FOLKLOR DERLEMELERNDE DKKAT EDLMES

GEREKEN HUSUSLAR

"Aratrmac herhagibirfolklor malzemesini derlemeye

kmadan nce, konusu ile ilgili bir alma yapmal,
bu konuda bilinenler nelerdir, hangi malzeme nerelerden
derlenebilir sorularna cevap verebilnelidir.

Naciye YILDIZ (' }

Sahada derlem e yapan bir folklor
aratrm acs iin, elde edilccek m alzem e
nem lidir. Z ira, m alzeme olm adan bir ilim
de sz konusu olamaz. Folklor bir ilim dal
olduuna gre, kendi dalna ait malzemesi
vardr. Bu m alzem enin ne olduu, folklor
cunun yapt almann m ahiyetine baldr.
A ncak nemli olan, h er aratrcnn, bu m al
zem e iinde kendisine gerekli olan bilgiyi
seip kartm asdr.
M alzem enin nemli olmas ise,
aratrm acnn, sadece m alzem e ile ilgilenip
baka n oktalan gzard etm esi dem ek
deildir. M alzem e yannda, malzemeyi veren
kii, evre ve zam an zerinde de durm ak,
aratrm ann daha .salkl olmas asndan
gereklidir.
I-Maizemenin deerlendirilmesi:
A ratrm ac, herhangibir folklor malzemesini
derlem eye km adan nce, konusu ile ilgili
bir n alm a yapmal; bu konuda bilinenler
nelerdir, hangi noktalarda alm alara ih
tiya vardr,' hangi malzeme; nereden d e r
lenebilir, konuya hangi noktalardan
yaklamak m m kndr gibi sonulara cevap
verebilnelidir. A ksi takdirde, aratrm ac,
her sorusuna en doru cevab aldn veya
dinledii m alzem enin tek bir varyantnn
bulunduunu dnebilir. Bu da kendisini
yanl neticelere gtrr. Ancak, burad a
karmza bir problem daha km aktadr.
A ratrm ac, bu bilgileri m alzem enin deer
lendirilm esi safhasnda kullanmal, derlem e
yaparken ise, kendisini hadisenin dnda tut
mal, objektif olmaldr. M alzem enin,
hadisenin nasl olmas deil, nasl olduu onu
iigilendirmelidir. H er ilimde olduu gibi
folklorda da ahs grler, deerler ve
yorum lar deil, var olan gerekler nemlidir.
A ratrm acnn birden fazla kaynak
zerinde alarak malzem enin varyantlarn
ele geirmesi, alm alarna daha geni bir
perspektif kazandrr. Bu sebeple, folklorcu
iin, her varyantn ayr bir nem i vardr.
V aryantlarda, bu iskelet deimez; motifler
deitir.
E lde edilen malzem enin sadece
hatrlanyor olmas veya hl bir
fonksiyonunun bulunmas, aratrm acnn
varaca neticc asndan nem lidir.
M alzeme derlenen kiinin, bu mal
zemeyi kimden, nereden rendii de bilin
mesi gereken bir noktadr. M esei hikayeci,
anlatt hikyeyi ustasndan veya baka
hikyeciden mi, yoksa bir kitaptan okuyarak
m -renmitir? Kendisi hikyeyi anlatrken
zam anla neler ilve etm itir? eitli
sebeplerle baz noktalar da deitirilmi veya
karlm olabilir. M m knse bu noktalarn
da tesbit edilmesi gerekir.
E lbette ki bir m alzem ede btn bu
hususlarn tesbiti m m kn olmaz. H e r m al
zem enin cinsine gre bir takm noktalar
nem kazanr. Bu sebeple aratrm ac,
konusuna gre cevabn arayaca sorular tes
bit etm elidir

( " ) H acettep e niversitesi T rke D ersleri D zenlem e Bakanl O kutm an.

