You are on page 1of 220

.23. J.

28,

}
*;
44 …e
"P 44 A_
OBSERVAGOENS S O B R E
2.6"
A LINGUA E ORTHOGRAFIA
L A T I N A.,
TIRADAs Dos MARMo REs , BRoNzes, E MEDALHAs
dos antigos Cezares, principalmente defde Auguf
to até os Antoninos:

POR ANTONIO P E R E IRA DE FIGUEIREDO


Presbytero Lisbonenfe.

Tempus Colligendi Lapides. Eccle/ III. f.

L IS B O A ,
Na Oficina Patriarcal de Francifco Luiz Ameno.
M D C CL XV.

Com todas as licenças nece/arias. ----


AO ILLUSTRISSIMO SENHOR

ANTONIO DE VASCONCELLOS
E SOUSA,
Filho Herdeiro dos Illuftriffimos e Excellentif{imos Senhores Con
des de Catello Melhor, Repoteiros Mores, Donatarios do an
tigo Condado de Calheta, e das Capitanias do Funchal, e Santa
aria : Senhores das Villas de Ponta do Sol, Porto Santo,
Catello Melhor, Almendra, Valhelhas , e Famelicaõ : dos
Morgados de Moita Santa, Tajujes, e Ronafe : das Saboa
rias de Coimbra, Lamego, Vifeu, Thomar, Efgueira, Pinhel,
e das do Ultramar: Alcaides Mores das Villas do Pombal, Pe
namacor, Salvaterra do Extremo : Commendadores do Pom
bal, Redinha, Fachal, e Salvaterra do Extremo, na Ordem
de Chrifto &c.

ILLUSTRISSIMO SENHOR.

*-****| COSTUME de quem dedica os feus


AS##44; Livros a algum grande Senhor, he pro
duzir huma dilatada Serie de Illu/tres Avôs , para
daqui tecer os elogios do feu Mecenas. Empreza por
* ii CCT
certo muito agradavel e honorifica, quando ou a Fi
dalguia he menos conhecida, ou o Sogeito Je co/tuma
levar de/la adulaçaõ. De nenhuma de/tas circunfian
cias fe reve/te o objecto da minha Dedicatoria. Por
que nem a grande Cafa de Ca/tello Melhor, para fe
reputar huma das mais antigas e illu/tres de toda a
He/panha, nece/ita de recommendações alheias: nem
Vo/a Senhoria co/tuma pôr a fua gloria na often
taçaõ do que foraõ os Seus Maiores: como quem na
fita mefina Pe/oa tem mais e/timaveis e ventajofas
qualidades, que lhe conciliem fem dependencia exter
na os maiores refpeitos. •

Todos fabem fºr Voja Senhoria Bifneto do


Grande Luiz de Vafconcellos e Soufa , Terceiro
Conde de Cafiello Melhor, Eferivaõ da Pulidade,
primeiro Min/tro e Valido delRey D. Afonfo VI.
e do Confelho de Eftado delRey D. Joaõ V. Varaó
de taõ defmedida esféra, que fe na fortuna profpera
logrou em toda a Europa os refpeitos do maior Po
litico, na adverfa foi venerado por hum portento da
Fleroicidade Chri/taã. Terceiro Neto do Grande Joaõ
Rodrigues de Vafconcellos, fegundo Conde de Caf
tello Melhor, Governador das Armas das tres Pro
vincias do Minho, Tras dos Montes , e Alentejo,
General do nofo Exercito e Governador do Eftado do
Bra/il : cuja e/tremada fidelidade no tempo da feli
ei/ima Acclamaçaõ delRey D.Joaõ IV.: cujo valor,
pericia militar, e profperos fuccefos na guerra de
tantos annos contra Ca/tella, deo à difereta penna do
Conde da Ericeira multiplicadas occafioens para o feu
elogio na Hitoria de Portugal Retaurodo.
He igualmente certo e notorio, fer Vo/a

Se
nhoria
nhoria pela mefma Varonia decimo Neto do Se
nhor Ruy Mendes de Vafconcellos, Valido delRey D.
Joaõ I. que no anno de 1384 o fez Donatario das
Villas de Figueiró e Pedrogaó i duodecimo Neto do
Senhor Mem Radrigues de Vafconcellos, Rico Ho
mem no tempo delRey D. Dinis, e Alcaide mór de
Guimaraens: Decimo quinto Neto do Senhor D. Pe
dro Moniz da Torre, Rico-Homem no tempo del
Rey D. Afonfo Henriques. O primeiro foi hum dos
mais esforçados e intrepidos Capitaens, a cujo valor
e heroicas proezas deveo o felici/imo Rey D. Joaõ
I. empunhar com fegurança o Scetro, e cingir pa
cificamente a Coroa defiºs Reinos, depois da famofa
Batalha de Aljuborrota. A elle e a feu Irmaõ cha
ma Manoel de Faria e Souza nas Notas a Camoens,
Cavalheiros da primeira magnitud. Achando-fe de
pois ferido de huma fetta ervada na Batalha de Val
deras, ou como outros dizem na de Villalobos, El
Rey que efimava fummamente e/le Va/allo, para
o animar com o exemplo a tomar hum cu/lofo reme
dio, lhe fez a Jingular fineza de o provar primeiro.
O fegundo fez com o feu esforço e autoridade, que
fe conferva/e na devoçaõ e obediencia delRey D.
Diniz a primeira Villa do Reino, qual era Guima
raens, quando o ambiciofo efpirito do Principe D. Af
fonfo revolvia tudo. Os dois Chroni/tas Mores da
Monarquia Lufitana, hum lhechama Nobilifimo
e fidelifimo Vafallo: outro Tronco de muita e mui
efclarecida Nobreza de Portugal. O terceiro foyen
§ tre os Avôs de Vo/a Senhoria o primeiro que ufou
do Ilhytre Appellido de Vafconcellos, tomado da Tor
rede/te nome, que por muitos feculos exi/tio nas Ter
TGS
ras de entre Homem e Câvado. Donde fe colhe com
toda a evidencia, que quando Portugal começava a
fer Monarquia Jeparada, já os Va/concellos eraõ nel
la Fidalgos de hum Solar Illu/tri/imo. Mas que digo
eu, Fidalgos de Illu/tri/imo Solar? Dos irrefraga
veis Documentos da no/a Hi/toria Jabemos, ferem os
Va/concellos de muitos annos antes os primeiros Se
nhores do Reino. Pois he facto a/entado e confiante
em todos os Nobiliarios, que o Senhor D. Pedro Mo
niz da Torre de Va/concellos era filho do grande D.
Martim Moniz, aquelle Marte Lufitano, que depois
de governar no anno de 1 139. huma das Linhas da
fempre memoravel Batalha do Campo de Ourique:
veio no anno de 1147 a facrificar a vida em objequio
da Fé, do Rey, e da Patria , morto pelos Moiros
na tomada de Lisboa em huma das Portas do feu
Ca/tello, que ainda hoje conferva com o nome de
Martim Moniz a memoria, de que aos Vafconcellos
deve em grande parte o Reino o feu e/labelecimento,
a Capital do Reino a fua re/tauraçaõ.
Sabemos tambem com igual certeza, fer D.
Martim Moniz Neto por Varonia do famofo Conde
D. Ozorio, quarto do nome na minha Serie, fenhor
das Terras da Ribeira e Cabeceira, e decimo oitavo
Avô de Vo/a Senhoria, a quem o Conde de Bar
cellos D. Pedro, Texto de toda a Genealogia de Hef
panha , dá por Chefe dos Vafconcellos no Titulo
LIII, quando ainda Portugal naõ tinha Reys na
cionais. Era o Conde D. Ozorio, por attefiaçaõ do
mefino Conde D. Pedro, e de todos os mais Genea
logicos da primeira cla/e, Neto delRey D. Ramiro
III. de Leam, que floreceo pelos annos de Chri/to
97o.
97o, e como fegundo os Documentos que allega o naõ
menos illu/tre Commendador, que exacto Antiquario
Afonfo de Torres, cafou o Conde D. Ozorio com
huma Neta delRey D. Fernando o Magno, que rei
nava pelos annos de Chrifto 1o 5o: Jeguefe por legi
tima confequencia, terem os Senhores Vafconcellos por
Afcendentes aos Reys de Leaõ, cujo fangue lhes cor
re pelas veias ha mais de oitocentos annos. Digo
ha mais de oitocentos annos : porque quando o Conde
D. Ozorio IV, no meio do feculo XI. veio povoar
Portugal: eraõ já pa/ados mais de cem annos, quan
do conforme as irrefragaveis provas, que allega D.
Luiz Salazar de Ca/tro , tinha outro Conde D. Ozo
rio Guterres, terceiro do nome na minha Serie, e
vige/imo fegundo Avô de Vo/a Senhoria tomado allian
ça com outra Princeza de Leaõ, Irmaã delRey D. Or
donho I. e Filha delRey D. Ramiro I, que floreceo
pelos annos de Chrifto 845. Em huma Efcritura do an
no 914. chama ElRey D. Ordonho II. feu Tio e Cu
nhado a efte Conde D. Ozorio Guterres. Por naõ menos
autenticos Originais mo/tra o me/mo Salazar de Caf
tro fer o Conde D. Ozorio Guterres Neto de outro
Conde D. Ozorio Guterres , o fegundo do nome na
minha Serie, e vige/imo quarto Avô de Vo/a Se
nhoria , hum dos mais famofos e refpeitados He
roes, que fe encontraõ na Hi/toria de Hefnanha,
pelas immortaes proezas e façanhas que obrou na gran
de Batalha de Clavijo, pelos annos de Chrifto 814.
Quinto Neto de outro D. Ozorio Guterres, o primeiro
do nome na minha Serie, e vige/imo oitavo Avô de
Veja Senhoria, que em companhia delRey D. Pe
lagio
lagio deo pelos annos de Chrifto 714. gloriofô e fê
liz principio à re/tauraçaõ de He/panha, ha mais de
mil annos. Donde fe conclue com toda a evidencia, to
carem os principios da Cafa de Ca/tello Melhor com
os fins do Imperio dos Godos, e com os principios
das Monarquias de Leaõ , e de Ca/tella : e ferem
confiquentemente poucas as Cafas grandes de/ta va/ta
Peninfula de He/panha, que po/am contar tam gran
de numero de Illu/tres Avôs, como a de Ca/tello Me
Ihor conta de feculos de antiguidade e origem Real.
Quem ler com attençaõ o que ne/ta materia efcreve
raõ nos nofos tempos o Marquez de Mondexar no Li
zuro da Familia Ponce, e D. Luiz Salazar de Ca/tro
nas Glorias da Cafa Farnefe: achará que nada do
que até aqui ponderei fobre os gloriofos e verdadeira
meate Regios principios da grande Cafa de Ca/tello
Melhor: foi invençaõ da lifonja, mas Jim factos conf
tantes e a/entados, verdades puras e reconhecidas pelos
dois maiores Genealogicos de He/panha.
Mas para que he difcorrermos por feculos taõ
remotos da no/a idade, fe nos mais proximos ao nof
fo tempo encontramos outros naõ menos irrefragaveis
e notorios Documentos , por onde confie com toda a
evidencia ferem hoje na Europa mui poucos os Va/ak
los Illu/tres, a quem portantos lados animem os Reaes
e/piritos, como a Vo/a Senhoria animaõ ? Pois
quem naõ fabe, que por fita Măy a Excellenti/ima Se
nhora Condeça D. Maria Refa de Noronha fé lhe
unio depois do Real Sangue de Leaõ, o de Ca/tella
e Portugal, deduzido de tempos taõ proximos , quais
fäõ os dos Reys D. Henrique II. de Ca/tella, e D.
Fernando I. de Portugal, Troncos da Nobili/ima Ca
fa
fa de Angeja ? Quem naõ fibe, que por fua Avó a Ex
celent/ima Senhora Condeça Princeza Pelogia Sem
pronia de Rohan, ficou Vo/a Senhoria contando por
Avôs os mefinos, de quem os Reys Chri/liani/Mimosfe
gloriaõ fer Netos ? digo os Duques Soberanos de Breta
nha , de quem por allianças repetidas e naõ muito
remotas da no/a idade procedem indifputavelmente os
Condes de Pirrhoet, Duques de Rohan , Pares de
França, Principes de Guimené, e de Soubife, Bis
avôs de Vo/a Senhoria. Quem tiver lido o cele
bre Antiquario Monf. Lubineau na Hi/toria de Rre
tanha, ou o famofo Ago/linho Defcaljo o Padre An
Je/mo na HÚtoria Genealogica da Cafa Real de Fran
ça, achará entre admiraçoens e refpeitos, ter por ef>
te lado concorrido como à profia, para gloriofo e/in
gular efinalte da grande Cafa de Ca/tello Melhor tu
do quanto na Europa ha de illu/tre, de Joberano, e
de Realengo. Porque a Cafa de Pirrhoet e de Rohan,
Jefe confidera em / me/ma, apparece nas Hi/torias
de França taõ antiga e illu/fire, que aos feus Maio
res trata S. Gregorio Turonenfe nos fins do fexto fe
culo com o titulo de Reys; nas Cortes de Nantes ce
lebradas no anno 1o 88. (cujas Aétas reconheceo au
tenticas Luis XIV. no anno de 1692.) confe/aõ os
Soberanos de Bretanha ferem os Senhores de Pirrhoet
e Rohan, ramos de hum mefino Tronco : por outros
Documentos do anno 1o92. confia com igual certeza
terem e/tes Senhores gozado antigamente da Regalia
de criarem Baroens e outros Titulos nos feus F/ta
dos : do mefino modo que os creava5 entaõ os Condes
Soberanos de Champanha e de Flandes. Se fe con/i-
dera nas alianças que tomou com as Cafas de tanha
• +$$$ Bre
tanha e de Vanes, conta a Cafa de Rohan por Avôs
indubitaveis defde o feculo XI. até o XV. os Reys
de Inglaterra , Efcocia, França, Aragaõ , e Na
varra : de cujos Reaes Tymbres juntos e unidos fa #

bem todos formar/e o Brazaõ dos Principes de Sou }

bi/e.
Sem querer e fêm advertir, Senhor, me dilatei
mais do que me permitiria a rara mode/tia de Vo/a
Senhoria em defcrever as glorias de feus grandes
Avôs. A extraordinaria formofura e grandeza de taõ
pompoza Arvore me tran/portou infen/ivelmente os
fêntidos mais para admirar, que para engrandecer
taõ mage/tofa ancianidade. Cegaraó-me as luzes de
tanta gloria. Porque na verdade pertender a minha
eloquencia amplificar dignamente tamanhos lufres, fe
ria o mefino que querer aumentar os refplendores ao
Sol.
Advertido pois da minha taõ difeulpavel como
objequiofa di/tracçaõ, e voltando-me já para Vo/a
Senhoria digo, que quanto o feu animo e/lá mais
alheio das c/lentações da Fidalguia, tanto he mais
proprio do feu genio o a/impto da prefente Obra que
a Vo/a Senhoria confegro. Porque he caracter
de Principes e Senhores, enfa/liarem-fé tanto de ler
as proprias glorias, quanto o go/tarem de ouvir as
alheias. Sendo toda a Hi/toria , como já obfervou
Tullo, a melhor Mejia e Directora das acções huma
nas ; a parte que contem os Marmores e Medalhas
dos antigos Cefares de Roma, he por conf/iõ e ex
Periencia dos maiores Sabios , a mais util e deleitofa
de todas. Saõ de/le ajumpto taõ vulgares como applaudi
das na Republica Literaria as eruditas Difertaçoens,
que
que em diverfos tempos publicaraõ os grandes Filo
logos Huberto Goltzio, Antonio Agoitinho, Eze
quiel Spanhemio, Gisberto Cuper, Joaõ Vaillant, e
Pedro Burmanno. Por ellas fabemos que ou fè buf
quem os documentos da Religiaõ ou os da Policia ou
os da Literatura : Saõ os Marmores e Medalhas o
mais preciofo Depofito de toda a cultura e civilidade:
faõ a Matris mais fecunda de ideas grandes. Naõ pó
de logo deixar de fer muito agradavel a Vo/a Se
nhoria e/la minha Collecçaõ, que nos Marmores e
Medalhas que defcreve, contem outros tantos immor
tais Padroens da grandeza e elegancia Romana. Naõ
pode deixar e/la parte da antiga Hi/toria de fer bem
aceita a Vo/a Senhoria, de quem fabemos fer def
de os primeiros annos taõ verfado em todas.
A rara civilidade, innocente vida, e reguladas
acçoens de Vo/a Senhoria faõ a mais concludente
prova do muito que Vo/a Senhoria fe applica aos
E/tudos da Hi/toria e mais Letras Humanas. Leo Vof
fa Senhoria ter Manlio Torquato ca/ligado com
pena capital a hum feu filho, vitoriofo fim, mas defº
obediente : e daqui tirou a idea do grande refpeito e
veneraçaõ que todos os filhos devem a quem lhes deo
o fer: quanto mais os que pelo nafcimento Illu/tre de
vem fervir de exemplo aos inferiores. Idéa taõ no
bremente praticada por Voja Senhoria , que naõ
fei haja na Corte quem por efte titulo mereca mais a
benevolencia e attençaõ paterna. Ninguem com maior
primor e felicidade foube unir as ternuras de filho
com os rendimentos de fubdito, como Vo/a Senho
ria obferva defde os primeiros annos com o Excel
lenti/imo Conde feu Pay.
** ii Leo
|- Léo ter o grande Pompeo fobmetido em pre
prefença do Filofofo Pa/idonio as Infignias do Im
perio, quando todo o Oriente Occidente fe lhe fob
metia como a vencedor : ter o fegundo Cezar e pri
meiro Augu/to de Roma recolhido no feu Palaciopa
ra nelle enfinar publicamente a Lingua Latina hum
Prof/or Libertino, qual era Verrio Flacco. Ter o
Emperador Graciano illu/trado com a grande digni
dade de Conful ao celebre Poeta Auzonio. Terem os
nºjos Reys D. Joaõ II. e D. Joaõ III. honrado com
letras de feu Real punho aos dois infignes Humani/tas
Angelo Policiano de Italia, e Joaõ Luiz Vives de
He/panha : e daqui tirou Vo/a Senhoria outra im
portante idéa de fêr caracter de Principes e Heroes
e/timar os Sabios : idéa que em Voja Senhoria pro
duz tantos e taõ nobres efeitos, quantas faõ as de
mon/iraçoens de honra, com que co/iuma tratar a to
dos os que por Sabios lhe dá a conhecer ou a expe
riencia ou a fama.
Leo naõ fe terem defprezado de cultivar os ef.
tudos da fila mefina lingua hum Marco Varraó, hum
Tullo, hum Julio Cefar: e daqui tirou Vo/a Senho
ria o go/to e alvoroço, com que ouvio ler parte das
Ob/ervaçoens, que fobre a me/ma lingua, e Ortogra
Jia Latina lhe oferece e/la minha Collecçaõ nos Mar
mores e Medalhas que defcreve.
Leo finalmente a afabilidade e lhaneza dos Ale
xandres, dos Augu/los, dos Trajanos : e daqui tirou
fer o mais digno louvor dos Grandes, o que de Pom
pco eferevia Cicero : Actoritate fummus Principi
bus, facilitate par infimis videbatur. A autorida
de fazia parecer Pompeo Principe aos Principes, a
lha
/haneza o fazia parecer igual aos da infima condiçaõ.
He taõ fingular a afabilidade, ou como diziaõ os no/-
fss velhos, a chaneza com que Vo/a Senhoria trata
a todos: que quando os Grandes da Corte refeitaõ a
Vo/a Senhoria como primeiro Filho de huma Cafa an
tiqui/ima, nobili/ima, e opulenti/ima : Herdeiro de
tantos Senhorios, de tantos Padroados, de tantas Com
mendas, de tantas Doaçoens, de tantas glorias : a
humanidade e civilidade de Vo/a Senhoria o faz pa
recer igual aos mefinos, que lhe devem e fazem os ob
Jequios. Grande e Jingular gloria de Vo/a Senhoria!
ter tantos triburarios do amor , quantos do refpeito ?
Tirar da Grandeza motivos para fer amado, quando
tantos pelo abufo della fe fazem aborrecidos?
Com grande go/to, Senhor, me demoraria em
profeguir hum a/umpto, que quanto tem de louvorpa
ra Vo/a Senhoria, tanto para mim he mais honorifi
co. Mas a rara mode/tia de V. Senhoria me prohibe
pa/ar adiante nos elogios, que por maiores que fjaõ
nunca poderáó igualar taõ altos merecimentos. E af.
Jim concluo já efia Dedicatoria, rogando a Deos con
ceda a Vo/a Senhoria taõ dilatados annos de vida,
Quantos merecem taõ glorio/os principios: para que
4/im veja a Corte e o Reino todo defèmpenhadas
felizmente por Vo/a Senhoria as multiplicadas obri
gaçoens em que o puzeraõ tantos Reys, tantos Heroes,
tantos Illu/t/imos Avôs, de quem procede. Lisboa 2o
de Janeiro de 1765.
De Vo/a Senhoria
Servo muito obrigado
Antonio Pereira de Figueiredo,
LI
L I C E NO A S.
Do Santo Officio.
Approvaçaõ do R.Mo P. M. Fr. Manoel do Epirito Santo, Qualificador
do Santo Oficio, Examinador Synodal do Patriarcado, e das Tres
Ordens Militares, e Prégador do Sereni/imo Senhor In
fante D. Pedro.
ILLUSTRIssIMos, E REvERENDIss1Mos SENHo R Rs.
M fatisfaçaõ à ordem de Vofas Illutrifimas me appliquei
gotofo à liçaõ dete Livro fiel teftemunho da relevante e
profundifima erudiçaõ de feu Autor o M. R. P. Antonio
Pereira , o qual illuftrando muito a fua Profifaó, naõ menor ef
plendor tem dado com varias producções de feu fublime enge
nho, que vulgarifadas na Republica das letras fervem de naõ pe
quena admiraçaõ aos melhores Sabios, redundando todas em par
ticular credito da Naçaõ Lufitana. Porém netas Ob/ervaçoens /o-
bre a lingua e Orthografia Latina tirada dos Marmores e Medalhas dos
antigos Cezares de/de Augu/lo até os Antoninos, bem motra o mefmo
Autor o grande zelo, e etimavel difvélo , comaue indagou os
melhores Efcriptores, para firmar a verdadeira inftrucçaô aos que
pertenderem proceder livres de erro, efcrevendo no proprio idio
ma Latino. E fe nas mais Obras tanto mereceo o P. Antonio Pe
reira a aceitaçaõ dos eruditos e tiranhos, como dos nacionaes, nef
ta em que naõ póde ter algum lugar a Critica, muito attendivel
fe faz o me{mo Autor, conformando fe em tudo com as verda
des dos infalíveis dogmas orthodoxos, e recta norma dos bons cof
tumes. Efte he o meu fentimento, parecendo affim a Voffas Il
lutriffimas, que determinaráõ como forem fervidos. Real Con
vento de S. Francifco da Cidade de Lisboa y de Dezembro de
1764.
Fr. Manoel do E/pirito Santo.
V Ifia a informaçaó, pode-fe imprimir o Livro, de que fe tra
ta, e depois voltará conferido para fe dar licença que cor
ra, e fem ella naõ correrá. Lisboa, 7 de Dezembro de 1764.
Mello. Thorel. Lima.
Do Ordinario.
Approvaçaõ do Senhor Diogo Barbo/a Machado Abbade Refervatario
de Santo Adriaõ de Sever, e Academico da Academia Real da
AHifloria Portugueza.

ExcELLENTISSIMo , E REvERENDIssIMo SENHo R.

N Unca o Padre Antonio Pereira oftentou mais profunda


erudiçaõ na Grammatica Latina, da qual tem publica
do multiplicadas intrucçõens para beneficio dos etu
diofos della, do que neta Obra onde ornado da veneravel anti
guidade das Infcripçoens abertas nos Marmores e Medalhas, mof
tra evidentemente a mais praticada orthografia da Princeza de
todas as linguas, a qual intentaõ alterar alguns efpiritos amantes
das novidades, que fómente faô uteis nos campos, verificando-fe
contra elles o texto de S. Lucas no cap. 1 f. do feu Evangelho:
Lapides clamabunt, pois ainda que fejaõ mudas, publicaó a mais bem
praticada orthografia que fe obfervou nos feculos da mais pura
Latinidade. E te he o meu parecer, que ferá judiciofo, fe mere
cer o beneplacito de Voffa Excellencia. Lisboa, 16 de Dezem
bro de 1764.
Diogo Barbo/a Machado.
Ode imprimirfe o Livro que fe apprefenta, e depois de impref>
fo torne conferido para fe dar licença que corra. Lisboa, 18
de Dezembro de 1764.
D. j. Arcebi/po de Lacedemonia.

Do Defembargo do Paço.
Approvaçaõ do Senhor Manoel Pereira da Cofia, Profe/or Regio da
Lingua Latina nefia Corte.
-

SE N H o R.

Or ordem de Vofa Mageftade vi a prefente Obra , que


com o título de Ob/ervaçoens/obre a Lingua e Orthografia La
tina, tirada dos Marmores e Medalhas dos antigos Cezares de/-
de Aug%io até aos Antoninos, compoz e pertende dar à etampa o
Pa
Padre Antonio Pereira. Entre as raras, e eruditas produçoens,
com que efte grande homem tem illuftrado a Republica Litera
ria, efta fem duvida ha de fer a que nas vozes da Poteridade lhe
ha de confeguir o maior nome , pois nella fe admira o profundo
eftudo, e incangavel fadiga, com que o Padre Antonio Pereira
para immortal credito da fua applicaçaõ indagou, e extrahio dos
refpeitaveis monumentos da Antiguidade as mais importantes, e
neceffarias noticias, afim para o conhecimento da Ortografia
Latina, como para a computaçaõ dos tempos , e melhor averi
guaçaõ dos factos da Hitoria. Mais me dilataria , Senhor » na
ponderaçaõ, e merecimento deta Obra, femo permitife abre
vidade, com que fe me pede efte Livro , que como naõ contem
coufa aíguma, que fe_opponha às jutifimas Leys de V; Mºgef
tade, o julgo dignifimo de fahir à luz publica. V. Magetade
mandará o que for fervido. Lisboa, 2o de Dezembro de 1764.
Manoel Pereira da Cofia.

Q";Ordinfe ario,
pofa imprimir vitas as licenças do Santo Oficio, e
e depois de impreffo, e revito tornará para a
licença de correr. Lisboa, 22 de Dezembro de 1764.
Carvalho. Siqueira. Fonfeca. Pacheco. Cafro

Pod. correr. Lisboa, 17 de Mayo de 176y.


Mello. Thorel.

Pode COTTCT. Lisboa, 18 de Mayo de 176y.

D. f. Arcebi/po de Lacedemonia.

Ue poffa correr, e taxaõ em trezentos reis, Lisboa, 2o de


Mayo de 176y.

Com feis Rubricas,

XYY. SA
SAPIENTISSIMO VIRO
P. ANTONIO PERERIAE FIGUEIREDIO
Antiquitatis monumenta quâm maximè per/crutanti

E P I G. R. A. M. M. A.

C… Divis quae facra Numifmata quaeris,


Ingenio volitant nunc rediviva tuo.
Scripturae, ac Latiae montras difcrimina vocis,
uos apices fervet, quem ve tenorem habeat:
Dum Lapides volvis, dum tot monumenta requiris,
Marmora te doctum, prifcaque faxa fonant.
Ne mirere igitur meritis te laudibus ornem,
Site, cum fcribis, vel Lapis ipfe fonat.

A’S
A’S DOUTISSIMAS OBSERVAÇOENS,
que fez o mefino Autor Jobre a lingua e Orho
grafia Latina, tiradas dos Marmores, e Meda
/has dos antigos Cezares de/de Augu/lo até os An
toninos.

S O N E T O.

Ifcreto Indagador da Antiguidade,


Que a difvellos do teu preclaro engenho
Dos Augutos publicas com empenho
Quanto inventou da Roma a alta vaidade.
A fallar, e efcrever com propriedade
Teus efcritos enfinaõ. O defenho,
Que fabricate da Arte a defempenho,
Refpeitado ha de fer em toda a idade.
Attenta em teu applaufo a fórte ordena
Que teu difcurfo heroico afumpto tome,
Dos Cezares com gloria naõ pequena.
Grave-fe pois, porque mais glorias fome,
Nas Medalhas que inculcas, a tua penna,
Nos Marmores que obfervas, o teu nome.

Autor de hum e outro Manoel Pereira da Cofia,


Profe/or Regio da lingua Latina ne/la Corte,

ER
E R. R. A T A S.

Pag. 11. regra 14 SPECURARIS, leia-fe, SPECULARIS.


Pag 1o6 regra 25 DE MANIBUS, leia-fe, DE MANIB, ito he, de Manibiit;
Pag. 143 regra ao na Obfervaçaõ XXXVI. leia-fe, na Obfervaçaõ XXIX.
Pag. 159 junto ao fim : DE ASCULANAEIS, leia-fe, DE ASCULANEIS,
Pag. 166 regra 1a ut Gratura, leia-fe, ut Graçum,

Na Dedicatoria.

Reftaurodo, Radrigues, Pa/cidonio, Aétoritate: leia-fe, Riflaturado, Rodrigues, Polf


donio , Autoritate,
No fim da Prefaçaõ : efia Collaçaõ, leia-fe, ºfta collecçaõ.
No corpo pag. 112. quo licentia loco, leia fe, que licentiz loro.
No primeiro Index: Concio, leia-fe, Contio : e aonde diz Motufoleum ou Ma/oleum,
leia-fe, Maufoleum ou Ma/oleum. -

No fegundo Index, quando fe fala de Intiba, riflue-fe aquelle, e também he do M/.


de Plinio,
}

";
>

PRE
…FXX2 >=s,
• |
%==>SãTSKI,
T
o SSNNES #
572 /%2_>
@SN67/>
242.S\{Z

>>>> \
SNA

PREFAGA O
E M fempre fe ha de applicar hum homem aos
eftudos feveros: alguma vez devem ter feu lu
gar aquellas letras, a quem a fua natural ameni
dade conciliou o nome de Humanas, o nome de
Bellas. Os dois grandes Regulares do feculo paf
fado , Henrique Noris Augutiniano e Anto
nio Pagi Francifcano, a diverfaõ que cotuma
vaó fazer dos feus vatifimos e graviffimos etudos fobre a Hif
toria e Chronologia Ecclefiaftica: era examinarem e illuftrarem
ora os Marmores Romanos, ora as Medalhas Imperiaes dos an
tigos Cezares. O Marquez Scipiaó Maffei, homem fem duvida
o mais douto e univerfal que neftes nofos tempos produzio Ita
lia: na mefma occafiaõ, que com todo o difvelo trabalhava por
ajuntar materiaes para a cuítozifima Ediçaõ das Obras de S. Je
ronimo: ( Ediçaõ de fummo empenho, em que varios Sabios
Italianos debaixo da conducta de Maffei procuravaõ exceder a
exacta critica dos Benedictinos Francezes da Congregaçaõ de S.
Mauro ) na mefma occafiaõ, digo, em que com tanto ardor tra
tava de enobrecer naõ fó a fua pefloa, mas toda a naçaõ por meio
das Edições de S. Jeronimo e de Caffiodoro : naõ fe defcuidava
por ifo Maffei de indagar por toda a Italia, França, e Inglater
ra os antigos Cippos e Infcripções Romanas, com que depois
encheo muitos Tomos, e em cuja illuftraçaõ deu bem a conhe
cer o profundo conhecimento que tinha de toda a Antiguidade.
A vita de taõ illutres Exemplares, ninguem fe deve ad
mirar, de que eu interrompa por algum tempo os etudos pro
prios de quem profefa a vida Ecclefiatica, (que faõ a Theo
logia e todo o genero de Letras Sagradas) por me entreter com
as Lapidas e Medalhas Gentilicas, que nos deixou a vaidade e
foberba Romana. Porque nem os mefmos Padres da Igreja fe
occuparaõ fempre em efcrever "… Theologicos e div#
Alº
P R E P A Ç A ó.
algumas vezes fe divertiaõ com os humanos. Que digo eu os Paº
dres da Igreja? O mefmo Paulo Apotolo de Chrifto, quem naõ
fabe, que nas fuas Cartas citou por diftinctas vezes os verfos de
Menandro, Epimenides, e Arato, todos tres Poetas Gentios?
Accrefce a eta razaó do exemplo outra igualmente grave:
que he a utilidade grande que fe tira da liçaõ dos antigos Marmo
res e Medalhas. Quantos pontos importantifimos da Hitoria Sa
grada e profana fe decidiraõ por efte meio ! Pelos Marmores e
Medalhas da antiguidade fe deraõ a conhecer muitas Familias
Romanas, cuja ferie publicaraó em diverfos tempos Fulvio Ur
fino, Huberto Goltzio, Andrè Morellio, e outros grandes ho
mens. Pelos Marmores e Medalhas da antiguidade defcubriraõ
Onofre Panvinio, Etevaó Pighio, Gori, Maffei, e Muratori
muitos Confulados, cuja ignorancia caufava à Hitoria hum da
no graviffimo. Pelos Marmores e Medalhas da antiguidade fe af
fentaraó as Epocas de varios Emperadores, a fundaçaõ de varias
Cidades, as Eras de varias nações: de cujo conhecimento depen
dia a certeza de varios factos importantifíimos ainda nos Annaes
da Igreja. Pelos Marmores e Medalhas da antiguidade vieraó os
modernos no conhecimento de muitas formulas, de muitos ritos,
de muitos coftumes, de muitos Pôvos e Sociedades : cuja noti
eia contribuio fummamente para a intelligencia de muitos pafos
difficeis ou efcuros da Hitória profana. Em fim todas as utili
dades que no etudo das Medalhas antigas defcubrio e ponderou
doutamente o famofo Ezequiel Spanhemio na fua Obra de Prefian
tia (5 u/u Numi/matum : todas ellas fe encerraõ tambem e ainda
com maior ventagem, no exame das antigas Lapidas: fobre o
que he digna de fe ler a Prefaçaõ de Burmanno ao Corpo das
Inferipções de Grutero. Conhecendo efta grande utilidade, man
dou nos principios dete feculo o Papa Clemente XI. que fe
recolheffem, e guardafem cuidadofamente em Roma, como
outras tantas pedras preciofas, todos os Marmores ainda defpe
daçados, que continhaõ os antigos Confulados da mefma Roma.
Seu fobrinho o Cardcal Albani, defeubrindo-fe nos feus dias fóra
de Roma alguns fepulchros da familia de Auguto, com incri
vel diligencia mandou recolher no feu Mufeo todos eftes e ou
rros muitos Fragmentos da idade aurea, donde os eruditos tiraraó
depois excellentes e etimaveis memorias, que repartidas por dí
verfos livros naõ fo enriqueceraõ muito toda a Republica literaria,
mas illutaraõ tambem grandemente a Antiguidade: Animados do
mefmo efpirito e bom goto, he inexplicavel o fervor e empe
nho, com que ainda a pezo de oiro procuravaõ ajuntar as anti
gas Pedras os maiores Sabios de Italia, França, Inglaterra : con
feffando de fi o Marquez Maffei, que por algumas dera grof
fas fommas de dinheiro : e afirmando Muratori, que por * 2º

*

P R E P A Ç A 5.
Lamina de bronze das que modernamente fe defcubriraó em Na
poles, dera Ficoroni outra grande quantia.
Mas deixando por ora as utilidades que pertencem à Hitoria,
fallemos aqui (ó das que pertencem à Ortografia Latina. Todos os
Sabios concordaõ, que para nós fabermos de certo de que modo
efcreviaõ os antigos Romanos a fua lingua, naõ ha documentos
mais autorizados e authenticos, que os Marmores ou Bronzes
daquelle tempo. Noris : Lapides Romano imperio florenti infcripti,
latini fermonis longe certiores tefies cen/endi funt, quâm vetu/ti/ima
queque volumina, in que tot/ubinde indočie librariorum manus gra/ate
fant. Spanhemio: Ip/a vera & emendata /cribendi ratio, non alium
de fecurius, quàn ex Nummis & Lapidibus efi petenda. Mazoqui:
Antiqua monumenta (in que nibil librariis licuit ) in re orthographica
poti/imae autioritatis e/e , nemo ibit inficias.
Dete principio fe fegue huma conclufaó importantifima,
que he: que comparando documento com documento, autoriº
dade com autoridade, mais vale hum Marmore antigo, ou hu
ma antiga Medalha, ainda que naõ exceda o feculo dos Antoni
nos, que todos ou quafi todos os Manufcritos juntos. E a razaó
he: porque efe Marmore, effa Medalha, ainda que naõ exceda
o tempo dos Antoninos, he Monumento original, e Monumento
aberto em tempo, em que a lingua latina etava ainda muito vi
va, muito florente: taô florente, que dete feculo he que faõ
os Gellios, os Jutinos, os Papinianos, os Ulpianos, os Pau
los, e outros Jurifconfultos doutifimos e elegantifimos, a quem
até agora ninguem negou autoridade Claffica. Os Manufcritos
porém por antigos que fejaõ, àlem de ferem todos muito pote
riores àquelle tempo, todos faó copias, e copias tiradas a tem
po, que já effa lingua etava ou morta ou moribunda. E todos
fabem quanto vay da copia ao original.
Digo afertivamente, que todos os Manufcritos que com
mumente fe cotumaõ citar, faõ muito mais modernos que o fe
culo dos Antoninos. Porque os mais antigos que fe allegaó, faó
as Pande&tas de Florença, o Virgilio Medicéo, e o Terencio
de Bembo. Mas as Pande&tas ainda dando-fe por originaes, co
mo as deraõ os Criticos do feculo XV. e XVI. naõ paflaó do
fexto feculo, em que as publicou Jutiniano : quanto mais, que
hoje he ponto affentado , naõ ferem originaes etas Pandeêtas.»
como na Hitoria dete afumpto motrou Brenkmanno. O Virgi
lio Medicéo, que tambem fe chama Carpenfe, ainda que conce
damos fer emendado por Turcio Afterio nos fins do feculo V.
(como quer Noris) toda eta antiguidade pode muito bem etar
com fer efte Pergaminho poterior aos Antoninos hum ou dois
feculos: quanto mais que Muratori já duvidou, fe efte Codice
era original de Aftcrio. O
• • •
T……? e Bembo afirmava
11
Argº Q•
P R E P A Ç A ó.
Policiano fer o Manufcrito mais antigo que conhecia. Ego Ange
lus Politianus, homo vetufiatis minime incurio/us, nullum ad hanc diem
codicem vetufiiorem vidi/e me fateor. Mas tambem a verdade deta
attetaçaõ pode eftar com que efte Manufcrito naõ paffe de 13oo
annos: quando dos Antoninos para cà paffaõ já de 1 yoo.
Ora fe tanta autoridade tem hum Marmore ou Medalha do
feculo dos Antoninos, em que a lingua latina começava já a hir
defcahindo da fua pureza primitiva : que autoridade naõ teraõ
muitos Marmores ou Medalhas de Augufto até Trajano, em que
a lingua fe confervou com pouca differença fempre florentiffima?
He fem duvida, que tudo o que netes Monumentos for corren
te, fe pode hoje imitar feguramente : nada do que elles conf
tantemente uzarem, fe póde cenfurar ou de pouco latino ou de
antiquado.
Ete principio he importantiffimo , e por ifo digno, de
que nefte lugar o expliquemos mais. He pois de faber, que a
regra de fallar ou efcrever bem huma lingua morta, qual he ha .
muitos feculos a Latina ; naõ he o cotume dos que agora fal
laó ou efcrevem effa lingua; mas fim o ufo dos antigos Efcrito
res, que floreceraõ quando ainda etava muito viva a me{ma lin
gua. Porque fó eftes e naõ aquelles tem jurifdicqaó na tal lingua,
*** innovarem ou antiquarem nella as vozes, que lhes parecer.
ogo tudo o que naquelles bons feculos da lingua latina fe achar
corrente e uzado com frequencia pelos Romanos: tudo nós ago
ra podemos ufar com fegurança. Pela me{ma razaõ nada do que
os antigos Romanos de bom feculo praticaraõ na efcritura da fua
lingua, fe pode hoje dar por antiquado. Porque o fallar e efcre
ver bem efta lingua naõ he fallar e efcrever, como hoje fallaó e
efcrevem os modernos; mas fim he falar e efcrever, como anti
gamente fallaraó e e{creveraõ os Romanos. E como do que os
Romanos fallaraó e e{creveraõ, naõ pode haver documentos mais
certos e autorizados, que os Marmores, ou Bronzes, ou Moe
das de bom feculo: fegue-fe, que o que fe provar detes Mar
mores, ou Bronzes, ou Moedas, ifo he o que fc deve feguir

na lingua latina. porém advertir aqui outra coifa igualmente im
He precifo -

portante, e he : que afim como nas linguas vivas da Europa


huns efcrevem a me{ma palavra de hum modo, outros de outro
modo, e todos efcrevem bem : [ porque como eftamos em cafo
de linguas vivas, o ufo e autoridade dos Sabios Nacionaes pode
muito bem cohonetar duas orthografias] affim tambem quando
ainda eftava viva e florente a lingua latina, os mefmos Sabios fe
dividiaõ em efcreverem huns afim , outros affim a mefma voz:
e todos a refpeito dos que hoje efcrevemos a fua lingua, todos
a cícreviaô bem, porque todos tinhaõ jurifdicçaõ nella.
• •
feDºn':egue
P R E F A Ç A ó.
fegue neceffariamente, poder haver muitas orthografias, que
fendo entre fi diverfas, podem toda via fer ambas muito boas,
ambas muito latinas, ambas irreprehenfiveis. No tempo da lin
gua florente huns efcreviaõ Cau/a com dois f, outros Caufa com
hum fó f. Huns efcreviaõ Villicus com dois ll, outros Vilicus com
hum fó l. Huns efcreviaõ Conlega, outros Collega : huns Conla
tus, outros Collatus. Huns efcreviaõ a conjunçaõ Cum por c, ou
tros Quum por q. No me{mo tempo para fignificarem o numero
de quatro, huns efcreviaõ IIII. outros IV. para fignificarem
quinhentos, huns efcreviaõ D. outros I.O. para fignificarem mil,
huns efcreviaô ClO. outros co. Pois todas etas e outras muitas
orthografias podemos nós uzar agora, fem podermos fer cenfu
rados : porque todas tem por fi o uzo e praxe dos antigos Ro
manos: todas fe achaõ frequentemente nos Marmores e Bronzes
de bom feculo.
Se nefte genero pode haver alguma cenfura , he fó contra
aquelles, que huma vez acharem ufada no tempo de Cicero al
guma orthografia, fó effa uzaõ, e fó defa querem que feufe ;
ainda que lhes conte , que a orthografia contraria ou etava
igualmente em ufo, ou fora a que prevaleceo depois entre os
mefmos Romanos, que na lingua latina como em lingua nacio
nal tinhaõ tanta autoridade , como o mefmo Cicero tinha. Que
eu efcreva Cau/a com dois ff porque afim conta que efcrevia
Cicero e Virgilio: [aindaque tambem Cicero efcrevia com dois
ff. ca/us e divi/lones, e com tudo ninguem hoje fe atreve a efcre
ver tal] feja muito embora. Mas que eu tenha por menos po
lido efcrever Caufa com hum fó f, he injuria que fe faz ao feculo
de Augufto, em que o me{mo Auguto e outros muitos Sabios
efcreviaô Caufa. Que eu efcreva Quum, porque afim fe acha em
muitos Marmores e Bronzes e Manufcritos de bom feculo: he
coifa que ninguem deve cenfurar: mas que ao mefmo tempo te
nha eu por homem de menos bom goto quem efcreve Cúm : he
injuria de que fe podem queixar muitos Romanos polidiffimos,
que no mefmo feculo de Auguto tambem affim efcreviaõ. De
vemos logo obfervar nas noflas orthografias tal prudencia e mo
deraçaõ, que por boas e excellentes que ellas nos pareçaó, naõ
fejamos faceis em cenfurar as contrarias. Porque naõ poucas ve
zes pode fucceder, que as que nós temos por barbaras e detitui
das de todo o bom exemplo, effas fejaõ muito boas, e talvez as
mais bem fundadas: e muitas que nós reputamos por unicamente
boas, ou por melhores, naõ fejaõ na realidade as melhores.
Efte he o principal afumpto das Ob/ervações que agora pu
blico /obre a lingua e orthografia Latina: nas quaes o meu fim naõ
he perfuadir, que fo efcreva fempre, como efcrevem os Marmo
res que allego : mas fim motrar º que muitas orthografias #
++

P R E P A Ç A 5.
alguns qualificaó de barbaras ou de obfoletas: nada tem de bar
bara nem de obfoletas : e muitas que reputaõ melhores e mais
polidas, naõ faõ fempre as melhores nem as mais polidas. Com o
me{mo fim produzo a favor de algumas vozes os antigos Marmo
res, em que ellas fe achaõ : naô para que uzemos agora dellas
fem mais precauçaõ nem exame: mas para fe conhecer o gráo de
autoridade, e de merecimento, que cada huma deve ter. ",
Naó fegui netas Obfervaçoens mais ordem, que a que
houve nos tempos, em que as fui tirando da ligaõ, e exame dos
Marmores : e afim naõ firva de reparo, que muitas obferva
goens do mefmo objecto que podiaõ hir juntas, talvez fe achem
aqui feparadas. Defeito que fe he defeito, tranfcende por todas
as Obras dos que efcreveraõ e trataraõ modernamente detas mate
rias: os quaes conforme eraó as Infcripçoens, que hiaô encon
trando, afim eraó as reflexoens ou notas que fazia6. Afim o
praticou Fabretti, afim Maffei, afim Gori, afim Muratori,
afim outros muitos Criticos dete feculo e do paflado.
Huma das coifas em que puz particular cuidado foi em de
fignar quanto era poffivel a antiguidade ou tempo certo dos
Marmores, Bronzes, e Medalhas, que allego. Porque como o
tempo em que foraô efcritos he o que lhes dá toda a autoridade,
he precifo aos que trataõ etes afumptos, procederem nefte pon
to com toda a exacçaõ. Os que porém forem de idade incerta,
naõ pertendo que fe lhes dê mais fé, que a que outros Criticos
daó aos feus tambem de idade incerta.
Dada a idéa da prefente Obra, reta por ultimo apontar as
Collecçoens, donde copiei as Infcripçoens que nella fe referem:
para que vendo os leitores adiante citadas à margem as paginas
de cada huma, conheçaõ naõ fómente a Imprefaõ de que utei,
mas tambem a fidelidade do meu traslado. Saõ pois etas Collec
qoens as que fe feguem. -

De Marmores ou Bronzes.

I. J": Mazochii Epigrammata Antiquae Urbis. Romae ,


an. I y2I.
te livro por confifaõ de Vogt pag.449. he livro rariffimo.
II. Infcriptiones Antiquae Totius Orbis Romani Induftria & Di
ligentia Jani Gruteri. Amftelaedami an. 17o7.
III. Raphaelis Fabretti Inferiptionum Antiquarum Explicatio.
Romae, an. 1699.
IV. Ejufdem Syntagma de Columna Trajani. Romae, an. 169o.
V._Camera ed Infcrizioni Sepulcrali Di Monfignor Francefco
Bianchini. In Roma an. 1727.
VI. Mufeum Veronenfe Scipionis Maffei. Veronae, an. '#+
P R e v A g A 5.
". Ejufdem Antiquitates Gallia: per epitolas diftributae. Pa
r11. an. 1733.
VIII. Infcriptiones Antiquae in Etruriae Urbibus extantes Cu
ra & tudio Antonii Francifci Gorii. Flor. 1727. 1734.1743.
IX. Ejufdem de Libertorum Columbario.
Anda no III: Tomo de Joaõ Poleno, Venetiis an. 1737.
X. Novus Thefaurus Veterum Infcriptionum, Colle&tóre Lud.
... Antonio Muratorio. Mediolani, an. 1739. 174o. 1742.
XI. Del Obelifco di Cefare Augusto Commentario di Angelo
Maria Dandini. In Roma, an. 17yo.
XII. Marmora Felfinea Bononiae Senatu dicata à Car. Caefare
Malvafia. Bonon. an. 169o.
XIII. Philippi à Turre Epifcopi Adrienfis Monumenta Veteris
Antii. Romae, an. 1724.
XIV. Della Via Appia Libri IV. di Francefco Maria Pratilli. In
NºFºlk an. 174f. -

XV. Marmora Pifaurenfia Notis illuftrata ab Hannibale Olive


rio. Pifauri, an. 1738.
XVI. Le Antiquitá di Aquileia Da Gian Domenico Bertholi.
In Venezia, an. 1739. -

*# Mifcellanea
pon11.
Erudita. Antiquitatis Cura & tudio Jacobi
• +

Anda no Tomo IV. de Joaõ Poleno, Venetiis an. 1737.


XVIII. Antiquitates Afiaticae per Edmundum Chishull, Lon
dini an. #
XIX. Alexii Symmachi Mazochii Commentarii in Regii Her
cularmenfis Mufei Aeneas Tabulas Heracleenfes. Neapoli an,
I"7 T4-.
"#r, diftinguir efte Mazoqui do outro que fica nomeado em
primeiro lugar, coftumo algumas vezes chamar ao primeiro, Ma
zoqui o velho: ao fegundo Mazoqui o moço. Fóra detes me vali de
outros muitos Autores, que no difcurfo da Obra fe veraõ cita
dos.
De Medalhas.

I. D Omanae & Graecae Antiquitatis Monumenta e Prifcis Nu


mifmatibus eruta per Hubertum Goltzium. Antuerpia
am. 164f.
Eta Collaçaõ he das mais antigas e mais copiofas e mais
celebres, que fe conhecem na Rep. dos Sabios. Della fe etaõ
valendo a cada pafo os maiores Medalhiftas, como Spanhemio,
Morellio e Vaillant. Mas como entre as fuas Medalhas Confula
resfe achaõ muitas, que até agora fe naõ poderaô defcubrir em
outro Mufeo : começaraõ alguns modernos, principalmente Pa
tino, a duvidar da fé e verdade de Goltzio. Outros pelo con
", {1211Q.
/**

P R E F A Ç A 5.
trario teceraõ a favor de Goltzio doutas e concludentes Apolo
gias, diftinguindo-fe entre todos Joaõ Vaillant, (Chefe detes ef
tudos de naçaõ Francez) e Sigeberto Havercampo Hollandez dou
tiffimo dos nofos tempos. Como eu mais efcrevo para o vulgo,
que para os doutos, naõ quero que por efte principio pareça a
alguem menos bem fundada a minha Collecçaõ. E afim advirto lo
o no principio, que nunca nella allegarei as Medalhas de Goltzio,
em hirem acompanhadas da autoridade de outras Collecções,
de que naõ ha duvida. -
-
II. Thefaurus Brandenburgicus, five Numifmatum & Gemmarum
Series à L. Begero. Coloniae Marchicae , an. 1696.
III. Imperatorum Romanorum Numifmata Defcripta & Expli
cata per Carolum Patinum. Argentinae, an. 1671.
IV. Thefauri Fridericiani Numifmata defcripta a Chriftiano Si
gifmundo Liebe, Amtelod. an. 173o. __ y

V. Ezechielis Spanhemii Differtationes de Ufu & Praetantia Nu


mifmatum, Londini an. 1717.
VI. I Cefari in Oro nel Farnefe Mufeo dal P. Paolo Pedrufi. In =
Parma, an. 1694. •

VII. Numifmata Antiqua a Jacobo Mufellio Collecta. Vero


nae, an. 17yo. ••• *

VIII. Numifmata Imperatorum Collecta a Joanne Vaillant. Pa


rif. an. 1697. & Romae, an. 1743.
IX. Ejufdem Nummi Famil. Romanar. Amftel. an. 17o3.
X. Thefaurus Morelianus cum Commentario Sigeberti Haver
campi. Amftelod. an. 1734.
XI. Antonii Augutini de Nummis Veterum Dialogi XI. An
, tuerp. an. 1607. •

. Tambem traz no fim huma boa Collecçaõ de Medalhas.


>

{
#935"A
*>\s*\; */>

BSERVAÇÕES
E O RT HO G. R. A FIA LATINA.

OBSERVA GAM I.
U/o dos accentos nos Marmores e Medalhas de bom feculo.

OMO hoje he celebre entre os Criticos a quef


taô, fe fe deve ou naô deve ufar de accentos na
efcritura Latina: e efta toda depende da outra,
il fe os Romanos no bom feculo ufaraó ou naõ ufa
raõ de accentos: por aqui me pareceo convenien
te dar principio às minhas Obfervaçoens, defcre
vendo os melhores Marmores, em que fe achaõ
accentos: para daqui fentenciarem os juizes imparciaes, fe tem
ou naõ tem batante fundamento e patrocinio na Antiguidade
culta hum coftume, que ha mais de doze feculos eftá por todas
as naqoens introduzido, qual he ufar de accentos na cfcritura La
tina. Saõ por todos alguns 142. Colleccaõ que fe pode chamar
rarifima e ainda fingular: porque tantas Infcripçoens juntas defte
genero ninguem até agora tinha publicado. Eu as bufquei com
toda a diligencia, e copiei com toda a fidelidade e exacçaõ,
parte de Jano Grutero no feu grande Corpo das Antigas In/cripçoens,
imprefTo em Amfterdaõ an. 1707. parte de Rafael Fabretti na Ex
plicaçaõ e Additamentos das Antigas In/cripçoens, em Roma an. 1699.
parte de Francifco Bianchini na Camera ed Inferizioni Sepulcrali de
Liberti, Servi, ed Uficiali della Ca/a di Augufio, em Roma an. 1727.
Parte de Scipiaõ Maffei no Mu/eo Veronenfe, em Verona an. 1749.
B Par
2 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA
parte de Antonio Francifco Gori na Collecçaõ das Antigas Inf>
cripçoens Gregas e Latinas da To/cana, em Florença an. 1726, 1734.
1743. parte de Angelo Maria Bandini no Commentario Latino
e Italiano dell' Obeli/co di Ce/are Augufio Scarato dalle rouine del
Campo Marzo, em Roma an. 17yo. parte de Luiz Antonio Mura
tori no feu Novo The/ouro de In/cripçoens Antigas, em Milaó an.
1739. 174o. e 1742. Saõ todos Antiquarios # e intelligen
tifimos dos antigos Marmores: principalmente o Fabretti, o
Bianchini, o Maffei, e o Gori: que com feus proprios olhos vi
raó e copiaraó o que depois deraó à eftampa : fazendo quafito
dos muita reflexaõ nos accentos, e advertindo aos leitores o feu
ufo na Antiguidade Romana.
Ainda que naõ referimos mais que cento e quarenta e duas Inf
cripçoens, naó cuide por ifo alguem, que fe naõ achaõ outras
muitas. Porque além de que eu muito de propofito omitti muitas
mais, que pudera defcrever: de algumas advertencias que adian
te hiremos fazendo, veraõ claramente os leitores, como muitas
Infcripçoens que nas Lapidas e Bronzes originaes traziaô accen
tos, as trasladaraõ depois fem elles alguns Autores, julgando
talvez naõ ferifto coifa de confideraçaõ : e deixando-nos tam
bem neta fua incuria batante fundamento para termos por fem
duvida, que muitas das que hoje correm imprefas fem accen
tos por elas Collecçoens, ou naõ foraõ vitas na matriz, ou fo
raõ copiadas fem a ultima exacçaõ , que naõ deixa paffar em fi
lencio nem os mefmos apices. Accrefce a ifto fer muito crivel,
e ainda moralmente certo, que em muitas detas Memorias gaf
tou o tempo os accentos, afim como gatou as letras, e os me{-
mos Marmores.
Para melhor diftribuiçaõ deftas Infcripçoens, e para que
mais facilmente fe conheça logo o merecimento e autoridade de
cada huma: repartillas-hemos em tres clafes, que faó como ou
tras tantas idades da lingua Latina: a faber aurea, argentea, e in
certa. Idade aurea chamo eu aqui principalmente o tempo que
vai defde Julio Cefar e Auguto até os fins de Claudio : por
que naõ mediando entre a morte do fegundo e a morte do
terceiro mais que 38 annos: naõ he crivel que nefte meio tempo
experimentafe a lingua dos Romanos alteraçaó fubtancial. Ida
de argentea conto eu defde a morte de Claudio até os Antoni
nos, que faõ com pouca diferença Iyo annos. Idade incerta a
que nas Infcripçoens naõ tem nota alguma, por onde eu conhe
cefle o determinado tempo em que foraó gravadas. O que vai
dos ultimos Antoninos até Conftantino , chamo eu idade enea,
que comprehende cem annos. De Contantino até Honorio cha
mo idade ferrea, que faó outros cem annos.
Por ultimo he precifo advertir, que como todas etas Inf
crip
º E ORTHoGRAFIA LARINA. 3

cripçoens fehab de imprimir em letra maiufcula, e muitas del


las faó no original muito extenfas : eu attendendo juntamente à
commodidade de leitores e imprefores, fó copiarei de cada hu
ma aquellas regras, em que fe achaõ os accentos ; e para quem
as quizer ler inteiras, batará citar fielmente os Autores que as
trazem, e os lugares aonde as trazem.

M A R. M. O R. E S

Da Idade aurea com accentos.

