir kitap.
Kindlon, D. ve Thompson, M., Raising Cain: Protecting the Emo
tional Life ofBoys, Random House (New York) (2000) ocuk
psikologlarnn gnmzde erkek ocuklarn yaadklar du
yumsamazlk, empati eksiklii, iletiim zorluu, mao idealler
gibi sorunlar inceledikleri alg deitiren bu kitap ayn zaman
da erkek ocuklarn aldklar ykc duygusal eitimi de masaya
yatryor. Kitap, bu yanl eitimi bir an nce durdurma ars
yaparken bunu baarabilmenin yollarn da neriyor.
Sax, L., Why Gender Matters: What Parents and Teachers Need
to Know About the Emerging Science of Sex Differences, Har
mony (New York) ( 2006) Cinsel farklar zerine kolay okuna
bilir kitabnda psikolog/doktor Sax, kz ve erkek ocuklarn
dnce, duygu ve davran farklarna odaktanyor ve bu ba
lamda onlara nasl yaklamamz gerektiini irdeliyor.
Wiseman, R., Queen Bees and Wannabes: Helping Your Daughter
Suwive Cliques, Gossip, Boyfriends, and the New Realities of
Gir[ World, Harmony (New York) (2009) Kzlarn i dnyasn
yakndan inceleyen bu kitap, kznzn arkadalklarn daha iyi
yrtebitmesine ve atmalarla baa kabilmesine yardm et
mek iin kullanabileceiniz yararl stratejiler sunuyor.
yimserlik/Psikolojik Diren
Anderson, S., Unbullyable, Good2gr8 Coaching (Buninyong)

(2013) Hem zorbalk yapan hem de zorbala hedef olan o
cuklarn psikolojilerini anlamaya yardm eden, ayn zamanda
zorbala kar gl olma konusunda onlara nasl yardm eli
uzatabileceimizi anlatan bir kitap.
KAYNAKA 1 89
Bandura, A., Self-efficacy: The Exercise of Control, Freeman

(New York) ( 1997) Tannm psikolog tarafndan yazlm bu
kitap genel okuyucuya ynelik olmasa da baz insanlarn hedef
lerine ulaabilecekleri inancnn neden dierlerinden daha gl
olduunu sorguluyor.
Dweck, C., Mindset: The New Psychology of Success, Robinson
(Londra) (2012) Stanford'l tannm psikolog, geni kapsaml
aratrmalar ve yaamdan alnm gerek rneklerle kurulmu
ok rahat okunabilir bu rehberde baarnn srrnn neden ye
tenek deil, olumlu zihniyet olduunu anlatyor. Ayn zamanda
kitap buna ulamann yollarn gsteriyor.
Seligman, M. E., The Optimistic Child: A Proven Program to
Safeguard Children Against Depression and Bui/d Lifelong
Resilience, Houghton Mifflin (Boston) ( 1 995) Tannm bir
psikolog olan Seligman, zorluklarn ve skntlarn stesinden
gelebilmeye ve kiisel baary deneyimlerneye dayanan zgven
ve iyimserlik geliimi ile ilgili yaklamn savunuyor.
Seligman, M. E., Learned Optimism: How to Change Your Mind
and Your Life, Vintage, (Londra) (2006) Derin aratrmalarna
dayanan bu kitabnda Seligman iyirusedii ve olumlu algy pe
kitirecek teknikler sunuyor.
Zolli, A. ve Healy, A., Resilience: Why Things Bounce Back, Si
mon & Schuster (New York) (2013) Skntlar karsnda neden
baz insanlarn dierlerine gre daha direnli olduklarn ve ba
arszln ardndan ocuklarmzn topadanabilmelerine nasl
yardm edebileceimizi inceleyen bir kitap.
Nroloji/Nrobiyoloji- BeyiniZibin ileyii
Church, D., The Genie in Your Genes: Epigenetic Medicine and

the New Biology oflntention, Energy Psychology Press (Fulton)
(2009) Birok aratrmadan destek ald almasnda Church
iinde bulunduumuz duygusal ortamn tetikledii duygularn
genlerin zerindeki etkisini tartmaya ayor ve hangi genlerin
etkin ve hangilerinin pasif olduunun duygular tarafndan be
lirlendii sonucuna ulayor.
Cozolino, L., The Neuroscience of Human Relationships: Attach

ment and the Developing Social Brain, W. W. Norton & Co.
(New York) (2006) Cozolino ekil ve illstrasyonlar kullanarak
insan beyininin sosyalleme gereksinimini ve etkileen beyinie
rin birbirleri zerindeki etkilerini aklyor.
Morgan, N., Blame My Brain: The Amazing Teenage Brain Reve
aled, Walker (Londra) (201 3 ) Ergenlerin beyninde olup biten
lerle ilgili kapsaml ve rahat anlalr bir inceleme.
Siegel, D., Pocket Guide to Interpersonal Neurobiology, W. W.
Norton & Co. (New York) (2012) ilikilerin gelimekte olan
beyin ve zihni nasl ekillendirdii ve bunun kiilik zerindeki
etkileri ile ilgili ak bir anlatm.
Strauch, B., Why Are They So Weird?, Bloomsbury (Londra)
(2004) Ergen beyninin deiimi zerinden aydntatc bir yol
culuk.
Ebeveynlik/Duygusal Zeka
Apter, T., The Confident Child: Raising Children To Believe in

