Eduardo Covalesky Dias

Tradução: Magdalena Linde Tosetto

OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Drogami tradycji
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

2016
Produção e pesquisa: Larissa Drabeski
Redação: Eduardo Covalesky Dias
Revisão de texto em português: Mariana Cervi Soares
Tradução: Magdalena Linde Tosetto
Revisão de texto em polonês: Joanna Linde
Foto de capa: Julia Roehrig
Ilustração: Welington Lima/Pixsul
Projeto gráfico e diagramação: Luciane Mormello Gohl
Gráfica e Editora Kaygangue Ltda.
Dedicamos nossa trajetória
e nossas conquistas à me-
mória de Francisco Augus-
to Caminski. As histórias
deste livro são frutos de
uma semente por ele plan-
tada. Muito obrigado por
tudo que fez por nosso Gru-
po Karolinka, pela cultura
polonesa e por São Mateus
do Sul.
Dedykujemy naszą drogę i
osiągnięcia pamięci Francisco
Augusto Caminskiego. Historie
zawarte w tej książce są owocem
zasianego przez niego ziarna.
Jesteśmy bardzo wdzięczni za
wszystko, co zrobił na rzecz
zespołu „Karolinka”, polskiej
kultury i Sao Mateus do Sul.
 Por vezes, sinto que já pertenço a uma época passa- „Czuję się głęboko związany z
epoką odzwierciedloną w naszym
da, aquela que se encarna tão bem em nosso hino nacional: hymnie narodowym „Jeszcze
Polska nie zginęła”.
A Polônia ainda não está morta!
A przecież hymn ten powstał w
As condições nas quais esse hino foi composto ain- podobnych do naszych warunkach,
nie zmieniły się również wyrażone
da prevalecem. O mesmo posso dizer das aspirações e das w nim aspiracje i cnoty: odwaga,
virtudes que ele exprime: coragem, revolta, orgulho. bunt, duma.
Nadejdzie jednak
Mas virá um tempo, que sem dúvida não verei, em que a czas, którego prawdopodobnie
nie doczekam, że dla oddania
harmonia e a paz, instauradas em todo o planeta, exigirão
harmonii i pokoju panujących
que os povos se comuniquem por meio de outro canto. na całej planecie trzeba będzie
skomponować inny hymn.
E desejo que nossos filhos, ou os filhos de nossos filhos, I życzę naszym dzieciom czy
possam então clamar depois de nós: dzieciom naszych dzieci, żeby
mogły kiedyś zaśpiewać po nas:
O mundo ainda não está morto! «Jeszcze świat nie zginął»”
(Um caminho de esperança, Lech Wałęsa)
(Droga Nadziei, Lech Wałęsa)
 Prefácio
Com grata satisfação, recebo o livro come-
morativo aos 25 anos de existência do Grupo Fol-
clórico Polonês Karolinka, do Município de São
Mateus do Sul, Paraná.
O livro nos conta a trajetória do grupo, rela-
tando as suas dificuldades, tristezas, erros e acer-
tos, soluções e alegrias, festas e comemorações,
vitórias e realizações. Uma história bem contada
e um exemplo a seguir.
De um grupo pequeno, nascido do respeito
pela cultura trazida pelos imigrantes poloneses e
do encanto pela beleza do folclore polonês, graças
ao trabalho perseverante dos líderes e à ajuda e
à dedicação de inúmeros colaboradores e amigos,
temos hoje uma das maiores agremiações polôni-
cas no Brasil. O Karolinka é grande não somente
no tamanho, mas também no que corresponde ao
nível artístico.
O Karolinka soube muito bem, com garra e
criatividade, apresentar o colorido e rico folclore
da Polônia em inúmeros festivais e apresentações
individuais. É um grupo folclórico organizado de
maneira muito profissional, o que se deve a uma
coordenação dinâmica e arrojada. Não obstante,
sua principal motivação continua sendo o amor
pela Polonidade.
O constante e incansável trabalho exercido
pelo grupo Karolinka em seus 25 anos dedicados
aos valores da Polônia – seja através do dinamis-
mo na interpretação das danças folclóricas, da
manutenção das tradições e costumes, da culiná-
ria, da língua polonesa e, por fim, das melodias e
WSTĘP
Z wielką przyjemnością
polecam Państwu książkę
wydaną dla uczczenia 25-Lecia
Polonijnej Grupy Folklorystycznej
„Karolinka” z miejscowości Sao
Mateus do Sul w Paranie.
Książka ukazuje nam drogę
zespołu do sukcesu. Opowiada
o trudach i problemach, z jakimi
trzeba było się zmierzyć, o
smutkach, a nawet błędach.
Przeważają jednak trafne decyzje,
poradzenie sobie z problemami,
radości, święta, obchody,
zwycięstwa i dokonania. Pięknie
opowiedziana historia i przykład
do naśladowania.
Dzięki zaangażowaniu
liderów, a także pomocy i oddaniu
niezliczonych współpracowników
i przyjaciół, z małego zespołu,
powstałego z szacunku do kultury
przywiezionej przez imigrantów
z Polski oraz z zauroczenia
polskim folklorem, mamy dzisiaj
jedną z największych grup
polonijnych w Brazylii. Jednak,
wielkość „Karolinki” nie jest
mierzona wyłącznie jej znaczącym
potencjałem organizacyjnym i
kadrowym, ale przede wszystkim
prezentowanym wysokim
poziomem artystycznym.
„Karolinka” wspaniale,
kreatywnie i z polotem, potrafiła
prezentować kolorowy i bogaty
polski folklor na niezliczonych
festiwalach i występach
indywidualnych. Jest to grupa
zorganizowana niezwykle
profesjonalnie, co wynika
z właściwego zarządzania i
dynamicznej koordynacji, której
podstawową motywacją pozostaje
nieustannie miłość do Polskości.
Zaangażowanie grupy
„Karolinka” w promowanie
wartości kultury polskiej, trwale
w okresie ostatnich 25-ciu lat,
zasługuje na nasze najwyższe
uznanie. Dotyczy to nie tylko
canções do recém-criado Coral Karolinka – mere-
cem nosso respeito e agradecimento.
Sem dúvidas, outros grupos e líderes po-
lônicos no Brasil que lutam pelo resgate da Cul-
tura Polonesa muito poderão aprender lendo este
livro. O Karolinka mostrou como ganhar essa ba-
talha de maneira bonita e efetiva, dando, através
de sua vitória, a melhor possível contribuição do
Município de São Mateus do Sul para a multiétni-
ca, dinâmica e alegre Cultura Brasileira.
Obrigado, Karolinka, por esses 25 anos!
Sto Lat!
Marek Makowski – Cônsul Geral da República
da Polônia no Brasil
kwestii tańców ludowych,
ale również podtrzymywania
tradycji i zwyczajów: kulinariów,
języka polskiego, jak i melodii
powstałego niedawno chóru.
Niewątpliwie inne zespoły
i liderzy polonijni, walczący
o ocalenie polskiej kultury
w Brazylii, wiele mogą się
nauczyć czytając tę książkę.
„Karolinka” pokazała jak
wygrać, pięknie i efektywnie, tę
walkę. Jednocześnie, poprzez
to zwycięstwo, pozwoliła
miejscowości Sao Mateus do
Sul wnieść wspaniały wkład w
wieloetniczną, dynamiczną i
wesołą kulturę brazylijską.
Marek Makowski – Konsul
Generalny Rzeczpospolitej
Polskiej
 Sumário
Introdução........................................................................................................................................................... 11
O levante da cultura polonesa .......................................................................................................................15
Cem anos de colonização no Paraná (1971) ...........................................................................................................15
A música como preservação da cultura .................................................................................................................20
A criação da Braspol (1991) ..............................................................................................................................................23
O que quer dizer Karolinka? ..............................................................................................................................31
Improvisos, apresentações e viagens ....................................................................................................... 34
A continuidade e as dificuldades enfrentadas .........................................................................................43
A criação do grupo infantil ...............................................................................................................................51
Amigos do Karolinka .............................................................................................................................................57
A autonomia jurídica .............................................................................................................................................60
O caminho para Joinville .....................................................................................................................................61
A oportunidade perdida ........................................................................................................................................................72
Vice com honras de campeão ............................................................................................................................................73
Apresentações e festivais .................................................................................................................................82
1ª Mostra de Folclore Polonês em São Mateus do Sul .................................................................................91
Os trajes ....................................................................................................................................................................94
As danças nacionais polonesas .......................................................................................................................105
Polonez ..............................................................................................................................................................................................105
Krakowiak ......................................................................................................................................................................................106
Mazur..................................................................................................................................................................................................109
Oberek ................................................................................................................................................................................................112
Kujawiak...........................................................................................................................................................................................114
Uma família chamada Karolinka .....................................................................................................................118
Uma Polônia de aprendizados ...........................................................................................................................120
Os próximos passos da dança folclórica ..............................................................................................................123
O idioma polonês na ponta da língua ..........................................................................................................................125
No coral, vozes de todas as idades ............................................................................................................................129
Oficinas de artesanato polonês ....................................................................................................................................131
Conhecendo a cozinha polono-brasileira...............................................................................................................133
O que a cultura polonesa tem a ensinar ................................................................................................. 141
Lista de Entrevistas..............................................................................................................................................148
Diretoria do Grupo Folclórico Polonês Karolinka .............................................................................. 149
Notas ...........................................................................................................................................................................150
 SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE............................................................................................................................ 11
ODRODZENIE POLSKIEJ KULTURY .............................................................................................. 15
STO LAT POLSKIEJ KOLONIZACJI W STANIE PARANA (1971) .......................................................15
MUZYKA DLA ZACHOWANIA KULTURY ..................................................................................................20
POWSTANIE BRASPOLU (1991) .................................................................................................................23
CO OZNACZA „KAROLINKA”? ...................................................................................................... 31
IMPROWIZACJA, WYSTĘPY I PODRÓŻE...................................................................................... 33
NASTĘPNE LATA I NAPOTKANE TRUDNOŚCI ............................................................................. 43
UTWORZENIE GRUPY DZIECIĘCEJ .............................................................................................. 51
PRZYJACIELE „KAROLINKI” .......................................................................................................... 57
AUTONOMIA PRAWNA .................................................................................................................. 60
ŚCIEŻKA DO JOINVILLE ................................................................................................................. 61
ZAPRZEPASZCZONA OKAZJA......................................................................................................................72
WICEMISTRZ Z HONORAMI ZWYCIĘSCY ...............................................................................................73
WYSTĘPY I FESTIWALE .................................................................................................................. 82
I PRZEGLĄD POLSKIEGO FOLKLORU W SAO MATEUS DO SUL...................................................91
STROJE ............................................................................................................................................. 93
POLSKIE TAŃCE NARODOWE ....................................................................................................... 105
POLONEZ .............................................................................................................................................................105
KRAKOWIAK .......................................................................................................................................................106
MAZUR ..................................................................................................................................................................109
OBEREK ................................................................................................................................................................112
KUJAWIAK ...........................................................................................................................................................114
NAUCZANIE O POLSCE .................................................................................................................. 118
KOLEJNE KROKI TAŃCA LUDOWEGO......................................................................................................120
JĘZYK POLSKI W MAŁYM PALCU ...............................................................................................................123
W CHÓRZE, GŁOSY KAŻDEGO WIEKU ...................................................................................................125
WARSZTATY POLSKIEGO RĘKODZIEŁA .................................................................................................129
POZNAJĄC KUCHNIĘ POLSKO-BRAZYLIJSKĄ ......................................................................................131
RODZINA O NAZWIE ,,KAROLINKA” .........................................................................................................133
CZEGO POLSKA KULTURA MOŻE NAS NAUCZYĆ ..................................................................... 141
LISTA OSÓB, KTÓRE UDZIELIŁY WYWIADU ............................................................................... 148
DYREKCJA POLSKIEGO ZESPOŁU FOLKLORYSTYCZNEGO „KAROLINKA” ............................ 149
PRZYPISY ........................................................................................................................................ 150
 Introdução
Fundado em 22 de fevereiro de 1992, o
Grupo Folclórico Polonês Karolinka, de São Ma-
teus do Sul, completa 25 anos de existência em
2017. Nessa caminhada, centenas de pessoas cola-
boraram para tornar o Karolinka uma das maiores
referências de São Mateus do Sul no que diz res-
peito à preservação de costumes e tradições que
cruzaram o Oceano Atlântico junto com milhares
de imigrantes poloneses no fim do século 19.
A trajetória do grupo é o reflexo do proces-
so de valorização da cultura polonesa que emer-
giu na cidade. Por anos, durante o século 20, o
comportamento introvertido dos descendentes
de poloneses reservava os costumes trazidos pe-
los pais e avós ao ambiente familiar, religioso ou
comunitário. E isso não sem dificuldades. Com o
decorrer dos anos, a barreira linguística e a natu-
ralização da cultura brasileira, bem como o fecha-
mento de escolas e sociedades localizadas nas co-
lônias e a proibição do idioma polonês, limitaram
ainda mais a preservação cultural.
A cultura, no entanto, sobreviveu a tudo –
guerras, ditaduras, políticas de governo, crises e
desenvolvimentos econômicos. É possível dizer,
portanto, que o Grupo Karolinka é fruto dessa
resistência. É fruto de uma luta que, em meio a
tantos fatores de origem, possui uma missão: co-
nhecer o passado para pensar o futuro.
Quando, em 1971, dezenas de descendentes
de imigrantes poloneses decidiram comemorar o
centenário da colonização polonesa do Paraná em
São Mateus do Sul, a semente da valorização da
WPROWADZENIE
Polski Zespół Folklorystyczny
„Karolinka”, założony 22 lutego
1992 roku, w roku 2017 obchodzić
będzie jubileusz 25-lecia swojego
istnienia. W historii zespołu setki
osób przyczyniło się do tego,
żeby „Karolinka” stała się dla Sao
Mateus do Sul wzorem zachowania
obyczajów i tradycji, które
przepłynęły Ocean Atlantycki wraz
z tysiącami polskich imigrantów
pod koniec XIX wieku.
Droga, jaką zespół przeszedł,
odzwierciedla znaczenie, jakie
polska kultura odgrywa w tym
mieście. W XX wieku przez długie
lata skrywany styl życia potomków
polskich imigrantów spowodował,
że tradycje i obyczaje
przywiezione przez rodziców i
dziadków, ograniczały się tylko do
środowiska religijnego, domowego
czy wspólnotowego. Także i tu nie
obyło się bez trudności. Z biegiem
lat bariera językowa i naturalizacja
kultury brazylijskiej, poprzez
zamykanie szkół i stowarzyszeń,
znajdujących się w koloniach, oraz
zakaz używania języka polskiego
jeszcze bardziej ograniczyły
zachowanie kultury.
Lecz kultura, pomimo
trudności, przetrwała – wojny,
dyktaturę, politykę rządową,
kryzysy i rozwój gospodarczy.
Można powiedzieć, że zespół
„Karolinka” jest owocem tego
przetrwania. Owocem, który
w obliczu tak wielu trudności,
posiada ważną misję: poznać
przeszłość, żeby popatrzeć w
przyszłość.
W 1971 roku, kiedy grupa
potomków polskich imigrantów
postanowiła zorganizować
obchody stulecia polskiej imigracji
w Parana, ziarno odrodzenia
polskiej kultury zostało zasiane
w Sao Mateus do Sul. Kilkanaście
lat później, w klubie União
Beneficente Náutica (Clube
12 cultura foi plantada na cidade. Anos mais tarde,
o 1º Baile do Imigrante Polonês reuniu centenas
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
de pessoas no Clube União Beneficente Náutica
(Clube Unbenau), dentre elas muitos colonos, sim-
ples agricultores, que manifestavam em suas can-
ções, embaladas por violino, contrabaixo ou clari-
nete, vários elementos trazidos de além-mar: nas
letras, as consoantes da língua polonesa, o ritmo
das melodias populares e as tradições do campo e
da vida humilde.
Duas décadas depois, em 1990, foi criada a
Representação Central da Comunidade Brasileiro-
-Polonesa no Brasil (Braspol). A partir dela, diver-
sos núcleos locais se desenvolveram: em 1991, foi
criado o de São Mateus do Sul. Desde a carta de
princípios da Braspol, a preservação do folclore
polonês por meio de grupos já era tratada como
um objetivo de desenvolvimento da organização.
O que surpreendeu a todos foi o rápido interesse e
a força com que as festas eram adotadas pelas co-
munidades polonesas. Em agosto de 1991, a Festa
de Nossa Senhora de Częstochowa, na comunidade
de Água Branca, reuniu milhares de pessoas, e a
apresentação do Grupo Folclórico Lublin, de Irati,
despertou a ação necessária para formar o grupo
folclórico de São Mateus do Sul.
Com a colaboração do grupo de jovens Ge-
ração Nova São-mateuense (Gensma), da Paró-
quia de Nossa Senhora do Perpétuo Socorro, e a
vinda da professora de dança Urszula Sajda, os
ensaios do Grupo Karolinka começaram, junta-
mente com o Grupo Kraków, da comunidade de
Água Branca. Foi um início com muitas dificul-
dades estruturais, mas também muita dedicação e
Drogami tradycji
orgulho em representar o folclore polaco.
A primeira década de existência do Karo-
linka exigiu bastante energia por parte dos in-
tegrantes. Nos primeiros anos, o grupo realizou
Unbenau) zorganizowano pierwszy
Bal Polskiego Imigranta, na
który przybyły setki osób. Wśród
zebranych było wielu kolonistów,
prostych rolników, którzy na
skrzypcach, kontrabasie, czy na
klarnecie, demonstrowali wiele
elementów polskiej kultury,
przywiezionej zza morza przez
swoich pradziadków: liczne
spółgłoski w tekstach piosenek,
tak charakterystyczne dla języka
polskiego, rytm ludowych melodii,
oraz opisy tradycji wiejskich i
życia prostego ludu.
Dwie dekady później, w
1990 roku powstała Centralna
Reprezentacja Wspólnoty
Brazylijsko-Polskiej w Brazylii
(Braspol). Zaraz potem utworzono
wiele lokalnych ośrodków
organizacji: w 1991 roku także
w Sao Mateus do Sul. W statucie
Braspolu zachowanie polskiej
tradycji poprzez zakładanie
zespołów folklorystycznych,
traktowano jako jeden z
podstawowych celów działania
organizacji. Tym, co zaskoczyło
wszystkich, było zainteresowanie i
energia, z jaką polska społeczność
zajęła się organizacją obchodów
i kościelnych imprez. W sierpniu
1991 roku, w święto Matki Bożej
Częstochowskiej, do Agua Branca
przybyło tysiące wiernych.
Obchodom towarzyszyło
przedstawienie Zespołu
Folklorystycznego „Lublin” z Irati.
Ich występ pobudził do działań
w kierunku utworzenia grupy
folklorystycznej także w Sao
Mateus do Sul.
Dzięki współpracy z grupą
młodzieżową Geração Nova São-
mateuense (Gensma) z parafii
Matki Bożej Nieustającej Pomocy
oraz przybyciu instruktorki tańca,
Urszuli Sajdy, rozpoczęły się
próby zespołu „Karolinka”, wtedy
wspólnie z zespołem „Kraków”
z Agua Branca. Na początku
napotkano wiele trudności
organizacyjnych, lecz był także
ogrom poświęcenia i dumy z
reprezentowania polskiego
folkloru.
Pierwsze dziesięć lat
istnienia „Karolinki” wymagało
wielkiej energii ze strony
członków zespołu. W pierwszych
diversos jantares, festas e promoções para arreca-
dar fundos. O dinheiro servia para confeccionar
os próprios trajes, manter coreógrafos na ativa,
pagar por transporte e alimentação – despesas
que, com esforço, também saíam dos bolsos dos
dançarinos.
Com tantas adversidades, o grupo, que
iniciara com dezenas de pares de dançarinos, re-
duziu de tamanho, chegando a ter apenas quatro
casais. Percebia-se, então, a necessidade de forta-
lecer a participação e o interesse da comunidade e
preparar o salto geracional do Karolinka. Assim,
em 1998, foi criado o grupo infantil. O número de
integrantes cresceu e a participação das famílias
que traziam seus filhos para os ensaios significou
uma importante colaboração nas atividades do
grupo.
Para o Grupo Karolinka que celebramos
e assistimos hoje, essa nova fase representou
uma segunda etapa da consolidação do folclore
polonês em São Mateus do Sul. Em 2000, com o
registro de pessoa jurídica, o grupo começou a
trilhar seu próprio caminho, já independente da
Braspol. Apesar de altos e baixos recorrentes na
história do grupo, o Karolinka iniciou uma etapa
de evolução de suas atividades, com o apoio de-
terminante de empresas atuantes na região, como
Baldo, Companhia Paranaense de Gás (Compa-
gás), Ravato Diesel, Eletrobras, Itaipu Binacional
e Petrobras.
Do ponto de vista artístico, o Festival de
Dança de Joinville marcou o ápice dessa trajetó-
ria. Em 2003 e 2005 – nos espaços alternativos – e
em 2004 e em 2011 – na mostra competitiva –, o
Karolinka colheu os frutos da dedicação dos dan-
çarinos e de seus coreógrafos. A alta pontuação al-
cançada colaborou para a autoestima do grupo e
o seu reconhecimento em outras regiões do Brasil.
latach organizowano rozmaite
13
kolacje, bale, promocje, żeby
zebrać niezbędne do działania
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
fundusze – pieniądze te
wykorzystywano do szycia strojów,
zatrudnienia choreografów, na
opłaty przejazdów i wyżywienia.
Koszty te, pomimo tak wielu
wysiłków, opłacano także z
kieszeni tancerzy.
Przy tak wielu trudnościach
grupa, do której na początku
należało kilkadziesiąt par
tanecznych, zmniejszyła się
drastycznie, dochodząc do
czterech par tańczących w
zespole. Zaczęto zdawać sobie
sprawę, że potrzeba bardziej
zaangażować mieszkańców
i wzmocnić zainteresowanie
miasta działaniami zespołu oraz
przygotować skok pokoleniowy
w „Karolince”: w 1998 został
utworzony zespół dziecięcy.
Liczba członków wzrosła, a
udział członków rodziny, którzy
przyprowadzali dzieci na próby,
okazał się bardzo pomocny w
działaniach zespołu.
Dla zespołu „Karolinka”, który
znamy i podziwiamy dzisiaj, ta
nowa faza reprezentuje drugi etap
konsolidacji polskiego folkloru w
Sao Mateus do Sul. W 2000 roku,
wraz z rejestracją osoby prawnej,
grupa zaczyna iść swoją własną
ścieżką, teraz niezależną już od
Braspolu. Pomimo wzlotów i
upadków, nawracających w historii
grupy, „Karolinka” rozpoczyna
nowy etap rozwoju swojej
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
działalności, przy zdecydowanym
wsparciu takich firm, jak Baldo,
Compagás, Ravato Diesel,
Eletrobras, Itaipu i Petrobras.
Z artystycznego punktu
widzenia, Międzynarodowy
Festiwal Tańca w Joinville jest
kulminacją tej drogi. W latach
2003 i 2005 – na małej scenie,
w 2004 i 2011 roku – na dużej
scenie, „Karolinka” zbierała owoce
poświęcenia tancerzy i swych
choreografów. Wysokie noty, jakie
otrzymali, nie oznaczały jeszcze
nagród, lecz spowodowały znaczny
wzrost samooceny i uznania grupy
w innych regionach Brazylii.
Siła „Karolinki” i prestiż
zdobyty w tej drodze, sprawiły,
że zespół stał się modelowym
14 A força do Karolinka e o prestígio conquis-
tado tornam o grupo referência do folclore polo-
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
nês em uma das cidades mais polonesas do Brasil.
A continuidade do trabalho e o empenho de seus
membros motivam novas ações, as quais moldam
as atividades do grupo para além das danças fol-
clóricas.
Nos últimos anos, com o patrocínio da Pe-
trobras e do Governo Federal, o Karolinka tem
desenvolvido ações que diversificam a promoção
da cultura polonesa e expandem a sua atuação.
Por meio dos projetos “Conhecendo a cultura po-
lono-brasileira” (2013-2014) e “Tradição em Mo-
vimento” (2015-2016), foram realizados cursos de
culinária e oficinas de maquiagem artística e arte-
sanato. Dentro deste projeto, o Karolinka também
organiza o coral polonês e promove cursos de
língua polonesa, um conjunto de atividades que
tenta englobar a participação de vários integran-
tes da comunidade são-mateuense, sejam descen-
dentes ou não.
Quando os polacos de São Mateus do Sul
começaram a perceber sua força e capacidade de
preservação cultural, no início da década de 1970,
talvez não imaginassem ainda que, um dia, a ci-
dade poderia vivenciar um intercâmbio folclórico
tão intenso com um país tão distante como a Po-
lônia. O Karolinka, hoje, proporciona esse contato
para a comunidade. E tal descoberta se deu por
uma simples e vital razão: a Polônia está aqui per-
to, e cada integrante da Família Karolinka é res-
ponsável por trazer, no caminhar do Polonez, ou
no trote do Lajkonik, o ritmo do coração branco e
vermelho.
Drogami tradycji
przykładem polskiego folkloru
w jednym z najbardziej polskich
miast w Brazylii. Dalsza praca i
wysiłki jego członków inspirowały
nowe inicjatywy i one właśnie
spowodowały, że zespół poszerzył
obszar swojej działalności poza
taniec ludowy.
W ostatnich latach, pod
patronatem Petrobras i rządu
federalnego, „Karolinka”
opracowała działania w celu
dywersyfikacji promocji polskiej
kultury i rozwinięcia swojej
działalności. W ramach projektów
„Conhecendo a cultura polono-
brasileira” (Poznając kulturę
polsko-brazylijską) (2013-2014)
i „Tradição em Movimento”
(Tradycja w ruchu) (2015-2016),
zostały zorganizowane kursy
gotowania, makijażu artystycznego
i rękodzieła artystycznego. W
ramach projektu, przy udziale
mieszkańców miasta, „Karolinka”
zapoczątkuje polski chór i
promuje lekcje języka polskiego,
działania, które angażują osoby o
różnych zainteresowaniach wśród
mieszkańców Sao Mateus do Sul,
potomków polskich imigrantów i
nie tylko.
Kiedy Polonia z Sao Mateus
do Sul zaczęła odczuwać swoją
siłę i możliwości działania na rzecz
zachowania kultury w początkach
lat 70-tych, najprawdopodobniej
nie wyobrażała sobie, że nadejdzie
dzień, w którym miasto będzie
mogło doświadczyć dynamicznej
wymiany kulturowej z tak
odległym geograficznie państwem,
jak Polska. Dzięki zespołowi
„Karolinka” dzisiaj jest to możliwe.
Stało się tak z bardzo prostego,
lecz istotnego powodu: Polska
jest na wyciągniecie ręki, a każdy
członek Rodziny „Karolinka”
odpowiedzialny jest za to, by
w kroku poloneza, czy w kłusie
lajkonika, podtrzymywać bicie
biało-czerwonego serca.
 15

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

ODRODZENIE POLSKIEJ
O levante da cultura polonesa KULTURY

STO LAT POLSKIEJ

KOLONIZACJI W STANIE
Cem anos de colonização no Paraná (1971) PARANA (1971)

Być może historia polskiej

Não fosse pelos conflitos culturais trazidos imigracji w stanie Parana byłaby
do Velho Mundo em meados do século 19, talvez zupełnie inna, gdyby nie konflikty
kulturowe, przywiezione ze
a história da imigração polonesa no Paraná tivesse Starego Świata w połowie XIX
wieku. Początkiem kolonizacji
sido diferente. O marco inicial da colonização no w stanie było przybycie
Estado se deu em 1871, quando 70 famílias da Po- siedemdziesięciu polskich rodzin
z okolic Brusque w stanie Santa
lônia deixaram a região de Brusque, em Santa Ca- Catarina w 1871 roku. Opuścili
tarina, por causa de desentendimentos com imi- oni tamte tereny z powodu
nieporozumień z mieszkającymi
grantes alemães, e se estabeleceram em Curitiba. tam niemieckimi imigrantami i
osiedlili się w Kurytybie.
O apoio da Província do Paraná e a “fe- Determinacja prowincji
bre imigratória brasileira”1 na Polônia foram Parana i „gorączka brazylijska”1

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Devota de Nossa Senhora de Częstochowa em celebração da comunidade polonesa de São

Mateus do Sul. Arquivo: Braspol

Kobieta modląca się przed obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej w czasie nabożeństwa w polskiej miejscowości
Sao Mateus do Sul. Archiwum: Braspol
16 determinantes, inclusive, para que, de boca em w Polsce miały tu decydujący
wpływ, do tego stopnia, że w
boca, surgisse uma lenda na Polônia, descrita kraju pojawiła się pewna legenda,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

przekazywana z ust do ust, a

pelo historiador Ruy Wachowicz em seu livro “O zapisana później przez historyka
camponês polonês no Paraná” (1981): “Diz a len- Ruy Wachowicza: „Legenda mówi,
że Parana jak dotąd, ukryta była
da que o Paraná até então estava encoberto por we mgle i nikt nie wiedział o jej
névoas e que ninguém sabia da sua existência. Era istnieniu. Była to ziemia mlekiem
i miodem płynąca. Więc Maryja,
a terra em que corria leite e mel. Então a Virgem patronka i opiekunka Polski,
słysząc modlitwy cierpiącego
Maria, madrinha e protetora da Polônia, ouvin- ludu polskiego, rozwiała mgłę i
do os apelos que o sofrido camponês polonês lhe pokazała im Paranę”2.
Zwabione reklamą, która
dirigia, dispersou o nevoeiro e predestinou-lhe o obiecywała krainę szczęśliwości,
Paraná”2. i zmęczone Polską, podzieloną
rozbiorami i cierpiącą z głodu,
Atraídos pela propaganda que prometia w 1890 roku dwa tysiące rodzin
imigrantów przybyły do kolonii
uma terra próspera, diferente da Polônia dividida Maria Augusta, dzisiejszego
e faminta, duas mil famílias de imigrantes chega- São Mateus do Sul. Z czasem
rodziny zostały rozlokowane
vam à então Colônia Maria Augusta, hoje São Ma- w czterech koloniach: Iguacu,
Drogami tradycji

Famílias de imigrantes poloneses que colonizaram São Mateus do Sul. Fonte: SIEMIRAD-
ZKI, Józef. Szlakiem wychodźców: wspomnienia z podróży po Brazylii. Warszawa, Druk.
A.T. Jezierskiego. 1900

Rodziny polskich imigrantów, które osiedliły się w São Mateus do Sul. Źródło: SIEMIRADZKI, Józef. Szlakiem
wychodźców: wspomnienia z podróży po Brazylii. Warszawa, Druk. A.T. Jezierskiego. 1900
teus do Sul, em 1890. Aos poucos, se distribuíram Taquaral, Cachoeira i Canoas.
17
W późniejszym czasie zaczęto
em quatro colônias: Cachoeira, Canoas, Iguaçu e jeszcze osiedlać kolonie Agua

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Branca i Rio Claro.
Taquaral. Mais tarde, foram demarcados lotes nas W pierwszych latach
colônias Água Branca e Rio Claro. zasiedlania koloniści musieli
stawić czoła wielu trudnościom.
Foram muitas as dificuldades encontradas Kiedy wreszcie udało im się je
pelos colonos nos primeiros anos. Porém, assim pokonać, wspólnoty zaczęły
szukać sposobności, aby dać
que superadas, as comunidades criavam con- wyraz tradycji, przywiezionej z
Europy. Na obczyźnie, z dala od
dições de preservar as tradições trazidas da Eu- rodziny, religijność, związana z
ropa. Num território inexplorado e distante da wiarą katolicką, była ogniwem
łączącym kolonistów. Z oddaniem
família, a religiosidade na fé católica se tornava więc wznosili kościoły – miejsca
o elo espiritual entre os colonos. Dedicaram-se, spotkania, wokół których
toczyło się życie wielu rodaków.
então, a construir igrejas – pontos centrais de W późniejszym czasie, żeby
edukować swoje dzieci, budowali
encontro e convívio entre tantos conterrâneos. swoje własne szkoły, gdyż władze
Mais tarde, para alfabetizar os filhos, construíram rządowe nie były w stanie pomóc
tak wielu imigrantom. Miejsca
suas próprias escolas, já que o poder público não te służyły też stowarzyszeniom,
dava conta de auxiliar os imigrantes. Esses locais które organizowały wydarzenia
kulturalne i dbały o zachowywanie
funcionavam também como sociedades, onde języka polskiego3.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

O Grupo Teatral Lyra, em 1927, se apresenta com trajes típicos, sob a direção de Bonifácio
Witkowski, em São Mateus do Sul. Arquivo pessoal: Evaldo Drabeski

Grupa teatralna Lyra, w 1927 roku, w trakcie przedstawienia w strojach ludowych, pod dyrekcją Bonifácio
Witkowskiego, z Sao Mateus do Sul. Zbiory prywatne: Evaldo Drabeski
18 atividades culturais eram desenvolvidas e a lín- Polskie kolonie
funkcjonowały w ten sposób
gua polonesa era conservada3. do 1937 roku. Pomimo, że
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

język portugalski był głównym

Os poloneses se organizaram assim até językiem mówionym w Brazylii,
1937. Embora o português fosse o principal idio- życie wspólnotowe sprawiało, że
w koloniach i miasteczku język
ma falado no Brasil, a vida em comunidade ainda polski nadal był w codziennym
permitia que o polonês fosse a língua mais comum użyciu. W szkołach uczono dzieci
równocześnie portugalskiego i
nas colônias e na cidade. Nas escolas, português e polskiego. Wszystko to jednak
uległo zmianie, kiedy do władzy
polonês eram ensinados aos jovens. Todavia, tudo doszedł Getulio Vargas.
isso mudou com a chegada de Getúlio Vargas ao Wraz z polityką
nacjonalistyczną, która
poder. charakteryzowała Estado Novo,
Com uma política nacionalista que caracte- Vargas zajął się opracowaniem
nowego, ujednoliconego
rizou o Estado Novo, Vargas dedicou-se a elabo- systemu nauczania w całym

Ruy Wachowicz recebe homenagem da co- Referência na pesquisa sobre a colonização

munidade polonesa em São Mateus do Sul polonesa no Brasil, o historiador Ruy Wa-
pelas mãos de Francisco Caminski. Arquivo: chowicz é recebido com pão e sal pelo Gru-
Drogami tradycji

Braspol po Karolinka. Arquivo: Braspol

Uhonorowanie Ruy Wachowicza przez polonijną Historyk Ruy Wachowicz, ekspert w dziedzinie badań
wspólnotę z São Mateus, reprezentowaną przez nad polską kolonizacją w Brazylii, witany chlebem
Francisco Caminskiego. Archiwum: Braspol i solą przez przedstawicieli zespołu „Karolinka”.
Archiwum: Braspol
rar um projeto educacional homogêneo em todo
o país. Tal projeto, associado a uma política res-
trita de entrada e de concentração de imigrantes
no território nacional, atingiu em cheio as colô-
nias – e não foi diferente em São Mateus do Sul. O
projeto nacional visava criar uma identidade bra-
sileira. Para isso, no entanto, o governo determi-
nou a proibição do ensino de outros idiomas além
do português e ordenou o fechamento das escolas
particulares estrangeiras.
As 13 escolas mantidas pelos imigrantes e
suas comunidades, muitas em conjunto com as
paróquias locais, foram fechadas – e com elas, os
pontos de encontro para manifestações culturais.
As conversas em polonês se reservaram à família
e à comunidade, sem mais o ensino da língua es-
crita, e tiveram sua herança enfraquecida entre as
gerações seguintes.
Toda a diversidade cultural e a autoestima
do imigrante se mantiveram latentes por décadas.
Um pouco por medo de perseguição, um pouco
por preconceito, mas também pela humildade e
pelo jeito simples do colono trabalhador, todas
aquelas tradições ensinadas pelos pais e avós se
mantinham bem guardadas. Isso começou a mu-
dar em 1971.
Naquele ano, comemorava-se o centenário
da imigração polonesa no Paraná. Para celebrar a
data, uma grande festa foi organizada em São Ma-
teus do Sul, com uma missa na Igreja Matriz São
Mateus. Anos depois, seria organizado o 1º Baile
do Imigrante Polonês. A música, ali, já se mostra-
va como um elemento fundamental para desper-
tar novamente o orgulho polaco.
kraju. Projekt ten, w połączeniu
19
ze ścisłą kontrolą napływu i
koncentracji imigrantów na
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
terytorium państwa, boleśnie
uderzył w kolonie imigrantów
– nie wyłączając Sao Mateus do
Sul. Idea nacjonalistyczna miała
na celu stworzenie tożsamości
brazylijskiej. Mając to na uwadze,
ówczesny rząd zabronił nauczania
innego języka, niż portugalski i
nakazał zamknięcie prywatnych,
zagranicznych szkół.
Trzynaście szkół,
utrzymywanych przez imigrantów
i wspólnotę, wiele powstałych
przy lokalnych parafiach, zostało
zamkniętych – a wraz z nimi,
miejsca spotkań i wydarzeń
kulturalnych. Rozmawiało się po
polsku wyłącznie w rodzinie i w
najbliższej wspólnocie, lecz nie
uczono już dzieci języka pisanego.
Dorobek kulturowy, który zostanie
przekazany kolejnym pokoleniom,
będzie już znacznie uboższy.
Cała różnorodność
kulturowa i poczucie wartości
imigrantów przetrwały uśpione
przez dziesięciolecia. Trochę ze
strachu przed prześladowaniami,
trochę z powodu uprzedzeń, ale
głównie w pokorze i prostocie,
charakterystycznych cechach
kolonisty, wszystkie te tradycje,
przekazane przez rodziców i
dziadków, zostały w tym okresie
skrzętnie pochowane. Sytuacja ta
zaczęła się zmieniać w 1971 roku.
Tego roku obchodzono
stulecie polskiej imigracji w
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
stanie Parana. Aby uczcić tę datę,
zorganizowano huczny festyn w
São Mateus do Sul, poprzedzony
uroczystą mszą w głównym
kościele Sao Mateus. Kilkanaście
lat później zorganizowano
pierwszy Bal Polskiego Imigranta.
Już wtedy muzyka stanowiła
kluczowy element w przywróceniu
polskiemu miasteczku dumy z jego
korzeni.
20 A música como preservação da cultura MUZYKA DLA
ZACHOWANIA KULTURY
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Quando as tradições polonesas começaram Kiedy polskie tradycje

zaczęły być reaktywowane i od
a ser revividas e exaltadas anualmente, a partir de 1985 corocznie celebrowane
1985, nos Bailes do Imigrante, nem se imaginava w czasie Balu Imigranta, nie
wyobrażano sobie jeszcze
a fundação do Grupo Karolinka. Surpreendia, no istnienia zespołu „Karolinka”. Było
zadziwiające, jak muzyka, w której
entanto, como a música, mesmo já mesclada com zaczynały pojawiać się brazylijskie
elementos brasileiros e com o português, era um elementy i język portugalski, stała
się łącznikiem między przeszłymi
elo entre as gerações passadas e as atuais. pokoleniami i obecnymi.
“Ali, no Baile do Imigrante, tudo desper- „Tam, w czasie balu, wszystko
się obudziło. Oniemiałem. Ja,
tou. Fiquei pasmo. Eu, da terceira geração de imi- należący do trzeciego pokolenia
imigrantów, nigdy wcześniej nie
grantes, nunca tinha visto pessoas colonas, com as widziałem tych kolonistów o
mãos calejadas, tocando violino, rabecão, clarine- spracowanych rękach, grających na
skrzypcach, kontrabasie, klarnecie,
te, bumbo. Pensei: ‘meu Deus do céu, o que nós já bębnie. Pomyślałem: ‘mój Boże, co
fizemos por essa gente?’. O baile foi o estopim de robiliśmy dla tych ludzi?’. Ten bal
był katalizatorem wszystkiego, co
tudo o que veio pela frente”, afirma o empresá- wydarzyło się później”, powiada
przedsiębiorca Francisco Caminski,
rio Francisco Caminski, um dos organizadores do jeden z organizatorów balu, który
baile, no dia 1º de maio daquele ano.4 odbył się 1 maja 1985 roku.4
Drogami tradycji

Escolha da 1ª Rainha do Baile do Imigrante, em 1985, no Clube Unbenau. Arquivo pessoal:

Nilzete Toporovicz

Wybór królowej Balu Imigranta w 1985 roku w klubie Unbenau. Prywatne zbiory: Nilzete Toporovicz
 21

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Canções polonesas passadas de geração para geração tiveram papel fundamental na preser-
vação da cultura. Arquivo: Braspol

Polskie piosenki, przekazywane z pokolenia na pokolenie, odegrały kluczową rolę w zachowaniu kultury.
Archiwum: Braspol
22 À época, já existiam grupos folclóricos W tamtym czasie, w różnych
miastach stanu Parana, istniały
poloneses em outras cidades do Paraná, e muitos już zespoły folklorystyczne oraz
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

wiele zespołów muzycznych, które

conjuntos musicais também possuíam no reper- posiadały już w swym repertuarze
tório várias músicas no idioma estrangeiro. Eles kilka piosenek śpiewanych w
języku polskim. Zapraszano je
eram incentivados a participar dos bailes, que do uczestnictwa w balach, które
aconteciam no Clube Unbenau, antiga Sociedade odbywały się w klubie Unbenau,
dawnej siedzibie Towarzystwa im.
Casimiro Pulaski. Kazimierza Pułaskiego.
Oprócz bali, także radio stało
Além dos bailes, o rádio também alcança- się kanałem, przez który kultura
va a comunidade polonesa. O programa Godzina zaczęła docierać do wspólnoty
polonijnej. Pierwszym programem,
Polska foi o primeiro em língua polonesa transmi- transmitowanym w języku polskim
tido em São Mateus do Sul, na Rádio Difusora do w Sao Mateus do Sul, była audycja
„Godzina Polska” w radiu Difusora
Xisto, em 1983. Caminski conta que o sucesso do do Xisto w 1983 roku. Caminski
opowiada, że program odniósł
programa foi imediato: “Alguns colonos me pro- natychmiastowy sukces: „kilku
curaram para fundar um programa polonês. Or- kolonistów przyszło do mnie z
pomysłem stworzenia audycji
ganizei o programa, alguns tópicos, e fizemos ao radiowej w języku polskim.
vivo, num domingo. No dia seguinte, estava o Ed- Przygotowałem program, kilka
tematów i weszliśmy na antenę,
son Schramm [dono da rádio] me esperando. Fez na żywo, pewnej niedzieli.
Następnego dnia przyszedł do
tanto sucesso, que ele queria me dizer que apre- mnie Edson Schramm [właściciel
sentaria também no outro domingo”. radia]. Program odniósł tak wielki
sukces, że prosił, abym w kolejną
Posteriormente, vieram outros programas, niedzielę przygotował następną
como a Hora Polonesa, na Rádio Najuá, de Irati, audycję”.
Później zaczęły powstawać
e, já com a criação da Braspol em São Mateus do kolejne programy, takie, jak Hora
Polonesa (Godzina polska) w
Sul, surgiu o programa Tradycje Polskie, em 1993, Radiu Najuá w Irati oraz w 1993
na Rádio Cultura Sul. A dificuldade de acesso roku, już po powstaniu Braspolu
w São Mateus do Sul, program
às músicas polonesas acompanhava a produção „Tradycje Polskie” w Radio
Cultura Sul. W tym czasie dostęp
Drogami tradycji

