Praktikum Za Vjezbe Iz Ekonomike Preduzeca (Bico Car)

Mirha Bičo Ćar
PRAKTIKUM
ZA VJEŽBE
IZ
EKONOMIKE PREDUZEĆA
Sarajevo, 2005.
PRAKTIKUM ZA VJEŽBE
IZ EKONOMIKE PREDUZEĆA
Autor:
Mirha Bičo Ćar
Izdavač:
Ekonomski fakultet u Sarajevu
Izdvačka djelatnost
Glavni i odgovorni urednik:

Prof.dr. Muris Čičić
Urednik:
Prof.dr. Hasan Muratović
Lektor:
Renata Pantner
Recenzenti:
Prof.dr. Josip Laslo
Doc.dr. Kasim Tatić
Dizajn korica:
Smajil Ćar
Tiraž: 200
Sarajevo, 2005. godine
Na osnovu mišljenja Upravnog odbora Uprave za indirektno oporezivanje broj 15-03-05-30/05

od 15. 03. 2005. godine publikacija je oslobođea plaćanja poreza na promet proizvoda.
MIRHA BIČO ĆAR
PRAKTIKUM ZA VJEŽBE
IZ EKONOMIKE PREDUZEĆA
Sarajevo, 2005. godine

PREDGOVOR
Ovaj Praktikum je nastao sa ciljem da se studentima prve godine Ekonomskog fakulteta

u Sarajevu i Odjeljenja u Zenici olakša savladavanje gradiva iz Ekonomike preduzeća i
da im omogući što aktivnije učešće u radu na vježbama.
Sadržaj Praktikuma je tematski prilagođen dijelu programa za predmet Ekonomika

preduzeća koji se obrađuju na vježbama, a strukturom dinamici usvajanja novog gradiva i
periodičnih provjera znanja u toku semestra. Nešto više od stotinu zadataka u
Praktikumu je podijeljeno u trinaest poglavlja od kojih dva, peto i trinaesto, sadrže
zadatke za ponavljanje u cilju provjere znanja.
Mada se može koristiti za samostalan rad Praktikum je prvenstveno namijenjen za rad u

nastavi. U Praktikumu su sadržani neriješeni zadaci sa priloženim formulama i
redoslijedom radnji za rješavanje. Ovo bi trebalo usmjeriti studente da zadatke
jednostavno riješe u toku praktičnih vježbi i navede ih na primjenu teorijskog znanja
stečenog na predavanjima.
Na ovom mjestu želim se zahvaliti profesoru dr. Josipu Laslo i doc. dr. Kasimu Tatiću
koji su svojim savjetima, uputama i podrškom pomogli da dovršim ovaj rad, a svojim
recenzijama omogućili da Praktikum bude štampan. Također zahvalnost dugujem i
studentima Poslovne škole Ekonomskog fakulteta u Sarajevu i Odjeljenja u Zenici čiji
me entuzijazam naveo da ovaj materijal skupim u cjelinu i pretvorim u Praktikum.
U Sarajevu, 10. 02. 2005.
Mirha Bičo Ćar
Praktikum za vježbe iz str.5

Ekonomike preduzeća
SADRŽAJ
1. Stalna sredstva..............................................................................................................................................7
2. Obračun amortizacije ..................................................................................................................................8
2.1. Vremenski sistem za obračun amortizacije ...........................................................................................9
2.1.1. Metod konstantne amortizacije ..........................................................................................9
2. 1.2. Progresivna metoda dijelova ...........................................................................................13
2. 1.3. Degresivna metoda dijelova ...........................................................................................14
2. 1.4. Progresivna metoda rastuće stope ....................................................................................15
2. 1.5. Degresivna metoda opadajuće stope ...............................................................................16
2.2. Funkcionalni sistem amortizacije ....................................................................................................17
2.3. Kombinovani sistem amortizacije ...............................................................................................19
3. Obrtna sredstva ........................................................................................................................................23
3.1. Utvrđivanje potrebnih obrtnih sredstava, prosječnog koeficijenta obrta i prosječnog vremena
obrta ................................................................................................................................................25
3.2. Problem utvrđivanja optimalnog stanja zaliha ............................................................................ 27
3.3. Normiranje utrošaka osnovnog i pomoćnog materijala i utvrđivanja odstupanja od norme ......... 28
4. Troškovi ....................................................................................................................................................29
4.1. Koeficijent reagibilnosti troškova .................................................................................................30
4.2. Apsolutno fiksni troškovi …………...............................................................................................31
4.3. Relativno fiksni troškovi ................................................................................................................35
4.4. Varijabilni troškovi ……………….................................................................................................39
4.4.1 Proporcionalni varijabilni troškovi ………………………………….…………………….. 40
4.4.2. Varijabilni progresivni troškovi ...........................................................................................42
4.4.3. Varijabilni degresivni troškovi .............................................................................................46
4.5. Ukupni troškovi …………………............................................................................................... 50
4.6. Granični troškovi ……………...................................................................................................... 58
4.7. Metode diferenciranja fiksnih od varijabilnih troškova ................................................................60
4.7.1. Knjigovodstvena metoda ...................................................................................................... 60
4.7.2. Metoda ekstrapolacije i interpolacije ................................................................................. 62
4.7.3. Metoda najmanjih kvadrata ................................................................................................ 64
5. Zadaci za ponavljanje .............................................................................................................................. 66
6. Kalkulacije ............................................................................................................................................... 82
6.1. Diviziona kalkulacija .................................................................................................................... 83
6.2. Kalkulacija kuplovanih proizvoda ............................................................................................... 84
6.3. Kalkulacija ekvivalentnih brojeva .................................................................................................. 85
6.4. Dodatna kalkulacija ....................................................................................................................... 86
6.5. Kalkulacija u višepogonskom preduzeću ............................................................................. 87
6.6. Direct costing kalkulacija .............................................................................................................. 89
7. Produktivnost ............................................................................................................................................ 91
7.1. Naturalni metod mjerenja produktivnosti…................................................................................... 93
7.2. Naturalno - uslovni metod mjerenja produktivnosti...................................................................... 95
7.3. Radni metod mjerenja produktivnosti ............................................................................................ 97
7.4. Mjerenje produktivnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava tržišnom cijenom .................. 98
7.5. Mjerenje produktivnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava objektivno uslovljenom cijenom
koštanja ..................................................................................................................................... 100
7.6. Mjerenje produktivnosti kada se proizvodnja izražava društveno potrebnim radom .................. 101
8. Ekonomičnost ....................................................................................................................................... 104
8.1. Naturalno mjerenje ekonomičnosti ................................................................................................ 106
8.2. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava preko tržišnih cijena.08
8.3. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava preko objektivno
uslovljenih troškova ..................................................................................................................... 109
9. Utvrđivanje finansijskog rezultata ........................................................................................................ 118
10. Rentabilnost ........................................................................................................................... 123
11. Prag korisnosti ................................................................................................................................... 129
12. Primjena praga korisnosti ................................................................. ................................................... 136
13. Zadaci za ponavljanje ......................................................................................................................... 145

1. STALNA SREDSTVA
Sredstva za rad su elementi proizvodnje kojima radnici u procesu proizvodnje djeluju

na predmete rada.
Osnovne karakteristike stalnih sredstava:

- vijek trajanja duži od godinu dana (vrijeme, odnosno trajanje obrta sredstava),
- koeficijent obrta stalnih sredstava je manji od 1,
- velika vrijednost,
- postupno prenošenje vrijednosti stalnih sredstava na gotove proizvode uz
zadržavanje nepromijenjene upotrebne vrijednost,
- upotrebna vrijednost se ne mijenja u toku vijeka trajanja stalnog sredstva, bez obzira
na smanjenje vrijednosti stalnih sredstava.
Stalna sredstva mogu biti:

- u obliku stvari
- u obliku dugoročnih prava, potraživanja i razgraničenja.
Stalna sredstva u obliku stvari mogu biti 1 :

- u pripremi,
- u upotrebi,
- van upotrebe.
1
Detaljne klasifikacije sredstava, grafički prikazane, mogu se vidjeti u knjizi Klobučar Janko:
Računovodstvo, 2. izd., Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, 2000. str. 37.

2. OBRAČUN AMORTIZACIJE
Amortizacija predstavlja postepeno prenošenje vrijednosti stalnih sredstava na gotove

proizvode i usluge. To je vrijednosni izraz trošenja stalnih sredstava (procijenjena
vrijednost).
Smanjenje vrijednosti stalnih sredstava nastaje zbog:

- protoka vremena,
- upotrebe stalnih sredstava (obavljanja funkcije – tj. proizvodnje učinaka),
- zastarjevanja, tj. proizvodnje savršenijih stalnih sredstava iste vrste.
Obavezi obračuna amortizacije podliježu stalna sredstva u upotrebi, (izuzimajući

zemljište, javne puteve, tunele, mostove, šume i sl.) te materijalna prava, osnivačna
ulaganja i goodwill.
Zadaci amortizacije su:

- što vjernije odraziti trošenje stalnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti,
- odrediti dio vrijednosti stalnog sredstva koji je prenesen na proizvode i usluge,
- osigurati obnavljanje dotrajalih stalnih sredstava, a time i kontinuitet procesa
reprodukcije.
Osnova za obračun amortizacije može biti:

- nabavna vrijednost (fakturna vrijednost plus vezani troškovi nabavke),
- revalorizovana vrijednost,
- reprodukciona vrijednost.
Sistemi i metodi za obračun amortizacije:

1.) Vremenski sistem
- Metod ravnomjerne amortizacije
- Metod progresivne amortizacije – Metod dijelova i metod rastuće stope
- Metod degresivne amortizacije – Metod dijelova i metod opadajuće stope
2.) Funkcionalni sistem
3.) Kombinovani sistem
Ak – amortizacioni iznos za period k

OVk – otpisana vrijednost stalnog sredstva na kraju k-te godine
SVk – sadašnja, neotpisana vrijednost stalnog sredstva na kraju k-te godine
%ak – stopa amortizacije za period k
%OVk – stopa otpisane vrijednosti
%SVk – szopa sadašnje vrijednosti
Δ% a – diferencija stope amortizacije ( promjena stope amortizacije )
Δ A – diferencija – razlika između dva godišnja iznosa amortizacije
nq – ukupni planirani učinci ( ukupna proizvodna sposobnost stalnog sredstva)
Up – učinci planirani – godišnji
Usk – učinci stvarni – godišnji
a – amortizacija po učinku

2.1. VREMENSKI SISTEM ZA OBRAČUN AMORTIZACIJE
2.1.1. METOD KONSTANTNE AMORTIZACIJE
Amortizacione kvote su jednake u svim obračunskim periodima!
A1 = A2 = A3 = …. = Ak = … = An
Na
A=
n
100%
%a =
n
Na ⋅ %a k
Ak =
100
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ∑i =1 Ai
k
(A je const.)
OVk = k x A
SVk = Na − OVk = Na − ∑i =1 Ai = Na − k ⋅ A
k
(A je const.)
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
% OVk = k x %a
SVK
% SVk = ⋅ 100
Na
% SVk = 100% - % OVk
ZADATAK 2.1.1.1.
Izvršite obračun amortizacije za stalno sredstvo nabavne vrijednosti 3.000,00 KM, vijeka
trajanja 3 godine primjenom konsantne metode za obračun amortizacije. Rezultate
prikažite tabelarno!
Na = 3.000,00 KM
n = 3 godine
A= Na/n
%a = 100/n
God. Na: %a A OVk SVk %OVk %SVk

%a=100%/n A= Na/n kxA Na - OVk % OVk = k x %a 100% - % OVk
1 3.000
2 3.000
3 3.000

ZADATAK 2.1.1.2.
Za stalno sredstvo fakturne vrijednosti 8.000,00 KM, vijeka trajanja 5 godina utvrdite
amortizacioni iznos, stopu amortizacije, otpisanu vrijednost na kraju 3 godine, sadašnju
vrijednost na kraju 4 godine, stopu otpisane vrijednosti na kraju 2 godine i stopu
sadašnje vrijednosti na kraju 3 godine. Vodite računa da je prevoz stalnog sredstva od
proizvođača do kupca koštao 1.000,00 KM, te da su troškovi montaže, puštanja stalnog
sredstva u pogon i testiranja iznosili ukupno 1.000,00 KM.
Fa = 8.000,00 KM
n = 5 godine
Tprevoza = 1.000,00 KM
Ttest = 1.000,00 KM
Na = ?
Na = Fa + Tprev. + Ttest.
A= Na/n
A=
%a = 100/n
%a =
OV3= 3 x A
OV3=
SV4= Na – (OV4) = Na – (4xA)
SV4=
%OV2= (OV2 / Na )x 100
%OV2=
%SV3= [(Na – 3xA )/ Na ] x 100
%SV3=

ZADATAK 2.1.1.3.
U 1999. godini smo počeli graditi poslovnu zgradu sa 12 spratova. Ukupna vrijednost
zgrade je 6.000.000, 00 KM. Stopa amortizacije je 20%. Izvršiti obračun amortizacije
ako je zgrada puštena u upotrebu na sljedeći način:
a.) 01. 01. 2000. pola zgrade, obračun amortizacije izvršiti za 2000. godinu.
b.) 01. 07. 1999. god. puštena u upotrebu cijela zgrada;
c.) 01. 07. 1999. god. u upotrebu je pušten dio zgrade od 6 spratova;
d.) 01. 01. 2000. u upotrebu je pušteno 8 spratova ;
e.) 01. 03. 2000. u upotrebu su pušteni 1., 2., i 3. sprat zgrade, 31. 07. 2000. još tri
sprata, a 01. 12. 2000. završeni su finalni radovi i na preostalom dijelu zgrade;
f.) 01. 07. 1999. u upotrebu su puštena 4 sprata, tri mjeseca kasnije 2 sprata, a ostatak
zgrade je u upotrebu pušten u februaru (28. 02.) naredne godine. Obračun
amortizacije izvršiti za 1999. godinu i za 2000.
g.) 31.05.1999. u upotrebu su pušteni spratovi 1. do 5., dva mjeseca kasnije 6., 7. i 8.
sprat, a prvog novembra završeni su finalni radovi na preostalom dijelu zgrade.
Na = 6.000.000,00 KM
%a = 20%
n = 100/ %a
n = 100/20 =
A = Na/n
A=
a.) amortizacija za pola zgrade za cijelu godinu:
A ½ = ½ x A = …………………………………………………………………………..
b.) amortizacija za pola godine, za cijelu zgradu:
A ½ = ½ x A =………………………………………………………………………….
c.) amortizacija za šest mjeseci, za šest spratova:

d.) od 01. 01. 2000. amortizacija za osam spratova:
e.) od 01.03.2000. amortizacija za tri sprata:
31. 07. 2000. amortizacija za tri sprata:
01.12.2000. amortizacija za ostatak zgrade:

2.1.2. PROGRESIVNA METODA DIJELOVA
Amortizacione kvote svake godine RASTU!
A1 <A2 < A3 < …. < Ak < … < An
Obračun broja dijelova - ukupan broj dijelova
∑
n
i =1
i = 1 + 2 + ... + n
n( n + 1)
∑
n
i =1
i=
2
Vrijednost jednog dijela
Na
Vd =
∑
n
i =1
i
Ak = vrijednost jednog dijela x br. dijelova u god. k
Ak = vrijednost jednog dijela x k
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ∑i =1 Ai
k
SVk = Na − OVk = Na − ∑i =1 Ai
k
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SVK
% SVk = ⋅ 100
Na
ZADATAK 2.1.2.1.
trajanja 3 godine primjenom progresivne metode dijelova. Rezultate prikažite tabelarno!
Na = 3.000,00 KM
n = 3 godine
obračun broja dijelova =
Vd =
God. Na: Br.dij. Vd A OVk SVk %OVk %SVk

Br.dij.xVd Σ Ak Na -=Σ Ak (OVk/Na)x100 (SVk/Na)x100
1 3.000
2 3.000
3 3.000

2.1.3. DEGRESIVNA METODA DIJELOVA
Amortizacione kvote svake godine OPADAJU!

A1 >A2 > A3 > …. > Ak > … > An
Obračun broja dijelova - ukupan broj dijelova
∑
n
i =1
i = 1 + 2 + ... + n
n(n + 1)
∑
n
i =1
i=
2
Vrijednost jednog dijela
Na
Vd =
∑
n
i =1
i
Ak = vrijednost jednog dijela x br. dijelova koji se obračunava u god. k
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ∑i =1 Ai
k
SVk = Na − OVk = Na − ∑i =1 Ai
k
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SVK
% SVk = ⋅ 100
Na
Broj dijelova koji se u godini obračunavaju opada od najvećeg (od n ) za prvu godinu do
jedan u posljednjoj godini u vijeku trajanja stalnog sredstva.
ZADATAK 2.1.3.1.
Izvršite obračun amortizacije za stalno sredstva nabavne vrijednosti 3.000,00 KM, vijeka
trajanja 3 godine primjenom degresivne metode dijelova. Rezultate prikažite tabelarno!
Na = 3.000,00 KM
n = 3 godine
obračun broja dijelova=
Vd =
God. Na: Br.dij. Vd A OVk SVk %OVk %SVk
Br.dij. · Vd Σ Ak Na -Σ Ak (OVk/Na) ·100 (SVk/Na) ·100
1 3.000,00
2 3.000,00
3 3.000,00

2.1.4. PROGRESIVNA METODA RASTUĆE STOPE
Amortizacione kvote svake godine RASTU!

A1 <A2 < A3 < …. < Ak < … < An
%a1 <%a2 < %a3 < …. < %ak < … < %an
Δ% a - diferencija stope amortizacije (promjena stope amortizacije)

Δ A - diferencija godišnjeg iznosa amortizacije
Diferencija stope amortizacije (promjena stope amortizacije) je kod progresivne metode

UVIJEK POZITIVNA VRIJEDNOST!
Na ⋅ %a k
Ak =
100
Na ⋅ Δ %a
ΔA =
100
%ak = %a1 + (k-1) Δ%a
%a1 = ½ (Δ%a) ( 1-n) + 100/n
Ak = A1 + (k-1) ΔA
k
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ⋅ [2 A1 + (k − 1) ⋅ ΔA]
2
k
SVk = Na − OVk = Na − ⋅ [2 A1 + (k − 1) ⋅ ΔA]
2
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SVK
% SVk = ⋅ 100
Na
ZADATAK 2.1.4.1.
trajanja 3 godine primjenom progresivne metode rastuće stope, ako se zna da je
diferencija stope amortizacije 2%. Rezultate prikažite tabelarno za sve godine!
Na = 3.000,00 KM
n = 3 godine
%a1 =
God. Na: %ak Ak OVk SVk %OVk %SVk

%a1+(k-1) · Δ%a (Na x %ak)/ 100 Σ Ak Na -Σ Ak (OVk/Na) ·100 (SVk/Na) ·100
1 3.000,00
2 3.000,00
3 3.000,00

2.1.5. DEGRESIVNA METODA OPADAJUĆE STOPE
Amortizacione kvote svake godine OPADAJU!

A1 >A2 > A3 > …. > Ak > … > An
Na ⋅ %a k
Ak =
100
Na ⋅ Δ %a
ΔA =
100
%ak = %a1 + (k-1) Δ%a
%a1 = ½ (Δ%a) ( 1-n) + 100/n
Ak = A1 + (k-1) ΔA
k
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ⋅ [2 A1 + (k − 1) ⋅ ΔA]
2
k
SVk = Na − OVk = Na − ⋅ [2 A1 + (k − 1) ⋅ ΔA]
2
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SVK
% SVk = ⋅ 100
Na
ZADATAK 2.1.5.1.
trajanja 3 godine primjenom degresivne metode opadajuće stope, ako se zna da je
razlika stopa amortizacije 4%. Rezultate prikažite tabelarno za sve godine!
Na = 3.000,00 KM
n = 3 godine
%a1 =
God. Na: %ak Ak OVk SVk %OVk %SVk

%a1+(k-1) · Δ%a (Na · %ak)/ 100 Σ Ak Na -Σ Ak (OVk/Na) ·100 (SVk/Na) ·100
1 3.000,00
2 3.000,00
3 3.000,00

2.2. FUNKCIONALNI SISTEM ZA OBRAČUN AMORTIZACIJE
Amortizacija obračunata po ovom sistemu je funkcija učinaka proizvedenih na stalnom

sredstvu.
Prednost:
precizno utvrđivanje troškova stalnih sredstava
Nedostatak :
moguće neizvršavanje trećeg zadatka amortizacije (obezbjeđenje zamjene dotrajalih
stalnih sredstava)
A = Na/nq
Nq = Up ·n
Up = nq/n
A=U·a
OVk = Σ Ak = A1+A2+...An
SVk = Na - OVk
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SV
% SVk = K ⋅ 100
Na
ZADATAK 2.2.1.
Primjenom funkcionalnog sistema izvršiti obračun amortizacije za stalno sredstvo
nabavne vrijednosti 40.000,00 KM, vijeka trajanja 4 godine, čija se ukupna proizvodna
sposobnost procjenjuje na 20.000 komada proizvoda.
Godišnja proizvodnja ostvarena na ovom stalnom sredstvu bila je kao u tabeli (ispod).
Izvršite obračun planske i stvarne amortizacije.
Na = 40.000,00 KM
n = 4 godine
a=
God. Na: a Up Ak OVk SVk %OVk %SVk

