1.

Osnovne karakteristike i oblast primjene polimernih materijala

Polimerni materijali
Čine danas jednu od najvazinijih grupa tehnickih materijala
Izgradjene su od polimerne baze i niskomolekularnih dodataka koji joj poboljsavaju svojstva
-Polimeri su makromolekularna jedinjenja tj. jedinjenja koja cine veliki molekuli, a nastali su iz niskomolekularnih jedinjenja tkz. Monomera
-Koriste se za izradu: ambalaza za pakovanje hrane i pica, dijelova aparata i uredjaja u domacinstvu...
-U poredjenju sa tradicionanim materijalima, polimerni sinteticki materijali imaju sljedece prednosti: manju gustinu, dijelove od ovih
materijala nije potrebno dorađivati, ne podlijezu koroziji, otporni su na hemikalije, dobri izolatori, u optickom pogledu mogu biti prozracni,
providni i neprovidni. Nedostaci ovih materijala su slaba mehanicka svojstva i slaba termicka otpornost i sklonost ka starenju
-STRUKTURA POLIMERA
Makromolekuli se nazivaju polimerima jer se sastoje iz velikog broja osnovnih strukturnih jedinica. Ove jedinice su obicno hemijski
istorodne , a kada su raznorodne onda grade tkz. Kopolimere. Broj osnovnih strukturnih jedinica je stepen polimerizacije. Polimeri su
dugacki lanci molekula, a nazivaju se i makromolekuli ili dzinovski molekuli. Nastaju u reakciji polimerizovanja, odnosno hemijskim
povezivanjem monomera. Monomeri su jedinjenja koja sadrze dvostruke veze ili funkcionalne grupe, tako da medjusobno mogu da
reaguju. Mer oznacava najmanju ponovljenu jedinicu polimernog lanca, kao sto je elementarna resetka kod konstantne strukture metala.
Polimer predstavlja velik broj mera ili osnovnih jedinica koji se ponavljaju stotinama i hiljadama puta u lancu.
Primjeri prirodnih polimera su: celuloza, skrob, bjelancevine i kaucuk. Primjer sintetickih: etilen, propilen, stiner i vinil-hlorid
2.Polimerizovanje i molekularna gradja polimera
POLIMERIZOVANJE predstavlja hemijsku reakciju pri kojoj se molekuli povezuju u duze lance. U ovoj reakciji dvostruka veza izmedju
ugljikovih atoma se stvara i molekuli se medjusobno povezuju preko aktivnih centara te linearno predstavljaju primjer molekuli etilena koji
se medjusobno povezuju u polimer poznat kao polietilen. Reakcije polimerizovanja se dijele na polikondenzovanje i adiciono
polimerizovanje:
POLIKONDENZOVANJE u toku ove reakcije dolazi do medjusobnog reagovanja funkcionalnih grupa monomera, pri cemu nastaje sporedan
proizvod najcesce voda. Nusprodukti reakcije kondenzuju se pa otuda naziv kondenzacijska polimerizacija
ADICIONO POLIMERIZOVANJE kod adicionog polimer. Monomeri se vezuju preko stvorenih aktivnih centara pri cemu nastaje sporedni
proizvod. Prema tipu aktivnih centara reakcije polimerizovanje mogu biti preko slobodnih radikala, kationska i anjonska
MOLSKA MASA- zbor polimerskih masa monomera cini molsku masu polimera. Polimerni lanci su razlicitih duzina pa se molska masa
izracunava kao srednja vrijednost. Polimerni lanci moraju imati odredjenu duzinu, odn. Molsku masu, čija vrijednost treba da predje
kriticnu vrijednost da bi mogli da se svrstaju u polimere.
STEPEN POLIMERIZOVANJA je odnos molske mase polimera i molske mase monomera, odn. Predstavlja broj monomera u prosjecnom
molekulu. Ovaj broj moze biti od nekoliko stotina do nekoliko hiljada
3. Kristalicnost i amorfnost polimera
Polimer po svojoj odredjenosti mogu biti amorfni ili kristalni, ali je cest slucaj da postoje amorfnne i kristalne faze. Ne postoji 100% cist
kristalni polimer. U zavisnosti od udjela ovih faza u materijalu preovladavaju termicka, mehanicka , elektricna i dr. Svojstva.
Dijelovi lanca izvan kristalita mogu se pridruziti nekom drugom kristalitu ili formirati amorfnu oblast izmedju njih. Kontrolom brzine
ocvrscavanja za vrijeme hladjenja i u zavisnosti od oblika lanaca, moguce je dobiti razlicite stepene kristalicnosti polimera. Stepen
kristalicnosti predstavlja odnos zapremine svih kristalnih oblasti prema zapremini polimera. Struktura je najcesce dvofazna, pored kristalne
ima i amorfnu strukturu.
