XVIII.

YZYILIN LK YARISINDA KOCAEL

ORMANLARININ BALICA KULLANIM
ALANLARI (1700-1754)

Uur KURTARAN*

Giri
Anadolunun Kuzeybat blmnde yer alan Kocaeli kenti, tarihi ok eski bir yerleim
merkezidir. Blge Osmanllar tarafndan fethedildii XIV. yzyldan nce, Bizansn elinde
bulunan ehirlerden birisidir. Osmanllarn bu yzylda blgeyi fethi ile birlikte ehir, nfus
ve ekonomik alanda gelime gstererek, Osmanl Devletinin nemli ehirlerinden birisi
haline gelmitir. Bu almada Kocaeli ehrini Osmanl dneminde nemli hale getiren
zelliklerinden birisi olan zengin ormanlar zerinde durulmutur. Nitekim blge fethinden
itibaren Osmanllar tarafndan orman rnlerinin deiik amalar iin kullanld
blgelerden birisi olmutur. alma blgenin bu nemini ortaya karmak amacyla
hazrlanmtr. zette belirttiimiz zere almada dneme ait ariv vesikalarndan istifade
edilmitir. Bu suretle XVIII. yzylda blge ormanlarnn nceki yzyllara gre urad
deiimler ile kullanm alanlarnn neler olduu gibi sorular cevaplandrlmtr. Kocaeli
ormanlar ile ilgili daha nce Resul Narin tarafndan hazrlanan ve blge ormanlarnn
Osmanl Devletindeki genel zellikleri ile ilgili bir makale bulunmaktadr. almamzda
Narinin makalesinden nemli lde istifade edilmekle birlikte, Kocaeli ormanlarnn
Osmanl Devletindeki genel zelliklerinden ziyade, sadece XVIII. yzyln ilk yarsndaki
kullanm alanlar zerinde durulmutur.
1. XVIII. Yzyla Kadar Kocaeli ehri ve Blgedeki Osmanl Hkimiyeti
Eski adyla Nikomedia olan Kocaeli (zmit) ehri, Marmara Denizinin dousundaki
karalarn iine uzanan krfezin sonunda yer alr1. Tarihi olduka eski dnemlere kadar
giden ehir, M.. 262 ylnda Bitinya Kral I. Nikomedes tarafndan kuruldu2. Bu tarihten

Yrd. Do. Dr., Karamanolu Mehmetbey niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, E-Mail: ugurkurtaran@gmail.
com/Tel: 05447878317
1 dris Bostan, zmit, DA., C. 23, stanbul 2001, s. 536; ennur Kaya, Tanzimattan Cumhuriyete zmit Kenti,
Kocaeli 2009, s. 17; Ouz Polatel, Nikomediadan zmite Bir Kent Adnn Dnm, Journal of History Studies,
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan, Nisan 2012, s. 281; ehrin I. Nikomedes tarafndan kurulu tarihi baka kaynaklarda
M.. 264 yl olarak gsterilmektedir, bkz: Engin Beksa-ule Nurengin Beksa, Kocaeli Ve evresinin Erken Tarihi
Ve Arkeolojisine Ksa Bir Bak, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C.
I, Kocaeli 2015, s. 47; zkan Erturul, Roma Ve Bizans Devrinde zmit Ve evresinde ki Merkez: Serdivan Ve
Yazlkky, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 82.
2 Enver Konuku, Kocaelinin lk Osmanl Yneticisi Sleyman Paa, Kocaeli 2009, s. 17; Mehmet Kaya, XIX.
Yzylda zmit (Kocaili) Sancann Demografik Durumu ve skn Siyaseti, Ankara niversitesi Dil-Tarih,
Corafya Fakltesi Tarih Aratrmalar Dergisi, Ankara 2007, C. 26, Say: 41, s. 60; Kocaeli kentinin bu tarihten
ok daha nce M.. 8. yzyllarda Astokoz adyla kurulduu bilinmektedir, Nezih Fratl, zmit Tarihi ve Eski Eserler
Rehberi, stanbul 1959, s. 8; Metin Tuncel, Tarihi Corafya Asndan zmit ehrinin Ayrcalklar, Uluslararas Gazi
Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 36; Ayrca bu konu ile ilgili ayrntl bilgi
iin bkz: Aye alk Ross, zmit-Nikomedia, stanbul 2007.
1069
 sonra eitli aralklarla Gotlar, Emeviler, Trkler ve Hallar tarafndan kuatlan blge,
XIV. yzyla kadar, Bizans mparatorluunun hkimiyetinde kald3. ehir, ilk ad olan
Nikomedeia (zmit) adn kurucusu olan I. Nikomedesten ald. Daha sonra Araplar ve
Seluklular dneminde Nikomediaya dnen ehir, Osmanllarn ilk dneminde nce
znukmid, ardndan znikmid adn ald4. Ardndan zmit ekline dnen ehrin Kocaeli
adn almas ise blgeye ilk aknlar dzenleyen Akakoca Beyden5 kaynaklanmaktadr6.
Blgenin Osmanllar tarafndan fethi ise, Orhan Bey dneminde 1329 ylnda Bizans
mparatorluu ile yaplan Pelekanon Savandan sonradr7. Buna gre savata yenilen
Bizans mparatoru 1333 tarihinde yapt antlama ile hara demek art ile zmiti
kurtard8. Ancak zmit blgesi 1337 ylnda Akakoca tarafndan yaplan yeni bir sefer
ile Osmanl hkimiyetine geti9. Ardndan zmit merkezli Kocaeli Sanca oluturularak,
ynetimi Sleyman Paaya brakld10. 1420 ylnda Kocaeli Sanca Anadolu Eyaletine
balanrken11, bu tarihten itibaren Osmanl Devletinin nemli ehirlerinden birisi haline
geldi. Nitekim ehir fethinden itibaren mparatorluun farkl ihtiyalarnn karland
bir merkez oldu. zellikle ehir zengin ormanlar sayesinde Osmanl Devletinin aa
ihtiyacnn karland balca merkezlerden birisi oldu. stanbulun fethi ile birlikte,
bakenti Anadoluya balayan yollarn en nemli menzil ehri haline gelen ehir, bu tarihten
itibaren Roma ve Bizans dneminde olduu gibi yaplan pek ok Osmanl seferinde askeri
menzil olarak kullanld12.
Osmanl Devleti tarafndan Kocaeli ehrinde yaplan en eski tahrir kaytlar 1523 ylna
aittir. Bu tarihte ehirde 437 hane ve 152 mcerret Mslman nfusu mevcuttur13. Osmanl
dneminde kente urayan seyyahlarn zerinde ska durduklar ve dikkat ektikleri iki
nemli zellik, blgenin sahip olduu zengin ormanlar ile limandr. Nitekim seyyahlar
tarafndan aa denizi olarak adlandrlan blge14, gney ve gneydousundaki
ormanlar sebebiyle XVI. ve XVII. yzyllarda srekli ilgi eken bir yer oldu. Bu tarihe
kadar Anadolu Eyaletine bal olan Kocaeli Sanca IV. Murad dneminde (1623-1640)
Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaletine baland15 ve XIX. yzyln ilk yarsna kadar bu eyaletin
snrlar ierisinde kald16.

