UHVE

www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

AK HKYELERNDE LRZM:
FARSA VE TRKE MESNEVLERDE GAZELN KULLANIMI*
THE LYRIC IN THE ROMANCE:
THE USE OF GHAZALS IN PERSIAN AND TURKISH MASNAVIS

Prof. Dr. Robert DANKOFF

Chicago niversitesi, Yakn Dou Dilleri ve Medeniyetleri Blm

ev: Gler DOAN AVERBEK

zet: Bu almada Fars ve Trk Abstract: In this study, masnavis will be

edebiyatlarnda mesnevi tr, lirik paralar,
zellikle gazel ihtiva etmesi bakmndan ele
alnp deerlendirilecek ve bir takm yarglara
GR
varlacaktr. Hssaten ak mesnevileri zerine
deerlendirmelerde bulunulan bu almada
gazel ihtiva eden ilk dnem Fars mesnevileri
incelenecek, mesnevi hakknda bilgi verildikten
sonra gazellerin hangi hadiselerde karmza
kt belirtilecek; yeri geldike mesneviler,
Trk edebiyatndaki taklit eseri ile mukayese
edilecektir. Fars edebiyatnda Nizmnin de
etkisiyle pek ilgi grmemi olan gazel ekleme
geleneinin Trke ak mesnevilerinin almet-i
frikas olduu tesbiti yaplacak ve ilk Trke
ak mesnevilerinden itibaren Fuzlnin Leyl
ve Mecnnuna kadar mesnevilerin seyri ve
kademe kademe karmza kan yenilikler
mesneviler zerinden deerlendirilecek ve
almann sonunda, mesnevilerde gazel
kullanmnn Fars edebiyatnda devam etmemi
olmasna ramen Trk edebiyatnda itibar
grmesinin nedenleri zerinde durulacaktr.
Anahtar kelimeler: Dvn Edebiyat, Fars
Edebiyat, Mesnevilerde Gazel Kullanm
evaluated in terms of the use of lyrical parts,
especially ghazals in Persian and Turkish
literatures and assessments will be made. The
study deals with the masnavis and ghazal
insertions in early Persian romances. After
giving information about masnavis the incidents
which the lyric insertions were made will be
reported. Persian masnavis will be compared
with their Turkish imitations. In Persian
literature, Nizm eschewed the ghazal insertion
and in the subsequent Persian tradition poets
didnot use ghazals in masnavis but ghazal
insertions has been considered a hallmark of the
Turkish masnavi tradition. From the early
Turkish romances to the time of Leyl ve
Mecnn of Fuzl ghazal insertions and
innovations in masnavis will be evaluated. At
the end, judgments on the use of ghazals both in
Persian and Turkish literatures will be made.
Keywords: Ottoman Classical Literature,
Persian Literature, Use of Ghazals in Masnavis

*
Makalenin asl: The Lyric in the Romance: The Use of Ghazals in Persian and Turkish Masnavis,
Journal of Near Eastern Studies, 43/1 (1984): 9-25 [Yeniden basm: Robert Dankoff, From Mahmud Kagari to
Evliya elebi: Studies in Middle Turkic and Ottoman Literatures (stanbul: Isis, 2008): 207-227]. Robert
Dankoff, Trk Edebiyat Profesrdr.

183
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

slm edebiyatta, ksa ve kafiye rgs bu durum Trke ak mesnevilerinin

aa/ba/ca eklinde olan iirler gazel veya
kaside, her beyti kendi iinde kafiyeli,
epik, lirik, didaktik karakterdeki uzun
iirler ise mesnevi olarak isimlendirilir.
Her iki sahada da uzmanlam olan
Mevln Celleddin-i Rum, bu iki nazm
eklini bir arada kullanmaktan imtina
etmi, ardnda 3000 gazel ihtiva eden bir
dvn ile 26.000 beyitten mteekkil bir
mesnevi brakmtr. Firdevsnin 60.000
beyitlik eseri eh-nmenin ak da
herhangi bir gazel ile inktya
uratlmamtr. Bu kabilden
tasavvuf/retici ve epik pek ok mesnevi
grmek mmkndr.
Ak hikyelerine baktmzda ise durum
biraz karmaktr. XI. asrda, Fars ak
mesnevilerinin ncs olarak karmza
kan Ayyk, mesnevinin akna gazel
dhil etmitir (a. bk.). Ayyknin Trk
edebiyatndaki taklitisi Ysuf- Meddh
da XIV. asrda bu usul takip etmi ve
sonraki dnem Bat Trkesi ak
mesnevileri geleneinde gazel kullanm o
derecede mutat bir vasf hline gelmitir ki
almet-i frikas olarak telakki edilmitir
(Gibb, 1900-9: c. 2, 173; Ate (1979):
132). Fakat XII. asrda mesnevi nazm
ekline damgasn vuran Nizm,
mesnevilerine gazel eklemekten saknm;
bu sebeple onu takip eden Fars
1
geleneinde bilhassa Emir Hsrev ve
Cmde- olduu kadar Dou Trkesi
geleneinde de Kutb ve Nev, ayrca
Bat Trkesinde eser veren Fahr- nitelii
deimeyen ak mesnevileri epik ve din
mesnevilerle ayn yalnlkta yazlmtr.
Farsa mesnevi geleneine hkim olan bu
kuraln bir istisnas Selmn- Svecnin
Cemd Hurd (763/1362) adl eseridir.
Nisbeten ksa olan (2700 beyit) bu
mesnevi, 45 gazel, 18 kta, 21 rub ve 1
mfred (mesneviden farkl bir vezinde
yazlm beyit) olmak zere toplamda 85
para ihtiva eder ki bu da bylesine ksa
bir mesnevinin tamamen lirik iir
1
Hamsesinde baz mesnevlerde gazeller yer alr
(Rypka, 1968: 259), Nh Sipihr adl eserinde,
allagelmemi bir biimde her blmn sonunda
bir tane olmak zere toplam dokuz gazel mevcuttur.

184
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

eklemeleriyle meml olduunu gsterir. Kiidenn sevine cism cn (beyit 401)

Anlalan o ki Selmn- Svec kendisine,
Zi-her cins-i hikyet der hem miz
Zi-her nev gazelh ber engz
(Her trl hikyeden bir tutam ekle
Her tr gazelden bir para kartr, 1969:
12, beyit 9)
diyen hmisinin gelenee uymayan bu
emrini yerine getirmektedir. Basit
syleyile eserin baz blmlerinde anlat,
inci ipine dizilerek bir araya
getirilmiesine lirik paralarla kark bir
hlde sunulmutur. Bu usulnn Farsada
takip edilmemesine ramen Selmnn
mesnevisinin Trkede Ahmed
(806/1403) ve Cem Sultan (881/1476-77)
tarafndan olmak zere en az iki taklidinin
yazlm olmas artcdr. Bunlardan ilki Levend,
ve 85 gazel, 5 kta ( Arapa), 2
musammat ve farkl vezinde 1 mesnevi
olmak zere 93 manzum para ihtiva eden
4800 msradan mteekkil bir metindir.
Ahmed kendisine
Gazellerle mretteb eyle an
diyen hmisinin emrini takip ediyor gibi
davranmaktadr (Ahmed mahlasn sadece
gazellerin birinde kullanmtr, 1975: 145,
beyit 1399).
Belirgin dier bir istisna ise Mektebnin
Leyl ve Mecnn (895/1489-90) adl
mesnevisidir. Rypkann kanaatine gre
(1968: 213) bu alma lirik gazel ekleme
hususunda yeni tesirler oluturmada
baarl saylabilir. Sonralar bir ekilde
Fuzl tarafndan taklit edilmitir Ne
var ki Fuzl, Trke gelenekte eser
verdii iin Mektebnin rneine ihtiya
duymamaktadr ve Mektebnin, Fuzlnin
ak mesnevileri tasavvurunda mhim bir
tesirinin olmas mevzubahis deildir (bk.
1959: 267). Mektebnin
mesnevisindeki 2 gazelden ilki Leylnn
Mecnna gnderdii mektubun sonunda
(1964: 116), ikincisi ise Mecnnun
cevabnn sonunda (1964: 121) yer alr.
Mesneviyle ayn vezinde olan bu iki
gazelin kafiyeleri farkldr ve mahlaslar
yoktur. Tesbit edilen zellikler, szkonusu

