You are on page 1of 20
ceaninuto 5 Los gajes del oficio de ensefiar. La iniciacién a la docencia’ eee eee ee et Eee Andrea Alliaud y Estanislao Antelo Los inicios Ningin comienzo €s faci. En todas las acnidades 0 empresas de nuestas Vides, l principio suele entusiasmnar, pero también, desconcertar, Desalentar, desa- nimar, desahus bien ocurre en todos fos rubros, al tratarse de aquellos en los que, ademas de la propia subjetividad, estén comprometidas las Vidas y el destino de otras personas, las sensaciones des- suelen aument En esta oportunidad, nos referiremios a una actividad peculiar: el oficio de ense- far. Pretendemos reflexionar sobre sus comienzos, tomando como referencia las cuestiones mas generales relativas a sus aspectos préciicos y a su formacién, Es indagando en fa netuialeza del ofido (como en su momento, lo hicimos desde la profesién o desde el trabajo) desde donde querernos producir cientas reflexiones {que nos permitan avanzar para comprender la enseftanza, con la finalidad también de dilucidar maneras y procesos de formacion de quienes la ejercen: los doer tes. Consideramos que este avance es crucial para el estudio y el debate acerca de la insttucién escolar en un escenario de transformaciones profundas Los desafios que enfrenta la docencia actualmente son comunes a todos los docentes, Aun teconociendo las particularidades vinculadas con una etapa pro- fesional espectfica, es cific encontrar hoy educadores de cualquier nivel de enseftanza, de cualquier escusta (més alié de la condicién social de hos), con mayor o menor nivel de antigiedad 0 expertica, que se sientan y actiien "como en case’, frase que uliizé Philip Jackson (2002) para diferenciar los docentes novates de sus colegas més experimentados. SN Te aa aie pace Siena wi Poona Reta de Can y Forman, de Te ind de Granade, Espanta, 2008, rh x won) suoensen pep spin eee irra anne opts UID O13 CUED rod apa un us Sas 3009, (ee :9661) ,(ouersiw) ojonses se0ey un A (isxsaUEW) epezuEsio ALALIEP 3p papiaude aun ap soysinbas so sope7ejanun aquaureypanse eqeuase1d and ‘aule [2 ‘pepyza! euISIUE eUN e UeLAYa! a5 OpUEND VOIBIPUN|UOD as ‘o2ypeds> 1uBis ap sasnou K seBojowNa UeASENLI UaIG 1S SOURLIAY SOP SO] OND So rexquse>sou 2] © e:sLOpURY eIse Ea4ho ered ojqisned spur sIsarOdY 'sQuo;e[a1 SeHOYNDNy A SeSIONP 'PRNUOLIS 2] ap FYE SLI “OpIUSTUEL Get] OUD “uy A sojsouat1s ouBsaLe ONSEeL fo B1qoS Ofeqen NS UB NBN LUOIUES OWOIUY epiansai owo?) ‘2569 eNO U9 eUO|SUER 3s eIAueL epeuLAHeap ap C19 onb 08} end j@ sod osanoxd jo ue exdosd epioane k ouaysits euapu c1yo OpOL “1Bo] 0} o1od ‘ousga ages 26 ON, ‘epOUTD SOUBLL e|"BFHNIES SELL eI upiquies A ‘popiagaiqns ©} aratuosduien ower Ua ‘221! Sew b| 498 avared UPPEDOA B| Luoo epeynouin eaysyaiele> w1s3 PEPIN NS ap ona auBuEdwoD P UEMUSIE ‘spyonbbad soulu ap $0] po alqos 'SORSEWI 507 JOUODO}e ‘“sB|NDUIA OBE! UN uequews seuosiad Uoo oleqen jp ‘souppeUO|sUEN sepLinjoid sn ap Jesad y ‘yiauaigo bled epeu ancy ou uainb pepuarne avBR ‘SopIse ‘SoU UB "(GO0Z) enafoy e1pUEXdry eULYe CWIOD ‘epIpsRA NS LOD ‘wEDIUYEP Jod 'apujo> pepuoine &| ap ewIsUs EpaNsNG =} cIUey L9 'edinsD epor 9p SHOP -sonpa ailue ayowepidp! ejelsu as anb efopored P| 1euins sowapad ‘SPWAPY ‘ouadurazop jep Sjuauieuuad ojugnise |e ‘uaIN epeD e AAWOS A EOEDYS AS ‘oued us 'epan eunpiges { oysaid uo> oduian ja ua epusUEWed eq anb ez “uesn efSin &} “banayal WOpesaroid Q| ap UaBseW! je epanb erso8unBiu 'soyeu -opipensod sepepazos so} U3 "sono So] ap UgmeLUO|sueN 2] ap o;adsa! UeLICL as anb souosoap se A seuoisoe se} Jeoyns @ ouesazat. $2 AH “selajdiuc sew zon eed sauop22ueZio ap onuap oR -uo> j9 sa2sef9 wied sozeuisap A sosinoes usreinbas 35 A ‘aquatLeveyp pepUoINe be] seinpoid anb £ey hoy, ‘seuosiad uo eqefeqen anb onbe opor e A on1ppUL |e Upiquie osayoud je ‘onsaeus je pepuowne eqe7nuere8 onb 0] seuasua ap e104 2] & oBan! ua soisand sa1ojen soj ap a|qeUONSSNOUT 9 ODOAUN JeID_IED fa BA .[euayeus oj A euiaqeu e| 2pusD -sen anb uapio un ua sepeseduse upise owes UB 'upHEDYREN{ ap Sosinaay £6 URE me apDAIY Fy aUaSLE Sp HYD BPSK $y sen 2u2a epveenp> op epauns yd see} apuop us f ow> ous to4d © Spe LeRORed op Un oul Ou fezanan | SoulepuaRs RED SORT 2561 ete pope ound ener ap aun os su ap A opnuas ap seuajd aquawmeousiod upjey as seonspid seise ‘sua -suo9 odod ‘sepeziunmi uny “jenpwvpul upoeZy]ea1 ap a1uauOdwe> uN Pep InNDe e| & aIPPUE UaDaIed anb So} sexOJDA A sordouE Sos SuDLESII>:d wos “(1p !p “dp ‘taqna) .,S8/2Si2A1uN souaU 0 Sew! soidiouud a UpIquieR OuIs ‘astop tions 0 eDIuDp1 Eun UB aTUELLe|Os PePIUINIBa| NS eDUYe ON ~SPLLEP 0] 0409 Jope UN o Jopefeqea uN so aU sono so} oxJ0s clegen JSP euO!S -2joud |9 any eayluB\s UpDeDON ef ap ewe |B, *eaNpUIOINe o ajduIIS eOUeLL ep ugpesedaid op seweiBosd ua o ouefes Ue euDnpen ap A peplAIe e| seinsuowi op Bepiiqhsedust e} 39" uprodaouos ese ap apuaidsap as anb au} od. eap! eur) uupperedaid 4 o8ed op seuuso} uesadns anb “(soH}0s0U 6p Soweupod) soyesap © (2aqGNq ap sDAp 2) ,sajeoUNISKE seqanid, o10INbay anb epuapep e] wo pepéme eun ua alueUledep eysayIueW 95 sepeU -opueur sIuaLIRUe!Da: SaUO se] ua epeiduiayuod ou upISUAUUIP e153 JouapEDEA auEvEdwes uN OY Je apeye seUOSIad Se} Bios sBUOIIDe Ig “Sele 9p saiope>yppour sows [s10peonpo so]] sonosoyy, seegran UIs ELUYe ‘ODYO ns UYEp ap e104 o| F ‘eNA aad ofauE ‘onsoewu '(£002) Owe, IG OBNH “seuosiad ap UpDINposd ef @ SepeUIsap sap -2pintpe se] Ap eu so o1Dd /PepIAAe eDIUN e| SO ON, “sono SO} e seLLIO}SUEN je) -UBWepUN| PIU OUD eYPUEI BUBStIA LOIN ,seRO ap seLURe se) 21905, 'SO1I0 @igos 1eryse eued eBed sa} 35 A eUO} so} as ‘UeZyeal | anb scnpipUt SO} ‘enb eprpau | us “osyo Un ua ppooUD pise e7UeUASUA e| ‘Ine jap enmDadsiod 21 2psaq “pepyfoydwod e eya\Ue anb ugisa eun euode (g00z) aang s!o>uELy ‘souepous sauoisajard sev10;> Uezyeue 95 onb jp UB ‘B1Ua!9ar CAql] UN UZ Sdlusuodwos sns ap oungje sod eaisnpxe ugpdo Bf sonpuad anb: PL e peppyduis e| xenes exazaed ugIdadUOD Bisa ‘o\diouLid Ua ‘059 Opor sa eZUBYasUD & end ‘saduUOUD ‘Dap sot 08129, uD -2dns0, @ usutuas anb sopery)UB's sounsip op exopeuod sa opyo exqejed €1 vemnogied ua oe sonperd © saD0y sagos ja UoD asiBjuaredula ajons oy Pepnyoadse ns ap ewan sep Japusiad elaibaled esopyo Upssne e ‘ugDEDDA © ugisoyoud ‘oleqen @p sour. us ‘senadsax souoDds2UCD SNS A SoIVSKUESU ie SovaD 1d Bp sPuIApY ‘RYO Ue SUDKAp PUISIW e| ‘UOIDLOW nS LID a|OpLY 2sianp