- • I.
E M Roma junto do Aqueducto da Agua Virgem.
CAESAR C. OCTAVIUS Grutero,
pag.22.js
PATER. AUGUSTI #
IMPERATOR, APPELLATUS
EX. PROVINCIA. MACEDONIA
Além do accento que aqui vemos fobre o nome Appellá
tus, he muito crivel que houveffe outros nefte Marmore, em
que o tempo certamente gatou muitas letras, e de que fe naõ
conferva já fenaõ hum pedaço.
II.
M Roma na bafe do Obelifco de Auguto defcuberto nas
ruinas do Campo Marcio.
IMP. CAESAR. DIVI. F Dandini,
AUGUSTUS Pag. 44*

AEGUPTO. N. PorESTATEM
POPULI RóMANL REDACTA
söLI. DósUM DEDIT
Eta mefma Inferipçaõ antes de Dandini tinha já publicado
o Marquez Scipiaó Mafei no Mufeo Veronenfe pag.3o7. Ambos
trazem os oito accentos : ambos advertem lerfe eta Infcripçaõ
com elles em hum e outro lado da bafe.
A mefma tinhaó dado à etampa muito tempo antes (mas.
com o defeito de omittirem os …";} Jacome Mazoqui fol. #
* 11 CO
4. OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
col. i. da fua rarifima Collecçaõ imprefa em Roma no anno 1 f.21.
com o titulo: Epigrammata Antique Urbis: e Jano Grutero, pag.
32. num. I. ", -

Além do ufo dos accentos, he digno de obfervaçaõ aquelle


AEGUPTO em lugar de AEGYPTÓ : orthografia vulgar na
quelle tempo, que Jozé Caftallio no Tomo IV. das Antiguidades
de Grevio, pag. 1865, confirma com as Medalhas de Auguto
do Muleo de Fulvio Urfino, em cujo reverfo felia a epigrafe :
AEGUPTO CAPTA. Pelo mefmo etilo fe lê nos Marmores
Capitolinos de Goltzio, BELLUM ILLURICUM: e nas Me
dalhas de Decio que traz Banduri, EXERCITUS ILLURICUS.
Grutero que no Corpo efcrevera AEGYPTO, nos Addendos pag.
318. manda ler AEGUPTO por autoridade de Pierio. Confira
fefobre eta mudança do Y em U o que obferva Fabretti Cap III.
pag. 17f. e Noris na Differtaçaõ IV. fobre os Cenotafios de Pifa,
S. I. pag 692.
No Cap. X. pag. 61. adverte com razaõ Dandini , naõ fe
poderem attribuir etes accentos (como alguem talvez cuidaria) ou a
ignorancia, ou a defcuido do Oficial que abrio eta e outras feme
lhantes Infcripçoens. Porque as circunftancias da Cidade e tem
po em que ellas fe pozeraõ, a dignidade e qualidade das pefoas
por cuja ordem ou em honra das quaes fe pozeraõ: nos obrigaõ
a crer firmemente, que nada fe havia de deixar paffar nellas, que
naõ foffe muito conforme ao polimento e goto de taó doirados
tempos. E que o mefmo que fe diz da prefente Infcripçaô do
Obelifco do Campo Marcio , fe ha de julgar da do outro
Obelifco junto à Porta Flaminia, (que he do mefmo Auguto)
e das duas de Pifa , e da outra de Narbona, todas do mefmo fe
culo. Eifaqui as palavras de Dandini: Etiamfi id de privata aliqua
In/criptione concedendum e/et, de nofira tamen & de altera po/ita
Obelifto qui ante Portam Flaminiam ad/urgit, minime fu/picari pu/u- #
mus ; quin ignorantiae notam inureremus erudito Imperatori , ut erat }
Augufius, aliisque illius evi literati/Emis viris, qui errorem ita luculen
tum aut non animadverterint , aut faltem non correxerint : in monu
mentis prae/ertim per femetip/a celeberrimis, G omnium, fi locum /pe
ttemus, dotti/#morum virorum oculis obviis, quorum fatis multi aureo
illo evoflorebant. Huc adcedit, quod Infcriptiones Augufii nomine in/>
culptae /unt, qui expolitae latini /ermonis elocutioni maxime fiudebat ,
ideoque retiam /cribendi rationem callere debuerat. Idem de Pifanis Ceno
thaphiis, ac de Funebri Oratione à Fahretto (adlata dicendum arbitror.
Na verdade excede toda a fé, que humas Memorias publi
cas, e publicas em tal feculo, e dedicadas a hum Imperador co
mo Auguto, a quem ellas neceffariamente fe haviaõ de motrar
antes, quais faô as Infcripçoens de te e do outro Obelifco : que
outras Memorias do me{mo tempo dedicadas aos filhos de #
gutto»
E ORTHo GRAFIA LATINA. y

guto, e expotas antes ao mefmo Auguto, e approvadas e


confirmadas por elle , e mandadas depois publicar por huma Re
publica inteira: quais faõ hum e outro Cenotafio de Pita : - que
outra Memoria tambem publica, e mandada gravar cm hum gran
de Marmore por ordem de toda huma illuftre Cidade em tempo
de Auguto, e em honra do mefmo Auguto, qual he a Inf
cripçaõ de Narbona : excede, digo , toda a fé que humas Me
morias de fi taó illutres e circunftanciadas, como eftas, naõ
fofIem primeiro muito bem confideradas, vitas, e examinadas,
para naõ contervarem até o fim do mundo coifa , que defdiffeffe
da policia e bom goto do feculo e dos Autores.
Accrefce ao fobredito, fer totalmente incrivel, que os Ar
tifices de Roma e de Auguto, e ainda quaefquer outros, foffem
taõ defatinados, que abrifem nos Marmores publicos huns finaes
ou apices, que fe naõ achavaó no original do Autor das Infcrip
Goens, nem ao menos eraó conhecidos e ufados na efcritura dos
feus nacionaes.
Além de que admittido o principio, de que tudo o que fe
acha nos antigos Marmores fóra do ordinario he erro dos abrido
res: já para conhecermos a verdadeira orthografia dos Romanos,
fe naõ poderá allegar com as antigas Lapidas, que os modernos
Orthografos com muita razaó etaõ citando a cada paffo. Porque
# elles nos mandarem efcrever, v. g. cena e femina e ceteri
em ditongo : e afim outras muitas vozes, com o fundamento
de fe achar afim nos antigos Monumentos: poderá alguem elu
dir logo todas etas autoridades dizendo, que cena e femina efcri
tos fem ditongo, faõ erros ou ignorancias de quem abrio as pe
dras, e naó orthografia corrente dos Autores. E o me{mo fub
terfugio fe poderá applicar contra a autoridade dos antigos Ma
nufcritos: ( que he outro fundamento graviffimo da boa ortho
grafia) porque tudo o que delles fe quizer provar, refponderá
quem fegue a opiniaõ contraria, que ifo fora defcuido dos ama
nuenfes : como por exemplo nos Codices Carpenfe ou Mediceo
de Virgilio, ou nas Pande&tas de Florença fetus em lugar de foe
tus, extentus em lugar de exten/us, tus em lugar de thus, tropaeum:
em lugar de trophaeum, immo em lugar de imo: e em outros Co
dices fa/ligatus em lugar de fa/ligiatus, fuboles em lugar dc/oboles :
e deta forte nada haverá feguro, nada affentado, nada a que fe
naõ ponha duvida. He efte argumento ad hominem tanto mais for
te contra os Manufcritos, que contra os Marmores: quanto ef
crevendo em pergaminho he mais facil crrar, que abrindo em
pedra.
Por ultimo, ainda dado que os accentos todos eraõ obra
naõ dos Autores, mas dos abridores : parece que pedia a digni
dade do feculo de Auguto, que ainda afim fere{pcitafem os
21.*
6 OBSERVAçoENs SOBRE A LINGUA

accentos. Porque fe os efcravos Romanos daquelle tempo falla


vaõ e efcreviaõ a lingua Latina muito melhor, que qualquer
Critico deta idade: porque razaó naõ havemos de crer , que os
Oficiaes da Cafa do Principe, e de hum tal Principe, naó po
riaô
alheianos
do Marmores, ou do
goto e polidez Bronzes de teu amo coifa, que foffe
feu tempo? •

Confirme todo efte meu difcurfo huma bella paffagem,


que por fer de hum taõ grande Critico, como foi fem contro
verfia o famofo #### de Tarragona Antonio Agoftinho,
naõ pode fer mais clafica, e terminante. No Dialogo VIII.
pag. 122. depois de pôr o argumento dos que diziaõ , que
mais credito fe devia dar aos Pergaminhos Mff, que aos Mar
mores abertos talvez por artifices idiotas : profegue dete mo
do refpondendo a nofo favor: Si extarent M. Ciceronis, ac julii
Ce/aris, G equalium autographa , illis uterer, fatererque elegantius
eos /cripfi/e quam praedicios Artifices , & ideo fupervacaneam e/e
omnem Lapidum ac Nomi/matum infpettionem. Verum cum illa in
terciderint , nec /perari fas fit : legamus quae Lapidi in/culpenda
mandarunt , 65 / libertis aut rudibus hominibus, & in apertum ip/i
protulerunt. Credibile enim eos primum titulos oculis lufira/e atque emen
da/e, quam evulgarent. Suos item ad hibui/e , qui fculptori ac lapici
dae ade/ent. Qui idem ut Ciceroni Ziro, miniatas cerulas &# /cribe
rent ip6 & intelligerent. Quae tabulae ac membranae temporum injuria
cum interciderint: marmor, ae/que fuit perennius, tabulaeque aereae ac
nomi/mata eadem, non eorum tran/cripta, ad po/leros tranfierunt, quae
illorum ip/i/ima verba repraefentant. Refpondendo depois aos que
queriaõ, que pelo voto dos Grammaticos fe decidiflem as quef
toens da orthografia Latina, profegue afim ete grande homem
na pag. 123. Valeant illi. Tu u/um aurei feculi poti/imum (equere,
five dicere, five /cribere eorum libeat exemplo. Rafael Fabretti tocan
do o mefmo aflumpto da autoridade dos Marmores, na pag. 199.
cenfura a contraria opiniaõ de Turnebo dete modo : Turnebus
marmorariis fidem abrogat. Quod in marmoribus forte perprivatos idio
tasve in/criptis admittendum, locum babere non debet in is monumentis
que publicae autoritati innituntur. Mas he já tempo de paffarmos a
defcrever as outras Infcripçoens.
III.
M Roma junto à Porta Flaminia na bafe do outro Obelifco
poíto tambem por Auguto. ••

Dandini , *
IMP. CAESAR. DIVI. R
Pag. 44. C.
61, AUGUSTUS
| |
AEGUPTO. IN, POTESTATEM
PO
E ORTHo GRAFIA LATINA. 7.
| | | |
POPULI. ROMANI. REDACTA
| {
SOLI. DONUM. DEDIT
Jofé Catallio, encarregando-fe principalmente do que nef
ta Infcripçaõ havia que illuftrar pertencente à Hitoria, quando
no Tomo IV. de Grevio pag. 186o. a deu copiada, omittio co
mo coifa de pouca confideraçaõ os accentos. Mas Dandini que
a vio e examinou, duas vezes afirma que tambem neta da Por
ta Flaminia fe divifaõ os accentos: e affim o afirma, como hum
facto notorio, em hum livro imprefio na mefma Roma, e dedi
cado ao Papa Benedicto XIV. no anno 17yo. E batava faber
mos nós, que huma e outra Infcripçaõ fora pofta pelo mefmo
Auguto, e ito na me{ma occafiaô, para logo termos por certo,
que fe a bafe do Obelifco do Campo Marcio tinha accentos,
tambem os havia de ter a do Obelifco do Circo Maximo, que
he o que do tempo de Xito V. para cà fe vê erigido junto da
Porta Flaminia.
1V.
M Narbona em hum Altar dedicado a Auguto.
NUMINI. AUGUSTI. VOTUM Grutero!
Pag. 229,
susceptUM Á PLENE NARRONENSUM
IMP. CAESARI

DIVI. F. AUGUSTO. P. P.
7

QUI. SE NUMINI. EJUS


7 7

COLENDO. OBLIGAVERUNT. PLEBS. NARBO


oENSIUM ÁRAM NARDONE IN
FORO. POSUIT. AD. QUAM. QUOT
ANNIS VIII. IX, OCTOBR. QUÁ DIE
EUM. SAECULI. FELICITAS. ORBI

TERRARUM. EDIDIT. TRES. EQUITES


ROMANI. Á PLEBE, ET. TREs.
8 OBsERv AçoENs soBRE A LINGUA
LIBERTINI. HOSTIAS. SINGULAS
7
IMMOLENT. E.T. COLONIS. ET
INCOLIS. AD. SUPPLICANDUM
7 7

NUMINI. EJUS. THUS. ET. VINUM


7 7
DE. SUO. EA. DIE. PRA ESTENT

Por etc modo tem efte Marmore mais nove accentos,


que fe podem ver em Grutero, todos circumflexos: entre elles
• 7 • 7
hum no ablativo ROMA, e outro no ablativo CAUSA.
V.
Em Pifa em duas Taboas de Marmore metidas na parede in
terior do Cemeterio, cada huma com feu Cenotafio, hum a
Lucio Cefar, outro a Caio Cefar, filhos de Augufto.
Na primeira Taboa. }
Gori Tomo Reg. 17. Publica. PEcÚNIA. A. PRIvÁTIS |
II. Pag. 1o,
Reg. 18. MANIBUS. EJUS. PER. MAGISTRATUS O

Reg. 2o. BOSQUE. E.T. OVIS. ATRI

Na fegunda Taboa
|

R… … Nos PUM Quiero. Lucru


Reg. 18.

Eo. Casú
Reg. 22. EJUS. MANIBUS
|
Reg. 24. IN. COLONIA. NOSTRA
Reg. 26, oMNIUM JUssú
| 1
Reg. 31. MANIBUS. EJUS. PER. MAGISTRATUS
Eftes faõ os dois famofos Cenotafios do feculo de Auguto,
que com feus olhos viraõ e examinaraó os tres grandes Antiqua
rios Henrique Noris, Rafael Fabretti, e Antonio Francifco Go
ri. O primeiro os traz copiados no principio do Tomo III. das
fuas Obras, e em quatro Differtaçoens muito eruditas tomou por
empreza explicar e illuftrar as claufulas mais notaveis de cada hum
naõ fó pelo que toca à Hitoria, mas tambem pelo que º? à
43.*
" E ORTHo GRAFIA LATINA. 9

Latinidade e Grammatica : e no fim della fe fez tambem cargo


dos accentos, e os defendeo e illuftrou doutamente, como coi
fa fem duvida do feculo aureo. O fegundo na pag. 168: afirma
ferem etes dois Marmores os primeiros do feculo de Auguto,
em que elle encontrara o ufo dos apices ou accentos, que elle
logo confirma com outros Monumentos da mefma idade: Primum
illorum in lapidibus u/um temporibus ip/is Augufeis obfervo in utroque
Pi/ano Cenotaphio, parci/ime quamvis. Paullo frequentiores apices con
tinet contemporaneum hoc orationis funebris fragmentum, aureum illud
latinae puritatis feculum redolens. O terceiro no Tomo II. pag. 8.
efcreve que muitas vezes lera e examinara eftes dois Marmores,
e obfervara nelles ainda mais accentos, que os que dizia Noris.
Illud quoque indicandum videtur, in his Pifanis Tabulii Augufeo evo
fcriptis, que non /emel diligenti/ime & oculati/ime ob/ervavi, multo
plures notari apices five accentus, quam pronuntiarit Cellarius &# Fa
brettus. Pouco antes tinha já efcrito: Noris omifit apices in his locis:
/
PEcÚNIÁ ET PRIVÁTIs.
VI.

N O Mufeo Carpineo achado no Cemeterio de S. Helena.


Reg . ME PATRIAE REDDITUM. A se Fabretti;
pag. 168s
Reg. 2. INÁNITER, opÉs suas. PoLLECERETUR
Reg. 18. Ur. AUTOR, MEORUM PERI
cULoRUM NórÉscERET
Reg. 19. QUID. HÁc. VIRTUTE, EFFICÁTIUs
Reg zr. PÁcÁto, oRBE, TERRARUM
Reg. rs. FILIÁ. MIHi. SUPSTITÚtá
Reg. rs. MIHI. occuRRENTE FAMA. TUÁ
Por efte etilo fe encontraõ neta Infcripçaõ outros muitos
accentos, que naõ copiei por naõ fer enfadonho. Fabretti afim
pela elegancia e orthografia, como pelas claufulas PACATO
ORBE TERRARUM, e noutra parte BENEFICIO ET
JUDICIO APSENTIS CAESARIS AUGUSTI, a dá por
indubitavel do feculo de Auguto. Nella fe acha tambem o da
tivo QUOI, o fuperlativo F1DISSUMA efcrito por U, o no
me FECUNDITAS efcrito por E, e CAUSSA com dois SS.

** *
C Nem
1. O ObservAçoens soBRE A LINGUA
Nem faça duvida efcreveríe aqui SUPSTITUTA e APSENS
por P, e naõ por B: porque he notorio, que afim fe efcrevia ainda
no feculo de Augufto : e eu o tenho afim obtervado em outras
Inferipçoens do mefmo tempo. Bafte por ora apontar a que
traz Grutero pag. 61. num. I. que he dedicada a Auguto, e nel
la lemos: APSENTI CONTULIT. Outra do me{mo tempo
tambem em Grutero pag. 185.2. OPUS APSOLUTUM. Ou
tra do mefmo tempo em Sponio no Tomo IV. de Grevio pag.
1 18o. PLEPS URBANA. E outra do tempo de Nero que
traz Muratori pag. 916. 1o. OPSONATOR POPPAEAE
AUG.
VII.

N N O Mufeo Ciampino donde a tirou Fabretti.


/ /
Fabretti, DECRETUM. CONSCRIBERETUR. INTERIM
Pag. 17o. } }
EX. AUCTORITATE, OMNIUM PERMITTI
/ /
C. JULIO. DIVI. AUGUSTI. L. GELOTI
}

QUI. OMNI. TEMPORE. MUNICIP.


/ / . /
VEIOS. NON. SOLUM. CONSILIO. ET
/ /
GRATIA. ADJUVERIT, SED. ETIAM
} •

INPENSIS. SUIS. ET. PER. FILIUM


}
SUUM. CELEBRARI. VOLUERIT
/ /
HONOREM. EI. JUSTISSUMUM
DECERNI. AUGUSTALIUM. NU
/ }

MERO, HABEATUR. AEQUE AC, SI


/ /
EO, HONORE. USUS. SIT &C,
I
ADFUERUNT
/

M. FLAVIUS RUFUS. Q_
c. JÚLIUS, MERULA
E ORTHoGRAFIA LATINA. I i

}
ACTUM

GAETULICO. ET CALVISIO, SABINO COS


Pela nota do Confulado fe colhe fer feito efte Decreto no
anno 26. da era vulgar no tempo de Tiberio. Vejaó-fe os Fatos
Confulares. Donde tambem apprendemos, que a nota do nume
ro plural, que fignificava os dois Confules, nem fempre era
COSS. com dois SS. mas algumas vezes tambem ufavaõ deta
COS. com hum fó S. o que eu obfervei em outras muitas Infº
cripçoens, que fe acharáõ em Grutero pag. 61. e 74 e 117, em
Gori Tomo II, pag. 439, em Muratori pag. 564, em Mafei
pag. 3o9. e em Mazoqui fol. 17. col. 2.
VIII.

D O Mufeo do me{mo Fabretti.

C. JÚLIUS AUG. L. Fabretti ,


Pag. 1712
Á SPÉCURÁRIS SACÉRDóTIBUS
ET. HoNó DICÁTION IMÁGINIS
M DUPLUM DÉDIT
DECURIósEs DECREVÉRUNT
CONTÚBERNÁLIS
He hum fragmento de dedicaçaõ da imagem de Caio Ju
lio Narcifo Liberto de Auguto, que por fe naó achar inteiro,
naõ fe póde entender bem. Fabretti o defcreve mais por exten
fo. Eu fó apontei as palavras que traziaô accentos, e ainda defº
fas naõ apontei todas.
IX.
M Roma no Mufeo Carpenfe.
{
OSSA Grutero,
| Pag j79. 2

JULIAE LIVIAE AUG


AURICLÁE oRNATRIX
C ii Em
I2 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

X.

E M Roma no Mufeo de Polignac. -

!
EPANDER. LIVIA E A MANU
Sallengre;
"om. * • /
#" OLLAM TÁTIO MATRí
SUAE DAT

XI.

E"de Roma nas fepulturas dos Libertos da Cafa de Auguto e


outros Senhores do mefmo tempo.
OSSA •

Murarori AURELIAE. LIVIAE. AUG


ag, o 28. {
*###e SER. A. CUR. CATELLAE
Pag. 378,5.
Daqui temos, que entre os oficios da Cafa Augufta havia
tambem criadas, que tratavaõ e tinhaõ cuidado das cachorinhas da
Emperatriz. A CURA CATELLAE.
XII.

# pagº C. JULIO. DARDANO. LIVIAE


928. 17. : (
AUG. SER. A. LAGUNA. \

Á LAGUNA, ao he, Á LAGENAs que de hum cºu


tro modo efcreviaô. Veja-fe Grutero pag. 588. 1. /

XIII.

Murat. pag. OSSA


929. 2.
#… VIBIAE. SUA ESSAE. LIVIAE. AUG

SER. Á VESTE
L. VIBIUS. AUG. SER. PAMPHILUS

SCRI
A E ORTHoGRAFIA LATINA. ^
-*
13
/
SCRIBA. LIB. ET. A BYBLIOTHECA

LATINA APOLLINIS.

O nome BYBLIOTHECA efcrito por Y, he frequente


em outros Marmores do mefmo tempo, como adiante veremos.
XIV.

CN DOMITIUS. CN. L Murat.png


LONGINUS. SCR 93 o 4.

Á LIB. CorIDIANIs
Eferivaó das receitas e defpezas de Gneo Domicio da Cafa
de Marco Bibulo no tempo de Auguto. -

XV. f |-

SEXTIUS. PACCIUS …
SEx. PoMPE. A. PoTIONE 932, 6:

XVI. -

sex rowriosalvo Grut, pag |


SEX. POMP. A PEN- ###
Ito he: Sexti Pompei à Penula. 932 e Is

… xvII.

Alixos". Div. Apo. E.


ET CISVITIAE. MUSAE
Grut pagº
6e3.11.

OSSA. |-

XVIII.

= ANTIOCHUS, TI. CLAUDI Bianchini;


CAE - Pºé 68. 3.
14 ObservAçor:Ns sobrE A LINGUA

CAESARIS, Á BIBLIOTHECA
LATINA. APOLLINIS

XIX.

Bianchini,
| TI.. CLAUDIUS
pag. 69.4, e - NATALIS
Grut. paga
306.6.
Á LIBRIS PONTIFICAL
XX. -

LIVIUS. THEONA. SCRIBA


Bianch.pag. 1
69. 8. e
Gruter. nas A. LIB. PONTIFICALIBUS
emendas do
fim P434os Defte LIVIO THEON A traz Muratori outra Memoria,
pag. 92.3. 2... e outra na pag. 924- I 3.
XXI.

Bianch.pag3
Ti, CLAUD, TI, AUG. VER .
69, 9
TRYPH. Á. JANO
XXII.

Dianch.pag; APONIAE, SUCCESSAE


7o. 13. e
Grut. pag.
379, J's Á TUTUL ORNATR.
Era a criada que concertava o topéte à Emperatriz Livia.
XXIII.

Bianch.pag. TI. LAIUS. PARATUS


7o. 14. e
Grut. pag.
379. 6) Á CORINTHIS
Era o que tinha a feu cargo os vafos Corinthios.
* E ORTHo GRAFIA LATINA. ry
XXIV.
Bianch pag.
... . S. AUG. LIB 1o,

/
BATHYLUS AEDITUS
TEMPLI. DIVI. AUG

O nome AEDITUS em lugar de AEDITUUS, tambem


fe achava no Calendario de Claudio, de que adiante fallaremos.
Defte Bathyllo refere Muratori outra Infcripçaõ pag. 92o. 8.
Todas etas Infcripçoens dos Libertos, que até agora referimos
de Bianchini e de Muratori, foraõ achadas em Roma nas fepul
turas da familia de Auguto e de Livia fua efpofa. Parte fe con
fervaõ no Muteo Farnefio, parte no Mufeo Albano. Vejaõ-fe
Bianchini Cap. V. e Muratori Tomo II, pag. 916, 923. e 929.
XXV.
A M Roma nas Cafas dos Cefios.
Manucio no
TI. CLAUD. AUG. LIB fim da Or
thografia.
GRATIO. LIVIAE

AUG. SER. Á POTIONE


XXVI.

EM Roma na vinha do Cardeal Carpenfe.


COSMUS. AEDITUUS. MATRIS. D Grut, pagº
398, 9,
ANTIOCHO SACERDOTE
AB. IMP. AUGUSTO GRÁTIS
MANUMíssUS OL
sUPRA SUNT. Hs. N. L. DoNATIóNIs
CAUSSA. MANCIP

XXVII.
Sallengre,
TI. CLAUDIUS, DIVI. CLAUDI Tom, lik,

B, Pºgºń.
IÓ OBsERVAçoENS soBRE A LINGUA

LIB. COLLEGIO. MÁGNo


XXVIII.

Bianchini; DIS MANIBUS. SACR


# . . . " CALAMUS

#"… TI. CLAUDII. CAESARIS


AUGUSTI. GERMANICI
• PAMPHILIÁNUS
VILICUS. EX. HORREIS
LOLLIÁNIs
+ XXIX.

M Roma aos lados do fepulcro de Atimeto Liberto de Tibe


#"> como conta da Epigrafe que etava no meio, que diz

ATIMETUS PAMPHILI TI CAESARIS


AUG. L. L. ANTEROTIANUSSIBI
ET CLAUDIAE COLLIBERTAE
- No lado direito.

### si. ressine ANIMÁS. SINERENT.CRÚDELLIA


FATA. &c.

NIL PRósUNT. LACHRIMAE se


PARCE, ITA, NON, UMQUAM SIMILEM EXPE
RIARE DÓLOREM
ET FAVEANT. VoIIS NUMINA CUNCTA.QUOD
TUIS

E ORTHoGRAFIA LATINA. 17

QUODQUE MIHI. ÉRIPUIT MORs. IMMATURA.


JUVENTAE
D. TIBI VICTÚRO. PROROGET. ULTERIUS
No lado e/querdo.
TU QUI SECURÁ PRóCEDIS, MENTE PARUM.
PER. SISTE. GRADUM &c.

NONDUM BIs. DÉNOS AÉTAS MEA VIDERAT.


ANNós
INÉcERE MANUS INVIDA FÁTA, MIHI &c.
Sendo fete os difticos do lado direito, e feis os do lado ef
querdo: eu fó copiei os que batavaó para dar a conhecer os ac
centos. Naó feife a efte Atimeto pertence a Infcripçaõ de Mu
ratori pag. 997. 9. achada no Cemeterio dos Libertos de Livia:
TI. CLAUDIO ATIMETO AUG. L. Veja-fe Lipfio nas
Notas a Tacito nos Annaes liv. xiii. cap. 2. e a Rhodio nas No
tas a Scribonio Largo num. cxx. aonde tambem louva de ele
gantifimos eftes difficos. Mazoqui na fol. 164. col. 1. faltou
aqui com os accentos.
XXX.

E M Roma no Monte Quirinal.


NERITO, DIVI. CLAUDII

PRINCIPIS. OFFICI. IMPER

VIÁTÓRI APPA
JÚLIAE
18 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

XXXI.

EM Roma no Mercado do peixe.


Grut pag. DIIS, MANIBUS

$99. 4º TI. CLAUDI. AUG. LIB

Á CÉNSIBUS
THALLUS. ET. JANUARIA
LIB, DE SUó. PosUERUNT
XXXII.
E"dohum Calendario Romano gravado em Marmore, e acha
nas ruinas de Ancio no anno 1712.
NON N LÚDI
VIII N LÚDI
VII N LÚDI
vic LÚDI
vc LUDI
III N LUDI DIVI JUL NATALIS
F xv CAEDIs Dívi JÚL. DED
VII c LUDI AUG. AED APOLL DEDICAVIT
Aqui temos accentos em DIVI, em JULII, e em LUDI.
Mas fóra detes lugares, traz efte Calendario ainda accentuada a
mefma voz Ludi vinte vezes mais. He Marmore do tempo de
Claudio, como fe colhe das notas dos Confulados que nelle felem.
O Conego de Verona Francifco Bianchini publicou duas vezes
efte Monumento, que hoje fe conferva no Mufeo do Cardeal
Albani: huma na Obra que até aqui temos hido allegando, que
he a Camera ed In/crizioni Sepulcrali, imprefa em Roma an. 1727
Outra no Tomo II. de Anaftafio Bibliothecario pag.222. { Je
{ uita
E ORTHoGRAFIA LATINA. 4p

fuita Jozé Rocci Vulpi o etampou outras duas vezes: huma em


Differtaçaõ feparada imprefia em Roma no anno 1726. outra no
Tomo III. do feu Vetus Latium Profanum pag. yo. Ambos o vi
raõ e examinaraó com feus olhos : ambos notaraó os accentos.
Donde fe argue a negligencia de Muratori, que copiando delles
efte Calendario no Tomo I. pag. 3o4. omittio na copia todos os
accentos. A diante nos ha de fervir efte Calendario para provar ou
tras muitas coifas.

XXXIII.

E M Roma no Mufeo Carpenfe.


C. JULIUS. c; L. NICO #…
MACHUS. A. JANO
XXXIV. 4

c. JULIUS, Á. BYBLIOTHECA cºer…


576, 9,
GRAECA. PALAT •

Do tempo de Auguto faõ muitos os Libertos dete nome


Caio julio, como fe póde ver das Memorias e Infcripçoens, que
defcreve Muratori pag. ozo. o21.928. e Ioo7. e Bianchini pag.
29. e 38. O de que falla a Infcripçaõ referida, pelo nome e pe
lo oficio parece fer o de quem lemos outra em Muratori pag.
92.7.4. achada no Cemeterio dos Libertos de Livia.
XXXV.

E M Roma nas fepulturas da fimília de Livia.


VERANIA LIVIAE AUG. Murat pag.
SER. Á SANDALIo 929, I»

Muratori erradamente traz Á. sANDALIUM. Bianchini


porém na pag. 35. citando a Reinefio, Á. SANDALIO,

D ii • Em
26 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

XXXVI.

E M Roma nas Cafas de Urfo de la Valle.


?? pº DIS. MÁNIBUS
AMEMPTI. DIVAE. AUG. L.

Etá gravada em hum Altar de marmore, cuja primorofa


arquitectura e polido lavor me faz crer firmemente , que efta
DIVA AUGUSTA he a Emperatriz Livia Efpoza de Auguto,
da qual conta por outras Infcripçoens, que depois de morta a
veneraraó os Romanos como Deofa : e como ella foi a primeira
Auguta que logrou eta honra, naõ he muito que fem nomear
LIVIA a defem logo a conhecer pelo titulo de DIVA AU
GUSTA. Hum Marmore que refere Bianchini p.43. M. LIVIUS
DIVA E AUG. L. ASTIO. As Medalhas da mefma Livia que
traz Mufellio Tomo I. pag. fo. DIVA AUGUSTA.
XXXVII.

E M Roma nas Cafas dos Brancas.


*# pº L. CAECILIO. EPIGARO
f87, 5, AUG. LIB
J
A LIB. ADJUTORI
CORNELIA. DONATA

\ XIX.

E M Roma na Quinta dos Colocios.


Grut pag. TI. CLAUDIUS. DRUSI F. CAESAR
ut pa
*76. f. AUGUSTUS. GERMANICUS. ARCUS

- AQUAE. VIRGINIS. DISTURBATOS


/ /
A. FUNDAMENTIS. NOVOS. FECIT

Com os me{mos dois accentos a defcreve como tetemunha


— —— - ocu
E ORTHoGRAFIA LATINA. 2l

ocular Aldo Manucio no feu Tratado de Aquis in Urbem influen


tibus, que anda no Thefouro das Antiguidades de Joaó Poleno
Tomo I. pag. 787.
XXXIX.

E M Roma no Columbario de Livia Auguta.


PHILEMATIO. AUG. L. • •• • •• •

|
SACERD. A. BONA ##
CIlO + OITO

III. P. 159.
DEA.

Naõ efcapou a Gori efte accento: pois fez logo eta nota:
Prepofitio á fignata e/* accentu acuto.
XL.

E M Roma no Mufeo Carpenfe.


LUCRINÁE JUCUNDÁE ?>r:
P. LUCRINUS ;##
P. L. THALAMUS

Á. CORINTHIS FABÉR
XLI.

E M Romanos.Marmores Capitolinos de Grutero. Grut pag.


INQUILINUS • a89, colas

ANÁTUS
XLII.

PRIMUS

É PLEBE
XLIII.
$###

MUS. É PLEBE Grut, ibid;

C.AQUE
22 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

XLIV.
}
Grut, pag. C. AQU ILIUS M. F. FLORUS
292,
O Autor detes Fatos Capitolinos efcreve Noris com a
perfuafaó commua dos Criticos, Differt. II. aos Cenotaf. de Pifa
cap. 2.fer Verrio Flacco, Metre dos Netos de Auguto, do qual
exprefamente afirma Suetonio de Illuftribus Grammaticis cap. 17.
que compozera e efcrevera em Marmore os Fatos Confulares.
Fofie qualquer que foffe o feu Autor, a pureza, elegancia, fim
plicidade, e a orthografia com que etaõ efcritos: claramente ef
taõ indicando a idade aurea. *

XLV.

NNo Mufeo de Verona. •

/ ,

Maffei,
Pag.. 84.
85.
romosse #ANUM
AB. C. VIBIO. VARO. PATRE

INGHOATUM

Q. CAESIUS, MACRINUS. PERFECIT


ET DEDICAVIT
XLVI.
/
#} HISTRIAE. FANUM
Pag. 88, - / •

AB. C. VIBIO. VARO. PATRE

INCHOATUM

Q. CAESIUS, MACRINUS PERFECIT


ET DEDICAVIT

Dete Caio Vibio Varo, que foi do tempo de Auguto,


exitem ainda hoje varias Medalhas que defcreve Vaillant *§.
*# tab. 146. com a Epigrafe (eguinte: C. VIBIUS VARUS.
ambem dellas faz mençaõ Liebe pag. 3o. As que traz Antonio
Agotinho pag. 6. dizem afim: C. VIBIUS VARUS, "\"#
AR
* E ORTHo GRAFIA LATINA. 23

M. A. R. M. O R. E S

Da Idade Argentea com accentos.


\-

|- XLVII.

E M Roma no Oiteiro de S. Lourenço.


• I
L. L. A. RATIONIBUS Muratori
uratori, |-

AVUNCULI Pag. 921, I»


}
ONIS. AUG. A. RATIONIBUS
1
RONIS. AUG. A. RATIONIBUS

Como a pedra etava ou gata ou quebrada , naõ fe póde


dar a Infcripçaõ inteira. Mas por aquelles ONIS AUG. RO
Nº AUG. fe vê claramente que o Liberto era do Emperador
CTO, -

XLVIII.

E M Roma.
{
L. IASO - Grutero,
I Pag. 1o6 7s
D. LUCILIUS
}
L. BRINNIUS PRINCEPS

Pela nota do Confulado conta fer eta memoria do tempo


de Vefpaziano.
• XLIX.

E M Florença nas Cafas dos Nicolinis.


IMP. NERONI. CLAUDIO #
DIVI. CLAUDI. F

Ex vóTó. SUSCEPTo
24 OBsERv AçoENs soBRE A LINGUA

L.

N O Campo Tiburtino em huma Urna de Marmore.


• M. PLAUTIUS. M. F. AN
Fabretti }
E###" SILVANUS
4 • 6, •••• /
52 COS. VII. VIR. EPULON
} /
HUIC, SENATUS TRIUMPHALIA
I / / /
ORNAMENTA. DECREVIT
/
OB. RES, IN. ILYRICO
/
BENE. GESTAS

LARTIA CN. F. UXOR

M. PLAUTIUS. M. F.
}
VIRGULANIUS

Mazoqui fol. 17y. col. 1. traz eta Infcripçaõ fem accen


tos. Tambem Grutero na primeira Imprefaõ da fua grande Obra
os omittio, porque fem elles lha communicára Smecio, do que
jutamente fe queixa Fabretti. Na fegunda Imprefaõ porém fei
ta em Amfterdaó an. 17o7. teve Grevio ou Burmanno o cuidado
de retituir os taes accentos, remettendo-fe a Fabretti: mas ain
da faltou o que fe devia pôr fobre a terceira fyllaba de VIRGU
LáNIUs.
LI.

E M outro lado da mefma Urna.


#… TI. PLAUTIO. M. F. AN
SILVANO. TI. CAESARIS

LEGAT LEG. V. IN GERMANIÁ


E ORTHoGRAFIA LATINA. " zy

Na regra 1 f.
IGNóTos. REGES, SIGNA
RóMANA ADORATUROS
Mais abaixo.

sCYTHÁRUM QUóQUE REGEM


QUAE. EST. ULTRÁ BORUSTHENEM ;

OPSIDióNE SUMMOTO •

ANNóNAMADLEVAVIT. LEGÁTUM
|- Mai abaixo.
SENÁTUS IN PAEFECTURA TRIUMPHÁLIBUS
ORNÁMENTIS HONóRAVIT AUCTORE
CAESARE AUGUSTO. VESPASIÁNo
He muito extenfa eta Memoria , que fe poderá ver em
Grutero com outros muitos accentes em outras dicções, que aqui
deixamos de referir: e muitos mais faõ ainda os que Grevio refti
tuio nas Emendas do fim pag. 336. Deta Infcripçaó fe colhe fer
ete Tito Plaucio Silvano filho do Marco Plaucio Silvano, que
fe leo na antecedente, e Conful no tempo de Veípatiano.
LII.

E M Roma junto da Porta Efguilina


IMP. TITUS. CAESAR. DIVI. E
Gruter pag,
VESPASIANUS. AUG. AQUAM 177. I.
/ -

QUAE IN Úsú. ESSE DESIERAT


REDUXIT.

. . Tambem a traz com os dois



"g" Aldo M…; IlO
T3º
26 OBsERv AçoENs soBRE A LINGUA
Tratado que ha pouco referimos inferto na Collecçaõ de Poleno
Tomo I. pag. 786. - . "

LIII. .

EM Roma junto a S. Pedro.


Grut, pag.
637. 1:
URSUS TóGATUs viTREÁ QUI
PRIMUS PILÁ
LUSI DECENTER CUM MEIs
LúsóRIBUs
LAUDANTE. PoPULó
Reg. r. ET NERóNIs SI TAMEN
MIHI CRÉDrris
Reg. s. FoLióQUE MULTó ADQUE UNGUENTó
+ MARCIDó
oNERÁTE AMANTÉs ET MERUM
PRóFUNDITE
Reg. 1º. DE APOTHEcá DoMINIcá
Nº fim: Á TER cóNSULE
vERó PATRóNó
Em toda eta Infcripçaó, que fe póde ler toda em Grutero,
naõ fe acha ponto fenaõ duas vezes: os accentos porém faõ fre
quentifimos, e muitos mais, do que eu trasladei. Grutero tetti
fica que da mefma Pedra a copiara André Schotto, me accentibus
quidem neglettis. Grevio nos Addendos ainda retituio mais al
guns, que fe pódem ver na pag. 342. col. 2.
LIV.

No Muito Veronenfe de Maffei.


Maffei, ! * * CLAUDIA. ATTICA
pag. 8a,
AT
* E ORTHoGRAFIA LATINA. J. 27
ATTICI. AUG. LíB. A RÁTIÓNIBUS
IN SACRARIO CERERIs. ÁNTIATINE
SACERDOTE. JULIA. PROCULA
íMP. CAESÁR. DóMITIANO
AUG. GERMANIC. XI. COS
Por eta Infcripçaõ original diz Maffei que largara huma
bella e rara Medalha da Arfinoe de Filadelfo, que pezava oito
moedas Venezianas de oiro, cada huma das quaes me dizem va
ler vinte e hum toftoens nofos.

L.V.

E M Roma nos Sepulcros da Cafa Auguta.


DIIS. MÁS…Us #
TI. FLAVIUS. A BYBLIOT

GRAEC. PAL
LVI.

N O Mufeo de Florença.
D M Cori Tomo
I: Pag 17:
TI. AELIO FELICI
AUG. LIB

ADJUTORI
A. R. TÁ
NEOM. LIB.

As abreviaturas em que vem o accento explica Gori af


fim: A rationibus Tabularii.

E ii Em
28 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

, LVII.
E?Emp.
huma Lamina de bronze que contem certa Merce do
Servio Galba.
Na regra Iy.
A
Goritomo DIOMEDI ARTEMONIS F
ibid P 2f6.
PHRYGIO

Foi aberto efte Bronze, como conta da nota dos Confu


les que nelle vem, no anno 68 da Era vulgar. Ao accento que fe
vê potto fobre a voz ARTEMONIS faz Gori eta nota: Ob/er
vatione dignus fingularis ille apex in tota hac Tabula, que E in voce
ARTEMONIS notatur.

LVIII.
… N As Hopedarias de Prenetina.

… DIVI. AUG. NERON

172. 2, ALBÁRIO ADIECTA


LIX.

M Barcelona, ou como outros querem, em Chaves Villa


de Portugal.

## Tais cos no cos


IS. LEG. AUG. PR. PR. DIVI -
TRAIA ... DRIANI, TIBERIS, ET

RÍPARUM BIS DONÁTUS


CORONA. vÁLLARL MURALI
AUREA LÉG. PROV. ÁFRICAE
VIÁRUM CURANDARUM ET
JUS VERUS E
E ORTHoGRAFIA LATINA, 29

LX.

EM Roma nas Cafas Carpenfes.


L.AUFúSTI. L. F
| +• Grut pag.
COHOR. VII. VIGIL. ROM. f2f. f.

CANDIDAT. TI. CAESAR. ET


/ —
AUSFUSTIAE. GEMELLAE. OLL. IIII.
L.AUFÚSTIUS. L. F.
LXI.

E M Roma na Via Caffia.


I
DIIS. MANIBUS Grut, pag.
f44• 2.
SACRUM

ULPIAE PYRALLIDí
HILARUS. AUG. LIB

LXII.

EM Florença no Mufeo dos Medicis. f


L. PETRONIUS. FRONTO Gori Toni:
I 1. Pag. 65;
IN DOMO. SUA

- He do tempo de Trajano, do qual fe faz mençaõ na mef>


ma Taboa, que he de bronze, e fe nomeiaõ outros Romanos do
me{mo tempo.
/* LXIII.

E M huma Ley do Emperador Vefpafiano, que fe conferva em


/
Roma no Mufeo do Capitolio, Apex in verbo FECIT litera E Dandini;
inferibitur. |- Pºgºsº.
, Fi
3o -- OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

LXIV.

F"# da Torre Bifpo de Adria na fua Obra Monumenta Ve


teris Antii imprefia em Roma no anno 1742. pag. 383. traz
huma larga Infcripçaó que contém os votos dos Irmãos Arvaes,
(nome que os Romanos davaõ a certo Collegio de Sacerdotes
que tinhaõ por Intituto rogar a Deos pela fertilidade dos cam
pos) a qual elle me{mo copiara da Pedra original, aberta no ul
timo anno de Tito, que foi o 81. da Era vulgar: e neta Pedra
tetifica ferem frequentes os accentos por efte modo:
}
IN LUCO. DAE. DIAE

O tetemunho dete Illutrifimo Efcritor diz afim: Accen


tus acuti frequenter in prima tabula fignantur. Chama-lhe tabula pri
ma, porque depois deíta traz outra dos Antoninos, que naõ tem
2CCCI) COS.•

N A Rºund, de Roma. LXV. •

Grut, pag. T. FLAVIO. AÚG. L


613. 4.
HARMóCLIo
Q. Q. CALIDIL ERós. ET
HERMES. BENEMERENT
LXVI.

NN O termo de Ameria
Grut. pag.
397. j.
DIS, MANIBUS
oCTÁVIUS JUNIUS JUNI. E
SERGIÁ FAUSTINIANUS
AMERIÁ
VII, VIR. EPULON. PROC
OPER. PUBLIC.
E ORTHO GRAFIA LATINA.

LXVII.

Q: CAECILIO FERÓCI Grutero,


Pag. 3o4.9.
KÁLÁTÓRI SACERDOTu
TITIÁLIUM FLÁVIÁLIUM
STUDIósó. ÉLoQUENTIAE
FILIó OPTIMO.
LXVIII.

E M Roma.
• VICTORIAE Grut, pag:
343 - I º

IMP, CAESARIS. VESPASIANI


AUGUSTI
SACRUM

| NóMINE c.
JULI. REGILLI

LXIX.

E M Roma.
DEDICÁVÉRUNT
Grut, pag:
IDIB. OCTOBR 67. 3.

CN POMPEIO. FEROCE
C. POMPONIO
RUFO COS

Os nomes dos Confules etaõ por fi indicando feculo fio


rente.
No
32 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

- LXX.

No Mufeo Carpenfe.
ATTIÁ. P. L .
HILARITAS
LXXI.
{

P. ATTIUS ATIMETUS
AUG. MÉDICUS, AB, oCUL
Ambas etaõ no me{mo plano, e as traz Grutero nos Ad
dendos e Emendas do fim pag. 34o. col. 2.
LXXII.

Grutero no N O Campo Marcio.


#… lu- DIS, MANIBUS

QUARTIONIS. DE
CUMI. AUG
LIB. EUPHEMIANI

Á. MANU
Lxxiii.
EM Roma na Bafilica Lateranenfe.
JUSSU MANDATÚVE. EJUS
NÉ, JUSSU MANDATUVE
JUssú
He de Vefpafiano: os feis accentos # no Corpo omittira
Grutero pag. 242, retituio Grevio nos Addendos pag. 326. º#;
Q
E ORTH o GRAFIA LATINA. 33

LXXIV.

N O Piceno.
C. OPPIO. C. F. Grut, pag.
} 446, 4w
ADLECTO. A. SACRATISSIMO, IMP
HADRIANó. AUG.
LXXV.

O Livro I. Cap. 7. enfina Quintiliano, que afim como he mal


feito pôr accentos ou apices em todas as fyllabas longas:
afim he precifo e neceffario pollos, quando a divería quantida
de faz variar o fentido da palavra: como em malus, que quando
fignifica a arvore, quer que fe lhe ponha accento, que a diftin
gua de malus adjectivo. Longis /yllabis omnibus ponere apicem , ine
pti/imum ef : /ed interim nece/arium , cum eadem litera alium atque
alium intelletium , prout correpta vel produtia efi , facit, ut malus:
utrum arborem fignificet, an hominem non bonum, apice diflinguitur.
Daqui fe colhe evidentemente, que já no tempo de Quintiliano
cotumavaó os Romanos pôr accentos, ao menos para denotar a
diverfa quantidade ou diverfo modo de fignificar. Colhe-fe tam
bem, naõ fer contra o goto nem contra o cotume dos bons
feculos pôr accento v. g. no genitivo Domús, para o diftinguir
do nominativo: no genitivo Deúm para o diftinguir do accufati
vo. Tanta força achou Voffio nete lugar de Quintiliano, que
na Profodia Latina que compoz, e que anda no fim da Gram
matica de Lithocomo reimprefa no anno 1673. na pag. 348.
depois de dar as regras de pôr os accentos , argumenta afim
contra quem os impugna: Mirum nonnullos u/que adeo adver/ari con
Juetudini huic voces ambiguas diftinguendi accentu, Prefertim cum ipf
voces proprias /cribant literis maiu/culis: nempe ut diffinguant propria à
communibus. At cur non/imile diferimen hic ob/ervemus ? tanto magis
quod idem fecerint veteres, ut confiat ex Fabio lib. 1.
He na verdade para admirar, que quem impugna os accen
tos, mande efcrever os nomes proprios com letra grande, os ap
pellativos com letra pequena , para diftinguir huns dos outros:
mande pôr rifauinhas de continuaçaõ no fim da regra, para final
de que continúa o me{mo nome: mande ufar de parenthefes pa
ra feparaçaõ das oragoens: (fendo certo que nos melhores fecu
los naõ havia diferença de letras a refpeito dos nomes proprios
F C COTIl
34 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
e communs, nem havia rifquinhas de continuaçaõ , nem finaes
de parenthefes: ) e ao mefmo tempo naõ queiraó, antes tenhaó
por barbaridade pôr accentos, que diftinguaó ou os cafos, ou a
fignificaçaó: eito com o pretexto, de que os Romanos naõ ufa
raõ de accentos: no que além de procederem incoherentes, proce
dem com manifeto engano no que fuppoem. Pois Quintiliano aber
tamente approva e fuppoem ufados no feu tempo os accentos : e
quando o naõ diffefe Quintiliano, batavaõ e fobejavaõ para provar
efte ufo dos bons feculos os muitos Marmores que ficaõ referidos:
a faber 46. da idade aurea, e 28. da argentea: fóra dos quaes refe
riremos ainda mais de yy. que ainda que lhe chamemos de idade
incerta, tenho por fem duvida que muitos faó de feculo clafico:
para o que bata olhar para os fojeitos de que trataó e para a ele
gancia com que fallaó. Por ultimo provaõ o ufo dos accentos
as doze Medalhas da idade aurea, que depois defcreveremos : as
quaes por fi batavaó para fe naõ poder cenfurar tal ufo.

M. A. R. M. O R. E S

De Idade Incerta com accentos.

LXXVI.

Do Mufeo de Fabreti.
Fabretti,
ÍLIADI HELVIÁE
Pag.167.
PRISCILLAE
HELVIDIA. LAODJCE

FILIÁE, DULCISSIMÃE
Aqui cenfura Fabreti a negligencia de Sirmondo , que
trasladou fem accentos eta Infcripçaó, e afim a deo a Grute
ro, que tambem fem elles a publicou na pag. 112o. 2. Mas na
ediçaõ de que ufo, adverte Grevio que fe devem pôr aonde os
traz Fabretti.

LXXVII.

Fabretti, T. FLÁTIó VETTÓNI PA


Pag. 167,
E ORTHoGRAFIA LATINA. 3)"

PATRI. INDULGENTISSIMó
T. FLÁVIó, VETTIÁNó
FLAVIA, VETTILIA
FECIT

LXXVIII.

T TITIO ADJUTóRI Fabr, ibid.

ET

TITIAE. THAIDI
T. TITIUS. GEMELLUS

FECIT
LXXIX.

DIS MANIBUS Fabr. pag.


168,
Q: VILIó CHRESIMO
FECERUNT
CASTUS F CLARUS

LIB

LXXX.

Dis. MANIBUS Fabr, ibid.


P. AVIDIó. P. F. SERGIA
F ii MAR
36 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

MARTINIó CAES. N
TRATRI. PISSIMó. HER
FEC.

LXXXI.

Fabr: ibid. SEX SERVILIUS O. L.


vEIÉNTO
RESIA. T. L. CLEOPATRA
RÉSIA, T. L. PRIMA
LXXXII.

D. M

Fabr, ibid.
FLÁVIAE ZOZIME
{
{

FLÁVIA JANUARIA
FILIÁE
FECIT
LXXXIII.

{
fabr. ibid, DIS. MANIBUS
L. AEMILIO. L. L

REFRIA JÚNIA VIRO


suo. BENEMERENTE FÉCIT
E ORTHo GRAFIA LATINA. 37

LXXXIV.

D O Mufeo de Maffei.
VIRDOMÁRUS THARTONTIs. F …
DOMO BITURIX Pag. 1214

MASSICIUS, ÁLAE
CLAUDIAE. NOVAE

T. F. I. ET
PAMAE SORóRI
LXXXV.

DIS MANIBUS Maffei,


TI, CLAUDIUS. ALCIMUS. FEC Pag. 153:

SE VIVO SIBI ET CORNE

LIÁE SYMPHERUSAE CON


TUBERNALI CARISSIMÁE
ET CLAUDIÁE PRIMITIVÁE
FILIÁE SUAE
LXXXVI.

GRAMMATICUS LECTóRQUE FUI SET LECTóR


EORUM
I • } /

MORE INCORRUPTO QUI PLACUERE SONO


- He
38 OBSERVAçoENS soBRE A LINGUA
He hum Epigramma de mais outros difticos, que Mafei
copiou do Mufeo do Collegio Romano dos PP. Jefuitas. No
fegundo pentametro tambem vem accentuado CONTEGOR
Á TUMULo.
LXXXVII.

A pag. 269. defcreve Maffei outro Epigramma de onze


verfos, copiado do Mufeo de Jeronimo Victorio, aonde
I |
fe lem com accentos as feguintes vozes. RAPINA. SACRATI.
} /
FRATER. PUELLÁE. DI MÁNEs. NOSTROS. Mas o
Abbade Brunati, que tambem vio, etta Infcripçaõ original, e
a leo com mais attençaõ que Maffei, na copia que remeteo a
Dandini na pag. y9. notou ainda outros muitos accentos: a faber
FATÁLE. FLóRENTEM. VITÁ. ÁTRA Hóc. c.
| | | /
NERÊs. MÁTREM. CARAM QUds. FRÁTER FLÉ
TIBUs. ÚNAM, RETINÉTE.

LXXXVIII.

D A Collecçaõ de Gori. |-

Gori Tom. Q. SEPTIMIO. Q. E


I. Pag. 213. Aº

SCA. PRIMO * ".

PRAÉR FABR. ÁED


II VIR. PONT !

HUIC, PUBLICE DD. FÚNUS


LOCUSQUE. SEPULTURAE
DATUS

Tambem a traz Fabretti com os mefmos accentos na pagº


167.
CN.
-

E ORTH o GRAFIA LATINA. - 3o

LXXXIX.

CN. SENTIO. CN. FIL Gori Tom;


I, Pºg.308.
DEC, DECR. AEDILICIó ADL
QUO ANNó DECADL
CURATÓRUM NAVIUM MARINAR
GRÁTIS ADLÉGIT
PATRÓNó DECURIAE. ScRIBÁR. CÉRARIóR
ET, LIBRARIóR ET LECTOR ET. VIATÓR
Por efte etilo continúa eta Infcripçaõ com outros muitos
accentos, que fe pódem ver em Gori. Tambem a traz Fabretti
pag. 731. mas com o defeito de omittir os accentos originaes ,
defcuido de que o argue o mefmo Gori pag. 3oo.
XC.
3

CORNELIA PRIMIGENIA Gori ibid.


3 Pag. 51.
ME VIVA DONAVI

XCI. •

VOLUSIA PULCHRA Gori ibid.

pag. 438.
URSULó, VERNAE
SUó, KARISSIMó
PosOIT, vix, ANNÚM
MÉNS, VIII DIES, XXI,
He notavel eta Infcripçaó naõ fó pelos accentos, mas tam
bem pelas virgulas em lugar de pontos, que já obfervei tambem
em outras duas,2 Clque traz Muratori pag. 991. 3. e 995.4.
L, CUR
4ô OesertvAçôENs soBRE A LINGUA

XCII.

Goriibid., L. CURVIUS ....


cÚRIALIS. V. A. XV
CURVIA. TRUPHERA

MÁTER
Tanto eta Infcripçaó , como a antecedente, traz tambem
Muratori no Tomo III. pag. I fó8. f. e no Tomo II. pag.
1 157.7. Mas confeffando elle ter copiado ambas de Gori, em
ambas faltou com os accentos, que efte tinha obtervado da me{-
ma urna original. He efte hum dos muitos defcuidos que em
Muratori cenfurou Joaõ Hagenbuquio nas fuas Cartas Epigrafi
cas a Bouhier e ao mefmo Gori, que correm imprefas na Helve
cia an. 1747, pag. 186.
XCIII.
Gori Tomo
D. M
I. P.44.1. e
Tom. III,
Pag. 286. M. JÚNI. FELICIS
JÚNIA MARCELLINA
FRATRI PIISSIMO
FECIT

XCIV.

Gori Tomo ARBITRATU LUCILLAE LACAENAE


II. pag. 26.

| XCV.

Gori Tomo JULIA. LAIS


III, p. 36o.
FECIT
/
NEPTI. SUAE - -

A. CLO -
-

E ORTHo GRAFIA LATINA. 4r


XCVI.

A. CLODIUS Gori Tom;


/ III. P. 368.
# A. L. DAMA

xcvii.

HOMO FRUGI ET. Tú Goriibid.


Pag. 369.

XCVIII.

Da cº"… ca. •

AEDIL PLEBIs. ACCENSUS CONSULí


Grut, pag.
AD. ExORNANDAM. AEDEM póMÓNIs 94. 11.

Ex. QUÁ SUMMA


XCIX.

PRó. SALÚTE ET Grut, pag.


11o. 7,
VICTORIA. AUGUSTORUM
+

C.

AUL, SEMPR. ÁSPRENATI Grutero,


Pag. 397.8.

CI.

C. VIBIUS C. C. L Grut pag:


Io9o. 9,
FELIX

G Se
42 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA
Seguem-fe dois difticos, em que vem accentuadas as dicçoens
3 - I
NATA. LACRúMANTE, MAIóRA. vejaó-fas Emendas
de Grutero pag. 312. col. 1.
CII.

Grut, pag. Dís. MANIBUS


307. 7º
SACRUM

L. VALERIO. L. FIL:

ciII.
Grut, pagº L. BAEBIUS. L. F
373° 4
GAL: JUNCINUS
PRÁEF. FABR
PRÁEF. ÁLAE. AsTYRUM {

PRAEE VEHICULORUM
JÚRIDICUS, AEGYPTI
CIV.

Grut pag. C. JULIO. C. F. PUB. RUFO


424 · 7 •
VETERANO. COH. VI. PR.

• AQUILII. MAXIMI
PRAETóRL ÁED. III VIRO, I. D
MUNICIPIó ALETRI
c. JÚLIUS. C. F. RúFINUS. FRÁTRI
BENE. MERENTI
VE
E ORTHOGRAFIA LATINA. A 43

CV.

VERATIO. A. F. PAL, SEVERIANO


EqgIT. RóM. CUR RE" Grut. pag.

TEGIANENSIUM. ADLECTO. IN 484, 6.

ORDIN, DECURION, cívi. AMAN->


TISSIMó. ÁD. HONOREM QUóQUE
DUUMVIRATUS
ET, SPLENDIDISS ORDó MERITó
DECREVISS PRó INSITA. MóDESTIA
Tambem a defcreve Aldo Manucio, fegundo refere Bol
donio pag. 617, advertindo que na 3, de Tegianenfiam em que
Grutero poz accento agudo, traz Manucio accento circumflexo.

CVI.

L. PEDÂNIUS CLEMÉNS *##


PERMITTENTE óRDINE
BARCINONENSIUM

CVII.

P.STÁTIô, P. L. BIONI
DEC …

} -*-+

PAEDAG. DOMINI. VI. A. XCVI. Grut. pag.


• }
586. 1.
• • P, STATIUS, ANTEROS. POSUIT -
* - - - G ii • VIA
OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

|- CVIII.

> f
Grut, pagº VIATORI. QUAESTOR AB. AERAR
627. 6:
VIATOR. QUAESTÓR. AB. AERAR
CIX.

Grut pag. DONÁTUS ET NEDYME


696, j's |
FILIO. PIO. TITULUM |

FÉCERÚNT
CX.

* N. OGULNIO
Grut pagº /
698, 8,
RHODONI .
}
FILIó. PISSIMó. FÉCIT
CXI.

Grut, pagº DIs. MÁN


729. 9.
SEX. RUBRIUS

CXII.

Grut, pagº SEx, SUCARI. ATIMITIóNIs


744. 3º
SUCARI. VALLó, ATIMIó, PERPE
TUUS ATEIA ATIMITUS. ÉRMETIO
FíLI SUARIA PERPETUÁ, CONJUG. DIS
Z E ORTHoGRAFIA LATINA. " 4}"

CXIII,

Dís MANIBUS Grut, pagº


9o6. 1.
CASSIAE LOCHIADIS
CXIV.

I
DIS. MANIBUS Grut, pag.
91o. 6:
P. EGNATI
----

CXV.
·

L. CANINIUS. CEDRUS
Grut pag.
SIBI. ET ºs 935, 6.

CANINIÃE PRIMAE
LIBERTÁE SUAE
VESTALí. FILIO, SUo
L CANINIó. PARIDI.
CXVI.

P. CóCIDIUs Grut, pag.


969. 8,
FÉCIT SIBI ET QUIBUs
SECUNDA. PATRONA. EJUS
ADSIGNAVERIT. CAVERITQUE
s

DIS
OssERVAçoENs soBRE A LINGUA

CXVII.

Gruterpagº
Dís MANIBUS
f79. 9.
RUSTICUS, FRÁTER
AD. VIC. FóRTUN
AGRUM SIVE HóRT

cxvIII.
Grut, pagº AEDEM. CULINAM
49. 35
PECUNIÁ. SUA, Á, SOLó, RESTITUIT
IDEMQUE DEDICÁVIT
CXIX.

Grut. pag. HEDYTALO. A MÁNU


333 º jº

CXX.

Gruta pag.
18. 2.
JoVL óPTIMO. MAXIMO
CAELESTINO ET COLLECIO
l
SANCTISSIMO

CXXI.

