Art Riggs - Masaż Tkanek Głębokich Wizualny Przewodnik Po Technikach

Masaż
tkanek głębokich
W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Art Riggs
Zaawansowany rolfer, CM T
Słowo wstępne Thomas W. Myers

Spis treści
Wykaz r y c i n ............................................................................................ 17
Słowo w s t ę p n e ........................................................................................ 29
Przedmowa do amerykańskiej edycji z 2007 r o k u ............................ 32
W stę p ............................................................................................................... 39
Czym jest masaż tkanek głębokich? ................................................... 4°
Po co się uczyć masażu tkanek g łę b o k ic h ? .......................................... 42
Po pierwsze bezpieczeństwo. Środki o s t r o ż n o ś c i..................................... 43

Środki ostrożności .............................................................................. 44
Miejsca wymagające ostrożności ....................................................... 46
Rozdział pierwszy
Teorie o g ó l n e ................................................................................................. 53
Zasady masażu tkanek g łę b o k ic h ....................................................... 53
Czytanie ciała............................................................................................ 56
Wysubtelnianie swojego d o ty k u ............................................................ 57
Jakość d o t y k u ................................................................................... 58
Jak ćwiczyć swój d o t y k ? ................................................................. 59
Starajcie się o masaż u uznanych s p e c ja lis tó w ............................ 59
Dokształcajcie się .......................................................................... 59
Umówcie się na prywatne l e k c j e ................................................... 60
Ćwiczcie palpację .......................................................................... 60
Kilka cech określających d o t y k ............................................................ 62
MASAŻ T KANEK G ŁĘ B O K I C H. WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Miękki d o t y k ................................................................................... 62
Rozróżnienie między uciskaniem a rozciąganiem tkanki . . . 63
Biom echanika................................................................................... 63
Właściwa odległość do pracy z pacjentem ................................ 64
Najważniejsze - topnienie się tkanki m ię śn io w e j....................... 66
Kilka słów na temat bólu.......................................................................... 67
Kierunek r u c h ó w ................................................................................... 68
Kilka podstawowych strategii ruchu w m a s a ż u ................................ 69
Ruchy w yd łu żające .......................................................................... 69
Zahacz i r o z c ią g n ij.......................................................................... 69
Praca w kierunku ro z cią g a n ia ....................................................... 70
Ruchy w poprzek włókien................................................................. 71
Oddzielanie przedziałów mięśniowych.......................................... 72
Uwalnianie uwięźniętych m ię ś n i................................................... 73
Pozwalanie na skrócenie m ię śn ia ................................................... 74
Rozdział drugi
Techniki o g ó l n e ............................................................................................ 79
Hierarchia s i ł y ........................................................................................ 79
Po prostu powiedz kciukom n i e ............................................................ 80
Właściwe użycie palców ..................................................................... 81
Używanie kostek palców zamiast k c iu k ó w .......................................... 82
Przykład: kostki palców i palce - potylica, czoło, sk ro n ie ................... 84
Używanie pięści ................................................................................... 85
Używanie przedramienia.......................................................................... 88
Używanie łokcia ................................................................................... 90
Strategie o g ó ln e ........................................................................................ 92
Układanie mięśni w pozycji rozciągniętej..................................... 92
Pozycja leżenia na b o k u ................................................................. 95
Praca na przywodzicielach w pozycji leżenia na boku . . . . 96
Inne zastosowania pozycji leżenia na b o k u ................................ 97
Wybierajcie najlepszą p o z y c ję ....................................................... 98
Rozdział trzeci
Strategie masażu tkanek głębokich dla poszczególnych części ciała . . 10 1
Praca ze stopą i podudziem ................................................................. 10 1
Wysokie i niskie wysklepienia s t o p y ....................... 10 1
Powierzchnia podeszwowa s t o p y .................................... 105
Troczek prostowników..................................................................... 108
Przednia strona podudzia................................................................. 108
Tylna strona p o d u d zia..................................................................... 111
Pozycja leżenia p rz o d e m ................................................................. 111
Leżenie na boku i pozycja leżenia t y ł e m ..................................... 111
Praca z udem ................................................................ 116
Praca na przywodzicielach w pozycji leżenia na boku................... 116
Odmiany masażu tkanek głębokich dla u d a ................................ 116
Odwodziciele kończyny d o ln ej....................................................... 118
Naprężacz powięzi szerokiej ....................................................... 120
Praca z m ie d n ic ą ................................................................................... 122
Mięsień pośladkowy w i e l k i ............................................................ 122
Zewnętrzne rotatory b io d ra ............................................................ 123
Inne opcje miedniczne..................................................................... 124
Kość krzyżowa .............................................................................. 124
K ośćgu ziczn a................................................................................... 124
Więzadło krzyżowo-guzowe ....................................................... 125
Praca z miednicą i kręgosłupem lędźwiowo-krzyżowym.................. 126
'' Mięsień czworoboczny lę d ź w i....................................................... 127
Praca z powłokami brzusznymi i jamą b rz u sz n ą ................................ 129
Mięsień biodrowy i lędźwiowy ................................................... 129
Praca z o d d ech em ................................................................................... 132
Praca z górnym i środkowym odcinkiem kręgosłupa . . . . ' . 135
Kręgi, żebra i mięśnie p rz y k rę g o w e .............................................. 136
Techniki w leżeniu na b o k u ............................................................ 140
Wyprost kręgosłupa ..................................................................... 140
Zgięcie k rę g o s łu p a .......................................................................... 140
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Techniki rotacyjne k ręgosłu p a....................................................... 14 1
Praca z obręczą barkową i klatką piersiow ą.......................................... 143

Klatka p ie rsio w a ............................................................................... 147
Pierścień rotatorów .......................................................................... 154
Ł o p a t k a ............................................................................................ 155
Uwalnianie bocznej krawędzi ł o p a t k i .......................................... 155
Uwalnianie przyśrodkowej krawędzi łopatki ............................ 157
Praca z ramionami .............................................................................. 157
Praca z r ę k a m i ........................................................................................ 160
Praca z s z y j ą ............................................................................................ 160

Pierwsze żebro i jego znaczenie dla pracy z s z y j ą ....................... 165
Praca z przednią stroną s z y i ............................................................ 167
Strategie pracy z kręgosłupem szyjnym w pozycji leżenia
przodem........................................................................................ 17 1
Praca z c z a s z k ą ........................................................................................ 172

Kość p o t y lic z n a .............................................................................. 173
Ogólna praca z czaszką ................................................................. 173
Praca z przednią i boczną stroną c z a s z k i ..................................... 174
Praca z żuchwą i stawem skroniow o-żuchw ow ym ............................ 174
Dekompresja czaszkowa ..................................................................... 181
Rozdział czwarty
Twoja rola w dbaniu o zdrowie swoich pacjen tów ..................................... 183
Odrobina p r e w e n c ji.............................................................................. 184

Ból p le c ó w ........................................................................................ 185
Ból kręgosłupa s z y jn e g o ................................................................. 188
Bóle g ł o w y ........................................................................................ 189
Poważniejsze stany medyczne ............................................................ 189

Czerniak z ł o ś l i w y .......................................................................... 190
Rak p i e r s i ........................................................................................ 19 1
Emocje i m a s a ż ........................................................................................ 192
SPIS TREŚCI
Rozdział piąty
Strategie terapeutyczne zalecane w przypadku powszechnych
dolegliwości i urazów .......................................................................... 195
Radzenie sobie z problemami klinicznymi p acjen tó w ....................... 196
Leczenie pacjenta, a nie tylko u r a z u .............................................. 200
Planowanie s e s j i .............................................................................. 204
Postawa w pracy - wasz sposób uzdrawiania................................ 205
Biurokracja........................................................................................ 206
Rachunki dotyczące zapłaty za usługi m a s a ż u ............................ 209
Z asto so w an ia................................................................................... 210
K o s t k a ..................................................................................................... 212
Strategie m iękkotkan kow e............................................................ 213
Praca z wykorzystaniem g r a w it a c ji.............................................. 215
Strategie wzm acniania..................................................................... 216
Strategie rozciągania.......................................................................... 217
Zapalenie rozścięgna podeszwo w e g o ................................................... 218
Strategie r o z c ią g a n ia ..................................................................... 219
K o la n o ..................................................................................................... 220
Ustawienie rzepki .......................................................................... 220
Pasmo biodrowo-piszczelowe....................................................... 222
Praca z przywodzicielami ............................................................ 224
Ruch kolana ................................................................................... 225
Łokieć tenisisty i łokieć g o lfis t y ............................................................ 234
I Zespół cieśnin a d g a r s t k a ...................................................................... 236

Dolny odcinek kręgosłupa..................................................................... 238
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H

Praca z dolnym kręgosłupem w zgięciu i w y p r o ś c ie ................... 240
Strategie rozciągania.......................................................................... 244
Rwa kulszowa............................................................................................ 245
Strategie wzmacniania i rozciągania.............................................. 246
Zespół mięśnia gruszkowatego a rwa kulszow a............................ 246
Strategie miękkotkankowe dla mięśnia gruszkowatego . . . . 247
B a r k .......................................................................................................... 248
Określanie ograniczeń w rotacji ram ien ia..................................... 251
Rozciąganie pn f -u .......................................................................... 254
Rozdział szósty
Planowanie sesji m a s a ż u .............................................................................. 259
Ustalanie strategii dla sesji m a sa ż u ....................................................... 259
Napięcie pierwotne i w tórne............................................................ 261
Mięsień krótki i napięty a mięsień długi i n a p ię ty ....................... 262
Czytanie ciała............................................................................................ 263
Równowaga mięśniowa od przodu do tyłu (w płaszczyźnie
strzałk o w ej).............................................................................. 264
Równowaga mięśniowa od boku do boku (w płaszczyźnie
c z o ło w e j)................................................................................... 265
Wzorce wewnętrzne a wzorce zewnętrzne..................................... 266
Ruch aktywny a ruch pasywny................................................................. 268
Praca w pozycji sied zącej................................................................. 269
Praca z mięśniem czworobocznym w pozycji siedzącej . . . . 270
Praca z łopatką w pozycji s ie d z ą c e j.............................................. 271
Prostowanie kręgosłupa piersiowego.............................................. 272
Rozciąganie powięzi lę d ź w io w e j................................................... 272
SPIS TREŚCI
Praca z obręczą b a r k o w ą ................................................................. 273

Łączenie ruchów i strategii w wasz indywidualny styl masażu. . 274
Rozdział siódmy
Osiąganie satysfakcji dzięki dobrze prosperującej p r a k t y c e .................. 277
Rozwijanie swojej w i e d z y ..................................................................... 278
Zarządzanie czasem ..................................................................... 279
Inne problemy, które ograniczają wasz r o z w ó j............................ 280
Realia wchodzenia w zawód m a s a ż y s ty .............................................. 283
Sprawy p ra k ty c z n e .......................................................................... 283
Poczucie własnej w a r t o ś c i ............................................................ 285
Wyróżnianie s i ę .............................................................................. 286
Spełnienie się poprzez wyrażanie samego s i e b ie ................................ 287
Sugerowana lite ra tu ra ................................................................................... 289

Masaż o g ó ln y ................................................................................... 289
Mobilizacje kręgosłupa..................................................................... 292
Książki z instrukcjami wykonywania ćwiczeń dla własnego
użytku p a cje n tó w ..................................................................... 293
Anatomia i F iz jo lo g ia ..................................................................... 294
O autorze.......................................................................................................... 296
Indeks 297
Wykaz rycin
Rycina A. Środki ostrożności: strona przednia c i a ł a ................................ 47

Rycina B. Środki ostrożności: strona tylna c i a ł a ..................................... 49
Rycina C. Środki ostrożności: strona boczna ciała ................................ 51
Rozdział pierwszy
Rycina 1-1. Autopalpacja szyjnego odcinka kręgosłupa ....................... 60
Rycina 1-2. Idealna odległość do pracy ................................................... 64
Rycina 1-3. Praca zbyt b l i s k o ..................................................................... 65
Rycina 1-4. Idealna odległość do pracy - jednoczesne wykorzystanie
grawitacji i siły p o z i o m e j..................................................................... 65
Rycina 1-5. Zbyt d a l e k o .............................................................................. 66
Rycina 1-6. Dekompresja s t a w u ................................................................. 68
Rycina 1-7. Zahacz i rozciągnij ( k o la n o ) ................................................... 70
Rycina 1-8. Zahacz i rozciągnij (kręgosłu p ).............................................. 70
Rycina 1-9. Praca w kierunku w y d łu ż e n ia .............................................. 70
Rycina 1-10. Anatomia mięśnia czw o ro gło w ego ..................................... 71
Rycina 1 - 1 1 . Oddzielanie przedziałów mięśniowych (mięsień
naramienny lub piersiowy większy) ................................................... 72
Rycina 1-12 . Unoszenie mięśnia od głębszych ograniczeń tkankowych . 73
Rycina 1-13 . Mobilizowanie mięśni prostownika grzbietu ................... 74
Rycina 1-14. Różnicowanie mięśnia mostkowo-obojczykowo-
- s u tk o w e g o ............................................................................................ 74
17
MASAŻ TKANEK G Ł Ę BO KI C H. WIZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 1-15 . Jak ograniczenia tkankowe w obrębie włókien

mięśniowych upośledzają właściwe wydłużanie lub skracanie się
t k a n k i ...................................................................................................... 76
Ryciny 1-16 a i b.Ułatwianie skracania się mięśni ................................... 77
Rozdział drugi
Rycina 2-1. Niewłaściwe użycie k c iu k ó w ................................................... 80
Rycina 2-2. Zaburzona mechanika nadgarstka podczas używania
k c i u k ó w ................................................................................................. 81
Rycina 2-3. Właściwe użycie palców ....................................................... 81
Rycina 2-4. Wzmocnienie palców przez użycie obu rąk ....................... 82
Rycina 2-5. Niewłaściwe użycie p a l c ó w ................................................... 82
Rycina 2-6. Używanie kostek palców zamiast k c iu k ó w ............................ 83
Rycina 2-7. Używanie kostek palców na podeszwowej powierzchni
stopy ..................................................................................................... 83
Rycina 2-8. Kostki palców - troczek prostow ników ................................ 83
Rycina 2-9. Kostki palców - właściwa rotacja ramienia ....................... 83
Rycina 2-10. Kostki palców - niewłaściwa rotacja ram ien ia................... 84
Rycina 2 -11. Praca z c z a s z k ą ..................................................................... 84
Rycina 2-12. Kostki palców w pracy na c z o l e ......................................... 84
Rycina 2-13. Kostki palców na wyrostku su tk o w a ty m ............................ 84
Ryciny 2-14 a i b. Właściwe używanie p ię śc i.............................................. 86
Rycina 2-15. Usztywnienie łokcia na b i o d r z e ......................................... 86
Ryciny 2-16 a i b. Niewłaściwe używanie pięści ..................................... 87
Rycina 2-17. Pięść a mechanika c i a ł a ....................................................... 87
Rycina 2-18. Niewłaściwa mechanika ciała a p i ę ś ć ................................ 88
Rycina 2-19. Adaptowanie mechaniki ciała w celu właściwego użycia
pięści ..................................................................................................... 88
Rycina 2-20. Właściwe używanie p rzed ram ien ia..................................... 89
Rycina 2-21. Niewłaściwe używanie przedram ienia................................ 89
Rycina 2-22. Używanie przedramienia na mięśniu czworogłowym . . 89
Rycina 2-23. Niewłaściwa mechanika ciała a p i ę ś ć ................................ 90
WY KA Z RYCIN
Rycina 2-24. Zmiana narzędzi zamiast zmiany p o z y c ji.................... 90

Rycina 2-25. Precyzyjna praca łokciem (kręg o słu p )......................... 91
Rycina 2-26. Uwalnianie łopatki ło k ciem ........................................... 92
Rycina 2-27. Rozciąganie mięśnia trójgłowego r a m ie n ia ................ 92
Rycina 2-28. Rozciąganie mięśni obłych - leżenie t y ł e m ................ 93
Rycina 2-29. Wewnętrzna rotacja ramienia - leżenie przodem. . . . 93
Rycina 2-30. Lędźwiowe rozciąganie rotacyjne - leżenie przodem . . 93
Rycina 2-31. Wewnętrzna rotacja ramienia - leżenie przodem. . . . 94
Rycina 2-32. Praca z mięśniami kulszowo-goleniowymi w leżeniu
tyłem ..................................................................................................... 94
Rycina 2-33. Praca na przywodzicielach w leżeniu na b o k u ........... 96
Rycina 2-34. „Wycieraczki” w leżeniu na b o k u .................................. 97
Rycina 2-35. Praca z biodrem w leżeniu na b o k u .............................. 97
Rycina 2-36. Łokieć na podeszwowej powierzchni s t o p y ................ 98
Rycina 2-37. Praca z łydką w leżeniu t y ł e m ...................................... 98
Rycina 2-38. Praca z odwodzicielami w leżeniu p rz o d e m ....... 98
Rycina 2-39. Praca z odwodzicielami w leżeniu t y ł e m ........... 99
Rycina 2-40. Praca z odwodzicielami w leżeniu na b o k u ....... 99
Rozdział trzeci
Rycina 3-1. Wysklepienia s t o p y ..................................................... 10 1
Rycina 3-2. Stopa z wysokim w y sk le p ie n ie m .............................. 102
Rycina 3-3. Stopa z niskim w y sk le p ie n ie m ................................... 102
Rycina 3-4. Anatomia zginaczy i prostowników s t o p y ................. 103
Rycina 3-5. Anatomia zginaczy stopy z punktami spustowymi . . . . 104
Rycina 3-6. Anatomia warstw mięśni p o d u d z i a ......................... 104
Rycina 3-7. Poruszanie podudziem, aby pozwolić na zgięcie kostki . . 105
Rycina 3-8. Łokieć w precyzyjnym masażu na łuku bocznym . . . . 105
Rycina 3-9. Mobilizacja kości piętowej palcami ..................................... 105
Rycina 3-10. Anatomia mięśnia piszczelowego p r z e d n ie g o ................... 106
Rycina 3 -11. Anatomia mięśni strzałkowych .......................................... 107
Ryciny 3-12 a i b. Praca z troczkiem pro sto w n ikó w ................................ 108
19
Rycina 3-13. Praca kostkami palców na przedniej p is z c z e li................... 108

Rycina 3-14. Praca pięścią na przedniej piszczeli w pozycji leżenia
p r z o d e m ................................................................................................. 109
Rycina 3-15. Praca łokciem na przedniej piszczeli ................................ 109
Rycina 3-16. Anatomia mięśnia brzuchatego ł y d k i ................................ 109
Rycina 3-17. Anatomia mięśnia płaszczkowatego..................................... 110
Ryciny 3-18 a i b. Praca na łydce w pozycji rozciągniętej
w leżeniu przodem .............................................................................. 111
Rycina 3-19. Praca na łydce w leżeniu na boku ..................................... 111
Rycina 3-20. Praca na łydce w leżeniu przodem w celu rozciągnięcia
m ię śn ia..................................................................................................... 111
Rycina 3-21. Anatomia przedniego uda i m ie d n ic y ................................ 112
Rycina 3-22. Anatomia przywodzicieli ................................................... 113
Rycina 3-23. Anatomia mięśnia czw oro głow ego..................................... 114
Rycina 3-24. Anatomia mięśni kulszowo-goleniowych............................ 115
Rycina 3-25. Praca na przywodzicielach w leżeniu na boku z opcjami
ułożenia biodra i kolana ..................................................................... 116
Rycina 3-26. Praca przedramieniem na mięśniu czworogłowym . . . 116
Rycina 3-27. Praca na mięśniach kulszowo-goleniowych w leżeniu tyłem
ze zgięciem b io d ra ................................................................................... 117
Rycina 3-28. Praca na mięśniach kulszowo-goleniowych w leżeniu tyłem
ze zmiennym zgięciem i wyprostem kolana ..................................... 1 17
Rycina 3-29. Praca kostkami palców na guzowatości kulszowej -
przyczepie mięśni kulszowo-goleniow ych.......................................... 118
Rycina 3-30. Praca na tylnej stronie k o la n a .............................................. 118
Rycina 3-31. Praca na odwodzicielach - paśmie biodrowo-
-piszczelowym w leżeniu p rzo d em ....................................................... 119
Rycina 3-32. Praca na odwodzicielach w leżeniu ty łe m ............................ 119
Rycina 3-33. Praca na odwodzicielach w leżeniu na b o k u ....................... 120
Rycina 3-34. Anatomia mięśnia naprężacza powięzi szerokiej . . . . 120
Ryciny 3-35 a i b. Określanie krawędzi mięśnia naprężacza powięzi
s z e r o k i e j................................................................................................. 12 1
Rycina 3-36. Anatomia zewnętrznych rotatorów b i o d r a ....................... 122
20
WY KA Z RYCIN
Rycina 3-37. Praca z mięśniem pośladkowym w ie lk im .................... 123

Rycina 3-38. Ułożenie rotatorów w pozycji rozciągn iętej................ 123
Rycina 3-39. Praca na mięśniu gruszkowatym w leżeniu na boku . . . 124
Rycina 3-40. Rozciąganie tkanek na kości krzyżowej ........................... 124
Rycina 3-41. Praca z kością g u z i c z n ą ................................................ 125
Rycina 3-42. Praca z więzadłem krzyżow o-gu zow ym .................... 125
Rycina 3-43. Anatomia więzadła biodrowo-lędźwiowego i mięśnia
czworobocznego lę d ź w i.......................................................................... 126
Rycina 3-44. Anatomia mięśnia czworobocznego lę d ź w i ....................... 127
Rycina 3-45. Wpływ mięśnia czworobocznego lędźwi na zgięcie
b o c z n e ..................................................................................................... 127
Rycina 3-46. Praca pięścią z mięśniem czworobocznym lędźwi . . . . 128
Rycina 3-47. Praca kostkami palców z mięśniem czworobocznym
l ę d ź w i ..................................................................................................... 128
Rycina 3-48. Rozciąganie mięśnia czworobocznego lędźwi w pozycji
leżenia p r z o d e m ................................................................................... 128
Rycina 3-49. Anatomia mięśnia lędźwiowego większego i biodrowego . 129
Ryciny 3-50 a i b. Praca z mięśniem lędźw iow ym .............................. 130
Rycina 3-51. Obustronne balansowanie mięśni lędźwiowych . . . . 13 1
Ryciny 3-52 a i b. Praca z mięśniem b io d r o w y m ..................................... 13 1
Rycina 3-53. Utrwalony wdechowy nawyk oddychania ....................... 132
Rycina 3-54. Utrwalony wydechowy nawyk o d d y c h a n ia ....................... 132
Rycina 3-55. Chwytanie ż e b e r ..................................................................... 133
Rycina 3-56. Uwalnianie p r z e p o n y ........................................................... 133
Rycina 3-57. Nauka świadomości przednio-tylnej równowagi
o d d e c h u ................................................................................................. 134
Rycina 3-58. Dystrakcja miednicy i kręgosłupa przy użyciu
p rzed ram ien ia ........................................................................................ 135
Rycina 3-59. Dystrakcja miednicy i kręgosłupa przy użyciu pięści . . 136
Rycina 3-60. Anatomia mięśni przykręgowych .................................... 137
Rycina 3-61. Anatomia mięśnia najszerszego g r z b ie t u ........................... 138
Rvcina3-62. Anatomia mięśnia zębatego p r z e d n ie g o ............................ 139
21
MASAŻ T KA NE K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U AL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-63. Zwiększanie możliwości wyprostu kręgosłupa lędźwiowo-

-krzyżow ego........................................................................................... 140
Rycina 3-64. Zwiększanie zgięcia kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego . 140
Rycina 3-65. Ruch „wycieraczek” ............................................................... 14 1
Rycina 3-66. Przeciwna rotacja obręczy miednicznej i barkowej w celu
mobilizacji k r ę g o s łu p a .......................................................................... 14 1
Ryciny 3-67 a i b. Rotacja kręgosłupa w celu mobilizacji poszczególnych
k r ę g ó w ..................................................................................................... 142
Ryciny 3-68 a i b. Rotacja kręgosłupa w przeciwnych kierunkach . . . 143
Rycina 3-69. Anatomia mięśnia piersiowego m n ie jsz e g o ....................... 144
Rycina 3-70. Anatomia mięśnia piersiowego większego
(rozciągniętego) ................................................................................... 145
Rycina 3-71. Anatomia mięśnia piersiowego większego ....................... 146
Rycina 3-72. Praca na powierzchownym mięśniu piersiowym większym
i powięzi klatki p iersio w e j..................................................................... 147
Rycina 3-73. Rozciąganie mięśnia piersiowego w iększego....................... 147
Rycina 3-74. Praca na mięśniu piersiowym m niejszym ............................ 147
Rycina 3-75. Różnicowanie mięśni piersiowych większych
i naram iennych........................................................................................ 148
Rycina 3-76. Anatomia tylnych mięśni b a r k u ........................................ 148
Rycina 3-78. Anatomia mięśnia podgrzebieniowego .......................... 150
Rycina 3-79. Anatomia mięśnia obłego w ię k s z e g o ............................... 15 1
Rycina 3-80. Anatomia mięśnia obłego m n ie jsz e g o ............................... 152
Rycina 3-81. Anatomia mięśnia podłopatkowego.................................... 153
Rycina 3-82. Manipulowanie ramieniem w pracy z mięśniami
pierścienia rotatorów.............................................................................. 154
Rycina 3-83. Statyczne ułożenie ramienia, aby rozciągnąć mięśnie
pierścienia rotatorów (pozycja leżenia przodem) ............................ 154
Rycina 3-84. Boczna strona łopatki w leżeniu na boku z użyciem
p a lc ó w ..................................................................................................... 155
Rycina 3-85. Boczna strona łopatki i żebra w leżeniu na boku z użyciem
p rzed ram ie n ia ....................................................................................... 15 5
— -
WY KA Z RYCIN
Rycina 3-86. Boczna rotacja łopatki w leżeniu na boku z użyciem

p a lc ó w ..................................................................................................... 155
Rycina 3-87. Boczna strona łopatki w leżeniu na boku z użyciem kostek
p a lc ó w ..................................................................................................... 156
Rycina 3-88. Boczna strona łopatki w leżeniu na boku z użyciem
ł o k c i a ..................................................................................................... 156
Rycina 3-89. Boczna strona łopatki w leżeniu tyłem z użyciem palców . 156
Rycina 3-90. Uwalnianie przyśrodkowej krawędzi łopatki ................... 157
Rycina 3-91. Dystrakcja i rotowanie ło p a tk i.............................................. 157
Rycina 3-92. Praca na mięśniu trójgłowym ramienia w leżeniu tyłem . 158
Rycina 3-93. Mięsień dwugłowy r a m i e n i a .............................................. 159
Rycina 3-94. Zginacze n a d g a r s t k a ............................................................ 159
Rycina 3-95. Prostowniki n a d g a r s tk a ....................................................... 159
Rycina 3-96. R ę c e ........................................................................................ 160
Rycina 3-97. Anatomia ważniejszych mięśni s z y i ..................................... 162
Rycina 3-98. Techniki dla mięśnia czworobocznego w leżeniu
na boku ................................................................................................. 163
Rycina 3-99. Anatomia warstw mięśni s z y i .............................................. 163
Ryciny 3-100 a, b i c. Anatomia głębokich mięśni k a r k u ....................... 164
Rycina 3-10 1. Mobilizowanie pierwszego ż e b r a ..................................... 166
Rycina 3-102. Mobilizacja pierwszego żebra z użyciem zgięcia
b o c z n e g o ................................................................................................. 166
Rycina 3-103. Anatomia mięśni p o c h y ły c h .............................................. 167
Rvcina 3-104. Praca z mięśniami pochyłymi p r z e d n i m i ....................... 168
Rycina 3-105. Praca z mięśniami pochyłymi środkowymi ................... 169
Rycina 3-106. Pozycja leżenia na boku z podtrzymywanym
ramieniem ............................................................................................ 170
Rycina 3-107. Praca z mięśniami pochyłymi t y l n y m i ............................ 170
Rycina 3-108. Uwalnianie napiętych kręgów szyjnych w pozycji
leżenia p r z o d e m ................................................................................... 17 1
Rycina 3-109. Pokaz techniki na modelu s z k i e le t u ................................ 172
Rycina 3-110 . Anatomia niektórych mięśni c z a s z k i................................ 172
23
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3 - 1 1 1 . Praca na kości potylicznej i wyrostku

sutkow a t y m ................................................................................ 173
Rycina 3 -112 . Ogólna praca powięziowa na c z a sz c e ................................ 173
Rycina 3 -113 . Praca na c z o l e ..................................................................... 174
Rycina 3-114 . Anatomia mięśnia skroniowego......................................... 175
Rycina 3 -115 . Praca z mięśniem sk ro n io w y m ......................................... 175
Rycina 3-116 . Anatomia mięśnia ż w a c z a .................................................. 176
Rycina 3 -117 . Praca z mięśniem ż w a c z o w y m ......................................... 176
Rycina 3-118 . Anatomia mięśnia skrzydłowego bocznego .................. 177
Rycina 3-119 . Anatomia mięśnia skrzydłowego przyśrodkowego . . . 178
Rycina 3-120. Praca z mięśniem skrzydłowym przyśrodkowym . . . 178
Rycina 3-12 1. Anatomia mięśnia dw ubrzuścow ego................................ 179
Rycina 3-122. Praca z sutkowym przyczepem mięśnia
dw ubrzuścow ego....................................................................... 179
Rycina 3-123. Praca z mięśniem dwubrzuścowym na poziomie
ż u c h w y ......................................................................................... 180
Rycina 3-124. Anatomia mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego . 180
Rycina 3-125. Chwytanie i unoszenie mięśnia mostkowo-obojczykowo-
-sutkowego od głębszych tkanek ....................................................... 18 1
Rycina 3-126. Dekompresja czaszkowa ................................................... 182
Rozdział czwarty
Rycina 4-1. Niewłaściwe wstawanie z k r z e s ł a ............................. 187
Rycina 4-2. Właściwe wstawanie z k r z e s ł a .................................. 187
Rozdział piąty
Ryciny 5-1 a i b. Uwalnianie mięśni przedniego podudzia i łydki . . . 213
Ryciny 5-2 a i b. Zmiękczanie ścięgna A c h i l l e s a ......................... 214
Rycina 5-3. Unoszenie ścięgna Achillesa od głębszych tkanek . . . . 214
Rycina 5-4. Rozciąganie przedziału tylnego w pozycji leżenia
p r z o d e m .................................................................................... 214
Rycina 5-5. Praca na troczku prostowników w pozycji stojącej . . . . 21 5
WY KA Z RYCIN
Ryciny 5-6 a i b. Praca na ścięgnie Achillesa i łydce w pozycji stojącej . 215

Rycina 5-7. Wzmacnianie ewersji s t o p y ............................................ 216
Rycina 5-8. Wzmacnianie zgięcia grzbietowego s t o p y ..................... 216
Rycina 5-9. Rozciąganie mięśnia brzuchatego ł y d k i ......................... 217
Rycina 5-10. Rozciąganie mięśnia płaszczkowatego......................... 217
Rycina 5 -11. Odmiana rozciągania mięśnia płaszczkowatego . . . . 217
Rycina 5-12. Leczenie zapalenia rozścięgna podeszw ow ego........... 219
Rycina 5-13. Zdjęcie rentgenowskie i fotografia niewłaściwego ślizgu
r z e p k i ..................................................................................................... 220
Rycina 5-14. Praca z rzepką ..................................................................... 222
Rycina 5-15. Rozciąganie pasma biodrowo-piszczelowego................ 222
Rycina 5-16. Alternatywna pozycja do rozciągania pasma biodrowo-
-piszczelow ego........................................................................................ 223
Rycina 5-17. Rolowanie i unoszenie pasma biodrowo-piszczelowego . 223
Ryciny 5-18 a i b. Oddzielanie pasma biodrowo-piszczelowego od
przylegających grup m ięśn iow ych ....................................................... 224
Rycina 5-19. Praca z przywodzicielami ................................................... 224
Rycina 5-20. Ślizg rz e p k i....................................................................... 225
Rycina 5-21. Aktywna strategia ruchowa kolana w pozycji siedzącej . . 225
Rycina 5-22. Praca z kolanem w maksymalnym z g i ę c i u ................ 226
Rycina 5-23. Praca z tylną stroną k o la n a ............................................ 226
Rycina 5-24. Izometryczne wzmacnianie mięśnia czworogłowego . . 227
Ryciny 5-25 a i b. Unoszenie wyprostowanej kończyny w celu
wzmocnienia mięśnia c z w o ro g ło w e g o .............................................. 228
Ryciny 5-26 a i b. Wyprosty kolana w celu wzmocnienia mięśnia
czworogłowego........................................................................................ 229
Ryciny 5-27 a i b. Odmiany wzmacniania mięśni kulszowo-
-goleniowych ........................................................................................ 230
Ryciny 5-28 a i b. Odmiany wzmacniania przyw odzicieli................ 230
Rycina 5-29. Wzmacnianie odw od zicieli............................................ 231
Ryciny 5-30 a i b. Odmiany rozciągania mięśnia czworogłowego . . . 231
Rycina 5-31. Niewłaściwe rozciąganie mięśnia czworogłowego . . . . 232
25
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R Z E W O DN I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 5-32. Rozciąganie mięśnia czworogłowego z zachowaniem

bezpiecznej ró w n o w ag i.......................................................................... 232
Rycina 5-33. Rozciąganie mięśnia czworogłowego w leżeniuna boku . 232
Rycina 5-34. Rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych w leżeniu
na p lecach ................................................................................................. 232
Rycina 5-35. Rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych w siedzeniu . 233
Rycina 5-36. Rozciąganie pasma biodrow o-piszczelow ego................... 233
Rycina 5-37. Rozciąganie przyw odzicieli............................................ 233
Rycina 5-38. Strategie dla łokcia ten isisty................................................... 234
Rycina 5-39. Strategie dla łokcia g o lf is t y ................................................... 235
Ryciny 5-40 a i b. Wzmacnianie zginaczy nadgarstka. Wzmacnianie
prostowników n ad garstk a..................................................................... 235
Ryciny 5-41 a i b. Rozciąganie prostowników nadgarstka. Rozciąganie
zginaczy n a d g a rstk a .............................................................................. 236
Rycina 5-42. Praca w okolicy kanału n a d g a rstk a .............................. 237
Rycina 5-43. Rozciąganie mięśnia czworobocznego lędźwi podczas
m a sa ż u ..................................................................................................... 239
Rycina 5-44. Praca z kością k r z y ż o w ą ................................................ 239
Rycina 5-45. Praca z odcinkiem lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa
w z g i ę c i u ................................................................................................. 241
Rycina 5-46. Praca z odcinkiem lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa
w w y p ro ś c ie ............................................................................................ 241
Rycina 5-47. Wzmacnianie mięśni b r z u c h a ....................................... 242
Rycina 5-48. Wzmacnianie mięśni brzucha - kark podtrzymany . . . 242
Rycina 5-49. Wzmacnianie mięśni brzucha-dolny b r z u c h ........... 242
Ryciny 5-50 a i b. Wyizolowanie mięśni skośnych b r z u c h a ............ 243
Rycina 5-51. Ćwiczenie stabilizacji i r ó w n o w a g i.............................. 243
Rycina 5-52. Wzmacnianie mięśni pośladkowych i kulszowo-
-goleniowych ........................................................................................ 243
Rycina 5-53. Rozciąganie rotatorów b i o d r a ....................................... 244
Rycina 5-54. Rozciąganie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. . . . 244
Rycina 5-55. Rozciąganie wyprostne k rę g o słu p a .............................. 244
Rycina 5-56. Praca na obręczy barkowej w leżeniu t y ł e m ................ 248
WY KA Z RYCIN
Rycina 5-57. Praca na obręczy barkowej w leżeniu przodem z dystrakcją

i rotacją kości ramiennej ..................................................................... 249
Ryciny 5-58 a i b. Wzmacnianie pierścienia rotatorów - rotacja
z e w n ę t r z n a ............................................................................................ 249
Ryciny 5-59 a i b. Wzmacnianie mięśnia nadgrzebieniowego . . . . 250
Ryciny 5-60 a i b. Wzmacnianie mięśnia podgrzebieniowego . . . . 251
Rycina 5-61. Właściwa rotacja zewnętrzna kości ra m ie n n e j..... 252
Rycina 5-62. Ograniczona rotacja zewnętrzna kości ramiennej . . . . 252
Rycina 5-63. Właściwa rotacja wewnętrzna kości ram ien nej..... 252
Rycina 5-64. Ograniczona rotacja wewnętrzna kości ramiennej . . . 253
Rycina 5-65. Wahadłowe rozciąganie stawu barkowego ...................... 253
Rycina 5-66. Rozciąganie w kierunku rotacji wewnętrznej w stawie
barkowym ............................................................................................ 253
Rycina 5-67. Rozciąganie tylnej części mięśnia naramiennego i łopatki . 254
Rycina 5-68. Rozciąganie p n f -u w kierunku wewnętrznej rotacji barku . 254
Rycina 5-69. Rozciąganie pn f -u dla mięśni kulszowo-goleniowych . . 255
Rozdział szósty
Rycina 6-1. Wydłużone i napięte mięśnie kulszowo-goleniowe . . . . 263
Rycina 6-2. Skrócone i napięte mięśnie kulszowo-goleniowe . . . . 263
Rycina 6-3. Dominujący zgięciowy wzorzec p o s t a w y ............. 264
Rycina 6-4. Dominujący wyprostny wzorzec p o s t a w y ............. 264
Rycina 6-5. Krzywizna „C ” .......................................................................... 265
1 Rycina 6-6. Równowaga od boku do b o k u ................................
Rycina 6-7. Zewnętrznie rotacyjny wzorzec p o s t a w y .............

265
266
( Rycina 6-8. Wewnętrznie rotacyjny wzorzec p o s t a w y ............. 267

Ryciny 6-9 a i b. Uwalnianie bocznej łopatki ........................................ 267
Rycina 6-10. Praca na mięśniu czworobocznym w pozycji siedzącej . . 270
Rycina 6 -11. Praca na przyśrodkowej stronie łopatki lub mięśniu
podłopatkowym w pozycji s ie d z ą c e j................................................... 271
Rvciny 6-12 a i b. Praca na środkowym odcinku piersiowym w pozycji
4
s i e d z ą c e j................................................................................................. 271
27
MASAŻ T KA N E K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U AL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 6-13. Wyprost kręgosłupa piersiow ego........................... 272

Rycina 6-14. Rozciąganie powięzi lę d ź w io w e j........................... 272
Ryciny 6-15 a i b. Rotacja kości ramiennej w pozycji siedzącej . . . . 273
Rycina 6-16. Rozciąganie pierścienia rotatorów w pozycji siedzącej . . 273
Rycina 6-17. Otwieranie klatki piersiowej w pozycji siedzącej . . . . 274
Słowo wstępne
spółcześnie mamy do czynienia z dwoma sprzecznymi, ale współistniejący
W mi prądami. Z jednej strony nasza kultura staje się coraz bardziej oderwana
od swoich fizycznych doświadczeń. Coraz częściej prowadzimy siedzący tryb ży
cia, jesteśmy coraz bardziej otyli i spędzamy coraz więcej czasu, oglądając telewizję,
siedząc przed komputerem oraz grając w gry wideo. Coraz mniej popularne wy
chowanie fizyczne stało się znikomą częścią edukacji naszych dzieci. Zwiększająca
się ilość reklam i innych stymulacji audiowizualnych powoduje, że oddalamy się
:>d naszych prawdziwie ludzkich, wewnętrznych odczuć i intuicji.
Z drugiej jednak strony coraz częściej podczas zawodów sportowych bije się
rekordy; ludzie lepiej przygotowani i wyposażeni w nowe zdobycze technologiczne
odważnie rozszerzają swój zasięg na nieznanych do tej pory terytoriach - w prze
strzeni pozaziemskiej, oceanach, najbardziej niedostępnych miejscach naszej plane
ty: nowy sprzęt sprawia, że podróże w takie rejony nie tylko są możliwe, ale nawet
komfortowe. Trzeba również wspomnieć, że niewielka grupa terapeutów i nauczy
cieli zajmuje się czymś, co moglibyśmy nazwać „sztukami somatycznymi”, które
obecnie są zgrupowane pod pojęciem „masażu”.
Do połowy dwudziestego wieku masaż był stosowany przez małą grupkę osób
. ograniczał się tylko do formy relaksacyjnej, jednak w ciągu ostatnich pięćdziesię-
:iu lat rozwinął się w przemysł, który obejmuje szeroki wachlarz metod i podejść
rrapeutycznych - wszystkie dotyczą bezpośredniego kontaktu z ciałem, jak również
. ¿nią sobie i potwierdzają zasadność wrażeń czuciowych i odczuć pochodzących
: naszego somatycznego ja. Do takich podejść terapeutycznych zaliczamy zarówno
? irdziej ezoteryczne, energetyczne podejścia, takie jak terapia czaszkowa i Polarity,
eeiikatne nakładanie rąk jak w „dotyku terapeutycznym” (ang. Therapeutic Touch)
:nne zwyczajniejsze, ale bardzo skuteczne metody prewencji i leczenia urazów,
również zwiększenia możliwości fizycznych. Obserwujemy także rozwój orto
pedycznego masażu terapeutycznego i pracy z punktami spustowymi, które mogą
MASAŻ TKA NEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
zdecydowanie pomóc w przypadku pacjentów z nie w pełni klinicznie rozwinię

tym bólem i zmianami przeciążeniowymi pozostającymi poza zasięgiem klasycz
nej praktyki medycznej. Masaż okołoporodowy i masaż noworodków, jak również
przed- i pooperacyjny masaż pacjentów z nowotworami także przyczyniły się do
podniesienia w systemie opieki zdrowotnej znaczenia terapii polegającej na pracy
rękami. Rozwinęła się również spokrewniona z masażem terapia ruchem. Należą
do niej takie metody, jak: joga, pilâtes, technika Aleksandra, Feldenkrais® i wiele in
nych podobnych form pracy z ciałem.
Książka, którą trzymacie w rękach, jest uzupełnieniem bardzo mnie interesujące
go podejścia terapeutycznego w masażu - podejścia, które lubię nazywać „medycyną
przestrzenną”. Co możecie zmienić - w postawie, strukturze, funkcji i zachowaniu -
modyfikując stosunki przestrzenne w ciele ludzkim? W ciągu trzydziestu lat mo
jego związku z rolfingiem i innymi formami pracy strukturalnej zaobserwowałem
niezwykłe rezultaty kliniczne (na razie niepotwierdzone naukowo - czekamy na
badania!) osiągnięte dzięki tym metodom w zakresie: obniżenia poziomu stresu,
zniesienia bólu, rekonwalescencji po urazach, przywrócenia zakresu ruchu i funk
cji, zmiany postawy i wpływu na poziomie psychosomatycznym (nastawienie), po
twierdzającym połączenie ciała i umysłu.
W sytuacji gdy istnieje wiele różnych skutecznych metod pracy somatycznej,
istnieje coś wyjątkowo bezpośredniego w głębokim, spokojnym kontakcie z czymś,
co doktor Robert Schleip nazwał „przestrzenią nerwowo-mięśniowo-powięziową”.
Książka Arta Riggsa Masaż tkanek głębokich razem z towarzyszącymi jej płyta
mi d v d staje się bardzo skutecznym i szczegółowym przewodnikiem po formach
„medycyny przestrzennej”. Żadna książka nie może zastąpić bezpośredniej nauki
na kursie lub w szkole, lecz Art Riggs podejmuje udaną próbę, omawiając w swoim
podręczniku środki ostrożności, przeciwwskazania i czasami zaskakujące aspekty
skutecznego dotyku. Rozbudowana część dotycząca biomechaniki ciała, ułożenia
pacjenta, sposobu ruchów masażu tkanek głębokich oraz informacje na temat bólu
i udoskonalenia dotyku stwarzają podwaliny dla skrupulatnie opisanych technik,
uporządkowanych najpierw w zależności od części ciała, a później zgodnie z po
wszechnością występujących dolegliwości. Końcowy rozdział książki dotyczy róż
nych strategii marketingu masażu tkanek głębokich. Jednocześnie zastrzegając
sobie, że żadna książka nie może przekazać wiedzy na temat sztuki i pracy z każ
dym wzorcem w sposób całkowity, Art Riggs wykonał kawał dobrej roboty, dając
czytelnikom wszystkie narzędzia konieczne do rozpoczęcia procesu uczenia się tej
niełatwej do opanowania umiejętności.
Dzięki wspaniałym płytom d v d , obrazującym techniki przedstawione w tej
książce, Art Riggs starannie pokazał młodemu, jak również doświadczonemu
30
SŁOWO WS TĘPNE
masażyście, co zrobić, jak zrobić i - co jest nie mniej ważne - w jaki sposób czegoś
nie robić, aby uniknąć urazu pacjenta lub terapeuty. Z przyjemnością polecałem
pierwsze wydanie tej książki wraz z płytami dvd moim studentom i jestem szczęś
liwy, że poproszono mnie o napisanie przedmowy do drugiego wydania.
Ten podręcznik mówi zarówno o praktykach dnia codziennego, które są ko
nieczne do wykonywania pracy - anatomia, ułożenie rąk i ciała terapeuty oraz za
mierzony efekt - jak i o związanych z tym subtelniejszych kwestiach, pozwalających
na upewnienie się, że praca zostanie wykonana we właściwy sposób, co pozwoli
osiągnąć najlepsze rezultaty. Książka ta jest ważnym uzupełnieniem wiedzy każ
dego początkującego terapeuty strukturalnego, ale będzie cenna również dla tych,
którzy chcą przypomnieć sobie podstawy naszej sztuki.
Plastyczność przestrzeni nerwowo-mięśniowo-powięziowych jest podstawo
wym założeniem „medycyny przestrzennej”. Zmiany, które obserwowaliśmy, stosując
:ego rodzaju techniki tkanek głębokich - używane rozsądnie, wrażliwie i sekwen-
cvinie - mogą przyczynić się do osiągnięcia wyższego poziomu funkcjonowania,
co pokazuje, jak podatne na owe techniki jest ciało ludzkie nawet w późniejszych
dekadach życia. Podczas gdy ulga w bólu jest zarówno celem szczytnym, jak i prak-
Tvcznym, efekty tej pracy mogą czasami wyjść poza „wyleczenie problemu” i sięgnąć
transformacji rozwojowej, która wskazuje na ciekawą przyszłość tej dziedziny i jej
praktyków. Jeśli zdecydujecie się pracować w zakresie terapii manualnej tkanek
piębokich, czeka was porywająca, odkrywcza podróż, w której rzadko będziecie
:ę nudzić, a często staniecie przed koniecznością sprostania wyzwaniom i ciągle
rydziecie nagradzani tym, co najlepszego ma do zaoferowania kojąca interakcja -
połączeniem wdzięczności, pokory i afirmacji, która według świętego Franciszka
r>t dobra dla duszy.
Thomas W. Myers
Autor książki Anatomy Trains
Przedmowa do amerykańskiej edycji z 2007 roku
krótkim czasie po ukazaniu się pierwszego wydania Masażu tkanek głębokich,
które miało miejsce pięć lat temu, w dziedzinie masażu zaszły radykalne zmia
ny. Nie tylko masaż relaksacyjny rozwijał się żywiołowo z roku na rok - zwiększała
się zarówno ilość osób go praktykujących, jak i akceptacja społeczna - ale również
masaż „terapeutyczny” stał się coraz bardziej akceptowany przez opinię publiczną
i zawody medyczne jako niezmiernie skuteczne narzędzie terapii różnych dolegli
wości (proszę zobaczyć podsumowanie na temat ostatnich badań w tej dziedzinie
na stronach 196-198). Masaż nie jest już traktowany jako element alternatywnego
leczenia przez „uzdrawiaczy”, ale jest coraz częściej zalecany przez lekarzy, a firmy
ubezpieczeniowe płacą za zabiegi masażu, gdyż przekonują się, że jako metoda le
czenia jest skuteczny i pozwala im oszczędzić pieniądze.
Większość zachodzących zmian jest pozytywna, ale „przemysł” boryka się z kło
potami rozwojowymi, które można dostrzec chociażby w regulacjach dotyczących
wydawania licencji lub wymogów dodatkowego szkolenia, mających często niewiele
wspólnego z dobrem pacjentów i praktyków. Władze stanowe, lokalne, duże orga
nizacje związane z masażem oraz konkurujące ze sobą szkoły masażu rywalizują
0 władzę i studentów. Niestety wszechmocny pieniądz jest często siłą motywującą,
która stoi za arbitralnymi wymogami dotyczącymi szkoleń i kursów. Te wymogi nie
zawsze są korzystne dla rozwoju terapeutów w ich pracy, szczególnie w sytuacji gdy
nie ma porozumienia w kwestii tego, co składa się na odpowiedni poziom umie
jętności lub kompetencji.
Szkoły masażu oferują wspaniałe szkolenia, ale często są one bardzo drogie
1 składają się z kilkuset godzin zajęć i kursów, które stają się coraz bardziej wyspe
cjalizowane i wprost onieśmielające dla części zainteresowanych. Wielu masażystów
czuje presję, aby radykalnie zmienić metody pracy, którą kochają, gdyż muszą „być
na bieżąco” z rozwojem technik i nauki. Od większości terapeutów, starających się
o pracę w centrach odnowy biologicznej, gabinetach chiropraktycznych i innych
P R Z E D M O W A DO A M E R Y K A Ń S K I E J EDYCJ I Z 2 0 0 7 R OKU
miejscach, wymaga się teraz certyfikatu „tkanek głębokich ”, chociaż nie ustalono
jeszcze, co on poświadcza, z wyjątkiem tego, iż w przypadku masażu tkanek głę
bokich centra odnowy biologicznej mogą żądać więcej pieniędzy za ten sam czas
zabiegu, a od terapeuty oczekuje się, że będzie silniej naciskał podczas masażu. To
nowe wydanie Masażu tkanek głębokich próbuje precyzyjniej wytłumaczyć, jak stwo
rzyć podstawy własnej praktyki terapeutycznej na bazie masażu tkanek głębokich
i uwalniania mięśniowo-powięziowego niezależnie od specjalizacji.
Kiedy w latach osiemdziesiątych zaczynałem pracować jako masażysta, tera W języku polskim
peuci debatowali nad poprawnością terminów „masażysta” i „bodyworker”* jako nie ma odpowiednika
dwóch pierwotnych rozróżnień, które miały definiować rodzaj ich praktyki. Teraz angielskiego słowa
„bodyworker”.
potencjalny student staje przed oszałamiającą różnorodnością wyboru kierunków
swojej pracy zawodowej, ponieważ wydaje się, że każda szkoła lub nauczyciel two
rzy własną nazwę na to, czego uczy. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie mamy do
czynienia z bardzo ważnym postępem w wiedzy, którą oferuje się zarówno nowym
studentom, jak i praktykującym terapeutom, lecz raczej że podstawowe zasady sku
tecznego dotyku pozostają takie same. To znaczy, że niektóre elementy nowej no
menklatury są po prostu zabiegiem marketingowym - „Róża pod każdą inną nazwą
pachniałaby tak samo słodko”. Znam terapeutów, którzy czują się zastraszeni przez
przymuszanie do specjalizacji w poszczególnych rodzajach masażu, podczas gdy
oni woleliby korzystać z dobrodziejstw eklektycznego zbioru narzędzi i czerpać
przyjemność z pracy z różnymi pacjentami.
Dostrzegam nawet pewnego rodzaju tendencję do tworzenia się elit - wyda-
e się, że specjaliści traktują „zwykłych” masażystów protekcjonalnie. Podobnie jak
v konwencjonalnej medycynie lekarze ogólni, tak w tym wypadku masażyści „ogól
ni" powinni być szanowani ze względu na szeroki zakres wiedzy i zdolności, któ-
rvmi mogą pomóc dużej części społeczeństwa. Dopracowane i skuteczne techniki
—asażu tkanek głębokich być może nie sprawiają wrażenia atrakcyjnych, ale mogą
?vć najbardziej skutecznym sposobem osiągnięcia zróżnicowanej i dającej satys
fakcję pracy. To jest to, co ta książka oferuje.
Praktycy stosujący w swej pracy techniki i propozycje zaprezentowane w tej
«oiążce zyskają również pewność siebie, co pozwoli im zajmować się pacjentami,
córzy są podobnie zagubieni w tych wszystkich dostępnych możliwościach le
czenia. Czy osoba z bolącym barkiem powinna poddać się ortobionomii, mobili
zacji tkanek miękkich, terapii nerwowo-mięśniowej, masażowi ortopedycznemu
i -eżeli tak, to jakiego rodzaju?), integracji strukturalnej, uwalnianiu mięśniowo-
r awięziowemu, czy też coraz bardziej wyspecjalizowanym „sekretom” masażu,
: których każdy jest zdecydowanie lepszy od zeszłorocznej nowinki? Takie techniki
sak ..zahacz i rozciągnij” lub „przytrzymaj i rozciągnij”, chociaż przez wiele dekad były
MAS AŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
wystarczające w masażu sportowym, wydają się zbyt zwyczajne w momencie, gdy

pojawiły się bardziej atrakcyjne nazwy dla właściwie tej samej procedury. W związ
ku z tą specjalizacją i semantycznym udoskonaleniem terminologii pozostaje nam
mieć nadzieję, że termin „masaż tkanek głębokich” nie będzie pewnego dnia tak
mało znaczący, jak wejście do kawiarni i zamówienie filiżanki zwykłej kawy.
Jedno z coraz powszechniejszych zagadnień wymaga pewnego terminologicz
nego wyjaśnienia: od czasu wydania tej książki uwalnianie mięśniowo-powięziowe
stało się bardzo popularne i jest postrzegane przez ogół społeczeństwa jako zabieg
leczniczy. Techniki uwalniania mięśniowo-powięziowego są różnie nauczane przez
poszczególnych nauczycieli, ja uważam je za istotną część masażu tkanek głębokich.
W zasadzie każda technika, która uwalnia wzorce utrzymywania powięziowego,
może być nazwana uwalnianiem mięśniowo-powięziowym. Ważną różnicą po
między tym określeniem a bardziej ogólnym - masaż, jest to, że praktyk zazwyczaj
pracuje wolniej, chwytając i rozciągając skróconą powięź, a nie ślizgając się ponad
nią. Jeżeli zrozumiecie zasady opisane w tej książce, jak również pokazane na towa
rzyszących jej płytach d v d , będziecie mogli świadomie powiedzieć, że praktyku
jecie masaż tkanek głębokich i że uwalnianie mięśniowo-powięziowe jest jednym
z licznych narzędzi stosowanych przez was w tym masażu.
Kiedy mój wydawca poprosił mnie, bym rozważył rozszerzoną edycję, byłem
zarówno podekscytowany, jak i onieśmielony ogromem potencjalnych zmian. Za
cząłem codziennie robić listę nowego lub rozwiniętego materiału, który miał być
włączony do następnego wydania, aż zdałem sobie sprawę, że stwarzałem książkę
o masażu opartą na zasadach Wojny i pokoju. Z czasem zrozumiałem jednak, że
chociaż ten podręcznik skupia się na podstawach skutecznego dotyku, to oferuje
również mnóstwo konkretnych technik, a także teorię strukturalną dotyczącą spo
sobu pracy z tymi technikami. Jestem zadowolony z osiągnięcia większości celów,
które ustaliłem sobie pięć lat temu, takich jak upowszechnienie masażu tkanek głę
bokich i uwalniania mięśniowo-powięziowego wśród masażystów, zamiast próby
stworzenia zastraszającej i bardzo konkretnej procedury, co mogłoby powodować,
że niektórzy terapeuci odbieraliby ją jako pozostającą w konflikcie z ich dotych
czasową praktyką.
Nie czułbym tego zadowolenia, gdyby terapeuci, którzy chcą rozwijać swoje
zdolności, nie mieli wspaniałych możliwości wyboru innych szczegółowych i spe
cjalistycznych książek. Zdając sobie sprawę z ryzyka pominięcia wielu wielkich
autorów i nauczycieli, chciałbym wspomnieć bardzo pouczające prace Erika Daltona,
Whitneya Love a, Michaela Stanborough, Paula St. Johnsa, Stuarta Tawsa i Bena
Benjaminsa, jak również innowacyjne pojmowanie anatomii przedstawione nam
przez Drew Biela w jego książce Trail Guide to the Body. Dodatkowo Tom Myers
P R Z E D M O W A DO A M E R Y K A Ń S K I E J EDYCJI Z 2 0 0 7 ROKU
w książce Anatomy Trains udostępnił szerszej grupie terapeutów dziedzinę,,integracji

strukturalnej”. Chociaż praca omówiona przez Toma może być praktykowana w ga
binecie czysto strukturalnym, jej genialność polega na tym, że zdefiniowane w niej
napięcia powięziowe w ludzkim ciele mogą zostać zastosowane w każdej formie
masażu, włączając w to masaż relaksacyjny. Ci wielcy nauczyciele ułatwiają mi to, co
robię najlepiej - pozbawienie masażu tkanek głębokich mistycyzmu, kultywowanie
skutecznego dotyku i pomaganie terapeutom w rozwijaniu swych umiejętności
i bardziej efektywnego (bez narażenia się na uraz) wyrażania ich indywidualno
ści i zdolności w dziedzinie masażu.
To nie znaczy, że uważam zawarty w tej książce materiał za wyrównawczy,
uproszczony lub traktuję go jako pożywkę dla Masażu tkanek głębokich nie tylko
dla orłów. Jak większość autorów otrzymuję listy i komplementy od zadowolo
nych czytelników i bardzo za nie dziękuję. Satysfakcjonujące jest to, że ogromna
rzesza masażystów, od początkujących studentów do praktykujących od dawna
terapeutów i chiropraktyków, mówi, że informacje zawarte w pierwszej edycji tej
•csiążki zostały przez nich wykorzystane, zmieniły sposób ich pracy i sprawiły, że
itali się lepszymi praktykami. Jednak najwięcej satysfakcji czerpię nie z faktu,
ze zaprezentowałem pewne ruchy, lecz z tego, że gdy niektórzy terapeuci zrozu
mieli, jak skuteczny i przyjemny może być ten rodzaj masażu, nastąpiła u nich
-Taźna zmiana własnego modelu pracy. Tylko w tym tygodniu otrzymałem trzy
->ty, wf których praktycy wyrażają swoje zadowolenie z tego, że poprawia się sku
teczność ich masażu tkanek głębokich, jak również rozwija się ich nastawiony na
: /związywanie problemów sposób myślenia.
- -rzez tę książkę] sposób mojej pracy ocł razu się zmienił, a to, czego się nauczyłem,
.izgle się rozrasta".
- Masaż tkanek głębokich] już zmienił sposób, w jaki pracuję. To było absolutniefan-
izsf.czne. Tak chcę praktykować masaż. Odwijałem zgięte barki, umieszczałem nie
ci eh ludzi w pozycji na boku, poszukiwałem pierwszych żeber i dostawałem się do
mięsni pochyłych. Ludzie uwielbiają to powolne topnienie i mówią o prawdziwych
- : ::cach w odczuwaniu swoich ciał”.
j rd tylko zaczynam pracować, większość pacjentów od razu zauważa, że wykonuję

® naczej [...]/' to pomogło mi w stosunkowo krótkim czasie stworzyć cieszący się po-
* rżeniem gabinet. [...] systematycznie pracuję z dwudziestoma, trzydziestoma pa
c e - 'z.mi tygodniowo przez ostatnie trzy, cztery miesiące, a w stanie Maine oficjalnie
: ■• kuję zaledwie od jedenastu miesięcy”.
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Ci terapeuci nie wspominają o uczeniu się jakiś atrakcyjnych ruchów rąk, czy
też sztuczek, ale twierdzą, że zmienili swoje postrzeganie masażu, stosują inny
dotyk i mają odmienny cel. Uważam, że większość terapeutów wykonuje masaże,
nie wykorzystując swojego potencjału tak, by spowodować istotne zmiany u swo
ich pacjentów, ponieważ nie jest świadoma tego, jak kilka prostych zmian w tech
nice, sposobie patrzenia, a przy tym zwracanie uwagi na cele, a nie na same ruchy,
może zmodyfikować ich pracę.
Dzisiejsi praktycy prawdopodobnie zastanawiają się, czy mogą pozwolić so
bie na skupienie się na podstawach skutecznego dotyku, jeżeli zamiast tego mają
możliwość rozwijania umiejętności w jakiejś wyspecjalizowanej dziedzinie masażu.
Jednak w masażu istnieją nieliczne - jeżeli jakiekolwiek istnieją - panacea, a wspa
niały dotyk i gama umiejętności często pomagają praktykom dostarczyć korzyści
większej liczbie pacjentów. Tak jak wspominam w rozdziale czwartym: „Jeżeli dasz
człowiekowi młotek, to cały świat staje się gwoździem”. Należy pamiętać o tym w wy
specjalizowanych formach masażu i koniecznie trzeba to wykluczyć, bo praktycy,
którzy chcą zajmować się wieloma pacjentami cierpiącymi na różne dolegliwości,
mogą potrzebować zróżnicowanych narzędzi, aby leczyć poszczególne objawy. Zbyt
duża specjalizacja może ograniczyć skuteczność terapeuty i zmniejszyć liczbę pa
cjentów, którym potrafi pomóc.
W obecnych czasach, gdy wzrastają wymogi dodatkowej edukacji, a miarą
doskonałości terapeuty coraz częściej jest liczba dyplomów na ścianie, zauwa
żam niefortunną polaryzację środowiska masażystów. Niektórzy terapeuci po
gardliwie stwierdzają, że już dawno przestali wykonywać „masaż relaksacyjny”,
natomiast inni wciąż opierają swój masaż na relaksacji, nie chcą tego zmienić
i twierdzą, że nie mają kontaktu z pacjentami, którzy cierpią na dolegliwości bó
lowe lub związane z urazem. Wielu takich masażystów kategorycznie oświadcza,
że nie są zainteresowani dołączeniem do szeregów medycznie nastawionych prak
tyków „terapeutycznych”, gdyż wyobrażają sobie konieczność noszenia fartucha,
prowadzenia drogiego gabinetu z rejestratorką i formularzami ubezpieczenio
wymi oraz wykonywania zimnych i bezosobowych form masażu na wybranej
grupie pacjentów.
Takie uogólnienia i polaryzacje są niefortunne. Badania naukowe wykazują, że
centralny układ nerwowy jest ważnym, jeżeli nie najważniejszym, czynnikiem bólu.
Zrozumienie tego pociąga za sobą nowe ekscytujące terapie, które są bardziej cało
ściowe, a nie skupiają się tylko na tym miejscu, które boli. Pomimo korzyści płyną
cych ze stosowania określonych technik służących uwolnieniu zrostów lub innych
czynników znajdujących się w miejscu bólu możemy przywrócić masażowi relak
sacyjnemu jego właściwe miejsce, jako silnego czynnika pozwalającego na powrót
36
P RZ E D MO WA DO A ME RY K A Ń S K I E J EDYCJI Z 2 0 0 7 ROKU
centralnego układu nerwowego do bardziej zrównoważonego stanu przez zmniej

szenie wyładowań części współczulnej autonomicznego systemu nerwowego, co
wpłynie na ból od „wewnątrz”.
Naprawdę nie ma potrzeby dzielenia masażu na terapeutyczny i relaksacyjny.
W rzeczywistości prawie każdy przychodzący do waszego gabinetu pacjent będzie
cierpiał na dolegliwości i będzie wdzięczny za jakąkolwiek pomoc, którą możecie
mu zaoferować, zarówno w zmniejszeniu bólu, poprawie ruchomości, jak i w zwięk
szeniu możliwości sportowych lub rekreacyjnych. Dla odmiany wielu pacjentów
Drzychodzących do was z konkretnymi problemami chciałoby, żebyście zamiast
skupiania się tylko na ich rozwiązywaniu doprowadzili ich do rozluźnienia i oto
czyli opieką.
Po nauczeniu się wykonywania masażu głębokiego nawet na kilku wyizolo
wanych obszarach, wielu studentów przyznaje, że ich niezdecydowanie wynikało
ârdziej z braku pewności co do tego, jak radzić sobie z takimi problemami, niż
: asno określonej decyzji, aby wykluczyć tego rodzaju masaż ze swojej pracy. Kie-
dvżąda się od nich, aby zdefiniowali to niezdecydowanie, wielu ujawnia, że brakuje
sn. pewności wiedzy anatomicznej. Oczywiście, bardzo łatwo można to rozwiązać,
szvbko pomagając sobie pewnym poszerzeniem wiedzy z tej dziedziny. Prawie
izvstkim wydawało się, że musieliby uczestniczyć w rozbudowanych i drogich
.corsach, aby nauczyć się, jak pracować w ten sposób, i byli zachwyceni, że potrafili
_:zynić swą pracę bardziej satysfakcjonującą, przyjemną i pełną sukcesów dzięki
rem prostym zmianom w sposobie patrzenia na pacjenta oraz przez dodanie kil-
• _ technik tkanek głębokich.
Podobnie jak pierwsza edycja Masażu tkanek głębokich, poprawione wydanie
es: przystępne dla każdego terapeuty, który chce się nauczyć skutecznej pracy głę-
ciej z tkankami i spowodować istotną zmianę poprzez efektywny dotyk i zrozu-
- enie różnych warstw, z których składa się ciało. Zalecam, aby czytelnicy rozważyli
__kę z bardziej szczegółowych opracowań lub materiałów wizualnych, o których
**- -pominam w części „Sugerowana literatura” na końcu tej książki (lub z licznych
r r.vch publikacji), ale równocześnie wydaje mi się, że podstawy nauki dotyku, któ-
•- «z opisane w tej książce i pokazane na moich płytach d v d , są przydatne same
* -obie oraz konieczne w rozwoju mistrzostwa wrkażdej wyspecjalizowanej formie
- âżu, którą praktyk wybierze, jeżeli zdecydujecie się na specjalizację, te umiejęt-
- sci w znacznym stopniu wpłyną na waszą skuteczność niezależnie od wybranego
ocrunku, ale możecie być zaskoczeni, że specjalizacja okaże się niepotrzebna, gdy
- zumiecie podstawowe zasady masażu tkanek głębokich.
Dlaczego więc, jeżeli jestem dosyć zadowolony z pierwszej edycji i z poziomu
: 'zeważającej części innych cennych książek, powinniśmy opublikować drugie
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEWODNIK PO TECH NIKA CH
wydanie? Niektóre ze zmian w tym poprawionym wydaniu zostały wprowadzone,

aby informacje stały się bardziej dostępne i łatwiejsze do zastosowania. Wielu te
rapeutów mówiło mi, że kompleksowe i łatwe do zrozumienia techniki w Masażu
tkanek głębokich po wielu lekturach tej książki są ciągle przydatne i że często sięga
ją do tego podręcznika, aby szybko powtórzyć sobie lub odświeżyć omówione za
gadnienia. Niniejsza edycja zawiera indeks, ułatwiający szybkie i łatwe znalezienie
poszczególnych tematów, które terapeuta chce powtórzyć, zanim przyjdzie pacjent.
W związku z gwałtownym zwiększeniem się terapeutycznych zleceń na ma
saż i potrzebą komunikacji z lekarzami, a czasami z powodu rachunków ubezpie
czeniowych wielu masażystów przyznaje także, że odczuwa pewną dezorientację
i niepokój, nie wiedząc, w jaki sposób radzić sobie z takimi sytuacjami. Rozwinięta
w tym wydaniu część „ Radzeń ie sobie z problemami klinicznymi pacjentów” znacz
nie szerzej opisuje niektóre problematyczne sytuacje. Na końcu rozdziału piątego
umieszczono przykłady różnych formularzy, na przykład profesjonalny kwestio
nariusz konsultacyjny dla pacjentów i kopię formularza komunikacji z firmami
ubezpieczeniowymi. Zamieszczono tam również wskazówki dotyczące właściwego
prowadzenia karty pacjenta. Lista sugerowanych lektur zawiera propozycje książek,
które pogłębią waszą wiedzę.
Ponieważ wielu czytelników zakupiło, opracowany do tego podręcznika, zestaw
płyt d v d Deep Tissue Massage and Myofascial Release: A Video Guide to Techniques,
dodaliśmy również prosty system odnośników do tego zestawu. Zaletą takiego sy
stemu jest możliwość zobaczenia wykonywanych technik, co pozwoli na bardziej
skuteczną naukę bardzo ważnych subiektywnych cech dotyku, takich jak prędkość
i głębokość.
Mam nadzieję, że będziecie zadowoleni z informacji zawartych w tej książce i że
przydadzą się wam w niekończącym się pragnieniu poprawy umiejętności. Niech
masaż zawsze będzie dla was źródłem inspiracji i spełnienia.
Art Riggs ;.
Styczeri 2007
Wstęp
N
aukę masażu można by porównać do studiowania matematyki, również w tej
dziedzinie wiedzę i doświadczenie zdobywa się pewnymi etapami. Niemożli
we jest nauczenie się rachunku różniczkowego bez wcześniejszego poznania algebry.
Tak samo doskonałe początkowe programy szkoleniowe, kończące się uzyskaniem
certyfikatu ukończenia kursu masażu, byłyby niemądre i niebezpieczne zarówno dla
-:udenta, jak i pacjenta, gdyby przed mistrzowskim opanowaniem podstawowych
cchnik masażu, usiłowano uczyć na nich czegoś skomplikowanego. Po kilku mie
lc a c h lub latach pracy wielu terapeutów stwierdza, że ich wiedza na temat ciała
-dzkiego wzrosła, ich umiejętności są na zdecydowanie wyższym poziomie i teraz
r : *rzebują oni głębszego kontaktu z ciałem, tak na poziomie fizycznym, jak i emocjo-
" ilnym, a jednocześnie są gotowi, aby uczyć się masażu tkanek głębokich.
Studenci przychodzący na zajęcia często obawiają się nauki głębszego masa-
r_ Zyskują dzięki temu zdrowy dystans, ponieważ aby nauczyć się głębokiej pracy
*_v2nkowej, konieczny jest czas. Jednak często w tak charakterystycznym dla na-
r eh czasów pośpiechu ludzie chcieliby stać się specjalistami w kilka godzin lub dni.
: nczą weekendowe seminaria, uważając się za ekspertów. Mój przyjaciel nazywa
■: .pewną siebie ignorancją”. Ta książka powstała, by poszerzyć wasze postrzeganie
~ii i oraz urozmaicić pracę z pacjentami. Przede wszystkim może być podręczni
kom uzupełniającym profesjonalne, zaawansowane kursy masażu. Masaż tkanek
rscckich. Wizualny przewodnik po technikach nie jest jedynie zbiorem reguł, które
o_eżv ślepo stosować; techniki i wskazówki teoretyczne zawarte tutaj pozwalają,
r e zyskując doświadczenie, mogli z czasem stworzyć własny styl masażu, od-
5?» idający potrzebom waszych pacjentów.
./.a g a : zdjęcia w tej książce przedstawiają modelkę ubraną w bieliznę, natomiast

:-z M y c ia zasłaniającego jej ciało. Mamy nadzieję, że będzie to właściwie zrozumiane
i zoudzi zbędnych emocji. Takie ilustracje umożliwiają przejrzystsze pokazanie różnic
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEWO DNIK PO T E C H NI KA CH
w ułożeniu ciała. W trosce o pacjenta wszystkie omówione techniki, poza siedzącymi i sto
jącymi, w konwencjonalnym masażu można stosować, używając okrycia.
Czym jest masaż tkanek głębokich?
Z
anim zdefiniujemy termin „masaż tkanek głębokich” warto wymienić pewne
błędne sposoby jego rozumienia. Co najważniejsze, nie jest to rutynowa tech
nika polegająca na stosowaniu przepisanych ruchów, czy też używaniu silnej „ar
tylerii”, jak kostki palców, pięści lub łokcie. Gdy pisałem książkę o masażu tkanek
głębokich, najbardziej bałem się tego, by czytelnicy nie ograniczali się do naślado- j
wania pokazanych ruchów, bez zrozumienia, jak należy głęboko pracować z tkanką
(nie na tkance). Głęboki masaż tkankowy nie jest bolesny, może być bardzo delikat
ny i opiekuńczy. Wielu pacjentów niesłusznie sądzi, że działania wywołujące ból są
bardziej skuteczne, że „bez bólu, nie ma korzyści”
(§ ) Głęboki masaż nie jest „twardym" masażem, nie jest wywieraniem większego nacisku;
nie wymaga od terapeuty niezwykłej siły.
Masaż tkanek głębokich nie wymaga więcej wysiłku niż masaż bardziej powierz
chowny, a jest korzystny dla większości pacjentów. Wielu studentów boi się, że głę
boki masaż będzie wyczerpuj ący lub że zaostrzy istniejące urazy, powstałe w wyniku
wcześniejszych powierzchownych zabiegów Boją się, że będą musieli zrezygnować
ze swojej dotychczasowej praktyki masażu i pozyskać całkowicie nową klientelę, że
tylko sportowcy, pracownicy fizyczni lub masochiści potrzebują głębokiego masażu.
Te obawy rozwiewają się, gdy tylko studenci uświadamiają sobie, że zasady masa
żu tkanek głębokich mogą być od razu włączone w ich obecną praktykę. Poznanie
tych technik poszerzy krąg korzystających z ich zabiegów i pozwoli z mniejszym
wysiłkiem pracować głębiej z dotychczasowymi pacjentami. Wraz ze zdobywaniem
wprawy w masażu tkanek głębokich, zwracaniem uwagi na właściwą mechanikę
ciała, praca masażystów staje się łatwiejsza i bardziej skuteczna. Wolniejszy masaż,
skupienie wymagane w nowym sposobie kontaktu z pacjentami oraz przyjemność
rozwiązywania problemów powinny spowodować, iż zarówno terapeuci, jak i pa
cjenci będą się czuć zrelaksowani i wzmocnieni.
© Masaż nigdy nie powinien składać się w całości z pracy głębokiej. To byłoby wyczer
pujące zarówno dla pacjenta, jak i dla terapeuty. Techniki masażu tkanek głębokich stosuje
40
się, gdy jest to konieczne, nawet kilka razy podczas jednej sesji. To jest tak jakbyście pro
wadząc samochód na wiejskiej drodze, musieli zwalniać i redukować bieg przy pokonywa
niu wzgórz lub ostrych zakrętów.
Ale czym jest masaż tkanek głębokich? Najprostsza możliwa definicja to: Zrozw-
'nienie warstw ciała i możliwości pracy z tkankę w tych warstwach zmierzającej do
rozluźnienia, wydłużenia i uwolnienia utrzymujących się wzorców nieprawidłowych
napięć w możliwie najbardziej skuteczny i energooszczędny sposób. Nie istnieje ostra
linia oddzielająca „zwykły” masaż od pracy na tkankach głębokich. Chociaż konkret
ne umiejętności i techniki masażu tkanek głębokich mogą być w pewnym stopniu
opisane przez głębokość nacisku, szybkość ruchu czy używanie łokci i kostek pal
iów, jego praktyczne zastosowanie może się różnić zależnie od terapeuty, miejsca
. pacjenta. Masaż tkanek głębokich może być inaczej definiowany w ośrodku od
nowy biologicznej, a inaczej w gabinecie chiropraktyka. Niektórzy terapeuci mogą
nagle wykonywać relatywnie lekkie masaże, używając swoich łokci i przedramion,
iby pracować bardziej skutecznie, inni natomiast mogą od czasu do czasu zwolnić
:empo masażu, aby użyć metod pracy z tkankami głębokimi wtedy, gdy pojawi się
potrzeba skutecznego ich rozluźnienia.
W masażu tkanek głębokich podstawowym celem nie jest przyjemność, bar
ie iej zwraca się uwagę na zmienianie struktury i ograniczeń ruchomości mięśni.
Sie znaczy to jednak, że praca ta nie jest przyjemna. Większość pacjentów, gdy już
~e przyzwyczai do dobrodziejstw wynikających z głębokiej pracy na tkankach, woli
r.skać zwiększenie rozluźnienia, zmniejszenie bólu i długotrwałe korzyści. Osta-
riznie to zaowocuje sukcesem waszej praktyki.
Z Techniki oraz odmienny nacisk metod tkankowych mogą spowodować zdecydowaną

~ snę sposobu waszej pracy. Możecie stwierdzić, że skupienie się na cierpliwym wydiu-
rrs u tkanki da wam silę do osiągnięcia z waszymi pacjentami celów, które wcześniej były
* i wyobrażalne.
I —niejszenie bólu, przywrócenie lepszej postawy, większej giętkości i płynności

~_inu to korzyści wynikające z pracy z tkankami głębokimi. Mamy nadzieję, że
irinniki omawiane w tej książce będą przydatne wielu terapeutom i dostosują oni
ćytą wiedzę do swojej indywidualnej definicji masażu.
MASAŻ T KA N E K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Po co się uczyć masażu tkanek głębokich?