3 Bostan, zmit, s. 536.

4 Bu konu ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz: Ouz Polatel, Nikomediadan zmite Bir Kent Adnn Dnm, Journal
of History Studies, Prof. Dr. Enver Konuku Armaan, Nisan 2012, s. 279-295.
5 Akakoca ile ilgili ayrnt bilgi iin bkz: Enver Konuku, Akakoca, Akakocallar ve Kocaeli, Uluslararas Gazi
Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.121-145; Feridun Emecen, Aka Koca,
DA. C. II, stanbul 1989, s. 224; Uur Kurtaran, Gazi Aka Kocann Osmanl Devletinin Kuruluundaki Etkisi Ve
Faaliyetleri, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 221-
229.
6 Recep Yaa, Osmanl Arka Plannda Kocaeli Ve evresinde Seluklu Hkimiyeti, Uluslararas Gazi Aka Koca ve
Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 111.
7 Besim Darkot, zmit, A., C. V/2, stanbul 1988, s. 1251; In Demirkent, Bizans, DA. C. VI, stanbul 2006, s. 322;
Orhan Gazi, Osmanl/Hanedan, XII, (Ed. Gler Eren), Ankara 1999, s. 24.
8 Akolu Ahmed, Tevrih-i l-i Osman, Ak paa-zde Tarihi (Ner: Ali Bey), stanbul 1332, s. 41.
9 Mehmed Neri, Kitab- Cihannma, C. I, (Haz: F. Reit Unat-M. A. Kymen), Ankara 1995, s. 137-139; Oru Be, Oru
Be Tarihi, (Haz: Atsz), stanbul 1972, s. 32-33;Herbert A. Gibbons, Osmanl mparatorluunun Kuruluu,(ev.
Ragp Hulusi), Ankara 1998, s. 54; smail Hami Daniment, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C. I, stanbul 1947, s.
22; Halil nalck, Devlet-i Aliye, C. I, stanbul 2009, s. 44-47; Konuku, Sleyman Paa, s. 37.
10 Bostan, zmit, s. 536.
11 Kaya, Tanzimattan Cumhuriyete, s. 19.
12 Kaya, Tanzimattan Cumhuriyete, s. 19.
13 Kaya, XIX. Yzylda, s. 63.
14 zmit iin kullanlan bu ifade XVII. yzyl Osmanl seyyahlarndan Evliye elebi ve Ktip elebi tarafndan da
tekrarlanmtr, mit Ekin, Seyahatnamelerdeki zmit le lgili Veriler Nasl Deerlendirilebir) (16. Ve 17. Yzyllar),
Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 255.
15 Kaya, Tanzimattan Cumhuriyete, s. 19; Vedat Turgut, XVI. Yzyln Sonlarnda Kocaeli Sancanda Demografik
Ve ktisadi Vaziyet, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.
317.
16 Resul Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, Belleten, C. LXXV, Say: 274, Ankara Aralk 2011, s.
770.

1070
 Uur KURTARAN

XVII. yzylda blgeyi gezen seyyahlar, ehirdeki tersaneden ok sk bahsederken, yine

dnemin Osmanl seyyah Evliya elebi ise ehir iin surlarnn ksmen ayakta olduunu,
deniz kenarndaki blmnde drt keli kapl byk bir kulesinin bulunduunu ve iinin
gemi malzemeleri ve kereste ile dolu olduunu belirtmektedir17.
2. XVIII. Yzyla Kadar Kocaeli Ormanlar ve Balca Kullanm Alanlar
Osmanl Devletinde lke ormanlar ve ormanclna sarayn yakacak ihtiyalar ile
donanma iin kereste ihtiyac gibi amalar dnda pek fazla nem verilmemitir. Ormanlar
genellikle cibal-i mbaha18 yani herkesin serbeste kullanabildii alanlar olarak kabul
edilmitir. Bu durum ise kullanmlarnda zel bir nem gsterilmemesine ve gn getike
azalmasna neden olmutur19. lke genelindeki ormanlarn urad bu skntl duruma
Kocaeli ormanlarnn da maruz kaldn gryoruz. Kocaeli yresi orman ve orman
rnleri bakmndan fethinden itibaren Osmanl ekonomisine nemli katklarda bulunan
blgelerden biridir. Bu durum blgenin corafi konumu ve iklim yaps ile ilgili olup, blge
birok orman rnn kolayca yetitii bir konum arz eder. Nitekim daha nce bahsettiimiz
zere blge eski dnemlerde aa denizi olarak zikredilmi olup, bu zelliini Osmanl
Devleti dneminde de muhafaza etmitir. Ancak yukarda belirttiimiz lke ormanlar ile
ilgili skntl sre, Kocaeli blgesi iin de geerli olup, bu durum blge ormanlarnn gn
getike azalmasna neden olmutur.
XVIII. yzyla kadar Kocaeli ormanlar Osmanl donanmasnn kereste ihtiyacnn
karland balca merkezlerdendir20. zellikle ehrin bakente yakn olmas ve yine
deniz yoluyla nakliye imknnn bulunmas blgeyi cazip hale getirmitir21. Nitekim
Karamrselde oluturulan22 ilk Osmanl donanmasnn kereste ihtiyacnn karland
blgede23 mee, am, karaaa, kestane, ceviz, imir vs. gibi kereste elde edilen orman
rnleri bir hayli fazladr. dris Bostan zmitteki Osmanl Tersanesinde gemi yapmnn
mevcut olduunu ve etrafndaki elverili ormanlardan dolay ehrin her dnemde gemi
inasn tevik ettiini belirtmektedir24. Yine stanbulun fethi ve bakentin stanbula
tanmasndan sonra Tersane-i mirede ina edilecek gemilerin kereste ihtiyac da Kocaeli
blgesinden salanmtr25. Nitekim Karamrsel Alpin Kocaeli blgesi halkn Tersne-i
mireye kereste nakli ile grevlendirdii bilinmektedir26. Bu dnemde ihtiya duyulan
kerestenin temininde ocaklk yntemi ile Kocaeli valisinin taahhd27 gibi yntemler
kullanlrd. Buna gre Tersane-i mirenin kereste ihtiyacn avarzlar karlnda ocaklk
olarak karlayan Kocaeli livas ierisindeki ormanlar iine alan balca yerler, znikmid,
znik, Yalakabad, Sarayr, Pazarky, Ab- Safi, Karamrsel, Akhisar, Geyve, Akyazve
Sabanca kazalardr. Bu blgelerdeki reaya, her sene Tersane-i mirede yeniden ina
edilecek olan kadrgalara yetecek kadar keresteyi, avarzlar mukabilinde ocaklk olarak
kesip hazrlamakla mkelleftir28. Kocaeli blgesinden kesimi talep edilen ocaklk kereste
miktar, her blge iin tayin olunan avarz miktarna gre ake eklinde belirlenirken, cinsi,
17 Evliya elebiden nakleden, Bostan, zmit, s. 539-540.
18 Bu tabir devlet tarafndan reayann kereste, yakacak ve mimari ihtiyalar iin ayrlm ormanlar iin kullanlr, Bekir
Ko, Osmanl Devletindeki Orman Ve Korularn Tasarruf Yntemleri Ve darelerine likin Bir Aratrma, OTAM,
Say: 10, 1999, s. 142-143.
19 Yakup Korkmaz, zel Ormanlar Ve Mlkiyet Asndan Deerlendirilmesi, Gazi Hukuk Fakltesi Dergisi, C. XIV,
Yl 2010, Say: 1, s. 105.
20 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 770-771.
21 merl Faruk Blkba, Darhne-i mirenin Yakacak htiyacnn Temininde Kocaelinin Yeri Ve nemi,
Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 557.
22 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Merkez Ve Bahriye Tekilt, Ankara 1988, s. 390.
23 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 771.
24 dris Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat: XVII. Yzylda Tersane-i mire, Ankara 2003, s. 19.
25 Ekin, Seyehatnamelerdeki zmit, s. 255.
26 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 771.
27 Bu konu ile ilgili bkz: Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 112.
28 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 102-103.

