Professional Documents
Culture Documents
BEYKENT NVERSTES
FEN-EDEBYAT FAKLTES
Elif BULUT
110115009
Tez Danman
stanbul, 2015
KABUL VE ONAY
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
GR
2. Postmodernizm ve Edebiyat . 3
I. BLM
HSAN OKTAY ANARIN HAYATI ve ESERLER
1. HSAN OKTAY ANARIN HAYATI
1.1. Ailesi ve ocukluu .......... 6
II. BLM
5. SUSKUNLAR ....... 37
6.2 Mekn .. 50
III. BLM
SONU.. 57
KAYNAKA 61
N SZ
GR:
1. Yeni Tarihselcilik
1
Rmeysa avu, Edebiyat ncelemelerinde Tarihe Yeni Bir Dn, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Dergisi 42,1-2 (2002), 122.
2
Serpil Opperman, Postmodern Tarih Kuram Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve Roman, Ankara:
Phoenix Yaynevi, 2006, s.16.
3
A.g.e, s.3.
4
Rmeysa avu, Edebiyat ncelemelerinde Tarihe Yeni Bir Dn, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Dergisi 42,1-2 (2002), 123.
2
5
S. Dilek Yaln-Dolta, Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyatnda Postmodern Tarih Romanlar,
Ankara: Aka Yaynlar, 2005, s.21.
6
Serpil Opperman, Postmodern Tarih Kuram Tarihyazm, Yeni Tarihselcilik ve Roman, Ankara:
Phoenix Yaynevi, 2006, s.5.
7
S. Dilek Yaln-Dolta, Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyatnda Postmodern Tarih Romanlar,
Ankara: Aka Yaynlar, 2005, s.23.
8
A.g.e, s.217.
9
A.g.e, s.218.
3
Postmodern tarih romanlar, bir tarihsellik yanstyor olsalar bile kesinlikle tarih
olamazlar. Tarih gereklik olarak kabul edilemezler. Yazarn geree, gereklie olan
saygsnn snr nerede balar nerede biter, bu tam olarak kestirilemeyen bir sorundur. 12
2. Postmodernizm ve Edebiyat
10
S. Dilek Yaln-Dolta, Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyatnda Postmodern Tarih Romanlar,
Ankara: Aka Yaynlar, 2005, s.220.
11
A.g.e, s.221-222.
12
A.g.e, s.225.
13
Esra Karlda, hsan Oktay Anar'n Romanlarnn zmlenmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi,2010, s.1-2.
4
14
S. Dilek Dolta, Postmodernizm ve Eletirisi Tartmalar/Uygulamalar, stanbul: nklp Kitabevi,
2003, s.33-34.
15
Bilim adamlar, eletirmenler ve sanatlar genel itibaryle sylemlerini postmodernizmi zamansal
adan modernizme gre konumlandrmaksa da kimisi modernizme olan tepkiselliini vurgularken
kimisi, Bat toplumu ve deer yarglarnn k olarak alglamakta, kimisi pozitivizm ve rasyonelliin
yadsnmas olarak grrken, kimisi de kapitalizmin daha ileri bir aamas olarak deerlendirmektedir.
16
Grsel Ayta, Genel Edebiyat Bilimi, stanbul: Say Yaynlar, 2009, s. 320-321.
5
17
Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodernist Almlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26-27.
18
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar, Konya: Palet Yaynlar, 2010, s.2.
19
Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodernist Almlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 85.
20
Grsel Ayta, Genel Edebiyat Bilimi, stanbul: Say Yaynlar, 2009, s. 321.
21
A.g.e, s.322.
6
1980 sonras postmodern tavrla romanlar yazan hsan Oktay Anarn hayatn
eitli kii ve kaynaklardan hareketle aadaki balklar altnda inceleyeceiz.
Sanatnn, eserinin nne gememesi gerektii grn benimsemi olan hsan Oktay
Anarn hayat ile ilgili elde edilen birinci dereceden bilgiler, Ahmet Koakolunun
hsan Oktay Anar, Hayat-Eserleri-Sanat adl yksek lisans tezi iin 11.08.2008
tarihinde zmirdeki evlerinde hsan Oktay Anar ve ei zlem Anar ile gerekletirdii
rportajdr.
Anarn babas Mehmet Sait Bey, Tekelde mskirat eksperidir. Annesi Bedia
Hanm ise stanbullu bir bayandr. Babas gibi o da dini terbiye ile bym, modern bir
22
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
23
Ayn sylei.
24
Krad Ouz, 1995te Kuzey Irakta elik Harekatndaydm. HT PAZAR, 9 Eyll 2012 Pazar.
(http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-harekatindaydim
11.09.2012 eriim tarihi)
7
kadndr. Bedia Hanm, Mehmet Sait Bey gibi memurdur. Yazarn Sheyla ve Fruzan
adlarnda iki ablas vardr. Evin en k kendisidir. Anarn yllar sonra Ablamlar da
babam gibi srekli okurlard. 25 diye anmsayaca bu iki kz kardein, kendisinin
hayatnda nemli bir yeri vardr. Hatta Suskunlar onlara ithaf etmitir. Daysnn ad
olan hsan adn yazara stanbul Vefal olan annesi, Oktay adn ise ablalar verir.
Sz edilen day, daha sonra Puslu Ktalar Atlasndaki Arap hsan karakterinin
yaratlmasna ilham kayna olacaktr.26 Bu okuyan aile ierisinde yetien hsan Oktay,
mutlu ve hayallerle dolu bir ocukluk geirir. O, Byynce ne olmak isterdim? Tabi
bu bir ocuun hayal gcyle snrl. Astronot olmak, ressam olmak, mhendis olmak
bir sr ey olmak isterdim. 27 diyerek ileride seecei meslekle ilgili dncelerini
ifade etmektedir.
25
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
26
Krad Ouz, 1995te Kuzey Irakta elik Harekatndaydm. HT PAZAR, 9 Eyll 2012 Pazar.
(http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-harekatindaydim
11.09.2012 eriim tarihi)
27
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
28
Ayn sylei.
8
1.3. Askerlii
hsan Oktay Anar, her ne kadar askerlii tehir iin yksek lisansa balasa da o da
bu vatani grevi yapmann mecburiyetinin farkndadr. Yazar 1995 ylnda
Gneydouda TM komutan olarak askerliini yapar. Cizrede takm komutan olarak
elik adl bir operasyona katlan Anar iin bu dnemin etkisi uzun sre devam
edecektir. Zira kendisi yllar sonra o gnlerini yle anmsayacaktr: elik harektna
takm komutan olarak katldm. Tankydm. PKKya ynelik snr d bir
operasyondu. Bu dnemde en youn hissettiim ey Cizreyi Cudi Dandan gelecek
saldrlara kar ben koruyordum. Bir tank, bir de timle. Bir jandarma timiydi. Gece
knce, ortalk kararnca, tim nde, tank arkada. Tankn iindeydim. Tankn iinde
ayarlayabileceiniz mavi bir k vardr. Bir de balk takmlar vardr, bildiiniz
kulaklk. O balk takmn haberlemeniz iin takmanz lazm. Bir walkmanm vard.
Kulakl takmadan nce onun kulakln takardm. Onda Bachn Macneficat adl
eserini dinlerdim. Bir yandan da telsiz konumalar gelirdi. Bu mzii defalarca
dinlerdim.30
29
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
30
Ayn sylei.
9
Blmne aratrma grevlisi olarak atanr. Halen ayn blmde yardmc doent olarak
grev yapmaktadr.