Murarori DA Collecçaõ de Muratori, e de outros.


pag.f4 de LARIBUS AUG
Diatr. pre
lim,
SA
E ORTHoGRAFIA LATINA. 47

SACRUM ET MINERVAE
NEMAUSÕ
URNIÃE
AVICANTÔ
T. CASSIUS. T. L.

CXXII.

Dús MáNIBUS Murat. pag.


8of. 3.
CLAUDIÁE VERECUNDAE
CXXV,

c. LIGUSTINIó Murat, pagº


83o. 3.
C. F. DISERTO
7. LEG. XX. VV.
7. LEG. III. syTHíCAE
EUTWCHÉS LIB
PATRONO

CXXVI.

D. M
ERóTi JUNI JULIANI, PRO Murat. pag.
9$1, $s
cós SER CURICULARIO
Iu.
48 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

JUNIUS ALCIBIADES BENE


MERENTI FECIT
CXXVII.

998. 3º AGAPEDIS
STRATOR. Á EPIs
cxxvIII.

Boldon: DIS MANIBUS


pag. 616. • /

COSSUTIA ARESCUSA
FoLio, suó
cÁRISSIM
CXXIX.

D. M
Grut pag.
866, I. CLODIAE

HEREDES •

Ex: TESTAMENTó
CXXX.

Fabr, pag. A. DULPIUS


22jº_, |-

A.
E ORTHogRAFIA LArINA: 49
A. L. CERDO
-

}
IN, VIRDIAR
!
OLLAS. TRES
{
CONTINENTES

CXXXI.

N A pag. 6ff. num. 3. defcreve Grutero hum elegantifimo


Epigramma de finco difticos gravado em huma taboa de
marmore, que fe confervava em Roma nas cafas do Cardeal Ce
I {
fi, aonde felem accentuadas as feguintes vozes: NON. COGNO
f
MINIS, NUMERósA. HUMó.

CXXXII.

|}
M. VITERIO. ARTORIANO
} }
#".pagº
•• •

º v*
••••

PRAEPOSITO. AGR. PERPET

CXXXIII.

C. LIGUSTINO Oliverio *
I Pºgºrs -
EVOCATO AUG.

EUTvCHÉs LIB
PATRóNó OPTIMO
CXXXIV.

PROCULEIAE Gori de Po3


• 1 leno Pag
º : C. L. MA Iffs
H DIS
fo OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA
+

CXXXV.

}
# Pagº DIS, MANIBUS

36: 1- , TULLIAE FORTUNATAE

CXXXVI.

! I
Grut: pag.) DIIS, MANIBUS
845, 6,
L. AUFUSTI

CXXXVII.

Grut, pag. T. FLAVIO


41I. I. ( !
, º * • • • • RUTI
• • •• \ { /
- - - - TECTORUM OPERUM

CXXXVIII.
/ }
Maffei, TELEPHUS, HAC, SEDE
Pag. 17º • •

E mais abaixo:
| !

SINT. CINERES. TUM QUOs


/
CANA. FAVILLA. TEGET

Fóra dos referidos traz Grutero mais quatro Marmores com


3CCCIl{OSs

CXXXIX.
O • • { }

# SINE LAESURA.
DIS.
E ORTHoGRAFIA LATINA. fr

| CXL.

DIS MANIBUS NosAdden4


dos p. 345!
col2.
CXLI.

FóIIAE. Pag. 346;


col. 1:

CXLII.

Pag. 347)
DIS MANIBUS col. 4,

< cóMJUGI
CXLIII.

P. CORFIDIO
|
SIGNINO

POMARIó
CXLIV.

{ 1 Pag.816.8,
\ QUORUM NOMINA
Tenho referido a favor dos accentos alguns 144. Marmo
res: os quais juntos com as 12. Medalhas, que logo defcrevere
mos, fomaõ Ifó. Dos que vem na idade incerta, tenho por fem
duvida pertencer a maior parte delles à idade clafica, ou aurea
ou argentea ou enea. Pelo menos poucos fe poderáõ motrar bar
baros pelo etilo. Naõ faõ melhores os Marmores, com que os
me{mos que impugnaõ os accentos provaõ muitas orthografias.
Sendo mais de 6o. os exemplos, que achei em Grutero a favor
dos accentos, bem (e conhece já o engano de quem efcreveo;
11 que
y2 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
que na Collecçaõ de Grutero fó (e achavaõ difto doze exemplos
ou pouco mais. E advirto, que naõ o li todo, nem com dema
ziada reflexaó: e etou certo, que além dos que refiro, ainda fe
achaô em Grutero outros mais. *@

Uso D os ACCENTos
Nas Medalhas da idade aurea.

Q"# eu etava já fem efperanças de achar exemplo dos


accentos nas antigas Medalhas da Republica Romana, fuc
cedeo pegar no fegundo Tomo da Collecçaõ de Andre Mo
rellio, que contem entre outras as Moedas antigas do Mufeo delRey
Chriftianiffimo: e quando eu bufcava outra coifa, eifque na pag.
344, encontro naõ menos que doze da Familia Pomponia, em
todas as quaes fe vê o nome MUSA accentuado na primeira fyl
laba com tanta exprefaó , que a grofura do accento iguala a
do corpo das letras. A incripçaõ diz afim em todas as doze :
Q. POMPONI MúsA. Alegreime fummamente com efte
achado : porque ainda que dos antigos Marmores etava affaz
provado o ufo dos accentos na Republica Romana , confpiran
do com os Marmores as Medalhas, fica o tal ufo mais que de
montrado. E para que ninguem cuide, que o accento potto
doze vezes fobre o nome MUSA nas Medalhas de Pomponio ,
foy illufaó dos meus olhos: além de que a fua repetiçaõ e grof
fura o faz notavelmente fenfivel a todos os que quizerem exami
nar por fi em Morellio qualquer das doze Moedas: muito antes
de mim tinhaó feito reflexaõ no mefmo accento quatro Antiqua
rios da primeira clafe, quais faõ Antonio Agoftinbo, o mefmo
André Morellio, Jacome Perizonio, e Sigeberto Havercampo.
Todos quatro concordaõ, que a virgula ou accento pofta fobre
a primeira fyllaba de Mú/a indica a longura, com que ella fe deve
pronunciar. Notula /upra nomen Mufa in Nunmis Pomponiae gentis
fcripta graviorem &# produtiiorem denotat pronunciationem. Saõ pala
vras de Perizonio , depois de referir as quais, diz afim Haver
campo na pag. 346. Perizonii de lineola in htera V, vocis Mufa ob
fervationem verifinam credo: clare in omnibus denariis, quos habeo vel
vidi, adparet , neque frufira ponitur. As mefmas Medalhas tinha
vito muito antes o grande Antiquario Antonio Agoftinho, que
no Dialogo x. pag. 137. entre as da idade aurea refere as que
/ -

trazem accentuado o nome MUSA, o qual accento ele tam


bem
E ORTHo GRAFIA LATINA. f3
bem concorda fignificar a longura com que fe deve pronunciar o
U. As fuas palavras faô etas : B. Quid fignant accentus inferipti
• { /
vocibus
dunt MUSA (5 provocabulo HOC. A. O & U longas e/e offen
/yllabas. •

OBSERVA GAM II.


U/o dos Ditongos eferitos com as vogaes encadeadas, a/im nos Marmo
res, como nas Medalhas de bom feculo.
_*

E# he outra quefaó naõ menos debatida entre os modernos


Criticos: fe os ditongcs fe devem efcrever com as vogaes
feparadas, ou fe fem incorrer na nota de barbaridade, os pode
mos efcrever com as vogaes unidas e encadeadas. Os que feguem
que fempre fe devem feparar as vogaes que compoem o ditongo,
todo o feu fundamento poem no cotume geral de toda a anti
guidade Romana, do qual julgaô que ninguem fe póde apartar,
fem incorrer na cenfura de barbaro. Os que efcrevem o ditongo
com as vogaes unidas podem-te talvez defender dizendo em pri
meiro lugar : que fendo os nofos caracteres hoje diverfos na
figura dos que antigamente ufaraó os Romanos, naõ he muito
# tambem fejaó hoje diverfos os ditongos : e que afim como
e naõ tem por barbaridade ufar de letras, que fe fuppoem ou
totalmente defconhecidas ou rarifima vez ufadas nos bons fecu
los: (qual he a noffa letra de maõ e a redonda) afim tambem fe
naõ póde cenfurar de barbaro o ufo das vogaes encadeadas, ain
da que os Romanos fempre as feparafem. Suppoem-fe por ora
(como na verdade fuppoem os que impugnaõ os ditongos com
as vogaes unidas) que os Romanos de bom feculo naõ ufaraó fe
naô de letras maiufculas : afumpto que largamente prova Leaõ
Allacio nas Notas às Antiguidades Etru/cas de Ingbiramio pag. f3;
aonde refere por eta commum e geralmente recebida pertuafaó
dos Antiquarios a Mureto, Stewequio, Palmerio, Scioppio,
Lipfio, e outros muitos: fóra os documentos da mefma antigui
dade, com que prova naõ terem os Romanos conhecido outras
letras mais, que as maiufculas, que faõ as com que fe achaõ ef
critos naõ fó os Marmores, e Medalhas, mas tambem os Perga
minhos da mais veneranda ancianidade que alli aponta o mefmo
Allacio. O me{mo dá por indubitavel e averiguado o grande Ar
cebifpo de Tarragona Antonio Ago tinho no Dialogo x. pag. 137
por naõ fallarmos já nos mais modernos, como Mabillon , e
Baldini, que todos geralmente enfinaõ o mefmo. Porque ainda
que Scaligero no Index Grammatico das infcripçoens de Grute
- - f@
f4 OBs ERv AçoENs soBRE A LINGUA
ro obferve acharem-fe em hum ou outro Marmore algumas das
nofas letras minufculas: fóra de que os exemplos que aponta faõ
fó finco ou feis, nenhum daquelles poucos Marmores conta fer
de idade clafica. Sendo pois hoje diverfa a figura das mais letras,
fem que por ifo fe argua de barbaridade a noffa efcritura latina:
porque rezaõ fe ha de arguir de barbaro o ditongo com as vo
gaes unidas? O fabio e moderno Sommafco de Italia Joaõ Fran
cifco Baldini na Prefaçaõ às Medalhas de Vaillant, que fe reim
primiraõ em Roma no anno 1743. achou tanta força nefte argu
mento para fe naõ poder reprovar o ufo de efcrever afim os di
tongos /E e (B: que vito terfe mudado a fórma das mais letras,
e terfe tambem inventado contra o ufo dos Romanos antigos no
va figura, que diftinga o U e I vogal do confoante : julga elle
que tambem fe póde mudar a dos ditongos : e afim confeflando
acharem-fe elles nas Medalhas com as vogaes feparadas AE, OE:
elle todavia diz que os naõ quizera imprimir fenaõ com as vo
gaes unidas. Nummi, lapides, & antique membrame ita habent.
Elabeant: quamquam &5 in illis non raro occurrunt literarum nexus.
Sed quum non imitemur literas quadratas maiores , quibus /olis veteres
utebantur, & nova ratio alphabeti fub minoribus formis caratierum
nobis perplacuerit, novamque literam U ab antiqua diverfa cuderimus:
quare literarum divulfionem in dipthongis imitabimur?
Póde-fe refponder em fegundo lugar a favor das vogaes uni
das no ditongo: que tambem o modo de pontuar ou virgular,
que hoje ufamos, he totalmente diverfo do que praticaraõ os
Romanos: (porque eftes nem ufaraó das virgulas do modo, que
nós hoje ufamos: nem dos dois pontos, nem de ponto e virgu
la , nem de ponto de admiraçaõ : nem faziaô allegaçoens à
margem , nem no fim da regra ufavaõ de rifauinhas de conti
nuaçaõ: ) o que naó obtante, ninguem dá por barbara a nofa
pontuaçaó e divifaõ : porque fe ha de logo dar por barbara a
uniaõ ou encadeaqaõ das vogaes que formaõ o ditongo ? Creio
que movidos detes ou de outros femelhantes argumentos, ne
nhum reparo fazem muitos homens doutiffimos e veríadiffimos
tanto na liqaó dos Marmores, como no ufo das Medalhas : ne
nhum reparo, digo, fazem de efcrever os ditongos com as duas
vogaes unidas, ainda quando defcrevem as Infcripções Roma
nas. Afim o praticaraõ Alberto Pighio na ediçaõ dos Fatos Con
fulares: afim Patino e Pedrufi na Expofiçaõ das Medalhas: af
fim Grevio nas Prefações da fua famofa Collecçaõ das Antigui
dades Romanas: afim Pitifco e Burmanno no fim das fuas edi
çoens de Suetonio: afim outros muitos Criticos da primeira pla
na º que naõ ignorando o cotume antigo de fe efcreverem fepa
radas as vogaes do ditongo, ainda afim fem receio algum de
que os tenhaõ por barbaros, cotumaõ efcrevellas juntas e enca
deadas. Mas
1 E ORTHo GRAFIA LATINA. yy
Mas como os que feguem e querem que fe figa forçoza
mente a orthografia antiga, podem repor a etes exemplos, naõ
ferem os modernos Criticos a regra de efcrever bem, mas fim o
cotume dos primeiros Romanos: he já tempo de paffarmos a
moftrar de documentos irrefragaveis, como o cotume até agora
recebido de efcrever encadeadas as duas vogaes dos ditongos,
taõ longe etá de fe poder cenfurar de barbaro, que antes tem a
feu favor muitos e graviffimos exemplos da idade clafica, afim
nos Marmores, como nas Medalhas. Tambem neta parte ferá
efta minha Collecçaõ rara e fingular: porque motrar de propo
fito, e com tanta vatidaó de exemplos o ufo das vogaes enca
deadas, he afumpto que eu até agora ainda naõ vi tratado por
outro algum Efcritor.
Duas claffes fe podem fazer detes exemplos. Huma de le
tras encadeadas fem fazerem ditongo : o que bata para defenfa
dos ditongos efcritos com as vogaes unidas. Porque ainda que os
exemplos deta primeira claffe naõ fejaô de ditongos, com tudo
provado que os Romanos naõ tinhaõ por coifa alheia da fua cle
gancia e polidez unirem e concatenarem entre fi duas letras, fer
vindo a haftea de huma de hatea de outra : provado fica , naõ
defdizer da praxe dos Romanos o ufo que hoje temos de encadear
huma na outra as duas vogaes dos ditongos. A outra claffe de
exemplos tratará determinadamente dos ditongos, principalmen
de AE , moftrando de muitos Marmores e Medalhas da idade
aurea e argentea, terem os Romanos tambem encadeado muitas
vezes as duas vogaes dos taes ditongos. Antes que entremos a
produzillos, quero logo de antemaõ prevenir hum fubterfugio,
de que fe poderáõ talvel valer os que daó por barbaridade efcre
ver os ditongos com as vogaes unidas. Diraõ pois, e naõ faltou
já quem o efcrevefe: que fe alguma vez fe achaõ nos Marmores
ou Medalhas encadeadas huma na outra duas letras, naõ foi ifo
ufarem os Romanos de penfado deta encadeaçaó: mas foi necef
fidade a que os obrigava a etreiteza do plano, que como naõ
era capaz de fe efcreverem ou gravarem nelle as duas letras fepa
radas, talvez as efcreviaõ encadeadas. Digo pois em primeiro
lugar, fer falífiffimo, que a encadeaqaó das letras foffe confe
quencia da eftreiteza do plano: porque de quinhentos exemplos
ue della pofo apontar nos Marmores, e Medalhas, faó mais
} trezentos aquelles,em que fem precizaó alguma fe achaõ en
cadeadas as duas letras : final evidente, de que naõ era a etrei
teza do plano quem introduzio femelhante nexo de letras, mas
fim o cóftume dos Romanos, que ainda fóra do cafo de neceffi
dade nenhuma duvida tinhaõ ainda no feculo de Auguto de en
cadearem as letras. Ahi eftaõ publicas e patentes etas Collec
qões de Marmores e Medalhas, cujas paginas citarei ficl e exacta
* * ImCIltC =
f6 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
mente ; quem as for examinar açhará fer certifimo o que digo.
Entretanto ficará por meu fiador o celebre critico Joaõ Hagem
buquio, que na fua obra de Diptyco Brixiano: claramente afirma
terem os Romanos ufado frequentemente deta uniaõ, ou enca
deaçaõ de letras fem mais motivo, que o da brevidade. Em fe
gundo lugar ainda dado , que fó por necefidade e obrigados da
cítreiteza do plano he que os Romanos encadearaõ as letras : ifto
batava para fazer naõ fólicito, mas tambem irreprehenfivel o
cotume que hoje temos de encadear as duas vogaes do ditongo:
porque podemos refponder, que fe os Romanos encadeavaó as
letras pela conveniencia de lhes caberem nos Marmores e Meda
lhas; nós tambem as encadeamos pela conveniencia naõ fó de
concordar a efcritura com a pronunciaçaõ (porque em todas ou
quafi todas as Nações da Europa he fó huma a vogal que fe pro
nuncia nos ditongos /E, e (B, quando he certo que os Roma
nos davaõ força a ambas) mas tambem pela conveniencia de pou
parmos papel e ductos da penna. Como as nofas oficinas care
cem de formas que exprimaõ efte nexo das duas letras, que naõ
formaõ ditongo : contentarmehei com apontar fómente as duas
letras, que no original fe achaõ encadeadas.
Letras encadeadas nos Marmores fóra dos ditongos.
Res do feculo de Augufto, que defcreve Bianchini pag. 7o.
e 71. cada hum traz encadeadas as letras NT, no verbo
Sunt. O Calendario de Claudio defcripto pelo me{mo Bianchi
ni pag. 8o. e por Muratori pag. 3o3. dez vezes traz por abtevia
tura de naõ fei que palavra as duas letras NP, encadeada huma
na outra. Outro Marmore do tempo de Domiciano , que traz
Maffei no Mufeo Veronenfe pag. 82, encadeadas NI no nome
Rationibus. Outros finco de tempo incerto, mas naõ barbaro,
que defcreve o mefmo Maffei pag. 83.86.92.95.1 14. encadea
das as mcfmas letras NI, nos nomes Veronius, junonibus, Pompo
mi/ia, Lapponi, e Saturni. A mefma encadeaçaõ de N I no nome
Antonini , nos oferece outro Marmore de Marco Aurelio, que
traz Maffei nas Antiguidades Gallicas pag. 46. Outro de Septi
mio Severo, que defcreve Grutero pag. 169. 1. e conta de feis
regras todo etá formado de fyllabas encadeadas, como MP, na
voz. Imperator: VE, em Severus: RE , em Aurelius : MA , e
ME, em Armamentarium : TE, em Vetufiate : NL , em Con
lap/um. Outro que defcreve Bertholi nas Antiguidades de Aqui
leia pag. 62. que tambem naõ he de feculo barbaro, reprefenta
encadeadas as letras PH, no nome Nymphodoti: e ET, na con
junçaõ &#. Outro que traz Oliverio nos Marmores Pifaurenfes
Pag. 19. e tambem he de bom feculo, tem na penultima regra
- CIlº
E ORTHo GRArrA LATINA? #7
encadeadas ET, no verbo Ederetur: e por efte etilo outra gran
de Infcripçaõ de Antonino Pio, que defcreve Grutero pag.
Io7y. 1o. Vejaõ-fe os Addendos do mefmo Grutero, e nelles fe
acharáó outros muitos exemplos - detas encadeações. Veja-fe
tambem o Corpo das Infcripçoens pag. fry. e nelle feveraô fin
co de boa nota, todas com o nexo das duas letras NF, no nome
Inferior. Vejaõ{e os antigos Monumentos de Auguta defcriptos
por Velfero, e na pag.366. fe acharáó encadeadas TE na voz Ter
# NU na voz Lateranus. na pag. 369. encadeadas TH na voz
arthici, título de Antonino Pio : e afim outros muitos nexos
femelhantes.

Letras encadeadas nas Medalhas fóra dos ditongos.


Ara fe naõ dizer ou cuidar, que eta encadeaçaõ de letras fe
acha fómente neta ou naquella Collecçaõ : apontarei ex
emplos de quatro Collecçoens das mais famigeradas que fe conhe
cem na Republica dos Sabios : e todas faó Medalhas da idade
aurea ou argentea.

Da Collecçaõ de Goltziº no Tomo II. Medalhas de julio Cefar.


P Ag. 6. encadeadas VA, no adverbio Quartam , aonde diz a
epigrafe: Diti, 9uart. Pag. 1o. encadeadas MP, no nome
Imperator, aonde diz: Cae/ar Imp. Pag. I 1. encadeadas MP, no
nome Sempronius. Pag. 37, encadeadas TA, na palavra Pietas : e
NT, no nome Antonius.
Medalhas de Augufo.
Ag. 2. encadeadas NT, no nome Pontifex. Pag. 6. encadea
das UR, no nome Augur. Pag. 24. encadeadas MP, no no
me Imp. Pag. 2f. encadeadas ANT, no nome Ant. e por efte
eftilo mais de yo. Medalhas do tempo de Julio Cefar e de Au
gufto.
Da Collecçaõ das Familias Romanas de Vaillant.
N ATab.
Familia Junia Tab. 8o. encadeadas AR, no nome Carbo.
81. encadeadas AP, no nome Sapiens. Na Familia
Licinia Tab.82. encadeadas UT, no nome Autronius. Na Tab.
83. encadeadas MUR, no nome Murena. Na Tab. 84, encadea
dás AR no nome Varus. Na Familia Livia Tab. 8f. encadeadas
ME, no nome Metellus: e TO no nome Salinator: e afim outras
muitas nas Familias Menia, Manilia, i Marcia. D
-

*
(}
#8 OBsERVAço e Ns soBRE A LÍNGUA

Dº cºlegai de Andre Morellio, que contem as Medalhas das Fami


lias Romanas, que fe confervaã no Mufee de França.

P Ag. 2. encadeadas AB, e UR, no nome Aburius. Pag. 6. en


cadeadas UT, no nome Azbutio : e UL , no nome julio.
Pag. 1o. encadeadas NT, no nome Pontifex: e ANT, no nome
Antonius. Pag. 18. encadeadas ANTE, no nome Antefias. Pag.
2o. encadeadas MP, no nome Imperator: e TA, no nome Pietas.
Pag. 24; encadeadas ANT, no nome Antonius. Pag. 88. enca
deadas UD, no nome Claudius. Pag. 1 3o. encadeadas UL , no
nome Sula: e THE , no nome Cethegus; e afim geralmente em
quafi todas as Medalhas de qualquer outra familia.
Da Collecçaõ de Ezequiel Spanhemio no Tomo II. de Praetantia &
- ufu Numifmatum. >

P Ag. 48. encadeadas ME, e TE, no nome Metellus: e MA,


no nome Macedonicus, Pag. yo. encadeadas ANT, no nome
Antonius: e AL, no nome Balbinus. Pag. 57, encadeadas TA, no
nome Cotta, Pag. 61. encadeadas UR, no nome Calpurnius. Pag.
7o, encadeadas MA, no nome Maximus: e VE, e RU, no no
me Verruco/us. Pag. 88. encadeadas UAT, no nome Torquatus.
Pag. 134. encadeadas UR, no nome Purpureo. Pag. I y 3. encadea
das AR, no nome Carbo. Pag. 212, encadeadas UL, e HE , no
nome Pulcher : e afim outras quafi innumeraveis. No Tomo I.
pag. 123. adverte o me{mo Spanhemio, fer frequente efte nexo
de duas e mais letras, afim nas Medalhas
Gregas. - - -
Latinas, como nas •

Por efte etilo fe acharáõ outros muitos exemplos nas Col


lecçoens de Carlos Patino, de Antonio Agoftinho, de Begero,
de Liebe. E afim paffemos já a outra claffe de exemplos , que
por ferem de ditongos com as duas vogaes encadeadas, faó neta
materia mais terminantes e decifivos.

D I T O N G O S
Com as vogaer encadeadas nos Marmores e Medalhar
de bom feculo.
Marmores da Collecçaõ de Grutero.
H?? do tempo de Auguto pag. F77.8. BYRAE CANA
CIANAE. Outro tambem de Auguto pag. 97f. 3. M.
VIPSANIO AGRIPPAE. Outro de Velpaziano pag. "#f:
E ORTHooRAFIA LATINA. j'9
TRIBUNITIAE POTESTATIS. Outro de Antonino Pio pag.
Io7f. 1o. MIL. LEG.VIII. ANTONINIANAE. Outro de
Septimio Severo pag. 169. 1. ANTONINUS CAES. e ao lado
da me{ma pedra &### Outro de Gordiano pag. 1oo6. 9.
ALA. AUG. CUI. PRAEEft. Outros de idade incerta, mas
de bom caracter. Pag. 1oo6.7. ROMAE. CAS. Pag. 13. 16.
PROVINC._LUSITANIAE. Pag. 42f. 1. ORDO CIVI
TATIS SUAE. Pag.673.7. CAECILIAE. Pag.767, 6. CAN
TIUS CANTIAE. Pag. 96f. 9. SPATALE VERNAE. Pag.
279. 1: GNATAE. Pag. 991. 14. L. R/ECIO. Pag. 1ooo: 9.
URTICULAE. Pag. 869. I. V. ATILIAE = ALPIND. AED.
SECUNDAE. CUPITAE. Pag. F4o. f. CONJUGI PIEN
TISSIMAE. Pag. f6o. 6. SECCIAE. SECUNDINAE. Pag.639.
8. JUCUNDAE. Pag. 1154. F. CLODIAE. FAUSTAE. Pag.
Iop I. I.: PROCOS, PROR INC. ASIAE. E.T. HISPANIAE.
BAETICAE. PRAEFECTUS. AERARI. Pag. 11o 3.2. PER.
TRIENNIUM. PRAEESSET. He do tempo de Claudio.
Outro tambem de bom tempo pag. f44. 2. ULPIAE PYRAL
LIDI. Outro tambem de bom tempo pag. y42.7. CHRESTE
CONSERVAE. E affim outros pag. 1o 35. 14. e Io4o. j.

Da Colletçaõ de Mafei.

H?? do tempo de Domiciano no Mufeo de Verona pag.82.


CERERIS, ANTIANTINAE. Outro que elle teítifica
naõ fer de máo feculo (Neque fequioris feculi hoc monumentum ef;)
pag. 147. P. F. URSAE. Outro pag. 81. IN MEMOR.
FORTUNATAE. Outro pag. 177. SALUS AETERN. POP.
ROM. L. FLACCUS, PRAEF. V. Nas Antíguidades Gal
licas pag. 31. PHYRENAEUS, Pag. 62. AELIUS.
+ Pa Collecçaõ de Gori.

Om. I. pag. 48. FORTUNATAE. pag. 17. PROCUR.


GERMANICI CAESARIS. (eta bem fe vê pelo fogeito
fer da idade aurea) Pag. 14. GAMA LAE. Pag. 1o. CONJUGI
CARISSIMAE MAXIMILL/E. Tom. II. pag. 339. HS.CL.
N. QUAE. Pag. 433. D. M. ATIAE. JANUARIAE.
Da Collecçaõ de Vel/ero na Hifioria de Augufla.
P^# 7r. e 377. PERPETUAE SECURITATI. Pag. 179.
PERPETUAE VICTORINAE, DULCISSIMAE. Outros
dois pag. 409. e 41o. IMP. CAESAR L. SEPTIMIUS SE •

•• I ii VERUS.
6o OBs ERvAçoENs soBRE A LINGUA
VERUS. Outros dois pag. 411. LEG. ITALICAE. e afim
muitos mais,

º De outras Collecçoens.
Um do tempo de Auguto que defcreve Roffi nas Antigui
dades de Brefa pag. 12y. GERMANICO CAESARI.
Outro de Nero que tras Filippe da Torre pag. 121. CLAU
DIAE AUG. LIB. Outro de Domiciano que traz Ficoroninos
Chumbos Antigos pag. 13. IMP. DOMIT. C/ES. AUG.
VIII. Outro em Bertholi nos Marmores Pifaurenfes pag. 73.
AEDIS. Pag. 32f. Q. C/ECILI. E mais abaixo : MAGNAE.
Outros achados em Portugal e defcriptos por Argote pag. 2oo.
IMP. CAESAR DIVI NERVAE F. Pag. 273. IMP, CAE
SARI DIVI NERVAE ADNEP. M. AURELIO : e affim
outros muitos. Pelo me{mo etilo traz outros muitos O&tavio
Rubeo no Tomo IV. das Antig. de Ital. pag. 31. 98. 1o2.227.
C 2.43s -

M E D A L H A. S.

Cº? os antigos Marmores confpiraõ as Medalhas da idade


aurea para provarem o ufo do ditongo com as vogaes uni
das. As Medalhas da familia Ebucía que traz Vallant Tab, 2.
P. AEBUTIO. As da Familia Junia Tab. 8o. L. PISO CAESO
NINUS. As da Familia Letoria Tab. 81. M. LAETORI. As da
Lelia na me{ma Taboa: D. LAELIO BALBO. e no reverfo de
outra : C. L/ELIUS. As da familia Mucia Tab. 98. huma no
roto: ROMA SCAEVULA: outra no reverfo: P. SCAEVU
LA Q. F. As da família Cecilia pag. 172. Tab. 27. L. CAE
CIL. L. F. C. N. PRO. COS. As da familia Pletoria Tab.
1 1o. M. PLAETORIUS. As da familia Vinicia cunhadas no
feculo de Auguto Tab. 147. S. P. Q. IMP. CAE. As da fami
lia Pompeia Tab. 113. e 114. PRAEF. CLAS, ET ORAE.
MARIT. PR/EF. ORAE, MARIT. ET CLAS. S. C. As da
familia Servilia Tab. 129. huma: L. C/EPIO Q. F. outra:
CN. CAEPIO. Outras do mefmo feculo que traz Spanhemio To
mo II. pag. 88. C. SERVEILI AED, CUR. Outras na pag.
Iy I. M. PLAUTIUS L. F. AED. CUR. Outras na pag. I fo.
P. RUTILIUS LUPUS EX S. C. AED. CUR. Outras do
me{mo feculo que traz Morellio pag. 24. L. BIBULUS M. F.
PRAE. CL. As da familia Cecilia pag. y2. huma: C. CAEC.
SERE. outra: L. CAEC. AQUIN. As dos Cecinas na mef
ma pagina f2. A. CAE. ROMA. As dos Caffios pag. 7&#
A Il tº

/
* E ORTHo GRAFIA LATINA. 6I

CAEICIAN. Outra : CAEICIAN. F. As dos Bebios pag. 42.


Q, BAEB, Outra: L, BAEB. As dos Porcios pag. 352. P. LE
CA. As da familia Claudia pag. 92. CAESAR. AUGUSTA.
As de Julio Cefar que traz Liebe pag. 4o I. CERT. MAEFI
CIO, C. JULIO II. As de Antonio em Morellio pag. 24.
BIBULUS PAEF. CL. pag. 3o. M. ANT. PRAEF. CLASS.
As de Pompeo que traz Mufellio Tab. 1. PR/EF. CLAS.
ET_ORAE MARIT. As de Auguto Tab. 8. PRAEF.
GERM. Tambem as traz Morellio pag. 334. e faõ 4. Medalhas
com a Infcripçaõ referida : PRAEF. CLÁS.. ET O RAE MA
RIT: As de Julio Cefar que traz Goltzio Tomo II. pag. 39.
CONCORDIA PR/ETORIANORUM. As de Auguíto no
mefmo pag. 47. FOTUNAE ANTIAT. Outra na pag. fo.
C. CAESAREA PHIL. As do mefmo Auguto que traz Pedru
fi Tomo I. pag. yo. DIVUS AUG. PATER PÁTRIAE. Ou
tra na pag. 7o. AGRIPPINAE. Outra na pag. 82. NERO
CLAUD. CAES. As de Tiberio que traz Patino pag. 69. e
Vaillant na outra obra das Medalhas Imperiaes Tom. [.. pag.
66. TI. CAESAR E V. AELIO SEIANO COS. Outras de
Auguto que traz Vaillant na me{ma obra das Medalhas Impe
riaes Tomo I. pag. 22. L. BAEBI. Pag. 52. CAESARI_AUG.
Outras de Tiberio que traz Morellio pag. 12. L. CAEC. PR/ES.
C. CAEC. CAND. C. AEM. MET. Seria hum nunca acabar,
fe houveffemos de defcrever todas as Medalhas das familias Ro
manas e dos Cefares da idade aurea e argentea, em que fe en
contra o ditongo AE, com as vogaes encadeadas. Baftaõ os re
feridos para fe conhecer a copia e frequencia dos exemplos: e
paffemos já a referir alguns do ditongo A , tambem com as vo
gaes enlaçadas huma na outra.
Exemplos do ditongo AV, nos Marmores e Medalhas.
O'# de Vefpafiano em Grutero pag. 542. EQUES.
ALA E I. FLA. AG. Outro de Septimio Severo , que
já a traz mencionamos deícripto por Grutero pag. 169. I. A RE
LIUS.. Outro que traz Bertholi nas Antiguidades de Aquileia
fag. 62. VI, VIR AIG. As Medalhas, que traz Goltzio Tomo
todas da idade aurea, pag. 181. A G. PONT. MAX. Pag.
2o3. L. ATRONIUS. He o nome AUTRONIO: Pag.
TI. CLA DI. Pag. 21 y. PAVL LUS, As da familia Chaudia
que defcreve Vaillant Tomo 1. pag. 212.. Tab. 39. CLA/D.
CRAS. Outra no mefmo lugar: TI. CLA/D. T. F. Outra
da familia Julia # f36. Tab.73. A GUR. PONT. MAX.
As da familia Saufeia Tomo II. pag, 3f8: Tab. 124. C.SA. F.
As dos Emilios Tomo I, pag. F4. L. PALLUS M. F.
* •
McN:
Uhº
62. OBs ERv AçoENs soBRE A LINGUA
Outra : L AIMIL. PAVLUS. Outras da me{ma idade aurea
que traz Spanhemio, como na pag. 212. CLAVD. PULCHER.
Pag. 22o. CAVIDINUS. As da familia Cornelia em Morellio pag.
136. A GUSTA BILBILIS. As da Claudia pag. 92. CAESAR.
A/GUSTA, -

OBSERVA GAM - III. .


#

Naõ he barbaridade efêrever IV, em lugar de IIII. nem IIX, em lu


gar de VIII, nem XC. em lugar de LXXXX nem IX, em lugar
de VIIII, nem XL. em lugar de XXXX. nem D. em lugar de Io,
nem M. ouMarmores
excellentes Co. em elugar de CIO
Medalhas. antes todas e/las notas tem por fi •

* * - * *
\,

º - Exemplos de IV fignificando 4. •

Um Marmore da idade aurea, que pertence para o anno de


Roma f8o. em que foraõ Confules L. Emilio Paulo, e
C. Licinio Crafo, antes da era vulgar 168. em Muratori pagº
61o. IV. K. APRILES. Outro do feculo de Cicero, que traz
Grutero pag. 2o7. INUTRAM QUE PARTEM PEDES IV.
A Bafe do Obelifco de Auguto, fegundo a defcrevem Grutero
pag.32. Maffei pag. 3o7. Dandini pag. 44. (para que ninguem
fufpeite varia liçaõ ) diz affim: TRIB. POT. XIV. Outro Mar
more do tempo de Tiberio, que traz Sponio no Tomo IV. das
Antiguidades de Grevio pag. 1254. TIB. CLAUDIO CAES,
AUG. IV. COS. O Calendario do tempo de Claudio que def
creve Bianchini pag. 8o. IV. N XIV. C. MERCATUS. Ou
tro Marmore do mefmo tempo que traz Grutero pag. fo6.4.
DIEB. XIV. Outro do tempo de Nero no mefmo Grutero
pag. 118. COS. IV. Outro do me{mo Nero em Vaillant pag.
12y: NERO IMP. IV. Outro do mefmo tempo em Gori To
mo II. pag. 46. II, VIR. IV. Outro do mefmo feculo em Bian
chini pag. 27. MENS. XI. DIES. XIV. Os Marmores Capi
tolinos que defcreve Goltzio Tomo 1. pag. 8o. M. CURIUS
DENTATUS IV. COS. II. e na pag. F7. M. VALERIUS
CORVUS III. COS. IV. A etes fe podem ajuntar outros, que
defcreve Grutero pag. 662. Muratori pag. 8ff, Gori Tomo II.
pag. 171. e Tomo I. Pºg 38. Outro do tempo de Trajano em
Grutero pag. 33y. VICIT CIV. As Medalhas do feculo de
Auguto em Morellio pag. 28. LEG. IV. e outra: LEG. XIV.
e outra: LEG. XXIV. Pag. 352. IMP. AUGUSTUS TRIB.
POT. XIV. Tambem as traz Goltzio. e Vaillant. · E, *
** • X•
4 - E ORTHo GRAFIA LATINA. " 63

Exemplos de lIX. /ignificando 8. e de XC. fignificando 9o.


O^5} Calendario do tempo de Tiberio que defcreve Mu
ratori pag. I yo, e outro do tempo de Claudio, que depois
de Bianchini e Vulpi , publicou o mefmo Muratori pag. 3o4.
feis vezes traz a nota XIIX. fignificando XVIII. Outro Mar
more do tempo de Augufto que refere Gori Tomo II. pag.444.
JANUARIA AN. IIX. Outros tres tambem de bom feculo,
que traz Muratori, hum na pag. 9oó. f. outro na pag. 911. f.
outro na pag. 919. 3. todos reprefentaõ a mefma, nota IIX. e
XIIX. Nas Taboas de Ancyra compotas por Auguto em Chis
hull pag. 17y. STATUAE IN URBE XXC. fignificando 8o.
Nos Marmores Capitolinos de Grutero pag. 297. A N. CDXC.
Outro do feculo de Cicero no mefmo pag. 2o7. AB. COLO
NIA DE DUCTA ANNO XC. ito he po. e nas Medalhas da
gente Calpurnia de Morellio p. 68. L. PISO FRUGI XCI. ito
he, o I. As Mcdalhas do feculo de Augufto que publicou Goltzio
Tomo II, pag. 4o. LEG, XIIX. As que publicou Morellio pag.
231.IMP. CAESAR DIVI F. AUG. IMP. XIIX. Outras na
pag. 18. IMP. CAESAR AUGUS. TR. POT. IIX. *

Exemplos de IX. fignificando o.


- Um Marmore do feculo de Augufto que traz Grutero pag.
177. 1. TRIBUNIC. POTESTAT. XIX. Outro do
tempo de Claudio no mefmo Grutero pag. 589. VIX, ANNIS
LIX. O Calendario do mefmo Claudio em Bianchini pag. 8o.
XIX. F. AUG. TRIUMPH. Outro de Vefpafiano em Ma
zoqui o velho fol. xxiv. col. 2. COS. DESIG. IX. Outro do
mefmo Vefpafiano em Gori Tomo III. pag. 29. VIXIT ANN.
LXXIX. Outro do mefmo feculo em Gori Tomo II. pag. 164.
VIX. M. III. D. XIX. Outro de Trajano em Muratori pag.
23o. TRIB. POT. IX. Outro do me{mo tempo pag.232.
IMP. IX. Outro do mefmo tempo pag. 4yo. TRIBUNIC.
POTEST. XIX. Outro do tempo dos Antoninos em Gori To
mo II. pag. 96. MILITAVIT-ANNIS. IX. A etes Marmo.
res fe podem ajuntar outros que traz Grutero pag. 667. 676, o
829. As Medalhas do tempo de Auguto em Goltzio Tomo II.
pag. 7o. MESCINIUS IMP., IX. No Tomo I. pag. 208.
IMP. IX. TRIB. PO. V. Outra na pag. 21o. CAESAR
AUG. TRIBUNIT. POT. VIII. HMP. IX. As do mcfmo
Auguto em Morellio pag. 2. IMP. CAESAR. DIVI. F. AU
#º COS. IX. e pag. 28. LEG. IX. As de Vefpafiano em
Pedrufi Tomo II, pag. 33o. VESPASIANUS IMP. XIX: -
64 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

Exemplos de XL, fignificando 4o.


O°CENSOR
Marmores Capitolinos que traz Goltzio Tomo I. pag. 98.
LUSTRUM FECIT XL. Pag. 1oo. CEN
SOR LUSTRUM FECIT XLI. pag. 124. CENSOR LUS
TRUM FECIT XLIX. Os mefmos da ediçaõ de Panvinio
pag. 22. ALBINUS LUSTRUM FECIT XL. pag. 25. COR
NELIUS CETHEGUS L. F. XLVII, pag. 26. MAR
CELLUS L. F. XLVIII. Outro de Auguto que defcreve
Grutero pag. 187. 9. CAESAR AUGUSTUS EX S. C.
CCXL. Outro do tempo de Claudio, que refere Grutero pag.
f88. VIX. A N. XLV. Outro dos Vefpafianos no me{mo pag
589. VIX. ANN. XLV. Outro de Nerva em Muratori pag.
448. FACIENDUM CURAVIT XLIV. Outro de Trajano
em Maffei pag.371. HS. CXLIV. e mais abaixo: HS. XLVII.
Outro do me{mo tempo em Muratori pag. 317. VICIT. QUA
DRIG. XLVIII. TERTIAS XLVI. Outro dos Antoninos em
Gori Tomo III. pag 96. VIXIT. A NN. XLIX. Outro dos
me{mos Antoninos em Maffei pag. 3oo. Quatro vezes: X. T.
CXL. Quem quizer ver outros Marmores, leia a Grutero pag.
824. *# e 636. a Muratori pag.796.898. e 623. Quatro Me
dalhas de M. Antonio em Goltzio Tomo 11, pag. 45. e Vail
lant Tab. 13. e Morellio pag. 26 huma : LUGUDUNI A.
XL, outra: A. XL. LUGUDUNI. outra: ANTONIUS A.
XL. IMP. outra: ANTONI. A. XLI. IMP. Tambem def
tas traz Antonio Agotinho Tab 8. huma afim: LUGUDUNI
XL. Outras do Emperador Galba, que traz Mutellio Tom. I.
pag. 7y. R. XL. ito he, REMISSA QUADRAGESIMA,
Tambem as traz Vaillant Tomo I. pag. 2y. e Begero p. 538.
Exemplos de D. fignificando yoo.
O?trazMarmores Capitolinos tantas vezes referidos, fegundo os
Panvinio pag.28. A. DCXX. P. MUCIUS. pag. 31.
A DCLXX. Q. CORNELIUS, e logo: DCXXC. M. TE
RENTIUS. e afim contantemente nos mais annos. Os da ediçaõ
de Grutero p. 297. col.2. C. SEMPRONlUS. BLAESUS. COS.
A N. D. C. AURELIUS, COTTA. COS. AN. DI. e hum pou
co mais adiante: Q. VALERIUS. Q. F. P. N. FALTO. PRO.
PR. A. DXII. e mais abaixo: T. MANLIUS T. F. T.N.
TORQUATUS: AN. DXV. e logo : Q. FABIUS. Q. F.
Q. N. MAXIMUS. ANNO DXX. e afim contantemente
em todos os numeros, em que entraô foo. Augufto nas Taboas
de Ancyra da cdiçaõ de Chishull pag. 17y. ENATO#
MU -
E ORTHoGRAFIA LATINA. 6y
PLURES. QUAM. DCC. Outro Marmore do feculo de Ci
cero em Grutero pag. 39.8. A. V. C. DCLXXIV. Outrº
Marmore do feculo auréo em Grutero pag. I yo. HOMINES
DCCCCXVII. O Calendario de Claudio que defcreve Mura
tori pag. 3o4. tres vezes: HS. DC. e huma: DCCLX. Outro
Marmore dedicado ao Imperador Tiberio em Grutero pag. 113.
ANNO, POST, INTERAMNAM CONDITAM. DCCIll I.
Outro do tempo de Nerva em Grutero pag. 246. ANNO, AB.
URBE. CONDITA. DCCC. XXX. Hum Bronze do tempo
de Trajano, que fe confervava em Placencia, e o defcreve Maf
-
}=*

fei pag. 371. huma vez tem: DCCCXCVI, outra: HS. VIII.
DCLXXXXII. outra: DCXXX. outra: DCLXVIII. outra:
DXXXIII. outra : DCCCLXXXVII. e afim outras muitas
vezes. Naõ deixou Maffei de obfervar aqui a nota D. fignifican
do foo. D pro quingentis hoc in aere fecatur. Outro Marmore do
me{mo tempo que traz Oliverio nos Marmores Pifaurenfes pag.
17. HS. DC. PATRONO. Outro de Hadriano em Maffei pag:
231. VIAM JULIAM SUA PECUNIA RESTITUIT
DCVIII. Outro Marmore do tempo do mefmo Hadriano , que
contém as proezas de hum Cavalleiro Portuguez chamado Dio
eles, o qual defcreve Mazoqui o velho fol. xvi. pag. 2. e Gru
tero pag. 337. frequentemente traz a nota D. fignificando
oo. Na regra 9. TÉRTIAS, DLXXVI. Na regra 11. ERI
UIT. E.T. VICIT. DII. Na regra 26. ET. V1CIT: DLI.
Outro do mefmo tempo que defcreve Pratilli pag. 4oo. EXAR
GENTILIBRIS DXVII. Do tempo dos Antoninos he trivial
a me{ma nota nos Marcos das e tradas: como nos que traz Mafº
fi pag.231...... ANTONINUS PONICURAVIT DCVII.
ANTONINUS PONI CURAVIT DCIII, e no que traz
Muratori pag. 4yy. M. A.UR. ANTONINO AUG EJUS
DEM MURI P. DCCC. Outro Marmore dos mefmos Anto
ninos que traz o velho Mazoqui fol. xxiiii, pag. I. A. V. C.
DCCCCXI. He o anno da era vulgar 158. Outro tambem dos
Antoninos que defcreve Grutero pag. 3oo. A. P. R. C.
DCCCCLII. he o anno da era vulgar 199. As Medalhas da
gente Víbia que traz Vaillant pag.539. C. VIBIUSC. F. PAN
SA. DCCX. Tambem as vio Pighio nos Annaes Tomo III.
pag.472. e dellas fe lembra Liebe pag.223. Outras de Hadriano
em Vaillant Tomo I. pag. 63. ANN. D. C. C. C. LXXIIII.
NAT. URBIS. P. CIR. CON. -

- Mas quando os Marmores e Medalhas nos faltaffem, bafta


va a autoridade dos Pergaminhos MT. para fe naõ poder cenfu
rar eta nota D. fignificando joo. Porque fe em outros pontos * s
da Orthografia Latina daó todosFXos Criticos tanto creditoMÍT.
• "," •
aos
66 ObservAçoENs soBRE A LINGUA
Mf que rezaõ ha, para lhe negarmos a autoridade no ponto que
tratamos? Porque nos Mf. de Plinio (e acha II. M. P. conce
dem os mefmos que reprovaó a nota D. fignificando foo. que
fe póde ufar, principalmente na Hitoria, da nota M. fignificando
1ooo. Pois pela me{ma razaõ poderemos todos ufar da nota D.
porque para fignificarem o numero de foo. ufaõ della os Mff de
Plinio liv. vii. cap 8. donde lemos na ediçaõ de Harduino: DAN
DONEM QUENDAM IN ILLYRICO D. VIXISSE: TY
RIORUM REGEM DC. FILIUM EJUS DCCC. Ufaõ os
Mff. de Frontino no livro de Aquaeductibus: porque ou confulte
mos a ediçaõ de Grevio que anda no Tomo IV. das fuas Antigui
dades Romanas, ou a noviffima de Joaó Poleno feita em Padua
no anno 1722. a cada paffo acharemos nellas: ANNO ABUR
BE CONDITA DCVIII. : ANNO URBIS CONDITAE
DCCXX.: POST URBEM CONDITAM DCCC. Ufaõ os
Mff. de Cataõ no livro de Re Ruftica cap. xi. donde a correótif
fima imprefaõ de Gefnero traz com as mais : CULL EUM
DCCC. aonde he para obfervar de caminho a fyncope CUL
LEUM, em lugar de CULLEORUM. }
Exemplos de M. /ignificando 1ooo. e da outra nota Q.O. /ignificando
o me/mo numero.
V | *Odos os que trataõ das Notas Romanas daó por averiguado
e affentado, fer a letra M. nos antigos Marmores final de
MILLE ou MILLIA: Mas de quantos até agora li, nenhum
achei, que allegafle diffo exemplo claffico : à minha diligencia
deveraõ os curiofos efte beneficio. Na pag. f33. refere Murato
ri hum Fragmento dos Bronzes que nefte feculo fe defcobriraõ
em Napoles, os quaes ninguem duvida ferem da idade aurea e
muito anteriores aos primeiros Cefares. Nefte Fragmento varias
vezes fe acha a letra M. fignificando 1ooo. como na regra 2o. …"

PROPIUSVE. V. R. P. M. Ifto he : PROPIUSVE URBEM


ROMAM PASSUS MILLE. Na regra 29. QUAE. V1A:
M. P.I., AEDEM. SACRAM. Iftohe: QUAE VIA MILLE
PASSUS INTER AEDEM SACRAM. Muito depois do
meio: PROPIUSVE.URBEM. ROM. PASSUS. M. E junto
do fim: AB U. R. P. M. ESSE LICEAT. Ito he, AB UR
BE ROMA PASSUS MILLE. Quem fe naõ fiar de Murato
ri, fie-fe de Francifco Ficoroni, outro Antiquario da primeira
claffe, que era o fenhor dete Bronze original, e delle tirou a
copia que mandou a Muratori. Fie-fe do Marquez Maffei, que
no Mufeo Veronenfe pag. 438. copiou o mefmo Fragmento tira
do fielmente do original, aonde tambem lemos na regra 26. PRO
PRIUSVE. V. R. P. M. Fie-fe de Aleixo Mazoqui, que nos
nof>
E ORTHo GRAFIA LATINA. > 67
nofos dias examinou, publicou, e illuftrou com eruditas notas os
mefmos Bronzes de Herculana, e na pag. 384. achará no tex
to: P. V.E. V. R. P. M. o que elle nas notas pag. 386. inter
X# afim : PROPIUSVE URBEM ROMAM PASSUS
ILL E. e logo reflecte acharfe o M. por final de mil, naõ fó
no Fragmento que hoje fe conferva no Mufeo de Napoles, mas
tambem no outro original que Maittaire publicou em Inglaterra.
Donde temos, que Ficoroni, Maffei, Mazoqui, e Maittaire,
todos leraõ nos Bronzes da idade aurea a nota M. fignificando
mil, e ito huma e outra vez: o que bata para fe dar por latinifima
eta nota, e para que della pofaõ ufar todos fem a menor duvida.
As Medalhas de Probo que defcreve Vaillant Tom. I. pag.
236. RESTITUTOR EXERCITI. E embaixo: MCXXI.
he o numero das Medalhas que fe cunharaõ. Os Cippos Roma
nos de Auguto, Claudio , e Trajano, º que defcreve Grutero
pag. I y 3. e I yy. e defignavaõ os milhares ou milhas de ditancia
nas e tradas públicas. Huns: A PISTORACA M. L. AB AU
GUSTOBRIGA M. VIIII. Outros : AB AUGUSTOBRI
GA M. P. X. Outros : AB AUG. M. P. XXXXI. Aonde
aquelle M. P. todos com o Padre Argote entendem afim: MIL
LIA PASSUUM. Finalmte outro antigo Marmore, que con
tem as proezas de outro Aurigador, como o nofo Diocles, e o
defcreve Muratori pag. 623.3. diz afim : ET VICI PRAE
MIA M. L.I.XLI. O que Muratori expoem dete modo: In /epti
ma linea Siglae referre videntur palmas primas fNÍLI./ecundas XLI.
Outro do tempo dos Antoninos com a me{ma nota M. fignifi
cando mil, nos offerece Argote no Tomo V. das Antiguidades
de Braga pag. 169. Foi achado em Portugal, e diz afim :
SEMPRON. TUDIT. NUMMORUM IX. M. I to he,
SEMPRONI1 TUDITANI NUMMORUM NOVEM
MILLIA. Do que temos dito e provado fe fegue , que fem
efcrupulo ou receio de incorrermos a nota de barbaros, pode
mos defignar o prefente anno de 176y. com etas notas latinas:
MDCCLXV, e o pafado de 1764, com etas: MDCCLXIV.
Fallando já da outra nota do numero de mil, que he
eta Co. eu obtervo que todos ou quafi todos os que efcreve
raó das notas Romanas, a fuppoem frequente e utual nos Mar
mores antigos. Antonio Agoftinho no Dialogo ix. pag. 131.
Ita notabant Romani. CIO. vel Q.O. mille Iooo. CO Qo.
bifmille , zooo. Sertorio Urfato , que ex profe/o tratou eta ma
teria na fua celebre e doutiffima Obra de Notis Romanorum ,
inferta no Tomo XI. das Antiguidades de Grevio , na pag.
Io23. expoem affim : CCIOO Qo. undecim millia. Obfervo
mais, ufarem deta nota muitos e grandes Criticos modernos,
que naõ podiaô ignorar o cotume dos Romanos : como Jutto
- K ii Lipfio

, , /
68 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
Lipfio e fco difcipulo Ericio Puteano: cujas paffagens defcreve
Boldonio na fua Epigrafica pag. 23. Aldo Manucio no Tratado
de Fantibus in urbem Romam influentibus, que anda no Thefouro
de Joaõ Poleno Tomo I. pag. 787. Onufrio Panvinio e Etevaõ
Pighio nos Fatos Confulares. Obfervo mais, que naõ obtante
º ufo de tantos e taõ illutres Criticos, daô alguns modernos por
barbara a nota Co. mandando-a deterrar de todos os efcritos,
que defejaõ ter etimaçaõ de P\lidos e de regulados pelo goto
dos antigos Romanos. Os Marmores e Bronzes que já vou a referir,
decidiráó a quetaõ, qual das duas fentenças he a verdadeira.
Hum do feculo de Cicero, que defcreve Grutero pag. 2o7. H-S.
CO D. Hum do tempo de Julio Cefar e de Cicero, que le
mos em Muratori pag. 293. I. EDES oo CC. DE SUA PE.
QUNIA: Outro do tempo de Caligula fucceflor de Tiberio no
mefmo Muratori p. 3o3.3. PRO MAGIS. X. DD, HS. CoD.
O Calendario de Claudio defcripto por Bianchini pag. 8o. e por
Muratori pag. 394. Na regra 3. PRO. MAG. H.S. Oc. DC.
Na regra 3o ALLEC. HS. Co. Na regra 32. EX DD HS
Qo DC. Outro Marmore do mefmo feculo que defcreve Gru
tero pag. 172.14. IN COMMEATUM. LEGIONIBUS HS.
QO. QO. QO. IN. AEDEM. DIA NA E. RESTITUE N -
DAM IOO QO CC. IN. LUDOS. VICTORIAE. CAES.
ANGUST.IOO oo co DCCL. O grande Bronze de Traja
no, que atraz referimos confervado em Placencia e defcripto por
Maffei pag. 381. a cada pafo eftá uzando da mefma nota Qo.
como na pag. 384, regra 28. HS. oo. ITEM CASAS. Na mef>
ma pag. regra 31. IN.HS, CºDCLXVIII. Na pag. 38f. reg.
13. IN: HS. Cº., ITEM. FUND. Na pag. 391. IN.HS.
do DCLXVIII. N. Na pag. 394, IN.HS. do LXV. N. e
afim mais de vinte vezes. O Marmore de Hadriano, que contém
as proezas do nofo Portuguez Diocles, e que depois de Mazo
qui defcreveo Grutero pag. 337. em huma parte : SOLUS.
- VICTO R. cº: CCCCLXVII. E logo : VICTOR.
oo. CCCCLXII. E logo : VICIT Co LXIIII. Outro do
mefmo tempo que refere Pratilli na Via Appia pag. 4o9. LI
BRIS oo. Outros exemplos acharfehaõ em Grutero pag.826.
em Fabretti pag. 242, em Maffei pag. 123. em Muratori pag.
{'2O.

OB
E ORTHoGRAriA LATINA. 69

OBSERVAÇAM IV.
Aindaque o tofiume mais ordinario dos Romanos era porem ponto no fim
de cada dicçaõ: he igualmente certo pelos bons Marmores e Meda
lhas , que tambem muitas vezes os omittiaõ.

Q?pontos
a pontuaçaõ ordinaria dos Rcmanos toda confiftia nos
que punhaõ adiante de cada palavra, he coifa taõ
notoria entre os Antiquarios, que pareceria afe&taçaõ de
morarmo-nos em provalla. Bafta ler a Leaõ Allacio nas notas às
Antiguidades Etrufcas pag. 77. O que nem todos porém tem ob
fervado he, que algumas vezes punhaõ os Romanos ponto até
entre cada fyllaba do mefmo nome : como por exemplo
CO. LUM. B.A. R.I. UM. Defte coftume ainda no feculo de
Auguto apontaõ varios exemplos Oliverio nos Marmores Pifau
renfes pag. 161. Fabretti afim de Columna Trajani pag.258. como
na Collecçaõ maior pag. 374 e Gori no Tratado de Libertorum
Columbario, que anda na Collecçaõ de Poleno Tomo III. pag. y6.
Affectando gotto da antiguidade começaraõ alguns moder
nos a pontuarem dete modo (ifto he, pondo pontos no fim de
cada dicçaõ ) os Titulos dos feus livros, naõ fem offenfa e cf
tranheza dos olhos. Porque quem naõ etá cotumado a ef
tas antigas novidades, neceffariamente fe ha de ver forprendido
com ellas, dando com o fio da oraçaõ infperadamente cortado de
tantos pontos. Defte modo pontuaraó os Titulos de feus livros
Filippe da Torre, Monumenta Veteris Antii : e Jufto Fontanini,
de Antiquitatibus Hortae : e Joaõ Hagembuquio de Diptyco Bri
##
Urbis.
e antes delles o velho Mazoqui, Epigrammata Antiquae
Naõ obtantes etes exemplos, ninguem cuide (como al
guns cuidaó) fer contra o goto dos bons feculos omittir os pon
tos : porque he innegavel, que naõ fó nos Titulos, mas ainda
no contexto os omittiaõ multos Romanos da idade aurea, e mui
tos da argentea. De Auguto Cefar afirma Suetonio no cap. 87.
que era hum dos que naõ uzavaõ de pontos: Non dividebat verba.
Sobre o que efcreve afim Mabillon de Re Diplomatica liv. I. cap.
XI. pag. Certe neque aureis temporibus accurata illa ex puntiis
difiintiio ab omnibus fiebat. Si quidem Ottavius Augufius, ut ex ejus
chirographo obfervavit Suetonius, non dividehat verba. -

O me{mo Suetonio no livro de Viris Illufiribus cap. 24. tef


tifica de Valerio Probo Grammatico celebre da idade argentca ,
que o feu principal cuidado era emendar e diftinguir os Codices
antigos: Multa exemplaria emendare ac diflinguere curavit,
-
E"; aV 4

\
}
7o OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
dava Probo os lugares corruptos, e diftinguia com pontos as pa
lavras , diz nette lugar o grande Salmafio. Emendantur loci cor
rupti , difiinguuntur cum diffinctiones apponuntur : que non fuerunt
cola, que hodie in u/u /unt: /ed puntia pro fitualiter atque aliter va
lentia. Logo achava Probo muitos livros da idade aurea, que naó
traziaõ pontos: logo naõ ufaraó delles fempre os Romanos.
Antonio Francitco Gori no Tomo I. pag. 319. depois de
referir fem pontos hum Marmore de Tiberio, adverte que fóra das
duas primeiras regras, que continhaô a nota do Confulado, ne
nhuns
la interpontos fe achavaõ nelle: Exceptis primis duobus verfibus, nul
/ verba puntia hic ob/ervantar. •

• Filippe da Torre nas Antiguidades de Ancio pag. 383. tef


tifica ter vito outro Marmore de Marco Aurelio Antonino, que
continha hum Fragmento dos Irmãos Arvaes, e que nelle ne
nhuma dicçaõ tinha pontos. In fecunda tabula nullum ufpiam pun
tium voces diftinguens. -

O Marquez Maffei no Mufeo Veronenfe pag.py. depois de


defcrever {em pontos outro Marmore dedicado a Auguf
to, adverte logo acharfe afim tambem no original: Puntia in hoc
lapide nulla. E na pag. 24.I. depois de referir outros tres tambem
de bom feculo, e fem pontos, faz eta nota : Puntia in lapidibus
modo apparent, modo non: /ic & in aliis.
Grutero na pag zo8. antes de defcrever outro tambem fem pon
tos, para que ninguem o arguife de os omittir, adverte que o
Marmore os naõ tinha: Tabula marmorea oblonga fine puntiis. Mas
vamos já a defcrever alguns exemplos de bom feculo.

