SKM C454e18010310520c

StuDocacom
Europees Recht K001139 (A) samenvatting
Europee& rechi ;Universiteit Gent)
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

Inhoudsopgave
l HETJURIDISCH KADER VAN MET EUROPESE INTEGRATIEPROCES: HISTORISCHE EVOUJTIE.......6
1. 1 DE START VAN HETEUROPEESINTEGRATIEPROCES............................................................................6
1. 1. 1 De eerste initiatleven tôt furopesesomenwerfa'ng...........................................................6
1. 1. 2 Deoprichting van de Europese gemeenschappen.............................................................7
1. 2 VERDIEPING VAN MET EUROPESE INTEGRATIEPROCES ...................................................................... 10
1. 2. 3 Van Europese gemeenschap naar Europese Unie............................................................
.
10
1. 2. 2
.
Het verdrag Betreffende de Europese Unie {Verdrag van Maastricht)............................ 13
1. 2. 3 Het verdrag van Amsterdam .......................................................................................... J5
1. 2. 4 Verdrag van Nice....................................................................................................... le
1. 2. 5
.
De Europese conventie en het verdrog tôt vaststelling van een gmndwet voor Europa. 16
l. 2. 6 Het verdrag van lissabon...................................................................................,.,,.., ^,..... 17
1. 3 DE UITBREIDING VAN DE EUROPESE UNIE...................................................................................... 29
1. 3. l Juridisch Kader van hetEU-uitbreidingsproces................................................................ 29
1. 3. 2 Evolutie van het EU-uitbreidlngsproces......................................................................... 31
2 DE EUROPESE UNIE ALS EEN AUTONOMIE EN GEDIFFERENTIEERDE RECHTSORDE ................. 35
2. 1 DE EU ALS EEN AUTONOME RECHTSORDE ..................................................................................... 35
2. 2 CONCLUSIES I. V. M. AUTONOMIEVAN DE EU RECHTSORDE............................................................... 39
2. 3 DE EU ALSEENGEDIFFERENTIEERDRECHTSORDE............................................................................ 40
2. 3. 1 f urozone................................................................................ ",..................................... 40
2. 3. 2 Sc/iengenzonc............................ ". "................................................. ".. "". ". "". ".........,., 42
3 DEELIII; DE INSTELLINGENVAN DE UNIE ............................................................................... 43

3. 1 DE EUROPESE RAAD (ART. 15 VEU EN 235- 236 VWEU) .............................................................. 43
3. 1. 1 Samenstelting ............................................................................ ". "....... ^........................ 43
3. 1. 2 Bes/u/'tvorm/ng....... ".,..................................... "................. "....................................... 44
3. 1. 3 Ëemegdheden........................................................... ".. "".................................. ^.....,.,.^
3. 2 EUROPESECOMMISSIE (ART. 17 VEU EN 244-250 VWEU)........................................................... 44
3. 2. 1 Samenstelling ................................................................................................................ ^44
3. 2. 2 Bes/u/tvorm/ng........................... ". "................................................... ". "". ". "".. ",. "., "... 46
3. 2. 3 Bevoegdheden................................................................................................................. 46
3. 3 DE RAAD................................................................................................................................. 47
3. 3. 1 5omenste///nfif....................................................................... ""..................... "". ".,. "...... 47
3. 3. 2 Besluitvormlng.......................................................................................................... 47
3. 3. 3 Bevoegàheîd................................................................................,..,....... ". _"......... ^... ^, 48
3. 4 HET EUROPEES PARLEMENT(ART. 13 - 14 VEU EN 223-234 VWEU) ........................................... 49
3. 4. 1 Samenstellingen............................................................................................ ^............,.,.. 49
3. 4. 2 Beslultvorming................................................................ ". ". "...............,. ".. ", "",......,.,,., 49
3. 4. 3 Beroegd/ieden................................................................................................................. 49
3. 5 HET HOF VAN JUSTITIE VAN DE EUROPESE UNIE............................................................................ 51
3. 5. 1 Scfmensfef/i'ng.................................................................................................................. si
3. 5. 2 Beroegt/Aeden.............................................................................................................. 51
3. 5. 3 Besluitvorming..................................................................................... ". """".,., ^.......,,,, S2
3. 6 DE EUROPESE CENTRALE BANK.................................................................................................... 53
3. 7 DE REKENKAMER ...................................................................................................................... 53
3. 8 ANDERE ORGANEN EN INSTANTIE VAN DE EU ................................................................................ 53
4 HOOFDSTUK IV; BRONNEN VAN MET RECHT.......................................................................... 55

4. 1 PRIMAIRE RECHTSHANDEUNGEN ................................................................................................. 55
4. 1. 1 Oorspronkelijke basisverdragen en wijzigingen aan basisverdrogen (zie hoger) ............ 55
4. 3. 2 EU-handvest van de grondrechten (zle hoger) ................................................................ 55
Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoordedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

4. 1. 3 Protocollen gehechtaan verdragen................................................................................. 55
4. 1. 4 Toetredingsverdragen besloten met niet lidstaten.......................................................... 55
4. 2 SECUNDAIRE RECHTSBRONNEN ................................................................................................ 56
4. 2. 1 Verordeningen................................................................................................................. 57
4. 2. 2 Richtlijn............................................................................................................................ 58
4. 2. 3 Besluit (vroeg 'beschikking'f ............................................................................................ 61
4. 2. 4 Aanbevelingen en adviezen ............................................................................................. 6.!
4. 2. 5 'ad hoc' handelingen Iniet in art 288 VWEU)................................................................. £2
5 HOOFDSTUK 5; WETGEVINGSPROCEDURES........................................................................... 63
5. 1 GEWONEWETGEVINGSPROCEDURE ............................................................................................. 63
5. 2 BlJZONDEREWETGEVINGSPROCEDURE.......................................................................................... 64
6 HOOFDSTUKVI; ENKELEBASISPRINCIPESVAN MET EU-RECHT ............................................... 65

6. 1 HETAHRIBUTIEBEGINSEL........................................................................................................... 65
6, 1. 1 Bevoegdheidsafbakening................................................................................................. 65
6. 2 DE BEGINSELENVAN SUBSIDIARITEITEN EVENREDIGHEID ................................................................. 69
6. 3 MET BEGINSELVAN LOÏALE SAMENWERKING ................................................................................. 72
6. 4 HETGEUJKHEIDSBEGINSEL.......................................................................................................... 73
7 HOOFDSTUK 7; RECHTSBESCHERMING .................................................................................. 77

7. 1 RELATIESHOFVAN JUSTITIE-GERECHT ....................................................................................... 77
7. 2 TOEGANGTOTHETHOFVANjUSTITIE-GERECHT .......................................................................... 77
7. 2. l Onderscheid rechtstreeks en onrechtstreeks procédure;................................................. 77
7. 2. 2 Rechtstreekse toegang tôt het Hof van Justitie en het Gerecht: procedurerooster,
atgemenestructuur ...................................................................................................................... 78
7. 2. 3 Procesverloop.................................................................................................................. 7S
7, 3 RECHTSTREEKSETOEGANG TOT MET HOF VAN JUSTITIE: BEROEPWEGENSNIET NAKOMING.................... 79
7. 3. 1 Commissie t. Lidstaat (art. 258 VWEU)............................................................................ 80
7. 3. 2 LldstaattegenLidstaat (Art. 259 VWEU)......................................................................... 85
7. 4 RECHTSTREEKSE TOEGANG TOT MET HOF VAN JUSTITIE/GERECHT: SPECIFIEKEPROCEDURES TEGEN
HANDELINGENVANDEEU-INSTELLINGEN .................................................................................................. 86
7. 4. 1 Beroep tôt nietigverklaring: wettigheidscontrole van EU-rechtshandelingen (Art. 263
VWEUI 86
7. 4. 2 Beroep wegens nalaten (art. 265 VWEU). ....................................................................... 90
7. 4. 3 Beroep tôt schadevergoeding (art 268 VWEU m art. 340 VWEU) ................................... 90
7. 5 ONRECHTSTREEKSE TOEGANG TOT MET HOF VAN JUSTITIE (ART 267 VWEU)...................................... 92
7. 5. 1 Het begrïp 'nationale rechterlijke /n5tont/e/.................................................................... 92
7. 5. 2 Bevoegdheidsverdeling nationale rechten/Hof van Justifie............................................. 93
7. 5. 3 Verwijzingsmogelijkheid vs. Verwijzingsplicht................................................................. 94
7. 5. 4 Interpretatle van hetUnierecht....................................................................................... 95
7. 5. 5 Ge/dïgheidscontro/e......................................................................................................... 56
7.6 ADVIESBEVOEGDHEIDVAN MET HOF VAN JUSTITIE .......................................................................... 97
8 HOOFDSTUK VIII; VERHOUDING NATIONAAL RECHT - EU-RECHT: VOORRANG EN DIRECTE

WERKING ...................................................................................................................................... 98
8. 1 VOORRAN6SBE61NSEL............................................................................................................... 99
8. 1. 1 Grondslag ........................................................................................................................ 99
8. 1. 2 Voorwaarden van hetvoorrangsbeginset........................................................................ 99
8. 1. 3 Reikwijdte van het voorrangbeginsel............................................................................... 99
8. 1. 4 Gevolgen........................................................................................................................ 100
8. 2 DIRECTE WERKING .................................................................................................................. 100
8. 2. 1 Watis directe werkingî................................................................................................. 100
8. 2. 2 Vallen vragen over directe werking binnen de prejudidële bevoegdheid van het Hof? 101
This document is available free of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

8. 2. 3 Grondslag voor directe werking van Verdragsbepalmgen............................................. 101
8. 2. 4 Voorwaarden voor directe werking van Verdragsbepalingen in Arrest Van Gend en Loos
102
8. 2. 5 Ontwikkeling van de directe werking van de Verdragsbepalingen in de rechtspraak van
het Hofna het arrest van Gend en Loos ..................................................................................... 102
8. 2. 6 Directe werking van afgeteid EU-recht.......................................................................... 103
9 HOOFDSTUK 9: MET MATERIËLE RECHT................................................................................ 122

9. 1 DE INTERNE MARKT................................................................................................................. 122
9. 1. 1 Vrij verkeer van goederen.............................................................................................. 124
9. 1. 2 Vrij verkeer van personen {at. 45-53 VWEU)............................................................... 132
9. 1. 3 Vrij verrichten van diensten (art. 56-63 VWEU).......................................................... 140
9. 2 DE MEDEDINGINGSREGELS....................................................................................................... 145
9. 2. 1 Regels voorondernemingen 1101-102 VWEU)............................................................ 145
9. 2. 2 Steunmaatregeten van de lidstaten............................................................................... 151
10 HOOFDSTUK 10; EXTERNE BETREKKINGEN .......................................................................... 155

10. 1 DE INTERNATIONALE RECHTSPERSOONUJKHEID VAN DE UNIE......................................................... 155
10. 2 DOELSTELLINGENEN COHERENTIEVERPLICHTINGEN....................................................................... 155
10. 3 DE EXTERNE BEVOEGDHEID VAN DE UNIE (MATERIELE BEPALINGEN) ................................................ 156
10. 3. 1 Het bestaan van een externe bevoegdheid ............................................................... 156
10. 3. 2 De aard van de externe bevoegdheid........................................................................ 158
10. 4 DE UITOEFENING VAN EXTERNE BEVOEGDHEDEN DOOR DE UNIE ..................................................... 161
10. 4. 1 Hetsluiten van akkoorden tprocedurele bepaling).................................................... 161
10. 4. 2 Instrumenten van het Extern beleid .......................................................................... 162
10. 4. 3 Toetreding tôt en externe vertegenwoordiging in internationale organisaties ........ 163
10. 5 MET GEMEENSCHAPPELUKBUITENLANDS EN VEILIGHEIDSBELEID(GBVB).......................................... 165
10. 5. 1 De bijzondere status van het GBVB ook na het Verdrag van Lissabon...................... 165
30. 5. 2 De verhouding tussen het VWEU-extern optreden en hetGBVB............................... 165
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

l. Inleiding
De term 'Europees recht' slaat in het kader van deze cursus op het 'recht van de Europese Unie (EU)'.
Na een kort historisch overzicht van het Europees integratieproces, wordt dieper ingegaan op het
institutioneel kader, de bronnen en de belangrijkste besluitvormingsmechanismen van de EU.

Vervolgens wordt stil gestaan bij een aantal belangrijke basisprincipes van het Europees recht, de
verhouding met nalionaal recht en de belangrijkste aspeclen van het materiële recht (interne markt,
mededinging) en de externe betrekkingen van de EU.
De syllabus moet bestudeerd worden met de teksten die in de collèges worden besproken: dit is in de
eerste plaals de tekst van de EU-Verdragen, maar ook relevante secundaire wetgeving en rechtspraak
van het Hofvan Justitie. De tekst van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag
betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) kan vrij gedownload worden via: http://eur-
lex. europa. eu/collection/eu-law/treaties. html. Referenties naar relevante teksten van secundair recht en
rechtspraak worden via powerpoint-slides op Minerva verspreid. Wegens het sterk dynamische karakter
van het Europees recht zal bijkomende relevante informatie eveneens via Minerva worden verspreid.
This document is availabîe free of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@1ive. fr)

l Hcljuridisch kadcr van het Europese integratieproccs: hislorische evolutie
1. 1 De start van het Europees integratieproces
Hoewel de eerste idecën tôt verregaande Europese integratie verder teruggaan in de tijd werden vooral
na de W01I verschillende iniliatievcn tôt samenwerking in Europa genomen, die onrechtstreeks of
rechtstreeks een invloed hebben gehad op het ontstaan van de EU.
1. 1. 1 De eerste initiatieven tôt Europese samenwerking

1. 1. 1. 1 Marshall-plan, OEES en OESO
. Het Marshall-plan was een Amerikaans initiatiefen beoogde de reconstructie van de Europese
économie na de WOII. Dit vereiste een vorm van samenwerking en coôrdinatie tussen de
Europese landen, in mil voor de Amerikaanse fmanciële steun.
. Om dit te verwezenlijken werd de intergouvernementele "organisatie voor Europese en

economische Samenwerking" (OEES) in 1948 opgericht. Deze organisatie zou grotendeels haal
doelstellingen verwezenlljken en wordt in 1961 overgenomen door de 'Organisatie voor
Economische Samenwerking en Ontwikkeling', hier verviel de exclusief Europese dimensie.
De OESO is niet supranationaal en moet dan ook als een klassieke internationale organisatie
beschouwd worden, die geen juridische bindende besluiten aan haar leden kan opleggen.
. De werking van de OESO is nog steeds belangrijk omwille van de kwaliteit van haarjaarlijkse
economische studies, vele rapporten en aanbevelingen. De OESO is bijzonder actief op het
terrein van de strijd tegen de belastingparadijzen.
1. 1. 1. 2 Benelux
. De Benelux werd in 1944 opgericht als een douane-unie met als doel het vrij verkeer van
personen, goederen en diensten te realiseren. In 1958 ondertekenen de drie landen het Verdrag
tôt instellingen van een Benelux Economische unie.
. Het Benelux vervulde een belangrijke avant-garde functie binnen het communautaire
integratieproces. Art 350 VWEU voorziet expliciet dat verdere régionale samenwerking tussen
de drie landen mogelijk is voor zover de doelstellingen ervan niet bereikt zijn door de toepassing
van EU verdragen.
1. 1. 1. 3 Raad van Europe

. Op het congres van Den Haag (7-11 mei 1948), onder voorzitterschap van de Britse
regeringsleider Winston Churchill, werd de basis gelegd voor de oprichting van de Raad van
Europa in 1949. De Raad van Europa omvat 47 lidstaten. Ook Turkije is uitgenodigd hiervan
lid te worden wat impliceert dat Turkije een Europese staat werd beschouwd.
. De Raad van Europa is bevoegd voor heel uiteenlopcnde domeinen maar één van zijn
belangrijkste activiteiten doet zich voor op het vlak van de bescherming van de rechten van de
mens. De Raad van Europa, heeft echter maar weinig directe besllssingsbevoegdheden: de
Verspreiden niet toegestaan | Gedownfoaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

lidstaten moeten immers eerste de beslissingen in hun eigen rechlssysteem incorporeren. Hel
blijft een intergouvernementele organisatie.
In 1950 kwam het "Verdrag toi bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele
vrijheden (EVRM) tôt stand. Het werd ondertekend te Rome op 4 november en wordt daarom
soms ook het Verdrag van Rome genoemd. Hierbij moeten men opletten voor mogelijke
verwamng: ook het voormalig EEG-verdrag en het EURATOM-verdrag werden te Rome
ondertekend, zodal men ten aanzien van deze verdragen spreekt over de "verdragen van Rome".
Verder moel het Europese hof 1er beschenning van de Rechten van de Mens (EHRM) goed
onderscheiden worden van het Hof van Justifie van de Europese-Unie als EU-instelling. Het
EHRM is geen EU-insteIling. Artikel 6 lid 2 van het VEU bepaalt dat de Unie toelreedt tôt het
EVRM en op 7juli 2010zijn de eerste officiëlebesprekingen over deze toetreding beginnen. In
april 2013 bereikten de Raad -van Europa en de Europese Commissie een akkoord inzake
toetreding van de EU tôt het EVRM. Het Hofvan Justifie verleende echter een negatiefadvies
betreffende dit ontwerpakkoord. Volgens het Hof is dit akkoord op elf punten in strijd met de
autonomie en de eigenheid van het Unierecht en brengt het de positie van het HvJ als ultieme
rechten over de interpretatie van het Unierecht in gevaar.
Internationale organisaties EU Raad van Europa

28 lidstaten 47 lidstaten
Inttfitouvtrnementetl Supranationaal
.. 1950s 1M9
LJdstaten sis belangrijkste artor Inîtellingen die onafhankelijk uan de
. VerdragenvanRome+ Convenlies [vb. EVftM,
lidstaten opèreren amendemênttn FCNM)
BeslluinEen bij consensus oif
Beifiîsingen bij meerderheid . Belangrijkite instellingen Balangrljtsteinstellingen
unanimNeit
Europese BiKt . ComlltnnMinliteri
Bronnen van intemationaalrecht Autonome rechtsorde met eigen Ccmniiuit * Parleffltntaireaswmbtee
(verdragen, conventies, etc.) rechtsbronnen ftaad
Rechtsgevûlgen in nationale Euroêes Pariwncnl Mtnieiiitttiten
Directe werktng en voofrang
rechtsoide worden bepaaM door HafvirJustltie
nationaal grondwettelljk recht
1. 1. 2 De oprichting van de Europese gemeenschappen

1. 1. 2. 1 De verklaring van Schuman en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (ECKS)
. Frans minister Schuman (zijn verklaring op 9 mei 1950, p 10) en Frans Ambtenaar Jean Monnet
worden samen beschouwd als de grondleggers van de EU.
. Het was hun plan om na de WOII de meest vitale en strategische industrietakken van Frankrijk
enDuitsland, met namelijk steekool, staalenijzerondersupranationaal gezagte plaatsen, d. w.z.
dat de instellingen besluiten konden nemen die bindendwaren voor de lidstaten. De politieke
hoofdbedoeling was om via economische integratie oorlog in Europa in de toekomst te
voorkomen.
. Naar aanleiding van dit initiatief werd in 1951 te Parijs het Verdrag tôt oprichting van de
Europese Gemeenschap voor Kolen en staal (EGKS) ondertekend tussen Duitsland, Frankrijk,
Italie en de Benelux-landen. Werd gesloten voor en période van 50 jaar en is op 23 juli 2002
opgeheven
. Het EGKS-verdrag voorzag in de oprichting van;
This document is availablefree of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@iive. fr)

o Ecn Hoge autoriteit samengesteld ait onafhankelijke experten
o Een Raad van ministers met vertegenwoordigers uit de lidstaten
o Een Gemeenschappelijke vergadering, samengesteld uit vertegenwoordigers van de
Nationale parlementen
o En een Hofvan Justitie die moest toezien op de eerbiediging van het recht bij de uitleg
en toepassing van bel verdrag.
. EGICS was een succès door;
o De naoorlogse atmosfeer van heropbouw

o Hoge vraag naar Kolen en Staal
o Een compétent beleid, dat evenwel reeds snel geconfronteerd werd met crisissen op de
kolen- en staalmarkt.
1. 1. 2. 2 De Europese Defensiegemeenschap (EDG) en de Europese Poiitieke Gemeenschap (EPG)

. In oktober 1950 stelde René Pleven, Frans minister van BuZa, voor om een Europees léger op
te richten. Hierdoor zou West-Duitsland zich kunnen verdedigen tegen de dreiging uit de SU
zonder een eigen léger te moeten oprichten.
. Het Pleven Plan vormde de basis voor de ondertekening van het Verdrag tôt de oprichting van
een Europese Defensîegemeenschap op 27 mei 1952 tussen de 6 EGKS-lidstaten. Om het
buitenlands beleid te coôrdineren werd tevens de oprichting van een EPG voorgesteld.
. Deze initiatieven waren zeer ambitieus en raakten het hart van de nationale soevereiniteit. Mede
om die reden weigerde het Franse parlement het oprichtingsverdrag van de EDG goed te keuren.
Ten gevolge hiervan sneuvelde ook de EPG waarvan de EDG de voomaamste pijler was.
. Als reactie op deze mislukking werd de samenwerking in Europa meer pragmatisch aangepakl:
de klemtoon werd gelegd op verdere sociaaleconomische integratie. Tijdens de Conferentie van
Messina (juni 1955) zette de Nederlandse minister van BuZa, Johan Willem Beyen, uiteen dat
volledige economische samenwerking nodig was en niet alleen op gebied van kolen en staal.
Hij stelde voor om een Europese gemeenschappelijke markt te creëren met een coôrdinatie van
het economisch beleid van de lidstaten. Anderen zoals Jean Monnet, pleitten voor een
stapsgewijze integratie per economische sector.

. De Ministers van BuZa besloten tijdens deze conferentie tôt de oprichting van een comité van
regeringsverantwoordelijken onderleiding vanPaul-Henri Spaak. Het comitémoest een verslag
voorbereiden over de oprichting van een gemeenschappelijke Europese markt. Dit leidde tôt het
Spaak-Rapport, dat de grondslag vormde voor een intergouvemementele conferentîe welke op
zijn beurt leidde lot de ondertekening van het Vercfrag tôt oprichting van de Europese
Economische Gemeemchap (EEG) en het EURATOM-verdrag op 25 maart 1957 te Rome. ->
verdragen van Rome.

1. 1. 2. 3 EURATOM
Voor de sector kemenergie werd een apart verdrag gesloten; het verdrag tôt oprichting van de
Europese gemeenschap voor atoomenergie.
Dit verdrag is een zeer technisch verdrag en beoogt bîj te dragen tôt de totstandkoming en
ontwikkeling van een Europese Kemenergie-industrie. Bij het opstellen van het verdrag werd
een snelle evolutie in de sector verwacht en er bestond een euforische geloofdat kernenergie de
energiebron was van de toekomst.
1. 2. 2. 4 EEG
.
Het verdrag tôt de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) trad eveneens
in werking in 1958.
Dit verdrag had als centrale doelstelling de tolstandkoming van een Gemeenschappelijke Markt;
Art 2, EEG Verdrag; De Gemeenschap heefî, door heï insfellen van een gemeenschappeîijke
markt en door het geîeideîijk nader tôt elkaar brengen van het economische beleid van de
îidstaten, tôt taak de bevordering van de harmomsche ontwikkelmg van de economische
activiîeit binnen de gehele Gemeenschap, een gestadige en evenwichtige expansie. een groîere
stabiliteit, een îoenemerîde verbetering van de levensstandaard en nauwere beîrekkingen tvssen
de in de Gemeenschap verenigcfe staten ".
Het concept van gemeenschappelijke markt moet worden onderscheiden van andere, klassieke
vormen van economische integratie zoals een vrijhandelszone ofeen douane-unie;
o Een vrijhandelszone beoogt de afschaffing van douanetarieven en quota tussen de
lidstaten van een vrijhandelsakkoord. Deze lidstaten blijven echter wel vrij om hun
eigen douanetarieven en handelsbeleid te hanteren ten aanzien van producten die
afkomstig zijn van buiten de vrijhandelszone. Om effecten van handelsverlegging te
vermijden is vrijhandel ook beperkt tôt producten van oorsprong uit de vrijhandelszone.
o Een Douane-unie is een meer verregaande vorm van economische integratie aangezien
de lidstaten een gemeenschappelijk extem douanetariefhanteren. Allé goederen die de

externe douane grens zijn gepasseerd bevinden zich daardoor in vrij verkeer,
onafhankelijk hun oorsprong.
o De gemeenschappelijke markt zoals voorzien onder het EEG-verdrag, gaat verder dan
een klassieke douane-unie. Volgens het HvJ heeft het begrip 'gemeenschappelijke
markt' betrekking op de afschaffing van allé belemmeringen van het
intracommunautaire handelsverkeer teneinde de nationale markten te vereniging tôtéén
enkele markt die de omstandigheden van een binnenlandse markt zoveel mogelijk
benadert (Arrest Shul, 15/81).
Het EEG verdrag omvatte bepalingen omtrent vrij verkeer van goederen, personen, diensten en
kapitaal (vier economische vrijheden) met als doel dat allé productiefactoren binnen de
gemeenschappelijke markt kunnen worden ingezet op hun economische meest efficiëntelocatie.

Hel EEG verdrag voorzag eveneens in de bevoegdheid voor het voeren van een gezamenlijk
beleid in diverse sectoren en in regels die de vrije concurrentie tussen ondememingen in een
eengemaakteconomische ruimte moeslen garandercn. De gemeenschappelijke markt zou na een
overgangsperiode van 12jaar in 1970 in werking moeten treden, dit is niet gebeurt.
. Opmerkelijk is dat in 1960 enkele Europese landen zich verenigen in een Europese
vrijhandelsassociatie als altematief voor een reactie op de oprichting van de EEG. De
doelstellingen van deze EVA/EFTA bleven bescheiden en geleidelijk aan zouden tal van EFTA
staten verzoeken om EU lid te worden. met het fusieverdrag van 1965 kregen de EGKS,
EURATOM en de EEG een gemeenschappelijke institutionele structuur, ook al bleven het
juridisch gezien drie afzonderlijke organisaties. Het EEG zou uitgroeien tôt de belangrijkste
pijler van het întegratieproces
. De ontwikkeling van het Europese integratieproces vcrliep in de volgende decennia volgens

twee krachtlijnen;
o Pogingcn werden ondemomen om dit procès te verstevigen en le verdiepen. De

verwezenlijking van het Interne Markt programma, de ondertekening van de Europese
Akte, de totstandkoming van het Verdrag van Maastricht, Amsterdam, Nice, mislukte
Europese grondwet, Lissabon moeten als illustratics van deze 'verdieping' beschouwd
worden. (Aanpassingen aan de basisverdragen)
o Veel Europese staten die niet behoorden tôt de stichtende leden van de EEG wensten
lid le worden van de EG, later de EU, wat geleid heeft tôt herhaalde 'uitbreidingen'.
1, 2 Verdieping van het Europese integratieproces
1, 2. 1 Van Europese gemeenschap naar Europese Unie
1. 2. 1. 1 De Europese Akte: Van gemeenschappeiijke markt naar interne markî
. De realisatie van de gemeenschappelijke markt werd slecht gedeeltelijk verwezenlijkt na de
overgangsperiode van 12 jaar. 2o was in 1968 de vorming van de douane-unie wel een feit,
maar er was nog steeds geen sprake van een volwaardige gemeenschappelijke markt. De
aanpassingen van de vele uiteenlopende wetgevigen vergde namehjk veel tijd, en dit moest
bovendien gebeuren met de instemming van allé Kdstaten. Bovendien hadde economische crisis
van de tweede helft van dejaren 70 en beginjaren 80 op het functioneren zelfvan de EG diepe
sporen nagelaten en de lidstaten vaak naar neo-protectionistische remédies doen teruggrijpen.
Tegen deze achtergrond werden verschillende pogingen gedaan om de ontstane impasse
(eurosclerose ofeuropessimisme) te doorbreken.
. In 1985 werd Jacques Delors nieuwe commissîevoorzitter en samen met de nieuwe
commissieploeg was hij het die belangrijke dynamische impulsen aan het Europese
integratieproces zou geven. Uitermate belangrijk was de aanname van het Witboek over de
voltooiing van de interne markt als officieel werkprogramma van de nieuwe Commissîe. Hierin
stond 279 maatregelen die ervoor moesten zorgen dat tegen 31 december 1992 de voltooiing
10

van de interne mark! een feil was. Het concept interne markt werd gedefinieerd al "een ruimte
zonder binnengrenzen" gebaseerd op vier economische vrijheden.
. Om inhoudelijk de doelstellingen van de interne markt te bereiken moeslen nog de reslcrende
materiële, technische en fiscale belemmeringen tussen de lidstaten worden opgeheven
o Materiële belemmeringen werden hoofdzakelijk de fysieke contrôles op goederen en
persoon aan de binnengrenzen van de Unie bedoeld.
o Technische belemmeringen zijn allé mogelijke verschillen in regulering van hel
economische leven tussen de lidstaten die de handel tussen de lidstalen ongunstig
beïnvloeden.
o Fiscale belemmeringen ten slotte slaan vooral op de heffingen van BTW en accijnzen
en hun weerslag op tussenstaatse handel.
. Om dedoelstellingen van het witboek te verwezenlijken wasernood aaneenverdragswijziging

en dit gebeurde voor de eerste maal met de 'Europese Akte' (eenheidsakte, omdat in ééntekst
allé wijzigingen werden gebundeld die aan de drie gemeenschapsverdragen werden
aangebracht). Ondertekend februari 1986 en inwerking getreden op l juli 1987.
. Via de Europese akte werd het concept 'interne markt' verbonden met de datum 31 december
1992enkreegheteenstevigejuridischebasis.DebelangrijkstewijzigingvanhetEEG-verdrag
inzakehetnemen vancommunautairebeslissingenwasde introductie vanart. 100A (Art. l 14
VWEU) waardoor van de unanimiteitsregel kon worden afgeweken om richtlijnen te nemen
inzake onderlinge aanpassing van de wettelijk en bestuurlijke bepalingen van de lidstaten die in
het kader van de voltooiing van de interne markt noodzakelijk waren -> QMV voor
harmonisatierichtlijnen.
. In de EA werk een juridische definitie gegeven van de interne markt; 'een ruimte zonder
binnengrenzen, waarin het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal
gewaarborgd is volgens de bepalingen van dit verdrag '. Vervolgens verkreeg de EEG meer
bevoegdheden, onder andere op het vlak van onderzoek en milieu en beloofden de lidstaten cm
in het kadervan de Europesepolitieke samenwerkingmet elkaar overleg te plegen over ieder
vraagstuk van het buitenlands beleid dat een invloed had op de veiligheid van de lidstaten.
. Op grand van de EA werd ook de Europese raad opgericht en kregen de conferentie of
topontmoetmgen van staats- en regeringsleiders een offîcieel karakter. Veder werden de
bevoegdhedenvanhetEPuitgebreid.Zowasvanafdatmomentbij detoetredingvaneennieuwe
lidstaat tôt de EU de instemming van het EP vereist. Tôt slot werd in de EA de basis gelegd
voordeoprichtingvanhetgerechlvan eersleaanleg(nugerecht),dathetHvJvandeEuropese
gemeenschappen (nu Hvj van de EU) moet bijstaan.
1. 2. 1. 2 De samenwerking buiten het kader van de Europese gemeenschappen

. Drie initiatieven voor integratie buiten het formele kader;
11
Verspreiden nietloegestaan | Gedownload door dedeefean (imrheinertrunken@iive.fr)

o Ten eerste groeiden vanafdejaren zestig nieuwe plannen om de samenwerking op vlak
van buitenlands- en veiligheidsbeleid te versterken. De Franse Président De Gaulle
stelde voor om een 'politieke Unie' te vormen waardoor Europa zich in de Koude
oorlog onafhankelijk zou kunnen opstellen van de VS. De Fransman Fouchet werkte
dit plan uit. Dil plan vertrok vanuil cen sterke intergouvernementele benadering waarbij
de lidslaten hun soevereiniteit behouden. Dit plan werd nooit uitgevoerd door
tegenkanting vanwege kleine lidstaten. In 1970 werd het rapport Davignon
goedgekeurd dat voorstelde om halfjaarlijkse bijeenkomsten tussen de ministers van
BuZa te organiseren. En zo ontstond de Europese Politieke Samenwerking (EPS) die
lidstaten moest loelaten om hun standpunten over grote internationale vraagstukken te
coôrdineren. Allé beslissingen binnen de EPS werden genomen bij consensus en hadden
geen juridische implicaties onder het Gemeenschapsrecht.
o Ten tweede werd het voorstel gelanceerd om de pas ingestelde douane-unie om te
vormen tôt een Economische en Monétaire Unie (EMU). Op de Top in Den Haar in
1969 werd De Luxemburgse premier Pierre Werner belast met de taak om een concreet
plan uit te werken. Het Weraer-rapport stclde een stapsgewijze benadering voor. In een
eerstc fase werd een Europees wisselkoersmechanisme opgerichl. Door de oliecrisis
van de jaren zeventig werden de verdere fases van het Werner-plan uitgesteld en
moesten meerder landen hct Wisselkoersmechanisme verlaten. In 1978 werd een
nieuwe stap gezet door de invoering van de Europese Currency Unit (ECU) als
rekeneenheid voor het wisselkoersmechanismc. De tweede oliecrisis van 1979 en
meningsverschillen over de verder te nemen stappen vertraagden de revoluties in de

richting van een EMU. Dit zou pas echt vorm krijgen na de hereniging van Duitsland
en na de noodzakelijk aanpassingen aan het juridisch kader met het Verdrag van
Maastricht.
o Ten derde werd buiten het institutioneel kader van de Gemeenschappen gewerkt aan
een versterkte samenwerking op vlak van Justitie en Binnenlandse zaken. Zo
ondertekenden de lidstaten overeenkomsten inzake Politiële enjustitiele samenwerking
in strafzaken en gerechtelijke samenwerking in burgerlijke zaken (het EEX verdrag
1969). Vooral de Schengen-akkoorden (1985 en 1990) moeten vermeld worden in dit
verband. Dit oorspronkelijke intergouvemementele initiatief tussen de landen van de
Benelux, Frankrijk en Duitsland beoogde ecn voorbeeldfunctie te vervullen. Door
goederen- en personencontroles aan de binnengrenzen van de Schengen-Hdstaten op te
heffen, hoopten deze staten concreet gestalte te geven aan vrij verkeer van personen.
Tegelijk werden de contrôles aan de buitengrenzen verscherpt en gemeenschappelijke
regels opgelegd voor de toekenning van via aan 'derdelanders' die minder dan drie
maandenop het grondgebied van de betrokken landen verblijven. Ommisbruiken tegen
12

te gaanwerd een systeem van informalie-uitwisseling en samenwerking tussen politiële
en gerechtelijke overheden uitgewerkt. Via de Conventie van Dublin werd een eerste
stap gezet naar een gemeenschappelijk asielbeleid. Deze overeenkomst introduceerde
het principe dat voor elke asielaanvraag éénlidstaat verantwoordelijk is.

. De limieten van dit soorl initiatieven werden snel duidelijk, buiten formele kader van de
Europese Gemeenschappen dus vereisten ratificatie van iedere lidstaat.
. Doordeopeenvolgende wijzigingen vande Gemeenschapsverdragen werden de initialieven dan
ook geleidelijk aan samengebracht binnen éénjuridische structuur, de EU.
1. 2. 2 Met verdrag Betreffende de Europese Unie (Verdrag van Maastricht)
. Met Verdragvan Maastricht is tôt stand gekomen in een atmosfeer van onzekerheid in Europa
en precies deels omwille van deze situatie. Naast de externe factoren lager ook interne
factoren aan de basisvan dit verdrag. De lidstaten wensten immers de door de Europese akte
geboekte vooruitgang verder te zetten. Door middel van Intergouvernementele conferentie in
1990 - 1991 werd gepoogd op de nieuwe toestand in te spelen. Uiteindelijk zou tijdens de
Europese Raad van maastricht in december 1991 een akkoord worden bereikt over het
Verdrag betreffende de Europese Unie, waarvan de tekst formeel werd ondertekend op 7

februari 1992, en inwerking getreden op ljanuari1993.
. Door Maastricht werd de Europese unie opgericht. De EU kwam niet in de plaats van de
Vroegere Gemeenschappen, maar er bovenop. De nieuwe structuur was gebaseerd op drie
pijlers;
o Met unieverdrag overkoepelde dus ten eerde de drie gemeenschapsverdragen en

bond ze samen tôt een eerste pijler van de EU. Deze eerste pijler was een
'communautaire of supranationale pijler'. Ten aanzien van deze materies oefenden de
lidstaten hun soevereiniteit gezamenlijk uit via 'communautaire instellingen' via de
communautaire méthode, d. w. z. voorstel door de EC, goedkeuring door de Raad en
het EP en toezicht op naleving door het HvJ. Maastricht voorzag eveneens in een
ultbreiding van de besluitvorming met QMV in de Raad.
o Tweede pijler was het Gemeenschappelijk Buitenlands en Velligheidsbeleid als

opvolgens van het EPS en Derde pijler was samenwerking inzake justitie en
Binnenlandse zaken. Deze waren niet-communautaire of intergouvernementele
pijlers. Hiervond een intergouvernementeel besluitvormingsproces plaats, waarbij de
meeste besluiten met eenparigheid werden genomen. EC en EP hadden bescheiden
roi en HvJ was niet bevoegd hier.
13
This document is availab!e free of charge on

o Ook op vlak van rechtsinstrumenten waren een belangrijke verschillen tussen de
pijlers. In het kader van het GBVB werden gemeenschappelijke standpunten en
gemeenschappelijke optredens aangenomen en onder de derde pijler (kader-
)besluiten en overeenkomsten. In tegenstelling tôt de verordeningen, richtlijnen en
beschikkingen die werden aangenomen onder de eerste pijler waren de
rechtsgevolgen van deze instrumenten veel beperkter
Maastricht wijzigde de communautaire basisverdragen op een aantal punten. Zo werd het
verdrag tôt oprichting van de Europese Economische Gemeenschap omgevormd tôt het
verdrag tôt oprichting van de Europese Gemeenschap. Verder kreeg de EG een aantal nieuwe
bevoegdheden.
Ook de invoering van een Economische en monétaire Unie (EMU), een muntunie, werd
voorzien. Criteria voor de invoering van één enkele munt, aisook de oprichting van een ECB,
die moest zorgen voor de stabiliteit van de munt werd voorzien. Met verdrag van Maastricht
onderscheidde vijf convergentiecriteria (Maastricht criteria) om te bepalen wanneer een EU-
lidstaat klaar zou zijn voor de invoering van de Euro;
o Stabiele prijzen; de inflatie mag niet meer dan 1. 5% hoger zijn dan het percentage in
de drie EU-landen met de laagste inflatie in het voorgaande jaar.
o Begrotingstekort; dit moet doorgaans minder dan 3% van het BBP bedragen.
o Schuldenlast; de nationale schuld mag niet meer bedragen dan G"%van het BBP, maar
een land met een hoger schuldniveau kan toch de euro invoeren mits het schuldniveau
gestaagd daalt.
o Rentevoeten; de langetermijnrente mag niet meer dan 2% liggen boven het

percentage in de drie EU)landen met de laagste inflatie in het voorgaande jaar.
o Stabiele wisselkoers; de wisselkoers van de nationale munt moet twee jaar binnen
voorafvastgestelde marges zjjn gebleven.

De Euro werd giraal ingevoerd in 1999 en in 2002 als munt- papiergeld.
Een van de grootste vernieuwingen van hetVerdrag van Maastricht is ongetwijfeld de invoeren
van het principe van "Europees burgerschap". ledereen die de nationaliteit van een lidstaat
bezit, is ook burger van de Unie;
o Recht om zich vrij op het grondgebied van de Unie te verplaatsten en te verblijven

o Actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen en verkiezingen voor het EP
in een lidstaat waar de EU-burger woonachtig is.
o Bescherming voor diplomatjeke en consulaire instantie van de lidstaten onder

dezelfde voorwaarden als de onderdanen van die lidstaten in derde landen.
14

o Klacht bij de Europese ombudsman
o Recht om zich tôt de instellingen te wenden in de eigen taat en om ind eze taal
antwoord te krijgen
o Recht op toegang tôt documenten.
1, 2. 3 Het verdrag van Amsterdam

. De Unie zag zich aan het eind van de 20 eeuw geconfronteerd met een aantal nieuwe
moeilijkheden. Extern was er de toenemende globalisering van de wereldeconomie met
verregaande gevolgen voor de tewerkstelling en stond het voor belangrijke vraagstukken,
omirent milieu, immigratie en terrorisme. Door het toenemend aantal uitbreidingen en
toetredingsverzoeken steeg bovendien intern de vraag naar een modernisering van de
instellingen en de besluitvorming om het blijuend functioneren van een uitgebreide Unie

mogelijkte maken.
. Amsterdam ondertekend op 2 oktober 1997 en in werking getreden op l mei 1999. Dit verdrag
heeft niet aan de hoog gespannen verwachtingen kunnen voldoen, als voornaamste
mislukking kan het onvermogen om het institutionele mechanisme van de EU te moderniseren

worden vermeld.
. Toch bevatte het verdrag een reeks belangrijke innovaties;
o Een aantal materies werden ouergeheveld van de derde pijler naar de eerste pijler. Ze
werden gecommunautariseerd. Met betrof ten eerste het optreden op gebied van
asiel, visa, immigratie en contrôles aan de buitengrenzen. Met Schengen-acquis werd
gehecht aan het verdrag van Amsterdam via een protocot.
o Ten tweede werd ook de justitiële samenwerking in burgerlijke en commerciële zaken
overgeheveld. Hierdoor bestond de derde pijter enkel nog uit polîtiële en justitiële
samenwerklng in strafzaken.
. Met verdrag had ook aandacht voor mensenrechten;

o Invoering art 7 VEU; de Raad kan optreden bij ernstige en voortdurende schendingen
van mensenrechten en de beginselen van de rechtstaat door een tidstaat
o Daarnaast werd een nieuwe rechtsgrond ingevoerd voor het nemen van maatregelen
ter bestrijding van discriminatie op grand van geslacht, ras of etnische afstamming,
enz.
. ook het GBVB werd aangepast. Unanimiteit bij dergelijke beslissingen bleef de regel, maar om
het risico van een impasse te vermijden werd de procédure van 'constructieve onthouding'
gecreëerd. Een lidstaat die daartoe een formele verklaring aflegt, is hierdoor niet verplicht een
bepaald besluit toe te passen, maar aanvaardt wel dat dit besluit bindend is voor de Unie.
15
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinerfrunken@live.fr)

. Een andere wijziging is de flexbiliteitsdausules. Hierdoor kan een kleinere groep lidstaten een
voor hen bindend besluit aannemen, indien het onmogelijk blijkt om volgens de normale
regels een besluit te nemen dat voor allé lidstaten geldt. Deze groep besluit dan om nauwer
te gaan samenwerken.
. Poging om het verdrag leesbaarder te maken door hernummering verdragsartikelen.
1. 2. 4 Verdrag van Nice

. Het verdrag van nice is het resultaat van de IGC die gestart was op 14 februari 2000 en tijdens
de Raad van Nice (7 -11 november 2000) tôt een akkoord heeft geleid. De verdragswijzigingen
dienden de EU erop voor te bereiden op verdere uitbreidingen. Daartoe werd
overeengekomen de besluitvorming en de instetlingen op een aantal punten aan te passen.
. Door moeilijkheden en het lerse référendum van 2002 zal het verdrag van Nice pas op l
februari 2003 in werking treden.
. Een van de belangrijkste realisaties van het Verdrag van Nice was het protocol betreffende de
uitbreiding van de Europese unie waar onder andere aan de verschillende kandidaat-lidstaten
een gewicht werd gegeven in de diverse EU-instellingen en in de besluitvorming. De grootste

lacune van Nice was evenwel opnleuw het feit dat er geen institutionele modernisering
plaatsvond, m. a. w. de beslultvorming werd nlet fundamenteel aangepast om met 27 of meer
lidstaten te functioneren en de complexe pijlerstructuur blijf behouden.
1. 2. 5 De Europese conventie en het verdrag tôt vaststelling van een grondwet voor Europa.
. Aan het Verdrag van Nice werd een "verklaring betreffend de toekomst van de Unie" gehecht.
Deze verklaren stelde een breder en diepgaander débat over de toekomst van de EU in het
vooruitzicht. Met was daarbij de bedoeling om na te denken over de EU na de uitbreiding, enz.

De volgende thema's werden specifiek behandeld;
o De vereenvoudiglng van de verdragen

o De bevoegdheidsafbakeningtussen de Unie en de lidstaten
o Het statuât van het Handvest van de grondrechten van de EU
o De roi van de nationale parlement in het Europese bouwwerk.
. Met Belgische voorzitterschap kreeg in Nice de opdracht om op het einde van 2001, in de
Verklaring van Laken, de parameters van dit débat te schetsen. Aldus keurde de Europese raad
van Laken op 15 december 2001, de verklaring over de toekomst van de Europese Unie goed.
De Verklaring van Laken legde de agenda, de te gebruiken méthode en kalender vast voor de
Europese Conventie die op 28 februari 2002 van start ging en in juli 2003 haar werkzaamheden
beëindigde met een "ontwerpverdrag tôt vaststelling van een Grondwet voor Ewopa". Deze
tekst diende als basis voor de IGC die op 4 oktober 2003 van start ging en op 18 juni 2004 werd
afgesloten met de goedkeuring van allé lidstaten van het nieuwe verdrag dat op 19 oktober
16

2004 te Rome werd ondertekend. Met dit verdrag zou de EU een nieuwe 'grondwet' krijgen
die in de plaats zou komen van het bestaande EG- en EU-verdrag. Maar ratificatie is mislukt
door de negatieve referenda in Frankrijk en Nederland. Na een reflectieperiode van twee jaar
besliste de Europese Raad van 21-22 juni 2007 over de bijeenkomt van een nieuwe IGCdie een
"heruormingsverdrag" tôt wijziging van de bestaande verdragen moest opstellen. Dit
resulteerde in het Verdrag van Lissabon dat op 13 december 2007 werd ondertekend door de
Staats- en regeringsleiders.
1. 2, 6 Met verdrag van lissabon

1. 2. 6. 1 Algemeen
. Geen Europese grondwet maar wel een klassieke verdragswijziging met twee substantiële
onderdelen;
o Met Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) dat de belangrijkste principes en

institutionele bepalingen omvat
o En het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) waarin de

verschillende beleidsdomeinen aanbod komen.
. Door de negatieve ultkomst van de référendum in lerland op 13juni 2008 kon het Verdrag niet
zoals voorzien in werking treden. Nieuwe politleke garanties aan lerland en de veranderende
economische context zouden echter een positieve uitslag opleveren in het tweede
référendum. Noch een hinderpaal was een uitspraak van het Duitse grondwettelijk hof en
enkele politieke strubbelingen in Polen en Tsjechië maar daarna kon het toch in werkingtreden
op l december 2009
De belangri]kste vernleuwlngen
. De afschaffing van de pijlerstructuur; de Europese Unie wordt niet langer voorgesteld door
een tempel met fronton en drie pijlers. De Eu treedt in de plaats van de Europese
gemeenschap en heeft een rechtspersoonlijkheid (art. l en 47 VEU). Het EG-verdrag wordt het
verdrag betreffende de werking van de Europese Unie genoemd (VWEU). De plitiële en
justitiële samenwerking in strafzaken wordt in het VWEU samen met de bevoegdheden
betreffende Visa, asiel, immigratje en andere beleidsterreinen die verband houden met het
vrij verkeer van personen opgenomen in titel IV van het VWEU over "de ruimte van vrijheid,
veiligheid en recht". Dat betekent dat de gewone besluitvormingsregels en de rechterlijke
contrôle van het Hof van Justitle van toepassing worden op de PJSS. Het Gemeenschappelijk
Buitenlands en Veiligheidsbeleid blijft opgenomen in het VEU en daarvoor gelden dus
afwijkende regels;
17
This document is availabfe free of charge on
Verspoiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@tive.fr)

o Artikel 24 VEU vertelt ons dat het GBVB een bijzonder statuur kent, het valt binnen de
bevoegdheid van de Unie maar onder andere spelregels, meer intergouvernementeel,
de staten houden hier de touwtjes in handen. Verder is het HvJ njet bevoegd voor het
GBVB dit wilt zeggen dat de Commissie een lidstaat niet voor het Hof kan brengen bij
een conflict. We vinden echter wel een uitzondering onder artikel 40 VEU; deze stelt
dat er door discussie over of iets behoort tôt het GBVB of een andere domeinen er
een interinstitutioneel conflict kan ontstaan en hier in het Hof van bevoegd.
Bijvoorbeeld de zaak SALW over de verspreiding van lichte vuurwapens, gaat het hier
over GBVB of ontwikkelingsbeleid, het zal voor het Hof komen doordat men gaat
kijken naar de hoofddoelstelling.
o Wanneer er voor Lissabon een discussie was tussen domeinen kreeg het
communautaire voorrang na Lissabon met art 40 VEU lien we dat er een gelijke
behandeling is -> het GBVB wordt dus belangrijkers.
Ariit;! 24
lii. tlinttl l] VEL|
I. De hfnin(Jhu[)rjn ilr U]lir I;ILIklrfUJtij; lii] hll grmuiiiduppt'lijLbuiiniliiidif;i n.ii^.

llcBlihrlrkl bw-iiktolli.- ^bifjrn un liil hii.irnl.iiiciikk'kl ni allt' ïriuûUn. ilirwt~md li.Mul.n
met de ^Jii^rkj v. iii Ji- UnL\ iiït itibï^rip Tïin de ^ckt hMi{Lt bfpaliny van LÏII ^. rthïtlh-liiippctiFk
^rtfc; W
4ÎtfkT i^rkL1ciJ cLi bfi k'<An 1ii< n'n gTnhïntfhappcltjkc tirfrnaiT. im«l «rtiLfl <? VR^
Hvi s-mu'.Kjufipi -liik iiiiiiL.nLnA f» niiisihrij^.kij K ua *pmf. rLr ni[d. L'D pn>tûFft . i;kltT- [h uitvifi'rin}; <>in ki [,lt'mti;nMluppf ]ijlt hmlt'nLinds en vriii[;hdikbrlri<l hcïll y\'i\ l,tru!î;;l ruur
wurpcii. llil uii. ili k-pj. ikl ÏK iiiiBt.runif iliiui <lr EiinipiM li.i. iil <'n iluiir de K-uii. ilic Wuilci] met Jf Kfi'p.iuiiig \-m de pn>ci\!iin". t'n de rc.pt rlk'vr iimv.uiK i-an dt hn'ix-yjhiili'l] 1. 111 ik- ilMi-llmgrn
trap. inslKkl v-iii tifiiiinffl Im. uj in dr Vrriliiscii ai]tkTi iidrdi i>t[iuU. u't')grïiii(;AiiiilclinnW u'. iiitill ilf VfiJragfll viioHk'll vwit lit- iiiliffcniiig ryn A in ilf iinikt'k'll i liil ni 11111 ù I'.ID Ihl
kiiniK-H nk-t mn. kn n^f. '^-U . \. m 1*1 ff. maâppc&Si. biiik-nliuiih ni ^.iliglMj-. l'i-lful -i. inli
Uti^x'rin^ ^L'^ym iliNir A bigir v\Ti<^kiiM>iïfkti^T ïin tk l.'niL nitï bulit.iil^ndtt, ukrn ffl ^.[!:^;-
'
Vrnlraj; k-lrtfîtllJt Ji- mikin^ ran dr tlirupi:!*- Unit' billoJJf bfru^tlhttit-i nn Jl tunipl'w L'ilic.
hriJibfh.-Bl en iiiKir île liii<t. i[rn. wi'M-nki inri^ île \ïnlu^. -n ni spirificLi: n'1 DII htl Fijn.prn
'
Eit'iumii !uïfl dr «ilnM'riliy r. ill tir iil tk'A' .inili rlrn biiliH'lili' brlt'iAotiA-nlrii'll j^'nilgLl] VIHÏ dr
Partnii-ni ni ïjn iL' Cinniniwc np iii( jicbicil wiïili btpuiU in ih \riiilrapii Hci lliifnn )iB[hiï
vaii dr hiTopvA' Lnjt [Ih't hfVMrpl It.-n ajnzk-n vvï dtr u; h<:|î3<[nî'n, [ 1 iiilïiMtA'ring ân ïijn [iirpiuin^ r, in J( pnk'iïlliK's fl] dt rLipei'lkfr timutlj; VM dï bfrtifi;iU)nJfll nn tk: inMrllm^'!!
hcvixsi lbrid liiiik'hl h tiiHiili'a i>p ifi- luk-ring ran .iniki] . II) lan ilit Vi-nlns ïn ilr »ïtiçhriil nn «um Jr Vt[ilraj;cn vonruni vnnr de uilorfcniiy ran lit brnx-gdhnitn van de VnK op grund r.iii
kpuUr Iwluitrn M tr is-un,aisk-p.i.ild a aïiilrl ;îi. [vitA ilim'a. i.in hil Vtiilr.y hnrrflrmlr dl [ hooftlsiiik
ilr wrk;];;! nn Jr Eunipi-a.
'
Util-.
Hervorming van de Europese instellingen
o De Europese Raad en de ECB worden als instelling erkend (art. 13 VEU)

o Niet langer een roterende voorzitterschap van de Europese raad maar een
permanente voorzitter (art. 15 VEU)
o Een hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en
veiligheidsbeleid in het leven geroepen door samenvoeging van de functie van

Europees commissaris voor Buitenlandse betrekkingen en deze van hoge
vertegenwoordlger voor het GBVB -> coherentie van het EU Extern beleid
o Uitbreiding van beslissingsmacht EP (democratisering)

o Roi van de nationale parlementen bij de subsidiariteitstoets. (Democratisering)
Invoering van het burgerinitiatief (democratiering); Wanneer ten minste één miljoen burgers
van de Europese Unie, afkomstig uit een aanzienlijk aantal lidstaten zich verenigen, kunnen
zijn de EC verzoeken om een wetgevend voorstel in te dienen indien dit binnen de
bevoegdheden van de EC valt. De ondertekenaars moeten komen uit ten minste % van de
lidstaten en per lidstaat moet er een bepaalde drempel bereikt zijn. Bv, verbod op GGO'sdoor
18

Greenpeace in 2010 dit was te vroeg. Formele eerste verzoek werd gedaan in het kader van
de belofte water nooit te privatiseren (Right2water)
. Mogelijkheid voor en lidstaat om de EU te verlaten (art. 50 VEU);
o hetverdragvan Lissabon introduceerdevoorheteerstdeformele mogelijkheidom de

EU te verlaten. Concrcet schrijft artikel 50 VEU voor dat een lidstaat conform zijn
grondwettelijke bepalingen uit de EU kan stappen. Dit kan evenwel niet van de ene
dag op de andere. De lidstaat in kwestie moet van zijn voornemen kennisgeven aan
de Europese Raad; Deze legt een aantal richtsnoeren vast aan de hand waarvan de EC
met de lidstaat in kwestie zal onderhandelen om tôt een akkoord over de uittreding
te komen. Dit akkoord wordt door de Raad goedgekeurd met QMV na instemming
door het EP. Om te vermijden dat onderhandelingen zouden aanslepen om 20 een
uittreding onmogelijk te maken, bepaalde art. 50 lid 3 VEU da twee jaar na
hogergenoemde kennisgeving de lidstaat in kwestie sowieso uit de Unie stapt tenzij
de Europese Raad unaniem beslist deze termijn te verlengen.
o De opname van artikel 50 in het verdrag kon eerder symbolisch lijken, als bevestiging
dat de lidstaten hun soevereiniteit formeel behouden. maar heeft sinds het Britse
référendum over EU-lidmaatschap van 23 juni 2016 ook een praktische relevantie
gekregen. Europese Raad, en EC riepen op om de Formele uittredingsprocedure van
art. 50 VEU zo snel mogelijk te starten en daarvoor îs een formele kennisgeving aan
de Europese Raad vereist Pas dan kunnen de onderhandelingen over de voorwaarden
van de terugtrekking en de toekomstige relaties tussen het VK en de EU opgestart

worden.
o Er is nog veel onduidelijkheid over het verloop van de uittredingsprocedure. Vooreerst
is er een kwestle van Brits grondwettelijk recht: de vraag is of de uitslag van het
référendum de premier machtigt om een formele aanvraagtôt uittreding in te dienen,
dan wel of hiervoor nog een goedkeuring van het Britse parlement vereist is. Verder
is er intern tegenkanting van Schotland en Noord-lerland.
Toellchttng: Brexit
De huidige perlkelen rond een mogelijke Brexit moeten gesitueerd worden in de context van de
moeilijke relatie van het VKmet de EU. Het VKverkoos aanvankelijk om niet deel te nemen aan de
Europese Economische Gemeenschap IEEG) en was een stichtend lid van de Europese
Vrljhandelsassodatie (EVAj. Ondanks de inltiele Britse weigering om de Gemeenschappelijke Markt
19
This document is avaiiable free of charge on

mee op te richten, wenste de toenmalige conservatieve regering beginjaren 60 alsnog toe te treden
tôt de EEG. Dit verzoek werd evenwet tôt tweemaal toe (in 1963 en 1967) geweigerd door een veto
van de Franse président Charles De Gaulle. Pas in 1973, vierjaar na het aftreden van De Gaulle, zou
het VK (samen met lerland en Denemarken) toetreden tôt de EEG. Echter, één van de
verkiezingsbeloftes van de Labour parti] (dat in de opposltle zat en verdeeld was over EEG
lldmaatschap) voor de verkiezingen van 1974 was een heronderhandeling van het Brits
lidmaatschap, waarna een consultatief référendum over EEG lidmaatschap zou gehouden worden.
Het référendumvan 1975, dût dusno de Britse toetreding plaatsvond, leverde een duidelijk resultaat:
67, 2% stemde voor lldmaatschap.
Desalniettemin zijn de Britten steeds koele minnaars gebleven van de EEG en later van de EU. Dit is
een constante en blijkt duidelijk uit de zesmaondelijkse Eurobarometer-bevragingen door
Eurostat. 18 Hieronder wordt de euolutie weergegeven van het percentage ondervraagden (in België,
het VK, en gemiddeld in de EU) dat vindt dat lidmaatschap van de Unie uiteindelijk geen voordeel
biedt.
EU lidmaatschap biedt netto geen voordeel - % van

de bevolking
60
50
40
30
20
10
0
<d-Lnu3rôo<T)0'-trMm^t-LnO>rôomOt-i(Nro<TLniDrs-op(T»Oï-i
ooooooDOoooomwcnoiCTioioiaÔiooooooooooor-it-i
CTicncncnoioimcncricnoiCTOiCTâôoooooooooooQ
i-lt-li-lt-li-li-lr-liHi-il-lt-li-tr-lt-lr-ldNrMrîrMNMrMMNNrMN
België VK EU
De Britse bevolking was dus altijd enigszins ewosceptlsch en eurosceptische elementen waren
reeds von in den beginne terug te vinden In de twee grote partijen (Labour en de conservatieven). In
de jaren tachtig onderhandelde Margaret Thatcher een korting op de Britse bijdrage aan de
20
Verspreiden niet loegestaan | Gedownload doordedeejean (imrheinertrunken@live. fr)

begrotingvande EEG alscompensatievoordebeperktefinanciëlesteundiehetVKmochtontvangen
ten gevolge van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Ze verzette zich ook hevig tegen de
voorstelten van Commissievoorzitter Jacques Delors voor een meer doorgedreven Europese
integratie naarfederaal mode/. Na het Verdrag van Maastricht - waar het VK (net als Denemarken)
een opt-out verkreeg met betrekking tôt de Economische en Monétaire Unie (EMU}19 - werd de UK
Independence Party (UKfP) opgericht met één doel: het VK ait de EU loodsen. Deze partij bleeflang
onbeduidend, maar haar eurosceptische boodschap sloeg gaandeweg meer aan. Om de druk van
UKIP weg te nemen en Ipotentiële) klezers te recupereren stelde de Britse regering onder leiding van
David Cameron zich meer en meer eurosceptisch op. Een eerste belangrijke verwezenlijking m dit
licht was de 2011 Européen Union Act, die o. a. elke bevoegdheidsuitbreiding van de Unie afhankelijk
stelt van een Brits référendum over de kwestie. Om zijn herverkiezing in 2015 te verzekeren^ beloofde
David Cameron verder dat hij de voorwaarden voor Brits lidmaatschap van de Unie zou
heronderhandelen en het resultaat zou voorleggen aan de Britse bevolking, die zich vervolgens voor
of tegen EU lidmaatschap zou kunnen uitspreken.
Na zijn herverkiezing zond David Cameron een briefnaar de voorzitter van de Europese Raad, Donald
Tusk, met vier punten waorop hervormmg van de EU volgens hem noodzakelijk was. Het meest
controversieel was zijn eis om migranten uit andere EU-lidstaten voor een période van vierjaar uit
te sluiten van bepaafde sociale voorzieningen, Daarnaast bepleitte hij een sterkere roi voor nationale
parfementen bij contrôle op het aannemen van EU-wetgeving, nieuwe initiatieven om de
concurrentiekracht van de EU te verhogen en garanties dat niet- eurolanden niet zouden benadeeld
worden door beslissingen die alleen de eurozone aangaan. Daarnaast eiste de Britse premier dat het
VK vrijgesteld zou worden van het engagement tôt verdere Europese integratie, zoals voorzien in de
préambule van het VEU.
Onderhandelingen over de voorstellen van Cameron leidden tôt 'een nieuwe regeling voor het
Verenigd Koninkrijk binnen de EU', aangenomen tijdens de Europese Raad van 18-19 februari
2016, 20 Hierin wed grotendeels tegemoet gekomen aan de eisen van Cameron, onder andere door
de vooropgestelde Invoerlng van een 'noodremsysteem' waarblj EU-lidstaten miens sociale
zekerheidssysteem zwaar onder druk komt te staan tijdelijk sociale voordelen zouden kunnen
ontzeggen aan werknemers afkomstig uit andere lidstaten. De nieuwe regeling werd aangenomen
ofe "een iuridisch bindend beslult van de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten van de
Europese Unie" dat van kracht zou worden "op de datum waarop de regering van het Verenigd
Koninkrijk de secretaris-generaal van de Raad ervan in tennis stelt dat het Verenlgd Koninkrijk heeft
21
Ttiis document is available free of charge on

besloten lid van de Europese te blijven. " Er werd echter ook een clausule opgenomen dat de
gemaakte afspraken "ophouden te bestaan indien het resuftaat van het référendum Sn het Verenigd
Koninkrilk is dût dit land de Europese Unie verlaat."
Ondanks de algemene verwachtmg dat de Britse bevolking voor een voortgezet EU- lidmaatschap
zou stemmen, bleek het resultaat van het référendum uiteindelijk anders. Met een opkomst van 72%
stemde 52% tegen EU-lidmaatschap. De dag na het référendum legden de leiders van de EU
instelfingen en het Nedertands voorzitterschap een gezamenlijke verklaring afwaarin werd duidelijk
gemaakt dat de nieuwe regeting voor het VK binnen de EU, die tijdens de Europese Raad van 18 en
19 februari 2016 werd bereikt, niet in werking zal treden en ophoudt te bestaan. Van de Britse
regering wordt verwachtom zo spoedig mogelijk uitvoering te geven aan de beslissing van het Britse
votk, in overeenstemming met de procédure van artikel 50 VEU. Totdat dit procès is afgerond, blijft
het VK lid van de EU, met allé rechten en plichten die daaruit voortvloeien.
. Handvest van de grondrechten wordt juridisch bindend;
o HetontstaanvanhetHandvest;hetHvJerkentsindsdejaren70degrondrechtenzoals
die voortvloeien uit de constitutionele tradities van de Ndstaten. het EVRM en andere
internationale grondrechteninstrumenten, als algemene beginselen van het Recht van
de Unie. De Europese Unie beschikte niet over een 'lijst' waarin deze rechten waren
opgesomd. In juni 1999 werd daarom tijdens de Europese Raad van Keulen beslist om
een handvest van de grondrechten op te stellen om de grondrechten zichtbaarder te
maken en zo de rechtszekerheid uan de burgers te vergroten. Met handvest van de
grondrechten van de EU werd uiteindelijk op de Europese Raad van Nice van 2000
officieel afgekondigd. Met ging om een politieke verklaring die geen juridische
verplichtîngen inhield, Op 12 december 2007 werd een aangepast versie ondertekend
die de weg opende om het Handvest juridisch bindend te maken. Sinds de
inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon is het Handvestjuridsch bindend. Art
6, lld l VEU stelt uitdrukkelijk dat het Handvest dezelde jurldische waarde heeft als
de verdragen. De rechten, vrijheden en beginselen van het Handvest behoren
derhalve ingevolge het Verdrag van Lissabon tôt het Primair recht van de Unie.
o Het bestaan van het EU handvest van de grondrechten betekent niet dat het EVRM
aan belang verliest. Art 6. Lid 2 VEU voorziet zelfs dat de EU zal toetreden tôt het
EVRM. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan een probleem van bevoegdheid dat
door het HvJ bij een eerdere poging tôt toetreding was vastgesteld. Maar er zijn nog
verschillende juridische implicaties.
22
Verspreiden niet toegestaan [ Gedowntoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

o Ten gevolge van de inwerkingtreding van het EU-handvest van de grondrechten, de
uooropgestelde EU toetreding tôt het EVRM en de gemeenschappelijke
grondwettelijke tradities van de lidstaten geldt een zogenoemd 'gelaagd systeem van
grondrechtenbescherming. Met verschillende rechtsbronnen die elkaar deels
overlappen is het van belang om de draagwijdte van het EU-handvest correct te
kunnen interpreteren. Een onderscheid kan worden gemaakt tussen de materiële
draagwijdte (wat is de betekenis van de rechten die in het Handvest zijn opgenomen),
en de persoonlijke draagwijdte (op wie is het Handvest van toepassing);
. Toepassingsgebied ratione materiae; Het handvest van de grondrechten
bevat in één enkele tekst zowel burgerlijke, politieke, economische als sociale
rechten die gegroepeerd zijn rond zes beginselen (Waardigheid, vrijheden,
gelijkheid, solidariteit, burgerschap en rechtspleging). Met handvest creëert
geen nieuwe rechten aangezien het gebaseerd is op de fundamentele rechten
en vrijheden die erkend worden door het EVRM,grondwettelijke tradities, het
Europees sociaal handvest van de Raad van Europa en de rechtspraak van het
HvJ. Er dient op gewezen te worden dat de rechten, vrijheden en beginselen
van het Handvest moeten worden uitgelegd overeenkomstig de toelichtingen
bij het handvest van de grondrechten die bij het handvest zijn gevoegd en een
soort artikelsgewijze commentaar vormen blj het Handvest. Deze toelichting
is een handig instrumenten bij de interpretatie. Er wordt verduidelijkt dat
wanneer een grondrecht zowel door het Handvest als door het EVRM wordt
gewaarborgd, dit recht volgens het Handvest eenzelfde Inhoudt en reikwljdte
heeft als die welke het EVRM eraan toekent.
. Toepasslngsgebied ratione personae; het actief toepassingsgebied ratione

personae van het Handvest met artikel per artikel van het Handvest bekeken
worden. zo zijn er bepalingen die gericht zijn tôt iedereen, ongeacht de
nationaliteit en de woonplaats (recht op leven, art 2 handvest), terwijl andere
rechten enkel bestemd zijn voor EU-burgers (actief passief kiesrecht art 39
handvest). Het Passief toepassingsgebied ratione personae wordt bepaald
door art. 51 Handvest. Dit artikel stelt dat de bepalingen van het Handvest
gericht zijn tôt de instellingen, organen en instanties van de Unie en de

lidstaten. Deze laatst echter enkele uitsluitend wanneer zij het recht van de
Unie ten uitvoer brengen. Opmerkelijk is dat de toelichting bij het handvest
vermelden dat de verplichtingen voor lidstaten om de Eu grondrechten te
eerbiedigen geldt wanneerzij optreden binnen hettoepassingsgebiedvan het
23
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

recht van de Unie. Dit impliceert dat het niet enkele handelingen van de
lidstaten betreft wanneer z het recht van de Unie uitvoeren. zoals het
omzetten van richtlijnen in het nationaal recht, maar ook wanneer z optreden
binnen het toepassingsgebied van het recht van de unie (bijvoorbeeld, een
lidstaat die een uitzondering wjl maken op één van de vier economische
vrijheden van de interne markt voert het recht van de Unie niet letterlijk uit,
maar handelt wel binnen de werkingssfeer van het Unierecht; Met Hof van
justifie zal dan ook de bewust nationale maatregel aan het Handvest kunnen
toetsen.
o In een aantal arrest heeft het HvJ de draagwijdte van het Handvest verduidelijkt. In
het arrest Akerberg Fransson bijvoorbeeld, bevestigde het Hof dat het Handvest van
toepassing is in allé geuallen waarin een nationale regeling binnen de werkingssfeer
van het EU-recht valt. In casu had de heer Hans Akerberg Fransson, een zelfstandige
visverkoper, onjuiste informatie verstrekt over zijn belastingaangiftes. De Zweedse
belastingdienst had hem hiervoor een bestuurlijke boete opgelegd. Nadien
beschuldigde het Zweeds openbaar ministerie hem ervan dat hij met zijn
belastingfraude een strafbaar feit had gepleegd dat naar Zweeds recht kan bestraft
worden met een gevangenisstraf tôt zes jaar. De feiten waarop deze strafprocedure
was gebaseerd, met name het verstrekken van onjuiste informatie over zijn
inkomsten, waren dezelfde als die welke aanleiding hadden gegeven tôt de
bestuurlijke boete. In dit kadervroegdeZweedsestrafrechteraan het Hof van Justifie
van de EU of dit niet strijdig was met het in artikel 50 van het Handvest neergelegde
recht om niet tweemaal in een strafrechtelijke procédure voor hetzelfde delict te
worden berecht ofgestraft (ne bis in idem). Met Hofvan Justitie oordeelde dat, hoewel
de Zweedse wetgeving waarop de boete en de strafvervolging van de heer Akerberg

