1 / 14

2.1.Proračunati ručnu dizalicusa navojnim vretenom prema

slici 2.1.

Podaci:
 opterećenje F = 25kN,
 visina dizanja L = 300mm,
 krak ručice R = 350mm,
 materijal navijnog vretena je Č.0645,
 materijal ručice je Č.0545,
 materijal navrtke je Č.0445,
 navoj je trapezni.

Proračunati:
 navojno vreteno
 navrtku
 obrtni moment na ručici i stepen iskorištenja navoja i navojnog
prenosnika
 ručicu pod uslovom da se plastično deformiše kod 10%
preopterećenja

2.1.1. Određivanje aksijalne sile u vretenu

Fv = F = 25 * 103N

2.1.2. Prečnik navojnog vretena

𝐹 4𝐹
𝜎𝑝 = = 2 ≤ 𝜎𝑝𝑑
𝐴1 𝑑1 𝜋

𝜎𝑝𝑑 = 𝜉1 𝜉2 𝜎𝑝𝑑𝑜

𝜎𝑣
𝜎𝑝𝑑𝑜 =
𝑆

𝜉1 = 0,8 - koeficijent s obzirom na kvalitet izrade

𝜉2 = 0,76 ÷ 0,86 - koeficijen koji se uzima s obzirom na zamjenu
složenog naponskog stanja normalnim naponima, usvajam 𝜉2 =
0,80
𝜎𝑝𝑑 - dozvoljeni napon na pritisak u navojnom vretenu
𝜎𝑝 - napon na pritisak
A1 - površina poprečnog presjeka jezgre vijka (navojnog vretena)
d1 - prečnik jezge vijka (navojnog vretena)
𝜎𝑝𝑑𝑜 – vrijednost dozvoljenog napona za materijal vretena s
obzirom na pritisak ili zatezanje
𝜎𝑣 = 350 𝑀𝑃𝑎 - granica razvlačenja materijala navojnog vretena
za Č.0645
S = 1,5 ÷ 2 - stepen sigurnosti, usvajam S = 2
 2 / 14

4𝐹 4 ∙ 25000𝑁
𝑑1 ≥ √ = √ 350𝑀𝑃𝑎 = 16,86𝑚𝑚
𝜋𝜉1 𝜉2 𝜎𝑧𝑑𝑜 𝜋 ∙ 0,8 ∙ 0,80 ∙ 2
Usvajam d1 =18,5mm

Na osnovu proracunatog prečnika jezgre navoja usvajamo za prvi

veći standardni prečnik jezgre standardin navoj iz tabele 4.3 i to je
navoj S24x5 sa mjerama:

2.1.3. Provjera stvarnog napona u navojnom vretenu

𝜎𝑑 2
𝜎𝑖 = √𝜎𝑝2 + ( ∙ 𝜏𝑢 ) ≤ 𝜎𝑑
𝜏𝑑

4𝐹
𝜎𝑝 = – napon zatezanja, ali se sada racuna za usvojeni
𝑑12 𝜋
prečnik jezgre

4𝐹 4 ∙ 25000𝑁
𝜎𝑝 = 2 = 𝜋 ∙ 18,52 𝑚𝑚 2 = 93.05𝑀𝑃𝑎
𝑑1 𝜋
𝑀𝑢
𝜏𝑢
𝑊𝑜

Mu=Mn
Mn – moment usljed otpora u navojnom spoju,

𝑑2
𝑀𝑛 = 𝐹 𝑡𝑔(𝛼 + 𝜌)
2
𝑃
𝛼 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( )
𝑑2 𝜋

𝜌 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝜇′

α – ugao zavojnice
d2 – srednji prečnik navojnog vretena = 21,5
P – korak navoja = 5
ρ – ugao trenja u navojnom spoju
𝜇 ′ = 𝜇 = 0,1 ÷ 0,2 - koeficijent trenja u navojnom spoju (𝜇 ′ = 𝜇 za
kosi navoj), usvajam 𝜇 ′ = 𝜇 = 0,1

