Els Op de Beeck

ALGEMEEN:

- kalender met schema van alle lessen

- handboek Europees recht (Van Nuffel en Lenaerts, verwijzing zie kalender)
- EG Verdrag, EU Verdrag (in VRG codex), Europese GW (tekst via cursusdienst of via
internet)
- EXAMEN: volledig open boek (notities, handboek, verdragteksten, alles mag mee)

INLEIDING

Europees recht: is geen neutraal recht, maar heeft een welbepaalde visie en taak ->
specifieke doelstellingen van Europa (terwijl andere rechtsgebieden in principe volkomen
neutraal zijn)

1. OPRICHTING VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAP.

Europese gemeenschappen bestaan nog altijd, worden overkoepeld door de EU

Ontstaan?
Na WO I is Europa verdeeld
volkenbond opgericht
samenwerking tussen sectoren van steenkool en staal (EGKS)
1926: toespraak van Churchill -> United States of Europe oprichten?: zag Europese
continent als n geheel, zonder aanwezigheid van UK!
Congres van Den Haag: Duitsland ook uitgenodigd olv Adenauer => consensus: organisatie
nodig waaraan de natiestaten soevereiniteit konden afstaan
voor het eerst de term supra-nationaal gebruikt
gemeenschappelijke parlementaire vergadering en EHRM oprichten: mei 1948

Verschillende domeinen van samenwerking:

1. Ontwikkeling.

Marshallplan om meeste Europese staten terug op weg te helpen na WO I vanuit USA, op

voorwaarde dat er binnen Europa een instelling tot stand komt om controle uit te voeren op
de correcte uitvoering van het plan => Organisatie voor Europese Economische
Samenwerking (later Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling: Oeso)

2. Militair.

Militair was er de dreiging van de russen: mei 1948 => Verdrag van Brussel tussen Frankrijk,
UK en Benelux: militaire samenwerking, eerste keer dat er een vorm van militaire
samenwerking kwam
nadien verder gezet: NAVO (Noord Atlantische Verdrags Organisatie) = april 1949

1
 Els Op de Beeck

3. Mensenrechten

Mensenrechten was ook een domein waarop men ging samenwerken: Raad van Europa met
vergadering en EVRM

Eind jaren 40 angst dat Duitsland zich zou herbewapenen, Frankrijk wist niet goed hoe te
antwoorden op de politieke druk vanuit de Angelsaksische landen
J.Monnet werkte plan uit (had belangrijke functie in Frankrijk): wou economische
samenwerking uitwerken, te beginnen met enkele sectoren (steenkool etc), ging met
dit plan naar Schuman (was toen Franse minister van buitenlandse zaken): Schuman
zag dit als de oplossing om aan te bieden aan de Engelsen en de Amerikanen die
vreesden voor Duitse herbewapening (zelfs al zou er herbewapening zijn, als er
samenwerking is, kan dit geen probleem zijn) => = de Schuman-verklaring (9 mei
1950)

feitelijke solidariteit: Schuman wilde dus samenwerken met de Duitsers waardoor

oorlog in de toekomst praktisch onmogelijk zou worden

EGKS-Verdrag (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) ondertekend in ? = eerste

Europese Gemeenschap:
- gemeenschappelijke markt
- Hoge Autoriteit opgericht die beslist over de afspraken die in het verdrag waren
overeengekomen en hoe deze afspraken concreet uitgevoerd zouden worden
- Raad van Ministers
- adviserende parlementaire vergadering
- Hof van Justitie: toezien op naleving van de gemaakte afspraken

was een succes => men begon te denken aan samenwerking op andere gebieden, in
eerste instantie aan militaire samenwerking

Nog verder gaan en ook samenwerken op politiek vlak? Was natuurlijk veel moeilijker te
realiseren!

1957: Europese Economische Gemeenschap

Europese Gemeenschap voor Atoomenergie
= Verdrag van Rome

Europese Vrijhandelsassociatie: tussen landen onderling is handel vrij van invoerrechten en

uitvoerrechten
Verschil met douane unie = landen die buiten unie vallen wel in- en uitvoerrechten moeten
betalen

KENMERKEN EUROPESE GEMEENSCHAP:

1. gemeenschappelijke markt
2. mogelijkheid om in andere lidstaten economische activiteiten te ontwikkelen
3. nationale wetgevingen harmoniseren
4. vrije mededinging
5. gemeenschappelijke handelspolitiek

EURATOM:
1. gemeenschappelijke markt inzake kernenergie
2. gemeenschappelijke politiek inzake veiligheid
3. investeren en onderzoek

2
 Els Op de Beeck

Politieke instellingen in EEG en EURATOM?

- Ministerraad
- Raadgevende raad
- Hof van justitie

Verschillen tussen EEG, Euratom en EGKS?

EGKS: hoge autoriteit moest alle beleidsbeslissingen nemen
EEG en Euratom: moeilijker om beslissingen door slechts n orgaan te laten nemen (hfz
EEG is toch bezig met veel uitgebreider takenpakket -> Ministerraad neemt beslissingen die
voorbereid en uitgevoerd worden door de Commissie)

EGKS, EURATOM en EEG: allemaal eigen ministerraad, commissie, wel maar n hof van
justitie opgericht
pas later is er een fusie gekomen tussen alle ministerraden en commissies

TWEEDE UUR GEMIST

Geschiedenis van de Europese gemeenschappen behandeld (in eerste les)

2. AANVULLING VAN DE EG MET DE EU.

EG (1957) heeft verschillende wijzigingen ondergaan (verschillende verdragen):

- Europese Akte van 1986: inhoudelijk nieuw project (interne markt moest gerealiseerd
zijn op 1 januari 1993) => raad kon bij gekwalificeerde meerderheid beslissen en rol
van Europees parlement versterkt (meer inspraak gekregen) en op sociaal vlak
nieuwe bevoegdheden voor EG (bijv. milieu en economische en sociale samenhang:
financile solidariteit tussen de lidstaten)

- Verdrag van Maastricht 1992 (EU Verdrag): verschillende nieuwe bevoegdheden op

niet economisch gebied:
onderwijs
burgerschap: burgers van de Unie hebben recht om in andere lidstaat, waar
men verblijft, te stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen, zowel actief
als passief kiesrecht onder dezelfde voorwaarden als de onderdanen van de
staat waarin gestemd moet worden. Voor bepaalde lidstaten is er wel een
afwijking: als meer dan 20% van de kiesgerechtigden geen onderdanen zijn,
bijv. Luxemburg: hier gelden andere voorwaarden (oa. 5 jaar woonachtig zijn
in staat waar gestemd zou worden)
nieuw project: economische en monetaire unie oprichten en nog meer mogelijk voor
raad om bij gekwalificeerde meerderheid te beslissen

- Verdrag van Amsterdam 1997: nieuwe bevoegdheden voor EG: asiel, migratie,
visumbeleid en ook nummering van artikelen in EG Verdrag aangepast

- Verdrag van Nice 2001: (pas in werking in 2003), geen belangrijke bevoegdheden
toegekend, maar wel van belang geweest voor de instellingen en institutionele
kwesties (om voor te bereiden op uitbreiding van EG)
Handvest van Grondrechten afgekondigd op top van Nice: juridisch geen belangrijke
samenhang met Verdrag van Nice, gewoon op zelfde moment tot stand gekomen
-> volledig buiten EG Verdrag, maar politiek wel belangrijk

DUS: heel wat belangrijke beleidsdomeinen bijgekomen!

3
 Els Op de Beeck

Verschillende domeinen die buiten EG Verdrag vielen, maar ministers wilden hier al over
samenwerken (ze kenden elkaar al en er waren bepaalde doelstellingen die niet alleen
gerealiseerd konden worden)
samenwerking tussen regeringen, maar wel buiten EG Verdrag =
intergouvernementele samenwerking

Waarom buiten EG?

- als bevoegdheid niet in EG Verdrag staat, kan men niet samenwerken op basis van
EG Verdrag
- verschillende voordelen:
binnen EG zit men vast aan bepaalde instellingen en aan de lidstaten: buiten EG
kan men kiezen met wie men wil samenwerken (over sommige kwesties kon
immers niet iedereen akkoord gaan), later treden er echter wel vaak nog andere
lidstaten toe

bijv. monetaire samenwerking: lidstaten stemmen hun munten op elkaar af

(via marktinterventies, vooral in jaren 70 en 80) => Europees monetair stelsel:
systeem van afstemming van wisselkoersen (belangrijk voor economie)
gezamenlijke munteenheid om te rekenen: ECU (1 ECU bestond uit
verschillende percentages van verschillende nationale munten, om waarde te
bepalen moest men munt dan omzetten in wisselkoers van de verschillende
landen = muntkorf)

bijv. buitenlands beleid: verschillende belangrijke themas die niet economisch

getint zijn (en dus niet binnen de bevoegdheid van de EG vallen) -> niet
simpel om lidstaten te overtuigen hieraan mee te werken binnen de EG
=> Europese Politieke Samenwerking (EPS): duidelijke grens tussen
wat valt onder EG en wat gebeurt in kader van EPS (vaak wel dezelfde
ministers, maar over andere themas en met andere regels)
Nadeel: iedereen moet akkoord gaan (terwijl bij EG stemmingsregels
zijn)
Verschillende topconferenties met staatshoofden en regeringsleiders
-> uiteindelijk gevolueerd tot Europese Raad
Tijdens onderhandeling over Europese Akte, wou men ook iets op papier
zetten over EPS: 2e hoofdstuk in Europese Akte = Europese Samenwerking,
1e verdrag waarin niet alleen communautaire bepalingen voorkwamen, maar
ook intergouvernementele bepalingen

bijv. samenwerking tussen politiediensten en gerechtelijke overheden

=> Schengen Akkoord (1985 en Uitvoeringsovereenkomst in 1990):
afschaffing van de grenscontroles

1991: onderhandelingen over Verdrag van Maastricht: ook over incorporeren van
intergouvernementele samenwerking in EG
- snel consensus om EG bevoegd te maken voor monetaire kwesties
- buitenlands beleid iets moeilijker: sommige staten staan sterk op hun soevereiniteit,
wilden niet graag bevoegdheden afgeven aan EG
- politiediensten en gerechtelijke overheden ook moeilijker

voor laatste twee was er wel bereidheid om samen te werken, maar toch beperkter:
EU als tempel structuur:
EU Verdrag heeft ook bepalingen over gemeenschappelijk buitenlands- en
veiligheidsbeleid en over justitie en binnenlandse zaken

4
 Els Op de Beeck

Ook gemeenschappelijke bepalingen in EU Verdrag die gelden voor de 3 pijlers (EG,

buitenlandse en binnenlandse samenwerking)
Zie tekst (inhoudstafel) van EU Verdrag:
- gemeenschappelijke bepalingen: bepalingen die gelden voor de 3 pijlers
- bepalingen ivm wijzigingen EG Verdrag, EG Verdrag = pijler 1
- wijzigingen aan EGKS Verdrag
- wijzigingen aan EURATOM Verdrag
- bepalingen inzake gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid (pijler 2)
- politile en justitile samenwerking in strafzaken (pijler 3)-> Waarom strafzaken?
Alleen Verdrag van Amsterdam heeft nieuwe bevoegdheden gecreerd, die voor een
deel zijn overgebracht naar EG, alleen strafzaken is overgebleven en vormt dus een
aparte pijler
- bepalingen over nauwere samenwerking: sommige lidstaten kunnen nog verder gaan
samenwerken (geldt voor de drie pijlers)
- slotbepalingen (gelden ook voor de drie pijlers)

DUS: 2 verdragen naast elkaar leggen: EG Verdrag en EU Verdrag

Hoe kunnen deze verdragen gewijzigd worden?

Vroeger: gewoon op basis van art. in verdrag dat zegt hoe verdrag gewijzigd kan worden
Nu: art. 48 EU Verdrag: bepaalt hoe verdragen waarop EU gegrond is kunnen gewijzigd
worden
Herziening van verdragen: meerderheid nodig in Europees Parlement? Europees
Parlement heeft hier niets over te zeggen, voor wijziging is nieuw verdrag nodig
tussen dezelfde staten waarin wijziging wordt opgenomen => dus toestemming van
alle lidstaten nodig: IGC (Intergouvernementele Conferentie) = onderhandeling tussen
alle lidstaten
Wijzigingsverdrag = internationaal verdrag, moet dus ondertekend en geratificeerd
worden (ratificatie volgens grondwettelijke regels van staat, meestal door parlement)
OOK
inbreng van de communautaire instellingen: de Raad zal beslissen samen te
komen als IGC en de Commissie geeft ook een advies (dus niet puur
internationaal), voor sommige materies zijn hier wel uitzonderingen op
soms zelfs geen ratificatie nodig!
voor bepaalde materies hoeft men niet via art. 48 te gaan: Passerelle, via
korte procedure kan men bepaalde materies overbrengen naar 1e pijler
(communautaire samenwerking)

Hoe gebeurt de toetreding tot de Unie?

art. 49: gaat over toetreding tot de ganse constructie. Vroeger moest men toetreden
tot elk van de bestaande verdragen.

Wie is wanneer toegetreden?

- eerst: Benelux, Frankrijk, Duitsland en Itali
- dan in jaren 60 onderhandelingen met UK en Denemarken, Frankrijk heeft veto
gesteld, wou niet weten van toetreding van Britten, pas in jaren 70 opnieuw over
onderhandeld: samen met Ierland, Denemarken en Noorwegen => 1973: toegetreden
tot Unie (Noorwegen niet: had referendum georganiseerd en was negatief)
- Griekenland: was niet evident want politieke toestand was onstabiel in Griekenland
na WO II (1963-1973). Na ontstaan Griekse democratie, wil om Griekenland toe te
laten (1983: toetreding)
- Spanje en Portugal: pas na dood van dictators (Franco en Salazar) -> 1975:
democratie in Portugal, toetreding gewenst => onderhandelingen gestart, samen met

5
 Els Op de Beeck

Spanje: zelfde situatie als in Griekenland, jonge democratien die men extra
stimulans wou geven met toetreding
- Finland, Zweden en Oostenrijk: voor realisatie interne markt veel wetgeving (buiten
EG: EFTA (Europese vrije handelsorganisatie) -> ook deze landen wou men erbij
betrekken omdat markt dan veel groter zou worden => akkoord over Europese
Economische ruimte (1992), werd ondertekend door alle EFTA landen, met bedoeling
ze nadien te laten toetreden tot EU, dan gekeken welke EFTA landen bereid waren
toe te treden tot Unie: Finland, Zweden en Oostenrijk (ook Noorwegen, maar weer
negatief referendum) -> toetreding in 1995
- 2004: 10 nieuwe lidstaten, nieuwe democratien in Oost en Centraal Europa (cfr.
Griekenland en Spanje en Portugal), in 1998 onderhandelingen gestart met 6 landen
en in 2000 pas met andere landen beginnen onderhandelen (oa. Bulgarije en
Roemeni, zijn uiteindelijk nog niet toegetreden)
= grootste toetreding die er ooit geweest is, vooral voor de instellingen in de EU
moest men rekening gaan houden met 10 nieuwe landen
Roemeni en Bulgarije: toetredingsverdrag in april 2005, mogen toetreden op 1
januari 2007 (met eventueel nog een jaar uitstel, maar Raad zal dit uitstel
waarschijnlijk niet beslissen)
- 3 kandidaat lidstaten nog: Turkije, Kroati en Macedoni => er gaat dus
onderhandeld worden met deze lidstaten

(handboek is maar bijgewerkt tot 2003!)

HOE TREEDT MEN TOE? (art. 49)

toetredingsverdrag nodig tussen nieuwe staat en alle bestaande lidstaten, hoe komt dit
verdrag tot stand?
1. aanvraag van staat
2. commissie wordt geraadpleegd
3. goedkeuring raad van ministers (nparigheid van stemmen: elke lidstaat moet
akkoord zijn)
4. goedkeuring van Europees parlement
= vooraleer onderhandelingen beginnen!
Praktijk beetje anders: commissie geeft eerst een advies of onderhandelingen geopend
worden en beslissing van raad en parlement komt pas nadien (als tekst al klaar is), is
logisch: men kan pas weten of men akkoord gaat als men de voorwaarden kent
Wie onderhandelt? Commissie en raad van ministers => onderhandelingen gebeuren
eigenlijk binnen de instellingen van de unie

Welke staten mogen toetreden? Art. 49: voorwaarden

- Europese staat => interpretatie? bijv. is Turkije Europees? Waar eindigt Europa?
- beginselen van art. 6 lid 1 EU Verdrag respecteren = fronton van EU (oa. vrijheid,
democratie, eerbiediging van de rechten van de mens)
= juridische voorwaarden, instellingen van EU hanteren wel meer precieze voorwaarden (die
in praktijk gehanteerd worden), tijdens Top van Kopenhagen (1993)
- democratische staat met stabiele politieke instellingen (garanderen dat democratie,
mensenrechten etc gerespecteerd worden), rechtstaat: iedereen moet onderworpen
zijn aan de rechtsregels (ook de overheid)
- goed functionerende markteconomie (geen sociaal geleide socialistische economie,
zoals in Sovjet Unie) en in staat zijn om aan de concurrentie druk van bestaande
lidstaten te weerstaan (bedrijven in kandidaat lidstaat mogen niet zomaar
weggeconcurreerd worden door bestaande lidstaten)
- volledige aqui communautaire aanvaarden: alle rechtsregels die bestaan op
moment van toetreding moeten aanvaard worden, ook de rechtspraak van HvJ, bijv.

6
 Els Op de Beeck

beginsel van voorrang van Europees recht (staat niet in verdrag, is gevolg van
rechtspraak) en monetaire unie aanvaarden

Toetredingsverdragen zijn ook wijzigingsverdragen, met vaak overgangsperioden om nieuwe

lidstaten in staat te stellen Europese regels te implementeren

Wat met Europese Grondwet, welke procedure moet dan gevolgd worden? Art. 48 EU
Verdrag moet toegepast worden, nieuwe tekst kan alleen maar tot stand komen door
wijziging van de bestaande verdragen.
met Europese Grondwet is men begonnen met een nieuwe manier van werken
(normaal geen inbreng van iemand anders dan de regeringen, is normaal een echte
IGC): tijdens Top van Nice besloten eerst samen te komen met veel meer mensen
dan alleen de regering (ook vertegenwoordigers van de nationale parlementen bijv.
en vertegenwoordigers van de commissie), was totaal nieuw orgaan: Europese
Conventie (opgericht tijdens Verklaring van Laken)
bekommernissen tijdens deze conventie:
duidelijke bevoegdheidsafbakening
vereenvoudiging van de bestaande verdragen
eventueel een constitutionele tekst
februari 2002: conventie komt bijeen, teksten werden opgesteld en in juni 2003:
Ontwerpverdrag tot vaststelling voor een grondwet voor Europa
Waarom een ontwerpverdrag? Eigenlijke wijzigingsverdrag kan enkel gesloten
worden via procedure van art. 48, Conventie geeft dus eigenlijk een advies aan IGC.
oktober 2003 wordt IGC dan bijeengeroepen (in december nog steeds geen akkoord
in IGC), in juni 2004 tijdens voorzitterschap van Ierland werd wel een akkoord bereikt
en komt wijzigingsverdrag tot stand ( => art. 48 werd dus gevolgd)
volgende fase = ratificatie van wijzigingsverdrag, is momenteel nog bezig (al door 15
lidstaten geratificeerd, in Frankrijk en Nederland negatieve referenda, 8 andere
lidstaten moeten nog beslissen, maar vele hebben schrik gekregen na negatieve
referenda in Frankrijk en Nederland)
En nu? Op hoog niveau moet besloten worden of men met dit verdrag wil
voortwerken of dat er aanpassingen nodig zijn. Voorlopig dus nog geen bindende
tekst, procedure van art. 48 is nog bezig
Wat zou impact zijn van Europese Grondwet? Er komt dan n verdrag van de EU
(EG verdwijnt dan helemaal), er is dan maar n tekst: geen pijlers meer, alles is
bevoegdheid van EU geworden, maar voor 2e pijler blijven wel speciale regels gelden

7
 Els Op de Beeck

INSTELLINGEN EN ORGANEN VAN DE EU

Zie ook www.europa.eu

art. 7 EG Verdrag: geeft opsomming van 5 instellingen, 5 centrale organen van de EU

3 zijn politiek van aard (parlement, raad en commissie) en HvJ en Rekenkamer
hebben eerder controlerende functie.

1. ORGANEN.

Organen zijn geen echte instellingen (zijn niet echt politiek)

Adviserende organen:

1. Sociaal en Economisch Comit

Elke lidstaat heeft hier mensen in die de verschillende lagen van de maatschappij
vertegenwoordigen. Dit orgaan geeft adviezen over wetgeving.

2. Comit van de regios

Vertegenwoordigers van de regios van lidstaten en vertegenwoordigers van de lokale
organen. Dit orgaan geeft ook advies.

Wanneer deze organen advies moeten geven, wordt bepaald in verschillende verdragen.
Advies is puur raadplegend, heeft geen bindende kracht

Organen met specifieke taak:

1. Centrale Bank -> werkt nu in netwerk samen met nationale centrale banken. Netwerk
moet monetaire stabiliteit garanderen. Heeft een raad van bestuur waarin directeurs
van nationale centrale banken zitten en 6 onafhankelijke leden die dagelijks monetair
beleid regelen

2. Europese Investeringsbank: geeft leningen aan projecten, geld komt uit de lidstaten
(lidstaten zijn de aandeelhouders)

3. Ombudsman (onafhankelijk): behandelt klachten over wanbeheer van de instellingen

en organen, wordt benoemd door Europees Parlement

Agentschappen en centra

bijv.
- Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid
- Europees Milieuagentschap
- Merkenbureau

Organen binnen 3e pijler

1. Europol: cordinatie tussen nationale politiediensten

2. Eurojust: gelijkaardig, maar dan voor gerechtelijke overheden

8
 Els Op de Beeck

2. DE POLITIEKE INSTELLINGEN.

2.1. DE RAAD VAN MINISTERS.

Bevoegdheid?

Raad heeft belangrijkste beslissingsbevoegdheid, vooral voor 3e pijler (hier is impact van
andere instellingen minder groot)

Wie?

Vertegenwoordigers van elke lidstaat op ministerieel niveau en moet gemachtigd zijn om de

regering van de lidstaat te binden
moet bevoegdheden hebben op ministerieel niveau (moet niet per se een minister
zijn, kan ook een staatssecretaris zijn)

Welke minister? Is afhankelijk van de agenda van de samenkomst

- specifieke raad: gaat over n specifiek onderwerp (in totaal 8 onderwerpen) ->
specifieke minister gaat hier naar toe
- algemene raad en externe betrekkingen: alle mogelijke materies die horizontaal
gelden (biiv. over de instellingen) en externe relaties

Voorzitter: voorzitterschap komt toe aan n lidstaat voor 6 maanden (nu Finland), moet:
- ook vergadering voorbereiden,
- prioriteiten bepalen,
- ook naar buiten toe de raad vertegenwoordigen
Lijst van volgorde van lidstaten om voorzitterschap op zich te nemen is opgenomen in een
besluit van 2005

Waar?

Normaal wordt vergaderd in Brussel, maar 3 maand per jaar in Luxemburg (oktober-
november-december)
Op deze zittingen is ook de commissie aanwezig! Commissie heeft immers in veel materies
een initiatief monopolie, Raad kan meestal pas beraadslagen als Commissie een voorstel
heeft ingediend

Stemmen?

Altijd op basis van toepasselijk verdragsartikel, als artikel niets zegt over hoe Raad moet
stemmen, dan geldt een gewone meerderheid
art. 205 EG Verdrag = basis

Dit is echter bijna nooit van toepassing, meestal nparigheid of gekwalificeerde

meerderheid:

- nparigheid: geen enkele lidstaat mag tegenstemmen (betekent niet dat alle
lidstaten voor moeten stemmen, kunnen zich ook onthouden)

- gekwalificeerde meerderheid: = bijzondere meerderheid -> ingewikkeld om te

berekenen: elke lidstaat krijgt een aantal stemmen en dan moet een bepaalde
drempel bereikt worden vooraleer voorstel aangenomen kan worden. Er zijn 2
drempels:
raad beslist niet op voorstel van commissie, hier moet wel twee derde van de
leden van de raad voorstemmen

9
 Els Op de Beeck

raad beslist wel op voorstel van commissie (is meestal het geval), helft van
leden van de raad is voldoende
Opgepast; hier is handboek niet meer actueel! Meer recente cijfers: zie toledo
Wanneer is er een gekwalificeerde meerderheid? Zie voorbeeld
Art. 205 EG Verdrag: lidstaat kan ook laten nagaan of lidstaten die
voorstemmen wel 62 % van de bevolking van de EU vertegenwoordigen
= ingewikkeld systeem

vr 1/5/04 sinds 1/05/04

stemmen stemmen bevolking (miljoen)
Duitsland 10 29 83
Frankrijk 10 29 62
VK 10 29 60
Itali 10 29 58
Spanje 8 27 43
Polen 27 38
Nederland 5 13 16
Griekenland 5 12 11
Portugal 5 12 11
Belgi 5 12 11
Tsjechi 12 10
Hongarije 12 10
Zweden 4 10 9
Oostenrijk 4 10 8
Denemarken 3 7 6
Slowakije 7 5
Finland 3 7 5
Ierland 3 7 4
Litouwen 7 3
Letland 4 2
Sloveni 4 2
Estland 4 1
Cyprus 4 1
Luxemburg 2 4 1
Malta 3 1
Totaal 87 stemmen 321 stemmen 461

232 stemmen (72 %)

Gekwal. mh. 62 stemmen
+ mh leden

10
 Els Op de Beeck

+ 62% bevolking (286 miljoen)

90 stemmen
Blokkerend 26 stemmen of 13 leden
of 176 miljoen inwoners

Wat na 1 januari 2007?

