Xaneiro 2018 acgrosaliadecastro@gmail.

com nº 57

REVISTA GALEGA DE CULTURA

A.C.G. ROSALÍA DE CASTRO
Cornellà (Barcelona)
 ÍNDICE
Xaneiro 2018 acgrosaliadecastro@gmail.com nº 57

LÚA NOVA
Revista galega de
difusión cultural e social
DIRECTOR
Antonio Díaz Fernandez
REVISTA GALEGA DE CULTURA
A.C.G. ROSALÍA DE CASTRO
Cornellà (Barcelona)

CONSELLO DE REDACCIÓN
Xulio Couxil Vázquez, Abel
Vázquez, Xulio Simón Rúa,
A. do Neto. Xosé Lamela,
Oliver Fernández
COLABORAN NESTE NÚMERO: 4/5 O pergamiño vindel

Abel Vázquez, Xulio Cougil, Xulio Simón,

Henrique Fernández-Mon Sánchez,
6/9
Letras Galegas 2017
Manuel Suárez Suárez, Xosé Lamela Carlos Casares.
Bautista, Armando Fernández, Cruz
Martinez, Clara Vidal, Amparo Centeno,
Paco Ascón, Xosé Manuel Fernández,
Manuiel Fernández, Bartolomé Jiménez,
10 O reloxo do...

Lola Cacabelos, Henrique Monteagudo,

11
Real Academia Galega,
secretario xeral de Política Lingüística O silencio ocúltase no interior da madeira

CAPA:

12/15
Amparo Centeno Certame de poesia en lingua galega
Rosalía de Castro 2016
PRODUCIÓN E AUTOEDICIÓN:
ACEGA-Edicións
DESEÑO E MAQUETACIÓN:
Tren Estudi Gràfic, S.L.
16/35 Actividades da entidade

IMPRESIÓN:
36/37
Reial Color, S.L. Camiñando polas nosas terras
Ruta da Pedra e da Auga
DEP. LEGAL: B-26.985-95
R.M.: M-1296612-1.989
Autorízase a reproducción do 38/39 O butelo, o rei da Fonsagrada
contido desta revista sempre
que se cite a súa procedencia
e o autor, sendo comunicado
á entidade que edita esta
40 Isabel Martínez del Valle

publicación.
LÚA NOVA non se identifica,
necesariamente coas opinións
41 Camiño andado

recollidas nos artigos polos

seus autores.
42/43 As hipocrisías patrióticas

XANEIRO 2018
nº 57
44 Fraseoloxía

EDITA: 45 Muiñeira “A de Chantada”

A.C.G. Rosalía de Castro
Federico Soler, 71 - 08940 Cornellà
acgrosaliadecastro@gmail.com 46/47 As nosas músicas
Membro de Xuntanza de Catalunya
PRESIDENTE:
Oliver Fernández 48 A Santa Eufemia de Ourense

Síguenos en:

49
facebook.com/lua_nova
www.acgrosaliadecastro.es És Galícia un poble celta? I la seva llengua?

3
 O PERGAMIÑO
VINDEL
n Vigo, cidade na que vén de finar Xohana
Torres, unha das voces máis salientables
das letras galegas, podemos apreciar
dende o 10 de outubro e ata o 4 de marzo
unha xoia literaria: o Pergamiño Vindel.
Datado probablemente na segunda metade
do século XIII, contén sete cantigas de
AAAamigo de Martín Códax, autor do que se descoñece
a súa procedencia, e cuxo nome figura escrito con
letras vermellas na marxe superior esquerda. Trátase
dun manuscrito único da nosa lírica medieval, xa que
non existe outro da nosa tradición trobadoresca que
transmita as cantigas de amigo xunto coa súa notación
musical. Contamos con outro manuscrito na nosa lírica
profana, o manuscrito Sharrer, que contén fragmentos
de sete cantigas de amor do rei don Denís.
O Pergamiño Vindel é contemporáneo desa época,
sendo por tanto o vestixio máis antigo que se conserva
das cantigas de amigo.
Aínda que as cantigas de Martín Códax xa eran
coñecidas grazas ao Cancioneiro da Vaticana e ao da
Biblioteca Nacional de Lisboa, estamos a falar de dous
códices posteriores ao período histórico en que se
desenvolve a actividade trobadoresca.
4
POR: XULIO SIMÓN RÚA
Se falamos das cantigas de amor, o testemuño máis
antigo é o Cancioneiro da Ajuda de finais do século XIII,
que contén unhas 300 cantigas, pero sen notacións
musicais e sen os nomes dos autores.
O descubridor do pergamiño, Pedro Vindel (1865-
1921), que era analfabeto cando marchou a Madrid,
procedente de Olmeda de la Cuesta (Cuenca), chegou
a ser un importante libreiro e bibliógrafo e descubriu
o pergamiño no 1914, na encadernación dun códice
que mercara do século XIV e que contiña a copia
manuscrita da obra de Cicerón De Officiis.
No 1918 o diplomático e musicólogo Rafael Mitjana
mercouno para incorporalo á súa biblioteca de Uppsala
(Suecia). Á súa morte, os seus herdeiros vendérona e
logo de varias vicisitudes o Pergamiño foi adquirido no
1977 pola Morgan Library de Nova York.
A vida do seu autor, Martín Códax, é un completo
misterio, aínda que as continuas citas que fai á ría
viguesa, indican unha especial relación con esta terra,
polo que se lle coñece como “xograr de Vigo”. De feito, a
cidade de Vigo, menciónase en seis das sete cantigas.
En canto á cronoloxía, Tavani sitúao nas cortes de
Fernando III e aínda nas de Afonso III e Afonso X.
Esta exposición é froito da colaboración entre a Xunta de Galicia e Cantiga de Martin Codax
a Universidade de Vigo, sendo a primeira vez que o manuscrito se
expón ao público. “Ondas do mar”
A mostra divídese en sete partes, cada unha delas inspirada
nunha das cantigas. Aínda que o Pergamiño Vindel é o eixo “Ondas do mar de Vigo,
central, vai acompañado por máis de 50 pezas medievais e se vistes meu amigo?
contemporáneas, como pinturas, documentos, esculturas... que E ai Deus!, se verra cedo?
explican a sociedade, a estrutura de poderes e a vida cotiá da
época das cantigas. Ondas do mar levado,
En canto ás características do pergamiño, a súa calidade e o
se vistes meu amado?
coidadoso traballo de reprodución indican que se realizou nun E ai Deus!, se verra cedo?
scriptorium profesional e na súa elaboración, segundo diferentes Se vistes meu amigo,
estudos, deberon participar dous copistas e dous rubricadores.
Os primeiros reproducirían a letra e a música e os rubricadores
o por que eu sospiro?
trazarían a decoración. E ai Deus!, se verra cedo?
Trátase dunha ocasión única de poder contemplar este tesouro Se vistes meu amado,
que leva 40 anos depositado na Morgan Library & Museum de por que ei gran coidado?
Nova York. A súa chegada a Vigo constitúe un dos fitos culturais E ai Deus!, se verra cedo?”
máis importantes acontecidos en Galicia nos últimos tempos.
(“Olas del mar de Vigo,
¿Visteis a mi amigo?
¡Ay Dios! ¿vendrá pronto?
Olas del mar agitado,
¿Visteis a mi amado?
¡Ay Dios! ¿Vendrá pronto?
¿Visteis a mi amigo,
aquel por quien yo suspiro?
¡Ay Dios! ¿Vendrá pronto?
¿Visteis a mi amado,
quien me tiene tan preocupada?
¡Ay Dios! ¿Vendrá pronto?”)

Martín Codax (s.XIII-XIV)

Ai ondas que eu vin veer, se me saberedes
dizer por que tarda meu amigo sen min?
Ai ondas que eu vin mirar, se me saberedes
contar por que tarda meu amigo sen min?

Quantas sabedes amar amigo

Quantas sabedes amar amigo
treides comig’ a lo mar de Vigo.
E bannar nos emos nas ondas!
Quantas sabedes d´amor amado,
treides comig’ a lo mar levado.
E bannar nos emos nas ondas!
Treides comig’ a lo mar de Vigo
e veeremos lo meu amigo.
E bannar nos emos nas ondas!
Treides comig’ a lo mar levado
e veeremo’ lo meu amado.
E bannar nos emos nas ondas!

