Watson-Crickov model, model molekularne strukture DNK koji su
predložili nobelovci Watson i Crick (1953). Makromolekula DNK
sastoji se od dvaju lanaca molekula koji su međusobno uvijeni jedan
oko drugog u obliku dvostruke zavojnice. Lanac DNK se sastoji od
niza nukleotida, a svaki nukleotid od šećera, fosfata i nukleobaza.
Zbog komplementarnog sparivanja baza vodikovim vezama, baze su
okrenute prema unutrašnjosti molekule tvoreći osovinu zavojnice, a
fosfatne grupe i šećeri nukleotida okrenuti su prema van, pri čemu
lanci čine kostur zavojnice.
Genetske osnove gubitka vida su:-oštećenje retine i makule,
katarakta,viišestruke maloformacije,retinoblastom,maloformacija
retine,miopija,atrofija optikusa,glaukom,albinizam,mikroftalmija i
anoftalmija,anidrija,zamućenje rožice,oštećenje prednjeg
segmenta,ostala oštećenja.
Lubsov sindrom Ima marker X, loman x. Lomno mjesto se nalazi na
distalnom dijelu drugog kraka x kromosoma.Klinicka slika ukljucuje
dusevno zaostajanje ,izduzeno lice,velike usi i izbocenu bradu. Mogu
biti prisutna i mnoga displasticna obiljezja,a pridruzeni karakteristicni
nalazi su hipotonija i pojacan laksitet. Poseban klinicki entitetcini
sindrom fragilnog X-vezanog temora ataksije . To je
neurodegenerativan poremecaj koji se ocituje tremorom i ataksicnim
hodom,a moze imati i simptome parkinsonizma demencije,
neuropatije.
Achondroplasia Javlja se jednom na 10000 poroda i autosomno
dominantno. 90 % bolesnika predstavlja svježu mutaciju bolesti.
Svježa mutacija češća je u obiteljima sa starijim očevima. Klinička
slika: bolesnici s ahondroplazijom su neproporcionalno smanjena
rasta. Prosječna visina odraslog muškog bolesnika je 131, a odrasle
bolesnice 124. Glava je velika, baza lubanje je kratka u
anteroposterornom smjeru, a posljedica toga je uvučen korijen nosa i
istaknuto čelo. Kralješci su sitni, kuboidni. Tipična promjena na
anteroposterionom rendgenogramu kralješnice je progresivno
smanjivanje interpedikularne distance od prvog do petog lumbalnog
kralješka (u zdravih osoba ono se mora povećavati). Napadna je jaka
lumbalna lordoza, uz blagu torakolumbalnu kifozu. Druge kosti su
kratke (naročito humerus), metafize su široke, a distalni krajevi često
su konkavni. Šake su kratke, prsti rašireni, prsti e malo međusobno
razlikuju po dužini, a proksimalne i srednje falange su upadljive
kratke. U ranoj dobi djeca su često hipotonična, sporijeg su psiho-
motornog razvoja, što se u kasnijoj dobi gubi. Inteligencija je
normalna...
Alportov sindrom: To je bolest koja se karakterise upalom
bubrega,gluhocom i abnormalnostima oka. Bolest se nasledjuje
dominantno vezano za X hromosom, a rijedje autosomno dominantno
i recesivno. U osnovi je poremecaj u gradji tipa IV kolagena koji
nastaje kao posljedica mutacije nekoliko gena. Ucestalost oboljenja je
1 na 1000 u opstoj populaciji a u etnickim grupama bolest se javlja
cesce. Bolest se ispoljava u djetinjstvu pojavom krvi u mokraci . U
cetvrtoj deceniji zivota bolest progredira do tog nivoa da se mora
uvest dijaliza ili trasplantacija bubrega .Gubitak sluha javlja se oko
10godine zivota .Ocni poremecaji se manifestuju u vidu deformacije
prednje povrsine lece ,zamucenja sociva i pojavom mrlja u roznjaci .
Bolest se rijetko javlja kod zena a ako se i javi ima sporiji i blazi tok.
Pandredo sindrom?Autosomno recesivni genetski poremecaj koji
vodi do gubitka sluha,cesto je prisutan od rodjenja I gubitak sluha se
povecava sa godinama.
Crouzonov sindrom; Kraniofacijalna dizostoza: Bolest se
nasljeđuje autosomno dominatno uz različit stupanj ekspresije.