185
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

iki gazeli Fuzl ile zirvesine ulaan (a.
bk.) Trk mesnevi geleneinin benzer
metinlerindeki gazellerden ayrmaktadr.
Bunlar daha ziyade, Farsada Deh-nme
olarak adlandrlan ve genellikle sonunda
gazel bulunan mesnevi eklindeki ak
mektuplarn ihtiva eden eserlerden
devirilmi zellikler gibi grnmektedir
(bk. Gandje, 1971).
* metnin akna eklenerek gnmze
Ayyknin Varka ve Glh (1030?dan
nce) adl mesnevisini yayna hazrlayan
Zebhullah Saf deerlendirmesinin ix.
sayfasnda yle diyor:
Bu iirde, gazel airlerinin yaz
tarzna uygun olarak her beytin son
msra kafiyeli ve mesnevi ile ayn
vezinde (mtekrib) birka gazel
bulunuyor. Bu Fars edebiyatnda
yeni bir tarz. Bana gre bunun esas
nedeni, Varka ve Glh efsanesinin
asl olan (aada tartlan) Urve ve etmesi (beyit 17)
Afr hikyesidir [s. x, Agn,
Beirut, c. 20, s. 366-79da
zikrediliyor]. Bu hikyede de olduu
gibi kadim Arap geleneinde bir
hadisenin aklanmasna kane
beyitler ile hznl gazellerin elik
etmesi Arap air Urveye nisbet
edilir. Efsaneyi Fars iirine aktaran
mellif de kane beyit ve iirlere
tesadf ettii yerlerde mesnevinin
akna gazel eklemitir.
Bu gazeller byleyici (latf ve dil-
engz) etkiye sahiptir ve Farsada
kadar ulaan en eski gazeller
arasnda yer alr
Eserde yer alan on gazel u ekilde
sralanabilir:
1. Reb ibn Adnnn Glha gnderdii
mesajdaki gazel (beyit 13)
2. Varkann Glh kaybetmesi zerine
alayp feryat etmesi (beyit 15)
3. Varkann Reb ile savamak zere yola
kmas ve Glh kurtarmaya yemin
4. Rebin savata kendini vmesi (beyit
20)
5. Savata babasn kaybeden Varkann
matem etmesi (beyit 27)

186
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

6. am Hkmdar ile nianlanan Varkann Glha bir yzk verdii

Glhn Varka iin gazel sylemesi ackl bir ayrlma sahnesi yaanr; Ysuf-
(beyit 75) Meddhn uyarlamasnda ise Varka nce
7. Glhn ldne inanan Varkann yz verir (beyit 326-27), sonra bir
mersiye sylemesi (beyit 81-82) gazel syler ve ayrlk sonras Glh ayn
8. Ak hastaln tedavi etmesi iin kafiyeyle bir gazel syler. ki gazelin ortak
Varkann hekime yalvarmas (beyit 108) bir kafiye ile bir ift oluturarak birbirine
9. Varkann son nefesini vermeden nce balanmas (Aadaki incelemede
Glha iini dkmesi (beyit 110) parantez iinde belirtildi) belli ki Ysuf-
10. Varkann lmn duyan Glhn Meddhn getirdii bir yeniliktir ve Trk
at yakmas (beyit 112) airler tarafndan geni bir uygulama sahas
bulmutur. Ysuf- Meddhn gazelleri,
En erken Bat Trkesi ak mesnevisinin, Ayykninkiler gibi basit ve anlalmas
ilk Farsa ak mesnevisinin taklidi olmas kolay gazellerdir ve Ysuf- Meddhn
muvafktr. Ysuf- Meddhn Varka ve gazelleri ileme tarz, selefiyle
Glh (743/1342) adl mesnevisi, farkl kyaslandnda ayn sanatkranelik
bir vezin ile (remel 1) yazlmasnn gzlenmektedir.
haricinde, anlatnn kurgusu ile gazellerin
yerleimi ve ilevleri asndan 1. Ben Amr tarafndan esir edilen
deerlendirildiinde pek ok detayda da Glhn, kendisini kurtarmas iin
Farsa modelinden ayrlmaktadr.2 yle Allaha yakarmas (beyit 125)
ki, Ayyknin mesnevisinde (1964: 54-56) 2. Yemene doru yola kan Varkann
iki k arasnda karlkl yeminler edilir, Glha gazel sylemesi (beyit 331)
3. Glhn, Varkann ayrl zerine
2
Tarih iin Journal of Turkish Studies (TUBA) 2 ikyet etmesi (beyit 346)
(1978):146da yaynlanan Ysuf- Meddh
deerlendirmeme baknz (ed. G.M. Smith). Vezinler
iin makalenin sonundaki listeye baknz.

187
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

4. Anterin siyahi klesinin elinde olan Arap kabilesine mensup olan Varka ve
Varkann, Glha gazel sylemesi (beyit Glh, ocukluklarndan itibaren ayrlmaz
667) iki arkadatrlar ve birbirleriyle
5. Hkmdar Muhsin ile nianlanan nianldrlar, ancak dn gecelerinde
Glhn, Varkann yzn cariyesine Glh, rakip kabilenin reisi tarafndan
vermesi ve kaderine zlerek Allaha karlr. Varka, Glh kurtarr fakat
yakarmas (beyit 953) takip eden atmada babasn kaybeder.
6. Glahn ldne inanan Varkann am Hkmdar, Varka yerine Glh
kendini ldrmesinin engellenmesi ve kendisine nianlamalar hususunda
Varkann gazel sylemesi (beyit 1031) Glhn ebeveynini ikna eder. Glh,
7. Varkann, hznl durumlarndan tr am yolunda kensine elik ettii
Glha alamas (beyit 1347) hkmdar, bu ilikiyi platonik bir ekilde
8. Glhtan ayrlmak zere olan srdrmeyi kabule zorlar ve Varkaya
Varkann gazel sylemesi (beyit 1402) sadk kalr. Bu srada Glhn ailesi,
9. Glhn cevab (beyit 1410) gmdkleri bir koyunu Glhn kabri
10. Varkann, Glh olmadan olarak Varkaya bildirir. Derin bir matem
yaayamayacandan cann almas iin sreci sonrasnda hakikati renen Varka
Allaha yalvarmas (beyit 1442) ama gider. Hkmdar, klarn
11. Glhn, Varkann kabri banda bulumasna msaade eder fakat Varka,
kendini ldrmeden nce mersiye Glhla kocas arasna girmemesi
sylemesi (beyit 1517) gerektiini dnr. Avare ekilde dolaan
Varka bir hekime rastlar. Hekim,
Bu iki eser zerine derinlemesine bir Varkann hznnn yegne ilacnn
inceleme yapmadan evvel3 hikyenin mauku ile vuslat olduunu syler. Bu
zetini vermek faydal olacaktr. Ayn asil imknszdr ve Varka kahrndan lr.
Varkann lmn duyan Glh da son
3
Takip eden deerlendirme ounlukla Judith
Wilksin almasdr.

188
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

nefesini verir (Ysuf- Meddhn eserinde Glh vdkten sonra istediini

kendi canna kyar). alamaynca baya tehditler savuran rakibi,
Ayykdeki mukabiline nazaran pek asil
Hikyenin ilk blmnde gazellerin farkl saylmaz (beyit 97-117). Burada
olaylarda karmza kmas (A. 1-5, Y. 1- Varkann, babasnn kahramanlna
4) melliflerin yaklamlarndaki dzd methiye azalm ve birka beyte
farkllklar yanstmaktadr. Ayyknin dalmtr (beyit 185, 194-195). lki ve
eh-nme vezninde kaleme ald sonuncusu olmak zere on bir gazelin
mesnevisi bariz ekilde kahramanne bir beini syleyen Glhn rol olduka
edaya sahiptir. lk gazellerden biri genilemitir.
Varkann rakibinin savata bbrlenmesi
esnasnda karmza kar ve youn bir Hikyenin sonraki blmnde farkllklar
ekilde slamiyet ncesi Arap iirini daha az belirgindir. Gazelin sylenme
anmsatr. Dieri ise Varkann mteveffa gerekeleri dahi bir ekilde tesadf
babasnn cengverliini methettii iirdir. etmektedir. Her iki versiyonda da gazeller
Batan sona anlatnn kahramanne iki can alc olayda karmza kmaktadr:
ynlerince ikinci plana itilen ak Glhn nianlanmas (A. 6, Y. 5) ki
hikyesinde yer alan on gazelin sadece Varkann lmne neden olur; Varkann
ikisi Glh tarafndan, ikisi ise Varkann lm (A. 9, Y. 10) ki Glhn lm ve
rakibi tarafndan sylenir. Ysuf- Meddh hikyenin neticelenmesine yol aar. Ancak
ise eserini byk hayranlk duyduu (bk. dier gazeller iki anlatda nisbeten farkl
beyit 1604) Mevlnnn Mesnevsiyle noktalarda ortaya kmaktadr. Glhn
ayn vezinde kaleme almtr ki bu durum lmnn Varkaya bildirilmesi ve
hikyenin romantik ve ahlki ynlerinin Varkann sahte mezar ziyaret etmesi
vurgulanmasna imkn tanmaktadr. zerine sylenen iirler (A. 7, Y. 6) ile
Varkann, Ysuf- Meddhn Glhn Varkann lmn
mesnevisinde gazel sylemeyen ve rendiinde ve mezarn ziyaret ettiinde

