Professional Documents
Culture Documents
34- so-wv-u
a, Au a. n...
9.»; v ‘s
‘ ,’ n'a-r .1 ou a
_ _,..«o-_—-o‘qu_-+Mn
pom- vmwnsv-mà‘hhu
un...“
mt'r‘"“‘:"'
0.... n.
A". 1114.,‘
‘0 t > . .
r, n‘- l“
w <1
.-
_aqt -
‘ .rLa‘Tl ‘
.‘Ifi' æ’ o
n .æ-uu‘”
.‘ ‘nu-v1-“
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 08:36 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Generated on 2013-08-03 08:36 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
J‘
-.,.
c.‘ ‘
A ‘4
, -. _
. c‘l"
1v'a., .
4o. ..,‘_..
- l.‘ .04 _
(a; ‘, v A A
,. «s, 01x33};
Generated on 2013-08-03 08:36 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
7 072
Generated on 2013-08-03 08:44 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ïmuuŒHÆWMWÆWWÆMMumumm
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 08:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
319
7 072
Generated on 2013-08-03 08:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
(mmmIÆÆWŒÆEÆHŒMÆWnmümnmm
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 08:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
In compliance with current
2003
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 08:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1
1
V
1’
_r
,, ,
“ Xfix
.a-ÿr .
è‘ïlfêlîÿà
QmHœ-L
' k/É‘ v“ ' “
_.———__|.
Îpummur - “fi
.Dwü nxlmàmt-jnurim
CORNELL UNWERSITY.
Generated on 2013-08-03 08:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
______—
2° SÉRIE
BIBLIOTHÈQUE
Generated on 2013-08-03 08:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
TOME SECOND
LI’BER PONTIFICALIS
Generated on 2013-08-03 08:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
\_
——_
Generated on 2013-08-03 08:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NATALE S‘EPTVAGESIMVM
LES MANUSCRI‘I‘S.
0ms succincts VOICI les exemplaires dont sont toujours les mêmes rubriques : eæ coa’zce l'llflle
de Serge 11 (844-847).
e ce manuscrit dis
. a! etudié avec attention la colla le texte reprenait dans la vie de Sage il peu s'aire
a
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 08:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Il
exemplaires.
seur.
Generated on 2013-08-03 08:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
et celled’Etienne V.
511
LA RÉDACTION.
pas du Filz'oçue (809-810), la conspiration de laristo- Cependant celle de Serge Il contient des détails inté-
cratie romaine en 815 et la répression sanglante qui la ressants sur le voyage de Louis H et de Dragon et sur
suivit, on chercherait en vain le moindre mot l allusion l'enquête à laquelle on soumit alors l'élection du pape
la plus légère. Dans les emprunts aux livres de compte Cet événement n'était pas de nature à plaire au clergé
qui tiennent encore ici la place de l'histoire, l'ordre de Rome, on la raconté, dans un esprit favorable au
chionolooique paraît avoir été observé. On distingue pape, cela va de soi, mais enfin on l’a raconté. Ceci
même, avec un peu d attention les relevés atl‘érents a prouve que, dans bien des cas ‘
ex li ue
pape suivant, Etienne lV (816-817) tout aussi bien par leui insouciance, leur paressîdt'lesl
on voit appaialtre certaines négligences le poids des prit, que par des rcticences préméditées
pièces d'orfèvrerie est annoncé, mais les chiffres man- 3. — ll demeure bien entendu que leur plume est ‘Les
quent, la date obituaire n’est pas marquée Désormai trempée dans l'encre olficielle et qu'il y a toujours lieu d‘îîânîi-ânâe
et Jusqu'à Léon lV les biographes semblent attacher de se défier de leurs foimules d éloges, de plus en plus “8° H‘
peu d intéi'éta cette donnee, si importante pour la chro- pompeuses et compliquées. Voici un fait qui, à ce point
nologie. Le biographe de Pascal amalgame d une façon de vue, mérite d être signalé d’une façon toute particu-
bizarre et inexacte la durée de la vacance avec la date liere La vie de Seige Il nous est parvenue en deux
clarus,
r, poupe-
aussi’ mêls pour une autre “3130m On peut ‘Y prendre gatîr, Longîegatorum tîn- istius pontifitîis tempore et
sur le fait un des procédés de composition des liisto- serval“, inanium secuiari. {mm-s du,‘ m est par me"-
uograplies pontificaux. Aussitôt le pape élu et installé, umque rerum contempler, nium, liaei'esis nefandissima
Ils commençaient et rédiger sa notice, s'étendant Ion. , solis sapientiae divi'tiis avidus Simoniaca, et in lantum vi-
guouient sur sa naissance, son éducation, son élévation ' 0‘ amüto‘" 8"” “1 Publiœ vel'undàren"
es vertus et qualités
: Erat qaippe l
ans la notice
toute particulière; .
Et nullum on us ecclesiasticum
Je crois qu'en comparant les deux textes, que j'ai publiés en regard l’un de l'autre (p. 91 et suiv.), on ne .
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
analogue.
ar l empereur Louis lI. l conflit entre le clergé romain et les envoyés de Louis ll,
Plusieurs de ces [arts ne sont connus que par le Lzôer ' la victoire fi
acquitté de cette
gligence à
mites du pontifi
lettre pontificale; le
Benoit H1. L
. sa grammaire est déplorable ,- d une extrême sobriété les 1viandes affaires ecclésias-
mais il vise au style et recherche en particulier les effets tiques, les relations avec l ‘ "
sauts
s.
et‘ Quahnus et me dmhsslme vigeat et mm perpemamer un homme d'opposition mais ce n'est pas non plus
à “tu” miel“ que le style de nos biographies soit tout toucher aux questions délicates. Il est d ailleurs bien
.01?" de la même me“ ‘me celui des mcnphons 9“ Dm" ‘me sûr de ce qu’il avance et il renvoie volontiers à ses
I 9, ' - .
de Nicolas 1 ‘.
Influence
d'Annstase le
sur la
tout d'abord. Personne n'a été plus que lui mélé au rédaction des
pereur Louis 11, qui prit fait et cause pour son frère,
est clair que nous avons ici les impressions des légats
scène ’.
pre fille du pape lladrien ll, lequel avait été marié dans
Vll
et d’lladrien [1.
51.
Interruption
du L. .
Flodoard et
as èpitaphes
Jontitlcales.
CATALOGUES DU Xe ET DU x1”
originaux du Va-
SIÈCLE.‘
FosMosn.
Bommcn VI.
ROMAIN.
TsÉoDORs lI.
LÉON V.
Cnmsroraa.
Lmoo.
JEAN X.
LaoN Vl.
E'rlnNNa Vll.
L'eau vu.
Hadrianus Il.
lohannes Vlll.
Marinus.
Hadrianus lll.
Stephauus V.
Formosus.
Bonit'atius [V1]
Stephanus Vl.
Romanns
Theodorus [Il]
lohannes Vllll.
Benedictus lllI.
Leo V
Christophorus
Sergius [lll]
Anastasius Ill.
sed. d. XV.
sed. d. X[X] 1.
XII
déterminer.
parfaite ’.
SIÈCLE.
Stel‘anus ‘ m. Vll.
Valentinus m. I d. X.
coronatorum.
Adrianus ann. V.
loliannos ann. X.
ltlarinus ann. I m. V.
Bonifatius d. XV.
Stcfanus ann. l m. H.
Romanus m. lll.
Tlieodorus m. I d. XV.
Benedictus ann. H1 et m. X.
Leo 1 m. Il.
Cliristophorus m. Vl.
positus est.
rains.
Xlll
Serge il], c'est a peu près tout 1ce que l'on trouvejus-
Catalogue du
Laurentianus.
de la rédaction.
Médicis.
x1° siècle 4. .
men. llll.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
die XXXVI.
p. xrv-xv).
Catalogue
le Sigeric.
même. -
au dela de ce morceau,
nous le présente ainsi sous sa 5 erreur qu'il emploie le mot tz‘lulus a propos de l'église
dimidium.
d'octobre 989.
pape légitime.
tement avant le récit du voyage se trouve, I’0 23', le 9_ _'Parmi les livres de date certaine où l'on ren- lcataloârueâ
catalogue suivant, qui va de Jean X a Jean XV (914- contre des traces du catalogue du x’ siècle, aucun n est a ‘1222p: I“
d'Othon II .
989)‘ :
dies XII.
Catalogue du
temps de
Silvestre 11.
Cll. "alenlinus m. I.
factus est.
CXLllll.
CXLV.
CXLVl.
CXLVlI.
CATALOGUES DU X“
ET DU XI° SIÈCLE.
Catalogues
taliens de la
fin . ‘
11 X!" eiecle.
monastères italiens.
de la Cava, Valicanus
Generated on 2013-08-03 09:36 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
calz's; il va jusqu'à la 9°
a 955).
M7
jours.
Papes
imaginaires.
Donne 11.
sus, ces deux chiffres sont donnés tous les deux comme
numéros à la suite.
plus ancien que l'on ait signalé. Peu différent des pré-
d. XXII.
m. [Il d. XVI.
Lande m. VI d. XXXVI.
Stel‘anus ann. Il m. I.
Agapitus ann.
XIX
Bonifatius m. I d. XII.
Iobannes m. VlII.
X!
nottVl.
2. Var. m. M.
1. Cf. t. I. p. nov.
g 11.
‘histoire des le‘. — La renaissance grégorienne, àla fin du x1°sie« son temps. Le premier livre va jusqu'à. Constantin, le
Ë; 019, se fit sentirdansl'historiographie pontificale comme second jusqu'à Charlemagne; avec les deux suivants
“8°” vu‘ en beaucoup d'autres choses. indépendamment des on atteint le x1” siècle. Dans le cinquième on arrive à
biographies spéciales de Léon 1X et de Grégoire Vll, l'empereur llenri III et à son intervention au concile
nous rencontrons vers la fin du :(1e siècle et surtout au de Sutri (1046) dans les affaires de l'église romaine. On
siècle suivant, divers ouvrages consacrés soit al'histoire voit alors apparaître les papes allemands, Clément il,
des papes contemporains, soit a l'histoire de tous les Damase 11, Léon IX, Victor ll, puis, au livre suivant.
papes depuis saint Pierre. Rédigés en des temps où Étienne IX, Nicolas ll, Alexandre Il; les trois derniers
les esprits étaient divisés par les controverses les plus livres (vu-1x) sont consacrés a Grégoire Vll.
ardentes, ces livres se ressentent du milieu d’où ils Tout cela ressemble fort peu, dans la forme, à l'an-
Les deux canonistes les plus en vue dansi’entourage compte, sans aucun souci de continuerla vieille chroni-
de Grégoire Vll, Deusdedit et Anselme de Lucques, que pontificale ,-il ne procède pas, comme elle, par noti-
i'ont souvent place dans leurs compilations a des textes ces distinctes. Dans un autre de ses ouvrages, le Décret,
historiques, en particulier à des extraits du Liber pon- encore inédit, mais dont certains fragments ont été
liflcalis. Deusdedit cite toujours celui-ci sous la rubri- publiés 1, il en résume, très rapidement, toute la sé-
que sa: Romano Ponti/îcalz', en: Pontiflcali. Anselme a rie, jusqu'à Etienne V et Formose. A partir de la il
au soin d'annexer un catalogue pontifical à sa collection, donne encore une sorte d'esquisse de l'histoire ponti-
_' pour y servir en quelque sorte d'échelle chronologique. ficale où abondent, jusqu'a Benoît 1X, les confusions
Cependant ils n'ont rien fait, ni l’un ni l'autre, pour les plus étranges 2. S'il avait en sous la main un cata-
i'histoire pontificale proprement dite. logue, même fort laconique, comme celui d'Anselme
Btèqliprq de il n'en est pas de même de.Bonizo ou Bonitho, évé< de Lucques, il n'eût pas accumulé autant d'erreurs.
' que de Sutri, l'un des défenseurs les plus zélés de la Quant a son Liber ad .-lmicum, il ne dépend de l'an-
réforme grégorienne. Son Liber ad amicum ’. écrit cien Liber pmtzifimäs qu'en un endroit, au commen-
très Peu de temps après la mort de Grégoire Vll. pro- cernent du livre lit, pour un passage relatif a la chute
bablement avant qu'il ne lui eût été donné un succes- du royaume lombard et a la visite de Charlemagne a
seul‘, contientd'assezlongs récits surl'histoire de LéonIX Rome en 774 3; mais il y a tout lieu de penser qu'il aura ‘
etdes papes suivants jusqu'à. Grégoire Vil ; la vie de pris ce résumé dans quelque recueil d'extraits. Deus-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
celui-ci est traitée avec de grands développements. Le dedit a aussi ce morceau (IV, “4, P- 427)-
questions qui lui ont été proposées: Comment Dieu 17._ Dans palme camp aussi, dans celui des adver-
peut-il soufl‘rir la défaite des bons et le triomphe des saires de la réforme etdes tenants de l'antipape Guibel‘f, ‘
méchants? Est-il permis de se servir des armes ma- on faisait œuvre de plume. Au nombre des livres 31m.
térielles pour défendre la foi ? Sa réponse est un ex- grégoriens il faut compta-1a vie de Grégoire V1] par le
Generated on 2013-08-03 09:37 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
l. Les meilleures éditions sont celles de JatIo', Monumenta Gre- 3 c’est le morceau Temporibm “le”. Adriani _ regm‘m eh“
.ANNALES BOMAINES.
Le Vaticanus
1984.
Description.
rii Apollonii 3. -
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
p. 385.
3. La coupure entre f. 167 et t‘. 191 est dans le chapitre VI, 55...
‘ragnients
tstoriqnee.
Worms ‘. '
dre lll ; leur série se termine par les vies de ces deux
Le manuscrit
de
Saint-Gilles
exécuté dans
le diocese de
Reims.
s in. I 1
autres, est le
qui se lit dans les marges supérieures des pages 91’, 92, 93‘,
Cet écrit fut rédigé entre les années 1121 et i124 '-
i. Étude, p. 93.
tescription.
de Saint-Gilles. _
1875, p. 34. et M. l'abbé Rembry, dans son livre intitulé Saint Gil-
d‘llonorius et de Paul’.
addice.....
sepulta fuit. lit quia domnus papa eandem viam semper obli-
’ Bohier.
exécuté soit pour Paul Il, cardinal de lit-0 à 446i, soit pour
Amalric'Auger et ‘
, lium. Tu‘ .... .. quoquc sunt huius libri signacula ex metalli ma-
tem quid sit, quis non novit in ipsa ? Quid enim deceret fieri
Deo.
porte les armes (f. 232) et pour lequel il fut exécuté par un
gloses de Bohier.
3. T. 1, p. us. 1. t5.
XXIX
fut assez mal soigné, car c'est après que l'on eut exé-
salis.
Valicamrs 2039.
l"allicellanus C 79.
siècle.
XXX
Van'canus 4985.
tificum.
l’alz'canus 5623.
Valliccl/anus C 25.
Parisinus ‘11889 .
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
crits. La seule partie qui doive être considérée ici occupe les
gène IV.
caire Pierre-Guillaume.
mains.
LE LIBER PONTIFICALIS DE PIERRE-GUILLAUME. xxxi
Saint-Gilles.
tout a fait muet. Le texte que nous avons sous les yeux
par le contexte.
près. Les Fraiapani, qui furent, six ans après, les pa-
2e
de Paâcal Il
HOllOl‘ius 1l.
caractéristique.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
:cripsi.
2. P. 323, l. 13.
& P. 302, I. 9.
XXXIII
L'auteur n'est
pas Pierre de
Pise.
2. Watterich, t. I, p. Lrv.
3. P. 312,1. 2.
fut prononcée 2.
toire a lui.
Son livre.
mort 5.
du pape.
.‘(XXVII
sous ses drapeaux. Il n’a pas été battu par eux; grâce
(7/4
née 1138, il est sûr que son livre fut un livre de parti,
Generated on 2013-08-03 10:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1V.
Liber censuum :
Vaticanus 3531.
Vaticanus 674-5.
Eslensz's, xve s 1.
et fidèles.
XXXIX
0S0".
mansit.
ment sur un ms. que Watterieh (1. c.) dit avoir été à la biblio-
Sa collection
de
biographies
pontificales.
XL
drien IV. Ce n'est donc pas avant l'année 1166 qu'il mit
et les lacunes.
XLI
de Grégoire VII.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tificaux, Boson n'ait pas mis plus d'ordre dans ses ex-
1409,1112, 1I06,ll04,lll2.
ex pntre Crescentio,
nmtre Alfatie.
' faut même noter que les antipapes. sont rangés dans un
Boson
historien.
XLII
nistration camérale.
séries.
les plus sacres! On sent bien qu’il n'en est aaucun degré,
XLIII
bio raphes
de papes et d’empereurs.
partiellement 3.
rentrer.
tium. '
Lutius III. uatioue Tuscus, sed. a. 1111 in. 11 (l. XVIII, post
MCLXXXI anuum i. D.
Surracenis.
MCLXXXVIII aunum i. D.
anuscrits. de
CHAPITRE DIXIÈME.
I.
l. Parisinus 5144 A.
2. Marc-l'anus 359.
3. Bruzel/ensz's M814.
le cote C.
7. Vaticanus 6357.
ce qui donne l'année 1112. On y lit aussi, d'une main bien pos-
9. Parisz'nus 5111.
753, 3900.
S. T.
et mourut en ‘1484.
XLVlI
iortées a
amante. en marge, soit dans le texte) les deux notes suivantes a: levées dans la présente édition ; elles cessent depuis
tari licet.
annis Vll dies Vlll; deinde venit Roman], ubi sedit annis
XXII.
Continuation
depuis
Jean XXIÏ.
rence.
de ces vies.
etc; pour tune on dit illo tunc, pour demum, ultimate; noter aussi
la biographie du pape.
Elle a,jusqu‘à Jean XXII, les thèmes particularités de texte que j'ai
-.
XLIX
jusqu'à Martin V.
Autres
ooutinuations
Mjusqu'à.
artin V
(Vat. 5623).
augmenté l'intérêt que l’on portait à l'histoire de la papauté. Pour les besoins de la controverse on avait
fouillé les vieilles chroniques ; les cas analogues, les anciens schismes, avaient été exhumés et étudiés avec
n’a que des éloges pour ce pape, comme aussi pour In-
lecteurs
du L. P.
CHAPITRE ONZIÊME.
LES ÉDITIONS.
51.
sidération, les vies des papes avaient fait sentir leur in-
i. Jati‘é. 2372.
IVO
la -
e dans
rance
Llll
usage. -
nien.
LV
Titres
.ttribués au
L. P.
Premiers
655318
d'édition.
Ferretti.
rabbe et les
conciles.
nages ecclésiastiques.
fl.__
5 n.
qu'à Damase ‘.
Lipomani.
coup à désirer.
viri.
apebroch.
:helstrate.
Éditions
un aines.
5 III.
un particulier.
tion l'ut entreprise sur des bases fort larges. Elle devait
Lvni
grand progrès.
1. T. I. p. 2-12. .
Silvestre.
Vallicellane ’.
SIÈCLE. ux
sur que celui-ci est sorti de ses mains, non pas amélioré,
a ses avantages
SIÈCLE.
204 infi),
LXI
ci-dessous, p. 529'545.
TRAVAUX CONTEMPORAINS.
Réimpres-
sions.
Monumenta
Germanme.
5 IV.
TRAVAUX CONTEMPORAINS.
_résente
tlon.
deux du xv° (X), ces dernières parce que, sans avoir été
sont entrées dans l'édition du xv° siècle; mais ici j'ai reproduit
j'aurais dû les classer et donner leurs variantes; mais Liber pontifimlz‘s de Pandoll‘e et Pierre Guillaume. A
il est juste de proportionnerle soin que l’on consacre partir de là je me suis restreint de plus en plus. L’his-
aux textes à l’importance de ceux-ci. J'ai cru bien faire toire devenait trop moderne pour moi; elle est d'ailleurs
de me contenter, pour ces dernières pages, de quel- trop bien connue pour que mes explications pussent
ques-uns des manuscrits les plus autorisés et de ne avoir quelque utilité. Je me suis borné à un très petit
Le même principe m’a guidé pour le commentaire. monuments, principalement surles tombeaux des papes
Je n'y ai épargné aucun soin pour les textes anciens, et leurs épitaphes, dont on trouvera ici la série com-
jusqu’au x11° siècle, plus précisément jusqu'à la fin du plète, depuis le 111° siècle jusqu'au milieu du x\'°.
— W‘—
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-03 10:17 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
iervations
énérales,
CHAPITRE
DO UZIÉ ME.
noît Y ont été des papes simultanés ; cela n'a pas empê-
v‘
CHRONOLOGIE.
Léon III .
Etienne Iii.
LIXVI
5 mois, 16 jours.
janvier 817.
fin du pontificat précédent 2.
durée 3.
adrien Il.
ean VIII.
tobre 855 au 30 mars 858. Il est donc mort, au plus tôt, '
possible.
donnentl an et 5
drienlll.
dans le chapitre 1X, soit dans .le texte ci-dessous. p. 221-281. Les :
renseignements queje vais donner ici sur leur teneur, leur concor-
circonstances de 1
LXVII
Serge III.
LXVllI
pape.
X111).
leçon d. V1111.
logiquement.
léographique.
par Flodoard.
Théodore, . I. . . . . . d. XX.
juillet 903.‘
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Léon V,
Jbristophe.
stase Ill,
après lui,
la fixent a 36 jours.
qui marquent les jours portent d. XV; sur les mois ils
che 3.
.lgapit Il.
Jean XII.
LXX
Marin ll. _
Jean XV.
Grégoire V.
Jean XVI.
la mort de Jean XV 3
le 12 avril.
LXXI
; d'avril 997. .
‘ phe.
LXXII
suivants,10 et 26.
ses rivaux.
l'été 1032.
éon 1X. Léon IX, nous dit son biographe Wibert de rloul, fut trouve le 19 uillet dans un nécrol _
ordonné le premier dimanche de Carême, 12 février ce qu1s accorderaitavec la leçon anoglîiinu 1'53"12???’
1049; sa date obituaire est connue par le Liber ponti/z L incertitude est levée par le catalogue de la Cave ou
colis et par diverses autres sources 0 est le 19 avril se trouve marquéela vacance, m. 11 d. V111 après Nico
1054 Entre les deux il y a juste les 5 ans, 2 mois et las Il Sou successeur fut ordonné le 30 septembre; le
6 ou 7 jours que marquent les catalogues. chitl're d. V111 concorde mieux avec la date obituaire
ctor II. La date obituaire de Victor il est connue aussi par du 27 juillet qu'avec l'autre.
plusieurs témoignages; c'est le 28juillet 1057. Suivant Alexandre 11, dit 5. Pierre Damieu 2, fut installé le Alexandre 11.
les Annales de Berthold ‘, ilaurait été ordonnélejeudi- 1" octobre, bal. oct. Je crois que cette date doit être
saint, 13 avril 1050 Les chiffres des catalovues sont corrigée en pria’. bal. 001., le 1er octobre 1061 étant un
2 ans, 3 mois, et taulot l3 tantôt 27 jours. La première lundi. Des documents sur l'élection de Grégoire Vll, il
leçon cstévidemment la bonne; maispeut-ètre serappor résulte que sonprédécesseur fut euteiréle 22 avril 1073
te t-elleau dimanche dePaques plutôtqu'au jeudi-saint. et qu'il était mort la veille. Ces dates shaimomsent
uns IX La chwmque au Monpcagsm donne les dates em'e- très bien avec les chiffres du Liber pontifical/u, au XI
catalogues lui donnent 7 mois et 29 jours; ce dernier La durée 11" X11 "1 1d 1” attribuée dansle L159? ohm-r6 doit être corrigé en 26_ ponlificaizs, le recueil de Boson et les autres documents 1,. Gamme
toit x. Les dates extrêmes de Benoît X ne sont pas connues ; du ponufic‘lt de Gregolml“ 0‘ Blé comptée 5* Part" du dvellemen"
il est sûr qu’il fut élu et installé peu de jours après la Jour de 1 é'ecÜ‘m’ 2) “1'11 4073, 9H10“ à P1111" de 1'01‘
mort de son prédécesseur. Le Liber pontificalis et les dlmllon 29 luin C est 13 Première {015 que ce “l’slème
en
les 11.
les
été le
point de départ;
“18, on n'aurait
; le cardinal Boson
. Jall‘é, p. 566.
Fin de la
série.
Lxx1v CHRONOLOGIE.
d’établir avec précision les limites de chaque pontificat. nott XI (-f‘ 1304), aux Regesta de Jaffé et de Potthast,
Je crois donc devoir m’abstenir, pour cette dernière au delà, a l‘IIistoire de [tome au moyen-âge. de Gre-
Lso 111.
STEPHANUS 1111.
Pascnaus.
Eucamus.
VALENnNus.
Gnacoinus.
SERGIUS 11.
Lac 1111.
Bnnnmcrus 111.
NICOLAUS.
HADIIIANUS 11.
1011ANNES V111.
MARINUS.
Havmmus 111.
Srnruartus V.
Fonnosus.
BONIFA‘I‘IUS V1.
Srsrmnus Vl.
ROMANUS.
Tnnononus.
lonanuns V1111.
Bsnsmcrus 1111.
' AVÉNEMENT.
27 décembre 795.
22 juin 816.
25 janvier 817.
février-mai 824.
août" 827.
827.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
10 avril 847.
6 octobre 855.
24 avril 858
septembre 885.
1 avril 896.
août (comm.) 89 7.
décembre 897.
janvier 898.
g)
J‘ FIN DU PONTlFlCAT.
11 février 824.
août 827. .
septembre‘ 827.
janvier" 844.
27 janvier 847.
17 juillet
17 avril 858 .
13 novembre 867.
14 décembre 872.
16 décembre 882.
15 mai 884.
mi-septembre 885.
fin-sept. 891.
4 avril 896.
avril 896. 1
décembre 897.
janvier 900..
LXXVI
LEO V.
1 Cnmsrornonus.
5151161115 111.
ÀNASTASIUS 111.
LANDO.
IOHANNES X.
LEO V1.
Smmmus V11.
IOIIANNES X1.
LEO V11.
STEpmNus V111.
MAmNUS l1.
Ammus 11.
IOIIANNES X11.
L130 V111.
BENEDIC‘I‘US V.
IOHANNES X111.
BENEDlCTUS V1.
Bomrmùs V11.
Bmemcrus V11.
immunes X1111.
lomum-zs XV. .
Gmanomus V.
IOHANNES XVI.
SILVESTER 11.
IOHANNES XVII.
lommms XV111.
SEitclUs 1V.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
BENEDICTUS V111.
IOHANNES XVIIII.
Beurmcrus V1111.
SILVESTER 111.
Gnscomus V1.
Generated on 2013-08-03 10:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CLEMENS I1.
DAMASUS 11.
LEo V1111.
AVÊNEMENT.
29 janvier 9011
avril‘ 911.
mars 911.
mai 928.
déc. 928—jmw.929.
février-mars 931.
10 mai 916.
6 décembre 963.
1” octobre 965.
19 janvier 973.
juin 9711.
octobre 9711.
décembre 983.
août 981.
août 985.
3 mai 996.
avril 997.
2 avril 999.
‘juin’ 1003.
janvier" 1004_
TABLE CHRONOLOGIQUE.
28 juillet 1057.
29 mars 1058.
21 avril 1073.
25 mai 1085.
16 septembre 1087.
29 juillet 1099.
21 janvier 1118.
28 janvier 1119.
13 décembre 1124.
13 février 1130.
24 septembre 1143.
8 mars 1141.
15 février 1115.
8 juillet 1153.
3 décembre 1151.
30 août 1181.
25 novembre 1185.
20 octobre 1187.
17 décembre 1187.
mars 1191.
Vrcron 11.
Srarumus V1111.
BENEDICTUS X.
NICOLAUS 11.
3 août 1057.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
5 avril 1058.
21 janvier 1059.
30 septembre 1061.
9 mai 1087.
12 mars 1088.
Generated on 2013-08-03 10:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
14 août 1099.
21 janvier 1118.
2 février 1119.
15 décembre 1121.
11 février 1130.
26 septembre 1143.
15 février 1115.
11 décembre 1154-.
7 septembre 1159.
25 novembre 1185.
21 octobre 1187.
19 décembre 1187.
30 mars 1191.
8 janvier 1198.
18 juillet 1216.
19 mars 1227.
25 octobre 1241.
25 juin 1213.
12 décembre 1251.
29 août 1261.
5 février 1265.
21 janvier 1276.
11 juillet 1276.
8 septembre 1276.
25 novembre 1277.
22 février 1281.
ALEXANDER 11.
GREGORIUS V11.
Vrcron 111.
TABLE GH'BONOLOGIQUE.
Lxx VIII
Houomus IIII.
Nlcomus IIII.
CAELES’I‘INUS V.
Bomrmus VIII.
BENEDICTUS XI.
clausus V.
1011111111115 XXII.
BENEDICTUS XII.
CLEMENS VI.
INNOCENTIUS VI.
Ummws V.
Gnecomus XI.
UnnANus VI.
BONII-‘ATIIIS VIIII.
luuocmu'nus VII.
GREGOIIIUS XII.
ALEXANDER V.
immunes XXIII.
MARTINUS V.
Eucemus IIII.
NICOLAUS V.
GALLISTUS III.
Plus II.
19 août III-58.
I, DURÉE.
‘un. II d. I
j m. v d. V111
m. V111 d. xvi
an. VIII m. X d. XV
an. x m. V1 d. xxviiii
‘an. XI m VI d. VII
van. 11 d. xx
2an. Il m. VI d. VI
‘ m. x d. XVI
‘an. V dMXII
25 scripte ecclesiae,
omnia et in omnibus
361 Similiter et titulo sanctae Sabine studiose renovavit. lu que vero titulo isdem egregius praesul fecit ex argente
coronas V, pens. lib. Xllll, canistra II exafoti, pens. lib. IIl semis; gabathas interrasiles Vllll, pens. lib. XI.
Fecit autem et in basilica beate Dei genetricis, quae appellatur ad Presepem, ciborium ex argente purissimo,
qui pens. lib. DXC, simul et rugas argenteas in ingressu presbiterii, pens. lib. LXXX; atque cortina maiore sirica
alba, habentem periclisin et crucem de l'undato. Immo et in sacratissimo altare maiore fecit vestem de chriso- 5
claba, habentem storia Nativitatis Domini et sancti Symeonis et in medio Cheretismon 9. Simul etiam et cameram
eiusdem ecclesiae et in quadriportica; necnon et coronas argenteas III, pens. inibi lib. CXLV et uncias VlIII.
V Interea et in basilica beati Christi martyris Laurenti, sita feras mures, fecit imagines argenteas III, Salvatoris,
beati Petri apostoli et sancti Laurenti, pens. simul lib. Lllll semis. Et in sacro altare veste tirea chrisoclaba
Itemque renovavit sarta tecta beati Felicis et Audacti martyrum, iuxta sanctum Paulum apostolum, son et
basilica ‘° sancti Mene, atque tituli beati Vitalis Christi martyris, necnon et cimiterium beati Xysti atque Cornelii,
via Appia; simulquc et cimiterium sancti Iutici ‘1, via Lavicana; pariter et ecclesiam sanctae Dei genetricis
362 semperque virginis Mariae dominae nostrae, site in Fonteiana , quae per olitana marcnerant tempora atque
ruerant. 15
V1 Fecit autem isdem praesul in basilica doctoris mundi beati Pauli apostoli confessione simul et ruga ex auro
obrizo habentem gemmas pretiosas, instar beati Petri apostoli, pens. lib. CLVI. Et super ipsum sacrum altare
imago aurea, habentem Salvatorem et Xll apostolos, pens. lib. LXXV. Seu et camera eiusdem basilice in modum
beati Petri apostoli noviter fecit; presertim et coronas argenteas Ill, pens. in uno lib. CCXX; et vela olosiricas
maiores sigillatas, habentes periclysin et cruce tain de blathin seu de fundato, numero XV; vela promiscua 2o
maiores de quadrapulo investita, quae pendent in arcora, XLIII; vela modica sigillata, quae pendent in arcora
minores, ornata de quadrapulo, XX; item vela modica de stauraci que pendent in arcora X et alia X, ex quibus
tres habentpericlisin de chrisoclabo; item vela IllI filopares alexandrine; item velum alithinum rotatum, habentem
periclisin in rotas cum aucellos et in medio cruce cum gammadias et 1111 rotas de tyreo filopares.
363 Fecit autem et in basilica beati Andreae ad beatum Petrum apostolum rugas argenteas, pens. lib. LXXX. 2:‘.
Verum etiam et in basilica Salvatoris, quae appellatur Constantiniana, camera mire magnitudinis.
VII Hic almificus praesul fecit in al tare maiore beati Petri apostolorum principis veste chrisoclaba pretiosis gemmis
ornata, habente storias tam Salvatoris, beato Petro apostolo ligandi solvendique potestate tribuente, quamque
principum apostolorum Petri ac Pauli passione figurautem, mire magnitudinis in natale apostolorum splendente.
1 Simul l)V -— titulum CE : territurio V — Savinac E — ti- codd : correæi——‘ Mennae CEV- Vitali D - hic dcficit V—-— cimi-
tl'Dzt l :t V—'d . — ' " '<— ' (2141m1. epiïpzoveom'cpiporc 1s em 0m D fecit 0m. LV terioE 13Ap1aD-—11 Fontuana C : Fontuana E—olita D-
marcuerat E — tem or .1 t
6 habente E -— Mcoms V —— Cetcrismon D : cheritismo C : -on tcasom. D—20crucemCE— de anle l'uud om CF — 21 inzillcîîilla
Generated on 2013-08-08 18:24 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
E — camera EV — 7 in om. C .- quadricaportica D -quadrapulo om. D—22 de ante quad. om. E — inarcora om D
9 Petri om. D - <et> semis E et fin sncpe — tirea] syrica —— 23 rotatu CE- 21iuunte rotasom CE I
E :lÎeÂ-Ïica Vl.— 10 storiam EV . ' 26 apostolorum om.D — 27 vestcm etc. E- 28 potcstati CD-
Item l‘ecit veste in titulo Eudoxie super altare tirea _habente gripas maiores et duas rotas chrisoclabas cum cruce 364
Hic autem praecipuus praesul fecit in basilica beati Petri apostoli farum argenteum ante presbiterium cum VH1
gabathas argenteas XXX et canistrum octagoni in medio, pens. lib. LXllI; et in cantaris argenteis tam in circuitu
5 altaris quamque in presbiterium, posuit cerea argentea, pens. inibi lib. CCXll. Et in altare beate Petronille
Fecit autem et in basilica Salvatoris, qui et Constantiniana, veste habente storia Crucifixi et de Resurrectione
domini nostri lesu Christi, habente periclisis de chrisoclabo. Sed et in basilica beati Clementis veste de slauraci l,
t0 Fecit eliam et in arcora argentea ecclesia beati Petri apostoli vela alba paschales et in natale eidem Dei apostoli
lpse vero praecipuus pontifex titulum beate Susanne, ubi et presbiter ordinatus fuerat, dum brevitcr constructus ‘X 365
fuisset, etiam per olitana tempora ipsi parietes marcuîssent, 0b nimium amorem eum in amplum largivit aedi-
ficium et noviter in altum fodiens firmissimum posuit i‘undamentum; et eruta planitie mirifice excelsa super ipsa
l'undamenta aedificavit ecelesiam cum abside de musivo ‘3 amplissimo et caticuminia ‘3 mirifica atque camera
decorata, seu presbiterium et pavimentum marmoribus pulchris ornavit. Verum etiam dextra levaque et portica
eius eum columnis marmoreis construxit. Sed et baptisterium super suprascriptam basilicam constituit, ubi et
dona ohtulit, videlicet : gabathas aureas iundatas lll, pens. lib. llll semis; cruces aureas ll cum gemmis, pens.
lib. l, cum virgas argenteas, pens. lib. Illl et uncias Vll; lucerna argentea l, pens. lib. V; imagines argenteas lll,
20 pens. inibi lib. XXXV; fecit et cont'essionem eiusdem altaris ex argente purissimo, pens. lib. ClIl, uncias 1l; 366
columnas argenteas Vlll cum gammadias Il et arcora ll, cum cruces argenteas V et gabathas XV, pens. simul
libras CL; cruce diacopton l, pens. lib. Xllll, cum canistrum excedecal‘oli l, pens. lib. Xll semis; corona maiore
de argento l, cum delfinos XXXIl, pens. lib. XXll; neonon et canistrum argenteum l, pens. lib. XVlll; son et
alium canistrum argenteum, pens. lib. XVlll; catia colatoria argentea deaurata l, pens. lib. llll, uncias HI;
‘2:; gabathas argenteas saxisca, habentem grifos deauratos, pens. lib. ll; coronas argenteas ll cum delfinos XVlll,
pens. lib. XVIll. Enimvero isdem praecipuus autistes fecit in eadem ecclesia veste chrisoclaba cum periclisin de X
chrisoclabo l; seu et aliam vestem de blathin, habentem in medio crucem de chrisoclabo et tabulas chriso-
clabas llll , cum gemmis ornatas, atque gammadias in ipsa veste chrisoclabas llll, cum periclisin de
chrisoclabo.
:so Fecit autem et in patriarchio Lateranense triclinium maioremH super omnes triclineos nomini suo mire magni- 367
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cin E
H pulcherrimae D
tudinis decoratum, ponens in eo fundamenta firmissima et in circuitu lamminis marmoreis ornavlt, atque mar-
simul postibus decoravit. Et camera cum absida de musibo seu alias Il absidas diversas storias pingens super
Et in basilica beate Priscae fecit isdem antistes calicem fundatum superauratuml et coronas lll1 ex quibus l 5
habens dellinos x et alia ll ana novem ‘5, seu et gabathas Vlll, pens. simul lib. xxvm; veste alba olosirica,
aes xl Hic autem m venerabilis et sanctissimus praesul, dum in sanctam catholicam et apostolicam Romanam eccle-
siam per ordinem ecclesiasticum degeret et ritum ortodoxe fidei teneret, atque ex omni parte, tam per diversas
ecclesias quamque in patriarchio in amplis aedificiis construens composite ornavit; cum die quadam1 more solito, ut
in letania que ab omnibus maiore appellatur ‘7 procederet, ubi sibi populus obviam sacra religione occurrere
deberet, ut secundum annua consuetudine letania et missarum sollempnia cum sacerdotibus celebraret et omni-
potenti Domino pro salute christianorum populi preces funderet; et sicut olitanam traditionem a notario sanctae
Romane ecclesiae in ecclesia beati Georgii Christi martyris in eius natale ipsa letania praedicata fuisset, omnes
tam viri quamque femine devota mente catervatim in ecclesia beati christi martyris Laurenti quae appellatur tu
asa Lucine, ubi et collecta praedicata inherat occurrerentg qui dum praedictus venerabilis pontifex a patriarchio
egressus fuisset, obviam illi sine planeta iniquus nec dicendus Paschales primicerius ‘3 occurrit et ypochrisi
veniam illi petebat, dicens a Quia infirmus sum et ideo sine planeta veni ‘9 n. rfunc sanctissimus praesul veniam
illi dedit; similiter et campulus 2“ in ipsorum dolositate pariter in pontificali obsequio per-gentes1 et dulcia verba
quo non habebant in pectore cum eo loquentesl maligni et iniqui ac perversi falsique christiani, prorsus pagani, ito
filii diaholi, in uno se satanice colligentesy pleni iniqua cogitatione, in ipso itinere, ante monasterium sanctorum
Stephani et Silvestrii quod quondam domnus Paulus papa fundaverat. clam armati adstiterunt, atque repente de
loco insidiarum exilientes1 et ad ipsum, ut dictum est, impie trucidandum, absque ulla reverentia confluxerunt,
xu Paschale ad capud stante et Campulo ad pedes, secundum iniquum eorum consilium. Quo facto, omnis qui circa
LI
eum erat populus 3‘, videlicet inhermis et in Dei officio preparatusy timore armorum perterritus, in fuga con-
versus est. lpsi vero insidiatores atque operatores malorum1 iudaico more, sine ullo divino humanoque vel
honoris eum intuitu, ferino more conprehendentes in terra proiecerunL et absque misericordia scindendo expov
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
liantes eum crudeliter oculos evellere et ipsum penitus caecare conati sunt Nam lingua eius praecisa, et, ut
370 ipsi tunc arbitrati sunt, caecum eum et mutum in media platea dimiserunta una cum ipsi maligni Paschalem
et Campulum. ao
Postmodum vero, sicut veri pagani-et impii, ad ipsius monasterii ecclesiae confessionis eum trahentess ante
ahsidas 0m. D om CE 27 i
ipsum venerabilem altarem iterum eum bis oculos et linguam amplius crudeliter erueruntg et plagis eum diversis
et a fustibus caedentes laniaverunt, et semivivum in sanguine revolutum ante ipsud altare dimiserunt. Postmo-
inde fuissety tunc malignum consilium adepti, sicut ipse eguminus monasterii sancti llerasmi professus est, quia
5 fecerunt eum ad se venire clam per noctes tam Paschalis maiignus, qui tunc primicerius erat1 seu Campulus
sacellarius et Maurus Nepesinus 2", et miserunt eum in praedicto monasterio sancti Silvestri cum pluribus iniquis
consentaneis ipsorum malefactoribusg et sic per nocte eum exinde ahstollentes, deduxerunt in monasterio sancti
Sed Deus omnipotens, qui eorum malitiam praesciendo diu patienter sustinuit, ipse eorum iniquos conatus
to mirabiliter destruxit contigit autemy cooperante D80 et bealo Petro apostolo sufl‘ragante, quod antedictus papa,
cum ah ipsis carnificibus in monasterio sancli llerasmi iu custodia mitteretuig et Domino annuente atque beato
Petro clavigero regni caelorum sutfragantey et visum recepit 23 et lingua ad loquendum illi restituta est. Et ut
ostenderet omnipotens Deus per suum famulum solita misericordia magnum miraculum. divino nutu eius, a
fidelibus christianis viris, videlicet Albinum cubicularium cum aliis fidelibus Deum metuentibusl ex ipsa eum
l5 claustra 2‘ occulte abstollentes, in basilica beati Petri apostolorum principiss ubi et eius sacratissiinum corpus
quiesciti deduxerunL Qui omnes audientes et videntes mirabilia Dei qui iunocentem et iustum pontificem de
manibus inimicorum eruit, glorilicaverunt Deum, dicentes : u Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia
« magna solus, et non deseruit sperantes in se, sed in eum adimplet misericordiam suam, ut manifestaretur gloria
« Dei et mirabilia in i110, quemadmodum promisit sperantibus in se, psalmisla dicente : tt Dominus inluminatio
90 « mea et salus meas quem timeho? Dominus defensor vite meet aquo trepidabo ?» Et iterum : a Lucerna pedibus
« meis verbum tuum, Domine, et lumen semitis meis. » Et vere a tenebre eum Dominus eripiens lumen reddidit
et linguam ad loquendum restituit, et totis eius solidavit membris, et in omnibus operibus mirabiliter deducens
confortavit. Et qualem gaudium habuerunt christiani homines et fideles, tantum merore et tristitia angustiantesy
nesciebant quid agerentg in periculo se estimantes, quaerebant se inter semetipsos interficere. Et dum non inve-
25 nirent quid aliud agerent, domum Albini, fidelis beati Petri apostoli et eiusdem pontificis depraedantes destruxe-
runt. Et in ipsa beati Petri apostoli aula coniungente praelatus pontifery confestim Winiehis, gloriosus dux Spoli-
tenus, cum suo exercito obviavit. Et cum summum pontificem videntem etloquentem conspexisset, venerabiliter
eum recipiens, Spoletio deduxit, glorificantem et laudantem Deum, qui talem mirabilia in eum clarificavit.
Quo audito, per diversas civitates homanarum fideles ad eum occurreruntg et pariter cum aliquibus ex ipsis
3o civitatibus episcopil presbiteri, seu clerici Romani et primati civitatibus, apud exceilentissimum domnum carolum
regem Francorum et Langobardorum atque patritium Romanorum profectus est. ipse vero christianissimus et
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
i venerabile altare E —- cum] cum D ---lingua CE — 2 sau- 12 Petro om. E (suppl. e post clavigero) - 13 super C -— l4
uuine D —ipsum CE — 3 custodia Il- Geum om. E —7 noc- Deo CE — 16 Dei om. l) - 17 <D0minum> Deum CE — l8
lem E — monasterium E — 8 arca D — custodia eum om. E adimplevit CE — 21 tenebrae cum E — 22 lingua CE —27 ob-
XIII
XIV 3
XV
XVI
6 xcvm. LEO 111 (795-816).
ortodoxus atque praecipuus clementissimusque rex, ilico ut audivit, misit in ohviam eius Ilildebaldo archiepis-
copo 25 et capellano, seu Ascherico comite, et postmodum proprlum filium suum Pipinum excéllentissimum regem
cum aliis comitibus obviam eius iterum, ek usque ubi ipse magnus l'ex eum obviavit. Et sicut vicarium beati Petri
apostoli venerabiliter et honorifice cum hymnis et canticis spiritalibus eum suscepit. Et pariter se amplectentes cum
lacrimis se osculaverunt, et a praedicto pontifice Gloria in ezcelsis Deo inchoante et a cuncto clero suscipiente, 5
oratione super cuncto popuîo data, tunc beuignissimus domnus Karolus magnus rex antedictum pontificem cons-
picientem gratias Deo referuit, qui tam magnam mirabiliam super famulum suum per sufl‘ragia principum aposto-
lorum Petri et Pauli operatus est et ad nihilum praedictos iniquos viros deduxit.
372 ‘(vu Qui dum in magno honore apud se aliquantum tempus eumipse serenissimus l'ex habuisset, haec praelati iniqui
et filii diaboli audientes, post dira et iniqua incendie quae in possessîonihus seu rebus beati Petri apostoli gesse- 10
runt, moliti sunt, Deo illis contrarie, falsa adversus sanctissimum pontificem inponere crimina, et post eum ad
praedictum emittere regem, quod probare nequaquam potuissent, quia per insidias et iniquitates ipsorum talia
xvm nec dicenda, sancta ecclesia humiliari volentes, proferebant. Sed dum ad praedictum clementissimum magnum
regem praelatus pontifex in magno et condecenti honore degeret, ex omni parte ihidem tam urchiepiscopi quam-
que episcopi et celeris sacerdotibus venientihus, una cum consilio eiusdem piissimi magni regis omnihusque exi- 15
niiis Francis, Deo praevio, Roma illum remeari in sua apostolica sede honorifice, cum nimio, ut decuit, emiserunt
honore. Qui per unaquaque civitate, tamquam ipsum suscipientes apostolum, usque Roma deduxerunt. Qui
xlx Romani, prae nimio gaudio, suum recipientes pastorem, omnes generaliter in vigiliaé beati Andreae apostoli, tam
proceres 2° clericorum cum omnibus clericis quamque optimates et senalus cunctaque militia, et universo populo
Romano cum sanctimonialibus et diacouissis et nobilissimis matronis seu universis ferninîs, simul etiam et cuncte 20
seule 27 peregrinorum, videlicet Francorum, Frisonorum, Saxonorum atque Langolmrdorum, simul omnes conexi,
ad pontem Molvium, cum signis et vandis, canticis spîritalihus susceperunt, et in ecclesia beati Peu-i apostoli
eum deduxerunt, ubi et missarum solemnia celebravit et omnes pariter corpus et sanguinem domini nostri Iesu
373 xx Et alia die, secundum olitanam consueludinem, natale beati Andreae apostoli celehrantes, Roma iutroeunte cum ‘25
mole gaudio et letitia in patriarchio Laterauense introivit. Et post aliquantos dies, fidelîssimi missi qui cum eo
venerunt in pontificalem obsequium, videlicet 3‘ Ilildebaldo et Arno, revereutissimis archiepiscopis, seu Cuniper-
tus, Bernardus, Alto et Iesse, reverentissimis et sanctissimis episcopis. necnon Erflaico electo episcopo, verum
eliam Helmgoth, Rottecario et Germario gloriosissimîs comitibus, resedentes in tricliueo 2’ ipsius domni Leonis
pape, et par unam et amplius ebdomadam inquirentes ipsos nefandissimos malefactores qua malicia ab ipso ipso- 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
gna :äisreaäzrlniaEEfiupäïà P Êlêm 0m. E —- 6 orante E — 7 ma- missis e : missi 0m. DEV — 27 Hildivaldo CE : Hildevfê —
ghaeflabhmcrursumV-lOdurad-11conlrariaCDEworreæî golh D — Rothegario E ' nolhtecaalîiîl V — î ' —- mpene D —i3apudCE: aV- diclum E (corn) —14 ponlifex . g onosls
izlhongîëïEîmlïâgl-îî lâdicîmlmn‘tf. [NA-{(15 ep1scop1sbV- - trineo DV : tricliuio CE -— Leoni E —30 <per> amplius
. g n es —- u raeaeD-ZO ac -- 1 t - *
nob. E- 22 <cl> canl. CEV - 23 pnriter] communiler CEV par “mm 8 0m. V quam Ev .-
xcvuL LEO lll (705-816).
.-
rum pontifice habuissent1 tam Paschales quamque campulus cum sequacibus eorum; et nihil habuerunt adversus
eum quod dicerent. Tunc illos comprellendentes praedicti missi magni regis emiserunt eos F ranciis.
Qui post modicum tempus ipse 3° magnus rexy duin in basilica beati Petri apostoli coniunxisset et cum magno
honore susceptus fuisset, fecit in eadem aecclesia congregare archiepiscopus seu episcopos1 abbates et omni nobi-
5 litate Francorum atque synclitu Romanorum. Et sedentes pariter tam magnus rex quam beatissiruus pontifex, fece-
runt resedere et sanctissimos arcliiepiscopos seu episcopos et abbates, stantes reliquos sacerdotes seu optimates
Francorum et Romanorum, ut crimina quae adversus almum pontificem dicta fuerant delimarent. Qui universi
archiepiscopi seu episcopi et abbates unianimiter audientes dixerunt : a Nos sedem apostolicam, quae est capud
n omnium hei eclesiarurn, iudicare non audemus. Nam ab ipsa nos omnes et vicario suo iudicamurg ipsa autem
to n a nemine iudicatum quemadmodum et antiquitus mos fuit. Sed sicut ipse summus pontifex censuerit, canonice
n obediemus. n venerabilis vero praesul inquit : u Praedecessorum meorum pontificum vestigia sequor et de
» talibus falsis criminationibus quae super me nequiter exarserunta me purificare paratus sum. n
Alia vero die, in eadem ecclesia beati Petri apostoli, omnes generaliter archiepiscopi seu episcopi et abbates et
omnes Franci qui in servitio eidem magni regis fuerunt1 et cuncti Romani in eadem ecclesia beati Petri apostoliy
t5 in eorum praesentia amplectens prelatus venerabilis pontifex sancta Christi quattuor evvangelia coram omnibus
ascenditin ambonem etsubiusiurando 3‘ clara voce dixit : a Quia de istis criminibus falsis, quibus super me inpo-
» suerunt Romani qui inique me persecuti sunt. scientiam non habeoy nec talia egisse me cognosco. » Et hoc
peractum, omnes archiepiscopi, episcopi et abbates et cunctus clerus, letauia facta, laudes dederunt Deo atque
Dei genelricis semperque virginis Mariae dominae nostrae et beato Petro apostolorum principi omniumque sanc-
Post huec, advenientem diem 33 Natalis domini nostri lesu Christi in iamdicta basilica beati Petri apostolnomnes
iterum congregati sunt. Et tunc venerabilis et almificus presul manibus suis propriis pretiosissima corona corona-
vit eum. vfunc universi fideles Romani videntes tanta defensione et dilectione quam erga sanctam homanam eccle-
siam et eius vicarium hahuit, unanimiter altisona voce, Dei nutu atque beati Petri clavigeri regni caelorum, excla-
25 maverunt : « Karolo, piissimo Augusto a Deo coronato1 magno et pacifice imperatorel vita et victoria! » Ante
sacram confessionern beati Petri apostoli, plures 33 sanctos invocantes. ter dictum est; et ab omnibus constitutus
est ï“ imperator Romanorum. llico sanctissimus antistes et pontifex unxit 3‘ oleo sancto Karolo, excellentissime
filio eius, regey in ipso die natalis domini nostri lesu Christi. '
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Et missa peracta, post celebrationem missarum, obtulit ipse serenissimus domnus imperator mensa argentea
30 cum pedibus suis, pens. lib. Sed et in confessioue eiusdem hei apostoli obtulit una cum praecellentissimos
clericos C
ao eidem cv : eadem D -—
an
XXI
xxu 375
XXHI 376
xxtv
377
8 XCVIII. LEO 111 (795-816).
378 XXV
XXVI
XXVll
XXVlll
379
Sed et
corona aurea 3‘ cum gemmis maiores, quae pendet super altare, pens. lib. LV; et patena aurea maiore cum gem-
filios suos reges et filiabus diverse vasa ex auro purissimo, in ministerio ipsius mensae, pens. llb.
mis diversis, legeute KAROLO, pens. lib. XXX; et calicem maiorem cum gemmis et ansis duabus, pens. lib. LVlll.
Item calice maiore fundato cum sil‘one, pens. lib. XXXVII. Immo et alium calicem maiore fundatum, pens.
lib. XXXVI, oblulit super sacratissimum altarem beati Petri apostoli. lmmo et in basilica beali Pauli apostoli
mensa argentea subminore, cum pedibus suis, pens. lib. , cum diversis vasis argenteis mire magnitudinis, quae
ad usum ipsius mensae perlineuut. Item, in basilica Salvatoris domini nostri, quae appellatur Constantiniana,
obtulit crucem cum gemmis yacinctinis, quam almificus pontifex in letania 37 procedere coustituit, secundum
petitionem ipsius piissimi imperatoris; immo et altare cum columnis argenteis et ciburio; verum etiam et evan-
gelium cum battaci ex auro mundissimo, in gemmis ornatum, pens. lib. Interea et in basilica beatae Dei
Postmodum “8 vero, dum ducti l'uissent iniquissimi illi malefaclores, videlicet Paschales cum Campulo et
sequaces eorum in praesenlia piissimi domni imperatoris, circumstautes uobilissimos Francos et Romanes et
omnes se conprobantes de malis ipsorum consiliis et operalionibus, increpabat Campulus ad Paschalem, dicendo :
« Mala hora faciem tuam vidi, eo quod tu me misisti in isto periculo. » Et ceteri similiter, unus alterius se
condempnantes manifestabant ipsorum reatum. Qui dum tales crudeles et iniquos eos piissimus imperator coguo-
Prelatus vero sanctissimus pontil‘ex iuxta ecclesiam beati Petri apostoli in Acoli 3° fecit triclinio maiore mire
pulchritudiuis decorato et absida de musibo ornata, alias et absidas duas dextra levaque super marmores picture
splendentes. Et in pavimento marmoreis exemplis slratum et caeleris amplis aedificiis tam in ascensum scale
Itemque fecit in basilica beati Petri apostoli veste chrysoclaba cum pretiosis gemmis oruata, habentem storia
dominicale Resurrectionis. Sed et in arcora argentea ‘0 vela sirica alba et in natale eiusdem Dei apostoli fecit in
eadem arcora vela de stauraci pulcherrima post 4‘ reversione sua. Et ob nimium amorem fecit eiusdem nutritori
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
suo presbiterio noviter totum in marmorum pulchritudinis sculptum compte erectum. Sed et super altarem
maiorem fecit tetravila olosirica alithina Illl, cum astillis et rosis chrisoclabis; et in eidem sacro altare fecit
Et in ecclesia doctoris muudi beati Pauli apostoli tetravila olosirica alithina llll; et vestem super altarem alba chri-
soclaba,habentem storiam sanctae Resurrectionis; et alia veste chrisoclaba,habentem storiam Nativitatis Domini et
sanctorum lnnoce'ntorum. lmmo et alia veste tyrea habentem storia caecum inluminantem et Resurrectionem
Generated on 2013-08-08 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
t1
10
15
20
25
30
xcv111. LEO 111 (795-816). 9
idem autem sanctissimus praesul fecit in basilica beatae Mariae ad Prasepem veste alba chrisoclaba, habentem xxix
storiam sanctae Bestirrectìonis; sed et alia veste in orvicclis chrisoolabis, habentem storia Adnunciationis et
Fecit in ecclesia beati Laurentii foris rnuros eidem praesul veste alba rosata cum cbrisoclabov sed et alia veste
Et in titulo calisti veste chrisoclaba in blatin bvzanteoy habentem storiam Nativitatis Domini et sancti
Symeonis. item in ecclesia sancti Pancratii veste tyrea habentem storiam Ascensionis Domini. Seu et in sancta
Maria ad Martyres fecit veste tyrea, ut supra. Et in titulo sanctae Savinae, ut supra. Et in diaconia‘2 sanctiBonìfac-ii
ut supra. Et in diaconia sanctae Mariae qui vocatur Cosmidi, ut supra. Et in basilica sanctorum Cosme et namiani
IO fecit veste de blatin byzanteo cum periclysin de cbrisoclabo et margaretis Item in ecclesia sancti valentini fecit 380
veste chrisoclaba, et alia veste fecit de fundato pulcherrima. Et in diaconia sanctorum Nerei et Achillei fecit veste
de stauraci. Et in diaconia sanctae Dei genetricis qui vocatur Dominica"3 fecit veste de stauraci.
ipse vero almificus pontifex in venerabili monasterio sancti Sabe fecit butronem argenteum cum canistro suo, xxx
pens. lib. XII, et veste de stauraci cum chrisoclabo et margaretis item et in monasterio sancti Erasmi fecit veste
t5 de stauvaci cum cruces et gamadias, simul et paratrapetis suis, cum periclisin de clirisoclabo. Necnon et in
monasterio Clibuscauri fecit veste de stauraci cum periclisin de cl1risoclabo. verum etiam et in titulo Pammachii
fecit vestes ll, ex quibus unam de stauraci cum periclisin de chrisoclabo et alia veste de ymizino.
Sepedictus vero sanctissimus antistes ecclesie beati Andree “ apostoli, sito in tricesimo, via Appia, in silice,
sarta tecta noviter renovavity una cum baptisterio et portica. in qua ecclesia presbiterum constituit, ubi et dona
Nona ‘5 vero indiotione, peccatis nostris imminentibus, subito terre motus factus pridie kl. mai., ecclesia beati xxxt
Pauli apostoli ab ipso terre motu concussay omnia sarta tecta ruerunt. Qui conspioiens magnus et praeclarus
pontifex in magna evenit tribulations; lamentare caepit tam pro argento quamque pro ceteris speciebus quibus
ibidem demolitae et confractae sunt. Sed Domino annuente et beatorum apostolorum principem protegente
25 prelatus pontifex ex totis nisibus suis certamen ponens, instar sicut ex antiquitus existebat, ampla et maxima
fortitudine ponens, in meliorem deduxit statum et in meliorem speciem ea mar-moribus decoravit, tam presbiterio
quamque tota aecclesia marmoravit et-eius portica renovavit Simulque et in navem quae est super altare sarta 331
tecta omnia noviter restauravit, quatinus et tres imagines "5 aureus ibidem otl'eruìt, scilicet salvatoris domini
nostri lesu Christi, beatorum principum apostolorum Petri et Pauli, seu aliam imaginem argenteam salvatoris de-
3° euratam super postes in introitu posuìt, pens. lib. LX, sed et omne argentum ibidem quod conquassatum inerat
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
4 albata D —— 5 -claba CEV — margaritis CEV et ita fera. 2! vestris E - 22 motum GEV-1.14 principum codd.: corv
6 Calixti EV — bizonteo n (bis) I byzont. V (bis) - a ti- reæi —25 et totis E - ac meliore species CEV —27 serta E —
10 periclisyn D — 12 Domnica EV Pauli <pens. lib xLv> C alia imago argentea CEV - 30
Generated on 2013-08-08 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
zino CEV I
sarta tecta ipsius cum porticibus noviter restauravit, atque in altare eius vestem de stauraci posuit et reliquias
xLlt recondere praecepit. Pari modo et basilicam 55 beati Petri apostoli, sitam in Albano, quae prae nimia vetustateiam
ruitura erat, omnia sarta tecta eius seu et porticos noviter restauravit. Fecit autem hisdem almificus pontifex in
basilica 5‘ heati Yppoliti martyris in civitate Portuense vestes de stauraci duas, unam super corpus eius et aliam
in altare maiore.
Et in titulum sanctae martyris Savinae tetravila de stauraci cum periclisi de blati. Enimvero et in oratorio
sanctae Dei genetricis, sito in senodochio ‘7 Firmis fecit vestem de stauraci pulcberrima.
386 xLtll ipse vero a Deo profectus et praeclarus pontifex constituit 5‘ ut ante tres dies Ascensionis dominicae letanias
celebrareuturl scilicet fex-ia secunda, egrediente pontifice cum omni clero et cuncto populo, cum hymnis et can-
ticis spiritalibusP ab ecclesia beatae Dei gcnetricis ad Praesepem, pergant ad ecclesiam Salvatoris, quae appellatur
Constnntinîana; feria lll exeuntes ab ecclesia beatae Savinae martyrisy pergentes ad beatum Paulum apostolumg
feria llll exeuntes ab ecclesia llierusalem pergentes ad ecclesiam beati Laurentii martyris foris muros.
387 XLIV llisdem vero sanctissimus presul in basilica 5° beati Agapiti martyris in civitate Penestrina fecit vestem de stau-
raci cum periclisi de fundato et in medio crucem de chrisoclabo Fecit isdcm egregius presul et in ecclesia ‘°
Simili modo et in titulo beati Grisogoni fecit vestem de stauraci cum periclisin de blatin. Et in titulo beati Lau-
rentii in Lucina fecit vestem de stauraci cum periclisin de blati. Et in titulo beati Marci fecit vestem de stauraci
XLV cum periclisi de blati. Et in titulo beati Laurentii in Damasum fecit vestem de stauraci cum periclisin. Simili modo
et in titulo beati Xisti fecit vestem de stauraci cum periclisin de blati. Necnon et in diaconia beati Adriani et in
ecclesia beatae Martinae et in diaconia Antiqua fecit vestes de stauraci cum periclisin Simili modo et in diaconia
beati Archangeli fecit vestes III, e quibus una de stauraci cum periclisin de blatia et alias il de tyreo cum periclisin
de fundato1 cum storia de elefantos. lmmo et in diaconia 5‘ sancti Theodori fecit vestem de stauraci cum periclisin
de blati. Et in diaconia beati Georgii fecit vestem de fundato cum storia elefantos seu diversis storiis cum periclisin
de blati. Fecit et in basilica ‘2 beati Archangeli qui ponitur in Septimo vestem de stauraci cum periclisin de blati.
Et in monasterio ‘3 sancti Agapiti, qui ponitur ad Vinculam, fecit vestem de stauraci. Idem vero misericordissi-
undato. Fecit et in diaconia in Cyro vestem de stauraci cum periclisin de blati. Simili modo et in diaconia in via
388 Lata ‘5 fecit vestes Il de tyreo cum periclisin de blati. Et in diaconia sanctae Agathae fecit vestem de stauraci cum
XLVI periclisin de blati. Idem misericordissimus presul fecit et in ecclesia beatae Agnes martyris, ubi eius corpus
E - 3 serta E
Generated on 2013-08-08 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
28 Ciro D : Gyro E -
i0
lii
2o
25
30
XCVllI. LEO lll (795-816).
. “ha; ._-,__._,..... .
staurace lll e quibus una in altare maiorem alia vero super corpora sanctorum martyrum Primi et Feliciani.
tlatacumbasl vestes maiores H, e quibus unam de stauraci et aliam de fundato. Et inibi super tumbas apostolorum
Petri ac Pauli fecit vestes il de stauraci et fundato scu blati. lsdem vero sanctissimus praesul fecit in basilica beati
Laurentii martyris ‘7 sita infra civitatem Tiburtinam vestem de stauraci. Fecit et in oratorio sancti Stephani a
to sancto Petro quae app ellatur Maiorema vestem de stauraci. Pecit autem et in basilica beati lacincti ‘a sita in Savi-
ldem a Deo protectus et preclarus pontifex fecit super altare beati Petri apostoli fauctori suo vestem chrisocla- xLvm
bam mire magnitudinisy habentem storia dominicae Nativitutis cum gemmis preciosissimis et margaretis ornatam.
Fecit autem in supradictam ecclesiam vela de stauracim atque de fundato, pendentes inter columnas maiores
i5 dextra levaque, numero LXV; et alia vela alba olosiricas maiores lll, qui pendent ante regias in introitu; atque
inibi eius beatitudo fecit crucifixum ex argento purissimo, qui stat iuxta altare mniore, mire magnitudinis decora-
tum, pens. lib. Lll. Enimvel'o cui super fecit gabatas Vl cum cruces ex argento purissimo, qui pendent ante
arcum maiorem dextra levuque, pens. simul lib. Xll semis. Enimvero et inibi fecit praeclarus pontifex vela de 390
stauracim quae pendent in arcora argentea in circuitu altaris et in presbiterio, numero XCVl, ex quibus duo
2o habentes in medio cruces de chrisoclabo cum orbiculis, et alia Vlll cum periclisin de chrisoclabo. Necnon et arcora
cum columnis suis fecit ex argento purissimo in supradicta ecclesia et in medio presbitei'io, pens. simul lib. ccu
semis. lsdem vero almiticus pontifex fecit ubi supra crucem anaglifa interrasilem ex auro mundissimo, pendentem xux
in pergula ante altare, cum candelas Xll, pens. lib. xnu et semis.
Predictus vero venerabilis pontifex fecit in basilica doctoris mundi beati Pauli apostoli calices maiores fundatos
25 ex argento purissimo, ex ipsius apostoli donis. qui pendent in arcora maioral numero XI, et alios qui pendent
inter columnas maiores dextra levaque. numero XL, pens. simul lib. ccLxviL Hic idem almificus praesul, divina
inspiratione repletusi fecit in basilica beati Pauli apostoli cyburium cum columnis suis super altarea mire magni-
tudinis et pulchritudinis decoratum. ex argento purissimoy pens. lib. ccccxv; necnon et crucem anaglifam inter- p
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
l‘asilem ex auro purissimo, pendentem in pergulü ante allare, pens. lib. Xlll; atque velum rubeum qui pendet t
Pari modo et in basilica sanctae Dei genetricis ad Praesepem fecit gabatas V ex auro purissimo, pens. simul L agi
GE- s Patrici CE - vestes D- fecit v. d, st. om. C-— ut supra ce —- et semis om. E . . v
Generated on 2013-08-08 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
D — 7 ac D etc. — lo qui E — maior E —- laquiuthi CE 26 praesul om. 047 in basilica om. c- 2s duo milia et av
k
18 XCVIII. LEO 111 (795-816).
et vestem super altare maiore ehrisoclabam diversis ornatam picluris, quam constituit quatluor temporibus per
annum in duodecim lectiones ibidem ponere. Fecit ubi supra coronas maiores ex argente mundissimo lll, pens.
simul lib. CLllII et semis. Fecit vero ubi supra lectorium ex argente purissimo mire magnitudinis et puleritudinis
deeoratum, pens. lib. CXllII; necnon et cereostatos ex argente mundissimmstantes iuxta ipsum lectorium, pens.
.simul‘lib. XLVIIII ; verum etiam et super ipsos cereostatos fecit lucernas fusiles bimixas Il, ex argente purissimo, 5
pens. lib. XXVII. Et hoe constituit ut dominicorum diem vel in sanctis sollempnitatihus hino inde iuxta ipsum
lectorium eonsisterent et ad legendum sacras leetiones luminis splendore refulgerent. Faroeantaros in presbiterio
numero Xllll ex argente mundissimo, pens. simul lib. CCCXXXII et uneias lll. Necnon columnas Vllll et arcora
400 lIlI l'eeit ex argente, pens. inibi lib. CLXXlllI. Fecit vero ubi supra calices fundatos ex argente, qui pendent inter
LXVIII columnas muiores dextra levaque basilicae, numero LXIIII, pens. pariter lib. CCCCLXI. Idem vero praesagus 10
autistes ubi supra ad beatum Andream apostolum investivit altare maiore ex argento purissimo deaurato miro
decore ornato, qui pens. undique lib. CXXXV; cuntaros Xll ex argente purissimo, pens. simul lib. LIl ; canistros
Xll ex argente, pens. simul lib. LXXVIII. Investivit vero altarem beate Petronille ubi supra ex argente mundis-
simo deaurato diversis ornatum picturis, qui pens. undique lib. CLXXVIll et uncias Vlll. Neenon investivit 7’ altarem
beati Gregorii eonfessoris atque pontifieis ex argente deaurato pens. undique lib. CXXVII. Fecit ubi supra in gre- t5
mio basilicae beati Petri apostoli cortinam maiorem alexaudrinam olosyricam, habeutem in medio adiunctum
fundatum et in cireuitu ornatam de l'undato. Verum etiam isdem praecipuus praesul feeit turabulum apostolatum
ex auro puro, qui procedit per stationes, pens. lib. il et uncias VIII.
401 llic vero sanctissimus pontifex fecit in basilica beati Pauli apostoli turabula apostolata ex auro purissimo 11, ex
quibus unum misit intus super corpus eius, qui pens. lib. II, et alius pens. lib. Il, uucias V. 20
mm Hic vero almificus presul investivit faeîem altaris sanctae Dei genetricis ad Praesepem ex argento mundissimo
deaurato, qui pens. lib. LXXXVI. Fecit autem ubi supra eoronas duas ex argento purissimo, pens. inibi lib. Lllll
in eeelesia Salvatoris domini nostri quae appellatur Constantiniana fecit coronam ex argente purissimo
lib. xxui; ”
et in basilica sanctae Dei genetricis ad Praesepem instar l‘ecit coronam ex argento puro peus lib Xlll'
’'‘7
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pens.
CEV — 6 hic v _ 7 Mgeœnt Ev — 8 ex- !" 0m. ‘IÏHIÏ mlsit intus super corpus ans, qui pens. lib. il, et alterum pens.
Generated on 2013-08-08 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
lb. 11 t _ . . .
CCCCXXXIII CE —- et une. m 0m. E — VIll CEV — 9 CLXXIII ulnc, vev)u_n_c vm Ev (6 add. quod praecedlt par stauones _
C : CXXIllI V—- 10 praesagus om. V : praesul v- 11 ubi supra 19 almificüs praesul E — praesul C- ex-V a E 20
0m. V (suppL) — maiore 0m. C —- exaurato EV (corr. e) —- 11 '“b- 07”- C — <et> une. CV m. _
seu et in diaconia lpSluS De1 genetricis quae appellatur cosmidi similiter fecit coronam ex arvento pens
11b XII,
et m diaconia sanctae Dei genetricls quae appellatur Dominica pari modo fecit coronam ex argento pens
llb VIIII
IO necnon et in diaconia eiusdem Dei genetricls quae ponitur in Via Lata fecit coronam ex argento, pens.
I1b VIIII
45 fecit autem et lll diaconia ipsius De1 genelrwis quae ponitur m Adriano coronam ex argento, pens. hb V
semis;
simulque et inoratorio eiusdem Dei genetricis qui ponitur in senodochio Firmis fecit canistrum ex argento, pens. 402
et in ecclesia beati Petri apostoh fecit camstrum ex argento purissimo, pens lib XXII LXXI
m pari modo fecit et in ecclesia beati Pauli apostoh camstrum ex argento purissimo, pens lib xxu et un-
cias w II,
EV - is semis om. EV
ienodochium EV:
v ln - eodem modo EV 20 pari m. fecit om. EV — < instar fecit > can. EV
—-< quae ponitur >'foris CEV- ex ar- 27 verum etiam om. v - qui av -- similiter om. nv -—
item in ecclesia beati iohannis apostoli et evangelistae quae ponitur ubi supra fecit coronam ex argentea pens.
lib. V;
atque in ecclesia beatissimi stephani primi martyris quae ponitur in Caelio monte simili modo fecit coronam ex
et in basilica Apostolorum quae ponitur in Via Lata eodem modo fecit coronam de argente, pens. lib. Xlll; s
Lxxn seu et in musileo beatae Petronillae qui ponitur ad beatum Petrum apostolum, fecit coronam ex argente, pens.
lib. XX;
necnon et in ecclesia ierusalem quae ponitur in Susurrio fecit coronam ex argento, pens. lib. V;
simili modo et in ecclesia beati Laurentii martyris quae ponitur foris murum similiter fecit coronam de argente,
et in ecclesia beati Apolenarii martyris fecit coronam pens. lib. V et uncias llll;
enimvero et in basilica beati Pancratii martyris quae ponitur foris murum eodem modo fecit coronam ex
fecit autem et in ecclesia beati valentini martyris quae ponitur foris murum, ubi eius sacratissimum corpus
LXXlll et in titulo beati clementi martyris atque pontificis fecit coronam ex argente, pens. lib. XV;
simulque et in titulo beatae Savinae martyris instar fecit coronam ex argente, pens. lib. VIII;
403 pari modo fecit et in titulo beatis Aquile et Priscae 75 coronam ex argente, pens. lib. VI;
et in titulo sanctae Balbinae 7‘ similiter fecit coronam de argento, pens. lib. V semis;
immo et in ecclesia beati Xisti martyris atque pontificis fecit coronas ex argento puro. pens. lib. V et uncias Il; 20
adque in titulo beati Laurenti martyris qui appellatur Lucine pari modo fecit coronam ex argente, pens.
et in titulo ipsius marlyris, qui appellatur Damassi, simili modo fecit coronam ex argente, pens. lib. V semis;
verum etiam et in ecclesia ipsius martyris quae ponitur Pormonsis fecit canistrum ex argente, pens. lib. ll.
unc. VIl;
c seu om. uv
16 clementis E —- de av
— unc. x c
m
XCVIII. LEO Ill (795-816). 93|‘
et in titulo Èmilianae 77 l'ecit coronam (le argente, pens. lib. llll semis;
necnon et in titulo sancti Eusebii fecit coronam de argente, pens. lib. Vl; Lxxw
simili modo feeit et in ecclesia beatae Praxedis coronam de argente, pens. lib. V;
5 enimvero et in titulo beati Vitalis martiris similiter l'ecit coronam ex argente, pens. lib. Vllll, une. lll;
fecit autem et in titulo beatae Susannae coronam ex argente, pens. lib. XVII;
simulque in titulo beati Marcelli martyris atque pontificis Iecit coronam ex argente, pens. lib. Vlll;
pari mode et in titulo beati Marci martyris atque pontifiois, qui appellatu; in Via Lata, feeit coronam ex argente.
10 pans. lib. X;
et in titulo beatae Anastasiae 75 fecit coronam ex argente, pens. lib. VII et une. Vlll;
immo etzin titulo beatae Geciliae instar fecit coronam ex argente, pens. lib. X et une. I ;
atque in titulo beati Grisogoni martyris fecit coronam ex argente, pens. lib. V;
et in diaconia sanotorum 7’ Nerei et Achillei simili modo lecit coronam ex argente, pens. lib. Vl et uncias V; LXXV 404
15 verum etinm et in diaconia sanctae Luoiae in Vll vias l'ecit coronam ex argente, pens. lib. VI et uncias Vll;
s_eu et in diaconia sancti Bonifaeii similiter fecit coronam ex argente. pens. lib. Vll;
necnon et in diaconia sancti Theodori eodem modo fecit coronam ex argente, pens. lib. VI et uneias Vlll;
simili modo [ecit et in diaconia sanctorum Sergii et Bachii coronam ex argente, pens. lib. Vl ;
20 et in diaconia sanctorum Cosme et Damiani fecit coronam ex argente puro, pens. lib. V et uncias Vlll;
enimvero et in diaconia sancti Adriani martyris l'ecit coronam ex argente, pens. lib. VI semis;
fecit autem et in diaconia sancti Archangeli coronam ex argente, pens. lib. V1;
et. in diaoonia sanoti Eusteohii similiter fecit coronam ex argente, pens. lib. VI, uncias V;
simulque et in diaeonia sanctae Lueiae quae appellatur Orphea,fecit coronam ex argente, pens. lib. Vl, uncias H;
25 pari mode et in diaconie beati Viti fecit coronam ex argente, pens. lib. Vl ;
2 nesnon om. V — de argente om. CD 15 verum cliam 0m.EV -— <quae ponitur> in EV: <quae>
3 simili modo l'ecit om. EV -— titulo EV -— bealae om. EV — C — lib. Vll une. V
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
<fecit> cor. EV 16 seu om. EV-Bonifati V- coronam om. D-ex argente om. E
une. Il! om. C 18 necnon om. EV — Teod. D-ex argente om. EV —-et om.V
6 lecit aulem om. EV -— sanctae V — Susannae <murtyri 19 simili modo fecil. om. EV —Bachi CV- <fecit> cor. EV
8 simulque]et EV — atqnepontificisom. EV—de V—lib.X E: 22 fecit aulem om. EV —— basilica D — <fecit> cor. EV
11 coronam om. E (suppL) — ex argente om. E —— et 0771- V <lm“i modo> EV — <el> "110- E
immo et in diaconia sanctorum Silvestri et Martini quae ponitur iuxta orphea coronam ex argente, pens. lib. Vl,
uncias Il;
atque in diaconia sancti Silvestri quae ponitur iuxta beatum Petrum apostolum pari modo fecit coronam ex
et in diaconia sancti Martini quae ponitur ubi supra fecit coronam ex argente, pens. lib. V, uncias llll.
.505 Lxxvl Ipse vero a Deo protectus et praeclarus pontifex fecit in monasterio sancti Sabe coronam ex argento puro, pens.
verum etiam et in monasterio beati Anastasii martyris eodem modo fecit coronam ex argente, pens. lib. vuc
seu et in monasterio sancti Andree qui ponitur in Clibus Scauri similiter fecit coronam ex argento puro, pens.
lib. V;
et in monasterio beatae Agathae martyris qui ponitur super Subora similiter fecit coronam ex argente, pens.
lib. vg-
necnon et in monasterio sancti Erasmi qui ponitur in Caelio monte instar fecit coronam ex argento1 pens. l5
simili modo fecit et in monasterio sancti Silvestri coronam ex argente, pens. lib. vl1 unc. Iii;
et in monasterio beati Laurentii martyris qui appellatur Pallacini fecit canistrum de argente, pens. lib. Il et
unc. Vil; .
enimvero et in monasterio sancti Pancratii 3° qui ponitur iuxta basilica salvatoris fecit coronam ex argento1 pens. 20:-
lib. V semis;
fecit autem et in monasterio sanctorum Andree et Bartholomei qui appellatur llonori canistrum ex argento,
et in monasterio sancti stephani qui ponitur iuxta Lateranis fecit canistrum de argente, pens. lib. li;
simulque et in monasterio ipsiustprimi martyris Stephani 8‘ qui ponitur ad beatum Petrum apostolum fecit 25
i <imo> et av -similiter i n ‘seu] pari modo fecit V— clibus cauri CV — similiter fecit
', z immo - unc. Il om. av - qap D, et ita saepe om. v -— puro om. V
ne verum etiam om. V — m < et > unc. E —— semis 25 verum etiam V — 26 semis 0m‘. V
om. v _ i ..
XCVIII. LEO III (795-816). 23
parimodo fecit et in monasterio sanctorum iohannis et-Pauli qui ponitur iuxta beatum Petrum apostolum canis- Lxxvlt
et in monasterio sancti Martini qui ponitur ubi supra similiter fecit canistrum ex argento, pens. lib. III'I et
unc. Il;
a seu et in monasterio sancti Stephani ubi supra, qui appellatur cata Galla patricia, pari modo fecit canistrum ex
atque in monasterio sancti Cesnrîi"2 qui ponitur ad beatum Paulum apostolum instar fecit canistrum ex argento,
et in monasterio sancti Stephani ubi supra fecit canistrumy pens. lib. Il semis;
w enimvero et in monasterio sanctorum Cosme et Damiani qui ponitur iuxta Praesepem ‘3 fecit canistrum ex
simili modo et in monasterio sancti Andree H qui appellatur Massa Iuliaua, canistrum ex argente, pens. lib. Il
semis;
necnon et in monasterio sancti Adriani qui ponitur iuxta Praesepem instar fecit canistrum ex argento, pens.
et in monasterio sancti cassiani qui ponitur iuxta ‘5 sanctum Laurentium foris murum fecit canistrum ex ar-
fecit autem et in monasterio sancti Stephani qui ponitur ubi supra canistrum ex argente, pens. lib. II et semis; 405
verum etiam et in monasterio sancti victori qui ponitur ad sanctum Pancratium fecit canistrum ex argentot
et in monasterio sancti Grysogoni similiter fecit canistrum ex argento, pens. lib. Il;
ipse vero almificus praesul fecit et in monasterio ‘s sanctae Mariae quae appellatur Ambrosii canistrum ex argento
pari modo fecit et in monasterio sanctae Mariae ‘7 quae appellatur luliae canistrum ex argentol pens. lib. II
.25 semis;
seu et in monasterio sancti Andrea ‘’ qui ponitur iuxta basilicam Apostolorum instar fecit canistrum ex argente,
simulque et in oratorio 8° sancti Stephani qui ponitur in Dulciti fecit canistrum ex argente, pens. lib. II Lxxvm
unc. V;
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
3 <pari modo fecil> et EV —— similiter fecit om. EV — ex 18 et om.s - mon. <ubi supra> V —- qui-supra om.DV —
M <enim vero> necnon D -necnon om. E -- ex argento 26 iuceta V — canistrum JIJ similiter E
enimvero et in oratorio sauctorum Sergii et Bachii 9° qui ponitur in tialinico similiter fecit canistrum ex argente,
immo et in monasterio sancti Agapiti qui ponitur iuxta titulum Eudoxìae fecit canistrum ex argente, pens.
lib. Il semis;
simili modo et in oratorio sanctae Agnetis 9‘ qui ponitur in monasterio qui appellatur Dua furna fecit canistrum 5
necnon et in oratorio sancti viti ‘J’ qui ponitur in monasterio qui appellatur de Sardas fecit canistrum ex ar-
et in monasterio sanctae Vivianae similiter fecit canistrum ex argento1 pens. lib. Il et unc. vnn ;
l..\'.\‘1x fecit autem et in oratorio sanctae Luciae qui ponitur in monasterio de Pnenati canistrum ex argente, pens. 1o
lib. II ;
407 verum etiam et in oratorio sanctae Mariae 93 qui ponitur in monasterio Michaelis instar fecit canistrum ex ar-
et in monasterio sancti sergii 9‘ eodem modo fecit canistrum ex argente, pens. lib. lll;
ipse vero almificus praesul et in oratorio sanctae Agathe martyris qui ponitur 95 in Capud Africi fecit canistrum m
pari modo et in monasterio sanctorum Eufemiae et Archangeli qui ponitur iuxta titulum Pudentis canistrum ex
seu et in monasterio 9° sancti lsidori simili modo fecit canistrum ex argente, pens. lib. Il ;
simulque et in oratorio sanctae Agatlie “7 martyris qui ponitur in monasterio Tempuli fecit canistrum ex argente, 20
et in oratorio sancti Gesnrii 9‘ qui ponitur in monasterio de Gorsas similiter fecit canistrum ex argente, pens.
immo et in oratorio sanctae Mariae ‘"0 qui ponitur in monasterio Aque Salviae fecit canistrum ex argento, pens. 25
lib. Il;
simili modo fecit et in monasterio sancti Donali ‘°‘ qui ponitur iuxta titulum sanctae Priscae canistrum ex ar-
et in monasterio sancti iohannis qui ponitur in Appentino m instar fecit canistrum ex argente, pens. lib. I I ;
om. E
fecit om. EV
tra E — 18 et semis om EV
neouou et in oratorio sauctae Mariae qui ponitur in monasterio de Lutaro‘“ feoit canistrum ex argente, pens.
lib. Il semis;
fecit autem et in monasterio Hierusulem ‘0* qui ponitur ad beutum Petrum apostolum conistrum ex argento,
5 verum etiam et in mouasterio sanctae Agnetis‘05 qui ponitur loris porla Numentana fecit canistrum ex argente, 403
‘pens. lib. V;
et in monasterio sanctae Eugeniae qui ponitur loris porto Latina pari modo l'ecit canistrum ex argente, pens.
lib. V et semis ;
seu et. in oratorio sancti Gregoriims qui ponitur in Campo Martis l'eoit canistrum ex argente, pens. lib. lll;
l0 ‘ [ipse vero ‘"7 almificus prnesul fetit in titulum beatae Savinae coronam ex argente purissimo, pens. lib. Vlll; Lxxxl
pari modo l‘eoit et in diaconia sanctorum Silvestri et Martini qui ponitur iuxta Orl‘eam coronom ex argente. pens.
necuon et in oratorio sanctae Luciae qui ponitur in xenodochium “3 qui appellatur Anichiorum similiter lecit
l'a‘ fecit aulem et in oratorio sancti abbo Cyri qui ponitur in xenodochium qui appellatur a Valeris cnnistrum ex
atque in oratorio sanctorum Cosme et Damiani qui ponitur in xeuodochium qui appellatur Tucium instar fecit
verum etiam et in oratorio sancti Peregrini qui ponitur in hospitale dominico ad Naumachiam l'eoit canistrum
Prelatus vero almificus pontifex fecit in basilica Salvatoris domini nostri Iesu Chrisli quae appellatur Constanti- un“
uiana, super :iltare maiorem, vestes chrisoclabas II, e quibus uua hobentem storia Dominicae Resurrectionis et
alio habentem storia vivificae atque adorondae dominicae Crucis; cantaros ex argente mundissimo VIl, pens. simul
lib. XXVII et une. VII. lnveslivit ubi supra rugas ante ingressum altaris ex argente purissimo, pens. lib. XLVlll
‘25 et une. Vlll; corouam ex argeuto purissimo, pens. lib. XII semis. Fecit ubi supra, ad fontes, velo alba olosirioa
ornata in circuitu de fundato atque quadrapulo, numero X. Sartatecta vero ipsius ecclesiae cum quadriporticos.
simul et ad fontes omuia et in omnibus noviter reslauravit. Simul et l'enestras de absida ex vitro diiersis coloribus
decoravit atque couolusit; et alias fenestras basilicao ex melallo gypsino reparavit. Et in gremio basilicae l‘ecit
eorlinas ll, ex quibus uua maiore fundata alba et alla minore alba rosota.
l sanctae Marine om. F. (suppl.)-— cauistm E — semis om. V 15 Cili D — qui ap. a Valoris 0m. D — aom. C — l6 semis
5 portam EV- Numentanam EV: om. D —canistraE 17 qui ap. Tucium om. D
9 Marci D: Marti C; Martys V — cunislm F. _ 2l Proelatus EV -—- almificus om. EV — l'ecitom. D- Salve:
10 tilulo EV — Sabinao E - loris 0m. EV —quî EV —22 chrisoclabo V—- 23 ex 0m. E (suppL)
Generated on 2013-08-08 18:46 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
‘3 quÎ-AnichiorumomÆV —Panichiorum D-M unc. llllCEV 25 et 0m. CV — semis om. EV- 28 concl. otq. dec. EV
409 LXXXllI
LXXXIV
110
411 LXXXV
I Fecit autem isdem praesul in basilica sanctae Dei genetricis qui appellatur ad Praesepem canthara de argente
puro Il, pens. inibi lib. XXIll; columnas Il,pens. lib. XXI et une. V; crucem cum gabata ex argente mundissimo,
pens. lib. V. 1
In diaconia vero ipsius Dei genetricis quae appellatur Antique fecit tetravila alitina olosirica lIll, ornata in cir-
cuitu de quadrapulo. Et in oratorio ‘"9 sancti Andree, ubi supra, vela duo olosirica ornata ut supra. ln titulo vero
ipsius Dei genetricis quae appellatur Calisti l‘ecit veste alba olosirica rosata, babenlem in medio tabulam de chri-
soclabum cum storialAdpraesentatio domini nostri lesu Christi et sancti Symeonis cum periclisin de tyreo; tetravila
rubea alitina llll, habentes cruces cum gammadias et in circuitu periclisin de tyreo; velum tyreum maiorem qui
pendet ante imagines cum [periclisin de blatyn unum; vela modica rubea alitina cum staurace in medio, nu-
mero lll, qui pendent ante imagines argenteas, cum periclisin de blatin; cortina maiore olosirica in gremio basi-
licae una. Fecit et imagines argenteas tres deauratas, c quibus una cum gemmis ; arcum argenteum l cum game-
dias suas; cereostatas parla una; tyrabula ll, pens. simul lib. XCV et une. VII.
Fecit vero isdem praesagus antistes beato Peu-o apostolo calicem aureum diversis ornatum pretiosis lapidibus,
qui procedit per stationes, pens. lib. Xlll semis. llic l'ecit in basilica ipsius apcstoli velum chrisoclabum, qui peu-
det super ingressu vestibuli; item alium velum maiorem chrisoclahum, qui pendet in trabe argenlea ante imaginem
Salvatorisisuper ingressu vestibuli; coronam maiorem ex argente purissimo, pens. lib. Llll, unc. "lll; l‘arum
argenteum pendentem infra ipsa corona, pens. lib. XXlll; item coronas argenteas llll, pens. lib. LVll; canislros
Vlll, qui pens. simul lib. XL. Ilic vero pro amore et cautela ortodoxe fidei fecit ubi supra "0 scutos ex argenlo ll,
scriptos utrosque simbolumiunum quidem litteris grecis et alium latinis, sedentes dextra levaquo super ingressu
corporis, pens. inibi lib. XCllll et une. Vl. Fecit ubi supra, in gremio basilicae, cortina maiore olosyrica l'undata l,
ornata in circuitu de l‘undato; velum alium olosiricum rosatum maiorem I, qui pendet in trabe maiore super
imagines aureas, ornatum in circuitu de fundato. Enimvero ubi supra. ad fontes, t‘ecit vela sirica alba, numero
Vllll, ornata in circuitu de i'undato. Hic vero ubi supra iuvestivit altarem beati Leonis confessoris atque pontificis.
ex argento mundissimo deaurato, pens. lib. CVlIll; item investivit altarem beati Gregorii confessoris atque pon-
Hic vero a Deo protectus et praeelarus pontilex investivit altarem beati Pauli apostoli ex argente purissimo ac
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
deauravit, qui pens. lib. CLV; necnon et confessione ipsius atque faciem altaris investivit ex auro purissimo, pens.
inibi lib. CXXl et une. Vllll; fecit et super ingressu corporis scutum ‘“ ex argente purissimo, in quo ortodoxe
fidei symbulum scribi praecepit, qui pens. lib. XXXll; fecit ubi supra coronas maiores Ill ex argente purissimo,
9 pendet V—- 11 tres om.EV —12 gammadiis suis EV- suas 0m.
V——simul 0m. D- per am. E-ex 0m. E —19 super <in> V-—
I0
I5
30
XCVIII. LEO 111 (795-816) 27
Fecit autem in basilica beate Savinae martyris in gremio basilicae corlinam maiorem olosiricam de quadrapulo
et l'undato pulcherrima. I
' Prael‘atus vero venerabilis et praeclarus poutil‘ex fecit in basilica beati Petri aposloli nutritori suo super altare Lxxxvl
maiore cyburium cum columnis suis ex argenlo purissimo deaurato cum divei'sis storiis mire magniludinis et
5 pulchritudinis mirifice decoratum, qui peus. undique lib. dua milia DCCllll et une. lll. Ciburium vero quod
exinde abslulit posuit super altare maiore in bnsilica beale Dei genetricis quae appellalur ad Praesepem; et
crucem ex argente puro l'ecit et inibi posuit. pens. lib. XI! et une. lll ; necnon et tetravila rubea alithina
Illl ubi supra l'ecit, ex quibus uuum cum chrisoclabo. Seu et in musileo beale Pelronille qui ponitur ad bea-
tum Petrum apostolum fecit vela alba maiores lll, minores Vlll, ornata in circuitu de quadrapulo, et cortiua
l0 maiore alba l, ornata in circuitu de l'undato. Fecit veroisdem praeclarus ponlifex ante confessionem ipsius apos- Lxxxvu
tolorum principis angelos ex argente purissimo deauratos dextra levaque, pens. iuibi lib. CXLVl ; nec non et alios
angelos 11 ex argente purissimo deauratos, qui stant in trabe maiore super ingressum vestibuli dextrale-
vaque, iuxla imaginem Salvatoris auream, pens. simul lib. LXllll; et alios angelos IlII minores ex argento puris-
simo deauratos ubisupra dexlralevaque, qui pens. simullib. LXVlll ; verum eliam l'ecitubi supra columnellas ex ur-
lIi gento deauralasVl in ingressu vestibuli, diversis depictas sloriis, quipens. simullib. CXLVll. Fecit et crucem maio-
rem ex argente purissimo deaurata, quislat iuxta altai'e maiore, pens.lib. XXlI; l'ecit vero ubi supra arcum maiorem
ex argente mundissimo deauratum, super iugressum vestibuli, pens. lib. CXXXl semis. Fecit vero ubi supra,
intro conlessionem beati Leonis confessoris atque pontificis evangelium ex argente mundissimo deauratum,
20 Fecit veroisdem prael‘atus ponlil‘ex in basilica doctoris mundiheati Puuli apostoli imaginem Salvatoris ex ar- Lxxxvm
gento mundissimo deauratas super ingressum vestibuli, pens. lib. XLVlIll semis. Fecit ubi supra columnaml de
lpse vero a Deo proteclus et praeclarus ponlifex fecit in diaconia beutiArchangeli patenam et calicem ex argente
25 Hic divina inspiratione protectus l'ecit in basilica Salvatoris quae appellatur Constanliniana cyburium cum co- [,12
lumnis suis 111! ex argenlo purissimo diversis depictum storiis cum cancellis et columnellis suis mire magnitudi-
nis etpulchriludinis decoratum, qui pens. undique simul lib. mille. CCXXVlI.
Verum eliam et sarla teota basilicae baatae Dei geuelricis semparque virginis Mariae‘dominae nostrae quae
3o Gubicula vero iuxta ecclesia beati Petri apostolorum principis quae nimia yetustate marcuerant et iam pene rui-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lura erant isdem egregius praesul a lundamentis firmissimum ponens aedificium in meliorem erexit stalum. Fe-
LXXXIX
cit et ubi supra iuxta columnam maiorem "3 balneum in superiore positum, conslructum in roluudum, mirifice
3 nulriloris suis EV-sui C —4suis om.EV (suppl. e)-— <quu- 2l <iu> ingi'. e :- XLVlll CEV ——- columnella CEV
Generated on 2013-08-08 18:47 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
v“ ‘5 FeCil-XXII om. C — l7 deaurato CE —- <iu> ingr. o 30 quem E —-31 llrmissimisD — 32 Fecil-dccoralum om. C —
28 XCVIII. LEO III .(795-816)
decoratum. tlradusverom in introitu eiusdem basilicae tam sub porticum quam etiam in introitu noviter restaura-
vit. Fecit et iuxta eosdem grados parte dextra matrii domum a fundamentis mire magnitudinis et pulchritudinis
decoratam, in qua etiam et aocubitos collocavit. Fecit et iuxta eandem domum pro subsidiis Christi pauperum at-
xc Hic autem praeclarus antistis divinitus inspiratus “5 hospitalem beato Petro apostolo in loco qui Naumachia 5
dicitur a fundamentis noviter construens, diversa illic domorum aediticia decoravit, atque ecclesiam in honore beati
Petri principis apostolorum a novo construxit. in qua etiam ecclesiam sanctorum Christi martyrum corpora m de-
me ferens recondivit 3 et omnia quae in praedicto hospitale erant necessaria construxit. Predìa etiam illic urbana vel-
rustica pro alimoniis Christi pauperum seu advenis vel peregrinis qui ex longinquis regionibus veniunt obtulit..
Presertim igitur et monasterium sancti Christi martyris Stephani qui appellatur cata Gallia patricia1 quod prae
nimia vetustate iam emarcuerat atque ex parte corruerat1 isdem praesagus pontifex certamen ponens, a funda-
mentis simul cum oratorio firmum iaciens fundamentum, in meliorem erexit statum. Gradus verom per quos
ingressus est in ecclesia beati Petri apostoli a sancto Andrea apostolo, quom vetustate consumpte erant a novo
refecit. Pari modo et monasterium beati Martini confessoris atque pontìficis, situm ubi supra, quod nimia fue- l5
Sarta tecta vero basilicae beati Andree apostoli quae appellatur cala Barbara patricia1 quae per olitana iam fue-
rant tempora vetustate consumpta noviter restauravitg similimodo et sarta tecta beatae Luciae martyris quae poni--
tur in orphea a novo refecit 3 pariter etiam et sarta tecta beatae lialbinae martyris, quae iam pene ruitura erant,
in melius restauravit ; pari modo et sarta tecta basilicae beatorum martyrum Cosme et Damiani sita in via Sa- 2o
ora mirifice restauravìt; pariter etiam et sarta tecta basilicae beatae Martinae martyris sita in Tribus Fatis in me-
M4 lius restauravit ; necnon etiam et sarta tecta titulo beati Laurentii murtyris qui appellatur Damassi noviter res-
tauravit. Hic vero sanctissimus et praeclarus pontifex sarta tecta basilicae beati valentini martyris sita via Flammi-
nea,quae iam prae nimia vetustate ruitura erant, prudentissimo studio mirifice a novo refecit ; quadriporticus ve-
ro basilicae Apostolorum in via Lata intus et foris omnia sarta tecta ipsarum noviter restauravitg immo vero et 25-
sarta tecta basilicae beatae Agathae martyris sita super Subora, quae prae nimia vetustate iam emarcuerant, noviter
restauravit.
illi Hic vero sanctissimus praesul fecit in patriarchio Lateranensemoratorium a fundamento in honore beati Archann
gelLquem in segnino opere firmissime construens, quod etiam ex musibo seu diversis picturis atque pulcherrimis
marmorum metallis diversis coloribus undique ornavitg et omnia cimilia tam aurea quamque argentea vel etiam eo
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
vela diversa ibi obtuliL Macronam vero'l9 ipsius Lateranensis patriarchii, quae extenditur a campo et usque ultra
imagines apostolorum, quae prae nimia vetustate ruitura erant, a fundamentis simul et sarta tecta- necnon et so-
. l 27 reparavit CEV Ï
u christi <et primì> CEV-patritiaE-IZemarcuerantE —~ 28 fundamentis CEV -— 29insegnio C — 30 marmoribus atque ex p.corr.om. v-1a iacensE — 14 queC — 15 et <in> C - orn. und. EV — I
nestrina, nec- XCIV 415
15
I'mlla EV —-6 ubi] et E: ut V — l‘ecit om. 22 super] in CEV —- portice CV — 23 quadruple D— 25 ça-
XGVll Hic fecit in basilicu doctoris mundi heati Pauli apostoli crueitixum ex argente purissimo mire magnitudinis et
pulehritudinis deeoratum, pens. lib. LlI. Verum etiam 'fecit ubi supra tetravila alba olosirica rosata, ex quibus
unum habente in medio crucem de chrisoclabo et gammadias de chrisoclabo ; necnon etiam vela alba olosy-
rica numero VIIII, ornata in circuitu de tireo. Fecit ubi supra gabathns fundatas interrnsiles ex argente purissimo,
numero VIII, qui pendent in faro aereo in medio basilicae, qui pens. inibi lib. XIllI. Ingressum vero corporis 5
cuius supra isdem praesul ex marmoribus candidis miro decore ornavit, atque regias aereas ibidem posuit. Super
columnas vero marmoreas quae stant in circuitu altaris ipsius Doctoris mundi, ubi trabes quondam ligneae positae
fuerant et iam nirnia vetustate emarcuerant, hic saeer antistis super ipsas celumnas lilios poni feeit, et super
ipsas Iilias ex metallis marmoreis platomas posuit diversis picturis mire magnitudinis et pulchritudinis opus de-
coravit. Necnon ubi supra fecit vela alexandrina maiora, numero V, qui pendent super regias maiores in ingressu 10
‘I 1,17 xcvm Ilie vero sanctissimus et preclarus pontifex fecit in basilica sanctae Dei genetricis semperque virginis Marine
dominae nostrae ad Praesepem tetravila alba olosirica rosata mirifice decoi'ata. Fecit vero ubi supra, intro Praese-
pio, veste alba olosirica, rosata, ornatu in circuitu de chrisoelabo et in medio habentem crucem et orbicclos de _
ehrisoclabo, vela alba olosirica rosata, numero IIII, ornata in eireuitu de tyreo.ln diaconia vero ipsius Dei genetri- 1'5
cis quae appellatur Dominica, fecit veste alba olosirica rosata, habentem in medio tabula de tyreo cum storia
Crucifixi,neen0n et rotas de chrisoclabo, ornata in circuitu de quadrapulo. Fecit ubi supra cortina fundata, ornata
xclx in eircuitu de biatin. In diaconia vero ipsius Dei genetricis quae appellatur Cosmidin fecit veste alba oiosirica
cum tabula de chrisoelabo, habentem storia dominicae Besurrectionis et in cireuitu lista de ehrisoclabo. Fecit ad
sanctam Mariam ad Martyre; veste albn olosirica rosatn cum tabula de tyreo, habentem storia Crucifixi et rota de 90
chrisoclabo, ornata in eircuitu de tyreo. Verum etiam in diaconia iamdiclae sanetae Dei genetrieis posita foris
413 C ilie vero venerabilis et praeclarus pontil‘ex fecit in basiiica beati Petri apostoli nutritoris sui canistros interra-
siles ex argente purissimo,tam in quadriportieo quamquein gremio basilieae, numero XXII, pens. simul lib. GXXV;
gabatas fundatas signochristas.qui pendent tam in quadriportico quamque in faro aereo in medio basilicae, nu- 25
mero XLVIII, pens.lib. simul C1 et semis; fera argenten 1111, que stant super trabes arglenteas, pens. Iib. XCIII;
areos nrgenteos Il, pens. simul lib. XLI, une. VIHI ; vela de blatin maiores, quae pendent in trabes argenteas
dextralevaque presbiterii neenon etin circuitu sedis, numero XXX, ornata in eireuitu de qundrapulo; vela modiea
de fundato XLVII, ornata in circuitu de blatin bizanteo et investita de blatin neapolitano. Necnon et in gremio
basilicae fecit cortina maiore alexandrine mire magnitudinis etpulchritudinis deeorata, ornata in circuitu de tyreol; 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
vela modica alba olosiriea rosata numero XXV, ornata in eircuitu de blatin, ex quibus unum ornatum de stauraci.
1mundiom. D —- 2et pulch om. CEV- 3 etg d chris cm Il bentes CEV 18 (‘ ' ' '
-— 5 pens. E- qul am.CEV— 6 canditis D — 7 stant <super 05m1 1 osmldyn D rosmedm E‘ Comls
(Ë\lrumnl:s> Dl- pëste V —91 psos lilios CEV —- et pulell. 0m. 23 nutritori CE-suo (1-25 quatr.D: gradi portico E- 26111
—- malore ‘ '
13m1r1nce-ornatnom. D -— decoratam E —-Fecit-tyreo 0m. C — (etc.) —- 29 <num.> XLVll (‘.ÊV alba mod 23ml “m
Data in eircuilu
0m.C* 6 domm om D — 7 mizilo ClzV- velum-micilo om. EV 22 sanclde E — 23 nimio D — cereuplo CE: caerenple V —
9 l‘"(T'Uwn. E-lO orbiclaus D: orbiculos E: orbicclos CV- 24 in anle dom. om. CEV —«25 fulgercl. EV rel'ulgereul. C
— 18 monlis D — 19
cvn
ruiturae in tempore illo essent, isdem venerabilis patera divinitus inspiratus, misit illic et per sollertissimem ac
providam curam suam omnia sarta tecta ipsius ecclesiae simul cum quadriporticis suis noviter ac firmiter restau-
ravit- et in meliorem deduxit statum. Super altarem vero ipsius sacrae basilicae ob honorem omnipotentìs hei et
beati Petri apostoli, de cuius donis ac datis fecit vestem siricam rosatam albam, habentem in medio crucem de
chrisoclabo cum orbicclis et rotas siricas habentes storias Adnuntiatione seu Natale domini nostri iesu christi atque
Passionem et nesurrectionem necnon et in caelis Ascensionem atque Pentecosten, ornatas in circuitu simili
modo sicut et veste, de chrisoclabo. Seu et canistrum ex argento purissimo inibi fecit cum catenulis suis, qui pens.
lib. xv.
Epìscopium vero m Albanense simul cum ecclesia quae in nomine beati Pancratii fundata est per quandam
neglegentiam velincuriam, per submìssìones diabolicas, post matutinis laudibus exusto a fundamentis usque ad
summum tegnum combustum est. Sed hisdem clementissimus et sollcrtissimuspontifex1 Deo aspirante et sancti
Spiritus inlustratìone, firmum iaciens fundamentum, mirum in modum iamfatam ecclesiam noviter omnia res-
m tauravit1 et simul cum serta tecta sual heo iuvante. ad meliorem deduxit statum. Et ut verus hei amator et cultor
cvul
tllx
422
sanctarum hei ecclesiarum, fecit super altare maiore praedictae ecclesiae vestes II, e quibus lcum rotas maiores
habentes crifas. ornatum in circuitu de fondato; et alìa veste de fundato; seu et tetravila sirica alitina1 ornatade
tyreo optimo in circuitu eiusdem altaris fecitl numero 1111. Verum etìam et in ecclesia beati Petri apostoli,
ubi supra, fecit vestem ornatam, habentem storiam domini nostri iesu christi quando extendit manus et adpre-
Isdem vero beatissimus et praeclarus pontifex fecit in basilicam ‘25 sancti cyriaci vestem albam olosiricam. haben-
tem in giro periclisìn de fundato etin medio storiam Resurrectionis etin circuitu altaris tetravila alba1 habentes peri-
clisin de tyreo. Fecit autemet in titulo sancti vitalis vestem albam olosiricam1 habentem periclisin de fundato et in
medio storiam Resurreclionis. Necnon et in diaconia sancti Archangeli posuit vestem albam olosirìoam, habentem
habentem
tecosteu.
de fundato.
c:
to
l5
25
w
yris, sita iuxta basilicam beati Laurenlii martyris loris murum, qui iam prae 425
reslauravil.
D: id EV: ibi C —supra] ipsum codd. -—7 reuovabit CD —-9 et 23 llll et une. 0m. E (51113?” ‘ 2‘ Pari'lib‘v" E 1,0"“ pas‘
l2 cum om. D
0X1]!
Immo vero et in titulo beatae Pudentianae l'ecit vestem albam olosiricam, ornatam in circuitu de tyreo.
Qui heatissimus pontifex, postquam sedem Romanam et apostolicam annis XX, mensibus V et diebus XVl glo-
riosissime rexit, ex hac luce subtractus ad aeternam migravit requiem. Fecit autem ordinationes 111 per mense
martio, presbiteros XXX, diaconos Xll; episcopos per diverse loca CXXV]. Se pulius est in hasilica beati Petri
apostoli pridie idus iunii, indictione Vllli. Et cessavit episcopatns decem dies.
1 titulum EV
NOTES EXPLICATIVES.
(t. I, p. 396).
tiaire, qui aurait été une autre personne que le prêtre Léon.
làsdessus.
bordure de funrlato.
Mais cette leçon, qui n'est pas mieux attestée que l'autre, a
f0 i224), une inscription de l'année 539, gravée au. nom d'une cor-
triarclzium (cf. t. I, p. 377, note 7). qui, n'ayant pas été démolie
ranch‘, et ecce ego vom'scum sum omnibus dieéus usque (1d con-
(.lall'é, 1153; Ep. app., 3); comme elle suppose que le 25 avril
tombe un vendredi, elle doit avoir été rédigée en 598. La. convo-
la formule de 598.
21. omnis qui cil'ca eiun crat populus] Il faut entendre ceci du
montrant moins de réserve. n'a fait que suivre les lois du pane-
00111)“.
Facta sunt liaec sub (lie YIII kal. decembris. Pest septem vero
Salvuter mundi,
Sanvte Pelre,
Sancte l'uule,
Sanvte Alu/ma,
Sancte L'lemeun,
Sancte Saute,
lu illum arh'uva.
tu illum (uliuva.
lu iIIum acliuva.
tu illnm adiuoa.
lu illum adiuva.
tu illum adiuoa.
Redemptor mumh',
Saiu'ta Maria,
Sain-te Miz-hallel.
Sanvte Gabrihel.
Sannte Raphahel,
38 XGVIll. LED 11] (795-816).
vulorum. Amen.
lorum. Amen.
. . . . (ler).
Feliciter! Fcliciter!
(Hormisdae pp. ep. 67, Thiel, t. 1, p. 863), le {ut une seconde fois
sur le corps tout entier : lcrrst'fiv aéré‘; (l4 pareils’: 'Pupzimv s‘v si; var?)
toi a'iyiou dmo-ré‘aou lls'tpou, 1Pi01; Baie) du?) air-1917:3‘; Ëmç «066w ml
mpil'iahùv pzcûiflw Édifice: x1! u'n'tpoc, p:r,vi ôzxeptîpiip 15', lvôm‘rtûvo: 6’.
cérémonie qui avait pour but de consacrer, non pas un roi des
(Ami. Lauriss.). Charles, leur alné, n'avait point encore été con-
sacré quand son père vint à Rome pour les atl‘aires de Léon III.
39
bre 799.
Quant au texte du L. P., vie de Xystus III, qui est invoqué par
saint Alexis sur l’Aventin avant le temps d'Othon III. Ici encore
45. Nana vero indiclione... prit/t'a Id. 121m1] 30 avril 801. — Ann.
kal. maias liora noctis secunda terrne motus maximus factus est
que tota Italia graviter concussa est. Quo motu tectum basilicae
temporel de la basilique. On
devait célébrer la messe tous les jours de l'année. L'un des arti-
byzantine (t. I, p. 355, note 8). Le L. P., ici et plus loin, mentionne
de 952 [et de 980 (Reg. SubL, n°' 122, 109). '— Où se trouvait-il?
cisterciens.
19. diaconia s. Luciae in VII viis] L'endroit appelé .411 l'll vins,
plus haut, note 37 ; cf. Mabillon, Mus. itaL, t. II, p. 37. ) C'est un
de la basilique de Saint-Pierre. .
par une porte spéciale. Au temps de Nicolas Ier il s'y tint des
conciles (ci-dessous, n°l 590, 605); c'est la aussi qu'avaient lieu les
festins officiels.