4. Termicka svojstva polimera
karakteristicni fazni prelazi kod polimera su: temperatura, ostakljivanja Tg i temperatura topljenja Tn. Polimerni materijali amorfne
strukture nemaju odredjenu tacku topljenja,, ali jasno pokazuju promjene mehanickih svojstava iu jednom uskom temp. Intervalu. Na
niskim temp. Oni su tvrdi, krti i staklasti, na povisenim temp prelaze u gumasto stanje. Temp. Na kojoj se desava prelaz u gumasto stanje se
naziva temperatura prelaza u staklasto stanje Tg, ili temp. Ostakljivanja.
5. Mehanicka svojstva polimera
Linearni i razgranati polimeri imaju slabe sekundarne veze. Zagrijavanjem do temp. Iznad prelaza u staklasto stanje Tg, oni bi omekšali i
tada mogu veoma lako da se ne oblikuju u zeljeni oblik. Hladjenjem omekšanih polimera njihova crstoca i tvrdoca se vraca na prvobitne
vrijednosti. Ovakvi polimeri se nazivaju termoplasticni polimeri ( proces zagrijavanja, oblikovanja i hladjenja se moze ponavljati)
6. Osnovne karakteristike i oblast primjene keramickih materijala
keramicki materijali su neorganski, nemetalni materijali koji se sastoje od jedinjenja metalnih i nemetalnih elemenata povezanim jonskim ili
kovalentnim vezama. Svojstva razlicitih keramickih materijala jako se razlikuju sto ne propisuje razlikama u vezivanju atoma. Keramicki mat.
Su po pravilu veoma tvrdi, krti, imaju malu plasticnost, dobri elektricni i toplotni izolatori, otporni na habanje i koroziju, imaju visoku temp
topljenja... Dijele se u dvije vrste: tradicionalna i industrijska keramika
7.struktura keramickih materijala
kristalna struktura i dijagrami stanja keramickih materijala su veoma kompleksni zato jer se sastoje od najmanje 2 elementa i to razlicitih
poluprecnika jona. Veze izmedju atoma mogu biti kovalentne i jonske. Veze su veoma jake. Prema udjelu jonske ili kovalentne veze izmedju
atoma odredjuje se vrsta kristalne strukture. Dislokacije su rijetke sto objasnjava malu plastivcnost
8. Izrada keramike
mnogi tradicionalni i tehnicki keramicki proizvodi se izradjuju presovanjem praha ili cestica u oblike koji se naknadno zagriju radi vezivanja
cestica. Osnovne faze izrade keramike putem vezivanja su 1) priprema materijala 2) oblikovanje ili livenje 3) termicka obrada sušenja.
Vecina keramickih materijala se izradjuju pomocu ove metode. Cestice i drugi sastojci kao sto su vezvna sredstva i plastifikatori mogu se
pomijesati u vlaznom ili suhom stanju.
9. Termicka obrada keramike
termicka obrada je bitna faza u izradi keramickih proizvoda. Koriste se sljedece termicke obrade: sušenje, sinterovanje i ostakljivanje
-Sušenje ili uklanjanje vezivnog sredstva Cilj susenja je uklanjanje vode iz plasticnog keram. Pripremka prije nego sto se podvrgne pecenju
na visokim temp. Vrsi se ispod 100 stepeni c. Neki veliki keramicki dijelovi se mogu susiti i 24 h. –sinterovanje- proces pomocu kojeg se
male cestice materijala medjusobno vezu putem difuzije u cvrstom stanju. U izradi keramike dovodi do prevodjenja povezno sabijenog
pripremka u gusto povezani proizvod –ostakljivanje- Nekoliko ker. Proizvoda (porcelan, glineni proizvodi..) sadrze staklenu fazu. U toku
pecenja keramickih materijala vrsi se proces ostakljivanja, pri cemu se topi staklena faza i ispunjava porozne prostore u materijalu.