189
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

syledii iirleri (A. 10, Y. 11) mersiyesini sahnede kendi kendine

karlatrdmzda her iki durumda da konuur gibi sylemek yerine genellikle,
Ayyknin gazeli, kn, maukunun herhangi birinin duymasna aldr etmeden
lm haberini almasyla duyulan strabn sklkla sesli bir ekilde sylemektedir
ilk anna yerletirdiini ve kabir bandaki (Varkann hekimden ricas dahi [A. 8]
konumay mesnevi biiminde devam temelde yaad skntlarn
ettirdiini gryoruz. Ysuf- Meddh ise davurumudur, hekimin bilgisi ksmen
bunun aksine gazeli aksiyonun en dramatik amalanmaktadr). Dier yandan Ysuf-
noktasna yani mezar ba sahnesine Meddhn mesnevisindeki gazeller, daima
yerletirmektedir. Ysufun gazelleri aksiyonun kriz noktalarnda, ou kez
genellikle kurgudaki nemli gelimeleri dier karakterden cevap alma amacyla
vurgulamaya ve karakterlerin yrek karmza kmaktadr. Mesela Glh,
taknlklarn izhar etmeye hizmet Varkay gndermesi iin Allaha yakarr
etmektedir. Ayyknin baz gazelleri kriz (Y. 1) ve O da Varkay gnderir. Y. 2-3,
annda ortaya karken (A. 6, 9) daha 8-9 karlkl sylenmi gazellerdir;
ziyade ve allm bir ekilde gazeller, Glh, Varkann gazellerine karlk
byk hadiselerin biraz uzana (A. 7, 10) vermektedir. Y. 4te eski klesi, Varkay
veya karakterlerin duygu younluu gazel syleyiinden tanr ve cann
yaad zamanlara yerletirilmitir; fakat balar; Y. 10da ise cann almas iin
bunlar hikyenin kurgusunda daha az Allaha yalvaran Varkann duas kabul
hayati neme sahiptir (A. 1-5, 8). Ayyk olur.
kriz anlarna gazel yerletirmenin ihtiyari
olduunu dnmektedir. Gazeller, Her iki air de kimi gazelleri birbiriyle
okuyucu veya dinleyicinin, hikyenin irtibatlandrmak iin benzer biimsel
muhtelif yerlerinde, kritik olsun veya aralar kullanmaktadr. Ayykde ana
olmasn, karakterin i dnyasna geici bir karakter (rakip kabilenin reisi Adnn, A. 1;
bak atabilmelerini salamakta ve karakter Varka, A. 2; Glh, A. 6) tarafndan

190
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

sylenen ilk gazellerde benim anlamndaki
i men redifi kullanlmtr. Bylece
Adnn ile Varka arasndaki rekabet, daha
balangta Glha hitaplarnda ayn
redifi kullanmalaryla tesis edilmi olur ve
Glhn, bu gazellerden epey sonra
karmza kan gazeli, ayn redifin tercih
edilmesi sebebiyle dorudan dier iki
gazele balanr. Varka ve Glhn
gazellerinin son beytinde ikier kere tekrar
edilen zinhr kelimesi de gazeller arasnda
bir ba oluturmaktadr. Ayrca anlatnn
hayati noktalarnda, grnd kadaryla
yukarda bahsedilen gazellerdeki
kullanmn yansmas olarak i men ile
biten msralara tesadf ediyoruz:
Varkann ikinci gazeline (A. 3) tekaddm
eden beytin her iki msra i men ile
bitmektedir. Glh, ilk gazelinin ardndan
konumasn, ilk beyti i men kafiyeli iki
beyit ile srdrmektedir. Mesnevide
Glh tarafndan sylenen ilk beytin de
iki msra i men ile bitmektedir (1964: 54,
beyit 16). Varka, sahte mezarn banda
yas tutarken konumas i men beytiyle
(1964: 82, beyit 13) nihayete ermekte ve
son gazelinden (A. 9) nceki tutkulu
konumas i men beytiyle (1964: 109,
beyit 14) balamaktadr. am Hkmdar
olan kocasnn, Glhn strap dolu
gazelinden (A. 10) sonra endiesini dile
getirdii konumasnn ilk beyti de i men
ile bitmekte (1964: 112, beyit 17), bylece
hkmdar ak hikyesinin dier
karakterleriyle irtibatlandrlm olmakta
ve dokunakl bir ekilde mtevaz hakkna
iaret etmektedir. Son ayrlk sahnesinde
Glhn konumas birbirini takip eden
iki i men kafiyeli beyit (1964: 100, beyit
6-7) iermektedir. Ayrca Glhn hayli
uzun lm konumasnda da (1964: 114-
15, 114te 3,7 ve 18. beyitler) birka msra
ayn zellie sahiptir.
kane gazellerde msra sonlarn birinci
tekil ahs aitlik eki ile bitirmenin olduka
basit ve yaygn bir tercih olduu tartmaya
akken ve dolaysyla konumalar ve
gazeller arasndaki tm bu balar tesadfi
olabilecekken bu hususun btn mesnevi
boyunca tekerrr etmesi Ayyknin bunu
kahramanne bir tarzda kaleme ald
hikyesinin arka plannda, muhtemelen
karakterler arasndaki romantik ilikiyi

191
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

bariz bir odak noktas hline getirmek (sonralar mterek vezin) kuvvetli bir
amacyla bilinli bir ekilde kullandn ekilde birbirleriyle irtibatlandrm ve
akla getirmektedir. Ysuf- Meddhn bu gazelleri klar arasndaki tutkulu
ablonu ksmen taklit etmi olmas da bu diyaloglar iin kullanmlardr.
gr teyit eder mahiyettedir. lk mukabil *
gazeller (Y. 2-3), ortak bir kafiyeye sahip Trk edebiyatnda Ysuf- Meddh ile
olmann tesinde benm redifini de eyh arasnda, ak mesnevisinin yer
paylamaktadr. Varkann sonraki ad ald bir grup karmza kyor ki
olan gazelden (Y. 4) hemen nce ve sonra bunlarn Farsa modelleri eer mevcut
Varkann konumasn ihtiva eden ise- bizce mehuldr. Oraya buraya
mesnevi beyitlerinde (beyit 666, 676) her serpitirilmi gazeller tmnde mevcuttur
msra benm ile biter, gazel iin bir ve hepsinde ileri bir zellik olarak vezin
ereve oluturan bu uygulama nceki eitlendirilmitir ki bu Varka ve Glhta
ikisinin de yansmas olur. grlmeyen bir yeniliktir (Sadece 1600
beyitten ibaret olan bu almadan bir hayli
zetle, gazel ekleme biiminin Ayykyi uzun olan mesnevilerin hepsi mutlu sonla
model alyor olmasna ramen Ysuf- biter). Drdncs ise Ahmednin
Meddh, mesneviye lirik iir ekleme skender-nmesindeki skender ile Glh
hususunda selefine nazaran daha belirgin blmdr ki bu grupla birlikte
bir rol stlenmitir. Sonraki pek ok deerlendirilmelidir.
Trke yazan ak mesnevisi airi, Ysuf- lki, Ysufun almasndan birka yl
Meddhn rneini takip etmi ve sonra kaleme alnan Mesd bin Ahmedin
mesneviye gazel eklemede ak bir ekilde Sheyl Nev-bahr (751/1350) adl
belirlenmi bu yolu kullanmtr: Anlatda mesnevisidir. Mtekrib vezninde
gazelleri kritik noktalara yerletirmi ve yazlmtr. 14 gazelin 6s hezec 2 (8-9,
onlara kurguda bir rol tayin etmiler; kimi 11-14), 3 muzri 1 (1, 4, 7), 3 mctess
zaman gazelleri mterek kafiye ile (2, 5-6), 1i uzun remel 1 (3), 1i muzri 2

192
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

(10) veznindedir. Yazl sebepleri u 9. Nevbahr ile cmb eden Sheylin,

ekildedir: Nevbahrn ricas zerine Nevbahrn
kopuzuyla iir sylemesi (beyit 1801)
1. Fafurun divannda sarho olan 10. Nevbahrn ricas zerine Sheylin
Sheylin kopuz eliinde gazel sylemesi ikinci arky sylemesi (beyit 1821)
(beyit 1178) 11. alktan kaan Nevbahrn mersiye
2. Sheylin divanda, neredeyse Fafurun sylemesi (beyit 2488)
kz Nevbahra olan akn gsterecek 12. Nevbahrn ikinci mersiyesi (beyit
ekilde ikinci kez gazel sylemesi (beyit 2857)
1222) 13. Sheylin, Nevbahrn ryasna
3. Sesini iiterek Nevbahrn dama girmesi ve iir sylemesi (beyit 2898)
kmas umuduyla Sheylin kopuz 14. Nevbahrn ryasnda karlk vermesi
eliinde Nev makamnda ark sylemesi (beyit 2908)
(beyit 1366)
4. Sheylin, Nevbahrn ilgisini On drt gazelin tamam iirin ilk ksmna
ekebilmek iin ikinci giriimi (beyit 1433) sktrlmtr. Geriye kalan yaklak 2800
5. Sheylin, Nevbahrn ilgisini beyit boyunca klarn maceralar lirik bir
ekebilmek iin nc giriimi (beyit kesintiye uramakszn devam etmektedir
1475) (Eserin tamam 5703 beyittir). Bu
6. Sheylin, yola kan Nevbahrn dengesizlik bir zaaf olarak
gzelliini anlatan bir iir sylemesi (beyit deerlendirilebilir. Dier yandan ilk
1511) ksmdaki gazeller, her birinin balamyla
7. Sheylin, Nevbahrn ilgisini yakn irtibat ierisinde olduu iki gruba
ekebilmek iin drdnc giriimi (beyit dalmaktadr. 10 numaral gazelden (beyit
1548) 1827) hemen sonra klar kavuur ve
8. Nihayet Sheylin dorudan Nevbahra vuslat sahnesi tasvir edilir, bylece ilk on
ark sylemesi (beyit 1641) gazel, ak hikyesini zirveye ulatran bir

