Primero K'iche' CDT 1º

Kemom ch’ab’al
Nab’e Junab’
K’iche’
Primer grado
primaria
Nuwuj rech chak xoquje

rech chomanik
Nub’i’ are’:
Catalogación de la fuente
Proyecto de Desarrollo Santiago - PRODESSA.
Kemom Ch’ab’al - Mi cuaderno para pensar y resolver - Primer grado primaria
Programa de lectoescritura eﬁcaz con enfoque de valores. Primera edición.
Guatemala, 2013.
136 p.
ISBN en trámite.
Temas: Comprensión lectora, equidad de género, paz y derechos humanos, bilingüismo e interculturalidad,
pensamiento lógico, comunicación y lenguaje.
Autoridades Ministeriales
Cynthia Carolina del Águila Mendizábal
Ministra de Educación
Evelyn Amado de Segura
Viceministra Técnica de Educación
Alfredo Gustavo García Archila
Viceministro Administrativo de Educación
Gutberto Nicolás Leiva Alvarez
Viceministro de Educación Bilingüe e Intercultural
Eligio Sic Ixpancoc
Viceministro de Diseño y Verificación de la Calidad Educativa
Claudia Ruiz Casasola de Estrada
Directora General de Gestión de Calidad Educativa –DIGECADE-
Oscar René Saquil Bol
Director General de Educación Bilingüe Intercultural –DIGEBI-
Federico Roncal Martínez y Edgar García Tax -

Codirección Proyecto de Desarrollo Santiago -PRODESSA
Erwin Salazar De León - Coordinador del Área de Proyectos Educativos
Equipo de producción y coordinación Equipo Técnico de DIGEBI
Federico Roncal Martínez Edgar Daniel Morales Luis Fernando Paredes Pereira
Erwin Salazar De León Héctor de León Alonzo Subdirector de desarrollo
Coordinación de la producción Paula Veliz educativo bilingüe intercultural
Ilustración
Yesenia Juárez
Edgar García Tax Kajb’e Cayetano Rosales
Silvia Montepeque Diana Zepeda Gaitán Coordinador del departamento
Erwin Salazar Gustavo Xoyón de materiales educativos bilingües
Autoría de lecturas Diseño gráfico interculturales
Silvia Montepeque Raquel Montenegro

Daniel Caciá Álvarez Lisbeth Etelvina Son Simón
Sophia Maldonado Bode
Mediación pedagógica Revisión y adaptación de artes finales
Justo Magzul
Federico Roncal Martínez Revisión por parte de USAID/
Revisión y asesoría pedagógica Reforma Educativa en el Aula
Este libro fue elaborado por PRODESSA con el apoyo financiero de USAID Reforma Educativa en el Aula.
2
Conoce cómo es tu
cuaderno y cómo utilizarlo
A cada lectura le
corresponde una serie de
ejercicios. Búscalos en tu
cuaderno para pensar y
resolver.
Los identificarás leyendo el título y observando las

ilustraciones.
Libro de lectura
Mi cuaderno para
pensar y resolver
Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 3

k’iche’ Nuwuj rech chak xoquje rech chomanik
En tu cuaderno para pensar y resolver encontrarás lo

siguiente:
1. Carátula
Aquí puedes identificar: Tipo de lectura
Titulo
Ilustración
2. Hoja antes de leer

Algunas lecturas contienen:
• Un divertido ejercicio que

debes realizar antes de
leer, con la ayuda de tu
maestra o maestro. Al
realizarlo te prepararás
para comprender mejor lo
que dice la lectura.
4
3. Ejercicios para pensar y resolver
Aquí encontrarás:
Preguntas y actividades divertidas acerca de la lectura.

Intenta resolverlas sin ayuda, así tendrás la oportunidad
de comprobar si comprendiste lo que acabas de leer y
podrás expresar tus opiniones.
Además, al final tienes

espacio para dibujar y
escribir.

Upam
uxaq
Ajilab’al Ub’i’ Jas uwach wuj
Sik’inem ruk’
1. Ri alaj tz’i ruk’ ri ub’aq wachib’al 9
2. Ixim, Frijolina chuqe’ Coy Tzijob’elil 13
Sik’inem ruk’
3. Kanum jun alaj ch’o wachib’al 17
Sik’inem ruk’
4. Ri ub’antajik ri ki k’aslemal ri awaj wachib’al 21
5. Ri B’elejeb’ rechi’l ri Clara K’ulmatajem 27
6. Man inala’s taj Puk 31
7. Ri nuk’ etz’ab’al rech alaj al Ro’s Ub’isikil noj 35
8. Ri uche’ ri Adela Pach’um tzij 39
9. Ri uwachulew are’ jolojoj taq oqob’al K’ulmatajem 43
10. Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s? Tzijob’elil 49
11. Jun ja rech jun alaj imul Tzijob’elil 53
12. K’o jun la’j wenab’ Tzijob’elil 57
13. Pakal ruk’ ri kem am Tzijonem 63
6
uxaq
Ajilab’al Ub’i’ Jas uwach wuj
Sik’inem ruk’
14. RI t’uq ak’ xuquje ri jun ixim wachib’al 67
15. Le me’s re chaq’ab’ Tzijonem 71
16. Ri nu ch’akul je’l ub’anik Pach’um tzij 77
17. Ri ajilab’al qas utz kin wilo Tzijob’elil 83
Chaqeta’maj ub’anik ri qak’aslemal Sik’inem ruk’

18. wachib’al 87
jecha’ le uq’ayesal Ulew.
19. Jun je’lelaj ja pa ronojel uwachulew Tzijob’elil 93
20. Xojoj kech moros Tzijob’elil 99
21. ¡Nima’q taq xikin! Tzijonem 105
22. Ri nu xib’al ri in Tzijob’elil 111
23. Le Raqan Tix Bernardo Tzijob’elil 117
24. We kajaw kin kwinik kinoq’ik Tzijob’elil 123
25. Are’ kamajij usik’ixik uwowuj Tzijob’elil 131

8
Tzijob’elil
Ri alaj tz’i ruk’

ri ub’aq

Chomanik xuquje’ chakunik
A Uwinaqil ri tzijob’elil ¿Jachin ek’olik?

