TALAMBUHAY NI DR.

JOSE RIZAL

Jose Protacio Rizal upang makaiwas sa ganoong pangyayari at

Mercado y Alonso makasunod sa ipinag-uutos ni Gobernador
Realonda ang buong Claveria kaugnay ng pagpapalit ng mga
pangalan ni Dr. Jose Rizal. pangalang Pilipino noong 1849, ang Lam-co
Labing-isa silang ay pinalitan ng apelyidong Kastila at pinili nila
magkakapatid at ikapito ang Mercado na nababagay sa kanya bilang
siya. Ang kanyang mga magulang ay sina negosyante, sapagkat ang ibig sabihin ng
Francisco Engracio Rizal Mercado y Mercado ay palengke. Ang pamilyang Lam-co
Alejandro at Teodora Morales Alonso ay kilalang mangangalakal noon sa bayan ng
Realonda y Quintos. Nakita niya ang unang Binan, Laguna.
liwanag noong ika-19 ng Hunyo, 1861 sa Bagamat ang mga ninuno ni Rizal sa ama
Calamba, Laguna. ay kilalang negosyante, ang kanyang ama ay
Kung susuriin ang pinagmulan niyang isang magsasaka. Isa siya sa mga kasama sa
angkan, ang kanyang ama na si Francisco Hacienda Dominicana sa Calamba, Laguna.
Mercado ay anak ng isang negosyanteng Ang apelyidong Rizal ay naidagdag sa
Instik na nagngangalang Domingo Lam-co at kanilang pangalan sa bias ng Kautusan
ang kanyang ina ay isa ring mestisang Intsik Tagapagpaganap na pinalabas ni Gob.
na ang pangalan ay Ines dela Rosa. Claveria noong 1849 at ito’y hinango sa
Intsik na Intsik ang apelyidong Lam-co salitang Kastila na luntiang bukid.
kung kaya’t kung minsan ay nakararanas si
Domingo Lam-co ng diskriminasyon kaya
 Masasabing mayaman ang angkang Rizal talas ng isip at nakuha ang lahat ng
sapagkat ang pamilya ay masikap, matiyaga pangunahing medalya at notang
at talagang nagbabanat ng buto. sobresaliente sa lahat ng asignatura. Sa
Nang tumuntong si Rizal sa gulang na paaralang ito natamo niya ang katibayang
tatlong taon, 1864, siya ay tinuruan ng Bachiller en Artes at notang sobresaliente,
abakada ng kanyang ina at napansin niyang kalakip ang pinakamataas na karangalan.
nagtataglay ng di-karaniwang talino at Nang sumunod na taon sa Pamantasan
kaalaman ang anak, kahit kulang sa mga ng Santo Tomas ay nag-aral siya ng Filosofia
aklat ay nagawa ng ginang na ito ang y Letras at Agham sa pagsasaka naman sa
paglalagay ng unang bato na tuntungan ni Ateneo Municipal de Manila. Kumuha rin siya
Rizal sa pagtuklas niya ng iba’t ibang ng panggagamot sa naturang pamantasan. Di
karunungan. pa nasiyahan, nagtungo siya sa Europa
Nang siya’y siyam na taong gulang, si noong ika-5 ng Mayo, 1882 upang doon
Jose ay ipinadala sa Binan at nag-aral sa ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral.
ilalim ng pamamahala ni Padre Justiniano Nagpatuloy siya sa pag-aaral ng Medicina
Aquino Cruz, ngunit pagkalipas ng ilang at Filosofia y Letras sa Madrid, Espana at
buwan ay pinayuhan na ito na lumipat sa tinapos ang kursong ito noong 1884 at 1885.