Comemoração de 18 anos do programa Tradycje Polskie reúne alguns de seus colaborado-

res. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Obchody 18 lat istnienia programu Tradycje Polskie skupiają niektórych ze swoich współpracowników. Zbiory
prywatne: Irio Janoski
dos programas. “Inicialmente, era só fita cassete.
Depois, fomos à Polônia, trouxemos alguns CDs,
e aí começou a melhorar. A gente levava conjun-
tos musicais, entrevistados, bastante coisa sobre a
história da Polônia. Era bem informativo”, conta
o professor Evaldo Drabeski.
Das músicas às danças, o caminho era um
pouco maior. “Algumas danças eram comuns nos
casamentos, como a Polka, ou o Xote Sete Passos,
mas das danças folclóricas não tinha nada”, afir-
ma Evaldo. O Grupo Karolinka viria a ser bastante
importante no resgate das coreografias polonesas.
A criação da Braspol (1991)
Na vida cultural de São Mateus do Sul, ha-
via uma coreografia sendo ensaiada, a qual gera-
va uma efervescência de acontecimentos que, aos
poucos, compassava o ritmo da cidade. O ano de
1990 marcava o centenário da colonização polone-
sa no município. A data foi motivo para ativida-
des comemorativas, idealizadas pela recém-criada
Braspol Nacional, em homenagem àqueles imi-
grantes – que recomeçavam a perceber seu valor.
O reconhecimento aos polacos literalmen-
te ganhou as ruas. Várias delas foram batizadas
com o nome de colonos que tiveram alguma im-
portância histórica no desenvolvimento da cidade.
Foram organizados também uma exposição com
objetos antigos doados por descendentes, um baile
com a escolha da rainha do centenário e uma mis-
sa em polonês no Estádio Municipal Olívio Wolff
do Amaral.
Tornava-se, assim, imprescindível dar con-
tinuidade às ações em prol da comunidade pola-
ca. Foi quando, em 1991, o presidente da Braspol
Nacional, Rízio Wachowicz, buscou lideranças lo-
cais com o intuito de organizar o núcleo local de
do nagrań z muzyką polską nie
23
był prosty. „Na początku były
tylko kasety magnetofonowe.
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
Kiedy pojechaliśmy do Polski,
przywieźliśmy kilka płyt CD.
Od tej pory było znacznie
lepiej. Zapraszaliśmy zespoły
muzyczne, robiliśmy wywiady,
sporo mówiliśmy o historii
Polski. Programy były bardzo
interesujące” mówi nauczyciel
Evaldo Drabeski.
Droga, która poprowadziła
od muzyki do tańca, była nieco
dłuższa. „Niektóre tańce były
powszechne na weselach, takie
jak Polka albo Xote Siedem
kroków, nikt jednak nie znał
tańców folklorystycznych”, mówi
Evaldo. Zespół „Karolinka” odegra
bardzo ważna rolę w odtworzeniu
choreografii polskich tańców
ludowych.
POWSTANIE BRASPOLU
(1991)
W życiu kulturalnym
São Mateus do Sul, trwały
przygotowania do uroczystości,
które sprowokowały szereg
wydarzeń, a z czasem nadały rytm
całemu miastu. W 1990 roku w
Sao Mateus do Sul obchodzono
stulecie kolonizacji polskiej. Z
tej okazji, idealizowanej przez
niedawno utworzony Braspol
Narodowy, organizowano wiele
uroczystości na cześć imigrantów
- którzy od niedawna zaczęli
odkrywać wartość swych korzeni.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Uznanie dla Polonii
stawało się widoczne. Kilka
ulic ochrzczono nazwiskami
kolonistów, którzy mieli
historyczne znaczenie dla rozwoju
miasta. Zorganizowano wystawę
przedmiotów pamiątkowych,
podarowanych przez potomków
Polaków, a także bal, wybory
królowej i mszę św. w języku
polskim, która odprawiona została
na miejskim stadionie im. Olivera
Wolffa do Amaral.
Po uroczystościach
zrodziła się nagląca potrzeba, by
znaleźć sposób na kontynuację
działalności lokalnej Polonii.
Dlatego też, w 1991 roku, prezes
Narodowego Braspolu, Rizio
Wachowicz, spotkał się z lokalnymi
24 São Mateus do Sul, fundado no dia 10 de maio da- liderami, by przedyskutować
ideę założenia lokalnej placówki
quele ano. “A criação desse núcleo foi importante Braspolu w Sao Mateus do Sul, co
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

nastąpiło 10 maja tego samego

para dar continuidade às ações após o centenário, roku. „Założenie placówki Braspolu
em 1990. Muita coisa foi perdida e, assim, foi se w Sao Mateus do Sul było bardzo
istotne, by móc kontynuować
resgatando”, conta Evaldo. działalność, rozpoczętą w trakcie
O que não foi perdido, estava guardado. obchodów stulecia w 1990 roku.
Wiele wartości zostało utraconych,
Nas casas e nas comunidades, na fé e na oração de tym jednak sposobem zaczęliśmy
je odzyskiwać”, mówi Evaldo.
cada polaco, a Polônia resistia como um vínculo Czego imigranci nie utracili,
divino. No dia 1º de setembro de 1991, em come- dobrze zachowali. W domach, w
koloniach, w wierze i w modlitwie
moração à rainha e padroeira da Polônia, Nossa każdego Polaka, Polska przetrwała
Senhora de Częstochowa, uma grande festa reuniu niczym boski element, jednoczący
wspólnotę polonijną. W dniu 1
cerca de três mil pessoas ao redor da centenária września 1991 roku, dla uczczenia
Królowej i Patronki Polski,
igreja construída pelos imigrantes na Colônia Matki Boskiej Częstochowskiej,
Água Branca. wielkie uroczystości zgromadziły
około trzy tysiące osób
A pequena igreja de madeira, que resistiu wokół stuletniego kościółka,
ao tempo e à destruição por força dos colonos wzniesionego przez imigrantów w
kolonii Agua Branca.
Drogami tradycji

Missa campal realizada no Estádio Municipal, em 1990, celebra o Centenário da Colonização

Polonesa em São Mateus do Sul. Arquivo: Braspol

Msza polowa, która odbyła się na miejskim stadionie w 1990 roku z okazji stulecia kolonizacji polskiej w Sao
Mateus do Sul. Archiwum: Braspol
da comunidade, testemunhava atos que reverbe- Niewielki drewniany
25
kościółek, który dzięki
rariam até hoje no orgulho dos descendentes de poświęceniu lokalnej

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

społeczności oparł się próbie
poloneses. A colorida apresentação do Grupo Fol- czasu i zniszczeniu, był teraz
clórico Polonês Lublin, de Irati, chamou a atenção świadkiem wydarzeń, o których
z dumą opowiadać będą
do público – e também de membros da Braspol. przyszłe pokolenia. Barwna
“O Lublin, naquela festa, chamou muita prezentacja Polskiego Zespołu
Folklorystycznego „Lublin”,
atenção pelos trajes, pelas danças, e isso começou przykuła uwagę zgromadzonych
– oraz zainteresowała członków
a despertar a atenção dos jovens”, afirma o pro- Braspolu.
fessor Evaldo. Somado a isso, um dos princípios „Zespół „Lublin” bardzo
zwrócił na siebie uwagę w czasie
para a fundação da Braspol era justamente incen- uroczystości, dzięki strojom i
tivar a criação de grupos folclóricos para a preser- choreografii, co przyciągnęło
szczególne zainteresowanie
vação da cultura polonesa. “Já se tinha o objetivo młodzieży” zaznacza nauczyciel
Evaldo. Ponadto, jednym z
de criar um grupo folclórico, mas foi após esse głównych założeń Braspolu było
evento que começamos a correr atrás. Irati, que właśnie tworzenie zespołów
folklorystycznych dla zachowania
não era uma cidade grande, tinha um grupo, e aí kultury polskiej. „Miałem już

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

A imagem de Nossa Senhora de Częstochowa, trazida da Polônia por imigrantes, foi doada
por Francisco Toporowicz à Igreja da Água Branca na Festa da Padroeira, em 1991. Arqui-
vo: Braspol

Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, przywieziony z Polski przez imigrantów, został podarowany przez Francisco
Toporowicza kościołowi w Agua Branca w czasie uroczystości na cześć patronki w 1991. Archiwum: Braspol
26 percebemos que, aqui, também poderíamos ter”, w planach założenie zespołu
folklorystycznego, lecz dopiero po
complementa. uroczystościach w Agua Branca,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

poważnie się tym zajęliśmy. Skoro

A Festa da Padroeira, como conta Ca- Irati, które nie było przecież dużym
minski, mexeu com a autoestima de um povo. miastem, miało swój własny
zespół, więc i u nas możemy taki
“Nós, como descendentes de poloneses, quando zespół założyć”, dodaje Evaldo.
alguém perguntava do que éramos descendentes, Uroczystości związane ze
świętem Patronki, jak opowiada
a gente respondia de cabeça baixa, voz baixa: po- Caminski, wpłynęły bardzo na
poczucie wartości lokalnej Polonii.
laco. Depois disso, se perguntassem o mesmo, a „My, z pochodzenia Polacy, kiedy
resposta era firme: POLACO! O resgate da memó- ktoś pytał nas, jakiego byliśmy
pochodzenia, odpowiadaliśmy
ria não foi só o resgate, mas a valorização da etnia po cichu i ze spuszczona głową:
polonesa. Valorização. Era algo que nós estáva- polskiego. Po uroczystościach,
jeżeli ktoś zadał nam to pytanie,
mos precisando muito”. słyszał zdecydowaną odpowiedź:
POLSKIEGO! Ten powrót do korzeni
Com toda essa injeção de ânimo na Água nie był tylko przypomnieniem,
Branca, era necessário dar o pontapé inicial. A in- skąd pochodzimy, lecz pokazał
nam, jak dużą wartość ma polski
tenção da Braspol era de que um grupo folclórico naród. Dowartościowanie. Bardzo
se consolidasse no local, por ser a maior comuni- tego potrzebowaliśmy”.
Uroczystości w Agua
dade polonesa da cidade. Parte da renda da Festa Branca były niczym zastrzyk
energii, potrzebny do dalszego
da Padroeira deveria ser destinada ao grupo de działania. Intencją Braspolu
było założenie grupy ludowej,
Drogami tradycji

Festa da Padroeira na comunidade de Água Branca, em 1991, reuniu cerca de 3 mil pessoas
que assistiram à apresentação do Grupo Folclórico Polonês Lublin, de Irati. Arquivo: Braspol

Uroczystości ku czci Patronki w miejscowości Agua Branca w 1991 roku, w których wzięło udział około 3000 osób
i które obejrzały prezentację Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Lublin” z Irati. Archiwum: Braspol
jovens “A Caminho da Paz”, que ficaria respon- właśnie tam, w Agua Branca,
27
gdyż była tam największa polska
sável por criar o grupo folclórico da comunidade. wspólnota w gminie. Część

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

wpływów z uroczystości miała
Foi no centro urbano, no entanto, que a mobiliza- być przeznaczona na rzecz grupy
ção iniciou de fato, por meio do grupo de jovens młodzieżowej „A Caminho da
Paz” (W drodze do Pokoju), która
Geração Nova São-mateuense (Gensma), ligado à miała stanowić bazę przyszłego
paróquia de Nossa Senhora do Perpétuo Socorro. zespołu folklorystycznego w
miejscowości. W końcu jednak
O acordo foi firmado em um protocolo działania rozpoczęły się w samym
Sao Mateus do Sul, przy udziale
de intenções, em fevereiro de 1992, assinado por grupy młodzieżowej Geração
Francisco Caminski, presidente da Braspol, e In- Nova São-mateuense (Gensma),
działającej przy parafii Matki Bożej
grid Hoch, presidente do Gensma. As entidades Nieustającej Pomocy.
cooperariam, assim, para a criação do primeiro W lutym 1992 roku
została zawarta umowa w
grupo folclórico de São Mateus do Sul, com um formie protokołu, podpisana
przez Francisco Caminskiego,
compromisso: não abandonar o projeto em execu- prezesa Braspolu i Ingrid Hoch,
ção por um prazo mínimo de dois anos. przewodniczącą wspólnoty
Gensma. Organizacje miały
O Gensma possuía, na época, cerca de 40 współpracować w dziele
integrantes, que colaboravam em diversas ações stworzenia pierwszego zespołu
folklorystycznego w Sao Mateus
na comunidade. Possuía também reconhecimento do Sul, zobowiązując się do tego,
że nie odstąpią od projektu przez
e credibilidade para se tornar a base sólida de um okres co najmniej dwóch lat.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Grupo Lublin, de Irati, chamou a atenção pela riqueza de seus trajes. Reprodução: Paranatur

Zespół „Lublin” z Irati, zwrócił na siebie uwagę bogactwem strojów. Reprodukcja: Paranatur
28 grupo folclórico que começava do zero: sem nome, Grupa młodzieżowa Gensma
liczyła w tym czasie około 40
sem trajes, sem danças, sem músicas, sem coreó- członków, zaangażowanych w
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

rozmaite działania społeczne.

grafo, sem nem mesmo um local para os ensaios.
Mas a responsabilidade dada ao grupo de
jovens se justificava: cada integrante convidava
um amigo, ou um colega de trabalho, e assim o
grupo crescia. A mobilização gerada na cidade in-
citou a comunidade de Água Branca a formar tam-
bém seu grupo folclórico e, assim, já nos primeiros
ensaios, cerca de 80 pessoas ocupavam o salão do
Colégio Estadual Duque de Caxias para dançar. À
frente dos dois grupos, ficou evidente a liderança
e o empenho de uma polonesa nata: Urszula Sajda.
Talvez aqueles jovens reunidos no Duque,
interessados em dançar, mas também em se diver-
tir, não esperassem a exigência e a disciplina que
Wśród mieszkańców Sao Mateus
do Sul cieszyła się uznaniem i
wiarygodnością, na tyle, że mogła
stać się solidnym fundamentem
zespołu folklorystycznego, który
rozpoczynał tu swoją historię: bez
nazwy, bez strojów, bez tańca, bez
muzyki, bez choreografa, a nawet
bez miejsca do prób.
Każdy członek grupy
młodzieżowej miał za zadanie
przyprowadzić jedną osobę ze
sobą do zespołu: znajomego, czy
kolegę z pracy, i w ten sposób
zespół przybrał istotnie na sile.
Szeroka mobilizacja w mieście
sprowokowała do działania
mieszkańców kolonii Agua Branca,
tak, że i tam wkrótce powstał
zespół ludowy. Tym sposobem
blisko 80 osób stawiło się na
pierwszą próbę tańca w holu
miejscowej szkoły stanowej
im. Duque de Caxias. Wkrótce
też oba zespoły doświadczyły
stanowczości i zaangażowania
rodowitej Polki: Urszuli Sajdy.
Być może ci młodzi
ludzie zebrani w holu szkoły,
zainteresowani tańcem, ale i

As procissões em homenagem à Nossa

Senhora de Częstochowa marcam as cele-
Drogami tradycji

brações polonesas do mês de agosto em

São Mateus do Sul. Arquivo: Braspol

Procesje ku czci Matki Boskiej Częstochowskiej

w czasie sierpniowych obchodów polonijnych w
São Mateus do Sul. Archiwum: Braspol
seriam cobradas pela coreógrafa. Natural de Cra-
cóvia, na Polônia, Urszula Sajda veio para o Brasil
em dezembro de 1989 passar as férias com amigos
que conheceu no grupo do qual fazia parte em sua
cidade natal, o Zespół Pieśni i Tańca Nowa Huta. Em
1990, começou a trabalhar com o já consolidado
Conjunto de Canto e Danças Junak, da Socieda-
de União Juventus, de Curitiba, onde permane-
ceu por nove anos. Para coreografar os pares, Ula,
como ficou conhecida, se deslocava para São Ma-
teus do Sul todo fim de semana. Recebia uma aju-
da de custo da prefeitura e se hospedava na casa
do professor Evaldo.
“A Urszula vinha no sábado, eu a buscava
na rodoviária, trazia aqui em casa, depois acon-
teciam os ensaios, ela posava aqui e domingo
Igreja Cen-
tenária da
Água Branca
na década de
1990. Arqui-
vo: Braspol
rozrywką, nie spodziewali się
29
takiej stanowczości i dyscypliny,
z jaką podeszła do nich pani
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
choreograf. Urodzona w Krakowie,
Urszula Sajda przybyła do Brazylii
w grudniu 1989 roku, na wakacje z
przyjaciółmi z Zespołu Pieśni i Tańca
„Nowa Huta”, do którego należała
w swym rodzinnym mieście. W
1990 roku rozpoczęła współpracę
z istniejącym już Zespołem Pieśni
i Tańca „Junak”, działającym przy
stowarzyszeniu Union Juventus w
Kurytybie, gdzie pracowała przez
dziewięć lat. Żeby współpracować
z zespołem z Sao Mateus do Sul,
Ula, jak ją tu wszyscy nazywali,
przyjeżdżała w każdy weekend.
Urząd miasta zwracał jej koszty
przejazdu, a zatrzymywała się w
domu Evaldo Drabeskiego.
„Urszula przyjeżdżała w
sobotę, odbierałem ją na dworcu
autobusowym i przywoziłem do
nas. Potem były próby. Nocowała
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Stuletni Kościół
w Agua Branca
w latach 90-
tych XX wieku.
Archiwum:
Braspol
30 voltava para Curitiba, ou às vezes no sábado mes- u nas, a w niedzielę wracała do
Kurytyby, choć czasami wracała
mo. Quando tinha mais atividades, ela ficava a już w sobotę. Kiedy było więcej
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

zajęć, zostawała u nas cały tydzień.

semana toda aqui em casa. A gente hospedou ela Gościliśmy ją tak przez długi okres
por muito tempo, se deu bem conosco, e a gen- czasu. Dobrze się dogadywaliśmy
i tym sposobem Braspol mógł
te manteve assim sem custo pra Braspol”, conta uniknąć kosztów, związanych z
Evaldo. zakwaterowaniem”, mówi Evaldo.
Próby się rozpoczęły, więc
Nos primeiros ensaios, com os dois gru- trzeba było teraz nadać zespołowi
jakąś nazwę, która odnosiłaby
pos reunidos, havia a necessidade de batizá-los się w jakiś sposób do Polski.
com nomes que remetessem à Polônia. Dentre Pojawiło się wiele propozycji, m.in.
„Kraków” czy „Kaminskota” (miało
algumas ideias que surgiram em reunião, como to być odniesienie do ówczesnego
Kraków (Cracóvia, em polonês) e Kaminskota prezesa Braspolu, Franciszka
Caminskiego). Lecz od Albino
(uma suposta homenagem ao então presidente da Drabeskiego wyszła propozycja,
która poparta przez Urszulę,
Braspol, Francisco Caminski), partiu de Albino została przyjęta większością
Drabeski a proposta que, com o apoio de Urszula, głosów i towarzyszyć miała
zespołowi z Sao Mateus do Sul już
seria a mais votada entre os membros para acom- zawsze: Zespół Folklorystyczny
panhar o grupo de São Mateus do Sul para sem- „Karolinka” – Polski śpiew i taniec.

pre: Grupo Folclórico Karolinka - Canto e Dança

Polonês.

A coreógrafa Urszula Sajda se hospedava Os primeiros ensaios aconteciam no Sa-

na casa de Evaldo Drabeski e compartilhava lão Nobre do Colégio Estadual Duque de
com a família costumes poloneses. Arquivo Caxias, reunindo dezenas de jovens. Arqui-
Drogami tradycji

pessoal: Evaldo e Ozilda Drabeski vo: Braspol

Pani choreograf Urszula Sajda zatrzymywała się w Pierwsze próby odbyły się w hali głównej szkoły im.
domu Evaldo Drabeskiego, gdzie dzieliła się z rodziną Duque de Caxias. Dziesiątki młodych ludzi brało udział
polskimi zwyczajami. Prywatne zbiory: Evaldo i Ozilda w próbach. Archiwum: Braspol
Drabeski
 31

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

CO OZNACZA
O que quer dizer Karolinka? „KAROLINKA”?

W polskim dorobku
Centenas de cantigas populares estão pre- kulturowym od wieków istnieje
sentes na cultura polonesa há séculos. Elas contam niezliczona ilość piosenek
ludowych. Opowiadają
histórias diversas, que envolvem o povoamento one historie, które dotyczą
e os costumes de várias regiões do país. Geração mieszkańców i tradycji różnych
rejonów Polski. Z pokolenia
após geração, as narrativas contadas sofrem alte- na pokolenie te śpiewane
opowiadania ulegały pewnym
rações, geram novas letras e fortalecem a curiosi- zmianom, powstawały nowe
dade sobre as origens da música folclórica. Com a teksty i wzrastała jeszcze bardziej
ciekawość, dotycząca korzeni
canção que inspira o nome do grupo folclórico de muzyki ludowej. Historia pieśni,
São Mateus do Sul não é diferente. z której wzięła się nazwa zespołu
folklorystycznego z Sao Mateus do
Sul, nie różniła się od innych.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Monumento eterniza a história do amor impossível entre Karolinka e Karliczek, em frente

à Estação Ferroviária de Gogolin, na Polônia. Logo abaixo, uma placa recita os primeiros
versos da popular canção. Crédito: Pnapora/Wikimedia Commons

Pomnik uwieczniający historię nieszczęśliwej miłości Karolinki i Karliczka, znajdujący się przed dworcem
głównym w Gogolinie, w Polsce. Pod spodem tabliczka, na której uwiecznione zostały pierwsze strofy tej
popularnej piosenki ludowej. Zdjęcie: Pnapora/Wikimedia Commons
32 O médico e folclorista alemão Julius Roger,
nascido em 1819, percorreu vilarejos da região da
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
Silésia para documentar as centenas de canções
que faziam parte da cultura local. Em 1863, dois
anos antes de sua morte, publicou o livro Pieśni
ludu polskiego w Górnym Śląsku (Canções do Povo
Polonês da Alta Silésia). A edição contava com le-
tras e melodias de 546 músicas populares – dentre
elas, três versões que contavam a história de uma
menina, Karolinka, e um homem, Karliczek, e fa-
ziam referência a duas cidades distintas: Bohumin
e Gogolin. Há relatos de que a música seja cantada
na região da Alta Silésia desde o século 18, sendo
adaptada ao longo dos tempos.
Em praças nas cidades de Gogolin e de
Rzeszów, há monumentos erguidos ao casal, com
placas que recitam os primeiros versos da músi-
ca: Poszła Karolinka do Gogolina / A Karliczek za nią,
jak za młoda panią / Z flaszeczką wina. Karolinka foi
para Gogolin / E Karliczek foi atrás, atrás da jo-
vem senhora / Com uma garrafa de vinho.
A curiosidade em compreender quem fo-
ram Karolinka e Karliczek, citados na letra da
música, suscita diferentes versões para explicar a
história do casal. Apesar de inconsistências históri-
cas, a cultura popular, em construção permanente,
difunde hoje uma versão que atribui a letra a uma
história de amor impossível, ocorrida anos após o
registro documentado no livro de Julius Roger.
Karolinka Kleinert era o nome de uma cam-
ponesa de origem tcheca que vivia em Grodziec,
no sudoeste da Polônia. Ela e o seu amado, Fry-
derick Karliczek, eram originários de famílias de
colonos que emigraram da República Tcheca para
Drogami tradycji
a Polônia alguns séculos antes, provavelmente fu-
gindo de perseguições religiosas5. O aspecto oti-
mista e alegre da canção contrasta com a triste his-
tória que viveram os dois personagens. Karolinka
Niemiecki lekarz i folklorysta
Julius Roger, urodzony w 1819
roku, odbył podróż po wioskach
rejonu Śląska, żeby spisać setki
piosenek, śpiewanych w tym
rejonie. W 1863 roku, dwa lata
przed swoją śmiercią, Roger wydał
śpiewnik zatytułowany „Pieśni
ludu polskiego w Górnym Śląsku”.
W publikacji znalazło się 546
melodii ludowych, z tekstem i
nutami – między nimi znalazły się
tam trzy wersje piosenki, która
opowiadała historię dziewczyny -
Karolinki i mężczyzny – Karliczka,
a także wspominały o dwóch
różnych miastach: Bohumin i
Gogolin. Niektóre źródła donoszą,
że pieśń tę śpiewano w rejonie
Górnego Śląska od XVIII wieku i
że w swej długiej historii uległa
pewnym zmianom.
Na głównym placu w
Gogolinie i w Rzeszowie zobaczyć
możemy rzeźby, upamiętniające
parę z ludowej pieśni, z
tabliczkami, na których znajdziemy
pierwsze wersy piosenki: Poszła
Karolinka do Gogolina / A Karliczek
za nią, jak za młodą panią / Z
flaszeczką wina.
Ciekawość, związana z
bohaterami piosenki, Karolinką
i Karliczkiem, spowodowała,
że powstało wiele opowieści,
dotyczących sławnej pary.
Pomimo niezgodności
historycznych, kultura ludowa,
która ulega ciągłym zmianom,
rozpowszechniła wersję, w której
przypisała tekstowi piosenki
historię pewnej nieszczęśliwej
miłości, która w rzeczywistości
wydarzyła się wiele lat po
ukazaniu się książki Juliusa
Rogera.
Karolinka Kleinert, tak
nazywała się pewna wiejska
dziewczyna o czeskich korzeniach,
mieszkała w Grodźcu, w
południowo-zachodniej Polsce.
Ona i jej ukochany, Fryderick
Karliczek, pochodzili z rodzin
kolonistów, które wyemigrowały
z Republiki Czeskiej kilka wieków
wcześniej, najprawdopodobniej
uciekając przed prześladowaniami
religijnymi5.
Optymistyczny tekst i wesoła
melodia piosenki kontrastują ze
smutną historią swych bohaterów.
e Karliczek se apaixonaram à primeira vista. Po-
rém, o romance não durou muito tempo. Nascido
em 1866, Karliczek era 18 anos mais velho que Ka-
rolinka, e essa diferença não era bem-vista pelos
demais. Além disto, ele, que se tornou o primeiro
prefeito da aldeia, era casado. Karolinka, sem es-
perar por Karliczek, casou-se com Joseph Krajczi.
O acaso do destino levou Karolinka a ser vizinha
de Karliczek no vilarejo de Bzinica Nowa, em Do-
brodzień, na voivodia de Opole6. Com o passar dos
anos, o amor entre os dois se desfez. Karolinka
teve 11 filhos em seu casamento, e Karliczek, oito7.
Um dia, quando ela voltava do campo com
um de seus filhos, encontrou um vizinho descon-
trolado e enfurecido com uma espingarda em pu-
nhos, porque sua esposa não retornava da feira há
dias. Karolinka tentou acalmá-lo, porém, em sua
fúria, o homem disparou um tiro contra ela, o que
a levou à morte. Karolinka Kleinert está enterrada
em um cemitério na cidade de Lubliniec.8
No folclore regional da Alta Silésia, a músi-
ca Poszła Karolinka do Gogolina é bastante popular.
Gogolin é uma cidade próxima a Opole e, na letra da
música, há a representação do amor de Karliczek
não correspondido por Karolinka. É cantado, na le-
tra, que Karolinka foi para Gogolin e Karliczek a se-
guiu com uma garrafa de vinho, perguntando por
que ela ia embora e implorando pelo seu retorno.
Ela, irredutível, dizia que faria o que quisesse, pois
procuraria outro homem. Nie odowiedziala, syka od-
bieżala. Oj, okropno rzecz! Ela não o respondeu, ela
largou seu namorado. Oh, que ato terrível!9
Descobriu-se, no entanto, que, após a mor-
te de Karolinka, a história de amor tivera um des-
fecho curioso. A filha mais nova da camponesa,
Elzbieta, veio a se casar com Karol, filho de Kar-
liczek, consolidando assim o amor que seus pais
não puderam viver.10
Karolinka i Karliczek zakochali się
33
w sobie od pierwszego wejrzenia.
Jednakże ich romans nie trwał
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
długo. Urodzony w 1866 roku
Karliczek był 18 lat starszy od
Karolinki, a tak duża różnica wieku
nie była mile widziana w tych
czasach. Co więcej, Karliczek,
pierwszy burmistrz miasteczka,
był żonaty. Karolinka, nie czekając
na Karliczka, wyszła za mąż
za Josepha Krajczi. Zbiegiem
okoliczności Karolinka i Karliczek
zostali sąsiadami we wsi Bzinica
Nowa, w gminie Dobrodzień
w województwie opolskim6. Z
biegiem lat miłość między nimi
wygasła. Karolinka miała 11 dzieci
w swoim małżeństwie, a Karliczek
ośmioro7.
Pewnego dnia, kiedy
Karolinka wracała z pola z jednym
z synów, spotkała sąsiada ze
strzelbą w ręce, oszalałego z
wściekłości na żonę, która od kilku
dni nie wracała z targu. Karolinka
próbował go uspokoić, ale w swej
furii, mężczyzna strzelił do niej,
co spowodowało natychmiastową
śmierć. Karolinka Kleinert jest
pochowana na cmentarzu w
Lublińcu8.
W regionalnym folklorze
Górnego Śląska, piosenka „Poszła
Karolinka do Gogolina” jest
bardzo popularna. Gogolin jest
miastem leżącym koło Opola, a
w tekście widzimy reprezentacje
nieodwzajemnionej miłości
Karliczka do Karolinki. W piosence
śpiewamy, że Karolinka poszła do
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Gogolina, Karliczek poszedł za nią
z butelką wina, pytał, dlaczego
go opuściła i błagał, żeby wróciła.
Ona nie zmieniła swego zdania
i szukała innego mężczyzny. Nie
odpowiedziała, synka odbieżała. Oj,
okropno rzecz!9
Okazało się jednak, że po
śmierci Karolinki, historia miłosna
miała ciekawy ciąg dalszy.
Najmłodsza córka Karolinki,
Elżbieta, wyszła za mąż za Karola,
syn Karliczka, spełniając tym
samym miłość, której ich rodzicom,
Karolince i Karliczkowi, nie było
dane przeżyć.10
34
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Improvisos, apresentações e IMPROWIZACJA,

WYSTĘPY I PODRÓŻE

viagens Próby, które rozpoczęły się

pod koniec lutego 1992 roku,
wkrótce zaowocowały pierwszym
Os ensaios, que começaram no fim de feve- publicznym występem zespołu
„Karolinka” wraz z zespołem
reiro de 1992, resultaram na primeira apresentação „Kraków”, w parafii Matki Bożej
pública do Karolinka, juntamente com o Kraków, Nieustającej Pomocy na osiedlu
Prohmann w Sao Mateus do
na Paróquia de Nossa Senhora do Perpétuo Socor- Sul. Dnia 24 maja tego roku, o

Público se aglomerou para assistir aos primeiros passos do folclore polonês em São Mateus
do Sul / Grupos Kraków e Karolinka dividiram o tablado no pátio da Igreja Nossa Senhora
do Perpétuo Socorro em construção / Dançarinos do Karolinka fazem a saudação com pão
e sal. Arquivo: Braspol
Drogami tradycji

Publiczność zgromadzona, by zobaczyć pierwsze kroki polskiego folkloru w Sao Mateus do Sul / Zespoły
„Karolinka” i „Kraków” razem na scenie na dziedzińcu Kościoła Matki Bożej Nieustającej Pomocy w budowie /
Tancerze zespołu „Karolinka” witają gości chlebem i solą. Archiwum: Braspol
ro, na Vila Prohmann. No dia 24 de maio daque-
le ano, às 16 horas11, subiram ao tablado montado
no pátio da igreja ainda em construção cerca de
80 dançarinos para apresentar duas coreografias:
Polonez e Trojak, além da Saudação com Pão e Sal12.
Os aplausos recebidos e o grande público
presente na igreja são as principais lembranças
que remanescem na memória dos primeiros dan-
çarinos. Apresentar-se para a comunidade era o
começo da consolidação do grupo folclórico. Ape-
sar de todas as limitações, era a dedicação indivi-
dual e coletiva que garantiria a continuidade. Isso
porque, se dependesse de condições materiais, o
caminho seria difícil.
O traje, combinado dentro das possibili-
dades, era simples: saia florida, camisa branca e
sapatilha para as mulheres; camisa branca e fita
vermelha no colarinho, calça preta e sapato social
para os homens. “Os trajes foram improvisados,
bem simples para essa primeira apresentação”, diz
Evaldo.
“Na primeira apresentação, a gente sen-
tia alegria e nervosismo”, conta Sérgio Mar-
chaukowski. Quem cuidava do som era o conta-
dor Marcos Witkowski, conhecido como Marcão.
Ele lembra que, naquele dia, cerca de 500 pessoas
estavam no pátio da igreja. “Era uma coisa inédita
em São Mateus. A festa parou e todo mundo se
aglomerou para assistir à apresentação. Fechou
de gente na volta”, relembra. Dias depois da festa,
uma senhora comentou com o dançarino Jairo de
Paula, que fazia parte do Gensma: “Nossa, vocês
não imaginam o quanto de lucro que deu para a
igreja”.
Com a empolgação inicial, já se percebia que
os grupos folclóricos eram um atrativo a mais para a
arrecadação de fundos – fosse para a construção da
igreja ou para a manutenção dos próprios grupos.
godzinie 16-ej11, po przywitaniu
35
wszystkich chlebem i solą12, blisko
80 par wkroczyło na drewnianą
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
platformę, wybudowaną na
dziedzińcu kościoła w budowie,
żeby zaprezentować zebranym
dwa tańce: polonez i trojak.
Gromkie brawa i spora
publiczność, to wspomnienia,
jakie zachowali w pamięci
pierwsi tancerze. Pierwsze
przedstawienie, zorganizowane dla
mieszkańców miasta, zaowocowało
konsolidacją zespołu. Pomimo
wielu trudności, indywidualne i
zbiorowe zaangażowanie członków,
zapewniło ciągłość przedsięwzięcia.
Jeżeli ich działalność zależałaby od
kwestii materialnych, napotkaliby
dużo trudności.
Strój, zorganizowany w
ramach możliwości, był prosty:
kwiaciasta spódnica, biała bluzka
i lekkie buciki dla dziewcząt, a
biała koszula z czerwoną wstążką
przy kołnierzyku, czarne spodnie
i buty dla chłopców. „Stroje były
improwizowane i proste w czasie
tej pierwszej prezentacji”, mówi
Evaldo.
„W czasie pierwszej
prezentacji, czuliśmy zarazem
radość i tremę”, mówi Sergio
Marchaukowski. Księgowy z
zawodu, Marcos Witkowski, znany
jako Marcao, odpowiedzialny
był wtedy za stronę dźwiękową
zespołu. Wspomina, że tamtego
dnia blisko 500 osób znajdowało
się na dziedzińcu kościoła. „To
była zupełna nowość w Sao
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Mateus. Przerwano zabawę i
wszyscy zgromadzili się wokół
sceny, żeby zobaczyć występy
zespołu. Okrążyły nas tłumy
ludzi”, wspomina. Kilka dni po
wydarzeniu, pewna kobieta
powiedziała do jednego z
tancerzy, Jairo de Paula, który był
członkiem wspólnoty Gensma:
„Wy nawet nie wiecie, jak bardzo
kościół na tym skorzystał”.
Już na samym początku
dało się zauważyć, że zespół
folklorystyczny był atrakcją przy
okazji zbiórki pieniędzy - czy to
na budowę kościoła, czy na rzecz
samej grupy. Trzeba było pomyśleć
o jakimś ciekawszym stroju, niż
zaimprowizowane białe koszule,
spódnice i spodnie. 25 lipca 1992
36
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Primeira apresentação do Grupo Karolinka na comunidade de Água Branca (imagem 1) e

Drogami tradycji

as anotações que descreviam os passos das primeiras coreografias. Arquivo pessoal: Evaldo
Drabeski

Pierwsza prezentacja zespołu „Karolinka” w Agua Branca (zdj. 1) i notatki dotyczące kroków w pierwszej
choreografii. Prywatne zbiory: Evaldo Drabeski
Era necessário evoluir para um traje mais digno do roku, „Karolinka” urządziła polską
37
kolację w hali przy kościele Matki
que a improvisada combinação de camisa branca e Boskiej Nieustającej Pomocy, a

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

zebrane tam środki miały być
saia ou calça. No dia 25 de julho daquele ano, o Ka- przeznaczone na zakup materiałów
rolinka organizou um jantar polonês, no salão paro- i uszycie pierwszych strojów dla
zespołu. W czasie kolacji zebrano
quial da igreja de Nossa Senhora do Perpétuo Socor- Cr$ 2.654.365,00 – co dzisiaj
ro, que buscava arrecadar fundos para a compra de odpowiadałoby kwocie około R$
1.800,00.13
tecidos e a confecção dos primeiros trajes do grupo. Na przestrzeni roku 1992,
„Karolinka” zorganizowała jeszcze
À época, foram arrecadados Cr$ 2.654.365,00 - em inne imprezy, które miały na celu
valores atualizados, cerca de R$ 1.800,00.13 zbiórkę funduszy na potrzeby
zespołu, jak np. bingo, które
No decorrer de 1992, outras festas foram miało miejsce w listopadzie. W
realizadas pelo Karolinka para arrecadar fundos, czasie gry spadła na nich taka
burza, że woda wlała się do
como o bingo organizado no mês de novembro. Na wnętrza sali i członkowie grupy
musieli się szybko uwijać, żeby ją
ocasião, uma forte chuva fez com que o Salão Paro- wysuszyć. Pomimo złej pogody,
quial da Igreja Matriz São Mateus inundasse, e os przy tej okazji udało się zebrać
Cr$ 1.664.500,00 netto - około
integrantes do grupo precisaram secar o espaço às R$ 1.130,00. Kwoty te, wraz z
pressas. Mesmo com o tempo ruim, o evento gerou innymi przychodami Braspolu
oraz dotacją z Banku Bamerindus
uma receita líquida de Cr$ 1.664.500,00 - aproxima- w wysokości Cr$ 500.000,00 -
około R$ 350.00 - przeznaczoną
damente R$ 1.130,00. Esses valores, somados a ou- na potrzeby „Karolinki” i
tras receitas da Braspol e a uma doação do Banco „Krakowa”, umożliwiły uszycie

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Parceria entre o sonoplasta Marcão e a coreógrafa Urszula. Arquivo: Braspol

Współpraca pomiędzy Marcao, odpowiedzialnym za dźwięk i Urszulą, choreografem zespołu. Archiwum: Braspol
38 Bamerindus no valor de Cr$ 500.000,00 - cerca de
R$ 350,00 - destinada ao Karolinka e ao Kraków,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
tornaram possíveis as confecções dos primeiros
trajes. Entre compra de tecidos e pagamento de
costureira, o custo foi de Cr$ 5.879.000,00, um valor
equivalente hoje a quase R$ 4 mil. “Tudo foi feito
aqui em São Mateus. Ficou melhor, mas não como
deveriam ser, originais. Por muito tempo, o grupo
se apresentou com trajes que se assemelhavam ao
folclórico”, explica Evaldo.
Mesmo a tarefa da sonoplastia não era sim-
ples. Na primeira década, o domínio tecnológico
era a fita cassete. Nos primeiros anos, a responsa-
bilidade de executar as músicas para as coreogra-
fias era de Marcão. Portador de uma deficiência
física congênita que o impedia de dançar, ele foi o
primeiro a exercer a função de sonoplasta no gru-
po. Ele conta que, com frequência, a fita cassete en-
roscava ou travava, deixando os dançarinos sem
saber o que fazer por alguns instantes.
Desde 1996 até hoje, quem exerce a função
no grupo é o técnico-administrativo Ludenilson
dos Santos. Sobre a limitação tecnológica, ele reve-
la o artifício, bastante familiar para quem usava as
fitas, e uma história curiosa: “O problema era vol-
tar em determinada parte da música. Você tinha
que ter o ouvido bem atento e uma caneta Bic na
mão para rebobinar. Numa apresentação na Co-
lônia Bromado, em São João do Triunfo, não deu
tempo de gravar uma fita só com as músicas que
seriam apresentadas e levamos várias, com várias
músicas. Na hora de tocar, entrou a música errada.
Como o grupo já estava no palco, dançaram, e nin-
guém do público notou”, conta Ludenilson.
Drogami tradycji
Quem disponibilizava as músicas ao grupo
era a coreógrafa Urszula Sajda. Como eram pou-
cas as coreografias, também eram poucas as músi-
cas às quais o grupo tinha acesso. Marcão gravava
pierwszych strojów. Na zakup
materiałów i krawcową wydano
Cr$ 5,879,000.00, co odpowiada
dziś prawie R$ 4.000. „Wszystko
zostało zrobione w Sao Mateus.
Było dużo lepiej, ale stroje
nie wyglądały jeszcze, jak
oryginały. Przez długi czas
zespół występował w strojach,
które jedynie przypominały
folklorystyczne”, wyjaśnia Evaldo.
Nawet praca z dźwiękiem
nie była w tych czasach prosta.
W pierwszej dekadzie istnienia
grupy posługiwano się wyłącznie
kasetami magnetofonowymi.
W początkowych latach
odpowiedzialność za część
muzyczną spadła na Marcao.
Niepełnosprawny od urodzenia,
nie mógł tańczyć, lecz zajął się
stroną muzyczną grupy. Opowiada,
że często taśma się wkręcała
albo zatrzymywała, a tancerze
nie wiedzieli, jak się mieli wtedy
zachować.
Od 1996 roku aż do dnia
dzisiejszego, tym, który przejął
tę funkcję w grupie, jest technik
administracji, Ludenilson dos
Santos. Mówiąc o problemach,
jakie płynęły z ówczesnej
technologii, wyjawia sposób,
dobrze wszystkim znany w tych
czasach i przytacza ciekawą
historię: „Problem był w tym, że
trudno było przewinąć kasetę i
ustawić dokładnie w miejscu, w
którym by się chciało. Trzeba było
mieć bardzo dobre ucho i uważnie
słuchać i zawsze mieć przy sobie
długopis BiC do przewijania. Na
jednym z występów w kolonii
Bromado w Sao Joao de Triunfo,
z powodu braku czasu przed
występem, by nagrać jedną
kasetę z potrzebnymi piosenkami,
musieliśmy zabrać kilka kaset,
z nagraniami wielu różnych
utworów. Kiedy tancerze wyszli na
scenę, odtworzono niewłaściwy
utwór. Zatańczyli i nikt z
publiczności się nie zorientował”,
opowiada Ludenilson.
Osobą udostępniającą utwory
grupie była choreograf, Urszula
Sajda. Grupa znała niewielką ilość
choreografii, dlatego też zespół
miał dostęp do niewielkiej ilości
piosenek. Marcao przegrywał i
zachowywał kopie melodii, gdyż
e guardava com ele as melodias, pois era a única była to jedyna droga do tego, by
39
zespół mógł odsłuchać utworów,
forma de o grupo ter acesso às canções quando Ur- kiedy Urszuli z nimi nie było. A

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

pani choreograf była wymagająca.
szula não estava presente. E ela era exigente. “A „Wszyscy trzęśliśmy się ze strachu
gente morria de medo dela”, confessa Jairo. przed nią”, wyznaje Jair.
„Urszula trzymała dyscyplinę
“A Urszula levava os grupos com disciplina i porządek w zespołach i
e organização e foi um sucesso. Ela tinha uma as- przynosiło to bardzo dobre
rezultaty. Ponieważ była
cendência muito grande sobre o grupo porque ela energiczna, miała bardzo duży
wpływ na grupę. Gdybyśmy
era enérgica. Se não pegasse um professor com essa nie mieli takiego instruktora na
capacidade no início, seria difícil dar continuidade”, samym początku, nie wiadomo,
czy zespół by przetrwał”, mówi
conta Caminski. Urszula ia de Curitiba a São Ma- Caminski. Urszula co sobotę
teus do Sul nos sábados e, nesses dias, à tarde, acon- przyjeżdżała z Kurytyby do Sao
Mateus do Sul, a po południu
teciam os ensaios, pontualmente, das 13h30min às odbywały się próby. Zaczynały
się punktualnie o 13:30 i trwały
18h30min. “Lembro de uma colega minha que che- do 18:30. „Pamiętam, jak kiedyś
gou atrasada no ensaio e a professora não deixou jedna z moich koleżanek spóźniła
się na próbę i nauczycielka nie
entrar. Depois, tinha apresentação e ela não deixou wpuściła jej. Potem, jak mieliśmy
ir. Minha colega saiu do grupo. Mas era assim que występ, nie pozwoliła jej wziąć
w nim udziału. Moja koleżanka
tinha que ser. Naquele período, estava todo mun- zrezygnowała z udziału w zespole.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Karolinka participa da Święconka (Bênção de Alimentos de Páscoa) na Colônia Iguaçu, nos

primeiros anos do grupo. Arquivo pessoal: Amauri Toporowicz

„Karolinka” bierze udział w Święconce w Kolonii Iguacu, w pierwszych latach istnienia zespołu. Prywatne zbiory:
Amauri Toporowicz
40 do bem cru. Se você perdia uma aula, perdia muita
coisa”, conta a professora Dagmara Santana, dança-
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
rina nos primeiros anos do Karolinka.
Por ser uma coreógrafa e bailarina profis-
sional polonesa, Urszula Sajda se tornou uma refe-
rência sobre a Polônia para o grupo. “Ela conver-
sava bastante com a gente sobre a cultura, falava
das danças, dos lugares, das roupas, explicava
de onde era”, conta Antonina Zelinski. Porém, a
relação com os alunos não ia muito além dessas
informações; a preocupação de Urszula estava na
coreografia. “Ela não dava muita chance de con-
versar, porque aproveitava o máximo de tempo
pro ensaio. Vinha, deixava uma coreografia escri-
ta para nós ensaiarmos e, na semana seguinte, ela
cobrava. Era muito exigente. Se tinha que corrigir,
corrigia. Gritava. A gente suava, errava uma coisa
e ela mandava a gente voltar. Ela gostava de per-
feição”, diz Maria Ivani Cordeiro da Silva.
Atualmente morando em Nova Iorque, a co-
reógrafa recorda a curiosidade dos dançarinos: “O
grupo de São Mateus tinha mais coragem de fazer
perguntas, questionar o meu trabalho, e eu gosta-
va de responder. Cada passo novo era um peda-
ço de história dos antepassados que eles queriam
saber”. Por estar tão próxima da Polônia, Urszula
era uma referência sobre os costumes do país. “Foi
maravilhoso ser considerada uma referência, mas
era muita responsabilidade. Eu era uma das pou-
cas pessoas – talvez a única – que era polonesa,
falava português e passava tempo suficiente entre
a comunidade. Outra razão é que qualquer conhe-
cimento que eu tinha era mais do que tinham as
pessoas que ali me perguntavam”.
Drogami tradycji
Cleverson Guimarães relembra da exigên-
cia de Urszula com a linguagem corporal. “Ela co-
brava muito a expressão facial, a postura, o olhar.
E isso foi uma coisa que eu me acostumei com a
Lecz tak musiało właśnie być. W
tym okresie nikt nie miał pojęcia o
tańcu. Jeżeli nie było cię na jednej
próbie, bardzo dużo traciłeś”,
opowiada nauczycielka Dagmara
Santana, tancerka w początkowych
latach istnienia „Karolinki”.
Jako choreograf i zawodowa
polska tancerka, Urszula Sajda
była dla grupy cennym źródłem
informacji o Polsce. „Bardzo często
rozmawiała z nami o kulturze,
opowiadała o tańcach, miejscach,
strojach, i wyjaśniała, skąd
pochodziły”, opowiada Antonina
Zelinski. Jednakże rozmowy
z uczniami nie wychodziły
zbytnio poza te informacje;
celem przyjazdów Urszuli była
choreografia. „Nie było czasu
na pogawędki, gdyż ten, który
miała, wykorzystywała na próby.
Przyjeżdżała, zostawiała nam
rozpisaną choreografię, żebyśmy
ćwiczyli ją przez tydzień, a na
następnej próbie nas rozliczała.
Była bardzo wymagająca. Jeżeli
widziała jakieś niedociągnięcia,
zaraz je poprawiała. Krzyczała.
Dawaliśmy z siebie wszystko,
jeden błąd i trzeba było zaczynać
wszystko od nowa. Dążyła do
perfekcji”, mówi Maria Ivani
Cardeiro da Silva.
Mieszkająca obecnie w
Nowym Jorku, choreograf Urszula
wspomina ciekawość tancerzy:
„Zespół z Sao Mateus nie bał się
zadawać pytania, wypytywać
o moją pracę, a ja z chęcią im
odpowiadałam. Każda informacja
oznaczała dla nich następny
krok ku poznaniu historii swych
przodków”. Będąc tak blisko
związana z Polską, Urszula była
dla nich źródłem informacji,
dotyczących obyczajów tego kraju.
„Było to niesamowite uczucie, lecz
i wielka odpowiedzialność. Byłam
jedną z niewielu osób – może
nawet jedyną – która była z Polski,
mówiła po portugalsku i spędzała
z nimi dostatecznie dużo czasu.
Z drugiej strony jakiekolwiek
informacje, które posiadałam,
zawsze trochę ubogacały wiedzę
zadających pytania”.
Cleverson Guimarães
wspomina, jak wielki nacisk
Urszula kładła na mowę ciała.
„Zwracała uwagę na wyraz
Urszula, talvez dê para visualizar isso nas fotos. twarzy, postawę, spojrzenie. Tego
41
nauczyłem się, kiedy Urszula
Esse negócio de olhar no olho, no rosto, como se pracowała z nami, możliwe, że

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

można to zobaczyć na zdjęciach.
estivesse conversando, era uma coisa da Urszula Kwestie patrzenia prosto w oczy,
mesmo”. na twarz, jakby się było w trakcie
rozmowy, to była właśnie idea
Urszula se surpreende com a lembrança de Urszuli.”
seu comportamento. “Depois de tantos anos, al- Urszula jest zaskoczona tym,
jak dobrze zapamiętano jej sposób
guém lembra da minha rigidez. Eu chamaria de pracy. „Po tylu latach, ktoś pamięta
moje wymagania. Nazwałabym to
disciplina. Que ótimo! Isso mostra que eu estava dyscypliną. Świetnie! To pokazuje,
certa. No início, acho que eu era a única que acre- że miałam rację. Na początku
myślałam, że byłam jedyną osobą,
ditava que nós conseguiríamos apresentar um dia która wierzyła, że któregoś dnia
no palco, em frente ao público. Eles olhavam para uda nam się wyjść na scenę i
zatańczyć dla publiczności. Oni
mim pensando ‘o quê? A gente não consegue fazer patrzyli na mnie i myśleli ‘Co?
Nigdy nam się to nie uda!’, lecz
isto!’, mas eles não estavam com coragem de dizer. nie mieli odwagi nic powiedzieć.
Então, eu começava a quebrar os passos em peda- Wtedy rozkładałam każdy układ na
maleńkie części i powtarzaliśmy
cinhos pequenos e repetir, repetir, repetir. Quando wszystko, aż do skutku. Kiedy w
conseguiam, acho que a minha felicidade de ver końcu udawało się, moja radość
była chyba większa, niż ich
isto era maior do que a deles!”. samych!”