75
Léon IIl :
letri.
peut remonter plus haut. On n'a aucune donnée précise sur sa t'ou-
cembre ils (t. I, p. 228, note 1). Il faut rapprocher de cette déno-
norius, une église chrétienne existait à cet endroit. Ce qui est plus
aura changé de nom dans le courant du \'° siècle, ce qui n'a rien
d'étonnant.
c'est la même [été qui figure il ce jour dans tous les livres litur-
Tivoli.
voie.
‘Il. I’erum etiam...] Il n'est pas sur que ce qui suit se rapporte
de déterminer.
72. Vernm etiam — refulgerent] Les mots que je mets ici entre
crochets sont répétés plus loin, p. 18,1. 5-7, à. une place plus ap-
tarium (t. I, p. 3i2); c'est là qu'il est indiqué par le guide des
nommée des diaconies. Sur la. liste du vire siècle, ces deux
avoir vécu dans le courant du VIe siècle (De Rossi, [toma solL,
(n° 668) et de Benoit 111 (11° 563); dans cette dernière comme
SS. Serge et Bacchns, qui existait déjà avant Grégbire 111 (t. I,
nulle autre part que dans la vie de Grègoire HI. Cette circons-
par le pape Hilaire (t. I, p. 2B; cl. p. 266,’ note 20). (let oratoire
pour but de faire faire aux néophytes une sorte de pèlerinage aux
et de Saint-André.
note il; p. 422, notes 13, H; p. 459, note 42; p. 518, note 49.
Ils ne sont pas énumérés ici dans l'ordre de fondation, car c'est
(t. ‘I, p. 397), comme ayant été reconstitués par ce pape; il est
8}. mon. 3. Andree 1]. op. Massa Iuliana] Cette église de Saint-
sous une forme plus complète, dans cette même vie de Léon III
par Bosio (Rama sofL, m, 47) ne remonte qu'a l'année i261. L'ex-
à voir avec l'antiquité. Il n'en est pas de même des deux autres.
colonno Trajane.
92. or‘. 8.
téressant d'i
est. Une maison avec église de Saint-Vit, sise regione l'll. iua'ta
ver l'emplacement.
‘ en a reconstitué
Etienne.
tàre.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
dans une charte de 967 (Reg. SubL, 120) et dans deux autres de l0.'l.’i
dans le catalogue cité plus haut, note 74, et dans celui de Turin.
son oratoire de
de femmes.
m7. ipse ver-o — et une. 11] Ces deux alinéas ne sont que la
liste suivante :
urhe sila anliquitus. Il est sur qu'aucun des quatre que mentionne
l'lnltma, fondé par Étienne II; celui-ci fut absorbé bientôt par la
rum (Ep .xrr, 29), viae Novae (x, H), Voler-in‘ (rx. 28). Le premier et
109. in oratorio s. Andree ubi supra] Cet ubi supra montre que
Marie Antiqua.
n'était autre que celui qui est actuellement en usage, dans les
in"
l'atrium et la basilique,
raire qui ne fut détruite que sous Alexandra VI et qui se treu- '
L'édifice antique d'où cette région tirait son nom est mentionné
bres sculptés qui peuvent etre du xxe siècle et avoir quelque rap-
une inscription du temps du pape Scrgius II; les lettres sont distri-
église (les SS. Néréu et Achillée est encore, dans ses maîtresses et Léon 1V disparurent au un‘ siècle. alors que Pascal II fit
œuvres, l'édifice construit par Léon 111. Sur l'arc ubsidal on voit transporter les restes de ces trois papes sous l'autel de l'oratoire
une mosaïque représentant la Transfiguration au milieu, l'An- Saint-Léon, où reposait déjà, depuis la fin du vue siècle, leur
nonciation à gauche (du spectateur), et une scène analogue à illustre prédécesseur Léon le Grand (t. I, p. 379, note 35). Cette
droite : la Vierge tenant l'EnI‘nnt Jésus, un ange à ses côtés translation est attestée par P. Mallius (De Rossi, Inseiz, t. il.
(Garrucci, Slaria delI‘ m-Ic crist. p1. 284). p. 201) : « Oratorium s. Leonis papas IIII, in quo, sicut snepc
130. commmiùrales] Je crois qu'il s'agit ici de calices ministériels, :1 nostris maioribus accepimus, videlicet a domno presbylcro
c'est-à-dire servant à distribuer la communion aux fidèles 50 ‘s Cencio prioru et domno Petro Christiano, sunctnc rccordationis
l'espèce du vin. domnus Paschalis papa 11 corpus beatiLeonis I etII et III cl [111
1:10. Sepultus rest....] Lostombenux primitifs de Léon 11. Léon IIl reconditlit, sicut etiam multi nostrorum viderunt. n
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 07:58 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
XCVIIII. STEPHANUS llll (Sis-8&7). 49
XCVIllI.
STEPIIANUS, natione Ronlanus, ex patre Marino, sedit menses vll. Hic a primeva etate in patriarchio Late- l m
ranense sub sanctae memoriae domno Adriano papa nutritus atque edocalus, nobili prosapia ‘ atque clarissimo
genere ortus1 adhuc in parva aetate ad discendam sacrae disciplinae scientiam studiosius vigilabaL Defuncto
vero sanctae memoriae iamfato domno Adriano papa, in locum eius domnus Leo papa successit. Qui praedictum
si domnum Stephanum conspiciens bonae conversationis atque humilitatis mores degere, eum ad subdiaconatus
ordinem promovit. Quem cum magis ac magis spiritalibus studiis vacare conspicerety Domino annuente, ad 427
diaconatus2 culmen eum provehit. Et ex tunc multipliciter spiritalibus pollens studiis, maximam tam ad evan-
gelizandum populo sollerter ac clare divina atque ewangelica verba quamque ad exercendam aecclesiasticam
traditionem gessit curam. Et ita spiritus sancti gratia in eius corde refulsit ut in omnibus eflicax idoneusque
¡0 conprobaretur. Sicque factum est ut dum de hac vita migraret antefatus domnus Leo papa, ilico dum ferven-
tissimo affectu a populo Romano diligeretur, isdem praecipuus ac sanctissimus vir stephanus ad sacrum pontifi-
catus culmen est electus. Qui uno omnes affectu parique amore eum ad ecclesiam beati Petri apostoli perdu-
llic sanctissimus vir, in pontificatu iam positus, pro i contirmanda pace et unitate sanctae Dei ecclesiam u m
15 franciae arreptus est iter, apud piissimum et serenissimum domnum Ludowicum imperatorem. Qui cum
susceptus est quanto vix lingua narrare potestg et tantam illi Dominus gratiam largire- dignatus est ut omnia
quacumque ab eo poposcisse dinosciturq in omnibus impetravitg in tantum ut isdem piissimus princeps pro illius
amore in finibus Francia super omnia dona quae ei largitus est, cortem 5 de suo proprio fisco beato Petro apos-
nostri, qui pro nobis de celis dignatus est descendere et de captivitate diaboli nos eriperey omnes exules ° qui
illic captivi tenebantur propter scelera et iniquitates suas quas in sancta Romana ecclesia et erga domnum
Fecit autem in ecclesia beati Pelri apostoli ad vincula timiamaterium de argento desuper deauratoj pens. lll
25 lib.
fecitvela de fundatoy numero . Et in monasterio ubi supra’ fecit calicem de auro cum gemmis ornatum, pens.
VARIANTES DES
MANUSCRXTS.
prietale CD — deduxit D _
. 429
XCVIIII. STEPHANUS 1111 (816-817).
IV
50
Fecit autem et in sanclo Theodoro in Sahellum crucem de auro cum gemmis ornatam
pens. lib.
et calicem de argente,
Fecit autem praedictus venerabilis et praeclarus pontii‘ex in basilica beati Petri apostoli ad Vincula patenam
Enimvero et in oratoriol sanctae Barbarae martyris in Subora l'eclt vestem de fundato. Necnon et m baslllca
V Hic vero divina vocatione de bac luce suhtractus ad aeternam migravit requiem. Sepultus vero est ’" in basi-
lica heati Petri apostoli. Fecit autem ordinationem I in mense decembrio, presbiteros Vllll, diaconos llll; .epis-
om. C
NOTES EXPLICA'I‘I V ES .
2. al] diaconalus -— est z'lcl'lus] Tout ceci est copié mot à mot
dèle.
Etienne lII, lladrien, Léon Il], n'avait été vérifiée ni parla cnur
elle a été rédigée peu après 840, à une date où l'empire récla-
l'an 816.
ficatus sui vicesimo primo, circiter "HI kal. iun. (fausse date)
51
tionnée ailleurs.
la voie Lubicnne (i. I. p. 108. note 90). déjà qualifié d'église dans
p. 173, m).
il). Svpultus est ....] La duc n'est pas marquée. Les nnnalistcs
C.
430 l PASCIIALIS, natione Romanus, ex patre Bonoso, sedit ann. VII mens. dies XVII. Qui ‘ a primevo etatis
suae divino cultu mancipatus atque sacrosanctae ecclesiae patriarchio studiis divinae salutiferaeque Scripturae
inbutus, tam in psalterio quamque in sacris paginibus novi ac veteris Testamenti spiritaliter eruditus, elegans
atque in omni bonitate perfectusl subdiaconus quidem factus et postmodum presbiter honoritice consecratus est.
Erat autem vir Sanctus, caslus, pius, innocens, magnanimus loquela, devotus, pudicitia plenus. et nimis 5,
bilariter iucundeque in aelemosinis pauperum cuncta quae babebat oportune distribuens. In colloquiis ergo
divinis frequentius cum religiosis ac sanctis monachis sedula observatione die noctuque insistebatg et in oratio-
n Qui dum praedecessor eius domnus Leo ter beatissimus papa tanto studio pervigil et religionis devotus cons-
pexisseti tunc ei monasterium beati Stephani primi martyris qui appellatur Maiorem, iuxta basilicam beati Petri m
principis apostolorum ad regendum commisit, quia scriptum est : « Nemo lucernam accendit et in abscondito
ponit, neque sub modio, sed super candelabrum ut qui ingrediuntur lumen videant. » Unde qui sibimet vitae
huius temporalis pro aeterna lucra sobriae atque utiliter moderando correxit exemplum bene vivendi in subditis
. et correctio pietatis religiosius exornareL Qui etiam gratiam hospitalitatis in peregrinis et claudis qui ob amorem
beati Petri apostoli de longinquis regionibus ad eius limina occurrebanty utiliter praeparantes necessaria submi- tii
nistrabat, et occulte quae egerat hilariter erogabatv et semper cotidie in Dei operatione crescebat usquequo
III praedecessor eius domnus stephanus papa de hac luce ad aeternam beatitudinem emigrasset. Dum ergo tanta
bonae operationis exempla praecipue longe lateque fama discurreret, et omnipotens Deus regimen Ecclesiae suae
sub piae gubernationis cura annuens apte moderanterque disponeret, una 2 concordia, una eademque voluntate,
divino interveniente consultur a cunctis sacerdotibus seu proceribus atque et omni clero, necnon et optimatibus 20
vel cuncto populo Romano, ad laudem et gloriam omnipotentis Dei in sedem apostolicam pontifex 3 elevatus est.
Erat enim ‘patrum praecepta, seu instituta pontificum atque canonum regulas, necnon legum sanctiones decen-
tissimus observator. et cuiquam iustitiae normam a tempore ordinationis suae nobilissimus promulgatorg tardus
ad irascendum et velox ad miserandum, nulli malum pro malo reddenteml neque vindictam secundum cuius-
quam commissum tribuentem1 sed semper misericorsg sub piae dilectionis omnibus civibus et a neo commisso 25
populo Romano amator et gubernator existebatg omnium etenim ecclesiarum Dei cum summo studio atque
summa prudentia pro solita religionis cura cultorr restaurator atque in omnibus devotissimus exornator.
431 Hic beatissimus praesul multa corpora sanctorum requirens invenit, quos et diligentius intro civitatem ad
honorem et gloriam Dei honeste recondidit Rogam t etiam omni clero suo in presbiter-io profecto multipliciter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ampliavit. Et quia omnem thesaurum in sacrario caelesti recondidit, maxime propter captivos et exules, non 30
9 depraecessor E-tanlis studiis E : tanti studii C —'H acc.] omni om. CE -— 22 sanciones n — 24 nullum E
abscondit D —13 <lucra> pro e- <et> exemplum CE ~14 28 praesul <multipliciter benignus> C -— 29 Rogam-recon-
Generated on 2013-08-11 07:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
clodis ca - l5 <de> reg. D — praeparans n. subditis minis- didit om. E (suppL) - 3o tesaurum D -
pens simul hb xxxvi necnon et aliam imaginem ex auro purlssimo obtuht, ad ornatum lamfatl oratom
quorundam a
Slxfi E — desuper CE
i e Petronellam ce —
u pensatur D
io decoranler c - 1| cameram c -
g
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 07:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
M o. PASCHALIS (817-824).
433
434 VIII
IX
. Romanorum, episcopis,
devastavit. Et dum liaec, ter bentissimus pontifex quasi hora noctis conticinium porsensisset, subito propter
umorem aecclesiae heati Petri apostoli atque lantam peregrinorum illorum devastalionem nudis pedibus calciatus
equester cucurrit. Qui îanlam omnipolentis Dei in eius adventum misericordiam adl‘uit, ut locus in quo Vprius
idem quoangelicus ponlil‘ex constilit, nequoquum uherius impetum îgnis lransgredi permisit; sed ipse Dei cle-
mentia exorundo et multitude fidelium qui adorant decerlando, aciem ignis Deo miserante extincta est. Sicque
peractum est ut totius noctis spatium usque auroram ohservantes in eodem loco perstetit. Unde postmodum ter
heatissimus pastor, cons‘iderans illorum peregrînomm inopiam; quam oh insidiam diabolice fraudis inrepta est,
tanta doua tantaque beneficia, sicul semper solitus crut, in eorum necessitatibus iupertivit, tam in auro seu
argente vel corporum indumenta, quam reliqua necessaria alimenta, omnia uherius subminislr‘abat. Sed et si!-
varum copia pro lignorum utilitate, quatenus domiciliu sicut ante in eodem loco fuernnt, utililer restaurarent.
Portions etenim quae ah eadem clude vaslatn est decenter quam fuerat in melius firmissime restauravit.
Ilio praeclarus pontifex fecit in ecciesia heati Petri principis aposlolorum, nutritoris sui, vela chriso’claba per
amos presbiterii, habenlem stol'iam de mirabilihus aposlolorum que par eos Dominus operari dignatus est,
numero XLVI.
Ecclesiam 9 elenim beatissimae Chrisli martyris Praxedis, quue qunndam a priscis aedificata temporibus. nimia
iam lassala senio, ita ut fundamentis casura ruinam sui minaretur, isdem venerabilis pontifex illius ruinam ante
praevidens, eidemque'ecclesiae curam adhihens, iliic pervigil sepius existens, in alio non longe demutans 1000,
in meliorem eam quam dudum fuerat erexit statum. Absidum “’ vero eiusdem ecclesiae musibo opere exornatam
vuriis decenter coloribus decomvit. Simili modo et arcum triumphalem 1’ eisdem metallis mirum in modum
perficiens compsit.
Hic enim beatissimus et praeclarus pontifex multa ‘2 corpora sanclorum dirutis in cimileriis iacentia,
pia solli-
sauctae Christi martyris Praxedis ecclesia, quam miruhiliter renovans construxerat, cum omnium advocutione
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
dum snnctissimi atque coangelici praesulis haec intima cordis Yigilnntia gererentur ut recondilorum ibidem sanc-
torum corporum Deo indesinenter super ‘3 astm placemium precibus apud omnipotentem Dominum iuverenlur.
construxit in eodem 1060 a fundameutis cenobium, quod et uomine sanctue Praxedis virginis tilulavit;
in quo et
potentl Deo sanctisque illius ibidem quiescentibus sedule persolverent introduxit. Siquidem in eodem venerabilî
ditavit.
<anlea> C
rahiln
9'!
{0
I5
20
30
C. PASGUALIS (817-8214). 55
Quinimmo et in eadem ecclesiam fecit " oralorium beuti Zenonis Christi martyris, ubi et sacratissimum eius
. ,cdrpus ponens musibo amplianler ornavit. Fecit uutem in eudemençlesia cihurium ex argente, pens. lib. DCCCCX;
immo et propitiulorium sacri allaris ex argeuteis lumminls mirifice exornavit. Confessionem denique eius cum
rugulis suis interius exteriusque vallanlem pulcherrime compsit atque deauravit, qui simul pens. lib. C00.
5 Supra eiusdom venerubile allure fecit regnum spunoclistum ex auro fulvo seu diversis lapidibus exornalum, pens.
lib. V, une. Il semis. Et in eodem sucro allure fecit veslem de chrisoclubo cum diversis sloriis mire magni-
tudiuis atque pulchriludiuis exornatam. ltem ubi supra obtulit aliam vestem chrisoclabam ex auro gemmisque
confectam, hubentem sloriam virgiuulu cum fucibus accensis mirifice comptam utque decoratam. Ad sacrum ‘5
deuique eiusdem virgiuis corpus oblulit imagiuem ex lamminis argenteis praefiguratis, pens. lib. XCYllll. Hic
l0 benignissimus praesul feuit in iamdiclo monuslerio ‘5 orulorium beatae Agnetis Christi martyris, mire pulcrilu-
dinis exornatum.
Ecclesiam denique sanctae Dei genelricis semperque virginis Mariae dominae noslrae ‘7 quae appellatur
Domiuicu, olim construclam et iam ruine proximam, sullerli vigilantia pruefatus pontil‘ex ampliorem melio-
remque quum ante fuerat a fuudamenlis aedificans renovavit. Absidamque eiusdem ecclesiae musibo ‘3 mirifice
l5 decoravit. Ubi etium et plurima obtulit dona, scilicet ciburium ex argente, pens. lib. CCCXXXII; propiciatorium
sacri alturis ex lamminis argenleis compte decoravit. Confessionem quoque eius cum rugulis inLus et foris mirum
in modum perficiens adornavit, pens. lib‘. CXV, une. HI. Item ubi supra l'ecit gabatam ex auro purissimo, pens.
lib. 11, une. Ylll. Verum eliam et arcum ex urgente et çolumnelle lI cum gummadiis duabus, pens. lib.
lmmo et in sucro altare l'ecit vestem de chrisoclubo, habentem storiam dominicae Naüvitalis domini uostri lesu
20 Chrisli, mire pulchriludinis exornalum. Ilem ubi supra [ecil veslem de sluuruci pulcberrimam, cum periclisin
de'blati; item aliam vestem de blati bizanlea, hubenlem tabulam de chrisoclabo, cum vultu sauctae Dei gene-
tricis et. angeli obsequiu stantes, cum periclisin de slauraci; parilerque et aliam vestem de stauraci, habentem
pavones et in medio crucein de blatin. Porro et vestes il de quadrapulo, habentes in medio cruces de blalin.
ltem ubi supra fecit veslem ex auro lextam cum periclisin de blatin; coopertorium rubeum de syrico l. Fecit
25 etiam in circuitu altaris vela ruhea sirica llll, cum gamnmdiis et cruce de quadrapulo. llic venerabilis praesul
obtulit in trabem ante veslibulum altarls velu lyrea Il], et de quudrapulo V; in arcos maiores eiusdem ecclesiae
fecit vela ‘3 de quadrapulo numero XX, et par arcos presbiterii velu parva de slauraci llll; simulque in ingressu pres-
biterii velu tyrea IlI. Hic benignissimus ponlifex fecit in iugressu iamdictae ecclesiae cortinam maiorem de
30 Christi namque omnipotentis domiui famulus et praenominatus pontifex maximam Dei ecclesiarum curam et
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sollicitudinem pruevidendo indesinenter gerens, quadam dum die oralionis studio ad sanctae Dei virginis Chris-
m AgïïeSE — virgiuis CE — 12 qui E (corr.) — 13 Domuica E (etc.) —— ingressu-iu om. C — 29 fundulo <mirince val-
435
Xll 436
Xlll
XlV
56 C. PASCHALIS (817-824).
tique martyris Ceciliae ecclesiam adveniret, nimio iam quassata senîo eiusdem ecclesiae menia et iam a fuuda-
mentis ruitura videns, quae per olitana tempora del'ectu vetustatis marcuerant et pose ruinis coul‘racta, diu anti-
quitus lacerata manebant, dato studio operis in loco eodem magnifico opere novam ‘9 construere ecclesiam cepit
437 KV Sed neque illud praetereundum esse existimamus. Dum quadam die 2“ ad heati Petri principis apostolorum 5
ecclesiam pergeret, quatinus apud eundem heatum Petrum solito more vigilias celebraret et ante eiusdem con-
fessionem matutinales lu‘cescente dominica laudes residens decantaret, subito depressus sopore vidit adsistentem
sibi virginali aspectu puellam, angelicis vestibus decoretam, talia loquutionis afl‘amina protulisse, diceus :
« Multas tibi gratias rel'erimus, quia certamen quod de me diu posueras frustretoriis relationibus pervulgatis
» aures accommodans reliquisti. Quippe qui tente penes nie fuisti, uti proprio loqui invicem 0re vuleremus. » l0
—- lleec iam sepef‘atus diligenter audiens pontifex, studiose requirere caepit quae esset illa quae talia illi verba
diceret, vel quo nomine vocaretur. Cu'i illa respondit : « Si nomeu inquiris, Csecilia famula Christi vocor. » —
Ad quam summus inquieus praesul : « Quomodo hoc credere possum, eo quod olim fama relate sit quatînus
» eiusdem venerabilis Ghristi martyris Caeciliae corpus ab Agistull‘o Longobardorum rage ostiliter Rome residente
« furtim et ab illius hominibus fuisset ablatum. » - Gui talia venerabilis pontifex intimanti omnipotentis Dei t5
iamula dixit : « Quia me desideranter ut invenirent Langobardi quesiverunt, omnino verum est; sed domini mei
n lesu Ghristi opitulatione et dominae meae sanctae Dei genetricis seniper virginie Mariae auxiliota, neque me
» invenire neque deportare sicut voluerant hinc lougius potuerunt. ldeoque sicut me quaerere cepisti, qualiter
» me invenias assiduo labori non desistas incumhere, quia domino Bac pro cuius amore et honore passa sum
» placuit ut tu me invenias et in ecclesia quam tu noviter construxisti recondas. » — Haec dicens ab oculis 20
438 X“ Tunc isdem veneraudus pontii‘ex, matutiualibus Iaudibus absolutis, pro tam certe et indubitabilis r
evelationis
inditio coepit hac illacque operosius quaerere ubi sacratissimum eius iaceret corpus humatum. Quod tribuente
Deo, dum sollicite quereret, repperit in cimiterio Praetextati, situm foris portam Appiam, aureis illud vestitum
indumentîs, cum corpore venerabilis sponsi Valeriani, pariterque et linteamina martirii illius sanguine plena 25
quando ab impio percussa carnifice Christi domini martyr est regnantis in saecula consecrata. Quibus et lintea-
minibus sauguis senotae martyris abstersus, involuta ad pedes illius corporis sacratissimo cruore plena, de trina
.\'Vll carnificis percussione reperta sunt. Quae cuncta suis pertractans manibus collegit et cum magno honore infra
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
muros huius Bomanae urbis in ecclesia nomine ipsius sanctae martyris dedicata,
tentis Dei,
eiusdem vil‘ginis corpus, cum carissimo Valeriano sponso atque lyburtio et Maximo martyribus 30
7 lucesceutem dominicam E —— 8 tali eloquutionis D -— i0 ac- E — corp. iac.CE — 2i- Pretestatim E — Apiam D — 25 us
comodas D —- ut C — u saepepraefatus E — pont. dit. sud. rabillD — sponsi <sui> E — martyrum E — 27 san mp8.
E —— 13 inquirens C — <ait> 110c C — M Aistolpho E: Ais- E — extersusCE — 29 huius 0m. C — nomine 0m D gdulg'e ‘
<et> haec
C. PASCHALIS (817-824).
1:.’ musibo opere decoratam, et 23 ciburium mire magnitudinis ex argente, pens. lib. DC
ex lammims argenleis et columnis tiluabus, ubi et posuit arcum I et gammadias ll, pens. simul lib. C semis.
2” Obtulit ubi supra imagines ex argente deaurutas 1“, pans. lib. XLVIH semis. Sepel‘atus quoque praesul fecit par Xx
arcus eiusdem ecclesiae calices maiores ex argente XXVl, pens. simul lib. CVllll semis. Item ubi supra oblulit canis-
ti'a exal‘oti argentea ll, pens. lib. il, une. Vllll; gabatam ex auro purissimo, pens. lib. lll. Fecit iumdiclus pontifex
cbnistra ex argente enafoti ll, pens. lib. X; gabatas ex argente lll, pens. lib. V; turabulum ex argente deauratum,
pans. lib. l. Hic benignissimus praesul obtulit in sacro altare vestem de blaLin biznntea, habenlem in medio
25 tabulam de chrispclabo cum sloi-ia qualilei' angelus beatam Caeciliam seu Vulerianum et Tybui'lium coronavit,
Il" pulcherrime exornatam. Obtulit in praenominalo altare vestem de quadrapulo. Fecit velu aliliuu venerabilis pon-
1 corum l) — 5 <el> pro (JE, — decessorem E (601%) — 6 dem C : col'reæi: ila sacpc — pens. <insimul> E — semis 0m.
1195Pltül'3'u'E-—— 7 Oh} hoc D — 8 iuvamiui D — 9 hospitalem C - sepepruel‘nlus E — 2l insimul E —lib. 0m. D -— 22‘
E'-* mansis (l -10 staluiam E —tam om. CE — his C —iam exul. arg.] ex argeulo CE - iam pz'aediclus E — 23 en. ex
Dl'aefalo E-H quam] qui E —aucmenlum E- 12 suaelseu E- arg. CE — 28 trclo D — 30 <el> in E — altarem E - veu.
150C] D et, semis <et> E :DCI semis <et> (1-16 ex] et 0- pont. f, velas alilbynas CE
m xv
43a xvi
XVII
tique martyrîs Geciliae ecclesiam adveniret, nimio iam quassata senio eiusdem ecclesiae menia et iam a funda-
mentis ruitura videns, quae per olitana tempora defectu vetustatis marcuerant et pene ruinis confracla, diu anti-
quitus lacerata manebanty dato studio operis in loco eodem magnifico opere novam ‘9 construere ecclesiam cepit
Sed neque illud praetereundum esse existimamus hum quadam die 2° ad beati Petri principis apostolorum
ecclesiam pergereî, quatinus apud eundem beatum Petrum solito more vigilias celebraret et ante eiusdem con-
fessionem matutinales lu-cescente dominica laudes residens decantaret1 subito depressus sopore vidit adsistentem
sibi virginali aspectu puellam, angelicis vestibus decoratamg talia loquutionis afl‘amina protulisse, dicens :
« Multas tibi gratias referimusl quia certamen quod de me diu posueras frustratoriis relationibus pervulgatis
n aures accommodans reliquisti. Quippe qui tanto penes me fuisti, uti proprio loqui invicem ore valeremus. n
——- llaec iam sepefatus diligenter audiens pontifex, studiose requirere caepit quae esset illa quae talia illi verba
diceret, vel quo nomine vocaretur. cui illa respondit : « Si nomen înquiris, Caecilia famula christi vocor. » --
Ad quam summus inquiens praesul : « Quomodo hoc credere possum, eo quod olim fama relata sit quatinus
n eiusdem venerabilis christi martyris caeciliae corpus ab Agistulfo Longobardorum rege ostiliter Rome residente
a furtim et ab illius hominibus fuisset ablalum. n - Gui talia venerabilis pontifex intimanti omnipolentis hei
famula dixit : « Quia me desideranter ut invenirent Langobardi quesiveruntp omnino verum est; sed domini mei
iesu christi opitulatione et dominae meae sanctae hei genetricis semper virginis Mariae auxiliata, neque me
n invenire neque deportare sicut voluerant hinc longius poluerunt. ideoque sicut me quaerere cepisti, qualiter
» ssa sum
placuit ut tu me invenias et in ecclesia quam tu noviter construxisti recondas. » — Haec dicens ab oculis
me invenias assidue labori non desistas incumbere, quia domino heo pro cuius amore et honore pa
Tunc isdem venerandus pontifex, matutinalibus laudibus absolutis, pro tam certe et indubitabilis revelationis
inditio coepit hac illacque operosius quaerere ubi sacratissimum eius iaceret corpus humatum. Quod tribuente
heo1 dum sollicite quereret, repperit in cimiterio Praetextatiy situm foris portam Appiam, aureis illud vestitum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
indumentis, cum corpore venerabilis sponsi Valerianî, pariterque et linteamina martirii illius sanguine plenay
quando ab impie percussa carnifice christi domini martyr est reguantis in saecula consecrata. Quihus et lintea-
minibus sanguis sanctae martyris abstersus, involuta ad pedes illius corporis sacratissimo cruore plenaa de trina
carnificis percussione reperta sunt. Quae cuncta suis pertractans manibus collegit et cum magno honore infra
muros huius Rqmanae urbis in ecclesia nomine ipsius sanctae martyris dedicata. ad laudem et gloriam omnipo-
tentis Dei, eiusdem virginis corpus, cum carissimo Valeriano sponso atque Tyhurtio et Maximo martyribus
Generated on 2013-08-11 08:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
lo
l5
2o
25
30
.c. PASCHALIS (su-s24). . . r7
Iîi
Pro quorum sanctorum honore videlicet et opilulalione construxit monasterium in honore sanclarum virginum
seu martyrum Agalhae et Ceciliae iuxta ipsius ecclesiam, in loco qui dicitur Colles iacentes, in quo et mona- 439
chorum Deo servientium congregalionem pro cotidianis laudibus in praefalo titulo sanctae Ceciliae die nocluque
omnipotenli Domino decantandis consliluit. Et pro subsidio et luminariorum concinnatione, seu ulilitale nique xvm
stipendiis monachorum, necnon pro amore alque dileclione qua erga praedecessorem suum piae recordutionis
domnum Leonem tertium papam habere videbatur, hospitale 2' sancti Peregrini, positum ad beatum Petrum
apostolum, in loco qui vocalur Naumachia, quod idem praedecessor suus construxerut, et 0b ueglectum atque
destitulionem praepositorum paupertalis inopia consumi videbalur, idcirco pio iuvamine consuleus, praei‘atum
hospilale cum fundis et casalibus atque massis, seu eliam colonis sive domibus, necnon familiis et universis quae
iuste et rationabiliter secundum legum slatuta, tam eis quae a praedecessore suo in iamfato hospilale donala
sunl, quam quae ab ipso pia devotione ad augmeulum iamdicti monaslerii adiuncta sunt, sive agris vel vineis,
etiam domibus, necnon rustica familia, suae aucloritatis pagina pro iam nominala monacliorum congregalione in
Qui sanctissimus praesul, amore venerandorum sauctorum fecii. in ornamentis ipsius ecclesiae absidam “3 m 440
musibo opere decoratam, et 2“ ciburium mire magnitudinis ex argente, pens. lib. DG, une. Vlll; propiliatorium
(ionique sacri altaris seu confessiouem interius exteriusque cum rugulis suis ex lamminis argenleis mirum in
modum perficiens compsit, qui simul pens. lib. CLIlll, unc. XV. Ad sacrum 2‘ vero eiusdem virginis corpus
obtulil imaginem ex argenteis lamminis, pens. lib. XCV. Fecit etiam ante veslibulum allaris regularem inveslitum
ex lamminis argenteis et. columnis duabus, ubi et posuit arcum l et gammadias ll, pens. simul lib. G semis.
Obtulit ubi supra ‘imagines ex argenlo deauralas lll, pens. lib. XLVlll semis. Sepei‘aius quoque praesul fecit per xx
arcus eiusdem ecclesiae calices maiores ex argente XXVI, pens. simul lib. CVllllsemis. Item ubi supra oblulit canis-
tru exafoli argentea. Il, pens. lib. lI, unc. Yllll; gabalam ex auro purissimo, pens. lib. lll. Fecit iumdiclus pontil‘ex
canistm ex argente enai‘oti Il, pens. lib. X; gabatas ex argente lll, pens. lib. V; turabulum ex argento deauraium,
pens. lib. I. Hic benignissimus praesul obtulit in sacro allure vestem de blatin bizanlea, habentem in medlo
labulam de chrispclabo cum sloria qualiter angelus bealam Caeciliam seu Valerianum et Tyburlium coronavit,
cum periclisin de chrisoclabo mire pulcritudinis exornatam. ltem ubi supra fecit vestem de Iundalo alitino,
hnbcntem in circuilu periclisin de olovero. 0b amorem eiusdem virginis [ecit aliam veslem de fundulo porphyre- 441
tico, habentem in medio crucem ex auro texlo compte decoratam. Enimvero in iamdicto altare obtulit veslem
ulbam sigillalam cum rosulis, habentem in medio crucem de blati cum psillias et periclisin de blatiu bizantea.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pulcherrime exornatam. Obtulit in praenominalo altare vestem de quadrapulo. Fccil velu alilina veuerabiiis pon-
1 corum D — 5 <et> pro (LE. — decessorem E (corrä) — 6 dam C 2 con-en‘: ila saupe -— pens. <insimu|> E — semis 0m.
hl’sl’itülem’ E--- 7 0b‘l boc D — 8 iuvamiui D — 9 hospitalem C —- scpepruel‘ulus E — 2l insimul E —lib. 0m. D — 22}
E A‘ '“allSÎS C - 10 statutam E —— tain 0m. CE — liis C — iam exul. arg.] ex argcnlo CE — ium praedictus E -- ‘23 en. ex
pracfalo E—1lqualu] qui E —aucmentum E- 12 suite] seu l5- arg. CE — 28 lzclo D - 30 <el> in E "‘ ‘Hi-3mm 1" " “m-
Generated on 2013-08-11 08:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
5 DC] D et semis <et> E :DClsemis (et) (1-16 ex] et 0- pont. 1'. velas alilbynas CE
til‘ex pendentes in circuitu altaris llll, habentes oruces et gammadias de l’undato et quadrapulo. In arcellam vero,
uhi ‘5 venerabile capud eiusdemjvirginis condidit, fecit vestem parvam de tyreo, cum periclisin de'blati. Obtulil
ubi supra vestem de fundato prasino; immo aliam vestem de staurace cum periclisin de olovero; uhi supra vestem
XXI de blatîn cum periclisin de fundato. Fecit enim in arcellam ad corpus iamdictae virginis vestem de quadrapulo
C1
cum periclisin de quadrapulo. Porro aliam vestem de slaurace cum periclisin de olovero. In iamdicta ecclesia
fecit vela tîrea cum periclisin de blati bizanleo, numero XXV; item vola prasina, cum periclisin de olovero
numero llll. Oblulit ubi supra vela alitina cum periclisin de blati, numero Ill; simulque vela de l'undalo parva,
cum periclisin de blati, numero 11; pariter vela lyrea cum periclisin de fundato ll. Hic venerabilis et praeclarus
pontil‘ex l'ecit per arcos iamfatae ecclesiae vela de fundato, numero Xll et de quadrapulo Xllll. Fecit enïm in
arcus presbiterii vela parva tyrea cum periclisin de blati bizantea, numero Xll. [lie a Deo protectus venerubilis m
praesul fecit in ingressu eiusdemfiacclesiae cortinam maiorem de quadrapulo et staurace pulcherrime exornatam.
442 xxu lpse etenim sepedictus ponlil‘éx, monasteriis circumquaque constructis vigilanti cura salis animo herens quid-
qua haberent inquirens, repperit monasterium sancti Sergii et Bachii 2“ post formam aquaeductus patriarchii
Lateranensis positum, rebus omnibus desolatum, ita ut ancillarum Domini congregalio l'quae ihidem inerat
paupertatis inopîa nullas omnipotenti Domino sanctisque illius laudes decantare valerent. Qua venerabilis pastor t5
inquisitione ad pîelatem commotus, famulas Dei qualiter bene rellgioseque esse possint perl‘eoit, et in en mona-
chorum adgregans staluit conventionem; mullis idem monasterium dilans l'acultatibus in familiis, mansis,
vineis, domibus, urhanis atque rusticis locis, amplianter sufficianlerque multiplicavit; qualinus ipsa congregatio
residens, omni necessitate postposita, soli Deo sanclisque illius laudes et hymnos nocte dieque modulanter in
venerahili ecclesia Salvatoris domini nostri lesu Chrisli sita iuxta Lateranis decantent instituit. 20
443 XXIII Preterea namque in oratorium healissîmorum marlyrum Processi et Martiniani, situm infra ecclesiam beati
Petri principis apostolorum, quod et idem ipse construxit, obtulit imaginem ex auro purissimo, habentem vultum
sanctae Dei genitricis, pens. lib. X, une. 1111. Ubi supra fecit vestem de blatin bizantea, habentem labulas de
chrisoclabo Il, cum vultu beati Petri et sanclorum marlyrum Processi et Marliniani, et periclisin de chrisoclabo.
mira pulchritudine decoratam. lllic etiam obtulit vestem olosiricam, habentem in medio tabulam de chrisoclabo 25
cum vultu dominicae Resurreclionis domini nostri Iesu Chrisli et periclisin de blatin bîzantea, pulcherrime
comptam. Enimvero sanclîs eiusdem vola olosirica cum periclisin de quadrapulo et. blatin bizantea obtulit
numero VIIII. Ubi et supra fecit vela parva de tyreo, cum periclisin de fundato, numero VI; turibulum de ar-
xxiv ln oratorio autem beatissimorum martyrum Xisli et Fabiani iam nominatus pontil‘ex fecit gabathas ex ar- 30
E-IID 0m Cetitasae
Generated on 2013-08-11 08:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
12 < ex > mon. D — gerens E —l3 reppent <ipse pins fund. 0m. {5- 29 exaurato mirifice om. CD 6 un e
gento HI, pens. lib. V, unc. VI. Ante imaginem quoque ipsius oratorii fecit velum de chrisoclabo mirifice
Venerabilis etenim ponlifex fecit in monasterio Salvaloris domini nostri Iesu Christi, silo territorio Reutino, xxvl
îä‘vestem de chrisoclabo cum storia qualiter idem dominus nosler Iesus Chrislus cum archangelis et apostolis in
caelo coruscat, mira pulchriludine diversis ornatam margarelis. Item in iamdiclo monasterio ad ornalum sacr-i
altaris alium oblulît veslem de Iundato, habentem cruces de blatin bizantea et periclisin de chrisoclabo mirifice
exornalam.
Benignissimus quoque praesul fecit in monasterio beati Stephani protomarlyris qui appellalur Maior, ad
25 sanctum Peu-nm, vestes albas olosîricas IUI, habentes in medio cruces de auro textas cum diversis margaretis
et periclisin de Malin, mirifice decoratas. Item ubi supra obtulit praenominatus pontifex vestem de fundato,
hahentem in medio crucem ex auro texta et periclisin de chrisoclabo. Saepedictus denique praesul fecit in iam-
dicto monaslerio veslem de fundato, habentem in medio tabulam de chrisoclabo cum vultu sanctae Dei genetricis
et sanctorum aposlolorum Petri ac Pauli et. periclisin de hlatin. Ohlulit ubi supra vestes de stauraci Il, habenles
30 in medio cruces de chrisoclabo et periclisin de blati. Fecit enim ad ornatum ipsius oratorii velum maiorem de
sanctum C : carrez-i — 12 Immo < veto > C 25 albas om. E (suppL) — crucam C : cruce E — lexto CE —
xxvni In diaoonia vero beati Archangeli obtulit iamdictus pontil'ex vestem de blatin bizanlea, habentem in medio
446 Enimvero et in ecclesia beatae Ceciliae martyris fecit concam ex argente, ubi 1‘ et pretiosum einsdem virginis
Simili modo et in ecolesia beati Cyriaci martyris in Thermes obtulit sepedictns praesnl vela de fundato habentia 5
XXIX Hic a Deo fultus iam nominatus pontifex fecit in oratorio beati Archangeli, qnod 2’ quondam praedecessor eius.
domnus Leo papa constitnit atqne conslrnxit, vestem album olosiricam, habentem in medio tabulam de chriso«
clabo, cum storia dominicae Resurreotionis domini nostri lesu Christi et periclisin de ohrisoclabo, mirifice (loco-
ratam. Item nbi supra obtulit aliam vestem de fnndato, cum periolisin de blatin bizantea. Fecit enim iamdictus 10
pontil‘ex in snpradicto oratorio vestem aliam de quadrapnlo, circnmsnta, cum storia beatae Dei genetricis, pulcher-
447 XXX Praeterea idem sanctissimns et ortodoxus pontifex. divine inspiraiione pulsatns, ecolesiem sanctae et inteme-
ratae virginis Marine dominae nostrae qnae appellatur ad Praesepem cernens quondam tali more constrnctam ut
post sedem 3° pontificis mnlieres ad saora missarum sollemnia stantes prope adsistere iuxta pontificem viderentur, i5
ita ut si aliqnid conloqui pontii'ex cum sibi adsistentibus voluisset, ex propinqna valde mulierum frequentatione
nequaqnam ei sine illarum interventione liceret; et largnm ibidem locum inesse qualiter inde sedem mutari
valeret eemerel, dato operis studio, caepit indesinenter agere sedem inferius positam sursum ponere, ut eo fami-
liarius Domino preces fundere posset, quo consortia popnlorum modeste deelinare potins constitisset; deniqne
sedem optime qnam dudum fuerat pulcherrimis marmoribns decoratam condidit, et nndiqne ascensus quibus 2o
XXXI ad eam gradiatnr constrnxit; pavimenlnmque altaris erigens 3’ pretiosissimis marmoribus stravit. Erexit
sane sex 3’ inibi ante confessionem saeri altaris pnrpnreo colore colnmnas, quas super et oandidi marmoris
trabem posnit, purpureis dextra levaque marmoribns neotens novis illas soilicet celaturis exornans satis
commode deooravit. Presbiterium quoque ipsius ecclesiae diversis marmoribus qnam pridem fnerat in melius
reparavit.
Propitiatorium vero saori altaris sen confessionem interins exteriusque cum rugnlis suis ex auro purissimo
mirifice decoravit, pens. lib. CLXXlIII et une. VI. Similiter quoque et altare ipsius basilicae ex argenteis lam-
xxxn minis cum istoriis diversis pnlcherrime compsit atque deanravit, pens. lib. CCGLXXXV. Benignissimus etenim
praeclarusque praesul obtnlit ubi supra gabathas ex auro purissimo cum diversis gemmîs numero Vl, pens.
lib. XX et une. VI; et hoc eonstitnit ut semper diebus ac noctibus ante saerosancto altare lncere debeant. Hic 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
divina inspiratione fultns obtulit in iamdicta basiliea aroos 3’ ex argente numero VlIl onm colnmnis XVI, pens.
om. D
Generated on 2013-08-11 08:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
lib. CCXVlll et une. Vlll. Fecit etiam ante vestibulum altaris rugas muiores ex argento, pens. lib. LXXVlll.
storiam qualiter Spiritus Sanctus adveniens super apostolos, diversis ornatam atque decoratam margaretis. lmmo
ibidem aliam univit vestem de chrisoclabo cum storia Palmarum, modeste comptam atque decoratam. Necnon 449
20 et ubi supra aliam compsit iam nominatus pontil‘ex vestem de olovero cum periciisin de fundato. Pariter quoque
et pro cotidianis diebus obtulit vestes de fundalo Il cum periclisin de quadrapulo, pulcherrime exornatus. Hic XXXV
divina inspirations pulsatus, l‘ecit ipse sanctissimus praesul 3” per arcos maiores iamfutae ecclesiae velu de fun-
dato X11“ et de quadrapulo Xllll, similiter et de imizilo Xllll. Domini Dei nostri Iesu Christi famulus oh amoremv
eidem Dominae nostrae ‘0 per arcos presbiterii iamdictae ecclesiae fecit vela de chrisoclabo, habentia sloriam
Ühtulit etiam in trabem maiorem ‘3 ipsius basilicae velum maiorem de fundato, habentem tabulas de chri- XXXVI
soclabo VII et periclisin de blatin bizantea. F ecit enim ad ornatum ipsius basilicae in ipsam trabem vela de qua-
30 drapulo numero W et de imizilo vela numero llll. Ipse etenim saepedictus pontit‘ex t'ecit iuxta vestibulum
1 <°l> ante E- 2 pans. <insimul> CE-3arg. <pens.> D 19 munivit E — 22 iam praet‘atae E — hasilicae E — 23 et de
— similiter D : insimul 12-5 corona D- LXII <6! semis > quad. XIIII om. D — Dci om. E — Christi om. D — 24 vela fe-
E * 6 Semis om. E — 8 Il -Christi om. D- 12 ornatam CE cit D — habentem E — 26 que om. E — 27 domini om.‘E':
- l3 iamfacto D : praefato E — 14 beati E -—15 pulcbem‘me Dei C -— 28 trahem E — 29 velam D : velas E — 30 et de 1m1-
Oflh 13-18 adveniens] venitCE- atque decoratamom. C-atque zilode {undato num. VI, 1‘. 62, l. 6, bis scriplum in D--velas E
O’"- E : et e — decon] exomatam D — marg. et dec. E — etc. -— vola num.om. C- saepedictns om. E —-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 08:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
62 ' C. PASCHALIS (817-824).
altaris ‘3 in absidam vela de quadrapulo numero Xll; ubi supra, de blatin vela numero Vl. Venerabilis quoque
praesul fecit in ingressu “ iamdictae basilicae cortinam maiorem alexandrinam cum diversis storiis compte deco-
ratam. Simili modo et pro cotidianis diebus aliam ibi oblulit cortinam alexandrinam mirifice exornalam. Beni-
gnissimus et praeclarus pontil‘ex obtulit in praenominata basilica vela nlba olosirica in travem maiorem cum
periclisin de funduto numern Vl. Item in absidam ipsius basilicae posuit vela alba cum periclisin de fundato Vl.
Verum enim vero vela albn cum periclisin de blatin bizantea, numero 111 I.
450 XXXVII Et quia idem ter beatissimus pastor tantam curam tantamque vigilantiam quam erga stalus sanctarum eccle-
XXXVHI
45-1 XXMX
siarum Dei l'requenter inpendebat, eliam altare Praesepii iamdictae basilicae seu venerabilem confessionem ultro
cilroque ex auro purissimo cum diversis storiis mirifice compsit atque decomvit, pens. lib. CXXXIIII, unc. llll.
Similiter et ex argento'deaurnto cum variis storiis ibidem iuncxit, pens. lib. CCLIIII, une. 1111. Ilem ibidem
obtulit iamfatus ponlil‘ex gnbatas ex auro purissimo cum gemmis diversis, numero HI, pens. simul lib. VIlI,
une. Porro et vela de alitino cum periclisin de blatin bizantea numero V ibidem posuit.
llic sacer antistis 0b nimium cordis amore feuil in ecclesia beatae Chrisli martyris Ceciliae veslem de christ)-
clabo, habentem storiam dominicae Resurreclionis domini nostri Iesu Chrisli mirifice depiclam atque exornalam.
Ipse vero 3 Ben protectus venerabilis et praeclarus pontil‘ex l'ecit propitiatorium sacri altaris beali Pelri aposto-
lorum principis, ubi sacralissimum eius corpus quiescit, spanoclistum ex auro fulvo, cum diversis storiis depictum
atque mirifice decoralum, pens. lib. CC. Item in iamdicta ecclesia 0b amorem idem Dei aposloli l'uuctnri suo
obtulil velu crisoclaba per arcos presbiterii, habenlia sioria dominicale Passionis atque Resurreetionis domini
Pariter et in ecclesia beatorum martirum Cosme et Damiani in via Sacra fecit vestem olosiricam pulcherrime
Benignissîmus etenim praesul l'ecit in basilica beatae Dei genetricis semperque virginis Mariae dominne nostrae
quae appellatur ad Praesepem gabalas ex auro, diversis gemmis ornalas, numero YI, pens. lib. Vl. Item ubi
supra obtulit gabatam apostolatam ex auro purissimo, pens. lib. V. Item ubi supra l'ecit fara cantam ex argente,
numero Vlll, pens. simul lib. LXXXII. 0b amorem quoque eidem Dominue nostrae obtulit in iamdicla basilica
columnas i111 et. arcum 1, pans. simul lib. LX. Saepe nominatus etenim pontil‘ex fecit in venerabili allure ipsius
ecclesiae vestem albam, habentem in medio crucem de chrisoclabo, diversis gemmis circumsulam et pulcherrime
arcos presbiterii, habentia storia dominicae Passionis atque Resurrectionis domini noslri Iesu Cbrisli, numero.
toris sui C — l8 ac E
— 30 numero om. CE —
15
‘30
25
30
10 VII; episcopos per diverse loca numero
ordiuationes ll, unam quidem per mense decembrio et aliam per mense martio, presbiteros
indictione prima.
NOTES EXPLICATN'ES.
2. mm concul'llia...] lbizL, 1. 10-13. les corps saints « in conclia porpliyretica, ut apparct; et pro ro-
3. ponli/‘m elcvulus est] .lmz. Eiuli. : u Iutcrca Stefauus papa ter- ' ‘ ‘
tum adsevcrat. »
4. Erat euinz] Cf. le début de la. vie (le GnËuoxnE 11(t. I, p. 396)
situé entre l'ambon et le portique de la. Confession. Il était dédié Rossi. Elle n'est qu'une copie servile de celle du vie siècle qui
en commun aux saints papes Xystus II et Fabien, comme il est décore le fond de l'église des SS. Coma et Damien (t. I, p. 280).
dit D-58. l. 30; cl’. plus loin l'épitaplio de Senows II. Lamo- Les figures de ces deux martyrs ont été remplacées par celles des
dit. enparlant decet oratoirezu ubi adhuc est arcus de mosibo quem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
fieri l'ecit Paschalis papaI » (De Rossi, 111m2, 1:. II, p. 906, 314).
7- iuxla ingressum qlme ducit ad 1;. Fenouil/nm] Plan, 20. Aux est d'une barbarie beaucoup plus avancée. Voici l'inscription :
c. PASCHALIS (817-824).
20
I‘
U:
30
45
_ c. PASCHALIS (817-824). 65
des plus importants. Cf. ci-dessus, note 12, lignes 36-42 de l'ins-
cription.
le maitre autel.
pièce dont il nous reste deux rédactions, l'une publiée par Bosio
nius (ml allll. 821, 5 xv) et reproduite dans les éditions des Con-
deux ; il fonde son édition sur trois manuscrits, dont deux sont
l'oubli.
cription suivante:
LAETVS AMORE DEI HIC CONIVNXIT CORPORA CAECILIAE ET SOCIIS RVTILAT HIC FLORE IVVENTVS
de Rossi, Musaîci.
donne laliste d'abord des objets en métal précieux, puis des voiles
; il faut
dans l'église des SS. Crime et Damien. près du Forum, dans deux
grande net.
Generated on 2013-08-11 08:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
nes de porphyre.
la net.
indiquée dans la vie de LÈON HI, p. 29, l. 22. par les mots super
46. Sepullus vero est] Le biographe omet de nous dire que cette
par le chiffre IIII. Ce n'est pas la seule raison que l'on ait de
69,‘
Cl.
‘I EUGENIUS. Hic ’ etenim venerabilis et praeclarus vir magnae simplicitatis atque humilitatis fuit; doctus scien- ‘I 452
tia, sermone praecipuus, forma pulchrior, largus petentibus, mundum respuens, sola quae Christo erant placita
diebus ac noctibus oogitabat. lluius praelati pontificis tempore ubertas non modica totam non solurn Romam‘,
sed etiam totum pene invaserat orbem; quia quicquid iusto percipiebat a subdilis pondere, non solum pupillis
verso fuit Orbe romano; quippe nam ipse cum totius erat pacis amicus, quid aliud pertinentes, nisi quod ipse
suis honestis gerebat moribus et ipsi pariter gerebant? Archipresbiter ’ enim huius sacratissimae atque uni-.
versalis ecclesiae fuit; in quo non per modica tempora suum mirifice propositum rexit. Postea a Romanis cunctîs
pro meritorum pia relatione electus, post transitum sanctissimi domni Paschalis pape pontil‘ex l'actus est. Tenuit
l0 autem presbiteratus sui tempore ecclesiam beatae Savinae martyris, positam in Adventino monte, quam, Deo
dispensante, post pontificalem sibi adtributam gratiam ad meliorem cultum perduxit et picturis 3 uudique
decoravit.
lluius diebus ‘ Romani indices qui Francia tenebantur captivi reversi sunt, quos in parentum propria ingredi
permisit et eis non modicas res de patriarchio Lateranensi praebuit, quia erant pene omnibus [acultatibus destituti.
Fecit autem in ecclesia beatae Savinae 5 martyris supradicta cyburium ex argente purissirno, pens. lib.
NOTES EXPLICATIVES .
cunctù, ce qui est faux. La vie de Wala par Paschase Ratbei-t (r,
est dit que Waia revint en France « pone omnibus correctis re-
et que, par suite, il y a lieu de croire que nous avons ici une
est fort juste; mais il n'y a peut-être pas lieu de supposer, dans
par Ciampini.
5 no viduis, sed etiam divitibus incessanter omnibus distribuebat. Maxima autem par et requies eius diebus uni- 11
III
7o .EUGENIUS 11 (824-827).
les gens du‘ pape; on leur faisait un crime de leur zèle en faveur
des empereurs et des Frunks. Pascal fut dénoncé par les Ro-
nes qui sub speciali deiensione domni upostoliei aut nostra fue-
lésées’; des trois qu'il nomme et qui toutes les trois sontjmortes,
sacré en 833; les deux autres, Flore et Sergius, auront été victi-
sans doute du pape Eugène II que l'on a voulu parler; mais les
d'un siècle.
.cn. VALENTINUS (s27). -74
pater proprio filio corde congaudebat alacri, suisque aspectibus illum assidue consistera cupiebat.
dies X C — 2 sauctus E
C-ludes E — 7 necta
V Peracto vero ac divinitus finito huius praesulis lucis transeuutis termino, ad sacrae sedis culmina regenda
omnis Romanorum cetus crebris Dominum ieiuniis et-orationibus deprecans ut quis tantae sedis honore dignus
foret eorum seusibus revelare dignaretur. Sed divina placata maiestas quem ex sacerdotali eis catalogo eligendum
archano suae potentiae nutu oslenderet, nisi eum quem ab ipsis matris uberibus tot supradictis virtutum copiis et
pulcberrimo doctrinarum flore ornaverat, atque constantem et fidelem in omnibus sîbi alumuum nutrierat, sacra- 5
455 V1 tissime sedis rectorem tribueret? Collectis igitur in unum veuerabilibus episcopis et gloriosis Romanorum pro-
ceribus, omnique amplae Urbis populo in palatio Laterauensi, ut quod iam corde celitus revelatum equitar
omnes tenebant in uuo multorum sonitu resonarent, unius voluntatis consensu fortiter acclamatum est : « Va-
» lentinum sanctissimum archidiaconem sedis apostolicae dignuml Valentinum summi pontificaius infula deco-
» randuml » Bis itaque mellillue dictis, una mox omnes pacis coniunctione manentes ad ecclesiam sanctae Dei t0
genitricis semperque virginis Mariae dominae nostrae sacer clericorum et Romanorum proceres pariter cum
.populo properantes, multiplices eum Domino grates ac laudes reddentem more solito invenerunt. Quem ilico
multo ac diutius renitentem, seque tanti regiminis fore inoongruum voce strenua proferentem, almae plebis et
lnetis utriusque militiae Romanorum electus est vocibus in sedem pontificum, ac deinde cum dignis eum gloriae
laudibus et honoris amplitudiue ad Lateranense patriarchium ab ipsis deductus et in ponlificali est positus throno. 15
vu Cuius ovauter al) omni Romanorum senatu pedibus osculatis. et omnibus quae erant explenda rite ac veneranter
peractis, magna sobrietas, magna in totius sexus et aetatis populo laetilia mansit.
Eiusque consecrationis die sereno iam inluciscente cum lumine, iamdiotum antistitem ad beati Pelri aposto-ÿ
lorum principis ecolesiam omnes pariter Romani a palatio deducentes, eum, maiestate auxiliante altithrona, sum-
456 vm mum consecravere pontificem. Qui mox almificae sedis culmina scandens beati Petri apostoli et caelestis regni 20
clavigeri, divinis Deo laudibus et saorificiis pie oblatis, amplo et magnifico Romanorum coetu ad palalium cum
ingenti gaudio remeavit, atque laetissimis dapibus sumptis amantissimorum multis et diversis munerum donis
Erat quippe dapsilitate inclitus, actione praecipuus, sermone luculentus, omnibus compassione proximus et
Quibus multiplicibus bonis ornatus ad celestia, Ghristo vacante, corporis oppressus molestia, exitu pretioslo
transivit; atque cum desiderabili beatissimi operis fructu ad conspectum summae maiestatis laetus ascendit,
26 corpore E
Generated on 2013-08-11 08:17 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
NOTES EXPLICATIVES.
menue Auguste decessxt, in cuius locnm Valentinus diacouus a minus. “x ‘Îmum mensem m pomm-
catu complevit. n
CIII. GREGORIUS llli (827-844). 73
CIII.
ii rium concupiscens, mundana huius vitae praesentis luci-a deserens, aeterna praemia in caelis dignir
atquisivit.
Hic adeo beatissimus pontifex genere clarus, sed magis ciarior sanctitate, forma pulcher, fide pulcrior. Quae II
scilicet universa laudum praeconia non solum pontificatus sui tempore claruerunt ; sed etiam cum adhuc iuveni-
domo sunt », coepit sancta eius operatio de die in diem per totam Romanam pleniter urbem resonare, evvange-
lico sermone docente : « Nihil opertum quod non reveletur et occultum quod non scialur. n Pro quibus denique
innumerabilibus bonis a sanctissimo huius sacrae sedis domno Paschali papa non solum subdiaconus sed etiam
sacerdos efl'eclus est. Permansit vero in sacerdotu sui habitu constitutus casle atque pudice, recolens illud quod ut
i5 scriptura sacra commemorat, dicens: « sacerdotes 1 mei non in aliis vacent nisi orationey lectione et ieiunio. » Cum-
i GI‘GSOFÎUS < quartus > E -— mens. dies om. CE —- 2 be- —— is in his am. c - domnus om. CE — fl apices u —
8 laudi in E —- 9 semp. ag.] se per-ageret E —- U. eius 0m. 20 Romani 0m. C — m ut quem CE — 22 sen.]R0umnorum
LIBER pom-nuuum t. H.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 08:08 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
74 CIII. GREGORIUS uu (827-844).
459 V Verum qnia investigare cuncta quae gessit celeri sermone non possumus, ea, licet breviterq ad notitiam om-
nium perducamus quae sacris ac venerabilibus mente integra et pia devotione obtulitlocis.
Preterea post electionem simul et consecrationem praesulatus sui caepit permaximum studium habere de
sanctis et de eorum ecclesiiss quatinus ad statum pristinam novo cultu eas, protegente Domino, citius revocaretz
quod factum est. Nam eo tempore ecclesiam beati Saturnini martyris, foris portam Salariam constitutam, quae
vetustate nimia et longo iam senio a fundamentis ceciderata novis fabricis aedificare caepit et picturis variis de-
VI Perficiente enim illo haec quae superius dicta sunt1 ad alia tunc pontificalis eius animus sanctorum opuscula
summopere caepit adtendere Et quoniam tunc divino ignis amore succensus corpus beati Gregorii huius univer-
salis ecclesiae praesulisl per quem sancti Spiritus gratia toto orbe terrarum inextinguibili sapientiae munus in-
duxit, ex loco sepultus quo prius fuerat tulita et non longe ab eo in aliumil noviter constructum infra ecclesiam
beati Petri apostoli summo honore perduxit, eiusque sacrum altare argenteis tabulis undique perornavìt, et ora-
torium suo sancto nomine titulavit, absidamque eìus desuper aurato musibo depinxiL ln quo scilicet oratorio
sanctorum corpora beatorum martyrum ‘ Sebastiani, Gorgonii ac Tiburtii ex cymiteriis quibus ante iacebant per-
VII duxit, et unumquodque eorum separatis altaribus collocavit. Pro quibus denique pontiticatus sui tempore de-
crevit ut monachi1 qui ad officium persolvendum in ecclesia beati Petri apostoli sunt constituti, omnibus diebus
ibidem laudes omnipotenti Domino canere non desistant. obtulit autem in eodem oratorio vela maiora vel mo-
dica sirica XVIII, vestes super altare sub quo sanctissimi Gregorii pape corpus requiescit III, unam cum chriso-
clabo, habentem storiam; et super unumquodque altare praedictorum martyrum vestem de fundata I; imagines
denique desuper argcntatas necnon auro perfusas III, habentes vultum Domini et eorum depictos quorum spe-
460 VIII His igitur perfectis operibus, ad alia repente venerabilis pontifex animum et mentem convertit. Nam ecclesiam
tunc beati Marci confessoris atque pontifiois, quam tempore sacerdotii sui regendam susceperat et usquequo ad
pontiticatus pervenit gratiam in suo iure ac ditione permansit, quae ab nimiam vetustatem crebro casura esse vide-
batur, cum omnipotentis Domini opitulatione afundamentis prius eiecit etpostmodum novis fabricis totam ad me-
liorem cultum atque decorem perduxit, absidamque 5 ipsius praenominatae basilicae musibo aureis superinducto
coloribus cum summa gratulatione depinxit Fecit vero sarta tecta eius omnia nova et quicquid in ea ante vile
461 lx cognoverat, pretiosum postea esse maluit igitur consummatis omnibus his, pro remedio et futura retributione
animae suae obtulit in iam sepe nominata ecclesia futuris temporibus permanenda haec : regnum aureum I,
quod usque hodie super altare dependens cum gemmis valde optimis, habens autem in medio auream crucem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cum gemmis pariter pretiosis ; item gabatas ex auro purissimo III, pendentes ante praenominatum altare,
et ga-
item alias gabatas de argento XII, angelorum opere constructasg et alias gabatas
I0
iii
3o
CIII. GREGORIUS IIII (827-844). 75
I0
l5
30
interrasiles V cum pedibus suis; item ubi supra obtulit tymiamateria aurea colore perfusa III; canistra de ar-
gente XII; coranas argenteas maiores et minores VIII; cruces de argento 111, et unaquaeque habet lib- I; ce-
reostatas desuper argentatas llll. F‘ecit et cyburium ad laudem atque decorem confessoris iam sepius dicti ex
argento purissimoa pens. lib. mille. Altare quoque eiusdem argenteis similiter tabulis exornaviL cupiensque per
rerum temporalium exercitia aeterna caelorum praemia adipisci, praedictas vero venerabilis pontifex obtulit ubi x
supra vestem de fundata l, habentem mucrones per circuitug fecit et aliam vestem de olovera I, habentem
aquilas; obtulit iamfatus praesul veste de olovera I, habentem in medio gemmas et mala aurea et per circuitu
zonam de chrisoclabog immo vero obtulit sanctissimus praesul vestem de olavero cum chripbis et unicornibus ;
vestem quoque aliam cum crisoclabo per circuitum, habentem in medio Pnesurrectionem domini nostri lesu
Christi; sepe iamdictus venerabilis papa obtulit in praenominata ecclesia vestem cum chriphis et chrisoclaba per 462
circuitum, habentem in medio Nativitatem-domini nostri Iesu Christi; item vestem aliam cum crisoclabo, habeu-
tem per medium rotas de chrisoclaba IIII et Plativitatem atque baptismum domini nostri lesu Christi; obtulit XI
vero praenominatus pontifex vestem aliam cum leonibus, habentem ltesurrectionem Domini de chrisaclabo ; ves-
tes de fundata minores VIII, quae altaribus superpanuntur quae per circuitu eiusdem ecclesiae esse noscunturg
vela alba sirica IIII, unum habens undique tyreum et in medio crucem et gammadias de chrisoclabo, aliud de
stauraci. habens in medio crucem de olovera et gammadias de tyreo, tertium et quartum similiter; vela de ro-
dina IIII, quae sacrum altare circumdant1 ex quibus unum habet crucem de chrisoclabog vela de fundata xxvi
etliuea similiter1 quae pendent per arcos ecclesiaeg vela alexandrina ante portas maiores pendentiav habentia
homines et caballosg cortinam alexandrinam I; vela alia habentia mucrones de fundata llII ; velum de optabulolg
vela alia de fundata VIII, habentia per circuitum periclisin de blatag et alia vela VI cum aquilis, habentia per
circuitum periclisin de tyreo; vela simulque alia de fundata V, habentia leones et periclisin de tyreog vela alia
alexandrina, ex quibus unum habens rotas et rosas in medic, et aliud arbores et rotas, pendentia ante valvas ip-
sius ecclesiaeg item velum modicum de olovero1 habens in medio hominem cum caballog vela cum argento spa-
nisca XIIII; vela modica, ubi supra, de olovero X, habens unumquodque eorum anates. Hic divina inspiratione
Verum eliam fecit et in ecclesia beati Cosme et Damiani martyrum vestem de fundata I, habentem in medio xu lotis
storiam sanctorum eorundem de chrisoclabo. Simili modo vero fecit et aliam vestem de Iundato, habentem in
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
medio storiam depictam cum ehrisoclabo in ecclesia beati Abbaciri atque Archangeli ad Alefantum. llic a Deo elec-
tus et praeclarus antistis obtulit in basilica beati Eustacii murtyris vestem de fundata unam, babentem in medio
storiam de chrisoclabo. Fecit iam sepe nominatus praesul aliam vestem in ecclesia beatorum martyrum Sergii et
Bachii de fundata I. Parimodo vero fecit etaliam vestem de fundata in ecclesia sancti Silvestri posita in montem
Soracti.
ciri D — olefantum C i
c —— monte c
E —— 25 aquaemauulae D : -nile E
'76 CIII. GREGORIUS IIIl (827-844).
XIII completa vero haec omnia et diligenter peracla, fecit in ecclesia beati Petri apostoli vela cum crisoclabo
numero XIIII, habentia diversas storias evvangeliorum et passiones beati Petri et Pauli, necnon Andree apostolia
quae dependent ante imagines auro argentoque perfusas, in travi desuper argenlala, ante quam adeas ad sacram
464 XIV Fecit autem in ecclesia beati Christi martyris Georgii magnificus praesul hinc inde porticos1 quos etiam ad
decorem ipsius basilicae variis ornavit picturis. Absidam vero eiusdem diaconie a fundamentis, auxiliante Domino,
cum summo studio compsit. IIic a Deo amabilis pontifex, dum diligenter cerneret quod eiusdem venerabilis
diaconiae secretarium prae nimia temporum vetustate marcescereL noviter pro ipsius amore vel gratia aliorum
ad meliorem erexit honorem. obtulit itaque sanctissimus papa ubi supra haec dona : vestem de fundata I, et
aliam cum chrisoclabo, habentem imaginem salvatoris et martyrum Sebastiani atque Gregorii; vela de fundato
maiores II, minores xvn. Fecit autem in confessionem ipsius basilicae rugas de argentea ex auro perfusas.
XV Pari modo vero sarta tecta basilicae beati Adriani martyris posita in via Sacra G, quae prae nimia vetustate mar-
465 verum etiam fecit in patriarchio Lateranense triclinium 7 mire magnitudinis decoratum, cum absida de mu-
sibo; seu et alias absidas duas, dextra levaque posita in paracellaria, variis storiis depictas.
Fecit etiam sanctissimus papa in ecclesia beati clementis confessoris vestem de fundato cum leonibus et peri-
clisin de optabulo. Simili modo et in diaconia beati Theodori mai-tyris vestem de fundata leonatilem, cum peri-
XVI clisin de optabulo. Fecit autem in ecclesia beati christi martyris Laurentii quae ponitur foris muros vestem
chrisoclabam, habentem storiam zachei. Fecit et aliam vestem fundatam1 habentem griphos, in honore sanctae
l5
Dei genetricis ad Martyres. Necnon et in basilica beati Stephani protomartyris in Celiomonte vestem de fundato ‘20
cum gammadias. verum etiam et in diaconia beatae Dei genetricis Mariae in via Lata fecit vestem de stauraci1
V Simili modo et in ecclesia beatae Dei genetricis semperque virginis Mariae dominae nostrae ad Praesepem fecit
ipsius storiae gemmas albas CCCLXXX, iacinctas L, prasinas XXII, et in circuitu alvaviras legente de nomine 25
Item fecit et in diaconia beati Adriani martyris in Tribus Fatis vestem de fundato. Fecìt autem praefatus praesul
‘6'6 in ecclesia Apostolorum ad vincula vestem de fundato, habentem leones cum grifis. Fecit et aliam vestem de
fundato in ecclesia beati Martini confessoris atque pontificisy habentem leones cum arboribus. Necnon et in basi-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lica beati Eusehiizmartyris vestem de olovero, habentem aquilas cum periclisin de quadrapulo. obtulit etiam 30
Georgii c - H XVIII E
Generated on 2013-08-11 08:08 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
l4 infra paracellarium CE
om. C
29 marmoribus D —
c111. GREGORIUS llli (827-844). 77
praedictas praesul in basilica beatae Dei genetricis Mariae trans Tybei'im vestem de tyreo, habentem storiam
dato obtulit.
apostolorum laudabilis numerus mire magnitudinis atque pulchriludinis, diversis lapidibus vel margaritis orna-
annos confi-acta atque disrupta esse videbatur1 dato operis studio, sicut a priscis fuerat aedificala temporihus, ita
quoque eam praesagus antistes a noviter aedificare atque construere visus fuit; ita ut ad ecclesiam beati Petri
martyris vestem de fundato, habentem aquilas et periclisin de olovero. lmmo vero obtulit iamdictus praesul in
basilica beate Lucie martyris quae appellatur Orfea, vestem de fundata cum periclisin de optapulo. Sanctissimus
denique pontifex fecit in titulo beati Grisogoni martyris vestem de Lireo, habentem storia Danielis cum periclisin
de stauraci. obtulit vero beatissimus papa in titulo Pammachii vestem de stauraci, cum periclisiu de quadrapulo
hy oclogouum fusum C.- 9 ennarodia CE-insimul E: om. c 20 Cosmediu E -— 22 Cyriaci CE —23 fund.] tireo c — ea
ante sin. om. CE — ia pulchcrrimamque CE si Acmilianac E — 32 blatla E-Simili modo C-Sixti lii--
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 08:08 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
78 0111. GREGORIUS IIII (827-844).
469
470 XXIII
XXIV
XX"
471
xxvi paria Il, habentes gemmas pretiosissimas, albas numero XVllI, prasinas Vlll
Danihelis, cum periclisin de olovero. Fecit et in ecclesia beate Balhine martyris vestem de In‘ date, cum periclisin
de olovero. Fecit autem in titulo Damassi vestem de stanraci, habentem periclisin de bielle bizantea. Fecit etiam
et in ecclesia apostolorum Iacobi et Philippi vestem de fundato. Item in ecclesia beati Marcelli confessoris atque
pontificis fecit vestem de fundato. Pari mode et in basilica beati Laureutii in Luoinae i'eeit vestem de stauraci.
Item in ecclesia sancti Valentini l'ecit vestem de fundato, cum gammadias de obtapulo.
Cumque haec omnia quae superius inserta leguntur a quarti huius intemeratae sedis papa Gregorio, Deo
favente, liberius consummata fuissent atque perfecta, piger esse nullatenus volens, caepit indifl‘erenter post curam
gregnm de culture. sive meliorationihus venerabilium tractare locorum, ut suis temporihus novo cultu reformata
consolidaia l‘nissent. Quod, intercedente apostolorum principe Petro, iuxta votum sui desiderii factum est. ldeo
cum talia praesulatus sui anime volveret et hesitans cogitaret, repente ad memoriam sui recurrunt quod iustum
non esset si amplius ecclesia sanctae Dei genetricis, quae more veterum nunc usque Calisti trans Tiberim dicitnr,
sine monachornm ot‘ficio constitisset; maxime cum in eu signorum non minima frequenter fiant miracula et
virtutes diverse. Tunc demum divinitus conpunctus corde et Dei omnipotentis roboratus ac fretus iuvamine,
iuxta latus praenominate basilicae monasterium a fundamentis statuit et novis fubricis decoravit. In quo etïam
monachos canonicos 3 adgregavit, qui inibi officium fucerent et omnipotenti Deo grates et landes diebns singulis
et noctibus prosecutis intimo cordis spiramine decantarent; quod, sicut in praesentiarum cernimus, magno certa-
mine magnoque studio pastor eximius hoc opus valde firmissimum ampliavit. Nam ubi ante nulla erat cultura
praecipua, modo, Deo dispensante, pnlchra sunt habitacula monachorum; et loca quae nnper ab hominibus vide-
bantur vepribus vel inmunditiis plena, nunc in eis cellulae constructe sunt, quibus oves Christi cum suis simul
Eo igitur tempore, saepedicta ecclesia quibusdam per circuitum locis longo senio erat praerupta, sed eam
sanctae Dei genetricis quae appellatur Maioris; quod videlioet lamminis aureis et arrenteîs adornavit.. lu que pro
remedio ac venia delictorum haec obtulit dona : imaginem'” auream, habentem storiam Dominae noslrac cum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
.7
diversîs et pretiosis gemmis, iachiuctas maiores numero Xlll, prasinas X, albas maiores numero X‘iVllII alaman-
‘7
dmas maiores numero XX, albas modicas , habentem in circuitum capite coronae diverse philopares; cercellus
ssimas Il, ex quibus unam habet pendules numero XI, item more-
Generated on 2013-08-11 08:17 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
nam trifylem auream, habentem gemmas diverses albas numero LXXllI et buticulas XXXIII, morenam in quo
qnibus habet gemmes pendantes iachinteas Xllll signochristas, habentes buticellas Il et minores lll- omnes
U:
t0
t5
25
30
GIII. GREGORIUS IIII (827-844).
79
TAE MARIAE U
ipse ver
soclaba per arcos presbiterii, habentia storia ipsius beati Pauli apostoli
XXII.
gregorii papae quarti CE —sig_n CDE --3 incappilatam CE 14 et in ecclesia om. D — beati om. c
—‘ operibus-diversas om. c — pendentem scripsi : pendentes om. c et ita infra-sancti CE-IJ modo
CD t pendent E — catenula E —4 xasistam D : sasiseam CE-— pom] appcllatur CE-Zi et om. E-22 H
5 modius E-pen dentem scripsi : om. C: pendeutem D :- dcnÎ -octapulo bis scripsit E —
— Gregorii D — 16 I
Xll. Simulque et in diaconia beati Ghristi martyris Georgii l'ecit coronam de argento I, cum delphinos Xll, pens.
xxxl lib. VI. lpse vero a Deo proteotus et praeclarus pontifex l'ecit in basilica beate Dei genetriois semperque virginis
Marie dominae nostrae quae appellatur Calisti et Cornelii canislra de argento Illl, legente sanctae Dei genetriois
et domni Gregorii pape, pens. lib. XXllll; et in allare quoque eiusdem tabulas de argento, pens. lib. CXlIl.
Fecit ibidem venerabilis papa in eodem sancto loco, infra ambitum ipsius ecclesiae, operosam decoramque res- 5
lructionem. Nam prius altare Hin humili loco situm Iuerat, pene in media testudine, ciroa quod plebs utriusque
474 xxxn nexus couveniens, pontil‘ex cum elero plebi confuse inmixto Sacra misteria celebrabat; sed et saucta corpora12
beatorum Calisti et Cornelii et Calepodi in meridiana plaga aecclesiae tumulata postergum populi iacentia non
condigne honorifioabantur. Quod religiosus idem papa non leve tulit, sed solerti solitoque studio cum intime in- .
duslria operam adhibens, mirificum opus incoans, optime consummavit. Nam efl‘osso clandestino antro, summa I0
cum reverentia praefata sancta corpora elevans, in occidentali plaga eiusdem:aecclesiae, hoc est in ambitu abside,
honorifice collocando occuluit ; circa quae quam maxime molis aggregans aggerem, comptum miris lapidibus tri-
bunal erigens decoravit. Supra que confessionem respioientem ad ortum solis miri odoris celaturarum ornala
compagine coaptavit infra oonsurgentes siquidem bases aîlaris, quod miri meLI‘i et ornatus modulo ex argente pers-
picue comens, in honore sanctae Dei genetricis Mariae semper virginis, elato scilicet priori, erexit inter consurgen- [5
les pulchri operis gradus. Ante quod presbiterium ampli ambitus operosi operis funditus construxit, oui en sep-
xxxlll temtrionali plaga lapidibus circa septum matroneum adposuit. Sed et decorem altari addens et matrem Domini
emerito honorans muneribus, l'ecit ibidem vestem crysoclabam cum blatta bizantea, habentem historia Nativi-
tatis et Resurreetionis domini nostri lesu Christi, et insuper imaginem beatae Dei genetricis Mariae rel'oventem
Ipse vero a Deo protectus et praeclarus pontifex fecit amas argenleas Vl, quod procedunt per omnes stationes,
pens. sing. lib. Xlll; sciphos ll, pens. sing. lib. X; gemiliones Vlll, pens. ana singuli lib. II.
475 xxxlv Haec denique postquam omnia, Deo favente, a sepedicto pontifice decenter expleta sunt, ea quae in ecclesia
beati Petri apostoli foris muros longo iam senio quassata videbantur, ad pristinum statum oultumque perduxit.
Nam poene totam portioum super oratorium sanctae Dei genetricis Mariae quod Mediana dicitur noriter ex 23
trabibus ceterisque lignis ol) decorem hasilice dedicavit. Immo et aliam similiter porticum ‘1' ante valvas argenteas
novo opere cultuque praecipuo perl‘eoit. Necnon et in fronte paradisi ” iaml'ate aecolesiae prinoipali musibo cuncta
“KV quae apriscis temporibus in eodem pariete erant diruta, velocilate nimia pingere ac restaurare decrevit. Reno-
vavit simul et porticum eiusdem ecclesiae quae super gradus eius esse perspicitur, per quos populus orationis
3 argenlea CE —sancta Dei genitrice Gregorii quarti papae sit C —- semperque virg. Mar. E — semperque C -— 16 am-
E : s-ancta Dei genitricae Gregorius quartus papa C vitus E — 18 emerilis C — ibide D — 19 resurrexcionis D —-
miliones CE — anas DE
24 longa E — cassata CE
licae C —- populos E
CHI. GBEGORIUS III] (827-844). 81
13
2o
21;
voto indifferenter habet ascensum. Pecit etiam ‘5 iuxta Accolam, pro quietem-pontificis, ubi post orationes matu-A
tinales vel missarum officia eius valeant membra soporari. hospiciumvparvumy sed honeste constructum, et-pic-
igitur inter cetera bone operationis exempla fecit et in patriarchio Lateranensi, pro utilitate sive usu pontificis.
prope oratorium sancti christi martyris Laurentii1 habitaculum satis idoneum I”, ubi et quies est optima, et
cum clericis suis pontifex inde egrediens omnipotenti Domino debitas potest laudes persolvere
igitur post haec omnia quae superius he dificata Iegnnlur, de aedificiis iam dirutis et prae magnitudine temporum
pene casuris quae infra palatium ab antiquis patribus videbantur esse constructas beatissimus iam sepius nomi-
natus papa Gregorius novo cullu et opere a fundamentis erexit atque conposuit. Nam descensum qui paracella-
rium respiciL per quem antea homines veluti in nocte ascendebanl vel descendebant1 ita noviter reformavit ut
nulla inde transeuntes deinceps ut ante obscuritas valeat praepedire A quo videlicet loco usque ad oratorium
sancti Laurentii cuncta quae erant vetera restauravit, et alia nova adiecity in quibus lll caniinatas fieri iussit. Re-
novavit immo et balneum, quod iuxta paracellarium situm est, a fundamentis per totum, et mar-moribus ceteris-
que placabilibus operibus decoravit. Nam prius vetustatis longitudinem casurum esse videbatur nisi mens vel
Pari modo et in ecclesia Salvatorisy quae appellatur flonstantiniana1 fecit vestem auritextile abentem storiam
Item in venerabili monasterio sanctae Dei geneh-icis semperque virginis Mariae et sancti cornelii et calisti quae
appellatur trans Tiberim, fecit canistra numero v1, qui pens. simul lib. XVIII; sciphum I, pens. lib. VIII, unc.III;
cantara cum timiamateril pens. lib. III; siclonem I, pens. lib. III; cereostata II, pens. lib.
perfectis autem his omnibus atque examussim patratis, quoniam iam, sicut sepe dictum est, eius sanctaa vene-
randa ac recolenda simplicitas, ut quae in Dei erat omnipotentis semper intenta servitioy ita quoque de .populi
futura salute et lihcratione patriae indifferenter erat sollicitag ne ab ostibus, Deo non permitente quoquo modo
caperentur. Et quoniam huius sacratissimi patris ac papae temporibus impia atque nefaria et Deo odibilis ‘7
Aggarenorum gens a finibus suis consurgens pene omnes insulas et omnium regiones terrarum circuiensl deprae-
dationes hominum et locorum desolationes atrociter faciebat et usque actenus facere nullatenus cessatg de quibus
quoque insolitis atque cavendis periculis misericordissimus praesul magnum hahens timorem ne populus a Deo
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sibi et beato Petro commissus apostolo, qui in Portuensi vel llostiensem civitatibus habitabant a Sarracenis nefan-
dissimis tribulationis ac depraedationis sentirent iacturamy intimo trahens ex corde suspiriay caepit prudenter
exquirere quo modo civitate llosli adiuvaret ac liberare poluisset. ln cuius statim omnipotens Deus hoc dedit
eiusque CE .
II
lilunales D a -
—- {5 ad] id C — dccrevisse D
LIBER P0N1'1HcAL1s,t.II.
xxxvi
xxxvu
476
xxxvul
xxxix
82 CIII. GREGORIUS IIII (827-844).
in corde consilium ut civitatem ibidem, si populum salvare vellety a fundamentis noviter construere debuissetz
quoniam ea quae priori tempore aedificata fueraty longo quassata senio, tota nunc videtur esse diruta. Pecit
autem, iuxta quod ei fuerat divinitus inspiratum, in praedicta civitate llostensi civitatem aliam a solo valde
fortissimam, muris quoque altioribus, portis simul ac serris et cataractihus eam undique permunivit, et super, at
inimicos, si evenerit, expugnandos1 petrarias nobili arte composuit. Et a foris non longe ab eisdem muris ipsam Si
m XL Quando autem saepedicta civitas novae fabricae initium meruit1 ipse ibidem sanctissimus papa1 per se multis
residens diebus, partem quadam murorum non modicam cum suis hominibus1 quasi in sorte percipiens, a funda-
mentis erexit De qua, donec, Deo prosperantel crebro dicta civitate ad legitimam totius fabrice finem perducta
est, multos exinde labores in suo sancto pectore vel certamina indiiferenter sustinuiL Gui etiam a noviter civitati lo
constructae hoc nomen in sempiternum statuit permanendumy scilicet ut ab hominibus, sive Romanis sive aliis
nationibusy a proprio quod ei erat nomine, id est Gregorio, Gregoriopoli vocitetur; et reverav nec inmerito, hoc a
conditoris sui nomine vocabulum sumpsit. Quia, quod nullum legimus fecisse pontificem, iste, Dei omnìpolenlis
auxilio simulque virtutem munitus, pro populi ac liberatione patriaey ante iam nominatum opus mirabili decore
l5
m xu llis itaque in suis locis manentibus1 fecit idem coangelicus atque eximius praesul in basilica salvatoris domini
nostri iesu christi iuxta patriarchium Lateranensi vestem cum chrisoclabo I, habentem in frontem altaris isto-
riam beatissimorum baptistae et Evangelistae lohannis; et per altaris circuitum similiter uno corpore coberentia
quasi vela similiter de chrisoclabo, quasdam picturas habentia in modum griphorum, cornua in frontibus picta.
Fecit autem in monasterio beatissimi martyris christi Laurentii, quod dicitur Pallacinis, canistra de argento VI 20
et cereostata duos, desuper argento inductasg sciphum argenteum I et ama similiter de argento l. Fecit autem in
oratorio sanctissimi papae Gregorii, situm infra ecclesiam beati Petri apostoli, columnellas argenteas IIII, habentes
xLu Post haec namque omnia ipse venerabilis pontifex in curte quae cognominatur Draconis m domum satis
dignam, undique porticibus ac solariis circumdatam a solo noviter fieri statuitg in qua tam ipse quamque etiam “E;
futuri pontifices cum omnibus qui eis obsequentur1 quamdiu eis placuerity ibidem statiose immorare valebunt.
Fecit autem similiter et in curte alia, quae Galerìa vocitatur, domum aliam, largam ac spatiosam satisque prae-
cipuam, ad opus atque utilitatem pontificum, ubi, quotiens oportunum fuerit, cum omnibus qui eis famulantur
amplissime hospitentur.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
xLlll Item sepedictus idem almus atque praeclarus pontifex, superno amore exardescensy fecit in basilica sanctae 30
gorio 0m. E _ cmgoriopolim C _ merito E _ M xlimum icela 25 ac] ab CE a 2s cum om. D —- ibidem statiose om. c
- i8 coliacrentiam CE — 19 quedam CE
intactaeque virginis Dei genetricis domiuae nostrae Marine quae cognominatur ad Martyres cyburium ex argente
purissimo, pens. lib. CCCC; simul et coronam ex argente purissimo l, pens. lib. X semis. Similiter autem {ecit in
basilica beati Marcelli confessoris atque pontificis coronam ex argente purissimo lll, pens. lib.
lmmo vero et in
diaconia sancti Georgii martyris fecit velum alexandrinum, habentem fasanos Xll, sen velum ante ianuas lineum
5 plumatum I.
luce subtractus ad aeternam migravit requiem. Fecit autem ordinationes V per mense martio et septembrio
eius om. C
latus sui n... [La raison de ce silence nous est donnée par les
gorius presbiter tituli sancti Marci elcctus, sed non prins ordi-
ment que les Romains durent alors prêter aux deux empereurs :
dans les Jlon. Germ. SS.Langob., p. 203). Elle est aussi mentionnée
saint Gorgonius fut réuni à saint 'l‘iburce. tous les deux ayant
si
l'inscription dédiratoire :
à changer.
rue, aété étendue à. la voie Sacrée elle-même (t. I, p. 517, note la).
(Bull. 1806, p. 76) dit que, lors (les dernières restaurations, sous
juger par la place que cet événonmnt occupe dans la vie de Gré-
construite par Grégoire IV. a été souvent réparée, mais non dé-
CIIII.
479 | SERGIUS, natione Bomanus, ex patre Sergio, regionis quarte, sedit annos lli. Hic cum inlustri i editus a matre
fuissety castis nutrimentis eum erudire ingenti coepit cum studio, ut nihil obscenum vel libidinis ab eo quisquis
audire aut videre non poterat. Pneriiia oblectamenta contempnebat non hreviter, ita ut actibus poliere videretur
piis ab omnibus, et moribus clarescere maiorum coepit nobilium, puris munitus instructusque maternis ingeniis.
igitur mater exultabat cotidie, omnipotenli Deo gratias referebat alacriter. qui talem sibi superno prole concessit 5
auxilio. Duodecimo quidem aetatis suae anno obiit mater eius, migravitque ad Dominum. Qui relictus a matre,
n pater iam olim luce caruerat, parentum cum suis morabatur in aede fratribus Eodem tempore urbis Rome
primatum regebat ecclesiae Leo tercius, papa benignus atque praecipuusl qui generositatem huius praeclari
pueri reminiscens1 ac parentum eius nobilitatem recolens, ad suam iussit magno cum amore duci praesentiam.
itaque cum adductus fuisset, hiiari vultu eum serenaque mente contemplare coepit, et suo supra modum I0
placuit animo. Tunc praesui eum scolae cantorum ad erudiendum communes tradidit litteras et ut meliilluis
480 instrueretur cantiiaenae melodiis. insignis idem et sollertissimus puer celeriter omne litterarum disciplinae
lll sumpsit ingenium, ut omnes ipsius praecelieret scolae puerulos. liis auditis optimus pontifex inexpiebiii reple-
batur cotidie gaudio pro pueritiae eius benignis profectibus Tune eum acolitum in sancta constituit Romana
aecclesia. Vicesimo autem pontiticatus sui anno cum decessisset officio, Romane sacerdotium Stephanus suscepit 15'
ecclesiae; quem etiam ipse amplo cum cordis diligebat affectu1 et cum eum strenue in divinis Scripturis nobiliter
contemplaret velocem, protinus illi subdiaconatus concessit officium, parvoque tempore episcopatus sui adminis-
tratum regimen, ecclesiae gubernacula Paschaiis suscepit A quo idem vir per omnia prudentissimus, vitai eru-
ditionev moribus adhornatus, tituli beati Silvestri confessoris atque pontificis presbiter consecratur. Qui super
w omnes misericordia, studio, vigiiantia atque omnibus optimis institutionibus claruit. Paschali vero defuncto, 20
praesulatus culmen accepit Eugenius. igitur pontifitio cum tribus perdurasset Eugenius annis, Valentinus saedis
ipsius pontifex consecraturg cuius post casum ecclesiae apicem suscepit Gregorius. A quo cum diligentius prae-
m dictus vir amaretur1 archipresbiterum eum in sancta ordinavit ecclesia Qui vero cum per XVI sollertissime guber-
Tunc vero, cum proceres et Romane urbis optimates universusque ecclesiae populus pro eligendo pontifice in 25
unum coissent, atque alius de alio, ut fieri solet in talibus, conclamaret, subito per Dei providentiel, divino nutu
conpuncti, de antefati Sergii archipresbiteri religione diligentius confabulare ceperunt, ut omnes conclamarent
et dicerent quia dignus est pontititii adipisci regimen. Firmatoque in eundem virum consilio, unusquisque in
1 i sergius < il > E — cum bis D -— 2 quis C — 3 urebiter tis cu - 14 acoioium E — 17 volocem E — qui CE ——- m
la : erebitere - 4 ingenus E — 5 < et > omn. CE — c Duo- perd. < ipse > CE — 22 occasum C — n ice D 23 soi-
dccimum ii -— 7 < liac > luce (Ï. -cum 0m. codd. : supplevi levier C p
—< cum > fr. (1-8 benedictus ii - 9 < eum > ins. CE —
omnes qui mira patriarchi moema adherant stupore et metu repleti sunt lgitur cum per
5 umus hoie momentum cum eo illa perdurasset ignobllis popuh contio, timore correpta eo relicto nusquam
conparuit.
eretur;
rchio ma
e praeceperunt
ecclesiarum gubernator,
l ecclesia E — 3 factis E (
idni l) — 4 patriarchio E (c
9 viroruni t‘.
16 maluerunt]
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
22 plebcni l)
* 23 congreg
Generated on 2013-08-11 08:44 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
signum quisquam videre non potuisset ; subito ver'o, atrorum non modica densitas nubium facta est, nimbosisque
procellis et coruscationibus circumdativ quidam de primatibus Drogonis consiliariis fulminis ictu percussi ac
484 interempti sunt. lioc videntes orribile signumr nimio omnes timore Franci correpti sunt. Sed nullatenus mentis
lx Quorum adventum antedictus beatissimus papa Sergius fieri propius cum cognovisseL in eius excellentissimi ti
Ludovici regis occursum universas iudices ad fere VlIIl miliaria ab bac Ptomana urbe direxit. Quem cum signis et
magnis resonantibus laudibus susceperunt. Et dum Urbi poene unius miliarii spatio adpropinquassety universas 5
militiae scolas una cum patronis direxit, dignas nobilissimo regi laudes omnes canentesv aliosque G militiae edoc-
lissimos Grecos, imperator-ins laudes decantantes, cum dulcisonis earundem laudium vocibus, ipsum regem
gloritice susceperunt. obviam illi eius sanctitas dirigens venerandas crucesy id est signa, sicut mos est impera- m
x torem aut regem suscipere1 ita eum cum ingenti honore suscipi fecit. Ipse vero llludowicus rex, qua hora sibi
sacratissimas cruces ac signa obviam advenisse conspexitl alacris factus, valde letatus est. luna suo universo cum
populol omnibus Romanis iudicibus et scbolis antecedentibusy ad beatum Petrum studuit properare. Quem aute-
dictus almificus pontifex in gradibus ipsius apostolicae aulae eundem regem in ipso die dominico 5 post Pente-
Coniungente vero eodem rege, universosque gradus eiusdem sacratissime beati Petri ecclesiae ascendante, ad
praenominatum propinquavit pontificem, ubi in alrio, super grados, iuxta fores ecclesiael cum universo clero et
populo Romano adsistebat. Tunc mutuo se amplectentes, tenuit idem llludovicus rex dexteram antedicti pontificis ;
in interius ingressi atrium, ad portas pervenerunt argenteas in quo atrio unus de exercitibus1 a demonio
.\'l zm'eptus, in couspectu omnium Francorum valde vexatus est. Tuuc ulmificus praesul, claudi faciens omnes ianuas ‘20
beati Petri, atque serrari praecepih et regi, Spiritu sancto admonente. sic dixit : a Si pura mente et sincera volun-
n tate et pro salute reipublice ac totius urbis huiusque ecclesiae huc advenistî, has mea ingredere ianuas iussione.
435 n Sin aliler, nec per me, nec per meam concessionem istae tibi portae aperientur. n - Statim rex illi respondens
dixit quod nullo maligno animo aut aliqua pravitate vel malo ingenio advenisset. Tunc eodem praesule praeci-
piente, obpositis manibus1 praedictas ianuas patefecerunty et ita in eandem venerandam aulam beati Petri ‘l5
ingressi sunty laudem Deo et eius excellentiae decantantes universus clerus, et cuncti religiosi famuli Dei extensa
vocc adclamantes : « benedictus qui venit in nomine homini », et cetera. Sicque cum eodem pontifice ipse rex
simulque omnes episcopij abbates et iudices et universi Franci qui cum eo advenerant1 ad confessionem beati
Petri adpropinquantesv seque proni ibidem prosternentesv Deo nostro omnipotenti et idem apostolorum principi
regressi sunt.
mP....1...
ostea vero1 continuis diebus sequentibus. omnia suburbana pestifera devastatione compresserunt1 agrosque et
i non om. D
grecas c - io gloriticae D .
quasse D
32 compresserant CE
89
segetes atque prata quasi fulminaus impetus deceperunt. Dum haec gerebanlur, ipse a Deo protectus praedictus
pontifex a quibusdam audierat quod in hanc famosissimam urbem hospitalitatis causam introire voluissenî; sed
Dominico vero die sequenti, in oadem principis apostolorum basilica, omnes archiepiscopi, episcopi et abbates, XI" 486
2; omnesque qui cum eo venerant Franci, sunt congregati, omnesque pariter Romanorum nobiles et praeolari. Tunc
almificus pontifex manibus suis ipsum Hludovicum, imperatoris filium, oleo sancto perunguens, regali ac pretio-
sissima coronavit corona, regemque Langobardorum perfeoil. Cui regalem tribuens gladium illique subcingere
iussit. Deinde missarum oelehratione finita, ab ecclesia omnes cum l'ego letantes regressi sunt.
Deinceps '‘ vero, per dies singulos conflictum summi cerlaminis cum sanctissimo praesule omnibusque epis-
w oopis et omnibus optimatibus nostris atque proceribus ipse Drogo, archiepiscopus Metensis ecclesiae, de quo
supei'ius memoriam fecimus, commovebat, tam ipse quam omnes archiepiscopi et episcopi qui cum eo contra hanc
univel'salem et caput cunctarum ecclesiarum sine metropolilani concessione atque vocalione convenerant, id est :
illic CE
13 Gregorius E
U0 Angelbertus CE
15 eccl. epis. D
16 Vorgouensis CE
18 Norlchaudus E : Northchaudus C
19 Odelv. E : Odolberius C
22 Amprosius C
23 Volalerrensis E5
25 episcopus 0m. C
26 Cancio E15
28 Apruuensis C
29 Scliolanensis C
XIY
cm1. sanctus u (844-847).
et ceteri, cum quibus etiam Boso cornes, Adalgisus comes, lohannes cames, Vuldo cornes, Bernardus comes,
m wifridus comes atque Maurinus cames, et ceteri pariter, contendebant. Sed, divina gratia inspirante, nec ser-
mones ipsius almi pontificis neque prudentiam superare valuerunt; tantaque ei superna aderat virtus ut nullo
sermone eum concludere vel constringere potuissentg et ab eodem superati pudore et operti confusione disces-
serunt. Quod videntesi omnem iram atque ferocitatem quam mentibus observabant omni modo deposuerunt.
His igitur perfectis, praedicto postulaverunt pontifice ut omnes primates Romani fidelitatem ipsi llludowico regi
per sacramentum promitterent. Quod prudentissimus praesul fieri nequaquam concessit, sed sic orsus est illis :
xv
« quia si vultis domno Lolhario magno imperatori hoc sacramentum ut faciant solummodoy consenlio atque per-
48a » mitto; nam llludowico eius filio ut hoc peragatur, nec ego nec omnis nobilitas Romanorum consentit ». func
demum in eadem ecclesia sedentes pariter, tam beatissimus pontifex quam magnus rex et omnes archiepiscopi
atque episcopil stantibus reliquis sacerdotibus et liomanorum ac Francorum optimatibus, fidelitatem m Lothario
clesia fuerant expulsi, sanctissimo pontifici postulabant ut eos reconciliare ac pallium eis tribuere dignaretur. Quos
etiam idem praesul nec communionem inter clericos dignos esse suscipere dicebat, sed inter communem populum
xvu
Per idem tempus, cum rex ipse Hludowicus home degeretv Siconolfus ‘2, Beneventanorum princeps, magno
uem cum praedictus rex honorifice suscepisset. omnia pro quibus venerat ipsi in-
dic
avit. cui rex gratanti animo quidquid quesierat tribuit atque coucessit. Et cum simul Franci, Langobardi atque
Beneventani congregati fuissent, facta est ingens populi multitudo1 ita ut ex omni parte Ptoma circumdata videre-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tur. Quorum amplitudinem omnia sata deleta sunt. lpse vero Siconulfus ardenti pectore praecipuum desiderabat
videre pontificem et ab eo benedictionem accipere. Quem praesul cum suseepisset, solo prostratus1 pretiosos ip-
regressus est.
m xvlu His omnibus finitis, ipse excellentissimus rex llludowicus ampla cum letitia Papiam r
Generated on 2013-08-11 08:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
2 Giso lii
3 Nucerensis lis
GE — 9 conslringe D — potuisset c — eo CE
26 amplitudine CE —- 27 recipere ca
30 Ludowicus lis
l5
eo
iii
30
ere deputabat.
lam quia lingua cuncta quae gessit per ordinem exp aevalet, transeamus ad ea quae in sanctis locis xlx
niana nuncupatur
constructus, largiorem proprio digito designans a fundamentis perfecit, pulcrisque columnis cum marmoribus de-
xx 49o
G — muueri CE — deputabant E
mero > XX E5 — circuitu E -— alia <vela> E5- valde opl. tiem D- 22 Inde ad sinistram cod. Fam. (E5),ad deaìleram celt.
Generated on 2013-08-11 08:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
92
xxlu
xxlv
xxv
eius noviter restauravit. ubi et obtulit dona haec : vestes ts eius noviter restauravitg ubi et obtulit vestes de imizino
na posita atque confractaa priscis temporibus videreturv ‘l0 fracta videretura Dei annuente clementia, a fundamentis
et uncias ll.
ravit.
‘J3
drapulo ; el. alia duo de quadrapulov ornata de tyreog et alia duo de tyrio, ornata de blatti byzantina.
to fulgenlibus decoraviL
xxvi ldem vero sanctissimus praesula sancti Spiritus inlus- Fecit autem in basilica beati Petri apostoli vestem (‚m‘) 491
tratione perfususy fecit et in basilica beati Petri prin- de chrisoclabo,habenlem in medio salvatoris effigiem,
cipis apostolorum, nutritoris sui, in altare maiore, ves- et dextralevaque eius omnium sanctorum apostolorum
tem cum chrysoclavo, habentem historiam salvatoris rutilantes figuras; quam etiam pretiosissimis gemmis,
domini nostri iesu christi sedentis in thronoy et in cir- 1:; prasinis et iacinctinis, perornavit.
Ecclesia 2" etenim beatissimi Martini confessoris llis igitur summopere consummatisy ipse a Deo pro- xxxi
christi atque pontificisy quae quondam priscis aedificata tectus et beatissimus papa, pia devotione sollicitus pro
temporibusy nimio iam lassata senio, ita ut a funda- desiderabili dilectione sanctorum Silvestri et Martini,
mentis casura ruinam sui minaretur, idem venerabilis ecclesiam quae sancto eorum fuerat nomini consecralm
pontifex illius ruinam ante praevidens1 eidemque ec- 2:; quam ab exordio sacerdotii sui usquequo ad ponti-
clesiae curam adhibensg illic pervigil saepius existensy ficatus culmen deductus est strenue gubernaviti et per
in alio non longe demutans 1000, in meliorem eam olitana tempora defecta vetustate marcueraL ruinisquc
Sxvlu quam dudum fuerat erexit statum. Hic enim beatissi- confi-acta diu antiquitus lacerata manebat, Dei annuente
mus et praeclar-us pontifex multa corpora sanctorum clementiam, in meliorem pulcrioremque statum a fun-
dirutis in cimileriis iacentia, pia ea sollicitudíne, ne 30 damentis perfeciL Absidam 2‘ quoque ipsius aureis
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
remanerentnegleclui, quaerens atqueinventa colligens1 musibo perfuso coloribus ingenti amore depinxit. Et
magno venerationis affectu in iamdicti sancti Martini ad honorem omnipotentis Dei eiusdemque beatissimi xxxii
confessoris christi atque pontificis ecclesiam quam mi- Silvestri praesulis 25 corpus cum beatissime Pabiano
XXIX
XXX
XXXIH
sed et presbyterium 5'‘ ex marmoribus sculptis ornavit. 10 multis quorum nomina Deo soli sunt cognita, utrosque
tini confessorum atque pontificum : regnum uureum‘lO que sollicita ohtulit in eadem ecclesia perenniter haec
inductn colore IIl ; patenas de argente mundissimo ac 30 miamateria aureo superinducta colore III ; patenas de ar-
14 <iu> basilica
cum tintinnabulis, habentem in medio crucem cum gnum de argente cum tintinnabulis, habentem in me-
xxxlv Hic beatissimus papa, superno amore exardescens, llic beatissimus papa, superno amore exardesoens,
obtulit ubi supra aquaemaniles de argente, paris 111; obtulit ubi supra aquemanilia de argente, paria lll;
item sextaria de argente purissimo lll; calices de ar- 5 item sextaria de argente il; eoronas maiores de argente
gento purissimo ac deauratos 1l; similiter et patenam IIll, cum delfinis, pens. lib. gcalices de argente pari-
de argente maiorem, auro perl'usam , habentem in ter ac deauratos ll; patenam de argente maiorem auro
medio el‘figiem domini nostri lesu Christi l. . perfusam, habentem in medio effigiem domini nostri
. Obtulit vero ad honorem ipsius venerandae basilicae Obtulit vero ad honorem ipsius venerandae basilicae
canthara de auricalco Xll ; rugas similiter de auricalco, cantaros de auricalco .\'Il ; rugas similiter de auri-
xxxv Obtulit vero in iam saepius dictam basilieam vestem Ohtulit vero in iam saepius dictam basilicam vestem
nostri lesu Christi cum gemmis prasinis, hyacinthis nostri lesu Christi cum gemmis prasims, iacmctims et
4 aquaemanilem l habens C . ‘ ‘
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
13 canistros D — l4 pares C
-— quarum U — 25 sedente E
Resurr. D ——
96
XXXVI
XXXVII
cum gemmis prasinis, hyacinthis et alhis. lmmo vero obtulit sanctissimus praesul coronas alexandrinas pre-
VARIAN’I‘ES DES
Generated on 2013-08-11 08:47 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1 aliis ——- 5 aliis - M ubi supra] ibi ipsum (et in; infra, Il.
24, ‘28)
de hlata.
MANUSCRITS.
ut
tione protectus, iuxta latus ipsius basilicaei ad laudem ictione protectus, iuxta latus ipsius basilicaey ad laudem
praedicta ecclesia die noctuque domino Deo nostro de- 15 praedicta ecclesia die noctuque domino Deo noslro de-
precantes constituit.
precantes constituit.
3o dominum — aa mouarcbicam
VARIANTES DES
MANUSCRI’I‘S.
iii
98 01111. SERGIUS 11 (844-847).
b!
99
Aoo CIIII. SERGIUS II>(8!14-847).
NOTES EXPLICATIVES.
passantpar I‘Emilio.
dans le texte que nous avons ici sousles yeux, s'est exprimé avec
affaire confirme toutà fait cette manière de voir. Pour les autres
pourtant pas été remplacés. Faire réintégrer ces deux prélats. dont
prince lombard qui ait gouverné dans son entier le duché de Bé-
au nombre de 20 paires.
bulle, de Jean XlI, datée de 962 (ibid., p. 45; .lafl‘é, 3692) l'appelle
thèque.
e. I.
rain; c'est lui qui nommait les fonctionnaires. On n'est pas au-
unum eduobus eligat. ut aut statim per eosdem missos fiant ipsae
' riaux (Reg. Far/‘anse, 970), nous meton présence du casprévu dans
nobis directes. » etc. Dans ces textes ce sont surtout les missi
33. (ml i'um rage] Louis Il n'était encore que roi d'Italie. cette
Einhm'rll', a. 307). V
note 18.
rii tilius, rox Italiae. cum Sarracenis pngnans, victus vix Ro-
870, et Jean Diacre. dans ses fiesta epp. Nmp., contiennent quel-
ment. Mais ils sont assaillis pur une tempête en vue de la St-
105
de Gaële.
Mallins n'a pas copié la date; elle nous est fournie parles
vier 8&7.
M
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-11 08:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ztoc . cv. Lao uu (gin-855).. .
cv.
LEO, natione Romanus, ex patre Radualdo, sedit annos VIII mens. lll dies vl. Hic adeo catholicus atque apos-
tolicus vir multae patientiae multaeque humilitatis extitit, largus, pius1 innocens sive benignusi amator iustitiae
et plebis ferventissimus gubernatorp divinarum quoque Scripturarum indeficiens perscrutaton vigiliis et oratio-
nibus semper intentusg in cuius etiam beatissime pectore. iuxta illud quod in sancto evvangeliolegiturv et ser-
ipentis astutia et simplicitas inhabitabat columbae Erat enim totius sanctitatisodecore repletusr amator religiosorum
Hic primum a parentibus ob studia litterarum in monasterio beati Martini, confessoris Christi, quod foris muros
huius civitatis ltomanae iuxta ecclesiam beati Petri apostoli situm est. quousque sacras litteras pleniter disceret
sponte concessas est. Ubi-non solum litteras didicit, verum etiam in studio sanctae conversationis non quasi
puer, sicut tunc Brut, sed velut perfectus monachus avidius mansit cuius etiam pie conversationis exemplo alii
LM l
Il
sub eodem monacliico degentes ritu omnipotenti Domino plus devolius serviebant, eratque cum illis quasi unus
ut ex illis. Et quoniam civitas supra montem posita abscondi non potest1 sic neque huius rumor sanctissimi viri diu
occultus existere non potuit Fama illius, sive sanctitatis opiniov huc illucque luce clarius divulgata est. atque
multorum relatione fidelium ad aures pontificis quondam beatissimi patris et papae Gregorii mox festino relatu
occurrit. Gui cum tantae fuisset castitatis digneque conversationis magisterium enarratum. ilico eum ex monas-
terio quo pie degebat exire iubensa ad sanctae matris ecclesiae gremium perduritv alque, ut suo semper servitio
495 familiariter permaneret, Lateranensi patriarchio esse praecepitg subdiaconum quoque eum ob suae famam vitae
laudahilis fecit. Qui tamem quamvis locum mutaret vel ordinem. tamen vitam moresque suos plus quam prius in
lv summi creatoris nostri servitio regulariter constrincxit bonisque multiplicavit operibus. Defuncto autem huius
sacratissimae sedis papa Gregorio, tunc Sergius archipresbiter sanctae Ptomanae ecclesiae praesul efl‘ectus. t
hunc de quo superius nonnulla retulimus1 Leouem videlicety beatissimus papa presbiterum consecravit1 eique
titulum sanctorum llll coronatorum largitus est. In quo dum bonis polleretmoribus1 sive indigentibus necessaria
ministraret, peregrinos ac pauperes minusque habentes non solum verbo immo etiam corporalibus alimoniis
refovereL is qui tunc praeerat. Sergiusv Romanae sedis antistisv ex praesenti vita sublatus est.
Sub cuius etenim tempore ecclesiae beatissimorum principum Petri ac Pauli a Sarracenis funditus depraedatae
496 v sunt. Qua igitur calamitate seu miseria omnis Ptomanorum vigor elanguit atquecontritus est. lioc facto universa
contio Romanorum, ex duobus casibus vel periculisy videlicet sive de repentina morte pontificis, sive de vastatione
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
- quae facta fuerat in ecclesiis sanctis cunctorumque finibus Romanorum, fatebalur se nullatenus evadere mortis
gilur] evaugelicum C — 5 inhabitat D — amator <enim> E ninribusque sibi E: moribus sibi que e - sive om. c - indi-
lo
I5
cv. LEU llll (847-855). iovit
periculum posse. Cumque pari devotione communique consilio universi Romani proceres de future cogitareut
pontifice, ut quis esset qui tam sanctum et inviolabilem locum cum omnipotentis Dei timore regere vel gubernare
potuisset, confestim fama beatissimi praesulis simul et meritum ab omnibus patefacta est, totamque per urbem
difl‘usa. Necdum enim his qui obierat pontifex ad sepulturam debitam fuerat deportatus, et ecce omnes a novissimo vt m
5 usque ad primum, una voce, una simul concordia. Leonem venerabilem presbiterum sibi futurum pontificem
flagitabant, et quod nullum alium super se habere vellent praesulem nisi hunc de quo crebro dictum est, multis
coniurationibus ac vocibus fatebantun Quorum incunctanter omnium credimus corda ad hunc expetendum non
aliut nisi amor divinus et divinae virtutis inflammavit et univit clementia. Tunc omnes, ut superius adnotatum
est, pergentes cum gaudio multaeque aviditatis letitia ad ecclosiam, qua degebat, beatorum Quatuor corona-
to torum, eum coactum invitumque exinde abstrahentesv cum hymnis laudibusque praecipuis ad Lateranense
patriarchium perduxeruntg cuius, morem conservantes anticum, omnes osculati sunt pedes. Quanta autem in
eius pontificali electione concordia vel unanimitas fuit, nullus breviter enarrare hominum polest
Quid autem electionis suae tempore apostolorum suffragiis suisque sanctis intervenientibus precibus 1 de Sar- vn
racenis illis qui tam nefarium scelus commiserunt divina virtus peregity hoc inconveniens aut reprehensibile non
lä est si ob futurorum sive timorem sive memoriam praesentibus litteris adnotamus. omnes enim cum vellent,
iniquitatis ac depraedationis scelere perpetratoq ad Africanam qua venerant regionem revertere, vasto maris
pelage, vi ventorum procellarumquey sicut certa relatione cognovimus, neo permittente demersi sunt, anti-
quumque illud Aegyptiorum miraculum ecce noviter apostolorum meruit oratio optinere.