ap sauopesIyduis { seranbaa ap ezuayasua e} senyes op seen Ny o1pyo A ezueyasug 84 Los gs del ofcio Johenn Sebastian Bach, joven viajero pero ya reconocido misico, sale a la caza del secreto del oficio, armado de ojos y oidos, es decir, a la busqueda “del secreto de fos procedimientos y ritos, gestionados y custodiados por los iados. Estos comprendian los procedimientos didécticos para iniciar grax dualmente a los aprendices de maestros y, en ocasiones, a los mancebos més capaces” (Santoni Rugiu, 6p. cit: 168 y 235). Habré que esperar al pleno desarrollo de la industria para que el misterio se pierda o perdure tenuemen: te en el mintsculo y agonizante universo del pequetio taller fabril donde, er ‘ocasiones, perviven los retaceos, las demoras o el simple techazo a pasor las, aves del oficio, Al tratar de formar, educar 0 transformar a las personas y cuando efectivar mente se constata que ello ha ocurrido, el secteto, el truco 0 la magia se poten- cian o megnifican Lo que ocurre en ese momento es “extracrdinaria’, contra todas las for mas de fatalidad y a pesar de tades las difcultades cbietvas (.,), Los salumnos aprenden, comprenden, progres que hemos logrado lo que ni siquiea las preparaciones més ‘89Bepad sonuandue So wezUaL “50189 alquinplsadu! e| A pepandiquue e| uaKd iS ‘anb (Olja eed operedaid wise os A) apuaidison as 1s eID UOPESLRS & 1p apand as ‘ye apsap A ‘uasssied souLunye & seise0p wanauia 2p so1eBa| ows09 sasep se ‘OBLEqUIE IS ‘od opi jssula|diuion sosinsay vapid 95 “3les Ou PUN? "sa2u0qU3 JeURSUS PI janase Se} ua sopejdese opuols UpIse SoNPIApur so} ap soupalep so} e “sopepIuTodo ap ‘pepjens Bj e \eoos BoAsN| e} e ‘UODEIBaU! e] e SOPUDjAL SOpEINISAd $0) ~S@ PA nb o| ap ‘o8e 0 'oypnu ap ugperdeDe 9] UoD sanan seysNu anjnUoD (BIBS ‘eopuinbpe soipaiap ns Jod ‘sei8O0UDa} senant $e @ O53208 [a 10d eIyUIeS OU JolUa Ns Jod "0s L9!IPUOD ns Jod Bas eA ‘Sejana5a Se] e UaysISe SeUBIND Sono 10s Aou) 59 ou eA anb oj ap UpHENopr €1 VEYDSUS BP e104 Bj @ ALLIEN uejuasald as anb soquaiuanuosu! soj ap aued ues se2yjvo oyLuiad eusepoU! J9jo3s2 UpEMRSU! 2} UE;LBISOS anb sazed so] ap oWAIUN yeyosua ap ezueladsa o pelUn|OA P| ‘oasap [2 A 199 -ou02 sod upised &] uauaquews Une anb so] @ osnjpul ';So1UIDop $0 Sopa? e UeL qua anb seiquanpnre2u 9 sopnraibuy se] Uoo “sopar Ud ‘Sa1e|a9$3 SOUeUEDSS sowiesuad opueno pepyeus vassinbpe soisandys séaqueld $07 Aoy seuasua syeyasus ap opyo [2 admInsuo> anb osavoid ep Pe ap asypupseid apand ‘eounu and souau ‘hoy anb s3 ou 07 “selezpuaide 50} 0 0 Uap as 01199 esiANDsIp eipod oBan|‘e ‘oraunud 07 “epefeiganbso ‘epeuoasano foy ‘pepnvap! edoud 1s 49D ‘one O} 10d ofeqen oidoud jap emuasa e| uoD ran anb auan “oBleqWwe UIs “Sopeynsey (Eg ssumop e 8 uaa 7 RUN 3p OME fp AEB sor So] aluaweayqnd sogoxd ap oawueid |e ouae seynsar opand ‘owowipscoid op | jap Sewueipuad ‘Saiua20p soLpnu Pied “oad oWUnse UN sPLOsiod 'S0] 9p Uolseonpe e] 195 Jod ‘JenpirIpur UP!DEYEISUOD ef O19S $9 OU A ‘UDIDELEYSUDD ns uaiqiue) & sonpoid anb oj upiquies 'o2ey 0] UN epeD oULOD eaURLL Aposd anb sopey Jagey apand o1ad ‘ewsioy eun se sarejorss SewuaysIs So} ap une A sejanose ej ap pjs0o49 e| sorjono eed UBANS A Losorpuaide soULNFE 0) anb 9} wep and sepezuepuersa saqanid se ‘sepus:=yp searUeld UD ond as apugp snbe ay ape 9p vasainbs: sopeifo} so!snpoid /sopeyisas soy ‘oBiequia Ip ua seysandxe sauoperopisuco sey 80, uo3 “oldord opaney A saqes js sez uy ezuEYaSUR 9 'uOSPer EXoPe an (colB98epad ope ja exznpord as anb ap) ex luo o11uBMDU f@ JeUyUOD OU Ap) paUNOA “CoUDEUD 9 “ U9 9p) o3sap ‘(cIVaILUSOUOD [9 20d) upised inaurayy sod sepeyesas uanaiede ssuomauia se ekse 01d 04898 onjuy un ua ‘eD05e af ((°) 09 us o5ed un ep 1s 10d rou cunts Popul ay ‘asieBoye ou ered sofesuo) sours arora : jade and ofade ja 4 ‘0u02599 | UO OMtUSNoUD jap mUEYaINbUA TeIDpIeD fe Zn ee ope ‘nb auys ‘ouopuege uo 1 opepina of Tet ; nd Operseusap ‘Seuio}S‘euNsIsu0D ou BzuOYasUS B/epOp.AN e| ‘ani sainbjeN> Uy «af82 "1p do ‘noveW) aoapuiade ns v9 sqpajinsas souang, st igo papad ou sajena soy ae sed euesanau epnke IP QuTye epeD e anjuued Zan 2] © agap Jos>joHd ja ‘ose? rInbjerD Uy ‘oidord oyoaey ered sepndo sey souarsodoud 4 42408 [2 UO? UpE}UOYLsOD 0) 10zUDBIO Sa ‘CEL Ast =piq) Jseuome sesa uo1 uo. ipuasduia 9s nb Jog (semurrsunaid sej os saigna? ‘soussunBad sowaqap aduiars (~), coup PP Be 501 ge, [BB cx gies del oo requiere de negociaciones, acuetdos, justifcaciones y explicaciones, No hay for- las tinicas, nunca las hubo y hoy menos que nunca. Pero hay mucho por haces. Hay que probar, experimentar y hacerlo en cada ocasidn, ¥ esto se hace © no se hace. Es por accidn 0 por omisién. Ef oficio hay debe conquistarse. Esta nueva manera de trabajar sobre los otros més ducto del agotamiento del program: valores y principios centrales, hace que sea normal que la socializacién pierda Su unidad y se apunte a formar desde k El trabajo sobre los ottos se conibe, bajo el declive Luna experiencia constrida por fos actores. El dacente constuye sutabojoy, en ese fesores; hoy y en el dia a entonces de experiencias homdlogas y com Una visién interesante, ya que el malestar o la crisis sucle enfocarse sélo desde el lado de los dacentes, Sin embargo, “en gran medida, los profesionales reconocen exactamente las mismas dificultades que sus objetos” (bd: 392-415). 1 cambio, en las condiciones del ejercicio docente, resalta el papel que adquiere la prueba, Siguiendo la distinc! arécler experimental de toda ensefianza, Desde esta perspectiva, el docente que sabe es el que ha probado muchas, distintas y divergentes for- mas, maneras 0 estrategias de ensefiar Es decir, si entendemos la ensenanza como un oficio, ensefiar es probar y probar haciendo. Este rasgo se potencia con el desvanecimiento de les garantias. Hay mas que nunca hay que probar para saber ensefiar y pera llevar @ cabo una tarea que requiere pruebas y pues- tas a prueba constantemente. Son pr to las que podrin saber que se va produciendo, al enfrent ta experiencia, 0 desatios a los que nos somete Cuanto mas se apoyan los actores en su offcio, més serena seré la experien- a de trabajo, Tomar camo apoyo el ofico significa que el trabajo pueda objet- varse y que el profesional pueda decir esta es mi obra, es el actividad, puedo mostrarlo y demostrarlo. Ofcio, en este sentido, se define como ‘6 capacidad de producir algo, de conocerlo y de hacerlo conocer. En. un mismo proceso, la consolidacién del ofico también protege los objetos de este tipo de trabajo sobre otros (Dubet, 6p. cit: 443 y 444), orp del ei dears La nics a docencs 89 La isis se ominora cuando los que ensefian se reconacen como hacedores de su propio trabajo, cuando pueden saber y experiment lo que han producido, Muchas veces los maestros, mas que los protesores de la ensenanza media, expe- rimentan tal sensacién y en ella amperan fos justficatvos de satisfaccién y realza- ion personoles. “Esa impresién de produccién objetiva os una de las fuerzas del ficio™ (ibid: 146). Llevado al estrerno, es la sensacién de que se puede todo. Ensefiar hoy y formarse para empezar a obrar El interés por los estadios ta forma, complejo. Por un lado, tido, el inicio es un debut, La iniciaci6n representa ast un desatio, una puesta a prueba de los gajes del oficio -es oportuno sefialar que gaje significa ‘prenda! 