10. Tradicionalna keramika
Izradjuje se od 3 osnovne komp. Glina, kvarc i feldspat. Glina u tradicionalnoj keramici obezbjedjuje sposobnost uoblicavanja materijala
prije nego sto otvrdne u procesu pecenja i predstavlja najveci udio u masi materijala. Kvarc ima visoku temp topljenja i on je vatrostalna
komp. Tradicionalnih keramika. Kalijumov feldspat ima nisku temp topljenja i stvara staklastu masu kad se karemicka mjesavina pece, te
medjussobno veze vatrostalne komponente
11. Tehnicka i tradicionalna keramika
Su uglavnom cista ili skoro cista jedinjenja pretezno oksida, karbida i nitrida. Mogu se proizvesti sa razlicitim stepenom cvrstoce kao
kristalicna cvrsta tijela koja ne zahtijevaju staklastu fazu radi medjusobnog vezivanja cestica. Sirovi materijali moraju se pripremati pazljivo
tako da se moze izraditi proizvod ujednacenog kvaliteta. Keramicki materijali se upotrebljavaju za mnoge elektricne i elektronske primjene
13. Mehanicka svojstva keramickih materijala
Kod keramickih materijala vrijednost zatezne cvrstoce i cvrstoce na savijanje su znatno manje od pritisne cvrstoce. Razlog ovome su
prisutne necistoce i poroznost, koje mogu da uzrokuju pukotine i njihovo sirenje pri dejstvu zatezucih sila. Imaju losu udarnu zilavost i nisu
otporni na brze temperaturne promjene. Otporni su na zamor, pri duziem periodu opterecenja zatezucim silama mogu popustiti ovo se
naziva - staticki zamor -
- Fizicka svojstva keramickih materijala
Keramicki materijali imaju relativno malu gustinu od 3-5 g/cm3. Ovako niske gustine uticu na smanjenje mase dijelova.Temp. topljenja je
vrlo visoka od 1900 C. Vecina ima nisku toplotnu provodljivost, tako da su dobri termicki izolatori. Veliki koeficijent linearnog sirenja i mala
toplotna provodljivost mogu prouzrokovati termicke napone sto moze dovesti do termickog soka
14. Pojam osnovne karakteristika kompozitnih materijala
Predstavljaju kombinaciju dva ili vise materijala sa razlicitim fizicko mehanickim svojstvima u mikro makropskoj razmjeri. Odgovarajucim
izborom komponenata i njihovom odnosu u strukturi kompozitnog materijala mogu se dobiti materijali sa zeljenim svojstvima koja
ukljucuju: cvrstocu, tvrdocu, otpornost na koroziju, otp. Na habanje, termicku i akusticnu izolaciju, malu masu... Svrstavaju se u 3 osnovne
kategorije a) cesticama ojacani- beton b) vlaknasto ojacani staklo plastika c) laminatni kompozitni materijali sperploca
15. Cesticama ojacani kompozitni materijali
sastoje se od vece kolicine cestica koje su razlicitog geometrijskog oblika ali su priblizno istih dimenzija u svim pravcima. Velicina cestima
ima uticaj na svojstvo kompozitnih materijala za uspjesno ojacavanje bi trebalo da cestice budu malih dimenzija, manje od mikrom u
precniku, ravnomjerno rasporedjene unutar batrice. Ova vrsta prvenstveno povecava cvrstocu
kermeti su grupa cesticama ojacanih materijala koji predstavljaju kombinaciju keramickih materijala i metala. Najvise korisceni kermeti u
industrijskoj praksi su ocvrsnuti karbidi, koji se sastoje iz ekstremno tvrdih cestica, kao sto je volfram karbid ( WC) , titan karbid. Ovaj
kompozit se koristi za alate za rezanje. Tvrde cestice karbida obezbjedjuju dobra rezna svojstva za vrijeme obrade i imaju visoku temp.
Topljenja sto obezbjedjuje ran da povisenim temp koje se javljaju za vrijeme obrade velikim brzinama rezanja.
16. Vlaknasto ojacani kompozitni materijali
Dobijeni su sjedinjavanjem cvrstih, krtih i krutih vlakana sa mekom i plasticnom matricom. Matrica sluzi da prenosi silu sa vlakna na vlakno,
da obezbjedjuje plasticnost i zilavost i sposobnost oblikovanja dok vlakna prenose opterecenje. Vlaknasto ojac. Kompo. Materijali
objedinjuju prednosti svake komponente. Vlakna u komp mogu da budu razlicito rasporedjena i orijentisana. Raspored i orijentacija vlakana
kao i njihova koncentracija imaju velik uticaj na cvrstocu i druga svojstva. Ova grupa obuhvata sirok opseg polimernih, metalnih i keramickih
materijala koji se koriste za vlakna i za matrice
17. Laminarni kompozitni materijali i sendvic konstrukcije
Su kompozitni materijali koji se sastoje od vise tankih prevlaka, od razlicitih materijala za razlicite funkcije koje se nanose na osnovni
materijal debljih zastitnih povrsina, bimetala, laminata i vlaknasto ojacanih komp. Materijala u obliku tankih slojeva. Izradjuju se sa ciljem
da se poveca korozivna i abrazivna otpornost materijala, kao i da se poveca cvrstoca komp. Materijala u vise ravni.