193
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

yol izmi olur. Olduka kabiliyetli bir bend), uzun hezec 1 (2), hezec 3 (15-16),
ozan olarak tasvir edilen Sheyl, mctess (3, 13-14, 22), muzri 1 (4-5),
balangta akn ilan etmede gsterdii uzun remel 1 (6-7), remel 2 (17-18), remel
beceriksizlie ramen okuyucunun 3 (12), recez 2 (11), mtekrib (19),
sempatisini kazanr (4. gazelden sonra mnserih (20-21). Bunlarn yarsnda (8-
arksyla Nevbahr cezbeder fakat 10, 13-14, terc-bend, 15-18, 20-22)
Nevbahr gzden kaybolunca Sheyl suya mahlasn yeniliki bir yaklamla
der ve sudan karlr). Metnin 1827 kullanldn gryoruz: iiri syleyen
beyti iinde tamam Sheyl tarafndan dile karakter gazelin son beytinde, tercde ise
getirilen on gazel, yalnz onun tutkusunu her bendden nce vasta beytinde adn
dile getirmekle kalmaz hikyeyi de sylemektedir. Gazeller yedi ift hlinde
karmak bir ekilde sarar. Dier grupta yer sylenmitir. Bir iftte (15-16) kafiye
alan sonraki drt gazelde, hikye sabittir, redif deiir; bir dierinde (20-21)
Nevbahra ve onu zorla alkoyan kiinin redifin bir blm sabittir, kafiye deiir,
elinden kamasna odaklanr. On drt gazel dierlerinde ise deiiklik
ayn kafiye ve vezindeki iftler halindedir. grlmemektedir.

Bu gruptaki ikinci eser, eyholunun 1. Padiah Siyavuun, kz Hurdin

Hurd-nme (789/1387) adl eseridir.
7900 beyitten oluan mesnevide 224 gazel
ve 1 terc-bend yer alr. Mesnevi hezec 1
veznindedir, lirik paralarda ise u vezinler
kullanlmtr: hezec 1 (1, 8, 9-10, terc-
4
Editr 23 tane olduunu sylyor ancak
bunlardan biri (beyit 5402-6) gazelden ziyade
mesnevnin retorik takriri kullanan bir blmdr
(bk. beyit 3302-5, vb.).
gzelliini fark etmesi (beyit 961)
2. zdn, Hurde olan akn
Ferahda sylemesi (beyit 1824)
3. Gulm- Dvnenin, Hurde olan
akn Ferahda sylemesi (beyit 1939)
4. Ferahdn, Hurdden ayr kaln
sonlandrmas iin Allaha yalvarmas
(beyit 2553)
5. Hurdin cevab (beyit 2618)

194
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

6. Ferahdn Hurde gazel gndermesi 20. Hurdin Ferahda gazel gndermesi

(beyit 2740) (beyit 7228)
7. Hurdin cevab (beyit 2761) 21. Ferahdn cevab (beyit 7265)
8. Hurdin Ferahddan ayr olmasndan 22. Ferahdn Hurdden ayr oluundan
ikyet etmesi (beyit 2861) ikyet etmesi (beyit 7405)
9. Ferahdn Hurde akn ilan etmesi
(beyit 3043) Yine aka belirlenmi bir dizi gazel (4-
10. Hurdin cevab (beyit 3055) 14. gazeller), sonuncusunun hemen
11. Ferahdn Hurde olan akn bir ardndan balayan (beyit 3472 vd.) ak
arkyla zda sylemesi (beyit 3100) sahnesinin yolunu tayin eder. Bunlardan
12. Hurdin Ferahda olan akn bir ilki (4. gazel) kurguda nemli bir rol oynar.
arkyla dadsna sylemesi (beyit 3143) Ferahdn klesi zd gazeli yazar ve
13. Mutriblerinin Hurdin arksn Hurde ulatrr. Hurdin verdii cevap
sylemesi (beyit 3335) (5. gazel) karlkl tutkulu iirler
14. Ferahdn cevab (beyit 3357) sylenmesinin yolunu aar: ikincisi
Terc-bend: Hurdin Ferahda uzun bir mektuplarla (6-7), biri klarn yz yze
ak iiri gndermesi (beyit 3749) ilk karlamalarnda (9-10), bir dieri de
15. Ferahdn Hurde vedas (beyit klarn vuslatlarndan evvel tertip edilen
6089) mkellef mecliste (13-14). Bu gazeller
16. Hurdin Ferahda vedas (beyit klarn ayrlktan ikyet ettikleri iki
6102) faslla kesilir (8, 11-12). Birlikte
17. Hurdin Ferahdn geleceinden deerlendirildiinde on bir gazel
midi kesmesi (beyit 6698) aksiyonun arka plan mziini
18. Ferahdn Hurde ryasnda cevap oluturmaktadr. Bunlar takip eden terc-
vermesi (beyit 6759) bend anlatnn tam merkezine
19. lm deindeki babasnn olu yerletirilmitir ve ilk blm sonlandrr.
Ferahda nasihati (beyit 6920) Kahramanlk maceralarn ve savalar

195
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

tasvir eden sonraki 2000 beyitte lirik gazeli dile getiren karakterin mahlas yer
paralar yer almamaktadr. Yalnz sona almaktadr.
doru Hurdle evlenebilmesi iin
Ferahdn yerine getirmesi gereken 1. Ferrhun Htya ulamas (beyit 985)
kahramanlk gsterisi yznden klar 2. Hmnn ryadan uyanmas (beyit
tekrar ayrldklarnda yeni bir gazel serisi 1015)
balar. Burada Hurdin ad (beyit 6697) 3. Ferrhun Hrrembda varmas (beyit
ile ryasnda okuduu cevap (17-18) 1125)
Sheyl Nevbahrda benzer ekilde 4. Hmnn uykusuz bir gece geirmesi
karlkl iir sylemeyi hatra (beyit 1174)
getirmektedir. 5. Hmnn Ferrhla buluma itiyak
(beyit 1381)
Bu gruptaki eserlerin ncs 6. Ferrhun Hm ile buluma itiyak
Mehemmedin hezec 1 vezni ile kaleme (beyit 1672)
ald ve metinde iki yerdeki eksikliklerle 7. Hmnn Ferrhtan beklentisi (beyit
8700 beyitten oluan Ik-nme (800/1397) 1706)
adl eseridir. Eserde yer alan otuz gazelde 8. Ferrhun Hmnn bahesine ulamas
kullanlan vezinler unlardr: hezec 1 (1, 4, (beyit 1729)
12-13, 20, 21-22, 30), muzri 1 (10-11), 9. Ferrhun geirdii baygnlktan
munsarih (14-15), mctess (dierleri). uyanmas ve Hmnn gittiini grmesi
Dokuz yerde gazeller ift olarak karmza (beyit 1858)
kar. hari her iftte ayn vezin, 10. Hmnn dadsnn tavsiyesini
nde (10-11, 14-15, 25-26) ise ayn redif reddetmesi (beyit 1996)
kullanlmtr (bk. beyit 2036: Redfin 11. Ferrhun dostunun tavsiyesini
gzledi dirrdi Ferruh/Velkin kfiye reddetmesi (beyit 2038)
degrdi Ferruh). Gazellerin tamamnda 12. Ferrhun Hmya gazel yazmas
(beyit 2109)