Maynila dahil lahat ng nalalaman ng guro ay Noong 1884, si Rizal ay nagsimulang mag-
naituro na niya kay Rizal. aral ng Ingles; alam na niya ang Pranses
Noong ika-20 ng Enero, 1872, si Jose ay pagkat sa Pilipinas pa lamang ay pinag-
pumasok sa Ateneo Municipal de Manila. aralan na niya ang wikang ito. Bukod sa mga
Siya ay nagpamalas ng kahanga-hangang wikang ito, nag-aral din siya ng Aleman at
Italyano dahil naghahanda siya sa Ang El Filibusterismo ang kasunod na aklat
paglalakbay sa iba’t ibang bansa sa Europa. ng Noli Me Tangere na ipinalimbag sa Gante,
Alam niyang mahalaga ang mga wikang ito Belhika noong 1891.
sa pag-aaral ng mga kaugalian ng mga tao Itinatatag naman ni Dr. Jose Rizal ang La
roon at ng pagkakaiba nila sa mga Pilipino sa Liga Filipina noong ika-3 ng Hulyo, 1892. Ang
bagay na ito. At upang mapag-aralan ang kapisanang ito ay lihim na itinatag at layuning
kasaysayan ng mga baying nabanggit na magkaroon ng pagbabago sa palakad ng
mapaghahanguan ng mga aral na alam pamahalaan sa Pilipinas sa pamamagitan ng
niyang makatutulong sa kanyang mga mapayapang pamamaraan at di sa
kababayan. Bunga nito, si Rizal ay paghihimagsik.
maituturing na dalubwika. Noong ika-5 ng Agosto, 1887, siya ay
Ayon kay Retana, ipinahayag ni Rizal na nagbalik sa Pilipinas. Ngunit noong Pebrero
sinulat niya ang unang kalahati ng Noli Me 3, 1888, siya ay muling umalis sapagkat
Tangere sa Madrid noong magtatapos ang umiilag siya sa galit ng mga Kastila dahil sa
1884, sa Paris naman ang ikaapat na bahagi pagkakalathala ng Noli Me Tangere. Bumalik
at isa pang bahagi ay sa Alemanya. siya sa Maynila noong ika-26 ng Hunyo,
Ipinalimbag ito sa Berlin, at noon lamang 1892.
Marso, 1887 ay lumabas ang 2000 sipi. Si Dr. Noong Hulyo 7, 1892, alinsunod sa
Maximo Viola na taga-San Miguel, Bulacan kautusan ni Kapitan-Heneral Despujol, si
ang nagbayad ng pagpapalimbag sa Rizal ay ipinatapon sa Dapitan, isang maliit
halagang 300 piso. na bayan sa hilagang kanluran ng Mindanao,
dahil sa bintang na may kinalaman siya sa
paghihimagsikan nang mga araw na iyon. Sa Paalam) isang tulang kakikitaan ng magigiting
Dapitan, nagtayo si Rizal ng isang maliit na na kaisipan at damdamin.
paaralan na may labing-apat na batang taga- At noong ika-30 ng Disyembre, si Rizal ay
roon na kanyang tinuturuan. binaril sa Bagumbayan na ngayon ay
Habang nagaganap ang labanan sa tinatawag na Luneta.
pagitan ng Espana at Cuba, sa pangambang
madamay sa kilusang ukol sa paghihimagsik
kaya hiniling niya na makapaglingkod siya sa
mga pagamutan sa Cuba. Binigyan niya ng
isang liham si Kapitan-Heneral Blanco na
nagpapatunay na kailanman ay di siya
nakikilahok sa mga himagsikan sa Pilipinas.
Ngunit noong bago magtapos ang taong
1896, siya’y hinuli ng mga kinauukulan at
ibinalik sa Pilipinas.
Ikinulong si Rizal sa Maynila sa Real
Fuerza de Santiago. Nang iharap sa
hukumang militar at litisin, siya ay nahatulang
barilin sa Bagumbayan.
Noong ika-29 ng Disyembre, 1896, Sinulat
ni Rizal ang kanyang Mi Ultimo Adios (Huling
BUOD NG NOLI ME TANGERE
Si Crisostomo Ibarra ay isang binatang Pilipino na
pinag-aral ng kanyang ama sa Europa. Pagkatapos ng
pitong taong pamamalagi roon ay nagbalik ito sa
Pilipinas. Dahil sa kanyang pagdating ay naghandog si
Kapitan Tiyago ng isang salo-salo kung saan ito ay
dinaluhan nina Padre Damaso, Padre Sibyla, Tinyente
Guevarra, Donya Victorina at ilang matataas na tao, sa
lipunan Kastila. Sa hapunang iyon ay hiniya ni Padre
Damaso na siyang dating kura ng San Diego, ang binata
ngunit ito'y hindi na lamang niya pinansin at magalang na
nagpaalam at nagdahilang may mahalagang lalakarin.
