Kur'an'Da Cennet Ehli Ve Cehennem Ehli

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
KELAM BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KUR’AN’DA
CENNET EHLİ VE CEHENNEM EHLİ
DANIŞMAN
Yard. Doç. Dr. Durmuş ÖZBEK
HAZIRLAYAN
Faruk Nafiz TOK
KONYA – 2006
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .........................................................................................................................i
KISALTMALAR ..................................................................................................... vii
I. CENNET VE CEHENNEMİN KELİMELERİNİN ANLAMLARI .................1
A. CENNETİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI ..........................................1
1. Cennetin Sözlük Anlamı...............................................................................1
2. Cennetin Terim Anlamı ................................................................................1
B. CENNETİN İSİMLERİ .....................................................................................2
1. Cennet ...........................................................................................................3
2. Dâru’s-Selâm ..............................................................................................3
3. Dâru’l-Mukame ..........................................................................................3
4. Adn Cennetleri ..............................................................................................3
5. Naim Cennetleri ............................................................................................4
6. Firdevs Cennetleri ........................................................................................4
7. Hüsnâ ............................................................................................................5
C. CEHENNEMİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI....................................6
1. Cehennemin Sözlük Anlamı .........................................................................6
2. Cehennemin Terim Anlamı ..........................................................................6
D. CEHENNEMİN İSİMLERİ...............................................................................7
1. Cehennem ....................................................................................................7
2. Lezâ...............................................................................................................8
3. Hutame..........................................................................................................8
4. Sair ...............................................................................................................8
5. Sakar ............................................................................................................9
6. Cahim............................................................................................................9
i
7. Haviye ..........................................................................................................9
II. CENNET VE CEHENNEME İNANMANIN GEREĞİ...................................11
BİRİNCİ BÖLÜM
KUR'AN’DA CENNET VE CENNET EHLİ
I. KUR'AN’DA CENNET ........................................................................................15
A.CENNETİN ÖZELLİKLERİ............................................................................15
1. Kur'an’da Cennet Tasvirleri........................................................................15
2. Cennetin Kapıları ........................................................................................19
3. Cennetin Dereceleri ....................................................................................20
4. Cennetteki Yiyecek ve içecekler.................................................................22
5. Cennetin Nehirleri ve Pınarları ...................................................................24
B. CENNETİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT OLUŞU..............................27
C. CENNETTE EBEDİLİK..................................................................................30
II. KUR'AN’DA CENNET EHLİ............................................................................32
A.CENNETLİKLERİN ÖZELLİKLERİ..............................................................32
1. Cennetliklerin İman Etmesi, Allah’a ve Resulüne İman Etmesi ................34
2. Cennetliklerin İman Edip Salih Amel İşlemesi ..........................................36
3. Cennetliklerin Allah ve Resulüne İtaat, Rablerine İtmi’nan ile İtaat

Etmesi .......................................................................................................40
4. Cennetliklerin Sadıklardan ve Salihlerden Olması .....................................42
5. Cennetliklerin Allah'ın Sınırlarını Koruyup Gözetmesi ve Kötü

Hesaptan Korkması...................................................................................44
6. Cennetliklerin İyiliği Emredip Kötülükten Nehyetmesi .............................45
7. Cennetliklerin İbadet Etmesi ......................................................................46
8. Cennetliklerin Tevbekâr Olması .................................................................47
9. Cennetliklerin Sabretmesi...........................................................................49
ii
10. Cennetliklerin İnfak Edip Kötülüğü İyilikle Savması ..............................50
11. Cennetliklerin Takva Sahibi Olması.........................................................51
12. Cennetliklerin Cihad Etmesi ve Allah Yolunda Şehit Olması..................52
13. Cennetliklerin Hayır İşlemede Öncü Olması............................................54
14. Cennetliklerin Allah'a Olan Ahidlerini Yerine Getirmesi ........................55
15. Cennetliklerin Hamd Etmesi, Oruç Tutması ve Namazlarını İkame

Etmesi .......................................................................................................56
B. CENNETLİKLERE VAADEDİLEN MÜKÂFATLAR..................................58
C. CENNETLİK OLDUKLARI DÜNYADA İKEN BİLDİRİLENLER ............63
1. Hz Ebu Bekir .............................................................................................63
2. Hz. Ömer ..................................................................................................65
3. Hz Osman ..................................................................................................66
4. Hz. Ali ........................................................................................................68
5. Hz. Sa'd b.Ebi Vakkas ................................................................................69
6. Hz. Abdurrahman b. Avf ...........................................................................70
7. Hz. Ebu Ubeyde b.Cerrah ..........................................................................70
8. Hz. Talha b. Ubeydullah ............................................................................71
9. Hz. Zübeyr b. Avvam ................................................................................71
10. Hz. Said b. Zeyd ......................................................................................72
İKİNCİ BÖLÜM
KUR'ANDA CEHENNEM VE CEHENNEM EHLİ
I. KUR'ANDA CEHENNEM...................................................................................73
A. CEHENNEMİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT OLUŞU.......................73
B. CEHENNEM AZABININ EBEDİLİĞİ ..........................................................75
1. Cehennem Azabı Ebedi Değildir Diyenlerin Görüşü .................................75
iii
2. Cehennem Azabı Ebedidir Diyenlerin Görüşü ...........................................76
II. KUR'ANDA CEHENNEM EHLİ ......................................................................81
A. CEHENNEMLİKLERİN ÖZELLİKLERİ ......................................................81
1. Cehennemliklerin İnkâr Edip Küfürde Olması ve Küfre Götüren

Amelleri İşlemesi ......................................................................................82
2. Cehennemliklerin İnkâr Edip Ayetleri Yalanlaması...................................84
3. Cehennemliklerin Allah ve Rasulüne Savaş Açması..................................85
4. Cehennemliklerin Faiz Yemesi...................................................................86
5. Cehennemliklerin Haksız Yere Cana Kıyması ...........................................88
6. Cehennemliklerin Günahkârlar ve Kötü Kimseler Olması, Kötülüklerinin

Kendilerini Kuşatması ..............................................................................89
7. Cehennemliklerin Yoldan Çıkması, İnananlara İşkence ve Zulüm

Yapması ....................................................................................................90
8. Cehennemliklerin Münafıklık Yapması......................................................92
9. Cehennemliklerin Kibirlenip Büyüklenmesi ..............................................93
10. Cehennemliklerin Hz. Peygamberi Alaya Alarak, Allah’ın Emrine

Uymaması ve Ayetler Hakkında Yarışması .............................................94
11. Cehennemliklerin Dünya Hayatına Razı Olup Ayetlerden Gafil

Olması.......................................................................................................96
12. Cehennemliklerin Savaştan Kaçması........................................................97
13. Cehennemliklerin İlah Benim Demesi, Allah’tan Başkasına Tapması.....98
14. Cehennemliklerin Şeytana Uyması ve Aşırı Gitmesi .............................100
15. Cehennemliklerin Allah ve Resûlüne Karşı Gelmesi .............................101
16. Cehennemliklerin Kur'an'a İnsan Sözüdür Demesi ................................101
17. Cehennemliklerin Kıyameti Yalanlaması ...............................................102
18. Cehennemliklerin Allah Yolundan Men Etmesi.....................................103
iv
19. Cehennemliklerin Allah’a Şirk Koşması ................................................104
B. CEHENNEMLİKLERE YAPILAN AZAP ŞEKİLLERİ..............................104
C. CEHENNEMLİK OLDUKLARI DÜNYADA İKEN BİLDİRİLENLER...109
1. Ebu Leheb .................................................................................................109
2. Ebu Cehil ..................................................................................................109
3. Ümeyye b. Halef ......................................................................................110
4. Utbe b. Rebia ............................................................................................110
5. As b. Vail ..................................................................................................111
6. Velid b. Muğire.........................................................................................111
7. Ukbe b. Ebi Muayt....................................................................................112
8. Süfyan b. Halid .........................................................................................112
9. Ka'b b.Eşref...............................................................................................112
10. Müseylemetü’l-Kezzâb ...........................................................................113
SONUÇ ....................................................................................................................114
BİBLİYOGRAFYA ................................................................................................116
v
ÖNSÖZ
İman esaslarından olan ahirete imanın son durakları ölümle başlayan ahiret;
kabir hayatı, diriliş, mahşer, mizan, sırat köprüsü, cennet ve cehennem gibi safhaları
içine alır.
Cennet ve Cehennem insanların en çok merak ettiği, hakkında bilgi sahibi
olmak istediği konulardan biridir. İnsanlık, yaratılış gereği hiçbir zaman yok olma
düşüncesini kabullenmemiş ve her zaman içindeki ebedi yaşam arzusunu devam
ettirmiştir. Allah (c.c) hayatı iki kısma ayırmıştır: dünya hayatı, ahiret hayatı. Dünya
hayatı geçici, ahiret hayatı ise ebedidir. Allah Teâlâ, içinde yaşadığımız bu dünyayı
ve üzerindeki bütün varlıkları geçici bir zaman için yaratmıştır. Bir gün gelecek,
dünya ve dünyadaki canlı ve cansız bütün varlıklar yok olacaktır. Öyle ise geçici bir
hayat olan bu dünyada, ebedi hayat olan ahiret için hazırlık yapmak her Müslüman’ın
görevidir.
Allah Teâlâ insanları yaratıp yeryüzüne gönderdikten sonra, onlara uyarıcı ve
yol gösterici olarak peygamberler, peygamberlere de kitaplar göndermiştir. Bütün
peygamberler insanları hakka davet etmiş ve ahireti hatırlatmıştır. Yani kendilerine
yaratılış gayelerini hatırlatmışlardır. Çünkü insanın yaratılması ve yeryüzünde
yaşaması imtihan sebebidir. Bu imtihanı kazananlar olabileceği gibi kaybedenler de
olacaktır. İnsanlar bu dünyada iken cüz’i iradeleriyle ister Hakk’ı ister batılı seçsinler
bu seçim hakkı, herkesin bu dünyada yaşarken yaptığı amelin hesabını vermeyi de
gerektirir. Hiç kimseye zerre miktarı haksızlığın yapılmadığı, yapılan iyi ve kötü
amellerin hesabının sorulacağı bir zaman ve mekân vardır. Bundan kaçmak mümkün
değildir. İşte bu dünyada iken yapılan amellerin hesabının verileceği gün ahiret
âlemidir. Bu âlemde insanları sorguya çekecek olan ise insanları yoktan vareden ve
insanlara yol göstermek üzere peygamberler ve kitaplar gönderen Allah’tır. Allah
insanları hesaba çekerken herkesin önüne amel defterleri konulacak ve hiçbir
haksızlık yapılmadan herkes işlediği amelin hesabını verecek ve karşılığını
görecektir. Allah yapılan iyiliklerin mükâfatını, kötülüklerin de cezasını verecektir.
İyilikleri fazla olanlar cennete doğru yol alırken, kötülükleri fazla olan ise cehennem
doğru yol alırlar.
vi
Yukarıda da belirtildiği gibi cennet ve cehennem konusu insanlar tarafından
sürekli merak konusu olmuştur. Bunun için insanların merakını gidermek ve bu
konularda bilgi sahibi olmak için cennet ve cehennem konularında pek çok
çalışmalar yapılmıştır. Ancak cennet ehli ve cehennem ehlinin kimler olduğu
konusunda yapılan bir çalışmaya rastlayamadığım için benim de merakımı uyandıran
bu cennet ve cehennem ehlini bir arada mütaala edebilmek için böyle bir çalışma
yapmaya karar verdim.
Çalışmamız giriş ve iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde
cennet ve cehennem kelimelerinin anlamları ve isimleri üzerinde durarak, cennet ve
cehenneme inanmanın gereğine değindik. Birinci bölümde ise, Kur’an-ı Kerim’de
cennet kavramına değindik ve cennet ile ilgili önemli konulara yer vererek, cennet
ehlinin kimler olduğunu ayetler ışığında açıkladık. İkinci bölümde ise Kur’an-ı
Kerim’de cehennem kavramı üzerinde durup cehennem ehlinin kimler olduğunu
ayetler ile açıklamaya çalıştık.
Bu çalışmamızda birçok kaynak taraması yapmakla birlikte özellikle;
1- Fahruddin Razi’nin “Mefatihu’l-Gayb”
2- Kurtubi’nin “el-Câmiu Li Ahkami’l-Kur’an”
3- İbni Kesir’in “Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim”
4- Elmalılı Yazır’ın “Hak Dini Kur’an Dili”
5- Seyyid Kutub’un “Fi Zilalli’l-Kur’an” ve “Kur’anda Kıyamet Sahneleri”
6- Mevdudi’nin “Tefhimü’l-Kur’an”
7- İbni Kayyim’ın “Hâdi’l-Ervah” gibi eserlerden faydalandım.
Bu çalışmamızda bize yardımlarını esirgemeyen Danışman Hocam Yrd. Doç.
Dr. Durmuş ÖZBEK, Prof. Dr. Şerafettin GÖLCÜK ve Prof. Dr. Süleyman
TOPRAK Hocalarıma teşekkür ediyorum.
Faruk Nafiz TOK

19.06.2006
vii
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen madde
a.s. : Aleyhi’s-selam
A.Ü.İ.F. : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
b. : Bin- ibn
bkz. : Bakınız
c. : Cilt
c.c. : Celle Celelühü
DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
h. : Hicri
haz. : Hazırlayan
Hz. : Hazreti
İ.A. : İslam Ansiklopedisi
İht. : İhtisar eden
MEB : Milli Eğitim Basımevi
s.a.v : Sallallahü Aleyhi Vesellem
s. : Sayfa
ŞİA : Şamil İslam Ansiklopedisi
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
Terc. : Tercüme eden
Trz. : Tarihsiz
Vd. : Ve diğerleri
v. : Vefat tarihi
yay. : Yayınları
viii
I - CENNET VE CEHENNEMİN KELİMELERİNİN ANLAMLARI
A- CENNETİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI
1- Cennetin Sözlük Anlamı
Cennet, “Örtmek ve gizlemek” manasını ifade eden “cenne yecünnü”
fiilinden bir şeyin örtülmesi anlamında mastardır. Çoğulu “cennât” şeklinde
gelmektedir. 1 Cennet; Allahü Teala’nın “ gece onun üzerini örtünce yıldızı gördü”2
ayetinde cenne olarak geçmektedir. Gecenin örtmesi gibi örtmek manasına da gelen
cenne fiilinden isim olup cemisi kitap vezninde “cinan”dır.3 Yine cennet, ağaç ve
hurmalıkları olan bahçe, ahirette nimet yurdu, 4 Ağaçlı bahçe, yeşillikleri bol bostan,
sık dal ve yaprakları ile yeri gölgelendiren hurmalık ve bağlık yer demektir.5
Bu açıklamalardan yola çıkarak cennet için en veciz ve en güzel luğavi
mananın “içinde çeşitli ağaçları barındıran bahçe” şeklinde olduğunu söyleyebiliriz. 6
2- Cennetin Terim Anlamı
Cennet; bütün dini inanışlara göre, müminlerin ölümden sonra veya
kıyametin kopmasından sonra sonsuz mutluluk içinde yaşayacakları yerdir. 7
Cennet; Peygamberlerin davetine uyarak iman edip dünya ve ahirete ait
işlerini, kulluk vazifelerini elden geldiği kadar güzel bir şekilde yapan temiz ve
müttaki kişiler için hazırlanmış, huzur ve saadet yurdudur. 8
Müslümanlar için cennet, içine girilmeden görülmeyen, gizli ve çok değerli
bağ ve bahçelerin tümünü kapsayan ahiret vatanına, sevap evine denir. Kısaca cennet,
müminlere has kılınan Cenab-ı Hakk’ın onlara vaat ettiği her türlü maddi ve manevi
nimetlerin bulunduğu, sakinlerine hem ruhsal hem de fiziksel zevkler ve güzellikler
sağladığı sonsuz hayat ve sevap yeridir.
Ayet ve hadislerden faydalanarak cennet için şöyle genel bir tanım
yapılmıştır. “Cennet, gerek kendisi gerekse içindeki nimetleri bizim idrakimiz
1
İbn Manzur, Muhammed b. Mükrem, Lisanu’l-Arab, Daru Sadır, Beyrut, 1990, c.13, s.100.
2
En’am, 6 / 76.
3
Firuzabadi, Muhammed b. Yakup, el Kamus’ül-Muhit, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1987, s.1532.
4
İbrahim Mustafa vd., el-Mu’cem’ül-Vasit, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1980, c. 1, s.141.
5
Pusmaz, Durak, Cennet mad., Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yay., İstanbul, 1999, c.1, s.300.
6
Kara, Ömer, Kur’an’da Metafizik Bir Âlem: Cennet, Rağbet Yay., İstanbul, 2002, s.63.
7
Şahin, M. Süreyya, Cennet mad., Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet
Vakfı yay., İstanbul, 1993, c.7, s.374.
8
Pusmaz, a.g.e., s.300.
1
dışında kalan9 hem Firdevs, adn ve naim gibi cennetleri, hem de bu cennetlerin kendi
içlerindeki derece ve bölümleriyle büyük kopleks bir yapı arzeden, Allah Tealanın
mü’min- müttaki kulları için hazırladığı10 içinde insanın istediği her şeye ulaşacağı 11
hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın duymadığı, hiçbir kalbin hatırına getiremediği
12
Refah-huzur yerine, kurtuluş evine ahiret yurduna verilen isimdir.13”
Cennet, Kur’an-ı Kerim’de müfret, tesniye ve cemi şekilleriyle14 147 defa
geçen cennet kelimesi 25 yerde dünyadaki bağ-bahçe, altı yerde Hz. Âdem ile Hz.
Havva’nın iskân edildiği mekân, bir yerde de Hz. Peygamber’in yanında Cebrail
(a.s)’ı gördüğü Sidretü’l-Münteha’nın civarında bulunan Me’va Cenneti15 diğer 115
yerde de ahiret cenneti anlamında kullanılmıştır.16 Cennet değişik hadislerde hem
bahçe hem de ahiret cenneti anlamında yer almıştır. İslâm literatüründe cenneti ifade
etmek üzere kullanılan isimleri şu şekilde sıralamak mümkündür.
B- CENNETİN İSİMLERİ
1- Cennet
Cennet; ebedi saadet yurdunu ifade etmek üzere, Kur’an-ı Kerim’de muhtelif
hadislerde ve diğer İslâmi eserlerde yer alan isimler içinde en çok kullanılan isimdir.
Cennetin içindeki bütün mekân ve imkânları kapsayacak şekilde muhtevası geniş
olan bir terimdir. İslâm literatüründe ebedi saadet ile ilgili vaadler, özendirici anlatım
ve tasvirler genellikle cennet ismi etrafında yoğunlaşmış, dil ve edebiyat alanında
daha çok bu kelimeye yer verilmiştir. Diğer isimler tekil olarak kullanıldığı halde
cennetin çok sayıdaki ayette çoğul şekliyle de “ cennât ” olarak yer alması saadet
yurdunun belli bir bölgesinin değil, tamamının adı olduğunu gösterir.17 Cennet,
malum yurdun genel ismidir. Bu isim o yurtta bulunan çeşit çeşit nimetleri, lezzetleri,
güzellikleri, sevinçleri, gözlerin nuru olan şeyleri içine alır. 18
9
Secde, 32 / 17.
10
Tevbe, 9 / 89, 100; Al-i İmran, 3 / 131.
11
Nahl, 16 / 31; Furkan, 25 / 16; Zümer, 39 / 34.
12
Müslim, Sahih, Terc: Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez
Neşriyet, İstanbul, 1977, Kitabü’l- Cennet, 51, Hadis no: 2824, c.11, s. 232.
13
Kara, a.g.e. s.64.
14
Abdulbaki, M. Fuat, el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim, Çağrı Yay. , İstanbul,
1987, Ayetlerin sayısı fazla olduğundan sayısını vermekle yetiniyoruz Bkz. s.180,181,182.
15
Necm, 53 / 13-15.
16
Topaloğlu, Bekir, Cennet mad., D.İ.A., İstanbul, 1993, c.7, s.376.
17
Topaloğlu, a.g.m., c.7, s..376.
18
el-Cevziyye İbn Kayyim, Hadi’l-Ervah, Terc. İsmail Hakkı Sezer, Cennetin Tasviri, Uysal
Kitabevi, Konya, 1988, s.127.
2
2- Dâru’s-Selâm
Dâru’s-selâm, maddi ve manevi afetlerden, hoşa gitmeyen şeylerden
korunmuş olma manasındaki “ selam” ile ev, yurt anlamındaki “ dâr” kelimesinden
19
oluşan bu terkip iki ayette cennetin adı olarak zikredilmiştir. Cennetin esenlik
yurdu olduğu şüphesizdir. Allah’ın seçilmiş kulları olan müminlerin ölüm sonrası
hayatlarının hem kendi aralarında hem de kendileriyle melekler ve Allah arasında
geniş kapsamlı bir “ selam” kavramı içinde sonsuza kadar sürüp gideceği de birçok
ayette 20 ifade edilmiştir.21
Gerçek esenlik ancak cennette bulunabilir, çünkü sonsuz süreklilik, ihtiyaç
bırakmayan zenginlik, zillete yer vermeyen şeref ve üstünlük, arızasız bir sıhhat
sadece orada mevcuttur.22
3- Dâru’l-Mukame
Dâru’l-mukame, asıl durulacak yer, ebedi ikamet edilecek yurt manasındaki
bu terkip de cennete girenlerin Allah’a hamd ve şükür sırasında bulundukları mekân
için kullanacakları bir tabirdir.23 (Cennette şöyle) “derler; bizden tasayı gideren
Allah’a hamd olsun, doğrusu rabbimiz çok bağışlayıcı, şükrün karşılığını tam
verendir. O (Rabb) ki bizi lütfuyla sonsuzluğa kadar kalınacak yurda (Daru’l-
Mukame’ye) yerleştirdi. Artık orada bize ne bir yorgunluk hissi dokunacak ne de bir
bıkkınlık gelir.”24 Cennet ehli, orada ebedi olarak ikamet edecek, ölmeyecekler ve
oradan ebedi ayrılmayacaklardır. El-mukame aynen ikamet gibidir. Çünkü ikamet ve
mukame aynı manadadır. 25
4- Adn Cennetleri
Adn, en belirgin anlamı ile “ ikamet etme ” veya “ ikamet edilen yer ” demek
olup 11 ayette cennât kelimesi ile birlikte tekrarlanarak cennâtü adn olarak ikamet
edilecek cennetler manasında kullanılmıştır. İkamet cennetleri manasına Kur’an-ı
Kerim’de şöyle kullanılmıştır: “ Şüphesiz ki iman edenler ve güzel amel işleyenler
yok mu, işte onlar mahlûkatın en hayırlısıdırlar. Onların Rabbleri katındaki
mükâfatları, altlarından ırmaklar akan, içinde devamlı olarak kalacakları adn
19
En’am, 6 / 127; Yunus, 10 / 25.
20
İbrahim, 14 / 23; Rad,13 / 23-24; Yasin,36 / 57-58; Meryem, 19 / 62.
21
Topaloğlu, a.g.m., c.7, s.377; İbn Kayyım. a.g.e., s. 129.
22
Isfahani Ragıp, el-Müfredat fi Ğarib’il- Kur’an, Kahraman Yay. İstanbul, 1986, s.350.
23
Topaloğlu, a.g.m. c.7, s.377.
24
Fatır, 35 / 34-35.
25
İbn Kayyım, a.g.e., terc. s. 130
3
cennetleridir. Allah onlardan razı olmuştur, onlar da Allah’tan razı olmuşlardır. İşte
bu, Rabbini sayıp O’ndan korkanlar içindir.”26
Adnin, cennetin belli bir bölümünün adı olduğunu veya çoğul şekilde
kullanılışına bakarak onun tamamını ifade eden bir isim durumunda bulunduğunu
söylemek mümkündür.27 Bütün cennetler adn cennetleridir. 28
5- Naim Cennetleri
Cennâtü’n-Naim, on ayetin üçünde tekil, diğerlerinde çoğul şekliyle
(Cennâtü’n-naim) geçmektedir. Arapça’da naim kelimesi “ refah, huzur, mutlu
hayat” anlamına gelen nimet kelimesinden daha kapsamlı bir muhtevaya sahip olup,
insana mutluluk veren maddi ve manevi bütün güzellikleri ifade etmektedir. Buna
göre cennâtü’n-naim, “ mutluluklarla dolu cennetler” manasına gelir. Naim
kelimesinin bir ayette cehennemin isimlerinden olan “cahim’in” mükabilinde
kullanılması,29 diğer bir ayette de cennetle ilgili tasvirin baş tarafında tek başına yer
alması,30 onun cennetin isimlerinden biri gibi kabul edilebileceğini göstermektedir.31
Kur’an’da Hz. İbrahim’in duaları arasında şöyle geçmektedir: “Bana, sonra
gelecekler içinde iyilikle anılmayı nasip eyle! Beni naim cennetlerine girenlerden
eyle!”32 Başka ayetlerde de şöyle kullanılmıştır: “ İman edip Salih amel işleyenler
için naim (nimetler) cennetleri vardır.”33 Bu da bütün cennetlere verilen bir isimdir.
Çünkü bunun içine yenilen, içilen, giyilen nimetlerle gizli ve açık bütün nimetler
girer, cennetlerin hepsinde bunlar vardır. 34
6- Firdevs Cennetleri
Firdevs, Arapçaya Farsçadan girmiş olması muhtemel olan Firdevs kelimesi,
35
özellikle içinde üzüm bulunan bağ, bahçe anlamına gelir. Bir ayette cennât
36 37
kelimesi ile bir ayette de “ ahiret cenneti” manasına, tek başına kullanılmıştır.
Firdevs, cennetin tamamını ifade eden bir isim olabileceği gibi, cennetin ortası, en
26
Beyyine, 98 / 7-8; Meryem, 19 / 61; Tevbe, 9 / 72; Nahl, 16 / 31.
27
Topaloğlu, a.g.m., c.7, s.377.
28
İbn Kayyım, a.g.e., terc. s. 131.
29
İnfitar, 82 / 13.
30
Mutaffifin, 83 / 22.
31
32
Şuara, 26 / 84-85.
33
Lokman, 31 / 8; Maide, 5 / 65.
34
İbn Kayyım, a.g.e., Terc, s. 133.
35
İbn Kayyım, a.g.e., Terc, s. 133.
36
Kehf, 18 / 107-108.
37
Mü’minun, 23 / 10-11.
4
38
yüksek ve en değerli bölgesinin özel adı da olabilir. Allah Teala bir ayet-i
kerime’de “ İman edip salih amel işleyenlere gelince onlar için makam olarak
39
Firdevs cennetleri vardır.”; “ İşte vâris olacak onlardır. Onlar Firdevs’e vâris
olacaklardır. Orada ebedi kalacaklardır.” 40 buyurmaktadır.
Rasulullah (s.a.v)’de hadislerinde Firdevs Cennetinden bahsetmiş ve şöyle
buyurmuştur: “ Şu beş vakit namazı kılan, Ramazan orucunu tutan (zekâttan söz etti
mi, etmedi mi bilmiyorum) bir kimse hicret etmiş de olsa veya anasının kendisini
doğurduğu yerde oturmuş da olsa onu bağışlamak Allah üzerine bir haktır.” Muaz
diyor ki; “ Bunu çıkıp insanlara duyurayım mı? diye sordum. Rasulullah (s.a.v) bana
buyurdu ki; “ Bırak insanları, amellerini yapmaya devam etsinler. Cennette yüz
derece vardır. Her iki derecenin arasında, gök ile yer arası kadar mesafe vardır. Bu
derecelerin en yükseği Firdevs’tir. Onun üzerinde arş vardır. O cennetin ortasının en
üst katıdır. Cennetin nehirleri oradan kaynayıp çıkarlar. Allah’tan dilekte
bulunduğunuzda Firdevs cennetini dileyin.” 41
7- Hüsnâ
“Hüsnâ, iyilik yapanlara Allah tarafından daha büyük bir iyilik ile karşılık
verileceği, ayrıca buna birde ilave (ziyade) yapılacağını ifade eden ayetteki 42 Hüsnâ,
(daha güzel, daha iyi, en güzel, en iyi) kelimesinin cennet anlamına geldiği
müfessirlerin büyük çoğunluğu tarafından kabul edilmiştir. Buna göre aynı ayetteki
“ziyade”den maksat da cennette Allah’ı görme şerefine nail olmaktır. Hüsnâ
kelimesine bu ayetin dışında yer aldığı on civarındaki ayette de bu manayı vermek
mümkündür.” 43
Mücahitlerin derecelerinin üstünlüğünü anlatan ayette “… Allah hepsine
güzeli vadetmiştir” 44 ayetinde Beydavi, “hüsna”yı “Güzel karşılık ki o da cennettir”
45
şeklinde tefsir ederken Elmalılı da Beydavi’nin paralelinde açıklamıştır. Bütün
bunlar hüsnanın cennetin ismi olarak kullanıldığını göstermektedir.
38
39
Kehf, 18 / 107.
40
Mü’minun, 23 / 11.
41
Tirmizi, Sünen, Terc. Osman Zeki Mollamehmetoğlu, Sünen-i Tirmizi Tercemesi,
Yunus Emre Yayınevi, İstanbul, trz. Cennetin Sıfatı, bab.4, Hadis no: 2650, c. 4, s. 307.
42
Yunus, 10 / 26.
43
Topaloğlu, a.g.m. , c.7, s.377.
44
Nisa, 4 / 95.
45
Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirenler, İsmail Karaçam vd., Azim Yay.,
İstanbul, 1992, c.4, s.355.
5
Bunlardan başka Ravza, bol su kaynaklarına sahip bulunan yeşil bahçe
anlamında olup, cennet kelimesine muzaf olduğu gibi46 bir ayette cennet kelimesi
yerine tek başına da kullanılmıştır.47 Kur’an-ı Kerim’de dâru’l-ahire (ahiret yurdu),
ukbe’d-dâr (dâr-ı dünyanın sonu) terkipleriyle ve müfessirlerin çoğunluğuna göre bir
48
ayette tek başına cennet anlamında kullanılmıştır. Gurfe kelimesi Kur’an-ı
Kerim’de cennet ile birlikte ve onun bölümleri anlamında kullanıldığı gibi cennet
adının yerine tek başına da kullanılmıştır. Bunlardan başka ecr (mükâfat, sevap),
rahmet, rahmetüllah, rızkun-kerim (değerli nimet) kelime ve terkipleri de
bulundukları ayetlerin anlatım ve özelliklerine göre cennet manasını ifade
etmektedir.
49 50 51
Cennetü’l-huld, cennetü’l-me’va, makam-ı emin, hüsn-i meâbın,
52 53
illiyyin, mak’adü sıdk gibi isimlerin müstakil bir isim olarak kabul edilmesi
isabetli görülmemektedir. Bunlar cenneti niteleyen tamamlayıcı kavramlardır.54
C- CEHENNEMİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI
1- Cehennemin Sözlük Anlamı