Yazar, Puslu Ktalar Atlasnda Uzun hsan Efendiyi esmer tenli, ekik gzl,
kk elmack kemikli ve seyrek bykl bir zat olarak tantmaktadr. (s. 19-20) Aslnda
Anar, bu figrle kendisini betimlemektedir. Sanat da tpk Uzun hsan Efendi gibi
ince, uzun boylu, esmer tenli, ekik gzl ve kk elmack kemiklidir. Ancak Uzun
hsan Efendiden farkl olarak hsan Oktay Anarn byklarnn pek de seyrek
31
olmadn grmekteyiz. Beni tanyanlar ok sosyal biri olduumu sylemez. diyen
yazar ok dnp az konuan bir mizaca sahiptir. Ei zlem Anarn ketum olarak
nitelendirdii yazar, o durgun grntsnn altnda aslnda ok muzip bir kiilie
sahiptir. ok akacdr. Bol bol akalar vardr. Ksa ve az konuur. akasn yapar. 32
diyen zlem Hanm einin bu mizahi ynn vurgular. hsan Oktayn ie dnk
mizac, onu bir dinleyici ve dikkatli bir gzlemci yapmtr. Konukan deil, fakat
sohbet dinlemeyi ok sever. ok gzel dinler. Arkadalarm bu yzden onunla sohbet
etmeyi severler nk ok gzel dinliyor. derler. ok iyi bir gzlemcidir. Dikkatinden
hibir ey kamaz. Aslnda grmekten ok duymaya meyillidir. Bir ey anlatrsnz.
Sizin anlattnz eyden yle bir ey eker ki oradan Bence asl gzlem o. Yani daha
ok gz m kulak m diye nitelendirseniz, kulaktr benim eim. 33 diyen zlem Anar,
einin romanlarn nasl ortaya koyduunun da ipucunu vermektedir aslnda. yi bir
gzlemci olan yazar, her konumadan bir eyler yakalayabilme adna srekli bir
dnce hali ierisindedir. Bununla birlikte Anar kendisini u ekilde tanmlamaktadr:
Kimliksiz biri olduumu dnyorum. Ressam, mhendis, tarihi kimliklerine skp
kalmak istemem. Hatta yazar kimliine de Sadece yazyorum o kadar. Resim
yapabilir ve pastra da oynayabilirim. Borgesin sylemeye alt gibi, Bir insan hem
herkes hem de hi biridir. Ben bir jokerim. Yani baz iskambil oyunlarnda, her kartn
34
yerine geen bir kart gibi. Kelimenin dier anlamyla da Joker, yani akacym.
31
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
32
Ayn sylei.
33
Ayn sylei.
34
Ayn sylei.
10
Yukarda da belirttiimiz zere iinde bir de akac yan bulunan yazarn bu tutumunu
eserlerinde bolca grmek mmkndr. Yer yer eserin ortasnda yazar-anlatc olarak
kp okurla ve kahramanlarla dalga gemesi onun bu yannn en belirgin rnekleridir.
Bu konuda zlem Hanm, u yorumu yapar: Eimin romana kendisini sokup orada
byle bir grnp ordan kmas aslnda onun akac yan. O dil karan, o oyuncu
yandr. inde onun yle bir insan var. Orda kp grnp yle bir nanik yapmak ve
kenara ekilmek onu ok elendiriyor.35 hsan Oktay Anar, miza olarak srekli
sorgulayan bir tabiata sahiptir. Hayata (belki de felsefenin bir getirisi olarak) srekli bir
phe ierisinde yaklam, her durumu sorgulamtr. Oru tutmaz namaz klmaz ama
onun kendince bir inanc ve ara ara bir inanszlk dnemleri vardr. Sonra tekrar inanr,
tekrar Yani o sorgulayan yan onu hibir zaman terk etmedi. Hayata hep sorgulayan
36
gzlerle bakar. Dine de kutsal kitaplara da. Sorgulamadan edemiyor. diyen zlem
Anar, yazarn bu mizacn ortaya koyar.
hsan Oktay Anarn zel zevkleri arasnda keman almak vardr. Einin kt
bir mzisyen olarak nitelendirdii yazar, Amat adl eserindeki Diyavol karakterine de
zlem Hanma gre, kendisi iyi keman alamad iin keman aldrtmtr. Yazarn
mzie olan tutkusu kemanla snrl deildir. Klasik Bat mzii hayran olan yazar,
evinde de srekli bu mzii dinler. zellikle Bach hayrandr. zlem Hanmn Oktay
ok ksmetli, ok nasiplidir. Neye elini atarsa o bolarr, yeerir. 37 diye tarif ettii hsan
Oktay Anar, kiiliindeki ve ruh dnyasndaki zenginlii eserlerine yanstabilmi bir
yazardr. O adeta ruhundaki Suskunlar eserlerine tam, o ketumlatka,
romanlarndaki kahramanlar konumutur.
35
Ahmet Koakolunun yksek lisans tezinde yer alan 11.08.2008 tarihinde hsan Oktay Anarn
zmirdeki evinde saat 12.30da yaplan syleiden alnmtr.
36
Ayn sylei.
37
Ayn sylei.
11
blmden ve 238 sayfadan olumaktadr. Ayn zamanda Puslu Ktalar Atlas Ferda
Fidan tarafndan Atlas des continents brumeux adyla Franszcaya evrilmi ve Actes
Sud yaynevince baslmtr. Editrln ise Levent Ylmaz'n stlendii bu eser, Le
Figaro Litteraireden Claude Michel Cluny tarafndan nitelikli, ustalkl ve
baarl bulunmutur. Yirmiden fazla dile evrilen ve Kltr Bakanlnca tantm
yaplan eserin sinemaya uyarlanmas dnlm, ancak sanat bu teklifi kabul
etmemitir.
hsan Oktay Anarn izniyle Puslu Ktalar Atlas roman 2015 ylnn Mart
aynda lban Ertem tarafndan letiim Yaynlarndan resimli roman olarak
yaynlanmtr.
hsan Oktay Anarn bu eseri ilk olarak 1998 ylnda yaynlam ve alma
bugne kadar 17 basm yapmtr. Efrsiybn Hikyeleri dokuz ana blmden ve 245
sayfadan olumaktadr. Ayn zamanda eser, Zeynep Avc tarafndan tiyatroya
uyarlanm ve 18 Kasm 2001de Il Kasapolu ynetiminde stanbul Devlet
Tiyatrolarnda sahnelenmitir. Bununla birlikte bu eserdeki yklerden birinin
sinemaya uyarlanmas iin yazara teklif gtrlmtr. Ancak sanat, bu teklife scak
bakmamtr.
2.4. Amat
Eser ilk olarak 2005 ylnda yaynlanm, toplam basm yapmtr. Amat, 45
ana blmden, 235 sayfadan olumaktadr. Ayrca Amat neredeyse tm Trk yazarlarca
2005 ylnn en iyi roman seilmitir.
12
2.5. Suskunlar
Anarn bu eseri ilk olarak 2007 ylnda 40.000 adet olarak baslmtr. Suskunlar
ana blmden ve 269 sayfadan ibarettir. Ayrca hsan Oktay Anarn bu eseri, 2007
yl 1. Ouz Atay Roman dlne layk grlmtr.
2.6 Yedinci Gn
hsan Oktay Anarn be yllk suskunluunun ardndan 2012 ylnda letiim
Yaynlarndan yaymlanan Yedinci Gn; Baba, Oul, Haylet adl blmden
olumu 240 sayfalk bir romandr
hsan Oktay Anarn bu eseri ilk olarak 2014 ylnda yaynlanmtr. Galz
Kahraman kendi ierisinde blmlere ayrlmadan kaleme alnm, 181 sayfadan
ibarettir.
II. BLM
hsan Oktay Anarn ilk roman olan Puslu Ktalar Atlasnn ilk basks 1995
ylnda letiim Yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Her biri kendi ierisinde Romen
rakamlaryla ayrlyor olsa da roman, Kostantiniyede Birka Kii, Gnbatm, Yeralt,
Ylann Renkleri, Byk Efendi, ller ve Kahramanlar ile Karanlk olmak zere yedi
ana blmden olumaktadr.
hsan Oktay Anarn tarih roman nitelii tayan Puslu Ktalar Atlas roman,
allagelmi tarih romanlarn aksine hkmdarlar, kumandanlar veya tarihe ml
olmu kahramanlarn hikyelerini anlatmamaktadr. Bu zellii nedeniyle Puslu Ktalar
Atlas roman mekn olarak kendisine saraylar, kkleri ya da konaklar semek yerine
17. yzyldaki stanbulun kozmopolit yapsn gzler nne seren Galata sokaklarn
seiyor.38 Nesnel gerekliin yerine Puslu Ktalar Atlas romannda, gerek meknlar
ile fantastik meknlarn i ie getii ve neyin gerek neyin d olduu tam olarak
kestirilemeyecei bir roman olarak karmza kyor.
