UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET SPORTA I FIZIČKOG VASPITANJA

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE
KROZ
ONTOGENEZU

Mentor:Prof. dr Dragoslav Jakonić Autor: Jagoda Zečević

Novi Sad, 2017

Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Sadržaj:

1. Uvod ................................................ 3
2.Problem, predmet i cilj rada ............. 5
3.Metod rada........................................ 6
4.Morfološke karakteristike i njihov razvoj 7
4.1 Razvoj telesne visine ................. 8
4.1.1 Razvoj glave trupa i ekstremiteta 10
5.2 Transferzalna dimenzionalnost 11
4.3 Faktor mase i volumena tela .... 12
5.4 Faktor potkožnog masnog tkiva15
6.Sportski tip ..................................... 16
7.Morfološke karakteristike i sportske discipline 17
5.Zaključak ........................................ 19
6.Literatura ........................................ 20

2
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

1. Uvod

Ako se osvrnemo na poslednjih nekoliko decenija, možemo uvideti da je u žiži pažnje velikog broja
istraživača fenomen porasta morfoloških, motoričkih, intelektualnih i funkcionalnih karakteristika
ljudske populacije. Ovaj fenomen je nazvan akceleracijom, a mnogobrojne teorije o faktorima koji je
izazivaju još uvek nisu dale celovit odgovor. Nešto jasnija slika celog fenomena se pojavila onog momenta
kada se sa pouzdanošću mogao izdvojiti faktor koji zasigurno izaziva suprotan efekat-deceleraciju. Taj
faktor je spoljašnjeg porekla i možemo ga nazvati socio-ekonomski. Štetni uticaji sredine,povezani sa
nutritivnom tranzicijom su doveli do približavanja fazi epidemije gojaznosti na globalnom nivou.

U oblasti sporta, takođe je veliki broj endogenih i egzogenih faktora koji mogu značajno da utiču na
sportski rezultat.
3
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Endogeni činioci su lako uočljivi, ali tipični za svakog pojedinca i mogu se tretirati kao osobine sa kojima
treba operisati u fazi opredeljenja za određeni sport.I morfološke karakteristike spadaju u bitne endogene
činioce. Često se opredeljivanje za neku određenu granu sprovodi na emotivnoj osnovi, pa se talentovani
pojedinac ne opredeli za ono što njegovoj telesnoj konstituciji najviše odgovara već za ono što mu se
najviše sviđa.I lokalni faktor često odlučuje uizboru sportske discipline. To je slučaj kada u okruženju ne
postoje informacije odrugim sportskim disciplinama, koje bi više odgovorale telesnoj konstituciji
pretpostavljenog pojedinca. Lični uticaj najbližih, npr. roditelja, prijatelja, trenera,emotivnog partnera i sl,
takođe, može da prevagne na pogrešnu stranu, prilikomopredeljivanja za sportsku disciplinu. Možda zvuči
surovo, ali dobra selekcija je važna, ukoliko sportista zaista želi da ostvari visoke rezultate.
U sva tri navedena slučaja, iako to nije najbolje rešenje, takav pojedinac može da postigne visoki, ali ne
relativno najviši nivo. Mora se priznati da su takvislučajevi vrlo retki, ali je vrlo indikativna pretpostavka,
da bi takav pojedinac mogaoda dostigne viši nivo u sportskoj disciplini koja njegovoj konstituciji više
odgovara.
Prilikom ovakvog razmatranja konstitucionalnih mogućnosti, može se uvek staviti primedba da je emotivni
faktor u kreiranju najboljeg rezultata uticajniji odkonstitucionalne povoljnosti. U takvim slučajevima
potrebno je uvek poći odčinjenice da je konstitucija relativno nepromenljiva, jer visoki ljudi se nisu
smanjivali, niti su mali ljudi porasli, dok se sklonost ka određenim emocijama, u toku vremena, uvek
mogla menjati. Ukoliko motiv za postizanje velikog sportskog rezultata postaje jači, tim više slabi želja za
opredeljenjem “pogrešne” sportske discipline. Zabeleženo je više slučajeva, gde su se pojedinci na vreme
preorjentisali na sportsku disciplinu, koja je više odgovarala njihovoj konstituciji, što im je sve
više emotivno odgovaralo, kako su u toj novoj sportskoj disciplini počeli da postižu
sve bolje rezultate.
U radu sam pokušala da obuhvatim faktore morfološkog razvoja kao karakteristike koje se u toku života
menjaju, u većoj ili manjoj meri, odnosno u kojim su periodima nglašeno progresivne, u kojim periodima
stagniraju, a kada su regresivne.Deo mo rada je usmeren I na podelu po morfološkim tipovima kao sredstvo
za selekciju u sportu, kao i korisnost I važnost određenih morfoloških odlika I korelaciju njihove
izraženosti sa mogućnošću postignuća u sportu. Kroz rad mi je bilo važno da spomenem i akceleraciju u
razvoju kao trend koji postaje izraženiji(veća masa, raniji ulazak u pubertet) i njene negativne posledice, a
jedna je sve veća zastupljenost hipersenzitivnosti organizma koja se ispoljama alergijskim reakcijama kod
ljudi.