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Os dançarinos Sérgio Marchaukowski e Dagmara Santana demonstram a postura exigida

por Urszula na dança folclórica. Arquivo pessoal: Sérgio Marchaukowski

Tancerze Sergio Marchaukowski i Dagmara Santana w postawie wymaganej przez Urszulę w czasie tańca
folklorystycznego. Prywatne zbiory: Sergio Marchaukowski
42 O primeiro ano do Karolinka foi rico em Pierwszy rok zespołu
„Karolinka” był bogaty w występy
apresentações e reconhecimentos: de maio a de- i wyróżnienia: od maja do
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

grudnia, uczestniczyli w pięciu

zembro, foram cinco apresentações, todas em São przedstawieniach, w samym São
Mateus do Sul, em que o grupo conviveu com os Mateus do Sul, gdzie byli gorąco
oklaskiwani przez mieszkańców
aplausos da comunidade, além de uma série de i otrzymali wiele publicznych
elogios e congratulações formais públicas. A pri- wyrazów uznania i oficjalnych
gratulacji. Pierwszy występ
meira vez que o Karolinka se apresentou fora da zespołu „Karolinka” poza miastem,
a zarazem pierwszy w nowych
cidade foi também a primeira com os trajes confec- strojach, uszytych przez lokalne
cionados por costureiras locais, no dia 5 de janeiro zakłady krawieckie, odbył się 5
stycznia 1993 roku, w Antonio
de 1993, em Antônio Olinto. Passada a empolga- Olinto. Kiedy opadły pierwsze
ção inicial da criação do grupo, houve a redução emocje, związane z powstaniem
grupy, liczba członków znacznie
do número de integrantes, mas também a consoli- się zmniejszyła, lecz doszło także
do zjednoczenia niewielkiej grupy
dação de um pequeno e unido grupo de dançari- tancerzy, którzy zapewnili ciągłość
nos que garantiriam a continuidade do Karolinka istnienia zespołu „Karolinka” w
następnych latach.
nos anos seguintes.
Drogami tradycji

Confraternização entre integrantes dos grupos Karolinka e Kraków no Salão do Colégio

Duque de Caxias, em dezembro de 1992. Arquivo: Braspol

Spotkanie członków zespołów „Karolinka” i „Kraków” w głównej hali szkoły im. Duque de Caxias, w grudniu
1992. Archiwum: Braspol
 43

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

A continuidade e as dificuldades NASTĘPNE LATA I
NAPOTKANE TRUDNOŚCI
enfrentadas
A história do Grupo Karolinka é repleta de Historia zespołu „Karolinka”
jest pełna wzlotów i upadków.
altos e baixos. Os ciclos sempre se renovaram, o Cykl zawsze się powtarzał, co
que fortaleceu a continuidade e a dedicação de utwierdzało i coraz bardziej
angażowało osoby w różnym
pessoas de várias idades junto às atividades do wieku, pasjonujące się polskim
folclore polonês. A batalha do grupo precisou re- folklorem. Zespół zmuszony
był przetrwać wiele trudności,
sistir a muitas dificuldades, particularmente nos szczególnie w pierwszych latach
swojego istnienia.
primeiros anos de atividades.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Isabel, Evaldo, Maria Aparecida e Cleverson (da esquerda para a direita) representavam
com orgulho o folclore polonês. Arquivo pessoal: Cleverson Guimarães

Isabel, Evaldo, Maria Aparecida i Cleverson (od lewej do prawej) dumnie reprezentują polski folklor. Prywatne
zbiory: Cleverson Guimaraes
44 O ano de 1993 ainda foi repleto de apresen- Rok 1993 pełen był
występów, prób i prezentacji.
tações, ensaios e exibições. Se isso mexia positiva- Wszystko to podniosło znacznie
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

dumę lokalnej Polonii, lecz prawdą

mente com a autoestima do povo polonês, é ver- było, że zespół musiał stawić czoła
dade que o grupo também enfrentava barreiras já wielu przeszkodom, istniejącym
w społeczeństwie. Zacznijmy
existentes na sociedade. A começar, o Karolinka od tego, że „Karolinka” była
era ligado ao Gensma, grupo de jovens vinculado związana z Gensma, wspólnotą
młodzieżową, istniejącą przy
à igreja católica. Jairo de Paula conta que essa liga- kościele katolickim. Jairo de
Paula opowiada, że to połączenie
ção era vista com ressalvas: “A gente sentiu uma nie było zbyt dobrze widziane:
barreira, por ser uma coisa nova, e não por pre- „Czuliśmy pewien opór, z
powodu tego, że było to coś
conceito. Isto porque éramos um grupo de jovens zupełnie nowego, a nie z powodu
da igreja e de repente começamos a sair fora das uprzedzeń. To dlatego, że byliśmy
wspólnotą kościelną i nagle
atividades religiosas”. zaczęliśmy angażować się w coś,
co nie miało nic wspólnego z
Para Isabel Niesponginski, recordar os religią”.
anos de participação no Karolinka é como abrir Dla Isabel Niesponginski
wspomnienia z czasów, kiedy
um velho baú de brinquedos de infância rechea- należała do zespołu „Karolinka”,
do de nostalgia e boas lembranças. Uma vez, ao było jak otwarcie starej skrzyni
z zabawkami z lat dziecięcych,
caminhar pela rua com uma companheira do gru- pełnej nostalgii i dobrych
wspomnień. Pewnego razu, kiedy
po, ainda vestida com os trajes de dança, ouviu: szły ulicą z jedną z koleżanek z
“onde é que vão fantasiadas? O Carnaval já pas- zespołu, ubrane jeszcze w strój
taneczny, usłyszała: „A gdzie
sou”. Isabel conta, orgulhosa: “Eu disse para ela się panny wybierają w tych
erguer a cabeça e mostrar que a gente faz o que przebraniach? Karnawał już się
skończył.” Isabel powiedziała
gosta. Não era para ter vergonha, não”. z dumą: „Ja jej powiedziałam,
żeby podniosła wysoko głowę i
Nos primeiros anos, o ponto alto das apre- pokazała, że lubimy to, co robimy.
sentações foram as excursões para a Festilha, em Nie było się czego wstydzić, o nie!”
W pierwszych latach bardzo
São Francisco do Sul, no estado de Santa Catarina, dużą atrakcją były wyjazdy do
Drogami tradycji

Viagens para São Francisco do Sul, em Santa Catarina, foram marcantes para a primeira
geração do Karolinka. Arquivo pessoal: Cleverson Guimarães

Podróże do Sao Francisco do Sul w stanie Santa Catarina zapadły głęboko w pamięć pierwszemu pokoleniu
zespołu „Karolinka”. Prywatne zbiory: Cleverson Guimaraes
as quais ocorreram em três oportunidades. Era a Festilha w Sao Francisco do Sul, w
45
stanie Santa Catarina, gdzie zespół
chance de entrar em contato com outros grupos pojechał aż trzykrotnie. To była

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

okazja, żeby spotkać się z innymi
folclóricos e sentir a valorização dada ao Karo- zespołami folklorystycznymi
linka. As coreografias ainda eram as primeiras en- oraz żeby zobaczyć, jak wysoko
ceniono „Karolinkę”. Choreografie,
saiadas por Urszula Sajda. “Mas tinha uma época przedstawiane w tańcach, były
que a gente ensaiava por conta própria também. A te same, których nauczyła ich
Urszula Sajda. „Był jednak czas,
gente era sempre bem aplaudido. Mesmo não ten- że mieliśmy próby we własnym
zakresie. Zawsze byliśmy
do aqueles trajes bonitos, eles sempre lembravam doceniani. Nawet, jeśli nie
da gente e fazíamos sucesso”, afirma Dagmara. mieliśmy tak pięknych strojów,
oni zawsze o nas pamiętali i
O orgulho de levar o folclore polonês a di- odnosiliśmy sukcesy”, opowiada
versos eventos e festividades da região pregou Dagmara.
Duma z reprezentowania
algumas peças. Com o apoio da Braspol, o Karo- polskiego folkloru na różnych
imprezach i uroczystościach
linka frequentemente se apresentava em festas de regionalnych stawiała ich
comunidades no interior de municípios próximos czasem w dość niezręcznych
sytuacjach. Przy wsparciu
a São Mateus do Sul. A estrutura, muitas vezes Braspolu, „Karolinka” często
precária, que era disponibilizada para as apresen- występowała na festynach w
okolicznych wsiach. Infrastruktura
tações limitava o desenvolvimento do grupo. “Se przeznaczona na występy, bywała
bardzo prosta, i ograniczała jakość
não tinha palco, o grupo se apresentava no chão występu zespołu. „Jeżeli nie było
mesmo. Era um grupo para se apresentar dentro sceny, zespół tańczył na trawie.
Takie było przeznaczenie zespołu,
da comunidade, uma maneira de ir divulgando as który propagował polskie tradycje
tradições polonesas”, diz Evaldo. w lokalnej wspólnocie”, mówi
Evaldo.
Os esforços da Braspol em levar o Karo- Starania Braspolu, by
„Karolinka” występowała na
linka às festas comunitárias eram reconhecidos regionalnych uroczystościach,
pelos dançarinos. Eles relembram, porém, que o znalazły uznanie wśród
tancerzy. Wspominają jednak,
reconhecimento pelo trabalho do grupo nem sem- że nie zawsze spotykali się z
pre partia dos organizadores das festas. “A gente należytym przyjęciem ze strony

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Apresentação em festa na comunidade de Água Branca. Arquivo: Braspol

Występy w czasie uroczystości w Agua Branca. Archiwum: Braspol

46 foi se apresentar num bingo e queriam que a gente organizatorów uroczystości.
„Poproszono nas kiedyś, żebyśmy
dançasse entre uma rodada e outra para segurar o wystąpili przy okazji bingo, w
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

przerwach pomiędzy jedną grą

público. No início, eu não ligava, mas eu via que
eu estava aquecido para dançar e esfriava. Caiu a
ficha que o pessoal não estava levando a sério”,
conta Cleverson.
A troca de trajes, às vezes, acontecia em es-
paços pequenos e afastados do local da apresen-
tação. Para Nelson, o Karolinka estava que nem
arroz de festa: “A gente ia dançar e não tinha ta-
blado, nada. Dançava na grama, ou num salãozi-
nho com uns bêbados dançando, que eu tinha que
dar um empurrão. Assim, não valorizavam o que
a gente fazia”.
Nos primeiros anos, a prefeitura de São
Mateus do Sul foi uma importante parceira no
a następną, żeby nie dopuścić,
aby uczestnicy gry się rozeszli.
Na początku nie miało to dla
mnie znaczenia, potem jednak
zauważyłem, że po rozgrzewce
musieliśmy zbyt długo czekać.
Zdałem sobie sprawę, że oni nie
traktowali nas poważnie”, mówi
Cleverson.
Czasami pomieszczenie,
która miało zespołowi służyć za
przebieralnie, było zbyt małe
lub znajdowało się daleko od
miejsca, gdzie mieli wystąpić.
W opinii Nelsona, traktowano
zespół „Karolinka” jak „ryż przy
obiedzie”: „W miejscu gdzie
mieliśmy tańczyć nie było
sceny, ani niczego podobnego.
Tańczyliśmy na trawie albo w
jakiejś ciasnej sali, pełnej pijaków,
których musiałem odpychać.
Widać było, że nie doceniali tego,
co robiliśmy”.

Grupo Karolinka e músicos são-ma-

teuenses reunidos em frente à Casa
da Memória Padre Bauer em 1995.
Drogami tradycji

Arquivo: Braspol

Zespół „Karolinka” i muzycy z Sao Mateus

do Sul zebrani przed Domem Pamięci
im. ks. Bronisława Bauera w 1995 roku.
Archiwum: Braspol
apoio ao grupo: colaborava principalmente com o
pagamento da coreógrafa e com transporte. Ain-
da assim, as condições nem sempre eram boas.
Quando o Karolinka se apresentou em Laranjei-
ras do Sul, o ônibus cedido pelo poder público
precisava parar no caminho para esfriar o motor.
“Quando chegamos lá, uma pessoa que nos rece-
beu, comentou: ‘vocês vieram com esse ônibus?
Meu Deus, se eu soubesse, tinha providenciado
um ônibus para vocês!’”, relata Cleverson.
O Karolinka não cobrava pelas apresenta-
ções e ninguém era dançarino profissional. Só que
o descaso com o grupo começava a se tornar um
problema sério. Em certos lugares, nem um ca-
chorro-quente e um refrigerante queriam pagar.
“A gente começou a perceber se realmente valia a
pena se expor tanto. Em muitos passos, precisava
bater o pé. Como faria isso na grama? Isso desmo-
bilizava, porque não trazia atenção para a apre-
sentação”, recorda Dagmara. “A gente tinha que
ficar adivinhando as coisas de onde poderíamos
tirar dinheiro, fazíamos uns bailes para manter o
grupo. Era na coragem”, relembra José Carlos Ja-
nowski.
Foram difíceis anos para o grupo que, nas
primeiras apresentações, contava com mais de 40
casais. “Passava muita gente. O pessoal ia ensaiar,
mas não tinha aquele compromisso. Faltava ho-
mem, era mais mulher”, diz Antonina. Entre 1996
e 1997, o Karolinka sobrevivia com uma média
de seis casais. “Por um tempo, manteve um nú-
mero de oito casais. Chegou uma época em que
o grupo ficou bem menor. Os rapazes estavam só
em quatro. Moças, tinha um pouco mais. Duran-
te um bom tempo, a gente manteve o grupo com
quatro casais se apresentando. Quando tínhamos
um evento ou um baile que eu tinha que ajudar
a organizar, eu jogava o coreógrafo, Marcelo
W pierwszych latach istnienia
47
zespołu ratusz był istotnym
partnerem, wspierającym grupę:
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
pomógł szczególnie przy opłacaniu
pracy choreografa i w transporcie
zespołu na występy. Mimo
wszystko warunki nie zawsze były
dobre. Gdy „Karolinka” pojechała
na występy do Laranjeiras do
Sul, użyczony im autobus musiał
zatrzymać się po drodze, żeby
schłodzić silnik. „Kiedy dotarliśmy
na miejsce, osoba która tam na
nas czekała, powiedziała: „Tym tu
przyjechaliście? Mój Boże, gdybym
wiedział, załatwiłbym dla was
autobus!”, opowiada Cleverson.
„Karolinka” nie pobierała
żadnych opłat za występy i nikt
nie był zawodowym tancerzem.
Jednak brak szacunku dla zespołu
zaczął stawać się poważnym
problemem. W niektórych
miejscach nawet kanapki, czy
napoju nie chcieli im zaoferować.
„Zaczęliśmy się zastanawiać, czy
warto było aż tak się angażować.
W wielu choreografiach trzeba
było przytupnąć. Jak mieliśmy
to zrobić na trawie? To nas
zniechęcało, bo publika nie
zwracała uwagi na występ”,
wspomina Dagmara. „Musieliśmy
ciągle wymyślać jakieś nowe
sposoby na zbiórkę pieniędzy,
urządziliśmy kilka bali, żeby
utrzymać zespół. Trzeba było
dzielnie walczyć”, przypomina
José Carlos Janowski.
Były to trudne lata dla grupy,
która w swych początkowych
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
latach liczyła ponad 40 par.
„Przewinęło się tu wiele osób.
Ludzie przychodzili na próby,
nie wykazywali jednak tak
potrzebnego zaangażowania.
Brakowało mężczyzn, było więcej
kobiet”, mówi Antonina. W
latach 1996 i 1997, „Karolinka”
przetrwała ze średnio sześcioma
parami. „Przez pewien czas było
osiem par. W pewnym okresie
grupa jeszcze bardziej się
skurczyła. Było tylko czterech
mężczyzn. Dziewczyn było trochę
więcej. Przez długi okres na
naszych występach były tylko
cztery tańczące pary. Kiedy
była jakaś uroczystość czy bal,
który pomagałem organizować,
stawiałem choreografa, Marcelo
48 [Salzqueber], para dançar no meu lugar”, afirma
Evaldo. Já Dagmara relembra uma época em que
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
o grupo não tinha coreógrafo: “Nós mesmos pu-
xávamos os ensaios. Quando veio o Marcelo, ele
começou a reerguer o grupo”.
Formado em Dança pela Faculdade de Ar-
tes do Paraná, Marcelo Salzqueber trabalhou com
grupos folclóricos poloneses, ucranianos, italia-
nos e alemães em diversas cidades do Paraná e
de Santa Catarina. Autodidata em danças folcló-
ricas, Marcelo passou por mais de 25 grupos por
meio do projeto “Trilha da Cultura”, do Governo
Estadual do Paraná. “Em 1995, fui ministrar um
curso de dança de salão em São Mateus e queria
conhecer o grupo folclórico onde a Urszula tinha
trabalhado. Eles não estavam com a ideia de arru-
Coreógrafo Mar-
celo Salzqueber
Drogami tradycji
em dança solo
com Dagmara, no
Parque de Expo-
sições. Arquivo:
Braspol
[Salzqueber], żeby tańczył na
moim miejscu” mówi Evaldo.
Dagmara wspomina czasy, kiedy
zespół wcale nie miał choreografa:
„My sami prowadziliśmy próby.
Kiedy przybył Marcelo, rozpoczął
odbudowę zespołu”.
Marcelo Salzqueber ukończył
wydział tańca w parańskiej szkole
sztuk pięknych i pracował w
polskich, ukraińskich, włoskich
i niemieckich zespołach
folklorystycznych w wielu
miastach stanu Parana i Santa
Catarina. Marcelo, samouk
w dziecinie tańca ludowego,
pracował z ponad 25 zespołami
w ramach projektu „Trilha da
Cultura”, sponsorowanego przez
rząd stanu Parana. „W 1995
roku pojechałem do Sao Mateus,
żeby poprowadzić tam kurs
tańca towarzyskiego i chciałem
poznać zespół folklorystyczny,
z którym pracowała wcześniej
Urszula. Oni w tym czasie nie mieli
Choreograf Marcelo
Salzqueber, tańczy
solo z Dagmarą, w
Parque de Exposicoes.
Archiwum: Braspol
mar alguém, mas uns meses depois o Evaldo me zamiaru nikogo zatrudniać, lecz
49
kilka miesięcy później, Evaldo
procurou e eu fui”. O coreógrafo veio para São skontaktował się ze mną, złożył

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

propozycję, a ja ją przyjąłem”.
Mateus do Sul em 1996 e permaneceu até 1997 nos Choreograf przybył do Sao Mateus
grupos Karolinka e Kraków. do Sul w 1996 roku i został tam
do 1997, pracując z zespołami
A experiência do coreógrafo em grupos de „Karolinka” i „Kraków”.
diversas etnias trouxe uma bagagem cultural im- Doświadczenia choreografa,
który pracował z różnymi grupami
portante para a manutenção do Karolinka. Marce- etnicznymi, wniosło pokaźny
bagaż kulturowy, bardzo istotny
lo colaborava até mesmo no desenho e na confec- w historii zespołu „Karolinka”.
ção de trajes. “A gente tinha que fazer adaptações Marcelo uczestniczył nawet w
projektowaniu i produkcji strojów.
no grupo. Não podia dar oportunidade de enfra- „Musieliśmy przeprowadzić wiele
quecer, porque era uma época de sacrifício. Se não poważnych zmian w zespole. Nie
można było pozwolić na osłabienie
tivéssemos trabalhado naqueles dois anos, talvez grupy, gdyż był to czas poświęceń.
Gdyby nie praca tych dwóch lat,
não desse continuidade ao folclore em São Ma- nie wiadomo, czy folklor w Sao
teus. Eles estavam bem desmotivados e, inclusive, Mateus by przetrwał. Członkowie
zespołu byli bardzo zniechęceni, a
eram um pouco ridicularizados”, conta o coreó- nawet czasem wyśmiewani”, mówi
grafo. choreograf.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Grupos Karolinka e Kraków com o coreógrafo Marcelo, no baile da Tradycje Polskie, em

1996. Arquivo: Braspol
Zespoły „Karolinka” i „Kraków” wraz z choreografem Marcelo, na balu Tradycje Polskie w roku 1996. Archiwum:
Braspol
50 Num período de adversidades, a Braspol W tym trudnym okresie
Braspol postanowił wyróżnić
decidiu prestar reconhecimento aos grupos fol- zespoły folklorystyczne w czasie
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

obchodów Tradycji Polskich14.

clóricos durante os festejos da Tradycje Polskie14. Petrobras natomiast przeznaczył
A Petrobras, por sua vez, destinou um patrocínio fundusze na realizację lekcji
polskiego i potrzebne inwestycje
para a realização de aulas de polonês e para inves- w obu zespołach folklorystycznych
tir nos dois grupos folclóricos de São Mateus do z Sao Mateus do Sul. Trzeba było
nabrać sił i znaleźć sposób na to,
Sul. Era necessário tomar fôlego e encontrar um aby zespół mógł się ponownie
rozwijać. Wtedy właśnie Braspol
caminho a partir do qual o grupo voltasse a cres- wprowadził w życie pomysł
cer. Foi quando, em 1998, a Braspol levou adiante stworzenia dziecięcej grupy
folklorystycznej, która będzie
a ideia de criar um grupo folclórico infantil que podstawą grupy dorosłych. Tak
serviria de base para o grupo adulto. Um novo ci- rozpoczynał się nowy etap w
historii zespołu „Karolinka”.
clo se iniciava.
Drogami tradycji

Grupo Karolinka com os trajes de Rzeszów e de Cracóvia, adquiridos em 1996 e 1997, res-
pectivamente. Arquivo: Braspol

Zespół „Karolinka” w strojach rzeszowskich i krakowskich, nabytych w latach 1996 i 1997. Archiwum: Braspol

A criação do grupo infantil
Parece curioso pensar o Karolinka, hoje,
sem o grupo infantil. Ele está na base da evolução
das danças folclóricas e colabora para a conser-
vação da cultura polonesa. Antes de ele ser cria-
do, algumas experiências já aconteciam, mas não
junto ao grupo Karolinka. Enquanto o professor
Evaldo ministrava aulas de polonês para crian-
ças na Colônia Iguaçu, o coreógrafo Marcelo dava
aula de danças para outras crianças. “Era algo
bem básico, para crianças pequenas, entre sete e
oito anos”.
Primeira apresenta-
ção do grupo infantil
do Karolinka, em
1998, na Praça da
Igreja Matriz. Arqui-
vo pessoal: Evaldo e
Ozilda Drabeski
51
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
UTWORZENIE GRUPY
DZIECIĘCEJ
Dzisiaj trudno sobie
wyobrazić „Karolinkę” bez zespołu
dziecięcego. Działanie tej grupy
leży u podstaw rozwoju tańca
ludowego i wspiera w zachowaniu
polskiej kultury. Zanim został
utworzony, zaistniały już w
mieście pewne inicjatywy, lecz nie
były one bezpośrednio związane
z zespołem „Karolinka”. Kiedy
nauczyciel Evaldo rozpoczął lekcje
języka polskiego dla dzieci w
kolonii Iguacu, choreograf Marcelo
uczył tańca pozostałe dzieci.
„To były bardzo proste kroki, dla
małych dzieci w wieku siedmiu,
ośmiu lat”.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Pierwszy występ
dziecięcego zespołu
„Karolinka” w 1998 roku
na placu przed głównym
kościołem. Prywatne
zbiory: Evaldo i Ozilda
Drabescy
52 Até 1998, sempre houve dificuldade em Do 1998 roku zespół miał
duże trudności z naborem
agregar membros ao grupo adulto. Uma geração nowych członków do grupy
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

dorosłych. Jedno pokolenie

começava a deixar o Karolinka e era necessário zaczęło już opuszczać „Karolinkę”
atrair a participação de uma nova. Assim, a for- i koniecznym było przyciągnięcie
nowej generacji. Tak więc
mação do grupo infantil decorre dessa lacuna. utworzenie zespołu dziecięcego
“Pensamos em criar o grupo infantil para servir wynikło z odczuwalnego braku.
„Pomyśleliśmy, żeby stworzyć
de base para o adulto. Dentro da Braspol, foi dado zespół dziecięcy, który będzie
służył za bazę zespołu dorosłych.
muito destaque para este grupo infantil. Até hoje, Braspol poświęcił dużo uwagi
este grupo serve de base para o infanto-juvenil e stworzeniu zespołu dziecięcego.
Do tej pory najmłodsi uczestnicy
para o adulto”, explica Evaldo Drabeski, presi- stanowią podstawę dla grupy
dente da Braspol na época da criação do grupo młodzieżowej i zespołu
dorosłych”, wyjaśnia Evaldo
voltado para as crianças. Drabeski, prezes Braspolu w
momencie tworzenia grupy
As coreografias eram produzidas por Ana dziecięcej.
Luiza Bittencourt Pacheco. Através da Secretaria Autorką choreografii była
Ana Luiza Bittencourt Pacheco.
Estadual de Cultura, a coreógrafa realizou uma Za pośrednictwem Stanowego
oficina de 30 horas que englobou os grupos adulto Departamentu Kultury, choreograf
przeprowadziła 30-godzinne
Drogami tradycji

Meninas do grupo infantil do Karolinka em uma das primeiras apresentações, em 1998.

Arquivo: Braspol

Dziewczynki z zespołu dziecięcego „Karolinka” na jednym z pierwszych występów w 1998 roku. Archiwum:
Braspol
e infantil. Ana Luiza comandava também o Gru-
po Folclórico Polonês Szarotka, de Balsa Nova.
“Achei incrível a disposição em criar o grupo in-
fanto-juvenil, que, durante os ensaios, tinha mais
de trinta crianças muito animadas e dispostas a
aprender. O que me chamou muito a atenção foi a
facilidade com que aprendiam os passos, tanto no
grupo adulto como no infanto-juvenil. Tudo pa-
recia muito natural. Eu mostrava apenas uma vez
e a maioria já conseguia fazer”, conta Ana Luiza.
A chegada das crianças ao Karolinka tam-
bém aproximava a vinda de familiares para o gru-
po. Pais e mães dos jovens começaram a colaborar
nas atividades e nas necessidades do Karolinka.
No início, as crianças que integraram as danças
eram alunos da Escola Municipal Pedro Effco.
Grupo Ka-
rolinka se
apresenta na
Escola Pedro
Effco, mesmo
local dos en-
saios. Arqui-
vo pessoal:
Irio Janoski
warsztaty, w których uczestniczyły
53
zespoły dorosłych i dzieci. Ana
Luiza kierowała także polskim
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
zespołem folklorystycznym
o nazwie „Szarotka” z Balsa
Nova. „Niezwykła była ta chęć
stworzenia grupy dziecięco-
młodzieżowej. Podczas prób
było ponad trzydzieścioro dzieci,
bardzo energicznych i chętnych
do nauki. Co szczególnie zwróciło
moją uwagę, to łatwość, z jaką
się uczyli, tak zespół dorosłych,
jak i dziecięco-młodzieżowy. To
wszystko wydawało się bardzo
naturalne. Pokazywałam raz i
większość umiała powtórzyć”,
opowiada Ana Luiza.
Pojawienie się dzieci w
„Karolince” sprawiło, że całe
rodziny zaczęły angażować się w
sprawy zespołu. Ojcowie i matki
najmłodszych zaczęli pomagać
w działaniach i potrzebach
„Karolinki”. Początkowo dzieci,
które dołączyły do grupy
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Zespół
„Karolinka”
na występie w
szkole im. Pedro
Effco, miejscu
prób. Prywatne
zbiory: Irio
Janoski
54 Dentre os familiares, estava Elenyr Janoski, tanecznej, byli to uczniowie szkoły
im. Pedro Effco.
que sempre acompanhava a filha Iris, então com Wśród członków rodzin
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

była Elenyr Janoski, która zawsze

sete anos, nos ensaios. Um dia, no entanto, ela towarzyszyła córce Iris, wówczas
não pôde levar a filha e a tarefa coube ao pai, Irio siedmioletniej, podczas prób.
Pewnego dnia nie mogła być z
Janoski – que, até então, não tinha envolvimento dziewczynką i zadanie spoczęło
nem muito interesse pela cultura polonesa. Parece na ojcu, Irio Janoski – który do
tamtej chwili nie angażował się w
ter sido obra do destino. działania zespołu i nie wykazywał
zainteresowania polską kulturą.
Os ensaios, à época, aconteciam na Esco- Wydaje się, że było to zrządzenie
la Pedro Effco, que não contava com estrutura losu.
Próby w tym czasie odbywały
adequada para esse tipo de atividade. Por isso, się w szkole im. Pedro Effco,
a coreógrafa Ana Luiza necessitava de apoio na która nie posiadała odpowiedniej
do tego infrastruktury.
organização do ensaio. Irio, vendo a dificuldade, Dlatego też choreograf Ana
Luiza potrzebowała wsparcia
prontificou-se a ajudá-la a resolver coisas penden- w organizowaniu prób. Irio,
tes. “E parece que cuspi pra cima e caiu na testa: widząc trudności, na ochotnika
zaproponował, że pomoże jej
estou resolvendo coisas até hoje”, diverte-se o apo- rozwiązać zaległe sprawy. „I
sentado, que presidiu o grupo por 15 anos e hoje wygląda na to, że splunąłem
w górę i spadło mi na czoło:
atua como coordenador. “Na verdade, a minha rozwiązuję sprawy do dzisiaj”,
śmieje się emeryt, który kierował
zespołem przez 15 lat i obecnie
Drogami tradycji

Irio Janoski com integrantes do grupo infantil do Karolinka. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Irio Janoski z członkami dziecięcego zespołu „Karolinka”. Prywatne zbiory: Irio Janoski
participação no movimento aconteceu por acaso”, działa jako koordynator. „Tak
55
naprawdę mój udział w tym
acrescenta ele, que se tornou uma referência por przedsięwzięciu rozpoczął się

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

zupełnie przypadkowo” dodaje
sua atuação em prol do folclore polonês. osoba, która stała się punktem
Inicialmente, os trabalhos dos grupos in- odniesienia, dzięki swoim
działaniom na rzecz polskiego
fantil e adulto do Karolinka não eram coordena- folkloru.
dos em conjunto. No fim de 1999, houve o enten- Początkowo prace z dziećmi
i dorosłymi nie były ze sobą
dimento de que as alas deveriam se tornar um połączone. Pod koniec 1999 roku
podjęto decyzję, że te dwie drogi
grupo só, com um foco semelhante. powinny się połączyć i obierać
wspólne cele.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Em 1999, grupo infantil participou da cerimônia em defesa do carvalho centenário, planta-

do por imigrantes em frente à antiga Sociedade Casimiro Pulaski. Arquivo: Braspol

W 1999 roku zespół dziecięcy wziął udział w ceremonii, której celem była ochrona stuletniego dębu, zasadzonego
przez imigrantów przed dawną siedzibą Towarzystwa im. Kazimierza Pułaskiego. Archiwum: Braspol
56 Essa unificação foi consolidada quando
Irio, que já acompanhava o grupo infantil desde
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
os primeiros ensaios, assumiu a presidência do
Karolinka em dezembro de 1999. Nesse período,
o coreógrafo responsável tanto pelo grupo infantil
quanto pelo adulto era Paulo Scardazan Heeren.
O grupo infantil cresceu em 2000, de dez
crianças para em torno de 22, como lembra a pro-
fessora de Educação Física Márcia Arruda, res-
ponsável pelos ensaios dos pequenos. “Os pais
participavam e ajudavam principalmente nas
apresentações. Apesar de ensaiarem em outro ho-
rário, a relação com o grupo adulto era muito boa.
Quando tinham apresentações, eles ajudavam o
grupo infantil principalmente a se vestir”, conta
Márcia, que recebia do professor Paulo as orienta-
ções das coreografias.
Drogami tradycji
To tego zjednoczenia doszło,
gdy Irio, który towarzyszył
zespołowi dziecięcemu od
pierwszych prób, został prezesem
zespołu „Karolinka” w grudniu
1999 roku. W tym okresie
choreografem, odpowiedzialnym
zarówno za grupę dorosłych,
jak i dzieci, był Paulo Scardazan
Heeren.
Grupa dziecięca powiększyła
się znacznie w 2000 roku, kiedy
z dziesięciu członków urosła do
22, jak wspomina nauczycielka
wychowania fizycznego Marcia
Arruda, odpowiedzialna za
próby najmłodszych. „Rodzice
brali czynny udział i pomagali
szczególnie w czasie prezentacji.
Pomimo, że próby odbywały
się w innych godzinach, relacja
z grupą dorosłych była bardzo
dobra. Kiedy przygotowywali się
do wspólnych występów, dorośli
pomagali dzieciom, szczególnie w
czasie zakładania strojów”, mówi
Marcia, instruowana przez Paulo w
kwestii choreografii.

Amigos do Karolinka
Uma série de fatores colaborava para o for-
talecimento do Grupo Karolinka. Após um perí-
odo de muita dificuldade, em que um pequeno
grupo lutava para manter vivas as tradições po-
lonesas em São Mateus do Sul, a convergência de
esforços em torno das atividades folclóricas reavi-
vava o interesse da comunidade em desenvolver
o grupo.
Dentre as iniciativas, algumas se destaca-
vam: o interesse da Braspol em dar continuidade
ao grupo infantil como uma base para o grupo
adulto, a dedicação do coreógrafo Paulo Scarda-
zan em elevar o patamar de qualidade técnica, o
empenho em tornar o Karolinka uma entidade in-
dependente e o fortalecimento da amizade entre
os integrantes.
“Amigos do Karolinka” foi o nome dado a
uma das diversas formas encontradas pelo grupo
para a captação de recursos. O sistema consistia
em um carnê de contribuições mensais de peque-
nas empresas, pais de integrantes e comunidade
em geral. Mês a mês, os membros recorriam aos
contribuintes para arrecadar um valor que ajuda-
va a pagar os compromissos do grupo. Essas doa-
ções ajudavam a custear despesas que o grupo ti-
nha, como a manutenção dos trajes e o pagamento
do professor Paulo.
Não havia uma fonte única de renda que
pudesse sustentar as despesas do Karolinka.
Essa limitação levava seus integrantes a diversi-
ficar as fontes de receita com várias práticas. A
relação com a Braspol, mesmo após a autonomia
57
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
PRZYJACIELE
„KAROLINKI”
Szereg czynników przyczyniło
się do wzmocnienia zespołu
„Karolinka”. Po okresie wielkich
trudności, w których niewielka
grupa walczyła o podtrzymanie
polskich tradycji w São Mateus
do Sul, wspólne wysiłki wokół
działań folklorystycznych ożywiły
zainteresowanie społeczności
rozwojem grupy tanecznej.
Niektóre inicjatywy odegrały
tu szczególną rolę: wysiłki
Braspolu, żeby utrzymać zespół
dziecięcy, jako podstawę zespołu
dorosłych, zaangażowanie
choreografa Paulo Scardazana,
żeby podnieść poziom techniczny
zespołu, ponadto działania w
celu przekształcenia zespołu
w niezależną organizację oraz
zacieśnienie relacji pomiędzy
członkami zespołu.
„Przyjaciele Karolinki”
to nazwa, jaką grupa nadała
jednej z wielu form działalności,
nakierowanych na zbieranie
funduszy. System polegał na
pobieraniu, na podstawie karnetu,
niewielkich miesięcznych
składek od małych firm, rodziców
i zainteresowanych osób.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Każdego miesiąca członkowie
zespołu chodzili do wszystkich
zobowiązanych, żeby pozbierać
składki, które przeznaczone były
na potrzeby grupy. Te dotacje
pomogły w pokryciu kosztów,
takich jak naprawa strojów czy
wynagrodzenie dla choreografa
Paulo.
Nie było jednego źródła
dochodów, które mogłoby
regularnie pokrywać wydatki
zespołu. Trudność ta zmuszała
członków „Karolinki” do
rozmaitych działań i dywersyfikacji
źródeł. Braspol, nawet po
uzyskaniu prawnej autonomii
przez „Karolinkę”, przekazywał
część środków, pochodzących
z imprez i uroczystości, na
58 jurídica do Karolinka, resultava em repasse de potrzeby zespołu. W 2004 roku
przykładowo, organizacja opłaciła
recursos para o desenvolvimento do grupo com koszty rejestracyjne tancerzy,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

którzy wzięli udział w Festiwalu

o lucro proveniente de determinadas festas. Em Tańca w Joinville, co w sumie
2004, por exemplo, a entidade custeou o valor das wyniosło R$ 400,00.
Poza tym inne inicjatywy
inscrições dos dançarinos para o Festival de Dan- wymagały szczególnego
ça de Joinville, num total de R$ 400,00. osobistego zaangażowania
członków zespołu. Irio opowiada,
Além disso, outras iniciativas exigiam o es- jak w czasie imprez, w których
występowali, członkowie grupy
forço pessoal dos integrantes. O grupo recolhia la- zbierali aluminiowe puszki, w
tas de alumínio nas festas em que participava e as czym pomagały im także rodziny.
W czasie zabawy karnawałowej w
famílias também ajudavam, conforme conta Irio. hali sportowej im. Olivera Wolff do
Em um Carnaval no Ginásio de Esportes Olívio Amaral, „Karolinka” sprzedawała
szaszłyki, a w dożynki, które
Wolff do Amaral, o Karolinka vendeu kafta. Na odbyły się w Parque de Exposicoes
w 1999 roku, zespół dziecięcy
Festa da Colheita, em 1999, no Parque de Exposi- prowadził stoisko z hot-dogami.
ções, o grupo infantil cuidou de uma barraca de Rolnik Roberto Trzaskos był
członkiem zespołu „Karolinka” w
cachorro-quente. latach 1998 – 2006. W pewnym
O agricultor Roberto Trzaskos participou okresie pod koniec lat 90-tych
ceny ziemniaków były tak
do Karolinka de 1998 a 2006. Em uma época em niskie, że nie pokrywały kosztów
Drogami tradycji

Mobilização de pais de dançarinos, como na Festa da Colheita, em 1999, era determinante

nas atividades para arrecadar recursos ao grupo infantil. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Mobilizacja rodziców tancerzy w czasie Dożynek w 1999 roku, zdecydowane działania w celu zebrania funduszy
dla zespołu dziecięcego. Prywatne zbiory: Irio Janoski
que o preço da batata não compensava o custo da
colheita, no fim da década de 1990, Trzaskos fez
uma proposta aos integrantes do grupo: “Se vocês
toparem me ajudar, vamos lá, nós colhemos essa
batata, classificamos e saímos para vender. O que
conseguir vender, o dinheiro fica para o grupo”.
O grupo se mobilizou e foi para a lavoura.
“O senhor Luiz Boasczyk, pai de duas meninas
do Karolinka, tinha um caminhãozinho. Ele disse
que a gente podia pegar e sair para vender. A gen-
te foi pro Espigãozinho, pra São João do Triunfo,
pro meio do mato, vender as batatas”. A colheita
colaborativa rendeu cerca de R$ 1 mil, valor sufi-
ciente, segundo Trzaskos, para pagar pouco mais
de dois meses de salário do coreógrafo – uma aju-
da e tanto na época.
Com a situação, o agricultor recorda que
percebeu uma sensibilização por parte da comu-
nidade. “Quando o povo soube que filhos de pes-
soas que trabalhavam na Petrobras ou em outros
lugares e que nunca tinham ido pra lavoura aju-
davam colhendo batatas para vender e conseguir
dinheiro, as pessoas e as lojas começaram a querer
colaborar um pouco mais”, conta Trzaskos.
A dedicação dos integrantes e da comuni-
dade começava a resultar em uma nova fase de
organização do Karolinka. Era necessário, então,
captar recursos que possibilitassem o desenvolvi-
mento do grupo folclórico como um todo.
zbioru. Trzaskos wyszedł więc z
59
pewną propozycją do członków
zespołu: „Jeżeli zgodzicie się
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
mi pomóc, zbierzemy ziemniaki,
posegregujemy je i wystawimy
na sprzedaż. Pieniądze, które uda
nam się zarobić, pójdą na potrzeby
zespołu”.
Grupa się zebrała i poszła
w pole. „Pan Luiz Boasczyk,
ojciec dwóch dziewczynek
tańczących w zespole, miał
niewielką furgonetkę. Użyczył
nam jej, żebyśmy mogli sprzedać
ziemniaki. Pojechaliśmy do
Espigãozinho, do São João do
Triunfo, w środek lasu, gdzie
tylko się dało, żeby sprzedać
ziemniaki, które zebraliśmy.”
Te wspólne zbiory przyniosły
zysk w wysokości około R$
1000, wystarczającą kwotę,
zdaniem Trzaskosa, żeby opłacić
dwumiesięczne wynagrodzenie
choreografa – bardzo duża pomoc
w tym okresie.
Rolnik wspomina, że ich
decyzja wstrząsnęła mieszkańcami
miasta. „Kiedy ludzie dowiedzieli
się, że dzieci pracowników rafinerii
Petrobras i innych firm, które nigdy
wcześniej nie pracowały w polu,
pomagały zbierać ziemniaki, żeby
je sprzedać i tak zdobyć pieniądze
na przetrwanie grupy, różne osoby
i sklepy zaczęły częściej wspierać
zespół”, opowiada Trzaskos.
Zaangażowanie członków
i społeczności poprowadziło
ku następnej fazie organizacji
zespołu „Karolinka”. Konieczne
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
więc było pozyskanie środków,
które umożliwiłyby rozwój grupy
folklorystycznej jako całości.
60
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
A autonomia jurídica
O Karolinka nasceu de uma iniciativa da
Braspol e assim viveu até completar oito anos de
existência. A criação do grupo infantil iniciou um
processo de renovação de componentes e de obje-
tivos, e a busca por evolução e fortalecimento de-
mandava uma maior autonomia do grupo como
organização social sem fins lucrativos.
Via-se, então, que existiam componentes
dispostos a dedicar boa parte do seu tempo ao
crescimento do grupo. Um deles era Irio, que vi-
nha se envolvendo nas atividades do grupo in-
fantil. Em dezembro de 1999, Irio foi eleito pre-
sidente do Grupo Karolinka. No início de 2000, o
grupo de danças se tornaria uma pessoa jurídica
independente e, para se adequar ao novo Código
Civil, mudaria o nome para o atual: Grupo Folcló-
rico Polonês Karolinka.
A inclusão do Karolinka no Cadastro Na-
cional de Pessoa Jurídica tornava possível a cap-
tação de recursos por meio de leis e projetos de
incentivo cultural. Por exemplo, com a Lei Rou-
anet, o grupo teve projeto aprovado para cap-
tar até R$ 60 mil da iniciativa privada em 2002.
Nesse contexto, a ervateira Baldo, a Compagás e
a Ravato Diesel contribuíram com o grupo. Além
desses parceiros, o Karolinka acertou também um
patrocínio com a Eletrobras. Mais tarde, a Itaipu
Binacional patrocinaria o grupo, antes de a Petro-
bras e o Governo Federal se tornarem grandes pa-
Drogami tradycji
trocinadores, com projetos aprovados em seleção
pública.
AUTONOMIA PRAWNA
„Karolinka” narodziła się z
inicjatywy Braspolu i tak trwała,
aż do ukończenia ośmiu lat
swojego istnienia. Utworzenie
grupy dziecięcej zainicjowało
proces odnowy członków i celów,
a dążenie do rozwoju i umocnienia
wymagało większej niezależności
grupy jako organizacji
społecznej non-profit (o celach
niezarobkowych).
Widać było, że niektórzy
członkowie poświęcali sporą
część swojego czasu dla rozwoju
grupy. Jednym z nich był Irio,
który zaangażował się w działania
zespołu dziecięcego. W grudniu
1999 roku Irio został wybrany
na prezesa zespołu „Karolinka”.
Na początku 2000 roku grupa
taneczna stała się niezależną
osobą prawną i żeby dostosować
się do nowego kodeksu cywilnego,
zmieniła swoją nazwę na obecną:
Polski Zespół Folklorystyczny
„Karolinka”.
Włączenie „Karolinki”
do Krajowego Rejestru Osób
Prawnych, pozwoliło na ubieganie
się o fundusze w drodze ustaw
i projektów, których celem był
rozwój kulturalny. Na przykład
na podstawie ustawy Rouanet
zatwierdzono projekt, dzięki
któremu w 2002 roku zespół
otrzymał R$ 60.000 z sektora
prywatnego. W tym kontekście
firma Baldo, Compagás i Ravato
Diesel odegrały bardzo dużą
rolę. Oprócz tych partnerów,
„Karolinka” otrzymała także
pomoc finansową od Eletrobras.
Później Itaipu Binacional będzie
sponsorować instytucję, zanim
Petrobras i rząd federalny staną
się głównymi sponsorami,
na podstawie projektów
zatwierdzonych poprzez publiczną
selekcję.
 61