Fransson waren gebaseerd niet rechtstreeks op grand van een EU-richtlijn waren
aangenomen, het Handvest toch van toepassing was. Nationale maatregelen tcgen
belastingsfraude vallen immers binnen de werkingssfeervan de BTW-richtlijn en de
plicht van lidstaten om de financiële belangen van de Unie te garanderen (art. 325
VWEU).
o Met toepassingsgebied van het EU Handvest van de grondrechten werd verder

verduidelijkt in de zaak Pelckmans t. Van Gastel. Dit betrof een conflict tussen twee
tuincentra uit de Kempen. Pelckmans was van oordeel dat zijn concurrent Van Gastel
de Belgische openingsurenwctovertrad doordat deze zijn winkels zeven dagen per
week openhield. Deze laatste argumenteerde dat de Belgische wet - die
24
Verspreiden niet toegesfaan | Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertrunken@Iive.fr)

kleinhandelaars verplicht om wekelijks een sluitingsdag in acht te nemen - in strijd
was met het EU-recht. Nadat het Hof van Justitie reeds had verduidelijkt dat de
Belgische wetgeving niet onder het toepassingsgebied van de EU-richtlijn over

oneerlijke handelspraktijken viel (omdat het niet de bescherming van de consument
beoogt), rees de vraag of deze niet strijdig kon zijn met het EU Handvest van de
grondrechten. Hij claimde met name dat de in de Belgische wetgeving voorziene
uitzonderingsregelsin strijd waren met het gelijkheids-en non-discriminatiebeginsel
zoals vastgelegd in de artikelen 20 en 21 van het Handvest. In antwoord op een
prejudiciële vraag van het Belgisch Grondwettelijk Hof oordeelde het Hof van Justltie
dat de nationale wetgeving buiten het toepassingsgebied van het Unierecht valt;
waardoor het zich niet over de discriminatievraag kon uitspreken:
1. 2. 6. 2 Evoluties na het verdrag von Lissabon

1, 2. 6. 2. 1 Procédure voor verdragswijziging
. De formele procéduretôt verdragwijziging,zoals gewijzigddoor Verdragvan Lissabon, is te
vinden in artikel 48 VEU. Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen de 'gewone
herzieningsprocedure' en de 'vereenvoudigde herzieningsprocedure

o De gewone herzieningsprocedure; Het initiatief tôt verdragswijziging gaat uit van de
regering van een EU lidstaat, het Europees Parlement of de Europese Commissie en
kan, onder andere, betrekking hebben op een herziening van . de
bevoegdheidsverdeling. De voorstellen worden voorgelegd aan de Raad, die ze

bezorgt aan de Europese Raad en ter kennis brengt van de nationale parlementen van
de lidstaten (zie verder over EU-instellingen). Met is de Europese Raad die, na
raadpleging van het Europees Parlement en de Commissie (en de ECBover monétaire
aangelegenheden),beslistom al dan nietverderte gaanmet de procédure.Indiende
Europese Raad besluit (bij gewone meerderheid van stemmen) om op de vraagtôt
verdragswijziging in te gaan, dan roept de voorzitter van de Europese Raad een
Conventie bijeen die is samengesteld uit vertegenwoordigers van de nationale
parlementen, van de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, van het
Europees Parlement en van de Europese Commlssie. De Conventie bespreekt de
voorstellen en dient bij consensus een aanbeveling te formuleren aan de
intergouvernementele conferentie (IGC) (met vertegenwoordigersvan de lidstaten).
De door de IGC goedgekeurde verdragswijzigingen treden pas in werking nadat deze
door allé lidstaten overeenkomstig hun grondwettelijke bepalingen zijn bekrachtigd
('ratiflcatie'). Indien een verdragswijzing twee jaar na de ondertekening door vier
vijfde van de lidstaten werd bekrachtigd terwijl een of meerdere lidstaten daarbij
25

moeilijkheden ondervinden, dan zal de Europese Raad de zaak bespreken. Dit moet
het mogelijk maken om een impasse zoals na de negatieve ratificatiereferenda over
het Verdrag van Maastricht (Denemarken), Nice (lerland), Europees Grondwettelijk
Verdrag(Frankrijken Nederland)en Llssabon(lerland)tevermijden. DeEuropeseRaad
kan weliswaar niet afwijken van de regel dat elke lidstaat een verdragswijziging moet
bekrachtigen, maar kan helpen om het klimaat te creëren om dit procès in de
betrokken lidstaten te bespoedigen (o. a. door aanvullende interpretatieve
verklaringen aan te nemen etc. ).
o Sinds het Verdrag van Lissabon is er bovendien een vereenvoudigde

herzieningsprocedure mogelijk wanneer de herziening betrekking heeft op de
bepalingen van het derde deel van het VWEUover het intern beleid en optreden van
de Unie (art. 48, lid 6 VEU). Deze herzieningsprocedure kan echter niet worden
gebruikt om de bevoegdheden van de Unie uit te breiden. Een besluit tôt wijziging
wordt door de Europese Raad met eenparigheid van stemmen genomen na
raadpleging van het Europees Parlement en van de Commissie (alsmede van de
Europese Centrale Bank in geval van institutionele wijzigingen op monetair gebied).
Metuoordeel uan dezevereenvoudigde herzieningsprocedureis dat het niet nodigis
om een IGC in te stellen. Een besluit treedt echter - net als bij de gewone
herzieningsprocedure - pas in werking nadat het door allé lidstaten is goedgekeurd
conform hun nationale grondwettelijke procédures. Art. 48, lid 7 VEU voorziet in een
vereenvoudigde herzieningsprocedure om de besluitvorming op bepaalde domeinen
te veranderen ('passarelle'). Zo kan de Europese Raad bij besluit bepalen dat de Raad
niet langer bij unanimiteit maar bij gekwalificeerde meerderheid zal beslissen.
Hetzelfde principe geldt voor de overgang van de bij'zondere wetgevingsprocedure

naar de gewone wetgevingsprocedure. De Europees Raad besluit hierbij met
eenparigheid van stemmen, na goedkeuring door het Europees Parlement dat zich
uitspreekt bij meerderheid van zijn [eden. Voor beide passerellebepalingen geldt
bovendiendateennationaalparlementzichbinneneentermijn vanzesmaandenkan
verzetten tegen het voornemen van de Europese Raadom overte gaantôt een andere
besluitvormingsmodaliteit.
1. 2. 6. 2. 2 Impact van de eurocrisis

. Destabiliteit van de Eurozonewerd eind 2009 bedreigtdoor de zogenaamdeschuldencrisis,
ontstaan door onder andere onevenwichten in de begrotingstekorten van de lidstaten.
. Om de weerslag van de begrotingsonevenwichten op de Economische en Monétaire Unie
(EMU) ter verklaren, moet men teruggaan naar het Verdrag van Maastricht en de daarin
26
Verspreiden niet toegeslaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

opgenomenconvergentiecriteria. Derelevantievandezecriterianamafeensdeeurovolledig
geïntegreerd wasinde praktijk. In 1997 werd aanvullend op hetverdrag en part voor stabiliteit
en groei gesloten met als doen de begrotingsdiscipline met betrekking tôt de EMU te
waarborgen. De crisis toont evenwel duidelijk aan dat deze criteria onvoldoende werden
nageleefd.
In maart 2012 werd buiten het EU-kaderhet Verdrag inzake Stabiliteit, Coôrdinatie en Bestuur
in de Economische en Monétaire Unie gesloten tussen 25 EU-lidstaten (blijven hierbuiten: het
VK, de Tsjechische Republiek en voorlopig Kroatië). Dit verdrag, ook wel 'Fiscal Compact'
genoemd, bouwtverder op het versterkte Partvoor Stabiliteiten Groei en voorziet dat de
partijen een zgn. schuldenrem In hun nationaal recht verankeren. Hoewel het een klassiek
internationaal verdrag betreft, voorziet het ook in bevoegdheden voor de Commissie en een
procédure voor het Hofvan Justitie.
Om lidstaten in nood te helpen werd ook besloten om na verschillende ad hoc noodfondsen
eenpermanentnoodfondsopte richten.Afgezienvandevele politiekeobstakelsmoestook
een oplossing worden gevonden voor een juridisch obstakel dat de oprichting van zo een
noodfonds bemoeilijkte. Bij het ultwerken van de regels van de EMU in 1992 had men, op
aandringen van Duitsland, immers de zgn. 'no-bailout clause' in het Verdrag geschreven, die
men nu terugvindt in artikel 125VWEU.Deze bepaling schrijft voor dat noch de EU, noch de
lidstaten aansprakelijkzijn voor de verbintenissen van de (andere) lidstaten. Met idéeachter
deze bepaling was om de EMU-lidstaten ertoe aan te zetten de nodige begrotingsdiscipline
aan te houden, het zou later immers juridisch onmogelijk zijn voor de ECB en de andere
lidstaten om hen uit de nood te helpen.
MetdeoprichtingvanhetEuropeesStabiliteitsmechanisme (ESM)inseptember 2012bezitten

de landen van de eurozone over een permanent financieel noodfonds (met zetel in
Luxemburg) dat leningen verstrekt aan lidstaten die in flnandële problemen verkeren. Met
uiteindelijke doel is om zo de financiële stabiliteit van de eurozone te waarborgen. De
oprichting van een dergelijk permanent noodfonds kon pas gebeuren na toevoeging van een
derde paragraafaanartikel 136VWEU: "Delidstaten diedeeuro alsmunt hebben kunneneen
stabiliteitsmechanisme instellen dat geactiveerd wordt Indien dat onontbeerlijk is om de
stabiliteitvan de ewozone in haargeheelte waarborgen. De verlening vanfinanciele steun,
indien vereist, uit hoofde van het mechanisme zal oan stringente voorwaarden gebonden zljn .
Deze bepaling werd ingevoerd door de Europese Raad, op grand van de vereenvoudigde
herzleningsprocedure van de verdragen, zoals vastgelegd in art. 48 (6) VEU. Tegen deze
werkwijze werd beroep aangetekend voor het Duits Grondwettelijk Hofdat op 12 september
27
This document is available free of charge on ^lULÛLyU«<

2012 uitspraak in kort geding deed en de vordering dat het gebruik van de vereenvoudigde
herzieningsprocedure in strijd was met de Duitse Grondwet, onontvankelijk verklaarde. Ook
in lerland werd tegen deze ratificatie beroep aangetekend. Met lerse SuprêmeCourt stelde
hierover in de Pringlezaakeen prejudiciëlevraagaan het HofvanJustitie. HetHofoordeelde
echter dat de vereenvoudigde herzieningsprocedure in casu aan allé voorwaarden had
voldaan.
In dezezaakbooghetHof van Justifiezichookover decompatibiliteit van het ESM met de 'no-

bailout clause' van artikel 125 VWEU. Het Hofoordeelde dat niet elke financiële bijstand (in
welkevorm danook)aaneen lidstaatverboden is.Omuitte makenwelkefinanciëlebijstand
verbodendanweltoegestaanis,ginghetHofterugophetdoorartikel125VWEUnagestreefde
doel. Het Hof concludeerde dat artikel 125 VWEU beoogde dat de lidstaten onderworpen
dienen te blijven aan de marktlogica bij het aangaanvan hun schulden, aangezien dit hen de
nodige begrotingsdiscipline oplegt die noodzakelijk ister vrijwaring van definanciële stabiliteit
van de Unie. Financiële bijstand die deze stimulans tenietdoet, valt bijgevolg niet te rijmen
met artikel 125 VWEU. Andere financiële bijstand is dan mogelijk indien voldaan wordt aan
drievoorwaarden. Dezezijndat (i) de lidstaatzelf moet verantwoordelijk blijven voor zijn
schulden tegenover de schuldeisers; (il) het verlenen van steun moet afhankelijkgesteld
wordenvaneenstrikteconditionaliteiten(iii)steundiegegevenwordt,moet noodzakelijk
zijn met het oog op de finandële stabiliteit van de eurozone in haargeheel.
28
Verspreiden niettoegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@live. fr)

1. 3 De uitbreiding van de Europese Unie
1. 3. 1 Juridisch Kader van het EU-uitbreidingsproces
UITBREIDINGVAN DE EUROPESE UNIE
Procédure tôt toetreding is geregeld in artikel 49 VEU.
o "Elke Europese staat die de in artikel 2 bedoelde waarden eerbiedigt en zich ertoe
verbindt deze uit te dragen, kan verzoeken lid te worden van de Unie. Met Europees
Parlement en de nationale parlementen worden van dit verzoek In kennis gesteld. De
verzoekende staat richt zijn verzoek tôt de Raad, die zich met eenparigheid van
stemmen uitspreekt na de Commissie te hebben geraadpleegd en na goedkeuring van
het Europees Parlement, dat zich uitspreekt bi) meerderheid van zijn leden. Er wordt
rekening gehouden met de door de Europese Raad overeengekomen criteria voor
toetreding.
o De voorwaarden voor de toelating en de uit die toelating voortvloeiende aanpassingen

van de Verdragen waarop de Unie is gebaseerd, vormen het onderwerp van een
akkoord tussen de lidstaten en de staat die het verzoek indient. Dit akkoord moet door
allé overeenkomst sluitende staten worden bekrachtigd overeenkomstig hun

onderscheiden grondwettelijke bepalingen."
In de praktijk brengt de Europese Commissle een eerste advles uit over de ontvankelijkheid
van het toetredingsverzoek. Na een analyse van de politieke, economische en juridische
29
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee jean (imrheinertrunken@live. fr)

situatie in het betrokken land, zal de Commissie adviseren om het land al dan niet offideel te
erkennen als kandidaat-lidstaat en/ eventueel, om reeds toetredingsonderhandelingen te
starten. Dit wordt door de Raad bij eenparigheid van stemmen bevestigd. De
toetredingsonderhandelingen hebben betrekking op de overneming en de toepassing van het

EU acquis (voorheen acquis communautaire); dit is allé verworven EU-recht (inclusief de
verdragen, de EU-wetgeving en rechtspraak). Het acquis is in hoofdstukken verdeeld. Over elk
hoofdstukwordtafzonderlijkonderhandeldenvoorhetopenen enafsfuitenvan elkhoofdstuk
worden spedfieke toetsingscriteria (benchmarks) gedefinieerd. De Commissie maakt per
kandidaat- lidstaat elkjaar een voortgangsrapport met betrekking tôt de implementatie van
het Europees recht. Na afsluiting van de toetredingsonderhandelingen geeft de Commissie een
finaal advies en volgt de instemming van het Europees Parlement en de beslissing van de Raad
(bij unanimiteit). De voorwaarden voor toetreding en de daaruit voortvloeiende aanpassingen

aan de verdragen worden opgenomen in een bij het toetredingsverdrag gevoegde
toetredingsakte, aangevuld met protocollen en verklaringen. Dit neemt de vorm aan van een
internationaal akkoord tussen de bestaande EU-lidstaten en de toetredende lidstaat (de EU is
als dusdanig geen verdragspartij) en heeft de status van primair Unierecht.

ReedsindezaakMattheusv. Doegovan 22 november 1978oordeelde het HofvanJustitiedat
"de voorwaarden voor de toelating [van nieuwe lidstaten] moeten worden uitgewerkt door de
in [artikel 49 VEU] genoemde autoriteiten [... ] zonder dat het mogelijk is de inhoud ervan
vooraf door tussenkomst van de rechter vast te stellen. " Met andere woorden, de EU-lidstaten
en instellingen hebben een grote vrijheid om specifieke toetredingsvoorwaarden op te legRen

(naast de in art. 49 VEUvermelde voorwaarden van "Europese staat" en waarden van de Unie).
Vooral de Europese Raad speelt hierbij een belangrijke roi en dit wordt sinds het Verdrag uan
Lissabon erkend in de tekst van artikel 49 VEU.
Kopenhagen-criteria;
o Politieke criteria; stabiele instellingen die de démocratie, de rechtsstaat/ de
mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen
o Economische criteria; een functionerende markteconomie met het vermogen cm de
concurrentiedruk en de marktkrachten binnen de Unie het hoofd te bieden
o Juridische criteria; in staat zijn om de verptichtingen van het lidmaatschap op zich te
nemen, wat mede inhoudt dat zij de doelstelllngen van een politieke, economische en
monétaire unie onderschrijven
De Europese Raad heeft nadien bjjkomende toetredingsvoorwaarden verduidelijkt en kan

steeds spedfieke voorwaarden opleggen aan bepaalde kandidaat-lidstaten.
30

1. 3. 2 Evolutie van het EU-uitbreidingsproces
1. 3. 2. 1 De eerste uitbreidingsgotven
. Met succès van de voormalige EE6 leidde snel tôt pogingen van diverse Europese landen om
ook lid te worden van de EEG. Vooral de Britse ambities voor lidmaatschap werden meer dan
een decennium lang bedwongen door Frankrijk. In 1973 werd het VK, samen met lerland en
Denemarken, (id van de EEG. Ook Noorwegen was kandidaat maar de ratificatie van het
toetredingsverdrag werd bij référendum verworpen.
. In 1981 zou Griefonland de tiende lidstaat worden. Reeds sinds 1962 had de EU met
Griekenland een associatieakkoord met verwijzing naar mogelijk lidmaatschap. In de
toetreding van Griekenland heeft de mogelijkheid van lidmaatschap tôt de EEG als consolidatie
van de démocratie sterk meegespeeld. Uiteraard ging men ook uit dat de toetredingen de
économie zou stimuleren, dit waren ook twee belangrij'ke drijfveren voor toetreding Spanje
en Portugal.
. 1995 EU uitgebreid met landen van EVA (Zweden, Finland en Oostenrijk). De EVA landen
hadden in Mei 1992 een akkoord over de oprichting van de Europese Economische Ruimte
met de EU. Met EER-akkoord geldt als een uniek akkoord. Met creëert een vrijhandelszone
tussen de EU en deze drie EVA-staten. Het onderscheidt zich van een klassiek
vrijhandetsakkoord doordat de volledige rechten en plichten van de interne markt van de EU
atsook het EU-mededingingsbeleid en nog tal van andere EU-beleidsdomeinen worden
uitgebreid naar de deelnemende EVA landen. In gevaf van een interpretatieconflict kan een
geschil, na overleg binnen het Gemengd comité, worden voorgelegd aan het Hofvan Justitie.
1. 3. 2. 2 De Big Bang uitbreicting

. Toetreding van tien centraal en Oost-Europese landen; Hongarije, Polen, Tsjechië, Slowakije,
Roemenië, Bulgarije, Litouwen, Estland? Letland en Slovénie. Er waren ook verzoeken van
Cyprus en Malta, het verzoek van dit laatste werd tijdelijk bevroren omdat de Maltese
regering, die na de verkiezingen in 1996 aan de macht kwam geen voorstander was van de
toetreding, dit veranderde weer in 1998. Met verzoek voor toetreding van Cyprus deel veel
vragen en problemen rijzen ingevolge de feitelijke verdeling van het eiland na de bezetting
van het Noordelij'ke deel door Turkîje.
. Voor vijf van de tien landen uit Centraal en Oost-Europa werd in 1997 een posîtief advies
gegeven (Hongarije, Polen, Tsjechische Republiek, Slovénie en Estland), voor de vijf andere
kandidaat-lidstaten was de beoordeling van de CommJssie negatief. Deze laatste voldeden

volgens de Commissie nog niet aan de politieke en/of economische vereisten voor
lldmaatschap (bv. Bulgarije: onvoldoende economische stabiliteit; Slowakije: onvoldoende
politieke stabiliteit, onvoldoende democratische structuren en schending rechten
31

(Hongaarse) minderheden). Over de verzoeken van Malta en Cyprus had de Commissie reeds
in 1993 positieveadviezenverleend. Op 31 maartl998werdentoetredingsonderhandelingen
met de 1+5 aangevat (Cyprus + de 5 geselecteerde kandidaat-lidstaten, Malta was er om de
bovenvermelde reden niet bij). Cyprus kon bij de onderhandelingen worden betrokken na een
poiitieke deal in 1995 waarbij Griekenland het akkoord van de andere lidstaten voor deze
onderhandelingen kon bekomen. Hiervoor was Griekenland bereid het verzet tegen een
douane- unie met Turkije op te heffen. Op l januari 1996 werd dan ook tussen de EU en
Turkije een douane-unie tôt stand gebracht.
. Op 13 oktober 1999 zou de Commissie haar standpunt van 1997 over de negatieve adviezen
herzien en dit werd door de Europese Raad van Helsinki van 10 december 1999 bevestigd,
zodat sinds februari 2000 ook onderhandelingen met de resterende 5 kandidaat-lidstaten +
Malta werden geopend. De toetredingsonderhandelingen met de 12 kandidaat-lidstaten
werden tijdens de Europese Raad van Kopenhagen van december 2002 afgesloten met 10 van
deze landen (Hongarije, Polen, Tsjechische Republiek, Slowakije, Slovénie, Estland, Letland,
Litouwen, Cyprus en Malta) zodat deze, na het doorlopen van de ratificatieprocedure, konden
toetreden op l mei 2004. Voor Bulgarije en Roemenië werd een aangepaste 'road map'
opgesteld met als resultaat de toetreding op l januari 2007.
1. 3. 2. 3 Zevende uitbreiding en perspectieven voor de toekomst

. In 1999 startte de EU het Stabilisatie-en Associatieproces (SAP) met de landen uit de
Westelijke Balkan (Albanie, Bosnië en Herzegovina, de voormalige Joegoslavische Republiek
Macedonië(FYROM), Kroatië, Servie en sinds 2008, ookKosovo). HetSAPIegtvooraldenadruk
op het stimuleren van régionale samenwerking tussen de betrokken landen met ats doel hun
toetreding tôt de EU voor te berelden. In dit kader werden bilatérale Stabilisatie-en
Associatieakkoorden (SAA) afgesloten en kregen de betrokken landen het statuut van
'potentiele kandidaat-lidstaat'.
. Met Kroatië werd in 2001 een SAA ondertekend, het land diende in 2003 een officieel verzoek
tôt toetreding in en op 3 oktober 2005 werden toetredingsonderhandelingen gestart. De
toetredingsonderhandelingen met Kroatië bleken uiteindelijk minder vlot te verlopen dan
aanvankelijk werd gedacht wegens o. a. een territoriaal dispuut (Baai van Piran) tussen Kroatië
en Slovénie. Dit laatste land, dat inmiddels EU-lidstaat was geworden in 2004, heeft, zoals
iedere EU-lidstaat, een vetorecht over de toetreding van nieuwe lidstaten. Pas in juni 2010
heeft Slovénie haar veto opgeheven en op 30 juni 2011 konden de
toetredingsonderhandelingen uiteindelijk worden afgesloten. Met toetredingsverdrag werd in
december 2011 ondertekend, en Kroatië is sinds l juli 2013 het 28e tid van de EU.
32

De andere landen van de Westelijke Balkan zitten momenteel nog in de pre-toetredingsfase.
Onderhandelingen zijn aan de gang met Monténégro (sinds 29juni 2012) en Servie (sinds 21
januari 2014). Albanie werd op 27 juni 2014 erkend als kandidaat-lidstaat (nadat het in apri!
2009 een verzoek tôt toetreding had ingediend), maar er zijn nog geen
toetredingsonderhandelingen gestart. De Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië is
reedsindecember2005eenofficiële kandidaat-lidstaatgeworden, maardeonderhandelingen
zijn nog steeds niet van start gegaan wegens de vele problemen met Griekenland (o. a. omtrent
de officiële naam van het land). Zolang Griekenland zijn veto stelt tegen de opening van de
toetredingsonderhandelingen zijn dergelijke onderhandelingen niet te verwachten. Dit
ondanks het feit dat de Commissie sinds 2009 adviseert om de toetredingsonderhandetingen
te starten.
Bosnië-Herzegovina en Kosovo hebben nog geen formée! verzoek tôt toetreding ingediend,
maar hebben als deelnemers aan het SAP wel het statuut van 'potentieel kandidaat-lidstaat'.
Opmerkelijk is dat een aantal EU-lidstaten (Spanje, Roemenië, Slowakije, Griekenland en
Cyprus) de onafhankelijkheid van Kosovo nog niet hebben erkend. De EU heeft wel een SAA
met Kosovo gesloten, met daarbij de explidete vermelding dat dit geen erkenning uan de
Kosovaarse onafhankelijkheid inhoudt.
De positie van Turkije verdient spéciale aandacht. Reeds in de associatieovereenkomst van
1963 met Turkije werd mogelijke toetreding van Turkjje vooropgesteld en zelfs met zoveel
woorden opgenomen in het akkoord zelf. De referenties over mogelijke toetreding van Turkije
werden trouwens, woord voor woord, gekopieerd van het eerder ondertekend
associatieakkoord met Griekenland. Maar door de polîtieke situatie in dit land, de gespannen
relatie met Griekenland, de kwestie Cyprus, en vooral ook de politieke en sociaaleconomische
situatie in de EU was en is een toetreding van Turkije niet snel te verwachten. In 1970 was er
een additioneel protocol dat stelde dat Turkije verder moest evolueren naar de creatie van
beter levensstandaarden. In 1987 stelde Turkije zich kandidaat voor lidmaatschap, maar in
1989 gaf de Europese CommissJe om zowel politieke als economische redenen een negatief
advies. Op l januari 1996 werd een belangrijke stap gezet door de instelling van een douane-
unie. Pas in de loop van 1999 zou er een kentering komen t. a. v. het Turkse toetredingsverzoek.
Op de Europese Raad van Helsinki (december 1999) werd Turkije formeel als "kandidaat-
lidstaat" gekwalificeerd, zonder echter te beslissen toetredingsonderhandelingen met dit land

te beginnen. Alvorens dergelijke onderhandelingen konden aanvangen, waren ingrijpende
politieke veranderingen in Turkije zelf noodzakelijk. In 2002 werden doorTurkije befangrijke

stappen gezet (o. a. afschaffen van de doodstraf in vredestijd). De Europese Raad van
Kopenhagen van december 2002 besliste echter dat de politieke criteria nog steeds
33

onvoldoende vervuld waren en dat derhalve geen toetredingsonderhandelingen konden
worden gestart. Aan de Commissie werd gevraagd de toestancf opnieuw te evalueren in 2004.
In december 2004 stelde de Europese Raad voor, op aanbeveling van de Europese Commissie/
om op 3 oktober 2005 te starten met de toetredingsonderhandelingen. Na hevige politieke
discussies besliste de Raad om deze onderhandelingen ook effectief te starten. De Turkse
weigering om de Republiek Cyprus te erkennen en de beslissing om geen Cypriotische boten

en vliegtuigen toe te laten in Turkse havens en luchthavens, ook na de toetreding van Cyprus
tôt de EU in 2004, leîdde evenwe! tôt een opschorting van de onderhandelingen ten aanzien
van een reeks belangrijke hoofdstukken van het onderhandelingspakket. Sinds 2010 is een
beperkt aantal hoofdstukken van het acquis voor onderhandelingen met Turkije geopend,
zonder dat merkbare vooruitgang werd geboekt omtrent cruciale twistpunten zoals de
gespannen relatie met Cyprus. In het kader van de vluchtelingencrisis werd eind 2015
afgesproken dat de EU het toetredingsproces van Turkije nieuw leven zou inblazen door
bijkomende onderhandelingshoofdstukken te openen in ruil voorTurkse steun bij de opvang

van Syrische vluchteiingen. Er werden eveneens afspraken gemaakt over het versneld
afschaffen van de visumplicht. De mislukte staatsgreep in Turkije in juli 2016 en de

daaropvolgendemaatregelenvandeTurkseregeringzettendezeafsprakenechteronderdruk.
Als laatste moet hier nog Usland vermeld worden, dat op 16 juli 2009, ten gevolge van de
economische en financiële crisis, een formeel verzoek tôt lidmaatschap van de EU heeft
ingediend. Op 17 juni 2010 besliste de Europese Raad de toetredingsonderhandelingen met

Usland te starten. Deze onderhandelingen zouden/ gezien het EER-lidmaatschap van Usland,
vlot moeten verlopen, maartoch doken snel moeilijkheden op, o. a. ingevolge hetafhandelen
van de financiële crisis met grote financiëleverliezen voor Britse en Nederlandse spaarders en
ook inzake het EU-visserijbeleid. De nieuwe regering van Usland heeft in mei 2013 besloten
om de onderhandelingen op te schorten en In en in maart 2015 werd het toetredingsverzoek
officieel ingetrokken.
34

2 De Europese Unie als een Autonomie en Gedifferenlicerde rechlsorde
2, 1 De EU als een autonome rechtsorde
. De basisverdragen waarop de EU is gebaseerd hebben een eigen, autonomie rechtsorde in het
leven geroepen die zich onderscheid van het klassiek internationaal recht. Dit werd reeds
verduidelijkt door het HvJ in twee basisarresten van 1963 en 1964.
o De term 'rechtsorde' verwijst naar "een samenstel van regels waaraan een bepaalde
gemeenschap is onderworpen". Een rechtsorde wordt als autonoom beschouwd
"wanneer die uit eigen hoofde bepaalt wat haar werkingssfeer is (zowel zakelijk,
persoonlijk, geografisch als temporeel), wanneer zij uit eigen hoofde bepaalt wat de
rechtsgevoîgen zijn voor situaties die onder die werkingssfeer vallen (kwesties van
toepassing geldigheid en uitlegging), en uit eigen hoofde bepaalt wat de verhouding is
tussen deze autonome orde en andere rechtsstelsels.
. In de zaak Van Gend en loos (26/62) was de vraag aan de orde of een Nederlandse
transportonderneming zich rechtstreeks kon beroepen op een bepaling van het EG-verdrag in
een conftict met de Nederlandse administratie der belastingen. De Nederlandse regering,
hierin gesteund door de Belgische en Duitse regering, volgde de klassieke
internationaalrechtelijke redenering en was van oordeel dat dit onmogelijk was aangezien de
gevolgen van internationale overeenkomsten enkel op grond van het interne, Nederlandse
recht konden worden bepaald. Met HvJ volgde de redenering echter niet en wees op de
specifieke eigenschappen van het Gemeenschapsrecht om te beslulten dat er sprake was van
een nieuwe rechtsorde die niet alleen rechten en plichten met zich meebrengt voor de
lldstaten maar ook voor hun onderdanen.
o De feiten zijn hier dat een Nederlandse Transportfirma wordt geconfronteerd met
hogere importtarieven in Nederland, en de vraag is of dit in strijct is met art. 12 EEG-
verdrag:
o De rechtsvraag die hier centraal staat is of particulieren rechtstreeks rechten kunnen
putten uit het Europees recht.
o In de uitspraak van het Hof werd een analyse gemaakt van de 'geest, inhoud en
bewoordingen van het verdrag. Met verdrag is meer dan een overeenkomst wefke
slechts wederzijds verplichtingen tussen verdragsluitend mogendheden schept, deze
opvatting wordt bevestigd door de préambule van het verdrag, die zich over de
regeringen heen richt tôt de volken en wel zeer duidefijk door het in leven roepen van
organen, bekleed met soevereine rechten welker uitoefenen zowel de fidstaten als
hun burgers raakt. Verder wordt het bevestigd door de institutionele structuur, de
35
This document is avaifabfe free of charge on

prejudicuêle procédure en de roi van het Hof van justitie om interpretatie en
toepassing van het recht te verzekeren. -> dus de EU als autonome rechtsorde met
de mogelîjkheid tôt directe werking van de verdragsbepalingen indien deze
bepalingen duidelijk en onvoorwaardelijk zij'n.
Tweede basisarrest, Zaak 6/64, Costa t. Enel, hier heeft het HvJ de verhouding tussen het
Europees recht en het nationaal recht verder verduidelijkt. In deze zaak behandelde het HvJ
een vraag van een Italiaanse rechter omtrent de verenigbaarheid van een Italiaanse
nationalisatiewet met het EEG-verdrag (In 1962 had Italie bestist om de elektriciteitssector te
nationaliseren. Door deze nationalisatiewet werden allé installaties van private
elektriciteitsmaatschappijen overgedragen aan de openbare elektriciteitsorganisatie ENEL. De

heer Costa had aandelen in een privaat elektriciteitsbedrijf en verloor door de nationalisatie
een deel van de winst van de onderneming. Uit protest weigerde hij zijn elektriciteitsrekening
te betalen). Onder een dualistische opvatting van de relatie tussen internationaal recht en
nationaal recht, voerde de Italiaanse regering hierbij aan dat, aangezien het Verdrag in de
Italiaanse rechtsorde was opgenomen bij wet, deze door een latere wet kon worden opzjjgezet
(les posterior derogat priori). Op grand van de kenmerken van het Gemeenschapsrecht
oordeelde het Hof dat deze redenering niet kon worden gevolgd.
o Rechtsvraag: wat is de verhouding tussen de Italiaanse wetgeving en het Europees
recht?
o Argumenten; het EEG verdrag heeft een eigen rechtsorde in het leven geroepen. De
lidstaten hebben hun soevereiniteit, zij het op een beperkt terrein, begrensd en
derhalve een rechtstelsel in het leven groepen dat bindend is voor zowel hun
onderdanen als voor henzelf. Het gevolg hiervan is dat staten tegen de rechtsorde, die
zij op basis van wederkerigheid hebben aanvaard/ niet kunnen ingaan met aan later,
eenzijdigafgekondigdwettelijkvoorschrift: dateen dergelijkvoorschriftnietboven de

rechtsorde van de gemeenschap kan worden gesteld.
o Indien de werking van het gemeenschapsrecht van staat tôt staat zou verschillen op
grand van latere nationale wetten, dit de verwezeniijkingen van de doelstellingen van
het verdrag in gevaar zou brengen en bij artikel 7 een verboden discriminatie zou in
het leven roepen.
o De Verdragen en het recht van de Unie op grand van de Verdagen hebben voorrang
boven het recht van de lidstaten.
o Met feit dat het beginsel van voorrang niet in het nieuwe Verdrag wordt opgenomen
verandert niets aan het bestaan van dit beginsel of aan de rechtspraak van het HvJ.
36
Verspreiden niet toegestaan | Gedownioad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

. De via de arresten Van Gend en loos en Costa v. Enel uitgewerkte principes van directe
werking en voorrang zijn de hoekstenen van de autonomie EU-rechtsorde. Beide principes
vloeien voort uit de kernmerken van het Unierecht zelf en dit onafhankelijk van wat nationale
grondwetten of het internationale recht bepalen over het effect van het verdragsrecht in de
nationale rechtsorde. Hierbij moet worden opgemerkt dat de hoogste rechtscotleges van de
lidstaten de principes van voorrang en directe werking op grand van nationaal grondwettelijk
recht erkennen. Vele grondwettelijke hoven maken hierbij het voorbehoud dat de toepassing
van het Europees recht geen afbreuk kan doen aan een "harde kern" van constitutionele
basisprincipes.
. In een meer récente zaak kadi en Al barakaat t. Raad werd ook de autonomie van de Eu-
rechtsorde ten aanzien van het internationaal recht bevestlgd door het HvJ. De Zaak betrof de
vraag omirent de geldigheid van een EU-verordening, aangenomen ter uitvoering van een VN-
resolutie. tn deze resolutie was voorzien dat allé staten de tegoeden en andere financiële
middelen dienden te bevriezen van aan Osama Bin laden en Al Qa'ida gelieerde personen en
entiteiten. Het VN-sanctiecomité had hiervoor een lijst opgesteld, zonder dat de daarop
geplaatste personen en entiteiten hiertegen in beroep konden gaan. Op basis van deze VN-
lijst hadden de EU-instellingen een verordening aangenomen op grand waarvan allé
banktegoeden van Kadi en Al Barakaat International Foundation in de EU werden bevroren.
Toen de verzoekers de geldigheid van de verordening aanvocht op grand van schending van
fundamentele mensenrechten, diende ook de vraag naar de bevoegdheid van de EU-rechter
beantwoord te worden. De verordening diende immers ter implementatie van de VN-
resolutie, waardoor incidenteel de geldigheid van die resolutie betwist werd. Met gerecht
concludeerde dat de EU-rechter niet bevoegd is zo een verordening te toetsten maar dat hij
wel bevoegd is de VN-resolutie zelf aan het Jus Cogens te toetsen (dat wordt verstaan als een
internationale publiekrechtelijke rechtsorde die geldt voor allé internationale rechtssubjecten,
waaronder de organen van de Verenigde Naties, en waarvan niet kan worden afgeweken).
Kadi t. Raad en Commissie,
T-315/01
Vattgntfld niiid wiirji. -n dit tanult bel uuppuill vjn lirt vullt i-nrrflil df
viTjtlii htiiieuii n» de Ledui nn Ai VN lirïdilnu lu.'t Haiiiiveïl »aji ilr Vf-renittdr
Nntifti ontFgfnrqipïljjl; vooiiaiijt lu'bbcil liuvull aiuleic verplfclllinem vnii nadnn. i.i) in Drrhnlvc morl ervan vnirdi-n iiitjTg.ian dnl d*' bftnilfhcn ri-wlutlcs van ttp
m-lit iif inlcmntiiiiiHiil ïTiili. igt'luctltl, vour dcgciren dMrvnii die 11(1 xljii vni> [le Vrlligbcidsnuiilin hcginwl nntsnapiicnaai) |IFrtThtcrtijkc contnilc vaiihcl (it'redit,
Raai! van Euro|M oob bovni iiuii vcqi licbtingcn kmclilciii licl FVRM, ni wior
en dut dit nld bcvucgd is, uuk ni ïij hct iiiridcnti.'ul, dr rfctitmatighiid dnarvan uit
dcgencn dnarv.in die ook lid zijii du Gcmcciischap ook bnvcn lii hct ixigpunt vait ht-t ecinrenachaipiim'ht te oitdETôekuii. Het Gercdit is intcEendcci
vcriilichtingcn Itrnchlcni licl EG-Vcnlrflg.
vcrpllcht t!ll [cchl lovi'cl [nognlijk in (ïvcfcnislciiinifiig mcl dp vcrplichlingcii van de
tidîlateii ult hoofdu vanlut Haittlvïst vandeVerenlgdeNatles ult te I^ggeiien top te
[...] ixissen.
l /-liais ifîdt iï tiiteeiigeïtt, ïijn de Ijttrutikni naolulift '-an (fc Vtiliylwidsra-id
ainRcnomm kraclitrns hoofdriuk \rll vnn bel l landvert van de VerL'nigdc Natift. In
diecunt»Kt il hetdeults!uitni<lfvfranlwuOTdr]iilfhfidt:indi'V<-(lt)îhïiilw, udiHiiuit
tr maktn wa) wn brdrdging viin de intnfi. iMonalï iTcde >:n wlliKhfid vuniil, en
wcllic niiatrqjclen iioudiake1i}hujn vocr de handliavingof Itct licrsti:! flnanrtin, en Itrt Grnvht l* rfhlrr w^l btTfncgd om int idmtccl tic tiTlitmatijihtKl w" (l?
hrhtwrt dit als Midanigrrirt lut dr bn'ocgilhfid ï. utdf nahonjlTnfrpnimun:tuturr bftrokken reiinliitin van de VrilighpidCTand tf tnctiicii nnn hct jus cnficn'i, dit wordt
aulontnten m rerhtnlifkr instnntirs, ondiT hct cnkFle voortx'hoiifl van hrt in verataan als een Internationale puliliekrechletijlce rechtsarde die geldt wior aile
nrtikfi Fil van dat hiindï<s( bctludde naliiui-lifkt rrcht loi intliviilLii'Sp ofrullctlicvt intcrnatiiinatc ri-chtstubjcctcni tfiiarondpr de oiînncn van de VFrcnigdc Nnlie.'i, en
irlfvpTîlcdiflinR. waarvan nict kan wordcn afgcwckcn.
37
This document is avai!abie free of charge on

In de hogere voorziening werd de gedachtegang van het Gerecht door het HvJ evenwel
opzijgezet. Volgens het Hof kan geen enkele internationale overeenkomst inbreuk maken op
de autonomie van het rechtstelsel van de Unie, waardoor de oorsprong van een EU-
rechtshandeling (in casu een VN-resolutie) deze niet immuun kan maken voor toetsing door
de EU-rechter, dit in tegenstelling tôt de beoordeling van het Gerecht. Het Hof wees er ook op
dat de EU-rechter enkel bevoegd is de geldigheid van de handeling van de Unie na te gaan en
niet deze van de VN-resolutie zelf, ook al was het maar om de verenigbaarheid met de Jus
Cogensnategaan.
Advocaat-generaal Maduro vatte de problematiek in zijn conclusie bij de zaak kernachtig

samen; "[OJfschoon het Hof er zorgvuldig op toeziet dat de Gemeenschap de krachtens het
internationale recht op haar rustende verplichtingen nakomt, [trachtl het eerst en vooral het
door het Verdrag gecreëerde constitutionele (coder te beschermen. Het is daarom verkeerd, te
concluderen dat, zodra de Gemeenschap door een regel van internationaal recht is gebonden,
de communautaire rechterlijke instanties zich daaraan moeten onderwerpen en deze regel
onvoorwaardelijk dienen toe te passen in de communautaire rechtsorde. De verhouding tussen
het internationale recht en de communautaire rechtsorde wordt beheerst door de
communautaire rechtsorde zelf en het internationale recht kan daarin alleen interfereren
onder de voorwaarden die voortvtoeien uit de constitutionele beginselen van de
Gemeenschap."
Kortom, het Hof kwam tôt de conclusie dat de EU-rechtscolleges, in overeenstemming met de
aan hen toegekende bevoegdheden overeenkomstig de Verdragen, in principe înstaan voor
een volledige rechterlijke contrôle van de wettigheid van allé EU-maatregelen in het licht van
de fundamentele rechten welke integraal deel uitmaken van de algemene rechtsbeginselen
van het Unierecht. Dit betekent ook de rechterlijke contrôle van EU-maatregelen, zoals in casu
de betrokken verordening, welke de resoluties aangenomen onder Hoofdstuk VII van het VN-
Handvest in de VN Veiligheidsraad implementeren. Hoewel het VN-Handvest voorrang kan
hebben boven de handelingen van afgeleid EU-recht, "geldt een dergelijke voorrang niet voor
het primair recht, met name de algemene beginselen waarvan de grondrechten deel
uitmaken". Via deze rechtspraak heeft het Hof een soort "onaantastbare kern van
fundamentele Europese constitutionele rechten en principes" gecreëerd waaraan niet kan

geraakt worden.
Tôt slot blij'kt het belang van de autonomie van de EU-rechtsorde uit de discussies omtrent de
toetreding van de EU tôt het EVRM. Zoals reeds vermeld, voorziet Artikel 6 (2) VEU in een
expliciete juridische basis voor een dergelijke toetreding. Hiermee werd het
38
Verspreiden niet toegestaan | Cedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

bevoegdheidsprobleem, vastgesteld door het Hofvan Justitie in advies 2/94, weggewerkt. Dit
betekent echter niet dat de EU-toetreding onvoorwaardelijk kan plaatsvinden. Protocol nr. 8
bij de EU Verdragen roorziet immers dat het toetredingsakkoord moet rekening houden met
"de specifieke kenmerken van de Unie en het recht van de Unie". Dit betekent, onder andere,
dat de autonomie van de EU-rechtsorde moet worden gerespecteerd, zoals duidelijk
aangegeven door het Hof van Justitie in advies 2/13. Na een grondige analyse van het
ontwerpakkoord, concludeerde het Hof van Justitie dat er onvoldoende garanties waren om
de autonomie en eigenheid van het Unierecht te garanderen. In het bijzonder werd gewezen
op de nood aan een betere afstemming tussen het EVRM en het EU Handvest van de
grondrechten; de problematische mogelijkheid dat EU-lidstaten klachten kunnen indienen
voor een schending van het EVRM in de toepassing van het Unierecht en de onduidelijke
samenloop tussen de nieuwe prejudiciële adviesprocedure bij het EHRM en de prejudiciële
procédure voor het EU Hof van Justitie. Daarenboven werd het voorziene 'co-
respondentmechanisme', waarbij bij klachten voor het EHRM de EU-lidstaten of de EU als
medeverweerder kunnen optreden, als onvoldoende beschouwd. De toepassing van dit

mechanisme zou er immers kunnen toe leiden dat het EHRM 2ich moet uitspreken over de
bevoegdheidsverdeling binnen de EU. Ook de 'voorafgaande beoordelingsprocedure', die het
Hof van Justitie toelaat om uitspraak te doen over de verenigbaarheid van een bepaling van
secundair Unierecht met het primair unierecht ofover de uitlegging van het primair Unierecht,
werd als ontoereikend beschouwd. Met kan immers niet uitsluiten dat het EHRM zich over de
interpretatie van secundair Unierecht moet uitspreken, wat in strijd is met het monopolie van
het Hof van Justifie om het Unierecht te interpreteren. Ten slotte werd ook nog opgemerkt
dat er binnen het Unierecht geen rechterlijke toetsing mogelijk is voor maatregelen genomen
in het kader van het GBVB terwijl het EHRM hierover wel bevoegdheid zou krijgen.
2. 2 Conclusies i. v. m. autonomie van de EU rechtsorde

. De EU is een rechtsgemeenschap met elgen rechtsregels en kenmerken zoals de principes
van directe werking en voorrang.
. Interpretatie van het EU recht gebeurd op basis van de EU-verdragen.

. Enkele het HvJ is bevoegd om zich uit te spreken over de interpretatie en toepassing van het
EU-recht (advies 2/13)
39
This document is available free ofcharge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee jean (imrhemertrunken@live. fr)

2. 3 De EU als een gedifferentieerd rechtsorde
. De verdieping en de uitbreiding van het Europees integratieproces hebben geleid tôt een
toenemende differentiatie in toepassing van het Europees Recht. Dit betekent dat niet allé EU-
Lidstaten deelnemen aan allé beleidsdomeinen waarvoor de Unie bevoegd is, of pas op een
later tijdstip het EU-recht op bepaalde domeinen volledig zullen toepassen. Bv, een
overgangsperiode voor nieuwe lidstaten. In de literatuur wordt soms verwezen naar een
'Europa van verschillende snelheden". Verder hebben lidstaten de mogelijkheid 'opt-outs' in
te schrijven in de verdragen, bv, i. v. m. de eurozone (VK en Denemarken) ofde Schengenzone
(VK en lerland}. Zichtbare voorbeelden van differentiatie betreffen de eurozone (19 lidstaten)
en de Schengenzone (22 lidstaten 4 niet tidstaten). Daarnaast bestaat sinds het Verdrag uan
Amsterdam de mogelijkheid tôt nauwere samenwerking. De bepalingen inzake nauwere
samenwerking gouden in dan een groep van lidstaten de mogetijkheid krijgt om binnen het
kadervan het EU-recht onder bepaalde voorwaarden en procédures nauwersamen te werken,
waarbij deze gebruik kan maken van de instellingen van de Unie en haar
besluitvormingsprocedures.
2. 3. 1 Eurozone
. Plannen voor een gemeenschappelijke Europese munt dateren reeds van de Jaren 70, maar
pas met het Verdragvan Maastricht werden deze concreet met de Economische en monétaire
Unie. De EMU zou tôt stand komen in drie fases;
o Het vrijmaken van het kapitaalverkeer tussen de lidstaten,
o Het coôrdineren van het monetair beleid;
o en ten slotte de introductie van de euro zelf.
. Slechts twee lidstaten (VK en Denemarken), hebben een opt-out voor wat betreft de derde
fase van de EMU en zijn dus nlet verpllcht om hun nationale munt in te ruilen voor de euro,
ook indien zij aan allé criteria voldoen.
. De Ijdstaten die niet voldoen aan de criteria vallen aanvankelijk onder een derogatie, hoewel
zij in principe wel verplicht zijn de euro aan te nemen.
. Met de euro werd het monetair beleid de bevoegdheid van de onafhankelijke Europese
Centrale Bank (ECB), die daar speclaal voor werd opgericht en de nationale centrale banken
van de EU-fanden die de euro hebben ingevoerd. Samen vormen ze het Eurosysteem. Om het
economische beleid binnen de muntunie te verstreken en de financiële stabiliteit van de
eurotanden te bevorderen/ werd de eurogroep opgericht. Dit is een informée) orgaan dat
bestaat uit de ministers van financiën van de landen die de euro afs nationale munteenheid
hebben ingevoerd. De belangrijkste taak van de eurogroep is het voorbereiden van de
40
Verspoiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

Eurotop, die bestaat uit de staats- en regeringsleiders van de eurolanden, en het uitwerken
van besluiten die daarin worden genomen.
Het fiscaal beleid blijft in handen van de regeringen van de lidstaten, hoewel zij zich ertoe
verbinden gezamenlijk vastgelegde regels inzake overheidsfinanciën toe te passen (het
stabiliteits- en groeipact). Zij blijven ook volledig verantwoordelijk roor hun eigen
structuurbeleid (werkgelegenheid, pensioenen en kapitaalmarkten), maar komen overeen
deze te coôrdineren met het oog op de gezamenlijke doelstellingen op gebied van stabiliteit,
groei en werkgelegenheid.
OVEKZICHT VAN DE ËCONOMISCMËEN MOtstËTAIHEUNIE (EMUt
Mor. ecaire
Monetalr bcleid Be g rotin gsbe le )d Economtsche

bcl e 1svonnIng
Wdt v ait PrijEStabiliteit: d<? Overheidsuitgauen Setastir. gen Besluitfn ovci
eronder? rentetarievenin cte (het nlvfrau van (overhetdsinkorrtSten) onderwijss t e l sel s
eufo2one bepaten om de bestedlngen en afbeitismarkt.
inflalte net onder de 2 % lenfrge^) per. sioenen enz
tp houden
Euromunten en
-bartkbiljetten ;n
omloop brengen
Wle sLaat er De Europesf Centrale Bank De verantwoortletijkheid De veraiitwoordelljktield De uerantwoordelijkhetd

aan ht*t roer? <ECB) bepaalt de rente- van de nationale var. Ce r. atlonal^ van de natiorale
tarieven en drukt de regfrrirgen rcgenngen leaenngen
euroblljetten
De EU ziet toe op de De EU coorciineert
De nation<ïle regennQtïn r.alevirg var d^ het bcletd er vSoet
Qewvn euromunten uit. efspraken over het aanbevelinoen In het
maar de ECB bepaalt begrotlngstekort en de kader van het Europees
hoevêl siaatsschuli) s^mest^r
In de context van de eurocrisis werden de voorbije jaren een aantal maatregelen genomen om
de contrôle op het budgettair en economische beleld van de lidstaten te versterken. Naast
stabiliteits- en groeipact en het ESM js de instelling van het 'Europees Semester' in 2011 van
Belang. Met doel van dit mechanisme is om de economische ontwikkelingen in iedere lidstaat
van nabij op te volgen om economische en financiële problemen te voorkomen.
o De procédure start elk jaar in november wanneer de Europese Commissie haar
jaarlijkse groeiraming ('annual growth survey') publiceert met informatie over de
economische toestand in elke lidstaat. Voor landen van de eurozone omvat dit ook
adviezen over ontwerpbegrotingen, die binnen de Eurogroep worden besproken. Op

een bijeenkomst van de Europese Raad in maartworden vervolgens de bevindingen
van de Europese Commissie en de economlsche stratégie van de EUbesproken. Inapril
stellen de lidstaten een economisch plan op met o. a. een raming van de
overheidsbegroting en voorgestelde hervormingen. In mei doet de Raad, op voorstel
van de Commissie, aanbevelingen aan elke lidstaat. De lidstaten zelfstellen nadien zelf
hun begroting op; deze moet voor 15 oktober bij de Europese Commissie worden
ingediend. De Commlssie kan verzoeken om aanpassingen te doen vooraleer de
begroting voor het einde van het kalenderjaar definitiefwordt vastgesteld.
4l
Verspreiden niet toegestaan j Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertmnken@live. fr)

2. 3. 2 Schengenzone
. Dit is ontstaan buiten de EU en pas met Amsterdam opgenomen in het Acquis. Het VK en
lerland nemen geen deel aan het beleid m. b.t. de ruimte van veiligheid, vrijheid en recht. Wel
kunnen deze twee lidstaten voor elke specifiek beleidsinitiatief voor een opt-in kiezen; dit
hebben ze echter niet gedaan voor de afschaffing van interne grenscontroles. Wanneer
nieuwe lidstaten toetreden tôt de EU zijn ze verplicht het Schengen Acquis over te nemen. De
toetredingsaktes schrijven wel voor dat een unaniem besluit van de Raad nodig is vooraleer
ook de interne grenscontroles met deze lidstaten opgeheven mogen worden.
. Met belangrijkste kenmerk van de Schengenzone is dat de contrôles aan de binnengrenzen
tussen de deelnemende staten zijn afgeschaft terwijl de contrôles aan de buitengrens volgens
een identieke procédure worden uitgevoerd. Met het oog daarop is een complex
informatiesysteem ingesteldom gegevensuit te wisselen over de identiteit van gezochteen
vermiste personen en voorwerpen (Schengen informatiesysteem SIS).Slechts in uitzonderlijke
gevallen kunnen tijdelijke grenscontroles worden ingevoerd. De omvang en de duur van het
tijdelijke heringevoerde grenstoezicht aan de binnengrenzen moet beperkt zijn tôt hetgeen
strikt noodzakelijk is om op de ernstige dreiging te kunnen reageren,
. In de zaak Melki en Abdeli verduidelijkte het Hof dat lidstaten het recht hebben om
identiteitscontroles uit te voeren, maar dat deze niet hetzelfde effect mogen hebben als
grenscontroles. Eenregeling waarbij de politieautoriteiten binnen de 20km van een landsgrens
de identiteit van eenieder contrôles, ongeacht het gedrag van de betrokkenen en los van
spedfieke omstandigheden werd dan ook onverenigbaar beschouwd met het
schengenverdrag. Selectieve contrôles dietôt doel hebben om personen die zichin een illégale
situatie bevinden op het spoor te komen om illégale immigratie te ontmoedigen zijn wel
toegestaan.
. Binnen de Schengenzone geldt ook een gemeenschappelijk visumbeleid. Met een

Schengenvisum kunnen onderdanen van derde landen door allé Schengenlanden reizen
gedurende een période van 90 dagen.
Nauwere samenwerking
. Art 20 VEU en 326 - 334 VWEU; deze artikelen schrijven voor dat nauwere samenwerking
mogelijk is tussen minstens negen lidstaten indien de beoogde doelstellingen niet binnen een
redelijke termijn door de EU in haar geheel kunnen verwezenlijkt worden of ter
verwezenlijking van EU-doelstellingen en belangen ter versterking van het integratieproces.
Hetvoorstel magnietinstrijd zijnmetdegeldendeEuropeseregelgeving,in hetbijzondermag
het niet leiden tôt een verstoring van de interne markt. Met Is niet mogelijk voor domeinen
waar de EU exdusief bevoegd is. Mag pas na machtiging door de Raad met QMV op voorstel
42

van de Commissie en goedkeuring van het EP. De nauwere samenwerking staat open voor
niet-deelnemende lidstaten die later aansluiten.
Tôt op heden is dit drie keer toegepast;
o De eerste keer was op het gebied van het toepasselijke recht inzake echtscheiding en
scheiding van tafel en bed, waar ook België aan meedoet.
o Ook voor het Europese octrooi met eenheidswerking werd dit opgezet. Deze zaak is
van groot belang aangezien het HvJ een aantal belangrijke verduidelijkingen brengt
m. b. t. de spelregels van nauwere samenwerking. Zo werd duidelijk gemaakt dat
nauwere samenwerking mogelijk is voor EU beleidsdomeinen waarvoor een
unanimiteitsvereiste geldt binnen de Raad.
o Een laatste toepassing van nauwere samenwerking betreft de belasting op financiële

transacties.
3 Deel 111; De instellingen van de Unie
Europese Raad
kn. 15 VEU; Art. îli-136 VurfU
Europees Econotnisch
Commissie en Sociaal Comité
An. 17 VEU; Art. 244. ÎSO VwEU Art. 301-304 VwEU
Hofvan
Justitie Comité van de
Regio's
An. 19 VEU; An. 30S-ÎOÏ VwEU
An. ÏS1-ZBI Raad Europees Parlement
Art. 16 VËU; An. Z37-243 VwEU An. 14 VEU; An. 223-234 VwEU
Europese
Rekenkamer Europese Centrale Bank Investeringsbank
Art. ÎBS-ZSÏ VwEU Art. 28!-2B4Vw£U
Art. 309 VwEU
3. 1 De Europese Raad (art. 15 VEU en 235- 236 VWEU)