196
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

13. Hmnn baygnlk geiren Ferrhtan 27. Siyahi kle tccarndan kaan
iiri almas ve cevap yazmas (beyit 2129) Hmnn kendi haline zlmesi (beyit
14. Ferrhun Hm ile vuslata ermesi, 4265)
safa gecesi (beyit 2282)
15. Hmnn cevab (beyit 2293) 28. Pek ok maceradan sonra Ferrhun
16. Ferrha kavuturduu iin Hmnn Hmaya kavumas (beyit 6474)
Allaha kretmesi (beyit 2404) 29. Hmnn cevab (beyit 6484)
17. Ferrhun cevab (beyit 2413) 30. Ferrhun tekrar Hm ile birlemesi
18. Ferrhun kederli zamanlarnda metin (beyit 8075)
olmas iin Hmya mesaj gndermesi
(beyit 2662) Ahmednin skender-nmesi esas
19. Hmnn cevabn gndermesi (beyit itibariyle ak hikyesi olmayp didaktik bir
2692) kiisel geliim eseri olmas hasebiyle
20. Ferrhun Hmnn bahesinde ark burada ele alnan tm dier mesnevilerden
sylemesi ve kendinden geene kadar farkldr. skenderin, ran zaferinden sonra
imesi (beyit 2721) Hindistan zaferinden nce Seyistn
21. Ferrhun Hm ile barmas (beyit hkmdar Zeresbin kz Glha kur
3376) yaparak onun gnln kazanmas eserin
22. Hmnn cevab (beyit 3386) balarnda konudan konuya hzlca geilen
23. Hmnn Alemha verilmesi zerine blmlerde gerekleir. Aka grlyor
kahrolmas (beyit 3551) ki Ahmed, skenderin eitiminin,
24. Ferrhun cevab (beyit 3573) kariyerinin ilk yllarnda romantik bir
25. Ferrhun Hmdan ayrlacak olmas maceraya ihtiya duyduunu
zerine kahrolmas (beyit 3707) dnmektedir ve bu macera tabiatyla
26. Hmnn cevab (beyit 3724) karlkl gazel sylemeyi de ihtiva
etmektedir. Blmn sonunda Ahmed,
Nizmnin Leyl ve Mecnn ile Ferhd ve

197
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

rn hikyeleriyle mukayese edildiinde

eserinin bu blmnn akn srlarn aa
kardn iddia etmekte, pek ok Ik-
nme (Mehemmedin eserine
gnderme?) yazldn ancak hibirinin
bunun gibi olmadn, bu ksm
okuyanlarn Cemd Hurdi (ayn isimle
kendisinin yazm olduu esere
gnderme?) unutacaklarn belirtmekte ve
dahas 605 cevher (beyit)den oluan bu
ksm iki gnde yazdn sylemektedir.5
Mesnevi ile ayn vezinde (remel 1) yazlan
alt gazelde mahlas bulunmamaktadr.
5
Yaynlanan tpkbasmda (haz. nver) bu blm,
8754 beytin 1331den 1933e kadar olan ksmn
kapsamaktadr. Baz elyazmas nshalarda alt
gazelin ilk ikisi atlanmtr ve bu metinlerde Ahmed
bu blmn 605 deil 551 cevher ihtiva ettiini
sylemektedir. Bu mesele u makalede
alnmtr: The Romance of Iskender and Glshah,
Turkic Culture: Continuity and Change, ed. S. M.
Akural, (Indiana University Turkish Studies 6.
Bloomington, IN, 1987): 95-103. [Yeniden basm:
Robert Dankoff, From Mahmud Kagari to Evliya
elebi: Studies in Middle Turkic and Ottoman
Literatures (stanbul: Isis, 2008): 229-238] [Trke
tercmesi, Osmanl Divan iiri zerine Metinler,
haz. Mehmet Kalpakl, (stanbul: Yap Kredi
Yaynlar, 1999): 315-320].
1. Glhn skendere ipek zerine
yazlm gazel gndermesi (beyit 1434)
bir 2. skenderin cevab (beyit 1463)
3. skenderin Glha yazd ayrlk
mektubundaki (firk-nme) gazel (beyit
1659)
4. Glhn skendere yazd ayrlk
mektubundaki gazel (beyit 1659)
5. skenderin gazeli (beyit 1813)
6. Glhn gazeli (beyit 1874)
*
Hsrev rn (takriben 828/1425) adl
eserinde, gazel stad olduu hlde eyh
belagat nakdinin mihenk tann mesnevi
olduunda srar etmektedir (beyit 567).
Buna ramen bu uzun mesneviye 27 gazel
eklemekten kendini alamaz ve bylece
ele Nizmyi Bat Trkesine uyarlayan Fahr
(768/1367)nin aksine eserini Trk ak
mesnevilerinin ak yatana yerletirir.
eyhnin gazelleri de gazeli syleyen
karakterin ad yerine mellifin adn
tayan iki tanesi (1 ve 20. gazeller) hari,
mahlasszdr. eyh mahlas ayrca uzun
terc-bendin (beyit 4781-4850) Ferhdn
azndan sylenen son bendinde ve rn

198
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

tarafndan dile getirilen mnctta (beyit 6. Hsrevin dilinden Brbedin gazel

5453 vd.) da yer alr. Fuzl tarafndan
tutarl bir ekilde takip edilen bu uygulama
(a. bk.) ak mesnevilerine gazel ekleme
geleneinin son yeniliidir. eyhnin
kulland on farkl vezin unlardr: uzun
remel 1 (12, 14, 17, 19, 27), remel 2 (10-
11), hezec 1 (8-9), uzun hezec 1 (6-7, 22,
26), hezec 2 (2), hezec 3 (terc-bend),
muzri 1 (1, 3, 13, 20, 21, mnct),
mctess (4-5, 16, 24, 25), haff (18, 23),
mtekrib (15).
1. vrun rni tasvir etmesi (beyit
1049)
2. rn, Hsrevin resmini grp k
olduunda mutribinin rnin azndan
gazel sylemesi (beyit 1308)
3. Hsrev, Ermenistana ulatktan ve
rnin gitmi olduunu grdkten sonra
itiinde mutribinin Hsrevin azndan
gazel sylemesi (beyit 2012)
4. Hsrevin dilinden ozan Brbedin gazel
sylemesi (beyit 2985)
5. rnin dilinden ozan Nigsnn gazel
sylemesi (beyit 3006)
sylemesi (beyit 3021)
7. rnin dilinden Nigsnn gazel
sylemesi (beyit 3032)
8. Hsrevin dilinden Brbedin gazel
sylemesi (beyit 3124)
9. rnin dilinden Nigsnn gazel
sylemesi (beyit 3133)
10. Hsrevin dilinden Brbedin gazel
sylemesi (beyit 3214)
11. rnin dilinden Nigsnn gazel
sylemesi (beyit 3224)
12. Hsrevin rnden ayr oluundan
ikyet etmesi (beyit 3549)
13. rnin hasretini eken Hsrevin
dilinden Brbedin gazel sylemesi (beyit
3885)
14. rnin, Hsrevin hasretini ekmesi
(beyit 3924)
15. Mehn Bnnun lmesi (beyit 3970)
16. rnin, Hsrevin hasretini ekmesi
(beyit 4047)
17. rnin azndan vrun Hsreve
gazel sylemesi (beyit 4160)
18. Hsrevin dilinden Brbedin gazel
sylemesi (beyit 4181)

199
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

19. Hsrevin dilinden Brbedin gazel iki kn szcln ettii mehur

sylemesi (beyit 4189) sahneyi tekrarlamtr.
20. Ferhddan rne (beyit 4365)
21. Ferhdn rn iin deli olmas (beyit hid, Glen-i Uk adl ak
4418) mesnevisinde (883/1478-79) gazel
22. Ferhdn rn iin deli olmas (beyit kullanm (bk. Levend, 1959: 108-32, 160-
4485) 76), Hamdullah Hamd de hem Ysuf u
Terc-bend: rnin kendisini dada Zelh (897/1491-92) adl mesnevisinde
ziyaret etmesi zerine Ferhdn iir hem Leyl ve Mecnn (905/1499-1500)
sylemesi (beyit 4781) adl mesnevisinde gazel kullanmtr.6
Mnct: rnin Allahtan merhamet Ysuf u Zelh (897/1491-92)daki
dilemesi (beyit 5453) gazelleri inceleyen Hseyin Ayan,
23. rnin kalesine Hsrevin sarho bir gazellerin hikyenin en dokunakl
ekilde gelmesi zerine (beyit 5574) noktalarnda, iirin hikyesi karsnda
24. rnin dilinden Nigsnn gazel karakterlerin ruh hline hzl bir bak
sylemesi (beyit 6125) atmamza msaade edecek ve soluklanma
25. Hsrevin dilinden Brbedin gazel ans vererek okuyucunun mesneviye yeni
sylemesi (beyit 6170) bir ilgi ve ballkla dnmesini salayacak
26. rnin dilinden Nigsnn gazel ekilde karmza ktn belirtiyor (1972:
sylemesi (beyit 6215) 32). On be gazelin hibiri Ysuf
27. Hsrevin dilinden Brbedin gazel tarafndan dile getirilmemitir. lk ,
sylemesi (beyit 6277)
6
Bu ak hikyesinin Yahy Bey (. 983/1575)
tarafndan kaleme alnan ve getiimiz yllarda
Grld zere eyh her frsatta anlatya neredilen ge dnem versiyonunda gazel yer
gazel dhil etmi, hatta Nizmnin almamaktadr. Mustaf Darr (768/1366)
eserinde Brbed ve Nigs adl ozanlarn tarafndan kaleme alnan daha eski bir
versiyonunda tm mesnev ile ayn vezni
paylaan gazeller mevcuttur (z, 1967: 591-605).