Cehennem, ölümden sonraki ebedi azap yeri,55 ahirette kulların gideceği çok
sıcak azap yeri ve Allah’ın tutuşturulmuş ateşinin ismidir. 56 Ateşin isimlerinden olup
onunla Allah azabı hak edenleri cezalandırır.57
2- Cehennemin Terim Anlamı
Cehennem, ahirette kâfir, müşrik ve münafıkların sürekli kalacakları,
58
günahkâr müminlerin de günahları ölçüsünde cezalandırılacakları azap yeri,
inkârcıların ve günahkârların ahirette cezalandırılacakları azap mekânıdır.59
46
Şura, 42 / 22.
47
Rum, 30 / 15.
48
Sad, 38 / 46.
49
Hud, 11 / 108.
50
Necm, 53 / 15.
51
Duhan, 44 / 51-52.
52
Mutaffifin, 83 / 18.
53
Kamer, 54 / 54-55.
54
55
Komisyon, el-Müncid fi’l -Lüğati ve’l A’lam, Darü’l -Meşrik, Beyrut, 1973, s.108.
56
Isfahani, a.g.e., s.143.
57
İbrahim Mustafa vd., Mu’cemül Vasit, c.1, s.144.
58
Kılavuz, A. Saim, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, Ensar Neşriyat, İstanbul, 1987,
s.238.
6
Kur’an-ı Kerim’de 77 ayette yer alan cehennem, sözlük anlamından çok,
kâfirlerin, münafıkların, zalimlerin ve gerçeğe boyun eğmeyenlerin azap görecekleri
yer olarak tasvir edilir. Söz konusu ayetlerin birçoğunda cehennem, değişik kavram
ve terkiplerle ifade edilmiştir. Ancak bu kelime veya terkipler bütünüyle cehennemin
adı olmayıp amellerine göre cehennemliklere azap edilecek tabakaları veya azap
çeşitlerini gösterir. İslam literatüründe genel anlamda cehennemi, azap türlerini veya
onun bölümlerinden birini ifade etmek üzere çeşitli kelimeler kullanılmıştır.
60
Muhtemelen cehennemin yedi kapısı olduğunu beyan eden ayet sebebiyle
bunlardan yedisi özellikle önem kazanmıştır. Bu yedi isim, yedi kapıyı ve bu dehşetli
eyleşme yerinin yedi tabakasına işarettir.61 Ancak bu tabakaların adlarının
belirlenmesi ve malum sınıflara tahsis edilmesinin kesinlik kazanması için, her
bakımdan masum olan peygamber (s.a.v)’e dayanan sahih bir senede ihtiyaç vardır.62
Cehennem birçok hadiste de Kur’an-ı Kerim’deki kullanıma paralel olarak yer
63
almıştır. Cehennemi ifade etmek üzere kullanılan isimleri şu şekilde sıralamak
mümkündür.
D- CEHENNEMİN İSİMLERİ
1. Cehennem
Cehennem tabakalarına ait yedili tasnif sisteminde azabı en hafif olan en üst
tabakadır. Sünni âlimlere göre burası, günahkâr müminlerin azap yeri olacak,
bunların azabı sona erdikten sonra ise boş kalacaktır. Bu durumda cehennem, genel
olarak ahiretteki azap yerinin bütününün, özel olarak da en üst tabakasının adı
olmaktadır.64 Müslüman ümmetin günahkârlarına ayrılmış olan bu en üst tabaka, bir
gün tamamen boş kalacaktır, oradaki azap daha az şiddetlidir.65
“ Şu muhakkak ki, Allah kâfirleri rahmetinden kovmuş ve onlara çılgın bir
ateş hazırlamıştır. Onlar orada ebedi olarak kalacaklar ve orada (kendilerini
59
Harman, Ömer Faruk, Cehennem mad. , D.İ.A. , İstanbul, 1993, c.7, s.225.
60
Hıcr, 15 / 43-44.
61
Salih, Subhi, Ölümden Sonra Diriliş, Terc. Şerafeddin Gölcük, Ayet ve Hadislerle Cennet-
Cehennem, Kayıhan Yay. İstanbul, 2004, s.61.
62
İbn Kesir, Ebu’l-Feda İsmail, el Bidaye ve’n-Nihaye, Terc. Mehmet Keskin, Ölüm Ötesi Tarihi,
Çağrı Yay. İstanbul, 2001, s.356.
63
64
65
Salih, a.g.e., s.61.
7
66
koruyacak) bir dost ve yardımcı bulamazlar.” Hz. Peygamber de şöyle
buyurmuştur: “ Cehennemin içine durmadan atılanlar olurken, cehennem daha var mı
diye sorar. Yüce Allah ayağını üzerine koyuncaya kadar böyle devam eder, bunun
üzerine cehennem kendi içine çekilerek yeter yeter! İzzetin ve keremin hakkı için
diyecek ve cüzleri birbirine kavuşacaktır. 67
2. Lezâ
Lezâ, “halis Ateş” anlamındaki bu kelime Kur’an’da bir yerde geçmekte olup
bedenin uç organlarını söküp koparan diye nitelendirilmektedir. Allah (c.c) “Hayır
asla. Çünkü o cehennem sırf alevden ibaret bir ateştir. Derileri kavurup soyan”68
buyuruyor. İbn Kesir bu ayeti şöyle açıklar: Kıyamet gününde cehennem ateşi
dünyada mal toplayıp biriktiren, keseye koyup ağzını bağlayan, zekâtını
çıkarmamakla Allah’ın hakkını men edenleri fasih bir dille çağırıyor.69
3. Hutame
Hutame, kırmak, ufalayıp tahrip etmek anlamındaki hatm kökünden
mübalağa ifade eden bir sıfat olup Kur’an’da Humeze suresinde şöyle geçmektedir:
“Malının, kendisini ebedi kılacağını zannediyor. Hayır, o Hutame’ye atılacaktır.
Hutame nedir bilir misin? Allah’ın tutuşturulmuş ateşidir.”70 Hutame cehennemin
bütününe ait bir isim olabileceği gibi belli bir kısmını ifade etmek üzerede
kullanılmış olabilir. Kelimenin sözlük anlamı ile Kur’an-ı Kerim’deki açıklaması
arasında tam bir uygunluk vardır. Zira tutuşturulmuş şiddetli ateş, karşılaştığı her
şeyi yakıp tahrip eder. Ve onun en iç kısmına kadar işler. Ahiretteki cezayı ve
dolayısıyla cehennem ateşini maddi değil de manevi olarak kabul edenler
Hutame’nin ayetteki izahına dayanarak “kalpleri saran ateşli kaygı” şeklinde bir
yorum getirirler. Ancak cehennem azabıyla ilgili ayetlerin bütününe bakıldığında
böyle bir yorumu doğru bulmak mümkün görülmemektedir.71
4. Sair
Sair, tutuşturmak alevlendirmek anlamındaki sa’r kökünden sıfat olup
Kur’an-ı Kerimde biri fiil şeklinde olmak üzere 17 ayette yer alır. Sair Kur’an’da
66
Ahzab, 33 / 64-65.
67
Müslim, a.g.e. , Terc., Kitabü’l-Cennet, bab 13, Hadis no: 37 / 2848, c.11, s.258.
68
Mearic, 70 / 15-16.
69
İbni Kesir, Ebul-Feda İsmail, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Terc.Bekir Karlıağa-Bedrettin Çetiner ,
Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çağrı yay. İstanbul, 1983, c.14, s.8100.
70
Hümeze, 104 / 4-7.
71
8
çoğunlukla cehennemin bir adı olarak, bazen de tutuşturulmuş, alevli ateş manasında
kullanılmıştır. Allah (c.c) şöyle buyuruyor “Bir de şöyle söylerler: Eğer biz kulak
vermiş veya aklımızı kullanmış olsaydık, şu azgın ateşin halkı arasında bulunmazdık.
Böylece günahlarını itiraf ederler, artık uzak olsun o azgın alevli cehennemin halkı”.
72
Aynı kullanılış hadislerde de mevcuttur.73
5. Sakar
Sakar, şiddetli bir ısıyla yakıp kavurmak anlamındaki sakr kökünden isimdir.
dört ayette cehennem kelimesi yerine kullanılmış, bunlardan müddessir suresinde
yaktığı şeyi tüketircesine tahrip etmekle birlikte sönmeyip yakmaya devam eden ve
insanın derisini kavuran şeklinde nitelendirilmiştir.74 Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
“Bende o sakar adlı cehenneme koyacağım. Sakar nedir sen biliyor musun?
Bedenden geriye bir şey bırakmaz, azaptan vazgeçmez insanın derisini yakar
kavurur”75
Kurtubi’ye göre sakar kemiği değil eti yakıp tahrip eder. Bu yorum kelimenin
sözlük anlamına ve Kur’andaki kullanımına daha uygun düşmektedir. 76
6. Cahim
Cahim, kat kat yanan, alevi ve ısı derecesi yüksek ateş anlamında olup 26
ayette ve bazı hadislerde geçer. Kur’an-ı Kerim’de daha çok cehennem yerine, birkaç
77
ayette de tutuşturulan yakıcı ateş anlamında kullanılmıştır. Allah (c.c) şöyle
buyuruyor “inkâr edip ayetlerimizi yalanlayanlara gelince işte onlar (cehennemliktir)
cahimin yaranlarıdır.” 78
7. Haviye
Haviye, yukarıdan aşağıya düşmek anlamındaki hüviy kökünden isim olup
uçurum, derin çukur manasına gelir. Kur’an’da sadece bir yerde zikredilmiş ve aynı
79
yerde “harareti yüksek ateş” diye tefsir edilmiştir. Kur’an’da şu şekilde
geçmektedir: “Kiminde tartıları hafif gelirse onun yeri de bir çukurdur. O çukurun ne
72
Mülk, 67 / 10-11.
73
74
75
Müddessir, 74 / 26-29.
76
Kurtubi, el-Cemiu li Ahkami’l-Kur’an, Terc. M. Beşir Eryarsoy, Buruc yay. İstanbul, 1997, c. 18,
s. 181.
77
78
Maide, 5 / 10.
79
9
olduğunu bilir misin? O kızgın bir ateştir.”80 Haviye cehennemin adı olarak bir
hadiste de geçmektedir.81 Ona haviye denilmesinin sebebi gayet derin olduğu içindir.
Bazıları da haviyeyi, cehennemin en alt tabakasına tahsis ederler.82 Cehennemliklerin
kendisine ulaşmak için 70 sene yürüyecekleri çok derin cehennemi bir çukurdur,
uçurumdur. 83
Bunlardan başka Kur’an’da cehennem için kullanılan başka kelime ve
terkipler de mevcuttur. Beş ayette “azabü’l-harik” terkibi içinde yer alan harik
“yakıcı, yangın” veya “ateş” manasını ifade etmektedir. Bir ayette “azabü’l-harik” 84
denilmekte ve cehennemdeki cezalandırmanın ateşle olacağı belirtilmektedir. 12
ayette geçen hamim “kaynar su” anlamında olup cehennemdeki azap türlerinde biri
olmak üzere cehennemliklere içirileceği ve başlarından aşağı döküleceği bildiriliyor.
Aynı kökten türeyen ve bir ayette geçen yahmûm, hamim manasına gelebileceği gibi
“ısı derecesi yüksek kapkara duman” anlamında da olabilir. Nitekim ayette
cehennemlikler için “serin ve hoş olmayan kapkara bir duman içinde kalacaklardır”
85
denilmektedir. Bunun için yahmûmu cehennemin isimlerinden biri olarak kabul
etmek mümkündür. Temas ettiği şeyi zehir gibi etkileyip dokularına işleyen sıcak
rüzgâr manasındaki semum da cehennem azabının türlerinden olmak üzere iki ayette
yer almıştır. Bunlardan azâbe’s-semum86 terkibindeki semum cehennemin
isimlerinden biri olabilir. “hapishane, derin çukur” anlamındaki siccin kelimesinin87
cehennemin veya oradaki vadilerden birinin adı olduğu kabul edilebilir. Azıp
sapmak, yanlış inançları benimsemek anlamına gelen gay kelimesi cehennem
kuyularından, nehirlerinden veya vadilerinden birinin adı olabilir. Çeşitli ayetlerde
27 defa geçen veyl, bir kötülük ve musibetin vukuu halinde “yazıklar olsun, vay
haline!” anlamında kullanılan bir ünlem olmakla birlikte cehennemdeki bir kuyunun
vadinin veya dağın adı da olabilir. Cehennem için kullanılan terkiplerden biri
“dârü’l-bevar” (helak yurdu)88 bir diğeri de “sûü’d-dar” (kötü yurt)89 ve Tin
80
Karia, 101 / 8-11.
81
Nesei, Sünen, Terc. A. Muhtar Büyükçınar vd. , şerh. C. Suyuti, Kalem yay. , İstanbul,
1981, Kitabu’l Cenâiz, bab 9, Hadis no: 1833, c. 3-4, s. 394.
82
Yazır, a.g.e. , c.9, s.69.
83
Salih, a.g.e. , s.61.
84
Buruc, 85 / 10.
85
Vakıa, 56 / 43-44.
86
Tur, 52 / 27.
87
Mutaffifin, 83 / 7-8.
88
İbrahim, 14 / 28.
10
suresinde yer alan “esfele sâfilin” (aşağıların aşağısı) 90 tabirleri cehennem manasına
alınmıştır.
Kur’an-ı Kerim’de cehennemle ilgili olarak yer alan isimlerin hemen hepsi,
uhrevi cezaların en yaygını olacağı anlaşılan ateş ve buna ait çeşitli etkileri ifade
etmektedir. Bu isimleri muhtelif ayetlerde 126 defa geçen ve 101 yerde “cehennem
ateşi” manasına geldiği anlaşılan nâr kelimesi içinde mütalağa etmek mümkündür.
Cehennem birçok hadiste de Kur’an-ı Kerim’deki kullanımına paralel olarak yer
almıştır. Ancak hadis literatüründe cehennem kelimesi ve onun diğer isimleri fazla
yer almayıp nâr kelimesiyle kullanımı oldukça fazladır.91
II. CENNET VE CEHENNEME İNANMANIN GEREĞİ
Cennet ve cehennem gayb âlemi içerisinde yer alan ve inanılması her insana
gerekli olan mükâfat ve azap mekânıdır. Cennet ve cehenneme iman etmek, gaybe
imanın bir gereğidir. Cennet ve cehennemin varlığına inandığını söyleyen herkes
gaybe iman ediyor demektir, gaybe iman ettiğini söyleyen her insan da, gaybe
imanın gereği olan cennet ve cehenneme bu dünyada iken hazırlığını yapmak
zorundadır. Cennet arzusu ve cehennem korkusuyla yaşayan insan, bir gün gelip ya
mükâfat olarak cennete gireceğinin veya ceza olarak cehenneme sürüleceğinin
bilincinde olacaktır. Böyle bir insan dünya hayatından sonra yaptıklarının hesabını
vereceği güne iman etmek zorundadır. İnsanın yaratıldığı fıtrat da bunu
gerektirmektedir.
Kur’an-ı Kerim’in birçok yerinde cennet ve cehennem hayatının tasvirleri
vardır. Daha önce gelmiş olan ilahi kitapların hiçbirinde ahiret hayatı, Kur’an’da
olduğu kadar açık ve seçik, net ve detaylı olarak anlatılmamıştır.92
Ahiret gününde dünyadaki iyi ve kötü amellerden mutlaka hesaba
çekileceği93 bildirilmektedir. Dünyadaki sorumluluğunu kavrayıp iman ve Allah’a
kulluk eden insanların ahiretteki mükâfatları ebedi olacaktır. O cennettir. Dünyadaki
sorumluluğunun farkına varamayıp sapık yön ve yollarda dolaşan insanların cezası
89
Rad, 13 / 25.
90
Tin, 95 / 5.
91
92
Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, trz, c.1, s.102.
93
Zilzal, 99 / 7-8.
11
da ebedi olacaktır. Oda cehennemdir. Şu ayet-i kerime bu gerçeği ifade etmektedir.
“iyiler muhakkak cennette, kötüler de cehennemdedir”94
Gayb “gözle görülmeyen; akıl, duyular vb. beşeri bilgi vasıtalarıyla
bilinemeyen varlıklar, ilişkiler ve oluşlar”dır. Allah, vahiy, kader, yaratılış, ruh,
kıyametin zamanı, kabirde olacaklar, yeniden dirilme, toplanma, sırat, terazi, cennet
ve cehennem hep gayb âlemine dâhildir. Bunlar hakkında bilgi alınabilecek kaynak
ise vahiydir.95 Allah (c.c) şöyle buyuruyor. “Elif. Lam. Mim. O kitap (Kur’an) onda
asla şüphe yoktur. O müttakiler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol
göstericidir. Onlar gaybe inanırlar, namaz kılarlar, kendilerine verdiğimiz mallardan
Allah yolunda harcarlar.”96
Gaybe iman İslam’ın “Amentü”sünün kısaltılmış ifadesidir. Manası; Allah’a,
Meleklere, Kitaplara, Peygamberlere, Ahiret Gününe, Kaza ve Kadere, Hayır ve
Şerrin Allah’tan olduğuna inanmaktır. Kur’an’ın pek çok ayetinde “Gaybe iman
eder” veya “ederler” şeklinde geçmektedir. Bunların hepsi iman esaslarının
kısaltılmış şeklidir. Bakara suresinin ilk ayetleri olan burada Cenab-ı Hak söze,
dikkatleri çeken harflerle başlamış, hemen arkasından Kur’an’dan söz etmiştir.
Kur’an ki kendisinde şek şüphe bulunmayan Allah kelamı ve iyiler için doğru yol
rehberidir. Kur’an rehberdir. Ancak kime rehberlik eder? İşte ayetlerde bu soruya
cevap verilmiş, öncelikle müttaki olup gaybe inananlara yol gösterdiği anlatılmıştır.97
Kur’anla hidayete ulaşabilmenin bir şartı “gayb”e -duyularla algılanamayan
ve insanın deney ve gözlemlerine konu olamayan şeylere- inanmaktır. Allah,
melekler, vahiy, öldükten sonra dirilme, cennet ve cehennemin tadılıp
koklanamayacağı ve ölçülüp tartılamayacağı bilinen bir gerçektir, bu tür şeyler
fiziksel dünyadaki birçok durumda olduğu gibi, peygamberlere güvenilerek kabul
edilmelidir. Bu nedenle sadece “gayb”e inanan bir kimse hidayetten bir pay alabilir.98
94
İnfitar, 82 / 13-14.
95
Hayreddin Karaman vd. , Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
Ankara, 2003, c.1, s.19.
96
Bakara, 2 / 1-3.
97
Hayreddin Karaman vd. , Kur’an’ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, T.D.V. Yay. Ankara 1999
s.3.
98
Ebu’l Alâ Mevdudi, Tefhimu’l-Kur’an, Terc. Muhammed Han Kayani vd. , İnsan Yay. İstanbul,
1991, c.1, s.49.
12
Allah Kur’an’da mü’minleri tasvir ederken gaybe inanır olduklarını da
belirtmektedir. Böylece gaybe inanmayı imanın temellerinden bir temel haline
getiriyor.99
Bütün hak dinlerde ahirete şeksiz ve şüphesiz inanma esası vardır. Ahirete
iman unsuru bulunmadan ne din olur ne de sağlıklı bir dünya düzeni kurulabilir.
Dünya gelip geçicidir, ahiret ise ezeli ve ebedidir. Dünyada kesintisiz mutluluk ve
ölümsüzlük arayanlar hüsrana uğramış, asıl mutluluk ve sonsuzluğu da
kaybetmişlerdir. Bütün dinlerin ahiret inancı üzerinde ısrar etmesinin hikmeti bu
ziyanı ve hüsranı önlemektir.100 Ahirete iman Allahın varlığının ve birliğinin bir
tamamlayıcısıdır. 101
Ahiret, kıyametten sonra yeni âlemlerin ve düzenlerin kurularak ölülerin
yeniden hayata kavuşarak bu âlem ve düzenler içinde sonsuz olarak yaşamalarıdır.102
Ölümden sonraki bu hayat iki şekil alır, cennet hayatı ve cehennem hayatı.
Hayatlarını iyilikler içinde geçirenler cennet hayatına kavuşurken, hayatlarını
fenalıklar ve kötülükler içinde geçirenler ise cehennem hayatına ulaşırlar.103
“Ve yine onlar ahiret gününe de kesinkes inanırlar”104 Kur’anla hidayete
ulaşabilmenin şartlarından diğeri de tüm ifade ettikleriyle birlikte öldükten sonra
dirilmeye yani ahirete inanmaktır.105 Ahiret gününe inanmak, imanın bir rüknu ve
akidenin bir parçasıdır. Hatta Allah’a imandan sonra gelen önemli bir unsurdur.
Çünkü Allah’a iman kâinatın kaynağını ve yaratıcısını tanımayı sağladığı gibi ahiret
gününe iman da bu âlemin varacağı sonucu bildirir. Kaynağı ve akibeti bilmenin
ışığında insan, kendisini hedefe ve gayeye ulaştıran vesilelere ve sebeplere sarılır.106
Allah’a ve Ahiret gününe inanan her insan, kalbini ahiret inancıyla dirilterek iyi
ameller peşinde koşacak ve kötü amellerden uzak duracaktır. Bunları yapabilmek
için insanın ahiret inancına ihtiyacı vardır.
99
İbn Kesir, a.g.e. , Terc. c.1, s.91.
100
Hayrettin Karaman vd., Kur’an Yolu, c.1 s.20.
101
Soysaldı, H. Mehmet, Kur’an Semantiği Açısından İnançla İlgili Temel Kavramlar, Çağlayan
Yay. İzmir, 1997, s.152.
102
Gölcük, Şerafeddin, İslam Akaidi, Esra Yay. Konya, 1997, s.267.
103
Doğrul, Ömer Rıza, Tanrı Buyruğu ( Kur’an-ı Kerim’in Terceme ve Tefsiri ), Bilgi Basım ve
Yayınevi, İstanbul, 1955, c.1,Giriş s.CXXXVII.
104
Bakara, 2 / 4.
105
Mevdudi, a.g.e. , c.1, s.51.
106
Sabık, Seyyit, Ayet ve Hadislerle İslam Akaidi, Terc. İbrahim Sarmış, Hibaş Yay. 1981, Konya,
s.251.
13
Ahiret hayatına inanmış olmanın insan hayatı üzerinde çok büyük ve derin
tesirleri vardır. İnsan ahiretini dünyada kazandığı gibi, dünyasını da ahirete olan
107
imanı sayesinde düzenleyebilir. Dünya hayatının geçici olup, gerçek hayatın
ahiret hayatı olduğuna iman eden kimse, dünyada iken Allah’ın rızasını kazanmak
için çalışır. Şu ayetten haberdar olmak böyle yapmayı gerektirir. “Bugün herkese
kazandığının karşılığı verilir. Bugün haksızlık yoktur. Şüphesiz Allah hesabı
çarçabuk görendir.” 108
Giriş bölümünde cennet ve cehennem kelimelerinin anlamları, isimleri ve
cennet ve cehenneme inanmanın gereğine değindikten sonra birinci bölümde
Kur’an’da cennet ve cennet ehli başlığı adı altında cennetin sahip olduğu özellikler
ve cennete girecek olan kişilerin özelliklerinden bahsedeceğiz.
107
Toprak, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat, Esra Yay. Ankara, 1997, s.24.
108
Mü’min, 40 / 17.
14
BİRİNCİ BÖLÜM
KUR'AN’DA CENNET VE CENNET EHLİ

I. KUR'AN’DA CENNET
A.CENNETİN ÖZELLİKLERİ
1. Kur'an’da Cennet Tasvirleri
Kur’an-ı Kerim’de Cennet tasvirine dair ayetler daha çok Rahman, Vakıa,
İnsan ve Gâşiye sürelerinde epeyce bir yekün tutmaktadır. Kur’an’da Cennet,
bakanlara hoş görünen, içenlere zevk veren nehirler ve sular, süzme baldan
109 110
ırmaklar , tatlı su pınarları sarhoş etmeyen içenlere zevk veren ve
111
bembeyaz bir kaynaktan çıkan içkiler çeşitli meyveler, hurmalar, nar ağaçları
112 113
, bağlar sedir ağaçları ve salkımlı muz ağaçları 114, ince ve kalın ipek
115 116
elbiseler , altın süsler , güzel meskenler, hiçbir yorgunluk ve zahmet
117 118
vermeyen boş ve yalan söz işitilmeyen sonsuz nimet ve güzellikler yurdu
olarak bildirilmektedir. 119
Cennet, dünyada yorucu bir çalışmanın karşılığı olarak, ahirette

mü'minlere tanınmış ebedi tatil imkânıdır. İnsanın arzu ve zevklerini en iyi bilen
Rabbimiz, cenneti insanın kafasında hayal ettiği yaşam biçimine uygun bir
şekilde tasvir etmiştir. Allah (c.c) şöyle buyurur: "Şüphesiz takva sahipleri için
bir kurtuluş vardır. Bağlar, bahçeler, göğüsleri yeni belirmiş yaşıt kızlar,
içki dolu kadehler, orada ne bir boş söz ne de bir yalan işitirler. Bunlar
Rabbinden bir mükâfat dolgun bir bağıştır."120
Bir topluluk düşünelim, karşılıklı koltuklara kurulmuş, yüzlerinden sevinç

kıvılcımları saçılıyor. Etraflarında son derece şık giyinmiş ve bakıldığında
109
Muhammed, 47 / 15.
110
İnsan, 76 / 18.
111
Saffat, 37 / 45-47.
112
Rahman, 55 / 60.
113
Nebe, 78 / 32.
114
Vakıa, 56 / 28-29.
115
Kehf, 18 / 31; İnsan, 76 / 21.
116
Kehf, 18 / 2; Hac, 22 / 23; Fatır, 35 / 33.
117
Hicr, 15 / 47-48.
118
Nebe, 78 / 35.
119
Karaman, Fikret, cennet mad. , Dini Kavramlar Sözlüğü, D.İ.B. Yay. Ankara, 2005, s.96.
120
Nebe, 78 / 31-36.
15
insanın gözünü alan yakışıklı genç hizmetçiler, her çeşit meyve ve meşrubat kadeh
ve tabaklarda hazır bekliyor. Her şeyin mevsimi canının çektiği andır. Kadehler
ve tabaklar altın ve gümüşten, en kalitelisinden yerlere yumuşak halılar döşenmiş,
orada garsonluk yapan hizmetçilerin kollarında altın ve gümüş bilezikler, servis
esnasında bileziklerin hareketinden çıkan sesler, insanın iştahını ve neşesini
artırıyor.
Bu dünyada modern hayat, huzur ve mutluluk vaat etmesine rağmen bunu

veremediği gibi huzursuzluğu da son noktasına kadar artırmıştır. İnsanlığın
acılar içinde kıvrandığını hep beraber görüyoruz. Allah korkusundan uzak
yaşayan insanların sahtekârlıkları, çevirdikleri dolaplar ve işledikleri zulümler
hayatı cehenneme çevirmiş durumdadır.
Günümüz insanı Allah'ın huzurunda elde edilebilen huzuru, teknolojinin

sağlayacağını zannetti ve hayatını hep ona endeksli olarak ayarlama çabasında
oldu. İşte Kur'an dünyada cenneti arayan insanlara yönelerek, öteki dünyada
verilecek cenneti, onların yaşantı ve duygularına uygun yaşantılarla önlerine şu
şekilde koyuyor:
Bir kısım insanlar eşleriyle gölgede kurulmuş koltuklara yaslanmış önlerinde

de sevdikleri meyveler olduğu halde karı koca muhabbeti yapıyorlar. Eşlerin en çok
hoşlarına giden sahnelerden biride bu değil mi midir? Bu sahne ve bu durum ayet-i
kerimelerde şöyle anlatılıyor: "Gerçekten o gün cennet halkı eğlenceli bir
meşguliyet içindedir. Eşleriyle birlikte gölgeler altındaki köşklere
kurulmuşlardır. Orada onlar için türlü meyveler vardır ve arzu ettikleri her şey
onlarındır." 121 "Sonra bu kitabı kullarımız arasından seçtiğimiz kimselere miras
bıraktık. Onlardan kimi kendine yazık eder, kimi ortadadır, kimi de Allah'ın
izni ile hayır işlerinde yarışır, işte büyük lütuf budur. O lütuf, içine girecekleri
Adn Cennetleridir. Orada altın bilezikler ve incilerle süslenirler. Oradaki
122
elbiseleri ise ipektir." ". Şüphesiz Allah, iman edip yararlı işler yapanları,
altlarından ırmaklar akan cennetlere koyar. Orada altın bilezikler ve incilerle
süslenirler. Oradaki giysileri de ipektir."123
121
Yasin, 36 / 55-57.
122
Fatır, 35 / 32-33.
123
Hac, 22 / 23.
16
Yüksek serin bir yerde bahçe, yanından geçen ırmak, yerden yüksekte
oturmak için kurulmuş tahtlar, meşrubat içmek i ç i n hazırlanmış taslar, sıra sıra
dizili, duvarlara dayalı yastıklar ve yumuşacık halılar ve döşekler.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor "O gün bir takım yüzler de vardır ki,
mutluluktan pırıl pırıldır. Çalışmalarından ötürü hoşnut, yüce bir
cennettedirler. Orada hiçbir boş söz işitmezler. Orada akıp duran bir kaynak
vardır. Orada yükseltilmiş tahtlar vardır. Konulmuş kadehler, dizilmiş yastıklar,
124
serilmiş saçaklı halılar..." "Onlar yeşil yastıklara ve çok güzel işlemeli
döşeklere yaslanırlar.” 125
Allah'ın tatil köyünde ebedi tatil yapmak için, hayal bile edilemeyecek tarzda
muhteşem manzaralar olup şöyle tasvir ediliyor; "Oralarda bakışlarını yalnız
eşlerine çevirmiş güzeller vardır, kendilerinden önce onlara ne bir insan
dokunabilmiş, ne de bir cin. Şimdi Rabbinizin hangi nimetini yalanlıyorsunuz?
Onlar yakut ve mercan gibidirler." 126
Yine Vakıa Süresinde şöyle buyrulur: "Çevrelerinde ölümsüzleştirilmiş

genç hizmetçiler dolaşır. Sonsuz bir şarap kaynağından testiler, ibrikler ve
kadehlerle. Ondan ne başları ağrır, ne de sarhoş olurlar. Beğendikleri türlü
meyveler, canlarının çektiği kuş etleri, iri siyah gözlü huriler sedeflerinde
saklanmış inciler gibi, yaptıklarının karşılığı olarak.” 127
Cennette altlarından ırmaklar akan, birbiri üzerine bina edilmiş köşkler ve

güzel meskenler mevcuttur Allah (c.c) şöyle buyuruyor : "Fakat Rablerinden
korkanlar için üst üste yapılmış, altlarından ırmaklar akan köşkler vardır.
128
Bu Allah'ın vaadidir. Allah vaadinden dönmez." "Allah (c.c) mü'min
erkeklere ve mü'min kadınlara, içinde ebedi kalacakları, altlarından
ırmaklar akan cennetler ve Adn Cennetlerinde hoş konaklar vaadetmiştir.
Allah'ın hoşnutluğu ise hepsinden daha büyük önem arzeder. İşte büyük
kurtuluş budur.” 129
124
Gaşiye, 88 / 8-16.
125
Rahman, 55 / 76.
126
Rahman, 55 / 56-58.
127
Vakıa, 56 / 17-24.
128
Zümer, 39 / 20.
129
Tevbe, 9 / 72.
17
Türlü ağaç ve meyveler, akan kaynaklar, görünüş ve kokusu güzel,
isteyenlerin yanına kadar sarktığında koparılması kolay, türlü bol meyvelere
sahip bir mekândır. Bu konuda Allah (c.c): "Kılıfları kalın atlastan olan
yaygılara yaslanırlar ve iki cennetin meyveleri kolayca toplanacak kadar
yakındır" 130 buyuruyor.
Gönlün çekeceği her türlü yemek ve etler türlü kokulu içecekler, temiz
şaraplar ve çeşit çeşit tükenmez nimetleri içeren bir yer. Allah (c.c) bu durumu
şöyle anlatıyor: "Onlara cennette bir meyve, içlerinin çekeceği bir et verdik”
131
"Canların isteyeceği ve gözlerin hoşlanacağı ne varsa hepsi oradadır.
Sizde orada ebedi kalacaksınız. İşte bu sizin çalıştığınız ameller sebebiyle
mirasçı kılındığınız cennettir. Sizin için orada çok meyveler vardır.
Onlardan yiyeceksiniz." 132
Cennette hayat sonsuzdur, kin yoktur, boş laf ve günaha sokacak laf
işitilmez. Allah (c.c): "Biz o cennetliklerin kalplerindeki kinleri çıkarır
atarız. Hepsi kardeşler olarak tahtlar üzerinde karşı karşıya otururlar.
Orada kendilerine hiçbir zahmet dokunmaz ve onlar oradan çıkarılacak da
değillerdir." 133 "Onlar cennette ne bir boş söz işitirler ne de bir hezeyan. Ancak
bir söz işitirler o da selamdır" 134 buyurmuştur.
Cennet nimetleri insan hayalinin erişemeyeceği güzelliktedir. Cenneti dünya
ölçüleriyle tarif etmek imkânsızdır. Allah Teala bize cenneti İnsan Süresinde şöyle
tasvir etmiştir: "İşte bu yüzden Allah onları, o günün fenalığından esirger.
Yüzlerine parlaklık gönüllerine ferahlık verir. Sabretmelerine karşılık onlara
cenneti ve oradaki ipekleri lütfeder. Orada koltuklara kurulmuş olarak
bulunurlar. Ne yakıcı sıcak görürler orada, ne de dondurucu soğuk.
Ağaçlarının gölgeleri üzerlerine sarkar. Kolayca koparılabilen meyveleri
istifadelerine sunulur. Yanlarında gümüş kaplar ve billur kâselerle, gümüşi
beyazlıkta, şeffaf kupalarla dolaşılır ki (Cennet sakinleri bunlara
dolduracakları cennet şarabını, cennetteki insanların iştahları) ölçüsünde tayin
130
Rahman, 55 / 54.
131
Tur, 52 / 21.
132
Zuhruf, 43 / 71 -73.
133
Hicr, 15 / 47-48.
134
Vakıa, 56 / 25-26.
18
ve takdir ederler. Onlara orada bir kâseden içirilir ki, karışımında zencefil vardır.
Orada bir pınardan içirilir ki, adına selsebil denilir. Cennettekilerin etrafında
öyle ölümsüz genç bedenler dolaşır ki, onları gördüğünde kendilerini etrafa
saçılıp dağılmış inciler sanırsın. Ne tarafa bakarsan bak, yığınla nimet ve ulu bir
saltanat görürsün. Üzerlerinde ince yeşil ipekli parlak atlastan elbiseler vardır.
Gümüş bilezikler takınmışlardır. Rableri onlara tertemiz içecekler içirir. Onlara
"İşte bu sizin işlediklerinizin karşılığıdır. Çalışmalarınız şükre değer denir."135
Altın ve gümüşten, inci ve ipekten birbiri üstünde icabında içinden dışı,

dışından içi görülen çeşitli ev, oda, saraylar ve çadırlar vardır. Bunarlın her birinde
birbirinden güzel nimetler hazır haldedir. Cennet hayatı ile oradaki sonsuz
nimetlerin, dünya şartları ve insan zihninin ölçüleri içinde tam olarak anlatılması
mümkün değildir. Kur’an, cennet hayatının ortamını insan zihnine yaklaştırmak için
dünya hayatındaki varlıkların ismini kullanmıştır.
2. Cennetin Kapıları
Bu konu ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerde çeşitli şekillerde gözler önüne

serilmektedir. Allah (c.c) şöyle buyurmuştur : "Rablerinden korunanlar da
bölük, bölük cennete sevkedilirler. Oraya varıp ta cennetin kapıları
açıldığında bekçileri onlara, selam size ne hoşsunuz. Ebedi kalmak üzere
buraya girin derler. 136 "Kapıları kendilerine açılmış Adn Cennetleri vardır.
Onlar orada tahtlarına kurulmuş olarak birçok meyve ve içecek isterler.” 137
Resulullah (s.a.v) "Cennette sekiz kapı vardır. Onlardan bir kapıya reyyan
denir, ondan sadece oruçlular girer." 138 buyurmuştur.
Ebu Hureyre (r.a)' den gelen bir rivayette Resûlullah (s.a.v) "Kim Allah
yolunda herhangi bir şeyden çifter çifter infak ederse, cennet kapılarından; "Ey
Allah'ın kulu, bu pek büyük bir hayırdır" diye seslenilir. Kim de namaz
ehlinden ise namaz kapısından, kim cihat ehlinden ise, cihat kapısından, kim
sadaka ehlinden ise, sadaka kapısından, kim oruç ehlinden ise, reyyan kapısından
çağrılır. Ebu Bekir bunu duyunca anam babam sana feda olsun, Ya Resûlallah. Bu
135
İnsan, 76 / 11-22.
136
Zümer, 39 / 73.
137
Sad, 38 / 50-51.
138
Müslim, a.g.e. , Terc. Kitabu’s-Siyam, bab 30, Hadis no: 166 / 1152, c.6, s. 197.
19
kapılardan çağrılanlara hiçbir zaruret yok ya. Acaba bir kişi bu kapıların
hepsinden çağrılacak mı? dedi. Resûlullah; Evet. Senin onlardan olmanı
umuyorum" 139 buyurdular.
Yine Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Sizden kim abdest alır,
azalarını güzelce yıkar, sonra: Eşhedü En La İlahe İllallah Ve Enne Muhammeden
Abdühü VeResûlüh (Ben şehadet ederim ki Allah'tan başka hiçbir ilah yoktur
sadece O vardır. Muhammed O'nun kulu ve Resûlüdür.) derse ona cennetin sekiz
kapısı da açılır. İstediğinden girer. 140
Cennetler birbiri üstünde, derece derece olduğu için kapıları da aynı

şekildedir. En yüksek cennetin kapısı, altındaki cennetin kapısından üsttedir.
Cennetler yükseldikçe genişler. Kapı genişliği cennetin genişliğine göredir. Her
halde cennet kapılarının kanatları arasındaki mesafeler hakkındaki farklı ifadelerin
sebebi bu olsa gerek. Bu ümmetin diğer ümmetlerden ayrı olarak özel kapısı
bulunacaktır. Ibn Ömer hadisinde Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:
"Ümmetin cennete gireceği kapının eni, süvarinin üç (gün, ay tutan) yolu kadardır.
Sonra o kapıya üşüşürlerde omuzları kopacak gibi olur." 141
Cennet kapılarının bekçilerinin de olduğunu hadis-i şeriflerden

öğreniyoruz. Cennetin bekçileri, cennetlikleri güler yüzle ve neşeyle karşılayarak,
selam size, yani her türlü kötülükten kurtuldunuz. Bu günden sonra size
hoşlanmayacağınız şeyler gelmeyecek oraya selametle girin derler. Cennetlikler
cennete girdikten sonra, cehennem kapılarının içerisindekilerin üzerine
kapanmasının aksine cennette kapılar devamlı açık olacaktır. Kapıların açık
olması davranışlarında ve gidiş gelişlerinde onlara verilen hürriyetin derecesini
gösterir. Kapılar açık olduğu için melekler her an onlara hediyeler getirirler ve
kapılardan istedikleri zaman girip çıkabilirler.
3. Cennetin Dereceleri
Allah (c.c) şöyle buyuruyor: “Mü'minlerden özür sahibi olanlar dışında
oturanlar ile mal ve canlarıyla Allah yolunda savaşanlar eşit olmaz. Allah
malları ve canları ile cihad edenleri, mertebece oturanlardan üstün kılmıştır.
139
Müslim, a.g.e. , Terc. Kitabü’z- Zekat, bab 27, Hadis no: 85 / 1027, c. 5, s. 411.
140
Müslim, a.g.e. , Terc. Kitabu’t-Taharet, bab 6, Hadis no: 17 / 234, c.2, s. 307.
141
Tirmizi, a.g.e. , Terc. Cennetin Sıfatı, bab 14, Hadis no: 2672, c. 4, s. 320.
20
Gerçi Allah hepsine de cennet vaadetmiştir. Ama savaşanları, oturanlardan
çok daha büyük mükâfatla üstün kılmıştır. Kendi katından dereceler,
142
mağfiret ve rahmet vermiştir. Allah bağışlayıcı ve esirgeyicidir." "işte
gerçek mü'minler onlardır. Onlar için Rablerinin katında dereceler,
bağışlanma ve cömertçe verilmiş rızıklar vardır." 143
İbn Mübarek şöyle demiştir. "Onlar için Rableri katında dereceler vardır."
Ayeti bazısı bazısından daha üstündür. Üstün durumda olan üstünlüğünün
farkındadır. Üstün kılındığı şeyleri görür. Aşağıda olan ise kendisine kimsenin
üstün kılınmadığını zanneder.
Ebu Hureyre'den gelen bir rivayette Resûlullah (s.a.v) "Cennet ehli cennette
birbirlerini, derecelerinin farklılığı sebebiyle ufukta doğan batan yıldızını
görmeye çalıştığınız veya gördüğünüz gibi göreceklerdir. Bunun üzerine Ya
Resûlullah bunlar nebiler olsa gerek dediler. Resûlullah (s.a.v): Evet nefsim
elinde olan Allah'a yemin ederim ki. Onlar, Allah'a iman etmiş ve Resûlleri tasdik
etmiş olanlardır" 144 buyurmuştur.
Ebu Said (r.a)'den Peygamber (s.a.v) buyurmuştur ki : "Cennette öyle yüz

derece vardır ki, eğer bütün âlemler bir tanesinde bir araya gelse, hepsini kuşatır"
145
Yine Resûlullah (s.a.v) "Eli Kur'anlı olanlara, cennete girdikleri zaman

oku ve yüksel denilir. O kişi okur ve her bir ayette bir derece yükselir. Bildiği son
ayeti okuyuncaya kadar bu böylece devam eder" 146 buyurmuştur.
Yine Resûlullah (s.a.v) "Bana salâvat getirdiğiniz zaman benim için vesileyi
de isteyiniz. Ya Resûlullah vesile nedir? denildi. Cennette en yüksek bir derecedir
ki, ona sadece bir kişi erişecek, ümit ederim ki o ben olurum” 147 buyurmuştur.
Ayet-i kerimeler ve hadis-i şeriflerden anlaşıldığı üzere cennet, derece

derece olup mü'minler bu dünyadaki amellerinin derecesine uygun olan
142
Nisa, 4 / 95-96.
143
Enfal, 8 / 4.
144
Ahmed b. Hanbel, Müsned, Çağrı yay., İstenbul, 1992, II / 339.
145
Ahmed b. Hanbel, Müsned, III / 29.
146
Ahmed b. Hanbel, Müsned, III / 40.
147
Ahmed b. Hanbel, Müsned, II / 265.
21
derecelerle mükâfatlanacaklardır. Bu derecelerin anlatılması mü'minlerin yüksek
dereceleri arzulamalarını sağlamaya yöneliktir.
4. Cennetteki Yiyecek ve içecekler
Allah-ü Teala Kur'anı Kerim’inde, Peygamber (s.a.v) efendimiz de hadis-i

şeriflerinde Cennetin yiyecek ve içeceklerini dünyadaki yiyecek ve içeceklerine
benzetmek suretiyle bize tasvir ediyor. Özellikle insanların dünyada iken üzerine
düştüğü, yiyecek ve içeceklerin kat kat daha güzelinin, cennette mevcut olduğu
bize haber veriliyor.
Allah (c.c) ayet-i kerimelerinde şöyle buyuruyor: "Şüphesiz, takva

sahipleri gölgeler altında ve pınar başlarındadırlar. Canlarının çektiği
meyveler arasında.", "Onlara, mühürlü saf bir şaraptan içirilir. İçiminin
sonunda misk kokusu bırakır. İşte rağbet gösterenler, böyle bir şeye rağbet
göstersinler." 148
Müslim sahihinde Cabir (r.a) den gelen Ebu Zubeyr hadisinde Resûlullah'ın
şöyle buyurduğunu söylemiştir. "Cennet ehli yer, içer, sümkürmez, büyük veya
küçük abdest bozmaz. Bütün o yedikleri mis kokusu gibi olan bir geğirmeden
ibarettir. Kendilerine nefes almak ilham edildiği gibi, tesbih ve hamd ilham
olunur." 149
Ahmed b. Hanbel'in Müsnedinde, sahih senedle gelen A'meş hadisi

şöyledir: Sümameden, Zeyd b.Erkam dedi ki: Ehl-i kitabtan bir adam Peygamber
(s.a.v)'e gelip, ey Eba'l Kasım, sen cennet ehlinin yiyip, içeceklerini söylüyorsun
değil mi? dedi. Buyurdular ki (s.a.v); Evet, Muhammedin canı elinde olan Allah'a
yemin ederim ki, onlardan her birine yemede, içmede, cimada ve şehvette yüz
erkek gücü verilecektir. Adam, yiyip içen kimsenin ihtiyaç gidermesi söz
konusudur. Hâlbuki cennette eza yoktur, dedi. Resûlullah (s.a.v) "Onların ihtiyaç
gidermesi, misk'in sızması gibi derilerinden süzülen bir terleme şeklinde olur,
150
bu olunca da karınların şişi iner" buyurdular. Yine Allah (c.c) vakıa
suresinde ve zuhruf Süresinde bu durumu şöyle açıklıyor. "Beğendikleri türlü
meyveler, canlarının çektiği kuş etleri, iri siyah gözlü huriler, sedeflerinde
148
149
Müslim, a.g.e. , Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 7, Hadis no: 18-19 / 2835, c. 11, s. 244.
150
Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV / 367.
22
151
saklanmış inciler gibi" . "Defterleri sağdan verilenler, ne mutlu o sağ
ehline ki onlar, dikensiz sedir ağaçları, salkımları sarkmış muz ağaçları,
uzamış gölgeler, çağlayan sular, tükenmeyen yasaklanmayan pek çok
çeşitli meyveler arasında ve yüksek döşekler üzerindedirler."152 ,
"Onların üzerinde altın kadehler ve tepsiler dolaştırılır. Orada canlarının
çektiği ve gözlerinin hoşlandığı her şey vardır. Siz orada ebedi
kalacaksınız.''153
Ibn Abbas şöyle der: “Cennet ehli, meyveleri koparmak istedikleri zaman,
dallar onlara yaklaşır ve istediklerini koparabilirler. Bazıları da şöyle demişler;
Cennet ağaçlarının meyveleri, onlara yakındır. İstedikleri zaman o ağaçlar,
onlara boyun eğerler ve onlar ayakta, oturarak ve yatarak dahi o meyvelerden
rahatlıkla ellerini ulaştırıp ondan koparabilirler.” 154
Yine Kur'an-ı Kerimde İnsan Süresinde cennetliklerin içecekleri açık bir

şekilde tasvir edilmiştir.155 Cennet içeceklerini genel olarak şöyle sıralayabiliriz: a. Su
b. Süt c. Bal d. İçki
Evet, bütün bu nasslar cennette, cennetlikler için ekmek, et, meyve, tatlı,
çeşitli su, süt ve içkiler olduğunu, muhteva bakımından dünyadaki ile aralarında
beşerin bilemeyeceği derecede farklılıklar olduğunu gösterir. Cennette yemeklerin
ve meyvelerin pişip olgunlaşması için de sebepler takdir edilmiştir. Allah ( c.c )
cennette yenilen şeyleri, misk kokulu bir geğirmeye ve derilerinden fışkıran bir
terlemeye çevirecek sebepler de yaratmıştır. Bu sebepler, yemeğin çıkması için
yaratılmışsa o sebeplerde pişip olgunlaşması için yaratılmıştır. Yine Allah o
insanların içine yediklerini yakacak, uygun hale getirecek ve geğirme olarak
çıkışını kolaylaştıracak harareti de yaratmıştır. Orada meyvelerin olgunlaşmasını
sağlayacak hararet de vardır.
Hz. Enes ( r.a )’dan gelen bir rivayette Allah Resûlü ( s.a.v ) : "Cennette bir
ağaç vardır ki, binekli bir kimse yüzyıl gölgesinde yürüse, onu kat edemez.
İsterseniz şu ayeti okuyunuz "Daimi gölgededirler, çağlayıp duran
151
Vakıa, 56 / 20-23.
152
Vakıa, 56 / 27-33.
153
Zuhruf, 43 / 71.
154
İbn Kayyim, a.g.e. , Terc. s.220.
155
İnsan, 76 / 5-6,17-18.
23
subaşındadırlar." 156 buyurmuştur.157 Kur’an-ı Kerim ve sahih hadislerdeki mevcut
beyanlara dayanarak cennet nimetlerinin ana özelliklerini şu şekilde sıralamak
mümkündür : 158
a- Sonsuz lüks ve konfor
b- Sürekli barış ve huzur
c- Cennet ehlinin bedeni ve ruhi bakımdan güçlü ve yetenekli olmaları
d- Manevi tatmin
e- Allah’ı görmek, O’nunla konuşmak
f- Bütün bunları saran bir ebediyet
5. Cennetin Nehirleri ve Pınarları
Bu dünyada iken insanların en fazla hoşlandıkları ve insanların dinlenme

mekânları kıldıkları nehir ve pınarların daha güzel ve hoş olanlarının, cennette
mevcut olduğu bize hadis-i şerif ve ayet-i kerimelerde haber veriliyor. Böylece
cennette mevcut olan nimetler anlatılmak suretiyle, cennet insanlara özendiriliyor.
Anlatılan nimetler insanların kavrayabileceği bir şekilde izah ediliyor ki, insanlar
bu dünya nimetlerine dalıp da, ahiretteki daha güzel olan nimetleri hatırından
çıkarmasın.
Allah (c.c) ''Allah'tan korkanlara vaad olunan cennetin özelliği
şöyledir; Orada tadı ve kokusu bozulmamış sudan ırmaklar, tadı değişmeyen
sütten ırmaklar, içenlere lezzet veren şaraptan ırmaklar ve süzme baldan
ırmaklar vardır. Onlar için orada her türlü meyve mevcut olup, Rab'lerinden
bağışlanma vardır. Bu cennetliklerin durumu, cehennemde ebedi kalan ve
bağırsakları paramparça edecek bir kaynar su içirilen kimselerin durumu
gibi olur mu?" 159 buyuruyor. Allah (c.c) burada dört çeşit nimeti zikretmekte ve o
nimetlerde dünyada arız olan afetlerin olmadığını belirtmektedir.
Cennette de kanallar olmaksızın akan bu kadar çeşit nehirlerin, orada

bulunuşu Allah Tealanın ayetlerindendir. Onlardan tam olarak lezzet almaya mani
156
Vakıa, 56 / 30-31.
157
Tirmizi, a.g.e. Terc. Cennetin sıfatı, bab 1, Hadis no: 2643, c. 4, s. 302.
158
159
Muhammed, 47 / 15.
24
olan afetler de yok edilmiştir. Cennet içkisinden, dünya içkisinde bulunan baş
ağrısı, sarhoşluk ve pis yarenlik giderilmiştir. Mesela içki dünyada iken tüm
günahları toplayan, her şerrin anahtarı olan, nimetleri soyan, felaketleri getiren
bir konumdadır. Hiçbir rezaleti olmasa da sadece dünya içkisi ile cennet içkisinin
aynı karında bir araya gelemeyeceği kötülüğü olsaydı, yeter de artardı bile.
Nitekim Rasulullah (s.a.v) "Kim içkiyi dünyada içerse, ahirette içemez"160 '"
buyurmuştur.
Cennet nehirleri cennetin üstünden fışkırır. Sonra süzülerek en uzak

derecelerine kadar iner. Nitekim. Resûlullah (s.a.v) "Cennet yüz derecedir, her
iki derece arasındaki mesafe gök ve yeryüzü arasındaki mesafe kadardır. Firdevs
en yüksek cennettir. Cennetin nehiri buradan fışkırır. Arş onun üzerindedir.
Allah'tan cenneti isteğiniz zaman Firdevs'i isteyin" 161 " buyurmuştur.
Buhari, Sahihinde Enes'den Rasulullah (s.a.v )’in şöyle buyurduğunu

rivayet etmiştir : "Ben cennette yürürken, birden iki kıyısı boş, içi gümüş
kubbelerle dolu olan bir nehir gördüm. Bu nedir? Ey Cebrail dedim. Bu sana
Rabbinin vermiş olduğu Kevser' dir dedi. Melek elini şöyle bir vurdu. Ne göreyim,
çamuru keskin, güzel kokulu miskti."162
İbn Abbas, “Kevser Allahın Resulune ihsan buyurmuş olduğu çok

hayırdır demiştir. Ebu Bişr dedi ki: Said İbn Cübeyr’e:–Birçok kimseler
kevserin cennette bir nehir olduğunu söylüyorlar dedim. Bunun üzerine
Said İbn Cübeyr:-Cennetteki o nehir (kevser) de Allah’ın ona ihsan
buyurduğu hayırdandır cevabını verdi.” 163
Allah (c.c) "Muttakiler, cennetler içinde ve pınarlar