. Met de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon is ook de Europese raad formeel een
EU-instelling geworden. De Europese raad bestaat al langer maar was aanvankelijk bedoeld als
informeel orgaan waar staats- en regeringsleiders overleg pleegden. De formele roi werd
hierdoor beperkt gehouden, maar is tcoh toegenomen de laatste jaren.
3. 1. 1 Samenstelling
. De Europese raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de
commissievoorzitter en de voorzitter van de Europese Raad. De Hoge vertegenwoordiger van
de Unie voor BuZa en veiligheid neemt ook deel. Sinds Lissabon is er sprake van een
permanente voorzitter verkozen door QMV in de Europese Raad en voor 2. 5 jaar benoemd.
43
This document is avaifable free of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean(imrhemertrunken@live fr)

De voorzitter leidt en stimuleert de werkzaamheden van de Europese Raad; hij zorgt voor
continuïteit en bevordert de samenhang en consensus binnen de Europese Raad. Verder
vertegenwoordigd hij de EU inzake GBVB-materies op "zijn niveau".
3. 1. 2 Besluitvorming
. De Europese Raad is een instelling die zich doorgaans door middel van consensus uitspreekt.
In een aantal gevallen kan de Europese raad zich uitspreken met QMV; in deze gevallen hebben
de commissievoorzitter en de voorzitter van de Europese Raad geen stemrecht (bv,
verkiezingen voorzitter of samenstelling EP).
3. 1. 3 Bevoegdheden
. Art. 15 schrijftvoordatde EuropeseRaadde nodigeimpulsengeeftvoordeontwikkellngvan
de Unie en de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten bepaalt. Datzelfde artikel
vermeld ook duidelijk dat de Europese Raad geen wetgevende bevoegdheid heeft.
. Belangrijkste concrète bevoegdheden zijn de aanstellingen van de commissievoorzitter en de
benoeming van de Commissie, de benoeming van de directie van de ECB, schorsen van
lidstaten. Besluit om een conventie bijeen te roepen tôt verdragsherziening of zelf besluit
nemen tôt verdragsherziening (vereenvoudîgde procédure).
. Daarnaast treedt de Europese Raad op als politiek bemiddelaar in gebieden waar de Raad de
bevoegdheid heeft om gekwalificeerde meerderheid te beslissen, maar één van de lidstaten
zich daartegen verzet wegens vitale redenen van algemeen belang.
3. 2 Europese Commissie (Art. 17 VEU en 244-250 VWEU)

. De Europese Commissie bestaat uit een collège van commissarissen, één uit elke lidstaat. De
ledenvandeCommissiewordenopgrandvan hunalgemenebekwaamheiden Europeseinzet
gekozenuit personendiealléwaarborgenvooronafhankelijkheidbieden(art. 17VEU).
. Reeds op de IGC van 1996 werd duidelijk dat de uitbreiding van de Unie zou leiden tôt een
onwerkbaargrote commissie, dit probleem werd vooruitgeschoven in Amsterdam en kreeg
een gedeeltelijkantwoord in Nice;vanafl november2004zou elke lidstaat recht hebbenop
één commissaris. Opnieuw werd de kwestie vooruitgeschoven met de afspraak dat eenmaal
de Unie 27 leden zou tellen, de commissie zou afslanken.
. De concrète regeling hiervoor is pas vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. Daarin wordt
voorzien dat het aantal Commissarissen gelijk is aan 2/3 van het aantal lidstaten. Maar in
Lissabon is evenwel ook voorzien dat de Europese Raad met eenparigheid van stemmen kan
besluiten afte wlj'kenvan de 2/3 regel. Eénvan detoegevingen dieaan lerland werden gedaan
na het eerste negatieve référendum betreffende het Verdrag van Lissabon bestond er in dat
lerland gegarandeerd werd dat elke lidstaat ééncommissaris zou behouden.
44
Verspreiden nîet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

Het Verdrag van Lissabon wijzigde de procédure tôt aanstelling van de voorzitter van de
Commissie. Deze wordt nog steeds voorgedragen door de Europese Raad maar nu, 'rekening
houdend met de verkiezingen van het EP'. De parlementaire fracties in het EP hebben deze
beperkte wijziging aangegrepen om meer macht naar het parlement toe te trekken in deze
procédure. Zo droegen de belangrijke fractie tijdens de verkiezingen van 2014 elke hun
Spitzenkandidaat voor. De kandidaat van de fractie die de grootste zou worden zou de
commissievoorzitter worden.
In een tweede fase worden de overige commissarissen aangesteld. De Raad stelt hiervoor,
samen met de verkozen commissievoorzitter, de lijst van de overige personen die hij tôt lid
van de commissie zal benomen. Als collège wordt deze nieuwe commissie dan onderwerpen
aan een stemming in het EP. De bevoegdheid van het parlement richt zich op de voorgestelde
commissie als collège en niet t. a.v. een individuele commissaris; wel kan er de factor grote
druk worden uitgeoefend opdat een eventueel voorgestelde commissaris toch wordt
vervangen om de goedkeuring van het parlement voor het geheel collège niet in het gedrang
te brengen. De commissie wordt no goedkeuring door de Europese Raad met QMV benoemd
en de ambtstermijn is vijfjaar en hernoembaar.
Als reactie op moeilijkheden in het verleden en om te garanderen dat de coherentle binnen

een collège gewaarborgd blijf, zijn de bevoegdheden van de voorzitter sinds Nice uitgebreid.
De voorzitter staat in voor de interne organisatie van de Commissie en hij/zij kan een lid
verzoeken ontslag te nemen. De voorzitter verdeelt ook e taken over de verschillende
Commissarissen. Zo krij'gt iedere Commissaris een bevoegdheidsdomein (portefeuille).
Eén van de doelstellingen van het Verdrag van Lissabon, ni. Met extern optreden van de EU
versterken, zag zich ook vertaald in de samenstelling van de Commissle. Zoo werden de
functies van de Commissaris voor externe betrekkingen en dei van de Hoge vertegenwoordig
samengevoegd. Deze is nu de HV van de Unie voor BuZa en veiligheid. Deze HV maakt als
vicevoorzitter deel uit van de Commissie en voert tevens als mandataris van de Raad het GBVB
uit. Vanuit die dubbele functie Coôrdineert de HV het extern beleid van de EU en staat ze aan
het hoofd van de de EDEO. Met dubbele statuut van de HV wordt ook weerspiegeld in de
aanstellingsprocedure. Hij/Zij wordt, in tegenstelling tôt de andere commissarissen, door de

Europese raad met gekwalificeerder meerderheid en met instemming van de
commissievoorzitter benoemd. Aangezien het parlement stemt over de commissie als collège,
wordt ook over de HV gestemd en moet deze ook voor het Parlement verschijnen in een
hoorzitting.
45
Thls document is availablefree of charge on
Verspreiden niet toegestaan [ Gedownload door dedee Jean (imrheiner1runken@live. fr)

. Aangezien de Commissie optreedt als collège, worden de besluiten van de Commissie
gewoonlijk via consensus vastgelegd. Op verzoek van de Commissaris kan er evenwel ook
overgegaan worden tôt een stemming. In dat geval worden de besluiten genomen met een
volstrekte meerderheid van de in het verdrag vastgestelde leden.
. De Europese commissle is de instelling die het algemeen belang van de Unie bevordert en
daartoe passende initiatieven neemt.
. Eén van de voornaamste bevoegdheden van de Commissie is het formuleren van voorstellen
voor EU-wetgeving. Daarom wordt terecht van de Commissie gezegd dat zij de initiato is van
de EU-besluitvorming. De commissie heeft het exclusieve initiatiefrecht om wetgevende
voorstellen te doen, behalve in het domein van politiële en justitiële samenwerking in
strafzaken en inzake GBVB. De Commissie waakt over het 'Algemene Europese Belang' en haar
voorstellen weerspiegelen dan ook dit algemene belang. Met initiatiefrecht is ook een garantie
voor de kleinere lidstaten, zoals België, aangezien de Raad wordt gedomineerd door de grotere
lidstaten.
. Voort kan de Commissie ook adviezen en aanbevelingen uitbrengen en beschikt het over ruime
uitvoeringsbevoegdheden. îo kan de commissie ultvoeringshandelingen aannemen indien
juridische bindende handelingen moeten worden uitgevoerd volgens uniforme voorwaarden
en kan ze 'gedelegeerde handelingen' aannemen om wetgevende handelingen op niet
essentiële punten bij te sturen. De vaststelling van de uitvoeringshandelingen gebeurt op
grand van de daartoe voorziene comitologieprocedure (zie besluitvorming).
. De Commissie heeft ook belangrijke bevoegdheden van toezichthoudende aard. De commissie
ziet toe op de correcte toepassing van de Verdragen. Wanneer een lldstaat zijn verplichtingen
onder het Unierecht niet nakomt, dan kan de Commissie deze lidstaat voor het Hofvan Justitie
dagen volgens de procédure van art. 258 VWEU. Als het Hof een inbreuk vaststelt en de lidstaat
niet de nodige maatregelen neemt om het arrest uit te voeren, kan de Commissie een nieuwe
procédure opstarten en het Hofvragen om de lidstaat de betaling van een forfaitaire som of
een dwangsom op te leggen (art. 260 VWEU). Daarnaast kan de Commissie ook andere EU-
instellingen voor het Hofvan Justitie brengen wanneer zij nalaten te besluiten (art. 265 VWEU)
of handelingen hebben aangenomen die indruisen tegen het Unierecht (beroep tôt
nietigverklaring, art. 263 VWEU). Er bestaat voor de Commissie geen mogelijkheid om een
j'uridische procédure op te starten ten aanzjen van particulieren. Wel kan ze in het domein van
het EU-mededingingsrecht (art. 101 en 102 VWEU) ondernemingen sanctioneren die inbreuk
46

plegen op mededingingsvoorschriften. Deze sancties kunnen het opleggen van (zware) boetes
ofdwangsommen inhouden.
. De EC zorgt tevens voor e vertegenwoordiging van de EU in het rechtsverkeer binnen elke

lidstaat. Ze treedt ook als externe vertegenwoordiger van Unie, behalve in aangelegenheden
die onder het GBVB vallen (op dat domein wordt de EU vertegenwoordigt door de voorzitter
van de Europese Raad op niveau van de staats- en regeringsleiders, de HV op ministerieel
niveau, en de EEASop ambtenarenniveau)
. Tôt slot behoort ook het voeren van onderhandelingen met derde staten tôt de bevoegdheid
van de Commissie.
3. 3 De Raad
. De Raad van Ministers is samengesteld uit een vertegenwoordiger van elke lidstaat op
ministerieel niveau die gemachtigd is om de regering van de lidstaat die hij vertegenwoordigt
te binden. Voor fédérale staten zoals Duitsland of België bestaat de mogelijkheid dat een
afgevaardigdevan een deelstaatregering de lidstaat vertegenwoordigt.

. Het voorzitterschap in de Raad wordt voor een périodevan zesmaanden uitgeoefend volgens
een beurtrolsysteem. In de raad blijft het roterend voorzitterschap dus van toepassing.
. Hoewel de Raad ééninstelling is komt hij in verschillende formaties bijeen (10) en zetelen in
de Raad die ministers van de lidstaten bevoegd voor het handelde onderwerp. De Raad
algemenezakenheeftalsspécialetaakdesamenhangtussendeverschillende raadsformaties
te garanderen en zorgt voor algemene coôrdinatie tussen de verschillende beleidsdomeinen.
Alleen raadsformatie BuZa heeft nu ook een permanente voorzitter in de persoon van de HV
van de Uni voor BuZa en veillgheid.
» Elke voorzitterschap van de Raad belegt ook een aantal informele bijeenkomsten van de
ministers om te spreken over de initiatieven die verband houden met een bepaald thema of
een raadsformatie. Het informele karakter van deze bijeenkomsten heeft tôt gevolg dat er
geen bindende afspraken worden gemaakt. Een goed voorbeeld zijn de informele
bijeenkomsten van de zogenaamde Eurogroep, met de ministers van financiën van de
eurolanden. Andervoorbeeld zij'n de Gymnichs ofde informele vergaderingen van de ministers
van BuZa.
. De Raad neemt zijn besluiten met gekwalificeerde meerderheid van stemmen, tenzij dit in het
verdrag andersis bepaald. In sommige gevallen voorziethet i/erdrageen 'lichtere'volstrekte
meerderheid en in andere gevallen een eenparigheid.
47
Verspreiden niet toegestaan [ Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

. Het Verdrag van Lissabon heeft de regels met berekking tôt de gekwalificeerde meerderheid
grondiggewijzigd.In een eerste overgangsperiodeblijven de regels zoals onder het Verdrag
van Nice van toepassing. Dit betekent dat tôt l november 2014 niet ieder stem hetzelfde
gewicht heeft. Erwordt aan stemmenweging gedaan. Onder dit régime is een besluit met QMV
goedgekeurd wanneer voldaan is aan volgende voorwaarden
o Met besluit minimum 260/352 stemmen krijgt, 73, 9% van allé stemmen, EN
o Het besluit is goedgekeurd door de meerderheid van de lidstaten (of 2/3 indien niet
op voorstef van de Commissie).
o Minstens 62% van de bevolking moet vertegenwoordigd zij'n.
. Vanafl november2014werd het voor de Raadmogelijk om met de nieuwegekwalificeerde

meerderheid besluiten te nemen. Een gekwalificeerde meerderheid wordt dan bereikt
wanneer;
o Deze bestaat uit minstens 55% van de leden van de Raad (15 lidstaten)
o En deze leden minstens 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen.
o De blokkerende minderheid moet uit minstens vier lldstaten bestaan.
. Maar in de overgangsperiode tussen l november 2014 en l April 2017 kunnen lidstaten

verzoeken dat de oude regeling inzake QMVwordt toegepast.
. De voorbereldende werkzaamheden van de Raad worden verricht door het Comité van de
permanente vertegenwoordigers an de Lidstaten (COREPER). COREPER l behandelt de

technische dossiers, COREPER II de politieke en economische dossiers. Indien COREPER een
consensus vinden komt het betrokken dossier als A punt op de agenda avn de raad en zal het
zonderdébatworden aangenomen. Geen consensus betekent dat het als een B punt op de
agenda komt en dan wordt er wet over gedebatteerd.
. Naast COREPER zijn er nog vele comités en werkgroepen die samengesteld zijn uit nationale
experts die het dossiervoor de COREPERvoorbereiden; Dezetechnischecomitészijn echter
niet dezelfde comités als onder de comitologle. Dit begrip wijst naar de procédures die van
toepassing zijn als de Europese Commissie de aan haar door de Raad verleende
uitvoeringsbevoegdheden uitoefent.
3. 3. 3 Bevoegdheid
. Wetgeving en begroting
. Beleidsbepalende en coôrdinerende taken
. Sluiten van internationale akkoorden
48
Verspreiden niet toegestaan | Gedownioad door dedee Jean (imrtieinertrunken@live. fr)

3. 4 Met Europees parlement (art. 13 - 14 VEU en 223 - 234 VWEU)
3. 4. 1 Samenstellingen
. Met Europees Parlement bestaatsinds het verdragvan Lissabonuit vertegenwoordigersvan
de burgers van de Unie. Maandelijks vindt een plenaire vergadering plaats in Straatsburg:
bijkomende plenaire vergaderingen en bijeenkomsten van parlementaire commissies vinden
plaats in Brussel.
. De Leden van het EP worden sinds 1979 rechtstreeks verkozen voor vijf jaar. Er zetelen 751
leden. De zetels binnen het EP worden op een degressief evenredige manier verdeeld, met
een minimum van 6 leden per lidstaat en een maximum van 96 leden.
. De leden van het EP zetelen volgens de politieke en ideologische doelstellingen die ze
vertegenwoordigen en niet volgens hun nationaliteit. Elke Europese politieke 'fractie bestaat
uit minstens 25 leden en komen ui ten minste een vierde van het aantal lidstaten. niet-
ingeschrevenen' behoren tôt geen enkele fractie.

. De fracties zijn niet te verwarren met de Europese Politieke partijen. Deze laatste vormen een
formeel samenwerkingsverband tussen verwante politieke partijen uit verschillende EU-
lidstaten. Erkendepolitieke partijenontvangensubsidiesvan de EU.Desondankskaner bij de
Europese parlementsverkiezingen niet op deze partijen gestemd worden.
. Sommige fracties zijn een vertegenwoordiging van een Europese Politieke partij. In dat geval
is de naam van de fractie dezelfde als die van de parti] (EVP).
. Het EP besluit met een meerderheid van de uitgebracht stemmen. In ueel gevallen geldt een
zwaardere vereiste meerderheid en is een meerderheid van de leden nodig of zelf een
meerderheid van 2/3 van de uitgebrachte stemmen die een meerderheld van de leden
vertegenwoordigt. (bv, motie van wantrouwen t. a.v. commissie).
. Wetgevende bevoegdheden;
o in de gewone wetgevingsprocedure beslist het EP samen met de Raad over de
aanname van EU-wetgeving. Daarnaast speelt het EP een roi in bijzonder
wetgevingsprocedures.Wanneerde adviesprocedurevan toepassingis, is het EPeen
instantie die adviezen geeft op voorstellen van wetgeving en si de Rad de instelling die
beslissingen neemt. De instemmingsprocedure geeft daarentegen het EP de
bevoegdheid een voorstel goed of af te keuren; zodoende heeft het parlement een
vetorecht, maar is geen mogelijkheid te amenderen. Enkele op domein van het GBVB
heeft het EP geen wetgevende roi.
49
Thisdocumentis availablefree ofchargeon ^lUUUUU^
Verspreiden niel toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)
o Voorts bezit het Parlement belangrijke bevoegdheden t. a.v. akkoorden die de EU met
derde Staten wil afsluiten. Aldus moeten associatieovereenkomsten (zie art. 217
VWEU) door het Parlement worden goedgekeurd. Ook akkoorden die een specifiek
institutioneel kader in het leven roepen door het instellen van
samenwerkingsprocedures met derde landen, akkoorden die aanzienlijke gevolgen

hebben voor de EU-begroting, akkoorden die de wijziging behelzen van een volgens
de medebeslissingsprocedureaangenomen besluit en de toetreding van de Unie tôt
het EVRM, moeten de goedkeuring van het Parlement verkrijgen (art. 218, lid 6
VWEU).
o Goedkeuring Begroting Unie samen met de Raad

Controlerende en adviserende bevoegdheden.
o MetEuropeesParlementoefentcontrôleuit op deandereinstellingen en organenvan

de Unie.Zospeelthet Parlementeen belangrijkeroi bij deaanstellingvaneen nieuwe
Europese Commissie en kan het een motie van afkeuring stemmen tegen de
Commissie volgens de procédure van art. 234 VWEU. Indien deze motie wordt
aangenomen volgens de modaliteiten en uoorwaarden van art. 234 VWEU moeten de
leden van de Commissie gezamenlijk aftreden. Leden van het Europees Parlement
hebben ook een vraagrecht ten opzichte van de Europese Commissie: de Commissie
is verplicht om op mondelingeen schriftelijke vragen van Europese parlementsleden
te antwoorden.
o Het Europees Parlement controleert ook de werkzaamheden van de Europese

Centrale Bankdoor middel van de algemene jaarverslagen. In de praktijk verschijnt de
voorzitter van de ECB elk kwartaal voor de commissie Economische en Monétaire
Zaken (ECON) van het Europees Parlement om vragen te beantwoorden i. v. m. de
werkingvan de ECB.
o Ten opzichte van de Raad en de Europese Raad heeft het Parlement geen algemeen
controlerecht. De leden van deze instellingen staan immers onder de parlementaire
contrôle van hun nationale parlementen (art. 10, lid 2 VEU). De voorzitter van het
Europees Parlement heeft wel het recht om bij het begin van elke Europese Raad het
woord te nemen om het standpunt van het Europees Parlement uiteen te zetten. Het
Parlement kan ook via resoluties haar standpunt kenbaar maken over belangrijke
maatschappelijke thema's.
50

3. 5 Met Hof van justifie van de Europese Unie
. Bestaat uit het Hofvan Justifie, Het gerecht en gespecialiseerde rechtbanken.
. Met HofvanJustitie;
o Bestaat uit 28 rechters. Met HvJ houdt zitting in kamers van drie of vijf rechters, of als
grote kamer (15) en zeer uitzonderlijk in voltallige zitting. De rechters verkiezen
onderling eenvoorzitter die alléterechtzittingen in voltallige zittingen devan degrote
kamervoorzit en dewekelijksealgemenevergaderingvan de ledenvan het HvJ leidt.
De voorzitter heeft ook een representatieve functie en daarnaast ook enkele
administratieve taken. Hij wordt in de uitoefening van zijn taken bijgestaan door een
vicevoorzitter.
o Met Hof wordt bijgestaan door elf advocaten-generaal. Deze hebben tôt taak, in het
openbaar en in volkomen onpartijdigheid en onafhankelijkheid met redenen omklede
conclusies te nemen aangaande de zaken die aan het Hof zijn voorgelegd. De
conclusies van de AG bindt het Hof niet.
o Zowel rechts in het HvJ als AD worden gekozen uit personen die allé waarborgen voor
onafhankelijkheid bieden en benoemd in onderlinge overeenstemming door de

regering van de lidstaten voor een termijn van Zes jaar.
. Met Gerecht (1989)
o Door de hervorming van he Gerecht zal het aantal rechters verdubbeld worden tôt 56,
voorlopig zijn er 44, tegen 2019. In 2004 werd een gespecialiseerde rechtbank
opgericht namelijk, gerecht voor ambtenarenzaken.
. Met HvJ en het Gerecht verzekeren samen de eerbiediging van het recht blj de uitlegging en
toepassing van de verdragen. Daarenboven voorziet Art. 344 VWEU dat de lidstaten allé
geschilleninzakede uitleggingoftoepassingvan deVerdragenbeslechten opgrandvan dein
deVerdragen voorgeschreven wijze. Dit impliceert bijvoorbeeld dat lidstaten zich niet kunnen
wenden tôt andere internationaalrechtelijke instanties in geschillen waarin de toepassing of
interpretatle van het Unierecht aan de orde is.
. HetHofvanJustitieisonbevoegdomuitspraaktedoenoverzakeninhetdomelnvanhetGBVB
(Art. 24 VEU). Hierop bestaan echter twee uitzonderingen, met name voor wat betreft het
toezicht op de wettigheid van door de Unie genomen beperkende maatregelen ten aanzien
van natuurlijke of rechtspersonen (Art. 274 VWEU) en het toezicht op de naleuing van de
horizontale bevoegdheidsverdeling tussen het GBVB en de andere beleidsdomeinen van de
Unie (Art. 40 VEU).
51
This document is availabte free of charge on ^lUUULrU.i
Verspreiden nietloegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@iive. fr)
. Enkelindienaandevoorwaarden vandeprocédureszoalsvoorzien indeVerdragen isvoldaan,
wordt een geschil voor het Hof of Gerecht voorgelegd. Hierbij kan een onderscheid worden
gemaakt tussen de prejudiciële (of onrechtstreekse) procédure waarbij een nationale
rechterlijke instantie vragen omtrent de interpretatie van het Unierecht en degeldigheid van
secundaire rechtshandelingen naar het Hof van Justitie doorverwijst (Art. 267 VWEU) en
rechtstreekse procédures tussen de Commissie en de lidstaten (Art. 258 i.o. 260 VWEU),
tussen de lidstaten onderling (Art. 259 VWEU) en tussen EU instellingen, organen en instanties
onderling oftussen natuurlijke en rechtspersonen en de Unie (Art. 263, 265 en 268 VWEU).
Het is voor particulieren niet mogelijk om lidstaten voor het Hofof Gerecht te dagen (dit in
tegenstelling tôt de procéduresvoor het Europees Hofvoor de Rechten van de Mens, waar
particulierenditwelkunnenmits uitputtingvandenationalerechtsmiddelen).Tevensbestaan
ergeen rechtstreekse procédures tegen particulieren.
. Tussen de verschillende rechtscolleges is er een taakverdeling. Zo is het Hof van Justitie

bevoegd om uitspraak te doen over prejudiciële vragen van nationale rechterlijke instanties
en allé rechtstreekse beroepen ingesteld tegen lidstaten tôt nietigverklaring en wegens
nalatentegen het Europees Parlement en/ofde Raadofvan EU-instellingen tegen andere EU-
instellingen. Dit betekent dat hetGerecht bevoegd isom kenniste nemen van derechtstreekse
beroepeningestelddoorparticulieren(natuuriijkeenrechtspersonen)endoorlidstatentegen
deCommissie. Tegen beslissingen van hetGerecht staat danweereen mogelijkheid tôt hogere
voorziening open bij het Hof.
. Met Hofen het Gerecht beslissen elke zaakin de raadkamer. Beslissingen van de uit de drie of
vijfrechters bestaandekamerszijngeldigwanneerzedoordrierechters wordengenomen. De
beslissingen van de grote kamer zijn rechtsgeldig als negen rechters aanwezig zijn en in
voltallige zittinggenomen beslissingenwanneer15 rechters aanwezigzijn. Besluiten worden
bij consensus of met meerderheid van stemmen genomen. In tegenstelling tôt bij de
rechtspraak van het Hofvoor de Rechten van de Mens, bestaat ergeen praktijk van 'dissenting
opinions'.
. Na beraadslaging van de rechters wordt het arrest uitgesproken ter openbare terechtzitting.
Inbepaalde gevallen beslissen de rechters door middel van een gemotiveerde beschikking. Dit
betekent dat de zaak wordt afgehandeld zonder pleitzltting en zonder conclusies van een
advocaat-generaal. Dit Is een vereenvoudigde beslissingsvorm - voorzien in het Règlement
voor de procesvoering- die bijvoorbeeld wordttoegepast bij kennelijke onbevoegdheidvan
hetHofvanJustitieofbijprejudiciëlevragenwaarvanhetantwoordduidelijkis(acteclaire)of
reeds werd gegeven in eerdere, gelijkaardige situaties (acte éclairé).
52
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload doordedeejean (imrheinertrunken@live. fr)

3. 6 De Europese centrale bank
. De ECB heeft haar zetel in Frankfurt en vormt samen met de nationale centrale banken van de
lidstaten die de euro als munt hebben, het eurosysteem. De ECBvoert samen met de nationale
centrale banken het monetair beleid van de eurozone.
. Met behoeft weinig uitleg dat de ECB ook een belangrijke roi speelt in het aanpakken van de
eurocrisis. Zo intervenieert de ECB op de internationale financiële markten om het vertrouwen
in de lidstaten van de eurozone te vergroten. Verder werkt de ECB ook samen met de
Commissie en het IMF in het opvolgen van de hervormingen in die lidstaten die een
aanpassingsprogramma werden opgelegd.
. In 2012 deed de Commissie ook een voorstel om de ECB te belasten met het toezicht op de
6000 banken in de eurozone en aldus een bankenunie in de eurozone te creëren. Die moet
voorkomen dat banken in detoekomst in financiëleproblemen komen en dat, indiendit toch
gebeurt, banken niet met overheidsmiddelen gered hoeven te worden. In december 2013
bereikten de EU Ministers van Financiën hierover een akkoord en in april 2014 gaf ook het
Europees Parlement haargoedkeuring. Kort samengevat bestaatde bankenunieuit 3 pijlers:
(i) Europees toezicht op de banken gestuurd vanuit de ECB, (il) een Europees
afwikkelingsmechanisme voor banken die toch in de problemen zijn geraakt en (iii) een
gezamenlijk Europees garantiestelsel voor spaarders (vastgesteld op 100. 000).
3. 7 De rekenkamer
. De Rekenkamer verrlcht de contrôle van de rekeningen (art. 285 VWEU).Allé ontvangsten en
uitgaven van de Unie vallen onder de contrôle van de Rekenkamer. Na afsluiting van elk
begrotingsjaar stelt de Rekenkamer een jaan/erslag op dat aan de EU-instellingen wordt
toegezondenen in het Publicatiebladwordtgepubliceerd.
3. 8 Andere organen en instantie van de EU
. Naastdeze instellingen vermeld in art. 13, lid l VEUzijn er nogta) van andere instanties en
organen binnen de institutionele architectuurvan de EU.Zoworden het Parlement, de Raad
en de Commissie geaduiseerd door het Economisch en Sociaal Comité en het Comitévan de
Regio's die elk op hun terrein niet-bindende adviezen kunnen geven aan deze andere
instellingen.
. De Europese Investeringsbank(EIB) heeftalstaak het bevorderen van de doelstellingen van

de Europese Unie, voornamelijk door investeringsprojecten te financieren binnen de EU die
de economische en sociale samenhang van de EU versterken.
. DeEuropeseOmbudsmanwerd ingesteld doorhet Verdragvan Maastrichten heeftalstaak

klachten van EU-burgers (of mensen die wonen in een EU-lidstaat) over wanbeheer bij
instellingen, organen en instanties van de Europese Unie te onderzoeken.
53
This document is available free of charge on ÎUUUUU«<
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@tive. fr)
. Verder zijn er ook nog de agentschappen van de Europese Unie. Deze agentschappen met
eigen rechtspersoonlijkheid werden gllen per verordening opgericht om een specifieke taak
uit te voeren. Deze agentschappen hebben hun vaste zetel niet in Brussel, maar worden over
de gehele EUgevestigd. De agentschappen kunnen onderling wel sterk verschillen, vooral wat
betreft de taak die hen opgedragen is. Zo zijn sommige agentschappen enkel bevoegd om
informatie te verzamelen ente verspreiden (vb. het Europees Instituut voorgendergelijkheid,
gevestigd in Vilnius), terwijl andere agentschappen individueel bindende beslissingen kunnen
nemen en de Commissie bijstaan bij het uitwerken van wetgevingsvoorstellen, gedelegeerde
handelingenof uitvoeringshandelingen (vb. het Europees Agentschap voor de veiligheidvan
de luchtvaart, gevestigd in Keulen; de Europese Autoriteit voor effecten en markten, gevestigd
in Parijs, etc. ).
. Tôtslot verdient de Europese Dienst voor Extern Optreden (EDEO) (European External Action
Service, EEAS) een spéciale vermelding. De oprichting van deze dienst werd voorzien in het
Verdrag uan Lissabon met als doel de coherentie van het EU extern beleid te verbeteren.
Artikel 27 VEU schrijft voor dat de dienst wordt samengesteld uit ambtenaren van de
bevoegde diensten van de Raad en Commissie en uit gedetacheerde medewerkers van de
diplomatiekedienstenvande lidstaten. Deconcrèteinrichtingenwerkingvandedienstwordt
geregeld op basisvan een besluitvan de Raad(na raadplegingvan het EPen instemmingvan
deCommissie). DeEDEOiseenfunctioneelautonoomorgaanvandeEU,datoverdejuridische
bevoegdheid beschikt om zijn taken te kunnen uitvoeren en zijn doelstellingen te
verwezenlijken. Het bestaat uit een centrale administratie en delegaties van de Unie in derde
landen en internationale organisaties. De EDEO ondersteunt de Hoge Vertegenwoordiger bij
deuitoefeningvanzijnverschillendefuncties,enstaatookdevoorzittervandeEuropeseRaad,
de voorzittervan de Commissie en de Commissie bij, bij de uitoefening van hun taken op het
gebied van externe betrekkingen.
54
Verspreiden niet toegestaan j Gedownload door dedeeJean(imrheinertrunken@live. fr)

4 Hoofdstuk IV; Bronnen van het Recht
Binnen het stelsel van de rechtsbronnen van het Europees Recht wordt een onderscheid
gemaakt tussen primair en secundair recht. Er bestaat een duidelijk hjërarchie tussen de
rechtsbronnen ook al is dit niet opgenomen in de verdragen.
^t-i l;,^ÎSââitéhKbîî
Primaire bronnen
Secundaire bronnen
/ / :»,i^.^sts. : Internationale akkoorden

' ;"ÏSi;l?is. <e'ax'»K~:~t
Autonome rechtshandelingen
^ Wetgevtngshandelingen
-Gedelegëerde'in'uftvoerlngshandellngen
4. 1 Primaire rechtshandelingen
. de primaire rechtsbronnen omvatten de rechtsvoorschriften die door de Ijdstaten zelf zijn
gecreëerd. Hierin zijn de basisbepalingen inzake bevoegdheidsafbakening, doelstetlingen,
instellingen, besluitvormingsproceduresen fundamentelewaardenvan de Unie opgenomen.
Met HvJ heeft enkel de bevoegdheld om bepalingen van primair recht te interpreteren, maar
niet om de geldigheid ervan na te gaan. Volgende bronnen van primair recht kunnen worden
onderscheiden
4. 1. 1 Oorspronkelijke basisverdragen en wijzigingen aan basisverdragen (zie hoger)

4. 1. 2 EU-handvestvan de grondrechten (zie hoger)
4. 1. 3 Protocollen gehecht aan verdragen
. een protocol kan wijzigingen aanbrengen in deverdragen en andere normen van primair recht.
Protocollen worden gebruikt om een spéciale regeling ult te werken voor bepaalde lidstaten
die niet allé domeinen van het EU-recht deelnemen.
. Naast protocollen zijn aan de verdragen ook vaak verklaringen toegevoegd die de lidstaten
tijdenseen 'IGC'bijverdragsherzieninghebbenaangenomen.Integenstellingtôt protocollen
zijn verklaringen niet bindend.
4. 1.4 Toetredingsverdragen besloten met niet lidstaten

. Bij elke nieuwe toetreding wordt een toetredingsverdrag gesloten tussen het toetredende
land en de bestaande EU-lidstaten. De hierin opgenomen bepalen hebben dezelfde
rechtskracht als de verdragen.
55
Thisdocumentis availablefree ofchargeon ^l|JUUÛ,l
Verspreiden niet toegestaan ] Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live. fr)
4. 2 Secundaire rechtsbronnen
. Desecundaire rechtsbronnen omvatten afgeleide rechtsregels diedoor de EU-instellingen op
basis van de uerdragen zijn aangenomen. Een bijzondere plaats wordt ingenomen door de
internationale akkoorden die de EUslult met derde landen of 10. Ditzijn handelen van de EU-
instellingendieverbjndendzijnvoorzowelde Uniealsvoordelidstaten.Vanafdedagvan hun
inwerkingtreding maken de bepalingen van dergelijke akkoordcn jntegraal deel uit van de EU-
rechtsorde.
. Deautonome EU-rechtshandelingenmoeten zowelde internationaleovereenkomsten alsde

primaire rechtsbronnen respecteren; de belangrijkste autonomie rechtshandelingen zijn;
verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen.
. Zaak C-228/06, Soysal
o Stanstillclausule Additioneel protocol bij associatieakkoord met Turkije >

Verordeningen 539/2001 (visumplicht) ^ Meneer Soysal was een Turkse
truckchauffeur en had geen visum cm Duitsland in te mogen maar er was een
visumplichtvoorTurkendoordenieuweverordeningen.Hijkwamleveren in Duitsland
en dus een dienst leveren. De Visumplicht dateert van 2001 maar het protocol dat
extra belemmeringen verbiedt dateert van voor 1970. Met Europees recht mag niet
ingaan tegen een protocol bij een internationaal akkoord, dus Turken mogen diensten
verrichten in Duitsland,Nederlanden Denenmerkenen hebbengeenvisum nodig.
. De vershillende bronnen hebben elke hun kenmerken en rechtsgevolgen. Terwijl
verordeningen, richtlljnen en besluiten bindende rechtshandelingen zijn, geldt dit niet voor
aanbevelingen en adviezen.Verordeningen bij handelsbeleid, richtlijnen bij maatregelen die
vrijheidtôt hetverrichtenvan bepaaldedienstenregelen.
. Opgemerkt moet worden dat bij de bindende rechtshandelingen (verordeningen, richtlijnen
en besluiten) een verder onderscheid kan gemaakt worden tussen wetgevingshandelingen
(dit is de eigenlijke wetgeving zoals dit voorkomt uit een wetgevingsprocedure) en niet-
wetgevingshandelingen (dit zijn handelingen die niet via een wetgevingsprocedure werden
vastgesteld, maar eenzijdig door één van de instellingen). Deze laatste worden verder
opgesplitst in gedelegeerde handelingen (die bepaalde niet-essentiëleonderdelen van een
wetgevingshandeling wijzigen of aanvullen Bv. een bijlage bij een Richtlijn bevat
uitzonderingen op het verbod van het gebruik van bepaalde gevaarlljke stoffen in
elektronische apparatuur. In het licht van een vooruitgang in de technologie is het nodig om
deze bijlage te wijzigen. Het wijzigen van deze bijlage kan dan gebeuren door middel van het
vaststellen van een gedelegeerde handeling door de Commissie. ) en uitvoeringshandelingen
(die eenvormige ultvoeringsmaatregelen definlëren). Sinds het Verdragvan Lissabonwordt
56

expliciet aangegeven. wanneer het gaat om een gedelegeerde of uitvoeringshandeling (art.
290-291 VWEU).
4. 2. 1 Verordeningen
. Kenmerken;
o Heeft een algemene strekking

o Is binden in al haar onderdelen
o Is rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat
. Dit rechtsinstrument wordt vaak vergeleken met 'de wet' op het nationale niveau. Een
verordening verzekert een uniforme toepassing van het recht van de Unie in allé lidstaten en
brengtbijgevolgeenzelfde rechtindeganseUnietôtstand.Metiseenrechtshandeling dieniet
tôt iemand specifiek gericht is maar wel eenieder bindt. Dit vloeit voort uit de 'algemene
strekking"» Dit betekent niet dat in bepaalde gevallen de kring van de personen die door de
verordening geraakt worden niet bepaalbaar kan zijn. Opdat een verordening haar
verordenend karakter nietzouverliezen ishetechter noodzakelijk datzeopeenobjectieve en
abstracte wijz^de regels aangeeft.
. het belangrjjkste kenmerk van een verordening is ongetwijfeld de rechtstreekse
toepasselljkheidîn de rechtsorde van de lidstaten. Dit betekent dat geen omzetting of
transformatie van deverordenjng in een nationalewet isvereist. Eenverordening moet als
rechtshandelingen van de Unie in de nationale rechtsorde van toepassing zijn. Metverbod om
om een verordening te nationaliseren betekent uiteraard niet dat er soms geen
uitvoeringsmaatregelen ofsanctiemaatregelen diete worden uitgevaardigd door de lidstaten.
. "Rechtstreekse toepasselijkheid" duidt echter niet alleen op de niet-vereiste van transformatie
maargeeft ook aandatverordeningen in de regel directe werking hebben. Ditwil zeggen dat
ze voor de nationale rechter door partijen inroepbaar zijn (wanneer de bepalingen ervan
duidelijken onvoorwaardelijkzijn). Ulteraard moeteenverordeningdiedooreenpartijvoor
een nationale rechter wordt ingeroepen relevant ;ijn (het niet-relevant achten van een
verordenlng staat niet gelijk met het ontkennen van directe werking). Uit het arrest Faccini
Dori blijkt trouwens dat verordeningen precies van richtlijnen verschillen omdat
verordeningen ook evenzeerin geschillentussen particulieren (horizontale directe werking)
als in geschillen tussen particulier en overheid (verticale directe werking) inroepbaar kunnen
zijn. Récent heeft het Hof evenwel verduidelijkt dat indien een verordening (nog) niet
gepubliceerd is, zij particulieren ook niet kan binden.
* Omdat de verordeningen een belangrijke aantasting van de nationale soevereiniteit

betekenen is het ook logisch dat de EU-instellingen alleen verordeningen kunnen vaststellen
57
Verspreiden nie!loegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@live. fr)

daarwaar ze krachtens het verdrag hiertoe de bevoegdheid hebben gekregen. Dit is zo in het
geval van landbouwbeleid, mededingingsbeleid en handelsbeleid.
. Een intéressant voorbeeld is verordening 261/2004 tôt vaststelling van gemeenschappelijke
regels inzake compensatie en bijstand aan vliegtuigpassagiers bij instapweigering en
annulering of langdurige vertraging van vluchten. Hierdoor hebben allévliegtuigpassagiers die
opstijgen of landen in een lidstaat van de EU dezetfde rechten in geval van overboeking,
annulering of vertraging. De verordening is reeds het voorwerp geweest van verschillende
procédures voor het Hof van Justitie waarin het Hof werd gevraagd om duidelijkheid te
verschaffen over de geldigheid van de verordening en de interpretatie van de bepalingen
inzake het recht op compensatie en bijstand. Zo oordeelde het Hof in de zaak Wallentin-
Hermann t. AIItalia dat een luchtvaartmaatschappij niet zomaar mag weigeren om passagiers
compensatie te betalen wanneer een vlucht wordt geannuleerd wegens een technisch
probleem aan het vliegtuig. Indezaak McDonagh t. Ryanair verduidelijkte het Hofverder dat
zelfsin gevalvan annuleringdoor buitengewoneomstandigheden (in casude uitbarstingvan
de Eyjafjallajôkull-vulkaan), luchtvaartmaatschappijen verplicht zijn om de nodige bijstand te
leveren. Een andere zaak is Germanwings t. Ronny Hearing hier werd de vraag gesteld
wanneer het principe van 'te laat' begint te lopen, het bleek dat de aankomsttijd van het
vliegtuigniethetmomentiswaarophetlandmaarhet momentwaaropdedeuren opengaan.
4. 2. 2 Richtlijn
. Een richtlijn is gerichttôt de lidstaten en deze laatste zijn door de richtlijnen gebonden ten
aanzienvan het te bereiken resultaat. Watde vorm en middelen betreft om het resultaatte
bereiken behouden de lidstaten hun vrijheid. In de praktijk is deze vrijheid beperkt omdat
richtlijnen veelal precieze omschrijvingen geeft van de te bereiken doelstellingen. Een
belangrijk kenmerk van de rlchtlijn is dat ze een uitvoeringstermijn aangeeft waarbinnen
lidstaten de richtlijn moeten uitvoeren. Lidstaten moeten zich onthouden maatregelen te
nemen die de verwezenlijking van het door de richtlijn voorgeschreven resultaat ernstig in
gevaarzoudenbrengen.Wanneereenlidstaatnahetverstrijkenvandeomzettingstermijn de
richtlijn met heeft omgezet of de omzettingsmaatregelen niet heeft meegedeeld, dan is deze
zijn verplichtingen niet nagekomen en kan hij op grand van art. 258 VWEU door het HvJ
worden veroordeeld.
. Rechtsgevolgen
o Richtlijnen zijn het rechtsinstrument bij uitstek om de wetgeving van de lidstaten

nadertôt elkaarte brengen(te harmoniseren)en dus niet zoalseenverordenlng,om
een vormige wetgeving tôt stand te brengen.
58
Verspreiden niet toegestaan | Gedownfoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

o erkaneenonderscheidgemaaktwordentussens,tuat,esvan m. aximale,of.volledige
harmonisatie,waarbijlidstatengeenbepalingenmogenhandhavenofinvoerendie
afwijkenvanderichtlijn,ensituatiesvan-minimale'harmonisatie.waarbijdelidstaten
striktere regels kunnen hanteren dan dezedie in de richtlijn z,jn .oor. ien. Een
voorbeeldvanvolledigeharmonisatieistevindeninRichtlijn2005/29/EGbetreffende
°"eer, Uke handelspraktijken. Deze richtlijn omvat een uitputtende lijst van 31
handelspraktUken d,e onderalléo.standighedenalsoneerlijk . ordenbeschouwd.
Een nationale regeling die niet in deze lijst vermelde handelspraktijken in het
algemeenverbiedt,isinstrijdmethetdoorderichtlijnbeoogdedoelvanvolledige
harmonisatie,ookalbeoogtheteenhogerniveauvanconsumentenbeschermingtôt
standtebrengen. 102Eenvoorbeeldvanminimumharmonisatie ,s tevindeninde
vierdeanti-witwasrichtlijn(2015/849),dieinart.5 expl,c,etvoorzietdat-delidstaten
kunnen,binnendegrenzenvanhetrechtvandeUnie,opdedoordezerichtlijn
betrekengebiedenstrengerebepalingenaannemenofhandhavencmhetwitwassen
en terrorismefinancieringte voorkomen".
° l"tegenstellingtôtdeverordening ,s denchtlijnnictrechtsreekstoepasselijkinde
"ternerechtsordevandelidstatenenmoetdeze»ordenomgezetinnattonaalrecht.
.
Eenbelangrijkevraagisderhalveofeenrichtlljndirecte«erkingkanhebben.met
anderewoordenofeenparticulierzichrechtsreeksopdebepalingvaneenrichtlijn
kanberoepen.WanneereenlidstaatnalaateenrichtHJnomtezetten ,n na.ionaal
rechtofwanneerdeomzettingniet n, overeenstemming ,s metdebepalingenvande
richtlijn opvoorwaarde dathetgaatcm bepalingen dievoldoende duidelijk en
onvoorwaardelijkzijn.Bovendienmoetdeinderichtlijnvoorzieneomzett, ngstern,,jn
verlopenz,jnenkunnendebepalingenenkelewordeningeroepentonaanzienvaneen
overheidsinstantie.Deachterliggenderedenering ,s datdeparticulière,,geennadeel
mogenondervindenvanhetfeitdateenlidstaatheeftnagelatenomzijnverplichting
onderhetEuropeesrechtnatekomen.HierbijmoetwordenopgemerktdathetHvJ
een ruime interprétât, van het begr, p -staaf hanteert. Allé instantie die onder
toezichtvandestaatstaanenoverbevoegdhedenbeschikkendieverdergaandan
dezediegeldeninbetrekkingtussenpartjculieren,vallenhieronder.
Terw,,,eendergelijkrui.e uitleggingvanhetstaatsconceptdesituatieswaarineenparticulier
ichrechtsreeksopeenrichtl. n kanberoepengevoeliguitbreidt, ., n erbelangr, kegrenze.
.
Eenrichtlijnkani.mersuitzichzelfgeenverpl, cht,ngenopleggeneneenbepalingvaneen
"chtlunkanalzodanigniettegenovereenparticulierwordenIngeroepen.R,chtlijne"nhebben
metanderewcordengeenhorizontaledirectewerking.Ditvolgtuithetfeitdateenrichtl,,n
59
Thisdocumentisavailablefreeofchargeon
Verspreidennieltoegestaan| Gedownloaddoo,dedeeiean(imrhe^^nl'en'@l:ve. fr)
enkelebindend ,s tonaanzienvan"elkelidstaatwaarvoorzijbeste. d is".IndezaakFacdn.
DoriverduidelijktehetHvJdatdeUnieenkeledebevoegdheidheeftommetonmiddellUke
ingangparticuheren verplichtingen opte leggendaarwaarzijnde bevoegdheidheeft
verordeningentestellen.IndezezaakkonPaolaFacdniDonzichdaardocrnietrechtstreeks
beroepen op richtlijn 8S/577betreffende debeschermingvandeconsument bij buiten
verkooppuntengeslotenovereenko.sten.Ditondankshetfeitdatdezerichtlijnduidelijken
onvoorwaardelijk rechttoekentaanpart, culierenomdergelijkeovereenko. stenbinneneen
termU"vantonminstezevendagenoptezeggen.Italiehadderichtlijnimmersnieto.gezet
in nationale wetgeving. Uitspraak hof;
o Eenrichtlijnkanuitzelfzelfgeenverplichtingenaanparticulierenopleggen;
o Omeenzogrootmogelijkrechtsbeschermingvanparticulierentegaranderenisde
nationale rechterverplicht om, na hetverstrijken van deomzettingstermijn, het
nationale recht zoveel mogelijk richtlijnconform uit te leggen. De relevantie
bepalingen van hetnationaal rechtmoet natuurlijk welvcor dergelijke uitlegging
vatbaarzijn.Eennationale rechter kangeencontra tegem interpretatie geven. Dit
betekentdateenrechtergeenuitleggingkangevendieindruisttegendebewoording
enhetdoelvanhetnationalerecht.Bovendienmoetdenationalerechterrekening
houdenmeteenaantalalgemenerechtsbeginselenenmoeternationalewetgeving
voorhanden zijndiezichleenttôtdergelijke richtlijnconforme interpretatie.
o Indieneenparticulierschadeondervindtwegenshetnietofverkeerduitvoerenvan
eenrichtlijndooreenlidstaat,kanhijalleentegendeingebrekeblyvendelidstaat
optredenviaeenaansprakelijkheidsvorderingvoor denationalerechter.
. zaak Francovi* (PP.77 en 78); hier erkende het Hvl dat een derge,,ike
schadevergoedingsregeling, hoewelnietvoorzienindeverdragen,integraaldeeluitmaaktvan
het Unierecht.
o Feiten; Richtlijn 80/978 m. b.t. een minimumbescherming van werknenners bij
insolventievandewerkgeversisnieto. gezetinItalieookalsisdeomzettingstermUn
verstreken.Francoviche.a.eiseneenterugbetalingvanhetachterstalligloonnafailliet
van hun werkgever
o Rechtvraag;kunnenFranccvichenanderenschadeloosstellingeisenvandeItaliaanse
overheid.
o Uitspraak;
60
Verspreide n niettoegestaan] GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@li-e. fr)

^::»t^j£ ^£r;^::I:ap:bepah';2e"^.. Tde". ;lf2edan"-"«-
"^%î^S:"^ ^. ^SÏ^\î±=^r:
sSE2^°^;^^z'^s^îï=
:s5"Êl:'"::^''^''-"^"î"^" s,,^'k'i""ï
^SSsis^^s Ïr^J^
=^, î^£±t^:Ei, 5EI^
.
£S5;S^=^. l-^^=î=
iï2SÎS3?^Sî!îrS-.ç
ijI^^Êéëi^^^
. Voorwaarden staatsaansprakelijkheid
o VoldoendegekwalifeeerdeschendingvanhetEuropeesRecht,dithoudtonderandere
het niettijdig omzetten van de richtlijn in.
° Hetdoorder,chtl,jnvoorgeschrevenresultaatmoeteentoekenningvanrechtenaan
Particulière,, inhouden. De inhoud van die rechten . oeten kunnen . orden
vastgesteld opbasisvandebepalingen vanderjchtlljn.
° Enorn,oeteencausaalverbandzijntussendeschendingendegeledenschade.
4. 2. 3 Besluit(vroeg 'beschikking')
. Eenbesluit ,s verbindend ,n alzijnonderdelen.^,endeadressa.enwordenver. eld, ,s het
aUeenvoorhenverbindend.HetverdragvanLissabonheeften^^ aangebracht^'de
besluitendezehoudteensamenvoeginginvant»eevoorheenbestaanderechtsinstrumente".
. Dehuidigebesluitenvervangendevroegerebeschikkingen enbesluitenenlatendeEU-
-^"gen nudustoezowe, ,n eenindividuelesituatieeenbeslissingtene.en,a.ook
gen met algemene strekkingen vastte stellen.
. Besluitenkunnenindividueelgerichtwordentôtlidstaten . aar n, sommigegevallenooktôt
particulieren.
. (voorbeeldenslide, 15hfdst4)
4. 2. 4 Aanbevelingen en adviezen
. . tegenstellingtôtverordeningen,r,ch.l,nenenbosluitenz.n aanbeveNngenenadv,ezenn,et
iuridischbindend.Ditvolgtu,t debewoord.ngvanart288VEUenwerdookdoorhet ^
Thisdocumentisavallablafreeofchargeon 61
Verspreidenn,e.toegestaan| Gedownloaddoo,dedeeJean(imrhe,7e^nL'@li;e. fr)

bevestigdindezaakGrimaldi.HierbijwildeeenItaliaansewerknemerinBelgiêzichberoepen
opeen'aanbevelingvandeEComeenbepaaldeaandoeningalsberoepsziektetelaten
erkennen.DeziektestondopdeaanbevelingslijstvandeEC,maarwasnietinBelgischrecht
opgenomen. Het Hof oordeelde dat de aanvulling geen rechten impliceerde waarop
particulierenzichvooreenrechterkunnenberoepen.Desondankskunnenaanbevelingenen
adviezengebruiktwordenalshulpmiddelbi,deinterpretatievannationalewetgevingdieter
uitvoenngervanzijnvastgelegdofafaanvullingvanEuropeesrechtelijke bepalingen.Indien
neerderintcrpretaties mogeiyk .jn,danvolgtuithetloyauteitsbeginse,datdenationale
rechter moetopteren voor deinterpretatie. ogelijkheid diehetdichtsteaansluitbij de
aanbeveling.
us.^^^:s^^-'-''-^---mw--^-'
mededeHng,verklaring,richtsnoer,gedragscode,enz." Hetzijnbesllssingensu,genens,die
nietopgesomdzijninart.288VWEU.Derechtsgevolgenvandergelijkeinstrumentenvloeien
vocrtuitdeinhoudervan.ZOzaleenEU-instellingdieeenbepaaldegedragscodeuitvaardigt
hier zelf door gebonden zijn.
. DeCon^ssie publiceert soms "groenboeken" en "witboeken". Een groenboek is een
documentdatdeEuropesedisucssiewilbevorderenhetiseensoortvanreflectiedocuoent.
OpdezemanierverzameltdeECdenodigeinformatieomeenwetgevingsvoorsteltekunnen
opstellen. Opbasisvanderesultaten vaneengroenbcekkeurtdeCommissiesomseen
witboekgoedwaarinzijngedetailleerdevoorstellen voorEuropesemaatregelen doet(bv,
witboektôtdevoltooiing vandeinterne markt).
Ongeschreven rechtsbronnen
Tâasêt primairensecundairUnierechtwordtsomsookgesprokenoverhet'subsidiair
recht'.Dito^vatdeniet-geschrevenbronnendieviaderechtspraakvanhetHofvanJustitie
(en van het Gerecht) zijn ontwikkeld. Het betreft algemene rechtsbeginselen (o.a.
rechtszekerheidenbeginselvangewettigdvertrouwen)enprincipesvaninternationaal
publiekrecht(o.a.pactasuntservanda)diehetHofgebru, ktomdeleemteninhetprima.e
en/ofhetafgelelderechtoptevullen.TôtdealgemenerechtsbeginselenvandeEUbehoren
ookdegrondrechtendievoorvloeienuithetEVRMendegemeenschappelijkeconstitutionele
traditiesvandelidstaten(Art.6,lid3 VEU).Zijhebbendezelfdestatusalshetprimaire
Unierecht.Ditbetekentdatde.e beginselendoorhetafgeleideUnierechtmoetenworden
gerespecteerd.
62
Verspreiden metloegestaanl GedownloaddoordedeeJean(lmrhelnertrunken@live. fr)

5 Hoofdstuk5; Wetgevingsprocedures
5. 1 Gewone wetgevingsprocedure
De gewone
wetgevingsprocedure is _ """'"&naiu«»h.iE.,»«, p,t^.,, «^,-
neergelegd in art. 284 Advs var, hal

E.çmfla van ^ fï^g,^ **<. !!>ran ha] gjijy^
(tXfllt telngj" Adïiesvanhei
ESiKnSocu^Çj
VWEU en komt in
Bad'unrniwton
essentie hierop neer dat
de raad en het EPop voet .fttldtRaad^lt
*W«>wntni»n âamwdi o( wlw'a*Rwd mrt . '. IwMmw^n
nd*n ht1 pa"«wnlrorh »i
.
2OTiïa"""'"«""'î''~
wcnwintiemt. he(-ÏÏOT'îl. 'WB'nt s<^doBaatroT
van gelijkheid optreden hBlbwMKannwjxn" ârtwadtowde méwterfttSï'Sn"
BamWWdKWali(K«anitiunivay.
na een wetgevend
initiatief van de
l""Pyf'"«ihw(h«Bwi«witcbflcoe[,k IHÎIEÎt(miaat '^'^ft ITMïOlrtrtCIB
Commissie. Indien na '£22""'?w"s"'s''"î'"'*3'
'altaangannmen | *CdorbwdKt9»fru<ini \t<*tfÊ3gsaBtssw
mat ïOKitrtkf»"
's's"'. "K''s"-~iss'v
NM unyanomtn
' "Wtmattinij
<*mBndBman)mroor
twee lezingen nog geen

overeenstemming kan [al cnTmtnitt
lbw)gl»anp(»)lia< 0<iCsfflffl6M
llh"UU)L bwWien"
"eBClfsOtfriwdl
worden bereikt, komt het
bemiddelingscomjté D»BaaflaanvBBnltn»(
]BllnraADcmr*mowdwwwat, °* Baaitunvnrdl n»tNto 'DeRflafl
emendamenlm mn hrl t*nund«in*nt«nvtnh«t aamurtti mal
j^rtawnlannwnr'htbwUt 'arifnt (h TOnmtt»t» «an tWpan^WUwn

|tnnm<n»U
samen met een paritaire |<>»Rwd*nhNPartofn«rt
irogptfllnondl ["wdwwwn
[onr< vanh«t
l&aniddtlingioniittUfMO 0« PMfwnwil»
vertegenwoordiging van l l-omnsim n-m dwun d*
i*»*aamhMBn
'"emthrtbBttujt
itrtaa.
de Raad en het
"el bmiiddelngscofTi^ konit to)
Parlement. Indien het ISWNWnlto>"""< MflPartww'ntende
's')neme" r®sP<ctew^k'rw"
[H»! (WrttMelingswrrirt kcrai
' rolstfBltlt;enB-watfeeetda
! m9w^«"l hel bcstuK Mn-)ndiim de "<1IM BWBBTIttenm»
bemiddelingscomité een BWdkeuriogvaneenvm detme
"tlettngen ontofeakl, flsyihei bwhjl
|Ht[batluii()eidial5f>)B('
'"nffennfnm
Bis niai aangenomen.
ontwerptekst goedkeurt,
m.°T-hande"ngn08definitiefwordengoedgekeurdineend^lez,n,door .etEP, .et

ê;îr;;brachtestemmen^doo:deR::dl::::::^^t
ê::ant"deinste"ingendeontwerPtek-a^::, ZZ; ê;
:^:::::r:n"" -^-;=^^ worntter::::t^
^ ^^"18 econtroleerd-moeten de
^118 :edgekeurde gemeenschappeê

gepubliceerdinhet publicatieblad.
tek" -e. e. enen
en ^^
z^zitiperken_heeftmen -d - - '^-ee, over, e, .. en de >,
e, a^ste
û^l;:^d:t:dpuntenreedsineenwoeBstadiumdichtert^:a^^
eenê'. ;,^
!tld elM 8enaamde '"'OEen'kan het aantal dossiers -
^:^:lh :t. ver^-:p:; ^:^;;

bemidde"ngscomité
tnalogenwordtvaakbekriteeerdvoorgebrekaantransparantie. '"""""""""'""""van
63
Tsdocun,en,,s.va,l.>,l, freeo, côn
Ve.pre.enni,, o, e,es.an| Ge.o»nloaddooê;e:, e7n7^Z^'^
5'2. Bôr^prê- op- .n îd .-^
^::^:^l:sp:.e :aneen ..onde.--rocedu-t^^:
;;:d3;êtdezelfde ^ vaninsP.aa. .eefta,s deRaad, a, s, °°ôm^r;
^T^ ;eên. Debelan.ri. ksteonde.de. procédureszijnde
.
raadplegingsprocedure' ende'instemmingsprocedure-
De raadplegingsprocedurc:
. BijdeRaadplegingsprocedure kande van voorstel tôt met
Raad een beslissing nemen na
raadpleging van het EP. Deze Raad van
Ministcrs
raadpleging Is een vormvereiste en stemt voor:
wetsvoorstel
het ontbreken ervan kan leiden tôtde goedgekeurd
nietigverklaring van de handeling.