38
Nket Esen, Modern Trk Edebiyat zerine Okumalar stanbul: letiim Yaynlar, 2006, s. 247.
13
1.1. D Meknlar
hsan Oktay Anarn dier romanlarna kyasla Puslu Ktalar Atlas romannda
sokaklar olaylarn yaanmasndan ziyade gelip geilen meknlar olarak kendisini
gsterir.
1.1.1. Galata
Puslu Ktalar Atlas roman Galata Kulesinin yapl ile ilgili bir rivayetle balar.41
Galata semtinin sembol olan Galata Kulesi, bahsi geen dnemde 42 yangn kulesi
grevindedir. 43 O dnemde Galata Kulesinin gr alannda olabilecek olan meknlar
roman figrlerinin birinin gznden u cmle ile aktarlmaktadr: Duvarn yannda
ukurunu zerken bir yandan da Halie, Azap Kaps nnde seyreden kadrga
siluetine bakt.44
hsan Oktay Anar, Arap hsann gemiden inip yeeni Uzun hsan Efendinin evine
gidinceye kadar getii Galata sokaklarn u cmlelerle aktarr:
39
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 15.
40
A.g.e, s. 69.
41
A.g.e, s. 13.
42
hsan Oktay Anar her ne kadar Puslu Ktalar Atlasnda kun- Kinattan 7079 yl, sa Mesihten 1681
ve Hicretten dahi 1092 yl sonra diyerek net bir tarih veriyormu imaj yaratsa bile erbab- livata
rivayetlerinden derlenen ve tarihi asla belirlenemeyecek bir tarihte geen hikyeler anlatlr.
43
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 14.
44
A.g.e, s. 14.
14
hsan Oktay Anar, Uzun hsan Efendinin gzlerini dn alarak hem stanbulun
tarih bir atmosfer ierisinde betimler hem de bu betimleme esnasnda tarihle hesaplaan
cmleler kurar. Sosyokltrel olarak toplumun yapsna ynelik atflarda bulunduu
satrlar:
Hava iyice kararnca fenerini yakt ve dik bir yokuu trmandktan sonra
Haliin kar kysna bakt. Kuru ayaza ramen gece yarsna kadar
manzaray seyretti. Kostantiniye , uyuyan bir devin glgesi gibi mehtabn
altna uzanmt. ehrin uykuda olduu o anda bile, dlerin grlp
kbuslarn gerekletii, ehzadelerin bodurulup rvetlerin hesapland,
gizli ittifaklarn imzalanp erbetlere binbir eit zehrin katld o anda bile,
saray da kutsal emanetlerin bulunduu o odada yank sesli bir hafz,
kendisinden ncekilerin yz altm yldr aralksz kraat ettii Kuran vecd
iinde gzlerini kapatarak kimbilir kanc defa okuyordu47
45
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 18.
46
A.g.e, s. 30.
47
A.g.e, s. 56.
15
1.2. Meknlar
Puslu Ktalar Atlas romannda karmza kan ilk kapal mekn bu ev,
Galatadadr. Uzun hsan Efendinin hem alma hem de yatak odas olarak kulland
odadr. Gereklik algsn pekitirmek iin kullanlan ok sayda tarih denizcilik
aletleriyle dolu olan bu oda ayn zamanda Uzun hsan Efendinin dnya haritas yapma
tutkusunun boyutlar okuyucuya sezdirilmek iin ayrntl olarak anlatlmtr:
50
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 20.
51
A.g.e, s. 72.
52
A.g.e, s. 146.
53
A.g.e, s. 194-197.
54
hsan Oktay Anarn Puslu Ktalar Atlas romannda ktln sembol olarak karmza kan Byk
Efendi Ebrehenin d grn ile hsan Oktay Anarn bir dier roman olan Amattaki eytan figr
olarak kurgulanan Diyavol Paann d grn birbiriyle ayndr. Ebrehe Efendi ve Diyavol Paa ara
sar ve kzl cbbesinden kse sakalna ve bembeyaz uzun parmakl eline kadar birbirinin ayn olan
roman figrleridir.
17
55
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 102.
56
A.g.e, s. 102.
57
A.g.e, s. 204- 218.
58
Lonca: Osmanllarda tekiltlanm esnaf gruplar iin kullanlan bir terim.
18
59
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 109.
60
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s.614-615.
61
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 108.
62
A.g.e, s. 220-222.
63
A.g.e, s. 26.
19
64
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26.
65
A.g.e, s. 29-30.
66
A.g.e, s. 156.
67
A.g.e, s. 164.
68
A.g.e, s.165-168.
20
69
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 221.
70
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 32-33.
71
A.g.e, s. 35.
72
A.g.e, s. 27.
73
A.g.e, s. 56-60.
21
2. KTAB-L HYEL
2.1. D Meknlar
74
Necmeddin okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 6.
75
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 12.
76
A.g.e, s. 12.
77
A.g.e, s. 12.
78
A.g.e, s. 13.
22
2.2. Meknlar
79
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 38.
80
A.g.e, s.50.
81
A.g.e, s. 58.
82
A.g.e, s. 61.
83
McGuffin: Hitchcock tarafndan sinema terminolojisine kazandrlan ve daha sonra yazl eserlere de
sirayet etmitir. zleyicinin dikkatini eken ya da hikyeyi srkleyen bir ara ya da hikye bileenidir.
Bu genellikle her karakterin kendisiyle ilikilendii bir eydir." McGuffin, aslnda, btn yklerin kendi
etrafnda rld fakat buna ramen gerekte hibir ilgisi olmayan bir eydir.
23
saydam bir olarak anlatlmaktadr.84 hsan Oktay Anarn, mcGuffin olarak iktidar
unsurunu kullanmasnn nedeni; Yasef Efendi ve Cald, bilim retme gayesinin dnda
padiahn ihsan bata olmak zere fn dnyann iktidarn arzulamalardr. Bu
sebepledir ki; roman boyunca ismi iktidar ta ile birlikte anlan kii bilinen tarihin en
byk fatihi Makedonyal skenderdir. 85
Hiyel ilmine tvbe eden Yasef elebi, kalan 20 altnyla toplumda saygn bir yer
edinebilmesi iin meslek sahibi etmeye niyetlendii Cald iin evin bir blmnde
saati dkkn aar. Bilme arzusu ve iktidar hrsnn kyasya bir mcadele ierisinde
olduu Kitab-l Hiyel romannda iktidar hrsnn kurban olduunu ge fark eden Yasef
elebinin klesi Cald, efendisinin yoluna saparak balangta namaz saatlerin tayin
etmek amacyla at saatiyi zamanla silahlarndan g alan ve silahlarn
organlarymasna benimseyen dier bir deyile iktidara tapan insanlar doldurur.86
Cald, kinatn yedi kuvvetine kar gelen ve iki kere ikiyi be edebilecek hesap
makinesi ile alacak devirdaim makinesinin retimine yardmc olacak hiyel ilmini
bilen Samur ve Yamur elebileri, Diyarbekirden Mevlevihanenin karsnda
bulunan iki katl evin bahesindeki barakaya yerletirmitir. Gereklik duygusunu
okuyucuya aksettirmek adna hsan Oktay Anar, Samur ve Yamur elebinin
yolculuunu yle nakleder:
84
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel , stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 80.