164
başındadır." , "Onlara, orada bir kâseden içirilir ki, bunun
karışımında zencefil vardır. Oradaki bir pınardandır ki, adına selsebil
denilir'165 buyurmuştur.
160
İbn Mace, Sünen, Terc. Haydar Hatiboğlu, Sünen-i İbn Mace Tercemesi ve
Şerhi,Kahraman yay., İstanbul, 1982, Kitabu’l-eşribe, bab 2, Hadis no: 3373, c. 9, s. 128.
161
Tirmizi, a.g.e. Terc. Cennetin sıfatı, bab 4, Hadis no: 2650, c. 4, s. 308.
162
Buhari, Sahih, Terc, Mehmet Sofuoğlu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, Ötüken yay.,
İstanbul, 1989 Kitabu’r-Rikak, 81,53 / 162, c.14, s.6478.
163
Buhari, a.g.e., Terc. Kitabu’r-Rikak, 81,53 / 159, c.14, s.6477.
164
Hıcr, 15 / 45.
165
İnsan, 76 / 17-18.
25
Burada Allah Teala sadece muttakilerin içeceği bu pınarı bildirmiş ve iyilerin
içeceklerine ondan karıştırılacağını haber vermiştir. Muttaki, Allah'a ihlâsla ibadet
edenlerdir ve bunun karşılığı olarak da, o pınardan katıksız olarak içeceklerdir.
İyilerin içeceklerine ise bu halis pınardan karıştırılacak, saf olarak
verilmeyecektir.
Bunun bir benzeri de Allah-ü Teala'nın şu ayeti kerimesinde

zikredilmektedir. "Şüphesiz iyi kimseler naim cennetlerindedirler. Koltuklar
üzerinde seyrederler. Nimetlerin sevinç ve parıltısını onların yüzlerinde
görürsün. Onlara mühürlü halis bir içki içirilir."166
Bu ayeti kerimede Allah-ü Teala, içkilerin iki şeyle karıştığını haber

vermiştir. Surenin başında kafur ile karıştığını, sonunda ise zencefil i l e karıştığını
haber vermiştir. Kafurda serinlik ve hoş koku, zencefil de ise hararet ve hoş koku
vardır. İkisinin bir araya gelmesi ve birinin peşinden diğerinin içilmesi, tek
başlarına içilmelerinden daha mükemmel, daha hoş ve leziz bir hale sebebiyet
verir. Birinin özelliği ile diğerinin özelliği birleşir ve denge oluşur. Önce
içkilerine kafur katılmış, bu bir serinlik sağlamış, arkasından zencefil hararetiyle
bir denge oluşturmuştur.167
Ayrıca bu şekildeki karışımda, mü'minlerin işledikleri amellere de tam bir

karşılık söz konusudur. Bunlar, korku, başkasını tercih, sabır ve farzları yerine
getirmedir. Bunlar insana hararet veren şeylerdir. En aşağı derecede olan
kendilerine vacip kıldığı nezirleri de yerlerine getirmişler, en yükseği olan
Allah'ın farz kıldığı şeyleri de yerine getirmişler, bu sebeple serin bir içecek
verilmiştir onlara. Yine bu sebeple sabretmelerine karşılık Allah onlara cenneti ve
ipeği lütfetmiştir.168 Kur’an ayetlerinden hareketle cennetin Kur’an ile sabit olan
nehirlerini şöyle sıralayabiliriz:169
a. Bozulmayan su nehirleri
b. Tadı değişmeyen süt nehirleri
c. Süzme bal nehirleri
166
167
İbn Kayyım, a.g.e. , Terc. s.232.
168
İnsan, 76 / 12.
169
Muhammed, 47 / 15.
26
d. Leziz içki nehirleri
Sonuç olarak ayet ve hadislerden, cennet sularının, dünya sularına

benzemediğini anlıyoruz. Dünya suyu fazla durmakla bozulur, tadı ve rengi
değişir. Fakat cennet suları durdukça tatlanır ve lezzetlenir. Cennet suları sütten
beyaz, baldan tatlıdır. Sütü de dünya sütüne benzemez. Cennet sütü akan bir
ırmaktır. Şarabı devamlı olarak su gibi akar. İçinde sarhoşluk özelliği taşımaz,
kusturmaz ve akla zarar vermez.
B. CENNETİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT
OLUŞU
Cennet ve cehennem ehl-i sünnete göre yaratılmış olup şuanda

mevcuttur. Mutezile ise buna muhalefet etmiştir. Yüce Allah cennet
hakkında (mazi sıgasıyla) “… takva sahipleri için hazırlandı”
buyurmuştur. 170
Cennet şu ayetlerde nitelendirildiği gibi yaratılmıştır: “Rabbinizin bağışına
ve takva sahipleri için hazırlanmış olup genişliği gökler ve yer kadar olan,
cennete koşun.” 171 “… Allah’a ve Peygamberlerine inanlar için hazırlanmış olup
genişliği gökle yerin genişliği kadar olan cennete koşun”172 Bu ayetlerde geçen
“hazırlanmıştır” ifadesi cennetin yaratılmış ve şu an mevcut olduğunu
kuvvetlendirmektedir.
Allah (c.c) "O'nu Sidretü’l-Münteha'nın yanında bir defa daha
görmüştü. Cennet-ül Me'va da onun yanındadır"173 buyuruyor. Bu ayetten de
anlaşılıyor ki cennet bugün mevcuttur, yaratılmıştır. Cennetler Allah’ın pek çok
eserlerinden biridir.174
170
Sabuni, Nurettin, Maturidiyye Akaidi, Terc. Bekir Topaloğlu, D.İ.B. yay, Ankara, 2005, s.178.
171
Al’i-İmran, 3 / 133.
172
Hadid, 57 / 21.
173
Necm, 53 / 13-15.
174
Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’an-ı Kerim Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen yay., İstanbul, trz.,
c.1, s.458.
27
Sidretü’l-Münteha yedinci göğün en son noktasına kadar uzanan bir ağaçtır,
bu itibarla cennetin varlığı ve yeri bu ayetle teyin edilmiş oluyor.175
“Cennetle cehennem haktır, yaratılmışlardır. Ne kendileri ne de oraya
girecekler fani değildir. Cebriye cennet ile cehennemin de, cennet ve
cehennemliklerin de fani oldukları görüşünü savunmuşlardır. Bu görüş ise batıldır.
Çünkü kitap, sünnet ve icma-ı ümmete muhaliftir.”176
Cennet yok olmak ve helak olmak için değil, ebediyyen kalması için
yaratılmıştır. O ahiretten bir parçadır. Rasulullahın ashabı, tabiin, tebe-i tabiin,
sünnet ve hadis ehli hiç istinasız olarak ve her çağda İslam fakihleri, tasavvuf ve
zühd ehli hep cennetin yaratıldığını ve ebediyete kadar yok olmayacağını
savunmuşlardır. Bunlar, kitap ve sünnete dayalı olarak bu görüşü
savunmuşlardır. Çünkü peygamberlerin hepsi ümmetlerini cennete çağırmışlar ve
cennetin ebediyet yurdu olduğunu haber vermişlerdir. Ehl-i sünnet dışında kalan
Kaderiyye ve Mu'tezile cennetin halen mevcut olmadığı görüşünü
savunmuşlardır. Mükâfat gününden önce cennetin yaratılması abestir. Çünkü
uzun müddet boş kalacaktır, içinde sakinleri olmadan duracak, böyle bir şey
olamaz diyerek, bu konudaki ayet ve hadisleri de kabule yanaşmamışlardır.177
Yaratılmış olan cennetin, mevcut olduğuna dair şu delilleri

sayabiliriz:
1- Şu ayet-i kerimeler buna delil olarak getirilmektedir. "Andolsun,

Muhammed onu bir kez daha inerken görmüştü. Sidret-ül Münteha'nın
yanında. Onun yanında da Cennet-ül Me'va vardır."178
2- Buharı ve Müslim'de geçen Enes b.Malik hadisi İsra Kıssası ile ilgili
gelmiş olup, cennetin şu anda mevcut olduğunu açıklayan bir hadistir.
"….Sonra Cibril, benimle hareket etti. Nihayet Sidretü’l-Münteha'ya vardık. Onu
öyle renkler kuşatıverdi ki, ne idi bilmiyorum. Sonra cennete girdim. Bir de ne
göreyim: inciden kubbeler ve cennetin toprağı da misk imiş"179 Burada görülüyor
ki peygamberimiz cennete girmiş, oradaki bazı özellikleri de görmüştür. O zaman
175
Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya, 1996, s.440.
176
el-Kari, Ali, Şurhu Fıkh-ı Ekber, Terc. Yb. Vehbi Yavuz, Çağrı Yay, İstanbul, 1981, s. 249.
177
İbn Kayyım, a.g.e., Terc. s.27.
178
Necm, 53 / 13-15.
179
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-İman, bab 74, Hadsi no: 263 / 163, c.2, s.95.
28
cennet mevcuttur.
3- İbn Ömer'den Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu : "Sizden her birinize

öldüğü zaman kalacağı yer, sabah akşam gösterilir. Kişi cennet ehlinden ise
cennet ehlinden olduğu, cehennem ehlinden ise cehennem ehlinden olduğu
söylenip, kendisine işte bu yer, senin kalacağın yerdir. Seni Allah kıyamet
gününde diriltinceye kadar böyle kalacaksın denilir."180 Kabirde daha hesap
görülmeden cennetin gösterilmesi, cennetin halen mevcut olduğunun açık
delilidir.
4-Enes b.Malik ( r.a ) den Resûlullah ( s.a.v ) şöyle buyurmuştur :

''Bir kul kabre konduğu ve dostları çekip gittiği zaman, o ölü, onların ayakkabı
tıkırtılarını işitir. İki melek gelir ve onu oturtup, falan adam hakkında ne
diyordun derler. Ölü mü'min ise O'nun Allah'ın kulu ve Resûlü olduğuna şehadet
ediyorum, der. İki melek ona, bak şu ateşte oturacağın yere, Allah onun yerine
cennetteki şu makamı vermiştir, derler. Allah Resulü ( s.a.v ) der ki: o kişi iki
yeride görür."181 Burada da makamın gösterilmesi cennetin varlığına delildir.
5-Bera b.Azip ( r.a )'den Allah Resulü ( s.a.v ) şöyle buyurmuştur :

"Sonra ona ( ölüye ) bir kapı cennetten, bir kapı cehennemden açılır ve denir ki;
Allah'a isyan etseydin konağın burası olacaktı. Şimdi Allah onun yerine sana
şurayı vermiştir. O kul Cennetteki şeyleri görünce; Rabbim kıyameti çabuk
kopar ki, ehlime ve malıma döneyim, der. Ona şimdilik dur denilir." 182
6-Buhari ve Müslim’de geçen ve Abdullah b. Abbas'tan gelen hadiste

İbn Abbas şöyle demiş: "Peygamber (s.a.v) zamanında güneş tutuldu.
….Hz. Peygamber buyurdu ki; “Güneş ve ay Allah'ın ayetlerinden iki ayettir.
Bir kimsenin ölümü veya hayatı sebebiyle tutulmazlar. Bunu gördüğünüz
zaman Allah'ı zikrediniz. Ashap: Ey Allah'ın Resulü, seni durduğun yerde bir
şeye uzanırken ve sonra ürperip geri çekilirken gördük dediler. Allah Resulü
(s.a.v) buyurdu ki; Ben cenneti gördüm ve bir salkıma uzandım, onu
tutabilseydim, dünya durdukça ondan yerdiniz. Cehennemi
gördüm ve gerçek şu ki bugünüm kadar korkunç bir gün görmedim. Baktım,
180
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 17, Hadis no: 65-66 / 2866, c.11, s.283.
181
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 17, Hadis no: 70 / 2870, c.11, s.286.
182
Ebu Davud, Sünen, Terc. İbrahim Koçaşlı, Milsan Şirketi, İstanbul, 1983, Kitabu’s-Sünnet, bab 27,
Hadis no: 4751, c.5, s.457.
29
içindekinin çoğu kadınlardı. Niçin ey Allah'ın Resulü? dediler. Resûlullah
(s.a.v); küfürleri sebebi ile buyurdu. Allah'a mı küfrederler? denilince şöyle cevap
verdi: Kocalarına karşı nankörlük ederler, iyilik ihsan bilmezler, hayat boyu
herhangi birine iyilik etsen, sonrada senden bir kötülük görse, zaten senden ne
gördüm ki der." 183
7- Müslim'in Sahihinde geçen Cabir b. Abdullah hadisinde Cabir

Resulullah (s.a.v) şöyle derken işittim demiştir. "Cennete girdim, bir saray veya
ev gördüm. Bu kimindir dedim, Kureyşten bir adamın denildi. O kişi benimdir
diye umutlandım. O saray Ömer İbn Hattab'ındır denildi. Ey Ömer, senin
kıskançlığın olmasaydı, o saraya girecektim. (Ravi) der ki: Bu söz üzerine Ömer
ağladı ve insan senden de mi kıskanır ya Resulallah dedi."184
8- İbn Abbas ( r.a ) dan Resûlullah ( s.a.v )' in şöyle buyurduğu rivayet
“
olunmuştur: Ben cennete baktım da cennet ehlinin çoğunun fakirler olduğunu
gördüm, cehenneme de baktım, cehennemliklerin çoğunun da kadınlar
185
olduğunu gördüm." Allah ( c.c ) " i n şu ayet-i celilesi de cennetin Allah
tarafından yaratılıp, halen de mevcut olduğunun delilidir. "Rabbinizin
bağışlamasına ve Allah'tan korkanlar için hazırlanmış, genişliği gökler ve
yerler kadar olan cennete koşun"186
9- Yukarıdaki ayet-i kerimeleri ve sahih olan hadis-i şerifleri göz önünde

bulundurduğumuzda açıkça ortaya çıkıyor ki; cennet Allah tarafından mü'minlere
bir mükâfat yeri olarak yaratılmış ve halende mevcuttur. Bu kadar çok sayıda
sahih hadisi şerifin ve ayet-i kerimenin açıkça izah ettiği bir konunun akılla
izah edilmeye çalışılması da olmuştur.
C. CENNETTE EBEDİLİK
Cennet ile cehennem içindekilerle birlikte ebediyen yokolmayacaktır.

Cehmiye buna muhalefet etmiştir. Zira Allah Teala her ikisinin sakinleri
183
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Küsuf, bab 3, Hadis no: 17 / 907, c.5, s.92.
184
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu Fedailü’s-Sahabe, bab 2, Hadis no: 20 / 2394, c.10, s.226.
185
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’z-Zikr ve’d-Dua ve’t-Tevbe, bab 26, Hadis no: 94 / 2737, c.11, s.77.
186
Al-i İmran, 3 / 133.
30
hakkında “… orada ebediyyen kalıcıdırlar”187 buyurmuştur.188 Kur'an-ı Kerim de
birçok ayeti kerime, cennetliklerin, cennette ebedi kalacaklarını açık bir şekilde
ifade etmektedir. "Mutlu olanlara gelince, onlar da cennettedirler. Rabbinin
dilediği hariç, gökler ve yer durdukça, onlarda orada ebedi kalacaklardır.
Bu bitmez tükenmez lütuftur."189
Cennet dünyadan bir parça değil, ahiretten bir parçadır. Ahiret yurdu,
ebediyet yurdu olduğuna göre, cennet de ebedi kalınacak bir mekândır. Kıyamet
koptuğunda ve Sur'a üfürülmesi esnasında cennetteki hiçbir şey bundan
etkilenmez. Çünkü Allah, onlara ölümü yazmamıştır. Bu sebeple cennet ebedilik
yurdu adını almıştır.
Yine Allah (c.c) "De ki, bu mu daha iyi, yoksa takva sahiplerine
vaadedilen ebedilik cenneti mi? Orası onlar için bir mükâfat ve varış yeridir.
Onlar için orada ebedi kalmak üzere diledikleri her şey vardır. İşte bu
Rabbinin üzerine istenen bir vaadidir.'190 buyurmuştur.
Allah Resulü (s.a.v) de bir hadisi şeriflerinde : "Cennetlikler cennete

girdiklerinde, bir çağrıcı: -Siz burada sürekli yaşayacak, ölmeyeceksiniz. Sürekli
sağlıklı bir şekilde yaşayacak, hiç hasta olmayacaksınız. Sürekli genç olarak
kalacak, hiç ihtiyarlamayacaksınız. Sürekli nimetler içinde olacak, hiç zorluğa
düşmeyeceksiniz- diye nida edecektir ” 191 buyurmuştur.
Resûlullah (s.a.v) "Cennete giren, nimet görür fakirlik görmez. Elbisesi

eskimez, gençliği de tükenmez."192 buyurmuştur.
Yine Allah Resulü (sav) cennetin ebediliği konusunda şöyle buyurmuştur :

"( Kıyamet gününde ) Ölüm boz renkli bir koç şeklinde getirilir. Sonra bir
seslenici: Ey cennetlikler diye seslenir. Cennetlikler ona doğru yönelip
dikkatlice bakarlar. Sonra bu seslenici: Ey cehennemlikler! der, cehennemlikler
de ona doğru yönelip dikkatlice bakarlar. Sonra bu seslenici: bunu tanıyor
musunuz? diye sorar. Onlar: Evet bu ölümdür, derler. Tümü onu görmüş olur.
187
Nisa, 4 / 57, 122,169.
188
Sabuni, a.g.e., s.18.
189
Hud, 11 / 108.
190
Furkan, 25 / 15-16; Hıcr, 15 / 45-48; Bakara, 2 / 81; Mu’minun, 23 / 11.
191
192
31
Daha sonra ölüm, cennet ile cehennem arasında kesilir. Sonra seslenici: Ey
cennetlikler! Artık orada sonsuzsunuz. Size de ölüm yok diye seslenir."193 Daha
sonra Rasulullah ( s.a.v ) şu ayeti okudu : "Ey Muhammed, gaflet içinde
bulunanlar ve hala iman etmeyenleri işin bitmiş olacağı, o hasret günü ile
uyar."194
Bu ayet-i kerime ve hadis-i şerifler, cennetin ve cennet nimetlerinin

ebediliğinin açık delilleridir. “Cehm dışında tüm Müslümanlar cennet ehlinin
nimetlerinin ebediliği hususunda icma etmişlerdir.”195Allah'ın vaadi haktır ve
şüphesizdir. Allah mü'minlere ebediyet yurdu olarak cenneti vaadetmiştir. Hiç
şüphe yoktur ki Allah, hiçbir zaman vaadinden dönmez. Ayetlere dikkat
edildiğinde ebediliğin yöneldiği üç alanın varlığını görmekteyiz:
a. Cennetin Ebediliği 196
b. Cennetliklerin Ebediliği 197
c. Cennet Nimetlerinin Ebediliği 198
II. KUR'AN’DA CENNET EHLİ

A.CENNETLİKLERİN ÖZELLİKLERİ
İnsanları yoktan var eden Allah, insanlara yaratılış gayesini çeşitli ayet-i
kerimeler ve peygamberler vasıtasıyla anlatmıştır. Peygamberlerin gönderiliş
gayesi, insanların hayatına yön vererek, yaratıcılarının isteğine göre yaşamalarını
sağlamaktır. Allah'ın peygamberler vasıtasıyla göndermiş olduğu kitaplar birer
rehber olup, insanların yaşamlarını düzenlemek üzere gönderilmiştir. Allah ( c.c )
gönderdiği bu kitaplarda, insanların bir gün gelip de hesaba çekileceğini hatırlatır.
Bu hatırlatmada bir takım vasıflar sayar ki, bu vasıflar insanı ya cennete
götürecektir, ya da cehenneme götürecektir. Kur'an-ı Kerim baştan sona incelendiği
zaman, cennetlikler ve cehennemliklerin kimler olabileceği görülür.
193
194
Meryem, 19 / 39.
195
Eş’ari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalatu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, tas. Helmut Ritter
1980 ys, c.2, s. 167.
196
Hud 11 / 108; Furkan 25 / 15.
197
Ayetlerde geçen “hüm fiha halidûn” ifadeleri cennetliklerin ebediliklerini ifade etmektedir.
198
Sâd, 38 / 54.
32
İmanı olup, mizandaki tartıda sevapları ve iyilikleri ağır gelen mü’minler,
cennete gireceklerdir. "Tartıları ağır gelen kimseler, razı ve hoşnut olacakları
bir hayat içindedirler."199 "Kimin tartıları ağır gelirse, işte onlar kurtuluşa
erenlerdir"200 buyruluyor.
Mahşer gününde ameller tartılmadan önce herkese kitapları, yani sevap ve

günahlarının yazılı olduğu defterleri verilecektir. Kitapların dağıtımında amel
defterleri sağ tarafından verilenler, cennete girmeye hak kazananlardır. Ayet-i
Kerimede " O vakit kitabı sağ eline verilmiş olan kişi der ki: Gelin kitabımı
okuyun, çünkü ben hesabıma kavuşacağımı sezmiştim. Artık o, hoşnut bir
hayatta, yüksek bir cennettedir'201 buyrulmuştur.
Tartısı ağır gelenlerin cennete gireceği açıkça ortadadır. Bu tartının ağırlığı,

bu dünyada iken, bir takım özelliklere sahip olmakla mümkündür. İşte biz burada,
birçok ayet-i kerimelerde202 işaret edilen cennetliklerin hangi özelliklere sahip
olmalarından dolayı cenneti kazanabileceklerini izah etmeye çalışacağız.
İnsan hayatı boyunca, dini ölçüler açısından yapılması veya terk edilmesi
gereken şeyler olmak üzere iki gruba ayrılan bu fiillerin hem sayısı çok hem de
işleniş biçimleri değişiktir. İbn Kayyim el Cevziyye, “cennete girmeye vesile
olan amelleri ayetlere dayanarak saydıktan sonra Maun süresinin son ayetlerinden
de faydalanarak bunları iki noktada özetler: Yaratanın kulluğunda samimiyet ve
yaratılmışlara şevkat. Bu da sonuç olarak bir noktada yoğunlaşır. Allah ile O’nun
203
sevdiği bütün hususlarda uyum içinde olmaktır” der. Burada cennet ehlinin
özellikleri olup cennete girmeye vesile olan bu amelleri ayeti kerimeler ışığında
izah edeceğiz.
199
Karia, 101 / 6-7.
200
Mü’minun, 23 / 102.
201
Hakka, 69 / 19-22.
202
Bakara, 2 / 25; Al-i İmran, 3 / 107; Nisa, 4 / 57; Araf, 7 / 42-49; Tevbe, 9 / 20-22, 111-112;
Yunus, 10 / 9-10; Hud, 11 / 108; Rad, 13 / 19-24; İbrahim, 14 / 23; İsra, 17 / 71; Kehf, 18 / 30-31;
Meryem, 19 / 60-63; Hac, 22 / 23-24; Furkan, 25 / 75-76; Kasas, 28 / 83; Fatır, 35 / 32-35;
Yasin, 36 / 55-59; Saffat, 37 / 40-61; Sad, 38 / 49-54; Fussilet, 41 / 30-32; Şura, 42 / 20;
Zuhruf, 43 / 67-73; Duhan, 44 / 51-57; Ahkaf, 46 / 13-14; Kaf, 50 / 31-35; Zariyat, 51 / 15-19;
Tur, 52 / 17-28; Vakıa, 56 / 10-40; Haşr, 59 / 20; Kalem, 68 / 34-35; Hakka, 69 / 19-24;
Müddesir, 74 / 38-41; İnsan, 76 / 5-22; Mürselat, 77 / 41-44; Nebe, 78 / 31-36; Naziat, 79 / 40-41;
Mutaffifin, 83 / 22-28, 34-35; Gaşiye, 88 / 8-16; Karia, 101 / 6-7.
203
33
1. Cennetliklerin İman Etmesi, Allah’a ve Resulüne İman Etmesi
İnsanların cennete girebilmesinin ilk şartı, Allah'a ve Allah'ın gönderdiği
peygamberler ve kitaplara iman etmesidir. Allah'ın varlığını ve birliğini
kabullenebilen kimse, cenneti kazanma yolunda ilk adımını atmış olacaktır.
Allah'a iman hususunda sağlam davranamayan kimse, bu dünyada iken, ne
yaparsa yapsın hiçbir zaman cenneti kazanamayacaktır.
Allah (c.c) şöyle buyurur : "İnananlar ve yararlı iş yapanlar, imanlarına

karşılık doğru yola erişir. Nimet cennetlerine erişirler ki, o cennetlerin
altlarından ırmaklar akar."204
İman edenlere Naim Cennetinin verilmesi, onların bu dünyada iken Sırat-ı
Müstakimi izlemeleri ve dünya hayatının her cephesinde doğruyu
benimsemeleri, yanlış ve hatalı yollardan sakınmaları sebebiyledir. Kişiyi cennete
ulaştıracak olan iman, insanın davranış ve seciyesinin muharrik ruhudur. İnsanın
manevi, ameli yapısını değiştiren bir güce sahip olan iman, kişiyi cennete
götürecektir.205
Bu ayetin manası; kalpleri ile tasdik edip sonradan bu tasdiklerine,

peygamberlerin ve Allah katından olan kitapların getirdiği salih amelleri yaparak
gerçekleştirenler, şeklindedir. İman edenler, ''Kalplerini ve ruhlarını marifetullahı
elde etme yolunda meşgul edenler"206 manasınadır.
Cennete girmeye sebep olan iman, öyle bir imandır ki, kendileriyle Rableri
arasında ilişki kurar, doğru yolu görmelerini sağlar. Hassaslaşan vicdanlarından ve
muttakiliklerinden gelen ilhamın da yardımıyla, onları şerden uzaklaştırır,
hayra sevkeder. İşte cennete girmeyi hak eden mü'minler, bunların ta
kendileridir.207 Öyle iman eden kimseler ki, imanları sayesinde doğru yolda
yürürler. Çünkü onların kalbindeki iman, onları doğru yola sevkeder. Kâfirlerin
küfrü de onları, kötülüğe götürür.208
204
Yunus, 10 / 9.
205
Mevdudi, a.g.e. , Terc. c.2, s.312.
206
Razi, Fahruddin, Mefatihu’l-Gayb,terc. Suat Yıldırım vd., Tefsir-i Kebir Akçağ yay.Ankara 1988
c.12, s.305.
207
Kutup, Seyyid, Fi Zilâli’l-Kur’an , Terc. M. Emin Saraç vd. Hikmet yay. İstanbul 1979 c.7, s.525.
208
Kurtubi, a.g.e., Terc. c.8,s.478.
34
Kur'an-ı Kerim'in daha birçok ayet-i kerimesinde iman etmenin
cennetliklerin en önemli özelliği olduğu geçmektedir. 209
Allah (c.c) ayet-i kerimede şöyle buyuruyor : "Andolsun biz, elçilerimizi
açık delillerle gönderdik ve insanların adaleti yerine getirmeleri için bera-
berlerinde kitabı ve mizanı verdik. Dinine ve görmedikleri halde
peygamberlerine yardım edecekleri bilsin. Kendisinde büyük bir kuvvet ve in-
sanlar için birçok faydalar bulunan demiri indirdik. Şüphesiz Allah
kuvvetlidir, daima üstündür.” 210
İman eden kişinin imanı, kişiyi cennete ulaştırabilmesi için, kişinin kendi
görüş ufkunu, düşünce ve değer ölçüsünü sadece bu yeryüzünün dar sınırları
içerisinde kapayıp hapsetmemesi gerekir. 211
Elmalılı şöyle der: İmanda yarış Allah ve Resûlünün tebliğ ettikleri hususları
tasdik ve uygulamada mümkün olan mesainin en yükseğini sarfetmek, yani
Allah'ın zikrine ve inen hakka saygı i l e ve itaatta yarış sureti i l e olur. İşte buna
karşılık cennet Allah'ın bu iman hususunda yarışanlara bir fazlı keremidir. 212
İman hususunda yarış, dünyanın zenginlik ve lezzetlerini bırakarak, asıl

hedef olan ve genişliği yer ve gök kadar olan cennetleri kazanmak için, üzerinize
213
düşen görevleri yerine getirin anlamındadır. Dünyada iken öne çıkan bütün
engelleri aşarak, imanı seçebilmek, cennete ulaşmada atılan il k adımdır.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor : "Rabbiniz tarafından bağışlanmaya, Allah
ve Resulüne inananlar için hazırlanmış ve genişliği gökle yerin genişliği
kadar olan bir cennete koşuşun. Bu, Allah'ın dilediği kimselere verdiği
lütfudur, Allah büyük lütuf sahibidir.” 214
Bu ayet-i kerimede, affolunmaya sebep olacak amellere sarılma

emrediliyor. Bağışlanma zikredilip, bağışa sebep olan ameller kastedilmek
suretiyle dikkatler çekiliyor.
209
Bakara, 2 / 83; Araf, 7 / 42; Kehf, 18 / 107; Hac, 22 / 14; Ankebut, 29 / 58; Secde, 32 / 19;
Muhammed, 47 / 12; Hadid, 57 / 21; Tegabün, 64 / 9; Talak, 64 / 11; Buruc, 85 / 11.
210
Hadid, 57 / 25.
211
Kutup, a.g.e. , Terc. c. 14, s. 312.
212
Yazır, a.g.e. , c.7, s. 435.
213
Mevdudi, a.g.e. , Terc. c.6, s.133.
214
Hadid, 57 / 21.
35
Affolunmaya ulaşabilmek ve Rabbin hataları örtmesi için, günahlardan
tövbe kaçınılmazdır. Allah ve Resulüne yakini bir imanın neticesi, Allah'tan
bağışlanma dilemeyi gerekli kılar. Bağışlama ve bunun sonunda da cennete
koyma, Allah'ın kullarına büyük bir ikramıdır. Allah dünyada da, ahirette de
istediği bütün kullarına büyük lütuflarda bulunabilir. 215
Başka bir ayet-i kerimede de Allah (c.c) "Allah'a ve peygamberine

inanır, mallarınız ve canlarınızla Allah yolunda savaşırsınız. Eğer bilirseniz,
bu sizin için daha hayırlıdır. Böylece Allah günahlarınızı bağışlar ve sizi
altlarından ırmaklar akan cennetlere koyar. Adn Cennetlerindeki pek hoş
216
ikamet yerlerine... İşte büyük kurtuluş budur.” buyuruyor.
Bu ayet-i kerimede de bağışlanarak cennete girebilmenin birinci şartı; Allah

ve Resûlüne iman olarak açıklanmıştır. Kişi zaten cenneti, Rabbinin kendisini
bağışlaması sonucu elde edeceğine göre, Allah ve Resûlüne iman etmeyenin
bağışlanması ve cennete girmesi söz konusu olmayacaktır. Sadece Allah'a iman
yeterli görülmemiş, Resûl'e iman da cennete girmenin şartı olarak zikredilmiştir.
Eğer kul, Allah'a karşı sorumluluğunu bilirse, Allah onu bağışlar ve buna
karşılıkta cennetine koyar. Yani imanının gereği olarak mücadele edenleri Allah
cennetine koyacaktır.
Kısaca, hiçbir şüphe götürmeyen yakini bir iman ile iman edip, arkasından
da bu imanının gereğini yerine getirenler, cennete gireceklerdir. Zaten samimi bir
Müslüman, sırf iman etmekle Allah'a kendisini adadığını ifade etmiş
sayılmaktadır. İşte bu iman karşılığında Allah cenneti vaadediyor.
2. Cennetliklerin İman Edip Salih Amel İşlemesi
Cennete girebilmek için, imanın salih amellerle desteklenmesi gerektiği

Kur'an’da birçok ayette dile getiriliyor. Bu ayet-i kerimelerde Allah'a imanın
arkasından, sık sık salih amelin zikredildiğini görüyoruz. 217
Allah (c.c) "İnananlar ve salih amel işleyenlere, altlarından ırmaklar

akan cennetler olduğunu müjdele. Onlara bundan bir rızık verildiğinde, "Bu
215
Bursevi, İsmail Hakkı, Muhtasar Ruhu’l-Beyan Tefsiri, İhtisar: M.Ali Sabuni, Terc. Abdullah Öz
vd., Damla yay. İstanbul, 1995, c. 8, s.498.
216
Saff, 61 / 11-12.
217
Ankebut, 29 / 58; Lokman, 31 / 8-9;Secde, 32 / 19;Fatır, 35 / 7; Şurâ,42 / 26; Muhammed, 47 / 12;
Talak, 65 / 11; Beyyine, 98 / 8.
36
daha öncede rızıklandığımız şeydir" derler. Bunlar söylediklerinin benzerleri
olarak verilmiştir. Orada onlara tertemiz esler vardır ve orada ebedi
kalacaklardır.” 218 buyuruyor.
Bu ayet-i kerimeye göre; cennet iman ve salih amelle kazanılır. Ayetin

yorumunda cennet iman i l e elde edilir. Fakat cennetteki derecelere salih amelle
hak kazanılır da denilmiştir. 219
Bu ayet-i kerime amellerin imana dâhil olmadığına delalet eden ayet-i

kerimelerden biridir. Çünkü Allah ( c.c ) bu ayette, imanı zikredip sonra da ameli
salihi, ona atfettiği için bu durum, ikisinin birbirinden farklı olduğunu
göstermektedir.
Bazı âlimler ayet-i zahirine hamlederek, “ her iman edip salih amel işleyen
kimseye cennet vardır...” demişlerdir. İman edip salih amel işleyen, sonra da kâfir
olan kimse için ne dersin, denilince “ Bu imkânsızdır. Çünkü iman ve taat daimi
bir sevaba müstehak olmayı, küfür de devamlı bir azaba müstehak olmayı gerekli
kılar Bu ikisinin bir arada bulunması imkânsızdır.” Amellerin boşa çıkmasına
hükmetmek imkânsızdır. Çünkü:
a.. Hak edilen iki şey birbirinin zıddı veya değildir. Zıt iseler, sonradan
olanın oluşması, olanın gitmesine bağlıdır. Bu da devri gerektirir ki, devirde
imkânsızdır.
b. Mevcut olanın kalmasıyla her ikisi bir arada bulunmuş olur ki, bu da
imkansızdır.
c. Eğer birbirine denk iseler, hak edilen her bir derece ceza, hak edilen her
bir derece sevabı götürür. Bu da düşünülemez. 220
Allah (c.c) bu ayet-i kerime dışında birçok ayette iman edip, salih amel
işleyenlerin cennete gireceğini vurgulamıştır. Bunlardan birkaç tanesini
zikretmekle yetineceğiz.
“İman edip yararlı işler yapanlara gelince, onlar için Firdevs

Cennetleri konaklama yeri olmuştur.” 221
218
Bakara, 2 / 25.
219
Yazır, a.g.e. , c.1, s.236.
220
Râzi, a.g.e. Terc. c. 2 s. 165.
37
“Şüphesiz Allah'a iman edip, salih amel işleyenleri Allah, altlarından
ırmaklar akan cennetlere koyar. Allah elbette istediğini yapar.” 222
“Toplanma günü için sizi bir araya getirdiği zaman, işte o, aldananın
ortaya çıkacağı gündür. Kim Allah'a inanmış ve salih amel işlemişse, Allah
onun kötülüklerini örter. Onu içinde ebedi kalacağı ve altlarından ırmaklar
akan cennetlere koyar. İşte büyük kurtuluş budur.” 223
Allah (c.c) bir ayet-i kerimesinde de cehennemlikleri zikrettikten sonra,

cennetliklerden şöyle bahsediyor; “ İnanıp salih amel işleyenler, işte onlar
cennetliklerdir. Orada ebedi kalacaklardır.” 224
Bu ayet-i kerimede de amel ile imanın farklı şeyler olduğu anlaşılıyor. Fakat
müjdeleme, sadece iman edenlere değil, imanla birlikte salih amel işleyenlere
yapılmıştır. Amel imandan bir cüz değil ise de, amelsiz imanın müjdelemeye konu
olmadığı anlaşılıyor. Kısaca iman ile iyi amelleri birleştirenlere "cennetler" vardır
müjdesi veriliyor. 225
Cubbai, bu ayeti cennete giren kimsenin, bir lütuf olarak cennete girmediğine
delil olarak getiriyor. Bu ayetin hasr ifade ettiğini söyleyerek, cennetliklerin ancak
iman edip, salih amel işleyenler olduğunu vurguluyor. 226
Seyyid Kutub'un bu konudaki görüşü biraz daha serttir. "Salih amel

olarak tezahür etmeyen bir iman, iman değildir”der. Müslümanım deyipte
yeryüzünde bozgunculuk yapan, Allah'ın nizamını hayat için indirdiği şeriatı yok
etmek için mücadele edenlerin imanları, onları cennete götürmeyecektir.
Onların, Allah'ın vereceği sevaptan da nasipleri yoktur. Çünkü imanın tabii
olarak kalpten salih amel suretinde tezahür etmesi gereklidir. 227
İbn Kesir, bu ayetin Bakara Süresi 82. ayet-i kerimesini açıkladığını
söyler. "Bu sizin kuruntularınıza ve kitap ehlinin kuruntularına göre değildir.
Kim fenalık yaparsa, cezasını görür. Kendisine Allah'tan başka ne dost ne de
yardımcı bulur. Erkek veya kadın mü'min olarak, kim salih ameller işlerse
221
Kefh, 18 / 107; Buruc, 85 / 11; Secde, 32 / 19.
222
Hac, 22 / 14.
223
Tegabün, 64 / 9; Nisa 4 / 57.
224
Bakara, 2 / 82.
225
Yazır, a.g.e. c. 1, s. 327.
226
Râzi, a.g.e. Terc. c.3, s.176.
227
Kutup, a.g.e. , Terc. c.1, s.182.
38
228
işte onlar cennete girerler. Kendilerine zerre kadar zulmedilmez”
buyrulmuştur ki, bu ayet imanın salih amelle desteklenmesinin zorunluluğunu dile
getiriyor. Cennetliklerin mücerred bir imanla, cennete giremeyeceklerini
açıklıyor.
Kur'anda genel olarak bir ayet-i kerimede vaid'den bahsedilince, hemen

arkasından vaad'den de bahsedilmektedir. Bununla da Allah Teala'nın adaleti
ortaya çıkmış olur. Mü'min korku ile ümit arasında orta yolu seçmek
zorundadır. Bu orta yol da ancak, imanın salih amelle desteklenmesi ile mümkün
olur.
Allah Teala kâfirlerin helakından bahsettikten sonra, ehli imanı cennette

ebedi kalmakla müjdeliyor. Allah'ın helak i l e insanları terbiye etmesi, müjde ile
terbiyesinden daha azdır, iman amellerin en şereflisi olduğu için bütün iyiliklerin
esasıdır, imanın olmaması halinde bütün ameller ne kadar güzel görünse de yok
hükmündedir. Kâfirlerin cehennemde ebedi kalmalarının baş sebebi, amellerin en
efdali olan imanı terk etmeleridir. İman eden ve salih amel işleyenlerin cennette
ebedi oluşu iman etmelerine karşılık Allah'ın bir lütfü ve ihsanıdır.
Yine bir ayet-i kerimede "İman edip, salih amel işleyenlere gelince -ki,
kişiye ancak gücünün yeteceği kadar yükleriz - işte onlar cennet ehlidir.
Onlar orada ebedi kalacaklardır” 229 buyruluyor.
Cennet ehlinin, cenneti hak etme başarısını kendilerinden değil, sırf

Allah'tan ve Allah'ın yardım ve hidayetinden bilerek, hamdetmelerine karşılık,
Allah tarafından bu başarıları, amellerinin sebebiyetine dayandırılarak böyle
seslenilmesi, kulluk terbiyesi ile ilahi lütfün büyük bir tecellisidir. Şu halde
insan çalışmalı, fakat başarıyı Allah'tan bilmeli ve ameliyle mağrur olmayıp,
daima ilahi hidayete sığınmalıdır. Amel cennete girmeye sebep teşkil eder,
fakat Allah'ın yardımı olmaksızın bu mümkün değildir. 230
Cennetlikler, iman ederek takatları ölçüsünde iyi ameller işleyen

kimselerdir. Bunlar, Allah'ın İzni ve rahmetiyle cennete kavuşurlar. Bu sonuca
ulaşmak için, iman etmişler, iyi amel işlemişler, şeytana yüz vermemişler,
228
Nisa, 4 / 123-124.
229
Âraf, 7 / 42.
230
Yazır, a.g.e., c. 4, s.42.
39
peygambere uymuşlar ve izinden gitmişlerdir. Alçak düşmanın vesvesesine kulak
vermediklerinden cennet nimetini kazanırlar. Yani, rahmet-i ilahiye sayesinde
231
mü'minler, cennet nimetini kazanırlar.
İmanın salih amelden önce gelmesinde, salih amelin imandan kaynaklanmış

232
olmasına işaret vardır. İman, sahibini hayra sevkedip, onu şerden uzaklaştırır.
Birlikte kullanılmaları ameli salihin, imanın bir alamet ve göstergesi olarak kabul
edildiğini göstermektedir. İmandan kaynaklanmayan amel, çok çeşitli tesirlerden,
şahsi, çıkarlardan dolayı kesintiye uğrama, tereddüt gösterme ve etki altında
kalmakla karşı karşıyadır. İmandan kaynaklanmayan salih amelde canlılık, kesinlik,
sebat ve devamlılık olmaz ki o ameli bizatihi canlı ve kuvvetli bir zorunlu iş haline
getirsin.
Kısaca diyebiliriz ki, kişiyi cennete götürecek iman amelle birlikte olmak
zorundadır. Yine kişinin cennete girmesine vesile olacak amel de, iman gibi
sağlam bir temele oturmak zorundadır.
3. Cennetliklerin Allah ve Resulüne İtaat, Rablerine itmi’nan ile
itaat etmesi
Allah ( c.c ) Kur'an-ı Kerim'de birçok ayeti kerime ile cennete girmenin
Allah ve Resûlüne imanın arkasından Onlara itaatla mümkün olabileceğini
açıklamıştır.
"Kim Allah ve Rasulüne itaat eder, Allah'a saygı duyar ve O'na karşı
sorumluluğunun bilincinde olursa işte mutluluğa erenler bunlardır.” 233
"Savaşa katılmaması halinde gözleri görmeyene bir sorumluluk

yoktur. Topala sorumluluk yoktur. Kim Allah ve Rasulüne itaat ederse,
Allah onu altlarından ırmaklar akan cennetlere koyar. Kimde yüz
çevirirse onu da elem verici bir azapla cezalandırır.” 234
Bu konuda Allah Resulü (sav) şöyle buyurmuşlardır.
231
Kutup, a.g.e., Terc. c. 6, s. 85, İbn Kesir, a.g.e., Terc. c. 6, s. 2952.
232
Derveze, M. İzzet, et-Tefsirü’l- Hadis, Terc. Şaban Karataş vd., Nuzül Sırasına Göre Kur’an
Tefsiri, Ekin
yay. İstanbul, 1998 c. 1, s. 439.
233
Nur, 24 / 52.
234
Fetih, 48 / 17.
40
"Ümmetimin tümü cennete girecektir. Ancak men olunanlar hariç.
Dediler ki; Men olunanlar kimdir ey Allah'ın Resulü? Buyurdular ki kim bana
itaat ederse cennete girecektir. Kim bana isyan ederse şüphesiz men
olunmuştur.235
Allah ve Resulünden her birine itaat diğerine itaat sayıldığı için Allah'a
itaatin ne demek olduğunu anlatmak gayesi ile ikisi bir arada zikredilmiştir.
Allah sadece "kim Allah'a itaat ederse" demiş olsaydı bazı kimseler; biz Allah'ı
görmüyor ve duymuyoruz. Binaenaleyh O'nun emrinin ne olduğunu nasıl bilebilir
ve O'na nasıl itaat edebiliriz diyebilirlerdi. Bu sebeple Allah kendine itaatin
Resulüne itaatle mümkün olduğunu ve kendisinin söz ve emirlerinin Resûlünden
işitileceğini belirtmiştir. 236
Yüce Allah ( c.c ) bu konuda birçok ayeti kerimesinde bize açık ve seçik
bilgi vermektedir.
"Böylece Allah, işlerinizi düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın. Kim