Romani quoque, ut diximus, novi electione pontificis congaudentes, coeperunt iterum non mediocriter con- vlll
io tristari, eo quod sine imperiali non audebant auctoritate futurum consecrare pontificem ; periculumque Romanae
urbis maxime metuebant ne iterum ut olim aliis ab hostibus fuisset obsessa. lioc timore et futuro casu perterriti,
eum 2 sine permissu principis praesulem sacraverunt, fidem quoque illius sive honorem post Deum per omnia et
et in omnibus conservantes.
lam quia humanus existimare non sufficit arbiter, nec os referre praevalet quantae bonitatis ac pietatis bic 1x m
25 beatissimus extitit pontifex, redeamus ad ea quae, fretus amore sanctorum, ecclesiis obtulit, et a primo ponti-
llic vero insignis et praeclarus autistes, superno amore exardescens, obtulit in basilica beati Petri apostoli
coronam ex argento purissimo l, pens. lib. XXllIl; gabatasinterrasiles Il, pens. lib. ll-l vela vu, duo quidem de
fundata et alia duo de staurace et tria de spanisco. obtulit vero ibidem ad splendorem et gloriam ipsius vene-.
30 randae basilicae cortinam alexandrinama mirae pulcritudinis I, habeutem istoriam pavonum portantium desuper
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
E — is E ——5' simulque CE (simulque una C) — e super se ‘— [idem] eidem D -— illius] ipsi et C.- sive-1 sibi CE v "
13 interventibus D - u peregerit c - 15 si] sive F. -futuro 27 vero] ergo c - 281 cm. D — 29 spanisca D
Generated on 2013-08-11 08:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
x n lpse_ vero egregius et prudentissimus papa obtulit in basilica sanctorum llli Goronatorum, in qua sacerdotii
sui sollertissime funcxit officium1 canistra de argento purissimo llL pens. lib. ,
aquamanile similiter de
nitorem ipsius in arcos videntur ecclesiae pendere, XII; item vela sirica alba xxxml. Fecit vero in eadem basilica1
ad splendorem sacri altaris, vestem olosiricamy habentem periclisin de chrisoclabo, et aliam vestem albam cum 5
rosis, habentem rotas VII et in medio tabulam de chrisoclabo cum efiigiem hominis gerentis in capite gemmas
prasinas v,- item vestem albam de crisoelabo cum rotis VI. Fecit autem in iamdicta basilica, ad honorem et
gloriam sacri altaris1 vela habentia cruces et gammadias de crisoclabo IIII; item vela sirica cum rotis XVII, ex
quibus IIII cum gammadias de crisoelabo et gemmis ac bullis aureis xxxm; velum acupictile, habentem hominis
effigiem sedentis super pavonem I; item vela habentia istoriam sanctae hei genetricis III; item vela alia fun- I0
m XI
ipse quidem eximius et beatissimus papa fecit in basilica sanctae hei genetricis. quae ponitur 3 in vicum qui
nuncupatur Sardorum, vestem de fundato1 habentem istoriam sanctae hei genetricis de chrisoclabo cum prophetis.
ipse vero a heo amabilis et prudentissimus papa sedilia in ingressu de marmoribus patriarchii construxin quae
nullus pontificum ut perficeret arbitravit. Nam et solarium i quod beatae memoriae Leo tertius papa construxeraL is
cum prae nimia vetustate, fractis travibusq in ruinis cerneretur emersuma noviter pulcrius in meliorem speciem
restauravit.
xn
Hic quidem insignis et pius antistis in basilica beati Pauli apostoli, superno fretus amore, vespertinas 5 publice
lluius beati tempore praesulis terre motus in urbe Roma s per indictionem factus est x, ita ut omnia elamenta 20
ipse iam sepefatus et sollertissimus pontifexy secundum antiquam consuetudinem canonice auctoritate decrevit
atque constituit ut dum sacra missarum sollemnia in ecclesia celebrantun nullus ex laicis in presbiterio stare vel
sedere aut ingredere praesumatun nisi tantum sacra plebs quae in amministratione sacri officii constituta vi-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
detur.
500 xm ipse quidem beatissimus pontifex, post cedem ac depraedationem sevae gentis Agarenorumy quam in sanctorum
apostolorum ecclesiis peregeruntv ad restaurationem ipsarum cotidie animus praetendebetl quatinus omnia quae
ab impiis manibus ablata fuerant repararet, sperans aeternae fruere retributionis mercedem. Quam ob rem obtulit
in basilica beati Petri apostoli butronem de argento purissimoy cum gabbatis argenteis pendentibus in catenu-
lis Vll. Fecit autem ad inluminalionem ipsius basilicae rete aeneum cum canistris argenteis XVII. nam et farum
Generated on 2013-08-12 16:40 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
E — aliam vestem c
is publices CE
ao indictione E
tionem E
E — 30 henum E
‘25-
30
cv. LEO 1111 (847-855). me
mirae magnitudinis ad splendorem et gloriam sepius memoratae ecclesiae reparavit. in qua etiam obtulit coronam
de argento mundissimo, pens. lib. g vela de fundatoy quae in ambitu sacri altaris pulcriora dependent, XXV;
item vela leonum habentia istoriasq quae ante vestibulum sacrae confessionis cernuntur pendere, X; et alia vela
de fundato, quae inter columnas ipsius venerande basilicae dextra levaque coruscantv XLVI; item vela de fundata
5 quae in arcos ad ornatum et decorationem presbiterii pendent, XXXIII; verumtamen et alia vela de fundato, quae
in diversis eiusdem basilicae locis ipse almificus papa constituit pendere, XVIII; et alia quidem vela, quae ante
Hic vero insignis et prudentissimus praesulv superne fretus amorey fecit in basilica sanctorum martirum llll xlv 501
Coronatorum veslem de crisoclaho, habentem istoriam itesurrectionis domini nostri lesu cliristi atque effigies prae-
' Huius enim praefati gregorii 7 praesulis animus tantum divino fulgebat amore ut ea que pridem de beati Petri
apostoli ecclesia ab impiis manibus innumerabilia fuerant bona ablatav suo praecipue tempore libenti voluit pectore
omnia noviter restaurare. idcirco ad decus et honorem ipsius praedictae ecclesiae fecit coronas ex argento puris-
simo, miro compositas opere Il, pendentes in catenulis argenteis, cum gemmis et bullis deauratisy pens. [ lib.
lii cxxxu et alia cxxx, liabentc l clamasterios argenteos subterpendentes xxxvu, et alia simili modo babente XL.
Necnon qui divino semper erat munere perornatus, dignamque de omnibus curam et sollicitudinem habere stude- xv
bat, feliciter fecit in oratorium sancti Andree apostoli ad sanctum Petrum vela maiora de fundato Il et alia minora
ipse vero a Deo protectus venerabilis et praeclarus pontifex fecit in monasterio sancti Anastasii1 pro aeterna 502
m animae suae redemplionem, vestem siricam de fundato I, habentem istoriam aquilarumg similiter et vela de fun-
dato II, compta in circuitu de blata. Simili modo fecit in monasterio sanctae Praxedis vestem de fundato l.
Hic quoque praedictus praesul a die quo, divina fretus polentia, sacram apostoli Petri sedem omni benignitate xvi
conscendit, mox de priscis vel antiquis sacri palatii usibus atque ordinibusy qui sub praedecessorum suorum pon-
tificum tempore erupti atque diversae consuetudines fuerant delete, ideo ad suae memoriam sanctitatis universas
25 reducere vel in meliori statu quam nuper fuerant omnia libenti animo ordinare avide conatus est. Nam s et accu-
bitumy quod domnus Leo bonae memoriae tertius papa a fundamentis construxerat et omnia ornamenta ibi para-
verat, tunc prae nimia vetustate et oblivione antecessorum pontiticum deleta sunt, et in die Natalis domini nostri
iesu christi secundum carnem tam domnus gregorius quam et domnus Sergius sanctae recordationis ibidem mi-
nime epulabantur. lste vero beatissimus et summus praesul Leo quartus cum gaudio et nimia delectatione omnia
30 ornamenta sive alimenta quae inde deleta fuerant noviter reparavit et ad usum pristinum magnifice revocavit
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ü egregii CE -— de om. E -—- iz fuerat E (corn) — libente sub] su D — ad temporibus c : temporum E —- eruti c --
pens. c —15 et om. C — superpend. D — aliam E-17 orato- meliore E -- 29 epulabatur CE — isdem CE —.30s| l (corr.)
is aelernae D — 20 redemptione CE
140 CV. LEO Il" (847-855).
xvn
503 XVIII
504 xix
Necnon et 1’ crucem ex auro purissimo gemmis ornatamj quam Karolus, piae memoriae imperator Prancorum et
Romanorum, in basilica salvatoris domini nostri iesu christi quae appellatur constantiniana temporibus domni
Leonis sanctae recordationis tertii papae obtuleratl quae mos erat ut in letaniis ante sacratissimum pontificem
ipsa praecederetl et sic permansit usque ad tempus sanctae recordationis domni Paschalis papae. unde diabolica
suggestione atque instigatione a malis exorta est et eandem a latronibus nocte furtim ablata est, et nullus dein-
ceps praecessorum pontificum, tam domnus Paschalis quam domnus Eugenius, sive domnus Valenlinus seu
domnus gregorius necnon et domnus Sergius, recordatus fuit ut eam restauraret et ad usum sanctae hei ecclesiae
Romanae pararet, isdem praefatus et magnificus praesul fecit eam ex auro purissimo, et mirae magnitudinis
margaretis et gemmis iacinctinis et prasinis utiliter ornavit, et ad usum pristinum sanctae hei Romanae ecclesiae
mirifice paravit.
Hic vero praecipuus et insignis praesul, divinarum Scripturarum in scientia et erudilione probatissimus extitit
praedicator. Qui tantae beatitudinis ac sanctitatis claruit, ut in conspectu universis istius in christo fundatae
ecclesiae populi miracula operaret. In primo quidem pontificatus sui anno, iuxta basilicam beatae Luciae martyris.
quae in orphea sita est, in quibusdam tetris abditisque cavernis diri generis serpens, qui'basiliscus grece, latine
regulus dicitur, ortus est; qui flatu suo ac visione omnes qui ad easdem
, in orationibus se convertit,
icona, ad basilicam sancti Adriani marlyris, sicut m mos est, propriis pedibus cum clero perrexit he qua regressus
loco diri serpentis genus sua potentia elfugareL Et data super populum oratione, Dei
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
30 aliud c
l0
-20
30
ov. LEO 1111 (847-855).
guere. Sed ventorum flatibus altius extendebatur ignis in aere, cuncia conburens atque comminuens, ita ut pro-
pius beati Petri principis apostolorum basilicae perveniret, Saxorum “ Langobardorumque domos ac porlicum
concremans alque diripiens. Quo audito, ipse bealissimus pontifex illic celeri cursu profectus est, et obvius ante
ignis impetum se praeparavit, Dominum deprecari caepit ut ipsius incendii flammas extingueret; et crucis propriis
faciens signaculum digitis, amplius ignis extendere flammas non potuit; beati virtutem ferre non valens ponlificis,
lpse vero a Deo umabilis et prudentissimus papa fecit in basilica beati Petri apostoli vela de l'undato, in circuitu Xxl
l0 autem de blata, numero XLV. F ecit autem isdem aegregius pontifex in monasterio sancti Martini, quod basilicae
beati Petri apostoli coheret, ad laudem et gloriam ipsius beali Martini oraculi mirae pulchritudinis veslem fecit.
habentem isloriam superius memorati sancti iacentis in leclulo, cum el‘figicm Salvaloris domini noslri lesu Christi;
simul effigie sanctae martyris Agathae, habens ad pedes effigiem ipsius almi pontificis, habentem gemmas iacinc-
tas XVII. ln eodem oratorio fecit vela 1111. et unum quidem habens rosas de chrisoclabo lll.
‘5 Fecit quidem in basilica sanctorum llll Fratrum veslem de l'undato l, habentem istoriam ipsorum sanciorum XXII 506
martyrum et effigiem ipsius magni praesulis, habentem gemmas Xll; similiter et vola de l'undato llll.
Hic vero venerabilis et praeclarus pontil‘ex lecit in basilica beati Petri apostoli nulritori suo canislros interrasiles
de argento purissimo, pens. lib. Ubi supra obtulit coronas de argente purissimo, pens. lib. llic vero beatis-
simus et praeclarus papa, superno fretus amore, obtulit beato Pelro apostolo ad splendorem et gloriam ipsius
9° Sacrulissimae basilicae lucernam bimixin de argento purissimo, pens. lib. XLV. Fecit aulem ubi supra, post Sara-
cenorum sevissima devastatione in eadem basilica rugas de argento purissimo, pens. lib. LV1].
idem beatissimus praesul fecit in ecclesia beati Silvestri confessoris atque pontificis qui pouitur in monte xxm
Serapli. veslem de fundato l, habentem angulos Illl, duos quidem tyreos et duos fundatos.
Fecit elium isdem sanctissimus et beatissimus praesul in ecclesia beati Petri aposlolorum principis vela quae
25 pendent in arcos presbiterii ex auro texta, habentia storiam beati Petri apostoli, numero XVlll. Necnon et in
Oratorio beati Leonis confessoris atque pontificis, quod est situm infra praedictam ecclesiam, veslem de fun-
dalo l, habentem istoriam aquilarum. Oblulit ubi supra coronam de urgenlo l, pens. lib. ; tam etiam fecit ipsa 507
vela de fundato, ornata ex utraque parte de blatin, numero XX. Obtulit beato Petro aposlolo calices de argento, XXIV
qui sedent super circuitum altaris, numero XVI, pens. lib. ; verum etiam et calicem pendenlilem cum cale-
30 nulis et delfinis, pens. lib. ldeo sanclissimus et coangelicus praefatus praesul post depraedationem Saracenorum
2 Validius om. C — ac mina l-J — inccudit E (cana) — vole- rolÎ D — mundissimo C — 19 et praeclarus 0111. D — 20 Fecit-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
D ‘- < anxios > illicE: <anxius > illuc C — obhuius E — 22 quod est C — 23 Sirapir ‘E
6 deprecuro E — dep. cacp] rleprecuns C 24 priucipi ap. 13 : prmcipls ap. — 25lmbentem E — si.
10 aulem] compte C: compta E — blallhin E —— sanclissimi om. C n—— 26 praedicta — aecolesia C —. veste — 27 oh:
C -— H aposloli om. CE — 1). P. basil. CE -— perfecit E: 0m. C 5.] insupcr C -— tam] mm C — lpsam D ziipsum 1320m. C —
‘ ‘2 cfligie CE — 13 effigies C —habontes E — 14 < ilem> 28 velam D — parte 0m. D — 29 super] luxla E : suprae —
Generated on 2013-08-12 16:40 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
in CI'I — et om. C - unam E circuilu E —-30 dclfiui c0d1.-—coangel1co E-— et coang. 0m. C
istius ecclesiae fecit et in corpus beati Petri apostoli imagines argenteas totasque exauratas, numero III, una
quedam in medio habentem efiigiem salvatoris domini nostri lesu Christi cum gemmis in capite per crucem
ornata iacinctinis et prasinis; item alia quedam vero positam dexteram partem salvatorisy habentem vultum beati
Petri apostoli et beatae Petronillaeg alia quadam posita parte leva, depicla vultus beati Andree apostoli1 simul et
vultus summi praedicti praesulis, pens. lib. Cllll. Fecit ubi supra fera aerea, quae sedent super vestibulum sacri
xxv _ Sepe vero hic beatissimus papa omnia sanctorum quae destructa fuerant loca reaediticare magnopere cupiebaL
Nam ‘2 monasterio Corsarum, quod iuxta basilica beati Xisli martyris atque pontificis situm est, quod quorundam
malorum hominum fuerat operibus desolatum et ad secularem habitationem perductumq pro salute ac futura
retributione animae suae perfectius restauravit. In quo etiam ancillarum hei congregationem munivit ad per-
solvendum heo omnipotenti cotidie laudes, muneribus auxit, diviciis perornavit, et omnia sacris praeceptis quae
xxvl Hic sepius memoratus et beatissimus papa praedicationis suae ‘3 alloquio multos ad cognitionem veritatis per-
sos duxil, et salutiferas omnibus operationes cotidie demonstravit. Nam octavam Adsumptionis beatae hei genetricis
diem, quae minime Romam antea colebatur, vigiliis sacris matutinisque cum omni clero pemoctans laudibus in
basilicam ” eiusdem semper virginis dominae nostrae, quae foris muros, iuxta basilicam sancti Laurentii mar-
tyris sita est1 celebrare praecepitg in qua etiam magna populi multitudo convenerat1 novae festivitatis cupiens
celebrare sollemnitatem H00 ipse magnanimus cum videret autistes, omnes qui aderant huius celebritatis plenius
xxvll argenteis erogavit. Fecit vero isdem beatissimus in eiusdem hei genetricis semperque virginis Mariae vestem de
fundato I; necnon fecit ibidem vela numero XLV; et infra ipsius ecclesiaev in oratorio quae vocatur beatae Bal‘-
harae, obtulit vestem de fundato I; et in oratorio supradictae ecclesiae beati Nicolai donavit vestem de fundata I.
509 lpse a heo praecipuus antistes et in oratorio sanctae Eugeniae fecit vestem de fundato I. Et hic sollertissimus Deo
ecclesi
a ‘5 beati protomartyris stephani quae ponitur foris muro1 iuxta ecclesiam beati Laurentii marlyris,
de fundato I. Et infra huius menie ecclesiae, in oratorio beati Leonis marliris, fecit vestem de fundato I .
Et ipse mitissimus pontifex atque acutus in omnibus bonis obtulit in ecclesia beatae hei
vestem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
genetrlcls semperque
Fecit isdem benignissimus crucem auream a noviter, et ‘G ipsa crux, ut mos antiquitusy a subdiaconibus
510
1 cl in] ad c- exenl-alas om. ca - 2 unam quandam CE — — 18 solL] festivitatem h - hic C -—- magnanimis E -—- plenus
3‘ ornatam CE- aliam quandam CE — vero om. c- ad dexl. D — te crogavi E — arg.-I)ealissimus] agere sollempnia
vlarn dcpicturri C-quamdam posltam partem E-5 vultu E — rium quod c —— vocitelur E (vocilulur Ce) — 21 supradicta
lllvsglpelr lll-sn Sllspcrc -lqul E ecclesia E (corn) ~23 et <in> c - atque praecipuus om.C-
upxere - mouas erium cli-basilicam C- Sixti CE et puraque E ' C—-2 ' " ' t I
diaconis <in> c -
CV. LEO IIII (847-855). “3
.manihus ferebatur ante equum praeeessorum pontificum, Deo iubente, in euro et in argento in gemmis melius
renovavit.
Ohtulit vero in ecclesia ‘7beatae Nimphae martyris, que esse videlur in eivitate Portuense, vestem [de fundatol.'_XXlX
Simili ter feeit in eeclesia beatorum martyrum Cosme et Damiani ‘3 quae in Silva Candida esse videtur. fecit vestem
5 de fundato I; neonon ubi supra obtulit vela de fundato III, ornala in circuitum de blatas. '
Hic vero beatissimus papa sacratissimorum martyrum sepulcra devota mente ardentique assidue peetore
visitabat, quos vigiliis sacrisque orationibus cuneto perortodoxe fidei populo exorabat. Die aulem quadam cuni X3“ 5“
ad sepulcrum beali Laurenlii martyris pervenisset, et solito more orationem expleret, diligentius inquirere cae-
pit ac dicere : « Quanti cotidianas hic monachis Deo omnipotenti referunt landes? » Tune omnes qui aderant
l0 beato pontifici protulerunt quod a quibusdam pontificibus duo monasteria ‘9 ibidem fuissent constructa, sed
pro magna paupertatis inopia in desolatione redacla sunt. Mox autem ipse almificus pontil‘ex, superno nulu
conpunctus, monasterium quod nunc sanoti vocalur Slephani et Cassiani restaurans, muneribus ac divitiis locu-
pletissime perornavit. In quo etiam sanctae conversationis plures greco 2° conslituit monaehos genere, qui Deo
l5 Ipse quidem a Deo protectus ac venerahilis praesul, intra basilica beati Pelri apostoli oraculum 2’ mirae pulcri- xxxI
tudinis summique decoris construxit, quod pulcris marmoribus circumdans splendide compsit; absidamque eius
.ex musibo aureo superinducto colore glorifice decoravit. In quo etiam venerahile corpus beali Leonis confessoris
atque ponlificis reeondens, sacrum desuper conslruxit altare et ciburio cum cruces exauratas ad laudem et gloriam
Christi nominis hoc fretus amore perfecit, ut sibi dignum in aethera conquirerel. locum.
20 Patratîs itaque omnibus atque perfectis operibus quorum iam singillalim superius nomina scripta vel memorata xxxu 542
sunt, confestim isdem pastor et pater aegregius, quamvis universarum proficuam ecclesiarum Dei curam
dignamque sollicitudinem gereret, et ad omne opus honum prae omnibus inteutus existeret, ex intimo cordis sui
longe lrahens suspiria, cum cotidie heatissimi apostolorum principis Petri sacratissimum altare cerneret violatum
et ad tantam inhonestatem a Sarracenis perfidis Deoque contrariis sive vilitatem perductum, etiam et, quod dolentes
'25 merentesque dieimus, ipse qui undique christianus populus ad iamfati prineipis sacratissima, orationis causa
Vel gratin, limina destinavit, oh hoc vota sua ut olim perficere non pleniler satagebat; ideo omnipotentis Domini
fretus auxilio atque consilio et virtute munitus, aureis simulque argenteis tabulis, non tantum confessionem
sacram, verum eliam frontem sepedicti altaris satis decenter et onorifice perornavit, ut praesens per omnia opus
ibidem dedicatum luce clarius manifestat. Quam 0b rem venerandi altaris frontem praecipuam. tabulis "2 auro xxxlu
30 oplimo noviter dedicatis, uua cum gemmis quam plurimis valde optimis ae protiosis, totam eircumdedit et in
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
1 aecum D — 'praedecessorem pontificem E (cm2) — praede- C — 12 îconpullclos E (60"73) - “films EIŒOW’J — 100W“
cessorum C- iuvante 13- Dan iub.]quam C — in ante arg. plenissime E (com) —- 13 graecos Cl: — 14 erdem q. C
quam E — fecit om. C — 5 ubi supra 0m. C —- blauhin E: 20 sig. E-21 proficmm E (canal-.24 dolenlem E — 25 qm
Generated on 2013-08-12 16:41 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
oxplere E (corr.) — 9 monachi C — M desolationis E: -nem ter C-dedicavit E : decoravrtC-unam C —preL] orehsxs CE-
15
meliorem, ut prius, statum atque decorem perduxit. ln quibus scilicet aureis, ut dictum est, tahulis, non solum
Redemptoris nostri forma depicta praet‘ulget, verum et eius Resurreotio veneranda otque indicium sacrae ac salu-
513-tifere cruois, Petri quoque Paulique paritor vultus atque Andree in praenominalis tabulis similiter splendent
atque coruscant; inter quos sanclissimi quarti Leonis praesulis, necnon et spiritalis filii sui domni imperatoris
Lotharii, propter futuram memorinm sive mercedem, persone Deo care per cuncla saecula venerande depicta
xXXIV sunt. Quod denique tabularum opus CCXVI auri obrizi libras pensant. Confessionem vero crebro dicti altaris
tabulis argento paratis purissimo modo simili tota animi devotione ad anticum decus et statum perduxit; in
quibus Salvatorem in trono sedentem conspicimus, pretiosas in capite gemmas habentes, et a dextris illius Che-
rubim, a leva quoque ipsius vultus apostolorum ceterorumque depictos. lmmo et rugas sacrae confessionis ex
XXXV argento constructas, vultus habentes beatissimi Petri et Pauli, pens. omnia lib. CCVIlI. lpse vom 8 Bac amahilis
et prudentissimus pontit‘ex fecit in basilica beati Petri apostoli velu ex auro texta, pendentes in circuitu cuncta in
arcora, de hlata. numero XI. Necnon et in oratorio sancti Leonis pontificis, intro ecolesia beati Petri apostoli,
fecit veste sirioa, alba, sigillata, cum gammadias et periclisin de blata I; et velu similiter alba maiori il et
minori Vlll.
514 Ipse vero a Deo protectus et venerabilis pontit‘ex, propter retributionem et mercedem animae suae. l'eoit in oimiterio
beatae Agathae 2‘ martyris, quae ponitur t'oris porta beati Pancratii martyris, vestem de t‘undato I et vola Vlll.
XXXVI Quisnam dicere valeat. vel quis enarrnre sufficere possit quanta ipse a Deo protectus et sollertissimus papa
sanotis loois devota obtulit mente doua? Nom in oratorio quod Pnuli dicitur papae mirae pulcritudinis obtulit
vestem, aquilarum habentem istoriam cum cruce de crisoclabo etgammadias, I. Fecit autem in oratorio sanctorum
Processi et Martiniani splendoris non modici vestem cum rotis et hominum et istoriam cum cruce similiter de
crisoclabo et gammadias l; alia vero veste fulgide visione in basilica sanctae Petronillae perfecit, habentem rotas
515 XXXVII aquilasque cum oruce de crisoclabo et gammadias, l. Obtulit vero in oratorio sanctae Dei genetricis semperque
virginis dominae nostrae Mariae quod Mediana consistit, vestem similitor cum rotis aquilisque cum cruce de cri-
soclabo et gammadias l. Fecit quidem in oratorio 25 sancti Adriani vestem cum rotis, hominum effigiis, cum
lpse vero sepius memoratus et beatissimus papa ohtulit in basilica 2“ sancti Sebastiani martyris, qui in Frascata
Qui summus et praecipuus praesul fecit in basilioa heati Petri apostoli cortina olosirioa cum istoriis multis
et minora C
16 mercede E — 17 quorl E.
CE — hominumque E — el‘figiebus C
l0
15
20
25
30
cv. LEO IIII (847-855).
Cum vero ” haec et cetera quae retx'o scripta sunt Leo, vir beatissimus quartusque praesul, Domino solatiante, xxxvm
amorîs ac desiderii gralia, per diversa piorum loca sanctorum perfectius contulisset lune de Romanae urbis statu
ac restauratione murorum, qui longoiam senio ad velustalem infi'acti dirutique funditus videbantur, coepit cum
5 miuente facilius ab hostibus aut capi aut forsitan expugnare potuissent; ideo ne hoc in {uturum malum fieret,
omnes praenominatae muros civitatis Romanae duodecima et quidem inslunte indictione renovare atque ad prio-
' . Et non solum muros quos diximus celeri fieri agililale praece-
propter futurum Saracenorum periculurn et salutem Romanae urbis factum est. lpsam igitur turrem non solum XL
Ipse vero a Deo proteclus et bealissimus papa multa corpora sanclorum quae diu inculta iacueranl, summo studio xLI 517
summoque cordis affectu, ad honorem omnipotentis Dei, infra huius alme urbis menia congregavit mirifice. Nam
et corpora sanctorum marlyrum HII Coronatorum sollerti cura inquirens repperit; pro quorum desiderabili amore
25 basilicam quae sanctorum fuel-al nomini consecrata, quam ipse usque dum ad pontificij deductus est apicem pru-
denlissimo moderamine rexit, quae per olitana curricula temporum çuassuta veluslatis defectu et pene ruinis
confracta diu antiquitus videbatur convulsa, supernae virtutis annuente clementia, in splendidiorem pulcrioremque
Statum perduxit a fundamentis, ad laudem omnipotentis Dei, eorumque sacratissima corpora 2’ cum Claudio,
Nicostrato, Simphroniano alque Castorio et Simplicio, necnon Severo, Severiano, Carpoforo et Victorino, [HI fra-
30 tribus, verumtamen Marins, Audifax et Ahbacuc, Felicissimo et Agapilo, Ypolito quidem cum suis fumiliis nu-
XLII
sis XLIII
519 XLIV
XLV
mero XVlll, Aquila et Prison, Arseo, Aquino, Narcisso et Marcellino, Felice Simetrioque, Candida atque Paulina,
Anastasio et Felice, Apollione et Benedicto, Venantio atque Felice, Diogene et Liberaliv Festo et Marcello atque
Superantio, Pudentiana et Benedlcto, Felice et Venanto, necnon et capite sancti Proti, sanctaeque 2’ Ceciliae, sancti
Alexandri, sanctique Sixti et sancti Sebastiani atque sacratissimae virginis Praxedis, pariter sub sacro altare recon-
dens locavit, et alii multi quorum nomina sunt Deo cognita. Super quod etiam, ad gloriam Creatoris, miro opere
mii-aeque pulcritudinis ciburium ex argento purissimc aureo superinductum colore cum gemmis prasinis et iaquin-
tis, pens. lib. CCCXIIIet semis. Ubi supra obtulit in eadem ecclesiam vela rubea quae pendent in circuitu altaris,
numero llll. Sub eodem 30'quoque vero sanctissimo.... praesul fecit in oratorio praedictae beatae Barbare qui
consitum est infra ecclesia sanctorum llll Coronatorum corona de argente, pens. lib. XI]. Necnon et in eodem
oratorio obtulit gabatas de argento x, pens. lib. Verum etiam in suprascripto oratorio fecit vestes de fundata lllL
Praedictus vero venerabilis pontifex fecit in basilica beati Stephani pontificis via Latina, miliario Il], vestem de f un-
datol, cum cruce in medio et vela VI.Ubi supra obtulit patenam et calicem sancto modico, de argento.pens.lib. I semis.
Obtulit etiam beatissimus praesul in ecclesia beati Petri apostolorum principis turibulum de argento exaurato
apostolatum, legente nomen domni Leonis quarti papae, pens. lib. llll. Uhi etiam, in oratorio beati Gregorii
confessoris atque pontificis, fecit vestem de fundato, cum gammadiis et cruce ex argento textam l. Similiter ubi
supra, in oratorio beati Pastoris 3‘ martyris, vestem pari modo fecit l. Necnon et in oratorio beatae Dei genetricis,
qui ponitur n ad ambone, eodem modo fecit vestem 1. Et in oratorio sanctae et superexaltatae Crucis fecit vestem
simili modo I. Necnon in oratorio qui ponitur ad fontem, fecit similiter vestem I et vela de quadrapulo x.
lpso vero venerabilis et praeclarus pontifex fecit in ecclesia sanctorum llll Coronatorum, super altare maiorem,
vestem de fundata cum cruce in medio et gammadias et in giro lista de fundato I. Uhi supra in oratorio sanctae
Barbare similiter fecit vestem de fundata l. Et in oratorio sancti Sixti eodem fecit vestem l. Et in oratorio sancti
Nicholai similiter fecit vestem cum aquilis l. Necnon et in eadem ecclesia fecit cortinaml linteam cum crucibus
in medio et in gyro lista de fundato. mirae magnitudinis. Plis moribus hic sacrisque perornatus operibus papa
obtulit in sepius memoratam, quam fretus amore fundaverat. aulam. patenam ex argento purissimo, aureo supe-
rinducto colore, crucis tropheo Salvatorisque effigie sanctaeque Dei genetricis et sanctorum apostolorum pulcro
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
scemathe decoratam, pens. lib. vn. Sìmilìter calicem sanctum auroque perfusum, evangelistarum habentem iconas
et crucemy pens. lib. llll; necnon argento mundissimo cantarum exauratum in quo signaculum in circuitu depres-
_ que om. D
ac
l0
20
cv. LEO 1111 (847-855). m
turibulum ex argento purissimo apostolatum I; gabatas ad nitorem ipsius venerandae basilicae exauratas IIII,
to Fecit etiam isdem beatissimus praesul, post depraedatione Sarucenorum, in ecclesia beati Petri apostoli cruci-
Ea igitur 3" quae inter cetera per sanctissimi praesulis assiduas preces ac lacrimas,
siquidem insistente indictione mirabiliter acta vel gesta sunt, non inutiliter agim
us si ob aeternum memoriam
i5 huic operi luce clarius inserere studemus, ut quantae sanctitatis in hac erumnosa vita vir iste extitit praesentes
atque futuri facilius agnoscant. Denique 35 post nelandam et lucubrem omnique plena miseria saracenorum de-
praedatione quam in primo ecclesiarum omnium capite, sancta scilicet Romana ecclesia, ortatu diabolico perege-
runt1 voluerunt iterum ipsi Satane filii similia in Romanes fines et ecclesia beatissimi apostoli Petri ut olim dampna
inferre, et deinde victores ad loca quibus egressi fuerant destinare. Sed cura ac studio summi praelulgente atque
2o vigilante pastoris, haec nullo modo perlicere potuerunt. Tamen ut tideles in Domino amplius tideles iure existant XLVlll
et illius signa atque miracula ex veteribus noviter aemanasse non dubi lent, a principio nunc recidendum est quid
de eis divina eo tempore misericordia venerabiliter egit, quantisque miseriis atque calamitatibus gens illa pesti-
fera merito protrita dilapsa est. Quam ob rem pristinum reminiscentes lucrum vel predam quam feceranta mul-
tiplicata iterum perversorum hominum manu, multisque cum navibus ad urbem expugnandum Romanam, duode-
25 cima indictione vigente, venire crudeliterdecreverunt. Multisque etiam diebus in loco qui 36 Totarum dicitur1
iuxta insulam Sardiniae demorati sunt. A qua digressi, Romanum Portum, Deo illos non adiuvante, exire conati
sunt. Quorum inicus ac nefandus adventus Romanos non mediocriter terruiL Sed quia ecclesiam suam Deus om- XLIX s22
nipotens semper inviolatam custodivit et deinceps custodire non desinit, excitavit tunc inter ceteros omnium
Neapolitanorum Amalphitanorum cagetanorumque corda, ut una cum Romanis contra eos insurgere ac dimicare
i prophetarum eftigiebus c - z mundissimo CE —— 3 pondus facibus D — post cm. D — Iug. CE - plenam CE — 17 de-
duarum et semis librarumc - confessione E - altare CE —— praedationcm CE — 18 Romauus E- aecclesiae C _19 pra-e-
4 effigiebus c —-5prcliosissimis CE — cruces D - quo E -— sulis gente D — 20 minime CE — lidcliores CE -— ex. et] exis-
nunc om. D — pend. alt, E — 6 XLHI CE — cantaros-XIH tanleD-ZI alque]acveneranda CE- emanusset lzl-nunclnon
7 antistes CE — 8 Iuxta lacum D: Sub lacu CE om. C — eodcm E — tempore <pare> D — miserabiliter E
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
io autem c — prueses E— depraedalionem CE- 11 exaura- —- 23 meriti D - 24 expugnandam CE- Rom. exp. C — 25
tum CE — Lxx CE — 12 et-l om. C spatio relicto- iamma D-— Torarum CE — 26 insolam E — digressi sunt E illis D- —
13 aUL] exaudientes E: exaudilasC-M siquidem om.c —— 15 excipere c - 27 Romanusiî - ruit-li - 28 et deinceps lns D
il'00] cule E- operiluce] opusculo C -sauclitati E -— ac D — 16 - 29 Caiet. E : KawLC -—msurge E (corr.) : msurgerent C-
Generated on 2013-08-12 16:41 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ue CV. LEO IIII (847-855).
fortiter debuissent. Mox etenim a locis propriis egressiy ante Sarracenos inutiles ipsi cum suis navibus coniuncxe-
runt, suumque repente adventum beatissime Leoni quarto pontifici notum feceruntj et quod se ob nullam rem
venisse alia sunt prûfessi, nisi ut de paganis1 Domino auxiliante, victores existerent.
L Tunc demum venerabilis papa aliquantos ex eis prius ad se Romain venire praecepit, voiens ad eos spetialiter
scire si eorum pacificus esset adventus, vel non; sicuti et factum est. inter quos tunc filius Sergi “- magistri mili-
turn, qui erat ordinatus super exercitumy nomine Cesarius, advenit. Quos benigne palatio Lateranensi suscìpiens,
causam pro quam venerantinquisivit llli autem ob aliud non venisse testati sunt nisi 0b hoc quod superius legi-
tur exaratum. Quorum pius apostolicus credulus verhis, cum magno armatorum procinctum mox civitatem ostiam
Ll properaviu omnesque Neapolitanos grandi atque eximia devotione suscepit. Qui ut summum pontificem cons-
peiterunt1 ad pedes eius humo prostratij venerabile sunt osculatiy gratiasque omnipotenti Altitrono retulerunt. l0
qui ad se confortaudo talem dirigere decrevit antistitem. Qui ut meliores de Belial filiis victores existerentt sum-
mopere deprecati sunt ut de suis sacris manibus corpus dominicum percipere meruissent. Quibus ore suo missam
in ecclesia beatae Auree decantavit, atque universi ex illius, ut dictum est, manibus communionem sumpserunt.
Et ante quam haec fierent, usque ad praefatam ecclesiami cum liymnis et letanias canticisque praecipnis1 simul
cum ipsis Neapoiitanis, christo auxiliante, profectus est. in qua etiam flexis genibus Altissimum deprecatus est l5
523 quatinus orationibus suis ipse christianorum hostes in manus resistentium tradere dignareturg super quos etiam
multis cum lacrimis hanc orationem obtulit1 dicens : « Deus cuius dextera beatum Petrum apostolum ambulan-
tem in fluctibus1 ne mergeretur, erexit1 et quoapostolum eius Paulum tertio naufragantem de profundo pelagi
liberavit1 exaudi nos propitius1 et concede ut amborum meritis horum fidelium tuorum brachia contra inimicos
sanctae tuae llcclesiae dimicantia omnipotenti dextera tua corroborentur et convalescantg ut de recepto triumpho '20
LII Die vero altera postquam a iamdicta civitate venerabilis reversus est presul, ipsi_sce1erat0rum socii sive
participes iuxta litus maris ostensis multis cum navibus paruerunt. contra quos Neapolîtani impetum fa-
cientes, dimicare fortiter voluerunt, etiam aliquantos vulneraverunt ex illisg et inde triumphum acceperanti si
unum non citius impedimentum accidisseL Quam ob rem, dum ad invicem adtentius dimicarenL subito tam 25
validus ac supereminens excitatus est ventus, qualem quis his temporibus meminisse valet, qui utrasque naves
confestim divisit, tamen saracenorum amplius veniebant itaque usque ad ora maris; deinde, vento flante ma-
reque elevata procellis. dispergebantun et iterum post aliquantulum confi-actis viribus revertebantur. Deus
enim omnipotensl pro certo credimus1 hunc ex tesauro suo produxerat venturn, qui eos ad nocendum minime
Llll permittebat exire. Super his novis misticisque miraculis quae nostris, licet non meritisl divina ostendere eo 3°
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
2 quarti D- Saliamc -victores om. c-a prius] pius e -adeo om. GE — i8 coap. d —- te et concede om D — vestrorum DE
om. E. (suppL) — 8 credulus om. D — amatorum E — civitatis 22 Diem v. alteram D —- ad iamclictam civitatem D —-
ad hosLiC—-9 Neapolitanus E — susciperet E—- praesulem ce esset c—23 parL] princepsC-ostiensis E -— 24 deinde CE-
-— lo ad om. CE- vulnerabile D: venerabiles c- omnipotenti 26 super imminens CE — qui D -— 27 eram c - in aere ue D
Generated on 2013-08-12 16:41 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
om.c —11conforlandosC — filius E-12 0re] more c-u aclita- — 28 dispergcbant D — — 29 nocendum <foris> E ‘ í f0-
nus CE (let. C) — 16 in om. D —1'l dexleram D -apostolum l'as) C — minime om. o - 30 permittit CE - ha‘cD —
cv. LEO IIII (847-855). ue
cipum apostolorum maris profunditas, verum etiam famis et gladius indesinenter extincxit Ex quihus per quasdam su
veritatis ac testimonii, vivos conprehendentesy Romam duxerunt. Quorum Romani proceres, ne multiplicatus Llv
i0 aut sine angustia apud nos viverent1 aliquando ad murum quae circa ecclesia beatissimi Petri apostoli habebamus
inceptum, aliquando per diversa artificum opera, quicquid necessarium videbaturv per eos omnia iubebamus
deferri Pro his ideo beneficiis, ut iam enarratum est, eos fecimus reservare. LV 515
argento mundissimo, numero XIII, ex quibus duo vero, quem posuit a parte dextra seu sinistra in presbiterio
15 mirae magnitudinis pens. lib. Isdem quoque heatissimus praesul fecit in ecclesia beati Petri principis apos-
tolorum vestem I auro ‘testa, habentemistoriam qualiter beatus Petrus praedicavit sanctam llomanam ecclesia'm,
cum gemmis albis, id est margaretis, VI, et cum gemmis prasinis XI, necnon et iacinctis gemmis xxvu. Feci!
et in ecclesia beati Andree apostoli cyburium super altare ex marmorey necnon et calicem de argento cum cm'onis,
pendentes in eodem oyburium, numero XII, pens. lih. FeciI etiam ubi supra campanilem et posuit campana
‘30 cum malo ereo et cruce exaurato. Necnon et in ecclesia beati Petri apostoli obtulit turibulum ex auro purissimo
Et in ecclesia beatae Dei genetricis semperque virginis Mariae dominae nostraey quae ponitur ad sanctum Lau- LV!
rentium foris murum, fecit vestem I, habentem istoriam llesurrectionis domini nostri Iesu christi et imaginem
almilici praedicti presulis. Fecit etiam in ecclesia sanctorum IIII Coronatorum canistra de argento XI, pens. 526
‘25 lib. XXIII. obtulit et in ecclesia beati stephani protomartyris vestem ex auro texte cum gemmis iacinctinis IIII.
obtulit tamen in ecclesia beati Petri apostoli crucem ex auro purissimo ex diversis gemmis, iaquiutinisa aIbis,
exmaragdisy mirae magnitudinis ornata, quae stat parte dextra iuxta altare maioreg in qua etiam noviter renovavit
virga et deargentavit eam, in qua predicta cruce contineturv pens. lih. argenti XI et semis, legente de nomen
D - 3 intcrcessiones E - 4 apostolorum om. CE —- profun- - habentes DE -- sanctae etc. Il - 17 VII CE — gem. iac. CE
ditus E -— I‘ami D — Et E: cc _ 5 insolas E -- viros E (cor-r.) i -19 ibi ipsum DE: ibi ipse C — campanas C — 20 exaurata
etiam t‘. — 8 conslrictos c - vivere] ut vere D -- hanc E - 22 qui E- appellatur D - 23 I <unam> D -25 XXIIII CE
causa CE — 9 lirandidem l)— valuisset ti - m agustia n - vi- - obtulit-llli om. E, sed ponit post quarti papael infra, l. 29
VGI‘GIC — ai] et E (coma) -quem CE- ap. Petri (‘.E- M Vide- t 26 tamen] et E : etiam c - purissimn-gcmmis] purissimis v
bantur E — omnea -—- iz eos est E -- reservari CE D — 27 ornatam c - in quo C _— a noviter E; nobiIiterC.,_
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
l3 principi E —- seu gentes lll-1 : sevae gentes C: correœi renovabit D - 28 virgam - cruce om. D: crux c
Generated on 2013-08-12 16:42 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
me 1v. LEO IllI (847-855).
|.v|| Tamen isdem praedictus almificus et summus praesul, nimio amore deductus et bonis moribus affectusi fecit
in ecclesia beati Christi martiris Laurentii, sita foris murum civitatis Romanae, vestem de sirico mundo cum
.aquilis, habens tabulas auro textas III, ex utraque parte, habentem martyrium praedicti martyris depicto et imago
praedicti praesulis.
527 Necnon fecit in ecclesia sanctorum martyrum IIII Coronatorum imagines de argento exaurata III, una quidem
habentem vultus salvatoris et alias II habentes vultus sanctorum Claudi et Nicostrati, pens. lib. Lll et semis. Et
in eadem ecclesia obtulit coronam de argento I, pens. lib. XXV; et in pergula eiusdem ecclesiam quae est ante
altare maiore, suspendit gilium de argente, habentem mela de cristallo et rannunculum. Fecit etiam ubi supra
LV1" Fecit ipse mitissimus "3 in ede propriae quam ipse a fundamentis fieri disposuita quam ex iure parentorum suo-
rum sibi etenim accesse videbalur, monasterium ancillarum Deî, in honorem sanctorum Simetri et Cesarii, ubi et
dona largitus estl patemam et calicem sanctum de argento exauratum.habentes diversis gemmis, pens. lib. Ubi su-
pra obtulit timiamaterium cum cantra I, pens. lib. Necnon et ipse vero almificus pontifex obtulit in suprascrip-
tum monasterium canistra de argento mundissimo III, et gabata saxisca I, pens. in unum lib. xu et semis. Ubi
supra fecit propter retributionem et mercedem animae suae vestes de funrlato III, habentes unam quidem
vtabulam acupictilem interclusam. Fecit autem ubi supra regnum ex auro mundissimo cum gemmis prasinis et
528 “X, Ipse vero a Deo protectus et venerabilis pontifex1 superno amore exardescensv obtulit in basilica sanctae Dei
genetricis semperque virginis Mariae dominae nostrae quae ponitur foris muros istius civitatis Romanae, iuxta
beatum Laurentium. vestem de fundata I, habentem in medio tabulam exaurataml cum effigiem nativitatis domini
nostri iesu christi et ipsius almi pontificis Et in ecclesia beati Laurentii martyris, quae ponitur foris muros,
obtulit turibulum argenteum cum coperclo suo exauratum, habentes catenulas et bullas per gyrum, pens. lib. VI.
LX Ad vero in ecclesia beatae Dei genetricis semperque virginis Mariae dominae nostrae trans Tiberim, absidam,
quae pre nimia vetustate ruitura manebat, tunc praenominatus praesul restauravit.
Et in ecclesia beati Petri principis apostolorum1 propter honorem ac vigorem ipsius ecclesiael fecit butronem
ex argento purissimo, qui pendet in presbiterio ante altare maiore, pens. lib. CXXXVIII.
Simul etiam fecit in ecclesia beati Sebastiani martyris, quae ponitur in Prascata1 canistrum exafoti de argento
mundissimo, pens. lib. II, legente de nomen almitici praesulis et beati Sebastiani.
— 9 canistra CE .
tae Sebaslianae D
I5
20
‘25
cv. LEO llll (847-855). 121
Quis denique decentius consumatis atque peractisl post tlebilem et iniquam saracenorum depraedatìonem, Lxl
catholicus et per omnia laudabilis praesul, ad decorem et laudem ecclesiae apostolorum principis apostoli Petri,
fecit mirae magnitudinis ac pulcritudinis super illius venerandam altare ciburiuml obtulit et columnas ac lilia
exaurata ex argento purissimo, pens. lib. mille DCVI. Namque et in ipsum ciburium obtulit coronas lIII cum
5 calicibus XVI, ex auro mundissimo, pens. lib. et de argento ut supra. Ad honorem et gloriam ipsius namque
ciburii fecit calices et coronas numero XLVI, pens. lib. XXII et unc. VII. Necnon et super columnas ipsius ciburii,
propter amplam pulchritudinem ex argento purissimo fecit cofinos numero Illl pens. lib. XLII. Fecit etiam
ibidem1 ante altaris circuitum, vela alba olosirica sigillata, numero XII, listas habentia de fundato. obtulit adeo 529
Fecit et in oratorio sancti Silvestri infra palatium Lateranense vestem de fundata I, habentem in medio tabulam LXU
de chrisoclabo modicam et vela de fundata llll. lfecit et in ecclesia ierusalem vestem de fundata I et vela similiter
de fundata llll. Fecit etiam et in venerabile diaconia sanctae Mariae virginis quae vocatur Cyro regnum ex
‘5 Verum etiam et in ecclesia sanctae Dei genetricis semperque virginis Mariae dominae nostrae, quae ponitur “9
in Frascala, obtulit vestem de fundata I, habentem in medio tabulam modica exaurata interclusa et vela de fun-
dato llll. Necnon et in ecclesia Dei genetricis Mariae, quae ponilur in Moreni, qui vocatur ‘0 Nai‘rano, fecit veste
de fundata I, et vela similiter de fundata llll. Pari modo obtulit et in ecclesia beati Petri apostoli, quae poni-
tur “ in Marulil fecit vestem de fundato I, habentem in medio tabulam exauratam modicam inlerclusam, et
Ipse vero a Deo protectus et venerabilis pontifex obtulit in basilica beatissimae Dei genetricis semperque vir- Lxlll 530
ginis Mariae dominae nostrae quae ponitur ad sanctum Laurentium foris murum1 fecit cortinam lineam l, habente
Et in ecclesia sanctorum Cosme et Damiani, quae in Silva candida esse videtur, obtulit vestem rubeam I,
‘l5 habens in giro listam de argento et cruces in medio et vela cum aquilis llll.
obtulit etiam in ecclesia beati Petri principis apostolorum coronam ex argento cum istoriis a foris circumdatam Lxiv
et exaurata, pens. lib. 'VII. lpseque a Deo protectus et heatissimus papa, superna fretus amorey obtulit in basilica
beati Petri apostoli, ante confessionem sacri altaris, a dextris seu a sinistrisa ad decorem ipsius basilicaey
A iliis CE - 3 obtulit om. CE - 4Nam et super cib. CE E (cum) — lllerini D- i8 <simililer de fundata l et alia
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
6 cyborium CE - pens.-vil om. E. (suppL) - 7pulchrìtu- 21 beatae CE - 22 Mm‘. semp. virg. CD - qui E (corr.) -
dinis CE — 8 XlIll lista CE (-lra C) -—- 9 linea om. D - lista muro CE - habentes D — 23 crucis CE.
H palatio CE-veste CE- tabula c- 12 modica CE- Hier. c.] velarum c - aquilas CE
CE- 13 in om. CEIsuppl. e) — sancta Maria D- ponitur CE- 26 circumdata CE — 27 ipse quoque C — 2a beati alt. D —
Generated on 2013-08-12 16:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Et in Suxorio fecit ciburium olee qui pendent in circuitu altarisy habentes tabulas Illl, exauratas; necnon et
gammadias IIII. Ubi supra fecit arcora IlII qui stat in presbiterio, ex argente mundissimo, pens. lib. C.
Lxv Ipse vero beatissimus pontifex obtulit in ecclesia sanctorum Cosme et Damiani, quae ponitur in loco ‘2 qui
vocatur Sub lacu, milíarìo ab urbe Roma plus minus XL, vestem de fundata l et vela similiter de fundato lll.
Fecit eliam isdem praefatus praesul in ecclesia ‘3 beati Christi martyris Servasii et Protasiii quae ponitur infra ä
civitatem quae vocatur Fundana, vestem de fundataa habentem in medio crucem auro textam l et velum de fun-
dato I. obtulit etiam isdem praefatus praesul in ecclesia beati christi martiris Cesarii, quae ponitur infra civita-
tem u quae vocatur Terracina, vestem de fundata I, habentem in medio crucem cum gammadiis et periclisin de
hlata, legentem de nomine domni Leonis quarti papae, et vela similiter de fundato, numero V.
Necnon et obtulit in basilica beati Petri apostoli arcora ex argento mundissimo, numero lllI, pens. lib. LXXHII
Lxvl Fecit autem in basilica beatae Rufinae marlyris in Silva Gzmdida vestem de fundato, habentem in medio crucem
531 Fecît etiam isdem beatissimus et clementissimus praesul in ecclesia beati clementis martyris atque pontificis
gabatas de argento purissimo numero VI, tres quidem filopares signochriste et duas etiam similitudinem palma-
rum et unam interrasilem, quae est saxisca, pens. sìmul lib. IHI.
Hisdem bealissìmus et praeclarus pontifex fecit in basilica beati Petri apostoli arcora cum columnis et giliis de
Ipse quidem venerabilis pontifex fecit in basilica sancti Cesari, qui ponitur in Terracînn, veste de quadrapulo
ornata in circuitu de blatta. habente in medio crucem de cbrisoclaboy legente de nomine domni Leoni quarti pape.
Necnon et in basilica beati Petri apostoli fecit arcos de argento purissîmo, cum columnis et giliis numero
LXVII Fecit. et in ecclesia sancte Dei genetricis Mariae, qui ponitur ‘5 in civitate Portuense, veste de spanisco I,
ornata in circuitu de fundatoy et in medio cruce de argente; similiter et vela de spanisco, ornata in circuitu de
ipse vero a Deo protectus poutifex, post devastationem Saracenoruma fecit in ecclesia beati Petri principis apos- -2
telorum rugas de argento mundissimo, qui est ante confessionem ipsiusy pens. lib. DLXXX; nam et tabulas de
argento exauratasq qui est in gradas ante confessione beati Petri apostoli, numero lllly et agnes II, qui pens.
simul in unum lib. XLIIII. obtulit ubi supra coronas porfuretica mire magnitudinis, ornata ex auro purissimo
7 praedictas cn -- in ecclesia om. D — intro civitate ea - 8 22 beate C —- qui p.] quippe d —— que e -— spaniscu CE (bis
habentes E (601‘l‘.) -gammadias CE — 9 hlatthin 13- legente - 23 et ante vela om. E —- spanisquo d — numerum d etc
CE — Leoni CE
2o
ä
CV. LEO IIII (847-855).
123
10 et quo modo vel ordine ah eorum cordibus tantum potuisset rancore sive timore auferre anxius cogilare. Cumque
LXIX
suo dilecto ac spiritali filio domno Lothario luce clarius indioaret Augusto, qualenus per illius, Domino annuente,
adiutorium adque consilium civitatem illam, quam praedecessor eius Leo papa tercius erga ecclesiam praeno-
I5 busdam ablata fuissent hominibus, ita ut nec aditus appareret uhi prius
piissimus ac serenissimus Caesar agnoscens, magna est ilico lelitia et exultatione repletus; rogansque iamfatum
summo opere praesulem patremque per omnia spiritalem, ut quantotius tanti operis fahricam sedulo labore
perficeret. Ad quam ipse cum suis fratribus non modicas argenti libras direxit, ut, sicut diclum est, tam proticuum
2o Opus indeliberatum minine remaneret. Ex quo salis nuncio praeoptalo praesul pi'aecipuus ultra modum hilm'is Lxx
est etl‘ectus.
Cepit autem ex lune de praedicto negotio valde esse sollicilus. Convocansque cunctos sanclae Dei fideles eccle-
siae, petons ah eis ore suo consilium qualiter tantam mul'orum cito valuisset l'abricam consummari, tuuc omnibus
ita visum est, ut de singulis ‘7 civitatibus massisque universis publicis ac monasteriis, per vices suas generuliter
25 advenire fecisset, sicut et factum est. Quam 0b rem Secundo ‘3 pmesulatus illius anno praefala civitas edificandi 533
sumsit exordium; et in sexto consecrationis sue, utpote maguis ac mirabilibus omnis est l'ahricis civitus undique
consummata. Cumque par multos labores atque certamina bealissimi praesulis totum ut desiderabot murorum
opus conpletum deliberatumque fuissel, cepit omnipotenli Deo multimodas sive innumeras gratias agere, qui
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
suas cotidianas preces pro nova edificatione murorum exaudire et adimplere dignatus est. Nam quanlam qua- Lxxl
30 lemque curam vel studium simulque sollicitudinem pius ac laudabilis pastor, quousque construeretur, diehus
singulis ac noctibus abuit, nullius hominis lingua brebiter onarrare potest. Et quia nihil aliud post debita sacro-
fieuodari d — 6 bac (1 (bis) —— 7 ‘que CE_— 9 amabi- 24 ut de] unde d — mansiequeC- 29 quantum C ——30 [me
Generated on 2013-08-12 16:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
cobtato d
m cv. LEO llli (847-855).
rum mandatorum officia agebat praeter id quod superius exaratum est, revera non frigusy neque llalus vento-
rum, vel pluvia aut aeris grandis vel modice conturbatio pigrum in eundo de die in diem quolibet modo facere
potuit. Sed modo hic, modo illic, per diversas murorum fabricas vigil ac sollicitus discurrehaL ut suum bonum
propositum ac desiderium per apostolorum pia Petri Paulique sufl‘ragia Redemptor noster omnipotens prepropere
Lxxu Tunc demum, consummatis simulque perfeclis, ut crebro rettulimus, novae civitatis universis operibus, papa
534 LXXlll
beatissimus et per omnia et in omnibus semper laudabilis, ut praedicta civitas, que a proprio conditori sui nomine
Leoniana vocaturj ut perpetualiter firma ac roborata consisteret1 iussit cum magna animi devotione cordisque
letitia ut omnes cum eo episcopi pariter ac sacerdotesa immo levite et universi ordines clericorum sancte catho-
licae et apostolicae Romane ecclesiam post letanias et psalterium decanlatumv cum hymnis et canticis spiritalibusl
per ‘9 totum murorum ambitumv nudis pedibusl cinerem portantes in capite, circuirent; et inter cetera episcopis
cardinalibus aquam fieri benedictam praecepiL ut inter orationum officia1 aquam ipsam transeuntes per murum
sanctiticationis gratia iactare omnimodis studuissent. Qui ab eo iussum fuerat humiliter peregerunt. ipse autem
venerabilis pontifex ore suo tres super eundem murum orationes multis cum lacrimis ac suspiriis dedit, rogans
ac petens ut sepedicta civitas et christi conservaretur in aevum auxilio et sanctorum omnium angelorumque
praesidio ab universo inimicorum secura et inperterrita perduraret incursu. Primam denique oralionem, super
portam que respicit ad sanctum Peregrinum, cuius finis et principium tale est : « Deus qui apostolo tuo Petro,
collatis clavibus regni celestis, ligandi atque solvendi pontiiicium tradidistia concede ut intercessionis eius auxilio
a peccatorum nostrorum nexibus liberemur, et hanc civitatem1 quam noviterv te adiuvante. fundavimus, fac ab
ira tua in perpetuum manere secura, et de ostibus, quorum causa constructa est, novos ac multiplices abere
triumphos. Per. n Secundam quoque isdem pius papa dedit orationem super posterulama ubi mirum in modum
castellum preminet que vocitatur sancti Angeli, cuius orationis talis est textus : a Deus, qui ab ipso mundi huius
exordio hanc sanctam catholicam et apostolicam llomanam ecclesiam ab hostibus custodire et conservare dignatus
es, iniquitatis nostre cirografum propiciatus emunda, et civitatem hanc, quam tuo sancto nomine per aposto-
lorum tuorum Petri ac Pauli sutfragia noviter dedicavimus, ab omnibus inimicorum insidiis securam semper atque
inperterritam manere permitte. Per. n tllerciam vero orationem cecinit super posterulam aliam que respicit ad
scolam Saxonum, que ex eorum vocabulo Saxonum posterula appellatum et ipsa oratio tercia hunc specialiter con-
tinet rnodum : « Presta quaesumus, omnipotens et misericors Deus, ut ad te toto corde clamantes intercedente
1
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
. p , ue pie atis mdulgentiam consequamur, et pro civitate hac, quam ego famulus tuus Leo
quartus episcopusj te auxiliante, novo opere dedicavig meoque ex nomine Leoniana vocatury
mlesa manent ac secura, apud clementiam maiestatis tue iugiter exorare Per
»
Generated on 2013-08-12 16:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
20
as
3o
CV. LEO un (847-855).
palleis honoravii atque ditavit. Fuitque die illo magna cunctis leticia, videlicet die septimo et vicesimo mensis
infinitu gaudia et exultationes innumere celebrate sunt. Inde magis dignum est atque conveniens ut pro tanto
praesule lantoque pastore cunctipotentem Dominum toto corde puroque animo iugiter imploremus, per quem tam
possidere.
lpse vero bealissimus papa fecit in ecclesia 5‘ sancti Sinzigii, qui ponitur in civitate Blerana, veste de fun-
15 date 1, hubentem in medium tabulas de chrisocluho cum effigie Salvatoris, habeniem in capite gemmes pra-
Et in ecclesia sanctorum Illl Coronatorum fecit cereostata ex argente parium l, pens. lib. V et une. VI; et
gabutus de argente numero llll, pens. lib. Fecit in ecclesia sancte Dei genetricis Mariae, qui ponitur ad beatum
Laurentium foris murum, velu de l'undato, numero XXVII. Item l'ecit praedictus praesul in ecclesia heati Cle-
20 mentis, martyris atque pontificis, regnum qui pendet super altare maiore, ex auro purissimo scultile, sine gem-
mis, habentem in medio crucem de auro cum gemmis fixis in eadem crucem, vitreas, V, et quae pendent, item
Obtulit et in ecclesia 53 beati lpoliti martiris, qui ponitur in insula Portuensis que nuncupatur Arsis, vestem
de fuudato, habentem gammadias ex argente textes 1, valu de fundato numero Illl. Necnon et in ecclesia beate
25 Dei genetricis semperque virginis Mariae domine nostre, qui ponilur infra civitate quae vocatur 5’ Anagnias,
obtulit vestem de fundato cum llll gammadiis auro textis I , et vela de fundato IIll.
Verum ne adhuc post hec que superius veraci testimonio cerlisque scematibus dilucidata atque conscripta sunt,
silentio, quod minime convenit, ut cetera transeamus, libet quidem beatissimi pape opuscule, utpraemissum est,
pedetenti, lesu Christiopitulante clementia, quamvis brebiter, tamen luce elarius indicare. Quam 0b rem cum
30 in bonis Deoque dignis operibus mens simul et animus summi antistitis indeficiens desudaret. cepit de civitate
Illl cum C
beatissimi pr. CE
LXXV 536
LXXVI
LXXVH 537
126 GV. LEO IIlI (847-855).
Portuensi permaximum habere certamen, ut quo modo vel ordine tam suis quamque etiam futuris temporibus
ab hostibus ac Satane filiis secura et libera manere potuisset cumque diu hoc tacitus in corde suo pontificali
haberet consilium1 tunc Pater omnipotens et excelsusq qui semper in iustis piisque cogitationibus fideles suos
adiuvare non desinit, Corsorum animo excitavit1 qui timore saracenorum perterriti a propriis finibus exules exsis-
tebant1 et huc sive illuc sine solo proprio vagantes incedebantl ut ad sedem Romanam causa refugii ac salutis '
Lxxvnl venire quantotius debuissent, sicuti et factum est. venientes vero illi ad sacratissima apostolorum principis
53s limina, ter beatissime domino nostro Leoni quarto pape ilico presentati sunt. Cui cum ab eo suisque proceribus
prudenter satis sciscitati fuissent ut qualis tunc eis imminebat necessitas pro qua venerunt1 ipsi autem necessi-
tates suas, calamitates atque angustias, peror dinem quasi uno ore coram praefato se, et habitaturos cunctis diebus
in suo successorumque suorum pontificum obsequio ac servicio declararunL lioc sane benivolus praesul agnos-
cens, in magna est statim exultatione ac letitia elevatus1 gratiasque Deo referens1 qui tales illi transmisit homines,
Lxxlx qui in praenominata civitate in perpetuum habitare potuissent. Auditis itaque eorum multis promissionibus, papa
praecipuus una cum suis obtimatibus eis clara voce respondit : a Si quod verbis nobis dixistis opere curaveritis
» perficere, satis loca ahemus obtima in quibus habitare valebitisi si tantum nobis nostrisque pontificibus succes-
n soribus boni fideles fueritis Nam et civitatem quam vobis daturi erimus, valde firma est atque munita; quam
n nos, Redemploris nostri protegente auxilio, novis portis ac fabricis in locis pernecessariis ad cultum pristinum
\) revocavimus. In qua si, ut diximusy manere cupilis, vineas vobis ac terras pralaque concedemus, ut nullam
'» possitis habere inopiamg damus etiam vobis, quousque ex lahore vestro habeatis vos et mulieres vestrae ac filii
n unde vivere plenissimevaleatisg boves etiam et cavallos et animalia caetera, sicut praediximusl si cuncta bono
LXXX » animo feceritis » Tune Gorsorum populi talia audientes promissa laetiores effecti sunt. missosque pio pontifici -
protinus quaesiveruntl qui civitate et loca specialiter demonslrarent. Et ita factum est. Placuerunt siquidem
omnia et spoponderunt aequanimiter omnes quod « si noster papa et dominus universa quae circuivimus fuerit
n dignatus conferre, cum omni familia et superlectili nostra in servitium sancti Petri et suum successorumque
539 » cum omni aviditate properabimus n Lustrata denique civitate et possessionibus universis, ad venerabilem ponti-
et quod corsorum gens vivere se ac mori in eisdem locis omnino fuissent professig vocatis itaque omnibus et
‘I
lpSe similiter secundum missarum assertiones unanimes testarentur pontificale eis quod secundum promiserat
praeceptum ob serenissimor
sta 1 e quousque sanctae sedis praesulibus populoque Romano in cunctis obedientes ac fideles eristerentt etsi
'11
quod absitl omnem praecepti seriem irrefragabiliter non custodîrent, sancitum est in eodem ut vacuum et inane
Generated on 2013-08-12 16:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
_d_.._
C —4 adiurare E (corr.) — Cursorum c - 5 hac d — 1155;:- conce amus C l8 positis CE _ m “Vere om. C _ et ante
hoc in - 9 ordines E —-h0re .d‘— habitatores d — 10 ac] liac et ante suum] M52315,"- 24 loco‘ C 22 me” CE _ 23
bones d : bonis CE : boni restitui- et om. CE — quatxo L) CE Ï life; îzr‘lllï’dcsecundum <q_u0‘d> C —28 Lllidiwici C
Post haec denique omnia quae superius hrevi stylo contexta sunt, alia non dissimih‘a praesul sanctus ac vene- Lxxxu 540
rahilis satis ovans peregit opuscula. Nam Hortanae et Amerinae "alde antiquarum civitatum, quarum muri ac
10 portae prae nimia vetustate temporum usque ad solum cecideranl et funditus destitutae manebant, in quihus
modo fures modo latrones ingredi patentibus aditis, nullo resistente custode, facilius ingrediebanlur, ipse adeo
solerlissimus pruesul tantam civium praedictarum urbium cognoscens incuria, eas quas praetitulavimus civitates
Ipse insignis praesulque praecipuus cum innumera summi decoris opera in basilica celesti clavigeri perfecisset, Lxxxlv
25 pol'tas infanda quas deslruxerat progenies argentoque Saracena nudarat erexir, multisque argenteis tabulis luci-
fluis saluliferisque historiis sculptis decoravit et in meliorem speciem quam pridem fueral reparavit; ut omnes
qui in eadem basilica ingredere veniunt landes Deo omnipotenli suoque sancto praesulatui referunt, et exposcunt
ut multa annorum suae vitae curricula extendantur, qui tanti fulgoris opere tanloque pulchritudinis pondere
aulam Dei arg. pens. lib. LXX ornavit. Qui summus Deoque amabilis papa, in exordio sui pontificii, cum porticus
30 partis laevae beati prae nimia vetustate Petri basilicae cecidisset, celeri studio praeclarius renovavit. Nam et ipsius
praecipuae sana tecta ecclesiae magnis travibus procaciquc artificio elevatis luciflue renovavit. Qui eliam porticum LXXAV 541
2 couccssu E —— 4 Romanus E —- 5 securilam E - 6 vila C: ut i8 pendent codd. -— scultile C — i9 quas in] quasi C —20 et
10 prae] pro C — 12 civium conieci: civîÎC: civilalcm E — 21 in vico] vice C — Sardorum C — 22 exauralam C
CNÏÎ C: civitate E — 13 uobis porlisquc fortisque C 24 celesti] calycti E -— clav. cel. C - pcrficisset E —,- 25
suae C —
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-12 16:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
128 CV. LEU llll (8111855).
quae sancti Andreae cohaeret ecclesiae. cum cerneretur casura, in melius noviter restauravit. Nam et camera,
quae ante portas argenteas iamdictae aulae esse conspicitur, infinita fretus amore, renovans decoravit. Et multas
piae operationis in eadem species ecclesiam fecity quas si scripturae tradere maluerimus. lingua narrare non
Cum ergo per diversas hei ecclesias multa perficeret insignia opera ipse beatissimus pontifex1 porticum quae
ante basilicam sanctae hei geniti-icis c-onsistit, quae iuxta basilicam sancti Laurentii sita est foris murosa clarius
ac firmius renovavit.
LXXXVI In ecclesia autem sanctae hei genitricisy quae ponitur in vico Sardoruma miliario ab urbe Roma XXX, llll catho-
licos libros ohlulit, unum Evangeliorum, alium Regnorum, Psalterium atque Sermonum.
In ecclesia beati Martini confessoris atque pontificis foris porta beati Petri apostoli, canistrum de argento I
cum catenulis, pens. lib. llll et unc. ll. Et in ecclesia sanctorum llll coronatorum fecit tbymiamateria II ex
argento mundissimo, pens. lib. Il et unc. I. Simili modo et in ecclesia beatae Petronillae fecit veste de fun-
dato III et vela XII, IIII quidem de fundato et lll de spanisca, et linea V. Nam et in ecclesia sanctae hei genitricis
Mariael quam ipse beatissimus pontifex a fundamentis supra schola Saxonum noviter construxit, obtulit veste de
542 LXXXVII Idem beatissimus pontifex fecit in basilica beati Petri apostoli cereos deargentatos, qui stant in presbyterio
numero XXVII, pens. insimul lib. XL. Nam et trabes in ingressu et in medio presbyterii investivit ex argento
purissimo, pens. lib. LXVII et unc. III. Cum autem supernae zelo patriae incensus speciosis christi per ordinem
ornaret metallis ac ornamentis ecclesias, post fecit alia multa in aula beati Petri apostoli principis coronam ex
argento purissimo I, cum catenulis argenteis IIII. habentem delfinos XLII, pens. simul lib. XIII. Hic quoque
pontifex, Christi semper auxilio fretus ac divinitus inspiratus, fecit in circuitu altaris beati Petri apostoli vela
sirica de prasino IIll, habentia tabulas de cbrysoclavoy cum effigie salvatoris et apostolorum Petri ac Pauli, seu
ipsius almifici praesulis, et in medio cruces et gammadias de chrysoclavo cum orhiculis, in quibus sunt imagines
543 LXXXVI" apostolorum mirae pulchritudinis decoratasy quae in diebus festis ad decorem ibidem suspenduntur. Pari modo
fecit ubi supra alia vela alba holoserica rosata cum cancellis decorata mirilicel Paschae obumbrantia sacra. Necnon
et aliam coronam minorem ibidem obtulit cum catenulis quatuor et delpbinis X, habentes lilium et uncinu,
pens. lib. ll. lluius namque beatissimi praesulis animus semper Leo devotus existens1 pretiosis lesu Christi eccle-
sias ornamentis ingenti ob aeternae vitae salutem decorare studebat amore; et quod nullus praecessorum eius
pontificum facere arbitravit, hic, sancto procul dubio Spiritu fervens atque compulsus, coronas ex auro mundis-
simo, inclytis Christi videlicet et sanctorum vultibus refulgentes, fieri in apostolorum principis Petri ecclesia
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
iuxta altare sub quo eius sacratissimum corpus requiescita dextra laevaque pendentes fieri duasl cum catenulis,
LXXXIX aureis bullis gemmisque prasinis decorates decrevit, habentes insimul delphinos LX, pens. lib. XX. Fecit igitur
CE — 4 nec]non C
5 diversa C
Generated on 2013-08-12 16:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
sul E (corr.)-
to
30
CV, LEO IIlI (847-855). 129
et. crucifixum 5" argenteum mire opere depictum in eadem ecclesia, qui in Jaeva introitus parte inter
coiumnas magnas posilus ingentî splendet decore, habenlem lib. LXII et dimidia. Ipse quoque beutissimus
Ac similem post totius operis perfectionem et ornnmenlis decoris in ecclesia sanctorum Illl Coronalorum
vestem fecit de eodem serico cum tabula de chrysoclnvo, habentem historiam seu miraculum quod dominus
Chrislus de quinque panuum et piscium alimenlis duorum quinque milia hominum abundanter satiuns est ope-
rulus.
w Inter haec vero quae superius scriplu sunt, coepit crebro nominatus sanctissimus praesul de singulis eccle- xc 544
siarum recloribus, videlicet episcopis, presbiteris, diuconibus, utque omni christinnorum milîtia curum sollicitu-
dinemque habere praecipuam. Volens ilaque, sicuti et [nclum est, ex priscis auctorilalibus novam Christo iuvante
normam praeponere, qualilel' unusquisque eoi'um vitum castam et sobriam ducerel et Deo. cui semper irre-
prehensibiliter famulatum debemus impendere, in omnibus complaceret, lunc demum, snncti ei Spiritus gralia
1h rovelanle, una cum consilio serenissimorum Lotharii ac Ludovici imperutorum, anno siquidem imperii eorum
quinlo et XXXU, atque pontificatus iamdicli praesulis Vll, mense decembri, die Vil], indicLione ll, sanctam ac
venorandum in ecclesia beati Petri aposloli synodum 53 congregavit, in qua tam ipse calholicus et apostolicus vir xcl
quamque et nlii cum eo LXVII episcopi residerunt, ex quibus Hll episcopi ab imperuloribus deslinuti, loseph
Eporegensis, Nottingus Brissensis, Petrus Spolelinus, et nlius Petrus Aretinus; inter quos etiam Paulus, dia-
20 conus sanctae Ravennatis ecclesiae residens, vicem tenens lohannis archiepiscopi sui, absque presbiteris et
diaconibus et clero sanctae malris ecclesiae. Et [une coram omnibus XLII capitula, quae profecto ad sululem et. 545
lucrum omnium chrislianorum hominum perlinere noscunlur, per diucones sanctae et universulis sedis aposto-
licae legi praecepit. Quae etiam capituler, ut in futurum ab omnibus illibata serventur, post caetera decrela ponti-
ficum in sanctis canonibus iussit ascribi, quatenus omnes episcopi huius auctorilatis exemplum anle oculos
25 habeant et suos possint melius instruere et erudire subieclos. in hac denique post caetera synodo Anastasius 5", XCll
presbiler cardinalis lituli beati Marcelli, ab omnibus canonice est deposilus, eo quod parochiam suam perunnos V
contra canonum insliluta deseruit, et in alienas usque hodie demoratur. Qui cum neque ad duo pro en congregala
conciiia venire volens, neque per aposlolicas epistolas, neque per tres vocalus episcopos, Nicolaum videlicet,
l‘etronacium ct Iohannem, ideo morilo. uno consensu, secundum quod de talibus sacris conlinetur cnno-
ï!" nibus, eum sancla synodus deposuil et sacerdotali honore privavit, anno, mense, die et indiclione superius
ndnolala.
l’ost praecipuam vero huius concilii diffinitionem, beatissimus eiusdem praesulis nnimus, caelestis semper xmll 546
pusilis E(corr.) — LXVII C —- 3 sedit (‘.li — in alrio (2 tiluli cm. C- 27 00 < quod > C — 29 Pülmndlwllum C
Llllllll PONTIFICALIS l. Il
Generated on 2013-08-12 16:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
130 CV. LEU Illi ‘847-855).
XCIV
XCV
547
XCVI
XCVll
amoris igne accensus, ad restauranda ecclesiarum Dei cunctorum ornamenta vasorum studium rursus coepit
ingens habere. Nam in ecclesia heati Petri regni caelorum clavigeri fecit lucernam ex argente purissimo unam
vimixam, pens. lib. XVl. Necnon et in monasterio sancti Martini, quod ipsius Apostolorum principis ecclesiae
cohaeret, l'ecit aliam lucernam ex argente fusilem ac vimixam, pens. lib. XXVll et dimidiam. Sîmiliter et in
monasterio sanctorum lohannis et Pauli fecit aliam lucernam argenteam similiter supradictis. pens. lib. XKII et
dimidia, quae dominicis vel festis diebus iuxta leetorium consistentes ad legendum sacres leetiones magno
luminis splendore lucescant. lsdem vero sanctissimus papa i'ecit rugulas de argente l'usiles cum caucellus in
ingressu preshiterii et ante confessionem beati Petri apostoli amatoris sui, quae pulchro rutilantes decnre
hominum praebent mentibus admirationem; quarum lI pens. lib. DCXLll, alia vero ll lih. DLXXX.
Sed quia, ut saepe diximus, huius serenissimi praesulis animus maxime beatissimi praesulis apostoli Petri
apostolorum principis repletus amore, ipsius summae ecclesiae, euius divina dispensante potentia thronum
regehat, multa desiderabat semper ornamenta perficere, l'ecit super eius sanetum altare vestem de chrysoclavo.
hahentem historiam in medio Salvatoris inter angelos vultus fulgentis, Petroque apostolo claves regni caelo-
rum tradentis et in dextra laevaque gloriosa Petri et Pauli passione fulgentem; inter quns ipse praesul civilate
quam fieri iusserat, Petro interveniente, offert depictam, et cruce auro gemmisque nitentem; et in eircuitu altnris
et desuper habentem pannes desuper sericos, pretiosa aquilarum historia textes, quarum duo aurati cernuntur.
Obtulit autem ubi supra vela lIII cum chrysoclavo, in quibus ipse praesul depietus, imaginis Salvatoris inter
Igitur quia iam pleniter en quae beati Petri ecclesiae praedictus pontil‘ex obtulit ornamenta, breviter licet,
descripsimus, nunc vero en quae in ecclesia beatissimi Pauli apostoli, doctoris gentium, post impiam Agarenorum
devastationem 'est operatus, 0b aeternam memoriam summatim innotescere sludeamus. Feeit autem super eius
sacratissimum corpus cyborium mirae pulchritudinis ingenli argenti pondere cum eolumnis argenteis comptum,
Sed cum benignus ipsius pontificis mens ante et post generalia omnium ecclesiarum, quibus ingenti desiderio
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ornamenta diverse praebebat, heato Petro semper aliquid optimum et speciosius ofi‘erre curabat, nam obtulit ei
tres oleas masoricas admirabilis pulchritudinis serico textes coloreque depictas, quae videlicet festis diebus in
Simili mode et in ecclesia beati Laurentii martyris Christi atque levitae obtulit vela de l‘undato quae pendent
10 q. p.] papae C
— 17 et super C
23 composilum C
l0
"20
30
cv. LEU uu (su-s55). m
Fecit etiam in ecclesia beati clementis martyris atque pontificis aquammanilem de argente, parium I, habentem
in se sclaptum similitudo caput hominis cum vite, et alia historia, peus. lib. lll.
ltem obtulit quidem ipse beatissimus et almificus praesul in ecclesiam sanctae Dei genitricis Mariae is in
xcvm
ldem vero praeclarus et almificus praesul, superna protectus dextra, deditusque in Dei semper servitio, sincero
perseverans auimo, post multas bonas actioues, beati Silvestri et Martini ecclesiam 5", quam domnus sergius
praedecessor eius noviter ab imis aedificayerat muris, quidem pulchrisque decoravit ac depinxit coloribus, cuius
Quam ob rem, post pulchra ac laudabilia diversarum ecclesiarum Dei opuscula quae praesul magnificus tota xclx m
animi devotione peregity ne christianus populus amplius tlentumcellensi castro ab hostibus deperirety sicuti saepe
fieri solebat, et per XL annos 5‘ muris diruta et liabilatore proprio destituta mauebat, moreque hestiarum,
relictis sedibus propriis ob timorem saracenorum usque iamfatum fuerat, per opaca silvarum mentesque inco-
tä gnitos sua domicilia populus qui relictus ab eis fuerat dedicavitg in quibus etiam prae timore inimicorum diebus
ac noctibus nec soporem oculis nec ullam, iuxta humanam consueludinenu quietem vel modicam habere ma-
nebat. cumque tam pius et laudabilis praesul dei-illorum gravamine atque intolerabili nimium augustia ultra c
modum et plus quam credi potest quotidie condoleret, multis cum lacrymis infiuitisque orationibus Domiuum
rerum omnium conditorem deprecabatur assidue, ut ei dono gratiae suae dignaretur ostendere quo in loco pro
20 salute et liberatione crebro dicti christiani populi Centumcellensis civitas mutari potuisset. Ad quam ipse pro-
fectus, loca quae ei affinitate erant coniuncta diligenti cura ac studio praevidit atque conspexit Sed ubi locus
videbatur idoneus ad urbem aedificandam, aquae gestabat penuriams quae hominibus semper satis est necessaria.
Peragralis igitur omnibus, ut praediximus, locis, pervenit tandem, diviua favente misericordia, ad locum optimum 549
valdeque munitum, super quo suus maxime est animus dilatatus, quia et aquarum copiam ad populum confor-
25 tandum et caeteras utilitates humanas, aquimolosque molentes pleniter subministrant. rfamen quo modo vel ci
ordine lioc ei divina ostendit clementia, dignum est, ad memoriam et laudem venerandi pontificis, omnis populus
credat veraciter et coguoscat, quod divino consilio et consultu opus diu exquisitum ad effectum est.
Nocle denique quudam, dum lectulo proprio iuxta morem praeclarus iaceret autistes, et de diviuis, ut solite,
opusculis cogitaret, ad praevisum et ordinatum iam locum, qui xu a Ceutumcellensi urbe "3 miliario distat, in
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
30 somnis perductus est, et loca singula cuidam Pelro, magistro militum, quasi per corporalem praesentiam in ipsa
revelatione per ordinem demonstraviL ubi ecclesias et ubi portas ex pontificali adiutorio fundare et construere
debuisset. Et quia prae loci angustia non ibidem nisi duae portae construendae erant, in ipsa arcana revelatione
7 Silvestri et om. C '-— Martini < episcopi > C — s llobi- Om- C '_ m < perductam > C
CH digitis propriis adnotavil. Mane autem facto, pro somnio quo viderat magna coepit habere oertamina, et promo-
minatum Petrum ad suam ilico iussil venire praesentiam; cui quidquid in somuis viderat relulit, muitosque eî in
argento mancosos praebuit, ut conduoto populo cum eis ad vioem Centumcellensis urbis feslinantius perficere
debuisset;
Deo quidem auspice, ita nunc omuia aodificata nitescunt sicut in somuîo papa laudabilis manu proprio desi- îî
gnavit; cui ex uomine proprio Leopolim nomen imposuit. Ad quam postquam aedifioari caepemnt, ad vidondum
et considerandam fabricam cum suorum fidelium muititudine ovantor accessa, vîsîs denique portis et. ecclesiis, in
ipsis specialiter loca sicut monstravemt et suum, Christo prolegente, desiderium adimplelum, omnipolenti
Domino gratias retulit infinitas, qui ai taiem oslendere locum diguatus est, in quo et populus salvus existeret, et
aquae abundantiam minislrare, eliam lapides et arenam inibi tribuere, quatenus s'me lnbore operariorum noviter l0
4850 cm constructa fahrica augmeulum percipere poluisset. Gavisus ex his omnibus urbem Leopolim saepedictus pontifcx
litaniis et orationihus pedibus propriis circuivit. trihusque orationibus in modum Trinitatis pcrpelualiter conse-
cravit, ao missarum, ut soiitus erat, officium l'île persolveus, et aquam benedîctam par muros iactare praecipiens.
Et non modicam manibus propriis prae amoris magnitudine universo populo rogam dîslribuit; commendausque
omuipotenti Domino populum et civilatem divinitus demoustratam, ne unquam ah hostibus cupiutur vel inva- 1:;
gatur. His omnibus perpetratis, ad sedem suam cum ingenti laetitia et alacritate reversus est, octavo "3 scilicet
mense, Christo auxiliante, dieque superoddito decimo quinto, omnis murorum ambilus completus atque perl‘cclus
5516W Nam et in ecclesiis que ibîdem fecit multa doua obtulit. In ecclesia videlicet sancti Pelri gabathas ex argenlo
fusiles muiores minoresque VlI, pens. pariter libras XVI et une. I; cantharam exaurutam I; baucas exauratas Il] ; 2o
fibulatoria maiore et minol'a \"; crucem ex argento deauratam I, cum gemma I; item uliam crucem do auro l,
habentem in medio monocossim; et aliam crucem ex argento, numeratim hahentem gemmas XL; thuribulum
aureum exauratum I; dextra saxisca 1; comme aureae XH; gahathaml et sturzicamelorum ovo Il. Atque fecit
in eadem ecclesia iamdictae civitatis vestes serions 11, ex quibus unam habentem in medio tabula de chrysoclavo
et aliam hahens in medio crucem et orbiculas IllI cum gammadiis; et vela de l‘unduto XVIII; cruoifixum ex a5‘
cv Necnon et in ecclesia sancti Leoni, ubi supra, obtulit patenam exauratam l, calicem do argenlo I, vestes Il,
unam qnidem de fundato, ornata in circuitu de olovero, habentem in medio rotam de chrysoclavo et gammadias,
et alia de spaniscu. Similiter et codices catholicorum numero VII, Historiarum, Salomonem, Antiphonarium et
circuibat C —— l3 sollicitus CE
hent C: habet. E
30 Sacramenlorium E-Surmonem E
cv. LEO 1m (847-855). 133
Atque sacratissimum Dei altare, quod supra sanctissimum beati Petri apostoli corpus consistit. argenteis deau-
ratisque in dextra et in laeva ipsius apostolorum principis habentibus miracula perornavit laminibus, quae ingenti
splendore nunc ut caeli astra coruscant. pens. vero simul lib. LXXXIlll et une. V.
Atque post tam immensae operationis insignia facta, quae, divina Dei aeterni clementia inspirante, per diversa
5 loca ob salulem Christianorum ipse sanctissimus papa est operalus. sanctam Romanam eeclesiam, quae Domini
voce supra firmam petram fundatam consislit et de beati Petri apostolorum principis nomine sancto gloriosa
coruscut, preliosissimo omnium metallorum ornatu,prae nimio palriae caelestis amore quodtidie ornare procurans,
ibidem quoque lectorium argenteum inclyta operatione caelatum et super quatuor pedes consistens peri‘eeit, in
cuius videlicet summitate leonis caput refulget, pens. lib. XXXI et une. XI; necnon et cerea IIll lignea quae a
10 longo tempore sancto pontificum in medio presbiterii feslis erigebantur diebus, hic sagaci arbitrio de argenlo
purissimo investivit, nique ut in perpetuum ibi erecta essent constituit, quod nullus praedecessor eius l‘acere
cogitavit, habentia simul lib. LV. Ubi supra fecit et cerostata de argente maiora, parium l, pens. lib. XLVlll
et une. X, in quibus sedent lucernae viximae de argente purissimo, lucenles iuxta altare maiore, pens. lib.
simul XLVllll; necnon et alia cerostata deargenlata Vil, pens. lib. XXV et une. lll; pari mode et alia Vil lelra
l5 l'ecit cerostala ferrea desuper de argente, pens. lib. XXI et une. lli; atque super ipsum altare fecit vestem auro
textam, candidis per tctum margarilis fulgentem, et in dextra laevaque tabulas gemmatas habentem cum aureis
par circuitum orbiculis, quibus insigne ipsius praesulis est nomeu descriptum.
Nam et monasterium beati Martini, quod longo senio erat casurum, miris domorum aedificiis restauravit et ad
honorem meliorem quam prius fuerat funditus decoravit; in quo et veste alba rosata cum rose et Salvatore cum
20 apostoli et Virgine, legente nomen domni Leoni quarti; item velu quinque alve rosate et unum quidem liabentem
gemmuline Xlll, amigdala de argento exaurala III. la ecclesia sanctorum llll Coronatorum fecit vestem de fun-
dato l. ‘
Pruelerea idem summus et orthodoxus pontii‘ex, divina inspiratione pulsatus, fecit in basilica beati Petri apos-
tolorum principis calices ex argento purissimo, qui pendent sub arco principale, necnon et infra columnas maiores
25 dextra laevaque numero LXXXIll, habentem insimul lib. CCCCXLI. ldipsum vero ante sacri altaris vestibulum
mirae pulchritudinis fecit travem, quam post dirae gentis nei‘andam depraedationem ex argente decoravit puris-
simo, in qua sacrae ac Dei venerabiles sedent imagines, quae pens. lib. LX.
Obtulit quoque et in ecclesia beati Petri apostoli, qui ponitur in civitate Leopolim, thurabulum de argenlo
exaurato l. Pari mode et in ecclesia sanctae Dei genitricis Mariae, quae site est in vico Sardorum, gabatha cum
auro texta C
(‘.VI 552
CVII
tLVlll 553
‘cm
134 cv. LEO llll (847-855).
554 cx
555 (:xl
exu
ILKHI
similiter et in venerabile monasterio Hierusalem, que iusta ecclesiam beati Petri apostoli ponitur, fecit vestem
de fundato cum orbicolis, et in circuitu ornata cum lista de chrisoclavo et vela mizine M et de fundato lll. ipse
vero a Deo protectus venerabilis et praeclarus pontifex fecit propitiatorium sacri altaris beati Petii apostolorum
principisl ubi sacratissimum corpus eius quiescit, spanoclistum, habens quidem argenti lib. LXXH, auri
vero Lxxx.
Huius vero temporibus, quidam 5‘ Danihel magister mililum, iniquitatis ac stultitiae mole cecatus, ad sere-
nissima domni llludovici imperatoris vestigia properavit1 eique multa falsa et inutilia verba, quae credi nullo modo
potest, super Gratìanum ‘5 eminentissimum magistro militum et Romani palatii “egregium superistam ac consi-
liarium dicere non dubitavit. Nam instanter eum accusabat ob falsitatis invidiam1 dicens imperatori 2 « Gratiano,
n Romanae urbis supei‘ista, quem erga vos tidelem esse creditisl mihi soli in domo sua nimium super Francos
n murmurans dixit secrete quia Pranci nobis nicbil boni faciunt, neque adiutorium prebent. sed magis quae
n nostra sunt violenter tollunt. Quare non advocamus Grecos et cum eis faedus pacis conponentes Prancorum
n regem et gentem de nostro regno et dominatione expellimus? » Quo audìto, mox praedictus imperator inmensi
furore accensus, sine litteris etiam ad Romanum directis pontificem et senatumy Romam venire velociter procu-
ravit. Quem tamen veniente domnus Leo papa bonorificev sicut mos est, super gradns maiores beati Petri apostoli
Quadam vero die, ipso imperator cum sanctissimus Leone pontifice1 omnibus Romanis procerihus pariter et
optimis Francis, in domo ‘7 quam beatae memoriae Leo tertius papa iuxta ecclesiam beati Petri apostoli fecerat
sedentibus. de praedicta accusatione placitum habuit. Tunc Danihel iniqua fronte armatus falsaque cogitatione
inbutus1 dixit coram omnibus : « lste Gratianus habuit mecum consilium hanc Bomanam terram de vestra
n tollere potestate et Grecis tradere illam. n Cui statim non solum Gratianus, verum etiam omnes Romani
coram imperatore dixeruntz « Mentirisg-nullo modo est verum quod dicis. n Cognoscens autem imperator et
omnis Romanorum Francorumque nobilitas praedictum Danìhelum tale crimen per falsitatem et invidiam contra
Gratianum dixisse, ilico clementissimus imperaton nolens contra instituta veterum Augustorum peragere noma-
norum, eos secundum Romanam legem instituit iudicare Quo iudicio ipse Danihel multorum verbis repi‘ehensus,
ore proprio manifestavit se falsum super eum dixisse. ideo iamdictum Sratianum ante omnes est truditus, ut
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
quidquid de eo facere vellet potestatem haheret. Sed eum iam traditum Danihelum imperator a Gratiano multa
periculo liberatus
[lis vero peractis imperator abiitg et sanctissimus domnus Leo quartus papa non post multos dies obdormivit
in Domino, kal. aug. XVI. Sepultus vero est “3 in ecclesia beati Petri apostoli. Fecit autem ordinationes Il, una
Generated on 2013-08-12 16:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
numero LXIIL
2 orbicclis etin cir] Hic desinit uita in rod. C — veia] mela E13
1o.
iii
20
30
0v. 1.120 1111 (847.855).
133
NOTES EXPLICATIVES.
sur quelle voic. Il ne faut pas confondre cette localité avec l'em-
les jours. Mais cet office n'avait pas le caractère d'office public
sion de la. fête de saint Paul (30 juin) et dès l'année 847, car
Generated on 2013-08-12 16:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
847.
lis- » (Plaine, Vie iuédile desaint lllalo, Rennes, i874 ; mais l'é-
SGI'KÎUS I(L I. p. 376.et p. 331, note M). Quant à l'usage d'y porter
'18. ecrl. hl’. Carme et Damiani in Silva Candida] Cette église est
rn'ri, p. 15).
rament était sans doute le nom du pape 'E[nt 106.... 'Ap]eév'.o; i-{aû-
Maltius (De Rossi. Iuscr. clin, t. II, p. 202), dit l'avoir vue :
nos vit/inuit parait indiquer que les lames d'or avaient disparu
Generated on 2013-08-12 16:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
(lésaire (t. I, p. 378; ci. Acta S8. 1101)., t. I, p. 129) est devenu la
1th. Marcellinî et I'elri. Migne, P. L., t. ClV, p. 5352) que son notaire,
n’estjnmais
Saint-tlésaire, au contraire.
naleula, t.
nonyme.
. ployées ici avec l'inscription en prose citée plus loin, note 49.
37. Sel-pi magz‘slri militum] Sergius. duc de Naples. Son fils Cé-
saire, ici nommé, avait déjà été mêlé aux précédentes luttes cen-
page H2, on voit que Léon IV réunit en un seul ces deux mo-
40. in Horeni quivacalur Narrano] Cl‘. SEROIUS 11', p. 102. note 22.
tine. Cl‘. t. I, p. 193, note 5—t.et De Rossi, Bull. 1872, p. 90; {873,
p. l07. Une carte (le Mol-eut‘ est mentionnée en cet endroit dans un
rait avoir passé sous le vocable de sainte Marine, car une bulle
virginis. »
tais (Ep. xxxn, 17). Je me borne à citer ici les vers où sont
la cathédrale de Fondi.
Terracine.
137
les dispositions de cette pièce qui ont rapport à l'objet qui nous
502) : nous ne connaissons pas les noms de toutes les domu: cuI<
tac.
cée en 848, tu terminée en 85;‘. Elle devait être bien avancée dès
quartier des saxons. De ces trois portes les deux premières ou-
tions qui ont subsistè jusqu'au xvIl siècle. Voici celles dont le
ans plus tard, par Mafeo Vegio, sur la porte voisine du château
le texte qu'on vient de lire il été mis par écrit du vivant même
Annales. —,— On doit aussi rapporter a cette all‘aire les lettres n"
teo Vegio (De Rossi, Inscn, t. II, p. 351) cette église devrait être
sert ici le biographe est identique à celle qu'il emploie pour les
inconnue.
(et. t. I. p. 518, note 55). Dans une bulle de Jean XIX (Jall‘é,
celles-ci.
139
amissis recesserunt. n
I 556
11
III
557 IV
558
CVI.
BENEDICTUS, natione Romanus, ex patre Petro, sedit ann. ll mens. Vl dies X. Beatus vir iste dileclissîmis
visceribus editus, sidereo pollens rore, crescensque celerius divinorum studio apicum, patris ad erudiendum arhi-
trio traditur. Qui veluti spongia citissime limfam capit, sacrorum ita voluminum didicit lectiones erudimentaque
cognovit, accepit, menlisque suae fundaminc posuit et invisibilibus radicibus propagavit. Celeberrima quidem
cum de eo lama pervulgaretur, Lateranensi patriarchio perducitur cleroque localur. Erat autem sapiens verbo,
doctrine preclarus, sobrius conversatione, loquella pacificus, cunctis compatiens, omnibusque obaediens. denique
benignissimus. Cum eum intueret papa Gregorius almificus peritum doclrinis atque proficuum, in santta illum
constituit Bomanam ecclesiam subdiaconum; in quo ordine plura sacre convenit actionis certamina : nam carnem
Yicit ac mundi principem et omnia eius argumenta nequissima. Obiit quippe Gregorius presul, migravit ad Domi-
num; Sergius autem gubernacula Romanae suscepit autistes ecclesiae; eoque del‘uncto, apostolica Leo sede papa
suscepit, oppido qui illum pro felicissimis eius actibus diligens, superno conpunctus nutu, Calisti ‘ eum titulo
i‘ngenti presbiterum consecravit honore. Cuius beatitudo in tantum longe Iateque rei‘ulsit atque praefloruit, ut
omnibus beatissimus dictis et opere adheretur. Evidenter autem in eo divina permanere sapientia cognoscebatur,
quia largifluis purisque eius omnes l'ovebat afl‘eclibus et luce clarius perornabat, caducique ac transituri mundi
delectabilia respuebat, et quidquid utebantur egenis atque inopibuserogabat. leiuniis vero validus, oratione
Leo quidem hac luce subtractus praesul occubuit. Mox enim ut omnis clerus istius Deo Romanae protectae
sedis universique proceres cunctusque senatus hac populus lDomiui olementiam congregoti sunt exorantes ut
beatificum illis omnibus demonstrare dignaretur pastorem, apostolatus qui culmeu regere valuisset tranquille,
divinitus qui etherio tunc lumine inflammati, uno consensu unoque eum conamine pro tantis que pollebat sact'is
operibus pontifici promulgaveruut eligere. llico vero alacri universo studio plebs et populi caetus Calixti titulo
properantes, Deo illum omnipotenti, ut solitus fuerat, invenerunt fundentem orationem. Surgens autem et populi
densissima cernens agmina, rem cognovit et mente concepit. lnterea multis cum lacrimis genua flectens flebili
voce omnes deprecabatur, taliter dicens : « Non me a mea deducatis ecclesia rogo, quia tanti culminis non suflicio
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» sustinere nec liaiulare gravamen. » Illi vero nullatenus adquieverunt, sed virtutibus eum ex eodem titulo
abstrahentes cum ymnis et canticis spiritalibus, ampla exultatione et inefl‘abili gaudio in patriarchio Latera-
nensi perducentes, pontificali solio, ut mos est pontificum canaque consuetudo demonstrat, posuerunt. Laetatur
praeterea urbs, exultat ecclesia, congaudent senes, ovantesque divinas modulant virgines laudes, ditantur pau-
peres, locupletantur inopes, consolantur captivi, consurgunt debiles, infirmi sanantur celerique pede concurrunt
l0
15
20
25
CVI. BENEDICTUS 1H (855-858). 141
quia extensa quae in eia tristitia fuerat contempiabalur confuse, et tranquillitas floriger videbatur erecta.
IIis itaque peraclis, clerus et cuncti proceres decretum conponentes propriis manibus roboraverunt, et con- vl
suetudo prison ut pcscit, invictissimis 2 Illothario hac Illudovicus destinaverunt Augustis. Ipsum autem qui
deducehant legati decretum, Nycolaus 3 videlicet Anagniuae autistes ecclesiae, Mercurius atque magister mm.
5 (nm, Arscnio ‘ Eguhio obviantes episcopum ad invicem confabulare ceperunt. Qui 5 callidis eos sermonibus
liniens, corda eorum mollire coeperunt, beatique fidelitatem iami‘nti declinaverunt elecli. Cum quibus etiam
consilium studuit confirmare ut depositum anathematumque ‘ Anaslasium, quod divina nullatenus permittebat
clementia, ponlificatus infola perornarent. Euntes itaque, Hlodovico decretum benignissimo Cesari dantes, duplici v”
quam menlibus gerebant intentione Rmnam reversi sunt, adventumque missorum nuntiautes imperialium, epis-
10 tolas eodem insigni optuierunt electo, quibus Augusti continebanlur responsa. Qui omni ciero ac re’publice
cetibus, diris machinationibus consilium quod Egubio, ut praetuiimus, cum Arsenic stutuerunt adimplere
cupientes, dicehant : « Omnes in obviam imperialibus simul nobiscum exire studete legatis, quatenus Augusti
Post aliquos quoque dies ipsi quos praenuntiaverunt missi IIortam, quae XL miliarin a Roma dislat, prope- VIII 559
I5 raverunt. Ex quibus in ea Adelvertus 7 Bernardusque ingressi comites, cuidam olim damnato, Arsenio cogenle
episcopo, se coniunxerunt presbitero, nomine Anastasio, qui sancta synode, heatae praesidente Leone memoriue
praesule, rite secundum sacrorum promulgationes canonum excommunicatus, depositus et anathemate vinctus
Iuerat ; non habentes Deum prae oculis, ipsiusque praecepta coni‘undere ut tyranni cupientes cruenti, meditahant
qualiter eundem eiectum anathematumque Anaslasium apostolico culmine suhievarent, contra traditionem om-
‘lO niumque sanctiones praesulum virorumque almorum. Missi quoque, quos iam supra memiuimus, imperatori 1x
nostrum qui decretum henignissimi de electione Benedicti porrexerant, id est Nycolaus episcopus et Mercurius
magister militum, mentibus cognitum conceptum habentes consilium, aliis Romam cum quibusdam egressi
nobilium, id est Gregorio Christoi‘oroque mngistris militum, obviam quasi imperatoris legatis pro'ecti sunt,
Horlamque properantibus urbem fideiitatis aimifico sacramentum quod fecerant Benedicto parvipendentes ohlivis-
'25 centesque electo. damnato se cuniunxerunt deposiloque px'esbitero. IIac sub occasionem multi conscendentes ah
Urbe similiter peregerunt, cogitantes « consilium, iuxta illud prophetae elogium, quod non potuerunt stabilire. »
Urbem quidam exeuntes ab Orta iuxtn 8 basilica beati Leucii martyris pervenerunt, insultantes teiisque gioriantes
hominum atque virtute; cum quibus Radualdus 9 Portuensis episcopus, Tudertineque urbis Agatho autistes
aderant, qui ciam Rama discesserant urbe, eodem anathematizatum tetra inretiti se caligine iunxerunt, obscurnti
H00 ipse Dei famulus audiens Benediclus electus, Georgium ‘° Maionemque veflerübilles Prudentesque et Γ 3*‘ 560
omni scientia plenos episcopos, ipsis imperialibus missis cum aliquibus miens sîudult destmarei ‘1'105 adpl'ehen'
dentes, Anastasio anathemato monente presbitem, vincxerunt et custodibus tradlderunt, quod barbare nec gentes
codd. —— gentes] Es Et
in legatis vel nationes perficere uudiuntur. Poslmodum autem sepius dictus Chrisli minister Benedictus electus
561 x! Hadrianum insigne secundicerium sanctae sedis apostolicae illis atque Gregorium ducem obviam direxit. Altera
aulem die, mentione fungentes, omni clero cunctoque senatui et universo populo mandaverunt ut obviam illis
-trans Molvium pontem imperatori iussionibus irenl. Tunc omnes dolum nescientes Romani neque fallaciam,
Properantibus quidem martyris iamfali basilicam, ipsi de quibus ium supra legali meminimus, cum eodem
deposito anathematoque presbitero, opiscopos clerumque Romanae plehis ac proceres obviaverunt, pariter cum
quibus Nerouis equilantes per campum, urbis iam moeniis properabant, Adrianum quoque, insignem secundi-
cerium, de quo supra retulimus. vailalim custodibus deducebant; Gralianum vero, sacri superista patriarchii,
atque Theodorum scriniarium adprehendentes, reclusis lanceis retinebant et astrictos, quod nullatenus Augusti l0
iussione praeciperant eorumque uec voluntate diclaverant; sed hoc infelix depositi praesumptio agebat presbiteri.
XII Qui virtutibus Leonianam cum ipsis Cesaris ingrediens urbem legatis, apostolorum repente quam non debuerat
principis introire basilicam, Dei parvipendens iudicium, audacter invasit, tantaque ac talia infaustae operationis
mala peregit, qualia nec Sarracena in ea perficerc manus praesumpsit vel arbitravit. Imagines " enim confregit
ignisque cremavit et synodum quam supra sanctuarii ianuasbeatae memoriae Leo'pingere papa iusserat destruxit, l5
dominique Iesu Ghristi eiusque semper virginis genitricis iconam vipenne, quod non debuerat, ad ima deiecit;
pro quo detestabili opere orthodoxae cuncti cultores fidei lacrimas fundentes ingemescebant et trislitia repie-
562 X111 His itaque peractis, hostili virtute ipse Romam depositus ingreditur preshiter, celeriterque Lateranensi prope-
ravit iniquissimis eius patriarchio sequacibus; et seculari potentia multisque telorum generibus ianuas eius 20
aperiens tyrannus veluti cruentus, ianua sic hac inlroivit, solioque, quod nec manibus debuerat contrectare,
resedit, et cuidam Balneoregis ‘2 episcopo, Romanus qui vocitabatur, nomine tantum, non opere, ferinis obum-
bratus mentibus cerneretur, praecepit ut beatissimum Benediotum quem omnis Romane, ut praetulimus, plehs
eligerat, ponlificali quo residebat eiceret solio. Qui etiam vestimenta pontificalia quibus indutus erat, ut barbarus
XlV tulit atque expoliavit, multisque eum iniuriis verberibusque replevit. Tune ipse depositus Anastasius eundem 25
benignissimum Benedictum electum, humana non Dei virtute, custodibus arcius qui eum constringerent tradere
studuit, lohanni ‘3 scilicet Hadrianoque dudum presbiteris, qui a Leone praesule pro illorum crimiuibus damnati
fuerant atque depositi ex omni sacerdotali officie. Mox universa urbs ululatu amplisque repleta est fletibus, et
gravi murmure quassata iaeebat. llico quidem omnes episcopi clerusque hac Dei populus sancta sanctorum “
ingressi. tundentes pectora sua, profusis lacrimis, intra vestibulum et altare solo prostrati iacebant, Dei orantes 3°
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
maiestatem ut tanti erroris caligine sua eos victrice dextra liberaret. Septimae ‘5 tum feriae cursus peragebalur.
563 XV Altera quidem die, praedicti episcopi cum universo clero ac populo Emilianae titulo “‘ convenerunt,
in quo
1 eleclus cm.‘ En1 (suppL) — 2 Hadrianus E12 - Gorgium du- E‘ 4 tante El3— ini‘uus E! : infraus E2 — deiecit] 16 decit E‘
20
30
etiam Augusti sepius dicti legali frementes magnaque tumentes supervia pervenerunt, et impetu facto, apsida
quam episcopi psallentes residebant cum clero, leones veluti ferocissimi, conscenderunt erectisque baculis eos
conabantur elidere eusihusque punire, diceutes 2 « Acquiescite, et vestro cousensu pontificali Anastasius culmine
subrogetur. » llli vero, sancto repleti Spiritu adfirmabant, dicentes : « Numquam in depositum et anathemate
sancto presule beataque synode vinctum consentimus, sed modis omnibus abicimus ac Dei caetibus segregamus. n
lpsi denique furibundi verberibus eos tormentisque dicebant punire ; sed beatissimi Deique omnipotenlis
antistites et qui cum ipsis aderant, terrores vel minas eorum parvipendentes, inmobiles persisterunt. Quorum
constantiam iamdicti Franci cernentes ab eis ira discesserunt repleti, et in quodam cubiculo ipsius basilice sunt
ingressi, diversaque consilia meditabant; in quo etiam ‘7 Ostie Albanique antistites coactos introduxerunt, quos
molliori sermone blandisque reducere adulationibus decertabant et postmodum asperis promissionibus circum-
dabant, quibus stridula etiam voce dicebant : « Nullatenus vitam possidere potestis, sed capitali subiacebitis
» sanctione, nisi consecralionis Anastasio gratiam dederitis. » llli autem ante se morti tradere proferebant, mem-
bratimque se'laniari quam deposito, anathemate damuato, consecrationis tribuerent benedictionem. Arguebant
autem eosdem missos et universas demonslrabant sacrae responsiones Scripturae, qualiter nullatenus eundem
depositum ordine quo poscebant constituera valuissent. Protinus vero secretius lingua eorum confabulantes. furor
Tertio vero feria luciscente, omnes episcopi cum clero ac popuio in basilica Salvatoris quae Constantiniana
dicitur, congregati sunt, in qua omnis plebs hac populi multitude extensa voce clamantium : « Benedictum bea-
tissimum papam volumus ipsumque desideramus! » Quod iamt‘ati audientes legati mirabantur. Videntes itaque
quia in Anastasium Christi unitas almaque ullo concordia flectebantur ingenio, in quodam patriarchii cubiculo
episcopos convocaverunt atque alios sacerdotes cum clerc; cum quibus amplum agitare studuerunt conflictum.
Sed eorum probabilibus missorum audaciam superaverunt sermonibus atque doctrinis, ita ut infausta illorum
mentis cogitatio contemplaretur contrita aique confuse. lloc cernentes venerabilibus dixerunt episcopis : u Acci-
» pite vestrum electum et qua vultis basilica eum deducite; et mode Anastasium, quem depositum dicitis, ab
' » hoc patriarchio eicimus; tresque per dies ieiunium cum orationibus celebremus; et postmodum quicquid
” Superna clementia demonstraverit impleatur. » Almifici vero episcopi clamaverunt. « Eiciaturnostra prae.