Anderzijds geldt voor het EP e
Raad van
vereiste van loyale samenwerking; Mlnisters
stemt tegen:
het EP geeft na raadpleging een wetsvoorstet
verworpen
advies. Dit wordt gebruikt in o. a.

fiscaleen sociale aangelegenheden.
. Bij de instemmings- of De instemmingsprocedure:
van voorstel tôt wet
goedkeuringsprocedure kan het
parlement een voorsteld in zi)n
Raad van
geheel goed-of afkeuren. Aangezien Ministers
stemt vcMsr:
wetsvoorstel
geenamendementen kunnenworden igoedgekeurd
ingediend, heefthetEPduseigeneen
vetorecht. Dezeprocédureis o.a.van
toepassing voor het sluiten van Raad van
Ministère
istemt tegcn-
bepaalde internationale akkoorden, wetsvoorstel
verworpen
voor herzieningvan de Verdragen.
64
Verspreiden niet toegeslaan

Gedownloaddoordedee|ean(imrheinertrunken@li-e. fr)
6 Hoofdstuk VI; Enkele basisprincipes van het EU-recht
6. 1 Het attributiebeginsel
6. 1. 1 Bevoegdheidsafbakening
. het beglnsel van bevoegdheidstoedeling of het attrlbutlebeginsel is vastgelegd in art 5 VEU en
betekent is essentie dat de Unie slechts beschikt over de bevoegdheden die haar door de
lidstaten op grand van de verdragen zijn toebedeeld. De bevoegdheden die in de verdragen

niet aan de Unie zijn toegedeeld, behoren toe aan de lidstaten.
. Voor de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon vermeldden de Verdragen enkel een
lijst van "doelstellingen" en "taken". Sinds Lissabon bevatten de verdragen ook een lijst van de
bevoegdheden van de Europese Unie. Bevoegdheden van de EU worden opgesomd in art. 2 -
6VWEU.
. Soorten bevoegdheden;
o Bij de exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU) is enkele de EU bevoegd om

wetgevend op te treden en juridisch bindende handelingen vast te stellen. De lidstaten
kunnen niet optreden, tenzij zij door de EU gemachtigd zijn, of wanneer zij bepaalde
handelingen van de EU verder uitvoeren;
. a) de douane-unie;
. b) de vaststelling van mededingingsregels die voor de werking van de interne

markt nodigzijn;
. e) het monetair beleid voor de lidstaten die de euro als munt hebben;
. d) de instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee in het kader
van het gemeenschappetijk visserijbeleid;
. e) de gemeenschappelijke handelspolitiek.
. 2. De Unie is tevens exdusief bevoegd een internationale overeenkomst te
sluiten Indien een wetgevingshandellng van de Unie in die sluiting voorziet,

indien die sluiting noodzakelijk is om de Unie in staat te stellen haar Interne
bevoegdheid uit te oefenen of indien die sluiting gevolgen kan hebben voor
gemeenschappelijke regels of de strekklng daarvan kan wijzigen. [simp/i'cfete
externe bevoegdheid}
o Bij de gedeelde bevoegdheden (Art. 4 VWEU) kunnen zowel de EU als de lidstaten

wetgevend optreden en juridische bindende handelingen vaststellen. Het
subsidiariteitsbeginsel bepaalt op welk niveau moet worden opgetreden. Door de
voorrang van het Unirecht kunnen de lidstaten wel geen maatregelen nemen die
afwijken van deze die door de EU werden vastgesteld. Maar zo lang er geen EU-
65
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

maatregelen bestaan zijn de lidstaten vrij om een eigen beleid te voeren. (Interne
markt, sociaal beleid, milieu, consumentenbescherming, ontwikkelingssamenwerking,
énergie, vervoer, de ruimte van vrijheid, veiljgheid en recht).
o Bij de aanvullende bevoegdheden (art. 6 VWEU) blijven de lidstaten bevoegd om het

beleid te voeren. De EU kan het beleid van de lidstaten alleen ondersteunen,
coôrdineren of aanvullen. Ook hier speelt het subsidiariteitsbeginsel een roi. Het
optreden van de EU moet een Europese dimensie hebben, Harmonisatie van de
t'^
wetgevingvan de lidstaten is uitdrukkeifverboden bjj deze bevoegdheden.
o Sui generis bevoegdheden; deze worden niet in één van de drie algemene
bevoegdheidscategorieën opgenomen, maar afzonderlijk vermeld. Het gaat om de
coôrdinatie van het economisch en werkgelegenheidsbeleid (art. 5 VWEU) en het
GBVB (art. 2, lid 4 VWEU). Met bijzonder karakter van het GBVB wordt benadrukt door
het feit dat de verdere uitwerking niet in het VWEU, maar wel in het VEU is
opgenomen.
o Totslotmoeterookverwezenworden naardezogenoemde'flexibiliteitsclausule'die
terug te vinden is in artikel 352, lid l VWEU. Op grand van deze clausule kan de Unie
de leemten in de bevoegdheden aanvullen wanneer deze bevoegdheid noodzakelijk

blijkt om haar doelstellingen te verwezenlijken. De clausule kan niet worden gebruikt
om doelstellingen van het GBVB te bereiken of om harmonisatiemaatregelen te
nemen daar waar andere verdragsartikelen dit expliciet uitsluiten.
Keuze van de rechtsgrond
» Het attributiebeginsel impliceert dat elke Unie-optreden moet steunen op een rechtsgrond in
de Verdragen. Dit betekent dat voor elke EU-rechtshandeling steeds een specifieke bepaling
uit hetVEU ofhetVWEL) moetworden vermeld ofwaaruit kan worden afgeleid; of
o De EU bevoegd is om op te treden
o Wat de omvang van de bevoegdheid is (exclusief, gedeelcf, aanvullend)

o En op grand van welke procédures de EU kan optreden.
. De keuze van de juiste rechtsgrond is dus van constitutioneel belang omdat het betrekking
heeft op zowel de verticaal als horizontale (tussen EU-instellingen) bevoegdheidsverdeling.
Wat betreft de verticale bevoegdheidsverdeling is vooral de vraag aan de orde of de EU
ûberhaupt kan optreden. Zo oordeelde het HvJ bv, dat een richtlijn inzake verbod op
tabaksreclame buiten de door de verdragen verleende harmonisatiebevoegdheid van art 114
VWEU viel. Bij de horizontale bevoegdheidsverdelingen zijn vooral vragen over de roi van de
Instellingen bij de aanname van EU-wetgeving aan de orde. Zo bepaalt de rechtsgrond bv, in
66

welke mate het EP moet worden betrokken bij de besluitvorming en of binnen de Raad
gestemd wordt bij unanimiteit of Q.MV.
o Arrest Duitsland/Parlement en Raad, C-376/98, EU:C:2000:544. Op grond van artikel

114 VWEU heeft de EU de bevoegdheid om harmonisatiemaatregelen te nemen om
de goede werking van de interne markt te garanderen, hierbij moet de Unie volgens
lid 3 uitgaan van "een hoog niveau van bescherming van volksgezondheid". Artikel
168, lid 5 laatste bijzin VWEU verbiedt de Unie echter om harmoniserend op te treden
op het terrein van de bescherming van de volksgezondheld. Met Hof van Justitie
oordeelde dat de richtlijn op verbod van tabaksreclame in essentie gericht was op het
bescherming van de volksgezondheid en niet op het instellen of verbeteren van de
werking van de interne markt voor tabaksreclame. Vandaar dat dit buîten de
draagwijdte viel van de toegekende bevoegdheid onder artikel 114 VWEU. Voor een
harmonisatiemaatregel in het domein van de volksgezondheid is de Unie niet
bevoegd, zoals blijkt uit artikel 168, lid 5 VWEU. In een arrest van 4 mei 2016
bevestigde het Hof van Justitie de rechtsgeldigheid van richtlijn 2014/40 die o. a.
voorziet in een verbod op tabaksproducten met menthol vanaf 2020 en bepalingen
bevat inzake etikettering en samenstelling van sigaretten. Volgens het Hof helpt deze
richtlijn om verschillen tussen de nationale regelingen m. b. t. tabaksproducten op te
heffen, en te voorkomen dat deze zich heterogeen ontwlkkelen. Daarom is art. 114
VWEUeen geschikte rechtsgrond. Zie: Arrest Polen/ Parlement en Raad, C-358/14,
Bij betwisting van rechtsgrond kunnen de EU-lidstaten en instellingen een procédure tôt
nietigverklaring starten voor het HvJ, die dan op grand van "objectieve gegevens die voor de
rechterlijke toetsing vatbaar zijn", zoals het doel en de inhoud van de handeling, de correcte
grondslag bepalen. Het is mogelijk dat een EU-rechtsinstrument verschillende doelstellingen
nastreeft en dus binnen verschlllende verdragsbepallngen valt in dergelljke situatie zal het HvJ
het zwaartepunt of de hoofddoelstelling vaststellen. Dit zwaartepunt bepaalt dan de juiste
rechtsgrondslag. Dit mechanisme wordt de absorptiedoctrine genoemd aangezien de
rechtsgrond van de hoofddoelstelling deze van de nevendoelstellingen 'absorbeert'.
o Denk bv. aan een milieubeschermende harmonisatiemaatregelen met gevolgen voor
het vrij verkeer van goederen in de interne markt, vallen deze onder art. 114 VWEU
(harmonisatie van wetgeving die de werking van de interne markt betreffen) of art.
192 VWEU (milieubeleid van de EU)?
Indien een handeling verschillende doelstellingen nastreeft die onlosmakkelijk met elkaar zijn
verbonden dan moet de rechtshandeling gebaseerd zijn op de verschillende relevante
verdragsbepalingen (meervoudige rechtsgrondslag). Met gebruik van een meervoudige
67
This document is avaifable free of charge on
Verspreiden niet toegestaan j Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

rechtsgrondsfag is echter uitgesloten wanneer de besluitvormingsprocedures die in de
betreffende verdragsartikelen worden vermeld onverenigbaar zijn.
Een klassiek voorbeeld waarbij de keuze van rechtsgrondslag tôt een inter-institutioneel
conflict voor het HvJ heeft geleid is de Zaak titaandioxide. Hierbij reeds de vraag of een richtlijn
over het verminderen en uiteindelij'k volledig opheffen van verontreinig door afval afkomstig
van titaandioxide-industrie in essentie een maatregels was ter bescherming van het milieu dan
wel een harmonisatiemaatregel nodig voor de instelling van de interne markt. Het HvJ
verduidelijkte hierbij de belangrijkste principes m. b.t de keuze van de correcte
rechtsgrondslag.
o Feiten;
. Beroep tôt nietigverklaring van richtlijn 89/428/EEG m. b.t. harmonisering van

programma's ter verminderen en opheffing van verontreiniging door afval
afkomstig uit de titaandioxide-industrie.
. Richtlijn was aangenomen door de Raad op grond van art. 192 VWEU inzake
milieubescherming.
o Rechtsvraag; Keuze van rechtsgrondslag?

. Art. 114 VWEU harmonisatiemaatregel interne markt
. Art. 192 VWEU bescherming van het milieu.
o Uitspraak hof;
Zoils htt Hof heefi EtoonJrtld in hct arrtil vin 27 ftpumbcr 1988
(zuk Ki/17, CommiuiE/Rtid, Juritpr. 1918, blï. 5S4i, r.o. Il), i> un miiel
ling, winntcf hj ur btvotgdhtid op iticc vcrdtaBitftpalingtii btiutl. gchoudtn de
dcibctrclftndt handE linstn op biiii vin dit twtt Ittpïlingcn vail te ttcllcn. Dczt
nchiipnik kui iii hct on<ftfhairi(f (c»il c»tn*-tl ytn totpiiting ïindfn
Immen, ctn vïn ttc macliliginEtbtpilingtn vtïi htt hit> om jiat. artiktl 100 A>
«chrijft de in ïnilitt 149, lid 2, EEG-Vtrdng gfrtEtldr »n)tnwtrkinE<proccdurr
voor? umjl volgcni dt ilndcn bcpaline, imkti 110 S, dt Rïtd mtl nnptriehrid
ïtn Itnnmcn bciliit n* cnhclc r*»dplc(in)ç vin htt EuropC ti Pirlcmcnt, In tcn
dcrgclijk gfval îou dt tumulttic nn wrhuj(roniltl*gcn df ItmcnwcrkinESproct-

duir lot wn dodï klirr mahm,
in dt umen»efkJn|;)pK >cEdum btiluii de Riid mci etkwalifirtcrdc mttidcrficid

vin iUmnini, mditn tijj voomcmeni il, dt door hti Piritm(nl gtformulnrdf in
door de Cominiiaie in hutr opniîuv bchandcldc voorti^l WtrgenQmvn amcndc-
Vooral iij opgcmîrkt, dat in htl kadtr vin hci siclsel van bciocgdhedcn van de mmttn op liin geinrrnschappclijk itandpuni tt lïnïuidm, hi) mott dalrtnttgtn
Gcmttntctiap d» ktUîf van de rrrhugrondllag van ttn handeline nitt illetn (n*t met ttnparightid fin ncmmcn bciluittn, inditn hti Piitcmtnt hct ttmtcntcliap-
ïlhtngcn vin de opvitling vin ren intflling omlrmt htl nagtfirecfdc dotl, maar pclijtt sundpuni vrrwtqi i of indien hij hci opnitu»- bthindclilc voonttl vin dt
ComT niitic vcniï u »rijîij;cp. Dit *crcri1ijhr cffmcni van de s*incn»crkinEiprOrt-
nioci btiuttcii op ob)Cclitvt Ittgtvtnf dit voor rechtciiijk» toctting vaibaar ïi}B
(ïie ïrrcn van 26 rnxan 1987, u*k <S/B6, Commisiit/Rttd, Jurilpr. lîa7, dufr zou in hci gtdnn; komtn, inditn dr Raad doof d» gtlijkiiidie» ttmiting
dr anikrltn 103 A 1ÎC S tlk itval
blz.. 14îî, r. o. 11). Toi dit gfgevcni bchorrn mtt n«mt hM (io*I tn dr inhoud n*ar tn m mM tfnpi nehcu) van ncmnKn lou
mocitn bciluiirn.
van de hindeling.
Hci dnrt van df umtnwfAinjçtTrnfulurf, vcnttrkiiig v»i) dr ilttlnrming ïtn htt

Wai hct doel btiftfi, btoogl df ricliJijn voigeni anikcl l cntrzijdl de htmiontlt. Eurnpws ParlFmrm aïn htt wtfpvinypi mvt vtn dr Cvtmttmihif, ïiiu aldui t>p
ring van dr pmgrammi'i toi vtrmindcrinE en uittindrlijkt âlgthtlt opheffing vin lotie tthroTïin koineii ir iuiln. Zoill hn Hof vtrUiirdc in dt trtttttn ïan
de Vtronlreinîging iloor afvalitoffcn afkomsiig vin bctt*»nde veiiiemeen ï*n dt 2Î akiober 1»»0 (iiîk 138/7?, Roquttlc Fràrti, Juritpr. 1ÎSO, l>]i. 1111,
ikaandioïydt-lnduttrie, en anticrïijdt de »erbtlerin|i van dt concurrmticvoor- c.o. )l, en uïk 13î/79, M»iicna, Jutiipt. lîïO, bli. ÎW1, r. o. Î4), tpi tgclt lich
vaarden in ticze uk van indusidc. De richdiin htcfa dcrhihfcten tvftltiiig dort- in de dcclncming vïn hti Ptritmcnt, op communtuuit nivciUi tcn dtmotntiich
belthcnning van het fflilifu en vcAntiine vin dt conçurrrntinroomanlcfl. grondbtginx-l at, volgcni htwtlk de volkcim tloo> (uiicnkomii *in tm rcpreicn-
Récent bevestigde het Hof van Justitie dat de redenering van het arrest Titaandioxide ook na
de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon geldig blijft. Aan de orde was de vraag of
beperkende maatregelen tegen personen verbonden met Al Qaida, Osama bin Laden en de
Taliban moesten worden aangenomen op grand van artikel 75 VWEU (strijd tegen terrorisme
68

in het kader van de Ruimte voor Veiligheid en Recht) dan wel artikel 215 VWEU (sancties in
het kader van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid). Artikel 75 VWEU
voorziet dat bestissingen worden genomen via de gewone wetgevingsprocedure (en dus niet
kunnen worden aangenomen zonder goedkeuring van het Europees Parlement), terwijl onder
artikel 215 VWEU het Europees Parlement enkel moet worden in kennis gesteld. Bovendien
vereist art 215 VWEU dat de Raad vooraf een besluit bij unanimiteit heeft aangenomen. Met
Hof oordeelde dat beide procédures onverenigbaar waren en besloot, na verdere analyse van
de inhoud en doelstellingen van de maatregelen en van betrokken verdragsartikelen dat
artikel 215 VWEU de correcte rechtsgrond was. Van cruciaal belang was de vaststelling dat de
maatregelen waren genomen ter uitvoering van een resolutie van de VN Veiligheidsraad (en
dus een link hadden met het GBVB). Met Hof weerlegde het argument van het Europees
Parlement dat moest worden gekozen voor de rechtsgrondslag die de meest democratische
besluitvorming garandeert. Zo stelde het Hof dat de rechtsgrondslag de procédures voor de
vaststelling van handeling vastleggen en niet andersom. Bovendien vloeit het verschil in
procédures tussen art. 175 VWEU en 215 VWEU "voort uit een door de auteurs van het
Verdrag van Lissabon gemaakte keuze om het Parlement met betrekking tôt het optreden van
de Unie in het kadervan hetGBVBeen beperktere roi toe te kennen". Hetis m. a. w. eengevolg
van het principe van bevoegdheidstoedeling.
6. 2 De beginselen van subsidiariteit en evenredigheid

. Bij de uitoefening van haar bevoegdheden moet de EU de beginselen van subsidiariteit en
evenredigheid in acht nemen.
. Met subsidiariteitsbeginsel (Art. 5, lid 3 VEU) gaat over de vraag of een bepaalde doelstelling
of materie dor de lidstaten of door de EU behandeld moet worden. Omdat het de bedoeling
is de besluitvorming zo dicht mogelijk bij de burgers te laten gebeuren, zal de Unie enkel
optreden wanneer de lidstaten op centraal, regionaal of lokaat niveau een bepaalde
doelstelling niet kunnen verwezenlljken, maar de Unie vanwege de omvang of de gevolgen
van het overwogen optreden de doelstellingen beter kan verwezenlijken. Indien de Unie
exclusief bevoegd is, is het subsidiariteitsbeginsel logischerwijze niet van toepassing.
o Specifieke bepalingen over de toepassing van het subsidiariteitsbeginsel zijn
vastgelegd in een protocol bij de verdragen. Hieruit blijkt dat elke instelling bij de
uitoefening van haar bevoegdheden rekening moet houden met dat principe.
o Sinds Lissabon krijgen de nationale parlement een roi bij het toezicht op het
subsidiariteitsbeginsel. Allé ontwerpen van Europese wetgeving moeten immers naar
de nationale parlementen gestuurd worden, met onder meer een toelichting over de
69

toepassing van het subsidiariteitsbeginsel. Volgens specifieke procédures kunnen de
nationale parlementen vervolgens een 'gele' of 'oranje' kaart geven met betrekking
tôt het wetgevingsontwerp, waarna dit opnieuw in overweging zal moeten genomen
worden (Art. 6 en 7 van protocol 2). Toen in september 2012 duidelijk werd dat de
nationale parlementen van 12 lidstaten bezwaren haddentegen de voorstellen van de

Commissie over fundamentele sociale rechten in de interne markt (Monti II-
verordening), waaronder een beperking van het stakingsrecht, heeft de Commissie dit
voorstel ingetrokken. In mei 2016 trokken elf nationale parlementen, voornamelijk uit
Centraal- en Oost-Europese lidstaten, een gele kaart tegen de Commissievoorstellen
tôt hervorming van de zogenoemde detacheringsrichtlijn. Deze richtlijn bepaalt onder
welke voorwaarden Europese werknemers tijdelijk in een andere lidstaat kunnen
werken in het kadervan hetvrijdienstenverkeer. Ondanks hetverzetvan de nationale
parlementen besloot de Commissie in juli 2016 om het voorstel toch aan te houden.
o Naast de parlementaire contrôle, bestaat ook de mogelijkheid van een juridische

contrôle door het HvJ. Lidstaten kunnen wegens schending van het
subsidiariteitsbeginsel een beroep tôt nietigverklaring instellen wegens hun nationaal
parlement.
Volgens het, evenredigheidsbeginsel, of proportionaliteitsbeginsel (art 5 VEU lid 4) gaan de
inhoud en de vorm van het optreden van de Unie niet verder dan wat nodig is om de
doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken.
o Voorbeeld: In een beroep tôt nietigverklaring van tabaksrichtlijn 2014/40, ingesteld

door Polen en ondersteund door Roemenië, argumenteerden beide lidstaten dat het
in de richtlijn voorziene verbod op het in handel brengen van menthol houdende

sigaretten in strijd is met het evenredigheidbeginsel. Ze verweten de wetgever van de
EU de strengste maatregel te hebben gekozen, in plaats van minder beperkende
maatregelen zoals bv. de verhoging van de minimumleeftijd voor het gebruik van
menthol houdende sigaretten of een waarschuwing op de etikettering. De lidstaten

argumenteerden tevens dat de sociale en economische kosten van het verbod
onevenredig verdeeld waren tussen de lidstaten, vooral ten nadele van Polen waar
een hoge productie en consumptie van dergelijke producten bestaat. Ten slotte
betwistten Polen en Roemenië dat de richtlijn in overeenstemming was met het
subsidiariteitsbeginsel: "gezien degrote verschiilen in hetgebruikvan deze producten

tussen de lidstaten heeft het verbod ervan hoofdzakelijk lokaal sociale en
economische gevolgen en gevolgen voor de volksgezondheîd, zodat een optreden op

het niveau van de lidstaten waar het gebruik van deze producten aanzienlijk is,
70
Verspreiden niet toegestaan | Cedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

doeltreffender zijn geweest. " Zowel de argumenten inzake evenredigheid en
subsidiariteit werden niet weerhouden door het Hof van Justitie, rekening houdende
met de specifieke doelstellingen van de richtlijn en de discretionaire bevoegdheid van

de Uniewetgever.
o Uitspraak; De Uniewetgever beschikt over 'een ruime discretionaire bevoegdheid' op

gebieden waarin van hem politieke, economische en sociale keuzes worden verlangd
en waarin hij ingewikkelde beoordelingen moet maken. Derhalve is een op dit gebied
vastgestelde maatregel slechts onrechtmatig wanneer hij 'kennelijk ongeschikt' is ter
bereiking van het door de bevoegde instellingen nagestreefde doel.
. Overigens moet worden benadrukt dat het loutere feit dat een wetgevende
handeling van de Unie een lidstaat meer kan raken dan andere, geen
schending kan vormen van het evenredigheidsbeginsel.
* In casu moet, aangezien sprake is van een gebied dat niet onder de exclusieve
bevoegdheid van de Unie valt, In dit geval de verbetering van het functloneren
van de interne markt, worden nagegaan of de doelstelling van richtlijn
2014/40 beter door de Unie kon worden bereikt [... ].
. Deze richtlijn boogt een tweeledige doelstelling, namelijk de interne markt

voor tabaks- en aanverwante producten beter te doen functioneren, en
tegelijk een hoog niveau van bescherming van de volksgezondheid te

verzekeren,
. Zelfs indien ervan wordt uitgegaan dat het tweede deel van deze doelstelling
beter op het niveau van de lidstaten kan worden bereikt, zoals door de
Republiek Polen wordt beweerd, zou het nastreven van deze doelstelling op
een dergelijk niveau nlettemln situaties kunnen consolideren of zelfs
veroorzaken waarin sommige lidstaten zouden toestaan dat tabaksproducten
met bepaalde kenmerkende aroma's in de handel worden gebracht, terwijl

anderen dit zouden verbieden, hetgeen dus recht indruist tegen de eerste
doelstelling van dezelfde richtlijn, namelijk het beter doen functioneren van
de interne markt voor tabaks- en aanverwante producten.
. Vanwege de onderlinge afhankelijkheid van de twee nagestreefde

doelstellingen, mocht de Uniewetgever zich op het standpunt stellen dat zijn
optreden ook een bijzondere regeling voor het in de handel brengen van
tabaksproducten met een kenmerkend aroma moest bevatten, en dat die
tweeledige doelstelling, gezien deze onderlinge afhankelijkheid, beter kon
worden verwezenlijkt door de Unie
71
Verspreiden niet toegestaan [ Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

. Ook moet worden opgemerkt dat het subsidiariteitsbeginsel er niet toe strekt
om de bevoegdheict van de Unie te begrenzen op basis van de situatie van
deze of gène individuele lidstaat, maar slechts vereist dat het overwogen
optreden vanwege de omvang of de gevolgen ervan beter kan worden
verwezenlijkt door de Unie, rekening houdend met haar in artikel 3 VEU
opgesomde doelstellingen en met de op verschillende gebieden geldende

bijzondere bepalingen, waaronder met name die op het gebied van de interne
markt, beoogd in de Verdragen
6. 3 Het beginsel van Loyale samenwerking

. Samenwerking tussen de EU-instellingen en de lidstaten, is van essentieel belang voor het
goed functioneren van de EU. In het VEU is daarom het beginsel van loyale samenwerking
terug te vinden. Meer specifiek wordt in artikel 4, lid 3 VEU deze plicht tôt loyale samenwerking
opgelegd in de betrekkingen tussen de Europese Unie en de lidstaten en in artikel 13, lid 2 VEU
in de betrekkingen tussen de EU-instellingen onderling.
. Samenwerking tussen de lidstaten en de EU-instellingen;

o Lidstaten zijn verplicht om loyaal samen te werken met de EU-instellingen.
Daarenboven dienen ze elkaar te steunen bij de vervulling van de taken uit de
verdragen.
o Dit impliceert enerzijds dat de lidstaten de nodige maatregelen moeten treffen om de

EU-acties te ondersteunen, dit zijn positieve verplichtingen;
" Schendingen van het EU-recht moeten met even harde hand worden bestraft
als schendingen van het nationaal recht (het gelijkwaardigheidsbeginsel

genoemd)
. De lidstaten moeten met de Europese Commissie samenwerken in het kader
van de procédures die de naleving van het EU-recht wensen te controleren,
bijvoorbeeld door de gevraagde documenten voor te leggen.

o Anderzijds moeten de lidstaten zich onthouden van allé maatregelen die de goede
werking van de EU in het gedrang zouden kunnen brengen negatieve verplichtingen.
. Geen maatregeten aan de nemen die het bereiken van de doelstelling van een
EU richtlijnernstig in gevaar zou brengen, ook al is de omzettingstermijn voor
deze richtlijn nog nietverstreken.
* Nationale regels buiten toepassing te laten voor zover dit vereist is voor het
verzekeren van de voile werking van het Europees recht.

o EU-instellingen zijn evenzeer gehouden tôt een plicht van loyale samenwerking. Bv,
commissie moet nodige informatie verschaffen aan lidstaten.
72

Samenwerking tussen de EU-instellingen;
o De Eu-instellingen moeten het beginsel van loyale samenwerking ook onderling in acht
nemen.
Voorbeelden
Niet-contractuele aansprakelijkheid van lidstaten (zie: orrest Frankovich)

Samenwerkingmet de Europese Commissie inzake inbreukprocedures(lie
o. a. Moxzaak)
PHcht om strijdige nationale regels buiten toepassing te laten

Plicht om arresten Hof van Justitie na te leven
Internationaal optreden van de lidstaten mag uniform optreden van de

Unie niet ondermijnen
. Zie bvb. Zaak C-45/07. Commissie t. Griekenland en Zaak C-264/07, Commlssie t.
Zweden
6. 4 Hetgelijkheidsbeginsel
. Dit beginsel impliceert enerzijds dat iedereen die zich in een soortgelijke situatie bevindt op
dezelfde wijze wordt behandeld en anderzijds dat iedereen die zich in een verschillende
situatie bevindt, op een verschillende wijze wordt behandeld.
. Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen directe en indirecte vormen van
discriminatie. Bij directe dlscriminatie wordt een onderscheid gemaakt tussen twee groepen
op basis van een verboden onderscheidingscriterium. Zo verbiedt art. 18 VWEU elke
discriminatie op grandvan nationaliteit. Indirectediscriminatie betekent dat erweliswaargeen
beroep wordt gedaan op een verboden onderscheidingscriterium maardat door het hanteren
van andere onderscheidingscrlterium de effecten dezelfde zijn. Zo kan bv, een
woonplaatsvereiste feitelijk tôt hetzelfde resultaat leiden als een discriminatie op grand van
nationaliteit. Het is nu eenmaal zo dat vooral personen die wonen in een bepaalde lidstaat ook
de nationaliteitvan de lidstaat hebben.
. Vormen van 'directe' en 'indirecte' discriminatie zijn enkel 'in beginsel' verboden. In sommige
gevallen kan een verschil in behandeling immers objectief gerechtvaardigd zijn. Dit betekent
dat er sprake is van een hoger belang dat primeert op het gelijkheidsbeginsel en bovendien de
discriminerende maatregel proportioneel is. Met mag met andere woorden niet mogelijk zijn
om dezelfde hogere doelstelling te bereiken op een manier die minder ingrijpt op het beginsel
van gelijke behandeling. Directe discriminatie kan enkel gerechtvaardigd worden op grand van
een bepaling die in de Europese regelgeving is opgenomen (bv. bescherming van openbare
orde en velligheid, volksgezondheid). Indirecte discriminatie kan daarenboven ook worden
gerechtvaardigd door gronden die niet explidet in de Europese regelgeving zijn opgenomen
73
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

voor zover zij gebaseerd zijn op "objectieve overwegingen die losstaan van de nationaliteit en
evenredig zijn aan het door het nationale recht nagestreefd legitiem doel".
Met onderscheid tussen directe en indirecte discriminatie wordt duidelijk geïllustreerd in twee
zaken betreffende de gratis toegang tôt musea. In de zaak Commissie t. Spanje (Toegang
musea l) oordeelde het Hof van Justitie dat een Spaanse regeling waarbij enkel Spaanse
onderdanen konden genieten van gratis toegang tôt nationale musea in strijd was met het
verbod op discriminatie op grand van nationaliteit (Arrest Commissie/Spanje C-45/93; Metverbod
op discriminatie inzake natlonaliteit viel volgens het Hof binnen de draagwijdte van het vrij verkeer van
diensten (huidig art. 56 VWEU) aangezien "museumbezoek een van de redenen is waarom toeristen. als
ontvangers van diensten, besluiten zich naar een andere lidstaat te begeven"). In een latere zaak
Commissie t. Italie (Toegang musea II) was de vraag aan de orde of ook een regeling waarbij
gratis toegang werd verleend aan personen die hun woonplaats hebben in de gemeente of
regio waarin het muséum is gevestigd in strijd was met het gelijkheidsbeginsel. Het Hof
oordeelde dat er hierbij sprake was van Indirecte discriminatie op grand van nationaliteit. Met
feit dat ook Italianen die niet woonachtig waren in de betrokken gemeenten of regio's werden
gediscrimineerd deed volgens het Hof van Justitie niet terzake: "opdat een maatregel als
discriminerend kan worden beschouwd, is niet noodzakelijk dat zij tôt gevolg heeft dat allé
eigen onderdanen worden begunstigd of dat enkel onderdanen van andere lidstaten, met
uitsluiting van eigen onderdanen, worden benadeeld. " Met Hof maakte ook duidelijk dat door
Italie ingeroepen rechtvaardigingsgronden(o. a. samenhangvan het belastingstelsel, gebrek
aan bevoegdheid van de Italiaanse overheid m.b.t. gemeentelijke en régionale
aangelegenheden) niet konden worden aanvaard.
il Htt Hofhecftmdsgeoardcelddll eto nationaleregelingjnukedetocgang101

de musca van «n liditaai, die buinnlandïc tocriîtcn discriminwn, toonowr zij
Rechtvaardigingsgronden?
o"d«"iane"van de andert lidnttcn bctrch in itrijd it met de .niltdcn 7 en S9 ' DC.Ia -*"" R<:Publick h"llcT)wcl VCTïchillcnde [cdlcnen vanatgcmwn belang
îEC-Vcrdrag (ludicn rtipecticvclijlc de arriktkn 6 en i9 EG-VcKlrag, thani, na anter nchtvurdiging»andt litiRiciucuritfvoordtlen, Gtkt op'dtktntCT'd'iî
.
wijiiging, de anikclffl 12EG en 49 EG) (arrcst van 15 maartl994. Commitsu-/ ??!l -ct behc" van hît culrureeltTfeoed vrrbondcn tijn, moct bij de gracs
Sfunjc, C-15/93. Juritpi. bli. 1. 911». toc^ngenot merzijdi rekeninR wonkn gehouden met Uïtrwtyngtn van
ii Ook blijkt uit dt rechnptaak van hct Hof (îie inïonderheid arres* van î dtctmbw «conomischf lard. Andmiidi is dt aan Italiaanit oiificrdancn of aanîcpaaldt
1989, Çommiiiiï/Italic. C-l/SS, Jurispr. bit. 4035, punt B> d»t hrt btginstl van ingtumwn voorbchouden gunttijte behandtling gtftthtvaanUgd om rcdcnrnvan
BeUjkc bchaiuteling, waaivan artikd 4? EG een bifzonde» uitdrukkuig vormi. "*îva" hn hria»ting*«(lt(1, a*nçciitn|gtno(mdtT[xiidtientietcB<-"-
iut« altctti iithtbaic ditcruninatin op grond van naiÏunaliltii verbiedt, miiar uuk pnststie vmincn voor de beialiog van bctattiiigen waardoor die underdanïn of
ingïtttencn bijdragen aan dt koitcn van hct bAtfr van A bC Trokken locatiei."
a !* """"en van vnkaptc ditCttfniitatic die. door tocpatuilg van aftUclï utulcr-
tcbtiduigtcritcria, in feite tut hcuclfdc rciultMt kidcn. 1 Oin tt begiiuten kuiinen de dooi de Italiunst ngcring aangchïtlde ndcnm vw
«conomisthc aariî nitr wordcn aanvaard, ungciwn tuivK eeonomitcbi ducl-
H Zulki u (Mt namchtt geval Mjcin maatregel dit alsoiulenehddtndcritnmm de st(lltflp;n cm» dwingtnde rnfencn van atgtmtcn bclang kunntn voriixn die cïfl
woonplaan hantctrt, omdat dit huofdukelijk ten nâdîlc van undcrdancn van brkmmtfing w»n wn door hct VcrdraggcwarborgJehindamtnMlc ïrijhexi
an ( Jldst**") Ie*" wcrlttn aaiigcïien luct-uigczciciun mwitl nirt-ondtrdaiun WhtviaTdigcn(zie inîondcrhtid . rTnt van Juni 2000, Vcrkouijen, C-35/S8,
"jn ("e "uonderheid "mt vaji 29 apt ii 1999, Ciola, C-224/S7, Juritpr. Jurispr. bLz.'t-WI, punt-tB). ' ' "-".". ----'
bli. I-2Î17, punt 14). In die context dott htt nict ter ukc, dat de litigieuic
maaKCRti in voorkomtnd geval lowel de in itidcic dclcs van hct nauoiult " l""*" b"ta<><'ïcnw<:1.8«"rechotTttkt vcriwnd y*n dienaatdiiutcn migtiln
grondgcbicd woninde rigcn ontterdanen als at ondtrdanen van anderc lidiiticn a"ln8tieffing ttltrzijdt de KxpaMirig taricfroordrlF
tn de toiï»ng
vn n ïDnr
tutdemuKaenupcnbarcmonumcnwnwa*rnphrtbtrocpwfgcnsnitt-nakoming
trrft. Opdat ciii inaattqjd ait (littrinuncrcnd kaii tvurJcn bftdluuwd, i» lucl
noodïakttiikdll ïij tasgevulgheeftditalléeiBenondcrdaneowofdenbtgunttigd betIMUns. hwft',,a"<l""Jd«-. Dit geldt metr, d*ar hn n-cîit op de Ïirigjeuu
te
of >iat cnkcl underdaitïn van andwe lidstaicn, met uintuiiing van cigcn friehoordclen afhanp vande woonplaats van de betmklicnc op hcterondgcbTed
ondcïdancn, worden briudctld |uc in die lin inumdcrhcid arit» van 6 iuni van de ovechcid die hn btlrokktn muttum <i{hct npcnbtrc raonujncnt beheen,
2000, Antonm. C281/98, Juriipr. Mi. 1.4139, punt 4l). uitïluiiing ""t
andfttingwetEncn
van Ittlu!, dk all liKJariig cveiit
v»n cni
btlastingplichiig ujn in die lidstaat.
. Een ander voorbeeld betreft de toegang tôt het hoger onderwijs. In de jaren tachtig
verduidelijkte het Hof van Justitie dat het vragen van een aanvullend inschrijvingsgeld ten laste
van onderdanen van andere lidstaten moest beschouwd worden als een verboden
dlscriminatie op grand van nationaliteit (zie: arrest Gravier en arrest Blaizot).
74
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

De Zaak Bresol;
o Feiten; Franse gemeenschap beperkt inschrijving aantal 'niet-ingezeten studenten

voor 9 medische en paramedische opleidingen.
o Rechtsvraag; Is dit verenigbaar met beginsel van non-discriminatie op grand van
nationaliteit (Art. 18 VWEU)?
o Uitspraak HvJ;
. Indirecte discriminatie ingezeten en niet-ingezeten studenten

. Mogelijke rechtvaardiging vanwege de Belgische overheid wegens de
buitensporige lasten voor de financiering van hoger onderwijs gecombineerd
met dringende redenen van volksgezondheid; het HvJ aanvaarde het
financiële argument niet en oordeelde dat de de nationale rechter moet
nagaan of dergelijk risico bestaat, de nationale autoriteiten moeten bewijs
leveren en de beperkingen moeten noodzakelijk en evenredig 2ijn.
. Tenzij een bepaling van nationaal recht objectief gerechtvaardigd is en
evenredig Is aan het nagestreefde doel, moet zij als indirect discriminerend
worden beschouwd wanneer zij naar de aard ervan inwoners van andere
lidstaten meer treft dan eigen inwoners en derhalve meer in het bijzonder
eerstgenoemden dreigt te benadelen.
Zaak Bidar;
o Rechtsvraag: is de Britse regeling in overeenstemming met art. 18 VWEU.

o In de zaak Bidar oordeelde het Hof van Justitie dat steun aan studenten, in de vorm
van een studielening dan wel als een beurs, valt onder het beginsel van gelijke
behandeling dat niet enkel openlijke (of directe) discriminatie op grand van
nationaliteit verbiedt maar ook allé vormen van verkapte (of indirecte) discriminatie
die door toepassing van andere onderscheidingscriteria toch tôt hetzelfde resultaat
kunnen leiden. In casu was de steun in het Verenigd Konlnkrijk voorbehouden aan
studenten die in het VK waren gevestigd voor aanvang van de opleiding. Volgens de
Britse immlgration act is een persoon in het VK gevestigd wanneer hij er zijn gewone
verblijfplaats heeft zonder dat enlge beperking aan de duur van zijn verblijf op het
grondgebied is gesteld. Als student is het niet mogelijk om de status van in het VK
gevestigd persoon te verwerven. Zo kwam de Fransman Bidar, die weliswaar in het VK
middelbaar onderwijs had gevolgd en er bij zijn grootmoeder woonde, niet in
aanmerking voor een studielening. Volgens het Hof van Justifie vormde de Britse
regeling een verkapte vorm van discriminatie, aangezien de voorwaarde inzake
voorafgaande vestiging vooral doorde nationale onderdanen kon worden vervuld. Met
75

Hof erkende daarnaast echter dat er objectieve redenen kunnen zijn om de toegang
tôt de steun voor studenten te beperken, bv. om te vermijden dat detoekenningvan
steun aan studenten van andere lidstaten een onredelijke last wordt waardoor het
systeem van steun niet langer beheersbaar wordt. Met is daarom "gerechtvaardigd dat
een lidstaat steun ter dekking van de kosten van levensonderhoud van studenten
enkel toekent aan studenten die blijk hebben gegeven van een zekere mate van
integratie in de samenleving van deze staat. " De voorwaarde van voorafgaande

vestiging was echter te restrictief en niet proportioneel aan het nagestreefde
legitieme doef.
Ten slotte moet worden opgemerkt dat het Europeesrechtelijkegelijkheidsbeginselniet van

toepassing is op situaties die zich buiten de werkingssfeer van de Verdragen bevinden. Dit is
een directgevolgvan het attributiebeginsel. Hierdoorkan er in bepaaldegevallen sprake zijn
van zogenaamde "omgekeerde discriminatie". Dit betekent dat lidstaten eigen onderdanen of
nationalesituaties(diezich buitenhettoepassingsgebiedvan het Unierechtbevinden)minder
gunstig behandelen dan onderdanen of situaties van andere landen (die van het
gelijkheidsbeginsel onder het EU-recht kunnen genieten). Met Europees recht verzet zijn niet
tegen dergelijke situaties van omgekeerde discriminatie aangezien dit in het kader van het
interne rechtsstelsel van de betrokken lidstaat moet worden opgelost.
De problematiek van de omgekeerde discriminatie werd duidelijk tijdens de zogenaamde
Vlaamse Zorgverzekeringszaak. Bij decreet was in 1999 een systeem van zorgverzekering
ingesteld voor personen die wonen in het Vlaamse taalgebied of het tweetalige gebied Brussel-
Hoofdstad. De Europese Commissie maakte snel duidelijk dat het woonplaatscriterium in
strijd was met het Europees recht (indirecte uorm van discriminatie) en daarop werd het
decreet aangepast zodat ook personen die in deze gebieden (Vlaanderen/Brussel) werken
maar in een andere EU-lidstaat wonen van het systeem van zorgverzekering konden genieten.
Personen die in Vlaanderen of Brussel werkten en in Wallonië woonden vielen echter nog
steeds uit de boot. Volgens de regeringvan de Franse Gemeenschapen de Waalse regering
vormde dit een inbreuk op het algemene gelijkheidsbeginsel. Met Hof van Justitie oordeelde
dat Belgische onderdanen die in Wallonie wonen en in Vlaanderen of Brussel werken maar
nog geen gebruik hebben gemaakt van hun EU recht op vrlj personenverkeer zich in een
"zuiver interne sltuatie" bevinden waarop het Unierecht niet van toepassing is. Enkel Belgen
die wel reeds van dit recht hebben gebruik gemaakt en onderdanen van andere lidstaten die
zich voor de rest in een identieke situatie bevinden kunnen van het Europees
discriminatieverbodgenieten.Zuiverinterne situatieszonderaanknopingspuntmet het EU-
recht moeten wordenbekeken in het lichtvan het nationaalgrondwettelijk recht. Hierover
76

oordeelde het Belgisch Grondwettelijk Hof dat het verschil in behandeling tussen Belgen die
al dan niet van Vlaamse zorgverzekering kunnen genieten geen verboden vorm van
discriminatie vormt onder de Belgische grondwet aangezien het een rechtstreeks gevolg isuan
de interne bevoegdheidsverdeling in het fédérale België.
7 Hoofdstuk 7; Rechtsbescherming
7. 1 Relaties Hof van Justifie - Gerecht
. Er werd reeds opgemerkt dat aan het HvJ een Gerecht werd toegevoegd. Bovendien werd in
2004ook nogeen gerecht voor ambtenarenzaken opgericht dat uitspraak doet over geschillen
inzake ambtenarenrecht van de EU dit werd in 2016 geïntegreerd in het Gerecht.
. SindsNicebestaatde mogelijkheideen prejudiciëlebevoegdheidsanhet Gerechttoegekend,

maar bij gebrek aan concrète uitvoeringsbeslissingen blijft de huidige situatie behouden.
. Uiterlijk bjnnen de twee maanden te rekenen vanafde betekenis van een bestreden beslissing
van het Gerecht kan, bij het Hof van Justitie hogere voorziening worden ingesteld tegen
eindbesllssingen van het Gerecht. Een dergelijke hogere voorziening staat open voor iedere
parti] die geheel of gedeeltelijk in het ongelijk is gesteld. Hogere voorzienlng staat eveneens
open voor de lidstaten en de EU-instellingen die niet In het geding van het Gerecht zijn
tussengekomen.
o Hogere voorziening kan alleen rechtsvragen betreffen en moet gebaseerd zijn op de

onbevoegdheid van het Gerecht, onregelmatigheden in de procédure voor het
Gerecht waardoor aan de belangen van de verzoekende parti] afbreuk is gedaan, dan
wel schending van het Europees Recht door het Gerecht.
o Het verzoek om hogere voorzienig heeft geen schorsende werking. In geval van
gegrondheid van de hogere voorziening wordt de beslissing van het Gerecht
vernietlgd. Met HvJ kan dan zelf de zaak afdoen wanneer deze in staat van wijzen Is,
dan wel haar voor afdoening verwijzen naar het Gerecht.
7. 2 Toegang tôt het Hof van Justitie - gerecht

7. 2. 1 Onderscheid rechtstreeks en onrechtstreeks procédure;
. Met HvJ kan via twee wegen worden bereikt. De Rechtstreeksetoegang leidt tôt procédures
waarbij lidstaten voor het HvJ worden gedaagd. De onrechtstreeks toegang heeft betrekking
op de prejudiciële procédures waarbij de nationale rechter een vraag stelt aan het Hof van
Justifie.
. Het Gerecht is bevoegd voor de rechtstreekse beroepen tegen de EU-instellingen. Op deze

algemene regel bestaat een belangrijke uitzondering. Het Gerecht is niet bevoegd voor
77
This documertl is available free of charge on ^lUUUlÛJ
Verspreiden niet toegestaan [ Gedownload door dedee jean (imrheinertrunken@live. fr)
rechtstreekse beroepen die op grond van het Statuut aan het Hof van Justifie zijn
voorbehouden. Dit betreft beroepen van lidstaten tôt nietigverklaring en wegens nalaten
tegen het Europees Parlement en/ofde Raad (ook daarop bestaanweer uitzonderingen, die
hier bulten beschouwing worden gelaten) ofvan EU-instellingen tegen andere EU-instellingen.
Dit betekent dat het Gerecht bevoegd is om kennls te nemen van de rechtstreekse beroepen
ingesteld door particulieren (natuurlijke en rechtspersonen) en door lidstaten (ook hierop
bestaateen uitzondering,die hierbuiten beschouwingwordtgelaten)tegen deCommissie.
7. 2. 2 Rechtstreekse toegang tôt het Hofvan Justitie en het Gerecht: procedurerooster,
algemene structuur
Artikel Çomm. LS Raad/EP Partie.
VWEU
258 v
259 E-V
263 EA/ EA/
265 EA/ E/V
268 v v
. Uit hetroostervalt afte leidendatin rechtstreeks procéduresparticulieren niettegenandere

particulieren kunnen procederen, dat particulieren geen lidstaten voor het Gerecht kunnen
dagen en dat partlculieren niet door lidstaten of EU-instellingen voor het Hof van Justitie of
Gerecht kunnen worden gedaagd.
7. 2. 3 Procesverloop
7. 2. 3. 1 Rechtstreekse beroepen
. Instelling van het beroep en schriftelijke behandelingen
o Met beroep wordt ingesteld door middel van een bij de griffie ingediend
verzoekschrift. Onmiddellijk na ontvangst wordt het verzoek ingeschreven in het
register en een mededeling over het beroep wordt in het Publicatleblad van de
Europese Unie gepubliceerd. Vervolgens worden een rechter-rapporteur en, in geval

van een beroep blj het Hof van Justitie, (eventueel) een advocaat-generaal
aangewezen, die tôt taak hebben de zaak te volgen. Tegelijkertijd wordt het
verzoekschrift aan deverwerende partij betekend, die een maand de tijd krijgt om een
verweerschrift in te dienen. Deverzoeker heeft recht op een repliek, de verweerder
op een dupliek, waarvoorzij telkens een maand de tijd krljgen. De présidentkan op
de;e termijnregeling een verlenging toestaan.
78
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live. fr}

. Einde schriftelijke behandeling
o Wanneer de schriftelijke procédure is afgerond, krijgen de partijen drie weken de tijd

om te laten weten of zij een terechtzitting wensen. Het Hof/Gerecht beslist of er in de
zaak maatregelen van instructie nodig zijn, naar welke rechtsprekende formatie de
zaak moet worden verwezen en of er een terechtzitting moet plaatsvinden, waarvan
de président de datum zal vaststellen.
. Openbaren terechtzitting en conclusie advocaat-generaal

o De zaak wordt tijdens de openbare terechtzitting bepleit in aanwezigheid van het Hof
van Justitie (rechters en/of Advocaat-Generaal)/Gerecht (rechters). De rechters en de
advocaat-generaal kunnen aan de partijen allé vragen stellen. Enkele weken later
presenteert de advocaat-generaal, opnieuw ter openbare terechtzitting, zijn conclusie
aan het Hof van Justitie. Hij bespreekt daarin gedetailleerd met name de juridische
aspecten van het geding, en stelt het Hof van Justitie in volstrekte onafhankelijkheid
een oplossing van het probleem voor. De "conclusie" van de advocaat-generaal bindt
het Hof van Justitie niet.
. Arrest
o Na de beraadslaging van de rechters wordt het (dictum van het) arrest uitgesproken
ter openbare terechtzitting.
. Prejudiciële procédure
o De prejudiciële vraag wordt door de nationale rechter gesteld via een

verwijzingsarrest, -vonnis of -beschikking. Met verzoek wordt in allé officiële talen van
de Europese Unie uertaald en door de griffier betekend aan de partijen in het

hoofdgeding, alsmede aan de lidstaten en de EU- instellingen. Een mededeling wordt
In het Publicatieblad van de Europese Unie gepubliceerd. De partijen, de lidstaten en
de EU-instellingen krijgen twee maanden de tijd om schriftelijke opmerkingen in te
dienen bij het Hof van Justitie. Met vervolg van de procédure is gelijk aan die bij
rechtstreekse beroepen voor het Hof van Justitie. Nadat de advocaat-generaal zijn
conclusie heeft genomen en de rechters hebben beraadslaagd, wordt het arrest in het
openbaar uitgesproken en door de griffier aan de nationale rechter, de lidstaten en de
betrokken EU-instellingen gezonden.
7. 3 Rechtstreekse toegangtot het HofvanJustitie: Beroep wegens niet nakoming

. Lidstaten kunnen voor het HvJ worden gedaagd n. a. v. een procédure ingeleid door de
Commissie (art. 258 VWEU-, hetzij door lidstaten (Art. 259 VWEU). Met betreft de niet-
nakoming van om het even welke norm van Unierecht die voor de lidstaten verbindend is.
79
Verspreidenniet toegestaan ) GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live, fr)

7. 3. 1 Commissie t. Lidstaat (art. 258 VWEU)
7. 3. 1. 1 Procédure
. Artikel 258 VWEU voorziet in een procédure waarbij de Commissie een lidstaat voor het HvJ
kan dagen. Indien de Commissie van oordeel is dat een lidstaat één van de krachtens de
verdragen op hem rustende verplichtingen niet is nagekomen zal de Commissie een
aanmaningsbrief sturen waarbij ze de lidstaat in gebreke stelt. In deze brief zal de Commissie
de lidstaat verzoeken binnen een bepaalde termijn zijn opmerkingen te maken over een
vermeende verdragsinbreuk. Daarbij kan er ook overleg plaatsvinden. Leiden deze contacten
en ingebrekestelling niet tôt het door de Commissie gewenste resultaat dan kan de Commissie
een met redenen omkleed advies sturen naar de geviseerde lidstaat met een nieuwe termijn
voor naleving. Het moet een gedetailleerde uiteenzetting bevatten van de redenen waarom
de Commissie van oordeel is dat de betrokken lidstaat zijn verplichtingen niet is nagekomen.
De uitdrukking "met redenen omkleed advies" aient wel met de nodige omzichtigheid te
worden gehanteerd. Dit "advies" van de Commissie is niet echt een advies maar wel een vanuit
juridisch oogpunt zeer belangrijke handeling waarbij de politieke of administratieve fase van
de procédure van art. 258 VWEU wordt afgesloten. Dit advies is echter niet vatbaar voor een
beroep tôt nietigverklaring volgens art. 263 VWEU.
. Het is enkele indien de lidstaat niet binnen de door de Commissie gestelde termijn het advies
volgt dat de contentieuze of rechterlijke fase bij het Hof van Justitie kan aanvangen. De
Commissie is hiertoe niet verplicht en kan hiertoe niet gedwongen worden.
. Indien het Hof vaststelt dat een lidstaat verdragsverplichtingen niet is nagekomen is deze
lldstaat gehouden die maatregelen te nemen welke nodig zijn ter ultvoering van het Arrest van
het Hof.
. De vaststelling van een inbreuk leidt quasi automatisch tôt een 'veroordeling' van de lidstaat
door het Hof van Justitie. Het is vaste rechtspraak, "dat een lidstaat zich ter rechtvaardiging
van de niet-nakoming van uit het gemeenschapsrecht voortvloeiende verplichtlngen niet ten
exceptieve op bepalingen, praktijken of situaties van zijn nationale rechtsorde kan beroepen".
7. 3. 1. 2 "SOLVIT' en 'EU-PILOT": initiatieven om het aantal inbreukprocedures te beperken.

. Voor de behandeling van deze klachten en om tôt een praktische oplossing te komen zonder
de inbreukprocedure te moeten starten, werd in 2002 SOLVITopgericht, een onlinenetwerk
van centra in allé EER- lidstaten dat naar oplossingen zoekt voor mensen of bedrljven die het
slachtoffer worden van een verkeerde toepassing van de Europese regels voor de interne
markt. Ook burgers en bedrijven hebben immers als dusdanig weinig tôt niets aan een
veroordeling van een lidstaat door het Hof, maar wensen vooreerst concrète oplossingen voor
de problemen waarmee ze geconfronteerd worden.
80

. Via SOLVIT kunnen allé grensouerschrijdende problemen worden behandeld die hetgevolg zijn
van een mogelijke inbreuk van een overheidsinstantie op het recht van de Unie inzake de
interne markt, wanneer en in zoverre dergelijke problemen niet het voorwerp zijn van een
rechtsprocedure op nationaal of Unieniveau. Wanneer een klacht wordt ingediend via de

SOLVIT-website, zal het lokale SOLVIT-centrum de zaak onderzoeken en, indien aan de
ontvankelijkheidsvoorwaarden voldaan is, contact opnemen met het (uitvoerend) SOLVIT-
centrum in het land waar het probleem zich voordeed. Met doel is om het probleem binnen de
10 weken op te lossen.
. Wanneer echter blijkt dat er in een lidstaat sprake is van een structureel probleem waarbij de
wetgeving niet in overeenstemmlng is met het EU recht, dan kan de Europese Commissie het
probleem aankaarten via EU Pilot. Dit Is een in 2008 opgericht online informatie-
uitwisselingssysteem tussen de EU en de lidstaten. Zowel klachten van particulieren alsook
zaken ambtshalve ingesteld door de Commissie passeren langs EU Pilot. Een aantal zaken
wordt evenwel rechtstreeks doorgestuurd naar de pre-contentieuze fase van de
inbreukprocedure onder artikel 258 VWEU. EU Pilot vormt immers de eerste stap in het
uitklaren van een vermeend probleem. Wanneer daarentegen duidelijk is dat de lidstaat een
schending van het EU recht begaat, kan deze stap logischerwijs overgeslagen worden. Dit is
o. a. het geval bij de niet-mededeling van omzettingsmaatregelen en de niet-uitvoering van
arresten van het Hofvan Justitie.
. EU Pilot beoogt dan ook om via een dialoog tussen de Commissie en de lidstaat in kwestie
een informele oplossing te bereiken, waardoor de Inbreukprocedure onder artikel 258 VWEU
niet moet opgestart worden. Aangezien de procédure onder EU Pilot in de regel binnen de 20
weken wordt afgerond, geschiedt één en ander ook op relatief korte termijn. Eenmaal
geiipload in de EU Pilot databank heeft de lidstaat in kwestie tien weken de tijd om de klacht
te onderzoeken en een met het EU recht verenigbare oplossing voor te stellen. Indien de
lidstaat deze mogelijkheid benut, heeft de Commissie op haar beurt tien weken de tijd om de
voorgestelde oplosslng te onderzoeken. Indien de Commissie van oordeel is dat de oplossing
niet conform het EU recht is, kan de inbreukprocedure van artikel 258 VWEU gestart worden.
. Er kan geconcludeerd worden dat EU Pilot een succès is. In ongeveer 80% van de zaken die
behandeld worden via EU Pilot wordt ook op informele wijze een oplossing bereikt, waardoor
de inbreukprocedure niet meer moet gestart worden. EU Pilot heeft dan ook geresulteerd in
een daling van het aantal lopende inbreukprocedures onder artikel 258 VWEU. Hierdoor is EU
Pilot ook een heel Intéressant instrument voor de lidstaten, aangezien het hen toelaat om
formele inbreukprocedures (en de daarmee gepaarde kosten) te vermljden.
81
Thls document is availablefree of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedowntoad door dedee Jean (imrheinertrunken@tive. fr)

. Uit de succespercentages van EU Pilot volgt dat de Commissie in een aantal gevallen ook met
akkoord gaat met de oplossing voorgesteld door de lidstaat in kwestie. De Commissie kan,
maar moet dus niet, in die gevallen de inbreukprocedure onder artikel 258 VWEU starten en
de pré- contentieuze fase aanvatten. Indien de inbreukprocedure tôt voor het Hof komt en het
Hof de Commissie In haar vordering volgt, zal het Hof vaststellen dat de lidstaat zijn
verplichtingen onder de EU Verdragen inderdaad niet is nagekomen.
7. 3. 1. 3 Gevolgen van een "veroordeling"

» Een arrest volgens art 258 VWEU heeft een declaratoir karakter. Het Hof stelt vast dat de
lidstaat de krachtens de verdragen op hem rustende verplichtingen niet is nagekomen. Dit

vaststellen van de inbreuk verplicht de lidstaat die maatregelen te nemen welke voor de
uitvoering van het arrest nodig zijn. Normaal zal het moreel gezag dat de uitspraak van het Hof
toekomst volstaan om de lidstaat ertoe aan te zetten de nodige uitvoeringsmaatregelen te
nemen. Maar we zien de laatste tijd meer een tendens in lidstaten dat arresten minder
gewetensvol ten uitvoering gelegd worden. Hiertegen is op twee wijzen gereageerd. Dit is
gebeurd via de rechtspraak van het Hof zelf in het arrest Waterkeyn en via de
verdragswijziging van Maastricht.
7. 3. 1. 3. 1 Arrest Waterkeyn: plicht voor de nationale rechter

. In deze zaak onderzoekt het Hof de weerslag van zo een arrest volgens art. 258 op een
procédure voor de nationale rechter. Het is 20 dat de rechten van particulleren voor de
nationale rechter voortvloeien uit de rechtstreekse werking van de materiële voorschriften
van het Unierecht. Dit neemt niet weg, dat wanneer het Hof volgens art. 258 VWEU heeft
vastgesteld dat een lidstaat zijn verplichtingen niet is nagekomen, "de nationale rechter op
grand van het geiag dat aan 's Hofs arrest toekomt, desgevallend rekening moet houden met
hetgeen daarin als recht is omschreven teneinde de draagwijdte te bepalen van de voor hem
toe te passen gemeenschapsrechtelijke bepalingen". De achterliggende redenering van het Hof
is dat allé organen van de lidstaat verplicht zijn mee te werken aan de uitvoering van 's Hofs
arresten. De nationale rechter zal dus de met het Unierecht strijdige bepalingen van nationaal
recht buiten toepassing moeten laten.
7. 3. 1. 3. 2 Artikel 260, lid 2 en lid 3 VWEU: opleggen van financiële sancties (boete en/of
dwangsom)
. Ditartikel is ingevoerd sinds Maastricht, beoogtvia een bijkomende procédure en het mogelijk
opleggen van financiëlesancties, lidstaten ertoe aan te zetten de arresten van het Hofvolgens
art. 258 VWEU, stipter na te komen. Met Verdrag van Lissabon heeft in deze materie een
tweetal wijzigingen aangebracht. Deze dienden er in de eerste plaats toe om de procédure
efficiënterte maken. Zo hoeft de Commissie in de procédure onder artikel 260 (2) VWEUgeen
82
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload doordedeejean (imrheiner1runken@live. fr)

aanmaningsschrijven gevolgd door een met redenen omkleed advies meer toe te zenden aan
de lidstaat, maar volstaat een aanmaningsschrijven alvorens de gerechtelijke procédure kan
gestart worden. Verder werd ook een derde paragraaf aan het artikel toegevoegd die het Hof,
op vraag van de Commissie, toelaat om meteen een boete of dwangsom op te leggen aan een
lidstaat wanneer deze laatste de nationale omzettingsmaatregelen voor een wetgevende
richtlijn niet heeft meegedeeld aan de Commissie.

. Naast een uniform forfaitair basisbedrag worden coëfficiënten en factoren toegepast
naargelang van de ernst en de duur van de inbreuk en van de financiële situatie van de lidstaat.
Commissie bepaalt de straf, enkel Hof kan ze opleggen. Een onderscheid moeten we maken
tussen een forfaitaire som en een dwangsom. De forfaitaire boete weerspiegelt in de eerste
plaats de voortdurende niet- nakoming in de période na het eerste arrest (op grond van artikel
258 VWEU) en dit (ten laatste) tôt het arrest van het Hof in de procédure op grand van artikel
260, lid 2 VWEU. Met beginpunt voor de berekening van deze boete is de dag van het eerste
arrest, terwijl het eindpunt samenvalt met het aanhangig maken van de zaak onder artikel 260,
lid 2 VWEU voor het Hof. Indien de niet-nakoming op het moment van het tweede arrest nog
altijd voortduurt, wordt deze weerspiegeld in de dwangsom die begint te lopen vanaf de dag
van het tweede arrest tôt de lidstaat de niet-nakoming beëindigt. De dwangsom beoogt
derhalve dat een lidstaat zo snel mogelijk een einde maakt aan een niet-nakoming.
Criteria voor financiële sancties
Forfattaire som = forfaitalr basisbedrag (inomenieel vastgestefd op

22oe/dae)x ernst (i-20) x duur inbreuk(1-31x *n*
Dwangsom = forfaitair basisbedrag (momenteel vartgesteU op 660C/dag) x

ernst (l-îO) x duur inbreuk(1-3) it *n'
Hof moel lich n>et aan de berckenlngswljie en roorgestelde brdragen

houden (maar kan niït boven door de Commit$fe voorgesteUe btdragen
gaan)l
. Op 4 juli 2000 heeft het Hofvan Justitie, op verzoek van de Commissie,voor de eerste keer
een lidstaat (Griekenland) een dwangsom opgelegd wegens niet-uitvoering van een van zljn
eerdere arresten. Griekenland werd veroordeeld tôt betaling van een dwangsom van 20. 000
euro voor elke dag dat het in gebreke bleef met de uitvoering van een eerder arrest (niet-
nakoming van EU-regelgeving inzake afvalstoffen). De Commissie had een dwangsom van
24. 600 euro per dag van verzuim voorgesteld. In het arrest Commissie t. Spanje van 25
november 2003 heeft het Hofvan Justitie voor de tweede maal, op grand van artikel 260, lid
2 VWEU, een lidstaat (Spanje) veroordeeld tôt betaling van een dwangsom wegens het niet
uitvoeren van éénvan zijn arresten (niet-nakoming van de krachtens een richtlijn opgelegde
grenswaarden betreffende de kwaliteit van de zwem-binnenwateren). Evenals in de eerste
83
This document Es available free of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload doordedeeJean (imrheinertrunken@tive.fr)

zaak legde het Hof een lagere dwangsom op dan door de Commissie was voorgesteld. Op 12
juli 2005veroordeelde het HofuanJustitie in het arrest Commissiet. Frankrijkvoor het eerst
een lidstaat (Frankrijk) tôt betaling van een dwangsom en tegelijkertijd een forfaitaire som
wegens het niet uitvoeren van een eerder arrest (niet-nakoming van EU-verplichtingen op het
gebied van de visserij). De combinatie van een dwangsom en forfaitaire som is inmiddels een
standaardpraktijk geworden.
In een aantal récente zaken werden fédérale lidstaten veroordeeld wegens inbreuken op het
Unierechtdoor constitutioneel autonome deelstaten. Zo werd Spanjevoor het Hofgebracht
door de Commissie omwille van een niet-terugvordering van illegaal verleende staatssteun
door de autonome regio Baskenland. Spanje argumenteerde hier dat met betrekking tôt de
factor van de financiëledraagkracht van de lidstaat, de draagkracht van de Baskische regio als
referentiemoestgeldenen nietdedraagkrachtvan Spanje. Met Hofverwierpdit argumenten
merkte op dat het aan de lidstaten toekomt om hun interne organisatie naar eigen
goeddunken te kiezen, maar dat vanuit EU-perspectief de enige relevante entiteit de lidstaat
zelfis. In de meest récente zaakop grand van artikel 260, lid 2 VWEU,Commissie t. Spanjevan
13 mei 2014, argumenteerde Spanje opnieuw dat de boete zou moeten aangepast worden
aan de draagkracht van de regio in kwestie, opnieuw Baskenland. In casu hadden drie
provindes van het Baskenland onrechtmatige staatssteun verleend en (nog) niet (volledig)
teruggevorderd nadat de Commissie zes besluiten had aangenomen en Spanje een eerste maal
voor het Hof gebracht was. Aangezien het Baskenland goed is voor 6, 24% van het Spaanse
BNP, deed Spanje de suggestie om de normale forfaitaire som te vermenigvuldigen met dit
percentage. Met Hof bevestigde echter dat "[a]angaande het bedrag van die forfaitaire som
moet [...] de financiële draagkracht van het Koninkrijk Spanje in aanmerking worden
genomen."
Ook Belgie werd récent veroordeeld wegens het in gebreke blijuen van de deelstaten. In het
arrest Commissiet. Belgiëvan 17oktober 2013werd een boeteen een dwangsomopgelegd
wegens het niet-nakomen van verplichtingen onder richtlijn 91/271 inzake de behandeling van
stedelijk afvalwater. In België behoort deze materie tôt de bevoegdheden van de gewesten
(Vlaanderen, Wallonië en Brussel) en in 2004 werd Belgie voor de eerste maal veroordeeld
aangezien geen enkele van de drie gewesten in orde was met de omzetting. Op 26 juni 2009
volgde een met redenen omkleed advies van de Commissie waarin België werd uitgenodigd
om binnen de twee maanden de nodige maatregelen te nemen. Aangezien niet allé
maatregelen waren genomen startte de Commissie in oktober 2011 de procédure op grand
van artikel 260, lid 2 VWEU.Tijdens het geding maakten de drie gewesten echter verder werk
vandeomzettingvanderichtlijn, waardooropdeterechtzittinginapril2013enkelvijfWaalse
84

agglomeraties niet conformeerden aan de richtlijn. In het licht van deze verbetering paste de
Commissie haarvordering dan ook aan en werd Belgiëuiteindelijk door het Hofveroordeeld
tôt het betalen van een boete van tien miljoen euro en een dwangsom van 859. 404 euro per
halfjaar waarin de niet- naleving voortduurt.