Twee nieuwe lidstaten (Bulgarije en Roemeni) treden toe =>

- Bulgarije krijgt 10 stemmen
- Roemeni krijgt 14 stemmen

totaal 354 stemmen dan, nieuwe drempel wordt dan 255 stemmen voor gekwalificeerde
meerderheid (is dan 74 %)

andere criteria blijven gewoon toepasselijk (meerderheid van de lidstaten en 62 % van de

bevolking, zal dan wel anders berekend moeten worden: bevolkingsaantal wordt vastgelegd
op vergadering van de raad)

Hoe wordt er beslist?

Vroeger op basis van unanimiteit, na 1966 moest het bij gekwalificeerde meerderheid
gebeuren -> Frankrijk begon dan moeilijk te doen en stuurde geen minister meer (blokkeerde
dus besluitvorming van de raad)

Akkoord van Luxemburg: als vitale belangen op het spel staan voor een lidstaat,
zoekt men naar overeenstemming tussen de lidstaten
Waarde van akkoord? Art. 205 EG Verdrag is van toepassing, men kan niet zomaar
afwijken op basis van een akkoord => maar steeds meer lidstaten bijgekomen,
consensus is dus steeds moeilijker te bereiken!
Reglement van raad werd aangepast: voorzitter moet stemming vragen als lidstaat of
commissie erom vraagt (als meerderheid van de leden van de raad hiermee instemt)
-> kentering in besluitvorming: nu wordt er vaak gestemd als het gaat om moeilijke
kwesties (anders bij consensus)

Wat met een federale lidstaat?

materies zijn verspreid over verschillende regios: wie kan dan beslissen namens de
federale staat?

Dit wordt niet geregeld in EG Verdrag => elke federale lidstaat moet dit zelf organiseren!

Belgi: art. 81 6 BWHI: gemeenschappen en gewesten kunnen namens Belgi

spreken op basis van een samenwerkingsakkoord (akkoord van 8 maart 1994): in dit
akkoord wordt bepaald wie naar welke raad gaat.
- ofwel is er een exclusieve federale materie: federale minister gaat
- ofwel gaat het om een exclusief gemeenschaps- of gewestdomein: rotatiesysteem
waarbij afwisselend een minister van Vlaamse of Waalse kant naar raad zal gaan
- federaal met assessor voor regios
- gemeenschap op gewestelijk met assessor voor federaal niveau

Beslissingen worden genomen op basis van cordinatie tussen de verschillende

gemeenschappen / gewesten -> wat als er geen overeenstemming is? Voorlopig standpunt

11
 Els Op de Beeck

kan gegeven worden op vergadering van raad, maar binnen bepaalde periode moet definitief
standpunt wel gegeven worden (als dit er niet komt, zal staat zich in praktijk onthouden)

Is er een verschil wanneer een land zich onthoudt of een voorstem geeft? Ja, afhankelijk of
er nparigheid van stemmen of een gekwalificeerde meerderheid nodig is.
bijv. voor een bepaald voorstel is nparigheid van stemmen nodig, wat als een lidstaat zich
onthoudt? Onthouding heeft geen invloed op het resultaat. Als een gekwalificeerde
meerderheid wel nodig is, heeft onthouding wel invloed omdat dan eventueel de drempel niet
bereikt kan worden

Hoe werkzaamheden voorbereiden?

Eerst wordt voorstel van de commissie voorbereid in werkgroepen, waarin voorstel al

bestudeerd wordt (nog geen stemming, alleen de technische punten worden besproken)

Dan naar Comit van Permanente Vertegenwoordigers (COREPER): elke lidstaat heeft zon
vertegenwoordiger in de raad, dit zijn diplomaten die al kunnen zeggen of lidstaat al dan niet
akkoord kan gaan (voorzitter van dit comit is dezelfde voorzitter als die van de raad)
hier kan men dus al zien of men genoeg stemmen heeft

Dan gaat dossier naar de Raad, wordt op agenda van de raad gezet als een a-punt (dan
weet men dat er binnen COREPER al voldoende meerderheid was) waardoor veel sneller
gehandeld kan worden: er moet niet meer over alles gediscussieerd worden
b-punten: kwesties waar nog politiek over gediscussieerd moet worden, meestal
moet alleen nog gepraat worden over een bepaald aspect (bijv. steun aan
varkensboeren: alleen nog over verdeelsleutel moet nog gepraat worden)

2.2. DE COMMISSIE.

Taken?

Commissie = hoedster van de verdragen -> behoeden dat er geen schendingen zijn van
verdragen en van gemeenschapsrecht door lidstaten
Commissie kan lidstaten dan eventueel voor HvJ brengen
als arrest van HvJ dan nog niet uitgevoerd wordt, kan nadien terug naar HvJ gegaan
worden waarbij dan ook een dwangsom of een boete gevraagd kan worden. Het HvJ
is zo al 3-4 keer opgetreden met een financile straf

Commissie kan ook tegen andere instellingen optreden: bijv. wanneer raad haar
bevoegdheden te buiten gaat
Kan commissie ook optreden tegen priv-personen? Inzake mededingingsrecht heeft de
commissie deze bevoegdheid wel gekregen (moet dus op basis van een verordening
toegekend worden)

Commissie neemt ook deel aan de besluitvorming: commissie is aanwezig op zittingen van
de raad, want commissie werkt voorstellen uit
af en toe kan commissie ook beslissen: kan bijv. soms zelf boete opleggen (in
materies waarin ze kan optreden tegen priv-personen), bijv. inzake Microsoft

Commissie kan soms ook wetgeving uitvoeren: voorstellen die aanvaard werden binnen de
raad, worden binnen bepaalde domeinen uitgevoerd door de commissie

Commissie is ook vertegenwoordiger van de Europese Gemeenschap (niet de EU, want gaat
om 3e pijler: externe relaties), soms ook op intern vlak (binnen de lidstaten zelf)

12
 Els Op de Beeck

Wie?

Leden van de Europese Commissie

Na toetreding
Vr 1/11/04 Sinds 1/11/04 Vanaf 11/2009
2007

1 tot 2 1 per LS = 1 per LS = < 1 per LS =

per LS 25 leden 27 leden ? leden

Ook hier is handboek niet meer up to date!

Nu: 1 lid per lidstaat terwijl vroeger de grote lidstaten 2 commissarissen kregen
Top van Nice: als er 27 lidstaten zijn, zal het aantal leden van de commissie kleiner
moeten zijn als het aantal lidstaten
1 januari 2007: na toetreding van Bulgarije en Roemeni moet een nieuw systeem
uitgedacht worden om aantal commissarissen te verminderen omdat huidig systeem
een te hoog aantal mensen rond n tafel brengt => debat wordt dan wel heel
moeilijk, men wil efficinter gaan samenwerken
Hoe? Waarschijnlijk op basis van een rotatiesysteem, maar grote lidstaten zullen
waarschijnlijk wel permanent aanwezig zijn

Hoe wordt men commissaris?

Vroeger beslisten de regeringen in consensus wie er in de commissie zat, nu is men van dit
systeem van consensus afgestapt
Europees parlement heeft meer inspraak gekregen en moet helpen beslissen wie er
in de commissie zit
Art. 214 EG Verdrag:
- eerst wordt door raad kandidaat van voorzitter voorgedragen (moet gekwalificeerde
meerderheid hebben)
- voorzitter moet goedgekeurd worden door parlement
- andere leden: regeringen en kandidaat voorzitter zoeken samen naar andere leden
- parlement moet opnieuw zijn goedkeuring geven over deze personen
- formele benoeming gebeurt door de raad
parlement heeft dus ook een belangrijke invloed

Commissie wordt op deze manier benoemd voor 5 jaar (cfr. duur van parlement)

Commissarissen moeten onafhankelijk optreden (worden gekozen op basis van hun

algemene bekwaamheid) -> ook lidstaten mogen commissarissen dus niet proberen te
benvloeden
Kunnen commissarissen dan nooit tot aftreden gedwongen worden?
Commissie kan tot ontslag gedwongen worden door parlement, maar is wel een zware
procedure: parlement moet een motie van afkeuring goedkeuren (tweederde meerderheid
van alle aanwezige stemmen en meerderheid van de leden) en motie moet ingediend
worden door minstens n tiende van de leden van het parlement
= art. 201 EG Verdrag
Deze motie is momenteel al 9 keer ingediend geweest, maar de motie is nog nooit
goedgekeurd geraakt
Ook lid van de commissie moet ontslag indienen als voorzitter hierom vraagt

13
 Els Op de Beeck

ontslag is dus niet mogelijk door de lidstaten zelf!

Individuele commissarissen kunnen ook tot ontslag gedwongen worden wegens ernstige
tekortkomingen = art. 216 EG Verdrag -> dit kan wel enkel door het HvJ
ook een mindere sanctie: commissaris kan zijn pensioenrechten verliezen als er
tekortkomingen ontdekt worden
Tot nu toe voorgekomen in n geval: commissaris Cresson, HvJ stelde inderdaad
een ernstige tekortkoming vast (geen onafhankelijkheid:: had persoon op haar
kabinet aangenomen alleen in haar eigen belang, niet in het belang van de
gemeenschap)

Hoe beslist de commissie?

College van commissarissen beslist intern bij meerderheid (extern wel collegiaal: na
beslissing neemt men wel collegiaal de verantwoordelijkheid op voor de beslissing)

2.3. HET EUROPEES PARLEMENT.

Samenstelling

Aanvankelijk: samengesteld uit leden van de nationale parlementen, nu zijn er rechtstreekse

verkiezingen
procedure is redelijk ingewikkeld: om procedure te wijzigen moet parlement zelf een
ontwerp indienen, de Raad van Ministers moet hier met nparigheid van stemmen
over beslissen en nadien moet er nog een goedkeuring komen van het parlement zelf
aantal algemene beginselen die per staat gerespecteerd moeten worden, bijv.
proportioneel kiesstelsel in UK
Lidmaatschap van Europees parlement kan niet verenigd worden met lidmaatschap van
nationaal parlement!

Burgers van de Unie die in een andere lidstaat verblijven, kunnen daar stemmen voor het
Europees parlement: EU onderdanen kunnen stemmen en verkozen worden in een andere
lidstaat

Zetelverdeling?

Hoeveel vertegenwoordigers kan elke staat in het parlement hebben? (cijfers: zie schema)

Vanaf 1 januari 2007: toetreding van Bulgarije en Roemeni => opnieuw een aanpassing!
Na verkiezingen van 2009: worden de aantallen vertegenwoordigers van alle lidstaten
opnieuw naar beneden gehaald

14
 Els Op de Beeck

Vertegenwoordigers in Europees Parlement

Na toetreding
Sinds 01/05/04 Vanaf 2009
Roemeni + Bulgarije
Duitsland 99 99 99
Frankrijk 78 78 72
Itali 78 78 72
VK 78 78 72
Spanje 54 54 50
Polen 54 54 50
Roemeni 35 33
Nederland 27 27 25
Belgi 24 24 22
Tsjechi 24 24 22
Griekenland 24 24 22
Hongarije 24 24 22
Portugal 24 24 22
Zweden 19 19 18
Bulgarije 18 17
Oostenrijk 18 18 17
Denemarken 14 14 13
Finland 14 14 13
Slowakije 14 14 13
Ierland 13 13 12
Litouwen 13 13 12
Letland 9 9 8
Sloveni 7 7 7
Estland 6 6 6
Cyprus 6 6 6
Luxemburg 6 6 6
Malta 5 5 5
Totaal 732 785 736

Werking?

Zoals in elk parlement: door middel van commissievergaderingen waarin in principe per
meerderheid gestemd wordt

Waar?

Op verschillende plaatsen, aanvankelijk: vergaderingen in Straatsburg (secretariaat in

Luxemburg: Voorlopig Vestigingsbesluit).
Maar: Commissie zetelt in Brussel -> geleidelijk aan meer en meer
commissievergaderingen van parlement ook in Brussel => uiteindelijk kwam parlement
nog maar n keer per maand in Straatsburg
= schending van Voorlopig Vestigingsbesluit? HvJ: is geen schending, parlement kan zelf
kiezen waar het zetelt

15
 Els Op de Beeck

Blijft discussie, want is niet echt efficint (verschillende vrachtwagens die alle documenten
constant moeten vervoeren tussen Brussel en Straatsburg)
Protocol toegevoegd aan verdrag: per maand minstens n zitting in Straatsburg en
bijkomende plenaire vergaderingen en commissievergaderingen mogen in Brussel
gehouden worden (secretariaat moet wel in Luxemburg blijven)
Protocol heeft dezelfde betekenis als een verdrag en kan dus ook alleen op manier
waarop verdrag gewijzigd kan worden, gewijzigd worden

Interne organisatie?

Europees parlement bestaat uit een aantal politieke fracties en stelt verschillende
ambtenaren tewerk voor administratie

Bevoegdheden?

1. Deelname aan wetgevend proces

alleen binnen de 1e pijler!
- raadgevingen doen: in bepaalde gevallen kan de commissie pas beslissen n
raadgeving van het parlement
- soms echt beslissingen nemen

2. Vaststellen van de begroting: parlement kan voorgestelde begroting van de

commissie afwijzen (= belangrijk dwangmiddel)
niet verplichte uitgaven: parlement heeft het laatste woord (bijv. al dan niet
steun verlenen aan Kongo)
verplichte uitgaven: parlement heeft niet het laatste woord

3. Politieke controle op de Raad en op de Commissie:

Raad: parlement kan vragen stellen aan leden
Commissie: sterke politieke controle = bij aanstelling van de leden altijd
goedkeuring geven en ook mogelijkheid om tot ontslag te dwingen (zie eerder)
commissie is politiek verantwoordelijk ten aanzien van parlement

3. CONTROLERENDE INSTELLINGEN.

3.1. HET HOF VAN JUSTITIE.

Moet eerbiediging van het recht verzekeren bij uitlegging en toepassing van het verdrag.

Functies?

1. Zorgen voor uniforme interpretatie van regels van Europees recht

Hoe? Nationale rechters kunnen prejudicile vragen stellen

2. Bescherming bieden door middel van twee beroepsgangen:

beroepen tegen een lidstaat; gaan uit van de commissie (art. 226 EG
Verdrag), n lidstaat kan ook optreden tegen een andere lidstaat (art. 228
EG Verdrag)
beroepen die bescherming bieden tegen andere instellingen
- annulatieberoep (art. 230 EG Verdrag)
- beroep wegens nalaten te besluiten (zie later)

16
 Els Op de Beeck

Samenstelling?

VROEGER: maar n rechtscollege, in jaren 80 Gerecht van Eerste Aanleg erbij gekomen
om werkdruk te verlichten (ging zich vooral met ingewikkelde feiten, hfz mededingingsrecht,
bezig houden)
tegen beslissing van dit gerecht kan men nog in cassatie gaan (beperkt tot de
rechtsvraag, geen feitelijke beoordeling) bij HvJ

RECENT: nog derde rechtscollege bijgekomen (om zelfde redenen): Gerecht voor
Ambtenarenzaken
bij Gerecht van Eerste Aanleg is hogere voorziening mogelijk

Er is nog de mogelijkheid om gespecialiseerde kamers op te richten, maar nog geen

gebruik van gemaakt

Opgepast: als men in verdrag HvJ gebruikt, kan dit zowel het geheel van rechtscolleges
betekenen als het specifieke HvJ

Leden?

1. Hof van Justitie

Hoeveel rechters (ook van belang voor samenstelling van kamers)?

8 advocaten generaal: geven een onafhankelijk advies (schrijft na de zitting
een conclusie waarin hij zijn mening over de uitkomst van het geschil geeft,
geeft alleen advies), neemt dus niet deel aan de beraadslaging
25 rechters: zetelen natuurlijk niet allemaal samen per zaak, normaal gezien
wordt een zaak behandeld door een kamer van 5 rechters (belangrijke zaken:
grote kamer van 13 rechters en soms kleine kamer van 3 rechter mogelijk),
heel uitzonderlijk kan er een plenaire (met alle rechters) zitting zijn (bijv. als
geoordeeld moet worden over de afzetting van een commissaris)

Benoeming? Door regeringen van de lidstaten in onderlinge overeenstemming (in

praktijk stelt lidstaat kandidaat voor en bijna nooit zal andere lidstaat dit weigeren)
Voor advocaten generaal is dit niet zo simpel: 5 landen die er zowieso n hebben en
de andere 3 worden door de overige lidstaten aangeduid op basis van een
toerbeurtsysteem

Na 1 januari 2007 komen er zowieso 2 rechters bij.

2. Gerecht van Eerste Aanleg

Geen advocaten generaal, maar wel evenveel rechters die op zelfde manier
benoemd worden (en zetelen in kamers)
WEL: alleenzetelende rechter is mogelijk

3. Gerecht voor Ambtenarenzaken

7 rechters die benoemd worden door de Raad na voordracht door een comit
(bestaande uit oa oud-leden van HvJ)
zetelt ook in kamers

17
 Els Op de Beeck

Interne procedure?

Statuten van HvJ: gekoppeld aan EG verdrag en heeft zelfde statuut als EG Verdrag
elke rechtbank heeft zijn eigen interne regels

(zie later)

3.2. DE REKENKAMER.

controleren van de rekeningen (zowel uitgaven als inkomsten), cfr. Rekenhof in

Belgi
bestaat sinds 1974, ook vermeld in Verdrag van Maastricht als instelling

Samenstelling?

25 leden (naast de ambtenaren) die benoemd worden door de Raad: worden gehoord, hier
kan parlement alleen een advies geven (terwijl bij benoeming van commissaris goedkeuring
van parlement nodig is)

3.3. DE EUROPESE RAAD.

= topconferentie van Europese staatshoofden en regeringsleiders + ministers van

buitenlandse zaken + voorzitter van de commissie
laatste tijd in belang serieus toegenomen
(is dus niet hetzelfde als de Raad van Ministers)

Eigenlijk gegroeid in de praktijk:voor het eerst vermeld in de Europese Akte, in 1992 mee
opgenomen in EU Verdrag (maar niet in EG Verdrag: is geen instelling van de
gemeenschap, is een typisch intergouvernementeel orgaan: men wou beslissingen laten
verlopen binnen de instellingen: anders is procedure van Raad van Ministers eigenlijk niet
meer nodig)

Enkel een politieke betekenis: art. 4 EU Verdrag => algemene politieke beleidslijnen en
impulsen voor ontwikkeling van de unie
dus: deelsaspecten die eerst nog politiek beoordeeld moeten worden vooraleer een
oplossing gevonden kan worden: beslissingen binnen deze raad zijn dan ook niet
bindend!

Momenteel in Finland (is voorzitter van de Raad), hoewel officieel de vergaderingen in

Brussel gehouden worden
beslissingen gebeuren bij consensus
kan Europese Raad beschouwd worden als een formatie van de Raad van Ministers?
In principe mogelijk, want komt samen als een bijzondere samenstelling van de Raad
van Ministers, maar dan moet wel de bijzondere procedure van het EG Verdrag
gevolgd worden (gebeurt dus niet)

18
 Els Op de Beeck

4. INVLOED VAN DE EUROPESE GRONDWET?

Invloed van de GW op de instellingen?

GW: brengt alle belangrijke artikelen uit EG Verdrag over instellingen bijeen in n
hoofdstuk, tweede deel = handvest van de grondrechten
praktijk: zeer moeilijk om twee delen van elkaar te scheiden, al snel heel wat
gedetailleerde bepalingen nodig om alles deftig te laten functioneren
vandaar: in verschillende delen zijn regels over de instellingen terug te vinden

Vragen:
- aantal leden van de commissie?
- stemmenaantal in de raad en drempel voor gekwalificeerde meerderheid?

Europees Parlement

Samenstelling zal gewijzigd worden: proportioneel aantal leden per lidstaat verminderen =
problematisch voor de kleine lidstaten
limiet van 750 leden en kleinste lidstaten moeten minstens 6 leden en grootste
lidstaten maximum 96 leden (juiste samenstelling wordt niet bepaald) bijv. Duitsland
nu 99 en Malta nu 5

Bevoegdheden: worden uitgebreid door de GW

1. deelname aan de besluitvorming: wordt dan de gewone wetgevingsprocedure (elk
voorstel wordt dan altijd besproken in het parlement, terwijl de procedure nu bepaald
wordt door het onderwerp waar het over gaat)
2. effectief meer macht ivm begroting: parlement krijgt het laatste woord ook voor de
verplichte uitgaven

Zetel: verandert er niets, huidig systeem blijft behouden ook als GW wordt aangenomen

Commissie

Aantal leden: zal sterk verminderen -> kleinere commissie met 15 leden: lidstaten die geen
lid hebben, kunnen wel een commissaris afvaardigen die echter niet mee mag stemmen
Doel = effectiviteit van het beslissen doen toenemen
MAAR: is zeer gevoelige regeling, alle lidstaten willen een commissaris met stemrecht
tekst gewijzigd: eerste commissie die na aannemen van GW bijeenkomt, komt nog
bijeen in oorspronkelijke samenstelling en nadien wordt wijziging doorgevoerd (aantal
leden = 2/3 van aantal lidstaten en dan met een toerbeurtsysteem)

Minister van Buitenlandse Zaken van de EU: EU heeft iemand nodig die kan spreken voor de
hele EU naar buiten toe
Hoe?
- Commissie als het gaat om materies van de EG (communautaire kwesties)
- als het gaat om de 2e pijler: voorzitter van de Raad
- vertegenwoordiger van gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid
DOEL= 1 persoon die de ganse EU vertegenwoordigt, hoe kan dit met zon verschillende
aangelegenheden? In GW: al deze materies worden materies van de EU (onderscheid blijft
wel behouden)
minister van buitenlandse zaken: dubbele rol = externe relaties en communautaire
kwesties vertegenwoordigen
= belangrijke functie

19
 Els Op de Beeck

Raad van Ministers

Weinig wijzigingen, wel voor verschillende formaties van de Raad: splitsing van de raad
Algemene Zaken en de raad Buitenlandse Zaken
Raad Buitenlandse Zaken wordt dan voorgezeten door Minister van
Buitenlandse Zaken van de EU (niet meer voorzitter van de Raad)

Andere formaties: systeem behouden van voorzitterschap per lidstaat (om de 6 maanden is
andere lidstaat voorzitter)
MAAR: groep van 3 landen die om de 18 maanden voorzitter is om problemen van
kleine lidstaten die voorzitter moeten zijn op te lossen
zal waarschijnlijk erg overeenstemmen met het huidige systeem (elke lidstaat 6
maanden)

Stemverdeling van de gekwalificeerde meerderheid: GW wil duidelijk systeem dat

gemakkelijk aan burgers uitgelegd kan worden (nu zeer ingewikkeld systeem)
Doel was: gekwalificeerde meerderheid = meerderheid van de lidstaten en 3/5 van de
bevolking (geen stemmenaantallen meer per lidstaat)
Resultaat in GW: vanaf november 2009:
- 55 % van de leden van de raad
- ten minste 15 leden
- ten minste 65 % van de bevolking
= nog altijd ingewikkeld systeem, maar is compromis geweest tussen de lidstaten
drempel ligt dan hoger!

Europese Raad

Wordt een aparte instelling in de GW, maar bevoegdheden worden wel beperkt: Europese
Raad kan niet deelnemen aan het wetgevend proces (alleen politieke invloed: zoals nu, maar
dan duidelijk opgenomen in GW)

Permanente voorzitter wordt toegekend aan de Europese Raad: gedurende 2 jaar, wordt
verkozen door staatshoofden en regeringsleiders

Hof van Justitie

Benoeming van rechters gebeurt dan op voordracht van comit van experten (door GW
wordt dit uitgebreid naar alle rechters)

20
 Els Op de Beeck

BEVOEGDHEDEN VAN DE EU

Wat kan de EU doen? Kijken naar de verdragen:

EU Verdrag: algemene doelstellingen, doelstellingen van EG en EU Verdrag

EG: kijken naar EG Verdrag, alles wat EG kan doen, moet aansluiten bij specifieke
doelstellingen (want Europees recht is een specifiek recht)
art. 2: lijst van doelstellingen, heel algemeen en ruim weergegeven en instrumenten
om deze doelstellingen te realiseren

1. BEVOEGDHEID VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAP.

1.1. PRINCIPE VAN DE RECHTSGROND.

Worden bijna altijd weerspiegeld in een bepaald artikel van het EG Verdrag = principe van de
rechtsgrond: om te weten wat de EU kan doen, moet men kijken naar de rechtsgrond
= beginsel van de toegewezen bevoegdheden

Instellingen moeten kunnen steunen op het verdrag bij het opstellen van wetgeving edm, alle
handelingen van de EG steunen ergens op het verdrag (meer gedetailleerde bepalingen
moeten dan steunen op de wetgeving)

Aspecten van principe van de rechtsgrond?