5
 LETRAS GALEGAS 2017
POR: HENRIQUE MONTEAGUDO
“Hai xente que fala da vida a través
dos conceptos; outros tenden a
facelo con imaxes e algúns máis con
metáforas. Sempre tiven a tendencia,
mesmo nas discusións máis
abstractas e volátiles, a entender o
mundo baixo a especie do narrado”.
(Carlos Casares)
C
arlos Casares Mouriño naceu en Ourense o 24 de
agosto de 1941, fillo de Francisco Casares Dacal
e Manuela Mouriño Pérez. Cumpridos apenas
os tres anos, a súa familia trasladouse á vila de Xinzo
de Limia, onde o seu pai exerceu como mestre e onde
transcorreu a súa infancia. Non ben feitos os once
anos ingresou no Seminario ourensán. Alí iniciouse nos
estudos eclesiásticos, formándose en Humanidades
entre os cursos 1952-53 e 1956-57. Durante estes anos
vivirá nun ambiente fortemente represivo (incluíndo
a prohibición estrita de falar galego), que espertará
no autor un espírito inconformista. Naquel centro
emprende a súa primeira experiencia literaria, o xornal
manuscrito El averno, que difundía clandestinamente.
Posteriormente, remata o bacharelato por libre no
Instituto de Ensino Medio de Ourense, asistindo a
clases nun colexio do propio Xinzo. Daquela, comeza a
manifestar as súas inquedanzas literarias, ao gañar un
concurso provincial de relatos que lle dará a posibilidade
de coñecer a Vicente Risco, antigo líder galeguista,
centro dun faladoiro artístico-literario que Casares
frecuentaría e onde toma contacto co estreito círculo
intelectual do Ourense daquel tempo.
No curso 1962-63 inicia a carreira de Filosofía e Letras
na Universidade de Santiago, que rematará no curso
1967-68, na especialidade de Filoloxía Románica. Na
Universidade entra en contacto con Arcadio López-
Casanova, e grazas a el coñecerá a Ramón Piñeiro,
ligándose así ao núcleo da cultura galeguista e
antifranquista. Con Piñeiro traba axiña unha relación de
discípulo a mestre, que co paso do tempo se converterá
6
nunha fonda amizade. Neses anos tomou parte activa
no movemento universitario, involucrándose nas
actividades da Asociación Democrática de Estudiantes
(ADE) e colaborando co Frente de Liberación Popular
(FELIPE), organización clandestina de resistencia
democrática. Entrementres, dedícase con intensidade
crecente á creación literaria. Así, estrearase como
narrador publicando catro relatos na revista Grial nº 7
(1965), tres dos cales pasarán ao seu primeiro libro
publicado, titulado Vento ferido, que sae do prelo en
1967 na Colección Illa Nova da Editorial Galaxia. Nesta
obra ponse de vulto a súa habelencia técnica, a súa
límpida prosa e o seu talento narrativo, ao tempo que
aparecen algúns temas que serán recorrentes na súa
narrativa: a violencia, o amor imposible, a sensibilidade
fronte ao sufrimento humano. En 1969 virá a lume a
súa primeira novela, Cambio en tres, na que combina o
experimentalismo formal coa temática social de máis
actualidade, relacionada coa emigración a Europa,
asunto inédito ata entón nas letras galegas.
Non ben rematados os estudos de Filoloxía Románica,
Casares pasa a exercer a docencia en Viana do Bolo
como profesor auxiliar no “Colegio Libre Asociado”. Unha
vez alí entrará en conflito coa dirección do centro polo
seu aberto antifranquismo. Como consecuencia, será
expulsado do colexio e élle prohibido exercer a docencia
en toda Galicia. Estes atrancos obrígano a se desprazar a
Bilbao, onde traballa durante un curso. En 1971, de volta
do País Vasco, casa con Kristina Berg, establecéndose
en Ourense, onde traballa dando clase nunha escola
de secretariado. Coa súa dona visitará regularmente
Suecia, daquela paradigma do modelo socialdemócrata,
que exerceu unha poderosa influencia sobre el. Despois
de gañar por oposición unha praza de profesor de
Lingua e Literatura Española no ensino medio, en 1974
comeza a exercer no Instituto de Cangas, aínda que ao
pouco tempo é expedientado xunto a outros profesores
antifranquistas. A súa carreira docente no ensino medio
culminará como catedrático no Instituto de San Tomé
de Freixeiro (Vigo) e prolongarase ata a súa morte.
Nos finais da década dos sesenta e inicios dos setenta,
Carlos Casares converteuse nun precursor da literatura
infantil en galego, ao gañar os primeiros premios de
dous concursos convocados pola Asociación Cultural
“O Facho”: o Iº Concurso de Contos Infantís (1968),
co relato A galiña azul, e mais o Iº Concurso de Teatro
Infantil (1973), coa peza As laranxas máis laranxas de
todas as laranxas. Da súa preocupación pola creación
dunha literatura infantil en galego tamén dá testemuño
a tradución, publicada en 1972, do relato O principiño, de
Antoine de Saint-Exupéry, unha obra pola que manterá
unha especial predilección ata o final dos seus días.
Entrementres, comeza a publicar regularmente no diario
La Región, de Ourense, a columna “Con esta lupa” (1972-
74), coa que se inicia no xornalismo literario.
En 1975, gaña o premio convocado pola editorial Galaxia
co gallo do seu 25 aniversario, coa novela Xoguetes
para un tempo prohibido, de contido marcadamente
autobiográfico, centrada en tres etapas da vida do
protagonista, desenvolvidas no ambiente opresivo do
franquismo, e que obtén un insólita acollida do público,
con cinco edicións ata 1981. Por esta obra élle concedido
en 1976 o Premio da Crítica de narrativa galega da
Asociación Española de Críticos Literarios. Isto lévao a
ser recoñecido como unha das voces emerxentes máis
renovadoras e representativas da narrativa galega. Á súa
proxección pública neses anos tamén contribúe tamén
a publicación da sección “A ledicia de ler”, de comentario
de libros, no xornal La Voz de Galicia, desde 1975, que
terá continuidade ata 1992. En 1978 ingresa na Real
Academia Galega cun discurso sobre “O desastre de
1898 e os escritores galegos”, respondido por Francisco
Fernández del Riego, converténdose no seu membro
numerario máis novo.
Carlos Casares participou da política galega nos anos
de transición e comezos da democracia, implicándose
de xeito intenso na reivindicación da autonomía
para Galicia e na andadura inicial das institucións de
autogoberno. Así, foi un dos asinantes do manifesto
“Realidade Galega”, xurdido co obxectivo de conseguir
un Estatuto Galego á par do catalán e o éuscaro. Este
feito puxo a Carlos Casares, canda o seu compañeiro e
amigo Ramón Piñeiro e outros galeguistas, en primeira
liña da política galega de aquel entón. De aí derivouse a
súa participación como independente, xunto a Ramón
Piñeiro, nas listas electorais do PSdG/PSOE, o que
o converteu en membro do primeiro Parlamento de
Galicia, elixido no ano 1981. Do seu labor parlamentario
cómpre salientar o esforzo que estes intelectuais farían
para a redacción e aprobación da Lei de normalización
lingüística no 1983 e a lei de creación do Consello da
Cultura Galega.
Rematada a primeira lexislatura da autonomía, Casares
pasaría ao segundo plano da actividade política para
centrarse na laboura cultural, converténdose en director
da editorial Galaxia (1986) e da revista Grial (1988) e
chegando a presidir, nos últimos anos da súa vida, o
Consello da Cultura Galega (1996). Deste xeito, tornouse
un persoeiro de referencia da vida literaria e cultural de
Galicia, na que salientou como impulsor da renovación
e posta ao día tanto das letras e da industria editorial,
canto da cultura galega nun sentido máis amplo. Desde
a dirección da revista Grial e a presidencia do Consello
da Cultura Galega esforzouse teimudamente en alargar
os horizontes da cultura galega alén dos campos
tradicionais da antropoloxía, a filoloxía e as belas
artes, cun empeño sostido por incorporar aspectos
tales como a comunicación e as novas tecnoloxías, as
ciencias sociais e a investigación científica, o urbanismo
e o medio.
7
 Durante a década de 1990, Casares viaxou por medio
mundo participando en múltiples simposios e encon-
tros, como os congresos mundiais do Pen Club en
Maastrich, Toronto e Compostela (foi membro fundador
e presidente do Pen Club-Galicia) ou o Literarisches
Kolloquium en Berlín. Deu tamén cursos de literatura
galega na City University of New York (1998). No
ano 2000 participa no Expreso da Literatura, unha
experiencia de convivencia entre oitenta escritores en
máis de sesenta linguas europeas, que ao longo de
máis dun mes percorreron xuntos nun tren toda Europa,
desde Lisboa a San Petersburgo. Nesa década publica
a serie de relatos infantís ilustrados por Penélope Ares
arredor da figura de Toribio (1991-1994). Esta faceta da
súa obra, que coidaba con moito agarimo e a que daba
especial importancia, tería a súa continuación con Lolo
anda en bicicleta (1996) e culmina cos relatos O galo de
Antioquía (1994) e O polbo xigante (2000), ben que estes
dous non son doadamente clasificables como “literatura
infantil e xuvenil”.
Durante eses anos, Carlos Casares consolida a súa
sólida traxectoria narrativa, e seguiu publicando obras
con excelente acollida polo público e a crítica, como a
colección de relatos Os escuros soños de Clío (1979), que
foi merecente do Premio da Crítica Galega de 1982, e coa
que se adianta á voga posterior da narrativa histórica,
e a novela Ilustrísima (1980), centrada no problema da
intolerancia e o dogmatismo. Tras dar cabo á súa breve
carreira parlamentaria, publicaría a súa novela Os mortos
daquel verán (1987), precursora nun tema que será
intensamente explorado a partir dos anos noventa, a
memoria histórica da guerra civil, e que lle valeu o Premio
Antón Losada Diéguez de creación literaria (1978). Xa
nos últimos anos da súa vida, publicou a novela longa
Deus sentado nun sillón azul (1996), unha complexa
reflexión arredor do papel dos intelectuais na sociedade
actual, tomando como exemplo paradigmático a figura
8
de Vicente Risco, obra que foi merecente do Premio da
Crítica Española o ano seguinte e que é considerada por
moitos como o cume da súa creación literaria. Seis anos
máis tarde viría a lume a súa derradeira novela, O sol
do verán (2002), publicada postumamente, un intenso
relato de ton elexíaco que retoma un tema recorrente
na súa obra, o amor imposible, e que foi merecente do
Premio da Crítica daquel ano.
Entrementres, Casares continuou escribindo en nume-
rosas publicacións. Ao longo da súa vida, colaborou
como articulista en xornais coma La Región, El País e
La Voz de Galicia. A este último diario estivo ligada boa
parte da súa traxectoria xornalística. Así, despois de
publicar “A ledicia de ler” (1975-1992), onde abordaba
as novidades editoriais galegas, con periodicidade
semanal, comezará con “Á marxe de cada día”, en 1987,
que se converterá posteriormente en “Á Marxe”, especie
de anecdotario do autor que, con periodicidade irregular
durante os primeiros anos, pasaría a ser diaria dende
xuño de 1992 até o mesmo día da seu pasamento. A súa
obra xornalística, que chegou a gozar unha amplísimo
e devoto público lector, foi merecente de numerosos
recoñecementos, como os prestixiosos premios
Fernández Latorre (1993) e Julio Camba (1995), e,
postumamente, o Roberto Blanco Torres (2002).
Como biógrafo, ensaísta e editor legounos monografías,
artigos e entrevistas sobre autores como Curros
Enríquez, Vicente Risco, Otero Pedrayo, Martín Sar-
miento, Ánxel Fole ou Ramón Piñeiro. A Curros, Risco e
Otero Pedrayo dedicou cadanseu volume da colección
“Conciencia de Galicia” (1980-1981). Do primeiro editou
Aires da miña terra, 1975; as Obras Completas para Aguilar,
en 1979, e a Poesía galega completa en 1992. Ademais, a
Vicente Risco e a Otero Pedrayo dedicoulles numerosas
achegas. Pero o personaxe que máis influíu na súa vida
e no seu pensamento foi sen dúbida Ramón Piñeiro, de
quen escribiu a biografía Ramón Piñeiro. Unha vida por
Galicia, gañadora en 1991 do Premio Literario Ánxel Fole,
e de quen tamén editou a obra memorialística Da miña
acordanza (2002). Un escritor que atraeu fortemente a
súa atención, talvez pola súa afinidade estilística, ou se
cadra polo tratamento que lle dá ao tema da violencia, foi
Ernest Hemingway, de quen traduciu a célebre novela O
vello e o mar (1998), e de quen rastrexou paso por Galicia
e as pegadas que esta deixou na súa obra (Hemingway
en Galicia, 1999). Unha boa presada dalgúns dos seus
mellores ensaios foi reunida por el mesmo no volume
Un país de palabras (1998), no que se dan da man varios
dos vultos humanos que el máis apreciaba (Ramón
Piñeiro, Basilio Losada, Andrés Torres Queiruga) con
escritores especialmente admirados (Gonzalo Torrente
Ballester, Álvaro Cunqueiro, Miguel Torga, Vicente Risco,
Otero Pedrayo), xunto a lugares (Ourense, Santiago
de Compostela) e temas (a intolerancia, a fantasía,
Deus) especialmente queridos, todo isto envolveito en
lúcidas e reveladoras reflexións sobre a arte literaria, o
compromiso dos escritores e a súa propia obra narrativa.
A elevada calidade, a vocación abertamente comuni-
cativa e o carácter variado da súa obra literaria (incluíndo
o ensaísmo, o xornalismo e a literatura infantil) torná-
rono nun escritor que gozaba dun indiscutible aprecio
entre os seus colegas e os lectores máis esixentes, e
dunha insólita popularidade entre o grande público
lector, incluíndo o infantil e o escolar. O seu inesperado
pasamento o 9 de marzo de 2002 (o mesmo día
do nacemento do seu venerado Martín Sarmiento)
provocou auténtica consternación no país, que se sentiu
privado, dun xeito súpeto e prematuro, dun dos seus
creadores máis valiosos e unha das súas voces públicas
máis prestixiosas e respectadas.
Prosista extraordinario, a clareza, a sutileza e unha
fina ironía no tratamento de temas do noso tempo
e o seu afán renovador das técnicas narrativas
constitúen as marcas máis características do seu es-
tilo. Especialmente importante para a normalización
da lingua foi a súa achega xornalística, que atinxiu un
público moi vasto:
“Máis alá ou máis acá do institucional, foi o senso da
responsabilidade social para con Galicia e a lingua e
a literatura galegas unha engrenaxe sobranceira no
camiño percorrido pola súa escrita. Así, sen deixar á
parte a súa obra narrativa, ese compromiso hase de
manifestar nunha aposta irredenta pola claridade, pola
procura dun rexistro oral para o seu contar, isto é, pola
«comunicación diáfana». E isto non só como unha
marca de estilo, senón como un xeito de se achegar
ao gran público galego coa intención de normalizar a
presenza da súa lingua nas páxinas dos xornais e no
cotián dos seus lectores” (Iago Martínez).
Carlos Casares é amplamente recoñecido como figura
senlleira nas letras galega: “é un dos máis grandes
narradores galegos da segunda metade do século
XX” (Ángel Basanta), “pervivirá na historia do noso
país como un dos narradores máis importantes da
modernidade” (Camiño Noia), “foi (é) un dos puntais
indiscutibles da narrativa galega moderna” (Anxo
Tarrío). Identificado de xeito radical coa lingua e a cul-
tura galegas, viviu como un home do seu tempo, un
cidadán da república universal das letras e un veciño do
planeta, cultivando con esmero as relacións exteriores e
a proxección internacional do país. Converteuse nunha
das figuras máis representativas da cultura galega actual
non só grazas ao seu excepcional talento creativo, mais
tamén, e quizais sobre todo, pola súa dimensión pública,
a súa implicación na vida social, institucional e cultural
de Galicia, o seu sentido da responsabilidade, a súa
capacidade de diálogo e a súa laboriosidade incansable
e ao tempo intelixente e reflexiva. A súa singradura vital
é un paradigma ético de honestidade, de incansable
procura da verdade e de desinteresado altruísmo,
radicado nun compromiso inequívoco coa creación
artística, coas liberdades democráticas, cos valores da
humanidade e coa singularidade do seu propio pobo.
9
 O RELOXO DO...
O
reloxo do computador marcaba exactamente as
17:32 da tarde cando decidín premer o botón de
apagar e non traballar máis polo momento. O feito
é que nunca remataba tan cedo. Púxenme a calcular e
ese día variaría a rutina. Por iso, deixara moitas outras
cousas para facer logo de pechar todos os programas.
A mañá fora un inferno. Alén de ter aturado unha morea
inmensa de clientes non conformes cos traballos
entregados, tiña nas entrañas máis internas do corpo un
aspersor de coitelos a disparar ferintes directos a todos
os meus órganos. Por todo isto e porque era venres –ou
iso prefería pensar eu–, a mañá fora un inferno.
Logo de levar a cabo as correspondentes tarefas que
aprazara (como todo o que pode agardar), fixen unha
boa obra e sentei de novo. Xa no meu computador
persoal, decidín axudar ás labores de investigación
que neste país aínda tiñan forzas de gastar inutilmente
os esforzos e os poucos cartos investidos para crear
enquisas de participación cidadá co fin de comprender
á sociedade. A mesma sociedade que se rifa entre ela
por ver a quen lle toca facer a cama. Cama que se fai
para ser desfeita en poucas horas. Esa sociedade.
Sentei e vin que na primeira pantalla da enquisa xa
había coma sete faltas de ortografía. E iso que só eran
dúas palabras. Ben, decidín concentrarme en que non
pasaba nada; xa tiñan abondo con que o goberno non
lles financiase as labores de investigación (nin unhas
clases de escrita básica). Por iso, continuei ata a
seguinte sección, xa con máis letra e unha cantidade
exponencial de grallas, onde se atrevían a preguntarme
a idade e outras cuestións máis de bastante mal gusto
que non ousan a tentear nin os porteiros das discotecas.
10
POR: CLARA VIDAL
Entre pregunta inútil e pregunta inútil, preguntábame
eu a utilidade da enquisa en cuestión, pero todo tivo
o seu tempo. Cando a marabillosa barra pixelada en
cor laranxa cidadanita da zona de encabezamento
chegou a marcar 33%, comecei a intuír por onde ían…
os tiros. Pode que, se cadra, falar de tiros sexa o máis
axeitado, dado que ata que na porcentaxe 69% decidiran
preguntarme o meu salario bruto anual (e o de todos
os meus familiares, amigos e veciños), toda a enquisa
pareceu un tiro de bala tras bala a intentar matar a
miña sensibilidade sociolóxica ferida. E caín, mentres
me lanzaban proxectís e ferruxentos argumentos
machistas disfrazados de neofeminismo ilustrado que
pretendía contabilizar cuantitativamente as áreas de
machismo nas que se sufre no 2017 nunha cidade de
máis de cen mil habitantes. Que, a verdade, eu dixen
que si, que vale, porque nunca me parei a contar na rúa
se os hai. Con todo, pretenderían tirar como conclusión
do estudo un potente rexistro cualitativo da cantidade
de mulleres de entre 25 e 27 anos que sufriron algunha
vez acoso nas relacións laborais, na política, na rúa, nos
medios de comunicación ou nos servizos públicos.
Sen poder controlalo, viaxo tres anos atrás da man de
Judith Butler. Judith Butler sempre é o nome do que non
me lembro, pero que comeza por M. Que seguro seguro
que comeza por M. Inevitabelmente, como todas as
cousas da vida que non manexamos, con ela vén sempre
da man Simone de Beauvoir. Pero a loita da muller ten
repercusión nas cidades nas que ninguén contabilizou a
porción exacta de poboación entre persoas sen papeis
e persoas que non paran de aforrar para poder pagalos.
Clara Campoamor no outeiro querendo facer profesión
sen pene é tamén o que acompaña a Butler. Ou a Emilia
Pardo Bazán, coñecida como «a Pardo», a aprobar os
exames en Compostela do seu marido incompetente.
Para ser muller e chegar lonxe non só é necesario non
tropezar cos tacóns polo camiño, senón mirar o que
tes próximo, ao carón, á beira túa, na túa propia vida
oprimida de muller acosada ou de muller sen crica.
Porque todo é abusábel. E o peor de todo dos nomes
que atinxen ao inmenso monográfico sapiencial que se
chama Butler é a lembranza de ter deglutido o francés
no tren da carreira e das présas sobre un caderno
de peto que non gardaba nos meus vaqueiros e que
detallaron cada sentenza como prédica inesquecíbel na
memoria rebelde das palabras do infame.
Entón, aterrei na porcentaxe 99% da enquisa que non
ía lograr moito coa miña achega, pois condenaba
abertamente: todo vai mal, efectivamente, en todos os
ámbitos. Pero, polo menos, eu digo que as cousas non
son de agora e que van tan mal coma sempre. Todo
vai mal.
O SILENCIO OCÚLTASE NO
INTERIOR DA MADEIRA
POR: CRUZ MARTÍNEZ

B
aixo a xanela, a auga continua o seu itinerario
incansábel e eu escoito o seu fero bramido, voo, viaxo
envolvida nunha espesa bruma que me emociona.
Ás veces coido que son unha sombra incapacitada,
que sufro na pel as inxustas leis que nos apresan, que
nos enmudece ata a asfixia. E entendo, que estamos
supeditadas á visión adecuada, desfigurada de séculos,
que ilicitamente segue a xogar connosco sen rubor.
Enriba das pedras repousa a vida pendurada e
atravésannos as palabras ditas co cinismo mais
apropiado para enganarnos. Só temos a seguridade
de estar soas neste cadafalso infecto, a mercé da
indefensión máis absoluta. Que manca duramente
os nosos dereitos, vulnerándoos. Os dias semellan
amencer entre milleiros de abelorios, andrómenas
idóneas para o enredo. E as fervenzas están aí,
ininterrompidas, humedecéndonos os ollos pola
impotencia que nos agarrota.
O maxín lévame ao carón das lagoas, aparezo coma
unha insomne atrapada no hipnótico murmurio, que é
música meiga para o meu corpo e a miña mente. O seu
caudal é capaz de transportarme igual que a Ulises nas
redes máxicas das sereas.
O silencio semella ser un enigma que se oculta no
interior da madeira. Mais de repente, da televisión
xorden voces dispares que abouxan o ar: spots,
música, filmes... deixándote suspensa na corda do
equilibrio, sen vontade, magnetizada na fluorescencia
das luces de neon, que se albiscan a través da pantalla.
Un instante, só un instante fico alucinada entre as
ilusorias cores do marketing. De súpeto, un disparo
atrona no meu ouvido, e un trasnoitado John Wayne
evade un disparo certeiro que percorre o deserto do Far
West, na 4380 reposición da TVG.
Os sons dunha natureza malferida acompáñanme
neste paseo cerebral, ao carón deste río en tránsito.
Séntome nun banco solitario, de costas ao balbordo
incesante dunha cidade con présa e medito na
necesidade, na urxencia dun indicio de humanidade.
Mais os autocráticos tiran as poucas rosas que
sobreviven no bosque, aforcan a vida e aproban
edificar moles nos solos asolados, mortos. As nubes
escurecen e os pés afundan nos lamacentos camiños,
agonizantes, que se percorren coa inercia de quen xa
non lle queda nada.
Entretanto, unha voz omnisciente prognostica que
todo está controlado.

11
 poesia
CERTAME DE

EN LINGUA GALEGA
ROSALÍA DE CASTRO 2016
PRIMEIRO PREMIO
AUTOR: JAVIER F. ROUCO FERREIRO

a escrita da luz faísca

Evgen Bavcar (Locavek-Eslovenia, 1946) perdeu pousar os berros no aire
a vista en dous accidentes consecutivos: a póla peneirar palabras
dunha árbore e unha mina abandonada; tiña 12 no mar sen ribeira
anos. É fotógrafo. no verbo mudo
no ollo liberado da súa conca

non dubides
a penúltima praga
a punta dos dedos ha desvelar
Levanta os brazos cara o ceo, soberbia e sen lei
para que todo Exipto se cubra de tebras; a grisalla da noite
tebras tales que se poidan apalpar.
Éxodo 10:21-29 mentres agarda nela
antollo dos deuses ociosos o segredo retido e a medida do caos
a curuxa achégase
paira loureiro en rama
apousa para varrer a cinsa
exiliada en brétemas que tamén ti es
agardando a morte do primoxénito
memoria do sol
speculum mundi todo
viraba escuma preta
o monte estaba quedo
e alicerce
e unha ponla alongada no escuro
urdime de arañeiras
apagou a burbulla de luz primeira
anainando o tempo da luz
vinganza que xa
pola inocencia ceiba non era máis
na tolemia do río
todo
a semente da guerra acendía en néboa
prendeu en negro o tremer dos orfos demorada
condenados a persistir na memoria no compromiso das pálpebras enxoitas
á beira dun lóstrego
castigo
polo rastro das flores todo
no camiñar da tarde semellaba tépedo
comparado co lume das viñas
coa febre de mutilar
caladamente
o censo das tardes ao pé da cerdeira

12
antífona retrato de Evgen
Hai algo fondo que aboia nas olladas bufanda encarnada
Manuel María porque non sempre escuro
cando as andoriñas voan baixo
faltan mans para coñecer a chuvia
medir as cores sombreiro decadente
reconciliar salitres e valados decreto das feridas que interrogan
pel dabondo que descifre o fervillar da metralla
a receita da néboa
cámara atenta
fermosamente azul
en palpar a lingua dos outros
enchida apenas de lembranzas
lonxe da tiranía do consenso
cómpre inmolar certa xeometría
e arder no lume dos mitos colar de espellos
acudindo ao conxuro mouro porque Hanna Schygulla
do cadrado de Malévich precisa ser mirada

porque a suma das noites

primeira foto area luz
Se sempre a luz deixa
o seu segredo sobre as cousas
na cov
Eva Veiga
foi a mañá coma un túnel
I
procurando a faísca
se a boca amarga do desexo
desesperadamente
enfardela imaxes
unha morea de néboas
se na liña do peito sorprenderas
que obrigan a crer
máis unha nova palabra
na posibilidade da trampa
se non aturas outra pinga de sede na luz seducida
na barba de Tántalo que anticipa un corpo exacto
se quen nunca viu o mar
lonxe
afoga no convite do espello
naquela pel
se ela acepta naceron os antónimos da lúa
desganada para aturar a usura do frío
o trámite que apreixa as máscarasse aprendes a a frontalidade absoluta
escrita da luz
para ir calando
no morno salouco coma quen berra
da infancia que esvara

II
falo da boca
mestra en non ter razón
de palabras que cedo acordan
e logo morren

falo dos ollos

cangados de sinais
de lastras que sonean no pasado
que nos aprenden a ser

falo das mans

decididas
curvando a noite memoria
tralo marmurio dun rostro

13
 SEGUNDO PREMIO
AUTOR: MIRIAM FERRADÁNS FERRADÁS

Situarémonos fronte ao frío, berrando.