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

O caminho para Joinville ŚCIEŻKA DO JOINVILLE

Udział w Festiwalu Tańca w

Joinville, jednym z największych
Participar do Festival de Dança de Join- na świecie, był marzeniem
ville, um dos maiores do mundo, era um sonho członków zespołu „Karolinka”.
Aby móc je zrealizować, zespół
para os participantes do Karolinka. Para torná-lo musiał rozwinąć się pod
realidade, o grupo precisava evoluir tanto em sua względem organizacji, jak i jakości
technicznej swoich choreografii.
organização quanto na qualidade técnica de suas Wyzwanie zostało postawione
i wszystko musiało zadziałać
coreografias. O desafio estava posto, e tudo deve- prawidłowo, aby „Karolinka”
ria funcionar da forma correta para o Karolinka mogła dostać swoją szansę i wziąć
udział w festiwalu w stanie Santa
conquistar a chance de participar do evento em Catarina.
Santa Catarina. Choreograf Paulo Scardazan
przewodniczył próbom. Pomimo,
O coreógrafo Paulo Scardazan era quem że Paulo prowadził jeszcze
przynajmniej cztery inne
conduzia os ensaios. Apesar de coordenar pelo polskie zespoły folklorystyczne,
menos outros quatro grupos folclóricos polone- odgrywał on decydującą rolę
przy podejmowaniu decyzji przez

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Paulo Scardazan e esposa com o Grupo Karolinka em uma das primeiras apresentações da
coreografia de Góral. Arquivo pessoal: Cleverson Guimarães

Paulo Scardazan z żoną wraz z zespołem „Karolinka” w czasie jednej z pierwszych prezentacji choreografii Góral.
Zbiory prywatne: Cleverson Guimarães
62 ses, Paulo era determinante na tomada de deci-
sões do Karolinka. Assim que Irio assumiu como
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
presidente do grupo, em 2000, partiu do professor
algumas ideias essenciais para qualificar a orga-
nização do Karolinka. A primeira era centralizar
o armazenamento e a conservação dos trajes em
um só lugar. Até então, cada dançarino cuidava
do seu próprio figurino, o que dificultava a logís-
tica do grupo e resultava em desgaste natural dos
vestuários. A segunda era a necessidade de um
local apropriado para os ensaios.
Sob a coordenação do novo coreógrafo, o
local do ensaio foi alterado da Escola Municipal
Pedro Effco para a sala de ballet do Clube dos Em-
pregados da Petrobras, sendo o aluguel pago com
os recursos de patrocínios possibilitados via Lei
Rouanet. Assim, em vez do antigo pátio de piso
bruto, que tornava os ensaios ainda mais cansati-
vos, os dançarinos tinham à disposição uma sala
com melhor estrutura, inclusive com espelhos que
contribuíam para o aprimoramento técnico.
Estruturalmente, o Karolinka enriqueceu
com a chegada de novos trajes, melhores condi-
ções de ensaio e a troca de experiências entre os
grupos adulto e infantil. Chegou então a hora de
aprimorar a técnica dos componentes, o que pas-
sava também pela imagem que o grupo tinha de
si próprio. “A gente olhava os grupos de Curitiba
e falávamos que eles se achavam. Mas daí a gente
para pra pensar e vê que nós estamos lá represen-
tando a cultura de outro país. Na história da dan-
ça, fala que é preciso mostrar alegria, orgulho, e
a gente precisa mostrar. Nisso, a gente tinha que
amadurecer”, confessa Fernando Wander.
Drogami tradycji
Era necessário, então, traçar objetivos e
querer evoluir. Assim, Joinville era visto no ho-
rizonte. “A gente queria sair das apresentações
que fazíamos dentro de supermercado, sem des-
„Karolinkę”. Jak tylko Irio objął
stanowisko prezesa zespołu w
2000 roku, nauczyciel wysunął
kilka sugestii, którymi trzeba
było się zająć dla poprawy strony
organizacyjnej zespołu. Jedną z
nich było skupienie strojów i ich
konserwacji w jednym miejscu. Do
tamtej pory, każdy tancerz dbał o
swój własny strój, co utrudniało
bardzo przemieszczanie się
grupy i powodowało naturalne
zużycie materiału. Drugą sprawą
było znalezienie odpowiedniego
miejsce na próby.
Dzięki wysiłkom choreografa
Paulo próby zespołu przeniesiono
do sali baletowej w Klubie
pracowników Petrobras, a opłaty
za wynajem sali pokrywano z
zasobów, które zespół otrzymał
dzięki ustawie Rouanet. Teraz,
zamiast betonowego holu, który
sprawiał, że próby były jeszcze
bardziej męczące, tancerze mieli
do dyspozycji salę o bardzo
dobrych warunkach do tańca, która
miała nawet lustra, co znacznie
przyczyniło się do poprawy
technicznej członków zespołu.
Strukturalnie „Karolinka”
wzbogaciła się o nowe stroje,
lepsze warunki do prowadzenia
prób i wymianę doświadczeń
między zespołami dorosłych i
dzieci. Przyszedł czas na poprawę
strony warsztatowej samych
uczestników, co odzwierciedlało
się także w tym, jaką opinię
sami tancerze mieli o sobie.
„Kiedy przyglądaliśmy się
występom zespołów z Kurytyby,
mówiliśmy, że oni byli aroganccy,
wyniośli. Jeżeli jednak dobrze
się zastanowimy, my przecież
reprezentujemy kulturę innego
kraju. W historii tańca jest
powiedziane, że tancerz musi
okazywać radość, dumę i my
rzeczywiście musimy tak do tego
podejść. W tym względzie byliśmy
jeszcze niedojrzali”, przyznaje
Fernando Wander.
Trzeba było więc wyznaczyć
sobie cele i dążyć do rozwoju.
W ten sposób Joinville pojawiło
się na horyzoncie. „Chcieliśmy
skończyć z występami w
supermarketach, bez lekceważenia
nikogo, ale chcieliśmy się rozwijać.
A festiwal w Joinville jest jednym
merecer isso, mas queríamos crescer. E o Festival z trzech największych festiwali
63
tańca na świecie”, mówi Luciano
de Joinville está entre os três maiores festivais de Wander, tancerz z zespole

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

„Karolinka” w latach 1998 i 2006,
dança do mundo”, conta Luciano Wander, dan- obecnie choreograf zespołu
çarino do Karolinka entre 1998 e 2006, hoje core- folklorystycznego „Kraków”, w Rio
Claro do Sul.
ógrafo do grupo folclórico Kraków, de Rio Claro Zadanie poprawy strony
do Sul. technicznej grupy należało do
choreografa Paulo Scardazan,
O desafio de aprimorar a técnica do grupo który zrobił specjalizację w
dziedzinie polskiego folkloru
ficava por conta do coreógrafo Paulo Scardazan, na Uniwersytecie Marii Curie-
especialista em Folclore Polonês pela Universi- Skłodowskiej w Lublinie.
Paulo zmarł w wieku 59 lat, w
dade Maria Curie-Sklodowska (Uniwersytet Marii grudniu 2013 roku, lecz jego
Curie-Skłodowskiej), em Lublin. Paulo faleceu aos silna osobowość zapisała się
mocno w historii tego pokolenia
59 anos, em dezembro de 2013, mas sua personali- zespołu „Karolinka”. Luciano,
który pomagał choreografowi
dade forte imprimiu uma marca naquela geração w czasie rozgrzewki, zarówno
do Karolinka. Luciano, que auxiliava o coreógrafo w grupie dzieci, jak i dorosłych,
wspomina, że próby były bardzo
com o aquecimento tanto no grupo infantil quan- męczące. „Był bardzo wymagający,
to no adulto, lembra que os ensaios eram puxa- rozliczał, robił, co mógł, żeby
zobaczyć jakiś postęp i ta jego
dos. “Ele pegava firme, exigia muito, pra fazer a determinacja sprawiła, że zespół
zaczął się rozwijać. Popchnął nas,
pessoa evoluir, mas ele fez com que o grupo se byśmy wypłynęli na szersze wody
desenvolvesse. Foi o estopim para a gente fluir e i zaczęli wzrastać”, wspomina
tancerz i porównuje choreografa

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Apresentação de dança em trajes de Góral em Irati. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Występ w strojach góralskich w Irati. Prywatne zbiory: Irio Janoski

64 crescer”, relembra o dançarino, que faz uma com- do ostrego trenera siatkówki,
Bernardinho. „Ze świecą szukać
paração com a rigidez do técnico de vôlei Bernar- kogoś w takim stylu i z taką
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

dydaktyką, jak Paulo”, dodaje.

dinho. “Pra bater o estilo e a didática que o Paulo
tinha, era difícil”, complementa.
Mesmo dividindo tempo com outros gru-
pos folclóricos, Paulo mantinha-se comprometido
com o Karolinka. Além de participar de decisões
importantes sobre os rumos do grupo, ele acom-
panhava as apresentações onde quer que fosse,
como comenta o atual coreógrafo Rafael Lima:
“Eu lembro de uma apresentação que a gente fez
na Colônia Bromado, no interior de São João do
Triunfo. Ele era de Curitiba e não sabia onde era,
mas, num sábado à noite, ele pegou o carro e foi.
Não sei como chegou lá”.
Nawet dzieląc swój
czas pomiędzy inne zespoły
folklorystyczne, Paulo zawsze
towarzyszył „Karolince”. Oprócz
tego, że miał istotny udział w
podejmowanych decyzjach,
dotyczących kierunku działań
grupy, zawsze towarzyszył
zespołowi w występach,
niezależnie od tego, gdzie
się odbywały, jak wspomina
obecny choreograf Rafael Lima:
„Pamiętam, jak kiedyś mieliśmy
występ w kolonii Bromado, w
rejonie Sao Joao do Triunfo.
Paulo był wtedy w Kurytybie i
nie wiedział, gdzie znajdowała
się kolonia, w której mieliśmy
wystąpić, lecz w sobotę wieczorem
wsiadł w samochód i ruszył w
drogę. Nie wiem, jak udało mu się
dotrzeć na miejsce”.
Paulo przekonał operatora
dźwięku do wyjścia na scenę.
Ludenilson dos Santos był
członkiem wspólnoty Gensma w
czasie, kiedy powstała “Karolinka”

Os passos da dança Góral exigiam

Drogami tradycji

bom preparo físico dos dançarinos.

Arquivo pessoal: Irio Janoski

Choreografia tańca Góral wymagała dobrej

kondycji fizycznej od tancerzy. Prywatne
zbiory: Irio Janoski
 Foi Paulo também que levou o técnico de i dołączył do zespołu w 1996 roku.
65
Początkowo zajmował się tylko
som do grupo para o palco. Ludenilson dos Santos stroną techniczną. „To on zachęcił

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

mnie do tańca”, wspomina
participava do Gensma no período de fundação Ludenilson.
do Karolinka e começou a participar efetivamen- Czas, jaki Paulo spędził z
zespołem „Karolinka”, nie obył się
te do grupo a partir de 1996. Inicialmente, atuava jednak bez konfliktu, jeden z nich
apenas na técnica. “Foi ele que me incentivou a dotyczył muzyki folklorystycznej.
Płyty CD, zawsze uporządkowane
dançar”, relembra Ludenilson. i ułożone w czarnym pudełku,

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Karolinka apresentou dança Góral no palco alternativo em 2003. / Em 2004, além do palco
principal, o grupo também dançou em espaços alternativos. Arquivo pessoal: Irio Janoski

„Karolinka” przedstawia taniec Góral na bocznej scenie w 2003. / W 2004 roku, oprócz występów na wielkiej
scenie, grupa tańczyła również na bocznych scenach. Prywatne zbiory: Irio Janoski
66 A passagem do professor Paulo pelo grupo stanowiły osobistą kolekcję
piosenek nauczyciela, do której
também teve momentos de conflito, um deles por praktycznie nikt nie miał dostępu.
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Aż pewnego dnia po zakończeniu

conta das músicas folclóricas. Cuidadosamente próby nauczyciel zapomniał o
catalogados e guardados em uma caixa preta, os swojej cennej skrzynce i zostawił
ją w São Mateus do Sul. „Bez jego
CDs que compunham o acervo pessoal de canções wiedzy skopiowaliśmy wszystkie
do professor eram quase intocáveis. Até que um płyty”, wyznaje Irio.
Na następnej próbie, przy
dia, ele esqueceu a caixa em São Mateus do Sul okazji składania choreografii,
ekipa „Karolinki” pokazała
após um ensaio. “Copiamos tudo sem ele saber”, nauczycielowi jedną z
confessa Irio. piosenek, przegranych z jego
cennego zbioru. „Strasznie się
Em outro ensaio, durante uma montagem zdenerwował, do tego stopnia,
de coreografia, a equipe do Karolinka mostrou że nie chciał potem dokończyć
opracowywanej choreografii, którą
ao coreógrafo uma música copiada do seu acervo była Siuda Baba”, wspomina Irio.
Postępowanie zespołu w tym
pessoal. “Ele virou no louco. Tanto é que depois czasie było uzasadnione tym,
ele não montou essa coreografia, que era Siuda że grupa miała duże trudności z
dostępem do treści związanych z
Baba”, recorda Irio. A ação, no entanto, era justi- folklorem. „Nie było jak dotrzeć
ficada pela dificuldade que o grupo tinha em en- do muzyki. Paulo wszystko
trzymał pod kluczem. Więc albo
contrar informações folclóricas. “Você não conse- przegrywamy, albo nigdy nie
mamy dostępu do tego materiału”,
guia as músicas. Só o Paulo tinha. Então, ou você uzasadnia Irio.
Drogami tradycji

Preparativos para a apresentação no palco principal em 2004: gôndolas com flores seriam
utilizadas na cenografia. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Przygotowania do występu na wielkiej scenie w 2004 roku: kwietniki zostaną wykorzystane w scenografii.
Prywatne Plik: Irio Janoski
copiava ou nunca ia ter acesso àquele material”, To właśnie tak, mocną
67
ręką, Paulo poprowadził zespół
argumenta Irio. „Karolinka” na największy festiwal

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

tańca na świecie, i to trzykrotnie:
Foi com esse jeito bravo e exigente que o w 2003 i 2005, kiedy występowali
professor Paulo levou o Karolinka ao maior festi- na bocznych scenach, oraz w 2004,
kiedy wkroczyli na wielką scenę
val de danças do mundo em três oportunidades: festiwalu. Boczna scena oznaczała
em 2003 e 2005, em palcos alternativos, e em 2004 występy taneczne, nie biorące
udziału w konkursie, odbywające
também no palco principal. Os palcos alternativos się w różnych punktach Joinville.
2004 zapisał się jako rok,
eram mostras de dança não competitivas realiza- w którym „Karolinka” wkroczyła
das em diversos locais públicos de Joinville. na wielką scenę w Joinville, w
kategorii Tańców Ludowych.
O ano de 2004 foi, então, marcado pela par- Było to niezwykłe osiągnięcie w
ticipação no palco principal de Joinville, com a historii grupy, która jeszcze tak
niedawno walczyła o przetrwanie
mostra competitiva da categoria Danças Popula- i uznanie w swoim regionie.
Po tym, jak „Karolinka” została
res. Uma conquista e tanto para o grupo que, até zakwalifikowana do udziału w
poucos anos, lutava para sobreviver e ser reco- konkursie, zaczęto dużo mówić
o zespole. Nastąpiła ewidentna
nhecido mesmo no lugar de origem. “Depois que zmiana nastawienia i akceptacji
o grupo foi para o palco principal, já começaram a grupy wśród mieszkańców. „Pełen
autokar ludzi pojechał, żeby nas
encher mais a boca para falar do Karolinka. Eu no- zobaczyć. Każdy zapłacił za swój
przejazd i bilet wstępu na festiwal.
tei a mudança no comportamento e na aceitação

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

A Suita Krakowska, no palco de Joinville em 2004, foi muito elogiada pelos jurados. Arqui-
vo: Grupo Karolinka

Suita Krakowska na scenie w Joinville w 2004 roku została wysoko oceniona przez jury. Archiwum: Zespół
„Karolinka”
68 da população. Foi um ônibus daqui para assistir a Wydarzenie, które będziemy
pamiętali do końca życia. Nie
gente dançar. E lotado. Cada um pagou passagem jechaliśmy tam z nadzieją na
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

czołowe miejsca”, wspomina

e ingresso. É uma recordação que vamos levar Eliane Staniszewski.
para o resto da vida. A gente não foi com a expec- W dniu prezentacji, w
godzinach porannych grupa mogła
tativa de ficar entre os primeiros”, recorda Elaine odbyć próbę na głównej scenie, na
Staniszewski. co miała wyznaczony czas, który
równał się podwójnej długości
No dia da apresentação, pela manhã, o piosenki, do jakiej mieli zatańczyć.
W tym momencie przejęcie i
grupo podia ensaiar no palco principal, com um nerwy dały przedsmak tego,
tempo limitado: duas vezes o tempo da música czego doświadczą na wieczornym
występie. „Nie mieliśmy pojęcia,
inscrita para apresentação. Naquele momento, a jak to będzie wyglądało, rozmiary
ansiedade e o nervosismo já davam indícios de sceny, uroczystość. Wieczorem w
chwili, kiedy przyszła nasza kolej,
como seria à noite. “A gente não tinha noção do żeby wyjść na scenę, dopiero
poczuliśmy prawdziwą tremę.
que era, do tamanho do palco, do evento. À noite, Widzieliśmy tylko blade światło
na hora de entrar, é que deu um gelo na barriga. i głowy ludzi, siedzących na
widowni. Było ich bardzo dużo”,
A gente via só um pouquinho de luz e as cabeças opowiada Sandra Panek.
das pessoas na plateia. Era muita gente”, conta Sceneria przedstawiała
Krakowskie Sukiennice, a na
Sandra Panek. dwóch krańcach sceny postawiono
Drogami tradycji

Pela primeira vez no Festival de Dança de Joinville, o Karolinka ficou em quarto lugar, com
boa pontuação. Arquivo: Grupo Karolinka

Po raz pierwszy na Festiwalu Tańca w Joinville zespół „Karolinka” zdobył czwarte miejsce, z dobrym wynikiem.
Archiwum: Zespół „Karolinka”
 O cenário representava o Sukiennice (Mer- jeszcze stojaki z kwiatami.
69
Sześć par przedstawiło taniec
cado Central) de Cracóvia, com duas gôndolas Suita Krakowska, wystąpienie

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

bardzo dobrze przyjęte przez
de flores nas laterais. Seis casais representaram a widzów i dobrze wykonane,
dança Suita Krakowska, em uma performance bas- bogate w rozmaite rekwizyty –
aspekt, który zdaniem Sandry
tante aplaudida e bem executada, rica em adere- wpłynął na końcowy wynik: „Po
ços – uma característica que provavelmente afe- przedstawieniu zdaliśmy sobie
sprawę, że kwietniki utrudniały
tou a nota final, conforme Sandra: “Depois a gente widzom widoczność i powinny
znajdować się trochę dalej od
foi ver que as gôndolas prejudicavam a visão do siebie”. Pewne niedociągnięcia
público e que elas deveriam ter ficado mais afas- techniczne także miały wpływ na
rezultat końcowy. „Chcieliśmy
tadas”. Outros aspectos técnicos pequenos tam- dostać się do pierwszej trójki
bém foram decisivos. “A gente queria ficar entre i prawie nam się to udało. Z
tego, co dowiedzieliśmy się z
os três, mas faltou pouco. Pelo que vimos sobre as oceny jurorów, zabrakło nam
odpowiedniej postury”, mówi
considerações dos jurados, faltou postura”, conta Fernando Wander. „Mężczyznom
Fernando Wander. “A postura dos homens que zabrakło postury”, żartuje jego
żona, Sandra.
faltou”, brinca a esposa Sandra. „Karolinka” nie dostała się do
O Karolinka não ficou entre os três primei- pierwszej trójki. Jednakże czwarte
miejsce miało bardzo duże
ros colocados. No entanto, o quarto lugar repre- znaczenie dla członków zespołu,
jeszcze większe, gdy okazało się,
sentava bastante para os dançarinos, ainda mais że różnica w punktacji do liderów
que a diferença de pontuação entre os líderes foi była bardzo mała. „Otrzymaliśmy
87 punktów. Zespół, który był
pequena. “Ficamos com 87 pontos. O terceiro ficou na trzecim miejscu, otrzymał 88,
com 88, o segundo, 92, e o primeiro, 94. Nós dan- na drugim 92, a na pierwszym
94 punkty. Na naszym występie
çamos com seis pares, e isso era difícil, porque os tańczyło tylko sześć par, to wyszło
na naszą niekorzyść, gdyż w innych
outros grupos tinham bem mais gente. Os jurados zespołach tańczyło dużo więcej
analisam o conjunto, a técnica, se tem mais volume osób. Jury ocenia całokształt,
technikę, gdy występuje większa
na dança”, explica Fernando. Trzaskos destaca a

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Karolinka apresentou Krakowiak z Lajkonikiem no palco alternativo de Joinville em 2005. Ar-

quivo: Grupo Karolinka

„Karolinka” w czasie występu „Krakowiak z Lajkonikiem” na bocznej scenie Festiwalu Tańca w Joinville w 2005
roku. Archiwum: Grupa „Karolinka”
70 qualidade dos concorrentes: “Eles eram muito for-
tes, alguns ensaiavam de seis a oito horas por dia.
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
Diferente daqui, que cada dançarino trabalhava
em contabilidade, ou era agricultor, pedreiro, ele-
tricista”. Luciano complementa: “Ensaiávamos seis
horas por semana. A gente fazia muito trabalho de
assistir vídeo, de explicar para que serve o traje”.
A superação do Karolinka é demonstrada
em lembranças de três dançarinas. Sandra recor-
da que, às vésperas da competição, seu pai, Bruno
Panek, completava 50 anos. “Minha casa estava
entupida de visitas e, naquele final de semana, ti-
nha ensaio sábado e domingo. Todo mundo que
errava, o professor Paulo fazia voltar do início. E a
gente ensaiou com toda empolgação pra fazer um
bom trabalho lá”. Já Elaine lembra que machucou
a perna direita em um ensaio antes da apresen-
tação no festival e chegava a acordar chorando
de dor. “Mesmo assim, fui pro festival, toman-
do remédio para aliviar. Depois, fiz um exame e
o médico disse que eu fiz tudo o que não podia
ter feito”. Naquele mesmo ano, no ensaio à tarde
antes da apresentação, a dançarina Bianca Juraski
virou o pé e teve uma lesão grave. Inchou tanto
que a bota não fechava. Como não havia substitu-
ta, dançou assim mesmo. “Era visível a expressão
de dor no rosto dela durante a dança, mas mante-
ve o sorriso. Ao final da dança, a equipe médica
do festival estava com uma maca esperando para
imobilizar o pé”, conta Iris Janoski.
Em 2005, pela última vez com as coreogra-
fias de Paulo no Festival de Joinville, o grupo se
apresentou em palcos alternativos com Krakowiak
z Lajkonikiem, Dança das Flores e Jurgów – esta úl-
Drogami tradycji
tima uma cópia adaptada do Grupo Nacional de
Canto e Dança Folclórica Mazowsze, da Polônia
(Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca Mazows-
ze). Naquele ano, os integrantes do Karolinka ti-
grupa tancerzy”, wyjaśnia
Fernando. Trzaskos chwali poziom
konkurencji: „Oni byli bardzo
dobrzy, niektórzy ćwiczyli po
sześć do ośmiu godzin dziennie.
U nas sytuacja była zupełnie inna.
Każdy tancerz pracował, czy w
księgowości, na roli, na budowie,
jako elektryk”. Luciano dodaje:
„Ćwiczyliśmy sześć godzin w
tygodniu. Poświęcaliśmy dużo
uwagi przy oglądaniu nagrań, żeby
zrozumieć, co reprezentują stroje”.
Poświecenie zespołu
„Karolinka” widoczne jest w
doświadczeniach trzech tancerek,
które wzięły udział w festiwalu.
Sandra opowiada, że na krótko
przed konkursem jej ojciec, Bruno
Panek obchodził 50 urodziny.
„Mój dom był pełen gości, a w
tamten weekend mieliśmy próby
w sobotę i w niedzielę. Kiedy
ktokolwiek popełniał jakiś błąd,
instruktor Paulo kazał zaczynać
wszystko od początku. A my
tańczyliśmy z bardzo dużą energią,
żeby dobrze wypaść w konkursie”.
Elaine zaś pamięta, że uderzyła
się w nogę na jednej z prób przed
występem festiwalowym, tak,
że w nocy budziła się, płacząc
z bólu. „Pomimo wszystko
pojechałam na festiwal, biorąc
leki przeciwbólowe. Po powrocie
zrobiłam badania, a lekarz
powiedział, że zrobiłam wszystko,
czego nie powinnam była robić”.
W dniu konkursu, na próbie po
południu tancerka Bianca Juraski
skręciła kostkę, odnosząc poważne
obrażenia. Jej noga spuchła tak
bardzo, że nie mogła założyć
trzewików. Nie było nikogo,
kto mógłby ją zastąpić, więc
zatańczyła, pomimo kontuzji. „Na
jej twarzy widać było ból, jaki
odczuwała w tańcu, ale mimo to
uśmiechała się przez cały czas. Po
występie czekał już na nią zespół
medyczny festiwalu z noszami,
żeby unieruchomić jej stopę”,
opowiada Iris Janoski.
W 2005 roku, po raz ostatni
pod okiem choreografa Paulo,
zespół wystąpił na bocznych
scenach festiwalu w Joinville,
prezentując tańce krakowiak z
Lajkonikiem, Dança das Flores i
Jurgów – ten ostatni inspirowany
jedną z choreografii Państwowego
veram a oportunidade de assistir, em Joinville, à Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca
71
„Mazowsze”. W czasie tego
apresentação do grupo, que é uma referência para festiwalu członkowie zespołu

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

mieli okazję podziwiać występ
o folclore polonês mundo afora. O Mazowsze foi tych światowych gwiazd polskiego
criado em 1948 e, desde então, desenvolve a re- folkloru. Zespół Pieśni i Tańca
„Mazowsze” powstał w 1948
presentação de tradições folclóricas de 39 regiões roku i od tego czasu opracował
etnográficas da Polônia. przedstawienia tradycji ludowych
39 regionów etnograficznych
O intercâmbio com o grupo polonês foi va- Polski.
To spotkanie było bardzo
lioso para o Karolinka, que conseguiu entrar no ca- cenne dla grupy „Karolinka”,
marim e tirar fotos com integrantes do Mazowsze. której udało się wejść za kulisy
i zrobić kilka zdjęć z członkami
Ali, nos bastidores, aconteceu o primeiro contato grupy „Mazowsze”. Przy okazji
com o futuro coreógrafo do Karolinka, Luis Gusta- tego spotkania, poznali swojego
przyszłego choreografa Luisa
vo Guarize. Sob seus ensaios, o grupo voltaria ao Gustavo Guarize. Dzięki pracy pod
jego kierunkiem, zespół powróci
palco principal de Joinville seis anos depois. na wielką scenę sześć lat później.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Integrantes do Mazowsze são presenteados com uma camiseta do Karolinka no camarim.

Arquivo pessoal: Rafael Lima

Członkowie „Mazowsza” z koszulką zespołu „Karolinka” w garderobie. Prywatne zbiory: Rafael Lima
 ZAPRZEPASZCZONA
72 A oportunidade perdida OKAZJA
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

„Karolinka” wystąpiła na
O Karolinka se apresentou no Festival de Festiwalu Tańca w Joinville przez
Dança de Joinville em três anos consecutivos, o trzy lata z rzędu, co potwierdzało
zdolności organizacyjne zespołu i
que confirmava a capacidade de organização e de jakość techniczną, zdobytą dzięki
zaangażowaniu swoich członków.
qualidade técnica conquistada a partir da dedica- W 2006 roku po pięciu
ção de seus membros. latach, w czasie których Irio był na
stanowisku prezesa organizacji,
Em 2006, depois de cinco anos da gestão de kwestie administracyjne
Irio, questões administrativas exigiam um novo wymagały wybrania nowego
prezesa zespołu. Został utworzony
presidente para o grupo. Assim, uma nova cha- nowy zarząd, na którego czele,
jako nowy prezes zasiadł Fernando
pa foi organizada para gerir o Karolinka, tendo Wander. Nowy zarząd pełnił swe
como presidente Fernando Wander. A gestão du- funkcje przez zaledwie kilka
miesięcy i poprzedził poważny
rou apenas alguns meses e antecedeu uma grande kryzys w zespole.
crise. Zespół był już
zakwalifikowany do konkursu w
O grupo já havia conquistado mais uma zbliżającym się Festiwalu Tańca
w Joinville, kiedy część zarządu
oportunidade de participação na mostra com- postanowiła porzucić pełnione
petitiva do Festival de Joinville quando houve a funkcje. „Odeszliśmy, gdyż zaszły
Drogami tradycji

Em dezembro de 2005, Fernando Wander (à esquerda) foi escolhido presidente do Grupo

Karolinka. Arquivo pessoal: Irio Janoski

W grudniu 2005 roku, Fernando Wander (z lewej) został wybrany na prezesa Zespołu „Karolinka”. Prywatne
zbiory: Irio Janoski
decisão de desligamento de parte da diretoria.
“Saímos porque foi uma mudança total. Fui presi-
dente por cinco meses e vi que era muita respon-
sabilidade. Com a aprovação em um concurso, vi
que eu não ia fazer nem uma coisa, nem outra”,
explica Fernando. Com o afastamento, outros in-
tegrantes também começaram a deixar o Karo-
linka, o que defasou o grupo de danças principal.
“A gente ficou uma ou duas semanas sem
ensaio do adulto pensando o que fazer. Daí, re-
solvemos passar todo mundo do infantil. Muita
gente que ainda está no grupo de 2015 subiu para
o adulto nesta época. Resumo da história: não
fomos para Joinville, não tínhamos dinheiro e a
equipe nova não tinha como dançar a coreografia
por causa da idade e pela falta de estrutura”, ex-
plica Iris.
A solução encontrada para reorganizar as
danças foi, portanto, promover os adolescentes do
grupo infantil para o grupo adulto e, provisoria-
mente, quem assumiu como coreógrafo foi Rafael
Lima, integrante do grupo desde 1999, que já co-
ordenava alguns ensaios na ausência do coreógra-
fo principal.
Passadas algumas semanas da saí-
da de vários membros, dançarinos que ha-
viam deixado o grupo desejavam retornar para
competir no Festival de Dança de Joinville.
O retorno, no entanto, foi negado pela diretoria
em vigor, e a oportunidade de competir foi perdi-
da. A partir daí, o grupo viveu um período de di-
ficuldade que durou aproximadamente dois anos.
Vice com honras de campeão
Naquele ano de 2005, o contato aparen-
temente descompromissado entre Irio Janoski e
Luis Gustavo Guarize nos bastidores da apresen-
pewne poważne zmiany. Przez
73
pięć miesięcy pełniłem funkcję
prezesa i zdałem sobie sprawę, jak
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
wielka odpowiedzialność na mnie
spoczywała. W tym czasie drogą
konkursu udało mi się dostać
pracę i widziałem, że nie byłem
w stanie pogodzić tych dwóch
rzeczy”, wyjaśnia Fernando. Z jego
odejściem także inni członkowie
zaczęli opuszczać zespół, co
drastycznie zmniejszyło główną
ekipę taneczną.
„Przez tydzień, czy dwa
nie odbyły się próby zespołu
dorosłych, gdyż zastanawialiśmy
się, co robić. Zdecydowaliśmy
więc, żeby przenieść wszystkich
członków grupy dziecięcej. Wielu
członków zespołu w 2015 roku
przeszło do grupy dorosłych w
tamtym czasie. Podsumowując:
nie pojechaliśmy do Joinville, nie
mieliśmy pieniędzy, a nowa ekipa
nie była w stanie przedstawić
choreografii, z powodu
wieku i braku przygotowania
technicznego”, wyjaśnia Iris.
Rozwiązaniem więc w
sytuacji reorganizacji zespołu,
była promocja młodzieży,
należącej do grupy dziecięcej,
do zespołu dorosłych, a
Rafael Lima tymczasowo objął
funkcję choreografa. Rafael,
członek zespołu od 1999 roku,
poprowadził już wcześniej kilka
prób pod nieobecność głównego
choreografa.
Kilka tygodni po masowym
odejściu członków zespołu, kilku
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
tancerzy, którzy wtedy opuścili
grupę, chciało wrócić, żeby wziąć
udział w Festiwalu Tańca w
Joinville. Prośba ich jednak została
odrzucona przez ówczesny zarząd,
a okazja uczestnictwa w konkursie
utracona. Okres, który nastąpił po
tych wydarzeniach, był czasem
sporych trudności, a trwał on przez
około dwa lata.
WICEMISTRZ Z HONORAMI
ZWYCIĘSCY
Nawiązana w 2005 roku
znajomość między Irio Janoskim i
Luisem Gustavo Guarize podczas
zakulisowego spotkania z
Zespołem „Mazowsze”, przyniesie
bardzo cenne owoce zespołowi
74 tação do Mazowsze, em Joinville, renderia frutos
valiosos ao Karolinka. O período de crise, que
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
incomodou o grupo folclórico até o fim de 2007,
serviu para amadurecer uma equipe bastante jo-
vem que já tinha conquistado reconhecimento por
sua capacidade técnica e retomava a credibilidade
como organização.
O projeto “Karolinka Rumo a 2008” foi
contemplado pelo Atitude SIX, um investimento
viabilizado pela Unidade de Industrialização do
Xisto da Petrobras em São Mateus do Sul. A par-
tir daquele ano, foi possível reorganizar o grupo
e estabilizar as finanças com R$ 28 mil destinados
ao Karolinka. “Conseguimos fazer novos trajes e
contratamos um novo professor”, recorda Irio.
À época, o professor Luis Gustavo Guarize
proporcionou um novo salto de qualidade no
Grupo Karolinka. Com um currículo que incluía
participação como bailarino e corista no grupo
polonês Mazowsze entre 2001 e 2004, além da
experiência como coreógrafo em outros seis
grupos folclóricos brasileiros, Guarize incluiu
aprimoramentos do ballet nos ensaios. “A vinda
do Gustavo mudou totalmente o grupo. Antes, a
gente girava de qualquer jeito, não tinha postura.
O grupo evoluiu demais”, diz Iris. “Penso que,
entre os coreógrafos brasileiros, ele é o que tem
mais conhecimento técnico”, avalia Rafael Lima.
O coreógrafo exalta o empenho que en-
contrava em São Mateus do Sul: “Uma criançada
raçuda, empenhada e que gostava muito do que
fazia. Foi uma experiência gratificante, tanto com
as crianças quanto com o adulto. Trabalhávamos
muito em cima da melhoria da técnica, postura,
Drogami tradycji
unidade e harmonia. Era como um pré-requisito
para que eu pudesse coreografar”.
O envolvimento de Guarize com as ativida-
des da organização eram menores, pois o vínculo
„Karolinka”. Kryzys, w jakim
grupa znajdowała się aż do
końca roku 2007, był okresem
dojrzewania bardzo młodej i
niedoświadczonej wtedy ekipy,
która zaczęła znajdować uznanie
za swoje umiejętności techniczne
i odzyskiwała wiarygodność jako
organizacja.
Projekt „Karolinka Rumo
a 2008” („Karolinka” zmierza
do 2008) został przyjęty
przez Atitude SIX, program
inwestycyjny Petrobras - Oddziału
Industrializacji Łupków w Sao
Mateus do Sul. Od tego roku
zreorganizowano grupę i zdołano
osiągnąć stabilność finansową,
dzięki R$ 28 tyś, przeznaczonym
dla zespołu „Karolinka”. „Udało
nam się uszyć nowe stroje i
zatrudnić nowego instruktora”,
wspomina Irio.
W tym czasie nauczyciel Luis
Gustavo Guarize odpowiadał za
zdecydowany skok jakościowy
w zespole „Karolinka”. Ze swoim
dużym doświadczeniem, jakie
nabył, występując w latach 2001-
2004 jako tancerz i chórzysta w
polskim zespole „Mazowsze”, oraz
jako choreograf w sześciu innych
zespołach folklorystycznych w
Brazylii, Guarize włączył elementy
baletu do prób zespołu. „Przybycie
Gustavo totalnie odmieniło
zespół. Wcześniej obracaliśmy
się w jakikolwiek sposób, bez
zachowania postawy. Zespół
bardzo się rozwinął”, mówi Iris.
„Uważam, że wśród brazylijskich
choreografów, to on posiada
największą wiedzę w dziedzinie
techniki tańca”, ocenia Rafael
Lima.
Choreograf podkreśla
zaangażowanie, jakiego
doświadczył w zespole z Sao
Mateus do Sul: „Grupa odważnych
dzieciaków, które uwielbiały
to, co robiły. Było to niezwykłe
doświadczenie, praca z dziećmi,
jak i dorosłymi. Pracowaliśmy
nad stroną techniczną, postawą,
spójnością i harmonią. Były to
warunki wstępne, bym potem
mógł choreografować”.
Guarize nie angażował się
zbytnio w część organizacyjną
grupy, gdyż jego praca z kilkoma
innymi zespołami ludowymi
com outros grupos folclóricos dividia o seu tem-
po de dedicação. Apesar disso, a rotina de ensaios
era semelhante, sábado sim, sábado não. “Os en-
saios com o grupo infanto-juvenil eram curtos,
mas produtivos. Com o grupo adulto, eu começa-
va depois do almoço, filado na casa do seu Irio, e
íamos até as 17 horas para voltar para Curitiba às
18 horas”, conta Luis Gustavo.
A coreografia que seria inscrita para o Festi-
val de Joinville de 2011 começou a ser montada em
2009. A dança Kujawiak z Oberkiem foi apresentada
na 1ª Mostra de Folclore Polonês, evento realizado
pelo Karolinka no Salão Paroquial da Igreja Matriz
São Mateus em 2010. “Foi uma catástrofe, erramos
tudo na dança”, lembra Iris. “Não tínhamos o traje
da região de Łowicz, pegamos emprestado do Ju-
nak um traje que daria para dançar”.
A partir desse momento, a exigência dos
ensaios aumentou. “É um trabalho de seis meses,
ou mais, ensaiando depois de estar pronta a core-
ografia”, explica Rafael. Com o trabalho de refina-
mento, o grupo melhorou e limpou a coreografia
para a gravação do vídeo de inscrição. O grupo
encaminhou a filmagem da apresentação para
Joinville em março de 2011. “Para a gravação, a
gente já ensaiou muito. Depois que manda, você
continua ensaiando a dança. Mas, depois que sai o
resultado, o ensaio é mais cansativo e focado. Você
quer que dê certo, vai e volta, ensaia de novo. É aí
que todo mundo se estressa”, conta Iris.
Na gana de melhorar o grupo, Guarize exi-
gia limpezas e detalhamentos técnicos que, para
serem aplicados, necessitavam de muitas repe-
tições. Ao mesmo tempo, o coreógrafo vivia um
período em que não conseguia acompanhar os
ensaios com muita frequência. “A dança já esta-
va pronta havia algum tempo, mas, no período,
eu vinha pouco a São Mateus do Sul e, muito
sprawiała, że musiał dzielić swój
75
czas i poświęcenie. Pomimo tego,
próby odbywały się w podobny
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
sposób, co drugą sobotę. „Próby
z grupą dziecięco-młodzieżową
były dość krótkie, lecz bardzo
produktywne. Z grupą dorosłych
zaczynałem pracę po obiedzie,
którym mnie częstowano w domu
pana Irio, a nasza próba trwała do
17-tej, tak żebym o 18-tej mógł
wracać do Kurytyby”, opowiada
Luis Gustavo.
Nad choreografią, z
którą zespół miał wystąpić na
festiwalu w Joinville w 2011
roku, zaczęliśmy pracować już w
2009 roku. Taniec „Kujawiak z
Oberkiem” został zaprezentowany
na I Przeglądzie Polskiego
Folkloru, zorganizowanym w 2010
roku w sali parafialnej Głównego
Kościoła Sao Mateus. „To była
totalna katastrofa, popełniliśmy
dużo błędów w trakcie tańca”,
pamięta Iris. „Nie mieliśmy
wtedy strojów łowickich, więc
pożyczyliśmy od zespołu Junak
stroje, w których mogliśmy
wystąpić”.
Od tego dnia wymagania
na próbach były dużo większe.
„Potrzeba zwykle sześciu miesięcy
albo nawet więcej, żeby dobrze
opracować choreografię”, wyjaśnia
Rafael. Dzięki pracy nad detalami,
zespół udoskonalił choreografię
i był gotowy do nagrań. Wysłano
nagrania tańca do Joinville w
marcu 2011 roku. „Do nagrania
intensywnie się przygotowaliśmy.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Lecz kiedy ogłoszono rezultaty,
próby stają się jeszcze bardziej
męczące i skupione na detalach.
Każdy chciał, żeby nam się
udało, powtarzał, ile się dało,
próbował od nowa. A ze zmęczenia
wszystkim zaczęły puszczać
nerwy”, opowiada Iris.
Mając na celu poprawę
efektów zespołu, Guarize chciał
doszlifowania wszelkich detali
technicznych, a żeby to osiągnąć,
trzeba było wielu powtórzeń. W
tym czasie jednak choreograf nie
mógł towarzyszyć zespołowi na
wielu próbach. „Taniec był gotowy
od jakiegoś już czasu. W tamtym
okresie rzadko przyjeżdżałem
do Sao Mateus do Sul i próby
sprowadzały się do wytykania
76 criterioso, apontava muitos defeitos no desem- wad w wykonaniu choreografii.
Tancerze zaczynali tracić
penho da coreografia. Os dançarinos começaram cierpliwość i próby nie przynosiły
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

oczekiwanych efektów. Dlatego

a ficar irritados e os ensaios não rendiam. Então, też, w głębi serca, zaczynałem
eu estava, no fundo, desacreditado, mas eles não! powątpiewać w możliwości
zespołu, oni jednak nie! Chcieli
Queriam me provar a todo custo que dariam seu za wszelką cenę mi udowodnić,
melhor”, rememora Luis Gustavo. że dadzą z siebie wszystko”,
wspomina Luis Gustavo.
“Penso eu que o pessoal esperava um pou- „Myślę, że wszyscy
oczekiwali większego
co mais de comprometimento do Gustavo, porque zaangażowania ze strony Gustavo,
era um sonho grande de todo mundo”, admite Ra- gdyż uczestnictwo w festiwalu
było ich wielkim marzeniem”,
fael. Tanto era essa a realidade, que Guarize não
Drogami tradycji

Karolinka demonstrou a riqueza do folclore polonês no Festival de Dança de Joinville. Cré-

dito: Amir Sfair Filho

„Karolinka” zaprezentowała bogactwo polskiego folkloru na Festiwalu Tańca w Joinville. Zdjęcie: Amir Sfair Filho
chegou a acompanhar de perto o que o Karolinka
aprontou no palco principal do Festival de Dança
de Joinville.
Quem participou daquela apresentação
não esquece. “Quando a dança acabou e olhamos
todo aquele público, o nervosismo já tinha passa-
do e deu lugar ao orgulho próprio, uma sensação
de dever cumprido. Quando ouvimos o resultado,
não acreditamos, foi um misto de alegria, choro e
emoção, desde o motorista do ônibus até os ami-
gos”, recorda o dançarino Mathias Franco Neto.
A conquista do Karolinka contou com oito
pares de dançarinos no elenco. O segundo lugar
veio na categoria Danças Populares – Conjunto
Avançado, em que o Karolinka competiu contra
outros seis grupos. O título de campeão só não
Preparativos
com a maquia-
gem no cama-
rim do Festival
de Dança. Ar-
quivo: Grupo
Karolinka
przyznaje Rafael. Doszło nawet do
77
tego, że Guarize nie towarzyszył
zespołowi i nie widział występu
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
„Karolinki” na głównej scenie
Festiwalu Tańca w Joinville.
Kto wziął udział w tym
występie, pamięta: „Kiedy
skończył się taniec i spojrzeliśmy
na tę całą publiczność, trema już
opadła i ustąpiła miejsca dumie z
nas samych, poczuciu wypełnionej
misji. Kiedy usłyszeliśmy
werdykt, nie mogliśmy uwierzyć,
mieszanka szczęścia, łez i emocji,
począwszy od kierowcy autobusu
po przyjaciół, którzy nam
towarzyszyli”, wspomina tancerz
Mathias Franco Neto.
W sukcesie „Karolinki”
uczestniczyło osiem par.
Zespół zdobył drugie miejsce
w kategorii Tańca Ludowego
– poziom zaawansowany, w
której „Karolinka” rywalizowała
z sześcioma innymi zespołami.
Nie zajęli pierwszego miejsca,
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
Przygotowanie
makijażu za
kulisami Festiwalu
Tańca. Archiwum:
Zespół „Karolinka”
78 veio, segundo Iris, porque, no começo da segun- zdaniem Iris, dlatego, że rozpoczęli
drugi taniec niezgodnie z rytmem.
da dança, o grupo começou fora do tempo. “Foi „Mało brakowało. Wystąpiliśmy
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

na scenie w strojach łowickich,

por pouco. A gente estava com o traje de Łowicz, oryginalnych, pięknych. Taniec
original, lindo, naquele palco. A dança era muito był bardzo ładny, gdyż zaczynał
się powoli, a potem znacznie
bonita, porque começava lenta e depois explodia, przyspieszał i zakończenie było
terminava muito bem. Recebemos bastante elo- bardzo dobre. Otrzymaliśmy
bardzo dużo pochwał.”
gio”. Dumni z odniesionych
sukcesów, członkowie zespołu
Todo aquele orgulho gerou a expectativa niecierpliwie czekali powrotu
do retorno para casa. No entanto, quando o ôni- do domu. Kiedy jednak autokar,
użyczony zespołowi przez urząd
bus, cedido pela prefeitura, chegou de volta a São miasta, dotarł z powrotem do
Mateus do Sul, não houve a comemoração. “Espe- Sao Mateus do Sul, nie powitano
ich tam, tak jak by się tego
rávamos ser recebidos com festa, mas não chega- spodziewali. „Myśleliśmy, że
czekało nas huczne przyjęcie,
mos nem a ser lembrados. O povo são-mateuen- okazało się jednak, że nawet o nas
se precisa saber o quanto o grupo é valorizado nie pamiętano. Mieszkańcy Sao
Mateus muszą zdać sobie sprawę
fora da cidade. Reconhecer o quanto ele faz bem z tego, jak zespół „Karolinka” jest
Drogami tradycji

