Professional Documents
Culture Documents
OSMANLIDA
KARI DNCE
VE DAM EDLENLER
stanbul, 2015
Tarihi Kitabevi Yaynlar 74
Editr
Necip Azakolu
Kapak tasarm
Asl Ayhan
Sayfa tasarm
alar Yaln
ISBN: 978-605-4534-68-5
Bask ve cilt
Kitap Matbaaclk Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.
Davutpaa Caddesi No: 123 Kat: 1 Topkap
ZEYTNBURNU-STANBUL
+90 (212) 482 99 10
Sertifika no: 16053
I-SLAMYETLE KARILAMA..............................................21
BADET DEL YAAM BM............................................... 26
BREY DEL KUL.......................................................................35
OSMANLININ OLUUMU......................................................... 37
HALK HAREKETLERNN NTEL................................... 41
DN ARA OLARAK KULLANILDI........................................ 48
ENDERUN DEVRMELER.....................................................50
HEDEF, ALEV KTLE.................................................................52
OSMANLININ EKONOMK ANLAYII................................ 62
YUKARIDAN AAI ETK.........................................................65
TEKKELERE KARI TEKKE....................................................68
OSMANLI AYDINI........................................................................73
ESNAF VE TANRI.........................................................................76
II-OSMANLIDA KARI DNCE.................................83
KIRSAL KESMDE KARI DNCE.................................... 83
MEVLEVLN DOU NEDEN.......................................106
Sakarya eyhinin syan............................................................... 114
Sakarya eyhinin ldrlmesi................................................... 115
Yalanc Mehdinin Ortaya kmas ve
Ortadan Kaldrlmas..................................................................118
V-DNCELERNEDENYLE
DAM EDLEN LMLER.............................................. 157
FAZIL TEBRZ VE HURUFLER...........................................157
MOLLA LTF(Mevlana Ltfullah, Tokatl Ltf).................... 167
MOLLA KABIZ...............................................................................195
SMAL MAUK (Olan eyh/ elebi eyh)............................ 205
KARAMANLI EYH (Karamanl Muhittin)............................... 232
BOSNALI HAMZA BAL.............................................................243
NADAJLI SARI ABDURRAHMAN........................................... 258
RUHULLAH EFEND LE VECD EFEND VE
MEHMED AA..............................................................................264
BER AA (St Beir)............................................................ 269
LAR MEHMED EFEND......................................................... 294
EK 1
OSMANLININ YKSEL...........................................299
YAMA GELENENNSLAMBMDE
DEVAM ETTRLMES: CHAT-GANMET:........................303
KURULUTAK ADALET YAPI..........................................305
EN SON TEKNOLOJYKULLANAN ORDU....................309
FETHEDLEN BLGELERDE
ESKTRKLERN BULUNMASI ...........................................310
HER AN SAVAACAKMIGB
RGTLENEN TOPLUM........................................................311
GELENEKSEL YNETM BMNN (L)
TERK EDLMES: KARDE KATL.......................................313
FEODALTEYE ZN VERLMEMES:.................................316
EMPERYAL ZHNYET..............................................................320
EK 2
YKSELME DNEMNDEK GEREK DURUM......325
EK 3
PR SULTAN ABDALA LKN BELGELER..............333
KAYNAKA....................................................................... 339
YEN BELGELERLE
GENLETLM BENC BASKIYA
NSZ
17
kiye Cumhuriyetini savunma zorunluluu ile birletirerek,
gnmzde olduu gibi gemiteki btn kar dnceleri
haksz, yanl, ykc, olmamas gerekirken talihsizlik sonucu
ortaya km sapmalar olarak gsterdiler. Ve onlarn zerini
rterek gstermemeyi, bir akademik tavr haline getirdiler.
Harf devrimi sonucu Osmanlbelgelerinin yeni kuaklar-
ca okunamaz duruma gelmesi bu anlaytakilerin ekmeine
ya srd.nkOsmanl belgeleri kendi tekellerine gir-
miti. Bunlar istedikleri gibi kullanabilir, istedikleri bl-
mn yaynlayabilirlerdi...
Biz kar dnce ile ilgili metinleri olduu gibi verdik.
Hem de sayfa sayfa ve bol bol... Kar dnce alannda b-
yk bir boluun bulunduu lkemizde bizden sonra bu ko-
nuya eileceklere malzeme salamay n planda tuttuk. Ayn
zamanda bu ilgin ve yeni konuyla balantl grlerimizi,
Osmanl zihniyeti ve sistemi zerine dncelerimizi ayrn-
tl biimde dile getirdik.
Bu alma, dnsel sulamalar nedeniyle ldrlen
limleri kapsyor. Bu yzden siyasal bir bakaldrnn odan-
da bulunan Simavna Kadsolu eyh Bedreddini konumu-
zun dnda tuttuk. Bunda eyh Bedreddinin ok tannm
ve yaam hakknda ok eyler yazlm olmas da etkili oldu.