𝜌 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0,1 = 5,71°

5
𝛼 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( ) = 4,22°
21,5𝜋
 3 / 14

𝑑2 21,5𝑚𝑚
𝑀𝑛 = 𝐹 𝑡𝑔(𝛼 + 𝜌) = 25000𝑁 ∙ ∙ 𝑡𝑔(9,93°)
2 2
= 82134,55𝑁𝑚𝑚

𝑀𝑛 = 45687,5𝑁𝑚𝑚

𝑑13 𝜋 18,53 ∙ 3,14

𝜏𝑢 = = = 1242,58𝑀𝑃𝑎
16 16

45687,5
𝜏𝑢 = = 36,76𝑀𝑃𝑎
1242,58

𝜎𝑣 350
𝜎𝑑 = 𝜉1 ∙ = 0,8 ∙ = 140
𝑆 2

2
140
√ 2
𝜎𝑖 = 93,05 + ( ∙ 36,76) = 111,48𝑀𝑃𝑎
84

σd=175
𝜎𝑖 ≤ 𝜎𝑑

Zadovoljen uslov
 4 / 14

2.1.4. Provjera površinskog pritiska u navojnom spoju

𝐹
𝑝= ≤ 𝑝𝑑
𝑧 ∙ 𝑑2 ∙ 𝜋 ∙ 𝐻1

p – površinski pritisak
pd – dozvoljeni površinski pritisak
z – broj aktivnih zavojaka

𝑝𝑑 = 𝜉1 𝑝𝑑𝑜

pdo = 12MPa

𝑝𝑑 = 0,8 ∙ 12𝑀𝑃𝑎 = 9,6𝑀𝑃𝑎

𝐹
𝑧=
𝑝𝑑 ∙ 𝑑2 ∙ 𝜋 ∙ 𝐻1

25000𝑁
𝑧= = 19,28
9,6𝑀𝑃𝑎 ∙ 21,5𝑚𝑚 ∙ 3,14 ∙ 2

Uzet cemo prvi veći cijeli broj za broj aktivnih zavojaka pa je z = 20.

𝑝 = 9,25 ≤ 𝑝𝑑
Zadovoljen uslov

2.1.5. Provjera navojnog vretena na izvijanje

lr = 2L ; L = 300mm ; usvajam novo d1 = 29,5

2𝐿 𝑑1 29,5
𝜆= 𝑖𝑚𝑖𝑛 = = = 7,375
𝑖𝑚𝑖𝑛 4 4
600
𝜆= = 81,35
7,375

𝜎𝑖 = 310 − 1,14 ∙ 81,35 = 217

𝜎𝑖 217 ∙
𝑆𝑖 = = 93,05 = 2,33 ; 1,8 ∙ 4
𝜎
 5 / 14

2.1.6. Provjera samokočivosti navojnog spoja

Da bi navojni spoj bio samokoči potrebno je da ugao zavojnice

manji od ugla trenja u navojnem spoju, tj.:

α < ρ.

Što u ovom slučaju i jeste, jer je 𝛼 = 4,22°, a 𝜌 = 5,71°.