Había unha distancia branca A mácula, que alguén che protexa a mácula
entre as casas e os barcos que partían pola liña azul [é branca]
dalgún horizonte. A inocencia é branca e fría
Situar a imaxe na retina é levala dentro con aqueles beizos
coma as cores do outono, os gritos dos mansos e as células que eu crin que eran
[mortas] dos amantes. de domingo]

O bisturí punza o cristalino, nós só vemos o desprendemento Lévote dentro

da retina como levo o sangue quente e rebelde dos días de resistencia
[pero houbo outra dor distinta como levo a rabia a subirme polo peito dos días de submisión
antes e despois] como levo a túa carencia aquí, tatuadas sobre a estrañeza
da miña pel carente da túa luz]
Naquela habitación anunciamos a morte O meu corazón galopa coma a egua que te leva
para aprender a negala, a golpe de estampida.
gardamos a esperanza da inmortalidade
do Primeiro Home A ausencia do amante é un poema inquebrantable.
[un pálpito ensóñate nesa posibilidade]
Hai unha distancia branca
e avergóñaste da febleza dos nosos ósos a piques de fracturar.
ninguén me vai separar de ti
Había unha distancia branca e situarémonos
entre os teus ollos e o meu sorriso vermello, unha vez máis]
coma de domingo contra o cristal,
[vermello como anunciando a precipitación fronte ao frío,
ou a urxencia] berrando.

Poderías deslizarte comigo polo poema,

vén, deslízate comigo]
como fixo o teu cristalino pola retina,
déixame aprender os fonemas da túa boca antes de partir.

Todo canto agora nos achega será o mesmo

que nos separe despois.

Poderías recoñecer o cheiro a morte?

Eu, si.
E tamén sei como sabe o medo porque o levo aquí,
nas papilas gustativas
[si, o cheiro pódese degustar
como aqueles que sempre mascan a traxedia]

O vermello dalgúns beizos nunca abandonan o poema.

Agora nestas tempas galopa

a egua que te leva.

A distancia é branca mentres partes

pola liña azul dalgún horizonte]

O frío é branco.
As sabas son brancas.
A lividez do teu rostro, a taza do té, a lucidez dos amantes.

14
 TERCEIRO PREMIO
AUTOR: MODESTO FRAGA
éxodo
I III
Bab al-Salam
Busco a luz dun abrente que non chega
nesta maldita hora silenciosa
vexo nenos vagar na infesta fosa
coroada de arame que nos cega.
Busco un río de paz mentres se achega
n
un novo día gris, cruel, que amosa
os muros da vergoña, outrora nosa,
hoxe dos refuxiados, mar que anega.
“Non pode ser verdade” -penso- e digo
mentres observo a vida desde un muro
insolidario, inerte, de mans frías.
Busco un halo de paz nun pozo escuro
para soñar que existen utopías,
para crer na esperanza, meu amigo.
II
Estación de Presevo
Na estación de Presevo, na fronteira,
foxen do horror da guerra, o desatino,
miles de almas marcadas co destino
da fame e a miseria por bandeira.
Homes, mulleres, nenos, casa enteira
todo deixan atrás, tan repentino,
os mísiles, as bombas de ricino
todo é desolación, temor, xenreira.
tren, que non agarda, ponse en marcha
sen se deter apenas un instante,
óense berros e choros na distancia
laios que son remol, ecos de infancia.
Na estación de Presevo un pobo errante
vaga sen rumbo fixo, bebe escarcha.
Campo de Za’atari
No campo da vergoña, en Za’atari,
que en árabe significa “tomillo”
este outono non chega o seu aroma
nin medran os xasmíns naqueles muros.
Nos lameiros transitan carruaxes
con burros, bicicletas e ambulancias
traen feridos de guerra, traen enfermos
traen mulleres e nenos. Traen tristura.
Hai varios tanques de auga non potable
cos que saciar a sede aínda que mate;
no campo os vellos xuran e blasfeman,
as nais ven como as ratas roen nos nenos
mentres Mamá Munira coida deles
coas mans cheas de lama e de esperanza.
IV
Illa de Lesbos
Chegan deuses por mar ás illas gregas
en míseros caiucos, sen alento,
exhaustos da odisea do tormento
vagan sen rumbo como estrañas crebas.
Lesbos semella un soño, Ítaca e Tebas
paraísos de paz e de alimento;
mais só se albisca dor, cruel lamento
ninguén chama por eles, van a cegas.
Poucos poden chegar e adoito esquecen
custe de asumir alta peaxe,
esixe Poseidón as súas vidas
e Safo e mais Homero que a coñecen
ignoran os destinos da viaxe
de tantas singraduras xa vividas.
15
 ACTIVIDADES DA ENTIDADE
HOMENAXES ÁS MULLERES
EN ROSALÍA DE CASTRO
O
Sábado día 11 de marzo tivo lugar o acto de
homenaxe á muller traballadora na Asociación
Cultural Galega Rosalía de Castro de Cornellá
(Barcelona) que preside Oliver Fernández Expósito, coa
celebración dunha conferencia baixo o titulo O papel
da muller galega na musica a cargo da profesora e
cantante galega Carmen Penim.
O acto comezou cunha homenaxe a Sra. Amelia
López, que hai tres semanas nos deixou, de súpeto,
ela era a organizadora deste evento como delegada da
Asociación no Consell Municipal de la Dona de Cornellá,
tamén era a Directora da Compañía de Teatro Anduriña
desde a súa creación hai máis de vinte anos, composta
por actores socios da Entidade galega de Cornellá, unha
grande colaboradora en calquera dos actos da entidade,
así como no ámbito da docencia foi unha das impulsoras
do movemento de Pintors de Cornellá, ademais de
exercer de profesora nos colexios de Cornellá e unha
grande pintora.
Despois da lectura dun manifesto polo día da muller
traballadora, por parte de Cristina e Rocío, dúas mozas
do grupo de Danza e Gaitas da Asociación, a profesora
e cantante Carmen Penim comezou a súa conferencia
facendo un exaustivo relato do papel que lle tocou vivir
á muller galega no mundo da musica, desde tempos
lonxanos ata hoxe, amosando aos asistentes ao acto
a biografía e peculiaridades dun bon abano de mulleres
galegas que foron grandes musicas, cantantes, etc.
e que nembargantes os seus nome apenas se atopan
na historia da música, o que, aínda hoxe, nos leva á
realidade da discriminación sistemática que a muller
sofriu e sofre actualmente.
16
POR: ANTONIO DÍAZ FERNÁNDEZ
Na segunda parte da súa oratoria, que acompañou con
vídeos e imaxes, presentounos o seu novo proxecto
musical no que está a traballar: Herdeiras un proxecto
composto por mulleres co que pretende facerlle unha
homenaxe ás mulleres da guerra civil. Un libro-CD que
contará tamén cun audiovisual de Margarita Ledo, e
no que abunda en colaboracións poéticas destacadas:
Eva Veiga, Helena Villar, Carmen Blanco, Marta Dacosta,
Marga do Val que aportan poemas que Carmen Penim
musicou. E colaboran con artigos persoais nomes
como: Aurora Marco, Luís Bará, Pepe Cáccamo, Amalia
Bóveda, Valentín G. Bóveda, Xosé Álvarez, María Torres
e Xosé Manuel Cid, entre outr@s.
O obxectivo deste traballo, segundo Carmen, é “honrar
a memoria das nosas humildes heroínas que coa súa
determinación mantiveron a dignidade e os valores
solidarios en tempos de guerra, a pesar dos sufrimentos e
das perdas persoais e familiares”.
Asistiron ao acto as autoridades do Concello de
Cornellà, Rocio García Tinenta d’Alcalde i Regidora
Delegada de l’àrea de Cultura i Igualtat, Aurora Mendo
Regidora del Districte IV (La Gavarra) a responsable do
Consell Municipal de la Dona, así como representantes
doutras entidades da cidade de Cornellá, e numerosos
socios e amigos da entidade que encheron a sala de
actos da mesma.
E para rematar o acto as mulleres da Asociación
convidaron aos asistentes a unha degustación de
produtos típicos da cociña e repostería galegas
elaboradas por elas mesmas.
TARDE DE
RADIO GALEGA EN
CORNELLA DE LLOBREGAT
O Sábado 1 de abril, a sede da Asociación
Cultural Galega Rosalía de Castro de
Cornella convertíase nun estudo de radio
para pechar os actos de celebración do
trinta aniversario do programa de radio
SEMPRE EN GALIZA que esta entidade
realiza, ininterrompidamente, dende o día
16 de abril de 1986 na emisora municipal
Radio Cornella.

O
equipo actual do programa composto por Xulio
Couxil, Armando Fernández, Laura Santos, Xosé
Lamela, Antonio Díaz, e desde Galicia Xulio Simón
Rúa e Paco Rivas, xunto coa directora de Radio Cornella
Mireia Navarro, trasladaron os aparellos da emisora
á sede da entidade na que se realizou o programa en
directo, dúas horas de radio en galego, dirixido polo
director do programa o profesor Xulio Couxil, e no que
participaron, os principais directores que durante os
trinta anos de andadura se encargaron da realización do
mesmo, entre eles o fundador Manuel Rodríguez Julian,
Emilio Luís López, Xosé Lamela, Xosefina González, así
como o presidente actual da entidade Oliver Fernández,
e un variado número de socios da entidade que entre
todos foron debullando a andadura dos trinta anos
do programa e os trinta e sete da entidade galega na
Cidade de Cornella.
E como non, nesta ocasión a musica coa que se
acompaña o contido do programa fíxose en directo
tamén, os compoñentes da Banda de Gaitas da
Asociación foron os protagonistas musicais coa
actuación en directo de diversas pezas da música
tradicional e popular Galega.
O programa finalizou cunhas verbas do presidente de
asociación, Oliver que agradeceu a tódalas persoas
que ao longo dos trinta anos pasaron polo equipo do
programa e fixeron posible que despois de tanto tempo
o programa siga sendo actualidade, e tamén a Radio
Cornella por darlles a ferramenta para ilo, e pechou a
emisión desta tarde de radio a Banda de Gaitas de Rosalía
de Castro coa interpretación da Muiñeira de Lugo.

17
 EXCURSIÓN A AMPURIES

N
o ultimo fin de semana de abril a Entidade
organizou unha excursión na que máis dun cento
de soci@s puidemos contemplar as marabillas
dun dos lugares máis emblemáticos da Costa Brava,
como é o que foi a colonia grega máis importantes da
península Ibérica.
Empùries, é un dos mellores escenarios históricos de
Catalunya. Dúas cidades, unha grega e unha romana
situadas xunto ao mar, no municipio de L’Escala ao sur
da bahía de Roses, a 47 quilómetros de Girona. Segundo
a Unesco, unha das máis belidas do mundo.
O primeiro asentamento grego está datado no século V
aC. O seu emprazamento situábase na actual poboación
de St. Martí d’Empúries (Palaiá Polis), que naquela época
atopábase totalmente rodeada de auga, e que máis tarde
se integraría no litoral grazas ás achegas de sedimentos
do Fluvial. Converteuse nun gran centro comercial e
económico ademais de ser a meirande colonia grega
da península Ibérica, e un dos portos comerciais máis
importantes do mediterráneo.
No século I a.C. coa chegada dos romanos asentouse
un campamento na zona máis alta, aínda que isto non
supuxo a submisión da cidade grega á República, senón
que ámbalas dúas eran iguais, chegando a convivir en
harmonía e sumando influencias.
A Ampuria romana foi medrando a metros da grega, as
súas rúas deseñáronse seguindo o modelo de Roma,
aínda hoxe pódese visitar o seu Anfiteatro, súas rúas e
os seus baños e casas, e os magníficos mosaicos que
decoraban os pavimentos das vivendas.
Sen dubida algunha un fermoso lugar para achegarnos
para que nos axude a comprender un chisco máis
estas dúas influíntes culturas europeas, e pasar un día
agradable e reconfortante.

18
FEIRA DO PULPO

O
Domingo día 4 de xuño a Asociación Cultural
Galega Rosalía de Castro de Cornella organizou
a Feira do Polbo, coa participación do amigo
Domingo Díaz que foi o encargado de cociñalo ao estilo
das feiras galegas. Así a praza que se atopa diante da
sede da Entidade adornouse con produtos típicos de
Galicia, onde o Polbo foi o protagonista.
O evento contou con numerosos soci@s e amigos da
Entidade, así como veciños de Cornellá que acudiron
para degustar un dos produtos estrela do Mar Galego,
como ‘o pulpo’.

A COMPAÑÍA DE TEATRO ANDURIÑA REPRESENTA A

OBRA “O FERREIRO DE SANTÁN” EN HOMENAXE Á
QUE FOI SÚA DIRECTORA, AMELIA LÓPEZ.

A
Compañía de teatro Anduriña da Asociación
Cultural Galega Rosalía de Castro de Cornellá que
dirixiu a finada, Amelia López puxo en escena,
o pasado 4 de xuño, con gran éxito de publico, a obra
O Ferreteiro de Santán unha adaptación da propia
compañía Anduriña do libro O Ferreiro de Santán de
Manuel Daniel Varela Buxán o, como homenaxe á Sra
Amalia López que o pasado mes de febreiro nos deixou
de súpeto.
O Auditorio de Sant Ildefons de Cornellá, acolleu o evento.
Cun elenco de máis de vinte actores que van desde os
once anos ata seus avós, dirixidos polo profesor, Xulio
Couxil, todos eles socios da entidade galega de Cornella,
presentáronnos una tarde moi especial e enriquecedora
a través do teatro en galego.
A Compañía Anduriña con máis de vinte anos de
andadura e un vo feixe de obras do teatro galega xa .../...

19
.../...
representadas, entre elas, Os vellos non deben de namorarse, seu ultimo traballo, presentou para o próximo ciclo
O Ferreteiro de Santán, una comedia costumista, que se desenvolve na ferretería dunha aldea de Pontevedra, aló
polo ano 1917. Esta obra, con adaptación da compañía, consta de dous feitos, con distintos cadros polos que van
pasando os personaxes que van retratando a vida social e política da Bisbarra, Todos eles levan una onza de “ser
galego” con ironía. O caciquismo que reina na Bisbarra, coas súas varas de medir e amañar o mundo, se afronta ás
novas xeracións que veñen con outras miras. Ao final, como non podía ser doutro xeito gaña o amor, que tamén esta
presenta na trama.

ROSALÍA DE CASTRO NA FESTA

DO SAN PATRICIO EN NOVA YORK

20
HOMENAXE AOS SOCIOS
A
beira das vacación estivais o grupo de nosa Entidade
fixo unha viaxe moi especial e ilusionada, para os
seus compoñentes, que se desprazaron alen dos
mares para participar, nin máis nin menos, que no desfile de
San Patricio pola Quinta Avenida da cidade de Nova York.
A enorme tradición irlandesa de Nova York fai que o desfile
de San Patricio por esa cidade sexa o máis concorrido do
mundo, e alí, un ano máis, non podía faltar Galicia que
volveu ter a súa representación na Quinta Avenida.
N
o marco da Festa Galega que a nosa entidade
organiza, cada ano, no espectacular marco do
Parque da Can Mercader, co gallo da festa Maior
de Cornella, polo Corpus. No primeiro día da festa o
Venres pola noite celebrou se unha Cea de irmandade á
de asistiron ao redor dun centenar de soci@s e amigos
de Entidade, así como representantes municipais
como, O Alcalde de Cornellà Antonio Balmón, a Regidora
del Barri onde ten a sede social a Entidade, Aurora
Mendo, Rocío García, Teniente de Alcalde e Delegada de
área de Políticas de Ciudadanía, entre outras autoridades
e representantes doutros estamentos socioculturais
de Cornellà, e na que se lles homenaxeou coa Insignia
de Prata da entidade aos socios: Concha Garcia Aguon
e Antonio Barreda que este ano cumpriron 25 anos de
antigüidade de militancia na Asociación.
Para a maioría dos rapaces esta é a súa primeira vez
neste desfile e en Nova York, non así para os maiores
pero as sensacións foron semellantes. Espectacular.
Así é a imaxe dos nosos mozos e mozas desfilando
por unha Quinta Avenida coma sempre ateigada de
xente nas beirarrúas para ver o paso das bandas
chegadas das 7 nacións Celtas, para render tributo a
San Patricio que conta coa súa catedral no mesmo
centro de Nova York.
21
 VERBENA DE SAN XOÁN
EN ROSALÍA DE CASTRO
ACTUACIÓN DE ROSALÍA DE CASTRO
NO FILANDÓN DO COUREL
O
seis de agosto o grupo de música popular da
nosa Entidade formou parte do elenco de artistas
que participaron na vixésima edición do Filadón
do Courel, na localidade de Seoane do Caurel, Lugo, no
que actuaron numerosos músicos e cantores populares.
Nesta edición participaron xunto ao da nosa Entidade,
grupos como Río Leira, O Recanto, a cantautora Lucía
Pérez, o cantautor Alfredo González e os alemás
22
O
día 23 de xuño pola noite, a nosa Asociación
celebrou, como cada ano, a tradicional Verbena
do San Xoán á que acudiu numeroso público.
Despois dunha multitudinaria Cea de Irmandade
celebrada na rúa perante á entidade, cun suculento
menú composto por: empanada galega, lacón con
cachelos e chuletón galego ou bacallau segundo gustos,
regado con viños da Ribeira Sacra e de postre “Coca de
San Joán” popular torta aquí en Cataluña polo San Xoán.
Despois había que rebaixar as calorías enxeridas
coa tradicional verbena que durou ata altas hora da
noite, amenizada pola orquestra TROPYKANA, da que
disfrutaron máis dun milleiro de persoas socios e
amigos da Asociación e tamén veciños de Cornella,
especialmente do Barrio de Gabarra que é onde se
atopa a sede da entidade, que celebraron así a chegada
do “solstilicio do verán” ou a noite máis corta do ano que
marca o comezo da estación estival.
Liesa e Ulrich Künzelmann especialistas en gaitas
centroeuropeas.
Un evento de música e tradición popular galega
promovido por un grupo de veciños do Concello de
Folgoso do Caurel, entre eles o popular mestre da gaita
Xosé Luís Foxo. Durante as dúas décadas de edicións
editáronse varios libros e discos que recollen as
interpretacións dos artistas que participaron no festival.
DIADA DE CATALUNYA

D
espois do parón estival, comezamos a nova
andaina da entidade o día 11 de setembro
coa participación na celebración da Diada de
Catalunya que, a iniciativa do Concello de Cornellà,
se celebra cada ano nesta cidade na que se asenta
a nosa entidade, un día moi especial para todos os
Cornellanenses que se suman a toda Cataluña para
celebrar o día grande, o Día de Catalunya.
Diante do monumento alegórico á Diada realizado por
Jordi Serra déronse cita representantes dos partidos
con voz no consistorio para realizar unha ofrenda
conxunta. Así mesmo, as entidades da cidade tamén
homenaxearon os feitos históricos que converteron a
Diada no símbolo das liberdades en Catalunya. Rosalía
de Castro tamén participou neste acto patriótico
coa súa ofrenda a cargo do presidente da entidade,
Oliver Fernández, así como a participación no acto de
numerosas socios/as.