4
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

2.Problem, predmet i cilj rada

Problem rada obuhvata predtavljane morfo tipova, kao i antropometrijskih dimenzija čoveka, kao i razlike
među polovima u mađim uzrastima i u odraslom dobu.

Predmet rada su morfološke karakteristike kategorisane po uzrastu i antropometrijskim merama kao i

telesnoj kompoziciji sportista i prosečnog čoveka.

Cilj rada se ogleda u mojoj teznji da predstavim razvojne odlike morfoloških karakteristika kroz
ontogenezu, njihovu ulogu u sportskim disciplinama i selekciji u sportu, kao i osvrt na fenomen nazvan
akceleracijom.U svakom slučaju, pokušala sam iz nekoliko aspekata da sagledam ovu temu.

5
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

3.Metod rada

Uz korišćenje literature domaćih i stranih autora, upotrebljena je i pretraga internet domena vezana za
naučne časopise, a kao najpogodnija metoda primenjena je opisno-deskriptivna metoda.

6
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

4.Morfološke karakteristike i njihov razvoj

Morfološke karakteristike čoveka se posmatraju merenjem određenih antropometrijskih dimenzija. Do sada

su najčeće identifikovana sledeća 4 faktora(Malacko, J, D. Popović, 1997) koja će biti opisana u daljem
tekstu:
1. Longitudinalna dimenzionalnost skeleta
- predstavlja rast kostiju u dužinu
- najčešće se koriste parametri: telesna visina, sedeća visina, dužina ruku, raspon ruku…
2.Transferzalna dimenzionalnost skeleta
-predstavlja rast kostiju u širinu
-najčešće se koriste parametri: biakromijalni raspon, bikristalni raspon, širina lakta,širina ručnog zgloba
3.Faktor mase i volumena tela
-naziva se i faktorom cirkularne dimenzionalnosti skeleta, predstavlja ukupnu masu i obim tela
-najčešće se koriste parametri: telesna masa obim grudnog koša obim natkolenice
4.Faktor potkožnog masnog tkiva:
- određen je ukupnom količinom masti u organizmu
-najčešći parametri: kožni nabor vrat, nadlaktice, trbuha…

Ove antropometrijske karakteristike su u različitom stepenu genetski determinisane.Konkretno,

longitudalna i transferzarna dimenzionalnost su genetski visoko determinisane preko 98 procenata, dok se
za volumena smatra genetska visina determinisanosti preko 90 procenata, a za faktor potkožnog masnog
tkiva najmanje, oko 50 procenata.