Wat kan de EG doen?

wat is een verwijzing naar:

- welk domein?
- welke doelstellingen?
bijv. landbouw -> art. 32 Verdrag: bepaalt wat allemaal onder landbouw kan verstaan
worden en art. 33 Verdrag: bepaalt de specifieke doelstellingen van het landbouwbeleid, in
verdere artikelen wordt dan bepaald welke specifieke acties de EG kan ondernemen

Hoe wordt deze bevoegdheid uitgeoefend?

bijv. inzake landbouw: art. 37 Verdrag: Raad beslist met gekwalificeerde meerderheid van
stemmen op voorstel van de commissie en met instemming van het parlement

Welke concrete instrumenten kunnen gebruikt worden?

bijv. inzake landbouw: ganse arsenaal (verordeningen, richtlijnen edm) kan gebruikt worden
voor andere materies kan dit meer beperkt zijn

Grote politieke implicaties verbonden aan de rechtsgrond:

1. verdeling van bevoegdheden tussen EG en lidstaten
2. verdeling van bevoegdheden tussen de verschillende instellingen

21
 Els Op de Beeck

Wie kiest de rechtsgrond?

Ieder lid van elke instelling heeft eigen belangen en een eigen politieke achtergrond

Praktijk: commissie doet een voorstel (kiest dus als eerste een rechtsgrond) wanneer ze
bepaalde wetgeving door wilt voeren, Raad moet akkoord gaan met dit voorstel (als
commissie een voorstel doet, kan Raad er van afwijken wanneer er unanimiteit van stemmen
in de raad is: art. 250 EG Verdrag, als men voorstel wil aannemen, moet gekwalificeerde
meerderheid van de rechtsgrond gevolgd worden)
keuze van rechtsgrond maakt dus deel uit van de politieke onderhandelingen

a. Geschillen over de juiste rechtsgrond.

HvJ: criteria ontwikkeld: keuze van rechtsgrond moet berusten op objectieve gegevens,
zoals het doel en de inhoud van een handeling

bijv. landbouwers krijgen subsidies als ze grond braak laten liggen en nog meer
subsidies als ze er bomen op zetten -> is dit een kwestie van landbouw of van milieu?
Belangrijke vraag, want meerdere verdragen!

Wat als er meerdere doelstellingen zijn? Dit komt in de praktijk vaak voor!
HvJ: dan moet gekeken worden naar het voornaamste doel, naar de hoofdcomponent
(is in de praktijk niet altijd even simpel) cfr. accessorium sequitur principale
Hier zijn dan ook al veel betwistingen voor het HvJ over geweest, vaak op initiatief
van de lidstaten, soms op initiatief van parlement (want rechtsgrond gekozen die
minder participatie van parlement vraagt), maar meeste zaken worden ingesteld door
de commissie (commissie kiest meestal voor artikelen waarin gekwalificeerde
meerderheid in de raad vereist wordt: commissie heeft hier belang bij, want om
voorstel van commissie in de raad te amenderen, heeft men unanimiteit in de raad
nodig => als het gaat om een procedure die nparigheid van stemmen vereist: heeft
de commissie veel minder mogelijkheden om te manoeuvreren)

Wat als beide doelstellingen even belangrijk zijn? Dan is er een combinatie van beide
doelstellingen

b. Geschillen over het al dan niet bestaan van rechtsgrond.

Soms zegt men dat gemeenschap gewoon niet bevoegd was om op te treden

bijv. richtlijn die reclame voor tabaksproducten verbiedt, aangenomen op basis van art. 95
EG Verdrag (rechtsgrond)-> deze richtlijn werd aangevochten door Duitsland
HvJ 5 oktober 2000: hier doet HvJ voor het eerst uitspraak over het argument dat de EG niet
bevoegd was
verbieden van tabaksreclame: kan dit verenigd worden met art. 95 EG Verdrag?
Commissie: tabaksreclame wordt in bepaalde lidstaten (al dan niet in beperkte mate)
verboden, er zijn verschillende wetgevingen in verschillende lidstaten = moeilijk voor
producent van tabak die reclame wil maken: belemmeringen voor het handelsverkeer
in de interne markt, die weggenomen kunnen worden door een uniforme regeling uit
te werken op Europees niveau
Duitsland: rechtsgrond zou art. 152 EG Verdrag (volksgezondheid) moeten zijn, maar
dit is een artikel waar harmonisatie van nationale wetgevingen verboden is, werd dus
niet gebruikt door commissie, maar wel art. 95 Maar tabaksreclame werd door
Duitsland niet gezien als een belemmering voor het handelsverkeer: reclame wordt
immers per regio aangepast

22
 Els Op de Beeck

HvJ: er is inderdaad geen voldoende rechtsgrond, art. 95 EG Verdrag kon niet

gebruikt worden. HvJ heeft product per product nagegaan of er belemmeringen voor
het handelsverkeer waren: er zijn in casu geen belemmeringen inzake reclame voor
tabaksproducten
Art. 95: ook wegnemen van verstoringen van de concurrentie -> HvJ: voor
reclamebureaus gaat dit niet op, misschien eventueel wel voor sponsoringen
HvJ: richtlijn moet eigenlijk gedeeltelijk nietig verklaard worden, maar HvJ kan positie
van wetgever niet overnemen, dus moet richtlijn helemaal nietig verklaard worden

Dan: commissie nieuw voorstel gedaan voor verbieden van reclame voor tabak, maar wel
meer beperkt (weggelaten werden alle aspecten die HvJ niet aanvaardde), voorstel werd
aanvaard door raad en parlement, nog altijd op grond van art. 95 EG Verdrag
Duitsland heeft deze richtlijn ook aangevochten, zaak is nu hangende voor HvJ: is er
een rechtsgrond in art. 95 EG Verdrag voor deze meer beperkte richtlijn?
(Duitsland heeft in de raad voor dit voorstel niet voorgestemd, had Duitsland dit wel gedaan:
kon Duitsland nog altijd de richtlijn aanvechten voor HvJ)

1.2. IMPLICIETE BEVOEGDHEDEN.

Kan EG ook optreden ten aanzien van materies die niet uitdrukkelijk geregeld worden door
een bepaald verdragsartikel?

bijv. Kan Eg de lidstaten verplichten strafsancties op te leggen inzake milieu

overtredingen?
Lidstaten: moet mogelijk zijn, maar artikel inzake milieubescherming is geen
voldoende rechtsgrond
HvJ 13 sep 2005: als strafsancties volgens de wetgever een passende maatregel
zijn, kan gemeenschap dit doen (overweging: is het cht nodig? Als ja, dan is het
mogelijk)

Kan dit nu toegepast worden op andere domeinen? Volgens commissie wel, lidstaten zijn
iets meer terughoudend

bijv. Bevoegdheid om internationale akkoorden te sluiten -> bijv. inzake transport

wordt in verdragsartikel niets gezegd over de bevoegdheid om een internationaal
akkoord te sluiten??
HvJ: als dergelijke interne maatregel bestaat en er is een noodzaak om dit uit te
breiden, dan heeft de EG deze impliciete bevoegdheid (AETR arrest)

1.3. AANVULLENDE BEVOEGDHEID.

art. 308 EG Verdrag: optreden van EG is nodig, maar er is geen specifieke

bevoegdheid hiervoor EG kan dan optreden op basis van art. 308

Voorwaarden:
- Raad moet met nparigheid van stemmen beslissen en parlement moet geraadpleegd
worden
- passende maatregelen kunnen genomen worden (is bijna alles)
- er mag natuurlijk geen artikel zijn dat de bevoegdheid regelt

In praktijk is dit artikel zeer belangrijk geweest

23
 Els Op de Beeck

2. VERHOUDING TUSSEN BEVOEGDHEID EG EN LIDSTATEN?

Sommige materies: exclusieve bevoegdheid van de EG -> lidstaten kunnen hier geen
maatregelen meer over nemen, WAT?

1. gemeenschappelijke handelspolitiek (externe handel: handel met staten die geen

lidstaat zijn) bijv. exportsubsidies, in- en uitvoer
komt niet uitdrukkelijk voor in EG Verdrag, maar wel belangrijk: anders zou
gemeenschappelijke handelspolitiek maar een utopie zijn
komt uit advies van HvJ (geen arrest, adviezen zijn mogelijk als het gaat over
bevoegdheid ivm het sluiten van internationale akkoorden)

2. instandhouding van de visbestanden en van de biologische rijkdommen van de zee:

overbevissing voorkomen is exclusieve bevoegdheid van de EG
komt ook niet uitdrukkelijk voor in EG Verdrag, maar is gevolg van rechtspraak van
HvJ: na toetreding UK, Denemarken en Ierland werd Noordzee ook een
gemeenschappelijke zee, wat met de visbestanden? Volgens HvJ is dit een
exclusieve bevoegdheid van de EG geworden. Wat als EG niet is opgetreden? Dan
kunnen lidstaten uitzonderlijk zelf optreden als vertegenwoordigers van het
gemeenschappelijk belang (en met instemming van de commissie) volgens HvJ

3. aantal artikelen in EG Verdrag die bevoegdheid van lidstaten uitsluiten, maar niet
uitdrukkelijk de bevoegdheid aan de EG geven

4. douane-unie: n gemeenschappelijk douane tarief voor heel EG, lidstaten kunnen

hier geen beleidsbeslissingen over nemen (moeten wel beleid van de EG uitvoeren)

5. monetair beleid: enkel voor lidstaten die de hebben aangenomen

=> alle andere domeinen zijn domeinen van concurrerende of parallelle bevoegdheid
(lidstaten en EG samen bevoegd)
bijv. inzake landbouw kunnen lidstaten ook een eigen beleid voeren, naast het beleid
van de EG

WEL: voorrang van Europees recht => welke domeinen kunnen in de praktijk dan nog door
de lidstaten zelf geregeld worden?

Sommige aspecten: Europese regeling is zo ingrijpend, dat elk optreden van de lidstaten
eigenlijk uitgesloten is! = pre-emption

bijv. Arrest Van de Hazel: pluimveesector is sector van landbouwbeleid, voor

landbouwproducten bestaat een marktordening: interventie van de
gemeenschap op de prijs (gemeenschap koopt bepaald product op, waardoor
telers voldoende prijs krijgen), gaat gepaard met productiebeperkingen.
Jaren 70: verordening -> voor pluimveesector geen stelsel van interventie in
de prijzen en geen productiebeperkingen, sector moet zijn eigen mannetje
staan. In Nederland had men toen een probleem van overproductie en
Nederlandse regering had slachtbeperkingen opgelegd -> VdH had meer
geslacht dan hij mocht en kwam voor strafrechter, strafrechter stelde
prejudicile vraag aan HvJ over verordening: sluit deze verordening uit dat de
lidstaten zelf slachtbeperkingen kunnen opleggen?
HvJ: uitgezonderd initiatieven tot het uit de markt nemen van producten in
verordening => lidstaten hebben bevoegdheid verloren om slachtbeperkingen
op te leggen

24
 Els Op de Beeck

bijv. AETR arrest: sluit bevoegdheid van gemeenschap om verdragen te

sluiten uit dat lidstaten deelnemen aan de onderhandelingen?
HvJ: elk initiatief van de lidstaten is onverenigbaar met de bevoegdheden van
de gemeenschap -> HvJ gaat dit na op basis van de bestaande regels (in dit
concrete geval mocht het echter wel aangezien de onderhandelingen met de
lidstaten al begonnen waren)

Wat is dan het verschil met de echte exclusieve bevoegdheden? Bij gedeelde
bevoegdheden kunnen lidstaten nog altijd optreden als de EG terzake niet is opgetreden,
optreden van lidstaten is afhankelijk van al dan bestaande Europese regels, terwijl voor
exclusieve bevoegdheden bevoegdheid van lidstaten uitgesloten is op basis van de aard van
materie.

Indeling van de bevoegdheden is een gevolg van de rechtspraak, Europese GW wou

hier klaarheid in scheppen.: art. 1.12 tot art. 1.18

- exclusieve bevoegdheden van de EU worden opgesomd (ook: vaststelling van

mededingingsregels die gelden voor de werking van de interne markt = bijgevoegd)
- gedeelde bevoegdheden (art. 1.14) : alle andere bevoegdheden, ook een opsomming
die echter niet limitatief is, art. 1.12 2e lid is uitdrukking van pre-emption beginsel
- art. 1.15: cordinatie van het economisch beleid en art. 1.16: gemeenschappelijk
buitenlands- en veiligheidsbeleid: wordt niet bepaald tot welke categorie ze behoren,
zijn volgens prof dus gedeelde bevoegdheden
- art. 1.17: ondersteunend, aanvullend en cordinerend optreden van de Unie: zijn
specifieke domeinen omdat er hier geen harmoniserende werking mogelijk is -> Unie
mag ondersteunen, maar geen algemeen geldende regels opleggen

3. BEGINSELEN DIE LIMIETEN STELLEN AAN DE BEVOEGDHEIDSUITOEFENING VAN

DE EUROPESE GEMEENSCHAP.

Als EG bevoegd is, kan Raad van Ministers besluit nemen, maar er zijn toch een aantal
grenzen.

geschiedenis: door verschillende verdragen heeft EG telkens nieuwe bevoegdheden

gekregen en ook invloed van HvJ (ruime interpretatie van bevoegdheden en
impliciete bevoegdheden) => bevoegdheden van de EG worden steeds ruimer, dus
lidstaten verliezen automatisch meer bevoegdheden (zie eerder)

voor communautaire bevoegdheden ook wijzigingen in de vereiste meerderheden:

sinds jaren 60 meer inspraak voor Europees parlement => meer gekwalificeerde
meerderheden, zodat lidstaten ook hun vetorecht verliezen
jaren 80: idee dat gemeenschapsbevoegdheden toch te ver begonnen te gaan =>
garanties gevraagd voor de lidstaten:
beginselen die bevoegdheidsuitoefening van de EG moeilijker maken

Subsidiariteitsbeginsel

= EG mag niet optreden als lidstaten het beter kunnen doen -> sinds jaren 90: lidstaten
genoeg ruimte laten om hun eigen beleid te voeren (politieke invulling)

ook juridisch: beginsel ook opgenomen in art. 5 EG Verdrag = rechtsbeginsel dat

afdwingbaar is

25
 Els Op de Beeck

art. 5 EG Verdrag nog andere beginselen:

- 1e alinea: rechtsgrondbeginsel (beginsel van de toegewezen bevoegdheden)

- 2e alinea: subsidiariteitsbeginsel voor materies die niet exclusief toebehoren aan EG
stelt ook beperking aan de uitoefening van de bevoegdheden van de EG, aantal
voorbeelden van situaties waarin lidstaten niet goed zelf kunnen optreden (opgenomen
in een protocol)

Praktijk: op basis van dit beginsel nog nooit handelingen nietig verklaard (ook nog bijna nooit
aangevoerd)
voor typische doelstellingen van EG wordt uniforme bescherming nagestreefd
(typische doelstellingen van EG kunnen maar moeilijk door de lidstaten zelf
gerealiseerd worden)

Subsidiariteitsbeginsel blijft toch een garantie, werkt wel remmend, maar is nog nooit echt
nodig geweest om de lidstaten te beschermen tegen een al te ijverige EG
werkt waarschijnlijk hoofdzakelijk preventief

Blijft toch actueel: ook bij onderhandelingen over Europese GW aan bod gekomen ->
controle door de nationale parlementen (opgenomen in Protocol bij GW)
- nationale parlementen krijgen alle voorstellen van communautaire wetgeving
- nationale parlementen moeten binnen 6 weken advies geven (in federale staat
moeten ook regionale parlementen geraadpleegd worden) wanneer ze vinden dat er
een schending is van het subsidiariteitsbeginsel is -> commissie moet voorstel dan
herzien wanneer 1/3 van de nationale parlementen een negatief advies geeft
politiek leeft de idee van subsidiariteit nog altijd!

Evenredigheidsbeginsel

(proportionaliteit) -> Art. 5 EG Verdrag 3e alinea: gemeenschap mag niet verder gaan dan
nodig (dit beginsel bestond ook al lang in de rechtspraak van HvJ)

2 elementen:
1. maatregel moet geschikt zijn om de doelstelling te realiseren
2. maatregel mag niet verder gaan dan nodig om doelstelling te realiseren (als er nog
een andere maatregel is die minder ver gaat, moet voor deze maatregel gekozen
worden)

Praktijk: wordt regelmatig ingeroepen voor HvJ

bijv. richtlijn over de arbeidstijd (1994): lidstaten konden nog wel meer bescherming
bieden, maar voor sommige landen (zoals UK) ging richtlijn al te ver (was materie die
door bedrijven zelf geregeld moest worden). UK verzette zich tegen deze richtlijn en
stelde beroep in bij HvJ
HvJ heeft richtlijn wel aangenomen, maar n bepaling niet (wekelijkse rustdag moet
zondag zijn): opleggen van zondag als d wekelijkse rustdag is strijdig met
evenredigheidsbeginsel (lidstaten mogen zelf oordelen welke dag ze zien als
wekelijkse rustdag)

Gelijkheidsbeginsel

= mensen in vergelijkbare situaties moeten gelijk behandeld worden (en in niet vergelijkbare
situaties moeten ongelijk behandeld worden) tenzij er een rechtvaardige reden is om
onderscheid door te voeren

26
 Els Op de Beeck

om onderscheid door te voeren is een legitiem doel nodig (proportionaliteitsbeginsel

hier ook nodig)

BELANG: EG Verdrag vermeldt dit beginsel vaak
- art. 12: verbod van discriminatie op grond van nationaliteit
- art. 141: verbod van discriminatie op grond van geslacht van werknemers (beginsel
van gelijk loon voor gelijk werk)
- andere bepalingen over de fundamentele vrijheden gaan eigenlijk allemaal over
verbod van discriminatie

Onderscheid:
directe discriminatie: bijv. KUL neemt alleen mannelijke studenten aan
indirecte discriminatie: gebruik maken van een legitiem criterium om een
onderscheid te maken en effecten van legitiem criterium vallen samen met de
effecten van een verboden criterium bijv. aan KUL kan men alleen examen
afleggen als men niet zwanger is, bijv. discriminatie op grond van nationaliteit
omzeilen door eis van residentie te stellen

art. 12 EG Verdrag: verbod van discriminatie op grond van nationaliteit

In praktijk vooral belangrijk geweest om in te gaan tegen discriminaties op nationaal vlak
(bijv. Frankrijk inzake slachtofferhulp: Franse onderdaan of van staat die akkoord gesloten
heeft met Frankrijk kan hier beroep op doen)
Voorwaarden voor toepassing van dit artikel
- binnen werkingssfeer van EG Verdrag
- onverminderd bijzondere bepalingen, bijv. vrij verkeer van werknemers

bijv. Franaise begon in Luik een opleiding, moest hoger inschrijvingsgeld betalen als
haar Belgische medestudenten -> art. 12 ingeroepen: binnen werkingssfeer?
HvJ 1985: toen stond in EEG Verdrag nog niets over onderwijs, onderwijs viel dus
nog niet binnen werkingssfeer, maar wel artikel over beroepsopleiding. HvJ
aanvaardde dit als een materie die onder werkingssfeer van verdrag valt en dus
duidelijke discriminatie op grond van nationaliteit
Ondertussen wel een bevoegdheid inzake onderwijs gekomen voor gemeenschap

bijv. verbod nog altijd actueel: aanvullend inschrijvingsgeld voor zo goed als alle
buitenlandse studenten, enkele studenten dienden beroep tot nietigverklaring in bij A-Hof
op grond van gelijkheidsbeginsel in Belgische GW
A-Hof 1995: verwijst naar arrest van HvJ 1985 (op basis van omweg via
gelijkheidsbeginsel) => uiteindelijk schending van art. 12 EG Verdrag vastgesteld (A-
Hof ging zelfs nog verder en stelde ongelijkheid vast ook ten aanzien van andere
buitenlanders, niet binnen Europa)

bijv. Franse slachtofferhulpregeling: Brit wou hier beroep op doen, maar geen akkoord
met UK, dus Brit kon hier geen beroep op doen
Franse rechter stelde prejudicile vraag aan HvJ: gaat om toerist die diensten
ontvangt van gastland en valt in die zin dus onder EG Verdrag; geen discriminatie
inzake dienstenverlening, maar wel op basis van nationaliteit

Soms kan er een rechtvaardiging zijn voor een ongelijke behandeling!

bijv. verkeersovertredingen: buitenlanders moeten boeten onmiddellijk betalen,

Belgen kunnen wachten tot factuur komt
HvJ: is schending van art 12 EG Verdrag, maar rechtvaardiging: bij buitenlanders kan
boete veel moeilijker gend worden zolang er onderling geen afspraken bestaan
tussen de lidstaten daaromtrent (ondertussen is een dergelijke regeling wel tot stand

27
 Els Op de Beeck

gekomen, dus zal een onderscheid op dit gebied in de toekomst wel moeilijker
worden)
bijv. Franse jongen gemigreerd naar UK, wilde daar studeren, kon geen beurs
krijgen (want volgens UK: moest 3 jaar daar verblijven en settled zijn = onbeperkt
verblijfsrecht hebben, zolang men student was, kon men in UK niet settled zijn)
UK rechter: dit valt niet binnen werkingssfeer van EG Verdrag (HvJ sinds 1988:
studiebeurzen vallen buiten werkingssfeer), advocaat van Franse jongen: deze
rechtspraak dateert van voor Verdrag van Maastricht en is dus achterhaald
prejudicile vraag aan HvJ 2005: komt terug op zijn rechtspraak sinds 1988 wegens
invoerende wijzigingen sinds Verdrag van Maastricht => studiebeurzen vallen wel
binnen de werkingssfeer
was er dan een discriminatie op grond van nationaliteit? Voorwaarde van settled
maakt het moeilijker voor niet-Britten: is dus een indirecte discriminatie
was er een rechtvaardiging? HvJ: een staat mag eisen dat degenen die de
studiebeurs krijgen een band hebben met het grondgebied, maar een reglementering
die een voorwaarde bevat die nooit vervuld kan worden door buitenlandse studenten
is niet proportioneel

Beginsel van gemeenschapstrouw

= beginsel van loyale samenwerking: art. 10 EG Verdrag (positief en negatief geformuleerde

verplichting)

ook gemeenschap heeft verplichting samen te werken met de lidstaten

ook tussen instellingen van EG zelf moet er samenwerking zijn (hfz inzake
besluitvorming, bijv. parlement en raad moeten samenwerken)

DUS: gemeenschaptrouw is tweerichtingsverkeer geworden nu

4. GEMEENSCHAPPELIJKE MARKT VS. INTERNE MARKT.

Art. 2 EG Verdrag: 3 instrumenten voor de EG

- instelling van de gemeenschappelijke markt
- economische en monetaire unie
- gemeenschappelijk beleid

Art. 3 c EG Verdrag: interne markt

Onderscheid?

interne markt is ingevoerd met de Europese Akte (gemeenschappelijke markt stond er al

van in het begin in)
interne markt is een ruimer concept, een verdieping van het begrip
gemeenschappelijke markt

Hoe gemeenschappelijke markt realiseren?

= markt die bestaat uit verschillende lidstaten, maar waarin men alle belemmeringen
afschaft die bestaan wanneer men grensoverschrijdend actief is
vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal: alle productiefactoren
moeten gemakkelijk kunnen verhuizen van de ene lidstaat naar de andere
negatieve integratie: lidstaten verbieden om belemmeringen op te werpen

28
 Els Op de Beeck

jaren 50: moeilijk om in landbouwsector enkel van negatieve integratie te spreken (landbouw
was zeer gereglementeerde sector om boeren een inkomen te verzekeren => men kon hier
niet gewoon alle regelingen gaan afschaffen)
men moest dus een beleid gaan voeren inzake landbouw op niveau van de
gemeenschap
= positieve integratie
zelfde argumenten inzake de vervoerssector

Wat als ondernemingen zelf de belemmeringen in stand houden? Concurrentierecht: regels

van in het begin nodig geacht waardoor bedrijven geen regels konden invoeren om
belemmeringen in stand te houden
art. 81 en 82 EG Verdrag
Ook lidstaten mogen geen concurrentie vervalsen, geen staatssteun verlenen.