laczego warto podjąć trud zdobywania umiejętności masażu tkanek głębokich?
Sprawdźcie wymagania pracodawców w większości ośrodków odnowy biolo
gicznej oraz punktów medycznych, takich jak gabinety chiropraktyczne czy kliniki
fizjoterapeutyczne. Większość z nich wymaga teraz certyfikatu ukończenia kursu
masażu tkanek głębokich. Masażu nie traktuje się już wyłącznie jako przyjemności,
cenionej przez nielicznych, którzy mają dużo wolnego czasu lub pieniędzy. Teraz
środowisko medyczne zaczyna postrzegać masaż jako metodę skutecznego lecze
nia wielu dolegliwości, a umiejętność masażu tkanek głębokich staje się nierzadko
warunkiem ubiegania się o pracę. Nawet firmy ubezpieczeniowe rozróżniają ogól
ny masaż i „uwalnianie mięśniowo-powięziowe” lub „mobilizację tkanek miękkich”
(terminy używane przez ubezpieczalnie na określenie masażu tkanek głębokich),
płacąc za te usługi wyższe stawki. Prywatni pacjenci stają się jednocześnie bardziej
wymagający i oczekują tego typu usług medycznych w waszych gabinetach.
Przez lata nauczania masażu tkanek głębokich poznałem wiele powodów, dla
których terapeuci decydowali się na ten kurs. Wielu rozpoczynało go, ponieważ do
znali urazu - pracowali zbyt ciężko, zbyt szybko, mieli niewłaściwą postawę i biome-
chanikę. Próbowali kształtować i kontrolować tkanki swoich pacjentów sposobami,
które są niezgodne z fizjologią człowieka. Być może przedkładali potrzeby swoich
pacjentów nad swoje preferencje. Najczęściej, gdy terapeuci zdobywają doświadcze
nie i wiedzę o ciele ludzkim, zdają sobie sprawę, jak wiele muszą się jeszcze nauczyć
o pracy z ciałem, a jednocześnie chcą być bardziej skuteczni. Książka ta ma skłonić
czytelników do pogłębiania swej wiedzy i zdobywania nowych umiejętności.
(§ ) Uwaga do odnośników do płyt DVD: jako pomoc dla czytelników, którzy uczą się z tej
książki, korzystając jednocześnie z płyt DVD, dodano odnośniki. Dla przykładu, odnośnik
na stronie 44 zapisano w ten sposób: (DVD 1, 20:13 do 52:09). Ten system odnośników
podaje numer płyty DVD, a po nim czas w minutach i sekundach, kiedy na tej płycie zaczy
na się i kiedy kończy dany materiał. Używając wyświetlacza czasu, przesuńcie nagranie
do odpowiedniej części materiału lub korzystając z Menu odtwarzacza płyt DVD, znajdźcie
materiał po tytule, który znajduje się na początku każdej płyty DVD. Broszura dołączona do
zestawu płyt DVD również zawiera kompletną listę tytułów materiału i czasów, od których
się zaczynają.
Po pierwsze bezpieczeństwo.
Środki ostrożności
Z
awsze jestem zadowolony, gdy widzę studentów skłaniających się raczej ku
ostrożności w yin-yang bezpieczeństwa niż ku zbyt agresywnym zabiegom.
-lilepiej nie wykonywać jakiegokolwiek ruchu czy procedury terapeutycznej, jeśli
:ê iesteście przekonani, że jest ona zupełnie bezpieczna, i nie czujecie się pewnie
tym, co robicie. Niemniej, podobnie jak jedno chińskie słowo oznacza jedno
cześnie niebezpieczeństwo i możliwość, miejsca, w których masaż tkanek głębokich
mógłby niewłaściwie wpłynąć na nerwy lub krążenie, są jednocześnie miejscami,
- których masaż może uwolnić zrosty lub uwięźnięcia i spowodować znaczącą
zoprawę. Nadmierna ostrożność może spowodować, że pacjent nie odczuje po-
: rawy, można tego uniknąć, zdobywając rzetelną wiedzę o obszarach potencjalnie
z_¿bezpiecznych. Uczestnicząc w zajęciach z masażu, nie można uczyć się, w jaki
-osób bezpiecznie pracować wokół pewnych struktur, dopóki nie osiągnie się do-
ozzecznego poziomu wiedzy i umiejętności. Słusznie przestrzega się początkują-
r di studentów i radzi się im, aby nie pracowali w rejonie przednim szyi, brzucha
. : ichwin, wokół niektórych tętnic, żył i nerwów powierzchownych. Istnieje duża
*: znica pomiędzy niepracowaniem w ogóle lub tylko działaniem powierzchow-
z zzi w danym obszarze a uczeniem się na bardziej zaawansowanych kursach, jak
rczpiecznie pracować na tym samym obszarze ciała.
.‘.ażne, by odróżnić dbały, uważny ruch od próbnego, pozbawionego pewności stylu

“ 2S2ŻU.
T~:ez lata obserwowałem, jak masaż tkanek głębokich niepokoił nowych studen-
^ le*-. odkrywających granice swojej pewności i bezpieczeństwa pacjenta podczas
-.iziżu. Uspokaja dostrzegalna w tym niepokoju troska o dobre samopoczucie pa-
: : roow. Doszedłem jednak do wniosku, że owa ostrożność jest po części strachem
: powodu niedostatecznej wiedzy o strukturach anatomicznych, które wymagają
43
MASAŻ T KA NE K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
ostrożności. Jeżeli nie wiecie, których struktur się obawiać lub jak bezpiecznie pra
cować wokół nich, ciało może stać się dla was zamglonym polem minowym bo-
jaźliwego wahania.
(§ } Wyobraźcie sobie, że przechodzicie przez swój pokój w zupełnej ciemności. Wiedząc,

gdzie znajduje się kanapa, stolik, lampy i inne meble, możecie przemierzyć pokój z ostrożną
pewnością. Teraz wyobraźcie sobie, źe przechodzicie przez tak samo ciemny pokój wypeł
niony meblami, o których nic nie wiecie. Wasze próby przejścia przez takie pomieszczenie
prawdopodobnie byłyby ostrożne i bojaźliwe. Wykonywanie masażu tkanek głębokich bez
świadomości, które obszary anatomiczne są potencjalnie zagrożone, można porównać do
poruszania się w takim nieznanym ciemnym pokoju. =
Środki ostrożności <dvd 1, 20:13 do 52:09) ^ -v ?
Ważne jest rozróżnianie określeń ostrzeżenie i przeciwwskazanie. Ostrzeżenie zale

ca ostrożność, a nie zakaz działań (przeciwwskazanie). Świadomość, jak pracować
z omawianymi dalej strukturami anatomicznymi, doda waszemu masażowi pew
ności i skuteczności.
Tętnice i żyły. W pracy z naczyniami krwionośnymi najgroźniejsze jest niebezpie

czeństwo uwolnienia blaszki miażdżycowej lub skrzepów, które przemieszczając
się ze strumieniem krwi, mogą powodować udary. Podstawowym obszarem tro
ski jest odcinek szyjny, choć każda uszkodzona żyła może uwolnić zawartość, która
przepływając przez duże żyły do serca, mogłaby być przepompowywana poprzez
coraz to niniejsze tętnice i zatamować przepływ krwi. To jednak nie znaczy, że nie
powinniście wykonywać masażu wokół dużych żył i tętnic. Chociaż na wielu kur
sach na wstępie mówi się studentom, aby nie pracowali w obszarach, gdzie w y
czuwalny jest puls, wydaje się to zbyt ostrożne, z wyjątkiem sytuacji, gdy pracuje
się ze starszymi lub poważnie chorymi pacjentami. Mocny puls może pochodzić
z tętnicy pachowej, udowej, szyjnej i z aorty brzusznej i może być wyczuwalny kil
kanaście centymetrów od naczynia, jednak wyczuwanie rozlanego pulsu nie jest
powodem do alarmu.
Aby wykonywać masaż w obszarze, gdzie wyczuwacie puls, powinniście nauczyć
się, jak precyzyjnie określić położenie tętnicy. Gdy pracujecie, przybliżajcie rękę do
pulsu do momentu, aż będziecie mogli wybadać palpacyjnie nasilony puls, wtedy
oddalcie się lekko od tego miejsca i ostrożnie kontynuujcie masaż.
44
PO P I E R WSZE B E Z P I E C Z E Ń S T W O . ŚRODKI O S T R O Ż N O Ś C I
Wiedza z zakresu anatomii pozwala stwierdzić, że brak wyczuwalnego pulsu

w obszarach większego przepływu tętniczego, takich jak aorta brzuszna lub tętnice
>zyjne, sygnalizuje zagrożenie. Może być znakiem zatamowania, lub nawet tętniaka.
Tętniaki występują jednak dosyć rzadko, powstają w wyniku rozciągnięcia zdefor
mowanej ścianki tętnicy. Każdy masaż na tętniaku może spowodować rozerwanie
:etnicy i tym samym zagrażać życiu. Ćwiczcie badanie palpacyjne przepływu tęt
niczego na młodych, zdrowych pacjentach lub kolegach masażystach, abyście wie
dzieli, jak wyczuć normalny puls i gdzie go szukać.
Zawsze najbezpieczniej jest omijać żylaki, lecz wielu terapeutów z tego względu
zupełnie zaniedbuje tkanki leżące poniżej tych żył. Bardzo łatwo jest podejść do tkanki
znajdującej się głębiej, z jednej lub drugiej strony żylaka w odległości od 2,5 do 5 cen-
-metrów; masaż tych partii przynosi ulgę mięśniom nóg. Miejcie świadomość, że
•-vielu pacjentów będzie obawiało się masażu w okolicy żylaków. Ważne, by zapytać,
zzv chcą masażu w tej okolicy, i wytłumaczyć im, że nie dojdzie do uszkodzenia żył.
...
Hsrwy. Nauczcie się, którędy przechodzą najważniejsze nerwy, i gdy pracujecie, uwa-
r.ncie na oznaki uwięźnięcia, takie jak zdrętwienia lub mrowienia. Można wiele zy-
-.<ać, pracując na takich obszarach ciała jak wlot klatki piersiowej, gdzie ruchomość
im ’ " " " ” "
- erwów jest ograniczona. Wytłumaczcie pacjentowi, że pracujecie blisko nerwu, aby

uwolnić napięcia w tej partii ciała. Pouczcie pacjentów, że jeżeli wystąpi zdrętwienie
_? mrowienie, od razu muszą was o tym poinformować, gdyby się to zdarzyło, za-
"—
zrzestańcie pracy w tym konkretnym miejscu. Masaż w odległości 2,5 centymetra

'
c i punktu, w którym wystąpiły odczucia nerwowe, nie będzie stwarzał zagrożenia.

wm
Zważajcie, aby używać skośnych ruchów i pracować powoli.
S:awy. Wiele czynności opisanych w tej książce pokazuje ruch kończyn w celu roz-
: zgnięcia mięśni. Należy wspomnieć o dwóch sytuacjach, które wymagają uwagi.
'
Tzeli pacjent przeszedł operację wymiany stawu biodrowego, szczególnie w ciągu

w.atniego roku, właściwe są powolne, łagodne ruchy; nie próbujcie wykonywać ru-
: - u w pełnym zakresie na tym stawie, tak jak na normalnym biodrze. Szczególnie
. lżajcie ze zginaniem stawu biodrowego, gdy utrzymujecie wewnętrzną rotację
*: sci udowej, i z jego prostowaniem, gdy utrzymujecie rotację zewnętrzną kości
. Z :>wej. (DVD 1, 34:24 Ograniczenia po artroplastyce stawu biodrowego)
Bardziej powszechne są niestabilne stawy barkowe. Zawsze gdy wykonujecie
-_ch w tym stawie, czyńcie to powoli. Większość pacjentów poinformuje was, że ich
*zzki mają tendencję do zwichnięć. W tym wypadku najbezpieczniej jest nie odwo-
zz.z ramienia poza linię prostopadłą do ciała i być szczególnie ostrożnym, wykonu-
rotację zewnętrzną kości ramiennej,gdy ramię jest odwiedzione od ciała.
45
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Poniższe zdjęcia przedstawiają wiele struktur anatomicznych, które wymagają uwa

gi podczas wykonywania masażu. Nie jest to pełny spis, wspomina jedynie pewne
punkty, które często nie są omawiane na podstawowych kursach masażu. Naj
lepszym sposobem nauczenia się pracy wokół tych miejsc jest kurs praktyczny
z doświadczonym instruktorem. Jeżeli dacie sobie czas na studiowanie i będziecie
uczestniczyli w kursach, które uczą procedur pracy na omawianych częściach ciała,
z uwzględnieniem stanów medycznych wymagających szczególnej uwagi, będzie
cie mogli pracować pewni siebie.
Miejsca wymagające ostrożności

1. Wlot klatki piersiowej. Jest to raczej obszar pomiędzy mięśniami pochyłymi przed
nimi i środkowymi, niż właściwa struktura anatomiczna. Przez to miejsce prze
chodzą: nerw promieniowy, łokciowy, pośrodkowy, duże naczynia krwionośne,
do których zaliczamy tętnicę szyjną wspólną oraz żyły szyjne. Masaż tkanek
głębokich jest bardzo skuteczny w leczeniu napięć mięśniowych i powięzio
wych, które w tym miejscu mogą przesunąć obojczyki w kierunku pierwszych
żeber, oraz w rozluźnianiu i wydłużaniu mięśni pochyłych i mostkowo-
-obojczykowo-sutkowych. Praca z mięśniami, które się tu znajdują, jest bardzo
ważna w terapii zapewniającej równowagę pomiędzy przednią i tylną stroną szyi.
2. Tętnica szyjna wspólna. Silny puls zaalarmuje cię o położeniu tej tętnicy. Nie na
ciskajcie na nią bezpośrednio, ale nauczcie się pracować ostrożnie na tkance,
która do niej przylega. Trzeba uważać przy pracy ze starszymi i chorymi pa
cjentami z powodu zagrożenia uwolnieniem w trakcie masażu skrzepów i bla
szek miażdżycowych.
3. Zatoka szyjna. Jest to szczególny odcinek tętnicy szyjnej, bowiem znajduje się
tutaj baroreceptor - regulator ciśnienia krwi. Bezpośredni nacisk na tę struk
turę może zapoczątkować przyspieszony spadek ciśnienia tętniczego.
4. Splot ramienny. Ten splot nerwowy leży tuż nad obojczykiem, lecz może zostać
uwięźnięty przez restrykcje powięziowe w odległości większej niż 2,5 centymetra.
Praca z dolnymi przyczepami mięśni pochyłych może spowodować odczucia
nerwowe pochodzące z tego splotu. Zawsze proście swoich pacjentów, aby na
tychmiast poinformowali was, jeśli wystąpi jakiekolwiek zdrętwienie lub mro
wienie w kończynie górnej podczas pracy na tym obszarze. Jeżeli pracujecie
powoli i ostrożnie, nie występuje zagrożenie; musicie tylko po ustąpieniu ob
jawów (jak zdrętwienie, mrowienie) przesunąć się troszkę dalej lub pracować
skośnie, pod lekko zmienionym kątem.
5. Ślinianka przyuszna 18. Węzty chtonne
6. Ślinianka podżuchwowa
1. Wlot klatki piersiowej 3. Zatoka szyjna
4. Splot ramienny 2. Tętnica szyjna wspólna
18. Węzty chtonne
20. Kaletki
naczyniowy, nerw
pośrodkowy i tokciowy 10. Wyrostek mieczykowaty
pachowa
13. Wątroba 14. Aorta brzuszna
15. Wyrostek robaczkowy 9. Bruzda tokciowa
16. Nerw skórny boczny
18. Węzty chłonne

12. Wyrostek haczykowaty
11. Kanat nadgarstka kości haczykowatej
18. Węzty chtonne
20. Kaletki
MASAŻ T KANEK G Ł Ę BO KI C H. WI ZUAL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
5. Ślinianka przyuszna. Przez ten gruczoł przechodzi siódmy nerw czaszkowy (twa
rzowy).
6. Ślinianka podżuchwowa. Gruczoł usytuowany poniżej i wzdłuż dolnej krawędzi
żuchwy. Poniżej ślinianki podżuchwowej znajdują się węzły chłonne.
7. Pach a. Ten obszar zawiera węzły chłonne i pęczek nerwowo - naczyniowy Jeżeli
nie ma szczególnych powodów terapeutycznych, aby pracować w tym regionie,
to najlepiej jest go unikać.
8. Pęczek nerwowo-naczyniowy, nerw pośrodkowy i łokciowy oraz żyła i tętnica pacho
wa. Te struktury znajdują się pomiędzy mięśniem dwugłowym i trójgłowym
ramienia w połowie długości kości ramieniowej.
9. Bruzda łokciowa. Nerw łokciowy leży blisko kostnej powierzchni łokcia.
10. Wyrostek mieczykowaty. Unikajcie bezpośredniego nacisku na tę kość; niewiele
jest powodów uzasadniających pracę na nim.
11. Kanał nadgarstka. Nerw pośrodkowy biegnie przez kanał nadgarstka. Uważajcie,
aby nie uciskać tego obszaru, rozciąganie tkanek na boki po jednej albo drugiej
stronie może jednak otworzyć kanał i zmniejszyć ucisk w tym obszarze.
12. Wyrostek haczykowaty kości haczykowatej. Ta wyrosi kostna na dłoni jest łatwa
do wybadania palpacyjnego. Unikajcie bezpośredniego nacisku na kość ha
czykowatą, gdyż może on spowodować kompresję nerwu łokciowego.
13. Wątroba. Uważajcie ze stosowaniem głębokiego nacisku bezpośrednio pod lu
kiem żebrowym, gdy pracujecie z przeponą.
14. Aorta brzuszna. Spójrzcie na zamieszczoną wyżej, część ogólną tego wstępu.
15. Wyrostek robaczkowy. Nie ma powodu, żeby pracować bezpośrednio nad wy
rostkiem robaczkowym. Pojawienie się bólu w okolicy wyrostka robaczko
wego podczas pracy ogólnej na jamie brzusznej może wskazywać na jego
stan zapalny, szczególnie jeżeli pacjent skarży się na złe samopoczucie lub go
rączkę.
16. Nerw skórny boczny uda. Ten nerw przechodzi bezpośrednio pod więzadłem
pachwinowym.To nie j est obszar często poddawany masażowi, ale możecie na
trafić na niego podczas pracy z mięśniem lędźwiowym, biodrowym lub przy
czepem mięśni na kolcu biodrowym przednim górnym.
17. Trójkąt udowy. Przez ten obszar przechodzą: tętnica i żyła udowa, nerw udowy
oraz węzły i naczynia chłonne.
18. Węzły Chłonne. Nie powinniście poddawać masażowi żadnych węzłów chłon
nych, ale musicie umieć rozpoznać, czy węzły są obrzęknięte lub zbyt twarde.
W takim wypadku najlepiej jest unikać masażu w tej okolicy.
19. Kanał Stępu. Za kostką przyśrodkową biegnie nerw piszczelowy tylny, tętnica
i żyła piszczelowa.
20. Kaletki
18. Węzły chłonne
21. Wolne żebra
9. Bruzda łokciowa
23. Nerwy pośladkowe

(skórne)
11. Kanał nadgarstka

12. Wyrostek haczykowaty
kości haczykowatej
25. Żylaki tylne 24. Nerw kulszowy
26. Obszar podkolanowy
28. Nerw strzałkowy

wspólny
29. Nerw piętowy boczny

MASAŻ T KA NEK G Ł Ę B O K I C H . WIZU ALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
20. Kaletki. Gdziekolwiek ścięgno krzyżuje się ze stawem, istnieje możliwość, że ka
letka będzie chronić ścięgno przed ocieraniem się o kość. Ważniejszymi miej
scami dla kaletek są: bark, biodro, kolano i łokieć. Kaletki nie reagują dobrze
na masaż, aczkolwiek praca wokół nich może przynieść ulgę stawom po urazie.
Pacjenci często będą was informować, że mają zapalenie kaletki jakiegoś stawu.
Dobrze jest dowiedzieć się, czy to profesjonalna diagnoza pracownika służby
zdrowia, czy też domysł kogoś mniej wykwalifikowanego. Często myli się za
palenie kaletki i zapalenie ścięgna, a ich leczenie jest bardzo różne. Wrażliwe
ścięgna często dobrze reagują na masaż poprzeczny i lód, podczas gdy masaż
może podrażnić zapalenie kaletki, które reaguje dobrze na ciepło.
21. Wolne żebra. Te dolne żebra nie są przyczepione do chrząstki żebrowej lub
mostka, są bardziej mobilne i delikatne. Nie stosujcie tutaj szerokiego nacisku
z powodu ruchomości wolnych żeber i znajdujących się pod nimi nerek.
22. Nerki. Wolne żebra leżą bezpośrednio nad nerkami. Unikajcie zbyt dużego bez
pośredniego nacisku na żebra; pracujcie w tym obszarze skośnie.
23. Nerwy pośladkowe (skórne). Chociaż grzebień kości biodrowej jest ważnym
miejscem, którym należy się zająć, używajcie ruchów skośnych. Na ogół nie
przestrzega się przed pracą na tym obszarze, lecz gdy pacjent podczas masażu
grzebienia biodrowego skarży się na odczucia nerwowe w pośladkach, zacznij
cie pracować w pewnym oddaleniu od miejsca, w którym powstają te wrażenia.
24. Nerw kulszowy. Najbardziej powszechnym miejscem ucisku na ten nerw pod
czas masażu jest mięsień gruszko waty oraz obszar pomiędzy guzowatością kul-
szową a krętarzem większym kości udowej. Pamiętajcie, by na całym obszarze
pośladkowym wykonywać skośne ruchy, zapobiegając uciskaniu nerwów na
kościach miednicy.
25. Żylaki. Spójrzcie na zamieszczoną wyżej, część dotyczącą naczyń krwionośnych.
26. Obszar podkolanowy. Powolna i ostrożna praca w tylnej części kolana może być
bardzo skuteczna, jeśli chcemy rozluźnić ścięgna mięśni kulszowo-goleniowych
i brzuchatych łydki oraz mięsień podkolanowy i mięsień podeszwowy. Składo
we nerwu kulszowego, tętnice i żyły również biegną do tyłu od torebki stawu
kolanowego.
27. Część tuskowata kości skroniowej i skrzydła większe kości klinowej. Kości czaszki
są w tym miejscu bardzo cienkie. Kość klinowa, jak na kość czaszki, jest względ
nie ruchoma i ucisk może ją przemieścić. Na tym obszarze używajcie tylko naj
delikatniejszego nacisku.
28. Nerw strzałkowy wspólny. Ten nerw, bezpośrednio za głową kości strzałkowej,
jest najwrażliwszy.
29. Nerw piętowy boczny.
50
51
Rozdział pierwszy
I
Teorie ogólne
T r onkretne techniki masażu tkanek głębokich, przedstawione w tej książce, są
lv o p a r t e na ogólnych zasadach masażu i muszą być omawiane w takim kontek-
I -r.e. W rzeczywistości linia oddzielająca masaż skupiony na rozluźnieniu od pracy

- : tkankach głębokich nie jest wyraźna; włączenie masażu głębokiego może spo-
* dować, że nawet łagodny masaż stanie się skuteczniejszy, a wykonując dobry
- isaż tkanek głębokich, powinno się poświęcić sporo czasu na ruchy rozluźniają
ce i troskliwe. Masaż tkanek głębokich nie oznacza po prostu wytoczenia ciężkiej
.irtylerii”: kostek palców, pięści i łokci. Mogą one stać się niebezpieczną bronią;
Akkolwiek zagłębienie łokci w tkanki może się wydawać kuszące, wcześniej należy
koniecznie spędzić trochę czasu, rozmawiając o tym, jak bezpiecznie i skutecznie
rracować z tkanką. Podane niżej zasady wyjaśnią teorie, na których oparte są kon
kretne techniki omawiane w późniejszych rozdziałach, (ovo 1 ,0:16 Podstawy masażu tkanek
stębokich i uwalniania mięśniowo-powięziowego)
Zasady masażu tkanek głębokich
N
igdy się nie wysilajcie: praca głęboka różni się od pracy twardej. Jeżeli nadwyrę
życie się lub zauważycie u siebie drżenie z powodu zbyt silnego masażu, albo
rracujcie lżej i wolniej, albo zmieńcie „narzędzie” na takie, jak łokieć czy przedra
mię. Jeżeli narzucacie nacisk przekraczający wasze możliwości, bardzo trudno jest
* oprószyć napięcie w ciele pacjenta.
Jżywajcie mało olejku. Olejek lub płyn nawilżający jest oczywiście niezbędny, aby
: :pobiec tarciu skóry; jednak większość studentów używa go znacznie więcej niż
■: konieczne. Jeżeli kiedykolwiek próbowaliście obrócić gałkę w drzwiach natłusz
czonymi dłoniami, to wiecie, jak wiele wysiłku potrzeba, aby wykonać to proste
MASAŻ TKA NEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
zadanie. Gdy wykonujecie masaż tkanek głębokich, dla waszego dobrego samopo
czucia jest ważne, aby się nie wysilać. Marnujecie swoją energię, ponieważ nadmiar
nawilżacza rozpraszają na warstwie skóry, zamiast koncentrować na tej głębokości
tkanek, na której staracie się pracować.
Pracujcie powoli. Masaż głęboki wymaga połączenia tempa ruchu z głębokością

waszej pracy. Im głębiej naciskacie lub im większy jest opór mięśni, które chcecie
rozluźnić, tym wolniej musicie pracować. Kojarzenie przez pacjentów masażu głę
bokiego z bólem wynika zazwyczaj z szybkości pracy, a nie z jej głębokości, czy też
siły nacisku.
Używajcie skośnego nacisku. Nigdy nie naciskajcie w kierunku prostopadłym do

kości. Rzadko powinniście pracować pod kątem większym niż 45 stopni. Nerwy
i naczynia krwionośne mają zdolność rozciągania lub przesuwania się z jednej stro
ny na drugą, ale mogą ulec uszkodzeniu, jeżeli zostaną uciśnięte na kości. To jest
szczególnie ważne w okolicy pośladków, gdzie nerw kulszowy może zostać łatwo
uciśnięty na kościach miednicznych. Skośny nacisk pozwala również na rozciąga
nie tkanki zamiast zwykłego jej ściskania.
Dodatkiem do pracy na brzuścach mięśniowych powinna być praca na przyczepach

Ścięgnistych mięśni. Często napięcie przepracowanych lub przewlekle skróconych
i nieelastycznych mięśni ujawnia się przy przyczepie ścięgna do kości. Zmiękcze
nie ścięgna i stymulowanie receptorów rozciągowych (organów ścięgnistych Gol-
giego) jest ważne przy rozluźnianiu mięśni. To jest szczególnie istotne przy pracy
z mięśniami długimi, takimi jak mięśnie kulszowo-goleniowe. Praca na przyczepie
może rozluźnić mięsień wystarczająco, aby precyzyjny masaż brzuśca tego mięś
nia trwał krócej.
Musicie wiedzieć, co chcecie osiągnąć. Oceniajcie stan każdego pacjenta wizualnie,

przez palpację i przez rozmowę, aby określić główne obszary, w których utrzymy
wane jest napięcie. Zbyt wielu terapeutów zaczyna pracować w taki sam sposób
z wszystkimi pacjentami i masuje kolejne „numery’.W takim wypadku ważniejszy
staje się jakiś styl niż istota masażu. Większość z nas doświadczyła masażu, w któ
rym ruchy zostały wykonane z wielką zręcznością i talentem, lecz nie zwrócono
należytej uwagi na obszary szczególnie ich wymagające. Powinniście dostosować
swoją technikę do celów, jakie chcecie osiągnąć.
54
TEORIE OGÓLNE
Skoncentrujcie się na warstwie ciata, na której chcecie pracować, i pozostańcie na tym

poziomie. Układ nerwowy jest czuły na zmiany głębokości stymulacji. Szybkie prze
chodzenie z jednej warstwy do drugiej może rozluźniać pojedyncze mięśnie, a jedno
cześnie nadmiernie stymulować układ nerwowy. Powoli zagłębiajcie się w warstwę,
na której powinniście skupić swą uwagę; kontynuujcie pracę na tym poziomie, po
czym powoli wycofujcie się. Mocne podstawy wiedzy anatomicznej, włączając w to
■iedzę o przyczepach początkowych i końcowych mięśni, pomogą w ustaleniu stra
tegii pracy i zrozumieniu ograniczeń ruchomości i wzorców rotacyjnych.
3ozwólcie ciatu zareagować i ustabilizować się, zanim będziecie kontynuować masaż.

N‘a początkowych kursach masażu czasami nadmiernie podkreśla się, że nie należy
zaburzać pola energetycznego ciała pacjenta, instruuje się więc studentów, by nie
-radli kontaktu z ciałem pacjenta podczas masażu. Jednak ciągła stymulacja może
zablokować integrację i stabilizację. Pojawienie się głębokich westchnień, pocenie,
- >zluźnienie przewlekle skróconych mięśni oraz zmiany w kolorze skóry sygnali-
ą uwolnienie wegetatywnego układu nerwowego. Jeżeli zauważycie te objawy,
,:esto dobrze jest zatrzymać aktywny masaż, a nawet na chwilę przerwać kontakt
: pacjentem i pozwolić, aby rozluźnienie scaliło się i zostało zapamiętane świado-
rr.ie lub podświadomie.
ogól aby spowodować uwolnienie, należy układać mięśnie w pozycji rozciągniętej.

:ększość problemów, z którymi się stykamy, jest spowodowana przykurczami
~.:ęśni. Terapeuci często wahają się przed poruszaniem kończyn lub zmianą pozy-
. . pacjenta, bojąc się, że zaburzą stan rozluźnienia. Jednak jeżeli napięty mięsień
est ułożony w pozycji lekkiego rozciągnięcia, blisko końcowego zakresu, to mię-
- en wydłuży się, gdy nastąpi jego rozluźnienie. To „uczy” receptory rozciągowe
~:eśnia na nowo definiować, jaka jest jego długość spoczynkowa. Wiele z pozycji
r <azanych w tej książce stworzono po to, aby podczas masażu umieścić mięśnie
pozycjach rozciągniętych.
Wyobraźcie sobie na przykład długość mięśnia dwugłowego z przedramieniem
: z.ętym do kąta około 45 stopni tak, jak może ono spoczywać podczas masażu, gdy
« isz pacjent znajduje się w pozycji leżenia tyłem. Moglibyście z powodzeniem roz-
_znić mięsień dwugłowy ramienia, lecz pacjent prawdopodobnie wstałby z przed-
-imieniem zgiętym pod takim samym kątem, z jakim przybył. Jednak prostowanie
i kcia, aby rozciągnąć mięsień dwugłowy podczas masażu tkanek głębokich, w rze-
zzvwistości wydłużyłoby ten mięsień. Uważajcie, aby nie rozciągać mięśni za bar-
zjo. Jeżeli zostaną nadmiernie rozciągnięte, staną się zbyt trudne dla głębokiego
- ¿cisku lub skurczą się, reagując na wasze rozciąganie.
55
MASAŻ T KANEK G ŁĘ B OK I C H . WIZUALNY P R ZE W OD NI K PO T E C H N I K A C H
Korzystajcie z właściwej mechaniki ciała. Większość urazów terapeutów jest spowo

dowana przemęczeniem się podczas pracy. To może być wynikiem zbyt szybkiej
pracy lub niewłaściwej mechaniki ciała. Energia do pracy nie powinna pochodzić ze
skurczu waszych mięśni. Wykorzystujcie grawitację i wasz ciężar kierowany z góry
albo spowodujcie, aby wasza siła pochodziła ze stóp, odpychających się i naciskają
cych na podłoże. Ta książka zawiera sugestie, jak poprawić mechanikę ciała.
Nie używajcie kciuków do żadnego głębokiego masażu. Kciuki są zbyt ważnym na
rzędziem w masażu ogólnym, aby zostały nadwyrężone lub uszkodzone podczas
wykonywania masażu głębokiego. 90% technik masażu tkanek głębokich, które są
zazwyczaj wykonywane kciukami, mogą być wykonane kostkami palców, pięściami
lub nawet łokciami. Używajcie ich, a zaczniecie czuć komfort i własną skuteczność,
tak jak podczas pracy kciukami.
Czytanie ciała
ajlepsi terapeuci sprawiają wrażenie, jakby od razu wiedzieli, gdzie w ciele pa
cjenta znajduje się napięcie. Ta umiejętność nie jest czymś, z czym się urodzili,
rozwija się z praktyką. Wiąże się z odczytywaniem wskazówek wizualnych, doty
kowych, werbalnych i intuicyjnych. Wykorzystujcie czas przed położeniem się pa
cjenta, kiedy można dostrzec u niego napięcie i nawyki postawy w momencie, gdy
stoi lub chodzi, a nie gdy leży na stole. Kiedy pacjent wchodzi do waszego pokoju,
spróbujcie od razu określić dwa lub trzy miejsca, które mogą utrzymywać napię
cie. Czy jedno biodro porusza się z łatwością, podczas gdy drugie jest nierucho
me? Czy jedno ramię wisi swobodnie, podczas gdy łokieć po przeciwnej stronie
jest sztywny i przenosi napięcie do barku? Czy ból w środkowym odcinku kręgo
słupa jest odpowiedzią na napięcie w klatce piersiowej? Potwierdźcie te wrażenia
w masażu. Tak będziecie kształtować swoją wizualną świadomość. (Bardziej szcze
gółowe omówienie sposobu oceny wzorców napięć przy czytaniu ciała znajdziecie
w rozdziale szóstym).
Masaż powinien być wynikiem połączenia informacji pochodzącej z waszej
oceny (wpływ) i manipulacji (wypływ). W rzeczywistości samo badanie palpacyjne
napięcia jest terapeutyczne, stosując je, można także efektywnie wykorzystać czas
na rozluźnienie pacjenta. Gdy pacjent ułoży się na stole, zamiast zaczynać pracę na
wyizolowanym miejscu, poczekajcie kilka chwil, aby ocenić całe ciało. Zbadajcie
palpacyjnie większe grupy mięśniowe, aby wyczuć napięcie lub spazm. Łagodnie
kołyszcie ciałem pacjenta, zauważcie, jak utrzymuje on napięcie i jakie ma nawyki
TEORIE OGÓLNE
rotacyjne. Rozciągnijcie stawy, pociągając za kończyny górne i dolne lub potrząsa

jąc nimi. Dodatkowym celem masażu, towarzyszącym rozluźnieniu mięśni, powin
no być doprowadzenie do tego, że pacjent odczuje, iż różne części ciała są ze sobą
zintegrowane, ale aby do tego doszło, należy pracować z ciałem jako całością. Jak
płynne jest połączenie między biodrami i dolnym odcinkiem kręgosłupa? Między
.<ostką a podudziem? Podudziem a miednicą? Potylicą a kręgosłupem szyjnym? Czy
przyczyną restrykcji są nieruchome stawy (na przykład z powodu napiętych wię-
zadeł lub zwapnień), czy też restrykcje miękkotkankowe? Na którym z tych miejsc
chcecie się skoncentrować?
Jeżeli pracujecie w trybie jednogodzinnym, poświęcanie wiele czasu na palpa-
: ę i czytanie ciała może być trudne. Jednak ocena przed rozpoczęciem aktywne
go masażu, nawet jedno- lub dwuminutowa, da wam ważne wskazówki, pomocne
v planowaniu terapii, szybko rozluźni pacjenta i zintegruje jego ciało. Taka obser
wacja powinna być kontynuowana podczas masażu - niech będzie stałym przeni
kaniem się masażu i odczytywania informacji z ciała.
Ciągłe „odbieranie” informacji pochodzących od pacjenta pozwala nie tylko na
rrzeprowadzenie lepszego masażu, lecz także uwalnia terapeutę od nudy bezmyśl
nego, rutynowego powtarzania tych samych czynności z każdym pacjentem. Stu
denci często mówią, że przy takim podejściu wypalenie się jest niemożliwe, a masaż
-'.2-e się przyjemnością.
’•Vysubtelnianie swojego dotyku
L T razy, którym ulegają terapeuci, mają wiele przyczyn, prawie wszystkie są

/ wynikiem zbyt twardego masażu. Niektórzy studenci boją się pracy na tkan-
»ich głębokich, ponieważ już doznali urazów, a bardziej powierzchowny masaż
w czerpuje ich. Jednak właściwe zastosowanie omawianych technik powinno
r "wodować, że praca stanie się łatwiejsza, bezpieczniejsza i skuteczniejsza, jak
' wnież będzie przynosić radość. Ważne, aby rozróżniać pojęcia głęboki i twardy.
I- eboka praca jest po prostu - głęboka. Nie musi być bolesna i wyczerpująca
cc.: dla pacjenta, ani dla terapeuty. Przede wszystkim trzeba nauczyć się powoli
zaziębiać w tkanki, poruszając się na tyle szybko, na ile pozwala nam pacjent.
Sie wrszystkie mięśnie są gotowe do rozluźnienia. Jeśli terapeuta próbuje na-
rrccić uwolnienie pacjentowi, który nie jest gotowy do rozluźnienia, może to
: 7 wyczerpujące, nawet gdy terapeuta perfekcyjnie opanował technikę i ma
* rażliwy dotyk. Pracujcie powoli i pozwólcie, aby doszło do rozluźnienia, ale nie
arzajcie go.
57
MASAŻ T KA NEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Zdjęcia w książce przedstawiają tylko propozycje pozycji, które umożliwią

skuteczniejsze zastosowanie dotyku w celu uzyskania z pacjentami kontaktu na
głębszym poziomie. Propozycje te nie mogą być substytutem pilnej nauki, ćwi
czeń i eksperymentowania, prowadzących do uwrażliwienia waszego wyczu
cia i dotyku. Zaleca się, abyście uczyli się technik przedstawionych w tej książce
i ćwiczyli je pod nadzorem. Aby osiągnąć ten sam cel, można zastosować wię
cej niż jedną technikę; nie czujcie się ograniczeni do dokładnego naśladowania
tego, co pokazano.
© Niektóre z technik omówionych w tej książce nie będą odpowiadały pewnym terapeu
tom, a inne nie będą dobre dla niektórych pacjentów. Gdy wiecie, w których technikach
czujecie się najlepiej, wasz masaż może zyskać łatwość i płynność. Poznanie prezento
wanych technik to tylko początek - eksperymentujcie i wyrażajcie siebie. Przyjemnością
naszej pracy jest unikanie rutyny, aby móc wyrazić swą kreatywność i intuicją w ciągłej
relacji z pacjentem.
Jakość dotyku
© Wyobraźcie sobie, że masuje was zupełnie obcy człowiek... Ile czasu potrzebujecie,
aby określić jakość masażu? Większość ludzi odpowiada, że może to zrobić w ciągu pierw
szych dwóch lub trzech minut, oceniwszy dotyk, który na początku masażu zademonstru
je terapeuta.
Dobry masaż to nie tylko doskonałe ruchy i wyrafinowane techniki. Doświadcza

łem wspaniałego masażu od względnie niedoświadczonych masażystów, którzy
mają dobry dotyk. Ale również odliczałem minuty do końca masażu, gdy pra
cowali ze mną absolwenci kursów z tysiącem godzin treningu, którzy mieli nie
słychany repertuar ruchów i którzy pracowali przez wiele lat, lecz nie ćwiczyli
swojego dotyku.
Masaż, zarówno łagodne doświadczenie energetyczne, jak i bardzo głęboka se
sja, jest tańcem pomiędzy wami a waszym pacjentem. Każdy, kto tańczył, nieważ
ne czy prowadząc, czy będąc prowadzonym, zna przyjemność obecności partnera,
który reaguje na najdrobniejsze wskazówki. Jako terapeuci znajdujemy się w roli
prowadzących, choć niezwykle ważne jest ciągłe odczytywanie reakcji pacjentów.
Niektórzy ludzie w większym stopniu potrzebują kierowania lub czują się bar
dziej komfortowo w innym tempie. Wielu terapeutów próbuje tańczyć ten sam
TEORIE OGÓLNE
:aniec z każdym pacjentem. Jednak na strategię masażu powinno mieć wpływ

wiele czynników: kontakt emocjonalny i wzajemne zaufanie pomiędzy terapeutą
: pacjentem, jakość tkanki i nawyki utrzymywania napięcia (przede wszystkim na
poziomie zlokalizowanej tkanki lub bardziej jako wynik neurologicznych, czy też
emocjonalnych nawyków postawy), obszary bólu lub lęku pacjenta i niezliczone
mne subtelne elementy.
lak ćwiczyć swój dotyk?
wosowanie się do poniższych sugestii pomoże wam zwiększyć wprawę i wyćwi

czyć dotyk.
5:arajcie się o m a sa ż u uznanych specjalistów
Zaskakujące jest, że studenci, z wyjątkiem okazjonalnych wymian ze swoimi kole-

zami, rzadko sami są masowani. Pogrążają się w trudnościach codzienności, mar-
-wią się na przykład brakiem pacjentów, a nie chcąc wydawać pieniędzy, sami nie
_ iaią się na masaż do ekspertów i nigdy nie doświadczają wyćwiczonego dotyku.
-:e udaje im się poprawić jakości swojej pracy, co w konsekwencji prowadzi do
: .zo, że ich gabinety się nie rozwijają.
Zawsze warto wydać trochę pieniędzy na masaż u specjalisty. Doświadczycie
- 1 swoim ciele doskonałego masażu i, co jest nie mniej ważne, nauczycie się czegoś
z wego, co będziecie mogli wykorzystać w waszej pracy. Poproście terapeutę, aby
Ł .znaczył wam, co robi podczas zabiegu. Zawsze zaskakuje mnie, ile entuzjazmu
:z e mi masaż. Nie tylko uczę się nowych sposobów pracy, ale również zyskuję za-
-zinie do mojej własnej techniki, zdaję sobie sprawę z podobieństw stylu i korzyści,
łz : re nasze działania przynoszą pacjentom. Starajcie się regularnie korzystać z ma-
*izu u specjalistów, najlepiej umówcie się na wizytę już teraz!
£ ; kształcajcie się
Zzam terapeutów, którzy przez lata nie wzięli udziału w żadnym kursie. Niektórzy
: zich obawiają się wydatków, nie chcą brać urlopu lub poświęcać swojego wolne-
. czasu. Inni mają zbyt wielu pacjentów lub decydują się wyłącznie na kursy, dzię-
L .corym zyskują pewne uprawnienia. Pomyślcie jednak o tym, że uczestnicząc
* • _rsach, nie tylko uczycie się, ale również zyskujecie kilka godzin dobrej pracy
ca - soich ciałach.
59
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Zastanówcie się również nad kursami z innych dyscyplin, ponieważ bardzo od
mienne rodzaje pracy mogą rozszerzyć wasze umiejętności. Największy wpływ na
masaż tkanek głębokich, który wykonuję, używając Rolfingu®, miały umiejętności,
które nabyłem na dwóch kursach czaszkowo-krzyżowych.
U mówcie się na p ryw a tn e lekcje
Jeżeli znacie nauczyciela, którego szanujecie, poproście, na przykład razem z przy

jacielem, o kilka godzin treningu poza kursem. Określcie jasno, czego oczekuje
cie od tej sesji. Nauczyciel powinien nie tylko obserwować i komentować waszą
pracę, lecz również pozwolić wam masować swoje ciało, by móc później omówić
dotyk.
Poproście o możliwość wykonania nauczycielowi masażu, by ten później
otwarcie ocenił waszą technikę, nawet jeśli komentarz będzie bardzo surowy. Po
stawcie sprawę jasno: jesteście otwarci na konstruktywną krytykę i przyjmiecie
każdą sugestię, jak poprawić swoje umiejętności. Możecie oczekiwać, że taka sesja
będzie czymś więcej niż tylko bezpłatnym masażem dla waszego nauczyciela i nie
zakończy się ogólnymi uwagami nauczyciela, że jest bardzo zadowolony z masażu.
Gdy studenci wykonują masaż na moim ciele, często wielokrotnie w czasie sesji
zeskakuję ze stołu, aby pewne rzeczy zasugerować i zademonstrować coś z biome-
chaniki, strategii i jakości dotyku. Po masażu siadamy i dyskutujemy o mocnych
stronach zabiegu, jak również o elementach, które wymagają poprawy. W zwyczaju
jest wynagrodzenie dla nauczyciela za takie indywidualne zajęcia.
Ćwiczcie palpację , =)
(dvd 1 9 30
Ćwiczcie na sobie. Oceńcie, jak czujecie własny dotyk. Eksperymentujcie z tempem

ruchów, starajcie się poczuć raczej rozciąganie tkanki niż ślizganie się po skórze.
Przez mięśnie powierzchowne zbadajcie palpacyjnie mięśnie głębokie. Zacznijcie
wyczuwać, jak funkcjonuje kręgosłup w odcinku szyjnym, różnicując na każdym
kręgu rotację, zgięcie boczne, zgięcie oraz wyprost (rozdziały trzeci i czwarty po
dają informacje o pracy z kręgosłupem w odcinku szyjnym).
Rycina 1-1. Autopalpacja szyjnego odcinka kręgosłupa

Połóżcie się na plecach i ułóżcie swoje ręce po jednej i drugiej stronie kręgów szyjnych
tak, jak to pokazano na rycinie. Spróbujcie zlokalizować wyrostki poprzeczne kręgu
szczytowego, poruszając się od głowy o około 1 centymetr poniżej wyrostka sutkowa-
tego. Podążajcie w dół kręgosłupa, rozpoznając wyrostki poprzeczne każdego kręgu.
60
TEORIE OGÓLNE
Wyczujcie wrażliwe lub bolesne miejsca na wyrostkach

: grzecznych i w małych mięśniach międzykręgowych,
zby wytrenowaćpalce w rozpoznawaniu objawów za
rżenia. Ta wrażliwość pozwoli wam znaleźć podobne
runkty bólowe u waszych pacjentów. Zwróćcie uwagę
- to, jaki rodzaj nacisku jest konieczny, aby spowodo-
-* .¡ć rozluźnienie tkanki.
~'snujcie wasze palce, ciągle wyczuwając i ćwicząc za-

•:wno na istotach żywych, jak i na przedmiotach, roz
eznając różne ich cechy. Postarajcie się oddzielić
rrzez skórkę cząstki w mandarynce lub pomarań- Rycina 1-1
zrv. Sprawdźcie, czy potraficie zdjąć skórkę z banana bez naruszenia go. Zauważ-
r.i różnice w jakości tkanki u takich zwierząt jak koty i psy i próbujcie dotykać je
* rożny sposób, sprawdzając, czy możecie przewidzieć ich reakcje, gdy pracujecie
“ M mocno.
: eięgnujcie wrażliwość dotyku. Na zajęciach bardzo popularny jest jeden ekspe-

- ~ent, studenci wspominają go przez wiele lat po zakończeniu kursu jako jedną
: - ^bardziej pouczających prezentacji, jakich doświadczyli. Weźcie opakowanie
• - robi kukurydzianej i wsypcie jego zawartość do w miarę głębokiego naczynia,
l a b y powstała kilkunastocentymetrowa warstwa. Wlewajcie powoli około pół-
v -r- szklanki wody do momentu, aż konsystencja zawartości będzie przypominać
- -*ę do butów. Poeksperymentujcie z tą mieszanką, zagłębiając się w nią ręko-
—a badając palcami, jaki wpływ na nią ma wasz nacisk. Jeżeli przesuniecie palca -
- : lekkim naciskiem po wierzchu, zauważycie, że masa się rozrywa, w podobny
K-: >ob pod wpływem zbyt szybkich ruchów masażu powstają mikronaderwania.
. rerzcie w masę ze skrobi kukurydzianej pięścią i zauważcie, że w odpowiedzi
■: ••aszą siłę staje się twarda i odporna. Spróbujcie pchnąć ją palcami w kierun-
i _ ¿na naczynia tak szybko, jak to tylko możliwe, i zauważcie, jak wiele potrzeba
za :o wysiłku.
Teraz pozwólcie swoim palcom zagłębić się w mieszankę, używając bardzo
mziei siły, spostrzeżecie, jak wiele możecie zyskać, gdy wasz nacisk i szybkość nie
ic nasilone. Usuńcie energicznie rękę ze skrobi kukurydzianej i zauważcie, że cała
~ różanka przykleja się do palców. Szybkość wychodzenia z tkanki jest prawie tak
«im a jak sposób, w jaki się w nią zagłębiacie. Nie spieszcie się, wykonując to ćwi
czenie! Spotykałem fizjoterapeutów, którzy praktykowali przez lata, twierdzących,
:: ćwiczenie pomogło ich dotykowi bardziej niż jakiekolwiek inne.
61
MASAŻ TKA NE K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U AL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Kilka cech określających dotyk
Miękki dotyk
Głębokość, na której pracujecie, ma niewielki związek z tym, jak mocno pracuje

cie. To właśnie nastręczało mi pewnych trudności: będąc człowiekiem dość silnym,
mam naturalną skłonność do stosowania większego nacisku, gdy napotykam opór.
Natomiast z każdym rokiem mojej praktyki stwierdzam, że mogę osiągnąć więcej
przy mniejszym wysiłku.
@ Naszym zadaniem jest uwolnienie napięcia w ciele pacjenta. Próby rozluźnienia pacjen
tów poprzez wprowadzanie napięcia sztywnymi palcami lub stosowanie wysiłku mięśniowego
są nieskuteczne. Na wyeliminowanie wysiłku wpływa wiele czynników, na przykład własna
siła i waga, właściwa biomechanika, szybkość stosowanych ruchów, ilość używanego na
wilżacza i, co najważniejsze, świadomość reakcji pacjenta na masaż. Jeżeli pacjent opiera
się waszym wysiłkom, stosowanie większej siły rzadko jest właściwym rozwiązaniem.
Zawsze zwracajcie uwagę na oznaki przemęczenia waszego ciała. Jeżeli wasze ręce
staną się twarde i mało giętkie lub zauważycie drżenie podczas pracy, jest to pewny
znak, że powinniście pracować lżej. Próby wymuszenia rozluźnienia są mentalnie i
fizycznie wyczerpujące, a w dodatku narażacie na uraz siebie i pacjenta.
© Podstawę dla pracy bez przemęczenia się stanowi niepisana umowa pomiędzy wami
i pacjentami, którą ja nazywam poddaniem. Obie strony muszą porzucić swoje oczekiwania
lub podporządkować je kompromisowi opartemu na zaufaniu. Poddanie nie jest porażką lub
utratą władzy. Jako terapeuci musicie pozbyć się wszelkich przekonań o zmuszaniu mięś
ni do rozluźnienia. Możecie jedynie stymulować otwarcie i rozluźnienie, pozwalając, a nie
sprawiając, aby one nastąpiły. Łączy się to z zaniechaniem prób kontroli wyniku masażu.
Bez tego masaż może stać się walką pomiędzy wami a pacjentem. Jeżeli pacjenci mogą
poczuć wasze współczucie i zauważyć reagowanie na ich potrzeby, potrafią odrzucić opór
bez uczucia porażki lub poddania swojej woli.
62
TEORIE OGÓLNE
Rozróżnienie między uciskaniem a rozciąganiem tkanki
Poza miękkim i troskliwym dotykiem, to jest najistotniejszy element, którego sta-

'im się uczyć na kursach. Wyobraźcie sobie oponę toczącą się po miękkim podło
żu. .. To jest jakość kompresji - przydatnej techniki masażu, ale bardzo odmiennej
d rozciągania tkanki. Stosując kompresję, możemy poprawić krążenie, rozluźnić
—.ięśnie i wpłynąć na energię, lecz tkanka często utrzymuje swoją długość. Więk
szość tkanek, na które wpływamy, to tkanki nie tylko twarde, ale również skrócone.
I-dy chcemy zwiększyć swoją skuteczność, najważniejsze jest wydłużenie skróco-
- tkanki (zwróćcie uwagę na rozróżnienie pomiędzy słowem „mięsień” i bardziej
złożonym „tkanka”, które zawiera w sobie powięź, mięśnie i ścięgna).
Teraz wyobraźcie sobie powolne rozciąganie napiętej, gumowej taśmy... Zdol-
* : sć wydłużenia tkanki może stać się tym, co będzie was wyróżniać wśród rzeszy
•: rapeutów, zwiększać waszą skuteczność, i pozwoli zyskać wielu stałych pacjentów.
: : zciąganie tkanki wymaga ciągłego uświadamiania sobie głębokości, na której pra-
ecie, używania ukośnego nacisku, możliwości uchwycenia tkanki i znajomości
fcnezjologii, aby umieścić waszych pacjentów w pozycjach, które rozciągną mięś-
- i Większość z technik pokazanych w tej książce przeznaczona jest do wydłuża-
■ i fragmentów skróconych.
r lom echanika idvdi,i5 :28 )
ezełi ciało masażysty jest napięte, napięcie to zostanie przeniesione na pacjenta.

* związku z tym, właściwe wykorzystywanie ciężaru ciała i swojej wewnętrznej
:_ rzgii, a nie wysiłku mięśniowego, jest konieczne, aby zachować zdrowie, rześkość
-uirawiający dotyk. Kluczem do tego jest odpowiednia wysokość stołu i chociaż
r_wv czasem dają ogólną zasadę ustalania jego wysokości, to nie istnieją uniwersał-
- - rozwiązania. Terapeuta cierpiący na bóle krzyża prawdopodobnie będzie potrze-
»ił względnie wysokiego stołu, aby utrzymać bardziej pionową postawę, podczas
: r żla kogoś z problemami barku lepszy będzie niższy stół, aby mógł wykorzystać
r - : ciężar, a nie wysiłek mięśniowy, zapewniając sobie siłę potrzebną do masażu.
Pozycja terapeuty powinna być uzależniona od pozycji pacjenta lub części ciała,
.otorej pracujemy. Znam studentów, którzy są bardzo gorliwi w mierzeniu wy-
i- - :>ci stołu, czasem nawet widzę studenta schodzącego ze stołu, aby opuścić go
rdno wcięcie podczas pracy na górnej części pleców tylko po to, by stwierdzić,
63
MASAŻ T KANEK G ŁĘ B OK I C H . WIZUALNY P R Z E W O DN I K PO T E C H N I K A C H
że stół jest zbyt niski do właściwego masażu stóp. Wiele technik omawianych w tej
książce wykorzystuje pozycję leżenia na boku. To oznacza, że trzeba podnieść wy
sokość stołu o około dwadzieścia centymetrów w porównaniu z pacjentem leżącym
na plecach lub na brzuchu. Rozwiązaniem często może być wykorzystanie innego
narzędzia, jak łokieć czy pięść, albo przybliżanie się lub oddalanie od stołu, by pra
cować pod innym kątem.
Jeżeli częściej pracujecie w gabinecie, niż robicie masaże poza nim, poważnie
rozważcie zakup stołu elektrycznie regulowanego. Wasi pacjenci zrozumieją pod
niesienie ceny o niewielką kwotę, a stół spłaci się w ciągu kilku miesięcy. Zaskoczy
was to, jak będziecie rozluźnieni i jak skuteczna stanie się wasza praca, gdy stół bę
dzie zawsze na właściwej wysokości.
Właściwa odległość do pracy z pacjentem
Właściwa odległość do pracy z pacjentem jest istotna, aby móc przekazać dotyk, któ
ry jest zarówno rozluźniający, jak i silny. Siła powinna pochodzić z dwóch podsta
wowych źródeł:grawitacja pozwala skierować ciężar terapeuty znad pacjenta. Stopy
i kończyny dolne terapeuty powinny być nachylone skośnie, żeby mógł wykorzystać
siłę pochodzącą z podłoża. Większość stawów należy wyprostować, ale nie zabloko
wać. Jeżeli pracujecie ze zgiętymi kończynami zbyt blisko pacjenta, wykorzystujecie
raczej siłę mięśni zewnętrznych, niż swą wewnętrzną energię. Jednak gdy pracujecie
zbyt daleko, nie będziecie właściwie używali waszego ciężaru i grawitacji.
Rycina 1-2. Idealna odległość do pracy

W tym przykładzie terapeuta jest wystarczająco odda
lonyi aby nadgarstki, łokcie, barki i kręgosłup były wy
prostowane, nie traci więc energii, uginając stawy, gdy
do naciskania używa kończyn dolnych. Terapeuta jest
również dostatecznie blisko, aby użyć swojego ciężaru
w nacisku od góry.
Rycina 1-2
64
TEORIE OGÓLNE
Rycina 1-3. Praca zbyt blisko

Tutaj widzimy, że terapeuta jest zbyt blisko pacjen-
:a. Zwróćcie uwagę na zgięty prawy nadgarstek i łok
cie, barki poddane kompresji oraz wygięcie do przodu
. talii. Jeżeli terapeuta chciałby użyć grawitacji bar-
iziej skutecznie, mógłby wspięć się na stół, żeby ra
niona były wyprostowane lub użyć innego narzędzia,
na przykład przedramienia.
Rycina 1 -3
Rycina 1-4. Idealna odległość do pracy -

ednoczesne wykorzystanie grawitacji i sity poziomej
Ib ilustruje kompromis pomiędzy użyciem kończyn dol-
•• eh dla uzyskania siły horyzontalnej i ciężaru terapeu-
- dla osiągnięcia odpowiedniej głębokości. Zwróćcie
■agę, że wszystkie kończyny są wyprostowane tak, że
•zrapeuta nie traci energii.
Rycina 1 -4
Ważne, aby zauważyć, iż na rycinie 1-4 terapeuta pracuje jednostronnie. Wielu stu
d i ó w próbuje pracować po obu stronach kręgosłupa jednocześnie. Skuteczna praca jest
•onalna jedynie do połowy kręgosłupa, zanim zniknie możliwość wykorzystania grawi-
szczególnie w przypadku gdy terapeuta jest niski, a pacjent wysoki. Istnieje wiele in-
• :h powodów uzasadniających pracę po jednej stronie kręgosłupa w określonym czasie;
• i Drzykład żebro lub rotacje kręgowe mogą zyskać na masażu do góry po jednej stronie,
i * :ó ł po drugiej. Napięcie mięśniowe również jest często znacząco różne po obu stronach
T r :osłupa i potrzebny jest masaż zlokalizowany bardziej jednostronnie.
65
MASAŻ T KANEK G ŁĘ B O K I C H . WIZUALNY P R ZE W OD NI K PO T E C H N I K A C H
Rycina 1-5. Zbytdaieko

Terapeuta jest zbyt daleko, aby wykorzystać ciężar swo
jego ciała do jakiejkolwiek innej pracy niż powierz
chowny nacisk. Zauważcie, że zgięcie do przodu w talii
uniemożliwia efektywne wykorzystanie kończyn dol
nych i oznacza utratę energii oraz że do masażu na
każdej głębokości, zamiast wykorzystania grawitacji,
terapeuta podczas prostowania kończyn górnych musi
używać wysiłku mięśniowego.
Rycina 1 -5
Najważniejsze - topnienie się tkanki mięśniowej
Jedną z podstawowych cech wyćwiczonego dotyku jest możliwość wyczuwania

subtelnych reakcji w tkankach waszych pacjentów. Niektórzy terapeuci są tak sku
pieni na swoich ruchach, że nie reagują na zmiany zachodzące w tkance. Jeżeli nie
czujecie rozluźnienia mięśnia, skąd będziecie wiedzieli, kiedy zakończyć masaż? j
Większość z nas doświadczyła frustracji bezmyślnego powtarzania ruchów przez j
terapeutę, gdy napięty obszar już się rozluźnił i zmiękczył. Jednakowo frustrujące [
jest „ścieranie” tkanki, która nie reaguje. Ruchy są często wykonywane tak szybko, j
że niemożliwe jest ocenienie ich efektu. Niemniej jedną z wielkich nagród w naszej
pracy jest dostrzeżenie skutecznego rozluźnienia tkanek jako odpowiedzi na nasze I
wysiłki. Cierpliwa i powolna praca oraz czekanie na zmiękczenie lub stopienie się I
tkanki jest kluczem do pracy na tkankach głębokich. Terapeuta nie narazi się na
urazy i będzie czuł satysfakcję, zauważając zmiany w ciałach swoich pacjentów. Pa- i
cjenci nie doświadczą bólu i będą bardziej scaleni strukturalnie, odczuwając mniej
sze napięcie w układzie nerwowym.
W osiągnięciu takiego scalenia tkanki mięśniowej może pomóc wyobrażenie sobie. 1
w jaki sposób odpycha się od brzegu ciężką łódkę. Nie zaczęlibyście z biegu - pchali- 1
byście powoli. W pierwszej chwili możecie nie zauważyć żadnego ruchu. Poczujecie,
że dopiero skumulowany wysiłek ma swój efekt. Gdy przełamiecie opór, będziecie j
potrzebowali mniej siły, co umożliwi zmniejszenie wysiłku i zwrócenie większej j
uwagi na inne czynniki, jak kierunek ruchu lub odwijanie. Najlepszym sposobem i
nauki jest odczucie tego na swoim ciele; znajdźcie miejsce napięcia i eksperymentuj- |
cie na sobie. Gdy wyczuwa się uwolnienie lub „stopienie się” danego miejsca, czasem \
warto zwrócić pacjentowi uwagę, by pamiętał o utrzymywaniu go w rozluźnieniu I
66
TEORIE OGÓLNE
Kilka słów na temat bólu
1
T T 'westia dyskomfortu lub bólu jest często omawiana na kursach. Wielu ludzi,
XVktórzy proszą o głęboki masaż, spodziewa się pewnego dyskomfortu, a granica
między dyskomfortem a bólem często nie jest zbyt wyraźna. Czasami pomocne jest
mówienie tego problemu z pacjentami i prośba, by opisywali, co czują. Niektórzy
Każde intensywne wrażenie określają jako ból. Gdy charakteryzują te wrażenia, czę-
okazuje się, że to, czego rzeczywiście doświadczają, jest odczuciem ciepła, roz-
ągania, lub nawet emocji, na przykład braku zaufania, lęku czy złości. Zazwyczaj
x>l jest efektem zbyt szybkiego masażu i narzucenia przez terapeutę swojego stylu
: -acy; często problem rozwiązuje zwolnienie ruchów przy użyciu takiego samego
- rcisku. Nie powinniście świadomie zadawać pacjentowi bólu. Jeżeli czujecie, że
racjent raczej napina się, niż rozluźnia, to znaczy, że pracujecie zbyt intensywnie.
Pracę z pacjentami uskarżającymi się na konkretne problemy, którzy proszą
intensywny masaż, często ułatwia poproszenie ich, by informowali was, kiedy in-
msywność bólu przekracza siedem w skali od jednego do dziesięciu. To jest oczywi-
<ie względne określenie, ale włączenie pacjenta w proces terapeutyczny wzmacnia
z i nierzadko pomaga czuć się wystarczająco bezpiecznie, aby nie opierać się ma
g o w i. Pacjenci powinni zawsze czuć się swobodnie, aby móc wyrazić wszelkie
• ve obawy lub lęki, których doświadczają podczas intensywnego masażu. Istnieje
:ćnak cienka granica między ich wolnością do wyrażenia wątpliwości a potrze-
: - Kontrolowania masażu, właściwą niektórym pacjentom. Jedną z przyjemności
- isażu jest możliwość zupełnego rozluźnienia się bez poczucia, że potrzebna jest
u_<aś informacja zwrotna. Niektórzy terapeuci, zbyt często prosząc pacjenta o ko-
- rntarz, przeszkadzają mu w procesie rozluźniania.
; Uwaga: każdy przeszywający ból lub drętwienie jest oznaką, że podrażniony został jakiś
Natychmiast przestańcie pracować głęboko w tym obszarze.
67
MASAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Kierunek ruchów
W iększość początkowych kursów masażu uczy, że w sytuacjach, kiedy jest to

możliwe, należy pracować w kierunku powrotu żylnego krwi do serca. Jakkol
wiek nie jest to sztywna zasada. Jeżeli pracujecie stosunkowo powoli, nie powinno
pojawić się niebezpieczeństwo uszkodzenia żył podczas ruchu w kierunku odwrot
nym do przepływu krwi. W stawach często dochodzi do kompresji i spowodowa
nie dekompresji lub stworzenie przestrzeni jest prawie zawsze warte poświęconego
czasu. Nieelastyczne posługiwanie się takimi zasadami, jak na przykład ta, że zawsze
należy pracować w kierunku serca, może nie być najlepszą strategią dla napiętych
torebek stawowych. Czasami jedynym sposobem zasugerowania pacjentowi, aby
rozluźnił „trzymanie” wokół nadmiernie chronionego stawu, jest masaż w obydwu
kierunkach od stawu. Praca w każdym kierunku od łokcia, barku, biodra, kolana,
nadgarstka lub kostki jest przydatną strategią dla tych wszystkich stawów.
Rycina 1-6. Dekompresja stawu (dvd 2 , 17:46 )

Praca w dół od stawu biodrowego może dać sygnał
do rozluźnienia biodra i kończyny dolnej i stworzenia
przestrzeni w poddanej kompresji panewce.
Rycina 1 -6
68
Kilka podstawowych strategii ruchu w masażu
zasami terapeuci wpadają w rutynę i nie zwracają uwagi na indywidualne po-
trzeby pacjentów. Ten nawyk jest szczególnie powszechny w centrach odnowy
riologicznej, gdzie pacjenci są umówieni na pięćdziesięciopięciominutowe masa
że, jak samoloty czekające na lądowanie w bardzo uczęszczanym porcie lotniczym.
Takie masaże nazywa się czasami szablonowymi i chodzi w nich przede wszystkim
:■ilość nie jakość. Gdy terapeuta zaczyna pracować z entuzjazmem i nastawieniem
rracownika przy taśmie fabrycznej, szybko się wypala i jest narażony na urazy. Dla-
:e2,0 aby praca sprawiała wam przyjemność, konieczne jest indywidualne postrze-
zmie pacjenta, określenie konkretnych celów i opracowanie jasnych strategii dla
•ziżdego masażu. W zależności od nawyków postawy, różne części ciała mogą wy-
~agać zupełnie odmiennych ruchów. Poniżej omawiamy kilka z nich.
Ruchy wydłużające <dvd 2,1*26)
- rawdopodobnie są to najczęściej wykonywane ruchy, mające na celu wydłużenie skró-

: mych mięśni. Często stosuje się je w lekkim masażu, ale są również niezmiernie przy-
latne w pracy na tkankach głębokich. Jednak nacisk w czasie ruchów wydłużających
róże być czasami zbyt duży, gdy terapeuci wydłużają je jeszcze bardziej, nie mając już
■2 to siły. To jest przykład przerostu formy nad treścią, czy raczej funkcją. Nie bójcie
e przerwać długich, rozciągających ruchów w połowie masażu wzdłuż kręgosłupa
j_: kończyny, jeżeli straciliście siłę lub napotkaliście na szczególnie napięte miejsce.
Pamiętajcie również, by nie używać zbyt dużo preparatów nawilżających, któ-
r- c h nadmiar uniemożliwia chwytanie i wydłużanie tkanki. Waszym celem jest roz-
. -mięcie i wydłużenie mięśni, a nie tylko kompresja i prześlizganie się ponad nimi.
Z ahacz i rozciągnij idvd 2,28:47 i 32:04)
1 'braźcie sobie węzeł na gumowej taśmie. Jeżeli ją rozciągniecie, to elastyczne

: o -żary wydłużą się, podczas gdy węzeł pozostanie napięty. Napięte lub zwłókniałe
-. cmenty rzadko rozciągają się na całą długość mięśnia, a jednak terapeuci często
* '- .ięcają jednakową uwagę całemu mięśniowi. Skuteczną strategią jest zahaczenie
- . w miejscu największego napięcia i rozciąganie mięśnia w jakimkolwiek kierunku
od tego miejsca. Najważniejsze, abyście nie ślizgali się po powierzeń

ni nad przytrzymywanym obszarem. Wyobraźcie sobie, że chwytacie
napięty obszar i rozciągacie go. Zwróćcie uwagę, w jaki sposób należy
poruszać kończyną, żeby rozciągnąć mięsień, gdy koncentrujecie się
na napiętym obszarze, tak jak pokazano to na rycinach 1-7 i 1-8.
Rycina 1-7. Zahacz i rozciągnij (kolano)

Zegnijcie kolano, aby skrócić mięśnie kulszowo-goleniowe. Skupcie się
na szczególnie napiętym obszarze i wyprostujcie kolano drugą ręką, aby
rozciągnąć tkanki od punktu zahaczenia.
Rycina 1 -7
Rycina 1-8. Zahacz i rozciągnij (kręgosłup)

Przydatną w każdym obszarze strategią jest zahacze
nie się jedną ręką, a rozciąganie w przeciwnym kie
runku drugą.
Praca w kierunku rozciągania
Skuteczne jest wydłużanie końcowego zakresu mięś

nia przez prostowanie stawu i jednoczesną pracę wy
Rycina 1 -8 dłużającą na mięśniu.
Rycina 1-9. Praca w kierunku wydłużenia

Zamiast zahaczania się na twardym obszarze i roz
ciągania od tego miejsca jak w poprzednim przykła
dzie, wyprostujcie kostkę z pozycji zgiętej i przyspieszcie
rozciąganie mięśnia, kierując nacisk w tym samym
kierunku.
Rycina 1-9
70
TEORIE OGÓLNE
Ruchy w poprzek włókien idvd 2 , 36:55)
- uchy w poprzek włókien najczęściej są stosowane w intensywnym masażu spor-

•: wym, ale są doskonałe także jako dodatek do pracy na tkankach głębokich, jeżeli
*wkonuje się je wolniej. Techniki w poprzek włókien najczęściej są stosowane w pra-
. na przyczepach ścięgnistych mięśni, ale są przydatne również na brzuścach mięś-
- .owych. Najpopularniejszą techniką jest rolowanie palcami tam i z powrotem po
-wegnie lub mięśniu, poprzecznie do włókien, przez
u vie lub trzy minuty. Powinniście to odczuwać jak
- 4owanie liny, która spoczywa na twardej powierzch-
r ... Celem pracy w poprzek włókien jest przerwanie
- ewielkich zrostów, lecz pewne badania wskazują, że
r ¿większą korzyścią może być stymulacja produk- m. prosty uda
(odcięty)
. kolagenu. Są to intensywne działania, które mogą
rvc nieprzyjemne dla pacjenta. Wytłumaczcie mu
krętarz większy
- znicę pomiędzy masażem poprzecznym a pracą k. udowej
- * dcankach głębokich, którą zazwyczaj wykonujecie.
Wyjaśnijcie, że dyskomfort jest czymś normalnym
hak
:e ból może trwać około doby. Dobrym pomysłem
krętarz mniejszy
r* masażu poprzecznym jest okład z lodu. Pacjen- k. udowej
którzy potrzebują rozległego masażu w poprzek m. obszerny
boczny
j ‘kien, z powodu jego intensywności i sportowej
* ¿:ury, zazwyczaj odsyłam do terapeutów specjali-
ruących się w masażu sportowym.
m. obszerny
przyśrodkowy
-'♦cina 1-10. Anatomia mięśnia czworogtowego m. obszerny
pośrodkowy
v ;co odmienny kierunek włókien mięśni obszernych
7 ~zćdstawiony na tym rysunku świadczy o potrzebie ścięgno
m. prostego uda
-::':icowania grup mięśniowych tak, aby każdy mię- (odcięty)
r r : był zdolny do właściwej kurczliwości.
troczek boczny
rzepki - troczek
przyśrodkowy
rzepki
więzadto
rzepki
guzowatość
k. piszczelowa piszczeli
Rycina 1-10
71
MASAŻ T KA NE K G Ł Ę B O K I C H . WI Z U AL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Oddzielanie przedziałów mięśniowych
(5 ) To jest niezwykle ważna i skuteczna technika. Opanowanie do perfekcji umiejętności

oddzielania mięśni zdecydowanie zwiększy skuteczność masażu, w rezultacie czego wasz
gabinet będzie się cieszy! powodzeniem, a pacjenci będą do was wracali. Poświęćcie za
tem nieco czasu na naukę tych technik.
Wiele mięśni i ścięgien przebiega równolegle do siebie w ten sposób, że ślizgają się
na sobie podczas ruchu stawu. Dla przykładu wyobraźcie sobie mięsień czworogło-
wy uda i pasmo biodrowo-piszczelowe. Rozpoczynacie pracę ze zgiętym kolanem,
gdy je wyprostujecie, mięśnie kulszowo-goleniowe muszą się wydłużyć, podczas
gdy czworogłowy się skróci. Pasmo biodrowo-piszczelowe powinno się ślizgać bez
przeszkód pomiędzy tymi dwiema grupami mięśniowymi. Jeżeli pasmo zrośnie się
z którąkolwiek z tych grup mięśniowych, to może zostać pociągnięte do przodu lub
tyłu i stworzyć siłę skręcającą na poziomie kolana.
Podczas ruchu wiele przylegających do siebie mięśni przyjmuje nieco odmienne

kąty napięcia w całym ciele. Z powodu urazu, nawyków postawy, braku aktywno
ści lub unieruchomienia te przedziały mięśniowe mogą się „skleić” i utracić możli
wość ślizgania się. Precyzyjne i szczegółowe oddzielenie przedziałów mięśniowych
często jest kluczem do poprawy funkcjonowania stawu i usunięcia dokuczliwych
dolegliwości, na które nie ma wpływu tradycyjne leczenie.
Rycina 1-11. Oddzielanie przedziałów mięśniowych

(mięsień naramienny lub piersiowy większy)
Czasami przydatną strategią jest uchwycenie jednego
mięśnia i rolowanie go od mięśnia sąsiadującego. Po
ruszanie stawem pasywnie lub poproszenie, aby pa
cjent świadomie wprowadził ruch w stawie, znacząco
zwiększa skuteczność, ponieważ jeden mięsień automa
tycznie zaczyna ślizgać się na mięśniu do niego przyle
gającym. Pozwólcie, żeby wasze palce powoli znalazły
przedział pomiędzy mięśniami, i cierpliwie podążajcie
za linią oddzielającą te mięśnie.
Rycina 1-11
72
Uwalnianie uwięźniętych mięśni (ovd2, 4i:38, 47=55151 :10)
Czasami mięśnie nie są „przyklejone” do przylegającego mięśnia w powierzchow

ne? warstwie ciała, jak zostało to opisane w poprzednim paragrafie, ałe zrośnięte
: dębszymi mięśniami, szerokimi warstwami powięziowymi, lub nawet skośnie.
mawiane poniżej techniki są podobne do opisanych w poprzednim paragrafie,
. ;cz mają szerszy zakres i są przydatne, gdy nie możecie znaleźć powierzchownego
: -nktu wejścia, by rozpocząć oddzielanie tkanek. Zbadajcie palpacyjnie na sobie lub
rm waszych pacjentach jakiekolwiek mięśnie długie, takie jak: mięśnie łydki, czwo-
=ę*dowe, kulszowo-goleniowe lub dwugłowy czy trójgłowy ramienia. W idealnej
nacji te mięśnie powinny być przyczepione tylko do kości na poziomie swoich
— . czepów ścięgnistych. Powinniście móc rolować mięśnie, nie odnosząc wrażenia,
as ?rzvlegają one do głębszych warstw. Zwróćcie uwagę na swobodę ruchu mięśni
« ch obszarach u wszystkich waszych pacjentów tak, żebyście mieli podstawę do
_mienia stanu i określenia, czy praca w określonym miejscu jest konieczna. Tech-
- pokazane na rycinach 1-12,1-13 i 1-14 wymagają cierpliwości; wyczucie punktu,
* -lorym powinno się rozpocząć rolowanie całego mięśnia od głębszej warstwy,
- ze zabrać wam kilka minut.
: '<:ina 1-12. Unoszenie mięśnia od głębszych ograniczeń tkankowych (dvd 2,34:31)