Na/nq (kom) Us·a Σ Ak Na -Σ Ak (OVk/Na) ·100 (SVk/Na) ·100
1 40.000,00 5.000
2 40.000,00 5.000
3 40.000,00 5.000
4 40.000,00 5.000

Godina: Na: Us
1 40.000,00 8.000
2 40.000,00 6.000
3 40.000,00 5.000
4 40.000,00 1.000
Godina: Na: Us
(kom)
1 40.000,00 7.000
2 40.000,00 8.000
3 40.000,00 5.000
4 40.000,00 6.000
Godina: Na: Us
(kom)
1 40.000,00 9.000
2 40.000,00 8.000
3 40.000,00 3.000
4 40.000,00 0
Godina: Na: Us
(kom)
1 40.000,00 6.000
2 40.000,00 5.000
3 40.000,00 4.000
4 40.000,00 3.000
Godina: Na: Us
(kom)
1 40.000,00 15.000
2 40.000,00 0
3 40.000,00 0
4 40.000,00 0

2.3. KOMBINOVANI SISTEM ZA OBRAČUN AMORTIZACIJE
Osnovica za obračun amortizacije - nabavna vrijednost

- funkcije (učinci) proizvedeni na stalnom sredstvu
- vrijeme korištenja stalnog sredstva
Prednost:
- izvršavanje svih zadataka amortizacije (precizno utvrđivanje troškova stalnih sredstava
i obezbjeđenje zamjene dotrajalih stalnih sredstava)
Na
Av =
n
Na
a=
nq
A f= U · a
Av > A f ⇒ Ak =Av
A f > Av ⇒ Ak =A f
OVk = A1 + A2 + A3 + ... + Ak = ∑i =1 Ai
k
SVk = Na - OVk
OVK
%OVk = ⋅ 100
Na
SV
% SVk = K ⋅ 100
Na
ZADATAK 2.3.1.
Primjenom kombinovanog sistema izvršiti obračun amortizacije za stalno sredstvo
nabavne vrijednosti 40.000,00 KM, vijeka trajanja 4 godine, čija se ukupna proizvodna
sposobnost procjenjuje na 20.000 komada proizvoda.
Godišnja proizvodnja ostvarena na ovom stalnom sredstvu bila je kao u tabeli.
Na = 40.000,00 KM
n = 4 godine
a=
God. Na Us a Af Av Ak OVk SVk %OVk %SVk

Na/nq Us·a Na/n Σ Ak Na -Σ Ak (OVk/Na) ·100 (SVk/Na) ·100
1 40.000 8.000
2 40.000 6.000
3 40.000 5.000
4 40.000 1.000

God Na: Us
1 40.000 7.000
2 40.000 8.000
3 40.000 5.000
4 40.000 6.000
God Na: Us
1 40.000 6.000
2 40.000 5.000
3 40.000 4.000
4 40.000 3.000
God Na: Us
1 40.000 9.000
2 40.000 8.000
3 40.000 3.000
4 40.000 0
God Na: Us
1 40.000 15.000
2 40.000 0
3 40.000 0
4 40.000 0

Po uzoru na predhodne riješi sljedeće zadatke:
ZADATAK 2.1.
Izvršite obračun amortizacije za stalno sredstvo nabavne vrijednosti 40.000,00 KM,
vijeka trajanja 4 godine:
a.) metodom progresivne amortizacije – rastuće stope, ako je Δ%a = 4%,
b.) metodom degresivne amortizacije – opadajuće stope, ako je Δ%a = -6 %,
c.) utvrditi OV3, SV2, % SV3, % OV2, ako je diferencija stope amortizacije 5%,
d.) metodom linearne amoritizacije,
e.) metodom dijelova – progresivne amortizacije,
f.) metodom dijelova – degresivne amortizacije.
ZADATAK 2.2.
Za stalno sredstvo nabavne vrijednosti 42.000,00 KM, vijeka trajanja 6 godina izvršiti
obračun amortizacije primjenom: metode konstantne amortizacije, progresivne metode
dijelova i degresivne metode dijelova (za ovaj slučaj uzeti vijek trajanja 7 godina).
ZADATAK 2.3.
Za stalno sredstvo nabavne vrijednosti 100.000,00 KM, vijeka trajanja 8 godina izvršiti
obračun amortizacije degresivnom metodom promjenjive stope, ako je diferencija
amortizacione stope 1%. Primjenom odgovarajućih formula utvrditi OV3, SV5, %OV7,
%SV8.
ZADATAK 2.4.
U preduzeću Polet širi se obim poslovanja. Zbog toga preduzeće iznajmljuje nove
prostorije i kupuje novi namještaj za njihovo opremanje. 16 kancelarija će biti jednako
opremljene. Ukupna nabavna vrijednost namještaja je 32.000,00 KM. Utvrdite troškove
amortizacije za namještaj, u 2003. i 2004. godini, ukoliko se zna da je:
- 01. 03. 2003. iznajmljeno i opremljeno 6 kancelarija,
- 30. 04. 2003. iznajmljeno i opremljeno 6 kancelarija,
- 01. 07. 2004. iznajmljeni su i opremljeni preostali kancelarijski prostori.
Prilikom obračuna amortizacije koristite amortizacionu stopu od 10%.

ZADATAK 2.5.
Primjenom funkcionalnog i kombinovanog sistema za obračun amortizacije izvršite
obračun amortizacije (planski i stvarni) za kamion nabavne vrijednosti 150.000,00 KM
vijeka trajanja 10 godina za koji se procjenjuje da može godišnje preći 180.000
kilometara. Podaci o stvarno pređenoj kilometraži su dati u tabelama.
a.)
God. Us (km)
1 150.000
2 190.000
3 185.000
4 180.000
5 170.000
6 150.600
7 160.000
8 180.000
9 200.000
10 0
b.)
God. Us (km)
1 150.000
2 160.000
3 185.000
4 180.000
5 140.000
6 150.600
7 160.000
8 170.000
9 120.000
10 100.000
6.)
Primjenom funkcionalnog sistema za obračun amortizacije izvršite obračun amortizacije
za stalno sredstvo nabavne vrijednosti 10.000,00 KM vijeka trajanja 5 godina za koji se
procjenjuje da može godišnje ostvariti 500.000 učinaka. Podaci o ostvarenim učincima
su dati u tabelama.
God. Us
1 600.000
2 650.000
3 500.000
4 700.000

3. OBRTNA SREDSTVA
Osnovne karakteristike obrtnih sredstava:

- vijek trajanja kraći od godinu dana (vrijeme odnosno trajanje obrta sredstava),
- koeficijent obrta obrtnih sredstava je veći od 1,
- relativno mala vrijednost,
- prijenos vrijednosti obrtnih sredstava na gotove proizvodese dešava odjednom uz
gubitak upotrebne vrijednost i promjenu oblika obrtnih sredstava,
- upotrebna vrijednost se mijenja kako se dešava metamorfoza oblika obrtnih
sredstava (novac – sirovine i materijali – prelazni tehnološki oblici - proizvodnja u
toku - gotovi proizvodi – potraživanja od kupaca - novac).
Cilj preduzeća jeste optimizirati visinu obrtnih sredstava:

- višak obrtnih sredstava povećava troškove (i računovodstvene i oportunitetne),
- manjak obrtnih sredstava otežava ili onemogućava tok procesa reprodukcije.
Optimalna visina obrtnih sredstava omogućava nesmetano odvijanje procesa

reprodukcije uz minimalne troškove obrtnih sredstava. Brzinu kojim se obrću sredstva
pokazuje koeficijent obrta 2 .
To – vrijeme trajanja obrta (vrijeme obrta se uvijek zaokružuje na cijeli broj)

Ko - koeficijent obrta
P - (godišnji) promet
S - (prosječno angažovana) sredstva
Ko - prosječni koeficijent obrta
To - prosječno vrijeme obrta
Σ Pi – ukupan promet
Σ Si – ukupna (angažovana) sredstva
PA - promet sredstava u pojavnom obliku A
SA - prosječno angažovana sredstva u pojavnom obliku A
M - ukupni utrošak materijala
ms - utrošak materijala po proizvodu (stvarni)
mn - normirani utrošak materijala o proizvodu
Q - količina proizvoda (proizvodnja)
Tz – ukupni troškovi zaliha
Ts – ukupni troškovi skladištenja
Tn – ukupni troškovi narudžbi
ts – troškovi skladištenja po jedinici prosječne zalihe
tn – troškovi jedne narudžbe
2
Kooefcijent obrta je broj koji pokazuje koliko puta se sredstva obrnu u toku jednoe poslovne godine ili
drugog obračunskog perioda ( mjeseca, i sl.)

360
To =
Ko
360
Ko =
To
360 = To x Ko
P = S x Ko
P
S=
Ko
P
Ko =
S
∑
n
i =1
S i = S1 + S 2 + S 3 + ... + S n
∑
n
i =1
Pi = P1 + P2 + P3 + ... + Pn
∑
n
Pi
Ko = i =1
∑
n
i =1
Si
360
To =
Ko
M
m =
Q
M = m⋅Q
Δm
% Δm = ⋅ 100
ms
Tn = tn · broj narudžbi
Ts = ts · stanje prosječnih zaliha
Tz = Ts + Tn

3.1. UTVRĐIVANJE POTREBNIH OBRTNIH SREDSTAVA, PROSJEČNOG
KOEFICIJENTA OBRTA I PROSJEČNOG VREMENA OBRTA
ZADATAK 3.1.1.
U 1999. godini ostvaren je promet od 7.000.000,00 KM. Obrtna sredstva su iznosila

1.750.000,00 KM. Naći vrijeme i koeficijent obrta sredstava.
Kolika su obrtna sredstva potrebna u 2000. godini, ako se planira porast prometa za
3.000.000,00 KM u odnosu na prethodnu godinu, uz isto vrijeme trajanja obrta.
1999. 2000.
P1 = 7.000.000,00 KM ΔP = 3.000.000,00 KM
S1 = 1.750.000,00 KM To2 =
Ko1 =?
Ko2 =
Ko1 = P/S
P2 =
Ko1 =
S2 = ?
S2 = P2/Ko2
To1 =?
S2 =
T o1 = 360/Ko
To1 =
ZADATAK 3.1.2.
Utvrditi promet koji se može očekivati za 2000. godinu, ako preduzeće raspolaže sa
prosječnim obrtnim sredstvima od 10.000,00 KM i ako je vrijeme obrta 6 dana.
Naći za koliko postotaka bi se promet u 2001. godini povećao u odnosu na stanje iz
prethodne godine, ako bi se koeficijent obrta povećao za 12 obrtaja.
2000. 2001.
To1= 6 dana ΔKo = +12 obrta
S1 = 10.000,00 KM S2 = 10.000,00 KM
Ko1 =? P2 =
Ko1 = 360/To1 P2 = S2 · Ko2
Ko1 = P2 =
%ΔP =?
P1 = ? ΔP
%ΔP = ⋅ 100
P1 = S1·Ko1 P1
P1 = %ΔP =
P1 = %ΔP =

ZADATAK 3.1.3.
Preduzeće ima slijedeću strukturu obrtnih sredstava, stanje prometa i vrijeme prometa po
pojedinim vrstama sredstava:
Godišnji Trajanje obrta Koeficijent obrta Sredstva

promet
OPIS P To = 360 / Ko Ko = 360 / To S = P/Ko
Novac i HOV 60.000,00 60
Materijal 90.000,00 90
Proizvodnja u toku 80.000,00 10
Gotovi proizvodi 50.000,00 18
Potraživanja od kupaca 100.000,00 25
Na osnovu datih podataka utvrditi potrebna obrtna sredstva (po vrstama sredstava),
prosječan koeficijent obrta, prosječno vrijeme obrta, te stvarno potrebna obrtna sredstva
ukoliko je moguće ukupna sredstva umanjiti na ime iznosa amortizacije od 1.000,00
KM. Definisati akcije preduzeća u vezi sa stanjem obrtnih sredstava, ako preduzeće
raspolaže sa : a.) 30.000,00 KM obrtnih sredstava, b.) 39.000,00 KM obrtnih
sredstava.
∑i =1 Pi = P1 + P2 + P3 + ... + Pn
n
∑
n
i =1
S i = S1 + S 2 + S 3 + ... + S n
∑
n
Pi
Ko = i =1
∑
n
i =1
Si
360
To =
Ko
Ukupno potrebna sredstva.......................................................

Umanjenje sredstava na ime amortizacije...............................
Stvarno potrebna obrtna sredstva.............................................
a. ) Raspoloživa obrtna sredstva..............................................
..................................................................................................
Ukupno potrebna sredstva.......................................................

Umanjenje sredstava na ime amortizacije...............................
Stvarno potrebna obrtna sredstva.............................................
b. ) Raspoloživa obrtna sredstva..............................................
..................................................................................................

3.2. UTVRĐIVANJE OPTIMALNOG STANJA ZALIHA
Optimalno stanje zaliha je ono pri kojem se minimiziraju ukupni troškovi zaliha 3 .
Tn = tn · broj narudžbi
Ts = ts · prosječne zalihe
Tz = Ts + Tn
ZADATAK 3.2.1.
Godišnja potreba za materijalom je 3000 kg materijala »C«. Troškovi jedne narudžbe su

30,00 KM. Troškovi skladištenja materijala »C« iznose 0,20 KM po kilogramu prosječne
zalihe.
Utvrditi optimalno stanje zaliha i optimalan broj narudžbi materijala »C«.
Mu = 3000 kg.
tn = 30,00 KM / narudžba
ts = 0,20 KM / kg. prosječne zalihe
(1) (2) = Mu / (1) (3) = (2) / 2 (4) = (1) · tn (5) = (3) · ts (6) = (4) + (5)
Br. Količina materijala Prosječne Troškovi Troškovi Ukupni troškovi
Narudžbi naručenog u jednoj zalihe naručivanja skladištenja zaliha
narudžbi
Tn Ts Tz = Tn+ Ts
3
Osim prikazanog - tabelarnog načina za utvrđivanje optimalne razine zaliha i optimalnog broja narudžbi
koristi se i skraćeni obrazac, detaljnije vidjeti u Schroeder Roger: Upravljanje proizvodnjom, Odlučivanje
u funkciji proizvodnje, 4.izd., Zagreb, Mate, 2001., str.588.

3.3. NORMIRANJE UTROŠAKA OSNOVNOG I POMOĆNOG MATERIJALA I
UTVRĐIVANJA ODSTUPANJA OD NORME
ZADATAK 3.3.1.
Ostvarena je proizvodnja od 45.000 komada proizvoda »X«. Normirani i ukupni stvarni

utrošak materijala iznosio je onoliko koliko je dato u tabeli. Potrebno je utvrditi
apsolutno i relativno odstupanje stvarnih od normiranih utrošaka, te reći na kojem
materijalu preduzeće trpi gubitke, a na kojem ostvaruje uštede.
Normirani Ukupni Jedinični Apsolutna Relativno odstupanje

Materijal jedinični stvarni stvarni razlika stvarnog od
utrošak: utrošak: utrošak stvarnog i nor. normiranog utroška
utroška
mn Ms ms = Ms / Q Δm =ms-mn %Δm =(Δm/mn) ·100
A 2 76.500
B 9 382.500
C 3 135.000
D 4 225.000
E 3.5 180.000

4. TROŠKOVI
IZRAŽAVANJE TROŠENJA:
- naturalno – UTROŠCI
- vrijednosno – TROŠKOVI
KLASIFIKACIJE TROŠKOVA:
Prema elementima proizvodnje Troškovi predmeta rada

Troškovi sredstava za rad
Troškovi radne snage
Prema mjestu nastanka Troškovi režije
Troškovi izrade
Prema vezanosti za nosioce Pojedinačni troškovi
Zajednički troškovi
Prema mogućnosti prenošenja na nosioce Direktni troškovi
Indirektni troškovi
Prema osjetljivosti na promjenu obima proizvodnje Fiksni troškovi
Relativno fiksni
Varijabilni troškovi
Prema količini proizvoda Ukupni troškovi
Prosječni troškovi
Granični troškovi
Prema sredstvima Troškovi stalnih sredstava
Troškovi obrtnih sredstava

4.1. KOEFICIJENT REAGIBILNOSTI TROŠKOVA
T2 − T1
T1 %ΔT
Kr = =
Q2 − Q1 %ΔQ
Q1
Koeficijent reagibilnosti troškova pokazuje osjetljivost troškova na promjenu obima

proizvodnje.Ovaj koeficijent govori za koliko će se procenata promijeniti vrijednost
troškova, ukoliko se obim proizvodnje poveća za jedan posto 4 .
Kr = 0
Ako je koeficijent reagibilnosti jednak nuli, znači da promjena obima proizvodnje nije
izazvala promjenu troškova, tj. troškovi su ostali na istom nivou na kojem su bili prije
promjene obima proizvodnje.
0<Kr <1
Ako je koeficijent reagibilnosti veći od 0, a manji od 1, znači da je povećanje obima
proizvodnje za 1%, izazvalo povećanje troškova za manje od 1%, tj. da je povećanje
troškova manje od povećanja obima proizvodnje. Porast troškova je sporiji od porasta
obima proizvodnje. U ovom slučaju govorimo o degresivnom, usporenom rastu troškova.
Kr =1
Ako je koeficijent reagibilnosti jednak 1, to znači da je povećanje obima proizvodnje za
1% izazvalo povećanje troškova za 1%. Porast troškova je jednako intenzivan kao i
porasta obima proizvodnje. U ovom slučaju govorimo o proporcionalnom rastu
troškova.
Kr >1
Ako je koeficijent reagibilnosti veći od 1, znači da je povećanje obima proizvodnje za
1%, izazvalo povećanje troškova za više od 1%, tj. da je povećanje troškova veće od
povećanja obima proizvodnje. Porast troškova je intenzivniji od porasta obima
proizvodnje. U ovom slučaju govorimo o progresivnom, ubrzanom rastu troškova.
ZADATAK 4.1.1.
Utvrdite koeficijent reagibilnosti troškova za slučaj prikazan u tabeli ispod:
Obim proizvodnje: Troškovi: Koeficijent reagibilnosti:
100 2.000,00
300 4.000,00
600 8.000,00
1000 23.000,00
4
Koeficijent reagibilnosti može poprimiti vrijednosti od minus do plus beskonačno. Negativna vrijednost
koeficijenta reagibilnosti govori da se zavisna promjenjiva i nezavisna promjenjiva mijenjaju u suprotnim
smjerovima, tj. da kada se nezavisna promjenjiva povećava, zavisna promjenjiva se smanjuje i obrnuto.
Pozitivna vrijednost koeficijenta reagibilnosti govori da se zavisna i nezavisna promjenjiva mijenjaju
istosmjerno.

4.2. APSOLUTNO FIKSNI TROŠKOVI
Apsolutno fiksni troškovi su funkcija uspostavljanja kapaciteta (tj. njihova vrijednost je

određena veličinom kapaciteta).
FT - ukupni fiksni troškovi

fa (Q) - prosječni fiksni troškovi za obim proizvodnje Q
Q - ostvareni obim proizvodnje
FT = fa (Q ) ⋅ Q
FT
fa ( Q ) =
Q
Pošto su ukupni apsolutno fiksni troškovi konstantna vrijednost, prosječni apsolutno

fiksni troškovi sa povećanjem proizvodnje degresivno opadaju.
U ovu skupinu troškova spadaju slijedeći troškovi: troškovi amortizacije vremenski

obračunate, troškovi režijskog materijala (neke vrste), troškovi radne snage na top
menadžerskim pozicijama itd.
Koeficijent reagibilnosti ukupnih fiksnih troškova je uvijek 0. To znači da se pri promjeni

obima proizvodnje fiksni troškovi u ukupnom iznosu ne mijenjaju.