Marmores/em pontos de Augufo e Tiberio.


I.

• IMP CAESAR
*# DIVI F AUG PONTIF
33. MAXUMUS COS XII

II.

Maff. Muf. JUCUNDUS LIVIAE DRUSICAESARIS


**
17o, —"
F GRYPHI ET VITALIS

DEO
E ORTHoGRAFIA LATINA.
71

III.

DEO AUG Maff ibid.


T LAPPONI Pe 95 e
DOMITIA
CASSIA
U S L M

De Nero.

IV.

ARAM NUMINI AUGUSTO


Gori T.I. p.
QUA DIE 316.
TI CAESAR PONTIFEX MAXIMUS
FELICISSIME EST CREATUS

V.

JUNONI MINERVAE FELICITATI Gori T.III,


ROMAE DIVO AUGUSTO P. 173.

De Trajano.
VI.

M. ULPIO CADMO AUG LIB


Maffp. 128,
M ULPIUS SECUNDUS ET
ULPIA CHILIARCHIS
PATRONO SUO BENE DE SE

MERENTI FECER
De Hadriano.

VII.

HADRIANUS VIAM JULIAM Maffp 231.


SUA PECUNIA RESTITUIT

Da
72. OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

De Antonino Pio.

VIII.

####
Call, p. 774
T SENNIO SOLLEMNI
TRES PROV GAL
MONUMENTUM IN SUA CIVITATE
DOSUERUNT
Quem quizer ver outros Marmores fem pontos, leia a Go
ri Tom. I. pag. 399. Tom. II, pag. 44o. Tom. III. pag. 132.136.
138. I y8. 169, 17y. e 178. A Maffei no Mufeo de Verona pág.
9o. 91. 125.136.173. e 242. A pag.
Grutero
e Io81. 2. e a Filippe da Torre 388.pag. 74.86.208. 637.

Medalhas fêm pontos intermedios da Collecçaõ de Pedrufi.

Omo I. Tab. 1. CAESAR DICT PERPETUO Tab. z.


CAESAR AUGUSTUS PATER PATRIAE Tab. f.
NERO CLAUD CAES DRUSUS GERM PRINC JU
VENT Outra : NERONI CLAUDIO DRUSO GERM
Tab. 6. NERO CAESAR AUGUSTUS E no reverfo: PA
CE TERRA MARIQUE PARTA JANUM CLUSIT
Tab.7. OTHO CAESAR AUGTR P 1MP Outra : SER
G ALBA CAESAR AUG IMP Outra : IMP OTHO CAE -
SAR AUGTR P Outra: VITELLIUS GERM IMPAUG
Tab.8. IMP CAESAR VESPASIANUS AUG Tab. 9. DO
MITIANUS CAESAR AUG * * * >

Da Collecçaõ de Mu/ellio.
Omo II. Tab. II. huma : TI CLAUDIUS CAESAR
AUG Outra : NERO CLAUDI US DR USUS GER
MANICUS IMP Outra : TI CAESAR DIVI A UG F Tab.
14. TI CAESAR DIVI. AUG F AUGUST IMP VIII Ou
tra: DR USUS CAESAR TI AUG F DIVI AUG N Tab.
16. TI CLAUDIUS CAESAR AUG GER M P M TR P
IMP P P Tab. 22. NERO CLAUD CAESAR AUG GERM
:P MTR P IMPPP. Pelo me{mo etilo trazem as Collecções
de Vaillant, Begero, e Antonio Agotinho outras muitas Meda
lhas fem pontos intermedios.

OB
* ORTHo GRAFIA LATINA. |73

OBSERVAÇAM V.
Nas Inferipçoens ou Titulos de caracteres maiufculor,
naõ be contra o go/lo do feculo de Auguflo efcrever na
me/ma palavra huma letra maior que outra : antes
nas Infcripçoens publicar ou Imperiaes daquelle tempo
co/iuma fobrefabir as outras letrar o T. e ainda mair
o A. naõ fo quando fe poem em lugar de dois II. mas
% quando faz ar vezes de fimples A. ou longo ou
/'8700.

AAarmores do feculo de Augufio com as letras da me/ma dicçaõ fobre/a-


bindo humas às outras.

Bafe do Obelifco do Campo Marcio, em Dandini pag. 44.


IMP. CAEsAR DIv I. F AUGUSTUs AEGUPro. IN. PoTES
TATEM Po PUL. I. RoMANI. RED AcTA so LI. Do NUM. D EDIT
O Marmore de Narbona dedicado ao me{mo Auguto, em Gru
tero pag.229. IMP. caes ARI. D Iv I. F. AUGUSTo...TRIB. Po
TEs T. xxxvIIII. sENATUI. PoPULo QUE. RoMA No. INco LIs
o UE. O Marmore de Pifa do me{mo tempo, em Gori Tomo II.
pag. 1o. Na regra y. DE AUGEND Is Hono RIBUs. Na regra 6.
PonTIFIcis MAxUMI. Na regra 1o. AUGUST I cÁEsARIs. Na
regra 17. A. PRIVATIs EJUs LocI. Na regra 19. To Gls PUL
LIs AMIcros. Na regra 2o. ATRI INFULls cÁERULIs. Na
regra 24. INFULAT1 D1ls MANIBUs DUM II QUI. Varios Mar
mores dos Libertos da Emperatriz Livia que defcreve Bianchini
pag.41.42.43.44.45. FAUSTA LIVIAE. = PANA EMUs LIVIAE.=
ANT1o CHO LIVIA E AMIANTHUs LIVIA E = ANCTA LIVIA E Outro
Marmore do mefmo feculo aureo e tambem dedicado a Auguto,que
trazGrutero p.228.D Ivo CAEsARI.D 1 vI.íJULII. F. AUGUSTo T1.
cAEsAR1, D lv I. AUGUSTI, F.AUGusTo. Outro do mefmo tem
po em Grutero pag. 227.4. AUGUsTo. sAcRUM. ET. GENIo.
c1v1TATIs. B1T. Aqui temos fobrefahindo às mais letras da mef
ma dicçaõ naõ fómente o I. ( que era o de que principalmente
trataraõ os exemplos precedentes ) mas tambem o T. O que
tambem fe obferva no Marmore de Narbona que ha pouco refe
rimos, aonde lemos duas vezes: o cToBR. e no Cenotafio de
Pifa PosT. Em outro do mefmo tempo tambem dedicado a Au
guto em Grutero pag. 149. y. PonT. MAx. PATRIAE ET MA
GIsTR1 AUG UsTALEs. Outro do me{mo tempo em Bianqui
ni pag. 46. TER T 1.
*
º L***# … T E R T 1. L. cººg#
Ul
74 OBs ERvAçoENs soBRE A LINGUA
Outro de Tiberio no mefmo pag. 23y. 8. c.A1sAR AUGUs
To PoNTo MAx. PonTIFIces ALBANI. Outro de Claudio
ahi mefmo num.7. PoNT, MAx. Outro de Vefpafiano p. 164.1. :
AUG. PoNT. MAx. Outro de Hadriano pag. 573.2. QUAE. EsT.
sUB. JULIo. F RoNToNE. ET. s UBs cRIPTA. ET REco GNI
TUM. PosT. TEMPLUM.

Medalhas do feculo de Augufio, em cujas Inferipçoens fobre/abem na


me/ma dicçaõ humas letras às outras.
V Aillant nas Familias Tomo II. pag. 33o. 39o. e 422. varias
com a epigrafe: AUGUsTUs TRIBUNI c. Por Esr. e outras
com a epigrafe: o B cTv Is se RvATos. As da familia Sempronia
pag. 386. Tab. 127. M. SEMPRoN. Outras: P. SEMPRoN.
aonde vemos o O minuículo entre todas as outras letras maiuf
culas. Outras do mefmo Auguto que traz Goltzio Tomo 1, pag.
2o9, no reverfo de humas: o B clw Is se Rv Aros : e no reverfo
de outras: clvIB. E.T s1GN. MILIT. R.EstITUTIs. Outras da fa
milia Pomponia que defcreve Morellio pag. 344. Q. PoMPoNI.
aonde vemos o O mais pequeno que as outras letras. As dos Sem
pronios Wii 38o, o B c[vIs se Rv Aros. Outras da familia Ceci
lia em Vaillant pag. 198. Tab. 28. c 29. M. SALINAToR.
RoMA. Outras : O METELUS NEPoS.

OBSERVA GAM VI.


Caufa e/crito com hum / S , tem por fi tantos e taõ excellentes Mar
mores e Bronzes, que fe lhe naõ deve preferir Cauffa e/crito
com dois SS.

Da idade Aurea.

S Taboas de Herculana publicadas por Mazoqui o moço


••r> pag. 3) I. Operisve faciendei CAUSA. E logo : Certeis de
CAUSEIS. As Leys Agrarias que defcreve Grutero pag.223. e
2oy. Itineris CAUSA : e outra vez : Rei procurandae CAUSA.
As Leys Judiciaes que traz o me{mo Grutero pag. fo6, e Sigonio
Tom. V. pag. 791. huma vez: Calumniae CAUSA. Outra: Si
quae CAUSA erit. Outra : Quaeret CAUSAM. As Taboas da
Ancyra compotas e mandadas publicar por Augufto, em Grute
ro p. 231. em Chishull pag. 173. Honoris mei CAUSA. O Mar
more de Narbona dedicado ao mefmo Auguto, em Grutero pag
229. Beneficii CAUSA. Outro do mefmo tempo em Grutero pag
289.4. Aufpici repetendi CAUSA. Outro do me{mo tempo que
LTA2
º E ORTHo GRAFIA LATINA. 7y
traz Bianchini pag. 71. Donationis CAUSA. Outro de Tiberio
em Grutero pag. 2oo. 6. Ex S. C. CAUSA cognita. Outro de
Claudio em Gorina Collecçaõ de Poleno pag. 122 Honoris. CAU
SA dederunt. Finalmente o mefmo Claudio na Oraçaõ que def
creve Grutero pag. foz. col. 2. CAUSA agenda e/#.
Da idade Argentea.
Omiciano em huma carta que deícreve Rigalcio nas notas
aos Autores Finium Regundorum pag. 46. e Grutero pag.
Io81. 2. Cognita CAUSA inter vos: e outra vez : Cognita CAU
SA inter Falerienfes. Outro Marmore dedicado a Domiciano
que vem no Tomo IV. de Grevio pag. 22. Incendiorum arcendo
rum CAUSA. Outros dois Marmores de Antonino Pio que def
creve Muratori pag. 572. A quo didici CAUSAS. pag. 57y. Quo
niam honoris CAUSA. Terceiro do mefmo em Grutero pag. 4o8.
1. Multas et Magnificas CAUSAS. Quintiliano no livro I. cap. 7;
fim tetifica, ter Cicero e Virgílio efcrito CAUSSA com dois
SS. mas igualmente adverte no mefmo lugar, que afim como ef
creviaõ com dois SS. CAUSSA, tambem efcreviaô com dois SS.
CASSUS, e DIVISSIO NES: no que hoje ninguem fe attreve
a imitallos. Quid quod Cicercnis temporibus , paullum que infra, quo
ties S littera media vocalium longarum , vel fubjetia longis e/et , gemi
nabatur ? ut CAUSSAE, CASSUS, DIVISSIONES, quo mo
do &# ip/um & Virgilium fcripfi/e manus eorum docent. He digno de
fe ler o que neta materia efcreve Boldonio pag. 621.

O BSE RIVA Ç AM VII.


Naõ confentem os Marmores de Augufio e feus Succefores, que fe cen
/ure de ob/oleto o Superlativo
e/crito porOptumus,
U. ou Maxumus,

Um Marmore de Roma que traz Grutero pag. 226, r.


Imp. Caefari. Divi. F. Aug. Pontif. MAXU. Outro em
França que traz Maffei nas Antiguidades Gallicas pag.
32. Imp Caef Divi FAugPontif MAXUMUS Cos XII. Outro
em Secufia que traz Muratori pag. Iog4. Imp. Caefari. Aug. Divi
F. Pontifici MAXUMO. Outro em outra Cidade, que tambem
defcreve Muratori pag. 22o. 11. Imp. Cae/ar Divi F. Aug. Pontif.
MAXUMUS. O Marmore de Pifa em Gori Tomo II. pag.
1o. Pontificis MAXSUMI. Outro de Tiberio em Muratori pag.
1o66, jovi OPTUMO MAXSUMO Nautae Pofierunt. Outro
do tempo de Vefpafiano em
* -
Tisip , fegundo o defcreve Grute
11 • TO
76 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
ro pag. Io23. 6. Matri OPTUMA E C. Salvius Vitellianus. Ou
tro dedicado a Tiberio em Hefpanha, Grutero pag. 1o7o. 3. Ti.
julius. Aug. F. Divi. Nep. Cae/ar Aug. Imp. Pontifex MAXU
MUS Ded. Outro dedicado a Trajano em Hefpanha, Sallen
gre Tomo III. pag. 856. Imp. Caefari Trajano P. P. OPTUMO
MAXUMOQUE. Outro em Aquila que traz Muratori pag.
23o. 2. Trajanus OPTUMUS Aug. German. Dacicus. Outro do
me{mo tempo em Muratori pag. 988. 3. Zliae. Aug. Lib. Ulpius.
Alexander. Uxori. OPTUMAE. Outro que traz Grutero pag.
y78. 3. Aug. Ser. Vefii.... Conjugi OPTUMAE. Outro no mef
mo pag. 1 1 16. y. Pompeiae OPTUMA E et Santii/imae Feminae.
Outro em Muratori pag. 983. Vibia MAXUMA Pofuit, Outro
em Sponio pag. 1o23. julius Natalis Uxori OPTUME De Se
Meritae. Outro no Monte Caffino que traz Grutero pag. 8. 1.
jovi. OPTUMO. M. C. Vipfanius. C. F. Outro em Cívidale que
traz Bertholi pag. 119. Vinifia Q. F. MAXUMA. Outro em
Leaõ de França que defcreve Maffei pag. 29. Ocrafia MAXSU
MA Uxfor. Outro no mefmo Maffei pag. 31. MAXUMAE
Uxori. Outro na pag. 29. Lucretia L. F. MAXUMA. Outros
que defcreve Muratori pag.761.4. Lemneus Uxori OPTUMAE.
pag. 1272.4. OPTUMO Patrono 7. Pompeius. Pag. 687. 2. T. Ca/>
fius. Licinus.Ca/iae.MAXUMAE.Sorori. Vettuleiae. MAXUMA E.
As Medalhas do tempo de Tiberio que defcreve Mufellio ####
yo. M. MAXUMO Proculo. As da familia Egnacia que defcre
ve Morellio pag. 158. C. Egnalius C. F. MAXSUMUS. Pelo
me{mo etilo # os Romanos do U em lugar do I , em outros
Superlativos, e nomes Subtantivos. Hum Marmore de Tito que
defcreve o Bifpo de Adria pag. 387, VICTUMISimmolatis. O Ce
notafio de Pifa que he da idade aurea: JUSTISSIMUMac SIMIL
LUMUM. E outra vez:LEGITUM E ideaveatur.Outro Marmore
tambem do feculo de Auguto que traz Fabretti p. 169. FIDISSU
MA e tambem A CERBISSMUM. Efgueciaõ-me outros dois de
bom caracter, hum em Grutero p. 6o 1.8. Timbraeo. Aug. L. Marito.
OPTUMO. Outro em Maffei no Mufeo Veronenfe pag. 35 3.
Jovi. OPTUMO. MAXUMO. Tertullus. Severus. Ultimamen
te os Marmores Capitolinos, que Antonio Agoftinho no Dialo
go x. pag. I yo. tambem crê terem por Autor a Verrio Flaco,
(como já atraz ouvimos dizer a Noris) no anno de Roma f2o.
#"a ºs
fegundo ediçaõ de Grutero pag. 292. 9,2, Fabius. 2.
2. F. 2, N

OR
E ORTHo GRAFIA LATINA. 77

OBSERVAÇAM VIII.
Volnus e Volcanus, efêritos por O, em lugar de U, tem por fi taõ
excellentes Marmores e Medalhas, que de nenhuma forte /e póde
:} cen/urar de máo gofio quem e/crever a/im.

O Segundo Marmore de Pifa : VOLNERIBUS pro Repu


blica exceptis. Outro do mefmo feculo aureo em Fabretti
pag. 169. Crudelibus VOLNERIBUS. Hum marmore
dedicado a Auguto em Grutero pag. 61. 1. Cri/pino VOLCA
NO Cos. Outro do tempo de Vefpafiano em Muratori pag. f941.
VOLCANO D. D. D. Outro de Nerva na me{ma pag.num. f.
Aram VOLCANO. Os Calendarios do tempo de Augusto que
traz Grutero pag. 134. e 135. contantemente efcrevem VOL
CANUS. Huma vez : VOLCA NO in circo Flaminio. Outra :
VOLC. N. VOLCANO. Mudando o mefmo U em O, diziaõ
e efcreviaô os Romanos VOLCATIUS, e VOLTEIUS, e PO
BLICIUS. As Medalhas de huma, e outra familia que trazem Vail
lant_pag. f69. e Morellio pag.456. L. VOLCATI. Q. F. = M.
VOLTEI. M. F. Humas e outras faõ do feculo de Auguto.
As dos Poblicios em Vaillant pag. 258. e em Morellio pag.332.
C. POBLIC1.9, F. Ou: POBLICI. Leg. Propr. Saõ do tempo de
Pompeio. Ninguem deve defprezarfe de imitar taõ bons fcculos
principalmente quando com as Medalhas concordaõ alguns #
mores que defcreve Grutero, aonde fe lê POBLICIUS em lugar de
Publicius: como fe póde ver pelo Index de Scaligero. Da mefma
fórte efcreviaõ os Romanos do me{mo tempo DIVOS, em lugar
de Divus. As Medalhas de Julio Cetar , que trazem Goltzio
Tomo II. pag. f. e Begero pag. 6oo. e Mufellio Tom. I. pag.
44. e 46. e Vaillant nas familias Tab.7y. DIVOS julius. As de
<Auguto em Vaillant pag. 1o. e 1 1. DIVOS Augufius, e na pag.
124. DIVOS Claudius. Tambem dellas faz mençaõ Antonio
Agotinho no Dialogo vi. pag. 88. Hum Marmore do mefmo
feculo que defcreve Muratôri pag. 6o 3. AVONCULO, Suº:
em lugar de avunculo. Outro do mefmo feculo pag. 587. QUEM
QUOMQUE : em lugar de Quemcumque. Outros dois na pag.
1696. e num. 1o. Sibi VIVOS fecit. Outro de Trajano que def
creve Fabretti pag. 81. M. Ulpius. Aug. Lib. Italicus VIVOS fe
cit., em lugar de vivus. Outro de Nero que traz Vulpi Tomo
IX. pag. 19). e Fabretti pag. 317. Alcimus Neronis Cae/aris Aug.
SERVOS, em lugar de Servus. Outro de Vef pafiano em Gru
tero pag. 244. 2. C. Papirius A EQUOS, em lugar de AC4uus.
O Emperador Claudio na Oraçaõ que delcreve Grutero pag.
|- |- JO2•
78 OBsERvAçoENs sos RE A LINGUA
foz, col. 2. DIVOM Julium: em lugar de Divum. O Empera
dor Vefpafiano no Decreto que traz o mefmo Grutero pag. 164.
1. Permitto, ut VOLTIS: em lugar de vultis. No fegundo Ce
notafio de Pifa : Lignorumque ACERVOS confiituatur; em lugar
de acervus. E no meimo: Omnia IN PERPETUOM ita fieri :
em lugar de in perpetuum : como tambem trazem outros tres Mo
numentos aureos em Grutero pag. 444.8, fo6, e 207, e o que
mais he outro Marmore dedicado a Auguto em Narbona pag.
229. VOTUM /u/ceptum a Plebe Narbonenfium IN PERPE
TUOM. Huma #ça? de Tito em Grutero pag. 177. 1.
RIVOM Aquae. Marciae : em lugar de Rivum. Outra de Do
miciano em Muratori pag. 136.3. RIVOM. Aquae Claudiae. Ou
tro Marmore de bom tempo referido por Grutero pag. I y2.7.
CLIVOM Martis: em lugar de Clivum. Quintiliano livro I. cap.
7. No/tri preceptores cervom ferumque, U &# O litteris/trip/eruni,
guia fubjetia fibi vocalis in unum /onum coale/cere & confundinequiret.
Antonio Ago tinho no Dial. vi. pag. 88. Orthographiae antiquae
arcanum id eff, ut in Plauto ac Terentio feribentibus Volt, Voltis Da
vos: pro Vult, Vultis, Davus : & in ceteris geminato VU. quorum
altera confomans, vocalis altera. Mazoqui nas notas às Taboas de
Herculana pag. 3o4. O pro U antiquitus, Aevo Auguffeo ea muta
tio manfit ibi faltem, ubi po/* V con/omum U vocale /ub/equeretur : fi
cut in Volturnus, volnus, Voltis. Confira-te Noris nos Cenota
fios de Pifa Diflert. iv. cap. 4.

OBSERVA Q A M IX.
E/crever Kalendae por K, he orthografia naõ fómente toleravel, mas
optima, e confiante nos melhores Marmores.

| Nfcripçoens do tempo de Auguto em Grutero huma na pag.


229. VIIII. K. Ottobr. Em Maffei outra pag. 1o8. Il II. K.
Sept. Em Muratori duas, pag. 299. XIIII. K.jul. = X. K.
Aug. Outra em Pratilli pag. 476. IV. Kal. Januar. Gn. Lentulo.
M. Cra/o Cos. Infcripq ens do tempo de Tiberio huma em Go
ri Tom. I. pag. 316. Natali Aug. VIIII. K. Ottobr. Outra em
Muratori pag. 3o 1. XVI. K. Nov. E logo : X. K. Yan. E na
pag.58f. K.jun. E outra vez: XVIII. K. januar. Do tempo
de Claudio no Calendario de Bianchini pag. 8o. K. ful. = K. Sept.
K. Nov. Do tempo de Vefpafiano em Grutero pag. 239.3. XV.
K. Dec. Do tempo de Tito no Fragmento dos Árvaes que def
creve Filippe da Torre pag. 358. III. K. fun. Do tempo de
Domiciano em Fabretti pag. 444. XIIII. K. Junias. E logo :
4. D. XIII. K.jun. Do tempo de Trajano tres em Muratóri:
huma
. E ORTHoGRAFIA LATINA, - 79

humana pag. 316. IIII. K. Octob. Outra na pag. 317. X. K.


Septembres. Outra na pag. 315. I III. Kal. fan. Em fim porca
da Marmore que ſe me moſtrar eſcrevendo CALENDAE por C,
eu me offerego a exhibir doze eſcrevendo KALENDAE por K.

OB SE RIVA Q A M X.
Epiſtula eſcripto por U, tanto ſe nafi pode cenſurar de antiquado, que
antes he o mais frequente nos Marmores antigos deſde Auguſto ati
Valentiniano I.

Do tempo de Auguſto.
I. Uratori pag. 931. 8. Sponio pag. ros8. Sex. Pompeius
Sex. Pompei. Ab. EPISTULIS Latinis. II. Gori To
mo I pag. 4ty. e Murat. pag. 906. 6. fanuarius Cae
ſaris. Aug. Ab. EPISTULIS. III. Fabretti pag. 171. e Mura
tori pag. 91 1. 1. Narciſi Aug. Lib. Ab. EPISTULIS.
Do tempo de Claudio.
IV. Uratori pag. 323. 2. e Bianch. pag. 69. julius. Theona.
Ab EPISTULIS. Graec. V. Muratori pag. 923. 2.
e Bianch. pag. 69. Ti. Claudius. Alcibiades Scriba. Ab EPISTU
l IS Lat. Vl. Grutero pag. 1 1 1 1. Io. Ti. Claudius. Divi. L.
Eraſtus Scriniarius. Ab. EPISTULIS.
De Veſpaſiano.
vII. Rut. pag. r86. 6. Paternus at EPISTULIs Divo
Aug. Veſpaſiano Et Sibi. Et Epaphrodito. Aug. L. Ab.
EPISTULIS. Fratri-ſuo.
De Domiciano. - -

vin G Rut. pag. 1o81. 2. Huic EPISTULAE ſubici juſſi. E


ſegunda vez : EPISTULA qua admonuit. Saõ duas
Cartas do melmo Domiciano.
De Trajano.
IX. Rut. pag. 214. reg. 13. Ob. Eam. Rem EPISTULAM.
Mitti. X. Grutero pag. 61, 4. Proc. Ab. EPISTU
LIS Et A. Patrimonio. Iterum. Ab. EPISTULIS Divi Nervae.
Tertio Ab. EPISTULIS. Iraiani. D
e
8o OBs ERvAçoENs soBRE A LINGUA

Dos me/mos ou de outros Ce/ares.


XI. Rut. pag. 587. 1. Diis Manibus C. Flavii. Hermetis Aug.
Lib. Ab. EPISTULIS. Graecis. XII. Grutero pag.
587. 2. e Fabretti pag. 296. M. Ulpio. Aug. L Eroti Ah.. EPIS
TULIS. Graecis. XIII. Grutero pag. 587. y... e Murat. pag.
917. 3: Thallo. Aba/canti Aug. Lib Ab. EPISTULIS. XIV; Grute
rop;#86. f. Flavius. Aug. L. Protogenes Ab. EPISTULIS. XV. Go
ri Tomo I. pag. 82. Faufius. Aug. Lib. Adjutor. Ah.. EPISTU
LIS Latinis. XVI. Muratori pag. 6o6. Exemplum EPISTULAE
Scriptae Nobis A Cofino Aug. Lib. A Rationibus. E no fim : Ut
EPISTULAS Emittant XVII. Murator, pag. 9of. 1o. Flavio
Alexandro Aug. Lib. Ab EPISTULIS Latinis.
Dos Antoninos
XVIIIM Urat. pag. f7f. Exemplum EPISTULA E Aedini
1V1 #"Kix. Murator bra. É…fiz Épis
TULA E Paulini Leg. Aug.
De Gordiano

XX, Rutero pag. 272. 1. Numi/ius. Quintilianus Ah.


EPISTULIS Latinis 2

De Filippe.
XXI. Urat. pag. 91o. 6. L. Marcius Scrib. Ah.. EPISTUL.
Grec. Philippi Cae/ar Augufii. Fec.
De Valentiniano I.

* GºE pag.28.2. Magifier EPISTULAR.ISXXIII.


Maffei pag. 116. Calvifio Ab EPISTUL Latinis
Augufior.
Joze Scaligero no Index de Grutero : EPISTULA
Pro EPISTOLA ita/emper. Huberto Goltzio no Index dos feus
Fatos Confulares: EPISTULA, U in penultima pa/fim, & nuf
4uam aliter. Juto Fontanini no livro I. de Antiquitatibus Horte
cap.8. tomou por afumpto motrar: Non EPISTÓLA fed EPIS
TULA ufruead/extum feculum/criptum fui/e, contra dotti/imos viros:
e depois de citar mais de vinte Infcripçõens, allega as Pande&tas
Florentinas, que como tetifica Briffonio nos Ópufculos pag.
393. Confianter ac perpetuo EPISTUL AM habent, epifiolam nun
2u4m. Gori depois de copiar huma Infcripçaõ em que fe Ab.
• •
lê :
* E ORTHo GRAFIA LATINA. 8r

EPISTULIS Latinis: fazeta nota no Tomo I. pag. 83. Sic lo


# tum pri/ca Marmora, tum antiqui/mi Codices, pra/ertim
andečiae Florentine, &#c. Muratori depois de copiar outra femc
lhante, adverte afim na pag. 9o 1. Quitam acriter contendunt feri
bendum e/e EPISTOLA, antiquos lapides contemnere videntur. Fi
nalmente Joaõ Vignoli, além de provar a me{ma orthografia com
as antigas Infcripçoens que allegou na fua difertaçaõ de Columna
Antonini Pii : tambem para fe oftentar polido imitador da Anti
guidade cotumava affignarfe afim : Principis Columnae Ab EPIS
TULIS: querendo dizer que era fecretario do Principe Colon
na. O me{mo modo de efcrever feguiraó e defenderaó Angelo
Policiano e Oberto Giffanio : e afim efcrevem os Juritas Clafi
cos nas Pande&tas de Florença, como eu obfervei em muitas par
tes na ediçaõ de Taurellio. Acrefcenta Briffonio S. 12. pag.392.
acharfe a me{ma orthografia naõ fó nas Pandectas de Florença,
mas tambem em outros antigos MíT. de outros Autores Clafficos.
A vita de tantos e taó graves fundamentos, naõ fei como fe
pode afirmar e efcrever, h> innumeraveis os monumentos do feculo
mais florente, em que fe acha Epifiola, efcrito por O: e que afim
fe naõ deve efcrever Epiflula por U.

O BSERVAÇAM XI.
Vilicus com hum fó L, temporfi excellentes Marmores dos melhores/ecu
los: taõ longe como il/oe/tá de/e poder cen/urar, ou dar/e por ob/oleto.

Do tempo de Augufio.
I. B
Ianchini pag. 3y. Philomufus. Tert. L. VILICUS.
Do tempo de Claudio.
II. M Uratori pag.891. 2. e Gori de Poleno Tom. III, pag.
1 226. Calamus Ti. Claudii. Cae/aris Augufti. Germanici
Pamphilianus VILICUS.
Do tempo de Ve/pafiano.
"G Rutero pag. 1o69. 8. Daphnus. Imp. Ve/pa/lani. Ser Pe
cul. VILICUS Praedior.
• Do tempo de Trajano.

IV, DV Abretti pag. 2. L. Precilius Imp. Cae/ Nervae, Traiani


Co/mianus. VILICUS. M
u
82 OBsERVAçoENS soBRE A LINGUA

Do tempo de Hadriano.
V. Urat. pag. ory. 4. Sponio pag. 1 1 18.4. e Fabretti pag.
3. Imp. Caefaris Hadriani Aug. Ser. VILICUS.
Do tempo dos Antoninos.
VI. QPon, ibid. e Muratori ibid. Pro Salute M. Aureli Ant....
Felic. Aug.... VILICUS Rifinum.
De outros Ce/ares.
VII. U\ Abret, pag. 3. Claudiae. Zhalu/ae. Aug. Lib. Hyacinthus
VILICUS. VIII. Grut. pag. 1o7. 9. e Fabr. pag.
38. Genio. Cae/arum Diogenetus. VILIC. Fec. IX. Fabr. pag.
3o 1. e Malvafia pag. 95. Sporus. Caef. N. S. VILICUS. Aquae.
Claudiae. X. Grut, pag. 79. 4. Fortunae. Santiae Artemidorus.
VILICUS. XI. Fabr. pag. 3. D. M. S. VILICUS Nutricio.
Suo. XII. Murat. pag. 888. 6. e Bertholi pag. 111. Sar. Pro.
Sal. Aquilini VILICI. Augg. XIII. Spon. pag. 718. e Fabr. pag.
3. Peculiare VILICO. XIV. Spon. ibid. e Fabr. ibid. L. Pu
blic. A/clepio. VILICO. XV. Grut. pag 339. Docimo VILICO.
XVI. Murat. pag. of 3. 6. Flavia Athenais Fecit Modefio Conjugi
Suo B. M. VILICO.
Briffonio nos Parergos S. 4y. tetifica acharfe tambem Vilicus
com hum fó. L, nas Pande&tas Florentinas. Daufquio fegue e de
fende a mefma orthografia. Fabretti na pag. 2. confefa, que na
fua obra de Aqua & Aqueduttibus impugnára a Daufquio: mas
que agora convencido do teftemunho de tantos e taõ refpeitaveis
Marmores, fe retratava, e confeffava, fer melhor Vilicus efcri
to por hum fó L., que Villicus efcrito por dois LL. At modo plu
ribus exemplis pene convičius, puto eam e/e veriorem feribendi ratio
nem. Carlos Malvafia nos Marmores Felfineos pag. 95. naõ fó
defcreve muitas Infcripçoens deta orthografia, mas tambem ad. .
verte, fer ella muito mais frequente que a outra: Confiat inter
Augufie Domus minifieria vilicatum frequentius unico L, quam gemi
nato /criptum fui/e. Antonio Francifco Gori obfervou e feguio a
mefma orthografia na fua obra de Columbario Libertorum Liviae &#
Cae/arum, que anda no Tomo III. da Collecçaõ de Joaõ Poleno:
aonde tambem depois de referir a Infcripçaõ que pozemos em
primeiro lugar, diz afim : Vilicus /criptum legitur in quamplurimis
vetu/?is lapidibus. Quare per unicum L/cribendum vult Fabrettus. Go
ri pag. 167. Naó negamos por ifo poderfe tambem efcrever Vil
licas com dois LL ; pois fabemos que deta orthografia # CIIA
E ORTHo GRAFIA LATINA. 83
bem naõ faltaõ exemplos, que fe podem lêr em Malvafia pag.
95. Quem quizer mais Infcripçoens de Vilicus, leia a Mu
ratori pag. 9o6.2.949. 3. 967.3. e a Bertholi nas In/cripçoens de
Aguileia pag. 94.

OBSERVAÇAM XII.
Cocus efcrito por C, tem tambem a feu favor excellentes Marmores,
para /e naõ poder tenfurar, antes fim para fe preferir.

Do feculo de Augufo.
I. Ponio pag. Iogo. 1. e Murat. p. 92o. 2. Zetus Marcel
lae Minoris COCUS. II. Sponio p. 1o9o. 2. e Fabretti
• de Col. Traj. p. 184. Seleucus C. Cae/aris COCUS Ger
{7/3/3/C.

De outros Ce/ares.
III. Mº? pag.898. 1. Epaphroditus feriba COCORUM.
IV. Poleno Tomo III. pag. 1 162. e Grutero #5.
y8o. 12. Hic. O/a. Sita. Sunt. Faufti. Eronis Vicarii. fupra CO
COS. V. Gori Tomo I, pag. 427. Arax. COCUS Alche. Pedi
feq. VI. Murat. pag. 982. 4 e Grutero # y8o. 13. M. Vale
rius Bucinae L. Optatus COCUS. VII. M. ei pag.319. M. Au
relius Aug. L. Bithynicus Praepofitas. COCORUM. VIII. Grut.
pag. f8o. 14. Adraftus. Libertus. COCUS. IX. Sophe Adrafti
COCI. L. uxor. X. Grut. pag. 637.4. L. Clodius. L. L. Antioc
Tuftus. COCUS

OBSERVAÇAM XIII.
Bybliotheca e/crito por Y, tambem por fi tem muitos e excellentes
Marmores, quafi todos do feculo de Auguflo e do feguinte.
I. Rutero pag. 578. f. e Murat. pag. 929. 2. Vibiae. Suc
- ce/ae Liviae. Aug. Ser L. Vibius. Aug. Ser A. BY
BLIOTHECA. Latina. H. Murat, pag. 927. 4. C.
julius. C. L. Phronimus A. BY BLIOTHECA Graeca. III. Gru
tero pag. 584. 6. Antiochus. Ti. Claudi Cae/aris. A. BYBLIO
THECA Latina. Apollinis. IV. Grut. pg. 584. 2. Alexio Cae
faris. Aug. Ab BYBLIOTHECE. V. Murat. pag. 893: 7. Ti
Claudius. Aug. L Hymenaeus Medicus {BY
11

BLIOTHE cºi
,v a•
84 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
VI. Murat. pag. 923. 2. Byrae Canacianae Liviae. Aug. Ser A. Ve/>
te. Ti Claudius Alcibiades. Mag. A BY BLIOTHECA Latina.
V11. Fabretti pag.717. M. Ulpias. Aug. Lib. BY BLIOPOLA.
VIII. Grur, pag. 1o28. f. C. Ptinius. L. F. M. Tutelam. BY
BLIOTHECA E. IX. Fabretti pag. 198. T. Aelio T. F. Proc.
Aug. BY BLIOTHECAR.

O BS E RIVA GAM XIV.


Thus efêrito por TH, he tambem frequente nos Marmores do melhor
feculo: e a/im naõ fe deve reprovar, mas fim preferir.

\ Marmore de Narbona dedicado a Auguto Cefar, que


traz Grutero pag. 22o. e Sallengre Tomo l l I. pag.87y.
Numini ejus THUS & Vinum prefient. E mais abaixo :
THUS & Vinum incolis prefient. E logo: THURE E Vino Sup
plicent. E no fim: THUS & Vinum ad fupplicandum numini ejus.
Outro Marmore do me{mo tempo dedicado a Tiberio no fegun
do anno do feu imperio, e guardado em Florença, como o def
creve Grutero pag.228.8. e Gori Tomo I. pag. 316. THURE
& Vino Genii eorum. Outro no me{mo Grutero pag. 855. 3. e no
mefmo Gori do Thefouro de Poleno Tomo III. pag. 234. Item
THUS. Vinum. Far. Et Oleum. Outro de excellente architectu
ra e admiravel ornato, que defcreve o mefmo Gori no Tomo I.
pag. 335. L. Faenio Favori THURARIO. Outro em Muratori
pag. of 2. y. Dis Manibus L. Faeni Urfonis THUR. Ifto he, Thu
rarii. He digno de fe ler o que neta materia obferva Gori na
nota à primeira das duas Infcripçoens proximas. O que naõ obf
tante, eu naõ accufarei de barbaro Tus fem H, porque afim o
acho em hum bom Marmore de Commodo, que vio e defcreve Fi
lippe da Torre pag. 389. duas vezes : Sacrificium Ture Et Vinº
Fecerunt. E afim efcrevem tambem os tres antiquiffimos Codices
de Virgilio, dois Vaticanos, e o Mediceo.

OBSERVAÇAM XV.
Plotrum em lugar de Plautrum naõ permittem os antigos monumentos
que fe regeite ou cen/ure de antiquado, e muito menos depouco latino.

E? primeiro lugar : Plafirum he contante orthogra


fia dos Bronzes de Herculana, que ninguem duvida fe
rem abertos na idade aurea, e aonde Mazoqui o achou oi
to vezes. Que eta mefma orthografia fe confervatie no tempº Lº
E OR THo GRAFIA LATINA. 8y_
Cicero, motraõ os feus mais antigos e melhores Mf. aonde
Victorio tetifica que lera Plafirum , e naõ Plaufrum. Em
fegundo lugar : que afim efcrevefem tambem muitos da
idade argentea, he facto que evidentemente fe prova de te lugar
de Suetonio na vida de Vefpafiano cap. 22. Menfirium Florum
Con/ularem, admonitus ab eo PL A U S T R A potius quam PILOS
TRA dicenda, die po/lera Flaurum/alutavit. Quer dizer: que dizen
do Veípafiano huma vez Plo/trum, e advertindo-o Mentrio Flo
ro de que fe devia dizer antes Plau/trum : o agudo e prudente
Principe para motejar de pueril a advertencia, no dia feguinte
em lugar de o faudar pelo nome de Floro, o nomeou Flauro. E
a galantaria etava, como obferva Torrencio nefte lugar, que o
nome Flauro entre os Gregos fignifica huma coifa vil e de ne
nhuma confideraçaõ. Donde temos, que no tempo de Vefpafia
no e ftava em ufo e era corrente entre os mefmos Cefares e Cor
tesãos dizer Plafirum. Ultimamente que eta pronunciaçaõ e ef
critura fe continuaffe ainda muito depois, prova-fe com igual
evidencia das Pande&tas de Florença, as quaes involvendo em fi
as leys e decizoens de tantos Juris-Confultos defde Auguto até
os Antoninos, contantemente efcrevem Plo/trum. Ouqamos o
moderno e doutifimo Illuftrador das Taboas de Herculana Alei
xo Mazoqui na pag. 35 3. Ab ultima pri/ci Latii etate u/que ad Tul
lii tempora numquam non Plotrum fere magis quam Plautrum ufur
patum fuerat : cum ecce Ve/pa/iano vocali uma eferenti ridendum fe
prebuit Florus quidam. Quod totum Suetonius cap. 22, inter Ve/pa/ia
ni jocos refert. E mais abaixo: Antiqua monumenta (im quae nihil li
brariis licuit) in re orthographica poti/imae autioritatis e/e , nemo ibit
inficias. Aigue in hac Tabula ofiies Plafirum, numquam rum bivocali
Au /cribitur. Pof monumentorum fidem membranis vetufi/mis proxi
mus locus efi. Ac /ane in Catonis M7 e que ac in editis cap. 2. non
aliter quàm cum O , pluries legitur. Idem de Ciceronis vetu/lioribus &#
probatioribus à fe vifis teflatur Victorius. In Pandečiis vero Florentinis,
quo in fuis rebus, ferme uti Delphos, feitatum ire folent, non aliter fe
re quam uma vocali /cribitur. Itaque ex juris-Con/ultorum & Tabule
nofirae indicio prefiare po/umus, apud antiquos Plotrum potius, quâme
Plauftrum /criptitatum fui/e.
O que Mazoqui diz das Pande&tas Florentinas trazerem Plo/-
trum, tinha já antes advertido tambem Briffonio nos Parergos $-
32. pag. 39;. Por ultimo advirto, que ainda dos Grammaticos
da idade argentea preferiraõ alguns Plo/trum a Plau/brum , como
fez Valerio Probo citado por Torrencio: ainda que naó ignoro, que
outros já na aurea mandaraõ efcrever Plau/brum, como foi Varraó

OB
Só OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVAÇAM XVI.
Zmyrna e/crito por Z, em bellos Marmores do feculo de Augufº.
I. Rut, pag. 22f. 1. Divo. julio Civit ZMYRNAEO
RUM. II. Bianch, pag. 24. e Murat. pag. 9o8. f.
julia ZMYR NA jucundi. III. Maffei pag. 136. C.
julius Aug. L. ZMYRNAE. IV. Murat. pag. 1384. Heic faceo
Infelix ZMYRNA. V. Grut, pag. 627. 1o. Ti. Claudio Onefi
mo ZMYR NA Cojux. Catullo car. 93. ZMYRNA mei Cinnae.
Vulpinete lugar. ZMYRNA. Hec efi bujus nominis orthographia:
ut ex vetuflis codicibus, nummis, inferiptionibus, &# praeterea Scholiis in
Homerum Vo/ius ofendit. Havercampo nas notas às Medalhas de
Morellio pag. 193. Qgi veteres norunt nummos, feiunt SMYR
NAM Graece /cribi non tantum per literam initialem S, fed & Z.
Liebe pag. 333. depois de defcrever varias Medalhas Gregas que
trazem ZMYRNA efcrito por Z , diz afim : Scribitur verº
ZMYRNA per Z loco S, qua de permutatione litterarum barum vi
dendus po/* 7rifianum M. Spanhemius.

OBSERVAÇAM XVII.
Cena e/crito por E., he o mais frequente nos Marmores de bom feculo,

Do tempo de Augufo.
I. Abretti pag. 17o. CENISQUE. Omnibus Publicis. In
tere/e.
TI. II. Fabretti pag. 171. Item Sacerdo. CENA

Do tempo de Ziberio.
" GºERP R E NT.
I. pag. 316. Decuriones Et Populus CENA

Do tempo de Claudio.
IV. N T&# pag. 89)". I. Ti. Claudio. Aug. L. Dio/coro A.
CENA Centurionum.

De Trajano.
V. Abretti pag. 445. Inter CENAM. VI. Fabr. pag.72y.
F CENAM. Omnibus Annis. Dandam. 8
Do

-
E ORTHo GRAFIA LATINA, 87

Do tempo dos Antoninos.


VII. Q Pon. pag. 7; 1. CENAM. Dandam. Promifit. VIII. Gru
tero pag.446. 2. In. Cujus Dedis. CENAM. Col. Ded.
IX. Gruteroibid. num. 4. Colonis CENAM. Dedit. X, Torre
pag. 29o. Ibique Inter CENAM.
De idade incerta mas naõ barbara.

XI. Utro que defcreve Grutero pag. 928. 2. Cum Taberna


Et CENACULO. XII. Grutero p. 32 f. 1o. Seviri,
CENAS. Remiferunt. XIII. Grut. p.47.9.7. Huic Ordo. Municipi
CENAS. Publicas. Decrev. XIV. Grut. p. 11o 3: 9. CENAM.
Seviralem Dedit. Gori depois de referir a primeira Infcripçaõ,
faz eta nota pag. 321. Talem fcripturam aureo Augufiorum aevo po
ta/mum frequentatam legimus. Aldo Manucio provou e approvou
a mefma orthografia: e depois delle Fabretti pag. 23o. Naõ du
vido que fe achem alguns bons Marmores, em que fe efcreva Coe
na com ditongo. Advirto porém, que hum referido pelo nofo
Rezende, e defcripto por Grutero pag. 16. 1. aonde fe lê Coe
nam dedit: tanto Grutero, como Scaligero, o dá por efpurio, ain
da que contra o parecer de Gudio. No mefmo Grutero p. 448.4.
traz outro Marmore Coena, aonde o Mff. de Ligorio traz Cena.
Pelo contrario aonde Grutero pag. 427. I. imprimio Cena , traz
Vulpi Tomo X. pag. 95. Coena. O que aqui advirto, para fe ver
a minha ingenuidade, que nada diffimula.

OBSERVA GAM XVIII.


A Conjunçaõ Cum e/?rita por C, em excellentes Marmores: e pelo con
trario a Propofiçaõ Qum e/trita por Q., nas Medalhas e
Marmores.

Do tempo de Augufio nos Cenotafios de Pifa.


I. G? Tomo II. pag. 1o. CUM Senatus Populi Roman;
Inter Ceteros plurimos ac Maxfimos bonores. II. Gori
ibid. CUM in Colonia nofira non e/ent. 111. CUM al
latus e/et nuntius.
Do tempo de Claudio.
IV. Urat. pag. 225.7. CUM. Vetufate Corrupta e/ºt Ba
fis. V. Da Oraçaõ do mefmo Claudio. Grut. P. Joz
CUM ad bellum avocatus e/et. D
{}
88 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

Do tempo de Galba.
VI. Affei pag. 98. e Murat. pag. 3o6. CUM efi Civitas iis
data. • •

De tempo de Ve/pa/iano.
VII. Rutero pag. 164. 1. CUM Civitatem vefiram premi In
dicetis. VIII. Grevio Tom. III. p.246. CUM Vetu/>
tate dilap/a e/et.
De outros Ce/ares.
IX. Urat. pag. 587. 2. CUM prona voluntate profe/us/it.
X. Murat. pag. 598. 1. CUM Optimus Princeps /e-
quendam e/e pre/cripÁ/et. XI. Murat. pag. 572. 1. CUM filium
amiferim. Pelo contrario em lugar de CUM prepofiqaó acha fe
QUM nas Medalhas de Auguíto que defcreve Liebe pag. 216.
Foedus QUM Gabinis. Hum Marmore de bom caracter em Gru
tero pag. 817. 12. Liberis Libertabu/que MEQUM.

OBSERVAÇA M XIX.
Clufus em lugar de Claufus, prohibem os bons Marmores e Medalhas
que fe dê por antiquado, e muito mais que fe reprove.
I. Rutero pag. 149. 4. Imp. Cae/. Divi. F. Aug. Pon.
G Max. Templo jani, CLUSO. II. Murat. pag. #:
C. fulius. Aug. L. Fecit Sepulchrum. Maceria, CLU
SUM III. Pratilli pag. 74. Afirapton Aug. Caef Villicus Aedicu
lam Aram Vetuñate Diruta Refi. IV. Os Marmores Capitolinos da
ediçaõ de Goltzio pag. 2oy. e da ediçaõ de Panvinio pag. 36. Pa
ce P. R. Terra Marique Parta janus CLUSUS. V. Sponio pag.
1234. Locus Materia CLUSUS. VI. Spon. ibid. Hoc Monum.
Maceria CLUSUM Sibi G Suis Libert. VII. Fabr. pag. 114. L.
Stertinius Ariam. Maceria. CLUS A M Sibi Et Suis. VIII. Fabr.
pag. 223. A. Cae/ennius Sibi. Et. Suis. Sepulchrnm Macereis CLU
SUM. IX. Murat. pag. 492. 2. Et Hic Locus Maceriola CLU
SUS Al Familiam Mefianam Et Clodianam Pertinet, X. Grut.
## 928. 2. Hujus Monumenti jus Qua. Maceria, CLUSUM Efi.
1. Grut, pag. 325. 12. Locum CLUDENDUM. Curavit.
XII. Bridonio S. ; f. pag. 395. CLUDO pro CLAUDO non ra
ro in Pandečiis leges. As Medalhas de Nero que defcreve Mutellio
|- To
E ORTH o GRAFIA LATINA. 89
Tomo II. Tab. 23. faõ feis com efta epigrafe no reverfo : Pace
P. R. Ubique Parta janum CLUSIT. Outras com eta: Pace P.
R. Terra Marique Parta janum CLUSIT. Tambem as traz An
tonio Agoftinho nas Medalhas Tab. 21. e Pedrufi Tom. I. Tab.
6. e Vaillant Tom. III. pag. 1oo. Hum Marmore em Grutero
pag. 6jó. 2. Ac Tumulo CLUSERE Gravi.

OBSERVAÇAM XX.
Sepulchrum e/trito por CH, em muitos e bons Marmores: taõ longe e/>
14 de /e poder reprovar efia orthografia.
I, Uratori pag. po7. 3. C. julius. Aug. L. Primitivus C.
julio. Phylargyro Aug. Lib. Fecit SEPUL CHRUM
L. II. Muratori pag. 996. 7. Claudia. Aug. Lib Op/e-
Auens Cufi diam SEPULCHR. III. Grutero pag. 866. 7: Dis.
Manibus Clodiae. T. F. Saturniae Hoc. Monumentum. Sive SEPUL
CHRUM. Se, Viva. Fec. IV. Grutero pag. 8ff. 3. Aeliae. Try
phofae Yuf. SEPULCHRI. V. Grutero pag. 28o. Quum Habeat
Plurima Et diferfis Locis SEPULCHRA, VI. Murat pag. 438.
Hoc Tegitur Superis Invifa SEPULCHRO. VII. Gori Tomo I.
pag. 379, e Sponio pag. 232. Hoc Monumentum five SEPUL
CHRUM Cum Area Sua T. Fuficius Felix D.D. VIII. Grutero
pag. 717. 13. Parvaque Marmoreo Clauferunt Membra SEPUL
CHRO. IX. Grutero pag. 8ç6. 2. Locus Exc SEPULCHRI.
Et Itineris. X. Grutero pag. 875. 2. Ne. fimili. Poena SEPUL
CHRI. Teneatur. XI. Grutero pag. 964. 2, Hortus. SEPUL
CHRO. Cedat. XII. Muratori pag. 162 f. 1. e Maffei pag.
2yo. 7. P. Afil. Ulpius Ip/e SEPULCHRI Arbiter.
XIII. Muratori pag. 17oo. 14. M. Licinius. Cra/us Hoc. Monu
mentum. Sive SEPULCHRUM. Emit. Sibi Et. Suis. Libertir.
XIV. Fabret. p. 8o. Socios. Manes Commune. SEPULCHRUM.
Os fujeitos detas duas ultimas Infcripqoens etaó dando a conhe
cer na primeira o tempo de Trajano , na fegunda o tempo de
Auguto. Fóra detes exemplos fe achaõ a cada pafo outros Mar
mores efcrevendo Sepulchrum com CH : dos quaes eu pudera re
ferir até jo, que tenho encontrado.

N OB
9Ó OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

OBSERVAÇAM XXI.
O Jub/antivo Concivis reflituido à idade aurea pelo feguinte Marmore
do tempo de Augufo.

Affei pag. 87..... Dic. 2..... Rom. Et. Aug.... CON


#m4
• CIVIUM. Rom. . . . Tannia. Ann. VII.... Equit. Cy
ren. Ann. VI. Maffei nete lugar : Dolendum quidem non in/cri
ptionem, /ed mi/erabile fragmen heic ofiendi: magnifaciendum tamen ,
quod Auguteis literis vocem Concivis nobis fervarit, qua ante hoc
marmor vi/um aureae latinitatis cultores uti horrui/ent.

O BSERVA ÇAM XXII.


O Protomedico ou Fyfico mór, nos Marmores Latinos do feculo de
Augufio fe chama Supra Medicos.

Ianch, pag. 37. e Gori de Poleno pag. 126. M. Livius Li


viae. L. Orefies SUPRA. MED. A efte me{mo chama
outra Infcripçaõ que traz Grutero pag. 581. 7. Superpo/i-
tum Medicorum. Os que nas Infcripçoens de feculo inferior que
traz Grutero pag. 632. 4. e Reinefio claf. xx. 2oy. fe chamaõ Ar
chiatros: querem os Criticos que naõ fignifique o Fyfico mór,
mas fimplefmente os Medicos do Principe, ou os que tinhaõ fa
lario nas Cortes e Cidades grandes. Sobre o que he digno de fe
ler Oliverio nas notas aos Marmores Pifaurenfes pag. I y 3.

OBSERVA Ç A M XXIII.
O Camareiro mór tambem nos Marmores de Augufio fe intitula Supra
Cubicularios.

Ianchini pag. 26. e Gori pag. 78. M. Livius. Auguffae L.


Amaranthus SUPRA. CUBICULARIOS. A imitaçaõ
defta lemos em Grutero pag. y99, num. 8. Supra Velarios
de domu Aug. Em Pignorio pag. 1 162. de Poleno : Supra Cocos.
Ao mefmo Camareiro mór chama outra Infcripçaõ do feculo de
Auguto que traz Gori na mefma pag. 78. Decurio Cubiculariorum:
titulo que tambem lhe dá Suetonio na vida de Domiciano cap. 17.
• OB
" E ORTHo GRAFIA LATINA. 91

OBSERVAÇAM XXIV.
O Archeiro ou Guarda do Corpo do Principe , tem nos Marmores de
bom feculo o titulo de Corpore Cuftos.
I. Rut. pag. 6oo. 12. e Fabr. de Column. Traj. pag. 183.
Bafus. Neronis Cae/aris. CORPORE CUSTOS. Na
tione Frifius. II. Grutero pag. 6oo. 13. e Fabr: pag.
183. Hilarus Neronis. Cas/aris CORPORE. CUSTOS III. Go
ri Tomo I. pag.397. Severus CORPOR E CUSTOS Ti. Cae/a-
ris Germanici. IV. Fabr. Ibid. # 183. T. Claudius Chloreus Ne
ronis. Claudi Caefaris. Aug CORPORIS. CUSTOS. Fabr: ibid.
pag. 183. Alcimachus Neronis. Claud. Caifar. Aug. Ger. COR
POR. CUSTO. •

O BSERVAÇAM XXV.
Os Subfantivos Colorator e Calciator, reflituidos ao feculo de Au
gufio por meio dos feus Marmores.
I. Ianch, pag. 46. e Gori de Poleno pag. 13y. Anteros Li
viae COLORATOR. Bianch. pag. f2 e Gori pag.
139. M. Livius. Aug. L Menophilus CALCIATOR.

OBSERVA Q A M XXVI.
Hoc manfum veni, em hum Marmore do tempo de Augufio, querem
do dizer: Huc ad manendum veni : o que fe comprova de
outros Monumentos.

Em Florença nas Ca/as dos Gallis.


Ori Tom. III. pag.114. Murat. pag. 297. 2. e Mafei 55:
198. Ti. Latinius Ti. L. Dori Agrafia Ti. L. Rufa HOC.
MANSUM. VENI, IIII. K. Sept P. Sulpicio. C. Wal
gio. Rufo Con/ulibus. Eta Pedra mereceo particular attençaõ a
Maffei, Gori, e Muratori , naõ fó pela formula fepulcral, Hoc
man/um veni : mas tambem pelos dois Confules que nella feno
meia ó, que o foraõ no anno da fundaçaõ de Roma 741. que he
o 12. antes da era vulgar. Hoc em lugar de Huc além de o traze
rem as Pande&tas Florentinas na "º 6. D. de Uju (5 habit. “º
11 |- oO
O2 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
obferva Briffonio S. 12. pag. 393. tambem o acho em fegundo
Marmore de bom caracter qué traz Grutero pag.816. 8. Infer
ri. HOC. Non. Licet. Niñ. Quorum Nomina. Scripta. Sunt. E nou
tro que defcreve Maffei nas Àntiguidades Gallicas pag. 31. HOC
Invitus Venio Veniendum Efi Tamen.

OBSERVA ÇAM XXVII.


O ablativo filiis vindo de Filía.

Em Roma.

Rutero pag. F76.7. Dis. Manibus. Dextri Cae/aris. Servo.


Diaetarcho. Domus. Aug. Trebonia. Laudice Fec. Conjug. B.
M. Cum. Duabus. FIL 11S. Fortunata. Et. Felice.

OBSERVA ÇAM XXVIII.


O ablativo Domu frequente nos antigos Marmores.
I. Affei pag 2 fó. 4. Hermeroti Arcario V. A. XXXIIII.
M Collegium Quod efi In DOMU Sergiae Paulinae Fece
runt. II. Fabretti pag. 1 14. Secundinus. Mulomedicus
Fecit. Sibi. DOMU Aeterna. III. Grutero pag. 1oo6.8. Totaque.
DOMU. Divin. IV. Grutero pag. 599. 8. De. DOMU. Aug.
V. Bertholi pag. 92, L, junius Succe/us U. S. L. M. DOMU.
Altinas. VI. Grutero pag. 3. 9. Stephano. Patre DOMU. Ter
tiana.

OBSERVAÇAM XXIX.
Jure dicundo, em lugar de Juridicundo, frequente nos Bronzes e
Marmores de bom feculo.
I. | } Um Bronze da idade aurea que traz Grutero pag. fo6
Ubei JOURE DICENDO Prae/e folent.
No Cenotafio de Pifa.
II.
G Ori Tom. II. pag. 1o. Qui. Lipfis. JURE. DICUNDO.
Praerunt. III. #. §ui/quam.JURE. DICUN DO.
Praerat. Afim mefmo traz Noris no principio do T.III. e Chishull
P.190. Anas
E ORTHo GRAFIA LATINA. 93

Em outros.

IV. Urat. pag. 13. 1. jovi. Optimo. Maximo Lucius. Ne


vius. L. Filius IIII. Vir. JURE, DICUNDO.
V. Grutero pag. 1o 36.3. II, Vir. JURE, DICUNDO. Carfu
lis. Confira-fe Voffio de Grammat. liv. iv. cap. 1o.