7
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

4.1 Razvoj telesne visine

Visina tela podrazumeva njegovu dužinu merenu kod odraslog čoveka u stojećem položaju od poda do
temena(bassis-vertex). Ova longitudinalna dimenzija predstavlja jednu od najviše praćenih, ako ne i najviše
praćenu meru od koje veoma često zavisi rana prognostika uspeha u sportu. Visina tela se kod čoveka u
raznim periodima razvoja različitim tempom povećava.
Od samog nastanka zigota, prateći tok intrauterinog razvoja, pa sve do rodjenja, dešavaju se procesi praćeni
razmnožavanjem ćelija fanatičnim tempom, izuzetan porast dužine tela fetusa i ploda, od mikroskopskih
dimenzija,do veličine ploda do pred sam porođaj koja dostiže dužinu u proseku 50 cm. Zatim nastupa
najveći prirast telesne visine,u postnatalnom periodu , koji se dešava u prvoj godini života, gde se telesna
visina poveća za približno 60% i to je u proseku 75 cm. Nakon ove faze rasta, tempo rastenja je znatno
sporiji, a naredni ubrzani perid rasta će nastupiti od 13 do 16 godine kod dečaka, a od 11 do 13 godine kod
devojčica. Naznačeni periodi predstavljaju period puberteta, a visina se kod dečaka za to vreme od 2
godine poveca u proseku 20 cm(10 do 130 cm), dok kod devojčica porast visine iznosi oko 8 cm godišnje.
Takodje, važno je napomenuti da je prirast telesne visine individualan, pa mopžemo očekivati da se odvoja
usporeno I da traje i 5 godina.

Grafikon 1.
Razvoj telesne visine

8
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Grafikon 2.
Godisnji prirast telesne visine

Nakon puberteta se prirast visine značajno smanjuje i iznosi najviše 2% od dotad postignute telesne
visine.Muškarci postižu definitivnu telesnu visinu u 19-oj godini zivota, a devojke krajem 17-te
godine.Bitna napomena jeste da se telesni razvoj ne završava tada već u periodu izmedju 23-25 godine
starosti, jer se tada okončavaju periodi okoštavanja skeleta.Tablice koje su najpoznatije su tablice po
Beyliju, koje su se pokazale kao kvalitetne u prognozi dostizanja definitivne telesne visine.

Tabela 1.

9
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Na tabeli je prikazan procenat telesne visine u odnosu na hronološko doba.Uz ovu tabelu koristimo i
procentnu jednačinu:

Preciznije podatke proračunu možem postići praćenjem telesne visine nekoliko godina u periodu pre
puberteta i u nekoliko navrata praviti proračune i smatrati najveći rezultat kao najverovatniju prognozu.
Tokom zrelosti, visina tela se održava u relativnom stacionarnom stanju, ako se izuzmu dnevne oscilacije
koje su moguće.Izjutra je čovek najviši,a u popodnevnim delovima dana visina se može prividno
promeniti.Odstupanja u merenjima se javljaju upravo kod sportista i fizički aktivnih osoba koje se pojačano
znoje. Time se smanjuje tonus celokupne muskulatur(i paravertebralnu, zbog diskusa), pa se mogu
registrovati i odstupanja i do 2 cm.
Kako se po uzrastu covek približava involutivnom period, oko 50-te godine I u proseku do 60-te godine
muškarci izgube 2,5 cm, a žene 2,7 cm. jedan od faktora da se smanji telesna visina I u većoj meri mogu
biti i atrofični i degenerativni procesi na svim zglobovima, a naročito na kičmenom stubu, koji je njima
najpodloţniji, nastaje smanjenje TV. Ovaj proces poĉinje oko 50-te godine i u proseku do 60-te godine.

4.1.1 Razvoj glave trupa i ekstremiteta

Sem celokupnog telesnog rasta i određeni delovi tela imaju svoj sopstveni ritam rasta. Konkretno,
proporcija glave u odnosu na telo se znatno menja: kod novorođenčeta iznosi ¼ visine tela, posle drugog
rođendana 1/5 visine tela, a u 6 godini 1/6, dok u 12. godini iznosi 1/7 celokupne visine.Kod odraslog
čoveka glava je u odnosu 1/8 od visine tela.
Ekstremiteti kod novorođenčeta iznose 1/3 od od dužine tela i dužina gornjih i donjih ekstremiteta je
približno ista. Zatim sledi ubrzan rast nogu i oko 7.rođendana su se uvećale za vise od 3 puta, dok su ruke u
tom uzrastu uvećane za oko 2 ½. Zatim, u pubertetu kao i za visinu nastupa period ubrzanog rasta,a nakon
tog perioda se duzina nogu uvećala za 5 puta, a dužina ruku za 4 puta u odnosu na novorođenče.
Ipak, važno je razjasniti da postoji razlika u individualnom razvoju i između morfoloških tipova.
Sedišna visina se takođe može koristiti kod izračunavanja proporcija i odnosa.Ova karakteristika
predstavlja zbirnu dužinu glave, vrata i trupa.Sedišna visina se kod petogodišnjaka udvostruči a kod
odraslog čoveka utrostruči,poredeći sa novorođenčetom,kada je ta karakteristika najveća u odnosu na
telesnu visinu.Inače, sedišna visina je manja kod žena nego kod muškaraca.