200
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

olunun hasretini eken Yakbun

ikyeti; drdncs Msrllarn eyhnin aksine Fuzlnin, mesneviye
Ysufun gzelliini vdkleri ark; nazaran gazeli yksek bir mevkiye
beten dokuzuncuya kadar Zelhnn konumlandrd grlmektedir. Fuzl,
Ysufu ryasnda grdkten sonra ektii Trke Dvnn nsznde cenneti
hasret ve kt talihinden ikyetini dile andran ve kalbi incelten (Bir bakma
getiren iirler, onuncusu Ysufu Zelhya Mecnn ile Leylnn birbirlerine k
satan kervanbann pimanl, on birincisi olduu okula benzer) bir okul tasarlar
Bzigann ak artrmada rakiplerinin (1958: 4):
dikkatini datmada baarsz olarak
Ysufu satn alamamas nedeniyle
duyduu hayal krkln dile getiren
yaknmas, on ikinciden on beinciye kadar Sahn- latf hbn der vey nieste saf saf
Zelhnn, akn ilan ettii ve strabn Ddr- n mbrek hem-n sutr-
dile getirdii Ysuf tarafndan Mushaf
reddedilmesini anlatan iirlerdir. (Gzellerin saf saf oturduu latif bir avlu
Hamdnin sanat konusundaki safl Mbarek yzleri mushafn satrlar gibi)
Ayykyi akla getirmektedir. Gazellerde
kullanlan vezinler haff (mesnevi, no 1), Bu ilahi ilim yuvasnn delikanllk
remel 1 (no 3; tuyu, 8 ve 9 numaralar andaki mensuplar din ilimlerin ince
arasnda geen ak zerine bilgece hususlarndan masun olduklarndan bu
nasihat), uzun hezec 1 (no 9), remel 2 (no cennets mecliste ak iirlerinden baka
13), mctess (2, 4, 7, 14, 15 numaralar) ve bir ey sylenmemekte, okuduklar
muzri 1 (5, 6, 8, 10, 11, 12)dir. Gibb sahifelerde kalp yakan gazellerden baka
(1900-9: c. 2, 207=c. 6, 77; no 112) yeri bir ey bulunmamaktadr. (1958: 6)
geldiinde bir gazel rnei (Ayanda 5
numaral gazel) veriyor. Gazeldr saf-bah- ehl-i nazar

201
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

Gazeldr gl-i bstn- hner 1. Leylnn Mecnndan ayr oluundan

Gazl- gazel sayd sn degl
Gazel mnkiri ehl-i irfn degl
Gazel bildrr irin kudretin
Gazel arturur nzmn hretin
Gnl geri era ok resm var
Gazel resmin it cmleden ihtiyr
Ki her mahfilin ziynetidr gazel
Hred-mendler sanatdur gazel
Fuzlnin, Trk ak mesnevi geleneinin
zirvesini temsil eden Leyl ve Mecnn
(963/1556) adl eserinde 22 gazel, 2
murabba ve 2 mnct yer almaktadr.
Tm lirik paralarda airin kendi mahlasn
kullanmas Fuzlnin bir btn olarak
iirdeki temaylyle uyum hlindedir:
nsani ve ahsi ak trajedisini mistik
hasrete ve uhrev emeller seviyesine
ykseltmek. eyh ile balayan bu yn
genellendiinde Fuzl sadece remel 2 (1,
7, 9-10), uzun hezec 1 (3, 8, ikinci
murabba, 12, 18-19, 21), hezec 2 (4),
mctess (11), muzri 1 (6, birinci ve ikinci
mnct), uzun remel 1 (dierleri)i
kullanarak vezin saysn azaltmtr.
ikyet etmesi (beyit 715)
2. Mecnnun Leyldan ayr oluundan
ikyet etmesi (beyit 789)
3. Mecnnun, akndan divane oluu
sebebiyle dostlarndan kendisini mazur
grmelerini istemesi (beyit 889)
4. Akln bana devirmesi iin babasnn
Mecnna nasihat etmesi (beyit 972)
5. Mecnnun babasndan kendisini mazur
grmesini istemesi (beyit 1016)
6. Mecnnun Kbede Allahtan ak
belasn kendisinden almamasn dilemesi
(beyit 1123)
7. Buluta hitap eden Leylnn akndan
ikyet etmesi (beyit 1398)
8. Mecnnun bivefa dnyay Nevfele
ikyet etmesi (beyit 1485)
9. Leylnn Mecnnu zincire vurulmu
bir esir olarak grmesi (beyit 1641)
10. Leyly gren Mecnnun adalet
dilemesi (beyit 1670)
11. Leylnn bni Selm ile evleniyor
olmasndan ikyet etmesi (beyit 1750)
Murabba: Leylya yazd bir mektubun
sonunda Mecnnun, Leylnn
vefaszlndan ikyet etmesi (beyit 1922)

202
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

Murabba: Leylnn, cevabnn sonunda

kendini mazur gstermesi (beyit 1996)
Mnct: Mecnnun Allahtan merhamet
dilemesi (beyit 2323)
12. Zeydin, Leylnn ak arksn
iletmesi (beyit 2379)
13. Mecnnun bni Selmn lmn
duymas (beyit 2475)
Mnct: Leylnn Allahtan merhamet
dilemesi (beyit 2536)
14. Mecnnun, yaad skntlar dile
getirerek Leylya kim
ispatlamas (beyit 2608)
15. Leylnn cevab (beyit 2637)
16. Mecnnun Leylya kim olduunu
sormas (beyit 2657)
17. Leylnn cevab (beyit 2686)
18. Mecnnun, fiziki vuslata
duymayan aknn mkemmelliinde srar
etmesi (beyit 2727)
19. Leylnn cevab (beyit 2767)
20. Mecnnun tasavvufi ezgisi (beyit
2809)
21. Leylnn lm zerine Fuzl (beyit
2904)
22. Leylnn kabri banda Mecnn (beyit
2981)
Lirik paralarn tamam hikye blnerek
ancak anlatnn ak bozulmayacak ekilde
maharetli bir biimde yerletirilmitir.
Fuzl o zamana kadar grmediimiz
biimde ahenkli bir taslak kullanarak
malzemesiyle bir at oluturmu ve
hikyenin zirvesine trmanarak iirleri ne
yaptn bilen mahir bir sanatkr edasyla
yerletirmitir. Drt ift gazelin ,
hikyenin dm blmnde, Leylnn en
olduunu nihayetinde divane k ile vuslata erme
frsatn ele geirdii ve Mecnnun fiziki
vuslattan daha ulvi bir seviyeye ulat
gerekesiyle bunu reddettii yerde bir
arada gruplandrlmtr. Ayn vezin ve
kafiyeyi paylaan (ve ayn zamanda
gerek eyhnin yukarda zikredilen iirine nazire
olan) mukabil mnct, dier iki gazele
ereve olmak zere son bulur. ki uzun
lirik para hikyenin merkezinde klarn
birbirlerine yazdklar mektuplarda
karmza kar. Eserin banda Mecnnun
babasnn azndan ve sonunda airin (veya
mehul bilge kii, hredmend, beyit
2903) azndan sylenen gazel bu

203
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

eklemelerin ahengini muhafaza etmektedir

ki ana hatlar yle gsterilebilir:
1-3: Leyl-Mecnn-Mecnn
4-6: Mecnnun babas-Mecnn-Mecnn
7-20: Leyl-Mecnn (9 defa)
21-22: Fuzl-Mecnn
Bir hayl ola meger grdmz yoksa
nigr
Mutlak htra gelmez ki gele yanumuza
Yr mihmnumuz old geln ey cn u gnl
Klalum sarf nemz var ise mihmnumuza

Fuzlnin, mesnevisinde gazel kullanm Dilbern cna imi kasd Fuzl gel kim
eklini resmedebilmek iin aadaki Cn virp dilbere mihnet koyalum
blm ele alabiliriz (1602-40. beyitler): cnumuza
Mecnn zincirlenmi bir esirin yerine
geer ve bir ihtiyarn peinde Leylnn evi 1648-69. beyitler: Blm, Leyly gren
civarnda dolar. Onun ackl hlini gren Mecnnun, Sultanndan adalet istercesine
Leyl neeli bir ark syler: akn ilan ettii u gazelle devam eder:

Yr rahm itdi meger nle v efgnumuza Kfr-i zlfn salal rahneler mnumuza
Ki kadem basd bugn klbe-i ahznumuza Kfir alar bizm ahvl-i pernumuza

Ek brn meger kld meded kim ngeh
Bitdi bu h- gl-i tze glistnumuza
Bize h teinn yandug andan bilnr
Ki era eyledi ren eb-i hicrnumuza
Bu visle yuhu ahvli dimek mmkin idi
Eger olsayd yuhu dde-i girynumuza
Seni grmek mteazzir grnr byle ki
ek
Sana bakdukca dolar dde-i girynumuza
Cevri ok eyleme kim olmaya ngeh tkene
Az idp cevr ceflar klasn cnumuza

204
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

Eksk olmaz gamumuz bunca ki bizden sonrasnda ne gibi gelimelerin

gam alup grldn sylemek gtr. Ancak eyh
Her gelen gamlu gider d gelp Glibin Trk mesnevi geleneinde
yanumuza kuunun son arks saylabilecek nl
Hsn Ak (1197/1782) adl mesnevisini
Var her halka-i zencrmzn bir az burada zikredebiliriz: 2100 beyitlik bu
Muttasl virmege if gam- pinhnumuza eserde 4 lirik para yer alr. Mesnevinin de
vezni olan hezec 3 ile kaleme alnan bu
Gam- eyym Fuzl bize bdd itdi iirler, ok yaygn olmayan muhammes
Gelmiz acz ile dd itmege sultnumuza nazm eklinde kaleme alnmtr.