OBSERVA Ç A M XXX.
Ungentarius, em lugar de Unguentarius, frequente nos antigos
Marmores. \

D# tratando defta orthografia diz, que Ungenta


rius fó em muito poucas Infcripçoens fe acha. Fabret
ti o refuta e convence , defcrevendo nove Marmores,
em que fe acha UNGENTARIUS. Eu fó referirei hum do
tempo de Domiciano. T: Flavius Aug. Lib. Ab. UNGENTIS.
Os mais podem os curiofos ver em Fabretti, advertindo que o pri
meiro vem na pag. 14y. os outros na pag. 219. e 22o.

O BSERVA GAM XXXI.


Delmatia e/crito por E, he taõ frequente nos bons Marmores, e Dal
matia e/crito por A, taõ rarº: que pelo meo voto fe deve prefe
rir o primeiro ao fegundo.
I
Os Marmores Capitolinos.
I. Oltzio pag. If 1. e Grut. pag. 298. 9, Caecilius Metellus
D E L M A T I CUS Pro Cos De DEL MATEIS.
II. Golt pag. 137. P. Cornelius Scipio Nafica Co/. II.
JDe DELMATE IS.

De Tiberio.

III. Rutero pag. 96. 1. C. julius. C. F. Donatus. Ab. Ti.


Caefare. Auguño Bello. DELMATICO. •

De Domiciano.

IV. Ori Tomo I. pag. 69. Qui. Sunt. In, D E L MA


T I A.
Das
94 OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

Dos me/mos ou de outros Ce/ares.


V. G Ori Tomo III. pag. 86. D. M. L. Licini. Maximi. Tr.
Cla/. Praet. Ravenn. Natione DELMAT. V.I. Grut.
p.387.4. P.ce/enio.Confianti Dec.Cof DELMATIAE. VII. Oli
ver: pag. 176. D. M. L. Idafimi Valentis Nat, DELMATA.
VIII. Murat. pag. 833. 2. C. Martio. "julii Vet. Ex., Adoptione
Nat. DELMAT. Cafiri. Dianae. As Medalhas do Sobrinho de
Contantino, que trazem Patino e Liebe : Fl, DELMATIUS.
Afim lhe chama tambem Sexto Aurelio Victor. Veja-fe Spa
nhemio Tom. II. pag. 266. e Liebe pag. 3) I. Naó fe póde toda
via negar , que tambem alguma vez fe efcreve Dalmatia : como
nos Marmores que traz Grutero pag. 1o23. 1. e Muratori p.74o.
p. e pag. 8o7. 9. Da mefma fórte tambem Dalmatius nos que
traz Maffei pag.278. 2. e pag. 31.3.3.

O BSERVA Q A M XXXII.
Juícularius e Subvilicus refiituidos

à idade aurea pelos Marmores dº
Claudio.

Mbos eftes dois Sub tantivos fe achaõ no Calendario do


A tempo de Claudio, que tantas vezes referimos: e que de
pois de Bianchini pag. 8o. defcreveo Muratori pag. 3o4.
Felix. Aug. LJUSCUL Phius De.... Am SUB VIL. E outra vez:
... Irimus SUBVIL. O primeiro fignifica o que prepara ou appre
fenta o caldo. O fegundo fignifica o fegundo cafeiro : como de am
bos advertio o Jefuita Vulpi na Differtaçaõ de Tabula Antiatina pag.
17. e 19. aonde comprova o nome Subvilicus ou Subvillicus com ou
tro Marmore referido por Pignorio: Hermeroti, Vicario. Suo. Lu
percus. SUBVILLICUS.

OBSERVAÇAM XXXIII.
O nome Limia dado ao no/o rio Lima naõ fe póde duvidar fer Latino
e /eguro: nem Surita no Itinerario de Antonino, ou Harduino nas
notas a Plinio enfinaraõ o contrario.

Q# reprova Limia , manda que fe efcreva Limea. Mas


o adjectivo Limicus e Limius, com que os naturaes de Li
ma te daõ a conhecer nos antigos Marmores de Tito e
de outros Cefares, que traz Grutero pag. 24y. 2. (Inte
f'4////-
E ORTH o GRAFIA LATINA. • 9}'

ramici. LIMICI. Tamagami.) e Muratori pag. 2o12, 3:4, f. cla


ramente provaó fer a fua origem Limia. Depois difto Limia cha
maô a efte rio Pomponio Mela das ediçoens de Schotto e Grono
vio: III. I. Cui oblivionis cognomen efi, LIMIA. E Plinio da edicaõ de
Harduino IV: 2o. Bracara Oppidum Augufa, fiumen LIMIA. Entre
os Gregos Eftrabaõ fim cfcreve Limaea, mas Ptolemeo efcreve Li
mias. O dizer Plinio , que alguns ao rio Eminio chamaõ Limaea,
naõ he dizer que o Lima fe naõ póde chamar Limia , nem Har
duino ou Surita tambem tal afirmaõ.

OBSERVA ÇAM XXXIV.


Adnepos fignificando o quarto neto nos antigos Marmores dos Antoninºs.
Na Dacia.

I. Pon. pag. 1oy6. e Grutero p. 262. F. Imp. Cae/ari Divi


Marci Antonini Filio. Divi Antonini Pii Nepoti. Hadriani
Pronepoti. Traiani Abnepoti. Nervae ADNEPOTI.
Em Tunes.

II. M Affei pag. 458. Imp. Caef. Divi Septimi Severi. Fil. Divi
M. Antonini Nepot. Divi Antonini. Pronepoti Divi AEli
Hadriani. Abnepoti Divi Traiani. Et Divi Nervae ADNEPOTI
M. Aurelio Antonio Pio. E afim outros dos mefmos Antoninos em
Grutero pag. I y6. 9. Murat. pag.243.1. e 245.8. A mefma voz
provou já muito antes o Autor da Collecçaõ das Palavras Fami
liares com as autoridades do Jurif Confulto Gaio.

OBSERVAÇAM XXXV.
O Adjetivo Circienfis vindo de Circus, refiituido à idade aurea por
meio dos feus Marmores e Bronzes.

Os Bronzes da nova Herculana defcriptos por Mazoqui


pag.332. In. Pampam. Ludeis. CIRCIENSIBUS. Nº
Cenotáfio de Pifa em Gori Tomo II. pag. 1o. Ludi.
Scaenici. CIRCIENSESVE. Noutros Bronzes do tempo de Ti
berio, que defcreve Maffei pag. 313. Ludos. ClRCIENSES
Fieri.

OB
96 OBs ERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVAÇAM XXXVI.
Praeram, e Praero de duas fyllabas : e Praeunte de tres fyllabas
ainda na profa, tem por fi excellentes Marmores e Bronzes.

O Bronzes de Herculana fempre afim efcrevem, como


fe prova da ediçaõ e advertencia de Mazoqui. Pag. 324.
Quei. Aerario. PRA ERIT. Pag. 32f. Queive. Aerario
PR A E RIT. E afim outras muitas vezes. Outros Bronzes
do feculo de Cicero em Grutero pag. fo6. Ubei Youre Dicendo
Praefe folent. Do mefmo modo os Cenotafios de Pifa que defcre
ve Gori Tomo II. pag. 1o. e Noris no principio do Tomo III.
I. Neque qui/quam jure dicundo PRA ERAT. 11. Qui Piñs jure
dicundo PRA ERUNT. No Fragmento dos Arvaes do tempo de
Vefpafiano que defcreve Fabretti pag.442. PRA EUNTE L. Ve
ratio. Confira-fe Noris na Diflert. iv. aos referidos Cenotafios
cap. 2. S. 2. e Mazoqui pag. 341.

OBSERVA ÇAM XXXVII.


O Subfantivo Tribunale de quatro /yllabas reflituido à idade aarea
por meio dos Bronzes de Herculana pag. 324.

Nte. TRIBUNALE. Suom. Propofitum. Habeto. Daqui


fe colhe, naõ fer Tertulliano o primeiro que ufou de
Tribunale, no Livro contra Marcionem. Tambem defte
Subtantivo fazem mençaõ Quintiliano e Carifio: efte approvan
do, aquelle reprovando. Veja-fe Daufquio pag 67. e 32o.

O BS E RVAÇAM XXXVIII.
Fallando dos que tinhaõ por oficio defignar os lugares nos E/peãaculos e
mais funçoens publicas, mandaô os bons Marmores e Bronzes efere
ver Diffignator e Diffignatio : e naõ Defignator e
Defignatio.

S de Herculana fempre trazem Di/gnatio, como obferva


Mazochi, Pag. 41o. Neve qui/que. Praeconium. DISSI
GNATIONEM. Libitinamve. Faciet. Pag. 42o. Quei.
Praeconium. DISSIGNATIONEM. Libitinamve. Hum Marmo
re dos Antoninos em Grutero pag. 27o. 6. Statilio. DISSIGNA
- TORE.
A ,
*

E ORTHoGRAFIA LATINA. p>

TORE. Scaenar. Outro na pag.625. 11. Praeco. Idem DISSI


GNATOR. Mazoqui accrefcenta , que afim mefmo efcrevem
fempre outros Marmores, e affim tambem os dois melhores Mff.
de Plauto. Outro Marmore do tempo de Auguto em Grutero
Pag. 6o I. I. C. Verres. Eros Difignator Cae/aris. Augufti. Aonde
Mazoqui o velho erradamente imprimio Defignator, que he o vul
gar dos Mff.

OBSERVAÇAM XXXIX.
Mauretania e Caefarenfis, em lugar de Mauritania e Caefarienfis nos
bons Marmores e Medalhas.

I. Affei pag.241. T. Vario Clementi Proc MAURE


TANIÃE CAESARENS. II, Maffei pag. 242.
2 Vario Z Fil Clementi. Cl. Cel Proc. Aug. Provinciar
Raetiae MAURETAN CAESAR E NSIS. III. E mais abaixo:
Decuriones Alar. Provin. MAURETAN CAESARENSIS. Aqui
cenfura Maffei a negligencia de Grutero, que em todos eftes tres
lugares imprimio Caefarienfis, contra o teftemunho dos Marmo
res. Todos faõ do tempo de Hadriano. As Medalhas de Traiano
e de Hadriano , que defcreve Vaillant pag. 148, e If y. Col. Pri
ma. Fl. Aug. CAESARENSIS. Outras de Hadriano que refere
Mufellio Tomo I. pag. 129 e 1 3o. MAURETANIA S C.
Outras : Adventui Aug, MAURETANIAE. Naõ me atrevo
ainda afim a cenfurar de barbaro a quem efcrever Mauritania por
I. porque afim o acho em hum Marmore dos Antoninos, que
traz Gori Tomo II. p. 347. e noutro dos mefmos em Muratori p.
244. 1. E em terceiro que defcreve o mefmo Muratori pag.
1993. 6.

OBSERVAÇA M XL.
2ambem nos antigos Marmores e Medalhas fe acha e/crito Carthagi
nenfis, em lugar de Carthaginienfis.
I. Aillant, pag. 124. Imp. Nero Cl. Cae/ar Augu%. Publicº
Editto In Exitu Mauritaniae Numiolae Provintiae CAR
THAGINENSIS. Tetifica Vaillant que a tirara do
Itinerario de Geraldino imprefo no anno 1631.

O Em
98 OBsERVAçoENS soBRE A LINGUA

Em Tunes.

II. M Affei pag.466. L. ABlius. M. F. M. Nepos Domo Roma


9gi Et CARTHAGINENSIS. Maffei tetifica que
a recebera com outras muitas achadas no Reyno de Tunes da
maõ de Fr. Francifco Ximenes Mercenario Hefpanhol : e que
conferindo-as depois com a Viagem do Inglez Thomaz Shavio,
que por muitos annos vivera no mefmo Reyno, as achara con
cordes entre fi. Tambem a traz Grutero pag. 349. 1.
Em Sevilha.

III. Mº# pag. 66 f. 3. M. Accena. M. F. Leg. Provinciae


"IVl Africa. Dioecºfi, CARTHAGINENSIÚM. Tetifi
ca Muratori, que a tirara dos Apontamentos de Fr. Joaõ Baptifº
ta Cattanei, Francifcano Obfervante de Regio. IV. Muratori
pag. 61o. defcreve hum fragmento da idade aurea, efcrito no an
no de Roma y8o. antes de Chritto 168. aonde junto do fim lemos:
Cla/fis. CARTHAGINENSIS. Ofiiam. Ingre/a. Efta nos ad
verte Muratori no referido lugar, que a publicara Grevio.
Burmano no Tomo VIII. das Antig. de Sicil. Tab. 12 traz hu
ma antiquifima Medalha, que de huma parte dizia alfim: Pa
;t;" da outra affim : Wičioria de CARTHAGINENSI

OBSERVAÇAM XLI.
Clupeus efcripto por U, nos Bronzes do tempo de Ziberio, e tambem
nos Marmores de boa nota.

Efereve-os Mafiei pag. 313. Utique. CLUPEUS. Ar


genteus. Hum Marmore que traz Grutero pag.496. 6.
Cujus. Dedicationem Et. CLUPEI Sui. Outro em Mu
ratori pag. 121.2. CLUPEA Cum Imaginibus. Outro no mefmo
pag. 1o4o. 4. CLUPEUM & Statuam Decrevit. Já em outra par
te referimos Aeguptus em lugarde Agyptus nos Obelifcos, e Me
dalhas de Auguto.
E ORTHO GRAFIA LATINA. 59

OBSERVA Ç A M XLII.
O ablativo Mandatu nos Marmores de /e/pa/iano: o ablativo Decre
tu nos Marmores de Hadriano fuccê/or de Traiano.
I. Rutero pag.242. MANDATUVE. Ejus. II. Mu
ratori # 323; 2. D. M. M. Ulpio. Aug. Lib,Ex. DE
CRETU. Sociorum.

OBSERVAÇAM XLIII.
O /ubfantivo Altarium refiituido ao feculo dos Antoninos por autori
dade de hum Marmore de Septimio Severo.

Uratori pag. 344. 3. Crateram. cum. Columella Et., AL


TARIUM. Cum. Columella. Os Dicionarios até agora
fó cotumavaó citar a Severo Sulpicio e a S. Jeronimo,
duzentos annos mais modernos, que efte Marmore.

OBSERVAÇAM XLIV.
Verbex em lugar de Vervex nos Marmores Cla/icos : Panhormus
em lugar de Panormus nos Marmores e Medalhas.
F Ilippe da Torre pag. 389. defcreve hum que elle me{mo
vio do tempo de Commodo, e Marmore publico, aonde
frequentemente leio : Famulis Divis VERBECES Duos.
E logo: Fonti VERBECES II. E logo :fovi VERBECES II. E
logo : Divis N.VERBECES XVI. Os que modernamente cen
furaraó e reprovaraõ efcreverfe Panhormus com H, dizendo fer
o fegundo frequentiffimo nos antigos Monumentos: deviaõ ad
vertir que o primeiro efcrito com afpiraçaõ além de fe achar em
hum Marmore de Hadriano, que na me{ma Cidade de Palermo
viraõ Pontano e Surita, fe acha tambem em huma Medalha que
depois de Urfino publicou Burmano Tom. VIII. das Antiguidades
de Sicil. Tab. 19. com a Epigrafe : PANHORMITANOR.
Cn. Domit. Proco/. Da mefma forte efcrevem feis Marmores que
traz Sponio nas Mifcellaneas pag. 176. vitos e alegados já por
Cellario na Geograf. Tom. I. pag. 799. e por Weffelingio nas
notas ao Itin. de Antonino pag. o 1. em huns dos quaes Marmores
lemos: Col. Aug. PANHORM. # outros que faô de
11
serigºC*
[OO OBs e RvAçoENs soBRE A LINGUA
Severo : Refº. PANHOR MITANORUM. Em outros : Pa
trono Col. PANHORMIT. Detes feis tambem Grutero defcre
ve dois pag. 174, f. e 266. 6. e outro Muratori p. 24o. I. Ultima
mente os M.f. e ediçoens correctas de Plinio liv. iii. cap. 8. e liv.
iv. cap. f. e em outras partes contantemente efcrevem Panbornus
com afpiraçaõ, como eu examinei na Parifienfe de Harduino, e
o advertio já o referido Cellario, e antes delle Cluverio.

O BSERVAÇAM XLV.
Efêrever Agrigentum e naõ Agragantum, he ortografia que fe naõ
póde cen/urar, mas louvar e feguir.

- UM Marmore de bella nota em Grutero pag. 1oo. 1o.


Concordiae AGRIGENTINORUM Sacrum. Affim me{-
mo trazem os MT. e boas ediçoens dos Autores claffi
cos. De Cicero Verrina II. yo. AGRIGENTINI leges antiquas
babent. E logo: Ex S. C. deduxit AGRIGENTUM. De Tito
Livio xxiv. 3y. Intra paucos dies AGRIGENTUM recipit. De
Plinio iii. 8. Oppidum Acragas, quod AGRIGENTUM nofridi
- xere. O Itinerario de Antonio pag. 88. e 89. AGRIGENTUM
AM. P. XXVIII. E logo: AGRIGENTO M. P. XL.

OBSERVAÇA M XLVI.
Eidus em lugar de Idus probibem os bons Marmores e Medalhas que fe
• dê por antiquado.

O Calendario do tempo de Tiberio, que defcreve Murato


ri pag. I yo. D. EIDUS. Feriae. Yovi. E outra vez: EID.
Fer. Ex. S. C. E outra vez: D. EID. Feriae. jovi. O Ca
lendario do tempo de Claudio, que depois de Bianchini e Vul
pi, puqlicou o mefmo Muratori pag. 3o4. EID. N. P. Mercatus
Dies V. E depois:_EID. Epulum Indicitur. E depois: EID. Dia
nae In Aventino. Hum Fragmento dos Confulados do feculo de
Auguto em Grutero pag. 299. EID. Sept. M. Tullius. Outro
Marmore do tempo dos Antoninos, que traz Muratori pag. 333.
3. Dedicat. EIDIB. Yanuar. Outro de Diocleciano no mefmo
P.368. 3: Dedicata. EID Febr. Outro de Theodozio em Grut.p.
399. 3. V. EIDUS Nov. As Medalhas de Bruto, por occafiaõ da
#orte que deo aJulio Cefar: Brutus Imp. EID. Mart. Defcreve-as
Pedrufi Tom. II. pag.24. e tambem asvio Antonio Agotinho.
OB
E ORTHo GRAFIA LATINA. IO I

O BSERVAÇAM XLVII.
Vergilius e/crito por E tem por fi excellentes Marmores, e Medalhas s
e dos Pergaminhos tem ao Mediceo e Vaticano, que fe /uppoem os
mais antigos de todos,
I. Inco Medalhas da familia Ogulnia que defcreve Morellio
pag. 3oo. Ogul. VER. Car. Itohe: Ogulnius Vergilius Car
vilius, como explica Havercampo. l I. Hum #
do tempo de Tiberio em Muratori pag. 76o. 1. P. VERGI
LIO. P. F. III. Outro do tempo de Traiano em Grutero pag.
3oz. 1. C. VERGILIUS, Straho. IV. Outro tambem de boa
nota em Muratori pag. 985. y. D. VERGILIUS, Antigonus.
V. Outro em Muratori pag. 982. 12. M. VERGILIO. M. F.
Antiocho. V1. Outro em Muratori pag. 2oy. 4. L. VERGILIO.
L. F. Diali. VII. Outro em Grutero pag. 1138. y. L. VERGI
LIO.... Ver 7, Fluminis. VIII. Outro em Grutero pag. 1ooo. 2.
2, VERGILIUS, Q, L. IX. Hum Marmore defcuberto em
Roma no anno I f94, em Grutero pag. 1o 33.2. M. VERGILIUS.
M. L. Antiochus. VEGILIA. M. L. Helena. M. VERGILIUS.
M. L. Hilarus M. VERGILIUS, M. L. Lucullus. Muratori pag.
76o. Licet non negem , quim Virgilius interdum occurrat in pricis la
pidibus & Codicibus : meliores tamen preferre folent Vergilius Gori
Tom. I. pag. 1 16. Vergilium non Virgilium ex vetufis monumentis
fcribendum putant dotti/imus Angelus Politianus, & Aldus Manutius
in Orth. O Pergaminho dos Medicis, que fe (uppoem efcrito
muito antes do quinto feculo: Gori Tom. II. pag. 452. P. VER
GILI Maronis Bucolicon liber Explicit. Affim me{mo efcreve o
Virgilio Vaticano que he outro Pergaminho de igual antigui
dade, como atteta Policiano nas Mifcellaneas cap.71. VERGI
LII Maronis Georgic. Liber III, Explic,

* * OBSER
IO2 OBs ERVAçoENs soBRE A LINGUA

OBSERVAÇAM XLVIII.
E/crever S depois do X, v.g. Maxfimus, Sexfus, Paxs: tem por f
excellentes Bronzes, Marmores, e Medalhas do feculo de Augufio e do
/eguinte, para fe naõ poder reprovar efia orthografia.

De feculo de Cicero e Augufo.


I. Um Bronze do tempo de Cicero que defcreve Mu
ratori p.582. Quam legem DEIXSERINT. II. Outro
do me{mo tempo em Grutero pag. 499. 12. Ut Vos
DEIXSISTIS. Nefte me{mo Bronze obtervo efcreverfe Animum
Advorti, em lugar de Adverti: orthografia tambem ufada de Ci
cero, como dos feus M.f. imprimio Grutero nas Familiares. Acho
além difio Propterea efcrito com as duas dicçoens feparadas Propter.
Ea. Quod. III. Outro Bronze do mefmo feculo de Cicero em
Grutero pag. 2o3. Quo. Coloniam. DEDUXSIT. IV. O primei
ro Cenotafio de Pifa em Gori Tomo II. pag. 1o. Plurimos. Ac.
MAXSIMOS Honores. V. Cippoque. DEFIXSO. VI. O fe
gundo Cenotafio. Pontif. MAXSUMI. VII. Ac. MAXSIMIS.
Gentibus, VIII. Pontif. MAXSIMO. IX. Hum Marmore dedi
cado a Auguto em Bolonha, que traz Grutero p. 18o. 7. e Mal
vafia p. 121. Viri. Et. Impuberes Utriu/que. SEXSUS. X. Outro
do tempo de Claudio em Verona, que traz Maffei pag. 17o. Ne
Dolor In Toto Petlore FIXSUS Eat,

Do tempo de Ve/pafiano.
XI. Rutero pag. 128.2. Ex. Auftoritate Imp. Cae/aris. 2iti.
Pe/pafiani. Aug Templum. EXTRUXSERUNT. Por
efte etilo nas Medalhas da gente Egnacia e da Gente Julia, fe
acha efcrito MAXSUMUS, como atraz vimos da Collecçaõ de
Morellio pag. 1 #8. as quaes tambem traz Vaillant pag. 4o6. Nas
Medalhas de Galba, Vitelio, Vefpafiano, e Domiciano, efcrito
PAXS: em outras AXSIUS, ALEXSANDRIA: como teftifi
ca Spanhemio Differt. II. S. 2. pag. 121. e Havercampo nas no
tas a Morellio pag. 16o. o qual Morellio na pag. 13. tambem traz
outras de Auguto com eta epigrafe: L.Aimilius Buca. PAXS. O
que tambem aqui obferva Havercampo.

OB
E ORTHoGRAFIA LATINA. 1o 3

OBSERVAÇAM XLIX.
E/crever P em lugar de B, como em Pleps, Opfervo, Apfens, Opfo
nator, Optetrix, e outras vozes/emelhantes: probibem os Mar
mores e Medalhas do feculo de Augufio e do feguinte,
4ue fe cenfurem de antiquadas.

Ois Marmores de Tiberio Cefar, que traz Fabretti pag.


395. PLEPS Urbana. Outro de Trajano em Grutero
pag. 368. y. PLEPS Urbana. Outro do me{mo tempo
tambem em Gdutero pag. 448. 3. PLEPSQUE Ulpiae Traia.
Outro dos Antoninos em Muratóri pag. 676 y. Decuriones Et
PLEPS. Outro no me{mo Muratori pag. 7fo. 1o. Legato Cae/a-
ris Aug. PLEPS. Outro em Grutero p. 467. 2. Ordo Et PLEPS
Senti. Hum Marmore de Auguto que traz Muratori p. 728. 1.
Provinciam Cyprum OPTINUIT. O Emperador Claudio na fua
Oraçaõ pag. foz. e outros Fragmentos ainda mais antigos pag.
zo3. e 638. tambem trazem OPTINEO. Outro do mefmo fe
culo em Grutero pag. 489. 12. Publice OPTUL ERIT. Outro
de Antonino Pio no mefmo pag. 612. 2. Cum Pecuniam OPTU
LISSET. Outro do feculo de Auguto que defcreve Grutero
p. 383. f. Quaefior Provinciam Hi/paniam Citeriorem OPTINUIT.
utro do mefmo feculo de Auguto que defcreve Muratori pag.
y87. APSOLVERE Volent. Nos Cenotafios de Pifa lemos Op/e-
4uor, Opfervo, e Ap/lineo, como já advertio Noris pag. 762. No
Sepulchro de Celtio, que como motra O&tavio Falconeri na
Diflertaçaõ, que fobre efte mefmo affumpto efcreveo e anda no
Tomo IV. de Grevio pag. 1462, foi poíto no tempo de Auguf
to, lemos: Opus. A PSOLUTUM. Ex. Tefiamento. Tambem o
traz Grutero pag. 18f. 2. Outro Marmore do mefmo feculo que
defcreve Gori Tom. I. p. 233. Aphareus. juliae. Aug. L.OPSO
NATOR. Aonde Gori faz éta nota : Op/onator non per literam
B, fed per P confianter infculptum efi in antiq. lapidib. Outro do
mefmo tempo em Gori Tom. II. pag. 444. Prima Liviae OP
STETRIX. Afierºpe. Outro do mefmo tempo em Grutero pag.
236. f. Antoniae. Aug. L. Thatu/ae. O PSTE T R I C. Outro
em Grutero pag. 636. 6. Sallufiia. Q, L. Imeria OPSTETRIX.
Outro em Muratori do tempo de Nero pag. 916. 1o. O PSO
NATOR. Poppaeae. Aug. Outro do tempo de Auguto em Gru
tero pag. 61. 1. Quam. APSENTI. Contulit. Outro do mefmo
tempo em Grutero pag. 1o6. 4. Quam. ei. contulit. A PSENTI.
Outro do mefmo tempo em Fabretti pag. 169.judicio APSEN
TIS. Caefaris. Outro em Grutero p. 436, 3. Con/ul. Ars## /6/3º
I C4 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
Creatus. Outro Marmore do tempo de Vefpafiano em Grutero
pag. 4f3. O PSIDES accepit : em lugar de Ob/ides: afim me{mo
Op/idio em lugar de Ob/idio. As Medalhas de Antonino Pio , que
traz Havercampo no Mufeo da Rainha Chriftina : Fortuna OP
SEQUENS, em lugar de Ob/equens. Confira fe o que fobre ef
ta ortografia obfervaraó tambem Noris nos Cenotafios Pifanos,
Spanhemio na Differt. ii. S. 3. Malvafia nos Marmores Felfi
nentes pag. 462. Scaligero no Index Grammatico de Grutero, e
Britonio nos Parergos S. 37. aonde adverte acharfe tambem nas
Pandectas de Florença, Optinere, e Optulit.

OBSERVAÇAM L.
E/crever Quinquiens, Centiens, Milliens, Quotiens: he orthogra
fia que fe naõ póde cen/urar, fem fe cen/urarem as Taboas de Ancy
ra, compofias pelo me/mo Augufio, ou ao menos mandadas pôr de fua
ordem , como fe colhe de Suetonio no Cap. ult. da vida de Augufo.
4pontaõ-/e em confirmaçaõ outros Monumentos cla/icos.

Res ediçoens examinei detas Taboas: a primeira de Gru


tero, que anda na pag. 23o. a fegunda de Coffonio, que
anda no fim do fegundo Tomo de Suetonio da ediçaõ
de Pitifco pag. I I y I. a terceira de Edmundo Chishull, que as
publicou modernamente em Londres no anno 1728. conferidas
com o exemplar de Monf. de Tournefort , mandado por Luiz
XIV. viajar e examinar nas partes da Afia tudo o que foffe me
moravel da antiguidade. No anno pois de 17o1. examinou Tour
nefert em Ancyra as mefmas Taboas originaes de Auguto, e fe
gundo efta copia, as imprimio Chishull muito mais correctas
que as de Grutero e que as de Coffonio.
Em efcrever pois Quinquiens, Centiens, Milliens, concordaó
entre fi todas etas tres ediçoens: e ito naõ huma vez, mas hu
ma, e outra, e outra vez: como na Taboa 2. Capita Quadragiens
Centum MILLIA. Tab.Iz. Sertertium MILLIENS &# QUIN
QUIENS. E adiante : Circiter Bis MILLIENS &# Se/centiens.
Tab. 4. Circiter MILLIENS auri Coronari, pondo. Afim me{mo
o Bronze de Traiano em Maffei p. 381. Ob H.S. Deciens 9uadraginta
2uattuor MILIA. E hum Marmore de boa nota em Grutero
pag. 2o1. 6. Per Circuitum QUINQUIENS Eficit Pa/us MIL
No # acho difcordes da de Chishull as outras duas:
porque aonde Chishull tem na Tab. 4. Quotienscumque Imperator
Appellatus: tem Grutero e Cofonio, Quotiefcumque. Mas fendo a
ediçaõ de Chishull tirada immediatamente do exemplar de Tour
nefort, que de novo e com maior cuidado vio e examinou a
Ta
. E ORTHo GRAFIA LATINA. roy
Taboas originaes : quem póde duvidar, que fe deve eftar mais
pela de Chishull, que pelas outras duas? Acrefce em confirma
çaõ acharfe a mefma orthografia em outros dois Bronzes ante
riores a Auguto, que defcreve Grutero pag. foz. QUO
: TIENS_Faxit pag. yop: e ; 11. QUOTIENSQUOMÔUE
Amplius Bis. E em dois Marmores, hum dos Antoninos em Mu
ratori 337. f. QUOTIENS Facere Velit. Outro tambem de boa
nota em Grutero pag. 715, 1o. duas vezes: QUOTIENS Quis
Eorum. Acrefce mais efcreverem tambem afim as Pande&tas de
Florença, como atteta Briffonio S. 2y. e o Virgilio dos Medi
cis no iv. da En. QUOTIENS Humentibus Umbris Nox Operit
2erras. QUOTIE N S Afira Ignea Surgunt. No III. Et Fe/um
QUQTIENS Mutat Latus. O Vat. feg. na Ecloga III. O QUO
TIENS Et Quae Nobis : e da me{ma fórte o Códice Vercellen
fe dos Evangelhos que puplicou Blanquini, efcrito no meio do
quarto feculo por S. Eufebio. Da mefma forte os dois Vaticanos
Georg. IV. 48o. Alligat &# NOVIENS Styx interfufa Coercet.

O BSERVAÇAM LI.
Confacro, em lugar de Confecro, efcrito repetidas vezes nas me/mas 7a
boas de Ancyra, fegundo a novi/ima e exatti/ima ediçaõ de Chris
bull; o que tambem fe confirma dos bons Marmores e Medalhas, que
todos fazem fegura efia orthografia.
I. Hishull pag. 186. Aedis Honoris & Virtutis ad memo
- riam Senatus CONSACRAVIT. E{tá Aedis ####
de Aedes. II. Ibid. p. 187. Aram pro reditu meo CO
SACRARI. III. Ibid. pag. 19f. Dona ex Manibiis CONSA
CRAVI. A mefma orthografia me lembra ter encontrado em
muitos Marmores. Como no que traz Grutero na pag. 18. Jovi
Optimo Maximo P. Aelius Chrefius Ex Volo Sufcepto Aram CONSA
CRAVIT. E no outro de Antonino Pio, que defcreve Mura
tori pag. 333. Aram Suo Impendio CONSACRAVIT. E em ter
ceiro que defcreve Fabretti pag. 14. Ollae In His Aedificiis CON
SACRATAE. Huma Medalha do Emperador Victorino, Suc
cefor de Gallieno, que traz Vaillant na ediçaõ Romana pag. 2oo.
Divo Victorino Pio. E no reverfo : CONSACRATIO. Outra
do Emp. Tetrico do mefmo feculo em Banduri Tom. I. p. 406.
CONSACRATIO. Terceira de Valeriano em Baldini Tom. II.
de Vaillant pag.382. CONSACRATIO. Tambem a traz Har
duino pag.848. Efguecia-me quarto Marmore que he o que traz
Grutero pag. 3o. 3. Fecit CONSACRAVIT. E quinto que def
creve Gori Tomo I. pag. 413. *: "… De Se cº#A:
106 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
CRAVIT. Sexto em Grutero pag. 3o. j. Quod Fecerat CONSA
CRAVIT. Septimo de Portugal em Argote pag. J4. Larib. Tu
rolic. CONSACR.

OBSERVAÇAM LII.
Incoho, em lugar de Inchoo, nas me/mas Taboas de Augulio : e
outras particularidades notaveis.

A quarta Taboa que defcreve Chishull pag. 174. Eam


dem Bafilicam Sub titulo nominis Filiorum INCOHAVI.
Tanto a ediçaõ de Grutero, como a de Coffonio, eftaó
aqui faltas de varias dicçoens, que Tournefort examinando no
vamente as Taboas originaes achou nellas, e Chishull imprimio
depois: entre ellas nefte lugar o verbo Incohavi: obfervando tam
bem nas notas, fer eta a orthografia dos dois Grammaticos anti
quiffimos e graviffimos, Uerrio Flacco e Julio Modeto : e ad
vertir Torrencio, que em certo Manufcrito de excellente nota
de Suetonio na vida de Augufto cap. 97. fe achara efcrito, Itine
re Incohato. Saô tambem dignos de fe obfervarem netas Taboas
o dativo Plebei, vindo fem duvida do recto Plebes : os ablativos
Neroni & Pifoni Confulibus, efcritos por I , afim em Coffonio,
como em Chishull: o dativo Cuoivis no lado efquerdo da terceira
em Chishull, tirado de Tournefort, aonde os outros tem o lu
gar em branco: o verbo Recipero efcrito por I, o adverbio Pau
lo com hum fó L.: o nome Manibie efcrito por I, como tambem
fe acha no Marmore do mefmo feculo , que traz Grutero pag.
26. 1. Q. Plancus L. F. Imp. Iter. DE MANIBUS.

o BSERVAÇAM LIII.
Miffus ou Dimifus Miffione Honeta, fallando dos Soldados a quem
/e deo baixa honrada, frequente nos antigos Marmores.
I. Rutero pag. 1o8. 6. C. Marcius. C. FMISSUS. HO
NESTA. MISSIONE Q, Fabio, Catullino. M. Flavio
Apro. Cos: He do anno da era vulgar 13o. em que
reinava Hadriano. II. Grutero pag. Io8.7. Gallicano. Et. Vetere.
Cos MISSI. HONESTA. MISSIONE. He do anno da era vul
gar_1yo, em que reinava Antonino Pio. III. Grutero pag. 128.
* M. Autius. M. FStel. Agricola Taurinis MISSUS. HONES
A. MISSIONE. IV. Grutero pag. 1op. 2. L. Valerius. M. F
9gir. Ca/anus Coh. VIII. Hone/la, mi/us, MISSIONE. Detafor
• mula
E ORTHo GRATIA LATINA. ro7

mula trata Antonio Agotinho no Dialogo ix. pag.128. Em lugar


de Mi/us Hone/ia Millione, trazem Dimi/us Hone/la Mi/Tone dois
Bronzes que já atraz referimos de Domiciano e Hadriano, def
criptos por Grutero pag. 573. 2. e pag. 57y, 1.

OBSERVA ÇAM LIV.


O nome Tricliniarcha frequente nos antigos Marmores.
I. Uratori pag. 919, 9, Voluñae. Sabinae Volufianus. Aug.
Nofi. Ser. TRICLINIARC. Conjugi Benemerenti. Fec.
II: Poleno Tom. III; pag. 1167. M. Ulpius. Aug. Lib.
Phaedimus. TRICLINIAR. III. Grutero pag. 474. 4. Theo
prepon. Aug. Lib TRICL INIARCHAM.

O BSERVA Ç A M LV.
Os nomes da terceira declinaçaõ, cujo genitivo do plural acaba em ium,
/eguramente fazem o accu/ativo do plural naõ fó em es, mas
tambem em is.

J A” o Autor do novo Methodo da Grammatica Latina obfer


vou podermos ufar detes accufativos ainda na proza. O que
elle entaõ enfinou por autoridade dos Mff. e ediçoens cor
rectas, provarei eu agora com os Bronzes, Marmores, e Me
dalhas da idade aurea, e principalmente do feculo de Augufto.
Hum Bronze do anno de Roma 619 em Maffei pag. 4oo. e em
Grutero pag. 198.6. Sextus Atilius Saranus Proco/. Ex S. C. Finis
Zerminosque Statai ju/it. Hum Marmore do anno de Roma 638.
em Noris pag. 72o. L. Caecilius Terminos Finisque Statui fu/it.
Auguto nas Taboas de Ancyra tanto em Grutero como em Chis
hull, huma vez : Curulis Triumphos, em lugar de Curules. Ou
tra: Ultus Bellum Inferentis Reipublicae, em lugar de Inferentes. Os
Marmores de Pifa do mefmo tempo: Ultra Finis Extremas, em
lugar de Fines. Outro tambem de Auguto em Grutero pag. 328.
1. Ludos Saecularis, em lugar de Seculares. Outro tambem de Au
guto em Maffei pag. 95. 1. Turris Vetufate confumptas, em lugar
de Turres. Nas Medalhas do me{mo Auguto, que todos os Me
dalhiftas defcrevem nas fuas Colleccoens, a cada pafo fe encon
tra a epigrafe: Ob Civis Servatos, cm lugar de Ob Cives. No Co
dice Mediceo de Virgilio, que por fi faz autoridade grande, faõ
igualmente ordinarios os tais accufativos Finis, Urbis, Tris, Fra
gilis Calamos , Rivos Sequentis, Cervos Errantis, Artus Tabentis,
|- P ii Oculos
1c8 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
Oculos Nitentis, Triflisque Ruinas, Sinus Fluentis, &c. e afim mef
mo os Mff. de Cicero e as fuas Ediçoens de Victorio, e Grutero
nas Epifiolas ad Atticum; Auris natius Tuas= Ad Tris Tabernas=Om
nis damnatos=Omnis ignominia afeitos=Tribunos Valentis, Ge. Ve
ja-fe Noris pag.724.

O BSERVAÇA M LVI.
E/crever o appellido Sulla em lugar de Sylla, efiá taõ longe de mere
, cer alguma cen/ura, que antes/e deve reputar orthografia optima.
O me/mo digo de Aimilius em lugar de Aemilius.

O S Marmores Confulares que traz Grutero pag. 294. An


DCLXX. L. Cornelius. L. F. P. N. SULLA. Outro do
tempo de Tiberio no mefmo Grutero pag. 1o87. 1. Suf.
/II. Id. Mai. Faufius Cornelius SULLA. Outro tambem da ida
de aurea que defcreve Pratilli pag. 47o. Erycinae L. Cornelius SUL
LA.. Outro tambem da idade áurea que traz Gori no Mufeo
Florentino Tomo III, pag. 87. jovi Quod Periculum Feliciter Eva
ferit L. SULLA V. S. L.A. Ouro em Antonio Agoftinho Dial.
x. pag. 14o. L. Cornelio. L. F. SUL L A E. Feleici. O nome
Aimilius. Os Marmores Capitolinos de Grutero pag. 294. M. AI
MILIUS, Q., F. M. N. Lepidus. Pag. 29;. M. AIMILIUS M.
F. 9. N. Lepidus. Os de Panvinio pag. 2oo. M. AIMILIUS M.
F. 9, Nepos Lepidus II, III. Vir. P. R. C. A. DCCX. Saõ dos tem
pos de Julio Cefar e de Cicero. As Medalhas da mefma familia
em Vaillant Tab. f. M. AIMILI. M. F. Q, N. Lepidus Praef.
Urb. Outras: M. AIMIL. M. F. M. N. Propr. Saõ do Trium
viro, abertas no feculo de Auguto. Outras pouco mais antigas,
(porque foraõ. cunhadas nos annos de Roma 635 e 638.) Tab. f.
Mejia 9. A IMILIUS. Outras: M. AIMILIUS. M. F. Scaurus.
Outras do tempo de Auguto que defcreve Morellio pag. 1o.
e pag. 12. M. AlMILIO Labeone II. V. E outras: AIMILIUS
Bucca 1/. Vir. Ainda no tempo de Diocleciano efcreve Aimilius
hum Marmore que traz Grutero pag.279. 1. As Medalhas do ce
lebre Dictador do fobredito appellido, que defcreve VaillantTab.
J2. humas com efta Epigrafe: L. SULLA. Outras: L. SULLA
Jmper. Outras: SULLA Co/. Tambem as traz Morellio pag. 114.
Tab. 2. e Tab. 9. da Familia Cornelia. Saõ do feculo de Cicero.
Em outras mais antigas, que os mefmos dois Medalhitas defere
vem, fe acha efcrito Sula com hum fó L, por fer entaó cotume
naõ fe dobrarem as letras, como obtervou Quintiliano. Segun
do o qual cotume tambem fe efcreve em outras Medalhas da ida
de aurea e da mcfma Gente dos Cornelios, Cina e Sifena, em
lu
* E ORTHo GRAFIA LATINA. I O2

lugar de Cinna e Sifenna. Daqui fe conhecerá terfe enganado,


quem modernamente afirmou, terem os Latinos sfcrito contan
temente Sylla nos feculos mais cultos: quando até os Mff. e edi
Goens de Cicero e Sallutio contantemente trazem Sulla.

OBSERVAÇAM LVII.
Tamtus e Quamtus e Quoqirca nos Bronzes de Herculana.

M Azoqui o moço pag. 348. Quod Quamtus & Tamtus cum M


loco N. in Tabula confianter Jeribatur, id/edulo, non incogi
tantia falium: quia ex Quam & Tam mera produttione voca
buli derivantur. Vamos aos exemplos pag. 324, num. 37. QUAM
TA. Pocunia. Eam. Pag. 325. num. 38. Viam Locaverit. TAM
TAE. Pecuniae. Num. 4o. TAMTAE. Pecuniae. Eumeos. Num.
43. QUAMTAE. Pecuniae. Adtributus Erit, TAMTAM. Pe
cuniam. Et. Ejus. Dimidium. Num. 48. Curaverit. Tueatur.
QUAMTAM. Pecuniam. Na me{ma pagina e em outras obfer
vo efcreverfe nos mefmos Bronzes Tuemdus e Damdus, com M em
lugar de N. O adverbio Quoqirca em lugar de Quocirca lefe nas
mefmas Taboas de Herculana aonde dizem pag.4ro. QUOQIR
CA. Eum. Inveitum. Merere. Non. Oporteat. Todos fabem, que o
C e Q foraõ letras, que cs antigos frequentemente trocavaõ : ef.
crevendo v.g. humas vezes ºum, Pequdes, Pequnia: outras Cum,
Pecudes, Pecunia. •

OBSERVAÇAM LVIII.
Naõ ha para que /e reprove e/crever o /obrenome Verrucofus com
bum fó S.
O S Marmores Confulares de Goltzio e Grutero fim efere
vem Verruco/us com dois SS. Mas além de que os de
Onofre Panvinio (que efcreveo primeiro e por fi os exa
minou) trazem Verruco/us com hum fó S. pode-fe dizer, que Verru
co/us com a letra dobrada he orthografia propria dos tempos em
que os Romanos efcreviaô Cau/a, Ca/us, Divi/Fones : o que naõ
embaraça podermos hoje efcrever Caufa , Cafus, Diviñones. Seja
como for, naõ fe póde reprovar Verruco/us com hum fó S, por
que afim mefmo trazem as Medalhas deta familia que defcreve
Vaillant Tab. 61. com eta Epigrafe : Roma VERRUCOSUS.
Afim me{mo hum Marmore do Emp. Tito, que vio e defcreve
o Bifpo de Adria pag. 387. Afinio Pollione VERRUCOSO.
I IÓ OBSERVAçoENs sonRE A LINGUA

OBSERVAÇAM LIX.
Nos antigos Marmores he frequente e/crever SACRA VIA e fio he
o melhor: mas tambem fe póde dizer VIA SACRA.
I. As Taboas de Ancyra em Chishull pag. 174. In:
Summa. SACRA. VIA. II. Outro Marmore que
traz Sponio no Tom. IV. de Joaõ Poleno pag. 1o99.
C. Caedici Faufti Negotiator. De SACRA VIA. III. Outro da
idade aurea em Muratori p. 61o. Tota. SACRA. VIA IV. Ou
tro que traz Ficoroni no & livro intitulado, Le Ma/chere Sceni
the , pag. 31. M. Curius Empor Tibiarius De SACR A VIA.
V.: Outro ahi me{mo: Q. Fufio Zmaragdo Margaritario De SACRA
VIA. VI. Outro em Grutero pag. 639. 11. L. Farius L. F. Dio
medes Caelator. De. SACRA VIA. VII. Outro em Muratori do
tempo de Claudio pag. 58f. 2. III. Idus. Decembr. In SACRA
VIA. Ao modo das Lapidas efcreve tambem Suetonio na vida
de Julio Cefar cap. 46. Habitavit primum in Subura, pofi Ponti
ficatum in Sacra via. Afim me{mo efcreve Horacio nas Odes:
AMedia Sacra via. E Propercio no livro II. In Sacra Currere nofira
via. Com tudo naõ fe póde negar, que tambem fe dizia Via Sa
cra: naõ tanto por efcrever Horacio nas Satyras : Ibam Via Sa
cra: como porque afim efcreve Tacito nos Annaes livro xx. Vi
tellius inter forum & Viam Sacram: e porque afim tambem man
dava efcrever Verrio Flacco, citado por Sexto Pompeo, cuja
paflagem defcreve Panvinio na Defcripçaõ de Roma, que anda no
Tomo III. de Grevio pag. 269. E finalmente por afim trazer
hum Marmore que traz Muratori pag. 964. I. Auraria. Et Mar
garitaria De VIA SACRA. Os que dizem fe póde tambem efere
ver por modo de huma fó palavra, Sacravia, naõ fei que funda
mentos folidos pofaô allegar : fe naõ he, acharem alguma vez
efcrito Sacra via, fem mediar o ponto cotumado, que frequen
temente fe omitte nas Lapidas: ou verem, que na ultima Infcri
pçaõ que atraz referimos de Grutero, e em outra que elle traz
na pag. 638, 7, fe lem as duas partes taõ unidas, que parece fer
de Sacravia. Mas quem ha de ficar por fiador, de que eta or
tografia naõ foi do impreflor, mas fim da mefma Lapida origi
nal? E ainda dado que em algum Marmore fe acha efcrito Sa
cravia, feito bata para fe dar por feguro efte modo de efcre
ver, rarifima orthografia deixará de fe permittir : porque rarif
fima he a que naõ tenha a feu favor algum Marmore. Nas Ta
boas de Heraclea, como repetidas vezes adverte Mazoqui, qua
fi fempre fe cfcrevem as prepofiçoens unidas com o feu cafo,
• que
E ORTHogRAFIA LATINA. " I I I

que parecem fazer com elle huma fó dicçaõ : porque naõ efcre
vem v. g. Ab eo, nem Ad eum : mas afim , Abeo, Adeam. Pelo
contrario na compofiçaõ cotumaô com os pontos feparar as pre
poficoens dos feus fimplices, efcrevendo v. g. afim : Ad. Tribuo.
Ad. Tributio. In. Aedificatum. In. Dučia. Mas por ifo aconfelhará
hoje alguem e approvará que fe efcreva Abeo, em lugar de Ab
Eo? ou In. Dučia, em lugar de Indubia? julgo que naõ.

O BSERVA ÇAM LX.


Os Genitivos da /egunda declinaçaõ, vindos dos reños em ius ou ium,
a/im como Juli, Collegi : faõ nos bons Marmores e Medalhas taõ
frequentes, que eu principalmente nos Titulos e In/cripçoens tenho por
/eguri/imo ofeu ufo, falvo fempre todo e perigo de parecermos afeciados.
Uguto Nas Taboas de Ancyra da ediçaõ de Chishull p.
174. Aedem Divi JULI. E mais abaixo: Aedes jovis Fe
retri. E noutra parte: Auri Coronari. E outra vez: Na
valis Praeli. No Cenotafio de Pifa : Cuflos Imperi Romani=Sta
tuae Cai & Luci Cae/arum. Outro Marmore de Tiberio que traz
Grutero pag. 153.4. Divi JULI Nepos. Os Bronzes de Claudio
em Grutero pag. yoz. Honores. non Imperi. Solum. E logo: Gloria
Prolati Imperi. Outro de Nero em Grutero pag. 149.6. Arbitra
tu Neronis Claudi. Outro do mcfmo pag. 1 y 4 2. Nero Claudius Di
vi Claudi Filius. Outro de Septimio Severo pag. 187.3: Imp. Cae/.
L. Septimi Severi. Outro de Auguto pag.226.2. Cae/ar Divi JU
LI F. Outro do mefmo Auguto pag. 226.9. Divi JUL1 Divo
-Augufio. Outro do me{mo tempo pag. 234. 6. L. Cae/ari Augufii
F. Divi JULI N. Outro de Tiberio pag. 235.8. Ti. Caifa, i. Divi
Aug. F. Divi JULI N. Outro do mefmo tempo p. 236, 6, Drufo
Divi.JULI Pron. Outro do mefmo tempo p. 236. 9. Matri Ti.
Claudi. Outro do tempo de Vefpafiano pag. 24o. Claudi Niciae
D. Roeti Secundi.=Corneli Succe/#. = JULI Primigeni. = Caeli. = M.
JULI = C, juni.— Outro do mefmo Vefpa fiano pag. 243, 1 No
mine C. JULI Regilli. Fili. Outro do mefmo tempo em Filippe
da Torre pag. 385. Ad reflitutionem Capitoli. lfto he Capitolii. Ou
tro de Tiberio em Muratori pag. 222. F. C. Julius C. JULI F. C.
JULI Nepos. Outro do me{mo tambem em Muratori pag. 58f.
Fraterculi CONLEGI Fratrum Arva. Outro do me{mo p. 12y.
8. Auttoritas patrimoni. Outro do tempo de Nero ahi mefmo p.
f8f. 2. Neronis, Claudi Caes. = Ob memoriam Domiti Patris. Ito
he, Domitii. Outro de Marco Aurelio pag.243. 1. Pro Salu
te Imp. Cae/. M. Aureli L. Aureli F. Outro do mefmo tempo que
defcreve Gori Tumo I. pag. 123. Pro falute & incolumnitate ###
44°º
II Z OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
Marci Aureli. Por efte etilo naõ tenho duvida de apontar mais de
duzentos exemplos tanto dos Marmores como das Medalhas, nas
quaes he trivial o Divi juli F. quando fe falla de Auguto : e nas
de Dolabella : Permifu P. Corneli Dolabellae. E nas de Severo :
Aeternit. Imperi. E nas de Agrippa: Municipi Parens. Veja-fe
Vaillant nas Medalhas das Colonias pag. 4. e Pierio fobre Virgi
lio no 1. da Eneida v.25 1. Gori que teria vito ainda muitos mais
exemplos no Tom. I. pag. 131. tirou daqui por confequencia,
fer eta orthografia naõ licença poetica, mas orthografia corren
te e vulgar ainda na profa. Quare non licentiam poeticam fu/picarili
ceat: fed videre fas efi rem à communi u/u loguendi acceptam, velut in
aliis plurimis apud Poetas, quo licentiae loco fal/o habentur.

OBSERVA GAM LXI.


O que nós dizemos Supranumerario, nas Medalhas e Marmores de
bom feculo /e diz , Supra Numerum.

A Medalhas de Nero que defcreve Mufellio Tom. I. pag.


67. Sacerd. coopt. In Omn. Conl. SUPRA NUM. Hum
Marmore dos Antoninos que traz Grutero pag. 3oo. SU
PER. NUMERUM. Coopatus Ex. S. C. Outro no mefmo Gru
tero pag.449. 1. e pag. 451.4. 7. Pettidio 7. F. Cefino. SUPRA
NUMER. VI. Vir. Augufalium. Adleão. Suetonio na vida de
Claudio cap. zy. Infituit & imaginariae militie genus, quod vocatur
Supra numerum. Da mefma fraze ufa Plinio moço liv. x. epift.
I I 3.

OBSERVAÇAM LXII.
Donis Donatus, frequente nos Marmores cla/icos. Tropaeum e Ube
ritas em outros Monumentos.

S" ou feis defcreve Fabretti pag. 238.. e 239. allegando


tambem a Grutero: em todos os quaes lemos: DO NIS
DONATO Ab Imp. Trajano. A mefma fraze acho em ou
tro Marmore de Vefpafiano que defcreve Muratori pag. 799. 6.
DONIS Militaribus DONATO Ah Imp. Ve/pafiano. E em outro
de Claudio que traz Maffei pag. 218. DO NIS. DONATO. A
Divo Claud. Tropaeum efcrito fem afpiraçaõ, he frequente nos anti
gos Monumentos. Hum do tempo de Auguto dedicado a Dru
fo Nero, que defcreve Grutero pag. 236. F. Aeternaque. Sudo.
TROPEA. Huma Medalha de Pefcennio Nigro Succeffor de
Per
E ORTHo GRAFIA LATINA. 113
Pertinaz, que acho em Liebe pag. 447. Invião Imp. TROPAEA.
Hum Marmore de Contantino em Grutero pag. 186.3. Urbique.
Locat. Sublime. TROPA EU M. Outro Marmore tambem de fe
culo Chriftaó em Grutero pag. 1174. Sumit qui ex bofie TRO
PAEA. Com tudo Porfyrio no Panegyrico de Contantino que
publicou Velfero no fim das fuas obras num. 1o. efcreve efte no
me com afpiraçaó: Mille Trophaea. O Subtantivo UBERITAS
em lugar de Ubertas acho-o em cinco Medalhas do Imperador
Decio, que defcreve Banduri T.I. pag. 3.4. e 6. UBERITAS
Aug. Dellas faz tambem mençaõ Liebe pag. 265. aonde adverte
acharfe pelo mefmo etilo Liberitas em lugar de Libertas em ou
tras Medalhas do mefmo feculo, quaes faõ as de Gallieno, Quin
tillo, e Claudio, que defcreve Spanhemio Tomo II._pag. y 29.
O que he mais para admirar he, que até o latiniffimo Ulpiano na
Ley 15, § 4. D. Locati, diz UBERITAS em lugar de Ubertas :
como advertio Briffonio S. 61. pag. 4oo, e eu achei na ediçaõ de
Taurellio.

OBSERVAÇAM LXIII.
Danuvius em lugar de Danubius, ortografia corrente nos Marmores e
Medalhas de bom feculo.

H Um Marmore do tempo de Vefpafiano que defcreve Gru


tero pag. 453. 1. Ex. Numero Trans DA NUVIA NOR.
Outro que defcreve Fabretti de Columna Trajani p. 242.
DA NUVII Curatori. Com a me{ma orthografia defcreve Gru
tero outros na pag. 572. 3. e 1ozy. I. e na pag. 49o. 2. ete: L.
Polcatio. Q, F. Praef. Ripae. DANUVI. Da mefma fórte trazem
Danuvius as Medalhas de Trajano, que defcreve Antonio Agof
tinho Tab. 35. S. P. Q. R. Optimo Principi. E em baixo : DA
NUVIUS. Tambem dellas faz mençaõ Liebe pag. 265. e as traz
Begero pag. 647. e Mufellio Tomo II. Tab. 6o.

O BSERVA GAM LXIV.


Illuricum e Suria, e outras orthografias e/peciaes dos Marmores Capi
tolinos, as quaes fe confirmaõ de outros Monumentos tambem cla/icos.

O S da ediçaõ de Goltzio pag. 187. P. Vatinius Proco/. De


ILLURICO. Pag. 19;. Bellum ILLURICUM. Os de
- Grutero pag. 297. Ex ILLURIEIS. E tambem : P. .
Katinius de ILLURICO. Os de Panvinio pag. 2o6. De cºg , …
* * Q. -
114 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
&# ILLURIEIS. Pag. 2op. P. Vatinius De ILLURICO. As
Medalhas de Aureliano em Vaillant pag. 214. Genius ILLU. If
to he, Illurici. As de Decio ainda mais antigas, que traz Har
duino pag. 839. ( e naõ Banduri, como eu talvez por equivoca
gaó citei na Obfervaçaõ I. Infcr. 2.) Q. Decio Trai. Exercitus 1N
LURÍCUS. Outra do mefmo que da Collecçaõ de Medio
barbo cita Cellario na Geogr. Tom. I. pag.482. Genius Exercitus
ILLURICIANI. As de Maximiano e Conftancio no mefmo
Harduino pag. 452. Confiantius N. C. Virtus ILLURICI. Maxi
mianus Aug. Virtus ILLURICI. Tambem as traz Banduri Tom.
II. pag. 91. Hum bom Marmore que traz Fabretti pag. 197.
Proco/. Augg. NN. In ILLURICO. Nos mefmos Fatos Capi
tolinos de Goltzio pag. I y 3. e de Panvinio pag. 2o7. leio duas ve
zes: Ex 7braecia, em lugar de Thracia. O que fe confirma de
outro Marmore em Fabretti pag. 189. Doñor Thraec. No mefmo
Goltzio pag. 166.172. e 273. e em Panvinio pag. 2o8. Outras
tres vezes: De Rege Mithradate, em lugar de Mithridate. Deta or
thografia fe lembra Hagenbuquio nas Epigraficas pag. 2óf. Em
Goltzio pag. 12o. em Grutero pag. 293. em Panvinio pag. 2".
Bellum Antiochinum : adjectivo de que tambem ufa Cicero nas Fa
mil. ix. 8. Tibi dedi partes Antiochinas. Aonde he digno de fe ler
Grutero. Finalmente em Panvinio pag. 2oy. duas vezes: De Re
ge SURIA E Antiocho, em lugar de Syriae : orthografia que fe
confirma de outros Marmores de boa nota, como o que traz Gru
tero do tempo de Domiciano pag. 86. f. aonde lemos: Deae
SURIA E Sacr. E outro ahimefmo num.4. P. Acilius. Felix. D. D.
Dia SURIA E Cum. Suis. E afim me{mo efcrevem os antigos
Juritas clafficos na Ley 122.S. 1. D.de/Zerb.Oblig.como das ####
de Florença obfervou Briffonio S. 13. pag. 353. e eu com efeito
acho nas ediçoens de Taurellio e de Gothofredo. As Medalhas de
#" do Mufeo de Suecia pag. 264. Turos Metr. em lugar de
jros.

O BSERVA ÇAM LXV.


O Preterito Rettulit e/critto confiantemente com dois TT nos me/mos
Marmores Capitolinos e em outros de boa nota, que nos tiraõ toda
a duvida de que a/im podemos nós tambem e/crever.