ZADATAK 4.2.1.
Ukupni fiksni troškovi su 10.000,00 KM. Utvrdite koliki su jedinični fiksni troškovi za
različite obime proizvodnje (kako stoji u tabeli) i potom prikažite grafički ukupne i
jedinične troškove.
Fiksni troškovi Obim proizvodnje: Fiksni troškovi Koeficijent reagibilnosti:

ukupni: jedinični:
FT Q fa = FT / Q Kr = [(T2-T1)/ T1]/[(Q2-Q1)/Q1]
10.000,00 0
10.000,00 50
10.000,00 66,67
10.000,00 100
10.000,00 150
10.000,00 200
10.000,00 500
10.000,00 1.000

ZADATAK 4.2.2.
Utvrditi vrijednost prosječnih fiksnih troškova za obim proizvodnje od 25.000 komada,

ako se zna da su prosječni fiksni troškovi pri obimu proizvodnje od 20.000 komada
proizvoda 125,00 KM. Prikazati tabelarno i grafički.
fa20.000 =125,00 KM FT = faQ · Q

fa25.000 =? FT = fa20.000 · 20.000
faQ = FT / Q FT =
fa25.000 = FT / 25.000 FT =
fa25.000 =
Obim Fiksni Fiksni troškovi Koeficijent reagibilnosti Stepen

proizvodnje: troškovi jedinični: korištenja
ukupni: kapaciteta
Q FT faQ = FAQ / Q Kr=[(T2-T1)/ T1]/[(Q2-Q1)/Q1] %Q

ZADATAK 4.2.3.
Utvrditi iznos ukupnih fiksnih troškova, ako su poznati prosječni fiksni troškovi za 75%
korištenja kapaciteta i iznose 1000,00 KM, a maksimalni proizvodni kapaciteti su 15.000
komada proizvoda. Takođe je potrebno utvrditi i prosječne fiksne troškove za
osamdeset-postotno korištenje kapaciteta. Sve to prikažite tabelarno i grafički.
Q 100% = 15.000 kom Q75% = 0,75 · Q100%

fa75% = 1000,00 KM Q75% = 0,75 · 15.000
FT = faQ · Q Q75% =
FT = fa75% · Q75% Q80% =
FT = Q80% =
Fa80% = ?
fa80% = FT / Q80%
fa80% =
Obim Fiksni Fiksni troškovi Koeficijent reagibilnosti: Stepen

proizvodnje: troškovi jedinični: korištenja
ukupni: kapaciteta
Q FT fa = FT / Q Kr=[(T2-T1)/ T1]/[(Q2-Q1)/Q1] %Q

4.3. RELATIVNO FIKSNI TROŠKOVI
Relativno fiksni troškovi su funkcija organizacione strukture korištenja kapaciteta,

odnosno uzrokovani su heterogenom strukturom korištenja kapaciteta. Ukoliko se
proizvodni kapaciteti koriste za više namjena, njihovo prilagođavnje tim različitim
namjenama uzrokuje povećanje relativno-fiksnih troškova.
FR = fr ⋅ Q
FR
fr ( Q ) =
Q
FR – relativno-fiksni trošak ukupni

fr – relativno fiksni trošak jedinični
Relativno fiksan karakter imaju troškovi vezani za uvođenje i organizaciju novih smjena
(druge i treće), novih serija i modela, kao i troškovi uzrokovani promjenom
organizacione strukture (npr. troškovi plata smjenovođa, troškovi projektne
dokumentacije, troškovi režijskog materijala i sl.)

ZADATAK 4.3.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrditi prosječne relativno fiksne troškove i
odgovarajući koeficijent reagibilnosti za slučajeve pod a., b., i c. Sve predstaviti grafički.
a.)
Obim proizvodnje Relativno-fiksni Relativno-fiksni Koeficijent reagibilnosti
troškovi ukupni troškovi jedinični
Q FR frQ = FRQ / Q Kr=[(T2-T1)/ T1]/[(Q2-Q1)/Q1]
100 100.000,00
200 100.000,00
201 125.000,00
300 125.000,00
400 125.000,00
401 150.000,00
500 150.000,00
600 150.000,00

b.)
100 20.000,00
200 20.000,00
250 20.000,00
251 25.100,00
300 25.100,00
400 25.100,00
475 25.100,00
476 31.000,00
500 31.000,00
600 31.000,00
601 35.000,00
700 35.000,00

c.)
100 100.000,00
200 100.000,00
300 125.000,00
400 125.000,00
500 125.000,00
600 150.000,00
700 150.000,00
800 150.000,00

4.4. VARIJABILNI TROŠKOVI
Varijabilni troškovi variraju – mijenjaju se u ovisnosti o promjeni nivoa proizvodnje.

Ovi troškovi su funkcija obima proizvodnje: kada obim proizvodnje raste i varijabilni
troškovi rastu, kada se obim proizvodnje smanjuje tada i ovi troškovi opadaju.
VTQ = vQ ⋅ Q
VT Q
vQ =
Q
VT - varijabilni troškovi ukupni

v - varijabilni troškovi jedinični
Klasifikacija varijabilnih troškova:
1. Varijabilni proporcionalni su troškovi koji se mijenjaju proporcionalno promjeni

obima proizvodnje. Njihov koeficijent reagibilnosti je jednak jedan.
2. Varijabilni progresivni troškovi su oni koji se mijenjaju nadproporcionalno u

odnosu na promjenu obima proizvodnje. Njihov koeficijent reagibilnosti je veći
od 1.
3. Varijabilni degresivni troškovi su oni koji se mijenjaju podproporcionalno u

odnosu na promjenu obima proizvodnje. Njihov koeficijent reagibilnosti je manji
od 1.

4.4.1 PROPORCIONALNI VARIJABILNI TROŠKOVI
Varijabilni proporcionalni su troškovi koji se mijenjaju proporcionalno promjeni obima

proizvodnje. Njihov koeficijent reagibilnosti je jednak jedan.
VTQ = vQ ⋅ Q
VT Q
v =
Q
Jedinični varijabilni proporcionalni trošak se ne mijenja sa promjenom obima

proizvodnje, uvijek je jednak.
VT - varijabilni troškovi ukupni

v - varijabilni troškovi jedinični
v1= v2 =v3 = … vn ⇒ v = const.
Kr = 1 ⇒ jednoprocentualna promjena obima proizvodnje, izaziva isto toliko

(jednoprocentualno) povećanje (ukupnih varijabilnih) troškova.
Karakter proporcionalnih varijabilnih troškova imaju sljedeći troškovi: troškovi osnovnog

i pomoćnog materijala, troškovi funkcionalno obračunate amortizacije, troškovi radne
snage na poslovima proizvodnog izvršenja i sl.

ZADATAK 4.4.1.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrditi prosječne varijabilne troškove i odgovarajući

koeficijent reagibilnosti . Sve predstaviti grafički.
Obim proizvodnje: Varijabilni Varijabilni Koeficijent reagibilnosti:

troškovi ukupni: troškovi jedinični:
Q VT vQ = VTQ / Q Kr=[(T2-T1)/ T1]/[(Q2-Q1)/Q1]
0 0
100 500,00
200 1000,00
300 1500,00
400 2000,00
500 2500,00
600 3000,00
700 3500,00
800 4000,00

4.4.2. VARIJABILNI PROGRESIVNI TROŠKOVI
Varijabilni progresivni troškovi su oni koji se mijenjaju nadproporcionalno u odnosu na
promjenu obima proizvodnje, rastu brže od obima proizvodnje. Njihov koeficijent
reagibilnosti je veći od jedan.
Jedinični varijabilni progresivni trošak raste sa promjenom obima proizvodnje.
v1< v2 <v3 < … <vn ⇒ v raste
VTQ = vQ ⋅ Q
VT Q
vQ =
Q
VT2 = VT1 + v1 ⋅ ΔQ ⋅ Kr
VT2
VT1 =
ΔQ
1+ ⋅ Kr
Q1
Kr > 1 ⇒ jednoprocentualna promjena obima proizvodnje, izaziva povećanje ukupnih

varijabilnih troškova za više od jedan posto.
Progresivan razvojni tok poprimaju varijabilni troškovi onda kada se ljudski,

materijalni i drugi kapaciteti preduzeća koriste iznad njihovog optimuma.
ZADATAK 4.4.2.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrditi prosječne varijabilne troškove i odgovarajući
koeficijent reagibilnosti. Sve predstaviti grafički.
Obim Varijabilni troškovi Varijabilni troškovi Koeficijent reagibilnosti:

proizvodnje: ukupni: jedinični:
0 0,00
100 500,00
200 1.200,00
300 2.700,00
400 5.600,00
500 10.500,00
600 18.600,00
700 30.800,00
800 48.000,00

ZADATAK 4.4.2.2.
Pri obimu proizvodnje od 500 komada proizvoda varijabilni troškovi bili su 15,00 KM
po komadu. Utvrdite koliki će biti ukupni i prosječni varijabilni troškovi pri obimu
proizvodnje od 900 komada, ako se zna da su varijabilni troškovi na tom intervalu
progresivni, a njihov koeficijent reagibilnosti da je 1,7.
Q1 = 500 kom VT1 = v1 · Q1

v1 = 15 KM
Kr 500 →900= 1,7 VT1 =
VT2 =?
Q2 = 900 kom
VT2 = VT1 + v1 · (ΔQ) · Kr
VT2 =
v2 = VT2 / Q2
v2 =

ZADATAK 4.4.2.3.
Pri obimu proizvodnje od 700 komada proizvoda ukupni varijabilni troškovi bili su
8.400,00 KM. Utvrdite koliki će biti ukupni i prosječni varijabilni troškovi pri obimu
progresivni, a njihov koeficijent reagibilnosti da je 1,5.
Q2 = 700 kom v2 = VT2 / Q2

VT2 = 8400 KM
Kr 500 →700= 1,5 VT2 =
VT1 =?
Q1 = 500 kom
VT1 = VT2 / [1+ (ΔQ/ Q1) · Kr]
VT1 =
v1 = VT1 / Q1
v1 =

4.4.3. VARIJABILNI DEGRESIVNI TROŠKOVI
Varijabilni degresivni troškovi su oni koji se mijenjaju podporcionalno promjeni obima
proizvodnje. Ovi troškovi rastu sporije od obima proizvodnje. Njihov koeficijent
reagibilnosti je manji od jedan (a veći od nula).
VTQ = vQ ⋅ Q
VT Q
vQ =
Q
VT2 = VT1 + v1 ⋅ ΔQ ⋅ Kr
VT2
VT1 =
ΔQ
1+ ⋅ Kr
Q1
Jedinični varijabilni degresivni trošak se smanjuje sa promjenom obima proizvodnje.

v1> v2 >v3 > … >vn ⇒ v opada
Kr < 1 ⇒ jednoprocentualna promjena obima proizvodnje, izaziva povećanje ukupnih

varijabilnih troškova za manje od jedan posto.
ZADATAK 4.4.3.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrdite prosječne varijabilne troškove i

odgovarajući koeficijent reagibilnosti. Sve predstavite grafički.
Obim proizvodnje: Varijabilni Varijabilni Koeficijent reagibilnosti:

troškovi ukupni: troškovi jedinični:
0 0
100 500,00
200 980,00
300 1.425,00
400 1.840,00
500 2.230,00
600 2.580,00
700 2.975,00
800 3.200,00

ZADATAK 4.4.3.2.
Pri obimu proizvodnje od 500 komada proizvoda varijabilni troškovi bili su 15,00 KM
po komadu. Utvrdite koliki će biti ukupni i prosječni varijabilni troškovi pri obimu
degresivni, a njihov koeficijent reagibilnosti da je 0,1.
Q1 = 500 kom VT1 = v1 · Q1

v1 = 15,00 KM
Kr 500 →900= 0,1 VT1 =
VT2 =?
Q2 = 900 kom
VT2 = VT1 + v1 · (ΔQ) · Kr
VT2 =
v2 = VT2 / Q2
v2 =

ZADATAK 4.4.3.3.
8.400,00 KM. Utvrdite koliki će biti ukupni i prosječni varijabilni troškovi pri obimu
degresivni, a njihov koeficijent reagibilnosti da je 0,5.
Q2 = 700 kom v2 = VT2 / Q2

VT2 = 8400,00 KM
Kr 500 →700= 0,5 VT2 =
VT1 =?
Q1 = 500 kom
VT1 = VT2 / [1+ (ΔQ/ Q1) · Kr] v1 = VT1 / Q1
VT1 = v1 =

4.5. UKUPNI TROŠKOVI
UT = FT + FR + VT
ZONA ZONA ZONA

DEGRESIJE PROPORCIONALNOSTI PROGRESIJE
Kr < 1 Kr = 1 Kr > 1
Ukupni troškovi – Ukupni troškovi – Ukupni troškovi –
rastu degresivno rastu proporcionalno rastu progresivno
(podproporcionalno) (nadproporcionalno)
Prosječni troškovi Prosječni troškovi Prosječni troškovi
opadaju minimalni rastu
Zbog degresije prosječnih Zbog optimalne Zbog progresije varijabilnih

apsolutno-fiksnih troškova usklađenosti fiksne i troškova i rasta relativno-
varijabilne komponente fiksnih troškova

ZADATAK 4.5.1.
8.400,00 KM, jedinični fiksni 20,00 KM/kom. Utvrdite koliki će biti ukupni i prosječni
troškovi pri obimu proizvodnje od 500 komada, ako se zna da su varijabilni troškovi na
tom intervalu degresivni, a njihov koeficijent reagibilnosti da je 0,5.
Q700= 700 kom FT = fa · Q

fa700 = 20,00 KM FT =
VT700 = 8.400,00 KM v700 = VT700 / Q700
Kr 500 →700= 0,5 v700 =
UT = ?
UT500 = FT + VT500 VT500 =?
UT500 = Q500 = 500 kom
UT500 = UT500 /Q500 VT500 = VT700 / [1+ (ΔQ/ Q500) · Kr]
t500 = VT500 =
fa500 = v500 = VT500 / Q500
v500 =

U narednim zadacima utvrdite tražene vrijednosti i grafički prikažite rezultate:
ZADATAK 4.5.2.
Pri obimu proizvodnje od 2.000 komada proizvoda, ukupni fiksni troškovi su 100.000,00
KM, a jedinični varijabilni 30,00 KM. Utvrdite troškove pri obimu proizvodnje od 2.500
komada.
ZADATAK 4.5.3.
Pri obimu proizvodnje od 2.000 komada proizvoda, jedinični fiksni troškovi su 50,00
KM, a ukupni varijabilni 30.000,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje od
3.000 komada proizvoda, ako se zna da novi sloj proizvodnje izaziva troškove pripreme
u iznosu od 10.000,00 KM.

ZADATAK 4.5.4.
Pri obimu proizvodnje od 2.000 komada proizvoda, ukupni troškovi su 160.000 ,00 KM,
a jedinični varijabilni 30,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje od 2.500
komada, ako se zna da je u preduzecu organizacionim unapređenjima postignuto
smanjenje fiksnih troškova za 15%.
ZADATAK 4.5.5.
Pri obimu proizvodnje od 2.000 komada proizvoda, koji predstavlja 25% koristenja
kapaciteta, jedinični fiksni troškovi su 50,00 KM, a ukupni troškovi proizvodnje
160.000,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje koji odgovara 30% tnom
korištenju kapaciteta.

ZADATAK 4.5.6.
160.000,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje koji odgovara 30%-tnom
korištenju kapaciteta, ako se zna da varijabilni troškovi na intervalu između 25-30%
koristenja kapaciteta imaju koeficijent reagibilnosti 0,25.
ZADATAK 4.5.7.
Pri obimu proizvodnje, koji predstavlja 25% koristenja kapaciteta, jedinični fiksni
troškovi su 50 ,00 KM, a ukupni troškovi proizvodnje 160.000,00 KM. Utvrdite troškove
na obimu proizvodnje od 1.600 komada proizvoda, ako se zna da je maksimalan
proizvodni kapacitet preduzeća 8.000 komada proizvoda, i da varijabilni troškovi na
intervalu između navedenih obima proizvodnje imaju koeficijent reagibilnosti 0,2.

ZADATAK 4.5.8.
160.000,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje koji odgovara 30%-tnom
korištenju kapaciteta, ako se zna da varijabilni troškovi na intervalu izmedju 25-30 %
koristenja kapaciteta imaju koeficijent reagibilnosti 2,5.
ZADATAK 4.5.9.
Pri obimu proizvodnje, koji predstavlja 25% korištenja kapaciteta, jedinični fiksni
troškovi su 50,00 KM, a ukupni troškovi proizvodnje 160.000,00 KM. Utvrdite troškove
na obimu proizvodnje od 1.600 komada proizvoda, ako se zna da je maksimalan
proizvodni kapacitet preduzeća 8.000 komada proizvoda i da varijabilni troškovi na
intervalu između navedenih obima proizvodnje imaju koeficijent reagibilnosti 2.

ZADATAK 4.5.10.
Pri obimu proizvodnje od 2.000 komada proizvoda, koji predstavlja 25% korištenja
kapaciteta, jedinicni fiksni troškovi su 50,00 KM, a ukupni troškovi proizvodnje
160.000,00 KM. Utvrdite troškove na obimu proizvodnje koji odgovara 30%tnom
korištenju kapaciteta, ako se zna da varijabilni troškovi na intervalu izmedju 25-30 %
koristenja kapaciteta imaju koeficijent reagibilnosti 0,25, da je u preduzeću
organizacionim unapređenjima postignuto smanjenje fiksnih troškova za 15% i da novi
sloj proizvodnje izaziva troškove pripreme u iznosu od 10.000,00 KM.

4.6. GRANIČNI TROŠKOVI
- Granični (marginalni) troškovi su troškovi uzrokovani proizvodnjom posljednje

jedinice proizvoda.
- U strukturi se sastoje od varijabilnih i relativno fiksnih troškova.
- Koriste se u definisanju kratkoročne politike cijena (c≥gt)
ΔT T −T
gt = = 2 1
ΔQ Q2 − Q1
ZADATAK 4.6.1.
Na osnovu datih podataka o stanju proizvodnje i troškova utvrditi prosječne i granične
troškove i sve grafički predstaviti (na jednom grafikonu).
Obim proizvodnje: Ukupni troškovi: Prirast troškova Prirast obima Granični troškovi:
Q UT UT2 - UT1 Q2 - Q1 gt = Δ T / ΔQ
0 3.000,00
10 7.000,00
20 10.600,00
30 13.800,00
40 17.000,00
50 20.000,00
60 23.400,00
70 27.300,00
80 31.360,00
90 35.550,00

ZADATAK 4.6.2.
Za tri preduzeća poznati su slijedeći podaci (dati u tabeli). Na osnovu datih podataka
utvrditi kojem od tri preduzeća se isplati ući u dodatnu proizvodnju 200 komada
proizvoda po cijeni od 2.500,00 KM, ako relativno fiksni troškovi za dodatnu
proizvodnju predstavljaju 10% od apsolutno fiksnih troškova za prethodni nivo
proizvodnje.
PREDUZEĆE
A B C
Max. kapacitet Qmax 2.500 1.800 1.800
Stvarni kapacitet Q1 2.000 1000 800
FT FT 6.000.000,00 4.000.000,00 4.000.000,00
VT VT 3.600.000,00 2.200.000,00 1.600.000,00
Tržišna cijena c 6.200,00 6.200,00 6.200,00
fiksni prosječni troškovi fa = FT/Q
varijabilni prosječni troškovi v =VT/Q
ukupno - prosječni troškovi t = fa + v
tržišna cijena c1
rezultat
povećanje obima proizvodnje Q2-Q1
novi obim proizvodnje Q2
stepen korištenja kapaciteta %Q2
varijabilni prosječni troškovi v
prosječni relativno-fiksni tr. fr
granični troškovi gt= fr +v
Cijena c2
Rezultat

4.7. METODE RAZDVAJANJA FIKSNIH OD VARIJABILNIH TROŠKOVA
4.7.1. KNJIGOVODSTVENA METODA
- Na osnovu knjigovodstvene evidencije o troškovima sredstava za rad, predmeta rada i

rada, vrši se razdvajanje fiksnih i varijabilnih troškova.
- Slabost metode je što zahtijeva dosta vremena.
UT1 = FT + FR1 + VT1
UT1 = FT + FR1 + (v · Q1)
UT2 = FT + FR2 + VT2
UT2 = FT + FR2 + (v · Q2)
UT1 = FT + FR1 + VT1 + VTneprop1
UT1 = FT + FR1 + (v·Q1) + (vneprop1 · Q1)
UT2 = FT + FR2 + VT2+ VTneprop2

UT2 = FT + FR2 + (Q2 ⋅ v ) + ( VT1 + v1 ⋅ ΔQ ⋅ Kr )
UTB = FT + FRB + (v · QB) za QB < od Q2
VT2
UTB = FT + FRB + (v ⋅ QB ) +
ΔQ
1+ ⋅ Kr
QB
Za QB < od Q2

ZADATAK 4.7.1.1.
Pri proizvodnji od 3000 komada proizvoda ukupni troškovi iznosili su 15.000.000,00

KM. Od toga su apsolutno fiksni troškovi 6.000.000,00 KM, varijabilni proporcionalni
troškovi 6.000.000,00 KM, a ostalo varijabilni progresivni.
Izračunajte ukupne i prosječne troškove za proizvodnju od 4000 komada, ako se zna da
je koeficijent reagibilnosti progresivno-varijabilnih troškova 1,2. Prikažite grafički!
Q = 3000 kom
UT = 15.000.000,00 KM t = UT/Q =
FT = 6.000.000,00 KM f = FT/Q =
VT = 6.000.000,00 KM v = VT/Q=
VT prog = 3.000.000,00 KM v prog = VT prog /Q=
Q 2 =4000 kom VT 2 = v · Q 2
UT 2 = FT+VT 2+VT prog 2 VT 2 =
UT 2 = VT prog 2= VTprog 1 +vprog 1 · ΔQ · Kr
UT 2 = VT prog 2 =
t 2 = UT 2 / Q 2 v prog 2 = VT prog 2 /Q 2
t2 = v prog 2 =