2.1.7.Proračun navrtke - visina navrtke

𝐻 =𝑧∙𝑃

Za d1=29,5 ; d2=33 ; pdo=12 ; 𝜉 = 0,8 ; pd= 9,6Mpa ; H1=3

25000𝑁
𝑧= = 8,37
9,6𝑀𝑃𝑎 ∙ 33𝑚𝑚 ∙ 3,14 ∙ 3

Usvajam z = 9
p= 7

𝐻 = 9 ∙ 7 = 63𝑚𝑚

2.1.8. Provjera napona na pritisak i smicanje tijela navrtke

a) Provjera napona na pritisak

di=1,2*d ; d=36 ; pd=9,6
di=43,2

𝐹 4 ∙ 25000 4𝐹
𝑝= = 2 2 ≤ 𝑝𝑑 => 𝑑𝑒 ≥ √ + 𝑑𝑖2
𝐴 (𝑑𝑒 − 𝑑𝑖 )𝜋 𝑝𝑑 𝜋

4 ∙ 25000𝑁
𝑑𝑒 ≥ √ + 43,22 = 71,99𝑚𝑚
9,6𝑀𝑃𝑎 ∙ 𝜋

𝐹 4 ∙ 25000
𝑝= = = 9,60 ≤ 𝑝𝑑
𝐴 (71,992 − 43,22 )𝜋
 6 / 14

b) Provjera napona na smicanje

𝐹
𝜏𝑠 = ≤ 𝜏𝑠𝑑
𝐴𝑠

𝐴𝑠 = 𝑑𝑖 ∙ 𝜋 ∙ 𝐻1′ = 𝑑𝑖 ∙ 𝜋 ∙ 0,6 ∙ 𝐻

𝜏𝑣 0,6
𝜏𝑠𝑑 = = 𝜎 = 84𝑀𝑃𝑎
𝑆 𝑆 𝑣

𝐴 = 43,2𝑚𝑚 ∙ 𝜋 ∙ 0,6 ∙ 63𝑚𝑚 = 5127,49𝑚𝑚2

25000𝑁
𝜏𝑠 = = 4,87𝑀𝑃𝑎
5127,49𝑚𝑚2

Uslov zadovoljen
2.1.9. stepen iskorištenja navojnog vretena

tg

d 
tg       sr   
 d2 

  3,86o
  5,71
d
d sr   18mm
2
0,0674
  0,2983  29,83%
0,1714  0,0545

2.1.10.Proračun obrtnog momenta, sile, na ručici i

dimenzionisanje ručice kod 10 % preopterećenja

a) Obrtni moment i sila na ručici

𝑑2 33
𝑀𝑟 = 𝐹 ∙ ∙ 𝑡𝑔(𝛼 + 𝜌) = 25000 ∙ ∙ 𝑡𝑔(9,73)
2 2

Mr = 70702,5 Nmm ; R = 350 mm

𝑀𝑟 70702,5
𝐹𝑟 = = = 202𝑁
𝑅 350
 7 / 14

b) Dimenzionisanje ručice kod 10 % preopterećenja ; S =2

σv za č.0545 = 310

3 32 ∙ 𝑀𝑠 𝜎𝑣𝑠 1,2 ∙ 𝜎𝑣𝑧 1,2 ∙ 310

𝑑𝑟 = √ ; 𝜎𝑠𝑑 = = = = 186𝑀𝑃𝑎
𝜋 ∙ 𝜎𝑠𝑑 𝑠 𝑠 2

𝑀𝑠 = 1,1 ∙ 𝑀𝑟 = 1,1 ∙ 70702,5 = 77772,75𝑁𝑚𝑚

3 32 ∙ 77772,75
𝑑𝑟 = √ = 16,21
𝜋 ∙ 186

2.2.Veza poklopca i hidrauličnog cilindra ostvarena je

sa 6 elastičnih vijaka. Potrebno je dimenzionisati vijke
za date podatke:
Podaci:
 Radna sila u cilindru F=60kN
 Debljina spojenih dijelova poklopca i cilindra lp=60mm.

Proračunati:
 dimenzije vijaka,
 obrtni moment potreban za pritezanje vijka,
 krutost elemenata veze,
 elemente za crtanje deformacionog dijagrama,
 napone u vijku,
 potrebne stepene sigurnosti vijaka.

Nacrteti:
 radionički crtež elastičnog vijka,
 deformacioni dijagram.