FESTA DA ROSA

N
o mes de setembro volvemos a Gavà para
participar na Festa da Rosa, que cada ano
organiza o PSC, onde se deron cita arredor de
40.000 persoas que pasaron o día nun ambiente festivo,
con actuacións musicais e o acto político.
Ademais a nosa entidade participou activamente coa
actuación do Grupo de Danza e Gaitas, así como na
organización dun Xantar no que participaron socios
e amigos da entidade, que tiveron a oportunidade de
compartir a visita que nos fixeron as diferentes autoridades.

23
 FESTA DO MAGOSTO
O
Sábado día 28 de outubro celebrouse a
tradicional Festa do Magosto, como cada ano
os socios da entidade acudiron masivamente
a esta celebración que consistiu na degustación das
castañas asadas, traídas de Galicia, regadas con viños
da terra, e de seguido a tradicional foliada do Magosto
con baile incluído.

Datos históricos
Magosto era o tempo que os galegos reservaban para
honrar a recollida da castaña, despois do equinoccio,
un costume moi antigo que na actualidade intentase
recuperar.

Novembro representa, en terras galegas, o tempo do

Magosto e o comezo da tempada da Matanza.

A orixe do nome ten varias teorías: mentres uns coidan

que vén do latín magus ustus algo así co significado
“gran fogueira”, outros especialistas pensan que
“Magosto” deriva do latín magro coa equivalencia de
grande, con algo de magus, máxico o feiticeiro.

A orixe da festa, é unha festa de orixe pagá que logo

foi cristianizada, e, como todas as festas de carácter
agrario, pode situarse na Prehistoria, cando o ser
humán vai adquirindo consciencia individual e social. É
unha festividade relacionada co culto á fecundidade; de
ahí a súa relación directa co lume, representando ao sol,
Deus fecundador da terra.

Trátase tamén dunha comida comunitaria e ritual

que reforza os vínculos comunitarios do mundo rural
galego; ten un carácter alegre e de acción de grazas
polos froitos recolleitos, así coma de homenaxe aos
castiñeiros e ás castañas.

Con posterioridade foi asociada aos santos e defuntos,

por iso se festexa o 1 de novembro, por ser unha
comida que simboliza a morte do ciclo solar anual.
Máis tarde nas terras de Ourense pasou a celebrarse
o día 11 de novembro, festividade de San Martiño de
Tours, padroeiro da cidade das Burgas. De Ourense
espallouse por toda Galicia, collendo novos matices,
aínda que corre risco de perder a súa orixinalidade e
espontaneidade popular tradicional.

Segundo crenzas antigas a castaña era un símbolo

da ánima dos defuntos. Tradicionalmente outono,
castaña e defuntos aparecen asociados na festa dos
magostos. Enténdese que cada castaña comida é unha
alma liberada do purgatorio. Dise tamén que despois
da festa as almas viñan a quentarse nas brasas das
fogueiras, polo que cumpría deixar algo de castañas
para a parroquia dos mortos.

Murguía consideraba a festa do magosto coma

un banquete funerario no que a castaña e o viño
simbolizarían a morte e a vida. Hoxe en día fanse na
eira da casa, nas adegas, nas lareiras das cociñas, pero
segue a tradición de facelas no monte ou nun campo
onde o lume non poida facer mal.

24
CONFERENCIA PARA DESPEDIR O ANO
A CARGO DO PROFESOR CARLOS XIXIREI

O
día 17 de decembro celebrouse una conferencia
a cardo do profesor da Universidade de Vigo,
Carlos Xixirei Paredes (que foi Subdirector Xeral
das Comunidades Galegas no Exterior da Xunta de
Galicia nos anos 2005-2009) baixo o titulo Galegos en
Catalunya construíndo un país dende a Convivencia,
na sede da Entidade.

Na súa charla cos socios e amigos da Entidade, que

encheron a sala de actos, á que agradeceu que fose
convidado a dar esta conferencia xa que, a Rosalía de
Castro de Cornella tenlle una estima especial dentro
das entidades galegas do exterior, pois aquí foi onde
celebrou o seu primeiro acto publico como Subdirector
das Comunidades Galegas, asistindo á concesión dos
premios do Certame Literario no ano 2005. Logo na
súa charla que foi moi amena e aclaratoria, tamén foi
contundente ao defender a aportación dos galegos que
viñeron a Catalunya na construción dun país pluricultural
prospero e punteiro dentro do Estado e que agora está
en perigo de que sexa relevado e degradado por culpa
da irresponsabilidade dos seus dirixentes deste últimos
anos, e tamén reivindicou de que non se pode seguir
construíndo una sociedade moderna e democrática en
Catalunya sen ter en conta a tódolos que aquí están,
que no seu dia viñeron de diferentes lugares do Estado
e se integraron, polo tanto son participes activos da
construción económica e social de Catalunya.

Estivo arroupado, ademais dos asistentes ao acto e o

Presidente da Entidade Oliver Fernández, que agradeceu
a súa aportación como as das compañeiras de mesa,
que foron Rocío García (primeira Tenente de alcalde de
Cornella, e a Deputada de Cultura Popular do Parlamet
de Catalunya polo PSC e alcaldesa de Vallirana, Eva
Martínez Morales, ámbalas dúas participaron no acto
aportando as súas experiencias, dende os cargos que
ocupan, coas entidades e xentes vidas de Fóra de
Catalunya e que hoxe forman parte con pleno dereito
de ser protagonistas da contrición dun país moderno
e onde todos os seus habitantes teñan os mesmos
dereitos, procedan de onde procedan, e animaron a
tódolos asistentes a seguir traballando como ata agora
por Catalunya, sen renunciar as súas orixes xa que non
é necesario.

Para finalizar o presidente da Entidade Oliver Fernández,

desexou a tódolos socios e amigos e demais entidades
presentes no evento un bo remate de ano e bos
desexos para o próximo, convidando a compartir uns
viños galegos ofrecidos como xa, despedida do ano, xa
que , segundo dixo despois do próximo xoves que todos
temos que ir a votar, logo xa comezamos a repartirnos
entre Cataluña e moitos de nós Galicia para pasar o
Nadal coas familias.

25
 ENTREGA DE PREMIOS DO
CAMPIONATO DE TUTE DA ENTIDADE

O CAMIÑO DE SANTIAGO POR: ABEL VÁZQUEZ MARQUEZ

É A RÚA MAIOR DE EUROPA

O
doutor Xesús Carlos Palmou, director da Academia
Xacobea, explica aos socios a transcendencia do
Camiño en Galicia e no mundo.
A Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro celebrou
o pasado 11 de febreiro o acto de presentación da
Academia Xacobea, dirixido polo Dr. Xesús Carlos
Palmou, director da institución. Trala interpretación de
Follas Novas por parte do cantautor Alfredo González,
Palmou, ex Secretario Xeral do PP en Galicia e ex
Conselleiro de Xustiza da Xunta, ilustrou aos asistentes
cunha interesante aproximación histórica e temática
de cómo o Camiño de Santiago tiña influenciado ou
mesmo determinado a historia de Galicia, así como a
súa posición e relevancia en Europa, e máis tarde no
mundo enteiro.
Á conferencia asistiron varias autoridades municipais,
entre elas o Excmo. Alcalde de Cornellá, Antoni Balmón, e
tamén contou coa presenza de representantes de varias
entidades do municipio, como o Consell de Donas, o PP
de Cornellá e, tamén de Xuntanza de Cataluña. Oliver
Fernández, presidente da Asociación, agradeceu a todos
a súa presenza antes de iniciar o acto, e matizou que era
un orgullo que o público case non coubese na sala.

26
Alfonso II de Asturias considérase o primeiro peregrino
compostelán, e a ruta Oviedo-Santiago, como o
primeiro camiño. Segundo explicou Palmou, tras este
acontecemento a importancia do Camiño foi cada
vez maior, e co tempo constituíuse como unha fonte
económica e cultural indispensable para a rexión,
pois xurdiu ao seu arredor todo un sistema de apoio
humano para atender e hospedar aos peregrinos que
impulsou a economía e a arte na rexión.
Dese modo fundouse en 1175 a Orde de Santiago,
unha orde militar e relixiosa que, ademais de protexer
aos peregrinos, gardaba as fronteiras cos territorios
islámicos. Moitos dos grandes personaxes da historia
española pertenceron á dita Orde, como Quevedo ou
Velázquez.
O Camiño inspirou tamén aos poetas provenzais, os
máximos representantes da lírica medieval europea, e
tamén orixinou lendas, historias e cantos populares. A
mediados do século XV, no entanto, as ameazas dos
piratas obrigaron aos responsables da Catedral a ocultar
as reliquias, co que o Camiño entrou en decadencia ata
o século XVII, cando a monarquía ofreceu un xeneroso
donativo para financiar o culto ao Apóstolo. Visitado por
reis como Carlos V ou Felipe II, e por varios santos, o
sepulcro alcanzou unha enorme fama en toda Europa,
ata o punto que Goethe non dubidou en afirmar que o
Camiño era a rúa maior do vello continente.
Hoxe en día o Camiño de Santiago segue inspirando a
moita xente, que buscan o goce da natureza, establecer
relacións con outros peregrinos, e outros praceres
menos espirituais, como a degustación da famosa
gastronomía, segundo explica Palmou. A Academia
Xacobea, que el preside, instituíse co obxectivo de
consolidar o coñecemento sobre o Camiño, e crear unha
cátedra sobre el, nas universidades de cada unha das
provincias por onde transcorre o camiño.
O acto concluíu coa interpretación por parte de Alfredo
do poema de Rosalía de Castro, Airiños, Airiños Aires e
Parte do que máis quero, unha produción persoal. Ambas
versaban sobre a nostalxia da súa terra que senten os
emigrantes, un dos cimentos fundacionais da Asociación.
Balmón, o Alcalde da cidade, tamén se dirixiu ao público
para encomiar o traballo que facía Rosalía de Castro
no ámbito municipal, e falou da vontade de seguir
pertencendo a todos os pobos españois, de construír pontes
e de que ningunha bandeira nos poidera confundir, unha
clara alusión ao independentismo catalán.
Finalmente, os asistentes gozaron dun pequeno aperitivo,
e brindaron con viño tinto da Terra Alta e viño branco
galego, o que supuxo de xeito evidente un reflexo de
cómo a Asociación é unha auténtica embaixada galega
en Cataluña, como a denominou Xosé Carlos García, o
presentador do acto.
27
 A ASOCIACIÓN CELEBRA UNHA BUTELADA

O
pasado 11 de febreiro tivo lugar, despois do ensaio xeral,
unha butelada á que estiveron convidados todos os
socios. O botelo é un embutido típico dalgunhas zonas
de Lugo e Ourense, e está feito con costela, rabo e outros ósos
de porco adobados e embutidos en determinadas tripas grosas,
maioritariamente de estómago ou vexiga. Desde tempos pasados,
o seu consumo vai ligado estreitamente á tradicional matanza do
porco. Era o primeiro alimento que se comía, aproximadamente
dúas semanas despois da morte do porco, e constituía un método
eficaz para conservar a carne en tempos onde os conservantes e
os condimentos escaseaban na maioría de poboacións.

A Asociación pretende con este evento revalorizar os elementos

típicos da gastronomía galega, así como crear unha oportunidade
para pasar un bo intre. Para baixar o pesado embutido (que moitos
socios só tiveron a valentía de probar), a butelada finalizou cun
ensaio da banda con vistas á viaxe a Nova York, que a banda
realizará no marco do proxecto de Xuntanza o próximo marzo.

A RÚA ÉNCHESE DE GLOBOS

O
pasado domingo 26 de febreiro o grupo de
banda da Asociación Cultural Galega Rosalía de
Castro participou na rúa de Entroido organizada
anualmente polo Concello de Cornellà de Llobregat.
O desfile iniciouse máis tarde do previsto, cara as
seis e media da tarde, e arrincou na Praza Cataluña
percorrendo os trazados da avenida San Ildefonso, rúa
República Arxentina e a rúa Mossèn Verdaguer, para
finalizar de novo na Praza Cataluña, onde esperaba a
banda de música AlwaysDrinking.
Este ano, a banda foi disfrazada de globos aerostáticos,
unha idea que proveu da familia do presidente da
Asociación, Oliver Fernández. A confección dos
disfraces prolongouse durante todo o mes de febreiro,
e na súa fabricación participou toda a banda, grandes
e pequenos. A parte máis difícil do proceso, e como lles
pode asegurar o autor destas liñas, foi inflar os grandes
globos de cores. Ante tamaña tarefa, nin sequera a nosa
dilatada experiencia tocando a gaita serviu para moito.
Finalmente, e a pesar de todo, os disfraces quedaron
acabados á hora prevista, listos para triunfar no concurso
de comparsas da rúa (convén lembrar que, en 2013, a
Asociación gañou un dos premios grazas á comparsa
de pitufos). No entanto, este ano a sorte non estivo
da nosa parte. Despois da rúa, xa cansos e famentos,
tivemos que aguantar a interminable verborrea do Rei
Carnestoltes, que entregaba os premios, antes de volver
para o centro cunha man chea de nada e outra cousa
de ningunha e cunha considerable maioría dos globos
picados. O ánimo, por suposto, estaba lonxe de decaer,
e ao chegar os integrantes da comparsa regaláronse
unha ben merecida cea de pizzas.
Todos coincidiron en que a falta de música foi clave para
que a comparsa non resultase moi popular a ollos dos
xuíces. A aparatosidade do disfrace (que incluía unha
caixa de cartón ao redor da cintura e unha estrutura
de varillas metálicas) non permitía que levásemos a
música que nos caracteriza. A alternativa, instigada por
Inés Rodríguez, profesora do grupo de canto de nais, foi
a de ir con pandeiretas e camiñar entoando cancións
típicas galegas.
Os globos aerostáticos xa foron gardados, e agora a
banda xa está a facer plans para o disfrace do ano que
vén. Entre as moitas opcións que se barallan, parece ser
que a de ir disfrazados de pezas de xadrez decántase
como a opción máis popular, polo dagora, claro.