Chatz’apij pa jun setaj ri uwinaqil ri tzijob’elil.
B ¿Jas xk’ulmatajik pa ri tzijob’elil? Cha juchu’ ruk’ jun X.

¿Le tz’i’ xkitzaq le b’aq teqne’ xke’chilaj kib’?
10
C Chatz’aqatisaj ri tzijob’elil ruk’ achomanik.
D Chakojo retal ruk’ jun X ri joljol chi ke ri wachib’al.
E Cha tzalij uwech le k’otb’al chi’j.
¿Jas xke’tamaj le nima’q taq tz’i’?

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij

kawaj kin b’ano
Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij
We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik,

katz’ajo konojel le wachb’alil
12
Tzijob’elil


Chanuk’u ri jastaq ruk’ ri ujupuq kamon kapewi.
A Chawila’ ri k’utunik.
14
¿Jachin uwinaqil ri tzijob’elil?
B
Che atz’apij pa ju setaj.
C Chatz’aqatisaj ri uwinaqil ri tzijob’elil.


kawaj kin b’ano

16
Sik’inem ruk’ wachib’al

Chakojo retal ruk’ jun X: (keb’ wachib’al rech

A
joljoj k’ulmatajem pa ri tzijob’elil)
¿Jas xk’ulmataj nab’e?
¿Jas xk’ulmataj chik?
Chawila’. Chab’ana’ jun wachib’al jachin chi

B
ke ri karaj na tek’uri katz’ajo.
18
Chawila’ le wachib’al rech ri uwinaqil ri
C tzijob’elil xuquje tzalij uwach ri kotb’al chi’aj.
kach’oplinik - kawa’ik - kuraq uchi’

¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o?
kawa’ik
D Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’ib’aj ri ki b’i’.

nan - laj ch’o - ama’ ch’o


kawaj kin b’ano

20

Cha wila’ pa le taq cholaj ri tzij man ku b’ij taj

A pa le tzijob’elil. Qas cha wila’ le k’amb’al no’j.
Koj imul ch’ich’
atz’yaq kumatz tortuga
Tz’i’ wuj ixtutz’
che’ Tz’ib’ab’al oso camello
22
Chato’ jujun awaj rech kopan pa
B urachoch. Qas cha wila’ le k’otb’al no’j.
kar usok tz’ikin
jirafa pek
sanik ulew
pingüino tew
lombriz
La’j cho
Tz’ikin Leanik
imul ujul sanik

C Chawajilaj janipa’ mul ch’oplin ri imul che

utijik ri ichaj. Qas cha wila’ ri k’amb’al n’oj:
24
D Cha tz’ib’aj ri jujunal tz’ib’ ri kab’ix chawe,
chach’obo’ jas awaj ri’. Chatiqa’ ruk ri
uwachib’al. Qas cha wila’ ri k’amb’al no’j.
a ma za t
e p np n
i mul
o k j
u tiw
Cha sik’ij uwech, tek’uri’ katzalij uwach.

E
Jas kub’ij wa we tzijob’elil?
Kachoch ri awaj. Kachoch patax.


kawaj kin b’ano

26
Jas uwach ub’ixik

A Chasik’ij xuquje’ chatz’aqatisaj ri tz’aqat chomanik.
kotz’i’j Clara kutam kotz’i’j .
jul Ri are nim.
la’j b’alam Ri kuriq ri unan.
utiw Ri xalmajik.
Clara kaki’ ko’tik.

28
B Kinwilo xuquje kintz’aqatisaj.
Kab’an nim ch’oplinem tek’uri’ laj cho’plinem.

C ¿Jas xk’ulmatajik?
Chawila’ ri wachib’al. Chasik’ij ri keb’ tz’aqat
chomanik. Chajuchu’ ri kak’umaltajik.
1. Clara kutam masa’n. 1. Ri alaj b’alam kakikotik.
2. Clara kutam kotz’i’j. 2. Ri alaj b’alam uxiem rib’.
1 2
1. Clara kuxi’jrib’. 1. Ri nan b’alam kuk’yaq rib’
2. Clara kanumik. chirij ri Clara.
2. Ri nan b’alam kuxib’ij ri utiw.
3 4
Chab’ana’ jun wachib’al kech ri sib’alaj taq
D utz awachil.
¿Jas tajin kano?
30
Puk

A Cha sk’ij uwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj

jawje’ qas kak’oji’ wi.
atz’yaq, ka chomanik, katze’nik, jo’q, kach’awik,

ka b’ixonik, etz’ab’a’l, t’im, koq’ik , ketz’anik.
kuna’o atz’yaq
32
B Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ ka nuk’ ruk’
lu wachib’al.
aqan tz’u’m
ala’s
la’j ali
ak’al
b’oq’och
q’ab’

Cha sik’ij uwech ri tz’aqat chomanik

C
kana’taj chawe jachin xb’inik.
—Ri in man in ala’s taj.
—Saqarik wala’s
Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’aqatisaj le tz’aqat

D
chomanik.
1. Ri nu b’i’ in
2. Utz kin to are’ kab’ix chwe

34
Ub’iskil no’j

A Chawila ri wachib’al. Tek’uri katzalij uwach ri k’otb’al chi’aj.

tz’alam re wa’im ketekik kexu
b’aq re etz’anem oxib’uxkut

xot
¿Jachike jastaq e setesik?