-sendvic konstrukcije-
su posebna vrsta kompozitnih materijala koji imaju visoke vrijednosti specificne cvrstoce i spec. Krutosti, a malu masu. Sastoje se iz 2 tanke
spoljne ploce koje su razdvojene slojem male gustine. Spoljne ploce se ljepljenjem ili nekom drugom tehnikom spajaju u sendvic
konstrukcije, pa posjeduju visoke vrijednosti cvrstoce i krutosti. Spoljne ploce sendvic konstrukcije slze d aprenose najveci dio opterecenja a
takodje i napone prouzrokovane naprezanjem na savijanje. Sendvic konstrukcije se koriste u izradi elemenata aviona, u auto industriji,
gradjevinarstvu...
18. Dijagram napon-jedinično izduženje i svojstva otpornosti i deformacije pri ispitivanju materijala na zatezanje
Ispitivanje zatezanjem je najznacajniji nacin ispitivanja materijala u cilju odredjivanja meh. Svojstava materijala, kao sto su svojstva
cvrstoce, naponu tecenja i zatezna cvrstova Rm. Jednovremeno sa ispitivanjem svojstva cvrstoce mozemo dobiti i podatke o mogucnosti
deformisanja materijala, izduzenje A i suzenje Z.
Dijagram napon-jedinicno izduzenje
Ponasanje materijala pri ispitivanju zatezanjem moze se pratiti i dijagram kidanja. Dijagram kidanja crta masina za vrijeme ispitivanja na
ordinati se registruje sina F(N), a na apscisnoj osi delta l (mm) u odgovarajucoj razmjeri. Da bi se otklonio uticaj probnog uzorka konstruise
se dijagram napon-jedinicno izduzenje. Pri porastu sile epruveta se deformise- izduzi, proporcionalno porastu sile, sto znaci da izmedju sile i
izduzenja postoji linearna zavisnost (Hukov zakon)
19. Stvarni naponi, izduženje i uticaj uticaj temperature pri ispitivanju na zatezanje
Stvarni napon- za vrijeme ispitivanja zatezanjem neznatno se smanjuje u elasticnom podrucju, dok je u oblasti plasticnosti omanjivanje
presjeke znacajno. Stvarni napon se definise kao odnos sile F u datom trenutku i stvarne najmanje povrsine popr. Presjeka epruvete. Odnos
promjene duzine epruveze u svakom datom trenutku duzine u tom trenutku odredjuje stvarno izduzenje Epsilon st
Uticaj temperature- Sa porastom temperature kod metala i legura dolazi do znacajnih promjena na krivoj- napon, izduzenje, plasticnost i
zilavost rastu, dok napon tecenja Rc, zatezna cvrstoca Rm i modul elasticnosti E opadaju
20. Izbor oblika i veličine epruvete pri ispitivanju na zatezanje
Oblik glaca kod epruvete kriznog presjeka moze biti razlicit u zavisnosti od masine koja ce vrsiti ispitivanje, vrste materijala kao i potreba
ispitivanja. Epruveta pravougaonog ili kvadratnog presjeka prvenstveno dolaze u obzir za ispitivanje limova. Odnos strana pravougaonog
presjeka treba da bude najvise 4:1. Cijevi, sipke, betonski celik, zice mogu se ispitati bez posebne obrade mjerne duzine, tj. u stanju u kojem
se nalaze, svojstva def. Odredjuju se na duzinama koje odgovaraju kod obrade epruveta. Ovakve epruvete se nazivaju tehnicke epruvete
21. Ispitivanje na pritisak, dijagram napon – jedinično skraćenje, uslovi ispitivanja
Pri ovom ispitivanju pod dejstvom aksijalnih slika, ciji je smijer suprotan smjeru zatezanja, nastaje smanjenje visine uzorka. Ovo ispitivanje
se rijetko vrsi i uglavnom je ograniceno na ispitivanje legura za lezaje i nekih livenih materijala koji ce pri radu biti izlozeni pritisku i
naprezanjima. Vrsi se u cilju dobijanja podataka za izracunavanje potrebnih sila i rada pri postupcima prerade metala u plasticnnom stanju.
Raspodjela napona pri ispitivanju pritiskanjem odgovara onoj pri ispitivanju zatezanjem.
