UNIVERZITET U SARAJEVU _ARHITEKTONSKI FAKULTET U SARAJEVU

III CIKLUS STUDIJA,DRUGI SEMESTAR

PREDMET: ZATITA HISTORIJSKOG GRADITELJSKOG KONTEKSTA I SAVREMENE

INTERVENCIJE

Radni materijal, neobjavljen, iskljuivo za potrebe

studenata III ciklusa doktorskog studija

DOC.DR. AIDA IDRIZBEGOVI ZGONI

Nov/Dec 2014.godine
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Smatram da malim potezima moemo uspostaviti etiku izgradnje u kojoj situacija postaje
sve pozitivnijom nakon svake intervencije. Svaki put moemo pokuati istraiti neku vrstu
zadovoljstva prostorom uzimajui u obzir ono to se prije nije uzimalo u obzir, a to esto
pripada poretku sluajnog i pronai strategije vrednovanja, poetike zateenih situacija.

...smatramo da se arhitektonski in sastoji od nastanjivanja odbaene i prenamijenjene

arhitekture. To moe ukljuivati dogradnje iznutra ili na krovu, ili pak na terasi. Zbog toga taj
proces sedimentacije nije nita manje stvaranje ili kompletno odreivanje prostora. To nije
samo modifikacija, to je mutacija. Prostor vie ne ivi na isti nacin. Unutar njega se ne
nalaze vie iste stvari, drugo mjerilo je u igri, njihov smisao se mijenja. Nekadasnji se veliki,
slabo definiran, isto funkcionalni volumen kroz niz uzastopnih promjena regenerira,
ponovno stvara, na takav nain da to nitko nije mogao ni zamisliti. Taj proces stvaranja
gradova danas trebao bi nas ohrabriti.

Arhitektura moe imati za cilj samo preobrazbu, transformaciju te materije koja se

nagomilala. To je za neke nepodnosljivo, oni misle da je to predaja.

(Baudillard/ J. Nouvel, Singularni objekti, Arhitektura i filozofija,2008.) 1

1
U Singularnim objektima dolo je do aktivne razmjene znanja i stavova izmeu filozofa Baudrillarda i
arhitekta Nouvela, ime su te dvije discipline dovedene u produktivni meuodnos, propitujui teme fizikog i
metafizikog prostora. Baudrillard i Nouvel u otvorenom dijalogu i s izotrenim senzibilitetom za suvremeni
civilizacijski trenutak prolaze teme poput autentinosti, identiteta, virtualnosti i drugih, umjetenih u kontekst
globaliziranoga i medijaziranog drutva u kojem nestaju vrste odrednice, jednoznane istine i iskljuive
paradigme. Baudrillard i Nouvel nalaze zajedniki jezik u neoekivanim momentima u kojima svaki od
sugovornika polazi od svojih pojedinanih iskustava okupljenih oko odreenog pojma. Primjerice, pokretanje
teme zavoenja, za Baudrillarda vanog fenomena, potie Nouvela da otkrije svoje strategije naoko banalnog
problema pregovaranja s investitorima koji se prevodi u kulturoloko i politiko pitanje. (Maroje Mrdulja)

2|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

SADRAJ

1. UVOD
2. TRANSFORMACIJA HISTORIJSKIH JEZGRI
3. KONTEKST
4. ODREDNICE KONTEKSTA
5. POJAM MJESTA
6. KONTEKST U XX VIJEKU
7. GLOBALIZAM/UNIFIKACIJA
8. REGIONALIZAM
9. KRITIKI REGIONALIZAM U BIH
10. KRITIKI REGIONALIZAM
11. KONTEKSTUALIZAM_ SAVREMENA TEORIJA I PRAKSA
12. ZAKLJUAK
13. REFERENCE, LITERATURA
14. DODACI

3|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

UVOD
RACIONALNA UTOPIJA

Savremena arhitektura u historijskom urbanom kontekstu je esto optereena polarizacijom

pojmova: historijski kontekst vezujemo uz konzervativnost, otpor promjenama, a
savremenost kao univerzalni neutralizator identiteta. Potrebno je stvoriti sistem medijacije,
izmeu zateenog i novog. Sistem arhitekture koji e se bazirati na dinaminom
dijalektikom pristupu. Ovo je zapravo nasljeen, autentian proces koji se dogaao u
urbanim sredinama do sredine XX vijeka, samo je potrebno mehanizme tog procesa
prilagoditi savremenim uslovima. Transformacija historijskih jezgri je konstantan proces,
ponekad i vrlo radikalan (npr. Haussmanova rekonstrukcija Pariza) koji poiva na osnovnom
principu uzajamne koristi, odnosno poboljanja optih uslova grada, zone, objekta.
Procjep se javlja sa arhitekturom Moderne, koja radikalno odstupa od tradicionalnih uzora,
u arhitekturi i urbanizmu. Ovaj pokret je izuzetno samosvjestan i snaan, i poiva na ideji da
arhitektura moe da spasi,promjeni svijet, da se postigne ravnopravnost i bolji ivotni uslovi.
Ovdje vidimo tu dualistiku prirodu arhitekture izmeu utopije i realnosti. Iako je pokret
Moderne bio revolucionaran, napravio je iskorak ka univerzalnosti vrijednosti, integritetu i
kvaliteti arhitekture. Modernu tako ne moemo opteretiti osjeajem krivice za dananji
procjep, diskontinuitet koji je prije svega nastao zbog nestanka etike,morala i vjere u
utopiju/ideale.
U ovom kontekstu rijei utopija/ideali nuno nemaju bukvalno znaenje nego se radi o etici,
promiljanju prostora, permanentnoj evoluciji arhitekture, stremljenju ka uzvienom cilju
u arhitekturi.
Arhitektura nam uvijek i iznova pokuava pokazati da su najvanija arhitektonska dostignua
postignuta u prostoru izmeu utopije i racionalnosti: od Piramida u Gizi, preko zakrivljenja
(optikih korekcija) Partenona, nemoguih kupola (Hagia Sofije, Bruneleskijeve u Firenci),
vrtoglavih visina gotikih katedrala, sve do arhitekture Moderne.

4|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Kao izvanredan primjer izdvaja se Bauhaus kao drutveni i nauni eksperiment sa svojom
koncepcijom povezivanja umjetnosti i prakse, slobode duha i avangardnosti je predstavljao i
jo uvijek predstavlja jednu utopijsku fantaziju. S druge strane proizvodi, arhitektura su bili
izuzetno racionalni i funkcionalni.

Sl. 1 Prikazi iz kole Bauhaus, kreativna utopija i racionalni output u objektima.

Savremena arhitektura stilski pluralizam koji danas preovladava ( uz naravno asne i
izvanredne izuzetke) u sebi ne sadri niti jednu od ovih komponenti. Utopija, kao
promiljanje o prostoru, o moguem i nemoguem preputena je cinizmu savremenog
drutva, dok racionalizam u smislu kvalitete, funkcionalnosti prostora, odgovornosti je
zamjenjen tritem odnosno novcem 2.
Upravo na ovaj nain intenzivno se transformira grad, naroito atraktivni centar grada ije
arhitektonske i urbanistike kvalitete i lokalne posebnosti zamjenjuje konfekcijska
arhitektura - one size fits all.
U svojoj Knjizi Variations on a Theme Park, (Michael Sorkin 1992.) identificira tri trenda koji
su pogubni za urbana okruenja: 1. Ageografija (nemjesto) gdje se urbane i arhitektonske
forme u istom obliku ponavljaju na razliitim lokacijama 2. Sve vei nadzor i kontrola nad

2
"Fenomen univerzalizacije, koji se vezuje za napredak ovjeanstva, istovremeno vri i neku vrstu suptilne
destrukcije, ne samo tradicionalnih kultura, to ne bi morala biti nepopravljiva nepravda, ve i onoga to u
ovde zvati kreativnim nukleusom velikih civilizacija i velikih kultura, onim nukleusom na osnovu kojeg tumaimo
ivot, etikim i mitskim nukleusom ovjecanstva. Iz ovoga proistie svojevrsni konflikt. Imamo osjeaj da ta
jedinstvena svjetska civilizacija, istovremeno, troi i iscrpljuje kulturne resurse na kojima su se temeljile velike
civilizacije prolosti. Ovu pretnju izraava, pored ostalih uznemirujuh efekata, i oigledan prodor civilizacije
osrednjosti, koja je apsurdni antipod onome sto sam upravo nazvao elementarnom kulturom. Svuda u svetu
nailazimo na iste loe fllmove, iste automate za kockanje, isti plasticni ili aluminijumski ki, iste jezicke
izopaenosti pod uticajem propagande itd. Cini se kao da se ovjeanstvo, pribliavajui se en masse bazinoj
potroakoj kulturi, ujedno en masse zaustavilo na supkulturnom nivou. (K. Frampton, 1983)

5|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

ljudskim ivotima (ovo je napisano i prije facebooka, ulinih kamera i sl) i permanentno
stvaranje spektakla i simulacija situacija.
Arhitektonsko projektovanje u kontekstu uglavnom je pojednostavljeno na dva
suprotstavljena stava:
Naelo "uklapanja" ( blending in) kad novi objekat povrno slii, odraava susjedne objekte
ponavljanjem nekih elemenata stila ili forme. Iako ovaj princip moe stvoriti vizualni
kontinuitet , u sutini mu nedostaje snage i vjerodostojnosti za svoje argumente, i pada u
zamku neprepoznatljivosti odnosno ne podrazumjeva majstorstvo stvaranja neutralnih
objekata.
"Princip kontrasta" koje je u osnovi naelo ignoriranja prema postojeem urbanom tkivu i
okolini. Nasuprot tome ponekad stvara uspjenu interpolaciju i postaje ishod rasprave, ali
kad to se ponavlja iznova i iznova, bez sutinskog koncepta, teorija kontrasta postaje
izgovor da ne bavimo kompleksnosti konteksta.