Themselves, W. W. Norton & Co. (New York) (2007) Bu oku
nabilir kitap ok sayda aratrnay bir araya getirerek, ocuk
larn onaylanr, deerli ve yetkin hissetmelerini salamak iin
duygularn ayarlama ve yantlamann, yani " duygusal koluk"
yntemlerini irdeliyor.
Apter, T., Difficult Mothers: Understanding and Overcoming
Their Power, W. W. Norton & Co. (New York) (2012) Ap
ter bir annenin gcn ve etkisini ve annelerio sahip olduklar
farkl zellikleri ele alyor. Apter, bunlarn ocuklar zerindeki
gl etkisine dikkat ekiyor ve olumsuz etkilerle baa kabil
mek iin yntemler neriyor.
Dinkmeyer Sr, D., McKay, G. ve Dinkmeyer Jr, D., The Parent's
Handbook, hnpact Publishers (Atascadero) (2007) Daha etkili
ebeveynlik iin uygulanabilecek teknikleri adm adm anlatan
bir program.
Elias, M. Tobias, S. ve Friedlander, B., Emotionally Intelligent
Parenting, Three Rivers Press (New York) ( 1 999) Duygularn,
KAYNAKA 191
ebeveynlik sanatndaki nemli roln inceliyor ve ocuklarla

daha derin, daha ilgili iletiim kurabilmek iin nerilerde bu
lunuyor.
Epstein, R., The Case Against Adolescense: Rediscovering the
Adult in Every Teen, Linden Publishing (Fresno) (2007) Ergen
lii ocukluk ve yetikinlik arasndaki bir evre olarak grmeyen
toplumlarda bozuk ergen davranlarnn daha az grldn
tartmaya ayor. Epstein, kendilerine rahatsz eden ocuklar
gibi davranlmadnda ergenlerin yetkin ve sorumlu olabile
ceklerini neriyor ve onlara daha erken yalardan itibaren so
rumluluk verilmesi gerektiini savunuyor.
Ginott, H., Between Parent and Child, 2. bask, Crown Publicati
ons (New York) (2004) Bu gerekten faydal kitap okuyuculara
ebeveynlik becerilerinin nasl renilebileceini gsteriyor.
Ginott, H., Teaeber and Child, Avon Books ( 1 975 ) Zamannn
klasiklerinden birisi olan bu kitap, iletiim ve disiplin zerine
tutarl tavsiyelerle yetikinlerin ocuklarla daha iyi ilikiler ku
rabilmelerine yardm etmiti.
Goleman, D., Emotional Intelligence, Bloomsbury (Londra)
( 1996) r aan bu kitap aklc, karar veren beynimizin duy
gularmz ynetebilmemize bal olduunu kantlamak iin
beyin bilimindeki gelimeleri kulland. Gerek mutluluk ve ba
arya ulamann yolunun, farkndalk, motivasyon, drtlerin
kontrol ve empati gibi becerileri gelitirmek olduunu tart
maya sunuyor.
Gottman, J. ve Dedaire, J., Raising an Emotionally Intelligent
Child, Simon & Schuster (New York) ( 1 998) Bu kitap, 5 admlk
bir " duygu koluu" yntemi ile anne babalarn, kendi duygula
rnn ve dierlerinin duygularnn farknda olan duygusal zekas
yksek ocuklar yetitirmelerine yardm etmeyi hedefliyor.
James, 0., Love Bombing: Reset Your Child's Emotional Ther
mostat, Karoac Books (Londra) (2012) ocuklarla kurulan
sorunlu ilikilerin nasl onlarla ba kurarak ve duygu termos
tatlarn yeniden ayarlayarak dzeltilebileceini aka anlatan
bir kiisel geliim rehberi.
1 92 ERGENLERLE ILETiIM SANATI
Skynner, R. ve Cleese, J., Families and How To Suroive Them,

Cedar Books (Londra) ( 1993) Skynner (aile terapisti) ve Cleese
(mteri) arasndaki konumalar olarak dzenlenmi olan bu
kolay okunabilir kitap, ailelerin karlat, kskanlk, korku,
znt gibi sorunlara ve ergenlerin bamszlk arayna dei
nyor.
Steiner, C., Achieving Emotional Literacy, Bloomsbury (Londra)
(2001) Duygusal zeka ve okuryazarl gelitirmeye yarayacak
pratik uygulamalar ieren bir adm adm rehberi.
Winnicott, D. W., The Child, the Family and the Outside World,
Addison-Wesley, (Reading, MA) ( 1 987) Anne babalarn dou
tan gelen becerileri ile sonradan renilen ebeveynlik becerileri
ni ayran tannm psikanalistin temel ocukluk ilikileri zerine
incelemesi.
Erken Yalar
Gerhardt, S., Why Love Matters: How Affection Shapes a Baby's

Brain, Brunner-Routledge (Hove) (2004) Erken yalarda duy
gusal ve sosyal beynin geliiminde sevginin ne kadar nemli
olduu zerine, sinirbilimi, psikoloji ve biyokimya tarafndan
desteklenen, canl ve ikna edici bir sunum.
Hudson Allez, G., Infant Losses, Adult Searches, Karnac Books
(Londra) (2009) Erken yalarda yaanan deneyimlerin ocuun
zerinde derin psikolojik etkileri olduunu savunan bu kitap
olumsuz koullarn beynin ve davranlarn yapsn nasl dei
tirdiini gsteriyor.
Sunderland, M., What Every Parent Needs To Know, Dorling Kin
dersley (Londra) (2007) Kk ocuklarmz sevme, yetitirme
ve onlarla oynama biimimizin yaratt biyokimyasal etkiler ve
bunlarn geliimlerine yansmalar zerine bir inceleme.
Sunderland, M., The Science of Parenting, Dorling Kindersley,
(Londra) (2008 ) Erken yalara younlaan ocuk psikoterapisti
Sunderland, farkl ebeveynlik tarzlar ve bunlarn ocuk beyni
zerindeki etkilerini bilimsel olarak deerlendiriyor.
KAYNAKA 1 93
Kendi Kendine Zarar Vermek
Levenkron, S., Cutting: Understanding and Overcoming Self-mu