28
CAN MERCADER 2017
Os pasados 16, 17 e 18 de xuño celebrouse a festa da
Asociación, unha das datas máis sinaladas de todo o
calendario, e desde logo a máis especial, porque o que
se celebra non é outra cousa que a Asociación mesma:
a nosa música, os nosos socios, os nosos actuantes e
sobre todo o noso inesgotable bon humor.
O
evento tivo lugar no marco da Festa Maior de
Cornellà de Llobregat, pero eu podo asegurar
sen asomo de parcialidade que en ningún sitio
do municipio pasáronno mellor que no parque de Can
Mercader, lugar onde dende 1.990 se fixo esta homenaxe
a Rosalía de Castro e a todo o que aquí representa.
A xornada do venres empeza pronto para os grupos
de banda, baile e canto. As seis da tarde reunímonos
todos para facer o último ensaio xeral antes do grande
acontecemento e para familiarizarnos coa contorna
do escenario. Ninguén faltou a tan sinalada cita,
exceptuando talvez un dos nosos espectadores máis
fieis : fálolles por suposto da histórica Árbore de Can
Mercader, un entrañable e lonxevo platanáceo que
parecía ter o poder de facerse invisible aos ollos dos
competentes operarios que montan a estrutura do
escenario, e que cada ano parecía estar un pouco máis
no medio. Nese sentido, o cambio de localización do
escenario foi todo un acerto, e desde aquí non podemos
facer outra cousa que aplaudir ante tal decisión.
Desgraciadamente, só o grupo de baile de pequenos
gozou do luxo de ensaiar enriba do escenario. Preto
dalí, unha das dúas orquestras que tocarían ao día
seguinte estaba a afinar, pero o son das nosas gaitas
dificultáballes a operación. De modo que tras unha
educada petición solidarizámonos cos nosos colegas
músicos e trasladamos o ensaio ás portas do vestiario,
no soto do Palau Mercader.
A seguir dos bailes e as cancións os futuros actuantes
recompensáronse cunha boa cea. Despois, algúns deles
relaxáronse coa Noite Celta, unha nova iniciativa da
Xunta que busca crear un espazo reservado para grupos
de música galega e celta no programa das festas. Así,
durante a noite os asistentes puideron escoitar aos
grupos Ou Val dás Mouras e Luar na Lubre, que este ano
celebra o seu trixésimo aniversario.
Isto só era un respiro para coller forzas, porque o día
seguinte, sábado, é cando verdadeiramente empeza
Can Mercader. Ás doce da mañá tivo lugar a ofrenda
floral ao busto de Rosalía de Castro, na que participaron
os Castellers de Cornellà, os nosos amigos da Casa
Galega de L’Hospitalet e a nosa banda, así como
diferentes agrupacións políticas e sociais do municipio.
En conxunto, o acto foi unha merecida homenaxe
a unha das poetisas máis destacadas da literatura
galega, e tamén un interesante adestramento de face
a unha posible desertificación da Península: aguantar
estoicamente baixo o sol abrasador do xuño catalán cos
traxes e as grosas saias deseñadas para o humido clima
galego foi outra maneira de demostrar que a unión entre
Galicia e Cataluña é, na nosa Asociación, indestrutible.
Tras reflectir esta irmandade coa interpretación dos
himnos de ámbalas dúas comunidades, a banda tocou
dúas pezas no escenario, un breve aperitivo do que lle
esperaba ao público esa mesma tarde.
Unha vez terminados os actos da mañá, os actuantes
puideron desposuírse dos traxes e pórse a nova camiseta
que a Asociación mandara facer expresamente para a
ocasión. Despois tivo lugar a tradicional comida coas
autoridades e institucións convidadas á festa, pero por
primeira vez actuantes e pais decidimos comer a parte
nun sitio máis tranquilo. Nese sentido, os pais merécense
o maior dos agradecementos por preparar unha comida
que, no persoal, deleitou ao autor destas liñas. De entre
todos, no encanto, merece destacar o esforzo de Xurxo e
Isa, que cociñaron unha paella inmensa que sen dúbida
foi a responsable de que puidésemos resistir o esixente
29

ritmo da actuación daquela tarde. Tamén contribuíron,
por suposto, a mochila personalizada que os pais e nais
dos alumnos da Asociación entregaron aos profesores
como mostra de agradecemento por todo un ano de
esforzo.
Despois do xantar, nenos e profesores protagonizaron
unha guerra de auga para refrescarnos á vez
que divertirnos. Armados con globos, pistolas de
auga, vasos e botellas de plástico e calquera outro
instrumento dispoñible ao noso alcance, fixemos que
por un momento o parque parecese o escenario dunha
auténtica batalla campal. Así o testemuña o redactor,
que terminou como saído dunha piscina grazas
especialmente ás encantadoras fillas do presidente e
á súa propia irmá, que creo poden asegurar que tamén
recibiron o seu xusto merecido.
30
Houbo pequenos problemas loxísticos despois da
guerra de auga (como a falta de toallas) pero nada diso
impediu que nos enfundáramos de novo nos traxes e
fixésemos un último ensaio da banda antes de ir cara ao
escenario, onde, antes que nós, actuaron as agrupacións
convidadas da Escola de gaitas e danza Toxos e Xestas
e o Centro Cultural Andaluz Blas Infante de Cornellá.
A nosa mostra inauguro una a banda de gaitas sénior,
capitaneada por José Vázquez, que fixo gozar ao
público cunha selección das cancións galegas máis
tradicionais. Despois fixéronse co escenario os grupos
de canto. Dos tres, o das pequenas era o que se
estreaba por primeira vez nunha actuación, e a parte
dunhas mínimas indicacións que necesitaron por parte
das súas profesoras a pé de escenario podo asegurar
que o fixeron magnificamente. Tamén o grupo de nais,
que a pesar de que xa tiñan experiencia en anteriores
actuacións, foi en Can Mercader onde demostraron
que todo o seu esforzo ao longo do ano pagaba a pena.
Fixeron que todos nos sentísemos moi orgullosos delas,
do mesmo xeito que o grupo de canto de maiores, de
onde xurdiu todo este talento.
Despois empezaron os bailes. Cada ano é tradicional que
se estree como mínimo un baile novo en Can Mercader,
e esta ocasión non foi menos. O grupo de pequenos
bailou a Punteada de Limiñoá, unha das danzas máis
difíciles ata a data, cun número desacostumado de
rodas, táboas e voltas. Con todo, nada de todo iso
impediu que a execución do baile fose sobresaínte. Os
dedicados, intrépidos, ás veces algo distraídos pero
sempre marabillosos alumnos de Bárbara, Núria e de
min mesmo, deron o mellor de si en todos os bailes,
e arrincaron moreas de aplausos do público, ben
merecidos.
Pola súa banda, o grupo de maiores estreou a Muiñeira
de Sarandona, un baile excepcionalmente complexo que
custara de asimilar. Os nervios e a inquietude previa,
por suposto, non nos supuxeron ningún problema: o
entusiasmo, a enerxía e os sorrisos brillaron sobre o
escenario como sempre, así como no resto dos nosos
bailes. Nese sentido, convén recoñecer como se
merecen a Hugo e Paulo, os únicos que tomaron parte
nos bailes tanto dos pequenos como dos maiores.
Este esforzo inédito delata unha gran dedicación por
pare dos nosos membros máis novos, que desde aquí
aplaudimos e agradecemos.
Finalmente, a actuación concluíu coa banda de
gaitas, que interpretou a suite de pezas ideada polo
noso presidente e xefe de banda Oliver Fernández
especialmente para a ocasión. Antes, sen embargo, tivo
que deter a actuación e pedirlle a unha das orquestras
que pospuxese os seus exercicios de afinación para que
se nos puidese escoitar ben, nun exercicio de autoridade
digno dun xeneral de brigada. Trala música, os séniores
uníronsenos para tocar unha última peza de despedida
xuntos, co que o período de actuacións deuse por
concluído.
Pola noite gozamos dunha grande verbena da man
das orquestras Marimba e Pensilvania, as cales, por
suposto, afinaron perfectamente ben. Despois do baile
todos fomos a casa a repor forzas para o día seguinte.
Os domingos sempre son máis relaxados en Can
Mercader. O redactor non puido asistir debido a
ineludibles problemas de saúde, pero fontes ben
informadas transmitíronlle que o ambiente festivo e
a calidade da actuación mantivéronse durante toda
a mañá coas actuacións da Irmandade Galega de
Rubí, a Asociación Estremeña San Isidro Labrador
de Cornellà e A.C.G. Airiños dá Nosa Galicia de Santa
Coloma de Gramanet. Pola tarde foi a quenda dos nosos
compañeiros en Xuntanza A.C.G. Agarimos de Badalona,
de Cornellà per les Dones, e novamente dos grupos de
banda, canto e baile da Asociación. Foi especialmente
emotiva a última canción tocada conxuntamente entre
a banda e a banda sénior, que o presidente dedicou a
tres persoas que non puideron acudir: Cristina, que
celebraba ben merecidamente a súa recente gradación
en Medicamento nas costas mexicanas (Moitos
Parabens Cris), eu mesmo e Ferro, un dos membros
máis esenciais da banda, que ensinou a tocar a gaita
a moitas xeracións de actuantes da Asociación e que
nese momento atopábase hospitalizado cun delicado
estado de saúde. Pola miña banda, dende aquí non podo
facer outra cousa que dar as grazas por ese xesto tan
reconfortante de apoio e agarimo.
Trala actuación, os asistentes gozaron novamente da
orquestra Marimba. Os fogos artificiais e a Queimada
Galega deron por finalizada esta festa, un tributo e
un agradecemento a todas as persoas que fan da
Asociación un lugar tan especial. Can Mercader é
ademais o lugar onde queda reflectido todo o esforzo e
a dedicación que ao longo do ano profesores, alumnos,
pais e nais realizan co obxectivo de ofrecer o mellor
folclore galego, pero sobre todo pola satisfacción das
cousas ben feitas en compañía dunhas persoas que son
estupendas en todos os sentidos.
31
 PARQUE ACUÁTICO PASODO POR AUGA
D
espois de dúas semanas pasando unha calor
só comparable ao dun forno industrial, con
actuacións, exames e a sinalada data de Can
Mercader polo medio, parecía que a iniciativa da
presidencial de ir de excursión ao parque acuático
Aquadiver era do mellor que nos podía pasar. Asemade,
a fortuna non sempre sorrí aos audaces, como asegura
o tópico, porque a mañá do 25 de xuño amenceu húmida,
antipática, e en absoluto estival mírese por onde se mire.
Ante tamaño panorama, as lentes de sol, a crema ou a
auga conxelada que as nais e pais tan esmerádemete
habían preparado perdían toda a súa utilidade, e mesmo
se volvían contraproducentes.
Nós, naturalmente, non perdemos a desenvoltura e
a teima que caracteriza aos galegos (ademais de que
as entradas xa estaban compradas) de modo que nos
subimos ao autocar rumbo a “Platja d’Aro” co ánimo
ben alto. Ou polo menos os nenos, porque os maiores
se dedicaron a recuperar horas de soño, porque o día
anterior fora a festa da Casa Galega de Hospitalet, os
nosos amigos e compañeiros na agrupación Xuntanza
de Cataluña.
Tras a emocionante competición para ver quen vía antes
os coloridos tobogáns do parque (declarouse vencedora
a irmá do autor), apeámonos do autocar coa mellor das
disposicións para as risas e a diversión, a pesar de que
durante toda a mañá os neboeiras cargados de choiva
nos houbesen perseguida desde Barcelona.
NA TROBADA DE BANDAS HISTORICAS
O
21 de outubro a banda da Asociación participou
na “6ª Trobada de Bandes Històriques de Reus”,
organizada pola Banda Verge de Misèrcordia desa
mesma cidade. Ao encontro tamén asistiu a Agrupación
Musical Cidade de Teruel, que veu expresamente desde
a remota provincia aragonesa para tocar connosco.
32
Antes de acceder ao recinto o presidente desapareceu
para xestionar o tema das entradas, cousa que desatou
o caos xeral dado que non sabiamos se tiñamos
que facer a cola (longa e pouco atractiva), esperar ou
dirixirnos aos mostradores de información. O suceso só
veu confirmar unha vez máis o liderado do presidente,
pois sen o seu guía e autoridade ninguén sabía que facer
ou onde dirixirse.
No persoal, a espera foi do máis frutífera, porque a filla
menor do mandatario fíxome entrega dun entrañable
debuxo debido aos problemas de saúde que me
impediron gozar debidamente das festas de Can
Mercador. O agasallo animoume e emocionoume, e
aínda que os grosos trazos da obra poden non convencer
á crítica artística, si que podo expresar publicamente
o fondo agarimo e agradecemento que me suscitou.
Grazas, Gloria!
Finalmente logramos entrar ao parque acuático, e tras
deixar as nosas pertenzas nos despachos de billetes
procedemos a ocupar varias mesas de pícnic na
zona alta do parque. Unha vez finalizados os longos
preparativos (incluída a preceptiva embadurnada de
crema solar, a pesar de que o sol, ben oculto polas nubes,
parecía ser o último dos nosos problemas) puidemos ao
fin dar comezo á ansiada operación de tirarnos polos
tobogáns.
É unha verdade universalmente recoñecida que os
deslizamientos por tobogáns de auga a gran altura e
a gran velocidade provocan nalgúns seres humanos
chilidos da máis variada tipoloxía. Moi ao meu pesar,
este síntoma maniféstase no autor con particular
tenacidade, dando lugar a potentes chilidos en extremo
agudos que rebotaban contra as paredes do tobogán e
provocaban que máis dun virase a cabeza cara a nós (e
máis dunha risa, especialmente por parte de Uxía).
O autocar que transportaba á banda de gaitas chegou
puntual ao municipio de Reus. A banda Virxe de
Misericòrdia cedeunos o seu local no Raval de Martí
Folguera para vestirnos cos traxes tradicionais, un detalle
que non pasou desapercibido e que o autor bota en falta
en boa parte das actuacións nas que participamos. Con
todo, mentres homes e mulleres estabamos inmersos
nos nosos respectivos mundos de medias e saias ou de
polainas e faixas chegounos a noticia de que o escenario
onde debiamos actuar, situado na praza maior da
cidade, fora desmantelado. Tal decisión foi tomada para
facilitar o paso á manifestación convocada ese día para
protestar contra o encarceramento de Jordi Sànchez i
Jordi Cuixart, presidentes de Assemblea Nacional Catalá
i Òmnium Cultural, polo seu papel nas concentracións
independentistas do 20 e o 21 de setembro.
Non nos concirne a nós emitir xuízos de valor sobre a
delicada situación política e social que está a atravesar
Cataluña, pero é noso deber sinalar que o descontento
ante estes feitos era palpable, especialmente porque a
praza en cuestión xa fora reservada con moito tempo
de antelación para dar cabida aos actos previstos pola
Banda Virxe de Misericòrdia.
Finalmente, o encontro foi trasladado á Plaça da
Llibertat, desde onde iniciamos un desfile polas rúas
máis céntricas de Reus. Despois, de volta á praza,
cada banda fixo unha mostra da súa música. Aínda
que a actuación estivo un pouco deslucida pola falta
de escenario, a situación non fixo outra cousa que
demostrar que a nosa banda de gaitas toca igual de ben
nunha praza ou noutra, con plataforma ou a pé de rúa.
Porque, desde logo (e novamente afirmo isto sen asomo
de parcialidade), a calidade musical prevaleceu ante
calquera outra circunstancia.
Fontes ben informadas transmitiron ao autor algúns
Tras finalizar o concerto, xa entrada a noite, formamos rumores acerca dos adolescentes da Asociación, que
uns novo pasacalles ata o local da banda anfitrioa, segundo parece estableceron sans contactos con
cousa que levantou as protestas e os suspiros de algunhas das mozas de Teruel. Non queremos insinuar
cansazo entre os actuantes máis novos. Despois, con aquí nada que se afaste da estrita veracidade dos feitos,
todo, todos fomos recompensados cunha boa cea no pero si podemos afirmar que iso foi só un exemplo
local que despachamos con gusto antes de volver subir da harmonía, o bo rolo e a solidariedade entre bandas
no autocar a emprender o camiño a Barcelona. rexionais que se viviu ese día en Reus

33
 CERTAME DE POESIA EN LINGUA GALEGA
ROSALIA DE CASTRO 2017
«
A
poesía é sufrimento. O poema ten que
doer, ten que cortar e sangrar, antes de que
sexa escrito». Con estas lúgubres palabras
describía Tamara Andrés a creación poética. Esta
tradutora, investigadora e por suposto poetisa, naceu
na cidade de Pontevedra, e veu á Asociación Cultural
Rosalía de Castro de Cornella para presentar o seu
poemario, Corpo de Antiochia (Editorial Galaxia, 2017).

Facíao no marco do Certame de Poesía en Lingua

Galega Rosalía de Castro, que o pasado 18 de novembro
celebrou a súa XXXI edición. Este concurso literario é un
dos galardóns máis prestixiosos e de traxectoria máis
antiga de todo o panorama das Letras Galegas.

Antes da publicación do fallo do xurado, tivo lugar un ciclo

de conferencias culturais no local auxiliar da Asociación,
que dirixiu Oliver Fernández, o noso presidente e un dos
organizadores do evento. Fernández agradeceu a súa
presenza a tódolos socios e moi especialmente aos
membros do xurado, que este ano estivo presidido por
María Xesús Lama, profesora titular de Literatura Galega
na “Universitat” de Barcelona, así como por Tamara
Andrés, Xulio Simón, Xosé Lamela, Xosé Carlos García,
e como secretario Xulio Cougil, profesor e socio da
Asociación.

Posteriormente tomou a palabra Tamara Andrés, que

afirmou sentirse como en Galicia mentres encomiaba
o labor da Asociación de manter vivas as tradicións e
o legado galego dos nosos antepasados nun lugar tan
lonxe como Cataluña.

De feito, o desarraigamento e o exilio forzado son

conceptos que interesan moito a Tamara Andrés. No
seu libro, tal e como ela explicou, nárrase a historia de
Antioquía, unha muller que é desterrada da súa cidade
natal e obrigada a partir nunha longa e dura viaxe de
exilio a través do mar. Ao seu regreso, dáse conta de
que a cidade (tamén chamada Antioquía, baseada
nunha poboación histórica real situada en Turquía)
foi destruída. Así, Antioquía camiña entre as ruínas de
Antioquía, dándose conta de que muller e cidade son, no
fondo, a mesma cousa.

Trátase, pois, dun canto de melancolía e sufrimento, de

memoria, de resignación, pero tamén de valentía, unha
virtude moi parecida á deses primeiros inmigrantes
galegos que abandonaron os seus fogares en pos
dunha vida mellor.

Moi diferente era a seguinte intervención da noite, de

Adrián González, director e produtor da serie A última
pedra, na que tamén interveu Tamara Andrés. A serie
consta de seis capítulos dispoñibles en Youtube, e
narran as historias de varios habitantes calquera de

34
Pontevedra, cos seus problemas, os seus retos e
ilusións. De aí o título da serie, que fai referencia a esa
«pedra no camiño» que todos temos que sortear, tal e
como explicou o seu creador.

Pode parecer unha premisa inicial pouco atraínte, pero

a proxección dos dous primeiros capítulos na sala
convenceunos de que a serie pagaba a pena, porque
a través dunhas historias tan cotiás e aparentemente
triviais tecíase un relato que mesturaba o humor e a
denuncia social, con sutís puntos nos que xurdían o
amor, o egoísmo, a hipocrisía ou a verdade.