237
Allah'a ve Resulüne itaat ederse artık o büyük bir kurtuluşa ermiştir."
buyruluyor.
Allah ve Resûlüne itaat, Onların emir ve yasaklarına karşı saygılı olup

teslim olmayı ifade eder. Allah'ın vaadinin bir gün gelip gerçekleşeceğine inanan
herkes Allah ve Resûlü'nün emirlerini yerine getirmek zorunda olduğunu bilir.
Cennet ancak Allah ve Resûlü'nün rızasını kazanmak suretiyle mümkün olur.
Onların rızası olmadan cennet kazanılamaz.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor. "Doğrusu inanıp yararlı işler yapanlar ve

Rablerine gönülden bağlananlara gelince işte onlar cennetliklerdir. Onlar orada
ebedi kalacaklardır." 238
Onlar iman etmişlerdir. Kalpleri iman etmiş, organları sözlü ve fiili olarak
Allah'a itaat olan şeyleri yapmak, münker olan şeyleri terketmek suretiyle cenneti
kazananlardır. 239
235
Buhari, a.g.e., Terc. Kitabü’l- İ’tisam bi’l-Kitabi ve’s-Sünneti, 97; Hadis no: 2 / 12, c.15, s.7143.
236
Râzi, a.g.e., Terc. c. 20, s.163.
237
Ahzap, 33 / 71.
238
Hud, 11 / 23.
239
İbn Kesir, a.g.e., Terc. c. 8, s.3918.
41
Onların kalpleri, ibadetlerini eda ederken Allah'ın zikri ile itmi'nan olmuş
ve onlar Allah'tan başkasına iltifat etmekten tamamen uzak olarak Allah'a ibadet
ederler. Onların kalpleri Allah'ın vaadettiği sevap ve ceza hususunda Allah'ın
doğruluğuna kesin inanmış vaziyettedir. Fakat “İhbat” huşu manasına alınırsa
"Onlar kusurlu ve eksik şekilde itaat etmekten korkarak salih amellerini yaparlar"
manasına gelir. 240
Bunlar, Kur'an’dan ve O'nun dışındaki şeylerden ( sünnet ) tasdik edilmesi

gerekli olan herşeyi istisnasız tasdik edenlerdir. Salih amel; Allah yolunda
sarılması gereken her yola istekle sarılmayı ifade eder. Kâfirlerin üzerinde
bulundukları yolun dışındaki, sıratı müstakimi doğru yol kabul edip tereddütsüz
kabullenenlerdir.
Bu ayeti kerimelerde anlatılan özellikleri kendisinde taşıyanlar ebedi olarak

Cennete gireceklerdir. Çünkü ehlisünnet inancına göre günahkâr müminler de
cezasını çektikten sonra cennete gireceklerdir. Görüldüğü üzere bu özellik iman
etmenin gereklerini yerine getirmeyi anlatıyor. Cennete girebilmenin en önemli
şartının iman, imanın da en önemli şartının itaat olduğunu görüyoruz.
4. Cennetliklerin Sadıklardan ve Salihlerden olması
Allah (c.c) şöyle buyuruyor;
"Şüphesiz Rabbimiz Allah'tır deyip sonra da dosdoğru olanlara

hiçbir korku yoktur. Onlar üzülmeyeceklerdir. İşte onlar cennetliklerdir.
Yapmakta olduklarına karşılık orada ebedi kalacaklardır.” 241
"Rabbimiz Allah'tır." sözü söylenip geçilecek bir söz değildir. Bu söz

mükemmel bir hayat nizamının ifadesidir. Bütün hareket ve heyecanları içeren,
bir duygu ve düşünce ölçüsü getiren, insanlar ve eşya için hareketler ve bu
dünyadaki her türlü bağlılık ve münasebetler için bir değer ölçüsü getiren
sistemin ifadesidir. Bu ifade “Allah'tan başkasına hesap verilmez, O'ndan
başkasından korkulmaz ve O'ndan başkasına gönül bağlamayız. Her çaba, her
düşünce, her ölçü O'na müteveccihtir. Ancak O'nun hükmüne boyun eğer, ancak
240
Râzi, a.g.e., Terc. c. 12, s..539.
241
Ahkaf, 46 / 13-14.
42
O'nun şeriatına bağlanır, ancak O'nun hidayetini benimseriz” manalarını ifade
eder. Hareket ve gidişatta seçilen yolda dosdoğru yürümek doğrusu pek zor ve
değişik tehlikelerle çevrilidir. Yolda yığınlarca dikenler ve engeller vardır. Yolu
bulup seçtikten sonra ikinci basamak o yolda yürümektir. Allah'ın kendilerine
bilgi ve istikamet lütfettiği kimseler seçkin kimselerdir. 242
Bu ayeti kerimede geçen "yapmakta oldukları" kelimesi "Rabbimiz
Allah'tır" ifadesini açığa kavuşturmakta ve hayatta bu yolda dosdoğru yürümenin
ne demek olduğunu anlatmaktadır. Yine bu ayet göstermektedir ki bazı ameller
vardır ki onun karşılığı ebediyyen cennette kalmaktır.
"La ilahe illallah" kelimesiyle şehadet bir söz olmaktan öte bir sistemdir.
Şayet bu şehadet mücerret olarak söylenen lafızlardan ibaret bir biçime girerse
artık o, İslam’ın rüknü olarak kabul edilen ve sayılan beş esastan biri olmaktan
çıkar. Bunun için anlıyoruz ki, günümüzde bu şehadet kelimesini getiren
milyonlarca insanın şehadeti dillerinin ve dudaklarının ötesine geçememektedir.
Cennet ancak La ilahe illallah'ın ruhlara yerleştirilmesiyle hak edilebilir. Cenneti
hak edenler başkalarını Rab olarak tanımayanlar sonra da salih amelle bu kabulü
destekleyenlerdir. Bildiği ve yaptığı herşeyde tevhidi gözeten ve bütün işlerde
istikamet ( dosdoğru yol ) üzere olanlardır. 243
Başka bir ayet-i kerimede sadıklar şöyle anlatılmaktadır. "Bu doğrulara
doğruluklarının yarar sağladıkları gündür. Ebedi ve temelli kalacakları
altlarından ırmaklar akan cennetler onlarındır. Allah, onlardan hoşnut
olmuştur. Onlar da Allah'tan hoşnut olmuşlardır. Bu büyük kurtuluştur.” 244
Doğrular, dini emirler hususunda tasdiklerinde devamlı ve samimi
olanlardır. Bunun içerisine diğer peygamberleri tasdik etmek de girer.
Kendilerinden istenilen emirleri tasdik etmek hususunda devamlı teslimiyet
ruhuna sahip olanlardır. Allah'ın ve Resûlünün emrettiği bütün hükümleri tasdik
etmek hususunda tereddüt bile etmeyenlerdir.
O, çok üstün çok güçlü ve yegâne hikmet sahibi olan Allah insanların ne
şekline ve kıyafetine bakar, ne de malına ve sözüne. Ama onların kalbine ve niyetine
242
Kutup, a.g.e., Terc. c.13, s.316.
243
Kutup, a.g.e., Terc. c.13, s.317.
244
Maide, 5 / 119.
43
bakar. Amelleriyle niyetleri arasındaki bağın sağlamlığını ortaya koyup, ona göre
hükmünü verir. 245
Allah ( c.c ), salihlerin cennetlikler gurubunda yer aldığını şu ayet-i

kerimelerde açıkça anlatıyor. "Her kim salih mü'min olarak gelirse, işte onlar
246
için yüksek dereceler vardır.” "O, Adn Cennetleridir. Babalarının,
eşlerinin ve soylarının iyi olanları da oraya gireceklerdir. Melekler her bir
kapıdan yanlarına girer.” 247
5. Cennetliklerin Allah'ın Sınırlarını Koruyup Gözetmesi ve Kötü

Hesaptan Korkması
Allah (c.c) şöyle buyuruyor; "Onlar Allah'ın gözetilmesini emrettiği

hakları gözeten ve kötü hesaptan korkan kimselerdir.” 248
Ayet-i kerimede Allah'ın emirlerini gözetmek, cennetliklerin özelliği olarak

sayılmıştır. Bu gözetim, hem kendi nefislerinde tatbik hem de başkalarında tatbik
içindir. Allah'ın hükümlerini çiğneyenlere veya dinlemeyenlere mukavemet etmek
Allah'ın sınırlarını korumaktır. Bu da iyiliği emir, kötülüğü nehiydir. Hâkimiyet, ve
uluhiyet yetkisinin sadece Allah'a ait olduğunu kabullenen toplum Müslüman
cemiyet olabilir.
Kulu Allah'a döndüren, günah işlemekten alıkoyan ve ameli salihe

sevkeden bir tevbe, Allah'a yaklaştıran ve Allah'ı asıl mabud, hedef ve gaye olarak
gösteren bir ibadet. Allah'a tam teslimiyetin ve rahmeti ile adaletine sonsuz
güvenin ifadesi olarak gerek bolluk, gerekse darlıkta ona hamdü sena etmektir.
Mahlûkatın temel planında mevcut olan hak hikmeti dile getiren Allah'ın kâinattaki
delilleriyle birlikte seyredip, kâinat mülkünde dolaşmak. Bu insanın bizzat
kendisinin ıslah olma durumunu geçip, kulları ve bütünüyle hayatı ıslah hedefine
yönelen iyiliği emir fenalıktan nehiy yoludur. Allah'ın hududunu geçenleri geri
çeviren ve başkalarının bu hududu çiğnemesini önleyen bir muhafızlıktır. İşte
Allah'ın cennetini vaadettiği mü'minler bu özelliği kendinde bulunduranlardır. 249
245
Yılıdırım, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu yay. İstanbul, 1986, c. 4, s.1833.
246
Taha, 20 / 75.
247
Râd, 13 / 23.
248
Râd, 13 / 21.
249
Kutup, a.g.e., Terc. c. 7, s. 424.
44
Allah'ın sınırlarının gözetilmesi, Allah'ın kullarına yüklediği
mükellefiyetlerini yerine getirmeleridir. Bunların bir kısmı ibadetle ilgili olanlar
namaz, oruç, hac, vb., bir kısmı da muamelatla ilgili olup menfaati elde etme veya
zararı defetmek içindir. Allah kullar için belli bir çerçeve çizmiştir. Bu çerçeve
içerisinde hareket edildiği müddetçe sınırlar çiğnenmemiş olur ki, Allah sınırlan
çiğnemeyenlere cenneti vaadetmiştir. 250
Allah ( c.c ) şöyle buyurmuştur: "Onlar Allah'ın gözetilmesini emrettiği

haklan gözeten, Rablerine saygı gösteren ve kötü hesaptan korkan
kimselerdir.” 251
Bunlar, bir gün gelip dünyada iken yaptıklarının hesabını vereceklerinden, o
hesap veriş sırasında da kötü duruma düşmekten korkanlardır. Onlar o gün
gelip çatmadan önce kendilerini murakabe eder, hesaba çekerler. 252
Onlar akıllı kimseler oldukları için daha azap gelmeden önce, azabı
hesaba katarak hayatlarını ona göre düzenlerler. Günlük hayatlarında kötülüğe
iyilikle mukabele ederler. Bu ruhların şirretliğini kırar, hayra yöneltir ve şer
tohumlarını daha yeşermeden yok eder. Şeytanın aldatmacasını önler. Kötülük
böylece bertaraf edilmiş olur. Kötülüklerin bertaraf edildiği ve iyiliklerin içine
gark olunduğu bir nefis cennet gibi bir mükâfatla karşılanacaktır.
Bunlar hesap gününün gelip çatacağına inandıkları için hep bu bilinç içinde
hayatlarını sürdürürler. Zaten inanmanın ve mü'min olmanın bir gereği de ahiret
gününde bu dünyada yapılanların hesabının verileceğine yakinen inanıp ona göre
hayatı düzenlemektir. Cenneti kazanmak sadece hesaptan korkmakla değil, o
hesaba fiili olarak hazırlanmakla olur.
6. Cennetliklerin İyiliği Emredip Kötülükten Nehyetmesi
Allah (c.c) şöyle buyurmaktadır: "Sizden hayra çağıran, iyiliği emreden ve

kötülükten meneden bir topluluk olsun; İşte kurtuluşa erenler bunlardır.” 253
250
Yazır, a.g.e., c.5, s.140.
251
Râd, 13 / 21.
252
Yazır, a.g.e., c. 5, s. 141.
253
Âli İmran, 3 / 104.
45
Allah'ın şeriatının hâkim olduğu bir cemiyet var olup bu cemiyet sadece
Allah'ın dinine bağlanırsa O'ndan başka kimsenin dinine tabi olmazsa elbetteki
bu cemiyet Allah'ın rızası ve şeriatı dışında yapılan sapıklıklara meydan
vermeyecektir. Ama yeryüzünde, Allah'ın hâkimiyetine dayalı bir cemiyet
bulunmaz, tek başına Allah'ın nizamı hükümran olmazsa böyle bir cemiyette en
isabetli hareket ve başta gelen vazife Allah'ın hâkimiyetini ikame edip,
Müslüman cemiyetin oluşmasını sağlamaktır. Kötülüğe engel olmaya gelince
insanları kullara kul yapan putperestlik kapılarının kapatılmasıdır. Büyük
kötülükler nehyedilmeden ve büyük iyilikler emredilmeden önce ikinci ve üçüncü
derecede kötülüklere geçmek toplum nizamına Allah'ın hükmünü hâkim kılmak
mümkün olmaz. 254
Allah gönderdiği dine insanların sahip çıkmalarını istemektedir. Emir ve
yasaklarının bütün toplumlarda hükümran olmasını istemektedir. İşte yaratıcının
yaratıklarından istediği bu hususun gerçekleşmesi inananların İslam’a
hizmetleriyle mümkün olacaktır. Islama yapılabilecek en büyük destek inanmayan
insanların bu dine girmelerini sağlamak için çalışmak ve inananların da sapıklığa
düşmemeleri i ç i n gayret göstermektir. Bu da Allah'ın kullarına zorunlu bir emri
olan emri bil ma’ruf nehyi anil münkerle mümkün olur. Bu sebeple bu özellik
cennete girebilmenin şartı olarak sayılmıştır.
7. Cennetliklerin İbadet Etmesi
Tevbe Süresinin 112. ayet-i kerimesinde şöyle buyrulmuştur: “Ey

Muhammed Allah'a tövbe eden, ibadet eden, hamd eden, uğrunda seyahat
eden, rükû eden, secde eden, iyiliği emredip kötülükten sakındıran ve
Allah'ın yasalarını koruyan müminlere de müjdele.” 255
Abidun, yalnız Allah'a yönelen ve sadece O'na ibadet edip kul olanlar,
sadece onun rububiyyetini kabullenenlerdir. Zaten mü'minlerin hareketleri bu
vasıfları ispatlamak zorundadır. Nitekim bütünüyle Allah'a yönelmek itaat
etmek, fiilen ve kavlen O'na ittiba etmek de bu vasfı ispat eder. Bu, Allah'ın
rububiyyetini ve uluhiyyetini pratik ve ameli olarak kabullenmenin ifadesidir. 256
254
Râzi, a.g.e., Terc. c. 12, s. 197.
255
Tevbe, 9 / 112.
256
46
İbn Abbas (r.a); Bunlar Allah'a ibadet etmeyi kendine görev bilen kimselerdir
derken, kelamcılar; bunlar ibadet eden kimselerdir, ibadet ise Allah'a
olabildiğince ta'zim etmek ve ta'zimi gösteren bir iş yapmaktır demiştir. Hasan el-
Basri; bollukta ve darlıkta, sıkıntılı ve sevinçli zamanlarda ibadet edenler
manasını vermiştir. Katade ise gecelerinde ve gündüzlerinde bedenlerinden
birşeyler alan ( ibadet için bedenlerini yıpratan ) kimselerdir, demiştir. 257
Allah (c.c) Kuran-ı Kerimde insanların yaratılış gayesini açıklarken ancak

ve ancak kendisine kul olunmasını istemektedir. Kulluğu ifade eden en önemli
vasıf ibadettir. İbadet, Allah'a teslimiyetin bir göstergesidir. Kendini Allah'a
teslim ederek, O'nun emir ve yasaklarına riayet edenler cenneti hak edeceklerdir.
Kısacası yaratılış gayesine uygun olarak hareket edip, Allah'a karşı

görevlerini yerine getirmek ibadettir, ibadetlerinde devamlı olanlar da
Yaratıcısına karşı görevini yerine getirdiği için cenneti hak edenler grubunda yer
alacaktır.
8. Cennetliklerin Tevbekâr olması
Allah-ü Teala, Kur'an-ı Azimü-ş-şanında şöyle buyuruyor: “Ey
Muhammed, Allah'a tevbe eden ibadet eden, hamd eden, uğrunda seyahat
eden, rükû eden, secde eden, iyiliği emredip kötülükten sakındıran ve
Allah'ın yasalarını koruyan mü'minlere de müjdele." 258
Mevdudi, bu ayette geçen 'tevbe edenler' ifadesinin, tekrar tekrar Allah'a dönen
kimseler anlamına geldiğini söylüyor. Bu hal mü'minin başta gelen özelliğidir.
Hakiki bir mü'min bile bazen ahdi unutabilmekte ve sanki bunların sahibi kendisi imiş
gibi davranabilmektedir. Ama sonunda pişman olarak Allah'a dönüp affını dileyip,
yaptığı mukaveleyi ve ahdini tazelemektedir. İşte bu tevbenin ta kendisidir. 259
Tevbe; geçmiş günahlara pişmanlık duyup geriye kalan şeyler için Allah'a
teveccühün ifadesidir. Günahlardan kaçınmanın ve fiilen sağlanan ameli şalinin
ifadesidir. Tevbe temizlenip arınmanın, Allah'a teveccüh edip, doğru yolu bulmanın
ifadesidir. 260
257
Râzi, a.g.e., Terc. c. 7, s. 194.
258
Tevbe, 9 / 112.
259
Mevdudi, a.g.e., Terc. c. 2, s. 279.
260
Râzi, a.g.e., Terc. c. 7, s. 194.
47
Tevbelerinde tam olarak samimi olanlar, Allah'ın rızasına uygun olmayan
her şeyden Allah'a dönenlerdir. Kâfirlerin tövbesi İslam’ı kabul etmesidir.
İsyankârın tövbesi isyanından itaata dönmesidir. Mü'minlerin tövbesi de Tebük
Gazvesinde geriye kalıpta, sonra kahrolurcasına tövbe edenlerin tövbesi gibi
yapılan tövbedir.
İnsanı Allah'a yaklaştıran basamaklar sayılmayacak kadar çoktur. Herkes

iman, irfan ve salih ameli nispetinde bu basamaklarda yükselir. Bu yükselmenin
sonunda da Allah'ın mü'minlere vaadettiği cenneti hak eder. Kısaca bu basamakları
şöyle özetleyebiliriz:
a-“Hakkı idrak edip O'na gönülden iman etmenin, O'na yönelip teslim
olmanın i l k basamağı günah ve kötülüklerden ciddi olarak pişmanlık duyup,
tövbe etmektir.
b-Tövbe ettikten sonra samimiyet ve ciddiyetin ölçü ve manası ancak

ibadetle gerçekleşir.
c-Bu düzeye gelen, yani küfür-nifak ve günahtan ne varsa hepsini iman,

tövbe ve istiğfarla kazıyıp ibadetle yıkadıktan sonra kişiye hidayet ve inayetinin
bu rahmet kapısını açan, Allah'a hamd etmesiyle gerçekleşir.
d-Allah'ın kudretini, gelip geçen ve yok olup silinen kavim ve milletlerinin

kalıntılarını anlamak ve bilgiyi artırmak şarttır.
e-Her yerde Allah'ın yüce huzurunda tevazu, mahviyet ve teslimiyeti

yansıtan rüku ve secdede bulunmak, rükû ve secde edenlerle cemaat ruhunu
geliştirip bu teslimiyeti göstermek şarttır.
f-Sadece tezkiye-i nefs ile yetinmeyip Allah'ın kullarını doğru yola irşad
etmek, iyilerin çoğalmasına çalışıp mevcut sahayı kötülerden temizlemek
gerekir.
g-Uyulması farz ve vacib olan ilahi emirleri hem kendi nefsimizde hem de
toplum yapısında koruyup, adalet ve fazilet meşalesini sürekli olarak elde
bulundurmak suretiyle çevremizi aydınlatmamız farzdır.” 261
261
Yıldırım, a.g.e., c. 7, s. 2605.
48
Allah (c.c) şöyle buyuruyor: "Ancak tövbe edip inanan ve yararlı işler
yapanlar hariç. Bunlar hiçbir haksızlığa uğratılmadan cennete gireceklerdir."
262
“ Cennet de, takva sahiplerine yaklaştırılır, zaten uzak değildir. İşte size
vaadedilen budur. Her tövbekâra, görevini yapana." 263
Bu ayet-i kerimelerden de anlaşıldığı üzere insan günah işlemeye meyyal

olarak yaratılmış bir varlıktır. İnsana cüz-i bir irade verilmiştir. Zaten bu
iradeden dolayı da insan sorumlu tutulmuştur. İnsan günah işleyebilir. Her günah
işleyenin mutlaka cehennemlik olduğunu söylemek insana insafsızlık olur. Çünkü
Allah, insana özür kapısı olarak tövbe gibi kapıyı tavsiye etmiş ve günahlarından
samimi tövbe edenlerin hiç o günahı işlememiş gibi cennetlik olabileceğini haber
vermiştir.
9. Cennetliklerin Sabretmesi
Allah (c.c) "İşte onlar, sabretmeleri sebebiyle cennetin en yüksek

makamı ile mükâfatlandırılacak ve onlar orada sağlık ve esenlik dilekleriyle
karşılanacaklardır" 264 buyurmuştur.
Sabır çeşit çeşittir. Sabrın bir takım gerekleri vardır. Bir kere yapılan
anlaşmanın şartlarına uymak sabrın gereğidir. Mü'min Allah i l e yapmış olduğu
akdin gereklerine uymak suretiyle sabretmiş olur. Eğer Allah ile yapmış olduğu
akitten yüz çeviriyorsa, sabretmemiş demektir. Bunun için çalışmak, didinmek,
yorulmak gereklidir. Nimetlere de musibetlere de sabır gerekir. Allah'ın rızasını
kazanmak için sabır, Allah'ın takdirine teslim olup hükmüne rıza göstererek
kanaatkâr olmak için bir sabırdır. 265
Sabrın muhtevasına hem ibadetleri yapmak hususundaki sabır, hem de

hastalık ve zararlı şeylerin gam ve kederlerin ağırlığına sabır, hem de şehevi şeyleri
terketmeye karşı sabır dâhildir. Sabır hem günah olan şeyleri bırakmak, hem de
taatleri yapmakla olur.
262
Meryem, 19 / 60.
263
Kâf, 50 / 31-32.
264
Furkan, 25 / 75.
265
49
Başka bir ayet-i kerimesinde de Allah (c.c) sabredenleri şöyle müjdeliyor.
“Onlara sabretmelerine karşılık olarak cennet ve ipek ihsan eder.” 266
Mü'minin cennete girebilmesini sağlayacak olan sabır, hayatın her

zerresinde gösterilen sabırdır. Sabır sadece yoksulluğa yapılan sabır değildir.
Sabır, kişinin kulluğunun gereklerini yeryüzüne haykırmanın bir ifadesidir.
Allah'a kul olduğunu her ortamda çekinmeden haykırabilen ve Allah'a
kulluğunun gereklerini yerine getirmede gözünü kırpmadan davranabilen
kimsenin sabrı esas sabırdır. Sabreden mü'mine cennet bu fedakârlık karşılığında
vaadedilmiştir.
10. Cennetliklerin İnfak Edip Kötülüğü İyilikle Savması
Allah (c.c) “Allah yolunda infak edin. Kendi elinizle kendinizi tehlikeye
267
atmayın, İyilik edin. Çünkü Allah iyilik edenleri sever.” , “Yine onlar
Rab'lerinin rızasını isteyerek sabreden, namazı kılan kendilerine verdiğimiz
rızıktan gizlice ve açıkça sarfeden, kötülüğü iyilikle kendinden uzaklaştıran
kimselerdir. İşte dünya yurdunun en güzel sonucu onlarındır” 268 buyuruyor.
İnfak Allah'a verilen ahde, vefa göstermenin bir gereğidir. İnfak, İnsanlar
arasında birliği sağlayan bir unsurdur. Veren kimsenin cimriliğini yok eden ve
alan kimsenin de kin ve intikam duygusunu söndüren bir olgudur. Fertlerin
birbirine bağlanıp, destek olmasını temin eden, ilan edilmesinden çekinildiği, şeref
ve haysiyetin korunmasını temin eden bir ibadettir.
Hasan el-Basri; bu ifade ile farz olan zekât kastedilmiştir. Başkaları ise
hem farz olan zekât hem de nafile olarak verilen sadaka kastedilmiştir, demiştir.
Mutezile ise; Cenab-ı Hak rızık olan şeyi infak etme hususunda teşvikte
bulunmuştur ki, bu da rızkın sadece helal şey olduğuna delalet eder, demişlerdir.
“Kötülüğe karşı iyiliğe” gelince;
a-Onlar bir günah işleyince, o günahı tevbe ile siler ve savarlar.
266
İnsan, 76 / 12.
267
Bakara, 2 / 195.
268
Râd, 13 / 22.
50
b-Bununla onların kötülüğe kötülükle mukabele etmedikleri, tam aksine
kötülüğe iyilikle mukabelede bulundukları kastediliyor. Nitekim Allah (c.c)
“Boş ve kötü lakırtıya rastladıkları vakit şerefle geçerler” 269 buyurmuştur. 270
Bu ayette de görüldüğü üzere Allah (c.c) kulun kendi malından infak

etmesini istemiyor. Kula kendi vermiş olduğu maldan mülkden infak etmesini
istiyor. Allah kuluna vermiş olduğu malın nerelerde ve ne şekilde harcanması
gerektiğini bizzat Kur'an’da zikretmektedir. Kulu cennete götürecek olan infak
malı Allah'ın istediği yolda harcamakla mümkün olur.
11. Cennetliklerin Takva Sahibi olması
Allah (c.c) ayet-i kerimelerinde takva sahiplerini cennetlikler gurubundan

olarak şöyle anlatıyor. “Rablerinden korkanlarda bölük bölük cennete
sevkedilirler. Oraya gelipte cennetin kapılan açıldığında bekçileri onlara;
selam size hoş geldiniz. Artık ebedî olarak oraya girin derler.” 271. "Şüphesiz
Allah'tan korkanlar cennetlerde ve nimetler içindedirler” 272, "Doğrusu takva
sahipleri bahçelerde ve pınar başlarındadırlar.” 273
Kötülüklerden kendisini korumak suretiyle hataların pisliğinden

temizlenenler için cennet kapılan açılır. Allah kendisine kavuşmak isteyeni,
kendisine kavuşturmaktan hoşlanır. Allah Teala cennete girenlerden olmayı takva
sahibi olmaya bağlıyor. Takva sahipleri Rablerine karşı sorumluluğunu bilen ve
Rab'lerinin cezalandırmasından korkanlardır. Allah'ın emirlerine sarılmak
nehiylerinden kaçınmak suretiyle bunu hayatlarında gösterebilenlerdir.
Allah (c.c) başka bir ayet-i kerimede de cehennemliklerden bahsettikten

sonra cenneti özendirme maksatlı olarak şöyle buyuruyor. "Fakat Rablerinden
korkanlar için altlarından ırmaklar akan cennetler vardır. Orada ebedi
kalacaklar. Allah tarafından ağırlanacaklar, Allah'ın katındaki iyiler için
274
daha iyidir.” “De ki "Size bunlardan daha iyisini bildireyim mi? Takva
sahipleri için Rableri katında, içinde ırmaklar akan ve ebediyyen kalacakları
269
Furkan, 25 / 72.
270
Râzi, a.g.e. Terc.. c. 13, s. 441.
271
Zümer, 39 / 73.
272
Tur, 52 / 17.
273
Zâriyat, 51 / 15; Kâf, 50 / 31-33.
274
51
cennetler, tertemiz eşler ve Allah'ın hoşnutluğu vardır. Allah kullarını çok iyi
görür.” 275
Kısaca takva sahibi olmak Allah'ın kişiye yüklediği mükellefiyetlerin

bilincinde olarak kişinin hareket edip hayatını ona göre ayarlamasıdır. Allah verdiği
görevleri yerine getirenleri cennetle mükâfatlandıracağını daha birçok ayet-i kerimede
bize bildirmektedir.276
12. Cennetliklerin Cihad Etmesi ve Allah Yolunda Şehit Olması
Allah yolunda cihad etmeyi emreden ve cihad etmenin mü'minlerin en önemli

özelliği olduğunu açıklayan birçok ayet-i kerime Kur'an-ı Kerim’de mevcuttur.
İslam’ın ayakta durmasını ve toplumlarda İslam’ın hâkim olmasını sağlayacak en
büyük ibadet cihaddır.
Allah (c.c) "Allah'a ve Resûlüne inanır, mallarınızla canınızla Allah
277
yolunda savaşırsınız, eğer bilirseniz bu sizin için daha hayırlıdır.”
buyurmuştur.
Cenneti hak edenlerden bir grup da iman i l e cihadı bütünleştirenlerdir. Bir
hadisi şerifte belirtildiği gibi cihat İslam’ın hörgücü yani kubbesidir. İslam
binasının temeli iman, zirvesi ise cihaddır. Böyle bir iman ve cihad kişiyi cennete
götürür. Bakara süresinin 216.ayet-i kerimesinde "Hoşunuza gitmediği halde
savaş size farz kılındı" buyrularak iman edenler için hayırlı olanın cihad olduğu
açıklanıyor. 278
Fasıkların, zalimlerin ve müşriklerin hükmü altında esaretle ezilmektense
Allah yolunda ve hak uğrunda malla, canla savaşarak ya şehit ya gazi olmak elbette
hayırlıdır. İmanı ile cihad etmesini bilen cihadın hayırlı olduğunu zaten
anlayabilir. Cihad için körü körüne hareket edilemez. Bilgi sahibi olunma
zorunluluğu vardır. Çünkü iman ve ümitle itaat etmek, ümitsizlik ve küfürden,
cihad ve şehadet ise, esaret ve zilletten daha hayırlıdır. İşte bu hayırlı olan amel
kişiyi cennete götürür. 279
275
276
Râd, 13 / 35; Nahıl, 16 / 30-31; Âli İmran, 3 / 133-136; Duhan, 44 / 51-57; Kalem, 68 / 34.
277
Saf, 61 / 11.
278
Mevdudi, a.g.e. , Terc. c. 6, s.290.
279
Yazır, a.g.e., c. 8, s. 22.
52
Şüphesiz ki, mü'minin kısacık dünya hayatını kaybetme pahasına da olsa
ebedi dünyada daha güzel nimetler ve makamlarla karşılanması en büyük
kazancıdır. Ticaret yapanlar bire on kazandıkları zaman, o çarşıda bulunanların
hepsi onlara imrenir. Ya bir de dünya hayatındaki sayılı üç beş güne ve belirli
eğlencelere karşılık ebedi hayatı kazanan sonsuz nimetleri elde eden kimsenin
kazancına hiç imrenilmez mi? İşte bu nimetleri elde etmenin temelinde Allah
yolunda mal ve can ile fedakârlık yatmaktadır. 280
Cihad, Kur'an ve sünnette İslami rükünlerin en büyüğü olarak

nitelenmektedir. Bu cihad Kur'anın belirttiği prensipler çerçevesinde olduğu zaman
kişiyi cennete götürür. Ayet-i kerimelerde mü'minlere iki ayrı müjde
verilmektedir. Biri Allah'ın rızası, mağfireti ve cennetidir ki bu müjde uhrevidir.
Çünkü uhrevi olarak Allah'ın rızası mağfireti ve vaadettiği cennetleri nimet olarak
daha güzel ve daha kalıcıdır. İkinci müjde ise dünyevidir. Çağrıldıkları cihadla
zafer ve Allah'ın onları müyesser kılacağı yakın bir fetihtir. Cihad, mü'minlerin
imanlarına sahipliğinin bir göstergesi olarak ortaya konulmuştur. Cihadla ilgili
ayetlerde özellikle buna vurgu yapılmıştır. 281
Cihad, Allah ve Resûlünün emir ve yasaklarının hayata aktarılmasının

mücadelesini yapmaktır. Cihad ferdi olarak başlar ve toplumda yankılanarak
devam eder. En büyük cihad nefisle yapılan mücadeledir. Kişinin cennete
girmesine vesile olacak olan en büyük cihad da budur. Bundan sonra da Allah'ın
dininin yeryüzüne hakim olması i ç i n çaba harcayarak yapılan cihaddır.
Allah (c.c) “Allah yolunda öldürülenlere ölü demeyin, bilakis onlar

diridirler. Ama siz farkında değilsiniz” 282 buyuruyor.
Şehid, şe-hi-de fiilinden türemiş bir isimdir. Mastarı şahadettir. Çoğulu

şüheda ve eşhadtır. Manası ise kesin bir haberi veren bildiğini söyleyen, hazır
olan, meydana gelen bir hadiseye şahit olan ve şahitlik edendir.283
Resûlüllah (s.a.v) “Cennete giren hiç kimse dünyaya geri gelmek

istemez. Yeryüzünde olan herşey onun olsa bile. Ancak şehid bunun dışındadır. O,
280
281
Derveze, a.g.e., Terc. c. 6, s. 476.
282
Bakara, 2 / 154.
283
Ş.İ.A, c. 6, s. 22.
53
kendine yapılan ikram sebebiyle yeryüzüne dönüp, on kere şehid olmayı temenni
eder.” 284 buyurmuştur.
Yine Resûlüllah (s.a.v) bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyor. "Şehidlerin

ruhları yeşil bir kuş halinde cennette diledikleri gibi gezerler. Sonra arşın altına
asılmış kandillere yaklaşırlar. Rabbi Zü'l Celal, onlara muttali olur ve buyurur; "Bir
istediğiniz var mı? Onlar derler ki; "Ey Rabbimiz, ne istediğimiz olacak, cennette
istediğimiz gibi dolaşıyoruz." Bu teklifi üç kere tekrarlarlar. Bunlar isteksiz
bırakılmayacaklarını görünce derler ki; "Ey Rabbimiz, ruhlarımızı bedenlerimize
iade etmeni dileriz. Ta ki senin yolunda bir kere daha öldürülelim" derler. Bundan
başka istekleri olmadığını görünce terk edilirler. 285
Ayet-i kerimeler ve hadis-i şerifler dikkate alındığı zaman açıkça

görülüyor ki, Allah yolunda canını feda edebilenler cenneti hak etmektedirler.
Allah kullarının canlarını cennet karşılığında satın aldığını ayet-i
kerimelerinde açıklamaktadır. Allah'ın dininin hâkimiyetini isteyebilmek, şehid
olmayı göz önüne almaktır. Şehidlik mertebesi, cihad kavramının fiileyata
geçmesiyle gerçekleşir. Cihad edenler birçok ayeti kerimede cennetle
müjdelenmişken cihadın sonucunda şehit olanlarda elbette cennetle
mükâfatlanacaklardır. Cenneti kazanmak isteyenler canını Allah yolunda gözünü
kırpmadan verebilenlerdir.
13. Cennetliklerin Hayır İşlemede Öncü Olması
Hayır işlemede öncülük edenlerin cennetlik gurubunda yer aldığını Allah

(c.c) şöyle buyurarak açıklıyor, "İyilikte öncü olanlar cennette de öndedirler.
İşte Allah'a yakın olanlar onlardır. Onlar Naim Cennetlerindedirler.” 286
Sabikun, iyilik ve hak için çaba sarfedenlerdir. Allah ve Resûlünün çağrısına

hiç tereddüt etmeden "Lebbeyk" (buyur Allah’ım!) diyenler Allah yolunda cihad
ve infak etmek, Hakk'a hizmet hayra davet ve tebliğ için, kısaca ma’rufu emir,
münkeri de nehyetmek için fedakârlık eden ve bu yolda her sıkıntıya karşı
yılmadan yürüyebilenlerdir. Dolayısıyla ahirette en önde bu kimseler olacaktır.
284
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-İmare, bab 29, Hadis no: 109, c.9, s.69.
285
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-İmare, bab 33, Hadis no: 121 / 1887, c.9, s.80.
286
Vâkıa, 56 / 10-12.
54
Yani Allah'ın huzurunda sağda salihler, solda fasıklar en önde sabıklar
bulunacaktır. 287
Bu dünyada iken İmanı seçmek suretiyle zaten mü'min, iman etmeyenlerin

önüne geçerek Allah'a kulluğu kabullenmiştir. Allah kendisine kul olmayı
bilebilenleri cennetine koyacağını vaadediyor. İmanın arkasından bir de hiç
tereddüt etmeden Allah'a teslim olan kimse cenneti hak edecektir. Allah her hal
ve durumda kendisine kul olunduğu zaman cenneti vereceğini vaadediyor.
Hayırda ve iyilikte yarışmanın cennete doğru yarışmak olduğunu bize
peygamberi vasıtasıyla bildiriyor.
14. Cennetliklerin Allah'a Olan Ahidlerini Yerine Getirmesi
Allah (c.c) “Onlar Allah'a verdikleri sözü yerine getiren ve antlaşmayı

bozmayanlardır.” 288 buyurmuştur.
Ahdine vefa gösterenler kendilerine verilen mükellefiyeti yerine

getirenlerdir. Mü'minler Allah'a imanı kabul etmekle verdikleri sözü ve
başkalarıyla yaptıkları sözü asla bozmazlar. Hususiden sonra umumun gelmesi
tekid ifade eder. Mü'minlerden olan kardeşleriyle ve akrabalarıyla ilişkilerini
imana göre kurarlar. Güçleri yettiği ölçüde onlara ihsanda ve yardımda
bulunurlar. Onlara karşı çok şefkatlidirler. Onların başına gelen ezayı kaldırırlar.
Rablerinden korkarlar ve O'nun emirlerine göre amel ederler. Böylece cenneti
kazanmayı hedeflerler.
Cennetlikler, hakka hukuka riayet ederler ki, peygamberlerin ve onların
mirasçıları olan âlimlerin hısım akrabanın, komşunun ve bütün mü'minlerin hatta
zimmet ehli olan gayri müslimlerin ve bütün insanların, bitkilerin ve cansızların
hukukuna riayet ederler. Bütün yaratıkların hakkına riayet etmek, yaratıcının
hakkına riayet etmenin bir gereğidir. 289
Ahde vefayı İbn Abbas şöyle yorumlar: Onlar Hz. Âdem’in sulbünde iken
Allah'ın onlardan aldığı ahdi ve ben sizin Rabbiniz değil miyim? deyip de, onlara
evet dedirtip kendi aleyhlerine şahit tutuşu kastedilmiştir. Ahde vefa doğruluğu
287
288
Râd, 13 / 20.
289
55
hususunda delil olan her şeyin uygulamaya konulmasıdır. Mükellefin yükümlü
tutulduğu şeylere muhalefet etmemesi, ahde vefayı ifade eder. 290
Verilen ahidlerin içerisinde en önemli ahid; Allah'la yapılan ahiddir.