Kontekstualizam u savremenoj arhitekturi, kako e biti izuavan na ovom predmetu, u

irem smislu je mogue definisati kao koritenje posebnosti i specifinosti
prostora/lokaliteta kao platforme za kreiranje savremenog koncepta/objekta.
Kontekstualizam ima dualistiki karakter ( posebno + univerzalno /
tradicionalno+savremeno) to mi daje snaan kreativni i etiki potencijal.
Arhitektonska teorija i praksa esto su u stanju na jednostavan nain iskazati bit i cilj
djelovanja tako da imamo definicije forma slijedi funkciju funkcija slijedi formu, zatim
savremeno forma slijedi bilo ta koje bi za historijski kontekst glasila: forma slijedi tok
prostora ( gdje je tok i forma, kretanje, protok vremena).

U toku perioda Moderne u BiH desio se jedinstven proces gdje su spojene univerzalne i
globalne vrijednosti arhitekture moderne s izvanrednom interpretacijom tradicionalne
arhitekture. Potencijal koritenja konteksta, fenomenolokog pristupa posebnostima
lokaliteta, arhetipova, uz inovativnost i kontinuirani razvoja (preispitivanje) savremene
arhitekture mogue je ponuditi objekte kompleksnog i slojevitog znaenja ( prostora,
vremena, okolnosti, stvaralakog senzibiliteta) trajnih graditeljskih vrijednosti.

6|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

ETIKA

U knjizi The Ethical Architect, (Tom Spector 2001.) 3 istrauje opravdanost i etinost
kontekstualizma kao jednog od esencijalih elemenata dizajna. Pretpostavka da se kontekst
moe objektivno okarakterisati mora se transformisati u pretpostavku da se kontekst
mora opravdati. U svakom sluaju regionalizam, kontekstualizam kao teorije imaju sasvim
izvjesne nedostatke i nedoreenosti. Prva od tih je da su parametri konteksta brojni, da se
tumae ili sagledavaju na razliite naine. Pored ovih nedosljednosti imamo i situaciju sa
objektima ikonama ili landmark objektima ( kao to je npr. Ajfelov toranj, Vijenica u
Sarajevu) gdje nije mogue opravdati takve objekte kroz kontekstualizam, nego zapravo
obrnuto takvi objekti - ikone stvaraju snanu identifikaciju mjesta, slike grada i postaju
nosioci konteksta. Bez obzira na proces stvaranja i dalje oba procesa imaju kao krajnji cilj
stvoriti projektovati mjesto, posebnu referentnu taku. Ovdje je izuzetno vano naglasiti
tu izvrsnost i posebnost, jer objekti koji su samodovoljni nekontekstualni ipak trebaju
zadovoljavati osnovne parametre odnosno poboljanje optih arhitektonsko urbanistikih
uslova ( funkcionalno, estetski, po znaaju i sl).
U ovim sluajevima etika je izuzetno vaan faktor od individualne etike projektanta do
kolektivne drutvene etike, da postoji transparentan proces, sutinska debata a ne
odobravanje (naroito megalomanskih projekata i tornjeva) preko mjerila trita i
pojedinanog referenta u institucijama grada/optine.

The Ethical Architect, Tom Spector (2001.) The values that gird a modernist outlookan emphasis on
3

maintaining a critical stance toward the styles that preceded it, a belief in the transcendent power of the
creative design solution, distrust of bourgeois conventions, an embrace of the new, a preference for the
universal and immutable over the local and contingent, and a predilection for regarding everything from a
functional standpointprovide the best explanation for this perplexing situation. Postmodernism,
traditionalism, historicism, and environmental- and socialactivist movements have all contributed formidable
critiques of modernisms unsympathetic attitude toward pre-modern buildings and urban patterns.
By the measure of regionalism, Chicagothe birthplace of the skyscraperwould arguably be the only city
deserving of sleek, exciting, tall buildings. This narrow attitude can be avoided, but then the concept of
regionalism loses all capacity to support normative distinctions. If modern skyscrapers are considered
regionally appropriate in cities with vibrant skylines such as New York and Hong Kong, why cant they become
regionally appropriate in Shanghai? If we follow the temptation to admit that skyscrapers can become
regionally appropriate in Shanghai under certain conditions, then theories of regionalism fall apart altogether.
Either one takes a theoretical stand against allowing modernistic skyscrapers in certain locations no matter
what, or admits that this theory is not ultimately about location, but about satisfying certain conditions: social
utility, perhaps, or ecological concerns.

7|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

U razdoblju Prosvjetiteljstva vjerovalo se da se izgraeni okoli moe iskoristiti za pozitivan

uticaj na duhovnost ljudi, te ih potaknuti da se ponaaju na nain koji se temelji na razumu i
moralu. Da bi to postigla, meutim, sama arhitektura mora ispuniti etiko - moralne
kriterije. Carlo Lodoli je razvio teoriju 1740 da arhitektura mora biti istina za svoju svrhu i
materijala - a time i "istina" u sebi. Slino tome, u svom "Essai sur l'Architecture", francuski
opat Laugier zahtijevao je "potenje arhitekture ", gdje bi struktura i ukrasi ponovno
predstavljali jedinstvo.4

Kroz razliite periode istina ili uzvieno u arhitekturi su imale razliito znaenje, ali su
oduvijek bili predmet stremljenja, promiljanja. Istina danas je kompleksnost prostornih
odnosa, sedimentacija materijalnog i nematerijalnog, kontinuitet i inherentni potencijal za
evoluciju.

4
Gympel,Jan:THE STORY OF ARCHITECTURE,(KONENEMAN 1996),

8|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

TRANSFORMACIJA HISTORIJSKIH JEZGRI

Arhitektura i urbana forma historijskih gradskih centara sastoji se iz jednostavnih, slinih i

logino postavljenih struktura sa naglaenom funkcionalnou, koje djeluje spontano, s
izuzetnim odnosom prema ambijentu. Tokom svakog historijskog perioda prilagoavane su
stare i dodavane nove strukture koje su odgovarale tadanjim ivotnim prilikama i
potrebama. Transformacija historijskih jezgri je konstantan i potreban proces jer na taj
nain historijska jezgra ostaje ukljuena u ivot grada. U drugoj polovini XX vijeka ova
transformacija je dodatno intenzivirana, esto veoma agresivna s negativnim posljedicama
po integritet ambijenta.
Panta Rhei (Simplicije iz Cilicije _opis koncepta Heraklitove filozofije )

NEMA NIEG TRADICIONALNIJEG I MODERNIJEG OD PROMJENE.

Sl.1 Prikaz intenzivne transformacije arhitektonskog i urbanog tkiva Dioklecijanove palate u Splitu.
Prva ilustracija je originalno stanje palate, srednja prikazuje situaciju sa svim izmjenama do XX
vijeka, dok posljednja govori o dananjem stanju ostataka originalnog tkiva.

Svaka transformacija historijskih struktura (bio njen ishod uspjean ili negativan) znai da
smo zauvijek izgubili ili izmijenili jedan dio izvornog tkiva. Jedan od osnovnih zadataka
projektovanja u historijskom kontekstu jeste upravo odravanje krhkog balansa izmeu
izgradnje novog i ouvanja kvalitete i integriteta postojeeg. Cilj bi bio da savremene
intervencije budu integrisane kao dio originalnog tkiva, da djeluju kao novi, zamjenjeni
dio u historijskom mozaiku.

9|Page
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Primjer Splita, kao sredine koja je uspjela u historijskoj jezgri da ouva vitalnost gradskih
funkcija, ali je pri tom izgubila veliki dio izvornih dijelova Dioklecijanove palate. Upravo je
ta sedimentacija i gomilanje slojeva uvijek iznova davale znaaj palati kao sreditu zbivanja i
nije postala turistika kulisa kao to je to sluaj s gradom Dubrovnikom. Neosporno je da su i
odreene intervencije u historijskoj jezgri Splita bile neprimjerene, ali ukupno gledajui
transformacija grada u historijskim periodima je pozitivna za ouvanje i razvoj grada 5.

Kako navodi prof. Marijan Hri: Identitet i karakter gradskog prostora i njegova mentalna
organizacija u strukturu slike, koja omoguava orijentaciju u prostoru i vremenu, bitni su za
spoznaju grada. Zato i pitanja prepoznavanja i identiteta prostora, njegove itljivosti i
integracije u misaonu sliku trebaju biti objekt deskripcije i kodifikacije.

Sl. 2. Prikazuje vrlo intenzivnu transformaciju slike grada Londona ( London za razliku od mnogih evropskih gradova
koji striktnije uvaju sliku grada kao to su Amsterdam, Be, Pariz, eli kroz intenzivnu gradnju da uspostavi mo i
dominaciju naroito u poslovnom dijelu Londona,mada postoje planovi i za izgradnju velikog broja visokih
stambenih objekata.

5
Intervju s Cedricom Priceom, Arhitektonski fokus Kreimira Rogine: Samo po sebi namee se pitanje o
vaem stavu prema uvanju spomenika, koji je oigledno vrlo specifian, pogotovo u vremenu u kojem su
arhitekti (i ne samo oni) prilicno zaokupljeni tom problematikom. Smatram da su konzervacija ili ouvanje, kako
god elite, otiIi predaleko. U to ne treba sumnjati. Zapravo, ona se koristi vie kao kulisa, kao isprika za
nepriznavanje nervoze od novog. Prvenstveno je tu rije o strahu, nervozi u odnosu na izazove mogucnosti, a ne
samo o problemu novog. Konzervacija tezi tome da na budunost gleda kao na problem i to je one sto mori
ljude s konzervatorskim umom - ovo ne govorim stoga da bih prigovarao spasavanju spomenika. S druge
strane, mislim da je gotovo neoprostivo da ljudi poput Meline Mereouri ili bilo tko drugi ele Partenon staviti
pod staklenu kupolu da bi ga ouvali od daljnjeg unitenja. Mislim da je prava povijest upravo u injenici da su
ga Turci koristili kao skladiste za oruje koje je eksplodiralo. Meni je vrlo interesantna injeniea da se Partenon
haba od posljedica amerikih, engleskih, njemakih, austrijskih i japanskih turistikih stopala. To je arobno. To
je sasvim u redu. U tome je ar rusevina. Kad ih pocnete uvati, a vrcam se na vae pitanje, kad ponete uvati
povijest, vi je zapravo ubijate i pretvarate je u novac kako bi se prodala

10 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

KONTEKST_URBANA FORMA

Na genezu historijskog graditeljskog konteksta prema knjizi The City Shaped

( Kostof,S; 1991) utiu dva kljuna faktora:

1. Arhitektonska /urbana forma (tipologija)

2. Urbani proces

Historijska jezgra gradova su nastala prije svega zbog specifinosti njihovog geografskog
poloaja, kao nodalna mjesta gdje se ukrtaju trgovaki putevi i prirodna bogatstva. Nakon
ovoga osnovna odrednica (sila koja utie na formiranje gradskog prostora) jeste morfologija
terena, te klimatske prilike. Historijske, civilizacijske odlike su sekundarna vrsta sile u
oblikovanju prostora.