A historia máis impáctante foi, de lonxe, as secuencias

sobre unha muller maltratada psicoloxicamente polo
seu marido, que a obrigaba a facer dieta para manterse
delgada e a denigraba e rexeitaba as súas opinións. O
ton xocoso dalgunhas das escenas arrincaron unhas
cantas risas entre a concorrencia, pero Aurora Mendo,
rexedora do distrito e colaboradora da Asociación en
moitos eventos, non dubidou en aclarar que ese tipo de
situacións eran completamente condenables. Mendo
lembrou que xa eran 44 as mulleres asasinadas polas
súas parellas ou ex parellas no que vai de ano, por
culpa moitas veces das actitudes que reflectía a serie,
e animou a todos os presentes a participar nos actos
do Día Internacional contra a Violencia de Xénero, que
se celebrarían unha semana máis tarde. Engadiu que a
tolerancia e a comprensión do outro son esenciais para
acabar non só coa violencia de xénero, senón tamén con
todos os problemas sociais. Para Mendo, a Asociación é
un exemplo de todas esas virtudes, desa pluralidade que
«enriquece ao ser humano».

Unha vez terminadas as conferencias, os socios

dirixímonos ao restaurante da Asociación, onde se serviu
unha copiosa cea antes da proclamación dos gañadores
do Certame. A presente edición recibira obras de toda
España e de máis alá: o groso dossier de poemas que
repousaba sobre a mesa dos xuíces evidenciaba que
a participación fora moi alta, e a decisión para elixir ao
mellor, aínda máis difícil.

Para acabar, Rocío García, concelleira de Cultura do

Concello de Cornella, pechou o acto agradecendo a todos
os presentes o seu compromiso coa vida asociativa da
cidade. E é que aínda que a poesía poida ser certamente
sufrimento, como di Tamara Andrés, aquela noite foi
unha fonte de alegría e orgullo para todos os membros
da Asociación.

Os gañadores do Certame do ano 2017 foron:

Primeiro premio: AMAUTA CASTRO (Xirona), polo

poema Da pel sae o escuro.

Segundo premio: JUAN LORENZO COLLADO GÓMEZ

(Albacete), polo poema Nas pestanas dá rúa.

Terceiro premio: ARSENIO IGLESIAS PAZO (Bilbao),

polo poema Principio ou final do poema.

35
 CAMIÑANDO POLAS NOSAS TERRAS
RUTA DA PEDRA E DA AUGA
POR: XULIO COUGIL VÁZQUEZ

Hai dous anos, cando estabamos de

vacacións coa familia, achegámonos
ao concello de Ribadumia e
dispuxémonos a percorrer esa ruta
que nos recomendaran no lugar
onde nos aloxabamos. Agradounos
e quero facervos partícipes desta
experiencia, que vos recomendo moi
especialmente.

C
omo xa dixen comezamos a nosa andaina no
Concello de Ribadumia, á beira dunha rotonda
que atravesa a estrada. Precisamente alí
mesmo atópase unha caseta de información turística.
Camiñamos a carón do río Armenteira. Aos poucos de
comezar xa atopamos un muiño restaurado, dos 50 que
se encontrarán no percorrido de cáseque 8 quilómetros
dos que ten esta ruta.
Esta fermosa camiñata permitiravos fotografar paisaxes
de grande beleza, rodeados de carballos, sobreiros,
salgueiros, avelairas e outras árbores autóctonas
contemplando o decorrer do río onde atoparedes
algunhas pozas, que se poden aproveitar para darse
un chapuzón e refrescarse. Tamén disfrutaredes
admirando algunha que outra fervenza no río. Pequena,
pois non é un río moi caudaloso.
A súa agua aproveitábase nos diferentes muíños que,
no seu tempo, servían para abastecer aos viciños
que precisaban moer o millo e outros cereales que se
producían na zona. De cando en vez, entre a vexetación
e coa auga do río encamiñada cara el, aparece un muiño,
un aserradeiro, unhas poucas vivendas ou unha aldea.
Construccións que hoxendía non son empregadas pero
que noutro tempo deberon ter unha actividade agrícola
moi importante.
Pero tamén xorden ao paso outras cousas, como a
lenda daquil inxeñeiro que se suicidou tirándose dunha
ponte do río (debeu falecer do golpe ao caer, porque o río

36
non cobre case nada). O camiño está moi ben sinalizado
e teñen carteis explicativos da fauna e da flora existente.
Achegarse á Aldea Labrega e tomar un refrixerio coido
que é recomendable para retomar forzas pro camino.
O final do traxecto remata no Mosteiro cistercense
de Santa María de Armenteira. Unha das xoias da
aquitectura relixiosa galega. Dende hai uns anos está
rexentado por unha comunidade de monxas da orde
de San Bernardo que venden xabón, galetas (delicias
monásticas) e cds grabados por elas mesmas. Tamén
teñen unha Hospedería que ven sendo moi solicitada
ultimamente, segundo nos informaron alí mesmo.
Pódese visitar a capela do Mosteiro, de estilo románico
e construída a mediados do século XII como mosteiro
benedictino, aínda que a partir do século XVI pertence á
Orde de San Xoan.
Se tedes vagar e queredes contemplar outras paisaxes
da zona, podedes achegarvos ate o monte Castrove
(tamén sinalizado), que se atopa perto desta localidade
de Armenteira, e onde teñen uns importantes
xacementos con algúns dólmens, como o da Casiña da
Moura, e algúns interesantes restos celtas. Se non hai
neboa, dende este mirador do monte Castrove, podedes
divisar a Ría: Cambados, A Toxa, a Illa de Arousa…

GALEGOS NO BAIX
Desde o dia 13 de marzo de 2012 emítese desde a
emisora municipal de San Boi de Llobregat, o programa
de radio en lingua galega, “GALEGOS NO BAIX”.
Os encargados de levar adiante este proxecto de
divulgación da Cultura Galega en Cataluña son Armando
Fernández López como director, unha persoa que foi
dos primeiros que comezou nesta xeira de emitir e falar
en galego na radio aquí en Cataluña, e Xulio Couxil,
director do programa Sempre en Galiza, xunto cun
equipo de colaboradores que desde Galicia e Cataluña
van debullando as novas de interese social, cultural
e político de Galicia así como as da colectividade
galega en Cataluña. Destacar a participación como
correpondentes desde Padrón do xornalista e pintor,
Masito Beiró, e desde as terras de Lemos, Xosé Manuel
Fernández Montes. O programa conta ademais co
soporte da Asociación Cultural Galega Rosalía de Castro
de Cornellà. Este programa que xa se emitira nesta
emisora nos anos 1995 e 1996.
O programa emítese tódolos xoves de 16 a 18 horas,
en directo e os domingos de 10 a 12 en diferido, no dial
89.4 da FM / Radio Sant Boi, tamén se pode escoitar
por internet en:
http://galegosnobaix.blogspot.com/ou
www.santboi.cat/.../CEEF47EC57C53B44C1257
mail:galegosnobaix@gmail.com

37
 O BUTELO,
O REI DA FONSAGRADA
POR: ANTONIO DÍAZ FERNÁNDEZ
FOTOS: MANUEL FERNÁNDEZ

A
Fonsagrada, situada no extremo centro-oriental
da Provincia de Lugo, a uns 60 quilómetros da
Capital, é o concello máis extenso de Galicia
e segundo do Estado Español, cunha superficie de
máis de 438 quilómetros cadrados e unha poboación
dispersa en máis de 200 núcleos. A Vila, así se coñece
popularmente, atopase a 952 metros de altitude.
Na Vila ten lugar cada ano o fin de semana anterior
ao Entroido a xa popular Festa do Botelo, un dos máis
saboroso dos embutidos artesanais da zona, nacido
da necesidade de conservar as viandas da Matanza
do Porco, o seu proceso de elaboración consiste na
escolleita, principalmente, das costelas e outras partes
do porco que unha vez se lles quieta parte da súa
O Botelo é un dos manxares tradicionais nas celebración
febra para a elaboración dos chourizos, o restante se
festivas do Entroido, é o rei do Cocido invernal da zona. O
adobo ao xeito de cada quen, e se embute, ne vexiga
Botelo como produto típico da Fonsagrada e como lle di
e no bandullo do porco así cono en tripas gordas e se
Forjes “Eu son o verdadeiro Rei da montaña, e A Fonsagrada
somete ao proceso de secado e curación mediante o
a miña Reiña”, así que ben merece que na Fonsagrada se
afumado, este proceso en cada casa de cada aldea
lle renda homenaxe a este farturento manxar.
do concello se facía normalmente na lareira da casa,
desa forma conseguíase un dos manxares máis É iso mesmo pensan os veciños da Fonsagrada e as
saboroso e apreciado da comarca, que ven desde os autoridades do Concello que coa, coido escusa, do
tempos remotos e esta nas lendas populares do lugar. tempo do Botelo aproveitan para montar un autentica
A súa orixe, aínda que nisto hai discrepancias, parece festa gastronómica que cada año acada máis éxitos,
ser que é pre-romanica, atopase a primeira referencia neste año 2017 foi un verdadeiro bulideiro de xente
escrita no “epígrama a Toracio” de Marcial, no ano que encheron as rúas da Vila durante o segundo fin
40 d.C., no Medievo era o manxar de abades, bispos de semana do mes de febreiro, e segundo recollen as
e reis. Despois do descubrimento das Américas, e a crónicas da maioría de medios de comunicación de
chagada do Pemento revolucionou o a súa elaboración Galicia que se interesaron polo evento, foi un rotundo
permitíndolle una mellor conservación e mellores éxito.
propiedades gustativas.

38
Asemade aproveitando a homenaxe ao Rei da Montaña,
segundo o ilustre veciño da Fonsagrada Forjes, tamén
había de homenaxear ás persoas que se implican, cada
ano na súa divulgación, a través da música popular da
comarca. Oito homes que recibiron o Botelo de Ouro,
distinción que outorga o Concello da Fonsagrada a
quen destaca polo seu labor en beneficio do municipio.
Méritos non lles faltan. O condutor do acto, Xosé María
Álvarez Vilabrille, resumiuno con claridade: “A historia
dun pobo non se entende sen a súa música” e estes
oito intérpretes, xunto con outros que xa non están,
ocupáronse de “manter o legado” e de transmitilo nas
mellores condicións ás novas xeracións, para que a
sonoridade propia da montaña teña o eco que precisa:
César Fernández Fernández, Otilio Fernández García,
Antonio Fernández Enríquez, Manuel Fernández Díaz,
Modesto Arias López, Constantino Fernández Castelao,
Antonio Arias Álvarez e Emilio Pérez Álvarez. Son
músicos da Fonsagrada, mestres da tradición. Levan
Manuel Fernández, un dos agasallados viviu en
toda a vida percorrendo palcos e corredoiras, nesta
Catalunya ata a súa xubilació, foi socio e gaiteiro
evento recibiron unha ovación que os encheu de orgullo,
da Banda Rosalía de Castro de Cornellá, durante
a dos seus veciños, que quixeron agradecerlles o esforzo
moitos anos.
que levan feito para coidar, conservar e transmitir a
música tradicional da Comarca de A Fonsagrada.
O alcalde de A Fonsagrada, Argelio Fernández Queipo,
explicou que a distinción para estes músicos foi
acordada por unanimidade de toda a Corporación
Municipal, a proposta da concelleira Xosefa Ortiz de
Galisteo, e valorou a “unanimidade de pensamento” á
hora de premiar o traballo que os músicos tradicionais
levan feito, e lamentou a ausencia de outros veciños do
concello que compartiron cos premiados tales méritos
e que “xa non están entre nós eles tamén merecen este
recoñecemento”.
Fonte: fonsaweb.com

39
 ISABEL MARTÍNEZ DEL VALLE
POR: MANUEL SUÁREZ SUÁREZ

ía cumprir 82 anos. Logo, escribiulle unha carta onde

se desculpaba dos seus pedimentos de cartos. O seu
comentario non ofrece dúbidas: es una pobre viejita que
no la veré más, ya ves la edad y la enfermedad que tiene,
vos sabés que si fuera para pasear estáte seguro que tu

N
a capital da República Arxen- gorda no te pediría un centavo. Isabel desexaba atoparse
tina desembarcaron máis de co seu mozo xa que despois de 12 anos de relación
medio millón de emigrantes era moi pouco o tempo que partillaban polos moitos
galegos que atoparon nas beiras compromisos artísticos do moi famoso cantor.
do Río da Prata un acolledor lugar
Na súa última carta desde Lugo4 quéixase con
onde construír un niño ao abeiro
resignación da súa relación: ya ves, estamos tan cerca y
de vellas tempestades. Cruzaron o mar empurrados a
nos vemos cada año. Nos primeiros días de abril atópanse
afastarse do seu verde paraíso atlántico de castaños
en Milán. A investigadora Aballe amósase bastante
e carballos. A alegría chegoulles cando viron que no
crítica coa actitude de Isabel con referencia ao tema
sur podían criar, educar e deixar algo en herdanza
dos cartos que lle pedía a Gardel. Creo sinceramente
aos descendentes. Os nosos emigrantes labran o seu
que Isabel era bastante comedida ou sensata nas súas
futuro con suor honrado.
solicitudes. Hai que comprender a súa preocupación
Unha familia emigrante foi a que recibiu na súa casa xa que o romance íase estendendo e non se falaba de
porteña a Carlos Gardel [Carlos Escayola Oliva] un 12 casamento.
de xaneiro de 1920. Os Martínez del Valle vivían na rúa
Non acepto a imaxe negativa que quere trasmitir
Sarmiento entre Carlos Pellegrini e Esmeralda. Tiñan
Armando Defino (o inmoral amigo que inventou a farsa
dúas fillas, Isabel e Concepción. Hai varias versión
do testamento ológrafo para apropiarse da herdanza de
sobre quen era o acompañante de Gardel cando
Gardel) que desprezaba a Isabel. Nun libro moi cativo
coñeceu a Isabel na esquina de Sarmiento e Pellegrini.
que non merece ser citado escribiu: Atado a lo que
Foi Isabel –falecida en 1990– a que manifestou nunha
creyó un gran amor y que no le dio el descanso espiritual
entrevista que se trataba dun secretario de Gardel que
anhelado, le resultaba difícil deshacerse de esa mujer.
ademais era medio parente seu. Coido que podería ser
Non hai que ser un grande observador para afirmar que
Xosé Vázquez Vigo1, músico e compositor nacido en
Gardel estaba namorado de Isabel. É evidente que non
Ferrol ao que Gardel lle gravou dúas cancións, Nena e
estaba atado nin era masoquista para sufrir durante
Mariflor, en 1929.
máis dunha ducia de anos. Gardel era unha persoa
A comezos do ano 1932 Gardel estaba de xira por Europa fondamente xenerosa que axudaba a moita xente.
pero tamén a súa noiva Isabel andaba polo norte. Isabel
Teño a certeza de que pensaba casar con Isabel para
estudaba canto en Milán. A investigadora arxentina
ter a familia que nunca tivo. O seu pasado de fillo non
Guadalupe Rosa Aballe analiza estes anos de relación
recoñecido do tacuaremboense coronel Escayola foi
amorosa utilizando unha valiosa documentación
o que o levou a buscar unha familia onde acubillarse.
epistolar propiedade do coleccionista Hamlet Peluso2.
Gardel non quería unha moza do mundo artístico.
Son unha serie de cartas con información de primeira
Namorouse dunha filla da emigración galega e gozaba
man. Deste xeito é que podemos saber que Isabel estivo
cos contos de aquelas persoas que cruzaron o mar
en Lugo na compaña da súa nai para visitar a avoa que
na busca de novos horizontes. Para confirmar a súa
estaba enferma3. Alóxaronse no coñecido hotel Méndez
xenerosidade quero informar que don Carlos deixou de
Núñez do que era propietario un sobriño da nai de Isabel.
propina, ao camareiro que o atendeu en Vigo no ano
Desde o hotel enviou un telegrama a Carlos Gardel para 1923, a cantidade de 200 pesetas. Supoño que escoitar
informarlle do estado de saúde da avoa que nuns días a Isabel dicindo Querido Carlitos non tiña prezo.

1. Para máis información sobre Vázquez Vigo pódese consultar “A emigración galega no tango riopratense” da miña autoría.
2. Artigo publicado na revista “Todo es historia” [Nº 431, xuño de 2003].
3. A avoa lucense nacera o 21 de febreiro de 1850 e levaba 20 anos sen ver a súa filla emigrante.
4. A carta é do 25 de febreiro de 1932.

