DÜNYAYI  DEĞİŞTİREN  100  FİKİR  
Büyük  beyinler  tarafından  seçilmiş  icatlar,  keşifler  ve  kuramlar  
Yazar:  Jheni  Osman    
 
Türkçesi:  Orhan  Düz  
Kolektif  Kitap  
 
Dünyayı  değiştiren  en  büyük  fikir  nedir?    
Büyük  Patlama  mı?  Doğal  seleksiyon  mu?  Dünyanın  yuvarlak  olduğunun  bulunması  mı?  Antimadde  mi?  
Kuantum  Teorisi  mi?  Mikropların  keşfi  mi?  Peki  ya  el  baltası?  Teleskoba  ne  dersiniz?  Pil  diyenler  elini  
kaldırsın?  Elektriksiz  yaşayamazdımcılar  buraya  gelsin?  Plastik  mi,  keşke  olmasaydı  diyenler  mutlaka  bu  
maddeyi  okumalı...  Aşı  ve  antibiyotikler  diyenler,  Tıp  Dünyası  bölümüne  alalım  sizi...  Klonlamadan  medet  
umanlar...  Röntgen  makinesi  olmasaydı  neler  olurdu?  Tekerlek  icat  olmasaydı  neler  olmazdı!  Hiç  
düşündünüz  mü,  peki  ya  vidalar?  Fotoğraf  makinesi,  telefon,  mikroçip,  bilgisayar...  Aşkımızı  yaşayışımızı,  
nasıl  alışveriş  edeceğimizi  ya  da  sahtekarlık  biçimini  değiştiren  internet  ve  sosyal  ağlar...      
Bakalım  bu  kitabı  okuduktan  sonra  siz  birinciliği  hangi  fikre  vereceksiniz?  
 
Eskiden,  çok  eskiden  de  olsa,  dünyanın  dümdüz  olduğuna  ve  dev  bir  kaplumbağanın  sırtında  durduğuna  
inanıldığını  düşünmek,  şimdi  bize  ne  kadar  komik  gelirse  gelsin,  o  zamanlar  bunun  aksini  iddia  etmek  
ölümle  sonuçlanan  bir  dizi  belanın  sizi  beklemesi  anlamına  gelirdi.  Dine  aykırı  tek  bir  düşünce  bile  
işkencelere,  hapis  cezalarına  ve  hayatlara  mal  olurdu.  O  günlerden  bugünlere  çok  şey  değişmiş  olsa  da,  
tüm  hayatımızı  değiştirecek  bilimsel  gelişmeler,  bilinmeyenin  kapılarını  aralamaya  devam  ediyor.    
Bilim  muhabirliği  yapan  Jheni  Osman,  bu  kitabı  hazırlamak  için  yola  çıktığında,  dünyayı  değiştiren  en  büyük  
fikrin  ne  olduğunu  sormuş  kendine.  Seçilecek  yüzlerce  fikir,  icat  ve  keşif  olduğunu  görerek,  “Peki  ama  
buna  kim  karar  verebilir?”  diye  düşünmüş.  Böylece  pek  çok  biliminsanı,  mühendis,  girişimci  ve  bilime  
gönül  veren  uzmandan,  dünyayı  değiştiren  en  büyük  keşfi,  icadı  veya  kuramı  seçmelerini  ve  neden  
seçtiklerini  açıklamalarını  istemiş.  Yaptığı  röportajlarla  ve  kılı  kırk  yaran  araştırmalarla  kitabı  yayına  
hazırlayan  Jheni  Osman,  kimi  zaman  uzmanların  seçtiklerine  bir  hayli  şaşırmış,  ancak  seçimlerini  
araştırdıkça,  kararlarının  gerekçelerini  ve  o  fikrin  toplum  üzerindeki  etkisini  anlayarak  ikna  olmuş.    