2.2.1. Definisanje radne sile

𝐹
𝐹𝑟 =
𝑧

Fr – radna sila
z = 6 – broj vijaka

60𝑘𝑁
𝐹𝑟 = = 10𝑘𝑁
6
 8 / 14

2.2.2. Definisanje prethodne sile pritezanja

Iz tabele 4.6 usvajam materijal 12.9

𝐹𝑜 = 5𝐹𝑟 = 5 ∙ 10𝑘𝑁 = 50𝑘𝑁

2.2.3. Dimenzionisanje vijka

4𝐹𝑜
𝑑𝑠 ≥ √
𝜋𝜎𝑧𝑑

𝜎𝑣
𝜎𝑧𝑑 =
𝑆

Usvajam S = 2

𝜎𝑣 1080𝑀𝑃𝑎
𝜎𝑧𝑑 = = = 540𝑀𝑃𝑎
𝑆 2

4 ∙ 50000𝑁
𝑑𝑠 ≥ √ = 10,86𝑚𝑚
𝜋 ∙ 540𝑀𝑃𝑎

𝑑𝑠 10,86
𝑑1 = = = 12,06𝑚𝑚
0,9 0,9

Usvajam prvi veći standardni prečni d1 = 13,546mm

d=16
H1=H
Ostale karakteristike elastičnog vijka:

𝐻1 = 0,6𝑑 = 0,6 ∙ 16𝑚𝑚 = 9,6𝑚𝑚

𝑥1 = 0,5𝐻 = 0,5 ∙ 9,6𝑚𝑚 = 4,8𝑚𝑚
𝑥2 = 𝐻 = 9,6𝑚𝑚
𝑙1 = 𝐻 + 𝑥1 + 𝑥2 = 9,6 + 4,8 + 9,6 = 24𝑚𝑚
𝑙2 = 𝑙𝑝 − 𝑥2 = 60𝑚𝑚 − 9,6𝑚𝑚 = 50,4𝑚𝑚
 9 / 14

2.2.4. Određivanje momenta pritezanja vijka

𝑀𝑜 = 𝑀𝑛 + 𝑀𝜇

𝐹𝑜 ∙ 𝑑𝑠𝑟 ∙ 𝜇
𝑀𝜇 =
2
𝑑2
𝑀𝑛 = 𝐹𝑜 𝑡𝑔(𝛼 + 𝜌)
2

𝜌 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔𝜇 ′ = 𝑎𝑡𝑐𝑡𝑔0,1 = 5,71°

𝑃 2
𝛼 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( ) = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 ( ) = 2,48°
𝑑2 𝜋 14,7 ∙ 𝜋