Četvrtina oboljelih nema bolesnog roditelja pa predstavljaju svježu
mutaciju. Klinička slika: bolesnici sa CS imaju hipoplastičnu srednju
trećinu lica, mandibularnu prognatiju, istaknutu donju usnu uz kratku
gornju usnu, nos koji podsjeća na kljun papagaja, egzofatalmus zbog
plitkih orbita, visoko nepce i kraniosinostozu. Oblik kranijuma ovisi o
tome koje su suture pogođene kraniosinostozom. Najčešće su
pogođene koronarna, lamboidna i sagitalna sutura. Srasle suture
obično su izbočene poput grebena, uočava se u različitoj dobi
bolesnika, često u prvoj godini života, rijetko tek u pubertetu.
Kraniosinostoza rijetko dovodi do povećanja intrakranijalnog tlaka, a
rijetko je i mentalna retardacija, ali su promjene na vidnom živcu
češće. Uz opisane simptome česti su strabizam, nistragmus,
hipertelorizam. Ponekad se viđa luksacija bulbusa, megalokornea,
luksacija leća, kolobom irisa, antrezija obaju zvukovoda, konduktivna
gluhoća, razmaknuti zubi, djelimična andontija, makrodontija, velik
jezik, devijacija nosnog septuma, malokluzija. Osim promjena
kranijuma i lica bolesnici nemaju drugih malformacija. Ako je
povećan intrakranijalni tlak, indiran je operativni zahvat, a mogući su
i kozmetički operativni zahvati-rekonstrukcija kostiju lica.
Marfanov sindrom? Nasljeđuje se autotomno dominantno. Do 25%
slučajeva je svježa natacija a u sporednim slučajevima je zapažena
starija dob očeva.Klinička slika:visok rast, udoci i prsti su
neproporcionalno dugi i tanki, nervno tkivo je oskudno, mišići su
hipotonični a zglobovi hiperelastični, lice je usko nebce usko i
visoko, normalne su inteligencije.
Transkripcija -je prepisivanje genetičke šifre sa DNA na
RNK,najvažniju ulogu ima enzim RNK polimeraza,proces zavisi
od:dužine lanca iRNK koji se prepisuje,mehanizma prelaska iRNK
kroz pore,prisustva određenih enzima,tok procesa ima 4
faze:preoznavanje i vezivanje RNK,inicijacija počinje obavezno sa
bazama iz grupe purina, elongacija tj. rast ribonukleotidnog
lanca,terminacija-glavnu ulogu ima omega faktor.
Translacija-je prepisivanje genetičke šifre sa jezika baza na jezik
aminokiselina,odvija se u ribosomima u citoplazmi,faze:1.aktivacija
aminokiselina omogućava enzim amino acil tRNK
sintetaza,2.inicijacija obuhvata stvaranje inicijalnih kompleksa 1,2,3,
odigrava se na većoj subjedinici ribosoma,3.elongacija obuhvata
početak veze aminokiselina u polupeptidni lanac, 4.terminacija-
dolazi do ugradnje nonsens kodona UUA,UUG,UAG, koji ne
kodiraju ni jednu aminokiselinu.
Replikacija DNA Pod replikacijom se podrazumijeva process pri
kojem iz jednog molekula DNA nastaju dva identična molekula DNA.
Dezoksiribonukleinska kiselina predstavlja jedine poznate molekule
sposobne za autoreprodukciju. Za nukleotidna mjesta vezuju se
protein koji aktivno učestvuju u rasplitanju roditeljskih lanaca. Ti
proteini se vezuju specifično za jedan lanac DNA i kada su prisutni u
većem broju teže da raspletu dvostruku spiralu DNA na pojedinačne
lance. Svaki jednostruki lanac djeluje kao model za formiranje novog
komplementarnog lanca, tako da se obrazuje novi dvostruki lanac
DNA koji se sastoji od jednog starog I jednog novog lanca.
Fosfodiestersko povezivanje nukleotida u smjeru 5prim-3prim
katalizuje enzim DNA polimeraze. Poznata su tri različita tipa DNA-
polimeraza:Pol I,Pol II,Pol III. DNA polimeraza I ima egzonukleaznu
aktivnost. Najvazniju ulogu u procesu replikacije DNA lanca ima
DNA polimeraza III. Međutim DNA polimeraza ne prepoznaje mjesto
početka replikacije DNA, vec specifična forma RNA-polimeraze tzv.
primaza. Dakle pod uticajem RNA-polimeraze sintetiše se prvo jedan
oligonukleotidni molekul RNA, nazvan RNA početnica koji zapravo
započinje proces sinteze, a zatim DNA polimeraza nastavlja
replikaciju DNA molekula.