Harmonisatie: hfz. technische voorschriften waaraan product moet voldoen om in andere

lidstaat aanvaard te worden

in beginjaren niet zo eenvoudig: harmonisatie was enkel mogelijk op basis van

artikelen die nparigheid van stemmen vereisen, enkel art. 100 EEG Verdrag (nu
art. 94) en art. 235 EEG Verdrag (nu art. 308) => harmonisatie gebeurde maar heel
moeizaam
1985: Witboek van de Commissie: lijst van alle mogelijke belemmeringen die
weggewerkt zouden moeten worden om tot gemeenschappelijke markt te komen:
fysieke controles aan de grenzen (grenzen binnen EEG)
technische belemmeringen (bijv. technische voorschriften die van land tot land
konden verschillen)
fiscale belemmeringen
Europese Akte 1986: art. 100 a ingevoerd (nu art. 95): harmoniseren werd mogelijk
met een gekwalificeerde meerderheid van stemmen => harmonisatie gemakkelijker
geworden, wel enkele uitzonderingen (dan geldt gekwalificeerde meerderheid niet en
is nparigheid van stemmen nodig):
fiscale maatregelen: moeilijk voor bepaalde lidstaten (bijv. Luxemburg)
maatregelen in verband met vrije verkeer van personen (oa. grenscontroles)
rechten en belangen van werknemers

Sinds 1985-1986 is harmonisatie serieus op gang gekomen, tegen eind 1992 verschillende
regelingen goedgekeurd, behalve voor personenverkeer -> bevoegdheid gecreerd voor
gemeenschap in deze materie
Afschaffing van personencontroles: 1e stap gezet door Schengen-landen
(intergouvernementele samenwerking), is dan nadien een bevoegdheid van de
gemeenschap geworden

5. DE VRIJHEDEN VAN DE EG.

= economische vrijheden: goederen, personen, diensten en kapitaal

verbod op belemmeringen ten aanzien van deze vrijheden; belemmeringen zijn soms
wel te rechtvaardigen

In EG Verdrag aantal rechtvaardigingsgronden om belemmeringen toch toe te staan (oa.

openbare orde, openbare veiligheid) en anders nog mogelijkheden voor staat (redelijk)

bijv. vrij verkeer van goederen: Duitsland: verkoop van likeur -> fruitlikeur mag in
Duitsland alleen verkocht worden als een bepaald minimum percentage aan alcohol
aanwezig is, maar bepaalde Franse likeur haalde dit percentage niet, mocht dus niet in

29
 Els Op de Beeck

Duitsland verkocht worden, rechtvaardiging door Duitsland: consumenten mogen niet

te snel verslaafd worden aan alcohol, en als er te weinig alcohol in zit, zou men
gemakkelijker drinken en sneller verslaafd geraken

HvJ Cassis de Dijon

- kan Duitsland consumentenbescherming inroepen? HvJ: bepaalde nationale regels
kunnen belemmerend zijn voor het goederenverkeer, maar zijn ingegeven door een
legitiem overheidsdoel
- er mag nog geen harmonisatie zijn
- geen echte discriminatie: wordt zonder onderscheid naar herkomst van product
toegepast
- proportionaliteitsbeginsel moet ook gerespecteerd worden: was hier niet het geval (om
doel te bereiken waren andere, minder ingrijpende maatregelen mogelijk)

HvJ aanvaardt dat lidstaten belemmeringen kan opleggen zolang daar een billijke
rechtvaardiging voor is (rule of reason)

ook voor rechtvaardigingsgronden die uitdrukkelijk in EG Verdrag vermeld worden,

moet proportionaliteitsbeginsel gerespecteerd worden

Afbakening tussen verschillende vrijheden?

afbakening tussen de verschillende vrijheden is niet altijd even gemakkelijk!

bijv. verkoop van snoepgoed: in Oostenrijk moet snoepgoed dat verkocht wordt in
automaten, verpakt worden -> exporteur naar Oostenrijk: vrij verkeer van goederen?
rechtvaardigingsgrond: volksgezondheid
proportionaliteit niet aanwezig volgens Nederlandse advocaat-generaal, maar
HvJ: lidstaat mag zelf bepalen welk niveau van bescherming van de bevolking
ze wil opleggen, dus evenredigheid niet geschonden

evaluatie moet gemaakt worden tot aan het evenredigheidsbeginsel

bijv. verkoop loterij biljetten in UK, biljetten kwamen uit Frankrijk, in UK strikte
reglementering over verkoop van de biljetten -> gaat om het aanbieden van een dienst
(niet het verkopen van biljetten, maar het oprichten van een loterij)

Afbakening is belangrijk omdat vrij verkeer van kapitaal ook geldt voor onderdanen van
derde landen (kapitaalverkeer: oa. beleggingen, investeringen etc)
dus ook vrij ten aanzien van derde landen en deze landen hebben vaak problemen
om succes te boeken binnen de gemeenschap

bijv. Zwitsers bedrijf dat kleine leningen verstrekte via internet aan consumenten, vele
leningen aan Duitsers, Duitse Bankcommissie was hier niet akkoord mee (had dit
bedrijf niet kunnen controleren op solvabiliteit) -> bedrijf riep vrij verkeer van kapitaal
in ten aanzien van derde staten (Zwitserland geen lid). Maar: lening geven is ook het
verstrekken van diensten => om welke vrijheid gaat het nu? Als het gaat om een
belemmering van het dienstenverkeer, kon Zwitsers bedrijf geen beroep doen op
vrijheid van dienstenverkeer =>
advocaat-generaal: beperking van het kapitaalverkeer, Duitsland mocht deze
regeling opleggen
HvJ: dienstenverkeer en bepaling over vrij verkeer van diensten kan niet
ingeroepen worden door onderdanen van niet-lidstaten

30
 Els Op de Beeck

Zwitsers bedrijf: toch ook kapitaal-aspecten aanwezig -> aanvaard door HvJ,
maar is maar een onvermijdelijk gevolg van de belemmering van het
dienstenverkeer

Bijzonderheden

bijv. Brennerpas in Oostenrijk, milieuvriendelijke regeling in Oostenrijk, manifestatie tegen

Brennerautoweg werd toegelaten door overheid in Tirol en was een succes maar
transportbedrijven vonden dit niet goed: leidde tot een verhoging van de transportkosten
(tijdens manifestatie kon er immers niet gereden worden)
belemmering van vrij verkeer? Ja, belemmering van vrij verkeer van goederen
is er een rechtvaardiging? Tiroolse overheid: vrijheid van meningsuiting (of vrijheid
van vergadering) is legitiem doel en evenredig, want is maar n dag (door
bijkomende feestdagen en weekend kon er in de praktijk wel gedurende 4 dagen niet
gereden worden!)
HvJ: grondrechten aanvaard als een legitiem doel en evenredigheid moet
gecontroleerd worden door de nationale rechter

bijv. Belgische supermarktketens weigeren Griekse producten te verkopen of n Belgische

winkelier wil geen Griekse producten verkopen onderscheid?

kan art. 28 EG Verdrag ingeroepen worden tegen een particulier? Nee, regels zijn
van toepassing op de lidstaten: maatregelen van een nationale overheid zijn
onderworpen aan de regels van het vrij verkeer

wat dan met particulieren? In principe niet beroepen op de 4 vrijheden, maar twee
uitzonderingen:

advocaten die zich niet mogen inschrijven aan een bepaalde balie balie =
privaat orgaan, maar met reglementaire taken van de overheid
Bosman-arrest: voetballer kon niet van club veranderen als nieuwe club geen
vergoeding betaalde aan oude club = belemmering van vrij verkeer van
werknemers -> transfersysteem was uitgewerkt door FIFA (en zo
overgenomen door Belgische voetbalbond), Bosman heeft deze
reglementering aangevochten voor Belgische rechter: Belgische voetbalbond
is een priv vereniging
-> HvJ: als een groep of organisatie feitelijke macht uitoefent over
particulieren en voorwaarden kan opleggen => dan is deze organisatie
ook onderworpen aan de 4 vrijheden
werkgevers? Nog veel discussie (zaak Angorese), ten aanzien van een
individuele bank wordt door HvJ wel aanvaard dat 4 vrijheden van toepassing
moeten zijn (maar onderscheid met andere individuen, bijv. individuele
kruidenier, niet echt duidelijk)

is EG zelf onderworpen aan regels van vrij verkeer? Ja, maar komt in de praktijk
natuurlijk veel minder voor

Economisch actieven: is vrij verkeer beperkt tot deze categorie? In principe wel, maar n
uitzondering: werklozen kunnen gedurende een redelijke termijn nog beroep doen op deze
vrijheden door nog op zoek te gaan naar werk (gedurende deze periode kunnen deze dus
nog beroep doen op vrij verkeer van werknemers)

Traditioneel: band met economische activiteit noodzakelijk

31
 Els Op de Beeck

evolutie: rechtspraak begint meer en meer ook rechten toe te kennen aan personen
die niet economisch actief zijn en nadien ook door wetgeving (uitbreiding van
bescherming naar gezinsleden van persoon die economisch actief is)

wetgeving: algemeen verblijfsrecht voor iedereen -> verblijfsrecht bestond al voor

werknemers en zelfstandigen, nadien in richtlijnen uitgebreid naar :
studenten
gepensioneerden
wie geen verblijfsrecht heeft op een andere basis -> voorwaarden: voldoende
bestaansmiddelen en ziektekostenverzekering

6. RECHTEN VAN DE EUROPESE BURGER?

Europese burger = iedereen die onderdaan is van een lidstaat van de EU

Verdrag van Maastricht => aantal regels onder het burgerschap van de Unie: EU wordt
meer en meer een eigen organisatie met eigen burgers -> wordt vastgehangen aan
concept van nationaliteit

art. 17 ev EG Verdrag:

Rechten van de EU burger, oa.

- recht om te kiezen en verkozen te worden bij gemeenteraadsverkiezingen en bij
verkiezingen voor Europees parlement
- recht om vertegenwoordigd te worden door een consulaire of diplomatieke instantie
- reizen en verblijven in een andere lidstaat

wat houdt burgerschap dan eigenlijk in? Rechtspraak HvJ: alle burgers hebben het
recht om niet te worden gediscrimineerd -> HvJ heeft op deze manier verschillende
rechten erkend die men anders niet zou hebben

bijv. HvJ 26 okt 2006: 2 Nederlanders die tijdens WO II slachtoffer geweest zijn van
brutaliteiten in Nederlands Indi, Nederland: vergoeding voor deze slachtoffers mogelijk
als Nederlands onderdaan en als men op moment van aanvraag in Nederland woont.
Personen in kwestie waren in Spanje gaan wonen en hebben vergoeding pas laat
aangevraagd: vergoeding werd geweigerd omdat ze niet meer in Nederland wonen
voor Nederlands rechter: schending van art. 18 EG Verdrag (recht om vrij te reizen en
te verblijven in een andere lidstaat) aangevoerd
HvJ: probleem aanvaard, geen vergoeding omdat personen verhuizen naar een
andere lidstaat = niet correct: is een discriminatie (residentiecriterium dat mensen
benadeeld), en residentie is geen gepast criterium, dus ook geen rechtvaardiging
voor discriminatie

32
 Els Op de Beeck

BESLUITVORMING

1. COMMUNAUTAIRE BESLUITVORMING (EG).

1.1. ALGEMEEN.

= besluitvorming binnen de 1e pijler

als regel tot stand is gekomen: uitvoering nodig, zowel van algemene als van individuele
aard
bijv. mededingingsbeleid: verordening die bepaalt hoe deze artikelen in verdrag
toegepast moeten worden, maar ook uitvoeringsmodaliteiten die gebaseerd zijn op
deze verordening (= algemeen), als er bijv. dan inbreuken vastgesteld worden en
sancties nodig zijn, wordt dit geregeld door uitvoeringsmodaliteiten van individuele aard

wetgeving = voorschriften van algemene aard die rechtstreeks op het verdrag

gebaseerd zijn
uitvoering = beslissingen van individuele aard

1.2. WETGEVINGSMAATREGELEN.

Verschillende rechtsgronden bepalen verschillende procedures => wie neemt de

beslissingen? Antwoord is afhankelijk van de rechtsgrond
Raad van Ministers is wel altijd betrokken: beslissingen ofwel bij nparigheid van
stemmen ofwel bij gekwalificeerde meerderheid ofwel bij gewone meerderheid (zie
eerder: art. 205 EG Verdrag)
regeringen zijn steeds betrokken bij de besluitvorming

Voorstelrecht

In welke mate zijn regeringen bereid geweest beslissingsmacht af te staan aan instellingen
van EG?
Rechtsgronden geven aan hoeveel beslissingsmacht regeringen hebben willen afstaan aan
parlement en commissie (aan commissie meestal wel voorstelrecht gegeven, maar sommige
uitzonderingen, bijv. als het gaat over statuut van HvJ, heeft HvJ voorstelrecht -> soms kan
raad dus beslissen zonder voorstel van commissie: dan verandert wel iets aan de criteria om
tot meerderheid te komen, met name minstens 2/3 van de leden van de raad)

Onderhandelingen

Na voorstel: onderhandelingen tussen commissie en raad (in praktijk meestal tussen

commissie en individuele lidstaten)

commissie zal lidstaten contacteren vooraleer voorstel wordt gedaan (informeel

contact): niveau van werkgroepen binnen lidstaten waar voorstel besproken wordt =>
vaak al informele beslissingen
commissie kan haar voorstel ook wijzigen (art. 250 2e lid EG Verdrag) zolang de raad
geen besluit genomen heeft

33
 Els Op de Beeck

HvJ: kon commissie voorstel mondeling wijzigen op zitting van de raad? Zolang er
nog geen beslissing is genomen door de raad, is dit mogelijk
commissie kan voorstel ook intrekken: commissie kan op deze manier de procedure
lamleggen (raad kan dan immers niet beslissen)

Kan Raad afwijken van wat de commissie heeft voorgesteld? Art. 250 1e lid EG Verdrag: ja,
maar nparigheid van stemmen in raad vereist
als commissie tijdens onderhandelingen met lidstaten al te weten komt dat aantal
lidstaten achter haar voorstel staat, weet commissie ook dat raad geen afwijkend
voorstel zal doen

Is Raad verplicht binnen bepaalde termijn over voorstel van commissie te beslissen? Niet
bepaald in EG Verdrag => raad verliest bevoegdheid niet na bepaalde tijd
Uitzondering: als raad verplicht is beslissing te nemen, bijv. art. 255 EG Verdrag:
binnen twee jaar na inwerkingtreding van Verdrag van Amsterdam

Interactie Raad, Commissie en Parlement

1. Voorstelrecht van Commissie

= initiatiefrecht, exclusief recht van commissie (commissie heeft monopolie van

voorstellen, met enkele uitzonderingen)
lid van parlement en parlement als geheel kan dus geen voorstel doen (itt.
nationale politiek): kan wel onafhankelijk zijn, maar niet voldoende technisch
ook lidstaten kunnen geen voorstellen doen: niet individueel en niet collectief
(als de raad): kunnen wel de technische expertise hebben, maar geen
garantie voor onafhankelijkheid
Waarom alleen de commissie? Is onafhankelijk en een expert: voorstellen van de
commissie worden verondersteld goed technisch onderbouwd te zijn en in het belang
van de gemeenschap te zijn
Kritiek: niet echt democratisch -> waarom geen voorstellen behandelen die ingediend
worden door de meerderheid van het parlement?

Commissie kan ook niet verplicht worden om voorstel in te dienen, maar wel n
uitzondering: met name wanneer raad zelf verplicht is te beslissen (anders is het voor
raad onmogelijk zijn verplichting na te leven)
bijv. art. 192 2e alinea EG Verdrag: parlement kan commissie verzoeken passende
voorstellen in te dienen => commissie is niet verplicht!
WEL: als parlement hier gebruik van maakt, zal commissie in de praktijk ten minste
een antwoord geven aan het parlement wanneer het niet ingaat op het verzoek -> kan
parlement hier dan op reageren? Parlement kan vragen stellen en eventueel zelfs de
commissie tot ontslag dwingen in extreme situaties
Kan Raad commissie vragen een voorstel te doen? Art. 208 EG Verdrag; ja, alle
terzake dienende voorstellen -> is ook geen verplichting voor de commissie, maar
commissie zal in de praktijk ook hier wel telkens een antwoord geven aan de raad

Commissie beslist ook over de rechtsgrond op grond waarvan beslissing genomen

zal worden (geeft hiermee ook de procedure aan die gevolgd zal moeten worden).
Meestal zal commissie eerst voorzichtig overleg plegen met lidstaten edm door
gebruik te maken van overlegdocumenten (bijv. groenboek: opent een debat en
witboek: opsomming van maatregelen die genomen moeten worden)

34
 Els Op de Beeck

Na overleg:
publicatie van voorstel in publicatieblad (is klaar om te worden aangenomen)
inlichting van nationale parlementen (verplicht door Protocol inzake nationale
parlementen)
indiening bij raad en pas na 6 weken formele bespreking door de raad zodat
nationale parlementen weten waarover in de raad gesproken zal worden ->
parlementen genformeerd over agenda van de raad en kunnen dus nationale
ministers aan de tand voelen over wat zijn standpunt zal zijn in de raad

Soms moet commissie een aanbeveling doen ipv een voorstel -> gevolgen? Art. 250
EG Verdrag geldt dan niet: afwijking van voorstel vereist dan geen nparigheid van
stemmen
= verzwakking van de rol van de commissie

2. Raadpleging van Europees Parlement

Oorspronkelijk: leden van de nationale parlementen -> invloed? In sommige materies

verplichting om parlement te raadplegen, maar commissie deed wat het wou met dit
advies

Wat als parlement niet geraadpleegd werd? 1979: door omstandigheden was
parlement niet geraadpleegd en bepaalde producent haalde dit aan om
verordening te laten vernietigen door HvJ
HvJ 1980: raadplegingsbevoegdheid is weerspiegeling van democratisch
grondbeginsel dat volkeren aan machtsuitoefening kunnen deelnemen -> is
dus meer dan een loutere formaliteit

Soms parlement kwaad omdat na raadpleging commissie voorstel nog gewijzigd had,
moet parlement na wijziging nog eens geraadpleegd worden?
HvJ: nieuwe raadpleging is niet nodig als voorstel niet wezenlijk gewijzigd is (bijv.
alleen op technische punten) of als wijziging is gebeurd in de richting van het
parlement -> voor substantile wijzigingen moet parlement dus wel opnieuw
geraadpleegd worden

Wijzigingen door Europese Akte:

Instemming: als instemming van parlement vereist is, is advies van parlement
bindend => parlement krijgt dus een vetorecht
Samenwerkingsprocedure: parlement kan amenderen op voorstel van
commissie met gekwalificeerde meerderheid
nu aangevuld met Medebeslissingsprocedure: medebeslissingsprocedure
heeft eigenlijk grootste deel van samenwerkingsprocedures vervangen

medebeslissing art. 251 EG Verdrag: procedure waarin duidelijk medebeslissing

van parlement aan bod komt
verschillende stappen in procedure van medebeslissing: parlement gaat zich tot drie
keer moeten uitspreken over voorstel

Wat met commissie? Commissie moet voorstel doen en blijft aanwezig gedurende de
ganse procedure, maar naar het einde wordt haar rol toch minder
- 1e lezing: advies van parlement met eventueel voorgestelde
wijzigingen (amendementen), dan kan raad akkoord gaan met
amendementen van parlement => tekst goedgekeurd, gebeurt
natuurlijk niet zo veel: in andere gevallen zal raad een
gemeenschappelijk standpunt opstellen

35
 Els Op de Beeck

- 2e lezing: commissie wordt gevraagd haar standpunt bekend te

maken voor de 2e lezing (advies, maar heeft geen effect op
besluitvorming), parlement geeft opnieuw mening over
gemeenschappelijk standpunt van de raad (verschillende standpunten
mogelijk: kan tekst ook verwerpen => dan wordt procedure stopgezet);
commissie geeft een advies en ook raad moet beslissen over haar
standpunt, dit advies van de commissie heeft wel effect op de
besluitvorming (als advies negatief is, kan raad er alleen van afwijken
met nparigheid van stemmen)

- bemiddelingsfase: commissie probeert bemiddeling vlot te houden,

als binnen bemiddelingscomit tekst wordt aangenomen, moet
parlement in plenaire zitting tekst ook nog goedkeuren en ook in raad
met gekwalificeerde meerderheid (uitzondering: toch nparigheid van
stemmen voor sociale zekerheid en cultuur: parlement heeft dus
inspraak maar wel nparigheid van stemmen vereist in raad)

Commissie blijft toch belangrijke rol spelen in verschillende fases, bijv. ook in 1e
lezing, commissie kan voorstel al wijzigen na enkel lezing door het parlement =>
commissie blijft ook sleutelen aan haar eigen voorstel
=> tegen wil van parlement (en raad) kan dus geen tekst aangenomen worden!
(mogelijkheid van verwerping in 2e lezing voor parlement)

Invloed van Europese GW?

Weinig wijzigingen: medebeslissingsprocedure wordt herdoopt tot gewone

wetgevingsprocedure en andere procedures worden bijzondere wetgevingsprocedures
genoemd

Voorstelrecht van commissie?

- parlement heeft geen voorstelrecht gekregen
- commissie kan ook niet verplicht worden voorstel in te dienen
- WEL: burger kan aan commissie vragen voorstel in te dienen (als handtekeningen
verzameld van 1 miljoen inwoners uit significant aantal lidstaten) = burgerinitiatief,
maar commissie wordt hier niet door verplicht voorstel in te dienen

1.3. UITVOERINGSVOORSCHRIFTEN.

Uitvoering van de communautaire wetgeving?

uitvoering = alles wat nodig is om de algemene regels te doen toepassen

bepaalde artikelen uit wetgeving zullen verder gespecificieerd moeten worden
Dus: zowel gedetailleerde voorschriften, maar ook toepassing hiervan op concrete gevallen

Waarom onderscheid?
vgl. nationale structuur verschil tussen wet en KBs = onderscheid naar de vorm zelf
van de handelingen
onderscheid naar de vorm bestaat niet in gemeenschapsrecht (verordening kan
zowel wet zelf als een uitvoerende maatregel zijn) => aan benaming kan men
onderscheid niet zien
REDEN: behoefte aan onderscheid want wetgever kan niet alles regelen, wetgever kan niet
op voorhand ingaan op alle details die nodig zijn voor de uitvoering van de regeling
nood aan instantie die dit wel doet

36
 Els Op de Beeck

Anderzijds ook essentieel dat wezenlijke elementen van regeling overgelaten worden aan de
wetgever

belangrijk om te weten wat de essentile regels zijn (wetgever) en wat de

gedetailleerde uitvoeringsmaatregelen zijn

Wie voert uit?

LIDSTATEN = basisregel: als verordening wordt aangenomen, moeten lidstaten alles doen
wat nodig is om deze uit te voeren (art. 10 EG Verdrag: gemeenschapstrouw)

als richtlijn goedgekeurd wordt, moeten lidstaten alle maatregelen nemen = richtlijn
omzetten in nationaal recht
Wie moet dit in Belgi doen? Afhankelijk van maatregel die nodig is: wetgeving
wijzigen of nieuwe wet aannemen edm. -> wie dit in de lidstaat moet doen, is dus
een kwestie van nationaal recht

ook individuele toepassing moet gegarandeerd worden

als regels niet worden nageleefd, moeten lidstaten voorzien in sancties

geen specifieke eisen aan gesteld, maar moet wel evenwaardige bestraffing zijn als
bij gelijkaardige overtredingen in nationaal recht

Controle?

op lidstaten door de commissie: kan lidstaat voor HvJ dagen

Ook: zie arrest Van Gend en Loos => ook particulieren kunnen Europees recht inroepen

DUS: controle zowel door commissie als door particulieren

Uitvoering door communautaire instellingen zelf?

Gemeenschap voert zelf uit wanneer de communautaire wetgeving dit voorziet (in de praktijk
zal dit meestal de taak van de commissie zijn)
lidstaten moeten dan alleen nog de uitvoeringsmaatregelen nemen die nog nodig zijn
op nationaal vlak

Kunnen communautaire instellingen ook toepassen op individuele situaties? Eerder

uitzonderlijk, oa. mededingingsrecht (art. 81 en 82 EG Verdrag: commissie kan individuele
ondernemingen beboeten)

WIE? Art. 202 EG Verdrag => in principe voert de Commissie de communautaire wetgeving
uit (op basis van bepaling in wetgeving waardoor Raad deze bevoegdheid aan de
Commissie geeft)

Maar: Raad kan zich recht voorbehouden om in bijzondere gevallen deze

bevoegdheid zelf uit te oefenen -> HvJ: deze bijzondere gevallen moeten ook
gemotiveerd worden (deze bevoegdheid is dus niet evident voor de Raad)
=> dan geen politieke controle door Parlement (zie verder)!