» sentia invasor alque depositus Anastasius et ab hoc expellatur patriarchio, et tunc facimus quod ortamini. »
ilico praedictus Anastasius magna cum turpitudine de patriarchio eiectus atque expulsus est, ut omnes multi-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
modas orthodoxe cultores fidei domino nostro Iesu Christo persolverent grates. Episcopi quidem cum universo
clex'o hac populoheatissimum accipientes Benedictum eiectum de basilice ‘5 in qua clerici commorantur deduxerunt,
qua ibidem custodibus a sevissimo fuerat Anastasio collocatus. Qui cum omni alacritate atque
exultatione cum
XVl
XVI] 564
XVIII 565
144 CVI. BENEDIC’I‘US IlI (855-858).
ovantes quem Leo praesul sedere consueverot posuerunt. Quem eliam magna populi praecedente caterva in
basilica Dei genitricis quae Praesepe dicitur deduxerunt; in que ieiunils et orationibus tribus diehus noctibusque
566 xlx Expletoque ieiunio, omnes qui se anathemato depositoque coniunxerant, divino conpuncti nutu Deique inflam-
mati favore, in iamfata basilica quae beatissimus, ut praelulimus, Bonedictus residebat electus unianimae conve- 5
nerunt, et procidentes vestigia ipsius obsculare cneperunt; qui et dicelmnt: « Erravimus et lubrico a le pede
» discessimus; sed, pastor- veluti sacralissimus, ovium suscipe agmina per nemus errantia, fessosque sinu agni-
» culos collige, tuisque nos obumbra suh alis. » Protinus ipse Deo protectus Benedictus, extensis brachiis, puris
mentibus cordeque benigno omnes amplectere sitiebat et osculis perol'nabat. Quibus etiam et dicebat : u Gaudete,
» inquit, dileotissimi, et magis exultute, quia Ecclesia que scissa fuerat Chrislus Dei filius sua unire virtute i0
» dignatus est. » IIaec dicens et his similia praedicaus, etiam ipsi imperiales ibidem convenerunt legati, quia
salubribus verbis ac mollioribus eodem secretius electo confabulabant. Subito vero omnes episcopi universusque
XX clerus atque innumera Romani populi multitude ex eadem eum deducentes basilicam, cum ymnis et canticis
spiritalibus, patriarchium Lateranensem introduxerunt, et pontificali solio de quo eiectus fuerat posuerunt.
lnterea dominico diluculo die, in hasilica beati Petri apostoli ab episcopis, clero. proceribus deduclus est, et in
conspeclu omnium, imperialibus missis cernentibus, in apostolica sede, ut mos est et antique traditio dictat, con-
secratus ordinatusque est pontifex. Portuensis 1° vero episcopus prohibitus ab ecclesia, orationem quam debuerat
super eum nullatenus fudit, eo quod anathemalo se iunxerat hac peiurii voragine ceciderat atque manebat.
Sacraque tune missarum sollempnia celebrata, in patriarchio Lateranense pontificali ordinatus reversus est gloria. 20
567 Erat enim'mitissimus et omnibus sacris decoratus operibus, vultu pulcber et mente clarius, dulois verbo, doc-
trina benivolus. Sed quia cuncla non sufficimus per ordinem enarrare, ad en quae diversis sanctorum optulit locis
ln primo quidem pontificatus sui exordio, superno exardescens amore, in basilica Salvatoris quae Constan-
tiniana dicitur, ipsius Redemptoris domini nostri Iesu Christi mire pulchritudinis ex argente purissimo auroque ‘25
perfusem fecit iconam, leonem draconemque pedibus conculcantem, pens. lib. XVI semis. Nom et in basilica
sanctae Dei genitricis semperque virginis dominae nostrae quae Praesepe nuncupatur auream optulit pretiosissi-
maque coronam unam, pens. lib. IIII. lu que vero basilica baptisterium, distectum quod multa per tempora
manserat, celeri studio, futuram sperans a Domino retributionem, restauravit et àd prislinum statum perducere
xxll procuravit. Ipse vero insignis et beatissimus papa in basilica beati Petri apostoli ex argente muudissimo auroque 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
inquit 0m. Eî— unire] mira l'lñ — 11 est < reparare > E‘-
21 vultus E1 — clarior E6
quam a fundamentis
In mense 2° igitur quinto consecrationis huius praeclari pontificis, id est mense ianuario,die... fluvius qui appel- XXIII
io et ingressus est per posterulam qui appellatur sanctae Agathae in urbem Romanam, ora diei...
lfranscendit interea
prae multitudine aquarum ne unus videretura excepto unus qui superius eratg et exinde expandit super platheam
qui vocatur Via Lata, et ingressus est in basilica sanctae hei genitricis Mariae quae ibidem
tii vicos usque ad “ chvum Argentarii. Exinde regammans ingressus est per pol-ticum qui est positus ante ecclesiam
sancti Marci, in mense supradictov die VI, Apparitio domini nostri iesu christi secundum carnem. id est Theophania.
Inde impetum faciens caepit decurrere in cloaca quae est iuxta monasterium sancti Silvestri et sancti Laurentii
martyris qui vocatur Pallacini. Et ab ipso die et deinceps caepit paulatim aqua minuerey et fluvius post multo
damno facto in suo alveo reversus est. Nam domos avertit, agros desertaviLevellens segetes et eradicans arbusta.
20 His itaque peractis, praefatus beatissimus papa nimio amore constrictus, in ecclesia beate hei genitricis sem- xxlv
perque virginis Mariae domine nostrae qui ponitur trans Tiberim, fecit veste in altare maiore de chrisoclavo,
habentem historiam Adsumptionis eiusdem hei genìtricis, I. Optulit etiam in monasterio sancti christi martyris 569
Anastasii qui vocatur Aqua Salvia gabatham saxiscam ex argento purissimo I, pens. lib. numero III. Necnon et in
basilica beatae hei geniti-icis quae olim Antiqua vocabatury nunc autem sita est iuxta via Sacra, fecit veste cum
25 chrisoclavo, habentem storiam nativitatis domini nostri iesu christi secundum carnem I. Simili modo et in mo-
nasterio beati Viti martyris fecit canistra exafoti II ex argento purissimo, pens. lib. numero IIII et semis. item xxv
venerabilis et preclarus pontifex fecit in ecclesia beati cyriaci martyris qui ponitur via Hostiense, veste de fun-
dato l. Pari modo et in ecclesia beati martyris Felicís, qui ponitur in Pincisl fecit veste de fundata I cum gril'ones.
F ecit vero egregius praesul in titulo beati Grisogoni martyris calices ex argento purissimo numero V, qui pens.
30 simul lib. II et uncias semis. Nam et in titulo Calixti fecit amam I ex argento purissimo, pens. lib. XI. Ubi supra
fecit gabathas IIII, pens. lib. VIIII semis; similiter et canistra VIIII, pens. insimul lib. XI. Ad laudem et gloriam
1 fusam Elz — < fecit > cantra E2 — cantra < et > Ei — 20 IIis it. pen] Verum el beatissimus E6 constructus E12
2 contulit E6 — pens. lib. XL om. El2 —— 3 arg. tabulis om. I om. El2 —— et in basilica monasterii beati E:—- 23 l E6
E" —- lib. C E6 — in om. Ei — 5 quam om. codd. —— 7 civitate - lib. IIII E6 -— 24 vestem E2 — 2o 1 om. E1- — 26 Vih om.
E12 - aciem Es El?‘ — ex arg. pur. om. E6 — lib. Il et unc. III EG — 27 Hos-
8 iumense-arbusta l. 19,0m. E°— IO sancLamE‘ : sancta E2— lellse E21 <0blulil> lis - 28 martyrum FelÎCÎ EI‘ — fecii'semisl
Generated on 2013-08-12 17:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
12 multitudinem E2 ,- videlicet E12 - is regamminas E12 -— similiter fecit EIS-30 ex arg. pur. om. E‘-— lbl ipsum [:212 (bus):
ipsius ecclesiae fecit evangelium argente auroque perfusum l, pens. lib. XV. Item ubi supra fecit coronam l,
canistrum l, arcum cum duobus gammadiis ex argente purissimo, pens. insimul lib. XL. Et in ecclesia beatae
570 XXVI Balbine martyris oplulit evangelium ex argente purissimo. Verum eliam et in basilica doctoris mundi beati Pauli
apostoli fecit vestem de chrisoclavo mire magnitudinis et pulchritudinis decoratam 1. Et in ecclesia beati Peti'i
principis aposlolorum nutritori suo, prae nimio amore exai'dens, ad cooperiendum 2“ billicum confessionis fecit
copperculum ex auro purissimo, qui pens. lib. ll‘l. Et in monasterio sanctorum Christi martyrum‘ Sergii et Bacchi
qui appellatur Calliuici, fecit calices de argente pui-issimo Il et patenam 1, culatorium l, centra I, thymiamateri l,
lpse quidem insignis et beatissimus pontil‘ex, superno fundamiue menlis eius observanlia ponens, nilterrenis
571 xxvu salutis sunt colidie praeclaro intuitu permanebat. His vero sacris beneficiis perornatus. apostolorum principi
polique ianitori optulit mire pulchritudiuis vesteml aureo texto opere decoremque fulgentem, almificam Annun-
tiationis habentem istoriam et Ypopanti, qualilerque ipse unigeuitus Dei Filius templo ingressus doctorum medio
residebat. Verumtumen hisdem praedictus et healissimus praesul, nimio amore accensus, Deique amminiculo
sufl‘ultus, fecit in basilica beati, egregii hac praedicatoris Pauli aposloli regnum de auro purissimo spauoclistum t5
cum catenulis suis, hahentem in medio crucem auream; item spaniscum, qui pendet adsidue super eiusdem
altare, pens. lib. 11 et une. 1. Optulit quoque in eadem basilica cuntmm de argento mundissimo I, pens. une. Vllll.
XXVIII Ipse vero insignis et beatissimus papa fecit 2‘ cruces argenleas Vll, quae per olitana tempora per omnes catho-
licas ecclesias more solilo procedehant, prae uimia vetuslale conl‘racte fuerant, isdem praeclarus et sanctissimus
praesul a noviter restauravit et in pristino statu iterum erexit, qui pens. simul lib. L] et semis. ‘20
Necnon et in basilica sancti Christi martyris beati Sebastiani, quae ponitur in 1000 qui voeatur F‘rascata, optulit
idem pater egregius veste de fuudato l, habentem in medio crucem cum gammadias de quadrupulo. Simili modo
fecit in basilica beati, egregii hac praedicutoris Pauli aposloli veste rubea diarodina I cum chrisoclavo. Verum
572 XXIX etiam et in titulo beati Cyriaci martyris fecit veste de fundato I. lpse vero beatissimus ponlil‘ex exardescens amore
l‘ecit in basilica heati Petri apostoli nutritori suo faro ex argente l mire magnitudinis, qui pens. lib. et une. ‘25
Hic vero beatissimus pontil‘ex, divina inspiratione repletus, fecit in ecclesia beati levitae Laurentii foris muros
huius civitatis Romanae veste de fundato I cum chrisocluvo mime pulchi'itudinis decoratam.
Nam et ipsius praecipuae sarta tecta ecclesiae beati Petri apostoli nutritori sui, id est navem maiorem et alia
nave quae super corpus eius est, magnis travibus‘ inpositis numero Vll procacique artificio elevatis luciflue
renovavit. 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Et in titulo beati Gyriaci martyris optulit evangelium unum ex argente purissimo, ad laudem et gloriam ipsius
ecclesiae.
28 nutritoris l32
\CVI. BENEDICTUS 1H (855-858). 447
His itaque peractis, praefatus beatissimus papa, nimio amore constrictus, in ecclesia beatae Dei genitricis sem- xxx
porque virgiuis Mariae dominae noslrae quae ponitur trans Tyberim, absidam ‘maiorem ipsius ecclesiae. que in
ruinis posita, noviter alque fundamentis faciens, ad meliorem erexit statum; feneslras vero vitreis coloribus
ornavit et piclura musivo decoravit; necnon et porticum alque baplisterium cum secretario, omnia et in omnibus
5 sarta tecla noviler renovuvit. Cymiterium vero heali Marci confessoris atque ponlificis, qui ponilur foris porta ‘
Appia, qui in ruinis iam positis, omnia restauravit. Necnon et in ecclesia heatorum Petri et Marcellini martyrum,
cuius lectum iam vetuslate positum vicinum ruinae existebat, deposiîis vetustissimis travibus et in aliis impositis,
In basilica quoque iam sepius dicti egregii doctoris mundi beati Pauli apostoli hisdem autistes sanclissimus XXXI 573
10 Benedictus praesul puloherrimi deooris retem factarn miro opere totem gemmis ex alva veris et bullulis aureis,
conclusas etiam auri pelias in se habenlem exmaltitus, videlicet maiores numero XXI cum aliis pariler miuores,
necnon et amendulas aureas numero XI et gemmas chrisoclava pendenles numero X, magno amore praecepit
fieri et super saorumsanctum altare ad honorem apostoli ofl‘erens pendere iussit assidue.
Verum etium ethereo conpunctus nutu magnum sanctue ecclesiae ut idoneus Christi" minister curum corde xxxll
15 purissimo indesinenter gerens, tectum scilicet voluminis in quo constant vere praedicatiouis Pauli videlicet apos-
toli et aliorum apostolorum epistolas atque propheturum ordinabiliter constitute lectiones, que a subdiacouibus
leguntur per cunctas ecclesiarum slalioues more soli l0 sursum in ambone, raptum vel perditum a sancta ecclesia
fuisse percipieus, captum cum magna vehementer sollicitudine, oc tale dignum similiter volumen praeparare
studuit, in quo grecas et latinas lecliones quas die sabbato sanclo Paschae simulque et sabbato Pentecoslen '
‘10 subdiaconi legere soliti sunt scriplas adiungi praecepît, mireque operationis tabulis argenteis decenter adornaus
Huius temporibus 35 Michahel, filius Theofili imperatoris, Gonstantinopolitane urbis imperator, ob amorem apos- xxxur 574
tolorum misit ad bealum Petrum apostolum donum per munum Lazari monuch'i et picturiae artis uimie eru-
ditum, geuere vero Chazarus, id est evangelium de auro purissimo I cum diversis lapidibus pretiosis; calicem
25 vero similiter de auro et lapidibus circumdatum; reticula pendenle de gemmis albis pretiosis mire pulchritudinis
1 ‘S E1 — 5 Marti E2 —- 8 annoviler E lyrum Petri et Marcellîni que in Erulana sita est properavit.
egrcgiis E2 — b. Pauli ap. om. E’! —- 10 Be- Quam omni vetustale solutum ruinaque conl‘ractam invenit,
9 egrcgius Ei : . .
“5 E1 _ “ maiomm En __ xxLpeudmum, 0m. E6 —— 13 bon. adilus panderetur. Cuius mox fundamenta valldlsslmo edlficlo
< beali Pauli > E6 renovaus in meliorem slalum ut pridom .fuerat reslauravit. In
18 ac E3 — 19 lectio E”- — sabbalo anle PenL] suncto E1 - . qua nunc populi ad laudem divini nom'ims properat eloonfluxt
20 subdiaconus El2 — 21 oplulit] Hic sequenlia cæhibct E6, quae plenitudo. Inler hec ad cimileriurn beau Marclconfesÿorls atque
ad parlem supra omissam spectant, sud plenius digesta sunt .' ponlificis sanclo deduclus estSprrrlu,uuodmlerApplarn nrdea-
Generated on 2013-08-12 17:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Bealissimi qunnium istius ad menlem saoros deduco presulis tinamque posilum esse vinm cognoscrlunmulusqueruuus con-
actus, alacrilatibus innovor magisque insiguîa eius felicinquc quassalum reperit alqueiconlntum. Quod's'urnmo cerlamrue
certamina euarraro compellor; divinis curis piaque sollicilu- relevons mirifice coustruxlt ac decoravlt, dlvmlque ciullus m15-
diue fecit. Nam cum assidue suoeruo fretus iuluitu sanclorum terium quod multon per temporum ah eo cursus dlscesserat,
quibus proiusis iacrimis celitus pro sibi'commisso grege Dan 22 lluius-ad Domxuum, p. M8, 1. {3,om. E6 -— ab E —
575 XXXIV
576 xxxv
XXXV
decoratum; et vela II de olovero cum cruces de olovero et lista similiter de chrìsoclavo, parva coopertoria ipsius
calicis, sicut mos Grecorum est; similiter et vestem de purpura imperiale munda I, super altare maiore, ex omni
parte cum storia, cancellos et rosas de chrisoclavo, magne pulchritudinis deornatamg etiam et velum de stauraci I,
lluius temporibus ï‘ rex Saxorum...... nomine, causa orationis veniens, relictis omnibus suis rebus et regnum
proprium suum amisit, Roma properans ad limina apostolorum Petri et Pauli cum multitudine populi. Et optulit
dona beato Petro apostolo, corona ex auro purissimo, pens. lib. llll; baucas ex auro purissimo II, pens. lib. ;
spata I cum auro purissimo ligata; item imagines II minores ex auro purissimo; gabathe saxisce de argento
exaurate llll; saraca de olovero cum chrisoclavo l; camisa alba sigillala olosyrica cum chrisoclavo I; vela maiora
de fundata ll. Et ipse rex Saxorum, postulante sanctissime domno Benedicto papa ut facias roga in ecclesia beati
Petri apostoli publica, de pondere aurum vel argentum librarum ad episcoposl presbiteros, diaconos et universo
clero et optimatibus Romani tribuit aurumg ad populum vero minutum argentum. Etpostmodum, finita causa ora-
tionisy reversus est ad proprium regnum suum. Et post paucos dies vitam finivit et perrexit ad Dominum.
Multum quippe sanctarum Dei ecclesiarum curam gerens, semperque pio mentis affectu ac studio in illarum
reparatione gaudensy in basilica regni caelorum clavigeri nutritori sui farum cantarum argenteum, sedens in
pedibus IIII a Sarracenis olim ablatum, in quo ad decus ipsius basilicae in diebus festis atque dominicis lucerna
simul et cerea ponuntur iuxta lectoriumy mirifico opere fecit ac renovavit, pens. lib.
LXVI. Sepultus 2’ vero est ante fores basilicae beati Petri apostoli.
! vila Ez - 2 calis El
— 3 decoratam E’
H caussa Ei
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
E6 — 25 xx E6 —
— diac. l] diaconos
dies xv > E6
Generated on 2013-08-12 17:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
IO
l5
CVl. BENEDICTUS 111 (855-858).
du concile de 853.
p. 99. l. t).
suiv.
de 853.
au pis.
Latran. Cet oratoire était trop petit pour contenir une assem-
d'être chassés. — Sancta sain-(arum doit donc être pris ici dans
149
il n'y avait plus qu'à gagner ses deux collègues, Megistus d'Os-
24. armes argentan ['11] Ce sont les sept croix statienales qui
Voir aussi le texte cité plus haut, LÊnN III, p. 33, note 37. Il est
possible que ces croix soient celles que l'on faisait porter au de-
de Cencius.
fut renversé peu après (33 nov. 857). Un voit par une lettre
27. Sepultus est ...] L’endreit indiqué est coté 129 sur le plan.
CVII.
NIGOLAUS,‘ natione Romanus, ex patre Theodoro regionario ‘, sedit ann. Viiil mens. li dies XX. liuius
insigne beatissimi actus omnibus a primordio pueritiae suae fulserunt, intactisque moribus claruerunt; tenta
enim sacrorum comptus erat pulchritudine operum ut nihil ludi. nihilque ut pueri soient inhoneste delectaretur.
Vacabat autem patientiae et sobrietati, flagrans humilitate puritateque praecipua. Pater vero eius, liberalium
ceret ioco, concitus adhaerere studebatillisque gratulabatur opime. Cumque cum prudentissimo patre ad quendam
t0 beatissimum crebro virum accederet qui‘ sancti per illustrationem Spiritus plura fidelibus
care. Cuius hortatu ad clericatus perductus ordinem, ut quod divino senserat nutu futuris temporibus impleretur.
Sergius porro praesul cum in summae actionis eum fastigia conscendisse audiret, parentum ilium deducens ab
edibus in patriurchio locavit et in subdiaconatus per henedictionîs gratiam constituit gradum. lu que mirificis
t5 observationibus degens caelesti fovebatul' ardore. Sergius vero de hac corruptihili papa vitu suhtractus, Romanae
ecclesiae Leo guhernacula praesul suscepit. Qui actae sepissime videns perseverantiae fructus, ingenti iilum
diaconum consecravit dilectione. Iloc quippe eo ordine ministrante, tanta ilii desuper coucessa t‘uerat gratia, ut
summae aotionis a cunctis cerneretur perfectionibus rutilare. Amabatur autem a clero, a nobilibus laudabatur et
a plebe magniticahatur.
‘20 Leone scilicet papa det‘uncto, Benedictus, mirae beatitudinis vir et sacratissimus pontifex, superno prolectus,
contemplans arhitrii opes sensusque clarescere virtutem; utriusque enim semper observantiae utiiiora suo cona-
25 mine faciebat. Ad extrema quidem vitae perductus pmeciosae mortis calicem sumpsit. Suisque eum humeris,
cum adhuc diaconus esset, usque ad apostoli beatissimi Petri basilicam cum aliis diaconibus gestans, propriis
manibus tumulo collocavit, dilectionis praemium pandens quod circa eum habebat et amoris integritatem.
E0 autem tempore invictissimus Roma 2_ Hlodowicus Caesar discesserat. Qui eius cum transitum cognovisset,
condolens et concitus ad eum reversus est. Romani quippe, tanto pastore amisso, mestissimo gemitu lacrimas
tis E — 26 gcstiens E
Iv 577
Il
III
IV 578
V 579
152
efl‘undebant. Cumque 3 clerus, proceres et optimatum genus congregarentur, ieiuniis et orationibus atque vigiliis
insistebant, incessabili Dominum certamine obsecrabant, ut qualem amiserant talem illis dignaretur ostendere
V1 virum, pontificatus quem culmine sublovarent. Hec vero cum gererentur, in basilica ‘ heati Dionisii confessoris
atque pontificis cum universo populo convenerunt. in qua per aliquod spacium confabulantes horarum, sidereo
accensi fulgore, unanimes ilium apostolicae sedis praesulem esse sanxerunt, et celeri gressu principis apostolorum
Petri continuo aulae properaverunt, in qua cont‘ugiens latitabat: dicebat enim indignum se esse tanti regiminis
gubernacula suscepturum. lmpetum vero qui aderant facientes, virtutibus illum de eadem basilica abstrahentes,
vlI sacris acclamationibus in patriarchio Lateranensi introduxerunt, apostolicoque solio posuerunt. Postmodum vero
580 VIII
IX
58! XI
nobilissimorum coetibus cunctoque etiam populo in basilicam beati Petri deductus apostoli, praesente Caesare
consecratus est, apostolicaque sublimatus in sede factus est pontifex et missarum sollempnia supra sacratissimum
corpus apostoli heatifice ceiebravit. Qui densis optimatum populique agminibus cum hymnis et canticis spiritu-
libus in patriarchio iterum Lateranense perductus est. Coronatur 5 denique urbs, exultat clerus, laetatur senatus
Tertio igitur consecrationis eius die, Angusto convescens, sophistico famine respiendebat, claritateque plenus
epulabatur in Ghristo; finitoque convivii apparatu consurgit, Cesaremque spiritalem et veluti carissimum deos-
culans filium inmenso circumdedit amore. His ita gestis, serenissimus imperator urbe discessit, seditque in
loco ‘ qui Quintus dicitur. Beatîssimus aulem praesul hoc audiens, dilectionis eius compulsus plenitudine atque
amoris, ad eundem cum proceribus et optimatibus locum Romani nominis properavit. Excellentissimus quem
cum vidisset Augustus, obvius in adventum eius occurrit, frenumque Gesar equi pontificis suis manibus
apprehendens, pedestri more, quantum sagittae iactus extenditur traxit. lmperiali cum quo ingressus est tentorio,
salubribus ab invicem t‘ruebantur eloquiis; mensisque epulis perornatis, pariter cibum spiritali sumpserunt ala-
critate. Satiati scilicet, mensisque remotis, plura serenissimus Cesar beato presuli contulit dona. Quibus susceptis
equum conscendens, unde discesserat conabatur reverti. Augustus cuius amore plenus, imperialis equi super-
scandens cathedram, ovanti cum eo incedebat animi voluntate. Ad quendam quidem cum pervenissent spaciosis-
simum itineris locum, imperator equo descendit, equumque pontificis iterum, ut supra meminimus, traxit;
duicissimisque se osculis ad invicem perornantes, luciflue gratulati sunt. Cesar vero tentorium remeans, ceptum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
arrrpuit iter. Praesul autem nobilissimorum coetibus quibus profectus fuerat septus Romam ingressus, almifi-
Erat enim aspectu pulcher, forma decorus, doctus in verbe, loquela humilis, actu preclarus, ieiuniisque et
divmo cultu rntentus, pauperibus largus, orphanorum protector et viduis fautor, populique cuncti defensor. Sed
qura cuncta quae sacri operis gessit huic tradere scripturae non possumus, ad ea 7 quae sanctis locis optulit
redeamus.
Generated on 2013-08-13 15:48 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Hic beatrsslmus praesul, divina inspiratione repletus, in diaconia sanctae Dei genitricis Mariae dominae nostrae
15
30
CVII. NICOLAUS (858-867). 153
quae vocatur Cosmidi fecit veste olosirical de stauraci, habentem storiam leones maiores ll. Ubi supra fecit velum
album rosatum l, ornatum in circuitu de tyreo, mire magnitudinis obtulit vero in iamdicta diaconia gabatham
Fecit autem in basilica salvatoris quae caesareo s nomen sumpsit et nomine cruces de argento purissimo1 quae XII
5 pendent ante figuram substantiae carnis eiusdem domini nostri lesu Christi; in quibus ad laudem ipsius et glo-
riam festis diebus cerea figura solitis, qui pens. lib. numero llIl semis. item in basilica quoque semper virginis
Mariae dominae nostraey quae vocatur ad Praesepea fecit cantharum sessilem de argento purissimo l, pens. lib.
numero Vlli et unc. lIll. ipse quidem a Deo protectus et beatissimus ponlifex, superno favore plenus, optulit in Xlll
basilica beati Petri apostoli, nutritoris sui, gabatbam de auro purissimo l, preciosissimis gemmis, pens. lib.
to numero lll et unc. Vllll. Fecit enim et in conlessione ipsius sacratissimae basilicae iugulum de auro mundis-
simo l, pens. lib. numero ll. Similiter vero in iamdicta aecclesia fecit cruces de argento mundissimo numero Xl,
pens. simul lib. xm et unc. v. Eo autem modo, in basilica doctoris gentium beati Pauli apostoli cruces ex argento
purissimo Il, pens. simul lib. numero lIlI. Nam et in basilica sancti Laurentii martyris1 quae sita est foris murosv
i5 Primo quidem pontificalus sui anno, aurea quaedam ipsius beatitudini preciosissimis compta gemmis corona XIV 582
perducta est., librarum habens pondera numero Vlll et unc. llll; ad gloriam supra sacratissimum eius altare basi-
Verum etiam in iamdicta aecclesia beati Petri apostoli nutritori suo1 gabathas ex argento purissimo nu-
mero Vllll, qui pens. simul lib. num. x11 semis. ipse vero a Deo protectus venerabilis et preclarus pontifex fecit 533
20 in monasterio sancti stephani et Silvestri quae noviter fundavit sanctae recordationis domno Paulo quondam
papae, in aecclesia maiore qui vocatur sancti Diouisii, ad honorem et gloriam sacri altari, vela llll de stauraci.
Huius praeclari pontificis, id est 9 mense octobr., die XXX, indictione Vllll, fluvius qui appellatur Tiberís XV
alveum suum egressus est et per campestria deditg intumuit etiam inundationem aquarum multarum et ingressus
est per posterulam qui appellatur sanctae Agathae in urbem Romam, hora diei x. Transcendit interea aliquibus
25 locis et ingressus est in ecclesiam beati Laurentii qui appellatur Lucine; inde se extendit et ingressus est in
monasterium sancti Silvestı'i, ila ut ex grados qui ascendunt in basilica beati Diouisii prae multitudine aquarum
ne unus videretun excepto unus qui superius erat Et exinde expandit se per plateam qui vocatur Via Lata, et
ingressus est in basilicam sanctae Dei geniti-icis Mariae quae ibidem est; tantumque intumuit aqua ut etiam
portae ipsius aecclesiae non viderentur prae altitudine aquarum EL inde ascendit per plateas et vicos usque ad
3o clivum Argentariig exinde regammans ingressus est per porticum quae est posita ante aecclesiam sancti Marci.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Inde impetum faciens cepit decurrere in cloaca quae est iuxta monasterium sancti Laurentii martyrıs, qui vocatur
i qui E (corn) - Cosmedin E - [Li ipsum CE etc. 20 recordationi c - 21 quae c — sacris c b E d'
4 Caesareo conieci] caesarea codd. - numen E (corn) — 23 lnundationum E -- 24 ousL E - que C--' ur e C — anie-c : et nomine E - et 31.] ecclesiam E - 7 de urg. ses- eis E - X om. E .—_ 25 ecclesia E - quae c - in om. -- d
silem parium IE - 8 numero om. E - 9 nutritori E - 10 gradibus c -lbasilrcam c - 27 uno quic — cxp. se exın e
20
454 CVII. NICOLAUS (858-867).
584 xvi
xvu
585 XVIII
Pallacini. Ab ipso die coepit et deinceps paulatim aqua minuerey et fluvius post multo damno facto in suo alveo
reversus est. Nam domos et muros avertit, agros desertavit1 evellens segetes et eradicans arbusta.
Simili modo “’ in mense decembrio, die XXVII, natale sancti iohannis aevangelislae, indictione suprascripta,
ingressus est alia vice fluvius ipse, qui appellatur Tyberis, alveum suum egressus est... ut supra, in civitate
Simili modo preclarus et beatissimus pontifex fecit in monasterio sancti Valentini, qui est positum n in territo-
rium Narniensis, qui ponitur iuxta Teramne, veste de fundato I, habentem storiam leonuml etin circuitu mizinum.
Item venerabilis et praeclarus pontifex forma quae vocatur ‘2 Iocia, at vero iam per evoluta annorum spacia
nimis confi-acta existens, per quam decurrebat aqua per centenarium in Romana urbe, a fundamentis ad fabri-
Verum etiam et in aecclesia eiusdem geniti-icis Dei et domini nostri iesu christi qui vocatur Cosmidi fecit
hospitium Iargum ac spaciosum satisque preoipuum, ad opus atque utilitatem pontificum ubi quotiens opor-
Simili modo et in ecclesia beati Petri principis apostolorum nutritori sui optulit vela in arcora presbiterii cum
chrisoclavo1 habentem storiamy leonum figuras numero XL. In eadem vero strenuo catenam opere factam contulit
ex argento mundissimo1 qui pens. Iib. num. IIII. Nam et in oratorio sanctae Crucis, quod infra basilicam beati
Petri apostoli constitutum est, fecit gabatham defargento I, pens. lib. num. ll. Ipse quidemsacratissimus pontifex
fecit in basilica doctoris gentium beati Pauli apostoli candelabrum argenteum I, pens. lib. num. II et unc. VI.
Verum etiam in titulo beati Eusebiì confessoris christi fecit super ciborium crucem cum metum de argento
Huius temporibus ‘3 Michahel, filius Theophili ìmperatoris, constantinopolitanae urbis imperator, ob amore
aposlolorum, misit ad beatum Petrum apostolum dona per episcopos haec nomina, Metliodius n metropolitanus
et Samuel episcopus, et alii duo depositi ab honore episcopatusl zachariam et alius Thoophilus, et alium impe-
rialem laicum nomine Arsavir, protospathario, id est : patenam ex auro purissimol cum diversis lapidibus pre-
cìosis, alhìs, prasinis et iacintliisg similiter calicem de auro, ex lapidibus circumdatum et in circuitu pendentes
iaquinthas in filum aureum, et repidis II in typo pavonum, cum scutum et diversis lapidibus pretiosisa iacinthis,
alhis, qui pens. simul lib. num. Similiter vero et vestem de chrisoclavo cum gemmis albis, habentem isto-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
riam salvatoris et beatum Petrum et Paulum et alios apostolos cum arbustas et rosas utraque parte altaris.
legante de nomine ipsius imperatori, mire magnitudine et pulchritudine decore Et alia multa dona porrigentes
alvcum c
ad fund. E
fierit c — is bospitelur c
3:
IO
20
no
O!
CVlI. NICOLAUS (858-867). 155
pontifici, legationis verba sibi iniuucta protinus ediderunt. Porro factus ‘5 imperator Grecorum, inventa pro ima- XIX
ginum depositoribus occasione sacrarum, missos apostolicae sedis per suprat‘atos suos legatos Constantinopolim
dirigi postulavit, intentans scilicet causam Ignatii patriarchae et Photii Constantinopolitanae aecclesiae pervasoris,
cupiens hinc eundem sanctum virum Ignalium iudicio sedis apostolicae caliide per invidiam, ut postmodum
5 patuit, condempnare, Photiumque neophitum ipsi aecclesiae subrogare. Tunc pontil‘ex summus, imperatoris xx 586
adhuc pessimae cogitationis ignarus, duos episcoporum iliuc, Radoaldum scilicetet Zachariam, direxit, precipiens
ut quicquid de saoris imaginibus questio afl'erret synodice diffinirent, et ipsius Ignaoii patriarohae Photiique
neophiti causam sollempniter inquirerent tantum et sibi renunciarent. Qui suncti pontificis parvipendentes statuta,
quae vel quanta insana pecuniis illic corrupti, more “"Vitalis atque Meseni, peregerint, iuferius succincte trans-
10 curram .
t5
20
25
30
Interea ‘7 multi Ravennatum qui a Iohanne eiusdem urbis archiepiscopo in rebus et iuris sui proprietatibus xxl
incommoda sustinebant, ad hunc beatissimum papam ut a tantis oppressionibus eruerentur veniebant. Quorum
pie clamores audiens ipsum legotis suis et litteris sepius archiepiscopum quatinus talibus cederet actibus com-
monuit. Sed ille mente confusa monita pii patris obtendens peiora priorihus addere minime metuebat. Quanta
autem benigna inspectio summi praesulis illum ut resipisceret admonobat, tanto magis ad deteriora se divertebat
et super iniquitatem iuiquitatem addere non dosinebat. Nom quosdam temere escommunicabat, quosdam autem a xXll 587
Visitütione sedis apostolicae avertebat, et quorundam l'es sine leguli iudicio occupabat; necnon et sanctae Rumanae
aecclesiae plurima pracdia oul‘erebat, missos illius spemehat, et gloriam beati Petri apostoli, quantum in se erat,
evacuabat. Precepta ‘3 etiarn iuris sancli Petri, si apud quoscumque inveniehat, fi'angehat et ad ius sancli Apol-
Jinaris transferehat. Nam prosbiteros et diaconos non solum sibi subiectos sed etiam per Emilîam ‘9 constitutos ad
apostolicam sedem pertinentes sine canonico iudicio deponebat; et alios carceri, alios autem l'etidis ergastulis .
retrudi faciebat, alios crimen quod non fecerant scriptis confitel'i oogebat. Constituta praeterea aecclesiae absque xxlu
sedis apostolicae consensu deprimebat, et vocatus a summo pontifice Romain se ad synodum non debere occurrere
iactitabat. Nec mirum eum postea ista fecerit, qui cautiones et indiculi quae solita sunt ah archiepiscopis Raven-
natibus in scrinio fieri, in initio consecrationis sue, more 3° Felicis decessoris sui, falsavil. et quaedam barbara
Eodem tempore papa praedictus ter ad synodum suis litteris eum vocavit, et ille venire contemnens a sancta 588
synodo 2‘ communione pl'ivatus est. Deinde Papiam pergens, imperutoris auribus Lodowici Cesaris molestiam
intulit, solamenque mundanum quaesivit. Tunc largiente ei Augusto iegatos precipuos, cum illis, superbiae XXIV
‘repletus tumore, Romam pervenit. Sed poutit‘ex almus, quia contra sacrorum canonum regulas excommunicuto
ipsi legati communicaverunt, benigne eos redarguit. Illis autem quae egerant deflentihus, eidem urchiepiscopo a
Deo conservandus papa mittebat, ut in kalendis novembribus '33 ad synodum a qua fuerat excommunicatus occur-
Generated on 2013-08-13 15:48 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
reret, plenamque satisfactionem ostenderet, necnon et tantis prevaricationibus finem imponeret. llle autem
29 maindanum C
3 inlentas C
xxv Et ecce Emilienses ac senatores urbis Ravennae cum innumero populo ad vestigia presulis huius beati Romam
cum lacrimis properantes, rogabant ut ad imitationem domini nostri iesu christi pro recuperatione eorum non
539 dedignaretur proficisci Ravennam, quatinus inspectis omnibus ad summam eos perduceret libertatem. ltaque per
semet beatissimus papa itavennam proficiscens, cum de eîus advenlu iohannes archiepiscopus cognovissett usque
xxvl Papiam continuo imperatoris aures denuo molestandas iter arripuit. Tamen praesul opimus omnibus Ravennen-
sibus Emiliensibus et Pentapolitanis res quas lohanne archiepiscopo et Gregorio fratre eius rapientibus amiserant
Prefato autem archiepiscopol ut predictum est1 perveniente Papiam, concives eiusdem urbis una ‘13 cum Liu-
tardo episcopo suo a Romano pontifice consecrato, cum audissent quod a summo pontifice excommunicatus idem
esset archiepiscopus in tanta se custodiae circumspectione dederunt ut nec in suis domibus eum reciperent1 nec
hominibus eius paterentur aliquid venundare, ne per tale commercium saltem locutionis eorum viderentur esse
participes ac per hoc excommunicationis notam incurrerent. Potius autem cum de assistentibus ipsius archie-
xxvii piscopi aliquos per plateas incedentes vidissent, clamabant : « lsti de illis excommunicatis sunt : non licet nobis
» cum illis misceri. v Tunc videns se idem archiepiscopus voluntatis suae per hoc non posse machinamenta per-
ficere, identidem se ab inperatore adiuvari poposcit. Cui ad haec per internuncium mandat Augustus. dicens :
u Vadat, et fastu elationis deposito. tanto humilietur pontifici, cui et nos et omnis licclesiae generalitas inclinatur
xxvm » et obedientiae ac subiectionis colla submittah quia quod cupit aliter minime consequi poterit. n Cumque archie-
piscopus haec audisset1 anxiari caepit et iterum inportunis precibus legatos imperiales expetens Romam pervenit.
Quo contra beatissimus papa haec cognoscens omnem illius arrogantiam tamquam aranearum tela despiciens,
in qua prius sententia fuerat perseveravit atque immobilis fuit. Tamen eisdem augustalibus missis papa sanctis-
590 simus cum magna mansuetudine huiuscemodi agens locutus est : a Si dilectus filius noster domnus imperator
» istius iohannis archiepiscopi actus et bene mores cognoscerett ipse non solum pro illo nos minime flagitarel, sed
xxix » etiam ut se corrigeret ad nos eum etiam eo nolente dirigereL » Tunc, sicut ipse egregius papa decreverat, multîs
in unum episcopis 3‘ provinciarum convenientibus, eidem archiepiscopo destinaviu ut coram veniens de se ple-
nissimam satisfactionem ostenderet et quae praevaricatus fuerat satius emendaret. Quod archiepiscopus perter-
ritus audiens et se a nemine adiuvari posse conspiciens, in angustiae lamenta et nimiae tribulationis se contulit
questus, et quos poterat cum lacrimis implorabatv dicens : a Miseremini mei, miseremini mei, et clementiam'
n summi presulis1 ut mei misereatur exposcite, quia ecce paratus sum ad omnia quae preceperit peragenda. »
Quod nonnulli videntes et audientes summo referebant antistiti. et sponsionis illius quas lamentabili voce dabat
XXX rfunc conpatientissimus papa Dominum, qui mortem non vult peccatoris1 imitatuss misericordia motus. prae-
latum archiepiscopum ad humilitatis viam tandem conversum suscipere decrevit Tune ille confestim apprehensa
- molestundas c -- 7 ex c
Generated on 2013-08-13 15:48 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
28 agenda E (corr.)
ts
‘20
ilii
30
CVll. NICOLAUS (858-867). 157
charte, repromissionis et iuramenti sui scripturas, quas tempore consecralionis suae inperl‘ectis confusisque, ut
in eis videbatur, replevemt diclionibus, proprio manu scribens, iuxta consuetudinem autecessorum suorum com-
posuit. Et domum 25 quae dicitur Leoniana, in qua beatissimus presul cum episcopis, presbileris, procerihus 2“
et optimatibus multis astantibus, residebal conscendit, predictasque scripturas quas fecernt super vivificam
5 crucem domini uostri Iesu Christi atque ‘7 sandalia eius et super sacrum IIII sanctorum evaugeliorum codicem
posuit; et bas manu teuens, innumeris qui convenerant audientibus, clara voce sponte iuravit se omnibus diebus
vitae suae observando integriter tenere atque perficere, sicut in ipsis suprascriptae spousionis continehatur atque
legebatur scripturis; quas etiam in conspectu omnium ore proprio legit summoque presuli tradidit.
llis ita peractis, ipse insignis et precipuus poutifex in basilica Salvutoris quae Constantiniana dic-itur cum “x1
40 omnibus episcopis et cuncto clero altero die descendit, ubi a summo pontifice iussus prenotatus archiepiscopus
afl’uit, et de crimine hereseos 2’ quo expetebatur se expurgavit. Quem communioni ipse papa restituit et ut
Sequeuti vero die, presidente eodem summo et universali papa in eadem domo Leoniana, et iuxta morem
residente sanclissimo sacerdotum et coepiscoporum collegio, afl‘uit idem archiepiscopus et iussu summi presulis
l5 resedit. Tunc Emilienses ‘9 astiterunt episcopi, dantes querimoniam in libellis super eundem Iohannem archie- xxxn 591
piscppum, dicentes se multa praeiudicia et superimposita ab ipso archiepiscopo sustinere. Nam et nonnulli Raven-
nenses et Emilienses eadem Iatebantur, sicut in gestis quae in bibliotheca reiacent quisquis investigaverit poterit
invenire. Quae audieus a Deo protectus pontifex, une cum sancta sinodo contra ecolesiasticae regulae normam
talia esse predixit; et ut omnes istae transgressiones corrigerentur, acclamante sancta synodo ita debere fieri,
20 dulci afl'atu statuit, ne sibi principaliter grex commissus dominicus per desidiam lupinis lacerandis morsibus
reliuqueretur. « Verumtamen, 0 lohannes archiepiscope, » egregius inquiens praesul, « ut. cuncta que dicuntur xxxm
» speciali possint correciione amodo facilius corrigi, praecipimus tibi utremota omni excusatione, praeter gravem
» corporis molestiam quae te venire omnino prohibeat, ad sedem apostolicam semel in singulis properare studeas
» annis, nisi forte remorandi licentiam ab apostolica sede percipias. item sanoimus 3° ut episcopos per Emiliam
25 e non consecres, nisi post electionem ducis, cleri et populi per epistolam apostolicae sedis presulis acceperis eos
» consecrandi licentiam. lpsos autem episcopos quociescumque ad apostolicam sedem accedere voluerint nequa-
» quam prohibeas. Sed et. nullam dationem quam canones non precipiunt ab eis aliquaudo exigas. Precipimus xxxiv
» etiam ut ipsos episcopos illam malam consuetudinem“ que a quibusdam tricesimalis dicitur nullo modo Baven-
» nati exhibere aut exercere compellas aecclesiae, nec ullum morem qui contra episcoporum privilegium sit ab ois
30 » exigere quoquo modo temptes. Nihilominus precipimus tibi utnumquam res cuiuscumque persone qualioumque
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» ingenio vel cartula adquisitas et possessas olim modo occupes aut titulum superinponas, donec in presenlia apos-
» tolica vel missi eius aut 33 vestararii Ravennae legali ordine illas in iudicio convincas. » Cumque hoc a papa xxxv
beatissimo observandum archiepiscopo Iohanui fuisset iniunctum ac imperatum, surrexit saucta synodus et tribus
Vicibus acclamavit: « Rectum iudicium summi presulis, iusta diffinitio totius pastoris Ecclesiae, saluhris insti-
» tutio Christi discipuli omnibus placet; omnes eadem dicimus. omnes eadem sapimus, omnes eadem iudi-
» camus. » Tunc tam eodem archiepiscopo quam omnî sancta synodo sacri verbi pahulo refectis, dulcissimique
saporis a heatissimo presule nectare satiatis, unusquisque ad proprio, licentia accepta ponlificis, exivil.
592 xxxvi Eodem tempore hic egregius et a Deo conservandus papa in aecclesia beatae Dei genitricis Mariae quae vocatur
Cosmidi fecit calpi de argente purissimo, pens. lib. V et uuc. li. Necnon et in tituli Vestine expressae figure beato
Vitali martyris fecit iconam, habentem llII lib. et semis. Fecit etiam in basilica beati Christi martyris Anaslasii,
in circuitu sacri altaris, cum periclisin de biatthin velu IIII. In basilica vero beati Petri apostoli, in oratorio sancti
XXXVII Gregorii papae, vesteq fundalas per circuilum ornntas de olovero oplulit “I. Qui beatissimus et precipuus ponlii‘ex
in aecclesia doctoris gentium beati Pauli apostoii mire pulchlitudinis vestem aurotentam, in circuitu gemmas
habentem iacinthinas, albas, prasinas, simulque et carbunculos lapides mente optulit pura; ubi etiam et duo vela
Ecclesiam autem Dei genitricis semperque virginis Mariae, que primitus Antiqua, nunc autem Nova vocatur,
quum domnus Leo IIlI papa a fundamenlis construxerut, sed picturis eam minime docoraral, isle beatissimus
praesul puichris ac variis fecit depingi “3 coloribus, augens decorom, et plurimis corde puro ornavât speciebus.
Igitur, ut paulo superius protuli, quoddam in sancla Constantinopolitana scisma adoieverat aecclesia, scilioet
quia eiecto ex eiusdem sede aecclesiae ignatio reverentissimo patriarcha, Photium ex laicis et ex militia touso-
s93 xxxvm
ratum contra reverendorum canonum slatutu neophitum subito inibi subrogarunt antistitem. Yerum quia Michael
imperator Grecorum super his Ignatium patriarcimm Constontinopyolitanum, quem tempore domni Leonis qunrti
papoo laudum preconiis cxtulerunt, viluperando etinvasorem Photium collnudando Romanam sedem ut illuc iste
beatissimus et insignis p'apa missos suos ad invenienda que dicehantur dirigeret, humiliter per Arsahir spntha-
xxxlx rium scilicet Iegatum et apices suos consuluit. Porro eo quod vigorem aecclesiasticum desiderabat intemeratum
consistere, id fieri summus presu] minime recusavit, cupiens zizaniorum cumulos usque ad rudicem avellere, ne
594 in sancla Dei aecclesia par desidiam in aliquo macula pullularet. Tunc e latere suo duos episcopos. Rafluuldum,
sicut predictum est, Portuensem, et Zachariam Anagninum, quos idoneos ad hoc opus esse pulavit, direxit,
precipiens et mandans eis ut causam eiectionis ipsius Ignacii et subrogationis Photii solummodo inquîrerent et
sibi renuntiarent; et interim Photii neophiti communionem vitarent, quousque revertentes, certurn de omnibus
xL llli aulem“ aheuntes, quod in mnndatis acceperant contempnentes, non soium Photio neophito contra sibi inter-
dictam sententiam communicaverunt, sed etiam corl'upli muneribus ipsi et consecrationi eius favendo, convocata
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
generali synode, eundem virum Ignatium patriarcham denuo deposuerunt, sicut 35 in gestis Constantinopolim ab
illis compilatis facile repporilur, et par legatos, Leonem scilicet a secretis et alios, necnon et epistolam praedicti
lmperatoris veraciter mansit compertum. Revertentibus nutem ipsis legatis, quod in Pholio egerant nonnullis
E —- 3l secrelem C — plam E —
l5
'20
30
CVII. NICOLAUS (858-867). 159
Ecclesiae princeps, apostolicae sedis eximius et discretus presul, omnia saucto considera-
bat intuitu; sed audita quae contra suam dispositiouem fuerant perpetrata, donec secundum misticum sue intel-
lectum sophiae ouucta scrutaretur, minime credebat. Inlerim sacrae suas auotoritatis tam ad Michaelem Grecorum
etis et mandans nec in depositione lgnatii patriarchae nec in subrogatioue Photii se fore con-
sensurum, quousque veritate agnita coram se legitimum causa finem acciperet; ubi aliis aientibus ipsius presulis
summus i
ugiter pontifex precabatur, ut per eius clementiam, quem nulla latent abscon
Tunc vocavit, zelo fretus diviuo, episcoporum 37 concilium in quo Iuculentius patefactum est in depositione
lgnatii illum minime consensisse, et legatos apostolicae sedis in talibus deviasse. Denique decernente eodem
piissimo cum sancta synodo presule, prefatum Zachariam aepiscopum qui [une aderat, sicut beatus papa Felix
Vitalem et. Misenum episcopos, qui in Petro Alexandrine heretica fece coinquinato coaoti conseuserant, sacerdotali
45 gradu, aecclesiastica imo communione privavit, eo quod in pluribus apostolica interdicla excessisse inventus est;
et Radoaldi episcopi causa, quem postea cum sancta synodo pariter papa pius eo amplius mandata illius etiam
suspense est.
Igitur ipse preclarus vir sanctique studii ponlil‘ex quendam 3’ Peponem diaconum a Landulfo episcopo sedem
‘10 apostolicam appeilantem iniudiciose depositum officio suo restitui iussit. Et quia " siue certo numero episco-
porum, immo sine criminis approbatione et. ipse sine oris professione fuerat diaconus iudicatus, omnem illam
Ipso etenim praestantissimo praesule culmen apostolicum gubernante, [Iludowicus Augustus haec sancto Petro
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
23 Erat enim clemenlissimus idem pontifex in exhiheudis dominici gregis vigîliis adeo curiosus ut cum aliquod
scandalum in sancta aecclesia oriehatur, nec requiem corpori, nec membra dabat sopori, quousque per missos
aut litteras suas pax reformaretur et tranquillitatis fidelis populus resumeret lucrum. Igitur ‘1 Hlotharius rex,
relicta Theutberga regina et Waldrada concubine in matrimonium sumpla, licet curnaliter super his Romanam
sedem eundemque pium consuluisset pontificem, in putredine luxuriae carnisque petulantia volvebatur. Cumque
Generated on 2013-08-13 15:49 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
30 hoc summus pontil‘ex malum qualiler ab aecclesia Dei pelleret,ne alios huius morbi peste l'ex ille pollueret, intra
se cogitaret diutissime, cepit affligi, et intime corde dolens valde super istis gemebat erroribus; praeserlim cum
ceteris episcopis talem eidem regi auctoritatem dedisse audierit ut Theutbergam Lîberius posset reicere et Wal-
dradam coucubinam in matrimonium legitime copulare; et quos debuerat ante Domiuum adiutores habere atque
34 Iegilime om. C —
XLI
595
XLII
XLIII 596
XLlV
597
XLV
160 cvu. NICOLAUS (858-867).
XLV]
598
XLVII
XLVIII
XLIX
599 L
ductores, ipsos habere eum presul beatissimus compererat hanc dando auctoritatem perpetuo igni traditores.
Tunc. nec mora, continuo 4" missos suos Franciam destinavit, precipiens et monens ut in Metensium urbe ag-
gregato synodali conventu, cur idem rex requirerent Theuthergam reiceret aut Waldmdam sibi in coniugium
copularet; quo requisito et invento, legitimum finem imponerent. Sed pervenientes illuc sedis apostolicae legati
scrutari ceperunt huiuscemodi causam et ita a Hlothario inter caetera audierunt : « Quicquid Hego feci, inquiens,
» istorum episcoporum consilio usus sum. » Erant autem ibi precipui predicti, Theutgoudus et Guntharius archie-
piscopi, quos Sanctus auctores in tante scelere iam papa compererat, aslruentes et dicenles legitimum illud fuisse
connubium quod de Waldrada concuhina rex construxit Hlotharius ; et quae dicebant, coram domno eximio papa
venientes se defendere posse spondebanL Cumquelegati apostolicae sedis, licet “il: mullis seducti, Romani iter
regrediendi reflecterent, quae a rege ac 11 Theutgaudo et Gunthario archiepiscopis audierant ac cognoverant summo 10
relulerunt ponîifici. Piissimus autem praesul adventum archiepiscoporum dum prestolarelur illorum, ecce, su-
perna dirigenle clemenlia, idem Theutgaudus et Guntharius archiepiscopi Romanam urhem adeuntes, vestigiis
huius presulis se sacris presentari petierunt. Quibus ‘5 benigne presule a prestantissimo susceptis, libellum ‘7 ei
optulerunt, dicentes se nihil plus vel minus egisse, nisi sicut libellus ipse cantabat. Quo diligentissime scrutato,
non pauca in eo reperta sunt profani et multis inaudîti sermonis turpitudinem habentia, quae episcopalem exce- 15
Denique convocata synode in Lateranensi post haec palatio ‘9 sub Apostolis, inventi sunt idem, ut. diclum est,
archiepiscopi, unde damnationis notam incurrerent, precipue quia auctores se tanti divorlii fuisse clamabant et
sententiam quam in Ingiltrudin uxorem Bosonis, que eundem virum suum Bosonem per seplenne tempus re-
liquerat, neque excommunicata etiam et a summae sedis pio papa ligata et anathematizata [extiterat] ad eum
reverti curaveral, communicantes et conversantes cum ea, immo loquentes, dissolvisse se non negabant; et
epislolam pii pontificis, sicut in illis ab illis male compositis gestis in scrinio huius sedis reposilis declaratur, ad
libitus falsaverunt. Tune judicante et eodem sancto presule cum sinodo decernente, sacerdotali
20
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
honore privati
sunl et deposilionis censuram merito incurrerunt. In hac quidem sinodo benignus Metensem synodum, ubi gesta
illa contra voluntalem Dei et suom digeste Iuerant, ilico papa cussavit, et quaedam necessaria in sancta Ecclesia
capitule promulgavit.
Iiis ita" peraotis, una cum iamdicto Haganone episcopo, qui, sicut quidam episcoporum eidem coangelico pre-
suli scribebant, ob sermones imperitos qui in praenominatis profanis gestis a Theutgaudo et Gunthario oblatis
Generated on 2013-08-13 15:49 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
sonabunt, Ileliu 5“ nominatus est, eo quod ipse Ilagano auctor illorum praefuerit et talia 5‘ eum eisdem archiepis-
prestaverant obliti,
obnoxii habebantur, idem depositi, penitentiae lamente non requirentes et tantum facinus
quod in uxorem Hlotharii regis gesserant adhuc non condolentes, cum eisdem, Haganone scilicet et Iohanne
31 ascilo E- {F5 CE —
CVII. N ICOLAUS (858-867). liii
clam, fraudulenter atque procaciter. operari coeperuntl ita ut eorum nequitia montes tranaret et maria, et in
s caelum os suum ponentes populum homini crudeliter discerperent. et innocentes animas viperea factione deci-
parent, et quibus non sufticiebant mala praeterita. nova et inaudita alia. deteriora prioribus. diabolo suadente,
facere non recusabantg quia et quod singillatim utrisque prohibitum et synodice secundum qualitatem sceleris
intei-dictum fuerat, audacter contingere presumpsernnt1 et quae nunc intentando memini, Deo contempto, eheu,
io Hic etenim christi amicus omnium nomina claudorum. cecorum atque ex toto debilium in urbe Pioma consis- LI 600
tentium scripta apud se retinens, cotidianum illis victum ministrare studiose curabat. Nam reliquis pauperibus
gressum aut vires habentibus, huiuscemodi ut vicissim eos pasceret sapienter repperit modum, scilicet bullas
suo nomine titulatas iieri iussit et has eis dari praecepit, ut quanti prima fer-ia1 quanti secunda, quanti tertia vel
ceteris obliquis feriis prendere debuissents per signum bullarum facilius nosceretur. ut in illis quidem bullis
ts quae eis datae sunt, qui prima feria refici debebant fecit per singulas duos nodos, et sic per omnes usque in
sabbatuml ut quota feria esset, tot essent nodi per singulas bullas, includens in eis nuscas ubi nodi fiebant,
quatinus nullus pauper haberetur in urbe qui vel uno die per ebdomadam de suis elimosinis non esset refectus.
interea 52 Karolus rex sancto apostolo optulit purissimo auro et gemmis constructam vestemy habentem LII
20 Sanctissimus autem et fulgidissimus pontifex, dolens populum tot oppressum calamitatibusl Deum tautum-
modo innumeris invocabat precibus et infinitis laudabat preconiis, non tamen aecclesiarum Dei curam relinquens,
sed potius in tribulatione et tempor-ali temptatione decenter adaugens. Nam renovavit in basilica Dei geniti-icis
Mariae quae dicitur Gosmidi secretarium, ibique pulchri operis fecit triclinium cum caminatis, ad honorem et
decorem eius. Pari modo iuxta idem secretarium porticum renovans illic construxit atque edilicavit orator-ium in 601
25 honore sancli martyris christi Nicolai et plurima dona ibi contulit almus.
Renovavit etiam ipse pastor benignus cymiterium beati Felicis martyris ac confessoris, via Portuensi. Necnon Llll
et cymiterium eadem via ad Ursum pileatumy ubi corpora sanctorum cliristi martyrum Abdon et Sennes requie-
verunt, iam in ruinis positum, pulchro ac miro restauravit honore. Via autem Appia, in cymiterio sancti christi
martyris Sebastiani in Catacumba, ubi apostolorum corpora iacuerunt, quod multis ab annis ruerat1 meliori illud
30 fabrica renovansy monasterium fecit et monachos sub abbatis regimine undecumque potuit aggregaviu victuique
liuius igitur tempore, cum multi ad sanctitatis eius nomen accurrerent1 quidam de Anglorum gente Romam LIV 602
-quod E26 — inlent. mem.] locus corruptus-g cb. pr. dollc om. E f ibi dona c
venerunt, qui in oratorio beati Gregorii papae et confessoris Christi, infra sacrum principis apostolorum edem
Predictus igitur et clementissimus pontii‘ex, in aecclesia caeleslis regni clavigeri beatissimi Petri apostoli vela.
numero V de fundato, quae ad decorem ipsius hasilicae sursum in trabibus intra tante edis vestibulum appen-
duntur, ornata in circuitu olovero optimo, fecit et pro eternae vitae conlulit palma.
LV Huius beatissimi temporibus presulis tot tanteque diversarvm provinciarum cognita luce clarius doctrina pre-
clari dogmatis eius, ad sedem apostolicam consultationes directe sunt, quantas numqunm penitus reminiscitur a
priscis temporibus pervenisse. Qui presagus sacri verbi pabulo presul ubertim singulos reficiebat, tradens eis
preoepta iurnque mistica, beatificis illos instilutis saciabat, docebat, et ad propria bene doctos et erudilos remit-
LVI tehat. Tamen quicquid quoquo modo perperam fieri cognoscebat audiebatve per aliquospDei tantum respectu
corrigere illud malens, gravihus lamentis, orationibus infinitis vacabat, ut Deus omnipotens per suam clementiam
tale quid, tamquam non esset, bonis ac praecipuis immutaret exemplis. Sicuti veniente de insula Sardiniae 5’
relatione, quod et per domesticos suos genere Sardos agnoscens, huiuscemodi verbis ei relatum fuit, quod
603 indices ipsius hahitatores insulae cum populo gubernationibus suis subiecto in proximis ac sanguinis sui pro-
pinquis incestas ac illicites contraherent copulas, veluti 5‘ temporibus domni Gregorii qnarti papae facere cousue-
LVll verant. Tunc mellifluos et prevaricantibus, a sancto Spiritu doctus, terrihiles 55 suae praedicalionis quae in
universo orbe micabat componens apices, missos etiam :strenuos, Paulum 5‘ Populoniensem episcopum et Saxu,
venerabilis monasterii sanctorum Iohannis et Pauli abbatem, accersiens, misit eos illuc, ut eandem gentem Sar-
dorum a tanto revocarent errore. Quibus euntihus, valde quosdam ex eis invenerunt adversos disciplinne, monita
recipere contempnentes. Verumtamen secundum preceptionis summi presulis auctoritatem, surdos excommuni- '
caverunt ac anathematizaverunt auditores, quousque malum incestarum efl'ugerent copularum penitentiae medi-
camina requirentes, sicut in epistolis quas idem legati Sardiniam deportaverunt, regesto ipsius praesulis
continetur insertis. Et sic Romam post affluentes praedicationes datas reversi sunt.
604 LVllI Quidam 57 preterea Hincmarus, Remorum archiepiscopus, Rhotadum, Suessonicac urbis episcopum, sedis
10
15
apostolicae iudicium appellantem, contra Sardicensis concilii regulas deposuit, custodiaque arla servari praecepit. 25
Cuius videlicet depositi ter beatissimus papa lihellos 59 cum innocentiae recepisset, ipsum archiepiscopum
monens litteris 5” et precipiens ut depositum Rhothadum Romam dirigeret cum suis missis audiendum. Sed
veniente “0 eo hanc Romanam secundum mandata beati papae ad urbem, et par novem circiter menses hic
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
commorante, numquam penitus ex accusantium parte quispiam afYuit, qui coram summo praesule cum eodem
', quo
secundum olitanam oonsuetudinem huius apostolicae sedis praesul cum clero et populo in basilica Dei genitricis
in Presepe missarum officia celebrare consueverat, isle conveniens cum omnibus, papa benignus fecit 5’ in am-
'2 habente C
Generated on 2013-08-13 15:49 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
4 lravibus E
30
CVII. NIÇOLAUS (858 -867). 163
bone publice de ipso Rholhado sermonem, significans qualiter sedem apostolicam appellans depositus fuerit et
in conspectu suo nullus per tot menses accusatorum occurrerit. nenique consentiente sibi episcoporum, presbite- Lx
rorum et diaconorum omniumque conventu, decrevit ut dignus esset idem Ptothadus indui sacerdotalibus indu-
mentisa qui a nemine per tot menses accusabatur et ad sedis apostolicae iudicium ‘3 proclamabaty cum honore
5 suo privarelur. libi vestitus episcopali ltothadus indumentoy omni tempore se pollicens suis infestatoribus respon-
surum, rursus exspectatis aliquantis diebus1 scilicet usque in diem natalicium sacrae virginis Agnetis, qui est x11
kal. feb.; et nec sic quisquam affuit adversum llhothadum iam restitutum episcopum aliquid altercans. conve- Lxl 605
niente ergo beatissime presule cum omnibus in basilica ipsius virginis foris muros Urbis, via Numentana, idem
Rholhadus episcopus excusationis 5‘ et promissionis suae, qua pollicitus fuit se omni tempore accusatoribus suis
to responsurum, libellum summo pontifici tradidit. Qui coram cunctis audientibus iussu presulis est eximii recitatus.
Ubi eliam restitutionis eius forma 6‘ relecta est, et post omnium consensum in aecclesia ‘5 sanctae constantiae
iuxta eandem sanctae virginis basilicam, decrelo beatissimi huius presulis, sepedictus llliothadus iam restitutus
Sequenti vero die, congregata in domo quae nuncupatur Leoniana denuo synodo, excusatoque ipsoy sicut in li- Lxu
ts bellis ‘6 abeo recognitis duobusque quaternionibus insertis atque diverso tempore missis et oblatisq archivoque
huius sedis repositis contineturyllhothadoy ne talia sacerdotes et maxime sedem apostolicam appellantes ultra dis-
crimina paterenturl sicut praenotatum est, in gradum pristinum est restitutus et ad propriam sedem cum 57 apos-
vtolicis sanctionibus remissus, quatinus vestitus aepiscopalibus infulis, si provocatus fuisset, de caetero suis accu-
satoribus coram sedis apostolicae praesule respondereL Cum quo ea quippe sanctissimus et a Deo oonservandus LXIII
ao praesul, tam pro restitutione illius quam pro abolenda lllotharii regis copula1 pro pace etiam et concordia regum
Salliarum conservanda, Arsenium episcopum, huius almae sedis apostolicae apocrisarium et missumi ilico desti-
uavitv quatinus reformata pace sanctae eos aecclesiae sinibus sine refragatione coniungerat, et quaedam neces-
Nihilominus og Seufredumy Placentine sedis episcopumy a sede propria a cuiusdam diaconi Pauli perlidia pul- Lxlv eos
25 sum, per legatos suos idem papa sedi suae restituiL et eundem diaoonum, qui sedem illam proprio rectore
superstite presumpsit invadere, competenti cum suis sequacibus increpatione corripuit. Pro cuius etiam infausta
nelariaque presumptione penitus amputanda sanctitatis studio iussit1 et pro pace Dei aecclesiae ipsi iamfacto
praecepit diacono, ut nec tale quid umquam temptaret peragerel nec eandem sedem Placentinamy sive viveret
30 Omnium namque insignis idem atque preclarus pontifex pietate magistra miserias ac necessitates previdens, Lxv
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cunctis clementer compatiendo celeri subveniebat egenis intuitu. et imitationem domini nostri iesu Chrisli,
qui ad redimendum humanum genus e sublimi descendit polo ad intima , labores sustinebat ingentes.
6 exp. E —-8 ergo om. C — 9 suis accij - 10 est]et E — iz 25 expulsum C- 27 Dei om. C -—- 28 sedeE — as presume-
607 mm Claudorum quapropter atque cecorum, necnon et diversis penis afl‘eclorum in porticu beati Petri apostoliiacentium
ad horam Tiberini fluminis ad situm auferendum non posse gressus conspiciens tendere, ac diversarum gentium
quae undique pro sceleribus apostolica limina propriis expetebant utilitatem divinitus attendons, iussit, minime
corpori suo parcens, formam aquaeductum, qui multis a temporibus moral, et ad healum Petrum apostolum 0b
hoc aqua non ducebatur, in meliorem quam fuerat, certamine quamplurimo, revocari statum ; ita ut non solum Si
hominibus profuerit debilibus, sed etiam omnibus aecclesiam beati Petri principis apostolorum adeuntibus pre-
cipuum opus extiterit, sicuti in hactenus ad decorem Leonianae urbis luculenter conspicitur ac habetur.
LXVII Nihilominus Hostiensem urbem, quam divae memoriae beatus papa Gregorius, ne gens iniqua Sarracenorum
populum Domini in circuitu caperet aut interimeret, ad salutem multorum construxerat, in ruinis iacentem, su-
,perna tactus fortiori firmiorique fabrica inspiratione reedificari iste sanctissimus praesul iussit et in melius res- 10
tauravit, portisque etiam et turribus fortissimis muniens, promptos ad bella in en homines collocavit, ita ut
nullatenus aiienigenae gentis incursio de cetero illi possit dominari aut concivibus eius damna in aliquo, nisi.
608 LXVIII Intereu, meritis beatissimi huius in orbe prorsus exuberanlibus, operante potentia summi Dei, qui cotidie suos
per famulos signa et mirabilia magna facit, rex 7’ Bulgarum cbristianitatis et fidei sanctae doctrinas agnoscens t5
meruit baptizari, et qui prius creaturae serviens seviebat crudelitate, huius temporibus Creatori colla submittens
ampla cepit religione vivere magnaque usus est pietate. Tunc ad hunc catbolicum et vere presulem orthodoxum
legatos suos mense auguste, indictione XIIII 72, destinavit, donaque non parva tam sanctis locis quam eidem summo
pontifici oontulit, suggerens 73 eius apostolatui quid se facere salubrius oporteret, vel quid erga reliquum Vulga-
LXIX ricum adbuc baptismo sacro carentem populum, ut iidei sacramenta perficeret, agi deberet. Quod beatissimus au- 20
diens papa, magna repletus laeticia, landes Cbristo reddidit amplas et cum omni sibi divinitus commissa aecclesia
gratulans, infi ‘lta preconia Deo nostro qui novissimis his temporibus tantum fecit miraculum devola mente,
supplici quûque voce resolvit. Porro Iegatis eiusdem iam nominati Michaelis Vulgarici regis a sancto papa receptis,
honorifice apud se eos retinuit. Et interim sedis apostolicae missos, Paulum scilicet Populoniensem et Formosum
Portuensem, magnae sanctitatis episcopos, statuens hosque sacris monitis mellifluis atque doctrinis instruens, 2:;
Lxx ad predicandam gentem illam eos ire decrevit. Cum quibus, quoniam per Vulgaricum regnum iter usque Cons-
tantinopolim terra tenus tenditur, ut quicquid de sancla Constantinopolitana aecclesia, licet iam per Orientem hoc
ipsum idem papa 7‘ semel et bis apostolicis litteris divulgatum habuerit, apud se decretum existeret, eidem per
suos legatos aecclesiae notum faceret, Donatum episcopum Ostiensem Leonemque 75 presbiterum sanctae Romanae
aecclesiue, necnon et Marinum 7° sanctae sedis diaconum apostolicae, missos idoneos eque direxit, ut illi Vulga- 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
riae populum ad fidem converterent, et isti quid vel qualiter apostolica sedes de eadem Constantinopolitana
deliberatum habuisset aecclesia modis 77 omnibus nunciarent: quod in nomine Domini cum adiutorio sancti
Sed prefatis Paulo et Formoso venerabilibus episcopis vulgaria morantibusi Donatus reverendus episcopus
Leoque presbiter et Marinus apostolicae sedis minister, dum constantinopolim ire vellent, ecce 7’ inter fines
Vulgariae Conslantinopolitanorumque quendam Theodorum marcham illam custodientem invenerunt, qui eos
ultra non dimisit abireg quin potius innumeris eos denotans iniuriis1 adeo tantae sedis legatis abusus est ut etiam
5 equorum in quibus sedebant capita percuteret1 diceretque : a imperator noster vos necessarios sane non habet. n
Sed et idem imperator legatis regis vulgarum ita fertur dixisse : a Nisi per vulgariam missi sedis apostolicae
venissent, nec faciem meam nec Romam diebus vitae suae viderent. n llli vero per XL dies illic residenles, ut
cognoverunt quia hoc imperator Grecorum fieri iusseratl terga verterunt et Romam haec eadem nunciantes
to Porro a praenotato rege vulgarum apostolici missi <grata> mente alacrissimaque susceptidevotione1 ceperunt
salutaribus edocere populum monitisv et a minimo usque ad maximum sacro fonte, neo gratias, abluerunt, om-
nemque ritum christianae fidei, sicut a sanctissime papa instructi fuerant, in consuetudinem vulgarum tradiderunt.
Gloriosus autem Vulgarum rex fidei tanta cepit llagrare monitis huius pii patris illectns constantiaq ut omnes a
suo regno pellens alienigenas, prefatorum apostolicorum solummodo predicatione usus missorum, pascuis vite
ts aeternae iugiter refici nempe decreveritq unumque ex his, Formosum, vita et moribus episcopum1 sibi dari
archiepiscopum expetiveriL Tune iterum legatos suos Romam direxiti et inter alia beatissime papae id ipsum
suggerens, ab eius sanctitate pro instructione gentis illius presbiteros postulavit. ipse vero talibus papa compertis,
valde gavisus est, et infinitas Deo laudes rependensy non pauci numeri coram se probavit preshiteros, et quos
dignos repperit predicationis gratia vulgariam direxit. Cum quibus Dominicum Trivensem ut et Grimaldum Poli-
ac martiensem episcopos destinavitg ut quia ipsum Formosum episcopum plebem dimittere sibi creditam non opor-
tebat, ex his presbiteris ad arcbiepiscopatum qui dignus inveniretur in nomine Domini tandem eligeretur et sedi
LXXI
Lxxu s09
Ll
Lxxlv
Inter haec idem statuit beatissimns papa sollertissimusque viciorum corrector et Dei cultor, ut penetrantibus Lxxv sic
ipsis vulrariam episcopis, Paulus, cuius superius memoriam fecimus, Populoniensis ipseque Grimaldus episcopi
as vulgaria quicquid ad divinum ministerium pro instructione gentis illius pertineret efficerent. et sepius dictus
Formosus atque Dominicus, venerabiles episcopi, iterum constantinopolim pro schismate ibi exorto, de quo iam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
late disseruiy proliciscerentur. Sed 3° dum haec agerentury Dei iudicio, Michaelem, Grecorum imperatorem ultio LXXVI
digna perculit et nefanda nece peremit. lmperante autem Basilio in Constanlinopoli, quoniam voluit Deus ipsius
sancti pontificis iuges lahores, quos pro sancta ccnstantinopolitana passus fuit ecclesia. cum fine boni operis
3o consummare, sicut lama se habuit, Photius neophitus ac invasor ut mechus pellitur et iuxta decretum sedis apos-
21 ex] et CE -archiepiscopatus CE 1
E - 2a lmpetrante E
- 8 Gregorium C -— iussit c
Lxxvll Neque enim hic divinorum executor operum piissimus et catholicus papa que sua sunty sed ea quae Dei sunt
primo loco posuit et quesivit, et cum adiutorio sancti Petri bella Domini summo dispensalionis libramine spirita-
liter praeliari curavit. Prelatos siquidem quosque ne subditos lederent magna provisione moderans, ut pater
commonuitg et ut subiecti prelatis subessent iuxta uniuscuiusque privilegia pastoraliter quoque decrevit. cuius
qui sanctum studium vult agnoscereq in epistolis suis quas bene libratas per mundi partes direxit, luce clarius 5
Lxxvlll invenisse valebit. Quippe qui animam suam in manibus suis posuit, qui nulla nisi caelestia cogitabah qui ieîuniis,
vigiliis et orationibus nocte ac die vacans nec requiem corpori nec membra dabat sopori. Nam si cuncta quae,
Christi gratia1 plenus virtutibus atque fide sanctitatis, opera gessit et moribus vitaque docuit et implevit cartis
inserere volumus, prius fortasse membrana quam sermo deficiet. Tamen antequam ad finem vitae illius vertamus
6M Lxxlx llic igitur egregius papa, ob amorem principis apostolorum Petri apostoli nutritoris sui, fecit in basilica eius
pannos, tam scilicet de stauraci quam de fundato vel aliis pulchris variisque coloribusy numero , qui trabes
maiores in presbiterio respicientes omnes in giro complent, quae luculenter et ornatum decusque augent et
amplum mirae magnitudinis dant honorem; ubi etiam, quod nullus post devastationem Sarracenorum agere
nisus est, arcum fecit argenteum et melius quam olim fuerat super excellentiorem trabem quae est ante ciborium ts
in medio pusuit, pens. lib. Et tres imagines argenteasy una figuram domini salvatoris duabus vero angelorum
scalpsit effigies, ac illis novem libras auri deaurans supposuit; quarum una pens. lib. LXXX, alia lib. LXX, tertia
Lxxx vero pens. lib. similiter Lxx. liecitque ibi crucem auream unam, pretiosis gemmis ornatam, pens. lib. , et
in summitate eiusdem eam arcus Iocavit, ubi pro amplitudine decoris eius atque speciminis appendit coronam
auream unam, cruces argenteas duas, calices argenteos duos1 et staupos argenteos duos. Porro in purpureis mar- ‘10
moribus, quae ante corpus beati Petri apostoli rugulas retinentv dertra levaque duas cruces argenteas offerens
eia Lxxxl In patriarchio siquidem Lateranensiz domum 3’ pulcherrimam nimisque decoram iieri iussitg et oratorium
sanctae Del genitricis illic construens, vestes et competentes ornatus pro aeternae vitae amore lucifluis totis ipse
Idem etenim a nec protectus et caelesti gratia circumvallatus multa casus ad ima dantia renovavit loca sanc-
torum et diversis aecclesiis diversa immo contulit et commoda luculenter adauxit. Tamen in ciborio Constan-
tinianae basilicae optimos de sifori et de fundato llll pannos appendit. Nihilominus regni caelorum clavigero
Lxxxn paris m ciborio numeri pannos optimos optulit. In aecclesia hectoris gentium similiter fecit. In aecclesia sanctae
Dei genitricis ad Presepe pari modo aeternae pro retributionis premiis egit. Et in aecclesia sancti Laurentii christi 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
martyris foris muros Urbis, eque pannos optimos 1111 in ciborio dedit.
IImus si quippe beati temporibus presulis tanta ubertas et victuum copia extitit ut omnem memoriam famis
3 quisque E —9 piusC
l 17 l ‘t — i ' _ i
Generated on 2013-08-13 15:50 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
I2 travcs E — ia quae om. C — ornat En ile amplius E - scu psl C une C m apostoh om. C
28 nichilominus E
’ CVII. NICOLAUS (858 867).
467
numero LXV. Postquam autem sedem apostolicam victoriosissime et ut verus Dei athleta catholice ac princi-
paliter rexit, ex hac luce idus 8‘ novembris, indictione prima, migravit ad Dominum. Porro quid dicam, cum non
solum eius exitum diversae hominum nationes pleua ratione utentes, verum etiam, quantum ad intemperantiam
aeris, ipsa mundi elementa diu lleverunt, et de morte tanti viri in tristicia permanserunt? Quo defuncto, corpus
vit episcopetus eius ann. Vllll m. Vll d. XVllll, qui numeri per‘
Rome le ler avril 858; c'est de lit en effet qu'il data. un privilège
p. H0, note 21. L'église était dédiée aux mnrtyrsde Paris, Denys,
y a lieu de croire que cette notice. après avoir été rédigée d'a-
veut dire qu'elle tire son nom de celui d'un empereur, Caesarca
‘J. mens. oct. die XXX, iml. l‘HllJ 30 octobre 860. Pour les dé-
168
plutôt à la forma Ioln'a ou Iovia, celle qui passe sur l'arc de Dru-
quae vem'l de Marsia et (un-rit usque n11 ripam), dans les vies
en 860. Les lettres qu'elle emporta :‘t son retour (Jall‘é, 2682, 2683)
légatdu pape I-Iadrien II, parle ainsi de l'accueil que ces person-
l5. l’arro fatus imperator] Cf. la lettre citée dans la note pré-
Generated on 2013-08-13 15:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
17. Inlerea mulli Ravennrttmn] Cet épisode est placé ici au rang
ques pièces (Migne, I’. L., t. CVI. p. 787 ; Mansi, t. XV, p. 598),
née 861 '. l'an il de Louis II donnerait 860. mais cette date doit
chiffre de l’indietion. répété deux fois dans la pièce, est très sûr.
hacher, l'un dans les Regesta Pontificum, l'autre dans les Regesta
18. Praecepla eliam l'uris s. Petri] cr. le texte cité plus loin,
note 30.
en ces pays.
dignoscilur. n
note, le ms. (le Modéne d'où ont été tirés les documents de ce
concile contient les canons suivants, dont le texte est à peu près
1. t9.
32. missi vins au! ucslararii Rave/mac] Il ne peut être ici question,
ciaire ait été étendue a des causes semblables entre d'autres par-
33. fecil (lcpingi coloribus] On a cru longtemps que ces mots de-
que romain. Ceci ne doit pas étonner, car a cette époque. le code
tion canonique alors en usage autour de lui; après avoir cité les
ce qui regarde le fait présent, c'est aux canons africains qu'il faut
numerus episcopm'um.
question ici (lice! camaliler etc.) eut lieu aussitôt après le con-
née dans une lettre de Nicolas (Jafl‘é, 288G; Migno, I'. L., t. (JXIX,
février 860, puis en avril 862; ce sontles deux premiers qui décidè-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
coins (l. 0., p. i170), d'après les actes du concile de Metz. Le roi
consilio. n
45. lice! in multis seductz] Cette expression est plus douce que
accueil n'est relevée nulle part ailleurs, sinon dans le Libellna V11
m egeruut. »
paré.
Chauve.
(Jafl‘é, 2611, 2612, 2618); il n'y est pas question des lois du ma-
riagc.
qui ne fut présenté au pape que six mois après son arrivée à
encore arrivé quand le pape lit expédier la lettre Jaffé 27:56, qui
réhabilitation.
I’. L. t. CXIX, p. 890). C'est là et dans les lettres qui furent ex-
p. 579).
serves.
2782.
concile de 861.
est question dans la vie d’Hadrien II. Son emplacement n'a pas
été dfterminé. Bien que cela ne soit attesté par aucun document,
je serais porté à conjecturer que c'est cet édifice qui devint sous
TANTIN, t. I, p. 389.
que sous-diacre (ci-dessus. note 76). Il est à noter que les qua-
vides que l'on constate en 861 dans le personnel des sept diacres
cardinaux.
D'après Adon. (‘lu-on. (Mon. Uerm. Sein, t. II, p. 323). Nicolas fut
las II. L'épitapbe est en partie conservée, dans les cryptes va-
p. 1622) :
conditur hoc
caelorum
ut ver-net
CVlll.
HADRIANUS, nalione Romanus, ex palre ‘Talaro, post episcopo, regionis tertiae, sedit annos V. Hic ex proxi- I613
mitatis genealogia beate recordationis quarti Stephani et Sergiiiunioris pontificum descendens, dum miris
polleret actibus, a venerandae memoriae quarto Gregorio, sedis aposlolicae presule, subdiaconii sortilus est mi-
nisterium. Deinde vero in Lateranense patriarchium familiariter assumptus, laudabiliter conversalus, ad regon-
dum titulum 2 sancli Marci confessoris Christi atque pontificis presbiter ordinatus, lam inculpabiliter deguit,
tam viriliter ministravit, ut non tanlum sicut factus presbiter sed sicut futurus ponlifex reverenler ah omnibus
coleretur. Siquideminerat ei in Christo eiusque Genitrice, apud cuius Praesepe iugibus orationibus incumbebat,
[anta fiducia, ut hene faciens non deficeret, nec quidquam discriminis, cuncta quae habere poterat discretissime
largiens, incurrere formidaret. Nam cum die quadam, inter 3 conpresbiteros suos a sanctissimo papa Sergio II
10 consuetudinaliter denariis XL perceptis, domus suae porlas revertens ingredi vellet, ac prae multitudine peregri-
norum quae ibi fiduciaiiter solito velut ad horreum commune confluxerat, omnino nequiret, misericordia motus,
equeslri suo retuiit nilsine tantis fratribus in tantillis denariis sibi commune. Cumque ille neque tertiae parti
pauperum singulos denarios posse sufficere intulisset, « in virtute, inquiens, Christi, qui de quinque panibus et
» duobus piscibus quinque miiia hominum saliavit, non singulis singulos, sed tei'nos singulis denarios erogabo. »
15 Et haec dicens,forinsecus porte succedens ac de manu equestris sui suscipiens, peregrinis cunctis egredientibus
ternos singillatim denarios erogavit. in qua redundatione cum mii'aretur equester non solum non defecisso
denarios, quinimmo superfuisse, liberalis presbiter qui supererantdemum recipiens, mulliludini familiae suae
ternos nihilominus personatim nummos largitus est. At cum sex idenlidem superessent, a Vides quam largus
» et quam suavis sit omnipolentissimus Dominus, qui quadragenariam quantitatem nummorum et fratribus
20 » nostris par ternos distrihuit et mihi ternos tibique ternos equa sorte servavit. »
Erat preterea lantae hospitalitatis et largitatis ut non inmerito beato lob in his valent comparari. Denique ab H! 614
înfantia crevit cum eo miseratio et de ulero matris cum ipso egressa est. Non despiciebat preiereuntem eo quod
non liaberet indumentum, de cuius nimirum ovium calefaciebat veileribus ; nec bucceilam quidem suam come-
debal solus, cum hanc cum pupillis et egenis comederet. Quippe cum oculus essetceco et pes probabatur existera
v25 claudo, et ut strictim virtutum eius multiplicitas referalur, pater erat pauperum et cordis viduae consolator, hos-
tium eius viatoribus patebat, nec erat clausa ianua domus ipsius quippiam poslulantibus ah eo, ut ab omni
clericali gradu, ah omni senatorio et populari concordissimo cetu, siout post mortem quarti pape Leonis ita post
obitum tertii Benedicti pontificis subire summum pontificium, nisi ipse diversis argumentis et exquisitis excuso-
30 Sed cum apostolicae memoriae sanctissimus papa Nicolaus rebus excessisset humanis et iste in presbilerio lV
quintum et vigesimum annum transiret, omnes urbis Romanae concives, simul et hi quos extrinsecus adesse con-
tigeral, tam pauperes quam divites, tam clericalis ordo quam cunotum populi vulgus. omnis scilicel etatis, pro-
— 4 patriarchio C-— sumplusC — ass. Iaud. om. E (suppL) — tibique ternos om. C
Generated on 2013-08-13 15:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
6 deg. t. vir. om.E (suppL) — reverenlur C- 7 ci om. E — 8 22 disp. E —- praeler euudem E — 23' nia 0m. ‘E (suppL) —
fessionis et sexus, contemptis omnibus excusationibus, lladrianum desiderant1 lladrianum darirsibi presulem ac
pastorem exoptnntg nullusque in totius urbis amplissimo spatio repertus est, nisi vel se vel suum quemque pro-
vehi voluisset, qui non Hndrianum promoveri ad hoc culmen medullitus exoptaret. Proceres 4 vero, licet solito
in duas partes corpore viderentur esse divisi, una tamen mente parique circa hunc flagrabant ardore, quoniam
causam divisionis eorum non nisi nimius in tantum virum faciebat karitatis afl‘ectus, dum sic alterutra pars eum
sibi preferri gestirety ut si hunc altera pars diligeretq pars altera penitus dubilaret, nec erat uni parti alterae reti-
v nendi voluntas. nisi quia opinabatur eam sua in alium vota dirigera, presertim cum multi monachorum1 pleri-
que religiosorum sacerdotum ac fidelium laicorumv caelitus emissis visionibus et multo iam tempore lladria-
num futurum pontificem non solum non dubitarent, verum etiam apertis vocibus proclamarent. lnler quos 5
quidam lladrianum in sede apostolica palleo humeris ohducto reclinatum viderantj alii eum cum aposto-
licis infulis missas celebrare, nounulli more apostolico in basilicis Laleranensibus s aureos erogare, plerique iu
equo cuius sessione sanctissimus papa Nicolaus ad sanctum Petrum pergens usus fuerat eum cum pontificali
subire conspexeranL verum ubi emicantibus indiciis hunc eundem utraque pars diligere claruit, tanta in eum
unilas et animorum et corporum fuit, ut unum in eis erga eundem Domini sacerdotem cor et unus spiritus
inesse omnibus videreturg ita ut lapis angularis, salva reverentia iesu christi domini nostri quodam modo
unum.
w collectis igitur omnibus, tam episcopis cum universo clero quam primoribus llrbis cum ohsecundantibus sibi
populis, ab aecclesia sanctae Dei genitricis semperque virginis Mariae que appellatur ad Presepe rapitur1 trahitur1
et ad Lateranense patriarchium certatim ac procerum et plebis multitudine deportatun Quod audientes tunc missi
principis moleste tulere1 indignati scilicet non quod tantum virum nollent pontificem, quem nimirum anxie cu-
piebant, sed quod se dum presentes essent Quirites non invitaverint, nec optatae a se futuri presulis electioni
interesse cousenserinL Qui accepta ratione quod non Augusti causa contemptusl sed futuri temporis hoc omissum
loquentis secum college sui verba posset audire Erat enim singulis circa consecrandum pontifi cem..
. vel tantam
dilectionis efficientiam possidere nec vidisse nec visuros uspiam estimasse. Denique omnes hunc ce
Generated on 2013-08-13 15:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
rtatim coram
29 pontificem]
—-15 et animorum-
15
iii
30
cvm. HADRJANUS 11 (867-872). 175
Quorum omnium unanimitatis desiderium audiens Hlodowicus christianissimus imperator, cognoscens etiam Vlll
5 prelegissent officio presulem collaudavit. Per quam videlicet innotuit nulli quippiam proemii fore pro consecra-
tione ipsius quoquo modo pollicendum, cum ipse hanc non suorum suggestions, sed Romanorum potius unani-
milate commotus ardentissime cuperet provenire; maxime cum reddi quae ahlata fuerant non auferri ab aecclesia
10 sucer ah universitate ad aecclesiam sancti Petri apostoiorum principis ductus nono decimo kalendarum ianuaria-
l'un], indictione prima, anno prefati Augusti decimo nono, per episcopos reverentissimos, scilicet Petrum Gaven.
sem, Leonem Silvae Candidae, deinde tertio loco Donatum Ostensem, quia episcopus Albanensis obierat, Formosus
vero Portuensis a beatissimo papa Nicolao ad predicationem et instruclionem Vulgarum destinatus extiterat, bene-
dictionem summi pontificatus ad consolationem videlicet multorum sanctae aecclesiae filiorum, qui factiosorum
15 tyrannide liberius solito seviente inter unius decessionem et alterius substitutionem pontificis diversis agebantur
exiliis, variisque afficiebantur incommodis, suscipere meruit in nomine Domini. Siquidem ad celebritatem missac X 616
ipsius tam incredibilis extitit multitude ut certalim de menu eius omnibus communicare nitentibus, Tlieut-
gaudus S Trevirorum archiepiscopus, et Zacharias Anagninus episcopus, qui a domno Nicolao sacerdotio denudati
etiam communione caruerant, simulque 9 Anastasius, qui dudum a Leone Benedictoque pontificibus presbiterio
20 denudatus, inter laicos communicare solitus erat, aecclesiasticam communionem sub congrua satisfactione rece-
peruut.
Igitur mox ad patriarchium Lateranense reversus est, consuetudinem ab eu que diversorum xeniorum hinc .\'l
inde confluentium, retentis solum quae usibus mensarum sufficerent, de reliquis pretia capiebantur, exclusit,
dicens « non esse pium quod gratis accipimus pretio venundare, et cariores habere rationabilibus fralribus
25 » irrationabiles nummos, pro quihus Christi pretiosus est cruor, sed parvipendantur, obsecro, haec pudenda'
» pretiosorum commercial, et ut quod gratis accipimus gratis etiam, iuxta praeceptum Domini, largiamur,
» oblationes Christi cum eius hospitibus ac inopibus partiamur, propter quos has nobis tribui divinitus scimus. »
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
E vestigio etiam Dominicum et Grimualdum episcopos, quos decessor suus sanctae recordationis papa Nicolaus .\'[I
in Vulgarum patriam ire preceperat et a se in ipso articule sui discessus ahsolverat, quique videntes tanti patris
30 obitum ire distulerant, eadem fungentes legatione direxit. et ‘0 quasdam epistolarum quas ille mittendas dele-
gerat, ut se eiusdem voluntatis et studii fore ostenderet, suo nomine tilulari precipiens, in quantum tempeslas
ratE — auferri E5: offerri celt. — 8 anhelarel E 28 Gfimaldum C ‘N05 12-30 mlttcndus E _ 32 mm“ 8
nudati C — 20 solutus E
176 CVIII. HADRIANUS 1l cam-avet
cn xm liiis ab Urbe dimissis, continuo exules Gaudericum u Veltriensem, Stephanum Nepesinum episcopos et lohan-
nem cognomento Hymmonidem, quos procacissima falsitas serenissimo Augusto incusans domo patriaque pros-
cripserat, ab augusta mansuetudine multis epistularum documentis requirere studuit, dicens se bonum Ecclesiae
Dei pastorem videri non posse nisi oves quas fide sanctae Ecclesiae infidelis vir per suam surreptionem pros-
cripseratj recepisset. Qua religiosa suggestione letificatus Augustus una cum christianissima coniuge, non solum s
eos propter quos summus pontifex miserat honorifice ad Urbem remisit. verum etiam quoscumque privata simul-
tate tamquam reos imperatoriae maiestatis in ergastulis quilibet truserat, ut reverterentur praecepit absolvi.
618 xiv Post haec summus pontifex ‘2 basilicam Nicolaitanam, quam sanctissimus papa Nicolaus a fundamentis adeo
luculenter cum tribus aquaeductibus fahrefactis extruxerat, ut omnes Lateranenses basilicas sui pulchritudine
superaret, iuxta votum decessoris sui picturis variis decoravit. cuius ipse conversationis exempla sic sollertissime to
sequebatur ut ab ostibus sancti Nicolai, quia omnia eius acta penitus infringere nitebantur, Nicolaitanus te et
xv scriberetur et publice diceretur. Quorum scilicet hostium, quia nonnullos parturientes iniustitiam conceptam
dolorem effusuros esse cognoscensy sed penes se veluti zizanium inter frumenta usque ad maturitatis tempus
dispensorie retinebatl rumore fallaciter exurgente creditus est quod omnia decessoris sui acta quae ille zelo
619 divino sanxerat, hostes vero eius ad proprios libitus infamabant1 voluisset infringere Unde accidit ut omnes Occi- is
dentalium regionum episcopi “ sollemnes ac honorificas litteras emittentesy religiosam eius memoriam, utpote
xvi A cuius videlicet sanctissimi l-ladriani pape collegio cum per dies aliquot ‘5 quidam Grecorum et aliarum gen-
tium servorum Dei per id tempus Rome morantium se clanculo suspendissenp sexta ‘6 feria Septuagesime idem
summus antistes secundum consuetudinem refectionis gratia solito pluris numeri convocaviL Quorum omnium ao
manibus per semet humiliter aquam fudit, cibos apposuit, pocula ministravit, et quod nullum pontificum ante
se fecisse noverat, ut eos promptiores ad prandium redderetv cum illis discubuita cum illis Deum in hymnis et
620 XVII canticis spiritalibus ibi per totum spatietem iugiter concrepantium laudansy dum surrexisset ab epulis in faciem
suam coram omnibus procidit, dicens : a Rogo vos et suppliciter obseoro, patres, fratres et filii1 ut fundatis
n Domino pro sancta catholica et apostolica Ecclesia sua preces, oretis pro christianissimo filio nostro lilodoxvico 25
» imperatore Augusto, ut ei Deus omnipotens ad nostram perpetuam pacem Sarracenorum faciat subditam
n nationem, oretis etiam pro me fragili et inhecilli, ut det mihi christus virtutem tantam Ecclesiae suae multi-
» tudinem in sanctitate ac iusticia rectitandiy qui commisit beato Petro apostolo cunctos regere quos redemitz
n quatenus qui curarum saecularium pulvere caligans, plerumque spiritalia minus luculenter intueor, ves-
» tra mihi iugis oratio, quae tanto purior quanto ab iuquinamentis saeculi remotior extat, divinitus suffra- 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
xvm » getur. n cumque illi pro se magis illum oportere preces fundere clamitarent1 qui tanto acceptior apud Deum
CE
haberetuf quanto solus pro omnibus in labore ferventior, interna miseratione commotus cum luorimis ait : « Quia
» pro valde bonis orare, karissimi, gratiarum actiones Deo persolvere est, peto ut domnum patrem decesso-
» remque meum, sanctissîmum et orthodoxum papam Nicolaum in vestris orationibus communem habentes,
» grates Domino referatis, qui eum Ecclesiam suam miseratus eiegit, et ad excludendum mundi tumidissimos
5 n strepitus scuto suae protectionis armavit et gladio spirilalis potentiae roboravit. » — Quo audito, cuncti fumuli XIX 621
mundi prinoipum fuugebantur, diutino stupore attoniti, in vocem clarissimam prorupere, dicentes : « Deo
» gratias! Deo gratias, te talem Ecclesiae suae praeficiendum disponenti, qui nosses tui patris et decessoris reve.
» rentiam prae oculis possidens, gregem dominicum in virga et baculo pascere, testamentumque patrium non
10 » convellere, sed implore. Deo gratias! Deo gratias, qui in sede sui apostoli non posuit apostaticum papam; qui
» domus suae fundamenta posuit mon super arenam sed super firmissimam petram; qui te succedere fecit sauc-
» tissimo papae Nîcolao, non ah eius decretis abscedere. Facessat invidia, mendax fama recedat! Domno nostro
» Hadriano a Deo decreto summo pontifici et universaii papae vita! » Dictum est ter. Gumque manu silentium
iunuisset summus presul, intonuit, dicens : « Reverentissimo et orthodoxo domno Nicolao a Deo decreto summo
45 » pontifici et universali papae sempiterna memoria! » Dictum est ter. « Novo ‘7 Heliae vita perhennis et inmar-
» cescibilis gloria! » Diclum est ter. « Novo Finees aeterni sacerdotii infulas! » Dictum est ter. « Sequacibus
Igitur ‘3 Lampertus Witonis filius, dux Spoletanus, tempoi'e consecrationis huius venerandi pontificis Romanam H 622
urbem pre consuetudine sicut tirannus intravit, non rebellnntem sicut victor sateliitibus suis ad predundum
20 distribuit, maiorum domos multis muneribus vendidit, nullis monasteriis, aecclesiis nullis pepercit; quinimmo
nobilissimi generis puellas tam intra urbem quam extra suis salellitibus indifl‘erenter diripiendus concessit.
Propter quae apud Augustos piissîmos, Romanorum querimoniis pregravatus, ducatum perdidit, iram principum
et invidiam pene cunctorum Gallorum, tamquam revera sedis apostolicae adiudicatus incurrit. Mox Romanus XXI
pontifex, tunta tyrannide liberatus, Austaldum, Vualterium, Hilpiauum, Odonem et Theopertum cum cunctis
25 aliis raptoribus et predonibus, quousque raptas redderent sihique legaliter satisfacerent, omnes aecclesiastica
communione privavit. Sed Theopertus quam rapuerat haut difficulter reddere sluduit; Aistaldus vero, vir Deo
devotus helloque fortissimus, ad presulem se percutiente tota humilitate conversus est, eius gratiam secundum
omne Romanorum libitum satisfacturus accipiens, spem quoque resumende communionis frequentor accepit.
Quam nimirum recipere prevaleret, nisi coniui'ationi Lampertorum postea conscius cum viris excommunicatis ac
His ita compositis, postquam Michael, Grecorum imperator, Bardam Cesarem, Fotii fautol'em, suum, sicut .\'.\'H 623
perhibent, interitum machinantem peremit, Basilium collegam sibi udoptansjmperatorem coustituit; cumque
5 sicuto E — BAntioceni E- ac}a C —1 mec ctunurissimam renlur C — 25 omni E - 26 'l'copertus E: Teulbertus C- que
novus imperator Basilius a catholicis, tamquam qui semper eis favebat summo studio coleretur, Michael a spado-
nibus suis, dubium au filii voluntate, peremptus est. Moxque Basilius rerum potitus, primo quidem non se
XXIII fuisse conscium necîs Michaelis, ut fertur, omnibus satisfecit. Tum vero, secundum Romanae aecclesiae consti-
tutum, pervasorem Photium pepulit et Ignatium patriarcham populo annitente patriarchio restituit, ac ex utraque
parte, Ignatii videlicet patriarchae Photiique neophiti, Iegatos 3“ Bomam per suum spatharium, Bnsilium nomine,
destinavit, qui presente summo antistite alternatim confligerent et iustitia sufl‘ragante aut iustificarent Photium
XXIV aut perpetuo condempnnrent. Sed divino iudicio disertissimam partem Photii pelagus sorhuit et simplicissimam
partem Ignatii cum legnto imperiali salvam servavit; nullusque ex neophiti parte nisi 3’ monachulus, Methodius
_ nomine, solus evasit. Qui postmodum neque Photium pro cuius parte venerat, neque Ignatium contra quem, sed
neque universalis aecclesiae ad quam venerat iura suscipiens, tertio conventus, tertio perfidie denolatus, semel
anatbematizatus abscessit.
624 XXV At vero ‘32 Basilius legatus imperatoris et Iohanues 2“ metropolila Cesaree Capadociae Nicolao fuerant destinati;
huic sanotissimo I-Iadiiano papae cum episcopis et proceribus in secretario sancte Mariae Maioris, iuxta morem
sanctae sedis apostolicae residenti se salis humiliter presentarunt, doua et epistulas optulerunt. Quibus susceptis,
sanctae Romanae aecclesine, cuius curamine Constantinopolitana aecclesia de scismate purgata surrexerat, multi-
plices gratias retulere; ac post innumera laudum preoonia concordi voce dixero : « Devotissimus filius vester
» imperator Basilius, et patriarcha muuere vestro restitutus Ignatius, dum aecclesia Constantinopolitana per
iuterventum vestrum invasorem Pholium propulïssent, in archivo eius iibrum Ï‘ summo. falsitate congestum
» contra ingenium sancte Romanae aecclesiae sanctissimique papae Nicolai repperere. Quem bullatum quasi
vere contugium a sua urbe penitus pepulere, vobisque, utpote summo capiti oui Christus caelo terraque
solvendi atque ligandi potestatem tribuit, misere. Quem, precamur, suscipïentes rimamini, et fraudulentiam
quam insontibus Constantinopolitîs noster versipellis Photius inferre potuit, ex 60 quod in hunc sanctam
n Romanam aecclesiam non habentem maculam neque rugam aut aliquid huiusmodi audacem linguam exacuit,
prorsus advertite, et quid Ecclesiae Dei de 1100 latrocinio sit sentiendum, quod sub nomine synodi furtim ab
XXVII
Utrarumque partium cousessum pontifice anuuente, respondit : « Contra sedem apostolicam pontificemque
» ipsius, quia Photius vocem non habuit, sentenliam forte precipitare potuit, iudicium vero librare non potuit;
625 » sed a sede apostolica bis iudicatus est, bisque dampnatus. Et quia viribus suis potiora conscendens, in sanc-
» tissimum pontificem nostrum Nicolaum falsa garrire non timuit, os suum uimirum in caelum posuit et liuguam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
suum ut terram pertransiret exeruit, ideoque conciliàbuli ipsius Iibrum scrutandum admittimus, ut auctol'
victus C
10
15
20
'25
30
CVIII. HADRIANUS 11(867-872). 179
Egressus metropolila Iibrum exhihuit et in terra precipitavit, inprecarie illi dlcens : « Tu maledictus Constan- xxvm
» tinopoli, sis Rome iterum malediclus. Te minister diaboli Photius, novus Symon, mendacii compilator, aplavit;
» le minister Christi Nicolaus, novus Petrus, veritatis amator, attrivit. » Et spatharius calce suo enseque librum
perculiens nihilominus ait : « Credo in opusculo diabolus habitat, quia per os complicis sui Pholii ea quae per
» se dicere nequit eructuat. Nam et subscriptionem Basilii nostri imperatoris post suhscriplionem Michaelis, xxix
» quem ebriosissimum subscribere noclu suasit, falsissime continel. Quam eius non esse restitutio Ignatii decla-
» ravi! et satisfactio nostl'a, si vobis placuerit, iureiu‘rando firmabit. Neque enim unius semper catholici Basilii
» nomen non potuit falso suis fei'alibus commentis inserere, qui mulato caractere poluit multorum absentium
» episcoporum nomina cum paucis complicibus suis describere. Quorum videlicet episcoporum universilas tam_xxx
10‘» inmunis est huius subscriptionis quam tenoris ignara. Siquidem nullus Constantinopolitanorum quando islud
» conciliabulum collectum fuisset, quia revera nec fuit, agnovit. Sed quia Constantinopolim conprovinciales,
» veluti regiam civitatem, pro diversis negotiis instar islius urbis asceudunt, pervicacissimus Photius mendatium
» suum veritatis medicamenlo, sicut ai a primaevo fueral institutum, linivit, dum in locum 25 quorumdam sanc- 626
» tissimorum episcoporum cives quidem aliquorum illorum, sed transfugas, ut fama vulgatum est, munerihus
15_ » excecatos subscribere l'ecit. Inde estquod subscriptionum istius videntur diversi caracteres, et quidam eorum xxxl
» acutiori penna, quidam grossa, nonnulli vero, decrepitum simulanles, grossiori, membranam inquinantes,
» describunt, ut videlicet fraude presentium simplicitati absentium illudatur, et illud credat facilius universitas
» esse verissimum quod dissimilihus lilteris fecerit falsitas esse diversum. At vos ilico subscriptionum dissimili-
» tudinem, librum reserantes videbitis; fraudem vero, nisi Constantinopolim miseritis, minime cognoscetis. »
20 Tunc summus pontifex utriusque linguae peritis librum scrutandum per aliquot dierum decrevit, et omnia quae XXXII
Qui ubi strenue perscrutatus est, vcnerabilis pontifex, annitenle omni senatorio popularique conventu, apud 1'‘ 627
beatissimum Petrum apostolum in defensione suae aecclesiae decessorisque sui sacrum concilium convocavit. Et.
primo quidem per legatos Constanlinopoleos rei veritate luculenter audits, decessoris sui super huîusmodi lilteras
25 relegens, sinistram ipsius famam purgavit. Deinde Pholium cum conciliabulo complicibusque suis lerlio anathe-
mate perculit. Ad extremum vero, cunclorum subscriptionibus sentenliis roboralis, pre foribus graduum nefaudi
dogmatis librum cunctorum pedibus conculcatum excussit. Quem nimirum rogus ut fomenlum quoddum ignisv xxxm
excepit, et pene antequam semuslum credi potuisset, cum magno fetore. piceoque .colore consumpsiLEt cum
forte focus inundatione pluvie naturaliler debuisset extingui, ad pluviam quasi ad olei gultas flamma convaluit,
30 et in laudibus Dei sanctissimique papae Nicolai simulque lludrianî summi ponlificis miraculi stupor tain Latino
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
em. C —c0mmolis C —11 quia anlc revera] que C — 13 linium referantes E -— 20 aliquod C P ‘
C -— 15 characlerc E —- et] est. E (coma) — 16 quid agrossaE — 22 ubique CE- 24 luculcnturC- super 0m. C — 25 elegeus
XXXIV Post haec cum epistolis decesscris sui, sicut 2’ ab eo fuerant ordinati, Donalum episcopum llostiensem et
Marinum diaconum Constantinopolim destinavit. Quibus eiusdem 3’ epistolas, suo tantum nomine titulatas, et
commonitorium, sed et Stephanum Nepesinum episcopum sociavit, eisque precepit ut omnem scandalum aeccle-
siae Constantinopolitanae sollerler sopirent, consecralis a Methodio et I'gnatio sub satisfactione libelli, quem 2’ de
sarinio susceperant, proprias aecclesias redderent, Photianis vero sub eadem ac districtiori salisfactione commu-
nicarent quidem, sed sacerdotum usque recidivam sedis apostolicae sententiam, manente sanctissimi papae
.\’.\’XV Itaque multorum anfraatuum Iaboriosos circuitus penetrantes, tandem Christo preduce Thessalonicam veniunt,
in qua Basilius imperator Eustathium spatharium candidatum cum suae salutationis officio sanctae Romcm legatis
628 aecclesiae obviam destinavit. Qui eos admodum honorifice per contigia itineris loca ducentes, Sillamhriam posue-
runt, ubi a Sisinnio imperiali protospathario et Theognisto 3” patriarchali igumeno, qui Rome apud sanctissimum
papam Nicolaum pro reslituendo Ignatio sedulus intercessor extiterat, cum XL equis de stabuio imperiali et to-
XXXVI tius mense argenteo apparalu, officialibusque qui sibi ad omnem libitum famularentur, Ïexcepti, ad 3' Castrum
Rotundum, in que est aecclesia mire magnitudinis sançti Iohannis evangelislae nomini dedicata, favore augustali
sahbato mansionem suscipiunt. Et dominica, quae 33 quinta decima dies septembris erat, per indictionem III,
singulos equos cum sellis aureis devotione imperatoria capientes, obviati omnibus scolis, videlicet spalhariorum
candidatorum, stratorum, mandalorum, ceterorumque palatinorum ordinum, omnibus clericorum planetalis 0r-
xxxvu dinibus, ad portam Auream veniunt. Ibi a Pauio lihrorum custode, Ioseph vasorum cuslode, simulque Basilio
sacellario, ecclesiasticis indutis vestibus, salutati vice patriarche Constantinopolcos soliemniter prcceduntur, ah
omni populo cum cereis et lampadibus prosecuntur; sicque ad "‘ Ilierenis palatium descendentes, in domo quae
dicitur 3" Magna Aura a Iohanne a secretis spalharioque candidate et Stratigi spatario candidalo, quibus subminis-
trationis gratia deputati fueranl, laudahiliter suscipiunlur, per quos imperialia suscipiunt, devotissime procul du-
bio suggerentia ne forte moleste ducerent quod imperiali natalicio ’5 imminente in crastinum suscipi non vale-
rent.