¿Jachike jastaq k’o kajib’ uxkut?
¿Jachike jastaq e oxtz’ik’?
B Kimb’ij jas kelik xuquje’ kimb’an kiwachib’al.
36
Chab’ana’ ri retwachib’alel etz’ab’alil ri
C rajawaxik.
D Chatz’ib’aj, ¿Jas uwach jastaq xunuk’ ri alaj

al Ro’s ruk’ ri ch’aqataq taq pim wuj?
elesalwach - ala’s - ch’umil - ja - nima ch’ich’
elesal wach


kawaj kin b’ano

38
Tzijonem/Pach’um tzij

Kasik’ij uwech le wuy chuqe’ ka tzalij uwech le

A
k’otb’al chi’j.
1. ¿ Jas che ri Adela kaki’kotik?
2. ¿ Jas che ri utat mankuriqtaj ri Adela?
3. ¿ Jas tajin kub’an ri Adela?
Arewa’ ri uche’ ri Adela. Chatz’ib’aj jas je’

B
ub’antajik.
40
Cha sik’ij uwech chukuje’ kab’an jun uwachib’al.
C Jawje’ k’o ri Adela? Cha wila’ le k’amb’al no’j.
Ch’ok chirij pwi’ chuxe’
D Cha cholo’ le tanaj. Chawajilaj ri wachib’al.
E Cha sik’ij le k’otb’al chi’j, cha chomaj, katzalij uwach.
¿Jas kachomaj ri kub’ano ri Adela we kepe’ ri

rachi’l che urilik chorachoch?


kawaj kin b’ano

42
K’ulmatajem

A Chasik’ij ri k’otb’al chiaj xuquje chajuchu’

jachike utzalijem uwach.
1. ¿Jawije’ chi’ k’owi ri

Margarita?
Choja
Chok’ayib’al
Pa k’ayib’al
2. ¿Jas tajin karetamaj ri

Margarita?
Ri ichaj
Ri oq’ob’al
Ri awaj
3. ¿Jas xub’an ri Margarita?
Xuyitz’ utu’ ri wakax

Keyu’malma’ ri chij
Xeroqtaj ri nik’aj ak’
44
B ¿Jas kak’ulmataj chi wa’? Chawila ri wachib’al.
Chatz’ib’aj ri tajin kak’ulmatajik.
Margarita kuja’j Le ichaj ke’k’iyik.

ri ichaj.
Margarita kuya’
ki wa le ak’.
Margarita
kuratinisaj le chij.
Margarita kuka’yej
pa taq uxukut.

Nuk’u ri taq unik’ajil.

C Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j.
46
Chab’ana jun wachib’al che ri chak
D
kab’an ruk’ ri anan atat tek’uri chatz’aja.
E Chatzalij uwach ri k’otb’al chi’aj:
¿Jas kachomaj kub’an ri Margarita we ta karil jun

xkuq’ab’?
¿Jas kachomaj kub’an ri Margarita are chi

kata’ che jas taq oq’ob’al retam?


kawaj kin b’ano

48
Tzijob’elil
Jachin xkamojb’ik
ri upwi’ tat Si’s?


Cha sik’ij uwech kib’i’ le winaq tek’uri’
A
knuk’ ruk’ jun juch’:
Tat Si’s
kuk
ch’o
k’isik’
tz’ikin
B ¿Jas xkichomaj? Cha juchu’ ruk’ jun X.
K’isik’
Ch’o
50
C Cha k’utu’ ri xk’ulmatajik.
Jas xu k’ulmaj lu
pwi’ le Tat Si’s?
Xrich’inik. Rapinik.
Jas xub’an ri
Tat Si’s?
Xik’anik. Xoq’ik.
Jachin
xk’amojb’ik lu
pwi’ le Tat Si’s?
Le tz’ikin. Le kuk.
Jas xub’an le
tat Si’s are’ xu
riq lu pwi’?
Xuk’amb’ik. Xuya’kanoq.
D Jasche le tz’ikin xuk’amb’ik le upwi’ le Tat Si’s?

E Chab’ana’ jun uwachib’al le kab’an at

che le upwi’ le Tat Si’s?
52
Tzijob’elil

A Chasik’ij ri k’otow chiaj xuquje chawila’ ri

wachib’al. Chatzib’aj ri achomanik.
¿Jasche ri alaj imul

tajin kutzqakuj jun
nuch’ rachoch?
¿Jache ri alaj
imul man xrajtaj
xkanajkanoq ruk’ ri
alaj tz’ikin?
¿Jache ri alaj imul

xrajtaj xkanajkanoq
ruk’ ri ixpaq?
B ¿Jachin taq uwinaqil ri tzijob’elil?

tz’ikin - xtutz’ - imul - jun imul chik
54
C ¿Jas xk’ulmataj pa ri tzijob’elil?. Chawila
ri wachib’al tek’uri tzib’aj ri kawilo.
D Chasik’ij, tchomanoq xuquje tzalij uwach ri k’otb’al

chi’aj
1. ¿Jastane’ xk’ulmatajik weta ri alaj imul xuriqta jun tz’i’?
2. ¿Jas kab’ano weta jun winaq mankach’ob’ta

uwach karaj kate’ ruk pa rachoch?


kawaj kin b’ano

56
Tzijob’elil

A Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ chatz’ib’aj jachin rech.