Sl.3 Na obje slike shematski je prikazana historijska zona grada Bagdada,Irak.

Grad je primjer dva oprena urbana procesa na istom mjestu, gdje moemo vidjeti urbani proces
voen apstraktnom idejom o prostoru i proces voen logikom prostora. Pod uticajem rane islamske
civilizacije izgraen je idealizirani kruni grad sa fortifikacijom (od 762-766. godine). Kasnijom
transformacijom pod otomanskim i evropskim uticajima (18. i 19. vijek) grad je formiran
longitudinalno uz rijeku sa klasinim ulinim platnima. Danas ostaci krunog grada su veim djelom
devastirani.

11 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Da bismo mogli ui u razmatranje arhitektonskih/urbanih formi i procesa potrebno je da

definiemo osnovne pojmove koji su vezani uz tematiku.
KONTEKST

Kontekst definiramo kao podruje determinirano prema kulturolokim i prirodnim

karakteristikama. Historijski urbani kontekst je direktno vezan uz kulturoloke i prirodne
odlike podruja. Kontekstualizam u savremenoj arhitekturi, kako e biti izuavan na ovom
predmetu, u irem smislu je mogue definisati kao koritenje posebnosti i specifinosti
lokaliteta kao platformu za kreiranje savremenog koncepta.

Kontekstualizam ponekad sa sobom nosi optereenost/slinost s pojmom regionalizam,

zapravo regionalizam jeste jedan od naina na koji se nosimo sa samim prirodnim ili
historijskim urbanim kontekstom.

Kontekst moemo posmatrati kao:

1. Skup prirodnih ( morfologija,klima i sl) odlika jednog mjesta

2. Skup stvorenih/izgraenih odlika ambijenta ( urbana matrica, mjerilo i sl.)
3. Skup metafizikih odlika ( genius loci, historija i sl.)

Slika 4 : Bazeni Leca de Palmeira, Sl. 5 Fortress of Fortezza, Italija Arhitekti:

Portugal Alvaro Siza,1966.godine Markus Scherer, Walter Dietl, 2013.godine
12 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Fenomen arhitektonskog konteksta je neodvojiv od urbanog dizajna, jer je povezujui faktor

sa urbanim transformacijama, gdje se svaka vrsta konteksta moe determinisati u mjestu,
vremenu i njegovoj strukturi. Odnosno, prostorni okviri urbanog konteksta su neodvojivi od
urbanih transformacija, jer je kontekstualizam stanovite prema kojem se neka (fizika)
pojava jedino ispravno moe percipirati unutar svojih historijskih, kulturnih i prostornih
okolnosti.( Predavanje Jasenka akari, 2014)

ODREDNICE KONTEKSTA

Prirodni /Okolini kontekst:

Morfologija terena, nadmorska visina
Vodene povrine ( rijeke, mora,jezera)
Klima, Orijentacija grada/lokacije
Saobraaj, Infrastruktura

Urbanistiko arhitektonski kontekst:

Vizuelne reference _dominante u prostoru
Urbane matrice podruja:
_konzistentnost i kontinuitet
_diskontinuitet
_urbana forma i urbani proces
Program _funkcija
Vizure, Granice prostora
Silueta
Arhitektura konteksta/ambijenta:
_vrijednost i jedinstvenost okolnih objekata
_tipologija, forme
_mjerilo,volumen, materijalizacija,zelenilo

Metafiziki kontekst
Genius loci i Zeitgeist
Socijalna inkluzija i odgovornost Sl.6. Odrednice konteksta _ematski
Frekvencija,okupljanje nodalne take prikaz
Individualni senzibilitet arhitekte
Ideologija, Ideja o prostoru nasuprot prostorne logike
Ranije funkcije, historijski tragovi

Ovo naravno ne ini konaan popis odrednica konteksta, to je potrebno uraditi individualno
za svaki objekat ili strukturu i otkriti esencijalne karakteristike koje e dati
posebnost,identitet i kontinuitet prostoru.

13 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Kontekst je mogue i sagladati kroz pojam

Slikovitosti koju uvodi Kevin Lynch (Lynch K.:
The Image ofThe City, The M.I.T.Press,
Cambridge, Massachusets, 1960),
predominantno vezano uz urbanistike poteze ali
je isto mogue prenjeti i na lokaciju/kontekst:

1. Putevi (PATHS) ulice, prolazi, staze,

tranzitne linije, kanali, eljeznike pruge
itd.
2. Rubovi (EDGES) Linearni elementi ,
granice izmeu dva tkiva, odnosno
linearni prekidi kontinuiteta povrina
(npr. obale, rubovi izgradnje, zidovi itd.).
3. etvrti (DISTRICTS) ( Zone ili sekvence u
uem smislu konteksta/lokacije) Srednji
ili veliki dijelovi gradskog podruja koji
imaju takve dvodimenzijske odlike da ih
promatra pri ulazu prepozna kao
osobitosti svojevrsnoga zajednikog
identifikacijskog karaktera ili zone
4. vorita (NODES) Jaki prostorni fokusi,
strateke take, okupljanje, kojima se
promatra trgovi, krianja ili spojevi
putova, odnosno posebno koncentracije
5. Vizualni reperi (LANDMARKS) Referentne
vizualne toke, primjerice zgrade,
spomenici, natpisi, posebni namjenski
objekti, prirodne uzvisine itd. Mogu biti
vidljive izdaleka, dakle imati gradsko
znaenje (npr. usamljeni tornjevi, kupole,
planine) ili lokalno obiljeje (natpisi, izlozi,
stabla, posebne kvake za vrata ili drugi
urbani detalji koji padnu u promatraev
vidokrug). Sl.7 Odrednice prema K. Lynch

14 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

MJESTO, LOKACIJA ( PLACE, SPACE, VOID)

Prema :Place and Placelessness, Edward Relph (1976.)

Definicije/podjele mjesta:
1. Pragmatini ili egzistencijalni prostor ( vizuelno, svjesno)
2. Osjetilni prostor, instinktivni (taktilno, podsvjesno)
3. Metafiziki ( intangible space) (procesi,dogaaji, kolektivna memorija,)
4. Kolektivni ili globalni prostor, virtuelni prostor ( op.a)
Kontradikcija mjesta i vremena, iako vrijeme se mjenja mi zapravo uvijek djelujemo u
sadanjem vremenu, a mjesto iako se ne pomjera je konstantno u transformaciji.

STVARANJE MJESTA I NE-MJESTA

Potpuno suprotan proces kontekstualizmu i posebnosti je proces stvaranja tzv ne-mjesta.

Naravno ponovo ne-mjesta egzistiraju u prostoru, ali su okrenuti gotovo iskljuivo funkciji (
autoputevi, shoping centri, lanci brze hrane). Globalizacija i tehnoloki napredak procesi su
koji najbre stvaraju nove fenomene i strukture u drutvenom ivotu, mijenjajui znaenje
mjesta od antropolokog, odnosno konkretnog i simbolino izgraenog prostora u nemjesta
kao prostore liene identiteta, historije i relacije sa okolinom. Uniformirana arhitektura,
komercijalna svrha i tranzit karakteristike su na kojima poiva slinost spomenutih mjesta,
kojau sebi sadre znaajke novoga doba: ubrzanje, preobilje i efekt "saimanja". Sve bri
nain ivota, u preobilju dogaaja, proizvoda, informacija i mogunosti, smanjuju svijet, koji
danas stane u tjedno putovanje. Teorije globalnoga grada Saskie Sassen, Augeijevu teoriju
supermoderniteta i Castellsovu teoriju prostora tokova, objanjavajui nastanak i razvoj
nemjesta kao fenomena dananjega urbanog prostora. Supermodernitet funkcionira na tri
temeljna naela: dogaajno preobilje, prostorno preobilje i individualnost referencija. Iz
perspektive navedenih teorija preispituje se bezmjesnost i nemjesta kao simbole
suvremenoga shvaanja mjesta, pri emu se naglaavaju promjene u konceptualizaciji
mjesta.(apo, Gulin- Zrni Mjesto i Ne-mjesto, poslato kao dodatni reading))

15 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

ODNOS PREMA KONTEKSTU KROZ HISTORIJSKE ARHITEKTONSKE PERIODE

Arhitekti kroz historiju vode jednu bitku s kontekstom: Prema ( umaher Tomas, 1971)
Tradicionalni grad je prevashodno doivljaj prostora koji definiu kontinualni nizovi zgrada,
rasporeeni tako da naglaavaju otvorene prostore, a volumene graevina stavljaju u drugi
plan. To je iskustvo o kome se moze misliti kao o rezultatu operacije oduzimanja u kojoj
prostori bivaju izdubljeni iz punih masa.
Nasuprot tome, grad-u-parku (fenomen koji je najjasnije artikulisao Le Korbizje (Le
Corbusier), kao Ville Radieuse, (Ozareni grad), u kompozicionom smislu je suprotnost
tradicionalnom gradu. Komponovan od izdvojenih zgrada smjetenih u parkovski pejsa,
grad-u-parku predstavlja iskustvo koje u prvi plan stavlja volumene zgrada, a ne prostore
koje zgrade definiu iii na bilo koji nain na njih utiu. Takva idealizacija zgrade bila je stalan
imperativ ( naroito moderne) arhitekture, bila kao sklonost ka istoj formi,predstavljajui
funkcionalnu jedinicu ili program, kao u projektima i graevinama Bauhausa. Prizor zgrade
kao plastinog objekta u tolikoj je mjeri predstavljao deo vizije jednog modernog arhitekte
da je on bio sklon da u tim "skulpturalnim" terminima sagledava sve epohe graenja.