10
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

5.2 Transferzalna dimenzionalnost

Za procenu ove vrste dimenzionalnosti se koriste mere širine pojedinih delova tela i dijametri pojedinih
zglobova:
 širina ramena
 širina karlice
 širina kukova
 širina i dubina grudnog koša
 dijametar ručnog zgloba
 dijametar lakta
 dijametar skočnog zgloba
 dijametar kolena.

Širina ramena (biakromijalno rastojanje): kod odraslih muškaraca u proseku iznosi 40 cm, dok kod žena
iznosi 35 cm.Relativne vrednosti širine ramena u odnosu na telesnu visinu možemo izračunati
prekoBrugšovog indeksa koji glasi:

Zatim dobijene rezultate svrstavamo u jednu od grupa:

 Uska ramena: M-22 Ž- 21

11
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

 Prosečno široka ramena: M-22- 23 Ž- 21 - 22. 5

 Široka ramena: M-23< Ž- 22.5<

Širina karlice (bikristalno rastojanje) je u proseku istih mera kod oba pola, a to je 28 cm.Relativne
vrednosti dobijene metodom indeksa :

Dobijeni rezultati se mogu svrstati u jednuod kategorija:

 Uska karlica: <15.9cm

 Srednja karlica: 16- 17. 9 cm
 Široka karlica: 18cm<

Postoje predpostavke da se kod sportistkinja, u odnosu na ,,obične” žene, širina karlice smanjuje što može
imati značaja pri porođaju.

Širina kukova(bitrohanterično rastojanje) u proseku je i kod muškaraca i kod žena veće od širine karlice.
Obe gore navedene vrednosti imaju izuzetan značaj kod porođaja, jer lekarima ukazuju na izbor carskog
reza, ukoliko je to potrebno, da ne bi došlo da posledica po zdravlje majke i ploda.
Širina zahvata (raspon ruku) predstavlja širinu ramena i dužinu ruku.To je kombinacija dimenzionalnosti,
pa se ne može se tretirati kao ,,čista mera”. Kod novorođenčeta i tokom prvih godina života, vrednosti
širine zahvata su nešto niže od vrednosti širine tela,da bi se izjednačile oko devete godine. Širina zahvata je
kod nekih sportova veoma bitan antropometrijski parameter, a kao primer cemo navesti neke: odbojka,
košarka, veslanje, vaterpolo, boks, rvanje, tenis i u bacačkim disciplinama.

4.3 Faktor mase i volumena tela

Telesnu masu čoveka odlikuje osobina da je to jedna od najpromenljivijih antropometrijskih dimenzija I za nju
se može reći da se nalazi u fazi relativne karakteristike u toku čitavog života. Razloga je mnogo, a najbrojniji su
ipak oni koji potiču iz načina ishrane. Nalazi pod uticajem različitih faktora, kako spoljašnjih tako i unutrašnjih,
koji u različitim periodima života različito utiču na njen razvoj. Novorođenče teži u proseku 3-3,5kg i muška
deca su nešto teža, za razliku od ženske dece u ovom stadijumu. Telesna masa će se nakon pola godine
udvostručiti, a krajem prve godine i utrostručiti u odnosu na vrednosti pri rođenju. Ovakav nagli porast telesne
mase se nakon prve godine postepeno usporava, a prvobitna razlika između dečaka i devojčica se gubi.
Nastupanjem puberteta, kod dece se velikom progresijom povećava telesna masa i njen porast u toku jedne
godine može biti i do 10 kg (između 7-30 kg).