tilation, Guilford Press (New York) (2006) Kendi kendine
zarar vermenin nedenlerini, bu davranlarn nasl alkanla
dntn ve nasl yardm edilebileceini anlatan yararl bir
alma.
Strong, M., A Bright Red Scream: Self-mutilation and the Lan
guage of Pain, Virago (Londra) (2005 ) Kendi kendine zarar
vermeyi tetikleyen unsurlar, baz insanlarn baa kamadklar
duygular neden kendi kendilerine zarar vererek ynetebildik
lerini ve bu dngnn nasl krlabileceini inceleyen baka bir
yararl alma.
Deien Dnya
Gerhardt, S., The Selfish Society: How WE All Forgot to Love One
Anather and Made Money Instead, Simon & Schuster (Lond
ra) (2010) Gnmz toplumunda insanlar arasndaki kopuklu
a deinen, maddecilikten uzaklaarak duygusal yaamlarmz
ve balarmz n plana karmamz gerekliliini savunan kitap
cokulu bir bak as sunuyor.
Greenfield, S., Tomorrow's People: How 2 Ist- Century Techno
logy is Changing the Way We Think and Feel, Penguin (Lond
ra) (2004) Teknolojinin beyinlerimiz, kiiliklerimiz, dnce,
duygu ve davranlarmz zerindeki olas etkilerini eitli a
lardan ele alan kkrtc bir aratrma.
Sigman, A., The Spoilt Generation: Why Restaring Authority
Will Make Our Children and Society Happier, Piatkus Books,
(Londra) (20 1 1 ) Yazar, bozulmu olan yeni nesilleri neyin, nasl
etkilediini sorguluyor ve yetikinlerin dengeyi yeniden kurabil
mek ve yitirdikleri otoriteyi geri kazanabilmek iin yapmalar
gerekeniere deiniyor.
1 94 E.RGENLERLE ILETIIM SANATI
letiim
Harris, T. A., l'm OK- You're OK, Arrow Books (Londra) ( 1 995)
Tahmin edilebilir etkileim biimlerinin tesine geebilmenin
yollarn anlatan, ak ve yaln bir "nsanlar Aras iliki Ana
lizi" rehberi.
Steiner, C. M., Seripts People Live: TransadionalAnalysis ofLife
Scripts, 2. bask, Grove Press (New York) ( 1990) Yaam senar
yolarnn dierlerinin grleriyle gen yalarda nasl yazld
n, yaarken yava yava kadere dntn aklayan aydn
tatc bir alma. Kitap ayn zamanda kendi yaam senaryomu
zu nasl tanyabileceimiz ve deitirebileceimizi de anlatyor.
Stewart, I. ve Joines, V., TA Today: A New Introduction to Tran
saetianal Anaysis, Lifespace (2012) "nsanlar Aras iliki Ana
lizi" kapsamndaki temel iletiim unsurlarna ak ve basit bir
gr.
Disiplin/Ceza
Nelsen, J. ve Lott, L., Positive Discipline for Teenagers: Empowe

ring Your Teens and Yourself Through Kind and Firm Paren
ting, 3. bask, Three Rivers (New York) (2012) Psikolog ve
7 ocuk annesi Nelsen ceza kullanmn en aza indirgeyen ve
karlkl saygya dayana bir disiplin yaklamn irdeliyor.
Schafer, A., Honey I Wrecked the Kids, John Wiley (Mississauga)
(2009) Davran bozukluklarna ve ebeveynterin bunlardaki
rolne gz atan, davranlarn iyiletirilebilmesi iin yntemler
neren kolay okunur bir kitap.
Yara rl i Kaynakl ar
Sorunlar yayorsanz birisine danmak tedavi programnn

etkili bir ksm olabilir. Terapist araynzda British Association
for Counselling & Psychotherapy (BACP) organizasyonunun web
sitesine (www.bacp.co.uk) ya da Counselling Directory'e ( www.
counselling-directory.org.uk) bavurabilirsiniz.
Ebeveynlik
Family Journal-www.familyjournal.com
ABD merkezli interaktif web sitesindeki yeniliki forumlar ergen
ocuunuzia aranzdaki zayf iletiimi gelitiemenize yardm
edebilir.
Six seconds- www.6seconds.org/taglfamily
Yine ABD merkezli olan dnya apndaki bu duygusal zeka a
aile ve okul yaamn ynetmeye dair birok bilgi ieriyor.
Ruh Sal/Depresyon
Helpguide- www.helpguide.org
ABD merkezli bu web sitesi ebeveynlere ok sayda farkl ruhsal
sorunla ilgili bilgi sunuyor ve destek oluyor.
James Wentworth- Stanley Memorial Fund- www.jwsmf.org

ocuunuzun depresyona girmekte olduunu dnyor ve endi
eleniyorsanz bu kurulu hem ebeveynler hem de ergen ocuk
lara yararl olabilecek bilgiler salyor.
Tavistock and Portman NHS Trust- www.tavistockand portman.
nhs.uk
NHS, ergen ocuklarn depresyon ve bamllk gibi sorunlarna
destek oluyor.
Young Minds- www.youngminds.org.uk
Genlerin ruhsal sal iin destek sunan bir ngiliz yardm kuru
luu.
Alkol stisnan
Addaction- addaction.org.uk
Alkol ve uyuturucu bamll ile ilgili bilgi, destek ve tedavi
program.
Drinkaware- www.drinkaware.co.uk
Alkoln ve bamlln etkileri zerine bilgiler sunuyor. Ayn za
manda ebeveynlerin ocuklaryla alkol konusunda konuabil
melerine yardmc olacak tavsiyeler ieriyor.
Hello Sunday Morning- www.hellosundaymorning.org
Daha bilinli alkol tketimini ve kltrn destekliyor. Alkol t
ketimini azaltmaya ya da durdurmaya evrimii destek sunan
ak ve yaplandrlm bir program.
National Institute of Health- www.nih.gov
ABD hkmetinin web sitesi alkol ve uyuturucularn ergenler
zerindeki etkilerini aratryor ve kapsaml bilgileri paylayor.
Yerne Bozukluklar (Bulimia ve Anoreksi)
Anorexia &Bulimia Care (ABC)- www.anorexiabulimiacare.org.