Ideja o idealnim objektima koji su kao

samostojee skulpture postoje od Piramida u
Gizi, Tempietto, Bramante, Villa Rotonda(
Andrea Palladio). U stvarnosti ovi idealizirani,
vrhunski proporcionisani objekti su gotovo
bez funkcije i bila kakva kompleksnost ili
povezanost s kontekstom u arhitektonskom
programu bi bila nepoeljna u ovim
konceptima.

Tempietto, D. Bramante, 1502.

godina, Rim

16 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

MODERNIZAM
Modernizam naglaava funkciju, jednostavnost i neutralnost. Ova arhitektura je imala
izuzetan uspjeh kod visoko estetiziranih i intelektualnih koncepcija ali je bila potpuni
promaaj u masovnoj produkciji. Arhitektura modernizma zanemaruje kontekst i utopijski
vjeruje u novi svijet koji je spaen kroz arhitekturu.

Umjesto obogaenja tog jezika uvoenjem novih elemenata modernizam je arhitekturu

naino uniformiranijiom sa reduciranjem serijski ponavljajueg rijenika na nekoliko
strandardiziranih kanonskih formi nanovo modeliranih u harmonijske proporcije.
Osnovna esencija ideje modernizma je i dalje itekako potrebna u arhitekturi
jednostavnost, elegancija i bezvremenost nasuprot diktatu intelektualne i vizuelne
savrenosti.

POSTMODERNIZAM

Upravo ovakvo idealiziranje forme i fragmentirano posmatranje je dovelo do reakcije

postmodernista koji su kroz teoretski rad Roberta Venturija dobili formulaciju
Kompleksnost i kontradikcija u arhitekturi gdje su objekti proizvod kompleksnih okolnosti i
programa.

Postmodernizam je nastao kao reakcija na modernizam kombinujui savremene ideje sa

tradicionalnim formama. Ono po emu je postmodernizam i danas aktuelan jeste usvajanje
koncepta kompleksnosti i kontradikcije (ambivalentnosti) u arhitekturi. Upravo ovo
naglaavanje prostora ambivalentnosti, te ponovno prihvatanje odreenih vernakularnih
principa postmodernizam najvie pribliava regionalizmu, kritikom regionalizmu i danas
kontekstualizmu. Jo jedna od kvaliteta postmoderne je prihvaanje autoironije u arhitekturi
i svijesti o preispitivanju odnosa arhitekture i konteksta.

17 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

DEKONSTRUKTIVIZAM

BUNTOVNIK KOJI VIE NEMA RAZLOGA

Posljednja pobuna arhitekata protiv etabliranih institucija i konfrontacije modernizma i
postmodernizma. Stil se zasniva na fragmentaciji, razbijanju forme.
S jedne strane moemo rei da je ovaj stil prestao biti onog trenutka kad je prihvaen kod
ire pogotovo arhitektonske publike, trenutak koji u sebi vie ne sadri avangardnost niti
nagovjetaj transformacije ili paradigme novog.

STILSKI PLURALIZAM, neoekivano, donosi jako malo inovativnih rjeenja u temeljnim

podrujima arhitekture. Rezultat je isti- opet imamo iste objekte na razliitim dijelovima
svijeta, koji ne razumiju i ne potuju lokalnost, tradicije, kulturne vrijednosti, topografiju
terena i temeljnu egzistencijalnu potrebu.

Sa druge strane, ini se bitnije, arhitektura nikada nije bila uzbudljivija i kreativnija,
spektakularni objekti kojih je danas bezbroj, oivljavaju urbane cjeline, donose profit,
privlae turiste, mijenjaju strukture gradova na jedan potpuno drugaiji nain od ustaljenog i
oekivanog.

GLOBALIZACIJA UNIVERZALNO POSEBNO NEUTRALNO

Zbog toga se radije ostaje na sigurnim rjeenjima pronadjenim i primjenjenim jos za vrijeme
prole ekonomske krize, davnih dvadesetih godina dvadesetog vijeka, umotana danas u
fasade raznovrsne materijalizacije, uzrokujui tako neizbjenu pojavu, prema Jeanu Nouvelu,
trostrukog nitavila- arhitekt zaradio, investitor dobio brand objekat/smanjio trokove, a
korisnici su na barem trenutak dobili svoj spektakl

Sada imamo "dinaminu neutralnost koja je otvorena tolikom broju mogunosti da se sve
neutraliziraju. Ta je neutralnost za mene polazna toka ljudskog prostora - a to mozemo
takoer dosegnuti u arhitekturi.

18 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Istina je da singularno (partikularno, posebno) suprotstavljam neutralnome, ali i

globalnome. Treba se dogovoriti o tim pojmovima. Postoji bitna razlika izmeu
univerzalnog i globalizacije. Univerzalno zadrzava sustav vrijednosti koji je, u naelu,
pristupaan svim ljudima. Ono je jo uvijek predmetom nekih osvajanja, no malo po malo se
neutralizira, kulture se usporeuju. Rezultat je ipak izjednaavanje odozgo prema dolje,
posredstvom vrijednosti, dok u procesu globalizacije svjedoimo izjednaavanju odozdo
prema gore, prema najmanjem zajednikom nazivniku. To je "diznifikacija" svijeta. Za
razliku od vrijednosti koje pokreu univerzalno, globalizacija ce biti scena intenzivne
diskriminacije, mjesto najgore diskriminacije. To ce biti "piramidalna" globalizacija, ako
mogu tako rei. Baudillard/ J. Nouvel, Singularni objekti, Arhitektura i filozofija,2008

ASPEKTI GLOBALIZMA I TRINOG MJERILA

Kritiki regionalizam i kontekstualizam nastoje se suprotstaviti sljedeim aspektima

globalizma:

Hiperglobalizacija
Medijski estetizirana stvarnost
Eksponiranje globalne arhitektonske elite
Bespue formalizma
Gentrifikacija
Pravdanje zelenom arhitekturom
Manipulacija slikama U estetiziranoj stvarnosti nastaje estetizirana arhitektura koja
je medijski podrana jednako kao i bilo koji savremeni spektakl. Njeni autori preko
tih istih medija dobijaju vjerodostojnost koja je izvan kritike ali i izvan stvarnosti.

Dolo je nesumljivo i do jednog potpuno novog shvatanja prostora, koji se vie ne povezuje
sa odnosom forme i funkcije, a koji je u korijenu svake arhitektonske teorije, bilo da se radi o
filozofiji stanovanja koje treba da odgovori svakoj ovjekovoj potrebi, ili gradovima
planiranih kao maine za ivljenje.

19 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Medjutim, poraavajua je injenica da politikim i ekonomskim sistemima nije stalo do

takvog progresa arhitekture, koja je ak ta vie njihovim manipulisanjem i poputanjem
arhitekata postala nita vie do obina roba od koje se oekuje da ostvaruje profit i dobitak
na tritu. Tako je arhitektura danas brandirana.
Fenomen brandiranja arhitekture koja je u razvijenom kapitalistikom svijetu odavno
prepoznata kao potencijal (zahvaljujui objektima koji su svojim identitetom dali identitet
gradu, nenamjerno, naravno, a radi se o zgradama gradjenim da zadive, kao Sagrada Familia,
Eiffelov toranj, Big Ben itd), postao je neizbjean injenicom da je drutvo postalo sve vie
potroako. Tu je presudnu ulogu imao tehniki progres, koji je prebrzim razvojem
omoguio materijaliziranje svakojakih ideja, pa i onih Franka O. Gehryja, iji se
Guggenheimov muzej u Bilbau smatra prvim objektom brandirane arhitekture.
Tako je skoro svaki grad ubrzo dobio svoj savremeni simbol a nekolicina arhitekata status
superzvijezde i mogunost pomijeranja granica arhitekture u deceniji za nama. Ta granica je
pomjerena nekolicinom sadrajno, tehnoloki i formalno revolucionarnih objekata kao to su
Seattlle library (Horizontalni nivoi se smiu traei maksimalno osvijetljenje i fleksibilnost
prostora), Tate modern (Prostor se prilagodjava savremenim potrebama i uspjenim
funkcionisanjem oivljava cijelu zonu june obale londonske Temze), Sandai Mediateque
(Trinaest elinih cijevi probijaju ekstravertnu strukturu i simbolizirajui morsku travu i
susjedno drvee,a sakrivajui instalacije potpuno oslobadjaju prostor i ine ga katalizatorom
dogadjaja i centrom grada)i Mercedes-Benz Museum (Nemogunost podjele objekta na
horizontalne nivoe i poetak medijacijske arhitekture).

20 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

GENIUS LOCI I REGIONALIZAM

GENIUS LOCI
Deklaracija iz grada Quebeca o ouvanju duha mjesta
Usvojena u gradu Quebecu, Kanada, 4. listopada 2008.

Duh mjesta je odreen materijalnim (graevine, lokaliteti, pejzai, rute, objekti) i

nematerijalnim elementima (memorije, usmena predaja, rituali, festivali, tradicionalno
znanje, vrijednosti, mirisi), fizikim i duhovnim elementima koji daju znaenje, vrijednost,
emociju i zaudnost mjestu.

Radije nego odvajati duh od mjesta, nematerijalno od materijalnog, i smatrati ih oprenima,

istraili smo naine na koje oni utjeu jedan na drugi i time se meusobno definiraju. Duh
mjesta se stvara raznim drutvenim imbenicima, njegovim arhitektima i menaderima, kao i
korisnicima, koji svi pridonose aktivno u stvaranju znaenja. Shvaen kao odnosni koncept,
duh mjesta poprima pluralni i dinamini karakter, sposoban sadravati mnogostruka
znaenja i posebnosti, promjenjiv vremenom i pripadajui razliitim skupinama. Ovaj
dinaminiji pristup je primjereniji dananjem globaliziranom svijetu koji karakteriziraju
kretanja transnacionalne populacije, izmjetenih populacija, poveanih kulturnih kontakata,
pluralistikih drutava i mnogostrukih vezanosti uz mjesto.

Duh mjesta nudi punije razumijevanje ivotnog, a istodobno i trajnog karaktera spomenika,
lokaliteta i kulturnih krajolika. On prua bogatiju, dinaminiju i sveobuhvatnu viziju kulturne
batine. Duh mjesta postoji, u ovom ili onom obliku, praktino u svim kulturama svijeta i ine
ga ljudska bia koja reagiraju na svoje drutvene potrebe. Zajednice koje nastanjuju neko
mjesto, posebno kada su to tradicionalna dutva, trebale bi intimno biti vezane uz uvanje
njegove memorije, vitalnosti, kontinuiteta i duhovnosti.