12
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

RAZVOJ TELESNE MASE OD ROĐENJA DOSMRTI

Grafikon 3.

Godišnji prirast telesne mase

Grafikon 4.

Posle perioda puberteta priraštaj telesne mase se usporava do doba zrelosti i u periodu od 25-40 godine možemo
reći da se ona nalazi u relativnom stacionarnom stanju. Naravno, dominantni faktori uravnotežene telesne mase
čoveka u ovom periodu su način ishrane i obim i vrstatelesne aktivnosti. Nakon 40 godine, kod velikog broja
ljudi nastupa smanjena kolčina fizičkih aktivnosti što najčešće dovodi do povećanja telesne mase koja ima
godišnji porast od 2 kg. Ovaj proces gojenja se zaustavlja nakon 60-te godine kada atrofični procesi preovladaju
u organizmu i počinje period slabljenja.U početku se telesna masa neznatno smanjuje, da bi nakon 65-te godine
ovo smanjenje bilo izrazitije i iznosilo oko 2 kg godišnje, što zapravo predstavlja odlike involutivnih posledica.
Večita težnja čoveka da uskladi svoju telesnumasu sa godinama i ostalim antropometrijskim karakteristikama,
doprinela je mnogim pokušajima matematičkog određivanja optimum telesne mase.Iako su mnoge prilično
nepouzane, jedna od retkih formula koja se održala je formula po De Mole-u:

13
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Ove formule imaju samo orijentacionu vrednost kod ljudi koji se ne bave aktivnim sportom, dok su kod
sportista gotovo neupotrebljive. Činjenica da je struktura telesne mase koju proučavamo sačinjena od najmanje
četiri nezavisne telesne komponente(telesna masa, mišićna masa,masno tkivo i ostatak) različite osetljivosti na
dejstvo spoljašnjih faktora je dovoljan razlog koji objašnjava nemogućnost primene .

Mere obima su našle mnogo se često primenjuju sportskoj medicini.Mogu se naći pod nazivom cirkularni
dijametri. Upotrebom mera pojedinih obima u mogućnosti smo da u različitim matematičkim modelima
proračunamo mišićnu komponentu telesnog sastava. Najpoznatija i danas najviše korišćena je metoda po
Mateigki. I obimi tela, kao i sve antropometrijske veličine, menjaju se u toku rasta.Odvijanje spomenutog
procesa odigrava po ustaljenom sledu koji diktira genotip.Spoljašnji uticaj kod ove dimenzije može igrati
presudan uticaj (trening, anabolici). Mere se sledeći obimi:
 obim vrata
 obim grudi
 obim glave
 obim trbuha
 obim podlaktice
 obim nadlaktice
 obim potkolenice
 obim natkolenice.

Takozvani maksimalni obimi se mere pri kontrahovanim mišićima, amerenja se vrše I pri opuštenim
mišićima.Obim vrata je veoma bitan, jer je funkcija vratnih mišića u nekim borilačkim sportovima ima
izuzetno veliku ulogu. Ovo naročito vredi za boks, gde od snage ovog mišićnog kompleksa zavisi i
mogućnost amortizacije udaraca u predeo glave i brzina eskivaže. Veći obim se sreće kod morfološke
građe ljudi atletskog i pikničkog tipa.
Obim grudi je u slučaju novorođenčeta manji od obima glave, a krajem prve godine se izjednačavaju
veličine nakon čega veličina obima grudi nastavlja da raste i premašuje dostigle mere. Odrastao muškarac u
proseku ima obim grudi 88 cm, a žena 83 cm. Smatra se da nakon 25 godine nema više značajnijeg povećanja i
da srednji obim grudi nakon tog perioda odgovara polovini vrednosti telesne visine. Brugšeov indeks nam može
pomoći u odredjivanju i on glasi:

Srednje vrednosti u granicama za odrasle su: 50-55%.