Maya – wati’t - Nan - Chente
Cha sik’ij le k’otb’al chi’j cha ya’ pa jun ketekik

B
le tzalib’al uwech. Qas chawila’ ri k’amb’al no’j.
1. Le tzijob’elil kub’ij ri
kak’ulmataj ruk’ ri Chente
chuqe’ ruk’ ri…
2. Chente kuto’ ri
3. Chente ku k’ut choch le

maya
4. Are’ kanimar ri Chente ku

b’an jun utzalaj
58
C Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’
cha nuk’u’ ruk’ ri wachib’al. Qas chawila’ le
k’amb’al no’j.
Chente kureqaj ri ula’j

renab’.
Chente kusa’yapoj ri
ula’j renab’.
Chente kuto’ ri unan.
Chente chuqe’ ri
maya ke oq’ik.

D Ri Chente kub’an jumuwem rech ketz’an

ruk’ ri Maya. Cha ch’obo’ jachike’ tek’uri’
chatz’ib’aj. Qas chawila’ ri k’amb’al no’j.
plas - pon – chin – le - tu
plas - plas - plas
- -
- -
- -
- -
60
Chab’ana jun uwachib’al jun ak’al chuqe’
E
rech jun la’j ali:
Jewa’ jun ak’al.
Jewa’ jun la’j ali.
Cha k’ut chike la awachi’l alab’on chuqe’ alitom.


kawaj kin b’ano

62
Tzijonem
Pakal
ruk’ ri kem am


Kasik’ij uwech le wuj chuqe’ ka tzalij uwech
A
le k’otb’al chi’j.
¿Jas che ri Pakal kuch’uq ri ub’oq’och

chuquje’ karawaj rib’?
¿Jas che ri Pakal kuril ri kemom am?
¿Jas che ri Pakal ku resaj kiwachib’al ri am?
B Cha wila’ chuquje’ chatz’aqatisaj ri wachib’al.
64
C Cha nuk’u’ ri ch’aqapil tzij rech kawoq tzij.
Pa ra
a ti’t
kaki’ kal
ma lo
a ko’tik
bo’q’ o’ch
m
Cha tz’ib’aj le tzij xawoqo:

1. Pakal 4.
2. 5.
3. 6.
D Cha sik’ij ru Uwowuj , cha chomaj chuqe’

cha chalij uwach ri k’otb’al chi’ij.
a. ¿Jas kub’ano ri Pakal we xuriq jun am pa

uxajab’?
b. ¿Jas che?


kawaj kin b’ano

66
Tzijob’elil

A Cha tz’ib’aj le ki b’i’.

me’s - ama’ak’ - ati’ta ak’ - patux
B Chawajilaj ri wachib’al qas jas ri

xk’ulmatajik.
1
68
C ¿Jachike kuk’am ub’e? Chatz’ibaj.
me’s patax me’s
ama’ ak’ me’s
D Chasik’ij ri nik’aj tzij xuquje chanuk’u ruk’

jun wachib’al.
Ixim
Ka’
lej
E Chasik’ij, katchomanoq xuquje tzalij

uwach ri k’otb’al chi’aj.
1. ¿Jastane xk’ulmatajik we ta ri patax

xtob’an che ri t’uq ak’ che ub’anik ri wa?
2. ¿ Jas xkina’ ri nik’aj awaj chik , pa k’isb’al re

ri tzob’elil?


kawaj kin b’ano

70
Tzijonem

A Cha sik’ij uwech tek’uri’ katzalij uwech:

¿Jachin taq ek’o pa le tzijob’elil? ¿Jawje’ ta ek’wi?
¿La chaq’ab’ la paq’ij?
¿Jas xkik’ulmaj?
¿Jas xkik’ulmaj k’isb’al re?
72
Cha tz’aqatisaj le tz’aqat. chomanik. Qas
B chawila’ le k’amb’al no’j.
1. Le Tat Mate’y xutzaq le utiko’n rumal:
le q’alaj jab’.
2. Le Tat Mate’y xusipaj wa rumal:

3. Le Tat Mate’y kakwintaj kawarik rumal:

4. Le Tat Mate’y ka’ki’ko’tik rumal:

Cha sik’ij uwech, cha chomaj rij, tek’uri’

C katzalij uwech le k’otb’al chi’j:
1. ¿Jas kachomaj kub’an le Tat Mate’y are

karil chijunmul le me’s?
2. ¿La aweta’m k’o jun winaq jacha’ le tat Mate’y?

Chatzukuj uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’.

D
chajuch’u’ ruk’ jun X ri kachomaj.
Le me’s sib’alaj xk’yaqa’.
Le me’s karaj kurilo jachin

taq ek’aslik.
Le Tat Mate’y karaj kuril

pa le jul.
Le Tat Mate’y utz kuril le

atz’yaq teq’.
Le tat Si’s te’q are’ le

me’s.
Le Tat Si’s are’ ajch’oq’e le

me’s.
74
E Chatzukuj pa rachoch le Tat Mate’y le
jastaq tek’uri’ kajuch’u ruk’ jun X.
me’s okib’al saq
t’u’y ch’uqb’al t’u’y
wa q’aq’


kawaj kin b’ano

76
Pach’um tzij
Ri nu ch’akul
je’l ub’anik

A Cha sik’ij uwech le tzij ek’o pa le kajib’ uxukut.