CHRISTIAN NORBERG SHULTZ GENIUS LOCI

Pojam koji ozbaava duh mjesta (genius loci nekada duh zatitnik u rimsko vrijeme)
Sutinski oznaava skup fizikih i metafizikih karakteristika mjesta. Slika mjesta, prostor,
karakter i genius loci ilustriraju ljudsko iskustvo fizikog okruenja atmosfera.
(His four methodological stagesimage, space, character and genius loci)

21 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

REGIONALIZAM je u isto vrijeme koncept, strategija, alat, tehnika, stav i ideologija.

Uprkos injenici da ima razliite manifestacije, generalno to je teorija koja stvara otpor
svemu to je globalno, univerzalno i standardizirano to umanjuje lokalne razliitosti. To je
niz samosvjesnih teorija koje ga razlikuju od vernakularne arhitekture, jer je vernakularno
proizvod okolnosti a regionalizam je svjesni izbor ( dobri historijski primjeri su kolonizatori
koji su svoj lokalni stil gradili u drugim zemljama.) Regionalizam u arhitekturi, je direknto
povezan s arhetipovima i formama tradicionalne arhitekture. Naroito je popularan u
vremenu kada se eli stvoriti regionalni i nacionalni identitet.

Pokret regionalizma ima dvojaki uinak:

- ouvanje znaenja tradicionalne arhitekture kao pozitivni uinak

- i nekritikih i nostalginih arhitektonskih koncepata, kao negativni uinak

Dijagram okvirno pokazuje relacije meu najznaajnijim pokretima u arhitekturi i mjesto kontekstualizma u
dananjoj teoriji ali i praksi.

22 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Pregled razliitih pristupa arhitektonskih regionalizama u toku posljednjih pedeset godina

nam govori o heterogenom pristupu, odnosno o razliitim regionalistikim pristupima gdje
jedan trend ne dominira. Ovo je sasvim sigurno i osnovna pretpostavka regionalizma. Ono
to moemo utvrditi jeste da regionalizam ima dualistiki karakter, gdje rjeavajui lokalno i
regionalno, u isto vrijeme rjeavamo i odgovor na univerzalno, moderno i globalno.

1. Historijski/konzervativni regionalizam

Historijski ili konzervativni regionalizam karakterie

upotreba tradicionalnih materijala i tehnika koji su
specifini za odreenu regiju. Ovo je regionalizam koji
za razliku od vernakularne arhitekture stvaraju
arhitekti s namjerom da odre tradicionalna znanja
New Bariz, Egipat objekat za stanovanje ,
odnosno da ouvaju kontinuitet i vrijednosti
Hasan Fathy 1965.godine
tradicionalne arhitekture. Ovo je princip naroito
koristan kada se radi o podneblju gdje su savremeni
materijali i odravanje (popravke) nedostupni
lokalnom stanovnitvu. Najznaajniji predstavnik je
Hasan Fathy, Egipatski arhitekt koji je tradicionalnu
gradnju od zemlje pretvorio u sofisticirani
arhitektonski izraz. U nekoliko projekata umjesto
zemlje koristio je i kamen gdje je regionalni jezik
prilagodio novom materijalu. Od arhitekata koji su
sljedili Fathyija moemo spomenuti i Andre Ravereau,
Nader Khalili, Abdel Wahed El-Wakil, te posljednjeg
dobitnika Pritzkerove nagrade Shigeru Ban sa njegovim
objektima za stradale u cunamiju.
Konzervativni regionalizam u rukama vjetih Andre Ravereau, Stambeni objekat
Marghoub, Alir i detalj fasade , 1978.
arhitekata dobija istovremeno vrlo snano regionalnu
godine
arhitekturu ali i savremenu interpretaciju.

23 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Bez kontinuiteta autentine tradicije gradnje primjena

tradicionalnih elemenata, ak i u najboljim namjerama
moe se pretvoriti u povrnu sentimentalnost,
arhitektonski suvenir. ( J.Palasmaa,Eseji 2006.god)

2. Pseudo regionalizam
Pseudo regionalizam je mogue do jedne mjere uporediti s radikalnim
regionalizmom, jer su motivi za nastanak i jednog i drugog stvaranja ili jaanje
nacionalnih identiteta. Ono po emu se razlikuju jeste u kvaliteti arhitektonskog
rjeenja jer pseudo regionalizam vrlo povrno koristi elemente tradicionalne
arhitekture dok radikalni to radi s namjerom i konceptualno. Pseudo regionalizam je
jedan fenomen koji moemo vezati uz zemlje u tranziciji, te je i snano prisutan u
BiH. Naroito je prisutan kod individualnih stambenih i sakralnih objekata.
Tradicionalni model bosansko-hercegovake kue je proizaao iz klimatskih prilika,
ivotnog stila i dostupnih graevinskih materijala. Objekti koji se danas grade,koji
povrno tretiraju detalje i tipologiju, ne ine sklad niti harmoniju ve jednu
devalvaciju vrijednosti tradicionalne arhitekture. Sakralni objekti koji su izgraeni
nakon 1995.godine imaju kao posljedicu iskrivljenje memorije mjesta pa tako i same
historije. Ovi su objekti po svojoj poziciji i volumenima postali simboli slike grada,
svjedoci i arhitektonske i duhovne pustoi. 6

6
Cedric Price: Ruenje bi kao predmet trebalo uvrstiti u programe arhitektonskih kola. Premalo se o tome
uope misli. Ne samo to, smatrarn da bi metode ruenja, ne samo izgradnje, morale biti uvrtene u estetiku.

24 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Reakcionarni tipoloki regionalizam

Ovaj tip regionalizma je mogue nazvati i medijacijski

regionalizam jer pokuava da koristi karakteristike savremene
moderne arhitekture ali i dalje zadrava tipologiju, formu i
detalje tradicionalne arhitekture. Ovoj vrsti regionalizma
pripadaju i romantini regionalizmi skandinavskih zemalja, to je
se pokazao kao izvanredan doprinos savremenoj skandinavskoj
arhitekturi koja ve ima tradiciju i samopouzdanje u koritenju i
interpretaciji elemenata tradicionalne arhitekture po emu su
jedinstveni i danas kao to je vidljivo iz primjera crkve koja u sebi
nosi prepoznatljivi kod Stavkirke - tipine drvene crkve posebno
razvijene u Norvekoj, ona kroz materijalizaciju u drvetu i otrim
formama krovnih ploha u potpunosti nosi u sebi savremeni i Community Church Knarvik / Reiulf
tradicionalni identitet mjesta . Ramstad Arkitekter 2014, Norveka

Radikalni regionalizam

Radikalni regionalizam, u izvjesnoj mjeri se moe

uporediti s pseudo regionalizmom. U oba sluaja nemamo
dodatnu novu vrijednost, niti arhitektonski kvalitet koji u
sebi nose druge forme regionalizma. Pri tome radikalni
ima u pozadini snanu ideoloku i politiku podlogu,
odnosno treba da iskae nacionalizam i patriotizam kroz
arhitekturu. U ovu kategoriju moe da spada i radikalni
megalomanski revival antike arhitekture u svrhu
Palazzo della Civilt Italiana_nazvana i
promoviranja faistike ideologije. Isto tako mogue je u kockasti Koloseum, izgraena po 1938 -
radikalni regionalizam uvrstiti i arhitekturu u svrhu 1942.godine Dole Skoplje Slavoluk 2014

kreiranja novog nacionalnog identiteta kao to je

trenutno proces u Skoplju. Ove procese ne treba
promatrati samo kroz arhitekturu. Historija nam ukazuje
da je radikalni ili radikalni pseudo regionalizam uvijek
simptom ozbiljnijih drutvenih poremeaja.

25 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Kritiki regionalizam u BiH

U Bosni i Hercegovini se odvija jedan na prvi pogled
kontradiktoran razvoj arhitekture u periodu
Moderne. Arhitektura Moderne se razvija u periodu
izmeu dva Svjetska rata i nastavlja svoj razvojni tok
nakon 1945.godine pa sve do 80-tih godina prolog
vijeka. Ono to bosansko-hercegovaku modernu
izdvaja od evropskih i svjetskih trendova jeste
upravo duboko razumjevanje tradicionalne
arhitekture, veoma visok nivo integriteta i kvaliteta Kua Kopi, 1939.godina Arhitekti
arhitekata koji su uspjeno spojili, odnosno Muhamed i Reuf Kadi
interpretirali tradicionalno. Arhitekti sarajevske
Moderne su prepoznali univerzalni kvalitet
sarajevskih tradicionalnih kua. Porodine kue i vile
projektovali su i izvodili Bajlon, Lavreni, Rajs,
Grabrijan, braa Kadi, Pavlin, amanek, Baldasar,
Smiljani, Buni, Dimitrijevi i Moravec i to sve u
periodu izmeu dva svjetska rata. Ovakav pristup
arhitekturi je bio mogu samo uz koritenje
univerzalnih vrijednosti moderne arhitekture i
njenom prilagodbom lokalnim uslovima. To je jedan
od najranijih primjera kritikog regionalizma, moda Arhitektura Bosne i put u savremeno
i jedan od najboljih, ali relativno nepoznat iroj Planinarska kua na Trebeviu iz 1948. godine
svjetskoj javnosti. Jer teorije kritikog regionalizma
(Tzonis, Le Favre i Frampton ) dolaze 40 godina
nakon izgradnje ovakvih objekata u BiH. Jedna od
prekretnica je bila i knjiga Juraj Neidhart i duan
Grabrijan Bosanska arhitektura i put u savremeno.
Kasnije arhitekti koji grade u stilu kritikog
regionalizma su Neidhart, Zlatko Ugljen, A. iin
ain 7, Hamdija Salihovi, D. eli.