4.7.2. METODA EKSTRAPOLACIJE I INTERPOLACIJE
- Pri primjeni ove metode polazi se od pretpostavke o linearnom razvojnom toku

troškova ( tj. da se ukupni troškovi sastoje samo od fiksne i proporcione
komponente).
- Slabost metode je mogućnost samo »kratkoročne« upotrebe.
(%) QA……………………………..TA
(%) QB……………………………..TB
(%) QB – (%)QA………………TB - TA
Δ (%) Q ……………………………ΔT ⇒ Δt =ΔT/Δ (%) Q prosječan prirast troškova
Qc<Qa Tc = Ta – (ΔT) VTc = Tc – FT Ekstrapolacija

Tc = ? Tc = Ta – (ΔQa-c) · (Δt)
Tc = Ta – (Qa-Qc) · (Δt)
Qd>Qa Td = Ta + (ΔT) VTd = Td - FT Interpolacija

Td = ? Td = Ta + (ΔQad) · (Δt)
Td = Ta + (Qd-Qa) · (Δt)
Qd<Qb Td = Tb - (ΔT) VTd = Td – FT Interpolacija

Td = ? Td = Tb - (ΔQdb) · (Δt)
Td = Tb - (Qb-Qd) · (Δt)
Qe>Qb Te = Tb + (ΔT) VTe = Te- FT Ekstrapolacija

Te = ? Te = Tb + (ΔQeb) · (Δt)
Te = Tb + (Qe-Qb) · (Δt)
FT = ? T 0% = Ta – (ΔT) Ekstrapolacija
F T= T0% T0% = Ta – (Qa) · (Δt)
T0% = Ta–(Qa-Q 0%) · (Δt)
ZADATAK 4.7.2.1.
Pri proizvodnji od 50% korištenja kapaciteta troškovi preduzeća su 45.000,00 KM. Pri
60%-tnom korištenju kapaciteta oni iznose 46.000,00 KM. Utvrdite primjenom metode
ekstrapolacije i interpolacije troškove (ukupno i u strukturi) pri 56%, 40% i 67%
korištenja kapaciteta, te dobijene rezultate grafički i tabelarno prikažite.
50% …………………………….. T50% = 45.000 KM

60%……………………………... T60% = 46.000 KM
60% - 50%………………................. T60% - T50%

Δ (%) Q ……………………………ΔT ⇒ Δt = ΔT/Δ (%) Q prosječan prirast troškova
Δt =
T56% = T50% +(Q56%-Q50%) · (Δt)

T56% =
T40% = T50% -(Q50%-Q40%) · (Δt)
T40% =
T67% = T60% +(Q67%-Q60%) · (Δt)
T67% =
FT = T 0%
T0% = T50% - (Q50%-Q0%) · (Δt)
T0% =
%Q FT VT UT
40%
50%
56%
60%
67%

4.7.3. METODA NAJMANJIH KVADRATA 5
- Metodu najmanjih kvadrata može se koristiti kada se raspolaže sa sa podacima o

stanju za više nivoa proizvodnje.
- Polazi od jednačine linearne funkcije ( UT = FT + v · Q).
Red. Br. Q T Q2 TQ
1 Q1 T1 Q12 T1Q1
2 Q2 T2 Q22 T2Q2
. .. . .. .
. . . . .
. . . . .
N QN TN QN2 TNQN
ΣQ ΣT ΣQ2 ΣTQ
Redoslijed radnji:
∑
n
∑ Qi
n
1. Q
i =1 i Q = i =1
∑
n
∑ Ti
n
2. T
i =1 i T = i =1 ;
N
2
∑
n
3. Qi2 Q
i =1 i
∑
n
4. Qi Ti i =1
Q i Ti
∑ TQ
n
i =1 i i − N ⋅ T ⋅Q
5. v =
∑ Q
n
i =1 i
2
−N ⋅ Q 2
6. FT = T − v ⋅ Q
7. Ty = FT + (v · Qy)
5
Više o ovoj metodi vidjeti u: Somun-Kapetanović Rabija, Deskriptivna statistika, Sarajevo, Ekonomski
fakultet u Sarajevu, 2004. str.168.

ZADATAK 4.7.3.1.
Primjenom odgovarajuće metode, na osnovu datih podataka definisati trend razvoja
troškova i utvrditi očekivanu razinu troškova, (ukupnih i prosječnih) za obim
proizvodnje od 30 jedinica proizvoda.
N Q T
1 5 10.500,00
2 10 15.000,00
3 15 20.000,00
4 20 25.500,00
5 25 33.000,00
∑
n
∑i =1 Q i Qi
n
1. Q = i =1
N
∑
n
∑ Ti
n
2. i =1
Ti T = i =1
N
2
∑
n
3. Qi2 Q
i =1 i
∑
n
4. Qi Ti i =1
Q i Ti
∑ TQ
n
i =1 i i − N ⋅ T ⋅Q
5. v =
∑ Q
n
i =1 i
2
−N ⋅ Q 2
6. FT = T − v ⋅ Q
7. T30 = FT + v · 30 =

5. ZADACI ZA PONAVLJANJE
ZADATAK 5.1.
Izvršite obračun amortizacije za stalno sredstvo, ako je poznato da je:
a.)
Na = 100.000,00 KM
n = 8 godina, Primjeniti konstantnu amortizaciju!
%a = 100/n =
A = Na/n =
Godina Na: %a A OV SV %OV %SV
1 100,000.00
2 100,000.00
3 100,000.00
4 100,000.00
5 100,000.00
6 100,000.00
7 100,000.00
8 100,000.00
b.) Na = 100.000,00 KM
n = 8 godina
Δ%a = -1% , degresivna amortizacija
%a1= ½· ( Δ%a) · (1-n) +100/n =
1 100,000.00
2 100,000.00
3 100,000.00
4 100,000.00
5 100,000.00
6 100,000.00
7 100,000.00
8 100,000.00

c.)
Na = 100.000,00 KM
n = 8 godina
Δ%a = 2 %
progresivna amortizacija
%a1= ½ · ( Δ%a) · (1-n) +100/n =
1 100.000,00
2 100.000,00
3 100.000,00
4 100.000,00
5 100.000,00
6 100.000,00
7 100.000,00
8 100.000,00
d.) Na = 63.000,00 KM
n = 6 godina
progresivna metoda dijelova
Σ br.dijelova:
Vrijednost dijela = Na /ukupan broj dijelova
God. Na Vrijednost Broj A OV SV %OV %SV

(k) dijela dijelova
u god.
1 63.000,00
2 63.000,00
3 63.000,00
4 63.000,00
5 63.000,00
6 63.000,00

e.)
Na = 60.000,00 KM
n = 5 godina
degresivna metoda dijelova
Σ br.dijelova:
Vrijednost dijela = Na /ukupan broj dijelova =
Godina: Na: Vrijednost Broj A OV SV %OV %SV

(k) dijela dijelova
u god.
1 60.000,00
2 60.000,00
3 60.000,00
4 60.000,00
5 60.000,00
f.)
Na = 60.000,00 KM
n = 5 godina
nq = 250.000 komada
funkcionalni sistem, planska i stvarna amortizacija
a = Na /nq =
Up = nq /n =
God. Na Up a Ak OVk SVk Us Ak OVk SVk

(k)
1 60.000,00 57.000
2 60.000,00 53.000
3 60.000,00 50.000
4 60.000,00 49.000
5 60.000,00 41.000

ZADATAK 5.2.
Na osnovu datih podataka, primjenom odgovarajućih metoda za obračun amortizacije
utvrditi zadane vrijednosti:
a.) Na = 100.000,00 KM %a = ? A =? OV7 = ?

n = 20 godina SV15 =? %OV17 = ? % SV20 =?
konstantni metod
%a = 100/n =
A = Na/n =
OV7 = 7· A =
SV15 = Na – OV15 = Na – (15 · A) =
%OV17 =
%SV20 =
b.) Na = 100.000,00 KM
n = 20 godina %a3 = ? A5 =? OV7 = ?
Δ%a = 0,5% % SV15 =? %OV17 = ? SV19 =?
progresivna metoda rastuće stope
%a1= ½· ( Δ%a) · (1-n) +100/n =

%a3 = %a1+2Δa=
%a5 = %a1+4Δa=
A5 =
A1 =
ΔA =
OV7 = 7/2· [ 2·A1 + (7-1) · ΔA] =
SV19 = Na - 19/2· [ 2·A1 + (19-1) · ΔA] =

ZADATAK 5.3.
Primjenom funkcionalnog sistema izvršiti obračun amortizacije te komentarisati iznos
otpisane vrijednosti na kraju vijeka trajanja ako se zna da je:
Na = 60.000,00 KM
n = 5 godina
nq = 250.000 komada
a = Na /nq
Us – dato u zadatku
God. Na: a SITUACIJA A: SITUACIJA B:
(k) Us A OV Us A OV
1 60.000 66.000
2 59.000 49.500
3 56.000 48.000
4 52.000 44.000
5 0 46.000
ZADATAK 5.4.
Primjenom kombinovanog sistema izvršiti obračun amortizacije ako se zna:
Na = 60.000,00 KM Av = Na / n =
n = 5 godina a = Na /nq =
nq = 250.000 komada Af = a · Us
Us – dato u zadatku
God. Na: a Us Af Av Ak OV Us Af Ak OV
(k)
1 60.000 66.000
2 59.000 49.500
3 56.000 48.000
4 52.000 44.000
5 0 46.000

ZADATAK 5.5.
Poslovni prostor površine 9.360 m2, vrijednosti 1.560.000,00 KM, pušten je u upotrebu
u fazama:
1.) 01.06.2000. godine, dio zgrade površine 1360 m2
2.) 01.10.2000. godine, dio zgrade površine 4000m2
3.) 01.04.2001. godine, dio zgrade površine 4000m2.
Izvršiti obračun amortizacije za ovaj poslovni prostor za 2000. i 2001. godinu.
Na = 1.560.000,00 KM
%a = 6%
A = Na/n
Od prvog juna - 1360/9360

A = ……………………………………………………………..
Od prvog oktobra - 4000/9360
A = ……………………………………………………………..
A2000 =
Od prvog aprila - 4000/9360

A = …………………………………………………………….
Od prvog januara - 5360/9360
A =……………………………………………………………
A2001 =

ZADATAK 5.6.
Na osnovu datih podataka utvrditi potrebna obrtna sredstava i definisati akcije
preduzeća, ako preduzeće raspolaže sa 10.000,00 KM obrtnih sredstava.
Godišnji promet Vrijeme Koeficijent obrta Potrebna sredstva

vezivanja
OPIS P To = 360 / Ko Ko = 360 / To S = P / Ko
Sirovine i materijali 30.000,00 30
Nedovršena proizvodnja 60.000,00 12
Gotovi proizvodi 60.000,00 18
Potraživanja od kupaca 60.000,00 15
Ukupno:
Odbitne stavke:
Dobavljači 15.000,00 12
Obaveze prema radnicima 10.000,00 18
Ukupno odbitne stavke:
Ukupno potrebna obrtna sredstva
ZADATAK 5.7.
Godišnja potreba za materijalom »X« u preduzeću »Y« iznosi 8.000 kilograma. Utvrditi
optimalan broj narudžbi, ako se zna da su troškovi jedne narudžbe 50,00 KM i da su
troškovi skladištenja jednog kilograma prosječnih zaliha 0,25 KM.
Mu = 8.000 kg Tz = Tn + Ts
tn = 50,00 KM / narudžba Tn = tn · br. narudžbi
ts = 0,25 KM / kg prosječne zalihe Ts = ts · prosječne zalihe
(1) (2) = Mu / (1) (3) = (2)/2 (4) = (1) · tn (5) = (3) · ts (6) = (4) +(5)
Br. Količina naručenog materijala Prosječne Troškovi Troškovi Ukupni troškovi
narudžbi u jednoj narudžbi zalihe naručivanja skladištenja zaliha
Ts Ts Tz = Tn + Ts

ZADATAK 5.8.
Ostvarena je proizvodnja od 37.000 komada proizvoda »Z«. Za tu proizvodnju
normirani i ukupni stvarni utrošak bio je kao u tabeli. Utvrditi odstupanja stvarnog od
normiranog utroška, te reći na kojem materijalu se ostvaruje ušteda, a na kojem gubitak.
Q = 37.000kom
Normirani utrošak: Ukupni stvarni Stvarni Odstupanje od Procentualno

utrošak: utrošak po normiranog odstupanje od
kom. utroška normiranog utroška
Materijal: mn Ms ms=Ms/Q m=ms-mn % Δm
A 2.5 111.000
B 6 229.400
C 5.3 185.000
D 7 259.000
E 8.7 314.500
ZADATAK 5.9.
U 2000. godini preduzeće je raspolagalo sa 50.000,00 KM sredstava. Vrijeme obrta

sredstava bilo je 20 dana. Naći kolika je vrijednost prometa ostvarena u tim uslovima,
kao i to za koliko bi se trebala promijeniti vrijednost sredstava u narednoj godini, ako se
želi ostvariti promet veći za 350.000,00 KM i ako bi se vrijeme obrta skratilo za 2 dana.
To1 = 20 dana Ko1 = 360/To1 =
S1 = 50.000,00 KM P1 = S1 · Ko1 =
Δ P = +350.000,00 KM
ΔT = -2 dana
S2 = ?
ΔS = ?
To2 = To1 + ΔT = …………………………………………………………………………
Ko2 = 360/To2 = ………………………………………………………………………….
P2 = P1 + ΔT = ……………………………………………………………………………
S2 = P2 / Ko2 = …………………………………………………………………………
ΔS = S2 – S1= …………………………………………………………………………..
% ΔS = (ΔS / S1) · 100 = …………………………………………………………………

ZADATAK 5.10.
Kod obima proizvodnje od 10.000 m platna, ukupni stalni troškovi su 1.200.000,00 KM,
a varijabilni 2.000.000,00 KM. Naći UT12000 i t12000 i UT i t za 13.000 m platna, ako je
za varijabilne troškove Kr = 1,3 na intervalu od 12.000 – 13.000 m.
Q1 = 10.000 m
FT = 1.200.000,00 KM fa = FT / Q =
VT = 2.000.000,00 KM v = VT / Q =
UT = 3.200.000,00 KM
t = UT / Q =
Q = 12.000 t = UT / Q
UT = FT + VT t=
UT = FT + ( v · Q) t=
UT =
UT =
UT=
Q = 13.000 Kr 12.000 –13.000 =1.3
UT = FT + VT VT2 =VT1 + v1 ·ΔQ ·Kr
UT = VT2 =
UT = VT2 =
t= v = VT / Q
t= v=
v=

ZADATAK 5.11.
Pri 60 % - tnom korištenju kapaciteta, ostvareni su ukupni troškovi od 1.500.000,00 KM

i jedinični fiksni 50,00 KM. Utvrdite troškove za 85% korištenja kapaciteta, ako je
maximalni kapacitet 20.000 komada proizvoda.
UT 60% = 1.500.000,00 KM Q 60% = 0,6 · Qmax

fa 60% = 50,00 KM Q 60% =
Qmax = 20.000 kom Q 60% =
FT= ? Q 85% = 0,85 · Qmax =
FT = fa 60% · Q 60% = Q 85% =
VT 60% = UT 60% – FT = Q 85% =
VT 60% =
v = VT 60% / Q 60% =. fa85% = FT / Q85% =
v =
Q 85% = 17.000 kom
Q85% = t85% = UT85% / Q85%

UT85% = FT + VT85% t 85%=
UT85% = FT + ( v · Q) t 85%=
UT85% =
UT 85%=
UT85%=

ZADATAK 5.12.
Pri 55%- tnom korištenju kapaciteta jedinični fksni troškovi bili su 200,00 KM, a ukupni
jedinični troškovi 700,00 KM. Ako je proizvodnja pri 50%-tnom korištenju kapaciteta
iznosila 100.000 komada, utvrdite troškove za 70% korištenja kapaciteta.
t 55% = 700,00 KM Q 50% = 100.000 kom

fa 55% = 200,00 KM
QMAX = Q 50% / 0.5 =
v 55% = t 55% - fa 55% Q 55% = 0,55 · Qmax =

v 55% =
v 55% =. Q 70% = 0,70 · Qmax =
FT = fa 55% · Q 55% = fa70% = FT / Q70%
FT =
UT 70% = FT + VT 70% t 70% = UT70% / Q70%
UT 70% = FT + (v · Q70% ) t 70% =
UT 70% = t 70% =
UT 70% = ili
t 70%= v + fa70% =

ZADATAK 5.13.
Pri 40% - tnom korištenju kapaciteta, ostvareni su troškovi po proizvodu u iznosu

1500,00 KM i prosječni fiksni od 700,00 KM.
Utvrdite koliki bi bili prosječni troškovi, ako bi se kapaciteti koristili 50%, 75% i 80%.
t 40% = 1500,00 KM
fa 40% = 700,00 KM
v 40% = t 40% - fa 40% FT = fa 40% x Q40%

v 40% = FT =
v 40% = FT =.
t 50% = v 50% + fa 50% fa 50% = FT / Q 50%
t 50% =
t 50% = fa 50% =
t 75% = v 70% + fa 70% fa 75% = FT / Q 75%

t 75% =
t 75% = fa 75% =
t 80% = v 70% + fa 70% fa 80% = FT / Q 80%

t 80% =
t 80% = fa 80% =

ZADATAK 5.14.
Pri 40% - tnom korištenju kapaciteta troškovi su bili 24.000 KM, a pri 60% korištenju
kapaciteta 26.000,00 KM. Naći metodom ekstrapolacije troškove za 70%, 55% i 50%
korištenja kapaciteta.
%QA = 40%……………………………..TA = 24.000

% QB = 60%……………………………..TB = 26.000
% QB – %QA= 20%………………………TA – TB = 2.000
Δ % Q = 20%………...ΔT = ..............⇒ Δt = ΔT /Δ % Q =
Q 70% T 70% = T 60% + Δ T FT = T0% VT 70% = T70% - FT

T70% =? T 70% = T 60% + ( ΔQ · Δt ) FT = T 60% - ( ΔQ · Δt )
T 70% = FT =
T 70% = FT =
T 70% = FT = VT 70% =
Q 50% T 50% = T 60% - ( ΔQ · Δt ) FT = T0% VT =T50% - FT

T50% =? T50% =
T50% =
T50% =
Q 55% T 50% = T 60% - ( ΔQ · Δt ) VT =T55% - FT

T55% =? T50% =
T50% =
T50% =
Q FT VT UT
40
50
55
60
70

ZADATAK 5.15.
Za datu seriju podataka utvrdite koeficijent reagibilnosti, a potom metodom najmanjih

kvadrata utvrditi trend razvoja ukupnih troškova, te ukupne troškove za 35 komada
proizvoda. Liniju trenda grafički predstavite.
Red. Br. Q T Kr Q2 TQ
1 10 15.000,00
2 17 20.000,00
3 23 27.000,00
4 29 36.000,00
∑
n
Qi
Q = i =1
1. N
∑
n
Ti
2. T = i =1
2
∑i=1 Q i
n
3.
∑
n
4. i =1
Q i Ti
∑ TQ
n
i =1 i i − N ⋅ T ⋅Q
5. v =
∑ Q
n
i =1 i
2
−N ⋅ Q 2
6. FT = T − v ⋅ Q
7. T35 = FT + v · 35 =

ZADATAK 5.16.
Na osnovu podataka navedenih u tabelama a. i b. utvrdite ukupne i prosječne troškove po

vrstama, granične troškove i koeficijent reagibilnosti troškova, a potom sve grafički
predstavite.
a.)
Q FT vt
0 5.000,00 -
10 5.000,00 100,00
20 5.000,00 100,00
30 5.000,00 100,00
40 5.000,00 100,00
50 5.000,00 100,00
60 5.000,00 100,00
70 5.000,00 100,00
80 5.000,00 100,00
90 5.000,00 100,00
100 5.000,00 100,00

b.)
Q FT UT
0 5.000,00 5.000,00
10 5.000,00 6.000,00
20 5.000,00 7.040,00
30 5.000,00 8.120,00
40 5.000,00 9.280,00
50 5.000,00 10.500,00
60 5.000,00 11.900,00
70 5.000,00 13.540,00
80 5.000,00 15.400,00
90 5.000,00 17.330,00
100 5.000,00 19.300,00
110 5.000,00 22.270,00
120 5.000,00 25.400,00
130 5.000,00 28.790,00
140 5.000,00 32.440,00
150 5.000,00 33.950,00

6. KALKULACIJE
Kalkulacija cijene koštanja predstavlja računski postupak raspoređivanja ukupnih

troškova po mjestima i nosiocima troškova u cilju utvrđivanja troškova po jedinici
proizvoda odnosno usluge.
Osnovni zahtjev koji treba da ispuni kalkulacija jeste da bude tačna, tj da precizno
obračuna sve troškove i samo one troškove koji nastaju na određenom mjestu troška i
zbog određenog nosioca troška, tj . proizvod/usluge 6 .
Klasifikacije kalkulacija mogu se izvršiti 7 :

- prema vremenu izrade (planska i stvarna kalkulacija),
- prema načinu izrade (diviziona, kalkulacija kuplovanih proizvoda, kalkulacija
ekvivalentnih proizvoda, dodatna kalkulacija, direct costing kalkulacija i izvedene-
kombinovane metode kalkulacije)
Q – ostvarena proizvodnja učinaka ( proizvoda, usluga)

TM – troškovi materijala, ukupni
TL - troškovi rada ukupni
TI - troškovi sredstava za rad, ukupni
T - ukupni troškovi proizvodnje
Tind – troškovi indirektni ukupni
Tdir – troškovi direktni ukupni
tind – troškovi indirektni jedinični
tdir – troškovi direktni jedinični
t – troškovi jedinični ukupni
Ke – koeficijent ekvivalencije
kind – koeficijent za prenošenje indirektnih troškova
c – cijena jedinična tržišna
C- vrijednost proizvodnje izražena tržišnim cijenama, ukupna vrijednost
K – doprinos pokriću fiksnih (općihh) troškova – ukupna vrijednost, kontribucija
k - doprinos pokriću fiksnih (općih) troškova – jedinična vrijednost, kontribucija
%pf - profitna marža
%k – kontribuciona marža
6
Ostali uslovi koje kalkulacija treba da ispuni jesu da bude prilagodljiva, dokumentovana, pregledna,
blagovremena, uporediva i ekonomična. Više o tome vidjeti Šunjić-Beus, Berberović, Stavrić Ekonomika
preduzeća, 2000god. str.164-165.)
7
O mogućim načinima klasificiranja kalkulacija više vidjeti u Grabovac dr Nikola Upravljanje
trgovinskim poduzećima, Ekonomika trgovinskih poduzeća, 2. izd., Sarajevo, Štamparija »Fojnica«, 2002.
str. 176.-177.