Si Ibarra ay kasintahan ni Maria Clara. Siya kilala
bilang anak-anakan ni Kapitan Tiyago, isang mayamang
taga-Binundok. Ang binata ay dumalaw sa dalaga
kinabukasan at sa kanilang pag-uulayaw ay di
nakaligtaang gunitain ang kanilang pagmamahalan
simula pa sa kanilang pagkabata. Di nakaligtaang
basahing muli ni Maria Clara ang mga liham ng binata sa
kanya bago pa man ito mag-aral sa Europa. Bago
tumungo si Ibarra sa San Diego ay ipinagtapat sa kanya
ni Tinyente Guevarra ng Guardia Sibil ang tungkol sa
pagkamatay nga kanyang amang si Don Rafael, ang
mayamang asendero sa bayang yaon.
Ayon sa Tinyente, si Don Rafael ay pinaratangan
ni Padre Damaso, na Erehe at Pilibustero, gawa ng di
nito pagsisimba at pangungumpisal. Nadagdagan pa ng
isang pangyayari ang paratang na ito. Minsan ay may
isang maniningil ng buwis na nakaaway ng isang batang
mag-aaral, nakita ito ni Don Rafael at tinulungan ang
bata, nagalit ang kubrador at sila ang nagpanlaban, sa
kasamaang palad ay tumama ang ulo ng kastila sa isang
bato na kanyang ikinamatay. Ibinintang ang pagkamatay
na ito ng kubrador kay Don Rafael, pinag-usig siya,
nagsulputan ang kanyang mga lihim na kaaway at
nagharap ng iba-ibang sakdal. Siya ay nabilanggo at ng
malapit nang malutas ang usapin ay nagkasakit ang
matanda at namatay sa bilangguan. Di pa rin nasiyahan
si Padre Damaso sa pangyayaring iyon. Inutusan niya ng
tagapaglibing na hukayin ang bangkay ni Don Rafael sa
kinalilibingan nitong sementeryo para sa katoliko at ibaon
sa libingan ng mga Intsik at dahil umuulan noon at sa
kabigatan ng bangkay ay ipinasya ng tagapaglibing na
itapon na lamang ito sa lawa.
Hindi binalak ni Ibarra ang maghiganti sa
ginawang kabuktutang ito ni Padre Damaso at sa halip
ay ipinagpatuloy ang balak ng kanyang ama na
magpatayo ng paaralan.
Sa pagdiriwang ng paglalagay ng unang bato ng
paaralan ay kamuntik nang mapatay si Ibarra kung hindi
siya nailigtas ni Elias. Sa paglagpak ng bato habang ito'y
inihuhugos ay hindi si Ibarra ang nasawi kundi ang taong
binayaran ng lihim na kaaway ng binata.
Sa pananghaliang inihandog ni Ibarra pagkatapos
ng pagbabasbas ay muling pinasaringan ni Padre
Damaso ang binata, hindi na lamang niya sana ito
papansinin subalit nang hamakin ang alaala ng kanyang
ama ay hindi na siya nakapagpigil at tinangkang saksakin
ang pari, salamat na lamang at napigilan ito ni Maria
Clara.
Dahil sa pangyayaring ito ay itiniwalag o
ineskomonyon si Ibarra ng Arsobispo ng simbahang
Katoliko Romano. Sinamantala ito ni Padre Damaso
upang utusan si Kapitan Tiyago na sirain ang kasunduan
sa pagpapakasal nina Ibarra at Maria Clara. Nais ng pari
na ang mapangasawa ng dalaga ay si Linares na isang
binatang kastila na bagong dating sa Pilipinas.
Dahil sa pagkasindak sa gumuhong bato noong
araw ng pagdiriwang si Maria Clara'y nagkasakit at
naglubha. Dahil sa ipinadalang gamot ni Ibarra na siya
namang ipinainom ni Sinang gumaling agad ang dalaga.