O vice-campeonato teve gosto de vitória para o Karolinka. Arquivo: Grupo Karolinka

Drugie miejsce dało przedsmak zwycięstwa dla zespołu „Karolinka”. Archiwum: Zespół „Karolinka”
 79

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Fichas de avaliação dos jurados destacam a boa apresentação do Karolinka. Arquivo: Gru-
po Karolinka

Oceny jurorów podkreślają dobry występ zespołu„Karolinka”. Archiwum: Zespół „Karolinka”

80 à comunidade e pode fazer bem aos seus filhos”,
avalia Mathias, presidente do Karolinka no ano
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
de 2015.
A coreografia que garantiu o vice-cam-
peonato foi o último trabalho de Luis Gustavo
Guarize no Karolinka. Apesar de não poder estar
sempre ao lado do grupo, a conquista e sua parti-
cipação no Karolinka ainda enchem de orgulho o
coreógrafo: “Me senti valorizado por ver o empe-
nho dessa rapaziada repetindo pela centésima vez
a mesma combinação de passos pra ficar a meu
gosto e pra não esquecerem dali a duas semanas.
Foi superenriquecedor. Trabalhei com outros gru-
pos, maiores e teoricamente melhor estruturados,
mas a organização do Karolinka é invejável”.
Com a saída de Guarize, o espaço da coreo-
grafia era deixado para uma prata da casa. Desde
1999 no grupo, havia anos, Rafael Lima, o novo
coreógrafo, colaborava com os profissionais no
Drogami tradycji
doceniany przez innych. Przyznać,
jak dużo dobra świadczy on
wspólnocie i może przynieść ich
dzieciom”, ocenia Mathias, prezes
zespołu „Karolinka” w 2015 roku.
Choreografia, która
zagwarantowała zespołowi
drugie miejsce na festiwalu,
była ostatnim dziełem Luisa
Gustavo Guarize w „Karolince”.
Pomimo tego, że nie zawsze
mógł towarzyszyć zespołowi,
praca i osiągnięcia grupy dalej
przepełniają choreografa dumą:
„Czułem, że moja praca była
doceniana, kiedy widziałem, z
jakim zaangażowaniem ci młodzi
ludzie po raz setny powtarzali
ten sam układ kroków, żeby
wyszło tak, jak ja tego od nich
oczekiwałem i żeby nie zapomnieli
go w ciągu dwóch tygodni. Było
to bardzo cenne doświadczenie.
Pracowałem już z innymi
zespołami, większymi i mogłoby
się wydawać o lepszej strukturze,
lecz organizacja „Karolinki” jest
godna pozazdroszczenia”.
Coreógrafo Luis
Gustavo Guari-
ze e sua esposa,
após apresentação
do Mazowsze, na
Polônia. Arquivo
pessoal: Luis Gus-
tavo Guarize
Choreograf Luiz
Gustavo Guarize i
jego żona po występie
zespołu „Mazowsze”
w Polsce. Prywatne
zbiory: Luiz Gustavo
Guarize
comando dos ensaios e supria os períodos de crise. Z odejściem Guarize,
81
miejsce choreografa zajął jeden
A carga de aprendizado adquirida levou o Grupo z członków zespołu. Od 1999

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Karolinka a apostar em Rafael para dar sequência
à evolução das danças. Por meio do Consulado
Geral da Polônia no Brasil, em 2008, o então dan-
çarino realizou um curso na Universidade Maria
Curie-Sklodowska, em Lublin, para instrutores de
grupo folclórico. “Foram 30 dias, manhã, tarde e
noite. Era voltado para a dança, o canto, a con-
cepção coreográfica, além de algumas aulas sobre
história e etnografia”, explica Rafael.
Cinco anos depois, em 2013, o grupo entrou
em um período de diversificação e ampliação das
atividades – aquilo que muitos de seus criadores,
lá em 1992, sonhavam que o Karolinka, um dia,
poderia contemplar.
w zespole, Rafael Lima, nowy
choreograf od lat współpracował
z instruktorami podczas prób
lub zastępował ich w czasach
kryzysu. Doświadczenie, jakie
dzięki temu nabył, sprowokowało
zespół „Karolinka” do inwestycji
w dalszą edukację Rafaela w
dziecinie tańca. Za pośrednictwem
Generalnego Konsulatu RP w
Brazylii, w 2008 roku, wtedy
jeszcze jako tancerz, uczestniczył
w kursie dla instruktorów
grup folklorystycznych na
Uniwersytecie Marii Curie-
Skłodowskiej w Lublinie. „Kurs
trwał 30 dni, a zajęcia odbywały
się rano, po południu i wieczorem.
Skupiał się na tańcu, śpiewie,
koncepcji choreograficznej, lecz
były też zajęcia dotyczące historii i
etnografii”, wyjaśnia Rafael.
Pięć lat później, w 2013 roku,
rozpoczął się w zespole okres
ekspansji i dywersyfikacji jego
działalności – wielu z twórców
zespołu już w 1992 roku marzyło,
że „Karolinka” pewnego dnia
pójdzie tym torem.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Após o vice-campeonato em 2011,

Rafael Lima assumiu como coreó-
grafo do Karolinka. Arquivo: Grupo
Karolinka

Po festiwalu w Joinville w 2011 roku, kiedy

„Karolinka” zajęła drugie miejsce, Rafael
Lima objął stanowisko choreografa zespołu
„Karolinka”. Archiwum: Zespół „Karolinka”
82
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Apresentações WYSTĘPY
I FESTIWALE
e festivais
Zespół „Karolinka” powstał
O Karolinka nasceu como um grupo fol- jako grupa folklorystyczna
clórico voltado para a comunidade da região de nakierowana na lokalną
wspólnotę, Sao Mateus do
São Mateus do Sul. Porém, a estrutura disponível Sul i okolice. Jednak warunki,
para essa representação nem sempre foi adequa- jakie tu zastał, nie zawsze były
odpowiednie. Z czasem styl
da. Com o tempo, o perfil das exibições mudou e występów się zmienił, a zespół
zaczął coraz częściej występować
o grupo começou a se apresentar com maior fre- poza swoim rodzinnym miastem.
quência fora de sua cidade natal. Do 1998 roku grupa
wystąpiła w następujących
miastach: Antonio Olinto,
Araucaria, Castro, Cruz Machado,
Drogami tradycji

Saudação com pão e sal, na comunidade Jesuíno Marcondes, em Prudentópolis, 2013. Ar-
quivo: Grupo Karolinka

Powitanie chlebem i solą w miejscowości Jesuino Marcondes w Prudentópolis 2013. Archiwum: Zespół
„Karolinka”
 Até 1998, o grupo já havia se apresentado Curitiba, Francisco Beltrão,
83
Irati, Lapa, Laranjeiras do Sul,
nas seguintes cidades: Antônio Olinto, Araucá- Mariópolis, Palmeira, Paula Freitas,

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

São João do Triunfo i União da
ria, Castro, Cruz Machado, Curitiba, Francisco Vitória w stanie Parana i São
Beltrão, Irati, Lapa, Laranjeiras do Sul, Mariópo- Francisco do Sul w stanie Santa
Catarina.
lis, Palmeira, Paula Freitas, São João do Triunfo Z czasem poziom artystyczny
e União da Vitória, no Paraná, e São Francisco do występów znacznie się podniósł,
wymagania się zmieniły, a nawet
Sul, em Santa Catarina. przygotowanie fryzury i makijażu
potrzebowało odpowiedniej
Com o tempo, o nível técnico das apresen- ku temu przestrzeni. Zazwyczaj
tações cresceu, as exigências mudaram e mesmo organizatorzy imprez nie
przejmowali się takimi sprawami, a
os cuidados com a maquiagem e o cabelo preci- „Karolinka” musiała wychodzić ze
saram de um espaço dedicado ao seu preparo. swoimi własnymi rozwiązaniami.
Tak właśnie było z przenośną
Ainda que os organizadores dos eventos não se garderobą, której używano w
latach 2003-2008. „Zamówiliśmy
preocupassem com isso, o Karolinka improvisava rozkładany, metalowy stelaż.
as suas próprias soluções. Foi assim com o cama- Używaliśmy autobusu jako
podpory, rozkładaliśmy stelaż,
rim móvel, utilizado entre 2003 e 2008. “A gente na ziemi kładliśmy plandekę
mandou fazer uma estrutura de ferro de encaixe. i przykrywaliśmy wszystko
czerwonym materiałem. Wtedy
Usávamos o ônibus como parede, montávamos a otwieraliśmy bagażnik autobusu,
wystawialiśmy wszystko na

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Estrutura de ferro de encaixe era utilizada na lateral do ônibus como um camarim improvi-
sado. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Żelazny stelaż zamontowany z boku autobusu jako prowizoryczna garderoba. Prywatne zbiory: Irio Janoski
84 estrutura, colocávamos um tecido vermelho sobre zewnątrz i tam się przebieraliśmy.
Po jednej stronie znajdowała
ela e, embaixo, uma lona. Assim, a gente abria o się grupa dorosłych, po drugiej
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

przebierały się dzieci”, wyjaśnia

porta-malas do ônibus, espalhava o material no Irio.
chão e se arrumava ali. De um lado ficava o infan- W 2005 roku zespół
wystąpił na Festiwalu Narodów,
til, do outro lado o adulto”, explica Irio. w północnej części stanu Parana.
Em 2005, o grupo se apresentou na Festa „Wpadliśmy na szalony pomysł,
żeby zabrać dzieci do Cambe.
das Nações, no Norte do Estado do Paraná. “Fi- Myśleliśmy, że uda nam się wrócić
tego samego dnia. Występy
zemos a loucura de levar as crianças para Cambé. odbywały się wieczorem, w
Achávamos que dava para ir e voltar no mesmo Concha Acustica, na miejscowej
scenie. Był to pierwszy i jedyny
dia. A apresentação era à noite, na Concha Acústi- raz, kiedy pojechaliśmy na północ
ca. Foi a primeira e única vez que fomos pro Norte stanu Parana”, opowiada Irio.
Do Foz do Iguacu „Karolinka”
do Paraná”, conta Irio. została zaproszona, żeby wziąć
udział w paradzie 7 września
Em Foz do Iguaçu, o Karolinka foi convi- z okazji Święta Niepodległości
dado para participar de um desfile no dia 7 de Brazylii. „Chcieliśmy zatańczyć,
lecz powiedziano nam, że
Setembro. “A gente queria dançar, mas nos disse- mieliśmy tylko paradować.
ram que era só para desfilar. A gente queria fazer Chcieliśmy zrobić coś więcej,
przedstawić jakiś krok taneczny.
alguma coisa, apresentar um passo de dança. Ir Przyjechaliśmy z Sao Mateus
tylko po to, żeby się przejść?”,
de São Mateus até lá só pra passar?”, questiona komentuje Fernado Portes.
Fernando Portes. Apesar da orientação dada pe- Pomimo instrukcji danych nam
Drogami tradycji

Desfile de 7 de Setembro em Foz do Iguaçu. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Parada z okazji Święta Niepodległości w Foz do Iguaçu. Prywatne zbiory: Irio Janoski
los organizadores, o grupo resolveu fazer algo e, przez organizatorów parady,
85
członkowie zespołu postanowili
quando passava em frente às autoridades, core- coś przygotować i kiedy zbliżyli

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

się do miejsca, gdzie znajdowały
ografou um passo da dança Krakowiak para rece- się władze miejskie, przeszli
ber os aplausos. Por intermédio do presidente da krokiem tańca krakowiak i
otrzymali gromkie brawa. Za
Itaipu Binacional, Jorge Samek, o grupo também pośrednictwem prezesa Itaipu
se apresentou em uma festa de aniversário na ci- Binacional, Jorge Samek, zespół
wystąpił także w czasie obchodów
dade. jubileuszowych miasta.
Udział w XII
A participação no 12º Festival Folclóri- Międzynarodowym Festiwalu
co Internacional (Festfolk), em Blumenau, Santa Folklorystycznym (Festfolk) w
Blumenau, Santa Catarina, w
Catarina, em 2011, é outro evento lembrado pe- 2011 roku także zapadł w pamięci
los integrantes. Junto com o Karolinka, 15 grupos członków zespołu „Karolinka”.
Razem z „Karolinką” w parku
folclóricos de várias regiões do Brasil e também w Vila Germanika wystąpiło
tam również 15 innych grup
de países como Argentina, Colômbia, Equador e folklorystycznych z wielu
Venezuela se apresentaram no Parque Vila Ger- regionów Brazylii, lecz także z
zagranicy, z krajów takich, jak:
mânica. Argentyna, Kolumbia, Ekwador i
Wenezuela.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Apresentação em uma praça de Blumenau, durante a Festfolk de 2011. Arquivo: Grupo

Karolinka

Występy na placu w Blumenau, w czasie festiwalu Festfolk w 2011 roku. Archiwum: Zespół „Karolinka”
86 No Rio Grande do Sul, a cidade de Guarani W Rio Grande do Sul,
w miejscowości Guarani das
das Missões possui colonização polonesa e realiza Missoes, także skolonizowanej
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

przez polskich imigrantów,

a Polfest, onde o grupo se apresentou também em organizowany jest Polfest, a w
2011. O contato com o município se consolidou 2011 roku wystąpił tam także
Zespół „Karolinka”. Kontakt
quando, em 2015, o Karolinka foi convidado para z gminą zacieśnił się jeszcze
participar da 24ª Romaria Internacional de Częs- bardziej, gdy w 2015 roku Zespół
„Karolinka” został zaproszony do
tochowa. O grupo apresentou cinco danças, entre udziału w XXIV Międzynarodowej
Pielgrzymce Częstochowskiej.
nacionais e regionais. O evento contou também Zespół zaprezentował pięć tańców,
com a primeira grande apresentação do Chór Ka- narodowych i regionalnych. W
czasie uroczystości zaśpiewał
rolinka, coral que integra o projeto “Tradição em także Chór „Karolinka”, powstały
Movimento”. w ramach projektu „Tradicao em
Movimento”.
Já com repercussão nacional, inesquecível Znany i podziwiany w
obrębie ojczyzny, zespół pamięta
foi a primeira apresentação fora do país. No início dobrze swój pierwszy występ
de 2013, o grupo foi convidado para participar do zagraniczny. Na początku 2013
Drogami tradycji

Guarani das Missões, em 2011. Arquivo: Grupo Karolinka

Guarani das Missoes w 2011. Archiwum: Zespół „Karolinka”

 87

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Em Campo Viera, na Argentina, o Karolinka se apresentou pela primeira vez fora do Brasil.
Arquivo: Grupo Karolinka

W Campo Viera w Argentynie „Karolinka” wystąpiła po raz pierwszy poza granicami Brazylii. Archiwum: Zespół
„Karolinka”

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Joceliane (centro) e Iris (à direita) foram eleitas Rainha e 2ª Princesa, respectivamente, em

Indaial. Arquivo: Grupo Karolinka

Joceliane (w środku) i Iris (z prawej) otrzymały miano królowej i drugiej księżniczki w Indaial. Archiwum: Zespół
„Karolinka”
88
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
Drogami tradycji

Apesar de se apresentar com menor frequência em São Mateus do Sul, o Karolinka mantém
exibições em festas tradicionais da cidade. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Chociaż obecnie zespół występuje rzadziej w São Mateus do Sul, „Karolinka” nadal jest obecna w mieście przy
okazji tradycyjnych imprez. Prywatne zbiory: Irio Janoski
Festival Internacional do Mercosul, na cidade de roku zespół został zaproszony
89
do udziału w międzynarodowym
Campo Viera, na Argentina. Apesar dos proble- Festiwalu Mercosul, w mieście

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Campo Viera, w Argentynie.
mas durante a viagem, como as três horas em que Pomimo problemów podczas
o grupo ficou parado na aduana e a chuva, que podróży, kiedy przez trzy godziny
w deszczu przetrzymano tancerzy
fez o local da apresentação ser alterado, o inter- na granicy, co spowodowało, że
câmbio com o país vizinho foi uma grande expe- organizatorzy festiwalu musieli
pozmieniać miejsca występów, to
riência. “O grupo que dividiu o palco com a gente jednak spotkanie z sąsiadami było
bardzo cennym doświadczeniem.
na Argentina esteve na Polfest, em Guarani das „Zespół, który wystąpił z nami na
Missões. Tem muito folclore polonês na Argenti- scenie w Argentynie, był także na
Festiwalu Polfest, w Guarani das
na, mais do que no Brasil até”, conta Irio. Missoes. W Argentynie jest bardzo
Em agosto de 2014, em Indaial, Santa Ca- dużo polskiego folkloru, chyba
nawet więcej, niż w Brazylii”,
tarina, o Karolinka apresentou três danças na 5ª opowiada Irio.
W sierpniu 2014 roku w
Mostra de Folclore Polonês e 1ª Mostra de Danças Indaial, w stanie Santa Catarina,
Eslavas do Sul do País. Na ocasião, duas de suas Zespół „Karolinka” zaprezentował
trzy tańce na V Przeglądzie
integrantes participaram do concurso de “Rainha Polskiego Folkloru oraz na I

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Grupo infantil do Karolinka participou de várias edições do Festival de Folclore Polonês

Infantil e Juvenil, organizado pelo Consulado. Arquivo pessoal: Irio Janoski

Dziecięcy zespół „Karolinka” uczestniczył w wielu edycjach Festiwalu Folkloru Polskiego dla dzieci i młodzieży,
organizowanego przez konsulat. Prywatne zbiory: Irio Janoski
90 do Folclore Polonês”. Joceliane Vaçosnik foi eleita Przeglądzie Tańca Słowiańskiego
południa kraju. Przy tej okazji dwie
Rainha, e Iris Janoski, 2ª Princesa. tancerki „Karolinki” wzięły udział
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

w konkursie na „Królową Polskiego

Durante várias edições, o Karolinka parti- Folkloru”. Wybór królowej padł
cipou dos Festivais de Dança e Cultura Polonesa na Joceliane Vaçosnik, Iris Janoski
została drugą księżniczką.
da Colônia Murici, em São José dos Pinhais. Reu- Zespół „Karolinka”
niam-se, nos eventos, grupos folclóricos parana- uczestniczył także w wielu
edycjach Festiwalu Tańca i Kultury
enses e catarinenses. O grupo tinha presença con- Polskiej w Colonii Murici, w Sao
Jose dos Pinhais. Na festiwal
Drogami tradycji

O Karolinka subiu ao palco do Teatro Guaíra em 2015 para se apresentar junto com o Grupo
Junak, em Curitiba. Arquivo pessoal: Irio Janoski

„Karolinka” wystąpiła u boku zespołu „Junak” z Kurytyby na scenie Teatru Guaira w 2015 roku. Prywatne zbiory:
Irio Janoski
firmada para se apresentar junto a grupos como
Junak, Wisła e Wawel até 2008, quando ocorreu a
última edição.
O grupo infantil do Karolinka possui, em
sua história, participações relevantes em todas
as edições do Festival Infanto-Juvenil de Folclo-
re Polonês, organizado pelo Consulado Geral da
Polônia no Brasil, em Curitiba, com exceção da de
2009. Em 2007, o grupo infantil conquistou o se-
gundo lugar no festival e, em 2011, o terceiro.
O Teatro Guaíra, em Curitiba, também re-
cebeu em seu palco o Karolinka. O Grupo Junak
convidou o grupo de danças de São Mateus do Sul
em três oportunidades para, juntos, apresentarem
a dança folclórica polonesa no Festival das Etnias,
organizado pela Associação Inter-Étnica do Para-
ná (Aintepar).
Desde a sua criação, o Grupo Karolinka
também participa da recepção de personalidades
e autoridades em São Mateus do Sul, muitas delas
ligadas à Polônia, como embaixadores, cônsules,
ministros, religiosos, professores e empresários.
Além disso, recepcionou autoridades brasileiras,
como em 2006, com a visita do então presidente
Luís Inácio Lula da Silva à Refinaria Presidente
Getúlio Vargas, em Araucária.
1ª Mostra de Folclore Polonês em
São Mateus do Sul
Por ocasião do seu aniversário de 18 anos,
em 2010, o Karolinka promoveu a 1ª Mostra de
Folclore Polonês, realizada no dia 6 de março da-
quele ano, no Salão Paroquial da Igreja Matriz
São Mateus. O objetivo era proporcionar aos mo-
radores de São Mateus do Sul a oportunidade de
assistirem a apresentações de grupos de outras
zjeżdżały się zespoły ludowe ze
91
stanów Parana i Santa Catarina.
Zespół zaplanował już swoje
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
uczestnictwo w festiwalu u boku
takich zespołów, jak „Junak”,
„Wisła” czy „Wawel” do roku 2008,
kiedy doszło do ostatniej edycji
festiwalu.
Ważnym wydarzeniem w
karierze dziecięcego zespołu
„Karolinka” było uczestnictwo we
wszystkich edycjach Festiwalu
Folkloru Polskiego dla dzieci
i młodzieży, organizowanego
przez Generalny Konsulat RP w
Kurytybie, z wyjątkiem jednej w
2009 roku. W 2007 roku zespół
dziecięcy zdobył drugie miejsce na
festiwalu, a w 2011, trzecie.
Teatr Guaira w Kurytybie
także przyjął na swojej scenie
zespół „Karolinka”. Zespół
„Junak” zaprosił trzykrotnie grupę
taneczną z Sao Mateus do Sul,
żeby razem zaprezentować polski
taniec ludowy na Festiwalu Grup
Etnicznych, organizowanym przez
Stowarzyszenie Inter-Ethnic w
stanie Parana (Aintepar).
Od momentu powstania
grupa „Karolinka” uczestniczy
w ceremoniach powitalnych
osobistości i władz,
odwiedzających São Mateus do
Sul, wielu z nich związanych
z Polską, jak ambasadorów,
konsulów, ministrów,
przedstawicieli władz kościelnych,
profesorów i przedsiębiorców.
Ponadto witała brazylijskie władze,
jak w 2006 roku, przy okazji wizyty
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
ówczesnego prezydenta Brazylii,
Luis Inacio Lula da Silva w Rafinerii
im. Presidente Getúlio Vargas w
Araucarii.
I PRZEGLĄD POLSKIEGO
FOLKLORU W SAO
MATEUS DO SUL
Z okazji swego 18 jubileuszu
w 2010 roku „Karolinka”
zorganizowała I Przegląd Polskiego
Folkloru, który odbył się 6 marca
tego roku, w sali parafialnej
Głównego Kościoła Sao Mateus.
Celem przeglądu było stworzenie
mieszkańcom miasta okazji, by
zobaczyli występy zespołów z
innych miast i docenili wartość
polskiego tańca ludowego.
92 cidades, valorizando ainda mais a dança folclóri- W wydarzeniu wzięły udział,
oprócz 50 tancerzy zespołu
ca polonesa. „Karolinka”, trzy inne zespoły:
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

zespół „Piaskowa” z Indaial w

O evento contou com a participação de mais Santa Catarina, i dwie grupy ze
de 50 bailarinos do Karolinka, além de outros três stanu Parana, zespół „Wawel”
z Colonii Murici z Sao Jose dos
grupos: o catarinense Piaskowa, de Indaial, e os Pinhais oraz zespół „Kraków” z Rio
paranaenses Wawel, da Colônia Murici, de São Claro do Sul.
Miesiąc, który poprzedzał
José dos Pinhais, e Kraków, de Rio Claro do Sul. wydarzenie, był czasem wielkich
obaw. Zaczęto sprzedaż biletów
O mês que antecedeu o evento foi de muita wstępu ze sporym wyprzedzeniem
apreensão. Os ingressos seriam vendidos anteci- w cenie 5 reali. Tydzień przed
występami sprzedaż nie
padamente ao custo de R$ 5,00. A uma semana przedstawiała się tak, jak by
do evento, no entanto, as vendas não estavam de tego oczekiwano. Koniec końców
jednak, Sao Mateus do Sul miło
acordo com o esperado. Porém, São Mateus do zaskoczyło zespół.
Pochłonięci
Sul surpreendeu positivamente. przygotowaniami, takimi, jak
Absortos pelos preparativos, que incluíam robienie makijażu, układanie
fryzury i wkładanie strojów,
maquiagem, arrumação do cabelo e colocação dos tancerze wyszli na scenę, nie
trajes, os dançarinos subiram ao palco sem saber wiedząc, co ich tam czekało.
Tańcem otwierającym przegląd
ao certo o que os aguardava. Então, eles abriram był polonez. „Kiedy kurtyna
się podniosła przy pierwszym
a mostra dançando um Polonez. “Quando as corti- występie, zobaczyliśmy, że sala
nas do palco se abriram para a primeira apresen- była wypełniona po brzegi.
Kiedy taniec dobiegł końca,
tação, olhamos o salão e ele estava lotado. Quan- publiczność na stojąco biła nam
do a dança acabou, o público aplaudiu de pé! Eu brawo! Do dzisiaj się wzruszam na
wspomnienie tego wieczoru, nigdy
me emociono até hoje ao lembrar, nunca tínhamos wcześniej nie doświadczyliśmy
czegoś takiego w Sao Mateus”,
visto isso em São Mateus”, destaca Iris. podkreśla Iris.
Drogami tradycji

Grupo infantil do Karolinka se apresenta no palco do Salão Paroquial da Igreja Matriz São
Mateus. Arquivo: Grupo Karolinka

Występ dziecięcego zespołu „Karolinka” w Sali Parafialnej Głównego Kościoła Sao Mateus. Archiwum: Grupa
„Karolinka”
 Foram aproximadamente 600 pessoas que Około 600 osób wzięło udział
93
w przeglądzie. Pierwsza edycja
prestigiaram o evento. O sucesso dessa primei- imprezy odniosła wielki sukces,

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

zrodziło się więc pragnienie,
ra edição trouxe para a organização o desejo de by organizować taki przegląd
realizar a mostra a cada dois anos. No entanto, a regularnie, co dwa lata. Jednakże
uwaga, jaką zespół poświęcił
concentração do grupo para o festival de Joinville Festiwalowi w Joinville w 2011, a
de 2011 e, posteriormente, a ampliação das ativi- następnie poszerzenie działalności
zespołu o inne obszary działania,
dades para outras áreas de atuação alteraram os sprawiły, że tymczasowo
zaniechano tych planów.
planos temporariamente.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Grupo adulto do Karolinka, no palco, foi surpreendido por um grande público no evento.
Arquivo: Grupo Karolinka

Zespół „Karolinka” na scenie został zaskoczony licznie zgromadzoną publicznością podczas imprezy. Archiwum:
Zespół „Karolinka”
94
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Os trajes STROJE

Acompanhando o desenvolvimento e o Wzrostowi i dojrzewaniu

zespołu „Karolinka”, towarzyszyła
amadurecimento do grupo, os trajes do Karolinka także poprawa stanu garderoby
também tiveram incremento – tanto em quanti- – dotyczyło to zarówno ilości, jak
i jakości posiadanych strojów.
dade quanto em qualidade. O aprimoramento do Bogata kolekcja obrazowała
różnorodność polskiego folkloru.
acervo contribuiu para torná-lo representativo da Ze względu na swoje bogactwo
diversidade do folclore polonês. Devido à sua ri- i różnorodność, polskie stroje są
jednymi z najpiękniejszych na
queza e variedade, os trajes poloneses estão entre świecie – każdy z 60 regionów
os mais bonitos do mundo – há vestimentas es- folklorystycznych Polski posiada
reprezentacyjny strój. Dlatego też
pecíficas para representar cada uma das 60 regi- wysiłki, by zdobyć środki na zakup
strojów zawsze towarzyszyły
ões folclóricas da Polônia. Por isso, o esforço em historii zespołu „Karolinka”.
conquistar verbas para aquisição de trajes acom- Na pierwszym występie w
1992 roku sami tancerze musieli
panhou a história do Karolinka.
Drogami tradycji

O colorido dos trajes poloneses preenche o guarda-roupas do Grupo Karolinka. Crédito:

Thais Siqueira/Gazeta Informativa

Kolory polskich strojów ludowych wypełniają garderobę zespołu „Karolinka”. Zdjęcie: Thais Siqueira / Gazeta
Informativa
 Na apresentação de estreia, em 1992, os zaimprowizować swoje stroje.
95
„Pierwszy występ wykonałam w
próprios dançarinos tiveram que confeccionar spódnicy, używanej na próbach

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

i białej bluzce. Mężczyźni mieli
suas roupas de maneira improvisada. “A primei- jeszcze czerwoną wstążeczkę”,
ra apresentação foi com a saia de ensaio e uma wspomina Maria Ivani Cordeiro da
Silva, jedna z tancerek pierwszego
camisa branca. Os homens usavam uma fitinha pokolenia zespołu. Ich strój był
vermelha”, relembra Maria Ivani Cordeiro da Sil- jednak uważany za wystarczający
w tamtym czasie, nawet wart
va, uma das dançarinas da primeira geração do wzmianki w czasie posiedzenia
zarządu Braspol w czerwcu
grupo. As vestimentas, no entanto, eram conside- tego samego roku, zgodnie z
radas satisfatórias para a época, valendo menção zapisem w księdze protokołów:
„Podsumowując, ogólne wrażenie
em reunião da diretoria da Braspol em junho do było bardzo dobre i nikt nie
mesmo ano, conforme registro em livro ata: “A zauważył, że był to rezultat
improwizacji”15.
conclusão geral foi de que, mesmo assim, o visual Pierwsze uszyte stroje miały
reprezentować region lubelski.
foi muito bom, sem que ninguém tenha percebido Później, dzięki wsparciu Braspolu,
que se tratava de um improviso”15. w Kurytybie zakupiono materiały
i uszyto nowe stroje dla zespołu.
Os primeiros trajes confeccionados repre- W planach było uszycie stroju
sentavam Lublin. Mais tarde, com apoio da Bras- cieszyńskiego i rzeszowskiego,
jednakże ograniczony budżet
pol, foram adquiridos tecidos em Curitiba para a wymagał kreatywności, żeby
spełnić oczekiwania zespołu. Tak
confecção de novas vestimentas. A ideia era con- właśnie pojawił się pomysł, żeby
feccionar trajes de Cieszyn e de Rzeszów, no entan- uszyć dwustronną spódnicę, która
mogła być użyta w trakcie tańca
to, o orçamento limitado exigiu criatividade para obu regionów. Z jednaj strony
suprir as necessidades do grupo. Foi então que spódnicy był szeroki pas przy
brzegu, który miał reprezentować
surgiu a ideia de fazer uma saia frente e verso, region cieszyński; z drugiej strony,
cztery węższe paski używane
que pudesse ser utilizada para as danças das duas były w stroju rzeszowskim. W
regiões. De um lado, uma fita larga na barra da skład stroju damskiego wchodziła

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Karolinka com os primeiros trajes de Lublin. Arquivo: Braspol / Crédito: Julia Roehrig

„Karolinka” w pierwszych strojach lubelskich. Archiwum: Braspol / Zdjęcie: Julia Roehrig

96 saia representava Cieszyn; de outro, quatro fitas także biała bluzka z koronkowymi
mankietami, białe fartuchy i
mais finas eram usadas no traje de Rzeszów. Os kolorowe kamizelki. Na stroje
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

męskie składały się niebieskie

trajes femininos eram compostos ainda por cami- spodnie i kamizelki, biała koszula,
sa branca com rendas nas mangas, aventais bran- pas i słomiany kapelusz.
Pomimo dużego wysiłku
cos ou coloridos e coletes. Já os trajes masculinos włożonego w uszycie strojów
eram formados por calças e coletes azuis, camisa w Sao Mateus do Sul, efekt był
daleki od oryginału. Według
branca, cinto e chapéu de palha. Evaldo Drabeskiego, ówczesnego
prezesa Braspolu, w tym okresie
Apesar do esforço, o resultado dos trajes zdobycie funduszy na ten cel było
confeccionados em São Mateus do Sul ainda não bardzo trudne. Dlatego też przez
długi okres zespół występował w
se assemelhava aos originais. De acordo com Eval- strojach, które tylko przypominały
do Drabeski, então presidente da Braspol, conse- ludowe.
Jednakże w 1997 roku, kiedy
guir verbas para essa finalidade era algo difícil. Evaldo pojechał do Krakowa
na udoskonalający kurs języka
Por isso, por muito tempo, o grupo se apresentou polskiego, miał możliwość
com trajes que se assemelhavam ao folclórico. przywiezienia ze sobą pierwszych
oryginalnych strojów dla zespołu.
No entanto, em 1997, Evaldo foi a Cracó- „Udało mi się zdobyć dwa
via fazer um curso de aperfeiçoamento de língua zestawy strojów krakowskich od
Wspólnoty Polskiej16 i kupiliśmy
polonesa e teve a oportunidade de trazer os pri- kolejne dwa prosto od producenta,
Drogami tradycji

Traje frente e verso. À esquerda, a vestimenta representava Rzeszów. À direita, o mesmo

traje era utilizado para representar Cieszyn. Crédito: Julia Roehrig / Arquivo: Braspol

Dwustronne stroje. Po lewej, strój regionu Rzeszowa. Po prawej, ten sam strój reprezentował Cieszyn. Zdjęcie:
Julia Roehrig / Archiwum: Braspol
meiros trajes originais para o grupo. “Consegui
dois pares de trajes da região de Cracóvia com a
Wspólnota Polska16 e compramos mais dois direto
da fábrica, que descobri onde era. Foi uma dificul-
dade para trazer, porque o volume era grande. O
que eu tinha de material despachei pelo correio e
trouxe os trajes dentro de uma mala grande que
eu tinha”, lembra Evaldo. As novas vestimentas
foram recebidas com euforia pelos integrantes,
que tiveram a autoestima elevada, sentindo mais
orgulho de representar o folclore polonês“. A gen-
te se sentia o máximo. Mexeu com a animação do
grupo”, relembra Dagmara.
Os trajes vindos da Polônia eram usados
para as danças Krakowiak e Lajkonik. Os demais
eram usados quase como um coringa, em mais de
um momento da apresentação. “A gente aprovei-
tava para dançar mais de uma dança. O [traje] de
Cracóvia, que era mais bem específico, então não
dava, mas os outros trajes, sim”, comenta Evaldo.
Poucos anos depois, foi a vez do grupo in-
fantil ter o seu primeiro traje de Cracóvia. À épo-
ca, os grupos infantil e adulto funcionavam de
maneira separada, chegando a haver certa riva-
lidade entre os dois. Com Irio atuando como co-
ordenador, foram adquiridos os tecidos para con-
fecção das roupas infantis. “Eu me lembro muito
bem, quando falei que ia fazer o traje de Cracóvia
para o infantil, alguém do adulto falou que nós
estávamos copiando o traje deles”, comenta. Foi
então que ele decidiu substituir os casacos azuis
por verdes, sem saber que esta mudança estaria
descaracterizando o traje da região. Foi o coreó-
grafo Paulo Scardazan quem alertou para o erro.
Mais tarde, os coletes tiveram que ser refeitos para
serem ajustados à referência folclórica.
O acesso a informações sobre o folclore po-
lonês era uma grande barreira nos primeiros anos
gdy dowiedziałem się, gdzie
97
się mieścił. Było bardzo trudno
przewieźć stroje, gdyż zajmowały
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
bardzo dużo miejsca. Materiały
z kursu wysłałem pocztą, a
stroje przewiozłem w dużej
walizce, z którą przyjechałem”,
wspomina Evaldo. Nowe stroje
wywołały ogromną radość wśród
członków zespołu i podniosły
ich poczucie wartości oraz dumę
z reprezentowania polskiego
folkloru: „Byliśmy przeszczęśliwi.
Ożywiło to cały zespół”, pamięta
Dagmara.
Stroje przywiezione z
Polski używane były w trakcie
tańca krakowiak i Lajkonik.
Pozostałe używane były w
innych momentach podczas
przedstawienia. „Zawsze
staraliśmy się zatańczyć więcej niż
tylko jeden taniec. Strój krakowski,
który był ściśle związany ze swoim
regionem, nie mógł być używany
w czasie innych choreografii,
pozostałe stroje, jak najbardziej”,
mówi Evaldo.
Kilka lat później przyszła
kolej na zespół dziecięcy, żeby
otrzymać swoje pierwsze stroje
krakowskie. W tym okresie zespoły
dziecięcy i dorosłych pracowały
oddzielnie i czuło się pewną
rywalizację pomiędzy członkami.
Z Irio, jako koordynatorem,
zostały zakupione materiały na
uszycie strojów dziecięcych.
„Bardzo dobrze pamiętam, że
gdy powiedziałem, że miałem
zamiar uszyć stroje krakowskie
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
dla zespołu dziecięcego, ktoś
z grupy dorosłych powiedział,
że chcieliśmy skopiować ich
stroje”, komentuje. Dlatego
też Irio postanowił zastąpić
niebieskie kamizelki, zielonymi,
nie wiedząc, że tym sposobem
strój tracił swój regionalny
charakter. To choreograf, Paulo
Scardazan wskazał nam na ten
błąd. W późniejszym okresie
kamizelki musiały być poprawione,
żeby zmieścić się w kryteriach
folklorystycznych.
Słaby dostęp do informacji
o polskim folklorze był dużą
przeszkodą w pierwszych
latach istnienia „Karolinki”.
„Popełniliśmy dużo błędów,
98 do Karolinka. “A gente errou muito até acertar; żeby w końcu nam się udało; nie
mieliśmy pojęcia, jak powinny
os primeiros trajes, a gente não sabia como era. wyglądać stroje ludowe. Dzisiaj
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Polska jest dużo bliżej Brazylii,

Hoje, a Polônia está mais próxima do Brasil, an- kiedyś była tylko odległym
tes era só um sonho distante”, recorda-se Ozilda marzeniem”, wspomina Ozilda
Drabeski, która pomagała w
Drabeski, que contribuiu para a confecção dos uszyciu pierwszych strojów
primeiros trajes dos grupos adulto e infantil. O dla zespołu dziecięcego i
dorosłych. Pomoc w uzyskaniu
apoio na busca de informações vinha de coreógra- informacji, dotyczących folkloru,
nieśli choreografowie, Urszula,
fos, como Urszula, do contato com o Grupo Junak, zespół „Junak” z Kurytyby,
de Curitiba, que tinha também um centro cultu- gdzie znajdowało się centrum
kulturalne, aż wreszcie materiały
ral, e, por vezes, de materiais trazidos da Polônia przywożone z Polski przez
pelo Consulado Geral da Polônia no Brasil. “Ain- Generalny Konsulat RP w Brazylii.
„Jeszcze przed powstaniem
da antes do Karolinka, o Consulado havia doado zespołu, konsulat podarował
nam lalki w strojach ludowych
bonecas com trajes folclóricos para premiação das na nagrody dla kandydatek na
candidatas à Rainha do Baile do Imigrante. Havia królową Balu Imigranta. Mieliśmy
też kilka kartek pocztowych, z
também alguns cartões postais com desenhos ou rysunkami lub zdjęciami strojów
fotos de trajes de várias regiões... destas imagens poszczególnych regionów… Z
tego próbowaliśmy kopiować
é que se tentava copiar as roupas”, explica Ozilda. stroje”, wyjaśnia Ozilda. Trudno
też było znaleźć tkaniny, które
Conseguir materiais que se assemelhassem aos byłyby podobne do oryginalnych.
originais também sempre foi uma dificuldade. No Przy uszyciu stroju do tańca
„Krakowiak”, podstawowym
traje da dança Krakowiak, o principal empecilho problemem było znalezienie
para a confecção era encontrar o tecido listrado materiału w biało-czerwone paski.
Uszycie strojów zespół
vermelho e branco. “Karolinka” powierzył pracy
lokalnych krawcowych. Jedna z
Para a confecção dos trajes, o Grupo Karo- nich, Francisca Wander, matka
linka contava com a colaboração de costureiras dwóch członków zespołu, miała
żmudne zadanie odtworzenia

Bonecas polonesas e cartões postais serviam como referência para a produção de trajes para
Drogami tradycji

o Grupo Karolinka. Crédito: Larissa Drabeski / Muzeum Etnograficzne Im. Seweryna Ud-
zieli w Krakowe

Lalki w ludowych strojach i kartki pocztowe służyły jako wzór w trakcie szycia strojów dla zespołu „Karolinka”.
Zdjęcie: Larissa Drabeski /Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
locais. Uma delas, Francisca Wander, mãe de dois haftu bogato zdobionych polskich
99
strojów. „Oni kupowali potrzebne
integrantes do grupo, tinha a árdua tarefa de re- tkaniny, przynosili oryginalne

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

stroje do skopiowania i tak
produzir na costura os ricos trajes poloneses. “Eles pracowałyśmy. Kiedy przywieźli
buscavam o material que precisava, traziam os oryginalne stroje z Polski, trzeba
było dorobić jeszcze kilka par,
originais pra copiar, e assim a gente fazia. Quando które uszyłam”.
veio o original da Polônia, precisava fazer alguns Pomimo trudności,
zaangażowanie i dobrowolna
pares a mais, e aí eu fiz”. praca samych tancerzy umożliwiły
przygotowanie i utrzymanie
Apesar das dificuldades, eram o envolvi- strojów. Bardzo często same
mento e o trabalho voluntário dos próprios dan- tancerki wyszywały stroje, w
których miały wystąpić, jak
çarinos que viabilizavam a confecção e a manu- wspomina Viviane Mazur: „Jedna
tenção dos trajes. Era comum que as meninas rzecz, która zapadła mi w pamięć,
to że same musiałyśmy wyszywać
bordassem os próprios trajes, como recorda Vi- kamizelki od stroju krakowskiego.
My nie miałyśmy pojęcia o
viane Mazur: “Uma coisa que me marcou muito wyszywaniu, o tym, jak trzymać
foi que, os coletes de Cracóvia, nós tivemos que igłę, a musiałyśmy się tym zająć”.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Traje infantil para a dança Krakowiak: ao

invés do colete masculino azul, optou-se
por um verde, o que descaracterizou a refe-
rência folclórica. Arquivo: Braspol
Integrantes do Karolinka exibem trajes Gó-
Dziecięcy strój do tańca „Krakowiak”: zamiast ral. Arquivo: Grupo Karolinka
niebieskiej kamizelki dla chłopców, zdecydowano
się na zielone, przez co strój utracił swój regionalny Członkowie zespołu „Karolinka” w strojach góralskich.
charakter. Archiwum: Braspol Archiwum: Zespół „Karolinka”
100 bordar. A gente nem sabia bordar, pegar numa Chłopcy też mieli pełne
ręce roboty. W choreografii tańca
agulha, e tivemos que fazer”. „Góral”, który pochodził z rejonów
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

podgórskich, trzeba było zrobić

Os meninos também tinham que colocar a drewniane ciupagi. Cleverson
mão na massa. Com a montagem da coreografia opowiada, że kiedy zaczynali pracę
nad nową choreografią, używali
de Góral, que representa os montanheses, foi ne- drewnianych kijów, żeby nauczyć
cessário confeccionar machadinhas de madeira. się kroków, później zastąpili
je ciupagami. „Nie mieliśmy
Cleverson conta que, no início da montagem da szczegółowych informacji.
Postanowiłem po prostu wziąć
coreografia, eles usavam cabos de madeira para siekierę i przeciąłem ją na pół.
ensaiar os passos e que, depois, fizeram as pró- Instruktor Paulo powiedział, że to
się nie nadawało, że ktoś mógłby
prias machadinhas. “A gente era pobre de infor- sobie zrobić tym krzywdę. Przy
mação mesmo. Daí eu fui fazer, peguei um ma- następnej próbie już nam się
udało”.
chado e cortei ao meio. O professor Paulo disse Również z aktywnym
udziałem członków zespołu
que esse não dava, o pessoal ia se machucar. De- powstała pierwsza garderoba
pois, fizemos o certo”. „Karolinki”, zorganizowana w
niewielkiej przybudówce domu
Também com a participação ativa dos dan- ówczesnego prezesa Irio, za jego
çarinos, o primeiro guarda-roupas do Karolinka własną sugestią. Pomieszczenie
o wielkości około 6 m2, zostało
wyłożone płytą pilśniową.
Drogami tradycji

Trajes de Mazur remetem à Era Napoleônica. Arquivo: Grupo Karolinka

Strój do tańca mazur nawiązuje do epoki napoleońskiej. Archiwum: Zespół „Karolinka”

foi organizado sob um pequeno paiol na residên- „Postaraliśmy się o płytę
101
pilśniową, wyłożyliśmy komórkę
cia do presidente Irio, por sugestão dele mesmo. O i tak zostawiliśmy ten grecki