6.1. DIVIZIONA KALKULACIJA
- Primjenjuje se u uslovima homogenog proizvodnog programa,

- Proizvodi se samo jedan proizvod.
T
t=
Q
Σ T= TM+ TL +TI ili
Σ T= Tind + Tdir ili
Σ T= Tob.s + Tst.s
ZADATAK 6.1.1.
U preduzeću je proizvedeno 30.000 komada proizvoda A. Vezano za tu proizvodnju

preduzeće je imalo 20.000,00 KM troškova materijala, 10.000,00 KM troškova sredstava
za rad i 30.000,00 KM troškova radne snage. Primjenom odgovarajuće kalkulativne
metode utvrdite cijenu koštanja proizvoda A.
Q = 30.000 kom
TM = 20.000,00 KM
TL = 30.000,00 KM
TI = 10.000,00 KM
t =?

6.2. KALKULACIJA KUPLOVANIH PROIZVODA
- Primjenjuje se u uslovima heterogenog proizvodnog programa,

- Proizvodi se više proizvoda, čija je proizvodnja međusobno uslovljena i povezana,
- Za više proizvoda koristi se isti tehnološki postupak, ista sirovina,
- U grupi proizvoda jedan je osnovni proizvod, ostali su vezani (kuplovani) proizvodi,
- Cijena koštanja osnovnog proizoda (indeksiranog sa 1) utvrđuje se prema slijedećem
obrascu:
T − ∑i = 2 Ci T − (C2 + C3 + C3 + ... + .Cn ) T − (c2 ⋅ Q2 + c3 ⋅ Q3 + ... + c ⋅n Qn )
n
t1 = = =
Q1 Q1 Q1
Proizvod: Q c T C= c · Q
A QA cA - -
B QB cB - CB
C QC cC - CC
C
T Σ i=B Ci
( za slučaj kada je proizvod A osnovni proizvod )
T − ∑i = 2 Ci
3
t1 =
Q1
ZADATAK 6.2.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrdite cijenu koštanja osnovnog proizvoda C (iz
grupe vezanih proizvoda):
Proizvod Ostvarena Cijena Ukupni Vrijednost

proizvodnja tržišna troškovi proizvodnje
Q c T C= c · Q
A 300 400 -
B 600 300 -
C 800 500 -
a.) 620.000,00
b.) 660.000,00
T − ∑i = B Ci
C
tA =
QA

6.3. KALKULACIJA EKVIVALENTNIH BROJEVA

- Proizvodi se više srodnih proizvoda,
- Po istom tehnološkom postupku, iz iste sirovine,
- Proizvodi su formalno različiti (po širini, težini, debljini, i sl.)
- Cijena koštanja primjenom kalkulacije ekvivalentnih brojeva utvrđuje se prema
slijedećem obrascu:
⎡ ∑in=1 Tind i ⎤ ⎡ ∑in=1 Tind i ⎤
t j = tdir j + tind j = tdir j + (tindu ⋅ Ke j ) = tdir j + ⎢ n ⋅ Ke j ⎥ = tdir j + ⎢ n ⋅ Ke j ⎥
⎣ ∑i =1 Qu i ⎦ ⎣ ∑i =1 Qi Kei ⎦
Koeficijent ekvivalencije (Ke) pokazuje srazmjer u učešću pojedinih proizvoda u

ukupnim indirektnim troškovima.
Redoslijed radnji:
∑
n
- Poznato: Qj, tdirj, i =1
Tind i , osobina ili Kej
1. Kej, ako nije dato,

2. Quj =Qj · Kej, ΣQu
∑in=1Tind i
3. t indu =
∑in=1 Qui
4. tindj = tindu · Kej

5. tj = tdirj + tindj
ZADATAK 6.3.1.
Na osnovu podataka o proizvodnji i troškovima limova A, B i C, primjenom
odgovarajuće kalkulativne metode, utvrditi cijenu koštanja tih proizvoda.
Proiz. Q tdirj Debljina Tind Ke Qu tindu tindj t

lima ( Q · Ke) (tindu · Ke) (tindu · Ke) (tdir + tind)
(mm)
A 300 200 3
B 600 100 7.5
C 800 300 9
319.200
∑
n
Tind i
t indu = i =1
∑
n
i =1
Qu i
tind u =

6.4. DODATNA KALKULACIJA

- Proizvodi se više, potpuno različitih proizvoda, po različitim tehnološkim
postupcima i iz različitih sirovina,
- Proizvodi imaju zajedničke troškove upravne, razmjenske i pogonske režije,
- Utvrđivanje cijene koštanja po ovom kalkulativnom metodu vrši se na slijedeći način:
⎡ ∑ Tind i ⎤
n
( ) ⎢
t j = tdir j + tind j = tdir j + tdir j ⋅ kind = tdir j + tdir j ⋅ ni =1
⎥ = tdir j ⋅ (1 + kind )
⎢
⎣ ∑i =1 i ⎥⎦
Tdir
Redoslijed radnji:
∑
n
- Poznato: Qj, tdirj, i =1
Tind i ,
1. Tdirj = tdirj · Qj,j ∑i =1Tdir i

n
⎡ ∑n Tind i ⎤
2. k ind = ⎢ in=1 ⎥
⎢ ∑ Tdiri ⎥
⎣ i =1 ⎦
3. tindj = kind · tdirj
4. tj = tdirj + tindj = tdirj +( kind · tdirj) = tdirj ( 1 + kind)
ZADATAK 6.4.1.
Na osnovu podataka o proizvodnji i troškovima proizvoda A, B i C, primjenom

odgovarajuće kalkulativne metode, utvrditi njihove cijene koštanja.
1 2 3 4 5= 2·3 6= 3 · knd 7= 6+3

Proizv. Q tdir Tind Tdir= tdir·Q tind= tdir·kind t= tdir + tind
A 300 200 -
B 600 100 -
C 800 300 -
324.000,00
⎡ ∑n Tind i ⎤
k ind = ⎢ in=1 ⎥
⎢ ∑ Tdiri ⎥
⎣ i =1 ⎦

6.5. KALKULACIJA U VIŠEPOGONSKOM PREUDZEĆU
U narednom zadatku pokazat ćemo raspoređivanje troškova u slučaju višepogonskog

preduzeća. U toj situaciji prvo je potrebno izvršiti raspored i alociranje troškova po
mjestima troška (po pogonima), a potom vršiti raspodjelu troškova na nosioce
(proizvode ili usluge) uz pomoć odgovarajućih ključeva tj, koeficijenata za prenošenje
inidirektnih troškova.
ZADATAK 6.5.1.
Preduzeće ima dva uslužna (U1 i U2) i tri proizvodna odjela (Pa,Pb,Pc). Stanje troškova
i ostali podaci o pojedinim odjelima dati su u tabeli ispod (a. i b tabela). Utvrdite cijenu
koštanja proizvoda »X« ako su troškovi materijala za taj proizvod iznosili 63,50 KM, a
utrošci i cijena rada bili kao što je navedeno u tabeli c.
a.)
Indirektni A Br. Površ. Vrijednost Dir. rad Dir. rad Tehničke Korištenje Korištenje
Odjel
materijal radnika mašina i maš. (ljudski) procjene usluga usluga

i rad uređaja za U1 U2
(KM) (m2) (KM) (mh) (h) popravke
PA 40.000,00 14.700,00 15 2.000 80.000,00 38.000 30% 30% 1/3

PB 25.200,00 25.500,00 3 3.000 60.000,00 47000 15.000 40% 20% 1/2
PC 30.200,00 18.400,00 21 2.500 40.000,00 29.000 0% 40% 1/6
U1 17.000,00 10.000,00 6 1.500 0,00 20% - -
U2 13.000,00 9.000,00 15 1.000 20.000,00 10% 10% -
b.)
Ostali opći troškovi Iznos
( za preduzeće u cjelini) ( KM)
Nadzor 12.000,00
Prehrana 8.000,00
Najam zgrada 30.000,00
Osiguranje zgrada 5.000,00
Osvjetljenje zgrada 5.000,00
Popravci i obnove mašina 10.000,00
Osiguranje mašina 3.000,00
c.)
Odjel: Utrošak rada Cijena rada Mašinski rad

Direktni rad radnika
(h) (KM/h) (mh)
PA 3 9
PB 2 8 7
PC 4 10
* RAČUNATI MARŽU 30%

PA PB PC U1 U2 SUM
Indirektni rad i materijal
Amortizacija
Najam, osiguranje i 40.000·20% 40.000·30% 40.000·25% 40.000·15% 40.000·10%
osvjetljenje zgrade
Osigurane maš. 3.000·40% 3.000·30% 3.000·20% 3.000·0% 3.000·10%
Nadzor i prehrana 20.000·25% 20.000·5% 20.000·35% 20.000·10% 20.000·25%
Popravci 10.000·30% 10.000·40% 10.000·0% 10.000·20% 10.000·10%
Suma:
Raspored troš. U1 +30% sum U1 +20% sum U1 +40% sum U1 - sum U1 +10% sum U1
Suma:
Raspored troš. U2 +1/3 sumU2 +1/2 sumU2 +1/6 sumU2 - sumU2
Suma:
Utrošak direktnog rada
Kind ( po dir. radu)
Utrošak mašinskog rada
Kind (po maš.radu)
Odjel: Utrošak rada Cijena rada Utrošak Trošak direktnog

Direktni rad radnika mašinskog rad rada Opći troškovi
(h) (KM/h) proizvoda“X“
(mh)
1 2 3 4 5= 2 · 3 Utrošak rada · Kind
PA 3 9
PB 2 8 7
PC 4 10
Troškvi direktnog materijala..........................63,5 KM

Troškovi direktnog rada ( radnik).........................
Troškovi indirektni..............................................
Troškovi ukupno...................................................
+Marža 30%..........................................................
Ukupno:.................................................................

6.6. DIRECT COSTING KALKULACIJA

- Savremeni pristup,
- Samo direktne troškove obračunava po jedinici proizvoda, a indirektne troškove
obuhvata u ukupnom iznosu,
- Traži se finansijski rezultat,
- Moguća upotreba samo u kratkom roku.
Redoslijed radnji:
∑ Tind
n
- Poznato: Qj, tdirj, cj, i =1 i
∑ C
n
1. Cj = cj · Qj, i =1 i
∑ Tdir
n
2. Tdirj = tdirj ·Qj, i =1 i
∑ K i = ∑i =1 C i − ∑ Tdir
n n n
3. I =1 i =1 i
4. FR = ∑i =1 K i − ∑i =1Tind i
n n
∑ ∑
n n
i =1
Ki > i =1
Tind i FR pozitivan (dobit)
∑ <∑
n n
i =1
Ki i =1
Tind i FR negativan (gubitak)
∑ =∑
n n
i =1
Ki i =1
Tind i FR = 0 - neutralan
ZADATAK 6.6.1.
Na osnovu podataka o troškovima, cijenama i količini proizvedenih (i prodatih)

proizvoda A, B i C utvrdite koji finansijski rezultat preduzeće može da očekuje(za slučaj
a,b i c)
Proizv. Količina Troškovi Cijena Troškovi Prihod Troškovi Kontribucija Finansijski

direktni indirektni direktni rezultat
jedinični ukupni ukupni
Q tdir c Tind C Tdir K F.R.
c·Q tdir · Q K = ΣC - ΣTdir K - ΣTind
A 300 200,00 400,00
B 600 100,00 300,00
C 800 300,00 500,00
a 300.000,00
b 340.000,00
c 390.000,00

U kratkom roku kao osnova za donošenje određenih poslovnih odluka može nam
poslužiti doprinos pokriću fiksnih (općih) troškova (kontribucija – skraćeno označena sa
K). Doprinos pokriću fiksnih troškova utvrđuje se kao razlika ostvarenog prihoda i
varijabilnih troškova, bilo u ukupnom iznosu ili po jedinici proizvoda. U narednim
zadacima pokazat ćemo jednu od mogućnosti upotrebe ovog pokazatelja pri
raspoređivanju troškova po mjestima i nosiocima.
%pf - profitna marža

%k – kontribuciona marža
d
% pf = ⋅ 100
c
D
% pf = ⋅ 100
C
k
% k = ⋅ 100
c
K
% k = ⋅ 100
C
K
%u j = n j ⋅ 100
∑i =1 Ki
ZADATAK 6.6.2.
Preduzeće proizvodi tri vrste proizvoda. Stanje troškova i tržišnih cijena je kao u
tabelama a.) i b.) (ispod). Potrebno je izvršiti raspodjelu ukupnih fiksnih troškova na
proizvode A,B,C u skladu sa njihovim učešćem u generisanju ukupnog doprinosa pokriću
troškova. Također je potrebno reći koji proizvod je za preduzeće najznačajniji (koji
postiže najveću profitabilnost).
a.)
Proiz: Q tdir c C Tdir K %k % Tind FR %pf
c·Q tdir · Q C-Tdir
A 200 8 10
B 100 40 50
C 20 145 150
1.000,00
b.)
Proiz: Q tdir c Tind C Tdir K %k % FR %pf
c·Q tdir · Q C-Tdir
A 200 100 200
B 600 200 400
C 700 300 500
200.000,0

7. PRODUKTIVNOST
Produktivnost je prvi parcijalni ekonomski princip. Zahtijeva maksimiziranje

proizvodnje uz minimalna utrošak (živog) rada.
Q
P= =q
L
L
P= =t
Q
t·q=1
1
t=
q
1
q=
t
P - produktivnost rada
Q - količina ostvarenih učinaka (broj proizvoda ili usluga)
L - utrošak rada ( br. radnika, utrošeno radno vrijeme i sl.)
q - broj proizvedenih učinaka po jedinici rada
t - vrijeme za proizvodnju jednog učinka
q nam pokazuje koliko učinaka ( proizvoda ili usluga) je proizveo jedan radnik (ili je
proizvedeno u jednom radnom satu, ako je utrošak rada izražen u radnim satima).
t nam pokazuje koliko radnika je učestvovalo u proizvodnji jednog učinka (proizvoda
ili usluge), ili koliko sati rada je bilo potrebno za proizvodnju jednog proizvoda (ili
usluge)
ZADATAK 7.1.
U preduzeću A radi 180 radnika i proizvedu 36.000 komada proizvoda »X« (dnevno).
Utvrdite produktivnost radnika u tom preduzeću.
L = 180 radnika
Q = 36.000 kom.
P=? P=?
P = q = Q/L P = t = L/Q
P= P=
P= P=

Metode za mjerenje produktivnosti:
Mjerenje produktivnosti fizičkim jedinicama mjere:
- naturalni metod
- naturalno uslovni metod
- radni metod
Mjerenje produktivnosti vrijednosno:
- mjerenje produktivnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava tržišnom cijenom
- mjerenje produktivnosti kada se vrijednost proizvodnje izražava cijenom koštanja
Mjerenje produktivnosti kada se proizvodnja izražava društveno potrebnim radom
Usporedba produktivnosti se vrši indeksnim metodom.
PA
IA = ⋅ 100
Po
Io = (Po/Po) · 100 (uvijek)
Iy = indeks produktivnosti za period (preduzeće) y

Py = produktivnost u periodu (preduzeću ) y
Po = produktivnost u baznom periodu ( preduzeću )
Io = indeks produktivnosti za bazni period (ili bazno preduzeće)
ZADATAK 7.2.
U preduzeću »A« jedan radnik prozvodi 200 kom proizvoda (dnevno). U konkurentskom
preduzeću »B« radi 160 radnika i oni mogu proizvesti 35.200 komada proizvoda »X«.
Utvrdite u kojem preduzeću se postiže veća produktivnost.
PA = 200kom/1 rad
LB = 160 radnika
QB = 35.200 kom
PB = ?
I=?
PB = q = Q/L
I B = (P B/P A) ·100
PB =
I B=
PB = t = L/Q
IB =
PB =

7.1. NATURALNI METOD MJERENJA PRODUKTIVNOSTI
- Koristi se isključivo u slučaju homogenog proizvodnog programa.
Q
P= =q
L
L
P= =t
Q
t·q=1
1
t=
q
1
q=
t
ZADATAK 7.1.1.
U dva rudnika planirana je proizvodnja kako slijedi:

PA =qA = 1,55 t / radnik
PA = tA = 0,64 radnik / t
PB = qB = 1,85 t / radnik
PB = tB = 0,54 radnik / t
U toku tri godine u preduzećima A i B ostvarena je proizvodnja kao u tabeli (ispod).