Yine tam bir kan iici olan IV. Murat tarafndan 1635te l-
drtlen Divan airi Nef de ok tannd ve yaam hakknda
yeterli almalar yapld iin almamza konu edilmedi.
iirlerinden devlete aka kafa tuttuu anlalan ve kan-
mzca 1548de aslarak hayatna son verilen Pir Sultan Abdal
da ok tannd iin bu grubun dnda tutuldu. Bu ilem
bir sansr olarak deerlendirilmemelidir. Onunla ilgili olarak
yaptmz ve Anadolu Aleviliinin Kltrel Kkeni; Trk
18
Alevilii adl almamzda bulunan Pir Sultan Abdala
likin Belgeler blmn de EKLER blmnde verdik.
Bugnk davranlarmzn kaynan gsterecek yorum-
lar ve belgelerle donatlan Osmanlda Kar Dnce ve
dam Edilenler, bu baskda EKLER blm, yeni kay-
naklarn kullanlmas ve dipnotlarla daha da zenginletirildi.
Bu eser, toplumsal tarihimiz alannda atlm ilk admlar-
dan birisi olarak akademik dnyada yerini almtr.
Rza Zelyut,
stanbul, 2014
19
KAYNAKA
339
Divan- Lgat-it Trk, c. I, Tercme, Besim Atalay, TDK.
Yayn, 1. Bask, Ankara, 1939.
Dou lleri ve Varto Tarihi, M. erif Frat, Trk Kltrn
Aratrma Enstits Yayn, 1983, 5. Bask, 306 sayfa.
Evliya elebi Seyahatnamesi, c. I, Ahmet Cevdet basmas,k-
dam Matbaas, 1314.
Gnl Meyveleri (SemeratlFuad), Sar Abdullah Efendiden
eviren Yusuf Kenan Necef Zade, Neriyat Yurdu, 1967.
Hadikatl Cevami, Ayvansarayi, 2 cilt, 1281 Matbaa-y
Amire basmas.
Halk iirinde Gerekilik, Rza Zelyut, Ayko Yaynlar 1982,
1. Bask, 230 sayfa.
Hammer Tarihi, 29. Kitap, Mtercim Mehmet Ata, 1330 s-
tanbul basmas.
Hnkr Hac Bekta- Veli/Alinin Srr, Rza Zelyut, Kripto
Yaynlar 2014, 1. Bask, 287 sayfa.
slam Mezhepleri Tarihi, Prof. Dr. Neet aatay-Prof. Dr.
brahim Agh ubuku, Ankara niversitesi lahiyat
Fak. Yay. 1976, 2. bask.
slamiyetten nce Trk Kltr Tarihi/Orta Asya Kaynak ve
Buluntularna Gre, Dr. Bahattin gel, Trk Tarih Kuru-
mu Yayn, 1. Bask, 1962, 403 sayfa.
stanbul Rasathanesi, Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nver, Trk
Tarih Kurumu Yayn 1969, 1. Bask, 112 sayfa+ Resimler
ve aklamalar
340
Knhl Ahbar, Ali, Yazma, IV. Cilt, Sleymaniye Ktpha-
nesi, Halef Ef. 598 Nolu yazma ile niversite Ktpha-
nesi 5959 Nolu yazma.
Latif Tezkiresi, 1314 kdam Matbaasbasmas.
Melamilik ve Melamiler, Abdlbaki (Glpnarl), stanbul
Devlet Matbaas.
Menakbl Kudsiyye fi Menasbl nsiyye, Elvan elebi; Ha-
zrlayanlar: smail E. Ernsal- A. Yaar Ocak; . . Edebi-
yat Fakltesi Yaynlar, 1984, 188 sayfa.
Meairuara, k elebi, Tpkbasm.
Mevlanadan Sonra Mevlevilik, Abdlbaki Glpnarl, nklap
ve Aka Kitabevleri, 1983, 2. Bask, 538 sayfa+ fotoraf-
lar
Mool stilasna Kadar Trkistan, V. V. Barthold, Hazrlayan:
Hakk Dursun Ylmaz, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1.
Bask, 644 sayfa.
Molla Ltfi, O. Prof. Dr. erafettin Yaltkaya, st. n. Ed. Fak.
Yay. 1938, Milli Mecmua Basmevi, 35-59 sayfa.
Mneccimba Tarihi, ev: smail Ernsal, 2 cilt, Tercman
Yaynlar, tarihsiz (1970 ortalar olmal.), 1. Bask 620
sayfa.
Naima Tarihi, Tabhane-yi Amire basmas.