Mesnevinin bu blm aadaki drt 1. Dadsnn bebek Aka ninni sylemesi

beyitle son bulur (1676-79):
Bir lahza klup bu resme feryd
Sultnna zulm-i akdan dd
Zencrini itdi pre pre
Dutd yine halkdan kenre
Endm ikeste emi nemnk
Rsv v harb mest b-bk
Ardnca koun koun ualar
Ahvline kim gler kim alar
* Akn Hsnle olan mnasebetindeki kriz
Sonraki dnem ak mesnevilerini henz
alma frsat bulamadmz iin
mesnevide lirik syleme geleneinin ne
derecede kalc olduunu veya Fuzl
(beyit 319)
2. Akn Hsnee sevdalanmas (beyit
1188)
3. Aktan kendini bir mklden kurtaran
ve ona Hsn hatrlatan Shana (beyit
1527)
4. Akn ilk sevdasnn mesut gnlerini
hatrlamas (beyit 1717)
Bu eklemeler, alegorik bir figr olan
anlarn vurgulamaktadr. air, usule uygun
bir ekilde her seferinde muhammesten
nceki msrada ayn kfiyeyi ve hatta ayn
kelimeyi (ind) kullanarak, ilk nde

205
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

ayrca bunun da ncesindeki msralarda renklendirmekte ve iirin duraan yapsna

ayn kelimeleri kullanarak (beyit 317: cazibe kazandrmaktadr. Ancak gelenein
felket/rhat; beyit 1185: lk/eflk, beyit olumasnn ve devam etmesinin sebebi bu
1186: rhat/felket; beyit 1525: lk/k) deildir. Bu uygulamay balatan
bu iirleri irtibatlandrmaktadr. Ayyknin, fikri Arapa kaynandan
ald muhakkaktr (yk. bk.: Z. Saf
Lirik eklemeler, eyh Glib veya Fuzl alnts). Ayrca, hele de hikyenin
gibi mkemmel sanatkrlarn elinde, kahraman bir air veya ozansa, gazel
anlatyla bir uyum ierisinde entegre eklindeki lirik paralar mesneviye dhil
edilmesinin yan sra mstakil olarak da etmek tabi ve beklenen bir durumdur.
deerlerini koruyabilmekte ve ber-hayat Nizmnin Leyl ve Mecnnunda dahi
olabilmektedir (Bu iirler genellikle neden bu uygulamay tercih etmedii
airlerin gazelleri ve ksa iirleri ile birlikte bildiimiz kadaryla Fars edebiyat
antoloji kitaplarna dhil edilmektedir). tarihilerince henz sorgulanmamtr.
Mesnevilerde yer alan gazellerin amacnn, Ancak ben burada bir neri sunacam.
kendi iinde kafiyeli beyitlerden Nizmden nce Fahrddn Grgn de
kaynaklanacak tekdzelii krmak olduu Vs Rmn (takriben 1050) adl eserinde,
iddia edilmektedir (misal iin bk. Rypka, Rmn, Varka gibi maukuna iirler
1968: 177, 259; Gibb, 1900-9 c. 1, 309; c. syleyen bir ozan olduu hlde, lirik
2, 173). phesiz ak mesnevilerinin ou paralardan imtina etmitir. Grgn ile
(tesadfi parlak eserlerin dnda [bk. Ayyknin farkl yollar izlemesi
Tietze, 1974]) Mordtmannn Sheyl kaynaklarnn farkl olmasndan ileri
Nevbahr von ermdender geliyor olabilir, kaynaklardan biri
Weitschweifigkeit [uzun ve skc], slamiyet ncesi dnem Fars ak
eklinde karakterize ettii gibi- kendini hikyeleri, dieri ise Arap ak airlerinin
tekrarlayan skc eserlerdir ve bu hikyeleridir (bk. Melikian-Chirvani, 1970:
durumlarda lirik paralar esasnda anlaty 30). Ayyk ile Grgn, Nizm iin iki

206
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

muhtemel model ise Nizmnin neden

Grgnyi tercih ettiini anlamak Dnimend-nme (761/1360) ile ilk Trke
kolaydr: Grgn bariz bir biimde ak mesnevisi rneklerine yakn bir
stndr. Sonrasnda ise Nizmnin dneme ve evreye geri gidiyoruz.
devasa nfuzu, Fars mesnevi geleneinin Trkmenlerin Anadolu fetihlerini anlatan
mecrasn tayin etmitir. bu destans hikye, muhtelif uzunlukta
mesnevi, gazel/kaside biiminde manzum
Trk airlere gelince Trk halk paralar ieren mensur bir eserdir. Aruz
edebiyatndaki benzer uygulama sebebiyle vezniyle yazlm olmasndan tr
mensur bir hikyeye lirik paralar manzum ksmlar elit edeb gelenei
serpitirme- Trk airlerinin lirik paralar yanstr. Mellifi rif Ali, trnn ilk
mesneviye dhil etmeye hevesli olup rnei olan metninin dierlerine nazaran
olmadklar gz nnde bulundurulmaldr. manzum paralar az ihtiva etmesi
Bu, Anadolu ve Azerbaycan klarnn sebebiyle kusurlu olaca hususunda bizi
hikyelerinde hatta zbek bahlarnn bilgilendirir ([1970]: 289, terc. 459); bunun
destanlarnda uyguladklar bir yntemdir tabi neticesi olarak airlik kabiliyetini
(bk. Boratav, PTF, 1964: c. 2, 31). Ne sergilemek ve belki de anlaty
yazk ki halk edebiyatnn bu rnleri XVI. renklendirmek amacyla eserine manzum
asrdan evvel yazya geirilmemitir. Dede paralar eklemitir.
Korkutun kahramanlk hikyeleri (XV.
asr?) bir tr serbest nazm ve nesir Bu balamda zikredilmesi gereken bir
karmndan oluur; fakat Trk klarnn dier eser de lirik paralar ihtiva eden
srekli nesir kullandklarn veya mensur kahramanlk hikyesi Battl-nme
Ouzlarn kahramanlk hikyelerinin, (bu da XIV. asr?)dir (bk. Kocatrk, 1964:
Krgzlardaki modern mukabillerinde 295); Ethnin yapt tercmeye (1871)
olduu gibi batan sonra manzum bakarak eserin yaps konusunda hkm
olduunu sylemek gtr.

207
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

vermek gtr.7 Ancak, bu eserin modeli Uygur edebiyatnda Altun Yaruk adyla
olan ve ayn vezin ve ayn kafiyede (Lane bilinen tercmesinde (A Kaplan
tarafndan taklit edilmitir, 1908: 425-26) hikyesinde, ed. Gabain, 1974: 294-307)
mukabil lirik paralar ihtiva eden Arapa bir numunesini ve Ouz-nmede mehur
Sret Ztil-Himme, dikkat ekecek bir rneini (bk. Gabainin incelemesi,
lde Trk ak hikyelerine PTF, 1964: c. 2, 220) gryoruz. Bu, Arap
8
benzemektedir. ve Fars edebiyatlarnda Binbir Gece
Hi phesiz mensur bir metne manzum Masallar geleneinin ve Bigmnin Frz
paralar serpitirmek hemen evrensel bir h-nme (bk. Hanaway, 1974: 19-20) gibi
olgudur ve hlihazrdaki konumuzla ancak Farsa mensur ak hikyelerinin
dolayl olarak alakaldr. Bunun, Budist karakteristik zelliidir. Erken dnem
metinlerinden Suvaraprabhsastrann Anadolu Trkesinin din-retici
metinlerinden Behcetl-Hadyk adl
7
stanbul niversitesi Ktphanesi, Yazma mensur eser de Hamzavnin Hamzanme
Eserler numara 6353teki eserde anlatnn ilk (takriben 1400: Gibb, 1900-9: c. 1,
ksmnda (ilk 30 varak) mensur metin sk sk 255)sinde olduu gibi nazmla
nazm paralaryla inktaya uramakta, sonrasnda
zenginletirilmitir.
(mesela 37a ile 111a arasnda) ise nadiren
blnmektedir. Be Avrupa elyazmas ile Kazan
basksna dayanan uyarlamasnda Eth tuhaf bir Bu tarz rneklerin okluu dikkate
ekilde manzum paralar zikretmemi, imada dahi alndnda Trk airlerin yalnz aktan
bulunmamtr. Battl-nmenin erken dnem drt bahseden mesnevilere deil her trden
elyazmasna dayanan nerinde de (ed. Yorgos
mesnevi metnine gazel dhil etmeleri
Dedes, 2 c., Sources of Oriental Languages and
alacak bir durum deildir. XIII. asr gibi
Literatures, ed. inasi Tekin, Cambridge, MA:
Department of Near Eastern Languages and erken bir dnemde Ahmed Fakh, Kitbu
Civilizations, Harvard University, 1996) lirik Evsf Mescidi-erfe adl ksa din
eklemeler yer almamtr. iirinde, ana metnin de vezni olan hezec 1
8
Arap iirinde nazmn ilevi Steinbach tarafndan
vezniyle yazlm gazele benzeyen iki
incelenmitir, 1972: 121-26.