Sistematsko telesno vezbanje u toku razvoja ima podsticajno dejstvo na porast obima grudnog koša.Sportovi
koji imju najveći uticaj su plivanje, veslanje, rukomet.

14
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Obim trbuha je mera koja nam može ukazati na količinu potkoţnog masnog tkiva.Ranije je ova mera često
korišćena, ali, zbog velike osteljivosti i promenljivosti je sada gotovo napuštena u upotrebi u ozbiljnijem
naučno-istraživačkom radu. Po Lorencovom indeksu, kod odraslih, obim trbuha treba da bude manji od
srednjeg obima grudi za 14 cm. Ova neprecizna mera se, do skoro, koristila u praksi za brzu orijentacionu
procenu veličine potkožnog masnog tkiva kod ronioca amatera, zbog preventive dekompresione bolesti, koja
naroĉito pogađa ronioce sa povećanim naslagama masti. Naravno, uvođenjem antropometrijskih metoda, a u
razvijenim vojno-pomorskim institutima i preciznijih metoda, ovakva orijentaciona procena je potpuno
napuštena. Prema Tambianu (M. Stojanović) obim trbuha kod sportista muškaraca iznosi prosečno 73 cm, a kod
žena 67cm. Obim ekstremiteta, zbog cilindrične stukture predela koji se meri i relativne jednostavne
matematiĉke formule po kojoj je moguće izračunati zapreminu, koristi se u gotovo svim formulama za procenu
količine mišićnog tkiva, pa tako i u formuli po Mateigki. Ovo se odnosi i na druge nabrojane obime
ekstremiteta, obim nadlaktice, potkolenice i natkolenice.

5.4 Faktor potkožnog masnog tkiva

Kao što je već napomenuto kožni nabor je odraz masnog tkiva u organizmu.Ali, važno je da napomenemo
da pri oceni posmatramo raspored koji je različit po različitim delovima tela I zavisi I od uzrasta, pola,
konstitucije, osobitosti okoline, karaktera ishrane kao I vrste sportske aktivnosti.
Mogu se izvoditi merenja kožnog nabora vrata, nadlakta, leđa, grudi, trbuha,butane, potkolenice.

15
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

6.Sportski tip

Posmatrajući milenijumski razvoj ljudske vrste, endogeni i egzogeni faktori su neminovno izazivali
određene promene u najopštijem smislu, koje su opet uslovljavale adaptaciju.Uloga adaptacije je
omogućavala preživljavanje u novim uslovima. Niz adaptacija su uslovljavale promenu fenotipa, koji je ,
kroz niz generacija bio upisivan u genotip. Tako su se razvijale razne vrste živih bića i različite individue
unutar jedne vrste.Razvoj čoveka do nivoa da je iza sebe mogao da ostavlja(pismene) poruke, doveo je do
saznanja da se već odavno ljudi međusobno razlikuju, kako po ponašanju, tako i po obliku. Razvojem
ljudskog uma, sve te psihosomatske razlike sudobro prostudirane. I somatska konstitucija čoveka je
dobro,ali ne i konačno istražena i definisana.Antropolozi, biolozi i psiholozi se već ceo vek bave
biometrijom, utvrđujućiznačajne tipove ljudskog rasta i razvoja. Utvrdili su tipične razlike, dovoljne da se
razvije posebna istraživačka oblast (somatotipija).
Međutim, u tom pogledu nisu postigli jedinstvenu saglasnost.Veliki doprinos studiji o konstitucionalim
tipovima dao je Krečmer (Kretschmer, 1918.). On je svoju podelu entiteta ljudske vrste podelio prema
dvema tipičnim dimenzijama: longitudinalnoj i transverzalnoj.Njegova klasifikacija je sledeća:
 leptozomni tipovi- naglašena longitudinalna dimenzionalnost(visoki ljudi sa dugim udovima I
,,ptičijim profilom”)
 piknički tipovi- naglašena transverzalna dimenzionalnost, ljudi niskog rasta sa uzanim ramenima i
širokim kukovima,
I još 2 tipa su činila njegovu podelu, a nazvao ih je “konstitucionalnim legurama”, jer nisu ekstremni;
 atletski tip- srednje visine, sa malo izduženom četvrtastom glavom i
izrazito razvijenom muskulaturom
 cerebralni tip- manja visina, savećom glavom, uzanim ramenima i uzanim kukovima i sa slabo
razvijenommuskulaturom.