_. : vyćcie cały mięsień obiema rękami. Powoli spróbujcie unieść brzusiec mięśnia, od-
iz.:.ając go od kości. Rotujcie mięsień w obu kierunkach wzdłuż jego osi podłużnej
_• 'dkbyście rolowali ołówek na twardej powierzchni. Czasami skuteczne jest rów-
c rozciąganie mięśnia w obu kierunkach.
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 1-13. Mobilizowanie mięśni prostownika

grzbietu (dvd 2 , 4 i: 38 )
Większość technik pracy na prostowniku kładzie nacisk
na wydłużanie lub rozluźnianie tej grupy mięśniowej.
Jednak ważna jest również pewna ruchomość w kie
runku bocznym - przyśrodkowym. Wykorzystajcie pal
ce obu rąk, aby zastosować siłę wzdłuż krawędzi tego
mięśnia, i powoli zacznijcie go odpychać w przeciwną
stronę. Pamiętajcie, że nie staracie się rolować nad tym
mięśniem, jak w technikach w poprzek włókien. Po
winniście wyobrazić sobie, że spychacie cały mięsień,
Rycina 1 -1 3 aby doprowadzić go do odchylenia się od płaszczyzny
strzałkowej.
Rycina 1-14. Różnicowanie mięśnia

mostkowo-obojczykowo-sutkowego <dvd 2 , 45 :30 )
Zaobserwujcie u waszych pacjentów, jak często wy
daje się, że mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy
przylega do głębszych warstw tkanek. Uniesienie tego
mięśnia w sposób pokazany na rycinie może wydać
się niezwykłe, ale spróbujcie tego na sobie. To jest cał
kiem przyjemne.
Rycina 1 -1 4
Pozwalanie na skrócenie mięśnia
Wiele technik masażu skupia się na wydłużaniu skróconych mięśni, aby stymulo
wać odzyskiwanie większego zakresu ruchu w stawie, jednak czasami wydaje się,
że mięsień nie jest zdolny do efektywnego skrócenia się. Na przykład nierzadko lu
dzie mają trudności ze zginaniem grzbietowym kostki, nawet gdy przedział tylny
podudzia nie hamuje ruchu poprzez swoje zbyt wysokie napięcie. To samo zjawi
sko może wystąpić w nadgarstku, kolanie lub biodrze. W nadgarstku lub kostce ruch
może zostać upośledzony poprzez przyrastanie ścięgien do troczka. To wpływa na
ruch w jednym i w drugim kierunku - jeżeli doszło do zrostów ścięgien z kostką
w pozycji zgięcia, trudno będzie wyprostować kostkę. Jeżeli natomiast doszło do
zrostów w pozycji wyprostu stawów, trudno będzie ją zgiąć.
74
TEORIE OGÓLNE
O G R A N IC Z O N Y RUCH T KA N K O W Y
Poniższe ryciny pokazują schematycznie wydłużanie i skurcz różnych tkanek. Jeżeli w mięśniu lub powięzi
występują obszary ograniczone ruchowo przez zrosty lub zgrubienia tkanek, to może powodować, że nie
będą one w stanie swobodnie kurczyć się lub wydłużać, co przyczyni się do zaburzenia ruchu w stawach.
DŁUGOŚĆ SPOCZYNKOWA W Y D Ł U Ż A N I E TK A N K I
Ta rycina przedstawia mięsień w pozycji neutralnej, gotowy W tym przykładzie zdrowa tkanka została
do rozciągnięcia lub skurczu. rozciągnięta. Różne włókna nie są uwięź-
nięte przez zrosty i mogą łatwo ślizgać się
po sobie bez jakiejkolwiek torsji.
SK R A C A N I E TKA N K I O G R A N IC Z O N E W Y D ŁU ŻA N IE
Srak zrostów pozwala włóknom na swobodny i równomierny Włókna na szczycie tego obrazka nie są zdol
skurcz bez żadnych przeszkód. ne do ślizgania się z powodu zrostów lub in
nych ograniczeń tkankowych, podczas gdy
dolne włókna mogą ślizgać się w sposób pra
O G R A N IC Z O N E SK R A C A N IE widłowy. Ta rozbieżność sprawia, że tkan
ka wydłuża się w niejednakowy sposób, co
może spowodować nadwyrężenie stawów.
V.' tym przykładzie górne włókna są zrośnięte ze sobą i nie

ziogą się właściwie skracać lub kurczyć, podczas gdy włók-
dolne mają zdolność łatwego ślizgania się. Podobnie jak
>• przypadku ograniczonego wydłużania ta tkanka skurczy
: . niejednakowy sposób i spowoduje torsję i nadwyrężenie
stawów.
Rycina 1 -1 5
75
MASAŻ T KA NE K G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Publikacje dotyczące fizjologii tłumaczą, w jaki sposób mięsień wydłuża się lub
skraca przez ślizganie się na sobie pojedynczych komórek mięśniowych lub włó
kien w obydwu kierunkach. Włókna te mogą zrastać się na poziomie komórkowym
gdziekolwiek w mięśniu, uniemożliwiając wydłużanie albo skracanie.
® Uwalnianie stawu z zastosowaniem omawianych niżej technik jest znacznie bardziej

skuteczne, gdy pacjent aktywnie kurczy mięsień, podczas gdy terapeuta zahacza się na
troczku, aby unieruchomić ograniczenia tkankowe blokujące płynny ruch.
Rycina 1-15. Jak ograniczenia tkankowe w obrębie włókien mięśniowych upośledzają

właściwe wydłużanie lub skracanie się tkanki.
Ruch mięśnia jest swobodny, gdy komórki mięśniowe mogą się łatwo po sobie ślizgać.
Jeżeli pewne komórki lub grupy mięśniowe przywierają do siebie, mięsień może miec
trudności zarówno ze skracaniem się, jak i z wydłużaniem. Gdy się skraca, może dojść
do odkształcania przypominającego wyginanie się dywanika na podłodze. Jeżeli jeden
odcinek mięśnia zachowuje się w ten sposób, podczas gdy inne przylegające do niego
mogą się właściwie wydłużać albo skracać, to może powodować torsję, ponieważ mię
sień kurczy się niejednolicie (zobacz rycinę 1-15 na stronie 75).
TEORIE OGÓLNE
Ryciny 1-16 a i b. Utatwianie skracania się mięśni

:VD 2, 20:51 i 23:29)
iy pacjent zegnie nadgarstek lub kostkę, stymulujcie
wracanie się mięśni lub uwolnijcie ograniczenia tkan-
wwe w troczkach poprzez zastosowanie siły, aby spo-
» odować skracanie w miejscach, gdzie wyczuwacie, te
• mki są zgromadzone w pęczki. Ta technika będzie
:rdziej skuteczna, jeżeli poprosicie, aby pacjent ak-
-■ wnie skurczył mięśnie, a nie pozostawał pasywny,
- \iczas gdy wy poruszacie stawami.
U'waga: Zwróćcie uwagę na różnice pomiędzy tymi Rycina 1 -1 6b

r:hnikami a ułatwionym ruchem wydłużania, pod-
::as pracy obiema rękami w kierunku wydłużania
—lęśni (jak zostało poprzednio pokazane na ryci-
i e 1-9 na stronie 70).
•:-częściej jestem pytany o to, kiedy stosować ruchy „ułatwionego wydłużania”,

w 'ctórych siła nacisku jest zwrócona w kierunku wydłużania mięśnia, oraz kiedy
& rzystać z technik „zahaczania i rozciągania”. Nie istnieją żelazne zasady, ale więk-
: 3Ść waszych ruchów podczas wykonywania masażu to ruchy wydłużające, które
- najbardziej przydatne, gdy cały mięsień jest napięty i skrócony. Ruchy o typie
umaczania i rozciągania” są najbardziej wskazane w sytuacji, gdy znajdujecie poje-
: ncze zrosty, które powinno się uwolnić. Te techniki wykonuje się wolniej - cze-
krac na „roztopienie” się mięśnia. Zahaczanie się na miejscowym skurczu mięśnia
_r zroście i bardzo powolne rozciąganie tego mięśnia za pomocą ruchu stawu
zwoli wam skupić waszą energię w konkretnym punkcie, gdy czekacie na uwol-
zienie tkanek. Pamiętajcie, że nie będziecie poruszać waszym punktem zahaczenia,
._cgając się po tkankach. Wyobraźcie sobie, że chwytacie węzeł zawiązany na gu-
r wej taśmie, podczas gdy rozciągacie mięsień.
Rozdział drugi
Techniki ogólne
Ten rozdziat omawia właściwe użycie waszych narządzi - palców, kostek palców, pię
ści. przedramion i tokci. Gdy poczujecie się komfortowo, używając omawianych tu technik,
różniejsze rozdziały zapoznają was z konkretnymi strategiami leczenia różnych cząści cia-
i i szczegółowo wyjaśnią, w jaki sposób wykonywać ruchy, które pokazane są tutaj jako
zrzykłady.
Hierarchia siły
T ak na ironię, im bardziej napięte jest ciało pacjenta, tym większa jest naturalna
| 'kłonność terapeuty do usunięcia tego napięcia poprzez używanie siły. Trudno
: inak usunąć napięcie poprzez jego wprowadzanie, a gdy do głębokiej pracy pró-
- - emy używać kciuków i palców, nadwyrężenie się jest nieuniknione. Większość
- asażystów ma już doświadczenie, a w związku z tym pewnie pracują palcami i kciu-
i ¿mi. Ponieważ czują się komfortowo i wierzą, że w całej swojej praktyce wystarczy
r*. używanie rąk, wielu niechętnie myśli o innych, mocniejszych narzędziach, które
arunak umożliwiłyby im łatwiejszą i skuteczniejszą pracę przy mniejszym wysił-
■»_ Rzeczywistość pokazuje, że niewielu ludzi ma tyle siły, by wykonać cały masaż
Z rooki tylko palcami. Umiejętność używania kostek palców, pięści, przedramion
-<ci pozwoli wam uwolnić więcej napięcia w ciele pacjenta, wykonywać masaż
: —niejszym wysiłkiem, a co za tym idzie bezpieczniej dla was samych.
Ogólną zasadą jest stopniowanie siły i skuteczności, zaczynające się od używa-
• i palców, a kończące na używaniu łokci. Jeżeli zauważycie, że nadwyrężacie pal-
: spróbujcie użyć kostek palców. Jeżeli kostki nie zapewniają wystarczająco dużo
s v lub ograniczają nacisk do zbyt małej powierzchni, skuteczniejsza będzie pięść.
. r-cie przedramienia, twardą powierzchnią kości łokciowej lub bardziej mięsistą
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H. WI ZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
przedramienia, da wam jeszcze więcej siły i możliwość różnorodnej pracy. Jeżeli

chcecie skoncentrować swoją energię na mniejszym obszarze, łokieć jest najsku
teczniejszym narzędziem.
Te rozwiązania nie są zarezerwowane wyłącznie dla masażu tkanek głębokich
Pacjentowi zapewniają urozmaicony masaż, a terapeucie umożliwiają zaoszczędze
nie sił, nawet przy powierzchownej i subtelnej pracy. Z czasem zyskacie takie samo
zaufanie do swego dotyku w pracy łokciami, jak i rękoma.
Po prostu powiedz kciukom nie (DVD 1,1:05:03)
K
ciuki są wspaniałymi narzędziami w masażu, ale nie są stworzone do długie
go wykonywania pracy głębokiej. Zapalenie ścięgna lub, co gorsza, zmiany
zwyrodnieniowe kciuka są jednymi z najczęstszych i upośledzających schorzeń, na
które zapadają masażyści. Czasami doświadczeni terapeuci przez lata, zanim wy
stąpią objawy, zapracowują sobie na poważne uszkodzenie. Gdy pojawiają się ob
jawy, może już być za późno. Znam kilku wspaniałych masażystów, którzy musieli
zmienić zawód z powodu bólu kciuka.
Przeglądnijcie podręcznik anatomii, aby zobaczyć, w jaki sposób kciuk łączy
się stawowo z kośćmi śródręcza, a przekonacie się, jaki niepewny jest ten staw. Po
niższe zdjęcia pokazują ryzyko używania kciuków w twardej pracy. Zmieńcie swo
je nawyki związane z używaniem kciuków w masażu głębokim, a będziecie mogli
bez bólu do końca swej pracy zawodowej wykorzystywać je w technice przegła-
skiwania.
Rycina 2-1. Niewłaściwe użycie kciuków

Jeżeli utrzymujecie nadgarstki w neutralnej pozycji, za
uważcie siły ścinające lokalizujące się w obrębie kciuka.
mogą one spowodować zużycie chrząstki stawowej, a co
za tym idzie, zmiany zwyrodnieniowe. Może równie:
dojść do zapalenia ścięgien mięśni zginających kciuk
Rycina 2-1
8o
TECHNIKI OGÓLNE
Rycina 2-2. Zaburzona mechanika nadgarstka

zodczas używania kciuków
•.j tejfotografii siła jest kierowana poprzez kciuk usta
li :ony w linii prostej z przedramieniem, aby zmniejszyć
znające się naciski, pokazane w poprzednim przykła
dzie, jednak jasne jest, że nadgarstek będzie narażony
a j nadwyrężenie i uraz.
Właściwe użycie palców (DVD 1,52:20)

alcom należy poświęcić wiele czasu i ćwiczeń, aby Rycina 2 -2
P stały się wystarczająco silne do bardzo głębokiej

rcacy tkankowej, a jeśli nie macie „podwójnych stawów”, po pewnym czasie palce
» mocnią się i będą najbardziej czułym narzędziem do masażu głębokiego. Zawsze
> -zvmujcie palce lekko zgięte i pracujcie przede wszystkim miękkimi opuszkami.
1 : rzymujcie nadgarstki w pozycji neutralnej, tak by nie były ani w zgięciu, ani w wy-
: • scie, czy też pronacji - supinacji. W każdym momencie, gdy palce zaczynają się
-- eprostowywać, drżeć lub zdradzać inne oznaki zmęczenia, użyjcie innego na-
r ,czia, jak kostki palców lub łokcie. Jeżeli nie macie wystarczająco mocnych rąk,
t~ z skać stabilność, pracujcie jedną ręką, wzmacniając ją drugą.
na 2-3. Właściwe użycie

piców
Wyważcie, że nadgarstki są
3f • rzycji neutralnej w stosun
k i ; zgięcia - wyprostu i pro-
r— - supinacji. Palce są roz-
r4*z' :one i lekko zgięte. Kieruj-
silę skośnie i wyobraźcie
m ~ -: raczej rozciąganie tkanki,
rr: ciskanie czy ślizganie się po
s ł — -, powodowane zbyt dużą
de nawilżacza.
Rycina 2-3
8i
Rycina 2 -4 Rycina 2 -5
Rycina 2-4. Wzmocnienie palców przez użycie obu rąk

Masaż z jedną ręką na drugiej pozwala na głębszą pracę z mniejszym wysiłkiem.
Rycina 2-5. Niewłaściwe użycie palców

Zwróćcie uwagę, że nadgarstek jest zgięty, a palce przeprostowane i napięte.
Używanie kostek palców zamiast kciuków (DVD 1,1:08:04)
K
ciuki są zręcznym i ważnym narzędziem w takich elementach masażu jak na
przykład przegłaskiwanie. Jednak urazy kciuków wynikające z ich nadużywa
nia mogą zakończyć karierę masażysty. Aby uchronić kciuki przed uszkodzeniem
podczas głębokiego masażu, można zamiast nich skutecznie pracować kostkami
palców. Często pacjent będzie miał przyjemniejsze odczucia w czasie takiego za
biegu, a terapeuta zaoszczędzi energię, co pozwoli mu wykonać więcej masaży. Za
uważcie, że na poniższych fotografiach jedna ręka zawsze pełni funkcję pomocniczą.
W pierwszym przypadku lewa ręka otwiera rękę pacjenta, w drugim rozciąga stopę
w kierunku zgięcia podeszwowego, a w trzecim ją stabilizuje.
Ważne w pracy kostkami palców jest to, aby nadgarstek i stawy pomiędzy kość
mi śródręcza i palców były proste. Jeżeli którykolwiek z tych stawów ugnie się
większość siły zostanie utracona, a ręka będzie narażona na urazy. Różne długości
palców wymuszają korzystanie tylko z jednej lub dwóch kostek, a nie z wszystkich
czterech. Preferowaną metodą zmiany kąta pracy jest raczej zmiana kąta rotacji sta
wu barkowego niż nadgarstka.
82
TECHNIKI OGÓLNE
Rycina 2 -6 Rycina 2 -7
^cin a 2-6. Używanie kostek palców

:*:~iast kciuków
«rc.’r terapeuta używałby kostek zamiast kciuków tylko
pr .isażu rąk i stóp, wykorzystanie kciuków zmniej-
l i r ioby się o 30 do 50%.
ia 2-7. Używanie kostek palców

« :odeszwowej powierzchni stopy
J r renta, pracując w kierunku kości piętowej kostka
mi palców prawej ręki, może lewą zgiąć podeszwowo
fes«.ę, aby rozciągnąć napięte tkanki. Rycina 2 -8
ia 2-8. Kostki palców - troczek prostowników

fi* - ecie uwagę na stabilność nadgarstka i kostek pal-
jr-r czasie gdy lewa ręka porusza stopą.
^ -a 2-9. Kostki palców -

wsseiwa rotacja ramienia
Eac : używamy długich ruchów, takich ja k praca
w f zdzie kręgosłupa, wielu studentów dochodzi do
wm : ku, że kostek palców najłatwiej używać, obraca
n e całą kończyną tak, by kciuk był skierowany w dół,
m: w bok.
Rycina 2-9
83
MASAŻ T KANEK G Ł Ę BO K I C H. WI ZU ALNY P RZ E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 2-10. Kostki p a lc ó w - ;

niewłaściwa rotacja ramienia
Zauważcie, że w pozycji z kciu - I
kiem skierowanym do góry ]
i ramieniem na zewnątrz pal- I
ce i nadgarstki mają tendencję 1
do uginania się.
Rycina 2 -1 0
Przykład: kostki palców i palce -

potylica, czoło, skronie
W ielu ludzi dziwi, jak bardzo napięte są mięśnie i powięź czaszki. Bardzo powol
na praca na wrażliwych lub napiętych obszarach może pomóc w zmniejszeniu
bólów głowy i uwolnić napięcie z mięśni ekspresji twarzy. Poszczególne technik:
zostaną zademonstrowane później, lecz rozpoczęcie ćwiczeń już teraz spowodujc-
że łatwiej przyswoicie sobie takie podejście.
Rycina 2-11. Praca z czaszką

Środki ostrożności: nigdy nie pracujcie na skroni w okolicy kości klinowej.
Rycina 2-12. Kostki palców w pracy na czole

Używanie grzbietów palców może być bardzo dobrze odczuwane przez pacjenta; z tech
niki tej można korzystać w celu uwolnienia napięcia w mięśniu czołowym i innych
mięśniach ekspresji twarzy.
Rycina 2-13. Kostki palców na wyrostku sutkowatym

Zrotujcie głowę, by ułatwić dostęp do wyrostka sutkowatego i krawędzi kości poty
licznej.
84
Rycina 2-11 Rycina 2 -1 2 Rycina 2 -1 3
Używanie pięści
p ięść to w istocie cztery kostki znajdujące się pomiędzy kośćmi śródręcza i pal-
i ców. Palce nie są zaciśnięte w pięść, lecz powinny być swobodnie wyprosto-
» me, a kciuk rozluźniony i niezamknięty przez palce. Pięść jest bardzo przydatna
• dosyć szeroka powierzchnia do pracy na większości mięsistych części ciała.
W . iększości wypadków, gdy używamy pięści, łokieć powinien być wyprostowany
| l : zgięty i usztywniony na waszej miednicy. Pięść jest przydatna również w pracy
w v .<olicach miednicy, na mięśniach pośladkowych od góry. Niski stół lub wspięcie
s : na stół umożliwia wykorzystanie grawitacji i ciężaru swojego ciała do bardziej
5 : vtvwnego zastosowania nacisku w kierunku dolnym. Dobrze jest używać pięści
Ł ~ ia st kciuków, pracując w kierunku skośnym na kończynach górnych i dolnych,
- i plecach oraz na rękach i stopach.
85
Rycina 2 -1 4 a Rycina 2 -1 4b
Ryciny 2-14 a i b. Wtaściwe używanie pięści

Najważniejsze jest to, aby upewnić się, że nadgarstek znajduje się w pozycji neutralnej
Nie powinien być w pozycji zgięcia lub wyprostu, pronacji bądź supinacji. Wielu stu
dentów początkowo czuje się dziwnie, ucząc się użycia pięści. Będzie wam najwygod
niej, gdy ułożycie dłoń do góry w pozycji podobnej do uścisku dłoni.
Rycina 2-15. Usztywnienie

tokcia na biodrze
W tym wypadku łokieć jest
usztywniony na biodrze tak, że
siła płynie nie z wysiłku mięś
niowego, lecz z przeniesionego
przez miednicę nacisku cięża
ru ciała terapeuty.
Rycina 2-15
86
TECHNI KI OGÓLNE
Rycina 2 -1 6a Rycina 2 -1 6b
ny 2-16 a i b. Niewłaściwe używanie pięści

K r powszechniejszym błędem w korzystaniu z pięści
l e r tresowanie skośnego nacisku z dłonią skierowa
l i * dół; powoduje to napięcie stawu nadgarstkowe-
je ;.fvż porusza się on do wyprostu. Gdy nadgarstek
duje się w pozycji zgięcia, a palce są silnie zaciśnię-
■riuk napięty, to może prowadzić do upośledzenia
ij e ; : stabilności, co w efekcie doprowadzi do rozłożenia
upięć na całą kończynę.
• : '2 2 -17. Pięść a mechanika ciała

C l używamy pięści w długich ruchach na ciele, nale-
miętać o ustawieniu się na tyle daleko, aby mieć
* : sanie proste ramię. Energia powinna być skiero-
ikośnie i pochodzić z waszych stóp albo powinni-
znajdować się bezpośrednio nad (pacjentem), tak
j*ESc: mogli wykorzystać grawitację. Bądźcie ostrożni,
41* nie nadwyrężyć mięśni obręczy barkowej.
Rycina 2-17
87
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZU ALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 2-18. Niewtaściwa

mechanika ciała a pięść
Zwróćcie uwagę na nadwyręż-:
nie prawego barku i górnego oa
cinka ramienia terapeuty, spow c-
dowane zbyt wysokim stołem.
Rycina 2-19. Adaptowanie

mechaniki ciała w celu
właściwego użycia pięści
Wspięcie się na stół pozwala
usunąć nadwyrężenie barku
i ramion terapeuty i właściwie
korzystać z grawitacji. Zauważcie
że terapeuta kieruje dłoń do siebie
Rycina 2 -1 8 Rycina 2 -1 9
Używanie przedramienia (DVD 2, 0:22)
rzedramię jest przydatnym narzędziem, gdy potrzebujecie szerszej powierzchni

P niż łokieć lub gdy nadgarstek wykazuje cechy nadwyrężenia. Przedramię jest
dobrym narzędziem, umożliwiającym wywarcie siły pionowo w dół, gdy pracując
z wyprostowanymi ramionami, nie możemy wykorzystać grawitacji, ponieważ stół
jest zbyt wysoko. W zależności od rodzaju tkanki, na której pracujecie, możecie
użyć miękkiej, mięsistej części przedramienia lub zewnętrznie je obrócić, aby użyć
powierzchni łokciowej. Pamiętajcie, że aby wydajnie przenieść energię i utrzymy
wać nadgarstek i rękę w pozycji rozluźnienia, musicie wywierać siłę blisko łokcia.
Stosując siłę skośnie, uważajcie, aby to kończyny dolne, a nie barki, traktować jako
pierwotne źródło energii. Przedramię jest naprawdę ogromnie przydatne w pracy
na całym ciele pacjenta poniżej kręgosłupa szyjnego.
88
TECH NIKI OGÓLNE
= .cina 2-20. Właściwe

¿rwanie przedramienia
z::sk jest umiejscowiony bliżej
- .ia niż nadgarstka. Łokiećjest
: rety pod kątem około 90 stopni,
. ■ te mięsień dwugłowy i trój-
i :wy mogą się rozluźnić i nie
" awia się utrata energii pod-
ii przenoszenia siły. Nadgars-
ht k ; ręka są rozluźnione.
: <:ina2-21. Niewłaściwe
-.Wanię przedramienia
Zwróćcie uwagę na to, że aby
i--:\m ać stabilnie łokieć, gdy
I b :kt kontaktu umiejscowiony
zbyt blisko nadgarstka, na- Rycina 2 -2 0 Rycina 2-21
ez napiąć górną część ramie-
m- To napięcie jest najbardziej
- .zuwalne w ściśniętej pięści;
n.-ino jednak usunąć napięcie
: . .iła pacjenta, jeżeli ciało te-
-- -. :ity jest napięte.
Z'fzm 2-22. Używanie

srsdramienia
a mięśniu czworogłowym
~—:-:dramienia można uży-
fb- poruszając nim w kierun-
malnym lub dystalnym.
-fcr* cie się, że wywieracie na
mi śnie i nie naciskacie bez-
nirio na kość. Przedramię
? r :.datne w ogólnym masa- Rycina 2 -2 2
3 i* * zpraszania głębokich napięć mięśniowych, ale nie jest wystarczająco precy-
:by oddzielić przegrody mięśnia czworogłowego. Upewnijcie się, że pracujecie
wm^. - :wym tempie i nie naciskacie na rzepkę. Większość pracy należy wykonywać
T
m* : :nięśnia, ponieważ nie można w pełni kontrolować masażu w poprzek włókien.
89
Rycina 2-23. Niewtaściwa mechanika ciata a pięść

Zwróćcie uwagę na nadwyrężenie górnej części ciała terapeuty, podczas używania pie
ści. Wspięcie się na stół zapewniłoby lepszą dźwignię do stosowania nacisku; rycina
2-2Ą przedstawia jeszcze lepsze rozwiązanie.
Rycina 2-24. Zmiana narzędzi zamiast zmiany pozycji

Jeżeli stwierdzicie, że nie wykonuje się wam dobrze jakiegoś konkretnego ruchu, to byc
może łatwiej zmienić technikę, niż zdecydowanie zmieniać pozycję. Jeżeli wspięcie sic
na stół jest niewygodne, zmiana narzędzia na łokieć lub przedramię pozwoli terapeu
cie wykorzystać swój ciężar bez wkładania zbyt dużego wysiłku mięśniowego.
Używanie łokcia (DVD 2, 9:32)
Z
powodu szerokiej powierzchni, na której rozkłada się siła, terapeuta nie powi- 1
nien używać przedramienia do głębokiego nacisku, bo naraża się na nadwyrężę- 1
nie. W takich wypadkach używa się łokcia, aby skupić siłę na mniejszej powierzchni
Chociaż wielu masażystów niepewnie korzysta z tej techniki, to jest ona dosyć łatwa
do opanowania. Nie pojawiają się tutaj żadne problemy ze stabilnością, jak w pra- |
cy palcami, kostkami palców lub pięściami. W każdym miejscu poniżej kręgosłupa
90
TECHNIKI OGOLNE
. inego łokieć prawie zawsze może zastąpić kciuki. Powinno się go zgiąć pod ką-
S=m około 90 stopni, a przedramię i rękę rozluźnić. Chociaż zarówno przedramię,
; < i łokieć znacznie łatwiej odpychać, to można je również przyciągać do siebie
» ruchu podobnym do grabienia.
Eksperymentujcie, aby znaleźć najlepszą dla was pozycję ramienia. Niektórym
rapeutom skuteczniejsza wydaje się wewnętrzna rotacja kości ramieniowej, pod-
7: as gdy inni preferują rotację zewnętrzną. Umieszczenie łokcia pomiędzy kciukiem
: r ilcem wskazującym ręki przeciwnej ustabilizuje go i zabezpieczy przed ześlizgi-
* miem się w tych obszarach, gdzie potrzebne jest precyzyjne zastosowanie siły.
Uwaga: stosujcie silę dystalnie od wyrostka łokciowego. Nerw łokciowy tuż nad łok-
: jest bardzo wrażliwy i w razie uciskania może zostać podrażniony.
; : na 2-25. Precyzyjna praca łokciem (kręgosłup)

f _7ceć jest bardzo dobrym narzędziem do masażu niemal każdego miejsca na plecach.
_*. 7r ii7go używać zamiast kciuków do bardzo precyzyjnej pracy z mięśniami prostow-
ssi 7 grzbietu. Łokciami można również wykonywać pod nieco innym kątem szersze
r 7: na większych mięśniach kręgosłupa, takich jak najszerszy grzbietu i czworobocz-
| «5. Zwróćcie uwagę, jak terapeuta wykorzystuje ciężar swojego ciała, by uzyskać siłę
ze -uchu. Łokciem prawie zawsze można wykonać większość pracy z najmniejszym
| h 7 łkiem, ponieważ jednak jest to silne narzędzie, szczególnie uważajcie w pobliżu
: % :vch żeber, które są bardziej wrażliwe na głęboki ucisk.
Rycina 2-25
91
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 2-26. U w alnianie łopatki łokciem

Zewnętrzne rotowanie kości ramieniowej i odwodzenie
ramienia otworzy powierzchnię wokół bocznej części
łopatki pacjenta.
Strategie ogólne
Układanie mięśni w pozycji

rozciągniętej <dvd 2 , 53:29)
Wiele z poniższych strategii zostanie szczegółowo

opisanych w późniejszych paragrafach. Tutaj za
mieszczono kilka przykładów prezentujących me
tody pracy na mięśniach znajdujących się w pozycji
rozciągniętej. Wymyślanie własnych sposobów roz
ciągania powinno sprawiać wam przyjemność.
Rycina 2-27. Rozciąganie mięśnia trójgtowego

ramienia (dvd 2 , 1:06:54)
Umieszczenie ramienia pacjenta nad głową powodu
je wydłużenie grupy mięśnia trójgłowego, umożliwia
jąc takie uwolnienie, że mięśnie po masażu pozostaną
w pozycji wydłużonej. Do pracy na ramieniu możecie
użyć przedramienia, pięści etc. Zgięcie łokcia pacjenta
zwiększa rozciąganie mięśnia trójgłowego.
Środki ostrożności: nie stosujcie tej pozycji, jeźel
u pacjenta doszło do rozerwania torebki i więzada
stawu barkowo-obojczykowego lub w sytuacji gdy
ograniczona jest ruchomość stawu barkowego. Jeżeli
ruchomość jest lekko upośledzona, można podłożyi
pod ramię poduszkę.
Rycina 2-27
92
TECH NIKI OGÓLNE
: «cina 2-28. Rozciąganie mięśni obłych -

¿zenie tyłem
.-.pacjent leży tyłem, rozciągnięcie ramienia nadgło-
mz otwiera boczną stronę łopatki, co umożliwia pracę
m: mięśniu podłopatkowym i mięśniach obłych.
\.:in a 2-29. Wewnętrzna rotacja ramienia -

¿zenie przodem
L • .idanie ramienia w różnych pozycjach będzie po
wodowało rozciąganie różnych mięśni. Odwodzenie
■- ramieniowej z dłonią skierowaną do góry powo-
; ułożenie ramienia w rotacji wewnętrznej. Rotacja Rycina 2 -2 8
i m. i nętrzna rozciągnie mięsień obły mniejszy, podczas
| ; odwiedzenie ramienia rozciągnie zarówno obły większy, jak i mniejszy.
na 2-30. Lędźwiowe rozciąganie rotacyjne - leżenie przodem

€ ; z ręką rotujecie miednicę, podczas gdy drugą ręką lub przedramieniem pracujecie
w i zrunku przeciwnym. Poszczególne sposoby rozciągania będą opisane w później-
~ : paragrafach; najważniejsza jest tutaj swoboda umieszczenia ciała w rozciąganiu
k . mym, aby uwolnić stawy kręgowe i rozciągnąć mięśnie.
-zeciwwskazania: unikajcie rozciągania rotacyjnego, jeżeli pacjent narzeka na
f e s 'rzrża.
Rycina 2-29 Rycina 2-30
93
Rycina 2-31 Rycina 2 -3 2
Rycina 2-31. Wewnętrzna rotacja ramienia - leżenie przodem

Ta pozycja jest podobna do tej z przedstawionej na stronie 93 ryciny 2-29 ilustrującei
pracę na mięśniu obłym większym, obłym mniejszym i innych mięśniach okolicy bar
ku z tą różnicą, że umieszczając swoje ramię pod przedramieniem i chwytając kose
ramieniową, terapeuta pozostawia sobiejeszcze dużą swobodę ruchu. Może pracowae
na różnych mięśniach w różnych długościach ich rozciągnięcia, wywołać trakcję na
stawie barkowym, odwieść lub przywieść ramię oraz poruszać kością ramieniową od
rotacji wewnętrznej do zewnętrznej.
Rycina 2-32. Praca z mięśniami kulszowo-goleniowymi w leżeniu tyłem (dvd 2 , 1:01:55

Ta pozycja umożliwia pracę na całej długości mięśni kulszowo-goleniowych. Stopień
zgięcia kolana i biodra decyduje o stopniu rozciągnięcia mięśni kulszowo-goleniowych
co możecie kontrolować lewą ręką. Nacisk na kolano zwiększa zgięcie biodra, a to po
woduje rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych blisko ich przyczepu do miednicy
natomiast unosząc bark, będziecie prostować kolano pacjenta, co rozciągnie obwodu -
we części tych mięśni.
94
TECHNIKI OGÓLNE
Pozycja leżenia na boku (dvd2,1:09:11)

~::apeuci często wzbraniają się przed poświęceniem krótkiej chwili koniecznej do
_ żenią pacjenta na boku. Jednak to jest świetna strategia, aby dostać się do pew-
- . eh obszarów, do których dojście jest utrudnione w leżeniu przodem lub tyłem. Dla
: identów pozycja ta prawie zawsze jest przyjemna. Jest ona niesłychanie przydatna,
c :eli pacjent cierpi na ostry ból krzyża, ponieważ podczas masażu możecie znaleźć
utralną, bezbolesną pozycję miednicy. Bardziej szczegółowy opis masażu w tej po-
r cii znajdziecie w późniejszych paragrafach tej książki. W tym rozdziale pokażemy
ii_ka technik, które już teraz umożliwią wam ćwiczenie tego rodzaju masażu.
Draca w pozycji na boku jest bardzo ważnym dodatkiem do masażu. Temu zagadnie-
• . zatem należy się więcej miejsca, by spróbować przekonać was, abyście poświęcili tyle
_êgo czasu, ile będziecie potrzebowali do rozwinięcia możliwości pracy w tej pozycji.
w i im wielu studentów, którzy mówili, że nauczenie się takiej techniki masażu zupełnie
rse n ito ich pracę i pozwoliło osiągnąć sukces. Jeden z moich uczniów opowiedział mi,
ze ~iaf pacjenta, który szukając stałego terapeuty, próbował masażu w wielu gabinetach.
: masażu w pozycji leżenia na boku pacjent ten powiedział, że nigdy nie doświadczył
:r-:: sposobu pracy i nie musi już szukać terapeuty. Zaczął uczęszczać na dwie dziewięć-
tzesięciominutowe sesje tygodniowo.
3rzez wiele lat nauczania masażu tkanek głębokich zaobserwowałem, że studenci są
1 ezm ernie zaskoczeni tym, jak skuteczna i przyjemna jest praca z pacjentem leżącym na
: Po zajęciach snują entuzjastyczne plany wykorzystania nowych umiejętności, jed-
¡3« gdy w następnym tygodniu rozpoczynają kolejną lekcję, okazuje się, że niewielu z nich
■-j'i,v d ę korzystało z tej techniki. Nie potrzebowałem dużo czasu, by stwierdzić, że to
¡■sranie jest efektem początków ich nauki. Większość podstawowych kursów masażu nie-
*- i mówi o pozycji leżenia na boku, jeżeli cokolwiek wspominają o niej, to jako o techni-
Lr <tórej należy używać w pracy z kobietami w ciąży. Uczymy się masażu, jakby był grą
# szachy z jednym tylko ruchem: rozpoczynamy z pacjentami w pozycji leżenia przodem
: " = ś w połowie masażu obracamy ich na plecy; lub zaczynamy w pozycji leżenia ty-
i r - zmieniamy pozycję na leżenie przodem. Wiele kursów zbyt mocno podkreśla komer-
sa " r aspekty masażu, pomijając cele terapeutyczne. Niektórzy masażyści błędnie sądzą,
~ : "roszenie pacjenta, aby obrócił się na bok, może zakłócić jego rozluźnienie lub ziry-
■a: go. Zadziwi was jednak, jak chętnie pacjenci próbują nowych pozycji i jak szybko
mcają do stanu rozluźnienia.
Izęsto nieuzasadnione przeświadczenia lub niewłaściwe nawyki ograniczają wiele
- o w naszego życia. Jeżeli stwierdzicie, że obawiacie się wypróbowania pozycji leżenia
95
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZU ALNY P R Z E W O DN I K PO T E C H N I K A C H
na boku lub jakichkolwiek innych nowych technik, których uczycie się z tej książki albo na
kursach, zastanówcie się, w czym tkwi problem. Czy czujecie się niekomfortowo podczas
uczenia się, które jest konieczne do mistrzowskiego opanowania nowych umiejętności?
Czy wykonujecie masaż z pewną rutyną? Czy nie czujecie się dostatecznie zdecydowani
by poinstruować pacjentów, aby zmienili pozycję? Czy tracicie czas, pracując zbyt długo
w miejscach, które wymagają niewielkiej uwagi, tak że nie wystarcza wam czasu, aby do
statecznie skupić się na punktach głębokiego napięcia lub zmienić pozycję pacjenta? Cz\
czujecie się na tyle swobodnie, by poinformować waszych pacjentów, że dłuższy masa:
przyniósłby im znacznie większe korzyści? Stosowanie pozycji leżenia na boku zmieni wa
sze spojrzenie na masaż. Wypróbujcie ją!
Praca na przyw odzicielach w pozycji leżenia na boku
Przywodziciele są jedną z części ciała, której poświęca się w masażu zbyt mało u\\ _
gi. W jakimś stopniu powodem tego są trudności ze znalezieniem komfortowe-
i bezpiecznej pozycji w leżeniu tyłem. Ułożenie pacjenta w pozycji leżenia na boku
zmniejsza wrażliwość w okolicach pachwiny i pozwala na wykorzystanie wielu moz-;
liwości zgięcia - wyprostu biodra oraz zgięcia - wyprostu kolana. Wszystkie rodza
je pracy: palcami, kostkami palców, pięścią oraz przedramieniem są tutaj właściw:
Rycina 2-33. Praca na przywodzicielach w leżeniu na

b o k u (DVD 2 ,1:1 0:4 8)
Zwróćcie uwagę, że w celu zminimalizowania obcią

żenia rotacyjnego okolicy lędźwiowej druga kończyn,
jest zgięta i podtrzymana przez wałek. Taka pozycja
pozwala na wydłużenie przywodzicieli oraz oddzieu
nie i lepsze określenie różnych przyśrodkowych częsc
kończyny dolnej.
Rycina 2 -3 3
96
TECH NIKI OGÓLNE
k m e zastosow ania pozycji leżenia na boku
: :ina 2-34. „Wycieraczki" w leżeniu na boku

ustabilizować szerokie ruchy na plecach pacjenta,
r zecie oprzeć rękę na stole i rotowaćprzedramię tam
i : powrotem w sposób podobny do ruchu wycieraczek
^ -.'chodowych. Odległość ręki od pleców pacjenta
» 7 ■'■.wa na to, jak ostre bądź szerokie będą wasze ru-
z - Aby nie nadwyrężyć nadgarstka, starajcie się ogra-
ć do minimum jego zgięcie.
Rycina 2 -3 4
^ : na 2-35. Praca z biodrem w leżeniu na boku

est jeden z najlepszych sposobów uwolnienia całej
■ : ej strony miednicy, rotatorów i mięśnia czworo-
* z-.ego lędźwi. Kończyna dolna, znajdująca się ugóry,
mrze przyjmować różne pozycje. Wpozycji z kolanem
m ~r:odu rozciągane są mięśnie tylnego przedziału.
|3 Ł t . ":;ast przednie mięśnie, jak na przykład naprężacz
zi szerokiej, mogą być wydłużone poprzez ściąg-
: kończyny w dół i do tyłu. Jeżelijest to konieczne,
k zcie wałek pod kończynę znajdującą się na górze,
zganię kończyny w dół najlepiej otwiera okolice
czworobocznego. Szczegółowe techniki będą Rycina 2 -3 5
. maczone w późniejszych paragrafach.
. .'.aga: pracujcie delikatnie wokót wolnych żeber i nerek, uważając również, aby nie
~ : : .sać bezpośredniego nacisku na nerw kulszowy w miejscu, gdzie schodzi w dót koń-
poniżej zewnętrznych rotatorów biodra.
97
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Wybierajcie najlepszą pozycję
Rycina 2-36. Łokieć na podeszwowej

powierzchni stopy
To jest inny zamiennik dla kciuków. Zwróćcie uwagi
że stopę podtrzymuje lewa ręka.
Rycina 2-37. Praca z łydką w leżeniu tyłem

Zauważcie, że terapeuta może zgiąć grzbietowo kost-
Rycina 2-36 kę, naciskając swoim barkiem na podeszwową częśc
stopy. To umożliwia rozciągnięcie łydki w chwili, gd\
jest masowana.
Przedział boczny górnej części kończyny dolnej czę

sto jest ignorowany w masażu ogólnym, lecz praca
w tym miejscu może przynieść wielką ulgę w róż
nych dolegliwościach, takich jak ból krzyża i kola
na. Na początku pracy w tej okolicy najważniejsze
jest odpowiednie ułożenie pacjenta. Uważajcie, by
nacisk zawsze, niezależnie od jego siły, był stosowa
ny raczej w kierunku skośnym, niż bezpośrednio
w kierunku kości udowej. Pracujcie w kierunku od
Rycina 2-37 panewki stawu, aby wywołać dekompresję stawu bio
drowego. Szczegółowe wskazówki do pracy w tym
miejscu są opisane w dalszych częściach tej książki
Rycina 2-38. Praca z odwodzicielami

w leżeniu przodem
Tę metodę najłatwiej wkomponować w krótki masaż
gdy nie ma wystarczająco dużo czasu, aby pracować
w pozycji leżenia na boku.
Rycina 2-38
98
TECHNI KI OGÓLNE
^fwina 2-39. Praca z odwodzicielami w leżeniu tyłem

I est inny przyjęty sposób rozluźnienia pasma biodrowo-piszczelowego, który łatwo
; nponować w masaż, gdy nie pracujecie w pozycji leżenia na boku. Jednak pra-
zi - kierunku od stawu biodrowego może stworzyć rotacyjne napięcie w kręgosłupie.
Z '-:gopowodu zaleca się pracować w stronę stawu biodrowego, pomimo że nie pozwa-
i ■dekompresję tego stawu.
1 : na 2-40. Praca z odwodzicielami w leżeniu na boku 3,1:02:25)

(dvd
|Z mówionych trzech pozycji ta jest najbardziej wszechstronna; zginanie bądź prosto-

biodra lub zginanie bądź prostowanie kolana daje wiele możliwości rozciągania
:zególnych mięśni oraz zwiększania ruchomości stawowej.
Rozdział trzeci
Strategie masażu tkanek głębokich

dla poszczególnych części ciała
Teraz, gdy zaznajomiliście się już z głównymi narzędziami, których będziecie używać
* -asażu tkanek głębokich, połączymy ogólne teorie masażu głębokiego z rozdziału pierw-
zrzo i techniki z użyciem kostek palców, pięści, przedramienia i łokcia omówione w rozdzia-
t : -jgim w konkretne strategie, które można stosować na różnych częściach ciała. Proszę,
r - scie nie traktowali tych propozycji jako reguł i dostosowywali je do waszego osobistego
* _ masażu. Może być wam wygodniej używać łokcia, podczas gdy na zdjęciu widoczne
stosowanie kostek palców. Możecie nie czuć się komfortowo czy pewnie, używając
> ; a. jak to jest pokazane w przykładzie, a zamiast tego będziecie chcieli użyć swojej pię-
5. Sądźcie twórczy i czerpcie przyjemność z eksperymentowania.
raca ze stopą i podudziem (dvo3,1:22)

^ :rukturalna praca na stopie może wpłynąć na sukces waszego gabinetu, gdyż
J dzięki niej pacjenci będą mogli odróżnić wasz sposób masażu od zwykłych ru-
: w przynoszących tymczasową ulgę zmęczonym lub obolałym stopom. Pogłę-
' ^ ąc swoje umiejętności, możecie nauczyć się, jak uwalniać stawy o zmniejszonej
--cnomości, a zapewniając lepszą równowagę na poziomie stóp, możecie znacznie
r* prawić przenoszenie napięć poprzez ciało.
Wysokie i niskie wysklepienia stopy
: <dna 3-1. Wysklepienia stopy

: . pracowalibyście w ten sam sposób na stopach pokazanych na rycinach 3-2 i 3-3?
Wróćcie uwagę na wpływ struktury stopy na przenoszenie ciężaru ciała poprzez koń-
z: ny dolne i miednicę podczas chodzenia.
Rycina 3-2. Stopa z wysokim wysklepieniem

Wysoki łuk przyśrodkowy, który przemieszcza ciężar ciała na
zewnętrzną stronę stopy, będzie przenosił napięcie w górę po ze
wnętrznej stronie kończyny dołnej aż do bioder. Praca nad osiąg
nięciem elastyczności łuku przyśrodkowego przyczyni się do teg.
by stopa lądowała równiej na podłożu i przenosiła ciężar w spe-
sób bardziej zrównoważony w górę kończyn.
Rycina 3-3. Stopa z niskim wysklepieniem

Trudniej zmienić strukturę w stopie płaskiej, ponieważ ten star.
związany jest ze zbyt dużą ruchomością łuku przyśrodkowego
spowodowaną zmianami struktury kostnej lub luźnymi więzac.
łami. Rozciąganie tkanek łuku przyśrodkowego stopy może po
gorszyć tę hipermobilność, ale mobilizacja łuku bocznegopozwoi
złagodzić pewną część obciążeń, które zostały przeniesione nu
łuk przyśrodkowy. Gdy łuk boczny stanie się bardziej giętki, hi
dzie absorbował obciążenie, zamiast przemieszczać ciężar na we
wnętrzną stronę stopy. Zwróćcie uwagę, w jaki sposób obciążenie
Rycina 3-1 spowodowane staniem lub chodzeniem będzie przemieszczone na
102
S T R A T E G I E M A S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DL A P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
: irśrodkowe części kończyn dolnych, poprzez przyśrodkową stronę kolan, do góry, do

: :ienia łonowego.
H’ obu tych przypadkach poznanie budowy i funkcji stóp pozwoli wam wska
zać miejsca, w których pacjent przypuszczalnie będzie doświadczał napięć lub
i:*: a l Na przykład nie musielibyście badać palpacyjnie tkanek w kończynach dol-
- eh, aby wiedzieć, że ktoś z wysokim wysklepieniem stóp i szpotawymi kolanami
_wdopodobnie będzie napięty w okolicy mięśni strzałkowych, pasma biodrowo-
: -zczelowego i bocznej części biodra. Z kolei ktoś z płaskimi stopami i koślawymi
- .anami potrzebowałby pracy na przywodzicielach.
* v;ina 3 - 4 . Anatomia zginaczy i prostowników stopy (dvd 3 ,5 :5 5 )
Z> róćcie uwagę na mięśnie odpowiedzialne za ruch stopy i na to, jak ważne jest skon-
r :rowanie pracy na poszczególnych mięśniach zamiast na masażu z użyciem szero-
h. ogólnych ruchów.
m. prostownik paliczek
krótki bliższy
< :ito w a palucha palucha
m. odwodziciel |
3 — słownik
» małego palca
r códd M stopy
SSCÓW m. zginacz
ścięgna krótki palców
m. prostownika
» długiego palców
(odcięte)
m. odwodziciel
palucha
paliczek rozścięgno
bliższy podeszwowe
palucha (odcięte)
k. piętowa
Rycina 3-4
103
Rycina 3-5. Anatomia zginaczy

stopy z punktami spustowymi
Ta rycina wyjaśnia związek międz)
mięśniami i mięsistym pokryciem
stopy. Zwróćcie uwagę na punkty
spustowe, które powodują przenie
sienie bólu do wrażliwych obsza
rów stopy.
Rycina 3-6. Anatomia warstw

Rycina 3 -5 mięśni podudzia
Zwróćcie uwagę na różne warstw)
mięśni podudzia i rozdzielenie pomiędzy zginaczami i prostownikami stopy. Patrz
cie również na umiejscowienie większych nerwów i naczyń krwionośnych. Głębokość
tych struktur chroni je przed urazem i pozwala na względnie bezpieczne wykonanie
masażu tkanek głębokich.
n. strzałkowy głęboki, t. i żż piszczelowe przednie
m. piszczelowy przedni m. prostownik dtugi palucha
k. piszczelowa m. prostownik długi palców

i m. strzałkowy trzeci
błona międzykostna
n. strzałkowy powierzchowny
m. piszczelowy tylny
m. strzałkowy krótki
m. zginacz długi palców m. strzałkowy długi
k. strzałkowa
n. piszczelowy, t.
i żż. piszczelowe tylne m. zginacz dtugi palucha
ścięgno m. podeszwowego
t. i żż. strzałkowe
rozścięgno m. brzuchatego łydki
przegroda międzymięśniowa
m. ptaszczkowaty
Rycina 3-6
104
S TRATEGI E MASAŻU T KANEK G ŁĘ B OK I CH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚCI CIAŁA
: wierzchnia podeszwowa stopy

3,11:11) .
riv pracujecie z podeszwową powierzchnią stopy,

_"ne jest, abyście mieli jasno określony cel, który
■.¿cie osiągnąć. Czy chcecie wydłużyć łuk przy-
■ -owy, poszerzyć łub poprawić elastyczność
. k u poprzecznym, stworzyć lepszy ruch pomię-
kośćmi śródstopia, czy też uruchomić kość pię-

? Chociaż ugniatanie stóp technikami masażu
kiego jest dobrze odbierane przez pacjentów,
strukturalna praca nad poprawą funkcji i ruch o- Rycina 3-7
topy może dać trwałe efekty i także zostanie
nich doceniona.
3-7. Poruszanie podudziem, aby pozwolić na

kostki
-zas masażu użyjcie drugiej ręki, aby doprowa-
ko inwersji, ewersji, zgięciapodeszwowego, zgięcia
zz:-::owego lub by w inny sposób zwiększyć rucho-
obrębie kostki i stopy. Podtrzymywanie stopy
:::ku, poruszanie podudziem, tak aby stopa była
: ma po jednej stronie stołu, albo przesunięcie pa-
■w dół, tak aby stopy znajdowały się poza krawę-
v :,.i, pozwolą na poruszanie stopą i kostką w celu Rycina 3-8
-mięcia tkanek i zmobilizowania stawów.
3-8. Łokieć w precyzyjnym masażu

W oj bocznym
: : iest wspaniałym narzędziem pozwalającym

::::.i:ić wasze kciuki.
3-9. Mobilizacja kości piętowej palcami

r : agent ułożony jest w pozycji leżenia tyłem, ze-
rc:;" iego kolano tak, aby stopa spoczywała płasko
i zzż.e. W tym przykładzie kość piętowa jest mobili-
¡.id w kierunku tylnym przez rękę znajdującą się
i. Ta technika może być nazwana „odsuwaniem Rycina 3-9
105
MASAŻ TKANEK G Ł ĘB OK I CH . WIZUALNY P R ZE W O D N I K PO T E C H N I K A C H
śniegu”. Wyobraźcie sobie, że zamiast ślizgać się po tkance, chwytacie ją i odpychacit

razem z kością piętową. Możecie również użyć waszych palców, aby poszerzyć stopę oc
góry lub od dołu, albo pociągnąć tkanki w waszym kierunku w celu wydłużenia stop;
Bądźcie świadomi ruchomości poszczególnych kości śródstopia, aby stosując ogólny
masaż stopy, osiągnąć płynność ruchów między kośćmi.
Rycina 3-10. Anatomia mięśnia piszczelowego przedniego

Mięsień piszczelowy przedni nie tylko pozwala na zgięcie grzbietowe stopy, ale równie:
podtrzymuje łuk przyśrodkowy. W przypadku pacjentów z wysokim wysklepienien
rozciąganie i rozluźnianie tego mięśnia może prowadzić do rozluźnienia łuku przyśroa
kowego stopy. Zwróćcie uwagę na troczek prostowników - jeżeli jest zwłókniały, może
upośledzić płynne zgięcie kostki i zaburzyć wydajną pracę skurczu mięśni.
Przyczep początkowy: kłykieć boczny kości piszczelowej.
Przyczep końcowy: przyśrodkowa i podeszwowa powierzchnia kości klinowatej
przyśrodkowej i podstawa pierwszej kości śródstopia.
Funkcja: utrzymanie równowagi, zgięcie grzbietowe stopy i supinacja.
rzepka
kłykieć boczny k. piszczelowej
guzowatość piszczelowa
k. strzałkowa
m. piszczelowy przedni
poziom przekroju poprzecznego (ryc. 3.6:
k. piszczelowa
troczek prostowników k. piętowa

- k. skokowa
k. sześcienr - k. tódkowata
k. klinowata przyśrodkowa
pierwsza k. śródstopia
Rycina 3-10
S T R A T E G I E MA S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z ę Ś C I C I A Ł A
* <:ina 3-11. Anatomia mięśni strzałkowych

: ersję stopy mogą powodować skrócone lub zwłókniałe mięśnie strzałkowe.
Przyczep początkowy: strzałka i przylegająca przegroda międzymięśniowa.
Przyczep końcowy: pierwsza kość śródstopia i przyśrodkowa kość klinowata.
Funkcja: ewersja stopy i pomoc w zgięciu podeszwowym stopy.
m. strzałkowy długi
(odcięty i uniesiony)
n. strzałkowy
wspólny —
" ~ i'K O w y gtęboki

m. piszczelowy przedni
n. strzałkowy
::,v ie rz c h o w n y m. prostownik długi pałców
m. strz a łk o w y
k. piszczelowa
dkig! (odcięty) n. strzałkowy głęboki
m. prostownik długi palucha
odcięta krawędź powięzi
powierzchownej
m. strzałkowy krótki
k. strzałkowa drętwienie z uwięźnięcia

(n. strzałkowego
głębokiego)
Ttssw nik długi palców
n. strzałkowy _
powierzchowny
grzbietow y przyśrodkow y
n. skórny grzbietowy pośredni

n. strzałkowy głęboki
Rycina 3-11
107
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R Z E W O DN I K PO T E C H N I K A C H
Troczek prostowników
Troczek prostowników (zobacz rycina 3-10, strona 106) jest ważną strukturą, cze
sto jednak pomijaną w masażu. Rozluźnienie tego obszaru umożliwia
zgięcia grzbietowego i podeszwowego oraz właściwe funkcjonowanie kostki.
Rycina 3 -1 2a Rycina 3 -1 2b
Ryciny 3-12 a i b. Praca z troczkiem prostowników

Praca palcami, kostkami palców, przedramieniem, a nawet łokciem jest skuteczna
Zmiękczcie włókniste obszary wokół kostki przyśrodkowej i bocznej jak również n..
połączeniu pomiędzy kością piszczelową i skokową. Podczas masażu drugą ręką p - I
ruszajcie kostką w pełnym zakresie ruchu.
Przednia strona podudzia <dvd 3 , 1 * 52 )
Rycina 3-13. Praca kostkami palców

na przedniej piszczeli
Pracujcie na bocznej stronie kości piszczelowej w ka:- 1
dym kierunku. Pasywnie wyprostujcie stopę i szuka - 1
cie obszarów, gdzie tkanka nie porusza się z łatwość:.- |
Pracujcie na tych obszarach pięścią, przedramienier j
kostkami palców, lub nawet łokciem, podczas gdy p - i
ruszacie kostką, rozciągając tkanki.
Rycina 3-13
108
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI CIAŁA
-^ n a 3-14. Praca pięścią na przedniej piszczeli

* pozycji leżenia przodem
-::cie uwagę na właściwe wykorzystanie grawitacji, k. udowa
:-srapeuta klęczy na stole. Ta pozycja jest szczegół-
■kuteczna, kiedy chcemy się skupić na rozciąganiu
. : : niżej kolana.
m. brzuchaty
^ n a 3-15. Praca łokciem na przedniej piszczeli łydki, giowa m. brzuchaty łydki,
przyśrodkowa gtowa boczna
- :: może być efektywnym narzędziem do rozluź-
■ i uwalniania mięśnia piszczelowego przedniego
;:i piszczelowej. Zwróćcie uwagę na użycie kciu-
slca wskazującego lewej ręki do stabilizacji łokcia.
ścięgno mięśnia
^ n a 3-16. Anatomia mięśnia brzuchatego łydki ptaszczkowatego
i brzuchatego łydki
:cie uwagę na dwie głowy mięśnia brzuchatego.
- itności od sposobu podtrzymywania stopy, głowy
mięśnia mogą być w różnym stopniu napięte.
ścięgno Achillesa
7 "zyczep początkowy: tylna strona kości udowej.
F^zyczep końcowy: kość piętowa.
Funkcja: zgięcie podeszwowe stopy. k. piętowa
Rycina 3-16
MASAŻ T KANEK G Ł Ę B O K I C H . WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-17. Anatomia mięśnia ptaszczkowatego

Ponieważ mięsień płaszczkowaty leży głębiej od brzuchatego, to czasami jest konieczne,
aby najpierw rozluźnić mięsień brzuchaty przez zgięcie kolana lub zgięcie podeszwc \
we kostki, co umożliwi terapeucie penetrację głębiej leżącego mięśnia płaszczkowateg:
Mięsień podeszwowy może być jednym ze źródeł bólu tylnej strony kolana.
Przyczep początkowy: tylna strona piszczeli i strzałki.
Przyczep końcowy: kość piętowa.
Funkcja: zgięcie podeszwowe stopy - szczególnie gdy kolano jest zgięte.
k. udowa
m. brzuchaty łydki,
głowa przyśrodkowa (odcięta) m. brzuchaty łydki,
głowa boczna (odcięta)
głowa strzałki
m. podeszwowy
łuk ścięgnisty
m. ptaszczkowatego
m. płaszczkowaty
ścięgno m. brzuchatego łydki

(odcięte i odchylone)
ścięgno m. podeszwowego
k. strzałkowa
k. piszczelowa
ścięgno Achillesa
k. piętowa
Rycina 3-17
S T R A T E G I E M A S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I AŁA
Ina strona podudzia
■ :ycja leżenia przodem <dvd , : »

3 20 55
3-18 a i b. Praca na tydce w pozycji

C iągniętej w leżeniu przodem
iii zagłębcie się w tylnym przedziale podudzia i od-
? . rajcie tkankę tak, aby wydłużyćją i doprowadzić do
uinienia. Zauważcie, że terapeuta porusza kostką
pa; -suta, używając lewej ręki lub kolana do rozciągnię-
k ześni łydki. Szczegółowa praca na ścięgnie Achil-
zostanie pokazana później.
Lszznie na boku i pozycja leżenia tyłem

'--z _a 3-19. Praca na tydce w leżeniu na boku
a . gnategia jest skuteczna w przypadku rolowania
wr., łydki od kości. Można uzyskać różny stopień
P -- zgania w zależności od tego, czy zginamy kostkę
p . ■ nie, czy pacjent zginają lub prostuje aktywnie.
^ : *a 3-20. Praca na tydce w leżeniu przodem

* : f j rozciągnięcia mięśnia
- . z.cie zgiąć kostkę, naciskając na podstawę stopy

B prj pachą; to pozwoli wam rozciągnąć przedział R ycina 3-1 Sb
tylny. Przy bardzo napiętych łydkach ich rozciąganie podczas masażu początkom
może nie być efektywnym sposobem na zagłębienie się w tkance. Aby rozluźnić tkań
w takim stopniu, że wasze palce będą mogły przedostać się do głębszego poziomu,
nieczne może się okazać zgięciepodeszwowe stopy. Po tym, jak dojdzie do rozluźnień,
mięśnia, możecie rozciągnąć ten obszar i oddzielić dwie głowy mięśnia brzuchatego ły
Rycina 3-21. Anatomia przedniego uda i miednicy

Przyjrzyjcie się związkowi mięśnia czworogłowego i przywodzicieli, zwracając szc~
gólną uwagę na nerw i tętnicę udową oraz na struktury naczyniowe zstępujące prz-i
trójkąt pachwinowy.
m. lędźwiowy mniejszy i większy
n. udowy
ż. biodrowa zewnętrzna
m. biodrowy
t. biodrowa zewnętrzna
ścięgno m. lędźwiowego mniejszego
krętarz większy k. udowej
więzadto pachwinowe
gatąź górna k. tonowej
n. udowy ż. udowa
t. udowa m. grzebieniowy
m. przywodziciel krótki
m. obszerny boczny
m. przywodziciel dtugi
m. przywodziciel wielki
m. prosty uda
m. smukty
m. krawiecki
m. obszerny przyśrodkowy
rzepka
troczek boczny rzepki
troczek przyśrodkowy rzepki
więzadlo rzepki
k. piszczelowa
rycina 3-22. Anatomia przywodzicieli

'najomość kierunków przebiegu włókien przywodzicieli przyczepiających się do kości
bwej jest niezbędna dla osiągnięcia precyzji w ruchach w poprzek włókien lub ru-
\:ch wzdłużnych i dla rozdzielenia poszczególnych przedziałów mięśniowych.
Przyczep początkowy: dolna część miednicy i kość łonowa.
Przyczep końcowy: przyśrodkowa strona kości udowej.
Funkcja: przywodzenie kończyny.
(m. przywodziciel najmniejszy)
otwór zasłonowy
m. grzebieniowy
(odcięte końce) k. tonowa
m. przywodziciel krótki
(przyczep tylny) m. przywodziciel dtugi
m. przywodziciel krótki m. przywodzicie! wielki

(przyczep tylny) (część środkowa)
m. przywodziciel dtugi m. przywodziciel wielki

(przyczep tylny) (część kulszowo-ktykciowa)
m. przywodziciel wielki rozwór ścięgnisty (przywodzicieli)

(przyczep tylny)
k. udowa
rzepka
ę *
1!
Rycina 3 -2 2
113
Rycina 3-23. Anatomia mięśnia czworogtowego

Mięsień prosty uda jest jedyną głowę mięśnia czworogłowego, która przechodzi
stawem biodrowym. Odgrywa więc istotną rolę zarówno w zgięciu biodra, jak i w wy
proście kolana.
Przyczep początkowy: krętarz kości udowej i kolec biodrowy przedni dolny.
Przyczep końcowy: guzowatość kości piszczelowej.
Funkcja: prostowanie kolana, zginanie biodra (tylko mięsień prosty uda).
m. prosty uda (odcięty)
krętarz większy k. udowej
krętarz mniejszy
m. obszerny boczny
hak
m. obszerny przyśrodkowy
m. obszerny pośrodkowy
ścięgno m. prostego uda (odcięte)
rzepka
troczek przyśrodkowy rzepki
więzadto rzepki
guzowatość piszczelowa
k. piszczelowa
Rycina 3-23
114
S T R A T E G I E MA S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
= ?cina 3-24. Anatomia mięśni kulszowo-goleniowych

Wszystkie trzy mięśnie kulszowo-goleniowe przechodzę przez dwa stawy i pełnię dwo-
-'.a funkcję: wyprostu biodra i zgięcia kolana. Ponieważprzyczepiaję się zarówno do
: środkowej, jak i bocznej części kolana, mogę powodować napięcia rotacyjne stawu
>J anowego, jeżeli którykolwiek z nich jest szczególnie napięty.
Przyczep poczętkowy: guzowatość kulszowa i trzon kości udowej (dla krótkiej gło
wy mięśnia dwugłowego uda).
Przyczep końcowy: przyśrodkowa strona piszczeli (mięśniepółbłoniasty ipółścięg-
nisty) i strzałka (mięsień dwugłowy uda).
Funkcja: prostowanie biodra i zginanie kolana.
guzowatość kulszowa
poziom przekroju
poprzecznego ------------------------- m. dwugłowy uda,
m. półścięgnisty gtowa długa
smuga ścięgnista
m. półbłoniasty
m. dwugłowy uda,
głowa krótka
kłykieć przyśrodkowy k. udowej kłykieć boczny k. udowej
k. piszczelowa
k. strzałkowa
Rycina 3-24
115
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WI ZUALNY P R Z E WO D N I K PO T E C H N I K A C H
Praca z udem
Praca na przywodzicielach w pozycji leżenia na boku
(DVD 3,1:01:20)
Napięte i nieelastyczne przywodziciele mogą uniemożliwiać luźne przenoszeni:

kończyny dolnej zwieszonej z miednicy i wprowadzać napięcia rotacyjne w cale ]
kończynie dolnej i kolanie. Praca na przyśrodkowym obszarze uda w pozycji leże
nia na boku daje wiele możliwości ułożenia kończyny w taki sposób, aby umożi i
wić zgięcie lub wyprost biodra oraz zgięcie i wyprost kolana. Początkowo skuteczr.t
są obszerne ruchy wydłużające od miednicy (w kierunku kolana). Po wydłużeni, j
przywodzicieli skuteczniejsze będzie precyzyjne oddzielanie przedziałów mięśni - ]
wych, co pozwoli na pracę z siłami rotacyjnymi wpr -I |
wadzonymi przez różne przywodziciele.
Rycina 3-25. Praca na przywodzicielach

w leżeniu na boku z opcjami ułożenia biodra i kolana
Ułóżcie pacjenta komfortowo i użyjcie wałka dla pcd
trzymania uda, aby zminimalizować rotację kręgosłupa.
Przedramieniem wydłużajcie tkanki, podczas gdy c~. -
gą ręką prostujcie kolano. Palcami oddzielcie przedziały
przyśrodkowe, to pozwoli wam wyróżnić poszczególna
mięśnie. Ważne jest, aby określić przedział pomięć r
przywodzicielami i grupą mięśnia czworogłowego,--.
Rycina 3-25 również wyznaczyć granicę pomiędzy przywodzicieJr
mi i mięśniami kulszowo-goleniowymi. Strzałki w V. m
przykładzie pokazują różne sposoby zgięcia kolana i: I
zgięcia i wyprostu biodra.
Odmiany masażu tkanek głębokich

dla uda
Rycina 3-26. Praca przedramieniem

na mięśniu czworogtowym
Przedramieniem można wykonywać ruch w kierunki,
proksymalnym lub dystalnym. Upewnijcie się, że stosu
Rycina 3-26 jecie nacisk skośny i nie uciskacie bezpośrednio na kość
“ i technika jest przydatna w masażu w przypadku głębokiego napięcia, lecz nie jest wy-
~arczająco precyzyjna, aby oddzielić przedziały mięśnia czworogłowego. Upewnijcie się,
: spracujecie powoli i że nie powodujecie kompresji rzepki. Większość pracy wykonanej
: 'zedramieniem lub łokciem będzie się odbywała w kierunku przebiegu mięśnia, gdyż
smożliwa jest dostateczna kontrola tak długich mięśni w trakcie masażu w poprzek
weókien na brzuścu mięśniowym. W takim wypadku terapeuta pracuje od miednicy
■* kierunku dystalnym), aby spowodować dekompresję stawu biodrowego. Używajcie
-' l§iej ręki> żeby rotować wewnętrznie lub zewnętrznie kończynę dolną.
=YCina 3-27. Praca na mięśniach kulszowo-goleniowych

* eżeniu tyłem ze zgięciem biodra
zozycja pozwala na rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych, cojest niewykonalne
* ' wypadku leżenia przodem. Dzięki takiemu ułożeniu ciała pacjenta można praco-
:: na całej długości mięśni kulszowo-goleniowych. Stopień zgięcia kolana i biodra
- 'kreślany przez lewą rękę i wysokość waszych barków (wstańcie, aby zwiększyć ich
a> ~es). Spróbujcie technik zahaczenia i rozciągania na guzowatości kulszowej, zaha-
^Z—.K kostkami palców lub łokciem przyczep mięśni kulszowo-goleniowych, i wtedy
WQ&-.vcie staw biodrowy.
_a 3-28. Praca na mięśniach kulszowo-goleniowych

< eżeniu tyłem ze zmiennym zgięciem i wyprostem kolana
ecie mięśni kulszowo-goleniowych nie ogranicza się jedynie do brzuśca mięś-
ego, czy też ich przyczepu początkowego. U wielu ludzi występują ograniczenia
• kolanem, a to blokuje pełny wyprost tego stawu. Używajcie palców, aby oddzie-
powy mięśni kulszowo-goleniowych lub brzuchatych, i rozciągajcie tylną stronę
117
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K I C H . WI Z UAL NY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
kolana. Unosząc własne ciało albo wychylając się do

tyłu i prostując kończynę pacjenta, możecie zwiększy,
lub zmniejszyć zakres zgięcia kolana (a w związku
z tym rozciągania).
Rycina 3-29. Praca kostkami palców na guzowatość

kulszowej - przyczepie mięśni kulszowo-goleniowych
Pracujcie na całym obszarze mięśni kulszowc
-goleniowych, używając przedramienia, łokcia, pięsc
lub palców. Rozmasowanie włóknistego przyczepu po
czątkowego na guzowatości kulszowej często prowadź,
Rycina 3 -2 9 do rozluźnienia całej grupy mięśniowej, jak równic:
mięśni pośladkowych.
Rycina 3-30. Praca na tylnej stronie kolana

(DVD 3, 49:19)
Zgięcie kolana rozluźnia tkankę jego tylnej strony, po
zwalając na łatwiejszą penetrację głębszych warsu
Aby umiejscowić rozciąganie, spróbujcie jedną ręk-
zahaczyć tkankę, podczas gdy prostujecie kolano. 7 :
technika jest bardzo skuteczna.
Odwodziciele kończyny dolnej
Obszar boczny uda jest często pomijany podczai

ogólnego masażu. Praca na tej części uda może sp
wodować zmniejszenie pewnych dolegliwości, ta
kich jak ból krzyża i ból kolana. Upewnijcie się, z;
Rycina 3 -3 0 zawsze nacisk jest kierowany skośnie, a nie bezp
średnio na kość udową. Uogólniając, pracujcie oz
panewki w kierunku dystalnym, aby spowodować dekompresję stawu biodroweg
Przedramię jest skutecznym narzędziem, ale powolna praca rozciągająca opuszki
mi palców również jest efektywna i stanowi lepszy wybór, jeżeli tkanki są wrażliwi
Zwróćcie uwagę, czy tkanka jest pociągana do tyłu, czy do przodu (co spowodz
je obciążenie rotacyjne kolana), i w zależności od tego ustalcie kierunek waszeg;
rozciągania.
STRATEGIE M A S A Ż U TKANEK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
-ycina 3-31. Praca na odwodzicielach - paśmie

'Jodrowo-piszczelowym w leżeniu przodem
metoda sprawdza się najlepiej w krótkim masażu,
•:edy nie ma czasu, aby pracować w pozycji leżenia
.7 boku. Nie powinna być stosowana u pacjentów
z ostrym bólem krzyża z powodu sił rotacyjnych

regionie lędźwiowym i krzyżowym, a u niektórych
zacjentów może również powodować poczucie zagro-
z-nia molestowaniem seksualnym. Jeżeli jest to ko-
zczne, można podłożyć poduszkę pod wewnętrzną
rronę uda, aby zapewnić lepszą amortyzację.
Rycina 3-31
: ycina 3-32. Praca na odwodzicielach w leżeniu

vem
f: 'est inny sposób rozluźnienia pasma biodrowo-
rzzzelowego, który zaleca się w przypadku, gdy nie
fs *jmujecie masażu w leżeniu na boku. Powoduje on
* t jsze poczucie zagrożenia seksualnego niż pozycja
* . zzniu przodem. Jest on również korzystny dla ludzi
marzących się na ból krzyża, gdyż ułatwia zminima-
kinie sił rotacyjnych kręgosłupa lędźwiowego. Ta
:a sprawia jednak, że trudno jest wykonać dobrze
-Tizowany masaż. Może ona również wywoływać
: kompresyjny na staw biodrowy. Zwróćcie uwa-
> aki sposób pięść i przedramię rozciągają tkanki
:~z:ciwnych kierunkach.
Uwaga: aby zmniejszyć obciążenie rotacyjne krę-
ę a lędźwiowego, należy umieścić stopę po we- Rycina 3 -3 2
" znej stronie kolana, a nie po stronie przeciwnej.
MAS AŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-33. Praca na odwodzicielach

w leżeniu na boku (dvd 3 ,1:0 2 :2 5 )
Z omawianych tu trzech pozycji ta daje najwięcej moz

liwości: pozwala na przemieszczenie kolana do przodu
lub do tyłu oraz umożliwia zmiany kąta zgięcia bic \
dra i kolana. Upewnijcie się, że stosujecie nacisk skośn;,
i że zajmujecie się mięśniami nad stawem biodrowyr |
takimi jak naprężacz powięzi szerokiej i mięśnie pc- j
śladkowe. Jeżeli to konieczne, można podeprzeć ude \
wałkiem.
Rycina 3 -3 3
Naprężacz powięzi szerokiej
Rycina 3-34. Anatomia mięśnia naprężacza

powięzi szerokiej
Uwolnienie naprężacza powięzi szerokiejjest ważne dla ]
górna krawędź pasma biodrowo-piszczelowego i normalizacji boczne- I
m. pośladkowego kolec biodrowy
wielkiego przedni górny
go napięcia kolana.
Przyczep początkowy: kolec biodrowy przedni i
krętarz górny.
większy
Przyczep końcowy: pasmo biodrowo-piszczelowe I
Funkcja: zginanie, odwodzenie i wewnętrzna ro
tacja biodra.
pasmo biodrowo-
-piszczelowe
rzepka
k. strzałkowa
guzek boczny
k. piszczelowej
Rycina 3-34
S T R A T E G I E M A S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
Ryciny 3-35 a i b. Określanie

krawędzi mięśnia naprężacza
rowięzi szerokiej (dvd 3,1:13:35)
Głęboka, skoncentrowana na jed-
‘ m obszarze praca palcami, kost
kami palców lub łokciem jest bar
dziej skuteczna niż ruchy ogólne.
: -.icujcie na przyczepie ścięgnistym
iprężacza powięzi szerokiej do ko-
¿l biodrowej i zwróćcie uwagę, czy
mięsień jest przesunięty do przodu,
n do tyłu, i w zależności od tego
%- bierzcie właściwy rodzaj masażu.
: - ńętajcie, aby odróżnić i oddzie-
Ł :zęść przednią mięśnia od ścięg-
=*_ mięśnia czworogłowego, a część
z ną od mięśni pośladkowych. Rycina 3 -3 5 a
MASAŻ TKA NEK G Ł Ę BO K I C H. WIZUALNY P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Praca z m ie d n ic ą (DVD 3,1:17:27)
Rycina 3-36. Anatomia zewnętrznych rotatorów biodra

Zwróćcie uwagę na umiejscowienie nerwu kulszowego i rolę mięśnia pośladkowego
średniego i pośladkowego mniejszego w odwodzeniu i utrzymywaniu poziomu biodro.
Więzadło krzyżowo-guzowe leży pod mięśniem pośladkowym wielkim, biegnie skoś
nie od guzowatości kulszowej i przyczepia się do kości krzyżowej.
m. pośladkowy wielki
(odcięty)
m. pośladkowy średni
(odcięty)
m. pośladkowy maty
m. gruszkowaty
m. bliźniaczy górny
vór kulszo'
większy
m. zasłonowy
wewnętrzny
otwór kulszowy
mniejszy m. bliźniaczy
dolny
m. zasłonowy
zewnętrzny
m. czworoboczny uda
m. zasłonowy
wewnętrzny guzowatość
kulszowa
n. kulszowy
Rycina 3 -3 6
Mięsień pośladkowy wielki idvd3, i:26:40)
Aby dojść do głębszych rotatorów, konieczne jest złagodzenie napięcia i rozluźnić

nie leżącego bardziej powierzchownie mięśnia pośladkowego wielkiego.
S T R A T E G I E MA S AŻ U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
Rycina 3-37. Praca z mięśniem pośladkowym wielkim

'licujcie na przyśrodkowej krawędzi wzdłuż kości
• 'zyżowej, stosując ruchy w poprzek włókien lub z za
miarem rozciągnięcia tkanki w kierunku bocznym.
\uteczne są również ruchy podłużne pięścią, przed-
- .mieniem lub łokciem w kierunku ogonowym.
Zewnętrzne rotatory biodra idvd 3 , 1 :29:56)
: :-tatory są niezwykle ważne u pacjentów, którzy na-

nekają na napięcie w krzyżu lub ból w obrębie nerwu Rycina 3 -3 7
i ulszowego. Nerw kulszowy może zostać uwięźnięty
zrzez mięsień gruszkowaty. Terapeuta powinien pracować przez mięśnie zewnętrz
ir. takie jak pośladkowy wielki. Używanie szerokich powierzchni (przedramię lub
r.r>ć) sprawia, że trudno zastosować precyzyjną siłę na mięśniach leżących głębiej
Ir :ełi palce terapeuty są wystarczająco silne, używanie ich do badania palpacyjnego
najlepszym sposobem zlokalizowania jego energii w napiętych częściach. Przy
umym narzędziem jest także łokieć. Często jedynie utrzymywanie stałego nacisku
^-•-%-ołuje uwolnienie. Bardziej szczegółowe wskazówki dotyczące lokalizowania
. rczenia mięśnia gruszkowatego znajdują się w rozdziale piątym.
; .:ina 3-38. Ułożenie rotatorów w pozycji rozciągniętej

i- ~.izo skuteczną technikąjest ułożenie kości udowej w taki sposób, by rotatory zewnętrzne
T - rozciągnięte. Zauważcie, że w tym przykładzie kolano jest zgięte pod kątem 90o,
- zapewnić stabilizację stawu kolanowego. Rotowa-
: podudzia na zewnątrz będzie działało jak dźwignia
• ewnętrznej rotacji kości udowej i w związku z tym
ści mięśnie zewnętrznie rotujące biodro w pozycji
r.ągniętej. Kolano jest stabilne, jeżeli jest zgięte pod
'n 90°, ale zawsze zapytajcie pacjenta, czy nie odczu-
:n w związku z tym napięcia w stawie kolanowym.
\ig d y nie naciskajcie bezpośrednio na kości mied-

1 : zawsze stosujcie nacisk skośny, aby chronić przed
.ii s -e m nerw kulszowy, który przebiega przez ten ob-
3zr jeżeli pacjent ma problemy ze stawem kolanowym
: : odrowym, to rotowanie kończyny dolnej w sposób Rycina 3-38
-^ s ta w io n y na rycinie jest niewskazane.
123
MASAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-39. Praca na mięśniu gruszkowatym

w leżeniu na boku
W pozycji leżenia na boku zgięcie biodra rozciągu::
mięsień gruszkowaty tak, że będziecie mogli na ni'
pracować.
Inne opcje miedniczne

KOŚĆ krZyŻOWa (DVD 3 , 1:23:31)
Masaż okolic kości krzyżowej może bardzo szybko

Rycina 3 -3 9 uspokoić pacjenta. Powierzchowne napięcie obsze:
nej tkanki powięziowej nad kością krzyżową nierzac
ko zaburza równowagę pomiędzy kością biodrową i krzyżową, jak również wpływ_
na kręgosłup lędźwiowy.
Rycina 3-40. Rozciąganie tkanek na kości krzyżowej

