LXXXIV. Om 's avonts in den donker te weten hoe de wind is.

Soo wanneer gy 's avonds in de donker op de Straten of in een Tuyn sijt, zoo weet gy wel
waar Oost, West, Zuyd en Noord leggen, als gy even wel niet sekerlyk en weet hoe de wind
is, zo maakt u vinger in de mond nat, en steekt hem dan om hoogen, zoo zal aan die zyde daar
den vinger eerst koud werd, den Wind van daan komen.
1. LXXXV. Om eenige aardige vertoningen in een duystere Kamer te doen.

Dit diende best in den nagt gedaan, om beter te vertonen, laat dan A B een kamer zijn,

A BC

die groot is, en B C een kamertjen dat veel kleynder is, neemt dat B een Muur is tussen de
Kamers A en C, maakt in de Muur B verscheyde gaatjes, in welke men kleyne glaasjes met
verscheyde geschilderde figueren kan setten. Soo men nu een Lamp steld in de Kamer B C,
voor een der gaten daar een glas in is in B gemaakt, zoo zullen zig die figueren met hare
koleuren geheel groot op de wand A vertoonen seer aardig om te sien. Op die wyse kan men
jemand des nagts een Tooverye laten sien, want na de figueren op het glas zyn, sijn ook de
Beelden in de duystere Kamer.
[p. 55]
2. LXXXVI. Om ymand in een Spiegel te doen vertoonen dat hy een Beesten
Kop heeft.

Dit schijnt wel Toverye te zyn, alhoewel het niet en is. Men laat een Rat maken dat agt
hoekig is, 't welk men elders op een bequame plaats vast maakt, op dat het met een hand vat
mag omgedraayt werden. Op deze agt opper vlakken van dat Rad, laat daar eenige hoofden
van Beesten of Duyvels schilderen.

Boven dit Rad maakt men een Katrol aan welke men een Spiegel vast maakt, zoodanig, dat
die voor de Spiegel staat, de figuuren van het Rad konnen in de Spiegel sien, en sig in 't
midden van de Spiegel vertonen, als 'er nu yemand koomt, die van de kneep niet en weet, en
in de Spiegel siet, sal bevinden dat hy soodanigen Beeste Kop heeft, als 'er in de Spiegel
vertoont werd.

Men moet maken dat dit rad wat bedekt gehouden werd, en datmen het heymelyk kan
omdrayen, op dat de figuuren sig verscheydentlyk in de Spiegel vertoonen. Men moet ook
versorgen dat 'er geen swangere Vrouwen omtrent komen, op datze niet komen te schrikken.
3. LXXXVII. Om yemand in een Spiegel te doen sien wat voor een Vryer of
Vryster hy hebben sal.

Men heeft by sommige luyden, die men Toveressen noemt, sekere konsjes, die maar in een
gauwigheid bestaan, en d' onnoosele laten sig menigmaals misleyden, agtende dat het den
Duyvel doet.

Onder allen heb j' er die ymand laten sien wat voor een Vryster een Jongman sal hebben, of
wat
[p. 56]
voor een Vryer een Vryster sal hebben, by welke sy veel dingen of liegen en raden, of uyt uw
eygen woorden gissen, soo je by haar maar niet bekent en zijt.

Nu om haar konst in 't werk te stellen hebben sy dikwils verscheyde spiegels in een kaamer
daar sy uw brengen, 't gebeurt nu als gy voor een spiegel keert en daar in siet, dat een ander 't
sy uyt een luyk van een solder, of elders heymelijk door een beeldsel laat schijnen in een
Spiegel die agter uw is, welkers beeld weederom schijnt in die spiegel daar gy voorstaat. Of
dat regt over die spiegel daar gy voorstaat een hang kamertjen is, daar men een portret door
vertoont dat in uw spiegel schijnt. Of dat men yemand in een donkere kamer brengt, en een
tover-lanteren (daar ik terstond van spreeken sal) ontsteekt, in welke soo een beeldjen is
welke men wil vertoonen, welke ligt in de spiegel komende, gy ook soodanigen sult sien, als
sy uw seggen dat gy hebben of trouwen sult.
4. LXXXVIII. Laterna Magica, of Toover-Lanteern.

Laat u een Lantaarn maken op dese manier als dese nevensgaande figuure uyt wijst, daar van
binnen een Lamp in is waar van de vlam tegens een ront geslagen en glat geschuurt blik aan
schijnt, welk licht weer deurstraalt door een dikke pijp daar een seer doorschijnent glas in
gehecht is, van bineen moet ook een schoorsteen zijn welke met veel pijpen van buiten
voorsien is om de Rook van de Lamp uit te doen gaan, in het Deksel moet een schuif zijn
daar het Plankje daar de geschilderde glaasjes in vast zijn in gestooken kunnen werden om te
Tooveren. Wanneer men Tooveren wil, soo gaat men in een duistere Kamer en Laat het licht
tegens een witte muur ofte wit kleet aanschijnen, so sal
[p. 57]
het geen op de glaasjes geschildert staat, tegens de muur aanschijnen of het leevendige
figuuren waaren.