1071
 adet olarak miktar ve mir fiyat da ayrca kaydedilirdi29. Bu arada tersanenin ihtiya duyduu
kereste nakliyat merkezinin Kocaelinde yer almas blgenin nemini daha da arttrrken,
bu amala blgede bir kereste eminlii kuruldu. Bu kereste eminlii gemiler iin gerekli
olan kereste, gemi direi, krek ve funda aac gibi malzemelerin Tersane-i mireye en
ksa srede yetitirilmesini salard30. rnein Kocaeli Beyine gnderilen 14 Aralk 1559
(14 Rebiylevvel 968) bir hkmde kadrga yapmnda kullanlacak kerestelerin bir an nce
kesilip hazr edilerek iskelelere getirilmesi istenmitir31. XVII. yzylda yaanan savalar
keresteye olan talebi arttrnca, bu yzylda Kocaeli blgesinden toplamda 108.698 adet
kereste istenmitir32. Yine Osmanl donanmasndaki krekli gemilerin ihtiya duyduu
kreklerde Kocaeli sancandan temin edilirdi. Bunun iin bata avarz karl olmak
zere eitli kaynaklardan krek temin edilebiliyordu33.Nitekim znikmid civarndaki
Karamrsel, Yalakabad, znik ve Pazarky kazalar avarz karlnda her yl istenen
batarda ve kadrga kreklerini hazrlamakla mkelleflerdir34.
Yine Kocaeli ormanlarnn mparatorluk ierisindeki balca kullanm alanlarndan birisi
de Osmanl ordusunun barut ihtiyacnn retildii Baruthane-i miredir. Nitekim kara
barut retiminde bata kavak ve st gibi birok aacn kullanm gerekmekteydi35. Barut
imali iin gereken bu aalarn temini ise yine Bursa, Adapazar ve zmit ormanlarndan
salanmaktayd36.
Kocaeli ormanlarnn kullanld balca alanlardan biri de Tophane-i mire olup,
zellikle top dkm iin hazrlanan kalplar ile top arabalar ve tekerlek yapmnda
kullanlan kereste ve tahtalar genellikle zmit ve Sapancadan temin edilirdi37. rnein 26
Kasm 1671 (24 Receb 1082) tarihli bir hkmde, znikmid, Sapanca, Kandra ve Aal
kadlarndan 80 adet top kundak tahtas 100 akeden ve 100 adet top kemerlik tahtas 60
akeden temin etmeleri istenmitir38. Narin bahsi geen bu top arabas malzemelerinin
grgen ve karaaatan yapldn belirtmektedir39.
Kocaeli blgesi orman rnlerinin ounlukla kullanld bir baka alan ise odun
kmr yapmdr. Nitekim zellikle Tophanedeki frnlarda demir ve bakr gibi madenlerin
eritilmesi iin ok miktarda odun kmrne ihtiya duyuluyordu. Bu nedenle frnlarda
odun ile birlikte kullanlan odun kmr ihtiyac ya aalar ile salanrd. Bunun iin
ise zellikle Kandra, zmit, skdar ve Yoros kazalarndan acemi olanlar tarafndan
odun kmr temin edilirdi40. Yine barut yapmnda kullanlan odun kmrnn temini
iin devlet daha ziyade baruthaneye yakn olan znikmid, Yalakabad, Gemlik, Kocaeli gibi
yerleri tercih etmektedir41.
Kocaeli ormanlarnn en yaygn kullanm alanlarndan biri de kereste ticareti olup,
Kocaeli ve etrafnda kereste ticareti yaygn bir i kolu olarak faaliyet gstermekteydi.
Ancak devletin ald kararla lke dna ve tccara kereste satlmas yasakland. Bu
29 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 104; Ayrca dris Bostan tarafndan Kocaeli blgesinden salanan kereste eitleri
ve fiyatlar ile ilgili tablo iin bkz: Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s.105-106.
30 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 771; Bostan bu vazifeyi kereste emininin dnda baz
zamanlarda bkcbann yaptn belirtmektedir, bkz: Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 107.
31 Mustafa Nuri Trkmen, XVII. Yzyln kinci Yarsnda Osmanl Ordusuna Kocaeli Blgesinden Yaplan Lojistik
Destekler, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 579.
32 Ekin, Seyehatnamelerdeki zmit, s. 256.
33 Trkmen, XVII. Yzyln, s. 583.
34 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s.148.
35 Zafer Glen, Osmanl Devletinde Baruthane-i mire (XVIII. Yzyl), Ankara 2006, s. 142.
36 Birol etin, Osmanl mparatorluunda Barut Sanayi, Ankara 2001, s. 48.
37 Ekin, Seyehatnamelerdeki zmit, s. 256; Ayrca bu konu ile ilgili ayrnt bilgi iin bkz: Salim Aydz, Tophane-i mire
ve Top Dkm Teknolojisi, Ankara 2006.
38 Trkmen, XVII. Yzyln, s. 583.
39 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 775.
40 Ekin, Seyahatnamelerdeki zmit, s. 256-257.
41 Glen, Osmanl Devletinde, s. 164.

1072
 Uur KURTARAN

durum ise zellikle i blgelerde kereste kaaklnn yaygnlamasna neden oldu42.