Dünyayı  Değiştiren  100  Fikir’de,  uzmanların  seçimlerini  sadece  teknolojik  gelişme  üzerinden  
yapılmadıklarını  açıkça  görmek  mümkün.  İngiliz  biyokimyacı  Max  Pretutz’un  da  dediği  gibi,  “Gerçek  bilim  
herkesin  içeriyi  görebildiği  camdan  evlerde  serpilip  gelişir.  Pencereler  savaşta  olduğu  gibi  karartıldığında  
yaban  otları  ortalığı  sarar;  gizlilik  eleştiriyi  boğduğunda,  şarlatanlar  ve  kaçıklar  ortalıkta  cirit  atar.”  İşte  
bu  yüzden  her  bilimsel  gelişmeyle  dünya  değişiyor,  çünkü  ufkumuz  genişliyor.  Nobel  Ödüllü  Royal  Society  
başkanı  Sir  Paul  Nurse’ün,  kitapta  dünyanın  yuvarlak  oluşunun  keşfedilmesi  ve  kanıtlanmasının  dünyayı  
kökünden  değiştirdiğine  inanması  da  bu  yüzden:  “Dünya’nın  yuvarlak  olduğunun  keşfedilmesi  çok  
önemli,  çünkü  bu  bize  bildiğimizi  düşündüğümüz  şeylere  kuşkuyla  yaklaşmayı  öğretti.”  Kitapta  seçilen  
kuramlardan  biri  de  “Doğal  Seleksiyon”.  NHS  Severn  Deanery  School  of  Surgery’de  Anatomi  Bölümü  
Başkanı,  yazar  ve  sunucu  Dr.  Alice  Roberts,  seçimini  şöyle  gerekçelendiriyor:  “Bana  göre,  doğal  seleksiyon  
tüm  zamanların  en  büyük  fikri...  Yeryüzündeki  hayatın  zirvesini  temsil  ettiğimizi  düşünmekten  
hoşlanıyoruz.  Fakat  doğal  seleksiyon  yoluyla  evrim  kuramı  bizi  o  zirveden  aşağı  itiyor.  Bizler  ulu  hayat  
ağacındaki  minik  bir  sürgünüz  sadece  ve  evrimimiz,  bir  tür  olarak  bugünkü  varlığımız  kaçınılmaz  son  
değildi...”  
Matbaa  makinesini  seçen  bilim  yazarı  ve  Science  in  100  Key  Breakthroughs  (100  Büyük  Buluş  ile  Bilim)  adlı  
kitabın  yazarı  Dr.  Paul  Parsons,  “Yirminci  yüzyılın  sonlarında  internetin  icadı  bizim  için  ne  ifade  ediyorsa,  
o  zaman  yaşayan  insanlar  için  de  matbaa  makinesi  benzer  bir  anlam  taşıyordu,”  diyor.  Gutenberg’in  
zamanında  buluşundan  “Yeni  bir  yıldız  gibi  cehaletin  karanlığını  dağıtacak,”  diye  söz  etmesi  boşuna  
değildi.  On  altıncı  yüzyılın  sonuna  gelindiğinde  Avrupa  genelinde  150  milyon  kitap  basılmıştı.  Ancak  tüm  
bunlar  yazı  bulunmamış  olsaydı  mümkün  olmayacaktı.  Evrim  biyoloğu  Dr.  Yan  Wong,  “Yazı  düşüncelerin  
yitirilmeden  kaydedilmesini  sağlar.  Tam  da  bu  sayede  bilim  mümkün  olur...  Dil  ve  yazıyla  birlikte,  
evrilebilir  bilginin  tek  taşıyıcısı  genler  olmaktan  çıkar,  düşünceler  de  aktarılabilir,  değiştirilebilir  ve  
dolayısıyla  evrilebilirler,”  diyor.  Şimdi  benzer  şeyleri  biz  internet  için  düşünüyoruz.  BBC  bilim  programı  
Bang  Goes  the  Theory’nin  (Teori  Güme  Gitti)  sunucusu  Dallas  Campbell  da  zaten  bu  yüzden  dünyayı  
değiştiren  en  büyük  buluşun  internet  olduğunu  savunuyor:  “İnsan  türü  olarak  davranış  biçimlerimizi  bu  
kadar  kısa  sürede  kökten  değiştiren  başka  bir  teknolojiye  insanlık  tarihinde  rastlamak  zor.  İnternet  
sadece  iletişim  biçimimizi  değil,  alışverişlerimizi,  siyasi  davranışlarımızı,  nasıl  aşık  olduğumuzu  ve  hatta  
suç  işleme  tarzlarımızı  bile  büyük  ölçüde  değiştirdi.  Oyunun  kurallarını  alt  üst  eden  bir  teknoloji!  
Eskiden  yüzyıl  süren  değişimler  artık  yirmi  otuz  yılda  gerçekleşiyor.  Üstelik  bu  sadece  bir  başlangıç.”  
Kitapta  insanlığın  gidişatını  kökten  değiştiren,  günlük  hayatımızda  neredeyse  farkına  bile  varmaz  
olduğumuz,  pek  çok  buluşu  mümkün  hale  getiren,  belki  de  “kırk  yıl  düşünsem  aklıma  gelmez”  diyeceğiniz  
tam  yüz  fikir  yer  alıyor.  Bu  kitabı  okuduktan  sonra  bakalım  sizin  fikriniz  ne  olacak?  