A. de Lamp met het Pit B, C. een stuk Blik dat hol uytgeslagen is, seer glat geschuurt, dat
groot licht van sich geeft. D. de Schoorsteen in de Lantaarn. E. de Pijpen daar de Rook uyt
gaat. F. een Pijp daar de Oly in de Lamp gedaan wert. G. het Deksel van de Lantaarn. H, H.
het Sleufje of Opening daar de geschilderde Glasen in geset werden,
[p. 58]
als men Tooveren wil. I. de voet van de Lantaarn. K, de groote Pijp daar een Glas in staat
daar de Tooverije door schijnt. L. L. de figuuren of geschilderde Glaasen, die in een Plankje
vast zyn. Dit is seer aardig voor de aanschouwers te sien.
5. LXXXIX. Om ymand valsch te doen sien, soodanig dat hy met zyn Vinger
seker stokjen niet sal aanraken.

Dit is maar een Kinder-spel, dog is een konst in de Optica. Laat ymand een stokjen in sijn
hand hebben, houd dat in de hoogte, laat dan een ander die het een oog toedoet met sijn
uytgestoken vinger daar na toe loopen, soo sal hy de stok niet raaken maar misgaan. Soo hy
het just komt toe treffen, soo is 't een gelukjen dat niet altijt gebeurd.
6. XC. Om een Mensch alsoo te disponeeren, dat hy een Ducaat op een mes
leggende, niet ligtelijk sal afslaan.

Steekt een Mes in de houten wand, daar men makkelijk kan na toe gaan, omtrent soo hoog als
den persoon slaan sal, legt dan op het eynde van het hegt een ducaat of ander stuk gelds, segt
tegens ymand dat hy sijn linker Oorlelletjen met de regterhand vast houde, en dan de
linkerhand door de regter arm steeke, en het linker oog toe make, en alsoo over dwers naa het
mes toe loope, en met den middelsten vinger van de linkerhand de ducaat afstooten, soo sal
hy gemeenlijks mislopen.
[p. 59]
7. XCI. Om ymand also te disponeeren, dat hy met beyde sijne opene oogen
niet regt en sie.

Laat ymand in een kamer zijnde, drie of vier schreden van een open deur af te treden, en de
selve de rugge toe keeren, geeft hem dan een houten Tafelbordjen in sijn hand, en wed
(indien hy onbedreven is) om so veel als hy wil, wanneer hy sich niet omkeere, 't selve niet
door de deur sal smijten, ook sult gy hem noch vergunnen over de linkerschouder te mogen
sien, soo sult gy het sonder twijffel gewinnen: want hy sal het bord hier of daar in een andere
hoek van een kamer smijten.

Als men nu op diergelijken wijs mede met negen keegels speeld, sal men daar veel klugts
mede hebben.
8. XCII. Een Figuur of afbeelding also te stellen, dat alles wat daar in
geschilderd is, sich mismaakt vertoone.

Dit kan geschieden door middel van een kaers of Sonne-schijn. Voor eerst laet men een
Figuur af maalen, 't zy een aansigt, heel menschen lichaam, vogel of ander dier in goed
proportie afgemaald, sulk een gedaante set men schuyn tusschen het ligt en een muur of wit
papier, daar de Figuur na de Perspectijf op sal ontworpen werden, sodanig dat de alschijning
der Figuur afgrijslijk door een gat teegens het papier koomt te schijnen, dan haeld men alle de
liniamenten met rood aard of potloot na, soo hebt gy die mismaakte Figuur. Dan soo soekt
men het punt om de Figuur over sijde aan te sien, soo sal de geheele proportie weder regt
schijnen.
[p. 60]
9. XCIII. Om door Konst des Nachts een Sterre te doen verschijnen.

My komt alhier te vooren, op wat wijse men een helder glinsterende Sterre by nagt kan doen
verschijnen in de Logt, soodanig dat de Menschen daar een schrik van krijgen.

't Is niet onbekent dat 'er rot en vermolmt hout is, 't welk gesien zijnde in den duyster, van sig
een ligt geeft als een Ster; als men nu een tou kon spannen van het een hooge huys tot het
ander, en men een instrument praktiseerde daar die houten Mannetjes aan vast zijn met loot,
en men daar een weynig van dit hout aan vast maakte, soude het schijnen, als of 'er een Sterre
viel, dewijl het tou nog 't andere gereetschap niet wel door de duysterheyd kan gesien
werden. Wanneer men dit hout boven aan het verhemelt van een Bedsteede of Ledekant vast
maakt, sal het by nagt schijnen, of de bedsteede vol Sterren was. Als men dit dede in een
Ledekant, daar men ymand vreemds liet slapen, soude verschrikken, soo ras als hy sijn ligt
uytgeblasen had.
10. LCIV. Om alles 't geen buyten een Kamer is van binnen te vertoonen.