Yine ormanlarn nemli kullanm alanlarndan birisi de evlerin stlmasnda odun olarak
kullanmdr43. zellikle stanbulun odun ihtiyacnn karlanmasnda44, balca alanlardan
olan Kocaeli blgesinde, bunlarn dnda baz esnaf gruplarnn ihtiyalar, ev eyalarnn
yapm ve frnlardaki ekmek retiminde orman rnlerinden istifade edilmitir45. Nitekim
22 Mays 1560 (26 aban 967 tarihli) Kocaeli beyi ve znikmid kadsna gnderilen bir
hkmde Matbh- mirenin odun ihtiyac iin 16 kyn tayin edildiini ve bu kylerden
gemi inas iin kereste kestirilmemesi istenirken, odunlarn da zamannda hazr edilmesi
belirtilmitir46. Kocaeli ormanlarndan istifade eden stanbuldaki balca kurumlardan
biri de Darphane-i miredir. Nitekim darphane faaliyetlerini srdrebilmek iin ihtiya
duyduu yakacan nemli bir blmn Kocaeli blgesinden salyordu47. Para basmnda
kullanlan en nemli yakacak tr olan odun kmr Kocaeli blgesinden havasz bir
ortamda odunun kmrlemesiyle elde ediliyordu. Yine para basmnda kullanlan kmr
ise genellikle am, mee ya da kknar ve kzlaatan yaplyordu. Bu sebeple genellikle
bu aalarn bol olduu Kocaeli blgesindeki Bahecik, Yuvack ve Yeniky ahalisi
darphanenin ihtiya duyduu kmr hazrlyordu48.
Kocaeli ve evresindeki orman rnlerinin kullanm alanlarndan birisi de gece
fenerlerinin ierisine konularak yaklan ve gemilerin aydnlatlmasnda kullanlan balmumu
(em-i asel) yapmdr. Bunun iin malzemeler zellikle Karasu blgesinden temin
edilmektedir. Yine saraya mahsus kayk ve sandallar ile hammal kayklarnn yenilenmesi
ve tamiri iin de bu blgelerden kereste temin edilmektedir49. Kocaeli ormanlarndan
kesilen tomruklarn tanmas ise daha ziyade Sakarya nehri araclyla yaplr ve
tomruklar masrafsz bir ekilde Karadenize karld. Sakarya Nehrine uzak blgelerden
temin edilenler ise, Kefken Limanna gtrlrd50.
XVI. ve XVII. yzyllarda mavna, kadrga ve batarda gibi gemiler iin gerekli olan
stun ve serenler de yine znikmide bal Ada, Akyaz, Ab- Safi, Sarayr, Akhisar ve
Geyve blgelerinden salanrd. Buralardan elde edilen malzemeler znikmid iskelesine
nakledilerek, gemiler vastasyla Tersane-i mireye nakledilirdi51. Grld zere,
fethinden XVIII. yzyla kadar, Kocaeli blgesi, orman rnlerinin kullanm asndan
Osmanl ekonomisi zerinde olduka etkili olan bir blge olmutur. Bu durum ehrin
bakent stanbula yakn ve ulamnn kolay olmas ile ilgilidir. Nitekim o dnemler iin
en nemli problem nakliye olup, ulam olduka zor ve pahaldr. Kocaeli sancann
stanbula yakn oluu ve yine Sakarya Nehrinin ulam iin kullanlmas bu yzyllarda
blgeyi nemli hale getirmitir.
3. XVIII. Yzyln lk Yarsnda Kocaeli Ormanlarnn Balca Kullanm Alanlar
Osmanl Devletinin fethinden itibaren XVIII. yzyla kadar genel yaps bu ekilde
olan Kocaeli ehrinin XVII. yzyln sonlarna ait (1697) avarz tahririndeki avarz hane
says 720 kiiden ibarettir52. XVII. yzyldan itibaren askeri nemini kaybeden blge,
42 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 75.
43 Arif Bilgin, Sakarya ve evresinin stanbulun Gndelik Hayatna Katks (16-19.Yzyl), Sakarya li Tarihi, C. I,
Sakarya 2005, s. 305-326.
44 Bu konu ile ilgili bkz: Muharrem ztel, stanbulun Temel htiyalarndan Mahruktn (Odun ve Kmr) nemi Ve
Mahrukt Arz Piyasasas (1789-1918), Turkish Studies, Internatinol Periodical For The Languages, Litetare and
History of Turkish or Turkic, Volume (/7, Summer 2013, s. 487-505.
45 Ekin, Seyahatnamelerdeki zmit, s. 257-258.
46 Trkmen, XVII. Yzyln, s. 579.
47 Blkba, Darphne-i mirenin, s. 558.
48 Blkba, Darphne-i mirenin, s. 558-559.
49 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 110; Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 775.
50 Narin, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, s. 772.
51 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 119.
52 Kaya, XIX. Yzylda, s. 64.

1073
 arpalk ve srgn yeri olarak kullanlmtr. XVIII. yzyla gelindiinde Kocaeli blgesi
yine orman rnleri ile n planda olan blgelerden biridir. Nitekim daha nceki yzyllarda
bahsettiimiz orman rnlerinin kullanm alanlar, bu yzylda da nemli lde devam
etmitir. Ancak XVIII. yzylda Osmanl Devletinde her alanda yaanan bozulma ve
deiimler ekonomik alana da yansmtr. Bu durum dier blgelerde olduu gibi, Kocaeli
orman rnlerinin kullanm alanlarnda da kendini gstermitir. Nitekim aada rnekler
ile gstereceimiz zere bu yzylda orman rnlerinin kullanm alan, geen yzyllara
gre olduka azalmtr. Bu durumu iki sebebe balamak mmkndr: Birincisi; XVIII.
yzyln balarndan itibaren lkenin iinde bulunduu ekonomik koula bal olarak,
blge ormanlarna duyulan talebin azalmasdr. Nitekim yukarda belirttiimiz zere, XVII.
yzyldan itibaren Kocaeli blgesi askeri nemini kaybeden bir blge olup, bu durum blge
ormanlarndaki talebi azaltmtr. kinci sebepcibal-i mbaha denilen sistem gereince
blge ormanlarnn bilinsizce tketimi sonucunda ormanlarda yaanan ksmi azalmalardr.
Her ne kadar bu duruma sebep olan kaaklk vs. gibi faaliyetlerin nne geilmeye
allsa da her geen gn ormanlarda dikkate deer bir azalma yaanmaktadr. Bu noktada
dneme ait belgelere yansyan kaytlara gre, XVIII. yzylda Kocaeli sanca, yine bata
Tersane-i mire olmak zere, dier tersanelerin bata kereste olmak zere dier ihtiyacnn
karland balca yerlerden biridir.Keresteler genellikle gemilerin inasnda kullanlan
yerin adna gre belirlendii iin Kocaeli ve evresinden temin edilen keresteler iin bu
dnemdeelvah- znikmid ifadesi kullanlyordu53. Nitekim dneme ait belgelerde
Kocaeli ve ona bal kazalardan Tersane-i mirenin kereste54, sandal krei55, sandal
tahtas56, gemi tahtas57, direk ve seren58 gibi ihtiyalarnn karlanmas iin gnderilen
hkmler bulunmaktadr59. Bu hkmler nceki dnemlerde olduu gibi, znikmid
Paasna, Kereste Eminine ve Kocaeli sancanda bulunan kad ve naiplere
gnderiliyordu60. rnein 28 Cemaziyel-evvel 1165 (13 Nisan 1752) tarihinde tersane iin
ina edilecek 55 zira yeni kalyon ile tamiri yaplacak olan dier donanma kalyonlar iin
Kocaeli sancandan kereste gnderilmesi istenmektedir61. Yine 3 Cemaziyel-evvel 1165
(19 Mart 1752) tarihli baka bir belgede tersanede ina edilen 61 buuk zira kalyon iin
17.360 adet kerestenin Kocaeli bal eitli kazalarn asker ve dier ahalisi tarafndan
kesilerek nakli yapld belirtilmektedir62. Bu durum belirttiimiz durumla elimekle
birlikte, Kocaeli blgesinin askeri nemini tamamen kaybetmediini ve donanmann
ihtiya duyduu malzemenin teminin de blgenin halen nemli lde kullanldn
gstermektedir. Bu dnemde daha nceki yzyllarda olduu gibi tersanenin kereste
ihtiyac daha ziyade ocaklk olarak temin edilmektedir63.Nitekim 19 Zilkade 1133 (11 Eyll
1721) tarihli bir belgede tersane iin her sene bir kta batarda ile alt kta kadrgann kereste
ihtiyacnn Kocaeli sancandan tedarik edildii anlalmaktadr64. Bu durum bize kereste
temini konusunun blgedeki baz sancak ve kazalara yllk vergi olarak yanstldn ve bir
tr mkellefiyet arz ettiini gstermektedir. H. 1115 (M.1703) tarihli Sultan II. Mustafa
dnemine ait Kocaeli blgesindeki Sapanca ve dier kazalardan Tersane-i miredeki
kalyon yapm iin 15.360 adet kerestenin kesildiini gsteren bir defter vardr65. Bu
53 Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, s. 102.
54 BOA. C. BH. nr. 273/12581.
55 BOA. E. BH. nr. 12/1089.
56 BOA. E. BH. nr. 12/1089.
57 BOA. E. SM. nr. 26/2730.
58 BOA. E. BH. nr. 12/1094.
59 BOA. C. BH. nr. 213/9937; 187/8818; 224/10445; 213/9929; 13/1210; BOA. AE. SAM. III, nr. 23/2174; E. BH. nr.
12/1084; C. BH. nr. 60/2831; AE. SMST.II, nr. 7/687; 6/546.
60 BOA. AE. SMHD. I, nr. 37/2185; BOA. E. BH. nr. 13/1202.
61 BOA. C. BH. nr. 88/4230; 228/10592.
62 BOA. C. BH. nr. 150/ 4230.
63 BOA. C. BH. nr.52/7241.
64 BOA. C. BH. nr. 46/2182.
65 BOA. AE. SMHD. II, nr. 18/1770.
1074
 Uur KURTARAN