E MGoltzio p. 6. Ornamenta Triumphalia ab Hetrufceis RET


TULIT. Pag. 1o4, Spolia opima RETTULIT. Afim
me{mo os defcreve Panvinio netas e noutras muitas par
tes. Com o que tambem acho concorde outro Marmore de Se
ptimio Severo , que defcreve Fonteio na fua obra de Prifca Ce
foram
E ORTHo GRAFIA LATINA. try
forum Gente lib. ii. cap. 7. pag. 126. aonde lemos II, Viri RET
TUL ERUNT. e adverte logo Fonteio, fer ete modo de ef
crever quafi, perpetuo nos antigos monumentos. Rettulerunt du
plici TT, id fere femper in antiquis deprehendes. Pelo menos eu,
além dos referidos Marmores, afim o acho em hum de Tiberio
que traz Muratori pag. f84. RETTULIT arborem vetufate ce
cidi/2. E em outro de Nero em Fabretti p. 2o1. Gratiam RET
TULIT. Ultimamente nas Taboas de Herculana de Mazoqui
pag. 3o4. In Tabulas RETTUL ERIT.

OBSERVA Ç A M LXVI.
O Apellido Afiagenes dado a Scipiaõ pelas Medalhas da idade cla/ica.
E# Apelido de Afiagenes em lugar de Afiaticus, tinha o
grande Joaõ Friderico Gronovio retitituido a Scipiaõ
por beneficio dos antigos MT. de Tito Livio. E afim no
livro xxxix. cap. 44. imprimio ele no texto de Livio: L. Scipio
ni ASIAGENI ademptus equus. E logo advertio nas Notas, achar
fe afim nos Codices de maô, remetendo-nos para o livro IIII. das
fuas Obfervações, cap. 2 y. O que Gronovio defcubrira por meio
dos antigos Pergaminhos, confirmaõ as antigas Medalhas de Sci
piaõ, que defcreve Morellio pag. 131. aonde lemos efta epigra
fe: L. Scip. ASIAG. Veja-fe nefte lugar o que obterva Haver
campo, que a favor da mefma ortografia cita os Codices de Dio
doro Siculo, de Sidonio, e de Eutropio,

OBSERVAÇAM LXVII.
Sefcenti em lugar de Sexcenti, e Quadragenfimus em lugar de Qua
dragefimus, e/crito por Augufo nas Taboas de Ancyra.

S? a noviffima e correctiffima ediçaõ de Chishull, que diz


affim em huma parte : Circiter Bis Milliens Et SESCEN
TIENS. Em outra : Longas Naves Cepi SESCENTAS:
no que tambem concorda a ediçaõ de Grutero. Em outra: Poff
annam alterum & QUADRAGENSIMUM. Em outra : Cum
annum agerem Septuagenfimum. Em outra: Duodevicenfimum Con
ful. Confirma-fe eta ortografia grandemente por huma Medalha
do Imperador Galba que traz Patino pag. 126. e Vaillant pag.
24. na qual fe lê claramente: QUADRAGENS. Remi/ae. Ito
he, , 9aadragenfimae em lugar de Quadragefimae. Confirma-fe
mais de hum bronze da idade aurea

& anno
11
de Roma 663. # Cº
116 OBsERVAçoENs soBRE A LÍNoUA
depois de Sigonio Tomo V. pag.791. defcreve Grutero pag. fo6.
aonde lemos : Die Vicenfimo. E de hum Marmore do quarto fe
culo em Grutero pag. 3o3.2. Anno Trigenfimo Confecrationis. E de
mais dois de idade incerta mas de b a nota : hum em Grutero p.
8oy.8. Annum agens Tricenfimum dece/it. Outro em Fonteio liv. II.
cap. 18. p. 17y. Qui annum attignt Centens./ed alterum & Non agens.
perpet. inofen/a valetud. Aonde lemos vincenfimus e tricenfimus, e
monagenfimus , e centenfimus. Confirma-fe mais pelo ufo dos an
tigos Juritas Claficos, que como fe colhe das Pande&tas de Flo
rença, afim como efcreviaõ Quotiens, afim contantemente ef
crevem Trigenfimus, Qaadragenfimus, Quinquagen/imus &c. Como
no livro III. Ley y I. D. de Procurat. &# Defen/. Paulus libro qua
dragenfimo quarto ad Edifium. = Ulpianus Libro Sexagenfimo ad Edi
tium. = Pomponius Libro Vicenfimo primo ad Quintum Mucium. Etta
orthografia guardaõ as Pandectas naõ fó nos Titulos, mas tambem
no corpo das Leys. Enganou-fe logo quem efcreveo, que etes mo
dos de accrefcentar o N,eraó de todo máos. Porque depois de Au
guto efcrever ou mandar efcrever em hum Monumento publico
2uinquiens, Quadragiens, Centiens, Milliens: depois do me{mo Au
#" dizer Annum Quadragenfimum e Septuagenfimum: e as Meda
has de Galba, Quadragenfimae remi/ae: e afim me{mo outros Bron
zes, e Marmores antigos : e os Jurifconfultos Clafficos efcreverem
do mefmo modo: quê poderá negar fer muito latina eta orthografia?

OBSERVA Ç A M LXVIII.
Lugudunum em lugar de Lugdunum, nas Medalhas e Marmores
de bom feculo,

E frequente nas Medalhas de Marco Antonio, que traz


Goltzio no Tomo II. como na pag. 4f. LUGUDUNI
A XL. E outra vez: A XL. LUGUDUN I. Pelo me{-
mo etilo traz Antonio Ago tinho outra com eta epigrafe: LU
GUDUNIXL. Todas defcreve tambem Vaillant p. 92. e Mo
rellio pag. 8. Com as Medalhas concordaõ muitos e bons Mar
mores, que tambem efcrevem Lugudunum : como o de Trajano
que traz Muratori pag. 761. 2. aonde lemos Tabulario Provinciar.
LUGUDUNENSIUM. E outro no mefmo pag.73r. 4. Proc. >

Aug. Prov. Duarum LUGUD. E terceiro tambem de boa nota,


que traz Maffei pag. 412. 2. LUGUDUNI & Puteolis. E quar
to em Grutero pag. 382. 1. 111111. Vir. Aug. LUGU DUNI:
E quinto no me{mo pag. 388. 6. IIIIII. Vir. Aug. LUGUD. E
fexto pag.466.7. Curatori Eju/dem. Corporis Negot. Vinario. LU
GUDUN. Depois da minha diligencia defcobrir etcs exemplos.»
achei
E ORTHo GRAFIA LATINA. f17
achei que Cellario na Geograf. T.I. pag. 176. allegava a feu fa
vor outros Marmores, e tambem eta bella pafgem de Diaô Caffio
liv. 46. Quod olim LUGUDUNUM vocatu fui, nunc Luºdunum.

O BSERVAÇAM LXIX.
A nota SS. em lugar de HS. fignificando/efiercios.
A Uguto nos Bronzes de Ancyra da Edicaõ de Chishull
pag. 173. Plebei Romanae Viritim SS. Trecemos Numeravi.
Hum Marmore de boa nota que traz Grutero pag. 347.
1. Decurionibus Et liberis eorum Panem Et Vinum SS XX. N. Item
AMunicipibus SS IIII. N. Dedit. Afim me{mo outro Marmore que
traz o me{mo Grutero pag. 449. 6. Collegio Dedit. Lºgavitque SS.
AV. II. . . .

OBSERVAÇAM LXX. . *

Adventui AugutinasAfricae,
MedalhasHífpaniae &c. Syntaxe frequente .
de Hadriano. • •

N A pag. f8, ro. e 6o. da fegunda ediçaõ de Roma, defere


ve Vaillant algumas dezafeis Medalhas de Hadriano,
humas com a Epigrafe: ADVENTUI AUG. AFRI
CAE. Outras : A DVENTUI A UG. A R A BIAE. Outras :
A DVENTUI AUG. G. A L L IAE. Outras : ADVENTUI •

AUG. HISPANIAE. Harduino que tambem defcreve etas Me


dalhas pag 76o. dete modo he que entende e explica as referidas
Infcripçoens: Adventui Augufii Africae, hoc efi , advenienti Augu/>
to gratulatio Provinciae Africae (5 vota publica. |-

O BSE RIVA ÇAM LXXI.


Attendidos os bons Marmores e Medalhas, feguramente podem dizer os
Latinos Antonius Proconfule, ou Antonius Propraetore.
| | Ump. 36o.Marmore do feculo de Auguto que defcreve Grutero
3. P. Aguius. Praetor. Aerari. PROCONSULE.
• Provinciam. Cyprum. Optinuit. Outro de Tiberio que traz
Murat, rip r8r. Adfuit, M. Ennius Vicinianus PROMAGISTRO.
AMagifierii. E outra vez: P. Memmius. Regulus. PROMAGI si; O.
ra
1 18 ObservAço ens sonRE A LINGUA
Fratrum. Arvaliam. Outro do tempo de Nero dedicado à Empe
ratriz Poppêa que traz Gori Tomo III. p. 173. L. Titinius PRO
LEGATO Infalarum Baliarum.O mefmo Gorinette lugar p. 174 Ins
quinta linea manifefte in Marmore fcriptum, PROLEGATO In/u-
larum. Outro de Vefpafiano em Grutero pag. 4o 3.1. e em Mu
ratori pag.81o.7. Praetori, 2 R. Pl. Quaefior. PROPRAETORE.
Outro do mefmo tempo em Muratori ##### Legatus PRO
PRAETORE Ad Exercitum Mi/us. A favor da me{ma orthogra
fia fe podem allegar muitas Medalhas do feculo aureo, nas quaes
fe acha efcrito Pro. Cos: e tambem Pro. Pr. Como nas dos Anto
nios que traz Vaillant pag. 22. M. Silanus Aug.9. PRO.COS. As
da familia Cornelia p. 136. Balbus PRO.PR. As quais Havercam
po expoem afim : Silanus Quefior PROCONSULE. E a outra:
Balbus PROPR/ETORE. O que Havercampo efcreve nas no
tas à Collecçaõ de Morellio, que tambem traz as mefmas Meda
lhas pag. 23. e 1 37. Porque o fepararfe aquelle Pro. com o pon
to que medea, he meramente final de que o Pro era prepofigaõ :
e que a outra parte Cos. ou Pr. fe devia ler e entender em abla
tivo. Confira-te o que neta materia efcreve Spanhemio differt.x.
$ 3. pag. 17f. e Cortio nas notas a Sallutio no Catilina cap.
XIX.

OBSERVAÇAM LXXII.
O Subfantivo Conubium eftrito com hum /ó N, be taõ confiante nos
Eronzes de bom feculo, que em quanto naõ achar monumentos de igual
autoridade em contrario, de boa mente o preferirei a Connubium e/>
crito por dois NN. Tambem Dumtaxat, ou Dum Taxat.

| "Um Bronze do Imperador Galba que defcreve Gori,


Tom. I. p. 27. Et, CONUBlUM. cum. Uxoribus. quas.
tune. habui/ent. Outro de Vefpafiano do mefmo teor e
afumpto, que defcreve Grutero pag. 573. I. Et. CONUBIUM,
cum. Uxoribus. quas. tunc, habui/ent. Outro de Domiciano no mef
mo Grutero pag. f7f. 1. Et. CONUBIUM. cum Uzoribus. quas
tunº. habui/ent. Outro de Hadriano no me{mo Grutero pag. 573.
2. Et. CONUBIUM. cum. Uxoribus. quas. tunc, habui/ent. Ou
tro do Imperador Filippe pelo mefmifimo etillo, que defere
ve Sponio pag. 1 135. E CONUBIUM Cum Ifdem guas Tun:
Hahui/ent. Todos contem os Decretos Imperiaes, que davaó
honrada baixa aos Soldados benemeritos. O referido Gori refle
&tindo na prezente orthografia efcreve afim nas notas ao Bronze
de Galba : Notandum in hac 5 in aliis formulis honefiae mifonis
confiaterlºgiConubium,non Connubium,contra Aldaminérthographia,
qui
E ORTHo GRAFIA LATINA. IIo

# duplici vult/cribi. Sic quoque feribitur in Virgilio Mediceo. Nas


ande&tas de Florença obterva Briffonio S. 4f. a mefma ortho
grafia. Donde temos, que em efcrever Conubium com hum fó N.
# concordaó com os Bronzes os melhores M.f. quais faõ as Pande
&tas e o Virgilio dos Medicis. De Domiciano tranfcreve Grute
ro outra Taboa femelhante pag y74. f. aonde fe lê Connubium
com dois NN. Mas Gori que tambem a defcreveo Tomo I. pag.
69. tetifica que o original traz Conubium com hum fó N. Obfer
va mais o me{mo Gori, acharfe no Decreto de Galba ( e o mef
mo obtervo eu no de Hadriano, e em mais dois da idade aurea que
defcreve Grutero pag. foy. e yo7.) efcrito dum taxat com fepa
raçaõ, como fe fofem duas dicções: porque entre dum e taxat
media nos dois originaes o ponto, que fegundo o coftume dos
Romanos coftumava feparar as palavras dete modo Dum. taxat.
Segundo a qual orthografia acho que em outro Marmore que traz
Fabretti pag. 673. querendo-fe fignificar dum taxat, vem eftas
notas D. 7. O que fuppoto, tambem poderemos efcrever ou
dumtaxat, ou feparadamente dum taxat. Veja-fe Noris pag.753.

O BSERVAÇAM LXXIII.
O Nominativo do plural ei nos bons Marmores. Triumpus/em a/pira
faõ e Chors em lugar de Cohors, nas Medalhas do feculo de Au
gufio, com as quaes concordaõ varios Marmores.

() S. Marmores Confulares da Ediçaõ de Panvinio pag. 26.


fallando de Lucio Manlio e de Quinto Fulvio profeguem
afim : HEl Fratres Germani Fuere. O me{mo traz a Edi
çaõ de Goltzio. Hum Bronze da idade aurea que traz Muratori
pag. 582, e Grutero p. foo. El QUE legibus fueis ita utunto. Con
firma-fe efte nomínativo do fimples pelo nominativo Eidem fre
quente nos Marmores de Auguto, como nos tres que defcre
ve Grutero pag. I yy. 2. I yó. 1. e 187.12. em todos os quaes, e
em outros dois de boa nota que o me{mo allega na pag. I y7.
num. I 1. e 12. lemos em nominativo : E IDEM QUE Probave
runt.= E IDEM Q Probarunt. As Medalhas da gente Papia,
que defcreve Vaillánt pag. 2o1. dizem afim em huma parte : L.
Papius Celfus III. Vir, da outra parte : TRIUMPUS, Dete
mefmo modo tetifica Cicero no Orador cap. 48. que até os feus
ultimos annos efcrevera elle e pronunciara Triumpus e Pulcer, em
lugar de Triumphus e Pulcher. Hum Marmore de boa nota que
traz Muratorip 6o 1. 1. GAL... ERUS TRIUMPUS, He nome
proprio. A contraçaõ Chors em lugar de Cobors mais de huma ves
fe acha nas Medalhas de Marco Antonio, que defcreve Vaillane
??9.
I2O OBs ERv AçoENs soBRE A LINGUA
pag. 121. humas vezes: Ant. Aug. III. Vir R. P. C. CHORTIUM
Praetoriarum. Outras: Ant. Aug. III. Vir. R. P. C. CHORTIS
Speculatorum. Aonde adverte Vaillant por auctoridade de Varraó
no livro I III. De lingua Latina, efcreverem os Romanos igual
mente Cohors e Chors. Hum Marmore que traz Grutero p.443.3.
L. Numifio L. Fil, Paloviniano Trib. CHORT, I. Macedonicae. Ou
tro pag.; 16. 4. T. Acilius. T. F. Capito, Mil, CHOR X. Mafei
pag. 91. Quintinus. Filius. C. V. Firmi, Veterani, CHORTIS.I/II.
O mefmo pag. 124. M. Vigellius. Primus CHORTIS. V. Vigilum.
O mefmo p. 2 y I. Victor. Mi. CHO. III. Bracar. Gori Tomo 11I.
pag. 11. Q. Munatius Miles CHOR. VII. P.R.

OBSERVA GAM LXXIV.


Palmentum em lugar de Pavimentum nos bons Marmores. Em ou
tros o verbo Remundo, e o po/itivo Piens. Item nas Medalhas
Juno Sifpita em lugar de Sofpita.
"I. | | Um do tempo de Claudio: Ti. Claudius. Aug. Lib Auri
gator. Faëlionis. Prafinae Sua Pecunia. PALMENT....
Cum. Ollar. XII. Oper.... Ann. Perfecit. II. Outro de
Gordiano : L. Tourius. L. F. A/per Eq. Rom. Sacellum, Hoc Or
navit. De. Sua. Pecunia. Et PALMENT. Marmor. Fecit. III. Ou
tro de idade incerta : Fecit. Fodinas III. Cum. PALMEN. Mar
morat. Grevio na Prefaçaõ ao Tomo XI. das Antiguidades: Vides
/eteres dixi/e Palmentum itidem ut Pavimentum. O Verbo Re
mundo nunca o encontrei, fenaõ no feguinte Marmore que def
creve Maffei afim no Mufeo Veronenfe p. 146.3: como na Ve
rona Illu/trata Tomo I. pag. 3 #4. Ob Eandem Cau/am HSN. DC
Et Ut Monimentum. REMUND. O pofitivo Piens, donde fe
fórma Pienti/imus [taõ frequente nos Marmores como raro nos
Pergaminhos ] vem em hum Marmore que traz Mafei no Mu
feo Veronenfe pag. 129. Cre/cens Adjut. Zabul. Et Aurel. Sabina
Parent. PIENTES Fil. Fecerunt. E em outro que defcreve Mu
ratori pag. 1624.4. L. Aelius Pet. Et Caefidia. Mater. Sua. PIEN
TES. Salvete. A epigrafe junoni Silpitãe em lugar de So/pitae,
achº-a nas Medalhas de Antonino Pio e de Commodo que traz
Vaillant pag. 76. e 98. e tambem me lembra tela vito em hum
IMarmore de Muratori.

OB
E ORTH o GRAFIA LATINA. • 12:

O BS E R VAÇAM LXXV.
Os bens Marmores indiferentemente e/crevem Adlectus e Allcótus.
Ele muito melhor e/crever A (picio, que Adípicio. Pelo contrario
Adtribuo be muito melhor qne Attribuo. - •

Adlečius.

Um Marmore do anno de Roma f8o. em Muratori p.61o.


ADLEGERUNT juventutem. Outro de Vefpafiano no
me{mo pag. 682. 2. A DLECTO inter Praetorios. Outro
de H uriano em Grutero pag. 348. 1. ADLECTO in Ampli/i-
*num Ordinem. Outro dos Antoninos no mefmo pag. 1989.6. AD
LECT1 Scaenicorum.

- Allečius,

Um Marmore de Domiciano em Grutero pag. 389.2: AL


LECTUS inter Praetorios. Outro de Nerva no mefmo p.
245.7. Imp. Nervae. Cae/aris. Aug. A LLECTORES Outro de
Trajano no mefmo pag. 421.2. ALLECTUS inter Praetorios.
Outro de Antonino Pió em Muratori pag. 684 f. ALLECTUS
ab Optimo Imp. Antonino Aug. Pio. Outro também de bom cara
éter em Grutero pag. 99.9. A LLECTUS in Ordinem Decurion.
Da mtfma fórte podemos efcrever ou Adlevo por autoridade dos
Marmores de Vefpafiano em Grutero pag. 453. Annonam P. R.
ADLEVAVIT: ou Allevo por autoridade dos Marmores de Au
#" no mefmo pag. 1o7. 1. Parietes A LLEVARUNT : e af
m meimo efcrevem os Mff. e ediçoens de Cicero Allevamentum
na Oraçaõ pro Sulla. Tambem o fegundo Cenotafio de Pita,
que he do feculo de Auguto nos certifica que podemos efcrever
Allatus, em lugar de Adlatus. Em Gori Tom. II, pag. 1o. Cum
ALLATUS e/et nuntius, •

A/picio.
Primeiro Cenotafio de Pifa no me{mo lugar: ASPICIEN
DIQUE uter eorum. Outro tambem de bom caracter em
Grutero pag.6ff. 1. Quei ASPICIS leti Domus. Outro pag 653.
8. Em ASPICE junfios. Outro em Fabretti pag. 19o. Dum Te
Continuo ASPICIO. Outro em Muratori pag. 1622. 4. ASPI
CIES quantas. O Virgílio dos Medicis iv. Em 372. Oculis pater
ASPICIT aequis. Noxi.j6. Volneribus pulfum ... SPICIES: '#
R. 1ÍIl
12? OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
fim em outras muitas partes tanto o Mediceo, como os dois Va
ticanos de que trataremos no fim deta Obra: e afim mefm o man
davaó efcrever os dois antigos Grammaticos Papiriano e Prifciano.
Adtribuo.

S Bronzes de Heraclea em Mazoqui pag. 325. Eosve AD


TRIBUITO. E logo: Sciet A DTRIBUTIONEM.. E
logo: Quoi ADTRIBUTUS erit. E depois: ADTRIBUEN
DAM curato. Outros tambem aureos em Muratori p. 576. AD
TRIBUENDAM curent. Hum Marmore dos Antoninos em
Grutero pag. 4o8. 1. Catalique ADTRIBUTI. Donde fe colhe,
fer eta orthografia naõ fomente toleravel, mas optima.

O BSERVA ÇAM LXXVI.


Sue / ha de dizer dos que efêrevem Collatus e Collocatus, ºu Con
latus e Conlocatus?

A mais de doze annos que o Autor do Novo Methodo da


H Grammatica Latina advertio, poderfe efcrever Collatus e
Conlatus. Como depois houve quem defaprovaffe a pri
meira orthografia, qualificando-a fó de toleravel: apontarei aqui os
exemplos de ambas, e os de outras femelhantes.
Collatus.

A Úguto nas Taboas de Ancyra pag. 174. Ex COLLATIO


NIBUS. Hum Marmore de Hadriano em Muratori pag.
614. 1. Ex COLLATIONE Legativi Epuli. Outro do me{mo
Hadriano no P. Argote p. 122. Municipes Surrentini Pecunia COL
LATA. Outro dos Antoninos do anno de Chrifto 169. em Gru
tCTO *#
1o89. 6. Adletti Scaenicorum Aere COLLATO. Outro
dos mefmos Antoninos em Grutero pag. 332.3. e em Muratori.
pag. 653.4. Statuam Aere COLLATO Decrevit. Outros dois tam
hem de boa nota em Grutero pag. 423. 1. e 467. 1. Vicani Ex
Aere COLLATO. Outro em Muratori pag. 73o. 4. Sex Petro
mio Sergia Ex Aere COLLATO. Outro no me{mo pag. 336, 6.
º Ob Munificentiam In Se COLLATAM. -

Conlatus.

Dºi Marmores do tempo de Tiberio em Fabretti pag. 39;.


ambos trazem: Pleps, Urbana Aere CONLATO. Outro da
Ponte de Trajano em Grutero pag. 162.3. Municipia Luftaniae
Sti
E ORTHo GRAFIA LATINA. 123
Stipe CONLATA. Outro de Antonino Pio em Grutero pag.
1o22.8. Ob Ampla Beneficia In Se CONLATA. Outro em Mu
ratori pag.712. 1. Equites Romani Aere CONLATO: e afim ou
LTOS II]U1LOS. •

# Collocatus.

Um Marmore de Antonino Pio em Grutero pag. 311. 4.


COLLOCATA V. Kal.jun. Scipione Orfito. Q. Nonio Pri/-
co Cos. He o anno de Chrifto 14o. Outro tambem de excellente
nota em Grutero pag. 164. 6. Legio Sicambrorum Hic Praefidio
COLLOCATA. Outro pag. 1o82.9. COLLOCATA V, Idus
Mart. Outro tambem de boa nota pag. 424. 1. Pof Fa/ces Depofi
tos Cenfuit COLLOCANDAM. Outro de Graciano pag. 47o. 3
Apud Confiantinopolim COLLOCARET.
Conlocatus.

Um Bronze da idade aurea, que depois de Sigonio Tom.V.


pag. 387. defcreve Grutero p. 2oz. Deduxitve CONLO
CAVITV E. Hum Bronze do tempo de Commodo em Pratillip.
8o Signum Deae CON LOCAVIT. Outro em Grutero p. 31o.
1. Statuam CON LOCAN DA M Curavit. E no fim do outro
modo: Statuam COLLOCARAT.

O BSERVAÇAM LXXVII.
9ue fe ha de dizer dos que efêrevem Collapfus ou Conlapfus? Digº
que tambem ambas efias orthografias faõ optima, por conta dos/e-
guintes Marmores.

Collap/us ou Collab/us.
Um de Trajano em Muratori pag. 448. f. e Pratilli pagº
131. Pontem Vetuñate COLLAPSUM. Outro de Ha
driano em Grutero pag. 1 fó. 2. Viam Ca/fiam Vetufate
COLLABSAM. Outro de Antonino Pio em Grutero p. 163. 9.
Opus Pilarum Vi Maris COLLAPSUM. Afim o vio Gudio, e
naõ Conlap/um, como o referem outros. Outro do mefmo feculo
pag. 19f. Vetufate COLLAPSUM Reflituerunt. Outro de Ma
ximino pag. I y I. , Pontes COLLAPSOS. Outro de Dioclecia
no pag. F8. 4. Templum Vefutate COLLAPSUM. Outro de
M. Aurelio em Muratori pag. 4ff. 3. Terminos Vetafiate COL
LAPSOS. Outro no mefmo pag.R144.3.
• ii
Templum Vetufate c?k. •
124 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
LABSUM. Outro de Contantino em Grutero pag. 1oo. 6. Ae
dem Vetu/late COLLAPSAM. Outro tambem de boa nota em
Murat. pag. I Ioy, 3. Muros Vetufiate COLLAPSOS.
Conlap/us ou Conlab/us.
Um de Vefpafiano em Grutero pag. 173. S. Ve/?afianus
Aug. CONLAPSA Reflituit. Outro de Antonio Pio p. 161.
4. Opus Pontis Vetufate CONLABSUM. Outro de Septimio Se
vero pag. 169.1. Armamentarium Vetufate CONL ABSUM. Ou
tro de Gordiano, poto no anno da era vulgar 239. em Filippe
da Torre pag. 24o. Tem. Vetu/late, CONL. Outro tambem de
boa nota pag. 64. 6. Templum Cum Signo Vetufate CONLABSUM.
He para advertir que em lugar de P trazem B entre os referidos
Marmores hum de Hadriano, outro de Antonino, outro de Sep
timio, e dois mais de idade incerta , mas de boa nota , aonde
lemos Collabfus e Conlab/us. Ito deviaô attender os que cenfuraó
de erro efcrever aqui B em lugar de P. pois da mefma fórte tra
zem algumas vezes os Codices de Virgilio Mediceo e os dois Va
ticanos: e nos Bronzes de Trajano que defcreve Maffei p. 381.
lemos pelo mefmo etilo Lex Scribta; e nas Pande&tas de Floren
? (cuja autoridade em outras occafioens tanto exaggeraõ ) Scri
kfi e Nukfi , como no § 36. atteta Briffonio.
**

O BSERVA ÇAM LXXVIII.


2ue fe ha de dizer dos que efêrevem Conlega e Conlegium, em lugar
de Collega e Collegium?
O mefmos que mandaó efcrever antes Conloco e conlabor,
que Colloco e Collabor: dizem fer melhor efcrever Collega,
que Conlega. Eu digo que attendidos os Marmores e Me
dalhas e falvo o perigo de affectaçaõ, naõ he melhor Collega, que
Conlega. Hum Marmore da idade aurea e do tempo de Cicero
(porque foi efcrito no anno de Roma 659. antes de Chrifto 94.)
fegundo o defcreve Muratori pag. 29o. CONLEGIUM. Seive
Magifirei. E mais abaixo: Et. CONLEGIO. Hum Bronze da
mefma idade em Grutero pag. fo6. In Eodem CONLEGIO. Au
guto nas Taboas de Ancyra da ediçaõ de Chishull pag. 173
Lufirum. Populi. CONLEGA. M. Agrippa Egi. E logo: CON
LEGA Tib. Caef Hum Marmore do mefmo tempo que defere
ve Fabretti pag. 169. M. Lepidus CONLEGA. Outro de Ti
berio que traz Muratori pag. 585. I. tres vezes: Fraterculi, CON
LEGI. Fratrum, Arvalium. As Medalhas de Nero *#
\
| E ORT Ho GRAFIA LATINA, 12y

Mufellio Tomo I. Tab. 67. Sacerd. Coopt. In Omn, CONL. Su


pra Num. Ito he, Sacerdos Cooptatus in omnia Conlegia Supra Nu
merum. Hum Marmore de Auguto que traz Gtutero pag. xi. 2.
Nerone CONLEGA. Outro tambem de bom caracter em Maf
fei pag. 129. Oêtavius. Dec. CONL. Cent. I to he, Decurio Con
legii Centonariorum. Outro no mefmo pag. 171. Eroi CONLE
GA E Et Amico. Outro no me{mo pag.257... ??menus CONLE
GA. Outro em Vulpi Tom. X, pag. 167. Mag. CONLEGI.
Outros dois Marmores em que fe lê Conlegium, defcreve Murato
ri pag. 2o 1 f. y. e pag. 2o17. 1. e outro mais Pratilli pag. 482, e
mais dois Grutero pag. 632. 1. e 649, 8. Com ifto pode ef
tar, quepafo
a cada tambem Collega e Collegium faõ optimas orthografias, que
fe encontraô. •

O BSERVAÇAM LXXIX.
Nos Compºfios da prepofiçaõ Ex, cujo fimples começa por S, póde e/la
letra omittir/e, ou confervar/e.

Ex lançando fora o Sna amplicas de Excindo, Expecto, Exolvo,


Extruo, Exulto, Exupero.
Virgílio dos Medicis pag. 271. e o Vaticano primeiro p.
141. Amborum populos EXCINDERE Regum: afim am
bos outras vezes. Hum Marmore de Maximino em Gru
tero pag. 574. 6. A Volumni EXPECTATI. Outro pag. 1 124.
1. EXPECTATO Patri. As Medalhas do Emp. Caraufio do
terceiro feculo em Vaillant Tom. III. pag. 65. e em Banduri
Tom. II. pag.117. EXPECTATE Veni. Outras de Contanti
no em Banduri Tom. II. pag. 25 F. e em Harduino p. 477. EXU
PERATOR Omnium gentium. Hum Marmore da idade aurea em
Muratori pag. 61o. Cella EXTRUCTA. Outro tambem de bom
caracter em Grutero pag. 163.8. A fundamentis EXTRUI Ca
rarunt. Outro em Cappacio no Tom. IX. das Antiguidades de Ital.
Tom. II. pag. 186. EXTRUXIT & domum dat. O Codice Va
ticano primeiro pag. 94. Meque his EXOLVITE turis. O mef
mo pag. 144. EXULTANTQUE ae/iu latices.
Ex confervando o S na Compofiçaõ de Exfequor, Expecto, Exfu
pero, Exfolvo, Extruo. •

Primeiro Cenotafio de Pifa em Gori Tom. II. pag 1o. EX


SEQUI
pag. 448. permittat:
Outro Marmore e afim mefmo opag.
em Grutero Virgilio
419. G.dos Medicis
li### •
1 26 Onse RvAçoENs soBRE A LINGUA
SPECTATO. O Virgílio dos Medicis p. 199. EXSPECTENT
praemia. Pag. 2oo. EXSPECTATA dies. Vejaô-fe as notas de
Foggini pag 449. Huma Medalha de Commodo em Vaillant
Tom. I. pag 98. jovi EXSUPER. Hum Marmore do quarto
feculo em Grutero pag. 462. 1. Te/timonium Gratulationis_EX- -
SOLVIMUS. O Virgílio Mediceo p. 449. Meque bis EXSOL
VITE curis. Hum Marmore dos Antoninºs em Grutero p. 1 o 12.
f. A Solo EXS TRUI Curaver. Afim mefmo efcreve o Mediceo
p. 24. Ter pater EXSTRUCTOS. Pelo me{mo etilo lemosnefte
preciofo Codice Ex/anguis, Exfors, Ex/piro: orthografia tambem
quafi contante nas Pande&tas de Florença, como attetta Briffo
nio $.39. Mas já advertio Noris nos Pifanos pag. 7o8. que nou
tras partes efcreve o Mediceo tambem Exequor, Expiro, Exulto,
Exurgo, Exupero, Extruo, fem o S do Simples. Tanto gotavaõ
os Romanos do S adiante de Ex, que ainda quando o fimples naõ
começava por S, o cotumavaõ elles ajuntar ao Ex : efcrevendo
v. g. Exfigo, como traz hum Marmore aureo em Grutero p. 2oz.
Exforno, como traz outro de Trajano no me{mo pag. 214. Ex{e-
dra, com º traz outro pag. 172.3. Exfefa , em lugar de Exe/a,
participio de Exedo, no Virgí# Medicco pag.4f3.

OBSERVA ÇAM LXXX.


Que fe ha de dizer dos que e/crevem Inlatus e Inluftris, em lugar de
Illatus e Illuftris ?

E Screver Inlatus naõ fe póde negar fer muito latino : naõ


por afim o dizerem alguns Criticos, que fundaó muitas
vezes os feus preceitos ou no dito alheio, ou em algum
Marmore de idade incerta: mas fim porque afim o trazem mui
tos de boa idade, que eu examinei: como hum de Tiberio que traz
Fabretti pag. 44y. Ob Ferrum. INLATUM. Outro do mefmo
tempo em Muratori pag. 3o1.4. O/a INLATA. Outro de Vef
pafiano em Maffei pag. 321. Coronis INLATIS. Augusto nas
Taboas de Ancyra pag. 17f. Bello Per Injuriam INLATO. Ou
tro de Dºmiciano que defcreve Filippe da Torre pag. 386. Ob.
Ferrum. INLATUM. Outro de Hadriano que traz Grutero p.
# 348. 1. Po?. Obitum. Ejus. INLATIS. Arcae. Seviror. Os que
cfcrevem Imla/iris, além da analogia de Inlatus tem, por fi mui
tos Marmores, principalmente do feculo de Contantino, como
o que defcreve Grutero pag. 28. F. e o Virgilio dos Medicis,
que afim como em outras partes traz Inlido e Ínludo, affim tam
bem no vi, da Eneida diz Inlufiris Anima. Mas nem por ifo fe
deve cºnfurar IlluÁris, que tambem fe acha noutros Marmores
do
E ORTH o GRAFIA LATINA. 127

do mefmo feculo de Contantino, como no que refere Grutero


pag. 164; e afim mandaô que fe efcreva os dois grandes ortho
grafos, Manucio e Cellario: e Joaõ Hagembuquio, outro gran
de Critico dete feculo,nafua obra de Diptyco Brixiano he de parecer,
que ainda, quando os Romanos efcreviaô Inlufiris, a pronuncia
qaó era Illufiris. -

Como os mefmos Criticos concordaõ, que antes de L igual


mente fe póde efcrever Il, ou In: afim como Illufiris ou Inlufiris:
he efcufado canfarme em allegar exemplos da primeira orthogra
fia. Da fegunda que parece mais extravagante, além dos bellos
Marmores já referidos, em que fe acha Inlatus: temos outro do
Emp. Commodo em Filippe da Torre pag. 391. aonde lemos :
Fruges Inlibatas. Temos o Codice Mediceo de Virgilio, que con
fantemente traz na pag. 1 1 f. Inlabor. Pag, y9. Inlecebra. Pag. 104.
Inlido. Pag. 122. Inludo. Pag. 2fy. Inlufiris. Pag. 44y. Inlutus.
Temos o Vaticano primeiro de igual antiguidade trazendo na p.
172. Inlabor. O Vaticano fegundo na pag. 2o8. Inludo. Pag. 22).
Inletabilis. Temos finalmente as Pandectas de Florença, aonde
como obferva Briffonio S. 41. lemos Inlacrimor.
A maior difficuldade he de In antes de R. Os mefmos que a
querem inteira antes de L , naõ a approvaõ inteira antes de R:
e mandaó efcrever antes Irrideo e Irrito. Mas os documentos de
Inrito e Inrideo, naõ faõ menos autorizados que os de Inlufiris.
Hum Marmore em Grutero p.823. 1. INRITA Vota. O Vir
gilio Mediceo pag.73. # e 44f. lnrigo. Pag. 28, na Ecl. 4. In
rita perpetua. Pag. po. Procos Inrifa priores. Pag. 239. Inrruat &#
frufira. O Vaticano primeiro pag. 13. Inroret aquarius. As Pande
étas Florentinas, como tambem obferva Briffonio, Inrogo.

O BSERVAÇAM LXXXI.
Zañ figuro be efêrever Inpenfa como Impenfa. Da mefina fórte/-
póde confervar inteira a prepofiçaõ In antes de P, em Impedio, In
portunus, Inprovifus, Inpero , Inpono, Inprobus, Inpetro.
Mo/tra-fe tambem fer optima orthografia confervar o P. antes de T,
em Sumptum e Emptum.

[# efcrito por Im he de Auguto nas Taboas de Ancyra


pag. 174. Opus IMPENSA Grandi Refeci: e de muitos Mar
mores de boa nota , como o que traz Grutero pag. 168. y.
Sua IMPENSA Fecit. Mas Inpen/a efcrito por In naõ he menos
frequente noutros Marmores clafficos. Hum do feculo de Au
uto em Fabretti pag. 17o. Sed etiam INPENSIS Suis. Outro
edicado ao mefmo Auguíto em Maffei pag ºf. L. Zurris Kets/#a-
fd'
1 18 OBSERVAçorNs soBRE A LINGUA
te confumptas INPENSA Sua Reflituit. Outro de Tiberio em
Gori Toin. 1. pag 316. Quam INPENSA. Dois de Vefpatiano
em Grutero pag.243.2. e 3. INPENSA /ua refiituit. Outro nº
mefmo pag. 63.4. Cum Bañ INPENSA Sua Poluit Sura 111. Co/.
Outro pag. 343 3. Funerum INPENSAS. Outro de Trajano no
metmo pag. 2i4. Sua 1N PENSA exornatum dedit. Outro tam
bem de Trajanó em Muratori pag. 314.6. Qui Sua Inpenfa
Da melma fórte lemos Improvi/us nos Cenotafios de Pifa. Em
outro Marmore do mefmo feculo de Auguto, que traz Grutero
pag.234. 1. Valedudine INPEDITUS. Em outro do me{mo fe
culo que delcreve Fabretti pag. 169. INPORTUNAM Crudeli
tatem. Em outro pouco mais antigo em Grutero pag. 2o7. Impro
bo, e Inprobus, e finco vezes Inpono. Huma Medalha de Auguito
no Muí. Pit. Tom. I. p. 9. e Tom. Il. Tab. 4. Indulgentiae Aug.
Pecunia INPETRATA, em lugar de Impetrata. Nos Bronzes au
reos de Grutero pag. 2oy. Pro Eo INPERIO. pag. fo6. INPE
RIUM Habere. Outros do mefmo feculo em Sigonio pag.388.
IN PERA R E folent. Outros de Auguto em Grutero: INPE
R E N T uti Redemptoribus. E depois : INPERENT Uti Eam
Pecuniam. Hum Marmore de Domiciano, que traz Ficoroni nos
Chumbos Antigos pag. 13. INP. Domit. Caef. Aug. VIII. Donde
fe vê naõ fer fómente toleravel, mas optimo efcrever Inpero ,
Imperium, Imperator. Tambem o Codice Mediceo de Virgilio traz
muitas vezes Inpendo, Impono, Inprobus, Inprovifus: as Pandectas
de Florença, Inpre/us, Inperfectus , Inpo/ibilis, efcrevendo In em
lugar de Im , como de ambos advertio Noris nos Pitanos pag.
764. Fallando já dos fupinos e participios de Emo e Sumo, ainda
que alguns mandaõ lançar fóra o P antes de T, efcrevendo Em
tum e Sumtum : eu attendendo ao numero e qualidade dos exem
plos digo refolutamente, que Emtum e Sumtum naõ he melhor que
Emptum e Sumptum, e que efte fegundo modo de efcrever he opti
mo, elegantitimo, e feguriffimo.
Emptum.
ST-bºas de Herculana em Mazoqui p. 423. Ordo ADEM
4 \ PTUS. Os Bronzes do feculo de Cicero, efcritos no anno
de Rºma 663. e depois de Sigonio Tom.V. pag.791. defcriptos
por Grutero pag. fo6. Ex Reis EXEMPTUM Erit. Outros do
raefmo tempo p. ; 12. Locus EMPTUS. E outra vez : Ab EM
PTOR E Bonorum. Outro tambem de boa nota em Grutero pag.
208. Ex caufa EMPTIONIS. Auguto nas taboas de Ancyra p.
174. Frumento privatim COEMPTO. Hum Marmore de Auguí
to em Muratori pag. 187. Quod EMPTUM Erit. Quarto do fe
culo de Auguto em Sigonio pag. y 18. e Grutero yor. Vettigalia
- - RE
E ORTHo GRAFIA LATINA? I 29

REDEMPTA: Quinto no mefmo pag. 2oy. e em Briffonio de


Form. 244. EMPTUM e/e. E logo : TEMPTUM habuerit. E
terceira vez : EMPTUS EAo. E logo : Ita EMPTUM e/e.
Tambem he da idade aurea. Sexto tambem de Auguto em Mu
ratori pag. 587. Quod EMPTUM Erit. Com ito etá ter tam
bem mui latino Emtum fem P antes do T, como trazem outros
Monumentos aureos que fe podem ver em Grutero pag. 2oo.
2O2. e 2O3.

Sumptum.

O Marmore dedicado a Auguto, que ha pouco referimos de


Maffei pag. 9f. 1. Turris Vetufiate CONSUMPTAS. Os
Bronzes tambem já referidos do anno 663. Locum SUMPSIT.
Segundo Marmore de excellente nota em Grutero pag. 174. 4.
Senatus Populusque Romanus Incendio CONSUMPTUM Refiituit.
Terceiro no mefmo pag. 417. 6. SUMPTIBUS Publicis Percere.
Quarto no mefmo pag. 484 6. SUMPTUS Reip. Remittere. Au
guto nas Taboas de Ancyra pag. 174. Bafilicam CONSUMP
TAM. Outro Fragmento aureo, que defcreve Muratori p. 61o.
Infulae Duae ABSUMPTAE. Outro de Gordiano em Filippe da
Torre pag. 24o. SUM PTU Suo Refecit. Outro em Pratilli pag.
44y. SUMPTU Suo Dare. Donde concluo fer muito melhor
Emptum e Sumptum, que Emtum e Sumtum : ainda que deta fe
gunda orthografia fe achaõ tambem naõ poucos exemplos clafi
COS•

OBSERVA GAM LXXXII.


Baliares, em lugar de Baleares, e/crito nos bons Marmores.

O Confulares que defcreve Grutero pag. 298. 3. Metellus


BALIARIC. Pro. Co/. De. BALIARIB. Outro de Ne
ro que traz Gori Tom. III, pag. 173; e Muratori pag.
227.4. huma vez º Praef. INSULARUM BALIARUM, Qu
tra: Prolegato INSULAR. BALIARUM. Terceira: Quod BA
LIARIBUS Voverat. O Virgilio dos Medicis no I, da Georg.
pag.442. BALIARIS verbera fundae.
I 3o OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVA GAM LXXXIII.


O reão Jovis frequente nas boas Medalhas.
Re&o jovis acho-o naõ menos que em finco Medalhas
claficas: huma do Emp. Othaõ fucceffor de Galba em
Antonio Ago tinho Tab. 23. Pont. Max. JOVIS Cufos.
Outra de Vefpafiano em Harduino pag. 732. Imp. Caef. Ve/pa
Jianus Aug. JOVIS Cufios. Terceira de Tito em Harduino no mef
mo lugar, e em Pedrufi Tom. II. pag. 3yo. 7. Cae/ Imp. Ve/pa
fianus. JOVIS Cufos. Quarta de Caracalla em Vaillant Tom. I.
pag. 122. com a mefma epigrafe: JOV1S Cufios. Quinto de Gor
diano em Mufellio Tom. II. Tab. 29. e em Harduino pag. 829.
}} Stator. Etas Medalhas juntas aos exemplos allegados no
rologo do Novo Methodo da Gramatica Latina, fazem naõ fó
irreprehenfivel, mas fegurifimo o ufo do recto jovis.

OBSERVAÇAM LXXXIV.
Nam fe póde cenfurar de barbaro efcrever Caeteri com ditongº,
ainda que he muito melhor Ceteri fem elle. O me/mo digo de
Haeres a re/peito de Heres.

Um Marmore do feculo de Auguto em Fabretti pag.


674. CAETERIQUE Omnes. Outro de Antonino Pio
em Muratori 32y. y. CAETERA E in Aventino. Outro
do mefmo Antonino em Pratilli p. 195. Super CAETERA Be
neficia. Outro tambem de boa nota em Grutero pag. 649.2. Er
CAETERIS Libertis. Outro pag. Io94. 2. Inter CAETERA
Beneficia. Hum Heliotropio em Gori Tom. I. pag.71. Uni. Am
brofia. Venenum. CAETERIS.
Da me{ma fórte Heres fem ditongo he o melhor e mais fre
quente: mas nem por ifo fe deve cenfurar de barbaro Heres
com ditongo. Hum Marmore em Pratilli pag. 93. Sibi Et Suis
HA E REDIB. Outro em Gefnero no feo Diccionario: V. Se/-
quiplaris : Duplicarius HAERES. E logo: Secundus HAERES.
Outro em Octavio Rubeo nas Antig. de Ital. Tomo IV. pag. 34.
P. Senecio HAEREDES Ex Tefiamento. Outro em Grutero pag.
I Io6. I. HAEREDES Pofuerunt. Outro em Fonteio 11.9. pag.
137. Kae/ones HAEREDES ex tefiamento. Scaligero no Index
Grammatico cita tambem Heres das Taboas de Ancyra, aonde a
ediçaõ de Grutero pag. 232. traz com efeito Ah. HAER##
BUS.-
E ORTHoGRAFIA LATINA. 13r
BUS. Mas a correótifima de Chishull Pag
DIBUS. •
… , traz Ab HERE
}

OBSERVA ÇAM LXXXV.


Lacrima /em a/piraçaõ e com I latino, he muito melhor e muito mais
frequente, que outro qualquer modo de e/crever efie nome: mas nem
por il/o deixa de fer tambem latino e feguro Lacruma e
Lachrima.

S# Marmores em Grutero pag. f17, 13. LACRIMAS


Pofuit, pag. 692. 1o. LA CRIMIS & Opobal amo Udus. Pag.
798. 8. Leftor LACRIMES, p. 71 f. 1o. Diem &# Notiem
Cum LACRIMIS Trahere: Pag. 1123.7. Saxa Movens lacrimis.
Quem quizer mais, leia Muratori p. 1172.7. 1239, 1o. 1428. I.
1622.4. e 17oy. 6.
Lacruma.

| } Ntre outros vejaó-fe os Marmores que defcreve Grutero p.


942. 2. e Muratori pag. 1 127.9.
Lachrima.

7Ejaó-fe os que traz Grutero pag. 684. 6. e 7oz. 12. e Fabret


ti pag. 189. e 23y.

OBSERVA Ç A M LXXXVI.
Littera com dois TT, ou Litera com hum fóT, ambas irreprehen
- fiveis.
Littera.

H* Bronze da idade aurea em Grutero pag. fo?. LIT


TERAS Ad Magifiratus No/tros. Hum Marmore de boa
nota no me{mo p. 72.5. Ne. Taceat. Memorandum LIT
TERA. Nomen. Outro em Muratori pag. 698.8. Graecis Ac La
tinis LITTERIS Erudito. Ottro no mefmo pag. 7o 3. 1. LIT
TER. Graec. Et Latinis. Outro no mefmo pag. 6o6. Neque Cura
turos Se Meas LITTERAS. Aqui traz Grutero p y 13. 1. Meas
LITERAS com hum fóT. Mas já Muratori advertio, que a
ediçaõ que clc tirara de Gori, eraS aii genuina e original, OB •
I32 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA

Litera.

D? Bronzes da idade aurea em Grutero pag. fo6. e em Si


gonio Tom. V. p. 791. Tabulas. Libros. LEITERASV E.
Poº, o fegundo no mefmo Grutero pag. yog. LITERAM Digi
teis Operiam. Dois Marmores do tempo de Antonino Pio em Gru
tero, hum pag. 4c8. 1. LITERISQUE Antonini. Outro pag.
404. 2. Spetiaculum OBLITERATUM. Tambem o traz Pratil
li pag. 261. Outro Marmore em Grutero pag. 661. 1. 249d44e
Meam Retinet Vocem Data LITERA Saxo.

OBSERVA Q A M LXXXVII.
Maetus com ditongo de AE taõ latino e feguro, como Moeftus com di
tongo de (B.

Maefi.us.
Um Marmore do tempo de Auguto em Fabretti p. 169
MAERORE Merfus. Outro de Tiberio em Gruters
pag. 6o7. 4. Tata MAERENDO Solicitare. Outros de
boa nota em Grutero pag. 944. 6. MAERET Ad Cineres. Em
Muratori pag. 1 19o. Y. Raptam Adfidue Mater MAERORE Re
quirit. E p. 1229.7. Mater MAERENTISSIMA. E p. 1235.3.
Hunc Pater & Mater MAESTI Flevere jacentem. Em Fabretti
pag. 189. MAERET Cara Soror.
Moefius.
Uem quizer ver os exemplos dete, leia a Grutero pag. 832.
8. e 1oo3.3. e a Muratori pag. 1 1 3o. 6. e 1 134. 1. Por
huma e outra orthografia allega Noris outros muitos nos
\
Cenotaf Pifan. pag. 752.

OBSERVA ÇAM LXXXVIII.


Duovir em lugar de Duumvir.
Um Marmore da idade aurea e do feculo de Cicero, que
- traz Grutero p. 2o7. Arbitratu. DUO VIR. Et DUO
VIRATIUM. Outro no mefmo pag.38o. 7. DUOVI
|

RATU Bene 450. Outro em Gori Tom. ll. pag. 312. Q. Ca


tí##
E ORTH o GRAFIA LATINA. 1 33
vius L. F. DUOVIR. Outro em Muratori pag. 740.7. Pap. Ru
fo Anuleiano Aeidili Et DUO VIRO. Outro pag. 742; 3. 3: Satá
nus Sabinus Duo. Vir. Outro pag. 617. 2. L. Mummius C. F. C.
Maneias. O. F. DUO VIR. Pro Ludeis Turris duas D. D. S. facien
das Coerarunt. Toda a orthografia defte Marmore o eftá dando a
conhecer pot aureo no ablativo Ludeis, no accufativo Turris, e
no preterito Coerarunt, em lugar de Curarunt, que ainda no fe
culo de Auguto tinha bom ufo 2 como entre outros fe confirma
de dois Marmores, que traz Grutero pag. 187. 12. e Mura
tori pag. 293. I.

OBSERVAÇAM LXXXIX.
Naõ fe deve cenfurar Tyberis efcrito por Y, ainda que fe lhe deve
preferir Tiberis efcrito com I latino. Prova-fe tambem o Geniti
tivo Parentium, e Nummus ou Numus.

2yberis.
H Um Marmore de Gallieno poto no anno de Chrifto 264.
que traz Grutero pag. 381.3. da fórte que o vio Sme
cio : Cur. Albei. TYBERIS. Efta me{ma orthografia
he a ordinaria dos antiquiffimos Pergaminhos do Virgilio Me
diceo pag.224. 269. 271. 293. e 4o9. Do Vat. pr. pag. Io1.136.
141. I y I. e Iyz. (ó com a differença de efcreverem 7hybris com
afpiraçaõ: Zyrrhenum ad Zybrim = Tuque o 7hybri = Laurentem at
ringere Thybrim = Thybridis alveo=Caeruleus Thybris = Thybrinafluen
za = Thybris ea fluvium. = O que tira toda a duvida, he efcre
ver Plinio maior III. y. Tiberis antea 75 bris appellatus, & prius Al
bula. Donde confta fer latina huma e outra orthografia.
Parentium.

Um Marmore do tempo de Tiberio , que defcreve Mura


tori pag. 957. y. Medicus Ocularius Pius. PARENTIUM.
Suorum. Outros dois que traz Fabretti pag. 72. Dis. PAREN
TIUM Et. Genio. Vituli. E pag. 99. M. Alfedius. L. F Marcel
lus. Pius PARENTIU. Grutero na pag. 681. 1. nos fubminiftra
o quarto, que diz afim : Item. Flavia Parap/yche. Et. Adiaptotus
Parentium. Fratres. O quinto he do tempo de Gallieno, e o def
creve Gori Tomo II. pag. 2o8. e diz afim: Exemplo Pietatis PA
RENTIUM Ex Matris Honorificentia. O Sexto acho o em Gru
tero pag. 423.7. D. M. M. fulii Et Corneliae Tertullae PAREN
TIUM". ". --

Num
}_
134 OBSERVAçoENS soBRE A LINGUA

Nummus e Numus.

A* nos Bronzes de Ancyra pag. 174. Millia NUM


MUM dedi. Quatro Marmores em Grutero: hum pag.
637.7. T. Flavius Genethlius NUM MULARIUS. Outro pag.
638. 1. L. Helvio L. T. Hilaro NUM MULARIO. E logo: L.
Relvio. L. F. Paeto NUM MULARIO. Terceiro pag. 638. 2.
P. Lollio Maximo NUMMULARIO. Quarto pag. 956.4. Mo
numentum (e vivo Donavit Mancupavitque Sefertio NUMMO Uno.
Liebe pag. 4o 1. citando eta mefma Infcripçaõ de Grutero fal
famente efcreveo Numo com hum fóM, quando o mefmo Gru
tero traz Nummo com dois M M , teftificando que afim o lera
Lipfio no Marmore original. Noutro porém que vio Smecio, e
delle defcreve Grutero pag. 637. 6. lemos: M. Cornelio Eubodo
NUMULARIO: com hum fó M. Da me{ma fórte outro pag.
34o. 1. Genethlius NUMUL. de Bafilica julia.

OBSERVAÇAM XC.
O Subfantivo Cinis do genero feminino : Karus em# de Carus:
Epulum Legativum, e Medicus Auricularius, e Ocularius,
ºu Medicus ab Oculis nos antigos Marmores.
Cinis.

Affei no Muf Veron. pag. 171. e Muratori pag. 837.


O/la. Relata. Domum. CINIS hic adoperta quie/cit. Ou
tro em Muratori pag. 9o 1. 6. do tempo de Vefpafiano.
CINERES meas in unum adicias. -

Karus.

E U fempre efcreverei Carus e Caritas: mas naõ darei por bar


baro efcrever etes nomes por K. porque acho fer efta or
thografia ufual nos bons Marmores e Medalhas. Hum em Gru
tero pag. 333. 9. Ingenua po/uit Conjugi KARO. Outro que vio
Lipfio no mefmo Grutero pag. 484. 3: Uxor Marito KARISSI
MO. Outro no mefmo Grutero pag. 823. I KARA fuit marito
Outro em Fonteio pag. 164. Mater fecit filio KARISSIMO. Ou
tro em Jacobonio no Appendix de Fonteio pag. 22y. Veroniae
Caefine Conjugi KARISSIMAE. Outro no mefmo pag. 239. Seae.
Caefio amica KARISSIMO. Tres Medalhas do Emp. Caro em
Banduri Tom. I. pag yo3.499. e joy. Imp. KARUS. L
62 -
E ORTH o GRAFIA LATINA. 13)"

Legativum.

O Nome Legativum, de que os Diccionarios fó cotumaõ apon


tar exemplo de Ulpiano, (e efte com varia liçaô) acho-o
em hum Marmore do tempo de Hadriano, que precedeo perto
de cem annos a Ulpiano. Defcreve-o. Muratori pag. 614, 1.
guam Populus ex Collatione LEGATIVI EPULI.
Medicus Auricularius e Ocularius.

M Ediccus Auricularius vem em outro Marmore de Hadriano,


1 que defcreve Maffei pag. 275. T. Aelius Amintas Aug. Lib.
MEDICUS AURICULAR lUS. Por efte eftilo diziaõ os La
tinos tambem Medicus Ocularius, como fe lê nos Marmores que
defcrevem Grutero pag y81.8. Muratori pag. 957. f. e Malva
fia pag. 218. Hum : Ti, julius Aug. L. MEDICUS OCULA
RIUS. Outro: Illurius Zi. Cae/aris Aug. Ser. MEDICUS OCU
LARIUS. Em feo lugar diz Medicus ab oculis. Outro tambem
de boa nota, que traz Grutero pag. 581. 2. Atimetus Aug. M E
DICUS AB OCUL.

O BSERVA GAM XCI.


Dis em lugar de Diis frequente nos Marmores e Medalhas. Sollemnis
e Solemnis.

H Um aureo em Muratori pag. 61o. Sacrificarunt DIS Pena


tibus. Outro que defcreve Grutero pag. 2. 1. DIS Omni
bus Hyginus. Outro pag. 3. 2. Ceterisque DIS Confentibus.
Outro pag. 27.4. DIS Magnis. E a cada paflo Dis Manibus. Ou
tro pag. 1ooy. 2. DIS Deobu/que. Outro que me lembra ter vito
em Octavio Rubeo nas Antiguidades de Brefa: DIS Patriis. As
Medalhas dos Antoninos que traz Vaillant Tomo I. pag. 1o4.
1oy. eDIS
tras: 1 12. Genitoribus.
Humas: DISAu/picibus. Outras: DISCufiodibus. Ou
• •

Sollemnis efcrito com dois LL, tem entre outros bons Mar
mores hum aureo do feculo de Cicero, que traz Grutero p. 39. y.
SOLLEMN I Cum Praecatione: aonde he de notar tambem Prae
catio efcrito com ditongo. Solemnis com hum fó L, he do primei
ro Cenotafio de Pifa em Gori Tom. II. pag. 1o. Quod ad Cetera
SOLEMNIA : e de outro antigo Marmore que ña fua ortho
grafia defcreve Manucio : Ritus S O L E M N E S. E de
outro em Grutero p.449, 6. SS. N. II. Dedit ad SOLEMNIA.
Veja-fe Noris nos Pifanos pag. 76o. OB.
136 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

OBSERVAÇAM XCII.
Para fe naõ cen/urar quem em lugar de Perperna e/crever Perpenna,
(nome de huma familia Romana) fazem grande pezo os muitos
Marmores de bom feculo, em que fe acha Perpenna,

G# na fua Collecçaõ defcreve alguns dez, entre el


les o feguinte dedicado ao Emperador Claudio na pag.
237.8. C. Calpetanus. Statius. Sex. Metrobius. M. PER
PEN NA Lurco. T. Satrius. Decianus. Tambem o traz Murato
ri pag. 685. 1. Outro de Vefpafiano no mefmo Grutero pag.241.
M. Perper na Eurychus M. PERPENNA Charito. Terceiro de
Hadriano pag. 2 y I. Vico Laci Reftituti PERPENNA. Os Mar
mores Capitolinos pouco antes de chegarem à Guerra Marfica
dizem afim fegundo os defcrtve o mefmo Grutero pag. 294. C.
N. Pulcher. M. PERPENNA. Tambem nas Medalhas que def
creve Banduni Tom. III... pag. 286. lemos: M. Autidius PER
PENNA Licinianus Augufius.

OBSERVAÇAM XCIII.
O nome Mavors e Mavortius frequente nos Marmores.