23
 II- Kaynak kiinin ahsiyetinin deerlenynleri, deerlere uygun hle getirm ek iin
dirilmesi: Bir folklor malzemesini, kaynak aratrm a konusu olan m alzem ede meydana
kiiden ayrarak deerlendirm ek, her zam an gelen deiiklikler, tabi artlarda derlem e
mm kn deildir. Kaynak kii, verdii m al yaplmsa, o anda evrenin psikolojik
zemeye gerek estelik, gerekse ahsiyet durum u gibi konular zerinde durulm aldr.
ynnden bireyler katabilir. "Bu malzeme M esel, bir hikayeci, hikye anlatrken,
kaynak kii iin ne ifade ediyor?" sorusu, m al topluluu karsna almay dnm ez,
zem enin kaynak kii tarafndan nasl d e er toplum un houna giden, onun deerlerine
lendirildii konusunu aydnlatacaktr. Kaynak uygun szler kullanr. M esel, topluluun
kii, malzemeye kendinden neler katmtr, iinde, hoca, eyh, imam gibi kiiler
birden fazla eklini biliyor veya anlatabiliyor bulunuyorsa, konumasn ona gre dzenler.
mu, deiik artlard a derlem e yapldnda, ok zntl kiilerin bulunduu evrelerde,
neleri, ne lde deitiriyor? Buun gibi neeli konular konuulmaz. H att, evrede
sorularn yan sra, kaynak kiiye ait bulunan kiilerin, o srada konuulan konu
biyografik bilgi de, neticeye ulamak ile ilgili olup olm am alar da konum a veya
asndan nem lidir. Buna gre, aratrm a m alzem e zerinde etkili olabilir, din
konusuna gre, kaynak kiiye deiik sorular leyicilerin ilgilenmesi, sorular sormas
yneltilebilir, ancak biyografik bilgi iin sayesinde deiik noktalar ortaya karlabilir.
umum olarak: IV-Zam anm deerlendirilmesi: D erlem e
alm alarnda zaman, birka adan dikkate
1. Kaynak kiinin ad, ,soyad, alnmas gereken bir konudur. Bunlardan
2. O turduu yer, birisi, almann ne kadar zam anda tam am
3. D oum yeri ve tarihi, lanaca m eselesidir. Ayrlan sre, lam bir
4. renim durum u, alma iin yeteli midir? kinci nokta, bu
5. Meslei, derlem enin yaplmas iin en msait vakit
6. Gezdii ve grd yerler, nedir? elbette ki H drellez trenleri ile ilgili
7. H ayatndaki nemli hdiseler, ek bir derlem e yapan aratrm ac iin en uygun
linde sorular sorulabilir. vakit, bu trenlerin dzenlendii vakittir. Bun
lar, almalarla ilgili, teknik konulardr.
Ayrca, zam an konusunu, yaanlan dnem
Ksaca, kltr taycs olan kiilerin, olarak da gz nnde bulundurm ak gerek
bu kltrn iinde yaadklar, baz deer m ektedir. M alzem enin ait olduu dnem in
yarglarna sahip olduklar, ahsiyetlerinden zellikleri, nemli olaylar nelerdir; malzeme,
gelen bir takm zellikler tadklar unutul bunlardan gelen etkileri ne lde ve nasl
mamaldr. yanstyor? Sava zam annda ortaya kan bir
III-evrenin deerlendirilmesi: Folklor trky kendi dnem inde, kendi artlaryla
malzemesinin derlendii evre, elde ecilcn deerlendirm ek baka, daha sonra sylendii
malzeme zerinde m sbet ve m enfi e t devirlerde deerlendirm ek baka neticeler
kileriyle gz nnde bulundurulm aldr. verir.
M esel, m alzemenin tabi artlarda elde edil Baz konularda, devrin hkm et
mi ekliyle, sun artlarda elde edilen ekli politikas da malzeme zerinde etkili olabilir.
birbirinden farkl olabilir. Dinleyici Bu etkiler dnce eklinden, politikaya ters
karsnda, tabi bir evrede, hikayeci, ev dm em ek veya dikkat ekm em ek gibi cilli
renin gsterdii ilgi zerine, daha heyecanl boyutlara uzanabilir.
bir ekilde hikyesini anlatabilir; ';vreden B'i noktalarn herbiri, deiik alm alar
gelen sorulara, satam alara, istee gre, da sz konusu olabilir. H er alma da bun
hikyesini anlatabilir; evreden gelen lara yeni grler ve bak alar kalacaktr.
sorulara, satam alara, istee gre, hikyeye A ncak umumi olarak, bir aratrm acnn,
deiik unsurlar da girebilir. daim a gz nnde bulundurm as gereken
D erlem e yaplan evrenin kltr yaps, m etod, malzeme ve hadise karsnda objek
eilim durum u, kabul ettii deerler, tif olmak, daim a geni bir bak asyla bak
sosyolojik adan baka evrelerden ayrlan mak ve deerlendirm ektir.

24