Pamiętajcie, aby stosować nacisk skośny i nigdy nie naciskać prosto w dół w kierunk:.
stołu. Na ogół tkanki są zgrupowane w pęczki przyśrodkowo, tak więc łagodne, boczm
rozciąganie opuszkami palców będzie skuteczne i zostanie docenione przez pacjentów
Ważne, abyście nie ślizgali się nad tkankami i nie używali zbyt dużej ilości nawilżacza
Ten rodzaj pracy jest najefektywniejszy, jeżeli opanujecie mistrzowsko sposób rozciąga
nia tkanki przez zahaczenie jedną ręką i rozciąganie w różnych kierunkach od punk
tu zahaczenia. Pracujcie bardzo wolno i cierpliwie, oczekując na „roztopienie się” lub
uwolnienie tkanek od napięć rotacyjnych.
Kość g u ziczn a
Zazwyczaj sami nie rozpoczynalibyście pracy w tyrr

miejscu, chyba że pacjent o to prosi. Jednak ponie
waż wielu pacjentów doznało kiedyś urazu kości gu-
zicznej, znajomość reguł pracy z nią jest przydatna
Kość guziczna może być zgięta do przodu, nawę’
pod kątem 90°, lub może odchylać się o kilka stopu:
w lewo lub prawo. Dokładna, jednostronna palpa
cja włóknistego przerostu tkanek wskaże, czy masa:
jest potrzebny.
Rycina 3-40
124
S T RA T EG I E MA S AŻ U T KA N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C ZĘ Ś CI CI AŁA
- .eina 3-41. Praca z kością guziczną (dvd 3 ,1:3 5 :2 5 )

' -Kujcie, używając ręcznika lub prześcieradła. Jeżeli
ł - czuwacie odchylenia kościguzicznej od normy; mu-
>: uzyskać zgodę pacjenta, zanim zaczniecie masaż.
- Kujcie na jej części dalszej w taki sposób, by to opusz-
aszych palców były w kontakcie z tkanką, a nie
musze paznokcie. Łagodnie zagłębiajcie się w tkanki
- ednej stronie kości guzicznej. Na początku powin-
: nam zależeć na zmiękczeniu tkanek. Jeżeli pacjent
■czuje zmniejszenie bólu lub zauważy jakieś inne ko-
rz cci, pracę można rozwinąć na następnych wizytach,
możnie próbując wyprostowania lub przywrócenia Rycina 3-41
: guzicznej do normalnej pozycji, stosując bardzo
* olny i łagodny nacisk, równocześnie prosząc pa-
cnta o komentarz zwrotny.
i i ęzadlo krzyżow o-guzow e
Ł me stopnie napięcia w każdym z więzadeł krzyżowo-guzowych (rycina 3-36 na

mz: nie 122) są często związane z problemami skrętu kości krzyżowej. Łatwo można
- wyobrazić, że w przypadku, gdy jedna strona jest skrócona i wytwarza więcej
P ir napinającej jedną stronę kości krzyżowej, to ta siła rotacyjna może się przenosić
|as. :ały kręgosłup. Więzadło krzyżowo-guzowe jest łatwe do wybadania palpacyj-
^ : - należy poruszać się po linii skośnej od guzowatości kulszowej w kierunku
r; części kości krzyżowej.
a 3-42. Praca z wiązadłem krzyżowo-guzowym

palcami albo kostkami palców wzdłuż lub
■ ' rzek włókien skutecznie zmiękczają to więzad-
przypadku znacznej grubości mięśni lub tkan-
m. - zczowej pokrywającej ten obszar, zagłębianie
mŁrncową częścią łokcia i czekanie na „roztopie-
’- .inek jest również skuteczne. Pamiętajcie, że
ppfcririe stworzyć równowagę pomiędzy dwoma
ar - : lami krzyżowo-guzowymi, zmiękczając stronę
re j napiętą, a nie pracując jednakowo po oby-
Tonach.
Rycina 3 -4 2
125
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Praca z miednicą i kręgosłupem

lędźwiowo -krzyżowym (DVD 4, 0:17)
Rycina 3-43. Anatomia więzadła biodrowo-lędźwiowego i mięśnia czworobocznego
lędźwi
Praca z więzadłem biodrowo-lędźwiowym może bardzo skutecznie uwalniać napięcie
i zmniejszać obciążenie rotacyjne w dolnym odcinku kręgosłupa lędźwiowego. Z p:-
wodu grubości powięzi lędźwiowej i mięśni należy pracować palcami lub kostkam:
palców, aby penetrować tkanki wystarczająco głęboko.
Przyczep początkowy: przyśrodkowa połowa dwunastego żebra.
Przyczep końcowy: tylna część grzebienia kości biodrowej i więzadło biodrowe -
-lędźwiowe oraz do wyrostków poprzecznych L ą i L 5 .
Funkcja: Zginanie boczne kręgosłupa lędźwiowego (skurcz jednostronm
Wyprost lędźwiowy i stabilizacja w pozycji stojącej (skurcz obustronny).
Rycina 3-43
126
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚ CI CIAŁ A
Mięsień czworoboczny lędźwi
Rycina 3-44. Anatomia mięśnia czworobocznego

ędźwi
i .csień czworoboczny lędźwijest bardziej złożony
mt .v. co często jest pokazane na rycinach anato-
r irznych jako jego przyczep do żeber i przecma-
1 : sięjego włókien. Aby spowodować uwolnienie
:: -di mięśni, niezbędny jest cierpliwy i precyzyjny
masaż.
= .cina 3-45. Wpływ mięśnia czworobocznego

-dźwi na zgięcie boczne
M iśnie czworoboczne rozmieszczone po obu
stronach kręgosłupa mogę mieć różne napięcie
1 długości spoczynkowe. Aby określić strategię
r -'. noważenia obu stron, należy na początku Rycina 3-44
3 wnać napięcia po obydwu stronach.
widok przednio-tylny
zgięcie boczne
Rycina 3-45
»Lęsień czworoboczny lędźwi jest bardzo ważny, choć często pomija się go w ogólnym
masażu. Jeżeli jest napięty jednostronnie, może być przyczyną problemów ze zgięciem
rocznym i rotacją kręgosłupa (zauważcie, że włókna przyczepiają się do wyrostków
s przecznych Lą i L5 i mogą stworzyć jednostronne napięcie rotacyjne w tym miej-
.W pozycji leżenia przodem dostęp do mięśnia czworobocznego jest trudny i jego
sr.etracja pionowa wymaga tak dużo siły, że możliwe jest zaburzenie równowagi
.dzy kością krzyżową a kręgami lędźwiowymi. Z tego powodu najlepiej podejść
. mięśnia czworobocznego lędźwi w pozycji leżenia na boku; pozwala to terapeucie
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEWODNIK PO TECHNIKACH
na takie ułożenie kończyn dolnych, że można do tego

mięśnia łatwo dotrzeć, jak również można go układać
w różnym stopniu rozciągnięcia.
Rycina 3-46. Praca pięścią z mięśniem

czworobocznym lędźwi (dvd 4, 4 :30)
Aby otworzyć ten fragment, pacjenta powinno s/c
ułożyć w pozycji leżenia na boku z kończyną dolne
znajdującą się u góry wyprostowaną, przesuniętą dc
tyłu i opuszczoną w dół. Druga kończyna dolna mus
być zgięta, aby zapewnić stabilność i zminimalizować
siły rotacyjne na kręgosłupie. Pracujcie na przyczc
pach mięśnia czworobocznego lędźwi do dwunastegc
żebra i grzebienia kości biodrowej. Na brzuścu tegc
mięśnia można pracować zarówno podłużnie, jak
i w poprzek włókien. Jeżeli istnieje zauważalna rc:
nica w napięciu po jednej stronie, pracujcie na ni c
w końcowej fazie masażu. Na grzebieniu biodrowym
można pracować szeroką powierzchnią, taką jak pies.
lub przedramię, lecz powyżej tego obszaru to pakc
pozwolą na najbardziej precyzyjną pracę z najmniej
szym naruszeniem otaczających tkanek. Umieszczeń
wyprostowanej ręki pacjenta nad głową uniesie żebr
do pozycji otwarcia, stymulując lepsze rozciągani:
Rycina 3 -4 7
Rycina 3-47. Praca kostkam i palców z m ięśniem
czworobocznym lędźwi
Masaż palcami lub kostkami palców zapewni bardzie
precyzyjny i głębszy dostęp do mięśnia czworobocznegc
Rycina 3-48. Rozciąganie mięśnia czworobocznego

lędźwi w pozycji leżenia przodem
Jeżeli niemożliwa jest praca w pozycji leżenia na bokiu
a chcecie rozciągnąć tę część, przesunięcie stóp na prze
ciwną stronę stołu rozciągnie mięsień czworoboczny
i otworzy to miejsce, zapewniając wam łatwiejszy
dostęp.
Rycina 3-48
128
ST RATEGIE M A SAŻU TK A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁA
Uwaga: uważajcie, aby nie stosować głębokiego ucisku nad nerkami. Bądźcie rów-
~-€Z świadomi, że wolne żebra nie tolerują zbyt dużego nacisku. Jeżeli mięsień jest bar-
2 3 napięty, to początkowo należy pracować na nim w pozycji nierozciągniętej. Możecie
: irzebow ać kilku sesji, aby wystarczająco rozluźnić ten mięsień i umieścić go w pozycji
::ciągniętej.
.-'raca z powłokami brzusznymi i jamą brzuszną

- <cina 3-49. Anatomia mięśnia lędźwiowego większego i biodrowego
Zauważcie, wjaki sposób mięsień biodrowy i lędźwiowy
i- ::a się, aby stać się mięśniem biodrowo-lędźwiowym.
Przyczep początkowy: wyrostki poprzeczne i trzo
ny kręgu T12 i kręgów lędźwiowych, krążki między-
kręgowe.
Przyczep końcowy: krętarz mniejszy kości udowej.
Funkcja: wyprost lędźwiowy, gdy stoimy; zgię m. lędźwiowy mniejszy
cie lędźwiowe, gdy jesteśmy pochyleni do przodu,
m. lędźwiowy większy
z(pierwszorzędnie) zgięcie bioder.
k. biodrowa
Mięsień biodrowy i lędźwiowy
dwa mięśnie łączą się, stając się mięśniem ścięgno

y* • y y ' m. lędźwiowego
- drowo-lędźwiowym, i chociaż przyczepiają się m. biodrowy mniejszego
rzzcm do krętarza mniejszego kości udowej, to każ-
rr : nich może być związany z różnymi objawami. więzadto
p pachwinowe
meważ mięsień lędźwiowy pochodzi od kręgów
irirwiowych, jest bardziej związany z nawykami ro-
u r: kręgosłupa (napięcie jednostronne) i zbyt dużą k. łonowa
• iozą (napięcie obustronne). Zauważcie, że mięsień
krętarz mniejszy
-u w iow y przyczepia się również do krążków mię-
~i<ręgowych i może być czynnikiem w objawach k. udowa
irzyszących kompresji dyskowej. Ponieważ mię-
i biodrowy przyczepia się przyśrodkowo do kości
¿zTvżowej,to napięcie tego mięśnia ma raczej wpływ
urzający na kość krzyżową. Obydwa mięśnie Rycina 3 -4 9
129
wymagają cierpliwej i powolnej pracy, której nie w*

konamy podczas jednogodzinnego masażu całeg,
ciała. Wytłumaczenie pacjentowi anatomii tych mię?
ni pomaga w zrozumieniu dyskomfortu, który mozć
odczuwać podczas masażu w tym miejscu.
Ryciny 3-50 a i b. Praca z mięśniem lędźwiowym

(DVD 4, 24:14)
Pacjent powinien leżeć na plecach z kolanami komfc -
towo zgiętymi. Ta pozycja skraca i rozluźnia mięsu
lędźwiowy, tak żeby wasza początkowa praca w ty
Rycina 3 -5 0 a obszarze nie była zbyt intensywna. Postarajcie się, ab
wasze palce były tak delikatne, jak tylko to możliui
¡j9 i powoli zagłębiajcie się poprzez tkankę powierzchowną. Boczne pode
71
ście od mięśnia prostego brzucha pod kątem skośnym często jest naje \
twiejszą metodą pracy z mięśniem lędźwiowym. Utrzymujcie ręce lekk: j
skośnie, powyżej, lecz w podobnym kącie do linii narysowanej od kok- ]
biodrowego przedniego górnego kości biodrowej do kości łonowej. To pc- 1
zwoli wam szybko znaleźć mięsień lędźwiowy i określić, czy odchyla su j
od normy w swoim ułożeniu boczno-przyśrodkowym.
Po badaniu palpacyjnym, określającym, czyjedna strona jest krótsze \
i bardziej napięta od drugiej, zacznijcie pracować po jednej stronie. Pc- j
proście pacjenta o powolne uniesienie stopy, aby dać wam obojgu moz. - \
wośćjasnej oceny tego mięśnia. Kiedy stopa jest podniesiona, określcie, czy \
mięsień układa się prosto i kurczy właściwie, czy inne, powierzchowni i
tam
zginacze biodra wykonują większość tej pracy. W trakcie masażu zazw

czaj bardzo skuteczne są ruchy podłużne na poziomie szczytu miednic. j
i lekko doogonowe. Kiedy już wyczujecie, że uzyskaliście pewien stopień j
rozluźnienia, pozwólcie, by pacjent opuścił kończynę z tej strony, na kie
Rycina 3 -5 0 b rej pracujecie, aby rozciągnąć mięsień. Kontynuujcie pracę na mięśni*
biodrowo-lędźwiowym z kończyną w pozycji wyprostowanej.
Uwaga: praca na mięśniu lędźwiowym i gdziekolwiek indziej w trójkącie pachwinowym

wymaga palpacyjnej pewności (zobacz rozdział o ostrzeżeniach). Niezmiernie trudno na
uczyć się właściwej techniki bez nadzoru. Jeżeli nie poznaliście technik masażu tego mie-
sca, to albo zapiszcie się na kurs, albo umówcie się na prywatną sesję z doświadczonyr
instruktorem.
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁ A
:-ycina 3-51. Obustronne balansowanie mięśni lędźwiowych

■'•ustronne napięcie mięśni lędźwiowych z pewnością powoduje dys-
smfort, ale jednostronnie napięty mięsień lędźwiowy może być po
mniejszym problemem. Ten stan może powodować zbyt mocny skręt
:ednicy i kręgosłupa, gdyż napięty mięsień lędźwiowy wywiera na krę-
słup i miednicę siłę rotacyjną i powoduje zgięcie boczne. Kiedy już
: Teście usatysfakcjonowani efektami jednostronnej pracy na mięśniu lę-
: -‘.'iowym i chcecie rozluźnić i rozciągnąć mięsień biodrowo-lędźwiowy
yh- jest bardziej napięty, dobrze jest pracować obustronnie w celu zba-
: rwania miednicy. Oprócz rozluźnienia tego mięśnia częścią waszej
: może być nauczenie pacjenta, aby używał tego mięśnia, który nie
: się adekwatnie.
: rechnikę można wykonać, okrywając pacjenta ręcznikiem lubprze-
.. : żem. Zatopcie się palcami obustronnie kilka centymetrów powyżej
..zadła pachwinowego i poproście, aby pacjent wykonał ruch miedni
: : obny do subtelnego tyłopochylenia. Jeżeli jeden mięsień lędźwiowy
kuje w kierunku przednim lub w inną stronę, utrzymujcie go tak Rycina 3-51
. pozycji neutralnej, jak tylko jest to możliwe.
; ~y 3-52 a i b. Praca z mięśniem biodrowym (dvd 4, 36:30)

iie biodrowe również mogą wpłynąć na wzorzec rotacyjny miednicy. Często jest
zane ze zbyt wąsko ściągniętymi kośćmi biodrowymi na poziomie kolców bio-
\ch przednich górnych, które powinny otwierać się szerzej. Ponieważ mięsień bio-
y przyczepia się do krawędzi kości krzyżowej, w przypadku gdy jest napięty, może
'ować torsję kości krzyżowej.
Rycina 3-52a Rycina 3-52b
131
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEWODNIK PO T E C H N I K A C H
Pracujcie delikatnie palcami wzdłuż wewnętrznej krawędzi obręczy miedniczn:

po jednej lub po drugiej stronie, czekając na rozluźnienie mięśnia.
Uwaga: praca w obszarze miednicznym jest przeciwwskazana u kobiet, które mają n=-
wet najmniejsze podejrzenie, że są w ciąży. Niektóre kobiety są również zbyt wrażliwe i nie
należy stosować na nich takiego masażu podczas menstruacji. Powięź powierzchowni
i włókna mięśniowe w tym obszarze często biegną w jednym kierunku i są bardzo cienk;-
Uważajcie, aby nie oddzielać ich, to mogłoby spowodować przepuklinę. Podczas prac
w okolicy więzadła pachwinowego uważajcie na tętnicę udową. Jeżeli będziecie blisko te
tętnicy, to wyczujecie puls (zobaczcie rozdział o ostrzeżeniach).
Praca z oddechem (DVD 4,17:20)
G
dy pracujemy z oddechem, ważne jest, aby planując str: j
tegię masażu, uwzględnić nawyki oddychania. Zwraca 1
cie szczególną uwagę na to, czy pacjent ma utrwalony nawy* |
wdechowy, czy też wydechowy, i pracujcie zgodnie z nim.
Rycina 3-53. Utrwalony wdechowy

nawyk oddychania (dvd 4 , 13 .39)
Ludzie oddychający utrwalonym nawykiem wdechowym cz: 1
sto są bardzo napięci w dolnym obszarze piersiowym kręg: - 1
słupa, a ich przednie części żeber są pociągnięte do góry, ta- j
że gdy patrzymy na nich z boku, ich klatki piersiowe wydaj- I
się przekręcone do góry. Masując takich pacjętów, powinniście I
pracować na żebrach i przeponie od przodu w kierunku dc - i
nym, aby doprowadzić do opadnięcia przedniej strony klat'-: j
piersiowej. Rozluźnienie tylnych mięśni dolnego obszaru pie~- 1
siowego również może pomóc powrócić klatce piersiowej dc |
prawidłowej pozycji.
Rycina 3-54. Utrwalony wydechowy

nawyk oddychania <dvd 4,14:43)
Ludzie oddychający utrwalonym nawykiem wydechowym pc 1
trzebują zazwyczaj pracy poniżej przepony w kierunku górnym
a w obszarze brzusznym w kierunku wydłużenia mięśnia pro- :
Rycina 3-53 Rycina 3-54 stego brzucha.
132
S T R A T E G I E M A S A Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I CIAŁA
czenie pacjenta oddychania przeponą zamiast oddychania piersiowego po-

- iga zmniejszyć napięcie przepracowanych mięśni pochyłych i obręczy barkowej,
: re wykonują zbyt duży wysiłek, by unosić żebra. Upewnijcie się jednak, że wa-
z : instrukcje mające zachęcić do oddychania przeponą nie zostały niewłaściwie
zierpretowane. Niektórzy nowi adepci oddychania przeponowego zbyt mocno
£L -.centrują się na tym wzorcu i tracą możliwość rozprężania się klatki piersiowej.
Wr ylko brzuch powinien się rozprężać podczas wdechu, ale oddech powinien
,śiśjcvwniać również miejsca znajdujące się powyżej łuków żebrowych i żebra tak-
_ : '-winny się unieść.
Praca z przeponą może przyczynić się do tego, że pacjenci będą robić pełne
:hy. Ważne jest otwarcie tego obszaru pracą przygotowującą na klatce piersio-
mięśniach brzucha - zgięcie kolan pacjenta rozluźni okolicę brzucha i zapewni
i r eiszy dostęp. Pracujcie powoli; utrzymujcie dialog z pacjentem i nie bójcie się
jjpricrwać na chwilę masażu, aby dać pacjentowi kilka minut czasu na przeorgani-
mie się i dostrojenie do zmian we wzorcu oddychania.
Rozważcie udział w kursie na temat oddychania, aby zwiększyć swą skutecz-
w* nauczaniu właściwego oddechu.
- : "a 3-55. Chwytanie żeber

p tę. dne chwytanie dolnych żeber w celu rozciągnięcia klatki piersiowej otworzy nie
m ic .*. ale i przeponę. Rozwińcie to rozciąganie, łagodnie pociągając za ramię do góry.
^ i* a 3 - 5 6 . Uwalnianie przepony
¡P u *:u poniżej klatki piersiowej jest często napięta i nieruchoma. To może pociąg
am: zebra w dół i upośledzić oddychanie. Łagodnie wsuńcie opuszki palców pod żebra.
Popychanie tkanki w tym kierunku drugą ręką pozwoli na łatwiejszy dostęp. ¿V..
zmuszajcie tkanki do rozluźnienia; to wymaga cierpliwości i powinno być wspólnym
wysiłkiem - waszym i pacjenta.
© Uwaga: uważajcie szczególnie, pracując po prawej stronie z powodu umiejscowień i

wątroby pod tukiem kostnym.
Wielu ludzi potrafi tylko poruszać żebrami w płaszczyźnie czołowej, dlatego nie be
dziecie w stanie wyczuć znaczącego ruchu żeber w miejscu, gdzie przyczepiają sit
do kręgosłupa. Pomóżcie pacjentowi uzmysłowić sobie połączenie pomiędzy Ti
ną i przednią częścią tułowia w taki sposób, żeby żebra wydawały się rozszerzać -
linii pośrodkowej ciała w kierunku przednim i tylnym.
Wasza pomoc pacjentom w nauce prawidłowego oddychania jest bardz:
ważna. Trzymając ręce z przodu i z tyłu tułowia pacjenta i prosząc go, aby wyo:
raził sobie rozszerzanie waszych rąk, pomożecie mu uzyskać wrażenie pełneg:
oddychania.
Rycina 3-57. Nauka świadomości przednio-tylnej równowagi oddechu

Uświadomienie pacjentowi integralności przedniej i tylnej strony ciała jest bardzo prr-
datne w nauce prawidłowego oddechu. Gdy pacjenci dostrzegają spójność przedni;
i tylnej płaszczyzny ciała, często odkrywają całkowicie nowy sposób oddychania.
Technika u Niech pacjent oddy

cha w sposób pozwalający rc:
prężyć klatkę piersiową zarówn:
w kierunku przednim, jak i t\ ~-
nym, zwracając szczególną uv. ;
gę na rozluźnienie tylnych mięs?:
kręgosłupa.
Technika 2: Wykonajcie delika:

ne„odwijanie”, poruszając rękam
w sposób okrężny, czasami w oc-
wrotnych kierunku. (Zaleca
wzięcie udziału w kursie na
mat technik odwijania).
Rycina 3-57
134
STRA TEGIE M A SA ŻU TKAN EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁ A
:aca z górnym i środkowym odcinkiem

-lęgosłupa (DVD 4, 45:41)
eżenie przodem jest najczęściej stosowaną pozycją w pracy z kręgosłupem. W tej

L pozycji mamy łatwy dostęp do powięzi lędźwiowej i mięśni: najszerszego grzbie-
i. prostowników, dolnego i górnego czworobocznego oraz równoległobocznych.
. wch mięśniach można pracować wszystkimi narzędziami - od palców do łok
ci "Zżywanie przedramion i łokci pozwoli terapeucie objąć największy obszar przy
- zimniejszym wysiłku, wynikającym z wykorzystania przez masażystę własnego
:aru do osiągnięcia odpowiedniej siły nacisku. Masaż pięściami i rękami wymaga
» .cKSzego wysiłku mięśniowego, szczególnie gdy stół jest wysoki. Jeżeli pracujecie
mm narzędziami, stojąc w większej odległości od pacjenta, z wyprostowanymi ra
zu mami, możecie wykorzystać kończyny dolne i głębokie źródła energii.
ledynym problemem związanym z leżeniem na brzuchu jest to, że mięśnie po-
: -:aią w pozycji neutralnej i (z wyjątkiem poruszania ramionami nad głową w celu
manipulowania obręczą barkową) są trudne do ułożenia w pozycji rozciągniętej.
I mo powodu ułożenie pacjenta w pozycji leżenia na boku jest bardziej skutecz-
m metodą zarówno rozciągania mięśni kręgosłupa, jak i koncentrowania sił w celu
nmchamiania części kostnych kręgosłupa. Aby utrzymać pacjenta w pozycji stabil-
- : można posłużyć się poduszkami lub wałkami. Różnorodne możliwości ułoże-
- kończyn górnych i dolnych
~-.alają na wiele sposobów ro-
i i rozciągania.
3-58. Dystrakcja
“ rdnicy i kręgosłupa przy
;iu przedramienia
■ażcie, że lewy łokieć terapeu-
: -ujduje się zaraz przy kręgosłu-
. byprecyzyjniej lokalizować siłę.
■ sam ruch wykonywany prawą
m uniemożliwiałby precyzyjną
mm w okolicy kręgów. Praca na
ar .;.'n końcu kręgosłupa wyma-
j ł - r zbyt dużegopochylenia się
M ' zzdu, tak że kręgosłup tera-
t .’ bvłby narażony na urazy. Rycina 3-58
135
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . WIZUA LN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Rycina 3-59. Dystrakcja miednicy

i kręgosłupa przy użyciu pięści
Zarówno tutaj, jak i na rycinie 3-58 na stronie 135 prz
wa ręka wykonuje trakcję miednicy w kierunku prz.
ciwnym.
Rycina 3 -5 9
Kręgi, żebra i mięśnie przykręgowe
Zwróćcie uwagę na rycinę przedstawiającą strukturę mięśni przykręgowych,co p >

zwoli wam dostrzec zawiłą złożoność tych mięśni kontrolujących niewielkie ruch
kręgów. Często te małe, głębokie mięśnie są odpowiedzialne za powszechne bo!:
krzyża, na które narzekają pacjenci. Jednak wielu młodych masażystów skupia s :
tylko na napiętych mięśniach, a nigdy nie nauczono ich, jak pracować z kręgam
i żebrami. Dla terapeuty kluczowe jest to, aby nie koncentrować się tylko na komp >
nentach mięśniowych i miękkotkankowych, lecz również zwracać uwagę na ruch >
mość elementów kostnych kręgosłupa. Zapewnienie ruchomości kręgom i żebroiz
często pozwala na rozluźnienie przystających do nich mięśni, które są w skurcz-
Można to osiągnąć, skupiając rotacyjne, przednie lub tylne, i inne wysiłki mobiliza
cyjne na poszczególnych kręgach, a nie na większych segmentach kręgosłupa. Eks
perymentowanie z różnymi stopniami zgięcia, wyprostu i rotacji, w momencie gd~
układacie ciało pacjenta, również pomoże w uwalnianiu zablokowania kręgoweg
Wyobraźcie sobie, że żebra są klawiszami fortepianu: zwracajcie uwagę na łatwosc-
z którą możecie obniżyć każdy „klawisz”, używając nacisku pionowego, i zdolność
ruchu w górę i w dół z każdym oddechem. Zastanówcie się, czy dostrzegacie ob
szary restrykcji lub braku ruchomości.
Po rozmasowaniu dużych zewnętrznych mięśni, prowadzącym do odpowied
niego rozluźnienia, które pozwala dostać się do głębszych warstw, można zastosować
powolną pracę w bruździe kręgowej między wyrostkami kolczystymi i poprzecznym;
Przesuwając się wzdłuż kręgosłupa, możemy wyczuć, gdzie kręgi i żebra wydają sic
nieruchome. Łagodne kołysanie kręgu z jednej strony na drugą, poprzez zmienm
nacisk na każdym wyrostku poprzecznym, ślizganie każdego kręgu do przodu oraz
136
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
estowanie ruchomości żebra blisko kręgosłupa

.-¿zwyczaj pozwolą na wskazanie kilku miejsc,
*.:óre będą wymagać miejscowej i precyzyjnej
r:acy. Czasami możliwe jest nawet znalezie
nie żebra, które jest tak zrotowane, że zamiast
-•-vczuwania szerokiej powierzchni jego trzonu,
r-ilpacyjnie da się wybadać krawędź żebra. Ła-
: dna mobilizacja przy użyciu powolnej rotacji,
mm. wielodzietne
.-¿równo w jednym, jak i w drugim kierunku
**ôrca rotacyjnego pacjenta, lub obniżenie że- m. pólkolcowy szyi
rra bądź kręgu, czasami umożliwi wam głębo-
xie uwolnienie. Pamiętajcie, że do żeber należy
podejść bocznie od wyrostków poprzecznych.
Taka praca jest szczególnie przydatna w ob-
-zarach, gdzie mięśnie nie chcą się rozluźnić, mm. rotatory
m. pótkolcowy
dtugie
niezależnie od tego, jak wiele poświęca się im piersiowy
uwagi.
\ Precyzyjne instrukcje mobilizacji kręgów są

r .t złożone, aby je opisać w tej książce. Masaży- mm. rotatory
r - może się jednak nauczyć takich technik. Jeżeli krótkie
-=:eście zainteresowani zdobyciem tych umiejętno-
dostępna jest świetna książka Jeffreya Maitlan-
g Soinal Manipulation Made Simple, wydana przez
#■- izwnictwo North Atlantic Books.
mm. wielodzietne
- jcina 3-60. Anatomia mięśni
: T/kręgowych
I*róćcie uwagę na znaczenie pracy między
%rrostkami kolczystymi i poprzecznymi, czyli
mmuździe kręgowej. To raczej te głębokie i krót-
-D. ” lięśnie są częstą przyczyną bólu kręgosłupa,
s nie duże mięśnie powierzchowne. Nie spieszcie
i gdy oceniacie konkretne napięcia, używając
* -'tkich ruchów zamiast wykonywania zawsze
t gich, płynnych ruchów na dużych grupach
mięśniowych. Rycina 3-60
137
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Rycina 3-61. Anatomia mięśnia najszerszego grzbietu

Mięsień najszerszy grzbietu ma duży wpływ na kość krzyżowe} i miednicę, kręg: -
słup lędźwiowy i dolny piersiowy oraz na żebra. Zwróćcie uwagę na jego funkcje
wewnętrznej rotacji kości ramiennej, stwarza on napięcie, które może powodowa:
wewnętrzne} rotację barków.
Przyczep początkowy: dolne sześć kręgów pierśi
wych, grzebień biodrowy, kość krzyżowa i dolm
cztery żebra.
Przyczep końcowy: kość ramienna.
Funkcja: prostuje ramię, przywodzi i wewnętrzni:
rotuje ramię, obniża ramię.
S T R A T E G IE MA SA Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚ CI CIAŁ A
Rycina 3-62. Anatomia mięśnia zębatego przedniego

Zauważcie tylne przyczepy wzdłuż przyśrodkowej krawędzi łopatki; napięty mięsień
:ębaty przedni może być odpowiedzialny za napiętą i obniżoną łopatkę, uniemożli-
* zając dostęp do przyśrodkowego brzegu łopatki.
Rycina 3-62
139____
Techniki w leżeniu na boku (dvd4, i:36:53)
W yprost kręgosłupa (dvd 4,1:41:26)
Rycina 3-63. Zwiększanie możliwości wyprostu

kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego
Ułóżcie złączone kolana waszego pacjenta i p o c ią g u 1
cie stopy do tyłu, aż zauważycie, że kręgi lędźwiowe z. 1
stały pociągnięte do przodu. Pracujcie w taki sposób. : -« |
pacjent nie czuł dyskomfortu. Kiedy osiągniecie wie 1
szą giętkość, będziecie mogli pociągnąć stopy bardz:-.- f
Rycina 3 -6 3 do tyłu. Powody wykonywania zabiegu na kręgosłupa |
w wyproście będą opisane w rozdziale szóstym.
Zgięcie kręgosłupa (dvd 4,1:37:44)
Rycina 3-64. Zwiększanie zgięcia kręgosłupa

lędźwiowo-krzyżowego
Ułożenie pacjenta podczas masażu w pożyci
litery C lub w pozycji embrionalnej pozwala na
dłużenie wszystkich ważniejszych mięśni kręgosłupa
To jest bardzo komfortowa pozycja dla wielu pacjc -
tów, nawet mimo ich jakichś szczególnych dolegliwość
kręgosłupa. Ta pozycja jest również odpowiednia d.-
Rycina 3 -6 4 pacjentów, którzy mają nawyk zbyt dużego wyproś:,
lędźwiowego z powodu napiętej powięzi lędźwiom..
Podciąganie miednicy wydłuża ten obszar i daje pacjentom wskazówkę, aby pozu -
liii miednicy opaść naturalnie z tyłu bez napinania mięśni brzucha, które podciąga:,
ją z przodu. Niech pacjent oddycha i rozpręża żebra tam, gdzie stosujecie siłę, alb
niech aktywnie wciągnie pod siebie miednicę, aby jeszcze bardziej wydłużyć kręgosłu:
Praca przedramieniem lub łokciem jest najbardziej skuteczna na szerokich mięśniach

Natomiast praca palcami i kostkami palców w bruździe kręgowej jest najskutecznie
sza dla krótkich mięśni przykręgowych. Podążajcie bardzo powoli wzdłuż całego kre
gosłupa w kierunku odcinka szyjnego i zatrzymujcie się, aby wykonać powtarzające sie
ruchy w obszarach, które są napięte. Zauważcie, że „wycieraczka” (rycina 3-65 na strc
nie 141) pozwala na dużą dźwignię z minimalnym wysiłkiem mięśniowym. Terapeut:
powinien zgiąć swoje kolana i chronić dolny odcinek kręgosłupa, utrzymując właściwą
140
STRATEGIE M A SAŻU TKAN EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚCI CIAŁA
-zzywiznę lędźwiową, zamiast

zinać się do przodu w
-ycina 3-65. Ruch

sycieraczek”
dodać stabilności szerokim
-*chom na plecach, możecie za-
huczyć swoją rękę na stole i roto-
zćprzedramię tam i zpowrotem
podobnie do wycieraczek samo-
dowych. Uważajcie, żeby nie
ar wierać zbyt dużego nacisku
. rże nadwyrężyć nadgarstków;
raniczcie zgięcie nadgarstka
minimum. Odległość tera-
fo ity od pleców pacjenta określi, Rycina 3 -6 5
peć ostre lub rozległe będą ruchy.
7-:Jitiiki rotacyjne kręgosłupa (dvd 4, i:44:43>
I"r :echniki są niezmiernie przydatne w zwiększaniu giętkości rotacyjnej, ałe powinny być
ferow an e ostrożnie i etapowo, aby terapeuta mógł określić tolerancję pacjenta na ból.
: ne niewskazane w przypadku pacjentów z ostrymi dolegliwościami krzyża. Starajcie
:mćzbyt mocno nie rotować, gdyż nadmierne skręcenie może spowodować zwiększenie
ce awów. W rotowaniu kręgosłupa podstawową zasadą jest to, aby miednica skręca
li ;:e w przeciwnym kierunku do obręczy barkowej.
: ¿:ina 3-66. Przeciwna rotacja obręczy miednicznej

orkowej w celu mobilizacji kręgosłupa
- m przykładzie prawa strona miednicyjest obróco
- ł do przodu przez przesunięcie kończyny dolnej spo
iT ającej na górze do przodu i pociągnięcie drugiej do
st-O b ręcz barkowa rotuje się w przeciwnym kierun
L ooprzezpociąganie do tyłu ramienia leżącego u góry
::v mogą być długie i szerokie albo może byćzasto
a“-*, orty bardziej precyzyjny nacisk palcami lub kostka
mś palców w obszarach, gdzie rotacja jest upośledzona
*ł- est to pokazane na następnej rycinie. Rycina 3 -6 6
141
Rycina 3 -6 7 a Rycina 3 -6 7 b
Ryciny 3-67 a i b. Rotacja kręgosłupa w celu mobilizacji poszczególnych kręgów

(DVD 4,1:04:49)
Te dwa zdjęcia pokazuję techniki pozwalające na stworzenie większej możliwość: :*M
tacyjnej kręgosłupa. Gdy zauważycie, że pewne segmenty nie są elastyczne, przczĄ 1
wszystkim zastosujcie precyzyjną siłę, aby uwolnić upośledzony ruch. Szeroka ogc. ¿ 1
praca uwolni kręgosłup tam, gdzie jest on już elastyczny, bez mobilizowania obszar.
w których kręgi są nieruchome.
Zwróćcie uwagę przede wszystkim na połączenie między nieruchomymi kręgc ^zm
a nie na napięcie mięśniowe. Stosując powolny stały nacisk, pchajcie do przodu wyrz
tekpoprzeczny dolnego kręgu. W tym samym czasiepopychajcie wyrostek poprzeć:'- 1
przyległego górnego kręgu lub pociągajcie go w kierunku przeciwnym.
(3/ Aby wasza praca była skuteczna, musicie najpierw poznać stawowe połączenia kręgóv-
Zastanówcie się, w jakiej płaszczyźnie łączą się ich powierzchnie stawowe? Próba zmuszeni-
kręgów, aby poruszały się w kierunkach lub płaszczyznach, w których nie mogą się porusza:
będzie nieskuteczna. Poświęćcie czas na dokładne zbadanie układu kostnego i zauważcie
różnice w sposobie łączenia się powierzchni stawowych kręgów szyjnych, piersiowych i lę
dźwiowych. Wystarczy kilka minut, aby utrwalić wiedzę i zrozumieć, w jaki sposób porusza się
każda grupa, dzięki czemu będziecie mogli zastosować nowe metody pracy z kręgosłupem
Przyjrzyjcie się poprzednim zdjęciom - jeżeli próbowalibyście ratować dwa kręć
w sposób przeciwny do pokazanego, to zamiast otwierania przestrzeni pozwalającej na
ruch, pchalibyście ich powierzchnie stawowe do siebie.
Rotacja stworzona przez skręcenie w pozycji leżenia na boku będzie pomocna

w rozluźnieniu. Czasem potrzeba minutowego lub dłuższego cierpliwego ucisku
142
STRATEGIE MA SA ŻU TKAN EK G Ł Ę B O K IC H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁA
łoy kręgi poddały się i „zablokowane” kręgowe po-

* erzchnie stawowe mogły się znowu swobodnie
- ruszać. Poproście, aby pacjent skierował oddech
. miejsca, na którym pracujecie, oraz eksperymen-
. cie z lekkimi odmianami zgięcia i wyprostu, żeby
siitwić rożluźnienie.
: -:iny 3-68 a i b. Rotacja kręgosłupa

■ przeciwnych kierunkach
♦
£r, zrotować miednicę i obręcz barkową w przeciwnych
zz~inkach niż w poprzednim przykładzie, po prostu
z ż eńcie pozycję obydwu obręczy. W tym przykładzie Rycina 3 -6 8 a
wciągnijcie kończynę dolną spoczywającą u góry do
a tę, na której leży pacjent, do przodu, zginając
uZ-.ocześnie kolano. Ramię leżące u góry jest teraz po-
rnięte do przodu, co pozwala zrotować obręcz bar-
-- ą w przeciwnym kierunku. W celu zwiększenia
zziągania, ułóżcie lewe ramię pacjenta z tyłu, aby
\ z- :ować górną część kręgosłupa w kierunku przeciw-
| *•"!. Chociaż ciało pacjenta na zdjęciu może wydawać
sc ■. pewnym stopniu skręcone, to ta pozycja w rze-
| ¿z istościjest bardzo komfortowa. Usuńcie poduszki
jrc .i głowy pacjenta, aby zminimalizować nadwyręże-
i mz kręgosłupa szyjnego.
Rycina 3 -6 8 b
i Wo tórzcie te dwie pozycje w przeciwnych kierun-
~~zn. aby przywrócić równowagę.
.-raca z obręczą barkową i klatką piersiową

onieważ obręcz barkowa zbudowana jest z licznych, krzyżujących się mięśni
P
.
pełniących odmienne funkcje, możecie się obawiać pracy w tym miejscu. Cho-
istnieją wyjątki, to jednak kilka ogólnych zasad może w dużym stopniu uproś-
c - pracę z obręczą barkową. W większości przypadków mięśnie odpowiadające
Zł rotację wewnętrzną ramienia są zlokalizowane na przedniej powierzchni bar-
ir_ podczas gdy rotatory zewnętrzne znajdują się z tyłu. Znacząca większość do-
_ :wości bólowych barku związana jest z krótkimi i nieelastycznymi mięśniami,
143
M ASAŻ TK A N EK G Ł Ę B O K I C H . W IZU A LN Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
które powodują kompresję stawu ramiennego. Rozluźnienie wszystkich mięsn

mających tendencję do pociągania kości ramieniowej w kierunku panewki częc
redukuje objawy.
W wielu przypadkach ból spowodowany jest ochronnym napięciem utrzy:
jącym się wokół tego stawu. Łagodny ruch, szczególnie ze stawem w lekkiej trał
może przezwyciężyć osłonowe skrócenie mięśni. Rozciąganie p n f - u jest szcze
ni e skuteczne, ale należy uważać, by nie doprowadzić do nadmiernego roz-
nięcia i zwiększenia dolegliwości. Rozciąganie p n f - u bardzo efektywnie uwajan
napięcie i zwiększa ruchomość (zobaczcie przykłady w rozdziale piątym), leer
procedury są zbyt złożone, aby mogły być dokładnie przedstawione w tej kssą
ce. Podstawy są względnie łatwe do nauczenia. Zaleca się jednak, aby wziąć udcit
w kursie, który uczy tych technik.
N apięcie w gó rn ej części k h tk i
siowej pociągnie barki do przodu i nac
wyręży mięśnie górnej części pieców, ki .
re będą próbowały przeciwdziałać tern.
napięciu (przeczytajcie uwagi na tema:
skrócenia pierwotnego i wtórnego w ro:
dziale szóstym). Dlatego aby otworze
klatkę piersiową, należy zwrócić uwaa:
na mięśnie piersiowe i powięź piersic
wą. W przeciwnym razie większość prac
poświęconej kręgosłupowi piersiowem.
pójdzie na marne, gdyż po zakończeń. _
masażu mięśnie kręgosłupa znowu bęć_
musiały się kurczyć, by przeciwdziałaj
napięciu przedniej części ciała.
Rycina 3-69. Anatomia mięśnia

piersiowego mniejszego
Mięsień piersiowy mniejszy przyczepia su
do wyrostka kruczego łopatki i jeżeli jes:
skrócony, może pociągnąć bark do przodu
Rycina 3-69
144
S T R A T E G I E MA SA Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚC I CIAŁA
: fcina 3-70. Anatomia mięśnia piersiowego większego (rozciągniętego)

-; równując tę rycinę z następną, zobaczycie, jak przydatne przy rozciąganiu mięśnia
- :rsiowego większego jest odwodzenie ramienia.
m. kruczo-ramienny
dwugłowy ramienia ¡ m- naramienny
m. piersiowy większy
uójgtowy ramienia
m. najszerszy grzbietu
m. obty większy
m. podtopatkowy
m. zębaty przedni
Rycina 3-70
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . W IZUA LN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-71. Anatomia mięśnia piersiowego większego

Zauważcie dwa przyczepy początkowe mięśnia piersiowego większego i ich różne ro..
w przywodzeniu i rotacji wewnętrznej ramienia.
Przyczep początkowy: obojczyk, mostek i chrząstki żebrowe szóstego,
siódmego i ósmego żebra.
Przyczep końcowy: kość ramienna.
Funkcja: przywodzenie (i ruch skrzyżowania ramion na klatce piersiowej),
wewnętrzna rotacja kości ramiennej.
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
K latka p ie rsio w a <dvd5,24:11)
1»:e tylko praca z poszczególnymi mięśniami, lecz także masaż z ogól-

~ m uwalnianiem powięziowym i mobilizacją żeber może przynieść
i rzystne efekty, zwłaszcza w przypadku obszarów, które utrzymują
fmocje.
- fcina 3-72. Praca na powierzchownym mięśniu piersiowym większym

uwięzi klatki piersiowej
i - zluźnijcie palce i zastosujcie nacisk pod kątem 30° lub mniejszym. Za-
%r.y-iowcie się, w którym kierunku chcielibyście uwolnić tkankę. Klatki
i r rsiowe niektórych pacjentów będą ściągnięte w dół, podczas gdy inne
\ K miały postawę „militarną” - w tym przypadku należy doprowadzić
i ;padnięcia ich żeber.
: k na 3-73. Rozciąganie mięśnia piersiowego większego

I izrzkie ruchy na mięśniu piersiowym większym wykonywane pięścią
| L r ? rzedramieniem są szczególnie skuteczne, gdy terapeuta porusza ra- Rycina 3 -7 4
p u rem pacjenta, aby dodać element rozciągania. Pracujcie z tym mięśniem na po-
mostka i jego przyczepu końcowego do kości ramieniowej. Kiedy dojdzie do
. z.ukowego rozluźnienia, zrotujcie zewnętrznie kość ramieniową przez uniesienie
I fes* cnia nad głowę do komfortowej pozycji.
: - a 3-74. Praca na mięśniu piersiowym mniejszym

S r •rięsień może być bardzo wrażliwy. Trudno się go bada palpacyjnie i trzeba do
f m q dotrzeć przez mięsień piersiowy większy. Skuteczna jest praca na jego przyczepie
147
MASAŻ T KAN EK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
do wyrostka kruczego, z kością ramienną zrotowan:.

wewnętrznie, z łokciem odwiedzionym i pociągnię
tym do góry.
Rycina 3-75. Różnicowanie mięśni piersiowych

większych i naramiennych
Oprócz ugniatania należy również unosić mięśnie pie-
siowe lub przednią część mięśnia naramiennego o:,
otaczających tkanek, co pozwoli na precyzyjniejsze
określenie granicy między przedziałami mięśniowym
i ułatwi płynny ruch ramienia.
Rycina 3 -7 5
(§ ) Uwaga: gdy wykonujecie głę
boki masaż w okolicy górnej częś:
klatki piersiowej, poproście pacjen
m. nadgrzebieniowy ta, aby poinformował was, jeże
podgrzebieniowy będzie doświadczał jakichś wraże*
nerwowych. Górny wlot klatki pie
siowej może być napięty, ale mo:e
na niego wpłynąć masaż miejsce
które jest względnie od niego odce-
lone. Uważajcie również na ścięę-
no mięśnia dwugłowego ramien i
w miejscu, gdzie przechodzi na:
stawem ramiennym. Zbyt agresy * -
ny masaż może spowodować jeg:
stan zapalny.
Rycina 3-76. Anatomia tylnych

mięśni barku
Aby zrozumieć istotę złożom
anatomii mięśni barku, potrze,
na jest wiedza o poszczególnym,
mięśniach i funkcjach, które pi
nią podczas ruchu barku.
Rycina 3-76
148
STRATEGIE MA SAŻU TK A N EK G Ł Ę B O K IC H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚCI CIAŁA
: la 3-77. Anatomia mięśnia nadgrzebieniowego

Ł : <znienie tego mięśnia pomoże pacjentom, u których wystąpiła kompresja stawu
i ::ennego.
Przyczep początkowy: dół nadgrzebieniowy łopatki.
Przyczep końcowy: guzek większy kości ramiennej.
Funkcja: odwodzenie ramienia i pociąganie głowy kości ramiennej w kierunku
panewki.
m. podlopatkowy
m. obty mniejszy
. podgrzebieniowy
m. obty
mniejszy
Rycina 3-77
149
—
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Rycina 3-78. Anatomia mięśnia podgrzebieniowego

Z powodu kąta pociągania przez włókna dolne mięśnia podgrzebieniowego mięsień ter.
odgrywa dużą rolę w procesie obniżania kości ramiennej w panewce, dzięki temu n..
dochodzi do konßiktu w stawie ramienno-łopatkowym podczas unoszenia ramien:_
Przyczep początkowy: dółpodgrzebieniowy łopatki.
Przyczep końcowy: część tylna guzka większego kości ramiennej.
Funkcja: rotacja zewnętrzna ramienia i obniżanie kości ramiennej podczas un. \
szenia ramienia.
Rycina 3 -7 8
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁA
: »ciña 3-79. Anatomia mięśnia obtego większego

Zauważcie, że mięsień ten pełni inną funkcję niż mięsień obły mniejszy - jest we-
* ’.etrznym rotatorem ramienia.
Przyczep początkowy: grzbietowo-boczna część łopatki.
Przyczep końcowy: łączy się z mięśniem najszerszym grzbietu na przedniej części
kości ramiennej.
Funkcja: rotacja wewnętrzna ramienia, pomoc w oporowym przywodzeniu ra
mienia.
Rycina 3-79
MA SA Ż T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-80. Anatomia mięśnia obtego mniejszego

Mięsień obły mniejszy jest zewnętrznym rotatorem ramienia.
Przyczep początkowy: powierzchnia grzbietowa łopatki blisko brzegu
dołu pachowego.
Przyczep końcowy: tylna część guzka większego kości ramiennej.
Funkcja: rotacja zewnętrzna ramienia i obniżanie kości ramiennej.
STRATEGIE MA SAŻU TK A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁA
znica w funkcji rotacyjnej mięśni obłych wpływa na wybór strategii masażu,

rrzypadku wewnętrznie zrotowanej kości ramiennej, należy wydłużyć mięsień
: rłv większy, natomiast jeżeli kość ramienna jest zewnętrznie zrotowana, trzeba
"acować na mięśniu obłym mniejszym.
Większość mięśni pierścienia rotatorów jest podatna na urazy związane z na
c ię c ie m lub uszkodzeniem wynikającym z ruchu rzucania. Mięśnie te nie tyl-
^: uczestniczą w rotacji i innych ruchach ramienia, odgrywają również bardzo
^ izną rolę w wyhamowywaniu ramienia w ruchu rzucania, gdyż są antagonistami
-nzych mięśni, które pociągają ramię do przodu z wielką szybkością i siłą. Nawet
fczeli pacjent nie narzeka na ból, rozluźnienie i wydłużenie mięśni pierścienia ro
s i :*rów zapewni bardziej płynny ruch i pomoże zapobiegać urazom, szczególnie
oortowców.
: :;n a 3 -8 1 . Anatomia mięśnia

łopatkowego
ień podłopatkowy odpowiada nie
za wewnętrzni} rotację ramienia,
aga także obniżyć kość ramien-
• panewce, a jeżeli ramię spoczywa
* rozycji ustalonej, może rotować lo~
Przyczep początkowy: wewnętrzna

przednia) powierzchnia łopatki.
Przyczep końcowy: guzek mniejszy
kości ramiennej.
Funkcja: wewnętrzna rotacja ramie
nia i stabilizacja kości ramiennej
panewce równoważąca działa
nie mięśnia naramiennego.
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Pierścień rotatorów (dvd5,0:23)
Ogólne rozluźnienie tego obszaru można uzyskać przez obszerne r.-

chy pięścią lub przedramieniem. Palce lub kostki palców pozwala .
rozdzielić przedziały pomiędzy poszczególnymi mięśniami. Zazwycz;
te mięśnie będą zbyt krótkie i napięte, co powoduje kompresję staw-,
ramienno-łopatkowego; ułożenie ramienia w pozycji rozciągnięć,
tych mięśni pomoże w rozluźnianiu.
Rycina 3-82. Manipulowanie ramieniem

w pracy z mięśniami pierścienia rotatorów
Rozpoczynając pracę na prawym barku w pozycji leżenia przodem, obaI
mijcie kość ramienną lewą ręką. Umieszczenie waszego przedramięr. a
pod przedramieniem lub nadgarstkiem pacjenta pozwoli wam mar -
pulować ramieniem w kierunku rotacji wewnętrznej lub zewnętrzną
a równocześnie odwodzić lub przywodzić ramię i stosować siłę, aby u
Rycina 3 -8 2 prowadzić do dystrakcji albo do kompresji stawu.
Rycina 3-83. Statyczne ułożenie ramienia,

aby rozciągnąć mięśnie pierścienia rotatorów
(pozycja leżenia przodem)
Jeżeli pacjent jest ułożony w pozycji leżenia przodem, odwiedźcie jt y -
łokieć, aby rozciągnąć ten obszar w kierunku rotacji wewnętrznej. D :...
ki takiemu ułożeniu mięśnie są rozciągnięte, a obydwie wasze ręce v.; -
ne mogą teraz wykonać precyzyjną pracę na poszczególnych mięśnia:
pierścienia rotatorów.
Rycina 3-83
154
S T R A T E G I E i WASAŻU T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C I A Ł A
ratka (DVD 5,11:39)
■i jest miejscem, na które wywiera wpływ

.'ć mięśni górnego regionu piersiowego i bar-
:e ona podnosić się, obniżać, poruszać przy-
o lub bocznie, odstawać i ratować. Łopatki
;h ludzi są tak przytrzymywane ze wszyst-
■■n, że wydają się nieruchome. Trzeba ocenić,
rceśnie ograniczają ruch, aby stworzyć stratę-
saiu uwalniającego ten obszar.
Rycina 3-84
'lianie bocznej kraw ędzi łopatki
Aa 3-84. Boczna strona łopatki

j na boku z użyciem palców
śnić łopatkę od żeber, należy pracować pre-
na mięśniu obłym mniejszym i większym,
■. ■zkowym i najszerszym grzbietu. Drugą ręką
. kość ramienną i odwodźcie ramię, aby lepiej
: :■wać rozciąganie.
' ł 3-85. Boczna strona łopatki

- i w leżeniu na boku z użyciem przedramienia
. oracy podobny jest do zastosowanego w po-
- ■ ■■■i przykładzie, lecz bardziej ogólny. Szersza Rycina 3 -8 5
; -:chnia nacisku stworzona przez łokieć lub przed-

: iest lepiej przyjmowana przez pacjentów, którzy
' -łaskotki. Skupcie się na szerokich płaszczyznach
::ziowych z mniejszym naciskiem na konkretne
: czepy mięśniowe. To jest szczególnie ważne u pa-
zdw z „odstającymi łopatkami", których przyczyną
ze być napięcie wokół bocznej strony łopatki
fe n a 3-86. Boczna rotacja fopatki

* lżeniu na boku z użyciem palców
umie łopatki i rotowanie lub rozciąganiejej w róż-
:sób może zwiększyćjej ruchomość ijestprzyjem-
: pacjenta. Rycina 3-86
155
Rycina 3-87. Boczna strona topatki

w leżeniu na boku z użyciem kostek palców
Użycie kostek palców jest skuteczne w uwalnianiu łopatki od żeber.

w leżeniu na boku z użyciem łokcia
Łokiećjest bardzo efektywnym narzędziem. Pracując nim, dajecie od: ■
cząć swoim palcom i kostkom palców, co pozwoli wam skutecznie prac -
wać nimi innego dnia.

w leżeniu tytem z użyciem palców
Aby mieć łatwy dostęp do bocznej strony łopatki, nie musicie układ..:
pacjenta w pozycji leżenia na boku. Gdy pracujecie palcami lub kośb
mi palców, manipulujcie ramieniem pacjenta, żeby rozciągnąć mięsr ;
Rycina 3 -8 7 po stronie bocznej. Jeżeli obszar jest bardzo napięty lub wrażliwy, to n ?
wielkie obniżenie ramienia rozluźni tkanki i spowoduje, że będzie b. -
dziej dostępny.
STRATEGIE MASAŻU TKANEK G Ł Ę B O K IC H DLA PO SZ C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚCI CIAŁA
..nianie przyśrodkow ej kraw ędzi

:•
ukt
~ v*a 3-90. Uwalnianie przyśrodkowej krawędzi
DVD 5,9:51)
j — vcie prawe ramię z łokciem na stole, podczas
pr ; agim ramieniem pociągacie bark pacjenta do
|fc_ To zapewni wam dostęp do przyśrodkowego brze-
p ł ratki i mięśnia podłopatkowego.
*a 3-91. Dystrakcja i rotowanie łopatki

racie już zapewniony dostęp do łopatki, może-
je u dciągnąć od ciała i manipulować nią na wiele Rycina 3 -9 0
ch sposobów, od elewacji przez rotację do dys-
-raca z ramionami (dvd5,37=15)
; .sżeli miałbym wysłać „notkę przywołującą” do

*r= 5 > śch moich dawnych pacjentów, opierając się
e ręczy, którą teraz posiadam, to chciałbym, aby wró-
3 • i masaż, który zaniedbywałem, a wykonałbym go
* r - ramionach. Nie jest zaskakujące, że masażyści
| S £ l zwracają tylko powierzchowną uwagę na ramiona.
3 p ę>. em urazów sportowych i niektórych poważnych
cc : ,v nadwyrężenia, większość pacjentów rzadko na-
K : napięcie ramion. Chociaż ramiona rzadko mogą
K : : : fem bólu, to ich niewłaściwe ułożenie przenosi
s : - : e przez obręcz barkową na szyję i czaszkę. Zacznij-
2 - > m ca ć uwagę na to, w jaki sposób ludzie trzymają
- imiona. Czy utrzymują swoje łokcie na zewnątrz,
górne części ramion do tyłu, używając mięś-
» r:.vych , mają zbyt mocno zgięte łokcie z powodu
■£ : _ych mięśni dwugłowych? Czy ich ramiona, łokcie
iirs tk i poruszają się swobodnie podczas chodu? Czy Rycina 3-91
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
do przodu są skierowane ich kciuki, czy grzbietowe strony dłoni? Wielu moich pacjentć*
powiedziało mi, że odczuto zmianę w okolicach barków i szyi po pracy skoncentrowanej n
zmniejszeniu napięcia ramion. Poproście innego masażystę, aby przez 15 minut lub dłuzr
pracował tylko na waszych ramionach, po czym wstańcie i zauważcie, jak mocno rozln-
niły się okolice waszych barków i szyi.
Aby uwolnić staw łokciowy, nie zapomnijcie o masażu zarówno na dolnej czę>.;
mięśnia dwugłowego, jak i trójgłowego. Żeby doświadczyć na sobie związku po
między nawykiem trzymania łokcia i napięciem barku, wstańcie i napnijcie łok:.-
Zwróćcie uwagę, jak to napięcie wznosi się do waszych barków i mięśni czworoboc:
nych. Prawie niemożliwe jest rozluźnienie mięśnia czworobocznego, jeżeli łokcie są
napięte. Podczas kursu demonstrujemy ten związek, wybierając kogoś z oczywisr.—
napięciem łokcia, pracujemy tylko na jego jednym ramieniu, a następnie prosirr -
żeby model wstał i pokazał, jak rozluźnił się bark po tej stronie.
Pracując na ramionach, możliwe jest używanie palców, kostek palców, pięś..
przedramienia lub łokcia. Zwróćcie uwagę: na zdjęciach widać, że druga ręka te:.~
peuty może manipulować rozciąganiem grup mięśniowych, zginając lub prostu .,
łokieć i nadgarstek, jak również pronując i supinując przedramię, żeby pracov. ..
na zginaczach albo na prostownikach nadgarstka.
Rycina 3-92. Praca na mięśniu trójgłowym ramienia w leżeniu tyłem

Uniesienie ramienia pacjenta nad głowę i zmiana zakresu zgięcia łokcia rozciągr. r
mięsień trójgłowy. Niektórzy pacjenci nie będą w stanie komfortowo rozluźnić sv. -
ich ramion nad głową. Pamiętajcie, że można użyć wałka do podtrzymania ramier. _ ;
jeżeli istnieje taka potrzeba. Stosujcie powolne rucr.%
żeby wasz pacjent wiedział, w jaki sposób poruszack
jego ramieniem. Nie musicie pytać pacjenta, czy nr.zś
jakieś urazy barku; zazwyczaj powie wam to, kie.-
zaczniecie unosić jego ramiona, albo sami wyczuje<. r
ochronne napięcia występujące w tej okolicy. Jeżeli pa
cjent kiedykolwiek miał zwichnięty bark, musicie s r
upewnić, że utrzymujecie ramię przywiedzione i 1
stosujecie zewnętrznej rotacji kości ramiennej, szcze
gólnie gdy ramię jest uniesione.
Rycina 3-92
158
STRATEGIE MASAŻU TK A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚCI CIAŁA
na 3-93. Mięsień dwugłowy ramienia

uiąc ze skróconym mięśniem dwugłowym, najlepiej na początku zgiąć łokieć pa-
co rozluźni mięsień i zapewni wam łatwiejszy dostęp. Posuwajcie się w kierun-
ł * dłużania mięśnia, jednocześnie prostując łokieć.
’.a 3-94. Zginacze nadgarstka (dvd s,41:06)

m u ... :ie na wewnętrznej stronie przedramienia, prostując pacjentowi nadgarstek, aby
m r ?nąćjego zginacze. Nie musicie używać kciuków, skutecznym narzędziem może
- wnież przedramię lub pięść.
f e '3 3-95. Prostowniki nadgarstka

B ęśnie są często bardziej zwłóknia
m y .: zginacze nadgarstka i mogą wiele
I#*»- dzięki precyzyjnemu masażowi
■ a L Y m u na celu oddzielenie przedzia-
pN* mięśniowych. Zegnijcie nadgarstek
aby umieścić prostowniki nad-
- : w pozycji rozciągniętej.
Rycina 3-95
159
Praca z rę k a m i (DVD 5, 46:05)
Rycina 3-96. Ręce

Palce, kostki palców, a nawet łokcie są skuteczne w pracy na rękach. Próbujcie
używać tutaj kciuków do pracy głębokiej. Dłoń rzadko jest rozciągana w kierunku
otwarcia, więc rozciąganie i otwieranie ręki pacjenta, ręką nieużywaną przez was i l
masażu, jest bardzo przydatne.
Rycina 3 -9 6
Praca z szyją (dvd5,49:47do1:08:32)
(§) Chociaż dolegliwości kręgosłupa szyjnego są powszechne, to zastanówcie się, jak c i

sto spotykaliście pacjenta, który narzekał, że boli go, gdy stara się utrzymać szyję w pozy:
neutralnej, patrząc prosto przed siebie. Nieczęsto spotykamy się z takimi objawami. Z
jątkiem rzadkiego stanu zwanego kręczem szyi, ludzie narzekają na ból karku, gdy starł i
się poruszyć głową i szyją w pewnych zakresach ruchu. A mimo to większość pracy rs
karku wykonywana jest w pozycji neutralnej (nieograniczonej).
Większość problemów kręgosłupa szyjnego spowodowana jest dysfunkcjami n a :.
ziomie powierzchni stawowych stawów międzywyrostkowych dwóch sąsiadujących
160
ST RATE GIE MA SA ŻU TK A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚCI CIAŁA
: : . «ręgów. Popularność osteopatów i chiropraktyków można wytłumaczyć ich umie-

skorygowania źle ułożonych kręgów. Jako masażyści nie możemy próbować
;ać kręgów, ale możemy stać się niezmiernie skuteczni w lokalizowaniu kręgów,
• r * e poruszają się właściwie, oraz w rozluźnianiu przykurczonych mięśni, które są
wt' ■: alną przyczyną utraty tej ruchomości. Jeżeli istnieje umiejętność, która sprawi, że
« l : :abinet będzie dobrze prosperował, to jest nią stosowanie technik pracy z kręgo-
wjżt -.szyjnym w różnych pozycjach, mających na celu przywrócenie normalnej funkcji
mr : :cinka. Pogłębianie wiedzy i umiejętności z zakresu pracy z kręgami szyjnymi po-
* r r : :yć wyzwaniem, a zdobyta wiedza zaowocuje w przyszłości i zagwarantuje rozwój
kariery.
rrócie poniższe ryciny anatomiczne, aby poznać złożoność sił działających na

szyjne. Prezentują one również przyczynę tego, że obszerny i nieswoisty ma-
. dużych i powierzchownych mięśniach karku i barku zazwyczaj nie rozwią-
: degliwości bólowych i braku ruchomości, mimo że pacjenci czerpią z tego
i o ś ć . Przyczyną bólu i napięcia karku, na które tak często narzekają nasi
i. są krótkie mięśnie międzykręgowe.

>’ e chodzi o to, aby znać nazwy poszczególnych krótkich mięśni, które kontro-
<: mplikowane ruchy kręgów szyjnych, jak również połączenie czaszki z krę-
:czytowym. Ważne jest natomiast, aby móc je wybadać palpacyjnie i pracować
: - przez duże powierzchowne mięśnie, takie jak mięsień czworoboczny i dźwi-
patki, w celu przywrócenia równowagi kręgosłupowi szyjnemu.
I mim rozpoczniecie pracę z szyją, musicie skupić się na zrozumieniu związ-
t T.mdego kręgu z przystającymi do niego kręgami. Jak się rotuje, zgina bocznie,
prostuje relatywnie do swoich sąsiednich połączeń stawowych? Które z ma-
m, mięśni, łączących te kręgi, znajdują się w skurczu? W jaki sposób możecie
me poruszyć szyję, żeby umieścić ją w neutralnej lub bezbolesnej pozycji bli-
• ońcowego zakresu ruchu, tak abyście mogli skutecznie pracować? Potrzeba
mt, aby rozwinąć te umiejętności, gdyż podobnie jak większość naszej wie-
: masażu, zdobywa się je stopniowo. Starajcie się stale pogłębiać waszą wiedzę
-m:słupie szyjnym - o sposobie jego działania i poruszania. Zacznijcie od ba-
palpacyjnego wyrostków poprzecznych i określenia obszarów wrażliwości,
poświęcicie wystarczająco dużo czasu, aby precyzyjnie zlokalizować obszary
¡a, zyskacie dobry punkt wyjścia do dalszej pracy. Powoli budujcie na tych
;owych umiejętnościach swoje techniki palpacyjne i zabiegowe kręgosłupa
rio. Zdolność do leczenia kręgosłupa szyjnego może być podstawą rozwoju
rgo gabinetu, pomoże wam odnieść sukces i doda przyjemności i zadowolę-
Rycina 3-97. Anatomia ważniejszych mięśni szyi

Obserwacja krzyżujących się mięśni szyi i zapoznanie się z ich różnymi fu r - .
uświadomi wam, że aby rozluźnić kręgosłup szyjny, musicie wykonać precyzyyr.
saż zamiast obszernych powierzchownych ruchów. Spróbujcie określić, czy szy i
bardziej napięta po stronie mięśni przednich, czy tylnych lub czy jedna strona
muje więcej napięcia.
m. płatowaty gtowy
m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy
Rycina 3-97
162
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z ĘŚ CI CIAŁ A
: ona 3-98. Techniki dla mięśnia czworobocznego

* rżeniu na boku (dvd 5 , 18: 15)
kr ułatwić pracę na mniejszych i głębiej położonych mięśniach, nale-

~ ajpierw rozluźnić duże mięśnie powierzchowne. Ułożenie pacjenta
- ?zycji leżenia na boku pozwala na łatwy dostęp do mięśnia czworo-
znego i umożliwia lepszejego rozciągnięcie. Pasywnie spychajcie bark
l » :! lub poproście pacjenta, żeby aktywnie sięgnął w kierunku swoich
t, co da lepsze efekty rozciągania.
^ : na 3-99. Anatomia warstw mięśni szyi

W *ręgosłupie szyjnym wyróżniamy zazwyczaj sześć lub siedem warstw
jr. zzni. Musicie tak zaplanować czas masażu, aby wystarczająco długo
żniać mięśnie zewnętrzne, co pozwoli wam wejść w kontakt zgłęb-
r :: mięśniami, które kontrolują precyzyjne ruchy kręgów.
Rycina 3 -9 8
mm. płatowaty
szyi i wielodzielny m. pótkolcowy szyi
t. szyjna
t. kręgowa
ż. szyjna wewnętrzna
mostkowo-obojczykowo-sutkowy t. i ż. szyjna głęboka
m. pótkolcowy głowy
m. pochyły przedni
m. najdłuższy głowy
m. pochyły środkowy m. najdłuższy szyi
m. pochyły tylny m. płatowaty szyi
m. dżwigacz łopatki
m. płatowaty głowy
m.
Rycina 3-99
163
Ryciny 3-100 a, b i c. Anatomia gtębokich mięśni

warstwa mięsień kierunek włókien
karku
1 czworoboczny Gdy pacjenci narzekają na ból karku podczas kręceni
głową, to zazwyczaj przyczyną bólu są krótkie mięsw4
2 płatowate które przechodzą skośnie od jednego kręgu do dru r-
go, aby je rotować. Nie musicie znać nazw tych miesm,
lecz konieczna jest umiejętność zagłębiania się pop’ i '
3
pótkolcowy głowy
H mięśnie powierzchowne w celu wybadania palpu.
pótkolcowy szyi nego poszczególnych mięśni i wpłynięcia na ich
luźnienie.
wielodzielne
4
rotatory
Rycina 3-1 OOa

STRATEGIE M ASAŻU TK A N EK G Ł Ę B O K IC H DLA PO SZC ZE G Ó L N Y C H C ZĘŚC I CIAŁA
Rycina 3-1 OOc
vsze żebro i jego znaczenie dla p racy z szyją (dvd5,33:34)
problemy z szyją są wynikiem braku ruchomości kręgów piersiowych

Pierwsze żebro jest szczególnie wrażliwe. Może być nieruchome, zrotowa-
iL : : ciągnięte do góry, doprowadzając do kompresji nerwów pod obojczykiem.
165
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Na szczęście dosyć łatwo można przywrócić równowagę na poziome

pierwszego żebra. Poproście doświadczonego masażystę, by poprą; >
¡zym żebrze, żebyście wiedzieli, jakie to niesie:.
sobą odczucia, i nauczyli się pracować w tym miejscu. Na wielu km-
sach dotyczących technik pracy na szyi równocześnie uczy się sposo
bów mobilizacji żeber. Prawie zawsze problemy z żebrami są wyniki;::
braku ruchomości, a nie niestabilności. Żebra są lekko zrotowane I_:
w jakiś inny sposób odchylone od normalnej pozycji, a tkanki w im
stawach, aby zapobiec dalszemu odchyleniu, stają się twarde i niem-
styczne. Wtedy dochodzi do „zablokowania” poszczególnych żeber
Rycina 3-101. Mobilizowanie pierwszego żebra

Wybadajcie kciukami pierwsze żebra, zaraz z przodu mięśnia czworĄ
bocznego. Zwróćcie uwagę, czy jedno żebro jest bardziej uniesione \ _
drugie. Ale co najważniejsze, postarajcie się stwierdzić, czy jedno ż e r .;
jest bardziej ruchome niż drugie. Spróbujcie określić, czy jest zrotowa
Rycina 3-101 wyczuwając ostrą krawędź zamiast płaskiej powierzchni żebra, ktcr-Ą
oczekiwalibyście, gdyby znajdowało się w normalnej pozycji. Spróbujm
stworzyć równowagę w swobodzie ruchu, stosując stały nacisk bez:.-
średnio na żebro, czekając na rozluźnienie się tkanki oraz lekką popra-«€
ruchomości żebra.
Rycina 3-102. Mobilizacja pierwszego żebra z użyciem zgięcia

bocznego
Kiedy już określicie, która strona potrzebuje więcej pracy, skoncentr. ■
cie się na niej. Wprowadźcie zgięcie boczne w kierunku strony, po kz; -
rej pracujecie, a kciukiem łagodnie obniżcie głowę żebra przy wyroś
poprzecznym pierwszego kręgu piersiowego. Początkowo stały nacisc
będzie wszystkim, co jest wymagane, ale jeżeli nie wyczuwacie ruckĄ
spróbujcie zgiąć bocznie głowę pacjenta trochę bardziej i poeksperytn■:*-
tujcie z powolnym, pulsującym naciskiem. Nie próbujcie zmusić żeh.
do ruchu; pracujcie łagodnie i powoli z małymi dostrojeniami w rota~~
zgięciu, wyproście i zgięciu bocznym kręgosłupa szyjnego.
Rycina 3-102
166
ST RATEGIE M A SA Ż U TK A N EK G ŁĘ BO K IC H DLA PO SZC ZE G Ó LN Y CH CZĘŚCI CIAŁA
: raca z przed nią stroną szyi <dvd5,53:43)
- fC in a 3-103. Anatomia mięśni pochyłych

. dnie pochyłe pełnią kluczową funkcję w zapewnieniu równowagi pomiędzy mięś-
■ przedniej strony szyi i mięśniami tylnymi. Ludzie, którzy oddychają przede
■ z-.stkim klatką piersiową, nadwyrężają je, aby unieść żebra podczas wdechu. Mięś-
pochyłe działają na kręgosłup podobnie jak mięśnie biodrowo-lędźwiowe. Tak jak
m.csień lędźwiowy ciągnie kręgosłup do przodu w kierunku pogłębionej krzywizny,
<ończyny dolne są unieruchomione, przednie i środkowe mięśnie pochyłe mogą
: ągać kręgi szyjne do przodu, gdy żebra są unieruchomione w pozycji dolnej. Prze-
- -ie, jeżeli kręgosłup szyjny jest utrzymywany prosto przez przepracowane mięśnie
; wtedy skrócone mięśnie pochyłe mogą podciągnąć żebra do góry w kierunku
:zyków i uciskać górny wlot klatki piersiowej.
:HYŁE PRZEDNIE
Funkcja:
A. Obustronnie - zgięcie szyi.
B. Jednostronnie - zgięcie boczne.
C. Jeżeli szyja jest unieruchomiona, pomagają w oddychaniu przez unoszenie
pierwszych żeber.
Przyczepy:
A. Górny - guzki przednie wyrostków kolczystych od C3 do C6.
B. Dolny - pierwsze żebro.
a&ZHYŁE ŚRODKOWE
Funkcja - Taka sama jak pochyłych przednich,
przyczepy:
A. Górny - guzki tylne wyrostków poprzecznych od Cz do Cy.
B. Dolny - pierwsze żebro.
ŻYLE TYLNE
: •ikcja: Stabilizacja szyi w pozycji neutralnej.
Przyczepy:
A. Górny - guzki tylne wyrostków poprzecznych C6 i Cy.
B. Dolny - drugie żebro głębiej od mięśnia dźwigacza łopatki.
środkowy
Rycina 3-103
Rycina 3-104. Praca z mięśniami pochytymi przednimi

Te mięśnie przyczepiają się za głową obojczykową mięśnia
-sutkowego. Pracujcie od strony obojczyka, początkowo unosząc głowę pacjenta, a />•::
niej opuszczając ją; zahaczcie przyczep mostkowy i pracujcie na brzuścu mięśm
Pracując jednostronnie, zrotujcie i zegnijcie bocznie głowę w stronę przeciwną, za
czając się jednocześnie za przyczep końcowy. Rozciągnijcie skórę, żeby pracować: .
obojczykiem na pierwszym żebrze.
STRATEGIE MA SAŻU T K A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚ CI CIAŁ A
Pracujcie przede wszystkim jednostronnie, lecz na

czatku wykonajcie badanie palpacyjne, aby określić,
i : -a strona jest bardziej napięta. Podtrzymujcie głowę
i : :.i rękę, aby zgięć, wyprostować lub zrotować kręgi
zzijne. Zginanie kręgosłupa szyjnego do przodu umoż-
1» -i dostęp pod obojczyk. Gdy już jesteście zahaczeni
t_ '-.Apiętych częściach, prostowanie głowy do tyłu roz-
__ r:ie te mięśnie. Zahaczajcie się wszędzie tam, gdzie
r zuwacie napięcie, i wybierajcie właściwy ruch, żeby
mz. ęgnęć ten obszar. Podężajcie w masażu zgodnie
z rzebiegiem mięśni pochyłych przednich do ich przy-
ŁrrÓH' na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych. Rycina 3-104
Z jwaga: z powodu bliskości górnego wlotu klatki pier-

se « e j poproście pacjentów, aby poinformowali was o każ-
- ~ wrażeniu nerwowym biegnącym w dół kończyny
: ~5:. Pamiętajcie również o pulsie na tętnicy szyjnej
ns cracujcie bezpośrednio nad nią.
na 3-105. Praca z mięśniami

x=:-ytymi środkowymi
p i L rs mieć dostęp do obojczyka i pierwszego żebra,
żujcie w sposób podobny do tego, w jaki pra-
ifir-- aliście z mięśniami pochyłymi przednimi, lub
I » 'lżeniu na boku z ramieniem podtrzymywanym
[ p-zsz drugie ramię pacjenta, znajdujęce się u dołu
f^-* na rycinie 3-106 na stronie 170). Pracujcie bocz-
k e f od głowy obojczykowej mięśnia mostkowo-
'czykowo-sutkowego lekko do tyłu od mięśni
mzcnyłych przednich. Pamiętajcie, aby uważać na
1 : na tętnicy szyjnej i pojawienie się jakichkolwiek
wr2zeń nerwowych. Nie zapominajcie, że skręcenie
h-.r- r pacjenta zwiększy rozcięganie mięśni pochyłych.
Rycina 3-105
MASAŻ TKANEK GŁ Ę B O K IC H . WIZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-106. Pozycja leżenia na boku z podtrzymywanym ramieniem

Dzięki temu, że pacjent podtrzymuje swoje ramię znajdujące się na górze, terapeirz
może pracować, używając obydwu rąk. Ta pozycja skutecznie unosi obojczyk od żec-r.
tak że możecie pracować na przyczepach mięśni pochyłych do żeber.
Rycina 3-107. Praca z mięśniami pochytymi tylnymi