XXXVIII Quo feliciter celebrato, misit imperator in occursum ipsorum omnes ordines palatinos. Quibus praecedentibus
ante imperatorem in 3“ chrisotriclinio sibi continuo assurgentem salulabundi conveniunt, apostolicas epistolas
imperatori ofi‘erunt ; quas imperator per semet suscipiens osculatur, de statu Romanae aecclesiae, salute domni
Iiadriani summi pontificis, deque omni aecclesiasti'corum senatoriorumque ordine ordinabiliter perscrutatur, Iega-
XXXIX tosque amabiliter osculatus, Ignatio patriarchae iussionem apostolicam prolaturos absolvit. Cum quo sequentidie
ad imperatorem redeunt, a quo taliter alloquuntur: « Sanctae Conslantinopolitanae aecclesiae per ambitionem per-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» vicacissimi Photii diversis scismaticorum fluctibus laceralae sancta omnium aecclesiarum Dei mater aecclesia
» Romana, sanctissimidomni et universalis papae Nicolai, sicut in eius litleris quarum auctoritate presens pater
îem C
auguslalis E — l5 die C
Straugis C
31 schismati quorum E
I0
{5
20
30
cvm. HADRIANUS 11 (867-872). . 181
» noster lgnatius qui violenter fuerat a Photianis expulsus, sedi propriae nuper iuvante Domino restitutus est,
» potest luculenter intelligi, fida provisione consuluit. Quapropter nos cum omnibus Orientalibus patriarchis, me. 629
» tropolitis atque episcopis, censuram sanctae malris nostrae Romanae aecolesiae per biennium prestolantes, pro-
» pter Deum petimus ut Dei negotium viriliter peragatur et tandem aiiquando auctoritate vesti'i sacri coliegii tam
5 » pestifera Photianae tergiversationis scandala propellantur, quatinus unitas et tranquillitas optate diutius, iuxta
Legnti sanctae sedis aposlolicae respnnderunt : « Et nos ideo venimus, ideo missi sumus. Sed neminem XL
« Orientalium vestrorum utcumque in nostra synodo suscipere possumus, nisi oblato libello, cuius formom de
» scrinio Isanctae sedis apostolicae sumpsimus, nobis fuerit satisfactum. » Imperator et patriarcha dixerunt:
t0 « Quia novum hoc et inauditum de libelle proferendo asseritis, necesse est ut tenoris îllius foi'mam videamus. n
Nec mora, libelli forma prolata est et de latino in grecum conversn, omnium noticiae declaratur. Quorum “7 qui-
dam libellum proferentes in sancta synodo residunt, profei-re nolentes extra synodum inglorii relinquuntur. Sed
diatim, fervore sancti Spiritus temperati, premissa Iibelli satisfaotione ad unitatem sacrae synodi revertuntur. In xLl
hac synodo Photius ille pervasor de multis criminibus pei'petratis rationem rodditurus adducitur, omnes aepistolae
t5 sanclae Romanae aecclesiae contra eum prolate leguntur, et depositionis ac anathematis sententia, dudum apos-
tolica sede prolata, in eum ab omnibus identidem iaculatur, inque eius conspectum net‘andissimi conciliabuli pro-
fanata volumina quihus contra sanctissimum papam Nicolaum susurra fauce latraverat, igne comhusta, verilatis
innocentiaeque lampas emicuit; quoniam Iaqueum quem olim alteri paraverat glorificabundus, nunc rationis vir-
tute ad extremam taoiturnitatis inertiam devolutus intravit, et apertum sibi communionis ostium, quo sub satis-
Denique gestis salubriter omnibus quae in decem sessionibus synodi textus complectitur, legati sanctae Ro- xLu
manae aecclesiae textum synodi, ne quid Gl'eca levitas falsum suatim congesserit, Anastasio 3* sanctae sedis apos-
tolicae bibliolhecario, qui tunc temporis pro causa Iiludowici serenissimi nostri Augusti cum Suppone archimi-
nistro post eos Constantinopolim divina, ut creditur, dispensatione pervenerat, suhtiliter inquirendum antequam
95 subsoribant committunt. A quo, quia in utrisque linguis eloquentissimus existebat, studiosissime perscrutatus,
omne quod ad laudem serenissimi nostri Cesnris sanctissimus domnus Hadrianus pontifex in epistola sui deces-
soris Arsenio episcopo imminente adiecerut, resecatum 3) inveniunt. Quapropter aepistolain sedis opostolicae frau- XL'" 630
dulentel‘ corrosam summis clamoribus conqueruntur, futentes se nullo modo sinodalibus actionibus subscrip-
tul'os nisi totius aepistolae integritas gestis synodicis iungeretur. Hoc modo Romanis certantibus, Grecis veto non
30 esse in synodo de laudo imperatoris sed de solius Dei ti'actandum altisone respondentibus, nomenque imperiale
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
nostro Cesari penitus invidentibus, ad hoc usque perventum est ut interposita conditions voluntatis apostolicae
diffinitis sententiis minus diffinite subscriberent, ita 4° legentes : « Ego ille, vicem agens domnz' mei sanctissz'mi
7 Logo E — 8 cumque uLE -— 12 rclincuntur E —13teperali 2l tcslus E -— 27 innuente C -— 28 aepisL] ecclcsiac E (coma)
631 Xl.l\'
XLV
632 XLVI
XLVII
633 XLVlll
XLIX
et univcrsalz's Hadrz'ani papae, in [me sancla synode presz'dens, usque ad volzmtalcm eîusllem ezz'mii presulz's
llis “ expletis, quidam Grecorum imperatorem conveniunt, Constantinopolitanam aecclesiam per oblatos
lihellos in potestatem Romanam redactam flebiliter conqueruntur, et dubietate subscriptionum omnia quae in
synode decreta l'uerant revolvenda cunctaque reciduis erroribus confundenda fatentur, et nisi lihellos reciperent,
libertatem pristinam se non posse recipere fingunt. llico quidam libellorum a custodibus, quoniam excellen-
tiorum episcoporum lihellos legati sanctae Romanae aecclesiae, futurorum praescii, prorsus occulerant, del‘rau-
dantur. Ac pro hoo incredibiliter consternati, Supponis archiministri et Anastasii disertissimi sanctae sedis
apostolicae bibliothecarii fidelissimis auxiliis innituntur. Quibus diverso modo, non sine magno laboris periculo,
imminentibus, lihellos quidem vix tandem recipiunt, sed imperatoris iram pro nimia suae districtione fidei vehe-
menter incurrunt.
lgitur "“3 post diem tertium quo sacratissima synodus cum suis scriptionibus omnino in codice consummata
retractuque ad omnem elegantiam in accclesia sanctae Sophiae t'uerat, ab imperatore in domo quam cum ‘3
vicariis patriarcharum, videlicet Alexandrine, Antiocheno et Ilierosolimitano, simulque patriarche lgnatio cumque
aliquibus residebat, callide convocati sedere iubentur; quod princeps Vulgarum eis litteras et dona per Petrum
aliosque direxerit, audiunt. Quorum legationem imperatore potissimum imminente suscipiunt; sicque post salu-
tationem Petrus 4‘ Vulgarum legatus exoritur : « Domnus Michael, princeps Vulgaricus, audiens quod pro utilitate
» sanctae Dei aecclesiae ex diversis partibus auctoritate apostolica conveneritis, gratanter accepit, vobisque qui
» ex sede apostolica missi estis, quia in vestro transitu vestris eum litteris visitare dignati estis, multiplices
» gratins agit. n — Legati sanctae Romanae aecclesiae responderunt : « Nos, quia vos filios sanctae Romanae
» aecclesiae novimus, insalutatos vos preterire neque debuimus neque voluimus, quos uimirum saucta sedes
apostolica ut propria' membra complectitur. » — Vulgarum legati dixerunt :‘ « Usque hodie pagani fuimus
» et nuper ad gratiam christianitatis accessimus. Ideoque, ne in aliquo errare videamur, cui aecclesiae subdi
n debeamus a vobis qui vices summorum patriarcharum geritis nosse desideramus. » — Legati sanctae Ro-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
manae aecclesiae responderunt : « Sanctae Romanae aecclesiae, cui per te, o Pelre, tuus senior beato aposto-
» lorum principi Petro cum omni gentis suae regno se tradidit, a cuius successore, videlicet egregio papa Nicolao,
» et precepta vivendi et episcopos ac presbiteros suscipere meruit, vos et pertinuisse et pertinere debere etiam
» habere nos confitemur, et eis in omnibus obedire decernimus. Verum utrum Romanae an Constantinopolitanae
» aecclesiae rationabilius subdi debeamus, cum his patriarcharum vicariis diffinite. » — L‘egati sanctae Romanae
aecclesiae responderunt : « Propter ‘5 quae nos sancta sedes apostolica cum Orientalibus diftinienda maudaverat,
» Domino iuvante, finivimus. De causa autem vestra secus quam diffinita est finienda, quia nihil in mandatis
—- 10 districtioni CE
10
15
25
30
CVIII. HADRIANUS lI (867-872). 183
I0
20
30
n accepimus. nihil vel diftinimus vel in praeiudicium sanctae Pnomanae aecclesias diffiniendum censemusg
» quinimmo, quia omnis vestra patria nostris sacerdotibus plena est, nulli vos nisi sanctae Romanae aecclesiae
n pertinere deberey diftinitiva sententiaz quantum ex nobis est, promulgamus. n - Vicarii orientalium patriar-
charum vulgaris dixerunt : u Quando vos illam patriam cepistis. cuius potestati subdita erat, et utrum Latinos
» an Grecos sacerdotes habueriti dicite. n - Legati vulgarum dixerunt : « Nos illam patriam a Grecorum
» potestate armis evicimusy in qua non Latinos sed Grecos sacerdotes reperimus. » — Vicarii orientalium res-
ponderunt : « Si Grecos sacerdotes ibi repperistisv manifestum estquia ex ordinatione constantinopoleos illa
» patria fuit. » — Legati sanctae Piomanae aecclesiae responderunt : rc A Grecis sacerdotibus argumentum
» sumere non debetisa quia linguarum diversitas ecclesiasticum ordinem non confundit. Nam sedes apostolical
» cum ipsa Latina sit, in multis tamen locis pro ratione patriae Grecos sacerdotes et semper et nunc usque
» consliluens, privilegii sui delrimenta sentire nec debet nec debuit. v - vicarii orientalium patriarcliarum
dixerunt : « Etiamsi grecorum presbiterorum ordinationem vestri iuris fuisse doceatisy illam tamen patriam
2: Grecorum regno pertinuisse numquam negare poteritis. » — Legati sanctae Ptomanae aecclesiae responderunt :
a Sicut vulgariae nobis diverso modo pertinere ordinationem dicentes mendacium non loquimur, ita nimirum
» eandem Vulgariam ex grecorum regno fuisse numquam negamus. sed intueri vos decet quia aliud ordinant
» iura sedium, aut patiuntur divisiones regnorum. Nos de divisione regnorum non agimus, sed de iure sedium
» loquimur. n -— Vicarii Orientalium patriarcharum dixerunt : « lllud quod vobis diverso modo vulgariam
n pertinere dicitis1 addiscere volumus. n — Legati sanctae Romanae aecclesiae responderunt : u Sedes apos-
» tolica, iuxta quod decretalibus sanctissimorum Romanorum presulum doceri poteritis. utramque Epirum,
» novam videlicet veteremque, totamque Thessaliam atque Dardaniam, in qua ‘5 et hardania civitas hodie-
» demonstratur1 cuius nunc patria ab his vulgaris vulgaria nuncupalur, antiquitus canonice ordinavit. optinuity
» ac per hoc ordinationem, quam tunc paganorum vulgarum irruptione omiserat, non a constantinopolitana
» ecclesia modoy ut fingitur, abstulity sed ab his factis ipsis christianis recepit. Secundo modo, quia Vulgares,
» qui iure gentili sibi patriam subiugantes, ecce per quot annos retinent quod ceperunt, sedis apostolicae semet,
' n ut superius diximus, patrocinio ordinationique specialiter committentes nobis debetl nec inmerito subici, quos
n ultronea voluntate magistros elegit. Tertio modo, quia eosdem vulgares sancta sedes apostolicav iussu quon-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» dam sanctissimi papae domni Nicolai, tam ‘7 per aliquot nostrum. qui hic sumus, et illic multas aecclesias
n dedicantes sacerdotes creavimus, quam “3 per Paulumy Dominicum, Leopardum ac Formosum, venerabiles
» episcopos, sed et Grimualdum, coepiscopum nostrum, quem Ü actenus isti vulgares cum multis nostris sacer-
n dotibus in conspectu nostro habere se fassi sunts a diversis erroribus ad catholice fidei veritatem multo sudore,
» Christi gratia praeduce. transferensy ecce ultra triennium tenuit, tenet, ordinat ac disponit. ideoque conse-
» quens non est ut sine conscientia summi pontificis aecclesia Romana, de quibus presentaliter vestita cernitur.
Generated on 2013-08-13 15:57 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
L 634
635
Lll
636
Llll
LIV
184 CVHI. HADRIANUS Il (867-872).
LV » spolietur. » — Yicarii Orientalium patriarcharum dixerunt : « Ad quem istorum modorum modum ‘dispen-
» sare velitis, edicite. » — Legati sanctae Romanae aecclesiae responderunt : « SancLa sedes apostollca vos,
» quia revera inferiores estis, super sua oausaiudices nec elegit,nec par nos elegit, utpote quae de omni aecclesia
» sola specialiter l'as habeat iudicandi; sed neque nobis de bac causa sententia proferl'e commisit. Quapropter
» quod ah ea faciendum non accepimus, cognitionis eius iudicio, quae librorum multiplicitate ad defen- 5
» sionem sui multa proferre praevalet, ex integro reservamus, a qua omnis vestra sententia tanta facilitate
637 LV1 » respuitur quanta levitate profertur. » -— Vicarii Orientalium patriurcharum dixerunt : « Salis indecens est
» ut vos 5” qui Grecorum imperium detrectantes Francorum foederibus inheretis, in regno nostri principis ordi-
» nandi iura serventur. Quapropter Vulgarum patria ex Grecorum potestnte dudum fuisse et Grecos sacerdotes
» habuisse comperimus, sanctae ecclesiae Constantinopolitanae a qua par paganismum recesserat, nunc per m
Lvll )) christianismum restitui îudicamus. » — Legati sanctae Romanae aecclesiue clamantes dixerunt : « Senten-
n tiam quam non elecLi, neque admissi, sive timore, seu gratia, vel quicquid illud est, modo precipitastis potius
n quam protulislis, auctoritate sancti Spiritus usque ad diffinitionem sanctae sedis apostolicae omnino rescin-
» dimus, ita utnullo modo vel nomen habcre sententiae mereatur; teque reum, patriarcha Ignatium, auctoritale
» sanclorum apostolorum principum, coram Deo suisque angelis omnibusque presentibus contestamur, ut secuu- 15
» dum hanc epistolam sanclissimi reslitutoris tui domni Hadriani summi pontificis, quam tibi ecce ofl‘erimus,
» industria tua a1) omni Vulgariae ordinatione immune nullum tuorum illuc mittendo custodias; ne sancta sedes
n npostolicu, quae tibi tua restituit, per le sua perdere videalur. Quin potius, si, quod non credimus, iustum te
» habere querimoniam estimas, sanctae Romanae aecclesiae resli-lutrici tune sollempniter suggerere non omittas.»
LV111 Tunc patriarcha Ignalius apostolicam epistolam suscipiens, licet magnopere monitus eam Iegere, distulisse res- 20
pondit : a Absît a me ut ego his presumptionibus contra decoi'em sedis apostolîcae implicer, qui nec ita iuve-
» niliter ugo ut mihi subripi valeat, nec ita seniliter deliro, ut quod in aliis reprehendere debeo ipse admittam. »
638 LIX Sed imperialis commotio, licet spem fronte simularet, uugmentum suscepit. Legatos tamen sanctae Romanae
aecclesiae ad prandium convocans, donis optimis decoravit, eosque Theodosio spathario non ea qua congruebat
sollicitudine deducendi gratin commendavit. A quo 5’ Dyrrachium usque perducti, neglegenterque sine ulla
provisione dimissi, post dies aliquot navigantes, in 5'? Sclavorum deducti Domagoi manus pro dolor! inciderunt;
bonis omnibus ac authentico in quo subscriptiones omnium fuerant denudati sunt, ipsique capite plecterentur,
LX nisi ab his qui ex illis aufugerant timeretur. Tandem apostolicis impel'ialibusque litteris ah exilio liberati et 53
undecimo kalendarum ianuariarum die, indictione lIlI, Romam reversi, omnia quae superius diximus coram 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
libellos 5‘
quos a Solavis receperant, son et reliquos libellos quos Supponi archiministro et Anastasio pruden-
CE- qucm E —- 8 delraclunles (‘.E — 9 dum C —11 chrislia- corrcan' — 27 dinlisi E — pro dolor om. C — 30 iauuarium C
tissimo bibliothecario sanctae sedis apostolicae, cuius prescientiae sollicitudine exemplar amissae sinodi quod
sibi scrihendum impetraverat aecclesia Romana suscepit, dudum Constantinopoli oommendaverant, ostendere
potuerunt.
Superiore 55 tempore Formosus Portuensis et Paulus Populoniensis, venerabiles episcopi, qui cum ceteris mm
5 iussu sanctissimi papae Nicolai causa predicationis destinati fuerant, remeantes, de ohristianilate Vulgarum ac
omnimoda suhiectione qua specialiter sanotae Bomanae aecclesiae devotissima colla summiserant sedem apos-
tolicam recrearunt et Michaelis Vulgarioi regis legatum, Petrum nomine, summo pontifici presentarunt. Qui
legatus cum donis regalibus regias quoque litteras optulit, summum presulem summopere deprecantes ut aut
Marinum, sibi bene compertum diaconum, archiepiscopum consecratum remitteret, aut aliquem ex cardinalibus,
40 dumtaxat suae aecclesiae, virum sapientia personaque ac vita archiepiscopatu dignissimum, Vulgaris eligendum
dirigeret, quem post approbationem eorumdem denuo remeantem archiepiscopali ministerio sublimaret. Sed LXII
Marino Constantinopolitanum missaticum devotissime, ut diximus, renitente sortito, summus pontifex Silves-
trum quendam subdiaconum Vulgaris eligendum direxit; quem cum 57 Leopardo Anconitano et Dominioo Tri-
vensi episcopis, simul et 5’ litteras pro archiepiseopo aut Formoso Portuensi episcopo remittendo inportunis.
i5 sime deprecantes, remittentibus Vulgaris, magna sub velocitate recepit. Quihus inter nonnulla 5” rescripsit ut
quemcumque nominatim devotio regalis exprimeret, eum sine dubio pontificalis provisio Vulgaris archiepis-
copum commodaret. _
At vero Vulgarum rex expectationum moras diutius ferre non valens, quanta 5° esse quam a Grecorum impe- Lxlll 640
l‘atore, quoniam natorum thororum occasione alterna regna sibi alternatim rapere machinabantur abductus,
20 eundem Petrum quem a Roma sine desiderii sui efl’ectu sero reciperat, cum aliis e latere suo Conlanlinopolim
requisitionis gratia, cui potissimum pertinere deheret, emisit. lhique a legatis nostris quod iuri Romano perti-
nerent convicti, ac postmodum per Orientales Constantinopolitanosque donis ac promissionibus persuasi, Grecos LXIV
saoerdotes, iuxta quod Grimualdus episcopus <rel‘ert>, qui ab his se repulsum fatetur, suscipienles, nostros
eiciunt, et par eundem Grimualdum episeopum, qui sine consoientia sedis apostolicae commissum sibi predicationis
25 officium deserens Romam ditissimus remeavit, magnum epistolae volumen frivolis allegationibus tamquam sub
pretextu deliberativae sententiae sinodo presidentium implicatum, apostolicae sedi super excusatione sua ‘1
remisit. In quo facto, quia episcopus a Vulgaris expulsum epistola taoente se asserit, et presbiteri non se pulsos a
Grecis vel Vulgaris, sed ab episcopo conventos protectosque, duhium quare, commussitant, proditionis imago
quodammodo suspicatur. Sed veritatis integritas, donec Christus rerum rimator et cordium in suorum servorum
4 Formes C — 7 pontifice E -— 8 legalo E (corr.) —— 10 que codd. —- 2.2 Pertmere ut C - pervasi E- — 23 Grrmalæius
que 0m. E — uc v.] habita C: vituque E — 12 penitente E — C — refert adduh- quia codd. — 2.4 quia codd. consczlentiae
13 Leopardum CE- Anch. C- 14Trivensis E — 16 T; cumque C- c0mm.] compreensi C — 25.fnbu1is E15 : frigulis E — 26
18 At] Ad El—19 thodorum E1: thoroirum Eï—machinahatur 0m. E6 — 30 videlur] 111c dcsnut C
24
NOTES EXPLICATIVES .
promu en 842.
p. 34, note i.
11, c'est qu'il y avait été appelé par le puissant Arséne. l-linc-
ret, Romain venire iecit. Qui diutius ibi manentes pene omnes
Generated on 2013-08-13 16:29 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
rut qu'il employait son crédit a faire casser ses actes par son suc-
187
flcile de dire jusqu'à quel point son expédition contre Home, après
xède, le t2 octobre 808, nous a été conservé, avec le récit des faits
Sed Petrus quidem, licet nova navi et quam ipse sibi elegerat
tion, il était déjà venua Rome une lettre impériale officielle, ap-
réponse que le pape y fit. le 1°r août ‘868 (Jaflé, 2908); il écrivit,
cienne porte d’Or. Celle-ci est mentionnée plus bas, mais comme
note 35).
plan, n° H6). c'est dans cette salle que l'empereur recevait les
rendue contre lui en octobre 868 (ci-dessus. note 19), Anastase était
d'avoir entendu lire dans cette grande assemblée les lettres pon-
œuvre propre: « Doi ergo nutu actum est ut tanti negctii cum
praestiti. n
baux, et n'a rétabli nulle part les passages signalés ici comme
189
dum introduite dans les signatures. Par ailleurs son récit con-
se mettre en scène.
i2. Iyilur post diem terlium] Sur cette entrevue, Anastase le bi-
leté n'eût pas manqué d'être utile. Voici ce qu'il en dit, dans sa
bat aditus, nisi oui vol imperator vel patriarche. Iorsitau permi-
qualifie de u comte ».
et refait même les discours des légats. Pour le fond il est d'ac-
cord avec le L. P. Il fait produire par les légats à peu près les
mêmes arguments qui sont indiqués ici; il les fait aussi décliner
ble avoir craint que les Grecs n'adjoignissent aux actes officiels
bablement cette ville que les légats veulent désigner ici par cette
53. XI kal. ian. ind. "1]] Le 22 décembre 870. Les légats. par-
55. libelle: quas n Sclavis reccperunl] Ce sont sans doute les li-
que les légats avaient cachés plus soigneusement que les autres et
emporté que ceux qui, ayant été volés, avaient été rendus aux lé-
tique (ci-dessus, note 51). il ne parle pas des pièces restées entre
trés a Rome dans les derniers jours de l'année 867, très peu «le
visible.
voir ici une mention des difficultés intérieures que les fils
entreprises des Grecs, eût quitté la Bulgarie dès l'année 8'10, pen-
dant que les légale au concile étaient encore entre les mains des
page de la. vie d’IIadrien II a été écrite, dans les derniers jours
om.
STEPHANUS, natione Romanus, ex patre Adriano, de regione ' Via Latal sedit ann. llll mens. vu dies Xllll. l su
lste siquidem beatissimus pontifex nobilium parentuml Romanorum quoque, prosapia ortus, dum per Dei gratiam
cresceret sacris est edoctus dogmatibus, studio et sollicitudine zachariae ’-‘ sanctissimi episcopi, consanguinei sui
et sedis apostolicae bibliothecarii. Quem scilicet cum conspiceret pie memoriae Adrianus iunior pontifex moribus
5 bonis pollentem et litterarum studiis ferventemy a predicto inclito genitore eum auferens, ad subdiaconatus Deo
favente gradum provexit, statuens eum inter alios sibi familiarem et in patriarchio Lateranensi ecclesiasticum
peragentem officium; et hoc honore percepto vitam ipse duxit mirabilem. Erat enim corpore 'castus, animo beni- lt e42
volus, vultu hilaris, eloquio prudens, opibus largus, ingenio facundus, merentium consoiatom pupillorum et
inopum enutritor et, ut generaliter comprehendam, omnium virtutum floribus adornatus. Quam ob rem hic
to idem eminentissimus praesul in sanctae Romanae aecclesie servitio perdurans et magis ac magis spiritalibus
studiis vacansy a reverende memoriae Marino summo pontifice bene notus et adamalus, familiaribus eius potius
est ascitus obsequiis. Huius namque cum castimoniam et prudentiam atque tidelitatem idem Marinus summus
papa per omnia intueretur, ob suae fidei et prudentiae meritum dum advixit manipularem sibi delegavitv et scita
sua spiritali conversationes tituli beatorum Quatuor Coronatorum presbyterum 3 consecravit et in nullo a se dum
igitur defuncto recordandae memoriae Adriano papa, qui eidem beatissime papae Marino successoral, super t lll
fluvium Scultinna, in villa quae viulzachara nuncupatury cuius tempore Romani cives multa tam locustarum
devastatione quam et pluviae sterelitate seu famis inopia perpessi fuerant incommoda, credentes se posse huius
venerabilis viri sanctitate relevari, per Dei misericordiam facto conventu sanctissimorum episcoporum et totius
20 clericalis ordinis, necnon nobilium senatuum et virorum illustrium cetu, acclamantibus omnibus, una cum omni
populo et utriusque sexus vulgi multitudine : a Domnum Stephanum presbyterum Deo dignum omnes volumus,
» omnes quaerimus et petimus nobis praeesse pontificem, quia procul dubio credimus eius sanctitate nos posse
« liberari ab imminentibus periculis. n Tunc iam nominatus Adrianus pontifex Romae reliquerat 5 loliannem lv
venerabilem Ticinensem episcopum et missum Karoli excellentissimi imperatoris pro tuitione urbisg et omnes
25 cum eodem legato imperiali iuncti unanimes venerunt ad domum ubi cum patre ipse almificus stephanus sancto
meditabatur colloquiog et fractis foribus tenetur et ducitur electus Dei pontifex ad eundem titulum sanctorum llll
Coronatorum sibi credilum, reluctans plurimum. simul cum paire, acclamantibus utrisque et indignos se tanto
honore profitentibus. Ubi et omnes sanctae Romanae ecclesiae G scole gaudentes coniuncte eundem venerandum
2 quoque om. E5 — 335i] esse E - doctuslil : doctrinis E2 — te Nicolao lis - i7 Scultina E‘ ('corr.) —in villa om. E2 ——21
5 eum om.E‘ : suo E! — 8 eloquium E’ — operibus E“ — 9 omnes om. lis — 23liberat1 E‘ — lam] tam E15 — ad et] ME:
compreheudautE2 —omnibus lat-io et om. iae-u Marine] Ni- — tutitione E‘ z structione E' — 26 calp ten. E’: quib [:1
electum trahentes, ad Lateranense Christo praeduce perduxerunt palatium cum omni honore et debita reverentia.
v Prius quidem quam ad sacrum perveniret palatium tanta pluviarum caelitus facta est inundatio quae sua uberlate
terram a multo retro tempore aridam reficeret, ut aperto indicio Deus ostenderet tanti almigeri viri meritis ac
precibus omnibus se velle propitiari populis. Quo scilicet in eodem residente palatio gaudent utriusque ordinis
proceres et debitam fidelitatem ceperunt exibere. Adveniente autem proximo 7 die dominico, ad beati Petri 5
apostolorum principis limina omnis Bomana ecclesia eum honorabiliter detulit, ubi et 3 consecratus pontifex
missarum ex more celebravit sollemnia. Et rediens cum debito honore ac honorificentia ad Lateranensem palatium
343 v1 Deinde cum venerabilibus episcopis et augustali legato ac honorabili senatu per omnia sacri palatii perrexit
vestaria, quae in tantum devastata ° repperit ut de sacratis vasis quibus mensas tenere festis diebus pontifices l0
consueverant paucissima invenirentur, de reliquis vero opibus nichil omnino. Sed quid mirum si vestariorum
gazes ablatas repperit, qui sacraria perquirens de plurihus donariis et aecclesiarum ornamentis pene nichil
invenit? Crux 9 etiam aurea illa famosissima quam Belaesarius patricius ad honorem beati Petri principis apos-
tolorum instituit et plurime sacratissimorum altarium auree vestes cum reliquis pretiosis ornamentis defuerunt.
Nam ideo ipse beatissimus papa coram tantis testibus ea requirere praevidit ut cuncti cognoscerent nil tale suis 15
644 vu temporibus esse adtemptatum. Idcirco gravi merore all‘ectus est, quia devastatis vestariis horrea simul et cellaria
vacua inventa sunt, et quid erogaret clero et scolis non habebat, vel unde captives redimeret, crimes et viduas
pasceret in tam validissima que instabut fame, carebat. Quid faceret? Conversus ad patrem, facultates quas incliti
sui parentes possiderant abstulit, et large dextera pro posse pauperibus erogavit, et ita Deo miserante factum est
Ministres itaque et familiares hino inde perquirens tales suis obsequiis aggregavit qui et vite sanctitate et fidei
sinceritate et sapientiae doctrine et eloquentiae facunditate et morum probitate pollerent. Cum autem ad prau-
dium sedebat, orl‘anos cotidie advocabat, quos ut filios alebat; convocatos vero nobiles cum corporels pasceret
cibis, spiritalibus epulis refovebat. Et tantum Dei timorem mentis oculis ferebat et in divinis laudibus insistebot, ut
ad eius prandium saora per singulos dies lectio recitaretur. Missarum autem sollempnia cotidie celebrabat, nocte 95
et die orationi insistebat, et numquam psalmodiis cessabat nisi cum utilitatem populi ad se reclamantis perficere
Vlll
lntuitus quippe insolentiam populi et cecitatem cordis eius vaniloquis et nefariis fabulis et otiosis sermonibus
vacantis in aecclesia et audiens quosdam vulgante fama maleficiis et inoantationibus uti, hac allocutione missam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» simum Dei templum id diligenter pertractare studeatis ad quod venistis. Si enim veraciter templum Dei esse
U:
l0 n
I5 »
E6
creditis illud ad quod convenitis, id procul dubio inibi operari debetis quod ei placeat cuius templum est, ad
quod convenitis Cum enim ubique Deus sit, in suo tamen templo specialiter debet requirit et quantum ipse
inspirare dignatus fuerita id inibi quod ei placeat debet expetiri Est. igitur misericors Deus, ita tamen suam
misericordiam unicuique disponit impertiri ut rogantibus eam tribuaL non ingratis1 et tanto largiori illam
tribuat unicuique pietate quanto maioribus gemitibus et ardentiori animo fuerit a quolibet deprecatusj sicut ipse
dicit : « nimittuntur ei peccata multa quia dilexit mullum. n Est namque templum Dei locus orationis, sicut
ipse alicubi dicit : n Domus mea domus orationis est cunctis gentibus »; et psalmista : « Domum tuam decent
sanctay Domine. » Quippe si orationis domus est, id ibi oportet per-agere quod vocatum id est orare, psallere,
peccata confiteri, amaris oculorum lacrimis et mentis gemitibus delicta abluere et fiducialiter veniam de com-
missis culpis implorare. Est quippe ibi specialiter respectus divinusg assistunt ibi angelici ordines, sanctorum
chori, qui fidelium vota et preces sacerdotis pro populo deprecantis ad aures perferunt Domini Sabaoth. Qua,
rogo, fronte in sacratissimo Dei templo assistit qui inanibus fabulis et otiosis verbis insistit? Nam si de omni
verbo otioso in die iudicii ratio est reddenda, de his maxime reddetur ratio et exigetur vindicta quae in cons-
peclu tantorum sanctorum proferuntur contumaciter in loco Deo dicato. Qua, inquam, spe veniam consequi de
praeteritis arbitratur delictis qui non solum peccata sua neglegit abluerev sed potius contendit augere? Pavescite
illumv qui facto flagelle de funiculis eiecit vendentes et ementes de templo. liemissius scilicet est utiliter ne-
gotiari quam inaniter et otiose confabulari Gum convenitis ad locum orationis, cum silentio state, intenlo corde
Deum deprecamini ut orantis pro vobis sacerdotis vota suscipiaty preces exaudiat, habentes prae oculis monen-
tem Dominum et dicentemz a Gum statis ad orationem, dimittite si quid habetis adversus alterumy ut et
Pater vester caelestis dimittat vobis peccata vestra. » Haec meditantes et divina gratia inspiranle facientes et
evangelicis et apostolicis documentis imbuti, impetrata ab omnipotenti Deo misericordia cum fructu bonorum
operum quasi lampadibus illuminati cum gaudio et christo repraesentari et cum sanctis coronari merebimini.
» De cetera, karissimi, nosse vos volumus quod legem Dominus populo suo instituens Moyse teste intulit
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
dicens : « Maleficum ne patiaris vivere. » In hac itaque urbe, quod dolens dico, invenìuntur quidam qui non
solum maleficos non impetunt sed potius tuentur et fovent, per quos incantationibus quibusdam daemones
consulere non perorrescunt et divinae legis et apostolicae doctrine inmemores quae intonat, dicens : « Quae
participatio luci ad tenebras aut conventus christo et Belial? n in hoc enim quod christo contempto demones
gentium more consulunt, christianos se omnimodis non esse fatentur. Quod quamque orribile quamque sit
profanum ut christo contempto demones christianus adoret unusquisque perpendat ut tale facinus fieri peror-
Generated on 2013-08-13 16:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
rescat. Quamobrem quisquis deinceps tali contagio se polluere temptaveriti alienum vivifici fieri corporis et
sanguinis domini nostri lesu Christi, spiritus sancti iudicio, donec a tanta resipiscat ignavia, indicamus Qui
vero tarn salubribus interdictis contemptor exstiterit et in eadem pestifera pertinacia perseverans resipisci
neglexerit, perpeluum a Deo Patre et iesu christo filio eius sit anathema. »
_ 19 quis E.‘2
‘25
Lmcn Pourirlcius t. Il
645
494 jCXII. STEPHANUS v (885-891).
646 lx cumque talis iste praestantissimus praesul existeret et in his quae divino cultui conveniunt fine tenus perse-
veraret, tanta illi est divinitus gratia concessa ut quicquid habere potueratt sacras ditabat aecclesias, captivos
redimebat, sollicitus existens pro salute omnium; quia, cum fama sui nominis atque actuum tam per orientales
X quam occidentales partes difl‘amaretur, pene omnes ad eum occurrebant ut eius benedictionem perciperent. Nam
inter alia de donariis quae aecclesiis diversis contulit longum est enarrare. 5
Verum ut de multis pauca dicamusp cum in basilica beati Petri apostolorum principis, ubi sacro ipse corpore
requiesciL cerneret nocturnis laudibus vix semel thimiamatis incensum ofl‘erri, instituit ut ii per singulas lec-
tiones et responsoria adoleatur. Et in pergula ipsius basilicae ipse reverendus papa ob amorem beati Petri nutri-
tori sui posuit cantram auream l, cum pretiosis margaritis et gemmis ac smaltoy cum perpendaculo ad penden-
dum. Necnon et in eadem venerabili basilica sancti Petri optulit regnum aureum l cum diversis margaritis. to
xl spatham cum vagina de auro et gemmis ac balteo unam. contulit etiam et in eadem basilica vestem unam cum
auro et albis; vela sirica in circuitu altaris llll ; seu et omelias beati Gregorii numero XL.
ln qua vero supradicta venerabili basilica cum idem sanctissimus papa et omnium vitiorum fortissimus extir-
pator malam consuetudinem invenisset ut presbiteri qui ibidem Domino sacrificium cotidie otferebant omni anno
unam ‘3 wittam consuetudinaliter darentl quam consuetudinem sanctae memoriae domnus Marinus papa ante- 15
cessor eius l'regerat, sed subreptionibus quorundam hominum tempore Adriani tertii papae repullulaveraty sub
forti obtestatione praecepit ut nullus umquam ab eis non solum hoc, verum etiam aliquod tributum acciperetg
sed cum omni honore, sicut sacerdotes oportets suum peragi officium eis liceret.
Idem autem sacratissimus praesul pro sui sempiterna memoria cum conspiceret nocturnis vigiliis in aecclesia
maiori quae vocatur sanctae et superexaltate Dei genitricis Marine ad Praesepe lampadas consuetudinario deesset ‘20
gabathas argenteas cum lampadibus optulit et continuatim in vigiliis ardere praecepit. Necnon idem mitissimus
pontifex fecit in eadem praedicta basilica vela quattuor in circuitu altaris maioris, quorum duo sunt de serico
eu xn Denique sepedictus a Deo protectus sanctissimus papa, ob retributionem animae suae fecit in aecclesia beati
Pauli apostoli doctoris gentium regnum ex auro purissimo unum, cum diversis gemmis albisl prasinisy hiaointhis, as
et in medio regni cruciculam auream pendentem unam, cum catenulis suis; vestem sericam supra altare maiore
unam, cum auro et gemmis. Fecit etiam in eadem basilica egregii Doctoris gentium belotera llll, ex quibus
e maiore auro textam unam cum diversis margaritis Pari modo et in eadem basilica contulit 30
entissimus praesul belothera serica de blathi bizantea llll in circuitu altaris maioris. duo ex his
aquilata et duo de basilici1 ornata in circuitu de oloverog et per singulos arcus presbiterii vela seri
iamfatus rever
ca leonati
cum autem esset soliicitus pro statu ecclesiarum Dei ne suis temporibus quae in ruinis positae erant caderent, XIV
aecclesiam beatorum apostolorum iacobi et Philippi quae nimio senio consumpta ruinae proxima inerat a funda-
mento renovavit; quam collato calice et patena exaurata suo nomine grecis latinisque litteris inscripta adornavitg
et insuper pro sua perpetua salute contulit in eadem basilica Apostoiorum cortinam lineam I, velothera serica iii
5 in circuitu altaris Et oratorio sancti Thome sito in monasterio " sancti Audreae apostoli iuxta basilicam Apos-
Ipse vero egregius et prudentissimus papa, cum sciret basilicam sanctorum Quatuor Coronatorum, in qua xv
sacerdotii fungebatur ofiiciol modico uti ornato, pro reverentia et amore eorundem sanctorum obtulit in ea cru-
cem auream super altare cum gemmis et smalto et sugulum ad pendendum in regno et cereostata vestita de
to argento paria duo. Atque pro nimio amore illorum idem benignissimus papa contuiit ibidem cantram exaura-
tam I, Salomonem I, regnum aureum I cum gemmis pretiosissimisy et vestem I cum auro et albisl atque Sermo-
num librum I, Gestarum librum I, Evangelìorum cum epistolis librum I. llic ipse praecipuus praesul magis et XVI
magis divino zeio ductus, in eorumdem sanctorum motus amore, fecit in basilica eorum canistra de argento
purissimo mire pulchritudinis operata numero quiudecim, pens. simul libras trigintai et tribuit codicem I beati
l5 iohannis Chrisostomi.
Fecit autem idem almificus papa in titulo sancti Marcelli martyris atque pontificis canistrum argenteum I, 649
pens. lil). III; crucem de auro I; vela linea XXVI; cortinam lineam 1; simulque et istoriarum librum I, omelias
liiisit quoque in aecclesia sanctae Dei geniti-icis semperque virginis Mariae ‘5 sita Manturiano, librum Regum I,
Iam memoratus mitissimus papa fecit in monasterio clivuscauri crucem auream I. xvn
Neonon omnium ecclesiarum sollicitudinem habens ipse piissimus pater contulit in monasterio sancti Silvestri
Et magis ac magis divino amore succensus fecit in titulo sanctae Pudentianae Sermonum librum I; et in titulo
25 beatae Anastasiae Sermonum et Epìstolarum librum I 3 et in aecciesia quae vocatur iiierusaiem in Susurrio obtulit
librum Regum et salomonis I. Et reverentiam beati Gregorii precessoris sui prae oculis cordis habens tribuit
idem summus pontifex in hospitale ipsius beati gregorii in porticu beati ‘Petri apostoli Sermonum sanctorum
idem autem elegantissimus praesul atque fortissimus recte fidei predicator in aecclesia Ravennate auri xvm 650
remisit pro animae suae remedio, quae quoi-undam subreptionibus inde fuerant
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Deum prae oculis habens in Bononiensi aecclesîa patenam de argento I aeque reddidiL
I sratu E1 — Dei om E‘; — caderent om. E6 - 2 ecclesie vacuum) ac crucem E6 - 9 allure] In hoc verbo desinit E6 -- ts
XIX
...a1ios per diversi cardinales titulos alios etiam circumquaque per diverse largitus est monasteria, ubi plurimls
coruscant miraculis, maximam vero partem digne honorificentia collocavit apud aecclesiam quae Apostolos dicitnr.
Hanc ‘7 senio consumptam et ruine proximam isdem sanctissimus papa a fundamentis renovavit et plurimis
donariis comsit ornamentis. Erat quippe omnis eius intentio ut ea semper ageret quae Deo sunt acceptabilia.
Cum clades ‘3 itaque locustarum, quae prodecessoris sui Hadriani videlicet tempore totem patriam pene
consumpseral, maie multiplicato germine nasoi cepissent et omnia replevissent, misertus idem sanctissimus papa
afflicto populo, primum quidem divulgavit ut si quis de eis unum sextarium caperet et sibi attulisset, quinque aut
XX sex denarios ah ce perciperet. Hoc autem populi audientes ceperunt huc atque illnc discurrere, casque capere et
misericordissimo patri ad emendum portare. Sed cum illas tali argumente delere nequivisset. ad Domini miseri-
cordiam confugiens, in oratorium beati Gregorii ‘9 ubi eius leetus habetur, iuxta aecclesiam principis apostolorum
veniens, sese cum lacrimis in orationem dedit. Cumque diutius oraret, surrexit, et aquam propriis manibus bene-
facto tenta omnipotentis Dei subsecuta est misericordia ut ubicuuque ipsa aqua conspersa est nulle penitus locusta
remaneret. Haec circunquaque vicini audientes ad Urbem confluunt, subveniri sihi deposcunt, omnem terram in
t3 praecaepit E‘ —— 18 deheret E!
NOTES EXPLICATIVES.
Avis. — Les manuscrits El, E2, E6, les seuls qui contiennent
n'ayant pas pris garde aux trois papes Jeun VIII, Marin et Ha-
Generated on 2013-08-13 16:43 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
genitor domni Steplmuï pape (Federici. Slon‘a rlez' duc/n‘ (li Guela.
p. 150). _-
qui leur avaient été confiés, ils furent frappés de sentences ec-
p. 890; Lapôtre, Revue des quest. lu‘st., t. XXVII, 1880, p. 408 ctsuixn).
197
mille.
cres, mais en ce sens que le futur pape n’exerça pas les fonctions
choisi pour un prêtre que le pape désirait avoir dans son inti-
mité.
non loin de Modéne, prés du Panaro, qui est la rivière appelée ici
que dans les Annales de Fulda: (( Imperator cum suis apucl Fran-
terio Nonantulae. »
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sus, p. 103, note 30). Il est clair, et par ce texte et par celui du
pas dans ses attributions ordinaires et qu'il n'en put être investi
trée, à. droite (plan, cc) existait déjà au vmc siècle, comme il ré-
LE LIB-ER PONTIFICALIS
DE PIERRE- GUILLAUME
comprend: 1° les vies des papes depuis saint Pierre jusqu'à. Hadrien Il, interpolées çà et là, et, depuis le milieu
du vin” siècle, considérablement abrégées; 2° à partir de Jean Vllljusqu’a la fin du au‘3 siècle, un catalogue dresse
successivement par divers contemporains, ordinairement très succinct, mais quelquefois développé en petites
notices; 3° depuis Gregoire VII jusqu'à. IIonorius II (1073-1130), des biographies étendues. rédigées aussi par
des contemporains. Tout cet ensemble nous est parvenu dans un manuscrit exécuté_ en 1142 au prieuré de Saint-
Gilles de Acez‘o, diocèse de Reims, par le moine Pierre-Guillaume, bibliothécaire du monastère de Saint-Gilles
Le manuscrit de Pierre-Guillaume existe encore : c’est le Vazicanus 3762 (H). Je me suis borné à le repro-
duire, sans indiquerles variantes des autres manuscrits, tous dérivés de lui.
Mais le catalogue depuis Jean Vlll jusqu'à la fin du XIe siècle ayant circulé longtemps en dehors de la compi-
lation de Pierre-Guillaume, il s’en est conservé quelques copies, toutes plus _'ou moins abrégée 3, dont les varian-
Aug. : Hannoveranus I, 9,
soit sous les cotes des manuscrits. Cependant les variantes de ces textes ne sont pas notées, 1° quand elle; na
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 16:43 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
200 LIBER PONTIFICALIS
consistent qu'en abréviations ou suppressions ; 2° quand elles n'intéressent que les chiffres : ces dernières sont
Peuaprèsla mort de MartinV (lt3l),le Liber Ponli/z‘calis de Pierre-Guillaume fut, non seulement continué
jusqu'à ce pape, mais complété pour la partie antérieure, depuis Jean VIll. Ces compléments sont presque tous
empruntésàla chronique de Martinus Polonus. Je donne, sous la rubrique Recension du XV‘ siècle, cette
rédaction remaniée, toutes les fois qu'elle dill'ére du texte de Pierre-Guillaume autrement que par de simples
variantes orthographiques. Pour cette reproduction, je me suis servi des manuscrits Parisini 514-4 et 51“
A, mais sans indiquer leurs menues variantes, qui n'ont aucun intérêt.
Le commentaire s'étend à tous les textes publiés, qu'ils soient secondaires ou primitifs.
CVIIII.
[Hic‘ Ôealissimus pro ulilitale omnium accclosiarum Uni et praccipuae Gallicane aecdesiae Arelalem mariti-
mali ilinerc devcclus est; ubi L00 abâas in praesentia eius veniens contra Girbertum Nemausemem episcopum
conquestus est. Monasterium enim sannti Pelri in quo quiescit corpus beati Egidii, in flnibus Got/u'a, in vallc
Flaviana, quam val/cm Flavius quondam rat bcalo Eyidio donavit et Sanctus Egia'ius cri/ale donalioncm inlegri-
ter Romane aecclesiae et domno papae Benedicto fecel'a! et i/u' in veneralione princzpum aposlolorum Pelri et
Pan/i manastcrium edificauerat, pl'aefalus Girberlus Nemauscnsis anlislespraediclum monastarium quadam teme-
ritate invadcns, eidem Leom' abbali abslulel'at, deinde praeccplum et rage Francorum ezccperal, in quo nec fir-
mitatem credens, Romanum ponttfiœm adiù, super [me in auclorilalem furlim quasi de suis aposlolicam exqui-
sivz't. Sed sanclae recordationis domnus Nw/wlaus pJpa, lice! lmias fraadis esse! ignarus, divino [amen spiritu
pic/ms, omnes de lzoc Iegem querenles ezcusare salcgr'l. Sed domnus Io/zannes papa, cum munimenta carlarum
ez‘usdem monaslerü requireret, prz'vz'leyiwn quod [lama vmerabilis papa b'enedicms sancto Egidio corporaliter
tradiderat ei oblatum est. Tunc domnus papa Io/zanncs par Deux/le, ducam Ravcmzalem, advocalum suum, con-
ha Girôertum, Nemauselwcm npiscopum, ipsum monasterium quesivit. Tune ambarum parcium advocatis
par fideiussorem legatis, ezecutorc dam/ardt Georf/io scriniario et Deux/[e ayente, volait idem Girbertus cpz‘sco-
pus per preceplum domni Nic/wlai pie memorie ibi relectum, quod furlz'm quasi de suis et apostolz'ca sede frau-
daverat, et par praeceptum quod 0.1‘ quoa'am rage Fl'ancurum //zlsum czccperat, in quo nec alla flrmilas subsiste-
bat, do/endcre. Sed domnus papa omnes episcopos et iua'r'ces [tome vel Provintiales sub euommunicaliom‘s ana-
t/zemate admonuit de [me reclam legem dicluros et facturas. T une Rostagnus, Arelalcnsis arc/ziepiscopus, et
Aribertus Ebredunensis arc/ziepz'scopus, W albcrlus Porluensis episcopus, Pasc/zalis Amati/ms epz'scopus, Rallier-
tus Valcntie epz'scopus, Lilizluinus Massifiensis episcopus. lctarius V ivariensis episcopus et aliiepiscopi Prouincie,
et iudices Iohannes, (la: et dations Ravcnne, Arrlus, Acl/mrlus, Guisal/rezlus, Arderadus, Goa’u/fus, et alii non-
nulli Provintiales iudz’ces, ut praeceplum leclum audierunt, moJ: cognovcrunt apostolicam domm' Nicholai cen-
suram eæcusal'e de [zoo legem querentes. Et dizeruntper illua' praeceptum 110c monaslerium non poä'se de/endi,
iudicanles stalz'm ut prae/atum monaslerium Gù'berlus episcopus dam/w papae redderet et penam invasiom's
.n'bz' componerel. Tunc ipsum advocatum Deusde ducem Razrenna/em domnus papa zl/uc transnnslt, qui s p
. . . .. _ . _ . _ 0
[me corporalem tradilionem de ommbus rebus praea'zch monastern, tam mrus 91mm extra, a pmefalo Gzrbcil
epz'scopo rccepz't.
Deinde‘3 in Gallium lransilum facz‘ens, anno incarnaliom's dominiceDCCCLXX VIIII, X V lral. septemb., in-
tlz'ctione XI, amw ponliflcatus sui in sacralz'ssima sede [mati Pelri apostoli seæto, apud T recas czvzlatem, m prae-
Huius etiam temporibus florm't 3 Anaslasz'us, Romane aecclesiae bibliotecharius, qui tam greco quam latzno e/o-
quia pollens, septimam zmz'versalem synoa’um de greco in lalimlm, ipse iubente, lranstulit. Transtulzt etiam de
grec-0 in. latz'num yerm‘clzyam Dyonisii Ariopagile _A thenm'um ejjz'scopi, scrip/mn (Id T ltimotlzeum episcopum
E‘p/zesz', et direzz‘t Karolo imperatorz' filz'o Hludovici. T ranstulz't etiam (le grero in latinum passionem sancli
Petri Aleæandrz'ni arcln'cpiscapz' cl passionem sancli Acalli sociorumque reins et vz'lam sancli lolzanm's lzelemosl-
narii] .
NOTES EXPLIGA’I‘IVES .
peu près mot pour mot, de deux lettres du pape Jean VIlI, don-
cord :
pararet ecclesia, quia pro aliis curis illuc legatum mittere nequi-
223
pape Nicolas, à qui elle est dédiée. C'est par erreur que Pierre-
Jean VIII en France, ou peu après. (1?. Lnpotrc, op. ciL, p. 286.
requiescit ante ecclesiam (S. Pelri) iuxla portam Iudicii (plan, 133);
CX.
Marinus secundus, nationeGallisanus, ex patre Palumbo, sedit annum l menses V, et cessavit episcopelus diebus ll.
NOTES EXPLICATIVES.
mission diplomatique. Cf. ci-dessus, p. 166. 16."), ms. note li, 172,
note 83, 17x et suiv.; .lnfl‘é, 3322. 31123, 3378, M03; Vulgarius, D0
pape Formose.
tait celle d'un pape Jean. Mais Harli (App. ad Diom, p. 137) a de-
225 l
CXI.
CATALOGUES.
H. in margine, manu posteriori: Hic2 consliluit ut impcralor non intromitleret se de cleclionc pape.
Cat. Casincnsis (Mou. Germ. Scr. Lang., p. 483). -— Adrianus [Tcunensis] ann.l mens. llIl d. I . lsteAdrianu s cecevit2 Georgium
Adrianus tertius, nalione Romanus, ex paire Benedicto, sedit annum l menses Il. Hic constituit ut imperator non intromilla
se de electione pape.
NOTES EXPLICATIVES.
nus Polonus, tout comme le texte semblable qui figure dans la re- ,
loticae dontil était revêtu avant sa brouille avec Jean VIII (Jall‘é.
ordre de faits.
avec lladrien 111 (t. 1. p. 515, note 4). raconte que le pape, mort
in locum qui Spinum Lantberli vocalm'... Vlll id. iulii, fut enterré
CXII.
[A morte’ sancti Gregorii papae usque ad hunc Stephanum sunt anni CCLXllll m. 11.]
Stephauus V, natione Romanus, ex paire Adrisno de Via Lata, sedit annos Vl dics IX; et cessavit episcopatus dics V. Huius
temporihus 3 Normanni adiunctis sibi Dacis pene totam Galliam devastarunt. Proptcr ipsorum timorem corpus beati Martini Turo-
nensis Altisiodorum est deportalum et in ccclesia sancti Germani collocatum. Sed monachis propter oblationes litigantibus et
suo sanclo miracula que fiebant ascribentibus, pro determinatione Ieprosus inter sanctos Martinum et Germanum positus ex
parte Martini curatus tantum, et alia nocte reversus ex alia parte ab eodem curatus est, non propter impotentiam Germani,
NOTES EXPLlCATlVES.
t. Stephanus...] Voy. ci-dessus, p. 191, le fragment de la vie de Rossi, Insrrz, t. 11, p. 2“). qui nous a conservé son épitaphe :
2. A morle...] Calcul faux, àmoins que l'on ne corrige CCLXlIlI celestis n-gni poscere r-lmvigeri,
en CCLXXXIlII;encore n’arrive-t-on qu'au mois de mai 888. qui inleulîs art/lis, compunclo corde, locellum
tombe, il est vrai, dans le pontificat d'Etienne V, mais qui ne conspice perapicuum quo pia membra x‘arent.
3. lluius lemporibus...] Cette légende, qui ne figure que dans la presulis ea'imii ponlifiris Slephani,
deuxième édition de Martin, provient de Vincent de Beauvais ln's ternie muni: populum quireæit et urbem
(Speculum, KXIV, 45), lequel dépend lui-même de Guillaume de et gessil Domino quae fuerunt placita.
Malmesbury. Mais c'est, je crois, Martin qui a rattaché l'histoire Suscepil [ellus consumplum puhmre corpus,
CXlll.
CATALOGUES.
Est. — Formosus, nacione Portnensis et eiusdem aecclesiae episcopus, ex patre Leone, sedit ann. llll Il]. Vll d. X.
Formosus, episcopus Porluensis, sedit annos V menscs V; et ccssavil episcopalus diebus ll. Hic’ per picluram rcnovavit totum
ecclesiam beaii Petri principis aposlolorum. Hic aliquandoî 0b timorem lohannis pape fugiens, episcopatum Portuensem de.
reliquit; et cum post vocatus redire nollet, anathemalizutus est. Sed post in Galliam ad imperalorem veniens, usque ad laycn-
lem statum degradatus est; insnper iuravit se nec ad episcopatum nec Romam reversurum. Post a Martino successore lohannis
contra inramentnm restitutus, non solum Romani est reversus, sed etîam episcopatum Romanum snscepil. Propter quod de
nes,p. 2L8. Uinmpini (De saur. aedi/Z, p1. X, XI) et d'après lui
tres. Les sujets étaient empruntés, d'un côté (coté du N.) à l'An-
CXIIII.
Il est dii‘ficile que ce soit celle de Boniface VII, que l'on ne pou-
CXV.
Cnuocozs.
Est" Valic. i340. —- Slepbanus, cpiscopus Campaniae, sedil aun. l. mens. lll. Qui poslmodum monachus fuit.
Aug. —_Stephanus Vl, nalione Romanus, ex patre Iohanne presbytero. episcopo Campaniae,sedit ann.l m. ld. XVlll. Oui post-
RECENSION ou au sntcus.
stephnnns sextus, natione Romanns, sedit annum l menses lit; et cessavit episcopalus diebus tribu“. Hic 3 a Formoso papa
episcopns Avergnie ordinatus ipsum persequilur; qui omnes orclinationes ipsius irritas deerevitjesse. Legitur etram quod corpus
l"ormusi in concilie positum et veste papali exnlum laycali induitur, et duobus digitis dcxtre menus eius abscisis in 'l'yberim
iactari preccpit.
tus est. »
n'est pas exact de dire, comme l'a fait Dümmler (op. cit., p. 10,
note 2), qu'Auxilius est le seul auteur qui parle d'un évêché occupé
d'une chose notoire : u lam vero pro lalibns ausis qnae ultio se-
cnta sit cum vel quo laqueo miscram exhnlaverit vilain, omnibus
notum est. » Dans le onzième vers, les mots dium regnanli sont
‘27
230 CXVI. RQMANUS (897).
ÏCXVI.
CATALOGUES.
Paris. 5Mo. — Ilomanus sedit mens. [il]; qui 1 postea monachus l'actus est.
Laur. — Romanus, presbyter tunc (Iege tituli) sancti Petri ad vincula, sedit men. IIlI.
Vat. i340. — Romanus, presbyler tituli sancti Petri ad vincula, sedit mens. Il".
Est. — Romanus, nacione Galerae, presbiter tituli sancti Petri ex vincula, sedit m. Il“.
llonianus, natione Romauus, sedit menses Il] dies XXII. Hic‘: contra Stephanum papam sententiavit.
1. Qui posteu monachus] Le Valic. 4340 dit la même chose d’E- comme ici : u tactus est monaclius n (t. I. p. 293). Cf. plus loin.
tienne VI. Nous avons ici une note marginale qui a été trans- Ghrislophe, p. 235.
posée. Mais où est sa véritable place 7 S’agit-il d’Etienne V1 ou 2'. Hic-sentenlimvil] (les mots manquent aux manuscrits de Mar-
de Romanus? Etionne V1 mourut en prison, étrangle. à la suite tinus Polonue; ils pourraient bien provenir, grâce à quelque dis-
d'un soulèvement qui l'avait précipite du siège pontifical. Quant à traction, de la notice suivante. On ne sait rien de Romanus ni
Romanus, on ignore absolumentles circonstances de sa fin. Fut-il de son attitude à l'égard de la mémoire de Formose. Cependant,
aussi déposé et enfermé dans un monastère 9 Ou bien le supplice comme il fut élevé au pontificat après qu'Etienne VI eut péri d'une
d‘Etienne VI fut-il précédé d‘un sorte de profession monacale, for- mort violente, il est peu probable qu'il ait suivi la même ligne que
cée. bien entendu ? Je ne sauraisle dire. Quand on déposa le pape son prédécesseur. Noter qu'il était de Gallese, comme Marin.
Silvère, on lui passa aussitôt un habit de moine, et l'on dit, l'ami de Formose.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 16:54 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
GXVII. THEODOBUS 11 (897). 231
GXVll.
Theodorus secundus, nations llomanus, sedit dies XX. HicA contra Stephanum seulentians omnes ordinatos a Formoso recon-
ciliavit.
NOTES EXPLICATIVES.
per vim inlus Rolnae et non foris deposucrat, nec {amen prnesump»
CXVllL.
IOHAN NFS, natione Tiburlinus, ex patre Rampoaldo. sedit ann. ll dies XV.
lnhannes nonus, natione Romanes, sedit aunis [l diehus XV. Hict pugnam fecit cum Itomanis. Hic 2 ad conlirmandum l-‘or-
lnosi ordinationem synodum Revenue statuit, uhi sententia quam Stephanus papa contra Formosum l‘ecerat reprobuta fuit.
NOTES EXPLICATIVLS.
phrase. C'est sans doute une allusion aux troubles qui surgirent
Serge IlI; mais il fut chassé par le parti formosien. rallié autour
Lambert) afluerunt. lbi namque coram eis igni combusta est sy-
‘233
ECXVIIII.
Bauedictus quarlus, nalione Romanus, sedit annis lll meus. II; et cessavit episcopatus diebus Vl.
NOTES EXPLICATIVEB.
cxx._ _
LEO (iste lorensis ' fuit), natione Ardeatinns, de loto qui appvellatnr Priapi, sedit ana. 1 (1. XL.
CATALOGUES.
Par. 5H0, Valic. 1340, Est. —— Leo presbiter forensis sedit dies [.Vll (d. LXVll Pan).
Leo quintus sedit diebus XL. Hunc2 post quadragesimum dicm ordinationis sue Christol‘orus presbyter suus capiens et in car-
cerem retrudens, per invasionem rapuit presulalum. Qui cum Vll mcnsihus prefuisset, a Sergio papa lleponitur et in carcerem
NOTES 1 XPLICATIVES.
l. fm-ensis] (le terme signifie que Léon n'était pas prêtre cardi-
nal de Romc. Il est possible qu'il ait été desservant d'une église
évidemment
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CXXI. CHRISTOPHORUS (903-904).
235
CXXI.
CHRISTOFORUS, uatione Romanus, ex patre' Leone, sedit m. VlI. Hic l eiectus est et monachus effectus est.
CATALOGUES.
Lama, EsL, Vut. i340. —— Christophorus, presbiter cardi nalis lilnli Damasi, sedit men. llll, et eiectus est etmonaehus t'actus.
NOTES EXPLICATIVES.
l. Hic eieclus 881...] Il fut traité par Serge 111 comme il avait
86). Quae res adeo viluit ut non solum non diiudicentur, sed
Vulgarius, Serge III aurait fini par faire mourir ses deux prè-
décesseurs.
CXXII.
SERGIUS ’, natione Bomanus, ex paire Benedicto, sedit ann. Vll m. il! (1. XVl. Hic basilicam ’ sancli lohannis,
que appellatur Constanlinia, que temporibus domni Stephani VI pape ceciderat, a solo reedificavit et diversis
donis et ornamentis ditavit, sicut ex utraque parte parietum litteris exaratum usque hodie legi potest ante co-
Sergius tertius, natione llnmanus. ex paire Beuediclo, sedit annis Vll mensibus llll diehus XVI; et eessavit episcopatus die-
bus Illl. Huius tempore3 ecclesia sancti Iohannis Laleranensis corruit, quam papa a tundamcnlis reparavlt. llic Sergius‘ dia-
conus per papam Formosum de papatu reprobatus, tandem papa factus ad Francos se lranstuiil. Quorum auxilio Christoforum
papatus invasorem <incarcerans> et inde Romain ingressus, papalum obtinuit, et in 5 ullionem sue rcpulse Formosum de sepul-
cro extruclum et in sedc pontilicali sacerdolaliter indntum decollari precepit et in Tyberim iactari, et omues per ipsum ordi-
natosdeordinavit. Qncm a piscatorihus inventum et in basilica suncti Petri positum sanclorum ymagiues udorasse el vencrubiliter
NOTES EXPLICATIYES.
-l. Sergius...j Elu en même temps que Jean 1X, Serge fut non
seulement évincé mais condamné dans les formes, avec ses prin-
couperdu bois (le Cil lrpente en avaient été empêchés par des ma-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
in
mililz‘ae, palricius et cons. 0rd. et Padusia eius inl. femina uoli com-
polos dl‘ proprio l'ecerunl. Celle-ci fut gravée entre 428, année où
Ch7'on., a. «530). Elle fut copiée dès le ix' siècle, avant l'effondre-
(Mariui-Mai, Il, 'l ; et. De llossi, Inscr. 0h12, t. .11, p. 159, 306).
237
(Marini-Mai, II, nic cf. De Rossi, I-nscr. ch12, t. 11'‘, p. 306)‘ Comme
voir. C'est lui qui nous permet d'en indiquer la véritable place.
Panvinio et les auteurs'qui l'ont publiée après lui (De Roesi, t. c.)
fuit facta a Sergio papa III et donis atque ornameutis quae obtulit
columnas aeneas :
tur suam domnus Sergius III papa. trislnbatur nimium super de-
Il est clair que, jusqu'à. ces dernières lignes, Jean Diacre ne fait
texte. Toutes les deux devaient donc se trouver sur les murs in
epitaczis parietum (l. pittaciis), de chaque coté dela nef (hinc inde),
bo
7. Sur le tombeau de Serge III, voici ce que dit P. Mallius (De Pellitur urbe pater, pemadit :acra Io/tannca
Rossi, Inscn, t. II, p. 212) : « Hic sepultus est in ecclesia beati Romuleosque greges dissipni ipse lupus.
_ Petri inter portam Argenteam et portam Ravennaticam (pl. 13 2), Exul erat patria seplem volvent‘ibus anm‘s,
. cnius epitapbium est istud » (Mallius le confond avec Sergins I) : port mullis populi urbe redit precibus.
Limina quz’sqm‘s adis pape metuenda beali gaudel, amat pas/for agmina cuncta sz'muLl
cerne pii Sergii ezcubiasque Petri. Hic invasores sanctorum faire szlbegil
CuImen apostolt'ce sedis t's iure paterno _ Romane ecclesie iudiciisque Patrum.
GXXIII.
Anastasius tertius, natione Romanns, sedit ann. Il,’ et cessavit episcopatus diebus ll,
NO'I‘ ES EXPLICATIVES.
Vatz‘s Anastasii requiescunt membre sepulchro solvere clementer omm'a passe sibi.
CXXl lll.
LANDO, natione Sabinensis, ex paire Taino, sedit men. IIll dies XXll.
CATALOGUES.
Laur. — Lando sedit men. V; et cessavit episcopatus eius die XXXVl. — Ha Vatt, 629 et 1340 et Est.
Cav. — Lande, uatione Sabinense, ex paire Taino, sedit VII dies XXXVI.
239
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
240 CXXV. IOHANNES X coii-easy
cxxv.
IOHANNES, nationei Ravennas, ex patre iohannes sedit ann. xun mens. Il dies xv.
CATALOGUES.
Catal. Casinensis (Mon. germ Scr. Langobq p. 484L): iohannes archleplscopus ’ Rabennatls eclesle, mvltutus a primatibus Ro-
mane urbis, contra instituta canonum agensl Romane eclesie invasor factus profuit in ea annos sedecim; qmbus expletisy ah liilS
iohannes x sedit annis xm mensibus [l diebus lll. Hic l fuit filius sergii pape et episcopus Ravennas. Qui invasor ecclesie fuit
et ab omni populo Ravennato depositus. Huius consilio ‘ et auxilio Sarraceui qui tunc dominabantur in italia prope Urbem de-
victi sunt. Demum ipse papa cum marchione Albericointrans Apuliam,apud Garrilianum contra Sarracenos durum bellum haben-
tes victores effecti sunt. Postqnam Romam redierunt, a populo Romano cum gaudio et honore recepti sunt. Sed s post, discor-
dia interveniente, marchione de Urbe expulso, in Orti castrum extruens se ibi recepit et nuncios pro Ungaris ut terram Roma-
norum possiderent misit. Qui venientes tntam Tusciam depopulando, mares et feminas et quicquid tollere poterant in Ungariam
deportaverunt. Propter quod Romani commoti predictum marchionem trnnidaverunL Ungari vero post, singulis annis per multa
tempora fines Romanorum devastare soliti erant. lohannes vero i papa a militibus Guidonis comitis captus est et in carcere
missusl super os cervicali posito strangulatus est. ln cuius loco 7 alter iohannes subrogatus est. Et quia idem iohannes male intra-
NOTES EXPLICATIVES .
tour, qui écrivait sous Jean X, est altéré ; il doit manquer des
huius Alberici qui nuper hominem exiit avia, quod dictu etiam
seque hunc scortari solum non volait, verum post etiam atque
Revenue, devenu tout à. coup vacant. Mais il est clair qu'il faut
241
Pierre, qui eut Jean dans son clergé, non comme prêtre, mais
même pas Kailo, qui est cependant connu par plusieurs pièces,
p. 455) preuve qu'il était déjà pape au mois d'avril suivant. Il est
p. 515). Parmi ces lettres il s'en trouve une adressée Inclitac dignl-
Benoit du Mont-Soracte :
Mont-Soracte, qui fait intervenir ici non pas Albéric, mais Pierre ,
CXXVI .
LEO, natione Romanus, ex patre ’ Christoforo primicerio, sedit mens. Vl dies XV.
Le’) sexlus, natione Romanus, sedil mens. VII dicbus XV;et cessavil episcopatus d. X.
NOTES EXPLICA'X‘IV ES .
l. Christophoro primicerio] Il y avait un primicier Christophe côté de ce pape contre le parti de Formose. Cf. Gnllettl, Primx'cero.
CXXVII.
STEPHANUS, natione Romanus. ex patre Teudemundo, sedit ann. Il mens. 1 dies XV.
Slephanus Vll, nalione Romanus, sedil ann. Il mens. I (1. XI]; et cessavit episcopalus d. Il.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CXXVIII. IOHANNES XI (931-936).
GXXVIII.
Hin marg.: Anno DominiDCCCCXXXll, supradictus Iohannes undecimus; huiusâ primo anno in lanuensi civitate fous sanguinis
lsi'gissime ei'fluxit, forte procedens ipsius cladem imminentem; uam eodem anno Sarracenis ex Afllica venient
primo anno in lanueusi civitate fous sanguinis largissime effluxit, forte pretendens illius eladem imminentem.
Nam eodem
NOTES EXPLIGATIVES .
les ordres : Serge était prêtre en 898. Il est même plus naturel de
croire qu’il était déjà pape lorsqu'il engendra son futur succes:
seul‘. Le fait que l'on ait pu enregistrer une telle paternité dans
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
alors. Que Jean XI fût le fils de Marozie, c'est ce qui résulte, outre
, ment contemporain.
oxxv Il Il .
Leo septimus, natione llomanus, cepit ‘ anno Domini DCCCCXXXVI. Sedit ann. lll mens. llli d. xliy vacavit sedes mense nno.
NOTES EXPLICA’I‘IVES.
cxxx.
SfliPllAMlS natione Romanus. ex patre..., sedit ann. lll mens. IIIl dies xv. v
CATALOGUES.
Vat. tum - stephanus sedit ann. lll mens. 111 d. xv. Huius tempore, scilicet anno] dominicae incarnationis nccccxxxvml,
obscuratus est sol ab hora ll usque ad horam lll, mense iulii, die XVllll, indictione Xll.
RECENSION un n‘ SIÈCLE.
stephanus octavus sedit ann. lll mens. lIIl d. XV; et cessavit episc opaius d. X. Hic nationel germanus fuit mutilatus a qui-
busdam Romanis.
NOTES EXPLXCATIVES.
Benoit n'ont pas le moindre vent de cet attentat. home était alors
fiance.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CXXXI. MARINUS Il (942-946). -— CXXXII. AGAPITUS II (946-955).
945
CXXXl .
MARINUS, natione Romauus. ex patre......, sedit son. lit mens. Vl dies Xlll.
Martinus tertius, ndtione Romanus, sedit ann. lll mens. Vl d. X ; et cessavit episcopatus d. X.
CXXXlI.
Agapitus secundus, natione Romanus, sedit ann. VIll meus. Vll d. X ; et cessavit episcopalns d. Xll.
primus abbas Cluniacensis obdormivit in Christo ; cui successit Adamarius et Adamarlo successit Sanctus Domaielus, vir mire
NOTES EXPLICATIVES .
penser que Léon V, comme les papes ses contemporains, Jean IX,
Léon VI, Léon VII. Léon VIII, dont la dernière demeure n'est
pas connue. On peut même soupçonner que la. faute Leo papa V
Generated on 2013-08-13 17:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
29
2116 CXXXIII. IOI-IANNES XII casa-ecci
cxxxliL
IOHANNES, natione Romanus, ex i patre Alberico. sedit ann. vllll mens. lII. [Ilic i fuit tempore primi Ottonis,
regîs et imperatoris primi Germanorum.] lste 5 denique infelicissimusj quod sibi peius est, totam vitam suam in
adulterio et vanitate dnxit. Cuius temporibus otto ° imperator Bomam veniens ab eo honoritice susceptus est;
cum quo " ipse imperator multum decertans ab errore et nequitia sua numquam potuit eum removere consilio
5 namque ipse imperator cum suis fidelibus inito, iterum s Romam venit, quatenus eundem protervum et scelera-
tum pontificem cum suis archiepiscopis atque episcopis recordaret ut a tali ac tanto scelere resipisceret. Sed ipse
iniquus statim ut de imperatoris adventu audivit, Gampaniam o fngiens, ibi in silvis et in montibus more bestie
latuit.
Tunc omnes m Romani uno consensu et una voluntate, clerici atque laici, rogaverunt imperatorem ut sanctae
40 matri Aecclesiae dignum pontificem et pium rectorem tribueret. Facta itaque postulatione atque petitioney uni-
versus populus talem a domno imperatore acceperunt responsumz a Eiigite qui dignus sit et ego libentissime
eum vobis concedam. n statimque a cunctis tam clericis quam laicis electus et expetitus est domnus Leo, n vir
venerabilisp protoscrinius summe sedis apostolicae, ex patre lohanne L item protoscrinio summe sedis apostolice.
natione Romanus, de regione quae vocatur ‘3 Clivo Argentarii, vir strenuus et omni honestate praeclarns, et con-
ts secraverunt M eum Romanum pontificem mense decembrio, in Lateranensi palatio. Qui fecit ordinationes in
eodem mense, presbiteros VII, diaconos Il. Hic sedit ann. I etmens. llli et cessavit episcopatus
lpso ‘5 denique vivente iniquum consilium a Ptomanis expertum est quemadmodum domnum Leonem foras
eicerent et sceleratum illum, qui in Gampanie partibus latitabat reducerent. Quod et factum est. Unde m maxima
fames et ingens persecutio in hac civitate Romana devenit Dei itaque opitulante clementia1 praedictus domnus Leo
20 sanns “et inlesus ab hac civitate exivit, et ubi domnus imperator cum suo exercitu in partibus Spoletane civitatis
erat advenit. Qui honorifice a domno imperatore susceptus est. statimque armavit milites, munivit custodesy et
contra Romanes [nuntios] maximas insidias praeparavit Qui cum venisset in Pneatinam civitatemp Romani nuntii ante
suam praesentiam venerunt qui ei mortem ‘5 sceleratissimi iohannis nuntiaverunt et de electione ‘9 benedicti diaco-
ni rogaverunt. Sed nichil ab eo optinere potuerunt, taleque ab eo responsum acceperunt : « quando dimisero
25 ensem n meum, tunc dimittam ut domnum Leonem papam in cathedra sancti Petri non restituam. n Nuntii vero
ipsi reversij sine consensu et voluntate imperatoris eundem Benedictum diaconem in Bomannm pontificem elege-
runt. Quod audiens 2° domnus imperator magis in furore et ira exarsit g undique circumvallavit civitatem Roma-
nam ; per diversas civitatess opida, castella, cepit depraedariy incendere atque devastare et funditus dissipareg et
derunt et domnum Leonem in Romanam et apostolicum sedem susceperunt, spondentes ei obedientiam et domno
imperatori super corpus beati Petri apostoli per sacramentum. Dimisit enim eis quanta et qualia perpessus est
mala. Et ita domnus imperator ab hac civitate Romana in parlibus Gallie secessit.
Generated on 2013-08-13 17:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
GXXXIII. IOHANNES XII (955-964). 247
CATALOGUES.
Laur. — loliannes, de regioncî' Via Luta; pater eius fuit Albericus, princeps Itomanorum. Suecessît3 indiclione Xllll
..a-'.'
dommica de baudete, sedit ann. VIII et men. llll. lste demque...... lnfinc addit : Mortuo 31 vero domno Leone, omnes ltomani
a minima usque ad maximum, une concordia et une consensu atque spontanea voluntate, elegerunt sibi domnum Iohannem
reverentissimum et pium episcopum sanctae Narniensis ecclesiae, bene doctnm et honorifice eruditnm de divinis et canonicis
libris. Nam 3 cunabulis ad clericatus ordlnem in Lateranensi palatio est ductus, et liostiarius, 32 psulmista, lector exorciste
..s.n..,’
acolitus, subdiaconus, diaconus, In eadem ltomana ecclesia per distinctes ordines est ordinatus, et ita, Deo volente lcwitime et
JD
Est. -— lohunnes, de regione Via Lata ; pater eius Albericus, princeps Romanorum; sedit ann. "llll m. [111. lste denique....
In fine addit : Mortuo 21 vero domno Leone, omnes Romani a minima usque ad maximum, une concordia'et uno consensu
atque spontanea voluutate, elegerunt domnum lobannem reverentissimum et pium episcopum sanctae llavennatis aecclesiae,
bene doctum et lionorilice eruditum de divînis et cauouicis libris. Nam a cunabulis in clericali ordine in Lateranensi palscio
edoctus, hostiarius, lector, exorcista acolitus, subdlaconus et diaconus in cadem ltomana aecclesia per distinctes ordines est
ordinatus, et ita, Deo volente, legitime et canonice pontil‘ex est consccratus . [Alfa manu : llic fuit electus ll anuo regis Ottouis,
gndictione Vl.]
Amt'utt‘nus 3. — loliannes, de regione Via Lata; patcr eius fuit Albcricus, princeps Rome; successit indiclionc Xllll; sedit ann.
Casanutensis B. V. l7. — lobannes, natione Romunus, ex patre Alberico, sedit ann. Vllll mens. Illl. lste dcniqne...
Aug. — lolmnnes Xll, qui et Octavianus, ex patre Alberico, sedit ann. Vlll m. Illl. lste denique...
Vat. i340 — lohannes de regione Via Lata, cuius pater Albericus princeps Romanornm, sedit annos Vill, menscs IllI. Hnius
tempore, scilicet anno dominicae incaruationis DCCCCLXII, primum venit Romae Oto imperator cum Adelayda, mense
ianuario, die XXXI, feria Vl, et stetit ibi diebus XV, et exiit inde mense februario die Xllll, scilicet l‘estivitate sancti Valentiui,
indictione V.
NOTES EXPLICATIVES .
Dans cette phrase e.v his est obscur ; la précédente mentionne les
Benoit. qui brouille tant de choses. eùt ici confondu une épouse
ment dit une fille de Marozie, et l‘un des fils de Romain Leca-
licus, sed quasi homo ferus. Erat enim cogitio eius vanum; dili-
7. cum quo îpse impm'alorj On voit par Liutprand que ces ex-
pour que l'empereur ait pu lui faire dès lors quelques observa-
tiens.
8. ilerum Romani venil] Le 2 novembre 963 .Le récit qui suit est
est positus ».
que Liutprand (01L, 15) met dans la bouche des Romains :« Leo-
dans des actes de 942. {M5, 952, 958, 981 (Bey. SulnL, n“ 155, 195,
20 ; Mariui, Papiri, nm 100. 102). Cette année même. 963, Jean XII
Jean, omis par Galletti, figure dans un acte du 17 avril 920 (Reg.
SubL, 207)‘
dentique 21 Léon PI'DIIlllS qui donna son nom à une rue en pente
(for U.R. top., p. H7) : n A primo latere via publica quae ducit’per
249‘
dans cette all‘aire. Les autres auteurs ne disent pas que l'empereur
2l. Moi-[no ve1'o...] Coutin. Regiu. :« Eodem etiam anno [963i] dom-
nus Leo papa OlJÎlt. Tunc legati Romanorum, Azo videlicct pro-
des lecteurs. Il est vrai que l'étude du texte et du chant des psau-
GXXXIIII.
LEO praedictus, natione Bomanus, ex patre Iohanne prothoscrinio, de Clivo Argentario, sedit ann. I mens. III.
CATALOGUES.
CXXXV. Leo octavus sedit anno uno mens. ml d. V. Hoc propler maliciam Romanorum qui suos intrudebant slatuiti ut nul-
NOTES EXPLICA’I‘WES.
i. slatuit ut nullus papa.....] Allusion à la fausse bulle de temps de la querelle des învestitures, circulait déjà an un siècle.
Léon VIII sui-les élections impériales et pontificalesiainsi que sur Gratien l’inséra dans sa collection (23, dist. mm). On en connaît
la nomination des évêques. Ce document. fabriqué sans doute au deux rédactions (Jafl‘é, 3705-3705).
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
GXXXV. BENEDICTUS V (964).
gai
cxxxv.
CATALOGUES.
sedit mens. Il d. 11. Qui domno Leoni papae vivo substitutusy sed alto-
manis, ut praescriptum est, Otloni magno imperatori tradilus, ultra Alpes in saxoniailongep in Bremensiarchiepiscopatu, vitam
finivit exilio. cuius ossas iussu ill ottonis ltomam reportata venerubiliter sepulta sunt.
Est. - Benedictus, natione Romanus, ex patre Iohanne, sedit m. II et d. II, eldeprehensus est ab oltone imperatore.
cxxxuiL Benedictus quintus sedit auu. l mens. vl d. V; et cessavit episcopatus d. xx. Hic vivante Leone papa de Romanis
in papam eligitur; propter quod cum Romam imperator obsideret, traditur Benedictus.
NOTES EXPLICATIVES.
furent déposés.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 17:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
252
cxxxvL
IOHANNES, episcopus 'Narniensîs, natione komanusi ex patrez Iohanne episcopo, sedit ann. VI mens. XI dies
V. Hic comprehensus si est a Rofredo Campanino comite cum Petro praefecto et adiutorio vulgi populi, qui vo-
cantur decarcones, recluseruntque eum in castellum sancti Angeli. Et exinde illum extrahentes mandaverunt
campaniam in exilium, et mansit 4 in exilio menses X et dies XXVIII. Opitulante autem misericordia Dei interfec-
si tus est Rol‘redus comes a quodam lohanne Cencii filio. Et reversus 5 est iohannes papa Rome in suum honorem.
At ubi s deveniens Romam Otto imperator audivit quanta feeerant Romani praedicto lohanni papael comprehendit
Romanorum consules et ultra montes direxit in exilium ;de vulgi popuio, qui vocantur " decarcones duodecim
suspendit in patibulo; Petrum autem prael‘ectum, per quem haec omnia mala perpetrata sunt, in potestatem pa-
pe dedit. Qui praedictus iohannes papa fecit ei abscidere barbam, et per capillos capitis eum suspendit in a
l0 caballum Constantini ad exemplum omnium, ut videntes deinceps metuerent talia facere. Expoliatum autem mi-
serunt eum super asinum ex adverso, caput eius ad caudam asini, manusque suas sub cauda, et posuerunt utrem
in capite eius pennatum; similiter et in coxis eius duos utres et tintinnahulum ad collum asini. Et sic per totam
Romam flagellatus et ludibrio habitusl missusque in carcereml per multa tempora maceratus est. Et postea ad im-
peratorem dederunt et ultra montes direxerunt. De Botl‘redo vero comite et stephano vesterario,
quia mortui
|5 erant, iussit imperator efl‘odere sepulera eorum et ossa eorum foras proici.
VAR. — l. 5, Cencii filio] cum filio ll; corremi iuœta catt. Est. et casum
CATALOGUES.
Cav. — lohannes, episcopus Narniensis, natione Romanus, ex patre lohanne aepiscopo, sedit au. vu m. XI d. V; et cessa-
vit episcopatum Qui prius fuit in exilium m. X d. xxvnlg annuente Deo iter
Est. —l.1,seditabiulroitu suo per mensesllet dies xvL m. decembr. Deprehensus est etc, —- l. ‘7,
Aug. — l. cl.d. v. <lIunc eundem mortuo Leoue omnes Romani etc.l utLaur etEst.
duodeci m] undecim.
NOTES EXPLICATIVES .
Jean xu et Léon vni (Jnflé, 3688, 3691, socer 3700). Il prit part
au synode du t décembre 963, qui déposa. Jean XI], ainsi quid ce_
Generated on 2013-08-13 17:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
était (le grande famille. lIugues de Furia (HI. G. Sala, t. xly p.530) z
filium
des SS. Boniface et Alexis sur l'Aventin, avec son mari. benedic-
2'53-
née 963, publiée par M. de Rossi (BuZL. 186i, p. 67); cette Théo-
Msnozm I, mariée :1
ALBÉRIC I
JEAN XII I
S’l‘ÉPllANlE, mariée à
BENO 'r.
cit., p. 84). Stépbanie ne peut être présentée comme issue des mé-
mes parents que si l'on suppose que Jean, consul et duc, entra en-
sous réserves.
:emanserat. »
peut se faire que la Sabine fut dès lors gouvernée par son neveu
on voit les bandera, puis les scholae militiae avec leurs pull-0m’,
aller tan-devant (le Gharlemagne, en ‘174 ;le môme accueil est fait a
assigne (c. 21) des places à part à la messe pontificale. Les mililes
service actif, que les bas clercs. les serviteurs. les palefrenier-s,
CGI‘COÎI.
255
CXXXVI I.
BENEDICTUS, natione Romanus, ex patre lldibrando, sedit ann. I mens. VI. Iste I eomprehensus est a quodam
Gencio Theodore filio, et in castellum sancti Angeli retrusus, ibique strangulatus, propter 2 Bonifacium diaconum,
CATALOGUES.
Cav.— Benedietus, natione Romanus, ex patre Ildibrando, sedit an. I m. VI. iste comprehensus esta quode Crescentio, Theo-
dore filius, et in castellum sancti Angeli retrusus; ibique strangulatus est propter Bonifatium diaconum quem miserunt vivente
eo papam.
do suri
XVIIII. Isle comprehensus est a quodam Cintio Theodore Illius, et incastellum sancti Angeli retrusus, ibique strangulatus est prop-
lste strangulatus est. (Les mots iste comprehensus neo papam, omis dans le texte,
ont été suppléés au bas de la page.— A la dernière ligne, les mots lste straugulatus est, bien qu’écrits sur la même ligne que domnus
Suri em, semblent se rattacher à la notice de Benoit et faire suite à die XVIII.)
Vat. 629. — benedictus sed. anu. I m. VI. Domni de Sur. sed. ann. I m. VI.
Aug.— iohannes VI, natione Romanus, ex patre llildcbrandol sedit ann. I mens. VI; et de consilio Malifacii strangulatus estin
Casanat. B. V. I7. — Benedictus, natione Romanus, ex patre Ildibrando, sedit aun. I d. VI. lste comprebensus est a quodam
Cencio Theodore filius et in castellum sancti Angeli retrusus, ibique strangulatus est propter Bonifatium diaconem [2- main :
benedictus sextus sedit ann. I mens. VI; et cessavit episcopatus diebus decem. Hic, natione Romanus, in castro sancti Angeli
NOTES EXPLIUATIVES-
Les lettres CRM de la dernière ligne ont été interprétées Cum Re-
l'habit mouacal en 972, deux ans avant son attentat contre Benoit
Champ-de-Mars. _ '-
insè‘rent ici un Domnus, Dommls (1e Sur, Domnus de Suri, que l'on
H1) a démontré qu'il n'y avait ‘pas de place pour ce pontificat en-
ici l'équivalent de papa et que la formule domnus scdil mm. 1 Vl se rapporte à Benoît VI et à la durée’de son pontificat. Il est
tri. C'est donc lui qui est nommé ici, c'est son élévation au ‘siège
pontifical qui est mentionnée. Mais ‘il est clair que le texte est
257‘
.ÇXXXWB
. CATALOGUES.
Aug. — Bonifacius Vll,.natione Ilomanus, qui et Malifacius, ex patre Ferrutio, sedit mens. l.d. Xll.
Est. — Bonit'acius... d. Xll. [ En marge : llic fuit electus 3 V anno regis Ottonis, indictiono prima],
Ici, avec le n‘J CXXX VH1, la notice de Jean 21111, comme dans le tente de ; vient ensuite:
CXXXIX. Bonil‘atius septimus sedit mens. V d. X11; et cessavit episcopatusdies XX. Hunc Romani sull‘ocato papa ll(cnedicto)
Vl papam l'ecerunt. Qui post non valens in Urbe subsistere, depredala ecclcsia sancti Petri omnibus pretiosis', rugit in Constanv
tinopolim. Tandem Romam cum magna pecunia rediens, cum proiicere non possel, lohauni diacono cardinali 3 oculos eruit.
NOTES EXPLICATIVES:
logue du ms. Paris. 5H0, et à. bon droit, le qualifie d'intrus : Boni- '
civitas Romans. magno merore defixus (defixas cod. 1' 111.), longe
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
à une nouvelle élection. Franco est déposé dans les formes (p.
cultés au nouveau pape Benoit Vil. Ce n'est qu'au bout d'un cer-
l'empire grec.
vier. .
est erronée. ‘
258
CXXXVIHI.
BENEDICTUS, natione Romanus, Sutrinus‘ vero episcopus, ex patre David, sedît ann. Vllll.
CXL. Benedictus septimus, nalione Romanus, sedit ann. Xll mens. VI; et cessavit episcopatus cl. V. Hic‘ favore imperatoris
multos ex Romanis capi fecîl. Huius tempore 3 in Ilavennate ecclesia fuit vir honorabilis, Radulphus nomine, de genealogia Ka-
roli magni, qui iam in regno Francie regnare cessaverat, propagalus; quem Hngo tunc rex Francîe, de alia prosapia genitus, in
corde odio habens, convocatis episcopis, allegans ipsum illegilimum, deponi procuravil, Gilbertum monachum, philosophum,
ymmo polius nigromanlicum, pro ipso subslituendo, Quod summus pontil‘ex inlellîgens, legatum misit et in Remis concilium
convucavit, etGilbertus deponitur et Radulphus restituitur. Gilbertus vero deposilus ad Oltonem imperatorem se contulit, quem
et ipse scientia erudierat. Qui captata, oportunitale, primo Ravennatensem archiepiscopum, post Romanum pontificem diabolo
instiganle fieri procuravit, qui inl‘xa dîclus est Silvester II. Unde versus
Viterbe (fln du XII0 siècle) dans son Panthéon (M. G. Sera, t. XXII,
p. 237).
peut lire encore son épitaphe, qui n'est qu'un eenlon. fabriqué
(10-12), Benoit IV (v. 15-18); et‘. cî-dessus, p. 229, 238, 233. Les vers
(‘W W REGNES. o BENEDIGTE 1T0 :‘DX'. m. ‘m: IN APÎA SEDE RESIDENS. VIIII AN—N. 013111: AD m1 INDTC. x11
CXL. IOHANNES XIIII (983-984). 959.
CXL.
IOHANNES, natione Papiensis, sedit mens. vl1l. Quem‘ iste superior bonifatius Perrutii filius, reversus a
constantinopolim ubi fugerat, comprehendit ac deposuit et in castellum sancti Angeli in custodiam misit, et ibi
custodire eum feciL ibique infirmitatem et famis inopiam per IIII menses acriter sustinuit ac mortuus est, et, ut
fertur, occisus. Qui ipse Bonifatius post mortem eius sedit mens. XI. Qui repentina morte interiit, et in tanto
eum hodio habuerunt suiut post mortem eius cederent eum et lanceis vulnerarent atque per pedes traherent
nudato corpore usque in Campum, ante caballum Gonstantini, ibique proiecerunt eum atque dimiserunt. Ubi
mane venientes clerici et videntes eum ita turpiter et cum dedecore îacentem, cesum et lanceatum, collegerunt
et sepelierunt.
CATALOGUES.
Vat. iato - benedictus ann. Vllll. Post hunc fuit electus quidem Petrus super Bonefacio. Qui Bonefacius reversus uconstan-
tinopoli, dans pecuuiam, inter-fecit praedictum Pelrum, et ipse paulo post veneno vitam finiviL iohannes m. vllL
Aug. - iohannes xnu qui et Petrus, natus et episcopus Papiue, sedit etc.
Cm). Casan. — iohannes episcopus, natione Papiae, sedit etc... A la fin : lohanuesm. II[[([oh. < sedit > Cas.).
NOTES EXPLICATIVES.
4. Quem-accîsus] cf. ci-dessus, p. ætatis-y note 1. I commissum populum Rom(anum) in omnibus instruenst
2. Lrépitapha de Jean XIV’enten-éà Saint—Pie1're,est connue par dulcis in eloquiol cunctis praeclarus amicis,
P. Mallius, quil’attribue àJean X: « Hic requiescit ante ecclesiam subiecfisplacidus, pauperibus pius.
(p1. iasi iuxta Iohannem VIIII. » (De Rossi, lnsclz, t. 11y p. 216) s De/‘unctus est ioannes p? Romanus "Î. aug. (1. K7‘.
Praesulis eximii requiescunt membra ioannis Remarquer que cette épitaphe ne dit pas un mot de la fin tra-
qui Pelrus antea exliteraL quippe i gique de Jean XIV. Elle aura été gravée du vivant de Boni.
CX-LI.
IOHANNES, natione Romanes, ex paire Leone presbitero,‘de regione ‘ Galline Albe, sedit ann. X mens. Vll.
lste exosos habuit clericos, propter quod et clerici eum odio habuerunt, et merito, quia omnia quae habere et
VAR. à l. 3 distribuera t.
CATALOGUES.
Est. ajoute en marge : Hic videtur electus anno V regis Ottonis, indictione VlllI.
Aug.-— Iohannes XV, natione Romanus, de Gallina alba, ex paire Leone presbytero, sedit an. X mens. Vll. Qui et?l oratorium
Pas de variante; mais après la vie de Jean XV vient une vie d'un Jean XVI, qui est évidemment identique au précédent.
CXLIII. lohannes XVI, natione Romanus, sedit ann. X mens. IX (1. Vll; et cessavit episcopatus d. V1. llic fuit3 in armis cru-
ditus et multos libres composait. llunc Crescentîus, Romane urbis patricius, in tantum cepît persequi, quod ipsum oporluit
Urbem relinquere et in Tusciam intrare. Cognito antem Crcscentio quod papa pro Ottone tertio misisset ut ad Urhem veniret,
Crescenlins pro papa nuncios misit. Et veniente papa, ipse cum senatu ed pedes pape veniam postulavit; sicque {acta pace
NOTES EXPLICATIVES.
(.‘llon. Germ. 5er,, t. III, p. 91) que des légats du siège apos-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
remisit.»
Generated on 2013-08-13 20:20 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CXLII. GREGORIUS V (996-999). — IOI-IANNES XVI (997-998). 261
CXLII.
Cnuoe mas.
Aug. — Bruno, qui et Gregorius V, ex patre Ottone duce, matre Iuditta, qui 2 et nepotem suum III Ottonem statim papa
Inclus imperatorem ordinavil, sedit ann. II mens. VIIII. Cui 3 rebellans Crescentius in castello sancti Angeli captus et trun-
catus, per pedes in monte Halo 4 suspensus est. Cuius sedem Iohannes 5 Graecus, cognomenlo Philagathos, episcopus Placen-
tinus, invasit. Sed ab Ottonis vassore Birthilone correptus, amputatîs naribus et lingua efi‘ossisqueoculis, in asino, caudam cius
Est. — Gregorius, nacione Saxonum, ex paire Ottone, susdit ana. 1 mens. V. Et feras eum eiecerunl et lohannem Grecum
elegerunt. Sed voluntate Dei Homam rediit atque cum mngno honore susceptus est. Et apprehendere fecit illum scelestum
invasorem et fecit ei oculos eruere et nasum cum Iingua abscidere; et in asello sedere faciens, per totem Romam i‘ecit eum
Iohannes episcopus, nacione Greens, ecdit menses X, et eiectus est foras ad malum honorem.
Cool. Mus. Brit. H80L —- Gregorius, nalione Saxorum, ex paire Otdo, ann. I m. V.
CXLllII. Gregorius quintus, nalione Saxo, ex paire Ollone, sedit annis Il, meus. VI; et cessavit episcopatus d. XV. Hic, Bruno
ante dictus, cum essel. consanguineus Ottonis imperatoris lercii, ad inslanciam imperatoris est electus iu papam. Sed post
parvum tempus Crescentius Urbis consul Placentinum episcopum de urbe Constautinopolitana cum magna pecunia redoun-
tem in papatum intrusit. Sed oh 110c l'uclum par imperatoleui gravem ullionem cepit.
CXLV. lohannes XVII sedit mens. X; et cessavit episcopalus d. XX. Hic nichil inslituit. Ilic, Placentinus episcopus, vivente
papa Gregorio per consulem Urbis papatum hahuit; sud post par imperatorem excecatus fuit.
NOTES EXPLICA’I‘IVES .
kal. iunii, aune etaiis suae XV. regni auiem X11], indictioue
rigueur.
Generated on 2013-08-13 20:21 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
dont il a été question ci-dessus, 1). 255, note 1. Tous les histo-
Hildesh. (Mon. Gel-m. S012, t. III. p. 91) ; Ann. Ouedlinburg. (1. c.,
3l
‘e62
(c. 27) lui donne déjà le nom de mon Malus, à propos d'un épi-
note 38). Une autre appellation, presque aussi ancienne, est celle
mine à. l'an 1008. Ces .deux désignations sont nées l'une et l'autre
après ces événements, qui eurent lien vers le mois de mars 093 ;
qui doit être lui (Mon. Germ. Sun, t. XIII, p. 210) : ct IIIl non.
iuxta Pelagium papam [p]. 79] n, dit P. Mallius (De Rossi. lnmn,
CXLlll.
CATALOGUES.
Cav. — Silvesten'natione Aquitaniorum, ex paireI Agilberto, sedit ann. [il] m. ld_ Vllll.
Est. — Silvester, nalione Aquitanicus, sedit ami. llll 111. ici. VIll. En marge m, p. : Hic fuit electus anno llll (lisez, Vll)
Aug.— Gerbertus, cognomento M'usicus, qui et Silvester, natione Aquitanus, de 3 monasterio saucli Geraldi, [de sede] Remorum
transiit ad Rongam. Gerbertus in [toma post papa ingeus, Romanorum doclor, Ravennatum archiepiscopus, sub eodem Ottone
"ÇXLVI. ‘Silvester secunÿdus sedit 1mn. llll mens. l d. V1"; et cessavit episcopatus d. XXXlll. lsle, GullicusJ natione. nomiue
_G_i|rIiertus, qui fuit mortuus ud Sanclam Crucem in lherusalem. Hic primum iuvenis Floriacensis cenobii in Aureliauensi diocesi
'Iuonachus fuit; sed dimisso monasterio, diabolo homagium fecit ut sibi omuia ad volum succederent, quod diaholus promisit
ü'gîtnplem. lste ohsequiis diaboli insistons, frequenler super desideriis suis cum eo loquebatur. Venieus autem in Hyspalim causa
diseendi, in tantum prot‘ecit quod sua doctrine eciam inagnis placuit. llabuit autem discipulum Ôtlonem impera‘torem et
ltohertum regem Francie, qui i'nlerïalîa sequentiam. Sancti Spin'lus 'assit nobis gralia composuit, et Neocerilum, qui postlfuit
Senonensis archiepîscopus. Sed quia idem Girbertus quamplurimum honores ‘ambicbat’diab‘olus en que pctebat' ad volum
implebat. Fuit idem Girbertus primo archiepiscopus Remcnsis, post Raveunas; tandem papa l'actus, quesivit a diabolo quamdiu
viveret in papatu. Responsum hubuit quamdiu vellet, clum tameu non celebraret in Iherusalem. Gavisus fuit valde, sperans se
longe esse a fine, sicut longe fuit a voluutate peregrinnlionis in lherusalem ultra mare. Et cum in quadragesima ad ecclcsiam
‘que dicitur lherusalem in Laterano celebraret, et strepitum demonum sensisset, sensit sibi mortem adesse, et suspirans ingemuit.
Licet aulem sceleratissimus esset. de misericordia Dei non desperans, revelando coram omnibus pcccatum, membre omnia,
quihus diabolo obsequium presluveral, iussit prcscidi, et deinde truncum mortuum super higam poni, et ubicunque animalia
producerent et sisterent, ihi sepeliretur. Quod et lactum est. Sepultusque 4 est in episcopio Lntcranensi, in signum misericordie
consecutc. Sepulcrum ipsius tam ex tumultu ossium quam ex sudox‘e presagium est morituri pape, sicul.5 in eodcm sepulcro est
litteris exaratum.
NOTES EXPLICATIVES.
1. e.v palre Agilberto] Le nom du père de Gerbert n'est indiqué haut que l'entrée de la chapelle moderne des Coreini. C'est l'endroit
autorité.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cum non sit in humide loco. nquarum gultas. quod satis est humi-
INDE RAVENNATIS MERVIT CONSCENDEBE SVMMVM. AECCLESIAE REGIMEN NOBILE SITQ. POTENS.
CVI NIMIVM PLACVIT SOClALl MENTE FIDELIS. OBTVLIT HOC CAESAR TERTIVS OTTO SIBI.
CLAVIGEBI INSTAR ERAT CAELORVM SEDE POTITVS. TERNA SVFFECTVS CVI VICE PASTOR ERAT.
SERGIVS HVNC LOGVLVM MITI PIETATE SACERDOS. SVCCESSORQ. SVVS COMPSIT AMORE SVI.
QVISQIS AD IIVNC TVMVLVM DEVEXA LVMINA VERTIS. OMNIPOTENS DOMINE DIG MISERERE SVI.
OBIIT ANNO. DOMINIGE INCABNATIONIS M 111. INDIG. 1. l\[ MÂΑ. 0-. XII.
lea, celebre doclissima vil-go atque caput muncli, avait mis Silves-
265
CXLHIL
IOHANNES, qui dicebatur Sicco ', natione Romanus, de regione ' Biveretica, sedit mans. Vl.
CATALOGUES.
Est, —- lohannes, qui Cico vocatur, ex patre lohaune, de regionc Hiberatica, sedit menses V et dies XXV.
Cod. Mus. Bric. M801 (M. G. Scr. t. XXIV, p. 84) -— Iohaunes, de regione Sancti Clementi, qui vocatur Sico, m. I.
NOTES EXPLICATIVES.
in ista parte :
Istc Iohunues XVII papa. » — Je ne vois pas qu'il y ait lieu d'é-
rait yavoir incertitude qu‘entre les papas Jean XI, XII, XV,
XVII, XIX.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 20:21 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ëfiti CXLV. [OHANNES XVIII (1003-1009).
ïcxtv;
IOHANNES, qui dicebatur ' li'àsanus', natione'Romanus', de regione secus portam Metrovi. sedit ann. V.
CATALOGUES.
Phasimus; c'ai'dinnlisz snncti Petri, qui et lolianues, de paire Urso presbytero, matre Stephania, post‘ann‘os‘V etçdi-
CXLVlIl. lohannes XIX sedit ann. XV; ct cessavit episcopalus d. XlX. Hic, natione Romauus, de regione que vocalur Porta
Metropolis, sepultus est apud sanctum Petrum. Huius tempore floruit rex 4 Francie Robertus, vite et sciencia preclarus. Qui
taule devotionis fuit quod in l‘éstis semper in aliquo mona’sterio voluit esse, propter officinm. Et non solum cum monachis
cantabal, verum etiam, capa serica indutus, chorum regebat. Unde dum quoddam castrum obsedisset, dimisso exercitu propter
l'estum sancti Aniani, Aurelianis venit. Et cum chorum regendo altu voce ter Agnus Dei lleclendo genua ince
Jeun XIX accorda. en 1026 Unité‘ 4076 , aux évé nés de Silva ‘ ,
Candide, des droits considérables relativèment au sgrvice du culte DOMb IOHS ÀVIH
967
'CXLV'l.
Cnuoouss.
Aug. — Petrus 1, qui et Sergius, episcopus ’ Albanensis, ex patre Petro, matrc Stephania. cognomeulo Bucca porca seditiau
,.
Cav. -— Sergius, qui vocatur 0s porci, natione Romanus, sedit an. lll d. XV.
Est. — Sergius, natione Romanus, sedit en. I". Subyhuius tempore fuit l‘amcs vaiidu, adeo quod modius de grano vendebatur
Vat. 629. —— Sergius, qui vocatur 0s porci, sed. ann. llll. Suis quidem lemporibus fuit pessima rames: vendebntur enim mo-
Cool. Mus. Brit. 1480i. — Sergius, nalione Romanus, de regione Allapina, ex palrc l’eruncio sutor[e], ann. [il m. Villl, qui
vocatur 0s porci.
CL“. Sergius quarlus sedit ann. Il mens. V11; et cessavit episcopatus d. Vlll. llic fuit sancte vite et convcrsutionis. Sepullus
NOTES EXPLICATIVES.
Q SEDlT. ANI. 11'. ET. M. VIlII. ET DIE XlI. OBIIT. M. MDI. DlE Xll lNDl. X
CXLVII.
BENEDICTUS, nations‘ Tusculanus, ex patre Gregorio, sedit ann. XI mens. XI dies xxL
CATALOGUES.
Aug. — Theophilitus la qui et Benedictus, ex patre nobili Gregorio Tusculano, matre Maria, sedit an. xl d. xxv. llicil Hein-
rirum ordinavit imperatorem, mediante Walthero, sanctae Spirensis ecclesiae episcopo, data utrobique sacrae fidei securitate.
Vat. me et 4340. — Ben(edictus) frater Alberici maioris, sed ann. XI m. X d. xxi (m. xu Vat. may
CXLVllIl. Benedictus octavus, natione 'l‘usculanus, ex patre gregoriol sedit ann. xl mens. XI d. XXI; et cessavit episcopatus
ann. l. Hic4 fuit eiectus de papatu et factus alius quidam antipapa, unde fuit maximum scisma. nicits Petrus Damianus quod
quidam episcopus vidit hunc Benedictum nigro equo insidentemy et dixit ei z « Nonne tu es Beuedictus papa, quem iam
n defunctum novimus? n — u Ego sum », dixitille infelix Benedictus. Et ille : « Quomodo est tibi, pater? —- graviter torqueor,
n sed de Dei misericordia non despero, si michi adiutorium tribuatur. Vade, ait, ad successorem meum lohannem papam et
in dic ut in tali theca summam pecunie accipiat et pauperibus distribuat, quia quanquam antea per me datum t‘uit, nichil mihi
» profuitl quia de rapinis fuit. n Oui episcopus fideliter implevit et monasterium intravit ct cpiscopatui cessit.
NOTES EXPLICATIVES.
t. natione Tusculanus, ex patre Gregorio] Ce Grégoire, comte de eis cenam ad Lateranis fecit copiosam. n
'l'usculum, avait été, au temps d'Othon III. sénateur des Romains 4. Hic fuit eiectus-1 Le parti national, celui des crescentiusl op-
et préfet maritime (praefectus navalis). Sa famille paralt se rat- pose à l'ingérence allemande. lui donna pour compétiteur un cer-
tacher a celle d'Albéric, u prince des Romains. » Il eut trois fils, tain Grégoire. Thietmar, Chron. vll 6l z cr Ab omnibus hiis
Albericl Romain et Théophylacte. rrheophylacte devint pape sous sacerdotibus summis (cf. ci-dessus, note n adventus regis
le nom de Benoit VIII; Romain lui succéda sous le nom de admodum desideratur. Benedictus sit in cunctis operibus suis
Jean XIX; api-es lui, un autre Théophylacte, fils de leur frère omnipotens Deus, qui Romam longo tempore a multis temporibus
Albéric, occupa le siège pontifical sous le nom de Benoît IX. Le depressam, tali pastore consolari et paciticare dignatus estl Nam-
pontificat demeura ainsi dans cette famille pendant trente-six ans que papa Benedictus Gregorio quodam in electione prevaluit. Oh
lium-inter Du resle Serge lv paraît avoir été déjà de leur parti, hoc iste ad Nativitatem Dominicam ad regem in Palithi venit cum
c'est-à-dire du parti hostile aux Crescentius et favorable à l'in- omni apparatu apostolico. expulsionem suam omnibus lamen-
lluence germanique. Thietmar, C/n‘om, v1, 612 Huicdohanni XVIII) tando innotescens. Huius crucem rex in suam suscepit custodiaml
succedelmnt Sergius, qui vocabatur Buccaporci, utque Benedictus. et a caeteris abstinere precepit, promittens sibi. cum ipse illuc
ambo preclari et consolidatores nostri. n veniret haec secundum morem Romanum diligenter tiniri. v
2. Theophil[ac]tus] Une charta délivrée le 2 août tot/l au monas- 5. Dicil Pelrus Damianus] S. Pierre bemienl De abdic. episco-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tere de Farfa (Reg. Far/1 fiiit porte la signature de Benoît VIII palus, c. s (Migne, P. L., t. CXLV, p. I128) z q Episcopus. qut
ainsi rédigée c Thfpfklbctrc qui benedictus papa vocor inter-fui et tamen, si recte teneo, Capmeis praeeratl vidit maiorem Bene-
subscripsi. Le premier mot est évidemment meo/fluctus écrit dans dictum papam, qui iam obierat, nigro equo quasi corporaliter
le systemecryptographiquequi consiste à remplacer chaque voyel- iusidentem. Cumque illum coeptum iter carpere cerneret, aliena
le parla consonne qui lui fait suite dans la serie de l‘alphabet. inquit, nonne tu es papa benedictus quem defunctum liquido
3. Hic Heinricum...] Thietmar, chr-mu vu. 1: a Decursis a novimus? — Ipse, inquit int‘elix, ego sum. — Et ille: Q110-
Generated on 2013-08-13 20:22 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
dominica Incarnatione post millenarii plenitudinem num. an- modo tibi est, Pater? — Gravibus, ait. tormentis aflicior, spe
nis xm et in subsequentis anni secundo mense ac ebdomada tamen, si adiutorium praebeatur, de men recuperatione non pri-
tercia. nunc autem regni eius tercio decimo et die dominica ac xvi vor. sed perge, quaeso. ad fratrem meum Iohannem, qui nunc
kal. marcii, lleinricus, Dei gratia rex inclitus, a senatoribus XlI apostolicum occupat sedem, eique mea functus legatione denuntia.
vallatus, quorum v1 rasi barba, alii prolixa, mistice incedebant ut illam potissimum summum quae in tali theca reconditur in
cum baculis. cum dilecta suimet coniuge tlunigunda ad aecclesiam pauperes pro mea salute distribuait; sicque me redimendum esse,
s. Petri papa expectante venit. Et antequamintroduceretur ab eo- quandocumque tamen hoc decrevit miseratio divina, cognoscat.
dem, interrogatussi fidelis vellet Romanae patronus esse et defen- Nam caetera quae pro me sunt indigentibus tradita mihi nihil
ser aecclesiae. sibi autem suisque successoribus per omnia fidelis. penitus prot‘uerunt, quia de rapinis sunt et iuiustiliis acquisita. »
devota professions respondit, et tunc ab eodem unctionem et co- lohanni papae defuncti fratris verba narravit, episcopalis mox
ronam cum contectali sua suscepitl priorem autem coronam super sarcinae pondus abiecit, monachum induit eoque modo salutem
altare principis apostolorum suspendi precepit. Eodem die papa sibi ex aliena calamitate providit. n
CXLVIII. IOHANNES XVIIII (1024-1033). 269
CXLVllI.
CAmLoGcEs.
Cav. — Iohanues germauum eius, {rater Alberici maioris, sedit au. Vllll m. Vllll.
Est. —- lollauues, germauus predicli Beuedicti, natioue Tusculanus, sedil anu. VillLmens. VIIII. [Secundus‘ aunus sedis istius
CL. lohauues XX, ex paire Gregorio, sedit ann. Xi; et cessavil, episcopalus d. Il. Hic, nations Romanus, habuilg guerram
cum Romanis. Huîus lempore 3 Emericus, sancli Slephaui primi regis Uugarorum fllius, virgo cum sponsu sua obiit, miraculis
uoruscando.
NOTES EXPLICATIVES .
l. Secundus annus...] En réalité, l’avèuementde Cournd et celui LOIljUlll‘S en pareil cas. Mais Jean XIX semble avoir toujours vécu
de Jean XIX coïncident à. très peu de chose près. L'année marquée en bonne intelligence avec les Romains.
ici par l’indictiou VIII est 1024-1025. 3. Emericus...] Voy. sa vie dans Surius, t. XI, p. 62 (Il novem-
32
cxLvuu
BENEDICTUS, nepos ‘ illorum, sedit ann. xu mens. IIII dies xx. llic 3 eiectus est de pontificatu et constitus
tus est in sede apostolica iohannes Sabiniensis episcopusy cui imposuerunt nomen Silvester. Qui iniuste tenuit
cathedram pontificalem diebus xLvuu. Et eiectus inde, recuperavit praedictos Benedictus et tenuit episcopatum
mens. l dies XXI. Et ille ipse eum dedit lohanni archicanonico 3 sancti iohannis ad portam Latinam, suo patrino,
in die kal. maias, cui posuerunt nomen Gregorius; qui etiam pontificatum tenuit mm. 1 et mens vuu minus
dies XI, et per imperatorem i legaliter i perdidit illum1 et ductus extitit in o cisalpinis partibus
CATALOGUES.
Aug. — Benedictus, qui et Theofilactus, anu. xx mens. vuu. Gratianus a Romanis coustitutus, quem rex Heinricus 7 convic-
Cav. — Bcnediclus, nepos illorum, ex patre Alberico, sedit ann. xuu mens. llll. Et eiectus est de pontitlcatu et constittultus
ests in sede apostolica lohannesl Saviueusis episcopusj cui posuerunt nomen Silvester.
silvesterp qui et Iohannes, Snvinensis episcopuss iniuste tenuit cathedrum pontiflcalem diebus LVI. Et eiectus inde
restitutus est praedictus Bencdiclus, et tenuit pontificatum mens. l et dies XXI. Et ille ipse cum dedit lohanni archicano-
nico sancti iohannis ad portam Latinam, suo patrino, in die kat mai., cui posuerunt nomen Gregorius.