208
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

metin (beyit 30-37, mahlasl; beyit 79-85) remel 2 ..-- ..-- ..

gryoruz. Kemlolunun Arap geceleri remel 3 ..-.- .-- ..-.- .--
maceralarn manzum bir ekilde anlatan hezec 1 .--- .--- .--
Ferah-nme (789/1387; Kocatrk, 1964: uzun hezec 1 . - - - . - - - . - - - . - - -
131-33)sinde ve Abdnin Cmesb-nme hezec 2 --. .--. .--. .--
(833/1430; Gibb, 1900-9: 437) adl hezec 3 --. .--. .--
eserinde de karmza kyorlar. IX/XV. muzri 1 --. -.-. .--. .--
asrn sonunda Sleymn elebinin muzri 2 --. -.-- --. -.--
(812/1409) mehur Mevlidinde mctess .-.- ..-- .-.- ..
olmamasna ramen Hamd, Mevlid-i Neb hafif ..-- .-.- ..
(Gibb, 1900-9: c. 2, 191) adl eserine lirik recez 2 -..- .-.- -..- .-.
paralar dhil ediyor. mnserih -..- -.- -..- -.
mtekrib .-- .-- .-- .-
Hulsa olarak mesnevi metnine gazel dhil
etme gelenei, Fars ak hikyelerindeki
mtevaz gemiiyle yetinerek bu ALIMADA STFADE EDLEN
gelenekte hzlca kaybolmu fakat Trk ESERLER
airlerinin ellerinde iek amtr.
Okuduunuz makale bu sahadaki FARSA
almalarn ncs olmay
amalamaktadr ve konuya dair edeb ve AYYK, (1964). Varka v Glh. ed. Z.
Saf. Tahran: Dnigh- Tahran.
tarih deerlendirmelerin ilk fieidir.
MEKTEB, [1964]. Leyl v Mecnn. ed. .
Eref. iraz: Kitbfur-i Muhammed
VEZNLER
rz.

SELMN-I SVEC, (1969). Cemd

remel 1 -.-- -.-- -.
Hurd. ed. F. Vahman ve J.P.
uzun remel 1 - . - - - . - - - . - - - . Asmussen. Tahran: Bungh-i Tercme
ve Ner-i Kitb.

209
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

EYH, (1963 ve 1980). Hsrev rn.

haz. F.K. Timurta. stanbul: stanbul
TRKE
niversitesi Edebiyat Fakltesi.

AHMED FAKH, (1974). Kitbu Evsf EYHOLU MUSTAFA, (1979). Hurd-

Mescidi-erfe. haz. H. Mazolu. nme. haz. H. Ayan. Erzurum: Atatrk
Ankara: Trk Tarih Kurumu . niversitesi.

AHMED, (1975). Cemd Hurd. haz. YAHY BEY, (1979). Ysuf ve Zelh.
M. Akaln. Ankara: Atatrk haz. M. avuolu. stanbul: Edebiyat
niversitesi. Fakltesi.

AHMED, (1983). skender-nme. haz. . YSUF-I MEDDH, (1976). Varqa ve

nver. Ankara: Trk Tarih Kurumu. Glh. ed. G.M. Smith. Leiden: Brill.
RF AL, (1960). Dnimend-nme. 2 C.
ed. I. Melikoff. Paris: A.
Maisonneuve.
KNCL KAYNAKLAR
FAHR, (1974), Hsrev rn. ed. B.
Flemming. Wiesbaden: F. Steiner.
ATE, A., (1979). Mesnev, slam
Ansiklopedisi. C. 8, Ankara: Mill
FUZL, (1955). Leyl ile Mecnun. haz.
Eitim, Genlik ve Spor Bakanl:
N. H. Onan. stanbul: Maarif Vekleti.
127-133.
FUZL, (1958). Trke Divan. haz. K.
AYAN, H., (1974). Hamdullah Hamdnin
Akyz vd. Ankara: Trk Tarih
Ysuf u Zleyh Mesnevsindeki
Kurumu.
Gazeller. Edebiyat Fakltesi
Aratrma Dergisi 5: 31-49 (Erzurum).
MEHMED (MEHEMMED), (1965). Ik-
nme. haz. S. Yksel. Ankara: Trk
BANARLI, N.S., (1936-39). Ahmed ve
Dili ve Edebiyat Aratrmalar
Dsitan- Tevrh-i Mlk- l-i
Enstits.
Osmn. Trkiyat Mecmuas 6: 49-
135.
MESD BN AHMED, (1991). Sheyl
Nevbahr. haz. Cem Dilin. Ankara:
ETH, H., (1871). Die Fahrten des Sajjid
Atatrk Dil ve Tarih Yksek Kurumu.
Batthl: ein alttrkischer Volks- und
Sittenroman. 2 Vols. Leipzig: F.A.
EYH GLB, (1968). Hsn Ak. haz.
Brockhaus .
A. Glpnarl. stanbul: Altn Kitaplar
Yaynevi.

210
 UHVE
www.uhedergisi.com
Uluslararas Hakemli letiim ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi
Ekim / Kasm / Aralk - Gz Dnemi Cilt: 2 Say: 5 Yl:2014 Jel Kodu: Z19
October / November / December - Fall Semester Volume: 2 Issue: 5 Year: 2014
ID:80 K:111

GABAIN, A., (1974). Alttrkische MORDTMANN, J.H., (1925).

Grammatik. 3. Auflage. Wiesbaden:
Harrassowitz.
GANDJE, T., (1971). The Genesis and
Definition of a Literary Composition:
The Dah-nma (Ten love-letters).
Der Islam 47: 59-66.
GIBB, E.J.W., (1900-9). A History of
Ottoman Poetry. 6 Vols. London:
Luzac.
Introduction to Mescd, Suheil und
Nevbehr : romantisches Gedicht des
Mesd b. Ahmed, Hanover: Heinz
Lafaire.
PTF, (1964). Vol. 2=Philologiae Turcicae
Fundamenta. Vol. 2. Wiesbaden:
Steiner.
RYPKA, J., (1968). History of Iranian
Literature. Dordrecht: D. Reidel .

SAF, Z., cAyyq, Varka v Glh (yk.

HANAWAY, W.L. Jr., (1974). Love and
War: Adventures from the Firuz Shh
Nma of Sheikh Bighami. New York:
Scholars Facsimiles & Reprints.
Z, F., (1966-67), Eski Trk Edebiyatnda
Nazm. 2 C. stanbul.
KOCATRK, V.M., (1964). Trk
Edebiyat Tarihi. Ankara: Edebiyat
Yaynevi.
LANE, E.W., (1908). Manners and
Customs of the Modern Egyptians.
New York: E.P. Dutton & Co.
bk.), Giri blm.
STEINBACH, U., (1972). Dt al-Himma:
Kulturgeschichtliche Untersuchungen
zu einem arabischen Volksroman.
Wiesbaden: F. Steiner.
TIETZE, A., (1974). Meemmeds Buch
von der Liebe: ein alt-osmanisches
Gedicht in W. Hoenerbach. ed. Der
Orient in der Forschung: Festschrift
fr Otto Spies. Wiesbaden: 660-85.
YKSEL, S. Mehmed, Ik-nme (yk. bk.),
Giri blm.

LEVEND, A.S., (1959). Arap, Fars ve

Trk Edebiyatlarnda Leyl ve
Mecnun Hikyesi. Ankara: Trkiye
Bankas Yaynlar.

MELIKIAN-CHIRVANI, A.S., [1970]. Le

roman de Varqe et Golh 22. Paris:
Arts asiatiques.

211