7
Funkcionalnost i krajnja proienost linije, te govor materijala karakteristike su koje iin-ain crpi iz lokalnog,
modernog, ali i nedvojbeno snanog utjecaja Juraja Neidhardta i njegove planinarske kue na Trebeviu iz 1948. godine. U
jeku i snanom prodoru moderne arhitekture koja se uvlai u sve pore drutva i obnove, i vremenu kada se bilo kakav
regionalizam a priori interpretira kao nepotrebno romantiziranje i zaostajanje za suvremenim trendovima, iin-ain vidi
napredak suvremene arhitekture kroz jasno uvaavanje tradicijske gradnje. Uvaavanje ljudskog elementa i mjerila u
arhitekturi, te njegovanje Neidhardtovog kulta komiluka koji nalae potovanje susjedova prava na pogled, potovanje
njegova doma, vrta i svakidanjih navika, snano determinira iin ainov regionalizam. Obiteljska kua u Konjicu
prepoznata je i kao jasno programatsko djelo nove Jugoslavenske arhitekture, te je u funkciji njezine promocije izloena na
nekoliko internacionalnih izlobi arhitekture u Haagu, Londonu, i Glasgowu.

26 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

KRITIKI REGIONALIZAM_ KENETH FRAMPTON

Kritiki regionalizam u arhitekturi tei da se suprostavi univerzalnosti i nedostatku znaenja

savremene arhitekture koristei elemente konteksta kao to su klima, morfologija, urbana
matrica i druge odrednice konteksta. Za razliku od regionalizma - tradicionalna forma i
materijali nisu direktan izvor za novu arhitekturu nego se vie koriste principi i odrednice
konteksta da bi se stvorila arhitektura koja u sebi sadri i savremenost ali i posebnost
mjesta. 8

Kritiki regionalizam pojanjava kroz est taaka Arhitekture otpora(1983.god)

1.Kultura i civilizacija 2. Uspon i pad avangardne arhitekture 3.Kritiki regionalizam i svjetska kultura
4. Otpor relacije mjesto forma 5. Kultura naspram prirode_topografija,kontekst,klima 6.Vizuelno
naspram taktilnog

Kenneth Frampton objanjava da fenomen univerzalizacije rezultira pomanjkanjem

znakovitih obiljeja i, s vremenom, gubitkom identiteta nekoga drutva. Pojava masovne
potronje utjecala je i na arhitekturu. Suvremenu zgradu u cijelom svijetu u tolikoj mjeri
odreuje razvijena tehnologija da je postalo nemogue stvoriti karakteristian, prepoznatljiv
oblik tipoloke forme koja odreuje prepoznatljivu urbanu strukturu, a time utjee na
prepoznatljivost grada. To je sve poelo utjecati na stvaranje nekoga mjesta.
Visoke zgrade, koje su bile zatitni znak industrijskoga razdoblja, projektirane su kao
izdvojeni oblici, unitavajui tako sve pokuaje stvaranja mjesta u nekomu urbanom okoliu.
Frampton je pokuao definirati problem stvaranja lokalnoga i regionalnoga identiteta unutar

8
In Towards a Critical Regionalism: Six points for an architecture of resistance, "how to become
modern and to return to sources; how to revive an old, dormant civilization and take part in universal
civilization". According to Frampton's proposal, critical regionalism should adopt modern
architecture, critically, for its universal progressive qualities but at the same time value should be
placed on the geographical context of the building. Emphasis, Frampton says, should be on
topography, climate, light; on tectonic form rather than on scenography (i.e. painting theatrical
scenery) and should be on the sense of touch rather than visual sense.
*Kenneth Frampton, "Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance",
in The Anti-Aesthetic. Essays on Postmodern Culture (1983) edited by Hal Foster, Bay Press, Seattle.

27 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

konteksta univerzalnog okolia razvijajui teoriju kritikoga regionalizma, po kojoj bi kritiki

regionalizam trebao odgovoriti snagama univerzalizacije. Regionalizam koji upotrebljava
modernizam kao svoju osnovu ne moe zadrati identitet, ve kao to to pokuava
kritiki regionalizam treba nastojati stvoriti identitet unutar univerzalnog okolia u
podruju njegove homogenosti. Kritiki regionalizam prije svega omoguava temelj za
svjesno posredovanje izmeu suprotstavljenih stvari; sredita i periferije, globalnog i
lokalnog, prirode i kulture, tektonskog i stereotomskog, tradicije i inovacije, tehnike i
tehnologije, mjesta i beskonanosti svemira i tako dalje9.

Regionalizam i kolektivna forma Fumihiko Maki, 1960. NEKA RAZMILJANJA O

KOLEKTIVNOJ FORMI

U eri masovnih komunikacija i tehnoloskih mogunosti, regionalne razlike irom svijeta

postaju slabije izraene. Iako nas na ovom mestu to prije svega zanima zato to se odnosi na
formu grada, oigledno je da je uopte postalo tee pronai karakteristian izraz kulturnih
razlika u ljudskim aktivnostima. Ako su u ovom svijetu materijali i metode graenja postali
sveprisutni, mozda se njihova kombinacija, naroito u velikim kompleksima formi, ostati
prepoznatljiva karakteristika mjesta u kome su koriteni i osoba koje ih koriste. Tako je
mogue otkriti regionalizam u urbanim razmjerama, a veoma teko na pojedinanim
graevinama. Mogue je da se primarni lokus regionalnog karaktera u urbanom pejzau
nalazi u tkivu grada.
Ovo zapaanje vodi ka novoj definiciji "regionalizma". Regionalizam ne nastaje iz
karakteristinih samoniklih elemenata ili proizvoda, ve prije iz naina na koji su takvi
generalizovani elementi vrijednovani, organizovani i iskazani. Drugim rijeima, regionalizam
je vie izraz forme karaktera povezivanja elemenata (proizvoda), nego neposredni izraz
pojedinanih elemenata. To nazivamo otvorenim regionalizmom Otvoreni regionalizam
je i sam dinamian proces, pod tenzijom koju stvaraju dva pola unutar drutva. Razvoj
urbanistikog planiranja i projektovanja do sad je do take u kojoj traganje za
regionalizmom na ovom nivou dobija vitalni znaaj.

9
http://www.oris.hr/hr/casopis/clanak/[38]identitet-proizlazi-iz-politickog-konsenzusa,631.html#

28 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Otpor i odgovor ( Resistence and Response)

Otpor i odgovor inspirisani su idejama i

konceptima koji su se vremenom razvijali.
Arhitektura uzima vrijednosti historije
drutva i kulture i inkorporira ih u savremene
objekte. Razumjeti historinost presudni je
faktor u projektovanju zato to se postie
povezanost sa materijalnim, fizikim i
formalistikim dostignuima regionalne
arhitekture. Odazvati se tim dostignuima,ili
reagirajui protiv njih oduvijek je bio temelj
progresa arhitekture..( L. Farrely)

Imitation & Invention_ Imitacija i

Inovativnost

Oscilirajui dualistiki pristup, jeste sutina

konceptualnog kontekstualizma. Naravno
Herzog&de Meuron, Muzej Bazel, Krovne
nije iskljuivo koncept konteksta ono to je galerije,2011. godine
predominantno_ svaki arhitektonski prijokat
MVRDV, Urban Rooftops Rotterdam
je balans izmeu funkcije/ koncepta/
konteksta .

U projektima MVRDV i Herzog de Meuron

(slike lijevo) prisutna je oigledna imitacija
arhetipa ali pretvorenog u neto gotovo
groteskno, kao provokacija ili ruganje
tradicionalnom arhetipu iz kojeg proizilazi.

To je neophodna doza autoironije vezane uz

koncepte Imitacije i Inovacije.

29 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Tradition & Modernity _Tradicija( arhetip) i modernost ( savremenost)

Koritenje formi iz tradicionalnog u savremenoj

arhitekturi kroz materijale i visoku tehnologiju.
Kao primjeri mogu posluiti Muzej Louvre sa
svojim dogradnjama, ulazne partije sa
piramidama I.M. Pei (1986) i Galerije islamske
umjetnosti ponovo otvorena 2012 Arhitekti:
Mario Bellini, Rudi Riccioti kao i Projekta Sir
Normana Fostera s kupolom na Reichstagu u
Berlinu. U ovom sluaju nije prisutan ironini
element nego se dualizam postie kroz odnos
forme i materijala, gdje arhetipovi zadravaju
dostojanstvo svojih prethodnika.

Slike: Louvre, galerije Islamske umjetnosti, Louvre

Piramida, Kupola ReichstagBerlin

30 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

FENOMENOLOGIJA KONTEKSTA
Tretiranje konteksta i arhitekture kroz fenomenoloku filozofsku nit koja je u osnovi
postmodernog pristupa lokaciji, mestu, pejza u i stvaralatvu definira se kroz interakciju
tijela i okoline. Arhitektura kao medijum koji ima tradicionalni karakter opaa se preko ula
vida, dodira, mirisa i sluha. U doba postmodernizma, zahvaljujui teoretiarima koji koriste
fenomenologiju, ponovo je poela da se prouava tjelesna i nesvesna veza sa arhitekturom.
Noviji filozofi oslanjaju se na (Edmund Husserl) fenomenologiju sistematskog istraivanja
svjesnosti i predmeta nakoje je ona usmerena. (Prema Cate Nesbitt, Teorija arhitekture
postmodernizma)
Kontekstualna fenomenologija bazirana je na istraivanju fizikog iskustva konteksta i
njegovih ulnih svojstava. 10
U arhitekturi fenomenoloki pristup koriste Peter Zumthor, Steven Holl i zastupa princip
stvaranja senzualnih objekata, sa izraenom tenjom da se objekat sagledava kao scenario
kao proces gdje se percepcija objekta mjenja pomou svjetlosti, temperature, zvuka.