Zarówno pozycja leżenia przodem, jak i leżenie na boku umożliwia łatwy dostęp J e
tego obszaru. Następna część tego rozdziału opisuje techniki pracy na kręgosłupie s~ -
nym w pozycji leżenia przodem.
@ Wiele opisanych poniżej strategii pracy z kręgosłupem szyjnym przedstawia pozy: *

i rodzaje rotacji umożliwiające zmobilizowanie kręgów. Najważniejsze jest, abyście nigdy
próbowali zmusić kręgu do poruszania się. Pracujcie łagodnie i pozwólcie, aby ruch krę:,
był konsekwencją waszych ostrożnych i cierpliwych zabiegów.
170
ST RATEGIE MA SA ŻU TK A N EK G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚ CI CIAŁ A
>trategie p ra c y z kręgosłu pem szyjnym

v pozycji leżenia przodem (dvd5,49:53)
3dy pracujecie z pacjentem w pozycji leżenia przodem, ważne jest ułożenie podpór
ki pod jego głową, co sprawi, że poczuje się on bardziej komfortowo, i pozwoli dłu-
:ei utrzymać kręgosłup w pozycji neutralnej. Jednak w pozycji neutralnej czasami
*rudno dostrzec ograniczenia ruchu i obszary problematyczne. Z tego powodu do-
:rvm pomysłem jest obrócenie głowy pacjenta w jedną i drugą stronę, by pracować
cc kręgosłupie szyjnym w celu poprawy rotacji i zgięcia bocznego. Znacznie łatwiej
■ -ruje się głowę i kręgosłup szyjny, gdy są one zgięte do przodu. Jeżeli macie stół z
-ruiowanym zagłówkiem, łatwo jest tak go ustawić, aby zgiąć kręgosłup szyjny, ale
3 . pcja nie pozwala na duży zakres zgięcia bocznego i rotacji w tej części kręgosłu-
związku z tym często lepszym wyjściem jest umieszczenie poduszki pod klat-
ł i riersiową pacjenta, tak że głowa może komfortowo opaść do przodu, rotować się
t vcżdą stronę i również zginać się bocznie. Te opcje pozwalają na wiele kombina-
~ ułożenia kręgosłupa szyjnego, co umożliwi wam zwiększenie zakresu ruchu w
części kręgosłupa. Jeśli pacjent cierpi na ból krzyża, możecie umieścić poduszkę
* c ego brzuchem, by zmniejszyć lordozę lędźwiową spowodowaną poduszką pod
sccką piersiową.
a 3-108. Uwalnianie napiętych kręgów szyjnych w pozycji leżenia przodem

wzrokowo kręgosłup, aby stwierdzić, czy istniejęjakieś obszary, gdzie rotacja i zgię-
:<:zne nie sąjednakowo płynne. Skoncentrujcie sięgłównie na małych obszarach, a nie
mbści;powinniście być bardziej zainteresowani poszczególnymi kręgami, a nie duży-
- ,pami mięśniowymi. Zbadajciepalpacyjnie kręgi, aby określić ich możliwość rotacji
w innych płaszczyznach. Badanie palpacyjne
przyjemne dla waszych pacjentów i zapoczątkuje
mie kręgów. Gdy napotkacie napięte mięśnie przy-
delikatnie zatopcie się w nich palcami i czekaj-
szluźnienie. Nigdy nie zmuszajcie kręgu do ruchu,
lijcie uwalniać „zablokowane” obszary, rotując
krąg w jednym kierunku, podczas gdy zahaczacie
■ egu sąsiadującym tak, że ruchjest zlokalizowany
r-. '¿tnej powierzchni stawowej. Gdy zdobędziecie
zenie, będziecie mogli intuicyjnie poruszać krę-
szyjnym pacjenta i ustawiać go w różnych po-
: :dczas masażu, a to zwiększy waszą skuteczność
: żu rotacji w konkretnych miejscach napięcia. Rycina 3-108
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUA LN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Rycina 3-109. Pokaz techniki na modelu szkieletu

Zwróćcie uwagę na to, w jaki sposób możecie użyv.
wyrostków kręgowych jako małych dźwigni, aby ws: -
móc rotację.
Praca z czaszką (DVD 5,1:08:39 do 1:17:04)
Rycina 3-110. Anatomia niektórych mięśni czaszki

Praca z mięśniami i powięzię czaszki jest uzupeh -i-
niem i rozwinięciem pracy na kręgosłupie szyjm t
Rycina 3-109 Mięśnie ekspresyjne twarzy często utrzymuję napie. jt
i dobrze reaguję na ruchy wydłużajęce, a nie na taac
które majęc na celu energetycznę relaksację, powoda £
jedynie kompresję tkanek.
Rycina 3-110
172
STRATEGIE MA SAŻU T KANEK G Ł Ę B O K IC H DLA PO SZ C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚCI CIAŁA
kość potyliczna
: «:ina 3-111. Praca na kości potylicznej

rnostku sutkowatym
kresy karkowej od wyrostka sutkowatego do
^trej linii pośrodkowej jest niezwykle ważny w lecze-
-r:- Taki masaż „dokończy” waszą pracę wykonaną na
irzuścach wszystkich dolnych mięśni szyjnych, które
czepiają się w tym miejscu, jak również rozluźni
Wde górnych mięśni czaszki. Jeżeli macie ograniczony
WStc. to pracując dwie lub trzy minuty w tym miejscu,
■i - zgniecie podobny efekt jak po dziesięciu lub więcej Rycina 3-111
t tach ogólnej pracy na tylnych mięśniach kręgosłu-
3 - z. mego i często rozluźnicie głębokie mięśnie, które
m - -:dostępne w masażu powierzchownym kręgosłupa
ego, ponieważ będziecie się zajmować ich ścięgna
se ■ miejscu, gdzie przyczepiają się do potylicy.
' gólna praca z czaszką
a 3-112. Ogólna praca powięziowa na czaszce

wista, delikatna praca palcami na dużych po
mrzzhniach czaszki jest przyjemna dla pacjenta
* - :rdzo krótkim czasie może rozproszyć napięcie
ti ronej skóry głowy. Łagodnie rozciągnijcie i „od
-. Tnapięte tkanki nad kośćmi skroniowymi,poty
— : ciemieniowymi. Pamiętajcie, żeby nie pracować
— jednio nad obszarem kości klinowej. Za pomocą
:a palpacyjnego zlokalizujcie obszary napięcia
ar -lęcej o średnicy 1,5 cm, i zastosujcie powolny
r ucisk, aż ten obszar się rozluźni. Pacjenci uwiel
-: masaż. Uważajcie, żeby nie ciągnąć za włosy;
*r racie, żepracujecie z napiętą powięzią i mięśnia
* d skórą. Powinniście wyobrazić sobie, że chwyta-
. ’ kartkę, a nie ślizgacie się po skórze i włosach.
Rycina 3-112
173
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Praca z przednią i boczną stroną czaszki
Rycina 3-113. Praca na czole

Nie bójcie się masażu kostkami palców na czaszce. Mięśnie skronie
i mięsień czołowy często utrzymują duży stopień napięcia. Niech pac . ■
otworzy usta, zmarszczy brwi, czy nawet wyobrazi sobie jakieś stany c i
cjonalne, które są często odzwierciedlane przez napięcie w tych obszar z
aby pokazać połączenie między uczuciami i miejscowym napięciem
Praca z żuchwą i stawem skroniowo-

-żuchwowym
oważna dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego jest sk o rrfi

Rycina 3-113 P kowanym zaburzeniem i próba „wyleczenia” tego problemu \«|
jest zadaniem dla masażysty. Jednak praca z zewnętrznymi mię - fc
mi może przynieść ulgę niektórym pacjentom, a czasami zapewnia długotenr. :m
wą poprawę. Aby osiągnąć stałą poprawę, należy skoncentrować się na przycz u«f
problemu i doprowadzić do zmian w zachowaniu pacjenta (zmiany behawiori^-s
Należy nauczyć pacjenta właściwego sposobu żucia, rozluźniania żuchwy i ćwicześ;
wzmacniających, prawidłowego ułożenia i podtrzymywania kręgosłupa szyjne«:
podczas snu. Pomocne jest również stosowanie wkładek ochraniających zęby przez{
zgrzytaniem podczas snu (bruksizm) oraz eliminowanie szkodliwych nałogów u=-J
kich jak żucie gumy.
Nawet jeżeli pacjent nie odczuwa bólu w żuchwie i czaszce, to rozluźnienie m: r- 4
ni zewnętrznych związanych z żuchwą i stworzenie równowagi pomiędzy lewą i prt
wą stroną może mieć istotny wpływ na ogólne rozluźnienie pacjenta. Nie usiłui« r
od razu doprowadzić do całkowitego wyeliminowania bólu, spróbujcie na poc .
tek zadbać o lepszą równowagę oraz płynne otwieranie i zamykanie. Nie prób-—
cie wprowadzać zbyt wielu zmian podczas jednej sesji. Często trzeba uświadom .
pacjentowi, jak bardzo napięty jest ten obszar, co sprawi, że doceni on nawet n t
znaczne zmniejszenie napięcia. W przypadku pacjentów, którzy cierpią z powoc«
poważniejszych problemów, ostrożny i precyzyjny masaż może okazać się korzystr.
ale radzi się jednak skierowanie pacjenta na konsultację do specjalisty.
174
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z Ę Ś C I C IA Ł a
: -a 3-114. Anatomia mięśnia

-.--iowego
Wk ccie opuszki palców na swojej ko
sz •rontowej i zaciśnijcie zęby. Wy-
~ z ::ie skurcz mięśnia skroniowego.
» du ludzi mięsień ten utrzymu-
-.:łe napięcie i może wpłynąć na
zje żuchwy.
Funkcja: unoszenie żuchwy.
Przyczepy:
A. Górny - kość skroniowa,
kość czołowa, łuk jarz
mowy.
B. Dolny - wyrostek dziobia-
sty żuchwy.
Rycina 3-114
'a 3-115. Praca z mięśniem skroniowym

Ifeti :as każdego masażu okolicy żuchwy powinno
- icować z mięśniem skroniowym. Popracujcie
k inie z brzuścem mięśnia, aby znaleźć punkty
i poproście pacjenta o otworzenie ust, aby
ć, jak rozciąga się ten mięsień. Również zaciś-
:ębów pokaże funkcję tego mięśnia, co może
mentem nauki automasażu. Kiedy pracujecie
czepie mięśnia skroniowego, pacjent powinien
mm rzvć usta na szerokość około 4 cm, ułatwiając do-
luku dziobiastego żuchwy.
Rycina 3-115
175
i
Rycina 3-116. Anatomia mięśnia żwacza
Zaciskając zęby, wybadajcie palpacyjnie u siebie ~
mięsień. Podobnie jak mięsień skroniowy, żwacz ~
często napięty i dobrze reaguje nawet na krótki m.i .z.
Funkcja:
unoszenie żuchwy.
Przyczepy:
A. Górny - wyrostek jarzmowy kości szczesiA
wej i luk jarzmowy
B. Dolny - powierzchnia zewnętrzna żucrrmm
na poziomie jej kąta i dolnej połowy jei z |
łęzi.
Rycina 3-116
Rycina 3-117. Praca z m ięśniem żwaczowym

Pracujcie w poprzek włókien, jak również wzdłuż n
nia. Zwróćcie szczególną uwagę na przyczep poczcpjĄ
wy i końcowy. Pracujcie albo przy otwartych us;.z a
pacjenta, aby rozciągnąć mięsień, albo przy zam\-.-
tych, aby go rozluźnić i ułatwić dostęp. Upewnijcie x
że pracujecie na tkance mięśniowej, a nie na śliniankac r
które będą miększe. Jeżeli macie jakąkolwiek wątp.
wość, poproście pacjenta, żeby zagryzł zęby, tak abyścu
Rycina 3-117 mogli określić granice tego mięśnia.
176
S T RA T E GI E MA SA Ż U T K A N E K G Ł Ę B O K I C H DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H C Z ĘŚ CI CI A Ł A
V : na 3-118. Anatomia mięśnia skrzydłowego bocznego

m ¿ń skrzydłowy boczny leży głębiej niż żwacz i należy do niego dojść, pracując przez
^ cń żwaczowy. Pacjent powinien otworzyć usta na szerokość około 2,5 cm, a wy
i~ ecie na przyczepie mięśnia żwaczowego do szyjki kłykciowej i gałęzi żuchwy.
Funkcja:
unoszenie żuchwy (część dolna),
pomoc w otwieraniu ust (część górna),
protruzja żuchwy,
odchylenie boczne żuchwy w stronę przeciwną.
- 'zyczepy:
A. Przedni - kość klinowa
B. Szyjka i gałąź żuchwy.
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEW ODNIK PO TECH NIKA CH
Rycina 3-119. Anatomia mięśnia skrzydłowego

przyśrodkowego
Ten podobny do temblaka mięsień często jest b.:~~m
ważnym czynnikiem powodującym napięcie ok: sm
żuchwowej. Najlepiej jest podejść do niego, gdy $:■; zm
cuje wewnątrz ust, używając rękawiczek. W tej
praca wewnątrz ust nie będzie omówiona szczegclot^
ale jeżeli jesteście zainteresowani tą techniką, w -s fl
udział w kursie na temat leczenia stawu skronie*
-żuchwowego. Poniżej opisano, w jaki sposób dojk
dolnego przyczepu mięśnia skrzydłowego prz-i
kowego.
Funkcja:
unoszenie żuchwy.
Przyczepy:
A. Górny - powierzchnia przyśrodkowa boca
płytki skrzydłowej
B. Dolny - dolna krawędź gałęzi żuchwy blisk:
kąta.
Rycina 3-119
Rycina 3-120. Praca z mięśniem

skrzydłowym przyśrodkowym
Pracujcie na dolnym przyczepie po we
wnętrznej stronie żuchwy. Poproście pacjenta
o zaciśnięcie zębów, aby wybadać palpacyjnie
przyczep mięśnia skrzydłowego przyśrodko
wego podczas jego napinania się. Później po
proście o rozluźnienie i ostrożnie zagłębcie się
palcami w ten mięsień. Rycina 3-120
178
STRATEGIE MASAŻU TKANEK G Ł Ę B O K IC H DLA P O SZ C Z E G Ó L N Y C H CZĘŚCI CIAŁA
: : na 3-121. Anatomia
~~snia dwubrzuścowego
Ł s nteresujący mięsień porusza kością gnykową pod-
-=u połykania i mowy. Ilustracja na dole pokazuje,
» . •: sposóbjednostronne napięcie może spowodować
m c -. '.enie od płaszczyzny środkowo-strzałkowej.
Funkcja:
pomoc w obniżaniu żuchwy, gdy kość gnyko-
wa jest unieruchomiona, co pozwala otworzyć
usta, natomiast gdy unieruchomiona jest żu
brzusiec tylny
chwa, unosi kość gnykową. Powoduje retrakcję
A
żuchwy. brzusiec przedni
Przyczepy:
A. Górny
1. Tylny - wcięcie sutkowe, głębiej od
przyczepów mięśnia najdłuższego gło
wy, płatowatego głowy i mostkowo-
-obojczykowo-sutkowego (mos ).
2. Przedni - dolna krawędź żuchwy.
B. Dolny - kość gnykową.
brzusiec tylny brzusiec przedni

B
Rycina 3-121
3-122. Praca z sutkowym przyczepem

dwubrzuścowego
się, że mięsień dwubrzuścowy jest napięty,
f c z : :: Kie jeżeli pacjent ma trudności w połykaniu.
p : . : badaniepalpacyjne tego mięśnia, umieszcza-
§pc: i :: na własnych przyczepach tego mięśnia iprze-
1 e ic Pociąganie i popychanie mięśnia mos tak, aby
m to -:. szkadzał, umożliwia kontakt z tym mięśniem
. p przyczepu do wyrostka sutkowatego. Rycina 3-122
179
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-123. Praca z mięśniem dwubrzuścowyrr

poziomie żuchwy
Pracujcie na przyczepach do żuchwy. Jeżeli pa^ .-n
przełknie podczas masażu, będziecie mogli wsLizM
napięcie mięśni dwubrzuścowych.
Rycina 3-124. Anatomia mięśnia mostkowo-

-obojczykowo-sutkowego
Ten ważny mięsień może być źródłem bólów gi:
wywołanych punktami spustowymi, jak również r-sm
na poziomie wyrostka sutkowatego. Gdy pracujec: . pŚ
dolnych przyczepach, upewnijcie się, że zajmujeacM
zarówno głową mostkową, jak i obojczykową.
Funkcje:
A. Pracując razem, mięśnie m o s :
i Zginają kręgosłup szyjny i pociągają g
do przodu.
2. Przyciągają podbródek do klatki p i c p
wej.
3. Pomagają we wdechu. U ludzi odce- -pi
jących klatką piersiową te mięśnie v: ^
być zbyt rozwinięte.
B. Jednostronnie mięsień m o s :
1. Rotuje twarz w stronę przeciwną i
chylą ją do góry.
2. (Z górnym czworobocznym) zgina h x ś
nie kręgosłup szyjny, przybliżając
do barku.
Przyczepy:
A. Górny - wyrostek sutkowaty.
B. Dolny
1. Przyczep mostkowy (przyśrodkowo: : ;
dziej powierzchownie).
2. Przyczep obojczykowy (bocznie :
Rycina 3-124 biej).
180
STRATEGIE MASAŻU TKANEK GŁĘBOKICH DLA P O S Z C Z E G Ó L N Y C H CZ ĘŚCI CIAŁA
~ o n a 3-125. Chwytanie i unoszenie mięśnia

scstkowo-obojczykowo-sutkowego od głębszych
Ita r e k <dvd 5 ,1:0 0 :17)
i - .ciijcie na brzuścach tych mięśni, używając ruchów
7 - AŻnych oraz mobilizacji od boku do boku.
:scie brzusiec tego mięśnia od mięśni głębiej położo-
i mobilizujcie go niewielkimi ruchami. Pamiętajcie,
pracować na przyczepie ścięgnistym na poziomie
stka sutkowatego.
cteli mięsień mos jest bardzo napięty, aby ułatwić
?. konieczne może być skrócenie tego mięśnia, a nie
ciągnięcie; skręcenie głowy w stronę przeciwną do Rycina 3-125
:ia, który leczycie, skróci go i spowoduje, że będzie
zy, a jednocześnie ułatwi dostęp do niego.
L tkompresja czaszkowa
skazane jest zastosowanie dekompresji czaszkowej na końcu sesji mającej na
celu zapewnienie przestrzeni pomiędzy potylicą a kręgami szyjnymi. Pomaga
• wnież przywrócić równowagę układu nerwowego w sytuacji, gdy u pacjenta
LłTiła podczas zabiegu reakcja autonomicznego układu nerwowego i czuje się
: cezorientowany. Jeżeli pacjent narzeka na ból głowy po zabiegu lub przycho-
: rólem głowy, ta technika często pomaga rozluźnić kręgosłup szyjny wystar
ać . żeby zmniejszyć lub wyleczyć objawy. Największym błędem w tej technice
>wanie trakcji i zbyt mocne przechylanie głowy do przodu, które powoduje
fzenie krzywizny szyjnej. Większość nacisku powinna pochodzić z ciężaru
■ pacjenta. Używajcie bardzo mało trakcji i eksperymentujcie trochę z jedna-
naciskiem na kręgi szyjne, potylicę. Nie próbujcie „prostować” kręgosłupa
. c . pociągając zbyt mocno lub przechylając głowę do przodu. Najłatwiej uzy-
* ziuźnienie szyi, kiedy kręgosłup szyjny ułożony jest w neutralnej, zrelakso-
] pozycji.
181
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 3-126
Rycina 3-126. Dekompresja czaszkowa

Nacisk jest wywierany do góry na podstawę kości potylicznej. Palce powinny być IcdBŚ,
zgięte, a większość siły pochodzić z opuszek. Kośćpotyliczna powinna spoczywać v. ¿a*
niach. Kciukami i bocznymi częściami dłoni łagodnie kołyszcie głową. Czasami becz-
cie potrzebować kilku minut, żeby wyczuć rozluźnienie związane z dekompresją.
Rozdział czwarty
i woja rola w dbaniu

o zdrowie swoich pacjentów
1 * Thielu masażystów, szczególnie tych pracujących w swoich prywatnych gabine-
! » tach, przekonuje się, że pacjenci szanują ich poglądy na temat spraw zdrowia
lązanych z masażem i często proszą o radę. Staje się to coraz powszechniej
my charakter waszej pracy rozwija się w kierunku bardziej terapeutycznym
-Tdkturalnym. Zamiast traktowania masażu jako sporadycznego luksusu coraz
ludzi przychodzi na masaż tkanek głębokich z nadzieją rozwiązania prob-
i - wraz z dietą i ćwiczeniami - postrzega go jako niezbędny element zdro-
pe:- :rybu życia. Pacjenci ci chcą osiągać lepsze wyniki sportowe, zyskać większą
jpĘS 'C ciała i uwolnienie emocjonalne oraz wyeliminować ból. Ich podejście do
Epsfe a jest holistyczne i dlatego udają się do was po pomoc.
sposób postrzegania waszej pracy może ją nie tylko wzbogacić o nowe
łdczenia, lecz również postawić was w trudnych sytuacjach. Wielokrotnie
?m nieprawdopodobne historie o udzieleniu przez masażystę - mimo jego
:h chęci - błędnej informacji, a nawet niebezpiecznej porady. Niektórzy ma-
przekazują pacjentom swoje poglądy, udzielając im wskazówek dotyczą-
- da osobistego, konieczności stosowania dwunastostopniowego programu
Iczasami nawet sprzedając produkty zdrowotne lub inne dla swojego zysku)
innych kwestii.
leżnie od tego, czy masażysta jest odpowiednio wykwalifikowany, aby da-
rady, wielu pacjentów nie ma wystarczająco bliskiego kontaktu ze swoim
n aby zapytać go o zagadnienia dotyczące zdrowia ogólnego, odżywiania,
-gii lub innych dyscyplin, które w pozytywny sposób mogą wpłynąć na ich
\ zatem im większa jest wasza wiedza o pokrewnych zagadnieniach doty-
rdrowia, tym większe macie możliwości zapewnienia korzyści pacjentom.
>cie dysponować długą listą nazwisk ekspertów w poszczególnych dzie-
i-v móc odesłać do nich pacjentów na konsultacje. Ja sam mam taką listę
- .■ r steopatów, chiropraktyków, chirurgów ortopedów, lekarzy ogólnych
183
MASAŻ TKANEK GŁĘB OKIC H . WIZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
i homeopatycznych, lekarzy chorób stóp (ang. podiatrist), akupunkturzystów, ht~

bologów, dietetyków, dermatologów, fizjoterapeutów i innych ekspertów w dz
dżinie zdrowia.
Znam swoje możliwości w masażu i pracy z ciałem. Jeden z moich wczesm -
nauczycieli cytował mądrość ludową: „Jeżeli dasz człowiekowi młotek, to cały św
staje się gwoździem”. Znam rolferów i specjalistów w zakresie tkanek miękkich,
rzy wydają się wierzyć, że każdy ból i problem fizyczny jest wynikiem napiet-
mięśni lub powięzi i że rozluźnienie tych tkanek jest panaceum, które tylko oni rr
zapewnić. W rzeczywistości istnieje wiele przyczyn bólu w ciele człowieka,
my do nich brak napięcia mięśniowego, niewłaściwe nawyki ruchowe lub
ne problemy medyczne. Często odsyłam pacjentów do trenerów zajmujących
ćwiczeniami sportowymi, praktyków metody Feldenkrais®, somatyki, jogi, metc^
Pilatesa i innych praktyków ruchowych. Chociaż mam zaufanie do swoich umi
ności w terapii manualnej, to także odsyłam pacjentów do innych masażystów, kt*
według mnie bardziej odpowiadają ich potrzebom - zarówno do innych rolfe
jak również terapeutów, którzy specjalizują się w poszczególnych zaburzeniach
dyscyplinach, takich jak punkty spustowe, shiatsu lub masaż sportowy.
Szczególnie na początku rozwoju waszej prywatnej praktyki może przer
was sugestia, aby odsyłać potencjalnych pacjentów do kogoś innego, ale w dłuż
perspektywie będzie to opłacalne. Pacjenci rozpoznają waszą uczciwość i to,że
twicie się o ich dobre samopoczucie. Możliwe jest również, że osoby, do których
syłacie pacjentów, odwzajemnią się wam tym samym.
Czy zalecam, abyście nigdy nie włączali się w pomaganie pacjentom w
dżinach pokrewnych, związanych z masażem? Zdecydowanie nie! Bądźcie jedy
świadomi swoich ograniczeń i pamiętajcie, że lepiej nie udzielić żadnej inform
niż przekazać niewłaściwą. Czasami, gdy pojawiają się trudne pytania, najlep
odpowiedzią jest „nie wiem”.
Gdy już ustaliliśmy ten warunek, odkryjmy kilka obszarów, którymi możec :
być zainteresowani, jeśli chcecie zapewnić wsparcie waszym pacjentom.
Odrobina prewencji
Tednym z największych darów, jakie możecie ofiarować swoim pacjentom, ic:
I odczucie upoważnienia do aktywnego współuczestnictwa w procesie zdrov
nia. Większość objawów (nawet jeżeli dzięki masażowi się zmniejszą) jest s i
nikiem niewłaściwych nawyków. Ludzie czują się bezsilni i akceptują ból ja.- :
coś zesłanego im przez los. Ostatnio leczyłem lekarza, który nigdy nie szu i-
TWOJA ROLA W DBANIU O Z D R O W I E SW O IC H PA CJE N TÓ W
-chów leczenia swojego „bolącego krzyża”, ponieważ jego ojciec miał ten sam
rr dem, i założył, że on go „odziedziczył”. Jednak problem bólu krzyża może być
* :kiem: niewłaściwego dźwigania, złej postawy, osłabienia mięśni podtrzymu-
¡M~ch kręgosłup lub niezliczonych przyczyn innych niż dziedziczenie. Z pew-
c :ą masaż może tymczasowo pomóc, lecz gdy złe nawyki będą utrzymywane,
r-awdopodobnie problem będzie trwał. Terapeuci holistyczni lub przeciwni
szechnie panującym zwyczajom często krytykują zachodnią metodę łago-
::a objawów poprzez podawanie lekarstw bez poszukiwania przyczyn bólu.
ikże wielu z nich nie uświadamia sobie, że sami zachowują się w zasadzie
¡^ r : : ?nie - stosują nigdy niekończący się program masażów lub zabiegów chi-
mktycznych bez próby znalezienia źródła problemów. Oczywiście ludzie ma-
r rroblemy strukturalne odniosą olbrzymią korzyść dzięki naszej pracy, lecz
z nich mogłoby poprawić stan swojego zdrowia przez przejęcie odpowie-
ności za złe nawyki i uwierzenie w swoje możliwości. Jednym z pierwszych
’•akie powinniście zadać, jest: „Co według pani/pana powoduje problem?”
newające jest, jak niewielu terapeutów kiedykolwiek zadało komuś to pro-
rtan ie. Zaskakujące również jest to, jak wielu ludzi intuicyjnie wie, co jest
:vną, ale są nauczeni, aby zawsze chodzić gdzie indziej po pomoc. Rozdział
zaimie się strategiami terapeutycznymi dla ściśle określonych dolegliwości
- am pewne sugestie dotyczące wzmacniania i rozciągania, które możecie
swoim pacjentom. Rozszerzenie pracy w tym kierunku zaowocuje uzna-
sród pacjentów i sprawi, że wasza oferta będzie bardziej interesująca i od-
sukces.
: "lżej znajduje się bardzo krótki spis możliwych przyczyn dolegliwości lub
ików zaostrzających dolegliwości, z którymi często spotykamy się w naszych
:h. Te przyczyny i ich rozwiązania mogą wydawać się uproszczone i po-
nie zrozumiałe, ale będziecie zdumieni, jak często pacjenci nawet nie zasta-
i się nad przyczynami swoich problemów lub nigdy nie byli zachęcani do
zad nimi.
rieców
-: niewłaściwy materac - różni ludzie potrzebują różnego stopnia podparcia

w czasie snu. Wielu ludzi zakłada, że im twardszy materac, tym lepiej.
■ ardych łóżkach, które nie dostosowują się do krzywizn ich ciał. Zdarza
: -zeciwnie - śpią na zużytych materacach, które nie zapewniają już żadne-
crarcia.
185
Osłabienie mięśni grzbietu lub brzucha - wiedza, które z ćwiczeń zasugerować --

zbyt złożonym zagadnieniem, aby przedstawić ją w tej książce, dlatego zajmie- ?
się najbardziej podstawowymi sugestiami. Nawet te proste rady, o których mc - ą
w rozdziale piątym, sprawiły, że wielu pacjentów zadzwoniło z podzięko waniam.
umożliwienie im wyleczenia się. Odsyłałem również pacjentów do fizjoterapeu:
na program stabilizacji kręgosłupa i przekonałem się, że nauczyciele metody
tesa mają rzetelną wiedzę na temat sposobów wzmacniania brzucha i kręgosłi
lędźwiowo-krzyżowego.
Krzesła i siedzenia samochodowe, które nie zapewniają właściwego ułożenia cii
szczególnie podczas pracy - często wystarczy używać podpórki lędźwiowej lub :•
duszek w kształcie klina zaprojektowanych tak, że przemieszczają ciężar na guzo
tości kulszowe, aby pacjenci odczuwali znaczną poprawę. Wytłumaczcie pacjent
konieczność utrzymywania właściwej krzywizny lędźwiowej w pozycji siec
Ludzie zdają sobie sprawę z tego, że kanapy nie zapewniają podparcia dolne:
odcinkowi kręgosłupa, jednak spędzają na nich długie godziny, oglądając telew:
Ogólne ćwiczenia - pacjenci czasami mówią: „Ilekroć wykonuję takie i takie
czenie, to pogarsza się stan mojego kręgosłupa”. Mimo to uporczywie kontyn.
ją, ponieważ instruktor na zajęciach namawia wszystkich do wykonania każdi
ćwiczenia. Jednak ludzie różnią się budową ciała, a ogólne ćwiczenia nie są pr:
znaczone dla wszystkich. Niektórzy reagują dobrze na zgięcie, ale nie tolerują
prostu. Inni zupełnie na odwrót. Ta skłonność do kontynuowania ćwiczeń pom::
bólu lub dyskomfortu jest powszechna nie tylko na zajęciach z ćwiczeń aerobow\
i wzmacniających, ale zdarza się również podczas ćwiczenia jogi, a nawet na sz
kaniach medytacyjnych, gdzie delikatnie kładzie się nacisk na długie siedzenie
skrzyżowanymi nogami lub w pozycji kwiatu lotosu. Jeden z moich pacjentów c.¿l-
le stosuje tego rodzaju ćwiczenia, pomimo faktu, że co roku spędza sześć tygc
„wracając do siebie” po jednotygodniowym spotkaniu medytacyjnym.
Nawyki złej postawy - przekonałem się, że pacjenci są bardzo otwarci na zmić:j*
złych nawyków postawy i innych, które przyczyniają się do przewlekłego bólu r -
ców. Większość zajęć z masażu daje instrukcje co do sposobu, w jaki należy przeor -
cić się na bok przed przyjęciem pozycji siedzącej, aby zejść ze stołu do masażu i;
rano wstać z łóżka. Chociaż jest to ważne, większość z nas robi to tylko raz dzier
nie, gdy wstaje, aby stawić czoła nowemu dniowi. Natomiast chyba wszyscy wst: -
my z krzeseł niezliczoną ilość razy każdego dnia i zaskakujące jest to, jak często zil
technika tego aktu może spowodować przewlekłe problemy krzyża. Miałem wie!.
pacjentów, którzy twierdzili, że nauka sposobu wstawania z krzesła miała najwici
szy wpływ na wyleczenie przewlekłego bólu pleców. Popatrzmy na niewłaścr-
i właściwe sposoby zmieniania pozycji z siedzącej na stojącą.
186
TWOJA ROLA W DBANIU O Z D R O W IE SW O IC H PACJE NTÓW
*3 4-1. Niewłaściwe wstawanie z krzesła Rycina 4-1

p l r«*: przypadku zauważcie napięcie w dolnej części kręgosłupa. Górna część cała jest
zgięta do przodu, a kręgosłup lędźwiowy jest zagrożony z powodu zgięcia. Za-
m z podniesieniu pośladków z krzesła modelka musi podtrzymać, a później unieść
: swojego ciężaru ciała, używając dolnego odcinka kręgosłupa, ponieważ koń-
iolne nie umożliwiają jej wystarczającego podporu.
t e s --2. Właściwe wstawanie z krzesła Rycina 4 -2

- - *iie należy rozpocząć od właściwego ułożenia stóp. W tym przypadku model-
..nęła się do przodu na krześle i oparła ciężar swojego ciała na guzach kulszo-
ważcie, że dla równowagi umieściła jedną stopę z tyłu, a drugą z przodu i że
..iłego ruchu kręgosłup utrzymuje właściwą krzywiznę. Stopy pozostają pod
■ .iczas całego procesu podnoszenia się, a kończyny dolne zapewniają energię
:: :ia bez obciążania dolnego kręgosłupa lędźwiowego.
18 7
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Takie zwyczajne złe nawyki, jak zginanie się do przodu w talii, aby umyć ze:
naczynia lub wstać z łóżka, mogą powodować przewlekły problem krzyża. O ir ^ i
lem sukces w „leczeniu” chronicznych problemów krzyża moich pacjentów, p =»«=-
cając kilka minut na przekazanie im prostych instrukcji.
Jedną z najważniejszych ról dla was - masażystów - może być nawet tymc:_- n
uwolnienie waszego pacjenta od bólu za pomocą rozluźnienia mięśni. Jeżeli
trwa w ciągłym bólu, często niemożliwe jest określenie, co powoduje ten boi
kle pacjent może stwierdzić: „Czułem się świetnie po masażu do momentu z ;
W chwili, gdy osoba nie ma objawów, może stwierdzić, co powoduje ból.
Ból kręgosłupa szyjnego idvd 7,13:37)
Spanie na brzuchu - nadwyrężenie kręgosłupa szyjnego z powodu spania na

chu jest główną przyczyną przewlekłego bólu szyi. Chociaż ciężko jest zmień..
wyki snu, jest to warte wysiłku.
Wybór poduszki - wielu ludzi odczuwających ból kręgosłupa szyjnego przekonu :
że używanie właściwej poduszki pomaga rozwiązać problem. W ostatnich kilfcs
tach technologia produkcji poduszek udoskonaliła się, zapewniając opcje„parr
jącej pianki” oraz różnych gęstości i grubości. Poduszki szyjne występują w rói
kształtach, aby zapewnić podparcie kręgosłupa szyjnego zarówno ludziom śpi_.
na boku, jak i na plecach. Mam kilka dodatkowych poduszek w gabinecie, ab'
kazać je pacjentom, a nawet wypożyczyć na próbę. Pamiętajcie, że różni ludzie:
różne potrzeby w zależności od nawyków snu i wzorców kręgowych.
Codzienne nawyki - przez nawyki podczas korzystania z telefonu i komputera. _
że przez nawyk pochylania siedzenia w samochodzie, wielu ludzi na nowo zaos*
problemy kręgosłupa szyjnego. Takie proste zmiany, jak używanie słuchawek
długiej rozmowy telefonicznej lub zmiana wysokości monitora komputerom:
mogą dać zdumiewające efekty.
Przyczyny wynikające z osłabienia i elastyczności - czasami odpowiedzią są pr -ar
ćwiczenia wzmacniające i uelastyczniające. Wielu pacjentów przekonało się, że jł
lub trening aerobowy lub siłowy wyleczyły długotrwałe problemy kręgosłupa sr fl|
nego i lędźwiowego. Jednak aby wiedzieć, które ćwiczenia należy polecić, potrze:
jest nauka i doświadczenie. Ćwiczenie, które pomaga dziewięćdziesięciu procen:
populacji, może zwiększyć objawy u pozostałych dziesięciu procent. Odsyłanie :.
cjentów do ekspertów jest najbezpieczniejszym sposobem działania.
188
TWOJA ROLA W DBANIU O Z D R O W IE SW OIC H PA CJENTÓW
5* głowy
iż wielu ludzi akceptuje go jako część swojego życia, przewlekły ból głowy nie
s .r.-mś normalnym. Przyczyny są skomplikowane i zazwyczaj wynikają z roz-
n_~ :h czynników. Często ważnym powodem jest napięcie mięśni, a precyzyjny
^ _ :-rze zlokalizowany masaż tkanek głębokich i punktów spustowych może być
jp ni przydatny. Do innych czynników powodujących bóle głowy możemy
psi dietę, niewłaściwy poziom hormonów, problemy z widzeniem, a czasem po-
m -~ r sze dolegliwości medyczne. Interesujące jest to, że wielu ludzi woli tolerować
|pp~r bole głowy, niż poznać ich potencjalne przyczyny, takie jak na przykład spo-
mm - - c nadmiernej ilości kofeiny lub czekolady. Waszą rolą może być tymczasowe
jp sr : >zenie bólu przy użyciu systematycznego masażu, tak aby pacjenci mogli się
|pg> - ¡nać, co wywołuje ich ból głowy. Spotkacie się z bogatą literaturą tłumaczącą
p r .c- ny bólów głowy i wskazującą sposoby ich likwidowania. Literatura ta może
Ł c : : -■riedzieć wam skuteczną metodę, dzięki której wasz pacjent zacznie brać od-
■ p t -=izialność za znalezienie rozwiązania swego problemu.
■ażniejsze stany medyczne

P: :»inie z prawem nie wolno nam diagnozować stanów medycznych lub chorób
. masażyści nie powinniśmy udzielać pacjentom porad w takich sprawach.
E łi śmieje jedna dziedzina, w której możemy uratować życie. W ciągu ostatnich
~_;m lat zwróciłem uwagę trzem pacjentom na nienormalne zmiany skórne
: rrrzyki, które po zbadaniu medycznym okazały się złośliwe. Zmiany skór-
e __ występować w miejscach, których wasz pacjent nie może zobaczyć. Może
s - zvć, że taka zmiana jest normalna. Zdecydowana większość z tego, co wyda-
k: mnanami nienormalnymi, jest całkowicie bezpieczna, więc jest niezmiernie
¿byście nie alarmowali waszego pacjenta. Powinniście jedynie wspomnieć
fcc 'irku lub zmianie skórnej i zapytać, czy pacjent o tym wie. Większość ludzi
m -z kiedyś zbadane te zmiany i doceni waszą troskę, będzie pod wrażeniem
&■-- zainteresowania.
189
MA SAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I ZU A LN Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Czerniak złośliwy
Najbardziej śmiertelnym rakiem skóry jest czerniak złośliwy. Jeżeli podejrzą

• zmiana skórna może być czerniakiem, powinna natychmiast zostać zbada.-.
llisl
-• :v - ^ a S S g i
dermatologa. Informacje na temat tego nowotworu i fotografie są udostępnić":
Amerykańskie Stowarzyszenie Raka (American Cancer Society) w ich brosi
tytułowanej Dlaczego powinieneś wiedzieć o czerniaku (Why You Should Kuc
pospolite znamię Melanoma). Dla dobra pacjentów zaopatrzcie się w tę broszurę i zapamiętajcie i
cje w niej zawarte, ponieważ wczesne rozpoznanie tego raka skóry jest niezhe:
przeżycia. Pewna część najbardziej istotnych informacji została tutaj przedni*
© Jaka jest różnica pomiędzy czerniakiem a zwykłym pieprzykiem?

Zwykły pieprzyk jest jednolicie zabarwioną brązową, brunatną lub cielistą plamką na
Jest ona albo plaska, albo wypukła. Jest okrągła lub owalna i ma ostro zarysowane
dzie. Średnica pieprzyków jest zazwyczaj mniejsza niż 0,6 cm (rozmiar podobny c :
ołówka). Pieprzyk może istnieć od urodzenia lub pojawić się później, zazwyczaj
szych kilku dekadach życia. Czasami pojawia się parę pieprzyków w tym samym
asymetria szczególnie w miejscach wystawianych na słońce. Gdy pieprzyk zupełnie się rozv,
zwyczaj pozostaje już tego samego rozmiaru, kształtu i koloru przez wiele lat. W ie*:
pieprzyków co najwyżej wypłowieje u osób starszych.
Znaki ostrzegawcze: prawie wszyscy mają pieprzyki, średnio około dwudziestu y.
Przeważająca większość pieprzyków jest całkowicie nieszkodliwa. Jeżeli nastąpi r
w wyglądzie pieprzyka, należy udać się do lekarza. Jednak czerniak jest bardziej s*
kowany niż pieprzyk. Oto prosta zasada „ABCD” , która pomoże wam zapamiętać o r
czerniaka i innych raków skóry:
A. (Assymetry) Asymetria. Połowa plamki nie pasuje lub nie jest podobna do dr.3
B. (Border irregularity) Nieregularność krawędzi. Normalne pieprzyki są okrąę i
nierówność brzegów owalne. Granice czerniaka mogą być nierówne lub z wcięciami.
C. (Color) Kolor. Zwykłe pieprzyki są zazwyczaj jednokolorowe. Czerniaki mogą
kilka kolorów lub nieregularny wzór barwny.
D. (Diameter) Średnica. Zwykłe pieprzyki mają generalnie średnicę mniejszą niż O.ć r?
(średnica gumki ołówkowej). Czerniaki mogą mieć od 0,3 cm do 0,6 cm, ale częs:: i
większe.
Najpoważniejszą oznaką ostrzegającą jest zmiana - zmiana w rozmiarze, kształcie :
kolorze plamki na skórze.
Innymi oznakami ostrzegającymi są:
• Rana, która się nie goi.
kolor • Nowa zmiana lub wzrost.
190
TWOJA ROLA W DBANIU O Z D R O W IE SW OIC H PA CJENTÓW
* 7«szość z nas ma plamki na skórze. Łagodna (nienowotworowa) zmiana może czasami

* : ądać jak rak skóry. Sprawdźcie to u lekarza.
-•5 oznaki wskazujące na czerniaka: rozprzestrzenienie się pigmentu od krawędzi do ota-
iz.ącej skóry; zaczerwienienie lub nowy obrzęk poza krawędzią; zmiana w czuciu - swę-
zenie, wrażliwość lub ból. Zmiana w powierzchni pieprzyka —strupki, wyciek, krwawienie
_ i wygląd bryłki albo guzka.
-r* diagnozowany je s t czerniak?
wasz lekarz podejrzewa, że zmiana na skórze jest oznaką czerniaka, pobrana zosta-
- - r :b k a z tej tkanki. Ta procedura zwana jest biopsją i zazwyczaj może być wykonana
s r 1*3 i łatwo w gabinecie lekarskim. Próbka tkanki wysyłana jest wtedy do laboratorium
sr> :g iczn e g o w celu zbadania pod mikroskopem, aby potwierdzić diagnozę.
piersi
chorób serca rak piersi zabija więcej kobiet niż jakakolwiek inna choroba. Dobrze,
to jesteśmy „narażeni” na publiczne, krótkie wiadomości na temat raka piersi, zmiany na powierzchni znamiona
* --nie powszechne jest to, że z trudnością odbieramy takie przekazy. Wygląda
:e wciąż nawet rozmowa w cztery oczy o raku piersi jest bardzo trudna. Nie- używajcie tego przewodnika,
_dzie czują się swobodniej, rozmawiając o swym życiu erotycznym niż o raku. aby zmierzyć plamki skórne
ciem wspaniałego profesora anatomii na uczelni, dr Marian Diamond, która

ciła ostatni dzień zajęć na wykłady o raku piersi w klasie złożonej z dwustu
ńęciu studentów. Wytłumaczyła, że według niej to było znacznie ważniej-
rodanie nam dwudziestu nowych określeń anatomicznych, które zapomnie-
0 • .
1,25 cm 0,6 cm 0,3 cm
kilka miesięcy. Jestem pewny, że ucząc w ten sposób swoich studentów,
~ .ła się do uratowania życia wielu ludzi.
* - icine rozpoznanie jest kluczowe, znam kilka kobiet, które odkryły złośli-
r.v w piersi za pomocą samobadania. Moja bliska krewna odkryła ostatnio
- .'wotworową, której nie ujawnił nawet następujący po tym mammogram.
L-ność w wykonywaniu samobadania piersi raz w miesiącu dała jej wiele
na leczenie. Nie proponuję, abyście stali się orędownikami tej dziedziny,
r.: obszar, w którym moglibyście mieć głęboki wpływ na czyjeś życie. Do-
r.vsłem jest początkowy kwestionariusz dla nowych pacjentów, w którym
czy wasze pacjentki wykonują badanie piersi. Zadawane w ten sposób
~ oże wystarczyć, aby poruszyć ten temat, lub skłoni pacjentkę do dal-
■ -YŚlań. Amerykańskie Towarzystwo Raka wydaje liczne broszury o raku
*i: rvch dokładnie wytłumaczono, jak wykonywać samodzielne badanie,
rei informacji może uratować pacjentce życie.
191
Emocje i masaż
W
ielu ludzi uważa, że masaż jest ważnym elementem przyczyniającym s.; _
polepszenia zdrowia psychicznego. Masaż może rozproszyć stres emocje
ny, a niektórym ludziom pozwoli na kontakt z tłumionymi emocjami. Nierzacâ
zdarza się, że pacjenci są odsyłani do masażystów przez swoich psychoterap
tów, którzy wyczuwają, że ograniczenia somatyczne spowalniają proces tera:
tyczny.
Każda praca z ciałem może działać jak katalizator uwolnienia emocji, ale m
tkanek głębokich wydaje się bardziej związany z „emocjonalnym uwolnieniem
wiele innych form masażu. To może być samospełniające się proroctwo: pac
którzy poczują potrzebę takiego uwolnienia emocjonalnego, mogą przychodź:
masażysty tkanek głębokich, ponieważ czują, że pozwoli on doświadczyć im tak:
uwolnienia. Niektórzy ludzie myślą, że korzystanie z masażu tylko po to, aby
się dobrze i być otoczonym opieką, jest dostarczaniem sobie przyjemności, je.
natomiast „pracują” z emocjami, taki masaż jest usprawiedliwiony.
Należy dostosować sposób pracy do indywidualnych potrzeb pacjenta. Dla
szóści ludzi ważne jest znalezienie się w bezpiecznym, nieosądzającym środov
Dla niektórych ludzi bodźcem uwalniającym emocje może być łagodny, troski,
masaż, podczas gdy w przypadku innych konieczna jest intensywna i głęboka pr
Jeżeli pacjent ufa masażyście i pozwala mu na głęboką pracę na poziomie
nym, możliwe jest przeniesienie tego zaufania również na sferę emocjonalną
trzeba zgadzać się z teorią, że emocje są przechowywane w tkankach na pozio:
komórkowym, żeby wierzyć, iż głęboka praca mięśniowa może być skutecznym
rzędziem do rozbudzenia świadomości emocjonalnej. Co więcej, jeżeli ktoś za --
gdy doświadczał uczucia smutku, kurczył mięśnie klatki piersiowej, to rozluźni
tych mięśni może ułatwić uwolnienie powodujących je emocji.
Pacjenci często przychodzą na masaż i mówią, że głównym celem, dla ktoreą
się tutaj znaleźli, jest chęć uwolnienia napięcia lub rozwoju emocjonalnego. >*§
którzy masażyści ulegają wtedy presji wzięcia odpowiedzialności za to uwolni; _
a powinni po prostu pozwolić, aby to się stało samo, dzięki ich masażowi. Jeże. = -
rapeuta będzie pracował pod presją i spodziewana reakcja emocjonalna nie vry?ję
wówczas w pewien sposób przegra. Jest bardzo ważne, aby pamiętać, że terap; —
tylko stymuluje i nigdy nie jest odpowiedzialny za uwolnienie emocji.
Niektórzy terapeuci mają pewne wyobrażenia dotyczące emocji i oceniają»-2r
teczność swojej pracy w zależności od tego, czy pacjenci doświadczyli, czy też rm.
doświadczyli „uwolnienia emocjonalnego”. Jednak istnieje wielkie niebezpie:. -
stwo w przypadku przenoszenia naszych własnych przekonań związanych z tą * ~
192
TWOJA ROLA W DBANIU O Z D R O W IE SW OICH PACJE NTÓW
_ pacjentów, zarówno jeśli chodzi o zdanie na temat konieczności uwolnienia, jak

:ceny, czy pewne emocje są lepsze, czy gorsze od innych. Najczęściej wymienia-
|fm i, zwłaszcza przez terapeutów, którzy odkrywają te emocje w sobie, są smutek
: :ść. A jednak bardzo wielu pacjentów, którzy przychodzą po uwolnienie emo-
scaalne i doświadczają go, twierdzi, że czuje wówczas nieoczekiwane szczęście
> - daje im się, że ciężar świata został zdjęty z ich barków. Najistotniejsze jest to,
>cie nie oceniali żadnych emocji, które ujawniają się podczas sesji, i nie próbo-
rozwiązywać problemów waszych pacjentów.
Inaczej niż pacjenci, którzy oczekują oczyszczającego uwolnienia, reagują osoby
wiadome jakiegokolwiek połączenia między emocjami a ciałem. Jeżeli zaczną
-inriiwać nieoczekiwane emocje, mogą być przerażone i należy wówczas udzielić
: :datkowego wsparcia i wyjaśnienia, aby uspokoić lęk lub zawstydzenie. Jednak
ńisnego doświadczenia wiem, że znacznie więcej ludzi doświadcza subtelnego
Anienia emocjonalnego kilka dni po głębokiej sesji, a nie w jej trakcie. Czasami
e jest wspomnieć o tym pacjentowi, kiedy wyczuwacie, że może on doświad-
uwolnienia emocjonalnego na poziomie nieświadomym.
Znam wiele historii opowiadających o masażystach, którzy nie mają kwalifika-
: pracy psychologicznej, więc przenoszą swój system wartości emocjonalnych
r icientów i wcielają się w psychologów amatorów. Chociaż mają dobre chęci,
mi po prostu ujawniają swoje własne problemy. W większości wypadków naj-
■>Tnpomysłem jest sporządzenie sobie listy profesjonalnych terapeutów. To jed
nie znaczy, że masażyści powinni zaniechać emocjonalnych aspektów swojej
cv. lak długo jak rozumiemy, że naszą rolą jako masażystów jest zapewnienie
— r Jznego i opiekuńczego środowiska dla naszych pacjentów, i nic próbujem y
iować wyniku naszej pracy, aspekt emocjonalny może być jej kolejnym in
nym i dającym satysfakcję elementem.
Rozdział piąty
krategie terapeutyczne zalecane

przypadku powszechnych
dolegliwości i urazów
\ 'r iększość masażystów, którzy decydują się przejść od masażu skoncentrowa

nego na rozluźnianiu do pracy na tkankach głębokich, która zajmuje się miej-
bolesnymi lub nawykami postawy, przekonuje się, że ta praca jest bardziej
rsuiąca i przyjemna, jak również bardziej dochodowa. Często wszystkim, co
? trzebne, aby wyłamać się z „fabryki masażu”, w której terapeuci wypalają się,
uiąc niezliczone ilości kopii masażów na pacjentach, których nigdy więcej nie
. jest rozwinięcie umiejętności w dziedzinie masażu tkanek głębokich. Nie
tutaj o umniejszanie znaczenia masażu nastawionego na rozluźnienie, lub
. ifrowanie, że musicie wybrać jeden lub drugi rodzaj. Wiele sposobów masa-
mieszanką tych dwóch dyscyplin. Jednak, gdy rozwiniecie swoje umiejętno-
— rkonacie się, że będziecie mogli stworzyć dobrze prosperującą i interesującą
>:e. dysponując wiedzą z wielu dziedzin, co zwiększy wasze kompetencje z za-
.-vykłego” masażu. Pacjenci będą szanowali rozległość waszej wiedzy, a ga-
tanie się bardziej popularny.
- mniście być świadomi pewnych różnic, z którymi spotkacie się, pracując
■»sposób. Przede wszystkim przekonacie się, że pacjenci przychodzący do was
: nymi problemami niekoniecznie będą oczekiwali masażu całego ciała. Wie-
preferowało powolną pracę skoncentrowaną na jednym lub dwóch ob
ło wydaje się oczywiste i proste, lecz wielu studentów przyznaje, że trudno
•imać nawyki wyniesione z pierwszych zajęć masażu, na których uczono
: dczas każdego masażu konieczna jest praca na całym ciele. Wykonywa-
całego ciała w ograniczonym czasie może uniemożliwić osiągnięcie
poprawy w leczeniu jakiegoś określonego problemu, ponieważ nie po-
3 : mu wystarczającej uwagi. Spróbujcie pracować na jednym obszarze ciała
la lub stałego pacjenta przez około 45 minut lub dłużej, a zobaczycie, jak
r iest dokładne zajmowanie się konkretnym problemem bez presji czasu,
- z z koniecznością zajęcia się całym ciałem.
Po przeciwnej stronie znajduje się skłonność do przepracowywania bolesr.-. a

obszaru, próbując przynieść ulgę. Celem powinno być osiągnięcie poprawy, a r ±
wyleczenie dolegliwości w ciągu jednej sesji. Nie skłaniajcie się ku nadmie: ^
pracy, nawet gdy pacjent podkreśla, że odczuwa już znaczną poprawę w tym *
szarze, ale wciąż istnieje „lekki ból lub sztywność dokładnie w tym miejscu, .o ii
ry wymaga jeszcze nieco więcej pracy”. Taki pacjent czasami dzwoni następnie
dnia, narzekając na nasilenie się objawów. Znacznie lepiej pozostawić prace r j
dokończoną, niż pracując zbyt długo na jakiejś powierzchni, zniszczyć równov ^
którą stworzyliście. Żartuję z moimi przyjaciółmi, że podejmują ryzyko, przv, nu
dząc do mnie na terapię, ponieważ będę starał się dać im coś „ekstra”, powodc J
zwiększenie objawów.
Radzenie sobie z problemami klinicznymi

pacjentów
d czasu pierwszego wydania tej książki bez wątpienia najwięcej zmian w„

myślę” masażu zaszło w tym, co ja staram się nazywać „radzeniem sc a fl
z problemami klinicznymi pacjentów”. Wybrałem to określenie, gdyż jest barce J
ogólne niż takie terminy jak „uraz”, „masaż medyczny” lub „masaż naprawczy p j
nieważ obejmuje leczenie każdego rodzaju dolegliwości, z którymi pacjent m :je~
przyjść do waszego gabinetu, również chęć poprawy postawy ciała lub możL mą
ści sportowo-rekreacyjnych. Obejmuje także rolę terapeuty w terapii prewenc;. ne i
lub podtrzymującej. Nawet pobieżne przejrzenie ogłoszeń w jakimkolwiek cz¿sm
piśmie związanym z masażem uświadomi wam mnogość materiałów edukcz -
nych i informacji na temat kursów promujących techniki znajdujące się pod r-~
wspólnym parasolem.
W 2004 roku czasopismo „Consumer Reports” przeprowadziło badanie op -L
publicznej na populacji trzydziestu czterech tysięcy osób, aby określić korzyści ros
nące z różnych metod terapeutyczno-leczniczych (takich jak chiropraktyka, r c >
terapia, masaż tkanek głębokich, ćwiczenia terapeutyczne, lekarstwa przepisywane
przez lekarzy, akupunktura, akupresura i dieta), stosowanych w różnych stanach
The healing touch, w przypadku różnych dolegliwości*. W leczeniu bólu krzyża i bólu szyi masaż \ 3
ConsumerReports.org, nek głębokich oceniono praktycznie na równi z chiropraktyką u tych uczestnik»
sierpień 2005. badania, którzy czuli się „znacznie” lepiej, a u respondentów, którzy czuli się „ w p *-
nym sensie” lepiej, masaż tkanek głębokich był na pierwszym miejscu. Wyniki: i
zdecydowanie lepsze niż uzyskane w przypadku przyjmowania leków na rea~
196
STRATEGIE TERAPEUTYCZNE.
■-z recepty oraz innych form terapii i leczenia, a statystyki są nawet bardziej im-
- rtujące, kiedy weźmiemy pod uwagę fakt, że większość pacjentów korzystających
:.-_iropraktyki uczęszcza na wiele sesji tygodniowo przez dłuższy czas.
W przypadku fibromialgii i choroby zwyrodnieniowej stawów masaż tkanek głę-
- mch był preferowany wśród badanych, zarówno w zakresie poprawy „znaczącej”,
: ..w pewnym stopniu”, chociaż należy zaznaczyć, że fizjoterapia i ćwiczenia rów-
sz-z zostały wysoko sklasyfikowane. W 2006 roku Stowarzyszenie Chiropraktyków
Sfei-TUKalifornia zaproponowało zmianę prawa (która się nie powiodła), mającą na
_ ograniczenie praktyki masażu do pracy z pacjentami w ramach ich „świado-
- ¿0 zakresu ruchu”, a nie poza nim, co spowodowałoby, że byłoby mi niezmiernie
10 pracować z pacjentem, który doznał uszkodzenia rdzenia kręgowego. Cza-
zastanawiam się nad tym, czy istnieje jakakolwiek korelacja pomiędzy suk-
w społecznym postrzeganiu skuteczności masażu tkanek głębokich a coraz
Kstszymi próbami, przygotowanymi prawnie przez medycynę konwencjonalną
■. ropraktykę, ograniczenia możliwości praktyki w naszym zawodzie. W każdym
masażyści powinni posiadać wiedzę i kliniczne umiejętności, aby móc praco-
ac właściwie niezależnie od tego, jak zostaną określeni.
Należy zauważyć, że ćwiczenia terapeutyczne również były wysoko oceniane
respondentów badania. Dla każdego, kto pracuje z urazami lub nad poprawą
wości sportowo-rekreacyjnych, najważniejsze jest uświadomienie sobie, że
a: 'j .padku dysfunkcji i bólu oprócz napięć i zrostów mamy również do czynienia
'ieniem siły mięśni. Systematycznie docierają do mnie pozytywne komentarze
le od moich pacjentów, a także od innych masażystów, którzy w pracy z pa
li cierpiącymi na brak równowagi mięśniowo-szkieletowej, spowodowany
=r eniem lub brakiem gibkości, stosują proste ćwiczenia rozciągające i wzmac-
opisane w tej książce, co pozwala pacjentom na aktywną formę terapii, któ-
. r. żna wykonywać samodzielnie w domu. Zachęcam was, abyście dodali ten
lt do swej praktyki.
Wielu masażystów uważa, że rozwinięcie zdolności radzenia sobie z problemami
mymi zmieniło styl ich pracy, przyczyniając się tym samym do czerpania z niej
rmności i do sukcesu ekonomicznego. Niektórzy terapeuci chcieliby rozwinąć
. rraktykę w tym kierunku, lecz pracują w centrach odnowy biologicznej lub
pacjentów, którzy są zainteresowani tylko masażem relaksacyjnym, w związ-
;zvm nie wprowadzają nowych elementów. W rzeczywistości wielu pacjentów
odnowy biologicznej chciałoby bardziej terapeutycznego masażu, ale nie
:c *est on dostępny. Ważne, aby nie tworzyć pacjentom fałszywych wyobrażeń
temat, a znam wielu terapeutów zatrudnionych w centrach spa, pracujących
e z pacjentami poszukującymi tego rodzaju terapeutycznego masażu.
197
MA SA Ż T K AN EK G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Chociaż jak najbardziej słuszne jest, by terapeuci skupiali się na rozluz:

jącym masażu relaksacyjnym, to staje się to bardzo niefortunne, gdy ograni
swoją praktykę, gdyż natknęli się na pewne trudności, przechodząc do masaż.
rapeutycznego. Opór przed wykonaniem masażu tkanek głębokich nastawio:
na rozwiązanie klinicznego problemu pacjenta tak naprawdę w znacznym stor
nie jest świadomy, lecz jest to nieświadoma obawa lub niepewność, w jaki s
doprowadzić do takiej zmiany praktyki. Zajmijmy się teraz niektórymi czy
mi mogącymi przeszkadzać w stosowaniu pracy na tkankach głębokich, bęć
początkiem masażu nastawionego na rozwiązywanie problemów, z którymi r
chodzą pacjenci.
Wstępny trening - elementarne nauczanie masażu z konieczności ogranicza g r
bokość pracy i skupia się na wpajaniu właściwej biomechaniki i podstaw do:
Początkowe zastrzeżenia do leczniczego podejścia do masażu wydają się c
rozsądne, lecz mogą ograniczyć sposób pracy, który stanie się nieskuteczny w
rę rozwoju waszych umiejętności. Może minąć sporo czasu, zanim uzmysłów
sobie, w jaki sposób wczesne ograniczenia, które was już nie dotyczą, mogły v,t
wać na wasze decyzje, uniemożliwiać odniesienie sukcesu waszej praktyce
przyjemność płynącą z pracy.
Brak jasności, jak przejść do następnego etapu - wielu masażystów jest zaint
wanych rozwijaniem swojej pracy w kierunku terapeutycznym, ale wydaje iir.
że może to spowodować zbyt dużą zmianę: gwałtowny wzrost liczby pacjer.
z problemami klinicznymi do rozwiązania. W rzeczywistości większość pacjer/
cierpi z powodu jakichś dolegliwości i chciałoby się ich pozbyć, nawet jeżeli -
wotnie oczekuje masażu relaksacyjnego. Znaczna część moich pacjentów przv
dzi do mnie, ponieważ ich „stały” terapeuta zawsze wykonuje ten sam masaż :
chce podjąć się innego rodzaju pracy w miejscach związanych z dolegliwość
Zmiany techniki masażu można dokonać poprzez stopniowe wzmocnienie w
w swoje umiejętności dzięki pracy z pacjentami, u których występują dolegliw
reagujące na masaż tkanek głębokich. Można to łatwo osiągnąć, poświęcając dc
kowo dziesięć lub piętnaście minut na pracę w miejscach problematycznych, je
cześnie wykonując masaż tradycyjny. Często świetnym sposobem jest zapisyv
pacjentów na dłuższe sesje masażu, aby pozwolić sobie na skoncentrowanie sic
konkretnej części ciała bez poświęcania uwagi innym lub pomniejszania relai
jących aspektów masażu. Nie ma potrzeby, abyście zrezygnowali z pielęgnao
pracy, która sprawia wam przyjemność, tylko dlatego że rozwijacie umiejętno;. *
dziedzinie masażu.
Może się okazać, że niektórzy pacjenci będą tak bardzo doceniać precyz- - f
masaż, że zaczną częściej zapisywać się na wizyty, co pozwoli wam skupić się wła; - 1
198
r.a takiej szczegółowej „pracy miejscowej”. Można to osiągnąć w zadziwiająco łatwy

oosób, nawet w centrum odnowy biologicznej, gdzie macie szansę zdobyć włas
nych stałych pacjentów.
Brak pewności siebie - tę przyczynę można podzielić na trzy części:
• Brak wiedzy anatomicznej lub lęk, że objawy się pogorszą - kiedy tylko wy-
umaczę studentom na zajęciach anatomię części ciała, którą się zajmujemy, oni
t zluźniają się i pojmują techniki z wiarą w siebie. Przydatna jest dobra książka
zakresu medycyny sportowej, gdyż dzięki niej można sobie odświeżyć wiedzę
: anatomii i przypomnieć sugestie dotyczące leczenia, co stopniowo pozwoli bu-
. .yać pewność siebie.
Oczywiście zawsze lepiej jest grzeszyć nadmiarem ostrożności i nie starać się
rleczyć kogoś’ lub pracować z przypadkami, o których mało wiecie. Ale tę wiedzę
:z : bywa się stopniowo. Możecie zacząć z względnie łatwymi dolegliwościami, ta-
iak sztywny kark, napięte pasmo biodrowo-piszczelowe lub usztywniony bark.
będziecie już bardziej skuteczni i pewni siebie (być może po odbyciu jednego
dwóch szkoleń), możecie pracować w innych miejscach i zająć się takimi scho-
:ami, jak zapalenie rozścięgna podeszwowego, żebra o zmniejszonej ruchomości,
c tenisisty, czynniki wpływające na rotację miednicy i inne bardziej skompli-
ane, ale niezwykle interesujące i dające poczucie satysfakcji przypadki.
• Przekonanie, że istnieje jeden zaakceptowany i „właściwy” sposób pracy z każ-
?rzypadkiem - terapeuci, którzy mogliby wykonywać wspaniałą pracę, czasami
dają się rozpoczęcia tego satysfakcjonującego, stopniowego procesu zdobywa-
zedzy, ponieważ wydaje im się, że muszą wziąć udział w drogim szkoleniu, aby
*ć się „właściwego” sposobu masażu. Często stykam się z książkami i warszta-
które dają konkretne reguły postępowania krok po kroku, pokazujące, w jaki
leczyć różne problemy. Czasami obiecują cudowne rezultaty i sugerują, że
e tylko jeden sposób pracy z określonymi problemami. Jednak tak jak wiele
prowadzi do Rzymu, istnieje wiele sposobów pracy w zależności od pacjenta,
ni i umiejętności terapeuty. Prosta, uważna i delikatna praca wokół bolesnego
u często rozluźni mało korzystne nawyki utrzymywania napięć tkankowych
■Horaz zapewni znaczną poprawę. Bardziej wskazane jest opieranie się na intui-
zrej podstawą jest solidna wiedza anatomiczna i doświadczenie, niż wykony-
masażu bez namysłu, zgodnie ze sztywnymi regułami postępowania.
• Presja z powodu zbyt wygórowanych oczekiwań - poprawa na poziomie bólu
• zakresie innych objawów danego problemu jest złożoną grą pomiędzy wie
czernikami. Rzeczywiście, zaspokojenie subiektywnych oczekiwań pacjenta
enia lub przyjemności jest zazwyczaj mniej wymagające niż wymierne roz-
z .e jego problemu klinicznego. Chociaż możecie stanowić istotne wsparcie
lub być katalizatorem poprawy stanu pacjenta, to nie jesteście odpowiedz ¿1

rezultaty. Na zajęciach często pokazuję to na ludziach z konkretnymi doi-. ,
ciami. Mimo że osiąganie dobrych wyników jest bardzo przyjemne dla w:_
ego, to szczęśliwy również jestem wtedy, gdy czasami uzyskuję gorsze efc-~
dzięki temu studenci otrzymują ważną lekcję, że nikt nie będzie osiągał v
sukcesów z każdym pacjentem. Nawet najlepsi terapeuci spotykają się ze
liczbą przypadków, które nie reagują na leczenie dużą poprawą. Gdy ni£
zaczynają pracować nad „rozwiązywaniem problemów klinicznych”, najeżę
błędem są zbyt wysokie oczekiwania w stosunku do siebie i założenie, żt
osoba prawdopodobnie „wiedziałaby co zrobić” i odniosłaby sukces. Wsparj
rozpoczęciem takiej pracy może być stwierdzenie: „Zobaczmy, czy będę
taj jakoś pomóc”. Osiągnięcie sukcesu mniejszego niż sto procent nie jest r
znaczne z porażką.
Innym sposobem pozbycia się presji jest pozwolenie, by odwaga szła w r
z rozwagą, i nieobawianie się stwierdzenia „nie wiem”, jeżeli nie macie pc«
jak poradzić sobie z danym problemem. Nie oczekuje się od nas, byśmy wic
wszystko o każdej dolegliwości, a odesłanie pacjenta do innego pracownika
zdrowia to rozsądne wyjście, które będzie docenione przez pacjentów.
Radzenie sobie z biurokracją i ubezpieczeniem - to faktycznie może stać się pro:
mem i niektórzy terapeuci nie zajmują się przypadkami, które wiążą się z jakąś >r*
wą cywilną lub procesem ubezpieczeniowym. Wielu masażystów w rzeczywist:
nie wie, jak pracować w takiej sytuacji, i nie zdaje sobie sprawy, że jest to łatwic
niż im się wydaje. W późniejszej części tego rozdziału znajdziecie pewne szczec
potrzebne do zrozumienia tego tematu.
Leczenie pacjenta, a nie tylko urazu
Urazy i ból nie występują w próżni - są wynikiem skomplikowanych przycr t

i nie można ich oddzielić od nieskończonej złożoności, jaką jest istota łudz& l
Gdy zajmujecie się masażem w kontekście „radzenia sobie z problemami
nicznymi”, na podstawie pierwszego kontaktu z pacjentem powinniście us:_ je
podstawy sposobu pracy, rozwijającej się relacji pacjent - terapeuta i możliwr .i
wyników leczenia. Nawet jeżeli specjalizujecie się w masażu relaksacyjnym, fi
brze jest zaplanować sobie co najmniej piętnaście minut dodatkowego czasu _ .
nowych pacjentów, aby nawiązać z nimi kontakt. Będziecie zaskoczeni tym ..
usłyszycie z ust zupełnie obcych ludzi, jeżeli po prostu usiądziecie z nimi na • ł-
ka minut i zapytacie, czego oczekują od masażu. Często jest to dobry monie x
200
rr przedstawić cele terapeutyczne i poinstruować pacjenta o zaletach szczegó

łowego masażu i jego przewadze nad powierzchowną pracą na całym ciele. To
•nież daje pacjentowi szansę zaufania wam i nawiązania z wami kontaktu. Na
'-Tonach 256 i 257 znajduje się przykład kwestionariusza konsultacyjnego. Taki
r ezły kwestionariusz przedstawi was w bardziej profesjonalnym świetle. Nie-
rzy terapeuci wysyłają kwestionariusze do swoich nowych pacjentów przed
purwszą wizytą, co może zapobiec jej odwołaniu.
Do konstruktywnych pytań i wskazówek w rozmowie z pacjentem można by
vc:
' inkich innych zabiegów leczniczych Pan/Pani korzystał/a? Co było najbardziej po-
e, a co nie?
¡erze Pan/Pani jakieś lekarstwo na tę dolegliwość? To pytanie daje pacjentom

wość powiedzenia także o innych lekarstwach, które zażywają na inne proble-
t które mogą stanowić dla was cenne wskazówki. Jeżeli lekarstwo przeciwbólo-
rrzedawane bez recepty pomaga, to możecie oszacować poziom bólu pacjenta,
ci często nie są świadomi różnic pomiędzy lekami, które zmniejszają stan za-
w miejscu bólu (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne [NSLPz]),a tymi, któ-
t trwają na odczuwanie bólu na poziomie centralnego układu nerwowego (jak
iminofen lub silniejsze środki narkotyczne). Oczywiście, musimy być ostrożni,

■ »zmawiamy z pacjentami o wyborze leków, i nie powinniśmy niczego zalecać,
iast poinformowanie pacjentów o kosztach i korzyściach związanych z taki-
cyzjami zazwyczaj będzie przez nich odebrane pozytywnie.
Tzęsto stany zapalne same się utrwalają, leczenie środkami typu n s l p z - w prze-
r.stwie do leczenia środkami przeciwbólowymi, które tylko zmniejszają od-
bólu w mózgu, pozwalając, aby stan zapalny nadal się rozwijał - pomoże
ać ten cykl. Wielu pacjentów niechętnie zażywa lekarstwa przeciwbólowe,
^ izne jest, żeby wziąć pod uwagę, iż reakcje kompensacyjne w ciele z powodu
-nogą komplikować i przedłużać proces leczenia ostrych urazów.
Niezależnie od rodzaju lekarstwa, jeżeli pacjent zażywa leki przeciwbólowe,
rde wszystkim silne środki, które powodują narkotyczne skutki uboczne, bę-
. e musieli dostosować intensywność masażu, żeby to równoważyć. Jeżeli pa-
irzymał zastrzyk steroidowy, to praca w okolicy iniekcji jest przeciwwskazana
co najmniej dwa tygodnie. Należy również zastanowić się, czy pacjenci są
przywiązani do lekarstw przeciwbólowych, co może powodować, że będą
• cpiali na swoim bólu, aby uzasadnić zażywanie lekarstwa - to mieściłoby się
-T•?.rnvch korzyści”.
201
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Co według was spowodowało problem? Nieważne, czy jest to aktywność spor. «s.
praca, czy też zła postawa, przyczynę problemu prawie zawsze warto przedyskutc -«-ł
Czasami najprostsze sugestie, takie jak prawidłowe trzymanie słuchawki tele:
używanie podpórki lędźwiowej, zmiana treningu sportowego, nauka prawidłov.: z
wstawania z krzesła, czy też noszenie innego rodzaju torebki, mogą odgrywać L.
dzo ważną rolę, a mogły nie być brane pod uwagę przez pacjenta. Często niere:_r-
jest oczekiwanie, że nawet najlepszy rodzaj masażu może rozwiązać problerm
wodowane przez niewłaściwe korzystanie z własnego ciała.
Czy stan jest przewlekły, czy ostry? Większość terapeutów jest świadoma tego .
różnienia. Ostre problemy powinny być leczone bardziej ostrożnie, do czasu
pierwsze reakcje organizmu na zapalenie ustabilizują się. W tej fazie masaż
ry początkowo daje ulgę podczas jego wykonywania, może pobudzić na n
proces zapalny i doprowadzić do pogorszenia się objawów po zabiegu. Nai~
ciej korzystne jest stosowanie lodu zarówno po masażu, jak i w ciągu dnia. Sr
przewlekłe, które są stabilne, mogą lepiej reagować na ciepło i bardziej agresp
masaż. Pacjent z doświadczenia będzie wiedział, jakiego rodzaju masaż jes:
niego właściwy.
Kolejnym rozróżnieniem, o którym należy wiedzieć, jest to, że stan może :
„przewlekło-ostry”. W tym przypadku to, co wydaje się stanem przewlekłym
w rzeczywistości nawracającym ostrym stanem zapalnym, który jest aktywów^
za każdym razem, gdy pacjent wykonuje pewne codzienne czynności. To może i
ból krzyża, który jest wzbudzany, gdy pacjent wstaje niewłaściwie z łóżka lub 1
sła, dźwiga coś, stosując niepoprawną mechanikę ciała, lub stosuje nieodpowie_^
trening, przygotowując się do jakiegoś sportowego wydarzenia. Poświęcenie c
na odkrycie aktywności powodującej ból jest przedsięwzięciem, od którego
to rozpocząć korygowanie tego problemu. Przyczyny bólu czasami ciężko oku
szczególnie jeżeli jest on ciągle obecny. Nawet tymczasowa ulga w bólu, którą
niósł wasz zabieg, może umożliwić pacjentowi określenie jego przyczyny, gdy
wia się on nagle po okresie bezbólowym. W takich sytuacjach przydatne jest czess
stosowanie lodu, niezależnie od tego, że większość sugestii związanych z użycen
lodu dotyczy ostrego stanu zapalnego.
Czy problem pogarsza się, czy polepsza w ciągu dnia lub podczas ćwiczeń? Objaw- ^
palenia ścięgna często zmniejszają się, gdy dotknięty obszar „rozgrzewa” się w c :u .
dnia. Problemy, które są związane z osłabieniem mięśniowym lub niewłaściw -
nawykami postawy czy pracy, mogą mieć tendencję do pogarszania się w t r i
cie dnia z powodu zmęczenia. Oczywiście, zapalenie ścięgna może być związ^ t
mi : eniem mięśnia, ale można zasugerować wzmacnianie i rozciąganie w zależ

ne d tego, w jaki sposób będą objawiać się symptomy.
'lem polepsza się, czy pogarsza podczas aktywnego i pasywnego testowania

eżeli pacjent skarży się na ból podczas wykonywania określonego ruchu,
ak aktywne unoszenie ramienia w pewnym zakresie, dobrym pomysłem
. rvć próba pasywnego poruszania ramieniem w tym samym zakresie ru-
reby sprawdzić, czy to zmienia objawy. Jeżeli ból znika podczas pasywnego
to znaczy, że przyczyną może być kurczący się mięsień odpowiedzialny za
a osłabienie może być czynnikiem. Jeżeli natężenie bólu nie zmienia się
as pasywnego ruchu, należy rozważyć możliwe czynniki strukturalne w da-
sawie.
:oosób to, że cierpi Pan/Pani z tego powodu, wpływa na Pana/Panu}? Oczy-

nie wolno zadać pacjentowi tego pytania, lecz czytanie między wierszami
r_ być przydatne. Jeżeli pacjent czerpie jakąś świadomą lub nieświadomą ko
ce swoich dolegliwości, może to zablokować poprawę. Nie sugeruję tutaj, że
:ci oszukują lub są nieszczerzy, ale gdy mamy do czynienia z urazem w pracy,
\*uem samochodowym lub niezliczonymi innymi czynnikami komplikują-
io których zaliczymy emocjonalny stan pacjenta oraz jego związek z przyja-
czy rodziną, wówczas czynniki te będą wpływały na efekty leczenia. To nie
że powinniście unikać pracy z takimi przypadkami lub próbować zagłębić
.cwestie psychologiczne, lecz ważne, by nie oczekiwać od siebie zbyt wiele, je-
- izi o poprawę w skomplikowanych sytuacjach.
■s»-* sposób Pana/Pani stan emocjonalny może wpływać na Pana/Pani objawyf