Sa tulong ng Kapitan Heneral ay napawalang-bisa
ang pagkakaeskomulgado ni Ibarra at ipinasya ng
arsobispo na muli siyang tanggapin sa simbahang
Katoliko. Ngunit, nagkataon noong sinalakay ng mga
taong pinag-uusig ang kwartel ng sibil at ang
napagbintangang may kagagawan ay si Ibarra kaya siya
ay dinakip at ibinilanggo. Wala talagang kinalaman dito
ang binata sapagkat nang kausapin siya ni Elias upang
pamunuan ang mga pinag-uusig ay tahasan siyang
tumanggi at sinabing kailanman ay hindi siya maaring
mamuno sa mga taong kumakatawan sa bayan.
Napawalang-bisa ang bintang kay Ibarra sapagkat
sa paglilitis na ginawa ay walang sino mang
makapagsabi na siya'y kasabwat sa kaguluhang
naganap. Subalit ang sulat niya kay Maria Clara na
napasakamay ng hukuman ang siyang ginawang
sangkapan upang siya'y mapahamak.
Nagkaroon ng handaan sa bahay nina Kapitan Tiyago
upang ipahayag ang kasunduan sa pagpapakasal ni
Maria Clara kay Linares at samantalang nagaganap ito
ay nakatakas ni Ibarra sa bilangguan sa tulong ni Elias.
Bago tuluyang tumakas ay nagkaroong ng
pagkakataon si Ibarrang magkausap sila ng lihim ni
Maria Clara,. Anya'y ipinagkaloob na niya rito ang
kalayaan at sana'y lumigaya siya at matahimik na ang
kalooban. Ipinaliwanag ni Maria Clara na ang liham na
kanyang iniingatan at siyang ginamit sa hukuman ay
nakuha sa kanya sa pamamagitan ng pagbabanta t
pananakot. Ippinalit sa mga liham na ito ang dalawang
liham na isinulat ng kanyang ina bago siya ipanganak na
nakuha ni Padre Salvi sa kumbento at dito nasasaad na
ang tunay niyang ama ay si Padre Damaso.
Sinabi niya kay Ibarra na kaya siya pakakasal kay
Linares ay upang ipagtanggol ang karangalan ng
kanyang ina subalit ang pag-iibig niya saa binata ay di
magbabago kailanman.
Samantala, tumakas na si Ibarra sa tulong ni
Elias. Sumakay sila ng bangka, pinahiga si Ibarra at
tinabunan ng damo at pagkatapos ay tinunton ang ilog
Pasig hanggang makarating sa Lawa ng Bay. Ngunit
naabutan sila ng mga tumutugis sa kanila. Inisip ni Elias
na iligaw ang mga ito kaya naisipan niyang lumundag sa
tubig kung saan inakalang si Ibarra ang tumalon kaya
hinabol at pinaputukan siya ng mga sibil hanggang
mahawi ang bakas ng pagkakalangoy at magkulay-dugo
ang tubig.
Nakarating sa kaalaman ni Maria Clara na si
Ibarra'y napatay ng mga Sibil sa kanyang pagtakas. Ang
dalaga'y nalungkot at nawalan ng pag-asa kaya't hiniling
niya kay Padre Damaso na siya'y ipasok sa kumbento ng
Santa Clara upang magmadre. Napilitang pumayag ang
pare sapagkat tiyakang sinabi ng dalaga na siya'y
magpapakamatay kapag hindi pinagmadre.
Noche Buena nang makarating si Elias sa
maalamat na gubat ng mga Ibarra, sugatan at nanghihina
na doon niya nakatagpo si Basilio at ina nitong wala nang
buhay.
Bago siya nalagutan ng hininga ay sinabing,
namatay siyang hindi nakikita ang pagbubukang-
liwayway ng kanyang bayan at makakikita ay huwag
sanang kalilimutan ang mga nangamatay dahil sa
pagtatanggol sa bayan.

Repleksyon:
Nalaman ko na ang noli me tangere ay hango
sa totoong buhay ni Rizal at ito rin ay nakatuon
tungkol sa pangaapi ng mga kastila sa mga pilipino
na kagaya ni Rizal na nilabanan niya ang mga
kastila.Parehas din sila na naapi ang mga mahal sa
buhay . Masaya ako dahil kaya ni Rizal na pamulatin
ang mga pilipino laban sa mga kastila gamit ang
nobelang Noli Me Tangere.