Oru Be Tarihi, Edirneli Oru Be, baskya hazrlayan:
Atsz; Tercman 1001 Temel Eser, 1972, 141-XLVII
sayfa+Eserin fotokopisiyle birlikte
341
OsmanlDevletinin lmiye Tekilat, Ord. Prof. smail Hak-
k Uzunarl, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Kurumu Yay.
1984.
Osmanllar Devrinde Rafzilik ve Bektailik, Ahmet Refik,
Muallim Ahmet Halit Kitabevi, 1933.
OsmanlTarihi, cilt IV/1, smail Hakk Uzunarl, TTK Ya-
yn, 7. bask.
OsmanlTarihinin Kronolojisi, c. II, . Hami Danimend
Osmanl Tarih Szl, Dr. Fehmi Yavuz, Gkkubbe Yayn-
lar, 771 sayfa.
Peevi Tarihi, 2 cilt, Matbaa-yAmire 1283 basmas. (Ayrca:
Peevi Tarihi I, Kltr Bakanl Yayn 1992)
Raid Tarihi, Matbaa-yAmire 1282 basmas.
Sehi Bey Tezkiresi (Het Behit), Sadeletiren: Mustafa sen,
Tercman Yay.
Selukname I, Ahmed bin Mahmud; Hazrlayan: Erdoan
Meril, Tercman 1001 Temel Eser, 1977, 182 sayfa.
Sergzet, Lalizade Abdlbaki, 316 a-b sayfa, Sleymaniye
Ktphanesi Pertev Paa Blm636/13 nolu yazma.
Sicill-i Osman, Mehmet Sreyya Bey, stanbul 1331 basks.
Silahdar Tarihi, Trk Tarih Encmeni, 1928 basmas.
Siyasetname (Siyerl-mlk), ev: Nurettin Bayburtlugil,
Dergh Yaynlar, 1. Bask 1981, 356 sayfa.
Sosyal ve Siyasal Boyutlaryla Ahi Evren-Mevlana Mcadelesi,
Prof. Dr. Mikail Bayram, NKM Yaynlar, 319 sayfa.
342
akaik-i Numaniyye, Mecdi Efendi evirisi, Tabhane-yi Ami-
re basmas.
arkiyat Mecmuas, 8. say, 1972.
eriye Sicili, stanbul MftlEvkaf Mfettilii 4/2 Nolu
Yazma.
eyhlislam Ebussuud Efendi FetvalarInda 16. Asr Trk
Hayat, M. Erturul Dzda, Enderun Kitabevi, 1972.
Takvimt Tevarih, Ktip elebi, yazma.
Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, Abdlbaki Glp-
narl, Der Yaynlar, 1979.
Tarih EnstitsDergisi, Say: 12, Sene: 1981-1982.
Topkap Saraynda Yaam, Albertus Bobovius (Santur Ali
Ufk Sey), Kitap Kitabevi, 126 sayfa.
Tarih-i Glmani, Sadeletiren: Kamil Su, Kltr Bakanl,
1000 Temel Eser, 1976.
Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, Abdlba-
ki Glpnarh, nklap ve Aka Kitapevleri, 1977.
Tezkiretuara, Knalzade Hasan elebi, TDK Basmas.
Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas Celal syanlar,
Prof. Mustafa Akda, Bilgi Yaynevi 1975, 539 sayfa.
Trk Halklarnn Kkeni; Kazi T. Laypanov-smail M. Mizi-
yev, Selenge Yaynlar 2008, 191 sayfa.
Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, Prof. Dr. Mustafa Ak-
da.
343
Trkiyeyi Byle Grdm, Ogier Ghiselin de Busbecg, Terc-
man 1001 Temel Eser, tarihsiz (1970lerin ortalar olma-
l.) , 192 sayfa.
Trklerin Siyasi Dsturlar, Ricault, Tercman 1001 Temel
Eser, tarihsiz (1970lerin ortalar olmal.), 332 sayfa.
Yunus Emre, Abdlbaki Glpnarl, Altn Kitaplar, 4. Bask.
Zeyl-i akaik, Nevizade Atai, Tabhane-yi Amire 1268 bas-
mas.
Zihniyet ve Din (slam, Tasavvuf ve zlme Devri ktisat Ah-
lak), Sabri F. lgener, Der Yaynlar, 1981. (Aynyaza-
rn ktisadi zlmenin Ahlak ve Zihniyet Dnyas adl
eserinin ikinci basks, 1981).
Zbdetl Vekayiat, (Olaylarn z) Defterdar Sar Mehmet
Paa, Tercman Yay. 1977.
344
DZiN
345
el-Mbeyyiza, 91. Hazreti Hseyin, 53, 150.
Ermeniler, 57. Hurremiyye, 92.
Evliya elebi, 230, 340. Huruf, 109, 158, 159, 162.
Hz. Aie, 99.