Tek’uri’ kasik’ij uwech jujun chike le tz’aqat
chomanik tek’uri’ katz’ib’aj le tzij ku tz’aqatisaj.
b’inem - kinsalab’ik - kinch’upinik - kin ch’ajo
Utz kin na’ kinsalab’aj nu

ch’akul.
Ruk’ ri wati’t kuj je’ che .
Utz kin nu wi’

chuqe’ nu q’ab’.
Utz kin na’o chuqe’

kinxik’anik.
78
B Cha sik’ij kiwech le ub’anik la b’aqil tek’uri’
katz’ib’aj jawje’ qas kak’oji’ wi.
chi’ - boq’och - q’ab– ub’arayil aqan – jolom –
aqan – pam - q’ab’aj - xikin - k’u’x - uwi’ q’ab’
Ri in:
chi’
Ri in:
jolom

C Cha kojo’ le wachib’al rech kawe’tamaj ri

kak’ulmatajik. Cha juch’u’ ri tz’aqat chomanik ri
kub’ik ri kak’ulmatajik. Qas cha wila’ le k’amb’al
no’j.
Utz kuna’o le José kaq’an pwi’

le che’.
Man utztaj kuna’o le José kaq’an
pwi’ le che’.
Utz kin to le q’ojom

Man utztaj kin to le q’ojom.
B’enaq chi q’ik kuj opan pa

tijob’al.
Atam kuj opan pa tijob’al.
Are’ xelb’ik le José, xoq’ik.

Are’ xok le José, xuxi’j rib’.
80
D Chawesaj uwachib’al la ch’akul tek’uri’
katz’ib’aj le kab’an che.
Are wa’ nu ch’akul:
Ruk’ are:
E Cha sik’ij uwech chuqe’ katzalij uwech. Jas

kutzijoj le sikib’al wuj.
Ri kotz’i’j. Ri wa. Nu ch’akul.


kawaj kin b’ano

82
Tzijob’elil

Cha sik’ij uwech ri k’otb’al chi’j tekuri’ katzalij

A ub’ixik.
1. Jas kub’ij wa we sik’ib’al wuj:
Jujunal tz’ib’ Ajilab’al Jasje’ kepetik
2. ¿Jas xkina’ ri ajilab’al are’ xu ch’aple’j ri

tzijob’elil?
Kixi’m kib’ Keki’ko’tik
3. ¿Jas xkina’ ri ajilab’al are’ xk’is ri tzijob’elil?
ekosinaq kixi’mkib’ keki’kotik

84
Waral ekwi ri ajilab’al kub’ij ri tzijob’elil.
B Chab’an pakakab’ tek’uri’ kat ch’awik kab’ij:
1-2-3-4-5
23
C Chab’ana’ ri mulinik chuqe’ ri majonem.

+5
12 + 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 17
10 + 8 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
9+9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
11 + 7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
7+7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
12 + 7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
8+9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
10 + 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
6+7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
8-5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Chawila’ le wachib’al echolonik, tek’uri’ kajuch’

D che jun X le wachib’al man junam taj.
¿Jachike ri ajilab’al qas kaqaj chawech?

E Cha tz’ib’aj, chawesaj uwech le jastaq jaw
kakojwi ri ajilab’al utz kawilo.
Ri ajilab’al qas utz kin wilo are’:

Ri jastaq uk’amomb’ik ri ajilab’al.
86

Are’ kamajij usik’ ixik wuj
¿Jas kepetik ri taq q’ayesal ulew?
Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ cha nuk’u’ ruk’ le

wachib’al. Qas chawila’ le k’amb’al no’j.
Ch’am
Q’an
Nim
qyaq
Ko’lik
¿Jas awe’ta’m chike le uq’ayesal ulew?
88
Chasik’ij uwech le tzij kaya’ pa jun kektekik

A
ri tzij ek’o chupam le sik’ib’al wuj. Qas cha
wila’ le kamb’ejal no’j.
k’oy ixim
kotz’i’j
q’ayesal ama’ak’
ulew ja’
ch’ich’ uk’amal
Mayab’ ulew

Kana’taj chawe le kub’ij le sik’ib’al uwech

B wuj, tek’uri’ katza’pij pa jun ketekik .
1. Pa ri wachulew ek’o k’i ja

uq’aseyal ulew
2. Le uq’aseyal ulew e: ejalajoj

xaq ejunam
3. Le uq’ayesal ulew: ke’ki’to’ kib’

ke’ch’ojinik
4. Le winaq: xaq ejunam

ejalajoj
5. Ek’o winaq ke’l pa taq komon

pa taq che’
Chawesaj uwachib’al kyeb’ ub’antajik jaw
C ke’lwi le winaq pa qa Siwan Tinamit.
Jujun chik ke’lwi pa: Jujun chik ke’lwi pa:
90
¿Jas ke’petik le winaq rech Siwan Tinamit?
D Cha sik’ij kiwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj.
Qas cha wila’ le K’ambejal no’j.
nim raqan- ko’l raqan- q’eq tz’umal - saq tz’umal-
K’iche’- kaxla’n
q’eq tz’umal


kawaj kin b’ano

92
Tzijob’elil

Cha tz’ib’aj le ub’antajik le ja chuqe’ chab’ana’

uwachib’al che’ chuqe’ kotz’i’j.
tapya
uwi’ja
uchi’ja
okib’al saq
pared
94
A Chawila’ le wachib’al.
1) Cha juch’ ruk’ jun X ri ja ri man junam taj.
2) Cha woq ri ja.