85
Kitabl Hiyel romannda Yasef Efendinin Zlkarneyn adl silah retiyor olmas ve Kuran- Kerimde
ad geen Zlkarneyn adl fatihin baz mfessirler, tarafndan Byk skender olabilecei sylemi gz
nne alndnda dnyay ynettii rivayet edilen drt kiiden biri olan Hz. Zlkarneyn ile iktidar
unsurunu kolaj teknii ile hsan Oktay Anar romannda irdelemitir.
86
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel , stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 77.
87
A.g.e, s. 89.
24
olanlardr. 88 zeyir Beyin, kuyuya girip zihnindeki ylan dourduktan sonra ylann
kendi kendini yemesini salamas kuyunun, anlat kiisinin zihni olduunu gsterir.
Kendi beyninde benliini kaybeder. Bu nedenle bu kuyu imgesini hayali meknlara
da ekleyebiliriz. 89
88
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 249.
89
A.g.e, s. 203.
90
A.g.e, s. 197.
91
A.g.e, s. 205.
92
Topkap Saray.
93
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 41.
94
A.g.e, s. 137.
25
Uzun hsan Efendinin, Kitab-l Hiyel romanndaki tek fantastik mekn olan
Hiyel Kaleminin tam adresini sadece hayalperest olduu izlenimini ald zeyire
vermesi ve kartvizitte kendi kendisini yiyen bir ylan figr olmas, hsan Oktay
Anarn kendi roman olan Puslu Ktalar Atlasna metinleraraslk balamnda yapt
bir atftr. Zira Puslu Ktalar Atlasnda Uzun hsan Efendi, zihnindeki dncelerin
romandaki anlatnn ta kendisi olduunu dolays ile roman kiilerinin zihnine ait bir
unsur olduunu ifade ediyor.95 Puslu Ktalar Atlas gerektir ve roman kiisi
Bnyaminin yaadklar bu kitapta yazmaktadr. Kitab-l Hiyel romannda ise zeyir
Beyin kendi kendisini yemesini salad ylan tek bir nokta olarak kalmtr ve Uzun
hsan Efendinin zeyir Beye hediye ettii deftere de tek bir nokta vardr.96 Romann
sonunda ise Uzun hsan Efendi, zeyir Beyin akbetine ilikin syledii rivayette
deftere Kitab-l Hiyel adn verip evresindeki mucitleri kaydettiini sylemitir. 97
2.2.3. Tahtelbahir
95
hsan Oktay Anar, Puslu Ktalar Atlas, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 237.
96
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 149.
97
A.g.e, s. 154.
98
A.g.e, s. 60-62.
99
A.g.e, s. 66-68.
26
100
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 11.
101
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 223.
27
Azap kaps-Galata-Beikta arasna bir atl tramvay hatt bile denmiti. 102 Ayrca
belleini yitirdikten sonra Tnel Meydanna gelen zeyir Bey, Osmanl Devletinin
son dnemlerindeki modern olma abas iindeki efendiler gibi giyinip onlarn sklkla
uradklar meknlara gider. Bu meknlar; Hristodulo Konstantino Kitabevi,
Vanbergin Fotoraf stdyosu, Lbon (LeBon), Kutulas Birahanesi gibi meknlar
gezerek deiimi gerekilik duygusunu glendirmek maksadyla kullanmaktadr.
Ayrca; Kitab-l Hiyel romannda bulunan dier meknlar: Baba Cafer Zindan,
Fenerdeki Smbll Meyhanesi, Mihalikinin Meyhanesi ve sadece meyhane diye
ifade edilen meknlar sz konusudur. Yazarn btn romanlarnda meyhaneler ok
nemli bir yer tutar. Bu yerlerde insanlar birbiriyle tanr, bu yerlerde srlar aa kar,
yeni srlar oluur, bu yerlerde insanlarn kaderi deiir, insanlar kendini yetitirir. 103
3. EFRSYBIN HKYELER
102
hsan Oktay Anar, Kitab-l Hiyel, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 116.
103
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 221.
104
Necmeddin, okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 91.
105
hsan Oktay Anar, Efrsiybn Hikyeleri, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 7.
28
4. AMAT
106
Efrsiybn Hikyeleri romanna baklabilir.
107
Ferit Develiolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi, 2001, s. 151.
108
hsan Oktay, Anar, Efrsiybn Hikyeleri stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 14.
109
A.g.e, s. 61.
110
A.g.e, s. 86.
111
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar Konya: Palet Yaynlar, 2010, s. 292.
29
Amat, Diyavol Paa tarafndan Nuh Ustaya yaptrld rivayet edilen bir
kalyondur.114 direkli, iki gverteli elli sekiz toplu, 247 denizcinin bedeninden tekrar
nebata dnm ayn saydaki mee acndan yaplm gnah temsil eden bir mekn
figrdr115 Amat, stanbuldan demir aldktan sonra ak denizdeki konumu hakknda
ok az bilgi verilerek seyretmitir.
Diyavol117 Paa, romanda yer yer eytan yer yer de tanry temsil eden bir figr
olarak karmza kmaktadr. Romanda asl adnn Diabolos olduu sylenen bu
figrn, seyir gvertesinden geilerek gidilen kalyonun k altnn sancak tarafnda yer
112
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 18.
113
Necmeddin, okluk, hsan Oktay Anar ve Romanlar zerine Bir nceleme, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Trakya niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 92.
114
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 230.
115
Ertan rgen, Amatta Yap ve Simgeler, Balkesir niversitesi Sosyal Bilgiler Enstits Dergisi,
C.XI, S.19, (2008), s. 166
116
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 41
117
slamda Allahn buyruuna kar kt iin Cennetten kovularak lanetlenen ve emrindeki eytanlar
araclyla insan soyunu Allah yolundan saptrmay stlenen bir tr cindir. Saptrc ilevi dolaysyla
eytan zel adyla da anlmaktadr. blis adnn Yunanca diabolostan (eytan) tredii
dnlmektedir. (Bknz: Ana Britannicca, blis )
30
118
Emeviler soyundan nl mutasavvf eyh Adiy bin Musafire (. 1162) dayandrlan Yezidilik, Zerd
dini, Manicilik, Yahudilik, Nasturulik ve slamn bir tr karm niteliindedir. Yezidiliin temel
inanlar, Kitabl- Cilve (Tecelli Kitab) ve Mushaf- Rete (Kara Kitap) anlatlan yaratl efsaneleri
zerine kuruludur. Buna gre Tanr dnyann yalnzca yaratcsdr, onun ynetimiyle ilgilenmez. En
byk melek olan Melek Tavus ise dnyann koruyucusu, yneticisi ve Tanr iradesinin yrtcsdr;
alt melek (eyh) ona yardm etmektedir. Her trl dualizme (ikilik) kar kan Yezidi retisine gre
ktlk ve dolaysyla Cehennem yoktur. eytann balandktan sonra yeniden meleklerin nderi
olduuna, bir sylenceye gre de Melek Tavus adn aldna inanlmaktadr. (Bknz: Ana Britannicca,
Yezidilik)
119
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 25-26.
31
120
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 31.
121
A.g.e, s. 32.
122
A.g.e, s. 33.
123
A.g.e, s. 51.
124
Yeraltna inen kahramann birok kattan oluan cehennemi gezdii, gzlemledii ve bu gzlemlerini
detayl bir ekilde aktard eitli edebi ve mitsel anlatlar mevcuttur. Kutsal kitap anlatlarndan Yeni
Ahitte, sann cehenneme byle bir yolculuk yapmas anlatlr. Dier kutsal kitaplarda da cehennemin
kaplaryla katlarnn tasviri, bu katlarda uygulanan cezalarn ayrntl anlatmlar vardr. Gnmze kadar
birok edebi eserde yeraltna yolculuk motifine ska rastlanmakla beraber, en bilinen yeraltna yolculuk
anlats kukusuz Dantenin ciltlik eseri, lahi Komedyadr. Cehennem (Inferno) adl cildinde Dante
kahramann cehennemin katlarnda hayali bir yolculua karr. Bu kurmaca yolculuun, sann
cehenneme yolcuu ile paralel olduu grlr. (Bknz: Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat
Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat
Fakltesi, 2009)
125
Kurandaki cehennem bekisi.