Dünyayı  Değiştiren  100  Fikir,  büyük  beyinler  tarafından  seçilen  icat,  keşif  ve  kuramlar  hakkında  yeniden  
düşünmemizi  sağlarken,  her  bir  fikir  hakkında  verdiği  ayrıntılı  bilgilerle  bilgi  dağarcığımızı  da  genişletiyor.  
Her  bölüm,  büyük  buluş,  keşif  ve  kuramların  arkasındaki  mantığı,  fikrin  geliştirilmesi  sürecinde  yaşananları,  
rekabetleri  ve  bunların  dünyamız  üzerindeki  etkilerini  ayrıntılı  bir  şekilde  ele  alıyor.  Kitap,  pek  çok  bilgiye  
kolaylıkla  ulaşmayı  sağladığı  gibi,  eğlenceli  ayrıntılarla  okumayı  ve  öğrenmeyi  de  keyfe  dönüştürüyor.  
 
Bunları  Biliyor  Muydunuz?  
*  Bir  insan  hücresindeki  bütün  DNA’ları  çıkarıp  kromozomları  uç  uca  eklerseniz,  yaklaşık  iki  metrelik  bir  
zincir  elde  edersiniz.    
*  2004’te  mega  basınçlı  bir  deprem  yüzünden  boyu  30  metreyi  bulan  dev  dalgalar  Hint  Okyanusu’nun  
çevresindeki  kıyı  şeridini  yuttu.  9.3  şiddetindeki  bu  deprem  şimdiye  kadar  kaydedilmiş  üçüncü  büyük  
depremdi  ve  yerkabuğunun  bir  değil,  iki  yerde  çatlamasına  yol  açtı.  30  km³  suyu  yerinden  ederek  40  saatte  
dünyayı  dolaşacak  kadar  güçlü  bir  dizi  dalga  yarattı.  
*  250.000  civarında  farklı  sözcükle  en  geniş  kelime  haznesine  sahip  dil  İngilizcedir.  Kamboçya  dili  Khmer  74  
harfle  en  büyük  alfabeye  sahiptir.    
*  Bugüne  kadar  Hubble  uzay  teleskobu,  yüz  binlerce  görüntü  gönderdi,  6000’den  fazla  bilimsel  makaleye  
kaynaklık  etti.  Her  hafta  1  km  uzunluğundaki  bir  kitap  rafını  dolduracak  kadar  veri  göndermeye  de  devam  
ediyor.    
*  Gen  dizilimi  insanın  yaklaşık  3,2  milyar  baz  çiftine  sahip  olduğunu  saptadı.  Bakteri  dünyasından  E.  coli  4,6  
milyar  baz  çiftine  sahip.  Fakat  birinci  sırada  150  milyar  baz  çiftiyle  çiçekli  bir  bitki  olan  Paris  japonica  
bulunmaktadır.  
*  İnsan  vücudunda  yaklaşık  1000  milyar  nöron  vardır,  bu  sayı  Samanyolu’ndaki  yıldızların  sayısından  
fazladır.  
*  Her  ay  ortalama  1,6  milyar  insan  internette  geziniyor.  
*  İnterneti  kullanan  ortalama  bir  insan  her  ay  1000’den  fazla  web  sayfasını  ziyaret  ediyor.  
 
Arka  kapak:  
Aslında  insanlık  tarihini  şekillendiren  sadece  bir  avuç  büyük  fikir!  
Bu  kitap  ile  Brain  Cox,  Richard  Dawkins,  Patrick  Moore  ve  Marcus  du  Sautoy  gibi  günümüzün  en  zeki  ve  
başarılı  biliminsanları,  mühendisleri  ve  girişimcilerinin  seçtiği,  hayatımızı  kökten  değiştiren  yaratıcı  teorileri  
ve  buluşları  keşfedeceğiniz  keyifli  bir  yolculuğa  çıkacaksınız.    
Dünyamızı  değiştiren  ve  yaşadığımız  hayatı  daha  anlaşılır  hale  getiren  100  büyük  keşif,  icat  ve  kuramı  
okurken,  sizler  de  insanlık  tarihini,  Dünya’mızı  ve  Evren’i  yeniden  keşfedeceksiniz.    
Bilimin  çapraşık  yollarında  bir  rehber  kitap!  
 BBC  Focus  Bilim  ve  Teknoloji  dergisi  ile  BBC  Books  tarafından  hazırlanmıştır.  