. De Belgische fédérale overheid heeft de boete betaald zoals voorzien onder het Belgisch
grondwettelijk recht en nadien teruggevorderd van degewesten. Degewesten hebben hierop
eenonderlingoverlegopgestartom eenonderlingeverdeelsleutel aftespreken.Opdedatum
van veroordeling was enkel het Waals Gewest nog in gebreke waardoor die geen betrekking
had op Vlaanderen en het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Wat betreft de betaling van de
forfaitaire som is de situatie complexer. Dit bedrag wordt berekend op grond van de duur
tussen het eerste en tweede niet-nakomingsarrest. Tijdens (een deel van) deze période waren
ook in Vlaanderen en Brussel nog problemen met de omzetting van de richtlijn. Anderzijds
verdedigt de Vlaamse overheid de stelling dat het niet hoeft bij te dragen aangezien de
Commissie nooit tôt een veroordeling zou zijn overgegaan indien het Waals Gewest de
problemen sneller had aangepakt.
7. 3. 2 Lidstaat tegen Lidstaat (Art. 259 VWEU).

. Een lidstaat kan zich tôt het Hof van Justifie kan wenden indien hij van mening is dat een
andere lidstaat één van de krachtens de Verdragen op hem rustende verplichtingen niet
nakomt.DeklagendelidstaatzalechtereerstdeklachtaandeCommissiemoetenvoorleggen.
Met is enkel indien de Commissie blnnen de drie maanden na de klacht geen advies heeft
uitgebracht dat de klagende lidstaat zichtôt het Hof kan wenden. Brengt de Commissiewel
advies uit vooraleer de drie maanden zijn verstreken dan zal de klagende lidstaat met
voldoende kennis van zaken kunnen oordelen wat hem te doen staat. Is de Commissie van
mening dat er inderdaad van een inbreuk sprake is dan zal zij naar alléwaarschijnlijkheid het
initiatiefvan de procédureovernemen en een procédurevolgens art. 258 VWEUinleiden.
De procédure van art. 259 VWEUis heel uitzonderlijk en wordt nauwelijks toegepast.
. Een voorbeeld; zaak Hongarije t. Slowakije. In deze zaak had Slowakije geweigerd om het
Hongaars staatshoofd toe te laten tôt het Slowaaksgrondgebied om een plechtigheid van de
Hongaarse minderheld aldaar bij te wonen. Hongarije wierp op dat de weigering in strijd was
met het recht van een EU-burger om te reizen en verblijven in andere lidstaten. Het Hof
oordeelde dat staatshoofden een specifieke catégorie van EU-burgers uitmaken omdat zij op
grand van het internationaal recht bepaalde voorrechten en immuniteiten genieten. Volgens
het Hof onderscheidt een staatshoofd zich hierdoor van andere EU-burgers en kunnen
bijgevolg andere voorwaarden op diens vrij verkeer gelden. Opmerkelijk genoeg concludeerde
85
This document is available free of charge on ûlUUUlÛal
het Hof dat de beperking in casu ook gerechtvaardigd was, zonder deze eerst te toetsen op
haar proportionaliteit.
7. 4 Rechtstreekse toegang tôt het Hofvan Justitie/Gerecht: specifieke procédures

tegen handelingen van de EU-instellingen
. EU-instellingen kunnen voor het HvJ/Gerecht worden gedaagd n.a.v. een beroep tôt
nietigverklaring (art. 263 VWEU), beroep wegens nalaten (Art. 265 VWEU) of een beroep tôt
schadevergoeding (art. 2G8 VWEU). Dit laatste beroep kan enkel door particulieren worden
ingesteld, de andere eveneens door EU-instellingen en lldstaten.
7. 4. 1 Beroep tôt nietigverklaring: wettigheidscontrole van EU-rechtshandelingen (Art. 263

VWEU)
. Met HvJ gaat de wettigheid na van de wetgevingshandelingen, handelingen van de Raad, de
Commissie en de ECB, en handelingen van het EP en de Europese Raad die beogen
rechtsgevolgen te hebben ten aanzien van derden. Met gaat ook de wettigheid na van de
handelingenvan handelingenvanorganenofinstantiesvande Uniewaarmeerechtsgevolgen
ten aanzien van derden worden beoogd.
. Een procédurevoor wettigheidscontrole kan worden ingeleid door een lidstaat, het EP, de
Raad of de EC. Ook de rekenkamer, de ECB en het Comité der regio's kan een beroep tôt
nietigverklaring instellen, zlj het enkele indien dit beroep op de vrijwaring van hun
prerogatieven gericht Is.
. De gronden die voor een beroep tôt nietigverklaring kunnen worden ingeroepen, zjjn
onbevoegdheid, schendingvan deVerdragen ofenigeuitvoeringsregeling daarvan, schending
van wezenlijke vormvereisten en misbruik van bevoegdheid.
. Particulierenkunnenzichopdezelfdegrondenberoepenom denietigheidtevorderenvanEU-
rechtshandelingen.Integenstellingtôtwatwerdvermeldt.a.v.delidstatenenEU-instellingen,
gelden voor particulieren strikte ontvankelijkheidsregels. Dit is alleen niet het geval indien de
particulier de geadresseerde is van een handellng, wat voor beleidshandelingen alleen
mogelijkisinmededingingszaken(art. 101of102VWEU).Particulierenkunnenvoortsnogeen
beroep tôt nietigverklaring instellen tegen handelingen die hen "rechtstreeks en individueel"
raken. Tenslotte kunnen particulieren ook een beroep tôt nietigverklaring instellen tegen
regelgevingshandelingendiehenrechtstreeks rakenendiegeenuitvoeringsmaatregelen met
zich meebrengen. Deze laatste ontvankelijkheidsregel werd ingevoerd door het Verdrag van
Lissabon.
. Het HofvanJustitieheeftde betekenisvan "rechtstreeksen individueelgeraakt" in art. 263,

lid4 VWEUverderverduidelijkt. Hieruitvolgt dateen particulier "rechtstreeks" wordtgeraakt
86
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@five. fr)

wanneer een handeling directe gevolgen heeft voor zijn rechtspositie. Met andere woorden,
wanneer er geen beleidskeuzes meer moeten gemaakt worden, en dus geen
beoordelingsvrijheid meer is, nadat de handeling werd aangenomen. Dit betekent dat een
verzoeker moeilijk een beroep tôt nietigverklaring kan indienen tegen een richtlijn. Deze heeft
immers als wezenlijk kenmerk dat de lidstaten vrij devorm en middelen kunnen kiezen om het
door de richtlijn beoogde resultaat te bereiken. In de zaak Plaumann van 1963 gaf het Hof
daarnaast een zeer strikte definitie van het begrip "individueel raken" ('uit hoofde van een
zekere bijzondere hoedanigheid of van een feitelijke situatie, welke hen ten opzichte van ieder
ander karakteriseert). De zaak was ingeleid door een Duitse importeur van clementines uit
derde landen die de wettigheid aanvocht van een door de Commissle aangenomen
beschikking waarin Duitsland werd geweigerd om degeldende douanetarieven voor de invoer
van verse clementines te schorsen.
De strikte Plaumann-definitie liet niet toe om rechtshandelingen met een algemene strekking
op hun wettigheid te toetsen. Dit was het gevolg van de zeer strikte definitie die het Hof
omirent het begrip "indivldueel raken" hanteert. Er kwam echter steeds meer kritiek op deze
strikte interpretatie. Ook het Gerecht en advocaat-generaal Jacobs bleken voorstander om het
begrip "individueel raken" ruimer te interpreteren, vooral om aan particulieren een volledige
rechtsbescherming te garanderen.
De problematiek kwam aan bod in de zaak Union de Pequenos Agricultores (UPA). UPA was
een beroepsvereniging van kleine Spaanse landbouwondernemingen die een beroep tôt
nietigverklaring had ingesteld tegen een verordening van de Raad betreffende onder meer de
gemeenschappelijke marktordening voor olijfolie. Om aan te tonen dat zij door de bestreden
verordening individueel werd geraakt had UPA onder meer betoogd dat, ingeval haar beroep
als niet-ontvankelijk zou worden afgewezen, zij gevaar liep geen daadwerkelijke
rechtsbescherming te krijgen. Met Gerecht had deze vordering onder verwijzing naar vaste
rechtspraak afgewezen, maar in hoger beroep volgde advocaat-generaal Jacobsde redenering
van UPA en stelde hij een nieuwe definitie voor van het begrip 'individueel raken'. Naar mijn
mening dient derhalve te worden aanvaard dat een persoon geacht moet worden Individueel
te zijn geraakt door een communautaire maatregel, wanneer als gevolg van zijn specifieke
omstandigheden de maatregel zijn belangen wezenlijk benadeelt of kan benadelen.
Een zelfde probleem was aan de orde in een zaakaangespannen door Jégo-Quéré,een Frans
vissersbedrijf dat ten zuiden van lerland op wijting viste. fn 2001 had de Commissie een
verordening aangenomen waarin voor de vangst in bepaalde gebieden de
minimummaaswijdte van de visnetten werd vastgesteld. De visnetten van Jégo-Quéré
voldeden niet aan deze minimumwljdte, waardoor het bedrijf ernstig was gedupeerd en een
87
Verspretden niet toegestaan ] Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

beroep tôt nietigverklaring instelde bij het Gerecht. Nate hebben vastgesteld dat deverzoeker
volgens de klassieke rechtspraak wel 'rechtstreeks' maar niet 'individueel' was geraakt,
opteerde het Gerecht, in navolging van advocaat-generaal Jacobs voor een ruimere definitie.
o Gelet op een en ander en om een effectieve rechtsbescherming van particulieren te

verzekeren, moet een natuurlijke of rechtspersoon worden geacht door een hem
rechtstreeks rakende gemeenschapsbepaling van algemene strekking individueel te
worden geraakt, wanneer de betrokken bepaling zijn rechtspositie zeker en actueel
aantast, door zijn rechten te beperken of hem verplichtingen op te leggen. Met aantal
en de positie van andere personen die eveneens door de bepaling worden geraakt of
kunnen worden geraakt, zijn dienaangaande niet relevant.
Zaak T-177/11, Jégo-Quére

. Verzoeker is - volgens Plauman formule - rechtstreeks maar
niet individueel geraakt door een uitvoeringsverordening van
deCommissie
. Gerecht verwijst naar AG Jacobs: er is geen enkel dwingend

argument om de Plaumann definitie van 'individuee) geraakt
ïijn' le hanteren
. Nieuwe definitie \/an 'individueel geraakt ;ijn'

. "Wanneer de betrohken topaling zijn rechtspositic zeker en actueel
aaritast, door zijn rechten le bepcrlien ot hem uerplichtingen op te
leggen" (S SI)
Hoewel na de uitvoerige argumentatie van het Gerecht en aduocaat-generaal Jacobs een

verruiming van de ontvankelijkheidrechtspraak door het Hofvan Justitie onvermijdelijk leek,
besliste het Hof in hogere voorziening op l juli 2004 in de zaak Union de Pequenos Agricultores
toch dat de bestaande Plaumann-rechtspraak behouden diende te worden om te vermijden
dat de in het Verdrag ingeschreven voorwaarde van het "individueel geraakt zijn" een dode
letter zou worden. Met andere woorden, de door advocaat-generaal Jacobs en het Gerecht
voorgestelde ruimere interpretatie kon niet worden gevolgd "omdat anders de grenzen van
de door het Verdragaan de communautaire rechter verleende bevoegdheden zouden worden
overschreden". Weliswaar stelde het Hof dat; Een ander stelsel van wettigheidscontrole is
mogelijk maar "het staat aan de lidstoten om het thans geldende stelsel te herzien
overeenkomstig artikel 48 EU"
Met Verdrag van Lissabon wijzigde de voorwaarden waaronder particulieren een beroep tôt
nietigverklaring kunnen instellen in die zin dat de voorwaarde van "individueel geraakt" In
sommige omstandigheden niet meer wordt vereist: dit is het geval voor
regelgeuingshandelingen die hen rechtstreeks raken en die geen uitvoeringsmaatregelen met
zich meebrengen".
88
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

» Met Gerecht heeft in de zaak Inuit Tapiriit Kantami voor het eerst het begrip
"regelgevingshandeling"gedefinieerd.Middelseengrammaticale,historischeenteleologische
interpretatie komt het Gerecht tôt het oordeel dat regelgevingshandelingen moeten worden
begrepen als allé handelingen van algemene strekking met uitzondering van
wetgevingshandelingen. Dit betekent dat handelingen van algemene strekking die geen
wetgevingshandeling uitmaken en die geen verdere uitvoeringsmaatregelen behoeven,
kunnen worden aangevochten door elke particulier die rechtstreeks wordt geraakt door deze
handeling, ook al voldoet deze niet aan de voorwaarde van het individueel geraakt zijn.
o Met Gerecht oordeelde in de Inuit Tapiriit Kantami zaak dat Verordening nr.
1007/2009 betreffende de handel in zeehondenproducten was vastgesteld volgens de
gewone wetgevingsprocedure. Ouereenkomstig artikel 289 VWEU vormen de volgens

de gewone wetgevingsprocedure vastgestelde rechtshandelingen
wetgevingshandelingen. Met Gerecht besloot dan ook dat de bestreden verordening
een wetgevingshandeling en bijgevolg geen regelgevingshandeling is. In het Microban
arrest daarentegen oordeelde het Gerecht dat het besluit van de Commissie inzakede
niet-opneming van triclosan, een door verzoeksters geproduceerde chemische stof, in
de lijst van additieven die kunnen worden gebruikt voor de vervaardiging van
materialen en voorwerpen van kunststof, bestemd om met levensmiddelen in
aanraking te komen, een regelgevingshandeling is. Met Gerecht stelde vast dat het
bestreden besluit door de Commissie is vastgesteld in het kader van uitvoerende
bevoegdheden en niet in het kadervan wetgevende bevoegdheden, en voorts dat dit

besluit een algemene strekking heeft, omdat het van toepassing is op objectief
bepaalbare situaties en rechtsgevolgen sorteert voor een algemeen en abstract
bepaalde catégorie van personen.
. Beroepen volgens art. 263 VWEU moeten binnen een termljn van twee maanden - verlengd
met een forfaitaire termijn wegens afstand van tien dagen - ingesteld worden. Deze termijn
begint te lopen vanaf de dag van bekendmaking van de handeling, vanaf de dag van
kennisgeving aan de verzoeker of, bij gebreke daarvan, vanaf de dag waarop de verzoeker van
de handeling kennis heeft gekregen.
. Is het beroep ontvankelijk en gegrond, dan wordt de aangevochten handeling nietigverklaard.
Dit betekent dat deze handeling verdwijnt uit de EU-rechtsorde. De nietigheid werkt ex tunc
(met terugwerkende kracht vanaf het moment dat zij werd aangenomen) en erga omnes (ten
aanzien van eenieder). Omwille van deze verregaande implicaties bepaalt art. 264 VWEU dat
het Hof, zo het dit nodig oordeelt, bepaalt welke gevolgen van de vernietigde handeling als
definitief moeten worden beschouwd. Soms zal het Hof de gevolgen van een nietig verklaarde
89
Verspreidenniet toegestaan | Gedowntoaddoordedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

handelingvoorlopig handhaventôt een nieuwe handelingwordt aangenomen. Volgens art.
266 VWEU moeten de instellingen, organen of instanties van wie de handeling nietig is
verklaard, de maatregelen nemen die nodig zijn voor de uitvoering van het arrest.
7. 4. 2 Beroep wegens nalaten (art. 265 VWEU).
. Een nalaten te besluiten is in strljd met de Verdragen indien de betrokken instelling verplicht
is om een handeling aan te nemen die rechtsgevolgen doet ontstaan. Een beroep wegens
nalaten is slechts ontvankelijk indien de instellingen, het orgaan of de instantie tôt handelen
is uitgenodigd of zij binnen de twee maanden, te rekenen vanafde uitnodiglng, hen standpunt
nog niet hebben bepaald.
. De eisers kunnen zowel lidstaten, instellingen als particulieren zijn. Deze laatsten kunnen een
beroep tôt nalaten enkel indienen "tegen het feit dat een der instellingen, organen of
instanties van de Unie heeft nagelaten te zijnen aanzien een andere handeling te verrichten
dan het geven van een aanbeveling of advies".
o Voorbeeld: ZaakT-95/96, Gestevision Telecinco v. Commissie; De Europese Commissie

is verplicht om klachten van illégale staatsteun te onderzoeken en na het onderzoek
hierover een besluit te nemen
7. 4. 3 Beroep tôt schadevergoeding (art 268 VWEU io art. 340 VWEU)

. Dit artikel stelt vast dat het HvJ van de EU bevoegd is om de niet-contractuele
aansprakelijkheid van de Unie vast te stellen. Met beroep tôt schadevergoedlng duidt op
verordeningen die door particulieren tegen EU-instellingen worden ingesteld wegens schade
die door instellingen of haar personeelsleden in de uitoefening van hun functies Is veroorzaakt.
Een dergelijke vordering moet voor het Gerecht wordt ingesteld.
. Bij deze vordering gelden dezelfde regels als voor de niet-contractuele aansprakelijkheid van
lidstaten. Dit wll zeggen dat er een causaal verband moet bestaan tussen de handeling of
gedragingvandeUnieendeschade.Dekwestieuzehandelingofgedragingmoetonrechtmatig
zijn, maar er wordt niet geëist dat ze eerst via de procédure van art. 263 VWEU op haar
wettigheid wordt getoetst. De verjaringstermijn voor het instellen van een vordering tôt
schadevergoeding is vljfjaar, te rekenen vanaf het intreden van de schade.
o De niet-contractuele aansprakelijkheidsvordering tegen instellingen mag niet verward

worden met de niet- contractuele aansprakelijkheid van lidstaten. Deze laatste
vordering dient steeds te gebeuren voor de nationale rechter en op grond van de
nationale procedureregels. De basis voor deze regeling werd gelegd in het arrest
Francovich
90

7. 4. 3. 3 Schade ingevolge dienstfout van ambtenaar
. Particulieren kunnen schade leiden ten gevolge van een gedraging of dienstfout van een
personeelslid in de uitoefening van zijn functie veroorzaakt. Een van de meest bekende
voorbeelden in dit verband is de zaakStanley Adams. De heerAdamswerkte bij het Zwitserse
bedrijf Hoffman-La Roche en informeerde de Europese Commissie over verschillende
concurrentievervalsende activiteiten van dit bedrijf op de markt van de toenmalige EEG. Op
basis van deze informatie stelde de Commissie een onderzoek in en legde het de firma
Hoffmann-LaRocheuiteindelijkeen hogeboeteopwegensmisbruikvan machtspositieop de
markt voor onverpakte vitaminen. Tijdens deze procédure hadden ambtenaren van de
Europese Commissie aan de advocaat uan Hofmann-La Roche meegedeeld datzegetipt waren
dooreenmedewerkervanhetbedrijf.Opbasisvandezeinformatiestarttedefirma Hofmann-
La Roche in Zwitserland een strafprocédure tegen Stanley Adams wegens economische
spionage en illégale verspreiding van bedrijfsgegevens. Hierop werd Adams gearresteerd en
uiteindelijk veroordeeld tôt een jaarvoorwaardelijke gevangenisstraf. Daaropstartte Adams
een procéduretôtschadevergoeding tegen de Europese Commissie wegensschendingvande
aan ambtenaren opgelegde geheimhoudingsplicht onder toenmalig artlkel 214 EEG-Verdrag
(huidigart. 339VWEU).
7. 4. 3. 2 Schade n. a. v. EU-rechtshandeling van wetgevende aard
. De EU-rechtspraak vertrekt van het principe dat EU-rechtshandelingen die economische
beleidskeuzen impliceren en schade berokkenen slechts onder zeer spéciale omstandigheden
tôt een schadevergoeding aanlelding kunnen geven. Schadevergoeding ismaar mogelijk indien
het gaat om een duidelijk gekwalificeerde schending van een hogere rechtsregel die ter
bescherming van particulieren is gegeven. Voor een toepassing, zie de zaak Bayrische
Vermehrungsbetriebe (HNL) waarin het Hof tôt het besluit kwam dat in de lidstaten de
wetgevende macht "niet telkens in haar voorbereidingen mag worden belemmerd door de
mogelijkheid vanschadevergoedingsacties". Hieruitvolgt, aldus het Hof, "dotopgebleden die
onder het economisch beleid van de Gemeenschap vallen, van de particulier kan worden
gevergd dat hij binnen redelijke grenzen bepaalde voor zijn economische belangen schadelijke
gevolgen van een normatieve handeling draagt, zonder uit de openbore middelen schadeloos
te worden gesteld". Deze redenering geldt, zelfs al is de betrokken EU-handeling ongeldig
verklaard. Volgens het Hof is er enkel plaats voor een schadevergoedingindien kan worden
aangetoonddat"debetrokkeninstellingdegrenzenharerbevoegdhedenklaarblijkelijkernstig
heeft overschreden".
91
This document is available free of charge on ^lUlÛlÛJ
Verspreiden niet toegestaan f Gedownload door dedee Jean(imrheinertrunken@live. fr)
7. 5 Onrechtstreeksetoegang tôt hetHof van Justifie (art 267 VWEU).
» Ditartikel regelt deonrechtstreekse toegangtôt het HvJvia een prejudiciëleprocédure.
. Deprejudiciële procédure is een van de belangrijkste technjeken van EU-rechtsbescherming
en werkt alsvolgt: indien ervoor een nationale rechterlijke instantie een vraag rijst over hetzij
de interpretatie van het Unierecht, hetzij de geldigheid van een EU-rechtshandeling dan kan
of moet deze het gedingschorsen en een vraaghieromtrent stellen aan het Hofvan Justitie.
Het antwoord van het Hof (prejudicieel arrest) is bindend voor de nationale rechter die de
prejudiciëlevraagheeftgesteld. Met is aandeze rechterom het antwoordvan het Hofin het
geschil dat voor hem hangend istoe te passen en hierult de nodige condusies te trekken.
. De prejudiciële procédure maakt het mogelijk dat de nationale rechter met zekerheid en op
uniforme wijze de juiste strekking en draagwijdte van de EU-rechtsregels kan vatten.
. Degemiddeldeduurvandegewoneprejudiciëleprocédureismomenteel ongeveeranderhalf
jaar. Daarom heeft het Verdrag van Lissabon in artikel 267 VWEU een alinéa toegevoegd
volgens dewelke het Hofvan Justitie zo spoedig mogelijk uitspraak doet als een prejudiciële
vraag wordt opgeworpen in een bij een nationale rechterlijke instantie aanhangige zaak
betreffende een gedetineerde persoon. Dit heeft betrekking op de prejudiciële
spoedprocedure, die vanaf l maart 2008 van toepassing is. Deze procédure moet het Hofvan
Justitie in staat stellen de gevoeligste vragen in aangelegenheden betreffende de ruimte van
vrijheid, veiligheid en recht als bedoeld in Titel V van het derde deel VWEU binnen een
aanzienlijk verkorte termijn te behandelen. Met betreft bijvoorbeeld geschillen waarbij het
antwoord van het Hofdoorslaggevend is voor een persoon in hechtenis ofvoor de erkenning
entenuitvoerleggingvan beslissingen infamiliezaken. Enkeldepartijen in hethoofdgeding, de
instellingen en de lidstaat van de verwijzende rechter kunnen schriftelijke opmerkingen
indienen en in gevallen van uiterste spoed kandeschriftelijke procédure achterwege worden
gelaten.
7. 5. 1 Met begrip 'nationale rechterlijke instantie'

. Enkelrechterlijkeinstantiesvandelidstatenkunneneenprejudiciëlevraagstellen aanhetHvJ.
In de zaak Belov weigerde het Hof van Justitie een verzoek tôt prejudiciële beslissing inzake
uitlegging van de non-discriminatierichtlljn 2004/53/EG te beantwoorden aangezien de
verzoekende partij, de Bulgaarse Commissie ter bescherming tegen discriminatle, niet kon
beschouwd worden als een 'nationale rechterlijke instantie' onder artikel 267 VWEU. Om te
beoordelen of het verwijzende orgaan een 'rechterlijke instantie' in de zin van artikel 267
VWEUis,hetgeenuitsluitenddoorhetUnierechtwordtbepaald,moetvolgenshetHofworden
rekening gehouden "met een samenstel van factoren, zoals de wettelijke grondslag van het
orgaan, het permanente karakter, de verplichte rechtsmacht, het uitspraak doen na een
92
Verspreiden niet foegestaan | Gedownload door dedeeJean (imrheinertrunken@live. fr)

procédure op tegenspraak, de toepassing door het orgaan van de regelen van het recht,
alsmede de onafhankelijkheid van het orgaan. [... ] Om vast te stellen of een nationaal orgaan,
dat krachtens de wet functies van verschjllende aard uitoefent, als 'rechterlijke instantie in de
zin van artikel 267 VWEU moet worden aangemerkt, dient derhalve te worden nagegaan wat
de specifleke aard is van de functie die het uitoefent in de bijzondere normatieve context
waarin het zich tôt het Hof wendt." In casu waren deze voorwaarden niet vervuld, waardoor
het Hof van Justifie zich onbevoegd verklaarde om te antwoorden op de voorgelegde vragen.
7. 5. 2 Bevoegdheidsverdelingnationale rechten/Hofvan Justitie

. De nationale rechter is de spilfiguur waarrond de prejudiciële procédure draait. Hij is degene
die beslist ofer een vraag zalworden gesteld en hoe dezegeformuleerd moet zijn. De redenen
die er de nationale rechter toe aanzetten om een bepaalde vraag op ene of gène wijze te
formuleren zijn nietvatbaarvoor rechterlijke contrôle door Met HvJ. Derelevantie van devraag
wordt dan ook niet door het Hof beoordeeld. Met staat enkel aan de nationale rechter om, in
het licht van de concrète feiten die aan het geschil ten grondslag liggen, te beslissen of voor
hetwijzenvaneenvonniseenprejudiciëlevraagnoodzakelijkis. Denationalerechterbeschikt
derhalve in de prejudiciële procédure over een grote autonomie, met dien verstande dat hij
moet verwijzen indien hij in laatste instantie uitspraak doet.
. Toch vend het Hof van Justitie het nodig in het arrest Foglia t. Novello een nuancering toe te
voegenen zelfeencontrôleopde prejudiciëlevraagte verrichten, met namecmte vermijden
dat over algemene of hypothetische vraagstukken rechtsgeleerde adviezen zouden worden
gevraagd. Daarom, aldus het Hof, moet de nationale rechter bij hetformuleren van zijn vraag
uiteenzetten waarom een antwoord noodzakelijk is voor het beslechten van een geschil. Het
Hof wil, zo blijkt uit dit arrest, vermijden dat het via proefprocessen geroepen zou worden een
uitspraaktegevenoverbepaaldeproblemenvanhet Unierecht,zonderdatdaarvoorwerkelijk
behoefte bestaat met het oog op de beslechtlng van een geschil.
. Wanneer aan het Hof prejudiciële vragen worden gesteld over interpretatie van het Unierecht
dan zal het Hof er zich voor hoeden zich over de nationale wetgeving uit te spreken. In de
prejudiciële procédure kan het Hof alleen het Unierecht interpreteren of de geldigheidvan
een EU-handeling onderzoeken. Met Hof bezit niet de prejudiciële bevoegdheid om de
nationaleregelte toetsen aande EU-regels.Nochtanswordenveel prejudiciëlevragengesteld
in een constellatie van een mogelijk conflict tussen EU-regels en nationale voorschriften en
derhalve in dergelijke termen geformuleerd. Met is dan ook courante rechtspraak van het Hof
dat het uit een in dergelijke bewoordingen gestelde prejudiciële vraag de uitleggingsvragen
haalt en de oorspronkelijk gestelde prejudiciële vraag herformuleert tôt een uitleggingsvraag
die wel binnen zljn bevoegdheid valt. Die werkwijze heeft tôt gevolg dat het Hof zich maar in
93

zeer zeldzame gevallen onbevoegd acht een prejudiciële vraag te beantwoorden. De niet
correct verwoorde prejudiciële vraag kan immers door het Hof geherformuleerd worden. Dit
is vanuit proceseconomisch oogpunt te verkiezen boven een antwoord van het Hof waarin het
zich onbevoegd zou verklaren.
. Tenslotte zij er nogop gewezen datde splitsing tussen enerzijds "interpreteren" en anderzijds
toepassen als een rode draad doorheen de bevoegdheidsproblematjek tussen Hof en
nationalerechterloopt. "Interpreteren"behoorttôtde bevoegdheidvanhet Hof,"toepassen"
tôt deze van de nationale rechter. Met Hof interpreteert en deze interpretatie moet door de
nationale rechter voor de beslechting van het geschil worden toegepast.
7. 5. 3 Verwijzingsmogelijkheid vs. Verwijzingsplicht
. Art. 267 VWEU maakt een onderscheid tussen verwijzingsmogelijkheid en uerwijzingsplicht.
Indien een vraag betreffende Interpretatie van Unierecht of geldigheid van een EU-
rechtshandeling wordt opgeworpen voor een nationale rechterlijke instantie dan kan deze
instantie, indien zij beslissen op dit punt noodzakelijk acht voor het wijzen van haar vonnis,
het HofvanJustltieverzoekenhieroveruitspraakte doen. In bepaaldeomstandighedeniseen
nationaal rechterlijke instantie verplicht om een prejudiciëlevraagte stellen. Dit iszowanneer
deze rechterlijke instantie wil afwijken van een eerdere door het Hofgegeven interpretatie,
wanneer het de ongeldlgheid van een EU-rechtshandeling wil vaststellen en indien een
prejudiclële vraag wordt opgeworpen voor een nationale rechterlijke instantie waarvan de
beslissingen niet vatbaar zljn voor beroep (in België 2ijn dit het Hof van Cassatie, de Raad van
State en het Grondwettelijk Hof). Dit mechanisme beoogt de uniforme toepassing van het
Unierecht in allé lidstaten te garanderen.
. In het arrest Cilflt heeft het Hof van Justitie enlge nuanceringen aangebracht. In deze zaak
beantwoordde het Hof de vraag in welke mate een nationale rechterlijke instantie, waarvan
de beslissingenvolgenshetnationalerechtnietvatbaarzijnvoorberoep,werkelijkverplicht is
een prejudiciële vraag te stellen. Vooreerst werd verduidelijkt dat de nationale rechters "niet
gehouden (zijn) een voor hen opgeworpen vraag van uitlegging van het gemeenschapsrecht
te verwijzen wanneer die vraag niet ter zake dienend is". Ook wanneer het Hof reeds in een
eerdere zaakkrachtensart. 267 VWEUeen uitlegging heeft gegeven, kan de verplichtingtôt

het stelten van een vraagvan haar inhoud zijn ontdaan:dit is met name het geval "wanneer
de opgeworpen vraag zakelijk gelijk is aan een vraag welke reeds in een gelijksoortlg geval
voorwerp van een prejudiciële beslissing is geweest" ("Acte éclairé"). Ook kan de juiste
toepassing van het Unierecht zo évident zijn dat redelijkerwijze geen twijfel kan bestaan
omirent de wijze waarop de gestelde vraag moet worden opgelost ("Acte clair"). In zo een
geval moet dan ook geen vraag worden gesteld aan het Hof.
94
Verspreiden niet toegestaan | Gedownioad door dedee Jean (imrheinerlrunken@live. fr)

. In de zaak Kobler oordeelde het Hof van Justitie dat een lidstaat aansprakelijk kan worden
gesteldvoordeschadeveroorzaaktaanparticulierendooreenschendingvan het EU-rechtdie

kan worden toegerekend aan een hoogste rechterlljke instantie. Met andere woorden, indien
een hoogste rechterlijke instantie verkeerdelijk de acte clair of acte éclairé uitzonderingen
toepast dan kan een gedupeerde particulier hiervoor schadevergoeding eisen van de
betrokken lidstaat (in een nationale procédure). Om sucosvol te zijn, moeten de voorwaarden
voor schadevergoeding natuurlijk vervuld zijn (voldoende gekwalificeerde schending van een
rechtsregel die rechten toekent aan particulieren waarbij een causaal verband bestaat tussen
de schendingen de geledenschade,zie eerder Francovichzaak). In de zaakKôbleroordeelde
het Hof van Justifie dat, hoewel het in laatste aanleg sprekende gerechtshof een arrest van het
Hofvan Justitieverkeerdelijk hadgeïnterpreteerd, ertoch geen schadevergoeding kon worden
toegekend omdat er geen sprake was van een 'voldoende gekwalificeerde schending.
7. 5. 4 Interpretatie van het Unierecht

. Het Hof van Justitie is bevoegd cm de Verdragen te interpreteren alsook de handelingen van
de instellingen,de organenofde instantiesvande Unie. Dezebevoegdheidstrekt zichook uit
tôt akkoorden die de Unie sluit met derde Staten omdat dergelijke akkoorden als "handelingen
van de instellingen" in de zin van art. 267 VWEU zijn te beschouwen ->
interpretatiebevoegdheid van primair en secundair Unierecht.
. De bevoegdheid van het Hof om in het kader van de prejudiclële procédure het Unierecht utt
te leggen heeft geleid tôt niet alleen een zeer omvangrijke maar inhoudelijk ook zeer
belangrijkerechtspraak.Viadezeuitlegglngsbevoegdheidheefthet Hoftal vanfundamentele
materieelrechtelijke principes uitgelegd en verfijnd (bv. inzake vrij verkeer van goederen,
personen, enz.) maar bovendien ook de fundamenten gelegd voor de basisprincipesvan de
EU- rechtsbescherming zoals o. a. directe werking en voorrang. Ook heeft het Hof het begrip
"uitlegging" nader omschreven. In het arrest Denkavit wordt gesteld dat onder de in art. 267
VWEU aan het Hof gegeven bevoegdheid, het Hof het EU-voorschrift verklaart en uitlegt en de
betekenis en strekking van het voorschrift aangeeft "zoals het sedert het tijdstip van zijn
inwerkingtredingmoetofhadmoetenwordenverstaanentoegepast".Hieruitvolgt, aldushet
Hof, dat het aldus uitgelegde voorschrift door de nationale rechter ook kan en moet worden
toegepast op rechtsbetrekkingen die zijn ontstaan en tôt stand gekomen vôor het arrest
waarbij op het verzoek om uitlegging is beslist. Slechts blj uitzondering is het Hof van dit
principe afgeweken.
o Het Hof zal soms, om redenen van rechtszekerheid, de gevolgen van een arrest
beperken in de tijd, in die zin dat de gevolgen enkel gelden voor de toekomst en niet
voor het verleden. In de zaak Defrenne werd door de lerse en Britse regering betoogd
95
Verspreiden niet toegestaan [ Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

dat het erkennen van directe werking van art. 119 (art. 157 VWEU) (beginsel van
gelijke beloning voor gelijk werk) ernstige financiële implicaties voor ondernemingen
kon hebben met faillissement tôt gevolg. Het Hof is weliswaarvan mening dat deze
praktischegevolgen van een arrest er niet mogen toe leiden dat de objectiviteit van
het recht geweld zou worden aangedaan, maardatevenwel bij wijzevan uitzondering
rekeningmoetwordengehoudenmet deomstandigheiddatgedurendevelejaren een
nationale wetgeving van toepassing was die in strijd bleek te zijn met een
Verdragsbepaling, terwijl ook de Commissie ondanks waarschuwingen verzuimd had
overeenkomstig art. 169 (art. 258 VWEU) tegen de betrokken lidstaten op te treden.
Omwille van dwlngende overwegingen uan rechtszekerheid besluit het Hof dat zowel
openbare als particulière belangen zich er in beginsel tegen verzetten dat in het
verleden betaalde lonen wederom in het geding worden gebracht. Bijgevolg kan,
volgens het Hof, op de directe werking van art. 119 (art. 157 VWEU) geen beroep
worden gedaan voor loonaanspraken over tijdsvakken voorafgaande aan de dag
waarop het arrest is uitgesproken, behoudens wanneer een werknemer voor die
datum reedseen procédurevoor de nationale rechter isgestart (dit laatste wasin casu
uiteraard relevant voor Mevr. Defrenne)
7. 5. 5 Geldigheidscontrole
. De prejudiciële bevoegdheid van het Hof strekt zich niet alleen uit tôt interpretatie van het
Unierecht maar ook tôt geldigheidscontrole van de handelingen van de instellingen, de
organen ofde instanties van de Unie (bv. verordeningen).
7. 5. 5. l Grenzen aan de bevoegdheid van de nationale rechter bij geldigheidscontrole

. In het arrest Foto Frost moest het Hof de vraag beantwoorden of de nationale rechter zelf
uitspraak kon doen over de geldigheid van een EU-rechtshandeling. 173 Met antwoord van het
HofvanJustitie komt hierop neerdat de nationale rechter dieniet in laatste instantie uitspraak
doet zonder te verwijzen de geldigheid kan bevestigen. Indien hij echter van oordeel zou zijn
dat de EU-handeling ongeldig is, kan hij dit niet op eigen gezag beslissen en moet hij naar het
Hof verwijzen.
7. 5. 5. 2 Relatie tôt wettigheidscontrole volgens art. 263 VWEU

. Uitde rechtspraakvanhetHofvolgtdatalsgrondvoorongeldigheiddezelfdegrondenkunnen
worden ingeroepen als bij wettigheidscontrole volgens art. 263 VWEU. Zoals reeds werd
opgemerkt zijn er moeilijke ontvankelijkheidsuereisten bij een wettigheidscontrole van EU-
handelingen indien particulieren het beroep tôt nietigverklaring inleiden. Bovendien vermeldt
art. 267 VWEU geen termijn. Biedt de onrechtstreekse geldigheidscontrole volgens art. 267
96
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrhelnertrunken@live. fr)

VWEU een antwoord op deze voor particulieren moeilijke directe toegang tôt de Europese
rechter?
o Het arrest Textilwerke Deggendorf geeft duidelijk aan dat dit niet het geval kan zijn
wanneer een particulier die zonder twijfel tegen een bepaalde EU-handeling een
vordering volgens art. 263 VWEU had kunnen instellen (omdat hij "rechtstreeks en
individueel" erdoor geraakt was), de in art. 263 VWEU vermelde, fatale termijn van
twee maanden heeft laten verlopen. De vereisten van rechtszekerheid verzetten zich
ertegen, aldus het Hof, om in een dergelijk geval voor de nationale rechterlijke
instanties de geldigheid van een handeling opnieuw in het geding te brengen via de
prejudiciële procédure. In casu betrof het een besluit van de Commissie gericht tôt
Duitsland waarin de Commissie eiste dat de steun die aanTextilwerke Deggendorfwas
toegekend zou worden teruggevorderd. Dit Commissiebesluit had Textilwerke

Deggendorf niet betwist in een beroep tôt nietigverklaring volgens art. 263 VWEU.
Textilwerke Deggendorf de mogelijkheid bieden, na verloop van de twee maanden
beroepstermijn van art. 263 VWEU, voor de Duitse rechter de geldigheid van het
besluit te betwisten zou, nog steeds volgens het Hof, de betrokkene de mogelijkheid
geven "om aan het onherroepelijk karakter dat de beschikking na het verstrijken van
de beroepstermijn jegens hem heeft, te ontkomen".
7. 5. 5. 3 Gevolgen von ongeldigheid

. Vooreerst blijkt uit het arrest Raquette Frèresdat het Hofzich met betrekkingtôt bepaalde
gevolgen van ongeldigheidvan verordeningen laat inspireren door watt. a.v. de vernietiging
van verordeningen Is bepaald. Toch gaat deze assimilatie niet volledig op. Een uitspraak
betreffende de nietigheid volgens art. 263 VWEU leidt in beginsel tôt een nietigheid ex tunc
en erga omnes. Ongeldigheid volgens art. 267 VWEU heeft geen dergelijke vergaande
gevolgen. "Ongeldigheid" in de juridische betekenis van het woord in de context van art. 267
VWEU betekent dat de nationale rechter die de prejudiciële vraag heeft gesteld de betreffende
EU- handeling in casu niet meer kan toepassen. Metarrest International Chemical Corporation
creëertechter een soort quasi erga omnes effect van een ongeldigheidsverklaring. In dit arrest
verklaart het Hof het volgende (p. 122):
7. 6 Adviesbevoegdheidvan het Hofvan Justitie

. Het Hof van Justitie heeft de bevoegdheid gekregen om zich uit te spreken over de
verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord van de EUmet derde landenof internationale
organisaties. Deze bevoegdheid van het Hof is opgenomen in artikel 218, lid 11 VWEUdat
bepaalt dat een lidstaat, het Europees Parlement, de Raad of de Commissie advies kunnen
97
Thîs document is avaitable free of charge on
Verspreiden niettoegeslaan | Gedownloaddoordedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

inwinnen van het Hof over de verenigbaarheid van een voorgenomen overeenkomst met de
EU- Verdragen. Indien het Hof afwijzend adviseert, kan het voorgenomen akkoord niet in
werking treden, behoudens in geval van wijzlging van het akkoord of herziening van de
Verdragen. Deze procédure heeft aanleiding gegeven tôt een reeks adviezen waaronder een
niet onbelangrijk aantal negatiefwaren. Heel vaak bevatten deze adviezen zienswijzen van het
Hof met een belangrijke constitutioneel rechtelijke draagwijdte. Dit hoeft, op zichzelf, geen
verwonderingte wekkenomdatvaakomadviesvanhet Hofwordtgevraagdbij uiteenlopende
visies tussen EU-instellingen onderling oftussen EU- instellingen en lidstaten over de omvang
en draagwijdte van bepaalde externe bevoegdheden van de EU.
o De term "voorgenomen akkoord" kan slaan op de intentie om een akkoord te sluiten,

ook als er nog geen overeenstemming is over de tekst en zelfs indien
onderhandelingen nog moeten beginnen (bv. advies 2/94 i.v.m. toetreding tôt het
EVRM), tôt en met akkoorden die reeds zijn ondertekend zolang de Unie nog haar
Instemming niet heeft gegeven om door de overeenkomst internationaalrechtelijk
gebonden te zijn (bv. advies 1/94 i.v. m. toetreding tôt de WTO). Zodra de Unie haar
goedkeuringheeftgehechtaan een overeenkomst, verliest het Hofzijn bevoegdheid
onder art. 218, lid 11 VWEU en kan enkel nog de wettigheid worden getoetst van de
ctoor de Unie gesloten overeenkomst.
8 Hoofdstuk VIII; Verhouding nationaal recht - EU-recht:

voorrang en directe werking
. De verhouding tussen het nationaal en Unierecht wordt door twee rechtsfiguren
gekarakteriseerd: voonang en dwUrerte'-werklng. Met zijn twee begrippen die via de
rechtspraakvan het Hofvan Justitie zijn uitgegroeid tôt de belangrijkste kenmerken van dï
rechtsbescherming van de Unie. Tussen beide bestaat overigens een nauwverband zonderdat
het evenwel identieke begrippen zijn. De directe werking van sommige bepalingen van het
Unierechtgarandeertimmers de handhavingvan het voorrangsbeginselin gevalvan conflict
tussen hetrechtvande Unieen daarmeestrijdignationaalrecht.Directewerkingkanevenwel
ook aan de orde zijn zonder dat er een conflictueuze toestand bestaat tussen de nationale en
EU-regels.
98

. 1 Voorrangsbeginsel
. 1. 1 Grondslag
. Het voorrangsbeginsel houdt in dat bjj confliat tussen Unierecht en nationaal recht voorrang
moet worden gegeven aan het Unierecht. Er is geen sprake van een conflict wanneer de
nationale regel conform het recht van de Unie kan worden «itgatepl. Enkel in het geval een
"Unieconforme" interpretatie niet mogelijk is, geldt het voorrangsbeginsel.
* Met voorrangsbeginsel was niet expliciet neergelegd in de oorspronkelijke Verdragen, maar is

jyilsplUdffltled ontwikkeld. Door de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon (VEU en
VWEU) werd het voorrangsprincipe nu wel opgenomen in VBttaring-11. Deze verklaring
verwijst naarde rechtspraak van het Hof, in het bijzonder het wnt Costa-Eml Het feit dat
het voorrangsbeginsel niet werd opgenomen in de Verdragen zelf doet geen afbreuk aan de
juridische waarde van het beginsel. Op grand van de rechtspraakvan het Hofvan Justitie wordt
het beginsel erkend als fundamenteel beginsel van het recht van de Unie en heeft het recht
van de Unie ultzijn aardv.porrang.
. Het voorrangsprincipe werd reeds vroeg (1964) door het Hof van Justitie in de rechtspraak
geïntroduceerd. De grondslag werd reeds gelegd in de Van Gend &to«B zaak, namelijk door
vast te stellen dat "de Gemeenschap In het volkenrecht een nleuwe rechlsoid* vormt , en
uiteindelijk gevormd in het arrest Costa t. Enel. Met Hof argumenteerde daarin uitvoerig; zo
stelde het vooreerst dat de lidstaten door middel van het EEG-Verdrag een eigen rechtsorde
in het leven hadden geroepen.
. Met voorrangsbeginsel garandeert dus dat de EU-burger op

wordt beschermd door het EU-recht en bevordert derhalve de Europese integratie.
1. 1. 2 Voorwaarden van het voorrangsbeginsel

. Dit beginsel zal vooral aan de orde zijn bij een conflict tussen direct werkende bepalingen van
het Unierecht en strijdige nationale rechtsregels en waarbij en gelijktijdlge toepassing
onmogelijk is. Opdat het Uniewerking voorrang zou hebben is niet vereishda^de bepaling
cjjMcttJwerking heeft. De directe werking van sommige bepalingen van het Unierecht zorgt
voor de handhavingvan de voorrang maar is er geen voorwaarde voor. De enige voorwaarde
Is dat de bepaling voldoende duidelijk moet zijn om als toetssteen te kunnen dienen.
i. 1. 3 Reikwijdte van het voorrangbeginsel

. De voorrang van het recht van de Unie geldt niet alleen voor reeds bestaande nationale
rechtsregels, maar ook voor later aangenomen nationale bepalingen. In het arrest
Simmenthal beuestigt het Hof het volgende:
o "Dat daarenboven, krachtens het beginsel van de voorrang van het
gemeenschapsrecht, de verdragsbepalingen en de rechtstreeks toepasselijke
99
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@)ive. fr)

handelingen der instellingen, in hun verhouding tôt het nationale recht der Lidstaten
tôt gevolg hebben niet alleen dat zij door het enkele feit van hun inwerkingtreding
elke strijdige bepaling van de bestaande nationale wetgeving van rechtswege bulten
toepassing doen treden, maar ook - daar die bepalingen en handelingen onderdeel
van hogere rang vormen van de op het grondgebied van elk der Lld- Staat geldende
rechtsorde - dat zij in de weg staan aan de geldige totstandkoming van nieuwe
nationale wetgevende handelingen, voor zover die onverenigbaar met de
gemeenschapsregels zouden zijn; Dat immers de toekenning van enige rechtskracht
aan nationale wetgevende handelingen die op het terrein komen waarbinnen de
wetgevende bevoegdheid der gemeenschap geldt, of die anderszins met de
bepalingen van het gemeenschapsrecht onverenigbaarzijn, zou neerkomen op een
ontkenning in zoverre van de werkingskrachtvan door de Lidstaten bij het verdrag
onvoorwaardelijk en onherroepelijk aanvaarde verbintenissen, en aldus zou tornen
aan de grondslagen zelf der Gemeenschap".
. Bovendien is dezevoorrang niet beperkttôt nationale wetgeving, maargeldt dit beginsel in

principe ook ten aanzien van het nationaal grondwettelijk recht. In de zaak Internationale
Handelsgesellschaft oordeelde het Hof van Justltie dat de rechtsgeldigheid van toenmalige
EEG-wetgevingniet aande Duitsegrondwetkonwordengetoetst om de uniformetoepassing
van het Gemeenschapsrecht te garanderen. De absolute voorrang van het recht van de Unie
boven de nationale grondwet (en derhalve ook boven fundamentele grondrechten die deze
grondwetbevat) wordtechterin sommigelidstaten (;ie o.a. Solangel en SolangeII)en ook in
de rechtsleer nog fel bediscussieerd.
;. 1. 4 Gevolgen
. In de mate van het mogelijk moet gezorgd worden voor een uitlegging en toepassing van het
natlonaal recht conform de Unienorm. Waardit echter niet kan, zal de toepassing van het
voorrangsbeginsel ertoe leidde dat strijdige nationale rechtsregels van rechtswege buiten
toepassing worden gelaten. Met beginsel staat verder ook de totstandkoming van nieuwe
strijdige nationale bepalingen in de weg. Met is tevens mogelijk dat slecht een deel van de
nationalenormen buitentoepassingwordtgelaten. Ditis afhankelijkvandereikwijdtevande
Unienorm.
.
2 Directe werking
.
2. 1 Wat is directe werking?
. De toepassing van directe werking houdt meestal in dat particulieren zich op de EU-regels
beroepenvoordenationaleinstanties,inzonderheidde nationalerechter.Ditkangebeurenin
100
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload doordedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

geschillcn met de nationale overheid (verticale directe werking) dan wel met andere
particulieren (horizontale directe werking). Devraag naar directe werking komt dan ook vaak
overeen met de vraag naar de graad van inroepbaarheid van een EU-regel voor de nationale
rechter. Dit betekent evenwel niet dat materiële irrelevantie gelijk staat met het ontkennen
van directe werking.
o Bijvoorbeeld; het inroepen van regels betreffende vrij verkeer van goederen in een
geschil over vestigingsrecht en het afwijzen van het ingeroepen middel als irrelevant
staat niet gelijk met het ontkennen van de directe werking aan de regels van vrij
verkeer van goederen.
. Aangezien de vraag van directe werking zich vooral voordoet in situaties waarin particulieren
menen rechten te kunnen putten uit het EU-recht in een geschil met anderen (overheid of
particulier) wordt directe werking ook heel vaak omschreven als "het scheppen van
subjectieve rechten ten behoeve van particulieren". In zeer veel gevallen waar het EU-recht
voor de nationale rechter aan de orde komt, zal de particulier zijn subjectleve rechten precies
via de EU- regel proberen te beschermen. Hierbij zij opgemerkt dat er ook uan directe
werking" sprake kan zijn in procédures voor rechterlijke instanties waar vragen omtrent
subjectieve rechten niet dienen te rijzen (bv. procédure bij Raad van State).
. 2. 2 Vallen vragen over directe werking binnen de prejudiciële bevoegdheid van het Hof?
. Dit is beantwoord in de zaak Van Gend en Loos. Volgens het Hof zijn prejudiciële vragen,
vragen die de interpretatie van het EU-recht betreffen. Derhalve Is het Hof bevoegd vragen
over directe werking te beantwoorden in het kader van art 267 VWEU (prejudiciële vragen).
. 2. 3 Grondslag voor directe werking van Verdragsbepalingen

. In het arrest Van Gend en Loos wordt een belangrijke plaats ingenomen door het onderzoek
naar de directe werking van het toenmalige EEG-Verdrag als zodanlg. Dit komt erop neer dat
"de geest, stelsel en bewoordingen van het Verdrag" worden onderzocht. Hierbij valt vooral
op dat het EEG-Verdrag zeer verschilt van klassieke volkenrechtelijke verdragen en dan ook
een nieuwe rechtsorde creëert. Dit kan o. a. worden geïllustreerd door de specifieke
institutionele structuur van de voormalige EEG. Vooral is echter van belang dat door het
introduceren van een prejudiciële procédure in het EEG-Verdrag de verdragsauteurs en/an
lijken te zijn uitgegaan dat er EEG-regelen waren die voor de nationale rechter dienstlg konden
zijn. Met andere woorden, het bestaan zelfvan art. 267 VWEU lijkt een implidete bevestiging
te zijn van de mogelijke inroepbaarheid van EU(EEG)-regelen voor de nationale rechter. Met
Verdrag legt niet alleen verplichtingen op aan indlviduen van de lidstaten, maar kent hen ook
rechten toe. waarvan het de taak is van de nationale rechter deze te beschermen. Op grand
101

van deze overwegingen is beslist dat het voormalige EEG- Verdrag zich leende tôt directe
werking.
. Met andere woorden net als het voorrangsprincipe, garandeert het principe van directe
werking de effectiviteit en uniforme toepassing van het EU-recht in de lidstaten.
.
2. 4 Voorwaarden voor directe werking van Verdragsbepalingen in Arrest Van Gend en
Loos
. In het arrest Van Gend en Loos komen ook de "uoorwaarden"voor de directe werking van
verdragsbepalingen aan bod. In casu ging het om art. 12 EEG-verdrag (art. 25 VEG) [thans art.
30 VWEU] waarvan het Hof vond dat het ging om een verbodsbepaling die duidelijk en
onvoorwaardelijk was, van geen voorbehoud afhankelijk gesteld en geen nadere uitvoering
behoefde om te worden toegepast. Tenslotte beschikte ook de nationale rechter niet over
discretlonaireruimtebijdetoepassingvandeverbodsbepaling.Metresultaatvandezeanalyse
wasdat het Hofdedirectewerkingvanart. 12 (art. 25 VEG)[thansart. 30VWEU]bevestigde.
Deze voorwaarden gelden sindsdien op algemene wijze voor de Verdragsbepalingen en
afgeleid Unierecht.
2. 5 Ontwikkeling van de directe werking van de Verdragsbepalingen in de rechtspraak van

het Hof na het arrest van Gend en Loos
. Er mag immers niet uit het oog verloren worden dat in heel veel arresten problemen van
directe werking niet in termen van directe werking worden uitgedrukt. Een
schoolvoorbeeld" van dit laatste is de problematiek van het discriminerendeschoolgeld of
inschrijvingsgeld dat EU- onderdanen moesten betalen bij inschrijving aan een Belgische
onderwijsinstelling (of onderwijsinstelling van een andere lidstaat) en dat geleid heeft tôt een
tiental arresten van het Hofvan Justitie, die allen in wezen betrekking hebben op de mogelijke
inroepbaarheldvan EU-regelsen EU-principes,maardieniet in termen van "directewerking"
werden geformuleerd. Zie hierover als voorbeeld arrest Gravier waarin het Hof, zonder de
uitdrukking "directe werking" te hanteren tôt het besluit kwam dat Mej. Gravier zich op art. 7
EEG-Verdrag [thans art. 18 VWEU] (het non-discriminatiebeginsel) kan beroepen voor de
nationale rechter om de discriminerende regeling betreffende inschrijvingsgelden of
schoolgelden te betwisten.
. Sinds het arrest Van Gend en Loos heeft het Hof de "criteria" voor directe werking ruim
geïnterpreteerd. In het arrest Lùtticke erkende het Hof reeds dat ook een verplichting om iets
te doen tegen een bepaalde datum kon omslaan in een verplichting om zich te onthouden,
waardoordeverplichting, aldus het Hof, "juridischperfect" wasgewordenen directewerking
kan hebben.
102

. Gradueel heeft de rechtspraak zich verder ontwikkeld naar een principiële directe werklng
van de meeste materiële bepalingen van het Verdrag. Aldus bleken de belangrijkste regels
j. v. m. vrij verkeer van goederen, personen en diensten, de mededingingsregels, de non-
discriminatieregels op vlak van belastingen, enz. aan de eisen van directe werking te voldoen.
Als illustratie zie de arresten Reyners en Defrenne. Desondanks blijven er toch enkele
uitzonderingen bestaan. De voornaamste betreft de regeling inzake steunmaatregelen In art.
107 VWEU. Twee redenen kunnen hjervoor worden vermeld. Vooreerst is er de
sociaaleconomische dimensie van de regels betreffende steunmaatregelen die nopen tôt "het
in aanmerking nemen en afwegen van ingewikkelde economische feiten en omstandigheden,

die aan snelle verandering onderhevig kunnen zijn". Daarnaast beschikt de Commissie over
specifieke controlebevoegdheden en zijn er in art. 108VWEU-procedures voorzien waarin het
toezicht op nationale steunmaatregelen wordt uitwerkt. (Toch is het ontbreken van directe
werkingvan de voorschriften inzake steunmaatregelen niet absoluut. Het niet aanmelden van
nieuwe steunmaatregelen, of het uitvoeren van het voornemen van steunmaatregelen toe te
kennen vooraleer de Commissie hierover uitspraak heeft kunnen doen en zonder de door het
Hof gestelde termijn van twee maanden te respecteren geeft aanleiding tôt het mogelijk
inroepen van het verbodsprincipe voor de nationale rechter.
. Van bij het begin bestond er vrij veel duidelijkheid omtrent de verticale directe werking van
Verdragsbepalingen. Dit was echter niet het geval voor wat betreft de horizontale directe
werking. In het arrest Walraveen Kochwerd de openinggemaaktvoor een horizontale directe
werking van verdragsbepalingen. In deze zaak stonden een collectieve regeling van arbeid in
loondienst en dienstverrichtingen ter discussie, met name regels van de UCI, in een geschil
tussen twee particulieren. Met Hof kende een horizontale directe werking toe aan het non-
discriminatiebeginsel van de toenmalige artikelen 7, 48 en 53 EEG-verdrag (thans de artikelen
18 VWEU, 45 VWEU, ingetrokken). Volgens het Hof gold het discriminatieverbod niet enkel
voor beperkingen voortvloeiend ult overheidsoptreden, maar het strekt zich ook uit tôt
bepalingen van andere aard, strekkende tôt collectieve regeling van arbeid in loondienst en
dienstverrichtingen. Hiermee was meteen ook impliciet de horizontale directe werking
bevestigd. De ratio legis is dat, indien particulière regelingen zouden worden uitgesloten, dit
zou leiden tôt aanzienlijke ongelijkheden in de toepassing van de verdragsvrijheden.
. 2. 6 Directe werking van afgeleid EU-recht

. 2. 6. 1 Verordeningen
. In tal van arresten heeft het Hof van Justitie de directe werkingvan verordeningen bevestigd.
Met Hof deçà dit door deze eigenschap af te leiden uit de definitie zelf van de verordening in
art. 288 VWEU. Verordeningen kunnen dan ook wegens hun aard zelf directe werking hebben.
103

De voorwaarde dat de ingeroepen bepaling duidelijk en onvoorwaardelijk moet zijn blijft
natuurlijk gelden. Wanneer hun inhoud zich daartoe leent kunnen verordeningen zowel
inroepbaar zijn in geschillen tussen particulier en overheid (verticaal) als in geschitlen tussen
particulieren onderling (horizontaal) (Zie hjerover arrest Faccini-Dori).
.
2. 6. 2 Richtlijn
. Verticale directe werking
o Veel moeilijker llgt de vraag over directe werking van richtlijnen. Hierover bestaat een
zeer uitgebreide rechtspraak van het Hof die een aanvang neemt met de arresten
Grad en Sace. Met deze arresten werd een bres geslagen in de toen heersende
redenerlng dat richtlijnen, gezien hun definitle, geen directe werkingkonden hebben.
Geleidelijk zou de weg naar de mogelijke verticale directe werking van richtlijnen
worden vrijgemaakt en een belangrljke etappe hierin is het arrest Ratti. Hlerin
herhaalt het Hof zijn redenering uit vroegere rechtspraak:
. Verwerping van de a contrario redenering gebaseerd op de tekst van de
definitie van verordeningen;
. De dwingende werking en nuttig effect van richtlijnen;
. De verplichting in de richtlijn moet onvoorwaardelijk en nauwkeurig zijn.
o Deze rechtspraak houdt in dat heel veel richtlijnen in aanmerking komen voor
verticale directe werking op voorwaarde echter dat de uitvoeringstermijn die in de
richtlijn is opgenomen verstreken is: "zolang die termijn niet is verstreken, blijven de
Lidstaten ter zake vrij" en is er derhalve geen plaats voor directe werking. Wel is het
zo dat de Lldstaten dienen zich gedurende de omzettingstermijn van een richtlijn te
onthouden van maatregelen die de verwezenlijking van het door de richtlijn
voorgeschreven resultaat ernstig in gevaar zouden brengen. Opdat een richtlijn
verticale directe werking kan hebben moet dus de omzettingstermijn verstreken zijn
en is er sprake van een slechte of een afwezigheid van omzetting van de betrokken
richtlijn. Uiteraard blijven ook de andere voorwaarden, onvoorwaardelijkheid en
duidelijkheid, gelden.
o Ook uit andere rechtspraak komen nog belangrijke aspecten i.v. m. de directe werking
aan bod. Het arrest Kolpinghuis betreft vooral de vraag of de overheid zich op een
richtlijn kan beroepen tegen een particulieren of de nationale rechter de richtlijn bij
de uitlegging van de nationale wet dient te betrekken. Dit deze rechtspraak volgt dat
een omgekeerde verticale directe werking niet kan. De overheid kan zich niet
beroepen op een richtlijn die ze zelf niet heeft omgezet. Dit om te voorkomen dat een
staat voordeel zou kunnen halen uit de miskenning van het Unierecht. Met arrest
104
Verspreiden niet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