14,7𝑚𝑚
𝑀𝑛 = 50000𝑁 ∙ ∙ 0,143 = 52552,5𝑁𝑚𝑚
2
𝑆 + 𝐷𝑜
𝑑𝑠𝑟 =
2

S – otvor ključa
Do – prečnik otvora

S = 17,2mm
Do = 24mm

17,2𝑚𝑚 + 24𝑚𝑚
𝑑𝑠𝑟 = = 20,6𝑚𝑚
2
20,6𝑚𝑚
𝑀𝜇 = 50000𝑁 ∙ ∙ 0,1 = 51500𝑁𝑚𝑚
2

𝑀𝑜 = 𝑀𝑛 + 𝑀𝜇 = 52552,5𝑁𝑚𝑚 + 51500𝑁𝑚𝑚 = 104052,5𝑁𝑚𝑚

2.2.5. Određivanje krutosti elemenata veze

a) Određivanje krutosti vijka

1 1
=
𝑐𝑣 𝑐𝑠

cv–ukupna krutost vijka

cs – krutost stabla vijka
E – modul elastičnosti
 10 / 14

1 1 1 𝑙1 𝑙2
= = ( + )
𝑐𝑠 𝐸𝑣 𝐸𝑣 𝐴1 𝐴2

𝑑12 ∙ 𝜋 13,542 ∙ 3,14

𝐴1 = = = 143,91𝑚𝑚2
4 4
𝑑𝑠2 ∙ 𝜋 10,862 ∙ 3,14
𝐴𝑠 = = = 92,58𝑚𝑚2
4 4

1 1 24𝑚𝑚 50,4𝑚𝑚
= ( + )
𝑐𝑠 2,1 ∙ 105 𝑀𝑃𝑎 𝜋 ∙ 143,91𝑚𝑚2 𝜋 ∙ 92,58𝑚𝑚2

1 0,71 𝑚𝑚
=
𝑐𝑠 2,1 ∙ 105 𝑁

𝑐𝑣 = 295774,64𝑁/𝑚𝑚

b)Određivanje krutosti spojenih dijelova

Pošto je vijek uvrnut u jedan od spojenih dijelova i lp > Do, onda je:

𝐸𝑝 𝜋𝐷𝑜 𝑡𝑔𝛼1
𝑐𝑝 = (𝑆+𝐷𝑜 )(𝑆+2𝑙𝑝 𝑡𝑔𝛼1 −𝐷𝑜 )
4,6𝑙𝑜𝑔 [(𝑆−𝐷 ]
𝑜 )(𝑆+2𝑙𝑝 𝑡𝑔𝛼1 +𝐷𝑜 )

α1=(22° - 27°), usvajam α1=22°

2,1 ∙ 105 ∙ 𝜋 ∙ 17,2 ∙ 0,4

𝑐𝑝 = (24+17,2)(24+2∙60∙0,4−17,2)
4,6 ∙ 𝑙𝑜𝑔 [(24−17,2)(24+2∙60∙0,4+17,2)]

1444800 𝑁
𝑐𝑝 = = 551440,3
4,6 ∙ 𝑙𝑜𝑔3,72 𝑚𝑚
 11 / 14

4.2.6. Određivanje elemenata za crtanje deformacionog

dijagrama

𝐹𝑜 50000𝑁
𝜆𝑣 = = = 0,1690𝑚𝑚
𝑐𝑣 295774,6𝑁/𝑚𝑚

𝐹𝑜 50000𝑁
𝜆𝑝 = = = 0,0906𝑚𝑚
𝑐𝑝 551440𝑁/𝑚𝑚

𝐹𝑟 10000𝑁
∆𝜆 = = = 0,0118𝑚𝑚
𝑐𝑣 + 𝑐𝑝 847214𝑁/𝑚𝑚

𝑐𝑣 295774𝑁/𝑚𝑚
∆𝐹𝑣 = 𝐹𝑟 ∙ = 10000𝑁 ∙
𝑐𝑣 + 𝑐𝑝 847214𝑁/𝑚𝑚

∆𝐹𝑣 = 3491𝑁

𝑐𝑝 551440𝑁/𝑚𝑚
∆𝐹𝑝 = 𝐹𝑟 ∙ = 10600𝑁 ∙
𝑐𝑣 + 𝑐𝑝 847214𝑁/𝑚𝑚

∆𝐹𝑝 = 6508𝑁

𝐹𝑣 = 𝐹𝑜 + ∆𝐹𝑣 = 50000𝑁 + 3491𝑁 = 53491𝑁

𝐹𝑝 = 𝐹𝑜 − ∆𝐹𝑝 = 50000𝑁 − 6508𝑁 = 43492𝑁

𝑐𝑣
𝐹𝑣𝑘𝑟𝑖𝑡 = 𝐹𝑜 (1 + ) = 76818,33𝑁
𝑐𝑝

4.2.7. Provjera napona u vijku

𝐹𝑜
𝜎𝑧 = ≤ 𝜎𝑧𝑑
𝐴𝑠

𝑑𝑠2 𝜋
𝐴𝑠 =
4

ds = 10,86 – prečnik stabla vijka

 12 / 14

𝜎𝑣 1080𝑀𝑃𝑎
𝜎𝑧𝑑 = = = 981,1𝑀𝑃𝑎
𝑆 1,1

𝐹𝑜 50000𝑁
𝜎𝑧 = = = 540𝑀𝑃𝑎
𝐴𝑠 92,58𝑚𝑚2

Ovaj napon je manji od dozvoljenog pa je ovaj uslov zadovoljen.