B Cha b’ana’ jun uwachib’al la wachoch

chuqe’ cha tz’ajo.
C Chasik’ij uwech, chachomaj tek’uri’ katzalij

ub’ixik.
¿Jawje’ che ri awachoch utz kana’o kat k’oji’ wi?
¿Jas che?
¿Jas kab’antajik we maj awachoch?
96
Cha wil le wachib’al. Kajuch’ ri qas una’oj.
D Qas cha wila’ ri k’amb’ejal no’j.
Kekitz’aj le ja.
Kekich’aj le ja.
Keki’ko’tik.
Keb’isonik.
Kawa’ik.
Katz’ib’anik.
Kutzijoj puk.
Kewarik.
Kech’o’jinik.
Q’alum kib’.


kawaj kin b’ano

98
Tzijob’elil

Cha tz’aja’ le moro jas je’ utz kawilo.
Wa we moro ub’i’:
100
A Cha wila’ le wachib’al. Cha juch’ ruk’ jun

X le nitz’ chomanik ri kub’ij ri xk’ulmatajik.
Rita ke’ cho uxlanib’al.
Rita ke’ pa k’ayib’al.
Ri utat kaxojowik.
Rita kaxojowik.
Rita manreta’m taj ri

xojowem.
Rita kureta’maj ri
xojowem.
Rita kok chupam le

xojowem.
Rita ketz’an pa k’ayb’al.

B Cha sik’ij uwech le tzij tek’uri’ katz’ib’aj jaw je’

qas kak’oji wi.
moro – Rita - Tat- Mam

¿Jachin taq?
moro
C ¿Jas chi ri kapetik?
la’j ali la’j ali ak’al la’j ali la’j ali’
moro xojowem moro xojowem
102
D Cha cholo’ jas je’ xk’ulmataj ri K’aslemam tzij.
E Cha sik’ij uwech ri nitz’ chomanik tek’uri’

kanuk’ ruk’ le tzij jaw qas kak’oji’ wi.
Qas cha wila’ le K’amb’ejal no’j.
1. Rita karaj ketz’anik

kaxojowik
2. Ri utat are’ k’elesu

moro
3. Rita are’ la’j ali

la’j ala
4. Rita kaxojowik
kab’ixonik

kawaj kin b’ano

104
Tzijonem

Cha b’ana’ jun uwachib’al imul.

Ri imul k’o pa rachoch.
Tajin kawa’ik ku ta’ jun xi’l.
¿Kaqaj chawe che ri taq imul k’o ala’jtaq

kixikin jecha’ le ch’o?
106
A Qas chawila’ le wachib’al tek’uri’ kajuch’u’

ri tajin kak’ulmayajik. Qas chawila’ le
k’amb’ejal no’j.
Ri imul kutij jun aj.
Ri imul kutzukuj jun aj.
Le ch’o ke’warik.
Le ch’o ke’tzijonik.
Le imul katzijon ruk’ le tz’unun.
Ri imul kuto le tz’unun.
Ri imul kach’o’plinik rumal

kaki’kotik.
Ri imul kach’oplinik rumal

kuxi’j rib’.

B Qas cha wila’ chuqe’ katz’ib’aj le xk’ulmatajik.

Qas cha wila’ le k’ambejal no’j.
¿Jas che?
Xch’api’ uxikin pa jun ki.
108
C ¿Jas je’ kib’antajik ri winaqil ri ek’o pa ri
tzijob’elil? Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’ib’aj. Qas
chawila’ le k’amb’ejal no’j.
Q’eq- saq- taltzij- nima’q xikin- la’j xikin-

kach’oplinik - kaxik’anik
q’eq
D Chab’ana’ ju uwachib’al ri qas je’l kawilo

kab’ano: etz’anem, ch’opinem, xik’anem teqne’
b’ixonem.


kawaj kin b’ano

110
Tzijob’elil

¿Jas kab’ij at ri utz’ kekilo ke’tz’anik?

Chanuk’u ruk’ jun juch’.
¿Jas utz kawilo kab’ano ruk’ la chaq’ chuqe’

ruk’ la wenab’?
112
A Chawila’ le wachib’al. Chajuch’u’ jun X

jachin ruk’ kelwi ali Lu’s.
B ¿Kana’taj chawe jas kekib’an ali Lu’s ruk’ la

Chepe?
Lu’s Kurechi’laj le rati’t.
Ku suk’umaj le re’tet’
Katob’an pa b’anb’al wa.

Chepe
Kuto’ le rikan Carlos
Ke’tz’anik.

Le Lu’s ruk’ le Chepe keb’e che etz’anem.

C
Cha sik’ij uwech le tzij chuqe’ cha b’ana ri ki
wachib’al.
Nima ch’ich’, wakax, pwi’, kolop, xajab’
Ketz’an che ajkejab’

xaq’o’l, ja’, la’j taq laq, chaj
Ketz’an che
k’ol tz’u’m, arku’, xul
Ketz’an che
114
Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik tek’uri’
D
chatz’aqatisaj ruk’ le tzij qas suk’um.
1. Le Lu’s k’o jun (uxib’al) (primo). uxib’al

