Professional Documents
Culture Documents
Resumo: O presente artigo oferece-nos um panorama das posiqoes de alguns dos mais
importantes filosofos do seculo xm acerca da existencia no ser humano do intelecto
agente. A posicao aristotelica, purificada e transformada, encontra-se distintamente
presente em tres fddsofos: Pedro Hispano, Santo Alberto Magno, S. Tomds de Aquino.
A tese mais importante comum a estes tres pensadores e a de que Deus constitui o
objecto do intellectus agens.
Palavras-Chave: Acto e potencia; Alberto Magno, S. (1193?-1280); Alma; Aquino,
S. Tomds de (12257-1274); Averrotsmo; Conhecimento; Deus; Hispano, Pedro
(1210/20-1277); Intelecto Agente; Intelecto Possivel.
Abstract: This article reviews statements of relevant philosophers of the XIIIth century
supporting the existence of agent intellect in the human being. Three philosophers
can be distinguished in the purified and advanced aristotelism: Peter of Spain, Saint
Albertus Magnus, Saint Thomas Aquinas. Their common and capital thesis is that
the object of the intellectus agens is God.
Key Words: Act and Potency; Agent Intellect; Albertus Magnus, Saint (11937-1280);
Aquinas, St. Thomas (12257-1274); Averroism; God; Hispanus, Petrus (1210/20-
1277); Knowledge; Possible Intellect; Soul.
Introduction
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
344 Juan Fernando Selle*s
4 Cf. mi trabajo: "La critica tomista a la interpretaci6n arabe y judfa del entendimiento
agente". In: Espiritu. 52 (2003), nr. 128, pp. 207-226.
5 Cf. mi trabajo: "Revisi6n de la negacidn del intelecto agente en el s. xm". In: Dar razdn de
la esperanza. Pamplona: Eunsa, 2004, pp. 1277-1300.
0 Cf. mi trabajo: El intelecto agente en los maestros franciscanos del s. xm . In: Verdad y
Vtda. 63 (2005), 242, pp. 127-148.
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 345
1. Pedro Hispano
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
346 Juan Fernando Selle*s
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 347
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
348 Juan Fernando Selle*s
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 349
E. Gilson - "L'&me raisonnable chez Albeit le Grand". In: Archives d'Histoire doctrinale
raire au Moyen Age. 1945 (xiv), pp. 5-72.
30 Quaestio de intellectu animae. In: Opera Omnia, ed. cit., vol. xxv, 2, 269b 59-270a 6
31 Cuestiones Disputadas De Anima, q. tinica, ar. 1, ad 6.
32 De Anima, 1. m, tract. 2, cap. 18, ed. cit., 204, b 65. Esto lo repite en el De unitate inte
In: Opera Omnia, vol. xvn, 1, 26 b 82.
33 Ibid., cap. 19, 205 b 65-75.
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
350 Juan Fernando Sell6s
64-2008 UBfiEL
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 351
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
352 Juan Fernando Selle*s
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 353
Por otra parte, Alberto indica que el alma tiene tres dmbitos de saber
'theorias': la 'philosophia prima', segun la luz del entendimiento age
'mathematical^, segtin la conversi6n a la imaginaci6n; y la 'physicam',
la conversi6n a los sentidos. La que depende directamente de la cau
mera, precisamente por ello, es acto puro, y "seglin esto est en ella el
lecto agente"54. En cambio, la que en ella es potencia es el posible. El a
informa al posible con su luz. Informado el posible, tiene junto a
aquella luz, el intelecto de los principios, que los tenemos naturales, no
didos55. De modo que, al igual que admitird Tom&s de Aquino, el h&bito
primeros principios es innato, e instrumento del entendimiento agen
activar al posible.
Termina con el remate de que s6lo este entendimiento agente es el
dero y no otro (a saber, no ese otro descrito por los comentadores aristo
precedentes), "y este intelecto que se compone asf de los inteligibles p
forma y acto del intelecto mediante los principios, que tiene junto a sf
mi opini6n se llama especulativo"56.