Dijagramnapona- jedinicno skracenje
ponasanje metala pri ispitivanju pritiskanjem moze se predstaviti dijagramom na cijoj je ordinati nanijeta pritisna sila Fp, a na apscisi
skracenje epruvete delta lp koja predstavlja razliku izmedju prvobitne duzine epruvete lo i duzine u trenutku posmatranja. Ako se kao i kod
ispitivanja zatezanjem sila Fp svede na prvobitni presjek Ac a skracenje delta lp na prvobitnu duzinu epruvete, dobit ce se dijagram napon-
jedinicno skracenje. Kod sivog lima kriva ima u pocetku skoro pravolinijski tok, a zatim se postepeno sve vise povija ka apscisi dok u jednom
momentu ne nastane lom.
22. Svojstva otpornosti i deformacije materijala pri ispitivanju na pritisak
1) pritisna cvrstoca- predstavlja odnos max pritisne sile Fpm, pri kojoj nastaje lom epruvete i prvobitne duzine poprecnog presjeka
epruvete. Pritisna cvrstoca se obicno odredjje na epruveti u obliku valjka cija je visina jednaka precniku. Sa povecanjem visine epruvete u
odnosu na precnik, pri jednakim uslovima ispitivanja, dobice se nize vrijednosti pritisne cvrstoce. Pritisna cvrstoca moze se odrediti samo
kod krtih amterijala, tj. kod onih koji se pri ispitivanju lome.
2) Granica tecenja i granica 0.2%- napon pri kojem za male promjene vrijednosti napona nastaje primjetno vece skracenje epruvete nego
do tada naziva se granica tecenja. Kod materijala sa istaknutim podrucjem tecenja ovaj napon se lako odredjuje iz odnosa sile pri kojem
kazaljke na uredjaju za mjerenje sile prvi put zastane ili, sto je rjede, krene malo unazad i prvobitne povrsine poprecnog presjeka
3) Granica proporcionalnosti i granica elasticnosti- granica proporcionalnostti pri pritiskanju predstavlja najveci napon pri kojem jos postoji
proporcionalnost izmedju napona i skracenja. Granica elasticnosti pri pritiskivanju predstavljaa najveci napon poslije cijeg prestanka dejstva
ne ostaju trajne deformacije.
4) Skracenje i rasirenje- skracenje predstavlja razliku izmedju prvobitne duzine epruvete lo i njene duzine u momentu loma lk svedenu na
prvobitnu duzinu epruvete. Rasirenje predstavlja razliku izmedju povrsine najmanjeg poprecnog presjeka epruvete u momentu loma i
prvobitne povrsine poprecnog presjeka svedenu na probitnu povrsinu poprecnog presjeka.
23. Ispitivanje materijala na savijanje
Izvodi se na krtim materijalima s obzirom da kod njih nastaje lom pri ispitivanju, pa je moguce odrediti savijanjem cvrstocu. Pri savijanju
nastaju nejednorodni naponi pocev od jednoosnog zatezanja, do jednoosnog pritiska. Ovo ispitivanje se izvodi vrlo cesto s obzirom da je
veci broj masinskih dijelova optereceni na savijanje. Sema opterecenja pri ispitivanju na savijanje moze biti razlicita, ali se najcesce koristi
koncentrisano opterecenje. Ispitivanjem na savijanje krtih materijala gdje nastaje lom epruvete odredjuje se: savojna cvrstoca, ugib pri
prelomu, krutost i faktor savijanja
24. Ispitivanje materijala uvijanjem
pri uvijanju poprecni presjek zadrzava pocetnu oblik, sto omogucava lakse pracenje pomenute deformacije u toku ispitivanja. Pri
deformisanju svaki poprecni presjek u odnosu na drugi poprecni presjek je pomjeren za ugao uvijanja. Pri ispitivanju cilindricnih epruveta
na uvijanje stvara se naponsko stanje koje odgovara cistom uvijanju. Stvoreni napon se ravnomjerno prenosi po duzini epruvete, ali
neravnomjerno po presjeku epruvete. Otpor materijala prema uvijanju u elasticnoj oblasni se izrazava modulom klizanja.
25. Ispitivanje materijala smicanjem
Izvodi se uglavnom kod zilavih celika u cilju odredjivanja smicajne cvrstoce pri ispitivanju se koriste specijalni alati. Rezultati ispitivanja na
smicanje zavise od niza faktora medju kojima najveci znacaj ima cinjenica da se pri ispitivanje n emoze ostvariti cisto smicanje zbog pojave
momenta savijanja, s obzirm da naponi izazivani ovim savojnim momentom prevazilazi vrijednost cvrstoce materijala
26.