32
gibi mekn adlarnn da mitolojiyle ilikilendirildii grlr. 126 hsan Oktay Anar;
Cehennem, Sair, Sakar, Cahim, Hutame, Leza, Haviye isimlerini Amat gemisindeki her
bir hcrede iledikleri sua uygun olarak ceza eken mrettebat mevcuttur. Her ne kadar
Cehennemdeki katlarn varl, bu katlarda kimlerin azap ektikleri ya da katlarn
sralanlar farkllk gstermektedir. 127 hsan Oktay Anarn katlarn sralann ve
hcrelerdeki sulular kendi fikri dnyasna gre tasavvur etmitir. Bahsi geen hcreler
birbirlerine kaplar arclyla balanr. Sair hcresinin Amat romanndaki genel
grnts:
ubuktan cierlerine ektii kaygusuzun etkisiyle cellt, zeminde
srnen akrepleri, yanlar ve engerekleri seti. Bereket versin ki ayanda
nalnlar vard. Fakat yaknda bir yerden lklar iitince tyleri rperdi.
Muhtemel ki ektii duman ona bir demir bkire gstermiti. Bu heykelin
demir kapa bir dolap gibi alabiliyordu. evrede hkrp zrlayan
insanlar vard. Gel gr ki, bunlar pek o kadar temiz kalpli, hsnniyetli
ahslara benzemiyorlard. Grne baklrsa bu demoullar, parasna
tavla ve satran oynamak, yaptklar iyilikleri fukarann bana kakmak,
komularna ez vermek gibi ar gnahlar ilemiler, iinde ve kapanda
yedier ivi bulunan o demir bkirenin iine kapatlmay hak etmie
benzerlerdi.128
Hristiyanlarn azap ektii cehennem kat olarak bilinen Sairde hsan Oktay
Anar, gnahkr tanmn asla Mslim- gayri Mslim zerinden tanmlamamaktadr. Bu
nedenle de Sair hcresinde, Meyrem Ana ikonunu artran demir bakire bulunmasna
ramen azap ekenlerin ayrca eitli sular vardr. Sakar, Cahim, Hutame, Leza
katlarnda da azap ekenler, dini inanlar nedeniyle deil gerekletirdikleri ahlak d
davranlar nedeniyle bu katlarda azap ekmektedirler. 129
Haviye isimli son katta gelindiinde Cellatn karlat manzara u ekildedir:
Buras son derece scakt. Ama etraf zifiri karanlkt. Neden sonra cellt,
kzl cppeli, kara akrl, kzl Cezayir fesi zerine kara destar sarm
seyrek bykl, orada strap ekmekten artk her nedense mutlu olduu iin
krmz gzbebekleri karanlkta l parlayan o mahlku grd.130
Detayl tasviri yaplan bu kiinin ayn zamanda Divayol Paann tasviri olduu
dikkatli bir okuyucunun gznden kamamaktadr.
126
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 59.
127
Bekir Topalolu, Cehennem, slm Ansiklopedisi, 7(1993), 230.
128
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 52-53.
129
A.g.e, s. 53-54.
130
A.g.e, s. 54.
33
Burada tahtadan iltesiz bir yatak ile cerrahn gz iyi grsn diye aslm
drt muamba fener vard. Kede ise tala dolu bir f gze arpyordu.
Ameliyat srasnda srayan kan yznden birinin kayp dmemesi iin bu
fdan krek krek alnan tala zemine dklrd. pek elbise giymeyi
seven brahim Bey, srayan kan leke yapmasn diye kz derisinden bir
nlk giyerdi. Duvarlardaki raflarda, kan tutanlar iin oulotu, eytantersi
ve binbirdelik otundan maml merhemler ve haplar; kpleme ve kalp
teklemesine kar ftotu, tavan duda ve gveyfenerinden yaplma
macunlar ve fitiller; egzama ve frengi iin dulaptalotu, farekula ve
ayrmelikesinden damtlan iksirler ve gargaralarla dolu cam kavanozlar
bulunuyordu. yiydi hotu ama, sancak tarafnda ki duvarda, tpk
demircileri n ve marangozlarn aletlerini astklar tahtalara benzer bir tahta
vard ki, ite bu grze hi de ho gelmiyordu: Buraya, rutubet ve kan
nedeniyle paslanm ameliyat gereleri, yani her biri insann iini rperten
boy boy kerpeten ve kskalar, kemik kesmek iin testereler, keskin
ksmndaki prltlar insann iini rperten neterler, makaslar ve maalar
aslyd.133
131
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 76.
132
A.g.e, s. 78.
133
A.g.e, s. 78-79.
134
A.g.e, s. 106.
135
A.g.e, s. 120.
136
A.g.e, s. 128.
34
137
Jale, Parla, Don Kiottan Bugne Roman, stanbul: letiim Yaynlar, 2013, s. 8.
138
Mild olarak 1670 tarihini veren yazar, ilerleyen sayfalarda Diyavolun kamarasndaki 1699 tarihini
dikkate sunar. Bu tarihi gren Sleyman Reis, bunun 15-20 yl sonrasn gstermesine aar. Yazar
durumu ikircikli hle getirir ve Sleyman Reise, odadaki k zayf olduu iin yanl okuduunu
dndrtr. Emin olmak iin kemann orta telini ekip brakr ve tnlayan argh sesini dinler. Bu ses
dolaysyla imalt tarihinin 1599 olmas gerektiini syler.
139
Frat, Uurlu, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi, Yaynlanmam Yksek
Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 38.
140
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 187.
141
A.g.e, s. 208.
35
Amat gemisi, mroz aklarnda seyrederken Diyavol Paa, ikinci reisi semek
adna bir tatbikat dzenleme gereksinimi duyar. Amat gemisinin nian alp
bombalayaca meknn, Diyavol Paann emrine gre Hedef sancak pruvada! Sekiz
gomina ileride! (...) Tekrar ediyorum, hedef kumsaln sa tarafndaki aslan biimindeki
kaya!145 Bahsi geen kaya her ne kadar Diyavol Paa iin sradan bir hedef olsa da
kayann bulunduu konum olduka ilgi ekicidir. Zira; kayann bulunduu yer, 50-60
hanelik Tefriciye146 adl balk kynn ok yaknnda, Agori Burnunun hemen
ucundayd.147 Sleyman Reis, tatbikat sonrasnda Diyavol Paann kamarasna bilgi
vermek iin gittiinde Diyavol Paann ikinci reisinden gerek beklentisinin ne
olduunu Onlara [mrettebata] yapmak istemeyeceklerini yaptrt148 emriyle daha iyi
anlar. lmszlk srrn elde etmek isteyen ve lmszlk srrnn cevabnn bir
ekilde Diyavol Paann kitaplar arasnda olduuna inanan Sleyman Reis, cemaatin
ikindi namazn kld srada korkun bir ilhamla mrettebata Tefriciye kynn camii
minaresini hedef gsterir.149 Bu srada okuyucunun aklna, her biri gnahkr olan Amat
gemisi mrettebatnn cami minaresine ate etmeleri neden istemeyecekleri bir i olsun
sorusu gelmektedir. Bu sorunun cevabn iki madde etrafnda toplayabiliriz: Birincisi;
142
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 9.
143
A.g.e, s. 14-18.
144
Mehmet, Sar, Metinler Aras Balamnda hsan Oktay Anarn Romanlarnda Kutsal Metinlerin
zleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009, s. 96.
145
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 59.
146
Tefriciye, ferahlamak, kurtulmak gibi anlamlara gelir.
147
hsan Oktay, Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 59-60.
148
A.g.e, s. 68.
149
A.g.e, s. 69.