0 'sefial de aceptar un desafio'—. Al mismo tiempo, el interés conlleva un pre- ecupacién genuina por los resultados. Iniciacién y prueba, Debut y desafia, @Sabrd hacerlo bien? éCudl es el producto de su formacion? ar anb xpanua ua auod as ‘Oye e opeult seu euodiu jp © aanpuoD anb ULE [a anb [eUy} opeynsa! jo SoUBW eHodLAL ‘oso201d JOP OUDCIL! [2 ePYALLOS o epes;ndrD se eigo e| ‘oIWAUIOW OVED Ua ‘egO US ‘UBWuEN® US ansaeLU 210 aS OU ‘—seidi.u02 epand as A Bppod 25 O8 1URSIp B sopHaluns uel Usiquiel enb cored “(se1se0ads9 $0} A seasun! So} ‘SO>IpaUL SO} 3p Uueqeyouesep 2s anb Soyo sojjanbe & syuatul6sti0> 0] ue 24nI0 OWE, Ad 's9/puoWefa seuoDDsado spy ua sepopKLgDY ap soganud voso!nbal 2s o1ad ‘auodsod as B1qo bj “JouaLL s@ auIP (2 IS “2SEDU DG eUN Bp UDDEL 38) E| PUODURS AND j9 SPU OSEC UN Sa /OUDIP OpOR YISe OU DIES asaeul un aBiawe ‘sorsanduu| ap oBed ouaid “~soye jovas fap anb keomsap sqeyoduul 53 “et so} sowanbyicuuy (a1 pig) seuoreu 812] un ap spndsap ‘Ceipuaude jap expe, ey etuadsip an 9p osOUIp je Ut -twer duNuoy 2] Le opuafnpul) Sopeunoye spur 0 Sa/0feLit So] ~OpRIB 0 owlod opipuaua— an2)s{5ow jo upnBasuo ojos anb ‘(zypuaide-onsaeus exdnp 16 S>¥s0ep 81 © uppeon ey museUD op aDyO ap SL eperoye A esourey eyanbe uo.eBa\dsop sojeraypou sours ~oponusio oaueroua 35 ‘onb essa ap spied us— aved ja ' anb us oRDUWOW j9 UB AUaLIBKeNG SOUURIOP eS Jopel @ aiuay Kanag ‘eomnead 2 @ a 8 aitey opuapey sopuaide [1 sns ua ‘anb sojediouud sai.2e) wnvyponb A cunweg -seppoucs uaiq se>)py9 'seuOEUIL jada an eo3epad a ap euoIsY e| ap aued eusng ap ‘asienyko uapand 35 ‘xq 2 ((2:0 07) 53 'UODeUIO] ap euareW! UD UBIC UeYpFEUL SesOD Se] anb Bp ajqlp ~unyboout jeu e| ‘Opeziep! auewyereua8 euPseue jo Owo? opunus UN Uy ‘SeqUEUDSUD SOLTIRY Ap UOHELUICY e} UA BIg e| UP. ueqP osopyauag pIEYNSS! Jodie ‘OBreqWIA US “WEAL| NS auaR eZUELESUD ve7e |3 ‘akge!apuodust oy = et e| 1eyasua ap zedeau a osopep 3s Bpond 95 © “wMNl O januD 125 A ‘soSDaId SPLU SOSIAR SO} sg4DSe ‘ELIag [pp ouied Jas ‘senuand soj op sofou! 9 erout ej sean apand ag es Je IU UIg Je LU pee PIS ‘os0yxa opuiodas un ap apmpoid j> ours ‘eIgo euaNG B} $B OU 21gO e| INbe aNb o'Sandns Jog {5 oj9s oa souraqes? gsepeyosus aus INS 2| IS ‘OWN? ZonsapU Yang LN sD oNSSeW UN Js sowaqes oLuOTy O14 “sauoNdanx Key anb oT) TeiL [ap e}UeDI09 Bf oWLOD ‘e1vewue2sy €301's0u osian as8 opuend seBiog 59 SaBibg anb soulaqes oUo> ‘ere 9] owed eh’ 's Jolats jo 59 eyope un anb soWaqes OWOD ‘eLODLNy ‘oBany ‘opeuane ‘oxne onsanu 5 o2qugoau uang UN s9 ooURDAUE UN -oq#s oWs0> OWE, “aS San Bp EADY A sEIQDI Ap seIaDse Opesed '7eDy dred ‘orouias un e sowepence CuO? EIAPWIAIELI EINLOY | LOD IEP fe $9 ‘OMNI [a luo ouape |9 sowonpe owo9 epustsisuoa ns JesoneRe A aqUaNd |e seen Ie 59 ‘08 j@ a:¢0s ofecen tap eDeDy= e ap sowoges owoD ued jo opueqoid 63 sojdusafa sounsje sowea, “omnposd je A oxonunp ‘onanu aq ‘digo 0} 0 ouaditiasap soulewns Is ezieENsin 95 UgIDeLLO} ib sewuye sousepod ‘=yvewoygeqold ‘epyey Baqo UN aseY O| 1b sou. OB s7 96 92 Les ie de fachatado), es comuin encontrar dosis importantes de preci y recon de los poco aptos para la practica deportva, Resumiendo, se puede ser jugando mal, jugando poco o sin jugar, pero forrmando parte de. Otro con la distincién. Un ejemplo trivial puede iluminar este los que se los eli imposibles de reunir. En casi todos los casos, se trata de buenos oradores, capa ces de movilizar a las masas. Un lider se distingue por su prosa, su verba, su cla- jeres afésicos 0 tartamudos. n tapujos que “hay. un malestar en el poder de elec tuna opcién a favor de la inocencia el hecho de explicitamente a ejertitar et poder de seleccién que han alcanzado de modo féctico” (2003: 70). Femando Savater comenta el trabajo ky destaca una de sus provocaciones: “Es una venganza de k ie los taristas, que también tengamos que vemoslas cor Savater, que piensa sin demasiado teror, seftala el No se puede ensefiar sin valorar “pero nadie se 2, & dejar claro que existen diferentes gra legios 0 ptejuicios—; y por tanto es improbable que nadie se comprometa demasiado a educar” (2002). Sin valor y sin tevidas, couno Sabemos silos maestros son buenos maestos? La escuela no es escuela sin obres, sin distincién y sin mérito, porque fe enseftanza misma oficio. No hay oficio sin obra, sin menestes y 5 menes, sin pruebas 0 5) que sittia al éxito como imperativo y meta educative. No se trata de arrojar al mundo de los residuos al que no llega primero a la met. Los oficios docentes Hacia una pedagogia de la formacion Entonces, icé ia en la docencia? {Qué tipo de guias para la accién es posible repartir entre los maestros inminentes? Qué ins- ttusciones practicas se pueden poner a disposicién? Si ningiin comienzo es fact, tampoco fo es dar con las claves para la formacion de los debutantes. En los paises con mayor rendimiento educa ismos mis utliza- dos para apoyar y fortalecer ol trabajo de los docentes son: “la construecién de habilidades prdcticas durante la forrmacién inicial y la primera etapa de eferci- 10 se forma a quien se los mec Los gues del ofcio de ensefar. La niciin ala docencla 93 cio profesional, a dotacion de tutores que acompanen a los noveles y la pro mocién de instancias pata que los docentes aprendan entre ellos” (PREAL, 2007; el destacado es nuestro). Las consideraciones expuestas, sostenidas y acordadas intemaconalmente presenten una serie de asociaciones para consid determinacién que