2. Le Lu’s ka kwunik ku chararej (ch’ich’) (ret’et’)
3. Chepe kuch’aj (mexa) (laq).
4. Le lu’s xu koj (t’o’t’klawix) (mulq’ab’).
5. Le Lu’s chuqe’ le Chepe ( kech’ojinik) (ke’tz’anik)
E Cha sik’ij uwech chuqe’ cha chalij ub’ixik:
1. ¿Jas a b’i’?
2. ¿Janipa’ a junab’?
3. ¿At la’j ali o at la’j ala?
4. ¿Jas kab’ano?
Kin tijoj wib’ kin etz’anik kin b’an wa kin chakunik


kawaj kin b’ano

116
Tzijob’elil

Chawila’ le taq awaj tek’uri’ katz’ib’aj jas je’

ke’petik . Qas chawila’ le k’amb’ejal no’j.
Are nim.
K’o rismal uwi’.
K’o uk’a’.
¿Jas kachomaj, ri xub’an Bernardo?
118
A Chana’taj ri tzijob’elil tekuri’ chatz’aqatisaj ri

kib’ij chawe.
¿Jas ub’i’ ri tzijob’elil?
1¿Jas xub’an ri Bernardo qas nab’e,
chupam ri tzijob’elil?
¿Jas jun chik xub’an le Bernardo?
¿Jas xuk’ulmaj ri Bernardo?
¿Jas xkib’an le nik’ajchik?
¿Jachin xto’wik?
¿Jas xk’ulmatajik pa uk’isb’al ri tzijob’elil?

B Cha b’ij jas je’ ri Bernardo:

Cha sik’ij uwech le tzij: katob’anik - katzurunik -
katz’anik - kayoq’owik - kach’oyonik - kaki’ko’tik
Cha tz’ib’aj jaw qas kak’oji’ wi.
¿Jas je’ ri Bernarno are’ ¿Jas je’ ri Bernardo are’
xchaple’j ri tzijob’elil? xk’is ri tzijob’elil?
C Chachomaj tek’uri’ kawesaj uwech. ¿Jas

kab’ano we kariq ri Bernardo?
120
D Qas chawila’ ri awaj tek’uri’ ka cha’ kiwech.
Chaya’ chupam ri jun ketekik le enima’q.
Chaya’ chupam jun ketekik ri e la’j.
Chaya’ chupam jun ketekik ri ke xub’anik.
Chaya’ chupam jun ketekik ri ke rapinik.


kawaj kin b’ano

122
Tzijob’elil

Cha sik’ij uwech le k’otb’al chi’j tek’uri’ katz’ib’aj

le kat choman che.
¿Jas kachomaj kub’ano?
¿Jas kachomaj kub’ano?
124
A Chawila’ le uwachib’al . cha cholo’ tek’uri’

katiqo ruk’ jun juch’.
5
Cha sik’ij uwech le tzij ek’o chupam ri kajib’

B
uxukut. Cha wila’ jachin taq ri kub’ij pa le
tzijob’elil cha tzib’aj le ki b’i’.
mam - tat - Lidia - Si’s - Max -

Nan - chaq’ - tz’i’
mam
126
C Chawila’ le palaj tek’uri’ cha tz’ib’aj le kat kwinik
ka b’ano.
tz’enik - k’a’n - sachik - oq’ik
In kin kwinik kin oq’ik
In kin kwinik kin
In kin kwinik kin
In kin kwinik kin

Cha kojo’ le wachib’al rech kawilo jas ri ka

D
k’ulmatajik. Chajuch’u’ ri tz’aqat chomanik
jawje kwi.
Ri Si’s koq’ik rumal

kab’isonik.
Ri S’is koq’ik xa
rumal kuxi’jrib’.
Ri Si’s karaj ri Lidia.
Ri Si’s man karajtaj ri

Lidia.
Ri Si’s man utztaj keril

le tz’i’.
Ri Si’s utz keril le tz’i’.
Ri Si’s utzalaj rechalal.
Ri Si’s itzel rechalal.
128
Cha sik’ij uwech le tz’aqat chomanik ek’o
E
pa le kajib’ uxukut:
Are wa’ le wachalal.

Kin k’ut choch che
kakwinik koq’ik.
Chanim chatz’aqatisaj le tz’aqat chomanik. Qas

chawila’ le k’amb’ejal no’j:
1. nu wachalal.
2. Are’ wa’ nu .
3. In kin k’ut che kakwinik koq’ik.
4. In kin k’ut chi .


kawaj kin b’ano

130
Puk tzijob’elil


Chatz’aja’ le taq awaj jas je’ kawaj kepetik.
Cha sik’ij uwech chuqe’ katzalij ub’ixik:
¿Jas che kab’ij at, le taq awaj jalan taq uwech ke’petik?
132
A Cha sik’ij uwach ri k’otb’al chi’j tek’uri’ chajuch’u’
ri qas kaqaj chawech. Qas chawila’ le k’amb’al
no’j.
1. ¿Jas kutzijoj wa we puk tzijob’elil?
a. Kotz’i’j b. awaj kerapinik c. Xik’
2. ¿Jachin xtz’ajowik ri taq awaj kerapinik?
c. Qanan Ik’ b. Qanan a. Qanan

siwan Tinamit Uwachulew
3. ¿Jasche le k’itaq ajaw kerapinik xkaj xkik’ex le kepitik?
a. Kisachkib’ b. Man utztaj kakil c. Kekwintaj

chuqe’ le q’ako’j. ke b’ixonik.
kech’ojinik.
4. ¿Jas xkib’an le k’itaq awaj kerapinik are’ xk’isik ri puk tzijob’elil?
a. Xewarik chuqe’ b. Xerapinik chuqe’ c. Xoq’ik chuqe’

xewai’k? xeb’ixonik? xech’ojinik?
B Cha sik’ij uwach le tzij tek’uri’ chatz’aqatisaj le

kib’i ri k’itaq awaj.
tukur, ch’ok, patax, k’el, amaq’uq’, Kot, Xik,
Q’ani, Ch’iw, Tz’unun
tukur ch´
K´ tz´
k p
a ch´
x q´
C Chasik’ij uwech ri jumuwnem chanuk’u’
ruk’ ri awaj jela’ kub’ano.
Cuá cuá cuá
Pío pío pío
Kikirikí
Bzzz
Cri crí
Guau guau
Miau miau
Beee
Múuu
134
D Cha tz’aja’ ki palaj le winaq.
Chasik’ij uwech tek’uri’ katzalij uwech:
¿Jas che xaq junam ¿Jas che man ejunam

kepetik ri taq awaj taj?
kerapinik?