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

podarunek”, żartuje Fernando
espaço de aproximadamente seis metros quadra- Wander, odnosząc się do pracy,
dos foi revestido com compensados de madeira. jaka wiązała się z utrzymaniem
strojów, która spadła na rodzinę
Os integrantes do grupo participaram do mutirão Irio.
para reformar o recinto. “Pedimos compensado, Co wyglądało z początku
na prezent Greka, stało się
revestimos o paiol, e foi aí que começou o presen- cennym prezentem Polaka,
schronieniem, które pomimo
te de grego”, brinca Fernando Wander, referindo- konieczności stałego doglądania,
se à tarefa de manutenção dos trajes que caberia à przepełnia Irio dumą. Dzisiaj
dużo większa garderoba mieści
família de Irio. w sobie wszystkie stroje i trofea,
O que parecia um presente de grego se tor- zdobyte przez zespół „Karolinka”,
a ponadto niewielki warsztat
nou um grande presente de polaco, um refúgio krawiecki, gdzie Irio i jego żona,
Elenyr, naprawiają lub odnawiają
que, apesar da necessidade de cuidado constante, stroje, bez konieczności ich
enche Irio de orgulho. Hoje ampliado, o local abri- przewożenia.
Z czasem, gdy zaczęły
ga todos os trajes e troféus do Karolinka, além de napływać coraz większe dotacje,
uma pequena oficina de corte e costura, onde Irio stało się priorytetem zespołu,
aby, obok pensji choreografa,
e a esposa, Elenyr, fazem a manutenção e a refor- zawsze zabiegać o nowe stroje i
szyć zestawy dla grupy dziecięcej.
ma dos trajes sem precisar transportar as peças. „Wcześniej mieliśmy pół tuzina
À medida que patrocínios maiores começa- niekompletnych strojów.
Dzisiaj mamy bardzo dużo
ram a entrar, a prioridade era, além do pagamento skompletowanych strojów, bardzo
do coreógrafo, sempre a aquisição de novos trajes wiernych oryginałom albo nawet
sprowadzonych z Polski, strojów
e a produção de vestuários para o grupo infantil. wykonanych zgodnie z zasadami,

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Irio e José Carlos Janowski e os trajes de

Irio no espaço onde são armazenados todos Łowicz recebidos da Wspólnota Polska por
os trajes do Karolinka. Crédito: Thais Siquei- meio do Consulado, em 2010. Arquivo: Gru-
ra/Gazeta Informativa po Karolinka

Irio w garderobie, w której trzymane są wszystkie Irio i José Carlos Janowski i stroje łowickie otrzymane
stroje zespołu „Karolinka”. Zdjęcie: Thais Siqueira / od Wspólnoty Polskiej za pośrednictwem konsulatu w
Gazeta Informativa 2010 roku. Archiwum: Zespół „Karolinka”
102 “Antes, a gente tinha meia dúzia de trajes incom- tak, jak powinno być”, podkreśla
choreograf Rafael.
pletos. Hoje, temos muitos trajes completos, bem Poprawność jest
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

gwarantowana przez obecnego

fiéis, se não trajes da Polônia mesmo, trajes feitos dostawcę, Lourivala Araujo,
legitimamente, como tem que ser”, destaca o co- który szyje stroje z materiałów
krajowych, lecz także z
reógrafo Rafael. importowanych z Polski, zgodnie
A legitimidade é garantida pelo atual for- z oryginałami i na podstawie
zdjęć konkretnych detali. „Stroje
necedor, Lourival Araújo, que produz os trajes są wykonane według bardzo
rygorystycznych parametrów.
com materiais nacionais e também importados Trzy krawcowe, które dla mnie
da Polônia, de acordo com originais e fotos de de- szyją, mają duże doświadczenie
w szwach używanych w strojach
talhes específicos. “Os trajes são confeccionados ludowych”, mówi Lourival.
com parâmetros bastante rigorosos. As costurei- Przewozem tych obszernych w
rozmiarach ubiorów z Kurytyby
ras, que são três, têm vasta experiência com costu- do Sao Mateus do Sul zajął
się Jose Carlos Janowski.
ras de trajes típicos”, diz Lourival. Já o transpor- „Straciłem rachubę, ale myślę, że
te das volumosas vestimentas novas de Curitiba przewiozłem tu z Kurytyby, moim
samochodem, z sześć zestawów
para São Mateus do Sul, por várias ocasiões, fica nowych strojów”.
por conta de José Carlos Janowski. “Perdi as con- Pomimo ewolucji w tej
dziedzinie, stroje nadal, w
tas, mas acho que uns seis jogos de trajes novos eu pewnym sensie, były limitem
przy opracowywaniu choreografii
trouxe de Curitiba no meu carro”. innych regionów. Przy znacznej
Drogami tradycji

Casal de dançarinos em trajes de Łowicz, recebidos da Wspólnota Polska em 2010. Crédito:

Julia Roehrig

Para tancerzy w strojach łowickich, otrzymanych od Wspólnoty Polskiej w 2010 roku. Zdjęcie: Julia Roehrig
 Mesmo com a evolução das vestimentas do poprawie jakości strojów, zespół
103
zaczął zwracać większą uwagę
grupo, os trajes continuam sendo, de certa forma, na zgodność z tradycją. „Żeby

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

opracować choreografię danego
uma limitação para a composição de coreografias regionu, trzeba mieć odpowiedni
de outras regiões. Com o ganho em qualidade dos strój. To nie jest nic złego, lecz coś,
co nadaje kierunek naszej pracy,
trajes, o grupo passou a se preocupar muito mais w końcu reprezentujemy pewną
com a fidelidade. “Para montar uma coreografia kulturę, nie możemy zrobić nic,
co poza nią wykracza”, wyjaśnia
de determinada região, tem que ter o traje espe- Rafael.
Pierwsze stroje, nie tak
cífico. Não é algo ruim, mas algo que norteia o wierne oryginałom, także znalazły
trabalho, afinal, a gente está representando uma swoje przeznaczenie i dalej służą
promowaniu kultury. Luciano
cultura, não pode fazer nada fora daquilo”, argu- Wander, kiedy zaczął pracę z
menta Rafael. Zespołem Folklorystycznym
Kraków w Rio Claro do Sul,
Os trajes mais antigos e não tão próximos przypomniał sobie o zasobach
„Karolinki”, które od jakiegoś
dos originais também têm destino nobre e con- już czasu nie były w użyciu,
tribuem para a promoção da cultura. Luciano jak przykładowo czarne getry
z materiału skóropodobnego,
Wander, ao começar o trabalho com o Grupo Fol- nakładane na buty w grupie
clórico Kraków, de Rio Claro do Sul, lembrou de dziecięcej, żeby przypominały

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Qualidade e fidelidade dos trajes é um pré-requisito para a composição de novas coreogra-

fias. Da esquerda para a direita, trajes infantis para as danças Krakowiak, Góral e Lublin.
Crédito: Daniel Deverecki

Jakość i wierność strojów jest koniecznym warunkiem przy układaniu nowych choreografii. Od lewej do prawej,
stroje dziecięce do tańców krakowiak, góral i lublin. Zdjęcie: Daniel Deverecki
104 materiais do Karolinka que já não eram utilizados, trzewiki. Tym samym sposobem,
kiedy został nabyty nowy strój
como as polainas pretas de material semelhante a lubelski dla zespołu dorosłych,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

spódnice z poprzednich strojów

couro utilizadas sobre os calçados do grupo infan- zostały podarowane zespołowi
til para que estes se assemelhassem a botas. Da „Kraków”. „Znajdą bardzo dobry
użytek”, zapewnia Luciano.
mesma forma, após aquisição de um traje novo da
região de Lublin para o adulto, as saias do traje
anterior foram doadas ao Kraków. “Vai ser bem
aproveitado”, garante Luciano.
Drogami tradycji

Trajes atuais de Lublin e de Rzeszów. Crédito: Julia Roehrig

Aktualne stroje lubelski i rzeszowski. Zdjęcie: Julia Roehrig

 105

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

As danças nacionais POLSKIE TAŃCE
polonesas NARODOWE

Polonez POLONEZ

Pierwszym tańcem,
A primeira dança apresentada pelo Karo- zaprezentowanym przez
linka, em 1992, é uma das cinco danças nacionais „Karolinkę” w 1992 roku,
był jeden z pięciu polskich
polonesas. A elegante coreografia do Polonez17 é tańców narodowych. Dostojna
choreografia poloneza17
representada por casais que dançam em torno do przedstawiona została przez
salão ao som da música em compasso ternário e sześć par, tańczących wokół sali
tanecznej przy dźwięku muzyki
tempo moderado. A dança é utilizada em contex- w metrum ¾ i umiarkowanym
tos formais e durante cerimônias públicas e festas, tempie. Taniec pojawia się w
trakcie publicznych ceremonii i
especialmente em casamentos. uroczystości, szczególnie w czasie
wesela.
Polonez tornou-se conhecida como dança Polonez stał się znany jako
dos nobres, no entanto, suas raízes são popula- taniec szlachty, jego korzenie

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Coreografia de Polonez em trajes da região de Łowicz. Arquivo: Grupo Karolinka

Choreografia poloneza w strojach łowickich. Archiwum: Zespół „Karolinka”

106 res. É derivada do Chodzony (dança caminhada),
popular no século 18 e conhecida como Pies-
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
zy (pedestre) ou Chmielowy (saltos). Esta última
tem raízes nas danças folclóricas de casamento,
das quais se separou e, em seguida, entrou no
repertório de dança da nobreza. As variantes po-
pulares se desenvolveram independentemente:
Chodzony e Chmielowy (nas aldeias) e Świeczkowy
(nas cidades). O nome Polonez foi introduzido no
século 17, derivado do termo francês Polonaise,
substituindo este no século 18.
As interpretações contemporâneas dos
grupos de dança são distantes das origens popu-
lares. A dança exige postura reta, sem movimento
de quadris, gestos suaves e elegantes, cabeça er-
guida, com orgulho. O homem deve mostrar dig-
nidade e atenção educada com a parceira e com
as pessoas ao redor. A mulher deve demonstrar
graça e uma certa timidez. Os dançarinos não fi-
cam frente a frente enquanto seguram as mãos. O
passo básico do Polonez é ajustado ao compasso
ternário, no qual a primeira batida é acentuada
com um passo mais longo (com uma ligeira flexão
dos joelhos) e é seguida por dois passos mais cur-
tos com uma posição mais reta do corpo.
O maior compositor de polonaises na músi-
ca clássica foi Fryderyk Chopin. Suas obras para
piano tornaram o ritmo da dança o símbolo musi-
cal da Polônia.
Krakowiak
Krakowiak18 é uma dança da região de Cra-
cóvia, a antiga capital da Polônia e centro da re-
Drogami tradycji
gião chamada Małopolska (Pequena Polônia), ao
Sul do país. Uma vez que a região é conhecida
também como um centro vibrante de rico folclore,
tradições históricas e artes, é esse o clima retrata-
jednak są ludowe. Wywodzi się z
tańca chodzonego, popularnego
w XVIII wieku, znanego jako
taniec pieszy lub chmielowy.
Ten ostatni ma korzenie w
ludowych tańcach weselnych,
od którego się odłączył, aby
następnie wejść do repertuaru
tańców szlacheckich. Warianty
ludowe rozwijały się niezależnie:
chodzony i chmielowy (na wsi), a
świeczkowy (w miastach). Polska
nazwa tego tańca, polonez, została
wprowadzona w XVII wieku, a jest
to spolszczona forma francuskiego
zwrotu, Polonaise, zastępując go w
XVIII wieku.
Współczesne interpretacje
zespołów tanecznych są dalekie
od popularnych źródeł. Taniec
wymaga prostej postawy
bez poruszania biodrami,
gładkich i dostojnych gestów,
uniesionej z dumą głowy.
Mężczyzna musi poruszać się
z godnością i uprzejmą uwagą
dla partnerki, ale także dla
wszystkich wokół. Kobieta musi
emanować wdziękiem, lecz i
dozą nieśmiałości. Tancerze
nie są nigdy zwróceni do siebie
twarzą, gdy trzymają się za ręce.
Podstawowym metrum poloneza
jest metrum trójdzielne, w którym
po mierze akcentowanej, na którą
przypada dłuższy krok (z lekko
ugiętymi kolanami), następują
dwie miary nieakcentowane,
czyli dwa krótsze kroki w
wyprostowanej pozycji ciała.
Największym kompozytorem
polonaises w muzyce poważnej
był Fryderyk Chopin. Jego
utwory fortepianowe sprawiły, że
rytm tańca stał się muzycznym
symbolem Polski.
KRAKOWIAK
Krakowiak18 to taniec
pochodzący z regionu Krakowa,
dawnej stolicy Polski, znajdującej
się w środkowej części regionu o
nazwie Małopolska, na południu
kraju. Ponieważ region ten jest
również znany jako tętniące
życiem centrum bogatego folkloru,
tradycji historycznych i sztuki,
klimat ten został zawarty w tańcu.
Z tańcem „Suita Krakowska”
zespół „Karolinka” zdobył
do na dança. Com a Suita Krakowska, o Grupo Ka- czwarte miejsce podczas swego
107
pierwszego udziału w konkursie
rolinka alcançou o quarto lugar em sua primeira na Festiwalu Tańca w Joinville w

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

2004 roku.
participação competitiva no Festival de Dança de Taniec sięga XVI i XVII wieku,
Joinville, em 2004. kiedy początkowo powstał na
peryferiach miasta, a potem
A dança remonta aos séculos 16 e 17, quan- dotarł do szlachty. W połowie
do se desenvolveu inicialmente nas periferias da XIX wieku krakowiak stał się
popularnym tańcem towarzyskim
cidade e depois chegou até a nobreza. Em meados w Austrii i we Francji. W paryskich
salonach był traktowany jako
do século 19, o Krakowiak tornou-se uma dança de symbol solidarności z uciśnionym
salão popular na Áustria e na França. Nos salões narodem. Dla Polski był to czas
rozbiorów i nieudanych powstań,
parisienses, era tida como símbolo de solidarieda- których celem było odzyskanie
de à nação oprimida. Para a Polônia, era o momen- niepodległości kraju (1831-1848).
Jednocześnie wkład
to das partilhas e das revoltas malsucedidas em kompozytorów Fryderyka Chopina,
Ignacego Paderewskiego i Karola
busca de retomar sua independência (1831-1848). Szymanowskiego przekształcił
Ao mesmo tempo, a contribuição dos com- tradycyjną piosenkę w szerszą,
a nawet wirtuozowską formę.
positores Fryderyk Chopin, Ignacy Padereweski Dzięki rosnącej wartości
e Karol Szymanowski deu forma mais extensa à artystycznej, krakowiak zdobył
coraz większe znaczenie i
tradicional canção. Como resultado do incremen- stał się tańcem narodowym.
Z momentem przejścia do sal
to artístico, o Krakowiak cresceu em importân- koncertowych, krakowiak stracił
cia e tornou-se uma dança nacional. Com a sua swoją popularność jako taniec

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Integrantes do Karolinka em trajes para dança Krakowiak. Crédito: Julia Roehrig

Członkowie zespołu „Karolinka” w strojach do tańca krakowiak. Zdjęcie: Julia Roehrig

108 mudança para a sala de concertos, o Krakowiak
perdeu sua popularidade como dança funcional
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
entre camponeses ou nobres. Hoje, é apresentada
como espetáculo, para ser vista e aplaudida.
O ritmo rápido e os trajes coloridos con-
tribuem para a popularidade do Krakowiak nos
palcos. Como cavalos são amados na região de
origem da dança, ela sempre apresenta o familiar
passo de galope, além dos saltos (hołubiec) e do
movimento de deslizamento dos pés (krzesany).
O Lajkonik – cavalinho alegre de Krakowiak – re-
presenta uma sátira sobre a vitória dos poloneses
contra os povos bárbaros, em que, após arrebatar
o cavalo do inimigo, entram em Cracóvia exibin-
do seu troféu com danças na praça central.
Drogami tradycji
Casal infantil
exibe traje da re-
gião de Cracóvia.
Crédito: Daniel
Deverecki
funkcjonalny, zarówno wśród
chłopów, jak i szlachty. Dziś
przedstawiany jest w formie
spektaklu, aby budzić podziw i
oklaski.
Szybkie tempo i kolorowe
kostiumy przyczyniają się do
popularności krakowiaka na
scenie. Konie są bardzo ważnym
elementem regionu, z którego
pochodzi taniec, dlatego zawsze
zobaczymy tam znajomy krok
galopu, poza skokami (hołubiec)
i ślizganym ruchem stóp
(krzesany). Lajkonik – wesoły
konik krakowski – odnosi się do
satyry o zwycięstwie Polaków
nad barbarzyńcami, w której, po
przejęciu koni należących do
wroga, Polacy triumfalnie wjechali
do Krakowa i na rynku, w formie
tańca, przechwalali się swoją
zdobyczą.
Dzieci w strojach
z rejonu Krakowa.
Zdjęcie: Daniel
Deverecki
 A indumentária de Cracóvia (strój
krakowski) é a favorita entre as várias vestimentas
regionais da Polônia e passou a simbolizar o tra-
je tradicional do país, especialmente no exterior.
As roupas dos homens são peculiares, com penas
de pavão em seus chapéus e cordas de argolas de
metal nos cintos, uma referência histórica para a
roupa de um antigo guerreiro, casacos longos e
calças listradas (em vermelho e branco). As mu-
lheres usam camisas brancas com mangas largas
e colares decorados com rendas, coletes coloridos
com lantejoulas e ricos bordados, fios de contas
de coral, saias floridas parcialmente cobertas com
aventais de renda branca e coroas de flores com
fitas multicoloridas no cabelo trançado.
Mazur
O Mazur19 é originário da região de Mazó-
via no século 16. No século 17, foi dançado em
aldeias de toda a Polônia. Mazur e Mazurek (pe-
queno Mazur) referem-se a uma série de danças
folclóricas polonesas em compasso ternário com
origem nas planícies da região de Mazóvia (Ma-
zowsze), nos arredores de Varsóvia. O nome é
uma referência aos moradores da região, chama-
dos de Mazurs.
As danças, conhecidas no exterior como
Mazurcas, no entanto, compreendem mais de um
tipo: Mazur ou Mazurek (em um ritmo modera-
do), Oberek (a dança mais rápida desse grupo) e
Kujawiak (o mais lento), este último originário do
distrito vizinho de Kujawy. Essas danças são liga-
das por características rítmicas e coreográficas co-
muns. Todas elas são de origem camponesa, mas,
devido ao contato com as pessoas da cidade e da
nobreza, passaram por mudanças consideráveis,
especialmente o Mazur e o Kujawiak.
Strój krakowski jest jednym
109
z ulubionych wśród strojów z
różnych regionów Polski i stał
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
się symbolem tradycyjnego
stroju polskiego, zwłaszcza za
granicą. Męski strój jest bardzo
charakterystyczny, z pawimi
piórami w kapeluszu i metalowymi
łańcuchami przy pasie, co ma być
historycznym odniesieniem do
odzieży dawnych wojowników, z
długim płaszczem i spodniami w
pasy (czerwono-białe). Kobiety
noszą białe bluzki z długimi
rękawami, kołnierzyki ozdobione
koronką, kolorowe, bogato
haftowane kamizelki z cekinami,
sznury korali, kwiaciaste spódnice,
częściowo zakryte białym,
koronkowym fartuchem oraz
wianki z kwiatów i różnokolorowe
wstążki, wplecione w warkocze.
MAZUR
Mazur19 pochodzi z
rejonu Mazowsza i znany był
już w XVI wieku. W XVII wieku
taniec rozpowszechnił się w
całej Polsce. Mazur i mazurek
odnoszą się do licznych polskich
tańców ludowych w metrum
¾, które wywodzą się z niziny
mazowieckiej w pobliżu Warszawy.
Nazwa tańca pochodzi od nazwy
mieszkańców tych rejonów,
Mazurów.
Tańce, znane za granicą jako
mazurki, odnoszą się do wielu
różnych typów tańca: mazur
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
czy mazurek (w umiarkowanym
tempie), oberek (najszybszy
taniec z całej grupy) oraz
kujawiak (najwolniejszy), ten
ostatni pochodzi z sąsiedniego
regionu, Kujaw. Tańce te
łączy charakterystyczny rytm
i choreografia o wspólnych
cechach. Wszystkie mają chłopskie
korzenie, ale ze względu na
kontakt z mieszczaństwem
i szlachtą, uległy znacznym
zmianom, zwłaszcza mazur i
kujawiak.
W XVII wieku, mazur
rozprzestrzenił się na terenie całej
Polski i zaczął pojawiać się także w
krajach sąsiednich. Różne wersje
tego tańca można było znaleźć
w repertuarze wsi (tańce ludowe
110 Durante o século 17, o Mazur se propagou
pela Polônia e começou a aparecer também nos
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
países vizinhos. Versões distintas dessa dança po-
diam ser encontradas no repertório do campo (as
danças folclóricas do tipo Mazur e o Mazur da no-
breza) e da cidade (Mazurka urbana).
Augusto II, o Eleitor da Saxônia e Rei da
Polônia (1697-1733), gostava muito dessa dança
e a introduziu em tribunais da Alemanha. Após
a perda da independência da Polônia, a dança se
tornou moda nos mais altos círculos sociais em
Paris, depois em Londres e em outros centros da
Os trajes
de Mazur
do Grupo
Drogami tradycji
Karo-
linka.
Crédito:
Julia
Roehrig
typu mazur i mazur szlachecki) i
miasta (mazurek miejski).
August II, elektor Saksonii i
król Polski (1697-1733), bardzo
lubił ten taniec i wprowadził go do
niemieckich trybunałów. Po utracie
przez Polskę niepodległości, taniec
stał się modny w najwyższych
kręgach społecznych w Paryżu,
a następnie w Londynie i innych
ośrodkach Europy Zachodniej.
W latach 30-tych i 40-tych
XIX wieku, mazurek cieszył się
największą popularnością w
salach zachodniej Europy. Wraz
z krakowiakiem i polonezem,
służył jako znak solidarności z
uciśnionym narodem polskim,
a więc w sprawie, której bronili
Strój
mazurski
zespołu
„Karolinka”.
Zdjęcie:
Julia
Roehrig
Europa Ocidental. Nas décadas de 1830 e 1840,
a Mazurca apreciou sua maior popularidade nos
salões ocidentais. Juntamente com o Krakowiak e
o Polonez, serviu como um sinal de solidariedade
com a nação polonesa oprimida, a causa defendida
por exilados poloneses em Paris e seus patronos
aristocráticos. Paradoxalmente, após as partições
da Polônia, a Mazurca também se tornou popular
entre a aristocracia e o campesinato russos.
Um fato importante na história da Mazurca
é a sua aparição no hino nacional polonês. Mazu-
rek Dąbrowskiego (Mazurca de Dąbrowski) foi cria-
da em 1797 como uma canção da Legião Polaca
para as tropas do General Jan Dąbrowski. Esses
soldados serviram a Napoleão durante sua con-
quista da Europa com a esperança de recupera-
rem a independência da Polônia. Esse período
histórico é representado em uma das coreografias
do Karolinka, o Mazur militar, que faz referência
às tropas do General Jan Dąbrowski. A melodia
do hino é de origem popular e anônima e o texto
foi escrito por Józef Wybicki. A dança em ritmo
acelerado e energético tornou-se um símbolo na-
cional de várias maneiras distintas.
O traço mais característico da dança é a
presença dos chamados ritmos Mazurka, que ocor-
rem em uma variedade de músicas não dançantes
e danças das partes central e ocidental da Polônia.
Além do ritmo, dificilmente se pode descrever ca-
racterísticas que diferenciem de forma inequívoca
um Oberek de um Mazur ou de um Kujawiak. Essa
dificuldade deve-se à popularidade dessas danças
e à existência de muitas variantes regionais.
O Mazur é dançado por casais que giram
em torno do salão de dança e apresentam uma
variedade de gestos. Ele é considerado como a
mais emocionante e complexa das cinco danças
nacionais. A posição do corpo se assemelha à do
polscy emigranci w Paryżu i
111
ich arystokratyczni patroni.
Paradoksalnie, po rozbiorach
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
Polski, mazurek stał się również
popularny wśród rosyjskiej
arystokracji i chłopstwa.
Ważnym faktem w historii
mazurka jest jego obecność w
polskim hymnie narodowym.
Mazurek Dąbrowskiego
powstał w 1797 roku jako Pieśń
Legionów Polskich i śpiewany
był przez wojska generała Jana
Dąbrowskiego. Ci żołnierze służyli
pod wodzą Napoleona podczas
podboju Europy z nadzieją na
odzyskanie niepodległości
Polski. Ten okres historyczny
jest reprezentowany w jednej z
choreografii zespołu „Karolinka”,
mazurze wojskowym, który odnosi
się do oddziałów generała Jana
Dąbrowskiego. Melodia hymnu
ma pochodzenie ludowe, a jej
autor jest nieznany. Tekst został
napisany przez Józefa Wybickiego.
Tak więc ten energiczny taniec, w
szybkim tempie, stał się symbolem
narodowym na wiele różnych
sposobów.
Najbardziej
charakterystyczną cechą tego
tańca jest obecność tzw. rytmu
mazurka, który występuje w
różnych piosenkach, do tańca i nie
tylko, w środkowej i zachodniej
części kraju. Oprócz rytmu, trudno
opisać cechy, które odróżniają
jednoznacznie oberka od mazura,
czy kujawiaka. Trudność ta wynika
z faktu, że tańce te są bardzo
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
popularne i istnieje wiele wersji
regionalnych.
Mazur jest wykonywany
przez pary, które tańcząc wokół
sali tanecznej, prezentują
rozmaite gesty. Uważany jest
za najbardziej emocjonujący
i kompleksowy z grupy pięciu
tańców narodowych. Pozycją ciała
przypomina poloneza: wysoko
uniesiona głowa, wyprostowany
tułów, wdzięczne ruchy rąk.
Różnice zauważamy w dużo
szybszym tempie tańca i krokach.
Istnieją cztery wersje mazura,
które mogą być prezentowane
przez grupę tańca ludowego,
w zależności od wybranego
aspektu społeczno-historycznego:
taniec szlachty (w strojach z XVII
112 Polonez: cabeça erguida, tronco ereto, o movimen-
to gracioso das mãos. A diferença de caracterís-
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
ticas decorre principalmente do ritmo mais rápi-
do e dos passos. Há quatro versões do Mazur que
podem ser apresentadas por um grupo de dança
folclórica, de acordo com a versão sócio-histórica
escolhida: a dança da nobreza (em trajes do século
17), a dança de salão da era napoleônica (em tra-
jes militares, para os homens, e de salão, para as
mulheres), a dança folclórica urbana ou a dança
de camponeses da região central da Polônia. Cada
versão enfatiza diferentes características das clas-
ses retratadas na sociedade polaca.
Oberek
A mais acrobática entre as cinco danças
nacionais da Polônia, Oberek20 é originária das
aldeias da Mazóvia, na região central do país. O
nome é derivado do verbo “girar” (obracać się),
principal movimento da dança ao redor do salão.
O Oberek faz parte de um grupo do qual derivam
outras duas danças nacionais: Mazur e Kujawiak.
Em 2011, a segunda parte da coreografia que
conquistou o vice-campeonato para o Karolinka
no Festival de Joinville consistia na apresentação
dessa dança.
A folclorista Ada Dziewanowska destaca
que Oberek é uma dança nacional porque é pra-
ticada por várias classes sociais e em diferentes
regiões, ainda que se conservem características
locais, variações e músicas específicas. Os grupos
folclóricos costumam executar a forma nacional
da dança com trajes da região de Łowicz, na Ma-
Drogami tradycji
zóvia.
Na forma nacional, o passo básico saltitan-
te pode ser dançado com um parceiro em posição
de dança, frente a frente, ou solo. Essa separação
wieku), taniec salonowy epoki
napoleońskiej (mężczyźni w
strojach wojskowych, kobiety
w sukniach balowych), miejski
taniec ludowy i taniec wiejski
środkowej Polski. Każdy rodzaj
tańca pragnie podkreślić różne
cechy przedstawianej w nim klasy
społeczeństwa polskiego.
OBEREK
Najbardziej żywy i
akrobatyczny z pięciu tańców
narodowych Polski, oberek20
wywodzi się z mazowieckiej
wsi, w środkowej części kraju.
Nazwa pochodzi od czasownika
„obracać się”, główny motyw tego
tańca. Oberek należy do grupy
tańców, z której wywodzą się
dwa inne tańce narodowe: mazur
i kujawiak. W 2011 roku druga
część choreografii, z którą zespół
„Karolinka” zdobył drugie miejsce
na Festiwalu w Joinville, opierała
się na prezentacji oberka.
Folklorysta Ada
Dziewanowska opisując oberek,
podkreśla, że jest to taniec
narodowy nie tylko dlatego, że
jest powszechnie znany w całej
Polsce, ale również dlatego, że jest
tańczony przez wszystkie warstwy
społeczne i w różnych regionach,
nadal jednak z zachowaniem
swojego lokalnego stylu, odmiany
i specyficznej muzyki. Zespoły
tańca ludowego często wykonują
narodową wersję oberka w
strojach łowickich z rejonu
Mazowsza.
W wersji narodowej,
podstawowy, „skoczny” krok
oberka może być tańczony z
partnerem, w pozycji tanecznej
naprzeciw siebie albo w tańcu
solo. Kwestia rozdzielenia
tancerzy jest jedną z różnic między
formami oberka w tańcu ludowym
i artystycznej stylizacji scenicznej.
Jest to radosny, żywiołowy i
głośny taniec z przytupami i
okrzykami.
Istnieją trzy różne odmiany
regionalne oberka. Oberek łowicki
tańczony jest w mniej skoczny
sposób niż w wersji narodowej.
W rejonie Opoczna, dalej na
południe od Mazowsza, oberek
tańczy się szybciej, z większym
dos dançarinos é uma diferença entre as formas
do Oberek na dança folclórica e na estilização artís-
tica. É uma dança alegre, exuberante e barulhenta,
com batidas de pé e gritos.
Existem três variedades regionais distintas
nos passos da dança. O Łowicz oberek costuma
ser dançado de uma forma menos saltitante do
que a versão nacional. Na região de Opoczno, ao
sul da Mazóvia, Oberek é dançado de forma mais
rápida, com mais saltos e mais vigor do que em
outras partes da Polônia. Já o Lublin oberek com-
preende o leste da Mazóvia, a região central e o
centro-sul do país. Nele, a dança costuma ser bas-
tante interrompida por trovas improvisadas em
que os dançarinos se provocam mutuamente.
Karolinka apre-
senta a dança Ku-
jawiak z Oberkiem
no Festival de
Dança de Joinville
em 2011. Crédito:
Alceu Bett
wigorem i większą liczbą
113
podskoków, niż w innych częściach
Polski. Zaś oberek lubelski
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
obejmuje wschodnie Mazowsze,
w środkowej i południowo-
środkowej Polsce. W tej odmianie
taniec często przerywany jest
przez krótkie, improwizowane
przytyczki, którymi tancerze
dokuczają siebie na wzajem.
Strój oberka łowickiego jest
w kolorowe pasy. Kobiety noszą
plisowane, pasiaste spódnice z
wełny, z jaskrawych, kolorowych
tkanin, wykończonych koronką.
Ich białe koszule prezentują
skomplikowany biały haft,
a nakładają na nie obcisłe
kamizelki haftowane w kwiaty.
Na głowach noszą jasne chusty,
a w długie warkocze wplatają
wstążki. Mężczyźni noszą spodnie
wykonane z tej samej tkaniny w
paski, wysokie, czarne buty, długie
czarne kamizelki i białe koszule.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
„Karolinka”
prezentuje taniec
„Kujawiak z oberkiem”
na Festiwalu tańca w
Joinville w 2011 roku.
Zdjęcie: Alceu Bett
114 O traje para o Oberek, na região de Łowicz,
é listrado e colorido. As mulheres vestem saias de
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
lã listradas com tecidos de cores vivas acabados
com rendas e plissados. As suas camisas brancas
têm bordado branco elaborado e são cobertas com
coletes floridos apertados. Ainda, elas usam lenços
brilhantes e longas tranças com fitas. Já os homens
vestem calças feitas do mesmo tecido listrado, botas
altas e pretas, longos coletes pretos e camisas bran-
cas. Os figurinos são ricos em cores e ornamentos.
A popularização do traje de Łowicz para a
dança é associada à preferência dada a ele pelo
grupo folclórico Mazowsze. Apesar de sua rela-
ção originária com o Mazur, as performances atu-
ais de Oberek nunca são dançadas em trajes da no-
breza ou do exército, o que fortalece o seu estatuto
de dança popular.
Kujawiak
Kujawy é uma região no centro-norte da Po-
lônia, localizada nas planícies da Mazóvia. A dan-
ça, que deriva do nome da região, era originalmen-
te dançada com calma, dignidade e simplicidade.
“Lembra os campos de trigo balançando suave-
mente ao vento”, conforme Ada Dziewanowska.
Assim como Oberek, Kujawiak21 também fazia par-
te da coreografia do Karolinka que conquistou o
vice-campeonato de 2011 em Joinville.
Por causa de sua beleza, Kujawiak foi ado-
tada pela aristocracia rural e pela nobreza. Com
o objetivo de aprender a dança, os proprietários
de terras convidavam músicos e dançarinos da
aldeia para irem às suas casas e incentivavam os
Drogami tradycji
camponeses a mostrarem os passos mais extrava-
gantes. Havia um intercâmbio entre os públicos,
e, muitas vezes, os camponeses retornavam à al-
deia adotando novas formas de dançar.
Stroje są bardzo kolorowe i bogato
zdobione.
Popularyzacja stroju
łowickiego związana jest głównie
z faktem, że pojawia się on często
w występach Państwowego
Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca
Mazowsze. Pomimo swojego
związku z mazurem, obecnie
oberka nie tańczy się w strojach
szlacheckich lub wojskowych, co
wzmacnia jego status prawdziwie
ludowego tańca.
KUJAWIAK
Kujawy to region w
północno-środkowej Polsce,
położony na nizinie mazowieckiej.
Taniec, którego nazwa wywodzi
się od nazwy regionu, pierwotnie
tańczono ze spokojem, godnością i
prostotą. „Przypominał łany zboża
delikatnie kołysane przez wiatr”,
opisuje Ada Dziewanowska. Tak
jak oberek, kujawiak21 był częścią
choreografii w czasie występu,
który zapewnił zespołowi
„Karolinka” drugie miejsce na
Festiwalu Tańca w Joinville w
2011 roku.
Ze względu na jego piękno,
kujawiak został przyjęty przez
ziemiaństwo i szlachtę. Aby
nauczyć się tańca, ziemianie
zapraszali do siebie wiejskich
muzyków i tancerzy i zachęcali
chłopów do pokazania im
bardziej wyszukanych kroków
i figur. Następowała wymiana
między klasami społecznymi, w
wyniku której wielokrotnie chłopi
wracali do swoich wiosek z nową,
zmienioną już formą tańca.
Kujawiak występuje w dwóch
postaciach: jako regionalny taniec
ludowy oraz jako taniec narodowy.
W obu stylach pary obracają się
i przemieszczają się po salonie,
różnica znajduje się w tym, że
popularne wersje są szybsze,
zróżnicowane i trudniejsze.
Należąc do tańców środkowej
Polski, kujawiaka zwykle tańczy się
w strojach mazowieckich. Etnograf
i folklorysta Oskar Kolberg opisuje
tradycyjny męski strój z rejonu
Kujaw: długi granatowy płaszcz
(sukman) z dużym kołnierzem,
szerokie niebieskie spodnie,
szeroki pas z czerwonego sukna,
 O Kujawiak existe em duas formas: como
dança folclórica regional e como dança nacional.
Ambos os estilos incluem rotações de casais que
se deslocam ao redor do salão, porém, a diferença
é que as versões populares são mais rápidas, va-
riadas e difíceis.
Por fazer parte das danças da região central
da Polônia, o Kujawiak geralmente é dançado com
trajes da Mazóvia. O etnógrafo e folclorista Oskar
Kolberg descreve o traje popular dos homens da
região de Kujawy: um longo casaco com um cola-
rinho grande, calças azuis largas, botas, cinto lar-
go de pano vermelho, botas de cano alto e chapéu
quadrado forrado de pele. Já para as mulheres:
jaqueta com uma pequena capa sobre os ombros,
saia florida e um avental de cor contrastante e
lenço vermelho amarrado como um turbante na
cabeça. Em ambos os casos, trata-se de um traje
pesado, feito de lã, adaptado ao clima frio da re-
gião. Os grupos de dança contemporânea costu-
mam adicionar enfeites e usam tecidos mais finos.
As melodias da dança costumam ter as-
pectos melancólicos, tristes. Na prática folclórica
do passado, a melodia principal era realizada no
violino, acompanhado pelo basy, um baixo tradi-
cional de duas cordas. O conjunto instrumental
contemporâneo da região de Kujawy inclui tam-
bém clarinete, acordeão em uma versão folclórica,
flautas e outros instrumentos.
wysokie buty i futrzana czapka.
115
Kobiety noszą: granatową kurtkę
z krótką pelerynką na ramionach,
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
kwiaciastą spódnicę i fartuch
w kontrastującym kolorze, oraz
czerwoną chustkę, przewiązaną
na głowie na kształt turbanu.
Oba stroje są bardzo ciężkie,
wykonane z wełny, przystosowane
do zimnego klimatu. Współczesne
grupy taneczne często dodają
do tradycyjnego stroju rozmaite
ozdoby i zastępują ciężkie tkaniny
lżejszymi.
Melodie taneczne są zwykle
melancholijne, smutne. Dawniej
w ludowych występach, linia
melodyczna wygrywana była
na skrzypcach, a towarzyszył
im tradycyjny dwustrunowy
kontrabas. Współcześnie w
kujawskim zespole muzycznym
możemy usłyszeć także klarnet,
ludową wersję akordeonu, flet i
inne instrumenty.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
 116
Drogami tradycji OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
117

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka 25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
118
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Uma Polônia NAUCZANIE

O POLSCE
de aprendizados
Wkrótce po utworzeniu
zespołu „Karolinka” w lutym
Logo na criação do Grupo Karolinka, em 1992 roku, choreograf Urszula
fevereiro de 1992, a coreógrafa Urszula Sajda Sajda wyraziła zainteresowanie
powrotem do wielu innych
havia manifestado o interesse em resgatar vá- tradycji polskich, między innymi
rias outras tradições polonesas, dentre elas o rękodzieła i kuchni. W następnych
latach Braspol promował działania,
artesanato e a culinária. Nos anos seguintes, a mające na celu upowszechnianie
polskiej kultury, takie jak kursy
Braspol promoveu atividades voltadas à difusão językowe, lekcje gotowania i
da cultura polonesa, tais como aulas de idioma, rękodzieła ludowego. Działania
te jednak zostały zaprzestane,
cursos de culinária e de artesanatos típicos. No pozostawiając lokalną Polonię i
entanto, essas atividades foram descontinuadas, innych, zainteresowanych polską
kulturą, bez propozycji dalszego
deixando uma lacuna para os descendentes e ou- rozwoju w tej dziedzinie.
Wiele pokoleń miało duży
tros interessados na cultura polonesa. wpływ na historię zespołu
Drogami tradycji

Os integrantes das diversas atividades realizadas pelo Grupo Karolinka no projeto “Tradi-
ção em Movimento”. Crédito: Julia Roehrig

Uczestnicy różnych działań podejmowanych przez zespół „Karolinka” w ramach projektu „Tradição em
Movimento”. Zdjęcie: Julia Roehrig
 Após tantas gerações que marcaram a histó- „Karolinka”, lecz cele postawione
119
grupie w 1992 roku dopiero
ria do Karolinka, aquele ideal expressado em 1992 teraz mogły zostać osiągnięte. W

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

2013 roku, wraz z rozpoczęciem
vem mais recentemente sendo alcançado. Em 2013, realizacji projektu „Conhecendo
com o início do projeto “Conhecendo a Cultura Po- a Cultura Polono-Brasileira”,
sponsorowanego przez Petrobras
lono-Brasileira”, patrocinado pela Petrobras e pelo i rząd federalny, zespół mógł
Governo Federal, o grupo pôde enfim ampliar suas w końcu poszerzyć zakres
swoich działań i jeszcze bardziej
atividades e passou a contribuir ainda mais para przyczynić się do promocji
polskiej kultury i obyczajów.
a promoção da cultura e dos costumes poloneses. Wychodząc poza obszar tańca
Indo além da dança folclórica, o Karolinka passou ludowego, „Karolinka” zaczęła
działania w dziedzinie śpiewu,
a atuar nas áreas de canto, culinária e língua polo- gotowania i nauki języka
nesa, beneficiando diretamente 55 pessoas. polskiego, z czego bezpośrednio
skorzystało 55 osób.
Em 2015, uma nova conquista marcou a traje- W 2015 roku, nowe
osiągnięcie zostawiło swój ślad w
tória do Karolinka: a aprovação do patrocínio da Pe- historii „Karolinki”: zatwierdzenie
trobras e do Governo Federal para o projeto “Tradi- projektu „Tradição em Movimento”,
ponownie sponsorowanego
ção em Movimento”, para dois anos de atividades. O przez Petrobras i rząd federalny
novo patrocínio vem possibilitando a continuidade na kolejne dwa lata działalności.
Nowe inwestycje umożliwiły
dos trabalhos anteriores, além da ampliação das ati- kontynuację dotychczasowej
pracy, a także poszerzenie
vidades voltadas à comunidade, representando um działań i włączenie w nie lokalnej
incremento importante no número de participantes społeczności, co wpłynęło na
znaczny wzrost liczby uczestników
do grupo. Hoje, são cerca de 100 pessoas atendidas w grupie. Obecnie blisko 100 osób
diretamente pelas ações do Karolinka. bezpośrednio korzysta z działań
zespołu „Karolinka”.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Manhã de ensaios do grupo infantil. Crédito: Julia Roehrig

Poranne próby zespołu dziecięcego. Zdjęcie: Julia Roehrig

120 Os próximos passos da dança folclórica KOLEJNE KROKI TAŃCA
LUDOWEGO
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Główny obszar działalności

A principal atividade do grupo se forta- zespołu został umocniony w
leceu nos últimos anos. Hoje, o Karolinka conta ostatnich latach. Dziś zespół
„Karolinka” ma około 60 tancerzy,
com cerca de 60 dançarinos, divididos em duas podzielonych na dwie grupy:
categorias: o grupo infantil, com crianças de cinco grupa dziecięca, w skład której
wchodzą dzieci w wieku od 5
a 13 anos, e o grupo principal (chamado de adul- do 13 lat, i podstawowa grupa
(w statucie nazywana grupą
to pelo estatuto), com jovens a partir dos 14 anos. dorosłych), do której należy
Desses grupos, fazem parte dançarinos que estão młodzież od 14 roku życia. W skład
tych grup wchodzą także tancerze,
há anos no Karolinka. którzy od wielu lat towarzyszą
O patrocínio da Petrobras viabilizou o pa- zespołowi „Karolinka”.
Patronat firmy Petrobras
gamento do coreógrafo Rafael Lima, que até então pozwolił na zapłacenie pensji
choreografa, Rafaela Lima, który
atuava em sua função de forma voluntária, além do tej pory pracował społecznie
de dois auxiliares de coreógrafo: Antônio Marcos na rzecz zespołu, oraz dwóch
asystentów choreografia: Marcos
Pinto e Nataly Kowalski, em 2013, e Gabriel Zeni Antonio Pinto i Nataly Kowalski w
Ferreira e Joceliane Vaçosnik, a partir de 2014. 2013 roku i Gabriel Zeni Ferreira i
Joceliane Vaçosnik od 2014 roku.
Nataly é um dos exemplos de como é difí- Przykład Nataly pokazuje, jak
trudno jest rozstać się z zespołem
cil deixar o Karolinka. Hoje, aos 20 anos, estuda „Karolinka”. Teraz, w wieku 20
em Curitiba e chegou até a se despedir do grupo: lat, studiuje w Kurytybie i był
Drogami tradycji

Tarde de ensaios do grupo adulto. Crédito: Julia Roehrig

Popołudniowe próby grupy dorosłych. Zdjęcie: Julia Roehrig

“Achei que não conseguiria conciliar a faculdade
com o Karolinka, mas não resisti e voltei a ensaiar
depois de alguns meses. Como eu vinha para São
Mateus todo fim de semana, nos sábados à tarde,
eu não conseguia ficar em casa, vendo meu irmão,
Micael, indo aos ensaios. Senti saudades das ami-
zades, das viagens, de chegar cansada depois de
um ensaio puxado. E então, voltei”. Há sete anos
no Karolinka, Nataly começou a ensaiar o grupo
infantil em 2011 – naquele ano, as crianças con-
quistaram o terceiro lugar no V Festiwal Folkloru
Polskiego dla dzieci i młodzieży (Festival de Folclore
Polonês para crianças e adolescentes), organiza-
do pelo Consulado Geral da Polônia no Brasil, em
Curitiba. “É marcante, para mim, quando encon-
tro as crianças que dei ensaio e elas falam ‘oi, tia
Naty’, ou quando vejo eles crescendo, passando
pro adulto – agora eu danço com eles”, diz.
Os próximos passos do Grupo Karolinka
dependem dessa continuidade. A atual ajudante
de coreografia no grupo infantil, Joceliane Vaços-
nik, vê o compromisso como uma oportunidade
de aprendizado: “A cada ensaio, nós aprendemos
passos novos, coreografias novas e histórias do
folclore polonês. Estou há seis anos no grupo,
aprendi muito, mas ainda é pouco. Faço parte
do coral e do curso de polonês e o que mais me
motiva a continuar é a paixão pela cultura, pela
dança. No grupo, eu encontro uma paz, que é
como se eu estivesse em casa com a minha famí-
lia”, conta Joceliane.
Nos ensaios, além das atividades voltadas
à preparação física e ao desenvolvimento técnico
dos dançarinos, são trabalhadas questões relacio-
nadas à história e à cultura polonesa. A partir de
2015, o grupo passou a investir também no apri-
moramento de seus integrantes, promovendo ofi-
cinas de folclore e de maquiagem artística.
nawet czas, że pożegnała się z
121
zespołem: „Myślałam, że nie uda
mi się pogodzić studiów i pracy
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
z zespołem, nie wytrzymałam
jednak i wróciłam po kilku
miesiącach. Przyjeżdżałam do
Sao Mateus w każdy weekend
i w sobotę po południu, kiedy
widziałam, że mój brat, Michael,
chodził na próby, nie mogłam
usiedzieć w domu. Brakowało
mi moich przyjaciół, wyjazdów,
a nawet zmęczenia po ciężkiej
próbie. Więc wróciłam”. Od
siedmiu lat w zespole, w 2011
roku Nataly rozpoczęła próby z
grupą dziecięcą - w tym samym
roku, grupa zajęła trzecie
miejsce na V Festiwalu Folkloru
Polskiego dla dzieci i młodzieży,
organizowanym przez Konsulat
Generalny RP w Brazylii, w
Kurytybie. „Bardzo to dla mnie
miłe, kiedy spotykam dzieci, które
prowadziłam i słyszę ‘cześć, ciociu
Naty’, albo gdy widzę, jak rosną i
przechodzą do grupy dorosłych
- teraz tańczymy w jednym
zespole”, mówi.
Kolejne kroki zespołu
„Karolinka” zależeć będą od
utrzymania tej ciągłości. Obecny
asystent choreografa w grupie
dzieci, Joceliane Vaçosnik, widzi
w swoich obowiązkach możliwość
zdobywania wiedzy: „Na każdej
próbie uczymy się nowych kroków,
nowych choreografii i historii
polskiego folkloru. Od sześciu
lat jestem w zespole i wiele się
nauczyłam, wiem jednak, że to
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
wciąż mało. Należę do chóru i
chodzę na lekcje polskiego i co
mnie motywuje do dalszej pracy,
to miłość do kultury, do tańca. W
zespole znajduję spokój, jakbym
była w domu z moją rodziną”,
mówi Joceliane.
W czasie prób, oprócz
ćwiczeń na poprawę kondycji
fizycznej i udoskonalenie strony
technicznej tancerzy, prowadzone
są także zajęcia związane z
historią i polską kulturą. Od
2015 roku zespół zaczął również
inwestować w dodatkowe kursy
dla swoich członków, jak warsztaty
makijażu artystycznego i folkloru.
Tym sposobem szersze
spektrum działania, które oferuje
„Karolinka”, umożliwia członkom
122 Desse modo, o espectro de atividades que o zespołu poszerzenie wiedzy
związanej z zagadnieniami
Karolinka proporciona também capacita vários de polonijnymi. Obecna prezes grupy,
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Josiane Nizer ma wielkie marzenia

seus membros a ampliarem o seu conhecimento związane z zespołem, jest jednak
sobre os assuntos polônicos. A atual presidente do świadoma, że nie wszystkie
możliwe są do spełnienia. Członkini
Grupo Karolinka, Josiane Nizer, sonha alto, mas zespołu od sierpnia 2005, stawia
percebe que não é impossível. Desde agosto de na uczestnictwo w ważnych
festiwalach tańca i kto wie, może
2005 como integrante, ela traça como objetivo par- nawet uda się pojechać z zespołem
tańca do Polski. „Wszystko, co wiem
ticipar de grandes festivais de dança e, quem sabe, o polskiej kulturze, dowiedziałam
conseguir ir à Polônia com o grupo de danças. się dzięki zespołowi: każdy krok,
każde słowo, każda historia tańców.
“Tudo o que sei sobre a cultura polonesa foi graças Wszystkie zajęcia możemy dobrze
ao grupo: cada passo, cada palavra, cada história spożytkować, wystarczy tylko
chcieć. Czuję się zaszczycona, że
das danças. Tudo é aproveitado, basta querer. Me mogę być częścią tego zespołu
Drogami tradycji

Os integrantes dos grupos infantil e adulto do Karolinka em 2016. Crédito: Julia Roehrig

Członkowie grupy dzieci i dorosłych w zespole „Karolinka” w 2016 roku. Zdjęcia: Julia Roehrig
sinto muito honrada em fazer parte deste grupo e i pełnić funkcję prezesa”, mówi
123
Josiane.
ser escolhida como presidente”, diz Josiane. Trwają przygotowania do

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

ważnych festiwali i są duże
A preparação para grandes festivais está szanse na ponowne uczestnictwo
em vigor, e participar novamente do Festival de w Festiwalu Tańca w Joinville.
Zespół „Karolinka” przygotowuje
Dança de Joinville é uma possibilidade. O Grupo specjalny program na obchody
Karolinka prepara programações especiais para 25-lecia swojego istnienia:
„Planujemy zorganizować
comemorar os seus 25 anos de existência: “Temos prawdziwy show, coś specjalnego,
innego, scenariusz, w którym
planos de fazer um espetáculo para 2017, algo zawrzemy całą naszą historię”,
diferenciado, com um enredo para contar tudo”, mówi choreograf Rafael
Lima. Jest pomysł, jeszcze w
conta o coreógrafo Rafael Lima. A ideia, ainda em fazie przygotowań, żeby za
desenvolvimento, é representar, por meio da dan- pośrednictwem tańca przedstawić
jeden z momentów polskiej
ça, um momento histórico da Polônia sob domí- historii, kiedy Polska brała udział
w wojnach napoleońskich:
nio napoleônico: o último Mazur que os soldados „Ostatni Mazur”, gdy polscy
poloneses dançaram com suas damas antes de żołnierze tańczyli ze swoimi
damami przed wyjazdem na wojnę
partirem para a guerra contra a Rússia. przeciwko Rosji.