puede atiibulrseles, establecen u miento educativo y las caracteristicas del trabajo docente, A su vez, este pareciera verse favorecido si ia particular Acordando difundir los cambios educativos, sino como ambitos dé nacesicaces emergentes de los nuevos procesos de trabajo y de las eves ¥ ‘Asumiendo ef desatio propuesto, avanzaremos en la perspective de oficio ‘que venimos trabajando. Partimos de pensar la pedagogla de le forme \seflanza como el fencional, metédica y sistematica frag- mentos de mundo a las nuevas generaciones, y consideramos que es posible ir al disefio de una pedagogia de este tipo colocando la ensefianza y el en el centto de la reflexidn. Porque, idénde, sino en el interior mismo de la reflexién y la practice que supone él ejerccio de los oficios, €5 posible apro- piarse de las claves para la formacion? acto complejo de a. El oficio constituye el centro que aglutina y da sentido al proceso formative En el caso de ls ensefianza, hay un oficia que transmit yun oficlo de tra Jay formadores y sujetos en formacion sustentados por un programma institucional con valores ¢ identidades jerarquizadas. Més alla de las distintas teméticas y pro cedimientos utiizados pare transmitr Ja transmisién, hay una unidad que puede brindar cohesién a todo el proceso formatvo. Se trata de la préictica de enseftar. fs olla la que aportara sentido a los cistintos abordajes y practicas diferentes que acontezcan durante tode la formacién. Desde esta perspectiva, y tal como lo veni- mos sosteniendo en distintos trabajos, el oficio docente no tendia que ser una preocupacin exclusiva de detertinados profesores 0 determinados espacios -uayadke ap eqanud e seysand ap & uppeuowivadks ap souquip ua URHSIAUCD fas 15 sopeuuojsuen A Jopewo} jepuaIOd oIfe uN LaUER sopedsa SOsy TOW! lig “oupsn ap sau obj sarouone, ‘opow OUB_ Ua 'se JeAesu® A “ekesLE 59 seqaid anbioy “opueuioy upisa as anb soyanbe uo> opesey ap seauew Sequnsip eqanud e ueBuod A uarpidosd sesopeuuio} soidosd so) onb pap s3 “0p “ueutuo} ugjsa 95 anb sayu220p $0] LoD see Se UB SOPEOWISIANIP eZUEYRSUA Ap cod | yanai0ney aIUeLoduut $3 “OU 1 soued olUO9 SOPEYSE! SO] A oIuerLLIpaDo.d jo uiejeUas ‘Oren ag caupieW a5 ‘ no ja anb seiop (S0an 1 opor ap “20a Jo A) ur oper ap omiaigo un ‘59 OU Q7 “Opipanns alg $9 O1VAUIHaChe [P AN US SLUESUI j9 UD “BUAWEIUD| wel js ® ejnue as anb opeasap ojwanueyedioze Un ap ee: olny as anb 0} 3p jeuy upDeesUOD 9} e 0 Sopeyfsa: So| eSPY OsNpUl JeBDI| A “oD “Snpoid ap oss20xd [a opos ayueinp solopeunios Seiuadop ap owa}WeyedLoDe Jp J08n) cuainmy ‘oleqen ap soue soraiunid so] Ua ‘Is EPLBIOA, RAR as 2 fanupanoid 369 anb eqarud e| 9p pepijepuatod &} A "exqo exdoxd e} ‘ord ue of 19024 Sp Pepuiq’sod &7 -osoaLiO8 fares unde opuaipid joos9 epusuadsa eidoid 0 ap u9Pe| -ade 2] uo Ao ap son ut so} UB B]UAWEEEYJOS saDaTUOD ajans 108 A OfesuD J0d efempueude | oppalaw snjasa p UerBo] axkuals ou anb ‘Yedeyanb asa u9 sas0qes So -unsip usonpaid 4 opueiauuad ‘opuegord uopuaide sawusv0p so} ‘apuaide 95 ‘ugpeuwuada A ome ap ‘osadoid ase opor aiveiny ‘SeINe Se} UA O SeIpNIST ‘eqorud @ casand 19s A opuntu seqord v2 21 38000 OUR) Us ‘UNPAUALIBAM o| & aWAL ‘SOWA OWED ‘DEPIAIDE EISy "EZUL “Sus 2] us JopeLUNO} sIUsLOdLuO9 OYE UN avaY sep o seJe2s SoUODENNS UO oqes0ge| UO SoUeleqea OU U2Iq 15 afeupuaide un ezioine opyo [3 2 SPOURISUMID 5 daosns A ajquodsp saqes uo eyeunojsuen A Ue ‘apand epenna{qo eaypuuaisis UoKaye! @7 “SayaDEp Jas e udse anb SOI ipe © JqLDIesap 2p spulOpe ‘iezieya! anb SPU eUeY OU OpozUD}OISa UNDLW ueanp Sepewauiuadss 'saan sewn ap eouain 2] sipadus ap exoueu eun 166. sua eye LpoeDI ey eva ap Oyo PSE 307 2150 53 “010 $9 aon A sezyeu ‘anoip & sepidosd A asier ©] 59 onb "upDeWuO4 2] ap o1B!go N OprLCWUCD ja sqUR sINBUNSIP ospOUd 53 ssauasaxd sojeuoneZueIO SOIeULIO} ap A saiapanaid sauoDipen ap onpo: 85 S80n SeLPNUA an fe UD OpozUn|aIsa OpoLL Je 59 aquarayp-1es anb 2ue2 !5 anb o o18d UoIS{oud e} ap SozUaIuED so LA “suiauyjewowepuny ‘soaped 3s A puo.oU 2004 as anb eDueioUBt ‘sa1uaOp So} ap upbenDe ap Panu jo UeIOUB) anb seVsandosd ep eouPnajar Prod ¢| UNS p95 EOUNN “BIaIQTID 'SOse UD ‘Soja! SAODEMIS UB asieseq ‘Set iqord sns zewo} aqaq ejen2se ej ua epeons anb o} epey epeWaUO JeIs— eCRaP eayeuuoy esandoid e onb o1e[> wUEUIWOpoId eloURUS e} Jas fans UDELL to} 2} se711ejo0s9 anb ef ‘auepodun souauL Sa Ou 'Sopour sopoy aq “sa}Ua20p 8p UpDeWIO) B e SOWU!D! je OARS cWWeL UN JeUOS apand UOBeUKYE 1 saiejoase sopoygur so] ¢ epjedsa e] sep aqap o1Dyo jap ezueuasua e7"q sannusuiea, eueqU] as anb oj uoD sayUarayOD A separ -sos seanneid 03 Jeuopepe! uapand as sopeynsa: souang 0 sopeyjnsas So} ‘opn U5 2159 U9 “OUDNLA CPEDIDEAE 4 ‘OpeaADeId se o1DYo ja JEYASUy "epEZIAMTa}a ap ewios ef A upisusueN e] ap OplueILOD j@ AAU UES ef sINpes ‘sesoD seND aqua ‘sa aquanop o: JP wed Piedad so} jp 10d epednaoaid © onyo vo? amas ap $8) seyasua A sefajduso9 sauoD ~enyps aiqos se1ado ap aout DOP So} an soweDoUND ‘EU -opednoe oduies reznbjen ue e|geynaut so anb ‘jeoqu eyanuodsap o eysnBue bun Ae uaiq is ‘souilp wo “oyesop: jo se} tat} 52] o> ukuari ot anb uBiuaIs sopenpes® ugma1 sauad0p so} ‘opnuaut OREM UB SEDIUAL_e © OIUa!LIDOUOD [ep seaoed e@ sapuodsa! Uajans cu anb ‘Selajdtuo2 A sepeuen souopenns exuaserd [esoqe| euayadxe e} OIE) Ue ‘opnuas ausy onqeunoy osa20xd Jp LopO% uas UN ap epanbsng & JeROUINASU © ODE eua|Goud uN OUIOD aTLOWEIOS EpEp BIL ap 2efap A e7uRUasL &| Jezmjod ‘sa 0159 ‘CDMYlod EwHO|goxd UN oWoD ezUEU -25U9 2] seepisuoD sauadoid (@ (poz) Bua, eels EaILe| LeILUIS OBIy “ODN FP Ua ours ‘sgndsep ou lipap $2 /uoPeULHO; e| siuEINp sopelouesap sopuEwuaD sos J2nlp So} 3p sopernomie afa jo uo asuIMJsuCD eyOCEP ‘OUeAUOD Ja Joe “SALEINO}NND wed seuessoau sequen ogo ap SRE SOT 46 96 Los gas del cias pedagdgicas diversas. De lo con cconstituyen mas de fo mi at reforzar lo que se experiment6 desde la px smn al que se hace probar en gotas un poco del officio y tun colegs experimentado con quien se experimenta un oficio, existe une distan- Ga considerable, d. Enfatizar y destinar mucho tiempo a ejercicios, consejos, manos tendi das en ayuda, explicaciones orientadas, éno son acaso y, en sentido estric- to, ensefianzas? Durante el proceso formativo y también en fos primeros desempefos docentes, se requiere préctica y ejercitacién de lo aprendido y de lo que se va aprendien- do: practicar cémo hacerlo, como