_ ważne jest, aby nie próbować zapewnić konsultacji psychologicznej pacjen-
p r '-'czucia smutku, depresji, złości i lęku, a w szczególności bólu mogą w znacz-
I p r ropniu wpłynąć na odczucia pacjenta co do postępów w leczeniu. Lęk jest
colnie ważnym rodzajem emocji, gdyż ludzie przypisują znaczenie swoim
vom - „Nie mogę już dłużej...”, „Mogę stracić moją...”, „Co jeżeli...” Te od-
- mogą sprawiać, że osoba będzie przewrażliwiona na punkcie swoich prob-
T
. Jestem niezmiernie ostrożny i staram się być uważny, gdy mówię o takich
ach, ale uważam również, że opiekuńcza i szczera gotowość wysłuchania pa-
_a często może być wielkim darem, którego brakuje w konwencjonalnym le-
u medycznym.
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY PRZEWODNIK PO TECH NIKA CH
Planowanie sesji
Rodzaj i zakres zabiegu może być dobrze zdefiniowany, nie będąc wcześniej za: .
nowany. Różni ludzie będą mieli różne cele - niektóre realistyczne, niektóre nie -
przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem jedną z najłatwiejszych dróg uzyska: a
przejrzystości i ciągłości zabiegu jest po prostu zapytanie, czego oczekuje od v _■
i na jaki masaż liczy, a następnie określenie granic, które wydają się wam właśc:
Ważne jest, żeby wyznaczyć realistyczne cele - nie dawać fałszywych nadziei - pa
miętajcie, że nadzieja często może odegrać zasadniczą rolę w procesie wylecze - a£
Brak sukcesów „w radzeniu sobie z problemami klinicznymi” jest często -*4
nikiem prób mających na celu zyskanie zbyt wiele i przepracowania danej czc-a
Ustalcie swoje cele, stosujcie się od razu do swojego planu i nie zmieniajcie de:
nawet jeśli pacjenci mówią, jak wspaniale odczuwają masaż, i proszą o „trochę
cej” pracy w tym miejscu. Waszym celem powinna być poprawa, a nie wylecz
Zawsze najlepiej jest grzeszyć nadmiarem ostrożności. Powolna, lecz ciągła p< :
wa jest zazwyczaj lepszym rozwiązaniem, niż zrobienie dwóch kroków do p n M
i jednego w tył.
Jednak w sytuacji gdy pacjent narzeka na pogorszenie objawów, nie ma p
by poddawać się. To czasami przytrafia się każdemu, ale rzadko oznacza, że ui : •
dziliście jakiś obszar. Niekiedy wystarczy wspomnieć, że uwolniliście napięcie
zrosty i że objawy mogą się tymczasowo pogorszyć, co pozwoli rozwiać ewenrjj
ne lęki pacjenta po zabiegu.
Jeżeli pacjent narzeka na dolegliwość lub ból w jakimś szczególnym mic r
starajcie się określić ogólne problemy dotyczące ciała pacjenta, które mogą ' :
wać na tę sytuację. To holistyczne podejście jest dobrze wytłumaczone w ksi- jc
Toma Myersa Anatomy Trains i nauczane na jego wspaniałych szkoleniach, te: -i
pacjenci doświadczają bólu mięśni równoległobocznych, spróbujcie stwierdzić zm
jest to odpowiedź na pierwotne skrócenie gdzie indziej, np. w klatce piersiowej
re może powodować taką reakcję jako wyraz kompensacji.
Pacjenci często chronią swoje bolesne obszary, więc zagłębianie się w m:e - i
które są najbardziej czułe i o które pacjenci najbardziej się niepokoją, często jest * r
skuteczne. Zamiast prób rozmasowania zlokalizowanego bólu zazwyczaj le p sz a
pomysłem jest rozpoczęcie pracy w okolicy tego miejsca, które nie jest zbyt wrizt
we lub ochraniane przez pacjenta, i powoli przejść na obszar bolesny.
Wasi pacjenci zawsze będą oczekiwali możliwie najszybszej poprawy i częy
będą również chcieli przedstawienia im planu oczekiwanych korzyści. Choć:.
dobrze mieć pewną motywację do poprawy, to zamknięcie postępu pacjenta w .
kiś umowny schemat zazwyczaj jest nieskuteczne. Pacjenci mogą się zbyt wysila
. ' zastanawiać się, co się stało, że ich oczekiwania nie zostały spełnione. Nigdy
ryzykuję zgadywania, kiedy pacjent po urazie powróci do „normalności”. Od-
. am satysfakcję, gdy widzę rozluźnioną twarz pacjenta po tym, jak uwolni się
n i niepotrzebnego niepokoju i nacisku na właściwe funkcjonowanie przez po
mywanie swojej rekonwalescencji z leczeniem innych lub z jakimś wyimagino-
ym ideałem.
Powinniście omówić plan leczenia z pacjentami. Nie można wierzyć, że nastąpi
: •vna poprawa, jeżeli pacjent będzie przychodził na godzinną wizytę raz w ty-
_l u lub co dwa tygodnie - szczególnie w sytuacji, gdy może pogarszać swój stan
;edzy tymi wizytami. Czasami zaplanowanie częstszych, ale krótszych zabiegów

iwi stałą poprawę i przyczyni się do zaprzestania prób osiągnięcia zbyt wiele
fccczas jednej sesji oraz „przepracowywania” jakiegoś obszaru.
Zapytajcie pacjenta, czy chciałby pracować nad swoim problemem w domu,
p r onując ćwiczenia wzmacniające, rozciągające lub stosując inne metody auto-
fencu. Niektórzy pacjenci będą oczekiwali jedynie masażu tkanek głębokich, ale
: edą zaskoczeni i wdzięczni za każdą sugestię, którą im dacie. Często pacjenci
ią do mnie podekscytowani, gdyż dzięki autoterapii między wizytami osiąg-
maczną poprawę stanu zdrowia. Dzieje się tak szczególnie w trudnych do wy-
mia przypadkach, takich jak zapalenie rozścięgna podeszwowego, zamrożony
. pewne rodzaje zapaleń ścięgien. Pamiętajcie, że nie możemy stawiać diagnoz
rznych, ale rosnące doświadczenie w pracy z różnymi problemami sprawi, że
zie się bardziej profesjonalni, i zwiększy popularność gabinetu.
_zv znacie gabinety i ludzi, do których moglibyście odsyłać pacjentów, by uzy-
•_2mpomoc, której wy nie potraficie im udzielić? Nie powinniście polecać tylko
zdzi, dzięki którym wy wcześniej zyskaliście pacjentów, chociaż tego rodzaju
le stosunki często rozwijają się same.
Ife- 2wa w pracy - wasz sposób uzdrawiania
i mierny się opisem konkretnych sposobów leczenia powszechnych dole-

: którymi będziecie się spotykać w praktyce masażu, należy powiedzieć
subiektywnych aspektach waszego związku z pacjentami. Najczęstszy
rciw konwencjonalnym metodom leczenia w tradycyjnej zachodniej me-
z rvczy atmosfery „odczłowieczenia”. Pacjenci często czują się tak, jakby
zespołem objawów i ciężarem dla pracowników służby zdrowia, jako że są
od jednego specjalisty do drugiego i często kończy się to jedynie przepisa-
• ;chś lekarstw. Ten sposób traktowania nie jest jednak powszechny i zanim
205
MASAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
będę kontynuował, muszę pokreślić, że osobiście zetknąłem się róv.~. -

nałą i prawdziwie troskliwą opieką ze strony służby zdrowia.
Faktem jest, że połączenie zaufania i troski to niesłychanie waz-
wpływający na wyniki leczenia. Ponieważ masaż coraz mocniej opier.
ukowych badaniach i jest coraz częściej akceptowany przez społeczno
uważam, że bardzo ważne jest, abyśmy nie poświęcali tak istotnych
które pomogły zwiększyć naszą skuteczność, na rzecz naśladowania ne.
aspektów systemu medycznego w celu stworzenia naszego bardziej prof
wizerunku. Lata nauczania przekonały’ mnie, że masażyści są jedną z
ofiarnych i współczujących grup ludzi. Mamy niesłychane szczęście, zc
odczuwać i wyrażać to w takim zawodzie.
Związek z pacjentem jest trudną do opisania zmienną, która może
się do sukcesu waszego leczenia. Nawet najlepsze techniki nie będą skutej:
zostaną wykonane w chłodny i bezosobowy sposób. Prawdopodobnie nar.
darem, jaki możecie ofiarować swoim pacjentom, jest pozwolenie, aby cz__
osoba, a nie jak zbiór objawów lub zarezerwowany czas w waszym zaprazc
dniu. Nauczyłem się, że jednym z najskuteczniejszych narzędzi umożliv
osiągnięcie tego celu jest słuchanie - i nie chodzi tu o słuchanie konkret
czących dolegliwości pacjentów. Zadanie kilku pytań dotyczących pracy, r
lub zainteresowań może stworzyć leczniczą więź, której brakuje w czysto
wym kontakcie z pacjentem.
Z perspektywy lat mogę uczciwie powiedzieć, że głęboko cenię i trosz-
0 wszystkich moich pacjentów, chociaż czasami wystawiano mnie na cięz.-;_
bę. Każdego pacjenta - w różnym stopniu - traktuję jak osobę, a nie tylko
płacącego klienta. Jeżeli potraficie pokazać, że naprawdę troszczycie się o sv
pacjentów, zaoferować im dobrą atmosferę i wsparcie, tak by mogli być sobą:
bali się przeżywania i wyrażania tego, co czują, to macie szansę stworzyć id~
warunki do leczenia.
Biurokracja
Ostatnio znowu słyszałem masażystę, który drwił z koleżanki, twierdząc, że:„.. .ora
nie wie nawet, jak tworzyć dokumentację w formacie s o a p ”. (Zajmiemy się pokr <
ce tym tematem, abyście nie martwili się, że zostaniecie odrzuceni przez kolec
którzy są bardziej zaznajomieni z żargonem medycznym). Oczywiście, istnie :
pewne ustalone formy komunikacji i słownictwa, ale można się ich łatwo naucr*:
1 nie powinny was one zniechęcić, jeśli jesteście zainteresowani pracą z systemari
-2: mdacji zabiegów masażu. To może być długi i złożony temat, ale przeglądając
_ fzenia w czasopismach o masażu lub w Internecie, możecie znaleźć sporo ksią-
■ss programów komputerowych, które pomogą wam się z nim zapoznać. Celem tej
i _zki nie jest przedstawienie wszystkich szczegółów dotyczących pracy z tzw. sy-
aSfmem trzeciego płatnika, ale zajmę się krótko tym tematem, mając nadzieję, że
feie się on dzięki temu mniej onieśmielający. Na końcu tego rozdziału znajdują się
rr śdady kwestionariuszy konsultacyjnych, dokumentacji w formacie s o a p oraz
_• unku za zabiegi masażu, które możecie zaadaptować w zależności od waszych
-rencji lub skopiować te, które się tutaj znajdują.
Możecie wykorzystywać kwestionariusz konsultacyjny tak, by zbierać infor-
» jak i by zwiększyć wrażenie profesjonalizmu, nawet jeżeli będzie on służył
do waszego użytku. Niektóre formularze są zupełnie oficjalne - znajdują się
szczegółowe pytania dotyczące lekarstw, stanu emocjonalnego i psychicz-
s=ilŁ nielegalnych używek oraz innych prywatnych spraw pacjenta. Chociaż wy-
jct fianie takich formularzy może być przydatne, ja osobiście jestem ostrożny
k nie zagłębiać się zbytnio w sprawy osobiste pacjenta. Zakres naszej prakty-
znacznie bardziej ograniczony niż zakres praktyki lekarskiej, dlatego takie
lacje mogą być postrzegane przez pacjentów jako zbyt osobiste, lub nawet
ijonalne.
• .ezależnie od rodzaju kwestionariusza, którego użyjecie, powinniście zarezer-
wystarczającą ilość czasu podczas pierwszej wizyty, aby pacjent mógł wy-
ł formularz i abyście mogli go razem przedyskutować. Możecie także przed
•szaa wizytą wysłać formularz pocztą; to pozwoli wam zaoszczędzić czas, da
::owi możliwość dokładnego wypełnienia, a nawet stworzy między wami
: r'0 rodzaju relację jeszcze przed pierwszą wizytą. Jeżeli w tym kwestionariu-
przedstawicie swoje zasady kompensacji za odwoływanie wizyt, okażecie
-posób profesjonalizm i upewnicie się, że pacjent będzie szanował wasze regu-
_mieścicie w kwestionariuszu schemat ciała ludzkiego, pacjent będzie mógł
•c bolesne miejsca i zaoszczędzi wam skrępowania podczas następnych wi-
■- ?edziecie musieli zapytać, w którym miejscu pacjent odczuwa dolegliwości.
* -pomniana już dokumentacja s o a p jest powszechnie przyjętą metodą opisy-
: racy z pacjentem podczas zabiegu terapeutycznego w instytucji medycznej,
może się zdarzyć, iż firmy ubezpieczeniowe lub prawnicy poproszą o waszą
mtację. Co oznacza zatem akronim s o a p :
I S Jbjective) - część dotycząca objawów i dolegliwości, które opisuje pacjent.
9 - gą znaleźć się informacje o odczuciach osobistych pacjenta co do poten-
■ przyczyn jego dolegliwości, tego, w jaki sposób dolegliwości wpływają
iego życia, oraz tego, co zwiększa lub zmniejsza objawy. Wykorzystanie
207
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY PRZEWODNIK PO TECHNIKACH
dziesięciostopniowej skali bólu (i do 10) - jest przydatne w dokumentowaniu :

stępu leczenia.
0 (Objective) - w tej części znajdują się obiektywne obserwacje terapeur« :r
których zaliczamy konkretne spostrzeżenia wizualne lub dotykowe, takie jak:. -
lizacja bólu, występowanie skurczów, zrostów tkankowych lub punktów spustów? zk
podczas palpacji, występowanie osłabienia mięśniowego, ograniczenia zakrr -u
ruchu w stawie, zaburzenia postawy itp. Niektóre z naszych obserwacji mog: r
właściwsze dla następnej kategorii (A), ale porównania z poprzednimi opisanu
zwalającymi pokazać postęp w leczeniu, są właściwe dla tej części formatu s
A (Assessment) - komentarze zawarte w tej części mogą być połączeniem dwe
poprzednich, ale dotyczą oceny reakcji bezpośrednio związanych z zabiegiem
występujących po nim. Mogą obejmować obiektywne pomiary zakresu ruchu *
wie lub odczuwania bólu. Ponieważ firmy ubezpieczeniowe często odmawia a
cenią za leczenie paliatywne (inne niż lekarstwa), a wymagają postępu w lecz
pacjenta, w tej części często określa się możliwą do zmierzenia poprawę.
P (Plan) - w tej części znajdują się sugestie dotyczące przyszłego leczenia.'
jak: częstotliwość, opis metod zabiegowych lub ich zmiana, jak również zaleć
dotyczące domowych ćwiczeń wzmacniających i rozciągających. Czasem dobn:
zawrzeć propozycje pracy, którą należy wykonać podczas przyszłych wizyt, a l~
nie zrealizowaliście podczas ostatniego zabiegu.
Oto jeszcze kilka szczegółów, które mogą się wam przydać. Dokumentacja p a
dzona w formacie s o a p może składać się z paru krótkich zdań lub być dosyć s
gółowa. Dla waszej wygody lepsze będą bardziej dokładne notatki, ponieważ :
zwolą wam szybko przypomnieć sobie informacje dotyczące pacjentów. Ch
W Stanach Zjednoczonych używałem protokołu s o a p , gdy pracowałem w gabinecie fizjoterapeutycznym' nr
szkolenie masażystów korzystam z tego formularza w moim prywatnym gabinecie, a firmom ubezpie.
jest znacznie krótsze niowym i instytucjom prawnym przez lata dostarczałem mniej oficjalne forzr^
niż szkolenie
dokumentacji i nie miałem z tego powodu żadnych problemów. Dokument—■=.
fizjoterapeutyczne
w formacie s o a p , która może stanowić dowód w sprawach prawnych, nie mus: r :
i dlatego ich uprawnienia
są znacznie ograniczone pisana na maszynie. Ręczne notatki są zupełnie wystarczające i nie musza r z
(przyp. tłum.). przepisywane.
achunki dotyczące zapłaty za usługi masażu
: może być złożona i skomplikowana kwestia. Są dostępne świetne książki, zajmują-

: -:e zawiłościami tego tematu, oraz programy komputerowe, które umożliwią wam
. >:ęp do bieżących informacji o kodach używanych przez firmy ubezpieczeniowe
ld w sprawach prawnych. Ponieważ regulacje prawne są różne w poszczególnych
^ -.-.ach i ciągle się zmieniają, w tej części rozdziału zajmiemy się ogólnymi zagad-
? miami, aby zaznajomić czytelnika z tematem. Na końcu tego rozdziału znajduje
mc przykład typowego rachunku za zabieg masażu.
Ważną rzeczą, którą powinniście zrozumieć, jest to, że większość firm ubez
pieczeniowych wymaga kodów cpt (Current Procedural Terminology - bieżące
¡cewnictwo procedur terapeutycznych), określających dany zabieg, który wyko
pcie - np. kod 97124 oznacza masaż, podczas gdy kod 97140 dotyczy technik
Mi manualnej. W zależności od tego, jak długo pracujecie i jakiej kombinacji
:edur używacie, proces wystawiania rachunku może stać się zniechęcający. Róż-
♦:ody odzwierciedlają różne stawki za każdy piętnastominutowy segment pracy,
- datkowe piętnastominutowe zabiegi mogą być opłacane na podstawie niższej
ki. Rzadko mam jakiekolwiek problemy, gdy po prostu wpisuję kod, ilość po
jonego czasu oraz moje zwyczajowe stawki.
Kiedy zacząłem pracować jako masażysta, wszyscy byli podekscytowani tym,
w przyszłości firmy ubezpieczeniowe będą pokrywać koszty masażu. Niestety,
m pracy i frustracji związanej ze skomplikowanymi zasadami ubezpieczenio-
i. a także w mniejszym stopniu z roszczeniami za zabiegi w ramach rehabi-
en ludzi, którzy doznali urazu w wypadku samochodowym, spowodowały, że
terapeutów zniechęciło się. Jednak ci, którzy doskonale zrozumieli zasady
rv z takim systemie, prowadzą dobrze prosperujące gabinety. Jeżeli poważnie
• :cie o takiej pracy, warto zakupić oprogramowanie komputerowe rozliczają-
: atności za wasze usługi lub zainwestować w usługi profesjonalnego biura ra-
. nkowego.
Nawet jeżeli tylko czasami zajmujecie się przypadkami ubezpieczeniowymi,
rrzestraszcie się tych procedur. Dzięki nim możecie uzyskać znaczący dochód
leresujący zestaw metod radzenia sobie z problemami. Firmy ubezpieczenio-
~ogą również zapewnić niezbędną pomoc pacjentom, którzy nie reagują na
tn ie farmakologiczne lub inne rodzaje terapii. To może brzmieć cynicznie, ale
- . imi rozważałem taką ewentualność: firma ubezpieczeniowa może nawet nie
?c pokryć kosztów leczenia i próbować zniechęcać usługodawców częstym gu-
: - :em rachunków lub płaceniem zbyt niskich stawek. A by uzyskać refundację,
9.x rczne jest posiadanie kodu diagnozy danego urazu oraz właściwego kodu c p t
209
dla waszego zabiegu. Większość firm ubezpieczeniowych wymaga także urr. t i

czenia na rachunku numeru identyfikacji podatkowej.
Powyższe informacje dotyczące biurokracji, z którą mamy do czynienia. §p
pracujemy z przypadkami ubezpieczeniowymi, na pierwszy rzut oka mogą
dawać się skomplikowane i będą wymagać nauki metodą prób i błędów. Mozę
okazać, że większość pacjentów będzie chciała płacić z własnej kieszeni za w.
troskliwą opiekę. Ważne jest, abyście nie rezygnowali z zapewniania możliwie m
szej opieki tylko z powodu dyskomfortu związanego z zajmowaniem się spraw
dotyczącymi zwrotów ubezpieczeniowych. Umiejętności w pracy z przypadł:
które wymagają rozwiązywania problemów klinicznych, okażą się niezbędne
stworzyć rozwijającą się i interesującą praktykę, niezależnie od tego, w jaki sj
będziecie załatwiać formalności z firmami ubezpieczeniowymi.
Zastosowania
Chociaż niektóre elementy będą się powtarzać, sugestie dotyczące masażu tł

głębokich omówione w tym rozdziale są bardziej konkretne niż ogólne wskazi
zawarte w innych rozdziałach. Często będziecie wykonywać te same ruchy,
stosowalibyście w masażu ogólnym (całego ciała), ale będziecie pracować ban:
skrupulatnie, by dokładnie zlokalizować obszary skurczów, zwłóknień lub ut
mywania emocji i cierpliwie doprowadzić do „otwarcia” tych obszarów.
Te same objawy występujące u różnych ludzi mogą mieć rozmaite przyc
które należy leczyć różnymi sposobami. Gibkość bywa podstawowym źróc;:
problemów u ludzi, podczas gdy dla innych problemem może być osłabienie
niowe. Te ogólne reguły postępowania są proste i bezpieczne, ale jeżeli będzi:
chcieli stosować tego rodzaju leczenie, konieczne może być zakupienie niekter
książek z dziedziny medycyny sportowej, aby zyskać bardziej szczegółowe
poszczególnych urazów i protokołów ich leczenia.
Poniższe reguły zawierają również przykłady ćwiczeń rozciągających i wzr
niających, które mogą być brakującym ogniwem na drodze do wyzdrowienia
wspomniałem wcześniej, wiele urazów jest wynikiem osłabienia mięśniowego ..s
braku gibkości i oczekiwanie, że jeden masaż skoryguje tę zachwianą równor
jest nierealne. Wielu pacjentów będzie entuzjastycznie nastawionych do wyk #-
wania prostych ćwiczeń, by poprawić swój stan pomiędzy zabiegami masażu.
Gdy dajecie pacjentom wskazówki dotyczące programu ćwiczeń domo*
musicie się upewnić, że chcą oni wziąć odpowiedzialność za swoje leczenie 'ii
zupełnie naluralne, że niektórzy pacjenci pragną jedynie korzystać z vrasr r
210
.. Tiiejętności masażu tkanek głębokich, nie zobowiązując się do ćwiczeń. Jeżeli pa-
ent okaże zainteresowanie, należy zapytać go, jak wiele czasu i wysiłku chciałby
:*: święcić na tego rodzaju ćwiczenia, i nie przesadzać z ilością propozycji.
leżeli macie do czynienia z poważnym stanem zapalnym, rozpocznijcie od ćwi-
. :eri rozciągających, a gdy będzie się on zmniejszał, wprowadźcie ćwiczenia wzmac-
i liące. Dodawajcie ćwiczenia stopniowo, tak abyście mogli określić ich wpływ na
'm pacjenta. Jeżeli zaproponujecie pacjentowi pięć ćwiczeń podczas jednej sesji,
cztery z nich mogą być doskonałe, a piąte może pogorszyć objawy i nie będzie-
mogli stwierdzić, które z nich spowodowało to zaostrzenie. Zacznijcie z ćwi
czeniami najprostszymi, a potem wprowadzajcie ćwiczenia trudniejsze i bardziej
z zżone. Pamiętajcie, że jeżeli ćwiczenie rozciągające lub wzmacniające wydaje się
r«z zarszać objawy, może to wskazywać na osłabienie mięśniowe lub brak gibkości.
Tr ćwiczenia mogą być korzystne dla pacjenta, ale po prostu powinno się je wyko-
ssrwać z mniejszym obciążeniem lub zmniejszyć ilość powtórzeń.
Wzrastająca popularność dyscyplin takich jak pilates, Feldenkrais® i innych
*r-cpii ruchowych, jogi oraz gabinetów odnowy biologicznej jest znakiem, że pa-
ici chcą wziąć odpowiedzialność za poprawę swojego zdrowia. Jeżeli poświę-
:e dostatecznie wiele czasu, aby nauczyć się prostych sugestii wpływających na
i?re samopoczucie pacjentów, to nawet wasza praktyka może stać się bardziej
ńakcjonująca.
.Yiększość urazów kończyn dotyczy tylko jednej strony ciała; jednak zaleca się, żeby
* ■onywać ćwiczenia wzmacniające i rozciągające po obydwu stronach. Niektórzy studen-
£ :yają, czy wykonywanie ćwiczeń wzmacniających obie kończyny dolne, gdy tylko jedno
Ł'o zostało uszkodzone, nie wzmocni za bardzo zdrowego kolana, prowadząc do zabu-
równowagi. W rzeczywistości nieuszkodzone kolano powinno być trochę mocniejsze,
ą ■ < ompensować osłabienie po drugiej stronie. Badania wykazały również, że osłabiona
:zyna zwiększy swoją silę szybciej niż kończyna zdrowa, ponieważ obciążenie będzie
ziej wyczerpujące dla słabszych mięśni, tak że szybciej odzyskają sprawność. Jednak
ircie zalecić, aby po stronie uszkodzonej wykonywać więcej serii ćwiczeń. Inną korzyś
ci . <onywania ćwiczeń wzmacniających po obydwu stronach jest to, że będziecie mieli
i~-. Manie, pozwalające wam stwierdzić, kiedy obydwie strony będą jednakowo silne.
211
K o stka (DVD 6,17:19)
K
ontuzje kostki są jednymi z najczęstszych urazów, z jakimi przychodzą do r a?
pacjenci. Uszkodzenia więzadłowo-torebkowe są najpowszechniejsze, a I
saż przyspiesza wczesny proces gojenia poprzez zwiększenie krążenia i zmr. 3 -
szenie obrzęku. Pacjenci czasami dzwonią od razu po zwichnięciu kostki i pro?n j
o masaż. W większości wypadków najlepiej nie rozpoczynać od razu masażu ~m i
tkankach miękkich, tylko poczekać, aż ustąpi początkowy, ostry stan zapalny. W : j
leżności od stopnia uszkodzenia może on trwać jeden dzień lub ponad tydz:-. - |
Bezpośrednio po urazie najlepiej poradzić pacjentowi, aby przez jakiś czas rmd j
uniesioną kostkę, zastosował ucisk (np. bandażem), co zmniejszy obrzęk, i częs^s |
robił okłady z lodu.
Uwaga: nawet lekkie zwichnięcie może maskować złamanie, dlatego najbezpieczr e —1

zarówno ze względów leczniczych, jak i z powodu odpowiedzialności cywilnej - zalri c j
wykonanie zdjęć rentgenowskich. Większość zwichnięć kostki nie jest poważna, l e c : j
leży wspomnieć tutaj o jednej rzadkiej sytuacji. Podczas zwichnięć najczęściej uszkami i
się więzadło skokowo-strzalkowe przednie, które łączy kostkę boczną z kością s k o k o « |
Chociaż zdarza się to rzadko, w ciężkich zwichnięciach więzadło mimo że pozostaje na*.- 1
ruszone, może oderwać się od swojego przyczepu do strzałki lub kości skokowej. C zęn
pacjent słyszy głośny trzask w momencie uszkodzenia. Chociaż celem większości te'aoi
w przypadku zwichniętych kostek jest przywrócenie normalnego ruchu, w tym w ypa:-.
bardzo ważne jest unieruchomienie kostki, tak aby więzadło mogło się zregenerować j
żeli macie jakiekolwiek wątpliwości, zażądajcie pokazania zdjęć rentgenowskich, nirr a J 1
czniecie poruszać kostką.
Kiedy wyczuwacie, że można bezpiecznie pracować na zwichniętej kostce, ale we. _= i

występuje znaczący obrzęk lub zmiana koloru skóry, najkorzystniejsze będzie kc- i
kie przegłaskiwanie pobudzające krążenie i zmniejszające obrzęk. Masaż nie 7* §
winien być dla pacjenta bolesny. Następnie rozpocznijcie głębszą pracę, stosu ¿u |
powolne łagodne ruchy, aby zwiększyć ruchomość i pokonać reakcję usztywnia* . 1
która unieruchamia kostkę. Najwięcej korzyści z masażu tkanek głębokich poje
się między pierwszym a kilkoma następnymi tygodniami po urazie, w zależność J
od stopnia uszkodzenia. Jeżeli pacjent utykał przez dłuższy czas, będziecie mu> :
li wykonać precyzyjną pracę na tkankach głębokich w miejscach, które utrudni-.
normalny ruch. Pracujcie, aby przywrócić równowagę inwersji - ewersji i uzyska
płynne zgięcie podeszwowe - grzbietowe.
212
STRATEGIE TERAPEUTYCZNE...
:rategie m iękkotkan kow e
Rycina 5-1 a
ny 5-1 a i b. Uwalnianie mięśni przedniego podudzia i łydki

od przywrócenia normalnej funkcji powyżej kostki; zarówno przed-
.ik i tylna część podudzia będą sztywne. Mięsień piszczelowy przedni z przodu,
zuchaty łydki i płaszczkowaty po stronie tylnej mogły stać się nieelastyczne, ponie-
zostka się nie zginała. Zarówno w pozycji leżenia
. Jem (ze stopami zwisającymi poza krawędziami
jak i w pozycji leżenia tyłem najpierw biernie
' z 'osiujcie stopę pacjenta, wyczuwając obszary,
_ Jui jest twarda lub ułożona w pęczki, i skoncentruj-
- - :asaż na tych miejscach. Po biernym poruszaniu
| k : i kostką poproście pacjenta, aby aktywnie zgiął
^-~?rostował stopę; to pomaga przywrócić reakcje pro-
i dzięki temu zwalczyć nawyk utykania.
Rycina 5-1 b
213
Ryciny 5-2 a i b. Zmiękcza- e

ścięgna Achillesa (d vd 6,30:»
Ścięgno Achillesa często z, -
uszkodzone w wyniku zv. :. <7*
cia kostki. Może ulec skręzsi
podczas pierwszego urazu r:
sztywnieć z powodu unie rd
mienia kostki. Pracujcie pe -:*Ą
i drugiej stronie ścięgna A. -al
sa palcami lub kostkami pzaś
jednocześnie „marszcząc”p ::*+
kę Achillesa, aby przywróć:: Â
styczność tego ścięgna.
Rycina 5-3. Unoszenie ścięc- .:

Achillesa od głębszych tkane«
Rycina 5-2a Rycina 5-2b Ta rycina pokazuje sposób ta i
taktu z przednią częścią ścier«
i technikę unoszenia go od k o
piszczelowej.
Rycina 5-4. Rozciąganie

przedziału tylnego w pozycji
leżenia przodem
Umieszczając przodostopie
cjenta pod swoją pachą, urn. zs
wiacie sobie pracę obiema r-: z?
mi, jak również rozciąganie b. _ J
poprzez naciskanie na prze.: -m
część śródstopia swoim ciężcr -.-^
ciała.
214
: :aca z wykorzystaniem grawitacji <dvd 6,33=38)
I . vy zachowują się bardzo odmiennie, gdy są leczone w pozycjach

1 - .-.ążenia ciężarem ciała, co bardziej przypomina działanie natural-
- :h sił, na które są zazwyczaj narażone. Odkryjecie, że czasami wy-
r 1 "inie pracy na tkankach głębokich w tym punkcie będzie bardziej
^ _:eczne, gdy pacjent znajdzie się w pozycji stojącej. Będziecie mogli
ar 7ko ustalić miejsca ograniczenia ruchu, a pacjenci natychmiast za-
r-azą efekty waszej pracy.
• : na 5-5. Praca na troczku prostowników w pozycji stojącej

?-.<często będzie miała ograniczoną możliwość zginania się z przodu
mz - gdzie łączy się z kością piszczelową. Abyście mogli sprawdzić ogra
s z : nie ruchomości, poproście pacjenta, aby wstał i zgiął kolano, nie od-
zjąc pięty od podłoża w ten sam sposób, jak w przypadku rozciągania
nia płaszczkowatego, co będzie pokazane na rycinie 5-10 na stronie
To również uświadomi pacjentowi pozostałe ograniczenia i korzy- Rycina 5-5
nące z waszej pracy, gdy zauważy on poprawę elastyczności tkanek. Zahaczcie
z:k lub inne miejsca, które wydają się ograniczać ruch, i poproście pacjenta, aby
k j \ malnie zgiął kolano, ciągle utrzymując piętę na podłożu.
-y 5-6 a i b. Praca na ścięgnie Achillesa i łydce w pozycji stojącej

itr zcie na ścięgnie Achillesa palcami lub kostkami palców, a na mięś
ni zuchatym i płaszczkowatym używając przedramienia, prosząc
zześnie pacjenta o zgięcie i wyprost w kostce.

Strategie wzmacniania
Rycina 5 - 7 . Wzmacnianie ewersji stopy (dvd 6,17:25)

Chociaż inwersja również jest użyteczna, waszym głównym celer,
winno być wzmacnianie mięśni odpowiedzialnych za ewersję,ponk
są one potrzebne do stabilizacji kostki i zapobiegają kolejnemu zwie
ciu. Zauważcie, że kolano jest zgięte pod kątem prostym i ustabilizo•.
przez pacjenta, tak że cały ruch występuje w kostce, a nie w biodrzz
kolanie. Używajcie gumowych taśm o różnych siłach oporu, które
na zakupić w każdym sklepie ze sprzętem medycznym. Zacznijcie
z kostką w inwersji i powoli doprowadźcie ją do ewersji. Rozpoczr.
od pięciu powtórzeń, zwiększając ich ilość docelowo do trzech ser.
dziesięć powtórzeń.
Rycina 5-7
Rycina 5-8. Wzmacnianie zgięcia grzbietowego sto?»

Aby wzmocnić przedział przedni, pacjent powinie1
haczyć stopę w zgięciu podeszwowym i zginaćgrzb
wo przeciw oporowi taśmy, aż będzie w stanie wykor
trzy serie po dziesięć powtórzeń.
Aby właściwie pracować na zgięciu podeszwov.
możecie pouczyć pacjenta, by trzymał taśmę pov.
kostki i zginał stopę w kierunku przeciwnym do .:
ru. Jednak na ogół wystarczy zwykłe stawanie na 1
cach. Zacznijcie z obydwiema kończynami, a nastę\
przejdźcie do stawania na palcach jednej nogi. Gd)
Rycina 5-8 konywanejest jednostronne stawanie na palcach, c c .
rehabilitacji powinno być osiągnięcie jednakowej
216
irategie rozciągania
: »cina 5-9. Rozciąganie

- ęśnia brzuchatego tydki
[>. iczenie, które można by na-
r-..ić „pompkami na ścianie”,
- zciąga przede wszystkim mię-
: brzuchaty łydki. Pouczcie
h»:-entów, aby mieli stopy wy-
I * inie zrównoważone przez
l r *c nogi zakrocznej ustawio-
I m .1 podłodze, następnie niech
¡p t - * j /i zaczną zginać się do przo-
su r wyprostowanym kolanem
m -.omentu, aż wyczują rozcią-
ffKse w łydce.
Rezultaty przynosi również Rycina 5-9 Rycina 5-10
ir.. ^ z przodostopiem umiesz-
azr* ni na stopniu i powolne opuszczanie pięty o 2,5 do 5 cm poniżej stopy, pozwalają-
¡ F : ' 'iêj kończynie na pewne podtrzymanie ciężaru ciała, tak żeby łydka nie została
I p u -nemie rozciągnięta. Chociaż jest to rzadkie, istnieje ryzyko, że tak
rozciąganie może nadwyrężyć, lub nawet zerwać ścięgno Achillesa.
1*: -a 5 - 1 0 . Rozciąganie mięśnia ptaszczkowatego

kolana nogi zakrocznej wyizoluje mięsień płaszczkowaty i skon-
m r~.oe rozciąganie na tym mięśniu i ścięgnie Achillesa. Zamiast wychylać
! ■ : ało do przodu, jak w poprzednim przykładzie, niech pacjenci powoli
kolano w kierunku ściany, utrzymując piętę na podłodze.
h -a 5 - 1 1 . Odmiana rozciągania mięśnia ptaszczkowatego

|b k czczenie przedniej części stopy na niewielkim stopniu jeszcze bar-
fcr skupi rozciąganie na ścięgnie Achillesa i mięśniu płaszczkowatym.
Ms.. zcie pacjentów, aby powoli zginali i przesuwali kolano do przodu,
¿czas gdy stopa pozostaje na stopniu.
Zapalenie rozścięgna podeszwo wego idvd8,24:12130:«

ydaje się, że wzrasta popularność diagnozy „zapalenie rozcięgna pode^n®-
wego”, zwłaszcza że kilku sławnych sportowców cierpiało na tę dolegli> a e J
Jednakże choroba ta występuje nie tylko u sportowców; większość pacjentóv
rzy przychodzą do mnie z tym problemem, ma ponad czterdzieści pięć lat i
z nich nie uprawia sportu. Ta dolegliwość szczególnie daje się we znaki starszv~
dziom, którzy są zmuszeni do zmniejszenia aktywności fizycznej i dającej im
fakcję aktywności społecznej z powodu bólu podeszwowej części stóp, szczegc
z przedniej strony kości piętowej. Stwierdzono, że masaż jest niezwykle skute^
w leczeniu tej dolegliwości.
Należy wspomnieć, że niektóre metody leczenia, które omawiamy poniżę*
nią się od konwencjonalnych, tradycyjnych zaleceń medycznych. Powszech'
zaleceniem medycznymi jest odpoczynek i zaprzestanie jakiejkolwiek aktywne
która powoduje objawy. Zaleca się pacjentom, aby zawsze nosili buty, co zar
ni stopie amortyzację i stosunkowo neutralną pozycję. Czasami przepisuje
strzyki z kortyzonu lub niesteroidowe leki przeciwzapalne ( n l p z ). Jeżeli mam*
czynienia z początkowym stanem, ta strategia często przynosi sukces, lecz syn»
my mogą pojawić się na nowo, gdy pacjent wróci do swojej normalnej aktywn- --
Ból jest spowodowany napiętą i nieelastyczną powięzią podeszwową, jak rów-
napiętymi mięśniami łydki. Lekarstwa i odpoczynek mogą zmniejszyć objaw\ ~aj|
jeśli nie zajmiemy się przyczynami, to zwiększy się prawdopodobieństwo nawr,E
Studenci stwierdzają, że leczenie zapalenia rozścięgna podeszwowego jest
dzo skuteczne, szczególnie kiedy pacjenci w domu regularnie wykonują pr - r
ćwiczenia skoncentrowane na zmiękczaniu i rozciąganiu powięzi podeszw -z.
Niezależnie od tego jak ważna jest głęboka praca tkankowa na powięzi podesz**
wej, nie należy oczekiwać, że sesja raz na tydzień czy raz na dwa tygodnie rozw.ą r
problem napięcia powodującego ból. Pacjenci, którzy są aktywni i chcą regulane
i często przychodzić do was na zabiegi, a jednocześnie wykonują ćwiczenia w derm
osiągają największe efekty w leczeniu tego problemu.
Strategie miękkotkankowe
Użyjcie tych samych technik, które zostały pokazane wcześniej w przypadku le;: r
nia powierzchni podeszwowej stopy (ryciny 3-7,3-8,3-9 na stronie 105), lecz pra: j
cie znacznie wolniej i ostrożniej. Pamiętajcie, że obszary najbardziej ostrego b : :
z przodu kości piętowej reagują zarówno na napięcie w przodostopiu, jak i w łyc.
, l :ego poświęćcie więcej czasu na pracę w tych miejscach zamiast na masaż bez-
rednio w punkcie bólu.
:ina 5-12. Leczenie zapalenia rozścięgna podeszwowego

W -:iy rozciągnąć tkankę, a nie rolować palcami po napiętych obszarach, stosując
: niemą ilość nawilżacza. Użyjcie drugiej ręki, aby zgiąć kostkę i palce pacjenta, co
- *cwni większy stopień rozciągania. Bądźcie ostrożni i nie pracujcie zbyt agresyw-
zapalenie może się ujawnić dopiero następnego dnia. Zwiększcie intensywność po
■cniu, w jaki sposób pacjent reaguje na waszą pra-
z Zalećcie pacjentom, aby przyłożyli lód na to miejsce,
-.najdą się w domu, lub zastosujcie dziesięciomi-
. wy okład z lodu, podczas gdy będziecie pracować
7 nym punkcie.
|k r ategie rozciągania
cieważ ból odczuwany jest przede wszystkim

| .¿olicy pięty, ludzie często przenoszą ciężar swo-
=ę ciała na przodostopie, próbując uniknąć obcią-
pięty. To bardziej napina i skraca mięśnie łydki, Rycina 5-12
: carsza problem. Ćwiczenia rozciągające mięśnie
pokazane na rycinach 5-9,5-10 i 5-11 na stronie 217 są bardzo ważne i powin
ie rvć wykonywane kilka razy dziennie. Poproście pacjentów, aby nie rozciągali
: samego rana, ale najpierw pozwolili temu miejscu rozluźnić się podczas za-
mia codziennego. Chociaż terapeuci często zalecają pacjentom, aby zawsze
: : mu nosili miękkie obuwie, to przekonałem się, że pacjenci zazwyczaj przy-
:zajają się do butów i najmniejsze odchylenie od ich zwyczaju staje się bolesne,
r wiście, ważne jest, aby nie doprowadzać do dalszego zapalenia w tym miej-
.ecz równocześnie, jeżeli pozwolimy na stopniowe przyzwyczajanie się stopy
::znych pozycji dzięki chodzeniu bez butów, to może przyspieszyć powrót do
żalnych aktywności.
Najważniejsze jest zmiękczenie powięzi podeszwowej. Poproście pacjenta, żeby
. -zał stopą piłkę golfową lub wałek do masażu stóp kilka razy dziennie, co po
dtrzymywać powięź miękką i elastyczną. Przydatna może też być zmrożona
-ctelka po napoju. Niech pacjenci stosują okłady z lodu, zarówno p o wszyst-
- ;egach terapeutycznych, które mogły doprowadzić do podrażnienia, jak
t. ady jest to możliwe - szczególnie przed pójściem spać.
W cięższych przypadkach pomocni są podiatrzy (w Stanach Zjednoczor -3

ang. podiatrist są Lo lekarze zajmujący się wyłącznie leczeniem stóp*, którzy mogą zaprojekto ¿4
(przyp. tłum.) wkładki lub nauczyć pacjentów, w jaki sposób bandażować stopę. Zanim wasi : .
cjenci zdecydują się na to rozwiązanie, mogą chcieć spróbować specjalnych w -_2
dek pod piętę, które są dostępne w większości sklepów sportowych.
Zapalenie rozścięgna podeszwowego najczęściej wolno się goi. Starajcie się. abJ
pacjenci utrzymali pozytywne nastawienie i nie poddawali się. Niektórzy terar a
ci odczuwają dyskomfort, kiedy mają zasugerować częstsze zabiegi, lecz ważne ^
żeby systematycznie zmiękczać tę tkankę i pracować nad ciągłym polepszanierr • *
stanu powięzi, a nie czekać z rozpoczęciem systematycznego ir
czenia, do momentu gdy objawy się pogorszą. Jeżeli pacjent rzz
wątpliwości, czy zobowiązać się do pełnowymiarowych sesji
sażu, które skupiają się na stopach, można mu zaoferować C2e<t
sze skrócone sesje ograniczone tylko do stóp.
Kolano (DVD 6, 44:02 do 1:15:34)
Ustawienie rzepki
Rycina 5-13. Zdjęcie rentgenowskie i fotografia niewłaściwego

ślizgu rzepki
To zdjęcie rentgenowskie i fotografia pokazująca, w jakiej poz-r
zrobiono prześwietlenie, doskonale demonstrują znaczenie u ;.-**
żenią sił działających na kolano i rzepkę. Pacjent narzekał na bś
kolana podczas schodzenia po schodach. To zdjęcie zrobiono
ratem ustawionym powyżej prawego kolana, gdy było zgięte dc f
dobnej pozycji, w jakiej ten pacjent doświadczał bólu.
Można zauważyć, że rzepka została pociągnięta bocznieprzzz
napięte tkanki po zewnętrznej stronie kończyny. Zamiast śliz-:.^
się we wklęsłej części bruzdy kości udowej, jest ona przechylona : i
góry i pociągnięta bocznie na kłykciu udowym. Za każdym raz.
gdy pacjent schodzi w dół, jego rzepka ściera się z tym kłykek
powodując ból.
Istnieją dwie podstawowe przyczyny tego problemu. Pierw ¿z.
jest napięcie i brak elastyczności mięśni i powięzi bocznej strony k:
•
Rycina 5-13 czyny dolnej, szczególnie pasma biodrowo-piszczelowego i mięs> .
220
. żernego bocznego. Te skrócone tkanki kurczą się, gdy ciężar ciała jest przeniesiony
.. zgięte kolano, przechylają i pociągają rzepkę bocznie, zamiast ślizgania jej w bruź
dź:-: kości udowej, tak że ściera się z kłykciem bocznym za każdym razem, gdy zgina
kolano. Tkanki boczne muszą zostać rozciągnięte, a poszczególne mięśnie rozma
z a n e w celu wydłużenia i oddzielenia przedziałów mięśniowych, tak aby mogły wy-
* -:rać swoje siły we właściwym kierunku.
Drugą przyczyną jest osłabienie mięśnia obszernego przyśrodkowego, który nie
* pełnia swojejfunkcji pociągania rzepki przyśrodkowo, tak aby mogła ona być właś-
ir-ie umiejscowiona w bruździe kości udowej. Wyizolowanie i wzmocnienie mięśnia
■ żernego przyśrodkowego razem z rozluźnianiem i rozciąganiem przedziału bocz-
*£f. może istotnie pomóc w rozwiązaniu tego problemu.
Sie wszystkie nieprawidłowe napięcia w stawach można tak łatwo zademonstro-
: zapamiętajcie tęfotografię, gdyż pokazuje ona, w jaki sposób osłabione lub
iałe mięśnie mogą zaburzyć właściwe funkcjonowanie stawów. Znajomość
: kinezjologii i precyzyjnych technik masażu tkanek głębokich może czasami
• cuda w leczeniu takich przypadków.
:egie miękkotkankowe
.<orzyści przyniesie masaż stawu kolanowego, który przyczyni się do właści

wie .'ożenią się rzepki w linii prostej z kością udową i piszczelową. Jeżeli istnieje
n ze ślizgiem rzepki, najczęściej jest to spowodowane zbyt dużym napięciem
zo przedziału uda. Mięsień obszerny boczny i pasmo biodrowo-piszczelowe
^ pociągać rzepkę bocznie podczas ruchu kolana, jak zostało to pokazane na
rdnim zdjęciu rentgenowskim. Złożona konfiguracja przywodzicieli, odwo-
mięśni kulszowo-goleniowych i czworogłowych również może spowodo-
*:-:acyjny nacisk na głęboką część stawu kolanowego, jeżeli jedna grupa jest
- opięta lub osłabiona. Może także dojść do rozrastania się tkanek lub formo-
zrostów pomiędzy poszczególnymi mięśniami, tak że tracą one zdolność do
dnego ślizgania się po sobie. W tym wypadku kilka mięśni może wywierać
ako grupa, a nie indywidualnie. To może zmienić kierunek pociągania w ko-
Ihociaż skuteczne jest wygładzenie palcami bruzd oddzielających przedziały
owe, podczas gdy pacjent jest nieruchomy, to zazwyczaj znacznie bardziej
'•••-ne jest podążanie wzdłuż bruzdy pomiędzy przedziałami do momentu, aż
-■ecie ograniczenie, i następnie poproszenie pacjenta, aby aktywnie zgiął i wy-
■ wał kolano. Korzystajcie z tej techniki, aby oddzielić i wygładzić każdy przed-
r.v. boczny lub przyśrodkowy przedział mięśniowy uda.
Rycina 5-14. Praca z rzepką ( dvd 6, so:3i)

Zanim zaczniecie pracować z rzepką, zbadajck :
pacyjnie ten obszar, aby znaleźć miejsca wrażam
i zwłókniale. Jeżeli rzepka działa prawidłowo, to p Æ
czas zgięcia i wyprostu kolana powinna porusza: Æ
w kierunku proksymalnym i dystalnym bez rotacji :>&-
dzo delikatnie ułóżcie swoją rękę nad rzepką i p.
ście o ruch w kolanie, aby zobaczyć, w jaki sposcr
porusza. Czy zamiast ruchu w górę i w dół wys'àM
je przemieszczanie się rzepki przeciwnie do kieri - æ
wskazówek zegara, czy zgodnie z kierunkiem ws■ -
wek zegara? Zbadajcie ruchomość boczną i przyr =z-
kową; pamiętajcie, że rzepka może poruszać się u - żkk
kierunkach tylko wtedy, gdy kolano jest zupełnie w
prostowane. Stosując lekki nacisk palcami, pracuzm
wokół rzepki, zmiękczając wszystkie obszary stwarzam
nia. W trakcie waszej pracy pacjent powinien zmicrjĄ
stopień wyprostu kolana. Uważajcie, aby nie dociskm
rzepki do kości udowej i piszczelowej.
Pasm o biodrowo-piszczelowe (dvd 6,55:39)
Prawie zawsze praca na paśmie biodrowo-piszciz I

wym będzie korzystna zarówno dla kręgosłupa 'r ~r
wiowego, jak i kolan. U sportowców to pasmo bęzz:::'
zazwyczaj skrócone, napięte i wrażliwe. Pierw r.s§
strategią powinno być wydłużanie, po czym n a k fl
przejść do masażu skupionego na oddzieleniu z m-
ma biodrowo-piszczelowego od mięśni kulsz :
-goleniowych i czworogłowego, które mogą p ocu ._
to pasmo w kierunku tylnym lub przednim.
Rycina 5-15. Rozciąganie pasma biodrowo-

-piszczelowego
Pracujcie bardzo powoli skośnie, od mięśnia tui:
żacza powięzi szerokiej w dół, przez staw ko.: ■
wy, do proksymalnej części podudzia. Jeżeli nuz
Rycina 5-15 przedramieniem jest bolesny, używajcie opuszek : -
222
STRATEGIE TERAPEUTYCZNE
To jest powolna i drobiazgowa praca,

-: na każdej kończynie może trwać pięt-
mt i minut lub dłużej. Aktywne prostowa-
tm zginanie kolana zwiększy skuteczność.
p Wezzzie umieścić poduszkę pomiędzy kola-
Ęm. :: pacjenta.
‘■¿-z na 5-16. Alternatywna pozycja do

~ ągania pasma biodrowo-piszczelowego
|p - . ta pozycja odpowiada pacjentowi, to
■ s ■. skuteczna forma rozciągania pasma
-.o-piszczelowego podczas masażu. Po-
b e . aby pacjent ześlizgnął się w dół, tak
k j . kończyna zwisa z krawędzi stołu i jest
^û-jnięta w dół przez siłę grawitacji. Koń-
|b ? na której leży pacjent, jest zgięta, aby
lip-. * nić stabilność. Można to również uzy- Rycina 5-16
pozwalając kończynie dolnej zwisać
stołu, ale to może spowodować skręcanie kręgosłupa,
i i *aga: jeżeli pacjent ma jakikolwiek problem z dolnym odcinkiem kręgosłupa, ta
¡¡^pcrc cst niewskazana.
5-17. Rolowanie i unoszenie

niodrowo-piszczelowego
całe pasmo i powoli wałkuj-
- i z powrotem, jednocześnie wi-
- .ic sobie unoszenie go od kości
Rycina 5-17
223
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Ryciny 5-18 a i b. Oddzielanie pasma biodrowo-piszczelowego od przylegających

grup mięśniowych
Tojest intensywne, ale bardzo korzystne działanie. Wytłumaczcie pacjentowi, co i dla
go robicie. Głównym celem tego masażu jest uwolnienie pasma biodrowo-piszczelov.
od otaczających je grup mięśniowych, tak aby nie wywierało siły rotacyjnej na
nie, gdy te mięśnie się kurczą. Ostrożnie pracujcie palcami lub kostkami palców;
rując się w górę jednej i drugiej krawędzi, aby uwolnić pasmo biodrowo-piszczelc
od przylegających mięśni. Aktywne lub bierne zginanie stawu kolanowego przyspi-:
ten proces i pomoże znaleźć zrosty, które uniemożliwiają swobodny ruch. Wyobra:
sobie ślizgające się po sobie przedziały, a także pasmo biodrowo-piszczelowe le:.r.
pomiędzy mięśniami kulszowo-goleniowymi i czworogłowym oraz to, w jaki spc
mięśnie będą się ślizgać wzdłuż pasma podczas wydłużania się i skracania. Zgi
nie kolana wydłuży i pociągnie mięsień czworogłc
w stosunku do pasma, podczas gdy prostowanie
lana rozciągnie mięśnie kulszowo-goleniowe i skrx
mięsień czworogłowy.
Praca zp rzyw o d zic iela m i (dvd 6,1:04:49)
Rycina 5-19. Praca z przywodzicielami

Praca na przedziale przyśrodkowym pomoże stwor:
równowagę w kolanie. Poproście, aby pacjent wykor
wał powolny ruch unoszenia kolana do przodu p r:x
zgięcie biodra albo prostowania w kolanie. Poprac:
Rycina 5-19 cie w bruździe pomiędzy poszczególnymi mięśniar
22Ą
r zvwodzącymi, pomiędzyprzywodzicielami a mięśniami kulszowo-goleniowymi lub

: między przywodzicielami a mięśniem czworogłowym. Rozpocznijcie pracę ze zgiętym
■ '.anem, a następnie poproście pacjenta o wyprostowanie podudzia, na którym leży,
.: pozwoli na skuteczne oddzielenie przywodzicieli od mięśni kulszowo-goleniowych,
natomiastjeżeli chcecie oddzielić przywodziciele od mięśnia czworogłowego, zacznijcie
' zicować z kolanem wyprostowanym, a później poproście pacjenta, aby je zgiął.
Uwaga: pozycja leżenia na boku jest najbardziej efektywna dla tego rodzaju pracy,
: :nieważ zapewnia różne możliwości ułożenia pacjenta. Zarówno biodro, jak i kola-
•c mogą być zgięte lub wyprostowane w każdej kombinacji. Zauważcie, że kończyna
- na, która w tej pozycji znajduje się u góry, podtrzymywana jest przez wałek.
Ruch kolana
: icina 5-20. Ślizg rzepki

}■..¿sień czworogłowy jest prawdopodobnie najważ
niejszym mięśniem, z którym należy pracować, gdy
wy stępują dolegliwości bólowe kolana. Często, jeżeli
p prosicie pacjenta, aby uniósł kolano, wyczujecie ro-
2z - anie rzepki lub pociąganie jej w jednym kierunku.
-- zecie również wyczuć, że cały mięsień czworogłowy
kurczy się nierównomiernie z powodu napięcia. To
~ . ze spowodować skręcenie w stawie kolanowym lub
zburzyć ruch rzepki na kości udowej. Początkowo
śL.:eczne jest rozluźnianie napiętego mięśnia czworo-
^8 ‘'.ego za pomocą ogólnych ruchów przedramieniem, Rycina 5-20
pc.iezas gdy pacjent leży nieruchomo. Następnie ułóż-
zz: palce lub kostki palców po jednej stronie kolana
» . u oddzielenia poszczególnych przedziałów mięśnia
¿ r erogłowego i poproście pacjenta, aby uniósł kolano,
przesuwając stopę w kierunku pośladka. Jeżeli wyczu-
mz.ie niejednakowe skręcenie, zastosujcie nacisk, aby
— usić kolano do właściwego ruchu.
^ i na 5-21. Aktywna strategia ruchowa kolana

* :ozycji siedzącej
v . i pacjent usiądzie na krawędzi stołu, a wy zahacz-
ce ::e swoimi palcami na obszarach bólu lub ograni-
::a ruchu i poproście o wyprost kolana. W cięższych Rycina 5-21
225
przypadkach nie dopuszczajcie do pełnego wyprostu-.

zmniejszy prawdopodobieństwo zapalenia, które mc:,
występie z powodu nacisku na rzepkę.
Rycina 5-22. Praca z kolanem

w m aksym alnym zgięciu
Zgięcie biodra pozwala na wiele możliwości rozciąg
nia i rotacji kolana podczas pracy na tkankach mięk
kich wokół stawu kolanowego. Rozciąganie będz-.
wówczas skoncentrowane na poziomie kolana, a u:-:
na dystalnej części mięśnia czworogłowego, podczas
Rycina 5-22 gdy druga ręka terapeuty może rotować kość piszcz.
Iowę w stosunku do kości udowej.
Rycina 5-23. Praca z tylną stroną kolana

Jeżeli chcecie zajęć się ścięgnami mięśni brzuchatych
lub kulszowo-goleniowych, pracujcie ostrożnie z tyli.
kolana. Niech pacjent lekko zegnie kolano w celu roz
luźnienia tego obszaru i ułatwienia dostępu. Mięsie-
podkolanowy i podeszwowy, chociaż nie odgrywa;:
kluczowej roli w funkcjonowaniu stawu kolanowegz
mogę być napięte, lub nawet objęte stanem zapalnym I
Łagodna praca przyczyniająca się do rozluźnienia i v. -
dłużenia tych mięśni może pomóc rozwiązać problem
bólu na tylnej stronie kolana. Pracujcie powoli, bardz-
delikatnie naciskając palcami. Często ból w tylnej czy
ści kolana spowodowany jest obrzękiem torebki ma-
ziowej kolana, a nie napiętymi mięśniami i nie będz:-.
dobrze reagował na masaż głęboki. W przypadku roz
ciągania mięśni kulszowo-goleniowych skuteczne je r
również zgięcie kolana, zahaczenie się na tych więź
niach, a następnie wyprostowanie kończyny. Pamię
tajcie, że mięsień brzuchaty łydki również przechodź
przez staw kolanowy i może wpłynąć na jego funka-z
Sprawdźcie, czyjedna głowa mięśnia brzuchatego nie
jest bardziej spięta niż druga i czy nie stwarza przez
to nieprawidłowego napięcia, a jeżeli tak jest, popra
Rycina 5-23 cujcie na niej.
226
>rategie wzmacniania (dvoe, i:os:53)
§& -.vstawie zazwyczaj skutkuje wysyłaniem hamujących bodźców nerwowych do

S i: mi, co prowadzi do ich zaniku i osłabienia. Między innymi to osłabienie powo-
%że drobny uraz czasami zmienia się w przewlekły stan zapalny. Proste ćwicze-
które zajmują pięć do dziesięciu minut dziennie, mogą mieć duży wpływ na
-.iejszenie bólu w kolanie.
Ból w kolanie może pochodzić z braku stabilności i niezrównoważonej siły po-
różnymi mięśniami współdziałającymi ze stabilizacją stawu kolanowego
:pki. U dziewięćdziesięciu procent pacjentów, którzy przychodzą do mnie z po-
*u bólu kolana, następuje zdecydowana poprawa po ćwiczeniach wzmacniają-
i uelastyczniających, podczas gdy sama praca na tkankach miękkich, chociaż
izo pomocna, nie jest aż tak skuteczna.
We wczesnych fazach wzmacniania staw objęty procesem zapalnym może nie
rować ruchu do momentu, aż proces zapalny zostanie zmniejszony. Najbez-
niej rozpocząć od wzmacniających ćwiczeń izometrycznych, które utrzymują
kolanowy nieruchomo, a następnie przejść do bardziej złożonych, włączają-
"uch zgięcia i wyprostu w tym stawie.
5-24. Izometryczne wzmacnianie mięśnia czworogtowego (dvd 6, i:io:i 7 )

. ?adku ostrego bólu pierwszym krokiem mogą być proste skurcze izometryczne
czworogłowego, podczas gdy kolano jest prawie wyprostowane (do pełnego
g :: u brakuje kilku stopni). Umieśćcie pod kolanem zrolowany ręcznik i poproście,
Kr-snt naciskał kolanem prosto w dół w kierunku ręcznika, koncentrując się na
mięśnia czworogłowego.
Ryciny 5-25 a i b. Unoszenie wyprostowanej

kończyny w celu wzmocnienia mięśnia
czworogłowego (ovo 6,1:12.-20)
Unoszenie wyprostowanej kończyny dolnej jest rj¿ a
dziej skutecznym z nieskomplikowanych ćwiczeń •• zn
niających. Skupia się ono na mięśniu prostym ud~ áfl
jest nie tylko zginaczem biodra, ale również v
całą grupę m ięśnia czworogłowego. Bardzo wazrs j
zupełne wyprostowanie kolana, które umożliwia ; .1
skurcz mięśnia obszernego przyśrodkowego, stabihzą
cego ślizg rzepki. Wokół kostki powinny zostać urm
Rycina 5-25a czone obciążniki o wadze od 0,5 kg do 6 kg a ćwiczm
należy stopniowo wydłużać - do trzech serii po dzzs
powtórzeń. Gdy pacjent będzie bez trudu wykonywać trzy serie, należy zwiększyć a ą
Ruch powinien być powolny z kilkusekundowym zatrzymaniem na górze i j
Zauważcie, że drugie kolano jest zgięte, aby chronić i podtrzymywać dolny oc.mi
kręgosłupa. Umieszczenie zwiniętego ręcznika pod dolnym odcinkiem kręgosłupa 3
woduje zwiększenie podparcia kręgosłupa lędźwiowego.
Jeżeli pacjent toleruje już wzmacnianie z kolanem wyprostowanym, należy
bardziej złożone ćwiczenia, które wzmacniają staw kolanowy poprzez zakres -Ji
przypominający napięcia występujące w tym stawie podczas normalnych czx rvza
dnia codziennego.
Rycina 5-25b
228
-26 a i b. Wyprosty kolana w celu wzmocnienia mięśnia czworogtowego

ST i 1:15:34)
mzrrcznijcie z kolanami zgiętymi pod kątem mniejszym niż 90 stopni (rycina 5-260)
■ r Testujcie kolano do kąta o 5 stopni mniejszego niż pełen wyprost (rycina 5-26b).
ID* czcnia ograniczające zakres zgięcia i wyprostu są nazywane „ćwiczeniem mięśnia
¿r* crogłowego w końcowej fazie wyprostu”. Zatrzymanie wyprostu na kilka stopni
mzzż końcem zakresu uniemożliwia ściśnięcie rzepki na kości udowej przez skurcz
p Ł :.i7 czworogłowego. Te ćwiczenia mogą być wykonywane z ciężarkami na kost-
¡k. m: :żna też użyć sprzętu typu Nautilus lub przyrządów do wzmacniania wyprostu
Ib - lZ wykorzystujących „wolne” obciążenie. Zwiększajcie obciążenie tak długo, jak
. n1 dobrze na to reaguje.
229
M AS AŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Ryciny 5-27 a i b. Odmiany

wzmacniania mięśni
kulszowo-goieniowych
Obydwa ćwiczenia zaczynają su i
trzymania kolana w pozycji u -n
stowanej, a następnie zgięcia g:
kątem 90 stopni. Używajcie obzĄ
ników kostki o wadze od 0,5 dc 5 i
stopniowo zwiększając ilość ćv. :z3
do trzech serii po dziesięć powteza
Zauważcie, że w pozycji leżenia pn
Rycina 5-27a dem możecie podłożyć podusze ■:
powyżej stawu kolanowego, ab - r*
nimalizować nacisk na rzepkę
Dla większości ludzi praca z mięśniem czworogłowym i mięsm
mi kulszowo-goleniowymi jest wystarczająca. Jeżeli pacjent jest aniba
można dążyć do wzmocnienia wszystkiego, co jest związane z kola na
Opisane poniżej ćwiczenia można dodać po tygodniu lub dwóch.
Ryciny 5-28 a i b. Odmiany

wzmacniania przywodzicieli
Zazwyczaj nie potrzeba żadnych obciążeń. Przesuńcie kończynę, ¿sa
w tej pozycji znajduje się u góry, do przodu, do najbardziej komfonc m
pozycji; w przypadku ludzi z problemami dolnego odcinka kręges .z
umieszczenie zgiętego kolana na poduszce zmniejsza napięcie w 1■: z
ści kręgosłupa. Unieście drugą kończynę na wysokość 40 do 50 cm lv s
łu. Podobnie jak w przypadku wszystkich pokazanych tu ćwiczeń r..- z
wykonać trzy serie po dziesięć powtórzeń.
Rycina 5-27b
230
Rycina 5-29
Rycina 5-29. Wzmacnianie odwodzicieli

Kolano kończyny, która w tej pozycji znajduje się na dole, może być zgię
te i przesunięte do przodu, aby zapewnić stabilizację.
Strategie rozciągania
Ryciny 5-30 a i b. Odmiany rozciągania mięśnia czworogtowego

Pociągnijcie kostkę w kierunku pośladka i przytrzymajcie przez 45 se
kund. Używajcie lewej ręki, jeżeli pracujecie z lewą kończyną, i prawej,
-;dy rozciągacie prawą kończynę. Im bardziej wyprostowane jest biodro,
tym mocniej rozciągnięty jest mięsień prosty uda.
Rycina 5-30a
Rycina 5-30b
231
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 5-31. Niewtaściwe

rozciąganie mięśnia
czworogtowego
Rozciąganie z użyciem prze.
nej ręki stwarza napięcie w •:
nie i dolnej części kręgosłupa.

mięśnia czworogtowego
z zachowaniem bezpiecznej
równowagi
Ten sposób rozciągania jest s>:
teczny w przypadku pacjenti
którzy mają trudności z uchu \.
niem swojej kostki lub problemw
z utrzymaniem równowagi.
Rycina 5-33. Rozciąganie mięśnia czworogtowego

w leżeniu na boku
Leżenie na boku jest dobrą pozycją do efektywnego:
rozciągania mięśnia czworogtowego bez obciążeni:
ciężarem ciała. W tej pozycji biodro powinno być wy
Rycina 5-33 prostowane, aby umożliwić lepsze rozciąganie.
Rycina 5-34. Rozciąganie mięśni kulszowo-

-goieniowych w leżeniu na plecach
Tapozycja jest bezpieczniejsza dla kręgosłupa niż wiele in
nych sposobów rozciągania mięśni kulszowo-goleniowych
w pozycji stojącej. Niech pacjenci upewnią się, że kola
no jest zupełnie wyprostowane. Umieszczenie taśmy na
przedniej części stopy, doprowadzające do zgięcia grzbie
towego w kostce, rozciągnie również mięsień brzuchaty
łydki, podczas gdy umieszczenie taśmy z tyłu w okolicy
pięty lub uchwycenieproksymalnej części podudzia (tuż
Rycina 5-34 poniżej kolana) wyizoluje mięśnie kulszowo-goleniowe.
232
« c n a 5-35. Rozciąganie mięśni kulszowo-

Bcniowych w siedzeniu
1 ■ zciąganiejest tak samo skuteczne, jak zaprezento-
Ł i i r w poprzednim przykładzie, ale może spowodo
wać nadwyrężenie kręgosłupa. Poradźcie pacjentom,
ar. upewnili się, że utrzymują wyprostowany kręgo-
fik " a nie zginają się do przodu.
Rycina 5-35
5-36. Rozciąganie pasma biodrowo-

elowego
iacplecy prosto, pociągnijcie kolano w kierun-
przeciwnej.
Rycina 5-36
5-37. Rozciąganie przywodzicieli

—: powinien leżeć na plecach, z pośladkami dosu-
R9 do ściany, i pozwolić sile grawitacji na rozciąg-
l cończyn dolnych. To rozciąganie może również
konane w wyprostowanej pozycji siedzącej, ale
t . więcej napięcia w kręgosłupie.
Rycina 5-37
233
MASAŻ TKANEK G Ł Ę BO K ICH . WIZUALNY PRZ E W O DNIK PO T E C H N IK A C H
Łokieć tenisisty i łokieć golfisty (DVD 7, 52:47 do 1:00:12)
Ł
okieć tenisisty (zapalenie nadkłykcia bocznego) i łokieć golfisty (zapalenie
kłykcia przyśrodkowego) oznaczają w zasadzie zapalenie ścięgna albo po :
wnętrznej, albo po wewnętrznej stronie łokcia. Nie dajcie się zwieść ich sportowy
nazwom; są one problemem dotykającym całej populacji i mogą znacznie upoślećnc j
codzienne funkcjonowanie. Wiedza na temat tego, jak leczyć te dolegliwości, spr^*s|
że wasz gabinet będzie bardziej popularny. Choroby te są zazwyczaj związane z '^. J
piętymi i osłabionymi mięśniami w przedziale prostowników przedramienia a -4
kieć tenisisty) lub w przedziale zginaczy (łokieć golfisty). Często objawy pojav. _ ą j
się nagle po wykonaniu czynności, do której nie jesteśmy przyzwyczajeni, a k: : e J
wiąże się z używaniem mięśni przedramienia (szorowanie podłóg czy docin_ - erf
żywopłotu). We wczesnym stadium objawy często znikają po kilku zabiegach J
konieczności stosowania ćwiczeń wzmacniających czy gibkościowych. Jeżeli F: :* i
lem jest przewlekły, leczenie trwa o wiele dłużej i będzie przebiegało sprawnie;, a
pacjent zastosuje w domu ćwiczenia rozciągające i wzmacniające oraz zabiegi Jm
leki przeciwzapalne.
Rycina 5-38. Strategie dla tokcia tenisisty

Napięcie i brak elastyczności mięśnia odwracacza są głównymi objawami łokc
nisisty; w tej sytuacji korzystne jest jednak rozluźnienie wszystkich mięśni rani . «
zdolną częścią mięśnia trójgłowego włącznie. W ciężkich przypadkach ból na u . i i
ści nadkłykcia kości łokciowej może być tak dokuczam
że uniemożliwia normalne codziennefunkcjonoi
czynności takie jak mycie zębów, czy też trzymcu^Ł
ołówka. Należy rozluźnić cały przedziałprostowr. ■ m-]
łącznie z brzuścami mięśniowymi. Terapeuta me:.
ruszać nadgarstkiem w kierunku pronacji lub supt -ot
i zgięcia lub wyprostu, aby skupić rozciąganie ni. J»H
szczególnych mięśniach. Pracujcie we wrażliwym p. v -
cie, stosując ruchy w poprzek włókien, i wytłumacz i
pacjentowi, że to miejsce może trochę boleć przez d: r
lub dwa. Nie starajcie się osiągnąć zbyt wiele w cii:.,
jednej sesji. Często oddzielone, wielokrotne sesje są i d
Rycina 5-38 pieczniejsze i bardziej korzystne. Zwróćcie uwag-: :
234
nadgarstek pacjenta znajduje się w pozycji zgięcia i pronacji, aby umieścić odwracacz
i prostowniki nadgarstka w pozycji rozciągniętej. Poproście pacjenta, aby skierował
nadgarstek przeciw waszemu oporowi, co pomoże wam ustalić, gdzie występuje okreś
lone napięcie. Oprócz normalnego ugniatania, pamiętajcie, aby rozciągać tkankę, a nie
przesuwać się ponad nią. Poświęćcie czas na oddzielenie palcami przedziałów mięśnio
wych i popracujcie trochę nad łokciem, aby doprowadzić do dekompresji stawu.
Wytłumaczcie pacjentowi znaczenie systematycznego rozciągania i wzmacniania
oraz powstrzymywania się od każdej aktywności, która
powoduje ból, i zalećcie częste okłady z lodu.
Rycina 5-39. Strategie dla łokcia golfisty

Pracujcie w ten sam sposób jak z łokciem tenisisty, ale
na przedziale zginaczy przedramienia. Zwróćcie uwa
gę, że nadgarstek jest wyprostowany i odwrócony, aby
umieścić zginacze i mięsień nawrotny obły w pozycji
rozciągniętej.
Strategie wzmacniania
Rycina 5-39
Ryciny 5-40 a. Wzmacnianie
zginaczy nadgarstka;
b. Wzmacnianie prostowników
nadgarstka
Niech pacjent zgina lub prostuje
nadgarstek, używając albo ela
stycznych taśm, albo małych cię
żarków. Należy rozpocząć z bar
dzo małym oporem i wykonać
tylko pięć powtórzeń, aby spraw
dzić, czy nadgarstek jest wystar
czająco silny, żeby wytrzymać
:akie wzmacnianie. Jeżeli doj
dzie do zaostrzenia, to często nie
.dawni się ono aż do następne
go dnia, więc pacjenci powinni
ostrożnie zwiększać opór.
235
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Ryciny 5-41 a. Rozciąganie

prostowników nadgarstka;
b. Rozciąganie zginaczy
nadgarstka
Łokiećjest zupełnie wyprostc • --
ny, nadgarstek zgięty, a dłon : -
ciągnięta w dół w kierunku
ła;jeżeli rozciągamyprostow
to dłoń skierowana jest w kierir -
ku ciała, jeżeli zginacze - went -
czas odwrócona jest na zewnarz
Te pozycje rozciągające na..-
ży utrzymywać przez 30 sekund
Pacjenci nie powinni przesad::-
Rycina 5-41 a Rycina 5-41 b z rozciąganiem, lecz muszą pc -
wtarzać te ruchy wielokrotr...
w ciągu dnia.
Zespół cieśni nadgarstka
P
raca miękkotkankowa w przypadku cieśni nadgarstka jest podobna do leczeń^
łokcia tenisisty, ale bardziej skomplikowana, ponieważ dotyczy kompresji lu:
uwięźnięcia nerwu. Przede wszystkim musicie zapoznać się z diagnozą medyczn^
aby upewnić się, że objawy rzeczywiście pochodzą z zespołu cieśni nadgarstka. _
nie są spowodowane zapaleniem ścięgna. To jest poważny i skomplikowany stan.
uważajcie na kursy, na których obiecują „wyleczenie” zespołu cieśni nadgarstka zz
pomocą kilku tajemnych ruchów. Nie pomoże to waszemu pacjentowi, jeżeli nie
co zredukujecie objawy i z fałszywym odczuciem bezpieczeństwa będzie mógł on
powrócić do tych samych aktywności ruchowych, które spowodowały objawy cho
roby. Nawet w wypadku zastosowania znakomitych metod leczenia zespół cieśn:
nadgarstka rzadko ustępuje, jeżeli nie skoncentrujecie się na przyczynie problemu
Łokieć tenisisty może wystąpić po jednym zdarzeniu go nadwyrężającym, ale ze
spół cieśni nadgarstka jest prawie zawsze wynikiem przeciążenia (mikrourazów
powodującego powtarzające się nadwyrężanie nadgarstka. Ten stan jest jeszcze
bardziej komplikowany przez to, że objawy mogą być spowodowane napięciem
236
w okolicy przedniej części szyi i klatki piersiowej lub uwięźnięciem nerwów na po-
ziomiegórnego wlotu klatki piersiowej. Najdokładniejszą metodą określenia,gdzie
nerwy są uwięźnięte lub uszkodzone, jest test przewodnictwa nerwowego wyko
nany przez neurologa.
Nie chcę przez to powiedzieć, że masaż tkanek głębokich nie jest skutecznym
narzędziem w leczeniu cieśni nadgarstka. Często jest on brakującym ogniwem
w konwencjonalnych metodach terapii, która doprowadzi do wyleczenia. Lecze
nie powinno dotyczyć obszaru od obojczyka i mięśni pochyłych, w dół ramienia,
do nadgarstka i dłoni. Przejrzyjcie część dotyczącą pracy z mięśniami pochyły
mi w zespole górnego wlotu klatki piersiowej (ryciny 3-104 do 3-107 na stronach
169-170). Kontynuujcie masaż w dół ramienia, zwracając szczególną uwagę na mię
sień trójgłowy, tuż powyżej łokcia. Wykonajcie powolną, precyzyjną pracę zarów
no na przedziale zginaczy, jak i prostowników nadgarstka, a następnie zajmijcie się
nadgarstkiem i ręką.
Rycina 5-42. Praca w okolicy kanału nadgarstka