Kintz’ib’aj taq ri sik’inem nuwach

Ri sik’ib’al Ri taller Ri taq’
wuj… wuj… chak…
We sik’ib’al wuj…
“Ri k’ambejal sik’ib’al wuj”

1. Ri alaj tz’i ruk’ ri ub’aq
2. Ixim, Frijolina chuqe’ Coy
3. Kanum jun alaj ch’o
4. Ri ub’antajik ri ki k’aslemal ri awaj
5. Ri B’elejeb’ rechi’l ri Clara
6. Man in ala’s taj
7. Ri nuk’ etz’ab’al rech alaj al Ro’s
8. Ri uche’ ri Adela
9. Ri uwachulew are’ jolojoj taq oqob’al
10. Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s?
11. Jun ja rech jun alaj imul
12. K’o jun la’j wenab’
13. Pakal ruk’ ri kem am
14. RI t’uq ak’ xuquje ri jun ixim
15. Le me’s re chaq’ab’
16. Ri nu ch’akul je’l ub’anik
17. Ri ajilab’al qas utz kin wilo
18. Chaqeta’maj ub’anik ri qak’aslemal jecha’ le uq’ayesal Ulew
19. Jun je’lelaj ja pa ronojel uwachulew

20. Xojoj kech moros
21. ¡Nima’q taq xikin!
22. Ri nu xib’al ri in
23. Le Raqan Tix Bernardo
24. We kajaw kin kwinik kinoq’ik
25. Are’ kamajij usik’ixik uwowuj
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146

Primero K'iche' CDT 1º

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Primero K'iche' CDT 1º

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kemom ch’ab’al

Nuwuj rech chak xoquje

Federico Roncal Martínez y Edgar García Tax -

Silvia Montepeque Raquel Montenegro

Los identificarás leyendo el título y observando las

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 3

En tu cuaderno para pensar y resolver encontrarás lo

2. Hoja antes de leer

• Un divertido ejercicio que

Preguntas y actividades divertidas acerca de la lectura.

Además, al final tienes

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 5

2. Ixim, Frijolina chuqe’ Coy Tzijob’elil 13

5. Ri B’elejeb’ rechi’l ri Clara K’ulmatajem 27

6. Man inala’s taj Puk 31

7. Ri nuk’ etz’ab’al rech alaj al Ro’s Ub’isikil noj 35

8. Ri uche’ ri Adela Pach’um tzij 39

9. Ri uwachulew are’ jolojoj taq oqob’al K’ulmatajem 43

10. Jachin xkamojb’ik ri upwi’ tat Si’s? Tzijob’elil 49

11. Jun ja rech jun alaj imul Tzijob’elil 53

12. K’o jun la’j wenab’ Tzijob’elil 57

13. Pakal ruk’ ri kem am Tzijonem 63

15. Le me’s re chaq’ab’ Tzijonem 71

16. Ri nu ch’akul je’l ub’anik Pach’um tzij 77

17. Ri ajilab’al qas utz kin wilo Tzijob’elil 83

Chaqeta’maj ub’anik ri qak’aslemal Sik’inem ruk’

19. Jun je’lelaj ja pa ronojel uwachulew Tzijob’elil 93

20. Xojoj kech moros Tzijob’elil 99

21. ¡Nima’q taq xikin! Tzijonem 105

22. Ri nu xib’al ri in Tzijob’elil 111

23. Le Raqan Tix Bernardo Tzijob’elil 117

24. We kajaw kin kwinik kinoq’ik Tzijob’elil 123

25. Are’ kamajij usik’ixik uwowuj Tzijob’elil 131

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 7

Ri alaj tz’i ruk’

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 9

Chomanik xuquje’ chakunik

A Uwinaqil ri tzijob’elil ¿Jachin ek’olik?

B ¿Jas xk’ulmatajik pa ri tzijob’elil? Cha juchu’ ruk’ jun X.

D Chakojo retal ruk’ jun X ri joljol chi ke ri wachib’al.

E Cha tzalij uwech le k’otb’al chi’j.

¿Jas xke’tamaj le nima’q taq tz’i’?

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 11

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik,

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 13

Chomanik xuquje’ chakunik

C Chatz’aqatisaj ri uwinaqil ri tzijob’elil.

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 15

Jas su ri uwachib’al chirij le xinsik’ij

Kintz’ib’an jub’iq’ chirij le xinsik’ij

We kawaj, are’ ka k’is loq’ le sik’ixik,

Kemom Ch’ab’al - Nab’e Junab’ 17

Chomanik xuquje’ chakunik

Chakojo retal ruk’ jun X: (keb’ wachib’al rech

¿Jas xk’ulmataj nab’e?

¿Jas xk’ulmataj chik?

Chawila’. Chab’ana’ jun wachib’al jachin chi

kach’oplinik - kawa’ik - kuraq uchi’

¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o?

¿Jas ub’antajik ri alaj ch’o?

D Cha sik’ij uwech chuqe’ katz’ib’aj ri ki b’i’.