rnekler XVIII. yzyln ilk yarsnda da Kocaeli ve ona bal sancak ve kazalardan
Tersane-i mire iin ok miktarda kereste tedarik edildiini gstermektedir. Yine cretleri
avarz maktuatndan verilmek zere kereste tedariki de yaplabiliyordu66. Tersane iin
gerekli keresteler znikmid iskelesinden nakledilirken67, bu i yine Kereste Eminleri
tarafndan yerine getirilirdi68. Bunlarn yan sra tersanenin ihtiya duyduu birtakm
malzemelerin Kocaeli ve bal kazalardan gnderilmedii ya da verilmek istenmedii
durumlara da rastlanlmaktadr69. Dneme ait bir belgeden bu tr durumlarda gnderilecek
malzemenin masraflarnn nakit olarak tahsil edildiini gryoruz70. Yine baz durumlarda
ise tersaneye acele teslim edilmesi gereken malzemelerin hemen gnderilmesinin mmkn
olmamas sebebi ile daha yakn blgelerden creti nakit olarak verilmek suretiyle tedarik
edilirdi71. H. 1145 (M. 1732) tarihli bir belgede ise ina edilmesi planlanan bir kalyonun
Kocaelinden nakli iin Eflaktan Kocaeli mutasarrfna para gnderildii belirtilmektedir72.
Bazen de dorudan Kocaeli blgesinden donanma kalyonlar ve tersane iin nakit para
alnrd73. Nitekim Osmanl Devletinde saray, ordu ve donanmann ihtiyalar ncelikli
olup, her artta bunlarn karlanmas gerekmektedir. Belgelerden kardmz sonulardan
birisi de kereste tedariki srasnda blge ahalisine zarar verilmemesine azami dikkat
edilmektedir74. Bu dnemde tersane iin kesimi istenen keresteler daha ok am ve karaaa
kerestelerinden olumaktadr75.Yine 12 Cemaziyel-ahir 1155 (14 Austos 1742) tarihli
hassa bostancbana gnderilen bir belgeden Tersane-i mire dndaki yerlerin kereste
ihtiyacnn da Kocaeli ve evresinden temin edildiini anlamaktayz76. Burada dikkati
eken ifade koru-y hmayun ifadesi olup, bu durum blgede devlete ait ormanlarn
blgede bulunduunu gstermektedir. Nitekim dneme ait karmza kan belgelerden
Kocaeli sancandaki miri kalyon ocaklk kerestesi iin kesilen korular ve dalar koruyan
koruyucularn bulunduunu grmekteyiz77. Buna benzer bir rnekte Midillide ina edilecek
iki kalyonun ihtiyalar iin gerekli kzaklk kerestenin Kocaelinden istendii
grlmektedir78. Bu rnekler Kocaeli blgesinden sadece Tersane-i mire iin deil, dier
tersanelerin ihtiyalar iin de orman rnlerinin talep edildiini gstermektedir. Peki,
Kocaeli blgesi bu yzylda tm bu taleplere cevap verebiliyor muydu? Nitekim daha nce
belirttiimiz zere, bu yzylda blge ormanlarnn azaldn sylemitik. Bu sorunun
cevabn vermek zor olmakla birlikte, belgelere yansd kadaryla talep edilen malzemeler
skntsz bir ekilde temin edilebiliyordu. Bu dnemde daha nceki dnemlerde yaanan
kaaklk olaylar da ska yaanmakta ve devlet bunlara kar srekli blge yneticilerini
uyarc hkmler gndermekteydi79. Ancak yaplan tm uyar ve alnan tm nlemlere
ramen bu tr olaylarn tamamen nne geilemedii grlmektedir. Nitekim 12
Cemazyel-evvel 113 (28 Haziran 1711) tarihli bir belgede blgede miri ormanlar dnda
kereste kesmesinden dolay bir kiinin cezalandrlarak Tersane Zindanna hapsedildii
66 BOA. C. BH. nr. 133/6458.
67 BOA. C. BH. nr. 14/700.
68 C. BH. nr. 72/3447.
69 BOA. . EV. nr. 66/7208.
70 22 Zilhicce 1163(22 Kasm 1750) tarihli bir belgede Kocaeli sancana bal Karasu kazas avarzna bal olan her sene
vermekle mkellef olduu 1144 adet sandal krei ile 496 adet sandal tahtasnn gnderilmemesi zerine bedelinin nakit
olarak tahsil edildiini ve 144 kuru 52 ake alnd belirtilmektedir, bkz: BOA. C. BH. nr. 7/1710.
71 BOA. C. BH. nr. 7/313.
72 BOA. AE. SMHD. I, nr. 229/18256.
73 BOA. C. BH. nr. 230/10701.
74 BOA. C. BH. nr.70/3338.
75 BOA. C. BH. nr. 187/8818; 7/313.
76 Kudsteki Sahratullahn tamirine muktezi kereste, zmit, Bolu ormanlarndan tedarik olunamadndan Kocaeli
sancandaki Koru-y hmayun dalarndan kestirilmesi, BOA. C. EV. nr.304/15489; Yine ayn tarihli baka bir belgede
Sahratullahn tamirinde kullanlacak seksen adet apa erisinin Kocaeli sancandaki Koru-y hmayun dalarndan
getirilmesi istenmektedir, bkz: BOA. C. EV. nr. 46/2254.
77 BOA. AE. SMHT. II, nr. 6/546; 7/687.
78 BOA. C. BH. nr. 233/10814.
79 BOA. C. BH. nr. 226/10522.