Gregorius, qui vocatur Gratianus, qui etiam tenuit pontificatum an. Il et mens. "l, et per imperatorem legaliter per-
Val. ces et rata - benedictus qui vocatur lheophilactus sed etc... Silvesler, Sabinensis episeopusym Gregorius, qui vocatur
iohannes Gratianus, sed. ann. Il meus.VI. ——Lc Vat. isto ajoute: Qui emit papatum a praedicto llenedicto duo milia librarumg
CLI. Benediclus uonus, natione Tuscuianus, ex patre Alberico, sedit ann. xuL lste est eiectus de papatu et factus papa opis-
copus qui infra vocatus est Silvester. Et iste quoque est eiectus, et lienedictus recuperavit pnpatum. Et iste iterum est eiectus
et datus est papatus tohanni archipresbitero sancti iohannis ante portam Latinam, qui gregorius sextus infra dictus est. Et
habito papatu, cum esseto rudis liltemrum, alterum papam ad vices officii ecclesiastici exequendi secum consecrari fecit. Quod
cum multis non placeretl tercius superiuducilur, qui solus vices duorum implevit. Uno fo itaque contra duos et duobus de
papatu altercantibus contra uuum, gregorio mortuo, l-lenricus imperator contra duos Ronmm accedit. Qui eis canonice ct impe-
riali censura depositis, Suidegerium, Bamhergcnsem episcopum, qui infra clemens secundus dictus est, in papatu per vim subs-
tituit. Qui flcuricum imperatorem Lateruni corouavitl Rnmanis sibi permittcntibus et inrantibus sine ipsius consensu nunquam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Romanum pontificem se electnros. isten Benedictus, qui fuit nepos superioris lienedicthapparuit iuxta molendinumcuidam in
specie cuiusdam mouslruosi animalis, cuius cauda et caput erant asiniun, reliquum corpus sicut ursus. Cumque couspector ter-
ritus fugeret, clamans monstrum post ipsum, dixit: u Nuli me expavescerc. Seito me hominem fuisse sicut tu. Sed sic rcpresento
n me sicut olim existens infelix papa bestialiter vixi. n l-lnius 13 tempore sanctus cerardus episcopus in Ungaria super bigam
CLII. Silvester tertius mcmoralus, post Benediclum cepit anno Domini MXLV! ; sedit d. LVI.
Generated on 2013-08-13 20:23 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
(‘.LHI. gregorius sexlus, de sancto lohanne ad portam Latinam, sedit anu. ll mens. vu. llic cum rege ftenrico habuit bellum.
CXLVIIII. BENEDICTUS Vllll (1033-1048).-—SLLVESTEH III (1045). —GREGORIUS VI(1045-1046). 071
Hunc Gribertus .‘3 ltt StltS croulcls droit sanctum virum fuisse, et cum ad papatum pervenisset et parum vel niebil ad papatum
pertmens repcrisset, propter incuriam et negligentiam antecessorum suorum, nom penc omnia a predonibus tollebantur e
regrini ROIDZIID. venicntcs quasi omnes spolinbantur et venientium oblationes aul‘erebantur. Quos omnes papa primo ammo’nîit
postexcommunicavit, terlio,quia contempserunt, manum armetam apposuit. Et primo raptores oblationum sencliPetri aut penitu;
extinxit aut fngavit. Occisis itaque raptoribus, tunc omnes homicidam ipsum clamantes, non papam sed sanguinarium dice-
haut. Cardinalcs quoque in inlirmitate in que mortnus est ipsum indignum fore dicebant in ecclesia sancti Petri sepeliri qui toi
mortibus bominum sacerdocium t'edasset. Tunc papa, licet infirmus, resumpto spiritu lougum sermonem cardinalibus tîeoit as-
serens stulte eos Iocutos fuisse et se bene vixisse, illud iuducens qnod Ezechiel improperabatsacerdolibus qui se non opponebant
murnm pro domo Israel, et multa alla. Et post subdidit: « Cum morluus fuero, corpus meum ante i'ores ecclesie seris et vecti-
« bus firmate. Si voluutate divina porte aperte fuerint, corpus inl'erle; alioquin tacite quod vnltis. » Cumqne eo mortuo sic fac-
tum esset, turbo dlvmitus veniens portes ecclesie scratas non solum aperuit, sed cum magno Iragore usque ad parietem de-
portavit.
N OTES EXPLICATIVES.
détails qu'ici.
p. 426), a ici une acception très diflérente de celle qu'il avait à l'o-
d'étre pape.
(EaL).
pas été volontaire, c'est ce qui est attesté, outre ce catalogue, par
n'est pas impossible qu'on lui ait fait sanctionner ce procédé par
dont l'abbé Didier Llu itlont-Cassin (Victor III) parle de cet évé '
» Ego, ait, ille solo nomine Benedictus fui, qui nuper apostolicae
comme aussi celle de Vincent (XXV, 22) dont il dépend ici. est
ww
CL.
CLEMENS henignus, natione Saxo, sedit mens. VlIll dies XVl. Benedictus itaque praenominatus iterum in
pontificatum reversus est, et tenuit eum mens. VllI dies VIIlI, idest a l'estivitate‘ sanotorum Quatuor Coronatorum
CATALOGUES.
Aug. — Swidegerus 3, natione Saxo, qui et Clemens, none mense promotionis suae diem ohiit; ad episcopatum 3 suum Bahiu-
CLllIl. Clemens secundus sedit mens. IX. Hic fuit invasor ecclesie et par vim rapuit paputum, et cessavit cpiscopatus d. X
NOTES EXPLICATIVES.
soins de Benoit IX (et. note 2). Les Annales Romaines (v. plusloin)
fical. On y voit aussi qu'il fut chassé de Home, sans autre forme
p. 271, note H.
CL] .
DAMASUS, natione Noricus, qui alio vocabulo Baguuarius l dicitur, sedit dies xxm.
CATALOGUES.
Au . —Po 0 i ui et Damasus, Brixiensis i e isco us aucis diebus exactis defunctus ad sanctum Laurenüum i se ullus est.
9sqap
Cav. -- Damasus, qui vocatur Poppo, natione Noricus, quod alio vocabulo Baviarius dicitur, sedit dies xxm; et cessavit epis-
copatum m. VI.
CLV. Dumasus secundus sedit d. XXII], et cessavit episcopatus d. XI. Ilic fuit invasor sedis apostolica et subito defunctus est.
NOTES IÏXPLICA’I‘IVES.
sepultus est. n
CLlI.
Hic i et Deo electus pontifex. ex Tullensî aecclesia assumptus, ad urbem devenit Romanam, secum deducens
lldebrandum. qui cum praedicto papa Gregorio ad partes illas ierat . Hic praefatum Gregorium qui archicanonicus
aecclesiae sancti iohannis porte Latine fuit et papntum Romanum peccuniam dandoy videlicet mille lib. den. pa
piensium, a Benedicto nepote Benedicti rliusculanensis emit, de papatu 2 Romano eiecit. liic eiusdem lldebrandi
consilio omnia in itinere et in hac civitate fecit, cui postea ad regendum aecclesiam sancti Pauli apostoli tradidit,
pro quadam visione 3 quam viderat, videlicet quia beatum Petrum in praedicta visione hilarem videbaLbeatum
quoque Paulum tristem et turbulentum erga se prospiciebat. Praedictus quoque pontifex largus, pins, innocens
sive benignus1 amator iusticie et plebis ferventissimus gubernator, divinarum quoque Scripturarum indeficiens
perscrutalor, vigiliis3 et orationibus semper interitus fuit. Qui etiam i sua ammonitione et praedicatione omnes
Normonnos et Francigenas ad destrnendam superbiam illorum qui in partibus Apulie commorabantur deduxit,
quoniam superbia eorum in tantum creverat quod totam terram in suo posuerunt dominio, et beati Petri vicarii
nichil ibi iuris aut dominii retinebant. Qua deuique victoria facta et tota terra suo dominio reddital ad Urbem
rediens, Christi confesser xm kal. maias migravit ad Christum. Sepullus vero i est in basilica beati Petri apos-
toli.
CATALOGUES.
Aug. —— Brune, qui et Leucorum episcopus, papa ordinatus, vnu Leonis nomen accepit.
Cav. — Leo, natione Teulonicus, qui vocatus est llrunus, sedit anu. v m. il (1. Vll; et cessavit episcopatum m. Xl.
Est. —- Leo mngnus, natione Teulonicus, sedit ann. v mens. l[ d. Vl. Hic luit electus anno il l-lenrici secundi, indiclione Il,
Vut. me - Leo qui vocatur Bruno, sedit an. V 111. Il d. XI, anno dominicae incarnationis MLI, indictione lll.
NOT ES EXPLICATIVES .
ceau n'a pas lnissü «le trace dans les catalogues indépendants de
Pierre-Guillaume.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
mands furent alors non les alliés, mais les adversaires du pape,
Generated on 2013-08-13 20:29 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
On sait que, dans la lutte qui sortit delà, le pape fut, non pas
276 CLII. LEO VIIII (10118-1054).
1.. Sepultus vero rst...] P. Mallins (De ltossi, Insrn, t. II, p. été gravées sur le tombeau. Celui-ci fut ouvert en 1606 et les restes
pontificis Gregorii altare, ante fores ecclesiae n (Guibert de Toul). et publié par M. Eug. Müntzœilll. (les écoles d’Alhènes et «le Home,
t. ], p. 250).
277
CLIlI.
VICTOR, qui et Geheardus, natione ’ Noricus, sedit ann. li mens. llI dies XXVlll.
CATALOGUES.
Cal). — Victor, qui vocatur Gebeardus, natione Noricus, sedit an. Il m. [il d
Est. —- Victor, natione Noricus. sedit ann. ll mens. HI (1. XXVII. Hic fuit eleclus anno Vllll Hcnrici secundi,
indictione VIll,
CLVII. Victor secundus, genere Alamannus, sedit ann. ll mens. il]; et cessavit cpiscopatus diebus lll. llic timore 2 imperiali
factus est papa. Hic tempore Hem-ici imperatoris apud Florenlium 3 syuodum celehravit, et multos episcopos propler symoniam
NOTES EXPLICA'I‘IVES.
‘V.
du monastère.
33
Generated on 2013-08-13 20:29 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CLIIII. STEPHANUS VIIII (1057-1058).
CLIlll.
STEPHANUS, qui et Fredericus, nalîone Lotaringus, ex paire Gozolone, sedit mens. VIl dies XXVIlll.
Hic primus ‘ propter investiturem nostris temporibus cepit declarare Heinricum imperatorem hereticum.
CATALOGUES.
Cav. -- Stephanus, qui vocatur Fredericus, natione Lolharîngns, ex patre Gozolone, sedit m. Vll dics XXVlIl. Et cessavi
NOTES EXPLICA’I‘IYES.
âge.
rentiam obiit IIII kal, aprilis. ibique digne salis est honore
CLV.
BE‘NEDICTUS, Velleternensis ly natione Bomanus, ex patre Guidone, sedit mens. Vlll dies XX.
Hic . expulsus et depositus fuit ab archidiacono qui vocabatur lldebrandus de papatu suo, quoniam eo tempore
quo stephanus predictus papa migravit ad Christum, Rome non erat; et ipse extra Urbem ierat praecepta episco-
porum et cardinaliumy omnes ei dantes pacem etfidem, quod si papa, antequam ipse rediret, ex hac luce subtrac-
tus esset, ipsi nullo modo se de electione intromitterent, donec ipse ad Urbem remeasset. Cum vero in partibus
Tuscie apud Florentiam esset, audivit de morte papae, secum deduxit episcopum eiusdem civitatis, qui vocabatur
Gerardus. Begressus itaque Roman], invenit sicut sibi relatum fuerat g cepit requirere ab episcopis et cardinalibus
si bene promissionem quam fecerant observnssenL Quidam se non defendebant, dicentes : u Non bene factum
n est, et nostro consilio quod factum est non fecerunt. n Quidam vero quod fecerant defendebanL « quoniam bo-
u nus. sapiens, humilis1 castus, benignus, et quicquid boni in aliquo reperitur monstratur in isto z et ideo quod
n fecimus, bene credimus fecisse. n Sic denique contentione inter eos diu persistante, nullo modo animum ar-
chidiaconi ad hoc quod feceranty propter sacramentum, flectere quiverunL Et quoniam maior pars clericorum
et laicorum cum archidiacono erat, deposuerunt et eiecerunt praedictum Benedictum de papalu suo et sic elege-
CATALOGUES.
Cav. -- Benedictus, Billitreusis episcopus, natione Romanus, ex patre Guidone, sedit m. Vllll d. xx. Qui expulsus est a
sede sua.
Est. -- benedictusl Velletrensis episcopus, natione Romanus, ex patre “'idone, sedit mens. VIlll. Hic fuit electus post mortem
llenrici sedundil indictione xn, anno Domini MLYllI. Quo expulso successit
CLVllll. Beuedictus X, etc., y compris la notice suivante z Nicolaus natione Allobrogus, ce qui n'exclut pas une autre notice
NOTES EXPLICATIVES.
t. Vellclenœnsis] La Chronique de Léon du Mont-Cassin nous 2. Hic eapulsus esl...j Ce récit est exact en gros. On trouvera
a conservé son ancien nom. Il s'appelait Jean; quand il ful dé- beaucoup plus de détails dans les Annales Romaine: et dans le
imbécile)
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 20:29 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
280 CLVI. NICOLAUS II acas-iesu
CLVI.
meomm natione Allohrogus, quod alio vocabulo Burgundio dicitur, qui vixit ann. ll mens. VI (1. l.
CATALOGUES.
Cm‘. -— lilycolausl qui vocatur Girardus, nations Allobros, quod alio vocabulo llurgundio diciLur, sedit nnn. Il m. vl d. xxvuL
cLx. Nicolaus Il, natione Burgundus, sedit ann. li mens. Vl d. XXV; et. cessavit episcopatus d. X. llic prius Plorentiuus epis-
copus apud Scnam a cardinalibus communiter est eleclus, et celebrato Rome concilio 1 defunctus est. Hic in predicta concilio
decretum fecit de electione summi ponlificis, de quo nm dis. In nomine nomini habetur. .
NOTES EXPLICA'I‘IVES .
L celebralo nomae concilîo...] L’auteur entend ici le synode romain du la avril mam où ful rendu le décret dont il est question à la
CLVII.
ALEXANDER. qui vocatur Anselmus, natione Mediolanensis, ex patre Anseiino, ex civitate Luceusi assumptus
Hic a primevo iuventutis sue castus, humilis, largus, benignus, mansuetus fuit. Multis iam evolutis diebus
postquam huius cathedre suscepit gubernationem, Romani, quorum mala consuetudo semper fuitl eum odio ha- .
here ceperunt. In tantum denique crevit malicia corum quod aput potentiam Teulonici optinuerunt quod ipse per
nuntios suos Gadolum Parmensem episcopum Bomam super Alexandrum pontificem misit. Qui Gadolus mense
aprilis die xun Rome cum suo apparatu appropinquans, magnam cedam de praedictis Romanis tam de amicis
quam de inimicis fecit. lioc vero factum fuit anno dominice incarnationis MLXII, indictione xv. Qua domni prae-
dicti imperatoris et humauorum malitia non diu persistante, Alexande'r'in suo permansit episcopatu cum gloria,
laude et honore; infelix vero cadolus cum magno dedecore repedavit ad propria. tiis vero perhactis, multo post
vivens tempore, christi confessor x kal. mai., universe camis viam ingrediens, quievit in pace. sepultus t est in
CATALOGUES
cau - Alexander, qui vocatur Anselmus, natione Langobardus, sedit ann. XI m. vl d. xxv.
Est. — Alexander, natione Mediolaueusis, de patre Arderico, sedit ann. XI mens. vu dies xxn.
NOTES EXPLICATIVES .
Lin ecclesia b. Peh-î] Faux. Alexandra Il fut anterré dansla ha- P. L.. t. CXCIV, p. 1551) signale son tombeau près de celui d,
silique de Latran (Greg. VII, Reg. I, l, 3) ; Jean Diacre (Migne, Serge IV. Ct‘. ci-dessus, p. sim note Æ.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-13 20:30 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
282
CLVIII.
GREGORIUS, qui vocatur Ildebrandus, natione Tuscus, de opido ‘ Ruouaco, ex patre Bonizo, sedit annos xu
m. I d. III.
Regnante2 domino nostro lesu Christa, 2 anno clementissime incarnationis eius Mo LX° XIII°, indictione et luna
XI, X k. maii, fcrio II, die tercios scpulture damni Alezandri bone memorie secundi pupe, ne sedes apostolica
diu lugeat proprio destitutapastormcongregati in basilica beati Petri ad Vincula, nos sancte Romane cat/zolice
et apostolicae aecclesiae cardinales, clericia acolili, subdiaconil presbz'leri, praesentibus venerabilibus episcopis
et abbati/nisl clericis ct monde/21's consentz'cnlibus, plurimis turbis utriusque sexus et diversi ordinis acclamanti-
bus, eligimus nobis in pastor-em et summum pontificem virum religiosum, gemino scientiae prudentia pollenlem,
cquitatis et iusticie praestantissim-um amatorcml in adversis fortcm, in prosperis tempemlum, et iuxta Apostoli
dictum bonis moribus ornatum, pua’z'cum, modeslum, solm'um, caslum, hospilalem, domum suam bene regenlem,
in gremio lzuius matris aecclesiae a pueritia satis nobiliter educatum et doctuml atque pro vite merito in arc/zi-
diaconatus honorem usque lzodie sublimatuma flelzlibrandztm videlicet archidiaconumz quem amodo et usque in
Hic5 praeclarus et almificus Dei pontifex, lllo anno sui pontificatus, in nocle nativitatis Domini, apud sanctam
Mariam Maiorem ad Praesepe, dum missam celebrabata in contractions dominici corporis super allure, a quodam
centio stephani captus fuit et perductus in domum praedicti Cenlii, quae domus posita erat in loco a qui vocatur
Parriuni. Sed quia dies erat celeberrimus1 omnes Romani in unum convenerunt et ad praedictam domum capien-
dam perrexerunt et domnum papam de tanta iniuria liberaverunt. Liberatus itaque domnus papa ad aecclesiam
in qua captus fuit, indutus sollempnibus vestimentis1 ut mos erat1 reversus1 missam quam inceperat perfi-
nivit ; ad palatium denique coronatus et cum omni laude episcoporum atque cardinalium et procerorum
reversus quicquid consuetudinis fuit celebravit. Romani namque tantam iniuriam susceptam ferre non valen-
les, domum Centii cum omnibus bonis devastaverunt et in terram, contra domni pape voluntatem, prostraverunt.
commiserat aufugit a manibus eorum, curiam Teutonici regis requisivit. Quid vero mali commiserit, quas fal-
sitates composueritv quam discordiam inter regnum et sacerdotium fecerìt, et ad ultimum suo
instinctu
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
praedictas pontifex interdum, dum ipse ivit, stetit et rediit, operatus esta dicere pro posse studeam.
Secundo7
in concilio quod ipse Romae a VI k. mart. usque in secundo k. praedicti mensis celebravit, quinque de famili
tmum archiepiscopum1 qui conatus est episcopos et abbates regni Teutonicorum a sancta Romana aecclesîa,
VAR‘AN'I‘ES DU MANUSCRIT.
to
l5
30
CLVIII. GREGOBIUS VII (1073-1085). ess
videlicet spirituali matre sua scinder-e, iudicio sancti spiritus et auctoritate beatorum apostolorum Petri et Pauli
ab omni episcopali officio suspendit et a communione corporis et sanguinis Domini separavit, nisi forte mortis
periculum ei supervenireta ita lumen, ut penitentia ductus resipisceretg caeteros vero qui eius scismati consen-
tiendo subscriberent ab omni episcopali officio suspendit. ltem lleinricum filium lleinrici imperatoris in eadem
- Beate Petre apostolorum princeps, inclina1 quaesumus, pias aures tuas nobis et audi me servum tuum, quem ab
n infantia nutristi et usque ad hunc diem de manu iniquorum liberastL quia me pro tua tidelitate oderunt et odiunt.
- » Tu mihi testis es et domina mea Mater Dei et beatus Paulus frater tuus inter omnes sanctos quod tua sancta
» Romana aecclesia me invitum ad sua gubernacula traxit et ego non rapinam arbitratus sum ad sedem tuam as-
to n cendere, potiusque volui vitam meam in peregrinatione finire quam locum tuum pro gloria mundi et seculari
» ingenio arripere. Et ideo ex tua gratin, non ex meis operibusy credo quod tibi placuit et placet ut populus chris-
n tianus tibi specialiter commissus mihi oboediat specialiter. pro vice tua mihi commissa, et mihi tua gratia est
» potestas a Deo data ligandi atque solvendi in caelo et in terra. Hac itaque fidutia fretus, pro aecclesiae tuae ho-
» nore et defensione, ex parte omnipotentis Dei Patris et Filii et Spiritus sancti, per tuam potestatem et auctori-
15 in tatem, Heinrico regi filio lleinrici imperatoris1 qui contra tuam aecclesiam inaudita superbia insurrexit, totius
» regni Teutonicorum et ltaliae gubernacula contradico et omnes christianos a vinculo iuramenti quod sibi lece-
» runt vel facient absolvo, et ut nullus ei serviat sicut regi interdico. Dignum est enim ut qui studet honorem
u Aecclesiae tuae imminuere ipse honorem amittet quem videtur habere. Et quia sicut christianus contempsit
n oboedire nec ad Deum rediit quem dimisit participando excommunicatis, meaque monita, quae ei pro sua salute
20 n misi, te teste sprevit seque ab Aecclesia tua temptans eam scindere separavit1 vinculo eum anathematis vice tua
» alligo et sic eum ex iidutia tua alligo ut sciant gentes et comprobent quia tu es Petrus et super tuam petram
» Filius hei vivi edificavit lilcclesiarn suam, et porte interi non praevalebunt adversus eam. n
Posto excommunicationem vero multum rogatus aquibusdain fuit ut pacem cum eo fecisset. Responsio illius ta-
lis eratz n Cum eo nos pacem velle abere si ipse cum Deo pacem studuerit habereg namlo vestra frater-nitas minime
25 n ignorat quanto tempore sancta Aecclesia inauditas pravitates et diversas iniquitates regis, et utinam christiani
n et veri, sustinuit, etquantae ruinae quantaeque calamitati1 ipso auctore, hoste antiquo praecaedentey patuit. Cui
n nos, frater-na dilectione et amore patris et matris eius ductiaadhuc in diaconatu positi. ammonitionis verba trans-
n misimusg et postquam ad oftitium sacerdotiL licet indigni, venimus, summopere et frequenter eum per viros
» religiosos revocare procuravimus. n lllisll autem qui dicebant regem non posse excommunicari, sic respondebats
30 n Quando Deus Aecclesiam suam ter beato Petro commisit, dicens: « Pasce oves meas, n reges excepit‘? ubi Deus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
n beato Petro principaliter dedit potestatem ligandi et solvendi in caelo et in terra, nullum excaepit, nichil ab eius
» potestate sublraxit. Nam qui se negat non posse Aecclesiae vinculo alligari, restat ut neget se non posse ab eius
nunc qualiter estreversus praedictus rex post excommunicationem ad domui pape oboedientiam et.qu-ld. fecent,
35 dicamus. Ad oppidum m canusiiapud Longobardiam, in quo domnus papa eratv cumpaucis rex advenm ibique puer
triduum ante portam cash-i, deposito omni regio cultu. miserabilitery utpote dlscalciatus et laneis mdutus, persis-
Generated on 2013-08-13 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
tens non prius cum multo fletu apostolicae miserationis auxilium et consolationem implorare destitit quam om.
l
284 GLVIII. GREGORIUS V11 (1073-1085).
nes qui ihi aderant et ad quos rumor ille pervenit ad tantam pîetatem et compassionis miserioordiam movit, ut pro
en mullis precibus et lacl‘imis intercedentes, omnes quîdem insolitam sue mentis duriciam mirarentur, nonnulli
vero in eo non apostolice severitatis gravitatem sed quasi tyraunicae feritatis crudelitatem esse clamarent. Deni-
que instantia compunctionis eius et tenta omnium qui ibi aderant supplicatione devictus, tandem eum relaxato
anathemaüs vinculo in communionis gratiam et sinum mati-i5 Aecclesiae recaepit, acceptis ab eo securitatibus quae
inferius scripte sunt. Quare etiam confirmationem per manus abbatis Cluniacensis et Mathildae comilissae et Ade-
laiae et aliorum principum, episcoporum et laicorum, qui ei ad hoc utiles visi erant recaepit.
Hoc ‘3 est iusiurandum Heinrici regis Teutonicorum : Ego Hcinricus rem de murmuratiane et dissensione quam
mmc habent con/ra. me arc/ziepz'scopi et episcopi, duccs, comz'tcs, calorique principes regm' Teulom'corum, et alii
qui ces in eadem dissensionzîs causa seczmtzu', inlra termimlm que/n (lomnus papa Gregarius conslilupril, au; z'us.
ticz'am secundum z'udz'tium eius au! concordz'am sccunrlum consilium eius faciam, m‘si car/11m z'mpedimcntum
mi/zi ne! sibi obstileriuqzw lransaclo, ad pemgendum idem paralus 07'0. Item si domnus papa Gregorius ullra
montes seu ad alias partes terrarum ire volucril, secm'us erù eæ mea parle et eorum quos conslrz'm/ero potero ab
omni laesione vitae et membrorum eius sel! captionc, tam ipsc guam qui in eius conduclu vel cmm'talu fuerz'nt,
:eu qui ab illo mz'ltenlur val ad eum de quz'busczmzque [en-arum pm-lz'bus venerint,1'n ezmdo et i/n' morau-
(10 son inde redeundo ; ncque ah'ud aliquoa’ impedimenlum lzabe/n't ex meo conscnsu quod contra lzonorem
suum sil; et si quïs ci [ceci-il, eum I/ona fide seczmdum passe memn adim‘abo. Aclum Canusz'z' V L‘. feb.,
indict. XV.
Dum vero in excommunicatione manebat, divol'tium quoddam inter lleinricum regem et Rodulfum de digni-
tate regni ortum est; quod videlicet divorlium mullia domno papa facium esse clumabant; sed nullo modo se
illos ofl‘endisse praedictus ponlifex profitebatur; immo ‘4 utrique misit ut viam sibi pruepararent quatenus pro dif.
finiendo tanto negoüo secure posset procedere, quia mallet milies, si posset, mori quam sua occusione tot milia
Quinto ‘5 anno sui pontificatus celebravitRome synodum, uhi interi‘uerunt archiepiscopi et episcopi diversarum
urbium fere numero 0. necnon et ahbatum et diversorum ordinum clericorum et laicorum innumerubilis multi-
tudo; in qua apostolica auctoritute Guibertum Ravennatem, inauditu haeresi et superbîa adversus hanc sanclam
catholicam Aecclesiam se exlollenlem, ab episcopali et sacerdotali oi‘fitio suspendit, et olim iam factum anathema
super ipsum renovavit, eo quod vocatus ad synodum venire contempsit; Rolandum vero Turvisiensem, qui pro
adipiscendo episcopatus honore suhdolus factus legatus, inter regnum et sacerdotium scisma facei-e non abhorruit
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
perpetuo anathemate alligavit, nisi resipuerit et digne Deo sutisfecerit; Ugonem cardinalem lituli sancti Clemen-
lis, tercio ab apostolica sede dampnatum, eo quod aspiralor et solins faclus haeresis Gadoli Parmensis episcopi,
i0
15
Generated on 2013-08-13 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
20
30
35
CLVIII. GREGORIUS vu (1073-1085). 285
n piscat et apostolica auctoritate munitas iusticia vigoris et auctoritatis robur obtineat. verum quoniam nonnullos.
u diabolico instinctu collectes, tirannidis suae facibus accensos, turpis lucri avaricia mancipatos, discordiam potius
in quam pacem fieri et videre desiderantes fore non ignoramus, statuimus ut nulla umquam persona alicuius po-
n tentiae. sive rex aut archiepiscopus, episcopus, dux, cornes, marchiol sive miles, aliqua praesumptione temera-
5 » riove ausul fraude dolove seu aliqua perturbatione, legatis nostris obsistere et contraire ne iusticiam et finem
n componant pertemptent. Quicumque autem temeraria ausu, quod non optamus1 huius nostrae constitutionis
n violator extiteritq et legatis nostris ad hanc pacem componendam euntibus fraudem opponere temptaverit. vin-
» culo eum anathematis alligamusy et non solum in spiritu, verum etiam in corpore et in omni prosperitate huius
» vitae apostolica auctoritate innodamus, et victoriam ei in armis auferimusy ut sic saltim confundatur et duplici
Expleto m itaque concilio misit nuntios suos, videlicetBernardum diaconum et Bernardum Massiliensem abbatem,
cum lldone Treverensi archiepiscopo ad componendam pacem cum praedicto rege lleinrico et ltodulfo quem Teu-
tonici sibi in regem eligerantg praecepitque eis ut stricte discernerent quis ex duobus maiorem haberet iusticiamg
et cuicunque iusticia competerety illi regni gubernacula tribuerent ; quia iustior pars amplius de Deo confidere po-
Anno "VI pontificatus eius, mense novembri, die XVII, indictione ll. Marro, Gisleri filius, habitator in ducatu
Spoletano, pro redemptione animae suae et parentum suorum dedit et tradidit atque obtulit beato Petro aposto-
lorum principi et super altare eius1 omnia que ei pertinebant de castro qui vocatur Moriciclay posito intra Muricem
et Clarignanum, quod conquisitum habebat per concambiationem a Liraldo et llugone. nepotibus llgonis filii As-
20 cari, in plebe de Luzano, reservato usufructu diebus vitae suae et Brituli filii sui et filiorum Brituli, si masculi
Eodem m vero anno celebrata est sinodus Piome ab eodem pontifice, in qua inter caetera excommunicatus est
constantinopolitanus imperator luraverunt in eadem synodo, videlicet anno pontificatus eius VI, legati Heinrici
et Rodulfi, quisque pro domino suo, quod nullis dolis colloquium legatorum sedis apostolicae in Teutonico regno
25 habendam impedirent. Multa et alia sunt ab eodem in ea constituta quae longum est enarrare Pienovavit ‘9 etiam
anathema factum super Guitbertum Ravennatem, et civibus maioribus omnibus atque minoribus nuntiavit eum
Altero 2° quidem anno, pontificatus eius v1. mense Ieb., indictione ll. celebrata est sinodus llome ad honorem
Dei et edificationem sanctae Ecclesiae in basilica Salvatoris, in qua omnes archiepiscopiy episcopi, religiosaeque
30 personae congregatae sunt ut sanctam synodum celebrarenL Omnibus igitur congregatis habitus est sermo de
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
corpore et sanguine domini nostri lesu cliristi1 multis haec, nonnullis illa priusisentlentibusqltlasima siquidem
pars panem et vinum per sacrae orationis verba et sacerdotis consecrationem spiritu sancto lnvfslbllltef operantet
converti substantialiter in corpus Dominicum de virgine natum, quod et in cruce pependit, et in sanguinem qui
de eius latere militis efl‘usus est lancea asserebat atque auctoritatibus ortbodoxorum Patrum, tam graecorum quam
35 latinorum. modis omnibus defendebat. Quidam vero, caecitate nimia et longa perculsi.figura tantumy se et alios
decipientes, quibusdam cavillationibus conabantur astruere verum ubi caepit res agi1 prius etiam quam tercia die
Generated on 2013-08-13 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ventum fuerit in synodum, defecit contra veritatem niti pars alteracltlempe sancti spiritus ignis, emolumenta
34
alearum consumens et fulgure suc falsam lucem diverberando oblenebrans, noctis caliginem vertit in lucem.
Denîque Beringarius, huius erroris magister, post Iongo tempore dogmatizatam impietatem, errasse se coram
concilie frequenti confessus veniamque postulans et crans ex apostolica clementia meruît, iumvitque sicut in
consequentibus continetur:
Ego Bcrinqan'us corde credo et ore confiteor panem et m'mlm que pommlur z'n. altari par misterz'um sacrae
orationis et verlm nos/ri Redemploris substrmcia/z'ter converti in, reram et propriam ac vz'vt'fi'c‘alricem cm-nem et
sanquùzem Iesu C/n'isli domini nostri, et post consacra/{071cm esse verum C/m'sli corpus quod natum est de V ir-
qz'ne et quod pro salule mundi oblatum in cruce pependit et quod sedct ad deæteram Patrz's, et verum sanquinem
Christi qui de 101€”? eius eflusus est, non lantum per signum et vz'rlutem sacramenti, sed in proprielate nalurae
et veriiale suùslanfiae. Sial! in 110c In'evi l’ontinelur et ego [agi et vos intelliqitis, sic credo, nec contra liane m
Tunc domnus papa praecepit Berengario ex auctoritate Dei omnipolentis etsanctorum apostolorum Petri et Pauli
ut de corpore et sanguine Domini numquam ulterius cum aliquo disputare vel aliquem docere praesumeret,
excepto causa reducendi ad hanc fidem eos qui per eius doctrinam ab ea recesserant.
His itaque pie et feliciler actis, inter multus proclamationes conquesti sunt legati l'egis Rodulfi super lleinrico “5
quod nulli loco nullique personae parcens regîonem transalpinam contereret et conculcaret, neminem debitus
honcr vel reverentia vel dignitas lueretur et ceu vilia mancipia non modo sacerdotes sed etiam episcopi et archie-
piscopi caperentur vinculîsque manciparentur partimque etiam trucidarentur. Decreverunt ergu quamplures
ccncilii in illius tyrannidem gladium apostolicum dehere evaginari; sed distulit apostolica mansuetudo. lurave-
runt igitur legali lleinrici regis illud quod in sequenlibus scriptum rcpperitur : 9“
Le‘qati domim' mei regis ad vos venient inlra tarminum Ascensîom's Domini, ezcepta maiore vi, id est morte
vel gravi infirmilale, absque (loin, qui lpgalos Romane aecclesiae secure ducent etrcducent.Et domnusrez 01m-
dz'ens erit illz's in omnibus secundum z'usliciam et im/itium il/orum. Et Izaec omnia observabit absque dolo, m'si
quantum e.r iussione veslra remanserz'l. Et Izaec z'm'o eæ praecaepto domini mei reqis Heinriei.
Si colloqm'um c1: t‘cstro praccaepto cnnslitutum fuerit in parti/ms Teutonwis, loco et tempore (1 vobis de/z‘nito
antepraesen/imn vestram vel legatorum vestrorum domz'nus noster reg: [Iodulfus vel ipse venz‘ct vel epz'scopos et
[ide/es suas millet; paralusque erit iuditium quod sancla Romana ecclesia decreucrit de causa reqni subz're, nul-
Ioque ma/o inqenio convcntum a vobïs sz've legalis vestris constilutum impedz'et. Et postquam inde certum vestrum
mmtium videln't de pare in regno staluenda et confirmanda, studcbit ut legatt'o uestra provenire ad pacem regni 3"
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
et concorrliam possit. Haec omm'a observabuntur, m'si quantum eu: vestra licentia remanserit vel impedimento
legitimo, scilicel morte vel gravi infirmitate vel caplz‘one, sine dolo.
Septimo‘“ quoquc anno sui poutificatus idem pontifex Rome celebravitsinodum, in qua interfuerunt archiepis-
ccpi et episcopi diversarum urbium, necnon et abbatum ac diversorum ordinum, clericorum et laicorum, innu- 35
VAlllANTES DU MANUSCRIT,
16 religicncm — 2l except amaiore uÜÎ/M/ll/ adë morte (:1 maiore vi 2. manu, sed linvolusuper ri adprimam manumpertinet)—
Generated on 2013-08-13 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
merabilis multitudo; in qua aposlolica conslituta corrobomns, mulla que corrigenda erant correxit et que
corroboranda firmavit. Inter caetera namque in fine synodulis absolutionîs haec annexuit et perpetuae memoriae
Patrum sanctorum statuta sequentes, sicut in prioribus conciliis quae Deo miserante celebruvimus, de ordiue
Si ecc/esiasticarum dignitalum statuz'mus, z'ta et nunc aposlolim auctoritate decernimus ac con/z'rmamus ut si quz's
deinceps episcopatum vel abbalimn de mana alicuius laicaepersonae suscepet'it, nullatenus inter episcopos vel
abbates lzalzeatut', nec ulla ei ut episcopo seu abbati audienlia concedatur. Insuper etz'am ei yraliam sancti Pelri
et introilum ecclesiae interdicimus, quousque locum çuenz su!) crimine tam ambitionz's quam inaboedz‘cntiae,
quod est sce/us lzydolah'iae, cepit, resipisccmlo non deserit. Simili/cr eliam de in/erioribus ecc/esiasticis digni-
10 tatiûus constituz‘mus.
Item si quis impcratorum, rcgum, ducum, marclzionum, camitum vel quartmzlt'liet secularium potestatum
lmt personm'um, investituram episcopatus val alicuius ecclcsiaslz'ct’ dignitatis dare pracsumpserit, eiusdem sen-
Item sententïam depost'tiom's et eæcommwu'catiunis z'am p/arumquc datam in Tala/dum, Mediolanenscm (UC-
Pelt'um olim Ifodonensem episcupmn, nunc aulam Narbonensis ccc/csiac im‘asorem, pari sen/entia dumnamus.
Item si qm's Normamwrum terras sancti Pe/ri, L‘idclicet illam parlem Firnzanae marc/zinc quae nontlum per-
vasa est et ducatum Spoletanum et Campmziam nec/1071, Maritimas algue Sabt'num et comitalum T z'burtinum,
necnon monasterium sancli Betwdicli montis Casst'ni et terras sibi pertinentes, insuper eliam Bcneventum, inva-
20 dore vel depraedari praesumpserit, gl'alz'am sancti Petri et introilum ecclesiae eiusque adsatisfactionem interdi-
cimus. Verumtamen si quis illorum adversus lztllzitatores Itarum terrarum aliquam iustam causam habuerit, prius
a nobis va! a rectorz'bus nostris seu minis/ris z'm'bi constitutis z'ustz'ciafn requil'at; quae si ci dmegata fuerz't, con-
cedz'mus ut pro recupemlz‘one suarum. rarum (le terra illa accipiat, non lame/t ultra modum negue more prae-
donum, sed ut decct christianum et cum qui sua mayis guaerit rccipere quam aliena diripere, et qui timet gra-
Beate Pctre, princeps apostolol'um, et tu, beate Paule, doctor gentium, dignamz'ni, qzwso, auras vsstras au,’ me
inclinare maque clemcnter maudire. Ouz'a vet'z'lulis estis discipu/i cl amalores, adiuvate ut veritatcm vobis dt'cam,
omni remota falsilate quam omnina detestamini, ut [rail-es mai melz'us mi/zt' adquiescant et sciant et intelligant,
30 quid vestra fidutiapost Deum etmatrem 02' us scnzper virginem Mariam pravis et iniquisresisto, vestrz's aulam fidelibus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
auæilz'um praestov. Vos enim scitis quia nun libenter ad sacrum ordinem accessi, et invz'tus ultra montes cum do-
mina met) papa Gregorioabii, sed magis i/witus cum domino meo papa LL’OIlL’ (1d veslram specialem ecclesiam
redii, in qua utcumque. vobis deservt'vi; dm'nde valde z'lwilus cum multo dolorc et gemitu ac planctu in (In-uno
vestro valde indignus sum collocatus. Hec ideo dico quz'a non ego vos sed vos elcgistis me et gravissimum pondus
3» vestrue aecclesiae super me posuistis. Et quia super montem excelsum me z'ussz'stis ascendere et clamare atque
O
Generated on 2013-08-13 20:42 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VARIANTES DU MANUSCRIT.
9 resipicendo.
288 CLVIII. GREGORIUS Vn (1073-1085).
annuntiare populo‘Dei sce/era eornm et flliis Ecclesiae peccala eorum, membra diaboli contra me ceperunt in-
surgere et usque ad sanguinem praesnmpserunt in me mamts suas inicere. Astiterunt enim reges terre et principes
seculares et ecclesiastici, aulz'ci etianz et ozdgares, convenerunt in unum adversus Dominum et adversus vos
cln'z'stos eius, dicentes: « Dirumpamzts oz'ncula eorum et proitiamus a nobis iuyum ipsorum », et ut me omnino
morte ce! ea'ilio con/nnderent, mzdtz's modz's conati szmt in me insurgere. Inter quos specz'aliter Heinricus quem 5
diczmt regem, Heinrici imperatoris filius, contra veslram calcaneum ereæit ecclesiam [acta cum multis episcopis
ultramonlanis et ilalicis conspiratione, annilens me dcicz'endo eam sibi subz'ugare ; cuius superbiae vestra restitit
auctoritas eanzque vestra des/niait potestas. Qui confusus et lzzlmiliatus ad me in Longoban'I-iam veniens, abso-
lutionem ab excommnnicalione quesivit ; quem ego videns hunziliatum, multis ah ce promissionibus acceptis de
suae vitae emendatione, solam ei commnnioncm reddz'di, non tamen in regno a quo eum in Homana synode de- l0
posueram instanravi, nec fia’elitatem omnium qui sibi iuraverant ne! erant iura/uri a qua omnes absoloi in.
eadem synodo ut sibi servarelur praecepi. Et [mes ia'eo (Ietinui ut inter cum et epismpos vel principes ultramon-
tanos qui ei causa iussionis vestrae ecclesz‘ae restiterant iustz'ciam facerem vel pacem componerem, sicut z'pse
Heinriczts iuramento [2er duos episcopos mi/zi promisit. Predicti autem aepiscopi et principes ultramontani, au-
dientes illum non servarc mi/zi quodpromiserat, quasi desperati de ce, sine meo const'lio, vobis testibus, elegerlmt t5
sibi Bodzdfum ducem inyregem. Qui rem Bodulfus Ïestinanter on’ me misso nuntio indz'eavit se coactmn regm'
gubernacula susccpisse, tamen se paratum mi/zi omnibus modis oôoedire. Et ut hoc verius credatur, semper est
en tempore eundem mihi misit sermonem, adiciens ett'am filio suo abside et fidelis szti ducis Bertaldi fitio quod
promittebat firmare. Interea Heinricus cepit me precari ut illum contra praedictu’m Roa’nlfum adiuvarem. Cui
respondt' me lilzenter facere, audita utriusque partis ratione, ut scirem cui iusticia magis faveret. [de vero pm 20
tans suis oiribus eum passe devincere, meam contcmpsit responsionem. Postquam autem persensit se non passe
sicut speravit agere, duo episcopi, Virdunensis videlicet et Osenburgensis, de eonsentaneis suis Romani cenerunt
et in sinodo exporte Heinrici me ut et‘ iustz'ciam facerem rogaverunt ; qnod et mtntii Roa’ulfl fieri laudaverunt.
Tandem, aspirante Deo, ut credo, statui in eaa’em synode in partions ultramontanis fieri colloqm'um, ut illic aut
paæ statueretur aut cui amplius iusticz'a faveret cognosccretur. Ego enim, sicut vos mi/zi testes estz‘s, paires et 25
domini, nsgue Izodz'e nullam partem disposui adiuvare, nisi eam cui plus z'ustz'cia faveret. Et qm‘a putallam quod
iniustior pars colloquium nollet fieri ubi z'usticia szmm [ocum servaret, eæcommunz‘cavi et anal/lemme alligavi
omnes pcrsonas sive regis sive ducis aut episcopi seu a/ieuius lzominis qui col/oquium aliquo ingenz‘o impediret
ut fieret. Predictus autem Henricus cum suis fautoribus, non timens periculztm inoboedicntiae quod est scelus
magnamque multitudinem christianorum morti tradidit, et ecclest'as fecit dissipari et totum pene Teutonicorztm
regnum desolationi dedit. Quapropter con/idem de iuditio et misericora’ia Dez' eiusquc piz'ssime matrz‘s semper
virginis Mariae, fzdtus vestra auctoritate, saepe nominatum Heinricum, quem regem dicunt, omnesque fautores
eius eæcommunieationi subitio ct anat/zematis oinculis alligo; et iternm rer/mtm Teutonicorum et Italiae
eæ parte
omnipotentis Dei et vestra interdicens et‘, omnem potestatem et dignitatem illi regiam tollo ; et ut nul/us c/zrz's- 35
Generated on 2013-08-13 20:42 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VARIANTES DU MANUSCRIT.
tianus ei sicut regi aboediat interdico. omnesque qui lei inraverunt vel iurabunt de regni deminutione a iura
menti promissione absalom ipse autem fleinricus cum suis fautnribus in omni congressione belli nullas vires
nullamque in vita sua victoriam obtineat. Ut autem ltodulfas regnum feutonicorum regat et dc/endat, quein
feutonici elegerunt sibi in regem. ad vestram /idelitatem1 ex parte vestra dono et concedo j omnibus sibi fideliter
5 adlzaerentibus absolutionem omnium peccatorum vestramque benedictionem in hac vita et in futuray vestra
fretus fidutia largior. Sicut enim geinricus pro sua superbiaa inoboedientia et falsitatev a regni dignitate iuste
abiciturp ita liodulfo pro sua lzumilitatey aboedientia et veritatel potestas et dignitas regni concaeditzou
Agite mmc, quaeso, patres et principes sanctissimip ut omnis mundus intelligat et cognoscat quia si potestis
in caelo ligare et solvere, potestis in terra imperia. reg1ta.principatus. ducatus, marc/Lias, comitatus1 et omnium
m possessiones pro meritis tollere unicuique et concaedere Vos enim patriæ-ciuitass arc/iiepiseopatusj episcopatum
frequenter tulistis pravis et indignis. et religiosis viris dedistis Si enim spiritualia iudicatis, quid de saecula-
ribus vos posse credendum est? Et si angelos dominantes omnibus superbis principibus iudicabitix quid de
illorum servis facere potestisP Addiscant nunc reges et anmes saeculi principes quanti vos estz's, quid potestisa
et timeantparoipenderc iussionem aecelesiae oestre. Et in praedicta lieinrico cito iuditium vestrum exereetey ut
15 omnes sciant quod non fortuitu sed vestra cadat potestate confundatur utinam ad puenitentiam. ut spiritus sit
ln octavo 2" siquidem anno sui pontiticatus episcopis per Principalus.Apuliam et calabriam constitutis inter
caetera verba in quadam epistola inalignitates praedicti regis et Guiberti Ravennatis denunciat. Primitus namque
maliciam regis quam super domnum papam Alexaudrum per cadolum Parmensem facere conatus est innotuit1
20 et quod Deus qui superbis resistit. humilibus autem dat gratiam1 superbiam eorum in foveam quam aliis parave-
rant cadere pro suis sceleribus iuste permiserit nuntiavitg Guibertum vero Romanae aecclesiae periurum,
Ravennatis aecclesiae devastatorem, antichristum et heresiarchaml pro suis nefandissimis sceleribus designavit.
omnibus 23 vero episcopis Ravennatis aecclesiae sufl‘raganeis et omnibus maioribus et minoribus eiusdem civitatis
et per totam marchiam necnon per totum ducatum eum sine spe recuperationis dampnatum atque depositum
27:’ notificavit. Quorum“ almificus praesul consilio et auxilio fretus, sicut beatus Petrus beatum rgo illinarem transmisit
ad praedicandum, sic ipse, qui licet indignus vicem eius gerebat, R. archiepiscopum ibi ad animas hominum
Eodem‘” vero anno Romae in basilica salvatoris celebrata est ab eodem praedicto pontifice synodus1 in qua inter
caetera lleinricum et omnes fautores eius qui in praeterita excommunicatione animum induraverant iterum
30 excommunicavit. Anathematizavit item lldimundum et Landum campaninos omnesque adiutor-es eorum. Preterea
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
suspeudit ab oflitio quosdam episcopos qui ad concilium invitati neque ipsi neque nuntii eorum pro ipsis vene-
runt.
Pontilicatusim autem domui Gl'egorii vu pape anno XI. anno ab lncarnatione Dom'mi M°LXXX°IIII°, XII° kal. de-
cembq praesidente eodem apostolica1 celebrata est tribus diebus in Lateranensi basilica sinodus, in qua fuerunt
35 archiepiscopi et abbates campani et de principalibus atque Apulia, pauci quoque fiallicaniz nam plurimos perfidia
tteinrici tiranni iter retro vertere compulit; qui Hostiensem episcopum de legatione apostolica redeuntem contra
fas et iuramenti fidem capi iussit sive permisitjrfres autem synodos quadragesimales eiusdem lleinrici persecutio
praepedivit. Qui semel beatum Paulum, bis beatum Petrum aggressus demum post mullum fusum sanguinem
non tam suorum fortitudine quam negligentia civium porticus muros subripuit. Romanum siquidem vulgus, pars
videlicet copiosior civitatist bienni hello fatigatum acri inedia laborabaL cum nec ipsis ad vicina oppida vel castra 5
liceret exire1 nec iurati tteinrici ad lirbem vellent negotiatum venire. Multi quoque fame abacti Urbem relique-
rantg proinde caeteri bello remissius attenti rem ex animo minus gerebantt et a custodiis prout cuique libebat,
sine timore, negligenlius aberant. iiec super lleinrici t'u'annide, quia se occasio praebuit, perstrinxisse sufficiat.
Sed unum27 est quod cum silentio transire non oportet. Tres itaque vices, ut dictum est, Romam venerat. In
ultima namque secum Guibertum Ravennatem, iam multociens dampnatum et depositum, deduxit invasorem et t0
super domnum papam Gregorium praepcsuit. Sed quid diabolus et antichristus ltomae et in omnibus eius finibus
operatus est longum est enarrare ln castro namque sancti Angeli domnus papa se cum paucis reclusit, quoniam
aliter Romae remanere non valueratg Romani vei'o, malam quam habuerant a principio consuetudinem perlicere
ut prius ceperunty castrum undique inuris obseraverunLita quod nulli fas erat introenndi vel exeundi. fieris capi-
tolium ascendity domos omnes corsorum suhvertit, Romam ut prupriam domum cepit habere Dehinc Septem ts
solia in quibus Rusticus nepos praedicti pontificis consedehat obsidere cum multis machinationibus attemptavit1
de quibus quamplurimas colnmpnas subvertit. Cui nuntius venit, si non de obsidione exurgeret1 a ltoberto Guis-
card duce Apulieexpulsus esset, et de eius manibus nemo esset qui liberare eum posset, quoniam praedictos dux
fidelis et filius erat beati Petri et praephati pontificisa et dignum erat ut filius patrem de tanta captione eriperet.
iter. vero. accepto cum suis consiiio, Romanis omnibus sic allocutus est : u Patres et filii. vobis coronam imperii 20
n et regni gubernacula manibus vestris et potestatem committo, animamque meam in vestra cura trado, quoniam
‘» mihi opere pretium est Langobardie vertere iter. Promitto vobis quod si umquam rediero, totum me ipsum et
n omnia quae habere potero modis omnibus tradam. n Sed pius et clemens Dominus qui omnium cogitationes
novit, diu per eum non est passus Aecclesiam suam vexari : ad hanc civitatem ultra 3” non est reversus
Dimissa obsidione, Robertus Guiscardus Borne appropinquans his diebus ad deliberandum domnum papam pe- as
nilus non intravit, sed tamdiu stetit donec intravitz aditum namque per 3° portam Plammineam habuit. Romani
audito eum intrasse bellum erexerunty sed nichil ei facere potuerunL immo ipse cum suis totam regionem illam
in qua aecclesiae sancti Silvestri et sancti Laurentii in Lucina site sunt penitus destruxit et fere ad nichilum re-
degit; dehinc ivit ad castrum sancti Angeli, domnum papam de eo abstraxit secumque Lateranum deduxit,
omnesque Romanos depraedari coepit et exspoliarej atque1 quod iniuriosum est nuntiare, mulieres dehonestare, dao
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Eodem anno per totum orbem magna fames fuit, ita quod exinde multi homines mortui sunt. Et sol eclipsin
passus est, terra mota est, castrumiu sancti Angeli captum est.
Dux vero Apuliae secum domnum papam deducens apud Salernum dimisit. ibique amabilis Deo, catholicus et
atque Deo per beatorum Petri et Pauli manus animam reddidit Vil] k1. iunii.
VARIANTES DU h
2o corronam. MNUSCRIT'
(ILVIH. GREGURIUS VII (1078-1085).
291
NOTES EXPLICATIVES .
3. Die ter-m'a] Le Registre n'a pas le mot lrrcio; il est sur que
sis... in qna, inter cetera decrctu quae ibi gestu sunt, quinque de
CLVIHI.
VICTOR, qui et Desiderius, Cassinensis beati Benedicti abbas, sedit menses Il" dies "Il. Ad hunc’ Deus'
NOTES EXPLICA’I‘IVES .
GLX
URBANUS, natione Gallus, ex oppido Gastellionis ‘quod est super Marnam tluvium in archiepiscopatu Bemensi,
sedit annos XII menses quatuor dies xvlm, vir'strenuus et divinis scripturis eruditus atque ecclesiasticis tra-
Audierat iste praeclarus et devotus pontifex praedecessorem suum 3 Gregorium papam praedicasse ultramon-
5 tanis lherosolimam pro defensione christianae fidei pergere et homini sepulchrum e manibus inimicorum
liberaret quod facere minime potuit quia persecutio lieinrici regis nimium eum undique nrguebat. Quod vero
praedecessor eius facere non valuit1 iste a Deo electus et praeclarus pontifex hei gratia fretus implevit. Ad partes
illas videlicet ultramontanas properans. omnes tam maiores quam minores i submonuit quatinus ad deliberandum
sepulchrum homini venirent ipseque cum eis esset properaturus. Reversus itaque Romam concursusque populi
10 eum sequenss penitus praefatum pontificem secum deducere non potuerunt. quoniam tota hei ecclesia pergere
illum cum eis non permittebatg sed aucti benedictione eius atque absolutione peccatorum suorum accepta, sub
eo principe et beato P. militaverunL victoria itaque factay Deo et beato P. eiusque vicario totus mundus laudes
reddere cepit.
Eodem 5 vero anno quo iter ad eripiendum sepulchrum homini gens illa arripuil, stellae vise sunt de caelo
l5 cecidisse, alque lohannes Paganus qui multa mala liomanis fecerat decollatus est. caputque suum Romae deduc-
'l‘emporibus G istius summi pontificis, A. Mediolanensis archiepiscopus qui ab uno tantum catholico fuerat
episcopo consecl‘atus, assentientibus quidem aliis episcopis sed manum non imponentibus eo quod scismatici
essent et a Romano antistite excommunicati, et quia post electionem canonicam a rege haculum sumpserat, per
20 legatum sedis apostolicae sponte depositus est. cumque mox mutato habitu in cenobio vixisset sanctissime,
necessitate cogente Aecclesiae1 per domnum Urhanum papam ad episcopatum redire praeceptus est et compulsus,
eique atque Romanae ecclesiae sacramentum pro more iuravit episcoporum. Cui post palleum subpliciter expe-
tenti, a domno Urbano papa cum his verbis per llerimannum cardinalem presbiterum transmittitur : u Palleum
n fraternitati tuae praeter consuetudinem Romanae aecclesiaey quae nulli hoc dignitatis genus nisi praesenti
Hoc tempore 7 Toletanus archiepiscopus Bernardus Romam ad domnum Urbanum papam venit, eique pro
episcoporum more iuravit, palleum et privilegium accepit regnisque liispaniarum primas institutus est. Tune
etiam in Galletia omnis diocesis Sancti lacobi ab omni est offitio excommunicata divino, quia Sancti lacobi epis-
ao lioc tempore llinricus 8 Suessionensis episcopus Romam sponte veniens, quia a rege Francorum Philippo
investituram acceperat1 iuditio domni papae episcopatum in ipsius manibus rcfutavit absque spe restitutionis. Gui
postea, necessitate exigente Aecclesiae, nolenti ac recusanti idem episcopatus per domnum llrbannm papam
VARIANTES DU MANUSCRIT.
a ultramontanos (cor-r.) -—-— 9 esset om. (suppL) - 18 co om. (suppL) - is antiste - 26 ei H : eique h
LIBER PuN'r1FxcAL1s,L.I|. su
Generated on 2013-08-13 20:43 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
294 CLX. URBANUS II mese-meet
restitutus est, et ei pro episcoporum more iuravit, et in sacramento episcoporum praeter sohtum istud adiecit :
« Excommunicatis ab hac sede me sciente non communicabo, consecrationibus eorum qui mvestuuram accl-
» piunt episcopatuum et abbatiarum de laica manu, me sciente non interero. Sic me Deus adiuvet. n Tunc etiam
lste 9henignissimus pontifex quendam factum subdiaconum a Guiberto reordinavit; quod videns se minime
bene fecisse dampnavit, ne aliquis deinceps faceret llli autem cui manum imposuerat sub interminatione prae-
Qui sex ‘0 concilie celebravit: unum apud Clarum montem, alterum apud Guardestallum Longobardie, in
quo u fecit praefationem de festivitatibus beate Marie virginis; aliud vero apud Melfiam, et alterum Romae in
eecclesia beati Petri; aliud apud Troiam in Apulia, et aliud apud Placentiam. in quibus conciliis quicquid prae-
Qui fecit ordinationes quamplures. diaconos, presbiteros, episcopos per diversa loca numero
clarus Dei pontifex beatam vitam ducens suo tempore, Romanam ecclesiam bene regendo,
. lste prae-
contra hereticorum
domo m Petri Leonis, llll k1. aug. animam Deo reddidit; atque per Transtiberim propter insidias inimicorum
in "t ecclesia beati Petri, ut moris est, corpus eiusdelatum est et ibi honorilice humatum. Et cessavit episcopatus d.
VARIANTES DU MANUSCRIT.
te reddit.
NOTES EXPLICATIVES.
tifs étaient intercalés entre les lettres; notre auteur cn a fait son
ab eodem domno Urbano cum hac epistola missum est et per Her-
pas possible.
à Bari (1098).
tells, qui n'a pas été tenu sous Urbain 11. ct. la note précédente.
haut. On y lit, sur une des colonnes de la nef. une inscription vo-
Petri Leonis. Ibi est carcer Tullianus, ubi est ecclesia s. Nicholai.
chose, sans doute les mots ibi iurlu, qui sont fournis parla Gra-
CLXI.
PASCHALIS, qui et Ranierius antea vocahatur, natione ‘ Flammineae provintiae, Blede patrie, ex patre Cres-
Hic puer monachus factus, philoscphantium artibus eruditus, pro monasterii sui 2 causis agendîs ab abbale
sibi iniunctis vicessimo etatis suae annc Romain venit. Quem et monasticî ordinis sui gravitas et morum hcnestas
et sollertis ingenii circa commissum prudentia domno Gregorio, qui summi pontificatus monarchiam catholica 5
solidilate tunc regebat, notum fecit. Vidit eum et expertus est. Placuit, retinuit, certis temporibus in titulo
sancti Clementis in Urhe presbiterum consecravit. Quanta huic postmodum liona successerint in sequentibus
audietis.
Sollempnis memoriae domno Urbano papa magnanimo defuncto, ecclesia quae erat in Urhe pastorem sibi dari
expetiit. 0b hoc patres cardinales et episccpi, diaconi primoresque Urbis, primiscrinii et scribae regionarii in 10
ecclesia 9 sencti Clementis conveniunt. Hic dum de multis agitur, subito de hoc commodius placuit. Quod com-
pertum viro bonc displicuit, volensque vitare fugiit latuitque. Sed non diu potuit in unius commodum humano
latere consilio quem in multcrum salutem divini numinis gratia revelare disposuit. Invenitur, trahitur in con-
ventum et convenitur; de fuga arguitur a patribus: c Fugere, inquit ille, me magis oportuit, Pntres, quam
» inequalis sarcinae pondus immoderata animi praesumptioue subire; nec (lecebat me sacerdotem illius honoris t5
» cingulo accingere cuius oneris vinculo involutus subcumberem.» — « Non sic, aiunt patres, non sic fatias opor-
» tet, sed illuc tua se debet cohibere intentio quo divini intuitus cognoveris se infigere sententiam. Ecce te in pas-
n torem sibi dari expetit populus Urbis, 1e eligitclerus, te collaudant patres, denique in te solo totius eccleslae
n quievit examinatio. Divinitus ista proveniunt, divinitus hic congregati in nomine Domini te ad summi pontifi-
» catus apicem et leligimus et confirmnmus. » Sic eo diu renitente, a primiscriniis et scribis regionariis, mutato ‘20
nomine, ter acclnmatum est responsumque : « Paschalem papam sanctus Petrus elegit! » His aliisque ‘ laudibus
sollempniter peractis, clamide coccinea induitur a patribus et thyara capiti eius imposita, comitantc turha cum
cantu Lateranurn vectus, ante eam porticum quae est al) australi plaga ad hasilicam Salvatoi'is quam Constanli-
nianam dicunt adducitur; equo descendit, locaturque in sede quae ibidem est, deinde in patriarchali, ascen-
densque palatium, ad (luas curules devenit. Hic haltheo succingitur cum septem ex en pendentihus clavibus 25
septemque sigillis, ex quo sciat se secundum septil‘ormem Spiritus sanctigmtiam sanctarum aecclesiarum quibus
Deo auctore praeest regimini in claudendo aperiendoque tanta ratione pmvidere debere quanta sollempnitate id
quod intenditur opei'atur. Et locatus in utrisque, data sibi ferula in mnnum, per caetera palatii loca solis ponti-
ficibus Rcmanis' destinata, inm dominus, vel sedens vel transiens, electionis modum implevit.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Die nltero, mense V1, Xllll, die primo, consecrandus in pontificem, consecraturique pontificem pontifices cum 30
frequentia populi plehisquc basilicam beeti Petri adeunt, quorum nomina sunt : Oddo Ostiensis, Mauricius Por-
tuensis, Gualterius Albanensis, Bovo Lavicanus, Milo Praenestinus, Ofl‘o Nepesinus; et inter 5 missarum
VARIAN‘TES DU MANUSCRIT.
4 gratuites — 7 successerint li: succel/[efi H — i9 liuc conguti (corzn) — 23 est 0m. (suppL)
Generated on 2013-08-13 20:43 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CLXI. PASCHALIS II acce-met 297
,10
15
20
as
3o
sollempnia, loco et termino quo decuit, manum sibi imponuntl primus in consecratione Oddo Ostiensis qui ad
hoc utitur pallio, et benedixit et linivit eum chrismate catholice igitur a catholicis et orthodoxis episcopis in
pontificem consecratus, translate in se palleo expletisque quae restabant missarum sollempnibus, cum plenitu-
dine laudum, cum ingenti applausu populi plebisquea cum alacritate patrum ac devotione cleri1 domnus Paschalis
Dum haec Ptomae agerentur, Albertusp Allatrinus episcopusi quicquid atfuturum esset per oraculum vidit.
Religioso cultu quedam persona sibi apparuitg quae intei-roganti quis domno llrbano succederet, respondit:
u Rainerius. — Ut quid ? inquit. — Propter iidem et constantiamg ait ille, elegit eum Dominus. -— Et iterum :
a Putasne, inquit ille, vivet?— Vivet, ait, sedebitque ». Et ostendit id scriptum : Qualcr quater/ai lernique. lapis-
ccpus sciturus rem ltomam venit. Quem ut vidit intronizatum et papamz « quod vidi, inquit, nec gratias,
video; et tu quantum vives videas ». Et ait z a Quater quaterni ternique. n lioc numero x et vnu annorum
tempus exprimitur ; et cum tot dies, ebdomadae et menses eo superstite iam transierint, vitam eius ad totidem
Robur a autem et successus eius in his quae Dei sunt hominumque multiplicabatur atque crescebat devotione
sollempni, spe melioris, gratia certi. cuncta prospera, cuncta salubriain Urhe inveniebantur: quies pro tumultuy
pax pro hello, pro seditionibus concordiae grate indissociabilesque connectebantur. omnes gaudebant et celitus
eum advenisse clamabant etlmerito dominari debere dicebant qui statum Urbis, mores llominum, copias egesta-
tesque cognoverit. ls multorum hominum saluti publice privatimque sine ofl‘ensione providere cepitg omnibus
erat amabilisj ab omnibus diligebatury ut tanto affectu in pontifitio quisque sibi adplauderet quanta familiaritate
iamque instabant causaei multiplicabantur consilia, densioribus turmis hinc inde plebs populusque ad eum
confluere cepit, in aurem loqui, nova afferre1 nunc certa, cerciora nunc, undique nunciare. Providendum sibi
nunc quisque commodius coepit estimare. Turpe sibi merito videri debere dicebant, heresiarcham Guibertum
ab licclesia tociens capite dampnatums gloriosae memoriae domno Gregorio, Urbano magnanimo et Victori reli-
gioso praedecessoribus suis mire virtutis pontilicibus diu acriterque adversatum, in Urbe suburbiisque in eum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
etiam aliquod pernitiosum machinarig atque pati eum se non posse omnes clamabantg etpatresz « Si peccuniaev
a inquiunt, desunt, auro argenloque subveniemus. » Dumque huius disposmoms acriter angeretur utnmque,
legati Rogerii comitis 9 in Urbem veniunt, curiam intrant, et more domini ex parte comitis officiosissime papam
salutant, et resalutanti inclinati ad pedes eius posuerunt auri uncias mille. id tarn devote susceptum est quam
oportune mandatum. il
Generated on 2013-08-13 20:44 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
dedit operam1 expulit eum ab Alha. Defectio Alhe exterruit eum ab Urbe suosque obstitit homo dum potuit ; prae-
valuit Deus cum voluit. Miser Guibertus, iam non papa qui numquam papa, dimissa Urbe, nec adhuc securusi
in castellum se proripuit et hic minus ‘0 ; et merito : nam dum superbe agendo Deum quem m servis suis impie
VARlANTES DU MANUSCRIT.
otfenderat fugere nititur. infelix subito morte praeventus. diabolum cui contumaciter servivit iuvenit. Tran-
situs “ immo mortis eius diem scire estimo indignum fore mortalibus eiusque memoriam in terris scribere cuius
Divino igitur iuditio de medio sublato Guiberto, et Ravennas superbia cecidit et Romana respiravit ecclesia Nec
i tamen in caeteris malorum diabolo defuit materia qua et unitatem divideret et turbaret Aecclesiam. Alter post
alterum duo statim eliguntur pape. Etunus quidem eodemy alter ‘2 post centesimum quintum electionis suae
diem a fidelibus captus, qui Albertus vocabatur apud sanctum Laureutium Aversae retrudi, et qui Theodericus
apud sanctam rPrinitatem in Cava te heremiticam vitam addiscere patrum iudicio adiudicati sunt. Sicque deiecit eos
Dominus dum allevarentur. Eligitur et tercius, Maginulfus nomine. Hic quia nigromantiae fabulis simplicem popu-
lums illos maxime qui conscientia scelerum vel ambitus, spe futuri successusg ad eum refugium fecerant allicuerat.
gravem in Aecclesia calcem impressit. Sed dum auguriis fisus pontifitium adipisci nititur quod ex diabolo dari
non potuity divinis destilutus auxiliis merito amisitetsacerdotiumz quod sine Deo arripuit tenere non licuit. Miser
amisit et Urhem; ut exu], gravi inopia miseriisque afflictusy col-rosa, ut aiunt, lingua, vitam cum carne finiret. Sic
uno altero et tercio impie succedentibus defitientibusque, confessis heresim suam, qui pie praeerat, immo qui
E0 u tempore domnus papa civitatem castellanam per suos aggressus, locum natura satis munitum, miro Dei
His diebus 15 Petrus de Columpna Cavas, scilicet oppidum de iure beati Petri, invaserat ; sed dum aliena con-
tumaciter retinere nititur, turpiter amisit et propria. Egressus Urhe domnus papa cavas recepit ; Columnam et
Aiunt et prodigia his annis fuisses mare quibusdam locis passibus xx plus solito litus occupasse ; quibusdam
locis passibus plus minus centum in altum intumuisse; celum papilionis in modum zonis rubeis subrubeisque a
superiori ad inferius insignitum apparuisseg iris totum fere id conprehenditg in meridiae per dies xxvmt cometa
lo
{5
20
apparuit mirae potentiae longitudinisque, ut quod superesset celi quartam partem occupat-et et ante occasum solis ‘15
atque nepotum iam per domnum papam P. omnes destructae erant. Qui stephanus nimis in ira exarsit, ecclesiam
VARÏAN'I‘ES DU MANUSCRYI‘.
Generated on 2013-08-13 20:44 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
subito quod non suspicabantur. lltrimque pugnatum est acriterz illis interior turris et ardua porticus servabat
vires, istis facilis ingressus et certa auxilia augebant audatiam. Mane domnus papa cum plenitudine civium oppi-
dum ingressus cepit queque et Stephanum sacrilegum abiecitg quem quia monachus ‘7 videbatur illesum abire
dimisit.
5 Hostibus Aecclesiae sic exterritis et llrbe iam sedata ex parte, eo anno dcmnus papa in Tusciam apud ‘3 Flo-
rentiam concilium celebravita in quo cum episcopo loci de Antichristoq quia eum natum dicebaty satis disputatum
est. Sed frequentia populi qui ob audiendam rei novitatem hinc inde confertim tumultuatimque confluxerat,
nec concilium finem nec disputatio deliberationem suscepit. ln Langobardia apud Guardastallum celebravitconci-
lium, in quo quidem de investituris de hominiis et sacramentis episcoporum laicis exhibitis exibendisque certis
4o capitulis statutum est. Sic pertransivit usque Prantiam et Trecis concilium celebravit, in quo multa quae ordi-
Reversus ilaque domnus papa, ut solet esse in absentia principum, Urbem turbatam invenit, superiorem Mari-
timam per eum quem dimiserat Stephanum defecisse et in sui deditionem adtraciam occupari. crevit indul-
gentia malus, quia nullo pietatis affectu mulceri potest quo sit bonus qui numquam desinit esse malus; superbe
la se armavit exterius qui turpiter intus perdideratg Ponteclem ” et Montem altum, oppida de iure beati Petri, copiis
munivit et armis. liaec domnus papa aggressus alterum quidem caepit, allerum ob impatientem in locis illis
autumnum depopulatis quae extra erant dimisit. Hiis favoribus simplicis populi novas seditiones oriri, antiqua
bella resuscitariv alterum in necem alterius pasci existimantesy cum nichil formidandum, nichil eis timendum
foret ob latrocinia factionesque eo defitiente. iiec equo animo ferebat domnus papa, tum quia inaequalitas tem-
2o poris tunc eum prohibebatv tum quia in Apuliam transire disposuerat. 0b hoc accitis fidelibus, Lavicano episcopo ‘4°
ecclesiarum curam, Petro Leonis et Leoni Frangepanis Urbem et urbanav Ptolemeoei caetera quae extra erant
beati Petripatrimonia et principem militiae nepotem suum Salfredum tuenda commisitg ipse dispositionis suae
articulo usus transivit, moratusque quo debuit, ut decuit fecit, cum debuit rediit.
In itinere eratz audivit in llrbe seditiones innumeras terribilesque connecti ; extra Anagniama Praenestem.
25 Tusculanum, ipsas etiam Sabinas defecisseg huius defectionis caput roburque Ptolemeum fore; ascivisse sibi
Petrum de Columna, abbatem Farfensem, Romanorum copiam; Albam Maritimamque iidem servantium hosti-
libus irruptionibus depopulatam ; ipsum etiam Ptolemeum submurmurasse nec inde aditum patere domno papae
redeuuti ad Urbem. Sed Dominus, qui beati Petri fide Aecclesiam solet tueri. reditum dedit prosperum. Accito
Gaietano duce, Ricardo de Aquila, ut huius itineris dux sibi foret iniunxit. Triduo post in Maritimis nos assecutus
30 est, atque sic Dei et beati Petri auxilio usque Albarn pervenit. Albe vero domnus papa tanta devotione susceptus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
est quanto desiderio expectatusg et soluto donativo quod heredariis militibus debebatur Bomam venit Quos hic
hostes, quos fideles sociosque invenerit, plene cognosci non potuit. Dum vero Romae cum suis consedere cepitl
omnes beati Petri possessiones 1’ recepit, inter quas cum magno labore et multa nece hominum llliburtinum
suscepit. Parum post capitolium ascendit : u Hic, m inquit1 Montem altum et cetera beati Petri putrimonia de
VARIANTES DU MANUSCRIT.
u stephani Alberti manibus evellenda sunt, et ob pertinacem eius superbiam1 in propriam ipsius personam vin-
n dictam sine pietate dignum est irrogal'e. » Parvo igitur praelio sed horrendo satis, captis domibus subversisque
turribus, adeo sunt omnes exterriti ut et patrimonia beati Petri caeterarumque aecclesiarumique iniuste occupa-
verant redderent et obsides tactis sacrosanctis evangeliis darent, se de perpessis nec vindictam sumere nec ultra
turpibus conditionibus aecclesias efiiigere victor igitur in toto domnus Paschalis papa comprovincialibus pacem 5
viguit autem pax quoadusque exterminetorem terre Heinricum Heinrici filium divinae ultionis ira in italiam
traxit. Quid vero praedictos hostis Aecclesiae in itinere operatus est, longum est per singula ambulare atque
nuntiareg tamen in quantum possumus sub brevitate posteris significare curamus. civitates multas et castra in
itinerey dolo pacem ostendendo, subvertit; aecclesias destruere non cessavitg religiosos ac catbolicos viros capere m
quos invenire poterat nullo modo desistebat1 quos vero habere non poterat a propriis sedibus pellere non cessa-
bat. Sic impie agendo per Longobardiam et Tusciam Romam usque pervenit. Cum vero Romam 3'‘ pervenit, quid
mali in ea quae caput est tocius mundi operatus est res ipsa clare demonstrat Prius iuravitv sed peierare deinde
minime dubitavit ; quod facere potuit non remisit, quod facere non potuit. non pro neo sed hominum timore di-
misit. ‘5
Ut dictum est, cum coepit civitati appropinquare, ut ammoniti erant maiores Urbis omnes ei obviam exieruntg
clerici vero minores, uti mos erat, a porta civitatis quae iuxta castrum sancti Angeli sita est usque ad aecclesiam
beati Petri honorifice, omnes planetis, cappis atque dalmaticis înduti, eum ad processionem susceperunt; main-
res vero, videlicet aepiscopi et cardinales presbiteri cum cardinalibus diaconibus atque subdiaconibus caeterisque
ordinihus, cum domno papa P. intra ecclesiam beati Petri expectaveruntg proceres vero, indices, advocali, io
scriniarii, omnes cum eo in comitatu venerunt, eandem laudem ei ut alii ferebant, refer-entes atque dicentes :
Susceptus itaque a praedicto pontifice, non prius ecclesiam intrare voluit quam earn suo iure suoque dominio a
suis fidelibus detineri vidisseL Deliberata itaque est ei ecclesia et omnes munitiones circumquaque site, et in hac
deliberatione obsides
nitus male observavlL Domnum papam P. dolo1 fraude, cum episcopis et cardinalibus caeterisque ordinibus et
cum proceribus quam multis apprebenditg de aliis vero quam maximas strages fecit ; clericos vero, arcliipresbite-
ros, presbiteros, omnes expoliavit, planetas, thimiamateria, eis auferendo; et proprias vestes ex quibus vestiti erant
minime dimittcbati nec etiam subtellaria atque femoralia eis habere permittebat.
tione quarta, eodem namque die dominico quo legebatur evangelium Assumpsit iesus X11 et ait illis : Ecce ascendi-
mus Ierosoh‘mam et consummabuntur omnia quae scripta sunt per prophetas de filio hominis ,' tradletur enim genliv
lnzs et illudetur et flagellaliituret compuetur. Ascensio ista descensio fuit, quoniam ut Dominus a malignis perpessus
VARIANTES DU MANUSCRIT.
dedit, videlicet nepotem suum et alios barones, ostendendo se fidem servaturum quam pe- 25
l0_
15
20
25
30
est iuiuriam, sic et iste a barbaris maiiliose caplus est. Consummata de Chrislo fuerunt, quia a prophetis prae-
nunliatum fuerat eum passurum Ierosolimis; in isto, quoniam iam multis vicibus diclum erat non iturum, si
vero ivisset non prius rediret quam omnia que vellet faceret. Traditus fuit videlicet a suis et non ab extraneis;
flagelle multaque ohprobria diu ah eis perpessus est. A praediclo namque die, videlicet a Il idus feb. usquo in V
k1. maii devotus Dei ponlifex mullis aü‘eclus est crucialihus; tamen ad ullimum, pro deliberatione Aecclesiae et
multorum captivorum qui cum eo detenti erunt, quandam cum praedicto exterminatore pacem composuit; sed
Discedenle igilur eo, videlicet Henrico, Romae pax rediit, non illa quam insimul composuerant, quoniam mi-
nus boni continens erat, sed terme pax est. reddita, quia omnes possessiones beati Pelri quas ahslulemt bealo
pontifici sunt collatae. Viguit autem pax annis 25 plus minus novem, posteris vix credenda, quam vidi, dico
profeclo vidi lanlam quantam et timidus bubulcus exoptat et audax perhorruit lalro, ut quisque locus deposilum
tuerelur. '
Quid autem 2‘ egregia Pisanorum industriel et admirabilis perlinalia per eundem domnum papam Bulearibus
insulis Effize et Maiorice conlulerit, quem apparatum, quas copius supplemenlumque, quemve legalum ipsi ha-
buerint, quo consule, sub quo impemiore militaverint, cuius vexilli inditia secuti fuerinl. quisve eorum forliter
fecerit, quol navibus et quomodo iei'inl, quid naufragii quidve labol'is in reficiendis rutibus passi sint, illud elium
gloriosum ammirandumque subsidium quod non desperaverint, quomodo etiam evulsis caplivis direplis spoliis
subversis urbibus viclores redieriut, quia digno volumine comprehendere disposui, suo loco suo tempori distuli.
Huius lemporihus prodigia. Apud 27 Mamistram terremolus muros omnes domosque subvertil; maiorem homi-
num parlem ruina involvit, quam dum miles quidam fugere nitilur ad Antiochium properans. subito hiatu terrae
cum equo absorplus, prius est sepultus qualn mortuus. Ibidem alio hialu terrae bos interceptus, dum corpore in-
fel'ius fluxil oornibus superius hesit. Roule, Lateranis, in basilica Salvatoris, fulmen turrim sacrum percussit,
partem culminis et gallum aeneum vento versutilem cumpanasque deiecit. et quassato angulo eiusdem basilicae
sepulcln'um papae quod erat inferius omnino destruxit. Edem sancti Pauli ex lrihunali igne de caelo tactam,
ut et tecti plumbum confiaretur et trahes visibililer arderent; prol‘ecto al'deret lota, nisi aqua et auxilio aposto-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lorumconfluenlespopuli Urbis obslarenl; monstrunt indicia trabes. Benevenli bicipitem vitulum sine pedibus nalum.
Rome, in porlicu ‘35 Gallae, vidi id quoque prodigium, Gloriosam nomineel virtute Bonumfilium, iuvenem auda-
cissimum7 gludium tunc Ierenlem et hustam, armo dextro cepisse, suscipiensque eum : « Tune es, ait, ille ne-
quam qui virum meum ilnterfecisli? » Et ahslracto cultello de supparo, quem lenuit ovisceruvit. Volentibus su-
more vindiclum : « Ut quid, illu inquit, virum meum interfecit? » Sic pro pena gloriose Gloriosa mansit.
Anno XVII pontificatus domni P. papae Il, anno pacis deoimo, mense primo, XXXI die 2’ mensis, die transilus
Generated on 2013-08-13 20:46 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Domini, ira de manu calicis eius de terra ascendit. Petro Urbis praefecto defunclo, homines scelerati, seditiosi,
proni ad malum, privatis mule negoliis, publicis pessime providentes, inconsullis patribus primoribus, puerum
adolescenlem in Urhis praefectum eligunl. Cuius modus immo excessus hic est. Dum domi in cilicio puler prae-
VARIANTES DU MANUSCRIT.
21 absortus- 24 taclum <deslruxit> h, ut videlur, parum apte; sed verbum aliquod supplere oporlcl -— 26 bicibilem — prodi-
36
302 CLXI. PASCHALIS I[ (1099-1118).
fectus moritur, extra in gradibus filius praefectns eligitur ; palris cadaver 3.1i ecclesiam ducitur, filii fastus ad loca
praefectoria destinatur; pan-i exequiae funeris in ecclesia, filio landes praefectoriae in atrio adplauduntur; illi
patrem rationem Deo redditurum in sepulchrum deponunt, isti filium iuraturum populo in ambonem sublevant.
Iiiiserahilis casus utrorumque! Et tu exequias funeris pro comitiis filii perdidisti, pater; et tu comitiorum adplau-
sum pro pairis exequîis amisisti, fili! Concludat igitur qui vult. dicatque pntrem malo terminasse exitu cuius in
morte uxor gaudeat, filius letetur, domus tota exultet; filium principiis inchoasse nequnm cuius in comitiis mater
laceratis crinibus plangat, filius scissis vestibus gemai. domus tota lristetur.
Turbavit domnum papam curiamque simul adlatum et mors patris et excessus filii; initoque consilio: « Quia
» nostra, inquiunt, ante tempus occupant, merito et non sua in tempore perdant. Valde 3“ P., et tu ConsL, et ex
» omnibus quae ad praefecturam pertinent ad curiae commodum in testimonio venerabilis huius nostri diaconi
» te investies. » Parui iussis; in reditu tumultum insidiasque in domini necem persensi; providi auxiliis in
suhsidiis positis, loco ettempore egregie facturis; deinde sic sibi adi‘uturum fore denunciavi. Iamque ille cum
iam infectum balsamo confectumque, fracto vase difl‘usum est. Turbari paires, mirari domnus, nec crede-
hant prodigium eo quod in prosperitate posili nuilius periculi casum odi‘uturum timebant. At iterum alio oleo
confecto, domnus pontifex ad exequendae tantae sollempnitatis misterium ad altare ascendit iamque ex tribunali
sedo orationem Deus a quo et Indus malus sm' peur/m 0/ [aire confessionis praemium sumpsz't inceperat, cum
illi puerum scissis veslibus inter altare et tribunal sibi opponunt, confirmari eum in Urbis praefectum petunt.
Cumque, ut eius domni moris erat, 0b reverentiam incepti offitii respondere difl‘erret, irasci illos, magnis
acclamare vocihus, Deum sibi testem facere, in vota iurare: « Ni responderit, aliterque si senserit, atrocis facti
» miserias eo die visurum. » Tandem domnus 2 « Quid, inquit, confirmari eum in praefectum petitis, quem nec
» nos digne dare nec vos hodie honeste petere potestis ? Gum vos hodierui funeris exequiae :1 comitiis merito subira-
Die altero, die Parasceve, cum omnium civium, huius urbis maxime, vetusti moris sancta devotio per 100:1
sanctn, per martyrum oimiteria, per votive sollempnia pedihus 32 disoalciatis in Urbe suburbiisque confertim dif-
funderetur, illi simplioem populum plebemque in factionis suae Carihdim sub armis iurare compellunt. Itidem die
magni Sabbati, die Paschali gravius. Secunda feria. eunti domno ad hasilicem beati P., iuxta radicem “3
alios cepit, alios afi‘ecit iniuriis. In reditu. coronato papa ut eius diei mos est
consilio deliberandum.
VARIANTES DU MANUSCRIT.
8 b1 t — 12 ' — , ' —
[6
10
1H
‘20
25
30
GLXI. PASCHALIS II (1099-1118). 303
compleri fecit. Feria sextn in tantam exarsit audatiam ut eorum domos subverteret quorum religio fidei in dom-
num perfide agere noluisset. Providens autem domnus huic ruinae absque multa cede resisti non posse, in
Albam 3‘ secessit. Furor illius fautorumque in ecclesiam et domum P. Leonis qui earn tueri videhatur omnino
conversus, nec posse pati ni “7 reverso eo suorum fulciretur auxilio. Reversus tanto copiosius principibus curiae lar-
5 gitus est dona quanto Iaboriosius bellicis sudoribus pro se subitiendos fore cognoverat, Ptoloineo Arichiam, ceteris
Hac spe boni aunilii nostri securi ad congrediendum ois 'l‘iberim copias exponunt. Presto fit praelium, ut qui
Urbis totius milites cum heredariis nostris “3 paucis belli fortunam sortiri debuissent, magno ausu. Sed subito
nostri victores, illorum alios iurisiurandi religione in captionem domni reversuros' astringunt, alios et ipsum
t0 puerum secum captivos ducunt. Iam nostri ad Fumonem 3’ properantes Albam transierant; iam terrarn Ptolomei
uti securi, molles, dissoluti, inermes intraverant; Algidum iam devenerunt; cum Ptolomeus irruens in ans et
captos abstulit et capientes oepit, non veritus domnum papam ob noviter susceptum benefitium triplicalu iurisiu-
randi religione. flac Ptolomei perfidia in exemplum suscepta, periurii contagium omnes fere infecit, adeo ut ob
participationem oonsortibus sceleris in Urbe et caeteris hinc inde periurium nec infamia neo crimen haberetur.
t5 Execrabile dictu, horribile auditu! Hoc ausu, hac indulgentia criminis Sarminetum, Nimfas, Tiberiam “1 et
omnem Maritimam enormitas defectionis involvit, similiter totarn et Urbem; vix unus in multis quem faotionis
reum dicta vel factu verisimilibus inditiis non demonslrarent. Ebullire totam, machinis et lormentis ea parle qua
Capitolii rupes edibus P. Leonis imminet oontigue ordinatis ; quicquid armis, igne, manu, inferri poterat, invidia
magis quam ratio moliebatur; faotumque ut solus ex parte pnteretur in toto quicquid undique ab omnibus pote-
20 rat inferri in unum. Huius tamen impetus fluctus cepit tandem detumescere, vel divinis auxiliis vel operibus
rustioanis pro maturitate illius temporis omnibus fore instantibus; ipsa etiam curia ob impatientem in louis istis
Altero ‘2 namque sequenti anno, rex Henricus in Italiam rediit, manifestus hostis Aecclesiae tantoque infestior
bonis ac religiosis quanto bonig‘nior malis seditiosisque. Huius consiliarii familiaresque ‘3 abbas Farfensis, qui ch
25 sacrilegium faotionemque ab Ecclesia bis torque in capite dampnatus, lohannes "‘ maledictus, Ptolomeus, horum-
que faulores. Tunc simul atque Latium intravit beati Petri fidelibus bellum iniecit. Magna conatus est, famosa
fecit, sed parva. 0b huius victoriae gloriam quam feoerat, videlicet quia apprehenderat quaedam castra, plebs
populusve Romanus triumph um sibi insliluit. Coronata Urbe rex et regina transivit per medium; magnus apparatus,
parva gloria. Huîc nullus patrum, nullus episcoporum, nullus catholicus sucerdos occurrit. Fit ei processio, empta
30 potius quam indicta. lturus ad basilicam beati Petri, navi transivit, non ponte 15. Traiectus coronari expetiit.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Respondetur : « In ea basilica a papa vel patribus coronandus coronari 1‘ deheret, aliter nequis ; quod si velis, ab
» eis fore petendum. » Fit consultum, delegat ‘7 in hunc modum: « Si divinitus datum foret, Patres conscriptl,
» rerum publicarum statum digno moderamine gubernari, dignaque reverenlia earum rectores aller ab altero
» 'praeveniretur; pax foret, nec imperialibus comitiis Urbis abesset pontifex, neo pontificalibus Orbis abesset
VABIANTES DU MANUSCRIT.
zdomnum <papam> h —4 nec posse] locus mendosus — —- tanta —— 14 consortibus] bus h super rasuram — 21 pro suppl.
Generated on 2013-08-13 20:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ante corpus beati Gregorii m coronare se fecit sicque ab Urbe comitiatus abscessit. 3"
.» imperator; alter alterius gloria fulcireturg gloria alterius gloria utriusque foret et robur; robur utrorumque
n timor omnium amorqueg in utrosque tota se converteret civitas; nos palres, nos consules, nos primores, nos
» omnes boni lll-bis et orbis intuerenturg Gothi, Galli, Yspani et Afri, Greci et Lalini, Parlhus et indus et Arabs
» aut timerent nos aut diligerent. nunc autem, dum secus agitur, fit uliler. Dimissis ceteris invicem agimus, in-
n vicem agitur ab omnibus. Merito hec patimur. maledicimur, impugnamur1 exterminamur. Convortimini igitur, I;
ut et mei licet peccantis votum correctionemque suscipiteg ne dum per vos in me rigescit iusticia, multiplicatis
» sceleribus in aliis sine me qualiter rigescat non habeat Ecce a patre Romane aecclesiae domno papa e Galliis in
n Urbem coronandus' adveni; eum abesse infortuniis meis deputo; nunc autem id a vobis exposco. tantoque id
» recipienti mihi fiet gratius quanto ut id mihi tieret gravius elahoravi. Solent accuratius excolere homines quod
» diu quesitum periculis adinvenitur. Sit pax, et quidem erit1 si velitis. Sine crimine loquor. Profecto sedatis to
Haec rex. Ad haec Ecclesia u quae erat in Urbe: u lnhonestum satis ac indignum nostri arbitramur1 rex, ut
» aliquando nos dulcibus dictis convenias quos fellitis actibus in dies circumvenire contendis. credisne credamus.
,» rex, te penilendum satisfacturum advenisse, per quem acerba ira continuaque1 irruptiones barbaricas, rapinas
nsacrilegas, ordinationes sacrilegiis et execrabiles, exordinationes impias seditionesque assidue ccntlari fierique l5
n cernamusi Simul ac Latium intrastil rex, beati Petri fidelibus bellum iniecisti. Si non successit voto1 id Deo,
n non rege. Age, qui sunt pro quibus agilur? Abbas Farfensis et Ptolomeus, uterque anathematizatus. Qui sunt
n contra quos agitur? beatus Petrus et Paulus, uterque apostolus Quibus locis agitur‘zln eorum patrimoniis, in
n domo propria. oblitus horum, rex, illis ducibus, audax audacter ecclesiam beati Petri intrasti. Quibus clericis,
n quibus patribus, cum quibus episcopis ‘I Quomodo? Silendum, quoniam agendum est. Adde z Qui sunt qui nunc m
» ante eius fores excuhant? Nonne seditiosi? Qui sunt qui nunc eius thesaurum custodiant ‘.7 Nonne sacrilegi ? Qui
sunt qui eius altari deserviunt? Nonne heretici ? Heu ! heu! expulsis catholicis reverendam cunctis orbis populis
» beati Petri ecclesiam per te heretici occupant. Heccine est via illay rex, qua penitens veniam .merearis,
n satisfactio qua Aecclesiae conformeris, pax qua bella quiescant, seditiones ‘cessent, venti sedentur, mare
n sentiet Deus. Comitiari cum excommunicutis, l'ex, nosti nos nec debere nec posse, eo maxime cum coniremiscat
Diffisus hinc rex, accito Mauritio Braccarensi archiepiscopot qui ob superbiam levitatemque curialis effectus “"
per biennium extra parrochiam propriam opulentissime cultu regio hac et illac molliter dissoluteque vagaverat,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
VARIANTES DU MANUSCRIT.
aliter cum Deo senseris, l'ex, aliter rex regum cum rege 25
Generated on 2013-08-13 20:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
CLXL PASCHALIS II (1099-1118). 305
quod timebat accito veredzn'io atl‘uturum principi annuntiaret. Sicque dum cavit uni providit utrisque, ut duo tain
ferocesexcrcitus iam fere contigui, alter in vicnm Mauricii, in Acuti arcem 53indemnis se alter 5‘ coni‘errent. '
Domnus papa celebrato concilie 55 quod in partibus Apulie congregaverat, rediens in Campaniam 5‘ Pillnm
Pullanumque, in Maritimis oppidum 57 sancti Silvestri in sui ditionem convertit. lamque ‘3 autumnus instabat,
5 cuius calore vel aestu exterins constipatus, interius dissolutns, uti senex et qui eratin castris debilior, in Anagniam
se conti'axit; hicque adeo infirmitas eum oppressit ut qui aderant medici morti eum magis quam vitae adindica-
rent. Sed aucter vitae Deus vitam eius produxit in longum, ct dum dissolutis interius membris compaginis solidi-
tatem iniecit, exustis exterius fomenti robur difl‘ndit; factumque est ut qui antes in lecto alterius auxilio suspcnsus
vix sedere poterat, postmodum ante altare perse erectus missnrum sollempnia celebraret. [lac valitudine venit in
10 Praeneste etbeatiAgapiti ecclesiam 5oibidem dedicavit. Nativitatis Domini vigilias, Romani ordinis missas et matuti-
num post missam et iterum missam et post missam processionem cum omni veto et sollempnitate illi diei debita,
Octavns etiam et Epiphanias devotissime celebravit. Et data licentia legatis 5" Constantinopolitani imperatoris quos
ibidem receperat, deliberaturus beati Petri basilicam, incautis hostihus, Romain “ in porticum venit. 0b cuius
inopinatnm adventum subitumqne tantus terror Ptolomeum et praefcctum invaserat ut ante alter quam vellet
t5 domnus papa dure pacem peteret, quod desperans de gratin, dimissis penatibus, in Urbe lutitare pararet.
lumque bonus pontit'ex ad perficiendum quod inceperat machines et toi-monta et quaeque necessaria bello
incredibili agilitate per biduum per snos parari fecerat. Vicisse eum diceres quam victurum. Sed dum voluit,
quod voluit fecit Dominus : vitam eius quam ob graliam distulit ob dehitum terminavit. Bidno post reditnm tante
artius 0b laborem itineris populiqne frequentiam infirmitas in eum convaluit quanto remissius 0b quietem assi-
90 duitatis amenitatemque obsequii ante defecerat. Vir Sanctus moriebatur et operabatur. Convocatis patribus, ut in
constantia fidei et sinceritate veri eum sequerentur iniunxit, in cautela doli ab his qui intus forent et extra, in
execratione Gibertinorum et enormitatis Teutonice ; ut invicem se diligerent et invicem idem ut et ipsum verum
Post hoc unctus oleo sacre, facta confessione, peractis in eo omnibus prout decuit sanctum, psallendo cum
'25 psallentibus, nocte media, ut qui de tenebris properabat ad lucem, senex honestus, immo ipsa honestas, carnis
debitum soivitXl k1. feb". Corpus eius halsamo inl‘ectum et, ut ordo habet, sacris indutum vestibus, cum obsequiis
debitis et honore digno, cum frequentia cleri et populi, nec cuilibet tenta gleba imposita est deportanda, sed ab
ipsis patribus honorifice est deportata in basilicam Salvatoris, in sede proprio, in patriarchio. dextro ‘î’ latere temp'li,
in mausoleo purissimi marmoris talapsico 5‘ opere sculpte, supradicto die, vidolicet XI kl. feb. mirifice colloca-
30 catus est.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Qui beatissimus quamplnres fecit ordinaliones per diverses menses, presbyteros L, diaconos XXX, episcopos
numero C.Consecravit“ ecclesias XX: Borne aecclesiam sancti Adriani in Tribus Fatis ll° anno sui pontificatus de-
dicavit, et aecclesiam sanctae Mariae ‘5 positam in regione Areole in 1000 qui vocatur in Mionticelli similiter
consecravit; verum etiam ecclesiam G7 sanctorum Quatuor Coronatorum quae tempore Boberti Gmscardx Salermtam
35 principis destrucla erat, e fundamentis rei‘ecit atque consecravit anno pontificetus suiX°VIl°, mense ian., die XX"‘°.
VARIANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-13 20:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
2 indemnes (coi-r.) — 5 Agnaniam -— 8 intcrius — in] ex (coma) — 26 X1 kl. — 27 imposita est suppl. h
.‘ltlli
Gelehravit concilium ““ apud Guarstallum in Langobardia, aliud apud Trecas civitatem in Francia. I'oslea defuncto
VARIANTES DU MANUSCRl’l‘.
1 Garistallium (carra)
été moine à Cluny. En lait, le plus ancien auteur qui nomme son
ux stations,
Il y est reçu, dit Cencius, par les indices, les chefs de l'aristo-
307
que (v. mes Origines du culte chrétien. p. 3-58) que par la chris-
l'usage ultrnmontnin.
mort du pape. Pascal ayant été consacré le N sont 1099, ceci n'a
Gastellana.
il. 'l‘i'ansilus immo mort/s eius rliem] Ce jour est resté ignoré,
THEO
DO
RI
cvs
IN
M. PAGE (.111
p. IS-t.
1109.
vins a pris ce qu'il dit ici d'une entrevue entre le pape et une sorte
25. mais p]. 771. norcm] La paix dont il est ici question date de
ploits des Pisans s'explique par le l'ait que le biographe parle ici
hauts faits est évidemment celui qui a été publié par Ughelli,
remplacé par celui de sainte Galla (Greg. M. DiaL, IV, 13), pro-
29. XXXI (lie mensis] Le manuscrit porte XXVI, qui doit être
saint alors que la suite de son récit nous transporte au jour pré-
cèdent. Les Annales Ilomuincs (v. plus loin) t'ont mourir le pré«
n'est adjoint que comme témoin. Quel que soit l'ordre de pré-
nom de Gonstantin; mais. outre que nous n'avons pas les noms
Pascal 1]. en janvier 1118; il était neveu d'un cardinal des plus
I de Purtliey, n. 555.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
des Pier Leone qui défendait le pont des Juifs (ponte Qunttro
Generated on 2013-08-13 20:53 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
reur.
V, 434.
,310
(lente. Elles ont été publiées toutes les deux, en dernier lieu par
M ' DECEBRI
mE' xvr- INDIC' xr' DEDICATA' EST’ svpnmou' EÎCÏA' s'r AL’I‘AHE
x'r- SCDI'
SILVESTR! courses'
murunovs- 'rmvu'rmvl
æ Gî. AVRIFEX
62. X] lml. feb.] Le manuscrit porte XV, mais un peu plus bas
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
date, qui est confirmée par les Annales Romaines. D'après celles-
terme étrange.
Outre les trois marquées ici, les Itegcsla de Jatl'é marquent les
noteâfl).
ancienne
lion qui
3. C'est
‘minan-
1ne qn’ii
wnusni
ichose;
Re, non
malin.
niIII.
église
ivoii
i, les
diiice
CLXII.
Hic a nobilibus iuxta saeculi dignitatem parentibus feliciter educatus, literarum studiis pura mentis inten-
tione est traditus In quo videlicet studio, parvo satis in tempore quaeque sunt puerorum addiscens, ultra coevos
suos omnia memoriae commendavit. llinc a sancto recordationis domno oderisio s abbate casinensi petitus ad
serviendum inibi tanquam in monasteriorum omnium capite ac principioy et assignatus devote et devotius esta
iamdicto patre susceptus ac cum non paucis aliis regulariter conversatus Ubi viris ad omnia peritissimis, quorum
in monasterio non parva copia inerat, ad liberales artes ediscendas adiunctus ct ipsas prae omnibus fere aliis
diversarum regionum praeclare indolis pueris artes in brevi et monasticum ordinem plene nimis addidicit et per
10 H00 tempore liomana mater aecclesia non modicum consuetis tergiversationibus fatigata fluctu plurimo labo-
rabat Siquidem Sibertus quidam, olim Ravennnlium dictus archiepiscopus homo litteratus et nobilis et qui Deo
forsitan placuisset nisi hoc piaculum fiel-et, ab imperatore Teulonico llenrico maiore contra papam Sregorium in
ipsam Petri cathedram et violenta est intrusione locatus et non parvis temporibus tirannice incubavit. Qui praeter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
innnmera prava quae gessit quandam suae fecis plantam 3 adeo temerariam et sub vulpe quodammodo latentem
i5 reliquit ut totus mundus hodie eius poma pestifero mandere cogatur. bestruat ergo illum omnipotens i De quo t
In diebus igitur illis, non sicut credo absque Spiritus consolatoris oraculo. frater iohannes caictanus iam
adolescensg monachus Casinensis, ab omni simul catholica llomanaiecclesia et llrbano papa qui praeerat in tan-
tarum perturbationum auxilium ac consilium partemque est sollicitudinis evocatusy ut sic tandem aliquando in
Generated on 2013-08-13 20:54 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
‘l0 summae plenitudinem potestatis divina suffragante clementia, prout manifcstabunt sequentia. levaretur. Gralia
sit Petro apostolo iesu christi qui tam probum iuvenem in primis quidem filium sibique dignum poslea vicarium
adoptavit Ecce domnus llrbanusy primum llostiensis episcopusq postea papa Romanus, qui, veluti iam dictum
est, lohannem Gaietanum accivit, imminente persecutione Alemannica in tantum miseriarum per Sibertum
astrictus quod, praetermissis aliisa a quondam ‘ famosissimo viro atque illustri Petro Leonis Borne in insula
25 Licaonia, intra duos egregii Tyberis pontes, vix ab inimicorum insidiis sustentatus, matronarum homanarum et
aliquando muliercularum pauperum elemosinis regebatur. Tunc papa litteratissimus et facundus fratrem lohan-
nem virum utique sapientem ac providum sentiens ordinavit, ndmovit, suumque cancellarium 5 ex intima deli-
beratione constituitl ut per eloquentiam sibi a Domino traditam antiqui leporis et elegantiae stilumv in sede
apostolica iam pene omnem deperditum. sancto dictante Spiritu. iohannes Dei gratia reformaret ac leoninum
Decedenie itaque papa de vita hac, successit illi Paschalis. cui cancellarius ipse individua semper in infimlis
VARIANTES DU MANUSCRIT.
adversitatibus caritale cohesit, eiusque senectutis baculus in omnibus ac per omnia perduravit. A quo sane pon-
tifice, inter alia sancta que fecit, Gregorium de Cicano, Aldonem de Ferentino, Petrum Pisanum, Grisogonum et
Ilugonem Pisanos, Hugonem de Alatro, Crescentium atqu'e domnum Saxonem de Anagnia, Gl'egorium Gaie-
tanum, scriptores suos omnes ac capellanos, presbiteros ac diaconos cnrdinales cum non paucis aliis in bis et
ordinihus minimis fecit certis temporibus promoveri. Romanos omnes clericos. maiores atque minores, ubbates 5
necessaria oorporis ipsislac multis aliis de his quae honeste aoquirere poterat ministrare stud ebat.
Quanta vei-o in cnptivitate Teutonica a1) impio cum patre 5 suo Henrico tiranno perlulerit, qualiter eidem patel'
viduarum et orphanorum, nei'vo pede constrictus, in fatiem ipsam restiierit, ex benefactis aliis quilibet studiosus
advertat, eumque Petrum alterum contra novum Symonem nominet. Diaconiam Bomae quam sanctam Muriam 10
in Cosmydin 9 vulgariter nuncupnnt, sihi oardinali diaoono a domno Paschale commissam, in auro vel al'gento,
in Iibris seu paramenlis, in domibus innumeris, in fundis atque casalibus, in religione praecipue, in quantum
Roma patitur, super omnes innltaverit, requirenti sagaciter luce clarius enitescet. Casinense ‘0 cenobium, mm
01) beati Benedicti aecclesiam et meritam reverentinm, tum quia in ipso monasticae religionis habilum sumpserat,
conversionis suao primordia reduoens ad animum sanctamque vitam 'patrum inibi Domino pariter servienlium 45
sedula menlis cogitationepertmctans, non tantum in his quae ad Doum sunt irremissius gubernure, verum etiam
extra, contra tumultuantes insidins malignantium. turrem inexpugnabilem semetipsum exponere omni conamine
Interim autem Paschale papa defuncto, venerabilis pnter domnus Petrus, Portuensis episcopus, qui primaium
post papam per longn ium diutius tempore detinuerat, cumque oo omnes presbitori ac diuconi cardinoles de 20
e'ligendo ponlifice, et in commune communiter et singulariter singuli, perlraotaro ceperunt. Tum domnus can-
cellarius in monasterio Casinensi commanens, de his sic gestis modis omnibus insclius ,- nuntius derepente
.comparuit qui cancellarîum ipsum, iuxta quod acceperut in mandatis, ad cardinales Romam cum omni faceret
celeritate redire. Quid mora? Tristis frater Iohannes mortemque tanti patris voce pori'eotiori rememorans, prout
ei'at obedientie filius, paruit, mulnm ascendit, maturatoque itinere Urbem intravit, fratres ac filios commonuit, 25
adunavit. ln crastinum vero, secundum quod condixerant, houorabilis paier praenominatus " domnus Portuensis,
Cencius Sabinensis, Vitalis Albanensis, Lambertus Hostiensis episcopi, Anuzo sancti Martini, Bonefatius sancti
Marci, Desiderius sanctae Praxedis, Petrus Pisanus sanctae Susannae, Iohannes de Crema sancti Grisogoni, Saxo
de Anagnia sancti Stephani in Celio monte, Amicus sancte Grucis, Sigizo sancti Xisti, Amicus sanctorum Nerei et
Achillei, I. sanctae Ceciliae, Deusdedit sancli Laurentii in Damaso, Anastasius sancti Clementis, Ranerius sanc- 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
torum Marcellini et Petri, Benedicius sancti Petri ad Vincula, Chunradus sanctae Pudentiane, N. snnctorum
Iohannis et Pauli, Tebaldus sanctae Anastasiae, Guirardus sanctae Prisce, Guido sanctae Balbine, Gregorius sancti
Laurentii in Lucina et sex ulii presbiteri cardinales, nam Hugo de Alatro, presbiter cardinalis XXVIII, arcem
Girceam par papam Paschalem tenuerat, qui paulo post rediit; item Gregorius sancti Eustachii, qui et abbas sancti
VARIAN’I‘ES DU MANUSCRIT.
Andreae, Oderisius Sangretanus sanctae Agathe, qui postea abbas Casinensis efl‘e'ctns est, Roscemannus sancti
Georgii, Henricus sancti Thcodori, qui et Muzariensis decanus, Aldo sanctorum Sergii et Baclii, Petrus Leonis
sanctorum Cosmae et Damiani, Cornes sanctae Marine in Aquiro, Grisogonus sancti Nicholui in carcere Tulliano,
Stephanus sanctae Luciae in silice, Gregorîus sancti Angeli et cote alii diaconi cardinales ; Nicolaus primicerius
5 cum scola cantorum, subdiacones palatii omnes, archiepiscopi " qnam plures, sed et alii minoris ordinis clerici
multi Romani; de senaloribus ac consulibus aliqui practer ‘3 familiam nostram. Itii omnes, vitantes soandalum
quod in huiusmodi solet electionibus pro peccatis nostris accidere, etsi secus sicut postea rei prohavit eventus ac
sint omnes rati provenerit, crcdentcs locum tutissimum, veluti qui curie cedit, in monasterio 1‘ quodam quod
Palladium dicitur, infra ‘5 domos Leonis et Cencii Fraiapane, pariter convenerunt ut iuxta scita cnnonum de
l0 electione tractarent.
lu que loco, videlicet post disceptationem diutinam ac voluntates diverses, nunc haec nunc illa patentes,
tandem uliqnando communicato consilio, illo etiam mediante qui l'ecit ntraque unum, pari vote ne desiderio in
1100 nnum ununimiter concordarunt ut domnuin lohannem cancellarium in papam cligerent et haberent. Nec
mora : captus ab omnibus laudatur ab omnibus, approbatur ab omnibus, necnon etiam ah cpiscopis, quorum
15nulla ‘° prorsus est alia in electione praesulis Romani potestas nisi approbandi vel contre, et ad communem
omnium, cardinalium primnm et aliorum, peticionem electo manus solummodo imponendi. Sicque invitus ac
renitens domnus lohannes Gaietanus hodie ‘7 est et in papam Gelasium sancti Spiritus gratin mediante electus
lloc audiens inimicus pacis utqne turbator iamfatus Centius Fraiapane, more draconis immanissimi sibilans
'20 et ch imis pectoribus trahens longa suspiria, accinctus tetro gladio, sine mora cucurrit, valvas ac fores conl'regit,
ecclesiam furibundus introiit, inde custode remoto papam per gulam accepit, distraxit, pugnis calcibusque per-
cussit, et tanquam brutum animal intra limen aecclesiae acriter calcaribus cruentavit, et latro tantum dominum
per capillos et brachia lesu bono ‘5 interim dormiente detraxit, ad domum usque dedusit, inibi cathenavit et
clausit. T nm praephatiepiscopi, cardinales omnes ac clerici et multi de populo qui convenerant, ah appuritoribus _
25 Cencii modo simili vinciuntur, de caballis ac mulis capite verso preecipitantur, expoliantur, et inauditis undiqne
miseri miseriis affliguntur, donec aliquiisemivivi ad domum tandem propriam remcarint. Malo suo venit qui
Facto autem huc voce convenit multitude Romane : Petrus praefectus Urbis, Petrus Leonis cumsuis, Stephanus
Normannus cum suis, Stephanus de Petro cum suis, Stephanus de Tebaldo cum suis, Stephanus de Berizone cum
30 suis, Stcphanus Quatrale cum suis, Buccapecorini cum suis, Bovesci cum suis, Berizisi cum suis, regioues duo.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
decim ‘9. Romance civitatis, 'l‘ransliberini et lnsnlani; arma arripiunt, cum ingenti strepitu Capitolium scandant,
nuntios ad Fraiapanes iterato remandant, papam captum repetunt et exoptant. Nil more: territi Fraiapanes;
praesertim domnus Leo, impietate subdola pins, papam ilico reddidit; pedes eius amplexans, clamatirremissius:
« Domine, miserere! » Et sic, peccatis nimiis exigentibus ut iterum 2° Aecclesiam elatis cornibus ventilaret,
35 evasit. Tunc sanctus papa levatur, niveum ascendit caballum, coronatur, et tota civitas coronatnr cum eo ; per
VARIANTBS DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-13 20:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
3 Nicholuhi — 8 acsi sint corr.) — provenerinl (corr.) — 11 haec suppl. 11- 19 drnchouis — 24 Dum Il :Tum h- 30 Bovisci ll (corr).