Andere organen? Bepaalde agentschappen kunnen ook uitvoering geven aan

communautaire wetgeving, bijv. Merkenbureau in Allicante

37
 Els Op de Beeck

HOE? Afhankelijk van de wetgevingsnorm (manier van uitvoeren wordt daar meestal in
bepaald) -> principe = onder controle van vertegenwoordigers van de lidstaten: uitvoering
gebeurt onder begeleiding van comits waarin vertegenwoordigers van de lidstaten zetelen

comitologie: verschillende comits die Commissie begeleiden / controleren in haar

uitvoeringsbevoegdheid => Comitologiebesluit (nog gewijzigd in 2006)
Commissie moet voorstel van uitvoering voorleggen aan comit, comit moet advies
verlenen met gekwalificeerde meerderheid.
Als advies positief is, is er geen probleem. Bij negatief advies: afhankelijk van soort
comit: 3 soorten:
raadgevend comit: Commissie kan advies naast zich neerleggen, is er niet
door gebonden
beheerscomit: Commissie kan uitvoering van eigen voorstel uitstellen en
Raad moet dan zelf voorstel van uitvoering doen, Raad heeft hier maximaal 3
maanden voor (niet simpel: gekwalificeerde meerderheid tegen voorstel van
Commissie betekent nog niet dat men een meerderheid kan bereiken over
een gemeenschappelijk voorstel). Als er geen voorstel van de Raad komt, is
het terug aan de Commissie: Commissie kan daar haar eigen oorspronkelijk
voorstel uitvoeren
regelgevend comit: (ook als er geen advies komt) de Commissie zit vast:
moet ofwel voorstel wijzigen ofwel voorstel indienen bij de Raad als voorstel
voor wetgeving van de Raad => beslissingsmacht gelaten aan de Raad, wel
binnen bepaalde termijn. Als Raad geen akkoord kan bereiken, kan
Commissie haar oorspronkelijk voorstel toch uitvoeren

Doel comitologie: controle op de Commissie door de lidstaten

Wetgever beslist over welk soort comit ingevoerd zal worden (afhankelijk van de
materie)

Ook meer zeggingskracht aan Europees Parlement (sinds laatste wijziging

Comitologiebesluit): parlement kan bezwaar uiten in de loop van de procedure:
voor raadgevend en beheerscomit: parlement kan advies uitbrengen om te
zeggen dat voorstel buiten de bevoegdheden gaat die de wetgever heeft
aangenomen -> parlement kan nagaan of commissie haar
uitvoeringsbevoegdheid niet te buiten gaat: dan moet commissie haar ontwerp
opnieuw behandelen en aan parlement zeggen wat er gebeurd is (commissie
is dus niet gebonden door het parlement) => parlement krijgt een gelijkaardige
positie als de lidstaten inde comits
voor regelgevend comit: parlement kan een bezwaar uiten over grenzen
bevoegdheid van commissie, maar ook over eventuele schending van
evenredigheidsbeginsel => commissie zal voorstel dan moeten indienen bij
Raad (zoals bij controle door comits)

2. DE TWEEDE EN DERDE PIJLER (EU).

2.1. 2e PIJLER: GEMEENSCHAPPELIJK BUITENLANDS- EN VEILIGHEIDSBELEID.

a. Wetgeving

Beslissingen worden in principe genomen door de RAAD op basis van nparigheid van
stemmen (art. 21 EU Verdrag): onthoudingen zijn wel mogelijk (staat die zich onthoudt, zal
ook gebonden zijn als beslissing er door komt)

38
 Els Op de Beeck

Procedure van de constructieve onthouding: onthouding met een formele verklaring

over de reden van de onthouding
=> besluit kan aangenomen worden, maar lidstaat die zich op deze manier onthoudt,
is niet gebonden door het besluit!

OOK: gekwalificeerde meerderheid mogelijk in 3 gevallen (stemmen worden op dezelfde

manier geteld als bij de communautaire besluitvorming, behalve 2e criterium kan anders zijn)
1. wanneer de Europese Raad een gemeenschappelijke strategie heeft bepaald over de
materie (bijv. inzake betrekkingen met Rusland)
2. als de Raad een eigen gemeenschappelijk standpunt uitvoert
3. om speciale vertegenwoordigers te benoemen voor bepaalde gebieden
dit zijn meestal aangelegenheden waarover reeds een beslissing is genomen (eerste
beslissing is dan wel genomen met nparigheid van stemmen)
Gekwalificeerde meerderheid is nooit mogelijk voor beslissingen inzake defensie of militaire
kwesties!
Alarmbelprocedure: voor belangrijke redenen van nationaal beleid van een lidstaat
kan stemming afgeschaft worden en materie wordt dan overgedragen naar de Raad
(moet dan beslissen met nparigheid van stemmen)

WIE? Art. 22 EU Verdrag: iedere lidstaat of de commissie kan initiatief nemen om voorstel in
te dienen bij de Raad (communautair: commissie is in principe exclusief bevoegd)
invloed van commissie vermindert
Art. 21 EU Verdrag: niet dezelfde bevoegdheid als op communautair niveau, commissie mag
voorstellen doen maar art. 250 EG Verdrag geldt hier niet
Voorbereiding van besluiten: ook andere comits spelen een belangrijke rol (politiek- en
veiligheidscomit, militair comit)
Europees Parlement? Parlement moet niet worden geraadpleegd: art. 21 EU Verdrag
-> parlement moet alleen geraadpleegd worden over de belangrijkste keuzen en de
fundamentele aspecten

b. Uitvoering

Door de LIDSTATEN, maar geen zelfde mechanisme als bij communautaire besluitvorming

Ook uitvoering door EU ZELF in bepaalde materies

c. Invloed van de Europese GW

weinig wijzigingen aan bestaande situatie, wel Minister van Buitenlandse Zaken (benoemd
door de Europese Raad)
krijgt initiatiefrecht inzake 2e pijler in de plaats van de commissie (lidstaten behouden
ook initiatiefrecht)
belangrijke rol inzake voorbereiding en uitvoering van besluiten

2.2. 3e PIJLER: POLITILE EN JUSTITILE SAMENWERKING IN STRAFZAKEN.

a. Besluitvorming

situeert zich tussen beide regelingen (communautair en 2e pijler)

art. 34 EU Verdrag: Europese Raad wordt hier niet vermeld

RAAD beslist op basis van nparigheid van stemmen (maar geen constructieve onthouding
mogelijk)

39
 Els Op de Beeck

gekwalificeerde meerderheid mogelijk? Ja, als Raad uitvoering geeft aan een eigen
besluit (telling van stemmen op zelfde manier als bij 2e pijler)
geen alarmbelprocedure voorzien

WIE? Elke lidstaat of de commissie: zelfde als bij 2e pijler

Europees Parlement? Moet voorafgaand geraadpleegd worden (inzake gemeenschappelijk
standpunt, kaderbesluit, besluit of overeenkomst tussen de lidstaten = 4 instrumenten voor
3e pijler) -> alleen voor 1e instrument moet parlement niet voorafgaand geraadpleegd worden
(fout in handboek!)
Hoe raadplegen? Zie eerder, maar parlement krijgt hier wel een termijn (moet
tenminste 3 maanden zijn) van de raad. Als parlement binnen deze termijn geen
advies geeft, kan raad gewoon beslissen

b. Uitvoering

LIDSTATEN = principe

EU ZELF kan ook uitvoeringsmaatregelen nemen, in praktijk vaak door de commissie (gaat
vaak over materies die parallel behandeld worden, zowel op communautair niveau als
binnen 3e pijler: dus omwille van nauwe band met gemeenschapsbevoegdheden), bijv.
Schengen informatie systeem

c. Invloed van de Europese GW

3e pijler wordt gebracht onder het communautaire niveau => communautaire procedures
zullen dus van toepassing zijn

Medebeslissingsprocedure van toepassing en Raad zal dan ook beslissen met

gekwalificeerde meerderheid van stemmen, wel aantal uitzonderingen voorzien
(omwille van gevoeligheid van bepaalde materies, bijv. voor instellen van een
Europees OM)

Lidstaten zullen hun initiatiefrecht behouden, maar wel van de lidstaten vereist om
voorstel in te kunnen dienen

3. EVALUATIE VAN DE BESLUITVORMING: DEMOCRATISCH?

democratie = mogelijkheid voor een groot deel van de bevolking om vertegenwoordigers te

kiezen in parlement
als openbaar gezag ofwel zelf rechtstreeks gekozen is ofwel verantwoording
verschuldigd is aan een orgaan dat wel rechtstreeks gekozen is

Besluitvorming in EG democratisch?

Verschillende bevoegdheden die vroeger op nationaal niveau geregeld werden, werden

overgeheveld naar EG => belangrijkste beslissingen werden genomen door raad van
ministers (= verzamelde regeringen): geen verantwoording verschuldigd aan Europees
parlement!

democratische tekort in de besluitvorming: door overheveling werden materies

onttrokken aan democratische controle

NU: vele beslissingen gaan nu uit van parlement en de raad = medebeslissingsprocedure ->
geen democratisch tekort meer: rechtsreeks verkozen parlement is erbij betrokken

40
 Els Op de Beeck

Wat als medebeslissingsprocedure niet van toepassing is? In principe wel een
democratisch tekort, maar:

als besloten met nparigheid van stemmen: elke minister moet in zijn eigen
lidstaat wel verantwoording afleggen aan zijn nationaal parlement (nationaal
parlement krijgt in principe de agenda van de raad en kan minister dus aan de
tand voelen voor de zitting van de raad)

als besloten met gekwalificeerde meerderheid: nationaal parlement kan dan

nooit zeker zijn, als minister in de minderheid was, kan nationaal parlement
haar controle nooit afdoende zijn (is misschien wel een probleem van
democratie??) => beter: als gekwalificeerde meerderheid mogelijk is, met er
medebeslissing van het Europees parlement zijn

OPGEPAST: democratie in Europees parlement is niet hetzelfde als democratie in nationaal

parlement voor de meeste burgers Europees parlement staat immers verder van de
burger!

RECHTSBRONNEN VAN DE EU

1. DOORWERKING VAN HET EU RECHT IN DE NATIONALE RECHTSORDE.

1.1. ALGEMEEN.

Onderscheid:

- primair gemeenschapsrecht: = verdragen, zijn primair want zijn uitgevaardigd door de

lidstaten zelf = conventionele regels
- secundair gemeenschapsrecht = recht uitgevaardigd door de instellingen (oa. ook
verdragen die EG sluit met andere lidstaten) = autonome regels
- algemene rechtsbeginselen
- grondrechten (mensenrechten)

1.2. KENMERKEN VAN HET ERUOPESE GEMEENSCHAPSRECHT.

a. Voorrang van het gemeenschapsrecht.

Arrest Costa / Enel 1964: prejudicile vraag gesteld: is nationalisatiewet in strijd met EG
Verdrag? Italiaanse regering vond dat de Italiaanse wet toegepast moest worden
HvJ: latere nationale wet kan geen afbreuk doen aan het gemeenschapsrecht,
voorrang gemeenschapsrecht vloeit voort uit het gemeenschapsrecht zelf

TOEPASSINGSGEBIED?

1. geldt voor alle normen van gemeenschapsrecht: verdragen, richtlijnen,

verordeningen, (uitvoerende) besluiten van de commissie,

41
 Els Op de Beeck

2. voor welke regels van nationaal recht?

wetten
uitvoerende besluiten
wetgeving van gemeenten en provincies
Grondwet
Het heeft even geduurd vooraleer de regels van Costa / Enel overgenomen werden in de
nationale rechtsorden

Belgi: arrest Franco Suisse Le Ski: zelfs tijdens de overgangsperiode werd deze
wetgeving strijdig geacht met het gemeenschapsrecht, maar toen kon ongeldigheid
van wetgeving nog niet getoetst worden (er was nog geen A-Hof)
HvB: genuanceerd standpunt -> geen nietigverklaring van de wet, alleen bepaald dat
wet geen gevolgen mag hebben die strijdig zijn met het internationaal recht
HvC: als er een conflict bestaat tussen een Verdrag en het interne recht, dan heeft de
internationale norm voorrang. Dit geldt des te meer voor gemeenschapsrecht want
dit gemeenschapsrecht stelt een nieuwe rechtsorde in waaraan lidstaten een deel
van hun autonomie hebben afgestaan
=> strijdige norm moet dus buiten toepassing gelaten worden

OPTIES?

- monistische aanpak (oa. Belgi): norm van gemeenschapsrecht heeft voorrang op het
nationale recht
- dualistische aanpak (oa. UK): normen van gemeenschapsrecht moeten eerst omgezet
worden in nationaal recht vooraleer ze gelding hebben
realisering van de voorrang wordt in dit systeem meestal georganiseerd door een
nationale wet: ofwel door een bepaling in de GW dat het gemeenschapsrecht
voorrang heeft op het nationale recht, ofwel doordat impliciet aanvaard wordt dat GW
deze voorrang aanvaardt als er geen GW is of als GW niet op papier staat
voor wek systeem gekozen wordt is niet van belang voor het Europees recht: alleen
het feit dat het gemeenschapsrecht voorrang zal krijgen is van belang

Praktijk: meeste systemen zijn niet zuiver dualistisch of zuiver monistisch

bijv. Belgi art. 34 GW: machten overdragen aan internationale organisaties ->
rechtscolleges zullen zeggen dat het gemeenschapsrecht voorrang heeft omdat dit impliciet
blijkt uit art. 34 GW

GEMEENSCHAPSRECHT VS. GW? A-Hof moet grondrechten verzekeren en

gemeenschapsrecht respecteren

Wat als de gemeenschapswetgeving in strijd is met een nationale GW?

Jaren 70: Duits Grondwettelijk Hof So Lange arrest: probleem want er staat niets over de
grondrechten in het EEG Verdrag van die periode, er was toen ook nog geen democratisch
verkozen orgaan => dus gemeenschapsrecht moest getoetst worden aan de grondrechten in
de Duitse GW zolang er geen grondrechtencataloog op gemeenschapsvlak was tot stand
gekomen en zolang er geen democratisch parlement was

HvJ: trekt impliciet haar rechtspraak ivm de voorrang in twijfel, daarna is het HvJ gaan
aanvaarden dat grondrechten impliciet onder het gemeenschapsrecht vallen (cfr. algemene
rechtsbeginselen).
2e So Lange arrest: toetsing niet nodig zolang bescherming van de grondrechten op
Europees vlak geboden wordt

42
 Els Op de Beeck

1993: Duits Grondwettelijk Hof moest zich uitspreken over een verdrag: kijken of de
gemeenschapsinstellingen niet buiten hun bevoegdheid waren gegaan en of de
grondrechten wel gerespecteerd werden => dus eigenlijk controleren of bescherming van
HvJ wel voldoende was (er was dus toch nog controle door nationale grondwettelijke hoven)
2000: arrest van Duits Grondwettelijk Hof waarin dit hof laat uitschijnen dat de bescherming
geboden door het HvJ voldoende is
= voorbeeld van hoe een grondwettelijk hof haar eigen taken probeert te verzoenen
met de voorrang van het gemeenschapsrecht

Sinds oprichting A-Hof kunnen in Belgi ook wetten getoetst worden: A-Hof controleert of de
wetgeving wel conform het gemeenschapsrecht is.

Primeert Europees recht op de Belgische GW? Niet zeker of A-Hof de voorrang van het
Europees recht aanvaardt
1994: arrest over Verdrag over de Europese Scholen -> is de goedkeuringswet wel
verenigbaar met de GW en kan het A-Hof dit controleren?.
Sommigen vonden dat verdragen hierdoor onder de GW werden gebracht
A-Hof: verklaart zichzelf bevoegd, dus ook om inhoud van die verdragen te toetsen aan
de GW
reactie van wetgever in 2003: als er een prejudicile vraag wordt gesteld, mag het A-
Hof zich niet meer uitspreken over goedkeuringswetten van een constituerend
verdrag inzake de EU

RvSt: voorrang volgt uit de aard van het gemeenschapsrecht en blijkt uit art. 34 GW

DUS: voorrangsregel is een conflictregel: enkel als er een conflict is, moet er voorrang
gegeven worden aan het Europees recht. Vaak is er echter geen conflict:
1. eerst moet men de interpretatie bekijken, als er 2 interpretaties zijn, moet er gekozen
worden voor de gemeenschapsrechtconforme interpretatie
2. dit is echter niet altijd mogelijk: soms is nationale regel strijdig met een Europese
regel:
wordt de strijdigheid vroeg vastgesteld, dan mag de nationale regel in kwestie
niet goedgekeurd worden
blijkt de strijdigheid echter pas achteraf, dan moeten de betrokken nationale
regels gewijzigd worden of opgeheven worden

zolang de regel niet gewijzigd is, moet de regel buiten toepassing gelaten worden (dit
geldt voor de administratie, maar ook voor de rechters)

Wat betekent deze buitentoepassinglating volgens het HvJ?

- arrest Simmerthal: Italiaanse invoerrechten waren strijdig met het EG Verdrag en dus
ook met de nationale GW -> eerst moest men aan nationaal grondwettelijk hof vragen
om de norm in kwestie op te heffen. Maar in casu ging men eerst naar het HvJ om te
vragen of die procedure gevolgd moest worden en of het volgen van die procedure
niet strijdig was met de voorrangsregel
HvJ: Het kan niet dat men eerst nationale procedures moet toepassen, de norm moet
onmiddellijk buiten toepassing gelaten kunnen worden
= volledige werking van het gemeenschapsrecht: men moet de nationale regel
dus volledig naast zich laten liggen en die norm onmiddellijk buiten toepassing
kunnen verklaren (=> men moet dan eigenlijk 2 regels (ook procedureregel)
buiten toepassing verklaren)

43
 Els Op de Beeck

- arrest Factortame: visserijquota, Spaanse vissers registreerden hun vaartuigen in UK

omdat ze wilden profiteren van de quota. Uk reageerde hierop door nationale
vereisten in te stellen.
House of Lords: er is hier waarschijnlijk een strijdigheid met het gemeenschapsrecht,
wilde opschorting van norm bevelen, maar regel van common law verhinderde dit te
doen
HvJ: de volle werking van het gemeenschapsrecht verplicht de lidstaten om een
dergelijke regel buiten toepassing te laten (cfr. art. 10 EG Verdrag:
gemeenschapstrouw)

bijv. recht op sociale zekerheidsuitkeringen (zijn gegarandeerd door

gemeenschapsrecht) => men zal een vordering moeten instellen om wat men teveel
betaald heeft, terug te krijgen.
Kan een lidstaat zich beroepen op verschoonbare dwaling of kan lidstaat bepaalde
tijd of limieten opleggen voor wat teruggevorderd kan worden? Dergelijke
procedureregels zijn in principe een bevoegdheid van de lidstaten, zijn dus in principe
aangelegenheden van nationaal recht, maar er zijn wel 2 beginselen die
gerespecteerd moeten worden:
gelijkwaardigheidsbeginsel: nationale regel mag het voor de burgers niet
moeilijker maken dan bij gelijkaardige vorderingen in het nationale recht
doeltreffendheidsbeginsel: procedureregels mogen het in elk geval niet
onmogelijk maken om rechten op te eisen

DUS: gevolgen van volledige werking van gemeenschapsrecht wanneer strijdigheid

met nationaal recht wordt vastgesteld:
conformiteit inroepen
regel in kwestie opheffen
regel in kwestie niet toepassen
als het gaat om puur nationale aangelegenheden: 2 beginselen moeten wel
altijd gerespecteerd worden
geleden schade uit de schendingen van het Europees recht kan ook van
andere aard zijn dan dat men teveel betaald zou hebben of geen steun zou
gekregen hebben, bijv. gederfde inkomsten

- arrest Frankovic 1991: richtlijn die werknemers beschermt voor insolvabiliteit van de
werkgever doordat elke lidstaat hier een fonds moet voor oprichten, maar in Itali
werd deze richtlijn niet tijdig omgezet
HvJ: recht op schadevergoeding als het gaat om regels die bedoeld zijn om rechten
te geven aan partijen n als er een oorzakelijk verband is tussen de schade en de
niet tijdige omzetting => rechtstreeks recht wordt dus gebaseerd op de volle werking
van het gemeenschapsrecht

Nadien werd dit uitgebreid tot schendingen van alle normen van het
gemeenschapsrecht (zie arresten Brasserie de Pcheur: brouwerij en Factortame:
Spaanse vissers)

Voorwaarden voor schadevergoeding:

1. regel van gemeenschapsrecht moet ertoe strekken om rechten te geven aan
partijen (dit is niet hetzelfde als regels met rechtstreekse werking!)
2. schending moet voldoende gekwalificeerd zijn, dit wil zeggen meer dan een
gewone schending -> verschillende manieren om dit na te gaan:
* kan lidstaat tegelijkertijd denken dat het Europees recht anders zou
kunnen zijn?
* is de gemeenschapsregel voldoende duidelijk?

44
 Els Op de Beeck

* zijn er reeds prejudicile vragen gesteld?

=> als het gaat om regels die geen enkele beoordelingsmarge geven aan de
lidstaten (bijv. wel wanneer het gaat om een richtlijn die omgezet moet
worden), is een gewone schending voldoende om te kunnen spreken van een
gekwalificeerde schending

3. oorzakelijk verband tussen schending en schade

HvJ arrest Kbler: ook een fout van een rechter kan aanleiding geven tot
aansprakelijkheid van de staat

Vorderingen instellen naargelang het recht van de overheid die het gemeenschapsrecht
heeft geschonden: aansprakelijkheid van de lidstaten gebeurt op basis van een schending
van het gemeenschapsrecht
Deze aansprakelijkheid kan ook bestaan in het nationaal recht, de
gemeenschapsrechtelijke aansprakelijkheid sluit deze niet uit! Het nationaal recht kan
immers minder streng zijn
HvC Eurobusarrest: In Belgi bepaalde eisen ivm de draaicirkel van bussen, maar deze
regels waren in strijd met het vrij verkeer van goederen => fabrikant wou
schadevergoeding op basis van art. 1382 BW
HvC: aanvaardt dat schending van gemeenschapsrecht (3 voorwaarden) een fout is en
dus aanleiding kan geven tot toepassing van art. 1382 BW

b. Mogelijke rechtstreekse werking.

Rechtstreekse werking = partijen kunnen rechten halen uit normen van gemeenschapsrecht

HvJ Arrest Van Gend & Loos: artikelen van het EG Verdrag kunnen door partijen ingeroepen
worden

Dit is echter niet hetzelfde als rechtstreekse toepasselijkheid: voor rechtstreekse

toepasselijkheid moet immers nagegaan worden wat het instrument is en of er omzetting
noodzakelijk is opdat de regel gelding kan hebben in het nationaal recht.
art. 241 EG Verdrag: verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk, richtlijnen zijn dat
niet

VOORWAARDEN

1. Inhoudelijke voorwaarden.
norm moet duidelijk zijn
norm mag niet afhankelijk zijn van een discretionaire uitvoeringshandeling: er
mag dus geen tussenkomst vereist zijn van de communautaire of de nationale
wetgever

2. Formele voorwaarden.
verdragsbepalingen: EG Verdrag kan in principe rechtstreekse werking
hebben
Wat met bepalingen uit een verdrag gesloten met een andere staat? HvJ:
kijken naar de geest, opzet en bewoordingen van het verdrag
handelingen van de instellingen (verordeningen, richtlijnen, ): in principe wel
rechtstreekse werking, maar er is een verschil:
- verordeningen hebben zowel horizontaal als verticaal rechtstreekse
werking
- richtlijnen hebben in principe alleen verticaal rechtstreekse werking
(zie verder)

45
 Els Op de Beeck

c. Gemeenschapsrecht bepaalt zelf de positie van het gemeenschapsrecht in het

nationaal recht.

Onderscheid primaire gemeenschapsrecht en afgeleid (secundair) gemeenschapsrecht (=

handelingen uit wetgevingsproces en uit verdragen die gemeenschap afsluit)
Ook nog algemene rechtsbeginselen (afgeleid door rechtspraak) en mensenrechten: wat is
hier de status van?

2. PRIMAIR GEMEENSCHAPSRECHT.

Wat behoort hier toe?

a. Wijzigingsverdragen
niet alleen de oorspronkelijke verdragen, maar ook verdragen die deze oorspronkelijke
verdragen hebben gewijzigd behoren tot primair gemeenschapsrecht
voor wijzigingsverdragen niet altijd duidelijk of deze primair gemeenschapsrecht zijn,
bijv. EU Verdrag: aantal titels die buiten communautaire rechtsorde liggen en dus
geen gemeenschapsrecht zijn
b. Protocollen: behoren tot primair gemeenschapsrecht
c. Toetredingsverdragen: ook toetredingsakte bevestigd aan verdrag behoort tot primair
gemeenschapsrecht

Rechtskracht? Primair recht is de grondslag voor de toetsing van andere rechtsbronnen en

HvJ kan zich niet uitspreken over de geldigheid van de verdragen (cfr. Grondwet in nationaal
systeem) => verdragen vormen de grondwettelijke regels en de geldigheid hiervan kan niet
in vraag gesteld worden.

3. AFGELEID GEMEENSCHAPSRECHT.

= veel belangrijker in de praktijk: komt veel meer voor, dit zijn de handelingen van de
instellingen
5 instrumenten vermeld in EG Verdrag: kunnen instellingen kiezen welk instrument ze
gebruiken?
Keuze is afhankelijk van de rechtsgrond op basis waarvan instelling regel invoert

Hirarchie? Nee, alle instrumenten zijn gelijkwaardig.

Maar als ene instrument een ander instrument uitvoert, is er natuurlijk wel een hirarchie
aanwezig => men moet altijd de concrete situatie nagaan (bijv. beschikkingen zijn vaak de
uitvoering van een verordening)

3.1. DE VERORDENING. (regulation)

Definitie: art. 249 EG Verdrag -> Kenmerken?