Declara que el posible funda al agente en el sentido de que "haec potentia es fundam
fundans et recipiens esse, quod est a causa prima", Ibid., 26, 1 1-13.
54 Cf. Ibid., 22, b 62.
55 Cf. Ibid., 22, b 90.
56 Cf. Ibid., 23, b 30-33.
57 In II Sententiarum, d. 17, q. 2, a. 1.
58 Q.D. De Veritate, q. 10, a. 6.
59 Summa Contra Gentes, 1. n, caps. 76, 77 y 78; 1. m, caps. 42, 43, 44 y 45.
60 Q.D. De Anima, qq. 4 y 5.
61 Compendium Theologiae, lb. 1, cap. 83.
62 Q.D. De Spiritualibus Creaturis, q. un., a. 10.
63 In De Anima, 1. m, cap. 10.
64 De Unitate Intellectus, caps. i-v.
65 S. Theologiae, i ps., q. 79, aa. 3, 4 y 5.
66 Cf. sobre este punto mi escrito: "El entendimiento agente segun Tomas de A
In: Revista Espanola de Filosofia Medieval. 9 (2002), pp. 105-124.
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
354 Juan Fernando Sells
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 355
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
356 Juan Fernando Sellgs
Conclusiones
ea quae scimus ex studio: sed magis sunt initium intellectus in habitu. Unde et habitum horum
intelligibilium ab Aristotele, in vi Ethicorum, intellectus dicitur. Fiunt autem intellecta in actu
per solum intellectum agentem".
75 De spiritualibus creaturis, q. 10, ad 9.
76 "Quamvis ilia quae sunt prima in genere eorum quae intellectus abstrait a phantasma-
tibus, sint primo cognita a nobis, ut ens et unum, non tamen oportet quod ilia quae sunt prima
simpliciter (como Dios), quae non continentur in ratione proprii obiecti, sicut et ista", In Boetii
De IHnitate, 1, 1, 3, ad 3.
77 Cf. Summa Contra Gentes, 1. n, cap. 76, n. 20.
78 Ibid., q.un., a. 5, col. 80.
R^ortuguesadeFltooto MrPF [^
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms
El Intelecto Agente en los fildsofos del siglo xm 357
Para los otros dos fildsofos, que como Pedro Hispano, intentan depu
proseguir el aristotelismo (San Alberto Magno y Tom&s de Aquino), ta
es indudable que el intelecto agente existe en el hombre. Lo entiend
modo similar a algunos pensadores del siglo xin, como una. potencia del
Con todo, hay una serie de progresos en su interpretaci6n, de entre los
se pueden destacar, al menos, los que siguen:
1) Si, segun Alberto, el intelecto agente es aquello "por lo que el alm
se puede emplazar en el orden del actus essendi humano. 2) Si, segun T
no es hdbito, se puede entender como un acto que usa de h&bitos n
3) No s6lo abstrae, sino que ilumina al posible. 4) Procede directame
Dios. 5) De 61 se predican la luz, la libertad, la sutileza, la felicidad, la
profecfa, la santidad y la luz de la gloria. 6) Segun Alberto Magno el int
agente entiende su propia esencia, pues su conocer es un "estar-en-si-mi
En cambio, segun Tom&s de Aquino, no se puede conocer a sf mismo.
ello, segun el de Aquino, carece de identidad real y, consecuentemente
que distinguir en 61 entre su m6todo cognoscitivo y su tema conocido.
cias a 61 el hombre es libre y responsable, y por ello son posibles la 6tic
politica. 9) Es inmortal y tras esta vida conocerd de otro modo que
<?Cu&l es la aportaci6n m&s relevante de estos tres pensadores respec
este tema? Tanto Pedro Hispano como los dos santos dominicos adm
explicita o implfcitamente, que el tema propio del intelecto agente es
This content downloaded from 104.236.131.78 on Thu, 16 Nov 2017 18:09:43 UTC
All use subject to http://about.jstor.org/terms