Albinizam zauzima vidno mjesto među nasljednim uzrocima gubitka
vida. Svi oblici albinizma mogu da uzorkuju gubitak vida, ali je češći
uzrok parcijalni nego totalni albinizam, a najčešći je okulno-kutani.
Od znakova oštećenja oka albinizmom najčešće se javljaju: teška
miopija, asigmatizam, nočno sljepilo, ali i hipoplazija i plazija makule
i sljepilo. Svi oblici albinizma mogu uzrokovati oštećenje vida do
sljepila i gubitak sluha.
Prenatalna dijagnostika predstavlja skup dijagnostičkih metoda
kojima je moguće utvrditi promjene na embrionu ili fetusu pre
rođenja.. Metode su: pregled trudnice, ultrazvuk, fetoskopija, biopsija
korion-frondosuma, kordocenteza, amniocenteza-metoda prenatalne
dijagnostike kojom se kroz plodove ovojnice dobiva plodova voda.
Razlikujemo ranu i kasnu amniocentezu, transabdominalnu i
transvaginalnu
Uzroci umjerene i teske mentalne retardacije su: Hromosomski
(trisomija21, drugi hromosom, polni
hromosom),,Monogenski,,Infekcije majke,,Perinatalna
asfiksija,,Postnatalna infekcija ili trauma,,Nepoznati uzroci.
Obuhvataju osobe sa umnim količnikom manjim od 50, odnosno od
25. Uzrok umne zaostalosti se moze odrediti u oko 2/3 slučajeva.
Autosomno –recesivne umne zaostalosti su najbrojniji uzrok umne
zaostalosti. Nesto rjeđe se umna zaostalost razvije intrauterusno, u
mnogih se ona javi rano postnatalno.
Fenilketonurija je genetski poremecaj do kojeg dolazi usljed
nedostatka enzim fenilalanina hidroksilaze, koji je neophodan pri
metaboliziranju aminokiseline fenilalanina u tirozin. Prevelika
kolicina fenilalanina u krvotoku dovodi do ostecenja mozga kod
djece, sto je uzrok mentalne retardacije I zaostalosti. Nedovolna
kolicina tirozina u krvotoku void do smanjebja produkcije pigmenta
melanina, tako da djeca sa ovim poremecajem su pretezno blijeda,
jednostavno su svjetlije puti od clanova porodice.
Pigmentna retinopatija Poremećaji retine i makule sa
malformacijama retine obuhvataju oko 1/3 svih urođenih gubitaka
vida. Njihova učestalost se kreće od 17-40% sve djece sa genetskim
gubitkom vida. Samo kolobama makule uzrokuje gubitak vida u
najranijem djetinjstvu, dok se ostala oštećenja ispolje kasnije i imaju
progresivan tok. Gubitak vida zbog pigmentne retinopatije ostvari se
obično tek oko puberteta. Grupa bolesti koju karakteriše pigmentna
retinopatija je velika i vrlo raznovrsna. Pigmentnu retinopatiju
karakteriše progresivan gubitak vida, udružena sa nagomilavanjem
gromuljica pigmenta u mrežnici. U početku se pojavljuje noćno
slijepilo sa sužavanjem vidnog polja, a kasnije se može pojaviti i
centralni gubitak vida.
Bardet bieldov s. Visestruka heredopatija koju karakterišu:
pigmentna retinopatija sa progresivnim gubitkom vida, umna
zaostalost, polidaktilija, hipogonadizam i gojaznost. Ponekad postoje
akcesorne patoloske pojave: urodjena srcana mana, anomalija
urigenitalnog trakta, atrezija anusa. Nasljedju se AR. U ranom
djetinjstvu javlja se nocna sljepoca, a vec sa 12 god. U 73% bolesnika
potpuna sljepoca. Uz navedene pojave zapaza se: smanjen rast,
nistagmus, dijabetes insibitus, bubrezne promjene, spinocerebralna
digeneracija, pareze kranijalnih zivaca.