Konstitucionalni tipovi po Krečmeru

16
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

Dosta kasnije, u istu oblast su se uključili i drugi istraživači.Šeldon,Stivens i Taker(1940.) su predložili

svoju podelu humanih konstitucionalnih tipova.
Oni su se dominantno orjentisali prema gojaznosti ispitivanih entiteta, a ovo je njihova podela:
 endomorfni tip--izrazito gojazni pojedinci (visceralna komponenta-viscerotonija);
 endomorfini tip-izrazito mršavi pojedinci (komponenta mršavosti-cerebrotonija);
 mezomorfni tip-izrazito mišićavi pojedinci (muskulozna komponenta-somatotonija).
U Šeldonovoj somatotipiji upadljiv je nedostatakentiteta sa razvijenom longitudionalnom
dimenzionalnošću.

Neće biti razmatranproblem ličnosti, temperamenta i karaktera entiteta, koji bi eventualno bio u vezi sa
njegovom telesnom konstitucijom, ali će biti neke psihičke osobine, koje bi moglebiti u vezi sa određenim
konstitucionalnim tipom. Višestrukim istraživanjem je utvrđeno da su neke osobine vezane prvenstveno za
dva najekstremnija konstitucionalna tipa: za leptosomni i piknički tip.
Kod leptosomnih tipova uočena je jača prijemčivost oblika, veća je sklonost ka zadržavanju novih
informacija, asocijacije su ovlaš primećene, vlada zatvorenost i težnja za apstrakcijom, tipična je upornost
sa usamljenim misaonim tokom, dominira subjektivnost, zapažena je osećajna uzdržanost, vlada
promišljenost u finoj motorici, a motorika je kruta zbog sigurnosne brižnosti i psihičke napetosti.
Kod pikničkih tipova uočena je jača prijemčivost boja, sklonost ka zadržavanju novih informacija je manja,
asocijacije se razvijaju sa više detalja, vlada otvorenost i konkretnost, dominira tipična govorljivost,
otvorenost, objektivnost, zapažena je naivna osećajnost, u finoj motorici tipična je popustljivost i
bezbrižnost, a u motorici vlada slivena mekoća i harmonična zaokrugljenost pokreta.
Postoji još ceo niz razlika u karakteru i ličnosti između navedenih konstitucionalnih tipova, ali i do sada
navedene razlike nisu pravilo, jer se javljaju vrlo česta odstupanja. Navedene razlike su samo uputstvo
stručnom štabu za određenu sportsku disciplinu, koji te razlike treba da utvrdi, i na osnovu utvrđenih
razlika, odredi formu i sadržaj sportskog treninga prema određenom konstitucionalnom tipu.

7.Morfološke karakteristike i sportske discipline

Za leptosomne tipove najadekvatniji su sportovi oni gde je telesna visina dominantna, gde se zahvaljujući
telesnoj visini lakše savladavaju prepreke, odnosno postiže se bolji rezultat. Tako npr. u sportskim igrama,
gde je cilj visoko (košarka), ili visoko postavljena mreža (odbojka), “zid” od visokih igrača (rukomet),
većom telesnom visinom se lakše postiže cilj (poen). I u odbrani se sa više sigurnosti “blokira” napad
protivnika (košarka, rukomet, odbojka), i sa manje rizika se postiže pogodak u napadu. I atletska disciplina