Costanzo moet worden gelezen in het licht van de vraag of een lokale overheid
verplicht is een richtlijn toe te passen wanneer de uitvoeringstermijn verstreken is en
de bevoegde wetgevende instanties geen uitvoering aan de richtlijn hebben gegeven.
Uit de beslissing van het Hof volgt dat de lokale ouerheden de richtlijn, waarvan de
omzettingstermijn verstreken is, moeten toepassen, ook als ze niet is omgezet.
Principlële afwezigheid van horizontale directe werking voor richtlijnen

o De principiële verwerping van horizontale directe werkingvoor richtlijnen vloeit voort
uit het feit dat richtlijnen in de regel geen verplichtingen opleggen aan particulieren,
maar enkel aan lidstaten. De problematiek komt voor de eerste keer expllciet aan de
orde in het arrest Marshall
o Devraag naar horizontale inroepbaarheid van richtlijnen is verre van een academische
vraag. Veel richtlijnen hebben betrekking op domeinen als milieubescherming,
consumentenbescherming, enz. die bij een breed publiek gevoelig liggen. Kan bij
stilzitten van de lidstaat, na verloop van de uitvoeringstermijn, de richtlijn door
particulieren worden ingeroepen tegen andere particulieren die de richtlijn naast zich
neerleggen?
. Arrest Marshall; "Er zij aan herinnerd, dat volgens vaste rechtspraak van het
Hof in allé gevallen waarin de bepalingen van een richtlijn inhoudelijk gezien
onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig zijn, particulieren gerechtigd zijn
om hierop een beroep te doen tegenover de staat, wanneer deze hetzij
verzuimt de richtlijn binnen de gestelde termijnen in het nationale recht ten
uitvoer te leggen, hetzij dit op onjuiste wijze doet.
o Deze rechtspraak is gegrond op de overweging, dat het onverenigbaar zou zijn met de
dwingende werking die in artikel 189 EEG-Verdrag (art. 288 VWEU) aan de richtlijn
wordt toegekend, om prlncipieel uit te sluiten dat de daarbij opgelegde verplichting
door betrokken personen kan worden ingeroepen. Hieraan heeft het Hof de
gevolgtrekking verbonden, dat een Lidstaat die de door de richtlijn voorgeschreven
uitvoeringsmaatregelen niet tijdig heeft getroffen, het feit dat hij zijn uit de richtlijn
voortvloeiende verplichtingen niet is nagekomen, niet aan particulieren kan
tegenwerpen.
o Wat het argument betreft dat een richtlijn niet tegenover particulieren kan worden
ingeroepen, moet erop worden gewezen, dat volgens artikel 189 EEG-Verdrag (art.
288 VWEU) het dwingende karakter van een richtlijn - waarop de mogelijkheid om er
voor de nationale rechter beroep op te doen, is gebaseerd - slechts bestaat ten
aanzien van "elke Lidstaat, waarvoor zij bestemd is".
105
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

o Hieruit volgt, dat een richtlijn uit zichzelf geen verplichtingen aan particulieren kan
opleggen en dat een bepaling van een richtlijn als zodanig niet tegenover een
particulier kan worden ingeroepen.
o Met arrest Marleasing lijkt echter een belangrijke nuancering aan het arrest Marshall
toe te voegen. In Marleasing overweegt het Hof dat de nationale rechter "zoveel
mogelijk" het nationale recht moet uitleggen "in het licht van de bewoordingen en
doel van de richtlijn".
. In casu heeft die redenering verregaande gevolgen want dit betekent, volgens
het Hof, dat de vereiste om de Spaanse wet overeenkomstig de richtlijn uit te
leggen, belet dat de nationale bepalingen betreffende de naamloze
vennootschap zodanig worden uitgelegd dat de nietigheid van een N. V. op

andere gronden dan de in de richtlijn limitatief opgesomde gronden zou
kunnen worden uitgesproken. Kortom, het resultaat van deze redenering in
de zaak Marleasing is dat Marleasing zich niet meer op de Spaanse regeling
kan beroepen omdat deze in strijd is met de richtlijn (waarop de tegenpartij
zich had beroepen). De richtlijnconforme înterpretatie vereist wel dat er
effectiefeen nationaal aanknopingspunt is, waarin bovendien ruimte is voor
verscheidene interpretaties zonder dat dit zou leiden tôt een contra legem
uitlegging. Men kan zich niet van de indruk ontdoen dat het Hof met het arrest
Marieasingde weg naarde horizontale directe werkjng heeft ingeslagen. Door

eminente advocaten-generaal werd dan ook gepleit om hierover een duidelijk
en ondubbelzinnig standpunt in te nemen. De zaak Faccini Dori kon hiertoe
de aanleiding bieden. Het Hof heeft echter niet allé consequenties durven
trekken uit het arrest Marleasing en heeft uiteindelijk een stap teruggezet. De
kern van het betoog van het Hof komt er uiteindelijk op neer dat het
erkennen van een horizontale directe werking van richtlijnen de
bevoegdheidsverdeling, zoals die in het Verdrag is neergelegd, doorkruist.
De Unie heeft enkel de bevoegdheid om met onmlddellijke ingang

particulieren verpllchtingen op te leggen daar waar zij de bevoegdheid heeft
om verordeningen vast te stellen. Indien een particulier schade ondervindt
wegens het niet of verkeerd ultvoeren van een richtlijn door een lidstaat,
kan hij alleen tegen de in gebreke blijuende lidstaat optreden via een
aansprakelijkheidsvordering voor de nationale rechter.
o Een tweede nuancering op de principjële afwezigheid van horizontale directe

werklng van richtlijnen, is de ruime interpretatie van het begrip overheid. Opdat er in
106

deze gevallen sprake zou kunnen zijn van directe werking gelden wel volgende
voorwaarden: het moet gaan om een entiteit die belast is met de uitvoering van een
taak van openbaar belang, aan die entiteit moet een bijzondere bevoegdheid zijn
toegekend door de overheid die verdergaat dan deze die voortvloeit uit de regels die
in betrekkingen tussen particulieren gelden en er wordt toezicht uitgeoefend door de
overheid. In de zaak Marshall betrof het een openbaar ziekenhuis en in de zaak Foster
betrof het een genationaliseerde onderneming.

o Tôtslot kan nog een bedenkingm.b.t. algemene rechtsbeginselengemaaktworden.
De zaak Mangold betrof het als algemeen rechtsbeginsel erkende verbod van
discriminatieopgrandvan leeftijd (art. 19VWEU),datverderwerdgeconcretiseerdin
Richtlijn 2000/78208. In het arrest stelde het Hof dat de nationale rechter verplicht
was elke eventuele strijdige bepaling buiten toepassing te laten, ook al was de
omzettingstermijnvan deze richtlijn nog niet verstreken. Ditom devoile werkingvan
de algemenerechtsbeginselente verzekeren. Deinroepbaarheidvandezealgemene
beginselen in contractuele verhoudingen tussen particulieren js bevestlgd in de
Kùcukdeveci zaak. Daarin werd opnieuw door het Hof de mogelijkheid erkend om het
beginsel van non-discriminatie op grond van leeftijd, een algemeen rechtsbeginsel dat
tevens verankerd is in art. 21, lid l Handvest, rechtstreeks toe te passen in een geschil
tussen particulieren.
o Opgepast! Deze rechtspraak wijzigt dus devaste rechtspraak, dat er geen sprakeIs van
horizontale directe werking voor bepalingen uit richtlijnen, niet. De mogelijkheid tôt
horizontale directe werking is immers niet gesteund op de richtlijn die het algemeen
rechtsbeginsel verder concretlseert, maar op de algemene rechtsbeglnselen zelf als
primaire rechtsbron. De in een richtlijn geconcretlseerde primair-rechtelijke
basisprincipes kunnen derhalve zowel ten aanzien van de overheid als tussen
particulieren onderling worden ingeroepen.
o De erkenning van grondrechten als "algemene beginselen van het Unlerecht heeft
dus belangrijke gevolgen voor de doorwerking van deze principes in de nationale
rechtsorde van de lidstaten.
.
2. 6. 3 Besluiten
. Besluiten hebben slechts onder bepaalde voorwaarden directe werking. Er kan slechts sprake
zijnvan een directe werkingals de termijn verstreken is binnendewelkede lidstaten aan het
besluit moesten voldoen. Vervolgens moet ook per specifieke geval nagegaan worden of de
aard, het opzet en de bewoording van het besluit zlch lenen tôt directe werking en uiteraard
moeten ook de traditionele voorwaarden van duidelijkheid en onvoorwaardelijkheid voldaan
107
Thisdocumentis availablefree of chargeon QIULÛUU^
zijn. Wanneer een besluit enkele gericht is tôt een lidstaat, is dit enkel voor hen verbindend
en kan dit niet ingeroepen worden door een particulier tegen een particulier. Een besluit kan
evenwel ook gericht zijn tôt een particulier in die gevallen, mits voldaan is aan de
voorwaarden, is een horizontale directe werkjng niet ondenkbaar. Besluiten van algemene
strekking lijken opeenverordening, hoewelzezichdoorhunspecifieketoepassingsgebieden
inhoudt vermoedelijk zelfden tôt directe werking zullen lenen.
8. 2. 6. 4 Niet bindende-rechtshondelingen
. Aanbevelingenen adviezenzijnhandelingendie niet-verbindendzijn en kunnengeenrechten
in het leven roepen waarop particulieren zich kunnen beroepen212. Hetzelfde geldt voor
conclusies, resoluties, bekendmakingen en richtsnoeren.
8. 2. 6. 5 Directe werking von internationale akkoorden die de Unie binden
. Het Hof van Justitie kan in verschitlende hypothesen te maken hebben met de mogelijke
directe werking van internationale overeenkomsten die de Unie binden: het is mogelijk dat de
geldigheid van een EU-rechtshandeling wordt betwist wegens strijdigheid met een
internationale verplichting van de Unie. Met is ook mogelijk, en dit is veruit de meest
voorkomende hypothèse, dat een internationale verbintenis van de Unie door particulieren
wordt ingeroepen in geschillen met de nationale overheid of met andere particulieren.
8. 2. 6.5. 1 Geldigheidscontrolevan EU-handelingenin het licht van internationale
verplichtingen van de Unie
8. 2. 6. 5. 1. 1 Relatie tussen EU-rechten GATT/WTOverplichtingen; '
o Met vertrekpunt is hier het arrest Internationaal Fruit Company waarin voor een
Nederlandse rechter de geldigheid van een verordening werd betwist wegens
strljdigheid met een GATT- voorschrlft. In dit arrest bevestigt het Hof vooreerst zijn
bevoegdheid om op een dergelijke vraag in te gaan. Aangezien, aldus het Hof, zijn
bevoegdheid aan generlei beperkingen is onderworpen ten aanzienvan de gronden
waarop de geldigheid van EU-handelingen kan worden aangevochten, kan evenzeer
de geldigheid worden aangetast ten gevolge van strijdigheid met een regel van
internationaal recht. Met Hofvolgt in dit arrest een trapsgewijze analyse die kennelijk
sterk door het Van Gend en Loos-arrest isgeïnspireerd en die erop neerkwam dat, als
voorwaardevoor inroepbaarheidvan de GATT-voorschriften in de hoger beschreven
procédure, vereist is l) dat de GATTde Unie (Gemeenschap) moest binden 2) en dat
bovendiendeingeroepenregeldirectewerkingdlendete bezitten. Naditeerstepunt
positief te hebben beantwoord besloot het Hof, op basis van een onderzoek van de
geest, opzet en bewoordingen van de GATT, dat de betrokken overeenkomst als
zodanigniet geëigendwasom voor de rechtzoekenden het recht mee te brengen zich

daarop te beroepen. Als voornaamste argumenten tegen de directe werking van de
108
Verspreiden niet toegestaan | Gedownioaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live. fr)

GATT wees het Hof op de "grote soepelheid van haar bepalingen, met name die
betreffende de uitzonderingsmogelijkheden, de maatregelen die In het geval van
bijzondere moeilijkheden kunnen worden genomen, en de regeling van geschillen
tussen de verdragsluitende partijen". Het Hof heeft zich nlet meer uitgesproken over
de strekking van het specifieke GATT-voorschrift waar het uiteindelijk om te doen was,
Dit is logisch omdat, wanneer de analyse van de GATT, als geheel genomen, tôt het
resultaat leidt dat er van directe werking geen sprake kan zijn, uiteraard het specifiek
ingeroepen voorschrift van deze overeenkomst niet meer op zijn directe werking client
te worden onderzocht. De opname van de GATT In de WTO-structuur heeft niet geleid
tôt een herziening van de International Fruit Company-rechtspraak en dit op grond
van volgende overwegingen.
o Zaak C-149, Portugal t. Raad; Portugal betwist hier de geldigheid van een besluit van
de raad wegens schending van verplichtingen onder het WTO-akkoord. De rechtsvraag
die we hier stellen is of de redeningen van het International Fruit Company arrest nog
steeds geldt na de inwerkingtreding van het akkoord betreffende de WTO? Het HvJ
stelde dat oplossingen van geschillen nog steeds voornamelijk gebeuren via
onderhandelen en dat het ontbreken van wederkerigheid m. b.t. rechtstreekse
werking heeft implicaties voor onderhandelingen het gevolg hiervan is dat de

geldigheld niet kan worden getoetst aan het WTO-recht.
o Met Hof heeft deze principes bevestigd in het arrest Van Parys. In deze zaak werd door
de onderneming Van Parys betoogd dat indien de hoogste WTO-geschillenbeslechting
instantie had geoordeeld dat een toenmalige EG-regeling (in casu betreffende de
invoer van bananen) in strijd was met bepaalde regels van de WTO de bestaande
rechtspraak van het Hof over niet directe werkjng van WTO-bepalingen opzij moest
worden gezet, dus de vraag luidt of NV Van Parys zich rechstreeks kan beroepen op de
uitspraak van het WTO-geschillenbeslechting orgaan? In zijn antwoord weigert het
Hof echter zijn vroeger standpunt over de niet-directe werking te herzlen. Een andere
mening zou de manoeuvreerruimte van de wetgevende en uitvoerende organen van
de Unie wegnemen om via onderhandelingen vooralsnog tôt een oplosslng te komen.
o Geheel in de lijn van de voorgaande rechtspraak heeft het Hof in de FIAMM zaak
geweigerd de niet-contractuele aansprakelijkheid van de Unie vast te stellen wegens
schending van WTO-regels. In casu betrof het een weigering tôt schadevergoeding aan
twee bedrijven die geleden hadden onder Amerikaanse represaillemaatregelen,
genomen in het kader van de WTO- geschillenbeslechting. Uit de opeenvolgende
109
Thisdocumentisavailablefreeofchargeon ^lULÔCU-COffl
Verspreiden niet toegestaan | Cedownload door dedeejean (imrheinertrunken@live. fr)
rechtspraak volgt dat handelingen van de Unie noch aan de GATT/WTO, noch aan
de besluiten van het geschillenbeslechtlngsmechanisme kunnen worden getoetst.
o Erzijn echter twee belangrijke nuanceringen op dezerechtspraak. In de eerste plaats,
indien er sprake is van een EU-handelingwaarin een directe verwljzing is opgenomen
naar de GATT/WTO. Een toetsing is eveneens mogelijk indien in de EU-handeling
expliciet een verblntenis wordt opgenomen en de handeling van de Unie derhalve
uitvoering geeft aan de in het kader van de GATT/WTO aangegane verbintenissen.
o De behandeling en méthode toegepast voor de WTO, waarbij het Hof de focus heeft
getegd op de structuur en het doel van het gehele akkoord werd in de zaak Intertanko
ook toegepast op het Zeerechtenverdrag (UNCLOS). Ook aan de bepalingen van dit
akkoord werd geen directe werking toegekend omdat het verdrag essentieel tôt doel
heeft het internationaal scheepsverkeer te regelen en geen rechten creëert voor
particulieren
.
2. 6. 5. 1. 2 Overeenstemmingen door de Unie gesloten als middel op zich tegen de
toepassingen van nationale voorschriften te verzetten
o Er is een steeds groeiende stroom van arresten van het Hof die geveld zijn n. a. v.
prejudiciële vragen betreffende akkoorden die de Unie heeft gesloten en die
particulieren inroepen tegen nationale autoriteiten of andere particulieren die zich op
nationale praktijken of voorschriften beroepen. Er zij nu reeds gesteld dat uit deze
overvloedige rechtspraak volgende leidraad kan worden afgeleid en die ook door het
Hofzelfmet zoveel woorden in veel arresten isterug te vinden: "Een bepalingvan een
door de gemeenschap met derde staten gesloten overeenkomst moet worden geacht
rechtstreeks toepassellfk te zijn, wanneer zij, gelet op haar bewoordlngen en op het
doel en de aard van de overeenkomt, een duidelijke en nouwkeurig omschreven
verplichting behelst, voor welker uitvoering en werking geenverdere handeling vereist
is . Dit komt neer op een dubbel onderzoek: niet alleen moet de Ingeroepen regel op
haar directe werking worden onderzocht maar ook het akkoord zelf moet worden
onderzocht, in die zin dat het zich niet tegen directe werking mag verzetten (zou
kunnen blijken uit geest, strekking en bewoordingen van het akkoord, van Gend en
loos criteria).
o Metvertrekpunt in de redenering van het Hofisdezevan het arrest Haegeman (1974).

In dit arrest stelt het Hof overeenkomsten gesloten door de Unie op gelijke hoogte
met EU- rechtshandelingen, met als gevolg dat het Hof bevoegd is deze akkoorden te
interpreteren krachtens art. 267 VWEU. Dit betekent niet alleen dat het Hof
110

materieelrechtelijke bepalingen van deze akkoorden kan interpreteren, maar dat het
Hof ook de directe werking van deze akkoorden kan nagaan.
o Met het arrest Bresciani zou het Hof van Justitie voor de eerste keer uitvoerig en
expliciet ingaan op het vraagstuk van de directe werking van akkoorden tussen de
Unie en derde Staten. In dit geschil was de vraag aan de orde in hoeverre de door de
Italiaanse overheden ingestelde forfaitaire compensatie voor de kosten van de
verplichte sanitaire keuringenvan dierlijke producten afkomstiguit Sénégal,in strijd
was met bepaalde voorschriften van de Yaoundé-overeenkomsten van 1963 en 1969.
De verwijzende Italiaanse rechter verzocht het Hof op de vraag te antwoorden of
artikel 2 van beide Associatieovereenkomsten rechtstreekse werking bezat.
o Trouw aan zijn klassieke visie onderzocht het Hofeerst geest, opzet en bewoordingen
van de betreffende overeenkomst. Het Hof besteedde veel aandacht aan de
ongelijkheid van verplichtingen tussen de verdragspartners van de overeenkomst. Uit

deze ongelijkheid bleek dat de Unie zich tôt meer verregaande verplichtingen had
verbonden dan de geassocieerde Staten en deze ongelijkheid vloeide voort uit de
spéciale aard van de overeenkomst, in het bijzonder de bevordering van de
ontwikkeling van de geassodeerde Staten. Deze ongelijkheid, aldus het Hof, kan dan
ook niet beletten dat de Gemeenschap aan sommige bepalingen rechtstreekse
werking toekent. Na de geest van de Yaoundé-overeenkomsten te hebben

gepreciseerd, besloot het Hof dat artikel 2 van deze Overeenkomsten uitdrukkelijk
naar artikel 13 van het EEG-Verdrag (opgeheven) verwees en dat aan deze verplichting
dan ook directe werking diende te worden toegekend.
o Vooral op het terrein van het personenverkeer is er een zeer uitgebreide rechtspraak
betreffende de inroepbaarheid van akkoorden gesloten met derde Staten. Een groot
gedeelte van die rechtspraak heeft betrekking op de gevolgen van het
associatieakkoord EU-Turkije van 1963.
* Met associatieakkoord (Akkoord van Ankara) met Turkije

o Expliciete en directe verwijzlngen naar personenverkeer komen in akkoorden met
derde staten maar zelden voor. De oudste regeling is deze uit het assoclatleakkoord
met Griekenland (1961) die men ook terugvindt in het assodatieakkoord (1963)en
Addictioneel protocol (1970) met Turkije. Uit het associatieakkoord kunnen we stellen
dat partijen akkoord gaan 'zich te laten leiden' door bepalingen uit het EEG-verdrag
om geleidelijk het vrij verkeer van werknemers tôt stand te brengen. Met aanvullende
protocol Tussen de Unie en Turkije bepaalt dat het vrij verkeer van werknemers tussen
de Unie en Turkije geleidelijk wordt verwezenlijkt.
111

o Besluiten van de associatieraad die het vrij verkeer van werknemers tussen de Unie
en Turkije als zodanig dienden te verwezenlijken werden echter tôt op heden niet
genomen. Wel heeft de associatieraad een aantal belangrijke besluiten genomen ten
aanzien van de Turkse werknemers die reeds tôt de légale arbeidsmarkt in een lidstaat
van de Unie behoren. Deze besluiten die hoofdzakelijk betrekking hebben op sociale
zekerheid beogen vooral iedere vorm van discriminerende behandelingvan Turkse
werknemers die legaal arbeid verrichten in een lidstaat te elimineren.
Nationaliteitsdiscriminatie op vlak van bcloning en andere arbeidsvoorwaarden ten
aanzien van Turkse werknemers die legaal tewerkgesteld zijn in een lidstaat van de
Unie zijn verboden krachtens art. 37 van het protocol.
o De overeenkomst-sluitende partijen komen voorts overeen zich te laten leiden door
de verdragsbepalingen inzake vestiging en dienstverrichting ten einde onderling de

beperkingenvan devrijheidvanvestigingen vrij verrichtenvan dienstenopte heffen.
Artikel 4l van het Additioneel Protocol bepaalt bovendien dat de verdragspartijen
onderling geen nieuwe beperkingen invoeren met betrekking tôt de vrijheid van
vestiging en het vrij verrichten van diensten (standstill).
o Een belangrijke vraag die hierbij kan worden gesteld is of de betrokken bepalingen
van het Akkoord directe werking hebben, d. w. z. voor de nationale rechter kunnen
worden ingeroepen. Dit punt was met zoveel woorden voor het eerst aan de orde in
dezaakDemirel. VoorhetHofvanJustitiereesdevraagofeenTurkseonderdaan zich
direct op de clausule inzake vrij verkeer van werknemers uit het Akkoord en het
Additioneel Protocol kon beroepen in een geschil met de Duitse autoriteiten. Na eerst
zijn prejudiciële bevoegdheld te hebben bevestigd stelt hct Hofvan Justitie dat een
bepalingvaneendoorde UniemetderdeStatengeslotenovereenkomstgeachtwordt
rechtstreeks te werken "wanneer zij, gelet op haar bewoordingen en op het doel en
aardvan deovereenkomsten, eenduidelijkeen nauwkeurigeomschrevenverplichting
behelst, voor welke uitvoering en werking geen verdere behandeling vereist is".
Aangezien evenwel de Associatieraad ter zake niet de nodige uitvoeringsbesluiten had
genomen en de betreffende verdragsbepalingen "in wezen een programmatisch
karakter hebben" en derhalve "niet voldoende nauwkeurig en onvoorwaardelijk zijn
om het vrije verkeer van werknemers rechtstreeks te kunnen regelen", kon Mevrouw
Demirel zich niet op artikel 12 van het Associatieakkoord en artikel 36 van het
Aanvullend Protocol beroepen. Hierbij past nog een bedenking. Het Hof weigerde
weliswaardirectewerkingtoete kennen aande verdragsclausulesinzakevrij verkeer
vanwerknemers,maarditgeschieddezonderdathetAssociatieakkoordEU-Turkijeals
112
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr}

zodanigop zijn directewerkingwerd onderzocht.Zo zijn er immers bepalingenin het
Aanvullend Protocol die, op zichzelf, lijken geëigendte zijn cm direct te werken. Dit is
met name het geval met de reeds geciteerde "standstill" bepaling van artikel 4l van
het Aanvullend Protocol inzake vestiging en vrij verrichten van diensten, waarvan het
Hof later. in het arrest Savas, Inderdaad de directe werking bevestigde. De
Nederlandse Centrale Raad van Beroep besliste op 16 augustus 2011 dat Turkse
burgersin Nederlandnietverplicht zijn een inburgeringstrajectte volgen omdatdeze

inburgeringsplichtstrijdig zou zijn met deze"standstill" bepalingen de uitleg hieraan
gegeven door het Hof van Justitie.
o Erwerdreedsgewezenop hetfeitdatdoorbesluitenvandeAssociatieraaddepositie
van de Turkse werknemers vooral op het terrein van sociale zekerheid verder werd
uitgewerkt en verfijnd. In het geschilSevincet. Staatssecretarisvan Justitie rees de

vraag of particulieren voor een Nederlandse rechterlijke instantie besluiten van een
associatieraad konden inroepen. In dit geschil ging het onder meer om de vraag of de
weigeringvan de Staatssecretarisvan Justitie om Sevince vergunning van verblijf in
Nederland te verlenen, kon worden aangevochten op grand van verschillende
besluiten van de Associatieraad EU-Turkije. Uit het arrest Sevince blijkt dat bepalingen
van besluiten van de Associatieraad directe werkjng kunnen hebben op voorwaarde
dat ze duidelijke en onvoorwaardelijke verplichtingen bevatten. In deze zaak

oordeelde het Hof van Justitie dat ingevolge besluiten van de Associatieraad EU-
Turkije san iedere Turkse werknemer die een aantaljaren légalearbeid in een lidstaat
heeft verricht, het recht wordt toegekend op vrije toegangtôt arbeid in loondienst uan
zijn keuze. Met gevolg van deze uitspraak wasdatdeTurkse werknemer zichvoor de
Nederlandse rechter op deze besluiten kon beroepen en dit tegen detoepassing van
wettelijkevoorschriftendie met dezebesluiten Instrijd waren.Metbelangvandeze
uitspraak reikt derhalve veel verder dan wat ulteindelijk in de zaak Sevince werd
beslist.Algemeen kan uit dit arrestwordenafgeleiddat besluitenvangezamenlijke
instellingen, die door een akkoord in het leven worden geroepen - zoals
associatieraad - rechtstreekse werking kunnen hebben voor zover deze besluiten
voldoende duidelijk en precies zijn. Met feit dat de betreffende besluiten niet werden
gepubliceerd is geen beletsel om deze tegenover een overheidsinstantie in te roepen
(dit zou wel een probleem kunnen zijn indien het om een geschil tussen particulieren
zou gaan).
o In de zaak Kaiim Kus werd het Hof van Justitle nogmaals verzocht zich op basis van
het Besluit 1/80 van de Associatieraad EU-Turkije uit te spreken over het concept
113
This document is available free ofcharge on ^lUUUUU.t
'légale arbeid" en "recht op verblijf". Kazim Kus was gehuwd met een vrouw van
Duitse nationaliteit. Via het huwelijk beschikte de heer Kus over een
arbeidsvergunningin Duitslandenverrichtteerarbeid.doorscheiding verloordeheer
Kus volgens de Duitse autoriteiten zijn recht van verblijf in Duitsland. Deze beslissing
werd door de administratieve rechtbank geannuleerd, maar tegen deze beslissing
werd beroep aangetekend bij het Hessischer Verwaltungsgerichtshof dat op zijn beurt
een prejudiciële vraag stelde aan het Hof van Justitie. Ondertussen bleef betrokkene
verderwerkzaamin Duitsland.Belangrijkvoor Kusbleekhetvoorschriftin Besluit1/80

dat aan iedere Turkse werknemer die tôt de arbeidsmarkt van een lidstaat behoort,
hetrechttoekent om naéénjaar légalearbeid in dezelidstaat bij dezelfdewerkgever
een hernieuwing van de arbeidsvergunning te bekomen. Indien nadien het huwelijk
wordt ontbonden, heeft degene die éénjaar bij eenzelfde werkgever heeft gewerkt,
ingevolge het Besluit 1/80, recht op een verlenging van de arbeidsvergunning. Op dit
punt is het arrest een intéressant voorbeeld van hoe het EU-recht op een subtiele
wijze kan inwerken op bepaalde situaties die aanvankelijk exclusief
nationaalrechtelljk bepaald zijn. Het hangt in de huidige stand van het EU-recht in
principe nog steeds enkel van de Duitse wetgeving af of Kus toegang heeft tôt het
Duitse grondgebied en er na zijn huwelijk mag verblijven en arbeid verrichten. Met
verrichtenvan légalearbeidgedurendeeen bepaaldepériodeimpliceert evenwel dat
het EU-recht, in dit geval via de directe werking van besluiten van de Associatieraad
EU- Turkije, sommige aspecten van deze nationaalrechtelijk ontstane rechtspositie
kan beheersen. Nu in casu kwam vast te staan dat Kus op basisvan Besluit 1/80 in
Duitsland recht had op een verlenging van zijn arbeldsvergunning kon er geen twijfel
over bestaan dat hij ook over een recht op verblijf beschikte aangezien het Hof dit
reeds in het Sevino-arrest had erkend.
o In het arrest Soysal bevestigde het Hof van Justitie dat artikel 4l van het Aanvullend
Protocol aldus moet worden uitgelegd dat de "standstill" bepaling van dit artikel zich
vanaf de inwerkingtreding van dit protocol verzet tegen de invoering van een
visumplicht voor Turkse onderdanen om een lidstaat te kunnen binncnkomen
teneinde er voor rekening van een in Turkije gevestigde onderneming diensten te

verrichten, wanneer bij de inwerkingtreding geen visumplicht gold. Dit is iets wat
verschilt van lidstaat tôt lidstaat en in casu betekent dit dat Turkse
vrachtwagenchauffeursbij binnenkomst in bepaalde lidstaten geen visum dienen te
hebben en in andere wel.
114

o De meeste prejudiciële vragen over het Akkoord EU-Turkije (inmiddels zijn er meer
dan 60 arresten!) hebben betrekkingop de rechtspositievan Turkse staatsburgers in
een EU lidstaat. Samengevat komt deze rechtspraak onder meer hierop neer dat
wanneer een lidstaat aan een Turkse werknemer de toelating verleent om op zijn
grondgebied werkzaamheden te verrichten en derhalve in de lidstaat legaal te

verblijven, de betrokken werknemer niet mag worden gediscrimineerd op grand van
zijn nationaliteit. Dit betekent o. m. dat de lidstaat van ontvangst aan deze Turkse
onderdaan "geen nadere of striktere voorwaarden mag stellen dan aan eigen
onderdanen .
o Hierblj is belangrijk op te merken dat de rechtspraak over directe werking niet kan
worden geïsoleerd van materieelrechtelijke interpretatie. Het is immers vaste
rechtspraak van het Hof van Justitie dat een gelijkaardige formulering in een
internationaal akkoord en in de EU-wetgeving niet noodzakelijk impliceert dat aan
deze concepten een identieke interpretatie moet worden toegekend. De draagwijdte

van de relevante bepalingen van een akkoord hangen immers samen met de
doelstellingenvan het akkoord(zie,vooreen klassieketoepassing,hetarrest Polydor
t. Harlequln)
o Bij hetonderzoek van de materiële draagwijdte vanuoorschriften van akkoorden heeft

het Hof van Justitle heel nadrukkelijk de aandacht gevestigd op het verregaande
karakter van het Associatieakkoord met Turkije in vergelijking tôt andere bilatérale
samenwerkingsakkoorden met derde landen. De specifieke aard van de

Associatieovereenkomst, en inzonderheid het pré- toetredingsobjectief, heeft een
belangrijke impact op het onderzoek van de materiële reikwijdte van de direct
werkende voorschriften van deze overeenkomst. Dit is op een principiële wijze
duidelijk gebleken in het arrest EI-Yassiniwaarin het Hof de Associatieovereenkomst

EEG-Turkije op een indringende wijzevergeleek met de Samenwerkingsovereenkomst
EEG-Marokko. De overeenkomst met Marokko voorzag uiteraard niet in de
mogelijkheid van het onderzoeken van een toetreding van Marokko tôt de huidige
Unie en evenmin in een geleidelijke totstandkoming van vrij verkeer van werknemers.
Bovendien merkte het Hof op dat de Samenwerkingsraad geen besluiten had
genomen vergelijkbaar met Besluit 1/80 van de Associatieraad EG-Turkije waarbij
Marokkaanse werknemers, op dezelfde wijze als Turkse werknemers, aanspraak
zouden kunnen maken op verlenging van hun verblijfstitel in de lidstaat van ontvangst
teneinde aldaar verder légale arbeid in loondienst te kunnen blijven verrichten. Na
deze inhoudetijke vergelijking van de twee overeenkomsten concludeerde het Hof
115
Thisdocumentis availablefree ofchargeon ^lUL/Ul-rUJ
Verspreiden niet toegestaan | Gedowntoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)
[dat] uit dewezenlijke verschillen, nietalleen in bewoordingen maarook invoorwerp
en doel, tussen de regels betreffende de associatie EEG-Turkije en de overeenkomst
EEG-Morokko, volgt dût de rechtsproak von het Hof op het gebied van de regels
betreffende de associatie EEG-Turkije niet analoog kan worden toegepast op de
Overeenkomst EEG-Marokko". In casu kon daarom een lidstaat wel deverblijfstitel van
een Marokkaanse onderdaan aan wie hij had toegestaan op zijn grondgebied
beroepsactiviteiten te verrichten weigerente verlengen, wanneerde oorspronkelijke
reden voor de verlenging van het uerblijfsrecht niet meer bestond op het tijdstip
waarop de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning van de betrokkene verstreek,
terwijl dit met een Turkse werknemer, die aan de voorwaarden uan het Besluit 1/80
voldeed, zoals hieronder ook nog blijkt, kennelijk anders is.
o Een tweede belangrijk gegeven dat sterk de interpretatie van de materiële
draagwijdte van juridische instrumenten in de relatie tussen de EG en Turkije
beïnvloedt is de zeer uitgesproken keuze van het Hof "om zoveel mogelijk" de
rechtspositie van Turkse staatsburgers voor zover deze door de bepalingen van het
Associatieakkoord, Aanvullend Protocol of besluiten uan de Associatieraad worden
bepaald, te interpreteren in het licht van de principes die in het Unierecht
toepasselijk zijn, d. w. z. de beginselen die onder meer betrekking hebben op vrij
verkeer van werknemers in het VWEU. Een "model arrest" is het arrest Dorr waarin
het Hofonder meer cfiende nate gaanofde procedurele waarborgen van de Richtlijn
64/221,toepasselijkopverwijderingvan EU-onderdanenvanhetgrondgebiedvaneen
lidstaat, ook van toepassing waren op Turkse werknemers die een bij Besluit 1/80
toegekend recht genieten. Nate hebben gewezen op de bewoordingen van artikel 12
van het Associatieakkoord en artikel 36 van het Aanvullend Protocol alsook op het feit
dat Besluit 1/80 ertoe strekt op sociaal gebied de regeling te verbeteren die geldt voor
Turkse werknemers en hun gezinsleden, besluit het Hof'dat de in het kadervan artikel
48 van het [EG] Verdrag geldende beginselen zo veel mogelijk moeten worden
toegepost op Turkse onderdanen die de bij voornoemd besluit toegekende rechten
genieten". Met Hof vindt een dergelijke uitleg gerechtvaardigd door het in artikel 12
van de Associatieovereenkomst genoemde doel om vrij verkeer van Turkse
werknemers geleidelijk tôt stand te brengen. Volgens het Hof vormen de bepalingen
op sociaalgebied die in Besluit 1/80zijn vastgelegd "een verdere stap op weg naar de
verwezenlijking van deze vrijheid" en uit de voorschriften van artikelen 6 en 7 van
Besluit 1/80 kan bovendien een recht van verblijf worden afgeleid. Om een
doeltreffende rechterlijke bescherming voor de betrokkenen te verzekeren is, steeds
116

volgens het Hof, "het absoluut noodzakelijk voormelde werknemers dezelfde
procedurele waarborgen te bieden als die welke door het gemeenschapsrecht aan de
onderdanen van een lidstaat worden verleend". Met Hof wijst er tenslotte in het arrest
Dôrr nog op dat als gevolg van artikel 7 van Besluit 1/80 dezelfde redenering
toepasselijkisopgezinsledenvanTurksewerknemerswierpositiedoorditvoorschrift
wordtgeregeld.
o Hierbij moet natuurlijk steeds voor ogen worden gehouden dat vanzelfsprekend de
"zoveel mogelijk"-interpretatie beperkt is door de grenzen van het materiële
vertrekpunt. Een concreet voorbeeld kan dit gemakkelijk verduidelijken. Noch het
Associatieakkoord of het Aanvullend Protocol, noch de besluiten van de
Associatieraad regelen de eerste toegang van Turkse staatsburgers in een EU lidstaat.
Deze materie blijft exclusief in handen van de autoriteiten van de lidstaat. Wat wel is
geregeld ingevolge het Besluit 1/80 is onder meer de toegang tôt de arbeidsmarkt na
een période van légale arbeid. Met is precies op de door het Besluit toegekende
rechten dat dan de "zoveel mogelijk"-gedachtegang moet worden toegepast. De grens
van deze redenering kwam duidelijk aan het licht in het arrest Bozkurt. Het Hof kwam
in deze zaak tôt de vaststelling dat, voor de berekening van tijdvakken van arbeid,
afwezigheid wegens zwangerschap, arbeidsongeval of kortstondige ziekte, konden

worden gelijkgesteld met tijdvakken van arbeid, maar dat dit niet het geval was
wanneer iemand volledig en blijvend arbeidsongeschikt was geworden. Bij gebreke
van een specifieke bepaling die aan Turkse werknemers het recht verleende van
voortgezet verblijf op het grondgebied van een lidstaat na er arbeid te hebben
verricht, verviel in een dergelijke situatie het verblijfsrecht dat uit artikel 6 van Besluit
1/80 wordt afgeleid. In het arrest Ziebell van 8 december 2011 weigert het Hof van
Justitie terecht Richtlijn 2004/38 inzake vrij verkeer van EU burgers en hun famille als
referentie te bezigen voor het bepalen van de rechtspositie van een Turkse onderdaan
die in Duitsland is geboren en reeds meer dan lOjaar in Duitsland verblijft en die met
uitwijzing wordt bedreigd. Opmerkelijk is dat het Hof in deze zaak een restrictieve
interpretatie hanteert van de doelstellingen van het Associatieakkoord met Turkije.
Ook in de zaak Demirkan oordeelde het Hofdat "de associatie EEG-Turkije een louter
economische doelstelling heeft". In deze zaak hadden de Duitse autoriteiten

geweigerd om aan Demirkan, een Turks staatsburger, een visum te uerstrekken voor
een bezoek aan haar in Duitsland wonende stiefvader. Daarop wenste Demirkan zich
voor de Duitse autoriteiten te beroepen op de "standstlll" clausule van artikel 4l van
het Aanvullend Protocol (betreffende dienstenverkeer). Volgens haar verbood deze
117
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr}

clausule immers niet enkel de invoering van nieuwe beperkingen ten aanzien van
degenen die diensten willen verrichten (zoals de truckchauffeurs in de zaakSoysal)
maar ook degenen die een cfienst wensen te ontvangen (cf. actieve vs. passieve
dienstverrichting). Met name betoogde Demirkan dat zij in Duitsland moest
beschouwd worden als een potentiële dienstontvanger. Aangezien in Duitsland op de
datum van inwerkingtredingvan het Aanvullend Protocol geen algemenevisumplicht
gold, betoogde Demirkan dat deze visumvereiste in strijd was met de "standstill"
clausule. Met Hofvan Justitie volgde deze redenering echter niet en oordeelde dat het
begrip"vrlj verrichten van diensten"onderde "standstill"clausule niet de passieve
vrijheid van dienstverrichting omvat. De reden hiervoor zijn de verschillende
doelstellingen van het dienstenverkeer binnen het Associatieakkoord enerzijds en
binnen de EU-rechtsorde anderzijds. Met associatieakkoord beoogt volgens het Hof in
eerste instantie de economische ontwikkeling van Turkije te bevorderen terwijl het
dienstenverkeer binnen de EU deel uitmaakt van de interne markt. Door dit wezenlijk
verschil, is ook de materiële interpretatie van de begrippen dienstenverkeer
verschillend. Hiermee volgt het Hof de weg die in de zaak Ziebell werd ingeslagen en
waarmee duidelijke grenzen worden gesteld aan de "zoveel als mogelijk" analoge
interpretatie tussen de rechten die voorvloeien uit het Associatieakkoord en deze
uit de EU Verdragen.
Andere akkoorden
o Naast het Associatieakkoord met Turkije moeten nog andere bilatérale akkoorden
worden vermeld waaronderde Akkoorden met Tunesië, Marokko en Algerije. Deze
akkoorden regelen evenwel geenszins het personenverkeer tussen deze landen en de
Unie, maar bevatten wel voorschriften inzake het verbod van discriminatie op grand
van nationaliteit tussen werknemers uit deze landen en onderdanen van lidstaten wat
betreft arbeidsvoorwaarden en loon. Bovendien bepalen deze akkoorden dat
werknemers uit de betreffende landen die legaal in een lidstaat zijn tewerkgesteld,
alsmede de bij hen woonachtigegezinsleden, niet zullen worden gediscrimineerdop
vlak van sociale zekerheid tegenover eigen onderdanen van de lidstaten waar zij
werkzaam zijn.
o Deze voorschriften die grotendeels gelijkluidend zijn aan deze welke in het Additioneel
Protocol met Turkije en de Besluiten van de Associatieraad EU-Turkije voorkomen,

hebben niet enkel een declaratoir karakter maar ze kunnen eveneens in een
perspectief van rcchtsbescherming een belangrijke betekenis hebben. Dit zou

duidelijkblijken uit hetarrest Kziber.Dezekeerwasdesamenwerkingsovereenkomst
118
Verspreiden niet loegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr}

tussen de Unie en Marokko aan de orde. In casu wilde MeJ. Kziber zich als dochter van
een in België verblijvende Marokkaanse werknemer beroepen op de Belgische

steunregeling voor jonge werklozen. Aangezien zi] niet aan de Belgische
nationaliteitsvoorwaarde voldeed werd haar verzoek afgewezen. Voor de Belgische
rechter - en uiteindelijk, via de prejudiciële procédure, voor het Hof van Justitie - rees
de vraag of Mej. Kziber zich kon beroepen op de reeds vermelde bepalingen van het
Akkoord EU-Marokko inzake samenwerking op het gebied van de arbeidskrachten. In
zijn arrest wijst het Hof erop dat noch de doelstelling, noch de aard van het Akkoord
met Marokko in de weg staan van de rechtstreekse toepasselijkheid van sommige
bepalingen van de overeenkomst. De bepalmgen inzake samenwerking op het gebied

van de arbeidskrachten hebben niet een louter programmatisch karakter, maar op het
gebied van de arbeidsvoorwaarden en de lonen en op dat van de sociale zekerheid
stellen zij een duidelijk non- discriminatiebeginsel dat rechtstreeks de rechtspositie
van betrokkene kan beheersen.
o Uit de rechtspraak betreffende akkoorden met de landen van Centraal en Oost-Europa

blijkt dat het Hof, zonder het principe zelf van directe werking van de non-
discriminatieregel in vraag te stellen, weigertte aanvaarden dat illegaal in een lidstaat

verblijvende onderdanen hun verblijfssituatie zouden kunnen regulariseren via de
directe werking van dit beginsel. Bijvoorbeeld in het arrest Kondova was het volgende
aan de orde: in 1995 was een Butgaarse studente met een reisvisum voor een kort
verblijf van drie maanden naar het Verenigd Koninkrijk gegaan maar er nadien
(illegaal) gebleven. Bij het aanvragen van de verblijfsvergunning had betrokkene de
ambtenaar die haar de vergunning had toegekend bewust misleid over de ware
redenen van haar verblijf, maar nadien beriep ze zich op de Associatieovereenkomst
EU-Bulgarije (Europa Akkoord) waarin o. a. het volgende wordt bepaald: "elke lidstaat
verleent vanaf de inwerkingtreding van deze Overeenkomst voor de vestiging van
Bulgaarse onderdanen... een behandeling die niet mindergunstig is dan die welke aan
de eigen onderdanen wordt verleend" (art. 45, lid l). Mevr. Kondova voerde aan dat
zij zich als zelfstandige wenste te vestigen om algemene huishoudelijke diensten te
vemchten. Net Hof bevestigde vooreerst de directe werking van de geciteerde non-
discriminatieregel. Kon echter deze directe werking ook worden ingeroepen in de zaak
Kondova waar de verblijfsvergunning werd verleend op grand van een valse

verklaring? De Britse immigratiewet voorziet immers dat voor een langdurige
verblijfsvergunning een aanvraag moet worden ingediend bij de Britse consulaten
vôor het vertrek naar het Verenigd Koninkrijk. Kondova betoogde o. a. dat door deze
119

regeling het in art. 45, Ijd l, van de Overeenkomst verleende recht werd uitgehold.
Met Hof legde in zijn antwoord de nadruk op het feit dat art. 45, lid l van de
Associatieovereenkomst "enkel uan toepassing is op personen die uitsluitend een

zelfstandige werkzaamheid verrichten in de zin van art. 45, zodat de toepassing van
een nationaal stelsel van voorafgaande contrôle van de juiste aard van de door de
aanvrager voorgenomen werkzaamheid een legitiem doel nastreeft". In ieder geval
aanvaardt het Hof niet dat het afleggen van valse verklaringen tôt het ontlenen van
rechten uit de associatieovereenkomst aanleiding zou kunnen geven -> Directe
werking van non-discriminatiebepaling van zelfstandigen
o Tenslotte nog als laatste illustratie het arrest Simutenkov. Simutenkov was een
Russisch onderdaan die in Spanje een verblijfstitel en een werkvergunning bezat.

Aangezien hij op grand van een met Club Deportivo Tenerife gesloten
arbeidsovereenkomst als beroepsvoetbalter in dienst was genomen, beschikte hjj over
een door de Spaanse voetbalbond verleende licentie als niet-EU- speler.
o Volgens het règlement van deze voetbalbond mogen de clubs tijdens competities op
nationaal niveau enkel een beperkt aantal spelers opstellen die onderdaan zijn van
derde landen. Simutenkov verzocht om een wijziging van zijn licentie in een licentie
voor spelers van de Unie op grand van de partnerschapsouereenkomst EU-Russische
Federatie, die met betrekking tôt de arbeidsvoorwaarden verbiedt dat een Russisch
onderdaan op grand van nationaliteit wordt gediscrimineerd. De Spaanse

voetbalbond wees dit verzoek echter af.
o Met Hof onderzoekt vooreerst of het in de partnerschapsovereenkomst EU-Rusland

neergelegde non-discriminatiebeginsel door een particulier kan worden ingeroepen
voor de rechterlijke instantics van een lidstaat. Het Hof beantwoordt deze vraag
bevestigend. In duidelijke, nauwkeurig omschreven en onvoorwaardelijke
bewoordingen verbiedt deze overeenkomst namelijk elke lidstaat om Russische
werknemers die wettig op het grondgebied van een lidstaat zijn tewerkgesteld, op
grand van hun nationaliteit ten opzichte van de onderdanen van die staat te
discrimineren ter zake van de arbeidsvoorwaarden, de beloning of het ontslag.

o In tweede instantie stelt het Hof de strekking van het in de overeenkomst EU-Rusland
neergelegde non-discriminatiebeginsel vast. Het Hof merkt op dat deze overeenkomst

legaal op het grondgebied van een lidstaat tewerkgestelde Russische werknemers een
recht op gelijke behandeling ter zake van de arbeidsvoorwaarden verleent, dat
dezelfde draagwijdte heeft als het in gelijksoortige bewoordingen door hettoenmalige
EG-Verdrag aan de onderdanen van de lidstaten toegekende recht. Dit recht verzet
120
Verspreiden niet toegestaan ( Gedownload door dedee jean (imrheinertrunken@live. fr)

zich, zoals uit het arrest Bosman van 15 december 1995 blijkt, tegen een op
nationaliteit gebaseerde beperking als die waarom het gaat, zoals het Hof in
gelijksoortige omstandigheden reeds heeft verklaard.
o Vervolgens stelt het Hof vast dat de beperking op grond van nationaliteit geen
betrekking heeft op specifieke wedstrijden waarbij de ploegen hun land
vertegenwoordigen, maar geldt voor officiële wedstrijden tussen clubs en derhalve
voor de essentie van de activiteit uan de beroepsspelers. Een dergelijke beperking
wordt dus nlet door sportieve overwegingen gerechtvaardigd.
o Derhalve verzet de partnerschapovereenkomst met Rusland zlch ertegen dat op een
beroepss porter van Russische nationaliteit die wettig Is tewerkgesteld door een in een
lidstaat gevestigde club, een door een sportbond van die lidstaat vastgestelde regel
wordt toegepast volgens welke de clubs in competities op nationaal niveau slechts een
beperkt aantal spelers mogen opstellen uit derde landen die geen partij zljn bij de
Overeenkomst betreffende de EER. Op te merken valt dat deze rechtspraak door het
Hof ook terecht is bevestigd en toegepast op de situatie van professionele Turkse
voetbalspelers, gelet op het gelijkaardige non-discriminatiebeginsel vervat in artikel
37 van het Aanvullend Protocol bij de Associatieovereenkomst met Turkije.
o In de rechtspraak wordt derhalve niet alleen de mogelijkheid van verticale directe
werking van bepalingen uit een Akkoord met een derde land bevestigd, maar tevens
de mogelijkheid voor een horizontale directe werking.
121

9 Hoofdstuk 9: Het Materiële recht
9. 1 De interne markt
. Vooraleer nader in te gaan op deze vier vrijheden, waarbij voornamelijk de verdragsteksten
alsook de interpretatie ervan door het Hof van Justitie zullen worden behandeld, wordt hier al
meegeven dat het recht van de interne markt, namelijk de principes van de vier vrijheden, in
beginsel niet speelt in interne situaties. Dit zijn situaties die geen enkel aanknopingspunt
hebben met het recht van de Unie en waarvan allé relevante elementen binnen de interne
sfeer van één lidstaat liggen.
o De meeste domeinen van Unierecht maken geen onderscheid tussen interne en
grensoverschrijdende situaties. Zie bijvoorbeeld artikel 157 VWEU, het beginsel van
gelijke beloning van mannelijke en vrouwelijke werknemers voor gelijke of
gelijkwaardige arbeid. Hierop kan een beroep worden gedaan door allé werknemers
binnen de EU, ook door diegenen die geen gebruik hebben gemaakt van hun recht op
vrij verkeer. Dit is echter anders voor wat betreft de vier principes van de interne
markt.
. Dit is een logisch gevolg van het attributiebeginsel. Voor het Verdrag van Lissabon was in VEG
terug te vinden dat de interne markt werd "gekenmerkt doorde afschaffing tussen de lidstaten
van hinderpalen voorhet vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal . Hoewel
de expliciete verwijzing naar de afschaffing van hinderpalen tussen de lidstaten met het
Verdragvan Lissabon is geschrapt, zijn de vier klassleke vrijheden in de regel nog steeds enkel
van toepassing wanneer er sprake is van grensoverschrijdend verkeer. Hieruit volgt dat een
Ijdstaat bevoegd wordt geacht om puur interne aangelegenheden te regelen zoals deze dat
zelf wenst. Wanneer een persoon met de Britse nationaliteit de toegang tôt bepaalde delen
van het Verenigd Koninkrijk wordt ontzegd, valt dit derhalve niet onder het EU-recht op vrij
personenverkeer. Cf. Vlaamse zorgverzekeringszaak
o Arrest The Queen/Saunders, waarbij Ann Saunders wegens diefstal de toegang tôt
Engeland en Wales was ontzegd. Toen ze toch vanuit Noord-lerland naar Bristol in
Engeland was gereisd en werd opgepakt, argumenteerde Saunders dat er sprake was
van een inbreuk op haar recht op vrij personenverkeer (In casu werknemersverkeer)
binnen de toenmalige EEG. Het Hof van Justitie condudeerde echter dat deze zaak
geen enkel aanknopingspunt had met het Europees recht.
. Nationale maatregelen die een EU-onderdaan verhinderen om zich naar een andere lidstaat
te begeven, zijn verboden onder het recht van de interne markt, terwijl maatregelen die
hierop geen enkel effect hebben buiten het toepassingsgebied van deze regels uallen. Deze
122

interpretatiewerdduidelijkindezaakKnoors,waarineen Nederlandseloodgieterdiegewerkt
had in België na zijn terugkeer in Nederland niet aan de slag kon omdat hij niet beschikte over
de nodige kwalificaties onder Nederlands recht. Ondanks het argument van de Nederlandse
overheid dat het hier een 2uiver interne situatie betrof, oordeelde het Hof dat een persoon
die een economische activiteit in een andere lidstaat heeft uitgeoefend bij zijn terugkeer in
het land van herkomst binnen het toepassingsgebied van het vrij personenverkeer valt. Mocht
dit niet het geval zijn dan zou dit onderdanen van lidstaten kunnen verhinderen om effectief
gebruik te maken van hun recht op vrij personenverkeer.
. De redenering van het Hof om de eigen onderdanen van een lidstaat die gebruik hebben
gemaaktvan hun recht op vrij personenverkeergelijk te stellen met onderdanenvan andere
lidstaten beoogt het 'nuttig effect' van de verdragsbepalingen te garanderen. De grenzen van
deze benadering werden duidelijk in het arrest Moser. Omwille van zijn politieke voorkeuren
verkreeg de Duitser Hans Moser geen toelating om een onderwijzersopleiding te volgen.
Volgens de heer Moser belemmerde dit zijn mogelijkheden om gebruik te maken van zijn recht
op vrij verkeer van werknemers aangezien hij hierdoor niet als onderwijzer in een andere
lidstaat aan de slag kon. Het Hofvolgde deze redenering echter niet: "een louter hypothetisch
vooruitzicht op een baan in een andere lidstaat is geen toereikende band met het
Gemeenschapsrecht om een toepassing van artlkel 48 EEG-Verdrag [huidig art. 45 VWEU] te
rechtvaardigen .
. Uit de récente rechtspraak van het Hof van Justitie volgt dat de ruimte voor interne situaties
steeds kleiner wordt: enerzijds omdat het grensoverschrijdend élément soepel wordt
geïnterpreteerd doorhetHof(*) en anderzijdsomdatinbepaaldegevallendeafwezigheidvan
een grensoverschrijdend élément de toepassing van het Europees recht niet langer uitsluit. Dit
laatste is met name het geval voor toepassing van het verbod op heffingen van gelljke werking
(zie verder) en wanneer de nationale wetgeving tôt gevolg heeft dat een EU-burger zijn status
als EU-burger dreigt te verliezen of feitelijk gedwongen zou worden om het grondgebied van
de Unie te verlaten. Zuiver interne situaties vallen in het kader van het personenrecht dus niet
langer automatisch buiten het toepassingsgebled van het Unierecht.

o (*)ln de zaak Garcia Avello bijvoorbeeld, konden de kinderen van een Belgische
moeder en een Spaanse vader die waren geboren in België en er steeds hadden
gewoond zich beroepen op hun status als EU-burger. Het Hofgaf aan dat niet zozeer
de dubbele nationaliteit van de kinderen, maar wel de implicaties van de Belgische
naamwetgeving voor de toekomstige uitoefening van het vrij personenverkeer het

relevante aanknopingspunt met het Unierechtvormde.
123
This document is availab!e free of charge on
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinerlrunken@tive.fr)

. De eerste stap werd ge2et in de zaak Rottmann. Hij was een Oostenrijks staatsburger,
verhuisde in 1995 naar Duitsland toen hij in Oostenrijk werd vervolgd voor oplichting. In
Duitsland startte hij een naturalisatieprocedure op, zonder de tegen hem gerichte
strafvervolging in Oostenrijk te vermelden. In 1999 verkreeg hij de Duitse nationaliteit,
waardoor hij op grand van Oostenrijks recht zijn Oostenrijkse nationaliteit verloor. Toen de
Duitseautoritelten vernamendater in Oostenrijktegen Rottmanneenstrafzaaklopendewas,
beslisten ze om zijn naturalisatie, verkregen door bedrog, in te trekken. Hierdoor werd Janko
Rottmannstaatloosenverloor hijzijnEU-burgerschap.Indezezaakwerdhet Hofgevraagdom
na te gaan of het Unierecht zich verzet tegen de Duitse beslisslng tôt intrekking van de
naturalisatie.
o Voor de eerste keer stelde het Hofdat het Unierechtalsnogvan toepassing kan zijn
wanneer allé relevante feiten zich binnen éénlidstaat bevinden, waardoorer geen
sprake isvan eengrensoverschrijdendélément.Ditisvolgens het Hofhetgevalzodra
een nationale regellng tôt gevolg heeft dût een onderdaan van een EU-lidstaat de aan
zijn EU-bwgerschapverbonden rechten verliest.
. Dezebenadering werd bevestigd in de zaakRuizZambrano. Een Colombiaans echtpaar had in

Belgiëasielaangevraagd om te ontsnappen aande burgeroorlog in hunthuisland. DeBelgische
autoriteiten wezen dit verzoek af en het echtpaar werd verzocht om het Belgische
grondgebied te verlaten. Ruiz Zambrano poogde echter zijn verblijf te regulariseren.
Ondertussen beviel zijn echtgenote van twee kinderen die de Belgische nationaliteit
verkregen. Aan het Hofwerd gevraagd of het Unierecht op deze situatie van toepassing was,
ook al hadden de Belgische kinderen nooit hun recht op vrij personenverkeer uitgeoefend.
o Met Hof herhaalde in deze zaakdat het Europees recht zich verzet tegen nationale
maatregelendietôtgevolghebbendatEU-burgersheteffectievegenotwordtontzegd
van de belangrijkste aan hun status van burger van de Unie ontleende rechten. De
weigering om aan Ruiz Zambrano een verblijfs- en een arbeidsvergunning toe te

kennen, vormde een dergelijke nationale maatregel. De kinderen, burgers van de
Unie, zouden hierdoor immers verplicht worden om samen met hun ouders het
grondgebied van de Unie te verlaten en derhalve "in de feitelijke onmogelijkheid

verkeren de belangrijkste aan hun status van burger van de Unie ontleende rechten
uitteoefenen"
9. 1. 1 Vrij verkeervan goederen.

. Determ 'goederen'wordt niet in de Verdragengedefinieerd. Uit de rechtspraakvan het HvJ
blijft dat het gaat om "waren die op geld waardeerbaar zijn en als zodanlg het voorwerp von
handelstransacties kunnen vormen". Er moet voldaan zijn aan 2 voorwaarden: het product
124
Verspreiden niet toegestaan | Gedownïoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

moet (i) kunnen worden uitgedrukt in een geldelijke waarde en (il) het voorwerp kunnen
uitmaken van een industriële of commerciële transactie.
. Met prinicpe vna "vrij verkeer van goederen" is in het VWEU gebaseerd op twee pijlers;
o De douane-unie en
o Het verbod van kwantitatieve beperkingen en maatregelen van gelijke werking.
. Er moet worden opgemerkt dat art. 28 VWEUjuncto art. 29 VWEU tôt gevolg hebben dat het
principe van vrij verkeer van goederen niet alleen toepasselijk is op goederen van oorsprong
uit de Unie, maar ook op goederen van oorsprong uit derde Staten die zich in het vrij verkeer
bevinden. Goederen uit derde Staten bevinden zich in het vrij verkeer wanneer in een lidstaat
de jnvoerformaliteiten zijn verricht en de douanerechten en heffingen van gelijke werking zijn

voldaan.
9. 1. 1. 1 De douane-Unie
. Onder het begrip "douane-unie" verstaat men (l) het verbod van allé douanerechten en
heffingen van gelijke werking tussen de lidstaten van de douane-unie en (2) detoepassing van
één gemeenschappelijk douanetarief op import uit derde Staten, indien dit laatste élément
ontbreekt, is er sprake van een "vrijhandelszone".
. Verbod van douanerechten en heffingen van gelijke werking als douanerechten;
o Tussen de lidstaten van de Unie zijn douanerechten in het onderlinge handelsverkeer
verboden. lets moeilijker ligt het vraagstuk van het verbod van de heffingen van
gelijke werking als douanerechten.
o "Heffingen van gelijke werking" als douanerechten worden in het Verdrag betreffende
de werking van de Europese Unie niet gedefinieerd. Het Hof heeft dit begrip dan ook
herhaaldelijk moeten omschrijven. De meest volledige definitie is nog steeds deze in
het Denkavit-arrest (dit arrest is niet het Denkavit-arrest over "interpreteren"van 31
mei1979);
. Frankrijk stelde een heffing in met het oogop 'de sanitaire bescherming en de
ordening der vleesmarkten'. Deze heffing werd toegepast bij de slacht van
bepaalde soorten slachtvee en gevogelte in particulière of openbare
slachthuizen, alsmede bij de invoer in Frankrijk van al dan niet bereid vlees
van dezelfde dieren. De vennootschap Denkavit Loire, die reuzel uit Duitsland
importeerde, bestemd voor de vervaardiging van veevoer in Frankrijk, moest

deze heffing betalen, maar verzette zich hiertegen wegens strijdigheid met
het vrij verkeer van goederen.
. Hieruit volgt dat er geen sprake is van verboden heffingen van gelijke werking
voor heffingen die worden betaald door de importeur of exporteur wegens
125
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@iive. fr)

een welbepaalde en daadwerkelijke dienst en die evenredig zijn aan de
gemaakte kosten (retributie) of wanneer de heffing deel uitmaakt van het
stelsel van binnenlandse belastingen. In beide gevallen moeten echter
specifieke voorwaarden zijn vervuld.
. Er is bijvoorbeeld sprake van een niet-verboden retributie wanneer door een
lidstaat magazijnrechten worden gevraagd voor de voorlopige opslag van

ingevoerde goederen in een openbaar entrepôt op verzoek van de importeur.
Dit is echter niet het geval indien de opslag van ingevoerde goederen
plaatsvindt ter vervulling van de douaneformaliteiten en er hiervoor
magazijnrechten worden gevraagd. In dat geval is er wel sprake van een

verboden heffing van gelijke werking als een douanerecht.
o Daarnaast is het heffen van belastingen door de lidstaten op grand van het Europees
recht niet verboden indien de voorwaarden die in artikel 110 VWEU terug te vinden
zijn, worden nageleefd, namelijk de nationale en in-/uitgevoerde goederen moeten
stelselmatigvolgensdezelfdecriteriawordenbelast. Dit betekentdateen heffingop
ingevoerde producten slechts deel uitmaakt van een algemeen stelsel van
binnenlandse belastingen als de binnenlandse en geïmporteerde producten even
zwaar en in hetzelfde stadium van verhandeling worden belast en als ook het
belastbare feit voor beide producten hetzelfde is.
o Ofeenfinanciëlelastalsheffingofals belastinggekwalificeerdwordt, is belangrijk.Op

grand van artikel 30 VWEU is elke belemmering verboden. Dus ook een heffing die
niet discriminatoir is, is niet toegestaan. Bij artikel 110 VWEU staat niet een
belemmeringenverbod maar juist een discriminatieverbod centraal. Met andere
woorden, een belastinghefflng is toegestaan mits er geen onderscheid wordt

gemaakt naar buitenlandse en nationale producten. Artikel 110 VWEU bestaat uit
twee delen. In de eerste plaats verbiedt het de lidstaten hogere binnenlandse
belastingen te heffen op producten uit andere lidstaten dan die welke op
gelijksoortigenationaleproductenwordengeheven.'Gelijksoortigeproducten'zijndie
producten die vanuit het perspectief van de consument in dezelfde behoefte voorzien
en diegelijksoortige objectieve kenmerken hebben(bvb. bieren goedkopewijn 254).