36
Sleyman Reis, gnahkr ancak hatalarndan ders alp, yine Allaha ynelen insan
temsil etmektedir150, ikincisi; henz mrettebatn gnahkrlklaryla yzlemedikleri
bir zamanda verilen bir emirdir minare vurmak. Ayrca; Sleyman Reisin, camii yahut
kye ait herhangi bir yeri vurdurmak yerine minareyi semesi altnda yatan neden slam
mimarisinde minarelerin yksek bir ekilde yaptrlmas ve minareleri daha da dikkat
ekici hle getirmek iin kullanlan alemler, tanr/eytan figr olan Diyavol Paann,
Sleyman Reis zerindeki ynlendirmesi olduu kanaatindeyim.
Amat romann hsan Oktay Anar, Kuuba Halifesi Kuyruklu Rza elebinin
Kitabl ber, Masraf ktibi Kuzgun Halim Efendinin Silsiletl Havdis adl uydurma
eserlerinden derleyerek anlatmaktaym gibi bir kurgu yoluna gider. Bahsi geen bu
eserlerin yazarlarnn bir araya gelip denizcilik ile ilgili hikyeler anlattklar mekn
Galatann Karaky Kaps civarndaki Balyozdatan Hann bitiiinde bulunan Arap
150
Ahmet Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar, Konya: Palet Yaynlar, 2010, s.
268.
151
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s.140.
152
A.g.e, s. 153.
37
5. SUSKUNLAR
5.1. D Meknlar
153
hsan Oktay Anar, Amat, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 227.
154
Ertan rgen, Amatta Yap ve Simgeler, Balkesir niversitesi Sosyal Bilgiler Enstits Dergisi,
C.XI, S.19, (2008), s. 172.
155
hsan Oktay, Anar, Suskunlar, (stanbul: letiim Yaynlar, 2014), s. 11-12.
156
A.g.e, s. 12.
38
157
Kpti: 1. Msr halkndan olan kimse. 2. ingene. (www.tdk.gov.tr) hsan Oktay Anar, romanlarnn
tamamnda Kpti szcn ingene anlamnda kullanmaktadr.
158
Trk mziindeki birleik makamlardan biri olan yegh, nev makamnn pes yanna bir rast
belisiyle, tiz yanna bir uak drtlsnn katlmasyla olumaktadr. Ancak; hsan Oktay Anar, romann
mzik ile olan ilikisini ve kelimenin yapbozumcu bir tavrla yegh szcnn semantik zelliinden
faydalanarak yek (bir) szcn artrarak romannn birinci blmne yegh adn vermitir.
159
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 61-62.
39
okkas yedi ake gibi fahi bir fiyatatan satan bu namussuzu, kapya
kulandan ivilemekteydi. 160
160
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 64.
161
Trk mziindeki birleik makamlardan biri olan dgh, saba makam ile zengle makamnn bir
blmnden olumaktadr. Ancak; hsan Oktay Anar, romann mzik ile olan ilikisini ve kelimenin
yapbozumcu bir tavrla dgh szcnn semantik zelliinden faydalanarak d (iki) szcn
artrarak romannn ikinci blmne dgh adn vermitir.
162
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. i.
163
A.g.e, s. 83.
164
Bahsi geen yer; Karakydeki hl faal olan mehur ekerci, Hac Bekir ekercisidir.
40
Galata Mevlevhanesine uzak yollar ap gelerek gelen tek kii Efltun deildir.
Mevlevhaneye Tebrizden yola kp Zagroslar, piriz Dalarn, Vaviranlar,
Sasonlar, Mastur Dalarn ve Munzurlar geerek Kostantineye geleneyh brahim
Efendinin gznden hsan Oktay Anar 17. Yzyl stanbulunu u ekilde anlatr:
165
Kastedilen bedesten Kapal ardr.
166
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 83-122.
167
A.g.e, s. 125.
168
Allahn 99 isminde biri olan Zhir ismi: 1- Varln ve birliini belgeleyen birok delilin bulunmas
asndan ikr, apak. 2- Rabb oluunun ve birliinin apak huccetleri yannda, etkisi her varlkta
gzlenen sonsuz kudreti sebebiyle her eyin stnde olan, tek glib. 3- Kendisine inanan kullarnn bak
ve dncelerinde ikr olan. anlamlarna gelmektedir.
41
Kaln Musann evi ile Hac skender Efendinin yaad bu mahalle, Galatadr.
Okuyucuya ilk kez Arnavut kaldrm gibi ta deli ve ortasndaki kanaldan pis su
akan, darack ara sokaklar tercih ederek Sofuayya Mahallesindeki evine doru
yrmeye balad.171 cmlesiyle anlatlmaya balanan mahalledeki evlerin tasviri de
mahallenin sosyokltrel yapsyla ilgili fikir sahibi olmamz salamaktadr:
Evine dnmek iin Kaln Musann setii yollar, dar ve inili klyd.
Sokaklar, birbirleri iine gemi, ancak ve ancak bir yangnda yok olmaya
kararl grnen ve on yllardr yerekimine direnip bir trl kmeyen,
eri br, yamuk yampiri, sra sra ahap evlerle dop doluydu. 172
169
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 173.
170
A.g.e, s. 173.
171
A.g.e, s. 18.
172
A.g.e, s. 18-19.
42
5.2. Meknlar
zemin katnda kaps kilitli dkkn bulunan, krmz a boyal bir evdi
buras. Benzeri her evde olduu gibi, onun da bir avlusu ve arkada bir
bahesi vard. Eve avlu kapsndan giriliyordu. Kapnn stnde bir kitbe
ve kitbenin hemen altnda da nazar defetmek iin bir bebek patii ve bir
at nal aslyd. Kitbede yle yazyordu:
MLLAH KNE
Y MLKL MLK
Y HFIZ
SENE 1069175
173
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 224-225.
174
A.g.e, s. 19.
175
A.g.e, s. 20.
176
A.g.e, s. 150.
43
Evin alt katnda birka nefeslik dnda hibir pencere yoktu. Fakat st
katnn cephesinde de payandalarn tad cumba ve her biri kafesli
toplam dokuz penceresi ile gzelce bir ev saylrd.177
Pereveli Hac skender, zengin bir roman figr olarak karmza kmaktadr.
Pereveli Hac skenderin zenginliini vurgulamak iin zellikle sayp dklen ve
mekna gerekilik katan eyalar:
179
Galata Mevlevhnesinin Suskunlar romannda bahsedildii ilk blm,
etrafna mavi k saan Asmn hayaletinin beki tarafndan grld blmdr. 180
Efltunun duyduu mistik ar sonras vard son nokta olan Galata Mevlevhnesi
hakknda okuyucuya aktarlan ilk grnt, sol tarafnda mezarlk bulunan katl ve
ahap bina olduu ve hsan Oktay Anarn deiiyle tavandan sarkan vizedeki
onsekiz kandilden ok, kelimelere dklmesi gayri kabil bir nrun aydnlatt, geni bir
mekn181 olmasdr.
177
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 45.
178
A.g.e, s. 47-48.
179
stanbul'un bilinen en eski ve en byk mevlevihanesi olan bu yer, Beyolu'ndan Tnel'e giden Galip
Dede caddesi zerindedir. Cumhuriyet dneminde bir sre kapal kalsa da sonraki zamanlarda almtr;
imdi ise Divan edebiyat mzesi olarak hizmet vermektedir.
180
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 13.
181
A.g.e, s. 120.
182
A.g.e, s. 121.
44
183
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 121.
184
A.g.e, s. 130.
185
A.g.e, s. 141.
186
A.g.e, s. 146.
187
A.g.e, s. 28.
45
188
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 28.
189
A.g.e, s. 71.
190
Esra Karlda, hsan Oktay Anarn Romanlarnn zmlemesi, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, Hacettepe niversitesi, Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal, 2010, s. 220.