uk
Yeme bozukluklarndan etkilenenlere ve ailelerine tavsiye ve des
tek salyor.
YARARLI KAYNAKLAR 197
ANRED (Anorexia Nervosa and Related Eating Disorders)- www.

anred.com
Yeme bozukluklar ile ilgili, tedaviye nasl destek olunabileceine
dair bilgiler sunan ABD merkezli web sitesi.
Beat- www.b-eat.co.uk
Yeme bozukluklar ile ilgili ok kapsaml bilgi salayan bir web
sitesi. Yardm hatlar, evrimii destek, destek gruplar, bilgi ki
tapklar ve tedavi rehberleri sunuyor.
Counselling Directory- www.counselling-directory.org.ukleating.
html
Anoreksi, bulimia ve dier yeme bozukluklar konularnda uza
rnan terapistlerin bilgilerini salayan rehber.
NHS (Eating Disorders)- www.nhs.uk/conditions/eatingdisorders
Farkl yeme bozukluklar zerine bilgiler, kiisel ykler ve NHS
tedavi seenekleri sunan web sitesi.
Uyuturucular (Yasal Olanlar da Dahil)
Addaction- www.addaction.org. uk
Alkol ve uyuturucu bamll ile ilgili bilgi, destek ve tedavi
program.
Adfam- www.adfam.org.uk
Uyuturucu ve alkol bamllar ile ailelerine destek sunan bir ku
rulu.
Ceida- www.ceida.net.au
Ailelere uyuturucularn tehlikeleri ile ilgili bilgiler sunan ve o
cuklar ile iletiim kaplarn ak tutmann yollarn reten
Avustralya merkezli web sitesi.
Erowid- www.erowid.org
Uyuturucular ve etkileri ile ilgili kapsaml bilgiler ieren, ABD
merkezli bir evrimii ktphane.
Talk to Frank- www.talktofrank.com
Yasal ve yasad uyuturucularn A'dan Z'ye listesinin yan sra
nasl kullanldklar, ne ierdikleri, etkileri ve bamllk biim
leri ile bilgiler sunan bir destek web sitesi.
Sigara
A Choice 2 Live- www.achoice2live.com/know-your-addiction

Sigara bamllyla ilgili detayl bilgiler sunuyor ve brakahilrnek
iin nerilerde bulunuyor.
Kendi Kendine Zarar Vermek
Counselling Directory- www counselling-directory .org. uk/self-

.
harm.html
Kendi kendine zarar vermek konusunda uzman terapistlerin listesi.
Harmless- www.harmless.org.uk
Kullanclar tarafndan ynetilen, kendi kendine zarar verenler v e
aileleri iin destek ve eitim sunan bir organizasyon.
NHS (Self-harm)- www.nhs.uk/conditions/self-injury
Ulusal Salk Hizmetleri'nin sorunla ilgili bilgiler ve tedavi see
nekleri sunan web sitesi.
Kumar
Counselling Directory- www.counselling-directory.org.uk/gamb-

ling.html
Kumar bamll konusunda uzman terapistlerin listesi.
Gambling concern- www .gamblingconcern.org
Kumar bamll ile ilgili bilgilerin yan sra tedavi programlar
salyor.
Ekran Bamll
Counselling Directory- www.counselling-directory.org. uk/inter-

net-addiction.html
nternet bamll konusunda uzman terapistlerin listesi
Gaming Addietion- www .video-game-addiction.org
Ergenlerde bilgisayar oyunu bamllna odaklanan ABD mer
kezli web sitesi. Bilgi ve kaynaklarn yan sra tedavi ile ilgili
neriler sunuyor.
YARARLI KAYNAKLAR 1 99
Zorbalk
Bullying UK- www.bullying.co.uk

Zorbalk zerine (siber-zorbalk da dahil) tavsiyeler ve evrimii
destek sunuyor.
iftler Aras iliki Sorunlar
College of Sexual and Relationship Therapists- www. cosrt.org.uk