Men maakt dan een kamer gantsch donker; in welkers venster men een rond gaatjen boort, in
dit gatjen set men een bril-glaasjen, ('t welk men ook met de Cristallijne vogt uyt het oog van
eenig dier kan doen) om het ligt met het schijnsel dat buyten is, door te doen komen, de muur
die regt over het gat koomt dat in de vensters is, moet wit wesen, en in plaats van dat, kan
men daar een vel wit Papier aan vast maken, op dat de koleuren
[p. 61]
van d'uyterlijke voorwerpen daar op mogten gesien werden; voorts moet de kamer over al
sonder licht zijn, anders sou alles niet wel vertoont werden, dit soo gedaan zijnde, sal alles 't
geen sig buiten de kamer in 't groot vertoont van binnen op het wit papier volkomelijk met
sijn koleuren gesien werden, selfs hoe laat het aan de wijser is, maar alles sal verkeert
schijnen: om dit nu regt te vertonen, moet gy nog een glas setten tussen het gat en Papier, en
alles sal sig regt vertoonen. Die curieus is om dit in 't werk te stellen, sie daar van de Figuur
by Beeverwijk in sijn schat der ongesontheyt, Capittel 26.
11. XCV. Om des avonds in een kamer daar een kaars is, eenige Slangen aan
de muur te vertoonen.

Maakt uw van ligt papier een omgekromkelde slang, met haar behoorlijke koleuren
geschildert. Neemt dan een lang yser of stok van een elle twee of drie lang, maakt daar boven
op een stukjen uytgeholt glas op vast, maakt dan boven om de stok de slang zijn hooft vast,
hem met sijn lighaam om de stok krinkelende, om het ligt te doen beweegen. Stelt dan dese
stok en slang in een duyster kamer by de muur; stelt daar onder een brandende kaars, welkers
rook na boven toe gaande deese slang bewogen werdende dan soo sal des selfs schaduwe aan
de wand schijnen even of hy kroop en klom.

Dit kan nog anders vertoond werden, wanneer in een muur of venster van een duystere
Kamer, meenigte kleyne gaatjes gemaakt waren die digte by elkander stonden, soo dan het
beeld van soo een papieren serpent buyten de gaten verkeert geset wierde: en door een kaars
verligt sijnde, sal des selfs afschijnsel door al de gaten heen komen, en tegen over op de muur
menigte slangen vertonen.
[p. 62]
12. XCVI. Om yemandt een part te spelen sonder schade, dat terwijlen hy aan
de Tafel sit, niet en sal konnen eeten, seer belaglijk om sien.

Gy sult een weynig poeyer van Colloquint nemen, daar mede suldy de Teljor wrijven daar hy
op eeten sal, soo sal hy niet kunnen eeten van al't geene op 't selve Tafelbord sal worden
geleydt, en wilt gy sulks beteren, suldy hem een weinig Brandewijns te drinken geven, ende
een schoon Teljore doen geven, ende als dan sal hy konnen eten.
13. XCVII. Om yemant die men niet gaarn aan de Tafel siet een pots te
spelen.

Wanneer men ymand heeft, die buyten dat hy genoodight is uw Tafel-vriend dagelijks soekt
te wesen, soo neemt de wortelen van Arum, in 't Duyts Kalf-voet geseght, en snijd die voor
sijn plaats daar hy sit, over de Salade in plaats van Ajuyn of parey, en laat hem sulks eten,
soo sal sijn mond soo brandigh heet werden, als of hy met spelden en naalden door-stooken
wierd.
14. XCVIII. Om te maaken dat al wat yemand eet, bitter schijnd.

Wanneer gy een Panne-lekker aan u Tafel hebt, en om hem de spijse tegen te maaken, soo
wast u tafel-laaken en servetten, en al wat op de taafel leyd met het afsiedsel van Coloquint,
soo sullen sijn handen, mes, taafel-borden, en voorts al wat hy in den mond steekt, bitter
werden. Men kan ook het poeder van Coloquinten nemen en maken daar
[p. 63]
de hand-doek, servetten, en tafel-laken mede bitter.
15. XCIX. Om te weeten wanneer een Meyd of Knegt Wyn gaat tappen, ofte
ook Wijn gedronken hebben.