In de tweede plaats verbiedt artikel 110 VWEU de lidstaten zodanige binnenlandse
belastingen te heffen, dat daardoor andere (concurrerende) producties zijdelings
worden beschermd. Ondanks dat goederen niet gelijksoortig zijn, kunnen zij elkaar
concurrentie aandoen, waardoor een hoge belasting op het ene goed bet andere kan
beschermen.
126
Verspreiden niet toegestaan | Gedownfoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

. In de zaak Commissie t. Frankrijk (pp. 152 - 153) was de vraag aan de orde of
de gedifferentieerde Franse belasting op alcoholhoudende dranken (gunstiger

voor wijn dan uit distillatie van graan verkregen dranken zoals jenever en
whisky) in overeenstemming was met ex artikel 95 EEG Verdrag (huidig art.
110VWEU).
o In de zaken Legros, Lancry, Simitzi en Carbonati Apuani oordeelde het Hof dat ook
heffingen binnen een lidstaat het vrij goederenverkeer kunnen belemmeren. Bij
heffingen die zonder onderscheid van toepassing zijn, is het vanuit praktisch oogpunt
onmogelijk om een onderscheid te maken tussen ingevoerde en nationale producten.
Eventuele verificaties of een product al dan niet uit een andere lidstaat komt, zou op
zich reeds een verboden belemmering vormen. Daarnaast verklaarde het Hof dat het
concept douane-unie als dusdanig impliceert dat er geen interne heffingen bestaan
en goederen vrij binnen het grondgebied van de douane- unie kunnen circuleren. In
de Vlaamse zorgverzekeringszaak werd een uitbreidlng van deze interpretatie naar
het vrij verkeer van personen van de hand gewezen ondanks een dergelijke suggestie
van advocaat-generaal Sharpston. Met Hof bevestigde in deze zaak zijn traditioneel
standpunt dat de verdragsbepalingen inzakevrij verkeer van personen niet kunnen
worden toegepast op activiteiten zonder aanknopingspunt met het Unlerecht en
waarvan allé relevante elementen binnen de werkingssfeer van één lidstaat liggen
. Het gemeenschappelijk douanetarief

o Dit betekent dat bij invoer van een bepaald product uit een derde Staat eenzelfde
douanetarief wordt betaald waar het product ook wordt ingevoerd. Dit wil zeggen dat
allé lidstaten eenzelfde douanecode hanteren en er geen differentiatie mag bestaan
bij hetbepalenvan hetdouanerechttussende lidstaten. Erisdanook binnende Unie

geen aanleiding tôt "handelsverlegging" ("Trade deflection").
o In beginselis eenzelfdegemeenschappelijkdouanetarieftoepasselijkop een bepaald
goed, los van het land van herkomst. Toch kunnen er afwijkingen worden toegepast
voor bepaaldecategorieënvan derde Staten (bv. voor minder ontwikkelde landen).
Deze afwijkingen (verlaging van douanerechten) kunnen het resultaat zijn van
akkoorden tussen de Unie met deze landen (bv. de Cotonou overeenkomst), dan wel
eenzijdige beslissingen van de Unie (bv. GSP = Général System of Préférences), maar
ook in dergelijke gevallen gelden deze afwijkingen voor allé lidstaten op gelijke wijze.
127
Thisdocumentis availablefree ofchargeon ^lUUUL»U«f
Verspreiden niet toegestaan l Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)
9. 1. 1. 2 Verbod van kwantitatieve beperkingen en maatregelen van gelijke werking al
kwantitatieve beperkingen (Art. 34-36VWEU)
. Kwantitatieve beperkingen
o Kwantitatieve beperkingen zijn maatregelen van een lidstaat waarbij de in- of uitvoer
van goederen tôt bepaalde hoeveelheden wordt beperkt (quota). Dit soort
beperkingen komt al lang niet meervoor in de handel binnen de Unie. Er is dan ook
weinig rechtspraak over het concept "kwantltatieve beperkingen", maar in het arrest
Rosengren kwam het Hof van Justifie toch tôt het besluit dat de Zweedse wet
betreffende het monopolie op de verkoop van alcoholhoudende dranken, die onder
meer het verbod oplegt aan particulieren om alcoholhoudende dranken rechtstreeks
In te voeren zonder deze persoonlijk te vervoeren, als een kwantitatieve beperking

moest worden beschouwd. Vervolgens onderzocht het Hof of het Zweedse monopolie
op de verkoop van alcoholhoudende dranken kon worden gerechtvaardigd uit hoofde
van de bescherming van de gezondheid. Terwijl werd erkend dat maatregelen die
beogen alcoholmisbruik tegen te gaan onder de uitzonderingsgrond van
volksgezondheid (art. 36 VWEU) kunnen vallen, oordeelde het Hof dat de Zweedse
wet te zeer het vrij verkeer beperkte en niet voldeed aan het evenredigheidsbeginsel.
. Maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve beperkingen
o "Maatregelen"vangelijkewerkingmogen nietwordenverwardmet "heffingen"van
gelijkewerking.Dezelaatstehoudenverbandmet hetopleggenvaneenfinanciëleast,
terwijl maatregel in dezin van art 34- 36 VWEUop een anderniveaute situeren zljn
dan dat van geldelijke lasten.
o De laatste zin van art. 36 VWEU maakt duidelljk dat de lidstaten geen "carte blanche"
krijgen om af te wijken van de verbodsbepalingen van art. 34 VWEU en art. 35 VWEU.
Er is rechterlijke contrôle mogelijk op het gebruik van de uitzonderingen van art. 36
VWEU en bovendien staat het Hof van Justitie slechts onder zeer strikte voorwaarden
toe dat lidstaten afwijken van het verbod van art. 34 VWEU en art. 35 VWEU. De reden
voor dergelijke strikte regels is gelegen in het feit dat het hanteren van art. 36 VWEU
het afwijken impliceert van een van de fundamentele beginselen van de Unie, ni. dat
van vrlj verkeer van goederen. Daarom, aldus het Hof, is een restrictieve benadering
t. a.v. het gebruik van de uitzonderingen van art. 36 VWEU gewettigd.
o Het Verdrag betreffende de werkingvan de Europese Unie geeft geen omschrijving
van het begrip"maatregelenvangelijkewerking"alskwantitatievebeperkingen.Het
Hof heeft dan ook reeds in de jaren '70 het begrip gedefinieerd. Dit was ook nodig
omdat lidstaten, vooral in périodes van economische moeilijkheden, niet bang zijn om
128
Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean(îmrheinerfrunken@iive. fr)

terug te grijpen naar protectionistische of neo-protectionistische maatregelen, vaak
onder het mom van nobele doelstellingen (zoals o. a. consumenten- of
milieubescherming).
o In het arrest Dassonville kwam het Hof ertoe "maatregelen van gelijke werking" te
omschrijven als "iedere handelsregeling der lidstaten, die de intracommunautaire

hondel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijkofpotentieel kan belemmeren". Met Hof
voegde hieraan toe "dat zolang een communautaire regeling ontbreekt waarin de
consument waarborgen voor de echtheid van de benaming van oorsprong van een
product worden geboden, een staat ter voorkoming van op dit gebied bedreven
oneerlijke mededinging slechts redelijke maatregelen mag nemen, terwijl de handel
tussen lidstaten niet door bewijsvoorschriften mag worden belemmerd - in dier voege
dat van de voorgeschreven bewijsmiddelen door allé onderdanen van die staten
gebruik moet kunnen worden gemaakt; dat die maatregelen, om het even ofzij onder
artikel 36 EEG [thans art. 36 VWEU] vallen, in ieder geval krachtens het beginsel in de
tweede volzin van dit artikel omschreven geen middel tôt willekeurîge discriminatie
noch een verkapte beperklng van de handel tussen de lldstaten moyen vormen".
. Dit standpunt van het Hof heeft verregaande Implicaties: de definitie van
"maatregelen" in de zin van art. 34 VWEU e.v. is bijzonder ruim, zodat

handelingen van lidstaten zeer snel door de verbodsbepalingen kunnen
worden gegrepen. Anderzijds kunnen lidstaten wel "redelijke maatregelen"
nemen, maar het Hof laat in het midden of die al dan niet een toepassing
vormen van art. 36 VWEU ("om het even of zij onder artikel 36 EEG [thans art.
36 VWEU] vallen"). Indien een lidstaat maatregelen neemt die enkel op

ingevoerde producten van toepassing zljn (en niet op nationale producten),
dan vatlen deze maatregefen per definitie onder de Dassonville-formule die
iedere discriminerende behandeling uitsluit.
o De volgende belangrijke stap in de rechtspraak van het Hof is het arrest Cassis de
Dijon. Dit arrest had betrekking op maatregelen die zonder onderscheid van
toepassing zijn op ingevoerde producten en nationale producten. Over dit soort

maatregelen staat niet zonder meer vast dat ze een inbreuk vormen op het
verbodsprincipe van art. 34 VWEU. Met gaat hier vooral om "maatregelen"
betreffende benaming, etikettering, vorm, afmetingen, gewicht, samenstelling en
verpakking van producten. Om te weten hoe hier het principe van vrij verkeer van
goederen kan spelen, moet het arrest Cassis de Dijon worden bestudeerd.
129
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinerlrunken@live.fr)

. In casu verwierp het Hof het inroepen van de bescherming van de
volksgezondheid door de Duitse regering om de commercialisering van Franse
Cassis met een te laag alcoholgehalte tegen te gaan. In casu: Dultse wetgeving
is een disproportionele belemmering van het vrij verkeer van goederen om de
doelstelling van volksgezondheid en consumentenbescherming te bereiken

. Via analoge redeneringen verwierp het Hof het standpunt van de regering van
verschillende lidstaten die commercialisering van jenever met een te laag

alcoholgehalte volgens de wetgeving van het importland, margarine in andere
vorm dan kubusvorm, bier op andere wijze gebrouwd dan op grand van een
besluit van de 16e eeuw ("Reinheitsgebot"), azijn anders dan wijnazijn, etc.
verbieden.
o Uitgaand van deze rechtspraak werden, volgende basisbeginsel ontwikkeld;
. Lidstaten kunnen, wat hun eigen producten betreft en zolang Europese
regelingen ontbreken, de voorwaarden voor het in de handel brengen van

producten regelen (zuivere interne situatie), maar voor producten uit andere
lidstaten is de situatie anders. Ten aanzien van deze producten gelctt het
beginsel dat zij op het grondgebied uan elke lidstaat dienen te worden
toegelaten wanneer zij rechtmatig zijn geproduceerd en gecommerdaliseerd;

Wanneer zij met de voorschriften van het uitvoerende land in
overeenstemming zijn ofvolgens behoorlijke en in dat fond gebruikte procédés
worden vervaardigd en op het grondgebied van dat land in de handet zijn

gebracht" -> principe van Wederzijdse erkenning.
. Uitzonderingsgronden op het principe; wegens "dwingende redenen van
algemeen belang" ('rule of reason') (bvb. Consumentenbescherming,

bescherming van het leefmilieu, etc. ). Indien het gaat om discriminerende
maatregelen is enkel een rechtvaardiging op basis van artikel 36 VWEU
mogelijk. Ingeval van indirecte discriminatie onderzoekt het Hof van Justifie
ofersprake is van "objectieve gronden die losstaanvan de nationafiteit". Om
als uitzondering aanvaard te worden, moeten de maatregelen noodzakelijk

zijn en moet de minst handels belemmerende maatregel worden gekozen,
d. w. z. men mag nîet meer belemmeren dan nodig (=
"proportionaliteitsregel").
o Hieraan moet nog worden toegevoegd dat lidstaten de uitzonderingen van art. 36
VWEU of de "dwingende redenen van algemeen belang" (rule of reason) niet meer
kunnen inroepen indien er een "harmonisatierichtlijn" is genomen op grond van art.
130
Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

114 VWEU. In dergelijk geval ontbreekt "een communautaire regeling" immers niet
langer.
o Naast "voorwaarden waaraan goederen moeten voldoen" en die als maatregelen in

de zin van art. 34 VWEU kunnen worden beschouwd, zijn er ook maatregelen die
evenzeer de handel tussen de lidstaten kunnen belemmeren, maar die betrekking
hebben op verkoopmethoden. Het gaat hier bijvoorbeeld om regelingen inzake

verkoop met verlies, zondagssluiting, verplichte wekelijkse sluitingsdag, enz. In het
arrest Keck en Mithouard oordeelde het Hof dat dergelijke maatregelen niet
beschouwd kunnen worden als "maatregelen van gelijke werking", niettegenstaande

ze ook vallen onder de rulme definitie van "maatregelen van gelijke werking" van het
arrest Dassonville, op voorwaarde dat de bepalingen van toepassing zijn op allé
marktdeelnemers die op het nationale grondgebied activitelten ontplooien en zowel
rechtens als feitelijk dezelfde invloed hebben op de verhandeling van nationale
producten als op die van producten uit andere lidstaten. Met Hof erkent overigens
expliciet - en dit is heel uitzonderlijk - dat het van zijn vroegere rechtspraak afwljkt.
9. 1. 1. 3 Acties van particulieren

. De principes van het vrij verkeer van goederen moeten worden nageleefd door de lidstaten en
de instellingen van de Unie. De principes kunnen in beginsel niet worden afgedwongen tussen
particulieren Niettemin zijn de lidstaten - sinds het arrest Commissie tegen Frankrijk van 9
december 1997 (Arrest Commissie/Frankrijk, C-265/9), het zogenaamde aardbeienarrest -
verplicht om belemmeringen inzake het vrij verkeer van goederen ten gevolge van acties van
particulieren te verhinderen.
o In de aardbeienzaak werd Frankrijk veroordeeld wegens schending van haar
verplichtingen onder het loyauteitsbeginsel omdat het onvoldoende was opgetreden

tegen de gewelddadige acties van de Franse landbouwers tegen de invoer van
landbouwproducten uit Spanje en Portugal.
. In de zaakSchmidberger (pp. 159-163) was een min of meer gelijkaardige problematiek aan
de orde. Een milieuorganisatie had gedurende een beperkte période de Brennerpas tussen
Oostenrijk en Italie geblokkeerd om te demonstreren tegen de schadelijke milieueffecten van
het drukke verkeer over deze verbindingsweg. Onder verwijzing naar de aardbeienzaak
claimde de heer Schmidberger schadevergoeding van de Oostenrijkse overheid die de
betoging had toegelaten.
131

9. 1. 2 Vrij verkeer van personen (at. 45 - 53 VWEU)
. Hierbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen (i) werknemers en (ii) personen die
anders dan in loondienst werkzaamheden verrichten, namelijk zelfstandigen. Bij de bespreking
van het vrij verkeer van personen mag tenslotte artikel 21 VWEU inzake het Europees
burgerschap niet ontbreken. De voorwaarden waaronder burgers binnen de Unie kunnen
reizen en verblljven, wordt geregeld door afgeleid recht. Bijzonder belangrijk in dit verband is
de Richtlijn 2004/38/EG van 29 april 2004 betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf op
het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden. Deze
Richtlijn is in werking getreden op 30 april 2006.
. De regeling van Richtlljn 2004/38/EG kan kort worden samengevat als volgt:
o Een burger van de Unie die maximum drie maanden in een andere lidstaat wenst te
verblijven, aient slechts in het bezit te zijn van een geldige identlteitskaart;
o Een burger van de Unie die meer dan drie maanden in een andere lidstaat wenst te
verblijven en geen werknemer of zelfstandige is, dient minstens over voldoende

bestaansmiddelen en over een ziektekostenverzekering te beschikken;
o Onder de voorwaarden bepaald door de Richtlijn kan de migrerende burger na vijfjaar

een duurzaam verblijfsrecht verkrijgen.
. De Richtlijn bepaalt tevens de administratieve formalitelten die moeten worden vervuld voor
dit vrij verkeer en verblijf, alsook de gronden op basis waarvan een burger het inreisrecht of
verblijf kan worden geweigerd, zijnde openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid
(art. 27). De Richtlljn bevat eveneens specifieke voorschriften inzake bescherming tegen
verwijdering (art. 28).
. Belangrijk zijn ten slotte de bepalingen inzake familieleden van migrerende burgers. Artikel 3
van de Richtlijn verleent het recht san familieleden van een burger van de Unie om zich bij
hem te voegen wanneer deze zich begeeft naar of verblijft in een andere lidstaat. Met
noodzakelijke aanknopingspunt om de Richtlijn te kunnen toepassen, blijft dus de situatie van
de migrerende EU-burger: zonder migratie van een burger die onderdaan is van een lidstaat
kunnen familieleden die onderdaan van derde Staten 2ijn, niet binnen het berelk van de
Richtlijn vallen. In uitzonderlijke gevallen, met name wanneer een EU-burger het effectieve
genot van de aan het burgerschap van de Unie verbonden rechten dreigt te verliezen, kan een
verblijfrecht aan zijn derdelander familieleden worden toegekend op grand van het primaire
Unierecht (zie verder bespreking zaak Ruiz Zambrano);
o De term "familieleden" omvat naast de echtgeno(o)t(e), de kinderen jonger dan 21

jaar of ten laste, en de bloedverwanten in opgaande lijn die ten laste zijn, ook de
partner in een geregistreerd partnerschap, telkens ongeacht hun nationaliteit.
132
Verspreiden niet toegestaan j GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

9. 1. 2. 1 Werknemers (art. 45 VWEU)
. Een 'werknemer' onder het EU-recht is iedere onderdaan van een EU-lidstaat die gedurende
een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag prestaties levert en als tegenprestatie
een vergoeding ontvangt. Dit omvat het verrichten van "reële en daadwerkelijke arbeid in
loondienst. " Het kan daarbij ook gaan om deeltijdse arbeid. Hierbij moet worden vermeld dat
de rechten die verbonden zijn aan het vrij werknemersverkeer enkel gelden in een
grensoverschrijdende context.
. Het vrij verkeer van werknemers werd reeds op l januari 1970 verwezenlijkt. Dit houdt in dat
elke discriminatie op grand van nationaliteit tussen de werknemers van de lidstaten voor wat
betreft werkgelegenheid, beloning en de overige arbeidsvoorwaarden moet zijn opgeheven.
Dit impliceert ook het rechtvan de werknemer om in te gaan op een aanbod van tewerkstelling
in een andere lidstaat, zich daartoe te verplaatsen en in een andere lidstaat te verblijven
teneinde er te kunnen werken en er verder te verbtijven na er een betrekking te hebben
vervuld. In het arrest Antonissen verduidelijkte het Hof van Justitie dat art. 45 VWEU ook
impliceert dat onderdanen van EU-lidstaten het recht hebben om zich naar een andere EU-
lidstaat te verplaatsen en er te verblijven om er werk te zoeken. De duur van het verblijf van
een werkzoekende kan echter worden beperkt. Het Hof van Justifie oordeelde dat een
werkzoekende kan worden uitgezet indien hij na zes maanden nog geen werk heeft gevonden
tenzij hij effectief kan aantonen dat hij nog steeds werk zoekt en een reële kans heeft het te
vinden.
. Op het non-discriminatiebeginsel van art. 45 VWEU bestaan uitzonderingen. Deze

uitzonderingen zijn gebaseerd op overwegingen van openbare orde, openbare veiligheid en
volksgezondheid. Herhaaldelijk heeft het Hof erop gewezen dat de uitzonderingen op de non-
discriminatieregel strikt moeten worden geinterpreteerd omdat ze een afwijking vormen op
één van de grondbeginselen van gelijke behandeling. Met name mogen aan het recht op vrij
verkeer slechts beperkingen worden gesteld wanneer de aanwezigheid of het gedrag van
onderdanen van een andere lidstaat "een werkelijke en genoegzaam ernstige bedrelglng voor
de openbare orde oplewrt". De praktijk wijst overigens uit dat lidstaten deze "bedreiging" niet
gemakkelijk kunnen aantonen (het is de lidstaat die moet aantonen dat er een "bedreiging" is,
en niet de EU-onderdaan die moet aantonen dat hij geen "bedreiging" vormt).
. De Richtlijn geeft aan de begrippen "openbare orde, openbare veiligheid en volksgezondheid"

een Europeesrechtelijke interpretatie in die zin dat het inroepen van deze beperkingen aan de
criteria van de betrokken Rlchtlijn kan worden getoetst. Bovendien codificeert deze Rlchtlijn
de in de rechtspraak gestelde voorwaarde dat het gedrag een "actuele, werkelijke en
133

voldoende ernstige bedreiging voor een fundamenteel belang van de samenleving moet
vormen".
Lidstaten kunnen ook voor betrekkingen in overheidsdienst uitzonderingen formuleren op de

non-discriminatieregel van art. 45 VWEU. Voor de uitzondering gebaseerd op
overheidsdienst" geldt dezelfde opmerking die hierboven werd geformuleerd, ni. dat ook hier
een strikte interpretatie geldt. Dit bleek overigens zeer duidelijk uit de NMBS-arresten van
het Hof. De uitzondering "overheidsdienst" in art. 45 VWEU mag volgens het Hof niet op zulke
wijze worden uitgelegd dat zij "enkel door aan het nationale rechtontleende interpretaties van
het begrip overheidsdienst zou worden bepaald". De uitzonderingvan art. 45, lid4VWEU slaat
enkel op betrekkingen "die de uitoefening van openbaar gezag en het dragen van
verantwoordelijkheid voor de bescherming van de algemene staatsbelangen impliceren". In
casu meende het Hofdat betrekkingen aangeduid als machinist, sjouwer, spoorlegger, enz. bij
de NMBS en betrekkingen omschreven als verpleegster, kinderverzorgster, nachtwaker,
loodgieter, schrijnwerker, architect, contrôleur, enz. bij de stad Brussel niet als
overheidsdienst in de zin van art. 45, lid 4 VWEU kunnen worden beschouwd. De vereiste van
Belgische nationaliteit was dan ook in strijd met de non-discriminatieregel van art. 45 VWEU.
In de zaak Walrave Koch verduidelijkte het Hof dat een sportactiviteit kan worden beschouwd
zowel als een economische activiteit, waarop de verdragsbepalingen van toepassing zijn, als
een fysieke bezigheid, waarop de verdragsbepalingen geen invloed hebben. Verder stelde het
Hof dat niet alleen het openbaar gezag het discriminatieverbod moet respecteren, maar ook
de réglementer) van de nationale sportbonden wanneer ze een maximum stellen aan het
aantal buitenlandse professionele spelers. De samenstelling van de nationale ploegen valt
evenwel niet onder het discriminatieverbod. In die zin werd ook impliciet de horizontale
directe werking van het discriminatieverbod bevestigd. Dit werd later bevestigd in de zaak
Bosman. In deze zaak verduidelijkte het Hof dat art. 45 VWEU zich niet alleen verzet tegen
discriminerende nationale maatregelen, maar ook tegen een nationale maatregel die, zelfs
wanneer deze zonder discriminatie op grand van nationaliteit van toepassing is, toch de
uitoefening van de in het Verdrag gewaarborgde fundamentele vrijheden door Unie-
onderdanen van gelijk welke lidstaat kan belemmeren of minder aantrekkelijk maakt (zoals
transferregels):
o Het volstaat immers erop te wijzen, dat ook al gelden de in de hoofdgedingen aan de
orde zijnde regels ook voor transfers tussen clubs van verschillende nationale
verenigingen binnen een zelfde lidstaat en al zijn zij analoog aan de regels die de
transfers tussen clubs van dezelfde nationale vereniging beheersen, zij niettemin een
rechtstreekse voorwaarde stellen voor de toegang van de spelers tôt de arbeidsmarkt
134

van de andere lidstaten en daardoor het vrije verkeer van werknemers kunnen
belemmeren".
o Dergelijke belemmeringen zonder onderscheid van toepassing kunnen wel worden

gerechtvaardigd door (l) de redenen die uitdrukkelijk in het Verdrag betreffende de
werking van de Europese Unie zijn voorzien en (2) dwingende redenen van algemeen
belang ("rule of reason"), voor zover deze geschikt zijn en niet verder gaan dan
noodzakelijk (= evenredig) om het beoogde doel te bereiken.
Arrest Bosman (C-415/93)

. Feiten
* Transfer Belgische voetbalspeler naar Franse dub
* Trensfervergoeding + nationaliteitsdausutes
. Rechtsvragen
. Is Europees recht van toepassing?
. Indienja, transferregeling en nationaliteitsclausules in strijd met vrij verkeer?
. Uitspraak
. Sport = economische artJviteit
. Vrij verkeer werknemers ook van toepassing op regels van sportbonden (cf.
'horizontale werking'l
. Nationaliteitsdausules= directe discriminatie
. Transfervergoeding = niet-discriminerende belemmering
. Zo oordeelde het Hof récent in de zaak Las dat de verplichting die de Vlaamse Gemeenschap
aan allé ondernemingen op haar grondgebied oplegde om de arbeidsovereenkomsten met
een grensoverschrijdend karakter uitsluitend in het Nederlands op te stellen het vrij verkeer
van werknemers binnen de EU belemmerde. Vlaanderen verdedigde zich nog door te stellen
dat op deze wijze het gebruik van één van de officiële talen in België werd bevorderd, de
werknemers werden beschermd en sociale inspecties effectief mogelijk werden gemaakt. Met
Hof erkende de rechtmatigheid van deze dwingende redenen van algemeen belang, maar
voegde eraan toe dat de maatregel verder ging dan noodzakelijk, aangezien:
o Regeling kan 'een afschrikkende werking' hebben voor niet-Nederlandstalige
werknemers en werkgevers
o Doelstelllngen tôt beschermlng van officiële taal, bescherming werknemers en

effectief toezicht door nationale autoriteiten niet evenredig
9. 1. 2. 2 Recht van vestiging (art. 49 - 53 VWEU]

. Heeft betrekking op personen die îich in een andere dan hun eigen lidstaat vestigen om als
zelfstandige ofonderdevormvan eenvennootschap economischeactiviteiten uitteoefenen.
Beperkingen op het vestigingsrecht zijn verboden. Dit geldt trouwens ook voor het oprichten
van agentschappen, filialen of dochterondernemingen door onderdanen van een IIdstaat die
op het grondgebied van een lidstaat zijn gevestigd.
135
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@)ive, fr)

Het in art. 49 bepaalde non-discriminaticbeginsel heeft direct werking en kan derhalve door
particuîieren worden ingeroepen.
Discriminerende behandeling op het vlak van vestiging is echter niet uitsluitend een probleem
van directe nationaliteitscfiscriminatie. Vaak zal een vestiging in een lidstaat ook afhankelijk
zijn van het bezit van bepaalde diploma's, certificaten, beroepservaring, enz. Lidstaten kunnen
de toegang tôt bepaalde beroepen regelen en bepaalde titels voorschrijven. Daarom kan art.
49 VWEU niet worden gesplitst van art. 53 VWEU. Dit artikel bepaalt dat de Raad richtlijnen
kan vaststellen inzake de onderlinge erkenning van diploma's, certificaten en andere titels, het
is een harmonisatierichtlijn i. v. m. erkenning van diploma's en beroepskwalificaties. In het
verleden zijn er tal van richtlijnen vastgesteld die o. a. betrekking hebben op de onderlinge
erkenning van diploma's in de medische of paramedische sector, zoals voor artsen, tandartsen,
verplegers, enz., maar ook voor bijvoorbeeld architecten. In het kader van de maatregelen
genomen ter voltooiing van de interne markt werden deze specifieke equivalentierichtlijnen
aangevuld door algemene erkenningsrichtlijnen.
Een strikte lezing van de artt. 49 VWEU en 53 VWEU kan de indruk wekken dat een lidstaat de
volstrekte vrijheid behoudt om de toegang tôt een bepaald beroep aan specifieke
voorwaarden te onderwerpen, op voorwaarde dat deze geen discriminerende maatregelen
neemt en de erkenningsrichtlijnen respecteert. Toch dringt zich een nuancering van dit
standpunt op. Deze nuancering is een gevolg van de rechtspraak van het Hof in de zaak
Heylens en vooral het arrest Vlassopoulou. Met betrof de situatie van een tôt de balie in
Athene toegelaten advocate, met de Griekse nationaliteit, die naast haar Griekse diploma' s,
aan de universiteit van Tuebingen (Duitsland) de titel van doctor in de rechtsgeleerdheid
verwierfenwerkzaamwasopeen Duitsadvocatenkantoorte Mannheim. Ze kreegechtergeen
vergunning uoor de uitoefening van het beroep van advocaat (Rechtsanwalt) bij het
Amtsgericht Mannheim en bij de Landgerichten Mannheim en Heidelberg, waarop de vraag
rees of deze weigering wel in overeenstemming was met het recht van vestiging.
o Uit het arrest Vlassopoulou volgt dat een lidstaat enkel bijkomende eisen kan stellen
voor zover die noodzakelijk zijn voor de goede uitoefening van het betreffende
beroep. De principes van het arrest Vlassopoulou zijn van toepassing op allé
gereglementeerde beroepen, zowel inzake het vrij verkeer van vestiging, werknemers
als diensten.
o Ook niet-discriminerende nationale kwalificatievereisten kunnen in strijd zijn met Art.

49 VWEU
o Rekening houden met ervaring uit LSvan oorsprong
136

. Op het non-discriminatiebeginsel van art. 49 VWEU bestaan uitzonderingen. Deze
uitzonderingen zijn voorzien in het Verdrag en gebaseerd op overwegingen van openbare
orde, openbare veiligheid en volksgezondheid (art. 52 VWEU), zoals verder omschreven in
Richtlijn 2004/38/EG, en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag (art. 51
VWEU). In de zogenaamde "Notarissenzaken" (Arrest Commissie/België, C-47/08) besliste het
Hof dat het beroep van notaris niet afhankelijk mag worden gemaakt van een
nationaliteitsvereiste. Het beroep van notaris valt niet onder de verdragsuitzondering van art.
51 VWEU aangezien dit geen rechtstreekse en specifieke deelname inhoudt aan de uitoefening
van het openbaar gezag.
. Bovendien heeft het Hof in zijn rechtspraak verdujdelijkt dat art. 49 VWEU zich ook verzet
tegen een nationale maatregel die, zelfs wanneer deze zonder discriminatie op grand van
nationaliteit van toepassing is, toch de uitoefening van de in het Verdrag gewaarborgde
fundamentele vrijheden door Unie-onderdanen van gelijk welke lidstaat kan belemmeren of
minder aantrekkelijk maakt. Dergelijke belemmeringen zonder onderscheid van toepassing
kunnen wel worden gerechtvaardigd op basis van (l) de verdragsuitzonderingen en (2)

dwingende redenen van algemeen belang ("rule of reason"), voor zover deze geschikt zijn en
niet verder gaan dan noodzakelijk (= evenredig) om het beoogde doel te bereiken.
9. 1. 2. 3 Niet-economische actieve EU-burgers

. Met vrij verkeer van personen zoals opgenomen in het Verdrag doelt in de eerste plaats op
werknemers en zelfstandigen die de nationaliteit van een lidstaat bezitten en die
tewerkgesteld zijn in een andere lidstaat. In de loop van de jaren negentig breidde dit vrij
verkeer uit naar personen die niet omwille van economische redenen wensten te verblijven in
een andere lidstaat. Voorwaarde is wel dat deze de nationaliteit moeten bezitten van éénvan
de lidstaten van de Unie. Met toekennen van de nationaliteit behoort tôt de bevoegdheid van
de lldstaten
. Op grand van artikel 21, lid l VWEU geniet iedere burger van de Unie het recht om vrij te
reizen en te verblijven op het grondgebied van de Unie. De voorwaarden waaronder ze dit
recht genieten zijn vastgelegd in Richtlijn 2004/38. Deze voorwaarden moeten proportioneel
worde n toegepast
. Het Hofvan Justitie oordeelde in het arrest Baumbast dat een EU-burger die in het land van
ontvangst niet langer een recht van verblijf als migrerende werknemer geniet, een
verblijfsrecht kan genieten op grand van de rechtstreekse werking van art. 21, lid l VWEU
betreffende het Europees Burgerschap. In casu beschikte de heer Baumbast over de, toen nog
door Richtlijn 90/364/EEG (nu Richtlijn 2004/38/EG), vereiste bestaansmiddelen en
137
This document is avallable free of charge on

ziektekostenverzekering doch weigerden de nationale instanties een verblijfsrecht nu deze
ziektekostenverzekering geen spoedeisende zorg in het land van ontvangst dekte. Volgens het
Hof zou dergelijke toepassing een onevenredige inbreuk vormen op de uitoefening van het
verblijfsrecht dat art. 21, lid l VWEU hem verleent.
In het arrest Jipa oordeelde het Hof over een nationale regeling die het mogelijk maakte om
het uitreisrecht van een Europees burger naar een andere lidstaat te beperken, op grond van
het feit dat deze burger eerder uit deze lidstaat was gezet wegens illegaal verblijf. Het Hof
herinnerde aan het principe dat ieder Europees burger het recht heeft om vrij te reizen op het
Europese grondgebied, maar dat dit recht niet onvoorwaardelijk is en, aan de in het Verdrag
vastgestelde beperkingen en voorwaarden kan worden gebonden om redenen van openbare
orde en openbare veiligheid. Het Hof vervolgde dat dergelijke maatregelen/ "willen zij
gerechtvaardigd zijn, uitsluitend gebaseerd dienen te zijn op het gedrag van de betrokkene.
Rechtvaardigingsgronden die niet rechtstreeks verband houden met het betrokken individuele
geval of die zijn ingegeven door overwegingen van algemene preventie kunnen niet worden
aanvaard"; In casu kon Roemenië zich dus niet louter op de uitzettingsbeslissing van België
beroepen/ maar moest het onderzoeken of het persoonlijk gedrag van Jipa een bedreiging
vormde die een fundamentee! belang van de samenleving aantast.
In het arrest Dano verduidelijkte het Hof van Justitie dat economisch niet-actieve EU-burgers
die zich naar een andere lidstaat begeven om daar sociale bijstand te ontvangen, mogen
worden uitgesloten van bepaalde sociale uitkeringen. Met Hof van Justitie stelt wel dat geval
per geval een concreet onderzoek van de economische situatie van de economisch niet-
actieve EU-burger moet worden verricht (zonder rekening te houden met de aangevraagde
sociale uitkeringen) om te beoordelen of hij voldoet aan de voorwaarde van voldoende
bestaansmiddelen om in aanmerking te (blijven) komen voor een verblijfsrecht.
Dat de rechtspraak inzake EU burgerschap ook gevolgen kan hebben voor niet-EU-burgers
bleek uit het arrest Chen waarin het Hof stelde dat een meisje van vier Jaar oud met de lerse
nationaliteit/ gedekt door een passende ziektekostenverzekering en ten laste van Chinese
ouders wiens bestaansmiddelen toereikend zijn, op basis van art. 21 VWEU en Richtlijn
90/364/EEG (nu Richtlijn 2004/38/EG) het recht heeft om voor onbepaalde tijd op het
grondgebied van de lidstaat van ontvangst te verblijven. Met Hof vervolgde dat in dat geval
geven deze zelfde bepalingen de ouder die daadwerkelijk voor die onderdaan zorgt het recht,
met deze laatste in de lîdstaat van ontvangst te verbiijven. Er anders over oordelen zou aan
het verblijfsrecht van het kind ieder nuttig effect ontnemen.
138

In het arrest Metock weigerde lerland aan Metock, een niet-EU-burger gehuwd met een Brits
staatsburger die in lerland werkt en verblijft, een verblijfsvergunning te verstrekken omdat
Metock niet voldeed aan de voorwaarde van voorafgaand legaal verblijf in een andere lidstaat.
Met Hof kwam in zijn arrest terug op zijn eerdere rechtspraak en oordeelde dat de voorwaarde
van een eerder legaal verblijf in een andere lidstaat niet te rijmen is met het doel, "het recht
van de burgers van de Unie van vrij verkeer en verblijfte vereenvoudigen en te versterken".
Met Hof gaf vervolgens een ruime invulling aan het begrip familieleden waaronder zowel de
familieleden van de EU-burger die met hem de gastlidstaat zijn binnengekomen, moeten
worden begrepen, als de familieleden die met hem In die lidstaat verblijven, zonder dat
onderscheid mag worden gemaakt naargelang zij vàôr of na de EU-burger die lidstaat zijn
binnengekomen,dan wel voor- of nadatzij familie van die EU-burgerzijn geworden. Met Hof
besluit dat een niet-EU-burger "die de echtgenoot is van een EU-burger die verblijft in een
lidstaat waarvan hij niet de nationaliteit bezit, en die deze EU-burger begeleidt ofzich bij hem
voegt, rechten(tonontlenenaandebepalingenvanrichtlijn2004/38/EG,ongeochtwanneerof
waar zlj zijn gehuwd alsook de wijze waarop deze niet-EU-burger de gastlidstaat Is
binnengekomen".
DezakenRuizZambrano en McCarthyzorgden voor een belangrijke evolutie in de rechtspraak

van het Hof met betrekking tôt het burgerschap van de Unie. In deze zaken lijkt het Hof af te
wijkenvandesituatiewaarhetEuropeesrecht inverbandmetvrij verkeervanpersonenenkel
toepassing vindt in grensoverschrijdende situaties. Met Hof paste deze rechtsregels toe in
situaties die zich voordoen binnen één lidstaat, hierbij aanknopend bij het Europees
burgerschap. In Ruiz Zambrano besllste het Hof dat aan de Colombiaanse ouders van
Belgischekjnderen het recht om te werkenen te verblijven in een lidstaattoekomt, teneinde

het "effectieve genot" van de EU-burgerschapsrechten van de kinderen te beschermen. In
deze zaakzijn geen grensoverschrijdendeaspecten te vinden, in tegenstellingtôt de eerder

vernoemde zaakChen, waarhet een lers kind betrofdat verbleef in het VerenigdKoninkrijk.
Belangrijk is tevens dat de uitspraak van het Hof van Justitie exclusief is gebaseerd op een
interpretatie van het primair Unierecht (art. 20 VWEU). Richtlijn 2004/38 is immers enkel van
toepassing op Unieburgers die zich begeven naar ofverblijven in een andere lidstaat dan die
waarvan ze de nationaliteit bezitten, en zijn familieleden. In het arrest McCarthy duidt het Hof
dan weer op de grenzen van de Ruiz Zambrano rechtspraak, terwijl het tegelijk deze
rechtspraakbevestigt.Indezezaakginghetom eenvrouw,ShirlyMcCarthy,met delers-Britse
nationaliteit, die zich op haar Europese burgerrechten wilde beroepen om een verblijfsrecht
voor haar Jamaicaanse man in het Verenigd Koninkrijk te bekomen. McCarthy uerbleef zelf
nooit in een andere lidstaat dan het Verenigd Koninkrijk. Met Hof oordeelde:
139
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee jean (imrheinertrunken@live. fr}

o "Artikel 21 VWEU is niet van toepassing op een burger van de Unie die zijn recht op vrij
verkeer nooit heeft uitgeoefend, die altijd heeft verbleven in een lidstaat waarvan hij
de nationaliteit bezit en die ook de nationaliteit van een andere lidstaat bezit, voor
zover de situatle van deze burger niet de toepassing meebrengt van maatregelen van
een lidstaot die tôt gevolg hebben dat hem het effectleve genot wordt ontzegdvan de
belangrijkste aan de stotus van burger van de Unie verbonden rechten of de
uitoefening wordt belemmerd van zijn recht om vrij te reizen en te verblljven op het
grondgebied van de lidstaten."
. In de zaak Dereci297 werd deze rechtspraak verder verduldelijkt. Het Hof stelde er:
o "Hieruit volgt dat het criterium van de ontzegging van het effectieve genot van
belongrijkste aandestatus van burgervan deUnie ontleende rechten, betrekking heeft
op geuallen die erdoor gekenmerkt worden dat de burger van de Unie feitelijk wordt
verplicht om het grondgebied von met alleen de lidstaat waarvan hij staatsburger is,
maar ook dat van de Unie als geheel te verlaten.
o Dit is dus een criterium van zeer bijzondere oord dat zlet op gevallen waarin, ondanks
dat het secundaire recht inzake het verblijfsrecht van staatsburgers van derde landen
niet van toepassing is, uitzonderlijk geen verblijfsrecht kan worden ontzegd aan een
staatsburger van een derde land die lia is van de famille van een staatsburger van een
lidstaat, omdat anders de nuttige werking zou worden ontnomen aan het burgerschap
van de Unie dat deze laatste staatsburger toekomt."
. Het is met andere woorden duidelijk dat het Hof een dubbele test gebruikt om na te gaan of
een bepaalde situatte binnen het toepassingsgebied van het EU-(burgerschaps)recht valt.
Enerzijds is dit het geval in grensoverschrijdende situaties. Anderzijds zullen ook situaties
die zichfeitelijk binnen éénlidstaat afspelen hieronder vallen indien dit negatieve gevolgen
heeft voor "het effectieve genot van de aan de status van burger van de Unie ontleende
rechten", namelijk indien de EU-burger zou worden verplicht om het grondgebied van de
Unieteverlaten.
9. 1. 3 Vrij verrichten van diensten (art. 56- 63 VWEU)

. Onder het begrip "diensten" in de zin van art. 57 VWEU verstaat men "dienstverrichtingen
welke gewoonlijk tegen vergoeding geschieden" en ze omvatten met name werkzaamheden
van industrlële, commerciële of ambachtelijke aard, of vrije beroepen. Met andere woorden
allé commerciële dienstverlening, met uitzondering van de dienstverlening door de overheid
van niet-economisch algemeen belang;
. Met vrij dienstenverkeer impliceert dat ondernemingen die gevestigd zijn in een bepaalde EU-
lidstaat hun werknemers tijdelijk naar een andere EU-lidstaat kunnen sturen om er diensten
140
Verspreiden met toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertrunken@live.fr}

te verrichten. Dit is het fenomeen van 'detachering' of 'terbeschlkkingstelling'. Om een
evenwicht te uinden tussen de vrijheid van grensoverschrijdend dienstenverkeer, enerzijds, en
de sociale bescherming van tijdelijk in een andere lidstaat gedetacheerde werknemers,
anderzijds, werd de Detacheringsrichtlijn 97/71 aangenomen. Deze Richtlijn bepaalt o. a. dat
de gedetacheerde werknemers kunnen genieten van bepaalde arbeids- en loonvoorwaarden
diegelden in het landwaarhetwerkwordtuitgevoerd. Ditbetrefto.a. maximaleen minimale
rustperioden, minimumaantal betaalde vakantiedagen, minimumlonen, uoorschriften inzake
gezondheid, veiligheid en hygiëne op het werk, beschermende maatregelen voor bepaalde
groepen zoals jongeren en zwangere vrouwen, en bepalingen inzake gelijke behandeling van
mannen en vrouwen. Bij detachering blijft de werknemer echter wel onderworpen aan het
socialezekerheidsstelsel van het land waar hij gewoonlijk is tewerkgesteld (land van
oorsprong). Daarenboven kan het land waar de werken worden uitgevoerd geen bijkomende
eisen stellen die het vrij verkeer uan diensten disproportioneel belemmeren.
. In de zaken Rush Portuguesa en Vander Elst was de vraag aan de orde of een regeling van een
lidstaat, volgens dewelke een in een andere lidstaat gevestigde onderneming die in de
eerstgenoemde lidstaat diensten wil verrichten, verplicht is werkvergunningen te bekomen In
het land waar de dienst wordt verricht, in overeenstemming is met art. 56 VWEU. In het arrest
Rush Portuguesa, dat betrekking had op het verrichten van diensten van een Portugese
onderneming in Frankrijk, stelde het Hof:
o "De artlkelen 59 en 60 EEG-Verdrag ithans artt. 56 VWEU en 57 VWEU] verzetten zich
derhalve ertegen, dat een Udstaat een In een andere Lidstaat gevestigde
dienstverrichter verbiedt, zich op zijn grondgebied met zijn personeel vrij te
verplaatsen, of dat die Lidstaat de verplaatsing von het betrokken personeel aan.
beperkendevoonvaardenonderwerpt,zoabdevoorwaardeomter plaatsepersoneel
non te werven, ofde verpllchting werkvergunningen aan te vragen. De oplegging van
dergelijke voorwaarden aan de in een andere Lidstaat gevestigde dienstverrichter
discrimineert deze ten opzichte van zijn in het land van ontvangst gevestigde
concurrenten, die hun elgen personeel vrij kunnen inzetten, en tast bovendien zijn
capacitelt aan om de prestatie te verrichten".

« In het arrest Vander Elst was in wezen eenzelfde probleem aan de orde, maar deze keer betrof
het een Belgische onderneming die met haar eigen werknemers, waarvan sommigen de
Marokkaanse nationaliteit hadden, afbraakwerken in Frankrijk wilde uitvoeren. Bij een
contrôle van de Franse arbeidsinspectie werd vastgesteld dat de Marokkaanse werknemers
niet over een Franse werkvergunning beschlkten en volgens de arbeidsinspectie was een
visum voor verbljjf van korte duur, die de Marokkaanse werknemers van het Franse Consulaat
141
Verspreiden niet toegestaan ] Gedownloaddoor dedeeJean(imrheinertrunken@live.fr)

in Brussel hadden bekomen, niet voldoende om in Frankrijk beroepswerkzaamheden in
loondienst te mogen verrichten.
o Het hof van justitie stelt dat het vragen van een extra arbeidsvergunning en te
vergaande belemmerende maatregel is.
Uitspraak Hof van Justitie

. Artikel 56 VWEU veriangt niet enkel de afschaffing van iedere diïcriminBtie van de
dienstyerrichter op grand van lijn nationalitert, maar tewns de opheffint van tlke
bnperklnf (ook indien deze londer onderscheid van toepaising is] dte de
werkuamhedenvan de drenstverrichterdie in een andere 15 isgevestigd, vertiledt of
bttemmert.
. TenziJ gerechtvaardigd dooc ffidenen van algemeen bflang (indien de

maatregelen noodlakeli)k en proportioneel îijn)
. Rekening houden met regets waaraan diensttferrichter is onderworpen in

lidstaat waar hij is gevestigd
. Verrichten y*n dieniten * ïrijhtid nn nstiïing of wlj werknemeraverkeer
. Ooel van werkvergunning is om loegang tôt de arbeidsmarkt te regelen: niet

van toepassing op dienstenvemchters
. Récentvoorbeelden: laak C-9Î/13. Essenten zaakC-315/13,Themiotec
. Vooral na de EU-uitbreiding van 2004 leidde het vrij verkeer van diensten tôt een aantal
spanningen bjnnen de Unie. Dit werd duidelijk geïllustreerd in de zaak Lavai. In casu wilde een
in Letland gevestigde onderneming (Lavai) met zijn werknemers in Zweden een dienst
verrichten. Met personeel van Lavai was niet gebonden door de collectieve
arbeidsovereenkomst (cao) die was gesloten voor de Zweedse bouwsector. Hierdoor lag het
loon dat de Letse werknemers ontvingen lager dan het loon voor Zweedse werknemers. Dit
zette kwaad bloed bij de Zweedse vakbonden die overgingen tôt een blokkade van het
bouwterrein. Hiermee beoogden ze Lavai aan te zetten een cao naar Zweedse normen af te
sluiten. Volgens Lavaiwasdevakbondsactie in strijd met het vrij verkeer van dlensten. Het Hof
van Justitle erkende enerzijds het recht van de Zweedse vakbonden om "collectieve actie te
voeren met het oog op de beschermlng van werknemers In de staat van ontvongst tegen
éventuelspraktijkenvansocialedumping"alseen mogelijke"dwingenderedenvanopenbaar
belang [... ] welke in beginsel een beperking van een van de door het Verdrag gewaarborgde
fundamentele rechten kan rechtvaardigen". Anderzijds oordeelde het Hof dat de collectieve
actie van de Zweedse vakbonden In dit geval niet kon worden gerechtvaardigd omdat het doel
veel verder ging dan het afdwingen van de bepalingen inzake minimumbescherming. Met
andere woorden, een vakbond van het ontvangstland kan geen hogere normen inzake
arbeidsvoorwaarden opleggen aan tijdelijk gedetacheerde werknemers.
. Om een antwoord te bieden aan de toenemende problemen met betrekking tôt

detacheringsfraude (o. a door het opzetten van brievenbusondernemingen zonderenige echte
economische activiteit in het land van vestiging), werd in mei 2014 de Handhavingsrichtlijn
2014/67/EU aangenomen. Deze Richtlijn verduidelijkt welke maatregelen lidstaten kunnen
142

nemen om fraude tegen te gaan (o. a. mogelijkheid tôt opvragen van informatie van de
detacherende onderneming en basisdocumenten zoals arbeidsovereenkomsten,
loonstrookjes en arbeidstijdoverzichten) en voorzietversterkte administratieve samenwerking
tussen de nationale autoriteiten van de lidstaten. In juni 2015 vroegen 6 EU-lidstaten
(Nederland, Frankrijk, Duitsland, Zweden, België, Luxemburg en Oostenrijk) in een brief aan
Commissaris Marianne Thyssen, die o. a. verantwoordelijk is voor het EU-
werkgelegenheidsbeleid, om de detacheringsrichtlijn verder te herzien om het probleem van
'sociale dumping' aan te pakken. Door de sterkte loonverschillen tussen de EU-lidstaten
gebruiken bedrijven de mogelijkheid van detachering in bepaalde gevallen om te bezuinlgen
op loonkosten. Door hun maatschappelijke zetel naar een andere EU-lidstaat te verplaatsen,
kunnen bedrijven er werknemers aanwerven en ze vervolgens detacheren naar de gastlidstaat
waar ze tewerkgesteld worden tegen het aldaar geldende minimumloon, terwijl werknemers
uit deze laatste lidstaat die gelijksoortlg werk doen vaak tôt twee keer zoveel verdienen. Om
dit fenomeen aan te passen stelt de Europese Commissie voor om de huidige
detacheringsrichtlijn aan te passen zodat voor gedetacheerde werknemers niet langer enkel
zou worden gekeken naar het minimumloon van de gastlidstaat, maar ook naar de regels
inzake bezoldiging. De gastlidstaten zelf zouden kunnen omschrijven wat in elk land onder
'bezoldiging' wordt verstaan. De Commissie heeft dit voorstel tôt herziening, samen met nog
een aantal andere aanpassingen, op 8 maart 2016 naar de nationale parlementen gestuurd.
De nationale parlementen van 11 EU-lidstaten uit Centraal en Oost-Europa waren van oordeel
dat het voorstel in strijd is met het subsidiariteitsbeginsel en trokken een zogenaamde 'gele
kaart'. Ze argumenteerden dat regels inzake de vergoeding van werknemers niet moet worden
vastgelegd in Europese regelgeving. De Europese Commissie heeft het voorstel opnieuw
bestudeerd en uiteindelijk beslist om dit niet in te trekken omwllle van de doelstellingen van
het voorstel (het creëren van gelijke arbeidsvoorwaarden (zoals loon) voor werknemers
binnen een lidstaat ongeacht hun nationaliteit).
Tôt slot moet worden opgemerkt dat dienstenverkeer niet alleen vanuit het oogpunt van de
dienstverrichter moet worden benaderd. De opheffing van discriminaties bij het verrichten
van diensten speelt ook ten gunste van de dienstgenieter. Eenieder die rechtsgeldig in een EU-
lidstaat verblijft, kan immers de vrijheid van de aangeboden diensten genieten.
Het is intéressant hierbij het arrest Society for the Protection of Unborn Children (SPUC) t.
lerland te vermelden. In deze zaak was de vraag gerezen of lerse studentenorganisaties op
grond van het principe van vrij verrichten van diensten informatie konden verstrekken over
medische zwangerschapsonderbreking en over adressen met klinieken in het Verenigd
Koninkrijk waar op wettige wijze abortussen konden plaatsvinden. Het verstrekken van
143

dergelijke informatie viel onder de lerse strafwet. In het arrest aanvaardt het Hof dat een
lidstaat waar abortus verboden is, ook aan studentenverenigingen het verbod kan opleggen
informatie te verspreiden waar in het buitenland medische zwangerschapsonderbreking kan
worden verricht. De informatie wordt in casu niet verspreid voor rekening van een in een
andere lidstaat gevestlgd economisch subject. Deze informatie, aldus het Hof, staat los van de
economische activiteit van In een andere lidstaat gevestigde klinieken. Anderzijds is het Hof
wel van mening dat zwangerschapsafbreking, zoals deze in verschillende lidstaten op wettige
wijze wordt verricht, een medische werkzaamheid is, die gewoonlijk tegen vergoeding
geschiedt, en in het kader van een vrij beroep kan plaatsvinden. Medische
zwangerschapsonderbreking verricht overeenkomstig het recht van de lidstaat waar zlj
plaatsvindt, is derhalve een dienst in de zin van art. 57 VWEU. Ditstandpunt van het Hof heeft
uiteraard belangrijke gevolgen voor het recht van zwangere vrouwen om voor een
zwangerschapsonderbreking naar het buitenland te gaan. Met Hof gaat niet in op het
standpunt van de SPUC volgens hetwelk het verrichten van abortus nlet als een dienst kon
worden beschouwd,op grandvan het feit "dat het volkomen immoreel is en de vernietigjng
van het leven van een menselijk wezen, namelijk een ongeboren kind, meebrengt". Welke ook,
volgens het Hof, "de morele waardevan dit betoog moge zijn, het Hof kan zich immers niet in
de plaats stellen van die van de wetgever van de Lidstaten waar de betrokken werkzaamheden
op wettige wijze worden verricht"
. In verband met o. a. de vrij'held van dienstverrlchting kan nog het arrest Josemans worden
vermeld. In deze zaak ging het over de reglementering van de stad Maastricht die besloten
had de toegang tôt "coffeeshops" voor te behouden aan Nederlandse ingezetenen om de
overlast door drugstoerisme tegen te gaan. In Nederland is het bezit van softdrugs voor eigen
gebruik niet strafbaar en de verkoop in coffeeshops wordt, hoewel bij wet verboden, door de
autoriteiten gedoogd. Was de reglementering van de stad Maastricht in strijd met het EU-
recht?
Zaak C-137/09. Josemans

. Feiten
. Stad Maastricht besluit om toegang tôt coffeeshops voor te
behouden aan Nederlandse ingeietenen om overlast door
drugstoerisme tegen te gaan
. In strijd met EU recht?
* Uitspraak Hof van Justitie

* Verbod op indirecte discriminatie
.
Tenzij objectieve rechtvaardiging door legitieme belangen1'
. Tegengaan drugstoerisme: rechtmatig belang
. Proportionaliteltsioets
144
Verspreidenniet toegestaan | GedownloaddoordedeeJean(imrheinertrunken@tive. fr)

9. 2 De Mededingingsregels
. De mededingingsregels behoren naast deze over vrij verkeer tôt de belangrijkste materiële
rechtsregels van het VWEU. Ze vallen uiteen in twee afdelingen:
o a) Regels voor ondernemingen;
o b) Regels betreffende maatregelen van lidstaten.

. De EU-mededingingsregels beogen vooreerst de doelstelling van één interne markt te
verwezenlijken. Daarnaast beogen zij eveneens een régime van eerlijke mededinging
(concurrentiel mogelijk te maken.
9. 2. 1 Regels voor ondernemingen (101 -102 VWEU)

. Artikel 101 viseert "kartels", artikel 102 heeft betrekking op het misbruik van machtspositie
9. 2. 1. 1 Artikel 101 VWEU (kartel)

. Met verbodsprincipe
o Artikel 101, lid l VWEU verbiedt allé overeenkomsten tussen ondernemingen,

besluiten van ondernemingsverenigingen en onderling afgestemde feitelijke
gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en
ertoe strekken of ten geuolge hebben dat de mededinging binnen de interne markt
wordt verhinderd, beperkt of vervalst.
o Van een overeenkomst tussen ondernemingen is sprake zodra er een

wilsovereenstemming tussen partijen is. De vorm waarin de overeenkomst gegoten is,
is van secundair belang.
o Met begrip "onderneming" is in de rechtspraak ruim uitgelegd en omvat iedere entiteit

die een economische activiteit uitoefent ongeacht haar rechtsvorm en de wijze
waarop zij wordt gefinancierd. Het maakt niet uit of het om een natuurlijk of
rechtspersoon gaat, een onderneming van publiek of privaatrecht, of er al dan niet
winstoogmerk wordt nagestreefd, of de organisatie al dan niet rechtspersoonlijkheid
bezit. Met criterium om van een onderneming te spreken is namelijk niet organisch,
maar materieel, aangezien het economische karakter van de activiteit centraal staat.
Typische overheidstaken en bepaalde activiteiten van zuiver sociale aard zijn niet-
economisch en vallen bijgevolg niet onder de mededingingsregels.
o Een "onderneming" in de zin van artikel 101 VWEU dient als een economisch begrip
te worden begrepen en valt niet altijd samen met een juridische
ondernemingsstructuur. Verschillende ondernemingen die tôt één groep behoren en
die tegenover elkaar over geen economische autonomie beschikken, zullen voor de
toepassing van artikel 101, lid l VWEU als één ondernemlng worden bescbouwd
aangezien ze één economische eenheid vormen. Het gedrag van de
145
Verspreiden niet toegestaan ( Gedowntoad door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

dochteronderneming wordt in zulke gevallen aan de moedermaatschappij
toegerekend.
o De onderling afgestemde feitelijke gedraging veronderstelt een parallelle en

vrijwitlige coôrdinatie, waarbij er contact werd gelegd of er een uitwisseling van
informatie plaats vond. Met louter bestaan van een parallel gedrag is op zichzelf nog
geen onderling afgestemde feitelijke gedraging. Een onderneming mag haar gedrag
aanpassen aan dit van een andere onderneming maar er mag geen contact zijn met
concurrenten om het gedrag van de concurrent te beïnvloeden
o Een besluit van een ondernemersvereniging" met mededinging beperkende

bedoelingen ofgevolgen valt ook onder het kartelverbod.
. Vb. verordening van Nederlandse orde van advocaten inzake samenwerking

van advocaten met andere vrije beroepen (C-309/99, Wouters)
o Alvorens het verbodsprincipe toepassing kan vinden moet nog aan twee materiële
vereisten zijn voldaan.
. Vooreerst moet worden aangetoond dat de overeenkomst of onderling

afgestemde gedraging de handel tussen lidstaten ongunstig zou kunnen
beïnvloeden. In de praktijk is dit vereiste zelden een breekpunt omdat de
kracht van de in de Nederlandse versie van het Verdraggebruikte uitdrukking
"ongunstig beïnvloeden" is afgezwakt (de Franse versie heeft het over - het
meer neutrale - "affecter"). De "beïnvloeding" van de handel tussen de
lidstaten volstaat dan ook om binnen het toepassingsveld van artikel 101, lid
l VWEU te komen. Bovendien wordt deze vereiste ruim geïnterpreteerd,
zodat deze voorwaarde snel vervuld is.
. Een overeenkomst tussen partijen die zich allen in één lidstaat bevinden, zal
niet onder het toepassingsgebied van artikel 101 VWEU vallen indien deze
geen invloed heeft op de handel tussen lidstaten. In dat geval zullen de
nationale mededingingsregels gelden.
. De tweede materiële vereiste waaraan een overeenkomst nog moet voldoen

opdat het verbod van artikel 101, lid l VWEU van toepassing zou zijn, is dat er
verhindering, beperking of vervalsing van de mededinging moet zijn. De
overeenkomst kan "ertoe strekken" of "ten gevolge hebben" dat de
concurrentie wordt aangetast.
o Bij de materiële vereisten geldt nog een merkbaarheidseis die door de Commissie in
haar de- minimismededeling als volgt is gekwantificeerd, geen inbreuk opp art. 101
(l) VWEU indien;
146
Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@ltve.fr)

. a) Indien het gezamenlijk marktaandeel van de partijen bij de overeenkomst
op geen von de relevante markten waarop de overeenkomst van invloed is,
groter is dan 10%, voor zover de overeenkomst is gesloten tussen
ondernemingen die daadwerkelijke of potentiële concurrenten vjn op één of
meer van deze markten (overeenkomsten tussen concurrentenl, of
. bj indien het marktaandeel van elk van de partijen bij de overeenkomst op
geenvan de relevante markten waarop de overeenkomst van invloed is, groter
is dan 15% voorzoverde overeenkomst is gesloten tussen ondernemingen die
geen daodwerkelljke of potentiels concurrenten zijn op éénof meer van deie

markten (overeenkomsten tussen niet-concurrenten). "
o Deze "bagatel" of de-minimismededeling voorziet in afwijkende
marktaandeeldrempels indien de relevante markt gekenmerkt wordt door het
bestaan van parallelle netwerken van overeenkomsten met gelijkaardige effecten
(bieren petroleumdistributie). Indien de mededinging op de relevante markt beperkt
wordt door het bestaan van dergelijke netwerken worden de hierboven in a) en b)
vermelde drempefs verlaagd tôt 5%.
o Artikel 101, lid l VWEU vermeldt op een niet-limitatieve wijze een reeks voorbeelden
van overeenkomsten die, als ze aan de materiële vereisten van art. 101, lid l VWEU
en aan de merkbaarheidseis voldoen, als verboden moeten worden beschouwd (zie
de in art. 101, lid l VWEU van a) tôt e) opgesomde voorbeelden). De meest frappante
zijn: opleggen van prijzen, marktverdelingsafspraken, productieafspraken, enz.
. Sancties bij inbreuk op verbod van art. 101, Lid l VWEU
o De krachtens art. 101, lid l VWEU verboden overeenkomsten of besluiten van
ondernemersverenigingen zijn van rechtswege nietlg. Met gaat om een nietigheid die
alleen door de nationale rechter kan worden uitgesproken. De precieze
civielrechtelijke gevolgen zullen door de nationale rechter en op grand van het
nationale recht worden bepaald.
o De Commissie kan inbreuken op het kartelverbod vaststellen en eventueel beboeten.

Deze sanctionerende bevoegdheid mag echter nlet worden verward met de
nietigheldssanctie volgens art. 101, lid 2 VWEU die exclusief in handen van de
nationale rechter berust De besluiten van de Commissie zijn vatbaar voor beroep bij
het Gerecht.
. Vrijstelling
o De mogelijkheid bestaat immers dat ze op grond van art. 101, lid 3 VWEU kunnen
worden vrijgesteld.
147
Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

o Art. 101,lid 3 VWEUbepaaltdathetverbodvanart. 101,lid l VWEUbuitentoepassing
kan worden verklaard voor overeenkomsten, besluiten van
ondernemingsverenigingen of onderling afgestemde feitelijke gedragingen die aan

vier materiële voorwaarden votdoen. Deze zjjn:
. De productie of distributie of economische of technische vooruitgang

verbeteren;
. De gebruikers een billijk voordeel verschaffen;
. De concurrentie niet meer beperken dan nodig (proportionaliteitsregel);

. Een restaan mededingingoverlaten
o De ratio van art. 101, lid 3 VWEU is dat sommige concurrentiebeperkingen voordelen
opleveren die opwegen tegen de negatieve aspecten ervan. Aldus kan bv. een
alleenverkoopovereenkomst die ongetwijfeld concurrentiebeperkend is toch de
distributie bevorderen: een alleenverkoopovereenkomst is soms het middel bij uitstek
om op een vreemde markt door te dringen. Specialisatieovereenkomsten tussen
producenten zullen mogelijks tôt een rationalisatie en derhalve verbetering van de

productie kunnen leiden.
o OpgrondvanbevoegdhedenhaarverleenddoordeRaad. kandeEuropeseCommissie
artikel 101, lid 3 VWEU toepassen, en derhalve artikel 101. lid l VWEU buiten
toepassing verklaren op bepaalde overeenkomsten. Thans bestaan alleen nog zgn.

groepsvrjjstellingen. Een groepsvrijstelling houdt In dat door middel van een
verordening gehele categorieën van overeenkomsten worden vhjgesteld.