Cinsiyet sorunlar ve kiisel ilikiler zerine bilgilerin yan sra ili
kiler konusunda uzman terapistlerin listesini sunuyor.
Tavistock Center for Couple Relationships- www.tccr.org.uk
iliki sorunlar zerine uzmanlaan terapistlerin listesi.
DiZiN
adrenalin 12, 15, 25-29, 38, 48, 54, 68, 1 1 8, 122-24, 128-29, 1 3 1 , 136-37,
1 04-105, 1 33-334 1 39, 145, 153, 161, 183
adrenalin patlamas 1 34 bamllk eilimi 8 8
affetmek 1 7 1 bamsz dnme v e akl yrtme 1 8 3
afyon 1 12 bamszlk 4 , 1 9, 57, 69, 83-84, 1 4 1 , 145,
arkesiciler 1 1 2 1 6 1 -62, 164, 1 8 2
aidiyet hissi 127, 1 6 1 baa kma stratejileri 8 0 , 87-88, 90-91, 96-
aile ilikilerinin dinamii 1 69 99, 102- 1 04, 1 07, 1 1 3-16, 124, 128,
ait hissetmek 1 8 1 163, 183
akll telefonlar 120, 123, 133, 137-38 baarszlk 16, 43, 104, 1 08, 144, 146, 1 64
alkanlklar 4, 9, 1 3, 33, 45, 49, 57, 63, baarszlk korkusu 4, 24, 36, 67, 74, 86,
78-80, 85, 87, 89-90, 92, 94, 96-97, 93, 1 13
99, 1 0 1 , 1 04-105, 1 07-10, 1 1 3-16, beden dili 151, 163-64
122, 124-26, 128, 137, 147, 1 5 1 , 154, Beyin 1 14, 23, 25, 35, 50, 62
1 6 1 , 1 63, 168-69, 177 Beyin 2 14-16, 23, 35, 50, 1 34, 137, 170,
alveri 103, 1 1 8, 124, 128, 147 1 78
alveri dknl 128 Beyin 3 14-15, 22-23, 35, 50, 83, 86, 1 0 1 ,
alkol 2, 29, 49, 80, 82, 89, 94-95, 97-98, 1 10, 1 34, 160, 164, 177
1 0 1 , 1 03-107, 1 10, 1 12, 1 23-24, 1 3 9, beyin kimyasallar 85, 104, 1 3 3
154, 157 beyindeki zmsel kapasite 1 35
alkol bamll 80 beynin dl merkezi 80, 82-84, 97-101,
alkol istismar 3 1 1 0-1 1 , 130
Amerika 14 bilgisayar oyunlar 75, 82, 84, 95, 99, 103,
arnfetamin l l l 1 22-24, 1 33, 135-36
ani tepkiler l l, 23 bilgisayar oyunu bamll 123
anksiyete (kayg) 54, 93, 109, l l l bilgiye eriim 1 1 7
anksiyete (kayg) tolerans 8 8 bilinaldarnda yetersiz v e aresiz hissetme
anlamazlklar zmek 167, 1 7 1 4 1 , 145, 1 8 1
anne v e kzn ilikisi 1 75-76 bir eyleri karma korkusu 1 22-23
anne ve oulun ilikisi 177 birisini kaybetmek 144
anoreksi (itahszlk) 107-109, 126 biyokimyasallar 7, 1 1-12, 14, 22-23, 26-27,
Aristoteles 97 29, 35, 40, 54, 6 1 , 86-88, 90, 1 1 3, 143
ar ular 1 1 6 boanma 87, 94-95, 1 70
ayr ama birlikte olmak 143-45 Bowlby, John 68, 143
ayrlk 143, 170 bulimia 1 07-108, 126
ayrlk kaygs 68, 143, 162 bunalm 9, 1 1 , 86, 120, 124, 144
byme a 2
baba ve kzn ilikisi 178-79
baba ve oulun ilikisi 1 79-80 cep telefonsuz kalma korkusu 123
bamllk 2, 27, 42, 65, 80, 84-85, 88-89, cezalar 86, 94, 142, 147-49, 1 60-6 1 , 164,
94, 97-101, 105-1 06, 109-13, 1 1 6, 183
cinsel arzu 27 duygusal tepki sistemi 62

cinsel beceri ve ynelim 1 3 0 duygusal zek:i 1 O, 32, 40
cinsel davran 1 3 1 duygusalla teslim olmak 15-17
cinsel deneyim 1 3 0 , 1 8 1 drtler 14-15, 25, 29, 82-83, 89, 132, 1 34
cinsel deneyime meyil 2 dzensiz yeme alkanl 107
cinsel drrnn zayflamas 1 32 Dweck, Carol S. 1 4 1
cinsel isteksizlik 29
cinsel ilev bozukluklan 1 32 ebeveyn tarz 1 5 1 , 1 5 3 , 1 80
cinsel ilevsizlik 1 3 1 ebeveyn-ocuk dinamikleri 150
cinsel kimlik 130 ebeveynlik 1-5, 8, 41-44, 66, 150-51, 1 8 1
cinsellik 89, 1 30, 1 72, 181 ebeveynlik becerileri 42-43
Cleese, John ve Skynner, Robin 19, 79 ekran bamll 94, 123-24
ekran genlii 1 1 7
atma 10, 23, 46-52, 54, 76-77, 79, 85, ekstazi (MDMA) 1 10-11
92, 1 37, 139, 148, 1 50, 153, 166, 176, empati 44, 55, 65-66, 91
1 80 empati becerisi (ba kurabilme becerisi) 2,
ocuk tarz 1 5 1 27, 9 1 , 1 36, 1 68, 171
ocukluk 3-4, 2 1 , 4 1 , 44-45 endorfin 25-27, 54, 9 1
erkek arkada 1 6 9 , 172, 178
davran bozukluu 21, 28, 65, 1 15, 126, erkek ocuk 30-32, 34, 43, 57, 62, 8 8 , 1 30-
143, 146, 170 32, 134, 155, 178, 1 8 1
davran bozukluunu dzeltmek 21 erken koullanmak 142
DEHB (dikkat eksiklii ve hiperaktivite bo- erken yalar 22, 106, 109, 1 3 1 , 136, 143-
zukluu) 1 12, 1 3 8 44, 1 8 1
dekstrometorfan (DXM) 1 12 etkileimsel analiz 1 5 1
dengeli ve ll davranlar 1 34 evcil hayvanlar 1 6 8
depresyon 2, 16, 27, 29-30, 42, 48, 80, 93,
95-96, 1 0 1 - 1 03, 1 1 1 , 1 3 7 Facebook 9 5 , 1 0 3 , 1 22-26
depresyona meyil 8 fiziksel aktivite 32, 134-35, 1 3 9
d etkenler 14, 35 fiziksel rekabet 1 34
dijital devrim 1 1 7 fMRI 8
dil becerisi 164
dingin davran sistemi 25-28, 61 GABA 26-27
dinlenilrnek 1 8 1 gelecei iyimser grmek 1 8 1
direnerek kanma stratejileri 126 gerginlik 1 2 , 50-53
disiplin 134, 153, 159-60, 164, 180 Ginott, Haim G. 61, 165, 1 9 1
DNA 9, 88 Goleman, Daniel 7 , 1 0 , 1 5
donakal tepkisi 14, 62 Greenfield, Barones Susan 1 1 7, 1 9 3
dopamin 13, 25, 27-28, 33, 54, 80-86, 88-
89, 96, 98-101, 104-106, 1 1 0, 1 16, halsizlik 9 3 , 1 2 1
1 3 8, 142-43 hareketsiz aktiviteler 1 3 3
duygularn bastrlmas 1 82 hayranlk 3, 124
duygularn birikmesi 91, 1 1 4 heyecan 16, 27-28, 32-33, 38, 63, 82-83,
duygusal aclar 8 8 , 144 96, 98-99, 1 0 1 , 104, 124, 128-30, 143,
duygusal bamszlk 1 6 1 168
duygusal beyin bkz. Beyin 2 hzl iletiim 1 1 7
duygusal dayankllk (duyarllk) 86-88 hiperaktivite 1 1 2, 1 3 3 , 1 3 8
duygusal denge 24, 35, 44, 65-66, 82, 8 8, hormonal deiimler 130
90, 177 hogr 1 6, 47, 50, 66, 1 7 1 - 1 77
DIZIN 203
hogrszlk 20, 49 kokain 99, l l l