ensefr, en diferentes situaciones en las que se puedan idear estrategias, y reflexionar sobre lo que se produce a partir de En estas escenas, cobra protagonismo el consejo, la ayuda de fos que tie- Fa aportar basado en lo que saben, en lo que hicieron y en fo que do, ta de dictaminar exactamente cémo se debe haces, ni pasar carpe- al otto a un espectador mas o menos fis- g6n, sino de poner a disposicidn aquello que se probs (lo que se probé es lo no?). Una pregunta basica que suele rondar todo proceso forma- iente: "EProbaste?"; interrogante lanzado a rodar casi como una far inspirador en la pro tuacion. EI consejo, decia Benjamin (1998), no e: una propuesia. Es este el sentido de fos consejos, las indicaciones précticas, las aleccionamientos para la accién. Ayudan @ que otfos ensefien. Suelen estar basados en esas formulas misteriosas que, construidas y probadas en el tiem- en el momento preciso y oportuno, disponible y dispuesto a acomipariar y a retroalimentar el procesd for- mative de quienes lo estin protagonizando, sean futuros docentes © docentes en ejercicio. Es quien esta dentro y que, sin embargo, puede distanciarse pata biindar explicaciones orientadas y realizar sefalamientos oportunes. No tapa si asfiia, Es el formador que se ofrece como guia e inspiracién. Experto probador aconseja, ayuda, guia, explica y también aporta © pone a disposicién los sabe- res 0 trucos relacionados con la resoluci6n de los problemas que se presontan, as gies del oc deensera La wicason ata docends 97 Para formar de modo eficaz, basta con que uno lleve adelante su oficio. y muestre cémo lo hace Es preciso aftadir en ese especto una importante salvedad para no caer en la empa del modelo modéico tradicional ni tampoco, en sobtedimensioner fo ejemplar. El cémo se hace tiene sentido siempre que el modelo rmues- ‘re 0 cuente cémo Io ha hecho, sin tratar de imponer © imponerse como la manera acabada que indica en esté formando o estd pero también una pr ‘camino para seguir, pero puede en ocasiones erguirse en plan moralizador seflala el sitio 0 el recorrido mediante ef cual se accede al bien, 0 se sefiala la magnitud del mal. En cambio, el elogio de la muestra tenemos mucho para aprender atin del modo en que los artistas tratan la muestra, la exposicién y la sn se presentan como sujetos formados y en formacién, antes que como obras acabaclas para copiar o imitar. Comio hemos planteado, hay quienes consiguen hacerlo y hacerlo bien, y estos sujetos recanocidos y nombrados como experimnentados suelen aparecer como portadores de saberes especticos y secratos, por oposicién a los novatos. Desde sus origenes, la formacién docente utilizé la pedagogia del modelo, peto asada en la norma ideal (de docentes, de clases, de instituciones) lo cual, antes que ayudar y habiltar para la produccién de la obra propia, muchas veces, Ja accién como la misma formacién, interesante contar con docentes experimentados que pudiesen mos- trat, aconsejar y acompafar, durante todo el proceso creative /productive, a quie- ueden mulas (las daves) necesarias para ensefiar Los mas fogueados tienen que estar a mano de los novatos, de aquellos que muchas veces padecen mas chudamente el impacto o el shock de la préctica leborel y que, como vimos, tratarén dé sortearlo como pueden y en soledad Peto el acompafiamiento tendrla que basatse en una relacién de igualdad que sélo se vuelve desigual en tomo a la cantidad de cosas probadas y errores cometidos; rétacion de paridad, de colega a colega y entre adultos ¢ aprendiendo y tratan de comprender la situacién con el fin de delinear la mejor solucién en las complejas situaciones que el oficio hoy plentea, De nuevo, hay s0}0s soweysa ou anb uepiamas sou A enyeonpa ersuauadks 2] eouauauad A opnues uep 2} anb ‘epezmewas)s ezue¥asuD e| ap OpUNL ja UB sie e soysaid Soy 'sanosou wn “eziinbuea A pepunBas ep an Igo ‘epysed sno? ongalgo UN jeuOIse\OI4 ODDIRIs fo Ud sofeuosiad sapey SSpuL ‘OWP epia O| ap siUBKayD: LOISUALUNP eUN ‘OD|gnd CAME reBoy0 $9 OYLSEp |e ‘OSED aIs@ Ua “aIseS3p ‘lege oidaid j9 v2 pepiayalgo ap UpDesues euN eLoDiodoid anb ous ‘ews js tod upedpuied e} quale O(9s ou pepyepow e153 Yeuosao1d OpHIaIa PB -2vat0Aej Ban} anb 'Sajeuoysayoid seusio} 2p exoueW Pun Lquen J05 opanid ‘Sa sopasoid sanowold Ld PpIpaU @| UA “UDDIE e| ap epeqiasex LOeZHEN se] © aquay eBayeuse eun ap eleN Bs ‘jIOGE] UPD! ypu B| ap seDUETDaSUOD 0 e| ered onew aid 2[05 uo 91 seraypiqos ewuaau 9s opt asayyteLs 2s anb eDuBadLA e| A luppems e| 3p Osed jp seeLOS eed A “OpnUDS aise U3 ‘PePHUAPH Ns ACY aUYEP Louosy &59 anb -spnid so ‘snaqu028 axvouiene anb se] vd Sosejo0s2 x19 ap obo jo ue ofan! UD so\sand souoisUOULIp SeLUNSIP 59] ePLADOUODEL upfeqen anb seBajoo ap odna3 un ap ayed sas je ewwio} as oun B ‘ugpeungy epar ‘ap aquozuoy jo U9 BDUR]EDx ap cop! EUBD BUN ap seUOdsIP ap PDUEIUAALOD 2 Ua auian as aiduisas oN “Se9U9D 89) ap eun A sue [AP eUN, 5 PUN ‘sajqosuadsipus So} ap “BPE;BUES BIOY | e ‘SUOdSIP as a1d ‘SOIUaILIIOUDD 50] ap eOUaLa;suEN A UOKONpOHd ef ‘UPISMUSUEN e| Bp seLUAPE ‘uauodns anb seaii9pere sewo) Se] ud SOpeZ|]EDOS URISS OU SSIUEDOP LOW! -1oy s9uainb san—n selpnus louadns UbeaNpa ap eUUAISTS o1sanW Bp SeUSLaT leg eae a Fo rmyoaie op apye op 248527 sp cya uy sauang soup 5 $8) Dod aia00 WoROULDY 9 SP Un “aoo2) provanay aedpys ust6 38189 5e| SepeC] “SBIOPeLHO} SOWISILI SO} ap jad jo seFaprsuoD aUeRDFeL padse 2153 uy Jejo238 CyUa!UNDOUDD (2 SOLBIaWOs ajans anb Soj e UP!DeRYIS0 2 A olusgewop ja opueyrs ‘o>qHUaD oTUEILIDOUOD jap soidoid UoRINp ‘ord A ciuanuesuad ap sopout soj P oW09 UBeULO}UL e| @ K soDyDadso SOpIUDy -U0> $0} 2 INE] O59D0e j9 seUIKTSOd aIUEUOdU se anb sep soulapod suse ‘efnjou) upperedaid €153 “opunus j= 19n ap seyaiqe SeUOY J S radnoai 1aygod an auan a1uaD0p j= ‘opunui 9 1990U09 @ ep $9 ap Joe un ‘ourswuse ‘auan Jeu ‘oayo Un 3p ordaid 0] uauyap anb saiopeqoud sope ow -2dke 50] opeiadns ey 01K UO anb soyanbe ‘solUaLINDG: SoORISGO $0] JOOS wed opeiedaid 18359 ap gen ag uo}oNS9 BALA) ns ap saoMyqD sonseRBANba: So} © axey opomepo ousdiesep Un DID OASSDUU JO IIas aqEp anb 02IS0q jO4 -veuingsu ooHaday Un oULcD SOLUIUYaP ej & UCD OF OID Sepop!DdieD OLIOD sousemus22:09 $9} "oxey op Zedeo 105 eyaqep UEP uN anb oj opo) seI08e epumiaid ulg “(oveuuud jar (2 ue Jeyasue e uecIpep as sousinb & sepuajai Iss sod) sonsaeur so} ap so2!5Pq SapopIDdaD