3111 CLXII. GELASIUS (1118-1119).
viam Sacramm gradiens Lateranum ascendit, bannis et et insignibus aliis eum praecedentibus pariter atque
Sedit itaque papa, sicut videbatur, in pace. Prequentabant eum comites et barones et qui pro responsis
aliquibus veniebant et recipiebantur benigne, et donec finito negotio pro quo cuncti convenerant accepta bene-
dictione redirentt tamquam a patre filii benignius per omnia tractabantur. itaque curia tota in pace habebat 5
omnia quae per Dei gratiam possidebat. Rediere omnes illinc atque istinc extra Urhem morantes ; rediit inter
alios Hugo magnus ac nimium honorabilis Apostolorum presbiter cardinalis a Circea arce quam ei ob rabiem
Teutonicam m iterum praecavendam vir ad omnia providus quondam Paschalis papa, homini nobili et illustri
noviter commendaverat1 quamque papa novus (quod utinam non fecisset, nam paululum post ultra modum
penituit) reddi lllerracinensibus per nuntios apicesque mandaviL omnibus igitur undique congregatis, confe-io
rebatur ab illis quando certis temporibus papa et promoveri pariter et consecrari deberet. Et quidem ei diaconus.
Sed antiquus hostis1 ceu fecerat olim in celo1 pacem tantam in longum nulla durare penitus ratione permisit.
Nam dum hec agorentur, quidam ei intempeste noctis silentio ad iamfatum egregium domnum llugonem cai-div
nalem directus est, ab uno videlicet cui exinde non parva copia inerat amicorum, qui Henricum dictum impera- ‘5
torem Romanum armatum contra papam in sancti Petri porticum diceret adventasse. Quid morer ‘INec opus est.
Papa per cardinalem praescivit1 et sicut iam pene senio et infirmitate confectus fugere tam repente non poterata
manibus adducitur fumulorum, et sic caballo subvectus ad domum Bulgamini m in nocte ipsa confugiens latuit.
Fugimus et omnes cum eo. Mane autem facto turbati omnes ac stupefacti quia neque tute remanere in_Urbe,
neque per terram. via undique spinis septal fugere poteramus Fuit nempe consilium ut fugam caperemus per '10
mare, quod et factum est. siquidem flumen Tyherim maturato intravimus et per galeas duas ad Portum usque
descendimusg ibique celum et terra, mare et pene omnia qua in eis sunt adversus nos pariter coniurarunL Nam
caelum gravem pluviam, grandines et tcnitrua. choruscationes ac fulgura frequentabatg mare simul ac Tyberis
tam duris tcmpestatibus vicissim rehellabant ut vix in portu vivi remanere possemus nedum mare intrare. Seva
insuper iam per ripam Alemannorum barbaries tela contra nos mixta toxico iaciebantg minitabantur etiam nos ‘l5
intra aquas natantes pennaci igneii cremare nisi papam et nos in eorum manibus redderemus. Et credo capti esse-
mus nisi nox et ira fluminis illos non impedisset. Quid ad hec, quid miserrimi facerentfi Geperunt, immo cepit
domnus llugo cardinalis et presbiter papam nostrum in collo et ad castrum sancti Pauli 3° Ardea sic de nocte
portavit.
Die vero altero in aurora rediere Teutonici, praedam de nobis facere gestienles. luratum est eis tandem quia 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
papa fugisset et (Deo tibi gratias !) recesserunt a nobis. interim retemptavimus si mare adhuc valeremus intrare ;
papam nocte reduximus. Tum non sine periculo marinos fluctus attigimus et die tercio ripe Terracinensi vivi vix
applicuimus, et in quarto portum tiaietanum intravimus, ubi ab illis hominibus 3° nimis honorifice et suscepti
litiscurrit fama per terram et per vicinias illas. Convenerunt m archiepiscopi, Sennes Capuanus, Landulfus Bene- 3?i
VARIANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-13 20:55 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
5 benignus (cor-r.) — u vicissim] vicario (corr. in margine)— 25 in superbiam (corn) —— 28 dao - 31 et adhuc (corr ) -— 32 cum
CLXIL GELASIUS (1118-1119). 315
ventanus, Alfanus Salernitanus, Marinus Neapoletanus, Riso Barisanus, Huhaldus Tranensis, I. Sypon-
tinus, Baialardus Brundusinus, I. Sanctae Severine, et quamplures alii de Apnlia et Calabria, cum
Guilelmo Troiano et diversarum regionum episcopis, Giraldusabbas Casinensis et Sygenull'us de Caveis cum abba-
tihus aliis. In presentia quorum idem domnus papa per manns Lamberti Hostiensis, Petri Portuensis, Vitalis
5 Albanensis episcoporum. cooperantibus archiepiscopis et episcopis multis, assistentibus aliis viris religiosis, et
cum eis Guillelmo duce Apuliae, Roberto principe Capuano, Ricchardo de Aquila aliisque baronibus plurimis qui
tunc ei omnes fidelitatem fecerunt. existente ciero ac populo infinito, sancto dictante Spiritu et efl'ectus est presbi.
ter et in papam Gelasium infra k1. martii“ consecratus. Ubi Petrum Rufum diaconum cardinalem, Baronem
suhdiaconum, et me Pandulfum hostiarium qui hec scripsi in lectorem et exorcistam promovit et plures alios in
1“ minoribus gradibus ordinavit. Letum nomine, Berulanum episcopum a domno papa Paschale factum atque depo-
situm, sue dignitati ac loco restituit ; Grisogonum diaconum cancellarium fecit. lbique per totam quadragesimam
Nobis vero sic iam qnomodolibet respirantibus, supervenere qui dicerent quod Gaietae etiam per susurrum
primitus senseramus, Henricum illum barbarum quendam’” Mauritium nomine, Bracharensem episcopum, quasi
15 novum simnlachrum in loco papae struxisse et illum sic intrusum papam suum Gregorium nominasse. Ecce de
recidivo vulnere recîdimus in typum antiquum! Addidit inde nnntius quod castrum papae Turriculam“ a fratri-
Besumpsit papa vires, dnci Guillelmo ac principi Capuano Roberto aliisque baronibus dedit firmiter in manda-
tis ut omnes contra barbarum arma cito pararent. Dixit, et factum est. Paratur papa ad reditum, redeunt haro-
20 nos cum en. inde36 ad Sanctum Germanum, videlicet Cassiuense cenobium, devenimus, ubi Guillelmum ducem
per dies aliquot expectavimus. Interim Lando, dominus de Turricula, Oddo Coctus ac Gisolphus fratres eius cum
eo acriter cum rege pugnabant. Faciunt contra machinas machinas. vimina, balistas etarcus. Ibi primum rete contra
petrarias ad turres operiendas ab astuto i110 tyranno, dampnum plurimorum et proficuum multis, ingenium exqui-
situm, inventum est. lbi, mirabile dictu! canis, (idele animal, a Runco37 quodam ipsorum dominornm castel-
?5 lulo, brevibus suspensis a celle, modo Turriculam intrans. modo de eadem ad Buncum festinato regrediens,
alternatim dominis illis extrema mnltociens quecumque sibi dictaverant, utens quodammodo rations, fideliter
quotidie reportabat.
Venit dux ad papam interea; tum ceperunt rcditum insimul maturare. Quod Henricus praesentiens infecto
negotio ah castello remotus est et via ipsa qua venerat, irato sibi Domino, Alemanniam rediit, ydolo quod plas
30 maverat intra Urbem relicto. Tunc papa vellet multum quam reddi nimis inconsulte praeceperat Circeam arcem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
habere. Igitur du):Je et princeps cum baronibus rediere. Papa in propria, scilicet in Campaniam veniente, sui
eum non sine precio receperunt: et ita pedetentim, magis peregrini quam domini, Romam sicut Deus novit 3’
intravimus.
Latnit domnus papa malins quam hospitatus sitin ecclesiola quadam quae sanctae Mariae in Secundocereo dici-
35 tur, intra domos illustrium virorum Stephani Normanni, Pandulfi fratris eius et Petri Latronis Corsorum. Ibi-
VARKANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-14 15:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
que de imminentibus periculis. praesertim de intrusione Burdini, cum tota simul aecclosia diligentius conferebat,
cum quidam de cardinalibus, Desiderius sanctae Praxedis (prope etenim erat ‘"festivitas, quod non utinam cogitas-
set) ad cantandum in ipsamet aecclesia missam simpliciter eum quodam vespere invitavit. Sed nimium simpli-
tius est a papa ooncessum. Die autem crastina, etsi displicuerit plurimis, quia ecclesia esset in fortiis Fraiapa-
num, freti tamen Stephani Normanni et Crescentii Gaietani eiusdem pape nepotis antiquis strenuitatibus, itum 5
est et cantatum. Necdum adhuc celebratis offitiis, ecce cum non parva manu militum ac peditum etaliorum pro-
cacium impii Fraiapanes apparent, irruunt, lapides et spioula mittunt, nostros affligunt, multi pauculos atterunt.
Resistit miles Normannus et Grescentius gloriosus cum eo, resistunt undique nostri, iacula mandata remandant;
ensis atteritur ense, lanoea retunsa retundit ; hinc pedites, illinc miles cadit; undique strati; undique pugna
gravis ; papam cupit iste tenere, iste tuetur eum ; miles utrimque cadit. Turba ruunt, padites saliunt muros, ca- te
piuntur ex nostris aliqui, non tamen eximii. 0 quantus luotus omnium ! quanta praecipue lamenla matronarum.
quae papam solum tanquam scurram per campus, sacris pro parte vestibus revestitum, quantum equus poterat
fugientem videbant. Hunc crucifer sequitur, oecidit, muliercula quem tune invenit, abscondit, sonipemque cru-
Iam quota parte diei acriter est ah utrisque pugnatum, cum Stephanus Normannus, credens papam iam in tuta 15
fugisse, taliter Fraiapanes alloquitur : « Quid, înquiens, facitis? quo ruitis? Papa quem'quaeritis iam recessit,
» iam fuga elapsus est. Numquid et nos perdere cupitis? Et quidem Romani sumus, similes vobis, et si dioi liceat
» consanguinei vestri. Recedite, rogo‘, reoedite, ut et nos fessi pariter recedamus. » Ad hanc itaque vocem nepos
eius Leo Fraiapane gemebundus papam audiens liberatum cum insano fratre (‘.entio aliisque reoessit. Redierunt
et nostri, non omnes. Interim papa utrobique petitus, demum intra campos sancti Pauli aeoolesiae adiacentes 3o
fessus, tristis et eiulans inventus est et reductus. Die illo prandium cum cena fit unum. Inter spem et metum
animi cunctorum nutabant dolentes et quantum ad diem per longa tempora memorabilem attinuit consilialum est.
Sane die altero, quique secundum tibitum heo et illa oudentes; papa post omnium sententias dixit: « Viri
» fratres et filii, sicutnec longe malum est, ita nec longo opus est nee novo sermone. Sequamur patres nostros, 25
» quoniam valde honum est antiquos sequi parentes ; Sequamur nichilominus Evangelium. Quandoquidem vivere
» in civitate ista non possumus, fugiamus in aliam. Fugiamus .Sodomam, fugiamus Egyptum, fugiamus novam
» iuxta verhum propheticum Babiloniam; civitatem sanguinum fugiamus. Veniet, crede mihi, veniet aliquando
» tempus cum vel omnes pariter vel quos Deus permîserit flante austro redibimus et. tempora meliora redibunt.
» Ego coram Deo et Ecclesia dico : Si umquam possibile esset, mallem unum imperatorem quam tot. Unus 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» saltem nequam perderet nequiores, donec de illo quoque evidentem iustioiam imperatorum faceret omnium
» imperator. » Ad hoc omnes pariter una voce olamaverunt : « Fiat, sic fiat! n iungentes tercio « Fiat! Akmen l »
Singula itaque singulis, iuxta modum omnium ac mensuram, omni tarditate seposita, aecclesiae ministeria
personis assignata sunt vel concessa. Venerabilis pater domnus Petrus Portuensis episcopus loco pape vioarius
constitutus, cardinales aliqui ei sunt in auxilium sociati. Viro reverentissimo et sagaci, domino et avunculo mec 35
VARIANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-14 15:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
9 stralie (cann)
CLXII. GELASIUS II (1118-1119). 317
Hugoni cardinali Apostolorum Beneventanae urbis custodia, prout poslea vidimus, non sine sancti Spirilus est
oraculo commendala; nam paulo post deficiente papa, nisi ipse resisteret et mille modis ipsis sagaciter obviasset,
Normanni illam hodie, et non papa, tenerent. Nicholao seni cantorum scola conceditur; Pelro diclo praefecto per
quem domino nostro sancte memoriae papae Paschali mala plurima provenerunt. occasione ista, ctenim aliter vix
5 fuisset, prael‘ectura Urbis nequam etindignissimo homini stabilitur. Princeps et clipeus omnium paritercurialium
Stephanus Normannus, collaudantibus omnibus, protector ac vexilliferin Dei Palris nomine nimis efficaciter
Navibus interea pluribus et aliis optime pro tempore praeparatis, quia per terram non poterat, nobis Bencven-
tum iungentibus, papa mare intravit“ atque post dies aliquot Pisas prospere applicuit. Exierunt cum eo domnus
t0 lohannes Cremensis, Guido sancte Balbine; et de diaconis cardinalibus domnus Petrus Leonis, Gregorius sancti
Angeli, Roscemannus atque Grisogonus; sed et de Bomanis nobilibus Petrus Lalro et lohannes Bellus, fratres
Petri praefecti, et quidam minores alii, clerici sive laici, praeter ipsorum domesticos et custodes. Ilii omnes cum
papa simul honorifice satis atque sollempniter ab innumera cieri ac populi multitudine Pisis recepti sunt et trac-
tati. Ubi idem papa inter alia mulIa super verbo Psalmiste : Dzl'ri, pronuntz‘abo adversus me im‘usticias meas
15 Domino, et tu remisisli impietalem (-ordis mei sermonem talem habuit qualem certe vix faceret Origenes in
carne. . .
lbidem igitur aliquandiu commorans, quaeque sui officii libertate plenaria lractans, mare iterum introivit, et
sic, ducente Domino, portum ""' villae sancli Egidii sanus cum suis omnibus et incolumis attigit. Ubi ‘3 a venera-
bili abbate liugone ac eiusdem monasterii fratribus undecumque confluentibus cum maxima laude est et honore
20 susceptus. Qualiter quoque inibi quam bene quamque largissime ab eis fuerit diutius pertractus satis manifestum
est. Illic omnes episcopi, abbates atque monachi. nobiles et ignobiles, cuiuscumque ordinis, pari modo conveniunt,
quique pro suo modulo deservire parati. Abbas Cluniacensis domnus Pontius adveniens cum munusculis aliis
triginta ei equitaturas pracparavit, decem vero abbas sancti Egidii cum donariis aliis. Cum quibus et cum aiiis
equilavit domnus papa '“ per tcrram illam, in viciniis quoque iilis cooperantibus plurimis urbium vicinarum epis_
25 copis. Ecclesiam ‘5 sanctae Gaeciliae de Stagello, aecclesiam“ sancti Silvestri de Tillano, ecclesiam ‘7 sancti
Stepbani de Tornaco dedicavit et termiuos lapideos propter eas infixil; quos absque maledictione perpetua nulli
umquam ad dampnum vel loci vel alicuius rei transgredi quandoque licebit.
Inde papa regrediens absque mora per Podium ‘5 Franciam properavit, et inter villas alias ubi fuit vice beati
Petri receptus, Cluniacense adiit monasterium, in quo iuxla tanti loci potentiam et secundum quod apostolicum
30 virum condecuit et receptus est pariter et benigne tractatus, omnesque boue et optime qui intrarunt cum eo,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Archiepiscopi et episcopi terrae, sed et reges 1’ ac principesptanquam si Petrum viserent lam per se quam per
nuntios cum non parvis munaribus sedule frequentabanl. Qui omnes unanimiter a tanto palre ac domino plenio-
ribus brachiis caritatis amplexi, de letis qui veniebant leliores efl'ecti, demum celestibus ferculis medullitus epulati
redibant.
35 Tractabat vir sanctissimus qualiter et his quos secum duxerat et quos in Urbe reiiquerat in omnibus ac par
VARIANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-14 15:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
omnia provideret. Et quidem multa iam ad libitum Domino iuvante peregerat, cum iam quasi in portum t'ere se
deductum congaudens, subite50 passione eorreptus quum a costa Greci pleuresyn appellari iusserunt, suis ne
multis t‘ratrihus undique convocatis,facta conl‘essione ac corpore cum sanguine Redemptoris acceptis, et iuxta
normam monasticam strato terrae corpusculo, sancta illa anima carne soluta est, hinc ad celum Pelro duce cons-
cendens. Corpus 51honorabiliterintralimen Cluniacensis cenobii requiescit in puce. Amen. Quem Romani qui
aderant et qui Romae remanserant, clerus omnis ac populus et detleverunt tunc et. quasi patrem iusticiae nolentes
NOTES ÉXPLICATIVES.
i088, doit être entré plus tôt que cela en‘ religion. Il faudrait ici
I133. Cette date écarte aussi l'idée qu'il serait ici question (le
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
entier n.
de Pier Leone, qui arriva sous lionerius II. On peut voir encore
Generated on 2013-08-14 15:59 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
319
lum. Pour le premier, dont le siège fut uni peu après à celui de
Porto, il est possible qu'il n'y ait pas eu alors de titulaire. (Jeux
lase II; du reste l'expression sed et alii rlerici Romani, qui vient
s'occuper.
la meme qui est mentionnée plus haut p. 302, l. 30, comme une
15. infra domos Leonis cl Cencii Fraiupane] Il est sûr que c'est
Scavi, décembre 1883. Ce qui est sur c'est que des établisse-
avait été pris parmi les cardinaux diacres, ce qui était assez
cet, etc.
que si!!! est super fluvium Tiberis. Cette église doit être la même
proximité du port.
snppL, p. 93).
sans doute relayer par ses compagnons, car l'exploit eut été
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
36. inde ads. Germanum...] Ci. Petr. Casim: « Posthaec idem pon-
Lignriam rediit.
321
modi par Pierre Ermengaud, évêque de Nlmes (ct. Jnflé, 7016 b);
48. per Podium] Cela est bien difficile à croire, si l'on tient
indiqué plushaut,note H.
entrevue avec le roi; elle devait avoir lieu à Vézelny. C'est tout
LOLXIII, p. 473), elle n'a sùrumentpns été gravée sur son tom-
CLXIII.
KALIX'I‘US, quiet Guido, natione Franous, consauguinitalis lineam a regibus Alemanniaey Francine atque
Hic a cardinalibus qui cum papa Gelasio iam Cluniaco sepulto ab Urbe in Franciam venerant, dum esset archie-
piscopus Viennensis in papam Cnlixtum electus est. Qui se indignum iterato reclamans iccirco modis omnibus
resistebatl quia incertum haberetura multis utrum Piomae ratum factum huiusmodi teneretur. Propter quod
vix ’ cappa rubea amiciri sustinuit donec nuncii redientes a Roma per domnum Petrum episcopum tunc vicarium,
per cardinales omnes, per domnum Petrum Leonis (nam3 iste nimium laboravit in verbo propter diaconum filium
suum [Petrum] P. Leonis qui potissimum Francine peregerat causnm'), per praefectum et consules, per clerum
atque populumv viva voce ac litteris electionem ipsam canonice iureque firmarent. Facto igitur hoc omnium
subscriplionibus ‘ optime roborato, tunc papa sollempniter a Lamberto Hostiensi episcopo et aliis quamplurimis m
in Dei nomine consecratus simul cum suis omnibus Romanum iter incepit.
Yenlum est ad Provinciam1 in qua sancti luliani aecclesiam1 cellam 5 Psalmodiensis cenobii, idem papa nimium
celebriter dedicavit. lnde per“ sanctum Egidium Romam non multo post sanus et incolumis rediit, ubi a iamdicto
Petro Portnensi vicurio3 cardinalibus, clero toto ac populo tanta 7 gloria est et honore susceptus quanta diebus
lbi aliquamdius commorans Hugonem cardinalem a Benevento vocavitz idem enim domnus llugo Beneventum
tenebat cum quo simul et aliis pariter per campaniam et Casinense ’ cenohium ipsum adiit Benevenlummbifere
acsi Rome fuit gloriose 1° receptus venerunt ad eum ilico Guillelmus ‘1 Apuliae duxv princeps Capuane urbis
lordanusi comes llanulfus de Airola, lordanus comes de Ariano, Robertus comes de Loritello et innumeri alii qui
eidem ibi hominium fidelitatemque fccerunL His ita dispositis paulo post Romam per Maritimam rediit. ‘20
Tunc a Spiritu sancto commonitus Lamhertum llostiensem episcopum, domnum Saxonem cardinalem presbi-
terum sancti Stephani in Celio monte et Gregorium diaconum sancti Angeli ut pacem pacis filius in regno et
Ecclesia reformaret, ad Henricum imperatorem Alamanniam delegavit. sed quid plus? Uno totum volo dicere
verbo. Legati missi in scriptis pacem ofl‘erunt; et quemadmodum in Lateranensi palatio tabula ‘2 privilegìi
repraesentat, pax ad velle pape ab imperatore simul et recepta est et perpetuo annuente Domino stabilita. 35
Inde ‘3 in Apuliam,legatis iam ad Urbem regressis, iter-ato descendit. Nam comes Rogerius de Sicilia tunc,
iverat et ter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ram quae ei competitdomno pape in eundo commiserat. cumque iamdictus comes arcem de Calabria ‘5
quae Nuceforis dicitur obsideret, domnus papa ad eum ut ab obsidione cessaret domnum llugonem cardinalem 30
dìrexit. [vit cardinalis et infecto negotio rediit ; papa‘aulem in comitem tali omine surgit quali et parentes" post
VARIANTES DU MANUSCRIT.
Generated on 2013-08-14 16:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
—31homine (carra) .
10
15
20'
30
eum, sicut ipsi vidimus, erant insurrecturi. Nam 1ere omnes cardinales melioxes quos habuit in lemporibus illis,
sed et magnum llugonem, cardinalem nobilem et intlustrium, mortuos cum non paucis ex domesticis perdidit,
et demum quicquid voluit ipse comes Rogerius cum papa semivivo peregit.
Rediit ad Urbem, in lecto evasit, et ‘7 illo anno nongentorum nonuginta septem episcoporum sive abbatum
numero Laterani concilium celebravit, in quo vir regali stirpe progenitus 1ere iam deperdilam mundo pacem
restituit.
Fecit ordinationes in Urbe cardinalium et episcoporum quamplures :primo domnum Petrum Leonis cardinalem
sancte Mariae in Transtiherim ubi oleum fluxit, domnum Crescentium sanctorum Petri et Marcellini, Amicum
sanctae Grucis, Guidonem sanctae Balbinae, Teobaldum sanctae Anastasiae, Robertum sancti Clementis, cum
aliis presbiteris cardinalibus; sed et diaconos cardinales lonatham sanctorum Cosmae et Damiani, lllatheum sancti
Adriani, Americum sanctae Mariae novae, An'gelum sancte Marie in Domnica, Gregorium qui et Tarquinius sancti
Sergii, lohannem Daul‘erii, virum nobilem de Salerno, sancti Nicholai de carcere Tulliano; subdiaconos aliquot,
meque Pand[ull‘um] usque ad subdiaconum ipse promovit; innumeros minoris offitii clericos ordinavit.
Nemo hunc umquam vidit beati Petri basilicam absque donis intrare, nee missam inibi nisi primitus assignato
dono cantare.
Hic pro pace servanda turres1s Cencii, domnae Bonne et Unquitatis dirui et ibidem non reparari praecepit;
saxa ‘’ optime l'orticie supra Itomam a Monaldo comite emit et honori sancti Petri adiunxit. Cortinas multas
et pallia, candelabra de argento, campanas et pavimenta, fundos atque casalia beatoPetro donavit, et multa
per ecclesias alias benefitia contulit. Aquam ad Urbem reduxit, molendina cum vineis iuxta lacum 2° aplavit, aec-
clesiam sancti Nicholai“ in palatio fecit, cameram ampliavit et pingi sicut apparet hodie miro modo praecepit.
lnlerea22 Burdinus in Sutrio prope Romam Aecclesiam persequi, peregrinos praedari, in papam et in alios
maledicta congerere, queque alia huiuscemodi poterat tam per se quam per alios facere non cessabai. Tunc papa
fretus abunde iamque ab omni parte Domino volente securus, parat magnum exercitum, Iolxannem Cremensem
cardinalem sancti Grisogoni Sutrium contra Burdinum_ praemisit, ipse eum e vestigio sequitur. Demum Sutrii
' convenerunt; pugnatur attentius ; vincitur, capitur Burdinus, adducitur, sic tamen camelo subvectus. lvit cum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
victoria23 papa contra Godel‘ridum, Landum et Ranaldum comites de Ceccano rebelles, et nisi Ranulfi comitis
de Airola intercessisset proditio, l‘ecisset inde papa qualem iusticiam debuisset. Non tamen sine pace pacis custos
abscessit. Burdinum in Cavensi cenobio trndi praecepit, Romam rediit et in alta pace resedit, pauperes profunde
procurans.
Gaudebat mundus fieret dum papa secundus. Sed nulla potentia longa. Nam l'ere iam antiqua Octavranr tempora
redundabant, iam Christus continue in mentibus [id elium nascebalur, dum t‘ebris inopîna proveniens papam repente
Generated on 2013-08-14 16:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
consumit et caput nobis omnibus in solo papa cecidit. Nec mora, confessus et ordinatus, ommbus ululantibns,
obdormivit in Domino, et sic pacis pater cum ipsa pace recedit. Amen.
Sepultus est 3‘ Laterani iuxta domnum papam Paschalem in festivitate sanctae Lucie vlrgmls.
VARIANTES DU MANUSCRIT.
7 Lconem (c0rr.) — 8 ubi supplcm' . — 11 nome-Marie gym I. 11 — 13 l‘arr‘e —- 17 rqarari n ibidem — 25 si (coi-r.) —. l
NOTES EXPLÏGATXVES.
Composlellana, 11, 9.
2. vin r'appa rubea nmîciri suslinuit] Ceci est un peu forcé. Ca-
lionne aux prélats et aux fidèles des Gaules et des autres pays.
905)). Il fut plus tard restauré à Psnlmodi même. Dans des bulles
r'ellulis et perlinentils (ibi‘tL, col. 187). C'est donc cette église que
se rendit à Toulouse.
6. par .9. Egidium Romam non multo post] Ceci est dit un peu
rien neprouve qu'il soit ici question d'une seule et unique fer--
teresse.
t. II, p. 221).
palais pontifical (t. I, p. 481, note le). Elle avait survécu, avec le
avec des copies plus ou moins parfaites des peintures et des ins-
Rossi, lnscr., l. ll, p. 427, 11° 59), de Pam'inio (De .xeplem U,eccle-
troue entre deux anges, l'Enfant Jésus sur ses genoux, couron-
le Grand, Urbain Il. Pascal Il, (iélaseII. — Outre les noms des
46. Plus d'un siècle avant. P. Sabino les avait vues en meilleur
de la Vierge:
2° dédicace:
(du tirage a part), a déjà fait observer que la règle du vers léo-
pes agenouillés n'était plus visible en “il siècle. Elle ouvre aussi,
quelque noioriéié) qui ait été archevêque: les deux papes Anas-
23. Interea Burdinus] Nous avons encore (Jail‘é, 6002) une lettre
nieuse a llome dès le :33 avril (VIIII kal. mai). Cf. les Annales
située :1 une lieno environ à l'est (le Ceccano. D'autres faits, rap-
portés parles mêmes Annales,se placent en l 123 : «Kalistus papa. iterum et iternm congregato exercitu, post alia caslra expngua-
CLXIIH
HONORIUS, qui et Lamberlus, Iiosliensis episcopus,sedilannos V. Hic de mediocri plebe comitatus Bononien-
Leo Fraiapane,
pariter condixeruut ul usque ad diem tercium, cum simul exinde secundum scita canonum
5 perlractarent, interim nulla de eleclione meniio haberetur. Iioc iccîrco polissimum Leo Fraiapane staluerat ut
infra datum spalium quod de Lamberlo diulius cogilaverat aliquanto quietius perfiuireLNam totus ab hoc populus
Saxonem 2 sancti Stephani cardinalem fulurum papam pelebaul; quod, uL deciperet aptius. et L00 Fraiapane itidem
_ simulabal. In sero aulem praesenli’ idem Leo per nuntios unumquemque seorsum de cappellanis cardinaliumprae-
moue! ut mane summo diluculo cum pluviali rubeo sub cappa nigra relento, ignorante ‘ domino, eundem suum
.40 dominum indueret. islud vero propter hoc ingenium adinvenerat, qualinus singulos pro accipiendo de manibus
eius papalu atlentioi'es i'edderet et sic sallim absque limore venirent. Et quidem faclum pape Gelasii recolenles con-
venire limebant. Tamen in crastinum illecti fatuique conveniuntintra beali Iohannis basilicam ; in aecclesia 5 quae
Sancti Pancratii dicitur episcopi ac cardinales inlrarunt; ibique post verba quelihet, Ionathas‘ sanclorum Cosme et
Damiani diaconus cardinalis, collaudantibus omnibus, ipso etiam domno Lamberlo episcopo, Teobnldum cardi.
nescio cul‘, alîquando quae nollet. lnceptum est Te Deum laudamus gaudendo; non [amen dimidialo, adhuc
Lamberto pariter nobiscum alla voce cantanle et ecclesia, Boberlus impius Fraiapane verli fecit in luclum cythamm.
Etenim ipse cum quibusdam consenlaneîs suis et aliquihus de curia Lamberlum Ilosliensem cpiscopum papam
acclamaverunl; deinde in symis ‘quae anle aecclesiam beali Silveslri sitae sunlsine mora cum composuerunt. Unde °
20 licet maxima discordia et tumullus emerserit, tamen postea pacificalis omnibus et ad concordiam redactis in papam
Ilonorium sublimalur.
Hic fecit ordinationas in Urbe quamplures, presbilerorum, diaconorum et minorum ordinum : Pelrum sanclae
Anaslasie, Comilem sanclae Sabinae, Gregorium sanclae Balbine, Malhaeum sancli Adriani, iiugonem‘ sancli
Theodori, Guidonern sanctae Marine in Via Lala, et episcopos aliquot extra vel infra Urbem. '
25 Iluius lemporibus Pontius ‘1 quondam Cluniacensis abbas ah ce Romam relentus ibi defunclus est et in monas-
Non postmullum lemporis idem papa Lateraui infirmalus ad mortem, quorundam palrum consiiio ad idem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
monaslerium sancli Andreae quod ad clivum Scauri anliquilui vocalur se defem-i iussit, ibique inpaoe" defunclus
est.
VARIANTES DU MANUSCRIT.
1 V <meus Il) h '-— 6 aliquaudo l1 —— 7 pctebat, quos 11 — li sallem h — 19 symiis h — 27 consilio in idem] cm tmtum
legilw', cetera cvunidu sunt; 2" m rcscripsit conspic et «lin quae cl ipsa cvanuerunt. S'tppi'cvi hic ct infra opc cod, Parisîui 5m12. ..
:3 nalem presbilerum sanctae Anastasiae in papam Celeslinum cappa ruhea celilusT induit. Sed patilur Celeslis, ego .
.328
l. Ilry/ie aulem...] Ce récit est le plus détaillé que l'on ait sur
note 9. ‘ i
qu'il s'en aperçoive.Les mots ignorlmle domino ont tout l'air d'une
dite.
écrit celeriler. . _ . H ‘ l, I. . . .
t). Ulm'e Iicel...] Le ton calme de cette phrase concorde bien peu
plutôt qu'il aura l'ait. ici une large coupure dans son texte. l
Generated on 2013-08-14 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
10. I'onlius] Ponce. abbé de lllnny. célèbre par son conflit avec
ANNALES ROB/{AINES
Le manuscrit Vaticanus 1981 contient, sur des feuillets ajoutésà la lin, un recueil de pièces parmi lesquelles
plusieurs sont des récits relatifs à. diverses périodes de l'histoire pontificale du m siècle et du xn‘. L’esprit des
narrateurs est, en général, celui du parti impérialiste, hostile à la réforme grégorienne. Cependant le récit de la
A l'exemple de Pertz, qui le premier donna à l’ensemble de ces documents le nom d’Annalcs Romani
(Monum. Germ. Script. t. V, p. 168-189), jeles reproduis ici, non dans le désordre oùle manuscrit les présente,
mais suivant l'ordre chronologique. J'ai revu l'édition de Pertz sur le texte original; dans celui-ci l'écriture n’est
pas toujours de la même main; mais les copistes sont respectivement contemporains des récits qu'ils transcrivent.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-14 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Generated on 2013-08-14 16:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
(104441073)
Auuo ‘ ab lncarnatioue Domini MXLVI, indicione Xlll, presidente in urbe Roma Benediclo Vllll papa, anno
eius Xll
orla est in urbe Roma grandis seditio, ita ut in unum omnes concerlali venirent, et eiecerunt
eum de sac pontificatu. ln i pso denique anno, in festivitate sancte Cecilie, obscnratum est sol quasi trium orarum
spatia. Et factum est cum eiecissent pontificem ex suo pontificatmorta est’ inter Ilomanos et 'l‘ranstiherinos grandis
seditio, ut in unum omnes congregatos Romanes ad obsidendam Traustiberim pergerent Vll die mensis ianuarii;
et l'aclum est praelîum magnum inter Romanes et Transtiberinos. Qui videlicet Romani in l'ugam versi suut
probter comites qui veniebant per montanam, scilicet 3 Gerardo Rain‘erii filius et celeri cum multis equitihus qui
erant fideles dicti pontifici, et ad ‘ portam venerunt Sassie. Ibi omnes unanimiter se inmittentes, ex multi-
tudiue copiosa sull'ocatis C et en amplius homines maiores et minores. Et die tertio terre motus factus est
10 magnus, ita ut ecclesie signis sonarent. Tunc 5 omnes Romani in unum congregati elegerunt sibi pontificem
lohannem Sabinensem episcopum, cui posuerunt nomen Silvester, qui optinuit pontificatum diebus XLVlllI.
Quo eiecto 5 Benedictum pontificem reduxerunt in sua sede. Tunc praedictus Benedictus non sufl‘erens Roma-
num populum, eiusdem pontificatus sni honorem per cartulam 7 relutavit lohanni archipresbitero sancti Iohannis
ad portam Latinam, suo patrino, in die k1. maias, cui posuerunl nomen Gregorius; qui etiam pontificatum
Ileinricus Dei gratin invictissimus Cesar, audita ‘ fama inaudite controversiae, cum magna potentia et cum
Van. — 4 ilclum ceteri —7 cum] circa eum Pcrtz: locus lcclu difl’icilis
NOTES EXI’LICATIVES.
donner un successeur.
cité Lèonine.
cllidiacre romain Pierre, qui se serait fait autoriser par une as-
Bonizo est encore bien peu sûr pour le temps où nous ommes.
332 ANNALES BOMAINES aou-totat
innumerabili exercitu italiam petiit. Cum pervenisset in civitate que Sutrio vocaturq convocavit ad se clero
Romano simul cum pontifice Gregorio. In sancta igitur Sutrina ecclesia mirabile sinodum t inesse decrevit, et
lohannem Savinensem episcopum, cui posuerunt nomen Silvester. et lohannem archipresbiterumq cui posuerunt
nomen Gregorius, et Benedictum praenominatum pontificem, canonice 9 et iuste iudicando, sacris et religiosis
episcopis hoc per canones ostendendoy perpetua anathematem obligavit. Pervenit itaque in Romanam urbem 5
cum tanta multitudine ut etiam non caperet urbs tantum et copiosum exercitumq
H. per misericordia Dei pius et benignus rex, congregata multitudine populi Romanorum in basilica beati
Petri principis apostolorum cum episcopis et abbatibus et universo clero Romano, sanctam et gloriosam sinodum
celebravitl et mirabilem sanctum benignumque pontificem sancte ecclesie Romane, nomine Clementem, praeor-
dinavit, vigilia Natalis Domini. Die nativitatis domini nostri iesu christi ipse praencminatus rex a suo sancto to
benignoque pontifice coronatus est, et tota Romano civitas omni gaudio repleta est, sancta denique Romano
aecclesia exaltata et glorificata quod tam magnam haeresim per misericordiam Dei inde eradicata est.
itaque serenissimus princebs, cernens Romanorum omnium voluntatem, circulum quod ab antiquitus Romani
coronabant patricios1 cum omnium voluntatem sicut imperatori decreverant, in capite posuit suo. Et ordinatiouem
pontificum ei concesserunt et eorum episcoporum regaliam abenlium, ut a nemine consecretur nisi prius a rege ‘5
invesliatur, almus pontifex una cum Romanis et religiosis palribus, sicut sanctus 3 Adrianus papa et alii ponti-
fices confirmaverunt per privilegii detestationemy sic "' perprivilegii detestationem in potestate regis ll. qui a in
praesentia habeturetfuturorum regum, patriciatum etcetera ut supra dictum est sancivit, confirmavit et posuit.
CLEMENS itaque summus pontifexa reverso rege ad regni sui aulam, sedit in catliedra sancte sedis apostolice
menses vun dies liil ; relinquens terrestria petiit regna celestia ‘20
Tunc Romanorum plebs in unum collecta ad regem U. legatus cum litteris miserunt, precantes et obsecrantcs
ut servi dominum et ut filii patrem ut eis dirigeret pudicum, benignum, ornatum bonis moribus, sancte Romane
ecclesie et universo orbi pastorem. llenedictus itaque pontifex prisons talia facta cernens, cum esset in civitate
que vocatur Tusculana, per praemii cupiditatem divisit liomanum populum et sic r
num et ceterorum principumy secundum decreta sanctorum Patrum, Deo et omni plebe dignum elegit pontificem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Legati itaque Romnnorum antecedentes Damassum pontificem Romain reversi sunt. lpse vero benignissimus
Vin. — l. iz baesim
NOTES EXPLICATIVES .
de l‘annuliste.
3. sit-ul sam‘lus Adrianus papa] Le narrateur dépend ici du xt sic perpn'vilegîi rletestaiionem] Cf. latia “3l.
faux privilège de Léon VIII (M. tk Leges, t. Il part. o p. um 5. qui in praesentia habelur] Le narrateur a tiré ces mots du
(Vat. fasti qui nous a conservé son récit. Sur ce texte, son ori- pereur lIenri lll t'ùtdèjà mort.
pontil‘ex iter versus arripuit adversus ltaliam. Cum autem pervenisset ad marchionem Bonifalium cuius auxilio
praenominatus pontifex Benediclus receperat ponlificium, taliler eum callide est afl‘atus loquellis: « Ego ad
» Romain non possum pergere tecum, quia Romani papam' reduxerunt, et potestatem quam prius abuil recepit
» et omnes pacificavilin se; ideoque venire noii possum; iusuper ego iam senex sum. » Ilis audilis bealus
ä poulifex iter quod ceperat rediit et imperatori universa narruvit. Quo audito rex intellexit callidilatem et astu-
tiam eius ; laliler eum per epislolus aggressus est afl'utibus : u Tu aulem qui pupam canonice deposilum in ponli-
» ficium reduxisti et per praemii cupiditatem nostrum imperiuin contempsisti, scito praenosceus quia si non
» emendaveris, cito adventum meum propinquum emendari faciam te invito, et populo Romano dignum Deo
» donaho paslorem. » Videus itaque Bonifutius quia nichil proficeret, per suum legalum Benedictus eiectus
10 est de ponlificatu et cum Damasso papa Roinam veuit, et populus Romanus devote huuc cum mngno desiderio
suscepil, et aput beatissimum Pelrum aposlolum summus ponlifex ordinalus est, die XVII mensis iulii, indic. l.
DAMASSUS vero papa vixit in episcoputu XXIII dies et ila defunctus est. Et inlhronizatus est Leo in Romaua
LEO magnus, natione Teutonicus, sedit aunos V mensis lll dies V1, et cessavit episcopalus menses X1.
4:; > lste Leo perrexit ‘ in Cisalpinis parlibus ud imperatorem Ileiuricum secuudum, et'rogare cepil eum ut pro
nmore beuli Petri descenderet in Apulea et liberaret uhilalores eius de servitute 3 Agarenorum. llle vero per se-
metipsum non venit,set direxitprincipes suos cum magno exercilu Teutonieorum, insimul3cumconsanguinei dicti
pontifici. Mox ut dictus pontifex reversus est Romae cum dicto exercilu, tune perrexit in Apulea, insimul cum
Latini comites Asouri et ceterorum. ‘llox commissa pugna nimium dura et forlis; set Latini comilos clum dimise-
2o runt diclum ponlificem, reversique sunl ad proprio. Pontifex vero superalus secessit in civilate; exereitum vero
- 'l'eulonicorum omnes pene ex illa pugna extiucli suut, set plures ex parte Agarenorum inlerfecli sunt. PosL hec
omnes principes Agarenorum in luctu conversi sunt; cum magno gemitu et lrisliLia venerunt nd iamdudum
nominuto venerabili poulifice et ad eius vesligia oorruerunl, veniurn et miserioordiam imploranles, et cum eo
venerunî usque in parles Campnnie et sic dimiserunt eum. Pontifex vero uimis ancxiatus ex mugno gemilu,
dolore alque tristitia, cecidit in infirmitatem. Ad ultimum feretruin eius in equis posilum, cum illius mililihus
qui evuserant, cum magno luclu et mestitia reversus est Rome. Non multo post in basilica heati Pelri migravil ad
Tunc pleps Romanorum in unum 'congregali lègatos miserunt ad imperatorem, rogantes ut servi dominum,
ut piunl paslorem sancle Romane ecolesie tribuerent. Congregatu ilaque mulliludine clericorum et laicorum,
\'A1i.—l ilcr versus Part: (lcclio dubia)—1lorrlinat'uvrl’crtz (lcctio clubiu)—2l-24 Post-flimiserunl cum suppl. inmargine, l- mrinu.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVÊS.
l. pzrrexiLu] Ce vopnge de Léon IX occupa l'automne de 1052 à des ongages volonteires, <.< de propinquis lantum et pmicis
et une grande partie de l'hiver, jusqu'en février 1053. aposlolicl qumgenhsscirciltner illum mparles lias comitaulibus »:
2. Agarcum-um] LesNormands. llermnuu Cuntrnut, ‘a. 1.033 : « Seeuli sunt auteur eum plurum
3. consunguinei] La chronique du Mont-Cussin (Leu Mai-sic.) Tlieutouicoruni, partun lussu dommoruin, partim spe quaesllus
rapportei‘qu'une armée impériale était déjà en roule lorsque l‘é- adducti. mulli eliam scelerntl et pi'olerxp, diversascpie ob nous
Generated on 2013-08-14 16:35 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
vèque d’Eichsta-edt, Gébèard, plus tard pape sous le nomde pulria pulsi n. üi'ullaume de Pomllç, oesla Robert: musc. I]. v.
",iclor 1I,.in_sista énergiquement‘ auprès de l'empereur pour qu'il 151‘: '« Guaruerrus Teulomcorum Albertusquo duces noir ad
la rappelilt. L'empereur l‘ècouta, de sorte‘que lqpupp tut réduit I duxçre Suevosplus scplmgeulos p.
dignum Deo elegit pontificem et cum Romanorum legati misit Rome. Gavisi sunt omnes Romani de illius adven-
VICTOR praedietus, natione Noricus. sedit annos il menses Ill dies XXVIl; et cessavit episcopatu dies Vllll.
Qui perrexit ad imperatorem supradictum pro ea causa qua et praedecessor suus, ut eicerent Agarenos, quia
clamor populi illius regionis non valebat sufi‘erre. Set minime impelravit, quia imperator invenit in maxima -'
infirmitate iacentem. Adultimum commendavit ei lleinricum filium suum adhuc puerulum, ac in eius manibus
defunctus est. Tunc diclus pontifex tradidit regnum per investimeutum dicto puero lleinrico, et cepit proficisci
STEPHANUS huic successit. Fuit cancellarius Leoni et Viclori et germanus magni ducis Gott'ridy; qui nomen
abuit Fridericus. Qui dictus Stephanus reversus a constantinopolim ubi legatus fuerat cum magno thesauro,
invenit dictum Vielorem mortuum, et Romani elegerunt eum papam. Set totum thesaurum quod ipse a constan-
tinopolim conduxit per vim Romani illum abstulerunt; unde in ira commotus de Roma egressus est. cepit iter '
ut notificaret iamdudum nominato suo germano. Tune ‘Romani perlerrili metu direxerunt post eum Braczutum
Transtiberinum nomine .... .. qui in dicto itinere ut fertur venenum dedisse, et mortuus est.
Post mortem l vero dicti pontificisy tunc fideles imperutoris, clerici hac luyci, miserunt lldibrandum archidia-
conum ad imperatorem ll. ut sanctae Ptomanae ecclesiae pium rectorem hac henignum pontificem trihueret. llle
vero cepto itinere pervenit Florentine, ubi antedictus stephanus pontifex obiit. Quid multa? Postquam locutus
est cum episcopo dicte civitatis, promisit ey ut si ipse vellet cum eo Romam pergere, ordinaret eum Romanum
untistitem. llle vero hoc audiens acquievit hac consensit dictis vel voluntate illius. Tune cum quingentis equitibus
Tune' fideles imperatoris 2 hoc audito in ira commoti sunt; elegerunt Benedictum Bilitrensem episcopum pon-
tificem, de regione sanctae Marie Maioris. llle vero rennuebatg sed volens nolensque invitus ordinaverunt
eum Ptomanum pontificcm, et data pecunia maxima pars de Romanorum populo ei fidelitatem l'ecerunt, simul
comites qui circa llrhem erant1 scilicet Girerdo Raynerii filio, comes Galerie, et Alhericus a comes rfusculanense
et filii crescentii de Monticelly ". Tune lldibrandus hoc audito paululum in itinere substitit et misit pecunyam
a Leoni de Benedicto christiano et ceteri qui erant de eius coniuratione; et divisus est Romanum populum. et
ceperunt inter se acriter pugnare. Tune Transtiberini miserunt legatos dicto lldebrando archidiacono ut cum
festinatione cum suo electo Transtiberim pergerent; quod et factum est. Tunc per Transtiberim venit in insula
em, Grcgorovius (St. (li R’Jlïl't, t. lvy p. faot Iolmnuem, ego France... ci; leclio m-
NOTES EXPLICATlVES.
ne se trouvait pas a I‘tome au moment do la mort (l'Eticnne 1X; ll. crescentii de allonlicelly] Monticelli, localité située à. lo kilo-
il n’élait pas encore archidiacre; il n'y avait alors aucun em- mètres environ au N.—(). de Tivoli.
2. hoc audilo] inexact. Benoit }. fut élu et installé le s avril puis que sa principale église était censée posséder le corps de l'a-
rosa longtemps avant qu'Hildebraml n'eût décidé l'évêque de pôtre saint Barthélémy, qui avait, croyait-on, prêché en Lycaonîe.
Florence à accepter la tiare. C'est l'empereur othon lll qui avait fait apporter ces reliques
ll. Albericusj La Chronique du Mont-cassin (Lèon d'Ostie) de Bènévent. Le nom ditus-ula Lycaonia se trouve déjà dans une
nomme ÎCI non pas Albéric. qui devait étr mort à ce moment. charte de l'année tota (Jafl‘é, iesu
Q5
ANNALES ROMAINES (10444073). 335
comites diviserunt se, alteri ex una parte, alteri vero ex alia. Tunc ildibrandus cum suo electo pontifice et cum
sua coniuratione tulerunt prefecturam Petro prefecto de regione sancti Angeli et ordinaverunt lohannem Tiniosum
Transtiberinnm prei‘ectum. Ad ultimum superati sunt qui ex parte benedicti pontifici erant, ita ut diclus pontifex
egressus de patriarchio Laleranensil perrexitque ad castrum ‘ Passarani, apud Ptegem qui erat filius Crescentii
5 prefecti.
Tunc dictus lldibrandus archidiaconus cum suo electo pontifice perrexerunt ad patriarchium Lateranensem et
ordinaverunt 2 eum Romanum poniificem, cui posuerunt nomen Nicolaus, et dederunt pecuniam Plures de populo
Romano ei fidelitatem feceruntg etiam ipse pontifex Nicolnus per se ibat per urbem1 faciebat se invitis fideles
pontifici Benedicti fidelitatem facere Unde plures ex illis iuraverunt cum sinistra manuy ita dicentes : « Quia
tu n manu dextra fidelitatem fecimus domino nostro papa Benediclo, tihi vero sinystram damus n Tunc absconse
et clam per noctem egressus est de castro Passarani dictus benedictus pontifexg perrexit Galerie apud Girardum
comitem Rainerii filium. rfunc lldibrandus archidiaconus per iussionem Nykolay pontifici perrexit in Apulea ad
liiczardum 3 Agarenornm comitem et ordinavit eum principeml et pepigit cum eo fedusg et ille fecit fidelitatem
Romane ecclesie et dicto Nicolao pontifice, quia antea inimicus et infidelis erat tempore Leoni pape. Tunc diclus
is princeps misit tres comites suos cum nominato archidiacono liomae cum trecentis militibus Agarenorum, in
auxilium Nykolay pontifici. rfunc dictus Nicolans cum ipsis et cum Romano exercitu qui ey fidelitatem fecerunt
perrexit Galeriae ad obsidenda hac expugnandam eam. ceperunt expugnare castella que in circuitu eius erant1
appreendere, depredare et incendere; ubi multi de sagittis periorunt ex utraque parte. fialeria veros quia erat
fortissima, nil agere potueruntg ad ultimum reversi sunt unusquisque ad proprio; Agareni vero reversi sunt in
20 Apulea. rllempore vero messis iterum dicti Agareni Romain venerunt ad dictum pontificem Nicolaum. Tunc pon-
tifex cum suis Romanis fidelibus et cum dicti Agareni iterum ad obsidendum Galeriam perrexit. Tunc dictus
comesv metuens de obsidione Romanorum, penituit se eum recepisse. Dictus Benedictus pontifex talia cum cogno-
visset, ascendit supra muros Galerie; cepit Romanum populum signare et maledicere et talia dicere cepit : a vos
n me invitum nolentemque elegistis pontificemg vos me securum facile, et ego rennuo vestrum esse pontificem n
‘25 Triginla vero ex nobilibus Romanis ey securilatis sacramenta fecerunt de vita, de membris, de mala captione, et
Dicius Nicolaus pontifex cum suo exercitu Romain est reversus; nominatus vero pontifex benedictus exuit se
pontificalihus vestimentis, et reversus est Romam in domum suam, ubi eius genitrix manebata apud ecclesiam beatae
Mariae Maiorisg et ibi mansit diebus triginta Postea vero lldibrandus archidiaconus per vim eum appreendit et
30 secum durit in basilica constantiniana in ecclesia Salvatoris, ubi concilium i ordinatum eratj ante pontifice
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES ExPLlcA'rivEs.
Nykolao. Dictus vero Benedictus cum ante dictum pontificem Nicolaum venisset, ante altare dict-ae ccclesieg expo-
liavit eum sacerdotalibus veslimentis, et nudus in medio conventus posuit scriptum in manus suas, ubi erant
scripta omnia crimina et peccata que iniqui homines ngunt. llle vero eum legere rennuebati quia nolebat se de illis
accusare criminibusl nichilque sibi pertinebat. Set volens nolensque eum invitus legit cum lamentu et gemitu.
Stabat autem ibi mater eius cum solutis crinibus nudatisque pectoribusv cum gemitu et luctuig ipsa eiusque ï
propinqui percutiebant pectora sua et rigabant unguibus ora sua. Post hec clamavit dictus archidiaconus dicens z
a Auditc, Romani cives, facta vestri pontifici quem elegistisl n Postea iussit eum vestiri vestimentis suis et indui
Postea dederunt ei in hospitium ecclesiam beate Agnclis, ut ibi miserabiliter viveret, et privaverunt eum omni
divino officio1 ita ut non esset ausus in priviterio ingredi ad laudes et obsequias Deo retdendas. Set non multo
post Suppus archipresbiter sancti Anastasii, qui erat spiritalis pater dicti Nycoluy ponlifici, rogavit eum ut dicto
misero aberet indulgentiam. Tunc ei restituit usque ad epistolas legendas. Allera vero vice rogavit eum probter
necessitatem loci, et restituit eiusque ad evangelium legendum. Ulterius noluit restituere ut missas canereh
probter multos fideles quos ipse in hac urbe abebat vel extra vixit autem usque ad pontificatum dicti lldibrandi
qui Gregorius nominatus est, et mortuus fuit Post mortem vero eius, dictus Suppus archipresbiter perrexit ad
pontificem Gregorium, et notificavit ei de illius morte1 et dixit ei quo ordine eum sepellissent, quia magna pecunia
ille, dum adhuc viveret, dimisit in Romano clero. llle vero infremuiL et dixit ut eum pontificali onore et obsequio
sepellirentg cepitque flere et dicere : u Male illum umquam vidit quia incurri in grave delictum. » Sicque factum
estut ipse precepit : onorifice est sepultus in eadem basilica beate Agnelis, uhi occurrit omnem fiomanum clerum.
Post mortem vero dicti Mkolay miserunt Romani legatos ad ll. regem, qui tunc puer erat, ut pium rectorem -
sancte Romane ecclesie tribuereL floc audito llildibrandus qui tunc archidiaconus erat illico perrexit Mediolanum
et dusit Anselmum, qui tunc archiepiscopus erat dicte ‘ civilatis, cui posuerunt nomen Alexander. EL rex misit
Cadolum, episcopum Parmensem, cum manu valida. Tunc illi qui erant ex parte Alexandri ceperunt pugnare
cum comite Pepo et aliis comitibus qui erant cum dicto cadolo et cum ftomanis qui erant fideles dicti regis; unde
discensio magna facta est in hac civitate Romanu; Cencius Stephani prefecti cum suis germanis, necnon et Cencio
et Romano germani, liarunciifilii1 hac Belizzon Titonis dccaro et Cencio crescentii benitta erant cum dicto cadulm
eo quod erant fideles imperatorisg Leo vero de fienedicto christiano cum dicto lldebrando archidiacono erant ex
parte Alexandri. Ad ultimum commissa pugna in prata Neronis. superati fuerunt illi qui erant ex parte Alexandri
et fugati sunt. et multi mortui fuerunt et captil plures vero in flumine perierunL El apprehenderunt civitatem
Leomanam cum basilica beati Petri. Set quia nox erat, mansit ibi nocte illa. Tunc potuerunt eum consecrarc
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pontificem nisi eorum fuisset lnsiplenlm, quia primitus eum convocare 2 voluerunt in ecclesia beati Petri ad
Vincula. Tunc lldibrandus cum a Leoy data pecunia per urbem tota nocte illa. Mane autem facto non potuerunt
NOTES EXPLICATIVES.
gio, près do Milan et qu'il avait pris une grande part a l‘agiln-
ciadessus.
lii
23
ao
ANNALES ROMAINES aou-imi 337
ad dictam basilicam pergere. uude infra civitatem multe pugne et homicidia orte Iuerunt. func Alexander venit
in monasterio capitolii et Cadulus in turre Cencii stephani prefecti que est in ponte beati Pelri. Tunc temporis
dictus Cencius tenebat castrum sancli Angeli; cotidie pugne erant in civitate usque in regione Gampitelli. Postea
vero pecunia deficiente comites reversi sunt ad prçpria, Gadolus vero reversus est in Parma. Et congregata
s; pecunia, reversus est nome; set nichil ey profuit. Demum regressus est in Parma ibique mortuus est.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-14 16:39 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
II
(1111)
Anno ah incarnatione Dominî MCXIimense februario, die noua, indictione llll, tempore domni Paschali secundi
papale, anno eius XII, llenricus Teutonicorum rex cum magno exercitu in Tuscinm venit, et mîssîsRomaminpor-
ticum sancti Petri nuntiis cum Petro Lconis et aliis domni Paschali papae nuntiis, et consilio habite domnus apos-
tolicus misit ad eum suos legatos Sutrium, ut finem inponerent discordie et liti que a tempore beate memorie
septimi pape Gregorii inter regem et pontifices Romanes de investituris exorta fuerant. Finis autem qualis fuerit,
lier scripto rcfulabit onmcm invostitw'om omnium ccclesiarum in. mana domni pape, in conspeclu clcri ct
popuh', in die coronationz's sue. Et postquam domnus papa fcccrit de rcgalibus sicut in alia cal-la scriplum est,
Sacramento firmabit quod numquam se de investi/mis ullcrius intromitlerct, et dimittet ccclcsias [illo/‘as cum 10
oblationibus ct posscssionipus quac ad rcgnum manifeste non pcrtincbont ct absolvct populos a iuramcntis
que contra cpiscopos facto sunt. Patrimoniu et posscssioncs bcati Pclri rcslituet et concca’ct, sicut a [l'a/‘010, Lo-
doico, Hcinrico, ct aliis inpcraloribus factum est, et tcnerc adiuvabit sccumlum suum passe. Non crit in facto
out consilio ut domnus papa pcrrInt papatum Itomanum, vcl vita, vcl mcmbro, vel capiatur mala captionc, ont
par se aut pcr summissam pcrsonam, ucc ipse ncc fideles ipsz'us qui pro ipso sccuritatem ci fcccrint, id est Pctrus l5
Lconis cum filiis suis, quorum bona dampnum studiosc non patianlur, ve/ alii quos rcgi signifimvcrit. Et si qut's
ci ce! cis fecerit, rcæ cos fidclitcr adiuvabit. Pro huius sccuritatis olrscrvationc mediatores dabit rcx domno papae
principes quos pclierit, id cst Fridericum filium sororis suac, marc/(l'orient Engilbcrtum, mm'chionem T/ticbal-
comitcm, Friderz'cum Saœoncm, Albcrtum cancellarium, Cononem fratrem Beringarii, Sigebot de Bavaria, Hen- 20
ricum (lucem Carint/iie, Bertola'unz filium ducis Berloldi. Qui iuralmnt domno pape securitatcm de vita, de
mcnzbris, (le papatu, de captione. Et si rem hec omnia supr'ascrip/a non obscrvaverit, ipsi cum lzonoribus suis ad
rlomnum papam et ad Romanam ecclcsiam se tcnebunt. Obsidcs pro securitate domni pape dabitrcæ proæz‘ma
quinta fcria et sccurc millet ad insulam in potcstate domni papae, Fridcricum duccm nepotem suum, Spz‘rcnsem
cpiscopum Brunoncm, Chonradum nepotem comitis Hcrimmanni, et fllium Hcinricum fratrcm comiti‘s Fridc- 25 ,
rici. Obsidcs si reccpcrit rcda'et in die corouationis suc lransito ponte; et si forte coronatus non fuerz't aut non
transz'crit, simihter rcddct aput castel/nm sancti Angeli. Legatos autem quos domnus papa ad cum miserit, in
ezmdo et rcdeundo sccuros facict tam a se quam a suis; et si cisnescientcr ivnz'uria inlata fuerit, ad cmcndandum
fz‘dclitcr adiuvabit.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Ego Alllcrlus cauccllarius, Ego comes Erimmanus, Ego comcs Fridcricus, Ego cames, Godefridus Ego, Folc- 30
VAR, — 8 refutavît-clerici
Generated on 2013-08-14 16:39 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ANNALES ROMAINES (un). 339
marus, iuro vobis quia domnus rem ita iurabit proæima quintu feria et principes iurarc facict ct obsides dabit
sicut in conventionis carta scriptum est, et sic obscrvabit domno pape, sine fraude et moto ingenio, si domnus
papa proznno dia dominico sic arlinplcverit reqi sicut in aiz'a conventionis cartula scriplum est. Sic me Deus
adiuvet.
Si raz‘ aa'inpleverit domno papale sicut in alia conrenlionis carlula scriplum est, aomnus papa precfpz‘et ae-
piscopis presentibus in die coronationis eius utdimittant rcqalia reqi et reqno, que ad regnum pertinebant lem-
pore Karoli, Lodoici, Heinrici ct aliorum praedecessorzmi eius, et scripte firmabit su!) anal/remette auctoritate
sua et iztstitia, ne quis coram oc! pracscntizun vel absentimn vel succcssores eornm intromitlant se vel invariant
10 eadcm reqalia, id est civitates, dncatus, marchias, comilatus, monclas, teloncum, mercatum, advocatias reqni, iura
centw'ionum ctcurtes que manifeste rcqni erant, cnm pertincnliis suis, militia et castra rcf/ni. Nec ipsereqem ct
reqnnmsupcr is ultcrius inquie/abit, ct prioilegio snb anat/iemalc conflrmabit, ne pus/cri sui inquieture praesu-
mont. Regem benigne et onori/ice suscipict, et more pracdccessorum ipsius catholicorum scion/cr non suétraclo
coronuéit, et ad tenondum rcqnum of/icii sui auæiiio adiuvabit. Si domnus papa 12cc reqi non adinplevcrit, ego
Iä Petrus Leonis cum tata potenlia mea tenebo me on’ domnum rcqenz; obsicles autant, nisi rfl'uqerint, reddenzus al-
tero dic post coronationem reqis. Si per papmn rcmanserit ut non coronetur, similiter reddemus. Dia dominico,
cum raz: ad processioncm rcceptus fueril, obsides dabo ont par me out per mmtium melon, Gratianum filium
meum et fiiium Oquicsonis fliiimci, ce! fllium sm'oris mcac, si eum aéere potuere. nisy per rcgem remanseril,
20 Ego Petrus Leonis iuro t‘obis quia domnus papa proæimo (lie dominico adinpt’oéit rcgi, nisi in re‘qe remanse-
rit, quod in (dia conventionis cartq scriptum est, si rem oésercaverit donmopapae sicut in (dia convenlionis carta
scriplum est. Action 11 nanas fcbr. in atrio beati Petri in ecclcsia bcalo Marine que dicitur in Tum-q‘.
Post haec domnus papa nuntios suos Sutrium misit, coram quibus rex in hec verbaiuravit :
Ego Hcinricus rem a!) lzac lzora in antea non are in facto ont consiiio ut domnus papa Pasc/mlis 11 perdat pa-
95 patum Itomanum vel vita vel membra, ce! capiatur mala captione, ont par me ont par summissam pcrsonam,
ncc ipse nec fldclas ipsius qui pro ipso securitalem mi/zi fecerunt vel fecerint, id est Petrus Leonis cum filiis suis
et lVal/‘redus, quorum bona damnum studiosc non patiantur, vel alii quos domnus papa mi/ii significaoerit. Et
si quis domno pape vel cisfecerit, cqo eos fidcliter adiuuabo. Legatos quos ad me domnus papa miserit, in eundo
et redeundo securos faciam tam a me qnam a mais, et si eis me scienter iniuria inlata fuerit, ad ememlandum
30 fideliter adiuvabo. Sic observabo donmo papae siue fraude et moto inqenio, si domnus papa proximo dia domi-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
nico sic adinpleverit mihi, sicut in convcntionis carta scriptum est. Sic me Deus.
NOTES EXPLICATIVES.
sima. Alteru die oviam ei domnus papa misiL in montem Gaudii, qui et mous Malus dicitur, signiferos cum bnndis,
scriniarii, indices et stratores; maxima eliam populi multitude ei cum remis occurrit. Duo iusta priorum impara-
cit. Ante portam n ludeis, in porta a Grec-is cantundo exsceptus est. lllic omnis Romane urbis clerus convenerat ex
precepto pontificis, et eum ex equo descendentem usque ad sancti Petri gradus cum laudibus deduxerunl.
Cum vero ad superiora3 graduum ascendisset, illic domnus papa cum episcopis pluribus, cum curdinalibus
.cis teuens, cum magno populorum gaudio et clamore ad portam pervenit Argenteam. lbi ex
NOTES EXPLICA'I‘IYES.
Monte-Marie.
Angelicu.
sacre de l'empereur, qui ont été classés pur “'nitz, dans les Mé-
341
ruerunl et ad oris oscula surrexerunL Set post paululum familiares regi dolos suos paulatim aperire ceperunt,
dicenles scriplum illut quod conditum fuerat non posse tii-mari auctoritate et iustitia. Quibus cum evangelica et
apostolica obiceretur auctoritasl quia et Reddemlu sunt Cesari qua sunt Ccsarz's, et Ne
cum haec et alia illis apostolica et canonica capitula obicerenturl illi tamen in dolositate sua et
nebant.
pertinacia perma-
Cum iam dies declinaret in vespera, consultum a fratribus ut rex eodem die coronareturl ceterorum tractatus
in sequcntem ebdomadam difl‘errelur. llli etiam hoc adversati sunt. inter haec tam pontifex quamque etpraefectus
lo et omnes qui cum eo erant a militibus armatis custodiebantur. Vix tandem ad altare beati Petri pro audiendis
misse officiis conscenderunt, vix ad sacramenta divina conficienda panemy vinum et aquam invenire potuerunt.
Post missam, ex cathedra descendere compulsus pontifexy deorsum ante confessionem beati Petri cum fratribus
sedit, ibi usque ad noctis tenebras ab armatis militibus custoditusg inde ad ospitium extra aecclesiae atrium cum
fratribus deductus est. capta est cum eo et diaconorum ac notariorum et laycorum numerosior multitudo ; qui au-
I5 tem evaserunt, alii expoliati, alii gravius verberati sunt. Pactus est igitur in urbe tota repentinus tumultusy dolor
et gemitus
Postera die Romani adversus rlleutonicos acrius pugnaverunL adeo ut eos ex porticu pene propulerunt ; ex qua
pugna plures ex utraque parte mortui fuerunt. set plures ex parte Teulonicorum. Unde tantus eos terror invasit
ut per totum sequens biduum die liac nocte in armis essent. Porro, cum se Rcmani die tertio cominus pugnatu-
E0 ros pronuntiassentt illi nocte ipsa tanto metu ex porticu profugerunt, ut non solum sarcinas. set multos etiam so-
Dehinc usque ad pedem Soractis montis progrediens, iusta beati Andraee monasterium Tiberis alveum transierunt1
et per Sabiuos ad Lucanum pontem iter agentes, ulteriores Romane urbis partes aggressi sunt. rfraebantur inter
haec et cloricorum et laycorum nonnulli-funibus alligati. Pontifex autem cum duobus episcopis, Savinensi vide-
‘25 licet et Portuensi, et cardinalibus quatuor apud castellum l Trebicum, ceteri vero cardinales aput Corcodilum in
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
custodia tenebantinz ltaque cum et agros ltomanorum rex cotidie depopularetur et eorum animos dolo ac pecunia
perlemplaret, tantam Deus populo constantiam tribuit ut nichil cum eis pacisci sine papae et cardinalium libera-
tione potuerunt. lliversis inter haec consiliis distraebaturg set perpetrati sceleris conscius, nichil sibi ulterius tu-
tum fore aput papam arbitrabatur. In hoc tandem plena deliberatione convenit ut omnes quos ceperat liberos
30 faceret1 dummodo securitatem sibi aput papam futury temporis provideret. lloc profecto per principes suos, hoc
per clericos, hoc per laycos, hoc per cives Romanes sollicilius satagebat. ceterum domnus papa facilius vitam
Generated on 2013-08-14 16:54 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
exponere quam investituris episcopatuum et abbatiarum consentire malebat, quamvis ille per investituras illas
non ecclesiasy non officia quelibetl set sola regalia se dare assercreL Proponebatur pontifici captivorum calamitates
NOTES E XPLICATIVES.
l. Le iras/alium Trabicum paraît être Trevi. Quant à Gorcodi. drieu. On identifie ce lieu falce nom avec l'antique Qucrquetulu
luml c'est sûrement C01‘colle,a11cienchâteau. actuellement traus- ou Corcotula. Cl‘. Nibby, Dintorni, t. II, p. 668.
quod ammissis liberis et uxoribus, domo et patria exules, durioribus eompedibus arcebantur; proponebnlur ec-
clesiae Romane desolatio, que pene omnes curdinal'es ammiserat ; proponebatur gravissimum scîsmalîs periculum,
quod pene univ'erse Latinorum ecclesiae immîneret. Viclus tandem miseriis filiorum, laborans gravibus suspi-
riis atque gemitîhus, et in lacrimas tolus efl‘usus : « Cogor, ait, pro Ecclesine liberntinne hac pace hoc pnli, hoc
Ad hanc enim securilatem confirmandam episcopi et cardinnles qui capli fuerunt expetebanlur. Nec omninn
uliter‘ aut captivorum dîmissîo aut Ecclesiae pax quantum in ipsis ernî. polerat provenire. Cum ilaque comes
Albertus de Blanderuda et ceteri regis laterales iuramentis condicionem prescribi non sinerent; ponlit‘ex ait:
(É Quandoquidem conditionem scribi non patimini, verbîs appnnam ». 'I‘unc lotus ad regem versus dixit: « lu-
n ramentu 'hec ideo facimus, ut vos illa que pacli estis faciatis et observelis ». Quod rex cum suis omnibus m
laetissime ac lihentissime annuit. Ex verbo igitur pape sic ab eîs iumlum est in agro iusta pontem Mammeum,
Domnus papa Paso/zalis non inquietabit domnum regain Hcinricum nequc oius re‘r/num de z'nim'ia si/n' {nia/a
et suis in persona c! bonis, rlc investitm'a opiscopatumn au! abbatiarum, noque'malmn merinmz reddet sibi
allt alicuipersone pro Imc causa, et penitus in persona reyis numrjuam ana/hema ponet. Nec remanebit in domno 15
papa qui): coronet' eum sicul in Ordine continetur. El regnum et imperium o/fltii sui auæilio eum tenero bona
V/ide adiuvabit. Et Izaec omnia adinplcbit dommts papa domno regipraescnli Heinrico, sine fraude et malo inge-
Ego Heinricus rez quarla vol quinta fcria proæima (limillam domnum papam et episcopos et cardina/cs et 20
omnes captivos qui mm 90 velpro eo capli sont, et obsidcs, et sccuros pcra’uci faciam 'inlra parias T mnsli/wrinc
civitazis, nec ullerius capiam ont capi pcrmittam;el M3 qui in firlelitate domni pape Pasehah's permanent et
popu/o Romane cirimtis et Translibcrine et Insulc pacem et securitatcm scrvabo, tam per me quam pol- 272003,
et in pcrsona et in rcbus, quipacem mi/zi servavcrint. Dommnn popam Pasc/zalem fideliter adim‘abo ulpupa-
mm quietc et seczu-e teneal, patrimom'a et possèssiones Romane ecclesie que absluli restiluam, et tel'ram 9-4
quam iure abere (lebet more antecessorum moorum recuperare et [encre adiuvabo bona fido, et domno pape
Pasc/zah' obediam salvo honore regni et inpm'ii mei, sicut cal/wlici imporaloros cal/zolz'cis pontificibus B0-
manis. Hcc omnia obsorvabo bona fl‘dfl, sine fraude et mrzlo ingenio. Sic me Deus.
Post haec Coloniensis archiepiscopus Fridericus, Tridenlinus Gaeberardus, Monasteriensis Bruccardus, Bruno
Spirensis, Albertus cancellarius, comes Herimmannus, Fridericus palatinus cornes, Albertus cornes de Blanderada, 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Fridericus Saxo, Beringarius cornes, Fridericus comes Frisingensis, Bonifalîus marchio et Guarnerius cornes, G0-
defridus de Suavia, posita super evangelium huius iuramenty carlula, iuraverunt sic ex praecepto regis'sicut in ‘
hac cartula scriptum est: Sic (lomnus raz praescns Heinricus observabil don-m0 pape Paschali praesenli, shw
fraude e! malo mgcnzo. Sic me Deus. Aolum III ydus april., terlia [cria post aclava Pose/2e, ind. nana.
Restabat illa exactionis et ertorsionis portio ut de investiture permissione privilegium regi personaliter scribe-
retur. Nec ipse igitur nec ipsius laterales passi sunt ut intra urbem scriptura ipsa ditl‘erretur, ubi sigillum
pontiticis dimissum fueraL Altero itaque die, in eodem campo ' qui Septem Fratrum diciturv dum castra move-
rentur, illut diclari oportuit, et transito iusta pontem Solarium Tiberis fluvio, dum aput ootavum castra sita es-
5 sent, accitus ab urbe scriniarius scriptum illud inter nocturnas tenebras exaravit. Gui nimirum scripto illo
ibidem quamvis invitus pontifex subscripsit. Porro cum ibidem cartam ipsam rex accepisset, postmodum tamen
cum in beati Petri ecclesiam pervenisset. post corone acceptioneml eum ad manum pontificis retulit. nec solum
contra eius voluntatem, set etiam contra omnem consuetudinem de manu eius accepit.
Coronutus est autem idem rex portis omnibus Romane urbis, ne quis civium ad eum accederet, obserntis.
‘0 Post coronae acceptionom, finitis misse sollempnibusq ipse statim ad castra in campum egreditur; pontifex autem
tunc tandem cum episcopis et cardinalibus liber in urbe egrediens, tanta frequentia populi occurrentis et Deum
luudantis ercipitur1 ut vix circa vesperas ad ospitia potuerit pervenire. Actum idibus aprilis, quinta feria post
octava Paschae.
llec sicut passi sumus et oculis nostris vidimus et auribus nostris audivimus, mera veritate prescripsimus.
VAR. — lt pontaem
NOTES EXPLICATIYES.
I. qui Sep/mu Fralrlun] (jette dénomination s'était déjà trans- la voie Tiburtine, Les ruines llo volte église, signalées par lsosiuv
formée, au tomps'de Bosio, ou celle de Selle Fralle tltoma so1l.. ont été reconnues et mises au jour par M. Enrico Stevonson. non
III. 40}- Elle provient dcs Sept frères martyrs, fils de sainte loin de l‘osteria Tavernucole et de l'endroit appeln- Castel l'Ar-
(1116-1121)‘ v
[Anno XVII pontificatus Paschalis secundi pape, indictione VlIll, mense aprelis die Il, obiit Petrus prefectusj
lluius temporibus. eo quod noluit concedere prefecturam Petro filius iam quondam equivoci Petri prefecti. facta
est coniuratio magna atque seditio in hac civitate Romana, necnon et totis comitibusv quos circa omnes partes
Romane urbis fuerunt ; simul coniuravere ex utraque parte, scilicet a parte pontificis et ex parte prefecti. llnde
orte fuerunt pugne multe et omicidia et pestilentie magnae; ìurres'a fundamentis dirute hac plures domora dissi- .
patae et aecclesie depredate ac clerici capti. Post demum victi fuerunt illi qui erant a parte pontifici. Pontil‘ex vero
metu perculsus, fuga lapsus evasit de palatio Lateranensyg aput monasterium Clivi Scauri in eius munitiones que
dicitur Sedem Solis moravit nocte illa. Diluculo vero egressus de urbe, perrexit ad civitatem Albanensem, deinde
secessit Campaniae.
Postea vero prefectus et consules miserunt legatos ad imperatorem ll. llll ut Romam venisset. llle
vero cum talia audisset, gavisus est valde g nichil moratus est, cum magno exercitu Romam petiit. Mox data
pecunia, maxima pars de populo Romanorum ei fidelitatem fecerunt. ingressus Romam cum magnis laudibus
atque honore1 reginam coronavit in die sancto pentecosten et prefecturam per aquilam confirmavit dudum
nominato prefecto
Mox rex secessit in Galliam. Quid mulla? Prediclus pontifex mansit extra civitatem anni duo minus menses n'es;
tamen pugne cotidie erant super Petro Leonis, quia fidelis erat dicti ponlìficy, inter basilicam beati Petri et
castrum sancti Angeli et capitolium et Ripam. Postea vero fideles dicti pontifici insimul et comites, scilicet Petro
Columpne ac Raynaldo Senebaldi, clam revdcaverunt illumg set non fuit ausus manere in civilate. Cum festinatione
perrexit per lfranstiberim aput castellum sancti Angeli, et cepit pugnare contra basilicam beati Petri, quia pre-
et Romani non erant in ea voluntate in qua antea fuerunt. Set Dei iudicio octavo die sue reversionis dictus
pontifex obiit aput castellum sancti Angeli, in domum iusta eream portam Et sepultus est in basilica constan-
tiniana, quia consules non permiserunt eum in basilica beati Petri sepelliry.
VAR. — i Anno profectus 2- m. in margine -- 4 Roma/U] - 23 sepelliry] sequitur in codiccl’aschalis, natione Ravenne, infra,
p. 316, l. 18'. sed apposita in margine notula monctur lcctorhuc spectare locum de tribus autipapis : De poutilicaes quos sub tempore
Paschalis lie-lecti fuerunt require antea in alia folia, in prima faciel liac nota ‘i’.
HI
lii
fectus cum consules illam retinebat, cum halislas, cum machinis et fundibulariis1 quia iam coniurationes defecerant 2o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-14 16:54 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ANNALES ROMAlNES uua-neu ‘M5
Episcopus Sancte liufiney in basilica beati Petri olam, noctis tempore, helegerunt et consecraverunt et
in sede posuerunt; set non fuit ausus manere in civitate. Egressus de hac urbe ut pergeret ad revem
o7
s a fidelibus pontifici Paschalis compreensus, eum ei Ptomam miserunt. Qui statim eum in Apuleam misit
aput monasterium sancte Trinitatis quod situm est in Cava, ibique monachus effectus est
Alter vero, scilicet episcopus Savinensis. elegerunt in basilica Apostolorum. lioc autem cum ostensum
esset per civilatem, concursus factus est populorum atque tnmultns, inter quos insimul fuerunt fideles
pontifici Paschalis. llli vero qui adversarii erant pontifici. metu perculsi, cum helectum eorum per-
10 rexerunt ad basilicam sancti Marcelli, apud lohannem Ocdoline filium, qui in eius erat auxilio ubi erat
Romanus cardinalis, qui favebat eius parti; set clerici qui eum sequebantur, plures ex illis verberati et
expoliati fuerunt. Quit plura? Ad ultimum data pecunia a pontifice dicto lohanni Ocdoline, fefellit ei ac
dimisit illum in eorum potestate. llli vero qui ex parte pontifici erant confestim appreenderunt eum et
tulerunt pallium de collo eius et turpiter extraxerunt eum de dicta ecclesia, ac posuerunt illum retro
lii post unum equitem ; cum festinatione duxerunt eum Lateranum ubi pontifex manebat. Qui iussit eum
retrudi in turrem. Non multo post misit eum in Apulea, aput monasterium sancti Laurentii-quod situm
'l‘ertius, scilicet Maginulfus, archipresbyter sancti Àngeli, cui posuerunt nomen Silvester. Unde facta
est coniuratio magna atque seditio, tam de equitibus quamque et peditibusg et elegerunt eum in
2o basilica beate Mariae que dicitur Rotunda, clerici ac layci qui adversarii erant dicti pontifici. Maiores
vero qui in hac coniuratione fuerunt isti sunt : heredes Stephani Ocdonis, scilicet stephanus qui dicitur
Normannus cum suis germanisg Nykolaus Cencii Baruncii et Petro filio eius; Romanus Romani Baruncii
cum fratribus ac nepotibus Suis; Heinricus a sancto Eustathio et filiis suis; Bericzo a Sancta Maria in
Aquiro cum-stephano fratre suo ac filii eorum; et alii plures. Qui miserunt legatos ad marchionem 3
ea Guarnerium qui erat ex parte ll. regis ut cum festinatione in eorum veniret auxilio. llle vero nichil
moratus est; cum festinatione Romam perrexit cum aliquantis militibus Tentonicorum. Mox pontifex
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lohannis. Mox tota coniuratione insimul coadunativ cum dicto marchione Guarnerio perrexerunt cum
ao Mox fideles pontifici. hoc audito, equites ac pedites insimul cum Petro prefecto perrexerunt ad Late-
rannm, in curia i ante ecclesiam beati Gregorii, et commissa pugna cum eis, plures ex utraque parte
NOTES EXPLICATIVES .
Generated on 2013-08-14 17:01 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1. tres punit/ives] Cl’. ci-dessus, p. illa l. a mare/tionem Gum'liel-ium] Garnier,marquis d'Ancône, fils ou
interierunt ac vulnerati sunt. Ad ultimum victi sunt illi qui ex parte pontifici erant, et fugati sunt et
terga verterunt. Et ipsi insecuti surit eos per omnes vies, scilicet per viam maiorem que pergit ad
Sanctum Clementem, dicto marchione cum suis et cum Romani pedites persecuti sunt eos usque prope
templum Romuly ‘ ante domum iudicis Mattildeg Stephanus Normannus cum ceteris qui cum eo erant
ce
iusta ecclesia sanctorum Marcellini et Petri persecuti sunt eos usque ad arcum 2 Aure; et per viam
que pergit ad sanctum Stephanum in Celio monte insecuti sunt eos usque ad Sedem Solis. Postea reversi
ad eorum pontifice remearunt ad propria. Necnon et altera pugna inter eis commiserunt in Circlo
maiore î‘; et illi qui ex parte Paschaiis fuerunt victi sunt, terga vertex-uni; illi vero persecuti sunt eos
usque ad arcum triumfalem et per viam alteram desuper usque ad Sedem Solis. Multi ex eis ceciderunt1
alii vulnerati, alii iuterempti, alii consternati insimul cum Petro prefecto prostrati. ln ea vero pugna 10
plus quam sexaginta obtimi equi vulnerati perierunt ac interempti sunt. Pecunia vero dicto Maginulfo t
deficientes tota illa coniura-tio eum reliquit. Non multo post dictus Guarnerius marcliio eum secum duxit
ad Hosmum. Set dum pergeret, dictus Maginulfus mansit in civitate Tiburtina cum aliquantis militibus
modicum tempus; et postea sic profectus est ad Hosmum et mansit ibi usque ad adventum regis. Qui
rex postquam finem fecit cum dicto Paschali pontifice1 eum in prata Neronis deposuit1 quia ipse Magi- tii
nulfus tunc erat in castra. Post hec dictus marehio pietate quod commotus et in tali necessitate nec eum
relinquere voluit, duxit secum, et mansit aput eum usque dum ex hac vita subtractus est.
PASCHALIS, natione Itavenne, de oppido quod vocatur Galliata, ex patre Crescentio, sedit annos XVlll m. v
diebus Vl. obiit in vigilia beatorum Vincentii et Anastasii, noctis temporeg et cessavit episcopatu duobus diebus.
Tertio vero die electus est Gelasius, in vigilia conversionis beati Pauli aposloli. 20
Qui fuit primus diaconorum et vice Frederici cancellarii et archiepiscopi Coloniensis. Et administravit pontifi-
catum sicut pontifex et mansit in patriarchio Lateranensi usque in die veneris ante Quadr
agesima. Consules
derant, per litteras. llle vero nichil moratus est: cum festinatioue Romain petiit cum paucis militibus.Die veneris
ante Quadragesima misit nuntios ad consules ut exirent oviam ei; sabbatum vero ante Quadragesima ingressus
est porticum sancti Petri. Mox ut electus pontifex de suo adventu audivit1 egressus est de patriarchio Lateranensi
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Van. lo insianul-prostrati suppl. in mai-g. — M posl, sed folio errciso aliquid deesse videtur-g supplevi postea
et venit in regione Sancti Angeli, in ecclesia beate Marie que sita est super fluvium Tiberis, ubi fideles eius emnt,
et mansit ibi tota die sabbati. Rex vero misit nunlios ad eum ut finem litis inponereL llle vero hoc audito nocte
navem ascendit, secessitque patria sua Gaieta cum episcopis et cardinalibus atque diaconibus.
imperator vero cum talia audisset, consilio abito cum suis fidelibus. perrexit ad basilicam beati Petri ut
5 inveniret consilium quit agereL llli vero consiliaverunt eum ut pontificem ordinaret. Tunc elegerunt ltlauriciumy
archiepiscopum llispanensem de civitate liraganaa et consecraverunt eum ltomanum antistitem in die l veneris
de quattuor Tempora que sunt de mense martio ; cui posuerunt nomen Gregorius.
Predictus Gelasius altero die, hoc est die sabbati, ordinatus est presbilergdie dominico consecraverunt eum
pontificem Non multo post egressus inde perrexit Benevento, ibique ei dux et omnes principes Agarenorum ei
ln fidelitatem fecerunt, moratusque est ibi usque ad festivitatem Apostolorums et tunc reversus est Borne. Set non
fuit ausus manere in patriarchio Lateranensiy quia fideles regi et pontifici eius retinebant cum. Mansit autem in
Ripum, aput heredes Stephani Ocdonis, in ecclesia beate Marie Secundicherio. Altero die fuit octava festivitatis
apostolorum Petri et Pauli, perrexitque ad basilicam beati Pauli etibi missa celebravit. Alter vero pontifexy videli-
cet Gregorius, qui Romani nominant Burdinum, celebravit missa in basilica beati Pelri.
l'a‘ Non multo post dictus Gregorius secessit ad civitatem Sutrinam, et basilicam sancti Petri suis reliquit fidelibus
custodiendami Et dictus Gelasius postea ingressus est navemy secessitque civitatem Pisanam, deinde perrexit
GELASIUS, natione Gaiete, ex patre lohanne‘zconiulo, seditannum unum,dies llll. obiit in festivitate Agnes se-
cundev in F rancia, in monasterio beati Petri Cloniensis, ibique sepultus est honorifice quarto die ante kalendas
2o februarias, et cessavit episcopatu diebus VI, et electus est Calixtus, Biennensis archiepiscopus, in Purificatione
beate Mariae.
' llli vero, non fideles set infideles eius et inperatoris, non diu perseveraverunt in sacramenta fide-
litatis et securitatis dicte basilice sancti Petri quod eis feceruntt sedlaccepta pecunia tradiderunt eam
Petro Leonis qui fidelis erat calixti pape cum omnibus eius munitionibus. Postea vero GaJixtus-pontifex,
ea data pecunia in hac civitatey plures equites hac pedites ei fidelitatem fecerunt Non multo post perrexit
cum magno exercitu ad civitatem Sutrinam, ubi diclus Gregorius qui dicebatur Burdinus manebat.
octavo vero die illius obsidionis dicti Sutrini dederunt eum in potestate calixti pape et Romanorum.
Poslquam vero in eorum venit potestatey expoliaverunt eum vestimentis suis et induerunt eum duas
versas ovinas ulcas, et posuerunt eum super camilum qui ferebat caldarie pontificis Culixty, et ceperunt
V xll- — 1 super liberi (lIl m.) -— 13 P. et P. — 22 llli - dies octo addidit ln manus, sed aliapagina, apposita ad textum nolula:
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES.
1. in die Vcneris] Maurice étant déjà évêque. il n'y avait pas «le .
corrigzr consule.
lion solennelle.
MS ANNALES ROMAINES cum 1121).
sic reverti Romae, ita ludihrialus et verheratus. Postea vero miserunt eum super unum vilissimum
equum et miserunt eum per franstiherim cum multa iniuria et populi clamore ad Sedem Solis, ibique
in vinculis eum clauserunt. Non multo post exinde illum extraentes miserunt illum ad castrum Passa-
rani; indeque eum extraxerunt, mandaverunt eum in Apulea aput monasterium sancte Trinilatis. Mansit
autem a tempore ordinationis suae usque ad diem quo captus fuit in pontificatu annos tres et menses 5
(1182-1187)
Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo VI, anno primo pontificatus domni Urbani tertii
papa, indictione quinta. Eodem tempore Fredericus inperator agustus morabatur tunc apud Mediolanum civi-
talem, et ibidem fecit lieinricum filium suum cesaremg deinde dedit ei uxorem filiam quondam Rogerii regis
Scicilie, et recepit ab ea aurum infinitum nimis et alia multa ornamenta Erat autem tunc dictus papa Urbanus
5 apud Veronum civitatem, qui Lucio pape successit. Erat enim maxima discordia inter inperatorem Predericum
et papam, ita ut nullo modo dicto pape et cardinalibus et qui cum ipso erant extra ipsam civitatem exiendi erat
licentiam Si quis vero ex curia pape a rfeutonicis capiebatun usque ad internicionem variis tormentis cruciabatur.
Mortuo itaque Urbano papa, sepultus est in civitatem Ferrariam. Qui sedit annos duos.
Successus est a Gregorio octavo papa, qui fuit cancellarius et cardinalis tituli sancti Laurentii in Lucina, vir
w summe religionis et magne castitalis. Hic postquam ad poutificalem ascendit dignitatem1 statim ad restaurandam
Romanam ecclesiam et ab obprobriis liberandam animum intendiL in primis itaque omnia que Romani inperii
iure essent eidem regi concedere spoponditi affirmans non esse tutum pape et cardinalibus arma caperey bellum
committere, set tantum in elemosinis et in ecclesia laudes domino nostro iesu christo die noctuque reddendus.
lioc audito ll. Cesar ilico precepitLeoni de Monumentmegregio Pnomanorum consuli, etAnselmo comitiTeutonico,
Iä ut dictum papam Gregorium cum tota curia ubicumque voluisset ducerent salve et secure per totum Romanum
inperium. Mox dictus pontifex cum tota curia, precedentibus Leone Monumenti et Anselmo, ad Pisanam civitatem
pervenit. pro discordia que erat inter predictam civitatem Pisanam et Ianuam, ut quam citius concordati essent
ferrent auxilium cum navibus suis sancto Domini sepulcro quod a Salatino et Seracenis, Chrislianorum peccatis
exigentibus, turpiter lacerabatur. inter hec vir sanctissimus papa Gregorius repentino morbo conclus, rebus
ac excessit humanis g in pace migravit ad christum Qui sepultus est in dicta civitate Pisana
Mox episcopi et cardinales una cum Leone Monumenti eligerunt pontificem episcopum Penestrinensenn Paulum
iohannis Scoiariil qui fuit arcliipresbyter sancte Marie ad Presepe, natus Romanus, de regione Pinee, cui posue-
runt nomen Clementem tertium papam. Hic post paucos dies cum tota sua curia et Leone Monumenti Romam
petiit. Qucm Romani tam maiores quam minores, clerici ac lnici, Iudei etiam, magno cum gaudio1 cum canticis
Est namque ratio ut dicamus quare Fredericus imperator agustus cum supradicta Lucio papa vel llomana
VAR. — a in margine: Fcrrare, quoniam ipse clam aufugerat ex veronenso -— 17 esset - 20 excessis.
ecclesia ad discordiam pervenerit : necesse est ut ad superiora tempora reddeamus. Causa autem discordie huius
ista fuit. Temporibus ipsius pape Lucii, die quadam, mane ‘mlucescenle, 'l‘usculanenses, sive habilalores Tuscu-
lune, ceperunt fodere car'bonaria et construere macerias magnis lapidibus ubi olim fuit civitas Tusculana a
Romanis destructa. Hec videntes Romani arma aprenderunt et super eos perrexerunl; omnes quos ihi invenerunt
ad mortem compulerunt; reliques in roccam Tusculane se inclauserunl. Romani vero papiliones et tenlvoria ibidem 5
fixernnt, et diuturna obsidione cum machinis et aliis bellicis instrumentis ipsnm nrcem expugnare acriter ceperunt.
Cumqueldiu obsiderent eos et dicti Tusculanenses sitim ac pestilentia laborarent, cum nullu requies pugne die
noctuque undique illis daretur, ita ut nemo inde exiret nisi qui forte mori protinus vellet, interea Roma .1 XXV
senatoribus amminislrabalur; eo denique temporc memoratus Lucius papa morabatur in civitate Villetri; inilo
consilio cum cardinalibus suis ceperunt cogitare qualiter dictam Tusculanam a Romanorum manihus liberarent; m
VAR. 6 ceperunt] in margine : in vigJia beati Pelri apostoli, anno Il Lucii tertii pape, indic. I. «- 7 Tusculanscns — H scnal]
ultimum verbum paginae et codicis, qualis fuit prius; cm‘ (amen poslea adiecfa sunt folia duo.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-14 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
V111
RÉDIGËES pan
LE CARDINAL BOSON
ET INSÉRÉES DANS LE
LIBER CENSUUM.
Le Liber Commun de Cencius Camerarius, dont nous avons l'original (Vaticanus 8486) exécuté en 1192, ne
contenait, en fait de vies des papes qu'un catalogue extrait de l'ancien Liber pontiflcnlis et prolongé jusqu’a Ce-
Dans le manuscrit Riccardi n‘J 228, qui est une copie du précédent, exécutée en 1254, on a joint au texte de
Cencius une série de cahiers qui contiennent entre autres choses un recueil de vies des papes depuis le x° siècle
jusqu’à Alexandra lll. Ce recueil a passé, avec les pièces qui l'accompagnent ici, dans tous les autres manuscrits
du Liber Ccnsuum. Les cahiers qui le contiennent dans le ltircardianus paraissent avoir été ajoutés entre 1254
et 1205 au manuscrit primitif. Mais le recueil lui-même est beaucoup plus ancien. Il a été formé par le cardinal
Boson, maltre de la chambre apostolique sous lladrien 1V otAlexandre III, de 1154 a 1178.
Pour la première partie, jusqu'à Gregoire Vll inclusivement, Boson n'a fait que reproduire, en le remaniant çà
et la, au point de vue de la rédaction, le texte du Liber adAmicum de Bonizo de Sutri,publié vers l'année 1086.
En tête de sa série de notices il a place un petit morceau où il résume l'histoire pontificale depuis Etienne V,
c'est-à-dire depuis le temps où s'arrête l'ancien Liber ponti/icalis. Cette pièce est encore empruntée a Bonizo de
Je publie en petits caractères toute cette partie de seconde main, le reste en caractères ordinaires. Le manus-
crit Riccardi estle seul dont il y ait à tenir compte. Je reproduis scrupuleusement son orthographe, ses lacunes
et même sa numérotation des notices, bien que celle-ci n'ait aucune valeur historique.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-14 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Generated on 2013-08-14 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
bicaml breviter de stephano quinto 2 et de Formoso 3,
NOTES EYPLICATH'ES.
2. Elienne v fSSiivSillL
question.
6. Silvestre II.
n Sicile en
par dean XII. non pas, il est vrai, dans le palais do Lalran,
truclion.
cum et ibi inveniet liec ordiunbiliter digesla. Inveniet au- filiali devotione accedere. Cui iummeutum quod inferius
tem et ibi qunlilm‘ papa Clemens electns est, qnnliterve continetur corpomliter prestitit in hec verba:
Henricus rex impemtor ab eodem ordinalus sit. Et de Tibiïidompno pape Iohmmi ego rem Octo promillo et iuro par
Damaso eius successora, quot in papatu duxerit dies; et de Patrem et Filrum et Spiritum sanctum ct par hoc Iignum virifice
preclaro Leone quid in papatu gesserit qnnliterve vitam 5 (‘mais et per has sanclorum reliquius, quod, si permillcnte Deo
finivit; et de Victore eius successore qnid egerit nut quid Romam vencro, sans/0m Romanam ecclcsiam et lereçlorcm ipsius
eius temporibus novum evenerit; et de Stephnno Gotefridi eœaltabo sccundum meum passe. Et numquam ritam aul membra
dncis germano et qualiter eius temporibus l‘aturea apud nequc ipsum lzonorem quem habes mea voluntate mit consensu au!
Mediolanum exorta est; et de Nycolno papa et de lite quam mm eœhortutione perdes. Is‘t in Romain nullum plucitum aut or-
habuit cum Benedicto invasore et qnid egerit in papntu; i0 dinationem facium de omnibus que «(I le mit mi Romanos parti-
et de Alexnndro papa et de lite quam habuit cum Carlolo nent sine tua consilïo ; et quicquid de terra sancti Putri ad nos-
Pnrmensi et eius victoria et quid egerit in pnpntu et de tram pofcstutcm vencrit tibi reddam. Cuicumquc regnum Ylali-
eius fine; et de septimo Gregorio et de eius electione et de cum commiscro, iurare fum‘am illum ut adz‘ulor lui sit ad rie/‘en-
vita eius et moribus, et qualiler in Natali Domini ad nltare dendam sancti I’clri tcrram secumlum suum passe. _
snncte Marie a Centhio viro crudeli captus sit et eo die i5 Quibus ita pemctis honorifice :1 Romnnis susceptus est
Dei gratin libemtus, et (le guerm quam sustinuit cum et al) ipso puntifico coronntus. h'ic primus omnium Ger-
Henrico imperatore, et de controversiu quum lmbuit cum manorum regum appellatus imper-aloi‘ est. Hic pncntn tota
Giberto, et de erumpnis quas sustinuit, et de obsidionc Ytalia, cum uxore in Snxoniam remenvil, de ([1111 filium
civitntis et sua et qualiter a Robberto Normannorum duce genuit, tnm regni qnam sui nominis successorem; cui
sit libemtus, et qualiter beato fine quievit, aptissime de- 20 quidem fiiiam imperatoris Constantinopolitani de Romano
clnrntn. Urhani vero pontificis acta et de eius victoria si sanguine procrealmn in con’iugem dedit. Deinde ad pin
quis scire voluerit, legat iiin'um’ quem scripsi nd Ugonem opera intendens, in niodio suo npud Brundruich‘ecclcsiam
scisnmlicum, et ibi inveniet nd plenum dilucidutn quu mire pulchritndinis fnbricavit et possessionibus magnis
CLIIII. IOIIANNES XII, natione sedit annis .25 tium circa regnum ipsius, relicta ydolorum culturn, con-
Hic fuit lemporibus secundi Octonis, qui 2 subiugatis sibi vertit ad Christum. Cum igitur hiis et nliis bonis operibus
Ungnris et universis ei adversantibus de regno Francorum esset intentns, repente in lecLo egritudinis decidit, et per-
cxpnlsis, cum imperii gubernacula in pnce tcneret, audivit ceptis dominicis sacramentis de hoc mundo migravit ad
hnrdorum regis, et Actonem maximum comitem a Ber- 30 Cetera vero lmins ystoriediligens iectorin lihello B. S11-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lingnrio tyranno nequiter detineri obsessos inexpugnnbiii trini episcopi qui inscribilur Ad amicmn inveniet.
in Lombardinm cum maxime exercitu properavit, et eodem set moribus insignis atque preclnrus, episcopus civitatis
et Lomhnrdorum regnum in omni tranquillitutc possedit. De cuius 5 electione, quia non habuit iniLium honum,
Post nliquantum vero temporis, cum pace omnimodn fruc- pauca premittere non inutile duximus. Dumaso iiaque
NOTES EYPLICA'I‘IVES.
i.
2.
BOSON. — LÉON 1X.
355v
))
))
intronizatns.
sunL
sare.
fessionem ipsius apostoli se fecit deferre; ubi assistente l5 maxima metropolis eo tempore plurimum refulgebat atque
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
snnt.
Generated on 2013-08-14 17:11 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
nullos episcopos de symonia et turpi fornicatione impe-‘lü suo eundem archidiaconum cum quibusdam episcopis {1d
VAR. -- 30 supprema.
subtraxerunt.
ar-
BOSON. — ËTIENNE IX, NICOLAS 11.
357
hunc versiculum fiducialiter incepisset, Gloria Palri et Filio s Lruserunt, et nomine mutato Benedictum appellarunt. Qui
se symoniacum esse. Postquam vero a sacerdotali et epis- l0 Eodem vero tempore imperatoris Hem-ici relicta cum
diebus, cum infirmitas vehementius cresceret. spiritu pro- 20 ritus sancti gratin, dompnum G., Florentinum episcopum,
Florentine sepultus.
detinere presumpsit.
et canceilariam ccmmisit.
VIH diebus.
dinem a cardinalibus fuit in sede apostolica positus. Ecclesia reslituta, legati Mediolanenses venerunt ad eun-
., Transactis autem paucis diebus, memoratus Mincius ad dem pontificemy suppliciter exorantes ut Mediolanensis
presentiam Nicolni pape veniam petiturus accessit, et ad ecclesie contritionihus misereri dignaretur et compati.
eius vestigia procidens violentiam se fuisse perpessum as- lluius rei gratia venerabilem virum Petrum Damiani Hos-
seruit, set invasionis crimen et reatum periurii non nega- 5 tiensem episcopum Nîcolaus papa illuc destinavit et vices
vit. Ex propria igitur confessione digna factis recipiens, suas in corrigendis et statuendis ei concessiL Qui ubi ad
episcopalis et sacerdotalis officii depositionem incurrere memoratam Mediolanensem pervenit ecclesiam, tamquam
lllud autem ipsius pontificis animum vehementer ange- communem exhibuit, et paulatim ad honestatis et rectitu-
bat quod homanarum capitnnei, sicut prediximusy Ecclesie io diriis statum non tantum iipsam ecclesiam set totam Me-
iura et Urbis dominium per violentiam occuparant et diolanensem provinciam per gratiam Dei reduxit. Post
illicite detinebant. Rebus itaque hoc modo ita se habenti- cuius reditum idem beatus papa generale concilium cele-
bus, Normanni ad presentiam eiusdem presulis nuntios hravit, in quo cervicosos Lombardie antistiles, Guidonam
satisfactione suscepla eos Ecclesie Dei reconciliare paterna 15 B. Albensi, G. Vercellensi, M. Novariensi, A. Brixiensi et
benignitate deberet. ouibus verbis auditîs, post delibera- M. Laudensi episcopis, fretus religiosorum auxilio sedere
tionem consilii, pontifex ab urbe Roma exivit et in partes coegiL Quibus districta precepit ut diacones et sacerdotes
Apulie venit- Accedenlibus autem Normannîs ad ipsius concubinatos ab amministratione altaris penitus remove-
Presemiam et l'estituüs Omnibus terris beati petri quas rent et manifeste symoniacos ab honoribus suis depone-
abstulerant in libera potestate ipsius pontificis, a vinculo 2o rent. Alia quoque plurima de profectu ecclesiarum et reli-
exeommunicationis eos absolvitet in gratia sedis apostolice giouis observantia in eodem concilio auctore Deo statuta
paterno recepit. Quia vero potentia et vires ipsorum tunc et ordinata sunt.
temporis in orbe Romano magnates ceteros superabant et Eodem tempore Ugo Candidus, quem Leo papa cardina-
in causis lfcclesie contra illos qui apostolice sedis iura in- lem ordinaveraty vir siquidem seditiosus et duplex, a R0-
solenter occupaverant Romano pontifici magnum solatium 25 mane ecclesie unitate recessit. De cuius reprehensibili vita
et oportunum auxilium in manu valida poterant exhîbere, et morum perversitate tacendum potius duximus quam
totam Apuliametcalabriam ipsis concessit.Posthec aulem, Cum autem Ecclesin Dei sub apostolatu dompni pape
ordinatis et dispositis omnibus quo ad Beneventanum pa- Nycolai plurimum in religione et omni sanctitate profice-
trimonmm Pertmebantx nicolaus Papa reversus est R0- 30 ret, repente infirmatus est, et post modicum in sancta con-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
mam. Normanni vero ad ipsius commonitionem collecto fessione de carnis ergastulo exîens. creatori suo spiritum
rum terras hostiliter invadentesg eis tamquam contuma- ecclesie Lucane pontifex, Anselmus nomine, sedit annis XI,
cihus et domino suo rebellantibus dampna gravissima in- 35 mensibus VI diebus XVI. .
tulerunt Deinde fluvium Tyberis cum inmensa militia et Hic postquam venerabilis papa Nycolaus beato fine
Generated on 2013-08-14 17:12 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
fortitudine armatorum peditum et sagittariorum copiosa quievit, a clero et populo Romano concorditer fuit electusg
mque dampna et expoliationesl capitaneorum cervicositas [,0 Roma hec agerentur, Lombardorum episcopi, tanquam
dignitate. Preterea impudenter ‘ asserebant quod Nycolaus t0 occnltarent. Tunc Cencius prefecti Stephani filius, vir ne-
plural? Postposito Dei timore Cadulum Parmensem in un- 15 nullatenus egredi potuit, donec se ab eodem Cencio tre-
quos sibi pecunia favornbiles fecit; inter quos Romanorum 25 perfectam etatem iam devcnerat et par se ipsum regni ne-
paulnlum inclito duce Gutifredo advoniente adeo coharta- 30 cerat sine more deposuit, et in loco eius G 5. Vercellensem
inique perversitatis sue non destitit incepto, set collecta 35R01nanam festinanter accessit. Deinde Alexandrum papam
BOSON. — ALEXANDRE H.
ahsentavernt, pariter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
redierunt.
remeavit.
et condigna sntisfactione
u Ego
BOSON. —— GRÉQOIRE VIl.
stii
ubi omnium vota in eundem archidiaconum convextsse m D‘. imperatricem una cum G. Hostiensi, U. Prenestino et
n dens atque probatus hanc sacrosanctam Romannm eccle- is mos rex dc sua emendatione sancte commonitionis verba
n unanimiter ipsum nobis et vobis in pastorem et episco- 20 per Lemarum Bremensem episcopum vices Romani ponti-
celeriter destinavitj per quos et electionem de se factam 30» vocati, non in plenitudine potestatis l). Sel; ut breviter
eius assensum prebuit et statim Gregorium Vercellensem ga responso incolumes redierunt ad urbem Romain.
episcopaiis et sacerdotali‘s offieîidepositionem incurrit,et in et aliis Ecclesic fidelibus de more convivium ad Laterm
loco eius per mandatum eiusdem pontificis alius est subrogn- nense palatium remeavit. In secunda vel'o die post Pascha
tus. De Constantiensi quoque antisiite itidem factum est. populus Romanus eundem Cencium cum omnibus suis
Interea nichil mali de rege Henrico suspicans, Gregorius complicibus in rebus propriis condempnnvit et imperpe-
papa Romam generale concilium convocavit, in quo Guiber- 5 tuum ah urhe Roma exclusit.
tus Ravennas cum episcoporum diversarum provinciarum Post hec autem supradictus Guibertus licentinm rever-
inmensa multitudine sedit; preterea et egrogin comitissa tendi Ravennam a domno Gregorio dolose petivit, quate-
Matildis et Aczo marchio et Gisult‘us Salernitanus princeps nus eum lcdere oportunius posset quem fraudulenter sa
eidem non defuereconciiio. Setinter ceteraipsius concilii ac- diligere ostendebat. Nam ubi Ravennnm devenit, postpo-
Soluto itaque concilio et redeuntibus ad propria ceteris eiusque successoribus fecemt, cum Tebaldo Mediolanensi
qui fuemnt, convocati, G. Ravennas cum papa G. in (1010, et aiiis cervicosis episcopis Lombardie conspimvit ntque
utpote qui ad papatum iam hanelabat remunsit. Et quo- adversus pastorem snum occulte seditionem exorcnit. Unde
niam uniuscuiusque proprium solet esse ut qualis ipse factuin est 1 quod expeditio quam pontifex per ducem G0-
fuerit tales sibi et alios coniuugi velit, quoscumque in urbe 15 tifredum eiusque IIXOYem illustrem comitissam Matildam
lloma facinorosos nut adversnntes pontifici repperit, mu. atque alios nobiles contra Normannos et ceteros Ecclesie
neribus vel promissis favorabîles sibi et iumtos facere stu- hostes de Lombnrdia excitavemt, in detrimentum Ecclesie
duit. Inter quos illum sceleratissimum virum Cencium, disturbata est atque dîruptmPer 2 Ugonem quoque Candi-
prefecti Stephani filium, de quo supra fecimus mentio- dum regem Hem‘icum et Robertum Guiscnrdnm contra
nem, amicum et secretarium acquisivit, et cum eo contra20 eundem pontificem omnimodo studuit instigare, sicut vir
patrem suum nequiter se armavit. Hic inter alia que im— appstaticus, omni doio et mnlitia plenns, qui imn secnndo
pune fecerat mala, exceisam iurrim supra pontem sancti ad npostasiam redire nequaquam erubuit.