Utvrditi produktivnost (varijanta t i varijanta q) za oba preduzeća, te izvršiti
komparaciju produktivnosti ovih preduzeća : vertikalnu (sa lančanim indeksom i sa
planom) i horizontalnu komparaciju produktivnosti dvaju preduzeća.
Godina QA LA QB LB
(t.) ( radnika) (t.) (radnika)
1997. 1.560 1.000 1.700 900
1998. 1.600 1.000 1.650 1.000
1999. 1.490 980 1.750 950
Godina Proiz. Urošak Produktivnost Indeks Produktivnost Indeks

rada produktivnosti produktivnosti
QA LA PA = Q/L IA=(PA/Po) ·100 PA = L/Q Iv =(PA/Po) ·100
(t) ( radnika)
1997. 1.560 1.000

1998. 1.600 1.000
1999. 1.490 980

Godina QB LB PB = Q/L IB=(PB/Po) ·100 PB = L/Q IB =(PB/Po) ·100
(t.) ( radnika)
1997. 1.700 900
1998. 1.650 1.000
1999. 1.750 950
God. QA LA PA =QA/LA QB LB PB = QB/LB Iy =(PB/PA) ·100
(t.) ( radnika) (t.) ( radnika)
1997. 1.560 1.000 1.700 900
1998. 1.600 1.000 1.650 1.000
1999. 1.490 980 1.750 950

7.2. NATURALNO - USLOVNI METOD MJERENJA PRODUKTIVNOSTI
Ovaj metod za mjerenje produktivnosti se koristi u slučajevima kada se radi o

međusobno sličnim proizvodima koji zahtijevaju različit utrošak radne snage za
proizvodnju.
∑
n
Qui
P= i =1
L
∑ ∑ (Ke ⋅ Q )
n n
Qui i i
P= i =1
= i =1
∑ (t ⋅ Q )
n
L i i
i =1
Quj =Qj · Kej
Lj = tj · Qj
Qu - ukupna količina uslovnih proizvoda
L - ukupan utrošak rada ( broj radnika, utrošeno radno vrijeme i sl.)
Lj - utrošak rada za jot proizvod (za ukupnu količinu)
Kej - koeficijent ekvivalencije proizvoda j ( izračunava se na bazi vremena potrebnog
za proizvodnju proizvoda j )
Qj - proizvedena količina proizvoda j
tj - utrošak rada (vremena) za proizvodnju ( jednog) proizvoda j
to - utrošak rada (vremena) za proizvodnju baznog – uslovnog proizvoda
Redoslijed radnji:
Poznato je: Qj, tj
5. Kej = tj / to ( to je vrijeme proizvodnje baznog – uslovnog proizvoda)
6. Quj =Qj x Kej , ΣQu
7. Lj = tj · Qj, ΣL
8. P = ΣQu / ΣL ili P = ΣL/ ΣQu= to
Proizvod Q t Ke = t / to Qu =Q · Ke L = t · Qj
A QA tA KeA QuA LA
B QB tB KeB QuB LB
C QC tC Kec QuC LC
ΣQu ΣL

ZADATAK 7.2.1.
Preduzeće je proizvelo proizvode A,B,C u količinama kako je dato u tabeli (ispod). U
tabeli je navedeno i prosječno vrijeme potrebno za proizvodnju pojedinih proizvoda. Na
osnovu tih podataka utvrdite produktivnost primjenom naturalno-uslovnog metoda za
mjerenje produktivnosti. (slučaj a . i slučaj b.)
a.)
Proizvod Q t (h) Kej = tj / to Qu =Qj · Kej Lj = tj · Qj
A 3.000 3
B 4.000 4
C 6.000 2
P = ΣQu / ΣL
P=
b.)
Proizvod Q t (h) Kej = tj / to Qu =Qj · Kej Lj = tj · Qj
A 4500 11.7
B 5000 9
C 6500 3
P = ΣQu / ΣL
P=
ZADATAK 7.2.2.
Preduzeće je proizvelo proizvode A,B,C i D u količinama kako je dato u tabeli (ispod).
U tabeli je navedeno i prosječno vrijeme proizvodnje pojedinih proizvoda.Utvrdite
produktivnost primjenom naturalno-uslovnog metoda za mjerenje produktivnosti.
Proizvod Q (kom) t (h)

A 700 15
B 100 10
C 300 8
D 450 10
P = ΣQu / ΣL
P=

7.3. RADNI METOD MJERENJA PRODUKTIVNOSTI
Ovaj metod za mjerenje produktivnosti koristi se u slučajevima kada se utrošak rada

potrebnog u proizvodnji pojedinih proizvoda može normirati.
∑
n
Qnsi
P= i =1
Les
∑ ∑ (tns ⋅ Q )
n n
Qnsi i i
P= i =1
= i =1
Les Les
P - produktivnost rada mjerena radnim metodom
ΣQ ns - ukupna proizvodnja izražena u norma satima
Les - ukupno efektivno utrošeno radno vrijeme
t nsj - normirano vrijeme potrebno za proizvodnju proizvoda j
Redoslijed radnji:
Poznato je: Qj, t nsj, Les
1. Q nsj =Qj · t nsj , ΣQ ns
2. P = ΣQ ns / Les
Proizvod Q tns Les Qns

A QA t tns A - Q nsA
B QB t tnsB - Q nsB
C QC t tnsC - Q nsC
Les ΣQ ns
ZADATAK 7.3.1.
Preduzeće proizvodi četiri proizvoda. Na osnovu podataka o ostvarenoj proizvodnji i
norma vremenu za proizvodnju pojedinih proizvoda iz proizvodnog programa, utvrdite
produktivnost primjenom odgovarajućeg metoda ukoliko se zna da je ukupno stvarno
utrošeno vrijeme u proizvodnji bilo: a.) 10.000 radnih sati odnosno b.) 12.000 radnih
sati.
Proizvod Q tns Les Q ns
A 700 8
B 100 5
C 300 6
D 450 9
10.000
b.) 12.000
a.) b.)
P = ΣQ ns / Les P = ΣQ ns / Les
P= P=
P= P=

7.4. MJERENJE PRODUKTIVNOSTI KADA SE VRIJEDNOST PROIZVODNJE
IZRAŽAVA TRŽIŠNOM CIJENOM
Primjena ovog metoda je pogodna za slučajeve veoma homogenog proizvodnog

programa. Ipak, u slučaju inflatornih promjena nije potpuno pouzdana zbog promjene
cijena.
∑ ∑ (c ⋅ Qi )
n n
Ci i
P= i =1
= i =!
L L
ΣC - vrijednost ukupne proizvodnje izražena, tržišnom cijenom proizvoda
L - ukupan utrošak rada
cj - tržišna cijena proizvoda j
Redoslijed radnji:
Poznato je: Qj, cj, L
1. Cj =Qj · cj, ΣCj
2. P = ΣC / L
Proizvod: Q: C L C=c·Q
A QA cA - CA
B QB cB - CB
C QC cC - CC
L ΣC
ZADATAK 7.4.1.
Utvrditi produktivnost za preduzeća »X«, »Y« uzimajući da je u proizvodnji u svim
preduzećima bilo angažovano po 10 radnika i ako su proizvodnja i stanje cijena bili kao
u tabeli:
Preduzeće »X«
Proizvod Proizvedena Tržišna cijena Utrošak rada Vrijednost
količina proizvoda proizvodnje
Q c L Cj = cj · Qj
(kom) (KM) (radnika) (KM)
A 3000 4
B 4000 6
C 6000 5
10
P = ΣC / L
P=

Preduzeće »Y«
Proizvod Proizvedena Tržišna cijena Utrošak rada Vrijednost

količina proizvoda proizvodnje
Q c L Cj = cj·Qj
(kom) (KM) (radnika)
A 3000 3
B 4000 4
C 6000 2
10
P = ΣC / L
P=
ZADATAK 7.4.2.
Utvrditi produktivnost po godinama i dinamiku produktivnosti (sa baznom godinom
1998.) ukoliko su poznati sljedeći podaci o stanju proizvodnje, tržišnim cijenama, te
prosječnom vremenu potrebnom za proizvodnju jedne jedinice proizvoda:
a.) u situaciji stabilnih tržišnih cijena
b.) u situaciji inflatornih promjena pri čemu su tržišne cijene u 1997. godini bile za
10% niže u odnosu na cijene iz 1998. godine i ako su cijene 1999. bile za 10% više
od cijena u 1998. godini.
a.)
Godina L (radnika) C (KM) P=C/L I = (Pn / Po)100
1997. 90 1.500
1998. 630 10.500
1999. 240 5.200
b. )
Godina L C C´ C´ P´ =C´/ L I = (Pn / Po)100
1997. 90 1.500
1998. 630 10.500
1999. 240 5.200
90 % = 1500 KM
100 % = x
1500 ⋅ 100
x=
90

7.5. MJERENJE PRODUKTIVNOSTI KADA SE VRIJEDNOST PROIZVODNJE
IZRAŽAVA OBJEKTIVNO USLOVLJENOM CIJENOM KOŠTANJA
∑ ∑ (to ⋅ Qi )
n n
Tobi i
P= i =1
= i =1
L L
Tob - objektivno uslovljeni troškovi - ukupni

tobj - objektivno uslovljena cijena koštanja proizvoda j
ZADATAK 7.5.1.
1998. godine ostvarena je proizvodnja po objektivno uslovljenim troškovima u

vrijednosti od 1.920.000,00 KM, uz rad 1300 radnika.
Naredne godine vrijednost ostvarene proizvodnje izražena također objektivnom cijenom
koštanja je porasla na 2.500.000,00 KM, uz istovremeno povećanje broja radnika na
1.400.
Utvrditi produktivnost za ove dvije godine i indeks produktivnosti ( 1999. u odnosu na
1998.).
L98 = 1300 radnika, L99 = 1400 radnika,

Tob.98 = 1.920.000,00 KM Tob.99 = 2.500.000,00 KM
P98 = Tob98 / L98 P99 = Tob99 / L99
P98 = P99 =
P98 = P99 =
I99 = (P99 /P98) · 100
I99 =

7.6. MJERENJE PRODUKTIVNOSTI KADA SE PROIZVODNJA IZRAŽAVA
DRUŠTVENO POTREBNIM RADOM
Lo A
PA =
Ls A
LoA = QsA · to
to = ΣLz / ΣQz
Lz
⋅ Qs
(to ⋅ Qs A ) Qz A
PA = =
Ls A Ls A
LsA = LoA ± Δ L
Lo Lo A
PA = A =
Ls A Lo A ± ΔL
Za Ls=Lo => Po = Lo/Lo = 1
Io = (Po/Po) ·100 =100
Za Po = 1 => Is = (Ps/Po) ·100 = Ps·100
PA - produktivnost preduzeća A
LoA - društveno potrebni rad za proizvodnju ostvarenu u preduzeću A
LsA - stvarno utrošeni rad za proizvodnju ostvarenu u preduzeću A
QsA - stvarna proizvodnja ostvarena u preduzeću A
Qz - ukupna proizvodnja u zemlji
Lz - ukupan utrošak rada u u zemlji
to - prosječan društveno potreban rad za proizvodnju jednog učinka (proizvoda ili
usluge)
Produktivnost prosječnog društvenog proizvođača, mjerena ovom metodom je 1.
ZADATAK 7.6.1.
Ukupna proizvodnja proizvoda »X« u zemlji je bila 70.000.000 litara, uz utrošak rada od
210.000.000 radnih sati.
Preduzeće »A« u ukupnoj proizvodnji učestvuje sa 11.900.000 litara uz utrošak rada od
29.750.000 radnih sati. Utvrditi produktivnost i indeks produktivnosti primjenom
odgovarajuće metode za mjerenje produktivnosti.
Lz = 210.000.000 h Ls = 29.750.000 h
Qz = 70.000.000 l Qs = 11.900.000 l
to = Lz / Qz Lo= to · Qs
to = Lo=
Ps = Lo/ Ls
Po = 1 Ps =
I = (Ps / Po)100

ZADATAK 7.6.2.
U našoj zemlji proizvod »S« proizvode tri proizvođača: A, B i C. Svakom od njih je za

proizvodnju jednog komada proizvoda potrebno različito vrijeme (navedeno u tabeli) Na
osnovu podataka o ostvarenoj proizvodnji i prosječnom vremenu proizvodnje utvrdite
prosječno društveno potrebno vrijeme ( u slučajevima a, b, c i d) i komentarišite.
a.)
Preduzeće Prosječan utrošak rada Proizvedena količina Ukupan utrošak rada
za jedan proizvod
t Q L = t· Q
(sati) (kom) (sati)
A 4 3.000
B 5 3.000
C 6 3.000
to = Lz / Qz
to =
b.)
za jedan proizvod
t Q L =t· Q
(h) (kom) (h)
A 4 3.000
B 5 4.000
C 6 6.000
to = Lz / Qz
to =

c.)
za jedan proizvod
t Q L =t· Q
(h) (kom) (h)
A 4 6.000
B 5 4.000
C 6 3.000
to = Lz / Qz
to =
d.)
za jedan proizvod
t Q L = t· Q
(h) (kom) (h)
A 4 4.000
B 5 6.000
C 6 3.000
to = Lz / Qz
to =
e.)
za jedan proizvod
t Q L =t· Q
(h) (kom) (h)
A 4 6.000
B 5 3.000
C 6 4.000
to = Lz / Qz
to =

8. EKONOMIČNOST
C
E=
T
Q
E=
T
Ili inverzno:
T
E= =t
Q
Es
Is = ⋅ 100
Eo
Korišteni simboli:
E – Ekonomičnost
C – Vrijednost proizvodnje izražena tržišnim cijenama proizvoda
T – Troškovi proizvodnje - ukupni
t – troškovi jedinični ( troškovi proizvodnje jednog učinka)
IE – indeks ekonomičnosti
Metode za mjerenje ekonomičnosti:

1. Naturalno mjerenje ekonomičnosti
2. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti:
- kada se vrijednost proizvodnje mjeri tržišnim cijenama
- kada se vrijednost proizvodnje mjeri objektivno-uslovljenim troškovima
Koeficijent ekonomičnosti može imati različite vrijednosti:

- E > 1 , tz. ekonomično poslovanje
- E > 1 => C / T > 1 => C > T
vrijednost koja je proizvedena je veća od vrijednosti utrošene u proizvodnju
- E = 1 , tz. poslovanje na granici ekonomičnosti
- E = 1 => C / T = 1, => C = T
vrijednost koja je proizvedena jednaka je vrijednosti utrošenoj u proizvodnju
- E < 1 , tz. neekonomično poslovanje
- E <1, => C / T < 1, C < T
vrijednost koja je proizvedena je manja od vrijednosti utrošene u proizvodnju
Primjer:
Ako je E = C/T = 3 to znači da je na svaku KM troškova proizvodeno proizvoda u
vrijednosti od 3,00 KM.
Ako je E = C/T = 0,50, to znači da je na svaku KM troškova proizvodeno proizvoda u
vrijednosti od 0,50 KM.
Dinamika ekonomičnosti utvrđuje se pomoću indeksa ekonomičnosti.

8.1. NATURALNO MJERENJE EKONOMIČNOSTI
(Parcijalno mjerenje ekonomičnosti 8 )
Zbog nemogućnosti zbrajanja utrošaka elmenata reprodukcije koji se izražavaju

različitim jedinicama mjere, naturalno mjerenje ekonomičnosti moguće je jedino
parcijalno tj. odvojeno za svaki element reprodukcije.
Q
E=
L
Q
E=
M
Q
E=
I
EL - Ekonomičnost rada
EM - Ekonomičnost materijala
EI - Ekonomičnost sredstava za rad
ZADATAK 8.1.1.
Pri proizvodnji od 300.000 komada proizvoda, utrošeno je 20.000 kg materijala, 100
mašinskih sati i radila su tri radnika. Utvrditi ekonomičnost parcijalno.
Q = 300.000 kom
L = 3 radnika EL = Q / L =
M = 20.000 kg EM = Q /M =
I = 100 mh EI = Q / I =
ZADATAK 8.1.2.
Pri proizvodnji od 60.000 komada proizvoda, utrošeno je 10.000 kg materijala A,
15.000 litara sirovine B, 20.000 mašinskih sati i radilo je 5 radnika od čega su tri bila
nekvalifikovani, a ostali visokokvalifikovani radnici. Utvrditi ekonomičnost parcijalno.
Q = 600.000 kom
L= EL = Q / L =
M= EM = Q /M =
I = EI = Q / I =
8
Neki autori navode mogućnost mjerenja psrednog naturalnog izraza ekonomičnosti, kao prof. Bogetić dr
Gvozdenija u knjizi Ekonomika preduzeća, 2.izd., Podgorica, Univerzitet Crne Gore, Štamparija »Obod«,
1995., str. 242 - 244.

8.2. VRIJEDNOSNO MJERENJE EKONOMIČNOSTI KADA SE VRIJEDNOST
PROIZVODNJE IZRAŽAVA PREKO TRŽIŠNIH CIJENA
C
E=
T
∑ ∑ (c ⋅ Q )
n n
Ci i i
E= i =1
= i =!
∑ ∑ (t ⋅ Q )
n n
i =1 i
T i =1 i i
ΣC – ukupna vrijednost proizvodnje ( u slučaju heterogenog proizvodnog programa)

ΣT – ukupni troškovi proizvodnje
cj – tržišna cijena proizvoda/usluge j
t – troškovi ( cijena koštanja) proizvoda/ usluge j
ZADATAK 8.2.1.
Pri proizvodnji od 60.000 komada proizvoda, utrošeno je 10.000 kg materijala A

(nabavljenog po cijeni od 1 KM/kg), 15.000 litara sirovine B (koja je plaćena 2,00
KM/l), 20.000 mašinskih sati (amortizacija po jednom mašinskom satu iznosi 1,50 KM)
te pomoćnog materijala C u količini od 2500 kg (nabavljenog po cijeni od 2,00 KM/kg) .
U proizvodnji je radilo 5 radnika od kojih su trojica bili nekvalifikovani, a ostali
visokokvalifikovani radnici. Nekvalifikovani radnici su plaćeni po 500,00 KM, a
visokokvalifikovani 750,00 KM. Utvrdite ekonomičnost za ovu situaciju, ako se zna da
je tržišna cijena proizvoda 4,00 KM/ kom.
Q = 60.000 kom
MA = 10.000 kg
TmA = MA · cnA =
cnA = 1,00 KM/kg
MB = 15.000 l TmB = MB · cnB =
cnB= 2,00 KM/l
MC = 2500 kg TmC = MC · cnC =
cnC= 2,00 KM/kg
I =20.000 mh TI = I · a =
a = 1,50 KM/mh
LVK =2 radnika TLVK = LVK · cnVK =
cnVK =750,00 KM
LNK = 3 radnika TLNK = LNK · cnNK =
cn NK =500,00 KM
c = 4,00 KM / kom sumT =
E = C/T C=c·Q
E= C=

Metoda vrijednosnog mjerenja ekonomičnosti se primjenjuje u slučaju heterogenog
proizvodnog/uslužnog programa i iz razloga nemogućnosti zbrajanja utrošaka različitih
elemenata reprodukcije. Osnovna slabost ove metode je u tome što je u slučaju
nestabilnih cijena rezultat dobijen primjenom ove metode pod uticajem cjenovnih
promjena. Stoga je u takvoj situaciji (situacija variranja kako nabavnih cijena elemenata
reprodukcije, tako i prodajnih cijena proizvoda) potrebno izvršiti korekcije vrijednosti
proizvodnje i troškova, te ih u svrhu kompariranja svesti na novčane jedinice jednake
vrijednosti.
ZADATAK 8.2.2.
Preduzeće je ostvarilo slijedeće rezultate poslovanja: (u tabeli)

Na osnovu datih podataka utvrditi ekonomičnost po godinama i indeks ekonomičnosti
(1999. godinu uzeti kao baznu) u situaciji da su :
a.) cijene stabilne
b.) u 1998. godini nabavne cijene bile niže u odnosu na one iz 1999. za 3% i ako su
tržišne cijene u 2000. godini bile više za 6 % u odnosu na one iz 1999. godine.
a.)
Godina C T C/T
1998 230.000,00 180.000,00
1999 270.000,00 200.000,00
2000 300.000,00 250.000,00
b.)
God. C T
98 230.000 180.000 t98<3% t99
99 270.000 200.000
2000 300.000 250.000 c00>6%c99

8.3. VRIJEDNOSNO MJERENJE EKONOMIČNOSTI KADA SE VRIJEDNOST
PROIZVODNJE IZRAŽAVA PREKO OBJEKTIVNO USLOVLJENIH TROŠKOVA
TsA = ToA ± Δ T
To A
EA =
Ts A
To To A
EA = A =
Ts A To A ± ΔT
ToA = to · QA
to = Tz / Qz
Tz
⋅Q
(to ⋅ Q A ) Qz A
EA = =
Ts A Ts A
TsA – troškovi stvarni u preduzeću A

ToA – troškovi objektivno uslovljeni za proizvodnju ostvarenu u preduzeću A
QA – proizvodnja ostvarena u preduzeću A
to - objektivno uslovljeni troškovi
Tz - troškovi za proizvodnju određenog proizvoda na nivou zemlje (ili druge zajednice)
Qz - proizvodnja određenog proizvoda na nivou zemlje (ili druge zajednice)
ZADATAK 8.3.1.
Ukupna proizvodnja proizvoda »X« u zemlji je bila 70.000.000 litara, uz ukupne

(objektivno uslovljene) troškove od 210.000.000,00 KM.
Preduzeće A u ukupnoj proizvodnji učestvuje sa 11.900.000 littara uz objektivno
uslovljene troškove od 47.600.000,00 KM. Utvrdite ekonomičnost i indeks
ekonomičnosti primjenom odgovarajuće metode za mjerenje ekonomičnosti.
Qz = 70.000.000 l Qs = 11.900.000 l
Tz = 210.000.000,00 KM Ts = 47.600.000,00 KM
to = Tz / Qz To= to · Qs
to = To =
Es = To / Ts
Es =
Eo = 1 I = (Es / Eo) ·100
I=

9. UTVRĐIVANJE FINANSIJSKOG REZULTATA
Finansijski rezultat preduzeća za određeni obračunski period utvrđuje se kao razlika

ukupnih prihoda i ukupnih rashoda preduzeća.
ZADATAK 9.1.
Za preduzeće »Hana« poznati su slijedeći podaci (navedeni u tabeli ispod). Utvrdite

finansijski rezultat ostvaren u ovom preduzeću.
OPIS Iznos
(KM)
Prihod od prodaje proizvoda 4.000,00
Prihod od prodaje usluga 2.000,00
Troškovi prodatih proizvoda 5.000,00
Žiro-račun 7.000,00
Prihod od prodaje stalnih sredstava 3.000,00
Neotpisana vrijednost prodatih stalnih sredstava 20,00
Naplaćene kamate 100,00
Pozitivne kursne razlike 50,00
Dotacije 100,00
Avansi dati dobavljačima 4.000,00
Višak zaliha materijala A 500,00
Manjak zaliha sirovine B 400,00
Prosječno angažovana stalna sredstva 10.000,00
Otpisane nekurentne zalihe materijala C 30,00
Naplaćene kazne 50,00
Naplaćena otpisana potraživanja 1.000,00
Prosječno korištena obrtna sredstva 5.000,00
Ukupno prihodi:
Ukupno rashodi:
Finansijski rezultat:

ZADATAK 9.2.
(Utvrđivanje računa gubitka i dobitka po potpunim i graničnim troškovima)
Preduzeće »Enigma« namjerava proizvesti 10.000 komada proizvoda »P«. Tržišna

cijena tog proizvoda je 19,00 KM, varijabilni trošak iznosi 6,00 KM/kom, a ukupni
fiksni troškovi su 90.000,00 KM. Preduzeće na zalihama ima od ranije 2000 komada
navedenog proizvoda. Potrebno je:
a.)
na osnovu podataka o cijenama, planskoj proizvodnji i troškovima napravite budžet
imajući u vidu da pored navedenih troškova preduzeće ima još i 10.000,00 KM općih
troškova,
b.)
na osnovu podataka o stvarnoj proizvodnji (10.500 komada) i prodaji (11.000 komada
proizvoda), račun dobitka i gubitka (po potpunim i graničnim troškovima),
c.)
proizvoda), račun dobitka i gubitka (po potpunim i graničnim troškovima).
Qpl = 10.000 kom

c = 19,00 KM
v = 6,00 KM
FT = 90.000,00 KM
Op.t = 10.000,00 KM
ft = FT / Q
ft =
t = v+ft
t=
BUDŽET:
C = c · Q.......................................
V = v · Q ......................................
FT .................................................
T.....................................................
C – T ...........................................
Opći t...........................................
Fin. rez........................................