- algemene strekking: is dus van toepassing op een algemene categorie van situaties
of van personen (is dus abstract geformuleerd)
=> onderscheid met beschikking: is altijd gericht op bepaalde personen (vandaar dat
beschikking geschikt is om verordening toe te passen op individuele situaties)

- verbindend in al haar onderdelen => allesomvattende regeling

46
 Els Op de Beeck

- rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat: geen omzetting nodig in de lidstaten

-> verordening mag niet omgezet worden als dusdanig (bijv. tekst van verordening
mag niet overgeschreven worden in een nationale wet) anders kan er misverstand
ontstaan over de origine van de regels, maar verordening moet wel vaak uitgevoerd
worden, dus uitvoeringsmaatregelen zijn wel mogelijk in de lidstaten zelf (wanneer
gemeenschap zelf geen uitvoeringsmaatregelen neemt)
Ook in dualistische systemen geldt dit!

Rechtstreekse werking? Kan particulier verordening inroepen? Afhankelijk van 2

voorwaarden :
instrument: normen zijn rechtstreeks toepasselijk
inhoud: normen moeten voldoende nauwkeurig zijn en er mag geen
discretionaire uitvoeringsmaatregel meer nodig zijn (onvoorwaardelijkheid)
als artikel in verordening hier aan voldoet, is rechtstreekse werking mogelijk
Kan natuurlijk ook ten laste van een particulier ingeroepen worden (ten nadele van een
andere burger) = horizontale rechtstreekse werking

3.2. DE RICHTLIJN. (directive)

= verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor lidstaten voor wie richtlijn
bestemd is, maar nationale instanties kunnen vorm en middelen kiezen
omzetting nodig (geen rechtstreekse toepassing)
is dan ook instrument bij uitstek om te harmoniseren

Omzetting

Vorm en middelen zijn vrij (resultaat moet wel bereikt worden), maar vaak ook termijn
voorzien waarbinnen omzetting moet gebeuren = omzettingstermijn
Mogelijke problemenMoet elke bepaling in intern recht omgezet worden? Moet omzetting
bij wetgeving, bestuursrechtelijke maatregelen of zelfs administratieve omzettingsbrieven
gebeuren? Wat als rechtspraak reeds principes heeft erkend die in de richtlijn staan, is de
omzetting dan nog nodig? Als richtlijn spreekt over activiteit die in lidstaat helemaal niet
voorkomt, moet er dan omgezet worden?

In elk geval: duidelijk juridisch kader nodig in de nationale rechtsorde zodat betrokkenen hun
rechten kunnen kennen (vooral publicatie is hier belangrijk) => rechtspraak HvJ:
- administratieve omzendbrieven zijn vaak niet duidelijk genoeg
- zeer uitzonderlijk is het niet nodig maatregelen te nemen als beginselen al erkend en
toegepast worden door de rechtspraak
- strijdige bepalingen moeten uit de rechtsorde verdwijnen, ook als de strijdige
bepalingen in de praktijk niet toegepast worden
- ook als activiteit niet voorkomt in lidstaat, moet richtlijn omgezet worden (zodat
zekerheid bestaat moest die activiteit in de toekomst toch voorkomen

Gevolgen van laattijdige omzetting? Lidstaten zeggen dan vaak dat het gaat om een
ingewikkelde regeling die veel tijd nodig heeft (bijv. bepalen wie bevoegd is in federale staten
edm) -> geen juridische waarde voor HvJ: lidstaten kunnen zich niet verschuilen achter
complexiteit van materie, lidstaten moeten hier maar op anticiperen (lidstaten zijn immers
aanwezig bij de aanneming van de richtlijn)

Kan men tijdens omzettingstermijn eigen wetgeving nog wijzigen in een zin die strijdig is met
de richtlijn? Hoe vrij is een lidstaat tijdens de omzettingstermijn?

47
 Els Op de Beeck

HvJ: lidstaten kunnen nog nieuwe bepalingen aannemen tijdens omzettingstermijn

(die eventueel strijdig zijn met richtlijn) voorzover zij de verwezenlijking van het te
bereiken resultaat in de richtlijn niet in het gevaar brengen

omzetting is vaak problematisch: vaak te laat of niet correct

Rechtstreekse werking?

Wat kan consument doen als richtlijn nog niet werd omgezet? Kan particulier zich hier dan al
op beroepen?

VOORWAARDEN: inhoudelijk (zie eerder) en formeel:

omzettingstermijn moet verstreken zijn
enkel tegen de overheid van de lidstaat die de richtlijn niet (correct) heeft
omgezet

dus alleen verticaal: lidstaat mag zich niet kunnen verschuilen achter voordelen van
richtlijn die ze niet is nagekomen (nemo auditur: niemand wordt gehoord die zijn
eigen fout inroept ter verdediging = stoppelbeginsel)
Maar rechtspraak breidt dit wel uit: beroep is mogelijk tegen elk overheidsorgaan van
de lidstaat in kwestie (moet dus niet die overheid zijn die de richtlijn moest omzetten):
zodra het gaat om een instantie die onder rechtsreeks gezag van de overheid staat,
is dit mogelijk (bijv. publieke werkgevers)

Dus niet horizontaal: richtlijn die niet omgezet is, kan niet ingeroepen worden tegen andere
particulieren
Arrest HvJ: moet volle werking van een richtlijn verzekerd worden na omzettingstermijn?
Nee, na afloop van omzettingstermijn kan richtlijn wel rechten creren voor een particulier,
maar geen plichten opleggen aan een particulier => rechten kunnen dus niet ingeroepen
worden op een manier die plichten zou opleggen aan een andere particulier.
resultaat moet bereikt worden betekent niet dat richtlijn zonder nationale omzetting
ook plichten creert voor particulier (anders zou dit betekenen dat particulieren ook
alle richtlijnen moeten kennen die nog niet omgezet zijn)

Kan overheid tegen particulier richtlijn inroepen? Zelfde redenering: richtlijn die nog niet
omgezet is, kan geen plichten creren voor particulieren
arrest 3 mei 2005 HvJ: kan overheid zich tegen particulier beroepen op richtlijn om
nationale wet die in strijd is met de richtlijn, buiten toepassing te laten? Nee, richtlijn
kan op zichzelf (zonder steun in nationaal recht) geen plichten opleggen (als er
omzetting is, zijn alle particulieren natuurlijk wel gebonden door alle mogelijke
plichten die opgenomen kunnen zijn in de richtlijn)

DUS: als er omzetting geweest is, kan richtlijn in alle richtingen ingeroepen worden
(horizontaal en verticaal); alleen als er geen omzetting is geweest, is de situatie moeilijker

Problemen: als n lidstaat richtlijn gebrekkig omzet, hebben bijv. bedrijven in deze
lidstaat niet dezelfde verplichtingen als bedrijven in lidstaten die de richtlijn wel
correct hebben omgezet

Ongelijke behandeling naargelang men te maken heeft met een overheid of met een
particulier

TOCH kan particulier op bepaalde manieren bepalingen van richtlijn laten doorwerken in
intern recht: (met eventueel nadelige gevolgen voor een andere particulier! => richtlijn kan in

48
 Els Op de Beeck

deze drie gevallen wel gevolgen hebben in de relatie tussen particulieren onderling) Dit
speelt meestal bij richtlijnen inzake consumentenbescherming

Rechter zal dit echter nooit mogen doen wanneer hierdoor verplichtingen opgelegd
worden aan particulier die door richtlijn zelf als verplichtingen worden omschreven

1. richtlijnconforme interpretatie van nationaal recht

geldt ook voor de rechters van de lidstaten, rechters moeten nationale bepalingen
zoveel mogelijk uitleggen in het licht van de bewoordingen en het doel van de richtlijn
(rechtstreekse van de bepalingen is hier niet relevant voor)

arrest Marleasing: M had geld tegoed van B en eigenaars van B hadden

vennootschap opgericht waarin vermogen van B werd ondergebracht om aan
schulden te ontkomen. M zegt dat oprichting van vennootschap nietig is wegens
gebrek aan oorzaak (volgens Spaans recht), maar intussen richtlijn waarin bepaald
wordt dat vennootschap maar in bepaalde gevallen (limitatief) nietig verklaard kan
worden en grond die M inroept was daar niet in opgenomen. M kon zich ten aanzien
van andere particulier niet beroepen op deze richtlijn.
-> Hof: rechter moet ervoor zorgen dat nationaal recht geen andere
nietigheidsgronden gaat aanvaarden, het recht moet op die manier
genterpreteerd worden dan er geen nietigheid van vennootschap kan
uitgesproken worden op andere manieren dan die in de richtlijn zijn
opgenomen

Deze verplichting geldt in elk geval voor alle bepalingen van nationaal recht (ook
bepalingen die al voor de richtlijn bestonden), maar arrest Marleasing: zo mogelijk
=> nationale rechter moet kijken of nationaal recht al dan niet vatbaar is voor
interpretatie (dus niet als wettekst heel duidelijk is, geen interpretatie contra legem)
bijv. omzetting in Belgi van richtlijn over handelsagentuur, in richtlijn bepaling
opgenomen over uitwinningsvergoeding (vergoeding voor al wat handelsagent heeft
aangebracht voor zijn opdrachtgever): omzetting in Belgi 5 aar te laat, in deze
tussen periode beriepen verschillende handelsagenten zich op de richtlijn om
aanspraak te kunnen maken op de uitwinningsvergoeding Mogelijk? Geen
rechtstreekse werking (want tussen 2 particulieren), richtlijnconforme interpretatie? 2
stellingen:
nee: geen grond voor richtlijnconforme interpretatie
ja: verbintenissenrecht moet toegepast worden, gebruiken respecteren, dus
wel richtlijnconforme interpretatie
HvC: eerste stelling bevestigd aangezien er in Belgisch recht geen enkele regel
aanwezig was op basis waarvan handelsagent beroep kon doen op
uitwinningsvergoeding

2. strijdige regels van nationaal recht buiten toepassing laten

Dit geldt ook voor nationale omzettingswetgeving die strijdig zou zijn met de richtlijn
en ook als er geen rechtstreekse werking is, er moet natuurlijk wel een strijdigheid
vastgesteld kunnen worden

Wat moet dan buiten toepassing gelaten worden?

de strijdige nationale omzettingswetgeving
ook alle andere bepalingen van nationaal recht die in de weg staan van een
correcte toepassing van de richtlijn

49
 Els Op de Beeck

bijv. sociale zekerheidsbijdragen die ook door zelfstandigen betaald moesten worden
en er was een verminderde bijdrage voor bepaalde personen (oa. weduwen). Nadien
arrest HvJ waarin bepaald werd dat dit een discriminatie was => nieuw KB
uitgevaardigd door Belgi waarin gelijkheid tussen man en vrouw wel gerespecteerd
werd
-> HvC 5 dec 1994: eerste KB moet buiten toepassing gelaten worden vanaf
de omzettingsperiode tot aan de inwerkingtreding van het nieuwe KB

arrest Wells 2004: uitbating van een steengroeve, vergunning wordt toegekend door
overheid, maar milieurichtlijn werd niet gerespecteerd en n van de omwoners vecht
de vergunning aan wegens strijdigheid met milieurichtlijn
-> HvJ: overheid moest hier de strijdige wetgeving buiten toepassing laten
zodat vergunning aangevochten kon worden

3. als schade geleden door foutieve omzetting, is er staatsaansprakelijkheid.

Alleen de staat die verantwoordelijk is voor het niet of het foutief omzetten, kan
aansprakelijk gesteld worden

HvJ Frankovic arrest: staat is aansprakelijk voor schade die particulier heeft
opgelopen als:
richtlijn rechten verleent aan particulieren
inhoud van rechten moet afgeleid kunnen worden uit richtlijn (voldoende
gekwalificeerd)
causaal verband nodig tussen schade en niet omzetten van richtlijn

Deze rechtspraak is nu ingekapseld in rechtspraak die algemene aansprakelijkheid

van staten regelt bij schending van gemeenschapsrecht: arrest Brasserie de Pcheur:
eerste twee voorwaarden van Frankovic samengesmolten maar nog extra
voorwaarde: voldoende gekwalificeerde schending van gemeenschapsrecht nodig
-> voldoende gekwalificeerde schending: kon lidstaat er redelijk van uit gaan dat
omzetting anders is dan wat HvJ verwacht? Wat was in concreto de
beoordelingsmarge van de lidstaat?
bijv. Belgische rechtspraak inzake zelfstandige handelsagent (zie eerder): ook
aansprakelijkheid van staat werd in deze arresten behandeld -> HvB Luik:
geen richtlijn conforme interpretatie mogelijk, maar wel schade aanwezig door
fout van staat, maar HvB Brussel: wel richtlijn conforme interpretatie mogelijk
waardoor vordering tot schadevergoeding onontvankelijk werd verklaard.
HvC: Belgische staat wel aansprakelijk voor schade voortvloeiend uit
schendingen van gemeenschapsrecht

Richtlijn => omzetting nodig: als omzetting correct is gebeurd, heeft men richtlijn niet meer
nodig Probleem van rechtstreekse werking van richtlijn speelt dus alleen wanneer er geen
(correcte) omzetting is gebeurd

3.3. DE BESCHIKKING (decision).

Art. 249 EG Verdrag: definitie:

- verbindend in al haar onderdelen: cfr. verordening

- voor diegenen tot wie zij uitdrukkelijk is gericht => beschikking is van individuele
strekking (is dus geschikt instrument voor de uitvoering van het gemeenschapsrecht:
toepassen op individuele situaties)

50
 Els Op de Beeck

Wat met de andere lidstaten? Beschikking is ook bindende handeling van de

gemeenschap: andere lidstaten moet tekst en inhoud van beschikking respecteren
(cfr. art. 10 EG Verdrag) -> andere lidstaten moeten ook rekening houden met de
beschikking

Rechtstreekse werking? HvJ: in bepaalde gevallen, als beschikking duidelijke gedragslijn

inhoudt voor lidstaten, dan zou een derde de bepalingen van de beschikking kunnen
inroepen tegen de overheid (andere voorwaarden gelden natuurlijk ook: voldoende duidelijk
edm)
horizontaal? Geen rechtspraak hierover, is nogal moeilijk: cfr. richtlijn

3.4. AANBEVELINGEN EN ADVIEZEN.

Art. 249 EG Verdrag: zijn niet verbindend

Nut? Zijn niet verbindend, maar komen toch van pas wanneer:
- gemeenschap geen andere mogelijkheden heeft, bijv. art. 99 lid 2 EG Verdrag
(economisch beleid): Raad heeft enkel de mogelijkheid om aanbevelingen te geven
- gemeenschap kan wel dwingende regels opleggen, maar commissie vindt dit niet
opportuun, bijv. inzake intellectuele eigendom, onderwijs, cultuur

Rechtsgevolgen? HvJ: aanbeveling in domein waar verschillende nationale interpretaties

bestaan en aanbeveling sluit aan bij n van deze interpretaties; dan moet aanbeveling
gevolgd worden bij interpretatie van nationaal recht (want aanbeveling geeft bepaalde
gedragslijn weer die gewild is door de instellingen van de gemeenschap)
aanbeveling mag men dus niet zomaar veronachtzamen!

3.5. ANDERE INSTRUMENTEN?

Instellingen zijn niet gebonden door instrumenten vermeld in art. 249 EG Verdrag: sommige
artikelen (bijv. art. 308 EG Verdrag) spreken immers over passende maatregelen en
schrijven dus niet voor welk instrument gebruikt moet worden
bijv. besluit van de Raad

Rechtsgevolgen? Afhankelijk van vorm en inhoud van het instrument: uit inhoud kan men
afleiden of het gaat om een politieke tekst (bijv. conclusie) of eerder om een bindend
instrument (bijv. besluit van de Raad)

richtsnoeren of mededelingen: kunnen in bepaalde concrete situaties ook bindende

gevolgen hebben
bijv. mededingingsbeleid: Commissie heeft verschillende mededelingen uitgevaardigd
(bijv. hoe boetes berekend zullen worden): als Commissie boete oplegt en hierbij
afwijkt van haar mededeling kan evt. schending van beginsel van gewettigd
vertrouwen ingeroepen worden
niet bindende instrumenten kunnen soms dus toch bindende werking hebben, bijv. op
basis van algemene rechtsbeginselen

Verklaring: verklaring van een bepaalde lidstaat wordt vaak toegevoegd aan een richtlijn of
een verordening Moet hiermee rekening worden gehouden? Zelfs als alle lidstaten
samen, of n van de instellingen een verklaring aflegt, mag deze niet aangenomen worden
tegen de tekst van de richtlijn.
mag alleen rekening mee gehouden worden als de inhoud van de verklaring terug te
vinden is in de tekst van de richtlijn: kunnen alleen dan juridisch een rol spelen

51
 Els Op de Beeck

zijn dus in principe hoofdzakelijk politiek van aard

3.6. UITVOEREND EN WETGEVEND OPTREDEN?

Kunnen al deze instrumenten gebruikt worden als wetgevende en uitvoerende handeling?

- wetgevende handelingen: afhankelijk van rechtsgrond: als rechtsgrond geen specifiek

instrument vermeld, kunnen alle instrumenten gebruikt worden

- uitvoeringshandelingen: kijken naar wetgevende handeling die uitvoering mogelijk

maakt en dus afhankelijk van vraag of instrument in kwestie wel geschikt is om
betreffende materie uit te voeren

Dit is geen transparante regeling: men kan niet meteen uitmaken of het gaat om een
wetgevende of een uitvoeringshandeling en dit is van belang aangezien de procedures
hieromtrent kunnen verschillen (men kan niet op basis van vorm dit onderscheid maken, men
moet kijken naar de rechtsgrond)

Invloed van Europese GW?

Idee was om aparte benamingen te geven aan wetgevende en uitvoeringshandelingen

- wetgevend optreden:
Europese wetten: algemene strekking, verbindend in al haar onderdelen en
rechtstreeks toepasselijk -> dit zijn de criteria die nu gelden voor een
verordening
Europese kaderwetten: binden iedere lidstaat ten aanzien van het te
bereiken lidstaat, maar laten aan lidstaat de keuze qua vorm en middelen -> is
de richtlijn van nu

- uitvoerend optreden:
Europese verordening: algemene strekking, ofwel verbindend in al haar
onderdelen en rechtstreeks toepasselijk ofwel verbindend ten aanzien van te
bereiken resultaat en keuze van vorm en middelen
Europees besluit: verbindend in al haar onderdelen en als gericht tot
bepaalde personen; alleen verbindend voor die personen (cfr. beschikking:
maar Europees besluit kan ook gericht zijn tot iedereen, terwijl beschikking
alleen gericht kan zijn op bepaalde personen)

zou situatie transparanter moeten maken voor burger

4. INTERNATIONALE BRONNEN.

Art. 220 EG Verdrag: HvJ moet waken over de toepassing van het recht => hieruit leidde
HvJ af dat ook internationaal recht hieronder valt

Gemeenschap zelf sluit ook verdragen met andere landen en internationale organisaties.
Verdrag wordt dan goedgekeurd door Besluit van de Raad.

Rechtskracht?

bijv. EG sluit verdrag met ACP landen (Afrika, Caraben), kan EG dan in haar eigen
beleid afwijken van wat in verdrag is overeengekomen?

52
 Els Op de Beeck

Kan gemeenschap of een lidstaat een dergelijk akkoord naast zich neerleggen?
Art. 300 7e EG Verdrag: Nee, akkoorden zijn bindend voor instellingen en voor lidstaten
verdragen hebben dus een hogere rang dan de beslissingen die de instellingen
autonoom nemen
binnen gemeenschap is er dus een monistisch systeem

Rechtstreekse werking?

Wat als nationaal recht belet dat een dergelijk akkoord toegepast wordt? Kan particulier zich
tegenover staat beroepen op verdrag?

HvJ: rechtstreekse werking onder bepaalde voorwaarden:

- inhoudelijke voorwaarden (zie eerder)
- ook kijken naar aard en doel van akkoord, nagaan of akkoord zich leent tot
rechtstreekse werking
Feit of andere verdragspartij ook rechtstreekse werking verleent is niet relevant!
rechtstreekse werking erkend van verschillende handelsakkoorden en
associatieakkoorden

Dit geldt ook voor associatiebesluiten: associatieakkoorden richten vaak associatieorganen

op om akkoord verder uit te werken en deze organen nemen dan associatiebesluiten
kunnen particulieren zich hierop beroepen? HvJ past hier dezelfde rechtspraak op
toe

Afspraken in kader van GAT (General Agreement Trade)

Hebben een specifiek statuut: nu overgenomen door WTO (nemen nu ook beslissingen
inzake intellectuele eigendom: TRIPS)

2 beginselen:
1. nationale behandeling: elke lidstaat belooft dat personen uit andere lidstaten zelfde
behandeling krijgen als eigen onderdanen
2. meest begunstiging clausule:

WTO akkoorden hebben ook eigen systeem van geschillenbeslechting: geschil kan
voorgelegd worden aan arbitrage panel en uitspraken moeten in principe nageleefd worden
(wel mogelijkheid tot beroep)

bijv. International Fruit 1972: invoerbeperkingen voor appels en importeur vond dat
deze beperkingen in strijd zijn met GAT afspraken: verordening van commissie zou dus
strijdig zijn met GAT-afspraken
-> HvJ: GAT teveel gebaseerd op onderhandelingen en dus reserve gemaakt want
bepalingen zijn zeer soepel

WTO => systeem van geschillenbeslechting verfijnd en strenger geworden: is dit nu geen
systeem dat bindend is voor de gemeenschap? (zou betekenen dat GAT-akkoorden toch
ingeroepen kunnen worden)
HvJ: bleef bij standpunt, particulieren kunnen zich niet beroepen op deze akkoorden
Kunnen lidstaten deze akkoorden dan inroepen? Bananenarrest HvJ: ook hier kan er geen
toetsing zijn van Europese wetgeving aan GAT-akkoorden

OOK NU: normen van GAT-akkoorden zijn geen hogere rechtsnormen waaraan
gemeenschapsrecht kan worden getoetst.

53
 Els Op de Beeck

RATIO? Waarom sluit HvJ deze akkoorden uit?

1. teveel gebaseerd op onderhandelingen
2. klagende staat kan altijd een akkoord bereiken met de andere staat, bijv. partij die
klacht indient kan bij gelijk compenserende maatregelen vragen
zelfs als er een juridisch systeem van geschillenbeslechting voorzien is, komen deze
akkoorden toch hoofdzakelijk tot stand op basis van onderhandelingen

Wat als GAT-akkoorden toch als bindend zouden worden gezien? Dan moet strijdige
verordening buiten toepassing verklaard worden door de staat en kunnen politieke organen
van staat in kwestie geen akkoord meer bereiken met klagende staat
bevestigd in HvJ Portugal / Raad

Maar 2 gevallen waarin wel getoetst mag worden aan GAT volgens HvJ:
1. als gemeenschapshandeling zelf uitdrukkelijk verwijst naar bepaling uit GAT
2. als gemeenschap uitvoering heeft willen geven aan een GAT bepaling (bijv. anti
dumping verordening van gemeenschap: is eigenlijk uitvoering van anti dumping
regeling die in kader van GAT tot stand is gekomen)
HvJ: zelfs als er een uitspraak is van een panel waarin strijdigheid wordt bevestigd, is er
geen toetsing aan GAT

bijv. generische geneesmiddelen en octrooihouder uit Portugal zegt dat octrooi nog niet
verstreken is (Portugese wetgeving: octrooi geldt 15 jaar en pas na 15 jaar mag
generisch geneesmiddel uitgebracht worden), want volgens TRIPS moeten octrooien
20 jaar gelden Verweerder vindt dat TRIPS geen rechtstreekse werking heeft
-> HvJ moet zich hier nog over uitspreken: is rechtspraak over GAT-akkoorden hier ook
op van toepassing?

Verdragen die lidstaten sluiten?

In principe geen bron van gemeenschapsrecht, zijn in principe niet bindend voor de
gemeenschappen
wel aantal uitzonderingen, bijv. Conventies van Genve inzake asielbeleid: gemeenschap is
geen partij, maar art. 63 EG Verdrag bepaalt gehoudenheid van Gemeenschap

als EG Verdrag zelf naar verdrag verwijst is EG gebonden ook als ze zelf geen partij
is!

Wanneer lidstaat verdrag sluit, controleren of dit geen schending uitmaakt van het
gemeenschapsrecht. (bijv. controleren of lidstaat hier wel voor bevoegd is en als toch
bevoegd inhoud van gemeenschapsrecht ook niet schenden!)

WEL: elke lidstaat van EG heeft eigen netwerk van internationale verdragen. Wat gebeurt
met bestaande verdragen wanneer EG Verdrag opgesteld werd?

art. 307 EG Verdrag: verdragen van voor inwerkingtreding EG Verdrag worden

toegepast indien er een strijdigheid zou zijn met EG Verdrag => oud akkoord kan dus
nog altijd toegepast wanneer ook als tegenstrijdige Europese regelgeving zou zijn

Alleen in deze situatie kunnen verdragen gesloten door de lidstaten primeren op EG

Verdrag!

Internationaal gewoonterecht

HvJ: past ook deze beginselen toe in communautaire rechtsorde

54
 Els Op de Beeck

Normen van VN

Alle lidstaten zijn hierbij, maar Gemeenschap zelf niet (alleen staten kunnen immers lid
zijn) Ook normen van VN zijn bindend voor de instellingen van de Gemeenschap

5. ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN.