46
Kaln Musann olu Veysel Beyin, Hzr Paann ak acs eken yeenine en
sevdii arky almasn sylediklerinde ald ackl arkdan dolay gencin lmesi
nedeniyle atld zindandr. hsan Oktay Anarn tasavvur ettii bu zindann yeri
Eminnndeki Valide Camii arsnn yaknnda, Zndankapnn hemen
karsndadr. 191
Servi ve kavak aalar arasnda, kesme kara tatan yaplm, pencereleri smsk
kapal iki katl bir evdir. 192 hsan Oktay Anar evin lanetli ve korkutucu atmosferini
okuyucuya mekn tantrken yapt ilk tasvirden itibaren gstermektedir:
Bu iki katl kapkara binann bir de, tpk putperest tapnaklarnda olduu
gibi alnl vard. Bu alnln tam ortasnda, ne hikmetse, Frenklerin
grifon dedii kartal bal bir aslan kabartmas gze arpyordu. Yakc yaz
gnei altnda bile gece kadar karanlk ve ayn kadar da souk
grnen bu binann eitli ksmlarn drdlleyerek birbirleriyle oranlayan
mimr, herhlde menzr duygusu hakkyla gelimediinden, alnlkta,
duvarlarda ve svelerde gnyeyi tutturamamt. Sanki yerin yedi kat
dibine itmi de bir an nce oraya gmek eilimindeymi gibi, ykld
yklacak grnen bu bina, belki de mimr mucizesi saylmalyd. nk
191
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 56.
192
A.g.e, s. 126.
193
A.g.e, s. 126-127.
194
Ahmet Koakolu, Yerli Bir Postmodern hsan Oktay Anar Konya: Palet Yaynlar, 2010, s. 314.
47
Evin sahibi olan Rafael, eczc ya da hekimdir. 196 hsan Oktay Anarn dier
romanlarnda olduu gibi Suskunlar romanndaki hekim de ameliyathanesi de pislik
iindedir. Pislik ierisindeki bu meknn tasviri u cmlelerle aktarlmaktadr:
195
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 127.
196
A.g.e, s. 127.
197
A.g.e, s. 182-183.
198
A.g.e, s. 213.
199
Trk mziinin makamlarndandr. Segh belisinin tiz tarafna bir hicaz drtlsnn eklenmesiyle
oluur. Ayrca orta sekizlinin yirmi ikinci perdesine de ayn ad verilmitir. Pes sekizlideki ad: Kaba
segh; tiz sekizlideki ad: Tiz segh; en tiz sekizlideki ad: tiz tiz seghtr. Ancak; hsan Oktay Anar,
romann mzik ile olan ilikisini ve kelimenin yapbozumcu bir tavrla segh szcnn semantik
zelliinden faydalanarak se () szcn artrarak romannn nc blmne segh adn
vermitir.
48
te, [Yedikule] zndann sur iinde kalan ksmna bitiik, asrlk bir nar
aacnn koskoca glgesi altndaki derme atma meskenlerin arasnda,
zemin zeri tek katl khne bir de ev vard. Ortadan bel verdii iin, her an
kmesi kuvvetle muhtemel atsndaki kiremitleri yer yer yeil yeil
yosun tutmu bu ahap evde bir zamanlar, dnyev ve uhrev meselelerle
senelerdir urat iin sa aarm o khin yaard. 200
Yedikule Khini ve g bela onu bulan Kahire Kahini Bilal, Urfa Kahini
Heybet, Basra Kahini Abbas, Hicaz Kahini Mesut, Trablus Kahini Zeynel, Kazan
Kahini Selahaddin ve Badat Kahini Munkasm isimlerine sahip yedi khin Suskunlar
romannn krlma noktas olacak Muhteem Neyzen Batn Efendinin olu Zhir
Efendinin Kostantineye gelecei kehanetinde bulunurlar. 201
5.3.Dier Meknlar
emberlita Hamam: hsan Oktay Anarn romanlar arasnda en ok hamam
ismini iinde barndran roman Suskunlardr; ancak bunlar arasnda pratikte kullanlan
emberlita Hamam'dr. Hz. sann, Vaftizci Yahya tarafndan vaftiz ediliinin
parodisi olarak kurgulamtr.
Aksaraydaki Aa ayr: Hz. sann son akam yemeinin parodisi bu
meknda gerekleir. Zahirin, kavunu paralara blp rencilerine uzatmas ve
raksn paylamasndan sonraAln! Bu kavunu yiyin! O benim etimdir! Raky da iin!
O benim kanmdr.202
Zincirli Han: nc blmde karlatmz Zincirli Han'n ilevi, ierisinde
bir sr yedi denizin dar att, habis ruhlu, adi, ciersiz, haram para ve yumruk
hakkyla geinen kabaday msveddelerini barndrmasdr.
6. GALZ KAHRAMAN
hsan Oktay Anarn ilk basks 2014 ylnda yaplan ve yaynlanm yedinci
kitab olan Galz Kahraman romannda alld zere mekn yine stanbul olmasna
ramen artk Kostantiniye deildir. hsan Oktay Anar, roman kiisi olan dris milin
yaad dnyay ve toplumu nasl yorumladn okuyucusuna aktarmaktadr.
200
hsan Oktay Anar, Suskunlar, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 159.
201
A.g.e, s. 163-166.
202
A.g.e, s. 231.
49
6.1. D Meknlar
6.1.1. Kasmpaa
O devirde ya hep ya hiin olduu bir lem olarak tantlan Kasmpaa, Galz
Kahraman romannn merkez mekn konumunda olmakla birlikte anlat boyunca
karlat zorluklara tanklk edeceimiz dris mil Hazretlerinin yaad ev olan
Kulaksz Klhn kmazndaki ev yine Kasmpaadadr. 204
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman romannda montaj tekniini kullanarak
bahsi geen dnemde var olan toplum dzeninde Bbbl ve Kasmpaada itibar
kazanlmas iin eitli statlerin belirtildii bir cetveli anlatya eklemitir 205:
203
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 14.
204
A.g.e, s. 10.
205
A.g.e, s. 13-14.
50
6.2 Meknlar
AVMA AIK
SANATKR MELLF KURSU
Yer:
mm Glsm
Kraathnesi
Hafta ii: 20.00-21.00
Ders creti (saatlik)
5 kuru
206
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26.
51
Sanatkrane kitaplar yazmak maksadyla bir araya gelecek olan renciler iin
mm Glsm Kraathanesi gerekli donanma sahip deildir. hsan Oktay Anar, mm
Glsm Kraathanesinin genel grnmn u ekilde tasvir eder:
Ancak kurs olarak hizmet veren kraathnede kara tahta yoktu. Onun
yerine svasnn zerine boya vurulmam bir duvar kullanacaklar, tebeir
yerine de birka kiremit parasyla bu duvara yaz karalayacaklard.
Ocak, zerine sigara dumanndan sararm bir dantel rtt lambal
radyoyu Kahireye ayarlam, her zaman olduu gibi mehur arkc
mm Glsm dinliyor ve bangr bangr dinletiyordu. 207
207
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 26-27.
208
A. Murat zkan, Galz Kahraman, Roman Kahramanlar Dergisi, 22 (2015), 167-168.
209
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 30.
52
redaktr gibi kiilerin anlattklarn ironik bir slupla kaleme alrken bir yandan
aslnda sanata ve sanatya dair grlerini okuyucusuna aktarmaktadr.
dris milin days k olduu kadnn balk parasn biriktirmek iin balad
seyyar kftecilii yrtt mekndr. Galz Kahraman romanndaki tasviri:
hsan Oktay Anarn Galz Kahraman romanna gelene kadar aslnda hijyene
nem verilmesi gerekirken pislii ile karmza kan muayenehanelerin yerini bu
romanda seyyar kfteci almaktadr. Satlan yiyecek ve ieceklerdeki pisliin
anlatlmasnn yan sra kftelerin ucuza ml etmek iin Sur Dibi semtindeki merdiven
alt retim yapan kiilerin yanna giden dris mil, bu meknn yerini yaklak olarak
yle tarif eder:
vstay Topkap istikametine srd. Fndkzde'yi geerken Vatan
Caddesine sapt. Az sonra Mevlnkap yaknlarnda bir yerde Moto
Guzziyi park etti ve yanma iki kova alarak, Sultann dev balyemez
toplarnn gnlerce dvd sur boyunca yrd. Nihayet, asrlar evvel
bir ta gllenin at, ama aldktan elli yl sonra tula ve horasanla
kapatld belli bir gediin nnde durdu. Surun iindeki bu izbe
meknn tula duvarndan bir baca km, durmadan ttyordu.211
210
A.g.e, s. 101-102.