Mü'min kelime-i tevhidi telaffuz etmekle peşinen kendisinin kul, Allah'ında tek
hâkimiyet sahibi Rab olduğunu kabul etmiştir. İşte bu ahdin gereği olarak
Rabbimi, Rab olarak bilip O'na kul olabilenler sözlerinde durmuş olarak cennete
gireceklerdir.
15. Cennetliklerin Hamd Etmesi, Oruç Tutması ve Namazlarını

ikame etmesi
Allah (c.c) “Ey Muhammed, Allah'a tevbe eden, ibadet eden, hamd
eden, uğrunda seyahat eden, rükû ve secde eden, iyiliği emir, kötülüğü
291
nehyeden ve Allah'ın yasalarını koruyan müminleri de müjdele.”
buyurmuştur.
Hamd edenler kalpleri tamamıyla gerçek nimet verenin nimetini itirafla
dolu olanlar, gizli, açık, sıkıntılı ve bolluk anlarında lisanları hep Allah'a hamd ile
kımıldayanlardır. Gerçek hamd sadece bolluk ve rahat anındaki hamd değildir.
Asıl hamd sıkıntılı anlarda yapılan hamddir. Bir Mü'min, adil ve rahim olan
Allah'ın bir mü'mini sadece imtihan için zorluklarla karşı karşıya getireceğini
idrak eder ve bu sırrı idrak ne kadar zor olursa olsun, Allah'a hamd eder. 292
Razi şöyle der; “Hamd edenler gerek dini gerek dünyevi hususlardaki
Cenab-ı Hakk'ın nimetlerine karşı şükürlerini hakkıyla yerine getiren ve bunu
ortaya koymayı kendileri için bir adet haline getiren kimselerdir. Allah Teala,
cennetliklerin Allah'a hamd ettiklerini haber vermiş ve onların dua ve
niyazlarının sonunun Elhamdülillah 293 olduğunu haber vermiştir.” 294
Saihuna gelince; Seyyid Kutub buna Allah yolunda gezenler manasını

vermiştir. Bunlar muhacirlerdir veya mücahitlerdir denilmektedir. Bunlar ilim
talebi için diyar diyar gezenler olduğunu söyleyenlerde vardır. Allah'ın bütün
yaratıklarında ve kâinat kanunlarında gizlediği hikmetleri düşünüp araştıran
290
Razi, a.g.e., Terc. c.13, s.435.
291
Tevbe, 9 / 112.
292
293
Yunus, 10 / 10.
294
Râzi, a.g.e., Terc. c. 12, s. 195.
56
kimselerdir. Tevbe, ibadet ve hamd ile birlikte Allah'ın mülkünü tefekkür ve
Allah'a sığınmanın yer alması ve Allah'ın yaratıklarındaki hikmetini düşünmek,
yaratma işleminin üzerine kaim olduğu hakkı bilmek daha muvafıktır. Gaye
yalnız idrak ile yetinip bütün ömrü mücerred ibretle geçirmek değildir. Bu idrak
ve tefekkür ile birlikte bu esasa dayalı olarak hayat binasının kurulması ve iman
lazım gelir. Mü'min bu görevlerinin bilincinde olarak hareket ettiği ölçüde
cennete yaklaşmıştır.295
Razi, nefsin olgunlaşmasında seyahatin büyük tesiri vardır. Çünkü

seyahat sıkıntılıdır. Sabır ister, bazen azık biter, Allah'a tevekkül etme ihtiyacı
296
doğar. Faziletli kimselerle karşılaşır böylece de kendisini yetiştirir der.
Muhammed Esed, saihun kelimesine farklı bir mana yükleyerek şu manayı veri-
yor. Saihun, Allah'ın hoşnutluğunu aramaya durmaksızın devam edenlerdir, der.
297
Ayet-i Kerime samimi Müslümanların tüm sıfatlarını bir arada vermiştir. Her
koşul ve makamdaki Müslümana seslenerek, Allah yolunda fedakârlıkta bulunmalarını
istemektedir. Allah rızasının kazanılacağı samimiyetin ölçüsü verilmekte iyi
sıfatlar belirtilmekte, dünya ve ahirette kurtuluşa ermenin başarıya ulaşmanın
sebepleri sıralanmaktadır. 298
Allah (c.c) dünyada iken kendisinde bu vasıfları taşıyan kimseleri cennetle

mükâfatlandıracağını vaadediyor. Kendisi uğrunda atılan her adımın karşılığını zayi
etmeyeceğini ifade eden Allah, mü'minlere karşılık olarak cenneti veriyor. Allah'ın
vaadine ulaşabilmenin yegâne şartı, O'nun rızasını gözeterek bu dünyada iken ona
göre hayatı düzenlemektir.
Allah (c.c) “Gerçekten mü'minler kurtuluşa ermişlerdir. Onlar

299
namazlarında huşu içindedirler.” buyurmak suretiyle namazın kurtuluş vesilesi
olduğunu bize anlatıyor.
295
296
Râzi, a.g.e., Terc. c. 12, s. 196.
297
Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, Terc: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İşaret yay. İstanbul, 1999,
c. 1, s. 383.
298
299
Mü’minun, 23 / 1-2.
57
Namazlarını ikame edenler, namazı kendilerinden ayrılmaz bir sıfat olarak
kabul edenlerdir. Rükû ve secdeyi kendilerini diğerlerinden ayıran mümeyyiz bir
vasıf olarak kabullenenlerdir. Bu ikisi ile namaz kılanla kılmayan arasındaki
fark ortaya çıkar. Kıyam Allah için gösterilen tevazuun ilk basamağı rükû ortası,
secde ise son basamağıdır. Bundan dolayı namaz kılmaktan maksadın alabildiğine
huşu, huzu ve ta'zim gösterme olduğuna dikkat çekmek üzere huşunun ve
kulluğun nihai noktasına delalet ettikleri için rükû ve secde ayetlerde
zikredilmiştir. 300
Namaz Allah'a verilen ahdin ve anlaşmanın açığa vurulması ve

belirtilmesidir. Namaz tam ve mükemmel olarak Allah'a yönelmenin ve
bağlanmanın ifadesidir. Mü'minin hayatının referansıdır. Namazını hayatı için
referans kılabilen bir mü'min Allah'a taatten uzaklaşıpta isyana gidemez. Kişiyi
kötülükten uzaklaştırıp, iyiliğe sevkeden bir namaz mü'min için cennetin
anahtarıdır. Namaz mü'mini bu dünyada iken kötülüklerden alıkoyduğu için
cennete girmesine vesiledir.
Allah (c.c) "Kitaptan sana vahyolunanı oku ve namazı kıl. Şüphesiz

namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkor. Allah'ı anmak en büyük şeydir.
301
Allah ne yaptığınızı bilir.” buyurmak suretiyle namazın yaşamı etkileyen ve
hayata yön veren bir namaz olması gerekliliğini vurguluyor.
B. CENNETLİKLERE VAADEDİLEN MÜKÂFATLAR

Allah (c.c) Kur’an-ı Kerim’inde cennetliklerin özelliklerini açıkladığı gibi,
cennete gireceklere vereceği mükâfatları bu dünyadaki nimetlere benzetmek
suretiyle açıklayarak insanları cennete özendiriyor. Cennette bu dünyadakilerle
kıyaslanmayacak ölçülerde mükâfatların olduğunu ayet-i kerimelerden”302 ve
hadis-i şeriflerden 303 öğreniyoruz.
Ayet-i Kerimelerden birkaç tanesini inceleyecek olursak, cennet
nimetlerinin daha iyi anlaşılması mümkün olur.
300
Râzi, a.g.e., Terc. c. 12, s. 198.
301
Ankebut, 29 / 45.
302
Zuhruf, 43 / 68-68; Yasin, 36 / 55-58; Tur, 52 / 22-23; Nisa, 4 / 57.
303
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, Hadis no: 2-5, 2824-2825, c.11, s.232.
58
“Şüphesiz Allah'tan korkanlar güvenli bir makamdadırlar. Bahçeler
içinde pınarlar başında. İpek ve atlas giysiler giyerek karşılıklı otururlar. İşte
böylecedir. Onları iri siyah gözlü hurilerle evlendiririz. Orada güven içinde
her türlü meyveyi isteyebilirler. Orada ilk ölümden başka bir ölüm
tatmazlar….” 304
“Allah'tan korkanlara vaad olunan cennetin özelliği şöyledir; orada
tadı ve kokusu bozulmamış sudan ırmaklar, tadı değişmeyen sütten ırmaklar,
içenlere lezzet veren şaraptan ırmaklar ve süzme baldan ırmaklar vardır.
Onlar için orada her türlü meyve mevcut olup, Rablerinden bağışlanma
vardır. Hiç bu cennetlikler, cehennemde o ebedi kalan ve bağırsaklarını
paramparça edecek bir kaynar su içirilen kimseler gibi olur mu?” 305
“Şüphesiz iyiler cennettedirler; koltuklar üzerinde etrafı seyrederler.

Onları yüzlerindeki nimet sevincinden tanırsın. Onlara mühürlü saf bir
şaraptan içirilir. İçiminin sonunda misk kokusu bırakır. İşte rağbet
306
gösterenler böyle bir şeye rağbet göstersinler.”
Ayet-i kerimelerde açıkça görüldüğü üzere cennet insanların her istediği

şeyle donatılmış yüce bir mükâfat yeridir. Resûlullah (s.a.v)'in dilinden cennet
mükâfatlarını daha açık ve seçik olarak görmekteyiz. Hz. Peygamber âlemlere
rahmet olarak ve müjdeleyici bir peygamber olarak gönderilmesi hasebiyle cennet
mükâfatlarını mü’minlere müjdelemek suretiyle cenneti özendirmiştir. Burada
Resûlullah (s.a.v) Efendimizin birkaç hadis-i şerifini zikrederek cennetin
mükâfatını O'nun dilinden anlatmaya çalışacağız.
1 - Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu: “Allah Teala; Ben salih kullarım için
hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın duymadığı, hiçbir insanın hatır ve hayal
edemediği nimetler hazırladım” 307 buyurdu.
2- Resûlullah (s.a.v): “Cennete i l k girecek kimselerin yüzleri dolunay

gibi parlak olacak. Onların ardından cennete gireceklerin yüzleri gökyüzündeki
en parlak yıldız gibi aydınlık olacak. Orada insanlar ne küçük ne büyük abdest
304
Duhan, 44 / 51 -56.
305
Muhammed, 47 / 15.
306
307
Müslim, a.g.e., Terc. Kütabu’l-Cennet, Hadis no: 2, 2824, c.11, s.232.
59
bozarlar ne de tükürüp sümkürürler. Onların tarakları altındandır. Kokuları misk
gibidir. Buhurdanlıklarında tüten hoş koku, cennetin hoş kokulu ağacındandır.
Eşleri hurilerdir. Cennetliklerin hepsi de babaları Âdem’in şeklinde yaratılmış
olup, boyları altmış arşındır.” 308 buyurmuştur.
3- Resûlullah (s.a.v) “Onların cennetteki kapıları altındandır. Orada terleri

misk gibi güzel kokacaktır. Orada her birine baldırının iliği etinin üstünden
görünecek kadar güzel ikişer kadın verilecektir. Onların kalpleri tek bir adamın
kalbi gibi aynı duyguları taşıdığından, aralarında ne anlaşmazlık ne de çekişme
meydana gelecektir. Akşam sabah Allah Teala'yı uluhuyyetine yakışmayan
sıfatlardan tenzih edeceklerdir.” 309 buyuruyor.
4- Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu. “Musa (a.s) Rabbine;

- Cennetliklerin en aşağı derecesi nedir?
diye sordu. Allah ( c.c ) ;
- O, cennetliklere cennete girdikten sonra çıkagelen bir adamın derecesi
olup, kendisine cennete gir denilir. O da;
-Ya Rabbi, herkes yerine yerleşmiş ve alacağını almışken, ben nereye

gideceğim der. Ona;
- Sana dünya hükümdarlarından birinin mülkü kadar yer verilse, razı olur
musun? diye sorulur. O da;
- Razıyım ya Rabbi der. Allah Teala ona;
- İşte öyle bir mülk senindir. Bir o kadar daha, bir o kadar daha, bir o
kadar daha, bir o kadar daha buyurur. Beşincisinde o adam;
- Razı oldum ya Rabbi der. Allah Teala ona;
- İşte bu kadar şey hep senindir. Onun on misli de senindir. Bir de neyi
arzu ediyorsan, gözün neden hoşlanıyorsa hepsi senindir buyurunca adam;
- Razı oldum ya Rabbi diyecek. Sonra Musa ( a.s );
- Ya Rabbi! Cennetliklerin en üstün derecesi nedir? diye sordu. Allah Teala
şöyle buyurdu; Onlar benim seçtiğim kullardır. Onların keramet fidanlarını
308
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 6, Hadis no: 15, c.11, s.241.
309
60
kudret elimle ben dikip mühür altına aldım. Onlara hazırladığım nimetleri ne bir
göz görmüş ne bir kulak duymuş, ne de bir kimsenin hatır ve hayalinden
geçmiştir.Allah’ın kitabında bunun delili ise “hiç kimse onları memnun etmek için
kendilerine neler gizlendiğini bilemez”310 ayeti kerimesidir.311
5- Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur. "Ben cehennemden en son

çıkacak kimseyi biliyorum. O adam cehennemden emekleye emekleye çıkar.
Allah Teala ona;
—Haydi git cennete gir buyurur. Adam cennete gider, fakat ona cennet
doluymuş gibi gelir. Geri dönüp Allah Teala'ya;
-Ya Rabbi cennet ağzına kadar dolmuş der. Allah Teala ona;
-Git cennete gir buyurur. Tekrar oraya gider. Yine cennetin dolu olduğunu
zanneder. Bir daha geri dönüp Allah Teala'ya;
-Ya Rabbi orası dopdolu der. Allah Teala ona yine;
-Git cennete gir, orada senin dünya kadar ve dünyanın on misli yerin var.
buyurur. O adam;
-Ya Rabbi sen kainatın hükümdarı olduğun halde benimle alay mı

ediyorsun? der.
Hadisin ravisi İbn Mesud şöyle dedi; Resûlullah (s.a.v) in gerideki dişleri
belirinceye kadar tebessüm ettiğini gördüm. Sonra şöyle buyurdu; İşte
cennetliklerin en aşağı seviyesinde bulunan adamın derecesi budur.” 312
6- Resûlullah (s.a.v) "Şüphesiz mü'min için cennette içi boş bir tek inciden
altmış mil uzunluğunda bir çadır vardır. Orada mü'minin gidip ziyaret ettiği
aileleri vardır. Fakat bu aileler birbirini görmezler.” 313 buyurmuştur.
7- Resûlullah (s.a.v) şöyle buyurdu: “Cennetten herhangi birinizin bir yay

kadar yeri, yahut bir deynek yeri yani kamçısı kadar bir yer, dünyadan ve dünyadaki
310
Secde, 32 / 17.
311
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-İman, bab 84, Hadis no: 312 / 189, c.2, s.184.
312
313
61
şeylerin hepsinden hayırlıdır.” 314
8- Resûlullah (s.a.v) “Cennette, cennetliklerin her hafta gittikleri bir çarşı

vardır. Orada yüzlerine ve elbiselerine cennet kokuları üfleyen bir kuzey rüzgârı
eser. Böylece de güzellikleri daha artar. Eskisinden daha güzel ve yakışıklı olarak
eşlerinin yanına döndükleri zaman aileleri onlara;
-Vallahi güzelliğinize güzellik katılmış derler. Onlar da;

-Vallahi yanınızdan ayrılalı beri siz de daha bir güzel olmuşsunuz derler.”
315
buyurmuştur.
9- Resûlullah (s.a.v) “Cennetlikler cennete girince bir kimse şöyle

seslenir; Siz cennette ebediyyen yaşayacak, hiç ölmeyeceksiniz. Hep sağlıklı
olacak, hiç hastalanmayacaksınız. Hep genç kalacak, hiç yaşlanmayacaksınız.
Hep nimet ve mutluluk içinde yaşayacak hiç keder ve sıkıntı çekmeyeceksiniz.”
316
buyurmuştur.
Sonuç olarak diyebiliriz ki; Cennetlikler için cennette kurtuluş ve esenlik

vardır. Cennetlere yerleşecekler ve orada meyvelerden, üzümlerden, göğüsleri
daha yeni tomurcuklanmış körpe kadınlardan, lezzetli içeceklerden
faydalanacaklardır. Bunlar, onlara Allah'tan bir lütuf olarak dünyada yaptıklarının
317
karşılığıdır. Dünyada iken Allah'ın yolunu seçmenin mükâfatı aklın
ermeyeceği derecede fazladır, işte bu kadar mükâfatı elde etmek için Allah'ı
Rab tanıyan kimse i l e bu dünyanın oyun ve eğlencesine dalarak üç günlük
dünyayı tercih edip, Allah ve Resûlüne sırt çevirenleri Allah asla eşit tutma-
yacaktır. Herkes dünyada iken yapmış olduğu zerre miktarınca amelinin
318
karşılığını mutlaka bulacaktır. Kur’an’da cennetliklerin ulaşabilecekleri zevklerin
ve güzelliklerin en büyüklerinden birisi Allah’ı görmeleridir. Şimdiye kadar
zikrettiğimiz Cennet nimetlerinden ayrılan yönü, diğerlerinin maddi bir zevk olmasına
karşın bunun manevi boyutunun olmasıdır. Bu konu İslam litaretüründe Allah’ın
görülmesi manasında “Ru’yetullah” konusu olarak bilinmektedir. Allah’ın görülmesi
314
Buhari, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, 56; Hadis no: 6 / 13, c.6, s.2644.
315
316
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 8, Hadis no: 22 / 2837, c. 11, s.246.
317
318
Zilzal, 99 / 7-8.
62
olayı genel itibariyle kabul edilmesine rağmen bunun imkânsızlığını savunanlar da
çıkmıştır. 319
C. CENNETLİK OLDUKLARI DÜNYADA İKEN

BİLDİRİLENLER
İnsanlığın görüp görebileceği en büyük insanlar, peygamberlerdir.
Peygamberlerin imamı ise Hz. Muhammed (s.a.v)’dir. insanlığın onlardan sonraki
büyükleri ise Hz. Peygamber (s.a.v)’in arkadaşlığıyla ayrıcalık kazanmış sahabe
efendilerimizdir. Sahabenin de en seçkin tabakası yaşarlarken Hz. Peygamber
(s.a.v) in cennetle müjdeledikleridir. Onların cennetle müjdelenmesine sebep olan
pek çok davranışları vardır: Allah yolunda şehit olmaları, hicrette önde olmaları,
Kur’an’a sahip çıkmaları, samimiyetleri, dünyaya boyun eğmeyişleri ve asil
insanlar olmaları gibi cennet ehlinin amellerini yaşamalarıdır. Burada, herbir
sahabenin hayatını anlatmaktan ziyade öne çıkan önemli özelliklerini kısaca
zikredeceğiz. Hz. Peygamber bazı Müslümanlara bu dünyada iken cennetlik
olduğunu söylemiştir. Bunlardan meşhur olanı on kişidir.
Aşere-i Mübeşşere, cennetle müjdelenen on kişi manasına gelip,

Peygamberimiz (s.a.v) zamanında yaşayıp O'na iman ederek Allah'a kulluğu zirve
noktada gerçekleştiren on kişidir. Bu kimseler Allah ve Resûlünün emir ve
yasaklarına harfiyyen uydukları için daha bu dünyada iken Allah tarafından
Resûlullah (s.a.v) vasıtasıyla cennetle müjdelenen kimselerdir. Onları cennetle
müjdelenmeye ve Allah'ın övgüsüne layık olmaya sebep kılan onların Allah ve
Resûlüne tam bir teslimiyet içinde teslim olmalarıdır.
1. Hz Ebu Bekir
Hz. Muhammed (s.a.v)’in, İslam’ı tebliğe başlamasından sonra ilk iman

eden hür erkeklerin, raşit halifelerin ve aşere-i mübeşşerinin ilkidir.
Kur'an-ı Kerim’de Tevbe Süresinin 40.ayeti kerimesinde şöyle

bahsedilmektedir. “Eğer siz Muhammed'e yardım etmezseniz, Allah O'na yardım
319
Ru’yetullah konusunda geniş bilgi için bkz., Talat Koçyiğit, Kur’an ve Hadiste Ru’yet Meselesi,
A.Ü.İ.F. yay. Ankara, 1974
63
etmiştir. Hani kâfirler O'nu iki kişiden biri olarak Mekke'den çıkardıklarında,
ikisi de mağarada iken arkadaşı Ebu Bekir'e 'üzülme Allah bizimledir'
diyordu. Allah da O'na güven vermiş, görmediğiniz bir ordu ile O'nu
desteklemiş ve kâfirlerin sözünü mağlup etmiştir. Allah'ın sözü ise her zaman
galiptir, yücedir. Çünkü Allah güçlüdür, hakimdir.” 320
Osman b. Aftan, Zübeyr b. Avvam, Abdurrahman b. Avf, O'nun vesilesi

ile Müslüman olmuşlardır. Mekke döneminde Kureyşli müşriklerin ağır işkencelerine
maruz kalan Müslüman köleleri erkek, kadın, zayıf ve güçsüz pek çok kimseyi
efendilerine büyük paralar ödeyerek satın alıp azad etmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v)'e
kayınbaba olabilme şerefine nail olan sahabilerden biridir. İslam tarihinde halife
tabirinin ilk defa kendisi için kullanılan bir sahabîdir. 321
Hz Peygamberin dili ile Hz. Ebu Bekir;
Allah Resûlü “kıyamet gününde insan en çok yapmış olduğu amelle çağrılır
şayet namaz en üstün ise namaz ile çağrılır. Oruç en üstün ise oruç ile çağrılır,
cihad ise cihad ile çağrılır. Sonra cennet kapılarından reyyan denilen oruçluların
çağrıldığı kapıya gelir.” buyurdu.
Hz. Ebu Bekir (r.a) :
— Ya Resûlullah! Orada iki amel ile çağrılan biri var mı? diye sordu
— Evet, senin bunlardan birisi olacağını ümit ediyorum.322
Allah Resülü (s.a.v) buyuruyor:
“İnsanlardan dost tutmuş olsaydım muhakkak ki Ebu Bekir’i dost tutardım

sizin kardeşiniz Allah’ın dostudur.323”
Peygamberimize sordular :
Ya Resûlullah insanlar içinde size en sevimli olan kimdir? Peygamberimiz

cevap verdi : Aişe’dir. Erkeklerden kimdir? dediler. Onun babasıdır. 324
320
Tevbe, 9 / 40.
321
Fayda, Mustafa, D.İ.A., c. 10, s. 101.
322
Müslim, a.g.e., Terc.Kitabu’z-Zekat bab 27, Hadis no: 85 / 1027, c.5, s.411.
323
Müslim, a.g.e., Terc.Kitabu Fedailü’s-Sahabe, bab 1, Hadis no: 6, c.10, s.210.
324
Müslim, a.g.e., Terc.Kitabu Fedailü’s-Sahabe, bab 1, Hadis no: 8 / 2384, c.10, s.212.
64
Pegamberimiz (s.a.v), Hz. Ebu Bekir’e “sen benim kevser havuzu ve
mağara arkadaşımsın”325 buyurdu. Birgün peygamberimiz mescidde otururken Hz.
Ebu Bekir ve Hz. Ömer içeriye girdi. Resûlullah (s.a.v) onları görünce şöyle
buyurdu. “Beni sizinle kuvvetlendiren Allah’a hamd olsun”
Peygamber (s.a.v) bir defasında Ebu Bekir,Ömer ve Osman ile birlikte

Uhud dağına çıkmıştı.Orada bulundukları sırada dağ onları salladı.Bunun üzerine
peygaber:”Ey Uhud sabit ol.Bil ki senin üzerinde bir peygamber,.bir sıddik, iki de
şehit bulunuyor”326 buyurdu.
2. Hz. Ömer
Yapmış olduğu uygulamalarla 14 asırdır tüm inananları etkileyen Hz.

Ömer’in en büyük özelliği tevafukatıdır. Bu kendi beyanına göre 3, İbn Hacer’e
göre 15, İmam Suyuti’nin tahkikine göre ise 21 defa Hz. Ömer’in düşüncesi
istikametinde ayeti kerimelerin nüzul etmesi demektir327. Rabbani hükme muvafık
düşen Hz. Ömer’in görüşlerinden bazıları şunlardır:
1. Peygamber hanımlarının kıskançlık adına birleşmeleri üzerine

“onun rabbi sizleri boşar ve sizden daha hayırlı zevcelerle
değiştirir.” 328 demesi ve aynı çizgide ayetin329 gelmesi
2. Bedir Esirlerine ne yapılacağı hakkında istişare esnasında arz ettiği

görüşü 330
3. Meşhur münafık Abdullah b. Übeyy b. Selül üzerine Hz.

Peygamberin cenaze namazını kılmamasını istemesi 331
4. İçki hakkında kesin ve net bir hükmün gelmesini istemesi 332
5. İfk hadisesinde kendisi ile istişare eden Hz. Peygambere bunun bir
iftira olduğunu söylemesi ve aynı ifadelerle ayetin nüzulu333
325
Tirmizi, a.g.e., Terc.Menakıb, bab 37, Hadis no: 3914, c.6, s.232.
326
Buhari, a.g.e., Terc.Kitabu Fedaili Ashabu’n-Nebi 62; Hadis no: 5 / 24, c.7, s.3436.
327
Kurucan-Ahmet, Mercan, Zühtü,Cennetle Müjdelenen On Sahabi, Feza Yay. İstanbul-2001, s.114.
328
Buhari, a.g.e., Terc. Salat 7; Hadis no: 32 / 52, c.1, s.490.
329
Tahrim, 66 / 5.
330
Enfal, 8 / 67.
331
Tevbe, 9 / 84.
332
Maide, 5 / 90.
333
Nur, 24 / 16.
65
6. Hz. Peygamberin hükmüne razı olmayan kişiyi öldürmesi bunun
üzerine Hz. Ömer’in haklılığına delalet ayetin inmesi 334
7. Cebraile “bizim düşmanımızdır.” Diyen Yahudilere karşı Hz.

Ömer’in söylediği aynı sözlerle ayetin nazil olması 335
Hz. Peygamberin dili İle Hz. Ömer;
Ömer ( r.a ) bütün meselelere karşı net ve tavizsiz tavır koyan sahabilerin
başında yer almaktadır. Resûlullah (s.a.v), O'nun için “Sizden önce geçen
ümmetlerde bazen ilham sahipleri bulunurdu. Eğer benim ümmetimde onlardan
biri bulunursa Ömer onlardandır.” 336 buyurdu.
“Güneş Ömer’den daha hayırlı biri üzerine doğup doğmamıştır.337 ”
“Allah hakkı Ömer’in diline ve kalbine koydu.338”
“Benden sonra Peygamber olsaydı bu Ömer olurdu.339”
3. Hz Osman
Resûlullah (s.a.v)'ın iki kızı ile evlendiği için “Zinnureyn” lakabıyla ün

340
salan tek sahabidir. Hanımı Rukiyye hasta olduğu için Bedir Savaşında
bulunmamakla birlikte Resûllullah O'nu Bedir'e katılanlardan saymış ve
ganimetten O'na da pay ayırmıştır. Hz. Osman, Hz. Ebu Bekir'e ilk biat
edenlerdendir. Ebu Bekir ( r.a ) halifeliği boyunca ümmetin işlerini idare
hususunda O'nunla istişarede bulunurdu. Ebu Bekir ( r.a )'in yazdırdığı Hz.
Ömer'in halife atanmasına dair belgeyi, Osman ( r.a ) kaleme almıştır. Hayatta
iken cennetle müjdelenebilen on kişiden birisi olma şerefine nail olmuştur. Ebu
Hureyre şöyle der: “Osman ( r.a ), Resûlullah'tan cenneti iki defa satın almıştır.
Biri Rume Kuyusu ile Ceyşul-Usre ( Tebuk Ordusu )'yi teçhizi iledir. 341
Hz. Peygamberin Dili ile Hz. Osman;
334
Nisa, 4 / 65.
335
Bakara, 2 / 99.
336
Müslim, a.g.e., Terc.Kitabu Fedailü’s-sahabe, bab 2, Hadis no: 23 / 2398, c.10, s.231.
337
Tirmizi, a.g.e., Terc. Menakıb bab 48, Hadis no: 3929, c.6, s.242.
338
Ebu Davud, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Harac bab 18, Hadis no: 2961, c.3, s.775.
339
Tirmizi, a.g.e., Terc. Menakıb bab 49, Hadis no: 3931, c.6, s.243.
340
İbn Sâd, Tabakâtü’l-Kübra, Şâb Matbaası, Beyrut, 1970, c. 1, s. 207.
341
İbnü’l-Esir, Üsdü’l-Gâbe fi Ma’rifeti’s-Sahabe, Şâb Matbaası, Beyrut, 1970, c.3, s. 586.
66
Hz Peygamberin, Hz Osman hakkında onun değer ve kıymetine işaret eden,
dünya ve ahiretteki yerini gösteren ve bunlarla Hz. Osman’ın Allah Resulü
yanındaki kıymetini aktarmak istiyoruz.
Hz. Aişe anlatıyor:
“Resûlullah (s.a.v), benim evimde iki uyluğunu yahut iki baldırını açmış
olarak yatıyordu. Derken Ebu Bekir içeri girmek için izin istedi. Resûlullah
bulunduğu bu hal üzere iken ona içeri girme izni verdi. Ve onunla bir müddet
konuştu. Sonra Ömer izin istedi kendisi yine o hal üzere iken Ömer’e de içeri
girme izni verdi. Onunla da konuştu, sonra Osman izin istedi. Bunun üzerine
Resûlullah oturdu ve elbisesini düzeltti. Akabinde Osman içeri girdi ve Resûlullah
ile konuştu.” Dışarı çıktığı zaman Hz. Aişe Resûlullah’a hitaben; Ebu Bekir içeri
girdi fakat onun için ferahlanmadın ve ona aldırmadın. Sonra Ömer girdi onun
içinde ferahlanmadın onun girişinden dolayı da derlenip toparlanmadın. Sonra
Osman girdi hemen oturdun ve elbiseni düzelttin (baldırını örttün) dedi.
Resûlullah : “Kendisinden meleklerin haya etmekte olduğu bir kimseden ben haya
etmeyeyim mi?” buyurdu.342
Ebu Musa el-Eşari anlatıyor:
“Resûlullah (s.a.v) Medine bostanlarından bir bostan içinde bulunduğu

esnada bir yere dayanmış, beraberindeki bir değneği su ile çamur arasında
dikmeye uğraşır bir halde iken bir kimse kapının açılmasını istedi. Resûlullah: “aç
kapıyı ve geleni cennetle müjdele” buyurdu. Bir de baktım ki gelen Ebu Bekir’dir.
Ona kapıyı açtım ve kendisini cennetle müjdeledim. Sonra başka bir kimse daha
kapının açılmasını istedi. Resûlullah yine “kapıyı aç ve o gelen kimseyi cennetle
müjdele” buyurdu. Ben kapıya gittim orada Ömer ile karşılaştım. Ömer’e kapıyı
açtım ve kendisini cennetle müjdeledim. Sonra bir insan daha kapının açılmasını
istedi. Bu sefer peygamber oturdu ve yine “kapıyı aç ve onu meydana gelecek bela
ve imtihanlara karşı cennetle müjdele” buyurdu. Ben kapıyı açmaya gittim ve
orada Osman ile karşılaştım. Kapıyı açtım da kendisini cennetle müjdeledim ve
Peygamberin söylediği sözü söyledim. Bunun üzerine Hz. Osman: “Ey Allah’ım!
342
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu Fedailü’s-Sahabe bab 3, Hadis no: 26 / 2401, c.10, s.235.
67
Bana sabır ihsan et” dedi. Yahut da “Kendinden yardım istenecek ancak Allah’tır.
” dedi.343 ”
“Cennette her peygamberin bir arkadaşı olur.Orada benim arkadaşım da

Osman bin Affandır.” 344
4. Hz. Ali
İslam tarihinin en yüce kıymetlerinden birisi Hz. Ali’dir. Hz. Peygamberin

hane-i saadetinde yetişmesi Hz. Fatıma ile evlilikte bulunması ona ait özellikler
arasındadır. Hz. Peygambere kâtiplik ve vahy kâtipliği yapmış, Hudeybiye Antlaşmasını
da o yazmıştır. İlk üç halife döneminde hiçbir görevde bulunmamıştır, savaşlara da
katılmamıştır. Halifeler fıkhi meselelerde hep kendisine müracaat etmişlerdir. Hz.
Peygamber Tebük Seferine giderken, Ali'yi Medine'de yerine vekil olarak bırakmış,
fakat O'nun kadınlarla ve çocuklarla kalıp savaşa katılmamaktan dolayı şikâyetçi
olduğunu görünce; “Harun'un Musa'ya yakınlığı ne ise senin de bana yakınlığın öyledir.
345
Yalnız benden sonra peygamber gelmeyecek.” buyurmuştur. Hz. Peygamer’in
vefatından sonra Hz. Ali’nin, gerek üç halife dönemindeki tavır ve davranışları
gerekse kendi hilafeti döneminde cereyan eden olayların bütünü, islam tarihinin
şekillenmesinde çok önemli bir rol oynamıştır. O her zaman hak ve hakikatin
yanında yerini alan, şeceati, ilmi, fazileti, Allah Resulune herkesten çok
yakınlılığı ve Allah ile irtibatı, gibi hasletleri ile bugün her müslüman için
numunei imtisal olmuş ve kıyamete kadarda olmaya devam edecektir. Uzun söze
ne hacet elbette onu en iyi tanıyanlar faziletini en iyi idrak edenler muasır olduğu
insanlardır. Hz. Ali’yi onlardan dinleyelim:346
İbn Abbas Anlatıyor:
“Ali’ye Allah rahmet etsin. Allah’a yemin ederim ki o hidayet sancağı idi.
Takva denizi, akıl küpü ve zarafet abidesiydi, gecenin karanlığında şeref
aydınlığıydı. En yüce hedefe çağırır, en eski şeyleri bildirir, tevil yapabilir, öğüt
verirdi. İslam’ın insanlara hidayeti gösteren emirlerine bağlıydı. Zulmü ve eziyeti
terk etmişti şüpheli yollardan ayrılırdı. İman ve takva sahiplerinin en hayırlısıydı,
343
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu Fedailü’s-Sahabe bab 3, Hadis no: 28 / 2403, c.10, s.237.
344
İbn Mace, a.g.e., Terc. Mukaddime bab 11, Hadis no: 109, c.1, s.183.
345
Buhari, a.g.e., Terc. Kitabu Fedaili Ashabu’n-Nebi, Hadis no: 62; 9, c.7, s.3467.
346
Kurucan- Mercan, a.g.e., s.219.
68
peygamberimizin gömlek ve cübbesini giyenlerin en hayırlısı idi. Peygamberler ve
Hz. Muhammed (s.a.v) hariç dünyanın en büyük hatibiydi. Kadınların en
hayırlısının kocası, Peygamber torunun babasıydı. Gözlerim onun gibisini görmedi
kıyamete ve mahşere kadar da görmeyecek. ”
Dırar b. Damre ise Hz. Muaviye’ye Hz Ali’yi şöyle anlatır : “Ali gayesi
büyük çok kabiliyetli birisi idi. Kesin konuşur adil hüküm verirdi. İlimle doluydu.
Bütün konuştukları hikmetti. Dünya ve dünya gösterişinden uzaktı, geceyi ve
karanlığı dost edinirdi çok gözyaşı döker derin derin düşünürdü. Önce kendi
nefsine nasihat ederdi. ”
İçimizden biri gibiydi. Kendisinin bize yakınlığına bize yaklaşmasına

rağmen heybetinden dolayı onunla konuşamazdık dindarlara hürmet eder fakirleri
severdi. Hiçbir kuvvetin kendisini haktan ayırmayacağını bilirdi. Bunun üzerine
başta Muaviye olmak üzere oradaki herkes ağlıyordu. Muaviye Dırar’a “Onu ne
kadar seviyorsun” diye sordu. Dırar cevap verdi. “Kucağındaki bir tek yavrusu
boğazlandığında gözyaşı kesilmeyen üzüntüsü dinmeyen bir ana gibi” dedi. 347
5. Hz. Sa'd b.Ebi Vakkas
İlk iman edenlerden birisidir. Rivayetlere göre, İslam’ı üçüncü kabul eden
kimsedir. Sa'd, ( r.a ) Müslüman olduğu gün, henüz namazın farz kılınmamış
olduğunu ve o zaman 17 yaşında bulunduğunu söylemektedir. 348
Sa'd'ın Müslüman olduğunu öğrenen annesi, buna çok üzülmüş ve oğlunu

atalarının dinine döndürebilmek için, çareler aramaya başlamıştı. Sa'd'a eğer
girdiği dinden dönmezse, yemeyip içmeyeceğine dair yemin etmişti. Sa'd,
annesine bunu yapmamasını söyledi. Yeminini u ygulamaya ko yan annesi,
açlık ve susuzluktan bayılmıştı. Ayıldığında Sa'd ona, "senin bin tane canın
olsa ve bunları bir bir versen, ben yinede dinimden dönmeyeceğim ” demişti.
O'nun kararlılığını gören annesi, yemininden vazgeçmek zorunda kaldı.”
Uhud'da büyük hizmet görmüş ve tek başına bin ok attığı rivayet edilir.
Resûlullah (s.a.v) in vefatından sonra, Ebu Bekir ( r.a )'e biat eden Sa'd, Hz.
Ömer döneminde aktif olarak devlet idaresinde görevler almıştır. Hz. Osman
347
Kurucan- Mercan ,a.g.e., s. 255-256.
348
İbn Sâd, a.g.e., c. 3, s. 139.
69
( r.a )'ın şehit edilişi i l e başlayan fitne ve ihtilaflardan tamamen uzak kalmaya
gayret etmiştir. Müslümanlar arasında kan dökülmesinden çok rahatsız oluyor ve
taraflardan kendisine gelen teklifleri geri çeviriyordu. Sade bir hayat yaşamak
O'nun tek arzusuydu. 349
6. Hz. Abdurrahman b. Avf
Fil vakasından on yıl kadar sonra, Mekke'de dünyaya gelmiştir. Cahiliyye

döneminde Abdü'l-Kâbe olan adı, Müslüman olunca Hz. Peygamber tarafından,
Abdurrahman olarak değiştirilmiştir. Cahiliyye devrinde, içki içmeyen ve güzel
ahlaka sahip biri olarak tanınan birisidir. İlk sekiz Müslümandan birisi olup,
Mekke müşriklerinin baskı ve işkencesi yüzünden önce Habeşistan'a sonra da
Medine'ye hicret etti.
Abdurrahman b. Avf, Hz. Peygamber (s.a.v)’le bütün savaşlara katıldı. Uhud

savaşında yirmiden fazla yara aldı, hatta ayağındaki yaralar sebebiyle topal kaldı.
Tebük seferi sırasında, Müslümanlara imamlık ettiği bir namaza Hz. Peygamber
(sav) cemaat olarak katıldı. Hz. Peygamber'i kabre indiren dört sahabiden
birisidir.
Cahiliyye döneminde ve İslam devrinde ticaretle meşgul olarak, büyük

servet kazanmış, servetini Allah yolunda harcamıştır. 500 deve yükü tutan büyük
bir kervanı, bir defada bağışlayacak, ayrıca bir günde 30 köleyi azad edecek
derecede cömert bir sahabiydi.75 yaşlarında Medine'de vefat etti, cenaze
namazım da Hz. Osman kıldırdı. 350
7. Hz. Ebu Ubeyde b.Cerrah
Hicretten 40 yıl önce Mekke'de doğmuştur. Cahiliyye devrinde Mekke'de

okuma yazma bilen birkaç kişiden birisidir.
Hz. Ebu Bekir vasıtasıyla, Müslüman olan Ebu Ubeyde, Hz. Peygamberle
bütün gazvelere iştirak etmiştir. Aralarında Ebu Bekir ve Ömer'in de bulunduğu
bazı sahabiler, Ebu Ubeyde'ye halife olarak biat etmek istemişler fakat O, bu
göreve Hz. Ebu Bekir'in daha layık olduğunu söyleyerek teklifi reddetmiştir.
349
Tellioğlu Ömer, Ş.İ.A., c. 5, s. 304
350
Önkal, Ahmet, D.İ.A., c. 1, s. 157.
70
Kur'an-ı ezberleyen sahabilerden biri olan Ebu Ubeyde, hayatı savaşlarda
geçtiği için Hz. Peygamber'den sadece, 15 hadis rivayet edebilmiştir.
Ebu Ubeyde, "Taunu Amvas" diye meşhur olan ve birçok sahabinin ölümüne
yol açan vebaya yakalanarak Beysan'a bağlı Amtah köyünde vefat etti ve oraya
defnedildi. 351
8. Hz. Talha b. Ubeydullah
Cennet'le müjdelenen on sahabiden, İslam'a giren ilk sekiz kişiden

ve Hz. Ebu Bekir aracılığı ile Müslüman olan beş kişiden ve ashabı şûrâdan
birisidir. 352
Müşriklerin eziyetlerine maruz kalmış ama asla davasından
vazgeçmemiştir. İslam'ın azılı düşmanlarından Nevfel b. Huveylid, Talha'nın
Müslüman olduğunu duyunca, Ebu Bekir'le O'nu bir iple bağlamış, uzun süre
iplerini çözmemiş ve Teymoğulları bu duruma seyirci kalmışlardır. 353
Talha Bedir savaşına iştirak etmemesine rağmen Resûlüllah (s.a.v) kendine

ganimetten pay vermiştir. Zevcelerinden dört tanesi ResûlüIIah (sav)'in
zevcelerinin kız kardeşleriydi. Ashabın zenginlerindendi. Zengin olduğu kadar da
cömertti. Cömertliği sebebiyle kendisine "el-fayyad" denirdi.” 354
9. Hz. Zübeyr b. Avvam
Hz. Peygamber (s.a.v)'in dostu ve havarisi aynı zamanda halası Safiye Binti
Abdülmuttalib'in oğludur. Hz. Ömer'in görevlendirdiği ashab-ı şuradandır. Hz.
Ebu Bekir'in İslam’a girmesinden kısa süre sonra Müslüman olan ve i l k
Müslümanların dördüncü veya beşincisidir.
Babası ölünce, amcası Nevfel O'nun velayetini üstlenmişti. Küçük yaşta

yetim kalan Zübeyr'i annesi çok döverdi. Bu durumlarda amcası O'nu çok
savunurdu. Ancak Zübeyr büyüyüp Müslüman olunca, amcasının O'na karşı
olan bu sevgisi öfkeye dönüştü. Öyle ki, İslam’dan dönmesi için bir hasıra
bağlayıp, asar ve ateş yakarak dumanla O'na işkence ederdi.
351
Önkal, a.g.e., c. 10 s. 249.
352
İbnü’l-Esir, a.g.e., c. 3, s. 85.
353
İbnü’l-Esir, a.g.e., c. 3, s. 86.
354
İbnü’l-Esir, a.g.e. ,c. 3, s. 85.
71
Şehit edildiğinde, 66–67 yaşlarındaydı. Cesur ve gözüpek bir Müslüman
idi. Mekke'de Allah için ilk defa kılıç çeken O'dur. Medine'ye hicret ettikten
sonra da yapılan tüm savaşlara katılmış, bütün sıkıntılı zamanlarda daima Hz.
Peygamber (s.a.v)’in yanında bulunmuştur. Savaşta gösterdiği üstün başarıdan ve
çok iyi ok attığından Allah Resûlü, O'nun için, hadi at! Anam, babam sana feda
olsun diyerek, memnuniyetini ifade etmiştir. Yine O'nun hakkında "her
peygamberin bir havarisi vardır, benimki de Zübeyr'dir” 355 buyurmuşlardır.
10. Hz. Said b. Zeyd