𝐹𝑣
𝜎𝑧𝑚𝑎𝑥 = ≤ 𝜎𝑧𝑑
𝐴𝑠

𝐹𝑣 53491𝑁
𝜎𝑧𝑚𝑎𝑥 = = = 577, 𝑀𝑃𝑎
𝐴𝑠 92,58𝑚𝑚2

I makismalni napon na zatezanje je manji od dozvoljenog pa je i

ovaj uslov zadovoljen.
-Amplitudni napon

𝐹𝑎
𝜎𝑎 =
𝐴𝑠

𝜎𝑎 – amplitudni napon

∆𝐹𝑣 2491
𝐹𝑎 = = = 1745,5𝑁
2 2
𝐹𝑎 1745,5𝑁
𝜎𝑎 = = = 18,85𝑀𝑃𝑎
𝐴𝑠 92,58𝑚𝑚2

-Napon na uvijanje
𝑀𝑢
𝜏𝑢 = ≤ 𝜏𝑢𝑑
𝑊𝑜

𝑑2 𝑡𝑔(𝛼 + 𝜌) 𝑑𝑠𝑟 𝜇
𝑀𝑢 = 𝐹𝑜 [ + ]
2 2

14,7 ∙ 0,143 20,6 ∙ 0,1 𝑁

𝑀𝑢 = 𝐹𝑜 [ + ] = 102950
2 2 𝑚𝑚

𝑑𝑠3 𝜋
𝑊𝑜 = = 251,36𝑚𝑚3
16
𝑀𝑢 102950𝑁𝑚𝑚
𝜏𝑢 = = = 409,57𝑀𝑃𝑎
𝑊𝑜 251,36𝑚𝑚3
 13 / 14

𝜏𝑢 ≤ 𝜏𝑢𝑑 = 0,6𝜎𝑧𝑑 = 589,08𝑀𝑃𝑎

Zadovoljen uslov

𝜎𝑑 2
𝜎𝑖 = √𝜎𝑧2 + ( ∙ 𝜏𝑢 ) ≤ 𝜎𝑧𝑑
𝜏𝑑

𝜎𝑖 = √5402 + (1,66 ∙ 409)2 = 867,5𝑀𝑃𝑎

𝜎𝑖 ≤ 𝜎𝑧𝑑 = 981,81

Zadovoljen uslov

4.2.8. Stepen sigurnosti na kraju procesa pritezanja

𝜎𝑣 1080
𝑆𝜎 = = =2
𝜎𝑧 540

𝜏𝑣 648
𝑆𝜏 = = = 1,58
𝜏𝑢 409,57

1,25 ≤ 𝑆 ≤ 1,6

𝑆𝜎 ∙ 𝑆𝜏
𝑆=
√𝑆𝜎 2 + 𝑆𝜏 2
2 ∙ 1,58
𝑆= = 1,25
√22 + 1,582

4.2.9. Stepen sigurnosti vijka pri radu

𝐹𝑜
𝜎𝑚𝑖𝑛 = = 540𝑀𝑃𝑎
𝐴
𝐹𝑣
𝜎𝑚𝑎𝑥 = = 572,78𝑀𝑃𝑎
𝐴
𝜎𝑚𝑖𝑛 + 𝜎𝑚𝑎𝑥
𝜎𝑠𝑟 = = 556,39𝑀𝑃𝑎
2
 14 / 14

𝜎𝑚𝑎𝑥 − 𝜎𝑚𝑖𝑛
𝜎𝑎 = = 16,39𝑀𝑃𝑎
2
𝜎𝐴 70
𝑆𝐴 = = = 4,27
𝜎𝑎 16,39

Ne zadovoljava uslov jer se ne nalazi u preporučenim granicama

između 2 i 3.