JĘZYK POLSKI W MAŁYM

O idioma polonês na ponta da língua PALCU

Biorąc pod uwagę, jak wielkie

Considerando a importância de que os znaczenie dla członków zespołu
ma zrozumienie kultury, którą
dançarinos de folclore compreendam melhor a reprezentują, „Karolinka”, dzięki
cultura que eles representam, o Karolinka passou finansowemu wsparciu Petrobras,
zaoferowała darmowe lekcje
a oferecer aulas de polonês gratuitas para seus

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Interesse pelo idioma polonês cresce ano a ano. Crédito: Eduardo Covalesky

Zainteresowanie nauką języka polskiego rośnie z roku na rok. Zdjęcia: Eduardo Covalesky
124 integrantes, viabilizadas pelo patrocínio da Petro- polskiego dla swoich członków.
Znajomość języka daje szerokie
bras. O conhecimento da língua traz oportunida- możliwości, na przykład studia
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

w Polsce, dzięki programom,

des, como a de estudar na Polônia, aproveitando oferowanym przez polski rząd
incentivos oferecidos pelo governo polonês a des- osobom o polskim pochodzeniu.
Podczas kursu dla
cendentes de imigrantes. instruktorów tańca ludowego,
Durante o curso para instrutores de dança odbywającego się w Lublinie,
Rafael opowiada, że pomimo, iż
folclórica realizado em Lublin, Rafael conta que, uczył się języka polskiego przez
rok w 2006, w trakcie kursu miał
apesar de ter feito aulas de polonês por um ano trudności z porozumiewaniem
em 2006, teve dificuldades com a língua. “Eu era się. „Byłem jednym z niewielu
uczestników, który nie mówił
um dos poucos participantes que não conseguia po polsku. Mówili mi, że muszę
falar polonês. Eles diziam que tinha que apren- się nauczyć polskiego, bo to
bardzo ważne. I wiedziałem, że
der, porque era importante. E a gente sentia”, re- to prawda”, wspomina. W 2010
roku, w czasie jednego z ćwiczeń
corda. Em 2010, durante uma atividade no curso w ramach zajęć Szkoły Liderów
da Escola de Líderes, em Varsóvia, o coreógrafo w Warszawie, choreograf wyraził
wówczas trzy marzenia, które
apontou três sonhos que gostaria de ver realizados chciałby, żeby się spełniły w
no Grupo Karolinka. “Eu lembro muito bem que zespole „Karolinka”. „Bardzo
dobrze pamiętam, co napisałem,
escrevi que queria que tivesse aula de polonês, co- że chciałbym, abyśmy mieli
lekcje polskiego, chór i orkiestrę.
ral e orquestra. Orquestra, ainda não temos, mas Orkiestry jeszcze nie mamy, ale
penso que o coral e o [idioma] polonês foram um myślę, że chór i lekcje polskiego to
jest duży krok naprzód”, mówi.
passo grande”, conta. Zajęcia rozpoczęły się w
As aulas começaram em 2013 e eram quin- 2013 roku i odbywały się co dwa
tygodnie w sobotę, tego samego
zenais, acontecendo aos sábados, o mesmo dia dos dnia, co próby tańca. Sukces
przedsięwzięcia jest taki, że teraz
ensaios de dança. O sucesso das aulas fez com que lekcje są co tydzień, a począwszy
elas passassem a acontecer uma vez por semana, od roku 2015, w kursie może
także uczestniczyć społeczność
em um curso aberto à comunidade, a partir de 2015. Sao Mateus do Sul. Obecnie
Hoje, são 40 alunos se dedicando a aprender a lín- 40 uczniów uczy się polskiego
w bardzo zróżnicowanej pod
gua em uma turma bastante variada, com idades e względem wiekowym i poziomu
Drogami tradycji

Professora Magda conduz o curso de polonês. Crédito: Julia Roehrig

Nauczycielka Magda prowadzi lekcje języka polskiego. Zdjęcie: Julia Roehrig

níveis de conhecimento da língua diferentes. A ta- znajomości języka grupie. Zadanie
125
poprowadzenia grupy przypadło
refa de conduzir a turma coube a Magdalena Linde Magdalenie Linde Tosetto,

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

czyli Magdzie, jak ją tu wszyscy
Tosetto, ou Magda, como é conhecida. Natural de nazywają. Urodzona w Gdańsku,
Gdańsk, cidade ao Norte da Polônia, ela reside há mieście w północnej Polsce, od
dziesięciu lat przebywa w Brazylii,
dez anos no Brasil e há cinco em São Mateus do Sul. a od pięciu w São Mateus do Sul.
Para a professora, ter objetivos claros desde Dla nauczyciela ważne jest,
żeby postawić jasno określone
o início do curso ajuda os alunos a superarem as cele już na początku kursu,
gdyż pomoże to studentom
dificuldades trazidas pelo idioma. Além dos atrati- przezwyciężyć trudności, jakie
vos da Polônia contemporânea, as raízes polonesas niesie ze sobą nauka języka.
Oprócz atrakcji, jakie oferuje
são forte motivação para buscar conhecer a língua, współczesna Polska, polskie
aprender a ler, rezar e cantar em polonês. Nesses korzenie są silną motywacją, by
poznać język, nauczyć się czytać,
casos, é comum encontrar diferenças entre a língua modlić i śpiewać po polsku. W tej
sytuacji bardzo często pojawiają
falada pelos avós, por exemplo, e a ensinada no cur- się różnice pomiędzy językiem
so. “O fato de ser diferente não significa que a lín- używanym przez dziadków na
przykład, a nauczanym w trakcie
gua falada aqui seja errada, porque a língua muda, kursu. „Inny, nie oznacza, że
as expressões mudam de acordo com o nosso con- jest gorszy. Język ulega ciągłym
zmianom, wyrażenia zmieniają
vívio. Eu gostaria muito que as famílias incentivas- się zgodnie z otoczeniem, w
jakim przebywamy. Na lekcjach
sem aqueles que estão aprendendo, mesmo que uczymy się współczesnego języka
as diferenças existam, porque o que nós estamos polskiego i mam nadzieję, że
rodziny, pomimo istniejących
aprendendo é a língua moderna”, comenta Magda. różnic, będą wspierać uczących
się”, mówi Magda.

No coral, vozes de todas as idades W CHÓRZE, GŁOSY

KAŻDEGO WIEKU

O Coral Karolinka é, sem dúvidas, o es- Chór „Karolinka” jest bez

wątpienia miejscem, gdzie osoby,
paço do grupo em que há o maior contato entre należące do różnych pokoleń,
pessoas de diferentes gerações. Os mais jovens se mają największy kontakt. Młodsi

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Chór Karolinka durante os ensaios na escola de música da maestrina Regina Trinco. Crédi-
to: Julia Roehrig

Chór „Karolinka” podczas próby w szkole muzycznej dyrygentki Reginy Trinco. Zdjęcia: Julia Roehrig
 integram com os mais velhos, e as vozes, agudas, współpracują ze starszymi, a
126 głosy wysokie, pośrednie i niskie,
médias e graves, se complementam para cantar di- wzajemnie się uzupełniają w
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

trakcie śpiewu piosenek w języku

versas canções em língua polonesa. É a oportuni- polskim. Jest to okazja, aby
dade para desenvolver o canto, tão complementar rozwinąć śpiew, który uzupełnia
taniec. Decyzja o poszerzeniu
à dança. A ampliação das atividades do Karolinka, działalności zespołu „Karolinka”,
possibilitadas pelo patrocínio da Petrobras, permi- dzięki wsparciu Petrobras,
pozwoliła w 2013 roku na
tiu a criação do Coral – ou Chór, em polonês – em założenie polskiego chóru. „Nasz
pomysł polegał na włączeniu
2013. “A nossa ideia era acrescentar os cantos fol- śpiewu pieśni ludowych do
clóricos às apresentações de dança”, explica Iris Ja- występów tanecznych”, wyjaśnia
Iris Janoski. Próby chóru odbywały
noski. Os ensaios aconteciam quinzenalmente aos się co drugą sobotę, na zmianę
sábados, intercalados com as aulas de polonês, e z lekcjami języka polskiego i
były przeznaczone dla członków
eram voltados aos integrantes do grupo de dança. zespołu tanecznego.
Lekcje śpiewu
As aulas de canto reintegraram ao Karo- przyprowadziły z powrotem do
linka pessoas que haviam passado pelo grupo de grona zespołu dawnych członków
„Karolinki”, którzy tańczyli wiele
danças há anos. Com a idade avançada, as pernas lat wcześniej. Z wiekiem, kiedy
já não acompanhavam as danças, mas a voz se de- nogi nie nadążają już za szybkim
krokiem tanecznym, głos dalej się
senvolvia. E a paixão pela música se tornou o elo. rozwija. A miłość do muzyki stała
się spajającym ogniwem.
Quem recebeu o desafio de comandar o Tą, której postawiono
coro em polonês foi a professora de música Regi- zadanie poprowadzenia chóru
śpiewającego po polsku, była
na Trinco. “Aos poucos, a gente vai aprendendo nauczycielka muzyki, Regina
sobre o país e percebe que é um país muito rico Trinco. „Stopniowo, kiedy
dowiadujemy się coraz więcej o
na parte da cultura, as músicas são lindas, as me- kraju, uświadamiamy sobie, jak

A maestrina Regina Trinco é quem Coral apresenta canções na Cerimônia de Natal Polone-
Drogami tradycji

rege as vozes polonesas do Karo- sa (Opłatek), em 2014. Arquivo: Grupo Karolinka

linka. Crédito: Julia Roehrig
Chór śpiewa kolędy podczas świątecznej ceremonii opłatkowej w
Dyrygentka Regina Trinco, która prowadzi 2014 roku. Archiwum: Zespół „Karolinka”
polski chór „Karolinka”. Zdjęcie: Julia
Roehrig
lodias são ricas, têm harmonia, tanto nos cantos bogata jest jego kultura, jak piękne
są jego pieśni, jak bogate melodie,
127
sacros quanto nos folclóricos”, comenta a maes- pełne harmonii, zarówno utwory

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

kościelne, jak i ludowe” mówi
trina. “Eu não tenho raízes polonesas, mas eu me dyrygentka. „Nie mam polskich
apaixonei pelo Karolinka”. korzeni, ale zakochałem się w
Karolince”.
Ainda assim, a maior dificuldade a ser su- Nadal największą trudnością
perada nessa missão, para a maestrina, é a barrei- do pokonania w tej misji, zdaniem
dyrygentki, jest bariera językowa.
ra linguística. Desde o início, o coral conta com o Od samego początku nauczycielka
polskiego, Magda, wspiera chór w
apoio da professora de polonês Magda, que tam- kwestii językowej oraz śpiewa w
bém é cantora soprano do coral. Aliando conheci- grupie sopranów. Łącząc muzykę
z wiedzą o języku, Magda działa
mentos de música e da língua, ela atua como bra- w chórze, jako prawa ręka Reginy:
ço direito de Regina: dá orientações com relação dostarcza wskazówek w zakresie
wymowy, znaczenia i interpretacji
à pronúncia, ao significado e à interpretação das muzyki, a także pomaga w
wyborze repertuaru. „Łatwo
músicas, além de ajudar na escolha das canções. wyczuć, że jeżeli ktoś nie czuje, że
“Dá pra sentir que, quando a pessoa não se sente jego wymowa jest poprawna, nie
potrafi głośno zaśpiewać, musi być
firme na parte da pronúncia, não consegue soltar pewien, że dobrze wymawia, żeby
a voz, precisa da confiança de que está falando ładnie zaśpiewać”, mówi Regina.
Lekcje śpiewu i języka
certo para cantar bonito”, afirma Regina. polskiego wzajemnie się
uzupełniają, zwłaszcza dla
As aulas do coral e da língua polonesa aca- tych, którzy uczestniczą w obu
bam contribuindo uma com a outra, principal- zajęciach. „Muzyka sprawia
wiele radości. Pomimo, że nauka
mente para aqueles que participam das duas ati- języka polskiego nie przychodzi
vidades. “A música traz muita alegria, vejo que a z łatwością, uczniowie pokonują

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Coral Karolinka se apresenta na Casa da Cultura Polônia Brasil, em Curitiba, durante pales-
tra do pesquisador Gerson Cesar Souza, em 2015. Crédito: Eduardo Covalesky

Występ chóru „Karolinka” w Domu Kultury Polska Brazylia w Kurytybie, w trakcie wykładu historyka Gersona
Cesara Souza w 2015 roku. Zdjęcie: Eduardo Covalesky
128 língua polonesa, na hora de aprender, traz muitas trudności i cieszą się efektami”,
mówi Magda.
dificuldades, mas parece que eles superam aque- Doświadczenie pierwszych
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

dwóch lat pokazało, że chór

las dificuldades e curtem”, conta Magda. może być sposobem promowania
A experiência nos dois primeiros anos mos- polskiej kultury w trakcie
uroczystości i trafić do innych
trou que o coral poderia ser um meio de levar a odbiorców, na przykład w
cultura polonesa a eventos e a públicos diferentes czasie mszy św, niż do tych,
do których zwykle docierali za
daqueles alcançados pela dança, como as missas, pośrednictwem tańca. W 2015
roku, także mieszkańcy miasta,
por exemplo. Em 2015, o coral passou a ser aber- nie tylko członkowie zespołu,
to à comunidade, com ensaios todas as semanas, mogli dołączyć do chóru, a próby
odbywały się co tydzień, a nie co
não mais quinzenais, o que trouxe novas vozes ao dwa tygodnie, co spowodowało
coro. nowy napływ chórzystów.
Esther Janoski Pitwak, lat
Esther Janoski Pitwak, 16 anos, participa 16, należy do zespołu „Karolinka”
od 2003 roku, nie uczestniczyła
do Grupo Karolinka desde 2003, mas se mante- jednak w działaniach grupy przez
ve afastada durante oito anos enquanto morava osiem lat, kiedy mieszkała z dala
od São Mateus do Sul. Kiedy
longe de São Mateus do Sul. Quando retornou à wróciła do miasta, pojawiła się
cidade, voltou a fazer parte do grupo de danças. znowu w zespole. Następnie, z
dziadkiem Francisco Janoskim, lat
Drogami tradycji

Integrantes do Chór Karolinka e o cônsul-geral da Polônia no Brasil, Marek Makowski (à

direita), em frente à Sociedade Tadeusz Kościuszko, em Curitiba. Crédito: Eduardo Covalesky

Członkowie Chóru „Karolinka” wraz z Konsulem Generalnym RP w Brazylii, Markiem Makowskim (z prawej) przed
Stowarzyszeniem Polsko-Brazylijskim im. Tadeusza Kościuszki w Kurytybie. Zdjęcie: Eduardo Covalesky
Depois, com o avô, Francisco Janoski, 58 anos, pas- 58, zaczęła uczęszczać na lekcje
129
języka polskiego, a później oboje
sou a integrar a turma de língua polonesa e, mais wstąpili również do chóru.

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

„Na jednej z lekcji polskiego
tarde, ambos passaram a integrar o coral também. chór przygotował krótką
“Fizeram uma pequena apresentação do prezentację. Powiedziałam wtedy
dziadkowi, że też chciałbym
coral na aula de polonês. Eu disse pro vô que wstąpić do chóru. On mi
queria ir. Ele disse ‘eu levo’, e eu disse ‘não, eu powiedział ‘zawiozę cię’, wtedy
powiedziałam mu ‘nie, ja chcę,
quero que você vá junto e fique comigo lá, não żeby dziadek ze mną wstąpił do
chóru. Nie chcę sama chodzić
quero ficar sozinha’. Eu incentivei ele, e dali não na próby’. Zachęciłam go i jest
saiu mais. Resistiu um pouco, mas ele gosta muito w chórze do dziś. Opierał się
trochę, ale wiedziałam, że on
de música, eu sabia que ele iria se identificar”, diz bardzo lubi muzykę i że mu się
Esther. “É muito legal, bacana. Me sinto útil, mais spodoba”, mówi Esther. „To bardzo
ciekawe doświadczenie. Czuję się
jovem. Desde criança eu gostava de música. Meu przydatny, młodszy. Od małego
bardzo lubię muzykę. Mój ojciec
pai tocava violino e clarinete, meu avô tocava grał na klarnecie, jak mój dziadek,
clarinete. Me senti valorizado quando ela me i na skrzypcach. Poczułem się
doceniony zaproszeniem wnuczki,
convidou, estamos até hoje”, conta Francisco. jesteśmy w chórze do dziś”,
Ao reunir um público diverso, o grupo des- opowiada Francisco.
Jednocząc tak zróżnicowaną
cobriu também uma forma de atingir aquele pro- grupę członków, zespół odkrył
również sposób na to, żeby
pósito inicial, pensado nos primeiros anos de exis- osiągnąć te cele, które postawił
tência, de ser um grupo de canto e dança. “É uma sobie w pierwszych latach
istnienia - aby stać się zespołem
forma diferente de divulgar a cultura polonesa. pieśni i tańca. „To inny sposób,
O Karolinka era conhecido só pela dança, agora by promować polską kulturę.
„Karolinka” była znana tylko tańca,
está ganhando espaço em outras formas de teraz zyskuje na popularności
w innych formach wyrazu
manifestação cultural”, complementa Iris. kulturowego”, dodaje Iris.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Oficina de Wycinanki, realizada em 2015, foi ministrada pela artista Cecília Holtman. Ar-
quivo: Grupo Karolinka

Warsztaty poświęcone wycinankom odbyły się w 2015 roku, a poprowadzone zostały przez artystkę Cecilię
Holtman. Archiwum: Zespół „Karolinka”
130 Oficinas de artesanato polonês WARSZTATY POLSKIEGO
RĘKODZIEŁA
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Polskie rękodzieło
A memória do artesanato polonês também także znalazło swoje miejsce
passou a ser valorizada com o projeto “Tradição w projekcie „Tradição em
Movimento”, finansowanym przez
em Movimento”, patrocinado pela Petrobras. Em Petrobras. W 2015 i 2016 roku
odbyły się warsztaty, na których
2015 e em 2016, foram promovidas oficinas de zainteresowani poznali dwie
duas tradicionais técnicas artísticas da Polônia: tradycyjne techniki polskiego
rękodzieła: wycinanki i pisanki.
Wycinanki e Pisanki. Wycinanki polegają na
O Wycinanki consiste no corte, na perfura- przecinaniu, rozdzieraniu i
składaniu papieru. Zwyczaj ten
ção e na escultura de papel. Originário do costu- zapoczątkowany został przez
pasterzy, którzy robili wycinanki
me dos pastores de fazerem recortes de casca de z kory lub skóry, a jako część
árvore e couro, tornou-se arte popular em meados sztuki ludowej, rozpowszechnił
się w połowie XIX wieku. Ten
de 1800. Esse tipo de artesanato era colado em mó- rodzaj rękodzieła służył jako
veis ou vigas do telhado como parte da decoração, ozdoba mebli i belek stropowych,
wycinanki zawieszano w oknach
pendurado em janelas e também dado como pre- lub dawano w prezencie. Wzory,
kształty i kolory różnią się w
sente. Seus desenhos, formas e cores variam con- zależności od regionu Polski, z
forme a região da Polônia. A oficina foi conduzida którego się wywodzą. Warsztaty
poprowadziła artystka Cecilia
pela artista Cecília Holtman. Holtman.
Por meio do projeto “Tradição em Movi- W ramach projektu „Tradição
em Movimento” odbyły się
mento”, também foi realizada a oficina de Pisanki również warsztaty poświęcone
pisankom, czyli tradycji zdobienia
– ou seja, os tradicionais ovos ornamentados, que jajek, popularnej w okresie
são bastante comuns durante a Páscoa. A oficina Wielkanocnym. Warsztaty
poprowadziła artystka Kariane
foi ministrada pela artista Kariane Modelski. Por Modelski. Poprzez różne wzory,
meio de diversos desenhos, cores e símbolos, esses kolory i symbole, jajka te
reprezentują kulturę i polskie
ovos representam a cultura e os costumes polone- zwyczaje, a także symbolizują
najlepsze życzenia szczęścia,
ses, além de simbolizar bons desejos para a vida miłości i pokoju dla tych, którzy je
de quem os recebe, como felicidade, amor e paz. otrzymują w prezencie.
Drogami tradycji

A arte de ornamentar ovos é o objetivo da oficina de Pisanki, ministrada pela artista Kariane
Modelski. Arquivo: Grupo Karolinka

Sztuka zdobienia jaj była przedmiotem warsztatów „Pisanki” poprowadzonych przez artystkę Kariane Modelski.
Archiwum: Zespół „Karolinka
 Conhecendo a cozinha POZNAJĄC KUCHNIĘ 131
POLSKO-BRAZYLIJSKĄ
polono-brasileira

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

Jednym z celów zespołu
Um dos objetivos do Karolinka, de acor- „Karolinka”, według koordynatora
obu projektów, Iris Janoski, była
do com a coordenadora dos dois projetos, Iris promocja polskiej kultury w
Janoski, sempre foi levar a cultura polonesa até miejscach, które nie miały do niej
dostępu. Poprzez kurs gotowania,
aqueles que não têm acesso. Com a realização do który odbył się w latach 2013 i
2014, zespół zdołał dotrzeć do
curso de culinária nos anos de 2013 e 2014, o gru- innej grupy odbiorców, niż ta, z
po conseguiu alcançar um público diferente da- którą zwykle pracował.
Przeznaczony był dla
quele com o qual vinha trabalhando. rodziców członków zespołu
Voltadas para os pais dos integrantes do tańca, mieszkających na wsi,
w miejscowościach Burrinho,
grupo de dança, residentes nas localidades ru- Dois Irmaos i Estiva, należących
do gminy Sao Mateus do Sul,
rais de Burrinho, Dois Irmãos e Estiva, em São

25-lecie Polskiego
25 lat polskiej
Zespoługrupy
Folklorystycznego
folklorystyczne„Karolinka”

Cônsul da Polônia no Brasil, Jacek Szczeniowski (falecido em 2014), no lançamento do livro

de receitas do Grupo Karolinka. Arquivo: Grupo Karolinka
Karolinka

Konsul RP w Brazylii Jacek Szczeniowski (zmarł w 2014 roku), w czasie premiery książki kucharskiej zespołu
„Karolinka”. Archiwum: Zespół „Karolinka”
132 Mateus do Sul, as aulas eram realizadas nas pró- a zajęcia odbyły się w samych
miejscowościach. Warsztaty
prias comunidades. O curso foi conduzido pela poprowadziła kucharka Bernardina
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Filipak Janoski, która podzieliła się

cozinheira Bernardina Filipak Janoski, que colo- z uczestniczkami doświadczeniem
cou à disposição das alunas sua vida dedicada à swojego życia, poświęconego
gotowaniu.
experiência culinária. Przepisy przekazane
As receitas ensinadas nas aulas foram uczestnikom w trakcie
kursu złożyły się na książkę
reunidas no livro “Conhecendo a cozinha polo- „Conhecendo a cozinha
polono-brasileira” (Poznając
no-brasileira”, publicado em junho de 2014 e dis- kuchnię polsko-brazylijską),
tribuído gratuitamente, contribuindo ainda mais opublikowaną w czerwcu 2014
roku i rozprowadzoną bezpłatnie,
para a divulgação da culinária polonesa na região. dodatkowo przyczyniając się do
propagowania polskiej kuchni w
regionie.
Drogami tradycji

As turmas dos cursos de culinária, realizados nas comunidades de Estiva, Burrinho e Dois
Irmãos, com a cozinheira Bernardina. Arquivo: Grupo Karolinka

Uczestnicy kursu gotowania, który odbył się we miejscowościach Estiva, Burrinho i Dois Irmaos, wraz z instruktorką
kursu, kucharką Bernardiną. Archiwum: Zespół „Karolinka”

Uma família chamada Karolinka
Fosse apenas o folclore o elo entre tantas
pessoas que passaram pelo Karolinka, talvez não
se pudesse considerar, com tanta frequência, que
se trata também de uma família. Uma só não, mas
várias, que se interligam a partir de histórias de
vida distintas. Essas narrativas são ilustradas por
vários momentos felizes e alguns episódios tristes.
Nem tudo foram flores, mas quando é necessário
recordar das realizações e do que foi vivido junto
ao grupo, são os bons momentos que prevalecem.
Em mais de duas décadas de existência do
grupo, inúmeros namoros começaram e termina-
ram. Novos laços de afeto se formaram e vidas no-
vas foram geradas. Ao crescerem, os filhos do Ka-
rolinka traçam o seu próprio caminho e incluem
o grupo em sua trajetória. E assim realimentam o
ciclo de existência do grupo, que orgulha a todos
os que o construíram.
É natural que, em um ambiente sem
redes sociais virtuais, os vínculos de amizade
se fortaleçam no convívio diário. Na primeira
reunião, os membros do Gensma já tinham a
tarefa de convidar outros amigos para compor o
grupo de danças. Nelson da Silva foi convidado
pelo amigo de infância, Luiz Ferraz. Maria Ivani
Cordeiro, hoje casada com Nelson, também fazia
parte do Gensma. Lá, ela e o marido se encontra-
ram pela primeira vez. “Estava chovendo, e aí fi-
cou eu, ele e o Luiz Ferraz juntos para se proteger
da chuva. Ali começou tudo”, recorda Ivani.
Assim, o Karolinka viria a formar seu
primeiro casal. “Começamos a dançar, namora-
mos, noivamos, casamos e dançamos até a nossa
133
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
RODZINA O NAZWIE
„KAROLINKA”
Jeżeli tylko folklor byłby
spoiwem łączącym tak duża
grupę osób, które uczestniczyły
w historii zespołu „Karolinka”,
nie można by było tu zapewne
mówić o rodzinie. Nie tylko o
jednej rodzinie, ale wielu, które
powstały poprzez krzyżowanie
się różnych historii życiowych. Te
opowieści są ilustrowane przez
wiele szczęśliwych chwil, lecz
także kilka smutnych epizodów.
Nie zawsze życie było usłane
różami, lecz gdy przypomnimy
sobie osiągnięcia, czas i przeżycia
związane z zespołem, dobre
wspomnienia zdecydowanie
przechylają szalę.
W ciągu ponad dwóch
dziesięcioleci, liczne relacje
rozpoczynały się i kończyły.
Powstawały nowe związki i nowe
istoty były poczęte. Kiedy urosły,
dzieci „Karolinki” wyznaczały
swoje własne ścieżki i włączały
zespół w swoją historię. W ten
sposób nasycały kolejny cykl
istnienia zespołu, który napełnia
dumą każdego, kto przyczynił się
do jego powstania i rozwoju.
To naturalne, że w środowisku
bez wirtualnych sieci społecznych,
więzy przyjaźni umacniały się 25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
dzięki codziennym kontaktom. Na
pierwszym spotkaniu członkowie
Gensma już dostali swoje pierwsze
zadanie: zaprosić znajomych, by
przyłączyli się do grupy tańca.
Nelson da Silva został zaproszony
przez przyjaciela z dzieciństwa,
Luiza Ferraz. Ivani Maria Cordeiro,
obecnie żona Nelsona, także
należała wtedy do Gensma. Tam,
ona i jej mąż spotkali się po raz
pierwszy. «Padał deszcz, a ja,
on i Luiz Ferraz staliśmy razem,
schowani przed deszczem. I tak
się wszystko zaczęło”, wspomina
Ivani.
Tak powstała pierwsza
para „Karolinki”. „Tańczyliśmy
134 primeira filha, Mariane, ter dois meses na bar- razem, potem zaczęliśmy ze
sobą chodzić, zaręczyliśmy się,
riga”. Entre o primeiro encontro e o casamento, wzięliśmy ślub i tańczyliśmy
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

aż do czasu, kiedy byłam w

foram três anos. Após o matrimônio, em 1995, dwumiesięcznej ciąży z moją
os dois ainda continuaram dançando por quase córką Mariane”. Od dnia, kiedy
się poznali, do ślubu minęły trzy
dois anos até Ivani engravidar. “O médico, des- lata. Po ślubie, który odbył się
de o começo da gravidez, me dizia que era pra w 1995 roku, tańczyli jeszcze w
zespole przez prawie dwa lata,
parar, e eu não parava. Dizia que não podia ter do czasu, kiedy Ivani zaszła w
ciążę. „Lekarz od początku ciąży
alto impacto, mas eu falava que não tinha isso. mówił mi, że powinnam przestać
Eu até podia dançar um pouco mais, mas tive que tańczyć. Mówił, że to może mieć
duży wpływ, ja zaś mówiłam, że
parar”, diz Ivani. Quando Mariane nasceu, inte- nic takiego się nie stanie. Mogłam
grantes do Grupo Karolinka a presentearam com jeszcze trochę dłużej potańczyć,
ale zmuszona byłam przestać”,
um traje folclórico. mówi Ivani. Gdy Mariane przyszła
na świat, członkowie zespołu
Com o passar dos anos, o grupo renovou „Karolinka” dali jej w prezencie
seus integrantes e, com eles, as histórias. A nova strój ludowy.
Z biegiem lat, grupa
geração que se unia à trajetória do Karolinka trazia odnowiła swoich członków,
junto consigo novos amigos e amigas. Esse inter- a wraz z nimi przyszły nowe
historie. Nowe pokolenie, które
câmbio resultou na união de três casais: Roberto przyłączyło się do „Karolinki”,
przyprowadziło ze sobą nowych
Trzaskos e Elaine Staniszewski, Fernando Wan- przyjaciół i przyjaciółki. Wymiana
der e Sandra Panek e Fernando Portes e Viviane ta doprowadziła do spotkania
trzech par: Roberto Trzaskos i
Mazur. Dessas uniões surgiram algumas das “fa- Elaine Staniszewski, Fernando
mílias Karolinka”. Wander i Sandra Panek oraz

Elaine e Trzaskos foram os primeiros des-

Mariane recebeu de presen-

te um traje do Karolinka
quando bebê. Arquivo pes-
Drogami tradycji

soal: Nelson e Ivani

Nelson e Ivani, juntos desde as primeiras apresentações do
Karolinka em 1992. Arquivo pessoal: Nelson e Ivani da Silva Mariane, jako niemowlę,
otrzymała w prezencie strój
Nelson i Ivani są razem od czasu pierwszych występów zespołu „Karolinka” ludowy od zespołu „Karolinka”.
w 1992 roku. Prywatne zbiory: Nelson i Ivani da Silva Prywatne zbiory: Nelson i Ivani
sa leva a casarem. O namoro começou ainda antes
de Elaine ingressar no Karolinka. “Quando eu en-
trei no grupo, conhecia a Elaine de vista. Com o
tempo, começamos a namorar. E aí, ou ela vinha
pro grupo, ou eu saía. Foi mais fácil ela vir”, conta
Trzaskos. “Pensei: ou o namoro dá certo comigo
entrando no grupo, ou não dá certo e ele sai do
grupo”, explica Elaine. Aquela resistência inicial
foi vencida, pelo bem do relacionamento, e assim
Elaine começou a acompanhar e gostar dos en-
saios.
Trzaskos entrou em 1998 no grupo folcló-
rico e ficou por oito anos. Já Elaine, seis. Mesmo
depois de casados, seguiram por mais um tempo,
mas a dificuldade de conciliar as atividades de tra-
balho e de família os levaram a sair. O matrimônio
teve como padrinhos outro casal que se conheceu
nas atividades do Karolinka: Fernando Wander e
Sandra Panek.
Fernando recorda com detalhes o primeiro
contato com Sandra. A jovem começou a estudar
em São Mateus do Sul em 2000. No fim de 2002,
como lembra Fernando, Sandra começou a parti-
cipar dos primeiros ensaios do Karolinka. “Ela en-
trou no grupo quando eu estava me formando, no
final do ano. Convidei o grupo pra minha forma-
tura, em dezembro, e eu queria que ela fosse. Mas
era muito recente, e ela não foi”.
Além de Sandra, seus três irmãos integra-
ram o grupo juntos: um no adulto e dois no infan-
til. Com tantos integrantes no Karolinka, a família
Panek organizou um almoço na sua casa, em Rio
Claro do Sul. “Meu pai e minha mãe eram acos-
tumados a receber bastante gente. Lembro do seu
Irio agradecendo pelo almoço, pois era difícil al-
guém receber o grupo inteiro”, conta Sandra.
Boa parte do grupo esteve presente, inclu-
sive Fernando. “Quis provocar o Alberto, irmão
Fernando Portes i Viviane Mazur.
135
Z tych spotkań powstały następne
„rodziny Karolinki”.
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
Elaine i Trzaskos jako pierwsi
z tej grupy wzięli ślub. Romans
zaczął się jeszcze, zanim Elaine
wstąpiła do „Karolinki”. „Kiedy
dołączyłem do zespołu, znałem
Elaine z widzenia. Z czasem
zaczęliśmy się spotykać. W tym
czasie albo ona miała dołączyć
do zespołu, albo ja musiałem
odejść. Łatwiej jednak było z nią
w zespole”, opowiada Trzaskos.
„Pomyślałam: albo nasz związek
się uda w zespole, albo nie
uda i on będzie musiał odejść”,
wyjaśnia Elaine. Te początkowe
opory zostały pokonane dla dobra
związku i w ten sposób Elaine
zaczęła uczestniczyć w próbach i
coraz bardziej się angażować.
Trzaskos wstąpił do zespołu
folklorystycznego i tańczył tam
przez osiem lat. Elaine przez
sześć lat. Nawet po ślubie zostali
w zespole przez jakiś czas, lecz
trudności pogodzenia pracy i
życia rodzinnego doprowadziły
do ich odejścia. Na swoim ślubie
poprosili na świadków inną parę,
która poznała się na próbach
zespołu: Fernando Wander i
Sandra Panek.
Fernando pamięta ze
szczegółami pierwsze spotkanie
z Sandrą. W 2000 roku zaczęła
chodzić do szkoły w Sao Mateus
do Sul. Pod koniec 2002 roku,
jak wspomina Fernando, zaczęła
też pojawiać się na próbach
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
„Karolinki”. „Ona wstąpiła do
zespołu kiedy kończyłem studia,
pod koniec roku. W grudniu
zaprosiłem cały zespół na mój bal
absolwenta i chciałem, żeby ona
też poszła. Za krótko była jednak
wtedy w grupie i zdecydowała, że
nie pójdzie”.
Poza Sandrą jeszcze trójka jej
rodzeństwa wstąpiła do zespołu:
brat do grupy dorosłych i dwójka
młodszych do dziecięcej. Skoro
tylu członków rodziny należało
do „Karolinki”, państwo Panek
zaprosili zespół na obiad w swoim
domu w Rio Claro do Sul. „Mój
tata i moja mama przyzwyczajeni
byli do przyjmowania dużej
liczby osób. Pamiętam, jak pan
Irio dziękował za obiad, gdyż
136 da Sandra. Quando eu estava dando as cartas, co- rzadkością było, żeby ktoś zaprosił
cały zespół”, opowiada Sandra.
mecei a dizer que a irmã dele estava piscando pra Spora część zespołu była
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

na obiedzie, między innymi

mim. O seu Bruno, pai deles, estava do lado. Na Fernando. „Chciałem zaczepić
mesma hora, falou pra Sandra: ‘vai lá pra dentro Alberto, brata Sandry. Kiedy
rozdawałem karty, zacząłem
com os meninos!’. Na hora, eu já vi que não teria mówić, że jego siostra mrugała
uma vida muito fácil”, diverte-se Fernando. O re- do mnie. Pan Bruno, ich ojciec,
stał obok. W tej samej chwili
lacionamento começou mesmo em abril de 2003, powiedział do Sandry: ‘idź do
środka, razem z chłopcami!’.
após uma apresentação em São João do Triunfo, e, Wtedy zrozumiałem, że nie będę
em 2006, os dois deixaram o Karolinka. Casaram- miał łatwej drogi przed sobą”,
śmieje się Fernando. Ich relacja
se em 2009. “Enquanto estávamos no grupo, fo- zaczęła się w kwietniu 2003
mos padrinhos do Trzaskos e da Elaine e também roku, po występie w Sao Joao do
Triunfo, a w 2006 oboje opuścili
do Fernando e da Viviane”, diz Sandra. zespół „Karolinka”. Wzięli ślub
w 2009 roku. „W czasie naszego
O casal mais recente a ser formado, Fer- pobytu w zespole poproszono nas
nando Portes e Viviane Mazur, também fez parte na świadków na ślubie Roberto i
Elaine oraz Fernando i Viviane”,
daquela que é considerada a segunda geração do mówi Sandra.
Karolinka. Fernando entrou no grupo na mesma Parą, która także niedawno
się poznała i należała do drugiego
época de Trzaskos e Luciano Wander, atraído pelo pokolenia „Karolinki” byli
Fernando Portes i Viviane Mazur.
basquete que jogavam na Escola Pedro Effco. Vi- Fernando dołączył do zespołu w
viane entrou mais tarde, entre 2000 e 2001. O na- tym samym okresie, co Roberto
Trzaskos i Luciano Wander,
moro começou mesmo em 2002. “Nas viagens, a przyciągnięty przez koszykówkę
gente começou a conversar e se conhecer melhor”, do szkoły im. Pedro Effco. Viviane
pojawiła się później, pomiędzy
lembra Fernando. “A gente dançava junto, mas 2000 a 2001 rokiem. Zaczęli się
spotykać w 2002 roku.
não era fixo”, complementa Viviane. „W czasie wyjazdów
Em dezembro, numa festa de fim de ano, a zaczęliśmy rozmawiać i poznawać
się lepiej”, pamięta Fernando.
partir de um amigo secreto, o contato se intensifi-

Fernando e Sandra, com as filhas Maria Fer-

Drogami tradycji

Roberto e Elaine, com as filhas Rafaela e Ma- nanda e Ana Clara. Arquivo pessoal: Fer-
nuela. Arquivo pessoal: Roberto e Elaine nando e Sandra