Künyesi Ebu'l A'ver'dir. Babası Zeyd'in kendisine telkin ettiği Hanif
dinînin bilincinde yetişmiştir. Bu sebeple Müslüman olmakta gecikmemiştir.
Bedir Savaşı hariç Rasulüllah (s.a.v) ile bütün savaşlara katılmıştır. Hz. Osman
(r.a)'ın şehid edilmesi ile başlayan fitne belasından ve kendini bilmez bazı
kimselerin ileri gelen ashaptan bazılarına, dil uzatmalarından aşırı derecede
ızdırap duymuştur,
Said, ömrünün son günlerini Akik vadisindeki çiftliğinde geçirmiş ve burada
70 yaşını geçmiş olduğu halde vefat etmiştir. Abdullah İbn Ömer, O'nun öldüğünü
öğrenince doğruca Akik vadisindeki evine gitti ve O'nun cenazesi ile ilgilendi.
Said'in cenazesi Medine'ye taşındı ve Sa'd b. Ebi Vakkas tarafından yıkandı.
Namazını İbn Ömer kıldırdı. 356
Bu bölümde Kur’an’da cennet ve cennet ehli başlığı adı altında cennet ve

cennet ehlinin özelliklerini işledik. İkinci bölümde ise Kur’an cehennem ve
cehennem ehlinin özelliklerini incelemeye çalışacağız.
355
İbn Abdil berr, el-İstiâb fi Ma’rifeti’l-Ashab, Daru Sadır, Kahire, trz, s. 165.
356
İbn Sâd, a.g.e., c. 3, s. 384.
72
İKİNCİ BÖLÜM
KUR'ANDA CEHENNEM VE CEHENNEM EHLİ
I. KUR'ANDA CEHENNEM
A.CEHENNEMİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT
OLUŞU
Ehli Sünnet inancına göre Kur’an-ı Kerim’de geçmiş zaman kipi ile ifade
edilen “Cehennem kâfirler için hazırlandı357” ve “inkar edenler için hazırlanmış
ateşten sakının”358 ayeti cehennemin şu anda var ve yaratılmış olduğunu gösterir.
Haşr’in ve cehennemdeki azabın cismani değil de ruhani olacağını iddia eden
İslam filozoflarına karşı Ehli Sünnet âlimleri, bazı Kur’an ayetlerine359
dayanarak Cehennem azabının hem ruhani hem de cismani olacağını ifade
360
etmişlerdir. Ayrıca Ehli Sünnet kelamcıları “Orada ebedi kalıcıdırlar.”
mealindeki ayetlere dayanarak, cehennem hayatının sonsuz olduğu fikrini
benimsemişlerdir 361 .
Peygamberimizin şu hadisi de cehennemin yaratılmış ve mevcut olduğuna
açıklık getirmektedir. Peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyurdu: Cenabı Allah
cenneti ve cehennemi yarattığı zaman, Cibril’e emredip; “…Cehenneme git,
oraya ve orada cehennemliklere neler hazırladığıma bak” dedi. Cebrail de gidip
cehenneme baktı ki orası birbirine giriyor. Cenabı Allah’a dönüp: “İzzetine
yemin olsun ki, orayı işiten hiç kimse oraya girmez” dedi.
Bunun üzerine cehenneme emredildi de orası şehvetlerle kuşatıldı. Cenabı
Allah tekrar: oraya dön dedi. Cebrail oraya döndü ve “izzetine yemin ederim ki,
hiç kimsenin oraya girmekten kurtulamayacağından korktum” dedi.362
İsra hadisinde de anlatıldığı gibi Resulullah (s.a.v) isra gecesinde cennet ve
cehennemi görmüştür. Bu da bize cehennemin yaratılmış olup şu anda mevcut
olduğunu göstermektedir.
357
Bakara, 2 / 24; Al’i-İmran, 3 / 131.
358
Al-i İmran, 3 / 131.
359
Nisa, 4 / 56.
360
Nisa, 4 / 169; Ahzab, 33 / 65.
361
Karaman,Fikret, a.g.e., s.88.
362
Tirmizi, a.g.e., Terc. Cennet 4 / 21.
73
Kur’an-ı Kerim’de cehennemin tasviri ile ilgili ayetler, onun yapısından
çok işleyişini yani azap türlerini konu edinmiştir. Ancak münafıkların cehennemin
363 364
en aşağı tabakasında olacağını ve cehennemin yedi kapısının bulunduğunun
ifade eden ayetlerde cehennemin yapısı hakkında bazı bilgiler verildiği
görülmektedir. 365
Cehennem ve oradaki azap şekilleri özellikle mekkî sürelerde oldukça
yoğun olarak yer almıştır. Bunların ayniyle vuku bulup bulmayacağı, kelamcılar
arasında tartışma konusu ola gelmiştir. Bazı kelamcılar Allah’ın – adaleti gereği
– vaadinden dönmeyeceği, ancak –rahmeti gereği- tehdidinden dönebileceğini;
Kur’an’daki cehennem tasvirlerinin bir kısmının caydırıcılığa yönelik ifadeler
olduğunu savunmuşlardır. 366
Bu konuda birçok ayet-i kerime ve hadis-i şerif bulunmaktadır. Cehennem
azabının hak oluşu kitap, sünnet ve icma ile sabittir. Aksini iddia etmek kişiyi
küfre götürür.
Allah Teâla Kur'an-ı Kerim’inde bu konuyu şöyle dile getiriyor; "Ey
İman edenler, kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten
koruyun. Onun başında acımasız, şiddetli, Allah'ın kendine verdiği emirlere
367
karşı gelmeyen ve daima emredildikleri şeyleri yapan melekler vardır ,
"Şüphesiz kullarım üzerinde senin bir hâkimiyetin yoktur, azgınlardan sana
uyanlar hariç Muhakkak cehennem onların hepsine vaadolunan yerdir." 368
Allah Resûlü (s.a.v)'de hadis-i şeriflerinde bu konuyu açıklamaktadır.
Rasulüllah (s.a.v): "Sizin şu yaktığınız ateş, cehennem ateşinin yetmiş cüzünden
bir cüzdür. Oradakiler; Vallahi ey Allah'ın Resûlü! Bu kadarı da (dünya ateşi
kadar da olsa) yeterlidir dediler. Resûlullah (s.a.v); o ateş bu ateşten altmışdokuz
kat daha fazla şiddetli kılındı. Cehennem ateşinin her bir katı dünya ateşinin
369
şiddeti kadardır" , ''Kıyamet gününde en basit cehennem azabına çarptırılacak
kimsenin ayaklarının altına iki kor konulurda, bunun sıcaklığından o kimsenin
363
Nisa, 4 / 145.
364
Hicr, 15 / 44.
365
366
Özsoy, Ömer- Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi), Fecr yay.
Ankara-1997, s.312.
367
Tahrim, 66 / 6.
368
Hicr, 15 / 42-43.
369
74
370
beyni kaynar" , "Ateş cehennemliklerin bazılarının topuklarına kadar ulaşır.
Bazılarının dizlerine kadar ulaşır, kiminin uyluklarına kadar ulaşır, bazılarının ise
kürek kemiklerine kadar ulaşır" 371 buyurmuşlardır.
Resûlullah (s.a.v) "Şüphesiz kıyamet gününde cehennemliklerin azabı en
hafif olanı, ayaklarının altına iki kor konulup da bu sebeple beyni kaynayan
kimsedir. Oysa o, hiç kimsenin kendinden daha fazla şiddetli azap gördüğünü
372
zannetmez. Hâlbuki kendisi cehennemliklerin azabı en hafif olanıdır”
buyurmuştur.
Cehennemin yaratılış ve varoluş sebebi, bu dünyada iken Allah'ın istediği

gibi yaşamaktan kaçınanları cezalandırmaktır. Haklı ile haksızı ortaya koymak
suretiyle haksızın yaptıklarının karşılığını görme yeri olarak cehennem seçilmiştir.
Zikrettiğimiz ayet-i kerime ve hadis-i şeriflerden de anlaşıldığı üzere, cehennem
azabı bu dünyada acı verici olan ateşle tasvir edilmek suretiyle insanların
anlayışına sunuluyor. İnsanların o azabı dikkate alarak hayatlarını düzenlemeleri
için birçok ayet-i kerimede bu azabın şekilleri bize anlatılmaktadır. Cehennem
azabının yokluğunu savunmak, dünyada yapılan her türlü kötülüğün hesabının
sorulmayacağını savunmak anlamına gelir ki, bu da haklı i l e haksızın eşit
tutulmasını ifade eder. Oysa Allah'ın adaleti, haksızın cezalandırılmasını gerekli
kılar.
B. CEHENNEM AZABININ EBEDİLİĞİ

Cehennemde azabın ebedi olup olmayacağı hususunda âlimler ihtilaf
etmişlerdir. Bir kısım âlimler cehennem azabının ebedi olduğunu söylerken bir
kısmı da cehennem azabı ebedi değildir demişlerdir.
1. Cehennem Azabı Ebedi Değildir Diyenlerin Görüşü
Bu grupta yer alan, Cehmiye Hud suresinin 105–108. ayetlerinde geçen

"gökler ve yer durdukça..." ifadesini delil getirmektedir. Bu tabir ceza
müddetlerinin göklerin ve yerin baki kalma müddetine denk olduğunu
370
371
372
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-İman, bab 91, Hadis no: 364, c.2, s.244.
75
göstermektedir. Yine bu görüşte olanlar, ayetteki "Rabbinin dilediği müddet
müstesna..." istisnası onların cezalarının süresinden yapılan bir müstesnadır.Bu
azabın istisna edilen o vakitte son bulacağına delalet eder diyorlar. Bu görüş
sahiplerinin delil getirdikleri ayetlerden birisi de "Onlar devirler boyunca
cehennemde kalacaklar” 373 ayeti kerimesidir. 374
Cehennemin ebedi olmadığını savunanların akli olarak getirdikleri deliller

ise, şöyledir: Kâfirlerin isyanları sonlu ve sınırlıdır. Sonu olan bir suça sonsuz
ceza zulümdür. O ceza faydası olmayan sırf bir zarardır. Allah'a yönelik bir
faydası olamaz. Çünkü Allah-u Teala fayda ve zarar verilmekten münezzehtir.
Bu azabın, ceza görene de bir faydası yoktur. Çünkü bu onun için sırf zarardır.
Bunun başkasına faydası yoktur. Zaten cennetlikler kendi lezzetleri ile
meşguldürler. Zira onların başkalarına verilen devamlı azaptan lezzet duymaları
kendilerine bir fayda sağlamaz. Bu sebeple, bu azabın her türlü faydadan uzak,
sırf bir zarar olduğu sabit olmuş olur. Öyle ise, bunun caiz olmaması gerekir." 375
2. Cehennem Azabı Ebedidir Diyenlerin Görüşü
Alimlerin çoğunluğu, kâfirlerin azabının ebedi olacağı hususunda ittifak
etmişlerdir. Cehennemin ebedi olmadığını söyleyenlerin delil olarak getirdikleri
ayetteki gökler ve yer ile ifade edilen mananın ahiretteki gök ve yeri ifade ettiğini
söylemişlerdir. Ahirette gök ve yer olduğu Kur'an'la sabit olunca onu kabul etmek
vacip olur. Âlimler demişlerdir ki; Araplar devamlılığı ve sürekliliği "gökler ve
yerler durdukça" ifadesiyle dile getirmektedirler. Allah (c.c) 'da Araplara
dillerindeki alışmış oldukları örfe göre hitap etmiştir. Onların örfüne göre bu lafız
ebediliği ifade etmektedir. 376
373
Nebe, 78 / 23.
374
375
İbn Kayyım, a.g.e., Terc. s. 418-419.
376
Razi, a.g.e., Terc. c. 13, s.128.
76
"Rabbinin dilediği müstesna" ifadesine gelince; 377
a) Bu istisnadan maksat, onların mahşer meydanlarındaki durma
zamanlarıdır veya "bundan murad Rabbinin dilediği müddet müstesna, bu
onların kabirde bulunmalarının halidir" yine
b) "Bu istisna tevhid ehlini ateşten çıkarmayı ifade etmektedir"
Cehennemin ebediliği konusu İbn Kayyim'in Ha-di'I Ervah isimli

kitabında şöyle geçmektedir.378
a- Cehenneme giren bir daha oradan çıkmayacaktır: Bu görüş Mu'tezile ve

Haricilerin görüşüdür.
b- Cehennem ehl-i orada bir müddet azap olunur, sonra durum değişir, onlar
için alışkanlık halini alır. Zamanla tabiatlarına uygun geldiği için ateşten zevk
almaya başlarlar. Bunun için azaptan vazgeçilir. Bu görüş ittihatçıların lideri İbn
Arabi et-Tai'nin görüşüdür.
c- Oradakiler belli bir zamana kadar azap olunacaklar, sonra oradan

çıkacaklar, arkalarından oraya başkaları gelecek. İşte bu görüş Yahudilerin
mantığıdır. Hz. Peygamber Yahudilere bunun yanlış olduğunu Allah'tan gelen
vahiyle haber vermiştir. "Kendilerine kitaptan bir pay verilenleri görmedin
mi? Aralarında hakem olması için Allah'ın kitabına çağrılıyorlar da sonra
içlerinden bir gurup yüz çevirerek dönüp gidiyor. Bu onların, "sayılı birkaç
gün dışında bize ateş dokunmaz" demelerindendir ve uydurdukları yalanlar
379
dinleri hakkında kendilerini yanıltmaktadır” ayet-i kerimeleri Yahudilerin
mantığına cevaptır.
Bakara Süresinin 82.ayet-i kerimesi, soru üslubuyla Yahudilerin inanmalarına iliş-

kin beklentilerin yersizliliğini dile getiriyor. Ayetlerin akışı İçinde kıssanın anlatımına
ara verilerek, uyarılar ve eleştiriler yöneltiliyor. Yazdıklarından, söyledikleri yalanlar-
dan ve mesnetsiz övünmelerinden dolayı onlara veyl ediliyor. Onlar Yüce Allah'ın açığa
vurdukları ve gizledikleri herşeyi bildiğini bilmeyecek kadar akılsız oldukları için
sapıklık üzeredirler. Bize ateş sayılı günlerde dokunacaktır derken o kadar
kendilerinden emindirler ki, sanki Allah'tan bir söz almış gibidirler. Bu Allah'a
377
Razi, a.g.e., Terc. c. 13, s.129.
378
İbn Kayyim, a.g.e., Terc. s.407
379
Ali İmran, 3 / 23-24; Bakara, 2 / 80-81.
77
yapılmış en büyük bir iftiradır. Çünkü O'nun koyduğu evrensel yasa ve adalet,
günah işleyen ve günahı kendini kuşatan kimselerin ateş ehli olmalarını ve orada
sonsuza dek kalmalarını öngörür. Yine ilahi yasalar gereği salih amel işleyenler
de cennet ehlidirler ve orada sonsuza kadar kalacaklardır. 380
Hem Kur'an, hem sünnet, hem sahabe, hem tabiinin icmaı Yahudilerin
mantığını yalanlamaktadır. Allah (c.c)'ın "Onlar oradan çıkacak
381
değillerdir" ayet-i kerimesi cehennemin azabının ebediliğinin açık delilidir.
d- Cehennemlikler cehennemden çıkarlar, orası ateş olarak kalır, fakat

içinde artık azap gören kimse yoktur.
e- Bilakis bizzat fani olur. Çünkü cehennem daha önce yok iken,
varolmuş olan bir şeyin kalıcı ve ebedi olması muhaldir. Bu görüş Cehm b.
Safvan ve fırkasının görüşüdür.
f- Cehennemlikler, hayat ve hareketleri sona eren, hareket etmeyen, acı

duymayan cemadat olarak kalırlar. Bu görüş Mu'tezile İmamı Ebu'l Huzeyl, el-
Allaf’ın görüşüdür.
g- Cehennemin Rabbi ve Yaratıcısı Allah, onu sona erdirir. O, cehennem

için varıp dayanacağı bir süre koymuştur. Sonunda cehennem sona erer, azabı
ortadan kalkar. Şeyh el-İslam bu görüşü Ömer, İbn Mesud, Ebu Hureyre, Ebu
Said ve başkalarından nakledildiğini söyler.
h- Allah Teala, tevhid ehlinden günahkâr olanları çıkarır. Orada sadece

kâfirler kalır.
Bu görüşler içinde en tercihe şayan görüş son görüştür. Diğer görüşlerin batıl
olduğu açıkça Kur'an ve sünnete aykırı olmalarından anlaşılıyor. Aliyyü'l Kari de
son görüşü savunmakta olup, insanları iki kısma ayırıyor. Kâfirler mutlak
cehennemliktir. Mü'minlerin ise, işledikleri günahların cezasını çektikten sonra
cennete gireceğini söylüyor. 382
380
381
Bakara, 2 / 167; Hicr, 15 / 48; Fatır, 35 / 36.
382
El-Kâri, Ali,Şerhu Fıkhı Ekber, Terc.Y.Vehbi Yavuz,Çağrı yay. İstanbul 1981 s.185-186.
78
İbn Kayyım’ın Cehennemin Ebediliği Konusundaki Görüşleri
a- Kur'an cehennem için sadece onu meskûn ettikleri müddetçe

sakinlerinin ebediliğini beyan ediyor.
b- Cehennemin ebedi olmadığına Kur'an’dan üç ayet göstermektedir. Bu
ayetler şunlardır; "Allah onların hepsini topladığı gün, 'Ey cinler topluluğu!
insanlarla çok uğraştınız' der. Onların insanlardan olan dostları, 'Ey
Rabbimiz! Biz birbirimizden yararlandık ve bize verdiğin sürenin sonuna
geldik' derler. O da 'Allah'ın dilediği hariç içinde sonsuza kadar
kalacağınız yer, ateştir' buyurur. Doğrusu Rabbin hikmet sahibidir,
383
herşeyi bilir. "Rabbin dilemesi hariç olmak üzere, gökler ve yer
durdukça onlar orada ebedi kalacaklardır. Şüphesiz Rabbin dilediğini
yapar” 384 "Orada çağlar boyu kalacaklardır” 385
'İlahi iradeye bırakılan bu istisnalık hali, aynı zamanda cennetliklerin

cehennemliklere karşı konduğu bir Kur'an ayetinde görünüyor. Her ikisi de yer ve
gökler durdukça "Allah'ın dilemesine bağlı olarak" ikamet yerlerinde
ölümsüzdürler. Cennetliklerin ayeti, nihayetsiz bağış ile biterken
cehennemliklerinki, Rabbin istediğini yapar ifadesi ile son buluyor. Şu halde
cennetliklerin sonsuz yaşayışı net bir şekilde tasdik edilmiştir. Cehennemliklerin ki
ise Allah'ın iradesine bırakılmış olduğu için şüpheli bir durum arz etmektedir.
c- Cennet ilahi rahmeti, cehennem ise ilahi gazabı izhar eder. Hâlbuki
hadislerin bildirdiğine göre Allah'ın rahmeti gazabına üstün gelmiştir. O halde
bu iki ilahi sıfatı aynı eşitlik üzerine koymak imkânsızdır.
d- Rahmetle münasebeti olan her şeyin kendinden bir gaye olabilir. Fakat
gazapla alakalı her şey bir vasıtadır. Kendisinde bir gaye olan cennet, ebedi olarak
devam etmelidir ve sadece basit bir temizlenme vasıtası olarak cehenneme üstün
gelip geçmelidir.
e- Cehennem Mü'minleri korkutmak ve günahkârları temizlemek için

yaratılmıştır. Allah'a dönük hayat yaşayan, ateşle temizlenmeye muhtaç
değildir. Fakat Allah'a yönelmeden ölen ruhunu arıtmak için cehenneme
383
Enam, 6 / 128.
384
Hud, 11 / 107.
385
Nebe, 78 / 23.
79
girecektir. Arındıktan sonra Allah onlara yeni bir hayat bahşedecektir. O halde
ateş faydasız değildir ama temizleme işini yerine getirdikten sonra, ebediyen
devam etmesi akla aykırıdır.
g- Allah, şefkati İntikama, rahmeti cezaya, hoşnutluğu gazaba, iyiliği
adalete tercih eder. O halde eğer cehennem sakinleri azap çektikleri halde
merhameti isterlerse, Allah'ın onlara karşı ister affetsin, ister cezalandırsın, rahim
olduğunu itiraf ederler ve cehennem onlar için sakin bir serinleme yeri olur.
h- Kur'an Allah'ın rahmetinin her şeyi kuşattığını beyan ediyor, fakat bu
müthiş bir azap aracılığıyla da gerçekleşebilir. Kötülükler ve azaplar bazı
hastalıkları sona erdirmek için ilaçlardır. Bu dünyada tevbe ilacıyla şifa bulan
kimse, öteki dünyada ateş ilacına muhtaç olmayacaktır.
ı- Allah (c.c) "Kasten bir Mü'mini öldüren kimse ceza olarak, ölümsüz
386
kalacağı cehennemi boylar" buyuruyor. Şu halde Allah bazı günahlar için
387
cehennemde sonsuz olarak kalmayı tasdik ediyor. Bir başka ayet mutlak
devamlılık anlamına gelen "ebed' kelimesi ile bu sonsuzluğu açıklıyor. Kâfirler
üzerine ağırlığını koyan tehdit, rahmet sahibi tarafından kaldırılır. Zira O'nun
rahmeti gazabına galip gelir.
i- Kur'an bazen cehennem azabının hiçbir zaman kesilmeyeceğini aralıksız
devam edeceğini beyan ediyor. Vaadlerini yerine getiren Allah, vaidlerini
gerçekleştirmeyebilir. Ehl-i sünnete göre tehditlerini yerine getirmemek, Allah
tarafından kullarına bir ihsandır, Birçok Kuran ayeti Allah'ın vaadlerinin
icrasını geriye bırakmayacağını açıklıyor. Fakat hiçbiri Allah'ın tehditlerini
terketmeyeceğini açıklamıyor.
İbn Kayyim el-Cevziyye son olarak görüşünü şöyle açıklıyor;
Cennetliklerin ve cehennemliklerin, nimet ve azaplarını tasvir ettikten
sonra Mü'minlerin emiri Hz. Ali'nin vasıl olduğu yer bizimde vardığımız
yerdir. O şunu söylemiştir. Allah irade ettiğini yapar. Bütün yaratıklar bir noktada
kalıp daha ileri gidemezler. İbn Kayyim, cehennemliklerin arınması ameliyesini
386
Nisa, 4 / 93.
387
Cin, 72 / 23.
80
yerine getirince cehennemin yok olacağını ileri sürüyor ve buna delil olarak da
yukarıda saydığımız maddeleri açıklıyor. 388
II. KUR'ANDA CEHENNEM EHLİ
A. CEHENNEMLİKLERİN ÖZELLİKLERİ
Bu dünyadaki imtihanın sonucunda imtihanı kaybedenlerin gidecekleri

mekân cehennemdir. Bu grupta yer alanlar tasvip edilmeyen ve Allah'a karşı
görevlerinde eksiklik ve zaaf gösterenlerdir. Görevlerindeki eksiklik sebebiyle bu
kimseler, Allah tarafından cehennemle cezalandırılacaklardır. Allah-ü Teala
Kur'an’ın çeşitli yerlerinde bu kimselerin özelliklerinden ve gidecekleri yerden
bahsetmiştir. 389
Dünyada işlenen günahlara karşılık ahirette uygulanacak cezanın yeri

anlamındaki cehenneme sadece oraya girmeyi hak edenler (ashabü’n-nâr) girer.
Rahmeti gazabını aşmış bulunan Allah “dilediğini hakettiğinden fazla
390
mükâfatlandırdığı halde” Kimseye haketmediğinden fazla azap vermez.
Cehenneme layık olanlar kimlerdir? Yaratıkların en şereflisi kılınan insan, Allah’ı
tanımak gibi üstün bir yetenekle donatıldığına göre, kâinatın yaratıcısı ve
yöneticisini tanıyıp O’nu tazime dönüşen bir sevgi sevmedikçe, yani selim yaratılış
istikametinden ayrılıp inkara yöneldiği sürece cehennem ehlinden sayılmaya layık
olur. 391
Kısaca mizanda günah ve kötülükleri ağır gelen mü'minler, Allah affetmemiş

ise cezalarını çekmek üzere cehenneme girecekler ve yaptıklarının karşılığını
gördükten sonra cennete sevkedileceklerdir. Münafık ve kâfirler ise dünyada iken
Allah'ı ve Resûlünü kabul etmemenin karşılığı olarak ebedi olarak cehenneme
atılacaklardır Burada bir çok ayeti kerimelerde392 işaret edilen cehennemliklerin
388
Salih, a.g.e., s. 78-81.
389
Müminun, 23 / 103; Tevbe, 9 / 68, 73; Hakka, 69 / 25–31; Kâria, 101 / 8–11.
390
Bakara, 2 / 105.
391
392
Bakara, 2 / 39, 80-81, 119, 217, 257, 275; Al-i İmran, 3 / 10, 116; Nisa, 4 / 56; Maide, 5 / 86;
Tevbe, 9 / 113; Yunus, 10 / 27; Hudu, 11 / 105-107, 119; Rad, 13 / 5, 25; Hac, 22 / 19-22, 51;
Mü’minun, 23 / 103-108, 112-115; Furkan, 25 / 11-14; Secde, 32 / 20-21; Fatır, 35 / 36-37;
Yasin, 36 / 59-64; Saffat, 37 / 62-68; Sad, 38 / 55-64; Zümer, 39 / 8, 14-16, 19; Mü’min, 40 / 6, 43,
45-50, 70-76; Fussilet, 41 / 19-25; Şûra, 42 / 20; Duhan, 44 / 43-50; Muhammed, 47 / 15-16;
Kaf, 50 / 24-30; Tur, 52 / 11-16; Vâkıa, 56 / 41-56; Hadid, 57 / 19; Teğabün, 64 / 10; Mülk, 67 / 6-11;
81
hangi özelliklerinden dolayı cehenneme gireceklerini Kur'an ayetleri doğrultusunda
açıklamaya çalışacağız.
1. Cehennemliklerin İnkâr Edip Küfürde Olması ve Küfre Götüren

Amelleri İşlemesi
Allah'ı inkâr edenler cehenneme gireceklerin başında yer almaktadır. Çünkü

Allah'ı inkâr eden kimsenin yapacağı hiçbir şey onu Allah'ın azabından kurtaracak
değildir.
Allah (c.c) ayet-i kerimelerinde inkar edenlerin cehennemlik olduğunu şöyle

anlatıyor: "Eğer yapamazsınız ki, asla yapamayacaksınız. O halde inkârcılar
için hazırlanan yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten sakının o ateş kafirler
için hazırlanmıştır.” 393 "İşte şimdi onu da tadın. Kâfirler için cehennem azabı
394
da vardır” , "Ey peygamber, kâfirlerle ve ikiyüzlülerle savaş, onlara sert
davran. Onların varacakları yer cehennemdir. Orası ne kötü dönüş yeridir”.
395
Kur'an’ın meydan okuduğu ve bu meydan okuyuşa cevap vermekten aciz

kaldıkları halde hala inatla iman etmeyen kâfirler, elbette cehenneme
gireceklerdir. Onlar her ne kadar insan suretinde iseler de, aslında birer taş parçası
halini almışlardır.” 396
Allah (c.c) Kur'an-ı Kerimindeki ayetlerle kâfirlere uyarılarda bulunuyor.

Yaptıkları kötülüklerden bahsediyor ve kötülüklerinin sonucunun cehennem olacağını
vaidiyle bildiriyor. İşte Allah zaten cehennemi bu tip kâfirleri cezalandırmak için
yaratmıştır.397
Kur'an’da daha birçok ayet-i kerime 398 cehennemliklerin başında kâfirlerin yer
aldığını anlatıyor. Allah (c.c) "İnkâr edenler, beni bırakıp ta kullarımı dost
edineceklerini sandılar. Doğrusu biz cehennemi kâfirler için bir konak olarak
Hakka, 69 / 25-37; Meâric, 70 / 11-18; Nebe’, 78 / 21-30; Buruc, 85 / 10; A’lâ, 87 / 11-13;
Gâşiye, 88 / 1-7; Karia, 101 / 8-11.
393
Bakara, 2 / 24.
394
Enfal, 8 / 14.
395
Tevbe, 9 / 73.
396
397
398
Bakara, 2 / 257; Âli İmran, 3 / 10.
82
hazırladık” 399 buyurmak suretiyle cehennemin yaratılış gayesini unutan kâfirler için
olduğunu açıklıyor.
İslam’ın zevkine eren ve onu tanıyan gönlün ebedi olarak İslam’dan

dönmesi imkânsızdır. Ancak İslam’la şereflenemeyen kâfirlerin konakları ebediyet
yurdu olarak cehennem olacaktır. Gerçek olan yoldan dalalete düşen ve düşürenler
şeytanın dostlarıdır, iman gibi büyük bir nur yolundan sapan ve insanları
saptıranlar kâfirlerdir. Hâlbuki insan yaratılış itibari ile bu yola çok yatkın iken,
fıtratını geri teperek küfür yolunu seçmişse elbette cehennemle cezalandırılır. En
büyük azap, istifade ettiği her şeyin elinden gidip, bunun yerini elem ve acı verici
sebeplerin almasıdır. Kişi dünyevi tehlikeler ve belalar sırasında malına ve
çocuklarına sığınır. Fakat ahiret gününün vasıfları dünyanın vasıflarına uymaz.
Dünyada iken Allah'ı Rab olarak kabullenememişse, orada O'na sığınması da bir
şey ifade etmeyecektir. 400
Kâfirlerin cehennemle cezalandırılmalarının sebebi ayetleri tefekkür

etmekten yüz çevirip, Allah'ı ve Resûlünün emirlerini kabul etmemekte
direnmeleri ve kendine taptıkları putlardan faydalanacaklarını zannetmeleridir.
Hâlbuki ahiret gününde Allah'tan başka hiç kimsenin kanunu ve hükmü
geçmediği gibi, orada iltimas da söz konusu değildir. Sonuç itibari ile kâfirler
Allah'ı inkâr etmelerinin karşılığında cehennemle cezalandırılacaklardır. 401
Allah Teala, kâfirlerin cehennemlik olduklarını ayet-i kerimelerle

açıkladığı gibi küfre götüren amelleri işleyenlerin de cehennemlikler içerisinde
402
yer aldığını birçok a-yet-i kerimesinde bizlere açıklıyor. Direk inkâr etmeseler
bile, inkâr kabul edilebilecek amellerin kişiyi cehenneme götürebileceğini ayet-i
kerimelerden açıkça anlıyoruz ki, bazıları şunlardır;
"Allah'ın ayetlerini ve O'na kavuşmayı inkâr edenler işte

rahmetimden ümidlerini kesenler onlardır. Onlar için elem verici bir azap
vardır" 403
399
Kehf, 18 / 102.
400
Yazır, a.g.e., c. 2, s. 319; Râzi, a.g.e., Terc. c. 6, s. 174.
401
Râzi, a.g.e., Terc. c. 15, s. 264.
402
Bakara, 2 / 98, 175; Nisa, 4 / 37; Tevbe, 9 / 17.
403
Ankebut, 29 / 23.
83
"İşte bunlar, Rabbinin sana bildirdiği hikmetlerdendir. Sakın Allah ile
birlikte başka ilah edinme. Yoksa kınanmış ve kovulmuş olarak cehenneme
atılırsın" 404
"Şüphesiz inanıp inkâr edenleri, sonra inanıp tekrar inkârda ileri

405
gidenleri Allah ne affeder ne de doğru yola iletir”.
Ayet-i kerimeler çok fazla izaha gerek duymadan inkâra götüren amellerin
de kişiyi cehenneme götüreceğini açıkça izah ediyor.
2. Cehennemliklerin İnkâr Edip Ayetleri Yalanlaması
Allah (c.c) "İnkâr eden ve ayetlerimizi yalanlayanlar ise, iste onlar

cehennemlik olanlardır. Onlar orada ebedi kalacaklardır” 406 buyuruyor.
Allah (c.c) hidayete uyanları müjdelemesinin ardından, ebedi azabın kâfirler

ve ayetleri yalanlayanlar için olduğunu bildiriyor. Ayetleri yalanlamaktan maksat,
kitabı ve peygamberi yalanlamaktır. Yani, Allah'ın gönderdiği peygamberin ve
kitabın gösterdiğinin hilafına hareket etmektir. Allah ve Resûlünün çizmiş olduğu
yolun dışında yollar arayıp, o yollardan gitmeyi gaye edinenler cehenneme
girmeyi hak edenlerdir. 407
Başka ayet-i kerimelerde de Allah (c.c) şöyle buyuruyor:
"İnkâr edip, ayetlerimizi yalanlayanlara gelince işte onlar cehennem

408
ehlidirler. Orada edebi kalacaklardır. Orası ne kötü bir dönüş yeridir."
"İnkâr edip, ayetlerimizi yalanlayanlara gelince işte olar cehennemliklerdir." 409
Ayetleri yalanlayıp ta kâfir olanlar kendilerinin Hıristiyan olduğunu söyleyip,

Allah'ın ayetlerini işitip de, bu davete icabet etmeyenler olabilir. Bunlar ister
Yahudilerden olsun, isterse Hıristiyanlardan olsun, Kur’an onları kâfirler sınıfına katarak
Allah'ın yüce Resûlüne indirdiği gerçekleri yalanlama yolunda devam ettikleri sürece ve
404
İsra, 17 / 39.
405
Nisa, 4 / 137.
406
Bakara, 2 / 39.
407
Razi, a.g.e., Terc. c. 2, s. 441.
408
Tegabün, 64 / 10.
409
Maide, 5 / 10.
84
Allah'ın kendinden başka hiçbir dini kabul etmediği, İslam’a girmedikçe müşriklerle
birlikte zikrederek kâfirler sınıfına katmıştır. 410
Kur’an ayetleri açık ve seçik olarak ayetleri yalanlayanları cehennemlik

olarak ilan ediyor. Ayetlerden bir tanesini bile kabul etmemek kişinin
cehenneme girmesine sebep olarak yeterlidir.
3. Cehennemliklerin Allah ve Rasulüne Savaş Açması
Allah (c.c), "Allah ve Resûlüne karşı savaşanların ve yeryüzünde hak

düzeni bozmaya çalışanların cezası ancak ya acımadan öldürülmeleri, ya
asılmaları yahut el ve ayaklarının çapraz kesilmesi yahut da bulundukları yerden
sürülmeleridir. Bu onların dünyadaki rüsvaylıklarıdır. Onlar için ahirette büyük
azap vardır” 411 buyuruyor.
Allah ile muharebe etmek mümkün değildir. Buradaki savaştan

kasdolunan Allah'ın dostlarıyla savaş etmektir. Bu kelime Hz. Peygamber'e
nispet edildiğinde hakiki manasını taşır. Razi bu konuda şöyle der; Biz muharebe
kelimesini Allah'ın emirlerine muhalefet manasına hamlediyoruz. Allah'ın
dostları ve Resûlünün dostları ile muharebe edenlerin cezası cehennemdir diyoruz.
412
Bu ayet-i kerime Allah ve O'nun elçisine savaş açanlara ve yeryüzünde

fesat çıkarmak isteyenler hakkında yasal düzenlemelerle alakalı ve uyarma amaçlı
bir açıklamayı kapsamaktadır. Allah ve Resûlüne savaş, peygamberin
peygamberliğine inanmamak ve tuzak kurarak eziyet vererek faaliyetlerini
engelleyerek ve düşmanlarıyla dayanışma içinde olarak O'nunla karşı karşıya
olmaktır. Ayete ilk bakışta göze çarpan, bahsi geçen suçların ancak kâfirler
tarafından işlenecek bir suç olmasıdır. Burada savaş ve yeryüzünde fesat
çıkarmakla, küfür arasında bir alaka kurulmuştur. Bu tuzak kurma, İslam’a, onun
Resûlüne ve Müslümanlara karşı biraraya gelip kuvvet oluşturmayı
kapsamaktadır. Her ne kadar bu sayılan özellik Müslümanı Allah ve Resûlüne
karşı savaşan kişi olarak sıfatlandırmaya sebep olabilecek özellik ise de, aynı
410
Kutup, a.g.e., Terc. c. 4, s. 405; Yazır, a.g.e., c. 3, s. 329.
411
Maide, 5 / 33.
412
Razi, a.g.e., Terc. c. 9, s. 44.
85
zamanda bu vasıf gayri müslimde Allah ye Resûlüne karşı savaşan sıfatının
verilmesinin şartlarındandır. 413
Bir ayet-i kerimede de "Onlardan O her şeye kulak kesiliyor' diyerek

peygamberi incitenler vardır. De ki, O sizin için hayırlı bir dinleyicidir.
Çünkü O, Allah'a inanır, mü'minlere güvenir ve sizden iman edenler için de
bir rahmettir. Allah'ın peygamberini incitenlere elem verici bir azap vardır”
414
buyrulmak suretiyle peygambere savaş açmak bir yana, O'nu incitmek bile
kişiyi cehenneme götürecek amellerden sayılmıştır.
4. Cehennemliklerin Faiz Yemesi
Allah (c.c) şöyle buyuruyor "Faiz yiyen kimseler tıpkı şeytan çarpmış
kimseler gibi, çarpılmış olarak kalkarlar. Onların bu hali, alışveriş de faiz
gibidir demelerindendir. Oysa Allah alışverişi helal, faizi haram kılmıştır.” 415
Riba kelimesinin anlamı, bir şeyi artırmak veya bir şeye eklemektir. Teknik
olarak ise borç verenin borçludan, verdiği para üzerinden belli bir yüzde fazlalık
almasıdır, yani faizdir.
Kur'an, faizle borç vereni deli bir adama benzetir. Deli adam nasıl dengesizliği
sebebiyle hâkimiyetini kaybederse, aynı şekilde borç veren kişide para verirken, o denli
dengesini kaybeder. Birçok şeyi feda ederek zenginliğinin farkına varamaz.
Ahirette de aynı bu dünyadaki gibi deli olarak dirilecektir. Çünkü herkes, hangi
konumda ölmüşse, ahirette o konumda dirilir. Onlar görüşlerini yanlış bir
teoriye dayandırdıkları için, kâr ile faiz arasındaki farkı göremezler. Faiz, ahlaki
yönden de bir pisliktir. Kıyamet gününde kişi hakkında kesin hüküm verecek
olan Allah'ın azabından ancak bu dünyadayken faizden temizlenmekle mümkün
olur. 416
Faiz yiyenler bir manada Allah'ın koyduğu hükmü çiğnemiş oldukları için
Cehennemi hak ederler. Fakat faizi helal saymadan yerlerse, ebedi olarak
cehennemde kalmazlar. Çünkü cehennem, kâfirler için ebedi azap yeridir.
413
Derveze, a.g.e., Terc. c. 7, s. 81-87.
414
Tevbe, 9 / 61.
415
Bakara, 2 / 275.
416
86
Yukarıdaki ayet-i kerime insan hissini uyandırmak ve gereken ilhamları
ima etmek için, saraya tutulmuş insan manzarasını gözler önüne seriyor. Sırf
kapitalistlerin hissiyatını harekete geçirmek ve onları iktisadi hayatlarında
alışageldikleri adetlerinden uzaklaştırmak için tir tir titretiyor. Faizden elde
ettikleri kar hırsından uzaklaştırmak için tehdit tonunu yükseltiyor. Ne yazık ki
birtakım tûlü emel kurbanları akıbetlerinin nasıl olacağını bilmeyen zavallılar,
hesap yaparken çok kere ahireti hesaptan uzak tutmaktadırlar. Kur an, bu kimseleri
cehennem tehdidiyle uyarıyor. 417
Riba ile sadaka arasında zıt bir münasebet söz konusudur. Çünkü sadaka
Allah'ın emri sebebiyle kişinin malından vermesidir. Riba ise, Allah'ın yasakladığı
şekilde kişinin malını artırma isteğidir. Riba kişiye, ahirette de bir takım
noksanlıklar getirir. Allah'u Teala, faiz alan ve verenlerin sadakasını, cihadını,
haccını ve sıla-i rahimi kabul etmez. 418
Faiz dünyada insana bir şeyler kazandırıyor gibi görünse de ona hiçbir şey
kazandırmadığı gibi cennet gibi büyük bir nimeti kaybettiriyor. Çünkü görünüşte
kazanılanların hepsi dünyada kalacak, kişi ahirette yaptığı iyi amellerle başbaşa
kalacaktır. Mallarının dünyalık olduğunu düşünemeyerek faize saplananlar,
ahirette bu malların hiçbir faydasını göremeyecekleri gibi bu mallar onların
cehenneme girmelerine sebep teşkil edecektir. Faizin cehenneme götürme
sebeplerinden birisi haksız kazanç ameliyesidir.
“Ey iman edenler kat kat faiz yemeyin. Allah’tan sakının ki kurtuluşa
eresiniz. Kafirler için hazırlanmış ateşten sakının.”419 Ayette “kafirler için
hazırlanmış ateşten sakının” buyrularak faiz yiyenlerin ahrette kafirler için özel
olarak hazırlanmış olan cehennemde cezalandırılacaklarına işaret edilmekte, bir
sonraki ayette ise Allah’ın rahmetine ve berekitine ere bilmek için Allah ve
Resulunün emir ve yasaklarına itiat etmenin gereği vurgulanmaktadır.420
Resûlüllah (s.a.v) bir hadis-i şeriflerinde, faizin ne kadar kötü bir şey
olduğunu şöyle dile getiriyor. " Yedi helak edici şeyden sakının. Bunlar nedir ey
417
Kutup, a.g.e., Terc. c. 2, s. 128,
418
Razi, a.g.e., Terc. c. 6, s. 22-23.
419
Al-i İmran, 3 / 130-131.
420
Hayreddin Karaman vd., Kur’an Yolu, c.1, s.499.
87
Allah'ın Resûlü? diye soranlara: Allah'a ortak koşmak, sihir yapmak, haksız yere
adam öldürmek, faiz yemek (ve yedirmek), yetim malı yemek, savaş
meydanından kaçmak ve mü'min kadınlara zina iftirasında bulunmak" diye
cevap vermiştir. 421
Bakara suresinin 278 ve 279. ayet-i kerimeleri de faizin büyük bir bela,
musibet ve inşam helak edici bir özelliğe sahip olduğunu bize hatırlatıyor.
5. Cehennemliklerin Haksız Yere Cana Kıyması
Allah ( c.c ) "Kim bir mü'mini kasden Öldürürse onun cezası içinde ebedi
kalacağı cehennemdir. Allah ona gazap etmiş, onu lanetlemiş ve ona büyük bir
azap hazırlamıştır” 422 buyuruyor.
Ayetteki cehennemdedir ifadesi gelecek manasına gelmekte olup bir vaid ve
tehdit ifade eder. Cinayet, Allah'ın kurmuş olduğu sağlam ve güzel halkayı
parçalamaktır. Cemiyeti ve dini ayakta tutan aziz bağları koparmaktır. İşte bu da
büyük bir zulümdür ki bunu yapanları Allah cehennemiyle korkutuyor. 423
Allah ( c.c ) bir ayet-i kerimede de "Yine onlar ki, Allah ile beraber başka
bir tanrıya yalvarmazlar. Allah'ın haram kıldığı cana haksız yere kıymazlar ve
zina etmezler. Bunları yapan, günahının cezasını bulur. Kıyamet günü azabı kat
kat artırılır ve orada alçaltılmış olarak kalır” 424 buyuruyor.
Bu ayet-i kerimede, cennete girecek olan mü'minlerin haksız yere cana
kıymayacakları zikredilerek cana kıymanın cehennemi gerektiren amellerden
olduğu anlatılıyor.
Başkasını öldüren kimse, cehennemlik olduğu gibi kendi canına kıyan
kimse de Allah'a karşı baş kaldırdığı için cehennemlikler arasında yer almaktadır.
Bu konuda, Resûlüllah (s.a.v) "Kim kendini dağdan atarak intihar ederse, o
cehennemlik olur. Orada ebedi olarak kendini dağdan atar. Kim zehir içerek
intihar ederse, cehennem ateşinin içinde elinde zehir olduğu halde ebedi olarak
421
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’-İman, bab 39, Hadis no: 145, c.1, s.175.
422
Nisa, 4 / 93.
423
424
Furkan, 23 / 68-69.
88
ondan içer. Kim de kendine demir saplayarak intihar ederse, cehennemde ebedi
olarak o demiri karnına saplar.” 425 buyurmuştur.
Alla’ın en güzel şekilde yarattığı ve değer verdiği insan canına kimse
müdahale hakkı yoktur. Kim insan canına müdahale ederse Allah’ın yasağını
işlediği için bedelini cehennemle çok ağır şekilde öder.
6. Cehennemliklerin Günahkârlar ve Kötü Kimseler Olması,