1075
 grlmektedir80. Tersaneye kereste nakli ise daha nceki dnemlerde olduu gibi Sakarya
Nehri kullanlarak yaplyordu81. Ancak zellikle nehir yolunun kullanlamad durumlarda
nakliye problem oluturuyordu. Nitekim blge yneticilerine gnderilen emirlerde istenilen
kerestenin bir an nce nakli konusunda srekli uyarlar bulunmaktadr82. XVIII. yzylda
Kocaeli ormanlarn nceki dnemlerde olduu gibi Baruthane-i mirenin ihtiyalarnn
karland yerlerden birisidir. Barut yapmnda kullanlan odun ve odun kmr iin
Kocaeli blgesi yine uygun bir blge oluturmaktadr. Odun, gherile, kkrt ve barut
ilenmesi (kal edilmesi) srasnda kullanlmaktadr. Genellikle imal edilen her kantar barut
iin, standart olarak 2 eki oduna ihtiya duyulmaktadr. 1703-1753 yllar arasn bir tablo
ile gsteren Zafer Glenin ifadesine gre bu tarihler arasnda 1 kantar barut retimi iin
kullanlan odun miktar 1 ila 4,5 eki arasnda deimektedir83. Yine 1715-1749 yllar
arasnda baruthane iin odun alm miri fiyat zerinden yaplmakta ve odunun ekisi 45
ake zerinden alnmaktayd.84 Ancak dneme ait belgelerden Kocaeli blgesinden barut
yapm iin odun almna dair herhangi bir kayda rastlamadk. Barut retiminde kullanlan
dier nemli bir malzeme olan odun kmr ise daha nceki dnemlerde olduu baruthaneye
yakn blgelerden temin ediliyordu. Bu blgelerden birisi olan Kocaeli blgesinden
Baruthane-i mirenin ihtiya duyduu odun kmr iin kullanlyordu. Nitekim 1701-
1703 yllar arasnda Baruthane-i mirenin ihtiya duyduu odunkmrnn Kocaelinden
temin edildii ve sadece nakliye creti olarak 1.166 para cret dendii bilinmektedir85.
Yine 1705-1706 senelerinde baruthanenin kmr ihtiyac znikmidten karlanm ve
retilen odun kmrn stanbula nakletmek iin gemilere 2.040 para demesinde
bulunulmutur86. Bunlarn dnda Baruthane-i mirede kullanlan bir dier orman rn
olan keresteler daha ziyade, eitli tamirler, varil istifi ve yapm, arklarn evrilmesinde
ve barut sergilerinde kullanlrd. 1734 ylnda baruthane iin 5.000 adet byk tahta, 1748
ylnda ise 1000 adet kestane tahtas kullanld bilinmektedir87. Ancak incelediimiz
dneme ait verilerde Kocaeli ve evresinden baruthanede kullanlmak amacyla kereste
almna rastlanlmamtr. Bu durum bize getiimiz yzyllara gre, Kocaeli orman
rnlerinin kullanm alanlarnn daraldn gstermektedir. Ancak burada unu belirtmekte
fayda var; Kocaeli evresinden baruthanenin ihtiyalarnn olmamas, bu rnlerin hi
kullanlmad anlamna gelmemelidir. Nitekim belgelere yansmayan kullanm rneklerinin
olabilecei dikkate alnmaldr.
Kocaeli ormanlarnn bu dnemdeki kullanm alanlarndan birisi de Sarayn yakacak
ihtiyalarnn karlanmas idi. Nitekim dneme ait belgelerde bununla ilgili hkmler
mevcut olup, eski ve yeni saraylar ile sultan saraylar iin gerekli olan odun ve ktklerin
belirlenen fiyatlar zerinden Kocaelinden temin edildii grlmektedir. Bununla ilgili
olarak genellikle Kocaeli mutasarrfna olmak zere, yerel yneticilere gnderilen
emirler bulunmaktadr ve almlar miri mbayaa yntemi ile yaplmaktadr88. Yine saraylar
iin gerekli odunun ocaklk ve itira yntemi89 ile blgeden temin edildii dnemlerde
mevcuttur90.
80 BOA. E. BH. nr. 15/1407.
81 BOA. AE. SAM. III, nr. 23/ 2147.
82 BOA. E. BH. nr.13/1210.
83 Glen, Baruthane-i mire, s. 145.
84 Glen, Baruthane-i mire, s. 169.
85 Ekin, Seyahatnamelerdeki zmit, s. 256.
86 Glen, Baruthane-i mire, s. 164.
87 Glen, Baruthane-i mire, s.194.
88 BOA. C. SM. nr. 58/ 2910.
89 Osmanl Devletinde gerekli ihtiyalarn nzl ve srsat yntemleri ile toplamann mmkn olmad ya da bu yolla
toplanan zahirenin ihtiyalar karlamad durumlarda bavurulan bir yntem olup, serbest piyasa artlar ile zahire
vb. rnlerin almn yapmaktr, Yusuf Halaolu, XIV-XVII, Yzyllarda Osmanl Devlet Tekilt ve Sosyal Yap,
Ankara 1999, s. 67.
90 BOA. C. SM. nr. 114/5734.