seLeULOUEP opuajald SOW “Uo! oFpmisa Un U3 “{PZUEUESUE ap SauoDEns sanoses A JeIUENUD esed Si 809 sossnoas son =p sapeppedeo sajenbe e snouareduio> uueuuauap sa) ans08 ajqpsod aigos ‘eoypadse 1 -myedade eun ayeBi0. anb Aey ‘aynsay exmpid e| anb esed ‘anb sjpeye sowraqap oqes op pepagTuodsip e| & olvatieveduione je aiqos sersandha SSuoDevepIsu0D se] 2p spwepy 5 anbiod 0 epeu e} ap seqoid ap een as ou ary seqoud 1EyDI—FS jekomio snb AEG" Goulnlp owd> “Gysoey sopod sed ‘A oyosey ioqes so seu -38uo sages seussue & fepuside eed souesenau ussaed soLaU So alu sopen| -2.uoy spur safezipuasde so] 01¥eI ‘2yu930p emndesd e| ap seonsyenreIe9 Se See soyastis vied sowoyodus, u22as0d anb ‘Souydiosip 4 sopopropdoa ‘soDua) -adwoa ue UprozyoDes pun uBIquiD} 59 of>yo jap rjBoBoped pj ‘opor A Js¥ “oBiuuUuod eBey jaqanial, ouls anosgo A op peo aseBLpIUeUs poe aseivy, apap ‘SqLEINGEP [P 07014 9p BUIOA $9 ON “OUTL [P Yoo uoDeUHOY UB o¥BIns Je eyWuse anb sejoas9 edwen e| Ua se2 send amb oop pp sie sor 96, 100 es jes del ofco Ultimas reflexiones ta formaci6n inic estén incorporando a todas las respuestas para un desempetio eficaz. ES cierto. Como ya sostuvimios, el comienzo tiene sus parti cularidades: genera angustias, dudas e incertidumbres en todas las actividades, Pensamos que la formacién docente inicial y el acompafia primeros dese! para ensefar, si pasa en le esc el estudio sobje lo que se e: truccién que se realiza di perspectiva, cobran sen buidos 2 la formacién pedagogica de tos docentes. No se pretende que, a partir de esta pedagogia, se obtengen las respuestas para todo lo que va a ac 1 favorezcan procesos for- mativos y de acompaftamiento que gajes del oficio, es decir, pren- das o sefiales de que se esté preparaco para aceptar el reto de ensefat. se combina la incorpo. ra el que se esté fa Desde esta cavtruio € Ensefianzas y algo mds Andrea Aliaud y Estanislao Antelo Mas alla de la ensefianza Dicen las malas lenguas educativas que tuvo que haber un tiempo en el que fa cosa sencila, Bestaba apropiarse de un saber, tener voracién y deseo ura leyenda, ZQuién ensefia bien? {Céma sabernos 7 {Come sabemos sla transiisi6n se prockice? Cudl es la dave? Esas son las preguntas que desvelan a maestros, profesores y pedagogos de todas las estifpes, procedencias y especialidades. Disponemos de un repettorio. m nente actualzado de respuestas Muchas de ellas, inciuso, ya no funcionan como respuestas, sino como condicio- nes indispensables para que la ensefianza tenga éxito. Son los sine qua non, que los si s6lo si de la prictica de la er olvidar que son a entredicho la pert lales, tan actuales como airas perspectivas que ponen en y el valor de esas respuestas, supuestamente ineludibles. Contextos y destinatarios Desde hace un tiempo, hemos comenzado a repetir que une enseanza que se predie de tal debe adecuarse al contexto y a las catacterstices particulares de los destinatarios, El contexto determina la enseftanza. No es fo mismo ensefar en un centro urbano densamnente poblado que en una escuela rural. No es fo mismo ensefiar en una escuela situada en un bartio cerrado de clase alta, que en una escuela pobre de los subuibios. No es lo mismo ensefar ent el 2001 que en el 2008. No es lo mismo ensefiar 2 chicos con estas familias que con otras. Contexto puede querer referise al medio socioecandmico, al espacio geogratica 0 al tere. rho, que puede ser un barrio, una villa 0 una zona, pero también, puede aludir a capiruto 7 Variaciones sobre la ensefianza y el cuidado' Estanislao Antelo El problema del cuidado del otro ‘Se ha wueto un lugar comin descrbir cera indisposicisn escolar, recuriendo ala aniinomia entre enseflar y asisi. En esa perspective, @ afima que la asi tend 0 el cuidado son tareas de menor valia que la ensefianze, y que el que cuida no enser. No se puede erseftar de la mejor manera, en tanto ef cuidedo remite a certo tipo de acthidad ditints 0, inclss, incompatible con la ensefian- za. ta antinomia suele ser mas engigica cuando se trata de contextos Hamados adversos, y tora un tnte particular entre docentes que se hacen lamar trabaja- dores de la educacién. En este dima caso, cuidar 0 asisi son préctcas épicas y dignificadas que preexsten a la ensefiancs, ineludibles para quien ha deddido ‘educat. Cas siempre son impuestas por el deteriora socioeconsinico de los zlurn- ns y el de sus entornos, y distinguen al educador por tu conipromiso y entrega, probables versiones lsicas ce! sacifcio y la vocacion, Ente los partdatios de la prfesicnaizacion del oto docente, el aidado y la ‘asistencia son mirados con recelo, Se afima que enseftar es une précica de mayor ervergadure que el arte de cuidar,y que la ensefianza es una tarea que precisa de profesionales; mientras que el cuidado, no El problema racica en que, pocas veces, se exartina la conesin entre las pride ficas de los que ensenian y los que cuidan, De esa manera, puede ocurir que ter- rinemos por agregar la sta (la larga y educative sta) una nueva, exorsiva y poco Feliz oposicién, ernce 208, fy sp aor foe sseuuosuen 2 aponp sao ovat ae ab oRDsosop [2 coep amas evoniecad ere “tue eke aan oun wo p08 Kempe apg ed ony Enea oma ek ajcerepsuoo sued eun e esene Uo> A ‘oxsoud awuoursupous 4 axqesuod sa) ‘ueyesua oynpe un ap ugDUaNEU e] Ws ‘anb JepIea Ospad <3 “opUNLE ye soyeiodioaur © upane ns ued alnqutua> anb epypaus 2] UB SOREN So] © PPFD fonsaous epeD ‘opeeYSs soUay OWUOD “"SBIO}OD So} ‘SOIBUIN SO| ‘seaqejed 5&7 soyesus arb we8ny eBuaa (sous nieces ap 2818 e}} ugDeENpS eun anb Jeagsod ued pifareaca stew eH sours -aydsay & uppdase! &] ep Seuoay SEUN ued SoUeOnjonu SOLUASDArG SSHOPRINES so] enb ou20 £9 uolg S 4 Os apand ou opeay vaDaL fa “ScISHOKdsSp ‘SNP “puuuy uaneu ‘uaneu nb Soy “oUeWNY oNloLDeD jap eAREIa! eouapuadap A upPEL ~sprogns a e1suco “ODIU 9 ua ojOs eSsepInD apand ou =nb jap sous ap cueda? fap sones ‘opepmno 9 ODI [a US auay e| OU Land € upDEUOYO ueUODIOdard jb smuaupouco ap opeday [a ‘bop sa ‘ezuoyasus e| enb epnp LIS {OUM UN ep pn ap soye sorsud so a opepn jp ewio anb epelfanid uo} e| $2 fe? ‘ogy 2 0po% 2p 08:2 0] @ Sesue sns ap seundje sensow OpeyUet soLaY era «po 2] 9 EZUEUASUS | 3p UODUNy # 2~ eZLEYESUS e| e eLadsai anb oj va “OPEP ~ipd ap aayoonga opadse jp ua oysand piss sIseuD (3 "ezUEYRSLA BUN 3p o12IGO 42s apuajaid arb oyanbe oluo2 oprpumuD ‘cIUsLL4OOUOD JP ‘ape OLHO> ep “pusiua "2puaisse 0} cBy anb ay «10d ‘upsseD0 e159 UB ‘SaUIERAD “SOULE SO, ‘nua ypu ardlafs upEaUDD &7 {aA Jod epanb end? {eUIOURLE e| SOWIAROS!P 15 apcons arb ‘elouy ‘SSuODe aI sajdqynu srs seimudes Jod oxanyse yp 4e08e US SaIUBAT|D@ © SOLODIDENUED sIuBLUEVESETAL OWLOD seat UBLYEP 2S opUEND Brows anb jeruqey peypoyp e| seeu0s anfisua 2s ou 'sose) soquie UR “(coun ueedsuen ant ofeqen sopea! cood Ln ‘ad ap sowapou sorepse “uepIrD enib SeIOURS Sen LOS soRs2buL 50} @29q! UN ied ‘Opn y) UPBWAIS UERL & equuND YELP 7083 arb $0500 SeSeUI $e B Dfod ue JOUNd A angst sp Baxe} EpeASTI | seuopuage sod souszeui so © esroe anb :qpozjopuzase oDed un fo.agy 19 (@ vua2iq oaioBepad of 2p efaie sou ‘spyssun apand as ou “aiquley LoD So2K)9 LOD, dt AP 53 -osarcka uoo eyeduuone as anb ‘Pouaisse e emuoud sod grado #1 (sse -2yasua) Sea10) ap UpSsOdiadns e| eoUNUEP anb ‘RENE 4 ajsisasBaud [7 (° CuUTVUOD fe UB UayesBIqos eROLRL e| 2p sOPpOUED sOsM SOG GLE SOR Auman G15 seve) 50) a> opis 9252 "ams a seed cages cyst ages ep na x NERF) jop sepeBawuad Seung} OWED seppLoD ‘sequie ‘popyygesuodsal A umLaNan ouodns eNTeONpe UDI eT “ousale oxpe jap sopepyepow sesiaup sewvauunnsul anal anb Zan ee (upc “sul ausBar ap sexipzrd sequuie) sonanu so|e s2pouenal ap A saBo22 ap saga fe sopenose soyesop ap avas oun saved opuras @ o\lu onan Un ap epeBay ej anb {ages soja 228n] auen Ou se> ezueuesuia A opepina anue UORISodo e Sos SEAL 1 59j ue & euiajeu Lapel ue velegen nb 50] eved ojdwela og elususengnUs Lal bars anb ous Uuauodo 2s 04 gs OU Jepro A JeUsu3 ‘opepinD [2 A exUEUSSUa 2 enue UgDe! eueUaxLL A ePuNoEY FE B10UB} PRUOUTUR e} “IUAWA;QEGDIE “ouole cane fp sakes eB1eD ef —Soyp ‘SOLURIE— soHpe so Ls eysodep A aissuy pnaxy upaaanpa 0 oxu0w souewe) anb ouale opie ou -2yf p A eueuuny a0 e| ap jenna oxedutesap je Us enneonpe UNDE | 9p seOUAND 38409 se 3p epeU 15a apURgUE 2s OY ‘qPIPIMD OULeD exEDNS UOED® B] SUP 85 LODEINAWUNEIE ns ap ADIL) Je (1661) Wey ap ‘AaBppa, aquou oy U3 “o1edlwe A opepina ‘enuisise ap seap Sef uo> (atian une A) opruat fy ezueyasue e| anb pepeinos jig e exoul only us “179 020d apt “(SeDRSRLWOP ‘sepeajdise se] e euLouap ‘eresiNBuy UODeIaPOW! GA aUaBN a ep CBU oyrmeU en oussaiBoid a 0109) opina amb Dsus 0 ofe ‘oureonuu un ap g| Beda 85 upoUny ns opuerD “eyoISS JOPErNp jap —|2 any EaUNL OR Ua ‘and O1BsaIc— ‘oBnsaid 3p epipigd » e20uanas esonoid anb [a anb ono sa ou Jezyeuuio) avocns a anb Jesajw fg eure euoUNue ap seouOIUa EIEN as ON -~ASISe aN (ov -oppenLe2 ‘ou #) enberelsodeUs ap agian un s2 seyasui anb savaijue elap upis “ARIS AIDS LAIN) SeAITEye SeDUALED SepeULLSTap sBURSGNS ered O ELE P| fe anuusns ered opeiedad esa ou aueuaSua Un TeyzSua apand OU ‘euesUD Ou 21 $52 vain ‘alanis @ 52 upSiOBe B auANSOS anb onyNe | “opoZjDUO!SA/OXt O yo ap su 0) Uy \ ‘ 120 iss ses del ofie ard comtin de conocimientos que cada socieded ha decigido ecumulay, anni: trary distibui los nfios no tienen oportunidad de sumarse 2 le vids en comuni- dad. Sin ensefianza, no hay cultura, Mizntias exista la flta de provision intintva en el nacimiento de los cachowos humanos, habrd ensefiania y ensefantes. Pero adams, el cuidado que supone toda ensefianza, aun la més banal ola misnos eportun, constata la efcacia de la responsabilidad aduta en lo que se ‘efiere ala educacién, Cuidar es no desentenderse de l situaclin del tr, es res- Ppondes, estar en algin lugar El que ensefa cuida, y el que cuida estd presente No es aislando la enseftanza del cuideco como padrernas mejorar auestias pric tices educatvas. Tal ver el vigor de la ensefianza radique en cnostar al corjunto de la sociedad el valor que testnina por tener en fa cukura el cuidado del oto a través del reparta sistemético de conccimientos. © tal vez, el hovizante se vuelve Lun poco més elaro si poderes responder a algunas de ls siguiontes preguntas: que diferencia existe entre un niio que ha recbido numeresas ensefanzas y un rita desprovisto de elas? CQué diferencia existe entre un rifio descuidado y uno cuicado? £Qué tipo particular de cuidado es el que se pone en accién a la hora de ensefat? Intentaremos responder a estas preguntas focaizando el esfuerzo, como anticiparnas, en la cuestion del cuidado, Cuidar El cuidado come crianza Jilo Moreno (2002), dactor en Medicina y psicoanalista, se despacha con un libro de usos miltites denominado Ser Humano. La inconsistencia, fos vincutos, 4a ctionza, En la pletérica oferta de argumentos, se destaca el estuerzo por 1e5- ponder a una pregunta simple, pero de alto valor educativa: “ipara qué sive la cianwa?’. Dice el autor que la als del cachorto humana na tiene parangén, Vecina dele que fabrica primates, se tora Unica al nttoducs dos elementos que no estén Presentes en altos seres vivientes: el registra y la transmisién, El combo sapiens induye caidado més acumulacién selectva de experiencia, més reglsto, més transmis. Giar es proporcionar al recién legedo, medias de arientacién de los que carece al nacer. Crar es (intenter) hacer de un cachor, un semejante, Podkiamos deca as: somes, en buena medida, el resukado préctico de fo cus nos ba sido ensettado, el resultado de una crianza el resultado de una formation, Opodeiamos decio de otto modo: somos e! resultado précico de ls veiaciones us, a tientas, hemos intoducido sobre lo culturalmente adcuiido a través del ta- bajo préctco de heredar. El andlisis de Moreno extends su perspicaca al sofelar y precisar cstintas estrategias de crianza en el planeta de los seres vivos, isons abe ls nsaons yal cathdo 12) La primera estrategia nos muestra s2res que, para sobieviv, precsan un com sgeritores, La ausencia de cuidado cons: los nuevas ejamplares no precisan de 1 fa vide acuita, Un buen padre o un padre exitoso es ef que provee mejores genes. La segunda estategia &s la que imverte en el cuidado de los cachonios (que rracen en un niimero considerablemente menor) un tiempo acotado, pero perso- ral, que configure lo que conocemos como vinculo parentofial Un buen padre cuida y pone « punto el bagaje instintva ce las cras. Moreno afirna que alt ya hay certa forma de ensefanza, en tanto existe vinculo y alteracion de la detem- nnacion genética, a tercera estategi toca aquelto que llernamos husmanidad. Es la version de lo viviente donde Ja erserianza ocupa el lugar central en le Gianza, Une generacién repart, ene los indviduns de a siguiente generac, informacion