huysuzluk 1 60, 30, 65, 92-93, 121, 133-34 korku 4, 12, 14- 1 6, 24-25, 28, 33-34, 36,
huzursuz davran sistemi 14, 27-29 3 8 , 5 1 -53, 63-65, 68-69, 73-77, 83, 86,
huzursuzluk 9, 5 1 , 66, 1 70 90, 93, 95, 1 04, 107, l l l , 1 1 3, 1 16,
1 22-23, 129, 157, 175
Ibuprofen 1 12 korteks bkz- Beyin 3
kortizol 12, 15, 27-28, 48, 54, 84, 86
i(sel) senaryo 173 kt alkanlklar 89, 1 0 1 , 104-105
idrar tutarnama 1 1 0 kt stres 49, 104
iki ya sendromu 20 kumar 82, 84, 98, 1 1 8, 124, 128-29
ila kullanm 1 1 2-13, 126 kumar bamll 129
iletiim kurabilme becerisi 44, 91, 1 3 8
ilgi beklentisi 8 8 laksa tif ilalar l l 3
inatlk 8-9 limbik sistem 14- 1 5
internet 3, 42, 47, 57, 80, 103, 108, l l 7- LSD 1 12
22, 1 24, 126-3 1 , 133, 1 3 9 _
internet bamll 42, 8 0 Maclean, Paul 14
internet pornografisi 103, 129, 1 3 1-33 manik 42
internet toplumu 1 1 9 medya 57, 80, 86, 89, 93, 96, 106- 1 07,
intihar 1 1 9 1 1 9, 1 22, 125, 130
isyankar 2 , 20, 70, 72, 1 5 1 , 1 5 3 mefedron l l l
ibirlii yapmak 47, 5 9 , 64, 70, 72, 134, merkezi sinir sistemi l l, 16, 106
159 mesajlamak l l 7, 1 37-38
iyi stres 48 morfin 27, 1 12
iyimserlik 16, 90 motive edilmek 1 8 1
motive olmak 105
kabaran duygular kontrol etme becerisi motor (fiziksel, spor) aktiviteler 1 33
1 34 MRI 1 5
ka tepkisi 62 Muir, Roy 4 1
kanahis 109-10, l l 2, 1 5 8
kat disiplin 1 6 4 nikotin 104-105, l lO
kayg 1 0 , 1 2 , 25-28, 3 3 , 43, 4 8 , 5 1 -53, 67- noradrenalin 25, 27, 29
68, 70, 75-76, 80, 82, 86, 88, 90-91, nronlar 14, 55, 8 1 , 1 0 1 , 132, 1 5 1
93, 98-99, 1 0 1 , 1 03-1 05, 107-108,
l l l, 1 1 3-15, 1 2 1 -24, 128, 139, 143, odaklanma v e renme becerisi (dikkat so
145, 151, 1 62, 1 70, 174 . runu) 29, 8 8
kendine zarar vermek 65, 87, 98, 1 0 1 , 1 1 3- oksitosin 13, 25-26, 54, 88, 104, 1 5 5
14, 127 oyun oynamak 8 5 , l l 7, 133-36
kendini ayarlama 12-13, 103, 1 14, 1 82
ketamin (at sakinletiricisi) 1 1 0, 1 12 dl merkezi 80, 82, 85, 97- 1 0 1 , 1 1 0-1 1,
kskanlk 1 71 , 173 1 30
kz arkada 1 72 fke 9, 12, 15-16, 19, 24-25, 28, 34, 36,
kz ocuk 30, 44, 62, 87, 155, 166, 1 76-77 38, 42, 44-45, 53, 55, 58-59, 62, 65,
kiilik 2, 4, 8 - 1 0, 17, 1 9, 56-57, 6 1 -64, 66- 67, 71, 73, 77, 80, 83-84, 90, 95, 104,
67, 70, 72, 78, 80- 8 1 , 1 1 8, 120, 126, 107, 1 1 6, 134, 137, 147-48, 155, 1 5 8,
130-31, 1 6 6 1 71 ' 17 6, 178
kiilik geliimi 8 fke nbeti 16, 19, 65
kiilik zellikleri 9, 1 3 , 22, 66, 72 fkeye eilim 9
kodein 1 12 strojen 26, 29, 8 8
z disiplin 134 sava kiilikler 64, 70