1076
 Uur KURTARAN

Bir nceki yzyllardaki kullanm alanlarna benzer bir kullanm da yine Tophane-i
mirenin ihtiyalarnn karlanmasdr. Belgelerde Tophanenin ihtiya duyduu kereste,
odun ve odun kmr gibi malzemelerin Kocaeli ve ona bal sancak ve kazalardan temin
edildii grlmektedir91.
Sonu
Kocaeli ve evresinin XVIII. yzyln ilk yarsndaki (1700-1754) orman rnlerinin
kullanm alanlar ile ilgili almamzda bir takm nemli bulgular elde edilmitir. Bunlardan
birincisi almann banda ifade ettiimiz zere, blge ormanlarnn nceki yzyllardaki
fonksiyonlarn devam ettirip ettirmedii sorusudur. Nitekim ikinci blmde deindiimiz
zere, blge fethinden itibaren ormanlar ile zengin bir blge olup, orman rnleri ile
lkenin birok ihtiyacnn karland bir yer zellii tamaktadr. Bu noktada XVIII.
yzyln ilk yarsnda blgenin bir nceki yzyllardaki fonksiyonunu nemli lde devam
ettirdiini syleyebiliriz. Ancak zellikle yzyln bandan itibaren, Osmanl Devletinde
yaanan ekonomik problemler, Kocaeli blgesine de yansmtr. Yine ormanlarn bilinsiz
kullanm da bu yzyla gelindiinde blge ormanlarnda bir azalmaya neden olurken,
blgenin nceki yzyllardaki askeri fonksiyonu bu yzylda kaybettii grlmektedir.
Bahsedilen bu sebepler, Kocaeli blgesinin devlet ihtiyalarnn karlanmasnda eskisi
kadar aktif bir rol oynamasn engellemitir. Birinci sorunun cevabndan hareketle,
almada cevabn aradmz ikinci soru, blge ormanlarnn bu yzyldaki genel kullanm
alanlardr. Bununla ilgili ekte verdiimiz iki tablodan eski dnemlerdeki kullanm alanlar
ile XVIII. yzyldaki kullanm alanlarn karlatrma imkn bulmak mmkndr.
Buna gre, XVIII. yzyla kadar toplamda yedi farkl balkta topladmz ve olduka
kapsaml olan blge ormanlarnn kullanm alanlarnda bu yzyldan itibaren gzle grlr
bir azalma yaanmtr. Tabloda grld zere, drt ana balkta topladmz XVIII.
yzyl orman rnlerinin kullanm alanlarn eski dnemler ile karlatrdmzda benzer
kullanm alanlarnn olduunu grebiliriz. Bunlar; Tersane-i mire, Baruthane-i mire ve
Tophane-i mirenin ihtiyalar iin blge ormanlarnn kullanmdr. Bu yzylda eski
dnemlerden farkl olarak karmza kan yeni bir kullanm alan olarak, sarayn snma
ihtiyalardr. Bunlarn yan sra, XVIII. yzyl ncesinde grdmz gnlk hayat, esnaf
faaliyetleri, darphanenin ihtiyalar ve sanayi rnleri gibi rnlerde Kocaeli ormanlarnn
kullanlmadn grmekteyiz. Yine bu yzyl ile eski dnemler arasnda kullanm
amalar ve kullanlan rnler asndan benzerlik olmakla birlikte, temin ynteminde baz
farkllklar mevcuttur. Nitekim bu dnemde sarayn snma ihtiyacnn miri mbayaa ve
itira yntemleri ile karlanmas nemli bir farkllk olarak dikkat ekmektedir. Burada
zerinde durulmas gereken nemli bir hususta blge ormanlarnn bu yzylda eski
dnemlere kyasla nemli lde azalmasna ramen, talep edilen ihtiyalar nemli lde
karlayabildiidir. Son olarak, XVIII. yzyln ilk yarsndaki bu ormanclk faaliyetlerinin
gerek Kocaeli blgesinin, gerekse lke ekonomisi iin olduka nemli etkilerinin olduunu
sylemek mmkndr. Nitekim grld zere, daha ziyade devlete ait ihtiyalarn
temin edildii blgede, temin yntemi olarak, ocaklk, miri mbayaa ve itira yntemleri
kullanlmaktadr. Bu durum bize devletin ihtiya duyduu bu rnleri nakit para kts
olmadan, ayn yntemle karladn gstermektedir. Bu noktada blge halk ve blge
ekonomisi iin bu durum nemli bir ekonomik faaliyet olup, blgenin Osmanl idar
sistemindeki nemini arttran nemli zelliklerinden biri olarak grmek mmkndr.
Ancak belirtilmesi gereken nemli hususlardan birisi de blgenin gemiten gnmze
kadar her geen yzylda orman rnlerinin kullanm asndan gittike nemini kaybettii
gereidir. Nitekim zaman ierisinde yaanan azalmalar dikkate alrsak, blge iin gemi
dnmelerde kullanlan aa deniz tabirini gnmzde kullanmak herhalde pek mmkn
olamasa gerektir.
91 BOA. C. AS. nr. 331/13691; BOA. AE. SMHD. I, nr. 10/651. 1077
 KAYNAKLAR
A.Ariv Kaynaklar

Cevdet Tasnifi (BOA. C)

Cevdet Askeriye (BOA. C. AS), nr. 331/13691.

Cevdet Bahriye (BOA. C. BH), nr.273/12581; 213/9937; 187/8818; 224/10445; 213/9929; 13/1210; 60/2831; 88/4230;
228/10592; 150/4230; 52/7241; 46/2182; 133/6458; 14/700; 72/3447; 7/1710; 7/313; 230/10701; 70/3338; 187/8818; 7/313;
46/2254; 233/10814; 226/10522.

Cevdet Evkaf (BOA. C. EV), nr.304/15489; nr. 46/2254.

Cevdet Saray (BOA. C. SM), nr. 58/ 2910. nr. 114/5734.

bnl-Emin Tasnifi (BOA. E)

bnl-Emin Bahriye (BOA. E. BH), nr. 12/1089; nr. 12/1084; 13/1202; 15/1407; 12/1094; 13/1210.

bnl-Emin Evkaf (BOA. . EV), nr. 66/7208.

bnl-Emin Saray (E. SM), nr. 26/2730.

Ali Emiri Tasnifi (BOA.AE)

III. Ahmed (BOA. AE. SAM. III), nr. 23/2174.

I.Mahmud (BOA. AE. SMHD. I), nr. 37/2185; 229/18256; 10/651.

II. Mustafa (AE. SMHT. II), nr. 7/687; 6/546; 18/1770.

B. Dier Kaynaklar

Orhan Gazi, Osmanl/Hanedan, XII, (Ed. Gler Eren), Ankara 1999, s.22-28.

Akolu Ahmed, Tevrih-i l-i Osman, Ak paa-zde Tarihi (Ner: Ali Bey), stanbul 1332.

Beksa, Engin -ule NurenginBeksa, Kocaeli Ve evresinin Erken Tarihi Ve Arkeolojisine Ksa Bir Bak,
Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 41-61.

Bilgin, Arif, Sakarya ve evresinin stanbulun Gndelik hayatna Katks (16-19. Yzyl), Sakarya li Tarihi, C.
I, Sakarya 2005, s. 305-326.

Bostan, dris, zmit, DA., C. 23, stanbul 2001, s.536-541.

_______________, Osmanl Bahriye Tekilat: XVII. Yzylda Tersane-i mire, Ankara 2003,

Blkba, merl Faruk, Darhne-i mirenin Yakacak htiyacnn Temininde Kocaelinin Yeri Ve nemi,
Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.557-563.

etin, Birol, Osmanl mparatorluunda Barut Sanayi, Ankara 2001.

Daniment, smail Hami, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C. I, stanbul 1947.

Darkot, Besim, zmit, A., C. V/2, stanbul 1988, s.1251-1256.