Celem powinno być odciążenie lub dekompresja i zmiękczenie tkanek wokół nadgarst
ka. Można to osiągnąć dzięki precyzyjnemu masażowi wokół nadgarstka, który rzadko
powoduje zaostrzenia bólu. Uważajcie, aby nie doprowadzić do ucisku nerwu pośrod-
kowego, pracując w miejscu, gdzie przechodzi on przez kanał nadgarstka, i poproście
pacjenta, aby zaalarmował was, jeżeli masaż wywołałby objawy związane z zespo
łem cieśni nadgarstka (drętwienie, mrowienie), a także poinformował o każdej oznace
wskazującej na to, że pracujecie na nerwie. Skoncentrujcie pracę na otwieraniu i po
szerzaniu kanału nadgarstka oraz
na rozciąganiu tkanek dłoni.
Rycina 5-42
237
MA SAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Dolny odcinek kręgosłupa
W przypadku normalnych dolegliwości w postaci sztywności dolnego odcinka

kręgosłupa i lekkiego bólu, który występuje czasami jako skutek wzmożonei
aktywności fizycznej, masaż jest prawdopodobnie najbardziej skutecznym i dostęp
nym sposobem leczenia. Często bardzo dobrze wpływa również na poważniejsze
objawy bólowe dolnego odcinka kręgosłupa, ale problemem jest to, że „to, co dla
jednego człowieka jest lekarstwem, dla drugiego jest trucizną”. Bardzo ważne jest.
aby waszym celem była poprawa stanu pacjenta, a nie wyleczenie objawów. Nie prze
męczajcie nadmierną pracą bolesnego obszaru i starajcie się nie pracować pod pre
sją, stawiając sobie zbyt wysokie wymagania.
The ma pewnych sposobów i szybkich metod \eczenia różnych do\eg\iwoś:
związanych z bólem krzyża, włączając w to rwę kulszową. Najlepiej wykonać ogo.- ^
ny masaż wokół dolnego odcinka kręgosłupa i miednicy, tak jak zrobilibyście to
w normalnym masażu, zwracając szczególną uwagę na to, żeby pacjent leżał w po
zycji neutralnej (bezbolesnej). Możecie użyć dodatkowych poduszek, aby zapewnie
podparcie i powinniście pozwolić pacjentowi na częste zmiany pozycji, by części
ciała nie usztywniły się z powodu zbyt długiego unieruchomienia. Skuteczną strate
gią może być również praca na mięśniu czworobocznym lędźwi, rotatorach biodra,
paśmie biodrowo-piszczelowym i mięśniach lędźwiowych, jak zostało to pokazane
w poprzednich częściach tej książki.
Choć większość ludzi zauważa poprawę i może być wam bardzo wdzięczna, bądź
cie przygotowani na to, że mały procent będzie się skarżył na pogorszenie objawów
występujące kilka godzin po masażu lub następnego dnia.To niekoniecznie znaczy,że
zrobiliście coś nieprawidłowo. Objawy mogą wynikać z innych przyczyn. Jeżeli byliście
ostrożni i nie spowodowaliście nadwyrężenia tkanek w okolicy kręgosłupa, prawie za
wsze pogorszenie ustąpi w ciągu jednego lub dwóch dni i dojdzie do poprawy. Należy
jednak przygotować pacjenta na możliwość krótkotrwałego pogorszenia, by nie czuł
się on zaniepokojony. Poproście go, żeby zadzwonił i poinformował was, jak się czuje.
Z powodu skomplikowanej budowy dolnego odcinka kręgosłupa i stawów
krzyżowo-biodrowych oraz towarzyszących im objawów opisane zostaną tutaj tyl
ko najbardziej podstawowe i bezpieczne techniki. Często kilka minut poświęcone
prostym zaleceniom dotyczącym stabilizacji miednicy i właściwej postawy przy
niesie więcej dobrego niż godziny terapii manualnej. Warto poświęcić swój czas, aby
podjąć próbę określenia, co jest przyczyną problemu, zamiast spędzać godziny, usi
łując zlikwidować spazm, który powróci, gdy pacjent znowu zegnie się do przodu
lub będzie siedział w niewłaściwej pozycji. Zwróćcie uwagę na instrukcje dotyczące
właściwego wstawania z pozycji siedzącej zaprezentowane w rozdziale czwartym.
238
rategie miękkotkankowe
fci dolnego odcinka kręgosłupa często przejawia się w napiętych mięśniach. Uwol-
r.ie ich na ogół przynosi znaczną ulgę, ale zwiększona elastyczność może spowo-
ić zmniejszenie stabilności na poziomie stawów. Znalezienie złotego środka
nędzy tymi dwiema skrajnościami jest trudnym do uchwycenia kluczem do
:eńczonego sukcesem masażu. Ćwiczenia, które będą omówione poniżej, mogą
ić się sposobem osiągnięcia równowagi pomiędzy elastycznością
ibilnością, tak aby pacjent mógł się wyzwolić od bólu.
na 5-43. Rozciąganie mięśnia czworobocznego lędźwi podczas

ażu
rajcie z mięśniem czworobocznym tak, jak robilibyście to w zwykłym
:.iżu, uważając, aby ze względu na wolne żebra i bliskość nerek nie sto-
aćzbyt mocnego i obszernego nacisku. Pracujcie palcami lub kostkami
row i oprócz masażu brzuśca mięśniowego skupcie się także na przycze-
: początkowych. Przed rozpoczęciem pracy na mięśniu czworobocznym
'■'-'i należy sprawdzić, czy jedna strona jest bardziej napięta niż druga,
rępnie skoncentrować się na masażu prowadzącym do osiągnięcia rów-
m wagi pomiędzy obiema stronami. Może się okazać, że tylko jedna strona
napięta, a praca na stronie rozluźnionej będzie bezproduktywna, lub
•-ret pogorszy objawy. Nigdy nie „nurkujcie” bez określenia celu swej pracy.
Zwróćcie uwagę, że w tym przykładzie prawa kończyna dolna pa-
nta zwisa poza krawędzią stołu. To pozwala na większe rozciągnięcie
| j m. -;śnia czworobocznego lędźwi, ale nie jest zalecane u osób z silnym za- Rycina 5-43
zeniem objawów.
na 5-44. Praca z kością krzyżową

dny masaż wokół kości krzyżowej jest często efek-
ny i zawsze przyjemny dla pacjenta. Zazwyczaj
-wszą oznaką bólu krzyża będzie unieruchomienie
jifc .: krzyżowej. Często pomocne jest uwolnienie ogra-
| m-zcń miękkotkankowych, które umożliwia większą
■:odę ruchu. Jeżeli pacjent czuje się niekomfortowo
zycji leżenia przodem, pracujcie w pozycji leżenia
roku lub podłóżcie poduszkę pod jego brzuch.
Uwaga: upewnijcie się, że stosujecie nacisk skośny
poruszacie się powoli. Rycina 5-44
239
Praca z dolnym kręgosłupem w zgięciu i wyproście idvd ?
Sposobem pozwalającym zachować zdrowy kręgosłup jest utrzymywanie neutr_

pozycji miednicy, zarówno gdy siedzimy, jak i stoimy. Jeżeli miednica przechv .
zbyt daleko do przodu, to kręgosłup lędźwiowy może zostać pociągnięty zbyt ]
do wyprostu. Jeżeli miednica jest wciągnięta (przechylona w przeciwnym kieru
kręgosłup lędźwiowy może być zmuszony do przyjęcia pozycji płaskiej lub z z ą
do przodu. Ludzie, których cechuje zbyt duży wyprost w kręgosłupie lędzv
-krzyżowym, często mają trudności ze zginaniem się do przodu, podczas gr
którzy mają płaski kręgosłup lędźwiowy, często narzekają na ból w wyprosci-
Masaż tkanek głębokich może pomóc w rozluźnianiu i rozciąganiu mię:
re ograniczają zdolność odcinka lędźwiowo-krzyżowego i całego kręgosł_r
poruszania się w pełnym zakresie ruchu od zgięcia do wyprostu. Celem te:ir^
powinno być umożliwienie większego zakresu ruchu w ograniczonym
dzięki pracy na kręgosłupie w pozycji, która rozciągnie napięte mięśnie.
cjent ma silną lordozę i ograniczony zakres zgięcia, wasza praca będzie nai:
korzystna, jeżeli pacjent pochyli się tak mocno, jak tylko to dla niego wygc
rozciągnąć powięź lędźwiową i mięśnie; dzięki temu miednica może prze
do pozycji bardziej neutralnej (będzie w mniejszym stopniu przodopo: '
Dla pacjenta, który ma problem z odchylaniem się do tyłu, właściwą strasp
dzie umieszczenie go w pozycji na tyle mocnego wyprostu, na ile jest to kon
W obydwu wypadkach, gdy tylko mięśnie się rozluźnią i zakres ruchu się
będziecie mogli stopniowo pogłębić te pozycje, aby zwiększyć rozciągani;
Gdy próbujecie pracować z miednicą w zgięciu albo wyproście, pozyi
nia przodem ogranicza zmiany kąta nachylenia miednicy. Chociaż możni _ r
niewielkie odchylenia miednicy, podkładając poduszki pod brzuch, to v
jesteście ograniczeni do pozycji neutralnej. Pozycja leżenia na boku umoi-
cę zarówno w pozycji neutralnej, jak i w zgięciu lub wyproście, a podcŁi.
można stosować znaczny nacisk bez ryzyka przemieszczenia kręgów lec
zbyt mocno do przodu. Poproście o aktywny ruch miednicy od przodc -
pochylenia, aby pomóc przełamać nawyki spazmów mięśniowych i pos
kres ruchu.
^ j) Uwaga: w dolegliwości znanej jako kręgozmyk przeciwwskazane jest urn

cjenta w pozycji wyprostu kręgosłupa. W tym stanie jeden krąg już ześlizgnął się :3
do przodu, a ruch w kierunku wyprostu kręgosłupa może zdecydowanie pogors:
Byłoby bardzo dziwne, gdyby pacjent nie wiedział, że cierpi na taką dolegliwo^: ia
zany z kręgozmykiem zazwyczaj wymaga badania lekarskiego i właściwej dla:*
możecie oczekiwać, że pacjent poinformuje was o tej chorobie. Jeżeli pacjer:
240
‘ 'ęgozmyk, upewnijcie się, że podczas masażu utrzymu

jcie kręgosłup w pozycji neutralnej lub lekko zgiętej.
Rycina 5-45. Praca z odcinkiem lędźwiowo-

krzyżowym kręgosłupa w zgięciu
Niech pacjent zegnie kolana do przodu lub ułoży się
w pozycji embrionalnej. To rozciągnie napiętą powięź
mięśnie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Pracujcie
- kierunku górnym i dolnym, od grzebienia biodrowe
go, co pozwoli zwiększyć ruchomość w kręgach lędźwio
wych i miednicy oraz zmiękczyć powięź lędźwiową.
Rycina 5-45
- i dna 5-46. Praca z odcinkiem (ędźwiowo-
^rrżowym kręgosłupa w wyproście
ruńcie kolana do tyłu, tak aby krzywizna lędźwio-
■. ~ iększyła się w kierunku przeciwnym do pozycji
wnalnej. Poproście pacjenta o informację zwrot-
- czy podczas masażu zawsze czuje się komfor-
Pracujcie stopniowo, aby zwiększyć ruchomość
ość wyprostu, czasami przesuwając kończyny
pacjenta do tyłu, by trochę powiększyć przodo-
ienie miednicy.
:iegie wzmacniania Rycina 5-46
-ze ćwiczenia zostały zaprojektowane w celach profilaktyki i leczenia przewle-

bólu kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Nie powinny być zalecane we wczes-
razach ostrych przypadków. Wszystkie ćwiczenia powinny być łatwe, a nowe
i .ane stopniowo, tak że jeśli wystąpi pogorszenie, możliwe będzie określenie
:zvny. Jeżeli ból zwiększa się w trakcie tych ćwiczeń albo po ich zakończeniu,
poinstruować pacjenta, aby na jakiś czas ich zaprzestał. Ból nie oznacza, że
zenie jest złe; być może stan zapalny jest wciąż zbyt rozwinięty i musi ustąpić,
będzie można zwiększyć intensywność ćwiczeń wzmacniających. Pokazane
zej ćwiczenia powinny być wykonywane na twardym podłożu, a nie na łóżku,
łówcie się, czy nie byłoby wskazane odesłanie pacjenta do fizjoterapeuty, który
ralizuje się w treningu stabilizacyjnym miednicy, lub do trenera metody Pilate-
_ bydwaj mają rozległą wiedzę i doświadczenie w zakresie metod wzmacniania,
241
co umożliwia im określenie, dla kogo które ćv. _ s-

nia są właściwe.
Proste przechylanie miednicy jest najbezr . .5-
niejszym ćwiczeniem, od którego można zzizsz.
Po prostu ułóżcie pacjenta w pozycji leżenia f.
z obydwoma kolanami zgiętymi i ze stopami u!: rs-l
nymi na stole (podobnie jak w pozycji wyjściowe* c k i
„brzuszków”). Poproście pacjenta o powolne wciskzran
dolnego odcinka kręgosłupa w kierunku stołu i u r r ^
manie poprzez dziesięć sekund. Jeżeli wasz pace—I
ma zwiększoną lordozę, umieśćcie zrolowany ręcir_*f
Rycina 5-47 pod kręgami lędźwiowymi, co pomoże w utrzymać» j
neutralnej pozycji. Następnie poproście, aby paoe—|
aktywnie wciągał pod siebie miednicę. Niech uzrr
muje tę pozycję przez 10 sekund lub dłużej.
Rycina 5-47. Wzmacnianie mięśni brzucha

Zwykłe „brzuszki" są prawdopodobnie najprostsi •m
i najbezpieczniejszym ćwiczeniem. Niech pacjent u -.£•
sie głowę i klatkę piersiową w kierunku sufitu zgo.i-.m.
ze strzałkami na rycinie. Poproście, aby nie próbo> *
zginać się do przodu lub unosić w kierunku kolan
żeby poruszał się powoli i tak daleko, jak jest mu
godnie. Skrzyżowanie ramion na klatce piersiowo i*
Rycina 5-48 pobiega próbom ułatwiania sobie unoszenia tuio- ..
przy użyciu obręczy barkowej. Rozwińcie to ćwicz: e
do piętnastu powtórzeń.
Rycina 5-48. Wzmacnianie mięśni brzucha - kark

podtrzymany
Jeżeli pacjent cierpi na ból karku, podtrzymywanie g i : ^
za pomocą rąk usuwa napięcie kręgosłupa szyjnego
Rycina 5-49. Wzmacnianie mięśni brzucha - dolny

brzuch
Ułożenie kończyn dolnych na krześle lub stole ogram.:-
wzmacnianie do dolnej części brzucha.
Rycina 5-49
242
: /ciny 5-50 a i b. Wyizolowanie mięśni skośnych
nucha
. 'łaszenie lewego łokcia w kierunku prawego kolana
* zmocni mięśnie skośne. W bardziej zaawansowa-
- ch fazach ćwiczeń można podnosić kolano w kie-
~.nku łokcia.
: vcina 5-51. Ćwiczenie stabilizacji i równowagi

7 icjenci czasami narzekają, że manipulacje chiro-
:~.:ktyczne nie „utrzymują się”. Często pomocne jest
wzmacnianie krótkich mięśni kręgowych. To ćwiczenie
* c tylko wzmacnia duże grupy mięśniowe (kulszowo-
Cieniowe, pośladkowe i prostownik grzbietu), ale
-: - nież krótkie mięśnie, na przykład rotatory, które
~zbilizują poszczególne kręgi. Niech pacjent utrzyma
» prze przeciwstawną rękę i kończynę dolną przez
wyło s sekund, następnie opuści kończyny i powtórzy
f-io razy, a później zmieni stronę.
Rycina 5-52. Wzmacnianie mięśni pośladkowych

'dszowo-goleniowych
S-:ch pacjent powoli unosi i opuszcza jedną kończynę
fihirtą, i powtórzy to ćwiczenie 5-10 razy.
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . WIZUA LN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Rycina 5-53. Rozciąganie rotatorów biodra

Niech kostka spoczywa na przeciwnym kolanie, ir
kończyna dolna była zrotowana na zewnętrz tak tr.x
no, jak jest to możliwe. Pacjent powinien sięgnąć p r: . :
zrotowaną kończynę i uchwycić drugie kolano, a f
stępnie pociągnąćje w kierunku swojej klatki piersiom i i
Może również pociągać kolano za przednią stronę zzz
miast z tyłu, jeżeli takjest mu wygodniej. Należy u
mać tę pozycję przez 45 sekund i zmienić kończy r
Rycina 5*53
Rycina 5-54. Rozciąganie kręgosłupa lędźwiowo-

-krzyżowego
Niech pacjent pociągnie obydwa kolana w kier..
klatki piersiowej, utrzyma przez 45 sekund i pc -
rzy to kilka razy dziennie. Większość ludzi czu f
dobrze, wykonując to rozciąganie, lecz niektóro s i
uważają zwiększenie objawów z powodu ruch:, eoffl
gów lędźwiowych do zgięcia. Pacjent może poc--gs: i
za jedną kończynę, podczas gdy druga pozostaje » 1
prostowana, jeżeli w ten sposób będzie czuł się bar.: rz~
komfortowo.
Rycina 5-54
Rycina 5-55. Rozciąganie wyprostne kręgostupa

Nadwyrężenie dolnego odcinka kręgosłupa częste spfm
wodowane jest zbyt mocnym przesunięciem kręgom lę
dźwiowych do tyłu lub zbyt małą lordozą lędźwie^m. I
Czasami pacjenci wahają się, czy spróbować tegc r - - |
sobu rozciągania, gdyż boją się, że jeżeli przechyl.'- a
zbyt daleko do tyłu, spowoduje to ból. W ich przypa.--:-
bardzo ważnejest, by rozciągali się tylko tak daleko - ~
nie stracić poczucia komfortu, a potem, przez kilka: -
do kilku tygodni przesuwali swój próg odczuwania r ł
tak aby uzyskać większą ruchomość. Łagodne prz
Rycina 5-55 chodzenie do wyprostu z utrzymaniem takiej postaw
244
przez 45 sekund może przynieść ulgę wielu ludziom, a czasami spowodować cudowną
poprawę. Zazwyczaj pacjent będzie od razu wiedział, czy to ćwiczenie jest pomocne.
Jeżeli tak, można je powtarzać wiele razy dziennie. To jest rozciąganie, a nie ćwicze
nie wzmacniające, więc pacjenci powinni używać górnej części ciała i ramion, aby się
unieść i utrzymać tę pozycję, zamiast korzystać z mięśni dolnego odcinka kręgosłupa.
Rwa kulszowa (DVD 6,1:21:57)
U więźnięty nerw kulszowy może powodować wiele różnych wrażeń czucio

wych wzdłuż mięśni kulszowo-goleniowych i podudzia, czasami aż do stopy.
Najczęściej te objawy skurczu, bólu lub drętwienia występują jednostronnie, ale
czasami mogą wystąpić obustronnie. Masaż tkanek głębokich zazwyczaj przynaj
mniej tymczasowo zmniejsza objawy, rozluźniając spazmy mięśniowe spowodowa
ne podrażnieniem nerwów. Aby sprawić trwałą ulgę, należy zająć się problemami
mechanicznymi, które przyczyniają się do uwięźnięcia nerwów. Jeżeli jest to moż-
:we, pacjent powinien udać się do eksperta - takiego jak osteopata, chiropraktyk
ab fizjoterapeuta - aby ustalić, w którym miejscu doszło do uwięźnięcia nerwu. W
wypadku gdy przyczyną jest „przesunięcie” kręgu lub krążka międzykręgowego, ma-
:aż dolnego odcinka kręgosłupa bywa przeciwwskazany, ponieważ może zaostrzyć
rroblem. (Jeżeli przyczyną są napięte mięśnie w miednicy - zobaczcie omówiony
noniżej problem zespołu mięśnia gruszkowatego).
Oczywiście napięte mięśnie mogą wywierać na kręgi lub krążki międzykręgowe
-.acisk kompresyjny lub rotacyjny. Czasami masaż może spowodować dekompresję,
przywrócić równowagę w obszarze lędźwiowym i znacząco pomóc w rwie kulszo-
*ej. Trudnością dla masażysty jest to, że tylko nieliczni z nas mają wykształcenie
umiejętności pozwalające właściwie ocenić, w jaki sposób pracować, by odciążyć
rcrw w okolicy kręgosłupa. Gdy pracujecie z pacjentem, u którego zdiagnozowa-
■o rwę kulszową, uważajcie, aby utrzymywać kręgosłup w neutralnej i wygodnej
rozycji. By zminimalizować siłę ucisku na kręgosłup, pracujcie palcami, a nie sze-
*okimi powierzchniami (przedramieniem) i poproście pacjenta, żeby inform ow ał
vas o nasileniu jakichkolwiek objawów.
Waszym celem powinno być stwarzanie równowagi i swobody w obszarze lędz> r-

wym. Doprowadźcie do dekompresji tego obszaru poprzez zmiękczenie pov .-„
lędźwiowej i rozluźnienie mięśnia czworobocznego lędźwi, jak zostało to poki:_
ne w poprzednich częściach tego rozdziału. Zwróćcie uwagę, czy nie występują
rotacyjne działające na kręgosłup, spowodowane przez napięte mięśnie: czy czw s-
boczny lędźwi jest w skurczu po jednej stronie, co powoduje zgięcie boczne krri£-
słupa? Czy mięśnie lędźwiowe powodują przednie pociąganie kręgów lędźwiom _s_
ponieważ są napięte po jednej i po drugiej stronie, czy też mięsień lędźwiowy : z
napięty po jednej stronie, powodując napięcie rotacyjne? Czy pośladkowy śrec.~
i mały powodują napięcia w obrębie miednicy? Celem waszej pracy jest osiągnie- c
równowagi pomiędzy przodem i tyłem oraz pomiędzy lewą i prawą stroną.
Po stworzeniu równowagi w okolicy lędźwi i miednicy przesuwajcie się w c *:
kończyny dolnej, pracując wszędzie tam, gdzie wyczuwacie napięcie „kulszowe
miętajcie, że ten nerw może zostać uwięźnięty w więcej niż jednym miejscu.
Strategie wzmacniania i rozciągania
Większość ćwiczeń wzmacniających i rozciągających, które zostały zaprezento^s-l

ne w części opisującej ból kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego, znajduje zasto>:-
wanie w rwie kulszowej. W ciężkich przypadkach najlepiej jest odesłać pacier z
do eksperta.
Zespół mięśnia gruszkowatego a rwa kulszowa
Czasami nerw kulszowy zostaje uciśnięty przez napięte mięśnie w miednicy, ar..:
w miejscu wyjścia swoich korzeni w okolicy otworów międzykręgowych. Ten star
został nazwany zespołem mięśnia gruszkowatego, ponieważ częstą jego przyczYr _
jest napięty mięsień gruszkowaty. W rzeczywistości w różnych przypadkach ner
kulszowy może przebiegać nad, pod lub przez mięsień gruszkowaty. W przypac -
ku zespołu mięśnia gruszkowatego konieczna jest cierpliwa i precyzyjna praca m
wszystkich rotatorach biodra. Miejcie w wyobraźni całościowy obraz problemu, r :
miętając, że mięsień gruszkowaty może być napięty, gdyż nerwy ruchowe powoć.
ją jego skurcz. Nie ograniczajcie masażu do mięśnia gruszkowatego, lecz pracujcie
nad rozluźnieniem w kręgosłupie lędźwiowo-krzyżowym.
UMIEJSCOWIENIE MIĘŚNIA GRUSZKOWATEGO

\ ektórzy studenci czuli się onieśmieleni, usiłując precyzyjnie zlokalizować rotatory biodra,
i szczególnie mięsień gruszkowaty. Zacznijcie od oglądania rycin anatomicznych ukazujących
•i rotatory (rycina 3-36 na stronie 122) i zauważcie również nerw kulszowy schodzący w dół
:od mięśniem gruszkowatym. Znajdźcie szczyt krętarza wielkiego. To jest przyczep końcowy
::;ęgna tego mięśnia, ale łatwiej będzie wybadać palpacyjnie to ścięgno około 4 cm przy
padkowo od krętarza. Teraz znajdźcie punkt w połowie bocznej krawędzi kości krzyżowej
rżeli nie jesteście pewni, gdzie znajduje się krawędź boczna kości krzyżowej, ułóżcie jeden
i siec na szczycie kości krzyżowej poniżej piątego kręgu lędźwiowego, a drugi palec na czę-
:: dolnej kości krzyżowej tuż powyżej kości guzicznej i wyobraźcie sobie miejsce w połowie
romiędzy tymi dwoma punktami). Jeżeli mielibyście narysować linię pomiędzy szczytem
•rętarza wielkiego a punktem środkowym kości krzyżowej albo jej krawędzi bocznej, mię-
: ?ń gruszkowaty podążałby za tą linią bezpośrednio pod mięśniem pośladkowym wielkim.
Tak długo, jak potraficie określić, gdzie występuje napięcie, nie musicie znać nazw
wszystkich rotatorów. Lecz skoro już patrzycie na rycinę, dlaczego nie poświęcić trochę
nasu, aby nauczyć się i zapamiętać nazwy różnych mięśni? To pomoże wam zrozumieć
rrzoność sił działających na miednicę.
'irategie miękkotkankowe dla mięśnia gruszkowatego
; izluźnianie i rozciąganie mięśnia gruszkowatego (jak zostało to pokazane na ry-

- "ich 3-38 i 3-39 na stronach 123-124) może być niezwykle skuteczne w zmniejsze-
- 2. lub nawet wyleczeniu rwy kulszowej. Główną różnicą pomiędzy standardowym
2 cookotkankowym podejściem do rotatorów a pracą z zespołem mięśnia grusz-
i. satego jest to, że w tym przypadku należy uważać, aby bardziej nie podrażniać
Serwu kulszowego. Poproście pacjenta, by poinformował was o każdym odczuciu
3 -: wowym, które przemieszcza się w dół kończyny, i jeżeli takowe wystąpi, zmień-
Cc albo nacisk, albo kierunek siły. Pamiętajcie, aby zawsze pracować skośnie i nigdy
naciskać bezpośrednio na miednicę. Upewnijcie się, że pracujecie na przyczepie
i c egnistym mięśnia gruszkowatego do krętarza wielkiego.
Uważajcie, aby nie zagłębiać się zbyt agresywnie, próbując poprzez pracę na
m ęśniu pośladkowym wielkim wejść w kontakt z głębszymi rotatorami biodra. Wi-
4.:. ¿lem wielu pacjentów, którzy mieli głębokie siniaki z powodu nadgorliwej pracy
%tvm miejscu. Przejrzyjcie część dotyczącą palpacji (rozdział pierwszy) i wyobraź-
c i sobie zagłębianie się poprzez mięsień pośladkowy i kierowanie swojej uwagi
•. mięsień gruszkowaty. Powinniście być zdolni do wyczucia napiętych rotatorów
■ zmących pod mięśniem pośladkowym mniej więcej poprzecznie do jego włókien.
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUA LN Y PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Bark (DVD 7,19:04)
W
iele urazów barku spowodowane jest przeciążeniem pierścienia rotatorow
i jednoczesnym osłabieniem, które utrudniają temu stawowi pełnienie sw
jej złożonej funkcji. Gdy ból wzrasta, główne mięśnie często skracają się, aby ogr:
niczyć nadmierny ruch w stawie. To z kolei może doprowadzić do kompresji bark_
Chociaż masaż sam w sobie jest bardzo pomocny, to nie zawsze może wylecz*-.
dolegliwości barku lub tak zwany zamrożony bark. Najskuteczniejszą strategią ie-
połączenie uwalniania tkanek miękkich, wzmacniania i ćwiczeń gibkościowyc:
Miałem wielu pacjentów, którzy wyrażali swoją wdzięczność za pozwolenie im ni
pewien stopień niezależności wleczeniu długotrwałych problemów barku poprze:
wykonywanie kilku prostych ćwiczeń domowych.
Używajcie wielu technik, które stosowaliby i i . :

w ogólnym masażu, lecz pracujcie precyzyjnie z po
szczególnymi mięśniami pierścienia rotatorów i rób
cie to wolniej. Zbadajcie ograniczenie wewnętrzne*
i zewnętrznej rotacji barków, jak zostało to pokaz:
ne w części opisującej ogólne strategie dla obręczv
barkowej.
Iä h c I
Rycina 5-56. Praca na obręczy barkowej

w leżeniu tytem
Dystrakcja stawu barkowego powinna być pierwszyr
waszym celem pozwalającym zmniejszyć kompres ■:
kości ramiennej w dole panewkowym. Łagodnie p :
ciągając za kość ramienną, pracujcie jednocześnie n:
wszystkich bolesnych lub napiętych obszarach. W ty >
samym czasie możecie również wewnętrznie lub z.
wnętrznie rotować kość ramienną. Rozluźnijcie róż
przedziały mięśniowe, stosując precyzyjny i punkto
nacisk lub używając obszernych ruchów. Na rycin .
pokazana jest praca z mięśniem piersiowym wielkir.
Podobną pracę można wykonać na mięśniu narami'cn-
Rycina 5 -5 6 nym, czworobocznym, obłym większym i mniejszy ~
248
raz na samej łopatce, tak jak zostało to pokazane

» poprzednich częściach.
Rycina 5-57. Praca na obręczy barkowej

# leżeniu przodem z dystrakcją
rotacją kości ram iennej <dvd 7,29:12)
Poruszajcie ramieniem do rotacji wewnętrznej lub ze-
* nętrznej i do odwiedzenia, aby rozciągnąć różne mięś
niepierścienia rotatorów. Przesuńcie ramię do pozycji
ograniczenia, a następnie pracujcie w miejscach na-
r.ęcia. Później spróbujcie trochę rozszerzyć zakres ru-
. u i kontynuujcie masaż. Zauważcie, że terapeuta Rycina 5 -5 7
używa ramienia, żeby zapewnić dźwignię dla rotacji
cości ramiennej.
Strategie wzmacniania idvd 7,45:20)
V.' przypadku urazów barku m ak mięśnie często „wyłączają się”, pozwalając więk-
szym, takim jak czworoboczny i naramienny, wykonywać większość pracy. Należy
ronownie przyzwyczaić małe mięśnie do pracy, używając lekkich ciężarków, aby
in k cji tych mięśni nie przejmowały większe.
Oprócz wzmacniania mniejszych mięśni często przydatne jest „oduczanie” dużych

- ęśni, takich jak górny akton mięśnia czworobocznego. Poproście pacjenta, aby uniósł
im ię w bok do poziomu barku, i zauważcie, że prawie zawsze bolesny bark zostanie unie-
imy przez mięsień czworoboczny. Nauczcie pacjentów, by unosili ramię, utrzymując barki
:cniżone i nie używali mięśni czworobocznych. „Odtrenowanie” mięśni czworobocznych
:omoże odzyskać właściwe wzorce ruchowe i uaktywni mniejsze mięśnie.
Ryciny 5-58 a i b. Wzmacnianie pierścienia rotatorów - rotacja zewnętrzna

fdech pacjent zacznie ćwiczenie z ramieniem skrzyżowanym na brzuchu w pozy-
£ wewnętrznej rotacji i powoli pociągnie elastyczną taśmę tak daleko, ja k jest to
w. ?źliwe bez odczuwania bólu. Pacjent powinien uważać, aby jedyny ruch rotacyjny
obywał się poprzez kość ramienną, a nie poprzez skręcanie całego ciała. Ułożenie
\;:n ika lub małej poduszki na biodrze zapewni utrzymanie łokcia we właściwej
:::ycji.
Wzmacnianie rotacji
wnętrznej nie jest tak ważne
wzmacnianie rotacji zew n r
nej, choć w sytuacji gdy pa. .
nie ma zbyt rozbudowane i
licy klatki piersiowej, może i
pomocne. Pacjent p o «a
rozpocząć ćwiczenie z
niem zrotowanym zew ~
nie i powoli poruszać kon. z
w kierunku wewnętrzne rĄ
cji - odwrotnie niż w pop rat
nim ćwiczeniu. Upewnijcie s.. :
tylko ramię wykonuje ten ;
Ryciny 5-59 a i b. Wzmacnianie mięśnia nadgrzebieniowego

Niech pacjent powoli uniesie ramię do wysokości barku pod kątem 45 stopni od płosz
czyzny ciała, uważając, by gors
mięsień czworoboczny nie prac:
wał zbyt intensywnie. Użyjcie lek
kich ciężarków (takichjak pusze
groszku), aby nie uaktywniaz
większych mięśni. Ramię po■■■
no być uniesione tylko do poz :
mu barków; każdy ruch pow) zi
zostanie uzyskany tylko poprz. z
rotację łopatki, a nie dzięki mięs
niom, które staracie się wzmoc
nić. Jeżeli to ćwiczenie powodu .
ból, pacjent powinien spróbow
utrzymać puszkę z kciukiem sku
rowanym do góry. Docelowo na
leży wykonywać dwie serie p :
dziesięć powtórzeń.
250
Ryciny 5-60 a i b. Wzmacnianie mięśnia podgrzebieniowego

1 -;iqc na brzuchu na krawędzi stołu, pacjent unosi ramię do poziom u stołu pod kątem
- stopni w stosunku do ciała. Często żadne obciążenie nie jest konieczne. Dwie serie
po dziesięć powtórzeń powinny być wystarczające. Poproście pacjenta, aby spróbował
■iczyć po stronie zdrowego barku, dzięki czemu uświadomi sobie, o ile słabszy jest
- -leśny bark i dlaczego potrzebuje ćwiczeń wzmacniających.
Określanie ograniczeń w rotacji ramienia
- ' . stwierdzić, które ćwiczenia rozciągające będą skuteczne, należy zlokalizować

~:ejsce o ograniczonej rotacji barku. Jeżeli występuje ból barku, prawie zawsze
iczona będzie wewnętrzna i/lub zewnętrzna rotacja. Rozciągnięcie i rozJuź-
§kr.:e tego stawu jest ważnym ceiem terapeutycznym, a/e pamiętajcie o tym, by być
Ł am liw ym i nie wykonywać rozciągania zbyt agresywnie.
kiedy chcecie sprawdzić, czy pacjent jest ograniczony w rotacji wewnętrz-
w c z y zewnętrznej ramienia, musicie odwieść ramię do poziomu barku, podczas
f c r racjent ułożony jest w pozycji leżenia tyłem. Należy zgiąć łokieć pod kątem
Ł ?ni i zrotować kość ramieniową wewnętrznie i zewnętrznie. Zwróćcie uwa-
¡j r -eden bark jest bardziej ograniczony niż drugi, leżeli ramię ma ograniczoną
ę wewnętrzną, to trzeba poświęcić więcej czasu na rozluźnianie i wydłuża-
r: tatorów zewnętrznych, które są umiejscowione na tylnej części barku, jeżeli
3_ -na ograniczenie rotacji zewnętrznej, to wtedy najkorzystniejsza będzie praca
sr rotatorach wewnętrznych.
251
Rycina 5-61. Właściwa rotacja zewnętrzna kości

ramiennej
Ramię powinno swobodnie spoczywać na stole.
Rycina 5-61
5-62. Ograniczona rotacja zewnętrzna kość

ramiennej
Zwróćcie uwagę na brak możliwości rotacji zewnętrz
ramienia w kierunku poziomym. Skoncentrujcie.
pracę na mięśniach wewnętrznie rotujących bark.
Rycina 5-62
Rycina 5-63. Właściwa rotacja wewnętrzna kości

ramiennej
Ramię powinno swobodnie spoczywać na stole bez :
ciągania barku do przodu
Rycina 5-63
Rycina 5-64. Ograniczona rotacja wewnętrzna kości

ramiennej
Zwróćcie uwagę na brak możliwości rotacji wewnętrz
nej ramienia w kierunku poziomym. Skoncentrujcie
swoją pracę na mięśniach pierścienia rotatorów po tyl
nej stronie barku.
W obu ograniczeniach nie zapomnijcie o pracy

z mięśniem obłym większym i mniejszym, pamię
tając, że obły większy jest rotatorem wewnętrznym,
a obły mniejszy rotatorem zewnętrznym.
Rycina 5-64
Strategie rozciągania (dvd7,41:09)
Rycina 5-65. Wahadłowe rozciąganie

stawu barkowego
To jest jedno z najłatwiejszych i najbardziej skutecz
nych ćwiczeń rozciągających, ponieważ przeciwdziała
napięciu i kompresji, które są mechanizmem obronnym
bolesnego lub zamrożonego barku. Pacjenci prawie za
wsze mówią o poprawie. Pacjent powinien chronić swój
kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy poprzez opieranie się
0 stół lub krzesło. Niech kończyna górna zwisa luźno
z lekkim ciężarkiem (takim jak mała puszka groszku)
1 obraca się, wykonując niewielkie kręgi, pozwalając,
aby grawitacja była główną siłą ruchową. Aby to ćwi
czenie działało właściwie, ramię powinno zwisać bar
dzo luźno. Ja często porównuję to do zwisającej trąby
słonia. To ćwiczenie może być wykonane kilkakrotnie
każdego dnia, aby „nauczyć” bark uwalniania się od
napięcia.
Rycina 5-66. Rozciąganie w kierunku rotacji

wewnętrznej w stawie barkowym
To ćwiczenie jest stosowane, aby zwiększyć możli
wość rotacji wewnętrznej dolnego ramienia. Pacjent
musi chwycić taśmę ręką skierowaną w dół i powoli Rycina 5-65
253
pociągnąć ją do góry drugą \ ^

Nie powinien sięgać do góry er. _z
czoną ręką, ale biernie pociąg r &
do góry. To rozciąganie nie po*’»
no być wykonane siłowo i czasem
trzeba poświęcić kilka mieś...'*
aby w pełni skutecznie zw idem
ruchomość.
Rycina 5-67. Rozciąga«

części mięśnia naram ćt » *
i topatki
Pacjent powinien pou ,\ :mz
ramię w poprzek klatki: ~~-
i utrzymywać przez trz
kund.
R ozciągan ie p n f - u <dvd 6, os:06)
Rozciąganie p n f - u będzie wysoce skutecznym narzędziem pozwalającym na r dt

szenie ruchomości w wielu stawach. Zdecydowanie zalecam, abyście wzięli uc: s
w kursie, na którym rozwiniecie do perfekcji swoje umiejętności w tym zakr: -e
Poniżej zostaną opisane dwa takie ćwiczenia - procedura rozciągania dla b.::*_
i dla mięśni kulszowo-goleniowych.
Rycina 5-68. Rozciąganie PNF-u w kierunku

wewnętrznej rotacji barku
Przytrzymajcie bark i łagodnie przemieśćcie przez -s-
mię w dół do rozluźnionego, końcowego zakresu n?
chu. Poproście pacjenta o ostrożną rotację zewnętr:
ramienia poprzez uniesienie nadgarstka wbrew w
szemu oporowi i utrzymanie w końcowym zabe =
przez sześć sekund. Następnie poproście go, aby wzust
głęboki wdech (wy też!), i w trakcie wydechu sprcr.gr-
cie łagodnie rozciągnąć bark o dodatkowe kilka st :
Rycina 5-68 ni. Nie starajcie się osiągnąć zbyt wiele; niewielki z
ir ruchu jest znaczący. Tojest bardzo skuteczny sposób

ponownego nauczenia ciała, jaki jest rzeczywisty ko
niec zakresu ruchu. Ta rycina przedstawia rozciąganie
w kierunku rotacji wewnętrznej, ale jest ono równie
skuteczne w kierunku przeciwnym, zwiększającym ro
tację zewnętrzną.
Rycina 5-69. Rozciąganie PNF-u

dla mięśni kulszowo-goleniowych
Przykładem mięśni, na których można zastosować
świeżenia rozciągające p n f - u, są mięśnie kulszowo-
-goleniowe. Z kolanem w pełnym wyproście rozciąg
nijcie kończynę dolną do końca zakresu. Poproście
pacjenta, aby przez 6 sekund pchał kończyną w dół
przeciwko waszemu niepoddającemu się oporowi, a na
stępnie rozciągnijcie jego kończynę w kierunku prze
ciwnym.
Rycina 5-69
255
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUA LN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
KWESTIONARIUSZ KONSULTACYJNY
K M
Imię i nazwisko Wiek Pteć □ □ Data
Skierowany przez_______________________________________________
Proszę opisać swoje dolegliwości lub miejsca, których dotyczy problem_
Czy te objawy są wynikiem urazu, jeżeli tak, proszę podać krótki opis i datę urazu
Uraz Data
Wcześniejsze leczenie
Zabiegi chirurgiczne:
Data_
Data
Data
Informacje dodatkowe:
Proszę wymienić listę lekarstw, o których powinienem wiedzieć
Proszę podać nazwiska pracowników stużby zdrowia lub masażystów, których aktualnie Pan/Pani widuje
Ćwiczenia i aktywność rekreacyjna: Częstotliwość:
Dlaczego zdecydowat/a się Pan/Pani przyjść na zabieg i co ma Pan/Pani nadzieję osiągnąć
256
OBJAWY
Proszę wskazać na rycinie miejsca,

w których odczuwalny jest dyskomfort,
używając podanych niżej oznaczeń, a także
określając intensywność i rodzaj objawów.
X lekki ból
XX średni ból
XXX silny ból
Y drętwienie
Z sztywność lub ograniczona ruchomość
inne istotne informacje mające związek z objawami
Zdaję sobie sprawę, że muszę pokryć koszty zabiegu, jeżeli zrezygnuję z wizyty mniej niż 24 godziny przed
terminem wizyty.
Podpis__________________________________________________________________ Data________________
nform acje o pacjencie są poufne. Zachęcam Państwa, abyście zadaw ali pytania na tem at procedur, które
.‘/ykonuję, lub rozm awiali ze mną swobodnie o wszystkim, czego doświadczycie podczas wizyty lub po niej.
SZABLON RACHUNKU
Mary Brown
CMT Pacjent
1234 Fifth Street Joe Smith
Des Moines, CA 94618 9876 Fifth Street
(555) 123-4567 Oakland, IA 50310
S S # 123-45-6789 (albo NIP)
Data Opis Opłata Wpłata

Diagnoza: 847.1 (naciągnięcie mięśni
w odcinku piersiowym kręgosłupa)
02.01.07 97140 Terapia manualna górnej części

klatki piersiowej i odcinka szyjnego
w związku z wypadkiem samochodowym
dnia 1 7 .1 2 .0 6 -6 0 minut $120.00 0
09.01.07 (Inne możliwości zapisu rachunku)

97123 Masaż odcinka szyjnego
kręgosłupa - 1 5 minut 25.00
Dodatkowo - 1 5 minut 25.00
97140 Terapia manualna górnej części

klatki piersiowej- 1 5 minut 30.00
Dodatkowo - 15 minut 30.00 0
Oplata całkowita: $230.0C

Wpfata: .00
Należna kwota: $230.00
Rozdział szósty
Planowanie sesji masażu
U stalan ie strategii d la sesji m asażu
jaki sposób planujecie strategię pracy z waszymi pacjentami? Czy masaż jest
W dla was grą w szachy z dwoma ruchami? Czy waszym głównym problemem
est to, czy zacząć pracę z pacjentem leżącym na brzuchu, czy na plecach? Czy roz
począć masaż jego pleców, czy kończyn dolnych? Wydaje się, że są to proste decy
zje, lecz gdy wasze techniki staną się bardziej zaawansowane, planowanie strategii
masażu okaże się bardziej skomplikowane, ponieważ będzie się wiązać z postano
wieniem, w jaki sposób najlepiej wykorzystać wasz czas.
Gdy uwolnicie się już od ograniczającego was poczucia obowiązku poświęcania jedna-
o w e j uwagi wszystkim częściom ciata podczas jednej sesji, poczujecie swobodę - i od
powiedzialność - decydowania, które obszary ciała odniosą korzyść z bardziej precyzyj-
-ego zlokalizowania masażu. Wciąż możecie chcieć wykonywać masaż całego ciała, ale
poświęcicie większą część czasu na pracę w jednym lub dwóch miejscach, a na pozostałych
rzęściach ciała będziecie pracować szybko i energicznie.
Studenci, którzy decydują się wykonywać masaż skupiony na kilku kluczowych obsza
rach, niezmiennie informują mnie, że ich praca sprawia im więcej satysfakcji i przy-
emności, ponieważ zaczynają osiągać bardziej znaczące i trwające dłużej korzyści
dla swoich pacjentów. Pacjenci dzwonią, by powiedzieć, że nastąpiły istotne zmiany
> postawie ciała, nawykach utrzymania łub że odczuwają ulgę w bólu. Te głębokie
miany skłaniają ich do korzystania z regularnych sesji masażu, gdyż traktują je jako
ważny element opieki zdrowotnej, a nie okazjonalny prezent dla siebie.
Przejście od masażu całego ciała do pracy skoncentrowanej na jednym obszarze
może nie być takie łatwe, jak się wydaje. W ogólnym masażu stosuje się utrwaloną
¿kwencję ruchów, które są właściwie takie same dla wszystkich pacjentów, co daje
poczucie bezpieczeństwa. Jednak większość z nas doświadczyła kiedyś masażu wy-
• nanego przez kogoś, kto wydawał się w pewien magiczny sposób wiedzieć, gdzie
znajduje się epicentrum szczególnego napięcia. Rzadko zdarza się, że ktoś rodz c
z takim talentem. Aby rozwinąć umiejętność decydowania, na czym należy się - .
pić w trakcie masażu, trzeba poświęcić dużo czasu, ale jeżeli przetrwacie fazę ek?:
rymentowania z lokalizowaniem masażu, pozwoli wam to uzyskać wiele kórz-- --i
Do sformułowania indywidualnego planu dla każdego pacjenta koniecz:-:
są pewnego rodzaju kryteria, pozwalające określić, w których miejscach paccz-
ci utrzymują napięcie. Różni ludzie mają odmienne metody odnajdywania tyci
miejsc. Z pewnością pomocne mogą być werbalne sygnały od pacjentów, ale ~ .
simy pamiętać, że ból może być jedynym kryterium, którego używają nasi pacje:
Ból często jest reakcją wrażliwego miejsca na napięcie innego. Niektórzy terape::
biegle odczytują wskazówki psychologiczne lub energetyczne. Inni są mistrza—
w wizualnym analizowaniu napięcia, podczas gdy kolejni mają niesłychaną wiz:
liwość dotykową. Większość z nas opanowała jedną lub dwie z tych metod i di:::
go posługuje się tymi, do których ma największe zaufanie.
leżeli ograniczycie się do korzystania tylko z jednej umiejętności, możecie mieć
trudności z lokalizowaniem napiętych miejsc, gdyż różni pacjenci będą wam daT- ac
różne wskazówki; niektóre mogą być energetyczne, podczas gdy inne będą wiz__
ne. Im większy arsenał narzędzi diagnozujących posiadacie, tym łatwiej i dole::
niej będziecie mogli określić, na czym musicie skupić swą uwagę podczas masar_
Przyjemnie jest rozwijać umiejętności, znając swoje mocne strony. Jeżeli podoba:
jak ja macie lepiej wykształcone poznawcze zdolności dotykowe niż na przykiać
wizualne, wypróbujcie wasze mniej rozwinięte zmysły, aby przeanalizować wzoru
utrzymania napięcia w ciele pacjenta. Następnie zweryfikujcie tę ocenę, korzysta .ż -
z umiejętności, do której macie większe zaufanie. Na przykład spróbujcie zanaliat>
wać napięcie zmysłem wzroku, nawet jeżeli nie macie do niego pełnego zaufać. _
Później potwierdźcie ocenę uzyskaną w ten sposób, używając dotyku. Zobaczy: i
że wasza zręczność w innych technikach diagnozujących będzie szybko rosła.
Zagadnienie czytania ciała jest zbyt złożone, aby mogło być szczegółowo opis*
ne w tej książce. Najlepiej nauczyć się go, obserwując, jak w rzeczywistości ludzie -:
poruszają, a nie studiując statyczne obrazki. Sumienny masażysta powinien pr:t .
całe życie rozwijać w sobie tę umiejętność. Wiele z coraz liczniejszych struktura
nych szkół masażu uczy teorii czytania ciała jako podstawy swoich technik. Je: _
chcielibyście rozszerzyć i udoskonalić swe zdolności w tym temacie, weźcie u ćz-
w kursie skupiającym się na ocenianiu napięć w ludzkim ciele. Powinniście ucr
się od różnych instruktorów, specjalizujących się w odmiennych dyscyplinach
kich jak: Rolling*, Hellerwork, Feldenkrais*, Somatyka, Traeger* lub metoda Alexa:
dra), co pozwoli wam uzyskać wieloaspektowy obraz. Istnieje wiele innych met _
więc nie musicie ograniczać się do poznawania jedynie najpopularniejszych tec:
PL A N O W A N I E SESJI MA SA Ż U U S TA LA N IE ST R A T E G II DLA SESJI M A S A Ż U
praktycy, których nie da się przypisać do jednej z tych grup, mogą mieć
; ili
- r v.iele do zaoferowania,
mższa część przedstawi pewne ogólne zagadnienia, które należy rozważyć,
.nacie wzorce napięcia u waszych pacjentów.
-necie pierwotne i wtórne
■padku gdy pacjent narzeka na napięty lub bolesny mięsień, automatyczne

anie się i rozluźnianie tego konkretnego mięśnia nie jest najlepszym roz
mieni. Niektóre mięśnie są napięte lub pozostają w skurczu, ponieważ pracują
rrnie, usiłując przeciwdziałać efektom napiętych mięśni antagonistycznych,
0
ent może nie zdawać sobie z tego sprawy. Ważne jest, aby określić, czy napię-
; reakcją pierwotną czy wtórną.
' •a;prostszym przykładem są mięśnie równoległoboczne, które mogą się utrzy-
c w skurczu, by przeciwdziałać efektom napiętej klatki piersiowej lub barków
•. trakcji (zrolowanych do przodu i do wewnątrz). Rozluźnianie lub rozciąganie
mi równoległobocznych bez uprzedniego wydłużenia mięśni przedniej klatki
--. uwej może nawet zaostrzyć problem. Pracowałem kiedyś z zawodowym skrzyp-
któremu powiedziano, że w związku z jego ciągłym bólem w środkowym od-
kręgosłupa piersiowego konieczna jest operacja. Każdy, kto go leczył, marnował
-- próbując rozluźnić napięcie mięśniowe w środkowym odcinku kręgosłupa, co
rrzynosiło żadnych efektów. Zamiast leczenia bolesnego obszaru, poświęciłem
rrfdzieści minut, otwierając przednią część jego lewego barku i klatki piersiowej,
:były zrotowane do wewnątrz z powodu długotrwałego utrzymywania skrzypiec
: podbródku. Dzięki temu mięśnie równoległoboczne po lewej stronie uzyska-
= -.ożliwość rozluźnienia się, gdyż nie musiały już walczyć z przednią częścią ciała;
z - lei mięśnie równoległoboczne po prawej stronie mogły się rozluźnić w swoim
■MÓłzawodnictwie z mięśniami po lewej stronie kręgosłupa. Dzięki tej strategii
- . natychmiast ustąpił, nawet bez masażu tego konkretnego obszaru, natomiast je-
v rvm rozciągał jego mięśnie równoległoboczne, dałoby to tylko tymczasową ulgę,
i nawet mogłoby zaostrzyć problem, pogłębiając wzorzec przedniego skrócenia.
Większość z nas zetknęła się z sytuacją, gdy pacjent narzeka na ból po jednej
-:ronie kręgosłupa, a my dostrzegliśmy, że to strona przeciwna była znacznie bar-
cziej napięta. W takich przypadkach waszym celem powinna być próba przywró-
:enia równowagi w ciele, tak aby mięśnie nie musiały ze sobą konkurować.
Poniżej znajduje się kilka przykładów wtórnego napięcia, które jest reakcją na
nerwotny bodziec silniejszego mięśnia antagonistycznego.
261
• Mięśnie przedniego przedziału podudzia, które są przepracowane ze wzgle

du na napięcie mięśni łydki.
• Tylne mięśnie karku reagujące na napięte mięśnie pochyłe lub vice versa.
• Napięte mięśnie kulszowo-goleniowe próbujące przeciwdziałać albo skrócc
nym i napiętym mięśniom czworogłowym uda, albo napiętej powięzi lędz
wiowej.
• Wewnętrzne rotatory biodra, które starają się przeciwdziałać napięciu rot:
torów zewnętrznych.
• Napięcie mięśni pierścienia rotatorów, które reagują na napięcie mięśni przeć
niej strony klatki piersiowej.
Mięsień krótki i napięty a mięsień długi i napięty
W większości przypadków, kiedy mięsień jest napięty, jest równocześnie skrócor.

choć nie jest to reguła. Przypomina to nieco pierwotne i wtórne skrócenie opisane
w poprzedniej części, ale występują pewne subtelne różnice. Jako przykład weź
miemy mięśnie równoległoboczne, które są obolałe z powodu zmęczenia związc
nego z przeciwdziałaniem napiętym mięśniom przedniej strony klatki piersiowe
pociągającym barki do przodu. Jeżeli pacjent utrzymuje swoje łopatki ściągnie*.;
to mięśnie równoległoboczne będą skrócone i napięte. Jeżeli klatka piersiowa wy
grywałaby tę bitwę w taki sposób, że barki zostałyby pociągnięte do przodu, a k
patki w bok, mięśnie równoległoboczne byłyby wydłużone i napięte. Byłyby ont
bolesne w obydwu przypadkach; jednak strategia masażu tego obszaru byłab
w każdym inna. Jeżeli mięśnie równoległoboczne byłyby skrócone, to należałob
rozważyć rozciąganie, aby przywrócić obręcz barkową do bardziej neutralnej por
cji. Jeżeli byłyby wydłużone i napięte, wciąż pracowalibyście nad ich rozluźnienien
i zwiększeniem krążenia w tym obszarze, lecz kładlibyście nacisk na wydłużani;
mięśni przyczepiających się do bocznej części łopatki i okolicy klatki piersiowej, ta*,
aby mięśnie równoległoboczne mogły się rozluźnić.
Inna grupa mięśni, które mogą pozostawać napięte, w pozycji skróconej alb
wydłużonej, to mięśnie kulszowo-goleniowe. W obu sytuacjach pacjenci narzeka .
na napięcie i mogą nie zdawać sobie sprawy, że rozwiązanie tego problemu jest ba:
dziej skomplikowane niż proste rozciąganie mięśni kulszowo-goleniowych.
P L A N O W A N I E SESJI M A S A Ż U U S T A L A N I E S T R A T E G I I DLA SESJI M A S A Ż U
Rycina 6-1. Wydłużone i napięte mięśnie kulszowo-goleniowe

W tym przypadku mięśnie kulszowo-goleniowe są napięte i wydłu
żone. Przodopochylenie miednicy pociągnęło guzowatości kulszowe
do góry, co wprowadziło rozciągnięcie (napięcie) mięśni kulszowo-
-goleniowych. Będą one napięte, gdyż bezskutecznie starają się po-
ciągnąć miednicę w dół do pozycji neutralnej. Rozciąganie mięśni
kulszowo-goleniowych nie byłoby tutaj korzystne. Praca nad wy
dłużeniem mięśnia prostego uda, który pociąga w dół przednią stro
nę miednicy, lub zmiękczeniem powięzi lędźwiowej, aby umożliwić
obniżenie grzebieni biodrowych, albo też nad uwolnieniem mięśni
'.ędźwiowych, które pociągają kręgi lędźwiowe do przodu, może być
przydatną strategią pozwalającą przywrócić równowagę miednicy
: zmniejszyć napięcie mięśni kulszowo-goleniowych.
Rycina 6-2. Skrócone i napięte mięśnie kulszowo-goleniowe

W tym przypadku mięśnie kulszowo-goleniowe są skrócone
i napięte. Pociągają miednicę do tyłopochylenia. Prawdopodob
nie należałoby się skupić na ich rozciąganiu, aby pozwolić miednicy
na przemieszczenie się bardziej w kierunku przodopochylenia, lub
wydłużyć mięśnie brzucha, które pociągają do góry spojenie łonowe.
Czytanie ciała
statnie dwie ryciny umożliwią nam przejście do kwestii
O czytania ciała. Jak już wspomniano, zagadnienie to jest
zbyt złożone, aby dokładnie opisać je w tej książce, a najlepiej zgłębiać je, pracując
z pacjentami. Jeżeli poniższe omówienie wyda się wam interesujące, to pamiętajcie,
ze wiele szkół masażu oferuje kursy obejmujące te zagadnienia, a wiele dyscyplin „in
tegracji strukturalnej” wypracowało własne, wyjątkowe metody. Aby zaostrzyć wasz
apetyt, opiszemy tu kilka podstawowych strategii. Celem czytania ciała jest pomoc
w stworzeniu strategii pracy z pacjentem. Większość z nas czyta postawę pacjentów
na poziomie intuicyjnym, nawet jeśli nie zdaje sobie z tego sprawy. Gdy będziecie
działać świadomie i zdobędziecie umiejętności, wówczas zdolność ta może zostać
oparta na trwałych, określonych standardach, które uwolnią was od podejścia „strzel
by” - jednakowej pracy na całym ciele z nadzieją na znalezienie kluczowych miejsc
napięcia. Popatrzmy na parę uproszczonych przykładów, pamiętając, że w prakty
ce często zetkniemy się z pozornie sprzecznym połączeniem poniższych uogólnień.
263
MASAŻ TKAN EK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Równowaga mięśniowa od przodu do tyłu

(w płaszczyźnie strzałkowej)
Ogólną zasadą jest to, że mięśnie zginacze znajdują się po przedniej stronie ciałc
podczas gdy prostowniki znajdują się po stronie grzbietowej. Jeżeli te dwie grup1
mięśniowe znajdują się w równowadze, człowiek może stać wyprostowany prz1
minimalnym wysiłku. Jednak u wielu ludzi jedna grupa dominuje.
Rycina 6-3. Dominujący zgięciowy wzorzec postawy

Większość napięcia, szczególnie w przypadku zginaczy biodra oraz w obrębie klat*:
piersiowej i ramion, znajduje się z przodu ciała. Zauważcie, w jaki sposób kąt zg.i
cia łokcia zdradza napięcie mięśnia dwugłowego ramienia (zginacz) i w jaki sposc.
brzuch i klatka piersiowa pociągają górną część ciała do przodu
Przednia część szyi jest skrócona, a głowa pociągnięta do prz:
du. Pacjenci z taką postawą często narzekają na ból w tylm:
częściach ciała, ponieważ przepracowane prostowniki próbu z
przeciwdziałać napięciu stworzonemu przez mięśnie przednia
strony ciała. Dolna część piersiowego odcinka kręgosłupa będz .
napięta i bolesna, gdyż stara się utrzymać wyprostowaną posta
ciała. Mając w pamięci fragment dotyczący pierwotnego i u : -
nego skrócenia, zrozumiecie, że właściwa strategia to poświęcę r. .
więcej czasu przeciwdziałaniu pierwotnemu skróceniu z przoc a
ciała - uwolnienie zginaczy bioder, spowodowanie uniesienia. t
żeber, i otwarcie przedniej części szyi. To zapewniłoby większą u.gc
niż skupienie całej uwagi na mięśniach tylnej strony ciała, na b :<
których narzeka pacjent.
Rycina 6-4. Dominujący wyprostny wzorzec postawy

W tym przypadku na postawę wpływają skrócone i napięte r ~
stowniki. Podczas gdy klatka piersiowa i brzuch są „otwa-
mięśnie po tylnej stronie wykazują najwięcej napięcia. Łokci,
wyprostowane, a mięśnie trójgłowe skrócone i dlatego pociągła
kość ramienną do tyłu. Klatka piersiowa z przodu jest uniesie w
do góry, ponieważ mięśnie dolnego odcinka kręgosłupa piersK m*
go pociągają ją w tył. Szyja jest napięta z powodu zbyt daleki■.
pociągnięcia do tyłu.
W tym przypadku wymagana byłaby tylko minimalna :~ -
Rycina 6-3 Rycina 6-4 ca na przedniej części ciała. Podczas masażu ułóżcie pacjenta -łc
264
boku w pozycji embrionalnej, co wydłuży mięśnie tyl

nej strony, takie jak prostownik grzbietu.
Rycina 6-5. Krzywizna „C”

Praca w pozycji, która rozciąga powięź lędźwiową
i ustawia miednicę w tyłopochyleniu, wydłuży tkan
ki kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego i da pacjentowi
sygnał, aby pozwolić miednicy opaść z tyłu.
Równowaga mięśniowa od boku do

boku (w płaszczyźnie czołowej) Rvclna 6'5
Rycina 6-6. Równowaga od boku do boku

.Va pierwszy rzut oka wzorce napięć bocznych są łatwiejsze do zauważenia. Pra
wy bark jest uniesiony, a kręgosłup zgięty bocznie w lewo. Kiedy pokazuję ten
przykład, wielu studentów zbyt szybko dochodzi do wniosku, że prawy mięsień
czworoboczny unosi bark i że rozluźnienie i wydłużenie tego mięśnia przywróci
równowagę ciała.
-j ) Zanim przejdziemy dalej, należy koniecznie wyjaśnić różnicę między funkcjonalnym

i strukturalnym brakiem równowagi. Funkcjonalny brak równowagi posturalnej jest za
zwyczaj spowodowany pewnym rodzajem aktywności lub nawykiem. W powyższym
orzyktadzie uniesiony prawy bark może być nawykiem powstatym na skutek noszenia
torebki na tym ramieniu lub utrzymywania telefonu przy uchu w trakcie pisania, może
też być nawykiem kompensacyjnym powstatym z powodu dawnego urazu barku. Na-
.vyk strukturalny jest bardziej złożony. Może pochodzić z zaburzeń kostnych, takich jak
skolioza, która rotuje i zgina kręgosłup w lewo. Jeżeli taka byłaby przyczyna, to rozluź
nienie prawego mięśnia czworobocznego przyniosłoby niewielki efekt, ponieważ bark
spoczywa na żebrach, które są uniesione do góry z powodu zgięcia bocznego kręgo
słupa. Inną przyczyną strukturalną może być złamany wcześniej obojczyk, który jest
skrócony i pociąga bark.
Z powodu złożoności nawyków strukturalnych, takich jak skolioza, podane tutaj
przykłady czytania ciała skupią się na problemach funkcjonalnych spowodowanych
skróconymi mięśniami. Masaż tkanek głębokich znacznie lepiej wpływa na zaburzenia
ńjnkcjonalne niż strukturalne.
Rycina 6-6
265
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
Podczas planowania strategii pracy z uniesionym prawym barkiem będącym rt

zultatem wzorca funkcjonalnego musicie stwierdzić, czy prawy bark jest poci _
nięty do góry przez skrócony i napięty mięsień czworoboczny i dźwigacz łopat*_
czy też lewa strona ciała jest skrócona w obrębie tułowia. Zwróćcie również uw
gę na to, czy skrócony mięsień czworoboczny lędźwi i lędźwiowy po lewej strorui
nie zginają bocznie kręgosłupa w lewo, tak że prawy bark po prostu spoczywa nu
uniesionych do góry żebrach.
Wzorce wewnętrzne a wzorce zewnętrzne
Kiedy patrzymy z przodu na niektórych ludzi, wydają się

oni zrotowani na zewnątrz od przedniej linii pośrodkowe
podczas gdy inni wydają się pociągani do wewnątrz w oko
licach bioder i klatki piersiowej. Poniższe ryciny pokazu
ją podobny wzorzec zarówno w klatce piersiowej, jak i v.
kończynach dolnych. W rzeczywistości u wielu ludzi górne
i dolne części ciała różnią się między sobą, stan taki mog^
spowodować wzorce skręcania, takie jak przemieszczeniu
jednego barku lub biodra do przodu. W takim przypadku
strategia byłaby bardziej skomplikowana.
Rycina 6-7. Zewnętrznie rotacyjny wzorzec postawy

Wyobraźcie sobie, że ciało złożone jest z dwóch cylindrów
ciągnących się od stóp do poziomu barków. W tym przypad
ku cylindry byłyby zrotowane na zewnątrz, jak pokazują tc
strzałki. Ramiona są pociągnięte do tyłu, a klatka piersiowa
otwarta bez oznak górnego uniesienia, które było pokazane
we wzorcu dominującym wyprostnie (rycina 6-4 na stro
nie 264). Miednica jest szeroko otwarta z przodu, a kończy
ny dolne są zrotowane na zewnątrz, tak że stopy również są
w ten sposób skręcone o 45 stopni.
Strategia dla tego pacjenta może się skupić na uwalnia
niu zewnętrznych rotatorów bioder, pracy wydłużającej mięś
nie kręgosłupa, np. równoległobocznie, od linii pośrodkowej
w kierunku bocznym i wydłużaniu mięśni pierścienia rota
Rycina 6-7 torów, tak żeby ramiona mogły rozluźnić się do przodu.
Rycina 6-8. Wewnętrznie rotacyjny wzorzec postawy

Użyjmy znowu analogii cylindra: zauważcie, jak ciało rotuje się do
wewnątrz w kierunku linii pośrodkowej. Ramiona są zrotowane
do wewnątrz, a klatka piersiowa napięta. Przywodziciele bioder
dominują nad rotatorami zewnętrznymi bioder, miednica jest wą
ska z przodu, a stopy lekko skręcone do wewnątrz.
Ten wzorzec wskazuje na potrzebę pracy na przedniej czę
ści ciała, szczególnie w obszarze klatki piersiowej, przedniej części
mięśnia naramiennego, mięśnia najszerszego grzbietu i bocznej
części łopatki. Skuteczną strategią będzie ułożenie pacjenta w po
zycji leżenia na boku z wyprostowaną kończyną dolną, aby uwol
nić naprężacz powięzi szerokiej z przodu oraz boczną część łopatki.
Uwolnienie mięśni biodrowych pomogłoby również w poszerzeniu
miednicy z przodu.
Ryciny 6-9 a i b. Uwalnianie bocznej topatki

Te techniki pokazują, w jaki sposób nauczyć pacjenta uwalniania
się od nawykowych wzorców postawy. Zezwolenie na ruch łopa
tek w kierunku przyśrodkowym otworzy klatkę piersiową i prze
sunie ramiona do tyłu.
Ruch aktywny a ruch pasywny

iele wskazówek w tej książce wymaga aktywnego, a nie pasywnego ruchu pa
cjenta, podczas wykonywania masażu. To oznacza na przykład, że jeżeli mie
libyście wydłużać mięsień piszczelowy przedni, poprosilibyście pacjenta, aby zgiął
podeszwowo stopę, podczas gdy wy wykonujecie ruch. Ten manewr jest zazwyczai
bardziej skuteczny niż inne metody - kostka pozostaje w pozycji neutralnej (brak
ruchu) lub terapeuta drugą ręką manipuluje stopą (ruch pasywny). Ruch aktywrn
daje wam szansę wyczucia ograniczenia zaburzającego swobodny ruch. Czy stopa
ulega inwersji, czy ewersji, gdy pacjent wykonuje zgięcie podeszwowe, i jak daleko
może się sama poruszyć? Po określeniu nawyków możecie dać pacjentowi instrukcję
„Proszę utrzymywać stopę prostą, gdy Pan/Pani zgina ją podeszwowo” lub „Proszt
pociągnąć piętę do tyłu, w momencie gdy obniża Pan/Pani swoje palce”. Możecie
też użyć innych wskazówek, które pomogą zmienić ruch, podczas gdy wy będzie
cie wykonywać masaż tkanek głębokich.
Inną zaletą aktywnego ruchu jest to, że zapewnia on swobodę waszej drugie-
ręce, którą możecie rozciągać tkankę. Na przykład moglibyście zahaczyć rękam:
obydwie głowy mięśnia brzuchatego powyżej kolana, prosząc pacjenta, aby zgią:
i wyprostował kolano.
Zasada wzajemnego wyhamowania stanowi trzecią i być może najważniejszą za
letę wykorzystywania aktywnego ruchu podczas masażu. Wzajemne wyhamowanie
jest w rzeczywistości prostym odruchem, który umożliwia swobodny ruch w więk
szości stawów. Gdy mięsień się kurczy, jego antagonista jest wyhamowany tym skur
czem, także obydwa mięśnie nie konkurują ze sobą. Wracając do przykładu mięśnia
piszczelowego przedniego, gdy pacjent zegnie podeszwowo kostkę, powoduje to
kurczenie się mięśnia brzuchatego i płaszczkowatego i wysłanie rozluźniających
impulsów do ich antagonisty - mięśnia piszczelowego przedniego. To rozluźnie
nie pozwala wam na rozciągnięcie tego mięśnia w momencie, gdy na nim pracuje
cie. Inną użyteczną metodą byłoby poproszenie pacjenta o wyprostowanie kolana
podczas masażu mięśni kulszowo-goleniowych (skurcz mięśnia czworogłowego
uda zainicjuje rozluźnienie mięśni kulszowo-goleniowych). Pacjenta z łokciem te
nisisty można poprosić o zgięcie nadgarstka, podczas gdy wy będziecie pracować
nad wydłużeniem mięśni prostujących nadgarstek. Istnieją niezliczone przykłady
wykorzystywania skurczu mięśnia antagonistycznego, ale ruch aktywny jest szcze
gólnie przydatny, kiedy pracujemy z kręgosłupem szyjnym. Zamiast pozostawienia
kręgosłupa szyjnego w pozycji neutralnej lub pasywnego poruszania go jedną ręka
w momencie gdy pracujecie drugą, poproście pacjenta o ruch. Możecie poprosić,
aby zrotował lub zgiął bocznie kręgosłup szyjny w kierunku przeciwnym do strony.
268
PLAN O W A NIE SESJI M A S A Ż U USTALANIE STRATEGII DLA SESJI M A S A Ż U
-.1 której pracujecie. To pozwoli pacjentowi na znaczące zwiększenie możliwości

»racji kręgosłupa szyjnego, ponieważ czasami napięte mięśnie się rozluźnią.
Nie czujcie się onieśmieleni tymi wytłumaczeniami; nie musicie być kinezjolo-
pmi.aby używać tych technik. Łatwym sposobem wykorzystania omówionej zasady
. >t po prostu poproszenie pacjenta o ruch w stawie w kierunku pozwalającym na
- zciągnięcie mięśni, na których pracujecie. Antagonista skurczy się automatycznie
•ykona pracę za was. Prośba o aktywny ruch może wydawać się radykalną zmianą
• stosunku do przyzwyczajenia, że pacjent zawsze leży pasywnie na stole i „odpływa”,
zobaczycie, że wielu pacjentów, którzy chcą osiągnąć poprawę, będzie się cieszyło
: możliwości aktywnego uczestnictwa w masażu i doceni skuteczność waszej pra-
; Przejście od biernej do aktywnej formy masażu nie jest w rzeczywistości wielką
zmianą. W większości wypadków pacjenci będą mogli rozluźnić się w pozycjach,
»zorych zawsze używaliście; jednak mam nadzieję, że spróbujecie niektórych pro
pozycji zademonstrowanych w tej książce! Wystarczy tylko podczas masażu raz lub
zwa poprosić o ruch części ciała, na której pracujecie. Gdy zaczniecie już pracować
> ten sposób, aktywna współpraca z pacjentem stanie się dużo prostsza.
Praca w pozycji siedzącej (dvd7 , 1:10 :5 5 do1 :22 :00 )
. zasami efekt całej naszej dobrej pracy może zostać zniweczony, gdy pacjent wstanie
ze stołu i zacznie funkcjonować w pozycji pionowej. Rozluźniające skutki masażu
mięśnia czworobocznego zostaną zniweczone, jeżeli pacjent będzie nadal funkcjo
nował z barkami uniesionymi do poziomu swoich uszu. Praca w pozycji siedzącej
est wspaniałą metodą pozwalającą na to, aby pacjent mógł doświadczyć rozluźnie
nia w pozycji siedzącej zamiast leżącej. Nawet jedna lub dwie minuty masażu na
mięśniu czworobocznym i dźwigaczu łopatki w pozycji siedzącej mogą pozostawić
:rwałą informację, w jaki sposób należy utrzymywać barki. Jest to również wspania-
:v sposób zajmowania się niewielkimi dolegliwościami, które mogą wystąpić u nie
których pacjentów niepotrafiących przystosować się do ponownego poruszania się
po długim okresie leżenia na stole zabiegowym.
Ten rodzaj masażu jest zupełnie inny od masażu wykonanego na specjalnym krze
śle zaprojektowanym w celu udzielania krótkich sesji pacjentom, którzy są ubrani.
Chociaż może się zdarzyć, że po zakończeniu masażu, gdy pacjent jest już ubrany,
będziecie chcieli wykonać szybki masaż okolicy barków, pamiętajcie, że większość
ruchów ułatwiających rozciąganie tkanek najlepiej wykonywać bezpośrednio na
skórze (pacjent w trakcie zabiegu byłby ubrany w bieliznę). Możecie rozpocząć ma
saż od krótkiej pracy, gdy pacjenci są ubrani, co uświadomi im korzyści płynące
MASAŻ TKANEK GŁĘBOKICH. WIZUALNY P R Z E W O D N IK PO T E C H N IK A C H
z pozycji siedzącej i pozwoli na łatwe przejście do masażu, podczas którego będi

tylko w bieliźnie. Taki masaż ma jedną wadę - pacjent podczas całego zabiegu p>. -
zostaje w pozycji zgiętej do przodu. Jeżeli wykorzystujecie pozycję siedzącą w wa
szym prywatnym gabinecie, macie przewagę układania pacjenta w wielu różnych
pozycjach, aby mięśnie były rozciągnięte podczas wykonywania masażu. Ławeczki
lepiej niż krzesło nadaje się do masażu w pozycji siedzącej. Powinna być wystarcza
jąco wysoka, by kolana pacjenta znajdowały się nieco niżej niż miednica i aby stop*'
mogły dawać podparcie. Jeżeli wasza praca nie ma na celu rozciągnięcia kręgosłu
pa w kierunku zgięcia, upewnijcie się, że pacjent siedzi wyprostowany, utrzymu
jąc właściwą lordozę lędźwiową. To zmniejszy napięcie w obszarach lędźwiowym
i krzyżowym, które są bardziej wrażliwe w pozycji siedzącej.
Praca z mięśniem czworobocznym w pozycji siedzącej
Aby zapoznać się z tymi technikami, zacznijcie od masażu mięśnia czworoboczne

go i dźwigacza łopatki. Nawet jedno- lub dwuminutowa praca w tym miejscu jest
bardzo korzystna i może być wykonana, gdy pacjent jest już ubrany po zakończe
niu właściwego masażu. Wybierzcie jednego z waszych stałych pacjentów, który ma
nawyk unoszenia barków w pozycji pionowej, i zaproponujcie kilka dodatkowych
ruchów tej części po masażu w pozycji leżącej. Szybko zdobędziecie
entuzjastę masażu w pozycji siedzącej.
Rycina 6-10. Praca na mięśniu czworobocznym w pozycji siedzącej

Upewnijcie się, że pacjent siedzi wyprostowany, zachowując właściwa
krzywiznę lędźwiową. Kolana powinny być niżej niż miednica, tak ab)
stopy pełniły funkcję podparcia. Masaż mięśnia czworobocznego może
być wykonany jedno- albo obustronnie. Praca po jednej stronie pozwala
na zginanie i rotowanie głowy i szyi pacjenta drugą ręką lub umożliwia
pacjentowi aktywne zgięcie lub obrócenie głowy w kierunku przeciw
nym. Zarówno aktywne, jak i bierne rozciąganie szyi i głowy w stro
nę przeciwną do tej, na której pracujecie, skutecznie rozciągnie mięsień
czworoboczny i inne górne mięśnie barku. Niekorzystne w pracy po jednej
stronie jest to, że dochodzi do niejednakowego obciążenia kości krzyżo
wej i kręgosłupa. Masaż obustronny nie pozwala na tak duże rozciąganie
mięśnia czworobocznego, ale jest bezpieczniejszy dla pacjentów, którzy
mają problemy z kręgosłupem, ponieważ wprowadzona siła jest prze
Rycina 6-10 noszona równomiernie w dół kręgosłupa. W obydwu strategiach masaż
270
od strony przyśrodkowej w kierunku bocznym daje odczucie wydłuże

nia i obniżenia barku.
Praca z łopatką w pozycji siedzącej
Rycina 6-11. Praca na przyśrodkowej stronie topatki lub mięśniu

podtopatkowym w pozycji siedzącej
Gdy pracujecie palcami, aby dojść do mięśnia podłopatkowego, możecie
oprzeć łokieć na swoim tułowiu, by zapewnić sobie odpowiednią dźwig
nię, wykonując protrakcję i rotując łopatkę niepracującym przedramie
niem lub ręką.
Ryciny 6-12 a i b. Praca na środkowym odcinku

piersiowym w pozycji siedzącej
Często, gdy pacjent znajduje się w pozycji siedzącej, przydatna jest praca
łokciami lub kostkami palców powyżej łopatki łub przyśrodkowo w sto Rycina 6-11
sunku do niej. Nawyki utrzymywania postawy, które nie są widoczne
w leżeniu, ujawnią się, gdy pacjent przyjmie wyprostowaną pozycję sie
dzącą. Tego rodzaju masażjest szczególnie skuteczny w pracy z mięśniem
czworobocznym, dźwigaczem łopatki i mięśniami równoległobocznymi.
Pamiętajcie, że należy wskazać pacjentowi jego niepotrzebne nawyki
unoszenia barków lub przyciągania do siebie łopatek przez mięśnie rów-
noległoboczne. Po uwolnieniu łopatki bardzo skutecznyjest masaż palca
mi, kostkami palców lub łokciem w bruździe kręgowej na całej długości
MASAŻ T KAN EK G Ł Ę B O K IC H . W IZUA LN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
kręgosłupa. Pozwólcie pacjentowi na chwilę przerw),

aby dać odpocząć jego plecom i umożliwić mu odczu
cie korzyści płynącej z tego rodzaju masażu.
Zauważcie, że nawet jeżeli gtowa i szyja są zgięte do

przodu, to dolny odcinek kręgosłupa pozostaje w pozy
cji neutralnej.
Wyprost kręgosłupa piersiowego
Rycina 6-13. Prostowanie kręgosłupa piersiowego

Pacjenci uwielbiają tę pozycję, ale upewnijcie się, żc
chronicie swój kręgosłup. Ta pozycja umożliwia ogólne
rozciąganie, możecie w niej wykonać także precyzyjne
masaż kostkami palców na krótkich mięśniach prz\ -
kręgowych. Lekkie ruchy kołysania lub zgięcia boczne
go mogą pomóc w uwolnieniu nieruchomych kręgom
Możecie dostosować tę pozycję do cięższych pacjentc
przez przesunięcie ławeczki do tyłu i oparcie łokci pa
cjenta na stole. Wykorzystajcie swoją prawą rękę jak:
punkt podparcia, aby umiejscowić wyprost na kon
kretnym kręgu.
Rycina 6-13
Rozciąganie powięzi lędźwiowej
Rycina 6-14. Rozciąganie powięzi lędźwiowej

Niech pacjent pochyli się do przodu tak daleko, jak
jest to możliwe, ale jednocześnie wygodne. Możecie
umieścić poduszkę na kolanach pacjenta lub popro
sić go o podpieranie się łokciami ułożonymi na kola
nach. Aby nie stosować zbyt dużego nacisku na kręgi
lędźwiowe i kość krzyżową, pracujcie szerokimi rucha
mi rozciągającymi.
Rycina 6-14
272
Praca z obręczą
barkową
Ryciny 6-15 a i b. Rotacja kości

ramiennej w pozycji siedzącej
Ta pozycja pozwala na wiele
możliwości odwodzenia i rotacji
kości ramiennej. Wybadajcie pal-
pacyjnie napięte mięśnie i prze
suńcie ramię do pozycji, która
rozciągnie je podczas masażu
drugą ręką. Będziecie mieli łatwy
dostęp do mięśni obłych i nara-
miennych.

pierścienia rotatorów w pozycji
siedzącej
Pociąganie ramienia w poprzek
klatki piersiowej rozciągnie
mięśnie pierścienia rotatorów
i równoległoboczne. Ekspery
mentujcie z różnymi stopniami
uniesienia ramienia: od pozio
mu klatki piersiowej do uniesie
nia nad głową.
Rycina 6-16
273
Rycina 6-17. Otwieranie klatki piersiowej w pozycji siedzącej