z disipliR becerisi 134 seks 27, 29, S2, 86, 8 8 , 99, 1 0 1 , 108, l l 9,
zdenetim 26, 30, 33, 35, 43, 45, 50, 66, 132, 137, 79
89, 91, 98, 102, 134, 158, 1 7 1 seks hormonu 29
zdenetim mekanizmas 26, 89 serotonin 13, 25-26, 29, 54, 88-89, 98,
z-farkndalk 7, 42, 1 6 1 1 04, 1 06
zgrlk 1 9, 44, 122, 145-46, 1 76 sertleme (ereksiyon) ve boalma (ejaklas-
zgven 19, 22, 29, 41, 66, 69, 76, 86, 89, yon) bozukluklar 1 3 1
95, 99, 104, l l l, 1 1 3-14, l l9, 126, sevilmek 1 8 1
1 36, 141, 143, 145, 1 55, 1 6 1 -62, 166, Shakespeare 85
172, 175, 1 80-8 1 , 1 88-89 sigara 29, 49, 80, 82, 89, 98, 103, 105-106
zgven eksiklii 95, l l l, 1 1 3-14, 126, 162 sihirli mantarlar 1 12
zr dilemek 5 1 , 169, 1 82 sinir iletici (nrotransmiter) 8 1
zynetim 134 sinir sistemi 42, 49, o6
sohbet siteleri 123
panik atak l l l sorumluluk 1 , 3, l l, 1 3, 23, 26-27, 29, 34,
paranoya 109, l l l 43-44, 46, 50-5 1, 65, 67, 71, 74, 77,
patlama eii 1 82 80, 9 , 93, 95, 98, 134-35, 138, 142,
pornografi (porno) 2, 82, 86, 94, 96, 98, 147, 159-60, 1 6 8
o3, l l S, 124, 129-33, 136, s sorumluluk bilinci 4 3 , 1 6 S
psikolojik bozukluklar 123 sorumluluk hissetme seviyesi 135
psikolojik geliim 3, 6S sorunlu davranlar 92, 98, 142
psikolojik mesafe S4 sosyal a t 7, 125, 61
psikolojik tepkiler 4S sosyal beceriler 32, 80, 1 2 1 , 123, 138, 168
sosyal kayglar 90, 105, 1 2 1 -23, 1 39
rahatlama ve korunma hissi duymak 143 sosyal medya 86, 96, 1 06, 125
rekabet bilinci 1 8 1 sosyal medya alar 130
rekabeti 67, 70-71 sosyal paylam siteleri 121, 125-26
riskigvenlik/dl S9 sosyalleme 8S, 91, 1 20-23, 1 39, 142, 1 5 1 ,
ritalin 122 155, 16 1
Rogers, Carl 156 stres 4, 7, 12, 25, 27-28, 3 1-33, 36, 42, 48-
rol modeli 55-5S, 132, 1 5 , 53, 64, s o 5 1, 54, 59, 62, 64, 70, 74, S0-8 1 , 85-
rutinler ve alkanlklar 4 , 9, 13, 3 3 , 4, 49, 91, 93-94, 103- 1 04, 124, 143-44, 14S,
57, 63, ' 78-SO, S5, S9-90, 92, 94, 96- 155, 163, 16S, 174
97, 99, 101, 104-105, 107, 109-10, 1 14- stres hormonlar 49, 54
15, 122, 124-26, 12S, 137, 151, 16S stres kimyasallar 15, 24, 26, 28, 33, 5 1 , 53,
64, 86, 91, 164
salkl reka bet s stres seviyesi 48, 59, 62, 74, 90-91, 143,
salkl yeme alkanl lOS 155, 1 74
saldrganlk 29, 34, 5 1 -52, 106, 1 2 1 , 133- strese meyil 28
34, 149-50, 1 8 1 stresle baa kmak 7, 90
sanal dnya 120, 1 22-23, 1 3 9 sua uygun ceza 160
sanal sohbet odalar 126 srngen beyin bkz. Beyin 1
sarsnt 19, 94, 143-44
sava tepkisi 62, 64, 69 iddet 130-31, 1 36
sava ya da donakal 14, 28, 62-64, 69-70, iddetli arzu 124
97 iddetli duygular 179
sava ya da ka l l , 14, 62-64, 69-70, 97, iddetli fke 28
1 33 iddetli tepki 45
DIZIN 205
talepkar ve rahatsz edici davranlar 121 uyumluluk 46, 83