Arhitektura nastaje kada se postojei fenomen i

ideja koja ga pokree ukrste. Bilo da je eksplicitna
tvrdnja ili subjektivna demonstracija, koncept
ustanovljava red, polje ispitivanja, ograniavajui
pristup. Domen ideja a ne formi ili stilova je
najobeavajua zaostavtina arhitekture XX
vijeka. Poveana veliina i programska sloenost
ppveavaju prirodnu tendenciju arhitekture
prema apstrakciji. Fenomenologija, suptilna
opaanja kao i intelektualna snaga moraju pruiti
optpor komercijalizaciji i ponavljanju. 11

10
Finski fenomenolog, Juhani Palasma (Juhani Pallasmaa) obraa se psihikom poimanju arhitekture. On govori o
otvaranju pogleda u drugu rea-lnost percepcije, snove,zaboravljene uspomene i matu.U svom delu to postie
arhitekturom tiine.I dok Palasmaova istraivanja nesvesnog mogu da se uporede s frojdovskom (Sigmund
Freud)sablasnou, njegova arhitektura tiine odzvanja savremenim pojmom uzvienog.
11
http://www.arhitekton.net/akvareli-steven-holl/?lang=sr

31 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Peter Zumthor u svom djelu Atmospheres mozda je dosao i najblie u definiranju karike koja
nedostaje izmeu tradicionalne arhitekture i savremene prakse,on to definira kao proces
kreiranja atmosfera:

1. Tijelo objekta (physical presence)

2. Kompatibilnost materijala
3. Zvuk prostora
4. Tempratura prostora
5. Okolni objekti
6. Izmeu skruenosti i zavodjenja
7. Tenzija izmeu interijera i eksterijera
8. Nivoi intimnosti _bliskost i distanca
9. Arhitektura iz okoline
10. Svjetlost u prostoru
11.Koherentnost
12. Lijepa forma

KONCEPTUALNI KONTEKSTUALIZAM

Konceptualni kontekstualizam Iz kritikog regionalizma, direktno se razvija savremeni

konceptualni kontekstualizam, kojem je regionalizam samo jedna od mogunosti razvoja.
Konceptualni kontekstualizam je u sutini dualistian i dinamian pristup koji sari
neprekidno kolebanje izmeu dva antipoda ( savremeno tradicionalno, otpor - odgovor
resistence and response), imitacija inovacija, realizam utopija).

Ovakav pristup je mogue pronai i unutar teorija o savremenoj arhitekturi kroz termin
METAMODERNIZAM 12 (Timotheus Vermeulen, Robin van den Akker, 2010, Notes on
Metamodernism, Luke Turner, 2011 Metamodernist Manifesto u kojem kae da je dananje
stanje svijeta u kontinuiranoj oscilaciji izmeu iskrenosti i ironije, relativizma i istine...).

12
METAMODERNIZAM
Van den Akker and Vermeulen define metamodernism as a continuous oscillation, a constant repositioning
between mindsets that are evocative of the modern and postmodern but are ultimately suggestive of
another sensibility: one that negotiates between a yearning for universal truths on the one hand and relativism
on the other, between hope and doubt, sincerity and irony, knowingness and naivety, construction and
deconstruction.
They suggest that the metamodern attitude orients itself toward another future, another metanarrative, whilst
acknowledging that that future or narrative might not exist, or, if it does materialize, may be inherently
problematic.

32 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

KARAKTERISTIKE LOKALITETA/ MIKROKONTEKSTA

Analizom samog lokaliteta potrebno je utvrditi sljedee parametre:

1. Prostorne konstante odnosno karakteristike prostora na koje nije mogue uticati i

ne mjenjaju se unutar kraeg razdoblja ( npr. eljeznika pruga, strmi teren i sl)
2. Prostorne odrednice koje su u konstantnoj transformaciji ( npr. zelenilo, sezonske
razlike u koritenju, dan/no)
3. Odrediti posebnosti prostora ( da li prostor ima neto to je drugaije u odnosu na
okolinu, memorija mjesta)
Kroz dijalogom sa prostorom /mikrolokalitetom utvrditi ta je mogue oduzeti a to
vratiti prostoru kroz arhitektonsko rjeenje. Objektom u svakom sluaju oduzimamo
povrinu prostor ali je zauzvrat potrebno kreirati inovativno rjeenje koje stvara kvalitetne
prostorne odnose (privatno/javno/infrastrukturno) ( Vidjeti primjere sa 5. Predavanja,
Trnica Mallorca, panija i sl) 13.

APSTRAKTNO POSREDOVANJE I STRATEGIJA_ Prema: Bernard Tschumi( Parc de la Vilette)

Suoen s urbanistikim programom arhitekt moe:

1. Projektovati zanatski izvanrednu graevinu kompozicija
2. Preuzeti postojee,popuniti praznine komplementirati
3. Dekonstruirati postojee, kritiki analizirajui slojeve, dodavati slojeve proizale iz
drugih okolnosti (palimpsest)
4. Tragati za posrednikom, apstarktnim sistemom koji bi posredovao izmeu
mjesta,koncepta ili programa

13
Site appraisal:
Intensive programming: In practice, intensive programming, but also an elastic yet precise relation
between spatial accommodation and formal intervention.
Distraction: Camouflage, mimicry, wit, deception and stealth tricky and stubborn procedures that
elude discipline without being outside the field in which it is exercised - enter the catalogue of
architectural means to reprogram the dominant logics of space in the city.
Site Accommodation: Resolution of site conditionsWorking with and not against the site,
something new is produced by registering the complexity of the given.
Field conditions: Form matters, but not so much the forms of things as forms between things.
Post collage: Fluid models of exchange, differential unities and free floating intensities replace the
critical model of recuperating difference through ever escalating fragmentation.
Stan Allen, Points+Lines, Diagrams and Projects for the City, Princeton Architectural Press, Year,
pg.16,17

33 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

SAVREMENE KONTEKSTUALNE STRATEGIJE

Da bi se realizirao dizajn u historijskom kontekstu potrebno je istraiti odnos izmeu

koncepta, konteksta i sadraja ( concept/context/content) to je Prema Bernardu Tschumiju
uvijek strateka odluka, da li su ova tri dijela u balansu ili neki preovladava. 14Kada se radi o
historijskom kontekstu, naroito znaajnih arhitektonskih i ambijentalnih vrijednosti onda je
to aspekt koji postavlja okvire djelovanja.

U historijskom kontekstu mogue je djelovati kroz:

1. Komplementarni dijalog sa postojeim
2. Komplementarni kontrast
3. Dijalektiku provokaciju

PARAMETRI KVALITETE INTERVENCIJE

Slojevitost i kompleksnost historijskog urbanog konteksta treba da bude jedan od kljunih
faktora koji se uzima u razmatranje prilikom savremenih intervencija/interpolacija u
prostoru. razmotriti emo teoretske i praktine aspekte koji utiu na urbanu formu i
tipologiju nasljea kao i pouke za savremeno projektovanje.

1. Doprinosi optem poboljanju urbanih uslova - aktiviranje okolnog prostora kao

sastavnog dijela objekta (npr. dodatni garani prostor, ureen javni otvoreni prostor u
okolini, povezuje prostore)
2. Objekat/struktura ima racionalan odnos prema prirodnim, klimatskim, morfolokim
uslovima ( to se odraava i na energetsku efikasnost i racionalnost)
3. Objekat /struktura vizuelno estetski stvara kvalitetne odnose sa okolinom u
mjerilu,proporciji, volumenima, materijalima stvarajui kontinuitet, akcentira postojee
pozitivne karakteristike prostora
4. Stvara funkcionalno racionalan i upotrebljiv prostor
5. Da generira inovativnost i pozitivne univerzalne karakteristike arhitekture
6. Potivanje metafizikih aspekata konteksta ( memorije mjesta, ambijent..)
7. Koritenja fenomenologije prilikom projektovanja prostora ( vidjeti poglavlje
fenomenologija)

14
In Event-Cities 3, Bernard Tschumi explores the complex and productive triangulation of architectural
concept, context, and content. There is no architecture without a concept, an overriding idea that gives
coherence and identity to a building. But there is also no architecture without context -- historical, geographical,
cultural -- or content (what happens inside). Concept, context, and content may be in unison or purposely
discordant. Against the contextualist movement of the 1980s and 1990s, which called for architecture to blend
in with its surroundings, Tschumi argues that buildings may or may not conform to their settings -- but that
the decision should always be strategic.

34 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

COMPLEMENTARY DIALOGUE

Dialogue is a more difficult process to achieve, since it carries within two seemingly
opposing attitudes: to integrate and to stand out. The architect must intentionally and
obviously reach out on a visual level (the usual: scale, color, material, shapes), but also on
the conceptual level, in essence to present the neighbouring with a new fresh twist, such as
in all of the examples bellow, it is evident that the new buildings carry the seeds of
architectural genetic material of its surrounding but grows into something new.

Dialogue does not obviously state the designers intentions, and is less favored by so called
starchitects.

Residential Corner San Francisco, California. Dolce and Gabbana Showroom, Milan, 2006
+ARCH Fresa Fuenmayor Garbellini Tricario
Kennerly Strong Architecture
Entirely contemporary ode to classicism

The building in San Francisco also
carries unconsciously the genes of its
predecessors. Rooted in with color
and massing, the architectural
elements are diverse, almost having all
types of windows but with gracious
proportions overall projects harmony.
Complementary in the scale relation, color,
and the origin of style (the new building is a
classic in a way).
Seemingly effortless finesse and elegance, the
architects have made a sophisticated and
distinctive style that carries within sensation,
tradition, culture and Mediterranean nature.

35 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Kastner and Ohner shopping mall, in Graz

built in 1994 by Szyszkovitz and Kowalski
Dancing House (Tanc dm)
Architect, Frank Gehry 1996 One of
Prague, Czech Republic
the best examples is the shopping mall in
Graz- a challenging corner building in an
The building is an example of deconstructivist
irregular urban setting.
architecture, with an unusual shape. It is
inspired with a couple (Ginger Rogers and A great example of creative/critical
Fred Astair) dancing together. Even though it contextualizm at work - new extension
starts with an abstract inspiration it is is contemporary, but the architect fools
suprisingly well connected to the context us with a few logical and familiar things.
and has created the visual continuity that
almost blends in but at the same time
distincts itself.

36 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

COMPLEMENTARY CONTRAST

Creating an overriding sensation of

tension between the volumes, is a
more preferred among architects
than achieving harmony.

As the example states: Headquarters

in Bilbao The outer skin the jagged
shape with folding glass is highly
futuristic, but visualize the building
without it, it becomes one of the
stones in the street mosaic.

But overwhelming is the gloomy,

nearly gothic faade elements that
reflects the adjacent building and
then breaks them up into thousands
of pieces. Even when dispersing its HEADQUARTERS FOR THE DEPARTMENT OF HEALTH IN
neighbours it is communicating, BILBAO, SPAIN 2008 Coll-Barreau Architects
addressing them in a certain way.