extra somética © caitural. No hay Homo sapiens sin enseriantes ni ensefanzas. Inceblemente, tenemos que repetio. £5 uno de los axdomas de la ensefianza: como afirmames cen este mismo volumen, es obligato Mientras que las dos primeras estrategias proveen las invariantes o el soporte material indispensable para que un ser vivo sea tal la tercera esrategia de cian- za inttoduce vaiaciones constantes en a maquina humana, No s6lo estarnos con- denados a la ensefianza sino @ la variadon, Morena pregunta fo siguiente: iqué es lo humano de la hummano?" Lo que nas hace humans —y es preciso no per~ der de vista on la afirmacién el compromiso del verbo hacer es la capaddad de varia. La varacion es nuestro destina. Estamos empuiaclos a la eifesencia, porque somos las Unicas crituras capaces de autogenerar cambios, Esa capacidad no se icunscibe al trabajo sobre los cidigos preestablecidos, genétcas © cultureles, sino que es producto del azar las interacciones, es deci, de los encuentros y desencuentros con los oto fa transmisin dela culture y fa cianza. Un ses hums 10 @s el resutado siempre elusio del abur de una eckicacién. El cuidado como virtud cotidiana ‘Tavetan Todorov (1993), en su libro sobre situaciones limite, localiza virtudes distintas de las heroicas. Les tame cotidianas, despojadas de grandeza. El cuida- do ertendigo como virtud cticena requiere del otto, de un asise a oto ser viv. | destinatario dei cuidado, a diferenda del héroe, no es una abstracciéa, sino un individuo concreto. El que cuida cotidianamente no recbe aplausos, no tiene mmentos, no es un civdadano fustre o digno. Bl cuidado es una précica sin “oleqen jap eunyro & op onenyielwe & @ eauracn se upSsuape &7 89s anb upaewuoy ap &upiedaid ap ody un avsinbar 2s -uspuadsp ap opojied jo woweBiee sowspous soy anb epsones eed Sen acci4e opouety 2 3 coynpe sainbyero ap ‘OYAPE UN ap ey=Ns as oun OpuED ‘xj $8 85 2pIDAW BUAD Ug “SOUL OLOD ee | BS OpUEND ewes a] & eYLUNY BS ‘osa.204 anane 96 ON afe109 suse ON "EB uss epUe apend oN “rsaNdusoINe 721 -npeu eur 2qua\ueuEUN}on o5n Ns e eoUNKaY and oFad ‘cqroLuupLED as ESN ‘ou anb ous un ge £9 owarpuadap |g pepe ap eYOUNL e| ‘upmezyUE|UT e| BP uejuey sis e} 5 “ome sa aileypuadap [2 "aw ar pepauusue eUN :eD -uspuadep o] 59 Je3q4 s0u10y [3 eUENBane ‘ONO JB ve ‘aun ‘ose UN Uy eDIGnd 2p ye} UB epeIsOLED ‘opensd OpUNUL |B ua epeasaq] “eDLEpLEdD -ienuo2sap Jopelen fp A pepanBiguue e| eersap nauUng ‘ovedso1 7 ‘opepino Jas ap e7ttar}8I9n &7 jsonosow ap espaad Landy “Jom opepind fap peprseDau e| A sO}eA|9 €D -ygquopt ou 2nb pepenes eun sue avai, veRuIs ewunBard eun LoD (so13p1E2 [Pp upssanas D7) Js1p102 op apsoueD Y cig ajgeOU Ns eunua (66E1) HAULES piety jlepina ap oooid p se nay (UAMb © epro ueIND? cepueMDay arb wos? opin e asienpap sloinh sefhus gnby rag eouaysise woDezyevorsayo.d 1; e128 ((opepima ep & rue anb caueyniis & ona: owenwDsl anu jp (-os0usiep ja epuadsns ou peisise e Sola 90) 2p o38> j@ Ue) Persie 1 A pepnuisiey ap Seo} SEAN Op oHAILIDU Je B2UEYD & ‘pai pun Se oN reds) Us sijansip of UpDeZyenpiNpUN et ‘eqersa Usinb eqpise Opose> anb Soulapscoa: ‘eyNWe e| A ORIOUNNEL OWIOD “opm 2; 9pe} 810d So} 9p UOKIAIOD e| ap aued eqeUUO} opepiM ja~ adure}s xed eyq108a ouRsap p and o7 UPIIpeA 8 ep o seYLLE! pepesarcU a] ap epPeL aig -s1oxeun epuspusdep e] © opeUyUD BiOO “epino ap ALP [ap oAReYGN 19RD |p qUEEANE sosoIoWe soFDUA so] ap A eBtue} e) BP BSOUIBLIEA UDDeULIO, “suen ©) apm e piepin vainb? ‘epnse e| ep opunu [Bp (opel Ns ap ssuopeDy 2} Sep cd) sepueSUraND se} Jod epeBygo n uoedo sod eas 2s ln a ‘awsajgaid Un eyruuio} A 2uanap 2s waYslIE 7POg 19g SE-RIUL UOS qNOkeUL 9] pre 9} © 0 POUR P| 2 SepeBy sauUSAYoid sm UD ‘ages a5 OWOD YEP [Pp oujuousay czuusus un oUoD Ise OB eiaNss |S OWED “seuefNWL Jod SOpeL fos uapand os anb sopepino eraigi Owe ‘UODIPUDD e¥dasd ns aun 2] UB ORS Aisa OU OjODSs F2 ‘aIUaULEIGEqaNS aNbIDUO| UNIDIP fe ocluion ns ep aipeny ‘Saued sepa sod gisa (Sonar Anas Soy ua & sl 50] U2 eyey uprizyap 10d ‘enb ose) ewouomne e7 e2u08e eyaueBoy aya) en “cong | Ue seuOrsIYy ear anb ‘ala ‘una and exange a ap einBy &7 sa/euoisey cid sejange se ojcuals oto ep wsiaysui@nspag SaBazonsa seuo opuesn sono 50] 2p opeping fp aessLIUpe apap A olegen ap openauL jp ua Jen) ns eLIEpAI sofnut 2} opuend zien) uoD aBrauie ewe|qoid [2 SeISIULUA} SeyDn| se| UEWELA ‘anb upnseq ounyn jap ayen 5 ‘ran je] Savalhuu sod sopepin> opis uey opuria J2p asiemai e sorsaid so} 4 sopeB2y pod! 5o7 yeuopeIaUaBany ewiqaid un & saralnuu ap es00 s opepim ya anb eunye (go9z) waYSHEDpIg YaqeA ‘0ge9¢a asiNda! OLUO? OpepINd [3 ‘enpue eave eun awann as ‘sajeno so} us “suopeuauo soquauunisal 2 seinB ap sopeBay lugar so} 2 lop sa Jeyasue & raceu je baie as anb so] ap upDELOUO ap SOIpSLL 22600 $3 28000) ‘opepin> jap sepDared euLigy BUN OUDD oun aIsD v.avyap ‘OL -UaupoLog p A Japed ja amie soo gar se aiqos esvanue eBie| eun Ua ‘(be6L) Seg waqION (GonU UeeS sexo 80) anb eed axexqedum arb) jazode ap pepe ®} 9p oueuo> o| s2 vepin2 'opnves aise U3 @xqod SPLU OU ‘cou SL UDEV | ap [Puy Je BnUBMDUD 25 OUN “OMe ap e708 A On je eiBesUED a5 epIrO anb fa ‘ovERUDD (8204 peppoidoai 2} aknpre 2s (paper e| LB LUO omYLDNS Ja ua A "ap erud as eouines 25 anb jg selopemnpa so] eed anuevodus sa oduunes A opepind emus PD -uBsayp ©) OLDS 2p o PepUeD ap CUMUOUIS se caoCuLE spArr ee eUN Jap ~odsau09 ‘eueyd en Jevefy e8ye} ‘opasen ‘cuauye syedwi0D -o1a25)p opepr> PP 59 UmRLO9 oj clay ‘cassp osnun ovad ‘OWN UN NOW © en anb je 1eINDOIg “2UBNUL j/ep 0 ONG j2 1od OU J UoD OU 13s epand JePIND ‘WANS UN ua ‘and o} +120 59 ‘osaduod ou “oveIpes ‘osoDUeI§ OpepIND ap LO} ease ap apuatd as 3) -vauewsed a1uauaiiaiede‘pepyevondanxe ap opeise un ug euewny evsRews a 2p Lupep.uicysuE: 0] ap souomsagoy ewe arb 59 © 'ugDERUEDUAD ap sod so} ap ‘wenui2uoiauny p aigos opnisa ns ap Uafins uesa.oiu 3] anb opepin> jap SLND, 52) ‘opepim Bp seyonled eundy eun oWLOD PePygestodsa: e| auYEp ADIOpO, “FISH peu and seq fesveasap A PWLRUDLD epIn fun peyes] uo Unseinn anb seuosiad se Sepa) e ‘aued Buang Ua ‘aqap 2s opt sowagey eupad owioo eprn e ue feu Ue Opt ef2y SOU LU B HY SONOSOA BU ab 4 'sooupisty ou sone sp aued ve apuedep opunui je Ue aIvauLne aK Je Sn), ‘munis 9} 2xp anb 204 $9808 2p eID euN 99j 85 ‘oIAdsa: > a1q05 (GODT) ADUBS PIPL BP aug ajgetou je auqe anb apeilida ja uy pepueroonedsa oy apt zp

You might also like