Overeenkomsten die voldoen aan de voorwaarden uiteengezet in een
groepsvrijstellingsverordening vallen automatisch onderart. 101, lid 3 VWEUen zijn
aldusgeldig.
o Opgepast! Dit betekent niet dat een overeenkomst van een soort waarvoor een
groepsvrijstelling geldt ook automatisch is vrijgesteld. De betrokken overeenkomst zal
moeten voldoen aan de eisen en criteria die in de verordening zijn opgesomd. De

meeste groepsvrijstellingen vermelden trouwens ook verbodsbepalingen die nooit
van een vrijstelling zullen genieten of vermelden de maximale
concurrentiebeperkingen die de overeenkomst mag bevatten. Met overschrijden van

deze laatste brengtdande overeenkomst buiten het bereikvan degroepsvrijstelllng.
o Verordening 1/2003 drastische hervormlng kartelbeleid door Commissie
. Centraal in deze verordening staat het concept 'decentralisatie'. Dit betekent
dat vanaf l mei 2004 de nationale rechtelijke instanties en nationale
mededingingsautoriteiten de bevoegdheid hebben gekregen om artikel 101
148

VWEU volledig toe te passen, met inbegrip van artikel 101, lid 3 VWEU.
Voorheen was dit een bevoegdheid die enkel de Commissie toekwam. Tevens
werd vanaf l mei 2004 de voorafgaande aanmelding van overeenkomsten
opgeheven. Op basis van dergelijke aanmelding bij de Europese Commissie

konden de betrokken ondernemingen zekerheid verkrijgen omtrent de
rechtsgeldigheid van hun overeenkomsten. De mogelijkheid tôt het

aanmelden van een overeenkomst valt weg. Nu moeten ondernemingen zelf
ex ante beoordelen of hun overeenkomst aanvaardbaar is in het licht van
artikel 101 VWEU. De betrokken ondernemingen zullen zich bij de analyse van
de geldigheid van hun overeenkomsten moeten baseren onder meer op de

verschillende groepsvrijstellingsverordeningen en de richtsnoeren van de
Commissie. Pas op het moment waarop de nationale rechtbanken of
mededingingsautoriteiten geconfronteerd worden met een concreet geschll
omtrent de geldigheid van een overeenkomst vanuit mededingingsrechtelijk
oogpuntzullenzij zichkunnen uitsprekenoverdetoepasselijkheidvan artikel
101, lid 3 VWEU en zullen ze eventueel de overeenkomst ex post kunnen
vrijstellen. Enkel indien het algemeen belang van de Unie dit vereist, kan de
Commissie ambtshalve bij besluit vaststellen dat artikel 101 VWEU niet op een
overeenkomst. een besluit van een ondernemersvereniging of een onderling
afgestemde feitelijke gedraging van toepassing is ("mijlpaalbesluiten").
9. 2. 1. 2 Artikel 102 VWEU (misbruik van machtspositie);

. Om het bestaan van een machtspositie te bepalen wordt uitgegaan van de "relevante markt .
Dezewordt afgebakend op grand van het geografisch en productenmarkt criterium.
o De relevante geografische markt omvat het gebied waarbinnen de betrokken
ondernemingen een roi spelen in het aanbod van de desbetreffende goederen en
diensten, waarbinnen de mededingingsvoorwaarden voldoende homogeen zijn. Zo zal
een machtspositie op de gehele interne markt uiteraard in aanmerking komen voor
toepassingvan art. 102VWEUmaarook een wezenlijkdeelvande interne markt kan
reeds voldoende zijn. Hoe groot dit territorium moet zijn is niet in abstracto te bepalen
en zal van veel factoren afhangen zoals met name de marktstructuur. In de Michelin
zaak oordeelden de Commissie en het Hof van Justitie bv. dat voor bepaalde
autobanden de Nederlandse markt reeds een wezenlijk deel van de interne markt was
in de zin van art. 102 VWEU.
o De relevante productenmarkt omvat allé producten en/of diensten die de consument

als onderling verwisselbaar ofvervangbaar beschouwt, op grand van hun kenmerken,
149
This document is avarlable free of charge on

hun prijs en het beoogde gebruik. Dit betekent dat moet worden nagegaan of en in
welke mate bepaalde producten door andere kunnen worden vervangen. Is er
bijvoorbeeld één markt van fototoestellen of moet binnen deze markt een
onderscheid worden gemaakt tussen de markt uoor de gewone amateur en deze van
de beroepsfotograaf? Vormt de bananenmarkt een relevante markt op zichzelf of
maakt deze deel uit van de algemene fruitmarkt (dit komt terug uit de United Brands
Zaak)? Met hoeft geen betoog dat machtsposities sneller zullen worden bereikt indien
het relevante productenmarktcriterium versmalt (bij referentiepunt bananenmarkt
zullen een aantal bananenproducenten een machtspositie bekleden, bjj
referentiepunt fruitmarkt hebben deze producenten geen machtspositie cv. United
Brands Case).
. De meest fréquente misbruiken van machtspositie worden als voorbeelden opgesomd in art.
102 VWEU. Zodra het misbruik wordt vastgesteld, gelast de Europese Commissie de
onderneming om hieraan een einde te maken en kan ze een boete opleggen. Ook nationale
rechtsinstanties kunnen - op basis van Verordening 1/2003 - het misbruik vaststellen.
9. 2. 1. 3 Bevoegdheden van de Commissie bij toepassing von art. 101 - 102 VWEU (lezen pp.
186 - 190)
o Devoornaamste bevoegdhedenvan de Commissieom een mededingingsbeleidt. o.v.
ondernemingen te voeren liggen vervat in Verordening 1/2003
o Om te waken over de toepassing van de mededingingsregels beschikt de Commissie
over diverse bevoegdheden,waaronderde bevoegdheidom beslissingente nemen,
onderzoeken te voeren en sancties op te leggen. Deze bevoegdheden worden door de
Commissieuitgeoefendwanneerzij- na een klachtof ambtshalve- van mening is dat
inbreuk werd gepleegd op artikel 101 VWEU of artikel 102 VWEU.
9. 2. 1. 4 Concentratiecontrole
. In 1989 werd voor het eerst een verordening inzake concentratiecontrole uitgevaardigd die
een preventief toezicht instelt op concentraties met een EU-dimensie: Verordening nr.
4064/89 van de Raad van 21 december 1989 betreffende de contrôle op concentraties van
ondernemingen. DezeVerordening werd begin 2004gewijzigd envervangen doorVerordenlng
139/2004.
. Een concentratie in de zin van deze Verordening heeft een EU-dimensie wanneer bepaalde
drempels (wereldomzet, EU-omzet,...) zijn bereikt, tenzij met betrekkingtôt de EU-omzetde
singlecountry"-uitzonderingkanwordeningeroepen.Dezeisvantoepassingwanneerelkvan
de betrokken ondernemingen meer dan twee derde van haar totale EU-omzet in een en
150
Verspreiden niettoegestaan | GedownloaddoordedeeJean (imrheinertrunken@live. fr)

dezelfde lidstaat haalt. De reden voor uitslLtiting van de toepasselijkheid van de Verordening
is dat in zo een situatie een onvoldoende graad van "grensoverschrijding" aanwezig is.
9. 2. 2 Steunmaatregelen van de lidstaten

9. 2. 2. 3 Algemeen
. Steunmaatregelen in het EU-recht zijn een complexe aangelegenheid en worden geregeld in
de artikelen 107-109 VWEU. De meeste, zoniet allé lidstaten kennen een of andere vorm van
steunmaatregelenbeleîd (steun aan ondernemingen of sectoren in moeilijkheden, steun voor
ontwikkeling van nieuwe technologieën, steun om milieubeschermingsmaatregelen te

bevorderen/ enz. ). Vaak spelen bij het verlenen van de steun sociaaleconomische motieven
een roi. Steunmaatregelen kunnen echter ook zeer concurrentieverstorend werken.
. Opdat er sprake zou zijn van staatssteun in de zin van artikel 107, lid l VWEU dienen vier
voorwaarden vervuld te zijn. Met moet gaan om (l) een steunmaatregel, (2) die door de
overheid wordt verleend of, in welke vorm ook, met staatsmiddelen is bekostigd en aan de
overheid is toe te schrijven, (3) die bepaalde ondernemingen of producties begunstigt en (4)
die de mededinging vervalst of drelgt te vervalsen en de handel tussen de lidstaten ongunstig
beïnvloedt.
o Met begrip "steunmaatregel (l)" wordt niet gedefinieerd in het VWEU. Om het begrip
nader te verfijnen moet naar de beslissingspraktijk van de Commissie en de
rechtspraak van het Hof en het Gerecht worden teruggegrepen. Binnen het begrip
steunmaatregel" valt het verstrekken van een financieel voordeel. Het overmaken
van een financieel bedrag aan een onderneming is echter niet de enige vorm van een
steunmaatregel. Met gaat ook om het verstrekken van fiscale voordelen en het
verlagen van sociale lasten voor een onderneming (denk ook aan bv. de voorstellen
van de Betgische overheid om overbruggingskredieten te verlenen aan SABENA -
oktober 2001 - met het oog op het vermijden van een faillissement. De Europese
Commissie onderzocht of dit als een maatregel van concurrentievervalsing ten aanzien
van de overige Europese luchtvaartmaatschappijen moest worden beschouwd).
o Volgens vaste rechtspraak zijn enkel voordelen die rechtstreeks of zijdelings met
staatsmiddelen worden bekostigd (2) als steunmaatregelen te beschouwen. Er aient

met andere woorden een (al dan niet rechtstreekse) overdracht van staatsmiddelen
plaats te vinden. Bovendien moet de steunmaatregel aan de overheid toe te schrijven

zijn.
o Begunstlging van bepaalde ondernemingen of producties (3) Dit is het
selectivlteitsvereiste: maatregelen (zoals een algemeen toepasselijke belastings-
151

vrijstelling) die allé ondernemingen zonder onderscheid bevoordelen vallen buiten de
toepassing van artikel 107, lid l VWEU.
o De mededinging verstoren of dreigen te verstoren en handelsverkeer tussen de
lidstaten ongunstig beïnvloeden (4); In het algemeen geldt een vermoeden dat een
door de lidstaat verleende steunmaatregel de mededinging beperkt, tenzij toepassing

kan worden gemaakt van de "de-minimis"- verordening. "De-minimissteun" is steun
die beneden een bepaalde drempelwaarde ligt en die het handelsverkeer tussen de
lidstaten niet ongunstig beïnvloedt en de mededinging niet vervalst of dreigt te
vervalsen. De "de-minimis"-verordening vestigt dan ook een onweerlegbaar
vermoeden dat steun beneden de niet valt binnen het toepassingsgebied van artikel
107, lid l VWEU.
. Een voorbeeld waarin de Commissie besliste dat er sprake was van staatssteun is de Ryanair-
zaak. De Commissie besliste dat de voordelen die het Waalse Gewest (o. a. kortingen op
landingsrechten) en de beheerder van de luchthaven, Brussels South Charleroi Airport (o. a.
kortingen op grondafhandelingsheffingen), aan Ryanair hadden toegekend, staatssteun was.

Een gedeelte van de staatssteun werd als onverenigbaar en een ander gedeelte (o. a. steun
bestemd voor de lancering van nieuwe vluchtverbindingen onder bepaalde voorwaarden) als
verenigbaar met de interne markt verklaard. Dit besluit van de Commissie werd evenwel
vernietigd door het Gerecht. Volgens het Gerecht had de Commissie blijk gegeven van een
onjuiste opvatting in het kader van haar onderzoek m. b. t. de eerste voorwaarde van de
staatssteundefinitie (steunmaatregel). De Commissie is opnieuw een onderzoek gestart in
2012 en hield een aantal overeenkomsten tussen Brussels South Charleroi Airport en Ryanair
tegen het licht. De Commissie heeft haar onderzoek op l oktober 2014 afgerond en kwam tôt
de conclusie dat met geen van deze overeenkomsten staatssteun is gemoeid.
9. 2. 2. 2 Het principe van "onverenigbaarheid" is niet absoluut

. Art. 107, lid 2 VWEU bepaalt immers dat bepaalde steunmaatregelen als verenigbaar met de
interne markt worden beschouwd. Deze "de iure" toegelaten steunmaatregelen zijn limitatief
opgesomd en hebben o. a. betrekking op steun van sociale aard aan îndividuele verbruikers
en steun wegens schade ingevolge natuurrampen. Van veel groter belang is art. 107, lid 3
VWEU dat stelt dat bepaalde steunmaatregelen "als verenigbaar met de Interne markt
kunnen worden beschouwd".
. Om haar beleid toe te lichten heeft de Commissie in de loop der jaren een aantal
kaderregelingen, richtsnoeren en mededellngen gepubliceerd waarin de toepassingvan artikel

107, lid 3 VWEU wordt verduidelijkt. Zo werd bv. een kaderregeling uitgebracht inzake
staatssteun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Een voorbeeld van richtsnoeren zijn
152

de richtsnoeren staatssteun ten behoeve van milieubescherming en énergie 2014-2020. Naar
aanleiding van de finandële crisis heeft de Commissie ook verschjllende mededelingen m. b. t.
staatssteun aan banken uitgevaardigd.
. Tôt 1998 kon de Commissie steunmaatregelen in de zin van artikel 107, lid l VWEU enkel
verenigbaarverklaren ten vervolge op een individuele aanmelding door de steunverlenende
lidstaat. Verordening (EG) 994/98 van de Raad van 7 mei 199 heeft/ naar analogie met het
kartelrecht, de Commissie de bevoegdheid verleend om bjj verordening te bepalen welke
steunmaatregelen verenigbaar zijn met de interne markt. De Commissie heeft van deze
bevoegdheid gebruik gemaakt en een algemene groepsvrijstellingsverordening uitgevaardigd.
Krachtens deze algemene groepsvrijstellingsverordening zijn de steunmaatregelen (bv. KMO-
steun, opleidingssteun, steun voor kwetsbare werknemers en werknemers met een handicap,
... ) die voldoen aan de erin opgesomde voorwaarden verenigbaar met de interne markt zonder
te moeten worden aangemeld bij de Commissie.
9. 2. 2. 3 Contrôle
. De controleprocedure op steunmaatregelen is vervat in art. 108 VWEU. Artikel 108 VWEU
maakt een onderscheid tussen bestaande en nieuwe steun.
. Bestaande steun;
o Artikel 108, lid l VWEU bepaalt niet alleen dat bestaande steun aan een voortdurend
onderzoek is onderworpen maar ook dat de Commissie "dienstige maatregelen" kan
voorstellen welke de geleidelijke ontwikkefing of de werking van de interne markt
vereist. Indien de Commissie een strijdigheid met art. 107 VWEU vaststelt zal zij, na de
betrokken lidstaat te hebben aangemaand zijn opmerkingen te maken, bepalen dat
de steunmaatregel moet worden gewijligd of ingetrokken. Wordt dit besluit niet
door de lidstaat blnnen de door de Commlssie voorziene termijn opgevolgd, dan kan
deze laatste (of een andere lidstaat) zich in afwijking van art. 258 VWEU (of art. 259
VWEU) rechtstreeks tôt het Hof wenden.
o Ten aanzien van de regeling betreffende bestaande steun heeft het Hof geoordeeld
dat wegens de ingewikkelde sociaaleconomische aard van de materie en de specifieke
controleregeling van art. 108 VWEU er geen directe werking is van art. 107 VWEU.
Benadeelde ondernemingen (bv. concurrenten van de steunontvanger) kunnen
derhalve de betrokken steunmaatregel niet voor de nationale rechter aanvechten.
. Nieuwe steun;
o Artikel 108, lid 3 VWEU bepaalt dat de lidstaat elk voornemen tôt invoering (of
wijziging) van een steunmaatregel in de zin van artikel 107, lid l VWEU op voorhand
bij de Commissie moet aanmelden. Indien de Commissie van oordeel is dat het
153
This document is avaitable free of charge on

voornemen van de lidstaat volgens artikel 107 VWEU onverenigbaar is met de interne
markt, start zij onverwijld de procédure van art. 108, lid 2 VWEU. De betrokken lidstaat
kan niet overgaan tôt tenuitvoerlegging van de voorgenomen steun voor de

eindbeslissing van de Commissie (dit is de "standstill"- verplichting).
o Met is niet onbelangrijk te vermelden dat de zojuist vermelde laatste volzin van art.
108, lid 3 VWEU volgens het Hof van Justitie wel directe werking heeft. Dit betekent
dat er directe werking is wanneer lidstaten voorgenomen steunmaatregelen
uitvoeren zonder aanmelding bij de Commissie, ofvoorgenomen steunmaatregelen
die zijn aangemeld uitvoeren vooraleer de Commissie een eindbeslissing heeft
genomen. In deze gevallen wordt immers een formeelrechtelijke verplichtlng door de
lidstaten niet gerespecteerd, wat door de nationale rechter kan worden vastgesteld.
o Wat aangemelde voorgenomen steunmaatregelen betreft, bepaalt artikel 4, lid 5 van
Verordening 2015/1589 een termijn van twee maanden na ontvangst van een
volledige aanmelding voor het afsluiten van het vooronderzoek door de Commissie.
De aanmelding wordt als volledig beschouwd als de Commissie binnen twee maanden
na ontvangst van de aanmelding niet om verdere informatie heeft verzocht.
9. 2. 2. 4 Terugvordering van Illégale steun

. Indien de Commissie bij het afsluiten van het onderzoek concludeert dat de steun, die reeds is
uitgevoerd, onverenigbaar is met de interne markt, bepaalt zij dat de betrokken lldstaat allé
maatregelen neemt om de steun van de steunontvanger terug te vorderen. De Commissie zal
zich slechts zéér uitzonderlijk onthouden van een dergelijke terugvordering wanneer dit in
strijd zou zijn met een algemeen beginsel van het Unierecht ofwanneer de steun verjaard is.
. Aangezien de terugvordering van de onrechtmatige steun de situatie beoogt te herstellen
zoals deze voor de steunverlening bestond, omvat de terug te vorderen som het bedrag van
de uitgekeerde steun met rente tegen een door de Commissie vastgesteld percentage. De
rente is betaalbaar vanaf de dag waarop de steun voor de steunontvanger beschikbaar was
tôt de datum van de daadwerkelijke terugbetaling van de steun.
. Onder meer in het Beaulieu-besluit beval de Commissie dat de reeds uitgekeerde steun door
de lidstaat teruggevorderd diende te worden. Met niet-uitvoeren door de lidstaat van een
bevel tôt terugvordering kan leiden tôt een veroordellng door het Hof van Justitle. Indien de
steunontvanger weigert om de volgens het EU-recht ten onrechte toegekende steun terug te
betalen, moet de lidstaat deze voor de nationale rechterlijke instanties terugvorderen (zie in
de Beaulieu-zaak: procédure voor de Rechtbank van Koophandel te Cent met het vonnis van
25 februari 1994 waarin Beaulieu werd veroordeeld tôt de terugbetaling van de toegekende
staatssteun. Met Hof van Beroep in Gent en het Hof van Cassatie hebben deze ultspraak
154
Verspreiden niet toegeslaan | Gedownload door dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

bevestigd en Beaulieu heeft de onterecht toegekende staatssteun met rente moeten
terugbetalen aan de Belgische overheid).
Eind augustus 2016 besloot de Commissie dat lerland tôt 13 miljard EUR onterechte
belastingvoordelen aan Apple had toegekend. Dat Is verboden volgens de staatssteunregels
omdat Apple hierdoor beduidend minder belasting hoefde te betalen dan andere bedrijven in
lerland. De Commissie beval lerland om de onverenigbare steun van Apple terug te vorderen.
Het gaat om een bedrag tôt 13 miljard EUR, pus de rente.
10 Hoofdstuk 10; Externe Betrekkingen

10. 1 De internationale rechtspersoonlijkheid van de Unie
. De eerste vraag die in het kader van de externe betrekkingen van de Unie moet beantwoord
worden is of de Unie beschikt over internationale rechtspersoonlijkheid die haar toelaat om
internationaal op te treden en dus verdragen te sluiten. De internationale

rechtspersoonlijkheid van de toenmalige Gemeenschap, die reeds vervat lag in oud art. 281
VEG, werd later bevestigd door het Hof van Justitie in de AETR zaak: "dat deze bepaling,
beduldt dat de Gemeenschap in de buitenlandse betrekklngen contractuele bindingen met
derde landen vermag aan te gaan op het gehele terrein van de doelstelllngen als omschreven
in het eerste deel van het Verdrag, waarvan het zesde deel het verlengsel vormt". Voor de EU
was dit minder voor de hand liggend, maar het veelvuldig gebruik van oud art. 24 VEU en oud
art. 38 VEU uoor het sluiten van akkoorden met betrekking tôt respectievelijk de voormalige
tweede en respectievelijk de voormalige derde pijler bevestigden de erkenning van de

internationale rechtspersoonlijkheid ook voor de EU.
. Vanaf het verdrag van Lissabon, treedt De Unie in de plaats van de EG, waarvan zij de
rechtsopvolgster wordt (art. l, derde alinéa VEU) en het huidige art. 47 VEU bepaalt dat de
Unie rechtspersoonlijkheid bezit. De toekenning van deze rechtspersoonlijkheid maakt het
voor de Unie mogelijk om akkoorden te onderhandelen en te sluiten, lid te worden van
internationale organisaties en toe te treden tôt internationale akkoorden. Dit wordt in de
doctrine (vaak) omschreven als "de capaciteit"van de Unie om internationaal te ageren. Let
wel, de ulteindelijke uitoefening van deze rechten en plichten blijft onderworpen aan het
principe van de toegekende bevoegdheid.
10. 2 Doelstellingen en coherentieverplichtingen

. Eén van de doelstellingen van het Verdrag van Lissabon was te zorgen voor een effectiever,
meer daadkrachtig en cohérent extern beleid van de Unie. Coherentie impliceert niet alleen
155
Verspreiden niet toegestaan l Gedownloaddoor dedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

het ontbreken van tegenstrijdigheden, maartevens het nastreven van compatibiliteit en het
creëren van synergie tussen de verschillende beleidsdomeinen.
. Bovendien werd de horizontale coherentieverplichting (tussen de beleidsdomeinen van de

Unie)vanoud art. 3 VEUverderversterkt in art. 21, lid 3 VEU.Dezebepalingis delexspecialis
voor het extern beleid van het algemeen coherentieprincipe (dat terug te vinden is in art. 13,
lid l VEUenart. 7 VWEU).Decoherentievereisteheeftnietalleenbetrekkingopdecoherentie
tussen de externe beleidsdomeinen, maar tevens op de coherentie tussen de interne
beleidsdomeinen met een externe dimensie. De huidige coherentiebepaling richt zich niet
langer alleen tôt de Commissie en de Raad, zoals ook voor het Verdrag van Lissabon was
ingeschreven, maarook tôt de Hoge Vertegenwoordiger van de Unievoor Buitenlandse Zaken
en Veiligheid.Bovendienvalt, in tegenstellingtôt oud art. 3 VEU,dezebepalingnu wel onder
de bevoegdheid van het Hof. In de toetsing van deze bepaling kan verwacht worden dat de
afweging tussen juridische criteria, bijvoorbeeld onder de vorm van procedurele
verplichtingen,eneenpolitiekebeoordeling,watniettôtdebevoegdheidvanhetHofbehoort,
zeer delicaat zal zijn. Ondanks deze spedfieke coherentieverplichting (art. 21, lid 3 VEU)
kunnen immers, problemen van coherentie tussen de verschillende beleidsdomeinen
ingevolgede in institutionelestructuurvan deUnieen de mogelijkebevoegdheidsproblemen,

niet uitgesloten worden.
10. 3 De Externe bevoegdheid van de Unie (materiele bepalingen)

10. 3. 1 Het bestaan van een externe bevoegdheid
10. 3. 1. 1 De expliciete externe bevoegdheid van de Unie
. OorspronkelijkbevattehettoenmaligeEG-Verdragslechtsweinigexplicieterechtsgrondslagen
om een extern beleid te voeren. Zo kon men vroeger enkel gebruik maken van de artikelen
207 en 217 VWEU die de mogelijkheid voorzagen om respectievelijk handelsakkoorden en
associatieakkoorden te sluiten met derde landen. Dit betekent echter niet dat in de période
die aan de Europese Akte voorafgaat de toenmalige Gemeenschap enkel internationale
akkoorden kon sluiten die ofwel handel ofwel een associatie met het derde land betroffen. Er
werd immers ook veelvuldig gebruik gemaakt van de zgn. 'kapstokbepaling' van art. 352
VWEU.Deze bepalingschrijft voor dat de Unie kan optreden "om eenvan de doelstelllngen
van de Verdragen te verwezenlljken zonder dat deze Verdragen In de daartoe vereiste
bevoegdheden voorzien". In de bepaling na het Verdrag van Lissabon werd tevens expliciet
opgenomen dat dit niet kan leiden tôt een harmonisatie van die domeinen die door de
Verdragenexpliciet zijn uitgesloten en dat tevens geen beroep kan gedaanworden op deze
bepaling voor doelstellingen van het GBVB en blj toepassing van het art. 40 VEU steeds moet
in acht genomen worden. Deze residuaire bevoegdheidsbepalingblijft duldelijk aan strikte
156

voorwaarden en procedurele vereisten onderworpen. Een beroep op deze bepaling is enkel
mogelijk indien er geen andere materiële bevoegdheid kan gevonden worden. Eén van de
belangrijkste voorbeelden die de limieten van deze rechtsgrond aantonen is het advies inzake
demogelijketoetredingtothetEVRMvoorhetVerdragvan Lissabon. HetVerdragvan Lissabon
voorziet ondertussen wel in een expliciete rechtsgrond voor de toetreding tôt het EVRM (art.
6, lid2VEU).
. De noodzaak om een beroep te doen op art. 352 VWEU werd dan ook deels opgevangen door
een sterke uitbreiding van de materiële beleidsterreinen waarop de voormalige Gemeenschap
actief was en de invoering van nieuwe rechtsgrondslagen in de Europese Akte en vooral de
daaropvolgende verdragswijzingen. Zo werd In sommige materies expliciet bepaald dat de
toenmalige Gemeenschap overeenkomsten met derde landen kon sluiten vb. milieu,
ontwikkelingssamenwerking of in andere materies werd dan weer voorzien dat de
Gemeenschap de samenwerking met derde landen kon bevorderen (vb. onderwijs,
beroepsopteiding en jeugd, cultuur, volksgezondheid. Met Verdrag van Lissabon voegde
bijvoorbeeld ook een uitdrukkelijke rechtsgrond toe om overeenkomsten te sluiten

betreffende de terugname (zgn. "readmission") van illegaal binnengekomen onderdanen van
derde landen door het land van herkomst of oorsprong. De hierboven vermelde materiële
rechtsgronden voorzien dus in een uitdrukkelijke bevoegdheld om extern opte treden.
10. 3. 1. 2 De impliciete externe bevoegdheden van de Unie

. Een tweede mogelijkheid, die tevens de noodzaak om een beroep te doen op art. 352 VWEU
verminderde, was een gevolg van de rechtspraak omtrent de doctrine van de impliciete
bevoegdheden (implied powers), die het Hof reeds in de AETR-zaak had toegepast op het
extern optreden van de voormalige Gemeenschap. Uit deze rechtspraak volgt dat het niet
nodig is dat het Verdrag expliciet de bevoegdheid verleent om een akkoord met een derde
land te sluiten, maar dat deze bevoegdheid ook stllzwijgend (impliciet) kan aanwezig zijn in
het Verdrag of kan voortvloeien uit handelingen die door de instellingen van de Unie in het
kader van die verdragsbepalingen zijn genomen. De leer van de impliciete bevoegdheden was
toen nog beperkt tôt de idée dat de externe bevoegdheid voortvloeide ult het bestaan van een
uitdrukkelijke interne bevoegdheid en de uitoefening van deze interne bevoegdheden. Latere
rechtspraak, o.a. Kràmer en advies 1/76, toonde aan dat een impticiete externe bevoegdheid
ook kan bestaan indien de Unie intern bevoegd is om een bepaalde doelstelling te
verwezenlijken en het sluiten van een akkoord met een derde land noodzakelijk is om deze
doelstelling te kunnen verwezenlijken. Met andere woorden, er is niet noodzakelijk een
voorafgaande uitoefening van de uitdrukkelijke interne bevoegdheid, hetzij op grand van de
verdragsbepalingen hetîij op basisvan ander EU-recht, vereist. Belangrijk hier is derhalve dat
157

deze externe bevoegdheid afhangt van een interne bevoegdheid. Indien internationaal
optreden door de Unie niet noodzakelijk is om een interne doetstelling te verwezentijken, dan
heeft de Unie ook niet de bevoegdheid akkoorden te sluiten. Dit werd ook in latere rechtspraak
bevestigd.
10. 3. 2 De aard van de externe bevoegdheid

10. 3. 2. 1 De exclusieve externe bevoegdheid von de Unie
. Nadat is vastgesteld dat de Unie bevoegd is om in een bepaalde materie extern op te treden,
rijst de vraag of deze bevoegdheid al dan niet exclusief is. Indien de bevoegdheid van de Unie
exclusief is, is ieder parallel optreden van de nationale lidstaten uitgesloten. De Unie kan
exclusief bevoegdheid zijn omdat hetzij het Verdrag hierin expliciet voorziet, hetzij die
bevoegdheid afgeleid (impliciet) is.
. Art. 2, lid l VWEU neemt de verwijzing op naar de exclusieve bevoegdheid van de Unie:
. In art. 3, lid l VWEU worden de relevante domeinen, waarvoor er een expliciete exclusieve
bevoegdheid is, opgenomen.
. De Unie kan echter ook beschikken over een impliciete exclusieve bevoegdheid. De
rechtspraak van het Hof omtrent deze materie komt zeer kort samengevat neer op het gebruik
van een "aantastingscriterium" (dat voor het eerst aan bod kwam in de AETR zaak en derhalve
ook wel het AETR-principe wordt genoemd.

o Dit impliceert dat er een exclusieve bevoegdheid van de Unie ontstaat wanneer indien
de lidstaat akkoorden zouden kunnen sluiten er sprake zou kunnen zijn van een
'aantastlng' van het EU-recht. De rechtspraak van het Hof omtrent de vaststelling van
een dergelijke bevoegdheid en de invulling hiervan is echter bijzonder complex. Er
bestaat geen eensgezindheid omtrent de door het Hof uitgewerkte criteria in haar
opeenvolgende rechtspraak. Na Advies 1/03352 houdt dit, in een notendop, in dat
voor het al dan niet vaststellen van een impllciete exclusieve bevoegdheid (aantasting)
gekeken wordt naar de aard en de inhoud van de betrokken regels, rekening houdend
met de huidige en toekomstige ontwikkelingen. Dit om redenen van uniformiteit,
consistentie en de effectieve werking van het EU-recht. Naast het
aantastingscriterium îs de andere mogetijkheid om eventueel tôt een impliciete

exclusieve bevoegdheid te komen, dat er sprake is van een "onlosmakelijke
verbondenheid" op grand van de rechtspraak in Advies 1/76). Dit crlterium lijkt echter
heel erg strikt te worden toegepast en het is niet duidelijk hoe en zelfs of dit in de
praktijk hanteerbaar is. Te meer omdat de bevoegdheid, vastgesteld op deze grand, in
de regel ook pas ontstaat na de uitoefenlng ervan door het sluiten van een
intemationaal akkoord.
158
Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrhejnertrunken@live. fr)

. Net als voor het bestaan van een impliciete bevoegdheid, werd gepoogd de rechtspraak van
het Hofomirent de aard, met name de impliciete exclusieve bevoegdheid, op te nemen in het
Verdrag. Art. 3, lit) 2 VWEU. De poging tôt codificatie wordt over het algemeen als weinig
geslaagd beschouwd. Zeker wanneer tegelijk wordt gekeken naar art. 216 VWEU (bestaan) en
art. 3, lid 2 VWEU(aard). Deopname van sterk gelijkaardige bewoordingen in beidebepalingen
kan voor verwarring zorgen wat betreft enerzijds het bestaan van een externe bevoegdheid
en anderzijds de aard van deze externe bevoegdheid. Tôt het Hof zich hierover expliciet
uitspreekt, mag er vanuit worden gegaan dat voor de invulling van deze bepalingen wordt
gesteund op de oude rechtspraak.
10. 3. 2. 2 De gedeelde externe bevoegdheid van de Unie

. Het is echter ook mogelijk dat het gaat om een gedeelde bevoegdheid. In grote lijnen kan
hierin een tweeledig onderscheid gemaaktworden tussen een conçurrerende en een parallelle
gedeelde bevoegdheid. Deeerste catégoriemoet begrepen worden onderde bepalingvan art.
2, lid 2 VWEU. Zowel de Unie als de lidstaten zljn bevoegd om op te treden, maar van zodra de
Unie haar bevoegdheid opneemt, verliezen de lldstaten hun bevoegdheid om op te treden en
wordt het dus een exclusieve bevoegdheid. In art. 4, lid l en 2 VWEU zijn de domeinen
opgenomen wsarvoor een dergelijke gedeelde bevoegdheid geldt. In tweede instantie kan er
ook sprake zijn van een parallelle of complémentaire gedeelde bevoegdheid. Dit houdt in dat
de Unie en de lidstaten beide bevoegd zijn en blljven. De lidstaten behouden derhalve hun
bevoegdheid zelfs indien de Unie beslist op te treden. Deze beleidsterreinen zljn opgenomen
inart. 4, lld3en4VWEU.
. Het feit dat er sprake is van een gedeelde externe bevoegdheid impliceert evenwel niet dat de
lidstaten volkomen vrij zijn in hun doen en laten. Sommige bepalingen schrijven expliciet een
coôrdinatieverplichting voor (voorbeeld: art. 208, lid l en art. 210 VWEU) en hoe dan ook zijn
de lidstaten steeds verbonden aan het principe van loyale samenwerking (art. 4, lid 3 VEU)
dat vorm geeft aan de verbintenis tôt verticale coherentie. Dit principe is zowel van toepassing
bij de onderhandelingen en sluiting van akkoorden als wat betreft de internationale
vertegenwoordiging. Hieraan werd door het Hof een ruime invulling gegeven zodanig dat ook
in het geval van een gedeelde bevoegdheid de mogelijkheden van de lidstaten vrij beperkt
kunnen zijn. Zo kan dit principe voor de lidstaten een informatie- en consultatieverplichting
betekenen, maar kan het zelfs gaan om een verplichting tôt onthoudlng, zonder dat deze
evenwel de aard van de bevoegdheid kan wijzigen. Het moet evenwel worden opgemerkt dat
deze rechtspraak, zeker bij een vergaande invulling zoals een onthoudingsplicht, binnen de
concrète context van de zaak moet beoordeeld worden en derhalve de draagwijdte en
beperkingen ervan nog niet vaststaand zijn. Deze verplichting kan hoe dan ook niet vooraf
159
Verspreiden niel toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

leiden tôt een exclusieve bevoegdheid indien deze er niet zou zijn op grond van een expliciete
bepaling of de leer van de impliciete bevoegdheden.
Gemengde akkoorden
. In die gevalien waarin de Unie geen bevoegdheid heeft om een akkoord te sluiten, zijn de
lidstaten bevoegd. In sommjge gevallen zullen de akkoorden gesloten met derde landen of
internationale organisaties gemengde akkoorden zijn/ waarbij derhalve zowel de Unie, de
lidstaten als een derde land of internationale organisatie partij zijn. Zo is het in de praktijk heel
vaak het geval dat in een akkoord bepaalde delen onder de exclusieve bevoegdheid van de
Unie vallen en andere onder de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten, Met is eveneens
mogelijk dat er sprake is van een gedeelde bevoegdheid omtrent een bepaalde materie, hetzij
expiiciet voortvioeiend uit het Verdrag/ hetzij op grand van de leer van de impliciete
bevoegdheden. Een voorbeeld hiervan is de expliciet in het Verdrag voorziene gedeelde
bevoegdheid inzake ontwikkelingssamenwerking (art. 208 VWEU e. v) De Unie is niet exclusief
bevoegd voor ontwikkelingssamenwerking, maar kan wel zelfstandig een akkoord sluiten op
grand van art. 209 VWEU, zolang het akkoord voornamelijk beoogt bij te dragen tôt de
verwezenlijking van de doelstellingen zoals deze vervat zijn in art. 208 VWEU en art. 21 VEU
endeanderepartijeenontwikkelingsland is. De bepalinginart. 211VWEU laattoedatde Unie

alleen optreedt en de lidstaten hun bevoegdheden behouden. In de uitoefening van deze
bevoegdheden is het mogelijk dat de lidstaten verkjezen om binnen het EU-kaderop te treden
of door opname van bepalingen die behoren tôt de bevoegdheid van de lidstaten, dan zal er
sprake zijn van een gemengd akkoord. Zo kan de toevoeging van een clausule i. v. m. "politieke
dialoog", die de ontwikkelingssamenwerking moet ondersteunen, het akkoord gemengd
maken. Met gemengd karakter van een akkoord is op juridische gronden gestoeld, maar is in
de praktijk vaak door politieke of pragmatische overwegingen ingegeven.
. Een belangrijk gevolg van het gemengd maken van akkoorden is evenwel dat de période nodig
voor de sluiting van deze akkoorden aanzienlijk wordt verlengd. Met akkoord moet immers
door de Unie en door elke lidstaat afzonderlijk, volgens diens grondwettelijke bepalingen,
geratificeerd worden. Een oplossing om hieraan tegemoet te komen is de (voorlopige)

inwerkingtreding van bepalingen die behoren tôt de exdusieve bevoegdheid van de Unie,
zoals bepalingen inzake handel (bijvoorbeeld door het sluiten van een "intérim akkoord" dat
de "handel en aanverwante zaken" uit de overeenkomst opneemt; een dergelijk akkoord
wordt aan de zijde van de EU, exclusief door de EU ondertekend en gesloten) (art. 218, lid 5
VWEU).
. Het Verdrag van Lissabon heeft niet tôt gevolg dat de praktijk van de gemengde akkoorden
wordt opgedoekt. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is het belangrijke vrijhandelsakkoord
160

ondertekend met de Republiek Korea datnade inwerkingtredingvan hetVerdragvan Lissabon
is gesloten als een gemengd akkoord.
10.4 De uitoefening van externe bevoegdheden door de Unie

10. 4. 1 Met sluiten van akkoorden (procedurele bepaling)
. Art. 218 VWEU regelt de wijze waarop de Unie akkoorden met derde landen kan sluiten indien
er een expiiciete of impliciete bevoegdheid is. Deze procedurele bepaling geldt, in de regel,
voor allé gebieden van het Unierecht en dus ook voor het GBVB en PJSS, waarvoor vôor het
Verdrag van Lissabon een afzonderlijke procédure gold. Let wel, ook nu nog zijn er voor het
GBVB bijzondere voorschriften. De materiële rechtsgrondslag is bepalend voor de procédure
die uiteindelijk, overeenkomstig art. 218 VWEU, zal worden gevolgd.
. De Commissie kan aanbevetingen formuleren aan de Raad. Indien het gaat om een akkoord
dat exclusief of hoofdzakelijk het GBVB betreft, is het de hoge vertegenwoordiger die de
aanbevelingen formuleert. De Raad wijst vervolgens de onderhandelaar of het hoofd van het
onderhandelingsteam van de Unie aan, geeft onderhandelingsrichtsnoeren mee en verleent
de machtiging tôt opening van de onderhandelingen. In principe worden GBVB-akkoorden
onderhandetd door de hoge vertegenwoordiger, terwijl in de andere gevallen de Commissie
zal optreden als onderhandelaar. De betrokken onderhandelaar wordt bijgestaan door een
speciaal comité. Nadat een tekst is onderhandeld kan de Raad het akkoord ondertekenen en
sluiten. De wijze waarop de Raad een onderhandelingsmandaat geeft en waarop ze het
akkoord sluit, hangt af van de materie waarop het beoogde akkoord betrekking heeft. De
algemene regel is dat de Raad beslist met gekwalificeerde meerderheid. De besluitvorming
zal echter plaatsvinden met unanlmitelt indien de materie intern onder de
unanimiteitsvereiste valt/ voor associatieakkoorden en voor economische, financiële en
technische samenwerkingsakkoorden met kandidaat-lidstaten. Deze vereiste geldt ook in
geval van toetreding van de Unie tôt het EVRM. In dit laatste geval is tevens een Interne
ratificatie in allé lidstaten vereist (art. 218, lia 8 VWEU).
. In de loop der jaren is gepoogd de roi van het Europees Parlement (EP) te versterken. Met
Verdrag van Lissabon schreef, naast de reeds opgenomen akkoorden, ook voor de volgende
akkoorden een goedkeuringsvereiste in: het akkoord met betrekking tôt de toetreding tôt het
EVRM en akkoorden met een materie waarvoor de gewone wetgevende procédure wordt
toegepast of akkoorden waarvoor een bijzondere wetgevingsprocedure geldt waarbij
goedkeuring van het EP vereist is. Dit heeft onder meer tôt gevolg dat waar er vroeger voor
handelsakkoorden zelfs formée! geen raadpleging van het EP werd voorgeschreven, er, door
de wijziging in art. 218 en 207 VWEU, nu ook voor deze akkoorden een goedkeuringsvereiste
geldt. Dit volgt uit het samen lezen van art. 207, lid 2 VWEU, waarin nu ook de gewone
161

wetgevingsprocedure is ingeschreven voor het gemeenschappelijk handelsbeleid, en de
procedurele bepaling van art. 218, lid 6 (v) VWEU. Deze regel geldt niet indien het akkoord
uitsluitend betrekking heeft op het GBVB. In allé andere gevallen is een gewone raadpleging
voldoende. Bovendien geldt steeds dat het EP onmiddellijk en volledig geïnformeerd wordt in
allé fases van de procédure (Art. 218, lie) 10 VWEU). Ook wat betreft GBVB-materie. Deze
bepaling geldt als wezenlijk vormvoorschrift. Om dit in de praktij'k om te zetten werd een
kaderakkoord gesloten tussen de Commissie en het Europees Parlement.
10. 4. 2 Instrumenten van het Extern beleid

. De Unie kan ook via autonome (unilatérale) maatregeten (zoals verordeningen en besluiten)
ingrijpen in het externe gebeuren, maar het meest voor de hand liggende procédéis uiteraard
via het sluiten van akkoorden met derde landen (of internationale organisaties). Er worden
zowel multilatérale, régionale als bilatérale overeenkomsten gesloten. Op het multilatérale
vlak zijn de akkoorden in het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) ongetwijfeld de

belangrijkste waarvan de Unie, als organisatie, verdragspartner is en, als partij, eveneens aan
de uitvoering van deze akkoorden deelneemt. Daarnaast zijn er door de Unie een bijzonder
groot aantal bilatérale akkoorden gesloten. Deze omvatten vooreerst de associatieakkoorden
(art. 217VWEU)diedemeestverregaandesamenwerkingmetde Unierealiserenenzelfssoms
een "pre-toetreding" organiseren (zoals bijv. associatie met Turkije), maar dit hoeft natuurlijk
nlet altijd het geval te zijn (bijv. assoclatleakkoord met Chili). Deze associatieakkoorden
kunnen ook de vorm aannemen van régionale akkoorden (bv, met Midden-Amerika).
Daarnaast worden ook talrijke bilatérale vrijhandelsakkoorden afgesloten (bijv. met Korea,
alsook met Colombia en Peru). Sommige van deze akkoorden kunnen evolueren naar régionale
handelsakkoorden.
. Daarnaast zijn er veel algemene samenwerkings- en/of partnerschapsakkoorden (bijv. met

Rusland, Oekraïne, Mexico) en nog meer sectorale akkoorden (handelsakkoorden, technische,
wetenschappelijke, economische, samenwerking op vlak van onderwijs, visa, terugname,

enz. ).
. Met Verdrag voorziet ook in de mogefijkheid tôt het nemen van beperkende maatregelen,
zowel tegen derde landen als individuen (de zgn. smart sanctions) (Art. 215 VWEU en art. 75
VWEU), zoals door de bevriezing van tegoeden, en er werd een solidariteitsclausule
opgenomen (Art. 222 VWEU).
Met extern optreden door de Unie
. De taakverdeling die bij het sluiten van akkoorden is vastgelegd in art. 218 VWEU vindt men
ook terug in de beleidsvoering van de Unie naar de buitenwereld toe. Vroeger was deze taak
van vertegenwoordiging vooral weggelegd voor de Commissie, daarin bijgestaan of
162
Verspreiden niet loegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertmnken@live. fr)

gecontroleerd door gespedaliseerde Raadsinstanties. De roi van het Parlement was hierin
beperkt. Door middel van de meervoudige functie van de hoge vertegenwoordiger, als
vicevoorzitter van de Commissie (art. 18, lid 4 VEU), door de overname van de portefeuille van
de Commissarisvoor externe betrekkingen en doorhetvoerenalsmandatarisvande Raadvan
het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de Unie en het optreden als
permanente voorzitter van de Raad BuitenlandseZaken (art. 18, lid 2VEU), isgeprobeerd deze
coherentie verder te versterken. De opname van de post van voorzitter van de Europese Raad
(art. 15 VEU} zou er verder ook toe moeten bijdragen dat de externe positie van de Unie en de
eenheid wordt versterkt.
10. 4. 3 Toetreding tôt en externe vertegenwoordiging in internationale organisaties

* Aangezien de Unie de bevoegdheid heeft internationale akkoorden te sluiten, kan zij in
principe ook tôt internationale organisaties toetreden. Met betrekking tôt het lidmaatschap
van internationale organisaties doen zich evenwel twee specifieke problemen voor. Vooreerst
is er de vraag naar de interne regeling binnen de Unie. Waar de Unie vroeger voornamelijk
vertegenwoordigd werd door de Commissie, zal dit nu verschitlend zîjn. Met betrekking tôt het
GBVB zal dit de roi zijn van de hoge vertegenwoordiger, ondersteund door de EDEO en
eventueel bijgestaan door de voorzitter van de Europese Raad (art. 15, lid 6 en art. 27, lid 2
VEU). De Commissie is wat betreft het GBVB uitgesloten (art. 17 VEU). Ook wat betreft de
gezamenlijke vertegenwoordlging in de Internationale finandële Instellingen en conferenties
is voorzien in een uitzonderingsregeling (art. 138, lid 2 VWEU). Voor niet-GBVB
aangelegenheden is het in de regel de Commissie die de Unie zal vertegenwoordigen (art. 17,
lid l VEU). Uiteraard kan dit enkel in overeenstemming met de bevoegdheden die zijn
toegekend (art. 5 VEU) en moet derhalve rekenlng gehouden worden met de
bevoegdheidsverdeling tussen de Unie en de iidstaten. Wanneer het een exclusieve
bevoegdheid van de Unie betreft, spreekt de Unie met één enkele stem in de internationale
organlsatie via de Commissie. In vele gevallen Is er echter sprake van een gedeelde
bevoegdheid en zijn zowel de Unie als de lidstaten bevoegd voor
vertegenwoordiging/toetreding. Met is mogelijk dat in gevallen waar de lidstaten bevoegd
blijven, zij er voor kiezen individueel op te treden, collectief of zelfs via de Commissie. Ook hier
speelt echter het principe van loyale samenwerking en eenheid in vertegenwoordiging. Om
dit op te lossen wordt vaak een regeling uitgewerkt m. b. t. de verdeling van de taken in de
internationale organisatie. In het geval van een coôrdinerende, aanvullende of
ondersteunende bevoegdheid (Art. 6 VWEU), zal de roi van de Commissie beperkt zijn tôt de
specifieke EU programma's en initiatieven. Met is ook mogelijk dat de Unie vertegenwoordigd
wordt door de delegaties (art. 221 VWEU), zowel wat betreft het GBVB als niet-GBVB materie,
163

afhankelijk van het betrokken onderwerp en de vereiste aanwezigheid in de samenstellJng,
maar dit wordt bepaald door de verdeling van bevoegdheden tussen de instellingen onderling
(art. 13, lid 2 VEU). Voor eigenlijke toetreding zullen uiteraard nog steeds de vereiste relevante
materiële en procedurele regels van art. 218 VWEU moeten gevotgd worden.
Een tweede probleem is dat soms internationale organisaties geen mogelijkheid laten aan
andere internationale organisaties (zoals de Unie) om lid te worden. In die hypothèse kan in
sommige organisaties het statuut van "waarnemer" aan de Unie worden toegekend. In de
gevallen waar de internationale organisatie niet zou toelaten dat de Unie lid wordt, maar het
wel een (exclusieve) bevoegdheid betreft, kan de Unie optreden door middel van de lidstaten.
In deze situatie handelen de lidstaten voor rekening van de Unie en in het belang van de Unie.
De iidstaten zullen dan gezamenlijk optreden, maar wel met de verplichting het Unierecht te
respecteren.
Enkele praktische voorbeelden om dit verder te verduidelijken. De Unie heeft in de World

Intellectual Property Organization (WIPO) enkel een waarnemersstatus. In het kader van de
VN Algemene Vergadering heeft de Unie een vergaande waarnemersstatus, waar op 3 mei

2011 ook extra spreekrechten' aan toegevoegd werden. Niettemin heeft zij geen stemrecht
en geen recht te zetelen in de VN Veiligheidsraad. Ook in de Wereldbank en het IMF heeft zij
in de regel geen formele status. In de WTO en de FAO heeft de Unie dan weer wel een
volwaardige status naast de lîdstaten.
Conclusies
Belang van bevoegdheidsverdeling

- Horizontaal, maar ook verticaal
Belang van beginsel van loyale samenwerking

- In geval van exclusieve bevoegdheden
. LS kunnen enkel optreden als spreekbuis van de EU
- In geval van gedeelde bevoegdheden
. Belang van respect voor interne EU procédures
164
Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheiner1runken@live.fr)

10. 5 Het gemeenschappelijk Buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB)
10. 5. 1 De bijzondere status van het GBVB ook na het Verdrag van Lissabon
. Het GBVB wordt geregeld in het VEU
. De besluitvorming onder het GBVB is intergouvernementeel en het zwaartepunt ligt bij de
EuropeseRaad,de Raaden de hogevertegenwoordiger. DeCommissie en het Hof(art. 275
VWEU) hebben een veel beperktere roi en de roi van het EP (art. 36 VEU) is nagenoeg
onbestaande (art. 24, lid l, alinéa 2 VEU). Zo is er enkel een bevoegdheid voor het Hof wat
betreft de toetsing van art. 40 VEU en in het kader van restrictieve maatregelen (art. 215
VWEUenart.75VWEU,art.275VWEU).Inde regelverlooptdebesluitvormingblj unanimiteit,
maar met een mogelijkheid van constructieve onthouding (art. 31 VEU, oud art. 23 VEU).
Hierdoor bindt de beslissing die lidstaat niet, maarverhindert deze lidstaat de andere lidstaten
ook niet om wel samen te werken. Een lidstaat kan echter slechts van deze mogelijkheid
gebruik maken om "vitale, nader genoemde, redenen van nationaal beleid". Slechts in
uitzonderlijkegevallengebeurtdebesluitvormingbijgekwalificeerdemeerderheid(art.30,lid
2VEU).
. Ookin het kadervan hetGBVBkan de Unie akkoordensluiten (art. 37VEU(oud art. 24VEU)
en art. 218VWEU). Bovendien speelt ook hierhet principe van loyale samenwerking (art. 24,
lid3 VEU),maariserechtergeenbevoegdheldvoorhetHof(zieookartt. 29,32en34VEU).
In tegenstelling tôt de VWEU-bevoegdheden kan het GBVB niet Ingedeeld worden In de
traditionele categorieëninzakede aardvan de bevoegdheid,maaris er sprakevan een soort
sui generis bevoegdheid. Naast het sluiten van akkoorden beschikt de Unie ook nog over
andere instrumenten. De Europese Raad kan de algemene richtsnoeren vaststellen (art. 26
VEU.oud art. 13 VEU)en er kunnen besluiten genomen worden doorde Raad(art. 26, lid 2
VEU). Dedoor de Raadgenomen besluiten kunnen het operationeel optreden van de Unie
betreffen (art. 28 VEU) of besluiten zijn over de aanpak van de Unie in bepaalde
aangelegenheden van thematlsche of geografische aard (art. 29 VEU), dit zijn voornamelijk
politieke standpunten. Er kunnen evenwel geen wetgevingshandelingen worden vastgesteld
(art. 24, lid l alinéa 2 VEU).
10. 5. 2 De verhouding tussen het VWEU-extern optreden en het GBVB
. De vroegere institutionele opdeling tussen EG en EU-materies in de Verdragen en het
behouden van de bijzondere status voor het GBVB is in zekere mate artificieel. Een extern
beleid dient immers cohérent te zijn over zijn constitutieve delen. Bovendien zijn deze delen
ook met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk. Dit is ook te zien in de praktijk: wanneer
de EU bvb. Economische sancties wil opleggen aan derde landen zal de politieke beslissing
daartoe genomen worden via een besluit in het GBVB. Hiertoe zal unaniem beslist worden
165
This document is available free of charge on ^lUlÛlÛJ

zonder dat detussenkomst van de Commissie noodzakelijk is. Om uitvoering aan de sanctie te
geven is evenwel vereist dat ook de Unie optreedt en een verordening vastlegt. Deze
verordening kan echterenkel tôtstand komen op gezamenlijkvoorstel van de Commissieen
de hogevertegenwoordiger (art. 215VWEU,oudart. 301VEG).InhetVerdragvan Lissabon is
een bevoegdheid van het Hofingeschreven om toezicht uitte oefenen op restrictieve sancties
ten aanzien van individuen of rechtspersonen (art. 275 VWEU).
Politiek gezien is het extern optreden van de Unie dus moeilijk te scheiden. Dejuridische
scheiding moet evenwel duidelijk gemaakt worden, gezien de fundamentele verschillen in
besluitvorming en het beperkte rechterlijk toezicht door het Hof van Justitie in het kader van
hetGBVB(art. 24, lid l, alinéa2 VEUen art. 275 VWEU).
Deverhouding tussen devoormalige tweede endeeerste pijlerwerd geregeld in hetvroegere
art.47VEU.Ditwaseenvandeweinigebepalingen waaroverhetHofuitspraak kondoen. Deze
bepaling schreef voor dat "geen enkele bepaling van het EU- Verdrag afbreuk doet aan de
Verdragen tôtoprichting vandeEuropese Gemeenschappen, nochaandeVerdragen enakten
waarbijdezeVerdragenzijngewijzigdofaangevuld". Hiermeewensten deVerdragsauteurs te
voorkomen dat beslissingen genomen binnen detweede (ofderde) pijler afbreuk zouden doen
aanhetacquiscommunautaire. Ditleiddetôteenaantalinter-institutionele conflicten, waarbij
de Raaddoorgaanseen besluit nam opgrandvan bepalingen uit het EU-Verdrag,terwijl de
Commissie (en/of Parlement) van oordeel was dat de juiste rechtsgrondslag zich in het
voormalige EG-Verdragbevond,oudart.47VEUschreefdanvoordatderechtsgrond uit het
EG-Verdrag moest gebruikt worden. Bij wijze van voorbeeld kan verwezen worden naar de
ECOWAS zaak. In deze zaak had de Raad een besluit genomen binnen het GBVB om de
proliferatie van lichte handvuurwapens in West-Afrikaaanbandente leggen. DeCommissie
argumenteerde echterdathetbesluit binnendematerie van hetontwikkelingsbeleid viel en
derhalve niet binnen het GBVB kon genomen worden. Met Hof ging uolgens zijn vaste
rechtspraak na wat het hoofddoel wasvan de maatregel om zotôt dejuiste rechtsgrond te
komen. MetHofconcludeerde datdemaatregel tweeeven belangrijke componenten bevatte,
dierespectievelijk binnen hetGBVBen hetgemeenschappelijk ontwikkelingsbeleidvielen. In
principe zou dit leiden tôt een dubbele rechtsgrondslag, maar oud art. 47 VEU belette euenwel
dat beiderechtsgrondslagen gebruiktwerden. De;ebepalingverzette erzichimmerstegen
dat de Unie een maatregel vaststelt op grand van het toenmalige EU-Verdragindien deze
rechtsgeldigzoukunnenwordengebaseerdophetEG-Verdrag.Bijgevolgwerdhetbesluitvan
de Raad nietig verklaard.
166
Verspreiden niel loegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunkenOlive fr)

De nieuwe bepaling van art. 40 VEU voorziet niet langer in de ondergeschiktheid van het GBVB
ten aanzien van andere externe bevoegdheden, maar gaat uit van een meer gelijke
bescherming.
De toetsing van deze bepaling behoort tôt de bevoegdheden van het Hof (art. 24, lid l VEU en
art. 275 VWEU). Na ECOWAS was het vooral afwachten hoe de instellingen en in het bijzonder
ook het Hof een evenwicht zou garanderen dat in overeenstemming was met de
bevoegdheidsverdeling, art. 40 VEU en art. 21 VEU, in geval van overlappende doelstellingen
van het GBVB en de andere VWEU-externe beleidsdomeinen. Het Hof lijkt wat betreft de
mogelijke combinatie van VWEU-rechtsgrondslagen bij het sluiten van akkoorden geen andere
gradatie te hanteren in de centre of gravity-test noch bijzondere gewijzigde aandacht te
besteden aan art. 21 VWEU als coherentievereiste. Wat betreft een mogelijke combinatie van
een VWEU-rechtsgrondslag met een GBVB-rechtsgrondslag lijkt het Hof wel een hogere
gradatie te hanteren bij de beoordeling van de hoofd- en ondergeschikte doelstelling, maar dit
is wellicht vooraf te wijten aan de specifieke procedurele bepalingen van art. 218 VWEU.
Voorfopig worden evenwel geen concrète handvaten aangereikt wat betreft de mogelijke
toepassing/impact van art. 40 VEU.
167

SKM C454e18010310520c

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SKM C454e18010310520c

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

StuDocacom

Europees Recht K001139 (A) samenvatting

Europee& rechi ;Universiteit Gent)

Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

3 DEELIII; DE INSTELLINGENVAN DE UNIE ............................................................................... 43

4 HOOFDSTUK IV; BRONNEN VAN MET RECHT.......................................................................... 55

Verspreidenniet toegestaan | Gedownloaddoordedeejean (imrheinertrunken@live.fr)

6 HOOFDSTUKVI; ENKELEBASISPRINCIPESVAN MET EU-RECHT ............................................... 65

7 HOOFDSTUK 7; RECHTSBESCHERMING .................................................................................. 77

8 HOOFDSTUK VIII; VERHOUDING NATIONAAL RECHT - EU-RECHT: VOORRANG EN DIRECTE

This document is available free of charge on

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

9 HOOFDSTUK 9: MET MATERIËLE RECHT................................................................................ 122

10 HOOFDSTUK 10; EXTERNE BETREKKINGEN .......................................................................... 155

Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

institutioneel kader, de bronnen en de belangrijkste besluitvormingsmechanismen van de EU.

This document is availabîe free of charge on

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@1ive. fr)

1. 1. 1 De eerste initiatieven tôt Europese samenwerking

. Om dit te verwezenlijken werd de intergouvernementele "organisatie voor Europese en

1. 1. 1. 3 Raad van Europe

Verspreiden niet toegestaan | Gedownfoaddoor dedeeJean (imrheinertrunken@live.fr)

Internationale organisaties EU Raad van Europa

1. 1. 2 De oprichting van de Europese gemeenschappen

. Het EGKS-verdrag voorzag in de oprichting van;

This document is availablefree of charge on

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@iive. fr)

o De naoorlogse atmosfeer van heropbouw

1. 1. 2. 2 De Europese Defensiegemeenschap (EDG) en de Europese Poiitieke Gemeenschap (EPG)

stapsgewijze integratie per economische sector.

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

de in de Gemeenschap verenigcfe staten ".

vormen van economische integratie zoals een vrijhandelszone ofeen douane-unie;

o Een vrijhandelszone beoogt de afschaffing van douanetarieven en quota tussen de

de lidstaten een gemeenschappelijk extem douanetariefhanteren. Allé goederen die de

benadert (Arrest Shul, 15/81).

gemeenschappelijke markt kunnen worden ingezet op hun economische meest efficiëntelocatie.

This document is available free of charge on

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

. De ontwikkeling van het Europese integratieproces vcrliep in de volgende decennia volgens

o Pogingcn werden ondemomen om dit procès te verstevigen en le verdiepen. De

. In 1985 werd Jacques Delors nieuwe commissîevoorzitter en samen met de nieuwe

Verspreiden niet toegestaan | Gedownloaddoor dedee Jean (imrheinertrunken@live.fr)

. Om dedoelstellingen van het witboek te verwezenlijken wasernood aaneenverdragswijziging

1. 2. 1. 2 De samenwerking buiten het kader van de Europese gemeenschappen

Verspreiden nietloegestaan | Gedownload door dedeefean (imrheinertrunken@iive.fr)

meningsverschillen over de verder te nemen stappen vertraagden de revoluties in de

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

het principe dat voor elke asielaanvraag éénlidstaat verantwoordelijk is.

1. 2. 2 Met verdrag Betreffende de Europese Unie (Verdrag van Maastricht)

Verdrag betreffende de Europese Unie, waarvan de tekst formeel werd ondertekend op 7

o Met unieverdrag overkoepelde dus ten eerde de drie gemeenschapsverdragen en

o Tweede pijler was het Gemeenschappelijk Buitenlands en Velligheidsbeleid als

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

o Rentevoeten; de langetermijnrente mag niet meer dan 2% liggen boven het

voorafvastgestelde marges zjjn gebleven.

o Recht om zich vrij op het grondgebied van de Unie te verplaatsten en te verblijven

o Bescherming voor diplomatjeke en consulaire instantie van de lidstaten onder

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door dedee Jean (imrheinertrunken@live. fr)

o Recht op toegang tôt documenten.

1, 2. 3 Het verdrag van Amsterdam

instellingen en de besluitvorming om het blijuend functioneren van een uitgebreide Unie

mislukking kan het onvermogen om het institutionele mechanisme van de EU te moderniseren