Demirkent, In, Bizans, DA. C. VI, stanbul 2006, s. 230-244.

Ekin, mit, Seyahatnamelerdeki zmit le lgili Veriler Nasl Deerlendirilebilir) (16. Ve 17. Yzyllar), Uluslararas
Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.253-265.

Erturul, zkan, Roma Ve Bizans Devrinde zmit Ve evresinde ki Merkez: Serdivan Ve Yazlkky, Uluslararas
Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 81-105.

Fratl, Nezih, zmit Tarihi ve Eski Eserler Rehberi, stanbul 1959.

Gibbons, Herbert A., Osmanl mparatorluunun Kuruluu, (ev. Ragp Hulusi), Ankara 1998.

Glen, Zafer, Osmanl Devletinde Baruthane-i mire (XVIII. Yzyl), Ankara 2006.

Halaolu, Yusuf, XIV-XVII, Yzyllarda Osmanl Devlet Tekilt ve Sosyal Yap, Ankara 1999.

nalck, Halil, Devlet-i Aliye, C. I, stanbul 2009.

Kaya, Mehmet, XIX. Yzylda zmit (Kocaili) Sancann Demografik Durumu ve skn Siyaseti, Ankara
niversitesi Dil-Tarih, Corafya Fakltesi Tarih Aratrmalar Dergisi, Ankara 2007, C. 26, Say: 41, s.59-80.

Kaya, ennur, Tanzimattan Cumhuriyete zmit Kenti, Kocaeli 2009.

1078
 Uur KURTARAN

Ko, Bekir, Osmanl Devletindeki Orman Ve Korularn Tasarruf Yntemleri Ve darelerine likin Bir Aratrma,
OTAM, Say: 10, 1999, s. 231-257.

Konuku, Enver, Kocaelinin lk Osmanl Yneticisi Sleyman Paa, Kocaeli 2009.

Korkmaz, Yakup, zel Ormanlar Ve Mlkiyet Asndan Deerlendirilmesi, Gazi Hukuk Fakltesi Dergisi, C.
XIV, YIl 2010, Say: 1, s. 101-124.

Mehmed Neri, Kitab- Cihannma, C. I, (Haz: F. Reit Unat-M. A. Kymen), Ankara 1995.

Narin, Resul, Osmanl Devleti Zamannda Kocaeli Ormanlar, Belleten, C. LXXV, Say: 274, Ankara Aralk 2011,
s. 769-783.

Oru Be, Oru Be Tarihi, (Haz: Atsz), stanbul 1972.

Polatel, Ouz, Nikomediadan zmite Bir Kent Adnn Dnm, Journal of HistoryStudies, Prof. Dr. Enver
Konuku Armaan, Nisan 2012, s. 279-295

Tuncel, Metin, Tarihi Corafya Asndan zmit ehrinin Ayrcalklar, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli
Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.35-41.

Turgut, Vedat, XVI. Yzyln Sonlarnda Kocaeli Sancanda Demografik ve ktisadi Vaziyet, Uluslararas Gazi
Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.315-419.

Trkmen, Mustafa Nuri, XVII. Yzyln kinci Yarsnda Osmanl Ordusuna Kocaeli Blgesinden Yaplan Lojistik
Destekler, Uluslararas Gazi Aka Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s.
577-585.

Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Devletinin Merkez Ve Bahriye Tekilt, Ankara 1988.

Yaa, Recep, Osmanl Arka Plannda Kocaeli ve evresinde Seluklu Hkimiyeti, Uluslararas Gazi Aka Koca
ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. I, Kocaeli 2015, s. 111-121.

1079
 EKLER
Ek-1:Tablolar
Tablo-1:XVIII. Yzyla Kadar Kocaeli Ormanlarnn Genel Durumu Ve Balca Kullanm Alanlar

Kullanlan Balca
Kullanm Alanlar Kullanm Amac Temin Yntemi
rnler
Gemi yapm, tamiri
Tersane-i mire ve ve bakm Ocaklk yntemi
Kereste ve funda
dier tersanelerin
Gemi direi yapm aac Kocaeli valisinin
ihtiyalar taahhd
Stn ve seren yapm
Ocaklk yntemi
Barut retiminde zellikle kavak ve
Baruthane-i mire kullanlan odun st aac ile dier Kocaeli valisinin
kmr yapm aa trleri taahhd
Ocaklk yntemi
Top yapmnda gerekli
Blge ormanlarndan
Tophane-i mire olan odun kmrnn
elde edilen ya aalar Kocaeli valisinin
temini taahhd
Evlerin stlmas

Gnlk snma Esnaflarn ihtiyalar Ocaklk yntemi

Blge ormanlarndan
ve dier esnaf
elde edilen eitli
faaliyetlerinde Frnlardaki ekmek Kocaeli valisinin
odun trleri
kullanm yapm taahhd

Ev eyalarnn yapm
Ocaklk yntemi
Para basmnda
am, mee, kknar ve
Darpane-i mire gerekli olan odun Kocaeli valisinin
kzlaa trleri
kmr taahhd
Ocaklk yntemi
Fener yapm Blge ormanlarndan
em-i asel yapm ve gemilerin elde edilen eitli Kocaeli valisinin
aydnlatlmas odun trleri taahhd
Ocaklk yntemi
Sandal ve sandal
Sanayi ve zel kayk
krei yapm ve kereste
ve sandallarn yapm Kocaeli valisinin
bakm taahhd

1080
 Uur KURTARAN

Tablo-2:XVIII. Yzylda Kocaeli Ormanlarnn Genel Durumu ve Balca Kullanm Alanlar

Kullanlan Balca
Kullanm Alanlar Kullanm Amac Temin Yntemi
rnler
Gemi yapm, tamiri
ve bakm

Tersane-i mire ve Gemi direi yapm Ocaklk yntemi

Kereste (daha ok
dier tersanelerin am ve karaaa)
Stn ve seren yapm Kocaeli valisinin
ihtiyalar kullanlrd. taahhd
Sandal tahtas yapm

Gemi tahtas yapm

Barut retiminde Ocaklk yntemi
Blge ormanlarndan
kullanlan odun ve
Baruthane-i mire elde edilen eitli
odun kmr yapm Kocaeli valisinin
odun trleri
ile kereste yapm taahhd
Top yapmnda gerekli Ocaklk yntemi
Blge ormanlarndan
olan odun, odun
Tophane-i mire elde edilen eitli Kocaeli valisinin
kmr ve kereste
odun trleri taahhd
yapm

Isnma ihtiyalar iin Blge ormanlarndan Miri Mbayaayntemi

Eski ve yeni saray gerekli olan odun ve elde edilen eitli
ktk odun tira yntemi

trleri

1081
 Ek-2: Resimler

Resim-1: 1.zmit Limanndan bir grnm92

Resim-2: .Denizden Kocaeliye ait bir grnm93

Resim-3: Sakarya ve Kocaeli ormanlarnn havadan grnm94

92 www.kocaeli.bel.tr.
93 www. resimsergileri.tr.gg.
94 www.haberler.com

1082