A Arte de Manoel Alvares allega efte nome Mavors por ex


emplo de hum barbarifmo. Mavors pro Mars. Aos exem
plos, comaue o Autor do Novo Methodo da Gramma
tica Latina convenceo efte erro, fe pódem ajuntar a favor de Ma
vors os feguintes Marmores. I. Grutero pag. f6, 13. MAVOR
TI Et Genio. Coloniae. II. Muratori pag. 688. 7. e Gori Tomo
II. pag. 93. MAVORTI M. Centonius. Sex. F. Pol. III. Mu
rat. Tomo I. pag. 4y. 9. MAVORTICufodi Confervatori Lá Vi
bius, M. F. Pop. IV. Murat. Tomo I. pag. 43. o. MAVORTI
Auguf. L. Plocius. Xanthus. DD. V. Grutero pag. 57. I. MA
VORTIO, Sacrum Sex. Allius. Q. F. Gal. VI. Grutero p. 57.2.
MAVORTIO Sacr. Hoc. Signum A Servo. Tangi Nefas. Efi.
E ORTHoGRAFIA LATINA. 137
|-
OBSERVAÇAM XCIV.
O nome Contio eferito por T, nos Bronzes aureos: Exercitus, ti, nas
44edalhas da idade enea: como tambem Victoriofus: item Mae
foleum em lugar de Maufoleum. }
/


Um do annoe de
1 f. annos, Roma 663,
o defcreve em Tomo
Sigonio que Cicero já contava
V, pag. 791; e
Grutero pag. yo6. no fim: In CONTIONE. Pro. Ro/-
tris Sentem.... Outro do mefmo tempo em Grutero pag. fo7. e
em Sigonio no mefmo lugar: In. CONTIONE. Recifentur.
O nome Exercitus declinado pela fegunda acho-o em huma
Medalha do Emp. Potumo, filho de Valeriano em Harduino
pag. 8ff. Satus EXERCITI. E noutra de Aureliano que traz
Vaillant Tom. I. pag.214. e Banduri Tom, I. pag. 37o. e Bege
ro pag. 76o. Genius EXERCITI. E noutra de Probo no me{mo
Vaillant pag. 236. Refiitutor EXERCITI. E noutra de Carino
pag. 247. Genius EXERCITI. E em trez de Caro em Bandu
ri pag. Foy. e yog. Pax EXERCITI.
adjectivo Vittorio/us he frequente nos Marmores da idade
enea, que faó os do terceiro feculo. Na pag. 277. defcreve Gru
tero quatro dedicados aos Emp. Caro , Carino, e Numeriano,
aonde lemos: VICTORIOSISSIMO Principi. Huma Medalha
de Probo do mefmo tempo em Banduri Tom. I. pag. 44y. VIC
TORIOSO. Semper. Tambem a traz Harduino pag. 872.
Os que efcrevem Mau/oleum tem por fi entre outros hum
bom Marmore que traz Gutero pag 373.2. In MAUSOLEUM
Sibi Faciendum. Os que efcrevem Mae/oleum com ditongo tem en
tre outros hum excelente de Septimio Severo que traz e vio
Mafei. Antig. Gall, pag. 67. julius Graptus Mag...; MAESO
LEUM Excoluit. E outro tambem de boa nota em Grutero pag.
496. Eju/que MAESOL E I Claves duae.

O BSERVA GAM XCV.


O cº/iume de citar as paginas e os Capitulos dos Livros. Mo/ira-fe pe
los Marmores de bom feculo fer praticado dos Romanos.

| Embra-me ter dito em outra parte, naõ cotumarem os


Romanos fazer allegacoens à margem, como hoje fe pra
tica. Mas no corpo das fuas Obras he innegavel, que al
gumas vezes faziaô os Romanos citaçaõ das paginas e Capitulos,
T ain
138 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
ainda que naõ com a frequencia e miudeza que nós hoje ufamos.
Sirva de prova o feguinte Marmore, que hc do tempo de Tra
jano, e o defcreve Grutero pag. 214. contem huma Memoria
pertencente a Ulpio Verbino Liberto do Emperador, na qual fe
defcrevem as verbas de certa mercê e honra que lhe fizeraó os
Decuricens de Cerveteri, e fe fazem as citaçoens de te modo.
Inde. Pagina XXIV. Kapite VI. E mais abaixo: Inde. Pagina. Al
tera. Capite. Primo. E perto do fim: Inde. Pagina. VIII. Kapite.
Primo. Saõ notaveis nefte Marmore, além do cottume referido,
varias orthografias, que por ferem de hum Marmore publico e
de tal feculo, merecem efpecial obfervaçaõ. O nome Kaput ef
crito por K. (como tambem traz outro Marmore de Alexandre
Severo em Grutero pag. 21 y. 2.) O nome Cottidianus efcrito por
C. e dois TT. como em outros Monumentos, e nas Pandº ctas
de Florença : o verbo Exfornat : o ablativo Exfordine : o nome
Ex/empla com S adiante do X, e S dobrado : e ultimamente a
conjunçaõ Set efcrita por T, em lugar do D. Set. Et. Gratulari.

O BSERVA ÇAM XCVI.


Quod em lugar de Quot; e Quodannis ou feparadamente Quod An
nis em lugar de Quotannis: e Adque em lugar de Atque: e Brit
- tannia com dois TT, em lugar de Britannia.

Quod em lugar de Quot.


Segundo Cenotafio de Pifa em Gori Tom. II. pag. 1o.
QUOD ad/unt: em lugar de Quot. Auguto nas Taboas
de Ancyra da ediçaõ de Chishull pag. 173. ALIQUOD
pºf; annos: em lugar de Aliquot.
Quodannis, ou / paradamente Quod Annis, em lugar de Quotan
nis ou Quot Annis.
Primeiro Cenotafio de Pifa em Gori Tom. II, p. 1o. Ligno
rumque. acervos, ejus. rei gratia. QUOD, ANNIS ibi, confii
*uatur. Outro Marmore publico dedicado a Tiberio no mefmo
Gori Tom. I., pag. 316. Quo frequentior QUOD ANNIS Sir.
Qu;rº de Hadriano em Grütero pag. 461. I. Ex. Quorum redita.
ºººº *# /I. Kal. Mai. Outro tambem de boa nota
"º mcimo Grutero pag. 439. 2. Quojus. ex. reditu. QUOD, AN
NIS. Natali. Suo. h%,# ó{ #*# I]O 46O. 3.
Ex. Quorum redita. QUODANNIS. Decurionib. Coll. Hahr, divá
***. E lºg mais abaixo: Centeni, quinquageni. quoD$#
- N 1S)
E ORTHo GRAFIA LATINA. 139

NIS darentur. Outro p. 7; 3. 4. Hujus, fummae, reditu. QUOD


ANNIS. Die. natali, eiu/d. Outro em Muratori pag. 999. 6. Ut
QUODANNIS. in perpet. die. natal. He de advertir, que afim
como em muitos detes Marmores lemos feparadamente Quod An
nis: afim podemos tambem efcrever com feparaçaó Quot Annis:
como entre outros traz hum Bronze aureo em Grutero pag. fo6.
e hum Marmore de Tiberio em Gori Tom. I. pag. 316.
Adque em lugar de Atque.
A** nas Taboas de Ancyra pag. 17y. ADQUE antea de
primeiro Cenotafio de Pifa : ADQUE exinde
creverant. O
habeant. Hum Marmore dos Antoninos em Fabretti pag. 697.
Pontem Laurentibus ADQUE Ofiienfibus Reflituerunt. Outro do
me{mo tempo em Grutero pag. 443. 6. ADQUE prono animo.
Outro de Septimio Severo vito por Gudio, e defcripto por Gru
tero pag. 266. 1. In aeternam fecuritatem ADQUE gloriam. Antes
que paf, mos adiante, he digno de fe obfervar nefte Marmore de
taô bello tempo, qual foi ainda o de Septimio Severo, o nome
Brittanicus efcrito com dois TT , aonde diz nos feus titulos. L.
Septimio Severo Arabic. Adiab. Parthic. BRITT. o que junto com
outro Marmore do mefmo Septimio que vio Smecio, e delle co
piou Glutero pag. 26 y 2. aonde como já advertio Scaligero no
Index., lemos da me{ma fórte: Parthici Maximi BRITTAN NI
CI. E com outro tambem de boa nota no me{mo Grutero pag.
482. y. Praef Equit. Al BRITTANNICA E ; e com efcreve
rem tambem afim os Gregos, (como de Etrabaó , Ptolomeo»
Diodoro Sculo , e Diaô Caffio, obferva Cellario na Geograf.
Tom. I, pag 321.) faz quanto a mim que fe naõ pofa repro
var de barbara a orthografia dos que efcrevem Britttania com
dois TT, naõ obtante cenfurarem-na alguns de viciofa; mas con
cedo fer muito melhor e mais fegura a vulgar dos Marmores e
Medalhas, que he Britannia com hum fóT, e com a primeira
breve. Tornando à conjunçaõ Adque, tambem acho em hum
Marmore de Gallieno que traz Gori Tom. II pag. 193. Quo lau
tius ADQUE pulchrius. Outro de Contantino em Grutero pag.
284.7. Maximi ATQUE Invicii. Outro de Contancio p. 281.I.
Pio ATQUE Inclito. Ultimamente Quintiliano I. 7 Illa quoque
/ervata efi à multis diferentia, ut AD cum efet prepofitio D litte
ram, cum autem conjuntiio, T acciperet. Verum hec jam inter ip/as
ineptias evanuerunt.
I4O OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVAÇAM XCVII.
Set e Aput. em lugar de Sed e Apud nos bons Marmores.
Set.

Um de Trajano que já atraz referimos de Grutero pag.


214. SET & Gratulari. Outro do mefmo tempo em Mu
ratori pag. 318. 1. SET hi/. Qui. S. SS. Outro tambem
de boa nota em Grutero pag.792. 1. SET fi gratus homo es. Ou
tro tambem de bom caracter no mefmo pag. 939. 1. SET nos
folliciti. Outro em Fonteio pag. 17y. SET alterum et nonagens.
O Virgilio Mediceo no I. da En. SET pater omnipotens. No II.
SET fi tantus amor: e afim outras muitas vezes: como tambem
o Vaticano fegundo na Ecloga v, SET Voce.
Aput.
• Aº Taboas de Heraclea da idade aurea pag. 3o4. e 324, duas
vezes APUT Forum. Pag. 423. APUT Exercitum. Hum
Marmore de Hadriano que traz Grutero pag. 378.4. A PUT.
Maximum. Princ. Hadrianum Aug. Outro de Domiciano que refe
re Fabretti pag. 444. A PUT Fratres Arvales. Outro de Vefpa
fiano em Maffei "# 321. A PUT Egnatium. Outro de Antoni
no Pio que traz Muratori pag. 329. 3. Marmoribus. Exornatos.
Balineum, APUT. Outro do me{mo Antonino em Grutero pag.
498, I. APUTOptimum Principem Antoninum. Aug. Pium. E mais
abaixo: APUT Ip/um Imperatorem. Outro de Alexandre Severo
que defcreve Fabretti pag. 278. A PUT. Me. Outro do mefmo
tempo em Grutero p. 443, 6. Hoc. Honore. Qui. Efi, APUT. Nos.

O BSERVAÇAM XCVIII.
O preterito Ardui na idade enea. A conjuncçaõ Ac, antes de vogal em
outro bom Marmore.

- Ardui.

Um Fragmento dos Arvaes do tempo de Gallieno que


Tá defcreve Grutero pag. 121. Quod. Ab, Itiu. Fulminis. Ar
bores. Attaciae. ARDUER INT.

Ac =
e ORTHo GRAFIA LATINA. 141

Ac, antes de vogal,

N Aõfe podia
faltou entre os modernos Criticos quem duvidaffe, fe
efcrever Ac antes de nome que começa por vo
gal, v. g. AC Antonias. Eu confeffo que me naõ lembra ter en
contrado exemplo deta Syntaxe, fenaõ he no feguinte Marmore
qua traz Maffei nas Antiguidades Gallicas pag. 21. que no eti
lo naó parece indigno ao menos do tempo dos Antoninos: Bali
neum. Campum. Porticus. AC. Aqua.s. fu/que. Earum. Aquarum, Tu
bo. Ducendarum.

OBSERVAÇAM XCIX.
O nome Genetrix em lugar de Genitrix frequente nos bons Marmo
res, e Medalhas, que fazem feguri/ima efia orthografia. Trata-/e
tambem do nome proprio da Emp. Mamêa.

H: Marmore dedicado em Evora a Julio Cefar, que de


pois de Morales e Refende defcreve Grutero pag. 22y. 3.
Peneri G E NE T R I CI Cefium Matronae donum tule
runt. Outro em Muratori pag. 58.4. Veneri GENETRICI.
Outro do tempo de Auguto em Pratilli pag. 384. Veneri GENE
TRICI Sacr. O antigo Calendario Gentilico que defcreve Gru
tero pag. 135. Veneri GENETRICI in foro Cae/ar. Outro no
mefmo pag. 665.8. Quem genuit GENETRIX. Outro em Mu
ratori pag. 1206. 1. GENETRIX Maes. Huma Medalha de
Auguto, que do Mufeo da Rainha Chriftina publicou Haver
campo pag. 2o. julia Augufia GENETRIX Orbis... Outra mais
de Elagabalo em Mufellio Tom. II. Tab. 172. julia Soaemias
Augufla. Venus GENETRIX, Duas mais de Geta e Caracalla
em Harduino pag. 8o8. huma de prata com a epigrafe : Venus
GENETRIX: outra de cobre : Veneri GE NETRICI. Outra
de Mamêa may de Alexandre Severo em Mufellio Tom. II. Tab.
182. Julia Mamaea Aug. Venus GENETRIX. Já Spanhemio
Tom. II. pag. 299. advertio, que o nome deta Augutta nas Me
dalhas era Mamaea com hum fóM, e naõ Mammaea com dois : e
a fim o trazem outras tres que defcreve Harduino pag. 819. e 82o.
Giulia MAMA E A Aug. ainda que em hum Marmore defcripto por
Grutero p. 271. 6. leio : }uliae MAMMAEAE com dois MM.
A mefma epigrafe Venus Genetrix trazem as Medalhas de Sabina
mulher de Hadriano em Antonio Ago tinho Tab. 4o. as de Fauf
tina de Antonino Pio no mefmo Tab. 48. e as de Salonina de Gal
lieno em Mufellio Tom. 11. Tab, 22y. OB
142 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

OBSERVA ÇAM C.
O Sul/antivo Utrina nos Marmores da idade argentea: como tambem
Aquae Digitus, pela medida de hum dedo de agua.

Elo fubtantivo Ufirina cotumaõ citar os Diccionarios hum


lugar de Plinio maior, que na ediçaõ de Harduino tras U/-
tione, e naõ Ufirina, Itto me fez algum tempo duvidar da
fua bondade. Mas toda a duvida me tirou o feguinte Marmore
de Trajano, que defcreve Muratori pag. 318. 1. Qui Hoc Monu
mentum Aedificaverunt Cum Ufirina. E outro de idade incerta no
mefino pag 1 347 12. Aditum Ambit USTRINAE. Pelo genero
neutro acho terceiro em Pratilli pag. 1 1 f. Monumentum Et O/ua
rium Et USTRINUM.
Huma medida de agua da grofura de hum dedo chama-fe
Aque digitus em hum bom Marmore de Antonino Pio, que de
pois de Grutero publicou o referido Pratilli p. 223. Ut AQUAE
DIGITUS In Domo Eius Flueret.

OBSERVAÇAM CI.
E/crever Pequnia com Q efiá taõ longe de fe poder cen/urar, que an
tes he orthografia optima, e nada inferior a Pecunia com C. O
me/mo digo dos que e/crevem Faciundus, Dicundus &#c.
em lugar de Faciendus, Dicendus, &#c.

Pequnia.
S Bronzes da idade aurea, que naõ faó inferiores aos com
que outros provaõ Contio efcrito com T, e que faó os
Textos donde o grande Cardial Noris motra e defen
de as orthografias dos Cenotafios de Pifa : eftes Bronzes, digo,
contantemente trazem Pequnia efcrito com Q. Como os de Gru
tero pag. 2oy Neive Quod PEQUNIAE. E no fim: Is Eius PE
QUNIAE. Pag. foo. Quaefior Eam PEQUNIAM. Hum Mar
more do tempo de Cicero, ifto he, do anno de Roma 69f. e an
tes de Chrifto 68. em Muratori pag. F87. 1. Quae PEQUNIA
Recepta Erit. E logo : Ea PEQUNIA Emere. E logo : Quae
PEQUNIA Ad Eas Res Data Erit. Outro do me{mo feculo, if
to he, do anno de Roma 6f9, antes de Chrifto 94, no mefmo p.
29o 2. In Porticum Reficiendam PEQUNIAM Con/umerent. Ou
tro do anno de Roma 792. antes de Chrifto y I. no mefmo pag
293.
E ORTHo GRAFIA LATINA. |- I43
293. 1. De Sua PEQUNIA Faciundam. Outro de Vefpafiano no
mefmo p. 228.2. Lucius Porcius Sahellius PEQUNIA Sua D D. D.
Outro de Alexandre Severo no meímo pag. 356. 2. Colonis Et In
colis Ex Ea PEQUNIA. Outro tambem de boa nota em Pratilli
pag. 121. Sua PEQUNIA Compar. Outro da idade aurea no mef
mo pag. 263. Sua PEQUN. Erigi Curavit.
O participio Faciundus efcrito por U na terceira , além do
Marmore Ciceroniano que ainda agora defcrevemos, acha-fe a
cada paffo em outros do feculo de Auguto e do feguinte. Como
o de Auguto em Grutero p. 328. 1. XV. Vir. Sacr. FACIUN
DIS. Outro do me{mo Auguto em Grutero pag. 16f. 3. Fun
damenta Murosque E Solo FACIUNDA Coeraver. Outro do mel
mo_tempo tambem em Grutero pag. 166.3. Murosque Ab Solo FA
CIUNDOS Coeraver. Outro tambem de Auguto no mefmo pag.
187. 12. Ex S. C. FACIUNDUM Coeraver. Hum de Domicia
no em Muratori pag. 314. 3. Sua Pecun, REFICIUNDA Cura
verunt. Outro de Nerva no mefmo pag. 31 f. 3. XV. Vir. Sacris
FACIUNDIS. Outro de Trajano em Muratori p. 314. 3. Sua
Pec. REFICIUNDA Caraverunt.
Os exemplos de Dicundus já ficaó apontados na Obfervaçaõ
XXXVI. Scribundo em lugar de Scribendo naõ he menos feguro.
Hum Marmore de Auguto em Grutero pag. 328. 1. SCRI
BUNDO Adfuer. M. junius, C. Afinius. Outro de Trajano no
me{mo pag.456. 1. SCRIBUNDO Adfuerunt Q. Segiarnus. 7.
AManius. E afim outros a cada paffo. Emundus em lugar de Emen
dus, huma Medalha em Begero pag. F44. Ad frug. EMU. I to
he, ad fruges emundas. E afim Sternundus e Repetundus em hum
Marmore de Fabretti p. 748. Audex Veneficis P. R. REPETUN
DIS. Curator Viis STER NUNDIS.

OBSERVAÇAM CII.
Os Verbos Uto, Sortio, e Demolio, na fórma aftiva, reflituidos à
idade aurea: o Verbo Confrequento à idade argentea : o Verbo
Tueo à incerta.

O Primeiro por hum Marmore do tempo de Cicero, que


traz Muratori Tom. II. pag. 582. Eique Legibus Sueis Ita
UTUNTO. O fegundo pelos Bronzes de Heraclea que
de{creve Mazoqui p. 324. Inter. Se. Paranto, Aut. SORTIUN
TO. Nas notas adverte Maittaire ter ufado Plauto do mefmo
verbo Caf. I l. 6.4. O terceiro vem em huma ley do anno de
Roma 743. que defcreve Frontonio de Aqueduttibus num. 129.
Pontre. Et. Celere. DEMOLlR.E. Veja-te Poleno nelte lugar
Pº8
144 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
pag.222. e Briffonio nos Parergos S. yy, aonde allega pelo mef
mo verbo a Varraõ, e aos antigos Juritas. Na mefma Ley vem
o nominativo Qua, forma feminina de Quis, que naó efcapou
ao Autor do Novo Methodo da Grammatica Latina: Eae. Aquae.
Earumve. Qua. In. Urbem. Ire. Po/int. O quarto prova Faccio
lati de hum Marmore de idade incerta que traz Fabretti pag.222.
aonde lemos: Ut natale filie mee epulantes CONFREQUENTE
TIS. Mas outro do tempo de Trajano, que eu achei no mefmo
Fabrett pag.724. e aonde temos Diebus infra fcriptis locum CON
FREQUENTARE , claramente retitue à idade argentea efte
verbo Confrequento. O quinto acha-fe em hum Marmore que traz
Maffei pag. I yo. 4. Rogo. Per. Superos O/a. Mea, TUEATIS.

O BSERVA GAM CIII.


Soboles em lugar de Suboles.

Uerem alguns Criticos que fó (e efcreva Suboles, dizendo


que nenhum bom fundamento fe acha de Soboles. Pelo
meo voto efcreva-fe muito embora Suboles, naõ tanto por
efte fe achar nos Mff. de Horacio, Lucano , Cicero, e
Virgilio: porque tambem em outros Mff. da primeira antiguida
de, como o de Virgilio que Mafvicio chamou Regio Parifienfe, fe
acha Soboles efcrito por O. Mas fim porque dete modo cfcrevem
alguns antigos Marmores, como hum de Trajano que tras Mu
ratori pag. 23o. 3. SUBOLEMQUE Italiae. Outro tambem de
boa nota em Grutero pag. 939. 1. Cuntiorum Haec SUBOLI.
Mas para fe naõ reprovar de todo Soboles, deve-fe ter alguma at
tençaõ com as Medalhas antigas que defcreve Harduino p. 691.
e delle Havercampo nas notas a Morellio pag. 959. aonde lemos a
Epigrafe: Perpetua SOBOLES. Devemfe attender tambem mui
tos Marmores, certamente mais antigos que as Pande&tas Floren
tinas e que os Mff. de Cicero, Horacio, e Lucano: nos quaes
Marmores he frequente Soboles efcrito por O. Hum em Mafei
pag. 467. 1. Praefiitimus SOBOL EM Femineam. Outro em Mu
ratori dedicado a hum Conful Romano pag. 436. 1. Liberii SO
BOLES. Outro naõ menos elegante nem menos antigo no mef.
mo pag. 1736. Et Cito Defe&tae SOBOLIS.

OB =
E ORTHo GRAFIA LATINA. 14}"

OBSERVAÇAM CIV.
Foenice fem a/piraçaõ; item Alexandrea emlugar de Alexandria : e
Mediolanienfis em lugar de Mediolanenfis; Gotti ou Gotthi
em lugar de Gothi.

| | Uma Medalha de Antonino Pio que allega Havercampo


no Mufeo da Rainha Chriftina p. 74, traz FOENICE
fem afpiraçaõ. Do mefmo modo o Jurifconfulto Paulo na
L. ult. D. de Cenfib. S. 4. Berytos im FOENICE. Mais raro he
ainda Phenice fem ditongo, que eu acho em outra Medalha de
Antonino Pio que traz Vaillant pag. 74. Phenice. Cof II. Mas
Phoenice he o corrente. Alexandrea efcrito por E, acho-o em huma
Medalha de M. Lepido que traz o mefmo Vaillant nas Familias
pag. 32. e em hum Marmore tambem do feculo de Auguto que
defcreve Muratori pag. 294. Bellum ALEXANDREAE. O no
me Mediolanienfis de fete fyllabas em hum bom Marmore dos
Antoninos, que traz Muratori pag. 338. 1. M. Salvio juliano
MEDIOLANIENSES Civi Opt. Ei Patrono. E em outro tam
bem de boa nota em Grutero pag. 132. 6. e 1o 19. 4. C. Gallio
Atticus MEDIOLANIENS. & nome latino dos Godos enfinaõ
alguns que fó póde fer Gothi com hum fóT e afpiraçaõ : e
naõ Gotti nem Gotthi. Mas no me{mo terceiro feculo, de que fe
achaõ muitas Medalhas com a orthografia Gothi, ufavaõ os Ro
manos efcrever tambem Getti ou Gotthi. Duas do Emp. Claudio
Gothico em Banduri Tom. I. pag. 332. Vittoria GOTTICA.
Outras do Emp. Tacito em Vaillant Tom. I. pag. 229. e em
Banduri pag. 427. e 429. Vittoria GOTTHI. Duas do me{mo
Claudio em Banduri pag. 332 e em Vaillant Tom. II. pag. 21.
Imp. Claudius Aug. Germ GOTTHICUS.

OBSERVAÇAM CV.
2ambem fe acha nos antigos Marmores Littus efrito com dois TT, e
Thufcia com TH: e Judea fem ditongo.
Litus.

O Mefmo Marmore, donde Manucio prova fe deve efere


ver Littera com dois TT, traz no verfo undecimo o no
nome Littus tambem com dois TT , aonde diz. LIT
TORA. 2gi. Praefiant. Fe/#. Da me{ma fórte o defcreve **º
U IUlº
146 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
Grutero pag.72. f. Ainda afim quer Manucio que fe efcreva Li
tus com hum fóT, allegando outro Marmore de idade incerta,
que diz: LITORE. Phocaico. Pelagi. Vi. Exanimata : o qual
tambem defcreve Grutero pag. 69o. j. Mas além de que Boifar
do na defcripçaõ dete mefmo Epígramma tem , LITTORE
Pho/aico, efcrevendo Littore com dois TT : efta me{ma orthogra
fia fe comprova de fegundo Marmore, que traz Muratori Tom. I.
pag. 3f3. 4. e he de M. Aurelio Antonino , e começa afim
hum elegante Epigramma: LITTORIBUS Nofiris Quoniam Cer
tamina Laetum Exhibui/e juvar. E de outros dois que tras Gru
tero pag. 1971. 3. e pag. IoS8. f. em ambos os quaes lemos Sil
vanus LITTORALIS.

Thufcia.
Um Marmore do tempo de Maximino, poto no anno de
Chrifto 237. em Grutero pag. 474. 3. P. Arzicio Confala
ri THUSCIAE. & Umb. e mais abaixo: Monumentum THUSCI
&# Umbri Patrono P. Para fe naõ ter por erro do copiador ou do
Impreflor o TH, adverte Grutero acharfe afim mefmo no Mar
more. Eta me{ma orthografia trazem os Mf. e ediçoens de Pli
fl1O.

judea.
Uma Medalha de Vefpafiano que traz Mufellio Tom. II.
Tab. 3o. Imp. Caef. Ve/pafian. Aug. Cof. III. E no reverfo:
JUDEA Capta. E no fim: S.C. Para que ninguem julgaffeito erro
do abridor moderno, obferva Mufellio T.I. p.78 trazello afim a
matriz original. Outra do mefmo Emp. que traz Patino pag. 141.
JUDEA Capta. E no meio : S. C. Terceira de Tito no me{mo
Patino pag. 147. T. Cae/ Imp. Aug. Tr. P. Cof VI. JUDEA
Capta. E no fim : S. C. Pelo mefmo etilo lemos nas Medalhas
de Trajano que vem no Mufeo Pifano Tom. I. pag. 21. Roma
Heterna. Nas de Treboniano que defcreve Banduri Tom. I. pag.
64. Eternitas Augg. Eu fempre efcreverei judea e AEternus com
ditongo, que he o mais corrente nas outras Medalhas e Mar
J@1OTCS..

OB-.
E ORTH o GRAFIA LATINA. 147

OBSERVAÇAM CVI.
Pelos antigos Marmores devemos efêrever Treveri e naõ Treviri, no
me da famo/a Cidade de Alemanha, cabeça do Eleitorado.
I. Rutero pag. 13. y. Deo jovi Civis. TREVERA V. S.

- L.
III.M.Grutero
II. Grutero pag.
p.225.4. S. IC.
I I.9. Col. Aug. TREVER.
Au. TREVE. IV. Gru
tero pag.482. T. Vario. Clementi Civitas TREVERORUM. He
do tempo de Hadriano. Tambem a traz Maffei p. 242. V. Mu
ratori pag. 1o88. 6. Q. Secundi Quigonis Civis TREVERI.

O BSERVA ÇAM CVII.


Condicio e/cripto por C, quando fignifica a condiçaõ: e da me/ma fórte
Dicio, fignificando a juri/dicçaõ ou dominio.

A? manda efcrever Manucio, remetendo-fe para os Mff.


Com effeiro afim efcrevem contantemente as Pande&tas
de Florença, como obferva Briffonio nos Parergos $.
38. e eu achei na ediçaõ de Taurellio: e tambem o Codice Vati
cano fegundo de Virgilio pag. 22 y. e o Mediceo pag. 438. Mas
pudera tambem citar os Marmores : como hum de Domiciano
que traz Grutero pag. F74, f. Qui Peregrinae. CONDICIONIS.
Probati. Erant. E outro de Trajano em Fabretti pag. 725. Ea
CONDICION E qua in conventu placuit. O de Antonino
Pio que traz Grutero pag. 126. Ea. CONDICIONE. E outro
tambem de boa nota que defcreve Fabretti pag. 232. Dari ju/>
ferunt Ea CONDICIONE. E quinto que traz Gori Tom. II.
pag. 25. Tunc Ea CONDICIONE. Hum dedicado ao Empera
dor Claudio e referido por Grutero pag. 237. f. no meio fim
traz efcrito por Tete nome, aonde diz na regra 6. Sub. Hae.
CONDITIONE. Mas na regra ultima traz o mefmo nome naõ
já efcrito por T, mas por C. CONDICIONE. Supra. Ditta.
Outros dois que detcreve tambem Grutero p. 378. 1. e 638.4. fim
trazem Conditio: mas elle metmo adverte que Pighio no primeiro
e Antonio Agotinho no fegundo, trazem Condicio. Em hum to
davia de bom caracter que defcreve Pratillip.47f. acho: Ea CON
DITIONE Ut Heredes Mei. E afim outro em Grutero p. 1o 31.
J. O que diffe do compoto, digo tambem do fimples. Porque
tambem acho que na idade aurea efcriviaõ os Romanos Dicio em
lugar de Ditio. Hum Bronze do "tº de Roma 663, que
11
der: C
148 OBsERVAçoENs soBRE A LINGUA
de Sigonio Tom. V. pag. 791. defcreve Grutero pag. fo6. Im
Arbitratu. DICIONE. Potefiate. Afim efcrevem tambem os
Codices Mff. de Virg, o Mediceo e Vaticano.
+

O BSERVAÇAM CVIII.
O preterito Pofivi provado dos Marmores e Bronzes da idade aurea e
argentea: como tambem o fupino Cavitum em lugar de Cautum.
Um Bronze da idade aurea que defcreve Grutero pag.
H 1o4. reg. 2. Controverfias CONPOSEIVERUNT. Hum
Marmore da mefma idade no me{mo Grutero pag. !fo, 7
In. Ea. Via. Ponteis. Omneis. Meiliarios. Tabelariosque. POSEIVEI.
Outro do tempo de Tiberio que traz Muratori pag. 1o66. Jovi
Optumo Maxumo Nautae Partfiaci POSIERUNT. Outro do tem
po de Nero que traz Gori Tom. III. pag. 173. e Muratori pag.
227. Pro Salute. Imp. Neronis Compos POSIT jovi. E fegunda
vez: Voto Compos POSIT jovi. Aonde todos vem, que Pofit he
fyncope de Pofiit, em lugar de Pofivit. Como tambem no que fe
fegue de idade incerta, que traz Muratori pag. 1136. 9. Mater
POSIT Dis Manibus Religio/um. E noutro que defcreve Gori
Tom. II. pag. 31. T. Aelius. Aug. Lib. Sibi. POSI1T. Finalmen
te noutro de excellente caracter, e como tal defcripto e allega
do por Briffonio nos Parergos, por Antonio Agoftinho no Dial
x, e por Grutero pag. 6ff. 1. Cinerem Corporis Nofiri DEPO
SIERUNT.
O fupino Cavitum, vindo de Caveo, acho-o em dois Bron
zes da idade aurea e já do feculo de Cicero (porque ambos foraõ
efcritos pelos annos de Roma 63o e 632.) os quaes defcreve Si
gonio Tom. V. pag. 387, e Grutero pag. foz. e yo3. Ambos di
zem afim: Exceptum. &###### Efi. Nei. Divideretur.
OBSERVAÇAM CIX.
Os dativos Altero, Nullo, Ullo, nos antigos Marmores. Autumnus
e naõ Auctumnus: e tambem Quicquam em lugar de Quidquam:
e Singilatim em lugar de Sigillatim.

Ofio no Aritarco livro vi. cap. 6. allega o feguinte: A5


Altero Speres ALTER O Quod Feceris. Outro que
traz Grutero pag. 94o. 7. Hic. Tumulus. NULLO Pate
hit. Nefte mefmo vem, In. Eum. Sepulcrum. O que fem melho
xes provas teraõ todos por folecifmo, e motrafer o Marmore de
máo,
E ORTHo GRAFIA LATINA. I49

máo feculo. O que naõ obtante tem o dativo Nullo excellentes


exemplos, que defcobrio, e apontou o Autor do Novo Metho
do da Grammatica Latina, aos quaes fe pode ajuntar o que dos
Mff. de Cicero traz a ediçaõ de Grutero liv. i. Epift. 9. NUL
LO improbo Civilocus. Outro certamente do tempo de Trajano,
que defcreve o me{mo Grutero pag. 214. Qui. Locus. Reip. In
U/u. Non. Efi. Nec. ULLO. Redditu. E/e. Poief. Aonde aquel
le Ullo Redditu parece dativo. Ainda mais claramente no feguin
te Marmore tambem de bom caracter, ainda que para mim de
idade incerta. Defcreve-o Grutero pag. 2o8. Neque ULLO Se
pulchro Superpo/ita vel conjuntia.
Autumnus.

H A quem reprove efta orthografia, mandando que fe efere


va Auttumnus. Mas os Marmores e os Mf. que na antigui
dade competem com os Marmores, perfuadem o contrario. Hum
que defcreve Grutero pag. 8o4. y..e tambem o traz Fonteio de
Prifca Caefior Gen. II. 13.159. Reddat Et AUTUMNUS Bacchi
2ibi Munera Semper. O Virgilio dos Medicis no I, das Georg.
Pampineo Gravidus AUTUMNO. E no IV. AUTUM NO Car
pere Poma. E logo: AUTUM NO Matura Tenebat.
2yicquam em lugar de 2widquam.
O Smefmos que reprovaõ Autumnus, difuadem como menos
feguro Quicquam, mandando que fe efcreva antes Quidquam.
Eu pelo contrario digo ferem ambos feguros e latinos. Hum
Bronze da idade aurea que defcreve Sigonio Tom. V: pag. 387.
e Grutero pag. 2o3. QUICQUID Anie H. L. Licuit. "O Virgilio
dos Medices que por fi faz autoridade claffica, na pag. 182. Aut
Tibi QUICQUAM : na pag. 21. NEQUICQUAM pinguis pa
Hea: na p. xxxii. que he da Ecloga v. An QUICQUAM nobis
tali: e pag. 39o. Si QUICQUAM Virtutis.
Singilatim.
O°provaõ
que mandaó efcrever fempre Sigillatim ou Singulatim, re
Singilatim fem os dois LL: Naõ o reprovarei eu em
quanto me lembrar de hum Bronze ou Marmore da idade aurea,
que defcreve Grttero pag. f1o. 2. aonde leio: In eos ceteres SIN
GILATIM.
1yo OBsERvAçoENs soBRE A LINGUA

OBSERVA GAM CX.


Quattuor com dois TT, e Quatuor com hum fóT. Querem alguns
que fe naõ e/creva /enaõ Quattuor com dois TT , dizendo que mos
antigos monumentos fe naõ acha Quatuor com hum fá T. Eu digº
que fe póde e/crever de hum e outro modo,

2uattuor.
Uguto nas Taboas de Ancyra em Chishull... pag. 381.
QUATTUOR. Ampli/ima. Collegia. Hum Marmore do
mefmo tempo em Muratori pag. 728. 1. P.Paquius. Pofi.
2úae/turam, QUATTUOR Vir. Outro de Domiciano em Gru
tero pag 631.2. Habentius QUATTUOR Liber. Os Bronzes de
Trajano em Maffei p. 381. guadraginta QUATTUOR Milia.
Outro Marmore de idade incerta em Muratori p. 158. 1. D. Fa
bio. D. Filio QUATTUOR Viro.

/ 2úatuor.
| | Um Bronze da idade aurea que vio e defcreveo Smecio,
donde o copiou Grutero pag. 629. Itaque. De. Eis. QUA
TO OR. Viatoribus. E mais abaixo : Itaque. De. Eis. QUA
TUOR. Praeconibus. Outro tambem aureo em Muratori pag.
61o. Aedes Ambuftae. QUATUOR. Terceiro Marmore de ida
de incerta no me{mo p. 1138. Quae Vixit Annis QUATUOR.
Quarto em Grutero pag. 3oy.4. e em Fonteio II. 14 pag. 164.
Ex QUATUOR. Decaris. Curio. Minor. Quinto do anno de
Chrifto 443. em Muratori pag. 4o6. 3. Pof QUATUOR Prae
fe#uras. Huma Infcripçaó da idade aurea, fegundo a reprefentaõ
os Míf. e edições de Plinio III. 2o. Vindelicorum Gentes QUA
TUOR.

OBSERVA GAM CXI.


Nomenculator em lugar de Nomenclator : e Coelebs com ditongº
de (B: e Negocium efcrito com C.

Omenclator de quatro fyllabashe o que eu efcreverei: como


trazem os Marmores defcriptos por Grutero pag. 63o.
1.2.3. Naó cenfurei com tudo de barbaro a Nomencula
tor: porque além de afim cfcrcverem as Pandectas Florentinas,
CO•
E ORTHo GRAFIA LATINA. 1y1

como obferva Briffonio S. 61. tambem afim o acho em hum Mar


more de boa nota que traz Grutero pag. 63o. 4. C. Egnatius C. L.
Euripus. NOMENCULATOR. E noutro tambem excellente
| { ##"""
R.
p. 956. 1. Hermodorus Praetori NOMENCULA
O nome Caelebs efcrito por ditongo de AE he frequente nos
Monumentos clafficos: como faõ os Bronzes de Galba, Velpafia
no, Domiciano, e Hadriano, que já atraz referimos a favor de
Conubium, aonde tambem lemos : Siqui CAELIBES E/ent.
Mas nem por ifo me atrevo a cenfurar de barbaro Coelebs com
ditongo de (B: porque em outro de Domiciano que traz Grute
ro p. 575. 1. acho: Si COELIBES Efent. E em hum Marmore
que traz Cappacio Tom. IX. das Antiguidades de Italia Part. II.
pag. 191. Corpus COELEBS.
Da me{ma fórte Negºtium e feus derivados, faõ efcritos por
T os mais frequentes nos Marmores: mas naõ faltaõ outros, em
que eftes fe achaó efcritos por C. Hum do Seculo de Augufto
que vio Panvinio, e delle defcreve Grutero pag.474.8. e Noris
pag. 478. Qui Miylenis NEGOCIANTUR. Outro dedicado a
M. Aurelio no mefmo pag. 257. 12. juliae Rumuleae NEGO
CI ANTES DD. Terceiro no me{mo pag. 647. I. P. Clodius
NEGOCIANS. E logo: Corpus NEGOCIANTIUM. Quar
to no P. Argote pag. 83. Qui NEGOCIANTUR Bracar.

OBSERVA GAM CXII.


Immo ou Imo: item Iccirco e Idcirco : e tambem Heinc em lugar
de Hinc.

Immo.

- H* Marmore dos Antoninos em Maffei nas Antiguid.


Gall, pag. 78. IMMO contra lauda/ent. Outro de idade
- incerta que depois de Manucio defcreveo Grutero pag.
329. Hoc. Scriptum. IMMO. Sculptum.
Imo.

H Um emIMO
Aridus #ºpaz.g. f14.
Muratori ria. 3.
3. Suia
2 Puer, IMO Infans.

OB
1 yz OnsERvAçoENs soBRE A LINGUA

Iccirco.

H} de Alexandre Severo em Grutero pag.215.2. ICCIR-,


CO Dari Volo.

Idcirco..

E Ste tenho eu por melhor, digaõ alguns modernos o que dif


ferem : pelo menos dos feguintes exemplos fe prova con
cludentemente fer efta # optima e nada inferior a Ictir
co. Hum Marmore do feculo de Auguto, e dedicado a elle mef
mo em Narbona, Grutero pag. 229. IDCIRCO Zamen Probe Fa
tium Efio. Outro de Antonino Pio no mefmo pag. 4o8. 1. ID
CIRCO Quanvis Pro Men/ura Beneficiorum Ejus Impares. Outro
do mefmo tempo em Muratori pag. 32y. f. e em Grutero pag.
23. 12. ITCIRCO Zamen. Aqui temos o T em lugar de D,
como em Set e Aput, por cotume do mefmo feculo. Outro do
tempo de Hadriano em Grutero pag. 417. 6. Sed IDCIRCO
Pecretum Ad Te Non Mifinus. O Virgílio dos Medicis nas Georg.
IDCIRCO Certis Dimen/um Partibus Orbem.
Reinc.

| | Um Marmore de Diocleciano junto a Evora, que de Refen


de e Morales defcreve Grutero pag. 199. 4. HEINC. Pa
cen/es. HEINC. Eborenfes.

OBSERVAÇAM CXIII.
E/crever Cottidie por C e dois TT, tem por fi Monumentos nada in
feriores aos que e/crevem Quotidie por Q. Oppidum cem dois
P, melhor que Opidum com hum fóP.

S Bronzes de Heraclea certamente da idade aurea, fegun


do os defcreve Mazoqui pag. 3o4. Tum. Populo. Dabitur.
COTTIDIE. Maiorem. Partem. Hum Marmore do fe
culº de Auguto, que traz Muratori pag. 93o. 4. A Lib. CO
TIDIA NIS. Aqui vem com hum fóT, mas efcrito por C.
Outro do tempo de Trajano e Marmore publico, que já em ou
tra parte mencionei, e o defcreve Grutero pag. 214. Praef Ae
rari. Commentarium. COTTIDIA NUM. Aonde as duas ulti
mas palavras fe devem entender em genitivo fyncopado. Do
mcfmo modo efcrevem Cottidie e Cottidianus as Pande&tas de Flo
rença»
" E ORTHo GRAFIA LATINA. Iy3"
rença, como eu obfervei na ediçaõ de Taurellio. Naõ cenfuro
efcreverfe Opidum com hum fóP, porque fei que afim o trazem
alguns monumentos clafficos. Mas eu tenho por melhor Oppidum
com dois PP, porque o acho a cada paffo nos Bronzes da idade
aurea e nos Marmores de excellente caracter. Hum Bronze que
depois de Sigonio Tom. V. pag. 387, defcreve Grutero p. 2oz:
e he do anno de Roma 632. 8Épi#UN Coloniamve ex lege. E
outra vez: In Urbe. OPPIDO. Vico. Outro do anno 663. em Si
gonio pag. 791. em Grutero pag. fo7. In OPPIDElS. Foreis.
Confiliab. Terceiro em Grutero pag. ro1. e em Muratori p. 582.
duas vezes In agris Aedificieis OPPIDEIS. Quarto em Grutero
pag. 2oy. Utei OPPIDUM. Hum Marmore de Trajano no mef
mo pag. 199. I. Salontinei OPPIDATIM. Outro do mefmo tem
po pag. 162. 3. Lancienfes OPPI DAN. Outro de Auguto no
me{mo pag. 199. 3. Inter Lanc. OPP. &# Igedit.

OBSERVAÇAM CXIV.
Naõ carece de bons fundamentos e/crever Benivolentia em lugar de
Benevolentia.

}| Um Marmore aureo em Grutero pag. 1ooo. f. BENI


VOLENTIAE Cau/a. Outro tambem de bom cara
éter, que defcreve Maffei nas antiguidades Gallicas p.
67. e que Muratori reduz aos tempos de Septimio Severo : BE
NIVOLENTIA Ejus Contineretur. Outro publico do tempo
de Antonino Pio em Grutero p. 4o8. 1. C. V. BENIVOLEN
TIA. Outro tambem de boa nota no Tom. VI. das Antigº de Ital.
### Ob Infignem Ejus BENIVOLENTIAM. Tambem o traz
uratori pag. 683. 2. e Fabretti pag. 61o. Outro de Gordiano
que traz Grútero pag. 443. 6. Infiituto BENIVOLENTIAE
Suae. Afim mefmo teftifica Brifonio nos Parergos $ 31. efcre
verem as Pande&tas de Florença Beneivalentia. Os Mff e ediçoens
de Cicero de Grutero, Gronovio, e Verburgio, tambem efere
vem Benivolentia, afim como Valitudo e Invalitudo.
Ij'4 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVA GAM CXV.


Et Reliqua em lugar de Et Cetera nos bons Marmores.
\

Um de Antonino Pio, copiado por Maffei nas Antiguidades


Gallicas pag. 79. e que contem huma carta de Juliano
Pref. do Pretorio, acaba afim: Resie Itaque Feceris Si De
fiderio Illius Admueris ET R. Aonde aquelle Et R. como adver
te o me{mo Maffei, quer dizer, Et Reliqua , e parece que bafta
para fe naõ dar por barbaro o cotume que hoje temos de ef
crever eta abbreviatura &#c, para fignificarmos Et Cetera. Por
que fe os Romanos no tempo dos Antoninos, em que a lingua e
cultura eftavaó ainda muito florentes, efcreviaõ Et R. querendo
dizer, Et Reliqua : porque naõ poderemos nós efcrever Etc. que
rendo fignificar Et Cetera? Outro bom Marmore que traz Gru
tero pag. 2o8. depois de referir a verba de certa decifaõ, que aca
ba netas palavras Lib. Nep. Pronep. Continua afim : Et Reliqua.
Confira-fe o que tenho dito com o que traz Noltenio no Index
Orthografico v. Et Cetera.

- OBSERVA ÇAM CXVI.


O nome Colla&taneus reflituido à idade aurea pelos Marmores.

Odos fabem, que M. Vipfanio Agrippa fora genro de


• Auguto, e que tivera huma filha por nome Agrippina.
Deta era liberto o fojeito da feguinte Infcripçaõ que
traz Gori Tom. I. pag. 3ff. M. Vip/anius Agrippinae. L. Thales.
CONL ACTAN Celeris. Galli, Fili. Tambem a defcreve Fabret
ti pag. 484, aonde de outros Marmores de boa nota prova cha
marem os Latinos Collattaneus e Collatieus, aos que nós chamamos
Collaços. Como do feguinte: L. Manlio. L. F. Pal Severo. COL
LACTA NEO, Dulci/imo. Et Indulgenti/ims.
E ORTHo GRAFIA LATINA. Ify

O BSERVA ÇAM CXVII.


O dativo Quoi e o genitivo Quojus, e o nominativo Quei frequentes
nos Bronzes e Marmores de bom /eculo.

|- S Bronzes de Herculana defcriptos por Mazoqui pag. 324.


QUOI ea pars urbis obvenerit. E mais abaixo: .2hae pars
QUOIQUE Aed. Ita Obvenerit. E logo outra vez :
QUOI ea pars urbis obvenerit. Pag. 32y. QUOI adtributus erit
Pag. 413. QUOIVE aput exercitum. Outros Bronzes do meimo
caracter em Grutero pag. 12. QUOI Ex lege Rubria. E logº:
QUOI Is Heres Erit. e afim mefmo outros tambem aureos do
feculo de Cicero pag. 2oy. Quem Is. QUOI. Adigna. E ºutro
da me{ma idade efcrito no anno de Roma 663.page yo6; 2a0fur.
Erit. QUOJUS. Pater. E pag. 2oz. QUOI Publicano. Nas Ta
boas de Ancyra tambem de Bronze, fegundo a novifima e cor
rectffima ediçaõ de Chishull p. 174. E CUOIVIS militum meo
rum millia nummum fingula dedi. Outro Bronze do mefmo feculo
em Muratori pag. 582. QUO IVE de ea re. Em hum Marmore
do tempo do mefmo Auguto , que defcreve Fabretti pag. 169.
Note/Ceret. QUO I. Noc. Noutro tambem da idade aurea, que
traz Grutero pag. 942. 2. QUOI fatum grave. Noutro tambem
de boa nota, que refere Muratori pag. I y 14. 2. Invidia QUOI
primum. Nos mefmos Bronzes de Herculana he tambem frequen
te o genitivo Quojus : como na pag. 324. QUOIUS ante edifi
cium. E mais abaixo: QUOJUS Oportuerit. E na p. 32f. QUO
JUS in ea parte. Outro que defcreve Grutero pag. 2c6. Po/e/io
nemve QUOJUS. Outro que traz Gori Tom. I. pag. 37. QUO
JUS imperium. He do Epitafio de Quinto Fabio Maximo. Ou
tro dedicado em Evora a Julio Cefar, como a traz Grutero pag.
22f. 3. QUOJUS dedicatione. +

Do mefmo genitivo ufou Marco Celio, contemporaneo e


amigo de Cicero, fegundo fe colhe de huma fua carta efcrita ao
me{mo Cicero, que he a 14. do livro 8. onde lemos: QUOJUS
ego autor fuerim : nas tres correótiffimas ediçoens de Grutero,
Gronovio, e Verburgio. Na me{ma epitola: Ne, Quod non ven
deret, QUOIQUAM reliquerat. O mefino Celio na epit. i. do
mefmo livro 8. Nefeio QUOJUS ocii efet. Em ambos os lugares
he digno de fe ler Grutero.
- O nominativo Quei he igualmente ufado nos Monumentos
da idade aurea ainda proximos a Cicero e Auguto. Hum Bron
ze poterior ao anno de Roma 681 em Grutero pag. foo. e em
Muratori pag. f32, QUEl Therme/es
• • • ii
Maiores Pifidae Fuerunt.mais
E
Ifó OBSERVAçoENS soBRE A LINGUA
mais abaixo: QUEI Agri Quae Loca Aedificia Publica Preivatave
Sunt. E no fim : QUEI Publica Vettigalia Redempta habebunt.
Outro do anno de 69f. em Muratori pag. 587. QUEI Ad Hue
7emplum Rem Deivinam Fecerit. Hum Bronze da me{ma idade au
rea em Grutero pag. foz. Ab. Eo. QUEI. Eum. Ea. Po/e/Tone. Zi.
Eiecit. E lºgo: Quo minus, QUEI. Velit. Compa/cere Liceat. Ou
tro da me{ma idade pag. 2of. Extraque. Eum. Agrum. QUEIAger.
Ultra Finis. E logo : Agrumque. QUEI, Ieis. Publice. Ad
fignatus E/et. Outro do mefmo feculo de Cicero em Sigonio
Tom. V. pag.791. QUEIVE Filius Eorum. E logo : QUEIVE
Sodalis Siet.

OBSERVA Ç A M CXVIII.
O Subfantivo Aeditus em lugar de AEdituus ou AEditumus, refiitui
do às idades"cla/icas por meio dos antigos Marmores. Defende fe
da nota de barbari/mo e/crever Conjunx em lugar de
Conjux.

- Um do feculo de Auguto , que traz Bianchini pag. 1o.


Dis Manibus.... Aug. Lib. Bathyllus AEDITUS. Templi.
Divi. Aug. Outro do tempo de Claudio, que he o Ca
lendario já outras vezes referido no mefmo Bianchini pag. 8o. e
em Muratori pag. 3o4. Enius Atrienfis A EDITUS Fortunarum.
Outro tambem de bom tempo em Grutero p. 1o88. 6. P. Afilius.
Aug. Lib. Epaphus AEDITUS. Veneris. Outro tambem de bom
tempo em Muratori pag. 177.7. A. Ofiienfis A/clepiades AEDI
TUS. Capitoli. -

Pelo que toca a Conjux, eu fempre afim efcreverei, por


fer eta orthografia a mais corrente nos bons feculos. Mas para naõ
cenfurar de barbaro a quem efcrever Conjunx, fazem-me gran
de pezo muitos Marmores de boa nota , em que elle fe acha,
quaes faõ entre outros que omitto os fete que fefeguem. I. Grute
ro pag. 6o7. 4. Parce. Tuam: CONJUNX Fletu. Qua/are. Yu
ventam. He do tempo de Tiberio. II. Grutero pag. f83.8. No
bilis. Tib. Caefaris Aug Ser.julia Adepta CONJUNX D. S. D.
Tambem he de Tiberio. III. Grutero pag. f.81.13. Dis. Mani
bus Ti. Claudi. Aug. Lib Claudia. Entole. CONJUNX. He do
tempo de Claudio. IV. Grut. pag.382. 1. Julia. Martia. CON
JUNIX. M. Caefonio. Viro, Sibi. Cari/Emo. V. Grutero pag. f38.
11. C. Julio. Hieront. Julia. Hierophila. CONJUNX. V1. Mu
rat. pag. 824. 2. D. M. S. juli. Pontic. Antonia. Latiche. CON
JUNIX. V11. Muratori pag. 1331. 1. Cacceia. Hilara. CON
JUNX. Afim efcrevem também Conjunx os dois "ia"#
E ORTHo GRAFIA LATINA. 157

Mff. de Virgilio, o Mediceo , e o Vaticano : de cuja autorida


de fe etaõ continuamente valendo os Criticos que impugnamos.
A hirem coherentes com os feus principios, e com a fua praxe,
naõ fei como elles pódem reprovar Conjunx: quando para darem
por fegurifimas outras orthografias, fe cotumaõ contentar de as
acharem em hum ou outro Marmore, como eu moftrarei de in
numeraveis exemplos, fe for precifo.

OBSERVAÇAM CXIX.
Seculum fem ditongo naõ fe póde cen/urar de barbaro. Mofira-fe, que
/e deve preferir Multo, as, e Multa, ae, e/critos fem C, a Mul&to
e Mulcta com C. Os adverbios Paulo e Paulum com hum L ou
Paullo e Paullum com dois.

Seculum.

A S Medalhas do Emp. Tetrico, fucceffor de Aureliano pe


los annos de Chrifto 277. em Vaillant Tom. 1. pag. 225.
hum altar com fogo e efta epigrafe : SECULUM. E
para que ninguem fufpeite ferito erro ou defcuido dos abridores
modernos, adverte Vaillant com o coftumado Sic acharfe afim
mefmo no original. As do Emp. Probo pelos annos de Chrifto
28o. no mefmo Vaillant pag. 234. e em Banduri pag. 464. e em
Harduino pag. 872. de huma parte: Virtus Probi Aug. da outra:
Felicitas SEC. As de Caro feo fucceffor em Vaillant pag. 24o. de
huma parte : Carus Et Carinus Augg. da outra : SECULI Felici
ras. Batavaó etas Medalhas para fe ter por irreprehenfivel eta
orthografia. Mas tambem a comprovaõ muitos e bons Marmores.
Naõ cito o que traz Grutero pag. 162.1. da Ponte de Trajano,
Man/urum In SECULA : porque leio depois em Muratorio: In
SAECULA. Mas outro em Grutero pag. 4o8. 1. que he do
tempo dos Antoninos, traz affim: Ut In SECULA Perman/urum.
Outro de Gallieno dedicado a huma Virgem Vetal no me{mo
Grutero pag. 31.1.2. Ut SECULAR.I.Aetate Minifierio Adfit.
Outro do mefmo Gallieno do anno de Chrifto 26o. em Murato
ri pag. f63. 2. P. Cornelio SECULARE. Da mefma fórte outro
em Gori Tom. II. pag. 39. Voluño SECULARI. Outro de Gra
ciano em Maffei pag.279. 2. do anno de Chrifto 382. Clam San- -
tiis Per SECULA. Outro tambem de boa nota em Fabretti pag.
191. Per SECLA Licebit. Outro Tambem de boa nota em Gru
tero pag. 83. I y. SECULO Felici. Outro dedicado tambem a :
huma Vetal em Grutero pag. 31o. 2. Us Per Tot SECULA Fa
cere Dii Permittant.
Mul
1f8 OBs ERVAçoENs soBRE A LINGUA

Multo e Multa.

Uem efcreve Mulão e Multia com C antes do T, tem por


fi entre outros hum Marmore de Domiciano que traz Gru
tero pag. I yy. 1. Ea. Gente. Male. MULCTATA. Mas eu
prefiro Multo e Multa fem C, por achar efta orthografia mais
frequente nos Marmores da idade aurea. Hum que defcreve Mu
ratori pag. 576. Adver/us. Hanc. Rog. MULTA. Efio. E logo :
Id. Ei, Fraudi, MULTA E. Poenae. Efio. Outro do anno de Ro
ma 695. pag. 587. Aedilis MULTATIO Efio. Outro do anno de
Roma y8o. pag. 61o. C. Titinius Aedilis. Pl. MULTAVIT. La
nios. E logo : De Pecunia. MULTATITIA. Cella. Extruña.
Aonde he tambem para advertir aquelle Extrufia fem S antes do
T, naóob tante vir de Stručius. •

Do me{mo Marmore fe prova fer boa orthografia efcrever


Paullo e Paullum adverbios com dois LL. PAULLUM a meri
die Quercus tatia, ainda que Augufto nas Taboas Ancyranas efcre
ve Paulo com hum fó L. PAULO plura quam ducenta: e affim mef
mo hum Marmore em Grutero pag. 112o. 8. e Muratori pag.
1 1 32.8. Huc Oculos PAULUM Converte. Tornando a Multo ef
crito fem C antes do T, tambem affim o traz huma Ley Ro
mana do feculo de Auguto que defcreve Frontino de Aqueduti.
num., 129. Praetor MULTA. Coercito. E logo : Praetori MUL
TA E dicendae jus efio.

o BSERVAÇAM CXX.
O ablativo Ifdem em lugar de Iifdem, frequente nos Marmores
cla/icos.

I/dem.
Um Marmore do tempo de Nero em Grutero pag. 1 18.
•++•
ISDEM.
DEM. Co/Co/III.III.
IdusNonas januar.
januar. OutroEdomais abaixo
tempo de : Vef
IS
pafiano, que defcreve Muratori pag. f.83. ISDEM. Cof. K. Mart.
E mais abaixo: Eodem Anno ISDEM Cof K. Mart. Outro do
tempo de Tito, que refere Filippe da Torre pag. 386. ISDEM.
Co/ III. Idus. Maias. Outro dos Antoninos no mefmo pag. 389.
??? Cof, XVI. K. Jun.
• fl4/3.
E mais adiante: ISDEM Cof XIIII. .
:

OB
E ORTHoGRAFIA LATINA. 1 yo

OBSERVA GAM CXXI.