This is the essence of the tension

principle creating an opposing
attitude, a dramatic comment (ironic
perhaps) to the conformity of the
existing architecture.

37 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

DIALECTICAL PROVOCATION

Design sometimes is on the razor thin edge

between provocation and construction.
Such buildings are needed, as an exception,
to push the limits on how we feel and think
about space, because not everything can fit
into a box.

The question is will time wear out

the ability of a certain design to shock, to
provoke?

How to distinguish an avant-garde Jan Kaplicky Prague, National Library

provocation from the lame excuses of 2007 Competition
arrogance?

Provocation can turn into an everlasting value only if the provocation is not just a spatial
one, but also provokes rooted opinions, values, and characters.

Provocation has many tasks, but a provocation concept that can sustain its edge over a long
period of time (couple of generations) is a truly successful project sometimes even if its
architecture is not. Nowhere is provocation as effective as it is in the urban centers, since its
edge is sharpened by the contrast and conformity of historic areas. In the case of the
Prague library there is no such substance, but merely an unusual space whose attraction will
diminish after the first sight.

This is a provocation that works in

many levels, not just the visual, but
also a disturbing intellectual
provocation, that uses the absence
of common architectural space to
stir emotion. Its concept and
architectural execution work
together to create a building that
emphasizes a genuine feeling of
loss.
Jewish Museum
The intent itself is not Berlin, Germany Daniel Libeskind, 2001
provocation but to provocate
http://www.daniel-libeskind.com/projects/show-all/jewish-museum-berlin/
contemplation.

38 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Tabelarni prikaz slui nam ocjena uspjenosti savremene intervencije bude iznesena kroz
objektivne parametre. U svakom sluaju u arhitekturi subjektivnost ostaje snano prisutna u
evaluaciji.

STRATEGIJA: KOMPLEMENTARNI KONTRAST

CASE STUDY 1 STEVEN HOLL, NELSON ATKINS MUZEJ, KANZAS

39 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

PARAMETRI KONTEKSTA U POTPUNOSTI DJELOMINO U NESKLADU Napomena / dodatno

POTUJE pojanjenje
Visoko Kvalitetno* Neutralno/ne
kvalitetno* kvalitetno*
PRIRODNI OKOLINI PARAMETRI
Morfoloke Objekat slijedi prirodni pad
karakteristiketerena terena
Klimatske
Orjentacija
Vegetacija
ARHITEKTONSKO URBANISTIKI PARAMETRI
Saobraaj
Kontinuitet urbane forme Nema jasno definirane urbane
forme nego je novi objekat
stvara
Poboljanje optih uslova
/ aktiviranje okoline
Vizure
Potivanje postojeih U potpunosti respektira
prostornih dominati postojei objekat koji je i
dalje dominanta u kompoziciji
Tipologija
Mjerilo,volumen
Materijal* Komplementarni kontrast
Arhitektonski koncept*
Funkcionalnost*
Inovativnost koncepta*
Koritenje familijarnih
formi na novi nain
METAFIZIKE KARAKTERISTIKE
Memorija mjesta Kontinuitet funkcije
Genius loci
Koritenje fenomenologije Igra svjetlosti,odraza
U skladu sa savremenim

40 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

CASE STUDY 2 RICHARD ROGERS, RENZO PIANO CENTAR BEAUBOURG

DIJALEKTIKA PROVOKACIJA

Od svih kontekstualnih strategija

najtee je postii dijalektiku
provokaciju, odnosno visoko
inovativan koncept , sa provokacijom
koja je viedimenzionalna, od
vizuelne, funkcionalne , programske
koja ima sposobnost da zadri
otricu provokacije,drutvene kritike
u toku dugog vremenskog perioda.

PARAMETRI KONTEKSTA U POTPUNOSTI DJELOMINO U NESKLADU Napomena / dodatno

POTUJE Visoko Kvalitetno* Neutralno/ne pojanjenje
kvalitetno* kvalitetno*
PRIRODNI OKOLINI PARAMETRI
Morfoloke
karakteristiketerena
Klimatske
Orjentacija
ARHITEKTONSKO URBANISTIKI PARAMETRI
Saobraaj
Kontinuitet urbane forme Blokovske matrice
Poboljanje optih uslova Aktivan trg
/ aktiviranje okoline
Vizure
Potivanje postojeih Objekat postaje dominanta u
prostornih dominati prostoru - simbol
Tipologija Inovativna tipologija
Mjerilo,volumen
Materijal
Arhitektonski koncept
Funkcionalnost
Inovativnost koncepta
Koritenje familijarnih
formi na novi nain
METAFIZIKE KARAKTERISTIKE
Memorija mjesta
Genius loci
Koritenje fenomenologije
U skladu sa savremenim

41 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Savremena kretanja u arhitekturi veu se uz uspone i padove arhitekata zvijezda iji

koncepti se kasnije odraavaju kroz objekte manje darovitih ili slabije finansiranih projekata i
arhitekata. Ovaj pristup je karakteristian za stvaraoce koji vjeruju da je samoodreenje i
ekspresija umjetnika primarna vrijednost arhitektonskog stvaranja. Umjetnik koristi intuiciju
i matu u stvaranju objekata. Ovakav pristup je naravno poeljan u procesu stvaranja
arhitekture kao jedna od komponenti. U savremenoj arhitekturi i industrijskom dizajnu
uvijek je poeljan naglasak na stvaranju novih konstruktivnih i estetskih rjeenja. Ovaj
pristup je esto popraen nedostatkom praktinog aspekta i prikladnosti projektnog rjeenja
( npr.arhitektura D. Libeskind).
Drugi pravac bi bilo istraivanje tehnologije i materijala kroz koncepte folding,morphing,
dijagrami i sl. 15 Kada govorimo o arhitekturi u kontekstu trendovi koji se nameu jesu
1. Avangardni hiperlokalizam ( Francois Roche, kao najznaajniji predstavnik) .
Istraivanje kako bi se razvijali iza stila, neto to je vanije od stila samoga. Stil je
vektor. to se arhitekture tie, bojim se da ljudi koriste stil samo da bi bili
prepoznatljivi po svom uzorku i da bi napravili ime od sebe ...brend. Zato pokuavam
izbijei biti u stilu i jednostavno definirati i odgovoriti na neto specifino. U mom
radu, svaki projekt razvija svoj specifian odgovor. Mrzim stil. Naprimjer mijenjamo
ime svoga studija svake dvije godine kako bi umanjili vanost brendiranog imena
studija, isto je i sa stilom.( intevju sa F. Rocheom) 16
2. Stara sredstva Novi uinci kreativna transpozicija ( Aires Mateus, Munsila i Tunon)
3. Neo vernacular Casual (Skandinavija, Helen and Hard, studio Granda)
4. Hibridne dekonstrukcije i implantacije - Male intervencije s velikim uincima

15
Za dodatne informacije proitati http://www.archdaily.com/585599/defining-a-more-purposeful-
architecture-a-guide-to-current-architectural-trends/
http://www.archdaily.com/586834/architecture-doesn-t-need-rebuilding-it-needs-more-thoughtful-critics/

16
Konstantno mjenjanje i transformiranje imena firme Francois Roche slui tome da prikae hibridni karakter
svoga rada, da destabilizira lik arhitekta. Ovo mijenjanje imena moe se initi neprimjerenim u tvrtki koja se
zasniva na arhitektu kao autoru (i njegovom fizikom identitetu) i jedan je od elemenata njegove
prepoznatljivosti i ekonomskog profita. No upravo tu dimenziju (izmeu ostalog) bavljenja ovim poslom
arhitekt eli reformulirati , preispitati.

42 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Zato Racionalna Utopija? Veoma esto , savremena arhitektonska praksa se koleba izmeu
konvencionalnih ponavljanja poznatih rjeenja i povrnih inovacija. Arhitekta bez ireg ideolokog
okvira vrlo lako moe potpasti pod uticaj manjih interesnih grupa i prividom neogranienja.
Arhitekturu (definiciju arhitekture) u najirem smislu moemo posmatrati generatorom identifikacije
izgraenog prostora, bez obzira da li djelujemo unutar postojeeg tkiva ili onoga koji je tek u
nastajanju. Arhitekti uvijek trebaju da prostoru potenciraju vieznanost, racionalni prostor koji
uvijek iznova otkrivamo.

Sl. Carlo Scarpa , Olivetti showroom, 1957.godine

U samoj stvari, nama treba takva urbana sredina koja nee biti samo dobro organizovana, ve i
poetina, i simbolina. Ona treba da nam govori o pojedincima i njihovom sloenom drutvu, o
njihovim tenjama i njihovoj istorijskoj tradiciji, o prirodnoj okolini, ali i o komplikovanim funkcijama i
kretanjima u gradskom svetu.Moramo priznati da postoji izvesna vrednost ako okolina ima u sebi
neto od mistifkacije, labirinta ili iznenaenja.( K.Lynch,1960.Slika grada)

43 | P a g e
 Zatita historijskog konteksta i savremene intervencije AFS
Doc.dr. Aida Idrizbegovi Zgoni
2014

Popis literature:

1. Canizaro BV,( 2007.) Architectural regionalism; collected writings on place, identity, modernity, and
tradition. Princeton Architectural Press, NY
2. Kostof, Spiro (2001), The City Shaped. Urban Patterns and Meanings Trough History, London:
Thames&Hudson
3. Kenneth, F, Towards a Critical Regionalism, Six Points for an Architecture of Resistance, In The Anti-
Aesthetic: Essays
4. Liane, L, and Tzonis, A, (1990.) Why Critical Regionalism Today?" In Architecture + Urbanism, May
5. Norberg-Schulz, Christian (2009), Intencije u arhitekturi, Zagreb: Naklada Jesenski i Turk
6. Norberg-Schulz, Christian (1979), Genius loci, London: AE
7. Spector, T., 2001; The Ethical Architect. NewYork: Princetone Architectural Press.
8. Stan, A,(1999) Points and Lines; Diagrams and Projects for the City; Princeton Architectural Press
9. Tschumi, Bernard (2004), Arhitektura i disjunkcija, Zagreb: AGM

44 | P a g e