Podtrzymujcie ramię pacjenta swoim ciałem zamiast obejmowa
nia go ręką. Pracujcie powoli i poproście o wdech, gdy pociągacie ra
mię do tyłu, i zahaczcie się drugą ręką na napięciu klatki piersiowe-
Łączenie ruchów i strategii w wasz

indywidualny styl masażu
Aby stać się uznanym praktykiem masażu tkanek głębokich lub jakie -
kolwiek innej formy pracy z ciałem, należy dokładnie zrozumieć zasac
masażu i uzyskać biegłość techniki. Ruchy i strategie zaprezentowana
w tej książce oferują wiele sposobów skutecznego leczenia konkre:
nych problemów i części ciała.
(g ) Pamiętajcie, że ruch, który jest wykonywany w sposób mechaniczny bez przejrzystej:

określenia celu, może stać się pustym gestem.
Czasami zauważam, że skupienie potrzebne do mechanicznego nauczenia się nc -

wych technik może powodować, że studenci wyrabiają sobie w pewnym sensie
bezosobowy i pedantyczny styl masażu. Wtedy już nie potrzeby pacjenta decydu -
0 doborze ruchów podczas masażu, ale sam sposób wykonania tych ruchów i i
czyna dyktować ton masażu. Chociaż techniki zademonstrowane w tej książce s_
ważne, to wciąż najistotniejsze jest to, abyście kierowali się troską o pacjenta i che
cią uzdrawiania w trakcie masażu tkanek głębokich. Podczas mojej dziesięciole:
niej pracy w centrum fizjoterapii przekonałem się.że oprócz wymiernych korzyść
mięśniowo-powięziowych płynących z masażu, szczera troska o pacjenta jest rr.c-
gicznym elementem, który sprawia, że nasza praca jest tak skuteczna.
Zmieniło się nastawienie do masażu uważanego kiedyś za element prostytuc
albo dogadzania sobie w przytłumionym świetle i dymie kadzidełek. Czasami je:
nak zmiana opinii może pójść za daleko i dopiero po pewnym czasie odnajdujerr
„złoty środek” (można to porównać do ruchu wahadła). Współczesna konieczno^
kontynuowania edukacji i zdobywania certyfikatów podkreślają bardziej naukov. t
1 medyczne aspekty zdobywania wykształcenia w dziedzinie masażu. Ostatnio sh
szałem kilku terapeutów potępiających osiąganie „przyjemnego odczucia” lub masce
rozluźniający jako przestarzałe i nieskuteczne. Gdy próbuję odmiennych form ma

sażu, czasami stykam się z atmosferą przypominającą chłód lekarskiego gabinetu.
Przyjaciółka, która ponad dwadzieścia lat temu została prawniczką, śmieje się z tego,
iak początkowo ze swoimi koleżankami usiłowała poprzez zaprzeczenie swojej ko
biecości zyskać akceptację w zdominowanym przez mężczyzn zawodzie prawnika.
Ubierały się w ciemne garnitury, nosiły krawaty, a nawet kupowały męskie wyjściowe
buty. Na szczęście ta praktyka była krótkotrwała. Dolegliwości i objawy, z którymi
przychodzą nasi pacjenci, rzadko są spowodowane jednym lub dwoma napiętymi
mięśniami, które mogą być cudownie uleczone przez fantazyjną lub ezoteryczną
technikę. Podejrzewam, że nawet jeśli zostaną stworzone roboty naśladujące ruchy
masażu, masażyści nadal będą się cieszyli dużym powodzeniem. Lęk, smutek, de
presja, złość lub izolacja mogą tworzyć fizyczne napięcie czy ból lub być przez nie
tworzone. Ważne, aby masażyści dokładnie rozważyli, w jaki sposób chcą wykony
wać swój zawód, i nie byli zmuszani do noszenia białego fartucha i stetoskopu, je
żeli pozostaje to w konflikcie z ich osobowością, celami i stylem masażu. Następny
rozdział dotyczy możliwości wyrażania siebie przez indywidualne zdolności i rodzaj
masażu, który chcielibyście wykonywać. Przyswojenie wysoce skutecznych technik
w żaden sposób nie musi pozostawać w konflikcie z ekspresją tego, kim jesteście.
Wasza biegłość w technicznych aspektach masażu tkanek głębokich może być do
datkowym narzędziem wyrażającym waszą troskliwą i kojącą naturę.
Rozdział siódmy
Osiąganie satysfakcji dzięki dobrze

prosperującej praktyce
ejście w zawód masażysty może wiązać się z przemierzeniem krętej drogi.
Gdyby dwadzieścia lat temu, kiedy studiowałem na uniwersytecie fizjologię
wysiłku, ktoś opisał mi życie i satysfakcję, którą osiągam w mojej obecnej pracy, nie
przypuszczałbym, że to możliwe do osiągnięcia. W rzeczywistości nie ma dnia, bym
nie czuł wyjątkowego szczęścia, patrząc przez okno mojego spokojnego gabinetu
na drzewa rosnące na zewnątrz i wykonując pracę, którą kocham, z ludźmi, o któ
rych głęboko się troszczę. Chociaż kiedyś w przyszłości będę mógł pracować tyl
ko kilka dni tygodniowo w niepełnym wymiarze godzin, spodziewam się, że będę
kontynuował moją pracę tak długo, jak będę fizycznie do tego zdolny.
Spełnienie ma odmienne znaczenia dla różnych ludzi. Dla niektórych masaży
stów oznacza możliwość pracy w niepełnym wymiarze, pozwalającą na poświęcenie
więcej czasu swojej rodzinie, zainteresowaniom artystycznym lub podróżom. Dla
innych może to być bliski i troskliwy związek ze stałymi pacjentami. Dla niektórych
głównym celem jest możliwość zarobienia dużych pieniędzy podczas wykonywania
przynoszącej satysfakcję pracy. Tak długo jak zachowacie świeży i entuzjastyczny
stosunek do swej pracy, nieważne jest, czy pracujecie z dwoma, czy z dwudziestoma
pacjentami tygodniowo. Jednak ważne jest, abyście pracowali z tyloma pacjentami,
z iloma pragniecie. Znam świetnych masażystów, którzy czują się niespełnieni, po
nieważ nie potrafią sprawić, by ich gabinet był wystarczająco popularny.
Jedną z przyjemności nauczania metod masażu jest satysfakcja, którą odczuwam,
gdy słyszę, że praktyki niektórych studentów prosperują znacznie lepiej niż dotych
czas. Masażyści nie żyją już z dnia na dzień, mając nadzieję, że zjawi się u nich jakiś
pacjent, lecz pracują w dobrze prosperujących gabinetach, gdzie pacjenci zapisują
się na listy oczekujących. Nie tylko są bardziej zajęci, lecz dzięki szlifowaniu swych
umiejętności i ciągłemu pogłębianiu wiedzy postrzegają swoją pracę jako bardziej
interesującą, przyjemną i pozwalającą osiągnąć spełnienie zawodowe. Chciałbym
bardzo, żeby wszyscy moi studenci odnieśli taki sukces, i jest mi przykro, kiedy
widzę wspaniałych terapeutów, którzy jak drzewo chylące się w lesie i n i e z w r ;-

jące niczyjej uwagi, mają niestety trudności ze stworzeniem i utrzymaniem dobr::
prosperującego gabinetu. Przez lata spędziłem wiele czasu, rozmawiając z terar--. -
tami i próbując zrozumieć przyczyny tych niepowodzeń. Poniżej przedstawi:; ~
kilka sposobów osiągnięcia sukcesu i kilka pułapek, w które można wpaść, twon_
przynoszącą satysfakcję praktykę, które ujawniły się podczas tych rozmów.
Rozwijanie swojej wiedzy
C
hociaż zawsze wydaje się, że terapeuci kończą kursy i warsztaty pełni entu
zjazmu, wdrożenie nowo zdobytej wiedzy często utrudniają przyzwyczaj;
nia wyniesione z dotychczasowej pracy, a czasami wiedzy. Znaczącym elementen,
uczenia się jest nie tyle uzyskiwanie nowych wiadomości, ile pozbywanie się starych
nawyków wynikających z początkowych etapów nauczania, które nie są właściwe
w sytuacji, gdy wasza wiedza rozwinęła się. Ucząc masażu, początkowo przekazu
je się ograniczoną liczbę szczegółów, ponieważ niedoświadczonemu studentowi
nie można przedstawić wielu wiadomości w krótkim czasie. Niektórzy ludzie nie
podejmują wysiłku zdobywania głębszej wiedzy z zakresu anatomii, uczenia się
pracy różnymi częściami ciała (chodzi o kostki, pięści, przedramiona, łokcie), czy
też kształcenia umiejętności pozwalających na właściwe zajmowanie się dolegli
wościami pacjentów. Ci masażyści w zasadzie wykonują te same zabiegi, co tuż po
ukończeniu szkoły, aczkolwiek z większą finezją. Prawdopodobnie najpoważniejszą
przeszkodą są pewne ograniczające nas definicje tego, czym jest masaż - czyli prze
de wszystkim przekonania, że podczas każdej sesji musimy zająć się całym ciałem
pacjenta, bo inaczej wyjdzie on z naszego gabinetu bez poczucia integracji lub bę
dzie miał wrażenie, że coś zostało pominięte. Na początku może was trochę prze
rażać, że musicie uwolnić się od tych ograniczeń, ale praktycznie każdy terapeuta,
z którym o tym rozmawiam, twierdzi, że pacjenci uwielbiają, gdy masażysta kon
centruje się na obszarach wymagających dłuższej pracy, nawet jeżeli innymi obsza
rami zajmuje się tylko powierzchownie. Aby zastosować nowe i skuteczne metody
masażu, prawdopodobnie konieczne będzie porzucenie przyzwyczajeń, które nie są
wystarczająco efektywne. Oczywiście, możecie również zacząć umawiać pacjentów
na dłuższe wizyty, aby pozwolić sobie na bardziej precyzyjną i wyspecjalizowaną
pracę, nie rezygnując z masażu całego ciała.
278
O S IĄGA NIE SATYSFAKCJI DZ IĘ KI DO BRZE PRO SP ERUJĄ CE J PRA KTYCE
Zarządzanie czasem
Najprostszym sposobem zapewnienia pacjentom bardziej dokładnego masażu jest

dobre zorganizowanie czasu i rezygnacja ze zbędnej pracy Każdy ruch powinien
mieć swój cel, a wykonywane bez namysłu sekwencje powinny zostać wyelimino
wane. Powtórzę tutaj moje wcześniejsze stwierdzenie, że ruch bez celu może stać
się pustym gestem.
Wiedzieć, gdzie pracować; najbardziej przydatna jest wiedza, z jakimi częściami

pracować, aby zapewnić pacjentowi największą korzyść. Mistrzowie w dziedzinie
pracy manualnej z ciałem rzadko potrzebują wyrafinowanych chwytów lub pro
cedur -oni po prostu koncentrują się na tych miejscach, w których potrzebny jest
masaż. Tej umiejętności można się szybko nauczyć, jeżeli skupicie się na dwóch
lub trzech problemach, a praca nad nimi pomoże pacjentowi opuścić gabinet z no
wym uczuciem rozluźnienia lub bez bólu. Nie próbujcie zyskać zbyt wiele i zamiast
zajmować się drobiazgami, bądźcie usatysfakcjonowani tym, że koncentrujecie się
tylko na tych miejscach, dzięki którym wasz pacjent będzie zdrowszy. Szybka pra
ca integracyjna w innych miejscach pod koniec sesji masażu może być niezwykle
skuteczna bez straty czasu.
Wiedzieć, kiedy przestać: jeżeli najważniejsza jest wiedza, gdzie zacząć masaż, to
wiedza, kiedy go skończyć, może być druga w kolejności. Tę zdolność możemy po
dzielić na dwie kategorie:
. Wiedzieć, kiedy osiągnęliście swój cel - jednym z najbardziej denerwujących
pacjenta aspektów masażu może być to, iż terapeuta pracuje w jakimś miejscu tak,
iakby wciąż stanowiło ono problem, mimo że jest już rozluźnione. Oprócz stra-
rv czasu ten nawyk może nawet doprowadzić do utraty równowagi mięśniowo-
-szkieletowej ciała i spowodować, że pacjent będzie miał wrażenie, iż wykonujecie
rutynowy masaż, nie wyczuwając jego potrzeb. Stańcie się wrażliwi na „topnienie”
mięśnia i uwolnienie nawyków postawy i idźcie dalej, gdy praca w danym miejscu
dobiegnie końca. - : v- • v
• Wiedzieć, kiedy zrezygnować - jednakowo frustrująca dla pacjenta jest sytuacja,
gdy terapeuta kontynuuje masaż, często bolesny, przez długi czas w miejscu, które
nie jest „gotowe” na uwolnienie. Czasami terapeuci stosują zwiększający się nacisk,
mając nadzieję na zwycięstwo w bitwie z opornym mięśniem. To może być nie tyl
ko stratą czasu, ale również spowodować u pacjenta siniaki, a także to, że będzie
odczuwał utrzymujący się dyskomfort lub pogorszenie objawów. Jeżeli cztero- lub
pięciominutowa praca na jednym obszarze nie daje poprawy, to jest wątpliwe, by
279
MA SAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W IZU A LN Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
kontynuowanie takiej pracy przyniosło sukces, tylko dlatego że silniej naciskacie

Powinniście spróbować nowej strategii i rozpocząć pracę w innym miejscu. Byc
może zanim dojdzie do rozluźnienia w tym miejscu, musi najpierw dojść do uwol
nienia w jakimś innym. Możliwe jest również, że uwolnienie pojawi się następne
go dnia, kiedy miejsce to będzie „gotowe”, jeżeli zapewniliście pacjentowi ostrożnć
i zlokalizowaną pracę integracyjną lub uwolniliście pierwotne napięcie w jakim-
innym punkcie, który inicjował tę kompensację.
Praca na właściwej głębokości: początkowe zajęcia z masażu powinny wpoić stu

dentom ostrożność, którą muszą zachować do chwili, gdy nauczą się, w jaki sposób
bezpiecznie penetrować tkanki powierzchowne lub właściwie przygotować danv
obszar do masażu. Jednak te wczesne środki ostrożności często są wyolbrzymia
ne, tak że terapeuci marnują czas, lekko „rozgrzewając” tkanki nieskutecznym, zb'~.
delikatnym masażem lub pracując na rozluźnionych tkankach powierzchownych
zamiast zagłębić się w napięte obszary. Niektórzy pacjenci opisują to zbyt ostrożne
podejście jako podobne do sytuacji, gdy coś ich swędzi, a ktoś łaskocze ich zamiast
drapać, lub nawet drapie, tyle że w niewłaściwym miejscu. Jedną z najważniejszych
umiejętności, które możecie rozwinąć w pracy na tkankach głębokich, jest możliwie
najszybsze zagłębienie się w tkanki i praca na tej głębokości, gdzie wyczuwalny jest
opór. To pomoże wam nie tylko w zarządzaniu czasem, ale zrobi wrażenie na pa
cjentach, gdyż pozwoli na skoncentrowanie się na problematycznych miejscach.
Jedną z najważniejszych umiejętności, które możecie rozwinąć w pracy na tka n ka r

głębokich, jest możliwie najszybsze zagłębienie się w tkanki i praca na głębokości, gdzê
wyczuwalny jest opór.
Inne problemy, które ograniczają wasz rozwój
Przez lata nauczania zetknąłem się z kilkoma poważniejszymi błędnymi wyobra

żeniami, które hamują ewolucję praktyki terapeutycznej w kierunku bardziej sku
tecznej, satysfakcjonującej pracy.
Obawa, że zmiana pozycji będzie przeszkadzać pacjentowi: nauczyciele masażu po

czątkowo kładą nacisk na spokojne rozluźnienie pacjenta, a nie na cele terapeu
tyczne. Prawie wszyscy muszą pokonać swój lęk przed instruowaniem pacjentów;
aby zmieniali pozycje na takie, które umożliwiają skuteczniejsze sposoby terapii.
Umieszczanie pacjentów w pozycji leżenia na boku, przesuwanie pacjentów w dół,
280
o s ią g a n ie saty sfa k cji d z ię k i d o b r z e p r o s p e r u ją c e j p r a k t y c e
tak aby ich stopy wystawały poza krawędź stołu, usunięcie podpórki spod głowy, tak
aby można było pracować z kręgosłupem w rotacji i w zgięciu bocznym w pozycji
leżenia przodem, zwiększy możliwości terapii, która okaże się znacznie ważniejsza
niż dyskomfort, który mogą odczuwać niektórzy masażyści, prosząc pacjenta, aby
zmienił ułożenie ciała. Sami przekonacie się, że pacjenci są bardzo otwarci na zmia
ny, gdy odczuwają korzyści płynące z masażu w różnych pozycjach.
Przykrycie pacjenta: poruszanie kończynami, zmiana pozycji do leżenia na boku, czy

też poproszenie, aby pacjent usiadł, by można było wykonać bardziej precyzyjny
masaż - jak już wspomniałem - może stwarzać pewne trudności z okryciem pa
cjenta. Przykrywanie jest umiejętnością funkcjonalną, a nie formą sztuki. Uważam,
że brak pewności siebie podczas przykrywania pacjenta jest jednym z najważniej
szych czynników, które powstrzymują terapeutów przed spróbowaniem bardziej
innowacyjnych technik i strategii w masażu. Napisał kiedyś do mnie student, aby
podziękować za: „.. .uwolnienie od obsesyjnej obawy o przykrycie pacjenta, przez
którą spadała jakość mojej pracy”. Oczywiście, musicie pamiętać o obawach pa
cjentów dotyczących zachowania przyzwoitości, ale wykorzystanie dodatkowej
poduszki lub ręcznika, a czasami samo wytłumaczenie, iż niezbędne są pewne po
zycje, w których przykrycie będzie trudne do zapewnienia, pozwoli wam osiągnąć
wiele celów terapeutycznych. Wielu doświadczonych masażystów po prostu prosi
pacjentów, aby nosili taką bieliznę, która sprawi, że nie poczują się skrępowani, gdy
sytuacja będzie wymagać rozebrania się.
Początkowe środki ostrożności: wiele początkowych ostrzeżeń w nauce masażu może

przetrwać w praktyce terapeutów, mimo że z czasem nie są już tak użyteczne i wzbu
dzają w masażystach obawę przed rozwijaniem swojego sposobu pracy lub stwa
rzają niepewny styl masażu. Znam doświadczonych terapeutów, którym lęk przed
pracą na przedniej stronie szyi, w okolicy kręgosłupa lub mobilizowaniem stawów
(włączając w to stawy międzykręgowe), pracą na brzuchu lub obszarze pośladko
wym uniemożliwia rozwój. Oczywiście, nie powinniście pracować na żadnym ob
szarze, jeżeli nie czujecie się tam pewnie, ale bardzo często taka obawa jest wynikiem
braku wiedzy anatomicznej, a nie rozwagi. Niektórzy terapeuci pozbawiają swo
ich pacjentów korzyści wynikających z dekompresji stawów, gdyż zawsze pracują
w kierunku powrotu żylnego do serca. Często radzi się, aby pracować w kierunku
dystalnym, jeżeli możecie dać pacjentowi uczucie dekompresji w takim stawie jak
barkowy czy biodrowy lub w innych obszarach, gdzie możecie pracować w kierun
ku wydłużania mięśni.
281
MASA Ż T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W IZ U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Mity kwasu mlekowego: jestem zdziwiony przetrwaniem plotki, że kwas mlekowy

może zostać zatrzymany w mięśniach w postaci ciała stałego, które jest uwalniane
podczas masażu i dlatego powoduje ból pozabiegowy. Trudno jest położyć kres
temu błędnemu wyobrażeniu, ponieważ naukowcy nie zastanawiali się nawet, czy
obalić tę teorię, gdyż nigdy nie zetknęli się z nią w swoim środowisku. W rzeczy
wistości kwas mlekowy występuje w mięśniach w znaczącej ilości maksymalnie
od 30 do 60 minut po wysiłku beztlenowym i jest metabolizowany w cyklu Kreb
sa do pirogronianu jako źródło energii. Co ważne, niektórzy terapeuci pracują
zbyt mocno i doprowadzają do uszkodzenia tkanki, tłumacząc ten niewłaściwy
sposób masażu mitem kwasu mlekowego lub przysłowiem: „Nie ma bólu, nie ma
poprawy”.
Nawilżenie: większość terapeutów używa zbyt dużo środka nawilżającego lub wy
biera zły jego rodzaj. Prawdopodobnie najważniejszą różnicą pomiędzy masażem
rozluźniającym a masażem tkanek głębokich lub pracą mięśniowo-powięziową jest
skupienie się na chwytaniu i rozciąganiu tkanki, a nie ślizganiu się nad nią. Kluczo
we staje się więc używanie bardzo małej ilości nawilżenia (emulsje są często lepsze
niż olejek); rozważcie używanie produktu, który konsystencją przypomina pastę
do butów i zawiera wosk pszczeli.
Postawa jeźdźca: wielu nauczycieli dziwi się, że niektórzy studenci ciągle przyjmu
ją postawę ze zgiętymi znacznie kolanami, miednicą wciągniętą i obiema stopam:
ustawionymi równolegle do ciała. Powinniście się pochylić w kierunku ruchu, ko
rzystając ze swego ciężaru ciała, tak aby siła pozioma pochodziła z waszych koń
czyn dolnych, jedna stopa powinna być przesunięta do tyłu w celu zapewnienia
siły ruchu. Gdy będziecie właściwie używać swojego ciężaru ciała, a nie wysiłku
mięśniowego, to gdyby nagle pociągnięto wasze ręce, upadniecie na pacjenta. Po
stawa jeźdźca jest użyteczna w sztukach walki, bo pozwala na ugruntowanie ener
gii poprzez stopy, ale jest nieskuteczna w pracy z tkankami głębokimi, ponieważ
uniemożliwia przeniesienie ciężaru ciała na kończyny górne. Brak wykorzystania
swojego ciężaru wymusza użycie siły mięśniowej, co nie będzie dobrze przyjmo
wane przez pacjenta i może was narazić na urazy.
Z łokci i kostek korzystajcie tylko w pracy głębokiej: umożliwiają one proste i skuteczne
sposoby pracy z tkanką i są jak najbardziej właściwe do masażu delikatnego, gdyż
zapewniają techniczną przewagę nad dłońmi. Jeżeli trochę poćwiczycie, wasze łok
cie mogą stać się prawie tak czułe jak palce.
282
o s ią g a n ie sa ty sfa k cji d z ię k i d o b r z e p r o s p e r u ją c e j p r a k t y c e
Jak wspomniano wyżej, informacje, które uzyskaliście na początku swojej edukacji

w dziedzinie w masażu, mogą już być nieprzydatne w waszej pracy, lub nawet nie
właściwe. Podobnie jest w przypadku nowych informacji. Ważne jest to, aby oddzielić
te informacje od waszej sympatii dla nauczycieli i nie utrzymywać bezwartościo
wych wzorców z powodu lojalności wobec jakiegoś autorytetu. Na każdym etapie
kształcenia zwracajcie uwagę na wiedzę, którą zapewnia, jak również na możliwo
ści zastosowania jej do waszych indywidualnych potrzeb.
Realia wchodzenia w zawód masażysty

Sprawy praktyczne
Wybór słowa „zawód” zamiast „biznes” jest celowy, W przypadku niektórych osób
konieczność zapewnienia środków do życia wymaga początkowego skupienia się
na sprawach biznesowych i odłożenia na później wzniosłych celów swojej profesji.
Tworzenie gabinetu jest ciężką pracą i wymaga zdolności, które mogą mieć mało
wspólnego z umiejętnościami z dziedziny masażu. Na przykład konieczne jest po
zyskiwanie pacjentów nie tylko wśród swoich przyjaciół.
Wielu młodych terapeutów zaczyna swoją praktykę od pracy w centrum od-
r.owy biologicznej, gabinecie chiropraktyka Jub w innym podobnym miejscu. To
■est świetny sposób, aby zdobyć doświadczenie, dzięki możliwości masowania wie
cu różnych ludzi, i wy szlifować umiejętności, których nauczyliście się w szkole. Nie
musicie się troszczyć o urządzanie gabinetu, pozyskiwanie pacjentów i początkowe
•■wdatki związane z otwieraniem gabinetu. Centra odnowy biologicznej zapewniają
względnie stały przychód, czasami oferują ubezpieczenie zdrowotne, urlopy i bez
płatne członkostwo w swoich klubach. Zaletą jest również miła atmosfera pracy
z grupą przyjaciół o podobnych zainteresowaniach.
Pewne elementy tej pracy mogą jednak utrudniać przejście do bardziej docho
dowej i satysfakcjonującej prywatnej praktyki. Największym niebezpieczeństwem
jest „wypalenie się”. Rzadko widzę, by terapeuci pracowali w centrum odnowy bio
logicznej dłużej niż pięć lat. Oczywiście terapeuta otrzymuje tylko procent tego,
co pacjent płaci. Aby zapewnić sobie wystarczające dochody, konieczna jest praca
z około dwukrotnie większą liczbą pacjentów. W związku z tym wielu terapeutów
przepracowuje się, doznaje urazów i rozczarowuje się, gdy wałczy o przetrwanie jak
postacie z powieści Charlesa Dickensa.
Jeszcze jednym problemem dotyczącym pracy w czyjejś firmie jest prawdo
podobieństwo ograniczenia szans wyrażenia swojej indywidualności. W centrum
283
odnowy biologicznej lub gabinecie chiropraktyka to przede wszystkim pacjenci

decydują o tym, jaki rodzaj masażu wykonacie. Kiedy prowadzicie swój własny
gabinet, ta zależność się odwraca. Wasz osobisty styl i umiejętności szybko przy
sporzą wam pacjentów, z którymi będziecie pracować w wybrany przez was sa
mych sposób.
Oczywiście tak bardzo jak polecam pracę w centrum odnowy lub gabinecie
chiropraktycznym, aby początkowo rozwinąć swe zdolności masażu, tak uwa
żam, że praca na własny rachunek na dłuższą metę ma zdecydowanie więcej zalet.
Przekonanie to czerpię z radości, którą dostrzegam u masażystów, którzy zmienili
pracę i otworzyli własną praktykę. Wielu terapeutów czuje się uzależnionych od
swoich dochodów z centrów odnowy biologicznej, trudno jest im zdecydować się
na zmianę i rozpocząć pracę w swoim gabinecie. Pracują w pełnym wymiarze cza
sowym i nie mają czasu ani energii, aby spróbować odzwyczaić się od swojej pracy
w centrum odnowy lub gabinecie chiropraktyka. Nie istnieją proste rozwiązania
tego problemu.
Każdy musi znaleźć własny sposób, ale poniższe sugestie udowodniły swoją
skuteczność. Pierwszym krokiem jest wyobrażenie sobie rodzaju techniki masażu,
którą chcielibyście stosować, i określenie rozsądnego czasu, aby to stopniowo osią
gać. Bez jasnego celu rzadko coś rozwija się samo z siebie. Większość terapeutów nie
posiada kapitału, który pozwoliłby im przetrwać do czasu, aż ich gabinet zacznie
lepiej prosperować - to jest powód, dla którego większość z nich na początku za
czyna pracować dla kogoś innego. Należy stawić czoła lękom, że tymczasowo mu
simy poświęcić część dochodów, ale powinniśmy pamiętać, że nagła zmiana nie jest
konieczna, a być może nie jest również idealnym rozwiązaniem. Początkowo wielu
terapeutów poświęca jeden dzień tygodniowo, aby promować wyłącznie swój włas
ny gabinet i pracować z własnymi pacjentami. Jeżeli nie mają zajętego całego dnia.
poświęcają ten czas na promocję. Powoli rozwijając swoją praktykę, przeznaczają
więcej dni na pracę u siebie, aż do momentu, gdy będą mogli sami się utrzymać.
Najpoważniejszym wydatkiem związanym z rozpoczęciem własnej praktyki jest
urządzenie gabinetu. Z tego powodu wizyty domowe są bardzo praktycznym roz
wiązaniem i dobrym sposobem na samodzielną pracę do momentu, aż będziecie
mieli tylu pacjentów, aby stało się możliwe pokrycie kosztów utrzymania gabinetu.
Dla wielu masażystów prywatny gabinet jest idealnym rozwiązaniem, jednak część
osób, które nie decydują się na pracę w domu pacjenta, nie może pozwolić sobie na
prowadzenie gabinetu w pełnym wymiarze czasowym. Wraz z kolegami rozważ
cie wspólne wynajęcie pomieszczenia, a potem stwórzcie sobie grafik z wizytami
pacjentów, aby móc je dzielić. W miarę jak liczba pacjentów będzie rosła, możecie
wydłużyć godziny pracy w tym gabinecie.
284
o s ią g a n ie sa ty sfa k cji d zid k i d o b r z e p r o s p e r u ją c e j p r a k t y c e
Jak wspomniano na początku tej części, praca dla kogoś innego ma wiele za
let - to może być dokładnie to, co sobie wymarzyliście. Jednak jeżeli macie aspiracje
przyjmowania swoich własnych pacjentów, poświęćcie czas i energię, aby osiągnąć
ten cel. Dzięki temu będziecie mogli stwierdzić, że realizujecie się w swoim zawo
dzie, a nie tylko pracujecie.
Poczucie własnej wartości
Większość z nas chce mieć poczucie, że staramy się być najlepsi, jak to tylko możli
we - z rozwojem przychodzi pewność siebie. Jednym z najbardziej interesujących
zjawisk, z jakim się zetknąłem podczas moich prób kontynuowania nauki i jakie
teraz dostrzegam u studentów, jest nagła, często cudowna zmiana na lepsze w ich
prywatnej praktyce, zachodząca po wzięciu udziału w kursie uczącym nowych
umiejętności. Po zajęciach studenci dzwonią, aby powiedzieć, że nagle przychodzą
do nich nowi pacjenci, którzy pojawiają się nie wiadomo skąd. Mam nadzieję, że
studenci zyskują na kursach nowe umiejętności, co sprawia, że stają się lepszymi
masażystami, natomiast jestem zupełnie pewny, że wzrost pewności siebie i poczu
cia własnej wartości, który towarzyszy procesowi uczenia się, również jest istotnym
czynnikiem przyciągającym pacjentów. Mimo wszystko wielu terapeutów rzadko
uczestniczy w kursach podyplomowych.
Czasami przeszkodą w rozwoju i uczeniu się może być wewnętrzne nastawie
nie, a nie brak zainteresowania. Wydaje się, że wielu młodych masażystów zamiast
czuć zadowolenie, nieco lęka się powrotu do nauki. Trudności w zakładaniu indy
widualnej praktyki masażu mogą negatywnie wpływać na energię terapeuty i jego
pewność siebie. Wyjście ze swojej wygodnej strefy i stawienie czoła czasami zastra
szającej perspektywie przekonania się, że istnieje w naszej pracy obszar rozwoju
i poprawy, może być onieśmielające. Lata współzawodnictwa w systemie edukacji
sprawiły, że wielu z nas patrzy na kursy jak na wywołujący niepokój test umiejęt
ności i wiedzy, a nie jak na narzędzie rozwoju.
Wyobraźcie sobie, że rozważacie kupno akcji w jakiejś spółce i odkrywacie, że
nie przeznaczyła ona żadnych pieniędzy na „badania i rozwój”. Czy chcielibyście
zainwestować w tak nieprzezorną spółkę? Niektórzy masażyści robią dokładnie
to samo, nie podejmując się rozwijania swoich umiejętności, lecz oczekując, że ich
praktyka będzie się cieszyła powodzeniem. Podstawowe wykształcenie, niezależ
nie od tego, czy zdobyliście je dzięki stu pięćdziesięciu godzinom ćwiczeń, czy ty-
siącgodzinnemu certyfikowanemu programowi, może tylko zapoczątkować drogę
do sukcesu. Uczenie się pracy z ciałem jest stopniowym procesem i najlepiej, gdy
285
przebiega w trakcie praktyki w rzeczywistym świecie. Istnieją tysiącgodzinne pro

gramy, przekazujące olbrzymią ilość informacji studentom, którzy nie są jeszcze
przygotowani, aby przyswoić czy scalić subtelności tych informacji. Taka sytuacja
jest trochę podobna do chodzenia przez całe lata na lekcje gry w tenisa bez zagrania
meczu. Będziecie zadziwieni mocą, która bierze się ze zdobywania nowych umie
jętności, i tym, jak kontynuowanie nauki wzmacnia entuzjazm i poczucie własnej
wartości.
Wyróżnianie się
Aby praktyka odnosiła sukcesy, musimy stawić czoła ogromnej konkurencji, nie tylko
zawodów medycznych i rozmaitych uzdrawiaczy, lecz również naszych kolegów. Jed
nym z kluczy do cieszącej się powodzeniem i przynoszącej satysfakcję praktyki jest
wyróżnianie się z grona rosnącej liczby innych masażystów. Możecie tego dokonać,
będąc „lepszymi” niż konkurencja, ale określenie „lepszymi” jest subiektywne i nie
gwarantuje sukcesu. Tym, co odróżni was od tych, którzy praktykują masaż ogólny
nie tyle jest bycie lepszym, lecz innym. Żeby stać się innym, powinniście doskonalić
konkretne umiejętności, które odróżnią was od pozostałych terapeutów, to znaczy
nie tylko uczestniczyć w kursach, ale stosować to, czego się nauczyliście.
Często widzę kończących zajęcia studentów, którzy są podekscytowani swoja
nową wiedzą i pełni nadziei na pozytywne zmiany w ich życiu zawodowym. Mogą
posiadać lepsze wyczucie warstw ciała i tego, jakich narzędzi użyć, aby umożliwić
sobie głębszą i bardziej skuteczną pracę. Potrafią pracować z mniejszym wysiłkiem
i większą wrażliwością, a jednocześnie są mniej podatni na urazy. Potrafią wykorc. -
wać znacznie lepsze masaże, ale w niektórych przypadkach to wcale nie przekłada
się na lepiej prosperującą praktykę.
Przez lata zastanawiałem się, dlaczego to przytrafiało się pewnym studentom,
podczas gdy inni mówili o natychmiastowej i gwałtownej poprawie zdolności po
zyskiwania nowych pacjentów, co przypisali swoim poszerzonym umiejętnościom.
W końcu okazało się, że studenci, którzy zauważyli istotną poprawę w rozwoju ga
binetu, naprawdę pracowali różnymi nowymi technikami. Prosili swoich pacjentów
aby podczas masażu obracali się na bok, pracowali ze stawami, żeby zwiększyć ich
ruchomość, oraz stosowali wolniejsze ruchy. Co najważniejsze, ustrzegli się przed
próbą „wygrania z czasem”, czyli poświęcenia jednakowej uwagi całemu ciału pod
czas jednej krótkiej sesji lub leczenia każdego pacjenta w taki sam sposób.
Wykonując nadal swój masaż ogólny całego ciała, terapeuci ci zaczęli skupiać
się na dwóch lub trzech miejscach, które wymagały dodatkowej uwagi podczas
286
OSIĄGA NIE SATYSFAKCJI DZ IĘ KI D O BRZE PR OSP ERUJĄ CEJ PRAKTYCE
każdego masażu. Pacjenci od razu zauważyli różnicę w sposobie ich pracy, zaczęli
regularnie umawiać się na zabiegi i przysyłać swoich przyjaciół. Wielu masażystów
przytaczało komentarze pacjentów: „Nigdy wcześniej nie miałem takiego masażu”.
Wkrótce masażyści ci zyskali taką popularność, że ich stali pacjenci i osoby, które
oni przysyłali, zapisywali się do nich z wyprzedzeniem.
Więc co z tymi terapeutami, w przypadku których nowe umiejętności wydają się
mieć niewielki wpływ na rozwój ich gabinetów? Stało się jasne, że większość tych stu
dentów, nawet jeżeli zwiększyli swe umiejętności, wprowadziła bardzo małe zmiany
w sposobie swojej pracy. Wielu wyraziło wahanie lub opór, aby poprosić pacjentów
o aktywny udział w procesie masażu poprzez przemieszczanie się do różnych po
zycji. Nigdy nie poprosili pacjenta o aktywne poruszanie kończynami, aby zmienić
mięśniowe nawyki ruchowe, lub nigdy nie poświęcili dostatecznie wiele czasu, żeby
uwolnić kręgi lub żebra, które nie poruszały się swobodnie. Masażyści ci usiłowali
pracować, ciągle zwracając jednakową uwagę na każdą część ciała, zaniedbując klu
czowe punkty napięcia z powodu potrzeby doprowadzenia masażu do końca.
Co najważniejsze, ci terapeuci wykonywali ciągle w zasadzie ten sam masaż,
aczkolwiek lepiej niż dotychczas. Większość, chociaż nauczyła się użycia nowych
narzędzi, lękała się tego z powodu zablokowania przez sztywne wyobrażenie, jak
powinien wyglądać masaż. Opierając się na modelu, którego ci terapeuci nauczyli
się na pierwszym kursie masażu, szkodzili samym sobie, narzucając ten model ma
sażu całego ciała swoim pacjentom. Bali się, że ich pacjenci pomyśleliby, że „nowy
masaż” jest dziwny i inny, nie wierzyli, że nowe umiejętności i sposoby pracy by
łyby docenione.
© W zasadzie szkodzili samym sobie, martwiąc się, że będą „inni” , podczas gdy właśnie
to pozwoliłoby im odróżnić się i wynieść ponad masażystów, którzy wykonują właściwie
ten sam masaż.
Spełnienie się poprzez wyrażanie samego siebie

ilka razy w tej książce wspomniałem o znaczeniu bycia twórczym w pracy -
uciekania od szablonowego masażu. Trudno spotkać osobę, która rozwija się
dzięki pracy opartej na bezmyślnych powtórzeniach lub zdławionej kreatywności.
Jeżeli macie nadzieję zachować świeżość i pełen optymizmu entuzjazm w pracy,
musicie czuć, że dajecie swoim pacjentom prezent złożony z waszych najlepszych
umiejętności dostosowanych do ich potrzeb.
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . W IZUA LN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Zarówno w sztuce, muzyce, sporcie, pracy, jak i w budowaniu naszych związków,

jedną z radości życia jest możliwość wyrażenia swojej wyjątkowej indywidualności.
Tak samo jak elokwentna osoba może użyć tylko niewielkiej części swojego słownic
twa, aby się wyrazić, tak samo wy możecie użyć ograniczonej liczby ruchów, które
zostały tutaj zademonstrowane. Bowiem komuś, kto chce uchwycić potęgę zwię
złych, jasno sformułowanych i dobrze dobranych słów, wystarcza samo czytanie
znakomitej poezji. W ten sam sposób rozsądne użycie ruchów i technik masażu
pokazanych w tej książce może pomóc wam lepiej zastosować masaż tkanek głę
bokich. Mam nadzieję, że tak jak posiadanie bogatego i przejrzystego słownictwa
pozwala na lepsze pisanie, tak ruchy i techniki zademonstrowane w tej książce będą
pomocne w „rozszerzeniu słownictwa”, za pomocą którego dokonujecie swojej eks
presji w masażu, a przez to powiększycie stopień zadowolenia z pracy.
Sugerowana literatura
Masaż ogólny
Chaitow, Leon. Muscle Energy Techniques with c d - r o m . 3rd ed. Oxford, England:
Churchill Livingstone,2 0 0 6 . is b n - io : 0443101140, iSBN-13:978-0443101144; 79,95 u s d .
Ten obszerny tekst opisuje teorię i praktykę „technik energii mięśniowej” ( m e t -
Muscle Energy Techniques). Przedstawia techniki manipulacji, w których pacjent,
kierowany przez terapeutę, aktywnie wykonuje ruchy przeciwko jego wyraźne
mu oporowi. Te techniki łączą się z innymi sposobami leczenia w fizjoterapii,
osteopatii, chiropraktyce i medycynie manualnej. To świetna książka, nie tylko
z powodu przedstawionych w niej technik, ale również dlatego że pomaga zrozu
mieć kinezjologię.
Chaitow, Leon, Graeme Chambers, and Viola M. Frymann. Palpation and As
sessment Skills. 2nd ed. Oxford, England: Churchill Livingstone, 2 0 0 3 . i s b n - i o :
0443072183, iSBN -13:978-0443072185; 71,95 USD.
To wspaniały podręcznik do nauki palpacji i oceny dysfunkcji mięśniowych
i szkieletowych.
Clay, James H., and David M. Pounds. Basic Clinical Massage Therapy: Integrating
Anatomy and Treatment, l w w Massage Therapy 8c Bodywork Series. Philadelphia:
Lippincott Williams & Wilkins, 2002. i s b n - io : 0683306537, ISBN-13:978-0781756778;
52,52 USD.
Czytelne zdjęcia anatomiczne przedstawiające ułożenie rąk terapeuty w trak
cie wykonywania zabiegu tworzą bardzo przystępny podręcznik nadający się za
równo jako pomoc na zajęciach dydaktycznych, jak i do użytku własnego. Książka
bardzo obszernie opisuje konkretne techniki kliniczne, takie jak: kompresja, tech
niki mięśniowo-powięziowe i masaż poprzeczny.
MA SAŻ T K A N E K G Ł Ę B O K I C H . W I Z U A L N Y P R Z E W O D N I K PO T E C H N I K A C H
Dalton, Erik. Advanced Myoskeletal Techniques. Oklahoma City: Freedom from

Pain Institute, 2005. i s b n - i o : 1599752883, ISBN-13:978-1599752884; 87,95 u s d .
Niezwykle szczegółowa i przydatna książka, która nie tylko przedstawia specy
ficzne techniki masażu, ale - co bardziej istotne - wyjaśnia, jak funkcjonuje ciało.
Umożliwia uczącemu się znacznie więcej niż tylko naśladowanie ruchów, pozwala
jąc przejść na wyższy poziom zrozumienia, który tak naprawdę ułatwia leczenie.
Davies, Clair, Amber Davies, and David G. Simons. The Trigger Point Therapy Work
book: Your Self-Treatment Guide fo r Pain Relief 2nd ed. Oakland, c a : New Har
binger Publications, 2 0 0 4 . is b n - io : 1572243759, ISBN-13: 978-1572243750; 19,95 usd.
To jest następna klasyczna pozycja o pracy z ciałem, przydatna zarówno dla te
rapeutów, jak i pacjentów z różnorodnymi dolegliwościami. Napisana jasno i zrozu
miale dla laików, ale również bardzo przydatna dla terapeutów zarówno do leczenia,
jak i edukacji pacjenta.
Hendrickson, Thomas. Massage for Orthopedic Conditions. Philadelphia: Lipincott

Williams & Wilkins, 2002. i s b n - i o : 078172287X, iSBN-13:978-0781722872; 50,95 u s d .
Wspaniałe źródło wiedzy z zakresu medycyny manualnej, którą również można
zastosować w masażu, jeśli terapeuta ma wystarczającą wiedzę anatomiczną. W pod
ręczniku opisane są konkretne choroby, ich diagnozowanie i metody leczenia.
Juhan, Dean t. Job's Body: A Handbook for Bodywork. 3rd ed. Barrytown, n y : Station
Hill Press, 2002. i s b n - i o : 1581770995, ISBN-13:978-1581770995; 39,95 u s d .
Tę pozycję można uważać za pierwszy podręcznik masażu, zarówno dla prak
tyków, jak i ogółu społeczeństwa. Podręcznik nie o tym „jak robić”, bogaty filozo
ficznie, posiada również dobrze udokumentowane podstawy naukowe - od biologii
komórki do neurofizjologii i fizyki. Świetna książka pomagająca w zrozumieniu
umysłu i ciała oraz wzajemnych relacji pomiędzy nimi.
Lowe, Whitney. Orthopedic Assessment in Massage Therapy. Daviau-Scott, 2 0 0 6 ,

is b n - io : 0-966119630, iSBN -13:978-0966119633; 39,95 USD.
Kolejny bardzo polecany podręcznik, szeroko opisujący sposoby badania ura
zów i rozwiązywania problemów klinicznych waszych pacjentów. Zawiera również
wskazówki dotyczące terapii - wspaniały podręcznik dla szerokiej rzeszy masa
żystów.
McIntosh, Nina, and Mari Gayati Stein. The Educated Heart: Professional Guide
lines fo r Massage Therapists, Bodyworkers and Movement Teachers. Reprint ed.
SUGEROWANA LITERATURA
Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins Publishers, 2003. is b n - i o : 0781748860,

iSBN -13:978-0781748865; 26,95 USD.
Ten dokładny, ale jednocześnie łatwy w użyciu i bezpretensjonalny przegląd
problemów zawodowych i etycznych w pracy masażysty nie tylko dostarcza prak
tycznych informacji o tym, jak stworzyć prawidłowe relacje z pacjentem, ale jest
również przyjemną lekturą. Można by było uniknąć wielu problemów w relacji pa-
cjent-masażysta, gdyby każdy terapeuta przeczytał tę bezcenną dla studentów i do
świadczonych praktyków pomoc naukową.
Myers, Thomas W. Anatomy Trains: Myofascial Meridians fo r Manual and Move

ment Therapists. Reissue ed. Forewords by: Leon Chaitow i Deane Juhan. Oxford,
England: Churchill Livingstone, 2001. i s b n - io : 0443063516, ISBN-13:978-0443063510;
52.95 USD.
Następna prawdziwa innowacja w dziedzinie masażu, która zmieniła sposób
myślenia niezliczonej liczby osób zajmujących się wytłumaczeniem roli powięzi
w tworzeniu układu napięć w ciele człowieka. W odróżnieniu od innych książek,
które próbują upraszczać strukturalną pracę z ciałem i sprowadzać ją do rutynowe
go postępowania, Myers proponuje głębsze rozumienie tego tematu, które można
przyłożyć do wielu sytuacji. Ta pozycja jest niezbędna do zrozumienia holistycznego
leczenia sił, które naruszają równowagę ciała, umożliwiając raczej leczenie przyczyn
niż tylko objawów. Ten podręcznik powinien znaleźć się na półce każdego terapeu
ty, niezależnie od technik stosowanych w pracy z pacjentem.
Rolf, Ida R Rolfing: Reestablishing the Natural Alignment and Structural Inte
gration o f the Human Body fo r Vitality and Well-Being. Revised edition. Roche
ster, v t : Healing Arts Press, 1989. i s b n - i o : 0892813350, ISBN-13: 978-0892813353;
24.95 USD.
Razem z Jobs Body i Awareness Through Movement ta książka stała się prze
łomem i dziś stanowi klasyczną pozycję w dziedzinie pracy z ciałem. Ida Rolf po
czyniła znaczne starania, aby nie ujawnić swoich szczegółowych planów leczenia,
ale wiadomości na temat anatomii powięzi i napięć posturalnych będą przydatne
dla każdego masażysty. Warto mieć tę książkę w swej domowej bibliotece chociaż
by z powodu jej wartości historycznej.
Simons, David G., Janet G. Travell, Lois S. Simons, and Barbara D. Cummings. Travell
& Simons’ Myofascial Pain and Dysfunction: The Trigger Point Manual. 2nd ed.
Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 1999. is b n - io : 0683307711, ISBN-13:
9 78-0683307719; 194,95 USD.
291
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALN Y P R Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
Uaktualniona wersja arcydzieła, encyklopedii punktów spustowych, posze

rzona o dodatkowe wiadomości. Informacje w niej zawarte mogą być zbyt szcze
gółowe dla ogólnego użytku, ale każdy terapeuta poważnie myślący o punktach
spustowych powinien posiadać ten podręcznik jako tekst źródłowy, jeżeli książka
Claire Davies pozostawia po sobie chęć zgłębiania wiedzy. Rysunki anatomiczne
są warte swojej ceny.
Stanborough, Michael. Direct Release Myofacial Technique: An Illustrated Guide

fo r Practitioners. Spiral bound ed. Oxford, England: Churchill Livingstone, 2 0 0 4 .
ISB N -10:044307 3 9 0 2 , ISBN-13:9 7 8 -0 4 4 3 0 7 3 9 0 8 ; 49,95 USD.
Dogłębny i łatwy do zrozumienia podręcznik, wyjątkowo przystępnie wyjaś
niający przyczyny i metody leczenia większości problemów, z którymi stykamy się
w praktyce masażu. Jest bardzo dobrze zilustrowany licznymi zdjęciami. W prze
ciwieństwie do wielu tego typu książek zwraca również uwagę na kwestię postawy
człowieka, z jasnymi instrukcjami, jak zapewnić równowagę ciała oraz w jaki spo
sób leczyć same dolegliwości.
Mobilizacje kręgosłupa
Greenman, Philip E. Principles o f Manual Medicine. 3rd ed. Philadelphia: Lip-

pincott Williams 8c Wilkins, 2003. i s b n - i o : 0781741874, ISBN-13: 978-0781741873;
9 9 ,0 0 USD.
Znajomość zasad funkcjonowania kręgosłupa może odmienić metody waszej
pracy i nadać jej nowy wymiar. Ta książka jest pozycją czysto medyczną i zaliczam
ją do kanonu literatury fachowej, sugeruję jednak, abyście przed zakupem przej
rzeli ją, by móc zdecydować, czy będzie ona przydatna w waszej pracy. Dostarcza
szczegółowych i jasnych wyjaśnień mechaniki kręgosłupa i konkretnych możli
wości leczenia.
Maitland, Jalfrey, and Kelley Kirkpatrick. Spinal Manipulation Made Simple: A Ma
nual o f Soft Tissue Techniques. Berkeley, c a : North Atlantic Books, 2001. is b n -io :
1556433522, iSBN -13:978-1556433528; 20 USD.

Książka ta to kwintesencja bardziej obszernego tekstu Greenmana, dlatego moż
na opisać ją jako niezastraszający przewodnik dla pracujących z kośćmi i więzadłami.
Dostarcza wiadomości o mechanice kręgosłupa, jak również jasnych, choć mniej
szczegółowych opisów mobilizacji stawów.
292
SUGEROWANA LITERATURA
Książki z instrukcjami wykonywania ćwiczeń

dla własnego użytku pacjentów
Chatz, Mary Pullig. Back Care Basics: A Doctors Gentle Yoga Program fo r Back
and Neck Pain Relief Berkeley, c a : Rodmell Press, 1992. i s b n - i o : 0962713821, i s b n -
13:978-0962713828; 21,95 USD.
Wspaniały podręcznik. Warto zakupić kilka egzemplarzy, by móc je wypoży
czać pacjentom. Niezmiernie ważne w pracy masażysty jest dostarczanie pacjentom
właściwych źródeł informacji, które będą służyły ich własnej profilaktyce i autote-
rapii poza waszym gabinetem, albo samodzielne instruowanie pacjentów, jak bez
piecznie i efektywnie się rozciągać, lub kierowanie ich w stronę zrozumienia swojego
ciała poprzez zgłębienie tajników jogi albo innego systemu autoterapii. Ta książka
zawiera wskazówki służące utrzymaniu się w dobrym samopoczuciu, jak również
bezpieczne i skuteczne pomysły ćwiczeń na konkretne dolegliwości związane z krę
gosłupem lędźwiowym i szyjnym.
Feldenkrais, Moshe. Awareness Through Movement: Easy-to-Do Health Exerci

ses to Improve Your Posture, Vision, Imagination, and Personal Awareness. Re
print ed. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1991. i s b n - i o : 0062503227, ISBN-13:
978-0062 5 0 3 2 2 0 ; 14,95 USD.
Ta słynna książka została napisana jako poradnik dla pacjentów, ale kon
kretne ćwiczenia mogą być również pokazywane podczas waszej pracy. Te ćwi
czenia są bardzo interesujące i efektywne, ale wielu ludzi uważa je za trudne do
wykonywania samemu, dlatego decydują się na pracę ze specjalistą metody Fel-
denkraisa.
Johnson, Jim, and Scott D. Boden. The Multifidus Back Pain Solution: Simple Exer
cises That Target the Muscles That Count. Oakland, c a : New Harbinger Publica
tions, 2002. is b n - io : 1572242787, iSBN -13:978-1572242784; 12,95 USD.
Ta książka pozwala zrozumieć ból krzyża pochodzenia mięśniowego, co może
okazać się interesujące dla terapeutów, ale jest przede wszystkim skierowana do
ogółu społeczeństwa jako wskazówka do autoterapii. Świetna pozycja do wypoży
czania lub sprzedawania pacjentom.
McKenzie, Robin A. Treat Your Own Back. 6th ed. Orthopedic Physical Therapy
Product, 2 0 0 6 . i s b n - i o : 0958269238, isB N -13:978-095 8 2 6 9 2 3 0 ; 1 0 ,0 0 USD.
293
McKenzie, Robin A. Treat Your Own Neck. 3rd ed. Orthopedic Physical Therapy
Product, 1997. ISB N -10:0 4 7 3 0 0 2 0 9 4 , ISBN-13:9 7 8 -0 4 7 3 0 0 2 0 9 1 ; 1 0 ,00 USD.
Równie ważne jak masaż w łagodzeniu dolegliwości bólowych kręgosłupa
lędźwiowego i szyjnego jest nauczanie pacjenta samodzielnych ćwiczeń. Obie te
książki są wyśmienite do autoterapii pacjenta. Nowsza edycja opisuje bardziej szcze
gółowo anatomiczne przesłanki przemawiające za ich wykonywaniem. Te pod
ręczniki pomogły tysiącom ludzi, którzy dzięki nim poradzili sobie z poważnymi
problemami z kręgosłupem.
Anatomia i Fizjologia
Acland, Robert. Aclands Video Atlas o f Human Anatomy. Philadelphia: Lippin-

cott Williams & Wilkins, 2003. i s b n - i o : 0781743575, ISBN-13:978-0781743570, 7 - d v d
set; 159,95 USD.
Jeżeli nie możesz uczestniczyć w zajęciach prosektoryjnych, to jest właśnie po
moc dla ciebie. Rzeczywiście, oglądanie tego materiału pozwoli ci lepiej zrozumieć
anatomię niż większość zajęć anatomicznych na uczelni. Niektóre szczegóły z ana
tomii mózgu i układu nerwowego mogą znajdować się poza zainteresowaniami
wielu terapeutów, dlatego pojedyncze płyty d v d są dostępne oddzielnie, jednak ze
staw jest ładnie zapakowany i sprzedawany po atrakcyjnej cenie i naprawdę może
cie liczyć na to, że każde kolejne zapoznawanie się z materiałem będzie poprawiać
zrozumienie przedstawionych treści.
Biel, Andrew R., and Robin Dorn. Trail Guide to the Body: How to Locate M u
scles, Bones, and More. 3rd ed. Boulder, c o : Books od Discovery, 2005. i s b n - i o :
0965853454» ISBN -13:978-0965853453; 52,95 USD.
Ta ciesząca się uznaniem książka jest świetna zarówno do nauki anatomii, jak i po
wtórki, a znajdujące się w niej wskazówki dotyczące metod badania palpacyjnego po
prawią precyzję terapii. Oferuje wspaniałe ilustracje, łącząc koncepcje pracy z ciałem
z anatomią człowieka, i sprawia, że nauka anatomii staje się interesująca i przyjem
na. Autor proponuje również wiele innych pomocy, takich jak plansze i inne książki.
McMinn, R.M.H., R.T. Hutchings, J. Pedington i P.H. Abrahams. Color Atlas o f Hu
man Anatomy. Reprint ed. St. Louis, m o : Mosby-Year Book, 1993. i s b n - i o : 0815158513,
ISBN-13: 978-0815158516; 4 6 USD.
Mój ulubiony atlas anatomiczny, który zawiera wyjątkowe preparaty sekcyj
ne i zdjęcia. Prawie tak jakbyście uczyli się na zwłokach; ta lektura zwiększy wasze
294
SUGEROWANA LITERAT
zrozumienie ciała, jak również waszych pacjentów. Moi pacjenci zawsze są zdumieni
i wdzięczni, kiedy pokazuję im anatomiczne struktury, na których pracuję. Mia
łem kilka przypadków, że pacjenci byli tak zainteresowani atlasem, że zakupili go
dla siebie.
Netter, Frank H. Atlas o f Human Anatomy. 3rd ed. Oxford, England: W.B. Saunders,
2002. ISB N -10:1929007116, ISBN-13:978-1416033851; 72,95 USD.
Wspaniały atlas do nauki medycyny jako źródło kliniczne i edukacyjne dla pa
cjenta. Nie tylko zawiera świetne opisy, ale również ponadczasowe i prawdziwie ar
tystyczne, ręcznie wykonane ilustracje. Zatrzymasz tę książkę dla siebie na zawsze.
Powers, Scott K., and Edward T. Howley. Exercise Physiology: Theory and Appli
cation to Fitness and Performance. 6th ed. New York: McGraw-Hill Humanities/
Social Sciences/Languages, 2 0 0 6 . i s b n -io : 00 7 3 0 2 8 6 3 0 , ISBN-13: 978-007 2 8 7 8 6 5 3 ;
9 2 ,5 0 USD.
Pomimo że podręcznik jest napisany dla studentów poważnie zainteresowa

nych fizjologią wysiłku, nie jest przytłaczający dla masażystów. Szkolenie masażu
często pomija pytanie „dlaczego” w tym, jak funkcjonuje organizm ludzki, a skupia
się głównie na anatomii. W zasadzie istnieje wiele innych wspaniałych książek do
tyczących fizjologii, ale ta książka, skupiając się na fizjologii wysiłku, daje terapeu
tom pracującym ze sportowcami pewne dodatkowe punkty widzenia na problemy,
z jakimi do nich przychodzą pacjenci.
O autorze
Art Riggs jest masażystą, posiada także Certyfikat

Zaawansowanego Rolfera®, od 1988 roku uczy róż
nych form masażu. Aktywność fizyczna i uprawianie
sportowych na wysokim poziomie, między inny
mi ultramaratony, od których nie stronił przez całe
życie, doprowadziły go do masażu, najpierw jako
wdzięcznego odbiorcę, a później ucznia. Spełnie
nie, jakiego doświadczył zarówno jako pacjent, jak
i masażysta, odciągnęło go od studiów w dziedzinie
fizjologii wysiłku na Uniwersytecie Kalifornijskim
w Berkeley i doprowadziło do pełnowymiarowej
pracy zawodowej rolfera i nauczyciela masażu tka
nek głębokich. Prowadził liczne warsztaty dla centrów odnowy biologicznej i osób
związanych z zawodami medycznymi, włączając fizjoterapeutów, i asystował w szko
leniach odbywających się w Instytucie Idy Rolf.
Przez pierwsze dziesięć lat swojej praktyki specjalizował się w uwalnianiu
mięśniowo-powięziowym w klinice fizjoterapeutycznej, gdzie koncentrowano się
głównie na leczeniu urazów. Pracował z kilkoma olimpijczykami, zawodowymi
graczami futbolu amerykańskiego i koszykówki, zawodowymi tancerzami i mu
zykami, lecząc urazy i poprawiając ich możliwości. Jednak najbardziej satysfakcjo
nującym aspektem jego pracy pozostaje nauczanie i praktyka masażu ze zwykłymi
pacjentami, zapewniająca im lepszą świadomość ciała i większy komfort w co
dziennym życiu.
Mieszka i naucza w okolicach San Francisco. Jeżeli chcecie otrzymać więcej
informacji, odwiedźcie stronę internetową: deeptissuem assagem anual.com .
Indeks
Aorta brzuszna 44,47,48 brzuch

.wzmacnianie 242,243
bark
.anatomia 148-153 centra odnowy biologicznej 283-284
, bezpieczeństwo i 45 czaszka, praca z 84,85,172-174
,ból 144,248 czerniak złośliwy 190-191
, praca z 143-144, 153 , 154-158,248-249,273 czoło, praca z 84,174
, przeciwna rotacja miednicy i 141-143 czytanie ciała 56-57,260-261,263-267
, rotacja ramienia i 251-253
.rozciąganie 253-255 ćwiczenia ogólne, ból podczas 186
.wzmacnianie 249-251
bezpieczeństwo 43-51,281 dekompresja czaszkowa 181-182
biodra dokumentacja w formacie soap 207-208
, praca z 97 dotyk
, wymiana stawu 45 .jakość 58-59
biurokracja 200,206-208 .miękki 62
ból .poprawa 57-61
, dyskomfort kontra 67
głowy 84,180,181,189 emocje 192-193,203
, informacja zwrotna o 67
.lekarstwa 201 guzowatość kulszowa 117
przeszywający 67
przew lekły 202 kaletki
.przyczyny 184-189 , bezpieczeństwo i 50
bruzda łokciowa 47,48,49,51 .lokalizacja 47,50,51
brzuch kanał
.praca z 129-132 nadgarstka
nadgarstka kresa karkowa 173

, bezpieczeństwo i 48 kręgi
.lokalizacja 47,49 .mobilizowanie 137,142
, zespół cieśni 236-237 szyjne ograniczone ruchowo 171
stępu 47.48,49 kręgosłup
kciuki , ból 136,185-188,238-245
, kostki jako zamiennik 82-83 , dolny odcinek 126-129,140,238-245
, niebezpieczeństwo używania 56,80-82 .mięsień najszerszy grzbietu 138
klatka piersiowa , mięśnie przykręgowe 136,137
.anatomia 144-146 piersiowy 272
.napięcie w 144 , pozycje do masażu 135
.praca z 147-148,274 .pracaz 97
kodycPT 209-210 .rozciąganie 244-245
kolano , ruch wycieraczek 97,140,141
, bezpieczeństwo i 49,50 , ruchomość kręgów 136,137,142
, ból 227 .techniki rotacyjne 141-143
.praca z 118,221-226 .wyprost 140,240,241,244-245
, ślizg rzepki 220-221,225 .wzmacnianie 241-243
.wzmacnianie 227-231 , zahacz i rozciągaj 70
kompresja 63 .zgięcie 140,240,241
konkurencja, odróżnianie się od 286-287 kręgozmyk 240-241
konsultacje/odsyłanie pacjenta 184,205 krzesła
kończyna dolna zob. też poszczególne mięśnie .podpór 186
.podudzie 104,106-112 .wstawanie z 187
, rotatory zewnętrzne biodra 122,123-124 krzesło do masażu 269-270
,udo 112-120 kursy 59-60,285-286
kostka kształcenia dodatkowego 59,285-286
.praca z 108,213-215 kwas mlekowy 282
.rozciąganie 217 kwestionariusze konsultacyjne 201,207,
.urazy 212 256-257
.wzmacnianie 216
kostki, użycie 82-84,282 lekarstwa 201
kość
guziczna 124-125 łokieć
haczykowata, wyrostek haczykowaty 47, .pracaz 234-235
4 8 ,4 9 .rozciąganie 236
klinowa 50,51 tenisisty i golfisty 234-236
krzyżowa 124,239 .używanie 90-92,282
piętowa 105-106 .wzmacnianie 235
potyliczna 173 łopatka 155-157,254,267,271-272
skroniowa 50,51 łydki 98,109-112
INDEKS
masaż zob. też zawód masażysty; masaż mięsień

tkanek głębokich dwugłowy ramienia 158
.cele 56-57 gruszkowaty 123,124,246-247
.ćwiczenie 60-61 lędźwiowy 129-131
.emocje i 192-193 mostkowo-obojczykowo-sutkowy 74,
.jako połączenie oceny i manipulacji 56 180-181
.jakość 58-59 nadgrzebieniowy 149,250
, metafora tańca dla 58-59 najszerszy grzbietu 138
.nauka 39 naprężacz powięzi szerokiej 120-121
, staranie się o 58 naramienny 72,148,254
, szablonowość 69,287 obły mniejszy 93,152,153
w pozycji siedzącej 269-274 obły większy 93,151,153
, zmiana trendów w 274-275 piersiowy mniejszy 144,147
„zwykły” kontra tkanek głębokich 41,53, piersiowy większy 72,145-146,147,148
195-196 piszczelowy przedni 106,108-109
masaż tkanek głębokich płaszczkowaty 110,217
, bezpieczeństwo i 43-51 podgrzebieniowy 150,251
, błędne przekonanie o 40 podłopatkowy 153
.definicje 41 pośladkowy wielki 122-123,243
, korzyści płynące z 41,42,196-198 skroniowy 175
.nauka 39,42 skrzydłowy boczny 177
.zasady 53-56 skrzydłowy przyśrodkowy 178
, „zwykły” masaż kontra 41,53,195-196 trójgłowy ramienia 92,158
materace do spania 185 zębaty przedni 139
miednica żwacz 176
, pozycja neutralna 240 mięśnie
, praca z 122-126,132,135-136 kulszowo-goleniowe
, przeciwna rotacja obręczy .anatomia 115
barkowej i 141-143 .napięcie 262-263
mięsień .pracaz 94,117-118
biodrowo-lędźwiowy 129 , rozciąganie 232-233,255
biodrowy 129,131-132 .wzmacnianie 230,243
brzuchaty łydki 109,217 .napięcie 261-263
czworoboczny 163,249,270-271 , ograniczony ruch 75
czworoboczny lędźwi 126-129,239 pierścienia rotatorów 153,154,
czworogłowy 249-250,273
.anatomia 71,114 pochyłe 167-170
.praca z 116-117 , poprawianie końcowego zakresu 70
.rozciąganie 231-232 , pozycja rozciągnięcia dla 55,92-94
.wzmacnianie 228-229 prostownika grzbietu 74
dwubrzuścowy 179-180 , przedziały, oddzielanie 72
299
mięśnie pacjenci
przykręgowe 136,137 , odległość pracy z 64-66
, przyczepy ścięgniste 54 , pierwsze spotkanie z 200-203,206
.skrócenie 74-77 , pozycja w masażu 95-100,269-270,
strzałkowe 107 280-281
, tkanka kontra 63 .przykrywanie 40,281
.„topienie się” 66 , związek pomiędzy terapeutą i 205-206
.uwalnianie 73-74 palce, używanie 81-82,84
.wydłużanie 70,75,76,77 pasmo biodrowo-piszczelowe 119,120,
, zahacz i rozciągnij 69-70,77 222-224,233
pęczek nerwowo-naczyniowy 47,48
nadgarstek pieprzyki 189,190-191
.prostowniki 159 piersi, rak 191-192
, zespół cieśni kanału nadgarstka 236-237 pięść, używanie 85-88,90
.zginacze 159 pn f , rozciąganie 104,254-255
nawilżanie 53-54,282 poczucie własnej wartości 285-286
nerki 49,50,97 poddanie 62
nerw poduszki 188
kulszowy 49,50,97,245 postawa 186,188,264-267
łokciowy 47,48 postawa jeźdźca 282
piętowy boczny 49,50,51 powięź lędźwiowa 272
pośrodkowy 47,48 pozycja leżenia na boku 95-97,99
skórny boczny uda 47,48,51 pozycje nawykowe podczas snu 185,188
strzałkowy wspólny 49,50 prywatne nauczanie 60
nerwy przechylanie miednicy 242
, bezpieczeństwo i 45 przeciwwskazania 44
pośladkowe skórne 49,50 przedramię
niesteroidowe leki przeciwzapalne .rozciąganie 236
(n slpz ) 201 .używanie 88-90
.wzmacnianie 235
oczekiwania, zbyt wygórowane 199-200 przykrywanie 40,281
oddychanie 132-134 przywodziciele
przeponą 133 .anatomia 113
odwodziciele .praca z 116,224-225
.pracaz 98-99,119-120 .rozciąganie 233
.wzmacnianie 231 .wzmacnianie 230
olejki 53-54,282
rachunki 209-210,258
pacha 47,48 radzenie sobie z problemami klinicznymi
pacjenci , biurokracja 200,206-208
, napięcie i nawyki utrzymania 56-57 .korzyści 196-198
INDEKS
radzenie sobie z problemami klinicznymi stawy

, kwestionariusze i 201-203 , bezpieczeństwo i 45
, planowanie sesji 204-205 .dekompresja 68
, przechodzenie do 198-200,259 stoły
.rachunki 209-210,258 .wysokość 63-64
.zmiany w 196 z regulacją 63-64
rak stopa
piersi 191-192 .anatomia 103-104
skóry 190-191 , powierzchnia podeszwowa 98,
ramię zob. też poszczególne mięśnie 105
, praca z 157-159 , wysklepienia 101-103
.rotacja 93-94,252-253 , zapalenie rozścięgna podeszwowego
ręce 160 218-220
rozciąganie 63 szyja
równowaga , anatomia 162-165,167-168
od boku do boku 265-266 , autopalpacja 60-61
od przodu do tyłu 264-265 , ból 160-161,188
ruch , pierwsze żebro i 165-166
aktywny 268-269 , praca z 161,163,168-172
aktywny kontra pasywny 268-269
pasywny 268-269 ścięgno Achillesa 214,215
ruchy w masażu ślinianki
.kierunek 68,70 podżuchwowa 47,48,51
o typie wycieraczek 97,140,141 przyuszna 47,48,51
, podstawowe strategie 69-77 środki
w poprzek włókien 71 nawilżające 53-54,282
, włączanie w swój styl 274-275 ostrożności 44-51,281
wydłużające 69,76-77
zahacz i rozciągaj 69-70,77 techniki rotacyjne kręgosłupa 141-143
rwakulszowa 245-246 terapeuci zob. też zawód masażysty
rzepka 220-222,225 .napięcie 62
, odległość podczas masażu pomiędzy
sesja masażu pacjentem i 64-66
, planowanie 204-205,259-261 .postawa 56,282
.rachunki 209-210,258 , relacja między pacjentem i 205-206
siła, hierarchia 79-80 ,rola 183-184
skóra, rak 190-191 , urazy/uszkodzenia 56,57,69,80-81
spełnianie się 277-278,287-288 , wypalenie się 57,69,283
splot ramienny 46,47,51 testowanie ruchu 203
stan przewlekły 202 tętniaki 45
staw skroniowo-żuchwowy 174 tętnice, bezpieczeństwo i 44-45
301
MASAŻ TKANEK G Ł Ę B O K IC H . WIZUALNY PR Z E W O D N IK PO T E C H N I K A C H
tętnica zapalenie
pachowa 47,48 ścięgna 50,202-203,234
szyjna wspólna 46,47,51 zarządzanie czasem 279-280
tkanka zatoka szyjna 46,47,50
, kompresja kontra rozciąganie 63 zaufanie we własne siły, brak 199-200,
, mięśnie kontra 63 285-286
, ograniczony ruch 75 zawód masażysty zob. też masaż
.rozluźnienie 66 , nauka masażu i 59-60,278,285-286
trójkąt udowy 47,48,51 , poczucie własnej wartości i 285-286
.problemyz 280-283
ubezpieczenia 200,209-210 , spełnienie się poprzez wyrażenie samego
uda 112-120 siebie 277-278,287-288
urazy zob. też radzenie sobie .wchodzeniew 283-285
z problemami klinicznymi , wyróżnianie się 286-287
pacjentów 200-203 , zarządzanie czasem i 279-280
terapeutów 56,57,69,80-81 zdrowie psychiczne 192-193
utrwalony wdechowy nawyk zespół mięśnia gruszkowatego 246
oddychania 132 zmiany skórne 189
utrwalony wydechowy nawyk
oddychania 132 żebra
pierwsze 165-166
wątroba 47,48,51 .praca z 136-137
węzły chłonne 47,48,49,51 wolne 49,50,97
więzadło żuchwa 174-180
biodrowo-lędźwiowe 126 żyła, pachowa 47,48
krzyżowo-guzowe 125 żyły
wlot klatki piersiowej 46,47,51 , bezpieczeństwo i 44-45
wolne żebra 49,50,97 .żylaki 45,49
wypalenie się 57,69,283
wyrażanie samego siebie 287-288
wyrostek
mieczykowaty 47,48
robaczkowy 47,48
sutkowaty 84,173
wzajemne wyhamowanie 268
zahacz i rozciągnij 69-70,77

zapalenie
kaletki 50
rozścięgna podeszwowego
218-220

Art Riggs - Masaż Tkanek Głębokich Wizualny Przewodnik Po Technikach

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Art Riggs - Masaż Tkanek Głębokich Wizualny Przewodnik Po Technikach

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Masaż

Słowo wstępne Thomas W. Myers

Po pierwsze bezpieczeństwo. Środki o s t r o ż n o ś c i..................................... 43

Techniki rotacyjne k ręgosłu p a....................................................... 14 1

Praca z obręczą barkową i klatką piersiow ą.......................................... 143

Praca z ramionami .............................................................................. 157

Praca z r ę k a m i ........................................................................................ 160

Praca z s z y j ą ............................................................................................ 160

Praca z c z a s z k ą ........................................................................................ 172

Praca z żuchwą i stawem skroniow o-żuchw ow ym ............................ 174

Dekompresja czaszkowa ..................................................................... 181

Odrobina p r e w e n c ji.............................................................................. 184

Poważniejsze stany medyczne ............................................................ 189

I Zespół cieśnin a d g a r s t k a ...................................................................... 236

Strategie m iękkotkan kow e............................................................ 239

Praca z obręczą b a r k o w ą ................................................................. 273

Sugerowana lite ra tu ra ................................................................................... 289

Rycina A. Środki ostrożności: strona przednia c i a ł a ................................ 47

Rycina 1-15 . Jak ograniczenia tkankowe w obrębie włókien

Rycina 2-24. Zmiana narzędzi zamiast zmiany p o z y c ji.................... 90

Rycina 3-13. Praca kostkami palców na przedniej p is z c z e li................... 108

Rycina 3-37. Praca z mięśniem pośladkowym w ie lk im .................... 123

Rycina 3-63. Zwiększanie możliwości wyprostu kręgosłupa lędźwiowo-

Rycina 3-86. Boczna rotacja łopatki w leżeniu na boku z użyciem

Rycina 3 - 1 1 1 . Praca na kości potylicznej i wyrostku

Ryciny 5-6 a i b. Praca na ścięgnie Achillesa i łydce w pozycji stojącej . 215

Rycina 5-32. Rozciąganie mięśnia czworogłowego z zachowaniem

Rycina 5-57. Praca na obręczy barkowej w leżeniu przodem z dystrakcją

1 Rycina 6-6. Równowaga od boku do b o k u ................................

Rycina 6-7. Zewnętrznie rotacyjny wzorzec p o s t a w y .............

( Rycina 6-8. Wewnętrznie rotacyjny wzorzec p o s t a w y ............. 267

Rycina 6-13. Wyprost kręgosłupa piersiow ego........................... 272

zdecydowanie pomóc w przypadku pacjentów z nie w pełni klinicznie rozwinię­

wystarczające w masażu sportowym, wydają się zbyt zwyczajne w momencie, gdy

w książce Anatomy Trains udostępnił szerszej grupie terapeutów dziedzinę,,integracji

j rd tylko zaczynam pracować, większość pacjentów od razu zauważa, że wykonuję

centralnego układu nerwowego do bardziej zrównoważonego stanu przez zmniej­

wydanie? Niektóre ze zmian w tym poprawionym wydaniu zostały wprowadzone,

./.a g a : zdjęcia w tej książce przedstawiają modelkę ubraną w bieliznę, natomiast

Czym jest masaż tkanek głębokich?

Z Techniki oraz odmienny nacisk metod tkankowych mogą spowodować zdecydowaną

I —niejszenie bólu, przywrócenie lepszej postawy, większej giętkości i płynności

Po co się uczyć masażu tkanek głębokich?

.‘.ażne, by odróżnić dbały, uważny ruch od próbnego, pozbawionego pewności stylu

(§ } Wyobraźcie sobie, że przechodzicie przez swój pokój w zupełnej ciemności. Wiedząc,

Środki ostrożności <dvd 1, 20:13 do 52:09) ^ -v ?

Ważne jest rozróżnianie określeń ostrzeżenie i przeciwwskazanie. Ostrzeżenie zale­

Tętnice i żyły. W pracy z naczyniami krwionośnymi najgroźniejsze jest niebezpie­

Wiedza z zakresu anatomii pozwala stwierdzić, że brak wyczuwalnego pulsu

- erwów jest ograniczona. Wytłumaczcie pacjentowi, że pracujecie blisko nerwu, aby

zrzestańcie pracy w tym konkretnym miejscu. Masaż w odległości 2,5 centymetra

c i punktu, w którym wystąpiły odczucia nerwowe, nie będzie stwarzał zagrożenia.

Zważajcie, aby używać skośnych ruchów i pracować powoli.

Tzeli pacjent przeszedł operację wymiany stawu biodrowego, szczególnie w ciągu

Poniższe zdjęcia przedstawiają wiele struktur anatomicznych, które wymagają uwa­

Miejsca wymagające ostrożności

1. Wlot klatki piersiowej 3. Zatoka szyjna

4. Splot ramienny 2. Tętnica szyjna wspólna

18. Węzty chtonne

13. Wątroba 14. Aorta brzuszna

15. Wyrostek robaczkowy 9. Bruzda tokciowa

16. Nerw skórny boczny

18. Węzty chłonne

18. Węzty chtonne

zdecydowanie pomóc w przypadku pacjentów z nie w pełni klinicznie rozwinię

centralnego układu nerwowego do bardziej zrównoważonego stanu przez zmniej

Ważne jest rozróżnianie określeń ostrzeżenie i przeciwwskazanie. Ostrzeżenie zale

Tętnice i żyły. W pracy z naczyniami krwionośnymi najgroźniejsze jest niebezpie

Poniższe zdjęcia przedstawiają wiele struktur anatomicznych, które wymagają uwa

Korzystajcie z właściwej mechaniki ciała. Większość urazów terapeutów jest spowo

rotacyjne. Rozciągnijcie stawy, pociągając za kończyny górne i dolne lub potrząsa

Dobry masaż to nie tylko doskonałe ruchy i wyrafinowane techniki. Doświadcza

wosowanie się do poniższych sugestii pomoże wam zwiększyć wprawę i wyćwi

Jeżeli znacie nauczyciela, którego szanujecie, poproście, na przykład razem z przy

Głębokość, na której pracujecie, ma niewielki związek z tym, jak mocno pracuje

Skuteczne jest wydłużanie końcowego zakresu mięś

Czasami mięśnie nie są „przyklejone” do przylegającego mięśnia w powierzchow