A nota ou abbreviatura Cof fignificando os Con/ules no plural, frequen
te nos Marmores e Bronzes do melhor feculo. Os ablativos do plural
em eis : o ablativo Hace e Hance, com hum C, em lugar de dois:
Vinia em lugar de Vinea, e Doleum em lugar de Dolium.
Co/. - -

A Lém dos exemplos que referimos na Obfervaçaõ antece


cedente, aonde finco vezes lemos l/dem Cof, em lugar de
Ii/dem Con/ulibus : além de outros muitos que já aponta
mos na Obfervaçaõ I. temos a me{ma nota nas Taboas de Ancyra,
que depois de Grutero e Pitifco defcreve Chishull pag. 173.
Cenforino. Et. Afinio. COS. He o anno de Roma 746, antes da
era vulgar 8. Hum Cano de chumbo defcuberto em Roma que
defcreve Grutero p. 182. M. Manilto. L. Marcio. Cen/orio. COS.
He o anno de Roma 6of. antes da era vulgar 149. Outro Tubo
do mefmo feculo ahi mefmo: C. Ca/io. Varo. M. Licinio. Lucullo,
COS. He do anno de Roma 681. antes da era vulgar 73. Outro
Tubo do feculo de Auguto ahi me{mo: P. Cornelio. Dolabella C.
junio, Silano. COS Aqua. Mar. He o anno de Roma 763, antes
da era vulgar 1o. Varios Marmores do mefmo Auguto, que def
creve Grutero pag. 187. L. Manlio. Q, Torquato. COS. He o
anno de Roma 748. antes da era vulgar 6. P. Lentulus. Scipio 7.
2aintius. Cri/pinus COS. He o anno de Roma 76o. o fetimo da era
vulgar. C. Vibio. Rufino M. Cocceio. Nerva. COS. He o anno de
Roma 77y, da era vulgar. 22. Nas Medalhas he igualmente fre
quente a me{ma nota Cof fignificando os dois Confules. Como
duas da familia Claudia que defcreve Vaillant Tab. 43. com efte
Epigrafe: L. Sent. Marc. COS.
Ablativos do Plural em eis.

Aõ he menos frequente nos Marmores e ainda nas Meda


das da idade aurea, acabarem no ditongo eis os ablativos do
Plural da primeira e fegunda declinaçaõ : afim como Luftaneis,
Galleis, Incoleis, Geteis. Os Marmores Capitolinos em Grutero
pag. 297. col. 3. De LUSITANEIS. E logo : De ASCULA
NAEIS. E logo : De PIRATEIS. E mais abaixo : De Tauro
AVMonte Et PARTHEIS. E tambem : Ex GETEIS. E afim a
cada paffo tanto os de Grutero, como os de Goltzio e Panvinio
Outros Marmores do feculo de Auguto em Grutero Pºes "#
*
I 60 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
8: Lavationem. Gratuitam. Municipibus. INCOLEIS. Ho/pitib. Et
UX/oribui. Serveis. Ancilleisque. Eir. Pag. 22f. F. Hum dedicado a
Julio Cefar: De GALLE1S Triumphavit. Óutro do mefmo tem
po em Muratori pag. 582. De AGREIS. LOCEIS. A EDIFI
CIEIS. E mais abaixo : In LOCEIS. AGREIS. A E D 1 FI
CIEIS. OPPIDEIS. O fegundo Cenotafio de Pifa : Gentibus
DEVICTEIS. Auguto nas Taboas de Ancyra pag. 174. EME
RITEIS. pag. 175. De QUADRIGEIS. As Medalhas do mef
mo Auguto que defcreve Goltzio Tom. II. Tab. 7. e tambem
as refere Noris pag. 736. Civibus SERVATEIS. Pelo mefmo
etilo efcreviaõ os Romanos geralmente o ditongo ei em lugar do
I longo em outros muitos cafos: e eta orthografia diz o grande
Arcebifpo de Tarragona Antonio Agotinho no Dial.x. pag. 137.
fer caracter do feculo de Cicero, alegando por Autor a Nigidio
Figulo, que foi contemporaneo e amigo do mefmo Cicero. Podia fe
confirmar eta verdade de muitos e graviffimos Documentos da
quelle feculo. Hum do anno de Roma 6py. o quarto depois
do Confulado de Cicero, que defcreve Muratori pag. 587. aon
de lemos : UTEI Liceat. E outra ves : UTEIQUE ad eam
aedem. E terceira vez: UTEIQUE tangere, em lugar de Uti.
No me{mo UBEI venum datum erit, em lugar de Ubi. E depois:
QUASEI SEI Dedicatum fit, em lugar de QuaÉ fi. E logo:
SEIQUI HEIC Sacrum, em lugar de Siqui bic. E logo : VEI
CUS, em lugar de Vicus. Outro do mefmo tempo em Murato
ri pag 582, e em Grutero pag. yoo, UTEI antea habeant. E lo
go, Ita UTEI ante bellum. E terceira vez: UTEI Eos recuperare
pa/int, em lugar de Uti. Nefte me{mo Marmore leio muitas ve
zes iei e ieis, em lugar de ii, iis. Muitas tambem Meilites, em lu
gar de Milites. Outro Marmore dedicado a Auguto em Murato
ri pag. 1994. duas vezes Ceivitates, em lugar de Civitates. Ou
tro do metmo Auguto em Gualthero Tom. VI. das Antig. de
Sic, pag. 6f4. Imp. CAESAREI Divi F. Augufio, em lugar Cae
fari. As Mcdalhas cunhadas no feculo de Auguto que traz Vail
lant na familia Junia Tab, 78. de huma parte: Caepio Brutus Pro
cos da outra ; LEIBERTAS, em lugar de Libertas. As dos Mem
mios do mefmo feculo em Vaillant Tab, pf. e em Begero p.fóy.
Memmius Aed. Cerialia PREI MUS Fecit. Aonde vemos Preimus
em lugar de Primus. Quem deta Medalha citada por Manucio
deo por bem provado e feguro efcrever Cerialis em lugar de Ce
realis: já fe vê, que naõ pode eftranhar que eu da me{ma vita
cm Vaillant prove Preimus em lugar de Primus.

Ha
E ORTHoGRAFIA LATINA. I6 I

Race e Hance.

Os Bronzes da idade aurea e do mefmo feculo em que naf


ceo Cicero, he frequente e ordinaria e ta orthografia. De
pois de Urfino os publicou Grutero : huns pag. foo. Queive ju
dex ex HACE lege. E logo: Quae pequnia ex HACE lege. Pag.
j 1o. Ejus nomen ex HACE lege deferat. E depois : Ceivis Romanus
ex HACE lege. Tambem o traz Muratori pag. fy4. Outro em
Grutero_pag. fr 1. Quod ex HACE, lege fatium. E logo : Pa/#
HANCE legem rogatam. E logo: Ex HACElege fieri. Ex HACE
lege quaeri. Naó fei, fe faõ melhores ou taô bons os Monumen
tos, em que fe acha Hacce e Hancce com dois CC. Só fei, que
cada Bronze detes vale mais que todos os Pergaminhos juntos.
Xinia em lugar de Vinea.
N M Odernamente fe reprovou eta orthografia, como fe della
naõ houvefe algum bom exemplo nos Marmores claffi
cos. O contrario conta dos feguintes. Hum dedicado a Vefpa
fiano, que vio Smecio, e defcreve Grutero pag. 2oo. 2. Locum
VINIAE publicae occupatum a privatis Refiituir. Outro tambem
de boa nota em Fabretti p. 223. Huic monumento cedit cum VINiO
LA fola /uo fine VINIAE. Hum antiquiffimo Calendario tam
bem efcrito em Marmore, e dos feculos Gentilicos, que Smecio
diz que lera mais de cem vezes em Roma, e que defcreve Gru
tero pag. 138. e tambem Goltzio Tom. I. Part. II. pag. 2oy.
/III. Kal, jul. VINIA E Occantur. Em ambos os lugares adver
te Grutero lerfe afim nas pedras.
Doleum em lugar de Dolium.
P? autoridade do me{mo Calendario poderfe-ha efcrever tam
bem Doleam em lugar de Dolium. Em Grutero pag. 139. e
em Goltzio pag. 2oy. VIII. Kal Ott. DOLE A picantur. Outro
bom Co/.
Apro Marmore de Trajano em
Opus DOLEAR, Muratori
Aeli. pag. 323, 9, Catulino G
Apollophani. •
I62. OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA

O BSERVA ÇAM CXXII.


De hum e outro modo fe acha e/crito nos bons Marmores, ora Tribuni
tiae Potetatis, ora Tribunitia Poteítate.

Genitivo no Marmore que defcreve Grutero pag. 177.1.


Imp. Titus. Cefar. Divi. F Velpafiauus. Aug. Pontif. Max
TRIBUNITIAE. POTESTATIS. IX. E no outro
que defcreve Muratori pag. 447.7. Imp. Nerva Cefar. AuguÊ.
Pontifex Maxi: us TRIBUNITIA E POTESTATIS X. E no
terceiro que traz Grutero pag. 1o79. 4. Imp. Ve/pafianus Ca/.
Aug. Pontifex, Maximus TRIBUNITIAE POTESTATIS Cº/.
///. Para que naõ falte ao genitivo exemplo da idade aurea, te
mos a Auguto dizendo afim nas taboas de Ancyra de Chishull
pag. 174. TRIBUNITIAE POTESTATIS Duodevicenfimum.
Temos tambem no fegundo Cenotafio de Pila: TR1BUNITIAE
PO. XXVI.
O ablativo naõ he menos frequente, como fe verá dos fe
guintes exemplos. As Taboas de Ancyra de Chishull, pag. 174.
Pit. TRIBUNITIA. POTESTATE Duodecimum. O Marmo
re de Narbona tambem dedicado a Auguto em Grutero peg. 229.
Pro. Imp. Cae/are Aug. Pentifice. Maxiw o TRIBUNITIA, PO
TESTA TE. XXXV. Outro do mefmo tempo que defcreve Mu
ratori pag.441. 1: Imp. Cae/ar. Divi. F. Augufius. Pontifex. Max
Ca/. XIII, TRIBUNITIA, POTESTATE. XXXII. Outro do
tempo de Tibelio no me{mo Muratori pag. 442. p. Ti Cae/ar
Divi. Auguji. F Pontifex. Maximus TRIBUNITIA POTESTA
TE XXII. A fim me{mo outros de Claudio e de Tito em Gru
tero pag. 176. f.

O BSERVA Ç A M CXXIII.
A Cidade da Lombardia, que vulgarmente fe e/creve Vicentia, nos an
fºs Marmores fe co/iuma e/crever Vicetia, e os /eus moradores
/ Vicetini, fem N.
I. Rutero pag. 326, 8. e roo3.8. M. Ennius. M. F.Men.
VI CETINUS Scr, Aed. Curulium Armentarius. Decu
T ria. Eq. Decurio. VICETIAE. II. Maffei pag. 116.
2. Curatori VICETINOR Apparitores. He huma lamina de bron
ze, pela qual deo o Marquez Maffei 4oo. ducados Venezianos.
III. Maff pag. to8. E. Sex. Atilius, M. F. Saranas. Procos #
• É>
E ORTHoGRAFIA LATINA. 163
Senati. Con/ulto Inter Atefiinos. Et VEICETINOS. Finis. Termi
nos que Statui, ju/it. Foi gravada em Marmore eta infcripçaõ
no anno de Roma 619. que he antes da era vulgar 135. Tambem
a defcreve Antonio Ago tinho no Dialogo x. pag. I yó, aonde
tras logo eta nota: Ecce VEICETINOS difios, qui nunc VI
CENTINI. Além da orthografia Veicetinos fem N, que Facio
lati tambem attefta acha-fe nos M.f. de Plinio e Tacito : merece
a noffa obfervaçaõ o genitivo Senati, tambem frequente em Ci
cero e Tito Livio , como adverte Grutero fobre as Familiares
liv. ii. epit. 7. e liv. viii. epit. 8. e o accufativo do plural Fi
nis, e o appellido Saranus, que por fer controverfo e ainda im
pugnado de alguns modernos, ferá objecto da feguinte Obferva
qaõ.

O BSERVAÇAM CXXIV.
O appellido Saranus em lugar de Serranus na gente Atilia , naõ /3 be
orthografia toleravel, mas optima, ainda que a fegunda he igual
mente boa.

Bronze que atraz defcrevemos de Maffei pag. 1o8. 1. o


qual fem duvida alguma he Bronze original e contem
poraneo do fojeito: Sex. Atilius. M. F. SARANUS. Pro
Co/. Quatro Medalhas do mefmo tempo que depois de Fulvio
Urfino publicaraõ Vaillant Tab. 24. e Morellio pag. 38. Duas
com efta Epigrafe: M. Atil. SARAN. Duas: SAR. Roma. Ob
ferva Urfino efcrever afim tambem Julio Obfequente. Confiraõ
fe as uotas de Vaillant pag. 146. e 153.

OBSERVAÇAM CXXV.
O nome Autor em lugar de Auctor.

E U naõ efcreverei fenaõ Austor e Auñoritas, porque he o


que obfervo praticado nos melhores Marmores. Mas fe
alguem efcrever Autor, naó me atreverei a cenfurallo de
barbarifmo, porque afim o acho em hum Marmore do feculo de
Auguto, que traz Fabretti pag. 169. AUTOR meorum periculo
rum. E numa Medalha de Salutio , que defcreve Morellio pag.
37o. Salufiius Autor. Aonde he tambem para obfervar o nome Sa
lufius efcrito com hum fó L. orthografia naõ menos frequente nos
Marmores de Grutero, que a que efcreve Sallufius com dois LL.
11 O
I64 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
O que tambem fique aqui advertido de Apuleius, ou Appuleius.
Finalmente Probo Grammatico do tempo de Trajano approvava
Aučior ou Autor, como obferva Noris pag. 7jó.

O BSERVA GAM CXXVI.


Os compofios de Jacio eftritos com hum fó I, e e/e vogal, nos bons Mar
mores e Pergaminhos.
Um Marmore da idade aurea, e dos tempos de Cicero
H (porque he do anno de Roma 648. ) o qual defcreve
Grutero pag. 2o7. Ad mare vor/um PROICITO. Au
guito nas Taboas de Ancyra pag. 176. Imperio Populi Romani SU
El ECI. Outro que contem hum Refcripto de Vefpafiano, e o
refere o mefmo Grutero p. 164. 1. Siqua nova ADICERE voltis.
Outro que contem outro Refcripto de Domiciano pag. 1o81.2.
Pluie epidule SUBICI ju/#. Outro Marmore de Vefpafiano que
traz Muratori pag. 9o 1. 6. Cineres meas in unum ADICIAS. Ou
tro tambem de boa nota, que defcreve Fabretti pag. 7oy. Sacel
lum ADJECTIS Bafilicis fiapecunia reflituit. Ainda dos tempos de
Contantino fe obferva nos Marmores eta orthografia: como no
que defcreve Muratori pag. f8o.... Tatis Suae Potius SUBICIAN
TUR. O Virgilio dos Medicis contantemente traz tambem a
me{ma orthografia nos compoftos de jacio, como atteta Noris
Diflert. iiii. cap. iiii, pag.742. No terceiro das Georgicas verfo
389. REICE, me maculis infu/cet vellera pullis. No quarto das Geor
gicas verfo 26. Tran/ver/os falices &# grandia CONICE faxa. No
{egundo da Eneida verfo 2oo. OBICITUR magis , atque impro
vida pettora turbat Ahimefmo verfo 2.36. SUB1CIUNT lap/us,
&º fiuppea vincula collo. No fexto da Eneida verfo 83o. PROÍCE
tela/anguis meus. No duodecimo, verfo 837. ADICIAM, faciam--
que omnes uno ore Latinos. A mefma orthografia teftifica Pierio fer
a que trazem todos os mais Codices antigos de Virgilio. As fuas
palavras fobre o verfo 7. na Ecloga iii. In antiquis omnibus codici
bus Obicienda unico I in fecunda /yllaba legitur, & ita reliqua omnia,
4ue à Jacio componuntur. Concorda Noris nos Pifanos

OB
E ORTHo GRAFIA LATINA. 16y

OBSERVAÇAM CXXVII.
Ni e Nei em lugar de Ne probibitivo, frequente nos Bronzes, Mar
mores, e Pergaminhos cla/icos.

| | Um Marmore da idade aurea, que he o mefmo que ha


pouco referimos, poto no anno de Roma 649. e def
cripto por Grutero pag. 2o7. col. 2.NIVE maiorem
firuito. E logo outra vez: NIVE Angolaria Altiorem facito. Na
col. 3. NI minus viginti adfient. N fegundo Cenotafio de Pifa
que defcreve Gori Tom. II. pag. 1o. NIVE. /pon/alia. NIVE.
Convivia. Publica. Concipiantur. NIVE. Qui. Ludi. Eo. Die. Fiant.
Virgílio no terceiro da Eneida verfo 686. NIteneant curfum. Ser
vio nefte lugar: Antiqui NI pro NE ponebant, qua particula ple
nus e/# Plautus. Prifciano no principio do livro xv. NI quoque pro
N E accipitur, ficut fupra dictus Uirgilii verfus ofendit. NI teneant
cur/us, pro me teneant. Quod etiam Donatus in comment. A:neid, afir
mat, dicens: NI pro ne: /ic veteres.
Naõ he menos latino dizer e efcrever Nei, em lugar de Ne.
Hum Bronze do feculo de Cicero em Grutero pag. Foo, e em
Muratori pag. 682. NEI 9uis Magifratus NEIVE Quis Alius.
E logo : NEIVE Facito. E terceira vez: NEIVE Quis Magif.
tratus. E no fim: Dum NEI Quid. Portori Ab Ieis Capiatur. Ou
tro do mefmo tempo em Grutero pag. 2oz. Exceptum, Gavitum
que, Efi. NEI Divideretur.

OBSERVAÇAM CXXVIII.
A letra C, em lugar de G, ufada ainda no feculo de Augufio nos Mar
mores e Bronzes publicos.
O# Cenotafio de Pifa: Cinfii CABINO Rita.
de lemos Cabino em lugar de Gabino. Hum Bronze do
Aon

* Emperador Galba fuccefor de Nero defcripto por Go


ri Tom. II. pag. 256. e por Maffei pag. 98. Cae/ar AUCUST.
E mais adiante : In LECIONE I. Adiutrice. Aonde lemos Au
cu/#. e Lecione, em lugar de # e Legione. Nos tempos mais
anteriores fabem todos ter fido frequente e ordinaria a troca deftas
duas letras, como conta naõ fó da columna de Duilio, mas tam
bem das Taboas de Heraclea.

OB
I66 OBSERVAçoENs soa RE A LINGUA

OBSERVAÇAM CXXIX.
2gem e/crever o A maiu/culº com a figura do Lambda Grego, tem por
f muitos e excellentes exemplos da idade aurea e argentea.

T V Erenciano Mauro Poeta elegantifimo da idade argentea,


tetifica como materia praticada no feu tempo, efcrever
fe o A latino hora em figura de Alpha, hora em figura
de Lambda Grego. A. latina /epe ut Alpha , fepe ut Lambda/tri
bitur. Todos fabem que o Lambda Grego tem a figura do V in
verfo, ou a do nofo A, fem a rifca, que o atravefa. Defta fór
ma porém he frequente o A nos Cenotafios de Pifa, como afir
ma Gori Tom. II. pag. 8. por eftas palavras: Non raro/criptum ef:
A , hoc modo A, ab/que tran/ver/a linea, ut Grecura A referat: quod
fcribendi genus in pluribus aliis lapidibus Augufeo feculo exaratis, cu
fique in numis eruditi obfervarunt. Donde temos, que naõ fó nos
Marmores de Pifa, mas tambem em outros muitos do feculo de
Auguto, e nas Medalhas do me{mo tempo, era orthografia cor
rente efcrever o A fem a rifca no meio. No referido Bronze do
Emperador Galba faõ muitas as vezes, que fe encontra o A com
a me{ma figura do Lambda Grego dete modo : VETERANIS
Qui MILITAVERUNT. in Lecione. I.ADIUTRICE. HO
NESTAM. Mifonem. Et. CIVITATEM. Dedit.

OBSERVAÇAM CXXX.
Ufo das leiras minu/culas nos Bronzes e Marmores cla/icos.

Aó obtante a opiniaõ geralmente recebida entre os mo


dernos Criticos, e referida já por nós na Obfervaçaõ
II. de naõ terem os Romanos ufado nos feculos floren
tes das nofas letras minufculas ou redondas: digo agora fer indu
bitavel, que tambem dellas ufaraó, quando naõ de todas, ao me
nos de algumas. Movem-me para afim o crer e afirmar, naõ os
Marmores, que allega Scaligero no Index Grammatico de Gru
tero (porque nenhum detes conta de certo que foffe aberto em
feculo florente) mas fim outros Monumentos indubitavelmente
claficos, que já vou a referir.
Primeiramente he certo, que em lugar dos pontos, ou das
virgulas, cotumavaõ os Romanos dividir as palavras com hum
final, que na figura reprefentava perfeitamente o noflor dete
modo.
T -
E ORTHo GRAFIA LATINA. 167
I.

T r FLAVIO r AUGr LIBERTO Grutero p.


EP A PHRODITO 643.2.
CYRNE ARIO r A"r VI Cr PUB
FLAVIAr AUG r LIBERTA

II.

PRO, SALUTE, ITUS r A Cr Gruterop;


2, 13 •
REDITUS. D. N. SANCTIS
SIMI. A UG. A EDICULAM r
CONCIL II. DEORUM r
DEARUMQUE
AURELIUS, FAUTUSr

III.

- SANCTOr SACRO_ Grutero p.


6y. 2.
. . L A RUM r CAESARIS
N. E.T. COLLEGI. M. A
GNIr CN. TUR PILlUS
TROPHIMUS

IV,
Mr AURELIO r AUGr LIB Grutero p.
ONESIMO r CUBICUL r f7f. 3.
M. A UR E L lUS. DIO NYSIUS
PATRO NO r PIENTISSIMO
ET r BENEMER ENTI r FEC r

Por efte etilo fe achaõ em Grutero outros muitos Marmo


res,entre eles hum da idade aurea pag. f23. 2. D. r M. C. AR
TORIO Cr Fr SCAP.
Em fegundo lugar o nofo b , he frequente em outros Mo
numentos de boa nota, que defcreve Fabretti pag. 61.83.23y. e
3o6. Entre muitos defcreverei aqui fómente os tres, que elle traz
no quarto lugar. 1. Ulpia. Veneria. Uxor Fecit. Et. SIbl Pofieri/q.
Suis. II. Quae. Vix Ann. X. Men/, 1 DIEb. XX. III. P. Pofiu
mio Atimeto Fecit. Primus. Llb ER TUS.
Em terceiro lugar acho o mefmo b. nas Taboas de Hera
clea, que ninguem duvida ferem da idade aurea. Na pag. 324.
verfo 28. OPORTEblT. E outra vez na p. 374. verfo 69. LE
CIbUS : aonde vemos tambem C, em lugar de G. Def
• Cl>
168 OBSERVAçoENs soBRE A LINGUA
Detes e de outros exemplos, que omitto por brevidade, fe
convence claramente naõ ferem as nofas letras minuículas inven
çaõ das nações barbaras, mas fim dos me{mos Romanos: e quan
do nos faltaffem os referidos documentos, batava ver a celebre no
ta de maõ de Turcio A proniano, Conful em Roma no anno de
Chrifto 494, que elle deixou efcrita no Virgilio Mediceo no fim
das Eclogas: e que corre já imprefa por Noris, Gori, Murato
ri, e Foggini: para daqui colhermos, que muitos annos antes de
fe eftabelecerem em Italia os Lengobardos, já os Romanos co
nheciaô e ufavaõ entre outras letras minuículas o nofo d, h,
l, m, 4. * * •

IN
I69

o RT HO GRAFI Co,
2ue pôde fervir de regra para fe efêrever com pureza e fê
gurança.

DLECTUS e Allečius. Ambas optimas, e fegu


riftimas. Obf. LXXV.
Adtribuo. Optima e fegurifima e a que eu fem
pre preferirei. Obf. LXXV.
Adque ou Atque. Ambas optimas e fegurifimas.
$| Obf. XCVI.
AEditus ou AEdituus. Optima e fegurifima. Obf.
CXVIII.
*# em
Infcr. 2.
lugar de AEgyptus. Optima e fegurifima. Obf. I.
AEmilius ou Aimilius. Sobrenomes Romanos, ambos optimos e fe
guriffimos. Obf. LVI.
Agrigentum. Cidade de Sicil. optima e fegurifima. Obf. XLV.
Alexandrea ou Alexandria. Ambas boas e feguras. Obf. ClV.
Animum Advortere, em lugar de Advertere. Optima e Ciceronia
na. Obf. XLVIII. Infcr. 2. • -

Antiochinus vindo de Antiochus. Optima efegurifima. Obf. LXIV.


Appuleius ou Apuleius. Ambas optimas e fegurifimas. Obf.CXXV.
A/picio. Optimo e feguriffimo e melhor que Ad/picio. Obf. LXXV.
Apud ou Aput. Ambas optimas e fegurifimas. Obf. XCVII. -

Autor. He que fe deve efcrever : mas nem por ifo cenfuremos


Autor. Obf. CXXV. - *>

Autumnus, fem c antes do t. Opt. efeguriff. Ob{. CIX.


Baliares. Efcrito por i na fegunda, opt.(e fegurif. Obf. LXXXII.
Benevolencia ou Benivolencia. Ambas opt, e feguriff. Obf. CXIV.
Bibliotheca ou Bybliotheca, Ambas 2". e feguriff. Obf. XIII.
Cae
17o IND E x

Caelebs. Deve-fe preferir a Coelebs, Obf. CXI.


Ce/arenfis ou Cefarienfis. Ambas opt, e fegurifl. Obf. XXXIX.
Carthaginenfis ou Carthaginienfis. Ambas opt, e feguriff. Obf. XL.
Cau/a com hum fó/, orthografia opt. e # e nada inferior
a Cau/a com dois / Obf.VI.
Cena fem ditongo, orthografia opt. e feguriff. e nada inferior,
antes melhor que Coena com ditongo. Obf. XVII.
Centiens, em lugar de Centies, e afim mefmo Deciens, Quinquiens,
Milliens, &c. Opt. e fegurifi. Obf. L.
Clufus, em lugar de Claufus, opt, e feguriff. Obf. XIX.
Coeravi, por ditongo de e, em lugar de Curavi, latiniff, e junto
com o participio Faciundum nos Monumentos publicos fegu
riff. Obf. LXXXVIII. e Obf. CI.
Cohors ou Chors. Ambas opt, e (eguriff. Obf. LXXIII.
Circenfis ou Circienfis. Ambas opt, e feguriff. Ob[ XXXV.
Clypeus ou Clupeus. Ambas opt, e feguriff. Obf. XLI.
Coeus efcrito por c, opt. e feguriff. e a que eu fempre preferirei.
Obf. XII.
Collap/us ou Conlap/us. Ambos opt, e feguriff. Obf. LXXVII.
Collatus ou Conlatus. Ambas opt, e feguriff. Obf. LXXVI.
Collega e Conlegium, ou Conlega e Conlegium. Ambas opt, e fegu
riff, e quanto a mim mais bem fundada a fegunda que a pri
meira. Obf. LXXVIII.
Collocatus ou Conlocatus. Ambas opt, e fegurif. Obf. LXXVI.
Condicio efcrito com c , opt. e fegurif. e a que eu fempre pre
ferirei. Obf. CVII.
Conjunx. Latina e fegura : mas eu antes efcreverei Conjux. Obf
CXVIII. . •

Cen/acro efcrito por a, opt, e feguriff. e nada inferior a Confecro,


efcrito por e. Obf. L.I.
Concio com t, em lugar de Concio, latina e fegura. Obf. XIV.
Conubium com hum fó m, opt. e feguriff, e a que fe deve pre
ferir em quanto naõ apparecerem melhores exemplos, que os
que eu apontei. Obf. LXXII.
Cof,e feguriff.
em lugarObf.
de Co/ Nota dos dois Confules no plural, latinif.
CXXI. •

Cottidie efcrito por c e dois tt, opt. e feguriff, e a que fe deve


preferir em quanto naõ apparecerem melhores fundamentos,
que os que eu apontei. Obf. CXIII. -

Cum. Ainda quando conjunçaõ, opt. e feguriff. e nada inferior a


guum. Obf. XVIII.
Danubius ou Danuvius. Ambas boas e feguras. Obf. LXIII.
Delmatia e Delmata. Muito melhor que Dalmatia e Dalmata.
Obf. XXXI.
Dicia em lugar de Ditio. Opt. e feguriff. Obf. CVII.
+
D
{}^>
O R T H o GR A FI c o. 171
Dumtaxat com as duas dicçoens juntas, ou Dum. Taxar com ellas
feparadas, opt, e feguriff. antes eu feguindo a Noris preferirei
a fegunda. Obf. LXXII.
Doleum, em lugar de Dolium. Lat. e feg. Obf. CXXI.
Duovir on Duumvir. Ambas boas e feguras. Obf. LXXXVIII.
Eidus, em lugar de Idus. Opt. e fegurifi. e nada inferior à fegun
da. Obf. XLVI.
Epifula efcrito por u na penultima, he a que fe deve naõ fó pre
ferir, mas unicamente feguir. Obf. X.
Ex. Na compofiqaõ das vozes, cujo fimples começa por/, ora o
conferva, ora o deita fóra. Obf. LXXIX.
Faciundus, e afim mefmo Dicundus, Dividundus, Ercifcundus, Fe
rundus, Regundus, Repetundus, Scribundus: orthografias opt. e
f. guriff. e nada infriores a Faciendus, Dicendus &c, principal
mºnte quando tratarmos de jure dicundo, de Agris dividundi, ,
de Finibus regundis &c. ou quando difiermos Faciundum curavit,
Scribundo ad fuit, de Nomine deferundo. Com a me{ma teguran
ça podemºs dizer, Faciunto, Refe, unto, no Imperativo Obi.CI.
Foenice. Sem afpiraçaõ naõ h: barbaro: mas melhor e mais latino
he Phoenice com ella. Obf. CIV. - •

º gigº"
IX.
lugar de Genitrix. Orthografia opt, e feguriff. Obf.
Heinc, em lugar de Hinc. Lat. e feg. Obf. CXII.
Heres com ditongo lat. e feg, mas muito melhor he Heres fem
elle. Obf. LXXXIV.
Kalende. Efcrito por K, opt, e feguriff, e muito melhor que Ca
lende, efcrito por C. Obf. IX.
Áaput, em lugar de Caput, fallando do Capitulo dos livros, boa
e fegura orthografia. Obf. XCV.
Karus, em lugar de Carus. Lat. e feg. mas a fegunda muito me
melhor. Obf. XC.
jacio. Os feus compotos efcritos com hum fói, afim como Adi
cio, Conicio, Obicio, Reicio, Subicio: orthografia opt, e fegurifi.
e a que eu preferirei fempre, naõ obtante o que prefcreve
! Quintiliano liv. 1. cap. 3. e Gellio liv. IV. cap. 17. Obf. CXXVI.
Iccirco. Naõ he melhor que Idcirco, que he latiniff, e feguriff.
: - Obf. CXI.
Illuricum e Illuricus e Illurius com u, em lugar de y, opt. e fe
guriff. e nada inferior a Illyricum, &c. Obf. LXIV.
In na compofigaõ antes de 1, feguramente fe conferva inteira, ou
muda o n na letra do fimples: afim como Inlufiris ou Illufiris.
Obf. LXXX. -

In na compofiçaõ antes de p, feguramente fe conferva inteira


ou muda o n em m: afim como Impendo ou Impendo : Inpono ou
Impono: Imperium ou Imperium. E…" afim antes e………
ii 173
172 IND E x

Im que In: excepto em Inpendo e Inpen/a, que tenho por taõ


feguras e elegantes, como Impendo e Impenfa. Obf. LXXXI.
Jm antes de r, feguramente fe conferva inteira , ou muda o m
em r: affim como Inritus ou Irritus: Inroro ou Irroro. Obf. LXXX.
Inlatus, em lugar de Illatus. Opt. e feguriff, e a que eu preferi
rei fempre. Ibid. •

In perpetuom, em lugar de In perpetuum. Opt. e feguriff. e do fe


, culo de Auguto. Obf. VIII.
judea (em ditongo, lat. e fegura : mas eu preferirei fempre
judea com ditongo. Obf. CV.
Lab/us ou Lup/us. Ambas boas e feguras, ainda que eu tenho por
. melhor a fegunda. Obf. LXXVII. …
Lacrima, ou Lachrima, ou Lacruma. Todas boas e feguras, mas
a primeira muito melhor. Obf. LXXXV.
Limia. Nome do rio Lima, opt. e (eguriff. Obf. XXXIII.
Littera ou Litera. Ambas opt, e fegurifi. Obf. LXXXVI.
Litus melhor que Littus. Obf. CV. +

Lugdunum ou Lugudunum. Ambos opt, e feguriff. Obf. LXVIII.


M. Nota do numero de mil opt. e feguriff. Obf. III.
Mereo e Meror e Mefius com ditongo de e , opt, e fegurif. e
nada inferior a Maereo com ditongo de ae. Obf. LXXXVII.
Mamaea. Nome propr. com hum fó m. Obf. XCIX.
Manibie ou Manubiae. Amb. opt, e fegur. Obf. LII.
Mediolanenfis ou Mediolanienfis. Ambas opt. e fegur. Obf. CIV.
Mauretania. Opt. e fegurif e muito melhor que Mauritania. Obf.
XXXIX.
Mou/oleum ou Ma/oleum. Ambas boas e feguras. Obf. XCIV:
Mithradates ou Mithridates. Ambas boas e feguras. Obf. LXIV.
Multo, as, e Multa, e. Opt. e feguriff. e melhor que Mulão e Mul
&la. Obf. CXIX.
Negocium, e afim mefmo Negocior e Negociator, efcritos por e,
naô carecem de bons exemplos: mas eu prefiro-lhe Negotium
etcrito por t. Obf. CXI. _>
Nei ou Ni, em lugar de Ne prohibitivo, opt, e feguriff, prin
cipalmente quando fallamos como Legisladores. Obf.CXXVII.
Nomenclator, melhor que Nomenculator. Obf. CXI.
Nou Dum com as duas vozes feparadas, ou Nondum com ellas
juntas, ambas boas e feguras. A primeira he dos Cenotafios
de Pifa , Obferv. I. Infcr. y. A fegunda de hum Marmo
re de Tiberio, Obf. I. Infcr. 42. a que fe deve ajuntar outro
. Marmore de boa nota em Grutero pag. 939. 1. e terceiro de
Auguto em Grutero pag. 328. 1.
Nummus ou Numus. Amb. boas e feguras: mas a primeira parece
me melhor. Obf. LXXXIX.
O, em lugar de U, afim como Volcanus, Velnus, Volgus. Ortho
grafia
O R T H o G R A FI co. 173

grafia opt, e feguriff. Ainda Divos e Divom, em lugar Divus e


Divum, tenho eu por irreprehenfivel, com tanto que della fe
ufe com economia e fem afectaçaõ. Obf. VIII.
Oppidum com dois pp, melhor que Opidum com hump. Obf. CXIII.
P, em lugar de B, afim como Pleps, Ap/ens, Opfonator, Opfie
trix, Optineo. Orthografia boa e fegura. Obf. XLIX.
Panormus ou Panhormus. Ambas opt, e feguriff. Obf. XLIV.
Paulo e Paulum, ou Paullo e Paullum adverb. Ambas boas e fegu
ras: ainda que eu preferirei a primeira. Obf. CXIX.
Perpenna. Sobrenome Romano em lugar de Perperna, naõ fe pó
de cenfurar. Obf. XCI.
Plofirum. Opt. e feguriff. e nada inferior a Plaufirum. Obf. XV.
Pohlicius ou Publicius, e affim mefmo Volcatius e Volteius, appel
lidos Rom. latiniff, e feguriff. Obf. VIII.
Pofiea quam com duas vozes feparadas, em lugar de Pofieaquam
com ellas unidas, boa e fegura : pois affim fe acha em hum
Bronze aureo, que defcreve Grutero pag. 2oz. Poffea. Quam.
Pettigalia. Confifient. Do mefmo modo acho Prºpter Ea efcrito
com feparaçaó, em lugar de Propterea, em hum Marmore au
reo, que traz Grutero pag. 499. 12. Propter. Ea. Quod Sciba
mus. Obf. *# # 2.

tuadragenfimus, e aífim me fmo Quinquagenfimus, Centen/imus, &c.


*# t;#
opt, e feguriff. Obf. /? …
Suamtus, e affim me{mo Tamtus, nas Taboas de Heraclea, aonde
tambem leio Sententia , com mantes de t, e Quoqirca em lu
gar de Quocirca. Obf. LVII. •

<\uattuor ou Quatuor. Ambas opt. e feguriff, ainda que eu preferirei


a primeira. Obf. CX.
SPuicquam, em lugar de Quidquam. Opt, e feguriff. Obf CIX.
2uodannis. Opt. e feguriff, e nada inferior a Quotannis ou fepara
damente Quot annis. O mefmo fe deve entender de Quod em
lugar de Quot. Obf. XCVI.
2uotiens, e affim mefmo Totiens. Opt. e feguriff. Obf. L.I.
Aõettuli, preterito de Refero com dois tt, Latiniffimo e feguriffi
mo ainda na profa : com o que etá fer tambem optimo Retuli
com hum t. Obferv. LXV.
SS. Nota dos feftercios, em lugar da outra H.S. latina e fegura.
Obf. LXIX.
S adiante do x, como Paxs, Sex/us, latín. e fegur. Obf. XLVIII.
Sacra Via. Muito melhor que Via Sacra. Ohf. LIX.
Salluftius ou Salufius. Ambas boas e fegur; orthogr. Obf.CXXV.
Saranus. Sobrenome de Q. Attilio Regulo, latiniff, e feguriff. af
fim como tambem Serranus. Obf. CXXIV.
Seculum fem ditongo , boa e fegura orthografia : mas melhor he
*Setulum com ditongo. Obferv. CXIX. Sé
174 IN D E x

Sepulchrum, por ch', latiniffima e feguriffima e nada inferior a Se


pulcrum fem afpiraçaó. Obf. XX.
Se/centi, em lugar de Sexcenti. Boa e fegura orthografia. Obf LXVII.
Set, em lugar de Sed. Ambas latinas e feguras. Obt. XCV11.
Singilatim, em lugar de Sigillatim, lat. e feg. Obf. C1X.
Soboles ou Suholes. Ambas latinas e feguras. Obferv. C111.
Solemnis ou Sollemnis. Ambas opt. e Teguriff. Obf. XC1.
Sulla. Sobrenome Romano, etcrito em lugar de Sylla, latinif. e
leguriff. Obf. LVI.
Sumptus, com p antes do t. Orthografia opt, e nada inferior, an
tes talvez melhor que Sumtus fem p. O me{mo digo de Emptus,
em lugar de Emtus. Obf. LXXXI.
Suria ou Syria. Ambas latinas e feguriff. Obf. LXIV.
7hus com afpiragaó , orthografia opt. e feguriff. e muito me
lhor que Tus fem ella. Obf. XIV.
2hu/cia com atpiraçaó naõ carece de exemplos: mas melhor he
efcrever Tufcia fem ella. Obí. CV.
7 reveri, orum, muito melhor que Treviri, orum. Obf. CVI.
Zriumpus. Boa e fegura orthografia: mas muito melhor Zriumphus.
Obf. LXXIII.
Tropeum, melhor que Tropheum. Obf. LXII.
Zyberis ou Tybris; lat, e feguro: mas Tiberis he o que fe deve pre
ferir. Obf. LXXXIX.
U, em lugar de i na penultima dos Superlativos, afim como
Optumus, Maxumus, Simillumus, Acerbi/umus: latiniffimo e fe
guriffimo. Obf. VII.
Ferruco/us, com hum fóf, appellido Romano, latinif. e fegurif.
e nada inferior a Veruco/us com dois / Obf. LVIII.
Kerbex, emObf.
melhºr. lugarXLIV.
de Zervex. Latino e feguro, mas o fegundo •

Kicetia
centiae eVicetini
VicentiniCidade
Obf. da Lºmbardia, muito melhor que Vi
CXXIII. •

/ilicus com hum fó.l; latinif, e fegurif. e muito melhor que


/Zillicus com dois ll. Obf. XI.
Kinea ou Vinia. Ambas boas e feguras. Obf. CXXI.
"#Nº he melhor nem mais feguro que Vergilius. Obf.
Ungentarius, em lugar de Unguentarius. Naõ fe póde centurar de
barbaro. Obf. XXX.
2myrna, efcrito por Z, opt, e feguriff. Obf. XVI.
O R T H o G R. A r 1 co. 17y

SEGUNDO IND EX
9UE SERVIRA COMO DE APPENDIX E ILLUSTRAC, AM
defia Obra: e contem algumas orthografias e/peciaes dos dois mais an
tigos M7 que fe conhecem de Autores cla/icos: que faõ o Mediceo
guardado em Florença, e o Vaticano do numero 322 y. guardado em
Àoma : depois dos quaes fe/egue na antiguidade outro Vaticano do nu
mero 3867. todos tres de Virgilio.

O Mediceo imprimio-fe em Florença no anno de 1741. com a


me{ma fórma de caracter que tinha o Original, por Pe
dro Francifco Foggini emquarto. O fegundo imprimio
fe em Roma no me{mo anno por Joaõ Domingos Campiglia em
folha: e no fim vem as varias liçoens do terceiro conferido com
a ediçaõ de Virgilio feita em Leyda no an. 168o. Da Prefaçaõ
de Campiglia conta, ferem o Mediceo e Vaticano primeiro taõ
antigos, que todos os Criticos intelligentes os julgaó efcritos no
terceiro ou no quarto feculo: huns com Holtenio e Noris no
imperio de Valente: outros com Mabillon e Schelftrate, ain
da antes de Contantino : com a qual hypothefe póde muito
bem etar o que eu afirmei na Prefaçaõ deta Obra: ifto he,
# todos os Pergaminhos que os Criticos coflumaô allegar,
aõ muito poteriores ao imperio dos Antoninos, e que com fer
antiquiffimo o Virgilio dos Medicis, podia muito bem e tar
fer efte Codice poterior ao tempo dos Antoninos cem ou mais
annos. Mas como o Mediceo e Vaticano primeiro ainda que fe
jaõ muito remotos daquelle tempo, faõ todavia efcritos muito
antes da invafaó dos Godos : claro fica, que ainda confidera
dos como Copias, tem ambos tanta authoridade como os mef>
mos Marmores de Contantino : tempo da latinidade fim mui
defcahida, mas ainda viva, ainda izenta das barbaridades que de
pois introduziraó nella as nações do Norte. Naó he logo fóra
de propofito comprovar e illuftrar as orthografias dos antigos
Marmóres e Medalhas com a authoridade de huns Pergami
nos, que em nada cedem aos Marmores do quarto feculo, quais
faó o Mediceo, o Vaticano primeiro, e ainda o Vaticano fegun
do , ainda que efte fe fupponha algum tanto mais moderno:
A. No Mediceo e Vaticano primeiro tem contantemente a figu
ra de Lambda Grego, que he etta A. Do Mediceo o tetifica
Foggini, do Vaticano Campiglia. Obf. CXXIX.
Accentos. Sáó frequentes no Med. como na pag. 95. Tuus é Regina.
Pag.167. Surgebat Eóo. Pag. 172. Iafixi Vultus. Pag. 2oo. Pláe
toniis, Pag.2oy. Lévib. Pag. 206. E'vintii. Pag. 219. Uma é Mul
#45,
176 IN D E x

tis. Pag. 233. Nequiquam Lúcis. Pag. 244. Recensávolnere. Obí.I.


Adrue, em lugar de Atgue. Med. da primeira maõ 2fo. e 354.
Vat. pr. 14.124.169.173.181. e 184. Vat. feg. 191.195 e 22o.
e aífim os dois outras muitas vezes. Obf. XCVI.
Aenus, a, um, e Aenum, ni, fem afpiraçaó. Med. I o3; e 1 36. Vat.
pr. 26.33. e 9o, e afim o trazia tambem o Codice de Fido
Optato, que refere Gellio liv. II. cap. 3. Tenho por feguriffi
ma eta orthografia: mas hum Bronze da idade aurea que def
creve Muratori pag. 576. aonde acho In Tabolam Ahenam In
ceideretur; e as Taboas de Ancyra aonde leio : Inci/arum Induabus
Aheneis Pilis : fazem que naõ pofa reprovar Ahenus e Abenum
com afpiraçaõ, antes o qualifique tambem de latiniff, e feguriff.
Anchora com afpiraçaõ, Med. I fó. e 26o. Vat. pr. 128. mas ou
tras vezes traz o Mediceo Ancora.
Aput. Med. 2oy. Vat. feg. 188. e zo8. Obí.XCVII.
Autumnus, fem c antes do t, Med. 33. 68. e 76.
Baca, com hum c, e fem afpiraçaõ, Med. 25. 35 e 1 1 f. Vat.pr.
39. Vat. feg. 194. e affim outras vezes. Tenho-a por fegura.
Bracchium, com dois cc, Med. 2; 3. Vat. pr. 99. Vat. feg. 21o.
e afim ambos quafi fempre. Tenhoa por fegura, e afim efcre
vem tambem as Pande&tas Florent. como obferva Briffon. $.46.
Cau/a com hum fó/, Med. 93. Vat.pr. 134. Vat.feg. 197. Obf.VI.
Circuitus, em lugar de Circumitus, Med. 161. e 4oz. e affim outras
vezes. A mefma orthografia acho frequente nos bons Marmo
res: como nos tres que defcreve Grutero pag. 2o1.8. 9. e 11.
donde colho fer ella naõ fó toleravel (como alguem lhe cha
ma) mas optima.
Clufus. Vat. pr. 123. Obf. XIX.
Condicio. Med. 438. Vat. fcg. 22y. Obf. CVII.
Conjunx. Med. 137.142.143.267.34y. 4o8. e 43y. Vat. pr. ff.
132.133. e 176. Vat. feg. 224. e affim todos outras vezes.
Obf. CXVIII.
Conubium com hum fón, Med. 2. I y I. 157. e 179. Vat. pr. 66.
e 174. Vat. feg. 2oo. Obf. LXXII.
Dicio, em lugar de Ditio. Med. 1o 1. Vat. pr. 27. e afim ambos
em outras partes. Obf. CVII. >

Ce/pes com ditongo. Med. xix. Vat. pr. 173.


Excindo, em lugar de Exftindo. Med. 271. Vat. pr. 141. e afim
Outra S VCZCS.

Exequie, fem fantes do q. Med. 261. Vat.pr. 129. Vat. feg. 114.
e afim tambem hum bom Marmore em Grutero pag. I I Iy.8.
o que eu fempre imitarei.
Exilium e Exul, (em fantes do l. Med. 147. Vat. pr. f9. Vat.
feg. 214. e afim mefmo hum Fragmento aureo em Grutero
Pag. fo7. e Auguto nas Taboas de Ancyra. Eu fempre *#
C1
O RT o G R A F I co. 177

efcreverei, ainda que naõ ignoro, que Harduino na ediçaõ de


Plinio fempre traz Exfilium : e que nas Medalhas da Hitoria
Auguta pag. 746. dá o mefmo por affentado fer eta ortho
grafia corrente no feculo de Trajano.
Exim, em lugar de Exin. Med. 272. Vat. pr. 184.
Exolvo. Vat. pr. 94. Exfolvo Med. 449. Expecto. Vat. pr. f y3: Ex
/peõlo. Med. 449. Exulto. Vat. pr. 144. Ex/ulto. Med. 448. Da
me{ma fórte traz o Mediceo pag. 4yo. Exfors. p. 4yo. Ex/piro.
.457. Ex/anguis. p.448. Ex/equor. Mas já Noris advertio nos
ifanos p.708, naõ fer eta orthografia contante nelle: porque
noutros lugares traz tambem Exequor, Exudo, Exulto, Exurgo,
Exupero, Extruo, fem o / do fimples. •

Formon/us. Contante nos dois Vaticanos : como do pr. tetifica


Mabillon p. 352. do feg. Campiglia p. 188. e 1po. e affim hum
Marmore de Grutero p. 669. 1o. Formonfus, frugi, dotius. Naó
approvo nem defapprovo.
Foi fitam, em lugar de Forfitan. Vat. feg. 191. e 2O6. e afim mef
mo o Codice Vercellenfe dos Evangelhos: e hum Marmore em
Grutere p. 34o. 4. Favi/li vivo Forfitam ip/e mihi.
Genetrix. Med. 84.113 e 14o. Vat. pr. 37. Vat. feg. 218. e afim
outras vezes. Ob1. XCIX. •

Flarena com afpiraçaõ. Med. 4o. 6o. 82.96.98. Vat. pr. I 1.131.
169. Vat. feg. 192, e afim todos contantemente quanto eu ob
fervei. Donde fevê o engano de quem efcreveo , que vitos
eftes Codices fó fe devia efcrever Arena fem afpiragaó: quando
Ilarena além detes Pergaminhos tem por fi hum Marmore do fe
culo de Cicero em Grutero p. 2o7, aonde lemos : Lita Calce Ha
renato: e tambem he orthografia das Pandectas de Florença, co
mo atte fta Briflonio §.48. |-

Barundo com afpiraçaô. Med. 47.81. 2 1 f. e 292. Enganou-felo


go, quem reprova eta orthografia allegando com o Codice
Mediceo, como fe efte naõ etcrevefe Harundo, mas Arundo.
Fica mais convencido efte engano, depois que advertirmos que
Parundo com afpiraçaó, além do Codice Mediceo tem por fi dois
excellentes Marmores que traz Goltzio T.I. P. II. p. 2oy, e
Grutero pag. 137. e 1 38. aonde contantemente lemos: Harun
do Caeditur = Harundo incenditur = Harundines incendutur.
Plaut, em lugar de Haud. Med. 19.22. 1o4.379. e 446. Vat.pr.
36. Vat. feg. 192.194. e 197. Tenhoa por fegura.
Hiemps com pantes do / Med. 76. 123. e 173. Vat. feg. 194. e
197. Ainda afim ha quem efcreva, que vitos eftes Codices fó
fe póde efcrever Hiems. Eu fempre efcreverei do fegundo mo
do: nunca cenfurarci o primeiro.
facio. Os feos compotos efcritos com hum fói: afim como Adi
cio, Obicio. Vat. pr. 1oy, e 1 1o. Vat. feg. 188.190. 2oo. e 222.
Aa Do
178. • INDEx

Do Mediceo já no corpo apontámos os exemplos que nos mi


nitrou Noris nos Pifanos pag. 742, aonde diz afim : In Medi
ceo Virgilii Codice ob/ervavi omnia verba á jacio compofita unica Iferi
bi. Ainda affim ha quem reprove efta orthografia de mal fun
dada, fendo ella contante nos Marmores. Obf. CXXVI.
Jandudum. Med. 22. e 172. Jamdudum Vat. pr. 7y.
Anmeritus. Med. 147. Vat. pr. y9. e affim mefmo Inmen/us Med.
126. Vat. pr. 4y. Inmitto Med. 229. Vat. pr. 1o2.
Áartbago. Med. 93. 1of. 1o 1. e 183. Affim tambem muitas Me
dalhas de Maximiano em Banduri T. II. p. 56. e zy9. Con/erva
tores Kart Suae: e os MT. de Lucano e Silio Italico. Tenho-a
Por tegura.
Lab/us com b em lugar de p. Med. 21.67.194. e 214. Vat. pr.
115.171.179.181. e 183. Vat. feg. 169. e zor. Se para fe ef
crever feguramente Sucus com hum c , e Robigo em lugar de
Rubigo, e affim outras muitas vozes: bata na opiniaõ dos nof
fos Criticos a autoridade detes Codices: naó fei como elles re
provaõ Lab/us em lugar de Lapfus, tendo aquella orthografia
por fi os mefmos Codices. Na compofigaó todos tres confer
vaõ inteira a prepofiçaõ em Conlap/us quafi contantemente. Obf.
LXXVII.
Lacrima. Contante no Med. e Vat. pr. Obf. LXXXV.
Letras encadeadas huma na outra, coifa frequente no Mediceo,
principalmente o n com o t, no fim dos verfos. Obf. II.
Letras. Sobrefahindo huma à outra, como o y e o l, he ortho
grafia contante do mefmo Medicco: como do y nos Certifica
a imprefaõ de Florença: do lFoggini nas Notas p 4ff. Obf.V.
Litus com hum fó t, conftante em todos tres. Obf. CV.
Ma/?us com ditongo de ae. Med. 99.129.142. e 14y. e affim conf
tantemente em outras partes: como tambem o Vat. pr. 2 f. ain
da que p. 76. traz Moe/ius com ditongo de ae. Obf. LXXXVII.
Necdum com as duas vozes juntas. Med. 2 y. duas vezes, e tercei
ra 217. Ou naõ advertio nitto , ou naõ vai coherente, quem
cenfura Needum, em lugar de Nec dum.
Nequiquam, em lugar de Nequicquam. Med. 28, 14y. 224.233. e
373. Vat. pr. 185. Vat. feg. 194, e affim outras vezes. Tenhoa
por fegura.
Nondum com as duas vozes unidas. Med 44.4y. e 1 yo. Vat. pr.
64. Tambem nito naõ advertio, ou naõ vai coherente, quem
reprova Nondum, em lugar de Non dum. Veja te o primeiro
Index netta palavra.
O «m lugar de u, frequente no Med. e Vat. pr. affim como AEvom,
Divom, Quem, Volnus, Voltus, Convol/us. Confira-fe Noris nos
Pifanos pag. 737. Obf. Vi 11.
Obtum/us. Med. 24.28. e 29. Vat. feg. 193 e 19f. Tenho-a por
*•
O RT H o G R A FI c o. 179

fegura, vitos eftes exemplos, e os que allega o Prologodo No"


vo Methodo da Gram. Lat.
Oppidum com dois pp, Med.38.39. e 408. Obf. CXIII.
@hodannis, em lugar de Quotannis, Med. 229. da primeira maõ:
Vat. feg. 19o. 193. e 197. Obí. XCVI.
Sºuoi, em lugar deCui,Vat.pr. 6. e 8.e mais outras vezes. Obf.CXVII.
$uotiens Med.31.167. e 184. Vat. feg. 188. 19f. e 206. Afim ef
creve tambem o Codice Vercellenfe dos Evangelhos: e dos feus
Mff. o obfervou tambem Poleno na ediçaõ de Frontino de Aquae
duñibus num. 2. 12. e 14. Obf. L.
Sepulthrum com ch, Med. 8. 32. 149, 23y, e 37f. Vat. pr. 17y.
Vat. feg. 212. e afim outras vezes. Ainda afim ha quem etcre
va, que governando-nos pelo Mediceo naõ podemos efcrever
Sepulchrum, mas fómente Sepulcrum. Obf. XX.
Set Med. 65.9f. 97. 1 zo. 16o. 167. 2o 3. e 4yo, e affim outras ve
zes: como tambem o Vat. feg. 19o. Obf. XCVII.
Suboles, Med. 183. Vat. pr. 14. Vat. feg. 189. Obf. Cl II.
Sulpur fem afpiraçaó Med. 143. Vat. pr. f6. Vat. feg. 2o1. Affim
mefmo as Pande&tas de Florença, como obferva Briffon. § 1o.
Tenhoa por fegura e irreprehenfivel: e julgo incoherentes os
que neta parte defprezaõ taõ venerandos Codices.
Sumptus compantes do t, Med. 37, 61. e 2 If Vat. pr. ff. Vat. fg.
zoó. e affim me{mo Emptus Med. 1oo. Vat. pr. 1o 1. Vat. fg.
2o6. Comptus Med. 46. Deprompfi Vat. pr. 16#. Segundo a mei
ma Orthografia efcreve o Med. 4oo. Sumpf : e do me{mo mo
do efcrevem ambos os verbos os Mff. de Cicero , que allega e
fegue Grutero nas Famil. liv. I. epit. 7.
2empto, em lugar de Tento, Med. 22.71.121.443. Vat. pr. 4y. e
169. Vat. feg. 2o8. e affim todos de ordinario.
Zhen/aurus com o n de mais, Vat. feg. 2oz. Naõ me atrevo a cen
furallo, porque affim efcrevem tambem os antigos Juritas nas
Pande&tas, como teftifica Briffonio S. 2 y. affim o traz tambem
o Codice Vercellenfe dos Evangelhos, efcrito no meio do quar
to feculo por S. Euzebio, o qual imprimio Blanquini no Evan
gelium Quadruplex Da mefma fórte tanto as Pande&tas como o
Vat. feg. efcrevem Nančius, em lugar de Načius.
Totiens, Med. 31, 1o6.233.273. 4oo. Vat.feg. 19f. e 224 Qbf. L.
Propaeum fem afpiraçaõ, Med.j3.376 4o3.Vat.feg.221. Obf LXII.
7us, em logar de Thus, Med. 16. Vat. pr. 177. Obf. XIV.
U maiufculo deflame{ma figura redonda e obtufa, de que hoje
ufaõ os Imprefores, frequente e ordinario no Vat. pr. como at
teta Mabillon, e Schelftrate. No Med. tem eta letra o mef
mo feitio obtufo, e fó difere em que no fegundo lado fempre
tem huma pequena cauda. Donde fe colhe, que naõ fó o V
agudo, mas tambem o U obtufo, foi conhecido dos Romanos
• II) Ullº
18o INDEx ORTH o GRAFIco.
muito antes da invafaõ dos Godos e Longobardos.
U, em lugar de i, affim como Inclutus Med. 128.248. e 2 yy. Vat.
feg. 213. Intumus Vat. pr. 27. Optumus Vat. feg. 2. zoó. Maxu
mus Med. I y. 23. e 26. Vat. feg. 21 y. Decumus, Vat. pr. da pri
meira maõ Iy9. Septuma po/? Decumam Med. 24. Proxumus Vat.
feg. 218. Pelo contrario i, em lugar de u, Intiba Med.76. Vat.
pr; 18. Vat. feg. 2o2. (o que eu tenho por feguro , e tambem
he dos MT. de Plinio) Opfiipui Med. 114. Vat. feg. 21o. e afim
ambos de ordinario. Obf. VII.
U, em luger de y, Serpullum Med. 21. Cumba Vat. pr. 182. Vat.
feg. 204. Ludia Vat. feg. 2o2.
Umerus tem afpiraçaõ Med. 143. Vat. pr. 18o. Vat. feg. 199, o que
he nelle contante : e affim, tenho por fegura eta orthografia.
Umor e Ume/co e Umidus, Med. 44. e 12o. Vat. feg. 198.
Urgueo, Med. 269. Vat. pr. 136. Vat. feg. 2o6. e affim todos tres
ourras muitas vezes. Donde fe vê a fem rezaó, de quem quiz
provar detes Codices naõ fe poder efcrever fenaó Urgeo : pois
he certiffimo que fe algumas vezes fe lê nelles Urgeo, outras
muitas fe lê Urgueo: e atfim efcrevem tambem as Pande&tas de
Florença, como atteta Briffonio $ 23. e he eta orthografia
hoje entre os maiores Criticos, que folhearaõ os antigos Perga
minhos, orthografia indubitavel e bem recebida : a qual por
meyo dos MT, e ediçoens primeiras retituhiraó a Lucano Ou
dendorpio, a Silio Drakenbroch, a Sexto Aurelio Artnzenio,
C O Ult TOS A OU ETOS.
Se alguem duvidar da folidez e legitimidade dos Principios,
em que eftabeleci etas Obfervaçoens : nenhuma duvida terei de
os provar, motrando fem mais trabalho que o de efcrever, que ne
gados ou excluidos os tais Principios, inteiramente fe arruina to
do o fy temma moderno orthografico: e que contra as orthogra
fias que netas Obfervaçoens admitti e approvei, fe naõ póde al
legar excepçaó alguma, que igualmente naõ milite contra a
mayor parte das que modernamente fe pertenderaó dar por inal
teraveis e feguriffimas.

Horacio Liv. I, epifi.8.


I NUNC ARGENTUM ET MARMOR VETUS,
AERAQUE ET ARTES
SUSPICE.
F I. M.
± • • •• •
~

*>
ººr ---- •••••••••• ----~----

You might also like