Kötülüklerinin Kendilerini Kuşatması
Allah ( c.c ) bizzat ayet-i kerimelerinde, günah işleyen ve kötü işlerle meşgul olan
kimselerden bahsederek, bunların cehennemlikler grubunda yer aldığını bize bildiriyor.
Ancak Ehl-i sünnet inancına göre, günahkâr mü'minler, dünyada iken işledikleri
günahların cezasını çektikten sonra cennete gireceklerdir.
Allah ( c.c ) "Şu bir gerçek ki, kim Rabbinin huzuruna günahkâr
426
olarak gelirse onun için cehennem vardır. Orada ne ölür nede yaşar.”
"Şüphesiz iyiler cennettedir. Kötüler ise, elbette cehennemdedir.” 427 buyurmak
suretiyle, günahkârların ve kötü kimselerin cehennemlik olduğunu bizlere
açıklıyor.
Cehennemde ceza görmekle tehdit edilenler; Allah'ın ve Resûlü'nünün

gösterdiği yoldan gitmemek suretiyle, yanlış yolu seçerek günahkâr durumuna
düşen kötü kimselerdir. Bunlar, Allah'ın emirlerini geri plana atmış kimselerdir
Allah'ın emir ve yasaklarına dikkat etmemek samimi bir mü'minin özelliği
değildir. Allah ve Resûlü'nünün emir ve yasaklarına dikkat etmeden heva ve
hevesine göre hareket eden kimseler, cehennem azabı ile cezalandırılacaklardır.
Allah (c.c) "Hayır, kim günah işlerde günahı kendisini kuşatırsa,

işte onlar cehennemliklerdir. Orada ebedi kalacaklardır” 428 buyuruyor.
Eğer kötülük ve fenalık, kişinin içini dışını, kalbini, dilini ve diğer

azalarını tamamen kaplarsa, kötülüğü alışkanlık haline getirir ve bir de helal
görmeye başlarsa o zaman cehennemliklerden olur. Bunlar kıyamete günaha
425
426
Tâhâ, 20 / 74.
427
İnfitar, 82 / 13-14.
428
Bakara, 2 / 81.
89
batmış ve kötülüğe bulanmış olarak temiz hiçbir yanları kalmadan gitmişler ve
artık fenalık onların, ebedi hasleti ve genel özelliği olmuş olur. 429
Kötülüğü kendisini kuşatanlar, günahı bir adet olarak yapan ve ondan

hiçbir sıkıntı duymayanlardır. Yaptığı hareket onlara göre kötü olsaydı,
zaten yapmazlardı. Günah işleme arzusu onlara hâkim olup dünyasını
kaplayarak tevbe ve keffaret kapılarını üstlerine kilitlemezlerdi. Günahla elele
verip günah için yaşayan, günah dairesinde hayat süren, günahın mahkûmu
günahkâr insanın günah deryasındaki hayatı Kur'an'da bu şekilde tasvir
ediliyor. 430
Kötülükler cehennemi gerekli kılar. Süddi; yukarıdaki ayette, kötülüğün

büyük günah olduğunu söyler. Çünkü büyük günah ateşle azap olmayı gerektirir.
Yani onu İşleyen kimse cehennemi hak eder. "İhata" dan kasdolunan ise görünen
ve görünmeyen günahları işlemekle günahın içine batmış olanlardır. Günahın
içine dalanların ve günahın içerisinde kendinden geçercesine ahireti hiç
hatırlamayanların, gidecekleri yegâne yer elbet cehennem olacaktır.431
7. Cehennemliklerin Yoldan Çıkması, İnananlara İşkence ve

Zulüm Yapması
Allah (c.c) "Yoldan çıkanların ise varacakları yer ateştir. Oradan ne

zaman çıkmak isteseler, geri cevirilirler ve onlara; yalanlayıp durduğunuz
ateşin azabını tadın denir. 432 buyuruyor.
Bu ayeti kerime dünyada iken ahiret azabını yalanlarcasına hayatını Allah'ın iste-
diği yolun dışında yürütenlere cehennemi durak olarak gösteriyor. Ayetin sonu "yoldan
çıkmanın" bir gün gelip de hesaba çekileceğini dikkate almamak olduğunu ifade ediyor.
Allah (c.c) "Şu da muhakkak ki inanmış erkek ve kadınlara, işkence

edipte sonra tevbe etmeyenler, işte onlar için cehennem azabı vardır. Onlar
için yakıcı azap vardır” 433 buyurmuştur.
429
Yazır, a.g.e., c. 1, s. 330.
430
431
432
Secde, 32 / 20.
433
Buruc, 85 / 10.
90
Bu ayette anlatılan cehennemlikler, mü'minleri imanlarından çevirmek
için mü'minlere eza ve cefa çektirenlerdir. Ebu Suud, "bunlar hendek sahipleridir
ve sıkıntı görenlerde hendeklere atılanlardır diyor. 434
Ancak burada "işkence etmeleri" ifadesi mutlak olarak kullanılmıştır.
Bütün mü'minlere eziyet ve sıkıntı çektirenlerin hepsi bu İfadenin içinde yer alır.
Allah (c.c) "Şüphesiz inkâr edenler ve zalimleri Allah bağışlamaz.

Onlara bir yol da göstermez. Ancak içinde ebedi kalacakları cehennem
yolunu göstermektedir ki, bu da Allah için kolaydır” 435 buyuruyor.
Zalimler, Hz. Muhammad (s.a.v)'e ait nebilik ve peygamberliği inkâr etmek gibi
haksızlıkta bulunanlardır. Bu zalimler küfredip insanları Allah yolundan alıkoydukları
için derin bir sapıklık içindedirler. Bunlar Allah'ın hidayetinden uzak kalmış
kimselerdir. Küfür haddi zatında zulmün ta kendisidir. Hak'ka karşı yapılan haksızlıktır.
Kur'an bazı ayetlerinde küfrü, zulüm ile ifade eder. 436
İnsanların akılları, insanlara büyüklük hissi verebilir. Kişinin işlemiş olduğu kötü
amellerin tamamı cehenneme girmesine sebep olur.
Zalimler başka ayet-i kerimede de şöyle vasıflanmışlardır. ''Nihayet her

ikisinin de sonu içinde ebedi kalacakları cehennem oldu. İşte zalimlerin cezası
budur” 437 "Dilediğini rahmetine dâhil eder, zalimlere gelince Allah onlar için
de elem verici bir azap hazırlamıştır.” 438
Allah'ın kelamı ve peygamberin getirdiği talimat, kendisine ulaşan takat
buna karşı çıkanlar, zalimlerdir. Zalimlerin bir kısmı; biz peygamberin getirdiği
kelamı Allah tarafından gelmiş kabul etmiyoruz derler. Diğer kesimi ise;
Allah'ı, peygamberi ve Kur'an-ı inkâr etmediği halde O'nun talimatlarına
uymayı kabul etmeyenlerdir. Bu guruptakiler münafıklar ve sahtekârlardır.
İslam’ı kabul eden fakat geçerli bir nedenleri olmadığı halde henüz
İslam’a girmemiş kabileler arasında yaşayanlar, kendilerine zulmedenlerdir.
Onlar İslam diyarı var olduğu halde ve oraya hicret edip, tam bir Müslüman olarak
434
Yazır, a.g.e., c.10, s.47.
435
Nisa, 4 / 168-169.
436
437
Haşr, 59 / 17.
438
Murselat, 76 / 31.
91
yaşamaları mümkün iken, hayatlarını zulmedenlerin içerisinde, zalimlerin zulmüne
rıza göstererek yaşadıkları için cehennemlik olmuşlardır. 439
Cihattan geri kalanlar, hicrete yanaşmayanlar nefislerine zulmetmişlerdir.

Bu zulmün sebebi mal ve menfaatlerine olan ihtiraslarıdır. İşte bu mal ve
menfaate bağlılıkları sebebiyle Allah'ın rızasını unutanlar zalimlerdir. Zalimler
de zulümlerinin cezasını çekmek üzere cehenneme atılacaklardır.
8. Cehennemliklerin Münafıklık Yapması

Allah (c.c) şöyle buyuruyor: "Münafıklara kendileri için elem verici bir
440
azap olduğunu haber ver” , "Doğrusu münafıklar, cehennemin en alt
katındadırlar. Onlara asla bir yardımcı da bulamazsın” 441
Münafıklar iman ettikten sonra tekrar küfre düşen kimselerdir. Bunların
bu durumu kalplerinde imanın tam olarak yer etmemiş olduğunu gösterir. Eğer
onların kalplerinde imanın bir ağırlığı olsaydı, onu en ufak bir sebeple
bırakıvermezlerdi.Küfre razı olan kimsenin kâfir olacağı ve yine dini yönden
hoş olmayan bir münkeri görüp de ona razı olan ve münkeratı yapanlar arasına
karışanlar, bilfiil o münkeri yapmasa bile günah bakımından yapanlardan bir
farkı yoktur.
Münafık üşenerek namaz kılar. Yani onlar Müslümanlarla birlikte namaza
kalktıklarında ağırdan alırlar. Çünkü onlar, bu namazdan bir menfaat
beklememektedirler. Namazı sadece mü'minlerden çekindikleri için kılarlar.
Onların en önemli özelliği Allah'ı çok az hatırlamalarıdır. Allah'ı anma
namazdır. Onlar başkalarının olmadığı yerde namazı terk ederler. Onlar
şaşkındırlar, bir tarafta karar kılamazlar. Bir kâfirlerin yanında, bir mü'minlerin
yanında yer alırlar. Dünya menfaatine göre sürekli değişkendirler. Çoğu kez
sebepler ve maniler birbiri ile çatışır. Bunun için devamlı tereddüt içindedirler.
Onlar cehennemin en altında yer alacak guruptur. Çünkü küfür açısından kâfir
gibidirler. Üstelik küfürlerine bir küfür çeşidi daha katmışlardır. Bu da İslam ile
ve Müslümanlarla alay etmeleridir. Bir de onlar kendilerini Müslüman gösterdikleri
439
440
Nisa, 4 / 138.
441
Nisa, 4 / 145.
92
için Müslümanların sırlarına muttali olmuşlar ve bunları kâfirlere haber vermişlerdir.
Bu da onların azaplarının şiddetli olmasına sebeptir. 442
Yine bir ayet-i kerimede "Ey peygamber! Kâfirlerle ve ikiyüzlülerle

savaş. Onlara sert davran, onların varacakları yer cehennemdir. Ne kötü
443
dönüş yeridir” buyrulmak suretiyle münafıkların azabının daha bu dünyada
iken dışlanmak ile başladığına işaret ediliyor.
Resûlullah (s.a.v) çok kere münafıklara yumuşak davranıyor, onların

birçok hatalarına göz yumuyor ve suçlarını affediyordu. Bu ayet-i kerime ile
Rabbi O'na yeni bir plan hazırlamasını emrediyordu. Bunun için de onları
kâfirler sınıfında zikrediyor ve her iki sınıfa karşıda dinmeyen, acımayan, sert ve
katı bir cihad mükellefiyetini koyuyor. Münafıklar Müslüman olduktan sonra
inkâr edip, küfür sözünü söylediklerinden dolayı bu dünyada iken de kendileriyle
444
mücadele emrediliyor.
Kur'anda "Ey Peygamber, kâfirler ve ikiyüzlülerle savaş ve onlara

445
karşı sert ol. Onların varacağı yer cehennemdir. Ne kötü dönüş yeri”
buyrulmak suretiyle münafıkların mutlak olarak cehennemlik gurubunda yer aldığı
açıkça bize hatırlatılıyor. Münafıklar, cehennimliklerin kendisine ulaşmak için 70
sene yürüyecekleri çok derin cehennemi bir çukur ve cehennemin en alt tabakası
olan haviyede cezalarını çekeceklerdir.
9. Cehennemliklerin Kibirlenip Büyüklenmesi
Allah (c.c) "Ayetlerimizi yalanlayıp, büyüklenerek onlardan yüz

çevirenler, işte onlar cehennemliklerdir. Onlar orada ebedi kalacaklardır”
446
buyuruyor.
Büyüklenenler, ayetleri kabul etmek hususunda yan çizip, onların yükünü

yüklenmekten kaçınanlardır. Büyüklenenlerin, büyüklük göstermesinin büyük
günah olduğunu ve cehenneme götüren amellerden olduğunu bu ayet-i
kerimeden öğreniyoruz.
442
Razi, a.g.e., Terc. c. 8, s. 379-382.
443
Tevbe, 9 / 73.
444
445
Tahrim, 66 / 9.
446
Âraf, 7 / 36.
93
Büyüklenenler hayır ve şerri, hak ve batılı, geçmişin sonuçlarını, zamanın
ve geleceğin gereksinimlerini açıktan açığa gösteren delilleri ve işaretleri yalan
çıkarmaya çalışan ve kendilerini daha büyük ve yüksek sayıp, Allah'ın ayetlerini
nazarı itibara almaya tenezzül etmeyenler olup, ceza olarak cehennemi
boylayacaklardır. 447
Arz üzerinde halife olarak yerleştirilen insanoğlu ahde vefa göstererek
vazifesini yapmak zorundadır. Aksi halde cehennemle cezalandırılır. Allah'a
verdikleri sözü tutmayıp, sırtlarını büyüklenerek çevirip, Allah'ı ve Resûlünü
kabullenmeyen ve yalanlayanları bu içinde bulundukları durum cehenneme
götürür. Böylece Allah'ın vaidi gerçekleşmiş olur. 448
İnsanoğlunun kalbi, kâinatın yaratıcısı ve mutlak hâkimi olan Allah'ı

idrakten mahrum olursa elinde bulunan servet, saltanat, kuvvet veya güzellik
kendisini şımartır ve böbürlenmeye başlar. Elindeki herşeyin Allah'a ait
olduğunu O'nun lütuf ve nimeti olarak kendine verildiğini ve Allah'ın azameti
karşısında kendisinin zayıf bir yaratık olduğunu düşünebildiği an, bu şımarıklık
ve böbürlenmeden kurtularak mütevazi, olgun bir insan oluverir İnsan, Allah'ın
yarattığı azametli şeylerle boy ölçüşemez. Ancak kendisine verdiği ilahi ruhla
şereflenebilir. İnsandan, Allah'ın murakabesi altında bulunduğunu bilmesi ve O'nu
unutmaması istenmektedir. Kur'an insanı kibir ve böbürlenmeden kurtulup, tevazu
ve olgunluğa davet ediyor. 449
10. Cehennemliklerin Hz. Peygamberi Alaya Alarak, Allah’ın

Emrine Uymaması ve Ayetler Hakkında Yarışması
Allah (c.c) "İşte onların cezası inkâr etmeleri, ayetlerimi ve

450
peygamberlerimi alaya almalarına karşılık cehennemdir” , "Rablerinin
çağrısına gelenlere en güzel mükâfat vardır. Çağrıya uymayanlar ise,
yeryüzünde olanların tümü bir o kadarı kendilerinin olsa başlarına
gelecekleri önlemek için onları feda ederlerdi. İşte hesabın kötüsü
447
Yazır, a.g.e., c. 4, s. 38.
448
449
Lokman, 31 / 17-18.
450
Kehf, 18 / 106.
94
451
onlarındır. Varacakları yerde cehennemdir. Ne kötü bir yatma yeridir”
buyuruyor.
Allah'a ve Resûlüne itaat hususunda görevini yerine getirmeyerek küfrü

seçenler o kötü günde kendisini kurtarmak üzere, keşke her şeyimizi verseydik
diyecekler ama kurtuluş orada değildir. Kurtuluş bu dünyada Allah'ın emirlerine
sarılmakla mümkündür.
Kişiyi Allah'a kulluk ile ve Allah'ı sevme ile meşgul eden herşey cennete
götürecektir. Allah'ın dışındaki şeylerle meşgul eden her şey ise zararlı, değersiz ve
eziyet verici bir hal olup, cehenneme götürecektir. Çünkü bunlar Rabbe hizmet etme
bahtiyarlığından habersiz olup, dünya lezzetlerini elde etmeye koşanlardır. Böylece de
ölünce bütün sevdiklerinden ayrılmış olacaklardır. Bu ayrılık onları yakıp,
tutuşturacaktır. Yanlarında ise, bu musibeti tedavi edecek hiçbir şey götürmemişlerdir.
Onların gidecekleri tek yer cehennem olacaktır. Allah hükümlerine uymayanları
cehennemle cezalandırır. 452
Allah (c.c) şöyle buyuruyor: "Ayetlerimizi etkisiz kılmak için
yarışanlara gelince, işte onlar cehennemliklerdir.” 453
Bunlar ayetleri reddetme ve yalanlama hususunda gayret ve ileri çaba
gösterenlerdir. Çünkü onlar, bu ayetlere, sihir, şiir ve geçmiş ümmetlerin
masalları diyerek onları örtme yoluna gidenlerdir.
Allah'a karşı gelenler Allah'ı değil Peygamberini çeşitli hile ve tuzaklarla,
acze düşüreceklerini zannederler. İşte peygamberi acze düşürmeye çalışmada
büyük bir isyan söz konusu olunca bunlar da cehennemle arkadaş olmak
zorunda olacaklardır. 454
Allah'ın ayetlerinin gönüllere ulaşmaması ve insanların hayatında tahakkuk

etmemesi için bütün çabalarıyla onu engellemeye çalışanlar, işte bunlar
cehennem yaranıdırlar. Allah'ın ayetleri ise gerçekleri gösteren delillerle insanlar
için koyduğu şeriatıdır. 455
451
Râd, 13 / 18.
452
Razi, a.g.e., Terc. c. 13, s. 432.
453
Hac, 22 / 52.
454
Razi, a.g.e., Terc. c. 16, s. 334.
455
95
Bu kimseler, insanları aciz bırakmaya çalışanlar ve insanların Allah ve
Resûlüne tabi olmalarına engel olmaya çalışanlardır. Kur'an'a iman eden
insanları aşağılayanlardır. Hâlbuki kim Allah'ı aciz bırakmaya kalkarsa,
Allah onu mutlaka rezil etmiştir. Allah'ı aciz bırakmaya çalışmak, O’nun
emirlerine boyun eğmemek, O'na karşı isyanda bulunmak suretiyle olur. İnsanlar
Allah'ın dinini yok etmeye çalışsalar da bu dinin koruyucusu Allah olduğu i ç i n
galip gelmeleri mümkün değildir.
Ayetteki "aciz" bırakmaktan maksat aciz bırakacağını zannederek hareket

etmektir. Yani onlar tekrar dirilipte hesaba çekilmeyeceğine inanıyorlar. Buna
böyle inanmaları onları cehenneme götürecek bir amildir. 456
11. Cehennemliklerin Dünya Hayatına Razı Olup Ayetlerden Gafil

Olması
Allah ( c.c ) "Bize kavuşmayı ummayan dünya hayatında hoşnut olup

onunla rahat edenler ve bizim ayetlerimizden habersiz bulunanlar, işte
onların kazandıklarına karşılık varacakları yer cehennemdir" 457 buyuruyor.
Gafil olanlar hesap verme gününün vuku bulacağını beklemeyen ve ceza

gününe göre hayatını düzene sokma çabası içinde olmayanlardır. Dünyada iken,
yarın ne olacağını hiç düşünmeden gününü gün ederek çalışanlardır. İşte hiç hesaba
katmadıkları cehennem onları kıyamet gününde gafletten uyaracaktır. 458
Ahiret inkâr edenler kaçınılmaz olarak cehenneme gireceklerdir. Ayetleri
inkâr edenler ya da gafil olanlar bu kötü amelleriyle kendilerine cehennem ateşinden
başka birşey hazırlamamışlardır. Kendisini sorumlu hissetmeyen ve Allah'ın
huzurunda hesap vereceğini düşünmeyenlerin kendilerini kontrol edememeleri,
ahlaksızlık etmeleri, Allah'ın arzını zorbalık ve kargaşayla doldurmaları yüzünden
yoldan sapmışlar, dolayısıyla cehennemlik olmuşlardır. Eğer bir insan hesabını öteki
dünyanın olmadığı zannı üzerine kurarsa, bu dünyada iken işlediği amellerin hesabını
verme korkusunu taşımayacaktır. Bu yüzden dünyada tek amacı çalıp çırparak
kazanmak, refah, iktidar ve şöhret kazanmak olacaktır. İşte bunlar, insanı Allah'ın
456
Kurtubi, a.g.e.,Terc. c. 12, s.107.
457
Yunus, 10 / 7-8.
458
Faiz Ahmet, Fi Zilali’l-Kur’an’da Kıyamet ve Ahiret, Terc., Veli Ulutürk, Uysal Kitabevi, Konya,
1993, s.290-291.
96
ayetlerinden gafil kılacak ve onları cehenneme götüren yollara sokacaktır. Bu
yolun sonu da onları cehenneme kadar götürecektir. 459
Ayet-i Kerimede kıyamet günü Allah'a kavuşmayı inkâr eden, Allah'a
kavuşmakta hiçbir sorumluluk hissetmeyen, bu dünya hayatından hoşnut olup
gönülleri ona bağlanmakta huzur bulan mutsuzların sonlarının cehennem
olduğunun haberi veriliyor. 460
Kâinatın düzeni, bu kâinatı yaratan bir yaratıcının varlığına işaret

ediyorken bundan ibret almayanlar, ahiretin bugünkü nizamının zaruretlerinden
biri olduğunu, adalet ve takdirin tam olarak orada gerçekleşeceğini, beşeriyetin
orada yüceliğin zirvesine ulaşacağını idrak edemezler. Bu eksikliğin neticesi
olarak, onların işleri güçleri dünyaya dalmak olur. Kâinattaki ibret verici, kalpleri
uyarıcı, duyguları yükseltici muhakemeye ve kemal mertebesine hazırlayıcı
ayetlerden habersiz kalırlar. Bunun sonucu olarakta cehennemi hak edenler
grubunda yer alırlar.
12. Cehennemliklerin Savaştan Kaçması
Allah (c.c) şöyle buyuruyor; "Tekrar savaşmak için yer değiştirmek veya bir
birliğe katılmak dışında, o gün onlara sırt çeviren kimse Allah'ın gazabına
uğramış olur, onun yeri cehennemdir. Orası ne kötü bir varış yeridir.” 461
Kur'an askeri stratejinin gerektirdiği düzenli bir gerileme hareketini

yasaklamaz. Kur'an’da yasaklanan geri çekilme, yenilgi anında ölümden
kurtulmak i ç i n dağınık bir şekilde kaçışarak ordunun geri çekilmesidir. Bu tür
geri çekilme büyük bir günahtır. Çünkü kişinin amacı kendini kurtarması olup bu
da cehennemde büyük cezayı gerektirir. Çünkü bir askerin kaçması askeri birliğin
dağılmasına bu da tüm ordunun dağılıp kaçmasına neden olabilir. Ordunun
kaçması ise tüm ülkenin helak olmasına yol açabilir. 462
Düşmandan kaçan herkese, Allah'ın gazabı ve cehennemi gerekli olur.

Çünkü gerçek mü'minin kalbi o kadar güçlü ve sabit olmalı ki, emrini herşeye
üstün kılan ve kulları üzerinde kahredici güce sahip olan, Allah'ın kuvvetiyle,
459
460
İbn Kesir, a.g.e., Terc. c. 8, s. 3777.
461
Enfal, 8 / 16.
462
97
münasebet kurduğunda onu yeryüzünün hiçbir kuvveti sarsmamalıdır. Her ne
kadar, mü'minlerin gönlüne tehlikelerle yüzyüze geldiği zaman, bir sarsıntı
gelirse de bu sarsıntının firar ve hezimete kadar ulaşmaması gerekir. Eceller,
Allah'ın elindedir. Zaten mü'min yaşarsa, Allah için yaşayacak, şayet şehadet
yazısı yazılmışsa buda Allah için olacaktır. Zira mü'min her halükarda Allah ve
Resûlüne karşı direnen düşmanından kuvvetlidir. Asıl mağlup olan arkası dönük
olarak, Allah'ın gazabına uğrayan ve cehenneme sevk olunan kimsedir. 463
Sonuç olarak, yukarıdaki ayette şu hususlar vurgulanıyor:
a- Düşmana karşı sabırlı olmanın gereği vurgulanıyor. Savaş anında sebat

edilmesi ve yenilmek anında da savaştan kaçmak haram kılınıyor.
b- Her zaman mü'minlerin sabır ve metanet içinde olmalarının gereği

vurgulanıyor,
c- Zaaf içinde olmanın kişiyi her zaman kötü şeylere sevk edebileceği
ve bunun sonucunda cehennem yolunun tutulacağı vurgulanıyor.
13. Cehennemliklerin İlah Benim Demesi, Allah’tan Başkasına

Tapması
Allah (c.c) "Onlardan her kim, ''Ben O'ndan başka bir tanrıyım"
derse, işte onu cehennemle cezalandırırız. Biz zalimlere böyle ceza
464
veririz” buyuruyor.
Melekler, Allah'a yakın olmalarına ve istisnasız Allah'ın emrini yerine

getirerek tertemiz bulunmalarına rağmen yine de Allah'tan korkar ve katiyen
tanrılık iddiasında bulunmazlar. Farzı muhal böyle bir şeyi ileri sürecek olsalar,
onların cezası cehennem olacaktır. İşte böyle bir iddiayı ileri sürerek, herkesin
hakkına tecavüz eden ve mevcudattaki bütün gerçekleri ayaklar altına alan
zalimlerin cezası, cehennem olacaktır. Zaten hiçbir akıl sahibi böyle bir iddiada
bulunamaz. 465
463
464
Enbiya, 21 / 29.
465
98
İlahlık iddiası öyle büyük bir iddiadır ki, bunu akıl ve mantık
kabul edemez. Yemeye, içmeye, gezmeye muhtaç olan ve hastalandığında
kendisine şifa vermekten aciz olan ve beş dakika nefes almadığında yaşamı sona
eren bir varlık nasıl ilahlık iddiasında bulunabilir ki? Böyle bir iddiada bulunan
şahıs kendisini yoktan var eden ve yaşamında kendisine muhtaç olduğu varlığa
baş kaldırmıştır ki, bu 'da cehennemlik olmaya sebep olarak yeter. İlahlık iddiası
sadece dil ile "ben ilahım" demekle olmaz. Kişinin, Allah'ın önünde boyun
eğmeye yanaşmayıp aklına ve nefsine göre hükümler verip, ona göre hareket
etmesi bir manada onları ilah olarak kabul etmesidir.
Allah (c.c) şöyle buyurmaktadır; "Şüphesiz, siz ve Allah'ın dışında

taptıklarınız, cehennem yakıtısınız, siz oraya gireceksiniz.466
Bunlar Allah'ı Rab olarak tanımayıp, Allah'tan başkalarını yönetici ve

kanun koyucu olarak kabul edenlerdir. Allah'tan başkalarına tapanlar
mabudlarıyla hep içice oldukları için bu cezada da içice olacaklardır. Onlar
dünyada iken, bu taptıklarını birer kurtarıcı olarak görmektedirler ki durumun
böyle olmadığı, o hesap gününde açıkça anlaşılacaktır. Tapınanların ateşe
atılması adeta tapanlarla alay mahiyetindedir. Allah ( c.c ) cehenneme atılmaktan
kendini koruyamayacak olan bir varlığın ilah olmasının mümkün olmayacağını
böylece vurguluyor. 467
Bir rivayete göre; ez-Zebiri " Bu ayete göre, sadece bizim putlarımız
değil İsa (a.s.) Üzeyir (a.s.) ve melekler de cehennemin yakıtı olurlar. Çünkü
onlara da ibadet edilmiştir, diye itiraz ediyor. Peygamber (sav) şu cevabi verir;
"Evet, Allah yerine kendine ibadet edilmesini kabul eden herkes, kendine ibadet
edenlerle birlikte cehenneme girecektir. "Fakat İsa ( a.s ) Üzeyir ( a.s ) ve
meleklerin cehenneme girmeleri için hiçbir sebep yoktur. Çünkü onlar hiçbir
zaman Allah yerine, kendilerine ibadet edilmesini kabul etmemişlerdir. 468
Elbette ilah olmaya çalışan ve başkalarının şirkine ortak olanlar,

kendilerine ibadet edenlerle birlikte cehennemi boylayacaklardır. Aynı şekilde
başkalarını Allah'tan başka ilah edinmeye teşvik edip yönelten kimselerde
466
Enbiya, 21 / 98.
467
Razi, a.g.e., Terc. c. 16, s. 236.
468
99
cehenneme gireceklerdir. Şeytan bu sınıftadır. Çünkü o, insanları putlara
tapmaya yöneltir. Allah'tan başkasına ibadet edip O'na ortak koşan kimseler
aslında şeytanı ilahlaştırmaktadır.
Allah ( c.c ) çeşitli ayetlerde, sadece kendisine kulluk edilmesi gerekliliğini

vurguluyor. Kendini ateşten korumayanlar hiçbir zaman başkalarını ateşten
koruyamaz. O zaman tek ibadet edilecek varlık, herşeyin yaratıcısı olan Allah'tır.
Kişi sadece Allah’a ibadet etmekle ateşten kurtulabilir.
14. Cehennemliklerin Şeytana Uyması ve Aşırı Gitmesi

Allah (c.c) şöyle buyuruyor; "Mutlaka sen ve sana tabi olanların tümü
ile cehennemi dolduracağım.”469
İblis ve tüm şeytanlar ve insanları dalalete sürükleyenler cehenneme
gireceklerdir. İblis, kendisi Allah'a isyan etmiş secde etmekten kaçınmıştı da
Allah onu cehennemlik ilan etmişti. Eğer ki insanlar da Allah'ın emrine
karşı çıkarak, Allah Hz. Muhammed'i peygamber tayin ettiği halde, O'na tabi
olmuyorsa şeytanın yaptığını yapmış olarak onunla birlikte cehenneme girecektir.
470
İzzet ve büyüklük bakımından Allah'ı tanımayıpta Allah'tan başkalarına

tâbi olanlar ve haktan yüz çevirerek batılın içine batanlar, elbette ki
cehennemlik olacaktır. Çünkü herşeyiyle kendisine muhtaç olunan bir varlık
elbette sadece kendisine tapılmasından hoşlanır. Kendisini bırakıpta başkalarının
yolunu tutarak sapanları da cehennemle cezalandırır.
Allah (c.c) şöyle buyuruyor; "Şurası bir gerçektir ki, sizin beni
çağırdığınız şeyin dünyada da ahirette de davet edilecek bir yanı yoktur.
Şüphesiz dönüşümüz Allah'adır. Aşırı gidenler ise işte onlar cehennem
ehlidir.” 471
Haddi aşmak, Allah'tan başka ilah kabul etmek, kendini ilah yerine koymak,
dünyada ahireti hiç hesaba katmadan sorumsuzca yaşamak ve herşeye zulümde
bulunmaktır. 472
469
Sâd, 38 / 85.
470
471
Mümin, 40 / 43.
472
100
Allah insanları kendisine kul olmaları için yaratmışken insanların bu
yaratılış gayesini unutarak Allah'a karşı görevlerini yerine getirmemeleri aşırı
gitmektir. Elbette ki bu aşırılığın sonucu da insanın yaratıcısı tarafından insana
bir gün gelip sorulacaktır. Bu sorgunun sonucu Allah'a kulluk görevini
yapmayanlar, cehennemle karşı karşıya kalacaklardır. Yani yaratılış gayesinin
dışında hareket etmek aşırılıktır. Aşırılık ise, cehenneme götüren amellerdendir.
15. Cehennemliklerin Allah ve Resûlüne Karşı Gelmesi
Allah (c.c) şöyle buyuruyor;"Ben ancak Allah'tan geleni ve

gönderdiklerini tebliğle görevliyim. Kim Allah'a ve peygamberine karşı
gelirse, işte onun için içinde ebedi kalacağı cehennem ateşi vardır.” 473
Allah ve Resûlünün tevhide çağrısını reddeden ve şirkten vazgeçmeyen
kimsenin cezası cehennemdir.Mu'tezile bu ayeti büyük günah işleyenlerin ebedi
cehennemlik olacaklarına dair delil olarak getirmiştir. Ehli Sünnet ise bu ayetin
ebedilik ifade etmeyip, mutlaklık ifade ettiğini söyler. 474
Allah ve Resûlüne karşı gelmek hükümlerine uymamaktır. Onların çizdiği
ve gösterdiği yolu terkedip, kendi görüşleri doğrultusunda yol takip etmektir.
Elbetteki yaratıcı olan Allah, yönetici olmaya da en layık olan varlıktır. Kendi
yaşamını devam ettirmede bile söz sahibi olamayanların gösterdiği yolu takip
etmek, cehenneme girmeyi gerektiren bir amildir.
Yine bu konuda Allah (c.c) "Bu elbette onların Allah'a ve Resûlüne karşı
gelmelerindendir. Kim Allah'a ve Resûlüne karşı gelirse bilsin ki, Allah'ın
475
azabı şiddetlidir” buyurmak suretiyle Allah ve Resûlünün hükümlerine tabi
olmayanların cehennemlik olduğunu bize açıklıyor.
16. Cehennemliklerin Kur'an'a İnsan Sözüdür Demesi
Allah (c.c.) ayeti kerimede “Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhengi

bir şüpheye düşüyorsanız, haydi onun benzeri bir sure getirin, eğer idianızda
doğru iseniz Allah’tan başka şahitlerinizi (yardımcılarınızı) da çağırın.Bunu
yapamazsınız-ki elbette yapamayacaksınız-yakıtı, insan ve taş olan cehennem
473
Cin, 72 / 23.
474
Razi, a.g.e., Terc. c. 22, s. 196.
475
Enfal, 8 / 13.
101
476
ateşinden sakının. Çünkü o ateş kafirler için hazırlanmıştır.” Buyurarak
belagat ve fesahatin zirvede olduğu bir dönemde öyle bir kitap göndermiştir ki,
belagat ve fesahati zirveden yere indirmiştir. İnsanların bir takım gururları bu
Kur’an’ı İndiği dönemden bu güne kadar kabullenmelerine engel olmuştur. Bu
Kur'an’ı hep reddetmenin yollarını aramışlar, fakat başarılı olamamışlardır. Kur'an
insanlara meydan okuyarak, Kur'an’ın bir mislini getirmelerini istemiştir. Fakat
bunun bir kelimesini bile insanların uydurabilmesi mümkün değildir. Onun bir
benzerini oluşturmaya kalkışanlar, daha ilk cümlelerinde rezil olmuştur.
İşte Allah, insanların bir benzerini getiremedikleri bu Kur'an’ın insanüstü bir

varlık tarafından gönderildiğini insanlara hatırlatarak bu Kur'an'a insan sözü
diyenleri cehenneme atacağını bir ayeti kerimesinde şöyle dile getiriyor. "Sonra
baktı, sonra yüzünü ekşitti, sonra sırt çevirdi, böbürlendi. Bu sadece
nakledilegelen bir büyüdür, bu Kuran ancak insan sözüdür' dedi. Ben de onu
sakar adlı cehenneme koyacağım." 477
17. Cehennemliklerin Kıyameti Yalanlaması

Allah (c.c) "Cennetlikler, cehennemliklere; 'Biz Rabbimizin bize
vaadettiğini gerçek bulduk. Sizde Rabbinizin size vaadettiğini gerçek buldunuz
mu?' diye seslenirler. Onlar 'evet' derler. Ardından aralarında bir çağırıcı
'Allah'ın laneti zalimlerin üzerine olsun' diye bağırır. Onlar Allah yolundan
alıkoyan, yolun eğriliğini isteyen ve ahireti inkâr eden zalimlerdir” 478 buyuruyor.
Allah'ın lanetinin zalimler üzerine olması, cehennemliklerin sıkıntılarının

artırılması manasınadır. Onlar kendilerini Allah Tealaya yönlendirmeyip,
Allah'ın dininden uzak kalanlardır. Zalimlerin en büyük özelliği, kıyamet günü
gelipte hesaba çekileceklerini kabullenmemeleridir. 479
Zalimler kıyamet gününe iman etmedikleri için, bu dünyada iken tedbir

alamazlar. Bu dünyada yaptıklarının hesabını vereceğine inanmayanlar, elbette
kendini hesaba hazırlamaz. Kendisini hesaba hazırlamadan başıboş bir hayat
yaşayanların yeri cehennem olacaktır. Kıyameti yalanlamak sadece dil ile olmaz.
476
Bakara, 2 / 23-24.
477
Müddessir, 74 / 21-26.
478
Âraf, 7 / 44-45.
479
Razi, a.g.e., Terc. c. 7, s. 150.
102
Kıyamet günündeki hesabı düşünmeden yaşamlarını sürdürenler, fiili olarak
kıyameti yalanlıyor manasına gelir. Hiç kimsenin yaptığının yanına kâr
kalmayacağı ve her şeyin hesabının sorulacağı kıyamet gününde, cehennemi
hesaba katmayanlar, o günde yaptıklarını karşılarında bulacaklardır.
Allah (c.c) bir ayet-i kerimesinde kıyameti kabul etmeyenlerin cezasını

şöylece açıklıyor; "Ey Muhammed; eğer şaşacaksan, o halde onları 'Biz toprak
olduğumuz zaman mı, biz mi yeniden yaratılacağız?' demelerine şaşmak
gerekir. İşte onlar Rablerini inkâr edenlerdir. İşte onlar boyunlarında demir
halkalar olanlardır ve işte onlar cehennemliklerdir. Orada ebedi
kalacaklardır.”480
18. Cehennemliklerin Allah Yolundan Men Etmesi
Allah (c.c) şöyle buyuruyor; "Onlar yeminleri kalkan yapıp, Allah'ın

yolundan döndürdüler. Bu yüzden onlar için alçaltıcı bir azap vardır.
Onların ne malları ne çocukları Allah'a karşı bir fayda sağlayabilir. Onlar
cehennemliklerdir. Onlar orada ebedi kalacaklardır.” 481
Allah'ın gönderdiği dine tabi olan kimseleri bu davalarından vazgeçirmek

için dini eğip, bükerek eğri göstermeye çalışan kimseler cehennemliklerdir. Gerçek
ve hak olan bu davanın delillerine şek ve şüpheler atarak yaklaşanlar, cehennemle
cezalandırılırlar. 482
Allah bu dini insanlara dosdoğru ulaştırmak üzere peygamberler

göndermişken bu peygamberleri yalanlamak suretiyle ve bu dinin tabiilerinin
yolunu eğip bükmeye çalışanlar cehennemi hak edenlerdir. Bu din, Allah
tarafından insanları doğru yola ulaştırmak üzere gelmiş bir dindir. Kim bu dine
sarılırsa doğru yolu bulmuş olarak cennete, kim de bu din dışında başka bir yola
sarılırsa sapıtmış olarak cehenneme girecektir.
480
Rad, 13 / 5.
481
Mücadele, 58 / 16-17.
482
Razi, a.g.e., Terc. c. 10, s. 381.
103
19. Cehennemliklerin Allah’a Şirk Koşması
Allah (c.c) “Cehennem ehli oldukları açıkça belli olduktan sonra

akraba bile olsalar, Allah'a ortak koşanlar için af dilemek ne peygambere
yaraşır, ne de inananlara” 483 buyuruyor.
Allah (c.c) çeşitli ayet-i kerimelerde kulların, şirk, küfür ve nifaktan

kendilerini korumalarının gereğini vurguluyor. Şirk üzerinde ısrar edenleri asla
affetmeyeceğini ifade ediyor. Bütün her şey açıklanmışken ve bütün kavimlere
peygamberler gönderilmişken, hala şirkte ısrar etmek, kişileri affedilmeyecek
konuma getirir.
Müslümanlar, müşrik olarak ölen ataları için istiğfar ediyorlardı. Bu ayet

bunun üzerine nazil olmuştur. İnsanlığın muhtelif bağlarının ve insanlar arası
münasebetlerin birleştiği temel unsur ve en kuvvetli bağ akide bağıdır. Akide
bağı kesildiğinde, diğer bütün bağlar kendiliğinden kesilir. Onun için şirk
koşarak ölenlere istiğfar edilmez. 484
Anlaşıldığı üzere Allah (c.c)'ın affetmeyeceği en büyük günah kendisine