ZALIHE:
Početno stanje.............................................
Proizvodnja..................................................
Ukupno.......................................................
Prodaja........................................................
Zaključno stanje..........................................
Početno stanje zaliha...................................

Zaključno stanje zaliha................................
Razlika početnog i zaključnog....................
RAČUN GUBITKA I DOBITKA PO POTPUNIM TROŠKOVIMA 9
PRIHOD OD PRODAJE:
Prodato: (11.000·19,00)..................................................................
TROŠKOVI:
Početno stanje: (2.000·15,00).........................................................
+ Proizvedeno: (10.500·15,00).......................................................
Ukupno:..........................................................................................
- Zaključno stanje: (1.500·15,00) ...................................................
= Troškovi prodatih proizvoda: (11.000·15,00)...........................
Rezultat:..........................................................................................
+ Preapsorpcija: (500·9,00) ..........................................................
Bruto dobit od prodaje:..................................................................
- Opći troškovi: .............................................................................
Dobit iz poslovanja: ......................................................................
9
O prednostima i nedostacima pojedinih načina utvrđivanja računa gubitka i dobitka može se vidjeti u
knjizi Belak Vinko: Menadžersko računovodstvo, Zagreb, RRIH plus, 1995, str.68-82.

RAČUN GUBITKA I DOBITKA PO GRANIČNIM TROŠKOVIMA
PRIHOD OD PRODAJE:
Prodato: (11.000·19,00)..................................................................
TROŠKOVI:
Početno stanje: (2.000·6,00)............................................................
+ Proizvedeno: (10.500·6,00)..........................................................
Ukupno:.....................................................................................
- Zaključno stanje: (1.500·6,00)......................................................
= Troškovi prodatih proizvoda: (11.000·6,00)..............................
Kontribucija: .............................................................................
- Fiksni troškovi: .......................................................................
Rezultat: ....................................................................................
- Opći troškovi: ........................................................................
Dobit iz poslovanja: .................................................................
c.)
ZALIHE:
Početno stanje...........................................................................
Proizvodnja...............................................................................
Ukupno.....................................................................................
Prodaja.....................................................................................
Zaključno stanje........................................................................
Početno stanje zaliha.................................................................

Zaključno stanje zaliha..............................................................
Razlika početnog i zaključnog..................................................

RAČUN GUBITKA I DOBITKA PO POTPUNIM TROŠKOVIMA
PRIHOD OD PRODAJE:
Prodato: (11.000·19,00)..................................................................
TROŠKOVI:
Početno stanje: (2.000·15,00).........................................................
+ Proizvedeno: (9.500·15,00).........................................................
Ukupno:..........................................................................................
- Zaključno stanje: (500·15,00).......................................................
= Troškovi prodatih proizvoda: (11.000 ·15,00).............................
Rezultat:..........................................................................................
- Podapsorpcija: (500·9,00)............................................................
Bruto dobit od prodaje:...................................................................
- Opšti troškovi: .............................................................................
Dobit iz poslovanja: ......................................................................
RAČUN GUBITKA I DOBITKA PO GRANIČNIM TROŠKOVIMA
PRIHOD OD PRODAJE:
Prodato: (11.000·19,00)..................................................................
TROŠKOVI:
Početno stanje: (2.000·6,00)............................................................
+ Proizvedeno: (10.500·6,00)..........................................................
Ukupno:...........................................................................................
- Zaključno stanje: (1.500·6,00)......................................................
= Ttroškovi prodatih proizvoda: (11.000·6,00)...............................
Kontribucija: ...................................................................................
- Fiksni troškovi: ............................................................................
Rezultat: ........................................................................................
- Opšti troškovi: ............................................................................
Dobit iz poslovanja: .....................................................................

ZADATAK 9.3.
Preduzeće »Poni« namjerava proizvesti 20.000 komada proizvoda »S«. Tržišna cijena
tog proizvoda je 25,00 KM, varijabilni trošak iznosi 15,00 KM/kom, a ukupni fiksni
troškovi su 100.000,00 KM. Preduzeće na zalihama ima od ranije 3000 komada
navedenog proizvoda. Potrebno je napraviti:
a.)
na osnovu podataka o cijenama, planskoj proizvodnji i troškovima budžet imajući u vidu
da pored navedenih troškova preduzeće ima još i 29.000,00 KM općih troškova,
b.)
proizvoda račun dobitka i gubitka ( po potpunim i graničnim troškovima),
c.)
proizvoda), račun dobitka i gubitka ( po potpunim i graničnim troškovima).

ZADATAK 9.4.
(Raspoređivanje ograničavajućeg faktora na alternativne upotrebe)
Preduzeće proizvodi tri vrste proizvoda čije su cijene, troškovi i utrošak vremena
potreban za proizvodnju pojedinih proizvoda dati u tabeli (ispod). Utvrdite koliko i kako
će proizvoditi dato preduzeće, ako se zna da je vrijeme za proizvodnju ograničeno na 42
sata (dnevno) i da se svaki proizvod nakon određene količine prodaje po nižoj cijeni:
A nakon 30 prodatih jedinica, se prodaje po cijeni od 7 ,00 KM po komadu,
B nakon 24 prodate jedinice se prodaje po cijeni od 105,00 KM,
C nakon 60 prodatih jedinica se prodaje po cijeni od 49,00 KM.
Utvrdite maksimalno ostvarivu kontribuciju (dnevnu).
Proizvod A Proizvod B Proizvod C

Cijena (KM/kom) 75 108 59
Trošak direktnog materijala(KM/kom) 30 64 20
Trošak direktnog rada (KM / kom) 6 9 4
Opći varijabilni troškovi (KM / kom) 14 11 15
Utrošak vremena po 1. kom (h) 1/2 3/4 1/3
Proiz A Proiz A Proiz B Proiz B Proiz C Proiz C

c (KM/kom) 75 72 108 103 59 49
tm (KM/kom) 30 30 64 64 20 20
tl (KM / kom) 6 6 9 9 4 4
vo (KM / kom) 14 14 11 11 15 15
v = t m + tl + v o
k = c-v
%k= (k/c) ·100
Vrijeme: 1/2 ½ 3/4 3/4 1/3 1/3

h/kom
Br. proizvoda
u h (kom/h)
k po satu
Proizvodnja Max30 Max 24 Max 60

(kom)

Proizvod Proizvod Proizvod
A B C
c (KM/kom) 75 108 59
tm (KM/kom) 30 64 20
tl (KM / kom) 6 9 4
vo (KM / kom) 14 11 15
v = t m + tl + v o
k = c-v
Vrijeme: h/kom 1/2 3/4 1/3
Br. proizvoda u h (kom/h)
k po satu
Proizvodnja

A B C
c (KM/kom) 75 108 49
tm (KM/kom) 30 64 20
tl (KM / kom) 6 9 4
vo (KM / kom) 14 11 15
v = t m + tl + v o
k = c-v
k po satu
Proizvodnja

A B C
c (KM/kom) 72 108 59
tm (KM/kom) 30 64 20
tl (KM / kom) 6 9 4
vo (KM / kom) 14 11 15
v = t m + tl + v o
k = c-v
k po satu
Proizvodnja

ZADATAK 9.5.
Preduzeće proizvodi tri vrste proizvoda. Stanje cijena i varijabilni troškovi dati su u
tabeli.
Utvrditi koliko i kako će proizvoditi dato preduzeće, ako se u proizvodnji tri proizvoda
koristi isti materijal »A« čija je nabavka za dati period ograničena na 6.000 kilograma.
Upotreba navedenog materijala također je data u tabeli.
Proizvod A Proizvod B Proizvod C

Cijena (KM/kom) 80 132 74
Trošak direktnog materijala(KM/kom) 6 9 4
Trošak direktnog rada (KM / kom) 30 64 20
Opći varijabilni troškovi (KM / kom) 14 11 15
Utrošak materijala po 1 kom (kg) 5 3 7

10. RENTABILNOST
R = [POSLOVNI REZULTAT (dobit, neto dobit, profit) / ULOŽENI KAPITAL] · 100
Rentabilnost je parcijalni ekonomski princip koji zahtijeva maksimalno ostvarenje

profita (dobitka) uz minimalno angažovanje sredstava (odnosno ulaganje kapitala). Pri
izračunavanju rentabilnosti poslovanja određenog preduzeća koristimo se podacima iz
bilansa stanja i bilansa uspjeha.
ZADATAK 10.1.
Na osnovu podataka iz bilansa stanja i bilansa uspjeha za preduzeće »XYZ« utvrdite

(bruto i neto) rentabilnost ukupne imovine ovog preduzeća, (bruto i neto) rentabilnost
vlastitog kapitala, te (bruto i neto ) profitnu maržu.
BILANS STANJA PREDUZEĆA »XYZ« na dan 31. 01.
AKTIVA PASIVA
Stalna sredstva 100.000,00 A.) Trajni kapital 120.000,00

Dionički kapital 70.000,00
Obrtna sredstva 70.000,00 Akumulirana dobit 30.000,00
Rezerve 20.000,00
B.) Dugoročne obaveze 30.000,00
C.) Kratkoročne obaveze 20.000,00
Ukupno: 170.000,00 Ukupno: 170.000,00
BILANS USPJEHA PREDUZEĆA »XYZ« na dan 31. 12.
Ukupan prihod 100.000,00

- Direktni troškovi izrade i opći troškovi izrade - 70.000,00
Bruto dobit od prodaje 30.000,00
- Troškovi uprave - 10.000,00
Dobit iz poslovanja 20.000,00
- Troškovi finansiranja (kamate) - 2.000,00
Dobit prije oporezivanja 18.000,00
- Porez ( 30%) - 5.400,00
Neto dobit 12.600,00

Poslovni rezultat: Uloženo:
Dobit iz poslovanja 20.000,00 Ukupno pasiva 170.000,00
- Troškovi finansiranja (kamate) 2.000,00 Obaveze 50.000,00
Dobit prije oporezivanja 18.000,00
- Porez ( 30%) 54.00,00
Neto dobit 12.600,00 Vlastiti kapital 120.000,00
R = [POSLOVNI REZULTAT (dobit, neto dobit, profit)/ ULOŽENI KAPITAL] · 100
Rentabilnost ukupne imovine (aktive):

dobit iz poslovanja
R= ⋅ 100
ukupna imovina
brut dobit + kamate
BRUTO R IMOVINE = ⋅ 100
ukupna imovina
neto dobit + kamate
NETO R IMOVINE = ⋅ 100
ukupna imovina
Rentabilnost kapitala
neto dobit
NETO Rkapitala = ⋅ 100
kapital
bruto dobit
BRUO Rkapitala = ⋅ 100
kapital
( Prosječna) kamatna stopa
kamate
%k = ⋅ 100
obaveze
Rentabilnost rezervnog kapitala
dio neto dobit za rezerve

Rrezervnog kapitala = ⋅ 100
rezrvni kapital
Rentabilnost dioničkog kapitala
dio neto dobit za dividende

Rdioničion kapitala = ⋅ 100
dioničio kapital

Pored navedenih pokazatelja rentabilnosti koji u odnos stavljaju finansijski rezultat sa
aktivom (tj. angažovanim sredstvima ili sa kapitalom), često se koriste pokazatelji
profitabilnosti koji u odnos stavljaju finansijski rezulat sa realiziranom prodajom.
Bruto profitna marža: %pf bruto = (bruto dobit / prihod od prodaje ) · 100
Neto profitna marža: %pf neto = (neto dobit / prihod od prodaje ) · 100
Kontribuciona marža : %k = (kontribucija / prihod od prodaje ) · 100
Primjer:
Ukoliko je %pf - neto jednaka 10, to znači da na svakih 100,00 KM prihoda od prodaje
preduzeću ostaje 10,00 KM neto dobitka (dobitka nakon oporezivanja).
Ukupno dividenda / Ukupan broj dionica = dividenda po dionici
Ukupno dionički kapital / Ukupan broj dionica = Vrijednost jedne dionice
Dividenda po dionici · ukupan broj dionica = Ukupno dividenda
Vrijednost jedne dionice · ukupan broj dionica = Ukupno dionički kapital
% zarade po dionici = (Dividenda po dionici/Vrijednost jedne dionice) · 100

Stopa zarade po dionici (rentabilnost dioničkog kapitala)
Poređenje ostvarene rentabilnosti vrši se primjenom indeksnog metoda:
I = (Rs /Ro) ·100
Ro = kamatna stopa koju daju banke (pokazatelj bazne- referentne rentabilnosti )
I zarade po dionici = (% zarade po dionici/ % k.s.) · 100
Primjer:
Ukoliko indeks rentabilnosti ima vrijednost npr. 112, to znači da je rentabilnost
posmatranog preduzeća (perioda ili ulaganja) za 12 procenata veća od rentabilnosti
referentnog preduzeća (perioda, ulaganja).
Ukoliko indeks rentabilnosti ima vrijednost 84, to znači da je rentabilnost posmatranog

preduzeća (perioda ili ulaganja) za 16 procenata manja od rentabilnosti referentnog
preduzeća (perioda, ulaganja).

ZADATAK 10.2. 10
Na osnovu podataka datih u tabeli ispod utvrdite rentabilnost ukupne imovine (aktive) i
rentabilnost kapitala, te komentarišite da li se preduzeću isplati dodatno zaduživanje, u
kojim situacijama i zašto?
SITUACIJA 1. SITUACIJA 2. SITUACIJA 3.

a. b. c. a. b. c. a. b. c.
1 Obaveze 5.000 10.000 15.000 5.000 10.000 15.000 5.000 10.000 15.000
2 Vlastiti kapital 15.000 10.000 5.000 15.000 10.000 5.000 15.000 10.000 5.000
3 Ukupno pasiva 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000 20.000
4 Poslovni dobitak 1.920 1920 1920 1.920 1.920 1.920 1.920 1.920 1920
5 - Troškovi kamata 480 960 1440 360 720 1080 500 1000 1500
6 B. dobit
7 - 40% porez
8 Neto dobit
R. ukupne imovine
Prosječna k.s.
R. (vlastitog) kapitala
10
Primjer preuzet iz knjige Zijad Njuhović i grupa autora: Poslovne finasije, Svjetlost, Sarajevo 1997.,
str.509.

ZADATAK 10.3.
Preduzeće je ostvarilo bruto dobit od 4.000,00 KM. Poreze je 30%. Na osnovu odluke
Upravnog odbora neto dobit će se podijeliti na sljedeći način:
15% za rezerve
60% za dividende
25% neraspređena dobit.
Struktura kapitala je bila sljedeća:
Rezerve 7.000,00 KM
Dionički kapital 23.000,00 KM
Utvrditi rentabilnost imovine, dioničkog kapitala, te indeks dividende, ako je referentna
kamatna stopa u bankama 8%. Također utvrdite indeks rentabilnosti ostvarene u
preduzeću (rentabilnost ukupne aktive), kao i indekse rentabilnosti dioničkog kapitala i
rezervi. Takođe je potrebno utvrditi iznos dividende po dionici ako se zna da je
preduzeće emitovalo 1000 dionica.
Dobit………………………………………….
- porez ………………………………………..
neto dobit …………………………………….
25% za rezerve.................................................
60% za dividende…………………………….
15% neraspoređena dobit……………………...
Rrez. = (Dio neto.d. za rez./ Rezerve) · 100 =
I = (Rrez / Ro) · 100 =
Rdion.k. = (Dividenda/ Dionički kapital) · 100 =
I = (Rdion.kap. / Ro) · 100 =
Rk = (Neto d./ Kapital) · 100 =
I = (R/ Ro) · 100 =
Rk = (Bruto.d./ Ukupno sredstva) · 100 =
I = (R/ Ro) · 100 =

11. PRAG KORISNOSTI
Prag korisnosti, prelomna tačka, mrtva tačka
Prelomna tačka je ona u kojoj je dobit preduzeća jednaka 0. U toj tački se izjednačavaju
prihodi i rashodi preduzeća. Preduzeće ostvarenim prihodom može da pokrije sve
troškove poslovanja (ali ne ostvaruje nikakvu dobit).
Prelomna tačka predstavlja onaj obim proizvodnje, stepen korištenja kapaciteta ili iznos
prihoda, pri kojem se ukupni prihodi (C) i ukupni rashodi (T) preduzeća izjednačavaju
C = T.
Također na pragu korisnosti se izjednačavaju i cijena koštanja (t) i prodajna cijena
proizvoda (c).
Prelomna tačka razdvaja zonu gubitka i zonu dobitka.
Izračunavanje obima na pragu korisnosti:

C=c·Q
T = FT + VT
D=0
D=C-T
C–T=0
C=T
C = FT + VT
c · Q = FT + (v · Q)
(c · Q) - (v · Q ) = FT
Q ( c – v ) = FT
FT
Qp =
c−v

Izračunavanje prihoda na pragu korisnosti:
C =c · Q
Cp = c · Qp
FT
Cp = c ⋅
c−v
Cp = c ⋅
FT ⋅ Q
=
(c ⋅ Q ) ⋅ FT = C ⋅ FT
(c − v ) ⋅ Q (c ⋅ Q ) − (v ⋅ Q ) C − V
C ⋅ FT
Cp =
C −V
Izračunavanje stepena korištenja kapaciteta na pragu korisnosti 11 :

Qp
%Q p = ⋅ 100
Qmax
FT
Qp FT ⋅ 100 FT ⋅ 100
%Q p = ⋅ 100 = c − v ⋅ 100 = =
Qmax Qmax (c − v ) ⋅ Qmax C max − Vmax
Cp
%Q p = ⋅ 100
C max
11
Osim putem obrazaca, prag korisnosti se može utvrditi grafičkim putem ukoliko se raspolaže sa
podacima o stanju troškova i prihoda ostvarenim na različitim obimima proizvodnje. Više o tome vidjeti
u: Grabovac dr Nikola: Zbirka zadataka sa rješenjima iz Upravljanja trgovinskim poduzećima, Sarajevo,
Štamparija »Fojnica«, 2002. str. 137.