Jheni  Osman  
En  karışık  bilimsel  konuları  bile  uzman  olmayanlar  için  anlaşılabilir  ve  zevkli  hale  getirebilen  bilim  muhabiri  
Jheni  Osman’ın  ilk  kitabı,  “Dünyayı  Değiştiren  100  Fikir”  BBC  Books  tarafından  yayınlandı.  Karayipler’de  
geçirdiği  çocukluk  yıllarında  tanıştığı  doğal  ve  vahşi  hayatla  her  zaman  yakından  ilgili  oldu.  Yolculuk  etmeyi  
çok  seven  Osman,  İstanbul  da  dahil  olmak  üzere  dünyanın  pek  çok  yerinde  yaşadı.  Sırt  çantasıyla  seyahat  
etti,  doğal  hayatı  koruma  projelerine  katıldı,  profesyonel  tenis  oyuncusu  olarak  uluslararası  alanda  yıllarca  
Britanya’yı  temsil  etti  ve  Nike  için  modellik  yaptı.  
Ayrıca  geçtiğimiz  yıl  Mont  Blanc’ı  tırmandı,  bir  sonraki  büyük  hedefi  ise  Pasifik’te  balina  köpekbalıkları  ile  
yüzmek.  Doğal  bilimleri,  vahşi  hayatı,  dünyayı  dolaşmayı,  dalmayı  ve  tenisi  seven  yazar  ayrıca  Fransız,  Türk  
ve  Karayip  kültürlerine  de  ilgi  duyuyor.    
 
İçindekiler:  
Toplumda  Bilim  
Bilimsel  Yöntem.  Patent.  İnsan  Dili.  Yazı.  Kağıt.  Matbaa  Makinesi.  Para.    
Doğal  Dünya  
Yuvarlak  Dünya.  Haritalar.  Kıtaların  Kayması.  Dünyanın  Yaşı.  Radyokarbon  Yöntemiyle  Tarihlendirme.  Üç  
Çağ  Sistemi.  El  Baltası.  Gaia  Kuramı.  Sera  Etkisi.  
Evren  
Teleskop.  Hubble  Uzay  Teleskobu.  Merkezde  güneş.  Engin  Evren.  Büyük  Patlama  Kuramı.  Karanlık  Madde.  
Earthrise.  Güneş  Sisteminin  Dışındaki  Gezegenler.  Başka  Sular.  
Fizik  Dünyası    
Atom.  Kuantum  Kuramı.  Parçacık  Hızlandırıcılar.  Antimadde.  Genel  İzafiyet.  Hareket  Yasaları.  Elektrik.  
Batarya.  Kırınım.  Manyetizma.  Elektromanyetizma.  Radyo  Dalgaları.  Mikrodalgalar.  
Kimya  Dünyası  
Kimyasal  Bağlar.  Oksijen.  Bunsen  Beki.  Spektroskop.  Astronomik  Tayf  Ölçümü.  Yapay  Boyalar.  Plastik.  
Canlılar  Dünyası  
Mikroskop.  Hücre  Kuramı.  Embriyo  Gelişimi.  Türlerin  Sınıflandırılması.  Kavuşmacı  Evrim.  Doğal  Seleksiyon.  
Mendel  Kalıtımı.  Kromozom  Kuramı.  Genetik  Rekombinasyon.  DNA’nın  Yapısı.  Gen  Dizilimi.  Genetik  
Anahtarlar.  
Tıp  Dünyası  
Mikrop  Kuramı.  Aşı.  Antibiyotikler.  Doğum  Kontrolü.  Klinik  Denemelerin  Sistematik  İncelenmesi.  
Kemiosmosis.  Beyin.  Nöron  Kuramı.  Röntgen  Cihazı.  Fonksiyonel  Manyetik  Rezonans  Görüntüleme.  
Biyomedikal  Mühendislik.  Kök  Hücreler.  Klonlama.  
Psikoloji  Dünyası  
Freudizm.  Bağlanma  Kuramı.  
Sayılar  Dünyası  
Sıfır.  Öklit’in  Kanıtı.  Kalkülüs.  Fourier  Dönüşümü.  Olasılık  Kuramı.  Açık  Anahtarlı  Şifreleme.  
Mühendislik  Dünyası  
Tekerlek.  Vida  Dişi.  Sifonlu  Tuvalet.  Newcomen  Motoru.  Buharlı  Lokomotif.  Araba.  Uydu.  V-­‐2  Roketi.  
Yeniden  Kullanılabilir  Uzay  Aracı.  
Teknoloji  Dünyası  
Fotoğraf  Makinesi.  Sıvı  Kristal  Ekran  (LCD).  Fiber  Optik.  Telgraf.  Telefon.  Cep  Telefonu.  Transistör.  
Mikroçip.  Bilgisayar.  Paket  Anahtarlamalı  Ağlar.  İnternet.  WEB-­‐İnternet  Sunucuları  Ağı.  Sosyal  Ağ.