şirk koşulmasıdır. O kadar ki, ölenlerin arkasından istiğfar dilemek bile
yasaklanıyor. Şirk İnsanın fıtratına aykırı bir günahtır. İnsanın aklı ve etrafındaki
her şey Allah'ın birliğini ispatlayıp dururken, şirki tercih edenler elbette
cehennemlikler gurubunda yer almıştır.
B. CEHENNEMLİKLERE YAPILAN AZAP ŞEKİLLERİ

1- Cehennemliklerin yatakları ateştendir: Allah (c.c) bu durumu şöyle
açıklamıştır: "Ona, "Allah'tan kork" dendiği zaman gururu kendisini günaha
485
sevkeder. Artık ona cehennem yeter. Orası ne kötü yataktır” , "İnkâr
edenlere de ki: yenilecek ve cehenneme sürüleceksiniz. Orası ne kötü bir
486
yatma yeridir" "Onlar için cehennem ateşinden yataklar, üstlerinde de
Örtüler vardır. İşte zalimleri böyle cezalandırırız.” 487
483
Tevbe, 9 / 113.
484
485
Bakara, 2 / 206.
486
487
Âraf, 7 / 41.
104
2- Cehennemliklerin elbiseleri ateştendir: Yüce Rabbimiz, "Şu Rableri
hakkında tartışmaya giren iki taraf: kâfir olanlar için ateşten bir elbise
biçilmiştir, başlarına da kaynar sular dökülür” 488 buyurmuştur.
Onlar dünya hayatında kendilerine mubah olan elbise nimetinden mahrum

olurlar. Kâfirlerin ve asilerin giyecekleri elbise cehennem ateşinden biçilmiştir.
Öyle bir elbise ki, onları ne sıcaktan ne soğuktan korur. Tam aksine onlar için bir
azap kaynağı olur. 489
3- Cehennemliklerin derileri devamlı değiştirilir: Cehenneme girenler

yandıkça azabı tekrar tatsınlar diye, onlara yeni deriler verilir. Allah ( c.c )
"Doğrusu ayetlerimizi inkâr edenleri ateşe atacağız. Derileri yandıkça azabı
tatmaları için onları yeni derilerle değiştireceğiz. Allah güçlüdür, hakimdir”
490
buyurmak suretiyle bu durumu açıkça izah ediyor.
Rasulullah (s.a.v) hadisi şeriflerinde bu durumu şöyle açıklıyor: “

Kâfirin azı dişi Uhud Dağı kadar, derisinin kalınlığı da üç gecelik yol
491
mesabesinde olacaktır.” “ Son derece sıcak su başlarından aşağı dökülür, bu su
geçtiği yerleri yarıp yol açarak kişinin karnına kadar ulaşır. Karnının içindekileri de iyice
eritip parçalayarak ayaklarından çıkar. Sonra o kişi yeniden eski haline döndürülür.” 492
4- Cehennemliklerin yiyecekleri zakkum ve gıslindir. Cehennemliklere

hoşlanacakları hiçbir yiyecek verilmeyecektir. Kur’an’da cehennem ehlinin çeşit çeşit
yiyeceğinden bahsedilir. Biz sadece ayet-i kerimeleri zikredeceğiz.
“ Allah’ın indirdiği kitaptan bir şey gizleyip onu az bir paraya satanlar var
ya, onların karınlarına doldurdukları sadece ateştir. Allah kıyamet günü onlarla
konuşmaz ve onları günahlarından arıtmaz. Onlara elem verici bir azap vardır.” 493
“Bir ziyafet olarak bu mu hayırlı yoksa zakkum ağacı mı? Şüphesiz biz o ağacı
494
zalimler için bir dert yaptık.” “ Hiç şüphesiz zakkum ağacı günahkârların
495
yemeğidir. Erimiş maden gibi, sıcak suyun kaynaması gibi.” “Sonra siz ey sapık
488
Hac, 22 / 19.
489
eş-Şa’rabi, Muhammed Mütevelli, el-Ahvalü Yevmi’l-Kıyamet, Dersaadet, Kahire, 1989, s. 107.
490
Nisa, 4 / 56.
491
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, bab 13, Hadis no:44 / 2851, c.11 s.264.
492
Tirmizi, a.g.e., Terc. Cehennemin Sıfatı, bab 4, Hadis no: 2708, c.4, s.446.
493
Bakara, 2 / 174.
494
Saffat, 37 / 62-63.
495
Duhan, 44 / 43 -46.
105
yalancılar! Elbette bir ağaçtan, zakkum ağacından yiyeceksiniz. Karınlarınızı onunla
dolduracaksınız.” 496
5- Cehennemliklerin yiyecekleri Hamim ve Gassak’tır. Allah (c.c) “orada ne bir

serinlik tadacaklar ne de içilecek bir şey. Ancak kaynar su ve irin yaptıklarına uygun
bir ceza olarak.” 497 “ Hüsranın ardından da cehennem vardır.Orada kendisine irinli
bir su içirilecektir. Onu yudumlamaya çalışacak fakat yutamayacak, her yandan
498
ölüm gelecek fakat ölemeyecek, bundan sonra da şiddetli bir azap vardır”
buyuruyor.
6- Ateş kâfirleri çepeçevre kuşatır. “ Şüphesiz ki cehennem inkâr edenleri

çepeçevre kuşatacaktır” 499 ayeti bunu dile getiriyor.
7- Cehennem ateşi hiç sönmeyecek: "Allah kime hidayet ederse, işte hak
yolu bulan odur. Kimi de saptırırsa artık ondan başka onlara dostlar
bulamazsın. Kıyamet gününde onları kör, dilsiz ve sağır oldukları halde
yüzleri üstü haşredeceğiz. Onların varacağı yer cehennemdir. Ateşi
500
azaldıkça alevini artırırız” ayet-i kerimesi cehennem ateşinin devamlı
olacağını ifade ediyor.
8- Cehennem dolmak bilmez: "O gün cehenneme “doldun mu?”

deriz. O da “daha var mı?” der” 501 ayeti bunu açıklıyor.
9- Cehennemlikler boyunlarında halkalarla sürünürler: “Onlar, kitabı

(Kur’an’ı) ve elçilerimize gönderdiklerimizi yalanlayanlardır.Onlar
bilecekler. O zaman onlar, boyunlarında demir halkalar ve zincirler olduğu
halde kaynar suda sürünecekler, sonrada ateşte yakılacaklardır.”502 ayeti
bunu izah ediyor.
10- Cehennemde ölüm yoktur: Cehennemlikler azabın bitmesi için ölümü

isterler. Fakat cehennemde azap devamlıdır. "Şüphesiz suçlular cehennem
azabında ebedi kalacaklardır. Azapları hafifletilmeyecektir. Onlar azap
496
Vakıa, 56 / 51-53; Gaşiye, 88 / 2-7.
497
Nebe, 78 / 24-26.
498
İbrahim, 14 / 15-17.
499
Tevbe, 9 / 49.
500
İsra, 17 / 97.
501
Kaf, 50 / 30.
502
Mü’min, 40 / 70-72.
106
içinde ümitsizlik içindedirler” 503 ayet-i kerimesi cehennemde azabın ebediliğini
ifade ediyor.
Cehennem ateşten bir dünyadır. Yiyecekler, içecekler, meyveler ve bütün

tüketim maddeleri orada ateştir. Elbiseler, gömlekler, kolyeler, bilezikler,
ayakkabılar ateşten veya katrandandır. Cehennem bekçileri, cehennemlikleri
ateşten dağlar etrafında dönmeye zorlarlar. Cehennemlikleri, ateşten pençe ve
gözleri olan dazlak ejderhaların ısırdığı vadilere fırlatırlar, onları ateşten kuyulara
hapsedip, ateşten ağaçlara asarlar. 504
Cehennemlikler yerleri süpüren etsiz kara yüzlere, ateşten çivilerle dağlanmış

gök gözlere yere kadar uzanan ve ezilen dile, sıcak erimiş madenle damgalanmış
alına sahiptirler. Ateşten makaslarla dudakları kesildikçe tekrar çıkar ve ağızları
durmadan irin ve kan kusar. Cehennemliklerin saçları ağaçlara asılır, bağırsakları
ateşle dolup sırtları ateşten kırbaçla kırbaçlanır, böğürleri, böbrekleri ve kalçaları
ateşten dillerle yanar. Allah cehennemliklerin vücudunu büyütür, böylece ateş
onların üzerinde daha fazla tutunacak yer bulur.
Cimriler tarafından biriktirilen altın ve gümüş sırtlarını, alınlarını ve yanlarını

dağlayacak olan cehennem ateşinde kızdırılır. 505
Netice itibari ile cehennem azabının dünyadaki sıkıntı ve meşakkatlerle

kıyaslanamayacak derecede şiddetli olduğunu anlıyoruz. Cehennemde azabın ateşle
yapılacağını ve bu ateşin şiddetinin de dünyadaki ateşten kat kat fazla olduğunu
peygamberimizin açıklamalarından anlıyoruz.506
Cehennemlikler cehennemin içine atılıpta azap çekmeye başlayınca, oradan

çıkabilmenin çarelerini aramaya başlayacaklardır. Öncelikle cehennem
bekçilerinden yardım isteyecekler, sonra da Allah'a yalvarmaya başlayacaklar,
fakat o ateşin içine düştükten sonra oradan kurtulmak, oradaki yalvarmalarla
olabilecek bir şey değildir. Bu dünyada oradan kurtulabilmenin şartlarını yerine
getirmemişse, oradan nereye sarılsa boş çıkacaktır.
503
Zuhruf, 43 / 74-77.
504
Salih, a.g.e., s. 70.
505
Tevbe, 9 / 35.
506
Müslim, a.g.e., Terc. Kitabu’l-Cennet, Bab 12, Hadis no: 30 / 2843, c.11, s.252.
107
Allah (c.c) "Ateştekiler cehennemin bekçilerine, 'Rabbinize yalvarın,
bir tek gün olsun bizden azabı hafifletsin' derler. Cehennem bekçileri size
peygamberleriniz açık mucizeler getirmemiş miydi?' derler. Onlar 'evet
getirmişti' derler. O halde kendiniz yalvarın' derler. Kâfirlerin yalvarması
artık boşunadır” 507 buyuruyor.
Cehennemlikler şu taleplerde bulunurlar;
1- Suçlarını itiraf edip, cehennemden kurtulmak için bir yol talep

ederler. Allah (c.c) onların bu halini şöyle bildiriyor: "Onlar: şöyle derler: Ey
Rabbimiz bizi iki defa öldürdün, iki defa dirilttin. Biz de günahlarımızı itiraf
ettik, şimdi bu ateşten bir çıkış yolu var mı?' derler” 508
2- Dünyaya tekrar döndürülmeyi isterler. Cehennem ehli ilk

yalvarışlarından olumlu bir sonuç alamayınca ikinci olarak dünyaya geri
döndürülmelerini isteyecekler ve teklifleri kabul edilirse, salih amel
işleyeceklerine dair söz verirler. Allah ( c.c ) "(Ey Muhammed) insanları,
kendilerine azabın geleceği gün ile uyar. Zira o gün zalimler, 'Ey Rabbimiz
bize kısa bir süre ver de çağrına uyalım ve peygamberlerine tabi olalım
diyecekler. Onlara şöyle denilecek: Siz daha önce sonunuzun gelmeyeceğine
509
yemin etmemiş miydiniz?” buyuruyor.
3- Cehennemden çıkarılmaları için dua edecekler. Bu isteklerinin kabul

edilmesi halinde önceki amellerinin aksine, amel edeceklerini vaadecekler fakat
vaadleri de onları kurtarmayacaktır. Allah (c.c) "Orada, 'Rabbimiz bizi
buradan çıkar da yapmış olduğumuzdan bambaşka iyi şeyler yapalım' diye
feryad ederler. 'Sizi öğüt alacak kimsenin öğüt alabileceği kadar yaşatmadık
mı? Üstelik size uyarıcı da geldi, artık azabı tadın. Zalimlerin yardımcısı da
510
yoktur" buyuruyor.
4- Cehennem ehli apaçık bir sapıklık içinde olduklarını itiraf edip, oradan
çıkmak isteyecekler fakat Allah Teala onları çok iyi bildiği için, onların
isteklerine cehennem azabının devamı ile cevap verecektir.
507
Mü’min, 40 / 49-50.
508
Mü’min, 40 / 11.
509
İbrahim, 14 / 44.
510
Fatır, 35 / 37.
108
C. CEHENNEMLİK OLDUKLARI DÜNYADA
İKEN BİLDİRİLENLER
Allah (c.c) insanları yaratıp yeryüzüne gönderirken, onlardan kendine kul
olma sözünü almıştı. İşte Allah (c.c) bu sözünü tutanlara cenneti vaadettiği gibi
verdiği bu sözde durmayanları da cehennemle uyarmış ve yeri geldiğinde de
tehdit etmiştir.
İslam’ın ilk yıllarında bu dini kabul etmemekle kalmayıp, küfürde ileri

giderek Müslümanlara işkence yapan kimseler vardı. Allah ( c.c ) bu dinin
karşısında yer almak isteyen bu tip insanları Kuranda şiddetli cehennem azabıyla
korkutmaktadır. Bunlardan birkaçını burada zikredeceğiz.
1- Ebu Leheb
Hz. Peygamber’in amcası ve en azılı düşmanlarından birisidir. Mekkelilerin

ileri gelenleri arasında yer alan Ebu Leheb, İslamiyetten önce Hz. Peygamberin
dostuydu ve iki oğlu O’nun kızları Rukiye ve Ümmü Gülsüm ile evliydi. Ancak
Peygamber olduktan sonra kendisine şiddetle karşı çıkmıştır. Hz. Peygamberi her
yerde takip ederek sözlerini yalanlamaya, O’nun bir sihirbaz ve yalancı olduğunu,
kavmini birbirine düşürdüğünü, sözlerine itibar edilmemesi gerektiğini söylemeye
devam etti. Kendisinin ve karısının Resul-i Ekrem’i rahatsız eden hareketleri
üzerine Tebbet Suresi nazil oldu. İlk defa bu ayetlerle bir müşrikin ismen
zikredilerek karısı ile birlikte tehdit edildiği görülür. 511
2. Ebu Cehil
İslam’ın ilk döneminde peygamberimizin en azılı düşmanları ve Kureyşin

en ileri gelenlerinden birisidir. Allah'ı inkâr eden bütün sıfatları kendisinde
bulunduran bir şahsiyettir. Asıl adı, Amr b.Hişam el-Muğire olup, önceleri Ebu'l
Hakem künyesi ile anılırken Müslümanlar tarafından Ebu Cehil (Cehaletin
Babası) diye adlandırılmıştır.
Peygamber efendimizle aynı yaşlarda olan Ebu Cehil İslam’ın ilk anından
itibaren İslam’a karşı çıkmış, Peygamber efendimize ve özellikle güçsüz
511
Kapar, Mehmet Ali, D.İ.A., c. 10, s. 178.
109
Müslümanlara var gücüyle düşmanlık gösterip eza ve cefalarda bulunmuştur.
İslam’ın ilk iki şehidinden biri olan Ammar b.Yasir'in annesi olan Sümeyye'yi
hunharca şehit etmiştir.
Hz. Hamza, Ebu Cehil'in Müslümanlara yaptığı işkence ve zulümler

sebebiyle Müslüman olmuştur. Ebu Cehil, müşriklerin arasında hep Hz.
Peygamberi yok etmenin yollarını araştırmıştır. Hz. Ömer'i cahiliyyetinde
Peygamberi öldürmeye ikna eden de O'dur. 512
Peygamberimizin kendisi için bu ümmetin firavunu dediği Ebu Cehil hakkında

İslamiyet hakkındaki faaliyetleri, Resul-i Ekrem’e ve ashabına yaptığı zulüm ve
haksızlıklar sebebiyle pekçok ayet 513 nazil olmuştur.
3. Ümeyye b. Halef
Mekke'deki kâfirlerin önde gelenlerindendir. İslam geldiğinde, inadından

dolayı İslâm'ı kabul etmemiştir. Müslümanlara dinlerinden dönmeleri için
işkence, zulüm ve eziyet etmekten geri kalmayan bir şahıstır. Hz. BiIal'e en çok
işkence edenlerden biridir. İşkence ederken sınır tanımadan insanlık dışı
hareketlerde bulunmuştur. Ancak Bilal "Ehad, Ehad, Ehad" dışında bir şey
söylememiştir.
Kendi akrabalarından Müslümanlığını ilan edenlere de eziyetler
etmiştir. Hz. Peygamber Medine'ye hicret ederken, O'nu öldürme planını
yapanların başını bu şahıs çekmiştir.
Allah (c.c) bu şahıs hakkında cehennemlik olduğunu gösteren birçok ayet-i

kerime indirmiştir. Leyl Süresi O'nun özelliklerim anlatır. Hümeze Süresi,
Ümeyye hakkında nazil olmuştur. 514
4. Utbe b. Rebia
Mekke’nin ileri gelenlerinden olup zenginliği ve cömertliği ile
meşhurdu. Peygamberliğinden önce, Kâbe’nin tamiri sırasında Hacer-i
Esved’in yerine konmasında hakem tayin edilen Hz. Peygamberle birlikte, bu
işin yerine getirilmesinde onun da yardımı olmuştur.
512
Kapar, a.g.e., c. 10, s. 117.
513
En’am, 6 / 108; Hıcr, 15 / 90; Alak, 96 / 9-18.
514
Cuma, Ahmed Halil, el-Mübeşşirune bi’n-Nar, Dar İbn Kesir, Beyrut, 1993, c. 1, s. 77.
110
Cahiliyyenin akıllı müşriklerinden birisidir. Fakat Peygamber (s.a.v)'in
getirdiği dini kabullenmeye gururu engel olmuştur. Puta tapıcılığa çok bağlı
olduğundan, İslam dinine karşı olmakla birlikte, Hz peygambere düşmanlık ve
eziyet eden Kureyşlilerdendir. 515
5. As b. Vail
İslamiyet’e karşı direnişlerini sürdüren ve Kur’an’da “ebter” diye
nitelendirilen Kureyşin ileri gelenlerinden biridir. Güçsüz ve kimsesizlere
yaptığı zulümlerle tanınmıştır. Hz. Peygamber’in oğulları Kasım ve Abdullah
vefat edince “ bırakın şu nesli kesilmişi, artık ölümünden sonra adını anan
bulunmayacak” demiş. Bunun üzerine onun hakkında, “asıl hayırla
yadedilmeyecek olan (ebter) odur” mealindeki ifadeyi de taşıyan Kevser Suresi
nazil olmuştur.
Müfessirler Hz. Peygambere ve getirdiği dine karşı direniş ve tepkilerini

ısrarla sürdüren tipleri konu alan bazı ayetlerin As b. Vail hakkında nazil
olduğunu ifade ederler. 516
6. Velid b. Muğire
Velid, akıllı birisi olduğu için Resûlullahın getirdiği dinin bir beşer
tarafından ihdas edilemeyeceğini bildiği halde hiç kabule yaklaşmadı. Kur’an-ı
Kerim’in bir insan sözü olmayacağını da biliyordu. Ancak gururu O'nun imanına
engel oluyordu. İman edemeden ölen kâfirler gurubundandı. Müslümanlara
işkence etmekten de geri durmamıştır.
Hz. Peygamber Mekkelileri açıktan açığa İslam’a davet etmeye başlayınca

O’nu bu fikrinden caydırmak için Ebu Talib’e müracaat eden Kureyşin ileri
gelenlerinden birisidir. İslam’a karşı teşebbüslerinden netice alamayınca
muhalefete geçerek Hz. Peygamber ile münakaşalara kalkıştı ve O’nun bir
517
büyücü olduğunu yaymaya çalıştı. Bunun üzerine birçok ayet nazil olmuştur.
515
Çağatay, Neşet, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1986, c.13, s.82.
516
Fayda, a.g.e., c. 3, s. 449.
517
Müddessir, 74 / 30; Hicr, 15 / 90–94; Hakka, 69 / 40-42.
111
Onun Mekkeli müşrikler arasında aleyhine en çok ayet gelen bir kimse oluşu da
İslam ve Peygamber düşmanlığındaki yerini gösterir. 518
7. Ukbe b. Ebi Muayt
Mekke'de İslam yayılmaya başlandığında, İslam’ı kabul etmediği

gibi Müslümanlara işkenceden geri kalmayan şahıslardan birisidir. Yine
Peygamber efendimize en fazla eziyet edenlerden birisidir.
Allah-ü Teala O'nun hakkında ve O'nun taşıdığı özellikleri taşıyanlar

hakkında birçok ayet-i kerime indirmiştir. Kehf Süresinin 9-10 ve 83. ayeti
kerimeleri O'nun hakkında nazil olmuştur, Ahzab 57, Tevbe 61, İbrahim 28.
ayet-i kerimeleri O'nun özelliğini taşıyan cehennemlikleri anlatır. 519
8. Süfyan b. Halid
Hz. Peygamber döneminde yaşayan en şerli ve en alaycı kimselerden

birisidir. Allah ve Resûlüne muhalefeti görev sayan bir müşriktir. İslam davetini
bastırmak için elinden gelen gayreti göstermiştir. Allah bu tiplere hep lanet etmiş
ve rezilliklerinden bahsetmiştir.
Maide 33 ve Nisa 14.ayet-i kerimeleri bu tip insanların cehennemlik

olduğunu bildirir. 520
9. Ka'b b.Eşref
İslam’ın ilk düşmanlarından birisidir ve şairdir. Şiirleri i l e kâfirleri
keyiflendirerek Müslümanlara işkence etmiştir. Müslümanlara günden güne acı
işkenceler yapan ve ondan da haz duyan bir kâfirdir. İşkenceleri daha çok alay
etmek suretiyle dili i l e yapardı. Allah bu tipleri şu ayet-i kerimelerde cehennemle
müjdeliyor.
Haşr ve Nisa surelerindeki bazı ayetlerin onun davranışları ile ilgili olarak
nazil olduğu rivayet edilir.521
518
Çağatay, a.g.e., c. 13, s. 299.
519
Cuma, a.g.e., c. 1, s. 173.
520
Cuma, a.g.e., c. 1, s. 197.
521
Kapar, a.g.e., c. 24, s. 4.
112
10- Müseylemetü’l-Kezzâb
Bir heyetle birlikte Hz. Peygamberi Mekke’de ziyaret etmiş ve O’nun
vefatından kısa bir sonra Peygamberlik iddiası ile ortaya çıkmıştır. Müseyleme
kendine taraftar kazanmak için beş vakit namazı üçe indirmiş ve Peygamberin
mucizelerini taklide kalkışmıştır. Büyük ölçüde Hıristiyanlığın tesirinde kalmıştır.
Arabistan’ın göbeğindeki bu yalancı hareket, yeni teşekkül eden İslamiyet için
ciddi bir tehlike idi. Bu tehlikeyi uzaklaştırmak için Hz. Ebu Bekir, Halid b. Velid
komutasındaki bir orduyu Hicretin onikinci yılında Müseyleme’ye karşı
göndermiştir. Birçok hafızın şehit düştüğü savaşta Halid b. Velid üstün harp sanatı
sayesinde zafer kazanmış ve Müseyleme ve birçok taraftarı öldürülmüştür.
Peygamberlik iddiasında bulunması onu yüce makama değil cehenneme
götürmüştür. 522
522
Çağatay, a.g.e., c. 8, s. 820.
113
SONUÇ
İnsanı dünya ve ahiret saadetine ulaştıracak olan tek yol; insanı yoktan
vareden ve insanı en iyi şekilde bilen Allah’ın tarih boyunca peygamberler
vasıtasıyla gönderdiği ilahi mesajlar istikametinde çizilen yoldur. İnsanı eşrefi
mahlûkat derecesine çıkaran, insanı gerçek olgunluğa ulaştırmada emsalsiz
potansiyel güce sahip ilahi mesajlar silsilesinin sonuncusu ve en mükemmeli Kur’an-
ı Kerim’dir. İnsanlığın tamamına hidayet veren ve hitabı kıyamete kadar geçerli
olacak olan Kur’an, insanları cehennemden kurtarıp cennete ulaştırmayı hedef olarak
kabul etmiştir. Çünkü Kur’an’ın insanlara gönderiliş gayesi insanlığı bataklıktan
çıkarıp hidayete ulaştırmaktır.
Kur’an indirildiği ondört asırdan bu yana, insanlık onu anlamaya,
prensiplerini hayat geçirmeye ve onun çizdiği nurlu yolda yürümeye gayret sarf
etmiştir. Kur’an’ı iyi anlamış fert ve toplumlar O’nun ruhuna uygun örnek insan
hayatını yaşayarak mutlu olmuşlardır. Kur’an-ı Kerim incelediğinde görülür ki O hep
ahirete imanın gerekliliğini vurgular. Bu dünyada iken yapılan amellerin mutlaka
ahiret gününde hesabının sorulacağı ve bu hesap sonunda da insanların amellerine
göre cennet veya cehenneme gideceği bize Kur’an tarafından sık sık hatırlatılıyor.
Kur’an cennet ile müjdelemek, cehennem ile korkutmak suretiyle insanların hayatını
Allah’ın istediği istikamette yaşamalarını istiyor.
Her zaman olduğu gibi günümüzde de Kur’an-ı Kerim’i anlamaya ve
hayatımızı onun prensipleriyle düzenlemeye muhtacız. Kur’an’da anlatılan cennet ve
cehennem ehlinin bilinmesi önem arzettiği için bizleri böyle bir çalışma yapmaya
sevketti.
Cenneti kazanmaya veya kaybedip cehennem gitmeye sebep olan en önemli
etken ahiret inancı olduğu için ahirete iman üzerinde durduk ve ahirete imanın kişiye
kazandırdıklarını izah etmeye çalıştık. Çünkü ahirete iman olmadan cennet veya
cehennem anlam ifade etmez. İnsanın yapısında olan ölümsüzlük duygusu cennet
veya cehennem ile devam edeceği için ayet ve hadislerde özellikleri belirtilen,
insanın arzu ettiği cenneti ve tüyleri ürperten özelliklere sahip olan insanın
karşılaşmak bile istemediği cehennemi genel olarak tanıtmaya çalıştık. Sonra buraya
kimlerin gideceğini yine ayetler ışığında açıklamaya çalıştık. Cennet ehlinden
114
olabilmek için Allah’a ve ahiret gününe iman edip Allah’ın rızasını kazanacak
amelleri işlemek gerektiğini gördük ve bu amelleri özetlemeye çalıştık. Ayrıca
cennete götüren amelleri işleyenlerden örnekler verdik.
Allah’a ve ahiret gününe iman etmeyen ve Allah’ın rızasını değil, gazabını
gerektiren amelleri işleyenlerin kendilerini cehenneme götürdüklerini gördük.
Cehennem götüren amelleri ayetler ışığında özetleyerek cehennemliklerin amellerini
işleyenlerden örnekler verdik.
İşte biz bu çalışmamızda dünyadaki amellere karşılık olarak yüce yaratıcının
vaat ettiği cenneti kazandıracak amellerin neler olduğunu, ayrıca mükafat yeri olan
cennetin ne gibi özelliklere sahip olduğunu ve cenneti kaybettirip cehennem
sürükleyen amellerin neler olduğunu, ceza yeri olan cehennemin ne gibi özelliklere
sahip olduğunu incelemeye çalıştık.
Bu çalışma ile Kur’an’ın cehennem ile uyarıcı ve cennetle müjdeci olduğunu
açık bir şekilde görmüş olduk. Çünkü insanların yanlış yaptığı amellerine karşı
uyarılmaya, iyi yaptığı amellerine karşı da müjdelenmeye ihtiyacı vardır. Müjdeyi
hak eden ve uyarılmayı gerektiren bu amellerin neler olduğunu bilinmesi hayatımıza
yön vereceğinden son derece önemlidir.
115
BİBLİYOGRAFYA
KUR’AN-I KERİM
ABDULBAKİ, M. Fuat, el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim, Çağrı
Yay. , İstanbul, 1987.
AHMED B. HANBEL, Müsned, Çağrı yay., İstanbul, 1992.
ATEŞ, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul,
1988.
BİLMEN, Ömer Nasuhi, Kur’an-ı Kerim Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen
yay., İstanbul, trz.
BUHARİ, Muhammed b. İsmail, Sahih-i Buhari, terc, Mehmet Sofuoğlu, Sahih-i
Buhari ve Tercemesi, Ötüken yay., İstanbul, 1989.
BURSEVİ, İsmail Hakkı, Tenviru’l-Ezheni Min Tefsiri Ruhu’l-Beyan, Muhtasar
Ruhu’l-Beyan Tefsiri, İhtisar: M.Ali Sabuni, Terc. Abdullah Öz, vd., Damla yay.
İstanbul, 1995.
CUMA, Ahmed Halil, el-Mübeşşirune bi’n-Nar, Dâr İbn Kesir, Beyrut, 1993.
ÇAĞATAY, Neşet, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1986
DERVEZE, M. İzzet, et-Tefsirü’l- Hadis, terc. Şaban Karataş vd. , Nuzül Sırasına
Göre Kur’an Tefsiri, Ekin yay. İstanbul, 1998.
DOĞRUL, Ömer Rıza, Tanrı Buyruğu ( Kur’an-ı Kerim’in Terceme ve Tefsiri ),
Bilgi Basım ve Yayınevi, İstanbul, 1955.
EBU DAVUD, Süleyman b. El-Eşaş es-Sicistani, Sünen-i Ebi Davud, Terc. İbrahim
Koçaşlı, Milsan Şirketi, İstanbul, 1983.
116
ESED, Muhammed, Kur’an Mesajı, Terc: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İşaret yay.
İstanbul, 1999.
EŞARİ, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, tas.
Helmut Ritter, 1980 ys
FAİZ, Ahmet, Fi Zilali’l-Kur’an’da Kıyamet ve Ahiret, Terc., Veli Ulutürk, Uysal
Kitabevi, Konya, 1993.
FAYDA, Mustafa, DİA, c. 3, İstanbul, 1993.
FİRUZABADİ, Muhammed b. Yakup, el Kamus’ül-Muhit, Müessesetü’r-Risale,
Beyrut, 1987.
GÖLCÜK, Şerafeddin-TOPRAK, Süleymen, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya, 1996.
GÖLCÜK, Şerafeddin, İslam Akaidi, Esra Yay. Konya, 1997.
HARMAN, Ömer Faruk, Cehennem mad. , DİA. , İstanbul, 1993
ISFAHANİ RAGIP, Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredat fi Ğarib’il- Kur’an,
Kahraman Yay. İstanbul, 1986.
İBN ABDİL BERR, el-İstiâb fi Ma’rifeti’l-Ashab, Daru Sadır, Kahire, trz.
İBN KAYYİM, el-Cevziyye, Hadi’l-Ervah, Terc. İsmail Hakkı Sezer, Cennetin
Tasviri, Uysal Kitabevi, Konya, 1988.
İBN KESİR, Ebu’l-Feda İsmail, el Bidaye ve’n-Nihaye, Terc. Mehmet Keskin,
Ölüm Ötesi Tarihi, Çağrı Yay. İstanbul, 2001.
……………, Ebul-Feda İsmail, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Terc.Bekir Karlıağa-
Bedrettin Çetiner , Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çağrı yay. İstanbul, 1983.
İBN MACE, Muhammed b. Yezid, Sünen-i İbn Mace, Terc. Haydar Hatiboğlu,
Sünen-i İbn Mace Tercemesi ve Şerhi, Kahraman yay., İstanbul, 1982.
İBN MANZUR, Muhammed b. Mükrem, Lisanu’l-Arab, Daru Sadr, Beyrut, 1990.
117
İBN SÂD, Tabakâtü’l-Kübra, Şâb Matbaası, Beyrut, 1970.
İBNÜ’L-ESİR, Üsdü’l-Gâbe fi Ma’rifeti’s-Sahabe, Şâb Matbaası, Beyrut, 1970.
İBRAHİM, Mustafa vd., el-Mu’cem’ül-Vasit, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1980
KARA, Ömer, Kur’an’da Metafizik Bir Âlem: Cennet, Rağbet Yay., İstanbul, 2002.
KARAMAN, Fikret, cennet mad., Dini Kavramlar Sözlüğü, D.İ.B. Yay. Ankara,
2005.
KARAMAN, Hayreddin vd. , Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri
Başkanlığı Yay. Ankara, 2003
KARAMAN, Hayreddin vd., Kur’an’ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, T.D.V.
Yay. Ankara, 1999.
KAPAR, M. Ali, DİA, c. 24, İstanbul, 2001.
El- KÂRİ, Ali, Şerhu Fıkhı Ekber, Terc.Y.Vehbi Yavuz, Çağrı yay. İstanbul, 1981.
KILAVUZ, A. Saim, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, Ensar Neşriyat,
İstanbul, 1987.
KOÇYİĞİT, Talat, Kur’an ve Hadiste Ru’yet Meselesi, A.Ü.İ.F. yay. Ankara,
1974.
KOMİSYON, el-Müncid fi’l -Lüğati ve’l A’lam, Darü’l -Meşrik, Beyrut, 1973.
KOMİSYON, Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 1988.
KURTUBİ, Muhammed b. Ahmed, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an ve’l-Mübeyinü
Lima Tedammenehu Mine’s-Sünneti ve Ayi’l-Furkan, Terc. M. Beşir Eryarsoy,
Buruc yay. İstanbul, 1997.
KURUCAN, Ahmet-MERCAN, Zühtü, Cennetle Müjdelenen On Sahabi, Feza Yay.
İstanbul, 2001.
118
KUTUP, Seyyid, Fi Zilâli’l-Kur’an, Terc. M. Emin Saraç, vd, Hikmet yay. İstanbul,
1979.
MEVDUDİ, Ebu’l Alâ, Tefhimu’l-Kur’an, Terc. Muhammed Han Kayani, vd. ,
İnsan Yay. İstanbul, 1991.
MÜSLİM, Müslim b. Haccac, Sahih-i Müslim, Terc: Ahmed Davudoğlu, Sahih-i
Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez Neşriyet, İstanbul, 1977.
NESEİ, Ebu Abdurrahman, b. Şuayb, Sünenü’n-Nesai, Terc. A. Muhtar Büyükçınar,
vd. , şerh. C. Suyuti, Kalem yay. , İstanbul, 1981.
ÖNKAL, Ahmet, DİA, c. 1, İstanbul, 1988.
ÖZSOY, Ömer- GÜLER, İlhami, Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an
Fihristi), Fecr yay. Ankara, 1997.
PUSMAZ, Durak, Cennet mad., Şamil İslam Ansiklopedisi, Şamil Yay., İstanbul,
1999.
RAZİ, Fahruddin, Mefatihu’l-Gayb, terc. Suat Yıldırım, vd., Tefsir-i Kebir, Akçağ
yay. Ankara, 1988.
SABIK, Seyyit, Ayet ve Hadislerle İslam Akaidi, Terc. İbrahim Sarmış, Hibaş Yay.
Konya, 1981.
SABUNİ, Nurettin, Maturidiyye Akaidi, Terc. Bekir Topaloğlu, D.İ.B. yay, Ankara,
2005.
SALİH, Subhi, Ölümden Sonra Diriliş, Terc. Şerafeddin Gölcük, Ayet ve Hadislerle
Cennet- Cehennem, Kayıhan Yay. İstanbul, 2004.
SOYSALDI, H. Mehmet, Kur’an Semantiği Açısından İnançla İlgili Temel
Kavramlar, Çağlayan Yay. İzmir, 1997.
119
ŞAHİN, M. Süreyya, Cennet mad., DİA, Türkiye Diyanet Vakfı yay., c. 7, İstanbul,
1993.
eş-ŞA’RABİ, Muhammed Mütevelli, Ahvalü Yevmi’l-Kıyamet, Dersaadet, Kahire,
1989.
TELLİOĞLU, Ömer, Ş.İ.A., İstanbul, 1999.
TİRMİZİ, Muhammed b. İsa, Sünen-i Tirmizi, Terc. Osman Zeki
Mollamehmetoğlu, Sünen-i Tirmizi Tercemesi, Yunus Emre Yayınevi, İstanbul, trz.
TOPALOĞLU, Bekir, Cennet mad., D.İ.A., c. 7, İstanbul, 1993.
TOPRAK, Süleyman, Ölümden Sonraki Hayat, Esra Yay. Ankara, 1997.
YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirenler, İsmail Karaçam,
vd., Azim Yay., İstanbul, 1992.
YILDIRIM, Celal, İlmin Işığında Asrın Kur’an Tefsiri, Anadolu yay. İstanbul,
1986.
120

Kur&#39;an&#39;Da Cennet Ehli Ve Cehennem Ehli

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kur&#39;an&#39;Da Cennet Ehli Ve Cehennem Ehli

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KISALTMALAR ..................................................................................................... vii

I. CENNET VE CEHENNEMİN KELİMELERİNİN ANLAMLARI .................1

A. CENNETİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI ..........................................1

1. Cennetin Sözlük Anlamı...............................................................................1

2. Cennetin Terim Anlamı ................................................................................1

B. CENNETİN İSİMLERİ .....................................................................................2

4. Adn Cennetleri ..............................................................................................3

5. Naim Cennetleri ............................................................................................4

6. Firdevs Cennetleri ........................................................................................4

C. CEHENNEMİN SÖZLÜK VE TERİM ANLAMLARI....................................6

1. Cehennemin Sözlük Anlamı .........................................................................6

2. Cehennemin Terim Anlamı ..........................................................................6

II. CENNET VE CEHENNEME İNANMANIN GEREĞİ...................................11

KUR'AN’DA CENNET VE CENNET EHLİ

I. KUR'AN’DA CENNET ........................................................................................15

1. Kur'an’da Cennet Tasvirleri........................................................................15

2. Cennetin Kapıları ........................................................................................19

3. Cennetin Dereceleri ....................................................................................20

4. Cennetteki Yiyecek ve içecekler.................................................................22

5. Cennetin Nehirleri ve Pınarları ...................................................................24

B. CENNETİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT OLUŞU..............................27

II. KUR'AN’DA CENNET EHLİ............................................................................32

1. Cennetliklerin İman Etmesi, Allah’a ve Resulüne İman Etmesi ................34

2. Cennetliklerin İman Edip Salih Amel İşlemesi ..........................................36

3. Cennetliklerin Allah ve Resulüne İtaat, Rablerine İtmi’nan ile İtaat

4. Cennetliklerin Sadıklardan ve Salihlerden Olması .....................................42

5. Cennetliklerin Allah'ın Sınırlarını Koruyup Gözetmesi ve Kötü

6. Cennetliklerin İyiliği Emredip Kötülükten Nehyetmesi .............................45

7. Cennetliklerin İbadet Etmesi ......................................................................46

8. Cennetliklerin Tevbekâr Olması .................................................................47

11. Cennetliklerin Takva Sahibi Olması.........................................................51

12. Cennetliklerin Cihad Etmesi ve Allah Yolunda Şehit Olması..................52

13. Cennetliklerin Hayır İşlemede Öncü Olması............................................54

14. Cennetliklerin Allah'a Olan Ahidlerini Yerine Getirmesi ........................55

15. Cennetliklerin Hamd Etmesi, Oruç Tutması ve Namazlarını İkame

B. CENNETLİKLERE VAADEDİLEN MÜKÂFATLAR..................................58

C. CENNETLİK OLDUKLARI DÜNYADA İKEN BİLDİRİLENLER ............63

1. Hz Ebu Bekir .............................................................................................63

2. Hz. Ömer ..................................................................................................65

4. Hz. Ali ........................................................................................................68

5. Hz. Sa'd b.Ebi Vakkas ................................................................................69

6. Hz. Abdurrahman b. Avf ...........................................................................70

7. Hz. Ebu Ubeyde b.Cerrah ..........................................................................70

8. Hz. Talha b. Ubeydullah ............................................................................71

9. Hz. Zübeyr b. Avvam ................................................................................71

10. Hz. Said b. Zeyd ......................................................................................72

KUR'ANDA CEHENNEM VE CEHENNEM EHLİ

A. CEHENNEMİN YARATILMIŞLIĞI VE MEVCUT OLUŞU.......................73

B. CEHENNEM AZABININ EBEDİLİĞİ ..........................................................75

1. Cehennem Azabı Ebedi Değildir Diyenlerin Görüşü .................................75

II. KUR'ANDA CEHENNEM EHLİ ......................................................................81

A. CEHENNEMLİKLERİN ÖZELLİKLERİ ......................................................81

1. Cehennemliklerin İnkâr Edip Küfürde Olması ve Küfre Götüren

2. Cehennemliklerin İnkâr Edip Ayetleri Yalanlaması...................................84

3. Cehennemliklerin Allah ve Rasulüne Savaş Açması..................................85

4. Cehennemliklerin Faiz Yemesi...................................................................86

5. Cehennemliklerin Haksız Yere Cana Kıyması ...........................................88

6. Cehennemliklerin Günahkârlar ve Kötü Kimseler Olması, Kötülüklerinin

7. Cehennemliklerin Yoldan Çıkması, İnananlara İşkence ve Zulüm

8. Cehennemliklerin Münafıklık Yapması......................................................92

9. Cehennemliklerin Kibirlenip Büyüklenmesi ..............................................93

10. Cehennemliklerin Hz. Peygamberi Alaya Alarak, Allah’ın Emrine

Kur'an'Da Cennet Ehli Ve Cehennem Ehli

Kur'an'Da Cennet Ehli Ve Cehennem Ehli