17
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

bacanje kugle, odgovara visokim sportistima, jer se na dometu postiže više, ako je tačka izbačaja što više
iznad tačke pada. Atletska disciplina skok u vis najviše odgovara visokim sportistima, jer je težište
njihovog tela već u samom odrazu na višem nivou u odnosu na skakače sa manjom telesnom visinom. U
plivačkom sportu, naročito na kraćim stazama, telesna visina predstavlja realnu prednost, jer je zaveslaj
dužom rukom mnogo efikasniji od zaveslaja kraćom rukom. Zaveslajem dužom rukom se postiže veća
periferna brzina šake, čime se postiže veći otpor vode, a time i veća propulzija plivanja.Za pikničke tipove
najadekvatniji su sportovi gde telesna visina ne samo da nije dominantna, nego u određenoj meri je i
nepovoljna. To su uglavnom sportske igre sa konfliktnom situacijom, gde se traži velika brzina kretanja,
nagla promena pravca u velikoj brzini kretanja, grubi sudari sa protivnikom (fudbal, hokej na ledu,hokej na
travi), zatim borački sportovi, gde je cilj da se u direktnoj borbi savlada protivnik (sve vrste rvanja i sve
vrste boksa).Važno je napomenuti da su i istraživanja pokazala varijacije u morfotipu I morfološkim
odlikama u odnosu na poziciju u igri, npr, značajna razlika između golmana i beka u fudbalskoj igri. Za
astenične (cerebralne) tipove iz hipoplastične konstitucionalne legure najviše odgovaraju one sportske
discipline gde do izražaja manje dolazi sila, brzina i izdržljivost, a više taktičko razmišljanje i motorička
veština (karling, jahanje, šah, bilijar i sl). Za atletske tipove iz hipoplastične konstitucionalne legure
odgovaraju one sportske discipline gde do izražaja najviše dolazi sila, brzina i izdržljivost. Može se reći da
je atletski konstitucionalni tip najpovoljniji tip za sport. Najveći broj takmičara na olimpijskim igrama je
atletskog konstitucionalnog tipa, jer taj tip nosi najbolju osnovu za povećavanje sve tri elementarne
biomotoričke dimenzije, tako da nema sportske discipline u kojoj ne učestvuju i sportisti sa atletskom
konstitucijom.

18
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

5.Zaključak

Iz dosadanjih informacija možemo zaključiti da postoje značajne razlike u polovima, kao i uzrastu kod
većine morfoloških dimenzija kao i faktoru značajnosti ovih karakteristika u sportu, ali je važno da
naglasimo da one nisu presudne i da su neke podložne menjanju u većoj meri. Potrebno je naglasiti da u
sportu, pored telesnih i motoričkih odlika, učestvuje i intelekt, na osnovu kojeg sportista savladava složeno
izvođenje nekog sportskog kretanja, pa je vrlo čest slučaj da sportista koji nosi sve konstitucionalne i
biomotoričke odlike, zbog nedovoljno dobro savladane tehnike složenog sportskog kretanja, postiže slabiji
rezultat od sportiste, koji nosi sve konstitucionalne i biomotoričke odlike na nižem nivou, ali je dobro
savladao tehniku složenog sportskog kretanja. Osim toga, česta je pojava da svaka konstitucija može da
razvije visok (ali ne i najviši) nivo neke biomotoričke dimenzije, koja nije tipična za njegovu konstituciju.
Bez obzira na pomenutu varijabilnost uticaj konstitucionalnih faktora na sportski rezultat nije moguće
zanemariti.

19
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

6.Literatura

1. Jakonić, D.(2003). Osnove sportske medicine, Novi Sad: Fakultet fizičke kulture
2. Stojanović,M. (1977). Biologija razvoja čoveka sa osnovama sportske medicine: Beograd, Fakultet
fizičke kulture
3. Ugarković(2001). Osnove sportske medicine, Beograd: Viša košarkaška škola
4. Bjelica, D. (2003/1). Reprodukovanje i dopuna, «Sport Mont» ,Podgorica
5. Bjelica, D. (2003.). Uticaj fudbalskog treninga na biomotorički status kadeta Crne Gore. Doktorska
disertacija, Beograd, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Univerzitetau Beogradu,
6. Molnar, S., Popović, B., & Smajić, M. (2009). Relations anthropometric characteristics and specific
motor abilities in boys attending football school. Glasnik Antropološkog društva Srbije, (44), 133-140.

20
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

21
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

22
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

23
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

24
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

25
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

26
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

27
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

28
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

29
Morfološke karakteristike kroz ontogenezu

30