Zie ook art. 220 EG Verdrag

HvJ: past ook regelmatig rechtsbeginselen toe, waar haalt het HvJ deze beginselen?
1. uit de lidstaten: beginselen die in nationale rechtsordes erkend worden
2. beginselen die niet in alle lidstaten erkend zijn, maar wel belangrijk genoeg zijn om
erkend te worden in de communautaire rechtsorde (bijv. onderneming is niet verplicht
zichzelf te beschuldigen)

Schending van beginsel => handeling van instelling die dit beginsel schendt nietig!

bijv.
behoorlijk bestuur
rechtszekerheid
gewettigd vertrouwen
gelijkheid
evenredigheid

Ook procedurele beginselen ontwikkeld, bijv. vaak in kader van mededingingsrecht

bijv.
recht van verdediging, recht van verweer (recht om toegang te hebben tot het
eigen dossier)
non bis in idem: geen tweemaal voor hetzelfde feit vervolgd of veroordeeld
worden
niet retro-activiteit van strafbepalingen:

Verband met mensenrechten?

Nergens in EG Verdrag verwijzing naar mensenrechten. Jaren 70: onder invloed van Duitse
ondernemingen (werden geconfronteerd met verschillende quota edm op Europees niveau)
vonden dat Duitse grondrechten op het spel stonden
HvJ: communautaire handelingen mogen niet getoetst worden aan nationale
regelingen

reactie in Duitsland: Duits Grondwettelijk Hof So Lange

grondrechten worden door HvJ vanaf dan ook erkend als bron van gemeenschapsrecht:
eigen grondrechten van gemeenschap?
HvJ verwijst hiervoor naar de algemene rechtsbeginselen (art. 220 EG Verdrag): 2 bronnen:
- nationale grondwettelijke tradities: grondrechten die gemeen zijn aan de constitutionele
tradities van de gemeenschap
- grondrechten erkend in verdragen gesloten door de gemeenschap (hoofdzakelijk
EVRM)

Praktijk: grondrechten vaak ingeroepen (meestal EVRM), HvJ gaat eerbiediging na en kijkt
ook naar rechtspraak van EHRM

55
 Els Op de Beeck

Hoe beschermen?

2 situaties voorhanden:

1. Handelingen van de instellingen aanvechten die in strijd zijn met de grondrechten

2. Optreden van lidstaten mag ook niet strijdig zijn met de grondrechten

HvJ zal zich hierover uitspreken wanneer lidstaten optreden in kader van
gemeenschapsrecht
bijv. geschil dat kadert binnen de omzetting van een richtlijn: heeft
lidstaat een correcte omzetting gedaan (correct betekent verenigbaar
met de grondrechten)

grondrechtenbescherming niet alleen gecontroleerd door nationale rechter, maar ook

door HvJ als er een geschil is voor de nationale rechter dat te maken heeft met het
gemeenschapsrecht (dan kan men aan HvJ vragen stellen over de correcte
toepassing van gemeenschapsrecht)

Verhouding HvJ en EHRM? Verschillende taken!

EHRM: oordeelt alleen na uitsluiting van nationale rechtsmiddelen en controleert dan alleen
of staat zijn verplichtingen heeft nagekomen

HvJ: past grondrechten toe zoals een nationale rechter dat doet, dus niet na uitputting van
interne rechtsmiddelen! HvJ komt tussen in procedure die aanhangig is voor nationale
rechter

Kan men naar EHRM om optreden van gemeenschap zelf te beoordelen?

Sommigen: is onontvankelijk want gemeenschap zelf is geen partij bij EVRM, maar:
gemeenschap is opgericht door de lidstaten, dus als gemeenschap zelf niet
aangesproken kan worden, moet men kunnen optreden tegen de lidstaten

Kan men de lidstaten aanklagen voor de uitvoering van gemeenschapsrecht?

EHRM: lidstaten kunnen zich niet verschuilen achter gemeenschap, als lidstaten zelf
kunnen kiezen hoe ze gemeenschapsrecht uitvoeren (keuze tussen al dan niet
conform EVRM), dan kunnen lidstaten aangeklaagd worden

Maar: als lidstaten enkel communautaire verplichtingen uitvoeren, kunnen lidstaten

dan nog aansprakelijk gesteld worden?

EHRM Bosphorus:sanctie door VN opgelegd via een Europese verordening (beslag

gelegd op vliegtuigen van Joegoslavische afkomst), Bosphorus Turkse maatschappij
die Joegoslavische vliegtuigen gebruikte
Bij inbeslagname vindt Bosphorus dat hier een schending van eigendomsrecht is
(geen gelijk gekregen van Ierse rechter)
EHRM: als lidstaat het gemeenschapsrecht uitvoert, is lidstaat in principe verplicht
EVRM te respecteren, maar als lidstaat aantoont dat hij communautaire
verplichtingen uitvoert, wordt optreden van lidstaat conform aan EVRM geacht als
gemeenschap zelf voorziet in een gelijkaardige (geen identieke) bescherming van
grondrechten (gelijkaardig aan bescherming door EVRM)
Dit vermoeden (conformiteit aan EVRM) kan wel weerlegd worden als men aantoont
dat er manifeste tekortkomingen zijn aan de grondrechten op het niveau van de
gemeenschap

56
 Els Op de Beeck

lidstaten mogen zich niet verschuilen achter gemeenschapsrecht, maar er is wel een
vermoeden van conformiteit! Gemeenschap kan dus niet zelf aangeklaagd worden
voor EHRM

Als Gemeenschap nu wel partij zou worden bij EVRM, dan zou EHRM zich wel rechtstreeks
kunnen uitspreken over conformiteit van gemeenschapshandelingen met EVRM

dubbel probleem nu:

1. EVRM aanvaardt momenteel enkel staten als partij Dit probleem wordt wel
opgelost door nieuw protocol (dan zal EU ook kunnen toetreden tot EVRM)
2. Gemeenschap heeft zelf de bevoegdheid niet om toe te treden tot verdragen zoals
EVRM HvJ: huidig EG Verdrag verleent hier geen rechtsgrond voor, EG Verdrag
moet dus gewijzigd worden opdat EU zou kunnen toetreden tot EVRM Nieuwe GW
zou dit ook mogelijk moeten maken: opgenomen dat EU zal toetreden tot EVRM =>
als GW wordt aangenomen, zal dit probleem opgelost zijn

Waarom is deze materie zo gevoelig? Grote huiver om grondrechten in EG Verdrag op te

nemen Waarom?
Rol van HvJ: als grondrechten ingeschreven worden in EG Verdrag, maken deze deel uit van
gemeenschapsrecht en kan men aan HvJ uitlegging vragen over deze grondrechten
waardoor enkel HvJ het hoogste gerechtshof zal worden voor de eerbiediging van de
grondrechten binnen de lidstaten van de EU. Terwijl nu rol van HvJ inzake grondrechten
eerder beperkt is (zie eerder). Veel lidstaten zien dit dan ook niet zitten

Handvest van de Grondrechten

= lijst van grondrechten die binnen EU bestaan

Oorsprong? 2000: Conventie opgesteld die zou nadenken over de opstelling van een
cataloog inzake de grondrechten (heel verschillende vertegenwoordigers in deze conventie)
=> lijst van grondrechten, plechtig afgekondigd op Top van Nice (2000)

Inhoud? Is heel modern:

- ook sociaal economische rechten opgenomen, bijv. recht op arbeid, recht op sociale
zekerheid: dit zijn rechten die een gans systeem van de staat vereisen
- voor bepaalde rechten gaat dit Handvest zelfs verder dan EVRM, bijv. recht op
homohuwelijk opgenomen in Handvest)

Invloed? Handvest is geen resultaat van wetgevend proces van de instellingen, is ook geen
internationaal verdrag (geen ratificatie voorgelegd aan de lidstaten).. Wat is dan de status
van het handvest?
= codificatie van wat binnen EU als grondrechten wordt gezien (zoals erkend door
HvJ als algemene rechtsbeginselen
HvJ 27 juni 2006: richtlijn die recht geeft aan onderdanen van derde landen om gezin te laten
overkomen naar lidstaat waar ze verblijven. Europees parlement wou enkele bepalingen van
deze richtlijn laten vernietigen (meer bepaald bepalingen die een beperking instelden op de
gezinshereniging, bijv. vereiste integratie van kind)
HvJ: richtlijn niet nietig verklaard, elke bepaling moet genterpreteerd worden in het licht van
het EVRM (recht op gezinsleven) en als er interpretatie conform aan EVRM is, is er geen
probleem
HvJ verwijst in dit arrest dus naar Handvest, maar alleen omdat de richtlijn in kwestie
ook naar Handvest verwees

57
 Els Op de Beeck

handvest is op zichzelf dus niet bindend, maar vormt wel de codificatie van de
algemene beginselen door HvJ

Tekst van Handvest overgenomen in Europese GW: rechterlijke instanties van lidstaten
moeten bij uitlegging van Handvest rekening houden met toelichting
toelichting = ? verklarende tekst opgesteld bij afkondiging van Handvest
bijv. inzake recht te huwen: verbiedt noch gebiedt => geen verplichting of verbod
om homohuwelijk in te stellen
Als GW wordt goedgekeurd, geldt Handvest zoals het opgenomen is in de GW en
rechters zullen dan bij hun interpretatie rekening moeten houden met deze
toelichting!

Toepassingsgebied? Op wie is Handvest van toepassing?

1. instellingen van de EU
2. lidstaten die optreden in het kader van het EU recht
dus op zelfde manier als HvJ nu grondrechten kan toetsen (zie eerder)

6. TWEEDE EN DERDE PIJLER: NIET COMMUNAUTAIR RECHT?

Grotendeels politieke verklaringen: zijn als dusdanig niet bedoeld om rechtsgevolgen met
zich mee te brengen

Specifieke instrumenten? Deze beogen wel rechtsgevolgen met zich mee te brengen

GBVB (2e pijler)

a. gemeenschappelijke standpunten: instrument om standpunt vast te leggen dat
nadien verdedigd zal worden in een internationale kwestie of ter
rechtvaardiging wanneer economische sancties uitgevaardigd worden
b. gemeenschappelijk optreden: bedoeld voor operationele acties (bijv. geven
van humanitaire hulp of opzetten van militaire operaties)

PJSS (3e pijler):

a. gemeenschappelijke standpunten (zie bij GBVB)
b. kaderbesluit: gebruikt om harmonisatie te krijgen van de nationale strafwetten

Rechtskracht?

GBVB: art. 14 EU Verdrag

PJSS: art. 34 EU Verdrag
meeste instrumenten zijn bedoeld om bindend te zijn

Verschillen met Gemeenschapsrecht?

Gemeenschapsrecht legt zelf aan lidstaten op dat het Gemeenschapsrecht rechtstreekse

werking heeft in de lidstaten

gebeurt deze oplegging door de EU ook ten aanzien van de 2e en 3e pijler?

Dit veronderstelt een centrale rechterlijke instantie: wat is de positie van het HvJ hier?

GBVB: geen bevoegdheid voor HvJ

PJSS: beperkte bevoegdheid voor HvJ -> art. 35 EU Verdrag: HvJ heeft
beperkt bevoegdheid om recht van 3e pijler nietig te verklaren en om
prejudicile uitspraken te doen

58
 Els Op de Beeck

Waarom beperkt? Elke lidstaat mag zelf beslissen of nationale rechters

dergelijke prejudicile mogen stellen

bijv. arrest Pupino HvJ: kaderbesluit over statuut van slachtoffer in strafzaken,
Italiaanse stelde prejudicile vraag. P werd beschuldigd van
kindermishandelingen van peuters (was peuterleidster) -> kon men deze
peuters verhoren buiten het rechtsgebouw? Deze mogelijkheid bestond voor
slachtoffers van seksuele misdrijven, maar dus niet expliciet voor dit geval.
Kon dit afgeleid worden uit het kaderbesluit?
Commissie: rechter moet nationaal recht conform kaderbesluit interpreteren.
Lidstaten:het gaat om 3e pijler besluiten (gemeenschapstrouw speelt hier niet)
conforme interpretatie speelt dus niet
HvJ: argument van lidstaat niet aanvaard => conforme interpretatie wel
aanvaard
=> beginsel van gemeenschapstrouw speelt ook in de 3e pijler

HvJ kan zich dus uitspreken over recht van 3e pijler, maar niet over 2e pijler en ook
geen prejudicile uitspraken ten aanzien van rechters van lidstaten die bevoegdheid
van HvJ niet aanvaard hebben voor 3e pijler

Statuut van 2e en 3e pijler recht?

VOORRANG?
= bepalingen uit EU Verdrag, is dus internationaal recht
DUS:
- kijken naar tekst van verdrag zelf
- kijken naar statuut die lidstaten zelf aan verdrag geven in hun eigen interne rechtsorde

RECHTSTREEKSE WERKING?
Afhankelijk van wat bepaald wordt in EU Verdrag

59
 Els Op de Beeck

RECHTSBESCHERMING IN DE EU

Hoe kan opgetreden worden tegen verschillende handelingen van de EU?

1. RECHTERLIJKE ORGANISATIE IN DE EU.

Moeten we steeds naar HvJ gaan voor problemen inzake Europees recht? Nee, want
Europees recht werkt door in de lidstaten en moet dus toegepast worden door de nationale
instellingen.

HvJ is bevoegd voor specifieke procedures (bepaald in EG Verdrag); als HvJ bevoegd is, is
dit een verplichte rechtsmacht en moet men dus naar HvJ stappen (in alle andere gevallen
moet men dus naar nationale rechter gaan)
Gemeenschapspijler: HvJ heeft een algemene bevoegdheid
GBVB: HvJ heeft geen bevoegdheid
PJSS: HvJ heeft een gedeeltelijke rechtsmacht

Algemene bevoegdheden HvJ?

art. 226-227 EG Verdrag; beroep wegens niet nakoming van gemeenschapsrecht; ingesteld
door commissie tegen een lidstaat (uitzonderlijk ook ingesteld door andere lidstaat)

art. 230 EG Verdrag: beroep tot nietigverklaring van handelingen van de instellingen; kan
ingesteld worden door burgers, lidstaten en instellingen

art. 232 EG Verdrag: beroep wegens nalaten te besluiten

art. 234 EG Verdrag: prejudicile procedure (vragen die nationale rechters stellen aan HvJ)

art. 235 EG Verdrag: beroep om schadevergoeding te krijgen (aansprakelijkheidsvordering)

Taak HvJ?

1. HvJ = hoogste rechter die moet waken over uniforme interpretatie en toepassing van
gemeenschapsrecht (cfr. functie HvC in nationaal recht), wordt o.m. bereikt door
art. 226-227 EG Verdrag
art. 234 EG Verdrag

2. HvJ is ook constitutioneel hof geworden: oa eerbiediging van

bevoegdheidsverdelende regels, schending van grondrechten

3. HvJ is ook een administratieve rechter (cfr. RvSt): burger beschermen tegen optreden
van de instellingen, wordt o.m. bereikt door:
art. 230 EG Verdrag
art. 232 EG Verdrag
art. 234 EG Verdrag

60
 Els Op de Beeck

Hof van Justitie in ruime zin

Aanvankelijk slechts n HvJ dat drie vermelde taken uitoefende

a. Hof van Justitie. (HvJ)

Hier is geen enkele vorm van hoger beroep of cassatieberoep meer mogelijk!

b. Gerecht van Eerste Aanleg (1989). (GEA)

1989: Gerecht van Eerste Aanleg om

- werklast van HvJ te verminderen
- betere rechtsbescherming bieden aan particulieren (natuurlijke en rechtspersonen)
tegen handelingen van de instellingen
sinds 1989 moeten particulieren hun administratieve beroepen instellen bij GEA.

Geen hoger beroep, enkel vorm van cassatie bij HvJ (hogere voorziening)

c. Gerecht voor Ambtenarenzaken (2005). (GVA)

Doel: werklast GEA verminderen, alle ambtenarenzaken komen nu voor GVA

Hogere voorziening (enkel cassatieberoep) mogelijk bij GEA (HvJ komt hier niet meer
tussen)
maar sommige aspecten van ambtenarenzaken kunnen toch eenheid van
gemeenschapsrecht aanbelangen: in de situaties kan HvJ nog uitspraak doen na
tussenkomst van GEA = uitzonderlijke procedure (binnen HvJ moet eerste advocaat
generaal kijken naar alle beslissingen die GEA in deze materies neemt)

d. Gemeenschapsoctrooigerecht.

BEVOEGDHEIDSVERDELING?

1. GEA:
beroepen ingesteld door particulieren
ook beroepen ingesteld door instellingen en lidstaten en sommige prejudicile
vragen, maar dit moet nog uitgewerkt worden door statuut van HvJ
-> voorlopig alleen nog maar beroepen ingesteld door lidstaten tegen
uitvoerende handelingen van de raad en van de commissie

2. HvJ:
alle andere beroepen ingesteld door lidstaten (die dus niet gericht zijn tegen
uitvoerende handelingen)
alle beroepen ingesteld door de instellingen van de gemeenschap
alle prejudicile vragen

3. GVA: alle ambtenarengeschillen (alle geschillen die te maken hebben met het statuut
van een ambtenaar) -> als ambtenaar procedure wil beginnen die niets te maken
heeft met zijn statuut van ambtenaar, volgt hij natuurlijk de gewone procedure.

61
 Els Op de Beeck

2. DE RECHTSGANGEN VOOR HET HVJ EN GEA.

2 soorten van procedures:

Afdwinging van gemeenschapsrecht = procedures waarin men wil dat gemeenschapsrecht

correct toegepast wordt (zwaardfunctie)

Rechtsbescherming = bescherming van particulieren tegen gemeenschapsinstellingen

(gemeenschapsrecht als schild gebruiken)

2.1. DE AFDWINGING VAN HET GEMEENSCHAPSRECHT: ZWAARDFUNCTIE.

Wat kan men doen als gemeenschapsrecht niet correct wordt toegepast?

1. procederen voor nationale rechter (zie eerder: verschillende technieken om

gemeenschapsrecht op nationaal niveau te doen doorwerken)

2. klacht indienen bij commissie die dan stappen zal ondernemen tegen lidstaat.

a. Het beroep wegens niet nakoming van het gemeenschapsrecht.

WIE?

art. 226 EG Verdrag = procedure bij COMMISSIE

commissie is niet verplicht zon beroep in te stellen: commissie moet van alle klachten
die binnenkomen de opportuniteit ervan beoordelen => commissie heeft grote
beoordelingsvrijheid

art. 227 EG Verdrag: lidstaat kan andere lidstaat voor HvJ dagen -> is wel een uitzondering:
kan alleen als commissie weigert beroep in te stellen voor HvJ (komt maar zelden voor)

TEGEN WIE?

Wordt ingesteld tegen een lidstaat, wat met een federale lidstaat? Alleen de centrale
overheid van de lidstaat zal aangesproken worden, ook als schending alleen gebeurd door
een deelstaat.
lidstaat mag zich niet kunnen verschuilen achter haar interne organisatie

PROCEDURE?

1. administratieve fase (precontentieuze fase)

= commissie stuurt brief naar betrokken lidstaat, daarna formele schriftelijke

ingebrekestelling waarin commissie haar argumenten uiteenzet over de schending;
dan kan lidstaat opmerkingen sturen en als commissie hier niet mee akkoord is: een
met redenen omkleed advies -> bepaalt termijn waarbinnen lidstaat zich in orde
moet stellen met gemeenschapsrecht

Doel?
lidstaat mogelijkheid geven zich in orde te stellen met het gemeenschapsrecht
toelaten dat commissie en lidstaat een akkoord bereiken (commissie heeft
opportuniteitsoordeel om al dan niet een beroep in te stellen)
lidstaat de mogelijkheid geven zich te verdedigen

62
 Els Op de Beeck

bakent af wat het concrete geschil is voor het HvJ (commissie mag voor HvJ
geen nieuwe grieven of nieuwe strijdigheden aanhalen)
Kan commissie grieven laten vallen? Ja dit is niet in strijd met de rechten van
verdediging

2. contentieuze fase

= eigenlijke procedure voor HvJ: commissie moet bewijs leveren van de schending en
lidstaat zal zich verdedigen
-> doorgaans zal commissie winnen: lidstaat kan maar moeilijk verweermiddelen in
zijn voordeel vinden => lidstaat kan geen beroep doen op praktische problemen: het
gaat immers om een objectief beroep

GEVOLGEN?

Als schending wordt vastgesteld (is geen veroordeling): declaratoir arrest (vaststelling van
schending) => lidstaat heeft verplichting arrest uit te voeren: ervoor zorgen dat intern recht
aangepast wordt aan gemeenschapsrecht

wat als lidstaat in gebreke blijft?

art. 228 EG Verdrag: commissie kan nieuwe procedure opstarten tegen

lidstaat en aan HvJ vragen dwangsom of forfaitaire som aan lidstaat op te
leggen (forfaitaire som = vast bedrag aan boete). Dit artikel is al drie keer
toegepast (tegen Griekenland inzake Afvalrichtlijn, Spanje inzake kwaliteit van
zwembadwater en Frankrijk inzake grootte van visnetten). Ook combinatie van
dwangsom en boete is mogelijk!
Particulier kan schadevergoedingsactie instellen want er is nu duidelijk een
arrest dat erkent dat er een schending is van het gemeenschapsrecht (alleen
dan nog schade aantonen)

b. De prejudicile uitleggingsprocedure.

art. 234 EG Verdrag: procedure voor nationale rechter, prejudicile vraag stellen aan HvJ

WIE?

elke rechterlijke instantie: partijen kunnen dus geen vraag stellen, rechter beslist hier over;
ook administraties die tot de uitvoerende macht behoren kunnen dit niet.
niveau waarop rechter zich bevindt speelt geen rol => in praktijk wordt meerderheid
van vragen gesteld door rechters van een lager niveau

Criteria ontwikkeld door HvJ om te bepalen of het al dan niet een rechterlijke instantie is (oa.
bindende kracht van uitspraak edm), bijv. Raad van Beroep van Raad van de Orde van
Advocaten kan een prejudicile vraag stellen
MAAR art. 68 EG Verdrag: voor deze materies kan enkel een prejudicile vraag gesteld
worden door de rechter die in laatste aanleg oordeelt

Invloed van partijen? Kunnen in hun conclusies wel aangeven dat ze willen dat rechter
prejudicile vraag stelt, maar uiteindelijk beslist rechter of en welke vraag hij stelt

Is rechter verplicht prejudicile vraag te stellen? 3e alinea art. 234 => verplichting om
prejudicile vraag te stellen voor rechterlijke instanties waarvan de beslissingen niet
vatbaar zijn voor hoger beroep (hoger beroep moet hier eigenlijk enig rechtsmiddel

63
 Els Op de Beeck

zijn). In Belgi is dit HvC, RvSt., A-Hof en eventueel alle andere instanties die in
laatste aanleg uitspraak doen (bijv. ten onrechte in voorlopige hechtenis:
schadevergoeding kan gevorderd worden voor commissie van magistraten, maar hun
beslissing is niet vatbaar voor enig rechtsmiddel)
Want: bevordering van uniforme toepassing van gemeenschapsrecht (niet voor
lagere rechtscolleges, want voor deze is er nog een internrechtelijke controle
mogelijk)

moet gaan om een rechtsvraag waarvan antwoord noodzakelijk is voor de uitlegging

van het gemeenschapsrecht. Als vraag niet noodzakelijk is voor de uitkomst van het
vonnis, zal HvJ vraag onontvankelijk verklaren (dus als vraag eigenlijk puur fictief is)

Uitzonderingen?
HvJ Cilfit: verplichting voor hoogste rechterlijke instanties geldt niet
als HvJ reeds uitspraak heeft gedaan (acte claire)
als over de juiste toepassing van het gemeenschapsrecht geen redelijke
twijfel bestaat (acte claire) -> Wanneer bestaat er geen redelijke twijfel?
Nationale rechter moet verschillende hypotheses nagaan: ook kijken naar
andere taalversies, zich in de plaats stellen van collega nationale rechters

WAT?

Welke vragen kunnen gesteld worden?

1. vragen over uitlegging van normen van gemeenschapsrecht
2. maar ook vragen over geldigheid van handelingen van de instellingen: enkel afgeleid
gemeenschapsrecht (dus geen uitlegging vragen over verdragen zelf)

PROCEDURE?

Nationale rechter zal zijn beschikking opschorten en volgens zijn eigen procedureregels
vraag stellen aan HvJ => HvJ krijgt dus vragen in alle mogelijk officile talen, na vertaling in
Frans (= werktaal van HvJ) zal vraag doorgestuurd worden naar alle lidstaten en alle
instellingen van Gemeenschap
lidstaten en commissie kunnen dan opmerkingen doen bij HvJ, partijen worden ook
uitgenodigd om opmerkingen in te dienen
commissie zal dit bijna altijd doen
lidstaat zal dit doen als materie betrekking heeft op haar eigen wetgeving

HvJ moet dan intern beslissen over belang van vraag (beslissen welke kamer zich zal bezig
houden met de vraag: Grote Kamer voor de belangrijke vragen), ook beslissen of advocaat
generaal conclusie moet indienen

Dan zitting (partijen voor nationale rechter kunnen dan ook pleiten voor HvJ om opmerkingen
over kwestie te kennen te geven), na zitting eventueel conclusie van advocaat generaal
(komt niet zoveel voor: tijd van procedure inkorten en werk van advocaten generaal
beperken) en dan wachten op uitspraak: wordt dan vertaald in procestaal van de nationale
rechter en dan uitgesproken
nationale rechter zal meestal lang moeten wachten op uitspraak van HvJ (ongeveer
20 maanden) Waarom duurt dit zo lang?
o interventies mogelijk door alle lidstaten en commissie: deze interventies
vereisen dat vraag eerst vertaald wordt in officile taal van intervenirende
lidstaat, opmerkingen moeten ingediend worden edm.
o vertalingen die nodig zijn: procestaal -> interne taal van HvJ (alle inkomende
documenten moeten in het Frans zijn)

64
 Els Op de Beeck

BINDENDE KRACHT? Wat zijn de gevolgen van een prejudicieel arrest?