211
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 123.
53
212
A.g.e, s. 15.
54
dris mil Efendinin artist olma hayali kurmasna neden olan brorlere sahip
meknn adresi Galz Kahraman romannda u ekilde belirtilmitir:215
213
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 76-77.
214
A.g.e, s. 16-17.
215
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 43.
55
ARTSLER ARANIYOR
Sinemaya Kabiliyetli Genler!
SNEMA ARTS KATALOUnda Basalm!
Sinemada ve 30 lira basm masraf iin adres:
Abdlmuttalip Uz
Kaan Apartman girii, Yeilam Soka
Kampanyamz btn memleket genlerine aktr
Sanat altn bileziktir. (Rene Dercartes)
216
hsan Oktay Anar, Galz Kahraman, stanbul: letiim Yaynlar, 2014, s. 45-46.
56
217
A.g.e, s. 66.
218
Yunan mitolojisinde arap ve babozumu tanrs.
219
ehir iindeki ssz yollarda lmle korkutarak yaplan soygunculuk.
57
III. BLM
SONU
meknlar olarak iki balk altnda deerlendirilebilir. Tasvir edilen Galata, Beikta,
Kasmpaa gibi semtler; sokaklar, kylar, dkknlar, kerhaneleri ve zellikle
meyhaneleri araclyla hareketli ve renkli meknlar olarak romanlarda yer alr.
Okuyucu tarihi bir atmosfer ierisinde Konstantiniyenin sokaklarnda gezdiren hsan
Oktay Anar, Eminn, Davutpaa, Tahtakale, Karaky, Eyp, Hali, Karaky,
Unkapan, Fener, Yenikap, Azap Kaps, Tahtakale, Balk Pazar, Arap Cami Yolu gibi
semtleri romanlarda ounlukla ismen kullanmay tercih etmitir. hsan Oktay Anar'n
d meknlar kullan biiminde ne kan bir baka detay ise, tm romanlarnda (Amat
hari) olaylarn en ok getii yer sokaklardr. Puslu Ktalar Atlas, Kitab-l Hiyel,
Suskunlar ve Galz Kahraman romanlarnda bu sokaklar uzun uzun, tm ayrntlaryla
anlatlmtr. Sayfalarca sren, tm duyulara hitap eden; ses, koku, renklerin youn bir
ekilde kulland zengin sokak tasvirlerinin yer ald hsan Oktay romanlarnda,
durgun, tekdze, skc bir sokak anlatm asla bulunmamaktadr. Sokaklar, yazarn
dehasyla birlikte anlat ierisin de mminlerin sabah namazna gittii, olanclarn
ellerinde cinsel organlarna srecekleri yalarla bekledii, ocuklarn dvt,
aylarn oynatld, alnt eya dolu torbalarla soygundan dnen hrszlarn bulunduu
meknlara evrilip durur. Dilenciler, tacirler, yenieriler, gezginler, derviler,
mzisyenler, cellatlar ve Galz Kahraman romannn ba kiisi olan dris mil gibi
aylaklarn yerilmeden ya da yceltilmeden var olduklar meknlar, sokaklardr.
Efendi ve Suskunlar romanndaki Lazarn mekn unsuru zerinden bir ortak noktalar
vardr, pislik ierisindeki muayenehanelerde steril olmayan hatta paslanm gerelerle
hekimlik yapmalardr. Muayenehaneleri gln ve pis olma unsurlaryla okuyucusuna
aktaran hsan Oktay Anar, Galz Kahraman romannda ise okunun ucunu lokantalara
evirmekte ve gln fakat iren meknlar olarak romanlarnda yer vermektedir.
Betimlemeleri sayfalarca sren meknlardan olan kraathaneler ve meyhaneler,
oryantalist unsurlarn nplanda olduu yerlerdir. Osmanl'daki gsterili elence
anlayndan izler tayan bu meyhanelerdeki insanlar, insanlarn tkettii arap ve
afyon, kekler, mzikler bol sfat ve zarflarn kullanld rengarenk bir tablo gibi
izilmitir. Puslu Ktalar Atlas'nda, Amat'ta, Suskunlar'da benzer betimlerle anlatlan
meyhaneler, Galata, Fener, Barba Mihaliki, Kefelidir. hsan Oktay Anarn
romanlarndaki bir dier elence mekn kraathanelerdir. Suskunlar'n nemli
kiilerinden biri olan Muhayyer Hseyin Efendi'nin kahvehanesi, Efrasiyb'n
Hikyeleri'nde ise lm ile Cezzar Dedenin yoldalnn balad yer ve Aslnda
Amat romannn esas meknnn, Amat gemisine dair hikyelerin farkl azlardan
anlatld Arap mamn Kahvehanesi olmas gz nnde bulundurulduunda
kahvehaneler ve kraathaneler roman kiilerinin hayatlarnn krlma noktalarndaki
merkezler olduu grlr. Ayrca romanlardaki kahvehaneler ve kraathanelerde st
rtl bir ayna vardr. Bakmak isteyen insanlarn para vermesi gerekir. Aynalarn yayn
olmad dnemlere ait bir gelenek hsan Oktay Anarn romanlarnda bylelikle. Tarih
olarak her ne kadar bir belirsizlik sz konusu olsa da Galiz Kahraman romannn
1950li yllarda geen anlat olduu okuyucuya sezdirilmektedir. Galiz Kahraman
romanndaki Babalar Kraathanesi, hsan Oktay Anarn Suskunlar romanlarnda olduu
gibi bir grubun (Kasmpaal kabadaylarn) toplanma yeridir. Ancak; mm Glsm
Kraathanesinin Galiz Kahraman romannda kullanm biimi bir hayli ilgintir. mm
Glsm Kraathanesi, hsan Oktay Anarn edebiyat dnyasna getirdii eletirilerin
yapld mekndr. Melliflik kursuna konuk olarak gelen edebiyat profesr,
eletirmen, yazar zerinden hsan Oktay Anar eletirilerini yapar ve adeta kendisine
yaplan eletirilere yant verir.
Cebelitark Boaz, Be, Navarin, mroz, Tefriciye adl balk ky, Girit, Malta,
Cezayir, Gelibolu, uha Adas, Matapan Burnu, ilendi Ky, Malta kylar, Valetta,
Tunus, Girdbad'dr. Efrasiyb'n Hikyelerinde ise ereve ykdeki sokaklar
saymazsak hemen hemen hi tasvir edilen mekna rastlamayz. Ancak; ismen Kaf
Danda bir maara, Zengefil Ky, Elem Soka, Huzur lkesi, Diyarbakr, Ganj
Denizi, Kbe, Tahran Acpayam, Kayseri, gibi corafi yerlere de yer vermitir.
KAYNAKA
Sar, Mehmet, Metinler Aras Balamnda hsan Oktay Anarn Romanlarnda Kutsal
Metinlerin zleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi, 2009.
Topalolu, Bekir, Cehennem, slm Ansiklopedisi, 7 (1993), 227-233.
Uurlu, Frat, hsan Oktay Anarn Amat Romannda Mitlerin levi. Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi Edebiyat Fakltesi, 2009.
Yaln elik, S. Dilek. Yeni Tarihselcilik Kuram ve Trk Edebiyat'nda Postmodern
Tarih Romanlar. Ankara: Aka Yaynlar, 2005.
www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/774884-1995te-kuzey-irakta-celik-
harekatindaydim
www.tdk.gov.tr