tanmak 87, 144 uyumsuzluk 1 2 1 , 16 6
tehdit algs 53, 62, 68 uyuturucu 82, 94, 98, 103-105, 109-13,
teknoloji 1 1 7, 1 2 1 , 139, 167, 193 1 1 9, 123-24, 127, 139
teknoloji bamll 2, 98, 122 uyuturucu bamll 42, 9 7
televizyon 84, 1 1 9, 122-24, 138-39, 148, uyuturucuya meyil 2
160, 1 8 1
tembellie meyil 3 2 l Beyin Teorisi 14
tepki eii 1 3
tepki mekanizmas l l vazopressin 25, 27, 54
tepki sistemi 1 3
testosteron 29-30, 88-89 , 106, 133-34 yakn iliki 49, 83-84, 132, 150, 169, 1 72,
tp modelleri 10 1 75-76
ttn 47, 74, 84, 97, 145 yasal uyuturucular ll 0-1 1
yava ve ll tepkiler l l
utangalk 8, 65, 70, 76 yeme alkanlklar 87, 94, 107-108, 126
uyar sistemi (mekanizmas) 14-15, 23, 43, yeme bozukluu 26, 65, 87, 97-98, 107-
54 108, 1 14, 1 1 8, 120, 126-27
uyarclar l l l Youtube 1 1 5
uyku bozukluu 49, 121 yksek hormon seviyesi 134
uyku dzeni 26, 1 1 8, 1 36-37, 1 39
uyku haplar 1 1 2 zihinsel geliim 8
uyku sorunlar 27, 49, 1 12 zihinsel salk 1 1 8, 123
uykuya meyil 32 zorbalk 1 62-63
uyum salamak 9-10, 59, 85, 87 zorlant (komplsyon) 124
kullana bilecekleri

9 786053 326380
1 .

Janey Downshire-Naella Grew Ergenlerle İletişim Sanatı İş Bankası Yayınları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Janey Downshire-Naella Grew Ergenlerle İletişim Sanatı İş Bankası Yayınları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

m

JANE Y DOWNSHIRE, NAELLA GREW

COPYRIGHTJANEY DOWNSHIRE AND NAELLA GREW, 2014

NGLZCE ZGN METiNDEN EViREN

TRKYE BANKASI KLTR YAYlNLARI, 2014

GRAFiK TASARlM UYGULAMA

I. BASlM: OCAK 2016, STANBUL

Bu kitabn tm yayn haklar sakldr.

TRKYE BANKASI KLTR YAYlNLARI

Giri .. . .... ..... .... .. . ... . . . .. ....... . . . . . . .... m . . .................. . m m 1

ocuk yetitirmek, stlendiimiz en nemli ve en zorlu sorum

nlarmz bilinli bir durumda gzlemleyerek duygusal ba kura

Ebeveynlik hassas ve duygusal bir itir. Hepimiz doru olan

ocuklar da bizimle birlikte rekabet zerine kurulmu zorlu

de bes ieyecek okuyacanz s ayfalar. Tm bunlarn amac ergen

z-farkndalnz zayfsa, duygusal stresle baa kamyorsanz,

Size ergenlik yandaki ocuunuzun aklndan geenler sorulsa

Ergen ocuunuzun Dnyasnda Neler Oluyor?

Her ne kadar ocuk yetitirmek gittike daha zorlu ve karmak

muz iletiim eklinin, geliimlerini olumlu ya da olumsuz etkile

Gnm zde daha iyi anladmz bir unsur da duygularn et

Yaasn, Ergenlerin Davranlar Aklanyor!

Yeni bulgular ok nemli iki konuyu daha iyi anlamamz sa

Verilen Tepkileri ve Karlklar Anlamak

Bir deneyime verdiimiz tepkiler merkezi sinir sistemimizin y

Ani Tepki ler

Merkezi sinir sistemindeki ana hatlar beyin ve omurilie ba

Bir de duygular szgeten geiren, daha yava ileyen bir biyo

Kendini Ayarlamay renmek

Sizin gibi, ergen ocuunuzun duygu durumu da deneyimle

Kendini ayarlamay anlamak

ken, 5. seviyedeki rahat, akc ve elenceli bir konuma olacaktr.

Ebeveynin Sorumluluk Almas Birincil nemdedir

Bir ocuun anne ve babasyla etkileimi hayatnn en belirleyi

Beyin Davran Motorunu Nasl Ynlendirir ?

Amerika'nn en nemli sinirbilimcilerinden olan Paul Mac

endie hisleri stres kimyasal lar olan kortizol ve adrenalin salglar

Duygusall a T eslim Olmak

Daha nce ateleme dmesi olarak tanmladmz, stresli du

Duygusalla Teslim Olmak

Krmz alarmlar genelde Daniel Goleman'n "duygusall a tesli

Kiili imiz dnce, duygu ve davranlar m zn bir bt

Ergen lik: Sarsntl Bir Duygusal

Ergenlerin ne denli zgvensiz olabileceklerini, kolaylkla degiebile

ocuklarnn kendilerini en ok hangi dnemde zorladn ai

Ergenlerde Beyin ve Davran ilikisi

Ergenlerin duygusal ini klar, kntleri, dramalar zeri

lere dikkat ekiyor. 1 Kkten bir yaps al deiimin gerekletii bu

Yeni bulgularn en nemlilerinden biri beyin, duygu ve davra

Ergenlik a ndaki bir ocuun beyni esnektir ( nroplastisi

dolaan ergen ocuunuz sizi yepyeni amazlar karsnda braka

Davran Bozukluunu Dzeltmek

ocukluk boyunca yaanan davran bozukluklar, denedene

Doru Yolda ledediinizi N asl Anlarsnz?

Temizl ik ve dzenleme dnem inde her ey yolunda giders e o

almalar Devam Ediyor

Srngen beyin (Beyin 1 ) ve duygusal beyin ( Beyin 2) insan

ocuunuzun doumundan sonra sadece duygularn hkm

Ar tepkil erin sorumlusu biyokimyasal ve duygusal sinyalle

ocuunuzun Duygularn T etikleyen ve

Ergen ocuklarn duygularn denetlemekte, tepkilerini dizgin

Biyokimya: Davran Motorunun Yakt

Beyin l'de 7 farkl yerleik davran s istemi bulunur.2 Bu sis

Beynin dingin ve huzursuz sistemleri