HvJ zal nooit zeggen dat een of ander nationaal recht strijdig is met Europees recht, maar
wel dat gemeenschapsrecht op die of die manier genterpreteerd moet worden (wat wel kan
impliceren dat een bepaald nationaal recht strijdig is met het gemeenschapsrecht)
abstract antwoord

Uitspraak is bindend voor rechter die vraag gesteld heeft.

Wat als in zelfde zaak in beroep wordt gegaan (vraag werd gesteld in eerste aanleg):
ook hof van beroep (en alle andere rechters in dezelfde procedure) zijn gebonden
door de uitspraak van HvJ.
Hof van Beroep kan natuurlijk wel een nieuwe prejudicile vraag stellen

Uitspraak is ook bindend erga omnes: alle andere situaties en actoren moeten uitspraak van
HvJ respecteren

2.2. BESCHERMING TEGEN HANDELINGEN VAN DE INSTELLINGEN:

SCHILDFUNCTIE.

= mogelijkheid om handelingen van instellingen aan te vechten wanneer deze strijdig zouden
zijn met het gemeenschapsrecht.

1. DIRECT: ofwel rechtsreeks voor de communautaire rechter: direct beroep instellen

art. 230 EG Verdrag
art. 232 EG Verdrag
art. 235 EG Verdrag

Kan ingesteld worden door individuen, lidstaten en instellingen. Lidstaten en instellingen

moeten dan geen belang aantonen (worden geacht een legitiem belang te
vertegenwoordigen), terwijl natuurlijke en rechtspersonen (particuliere) wel een belang
moeten aantonen

Welk rechtscollege? Afhankelijk van identiteit van de eiser:

- particulieren: GEA (cassatieberoep mogelijk bij HvJ)
- lidstaat of instelling: GEA als het gaat om uitvoerende handelingen, gaat het om
wetgevende handelingen, dan naar HvJ
als geschil tussen twee lidstaten: altijd naar HvJ (is dan onmiddellijk eerste en laatste
aanleg)

Procedure? Verzoekschrift indienen (mag per fax of per e-mail als eigenlijke stuk dan
binnen 10 dagen ingediend wordt), dan repliek van tegenpartij waarop verzoeker nog is
kan antwoorden en dan nog laatste antwoord van tegenpartij
Dan voorlopig rapport (intern bij rechtscollege) en nadien mondelinge zitting, pleidooien
en eventuele vragen gesteld (GEA: echt kruisverhoor bij complexe feiten). Conclusie van
advocaat-generaal alleen voor HvJ (niet voor GEA), dan vonnis met vertaling in alle
procestalen..
het kan dus lang duren eer men een einduitspraak heeft!

2. INDIRECT: voor de nationale rechter een procedure aanhangig en een prejudicile

vraag laten stellen
art. 234 EG Verdrag

65
 Els Op de Beeck

a. Beroep tot nietigverklaring. DIRECT: art. 230 EG Verdrag

Tegen wiens handelingen? Tegen alle instellingen, zelfs beslissingen van Europees
Parlement! Dit was vroeger niet het geval (alleen commissie en raad), want parlement was
louter adviesorgaan en bescherming was dus niet nodig

HvJ Les Verts inzake Franse groenen 1986: EG gezien als rechtsgemeenschap =>
noch de lidstaten, noch de instellingen ontkomen aan toezicht op hun handelingen
ten aanzien van EG Verdrag (constitutioneel handvest) => beroep tegen
handelingen die beogen rechtsgevolgen mee te brengen moet mogelijk zijn, ook als
dit handelingen van het parlement zijn!

Ook tegen andere communautaire organen, bijv. ECOSOC, Merkenbureau

NIET: tegen Europese Raad (is geen orgaan van EG) of lidstaat

Wie kan beroep instellen?

1. lidstaten: onvoorwaardelijk beroepsrecht (moet dus nooit een belang aantonen),

hoedanigheid van lidstaat is voldoende (zelfs als lidstaat aanvankelijk politiek akkoord
ging met de beslissing)
bijv. Duitsland tegen bananenverordening, Duitsland tegen tabaksrichtlijn,

Gemeenschap of Gewest in Belgi? Voor HvJ geldt enkel de centrale overheid als
lidstaat; deelstaten kunnen op deze manier dus niet optreden. Onder voorwaarden
van particuliere persoon kan deelstaat dit natuurlijk eventueel wel.

2. instellingen: commissie, raad en parlement hebben ook een onvoorwaardelijk

beroepsrecht.
Andere instellingen (rekenkamer en Europese centrale bank) moeten aantonen dat
beroep ingesteld wordt ter vrijwaring van hun eigen prerogatieven (beslissingen die
hun bevoegdheden raken) -> is dus een beperkt beroepsrecht (vroeger gold dit ook
voor parlement)

3. particulieren: (natuurlijke en rechtspersonen ongeacht de plaats van hun zetel)

voorwaardelijk beroepsrecht, situaties:

handelingen die tot hen gericht zijn

of andere handelingen die hen rechtstreeks en individueel raken

- rechtsreeks raken: kijken naar eigenschappen van handeling zelf ->

onmiddellijke gevolgen nodig voor de rechtspositie van de betrokkene
(onmiddellijk: dus zonder verdere uitvoeringshandelingen)
bijv. verbod om een bepaald product op de markt te brengen of verbod op
staatssteun
Handeling waar wel uitvoering voor nodig is? Geen beroep tot nietigverklaring
mogelijk tegen eerste handeling (want deze raakt u niet rechtstreeks), maar
eventueel wel tegen de uitvoeringshandeling
=> richtlijnen kunnen dan ook bijna nooit aangevochten worden (hebben altijd
nog uitvoering nodig)

- individueel raken: HvJ Plaumann (importeur van clementines) =>

Plaumann-formule: particulier moet aantonen dat hij door handeling geraakt
wordt alsof handeling tot hemzelf gericht zou zijn => bijzondere situatie nodig

66
 Els Op de Beeck

waarin betrokkene op andere wijze door handeling geraakt wordt dan de rest
van de bevolking.
DUS: aantonen dat men behoort tot een gesloten (gefixeerde) kring van
geraakte particulieren, bijv.
* raad legt quota op in bepaalde sector en in bijlage van beschikking
staan alle betrokken ondernemingen en hun quota vermeld => de
vermelde ondernemingen zijn dan gendividualiseerd
* omstandigheid waarbij instelling die handeling genomen heeft,
verplichting heeft om met specifieke situatie van een bepaalde
particulier rekening te houden (HvJ Piraiki-Patraiki: commissie had
verplichting om rekening te houden met producten die al in een
contract opgenomen waren)
* als beslissing wordt genomen na een bepaalde procedure en
particulier heeft in deze procedure bepaalde rechten uitgeoefend.
Nadien kan particulier tegen eindbeslissing dan ook beroep uitoefenen.
* situatie waarin rechtscollege (HvJ of GEA) vindt dat particulier een
specifiek recht heeft (HvJ Codorniu: hadden intellectueel
eigendomsrecht)

Tegen welke soort handelingen?

Handelingen moeten rechtsgevolgen teweeg brengen en uw rechtspositie benvloeden.

niet vorm van handeling is doorslaggevend, maar wel de inhoud! In extremis kan
zelfs een mondelinge verklaring zon soort van handeling zijn..

HvJ Dan Air 1993: British Airways wou Dan Air overnemen, maar gestuit op
concentratieverordening, volgens British Airways was deze verordening niet van
toepassing en commissie volgde deze redenering. Air France was hier niet akkoord
mee en wou beslissing van commissie aanvechten, maar deze beslissing was een
louter mondelinge mededeling van de woordvoerder. Woorden van woordvoerder
werden gezien als een weergave van een beslissing van de commissie die
rechtsgevolgen heeft en kon dus aangevochten worden

NIET mogelijk:
- voorbereidende handelingen waarbij definitieve handelingen pas later tot stand komt
(bijv. voorstellen van de commissie)
- interne handelingen (bijv. verdeling van taken)

Wat kan gevorderd worden?

Alleen de nietigverklaring, dus instelling kan niet opgedragen worden een bepaalde
beslissing te nemen.
handeling wordt geacht nooit bestaan te hebben (ex tunc) en erga omnes
Gevolgen kunnen wel afgezwakt worden, bijv. rechtsgevolgen kunnen bewaard blijven
wanneer nietigverklaring alleen uitgesproken wordt wegens schending van louter
procedurele vereisten (rechtszekerheid vereist dan een nuancering van de nietigverklaring)

Om welke redenen?

Art. 230 EG Verdrag: 4 klassieke redenen uit administratief recht.

schending van het verdrag: nu heel algemeen genterpreteerd als schending van het
recht => onderscheid tussen 4 middelen vervaagd

67
 Els Op de Beeck

Termijn?

Binnen twee maanden na publicatie van beslissing

- twee maanden vanaf de kennisgeving
- als geen kennisgeving: twee maanden vanaf kennisname

b. Beroep wegens nalaten te besluiten. DIRECT: art. 232 EG Verdrag

Tegen wie? Kan ook ingesteld worden tegen een instelling (niet tegen een lidstaat: art. 226
EG Verdrag, zie eerder)

Wie? Zelfde als bij a

HvJ: ook parlement kan dit tegen de commissie
Particulieren kunnen dit ook als handeling gesteld zou moeten worden die hen rechtstreeks
en individueel zou raken

EERST: precontentieuze procedure zodat instelling mogelijkheid heeft om een standpunt in

te nemen (dus voor men naar rechter stapt) -> aanmaning sturen naar instelling waarin
gevraagd wordt dat instelling standpunt inneemt. Als instelling binnen twee maand niet
reageert, heeft men nog twee maanden om beroep bij GEA of HvJ in te stellen. Als instelling
wel reageert binnen twee maand, kan men geen beroep meer instellen, want dan is er geen
nalaten meer (dan kan men eventueel wel beroep tot nietigverklaring instellen)

Wanneer gegrond?

Niet handelen is nalatig als instelling verplicht was te handelen en dit niet heeft gedaan
Bijv. klacht indienen wegens staatssteun, dan is commissie verplicht een onderzoek in
te stellen

Gevolgen?

Declaratoir vaststellen dat instelling had moeten handelen zodat instelling handeling zal
stellen

c. Exceptie van onwettigheid. DIRECT: art. 241 EG Verdrag

Partij die beroep hangende heeft bij GEA of HvJ, kan in zon beroep vragen dat uitspraak
wordt gedaan over de wettigheid van een verordening
verordening wordt niet zelf aangevochten, alleen de toepassing van de verordening
wordt in die concrete situatie uitgesloten

alleen verordening wordt vermeld, maar volgens rechtspraak gaat dit over elke algemene
regeling.

Voordeel: ongeldigheid van handeling van algemene strekking kan op elk moment
ingeroepen worden (dus ook na twee maanden van beroep tot nietigverklaring)

Gevolgen? Alleen een buitentoepassingverklaring in een concreet geschil, dus handeling

blijft wel bestaan in rechtsverkeer!

68
 Els Op de Beeck

d. Beroep tot schadevergoeding. DIRECT: art. 235 EG Verdrag

Instellen wanneer men schade heeft geleden door onrechtmatig optreden van instellingen
art. 288 EG Verdrag: niet contractuele aansprakelijkheid van gemeenschap voor
optreden van haar personeel

VEREIST: fout, schade en oorzakelijk verband => voor gewone bestuurshandelingen

normatieve handelingen (impliceren een beleidskeuze: wetgevende handeling)

vereist ook nog Shppenstedt criteria: voldoende gekwalificeerde schending nodig
van een hogere rechtsregel die bedoeld is om particuliere belangen te beschermen
Ratio: particulier mag niet zomaar elke wetgevende handeling kunnen aanvechten
omdat anders hele wetgevende procedure lamgelegd zou worden

e. Prejudicile geldigheidstoetsing. INDIRECT: art. 234 EG Verdrag

= omweg via nationale rechter, wanneer is dit nodig? Particulieren moeten aan strenge eisen
voldoen om rechtsreeks bij GEA of HvJ terecht te kunnen als hun vordering dan niet
ontvankelijk of niet gegrond is:

- bij uitvoering door instellingen: eventueel directe beroepen combineren met exceptie
van onwettigheid
- bij uitvoering door lidstaten: procedure voor nationale rechter starten met prejudicile
vraagstelling over geldigheid van communautaire basishandeling.

Welke rechter? Elke rechterlijke instantie kan een dergelijke vraag stellen

nationale rechter is hier zelfs verplicht toe: nationale rechter mag zelf niet zeggen dat
een handeling van de Gemeenschap ongeldig is (alleen HvJ mag dit om uniforme
toepassing van gemeenschapsrecht te vrijwaren). Als rechter denkt dat handeling
ongeldig is, is hij verplicht prejudicile vraag te stellen (ook rechter in 1e aanleg moet
dit, itt. prejudicile vraag inzake interpretatie van gemeenschapsrecht, zie eerder)

als partij zegt dat handeling ongeldig is, moet nationale rechter dan altijd verwijzen
naar HvJ?
HvJ: nationale rechter moet geen vraag stellen als hij vindt dat middelen van partij
totaal ongegrond zijn => nationale rechter mag dus een eerste oordeel vellen

Welke vragen? Over geldigheid van handelingen van instellingen

Uitspraak van HvJ:

1. Handeling ongeldig verklaard: bindend voor rechter die vraag gesteld heeft, maar ook
bindend voor alle andere rechters
uitspraak in kader van concreet geschil inzake ongeldigheid geldt dan wel erga
omnes!
2. Als handeling niet ongeldig wordt verklaard: HvJ beperkt zich tot te zeggen dat er in
dit geval geen gronden waren om te besluiten tot ongeldigheid (bevestigt dus niet dat
handeling geldig zou zijn, later kunnen nog altijd andere argumenten opduiken)

VERSCHIL met directe beroepen?

1. hier geen termijn bepaald, want geldigheidsvraag blijft open zolang HvJ er geen
uitspraak over gedaan heeft

69
 Els Op de Beeck

2. hier formuleer nationale rechter zelf de vraag en hebben partijen geen vat op wat
concreet aan HvJ wordt voorgelegd (bij directe beroepen formuleert men in zijn
verzoek al zijn middelen)

3. HIATEN IN DE RECHTSBESCHERMING?

Problemen inzake bescherming voor particulier voor nationale rechter

- lagere rechter niet verplicht prejudicile vraag te stellen, hogere rechters wel, maar
vraag wordt geformuleerd door rechter zelf (particulier kan dus zelf geen middelen
brengen voor HvJ)
- particulier kan pas naar nationale rechter nadat nationale uitvoeringsmaatregelen zijn
genomen en gemeenschapsrecht overtreden Wat als er dan geen
uitvoeringsmaatregelen nodig zijn?

bijv. sector olijfolie, verordening schaft communautaire steun af, lidstaten moeten dan geen
uitvoeringsmaatregel meer nemen

Kan deze verordening dan niet meer aangevochten worden voor de nationale
rechter??

DUS: problemen voor particulieren inzake beschikkingen die niet rechtstreeks tot hen gericht
zijn (deze problemen bestaan dus niet voor lidstaten en voor instellingen van de
gemeenschap)

Hoe deze problemen oplossen?

1. COMMUNAUTAIRE RECHTER.

verschillende pogingen in rechtspraak om criteria (individueel geraakt) te verfijnen

GEA Jgo-Quir mei 2002: netten van Spaanse vissers zijn te klein, verordening van
commissie rechtsreeks aangevochten voor GEA -> vissers zijn rechtstreeks geraakt, maar
ook individueel? Dit is moeilijker GEA: volgens klassieke rechtspraak is hier geen beroep
op de rechter mogelijk, maar individueel geraakt zijn kan niet betekenen dat men eerst het
recht moet overtreden
individueel geraakt als rechtspositie zeker aangetast is
Maar: beroep ingesteld door commissie bij HvJ en HvJ heeft dit arrest vernietigd en
teruggegrepen naar klassieke rechtspraak.

HvJ Union de Pequeos Agricultores 2002: over beroep tegen arrest van GEA over Spaanse
vereniging van producenten van olijfolie => HvJ houdt vast aan klassieke rechtspraak over
interpretatie van individueel geraakt zijn

2. NATIONALE RECHTER.

HvJ Union de Pequeos Agricultores 2002: lidstaten moeten in elk geval voorzien in
procedure en middelen die een daadwerkelijke rechtsbescherming verzorgen (men moet dus
in elk geval beroep kunnen instellen tegen nationale uitvoeringsmaatregelen)

in sommige lidstaten geen probleem: men beroep instellen om probleem vast te

stellen (bijv. UK: aan rechter vaststelling vragen dat nationaal recht niet overeenstemt
met gemeenschapsrecht declaratory relief => er is dus nog geen geschil aanwezig)

70
 Els Op de Beeck

Momenteel zaak hangende voor HvJ Unibet: in Zweden verbod op publiciteit voor reclame
inzake weddingschappen op internet. Unibet wil deze Zweedse wetgeving aanvechten,
maar binnen Zweden is een probleem van rechtsbescherming, want Unibet kan deze
wetgeving niet aanvechten Unibet argumenteert dat enkel rechtsbescherming mogelijk is
als Zweedse wetgeving overtreden wordt! Eist Europees recht dat men eerst nationale
wetgeving moet overtreden vooraleer men naar communautaire rechter kan gaan?

Europese GW: enkele wijzigingen inzake mogelijkheden om rechtstreeks beroep in te

dienen voor communautaire rechter naar aanleiding van rechtspraak
art. 230 EG Verdrag (art. 3.365 GW) gewijzigd: beroep mogelijk tegen
- handelingen gericht tegen particulier
- andere handelingen die particulier rechtstreeks raken
- regelgevingshandelingen (geen wetgevende handelingen, wel administratieve
handelingen; om wetgeving aan te vechten blijven bestaande criteria wel bestaan) die
particulier rechtstreeks raken en geen uitvoeringsmaatregelen behoeven -> hier dus
geen individuele raking meer vereist!
nog niet alle problemen opgelost

Inzake toegang tot nationale rechter niet veel verbetering: art. 1.29 GW (algemene
verplichting voor lidstaten om te voorzien in een degelijke rechtsbescherming, maar geen
duidelijke criteria)

4. RECHTSBESCHERMING IN DE TWEEDE EN DE DERDE PIJLER.

4.1. AFDWINGING VAN TWEEDE EN DERDE PIJLER RECHT.

Wat kan men doen als men weet dat buurman recht van tweede of derde pijler schendt en
nationale staat treedt niet op? Kan commissie iets doen tegen lidstaten die tweede of derde
pijler recht niet respecteren?

bevoegdheden van HvJ? art. 46 EU Verdrag: opsomming van materies in EG

Verdrag waarvoor HvJ inzake EU Verdrag bevoegd is

commissie niet bevoegd om beroep wegens niet nakoming in te stellen

prejudicile vraag stellen in kader van procedure voor nationale rechter?

1. GBVB: art. 46 EU Verdrag => HvJ niet bevoegd om prejudicile vragen te

beantwoorden

2. PJSS: art. 46 EU Verdrag => voorwaarden opdat HvJ bevoegd zou zijn, verwezen
naar art. 35 EU Verdrag: lijst van wat HvJ mag doen

antwoorden op prejudicile vragen als het gaat over de uitlegging van kaderbesluiten,
besluiten, overeenkomsten en alle uitvoeringsmaatregelen hiervoor => dus niet:
gemeenschappelijke standpunten, bepalingen van EU Verdrag zelf

Komt dit in de praktijk voor?

Arrest Pupino (zie eerder): onderzoek tegen kleuterleidster over
mishandeling van kleuters -> Italiaanse rechter prejudicile
vraag gesteld over uitlegging van PJSS Kaderbesluit.
Italiaanse rechter kon dus geen uitlegging vragen van artikelen
van EU Verdrag zelf; maar om goede uitlegging te geven zal
HvJ wel rekening houden met deze artikelen

71
 Els Op de Beeck

Enkel als lidstaat van rechter hiervoor een verklaring heeft afgelegd (in deze
verklaring moet de lidstaat de bevoegdheid van HvJ inzake beantwoorden van
prejudicile vragen aanvaarden). Welke lidstaten hebben dit gedaan? Momenteel 14
lidstaten (bijv. niet in UK, Ierland: in deze landen zal nationale rechter zijn plan
moeten trekken). Spanje en Hongarije hebben dit enkel aanvaard voor de hoogste
rechtscolleges

geen echte uniforme toepassing van EU recht! Maar arresten van HvJ hebben wel
werking van erga omnes, dus moeten rechters van lidstaten die bevoegdheid van
HvJ niet aanvaard hebben, in principe ook rekening houden met rechtspraak van HvJ
inzake prejudicile vragen

DUS: weinig rechtsmiddelen in EU recht voorzien, best naar regering stappen en politieke
controle vragen in de raad

Europese GW

1. PJSS zou ondergebracht worden in gemeenschapspijler => belangrijke wijzigingen!

Alle garanties van gemeenschapsrecht zullen dan gelden voor PJSS
2. GBVB: bestaand systeem blijft gelden. Ratio? Lidstaten aanvaarden niet dat een
hoger rechtscollege zou toezien op bindende beslissingen genomen door raad

4.2. RECHTSBESCHERMING TEGEN BESLISSINGEN VAN DE UNIE ZELF.

art. 46 EU Verdrag

1. GBVB: HvJ niet bevoegd => geen beroep tot nietigverklaring, geen beroep tot
schadevergoeding

Helemaal geen bescherming dan? art. 47 EU Verdrag: geen afbreuk aan bepalingen
van gemeenschapsverdragen => als bepaalde beslissing inzake GBVB hier afbreuk
aan doet, kan HvJ wel aangesproken worden

C 91/05: beroep hangende voor HvJ waar commissie beslissing van raad inzake
GBVB aanvecht op basis van art. 47. Gaat over steun aan Afrikaanse landen (om
lichte wapens weg te nemen), wordt door commissie gezien als vorm van
ontwikkelingssamenwerking; dit is een bevoegdheid van de gemeenschap! Volgens
raad gaat het om veiligheid edm en dit is geen aspect van
ontwikkelingssamenwerking.
=> HvJ zal zich moeten uitspreken over mogelijke overlappingen tussen
gemeenschapsbevoegdheden en GBVB

2. PJSS: art. 35 EU Verdrag => toezicht door HvJ op kaderbesluiten en besluiten.

Enkel lidstaten en commissie kunnen beroep instellen, particulieren dus niet. Kan
particulier dan prejudicile vraag stellen? Kijken naar art. 35 EU Verdrag over
prejudicile geldigheidsvragen (in 4.1. over uitleggingsvragen) => mogelijk in lidstaten
die verklaring afgelegd hebben (zie eerder)
bijv. Belgisch A-Hof vragen gesteld aan HvJ over geldigheid van Europees
Arrestatiebevel.

DUS: verschillende lacunes inzake rechtsbescherming in tweede en derde pijler!

72
 Els Op de Beeck

BIJLAGE: DE DUBBELE OPDRACHT VAN HET RECHTSBESCHERMINGSSTELSEL VAN DE EUROPESE

UNIE

Bescherming tegen onwettige

Afdwinging van het gemeenschapsrecht
handelingen van instellingen

Beroep tot nietigverklaring

art. 230 EG ; art. 146 EGA

art. 35 EU (PJSS)

-> HvJ / GEA

Beroep wegens niet-nakoming van het
gemeenschapsrecht door een lidstaat
Beroep wegens nalaten te besluiten
art. 226-228 EG; art. 232 EG; art. 148 EGA
art. 141-143 EGA
-> HvJ / GEA
-> HvJ

Exceptie van onwettigheid

art. 241 EG; art. 156 EGA

-> HvJ / GEA

Beroep tot schadevergoeding voor

Beroep voor nationale rechter onrechtmatige handelingen van de
+ Gemeenschap
Prejudicile uitlegging van art. 235/288 EG
gemeenschapsrecht
art. 234 EG; art. 150 EGA -> GEA
art. 35 EU (PJSS)

-> HvJ Beroep voor nationale rechter

+
evt. beroep tot schadevergoeding tegen Prejudicile geldigheidstoetsing van
lidstaat voor handelingen strijdig met handelingen instellingen
gemeenschapsrecht art. 234 EG; art. 150 EGA
(Francovich, Brasserie du Pcheur, art. 35 EU (PJSS)
Dillenkofer, Kbler, )
-> HvJ

73
Els Op de Beeck

74