Roberto i Elaine z córkami, Rafaelą i Manuelą. Prywatne Fernando i Sandra z córkami, Marią Fernandą i Aną
zbiory: Roberto i Elaine Clarą. Prywatne zbiory: Fernando i Sandra
cou. Juntos, participaram do Festival de Dança de
Joinville, em 2003, e, em 2004, com os compromis-
sos de faculdade, já começavam a deixar de parti-
cipar dos ensaios.
A relação familiar que existe no Grupo Fol-
clórico Polonês Karolinka vai além dos casais que
se conheceram nas danças. Desde quando Irio e
Elenyr Janoski começaram a integrar o Karolinka,
a participação do casal junto aos membros do gru-
po gera laços de afeto e respeito que são levados
para o resto da vida. Mathias comenta: “Quero
ajudar, ensinar e aconselhar os jovens a continu-
ar, encorajar com histórias, continuar do lado dos
amigos que, muitos deles, se tornaram irmãos, e
do seu Irio e da dona Elenyr, que são verdadeiros
pais para todos nós”.
Como se sabe, a história de qualquer família
não se produz apenas sobre os momentos felizes.
Em agosto de 2001, Irio, o “pai” de tantos dançari-
nos, viveu um dos momentos mais difíceis da sua
vida: o falecimento de seu filho, Márcio Janoski.
Aquela data é lembrada por vários integrantes.
“Era feriado da padroeira, Nossa Senhora
da Assunção. Pela manhã, avisaram que ele ha-
via falecido. Tínhamos uma apresentação naquele
dia”, lembra Trzaskos. Sem saber se a apresentação
deveria ser feita ou cancelada, alguns integrantes
do Karolinka consultaram Irio. “Foi muito difícil.
O seu Irio falou que o grupo ia manter a agenda. A
gente não queria dançar, mas ele disse para man-
ter a apresentação”, conta Luciano.
A apresentação foi mantida e realizada na
Igreja Matriz São Mateus. Antes do início, um mi-
nuto de silêncio foi solicitado. Após a apresenta-
ção, o grupo retirou os trajes, vestiu o uniforme
vermelho e foi ao encontro de Irio no velório do
filho. “Ficavam nos olhando torto, ouvimos gente
dizendo que era um desrespeito estarmos lá, com
„Tańczyliśmy razem, nie było to
137
jednak nic ustalonego”, dodaje
Viviane. W grudniu, na jednej
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
z imprez bożonarodzeniowych,
w czasie rozdania prezentów,
relacja nabrała kolorów. Oboje
wzięli udział w Festiwalu Tańca
w Joinville w 2003 roku, lecz w
2004 roku, kiedy studia zaczęły
wymagać od nich dużo czasu
i poświęcenia, zaczęli pomału
odchodzić od zespołu.
Więzy rodzinne, które
istnieją w Polskim Zespole
Folklorystycznym „Karolinka”
sięgają dużo dalej, niż pary,
które poznały się na próbach
tanecznych. Od kiedy Irio i Elenyr
Janoski zaczęli angażować się w
działania zespołu, ich udział u
boku członków grupy tanecznej
zapoczątkował więzi uczucia i
szacunku, które pozostaną z nimi
do końca życia. Mathias mówi:
„Chcę pomóc, czegoś nauczyć,
służyć radą tym młodym ludziom,
dodać im odwagi, opowiadając
historie, żeby trwali u boku
swoich przyjaciół, czasami nawet
bliższych, niż brat czy siostra, oraz
przy panu Irio i pani Elenyr, którzy
stali się prawdziwymi rodzicami
dla nas wszystkich”.
Jak wiadomo, na historię
każdej rodziny nie składają się
wyłącznie szczęśliwe chwile.
W sierpniu 2001 roku, Irio,
„ojciec” tak dużej grupy tancerzy,
przeżył jeden z najtrudniejszych
momentów w swoim życiu: śmierć
swego syna, Marcio Janoskiego. Ta
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
data zapisała się w pamięci wielu
członków zespołu.
„To było święto
Wniebowzięcia Matki Bożej. Nad
ranem powiadomiono nas, że umarł.
W tym dniu mieliśmy występy”,
pamięta Trzaskos. Nie wiedzieli, czy
występować, czy wszystko odwołać,
więc kilku członków zespołu
zapytało o to Irio. „To było bardzo
trudne. Pan Irio powiedział tylko,
że zespół miał wystąpić zgodnie
z planem. Nie chcieliśmy tańczyć,
ale on przekonał nas do tego”,
opowiada Luciano.
Trzymali się więc planu i
wystąpili w głównym kościele
Sao Mateus. Przed występem
poproszono o minutę ciszy. Po
występie tancerze przebrali się
138 aquela roupa chamativa. O seu Irio veio e defen- ze strojów w czerwone koszulki
zespołu i poszli na spotkanie Irio
deu a gente”, recorda Luciano, com emoção. na pogrzebie syna. „Krzywo na
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

nas patrzyli. Mówili, że brakiem

“Algum gaiato lá falou que aquilo era um szacunku było przychodzenie w
velório, e não um evento do Karolinka para esta- tych krzykliwych ubraniach. Pan
Irio stanął w naszej obronie”,
rem com as camisas vermelhas do grupo. Eu disse: wspomina wzruszony Luciano.
isso não tem nada a ver. Deus levou um, mas me „Jakiś dowcipniś
powiedział, że to pogrzeb, a nie
deixou todos eles aqui. Eles estão me dando for- występ zespołu „Karolinka”,
żeby przychodzić tam w tych
ça, me dando apoio. Isso eu falei. Foi delicado, foi, czerwonych koszulkach.
mas eu me senti fortificado, porque eles estavam Powiedziałem tylko: To nie ma
z tym nic wspólnego. Bóg mi
lá”, revela Irio Janoski. zabrał jednego, ale zostawił mi
Esse episódio, relatam Trzaskos e Luciano, tu ich wszystkich. Oni tu przyszli,
żeby mnie wspierać, dodać mi
parece ter dado mais força a Irio. “Depois disso, sił. Tak powiedziałem. Delikatnie,
to prawda, poczułem jednak,
ele se apegou ainda mais ao grupo e não largou até że byłem silniejszy dzięki ich
hoje”, diz Trzaskos. “Acho que isso deu mais um obecności”, wyznaje Irio Janoski.
To wydarzenie, zdaniem
motivo pro seu Irio fazer tudo o que faz. O grupo Trzaskosa i Luciano, wydawało
fez ele se reerguer”, complementa Luciano. “Eu się dodać sił Irio. „Potem jeszcze
bardziej związał się z zespołem
não sei por que isso aconteceu, se foi hora ou o i nie puścił po dziś dzień”, mówi
Trzaskos. „Myślę, że był to jeszcze
quê, mas a gente realmente os têm como filhos. A jeden z motywów, dla których pan
Iris e a Carla estão sempre comigo e, óbvio, elas Irio zrobił wszystko to, co zrobił.
Zespół pomógł mu się podnieść”,
são minhas filhas. Mas eles também estão. São pes- dodaje Luciano. „Nie wiem,
soas de fora de casa que me apoiaram. O pessoal dlaczego tak się stało, czy to był
czas, czy co, ale my naprawdę
do grupo me chama de paizão”, finaliza Irio. traktujemy ich jak własne dzieci.
Iris i Carla zawsze są przy mnie,
O Karolinka é a união de diversas famílias, oczywiście, to moje córki. Ale oni
de culturas variadas que adotam a preservação też są. To osoby, które nie należały
do rodziny i okazały mi wsparcie.
do folclore polonês como curiosidade, como espa- Członkowie zespołu nazywają
ço social, como trabalho ou como conhecimento. mnie ojczulkiem”, kończy Irio.
Drogami tradycji

Viviane e Fernando, com o filho Arthur. Ar- Irio e Elenyr, com a filha Iris. Crédito: Julia
quivo pessoal: Fernando e Viviane Roehrig

Viviane i Fernando z synkiem Arthurem. Prywatne Irio i Elenyr z córką Iris. Zdjęcie: Julia Roehrig
zbiory: Fernando i Viviane
Nem sempre de origem polonesa, as atividades do
grupo folclórico se tornaram um compromisso fa-
miliar que reúne pais, mães e filhos.
O gaúcho Gerson Souza iniciou sua ligação
com o Karolinka quando realizou uma pesquisa
histórica para escrever a peça teatral “Extra, Extra!
Essa é a nossa História”, no centenário de São Ma-
teus do Sul, em 2008. Com o aprendizado sobre a
imigração polonesa e a descoberta de histórias des-
conhecidas dos descendentes, sentiu-se fisgado pela
temática. Levou junto com ele a própria família.
Sua esposa, Márcia Valentim Souza, integra
o coral desde maio de 2015. Ela comenta que se en-
volveu com a cultura polonesa após perceber que
o restante da família também participava: o mari-
do, estudando polonês e escrevendo livros sobre a
imigração; os filhos, Pedro e Isabelle, dançando no
grupo infantil do Karolinka.
Assim, com a ampliação das atividades do
grupo folclórico, cada um deles participa de uma
atividade diferente, levando para o ambiente de
casa toda a curiosidade gerada. O envolvimen-
to de todos gera episódios engraçados, como co-
menta Márcia: “Em São Bento do Sul, estávamos
procurando um túmulo de um polonês chamado
Kamienski e dividimos a área entre nós quatro. A
Isabelle, com cinco anos, gritou: ‘achei!’. O Pedro
correu antes de nós e disse: ‘papai, isso é polonês
mesmo, está cheio de K e Y’. E realmente eles es-
tavam certos. O mesmo ocorre quando chegamos
em casa com um canto novo do coral para ensaiar
ou uma lição da aula de polonês para estudar. Eles
acabam ensaiando e estudando juntos. Mas depois
tem o troco: eles trazem os passos de dança e que-
rem que a gente aprenda com eles. É uma troca
muito bacana”.
O envolvimento dos filhos no Karolinka
é quase uma regra – principalmente quando
„Karolinka” skupia
139
wiele rodzin, wiele kultur,
które podjęły się zachowania
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
polskiego folkloru z ciekawości,
jako miejsce spotkań, pracy
lub zdobycia wiedzy. Zajęcia
zespołu „Karolinka” stały
się zobowiązaniem, które
zrzesza ojców, matki i dzieci,
niekoniecznie mających polskie
pochodzenie.
Gaucho Gerson Souza
rozpoczął swój kontakt z
„Karolinką”, kiedy prowadził
badania historyczne potrzebne
do napisania sztuki teatralnej
„Extra, Extra! Essa é a nossa
História” (Ekstra, ekstra! To jest
nasza historia.), na stulecie Sao
Mateus do Sul w 2008 roku.
Wiedza, którą zdobył i odkrycie
wielu zapomnianych już historii,
sprawiły, że związał się bardzo z tą
tematyką. A wraz z nim cała jego
rodzina.
Jego żona, Marcia Valentim
Souza, należy do chóru od maja
2015 roku. Mówi, że związała się
kulturą polską, kiedy zdała sobie
sprawę, że cała jej rodzina była
już zaangażowana: mąż uczył się
języka polskiego i pisał książki
na temat imigracji, dzieci, Pedro
i Isabelle, tańczyły w dziecięcym
zespole „Karolinka”.
Dzięki szerokiej opcji
zajęć, oferowanych przez zespół
„Karolinka”, każdy bierze udział
w innych zajęciach, przynosząc
ze sobą do domu całą ciekawość
z nimi związaną. Zaangażowanie
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
wszystkich czasami prowokuje
zabawne sytuacje, jak opowiada
Marcia: „W Sao Bento do Sul
szukaliśmy grobu jednego z
Polaków o nazwisku Kamienski
i podzieliliśmy poszukiwania
między naszą czwórkę.
Pięcioletnia Isabelle krzyknęła:
‘Znalazłam!’. Pedro dobiegł do
siostry przed nami i powiedział:
‘tato, to na pewno polski, jest
pełen K i Y’. I rzeczywiście
mieli rację. To samo dzieje się,
kiedy wracamy do domu z nową
piosenką do przećwiczenia albo
pracą domową z polskiego. Oni
ćwiczą i uczą się razem z nami.
Potem jednak następuje zmiana:
oni pokazują nam kroki tańca,
których się nauczyli na próbie,
140 também é do interesse deles. O desejo de integrar i chcą, żebyśmy i my się ich
nauczyli. Bardzo ciekawa wymiana
os mais jovens ao grupo só aguarda mesmo a ida- doświadczeń”.
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Zaangażowanie dzieci w
de mínima de cinco anos para que isso aconteça. A zespole „Karolinka” jest niemal
filha mais velha de Ivani e Nelson, Mariane Cor- regułą - zwłaszcza, gdy i one
się tym interesują. Pragnienie
deiro da Silva, participou dos ensaios de danças włączenia najmłodszych czasami
desde os 9 anos até os 16, quando, após uma cirur- tylko czeka na swą realizację,
aż osiągną minimalny wiek
gia, não pôde mais se apresentar. “Eu me dedicava pięciu lat. Najstarsza córka Ivani
i Nelsona, Mariane Cordeiro
muito ao grupo. Pra faltar ensaio, só se estivesse da Silva, uczestniczyła w
doente. Esperava a semana inteira pra chegar o sá- próbach tanecznych od 9 do
16 roku życia, kiedy z powodu
bado e ir ensaiar”, diz. operacji nie mogła już brać
Os demais casais não têm dúvidas: gosta- udziału w występach. „Bardzo
się zaangażowałam w sprawy
riam de ver seus filhos no grupo de danças assim zespołu. Nie byłam na próbach,
tylko wtedy, gdy byłam chora.
que possível. “Nossa filha maior tem três anos, e a Czekałam cały tydzień, aż będzie
menor, dois. Temos vontade que elas participem, sobota i będę mogła pójść na
próbę”, mówi.
mas gostaria que, quando entrassem, já fossem as Inne pary nie mają
duas”, diz Sandra Panek. “A Rafaela, a partir dos wątpliwości: kiedy tylko będzie
to możliwe, chcą żeby ich
quatro anos, já pode participar. E ela já me disse dzieci znalazły się w zespole.
„Nasza starsza córka ma trzy
que quer”, diz a mãe, Elaine Staniszewski. “Essa latka, a młodsza dwa. Chcemy,
aqui gosta de dança”, acrescenta o pai, Roberto żeby tańczyły w zespole, ale
chcielibyśmy, żeby wstąpiły do
Trzaskos. “O Artur adora dançar. A gente sempre niego razem”, mówi Sandra Panek.
gostou de baile, música gaúcha, acho que ele her- „Rafaela w wieku czterech lat już
mogłaby uczestniczyć w próbach.
dou esse gosto no sangue, e nós vamos incentivar, Ona już mówi, że chce”, mówi
jej matka, Elaine Staniszewski.
sim”, comenta Viviane Mazur. Quem sabe aí esteja „Ta to lubi tańczyć”, dodaje jej
surgindo a nova geração de dançarinos do Grupo ojciec, Roberto Trzaskos. „Arthur
uwielbia tańczyć. My zawsze
Folclórico Polonês Karolinka. lubiliśmy chodzić na bale, słuchać
muzyki gaucho, i myślę, że ma to
po nas, a my będziemy go do tego
zachęcać, na pewno”, komentuje
Viviane Mazur. Być może, tu
właśnie, wyłania się nowe
pokolenie tancerzy Polskiego
Zespołu Folklorystycznego
„Karolinka”.
Drogami tradycji

Márcia e Gerson, com os filhos, Pedro e Isabelle. Crédito:

Julia Roehrig

Marcia i Gerson z dziećmi, Pedro i Isabelle. Zdjęcie: Julia Roehrig


O que a cultura polonesa
tem a ensinar
Quem não sabe de onde vem, não sabe tam-
bém para onde vai. O lema adotado pela Braspol
em São Mateus do Sul demonstra que a cultura de
um povo é uma herança que o tempo e a distância
não deixam apagar. Quando Getúlio Vargas de-
cidiu implantar políticas nacionalistas em busca
de uma identidade brasileira, fechando escolas e
proibindo a prática de outros idiomas em territó-
rio nacional, acabou por ocultar um riquíssimo
patrimônio cultural formador do país diverso que
temos hoje.
São Mateus do Sul é um exemplo disso. A
mescla entre grupos de desbravadores bandei-
rantes, tropeiros e colonizadores desenvolveu
um povoado às margens do Rio Iguaçu que, com
o ciclo da erva-mate e, depois, com a exploração
do xisto, prosperou sem perder a essência de sua
formação.
A vida cotidiana e os hábitos familiares se
mantiveram como focos de resistência e preser-
vação do que foi trazido da Polônia no século 19.
Na cidade, as informações circulavam mais rápi-
do e a hibridização das etnias formadoras gerava
uma disputa entre manifestações culturais. Tanto
era assim que, quando o grupo de jovens Gensma
começou a ensaiar os primeiros passos poloneses
para a formação do Karolinka, comentava-se que,
se fosse um grupo de danças gaúchas, seria mais
interessante.
Ainda assim, o Gensma abraçou a causa,
reunindo em seu corpo de dançarinos inúmeras
141
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
CZEGO POLSKA KULTURA
MOŻE NAS NAUCZYĆ
„Kto nie wie, skąd pochodzi,
nie wie również, dokąd zmierza”.
Motto przyjęte przez Braspol w
São Mateus do Sul pokazuje, że
kultura narodu jest dziedzictwem,
którego ani czas, ani odległość
nie zdołają zatrzeć. Gdy Getulio
Vargas postanowił wprowadzić
politykę nacjonalistyczną, w
celu znalezienia brazylijskiej
tożsamości, zamykając szkoły
i zakazując posługiwania się
innym językiem niż portugalski,
ukrył to bogate dziedzictwo
kulturowe, które uformowało
ten zróżnicowany kraj, w którym
żyjemy dzisiaj.
Sao Mateus do Sul jest
tego przykładem. Mieszanka, na
którą złożyli się bandeirantes
(awanturnicy, trudniący się
handlem niewolnikami i
poszukiwacze złóż mineralnych,
jak złoto czy diamenty – przyp.
tłum.), poganiacze bydła i wreszcie
koloniści, dała początek osadzie
nad brzegiem rzeki Iguacu. Lud
ten, zaangażowany najpierw w
produkcję i handel erva-mate
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
(ostrokrzew paragwajski), a
następnie w eksploatację łupków,
rozwijał się, nie tracąc istoty
swojej formacji.
Życie codzienne i rodzinne
zwyczaje były podstawą
zachowania dziedzictwa,
przywiezionego z Polski w
XIX wieku. W mieście, gdzie
wymiana informacji była dużo
skuteczniejsza, mieszanka
grup etnicznych była często
źródłem sporów dotyczących
manifestacji kulturowych. Do
tego stopnia, że gdy grupa
młodych Gensma stawiała
pierwsze kroki prowadzące do
powstania polskiego zespołu
„Karolinka”, mówiło się, że dużo
ciekawszym pomysłem byłoby
142 pessoas sem qualquer descendência polonesa.
Com frequência, esse era um assunto questiona-
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
do nas reuniões da Braspol. “Não somos descen-
dentes de poloneses. Adotamos isso e levamos em
frente. Escutamos muitas pessoas falarem que a
gente não tinha nada a ver, mas gostamos tanto,
que dizíamos fazer parte da cultura. Muita gente
era descendente e tinha vergonha de participar”,
relembra Nelson da Silva, que participou do Karo-
linka até 1998. “O que a gente aprendeu sobre a Po-
lônia, foi com o grupo. A gente via que os polacos
antigos eram fechados, mas unidos. Era bonito de
ver a amizade. Mas a gente não tinha contato com
a cultura, só quando começou a participar”, com-
plementa o ex-integrante. “Às vezes, comentavam
sobre não ter descendência. E muitos eram novos,
imaturos. Nós, que não éramos descendentes, le-
vávamos mais a sério do que muitos que eram. Eu,
pelo menos, adorava”, diverte-se Dagmara.
A despeito disso, o Karolinka nascia como
um ponto de encontro, uma reunião de amigos
que, além de se divertirem, aprendiam sobre o
folclore e as tradições da Polônia. “No início, eu
não ia para representar o folclore polonês, estava
lá por diversão, para encontrar a meninada, pela
amizade. A dança era o laço em comum”, esclare-
ce Cleverson. Outros começaram a participar por-
que, durante os ensaios na Pedro Effco, às vezes,
faltavam dançarinos e os amigos convidavam ou-
tros que jogavam futebol ou basquete na quadra
da escola.
O convívio no grupo e as amizades forma-
das fortaleceram o interesse pelo folclore polonês
que os são-mateuenses representavam. Na história
Drogami tradycji
do Karolinka, esse foi o caminho mais frequente
para arrecadar integrantes interessados nos aspec-
tos culturais aos quais o grupo se propunha. Era a
partir daí que o aprendizado, de fato, começava.
stworzenie grupy tańca Gaucho
(południowoamerykański pasterz
bydła- przyp. tłum.).
Mimo wszystko Gensma
podjęła się tego zadania,
gromadząc w grupie tancerzy
dużą liczbę osób nieposiadających
polskiego pochodzenia. Często
było to przedmiotem dyskusji
w czasie zebrań Braspolu.
„Nie mamy polskich korzeni.
Przyjęliśmy powierzone nam
zadanie i zajęliśmy się nim. Często
słyszeliśmy, jak ludzie mówili, że
nie mamy z tym nic wspólnego,
ale tak nam się to spodobało,
że chcieliśmy być częścią tej
kultury. Wiele osób, mających
polskie pochodzenie, wstydziło
się przyłączyć do zespołu”,
wspomina Nelson da Silva, członek
zespołu „Karolinka” do 1998
roku. „Czego dowiedzieliśmy się o
Polsce, zawdzięczamy zespołowi.
Widzieliśmy, że stare pokolenie
Polaków było zjednoczone ze
sobą, ale zamknięte na innych.
Było to piękne świadectwo
przyjaźni. My jednak nie mieliśmy
żadnego kontaktu z kulturą,
do czasu, aż założono zespół
folklorystyczny”, dodaje były
tancerz. „Czasami ludzie dokuczali
innym, dlatego, że nie mieli
polskiego pochodzenia. Było wiele
niedojrzałych, młodych osób.
My, którzy nie mieliśmy polskich
korzeni, byliśmy często bardziej
zaangażowani, niż ci, którzy je
mieli. Ja przynajmniej uwielbiałam
to wszystko”, wspomina z
uśmiechem Dagmara.
Pomimo tego „Karolinka” w
swych początkach była po prostu
miejscem spotkania przyjaciół,
miejscem, gdzie dobrze się
bawili, a przy okazji zabawy
uczyli się jednak sporo na temat
folkloru i polskich tradycji. „Na
początku nie chodziłem tam, żeby
reprezentować polski folklor,
chodziłem dla rozrywki, żeby
zobaczyć dziewczyny, spotkać się
z kolegami. Taniec był spoiwem,
które nas wszystkich łączyło”,
wyjaśnia Cleverson. Inni zaczęli
uczestniczyć w próbach, dlatego,
że czasami brakowało tancerzy
i uczestnicy zespołu zapraszali
swoich znajomych, którzy właśnie
grali w piłkę albo w kosza na
 As diferentes histórias de vida de quem
passou pelo Grupo Karolinka contam, todas, com
algum nível de assimilação sobre o folclore. O
primeiro sonoplasta, Marcão, gostava de ouvir as
músicas em polonês das quais era responsável.
Embora comente que aprendeu menos do que
gostaria, recorda que, quando criança, gostava de
ouvir o pai conversando em idioma polonês com
os mais velhos: “Quando eu escutava, parecia que
estava em outro mundo. É um idioma diferente,
lindo. Até hoje eu tento fechar o olho e ouvi-lo
conversar”.
Pequenos aspectos que passavam desper-
cebidos no cotidiano, aos poucos, eram reapren-
didos por todos como pertencentes à cultura dos
imigrantes poloneses. Dagmara é exemplo disso.
“Quando eu participava do Karolinka, tive um
contato maior, ia nos jantares poloneses, comecei
a gostar de pierogi. Fiz curso de polonês com o pro-
fessor Evaldo. E agora eu sou casada com um po-
laco. Minha avó dizia que eu ia casar com um, e eu
dizia que não”. O mesmo se deu com Cleverson,
filho de pai caboclo e mãe polonesa. “Pierogi era
uma coisa normal para nós. Depois que fui des-
cobrir que era polaco. Que bom, porque eu gosto.
Minha casa era colorida, um cômodo de cada cor,
e isso era uma mania dos polacos. Comecei a fazer
uma coleção de vocábulos para entender um pou-
co a língua, até fiz um pouco do curso de polonês,
mas parei. Era curiosidade mesmo”, diz.
Antonina Zelinski, como o sobrenome in-
dica, já nutria a cultura na família, desde criança.
“Eu rezava o terço em polonês. Aprendi poucas
palavras, não chegava a conversar, mas sabia Ave
Maria. Pierogi, charuto de repolho, broa preta,
sopa de sangue de pato, tudo a gente comia quan-
do criança, e eu já sabia que isso era polonês”, re-
corda e acrescenta que, com a coreógrafa Urszula,
boisku szkoły im. Pedro Effco,
143
gdzie także odbywały się próby.
Czas spędzany razem
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
i przyjaźnie, które się
zawiązały, wzmacniały
zainteresowanie polskim
folklorem, reprezentowanym
przez mieszkańców Sao Mateus
do Sul. W historii „Karolinki”
była to najczęstsza droga, którą
nowi tancerze trafiali do zespołu
i angażowali się w aspekt
kulturalny, proponowany przez
grupę. Z tego miejsca faktycznie
rozpoczynała się nauka.
Poszczególne historie życia
tych, którzy w jakimś okresie
należeli do zespołu „Karolinka”,
opowiadają, że w pewnym
zakresie wszyscy członkowie
mieli wcześniej kontakt z
polskim folklorem. Pierwsza
osoba odpowiedzialna za stronę
muzyczną grupy, Marcao, zawsze
lubił przysłuchiwać się muzyce,
z którą pracował. Pomimo, iż
twierdzi, że nauczył się mniej,
niż by tego chciał, wspomina, że
kiedy był dzieckiem, bardzo lubił
przysłuchiwać się, kiedy ojciec
rozmawiał po polsku ze starszymi:
„Kiedy go słuchałem, wydawało
mi się, że znajdowałem się w
zupełnie innym świecie. To piękny
język, całkiem inny. Po dziś dzień
zamykam czasami oczy i próbuję
usłyszeć jego rozmowy”.
Szczegóły, których
czasem nie zauważali w swojej
codzienności, pomału nabierały
znaczenia, jako należące do
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
kultury polskich imigrantów.
Dagmara jest tego żywym
przykładem. „Kiedy należałam do
zespołu, miałam większy kontakt,
tu i na polskich kolacjach, z
kuchnią polską i bardzo polubiłam
pierogi. Poszłam na lekcje języka
polskiego z nauczycielem Evaldo.
Teraz wyszłam za mąż za Polaka.
Moja babcia zawsze mówiła mi,
że kiedyś wyjdę za jednego,
ale ja zawsze się broniłam”.
Podobną historię opowiedział
nam Cleverson, syn Brazylijczyka i
Polki. „Pierogi były dla nas czymś
powszednim. Później dopiero
odkryłem, że należały do polskiej
kuchni. To bardzo dobrze, bo
bardzo je lubię. Mój dom był
kolorowy, każdy pokój w innym
144 conversava sobre as danças, os trajes e suas regi-
ões de origem.
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
Mathias Franco Neto entrou no grupo com
19 anos e, desde então, exerceu funções de tesou-
reiro e presidente, além de ter sido dançarino. Ele
sente falta do tempo que não aproveitou enquan-
to era mais jovem, mas durante os dez anos que
esteve no Karolinka, aprendeu sobre as regiões,
os trajes típicos, as histórias, as comidas, a imi-
gração. “Por incrível que pareça, aprendi muito
menos do que eu gostaria. Queria ter aprendido
a falar fluentemente polonês. Quando eu tiver fi-
lhos, quero que eles entrem no grupo, aprendam
e me ensinem ainda mais”.
Foi justamente acompanhando a filha que
Irio Janoski se aproximou das tradições polonesas.
“Eu tinha uns 300 CDs de música gaúcha. Meu pai
era polaco, lia, escrevia, falava, cantava, assobia-
va, tocava violino. Eu não queria nada com a pola-
cada. Hoje sou um dos mais brigões por causa dos
polacos”, conta Irio, que participa do coral e das
aulas de polonês e cuida da conservação dos trajes
e da organização de várias atividades do grupo.
Hoje coreógrafo de danças polonesas do
Grupo Kraków, de Rio Claro do Sul, Luciano Wa-
nder chegou ao Karolinka porque ia até a Escola
Pedro Effco jogar basquete e, um dia, começou a
participar dos ensaios pela falta de componentes.
Interessou-se tanto que, para concluir o curso de
Educação Física, usou o Grupo Karolinka como
referência para o seu estudo sobre os valores so-
ciais e culturais da dança folclórica polonesa.
Além das danças, o grupo se envolvia com
outras atividades culturais. Muitos integrantes
Drogami tradycji
fizeram participação especial no elenco teatral
do Grupo Pau & Corda, como na peça “Ziemia
Brazylijska”, escrita e dirigida por Jonas Kukul e
baseada nos escritos de Francisco Grabowski, or-
kolorze, to była polska mania.
Zacząłem zapisywać niektóre
słowa, żeby trochę zrozumieć
ten język, poszedłem nawet
na kilka lekcji polskiego, lecz
zrezygnowałem. To była czysta
ciekawość”, mówi.
Antonina Zelinski,
jak wskazuje nazwisko, z
polską kulturą miała kontakt
już w rodzinie, od dziecka.
„Odmawiałam różaniec po polsku.
Znałam kilka słów, nie udałoby
mi się porozumieć, ale umiałam
Zdrowaś Maryjo. Pierogi, gołąbki,
ciemny chleb, czarnina, wszystko
to znajdowało się na naszym
stole, kiedy byliśmy dziećmi i
wiedziałam, że to były polskie
potrawy”, wspomina i dodaje, że
z choreograf Urszulą rozmawiały
o tańcach, strojach i regionach, z
których się wywodziły.
Mathias Franco Neto wstąpił
do zespołu, kiedy miał 19 lat i
od tamtej pory pełnił już funkcję
księgowego i prezesa, oprócz
tego, że był tancerzem. Żałuje, że
nie skorzystał z okazji, kiedy był
młodszy, lecz w ciągu dziesięciu
lat, które spędził w zespole,
dowiedział się sporo o regionach
Polski, o strojach ludowych,
historii, kuchni i imigracji. „Może
to wydawać się dziwne, ale
nauczyłem się dużo mniej, niż
bym tego chciał. Chciałem mówić
płynnie po polsku. Kiedy będę
miał dzieci, zapiszę je do zespołu,
będą się tam uczyć, a ja dalej od
nich”.
I to właśnie towarzysząc
swojej córce, Irio Janoski zbliżył
się do polskich tradycji. „Miałem
mniej więcej 300 płyt z muzyką
gaucho. Mój ojciec był Polakiem,
czytał, pisał, mówił, śpiewał,
gwizdał, grał na skrzypcach.
Ja jednak nie chciałem mieć z
tym nic wspólnego. Obecnie
jestem jednym z największych
awanturników, kiedy chodzi o
sprawy Polaków”, opowiada Irio,
który śpiewa w chórze, chodzi na
lekcje polskiego oraz troszczy się
o stroje i stronę organizacyjną
zespołu.
Obecny choreograf tańca
polskiego w zespole Kraków z Rio
Claro, Luciano Wander, natrafił
na „Karolinkę”, kiedy chodził
ganizados pelo pesquisador Ruy Wachowicz. A do szkoły im. Pedro Effco, żeby
145
grać w koszykówkę i pewnego
encenação retrata uma pequena parte do que foi a dnia, zaproszono go na próbę,

25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka

gdyż brakowało tancerzy. Tak
saga dos imigrantes poloneses em terras brasilei- się zaangażował, że w swojej
ras e foi apresentada para uma comitiva de auto- pracy dyplomowej na wydziale
wychowania fizycznego, użył
ridades da Polônia em 1997. zespołu “Karolinka” jako bazy dla
O trabalho em favor da cultura realiza- swoich badań na temat wartości
społecznych i kulturowych
do pelo Grupo Karolinka é reconhecido também polskiego tańca ludowego.
Poza tańcem zespół
pelo Consulado Geral da Polônia no Brasil. O se- angażował się także w inne
cretário consular para assuntos polônicos, Paulo wydarzenia kulturalne. Wielu
członków wystąpiło w jednej
Kochanny, acompanhou o crescimento do grupo ze sztuk grupy teatralnej
folclórico desde a sua criação, como dançarino do „Pau&Corda”. Sztuka zatytułowana
„Ziemia Brazylijska”, napisana
Conjunto de Canto e Danças Junak, de Curitiba. i wyreżyserowana przez Jonasa
Kukul, opiera się na pamiętnikach
“Eu tiro o chapéu pro trabalho que é feito, com Franciszka Grabowskiego,
toda a seriedade com que o pessoal tem desenvol- opracowanych przez historyka
Ruya Wachowicza. Spektakl
vido as atividades, que já não são mais só folclo- skupił się na niewielkiej części
re. Atualmente, o Karolinka já tem várias outras tego, czym była saga polskich
imigrantów na terytorium
ações voltadas à cultura. É um crescimento muito brazylijskim. Został on
zaprezentowany także delegacji
bonito, um trabalho bem-feito da representativi- władz polskich w 1997 roku.
dade da coisa polonesa como um todo”.

25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”

Peça teatral contou a saga de imigrantes poloneses em terras brasileiras. Arquivo: Braspol

Sztuka teatralna przedstawiająca sagę polskich imigrantów na ziemi brazylijskiej. Archiwum: Braspol
146 A primeira coreógrafa, Urszula Sajda, em Praca na rzecz kultury,
realizowana przez zespół
seus anos de experiência com o folclore polonês, „Karolinka”, ciszy się uznaniem
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

Konsulatu Generalnego RP w
conta que participou de várias discussões sobre Brazylii. Sekretarz konsularny
a forma de divulgar a cultura polonesa. “Muitas do spraw polonijnych, Paulo
Kochanny, towarzyszył rozwojowi
vezes, ouvi pessoas falarem que temos outras coi- zespołu folklorystycznego od jego
sas para mostrar, como música clássica, literatura, założenia, jako tancerz Zespołu
Pieśni i Tańca „Junak” z Kurytyby.
artes plásticas, e não só folclore. Mas, para inte- „Chylę czoło, widząc pracę,
jaką wykonują, z jaką powagą
ressar as pessoas para outras formas da cultura, podchodzą do swoich działań,
era melhor começar pelo folclore. O Karolinka które wykraczają już poza sferę
folkloru. Obecnie „Karolinka”
começou com fitas gravadas, um Polonez, um Tro- uczestniczy w wielu innych
jak, um Krakowiak. Hoje, tem coral, aulas de língua przedsięwzięciach związanych z
kulturą. Wzrost godny podziwu
polonesa, curso de culinária, pessoas viajam para i wzorowa reprezentatywność
polskości jako całości”.
a Polônia, tudo isso por causa daqueles primeiros Pierwszy choreograf zespołu,
passos de folclore!”. Urszula Sajda, ze swoim bogatym
doświadczeniem wielu lat pracy z
Drogami tradycji

O secretário consular Paulo Kochanny acompanha Irio no recebimento dos trajes de Łowicz.
Arquivo: Grupo Karolinka

Sekretarz konsularny Paulo Kochanny towarzyszy Irio Janoskiemu przy odbiorze strojów łowickich. Archiwum:
Zespół „Karolinka”
 Dessa forma, entre fortalecer amizades e
aprender a tradição, a cultura que um dia se ten-
tou ocultar é conservada e repassada às novas ge-
rações. Agora, os descendentes têm a oportunida-
de de perceber a riqueza e a diversidade folclórica
que estão presentes na Polônia e toda essa heran-
ça pode ser encontrada no trabalho do Grupo Ka-
rolinka, em São Mateus do Sul.
polskim folklorem, opowiada, że
147
brała udział w wielu dyskusjach
na temat formy propagowania
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
polskiej kultury. „Wielokrotnie
słyszałam, jak ludzie mówili,
że mamy tyle innych rzeczy do
pokazania, jak muzyka poważna,
literatura, sztuka, a nie tylko
folklor. Ale żeby zainteresować
ludzi innymi formami kultury,
najlepiej zacząć od folkloru.
„Karolinka” zaczęła od kaset
magnetofonowych z nagraniami
poloneza, trojaka czy krakowiaka.
Dzisiaj ma chór, lekcje języka
polskiego, kurs gotowania, ludzie
jeżdżą do Polski, a wszystko to
dzięki tym pierwszym krokom w
stronę folkloru!”.
Tym sposobem, poprzez
umacnianie więzów przyjaźni i
poznanie tradycji, kultura, którą
w pewnym okresie próbowano
ukryć, przetrwała i została
przekazana nowemu pokoleniu.
Teraz potomkowie polskich
imigrantów mają okazję zobaczyć,
jak bogaty i różnorodny jest polski
folklor, a całe to dziedzictwo
możemy znaleźć w pracy zespołu
„Karolinka” z Sao Mateus do Sul.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
148
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO

LISTA OSÓB, KTÓRE

Lista de Entrevistas UDZIELIŁY WYWIADU

Todas as entrevistas que ajudam a contar a
história do Grupo Karolinka foram realizadas en-
tre agosto de 2015 e fevereiro de 2016, presencial-
mente ou por meios digitais. Segue, abaixo, a lista
de pessoas entrevistadas, em ordem alfabética:
Wszystkie wywiady
z osobami, które pomogły
opowiedzieć historię zespołu
„Karolinka” odbyły się w okresie
od sierpnia 2015 roku do lutego
2016 roku, osobiście lub za
pośrednictwem Internetu. Poniżej
znajduje się lista respondentów w
kolejności alfabetycznej:

Ana Luiza Bittencourt Pacheco Luciano Moisés dos Santos Wander

Antonina Zelinski Portes
Cleverson Skodowski Guimarães
Dagmara Santana Skalski
Elaine Staniszewski Trzaskos
Elenyr dos Santos Janoski
Esther Gabryelle Janoski Pitwak
Evaldo José Drabeski
Fernando Fuzinatto Portes
Francisca Dyrnei dos Santos Wander
Francisco Augusto Caminski
Francisco Ferdinando Janoski
Gabriel Zeni Ferreira
Gerson Cesar Souza
Hilson Fernando dos Santos Wander
Irio Miguel Brongiel Janoski
Iris dos Santos Janoski
Isabel Niesponginski
Isabelle Valentim Souza
Jairo Walter de Paula
Joceliane Gordya Vaçosnik
Drogami tradycji
Ludenilson Rodrigues dos Santos
Luis Gustavo Gomes Guarize
Magdalena Linde Tosetto
Marcelo Salzqueber Gomes
Márcia Valentim Souza
Márcia Undina Gugelmin Arruda
Marcos Meira Witkowski
Maria Ivani Cordeiro da Silva
Mariane Cordeiro da Silva
Mathias Franco Neto
Nataly Kowalski
Nelson Luiz Ferreira da Silva
Ozilda Drabeski
Patrícia Zelinski
Paulo César Kochanny
Pedro Valentim Souza
Rafael Guimarães de Lima
Regina Trinco
Roberto Trzaskos
Sandra Maria Panek Wander

José Carlos Janowski Sérgio Marchaukowski

Josiane Vieira Nizer Viviane Witonski Mazur
Lourival Araújo Filho

Diretoria do Grupo Folclórico
Polonês Karolinka
Presidente: Josiane Vieira Nizer
Vice presidente: Ludenilson Rodrigues dos Santos
Coordenador Geral: Irio Miguel Brongiel Janoski
1ª Secretária: Willeni Cassia Grabowski Zablowski
2ª Secretária: Nataly Kowalski
1º Tesoureiro: Aline dos Santos Guimarães
2º Tesoureiro: Fernando Ducate Bueno
Coreógrafo: Rafael Guimarães de Lima
Auxiliares de Coreógrafo: Joceliane Gordya Va-
çosnik e Gabriel Zeni Ferreira
Conselho Fiscal: José Sultowski, Silvane Gordya
Vaçosnik e Luciano Moisés dos Santos Wander
Coordenadora do projeto “Tradição em Movi-
mento”: Iris Dos Santos Janoski
Professora de Língua Polonesa: Magdalena Linde
Tosetto
Professora de Canto: Regina Trinco
DYREKCJA 149
POLSKIEGO
ZESPOŁU
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
FOLKLORYSTYCZNEGO
„KAROLINKA”
Prezes: Josiane Vieira Nizer
Wiceprezes: Ludenilson Rodrigues
dos Santos
Główny koordynator: Irio Miguel
Brongiel Janoski
Pierwszy sekretarz: Willeni Cassia
Grabowski Zablowski
Drugi sekretarz: Nataly Kowalski
Pierwszy skarbnik: Aline dos
Santos Guimarães
Drugi sekretarz: Fernando Ducate
Bueno
Choreograf: Rafael Guimarães de
Lima
Asystenci choreografa: Joceliane
Gordya Vaçosnik i Gabriel Zeni
Ferreira
Doradcy finansowi: José Sultowski,
Silvane Gordya Vaçosnik i Luciano
Moisés dos Santos Wander
Koordynator projektu „Tradição
em Movimento”: Iris Dos Santos
Janoski
Nauczyciel języka polskiego:
Magdalena Linde Tosetto
Nauczyciel śpiewu: Regina Trinco
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
150
OS CAMINHOS DA TRADIÇÃO
Notas
1 MALCZEWSKI, Zdzisław. Os poloneses e seus des-
cendentes no Brasil: esboço histórico e situação atual
da colônia polonesa no Brasil. Fonte: http://www.po-
lonicus.com.br/site/historia.php
2 WACHOWICZ, Ruy Christovam. O camponês po-
lonês no Paraná. Curitiba: Editora Gráfica Vicentina,
1981.
3 SOUZA, Ivete Oroski de. Reconstrução da cultura
polonesa no município de São Mateus do Sul - 1971-
2000. FAFI-UV. 2001.
4 WACHOWICZ, Romão. Suor em São Mateus. Anais
da Comunidade Brasileiro-Polonesa. Volume IX. Curi-
tiba: Editora Gráfica Vicentina, 1984.
5 Fonte: Ziemia Lubliniecka - Magazyn Spoleczno-
-Kulturalny. Disponível em: http://www.lubliniec.
starostwo.gov.pl/pliki/magazyn_1_2013.pdf
6 Fonte: Nowa Bzinica - “Poszła Karolinka...” - histo-
ria prawdziwa. Disponível em: http://www.polska-
niezwykla.pl/web/place/40734,nowa-bzinica-poszla-
-karolinka------historia-prawdziwa.html
7 Fonte: https://trzosopolski.wordpress.com/2014/
10/25/historia-karolinki-z-gogolina-jan-st-trzos-de-
sagorza/
8 Fonte: Karolinka i Karliczek - historia prawdziwa.
Disponível em: http://www.krainadinozaurow.pl/
app-content/data/strony/konkurs/osoba/Karolinka-
-i-Karliczek-historia-prawdziwa.pdf
Drogami tradycji
9 Fonte: http://www.tekstowo.pl/piosenka,ludowa-
,poszla_karolinka_do_gogolina.html
10 Fonte: Prawdziwa historia Karolinki i Karliczka.
Disponível em: http://www.nto.pl/wiadomosci/
PRZYPISY
1 MALCZEWSKI, Zdzisław. Polacy
i osoby polskiego pochodzenia
w Brazylii. Zarys historyczny
i współczesność Polonii
brazylijskiej. Źródło: http://www.
polonicus.com.br/site/historia.
php?lang=pl
2 WACHOWICZ, Ruy Christovam.
O camponês polonês no Paraná.
Curitiba: Editora Gráfica Vicentina,
1981.
3 SOUZA, Ivete Oroski de.
Reconstrução da cultura polonesa
no município de São Mateus do
Sul - 1971-2000. FAFI-UV. 2001.
4 WACHOWICZ, Romão. Suor
em São Mateus. Anais da
Comunidade Brasileiro-Polonesa.
Tom IX. Kurytyba: Editora Gráfica
Vicentina, 1984.
5 Źródło: Ziemia Lubliniecka -
Magazyn Spoleczno-Kulturalny.
Dostępne na stronie: http://www.
lubliniec.starostwo.gov.pl/pliki/
magazyn_1_2013.pdf
6 Źródło: Nowa Bzinica - «Poszła
Karolinka...» - historia prawdziwa.
Dostępna na stronie: http://
www.polskaniezwykla.pl/web/
place/40734,nowa-bzinica-poszla-
karolinka------historia-prawdziwa.
html
7 Źródło: https://trzosopolski.
wordpress.com/2014/10/25/
historia-karolinki-z-gogolina-jan-
st-trzos-de-sagorza/
8 Źródło: Karolinka i Karliczek
- historia prawdziwa. Dostępna
na stronie: http://www.
krainadinozaurow.pl/app-content/
data/strony/konkurs/osoba/
Karolinka-i-Karliczek-historia-
prawdziwa.pdf
9 Źródło: http://www.tekstowo.
pl/piosenka,ludowa,poszla_
karolinka_do_gogolina.html
10 Źródło: Prawdziwa
historia Karolinki i Karliczka.
Disponível em: http://www.
nto.pl/wiadomosci/opolskie/
art/4128229,prawdziwa-historia-
opolskie/art/4128229,prawdziwa-historia-karolinki-i-
-karliczka,id,t.html
11 Fonte: Livro Ata do Grupo Folclórico Polonês Ka-
rolinka
12 A saudação com pão e sal representa a hospitalida-
de do povo polonês. Esses dois elementos representam
o alimento básico, usado para fornecer vida e prote-
ção. Fonte: http://iarochinski.blogspot.com.br/
13 Fonte: Arquivo de Documentos relativos aos pri-
meiros anos de existência da Braspol de São Mateus
do Sul
14 Tradycje Polskie (Tradições Polonesas) é o nome
dado ao conjunto de festividades promovidas pela
Braspol no mês de agosto em São Mateus do Sul, com
o objetivo de destacar a cultura polonesa.
15 Fonte: Livro Ata da Braspol de São Mateus do Sul
16 Stowarzyszenie Wspólnota Polska (Associação Comu-
nitária Polonesa) é uma organização não-governamen-
tal criada na Polônia em 1990. O objetivo da associação
é promover o patrimônio cultural da Polônia no exte-
rior e cooperar no desenvolvimento educacional, cien-
tífico, cultural, religioso e econômico de comunidades
de emigrantes poloneses. Fonte: http://stowarzysze-
nie.wspolnotapolska.org.pl/strona/1/O-stowarzys-
zeniu
17 Fonte: http://www.usc.edu/dept/polish_music/
dance/polonaise.html. Acesso em: 5 de janeiro de 2016
18 Fontes: http://www.usc.edu/dept/polish_music/
dance/krakowiak.html; https://dolinadancers.wor-
dpress.com/repertoire-and-costumes/national-dan-
ces-of-poland/. Acesso em: 4 de janeiro de 2016
19 Fonte: http://www.usc.edu/dept/polish_music/
dance/mazur.html. Acesso em: 4 de janeiro de 2016
20 Fonte: http://www.usc.edu/dept/polish_music/
dance/oberek.html. Acesso em: 6 de janeiro de 2016
21 Fonte: http://www.usc.edu/dept/polish_music/
dance/kujawiak.html. Acesso em: 7 de janeiro de 2016
karolinki-i-karliczka,id,t.html
151
11 Źródło: Księga protokołów
Polskiego Zespołu
25 anos do Grupo Folclórico Polonês Karolinka
Folklorystycznego „Karolinka”
12 Powitanie gości chlebem i
sola symbolizuje gościnność
ludu polskiego. Te dwa elementy
reprezentują podstawowe
pożywienie, które ma zapewnić
życie i ochronę. Źródło: http://
iarochinski.blogspot.com.br/
13 Źródło: Archiwalne dokumenty,
dotyczące pierwszych lat istnienia
Braspolu w São Mateus do Sul.
14 Tradycje Polskie - nazwa
nadana szeregowi uroczystości i
spotkań, organizowanych przez
Braspol w miesiącu sierpniu w São
Mateus do Sul, których celem było
promowanie polskiej kultury.
15 Źródło: Księga protokołów z
zebrań Braspolu w São Mateus do
Sul
16 Stowarzyszenie Wspólnota
Polska to pozarządowa organizacja
założona w Polsce w 1990
roku. Celem stowarzyszenia
jest promowanie polskiego
dorobku kulturowego za granicą
i współpraca ze wspólnotami
polonijnymi w dziedzinie rozwoju
oświaty, nauki, kultury, religii
i gospodarki. Źródło: http://
stowarzyszenie.wspolnotapolska.
org.pl/strona/1/O-stowarzyszeniu
17 Źródło: http://www.usc.
edu/dept/polish_music/dance/
polonaise.html. 5 stycznia 2016
18 Źródło: http://www.usc.
25-lecie Polskiego Zespołu Folklorystycznego „Karolinka”
edu/dept/polish_music/
dance/krakowiak.html; https://
dolinadancers.wordpress.com/
repertoire-and-costumes/national-
dances-of-poland/. 4 stycznia
2016
19 Źródło: http://www.usc.edu/
dept/polish_music/dance/mazur.
html. 4 stycznia 2016
20 Źródło http://www.usc.edu/
dept/polish_music/dance/oberek.
html. 6 stycznia 2016
21 Źródło: http://www.usc.
edu/dept/polish_music/dance/
kujawiak.html.7 stycznia 2016