't Gebeurt dikwils dat onse Wijn vaten leedig raaken, eer wy 't weeten, en om hier achter te
koomen, moet men de Meyd of Knegt in een roemer laten tappen, wiens rand men met eenig
swart bestreeken heeft: soo het nu gebeurt' dat se onder het tappen uyt den Roemen drinken,
sult gy een swarte ring om haar mond en neus sien staan, waar aan gy lichtelik bekennen sult,
dat de Meyd of Knegt daar uyt gedronken hebben.
16. C. Om te weeten, wie den Diefstal in uw huys gedaan heeft.

Wanneer men in sijn huys veele Dienstbooden heeft, soo is daar meenigmaal een dief onder,
die dit of dat gestoolen heeft, soo gy nu yets bent quyt geworden: soo gaat heen, en neemt
een tobbetjen, wiens bodem vry groot is; houd den bodem over een kaers, dat hy heel swart
werde: set dan dit tobbetjen onder in de kelder op een duystere plaats, daar niemand kan sien
dat het swart is: segt dan dat gy wel haast weten sult wie uw goed gestolen heeft, en laatse
een voor een in de kelder gaan, en haar hand eens op deese swarte bodem slaan, en dan weder
booven komen, als sy nu alle beneden sijn geweest soo visiteert haar handen, soo sullen sy
alle swart zijn. Behalven die van den dief, want die heeft sijn handen niet op het tobbetjen
durven slaan.
[p. 64]
17. CI. Nog een ander Wijse, om een Dief te kennen.

Wanneer nu yets uyt uw huis ontstolen is, soo segt, dat gy een Smit weet, die gy den dief een
oog sult laten uytkloppen, by aldien gy het in agt dagen tijds niet weder in uw huis hebt. Den
Dief dit hoorende, sal bang werden, voor eerst dat sijn diefstal mogt uytkomen, en ten
tweden, dat hy sijn oog verliesen mogt, soo sal hy het gestolen goed wel heymelijk weder op
sijn plaats brengen, en dat binnen de agt dagen.
18. CII. Om een Ey regt over eynde te doen staan.

Wanneer gy in een geselschap zijt, en men Eyeren by de hand heeft, soo laat een yder
probeeren, of hy een Ey op sijn eynd kan setten, soo sal het niemand konnen doen.

Ondertusschen hebt gy een Ey daar toe bereyt, dat niemant en weet, sulks geschied aldus:
neemt een Ey en boort met een spelt daar twee gatjes behendig in, om het doojer met het wit
uyt te blasen en vult het Ey met een half once quiksilver, maakt de gaatjes wederom behendig
toe, en overstrijktse met wat geel van 't Ey, en laat het soo droogen, legt dan dit Ey, in de
mand met Eyeren; laat dan vry yder een probeeren so hy het over eynde sal setten of niet,
neemt dan u Ey dat gy kennen sult en set het op de Taafel needer, soo sal het seekerlijk staan,
vermids de quiksilver naar om laag sakt, en het Ey op houd.
19. CIV. Om een paard of Kameel door het oog van een naald te steeken.

Dit schijnt wel tooverye als men het niet en weet, en verwed daar kap en kovel om als men
het maar
[p. 65]
weeten mag; als gy dan uw weddenschap gedaan hebt, soo neemt een matige naay-naald en
gaat by een Paard, Oliphant, Kameel, en diergelijke groote beesten meer, en maakt wat
potseryen, met de Beesten door het oog van de naald te steeken, als den wedder uw dan
genoeg uytgelaggen heeft, soo neemt een kleyne speld, legt het oog van de naald op het
Beest, steekt de speld door het oog van de naald tot in het Beest: soo hebt gy het Beest door
het oog van de Naald gestoken.

Alsoo kont gy een groote kaas of Brood door het oor van de kan steken, en ymands hooft
door een ring.
20. CV. Om Asperges te krijgen sonder saad of planten te hebben.

Nemt den Hoorn van een ram, boord die van booven daar hy vast is door tot in de holligheyd
die aan het onderste eynde is, set hem een halve voet diep in de aarde ter plaatse daar de Son
weynig schijnt: hout hem gedurig vogtig, gy sult naa vier maanden tijdt, goede ende dikke.
Aspergers sien opkomen, welks selfs zullen zaat geven.
21. CVI. Om Muysen van Tarw te maaken.

Neemt een hemd van een arbeyder, in het welke hy drie a vier weeken heeft gewerkt, ende
dat by gevolg al stinkende van sweet is, legt het uytgespreyt sijnde in een vogtige kelder,
stopt de logtgaten van de geseide kelder toe, stroyt eenige korlen van de beste Tarwe
tusschen dat hembt in, en gy sult sien naa twee of drie dagen dat sy merkelijk swellen en een
schimmelagtige ruygheyd krygen, daar naa sullen sig de voeten de staert ende het hooft van
[p. 66]
een Muys vertoonen, die eyndelijk sal loopen ende andere teelen.