F Hz. Muhammed, 84, 85, 97, 98,
Fahreddin Acemi, 163, 166. 107, 108.
Fatm, 92, 93. Hz. Osman, 33.
Fatih Sultan Mehmet, 81, 82, 160,
162, 168, 169, 170, 311, 314,
320, 322. bni Fadlan, 28.
mam Ahmed bin Hambel, 56.
G mam- Azam, 56.
Galiye, 89. mam shak bin Rahuya, 56.
Gazali, 96, 248. mam Leys bin ad, 56.
Gazneliler, 99. mam Malik, 56.
Glpnarl, 90, 104, 107, 108, 134, mam Rza, 101.
143, 147, 205, 210, 233, 246, mam Sfyan- Servi, 56.
270, 279, 341, 343, 344. mam afii, 56, 207.
mam Zeynelabidin, 91.
H nalck, 71, 303, 320, 339.
Hacer l-Esved, 92. ncil, 61.
Hac Bekta Veli, 7, 45, 302. sa Peygamber, 58, 192, 193, 196,
Halit bin Velid, 86. 198.
Hallac- Mansur, 61, 112. smail, 84, 91, 93, 95.
Halvetiler, 151.
Hammer, 48, 204, 259, 340. K
Hamzavi, 149. Kadzadeliler, 147, 149, 150, 151,
Hanefilik, 24, 25, 90. 152, 154, 155, 270.
Hasan Sabbah, 93. Kadiri, 212.
Haim b. Hakim, 92. Kalender elebi, 45.
Hazerfen Ahmet elebi, 74. Kalender, 47, 109, 161.
Hazreti Ali, 56. Karamta, 92.
346
Kaylar, 303. Naima, 114, 117, 149, 150, 154,
Kerbela, 79, 87. 258, 260, 261, 341.
Kzlba, 42, 43, 46, 51, 54, 56, 57, Nakibendiyye, 116.
110, 319. Nef, 18, 185.
Kongar, 66. Nesimi, 157, 214.
Koyun Abdal, 51. Nizam- lem, 314.
Kuteybe bin Mslim, 23. Nizamlmlk, 25, 30, 31, 93.
Knh l-Ahbar, 198.
O
L Oru Be Tarihi, 304, 309, 341.
Latif Tezkiresi, 191, 341. Osman Bey, 40, 303.
Lut Peygamber, 61.
M mer, 55, 84, 86, 137, 138, 151,
Mazdek, 29. 308.
Maziyariyye, 92. mer b. Hattab, 33.
Melamlik, 205, 254, 273, 280.
Menakb- brahim-i Glen, P
237. Peev, 45.
Meair--uara, 183. Peevi Tarihi, 201, 342.
Mevlana Celaleddin Rumi, 31. Pir Sultan Abdal, 18, 334, 335,
Mevlevi, 90, 104, 107; - Mevlevi- 337.
lik, 36, 106, 107, 246, 253, 341. Prof. Eberhard, 312.
M. Kemal Atatrk, 35.
Molla Fenar, 163. R
Muaviye, 8, 87, 91. Rafz, 32, 33, 34, 42, 100, 110,
Muhiddin Arabi, 150. 161.
Mukannaiyye, 92.
Muattab, 32, 33. S
Mutezile, 79, 80, 133, 263. Safavler, 51.
Mseyleme, 56. Sakarya eyhi, 10, 114, 115, 118.
N Sar Saltuk, 158.
347
Satuk Bura Han, 21. U
Semerat-l Fuad, 223. Uzuncarl, 265.
Sergzet, 217, 222, 249, 272, 279, stvan, 150, 152, 153, 154, 155.
288, 342.
Seyyid Nizamolu, 13, 325. V
Sicill-i Osmani, 166, 231, 257, Varidat, 60.
267. Veda Hacc, 84, 85.
Simavnal Bedreddin, (eyh Bed- V. V. Barthold, 23, 341.
reddin), 18, 40, 60, 77, 161,
258. Y
Siyasetname, 30, 34, 99, 100, 342. Yahudiler, 61.
Stephan Gerlach, 65. Yavuz Sultan Selim, 79, 110, 111,
Sultan Korkud, 41, 42. 206, 294, 319.
Sultan Sancar, 24. Yunus Emre, 104, 108, 112, 208,
Sleyman Han, 44, 46, 197, 218, 233, 344.
219.
Z
Zeydiyye, 88.
ah smail, 50, 51, 54, 70, 216,
337.
ah Kulu, 41, 42.
akaik-i Numaniyye, 102, 160,
163, 167, 169, 173, 343.
T
Takiyddin, 74.
Tevrat, 61.
Thevenot, 69, 315, 319, 339.
Topkap Saray, 37, 68, 81, 111,
124, 267, 268, 319, 320.
348