40
CAMIÑO
ANDADO
POR: HENRIQUE FERNÁNDEZ-MON SÁNCHEZ

Estamos, disque, nos tempos da IA (Intelixencia

Artificial). Tempos convulsos de trocos constantes e
mesmo de incerto devir. A vida decorre por espazos
fractais fráxiles, inmensos, e ao tempo minúsculos.
Decorre en Santa Compaña por Universos Paralelos...
Decorre polas autoestradas das infindas espirais dos categoría de Pensamento Único tomando ás Univer-
enigmáticos Petróglifos Castrexos. Por exemplo, pode sidades e demais ensino en xeral, sihomesí, ao servizo
pasar polo burato dunha agulla, por un túnel ferroviario; dos seus intereses; desprazando as disciplinas
ou mesmo por circuítos siderais para nós descoñecidos humanistas para substituílas por un Fundamentalismo
e inimaxinables. Teño para min que somos o que Científico que rexeita a Creatividade Individual e toda
imaxinamos, e quizais moito máis aló do alén. Investigación que non sexa controlada por eles, e dese
Porén, vivimos tempos de grandes dúbidas parellas xeito vaia encamiñada a beneficiar os grandes Lobbys
ás grandes descubertas. E é aí onde a Solidariedade Mundiais envorcallados nunha Plutocracia Financieira
Humana debera presidir os nosos actos e actuacións. devastadora.
Solidariedade Universal inserida e baseada na A Mundialización, xa que logo, no plano humanista,
Fraternidade e na Pluralidade Racial e Cultural, tamén. penso que se ten de edificar e artellar en base á unha
O mundo, malia que cada vez ten máis habitantes Diversidade Multicultural e Multirracial nun Crisol de
e medran as desigualdades entre individuos, digo, mesturas tanto na contribución de ideas como na
camiña cara a unha Nova Era a ritmos frenéticos. Tan Convivialidade Harmónica equilibrada e planificada
é así que apenas nos dá tempo de asimilarmos os dende a Colectividade Cultivada pensando no ben
trocos que impoñen as Novas Tecnoloxías coas que común. Non esquezamos que o Mundo Bipolar finou;
nos atopamos dun día para outro. E as veces, os días e á altura, estamos inmersos nun mundo Multipolar
redúcense a horas e minutos nun constante chover ou de polaridades de maior ou menor intensidade
sobre mollado zugándonos nos miolos. marcadas polas liortas económicas enfrontadas entre
Teño para min, dou, que os Nacionalismos Patrióticos. si a gran escala e escapándose ao control dos Estados
Por exemplo “os de bandeiriñas e fetiches” de antas e dos gobernos distes.
e marcaxes -máis mentais que reais- agonían,
sihomesí, desfasados e desprazados polo efecto da
Globalización Económica sen mesuras que é quen en
realidade manda, ordena e condiciona as nosas vidas
marcándonos os tempos. Daquela, os Estados Nación
están a envorcar ou bascular –no caso da UE á que
pertencemos é evidente e flagrante-, todo o poder
económico nas mans dos magnates da tal UE pagado
a uns prezos moi caros pola cidadanía, e todo por ser
feito ás costas desta en base a unha competitividade
egoísta e sen límites.
O que recoce entón no pote -a parte de que até o momento
as Novas Tecnoloxías non ofrecen mellor calidade
de vida e asemade derreten o Estado de Benestar-. É
que, os sistemas fundamentados e cimentados sobor
do que foron o Capitalismo e o Comunismo chamado
real, fican obsoletos e tórnanse arcaicos e enfermizos
para unha Sociedade que xa non cre no Papá Noel
das falsas ideoloxías que os traizoou e que repousa
orfa e decadente, sendo asoballada e domeada coas
armas da mediocridade que inauguraron unhas Élites
de Novo Cuño. Isas que elevaron tal Mediocridade á

41
 AS HIPOCRISÍAS PATRIÓTICAS
(Nacido en Barcelona hai máis de 72 anos,
adoptado en Galicia como un galego máis e apátrida de convicción)
V
ivimos nunha sociedade excluínte, desde que
nacemos adóitannos a observar as diferenzas
destacalas e acentualas, acoutamos os
territorios que algún iluminado, indícanos que é nosa
“Patria”, ensínannos unha historia, que só pretende
ensalzar as nosas bondades e os nosos valores como
os únicos e sempre, moito mellores que os dos nosos
veciños, ensínannos unha versión da historia, pola que
nos fan crer, que somos uns heroes que en todas as
guerras, nas que nos vimos implicados, sempre foi para
vencer aos nosos inimigos, e que eles sempre eran os
malos, que querían usurparnos nosa patria e que nós
historicamente, defendémola case sempre, utilizando o
nome de Deus, coma se ese ente todopoderoso, quixese
que nos masacráramos uns a outros.
Non pensamos, en que todos os seres que habitamos
este mundo, deberiamos ter como única premisa, vivir
o tempo que nos corresponda, pero non vivir illados,
competindo uns contra outros, senón convivindo,
compartindo, colaborando, intercambiando as distintas
42
POR: PACO ASCON
habilidades coas que nacemos, independentemente
da cor da nosa pel, do grao de intelixencia con que o
universo dotounos, do sexo que nos corresponda, da
idade, independentemente das inmensas secuelas
(Relixións), que por desgraza os humanos crearon, para
non responsabilizarnos dos nosos propios actos.
En lugar diso, os seres humanos a diferenza dos animais,
cos que compartimos esta vida, creamos as diferenzas,
estados independentes, Fronteiras, Culturas, Clases
sociais, Sistemas capitalistas brutais, que contribúen de
forma miserable, ás feroces diferenzas de calidade de
vida, entre os habitantes deste mundo.
Pero somos aínda máis crueis, non nos conformamos
con iso, Para afianzar ese malsán patriotismo, creamos
símbolos falsamente históricos, para que os rabaños
nos que nos tentan converter, sigamos crendo que
somos os mellores, e inventamos Bandeiras, Esteladas,
Icurriñas, Brasóns, escudos, xugos, frechas, himnos
nacionais, e penalizamos co noso odio e incomprensión,
aos que non mostran fidelidade a eses falsos símbolos.
Por que non nos damos conta, que estamos neste
mundo, sen que ninguén sexa o iluminado que saiba
porqué nin para que?.
Que estamos, polo menos na nosa forma actual, por un
tempo limitado, que ademais non podemos controlar,
que ninguén pode controlar
Que somos materia, e que como tal, cando perdamos
a forma actual, non desapareceremos, senón que
adoptaremos outra forma, que non imos elixir nós.
Por que nos empeñamos en que algún tipo de Deus, Alá,
Buda, ou calquera outro dos inventos propios da nosa
irresponsabilidade, sáquenos as castañas do lume?.
Por que non tentamos ser solidarios cos nosos
contemporáneos, aínda que só sexa para facernos máis
felices, durante o tempo en que teñamos esa capacidade
de poder pensar?.
Por que non pomos todo o noso esforzo, en evitar as
diferenzas sociais?.
Por que lles negamos unha vez que existen, o paso, a
compartir a vida connosco, aos que escapan das guerras
que tanto proliferan neste mundo, porque encima
das penurias que pasan, chegan e levantámoslles
uns muros, cada vez máis inexpugnables, véndolles
morrer sen facer nada por evitalo, e non son perigosos
terroristas, nin fanáticos militares, son simplemente
familias, anciáns, novos, mulleres e nenos, esgotados
por unha fuxida chea de perigos e desventuras sen
fin, e deixámoslles morrer, sen compartir con eles nin
sequera un pouco de agarimo?.
Os fanatismos, ensináronnos a odiar, cando
reaccionaremos e diremos xa abonda, cando se deixará
de matar, no nome do que dicimos o noso Deus, aos que
din ter outro distinto.
Cando deixaremos de buscar refuxio neses entes á
nosa incompetencia, para resolver os nosos problemas
e dúbidas e aprenderemos a ser responsables dos
nosos erros, sen necesidade de que ninguén nos
absolva, nin teñamos que cantar un himno, envolvidos
nunha Bandeira, que alguén nos dixo un día que era o
noso símbolo patriótico, co fin de demostrar non se
que identidade?.
Cando deixaremos de envolver as nosas carencias, as
nosas miserias, as nosas inmundicias, nunha bandeira
se pode ser distinta á do noso veciño, mellor, para
demostrar falsamente que somos superiores?.
Cando derrubaremos todas esas fronteiras, que
historicamente levantamos pola falsa pretensión de
ser máis puros, máis listos, máis ricos, co ánimo de
distinguirnos dos demais, desprezándoos?.
Cando deixaremos de odiar?.
Cando deixaremos de pensar que nós somos os únicos
seres deste universo que merecemos atención?.
Cando deixaremos de desexar que aos nosos veciños
lles vaia peor aínda que non nos vaia mellor a nós?.
Cando seremos capaces de dedicar ese potencial
intelectual, do que tanto presumimos, en axudar a
aqueles que desgraciadamente non ten tanto, en lugar
de dedicalo a afundirlles?.
Cando comezaremos a responsabilizarnos dos nosos
actos sen buscar desculpas?.
Síntoo eu non son patriota, a miña única identidade é
ser humano neste momento, pertencer a este mundo
neste momento, tratar de ser feliz neste momento e
facer felices a todos aqueles aos que lles tocou vivir
este momento, nesta forma de vida e en calquera
outra, pois todos sabemos, que somos enerxía e
como tal nunca nos creamos, nin nos destruímos, só
transformámonos e quen sabe en qué ou en quen,
transformarémonos no futuro.
43
 FRASEOLOXÍA
POR: XOSÉ MANUEL FERNÁNDEZ MONTES

A
nosa lingua ten un amplo repertorio de frases
retranqueiras que condensan pensamentos e
reflexións. Sentencias fraseolóxicas cheas de
humor e sabedoría para aplicar a cada caso concreto
que se nos presente.
Recoméndovos o uso desta ferramenta sempre que
teñades ocasión e aquí vos deixo dous exemplos de
frases que vos poden sacar dalgún apuro e coas que
ides quedar caralludamente.

QUEN CHE PREGUNTOU?

Frase coloquial que se emprega nun contexto

desenfadado e informal para pararlle os pés a aquelas
persoas que son de moito falar e opinar. Esas persoas
que sempre teñen algo que dicir e que non calan nin
debaixo da auga. A parola é a súa dedicación preferida.
Todo o tempo lles é pouco para falar da súa vida e
aconsellar sobre calquera tema que se presente.
Pois ben, para cortarlle a leria a esta caste de persoas
poderiamos empregar un “vaite á merda!” ou un “cala a
boca!” pero coido que serían expresións moi bruscas e
desproporcionadas para o caso. Tampouco é cuestión
de caer na “maleducancia” habendo outros recursos no
amplo repertorio de saídas retranqueiras que atopamos
na fala do país.
Así, pois, e sen necesidade de recorrer á tradicional “quen
che deu vela/candea neste enterro?”, recoméndovos o
uso da expresión “quen che preguntou?” para pararlle
os pés aos falangueiros, entremetidos e sabichóns que
nos esgotan a paciencia.

DE HOXE NUN ANO!

Esta expresión é moi empregada na nosa cultura para

convocar á xente dun ano para outro despois dalgunha
visita ou celebración. As convocatorias están sempre
ao abeiro dunha festa ou cita anual entre familiares ou
amigos e por iso a xente está xa moi ilusionada coa
futura data de reencontro. Se coincidimos para o ano
será sinal de que estamos vivos e de que gozaremos
de novo, normal que amosemos euforia e ilusión.
Hai xuntanzas e reencontros que ben merecen unha
repetición e, a poder ser, unha repetición anual para
non perder o contacto e ter un motivo máis para
festexar. Pois ben, a fraseoloxía popular galega,
non conformándose co anterior, atopou axiña unha
variante ampliada que convida a non ter que esperar
tanto: “De hoxe nun ano, e de aquí a alá moitas veces”.
Entendedes a filosofía? Non esperedes chegar á meta,
gozade no camiño.

44
MUIÑEIRA “A DE CHANTADA”
A
Muiñeira de Chantada é a peza máis fermosa do
repertorio dos gaiteiros galegos e a única que
traspasou a fronteira como ritmo da modernidade
galega.
Moitos atribúen aos gaiteiros de Soutelo de Montes,
os famosos Cachafeiro, a súa composición, porque en
realidade eles foron os que a popularizaron e os que a
grabaron no ano 1928.
A historia da “Muiñeira” A de Chantada, atópase na
antiga Banda de Ferraias que se formou alá polo ano
1865, sendo os artífices dela os irmáns Ferraias de
ahí o nome, Antonio e Manuel Fernández Fiunte, alias
Os Ferraias.
Os irmáns eran naturais de Outeiro de Mariz, Parroquia
pertencente ao Concello de Chantada, na provincia de
Lugo.
Daquela era costume darlle nome ás casas e neste
caso sempre o tomaba do alcume dos habitantes da
mesma, polo que a casa onde vivían e impartían clases
de música e onde ensaiaba a propia banda era a casa do
Ferraias, sendo coñecida na actualidade por tal nome.
Antonio tocaba o Clarinete, e Manuel a Tuba e o Baixo,
e xunto con eles tocaban os fillos de Manuel, Victorino
que tocaba o Clarinete, Teodoro a Trompeta, Casemiro o
Bombardino e Indalecio que tocaba o Trombón.
Victorino naceu en Outeiro de Mariz no ano 1880 e xa de
mui cativo e coa música rondando pola casa, tivo moita
inquietude musical, tanto é así que arredor dos 15 anos,
polo 1895 colleu papel e pluma, e intentou darlle forma
POR: ARMANDO FERNÁNDEZ LÓPEZ
a unha canción popular que o seu tío Antonio e o seo
pai, xunto co resto da Banda, tocaban de oído, que era
a forma habitual de interpretar da época e así escribiu a
partitura desta peza que tanto ten dado que falar.
A Muñeira como tal, xa arranxada e ensaiada foi estreada
na festa de San Xoan da Veiga, parroquia limítrofe con
Outeiro de Mariz.
Dispois de popularizala a nivel local polo ano de 1923 e
coincidindo cando era director da Banda Teodoro o irman
de Victorino, unha actuación na parroquia do convento
de Chantada no que tamén actuaron os gaiteiros de
Soutelo de Montes foi interpretada a Muiñeira. Tanto aos
alí presentes, coma aos músicos de Soutelo abraioulles
a peza, e tivo que a Banda repetir a peza outra vez, e
así ata seis veces máis, polo que así os gaiteiros de
Soutelo memorizárona. Diste xeito arranxada puxérona
no seu repertorio, e viuse plasmada no ano 1928 cando
os mencionados gaiteiros grabaron o seu primeiro disco
no que incluían entre outras pezas a citada Muiñeira de
Chantada, arranxada para gaitas, sendo ésta a primeira
grabación da peza, o que non quere dicir nin determinar
nada da súa autoría como se querer facer crer.
A versión máis vendida da súa longa historia discográfica
é a de Son Lalín, grupo creado para o selo Xeira, polo
productor coruñés Gustavo Ramudo.
Esta versión, considerada pop, na que a corda
mesturouse coa gaita e o ritmo marcárono o baixo e a
batería, era bailable e puidose escoitar nos anos setenta
en tódalas discotecas de Europa. Seica se contabilizaron
unhas ventas de máis de cinco millóns de discos.
45
 AS NOSAS MÚSICAS
POR: XULIO COUXIL

ÚLTIMAS PUBLICACIÓNS
QUE NOS CHEGARON Á RADIO
Queremos facervos partícipes das “novidades musicais” das que dispoñemos
nas nosas emisións de radio “Semprengalicia” (en Radio Cornellà-104.2 FM)
e “Galegos no BAIX” (en Radio Sant Boi-89.4 FM). Aproveitando os textos que
informan detalladamente en diversos medios, e para facérvolo máis interesante,
reflexamos aquí as diferentes valoracións dos CDs que vos damos a coñecer.

HERDEIRAS. Libro-CD con poemas musicados e un audiovisual no que se aborda a represión

1
franquista en Galicia. Esta é a proposta de Herdeiras  o proxecto que Carmen Penim, voz do dúo
2nafronteira, presentou o día 23 de setembro no Teatro Principal de Compostela. O álbum conta
con música de Penim sobre poemas de Helena Villar, Carmen Blanco, Eva Veiga, Marga do Val e
Marta Dacosta, e inclúe varios artigos e a curtametraxe Bucle de Margarita Ledo Andión. Financiado
mediante crowdfunding, Herdeiras “fala de muller e dereitos, fala da construción da identidade, da
visibilización, do sentido de herdanza, recuperando historias de mulleres resistentes e solidarias,
represaliadas ás veces só por ter loitado por dereitos que hoxe consideramos obvios. E fala de
memoria, porque o esquecemento non trae a paz serena que queremos, porque non nos queremos
repetir e queremos sentirnos orgullosas de ser netas e fillas de mulleres fortes e dignas”, segundo
explica a presentación do álbum. Carmen Penin é capaz de transmitir calor e forte sensibilidade
en cada un dos seus temas na nosa lingua galega e tamén en castelán. Música e cantos ás nais e
mulleres do mundo…

Acaba de ver a luz un traballo que João Bieites e Rafael Quintía levaban moito tempo cociñando,
a lume manso como se fan as cousas con cariño e paixón.O Cd que presentaron,  “A Pedra do

2 Fundamento”, é un traballo discográfico inspirado na mitoloxía galega. Ese mundo tan fascinante
e poderoso que tan pouco se valora e que tanto risco corre de desaparecer. O presente traballo
musical recolle dez anos de composicións nunha escolma de 29 temas compostos uns para bandas
sonoras de documentarios e outros inéditos, pero todos eles co fío condutor da nosa mitoloxía
e unha sonoridade achegada, fundamentalmente, á música folque. O disco, para quen defende e
cre na autoxestión e no traballo artesanal, foi composto, interpretado, gravado e producido por
eles mesmos. Cómpre tamén lembrar que nalgúns dos temas contan coa colaboración de bos e
xenerosos amigos como Francisco Sutil, Antonio Vázquez, Alexandre Leiro, Xosé Feijoo, Rosalía
Rodríguez ou César Martínez.O arduo e minucioso labor de gravación, mestura e edición correu a
cargo de João Bieites. A magnífica maquetación e deseño da portada e libreto do CD foi obra do
deseñador gráfico Miguel-Ângelo Bieites e os textos de Rafael Quintía. Con este texto explica Rafael
no seu blog a presentación deste traballo tan interesante.