ZADATAK 11.1.
Ukupni fiksni troškovi u preduzeću »Polet« iznosili su 30.000,00 KM, a prosječni

varijabilni 60,00 KM. Tržišna cijena proizvoda »X« bila je 90,00 KM.
Utvrdite pri kom obimu proizvodnje i na kom stepenu korištenja će preduzeće »Polet«
ostvariti nultu dobit, ako se maksimalna proizvodna sposobnost njegovih kapaciteta
procjenjuje na 5.000 komada proizvoda. Takođe je potrebno utvrditi i visinu prihoda na
pragu korisnosti. Dobijene rezultate prikažite grafički.
FT = 30.000,00 KM
v = 60,00 KM
c = 90,00 KM
Qmax = 5000 kom
Qp = FT/ (c – v)
Qp =
Cp = c · Qp
Cp =
%Qp = (Qp/ Qmax) · 100
%Qp =

ZADATAK 11.2.
Utvrdite pri kojem obim proizvodnje se u četiri preduzeća dostiže prag korisnosti.
Dobijene rezultate grafički prikažite i objasnite.
A B C D
FT 30.000,00 30.000,00 35.000,00 35.000,00
V 60,00 60,00 60,00 40,00
C 90,00 110,00 110,00 110,00
Qp = FT/(c– v)

ZADATAK 11.3.
Preduzeće je proizvelo 1.000 komada proizvoda, uz prosječne fiksne troškove od 10,00

KM, ukupne varijabilne proporcionalne od 4.000,00 KM, i ukupne varijabilne
neproporcionalne od 1.000,00 KM. Dobitak ostvaren prodajom te količine proizvoda bio
je 3.000,00 KM.
Naći pri kom obimu proizvodnje i na kom stepenu korištenja kapaciteta se nalazi prag
korisnosti, ako je maksimalni obim proizvodnje 3.000 komada.
Qmax = 3.000 kom FT = fa · Q

fa1000 = 10,00 KM
FT =
VTprop1000 = 4.000,00 KM
VTneprop.1000 =1.000,00 KM VT = VTprop1000 + VTneprop.1000
D1000 = 3.000,00 KM
VT =
v = VT / Q
v=
C = FT + VT + D c=C/Q
C= c=
Qp = FT/(c– v) %Qp = (Qp/ Qmax) · 100
Qp = %Qp =

ZADATAK 11.4.
Preduzeće je planiralo da će maksimalnim korištenjem kapaciteta ostvariti prihod od

40.000,00 KM. U 1999. godini je proizvelo 4.000 komada proizvoda uz prosječne fiksne
troškove od 2,50 KM, i ukupne varijabilne i relativno fiksne troškove od 8.000,00 KM.
Prodajna cijena je bila 4,00 KM.
Nađite broj komada i visinu prihoda na pragu korisnosti, kao i to na kom stepenu
korištenja kapaciteta se nalazi prag korisnosti.
fa4000 = 2,50 KM FT = fa · Q =
VT4000 = 8.000,00 KM
V = VT / Q =
Cmax = 40.000,00 KM
c = 4,00 KM
Qmax = Cmax / c =
Qp = FT/(c– v)
Qp =
Qp =
Cp = (C · FT)/ (C – VT) C=c·Q
Cp = C=
%Qp = (Qp/ Qmax) · 100 %Qp = (Cp/ Cmax) · 100
%Qp = %Qp =

12. PRIMJENA PRAGA KORISNOSTI 12
STOPA PROMJENE KOLIČINE PROIZVODA
⎡ FT ⎤ ⎡ FT ⎤
%p = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100 = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣ C − VT ⎦ ⎣c ⋅ Q − v ⋅ Q ⎦
STOPA PROMJENE TROŠKOVA

⎡C ⎤ ⎡ C ⎤ ⎡ c ⋅Q ⎤
%t = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100 = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100 = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣T ⎦ ⎣ FT + VT ⎦ ⎣ FT − v ⋅ Q ⎦
STOPA PROMJENE CIJENE

⎡T ⎤ ⎡ FT + VT ⎤ ⎡ FT + v ⋅ Q ⎤
%c = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100 = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100 = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣C ⎦ ⎣ C ⎦ ⎣ c ⋅Q ⎦
ZADATAK 12.1.
Preduzeće “Z” ima plan da proizvede 350.000 komada proizvoda, kao i da ostvari dobitak
od 1.000.000,00 KM. Fiksni troškovi pri toj proizvodnji bili bi 2.000.000,00 KM, a
varijabilni 7.200.000,00 KM.
Izračunati za preduzeće prihvatljivu stopu:
a.) smanjenja količine proizvoda,
b.) smanjenja tržišne cijene proizvoda,
c.) povećanja troškova proizvoda,
d.) smanjenja količine proizvoda ako se troškovi povećaju za 3%, a cijene smanje 5%
e.) smanjenja tržišne cijene ako se troškovi istovremeno povećaju za 7%, a obim
prodaje smanji za 10%,
f.) povećanja troškova proizvodnje uz smanjenje prodaje od 9 % i smanjenje cijena od
6%.
Q = 350.000 kom
D = 1.000.000,00 KM C = UT + D = FT + VT + D
FT = 2.000.000,00 KM C=
VT = 7.200.000,00 KM C=
12
Upotreba praga korisnosti moguća je u znatno većem broju situacija i uz variranje više varijabli nego što
se prikazuje u zadacima koji slijede. U literaturi se za ove obrasce koristi naziv »stopa sigurnosti« i
najčešće se koristi u planske svrhe. Dodatno vidjeti u Jelavić Ante, Ravelić Pavao, Starčević Ante,
Šamanović Josip: Ekonomika poduzeća, Zagreb, Ekonomski fakultet Zagreb/Rijeka/Split, 1993., str. 265. i
u Turk Ivan: Ekonomika poduzeća, Zagreb, Informator, 1950. str.179. -181.

%p = { [FT/(C-VT)] -1 } · 100
%p =
%p =
%p =

%t = [C/T-1 ] · 100
%t =
%t =
%t =

%c = [T/C-1 ] · 100
%c =
%c =
%c =

%Δt = +3%
%Δc = -5%
⎡ 1,03 ⋅ FT ⎤
%p = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣ 0,95 ⋅ C − 1,03 ⋅ VT ⎦
%p =
%p =
%p =

%ΔQ = -9%
%Δc = -6%
⎡ 0,94 ⋅ 0,91 ⋅ C ⎤
%t = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣ FT + 0,91 ⋅ VT ⎦
%t =
%t =
%t =

%ΔQ = -10%
%Δt = +7%
⎡1,07 ⋅ FT + 1,07 ⋅ 0,9 ⋅ VT ⎤

%c = ⎢ − 1⎥ ⋅ 100
⎣ 0,9 ⋅ C ⎦
%c =
%c =

13. ZADACI ZA PONAVLJANJE
ZADATAK 13.1.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrditi:
a.)
cijenu koštanja za proizvode od A – F primjenom dodatne kalkulacije, ako su ukupni
indirektni troškovi 278.000,00 KM
Proizvod Q tdir Tind Tdir Kind tind T

A 400 200,00
B 300 150,00
C 800 70,00
D 500 50,00
E 200 400,00
F 900 300,00
278.000,00
b.)
cijenu koštanja za proizvode od A – F primjenom kalkulacije ekvivalentnih brojeva, ako
su ukupni indirektni troškovi 273.700,00 KM
Proizvod Q tdir Tind Broj niti Ke Qu tindu tind t

A 400 200,00 4
B 300 150,00 5
C 800 70,00 3
D 500 50,00 6
E 200 400,00 8
F 900 300,00 2
273.700,00
c.)
cijenu koštanja proizvoda F koji predstavlja osnovni proizvod u grupi vezanih proizvoda,
ako su ukupni troškovi proizvodnje svih proizvoda 834.000,00 KM
Proizvod Q C T C
A 400 350,00
B 300 300,00
C 800 180,00
D 500 200,00
E 200 700,00
F 1000 350,00
834.000,00

d)
finansijski rezultat koji preduzeće može očekivati ako je ukupni indirektni trošak
278.000,00 KM
Proizvod Q tdir Tind c C Tdir Razlika FR

A 400 200,00 350,00
B 300 150,00 300,00
C 800 70,00 180,00
D 500 50,00 200,00
E 200 400,00 700,00
F 900 300,00 350,00
278.000,00
ZADATAK 13.2.
Na osnovu podataka datih u tabeli utvrditi:

a.)
cijenu koštanja za proizvode od A - F primjenom dodatne kalkulacije, ako su ukupni
indirektni troškovi 283.050,00 KM
Proizvod Q tdir Tind Tdir kind tind t

A 1.500 15,00
B 1.000 25,00
C 2.000 6,00
D 5.000 30,00
E 3.000 20,00
F 2.500 18,00
283.050,00
b.)
cijenu koštanja za proizvode od primjenom kalkulacije ekvivalentnih brojeva, ako su
ukupni indirektni troškovi 273.750,00 KM
Proizvod Q tdir Tind Težina Ke Qu tindu tind t

A 1.500 15,00 7
B 1.000 25,00 4
C 2.000 6,00 8
D 5.000 30,00 15
E 3.000 20,00 6
F 2.500 18,00 9
273.750,00

c.)
cijenu koštanja proizvoda D koji predstavlja osnovni proizvod u grupi vezanih
proizvoda, ako su ukupni troškovi proizvodnje svih proizvoda 700.000,00 KM
Proizvod Q c T C
A 1.500 30,00
B 1.000 35,00
C 2.000 23,00
D 5.000 65,00
E 3.000 34,00
F 2.500 40,00
700.000,00
tD = (T – ΣCsp) / QD =
d.)
finansijski rezultat koji preduzeće može očekivati ako je ukupni indirektni trošak
340,000 KM
Proizvod Q tdir Tind c C Tdir Razlika FR

A 1.500 15,00 30,00
B 1.000 25,00 35,00
C 2.000 6,00 23,00
D 5.000 30,00 65,00
E 3.000 20,00 34,00
F 2.500 18,00 40,00
340.000,00
ZADATAK 13.3.
U preduzeću “Vic” ostvarena je slijedeća proizvodnja i radilo je radnika po godinama
kako je dato u tabeli. Utvrditi produktivnost i indeks produktivnosti (lančani)
God. Q L P = Q/L I = (P/Po) ·100 P = L/Q I = (P/Po) ·100

96 300 20
97 240 10
98 280 14
99 323 17
2000 255 15

ZADATAK 13. 4.
Na osnovu podataka datih u tabeli, primjenom odgovarajuće metode, utvrditi

produktivnost :
a.)
Proizvod Q t (h) Ke Qu L=Q·t
A 1.500 7
B 1.000 4
C 2.000 8
D 5.000 15
E 3.000 6
F 2.500 9
P = Qu / L P = L/Qu
P= P=
P= P=
b.)
Proizvod Q t (h) Ke Qu L=Q·t
A 3.000 5
B 7.000 4
C 1.000 7
D 2.000 9
P = Qu / L P = L/Qu
P= P=
P= P=
c.)
Proizvod Q Tns (h) Les (h) Lns (h)
A 1500 7
B 1000 4
C 2000 8
D 5000 15
E 3000 6
F 2500 9
58.400
P = Lns / Les P = Les / Lns

P= P=
P= P=

d.)
Proizvod Q Tns (h) Les (h) Lns (h)
X 450 2
Y 360 5
Z 600 9
a.) 9.000
b.) 8.100
c.) 6.750

P= P=
P= P=

P= P=
P= P=

P= P=
P= P=
ZADATAK 13.5.
Na osnovu podataka datih u tabeli, primjenom odgovarajuće metode, utvrditE

produktivnost ako se pretpostavlja:
a.) situacija stabilnih cijena

God. C L P = C/L I = (P / Po)100
1997. 240,00 10
1998. 290,00 12
1999. 330,00 16
b.)
situacija inflatornih promjena: 1998. godina je bazna, cijene u 1997. za 8% niže od
cijena iz 1998. i cijene u 1999. za 4% više od cijena u 1998 godini.
God. C L c C' = (C ·100)/100+-% P = C/L I = (P / Po) ·100

1997. 240,00 10 c97 <8% c98
1998. 290,00 12
1999. 330,00 16 c99 > 4% c98

ZADATAK 13.6.
Ukupna proizvodnja «»proizvoda »Z« u zemlji je bila 3.490.600 kg, uz utrošak ukupno
17.453.000 radnih sati.
Primjenom odgovarajuće metode za mjerenje produktivnosti utvrditi produktivnost i
indeks produktivnosti za preduzeće »A«, ako je proizvelo 769.000 kg proizvoda »Z«, i
utrošilo
a.) 3.845.000 h
b.) 3.614.300 h
c.) 4.075.700 h
Lz = 17.453.000 h to = Lz / Qz
Qz = 3.490.600 kg
to=
QA = 769.000 kg
Lo = to · QA
Lo =
a.) LA = 3.845.000 h P = Lo / LA
P=
I = (PA / Po) ·100 =
I=
b.) LA = 3.614.300 h P = Lo / LA
P=
I = (PA / Po) · 100 =
ZADATAK 13.7.
Proizvodnja od 13.400 komada proizvoda, zahtijevala je utrošak 10.000 kg materijala,

100 mašinskih sati rada i rad 8 radnika. Utvrditi ekonomičnost parcijalno, za sve
elemente reprodukcije!
Q = 13.400 kom
L = 8 radnika EL = Q / L =
M = 10.000 kg Em = Q / M =
I = 100 mh EI= Q/I=

Ako je cijena rada jednog radnika 300,00 KM, cijena jednog kilograma materijala
0,50KM i cijena mašinskog sata 1,60 KM, utvrdite troškove proizvodnje za ovaj
proizvod.
t=
t=
t=
Proizvođač je pored navedenih troškova izrade imao još:

+ 400,00 KM općih troškova izrade,
+6.200,00 KM troškova pri prodaji i organizaciji.
Utvrdite ukupne troškove ovog proizvoda.
t=
Ako bi tržišna cijena tog proizvoda iznosila 3,00 KM /kom. utvrditi vrijednost
proizvodnje izraženu po tržišnim cijenama, a zatim ekonomičnost i produktivnost
vrijednosno.
c = 3,00 KM C=cxQ
Q = 13.400 kom
C=
L = 8 radnika
T= E=C/T
E=
P=C/L
P=
ZADATAK 13.8.
Proizvođač je prodao ukupnu proizvodenu količinu po cijeni od 2,5 KM/kom, a na ime
poreza na dobit je platio 30% poreza. Utvrditi ostvarenu produktivnost, kao i rentabilnost
ovog poslovnog poduhvata ukoliko je struktura troškova bila:
7.560,00 KM direktni troškovi izrade,
400,00 KM općih troškova izrade,
6.200,00 KM troškova pri prodaji i organizaciji,
40,00 KM troškova finansiranja,
i ako je u proizvodnji angažovano :
11.000,00 KM obrtnih sredstava (od čega 5.000,00 KM finansirano iz kredita), te
39.000,00 KM stalnih sredstava.
Naći rentabilnost (vlastitog) kapitala i ukupnih angažovanih sredstava i indeks
rentabilnosti, ako je kamatna stopa u banci 25%, te reći da li se preduzeću isplati
dodatno zaduživanje.

c = 2,50 KM P=cxQ
Q = 13.400 kom P=
Prihod od prodaje
- Direktni troškovi izrade
- Ostali troškovi izrade
Bruto dobit od prodaje
- opći troškovi uprave
Dobit iz poslovanja
- troškovi kamata
Dobit prije oporezivanja
- porez
Neto dobit
R ukup. sred. = (B. dobit + kamate)/ Ukupna ang. sreds. · 100 =

R ukup.sred. =
R vl.k. = (B. dobit / vl. Kapital) · 100 =
R vl.k. = (N. dobit / vl. kapital )· 100 =
Prosj. KS = (kamate / obaveze) ·100 =
I% k.s. = 25%
I = Rus / %ks · 100 =
I = Rvkb / %k.s. ·100 =
I = Rv.k.n / % k.s. · 100 =
ZADATAK 13.9.
Utvrditi ekonomičnost i indeks ekonomičnosti, ako su poznati podaci za četiri godine

(1997. godinu uzeti kao baznu):
a.) U situaciji stabilnih cijena
God. C T E Ie
(KM) (KM)
1996. 300,00 400,00
1997. 700,00 500,00
1998. 1.000,00 700,00
1999. 1.200,00 900,00

b.)
ako su nabavne cijene 1996. godine bile niže za 3% od nabavnih cijena 1997. godine,
ako su nabavne cijene 1998. godine bile više za 5% od nabavnih cijena 1997. godine,
ako su nabavne cijene 1999. godine bile za 7% više od nabavnih cijena 1997. godine i
ako su tržišne cijene 1999. bile više od tržišnih cijena 1997. za 8%.
God. C T C' T' E = C'/T' Ie

1996. 300,00 400,00
1997. 700,00 500,00
1998. 1000,00 700,00
1999. 1200,00 900,00
ZADATAK 13.10.
Za proizvodnju 120.000 komada proizvoda »X« u preduzeću »As«, ukupni troškovi su

bili 500.000 KM, uz organizaciono uslovljene troškove u iznosu od 20.000 KM.
Utvrditi objektivno uslovljenu cijenu koštanja, te koliko je odstupanje ekonomičnosti
proizvođača »As« u odnosu na ekonomičnost prosječnog društvenog proizvođača.
Q = 120.000 komada
Tst = 500.000,00 KM
Tsub = 20.000,00 KM To = Tst – Tsub =
to = ? to = To/Q =
Es= ? Es = To / Ts
Es =
Es =
Eo = 1 I = ( Es / Eo ) ·100
I=
ZADATAK13.11.
U preduzeću su pri proizvodnji koja predstavlja 20% korištenja kapaciteta, ukupni

varijabilni troškovi iznosili 270.000,00 KM, a ukupni troškovi po jedinici proizvoda
12,00 KM. Pri tome je preduzeće trpilo gubitak od 1,00 KM po proizvodu.
Potrebno je na osnovu datih podataka utvrditi obim proizvodnje na pragu korisnosti,
prihod na pragu korisnosti i stepen korištenja na pragu korisnosti, ako se zna da je
maksimalna proizvodna sposobnost preduzeća 150.000 komada proizvoda. Dobijene
rezultate prikažite grafički.

LITERATURA:
Belak Vinko: Menadžersko računovodstvo, Zagreb, RRIH plus, 1995.
Bogetić dr Gvozdenija: Ekonomika preduzeća, 2.izd., Podgorica, Univerzitet Crne Gore,

Štamparija „Obod“, 1995.
Chadvick Leslie: Upravljačko računovodstvo, 2.izd., Zagreb, Mate, 2000.
Jelavić Ante i grupa autora: Ekonomika poduzeća, Zagreb, Ekonomski fakultet

Zagreb/Rijeka/Split, 1993.
Grabovac dr Nikola: Upravljanje trgovinskim poduzećima, Ekonomika trgovinskih

poduzeća, 2. izd., Sarajevo, Štamparija »Fojnica«, 2002.
Grabovac dr Nikola: Zbirka zadataka sa rješenjima iz Upravljanja trgovinskim

poduzećima, Sarajevo, Štamparija »Fojnica«, 2002.
Klobučar Janko: Računovodstvo, 2. izd., Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu, , 2000.
Marković Mirko: Ekonomika preduzeća, priručnik, Mostar, Univerzitetska knjiga, 1999.
Njuhović dr Zijad i grupa autora: Poslovne finansije, Sarajevo, Svjetlost, 1997.
Schroeder Roger: Upravljanje proizvodnjom, Odlučivanje u funkciji proizvodnje, 4.izd.,

Zagreb, Mate, 2001.
Somun-Kapetanović Rabija: Deskriptivna statistika, Sarajevo, Ekonomski fakultet u

Sarajevu, 2004.
Šunjić-Beus Mira, Berberović Šefkija, Stavrić Božidar: Ekonomika preduzeća, 3.izd.,

Sarajevo, s.n., 2000.
Turk Ivan: Ekonomika poduzeća, Zagreb, Informator, 1950.
Van Horne James, Wachowicz John: Osnove finansijskog menadžementa, 9.izd, Zagreb,
Mate, 2002.


Praktikum Za Vjezbe Iz Ekonomike Preduzeca (Bico Car)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Praktikum Za Vjezbe Iz Ekonomike Preduzeca (Bico Car)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mirha Bičo Ćar

Glavni i odgovorni urednik:

Sarajevo, 2005. godine

Na osnovu mišljenja Upravnog odbora Uprave za indirektno oporezivanje broj 15-03-05-30/05

Sarajevo, 2005. godine

Ovaj Praktikum je nastao sa ciljem da se studentima prve godine Ekonomskog fakulteta

Sadržaj Praktikuma je tematski prilagođen dijelu programa za predmet Ekonomika

Mada se može koristiti za samostalan rad Praktikum je prvenstveno namijenjen za rad u

U Sarajevu, 10. 02. 2005.

Mirha Bičo Ćar

Praktikum za vježbe iz str.5

Praktikum za vježbe iz str.6

Sredstva za rad su elementi proizvodnje kojima radnici u procesu proizvodnje djeluju

Osnovne karakteristike stalnih sredstava:

Stalna sredstva mogu biti:

Stalna sredstva u obliku stvari mogu biti 1 :

Praktikum za vježbe iz str.7

Amortizacija predstavlja postepeno prenošenje vrijednosti stalnih sredstava na gotove

Smanjenje vrijednosti stalnih sredstava nastaje zbog:

Obavezi obračuna amortizacije podliježu stalna sredstva u upotrebi, (izuzimajući

Zadaci amortizacije su:

Osnova za obračun amortizacije može biti:

Sistemi i metodi za obračun amortizacije:

Ak – amortizacioni iznos za period k

Praktikum za vježbe iz str.8

Amortizacione kvote su jednake u svim obračunskim periodima!

God. Na: %a A OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.9

SV4= Na – (OV4) = Na – (4xA)

%OV2= (OV2 / Na )x 100

%SV3= [(Na – 3xA )/ Na ] x 100

Praktikum za vježbe iz str.10

a.) amortizacija za pola zgrade za cijelu godinu:

b.) amortizacija za pola godine, za cijelu zgradu:

c.) amortizacija za šest mjeseci, za šest spratova:

Praktikum za vježbe iz str.11

e.) od 01.03.2000. amortizacija za tri sprata:

31. 07. 2000. amortizacija za tri sprata:

01.12.2000. amortizacija za ostatak zgrade:

Praktikum za vježbe iz str.12

Amortizacione kvote svake godine RASTU!

A1 <A2 < A3 < …. < Ak < … < An

Obračun broja dijelova - ukupan broj dijelova

obračun broja dijelova =

God. Na: Br.dij. Vd A OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.13

Amortizacione kvote svake godine OPADAJU!

Praktikum za vježbe iz str.14

Amortizacione kvote svake godine RASTU!

Δ% a - diferencija stope amortizacije (promjena stope amortizacije)

Diferencija stope amortizacije (promjena stope amortizacije) je kod progresivne metode

God. Na: %ak Ak OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.15

Amortizacione kvote svake godine OPADAJU!

God. Na: %ak Ak OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.16

Amortizacija obračunata po ovom sistemu je funkcija učinaka proizvedenih na stalnom

God. Na: a Up Ak OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.17

Praktikum za vježbe iz str.18

Osnovica za obračun amortizacije - nabavna vrijednost

God. Na Us a Af Av Ak OVk SVk %OVk %SVk

Praktikum za vježbe iz str.19

Praktikum za vježbe iz str.20