Genska terapija i njen znacaj?Genska terapija predstavlja namjeran
prenos genetskog materijala u humane somatske ćelije u profilaktičke,
terapijske ili dijagnostičke svrhe. Genska terapija usmjerena je na
zamjenu oštećenog gena odgovornog za dystrophin sa drugim koji
treba raditi normalno. Oblici genske terapije:- Somatična genska
terapija - ,,Germline’’ genska terapija - Ex vivo genska terapija - In
vivo genska terapija.
Monogenski uzroci umne zaostalosti? Aminoacidopatije,
poremecaji metabolizma ugljenih hidrata, mukopolisaharidoze,
sfingolipidoze, oligosaharidoze, pigmentne retinopatije.
Algemanov sindrom- to je rijedak neurogeneticki poremecaj kojeg
karakterizira nedostatak na 15 hromosomu naslijedjenom od majke.
Javlja se 1:20 000 novorodjene djece. Karakterizira ga mentalna
retardacija te neuromisicne abnormalnosti. Djeca oboljela imaju
usporen inetelektualni razvoj,poremecaj sna ,epi napade,napade
smjeha , i veselo raspolozenje. Dijagnostikuje se genetickim
testiranjem, ,moze pomoci nalaz ekg-a. Lijeka za bolest nema. Kod
oboljelih vazne su radna i govorna terapija, te fizikalna u svrhu
poboljsanja zivota.
Tietzov sindrom-nasljeđuje se autosomo-dominantnosa skoro
apsulutnom penetracijom,kliničke pojave:opšti albinizam,teško
oštećenje sluha perceptivnog tipa,česta gluhonijemost,ne rijetko
postoji mistagmus i fotofobija.
Hromosomske aberacije Greške koje nastaju u mejozi, tokom
stvaranja gameta, su uzrok nastajanja različitih abnormalnosti u broju
ili strukturi hromosoma koje se ispoljavaju specifičnim fenotipom
(Downov sindrom, s.Eđvvards, s.Patau, s. Turner i dr.) i nekih drugih
ređih kao sto su hromosomske duplikacije, delecije ili inverzije. Ako
nerazdvajanje nastaje u prvim deobama posle formiranja zigota
nastaje mozaični oblik kariotipa.
Prader-Willijev sindrom Vjerovatno autosomno dominantna bolest.
Bolesnici predstavljaju svježu mutaciju i obično nema prenošenja
sindroma na potomke zbog hipogonadizma. Dio bolesnika s PWS
nosi hromosomsku aberaciju najčešće se opisuju translokacija 15/15,
zatim drugi tipovi translokacija, u kojima sudjeluje 15. hromosom, a
novijim tehnikama zapažena je u više bolesnika intersticijska delecija
između 15q11-15q13. Među etiološke faktore u nastanku tog
sindroma navodi se i lokaliziran poremećaj u hipotalamusu. Bolesnici
sa PWS jesu u ranoj dojenačkoj dobi smanjena rasta i napadno
hipotonične muskulature, koja se u kasnijoj dobi povlači. Zbog jake
hipotonije mentalna retardacija obično je izrazitija u dojenačkoj dobi,
a u kasnijoj dobi češće su smetnje u ponašanju. Očni raspored često
su mongoloidno položeni, oblik rasporaka je bademast, čest je i
strabizam. Šake i stopala su sitni.
Genetsko savjetovanje je proces komunikacije koji se bavi
problemima ljudi vezanim za pojavu ili rizik pojave genetičkih
poremećaja u obitelji. Taj proces je pokušaj jedne ili više posebno
obučenih osoba da pomognu pojedincu ili obitelji: 1) da shvati
medicinske činjenice, uključujući i dijagnozu, vjerojatni tijek
bolesti i mogućnost liječenja;
2) da razumije način na koji nasljedstvo utječe na razvoj bolesti kao i
rizik ponovnog javljanja kod određene osobe u obitelji; 3) da shvati
sve mogućnosti koje su mu na raspolaganju s obzirom na prisutan
rizik;
4) da iskoristi genetičku informaciju na osmišljen način koji će
promicati zdravlje, smanjiti psihološki stres i povećati osobnu
kontrolu; 5) da izabere način djelovanja koji mu se čini
primjerenim s obzirom na rizik, obiteljske planove, etička
stajališta te da djeluje u skladu s vlastitom odlukom; 6 ) da se što
bolje prilagodi bolesti koja je zahvatila obitelj i riziku ponavljanja
koji bolest sa sobom nosi.