3 Neste mes de Novembro pasado presentou a seu proxecto Bolvoreta co álbum Vuelo, a nosa amiga
Lydia Botana. Segundo informa ela mesma no CD a súa proposta é “colectiva e internacinalista”
contando coas colaboracións de moitos músicos como Calle 13, Ojos de Brujo, La Pegatina, Illya
Kuryaki & The Valderramas, Bohemian Betyars, Flavia Coelho, La Trova Kung Fu… Son catorce
cancións que reflicten as influenzas musicais de París, Madrid, Biarritz, Barcelona, Cardiff, Buenos
Aires, Tenerife ou Rabat, ciudades nas que se foron gravando diferentes partes do álbum. Rock,
pop, reggae, ska, rumba, cumbia e canción popular mestúranse nos seus temas nos que emprega
o castelan, galego, francés ou italiano. Comezou a súa xira de presentación en Italia e seguirá por
Dinamarca, Xapón, Francia e Canarias, cunha visita a Galicia en novembro.

46
4 Dispostas para cantare. O Museo do Pobo Galego presentou este libro-CD no que recupera unha
selección de pezas sonoras dos milleiros que custodia o seu Arquivo do Patrimonio Oral e da
Identidade (APOI). O musicólogo Sergio de la Ossa foi o responsable de seleccionar as vinte e
catro pezas que o conforman  Romances, coplas, cancións de voda ou de sega, xotas ou muiñeiras
cantadas polos propios informantes en diferentes recollidas de sons populares conforman este
interesante traballo sobre a tradición musical galega que sae á luz en colaboración con Bodegas
Martín Códax. É unha conmemoración dos 40 anos de actividade e un agradecemento ás persoas
socias e colaboradoras do Museo, polo seu apoio.

No 2011 irrompía na escena musical galega María Xosé Silvar, de nome artístico SES, co seu primeiro
disco  Admirando a condición baixo o selo e produción da discográfica Airapro e ofrecendo once
temas de rhythm & blues, jazz, rock, ritmos latinos e son big band en galego. Sés partía dunha banda
anterior, Chámalle Xis!, un dos grupos gañadores do concurso Acoruna Son, apadriñado por Santiago

5 Auserón. Aínda que paseniñamente a artista foi acadando recoñecemento e un lugar propio a base
de sorprender cun directo potente e contestatario que a levou por todos os recunchos do país con
este traballo e cos posteriores Co xenio destrozado (Fol Música, 2013), Tronzar os valos (Fol Música,
2015) e Opoñerse á extinción (Fol Música, 2016), talvez o seu álbum máis traballado e combativo ata
o de agora e co que se elevou como referente claro dun novo xeito de canción-protesta reivindicativa
en temas de liberdades, igualdade e defensa da lingua. O venres 1 de decembro presentou, no
marco feira Culturgal de Pontevedra o que será o seu quinto disco  Readmirando a condición.
Entre o  Admirando  e o  Readmirando  entrarán as diferencias propias dun traballo autoproducido e
independente no que se refai o seu primeiro disco desde a súa perspectiva e experiencias actuais
e facendo del un traballo aínda máis persoal, se cabe, co que implica que ela mesma tome as
responsabilidades de produción e executivas. Readmirando a condición é tamén o tema combativo na
súa liña co que abre o disco, que está composto por doce tracks escritos, musicados e arranxados
pola propia Ses, que exerce nel de produtora musical e executiva. O disco só estará dispoñible á
venda nos concertos de Sés e na súa páxina web www.ses.gal.

6 O quinteto de L’Hospitalet de Llobregat con raíces galegas O Val das Mouras ven de presentar o
seu segundo disco de estudio A xustiza pola man (la Cúpula Music) no que recuncan na obra de
Rosalía de Castro, cousa que xa fixeran no seu anterior e primeiro disco Rosalía (Cases de la Música,
2015). O Val das Mouras é una formación de pop celta formada por cinco artistas e cunha proposta
baseada sobre textos da poeta Rosalía de Castro. En A xustiza pola man o grupo escolle aqueles
textos da autora sobre abusos do poder, inxustiza social, a explotación ou a emigración. Voz, frauta,
guitarra, violoncello e percusión son as súas bases propias pero no disco engádense ademais gaitas,
instrumentos da tradición galega, acordeón e teclados. Nos once temas deste traballo achegan
diferentes ritmos. Xota, muiñeira, pop ou ska mestúranse coa súa evidente referencia folk. O disco
xa pode escoitarse en Spotify e a distribución está dispoñible en outras plataformas dixitais.

O músico porriñés Pancho Álvarez, coñecido polo seu virtuosismo nos instrumentos de corda da

7
música tradicional e que formou parte dos grupos Na Lúa ou Matto Congrio, sacou ao mercado
o que será o seu quinto disco en solitario:  Celtis Australis  (Fol Música). Álvarez presenta neste
traballo 17 temas propios nos que tamén canta as letras para cuxa escrita contou coa colaboración
de escritores como Suso de Toro e Manuel Forcadela ademais de Magín Blanco. Tamén contou coas
colaboracións doutros músicos como Antón Seoane, Pablo Novoa, os irmáns Félix e Cástor Castro
Vicente, Xurxo Núñez, Carlos Beceiro, Gutier Álvarez, David Migoya, Álvaro Vieito, Miguel Argibay,
Álvaro Iglesias, Juan Álvarez, Maruxa Álvarez Solleiro e a voz de María Solleiro. O título do disco, que
se presenta en formato digipack, ten dous significados: por un lado pretende ubicar a Galicia como
o sitio dos celtas do sur, en contraposición aos considerados típicos países celtas do norte como
Irlanda ou Escocia, e por outra banda iste é o nome botánico do árbore Lodoeiro (almez ou lodón ou
flor de loto para os romanos). Pancho Álvarez preséntanos un disco optimista, aberto e creativo no
que se recollen ecos da nosa viaxeira historia musical e onde se encara modernidade e tradición.

47

O Franxoso na serra do Surés
A SANTA EUFEMIA
DE OURENSE
POR: XOSÉ LAMELA BAUTISTA
Santa Eufemia figura no grupo de Santos
importados ós cais a lenda e a tradición
os converteron en oriúndos de Galicia.
A
historia de Santa Eufemia comeza no ano cento
vinte do nacemento de Cristo... Estaba de viaxe
ó servizo do Emperador romano, Lucio Catilio
Severo, nobilísimo señor de Ourense, Tui e Braga,
mentres a súa muller chamada Calcia, que o agardaba
en Baiona, deu a luz nove fillas dun único parto, ás
que lles puxo os nomes de Genivera, Vitoria, Eumelia
(Eufemia), Xermana, Gemma, Marciana, Basilisa, Quiteria
e Ubilgesorte ou Liberata.
Ós dezasete anos, abrazaron a relixión cristiá as nove
irmás, con tanta fe que os seus pais fieis ós costumes
dos romanos, tentaron convencelas de que adorasen ós
seus deuses pagáns sen conseguilo. Decidiron fuxir da
súa casa, forzadas polas ameazas dos pais e porque
un anxo lles manifestou que a fuxida era do seu divino
agrado. Cada unha tomou, pois, o seu camiño polos
montes cara a onde non puidesen atopalas.
Eufemia chegou á cidade de Obobriga, lugar separado
dez leguas de Ourense, a un sitio que hoxe chaman
Cibrán e do que nos conta o Bispo Muñoz da Cova no
ano 1700 que xa “só quedan algunhas ruínas confusas
que os nativos sinalan, conservando a súa memoria, co
nome de Rúas de Santa Eufemia”.
O monte ó que Santa Eufemia se retirou, chamado
Franxoso, é tan escarpado que dá medo á vista. Alí
a piedade dalgúns fieis que lle enviaban alimentos,
permitiulle sobrevivir.
48
En plena persecución ós cristiáns ordenada por
Antonino Pío, no primeiro ano do seu imperio, baixou do
monte para predicar a gloria de Cristo, internándose na
cidade de Obobriga onde a detiveron, feriron e meteron
nun escuro calabozo. Vendo que non podían vencer a
súa firme fe en Cristo, condenárona á morte: levárona
os seus verdugos ó cume do Franxoso, tan alto e coas
penas tan afiadas e sobresaíntes que espantaban, e
lanzárona polo precipicio, pero, sostida polos anxos,
chegou á profundidade do val sen ningunha lesión.
Tiveron que atravesarlle o peito e o corazón cunha
espada para poder matala.
O martirio aconteceu no ano 140, cando tiña 19 anos
e, foi soterrada en Campelo, sitio próximo ó lugar de
Manín, entre os ríos Caldo e Limia.
O corpo de Santa Eufemia e dos seus dous compañeiros
que padeceron ó mesmo tempo no martirio, foi atopado
por unha pastora de Manín no citado val de Campelo
no ano 1090. No seu sepulcro, din que se achou unha
lápida coa seguinte inscrición:
Eumelia filia Lucij Casthilij
Severi Reguli, & Calfiae: Paf-
ta eft in hoc loco Chalcedo-
nio, in perfecucione Adriani
Era C.L.XXVIII
Eumelia filla de Lucio Catilio Severo Regulo, e de Calcia,
padeceu neste lugar Calcedonio na persecución de
Adriano ano cento corenta de Cristo.
Aparición do corpo da Santa
Unha pastora que gardaba ovellas en Campello, viu unha
man cun anel de ouro que saía dun sepulcro escondido.
Tomou o anel e quedo logo muda e así volveu ó seu
pai. Cando volveron e lle colocaron novamente o anel,
a súa filla falou, escoitándose xuntamente con voz do
ceo estas palabras: Aquí está o corpo de Santa Eufemia,
dáte présa en pasalo coa debida reverencia á Igrexa de
Santa Mariña (Santa María de Riocaldo). Así se fixo e
aínda que algunhas veces se tratou de sacalo de alí,
estorbouse con milagres.
Sesenta anos máis tarde, en 1159, veu o bispo Pedro
Seguín a Manín e con axuda dunha ilustre señora
chamada Estefanía, decide a súa translación a Ourense.
Sobrevén un accidente que deu moito que temer e
turbou a procesión do traslado da Santa. Como Manín
está na raia de Braga, parte da antiga Galicia, reclamaron
os portugueses a súa propiedade; e así, vindo moitos
plebeios e fidalgos, ata o punto de formar procesión,
con armas e especialmente con paus manexados con
destreza, quixeron impedir o seu traslado.
O Arcebispo de Braga e o Bispo Pedro Seguin de Ourense
mantiveron publicamente unha vibrante e elocuente
discusión sobre a súa propiedade, achegando cada un
datos sobre a orixe dos pais da santa.
Arbitrouse finalmente unha fórmula que consistiu en
percurar dous bois bravos e cerriles, e que vencidos
nun carro e posto nel o féretro e a urna dos mártires no
medio de Campelo, se ceibaron para que só o instinto
os guiase. Tomaron a dirección de Ourense, dirimindo a
pugna pola posesión dos seus restos.
ÉS GALÍCIA UN POBLE CELTA?
I LA SEVA LLENGUA?
POR: BARTOLOMÉ JIMÉNEZ CAZORLA

H
istoriadors i escriptors gallecs consideren que el
passat celta de Galícia és més irreal que històric.
Per un altre banda hi ha recents estudis científics
que rebel·len vincles genètics i connexions culturals
entre pobles com el gallec i l’irlandès.
Tanmateix es reconeix que les arrels de Galícia estan
vinculades a la cultura atlàntica, per la qual cosa ja és
hora que no estigui aïllada històricament,
En totes les migracions que van fer els celtes, la seva
llengua els va acompanyar allà on fossin, al segle I aC
s’estenien per gran part d’Europa, des de l’actual Turquia
(Galàcia) fins a Portugal. No obstant això les llengües
cèltiques van trobar refugi a la romanització a l’extrem
nord-occidental d’Europa, a les illes Britàniques.
A partir del segle II aC, els celtes acusen la creixent
pressió militar dels germans pel nord i, una mica
després, la dels romans pel sud. En poques dècades
«tota la Gàl·lia està ocupada», excepte Irlanda. De tota
manera, la presència romana a la Gran Bretanya va
ser també d’escassa durada, el que va permetre a les
llengües cèltiques d’aquesta illa (gal·lès) sobreviure i, Les llengües cèltiques van ser parlades pels pobles
més tard, tornar al continent (Bretanya). celtes, una sèrie de tribus de l’Europa Central i Occidental
Ja al segle III aC els romans van fer servir el terme galli que compartien unes característiques culturals similars:
per referir-se a diversos pobles celtes entre els quals creences religioses, estructura social, estils artístics,
hi hauria els gals, els gàlates, o regions com la Gàl·lia, sistemes de producció i altres, però sobretot, aquests
Gallaecia o Galizia. No obstant això, encara que els pobles parlaven una llengua comuna, o més aviat una
romans denominaven a les tribus amb els seus noms sèrie de dialectes intel·ligibles entre si com el Galaici
individuals, reconeixien certes característiques culturals (celtes del nord-oest d’Hispània) ó el Gaelige (celtes
entre aquestes. d’Irlanda)
Tot i que antigament van ser parlades àmpliament a
l’Europa occidental en el primer mil·lenni aC, des dels
temps romans han experimentat un declivi gradual, o bé
reemplaçades primer pel llatí i després per les llengües
romàniques a França, Portugal, Itàlia i Espanya, o bé
desplaçades i substituïdes per altres branques com
la germànica a les illes Britàniques i l’Europa Central o
l’eslava als Balcans, o bé per la dissipació i integració del
poble celta i de les seves llengües dins de noves realitats
històriques. Malgrat aquests fets, hi va haver petites
illes lingüístiques que van sobreviure bastant temps a
aquest influx, havent-hi testimonis de gàlates parlants
de llengua cèltica al segle IV dC.
Per finalitzar vull concloure que la cultura és una qüestió
de valors, idees, pensaments i formes d’actuar, per crear
un conjunt social, particular i diferent amb identitat,
produint un sentit de pertinença, com el poble gallec,
mitjançant la llengua com eina que transmeten els
mites, el ritus i les creences, en definitiva... la cultura.

49
 Una cuenta pensada para que autónomos, comercios,
despachos profesionales y pequeñas empresas se hagan
grandes.

1 /6
Cuenta Expansión Este número es indicativo del riesgo
del producto, siendo 1/6 indicativo de

Negocios Plus PRO

menor riesgo y 6/6 de mayor riesgo.

Banco de Sabadell, S.A. se encuentra adherido al

Fondo Español de Garantía de Depósitos de
Entidades de Crédito. La cantidad máxima
garantizada actualmente por el mencionado fondo
es de 100.000 euros por depositante.

Te abonamos el 10%
Condiciones revisables en función de la evolución del mercado. Serán de aplicación las que estén en vigor en el banco en el momento de la formalización.

de tu cuota de asociado*
-------------------------------------------------------------------------------------

0 + TPV + Hasta + Gratis

30€ mes
comisiones de Con condiciones preferentes. bonificación del 1% en la emisión de Servicio Kelvin Retail,
administración y nóminas y seguros sociales.2 información sobre el
mantenimiento.1 comportamiento de tu
negocio.3.

-------------------------------------------------------------------------------------
Llámanos al 902 383 666, identifícate como miembro de tu colectivo, organicemos una
reunión y empecemos a trabajar.

-------------------------------------------------------------------------------------
Documento publicitario. Fecha de emisión: Marzo 2017

* Hasta un máximo de 50 euros anuales por cuenta, con la cuota domiciliada. El abono se realizará durante el mes de enero del año siguiente.
Estas condiciones se mantendrán mientras se cumplan los requisitos establecidos en el contrato:
-Tener un ingreso regular trimestral por un importe mínimo de 10.000 euros (se excluyen los ingresos procedentes de cuentas abiertas en el grupo Banco Sabadell a nombre del mismo
titular).
-Y cumplir, como mínimo, dos de los siguientes requisitos: un cargo en concepto de emisión de nómina, un cargo en concepto de seguros sociales, un cargo en concepto de impuestos o
dos cargos en concepto de recibos. En caso de que el titular sea un comercio, es requisito obligatorio disponer de TPV con nuestra entidad. Se consideran comercios a los efectos de la
contratación de esta cuenta los que figuran en el listado publicado en www.bancosabadell.com/cuentaexpansionnegociosplus.
Estos requisitos son de cumplimiento mensual; si al tercer mes no se cumplen estas condiciones, automáticamente la Cuenta Expansión Negocios Plus PRO pasará a ser una Cuenta
Profesional.
1. Rentabilidad 0% TAE.
2. Si domicilias conjuntamente la emisión de nóminas y seguros sociales te bonificamos todos los meses el 1%, con un máximo de 30€/mes.
3. Contarás con un servicio periódico de información actualizada sobre el comportamiento de tu comercio, tus clientes y tu sector, para ayudarte en la toma de decisiones.

bancosabadell.com

AHEEEHAPACBMHKCHGJJINFKHNPAHEEEHA
BNFFFNBPJONLIDNHMGEKICJHNPBNFFFNB
Captura el código QR y GEOKFGFKMLKEJPIILEHHNCGJGKOBPGBFH
ADHCIIFBPMGPGPJJLGFPGEHACOGKEENFH

conoce nuestra news AJGOEMFDHAJEJEBJDGHGNGDAGKHIGKNNH

MIDKGEFBGLOPGDKFCEHHEGBAELGJHLNNH

‘Professional Informa’
MNNFFNEHCIHEJEFIDEGHGCPPAHFHADJAO
APBBBPAPGFCPGDKJLGFOEGFOCHBFBDJPP
HHHHHHHPHHPHPHHHHPPPHHHHHPHHPHPPH
 ASOCIACIÓN CULTURAL GALEGA ROSALÍA DE CASTRO
Federico Soler, 71 · Cornellà (Barcelona) · Tel.: 93 375 11 03
e-mail: acgrosaliadecastro@gmail.es facebook.com/lua_nova

Coa colaboración:

Secretaría Xeral da Emigración

Secretaría Xeral de Politica Lingüística