Petri consti'uxerat, et a transenntibus de novo pedalicum Eodem tempore dompnus G. cil“!!! mediflm qnadragesi-
Hic Deo et hominibus odiosus in sacratissima nocte Na- 25 quiu vocatus venire contempsit, ah episcopaii officio tam-
tivitatis Domini ipsum Ch'risti vicarium domnum Grego- quam Pel'ÎuYUm suspendit et eundem Un Candiduma Sec‘m'
rium papam, missarum sollempnia celehrantem, ub altari dum Apostolidictnm : llcreticum hominem postprimam et secun-
sancte Dei genitricis quod dicitur ad Presepe, nusu sacri. dam correctioncm devita, perpetuo ab Ecciesia sequestravit.
lego rapuit et cum suis complicibus nd predictam turrim Set 01m1 ÎSÎËI in Ymlia fierent, 533101195 6011m1 l‘egem
violenter asportare presumpsit. Unde universitas Roma. 30 Henricum fortiter rebellarunt, en videlicet occasione quia
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
norum in iram pro invusione sui pontificis vehementer eÎS 0m15 ïnpol‘tabile samgehatïmponere'unde accidit quod
exarsit, et eadeln nocte ipsum in eadem turri districts ob- l'ex in man“ Vanda et miïmtudïne gravi saxoniï‘m ex in‘
sedit. Mane autem facto, Romani et turrim funditus des- DTOVÎSO intmvît- Set qnoniam 90S ÎmPaI’fltOS ÎÙVÜSÎLVÏGW'
truxerunt et ipsum sacrilegum atrociter trucidassent, nisi l‘iam (Im‘mVÎS “uemissimam habuit; (flippe! Sicnt ‘1 Pm'
eum boni magistri discipulus beatus pontii‘ex a mortis 35 dentiblls dicebfltul‘a quinque milia VÎI‘OYUTD ex Pune l'egis
periculo liberasset. Quo facto celebl'aturus cumfratribus Î" eodem Prelio cecidemnt- Vemmtame" quifl eosdem
Generated on 2013-08-14 18:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
NOTES EXPLICATIVES.
i. Bonizo n'attribue pas l’insuccès de cette expédition aux in- vers le midi de I'Italie.
extollens, m tantam audnciam vesaniamque prorupit ut ipsam firmiter ohservari precepit. Quod ne‘que reprehen-
patrem suum Gregorium papam, qui sedem apostolicam sibîie nec novum ab aliquo estinmri debet, cum n sanc-
per triennium in pace tenuerat,impiorum consilio abdîcare 5 torum Pntrum sanctionibus minime discrepuret et a plu-
presumpsit et oh Ecclesia quantum in eo fuit expellere ribus Bomanis pontificibus hoc ipsum etiam pro minori-
operam et. studium pro viribus dedit. bus causis repperiatur factum. In Calcedonensi nnmque
Decrevit etiam firmiterque constituit ut nullus deinceps concilio, presontibus sexcentis episcopis, de Dioscoro
episcopus vel ahbas seu dux aut alia principalis persona Alexandrino sic legitur : Quoniam secundum eæcessum priorem
eidem Gregorio tanquam pape ullatenns obedire deberet. loiniquitatem valdc transcendic (presumpserat enim excommu-
Ut antem hanc perniciosam dispositionem posset effica- nicationis sententiam supra sanctissimum papam Leonem
citer adimplere, quendam Rolandum Parmensem, detesta- dictare); Anatolius Constanlinopolilanus episcopus dimit : « Prop-
hilem clericum, et alios execrabiles viros cnm litteris ter fidcm non est dampnandus Dioscurus, set quirz eæcommunica-
suis ltomam transmiàît, qnatenus causam ipsam vivaciter lioncm fecit dompno archiepiscopo Leom‘ LNumquid ibi legitur
et intrepide prosequerentnr. Qui nepharia legatione re- I5inquisitionmn factmn fuisse utrnm iuste un iniuste Dios-
cepta processerunt usque ad Urbem, et venientes ad pon- cOl'us excommunicatus fuissot ? Non utique, set ideo quin
tificem tunc in synodo residentem, in primis regis litteras 'cum esset inferior commis est maiorem quibnslibet iniu-
nimio fastu et contumacia locuti snnt in hunc modum : In octave itaque synodo inter cetera ita legitnr : Defini-
» Misit nos dominus noster Henricus l'ex de consilio epis- 20 mus neminem prorsus mundi potenlum quemquam eorum qui pa-
» coporum ot principum, ut sa que novitar de statu Eccle- h'im'chalibus scdibus prcsunl inhonorare au; a proprio throno
» sie cemnit et im'evocubiliter statnit vobis publice de- cwpellere, set 0mm’ honore ac rcvercnlia dignos iudicare, precipue
n inonstremus et efficaciter prosequamur. Inde est qnod sanctissimllm papam senioris Rome; set ncc quicumque contra
» precipimus et ex' auctoritute regis precipiendo mnnda- Romanum pantificem circumscriptiones ac verba complicare vel
» mus tibi Gregorio, ut de apostolica sede s‘me mora des- 25 comportera, quasi difi'amatorum quorumlam criminum, quod nuper
papatu, sicut vitam tuam diligis, Fotius et mullo ante Dioscorus fecit. Quisquis vers tanta iactantz‘a
» cendas, et amodo de
: dinnlibus eodein lnodo iniungimus, ut recepturi pontifi. tis val sine scrtptis iniurias quasdam contra sedem Pelriprincipis
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» cem m1 eiusdem regis. presentiam festinetis. » apostolorum moveat, equalem et eandcm quam illi condempnatio.
episcoporuni, sine a
utiliori consilio, in eundem regem qui Ecclesie unitatem ssensu Romani pontificis dictaverat,
VAR. — l5 legatione om. mus vero impemtor mox ut factum cognovit, non rebellis
364
U!
copum sine iudicio pape a sede sua eiectum, et Lotarium i5 rians Corolle dignitate a dompno gregorio Papa, descen-
Quis ergo nisi mente captus ignorat regiam potestatem 2o ipsi principes eum neque pro rege neque pro domino ha-
diocriter
serunt, et auctore
40
1. Bonizo ne
d'expédition.
bere deberent.
365
absolutionis gratiam instantissime postulavitt Post multas i0 batur ut priusquam conveni'retur excommunicutionis gla-
)) dispouis, hoc sacrum corpus sit tibi sicut apostolis ad 15 valida festinuvit. Econtra Rodulfus de iustitia sua coni‘i-
in
Decurso itaque
misso, cesa sunt multa milia hominum hinc inde, set quis
enim iemporibus cum Guiberlo 1 et Cencin llonmno, viro 25 copis utriusque partis iuveniretur,
Pupizun moraturusperrexit, ubi enmlemlïencium pessima 30 est pugnatum, ubi maxima virorum fortium multitude
Interea ‘ venerabilis p
ur
superbi 1'
annthematizare,
se-
etendentem 35 resim la
‘mtifex, l'eceptis nuntiis Roberli läconvenerunt itaque in loco ipso plurimi seditiosi et infa-
set, viclor et triumphator occubuit, quia uum sui non10 sacerdotio per incumbentem estatem agros et segeles R0-
nuntiata fuit, mox in altum cornu suum erexit, et adver-läniacense abbate alque aliis religîosis Deum timentibus
citu illustris comitisse Malildis pugnavit; et quia, sicut20 visitarn volentibus firmmn securitatem dedit, quam iura-
Neronis. Set quis tantorum prudentum virorum ammirm'i 25 viris audivitmon mediocriter letati sunt omnes; et ad ves-
qunm lmnoriûce a Romanis suscipiebalur et venerabatur ‘130 rationabilis causa exigeret, mortem subire paratissimus
vnrins clades atque miserias quas perpessi sunt Romani 35 » rinlem sibi coronam cum henedictione imponam ; alio-
Generated on 2013-08-14 18:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
pidus. ' ‘
cepit.
didit. '
‘10
15
20
CLXI. — PASCHALIS Il, natione Tuscus, ex comilatu Galliace, oppido Bleda, et paire Crescentio, sedit annis
XVllI mensibus V diebus VI. Iluius temporihus, anno videlicet lncarnationis..... ce/cm u! supra, p. 338-313...
Posc/Lalis cpiscopus, serons servorum Dei, vcncrubilibus fratribus Iolzonni T usculunensi, Leoni Vcllctrensi, el
cardinulibus in unum congrcgatis consortium, pacem in C/iristo. Id quod in personom noslram, immo in pu.-
trem veslrmn, prcler z'psius Ecclesieque iudicium orque prcscnlùlm vos cgislis, etsi mois car Dei zelo fecisse
vismn sit, non tomcn, ut mie/Li videlur, cononico [ramilc incessistis. Non enim caritas scd cmulatio id clic/asse
perspicitur. Quocumque lumen modo factnm sil, nos quidam, con/1'52‘ de miscricordia divina, pro anime noslre
sainte cogitabimus,et commission quod pro frai/‘Mus et flliis et pro ercidio Urln's et unicerse provincie fecimus
emcndarc curobimus, ni‘ quod in aliis correæi in me quogue corrczivse oslendalur Ecc/csic. Vos aulem ifa pro
Ecclesia in Ecclesla agite, n! illum Dei selnm quem vos liabere ostcndislis eæperz'atur Ecclesio. Vole/e in Do-
Pasc/talis cpzxcopus, sercus servorum Dci, venerabili Gcbcurda, Constonliensi episcopo, salutcm et uposloli-
cam benediclioncm. Questionum quos ad nos misisti lalebras tuam crcdimus prudentiam non [a/cre. Celcrum
quia super lu'is par apoxloiicom sedem poslulos certius in/ormari, quid doctrine ronitos lzobeat rcspondemus.
Eæcommunicatis enim communicorc 'LIL [dis que mais xunt pre/z‘æa cononious nulla occasionc si! [ici/nm, et
voluntute quidam communicantes, sivc monachi sivc sinf o/ii, eimdem realus flogi/io involL‘rzuztur. Qui vero ont
ignari au!‘ invi/i neccssitale communicant, [icctinoculis Imminmn connu/[opolluanlur, non [amen eos pro/21m‘
lwc N303 in conypectn eterni indivis‘arbilramur. [px-c cnim diril : a Si ont/us tous fucril simplet, lotum corpus
tuum lucidum erit. » Porro cæcommunicolorum cadavcra desanclorum oosilicisproicicnda censcmm, quia eorum
pulores ad superna consccnclerc, sicul quarlus Dialogorum bcoli Grey/orii liber indicot, .sonctorum ipsorum
revelotianc didicz'mus; ideoque dam ea illic cantine/Mur, ccssandum (l divinis of/iciis arbitramur. De con/acta
Goncilium Lateranense.
Anno 3 dominice incarnotionis MCXIII, X V kal. apreL, ceiebrala est synodus Loleranensis a domno Pasc/zali
Generated on 2013-08-14 18:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VAR. — l0 exidio
NOTES EXPLICATIVES.
l. Joll‘é, c301.
2. Jall‘è, c252.
papa in. basi/ica Constantiniana, u/n' epz'scopi quamplures eæ Yfalicis provmcz'is inter uerunt, Tram/pin: (‘12101.
In qua nimirum synodo de Guiber/inis die quarto questz'o facta est, ce quod refcrrentur guaez me pernnsszone
pape interdirta o/flcz'a L'a/coran: Tunc pontifar ait : « Nec cæcommum'catos, sicut az'unt quzdam, gencraliter
abxolri: cons-[al enz‘m neminem nisi pcm'lentcm cl salis/acientem absolulionis gra/iam cons‘equi; nec G uzbertmzs
of/Zcia inlerdicta res/ifui, immo lice/mie santon/[11m in eos ea’itam, z'urta predecessorum nostrorum de/i/u-ralzo- 5
mm laudamus e/ conflrmamus. n . I ‘
Dz‘e auz‘em qzu‘n/o idem pontifeæ narravif omnibus quo/{ter ab Henn'co Teutonz'corum rage cum apzscopzs
quiousrlam et cardinali/ms, lam prexbi/eris quam d'z'aconz'bus, et cum magna fam Romanorum quam a/z‘orum
qui tune secum ronvoneran/ mu/li/udine captus fuerz'l, quanquam coacfus, contra deliberationem .s-uam, fllerll,
pro redompfione captivorum, pro pace papa/i, pro Iibertale Ecc/esie, uf supradz'cto regi de investiluris quas “l
sepius prohz‘buerat .s'cripfum roncessz'om’s daret, et iuramenta per epixcopos sou cardinale; fieri preciperet, qua-
tenus me de invesfituris dcint'eps eum inq‘uiotaret, 51166 in personam m'as anal/lama poneret. « QllamvÏ-V, 017,
» cmulih'o iuramentis propos/la a!) Îjh‘o etxuis minus observafa sil‘, nequo enim serraverunt nobz's quod al) ais
» z'urafum est, 0go [amen eum numquam anulliemalz'zabo, numquam de z'nveslz'turis. .. et co/mrcitiomîs- z'nslanfiam.
» rrpu/erunl. [la/m2! 'iudicem Dominum. Porro .s'criplum illud, quod magnix necessilafibus coactus, non pro 15;
n ui/a mou, non pro sa/u/e au! gloria mea, se! pro salis Ecclew‘e nemszs'ilal‘ibus sine fral‘rum convi/io au! m6.
n scriplionfbus fcci, super quo nulla candi/ions’, nul/upromlîm'one conxtringimur‘, prave factum cognosco, prave
» factum ('nnfllcor, et omnino corrz'gi Domino presfan/e dcs'idero. Cuius con-ectionis modum fratrum qui con-
» venerunl consz'lio {lui/‘cloque constitua, ne for/eper lmc in pas/arum delrimcntum aliquod Ecc/esz'e, anime
Tune communi omnium favora laudaium est ut [ra/ras‘ omnes qui donum a Deo .vapienlie scl'êilfié’qlœ P’W'a'
pcran! malurius super lmc consilium communi collafione susciperenl. quod inscqucnti die p67‘ z‘nspiralimwm
0507709110 80-15”! , que et ultimo concilz'z' fuït, fidt'z' suc rerita/em sanctz‘s Pa/ribus par omnz'a congruenlem
dompnus papa Pascllalis in. audienfia {alias concilii arpoxuz't, asserenx se Srrzpluras sancfas V atcrz's ac N00?‘ 25
T cstamen/z' a! concz'lia univemalz‘a vcnerana’a .s'usczpere ac vcnerari que cal/io/ica E cclesia suscipit si vencrafur,
in Calao e/[am eiusdcm professz'om's aa’icz'ans : Pradecassorum nosz‘rorum quoque s/a/uta sequcn/as, maæime
erunt confirnmmus. T une 0.1.‘ ore omnium qui ad comulendum ester/2a (le-
Prz'vz'legimn illud, quod non est privilegium se! vere (lobe! dz‘ri pravilegium,
Ecclesie a domno papa Pasc/za/iper violentiam Hcnrz'ci regz's erlortum, nos omnes, in lzoc sancto concilio cum
Generated on 2013-08-14 18:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
municamus. Ideo autem dampnatum est quia in eo privilegio eontinetur qzwd electus eanoniee a ciero et papa/o
a nemz'ne consecrctwynisi priux a rege învestiatur, quod est contra Spiritum sanctum et eanonv‘eam inslitutionem.
Perleeta vero ltac carta, acclamatum est a6 universo papale : Amen.’ Amen.’ Fiat! Fiat.’ .
Arehiepiscopi vero et episeopi, presbiteti guoque, diaconi ücardinales, qui interfuerunt ipsi concilie Izii sunt .'
nus, Brmw S/gniensis et alii fore centum epixcopi; presbiteri etiam cardinales : Il. titu/i sam‘ti Marei, R. tituti
m saneti Eusebii, Il. tituli sil/Lote Prisce, (1'. tituli sauctorum Aposto/ormn, l}. tituti suneli Petri ad Vinnlla, A.
tituli mncti Ciementt‘s, Il. tituli sancti Laurentii in Damaso7 I. tituli sancte Ceci/te, B. tituli sancti Martini, T.
titulisanctormn Io/zannis et Pauii, G. tituii saneti Grisogoni, titu/i sanetorum Petri et Marcetlini, V. tituii
sancle Balln'ne, P. tituti sancti Siæti et A. tituli sancte Susanne; diaconi vero eardinales : abbas Sublacensis,
Io/Lamtes Gaielanus, abbaa‘ saneti Andree, Leo, Gregorius, Ala'o, T lteobaldus et Rossimannus. Hii in. dampnatione
l5 predieti privi/egii eazLx-enserunt, cum abbatibus et innunzerabili mu/titudine tam clericorum quant laicorum. Hec
carta (lictata est a Gerardo Hengolismemi, Leone Hostiensi, G. T erracinenst', Gatone Legionensi epiacopis, Ro-
berto tituti sancti Eusebii et Gregorii tituli A postolorum presbiteris cardinalibus commzmi aliorum cansilio.
20 A/iml guoqzte conci/ium idem domnzis papa Paschalis ce/ebravit intra Lomburdinm, upud villam frequentis-
simam G uurdasiailum, anno dominit'e incarnaîionis M C VI , XI kalena'as novembris, cum episeopis diversarum
In.’ Izoc concilie constitutum est ut Emilia iota cmn suis urbibus, id eçt Placentia, Parma, Regio, Mutina,
Bonoizia, numquamuiterius Buvennatimetropoli subiacerent. Hec enz'm metropnlis per annos iam pene centum
25 adeersus sedem upostoticam ereæerat se, nec solum eius predia' uszu'pavcrat, set ipsam aliquando Romanam
Circa solulionem vero concilii Iec/a sunt de reconciliandis qui extra Ecclesium cathoiicam ordinati sunt
sanctot'ztm Patrum capiiula, A gustini 9.2: epistola ad Bonifatittm, Leonis primi en: epistola ad episcopos Mauri-
tanos, Cartaginensis eonciiii quartz‘ eapitulum tertium, cuius initium est 2 Placuil ut littere mittantur ad fra-
30 tres et coepiscopos nostros et maxime ad sedem aposgolicam. Novum vero in Izec ver/m eapitulum znstitutum est :
Per'2 malles iam annos regni T eutonici latitude al) apostolz‘ce sedis unitate divisa est. In quo nz'mirum scismate
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tantum pcriculum factum est ut, quod cum dolore diez'nms, 'vtx pauei sacerdates aut clerici catholici in tenta
tari-arum iutitudine reperiantur. T et igitur filiis in Izac strage iacentibus, christiane paeis necessitas exigu ut
NOTES sxpùcmrvss.
super Iws malerna Ecclesz'e m‘scem open‘untur. Pr/trum ituque noslrorum aremplz's et scriptis insu-11ch‘, qu
diversz's temporz'buè Novafz'mzos, Dmmlz'slas et alios lzerctäcos in suis ordzm‘bus suscepcrunl, pro/al!‘ rogm' epzsco-
pos in scismale ordinatos, m'si au! invosores au! symoniacz' ou! crimiuosi comprobentur in officz'o cpz'sropah'
suscipz'mus; id ipsum de c/ericz's cuiuscumque ordinis consfituimus, quox vito scion/{tique commendal.
Aiiud capilulum.
Iumdz'ur/pruvis llomim'bus mm c/erin's quom loz'cis coi/Jolie” est Ecc/esiu coîu‘îlll‘üffl ; mule plan
1/ lcmporibus
nos/ms
sc/zz'sma/a et lzereses cmm'serunl. Nunc (IN/P171 [2er Dei gru/ium huim'nequz‘tic doficl'cntilms (/ucloribus
in ingnmmm lilwrl‘rllcm H'surgit Ecc/esiu. Undc providendum es! ut lmrum schismnlum cuusp pan/Vus abscidan-
lur. Pulrum crgo noslrorum consfiluh'onz'buis- consnntienfes, ocrlmz'arum invnslilurus (1 lrn‘cix fion‘ omni modo
proln'br'mus. S2‘ qm's aulem dpcreti lzuz'us fcmcmlor cxfiz‘erit, fflnquflm materna im'm'z'e rem‘, clm'imx quidam ab I0
pizza-(1mn digm'lu/is consor/z'o rafle/10m7‘, la‘l/cus vcro (lb ecclesic limini/ms orccaiur.
Aliud capitulum.
mu/uro, [oc/Ire,
l5
Pose/mm‘ cpiscnpus, servussr'rvorum D01‘, venm'r/bi/i/nm in C/n'isto [ra/rions Gebmrda Cons'lanlienxz', Odrr/ico
confirmul. Quosdr/m (lu/nm l‘PS/I‘Hm minus secundum scrpn/z'r/m :fl/um Dri/zabern oudivz'nzus, ut dum pr/n‘m'um ‘20
, dum in mndio nr/ll'onix ju'flzv' r'ipm'vorsn ÏH'TNI'DPI‘I‘II‘I’ non [mm-uni, fil/c7‘ quos lucmn/ ZM’ÏHIÎ
lzmn‘nuriu in mundo, rw'bum vz'tr' con/mêmes. Uno em‘m pont/m'a pvcmia lzonu'mlm mmz/iuntur, rlum et
m'ln'lrml tu‘ .
Generated on 2013-08-14 18:40 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
(2 et pm'verse {amçuum lumuu/ri/r lucere sludeant, u! non sue tan/11m set ah'ene sa/utz's
NOTES EXPLICATIVES.
1. Jnfl’é, 597]. Cette lettre figure aussi dans le Code: Udalz'ici; Jamë, Bz'bl., t. V, p. 253.
BOSON. — PASCAL 11. ' 373
mercea'em a1) eo moreantur accz'pere qui singulorum oæamz‘nat voluntat‘es, cousus discutit, quia nuda omnia et
opta/‘ta sunt occulis cius. De cuius misemtione confidimus quia simptiois occuli corpus tenebrarum caligo non
.‘î Denuntiamus vobis, Pater vcncrande, nos Ie‘r/i divine snbditos ac sccundum eam servira L‘obix paratos. Unde et‘
z'nvcstitw'am episcoporum [moto/Lus u maioribus nos/ris habitam, z'uæta (ulmonitionem ucstram dimisimus, et si
quid in olcctionibus Izuiusmodi minus canonice rctro actum est, de cote/‘o D00 volante cavebimus.
Archiepiscopo ‘ Viennensi.
Pasclmlis episcopus, servus servorwn Doi, vonerabili fratri Viennensi arc/iiopiscopo apostolicc sedis legato
1" salutem et apostolicam benodictionem. Si constantiam tuam sevu ilta barbaries minis, blanditiz‘s au: aliis modis
temptat z'n/Icctere, prudentia tua z'mmobilis [JL’I'SEUL’I'L‘L Si enim in viria'i ligno factum est sic, quid fiel in aliis?
Igitur, [rater ciart'ssimc, in 1110 00710 incoplo constante)‘ et viriliter Domino prostanto pcrmaneas ; mine, blondi-
menta, vel alii suasionix au! dissuasionis modi providcnliam tuam non moveant; se! ita Domino auziliante
perdura ut aliis tua constantia salu/arix perseverantie sit eæemplmn. Quo oognoscero postulasti sunt 11cc. —
‘5 Scripta que in tentoriis, in r/uibus cunz nzultitudinc clericorum et oivium L'rbis ct totius prouincie custodieba-
mur, pro libertalo Ecctesic, pro absolutione (‘aptiuorum omnium et‘ pro ezcidio quod Ecclesie, Urbi et universe
provincial, superincubanto undiquc gladio imminere videbatur, de eleotione sen de invcstituris personarum
a facto sunt, videlioet ut claclione libere facto, sino vi et aliqua symonia, consensu regis, faon/totem habeat roæ
investicndi par virgam et anulum, ct electus a clero et popula non consooretw' m'si a rage ilwcstiatur, ego canonica
20 censura cassa omnino et irrita iudico, et anal/tomate et su!) dampnatione perpetuo permanore dccerno, ut nullius
umquam auctoritatis sint et nullius bonc memorie. Ea vero que sacri Apostolorwn canones et Antiocenum atque
universatia concilia et predecessoros nostri et precipua felicis memorie dompnus Gregorius et Urbanus de hiis
Domino sancîo et dulcissimo patri P. pape V. Viennensis arc/ziepiscopus et apostolice sedis legatus, et ceteri,
arclzicpiscopi, episcopi et abbatcs, qui Viennensi a/fuimus concih'o, debitamsubioctionem ct reverentiam. Sancte
piotatis vestre mandate sequentcs apud Vionnam converti/nus, iln'que, cooperante gratia Spiritus sancti, de
investituris, de captione vcstra et vastrorum, de proditione et periuriis regis, de pessimo illo pacto et privilegio
30 quod a t‘cstra maiestate via/enter eætorsit, tmctare diligonter curavimus. A/î'uerunt legati regis, litteras bullatas
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES .
i. Jafl‘é, 6325. H
quasi ex parle vestra ad eum missas audactcr et publice prelendentes, in qui/ms m'y/a cum vester a/fectus pacis
et concordie et per/ecle amicitie significabatur. Ouas nimirum h'tleras pas! conciliant quorl in prelerila ultima
Quadmgesima Romecelebrastis se recepis'se et siln' missas idem recr testabalur. Cumqnc super hiis multa nobis
inculeret admiralz'o, memores [amen lz'tterarum i/Inrum quns humz‘litati nos/re (le bona fus/flic persecerantia
miseratis, et totz'us sa-ncte E cclesie et noslre fidci ruinam eertissimam evimre cupienles, ud Dei honorcm et ves- 5
trum animatz', conom'cam viam agressi sumus. Igitur (lictanle .S‘piritu sancto investilurum mnnem rei ecc/esiastice
de manu lm'ca lzeresim z'udicavimus esse, scriptum illud quod rez a cestra simp/icitn/e nrlm'sit dampnavimus,
Et mon‘, domine Pater, vestram, sicut dignum est, maiestatem supplicz'ter Mort/mus, ut quorz' pro sonate (‘(1-
tho/ice fidei robore, pro Dei et vesrro honore fecz'mus, auctoritale apostolica con/irmctis. C uz'us confirmationis m
augnzen/um per aptes Iz'lteras noln's significm'e dignemz'ni, quas etiam, ut gaudium nostrum sit p/enum. alter
alteri destinare possimns. Et quoniam principum terre pars moæîma et univers-a ferc populi multiludo in. [me re
noln’scum sentit, in remissionem peccatorum suorum omnibus inz'unèa/is, ut si necessc fuerit, rnLti/imn no/n's et
patrie unam'mz'ler feront. Illud autem cum deln'ta reverentia vestre suggerimus pictnli, quin. si no/n'scum in. hiis
steterz'tz's, si, ut rogamus, confirmaveritis, si deineeps nb z'psz'us crudelissimi tyranni et nuntiorum eius litteris, 15
locutione, mzmeribus, abslz'uuerz'tis, zmanimiternos, sicut (lacet, lmbebin's filios et fidP/C’S. S‘i vert), quod minime
credimus, et (11mm viam aggrea’i ceperih's et nostre parvimn's assertiones predictas roborare nolueritis, propitl'us
PascIza/z's ’ Po/om'ensi arc/u'cpz'scopo. S igm'ficasli, [rater kurissime, reg/cm ct re‘r/ni mniorrs admz'ratione permo- ‘in
tos quodpalleum tibi a!) apocrisariv‘s nostris lali conditione oblnlum fuerz't si sacramentum 711m1 a no/n's scriptnm
detulerant iurares. In. pallie, frater, plenitudo ronccditur ponlificatis o/ficii, (juin iuæhz sertis apostolice ct
totz'us Europe consuetutlinem, ante aeceptum palleum metropolitnnis minime licet (tut rpiscopos consecrare au!
synodum celebrare. Mirentur in [me causa domz‘num Iesum C/zristum. Currt enim llonu'nus Irsus Christus ut
dominus ovium suarum curam Symoni Petro committerel, conditionem posuit. rlicens : « Di/igis me, Symon 2:;
Petre? Pasce oves meas. n Si eonscientîarum factor et conditor comlitione Izac usus est, nec seme/ tanmm set et
seconde et usque ad contrislationcm, que nos so/licz'tudine, qua provisione oporlet tant/un Ecclesz'e prclationem,
tan/(1m Christi ovium curam fratribus imponere, quorum conscientias non videmus, i/lis maxime quos nul/o usu
novimus, quorum dilectionem penitus ignoramus? Aiunt omne z'usiurandum a domino Deo in El'angelio esse
prohibitum, nec al) ipsis apostolis post Deum, me in concz'tiis z'nveniri passe stalutum. Ouid est erg/o rlzmd idem 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Domz'nus subseculus ait : « Qzlorl amplius est a main est? n 1100 em'm amplius ut erigamus, malum nos 1'!!!) per-
miltenle competlit. Nonne malum est a!) Ecc/esie unitate, a sertis aposlo/ice obedien/ia resilz're? Nonne malum
est contra sanclorum cononum statuta prorumpere? Ouom multi lzec etiam post sflcramentum presumpscrunt.’
NOTES EXPLICATIVES.
Nonne prca'ecessor tous preter Romani pontiflcis consctentiam dampnavz't episcopnm ? Quz'bus lwc canonibus,
qm'bus conct'lt't's legitur esse permissum quod super e/n'scoporum translatt'onibus loquar, que aput vos non aucto-
ritate apostolica set nutu re‘qt'opresumuntztr? Propter Izec nzala et alia eoitanda lzut'usmodi iuramentum eæigitur.
Curautem inramenta Domz'nus pro/Libuerit, apostotus Inca/ms manifestait, adiciens : « ut non sub iudicium in-
:‘i cidtztis ». Ne quisquam, stout beatus Augustinus eæponit, assiduitate iurandi adperiurium 1m‘ consuetudinem
dilabatur. Quaproptet' z'uratione non utatztr nt'si necessitate, cum oidet pigros esse hommes atl cretlcndum qztod
utile est eis credere, nisi iuratione firmetur. Hoc nimirum malo, [tac noccssitate compeltimnr iuramentum pro
fide, pro obedt'entia, pro ztnitzzte requirere. Porro apostolum Paulum pro audz‘torum diffldentt'a {tu-asse ipsius
epistole prolestantur. Aiunt in conciliis statntunz inveniri, quasi Romane atteste legem concilie ulla pré/inte-
in runt, cum omnia concitia [2er ecclesie Romane auctoritatem et [acta sint et robztr occepertnt, et in corum statutz's
Romano patente,‘ auctoritas eæcipz'atzu'. Nonne in Ctdcetlonensis' concitti actione X VI statutnm cs1 ante omnia
quidamprimatum otlzonorcm precïpuum secundum canoncs antique [tome rererentissimo (zrc/Lic/n'scopu conser-
out-i.
[toque censueruntrcx et nzugnntes a snpradicttt sacramcnti conditione tc quicsccro. —— Vidoturne vobis iudicium
lsi evanqelicmn? l"t'detur primatus nostri Iwnor precipuus? i’vumquitlanimo cecùlt't illa sentcntin Domini : « Non
tum? Possunt apostolicam SL’tll'hl contempnere, passant adversnm nos cttlcancum elevare :a’atum a Deo privi-
tcgium wertere oel attferre non passant, qzto Petro dictmn est : u Tu es Petrus et super Izanc petram edi/icabo
Ordo soncitus? Cmn iyitur o sctlt' apostolica oostre insiqnitt dignitatis corigitis,
setlt' apostolice subieclionis debite signa solvatz's que vos ctun beato Petro
ut nie/lit z'niuriosum nic/n'l (li/[toile sit apposition, quod non en'um preter
ewactio
eorwn metropo
u'na per legatos suas non tantum per tricnnium set nnnis singutis
3U visitant. [ta le, [rater karissimo. fruamur in Domina ut non par to in ecclesiis snbtractionis ot tlissittii, qltod
VAN. 12 et om. — consecrari; cf. Hardouin, Cane” i. li, 1). 619. E -— 17 COIIlOdl — 22 noslre —- 27 nos
NOTES EXPLICATIVES.
ponentes. Qui heresiarche, licet in principio turhationes multas et infestationes eidem domno pape tamquam
Antichristi preambuli nefanda presumptione intulerint, processu tamen temporis in sua erubescentia confusi,
Hic fecit ordinationes per decembrem et alios menses, diaconos, presbiteros et episcopos multos llefunctus est
autem apud ecclesiam rfranspadinam XI kal. febr. Inde per mediam urben usque Lateranum cum totius cleri
ac populi Romani frequentia vectus, in ipsa domini nostri salvatoris ecclesia cum honore maximo tumulatus est,
GLXII. GELASIUS Il, natione Campanus, patria Gaietanus, ex patre Crescentio, qui sancte Romane ecclesie
diaconus et cancellarius, sedit anno uno diebus quinque. llic anno incarnationis dominice Mcxuu 1 concorditer
est electus et in sede apostolica positus Post octo 2 autem dies propter festinum ad urbem et metuendum im-
peratoris llenrici adventum vix potuit cum paucis fratribus suis utcumque Ptomam exire et ad civitatem Gaietam
per mare confugium facere, ubi tam a clero et populo ipsius loci quam a circumpositis episcopis et aliis ecclesia-
tum prelatis digno cum honore susceptus atque debita veneratione auctore Domino tractatus est. Deliberato ita-
que cum ipsis episcopis et baronum illarum partium consilio aput ecclesiam capuanam sacramentum consecra-
tiouis preeunte Spiritus sancti gratia et regnum papale secundum Ecclesie morem cum gloria induit. Tunc au-
tem idem imperator levavit Mauritium llracarensem archiepiscopum. et adiunctis sibi paucis sancti Petri scisma-
ticis clericis1 in sede apostolica eum violenter intrusitg qui a Romano populo Burdinus est appellatus Domnus
autem Gelasius papa transactis paucis diebus profecturus ad partes Galliarum, navibus preparatisy cum fratribus
suis episcopis et cardinalibus mare intravit, et per Pisas ac ianuam transitum faciens, ad Sanctum Egidium appli'
cavit. lbiquc ad eius presentiam concurrente archiepiscoporumy episcoporum magnatum et aliorum tam cleri-
corum quam laycorum maxima multiludine, de statu Ecclesie et aliis que ad communem omnium salutem
videbantur expedire colloquium habuit. Postmodum vero per Montem Pessulanum fliolosam et partes Alvernie
transiens, Cluniacum pervenit, ubi aliquandiu corporis infirmitate detentusy llll kal. febr. migravi t ad Dominum,
CLXlll. CALIXTUS Il, natione Burgundio, ex patre Guilielmo Burgundiae comîte, qui et Guido, Viennensis -
llic post obitum pape Gelasii a cardinalibus qui cum eo venernnt, consentientibus quoque ceteris episcopis et
cardinalibus qui Rome remanserant, anno dominice incarnationis Mcxrx apud Cluniacum est electus et in lio-
manum pontificem secundum morem Ecclesie sublimatus. Hic de magno sanguine regum ac principum est ortus,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Abito itaque communi consilio cum ecclesia Gallicana ut ad urbem Romam et ad sedem apostolicam festinare
deberet1 dispositisque aliis que ad Ecclesie statum videbantur spectare1 iter suum versus Ytaliam Domino auctore
direxit. Et veniens ad Montem Pessulanum processit ad Sanctum Egidium. Peragratis itaque Provincie partibus
NOTES EXPLICA’I‘lVES.
Generated on 2013-08-14 18:41 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
lii
BOSON. -- CALIXTE [I. 377
10
lb
iii
et Alpium difficultate transcensay ad sanctum Ambrosium ‘ cum iocunditate pervenit. llndique igitur ad eundem
pontificem confluente innumerata multitudine populorumy eum tamquam Christi vicarium omnes nimio venera-
bantur affectu et ad eius vestigia certatim se devotissime prosternebanL Descendens autem ad populosas Lom-
bat-die civitatesi in quibus non minori honoriiicentia recipiebatur quam devotissima devotione tractabalur, per
montem Burdonis transivitin 'l'usciam. Appropinquante igitur pontifice ad civitatem Lucanam, occurrit ei alonge
decora ipsius civitatis militia, et deductus esta cuncto clero et populo in gaudio et exultatione ad maiorem ec-
clesiam et episcopale palatium Post triduum vero a Pisanis cum iocunda et gloriosa processione nichilominus
est receptus atque tractatus Rogatus autem ab ipsis Pisanis et cum magna instantia postulatusv maiorem
ecclesiam 2 in honorem beate Marie, tota ibidem Tuscia concurrente, dedicavit sollempniter.
lnterea de iocundo et nimium desiderato ipsius pape adventu communis fama et frequens rumor aures Roma-
norum pulsavit. Et cum ad eius receptionem tota civitas anelaret et vehementi desiderio Ierveret, scismatici qui
tunc eidem urbi per imperatoris violentiam incubabant valde sunt territi et in se ipsis omnino confusi. quocirca
languitlus eorum caput, Burdinus heresiarcha, in desperationis lubrico positus, sperans ab ipso imperatore tueri,
apud Sutrium confugium fecit. Quo audito domnus papa Culixtus versus Urhem iter festinanter arripuit, et veniens -‘
. usque Sutrium, convocatis ad se Romanis et aliis nobilibus circumpositisy tandiu civitatem ipsam districts obsedit
donec ipsi Sutrini eundem Burdinum in manibus eius dederunt. Unde factum est ut omnis multitudo que ibi
ut, ad predictam hereticum sicut ad insolitum spectaculum et quasi ad monstrum carnutum concurreret.
convener
Movebantur omnes ad risum1 agitantes capita et altis vocibus intonantesz a Maledicte1 maledicte, per te tam
n grande scandalum venit. n Alii autem dicebant : a va qui tunicam christi attentasti dividere et dilaniare uni-
» tatem catholice tidei nichilominus presumpsisti ! n Tunc preparato sibi camelo pro albo caballo et pilosa pelle
vervecum pro clamide rubea, positus est in transverso super ipsum camelumy et in manibus eius pro freno posita
est cauda ipsius cameli. 'l‘alibus ergo indumenlis ornatus, in comitata pontificis precedebatl revertens ad Urbem
papa secund
videns igitur imperator llenricus se ipsum spe vana frustratum, quonium non est consilium, non est scientia,
NOTES ExPLlcATIvEs.
t. xvL p. 76).
de l'abbaye de Saint-Michel.
laso Il.
était orné d'arcs (de verdure et de fleure). qui formaient une dé-
par Ge-
378 BOSON. —— CALIXTE II.
non est potentia contra Dominum, attendons maxime verbum illud quod ab ipso Domino dictum est haute Petro,
Tu es Petrus, et super flanc pelram edz'flcabo Ecclesiam meam, et porle inferi non. prevalebunt mlversus cam,
Domino ’ pape Calz'crto Hem-{eus z'mperator. In nomine sancte et individue Trim'ialis, ego Hmzrz'cus,Dei gran'a
est a catholicis principibus, et per Dei gratiam pax Ecclesie itu est
anime mec, dimz'tto D60 et sanctz's Dei apostolis Petro et Paulo sancleque cat/zolz'cc Ecclesie omnem {m'es/(luron:
provinciam, tunc a S
opolitanum constituit,
[lie a I‘undamento construxit in palatio Lateranensi capellam 5 sancti Nycolai ad (lSSÎdllllm Romnnorum pontificum
NOTES EXPLICATIVES.
n Coder dîplom.
I. caps. VI,
90:)
I ont disparu depuis l’nnvnuo, sans que l'on sache qu'elles ment
.ltîtl‘iln. ' l a jamais été copiées, car on ne peut considérer comme des CDDIGB
clmmhrns contiguës
t5
25
BOSON. — HONORIUS 1l. are
usum1 iuxta quam editicavit duas cameras contiguas cum tuto vestario quod sub eis fieri fecit, unam videlicet
i cubicularem et pro secretis consiliis alteram. Hic elîam derivavit aquam de antiquis formis et ad portam Latera-
nensem conduxit, ibique lacum ‘ pro adaquandis equis fieri fecitg plurima quoque molendina in eadem aqua cons-
truxit, et multas vineas cum fructiferis arboribussecus ipsum lacum plantari studiosissime feciL
.) Hic fecit ordinationes per mensem decembrém, diaconos , presbiteros , et episcopos plurimas
per diversa loca. Defunctus est autem in eadem pace Ecclesie quam ipsemet auxiliante Domino l'ecerat, xuu kal.
1 t CLXllll. HONORIUS Il, Emiliensis natione, patria Bononieusis, qui et Lambertus, episcopus Ostiensis, sedit
to Hic eleclus est sub contentione cum Tebaldo iiuccapecuy presbitero cardinali tituli sancte Anaslasie, anno incarna-
l tionis dominice Mcxxun. Setquia electio eius llonoriiminus canonice processerat post septem dies in conspectu
l fratrum sponte mitram et mentum refutavit atque deposuit. Fralres vero, tam episcopi quam presbiteri et diacoui
cardinalesv videntes ipsius humilitatem et prospioientes in posterum ne in itomanam ecclesiam aliquam in ducerent
novitatem, quod perperam factum fuerat in melius reformaruut. et eundem llouorium denuo advocantes. ad eius
ki vestigia procideruut et tanquam pastori suo et universali pape consuetam obedientiam sibi exhibuere.
Hic beatus pontifex civitatem Signinam cum pertinentiis suis in dominio et proprietate beati Petri restituiL
llic descendit in Apuliam, vocatus a baronibus illius terre, que iuris beati Petri est, ut eain tueretur et defen-
deret a Rogerio comite Siculo qui eam invaseraL Set cum barones ipsi ceperint fraudulenter agere cum ipso papa
et in advorsam partem divertere, pontifex videns illorum infidelitulem, sanius consilium habuit, et cum predicte
eo comite salvo Ecclesie iure concordavit. Accessit ergo ad presentiam ipsius pontificis ad Ponticellum iuxta Bene-
ventum, et hominium ac fidelitatem humiliter sibi l‘ecit. 'l'unc pontifex ipsum R. de ducatu Apulie investiviL
llic delegavit Petrum presbiter-um cardinalem tituli sancte Anastasie ad partes Ravenne, qui deposuitg Aquileien-
Hic fecit ordinationem per mensem decembrem, diaconos undecim, presbiteros sexdecimg et episcopos triginta
25 unum per diversa loca. befuuctus est Rome; in ecclesia sancti Salvatoris digno cum honore sepultus xvi kal. mm'l.
CLXV. INNOCENTIUS Il, natione ltomanus1 de regione Trans Tyberim, ex patre lohanne, qui et Gregorius,
diaconus cardinalis sancti Angeli, sedit annis XIII mensibus vu diebus VIII.
llic eadem die sub contentione electus est cum Petro Petri Leonis, presbitero cardinali tituli sancti Calixti,
NOTES EXPLICATIVES.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
jet. Premier tableau : Alexandre 11 et ses cardinaux fuuluut nux Quatrième tableau, représentant calixto II :
net/nat Alamnder, (,‘mlulus vadit et super-ulura nequam lhu'rlinum drmuml pmvmquc refornml.
Deuxième tableau, représentant (irégoire VII, victor III et l. La parte Lulerzmemis ou Asinm'ia a été fermée cu 1403. niais
Troisième mmeau 1 Pascal u et Gélase u roulem a“ pied‘ Bonrdin et pour l'ami-empereur Conrud. Voy. la lettre do lhrchv-
plusieurs n"tipupes 1 évêque Conrad de Salzhourg dans le Cadeau UdaIr-ici matre BibL.
Ecrlcsl'ae decus paschalis papa secundus t. V, p. 4118): Gérard. patriarche cllAquileel y est traité de slirpa
380
anno MCXXX XVl kal. mart. ; unde magna in Urhe orta discordia. Episcopi et cardinales in partes dans se contu—
subscripti cum ipso constanter steterunt: Guilielmus Prenestinus, MatheusAlbanensis, lohannes Ilostiensis et
Clementis, Anselmus sancti Laurentii in Lucina, lozelmus sancte Cecilie, lerhardus sancte Crucis et Petrus sancie
diaconi cardinales. Tres vero ex illis qui adverse parti adheserant, videlicet Desiderius sancte Praxedis, Littifredus
adiutorem sibi, set sperans in multitudine divitiarum, in potentia parentum et in fortitudine munitionum. hosti-
liter l'ecit aggredi domos Fragepanum in quibus se lnnocentius cum fratribus suis receperat. Set contra spem
sibi accidit, quia et lnuocentii partem modicum lesit et eius satellites non sine gravi dampno sunt ad eum
reversi. Unde in indignationem et iram commotus, ail sanctum Petrum cum multitudine maxima equitavit et
ipsam ecclesiam per violentiam cepit; introivit etiam in sanctuarium, et aureum crucifixum 2 pendentesque coronas
cum toto t‘nesauro ami et argenti ac pretiosis lapidibus seu gemmis que Romani pontifices et ortliodoxi impera-
tores in ecclesia ipsa cum omni devotione obtulerant, tamquem sacrilegus predo diripuit atque comminuit. Gibu-
rium quoque quod super altare beatus Leo papa construxerat deorustare presumpsit. Sublatis autem omnibus, ad
patriarchium bcaie Marie accessit et ecclesiam ipsam multo maiore tliesauro ditatam, expoliare nichilominus
attemptavit. Ad alias preterea Urbis ecclesias manus extendens, quicquid in eis pretiosum invenit similiter rapuit
et asportavit. 'l‘alibus ergo ac tantis mercibus inique ditalus, maiorem venalis urbis partem emere studuit, cor-
rumpens maiores et minores opprimens; vulgus etiam ita sibi astrinxit ut preter Frangepanum 4 et Cursorum
NOTES EXPLICA’I‘IVES.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
381
Cum igitur ponlifex ipse undique ita esset obsessus ut nemo ad eius presentiam sine periculo vite posset accedere,
consilium habuit exeundi Urbem et transeundiad partes Galliarum. Ascenditergo in duabus galeis cum omnibus
fratribus qui secum steterant, preter Corradum Sabinensem episcopum quem vicarium in Urbe reliquit,et faucium
Tyberis difficultate transcensa,ad civitatem Pisanam cum prosperitate Domino auctore pervenit. lbique aliquamdiu
; 5 moram faciens, de gravi guerre que inter Pisanos et lanuenses agitabatur firmam treugam Domino cooperante com-
posuit. Quibus rite peractis iterum mare intravit, et per lanuam transiens apud sanctum Egidium prospere applicavit.
Procedens autem ‘ per Vivæ'ium et Anltium, Alvernie fines intravit, et apucl Claromontem primum concilium ’
sollempniter celebravit; ibique receptis nuntiis Lotharii Theutonici regis et dispositis aliis que ad Ecclesie
statum spectare videbantur, iter suum versus partes Francîe direxit. Unde factum est quod Lodoicus rex Fran-
w corum apud Aurelianum et Enricus rex Anglorum apud Carnotum eundem papam lnnocentium cum gloria et
honore debito susceperunt. Postmodum vero in Lotaringium transitum fecit, et ci apud Leodium predictus rex
Lotharius cum episcopis et aliis 'l‘eutonici regni prelatis occurrit. Ibique post iocundam receptionem ipsius ponti-
ficis, rex ipse cum principibus suis consilio habite expeditionem ad Urbem iurare fecit et eundem poutificem in
15 Tune pontil‘ex ad regnum Francie rediit, et generali concilie de quinque regnis convocato, Remis, mediante 3
Quadragesima, secundam synodum celebravit. Quibus expletis ad Urbis reditum se accinxit. Et transiens per
sanctum Egidium 4 et per 5 montem lanue, fines Lombardie intravit, atque apud Astam sollempnitate Resurrectionis
dominice celebrata, venit Placentiam; ibique congregatis episcopis et aliis ecclesiarum prelatis tam de Lombardie
20 lnterea rex Lotharius sicut promiserat in Lombardiam cum exercitu venit, et in Roncaliis 7 cum eodem papa
1 et Lombardis generale colloquium de statu Ecclesie atque imperii habuit. Precessit igitur regem pontifex et par
montem Burdonis in 'l‘usciam transiens reversus est Pisas. Ubi convocatis lanuensibus et receptis ab utraque
civitate sul‘ficientibus iuramentis quod de guerre que inter ipsas civitates excitabatur suo deherent stare sine
contradictione mandate, precepit utrisque ut pacem de cetero inter se firmam tenerent et custodirent. Attendens
2fiel-go beatus pontit‘ex filialem devotionem et plurima oportuna obsequia que in multis Ecclesie necessitatibus
prediete civitates Romanis pontificibus gratis exhibuerant, et cas honorare dignum durit et speciuli prerogativa
exaltare. De consuela 3 igitur apostolice sedis liberalitate primatum ecclesie Pisane concessit super Sardinie insu-
NOTES ExrLicA'rivus.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sant par Roanne; l'itinéraire que. Boson lui fait suivre est dit‘-
authentique.
ficile à admettre.
Saint-Gilles. '
possédait dune l‘ile. Ils ne sont pas nommés ici. pas plus que
46
382 BOSON. —- INNOCENT II.
lam, subiciens ei Populoniensem episcopum et tres alios episcopos in insula Corsice, Aleriensem videlicet, Ane-
de novo apostolice sedis metropolitanum constituit, cui Bobiensem episcopum et Pruniacensem abbatem quem cre-
avit episcopum obedire precepit; in eadem quoque insula Corsice tres episcopos nichilominus ei concessit‘.
Porro dum hec agerentur, rex Lotharius in 'l‘usciam venit et apud 2 Calcinariam in territorio Pisano cum eodem Si
papa colloquium iterum habuit. concordantes igitur ut ad Urbem festinare deberent, rex per stratam publicam et
pontil‘ex per Maritimam usque Viterbium processerunt. Ibique pariter colloquentes processerunt insimul per
Ortam et Sabinense et Farfense territorium, et appropinquantes Rome iuxta ecclesiam sancte Agnetis castrametati
sunt. Occurrentibus autem eis 'l‘hebaldo Urbis prei‘ecto ac Petro Latronis cum aliis nobilibus Bomanis et Trans-
tiberinis, intraverunt Romam, anno Domini MCXXXIII; et pontii‘ex quîdem in palatio Lateranensi hospitatur w
Tunc Pisani et Ianuenses in auxilium pape Innocentii cum navali exercitu Romam venientes, Civitaiem 4 Vote-
rem, turrim de Pulvereio et totam Marmoratam eidem pontitici subiugarunt. Coronatus est autem idem rex in
imperatorem augustum ab eodem pontifice in ecclesia Lateranensi II nonas iunii, et exinde ad montem Aven-
tinum utrique cum gaudio pariter redierunt. Eo autem 5 tempore maxima pars Romane urbis converse est ad i5
lnnocentium papam et vires l‘etri Leonis vulde sunt minute. Quia vero estivum ‘cuuma tunc inminebat, et Romani
aeris intemperiem Teutonici non modice formidabant, dispositis in Urbe hiis que necessaria videbantur fidelibus
eiusdem pontificis, et imperator ad propria rediit et pontifex iterum ad civitatem Pisanam ductore Domino remeavit.
E0 autem anno ‘ in maiori ecclesia Pisana, convocatis omnibus ecclesiarum prelatis de Yspania, Guasconia,
Anglia, Francia, Burgundia, Alamannia, Ungaria, Lombardia et Tuscia, quartum concilium celebravit, in quo inter en
cetera isti episcopi qui inferius adnotantur fuerunt depositi : Eustachius Valentinus, Auraficensis, Petrus Terdo-
Vu. — 10 MCXXXIIII
NOTES EXPLICA’I‘IVES.
sauf celui de Bobbio, ont été supprimés. Sur cette province, voy.
5. Ceci n'est pas très exact. L'arrivée des Allemands opéra sans
pars Urbis n'étaitpns encore ralliée à Innocent, c'est qu'il fut obligé
dente donne les noms suivants comme ceux des évêques dépo-
Et quoniam Rogerius Sicîlie cornes contra unitatem catholice Ecclesie se erexerat et Petrum heresiarcham in
errore suo fovebat et defensabat, christianissimus imperator Lotharius zelo Dei et christiana fidei accensus, tan-
quam catholicus Ecclesie advocatus, vires imperii denuo excitavit1 et ad exheredundum et de toto imperio expel-
lendum ipsum comitem reparaviL Unde factum est quod in quinto ' anno pontificatus ipsius lnnocentii una cum
a ipso pontifice Apulie fines potenter intraviL Pisani quoque ad expulsionem ipsius comitis vires suas in auxilium
eiusdem pontificis excitaruntg et preparato in galeis et aliis navibus magno exercitu, venerunt usque Salernum,
expugnantes Amalfiam ac spoliantes, et Bivellum i cum circumpositis munitis castris Obsesso itaque Bnrolo i atque
devicto et subiugatis ceteris Apulie civitatibusy predictus Rogerius cornes in Siciliam fecit conl‘ugium, et imperator
simul et pontifex comitem Rainonem constituerunt ducem Apulie. Tunto igitur triumpho sulfragantibus beati
Post paucos autem dies " Petrus heresiarcha in errore suo defunctus est et occulte sepultus. cuius sectatores
cum tabescerent et in se ipsis deficerent, ut honorabilius possent cum innocentio papa componere, nnum ex suis
ydolum erexeruntl quem Romani Carnecorium s derisorie appellarunL Evolutis autem paucis 5 diebus, penitentia
dncli, ad pedes eiusdem pontificis ipsum ydolum adduxerunt et ab Ecclesia misericorditer sunt recepti. Tunc
lii universa civitas conversa est ad lnnocentium tamquam ad pastorem et episcopum animarum suarum Audita est
vox letitie in toto Orbe, quia Deo auctore factum est unum ovile et unus pastor ; unde tanta pax per studium et
potentiam ipsius pape in eadem urbe viguit quanta non reminiscitur a longe retro temporibus exlitisse.
Eodem tempore, anno videlicet incarnationis Mcxxxvnn, pontilicatus vero ipsius lnnocentii anno x, convo-
catis de omnibus partibus mundi patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarum prelatis, grande conci-
eo lium celebravitg in quo ultima die inter cetera sunt hec capitula promulgata : Si quis " suadente diabolo huius
saerileyii realzmz incurrit quod in clerleum vel moneo/ium vlolentas manus iniecerit, anat/zemati subiaceat; et
nullus episcoporum eum presumat absolvere nisi mortis urgente periculo, donec apostolica conspectui presen-
letur ct eius manda/um suscipiat. Ad hec 3 ordinationes sacras a Petro Leu/Lis et aliis scismaticis et hereticis
25 Huius vero temporibus. in primo anno sui pontificatus, tam valida fames Rome fuit quod frumenti sextnrium V
Hic beatus pontifex annuale beneficium, C videlicet librarum papiensis monete, iudicibus et advocatis Romane
bo vel dcfendam,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ao vel neyolia homanarum in quibus advoeatus ero vel patronus .Hom. maliliose non impugna
NOTES EXPLICATIVES.
i. Le es janvier iras
par le Mont-Cassin. pendant que Lothaire suivait ln rôle de l'A- G. Le schisme de victor IV dura depuis la nii-mars Jusqu'au 29
2. L'expédition des Pisans contre Amalfi et Ruvello est de ‘l. contn Laler.. c. ls.
a. Bnri.
384 ‘ BUSON. — INNOCENT Il.
set pro scientia mihi a D00 prestt'm srcundum constitutiones et leges ac honos mores eu tracm/m. Et poslqztam
iustitialdn eisdem causis a me cognita fuerit, si requisitus fucro, z'urlz'eibus patcfaciam et vis in, z'pso iudicio
assmsum meum nd/n'bobo. Pretium ezz'ndn non suseipiam, nec per me nec par summissnm personam, nec suscipi
permittam; et si susccptum fucrit, postr/uam scivcro, infra X V (lies illud reddi faciam. Et patrocz'nium meum
alz'cui habcnti causam, si ab (:0 rogatus fuero, malo studio non negabo. Snlm's oeneflciis que lmbemus ab nce/csiis 5
ne! aliis, et eæceptis ea‘enniis t‘almztibus X11 denarios, que gratis et sûre aractz'mze nobis o/feruntm'. Hec omm'n
observabo bona fidr', sinr fraude et malo ingenio, quamdiu domnus papa lnnocentius vel surcl'ssoros sui rentum
libras vel miens denm'z'orum papz‘ensium noln‘s adrocatis et 1' udicibus annz's singztlis soh‘ent.
llic beatus pontil'ex ecclesiam ’ heate Dei genitricis Marie tituli Calixti totam innovavit et construxit. Tectum
Lateranensis ’ ecclesie quod repente ceciderat magnis trabibus optime resarcivit. ln ecclesia quoque 7‘ beati Pauli I0
tectum qui ruinam minabatur, constructo super columnis marmoreis mure, firmissime roboravit, et partem tecti
eiusdem ecclesie longissimis trabibus resarcivit. Preterea ‘ ecclesiam sancti Stephani in Celio monte pro nimia
vetustate quassatam optime reparavil. In palatio Lateranensi 5 duos cameras a l'undamento construxit et totem “
longuram sinino firmavit; atque uliu multa famosa suis temporibus egit.
NOTES EXPLICATIVES.
ment :
à sa droite :
Generated on 2013-08-14 18:42 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
L'inscription citée plus bas, [1. 385, nous apprend que les travaux
nocent II en “39.
i (‘lima finem vero sui poutificatus populus Romanus, novitatis amator, sub velamento utilitatis reipublice. contra
CLXVI. CELESTINUS secnndus, natione Tuscus, patria de castro Felicitatis, qui et Guido, presbiter cardinalis
Hic fecit ordinationes per mensem decembrem, diaconos VII, presbiteros VII; et episcopos per diversa loca.
Defunctns est Rome apud Palladium, VIII id. mart.; in ecclesia Lateranensi tumulatus 3.
lo CLXVII. LUClUS II, natione dc Emilia, patria Bononiensis, ex patre Urso, qui et presbiter cardinalis tituli
llic assumptas est a domno papa llonorio et in titulum sancte Crucis cardinalis presbiter ordinatus. Quam
nimirum ecclesiam sicut bonus pastor tam in edificiis 4 quam in possessìonihus plurimum augmentavit et divitem
de pauperrima l‘ecit. Fabricn namque ipsius ecclesie a summo usque deorsum in melius reformata et claustro
lii cum omnibus oiticinis de novo edificato, canonicorum regularium conveutum ibidem auctore Domino constituit.
Hunc autem preclarum virum pro scientie ac vite sue meritis papa innocentius artius sibi astrinxit et cancella-
rium apostolice sedis constituit1 atque in obitu suo tamquam precipuo et digniori Ecclesie menbro sibi Ecclesie
bona commisit.
Roma. Cf. Otto de Freising. VII, 27, où I’ou voit comment l'ori-
VENEHABILIA- OSSA z
sursum- MEMORIE‘
XL:TC'AD:M:GXL
VIII t
trois marbriers romains connus pour avoir vécu de son temps (De
Rossi, Bull. 1875, p. 125). Jean Diacre mentionne aussi les libé-
p. i551).
Hic tamquam vir prudens et fortisv habito cum Ecclesie fidelibus consilio, senatores qui contra prohibitionem
decessoris sui pape lnnocentii capitolium conscendere et magistratum sibi usurpare presumpserunt et de capi-
tolio descendere et senatum abiurare ‘ coegit. Set repentina egritudine occupatus et nociva Ecclesie morte
preventus, quoniam populus Romanus eundem magistratum habere omnimode videbatur, abiuratio ipsa viribus
caruit, et ignis qui credebatur extinctus denuo incaluit et in maiores flammas exigentibus culpis excrevit. 5
Hic dedit2 basilice salvatoris ecclesiam sancti lobannis ante portam Latinam cum omnibus capellis et tenimentis
suis. Dedit etiam eidem ecclesie ecclesiam sancti Nycolai in hospitali cum omnibus tenimentis suis. Item textum
evangeliorum ex auro et argento operose factumg dedit etiam ampullas ad servitium altaris optimas et mirabiles.
Hic fecit unam ordinationem per mensem decembrem, diaconos , presbiteros ; et episcopos
per diversa loca. flefunctus est autem apud ecclesiam sancti Gregorii in clivo Scauri 3 V kal. mart., et ut
CLXVIII. EUGENlUS lll1 natione Tuscus, patria Pisanus, qui bernardusv sancti Anastasii ahbas, sedit annis
VIII, mensibus IIII, diebus XX; et cessavit episcopatus eius diebus lll.
Hic electus est ab episcopis et cardinalibus ex insperato concorditer apud monasterium 5 sancti Cesarii, ubi
omnes fratres propter metum senatorum et populi Romani consurgentis ad arma convenerant in unum; etfii
deductus ad Lateranense putriarchium, in apostolica sede secundum morem Ecclesie positus fuit. Qui cum
proxima die dominica consecrationis munus apud beatum Petrum sicut consuetudinis ordo poscebat et dispositum
fuerat deberet susciperey precognito senatorum perverso consilio, quod eius electionem violenter retractare dispo-
suerant nisi eorum voluntati faveret et usurpatum senatum eis auctoritate apostolica confirmaret. in silentio
noctis Urbem cum paucis fratribus exiit et ad arcem Monticelli se in tuto recepit. congregatis vero alia die ibidem ‘20
cunctis fratribus qui dispersi fuerant propter metum furientis populi, processit ad Farfense monasterium cum
domestice familia, et consecrationis gratiam in sequenti dominica et plenitudinem sui apostolatus secundum
Exiit ergo rumor iste sicut vox letitie ad omnes gentes, et de tam sancta promotione universa exultavit
Ecrlesia, dicens cum psalmista : Bcnedictus Dans in donis suis et sanctus in omnibus operibus suis. quoniam ex 25
insperato erallavz'z humilem et sublimavit cornu chrisli sui. Dubitantibus autem cunctis fratribus suis quod ad
regendum tante sublimitatis officium insufficiens esset et minus ydoneus, tantam ei Dominus gratiam repente
conferre dignatus est in scientia et sermone, in facundia et iiberulitate, in conservanda cunctis iustitia et in omni
morum elegantia1 quod multorum decessorum suorum actus preclaros superaret et famam.
Senatores vero et populus ltomanus in incepta malitia et consueta pravitate contumaciter persistentesq eidem 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES.
i Jafl‘é. Slti (et. Jean Diacre, l.c.). Cette pièce est relative aux 4. D'après Jean Diacre (l. m son tombeau se trouvait dans le
note 23).
BOSON. — EU. I'INE III. V 3.87
pontifici, postposita Dei reverentia1 in cunctis adversabantur et fideles Ecclesie infra urbem et extra multis ac variis
molestus aftllgebantg civitates et castra beati Petri assiduis rapinis et gravibus guerris per-sequi non cessabant,
abutentes patientia et mansuetudine pii patris et boni eorum pastoris Set quoniam neciblandis verbis nec
paternis exortationibus nec asperis minis eundem populum revocare a sua pravitate uilatenus potuit, addidit
5 verbera verbis, iuxta illud salomonis dictum : Noli subtrahere a puero disciplinam; si cnim percusseris eum
vil-ga, non moríctur. Tu virga eum pcrcuties et animam eius de inferno libera/lis; itemque : flagellum equo et
camus asino et virgo in dorso inprudenlimn. Set quia plerumque invitis et renitentibus bona prestantun per
fideles intra urbem et extra populum ipsum adeo districte coegit quod eum pastorem proprium et animarum
suarum episcopum recognoscerct, et ad concordiam et pacem eius cum omni devotione rediret Factum est igitur
to Deo auctore gaudium magnum in tota urbeg et in optato ingressu ipsius pontificis occurrit ei maxima et frequens
populi multitudo cum ramisy et ad eius vestigia frequentissimo corruentes, post pedum oscula elevabantur ad
oris oscula. Precedcbant signiferi cum bannis, sequebantur scriniarii et iudices ; ludei quoque non deerant tante
letitie, portantes in humeris suis legem Mosaycamg universas etiam Piomanus clerus psallebant in unum.y
dicentes : benedictus qui venit in nomine Domini. Sic itaque cum magno populorum gaudio et clamore idem
Hic, tempore quo maxima de partibus occidentis expeditio lerosolimam petiit, vocatus a L. rege Prancorum1
Galliai'um partes intravitv et veniens ad sanctum Dionisium ubi eum rex cum episcopis et baronibus suis debita
veneratione suscepitv signum dominice crucis eidem regi Domino auctore imposuit; ad cuius utique preces ipsum
regnum in manu et potestate sua recepit. Et postmodum apud liemorum metropolim generale concilium mediante
‘l0 Quadragesima' celebravit. Quibus rite peractis ad urbem suam et commissum sibi populum ductore Domino
incolumis remeavit.
Hic fecit unum palatium apud sanctum Petrum. et Signie alterum. Recuperavit Tcrracinam 2, Setium, Nox-mam,
et arcem Fumonis, que a dominio beati Petri iamdiu alienata fuerant. '
Hic fecit ordinationes per mensem decemhl'em, diaconos x, presbiteros XI; et episcopos LXI. Defunctus est
25 autem apud Tiburtum VIII idus iulii, et inde per stratam publicam et mediam urbem usque in vaticanum cum
totius fere cleri et populi Romani frequentissima turbas maximo luctu et communi atque immensa tristitia depor-
tatus est, et in ipsa beati Petri ecclesia coram 3 maiori altari tumulatus.
NOTES EXPLICATIVES.
1. En me.
delle de Terracine (Ad ami. i153, no u). -— Pour Fumone, cf. Li-
Generated on 2013-08-14 18:42 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
construit par Grégoire III (t. I, p. m), qui y avait son tombeau.
CLXVllll. ANASTASIUS llll, natione Bomanus, de regione Suburrai ex patre , qui Conradus,
Hic fecit apud sanctam Mariam Rotundam novum palatium. Hic dedit ‘ ecclesie Lateranensi ecclesiam sancti
Gregorii in Martio cum palntio, cum omnibus domibus tam sub palatio quam iuxta palatiuml et cum omnibus
tenimentis eius et pertinentiis. Dedit z eidem basilica calicem argenteum cum patena operose factum, pensantes s
marcas XL; thuribulum argenteum, pensans marcas vu; candelabra urgentea, pensantia lX; optimam planetam
alham cum aurifrisio mirabili, et pallia diversay et plurima ad ornatum altaris et ecclesie.
obiit Rome, llll nonas decembris Tumulatus est autem Laterani in ipsa salvatoris ecclesias in porfiritico i
pretiosa sepulchro.
CLXX. ADRIANUS llll, natione Anglicus, de castro sancti t Albani, qui Nycholaus, Albanensis episcopus, sedit 10
Hic namque pubertatis sue tempore, ut in literarum studio proficeret, egrediens de terra_ et de cognatione sua,
pervenit Arelate, ubi dum in scolis vacaret, a Domino factum est ut ad ecclesiam 5 beati Rufi accederet et in ea
religionis habitum facta canonice professione susciperet. Proficiens ergo Deo auctore de bono semper in melius,
prioratum in ipsa domo prius obtinuitv et postmodum ad abliatie apicem de communi fratrum voluntatem
conscendit. Accidit autem ut pro incumbentibus ecclesie sibi commisse negotiis ad apostolicam sedem veniret,
et peractis omnibus causis pro quibus venerat, cum redire ad propria vellet, beate memorie papa Eugenius
eum secum retinuit et de communi fratrum suorum consilio in 0 Albanensem episcopum consecravit. Processu
vero‘modici temporis, cognita ipsius honestate ac prudentia, de latere suo eum ad partes 7 Norguerie legatum
sedis apostolice destinavitq quatinus verbum vite in ipsa provincia predicaret et ad faciendum omnipotenti Deo io
animarum lucrum studeret. lpse vero tamquam minister cliristi et fidelis ac prudens dispensator misteriorum
Dei, gentem illam barbaram et rudem in lege christiana diligenter instruxit et ecclesiasticis eruditionibus infor-
mavit.
NOTES EXPLICATIVES.
drcs.
torem bonorum operum Trauseunte autem modico temporis intervalle, obiit Anastasius papa; et in secunda dia,
convenientibus in uuum pro eligendo sibi pastore cunctis episcopis et cardinalibus apud ecclesiam beati Petriv
non sine divini dispositione consilii factum est ut in eius personam unanimiter concordarent et « Papam Adria-
num a Deo electum n tam clerici quam laici pariter conclamanles, eum invitum et renitenlem in sede beati Petri
Erat 1 enim vir valde benignuss mitis et patiens1 in anglica et latina lingua peritus, in sermone facundus, in
eloquentia politus, in cantilena precipuus et predicator egreginsg ad irascendum tardus. ad ignoscendum velox,
ln diebus illis Arnaldus Brixiensis hereticus Urbem intrare presumpserah et erroris sui venena disseminans
lo mentes simplicium a via veritatis subvertere conabatur. Pro cuius expulsione supradictus Eugenius et Anastasius
Romani pontifices plurimum iam laboraverunt1 set favore et potentia quorumdam perversorum civium et maxime
senatorumv qui tunc ad regimen civitatis a populo fuerant institutia antedictus hereticus munitus etlulus, contra
prhibitionem domni Adrianilpape in eadem civitate procaciter rnorabatur et sibi ac fratribus suis insidiari ceperat
et publice atque atrociter adversari venerabilem namque virum magistrum G in presbiterum cardinalem tituli
lii sancte Pudentiane, ad presentiam ipsius pontificis euntem. quidam ex ipsis hereticis ausu nefario in via Sacra
invadere presumpserunt et ad interitum 3 vulnerarunL quapropter pontifex ipse civitatem fiomanam interdicto
supposuit, et usque ad quartam feriam maioris lrebdomade universa civitas a divinis cessavit officiis Tunc vero
predicti senatores, compulsi a clero et populo Romano, accesserunt ad presentiam eiusdem pontificis et ad ipsius
mandatum super sacra evangelia iuraverunt quod sepe dictum hereticum et reliquas ipsius sectatores de tota urbe
eo Romana et finibus eius sine mora eitpellerent1 nisi ad mandatum et obedientiam ipsius pape redirent sic itaque
ipsis eiectis et civitate ab interdicto absoluta repleti sunt omnes gaudio magno1 laudanles pariter et benedicentes
Dominum. In crastinum uutem, videlicet die Cene Domini, concurrente undique de more ad annue remissionis
gratiam et gloriosam festivitatem maxima populorum multitudinel idem benignus pontifex cum fratribus suis
atus, cum honorificentia magna exivitg et transiens per mediam urbem, universo sibi
ad Lateranense patriæ-chium cum iocunditate pervenitt ibique die ipso et sequente sexta
populo congaudente1
tudinem Pascha cum discipulis suis festive comedil. celebrata itaque cum letitie festo. singuli ad propria cum
gaudio redierunt.
ercitus eius obsedit et burgos eius incenditg deinde fines campania violenter ingrediens,
Generated on 2013-08-14 18:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
civitatem aliquamdiu ex
NOTES xxnw/invia
1 C!‘ dans lo tome I le début des vies de Léuu ll. Gré- cardinal de Sainte-Pudentienne s’appelait Guy(Guido).
villam ceperani et castrum Bahucum l atque alia inmunita loca nichilominus concremavit. Pro hiis ergo et aliis
ofl’ensis predictus Adrianus papa Petri gladium exerens ipsum regem excommunicationis mucrone percussit.
interea Fredericus Teutonicorum rex cum magno exercitu Lombardiam intravit et civitatem Tardonam diu
obsedit. qua devicta et sibi subactay celeriter properabat ad Urbem, in tanta festinantia ut merito credi posset
magis hostis accedere quam patronus. lioc igitur cognito, Adrianus papa qui eo tempore apud Viterbium residebat, ii
deliberato cum fratribus suis et Petro Urbis prefecto atque Oddone Fragepane consilio, misit ei obviam ‘3 1., tituli
sanctorum iohannis et Pauli, et ca tituli sancte Pudentiane presliiteros atque G. diaconum sancte Marie in Porticu
cardinnles, quibus et certa capitula dedit et modum ac formam profixit qualiter cum ipso pro Ecclesia deberent
componere. Qui accepto mandato cum festinantia proficiscentes, eum apud 3 Sanctum Quiricum'invenerunt; et
accedentes ad ipsum honorifice recepti sunt et in tentorium deductiv Post salutationem vero literas ei aposlo- m
licas porrexerunt et domni pape exposuerunt mandatumg in quibus continebatur inter cetera ut redderet eisdem
cardinalibus Arnaldum hereticumv quem vicecomites de campaniano ‘ abstulerant magistro o. 5 diacono sancti
Nycolai, apud Briculas 5, ubi eum ceperatg quem tanquam prophetam in terra sua cum honore habebant. nea vero,
auditis domui pape mandatis1 continuo missis apparitoribus cepit unum de vicecomitibus illis, qui valde perter-
ceterum ante adventum ipsorum cardinalium idem rex premiserat Arnoldum coloniensem et Anselmum Raven-
natem archiepiscopos ad presentiam sepedicti pontificisv ut de ipsius coronatione cum eo tractarent et de aliis
insimul convenirentg ideoque responsum cardinalibus dare non poterat nisi prius archiepiscopus ipsos reciperet
Pontifex autem, qui propter nimium suspectum imperatoris adventum ad llrbevetanam civitatem transire et illuc
imperatorem disposuerat expectarej pro repentino et inopinato illorum adventu in maiorem dubitationem devenit 20
Set cum ad locum illum lutissimum iam secure non posset transite, ad civitatem castellanam festinanter
ascenditg ubi si de persona eius rex male cogitassetl iram illius secure declinare et iniquos cogilatus ipsius facile
posset elidere. Archiepiscopi vero secuti sunt eum, exponentes bonam regis voluntatemy quam erga eum et totam
liomanam ecclesiam habebat. et alia que sibi erant imposita nichilominus ostendentes. Quibus pontifex de consilio
fratrum suorum dixit : « Nisi prius recepero fratres meos cardinales quos ad regem delegari1 nullum vobis 25
» responsum dabo. n cardinales itaque a rege et archiepiscopi a pontifice infecto negotio redeuntes obviaverunt
sibi, dicentes ad invicem quod propter eorum absentiam responsum ab utraque parte dilatum lueraL ideoque
habito inter se salubriori consilio, insimul venerunt ad presentiam regis in campo viterbiensi ubi castra posuerat.
venerat autem ad eum octavianus " tituli sancte Cecilie presbiter cardinalis, non missus a pontifice set
NOTES EXPLICATIVES.
. l. Ceprano et Banco; cette dernière localité est située a deux fait a proximité «le l'endroit (S. Quirico) où Frédéric était
Guy est ce‘ cardinal qui est dit plus haut avoir été blesse a mort. 6. Briculas] Celte localité, Bricola ou Bricole, est plus connue
8. S. quir-mm localité située à mi-chemin de Sienne a Acqua- solis le nom de Lo Spednletto di s. Pellegrino; elle se trouve sur
Generated on 2013-08-14 18:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
s'étendait sur le val d'Orchia, c‘est-à—dire sur un pays tout à l Le futur compétiteur d'Alexandre lll (Victor lvi
BOSON. — ADRIEN IIII. 391
dimissus, iam spirans seditionis et scismatis Postquam vero predicti cardinales intraverunt ad regem et habe-
retur consilium super eorum legationem de satisfaciendo mandatis Romani pontificis idem octavianus quod
hauserat virus evomere cepit et pacem turbareg set in brevi et ratione valida repressus est a fratribus suis cardis
nalibus et sicut dignus erat multa confusione respersus. Tandem adversario confutato et salubri consilio compro-
bato, rex omnium procerum et militum suorum curiam maximam congregavitg et presentia eorundem cardinalium
allata sunt sacra pignora, crux et evangeliaj super que nobilis quidam milex de ceteris electus et coniuratus atque
lertio iurare iussus, in anima sua et eiusdem regis iuravit vitam et menbra non auferre set conservare pape
Adriano et cardinalibus eius, nec malam captionem facerey honorem et bona sua eis non auferre nec auferri per-
mittere, set et si quis aufer-re velleti omnimodis prohibere et contradicere, post illatam vero iniuriam pro posse
w suo et vindicari faceret et emendari, atque concordiam iam pridem per principales personas utriusque curie
lioc itaque iuramento sicut dictum est et a rege prestito et a cardinalibus ipsis cum alacritate recepto, continuo
accepta licentia concito gradu cardinales reversi sunt ad summum pontificem, universa que fecerant sibi et
fratribus cum diligentia referentes. Placuit ergo pontifici et eius collateralibus quod talis securitas eis a rege data
ia et per consilium principum suorum firmiter roborata est; ideoque omni mala suspitione sublata de medio, regie
petitioni de imponenda sibi corona imperii benigne annuit, et ut ad invicem sese viderent locus congruus et
Processit l igitur rex cum exercitu suo in territorium Sutrinum. et castrametatus est in campo Grasse; pontifex
autem ad civitatem Nepesinam descendit, et in secunda die, occurrentibus multis Teutonicorum principibus cum
2o plurima clericorum et laycorum multitudine1 ad presentiam sepedicti regis cum episcopis et cardinalibus suis
usque ad ipsius tentorium cum iocunditate deductus est. Cum autem rex de more officium stratoris eidem pape
non exhiberet1 cardinales qui cum eo venerant, turbati et valde perterriti. abierunt retrorsum et in predicta
civitate Gastellana se receperunt, relicto pontifice ad tentorium regis. quocirca domnus papa nimio stupore
turbatus et quid sibi foret agendum incertus, licet tristis descendit, et in preparato sibi faldistrodio sedit. Tunc
as rex ad eius vestigia procidit. et deosculatis pedibus ad pacis osculum accedere voluit. Gui protinus idem pontifex
locutus est in hec verba : « quandoquidem t tu illum michi consuetum ac debitum honorem subtraxisti quem
n predecessores tui orthodoxi imperator-es pro apostolorum Petri et Pauli r everentia predecessoribus meis
» Romanis pontificibus exhibere usque ad hec tempora consueverunt1 donec michi satisfacias ego te ad pacis
n osculum non recipiam. n Rex autem respondit et dixit se hoc facere non debere. Eapropter remanente ibidem
3o exercitu, totus sequens dies sub istius rei varia collatione decurrit. Tandem requisitis antiquioribus principibusv
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
et illis precipue qui cum rege Lotario ad innocentium papam venerant, et prisca consuetudine diligenter inves-
tigatal ex relatione illorum et veteribus munimentis iudicio principum decretum est et communi favore totius
regalis curie roboratum quod idem rex pro beatorum Apostolorum reverentia predicte pape Adriano exhiberet
NOTES EXPLICATIVES.
lex e.
stratoris officium et eius streuguam teneret. Alia itaque die regis mota sunt castra et in territorio Nepesino iuxta
lacum qui dicitur laula fuerunt translatag ibique sicut a principibus fuerat ordinatum rex Fredericus precessit
aliquantulumy et appropinquante domni pape tentorio per aliam viam transiens descendit de equo, et occurrens
ei quantum iactum est lapidis, in conspectu exercitus officium stratoris cum iocunditate implevit et streuguam
fortiter tenuit. Tunc vero pontifex ad pacis osculum eundem regem primo suscepit. ss
Post hec autem versus Urbem iusimul procedentes, pro eo quod ab eis Romanus populus discordabaL licet
beati Petri munitionem in potestate sua pontifex detineret1 placuit tamen ut in manu valida civitatem Leonianam
rex introiret. Positis igitur exterius castris et deliberato festinanter consilio, atque dispositis que ad coronationem
spectabanh eadem die1 ante horam tertiamv rex ad gradus beati Petri armatorum maxima multitudine stipatus
accessitg ibique depositis vestibus quas gerebat sollempniori habitu se induit, et ad ecclesiam beate Marie in tu
Turri in qua eum ante altare pontifex expectabat ascendens, genua sua fixit coram eo et manus suas inter ipsius
pontificis manus imponensy consuetam professionem et plenariam securitatem, secundum quod in ordine conti-
netur, publice exhibuit sibi. Relicto autem ibidem rege pontifex ad beati Petri altare conscendiL Cuius vestigia
rex cum processione subsequens, ante portas argenteas orationem primam ab uno episcoporum nostrorum
suscepitv et secundam orationem infra ecclesiam in rota super eundem regem alius ex episcopis nostris dedit, m
orationem vero tertiam et unctionem tertius episcopus ante confessionem beati Petri eidem regi'nichilominus
contulit. Missa itaque incepta et gradali post epistolam decantalo, rex ad pontificem coronandus accessitl et pre-
sentatis imperialibus signis. gladium et sceptrum atque imperii coronam de manibus eiusdem pape suscepit.
statim tam vehemens et fortis rPeutonicorum conclamatio in vocem laudis et letitie concrepuit1 ut horribile toni-
liiis igitur ante horam nonam in pace ac tranquillitate peractis, populus ltomanus qui clausis portis apud
castrum crescentii residebat armatus ignorans que facta fuel'ant, sine consilio et deliberatione maiorum ad civi-
tatem Leonianam paulatim ascendit, et eorum qui in porticu remanserant spoliis violenter direptis, omnes quos
repperit usque ad imperatoris castra persequendo fugaviL lnvalescentibus autem clamoribus et undique resonante
inopinate tumultu, Teutonicorum exercitus ad arma velociter convolavit, strictisque mucronibus ab utraque parte ea
acriter dimicatur. Quid plura‘? Cesi sunt multi et plurimi capti. Tandem populus ipse non sine multo suorum
discrimine infra portas ipsius castri seipsum recepit. Pontifex autemy sicut benignissimus pastor et pius pater.
super tanto excessu valde turbatus et tristis efl‘ectus, eidem populo tanquam suo gregi debita caritate compassus
est. cuius casum relevare desideraus, pro liberatione suarum ovium apud eiusdem imperatoris clementiam diutius
lcboravit, et atfectuosas preces instanter fundere non cessavit, donec universas lrbis captivos de manibus Teuto- ac
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
De cetero autem imperator simul et pontifex exeuntes de finibus llrbis per campestria iuxta Tyberim, proces-
serunt usque ad vadum de Mallianoq ibique fluvium ipsum cum toto exercitu transeuntes, intraverunt Sabinensem
comitatum et per Farfam atque castrum ‘ de Poli transitum facientes, in vigilia beati Petri per-venerunt ad pon-
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-14 18:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1. Cet itinéraire est oxtraordinaire : on ne passe pas par Poli pour alter a Ponte Lucano. Le texte est peut-etre altéré.
BOSON. — ADRIEN 1m. 393
tem Lucanum, iu quo nimirum 1000 pro tam gloriose sollempnitatis oelebritate moram fucere decreverunt. EI. ut
Ecclesia Dei et imperium ampliori decore clurescerent, communi deliberatione stalutum fuit>ut ad laudem Dei et
exultationem chrisliani populi prel‘atus Rcmanus ponlifex et uugustus ad missarum sollempnia in die illa pariter
coronati procederent. Dignum namque salis erat ut illorum duorum principum apostolorum sollempnia duo
5 summi orbis principes in letitia et magno gaudio celebrarent, qui suscepta polestate u Domino ligandi ütque
Tune vero Tiburtini, tanquam perfidi et contumaces, u dominio et iurisdictione benti Petri se subtrahere
cupientes, postposita fidelitate quam domno pape Adriano eiusque successorihus recenler iuraverant, ad presen-
tian] ipsius imperatoris accedere presumpserunt, et clavibus civitulis ei ussignatis seipsos cum ciülatc Tyburtina
miuri eius et dominio tradiderunî. Quod fucmm pontil‘ex cum Lolo Romana ecclesia nimium grave et omnino
intolerabile ferens, super tanla iniuria beato Petro ubsque rationabili causa illata eidem imperatori conquestus
est, et ul civitatem ipsam que ab antiquo iuris heuti Peu-i esse dinoscitur sibi restilueret, ipsum tanquam pro-
pl'ium Romane ecclesie advocutum altentius ex'oruvit. Auguslus itaque hubilo cum principibus suis consilio et
cognita veritate, illico civitutem ipsum ei reslituit, et par litteras que inferius adnolantur eisdem Tyburtinis
15 iniumil. quatinus eidem pape tanquam domino et patri suo fideliter obediant et servire omnimode studeant.
Frea'ericus ‘ Dei gratin lfonzanorum impei'ator et semper auguslus unizrcrsis civibus T ybm'linis gralium
suam et bonam volmztalcm. Univcrsilatem L‘cslram nasse valu/nus quod 0l) reverenliam [mali Pelri principix
apostolorum dilcclissimo algue in C/zrislo rcml'ena'o pah'i nosh'o Adriano [la/1e civitatcm dimisimus T I/Imr-
linam, salvo tuntum per omnia im'e imperiali. Huius rci gratia omncs et singulas civcs T yburlinos a fidelitate
20 quam nupcr noliis z'umstis absuluimus, utlentius vol/i3 precipiendo mandantes quatinus cirlcm venerabili patri
vole scrviulis, alquc sicut domino obcdirc shulealis; scicnlcs, sicul iam
25 fuit ut imperator
NOTES EXPLICATIVES.
l. Cotte lettre figure aussi dans le Liber Censuzun, 11° 1&3. Thciner, Cari. diplonL, t. I, p. 17.
394 BOSON. — ADRIEN 111i.
partiuml premisit eos ante faciem suam ut prepararent ei viam et prava in directa facerent et aspera in vias planas.
ipse vero1 post aliquot dies, per castrum ‘ Mignani et capuanam civitatem transitum faciens, usque Beneventum
Domino comitante processit, et omnes fere barones illarum partium eorumque terras et circumpositas civitates ad
fidelitatem beati Petri et suam tanquam eorum principalis dominus in eadem civitate recepit.
lnterea imperator Grecorum maximam de thesauro pecuniam per quendam principem suum nomine Pilialogum 5
misit Anconam. Scripsit etiam eidem pontificL rogans et petens ab eo ut de civitatibus Apulie que site sunt in
maritimis tres eidem imperatori eo tenore concederet. ut ipse ad expugnandum predictum regem et de tota Sicilia
expellendum sufficienter eidem pontifici vires tam in pecunia quam in militibus et aliis armatorum presidiis
indeficienter conferretg preterea quinque millia libras auri eidem pape eiusque curie nichilominus dare promisit.
Pro hiis ergo que contra ipsum regem quotidie tractabanturl valde perterritus est, et erroris sui penitentie ductus to
ad sinum matris sue sacrosancte Romane ecclesie et ad obedientiam domini et patris sui eiusdem Romani ponti-
ficis redire cum omni humilitate disposuit. quocirca electum cataniensis ecclesie cum quibusdam de maioribus
aule sue ad presentiam ipsius pontificis accessuros usque Salernum transmisitl quibus plenariam potestatem dedit
ut gratiam et pacem domni pape ab eo humiliter quererents et satisfactionem plenariam que continetur inferius ‘
cum firma securitate sibi prestarent in primis a petebat absolvi secundum Ecclesie morem; deinde hominiumts
et fidelitatem ipsi pontifici facere promittebatg omnes quoque terre sue ecclesias cum plenarie libertate restituetg
tria castra pro illatis dampnis1 Padulem ‘’ videlicet, Montem'Fusoum et Morconem, cum pertinentiis suis in pro-
priam hereditatem beato Petro et ecclesie Romane nichilominus dabitg Romam preterea, que tunc adversabatur
pontifici. dominio ipsius armis vel pecunia subiugahitg post recuperatam domni pape et Ecclesie gratiam tantun-
Auditis itaque huiusmodi oblationibus, de communi fratrum consilio venerabilem virum llbaldum1 tunc
presbiterum cardinalem tituli sancte Praxedis, nunc ‘ liostiensem episcopum1 domnus papa transmisit usque
Salernuma quatinus a predictis nuntiis inquireret si ea que fuerant oblata veritate certa inniterenturl et quod
inveniretur sibi referreL Factum est ita; et redeunte ipso cardinali, omnia quo promissa ex parte regis fuerant
vera inventa sunt et ad complendum parata Bonum igitur visum est eidem pontifici ut tam utilis concordia et 25
cum magno honore Ecclesie compositio deberet admitti. Set quia maior pars fratrum, alta nimis et omnino incerta
sentiensy consentire nullatenus voluit, disturbatum est totum quod oblatum fuerat et penitus refutatum. Et
quoniam, iuxta evangelicum verbum, omnis qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabiturl postquam
ipse rex ita se humiliavit et eius satisfactio recepta non fuit, exivit cum exercitu contra Grecos et Apulos qui eius
terram occupaverantl et veniens usque Brundusium ubi fuerant congregatL pugnavit in campo cum illis. Quibus 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tandem superatis et potenter devictis atque fugatisl plenam de ipsis victoriam et triumphum obtinuit. llnde
factum est quod totam Apuliam et eius fines tantus timor et tremor repente invasit ut ei deinceps resistere nullus
NOTES EXPLICA’I‘IVES.
2. Boson analyse ce document dans la phrase suivante; il en ment ce petit territoire pontifical.
Generated on 2013-08-14 19:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
fond le texte. tant bien que mal, avec son récit. t -t. Ubald fut promu à l’évechô d'Oetie au commencement de
auderet, set universi a facie ipsius fugientesy sine armis et coactione aliqua civitates et arces munitissimas illico
Quamobrem postquam pontifex deceptum se fore cognovit et ab omnibus qui secum firmiter stare iuraverant
penitus derelictumz premisit maiorem partem fratrum suorum in Campaniam, et ipse cum paucis apud 8eme-
5 ventum remansit, expectans ipsius regis adventum. Evolutis autem paucis diebus, rex ipse a superioribus Apulie
partibus cum exercitu movit, et Beueventum civitati usque ad duo miliaria propinquavit. rfunc sepedictus pontifex
venerabiles viros predictum ‘ U. tituli sancte Praxedis, l. tituli sancti Marcelli et R. tituli sancti Marci, sedis
apostolica cancellariumy presbiter-os cardinalesy ad eundem regem direxit, quatinus ex parte beati Petri eum
attentius commonerent ut ab offensis eius omnino cessaret, de illatis dampnis satisfaceret et iura matris sue
io sacrosancte Romane ecclesie sibi pacifice conservareL quibus benigna susceptis atque tractatiss post mutuam
diversorum altercationem capitulorum, rex ipse cum eodem papa eis mediantibus concordavit -; et veniens ad
ecclesiam sancti Marcianiv iuxta Beneventum positam, ad pedes ipsius pontificis humiliter se prostravit et ligium
hominium et fidelitateln coram circumastantium maxima episcoporum1 cardinalium, comitumy baronum et alio-
rum multiludine, Oddone Fragupune iuramentum computante, sibi fecit. Ptecepto itaque ipso rege ad pacis
is osculum et collatis magnis muneribus in auro et argento ac sericis pannis eidem pontifici eiusque fratribus et
Egrediens a autem benignissimus papa de civitate Beneventana et de finibus Samnii, versus urbem Romain iter
suum direxit. Transiens vero per Montem Cassinum et per Marsicana montana, venit ad civitatem Narniam. Et
quouiam civitatem llrbevetanam que per longissima retro tempora se a iurisdictione beati Petri subtraxeraL quam
20 cum multo studio et diligentia nuper acquisierat -" et dominio ecclesie Romane suhiecerat, bonum sibi et fratribus
suis visum est ut ad civitatem ipsam accederet et sua eam presentia honoraret. Nam usque ad eius tempora,
sicut ab omnibus dicebutur, nullus umquam Bomanorum pontificum eamdem civitatem intraverut vel aliquam in
ea temporalem potestatem habueraL Plapropter clerus et populus et milites illius loci maiori desiderio et ampliori
veneratione ipsum pontificem receperunt et modis omnibus quibus poterant honorarunt. ipse vero aliquamdiu
25 ibi moram faciens, maiores et minores tamquam novam beati Petri familiam affectuose honorabat et in eorum
congratulabatur aspectibus. Appropinquante igitur yemis tempore, ad amenum et populosum viterbii castrum
descendit, et exinde ad llrbem et Lateranense consistorium cum gloria ethonore debito remeavit.
Hic beatus pontifex in ecclesia beati Petri tectum sancti Processi 5 quod dissipatum invenit optime resarcivit.
et super oratoriam sancti iohannis in Fonte t murum a tribus lateribus erigens navi eiusdem ecclesie coequaviL
NOTES EXPLICATIVES.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
i. U[ba1dum]_ l[uliumj, molamlum], plom., t. I, p. 17; cette pièce est du mois de février “56. C'est
2. L’uriginal de eo concordat est aux archives du Vatican, vors le mois de septembre de la même année quc le pape se
arm. xlvi caps. 8, no ttk On en trouve aussi le texte dans le transporta à Urvièto galle 10206). i . n i
Liber censuum, nunc (Baronius, Ad mm. Ha‘jli, no t; Walterich. 5. La chapelle de Saint-Procès étzut à l uxtréuute sud du trans-
lo 11. p. liii-iis cf. la lettre confirmative d'lladrien IV, Jafl‘é. sept (plan aut
40193; Boson reproduit ici quelques expressions de ce dernier li. Les fonts baptismaux de Saint-Pierre; et. t. I, p. eccl note
Generated on 2013-08-14 19:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
document 20. On voit ici quo cette partie de la basilique n'avait pus, à
3. Parti de Bénévent après le to juillet nam natn-ian IV se l'origine. la même hauteur que le reste du transept. 11 en était
4. Voy. le scriptum conventionis inter domnum Adrianum pp. IV l'autre extrémité du lranssept, le pendent dos fonts baptismaux.
In Lateranensi quoque palatio cisternam valde necessariam et multum copiosam studiose fieri fecit, et alia multa
que pro nimia vetustate consumpta fuerant in eodem palatio resnrcivit. In ecclesia sanctorum Cosme et Damîani
maius altare Iapide superposito ilIi lapidi quem heatus papa Gregorius consecraverat, propriis manibus mediaute
Quadragesima dedicavit.
Hic beati Petri pntrimonium in magnis possessionibus et edificiis plurimum augmentavit. Comparavit enim 5
castrum ‘ Corclani a Buccaleone pro GXL libris afl‘ortiatorum. Duo quoque optima molendina 2 posita apud Sanc-
tam Christinam al) Ildehrando et. Bernardo, filiis Ugolini comitis de Calmangiare, pro CXC Iibris eiusdem monete
nichilominus comparavit. Roccam 3 Sancti Stephani cum medietnte Proceni et Repeseni ab eisdem comitibus in
pignore pro CXLVIII Iibris afl‘ortiatorum et V solidis, eo tenore quo scriptum est in publico scripto recepit. Totam ‘
etiam eorundem comitum terram, sicut continetur in publico eorum instrumento quod est in arcivis repositum, m
in propriam beati Petri hereditatem per ipsorum spontaneam donationem recepit. Eodem quoque modo et eodem
tenore 5 totam terram Oddonis de Poli in perpetuam sancti Petri hereditatem nichilominus acquisivit.
Hic fecit gironem 5 in castro Radicophini, turribus munitum et alto fossato. Desertum quoque 7 Omis castrum,
quod erat spelunca latronum, pro pace ac securitate illius terre populavit, et muro ac turribus non sine multis
expensis munivit. 45
In ponte Lucano capellam fieri fecit, in qua calicem Vl unciarum, campanam, Iihros et sacerdotalia indumenta
pro missarum celehratione donarit. Emit etiam iuxta ipsum pontem ab uxore Iohannis de Benedicto, cive Tibur-
tîno, duos modios terre pro "Il Iibrîs afl‘ortintorum; et unum modium a Raynaldo pro .‘(XVIII solidis afl'ortiatorum;
a Gregorio quoque et Milone de 5 Valle Montonis unum modium et dimidium pro XXV solidis papiensis monete.
'Emit etinm iuxta ipsum pontem VI modios terre ab Oddone de Insula et uxore eius pro XXIIII Iibris aflortiato- 20
mm; preterea medietatem IIII castrorum,Castillionis9 videlicet, Cincigniani’“, Canapine ‘‘ et Bulsigniani ami! a
filiabns Raynaldi de Guardeia12 pro libris atl'ortiatôrum; exinde publicum instrumentum recepit et
corporalem investituram per Anterium marescalcum suum a Vitale supradictarum mulierum curatore, presentibus
Alexio scriniario, pincerna ipsius pape, Petro de Arture, milite Gallesano, Malavolte Iohannis Ferri, et aliorum
multorum. 25
NOTES EXPLICA’I‘IVES .
l. Corchiano, à deux lieues au S.-O. de Gallese. Les instru- le Liber censumn. no [01 ('l‘heiner, Cod. diplom” t. I, p. 17); ilest
monts de la vente sont conservés dans le Liber cemumn, n" 98-100 daté du “janvier 1151.
H58.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
in love qui diritm' ml Bulsum (Bolsène). 7. Castellncio d'Orchia, :1 mi-chemin de Bicda et de Toscanellu;
Jtipesena, à la même distance à l’O. d‘Orviéto. Rocca S. Stefuno 8. Vnlmontonc, au se trouve dans le voisinage de Proceno. La pièce mentionnée ici
est dans le Liber censuum, n° 112. Mumtori l’a publiée deux fois,
Generated on 2013-08-14 19:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Anliq., t. I, p. 949, et t. II, p. 811-, elle est dotée du 2 jan- d'Orvièto à Ilome, rive droite du Tibre.
In. Muraton, t. I, p. 631. d'après le Liber censuum, no tût; la Amiutn, prés de Vicarello.
avait été cédé à Engène III par l'abbé de Monte Amiata; le do-
cane. -
la hauteur de Bagnorea.
EOSON. — ALFXANDRE III. 397
Hic l'ecit ordinationes duas per menses decembris et murtii, diaconos Vll, presbiteros V; episcopos par diverse
loca numero . Dei‘unctus est autem apuil Anagniam kl. septemb., et vectus Romam, in ecclesiu beati Petri
Actum Bosonis, presbiteri cardinaiis tituli Pastoris, qui al) ipso pontifice ab exordio sui apostolatus eius camerarius
3; constitutus et in ecclesia sanctorum Gosme et Damiani diaconus ordinatus, assidue usque ad ipsius obitum fami-
'
CLXXI. ALEXANDER lll, na‘ione-Tuscus, patria Senensis, ex patre Rainutio, qui Rolandus, presbiter cardina-
lis tituli sancti Marci et apostolice sedis cancellurius, sedit annis XVIll 1 , Qui eum
esset in ecclesia Pisana clericus magni nominis, et carus lmberetur ah omnibus atque receptus. ad liane Romanam
tu ecclesiam vocatus est a heato papa Eugenio. Quem ubi Duo auctore cognovit idoneum, primo in diaconum sanc-
torum Cosme et Damiani, Secundo in titulum sancti Marci presbiterum ordinavit, et tandem. quia semper de bono
crescebat in melius, cancellarium apostolice setlis constiluit. Erut euim " vir eloquentissimus, in divinis atque
humanis scripturis sul‘fioienter instructus et in eorum sensibus subtilissima exercitutione probatus; vir quoque
scholasticus et eloquentia polita facundus; vir siquidem prudens, benignus, patiens, misericors, mitis, sobrius,
läcastus, et in eleemosynarum lurgitione assiduus, atque aliis operibus Deo placitis semper intentus; ideoque fecit
lgitur ‘ sepulto beato Adriano papa, episcopi et curdinales tractaturi de substituendo pastore Il nonas septembris
in beati Pelri ecclesia pariter convenerunt, et per trium dierum spalium ad invicem de ipsa electione sicut moris
est pertractantes, tandem omnes quotquot fuerunt. preter Octavianum tituli sancte Cecilie, loliannem tituli sancti
10 Martini et Guidonem tituli Callixti presbiteros cardinales, in personam iamdicti Rolandi cancellarii uuctore Domino
uuanimiter concordarunt, et invocata Spiritus sancti gratia, eum assentiente clero et populo in Romnnum ponti-
ficem Alexandrum papam llI nominarunt et elegerunt. Duo autem quos prenominavimus, lohannes videlicet et
‘Guide, intendentes ad Octaviani electionem, secundario eum procaciter nominarunt. Tunc episcopus Ilostiensis,
unu cum Albanensi, Portuensi et Sabinensi episcopis ceterisque presbiteris et diaconis cardinulibus, per manum
"25 prioris diuconorum, iuxta priscum Ecclesie ritum, eleotum suum lugientem, excusantem, invitum et omnimode
reluctantem, papali manto favente Domino induerunt. Unde Octavianus, qui ad apostolicam iamdiu cathedram
1606, mais sans en extraire les restes d'fladrinn 1V(Dionisi. Va- t. Ce qui suit jusqu'à oculi's inspexeruul. p. 399, l. '25, est en‘.
lin}. crypL, p. 125, pl. 48). prunlé aux lettres par lesquelles Alexnndrc IJI informa diva“
2. Alexandra III a siégé en réalité près de vingt-deux ans :mais personnages des circonstances de son élection. Voy. surtout celle
la présente biographie s'interrompt dans sa dix-neuvième année. qu'il adresse àl'arclivvèquc de Gênes, datée de Tcrracine. 26 sup-
Dans le manuscrit de Boson, il ne devait y avoir ici aucun chillre, tembre 1159 (Jaflé, 10584).
mais un blanc assez large pour que l'on pùt y inscrira plus tard
ospiraverat, post ubi se ipsum vidit spe concepta sic defraudari, in tantnm vesaniam audatiamque prorupit, quod
mantum ipsum tamquam arreptioius a collo eius propriis monibus violenter nbstulerit et secum inter tumultuosos
l’remitus asportare temptaverii. Porro unus ex senatoribus qui aderant, cum tantum facinus inspexisset, contre-
muerunt renes eius, et audacter in sevientem insiliens mantum ipsum de mnnihus eius eripuit. lpse vero tactus
dolore oordis intrinsecus, illico ad capellanum suum, qui ad hoc instructus venerat et paratus, intorsit oculos, 5
olamans sicut l‘reneticus, et innuens ut mantum quem secum portaverat celeriter sibi afl‘erret. Quo sine mora
delato, quia nnllus iunc secum de cordinalibus aderat, pilleum sibi abstraxit, capot inclinavit, et per manum
eiusdem csipellzmi ct alterius clerioi sui, heu! pro dolor! mantum impudenter assumpsit. Set ex divino iudicio
contigit quod ea pars menti que operire anteriora debuerat, videnlibus cunctis otque ridentibus, posteriora
tegebot; et cum ipsemet huiusmodi ludibrium vellet studiosius emendare, quia manti capucium extra se raptus l0
non poterat invenire, inferiores fimbrias collo sicut potuit applicavit. in hoc igitur manifeste comparuit quod sicut
torte mentis ont et intentionis oblique, ita mantum ex transverso et obliquo in testimonio sue dampnalionis .
acceperit. Ceco itaque ipsius ambitione taliter procedente, reserantur porte ipsius ecclesie que a senatoribus
firmate fuerant, et armatorum caterve quas pretio conduxerat ilico in ‘auxilium ipsius scismatici cum magno
strepitu, evaginntis gladiis cucurrerunt. Et quoninm solutio episcoporum et cardinalium omnino carebat, arma- i5’
Fratres vero àspiiientes tam execrahile facinus et a seoulis innuditum, timentes etiam ne ah eisdem conduotis
armatis ei'ectum :idomre ydolum cogerentur, in munitionem predicte ecolesie cum suo electo sese pariter reoeperunt ;
ibique novem diebus, ne ullo modo possent exire, fecit’ eos quorundam senatorum consensu quos pecunia ohlata
corruperot (lie noctuque armata manu cum omni diligentia custodiri. lnterea populo Romano super tenta inma- ‘2o
nitate acclnmante et in eosdem senatores vehemenler fremente, predictorum fratrum conventus cum suo electo
de illius munitionis custodia est ereptus, set in artiori et iutiori loco apud Transtiberim per eosdem senatores,
recepta inde pecunia, malitiose fuit translatus. Cumi outem iliitlem fere per triduum moram feoissent, super tanta
iniquitnte et manifesta proditione oommota est universo civitas. Clomabant‘l pueri contra ipsum Ecolesie
invasorem, dicentes : « Maledicte 3, filius Maledicti, dismaniaconpagnum 4! Non ei'is papa! Non eris papnlîiî
» Alexnndrum volumus, quem Deus elegit. » Mulieres quoque blasphemantes ipsum hereticum et eadem verba
ingeminabant et alia derisoria cnrmina decantabnnti Accedons autem ad eum quidam Britto, audaoter dixit ei :
Emt autem in clero magna tristitia, in iudicibus dolor, in sonibus mestitia et in plebe ammiratio nimia. Unde
NOTES EXPLICATIYES.
l. Ces traits d'indignation populaire ont été recueillis direc- Cf. la lettre Etc d'Arnulf de Lisienx, Migne. P. L. t. CCI. p. 42. '
Generated on 2013-08-14 19:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
tement par Boson. Ils ne figurent pas dans les documents cités 4. Il mu semble que cette expression est une sorte de mot com-
P- 397, “01e 4- post’», signifiant « celui qui vole le manteau de son compagnon. »
BOSON. — ALEXANDRE III. 399
factum est quod populus Romanus inmanitatem tante iniquitatis ulterius sustinere non valens, cum Odone Fran-
î gepane ’ et aliis nobilibus Bomanis venit ad looum ubi fratres lenebantur inclusi, compeliens iamdictos senatores
\ ut ipsius munitionis portas celeriter aperirent et eosdem fratl'es cum domno Alexandro absolutos et liberos abire
permitterent. Sic igilur, sufl‘ragantibus beatorum Petri et Pauli apostolorum meritis, a violentia persequenlis
'l‘rauseuntes autem pei- ipsam urbem honorifice, cum laudibus.campanis etiam ubique pulsautihus in iocundo
eorum exitu, comi‘tantibus etiam eos multis Romanorum militibus cum frequentia poditum, in vigilia beati
Mathei prospere Nimphas per Dei gratiam pervenerunt. lbique ipsa die dominica. congregatis in unum cunctis
fratribus, Gregorio videlicet Sabinensi, lin. 3 Hostiensi, B. Portuensi, G. Albanensi, I. Signino et B. Terracinensi
loepiscopis, oardinalibus quoque presbiteris ac diaconihus, simulque abbatibus, prioribus, iudicihus, advocatis,
scriniariis, et primicerio cum scola cantorum, nobilibus quoque et plurima parte populi Romani, domuus
Alexander papa per manum Hostiensis episoopi, ad quem solum consecratio Romani ponlificis pertinet, preeunte
Spiritus sancti gratis. oonseoratus est in summum pontificem, et secundum Ecclesie morem papoli regno sollemp-
nitex' coronatus.
15 Porro'iamdictus Octaviunus, dum apud sanotum Petrum fuit. et postquam laîenter Leonianam civiiatem exivit,
multos episcopos pro oonfirmanda sua temeraria presumptione oonvocavit, quorum quosdam imperialibus minis,
quosdam violenlia laycali, nonnullos vero pecunia et blanditiis ullicere sibi voluit 5 set. niohil Domino impediente
profecit. Memorati vero falsi fratres I. de Morrone et G. Cremensis in ceoitatis sue tenehris obvoluti, qu'oniam,
sicut scriptum est: Peccator cum in pro/undum vitiorum dcvenerz't, contempnct, a dampnabili presumptione sua
esipiscunt, set illum eundem quem in statuam sibi erexerant tanquam obstinata perfidia venerantur, et
pro dolor! ad eius vestigia incurvantur. Ipse vero, Antiohristi tempora prefigurans,
20 non 1'
papa. Saue multi abhominationem huiusmodi stanlem in 1000 sanoto non sine lacrimolione corporeis oculis
oro sua et dicentes : « Completum est modo quod Anastasius papa 0re ad os yro‘nice
» papalem mantum quem tantum deside‘ms et impudenter expetis, nisi in tuam confusionem et ruinam multo-
” rum . ”
Ceterum cum per spatium quattuor ebdomadarum ‘ tam per se quam per milites, otiam oonsanguineos suos,
incessanter fatigaretur pro convocandis episcopis ad'se, et omnes ad eum accedere aborrerent, tandem quidam
30 Melfiensis dictus episcopus, fugitivus et exul in finibns Ancone latitans, cum episoopo 5 Ferentino, qui domno
pape Adriano adversabatur, et I. 6 episoopus Tusculunus, qui prius consenserat in Alexandrum et postmodum
Generated on 2013-08-14 19:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VA“. — 7 cxercilu.
‘1. C’est Boson qui le nomme; il ne l'est pas dans les lettre:
pontificnles. ’
6. Imams.
retrorsum nbiit, hii ti'es, iam post secundam et lertiam commonitionem excommunicuti ‘, eundem Octavianum
nusu nefai'io execrarunt. Hoc autem tam pernitiosum Ecclesie Dei flagitium ipse Octavianus, sicut postmodum
claruit. nullatenus incipere attemptasset, nisi a Frederico imperalore occupandi vel :u'ripiendi papatum favorem
et audaciam habuisset; quippe ut ad papalem cathedram quolibet modo posset nscendere, fidelitatis iuramento ei
Interea domnus Alexander cum fralribus suis ad Terracinam descenderat. volens cognoscere quid acluri essent
in facto Ecclesie Octo palatinus et Guido Blandradensis comites, quos eo tempore idem imperator ad beale
memorie Adrianum papam trausmiserat. Ipsi vero, licet veritatem ipsius facli plene cognoscerenl et de canonica
electione domni Alexandri nullatenus duhilarenl, timentes tamen ofl‘endere dominum suum quem cognovemnt
ipsi Octaviano valde amicum et presenserant animum eius commotum adversus Romanom ecclesinm. favorem et m
Dum autem hec agerentur, deliherato cum frau'ibus suis consilio, ponlifex nuntios cum apostolicis liueris 1 ad
eundem imperatorem, in parlibus Lombardie obsidentem Cremam, humiliter destinavit, cupiens eum ad umorem
Ecclesie in omni patienlia et mansuetudine revocare, secundum heati Pauli apostoli dictum : Noli vinci a HUI/I),
sl'l vinœ in bono nwlum. At ille nimio superbie fustu inflntus, non solum retinere litteras sprevil, set lanquam IZi
insanus nuntios ipsos, nisi (lux Welfo cum duce Saxonie sibi restitisset, nequiter suspendere voluit. Quamvis
autem consilio et suasione principum nuntios comm se venire et litteras tandem legi permitteret, nichil lamen
ponlifici dignntus est respoudere. Cogilans autem libertatis privilegium al) ipso Domino Ecclesie concessum posse
irritare et iuxta sue voluntatis arbitrium papam in sede aposlolica ponere, duos ex fautoribus suis, Verdensem
scilicet et Prugensem episcopos, ad fi'atres qui cum domno Alexandro venerant in civitatem Anagninam destinavit, 2o
scribens non sicut advocatus et dei‘ensor Ecclesie, sed tanquam superior, index et dominus, polestatem super eos
habens. Veuerunt ipsi festinanter in typo superbie, et intrantes palalium sleterunt coram pontifice et cunctis
fralribus, aliisque multis tam clericis quam Iaicis, set nullam exhibuerunt eidem pontifici reverentiam. Recilarunt
ea que a domino suo imposita eis fuerant, et hullalas auro eius litleras reddiderunt, in quihus siquidem 3 hoc
inter cetera conlinebatur expressum, quod ipse imperator, auditu dissensione que in ecclesia Romana emerserut, personus ecclesiaslicas de quinque regnis convocavei'at; ideoque precipiebat eis ex parle generalis Ecclesie ut in
octava Epyfanie apud Papiam convenirent nd eius presenliam, audituri et servaturi quod in illa curia dictaretur.
Hiis auditis turbati sunt, fratres, et pro exurgenlibus undique gravioribus malis limor ces et nimia sollicitudo
vehementer afflixit. Hinc namque maxime timebatur inminens persecutio principis tam poteulis, hinc Ecclesie
cf. 103586).
II, 55. Voici le passage que Boson résume ici: n Ut nutem huic
i lihertas inl‘ringi videbatur et penitus destrui. Exemplum quoque pernitiosum ud alias ecclesias trahi nicliilominus
verebatur. lllud preterea fratrum animos non mediocriter contristabat quod idem imperator et Octaviunum in suis
Jitteris Romanum ponlificem et Alexandrum papam cancellarium nominabat. Super hiis ergo a frutribus diu truc-
tatum et longe inter eos disceptatione disputatum, deliberatum est. Tandem, inspirante Domino a quo boua cunclu
5 procedunt, in fide catholice unitatis et obedientia sui pontificis ita omnes coufirmati et unanimiter roborali sunl,
ut pro manutenenda Ecclesie libertate, si necessitas inmineret, ultimis se periculis unusquisque sponte ofl‘errel.
'l‘unc instantibus pro responso predictis episcopis, Alexander papa coram multitudine clericorum et laicorum eis’
Nos ‘ rccognoscimus domnwn impt'ratorwn, cœ co/lalo xibi deln'to a’îgnila/is, admcalwn ac spt'cialam sacru-
losancïn Romane ecc/asic de/ensorem; undo ipsum, si par mon non sic/tarit, [1re ce/m'is principibus tir/lis inton-
dimus ltonorarc ac par omnia ('1' tlefcrrc in qui/ms-Regis royum Izonor nul/nm cap/ai (letrimen/um. L’bi vcro
quiet/1mm occttrrit quod absquc sammi Roy/R" o/fensa lwr/zu'at e/foc/nm habore, sic lionoranrlus impcrator terre
. videtur at il!!! potins timcatar, il/ius lionor polius conseructar, qui est ml: rr-gnm c/ dominus dominantium 0/
qui animam et cor/ms pertlera polos! in ge/tennam. Miramm' itaqnn qnml sincera i/lam, .w'cut touron/‘l, diligantcs,
läsinccrc non sen/imus (‘.l‘ en (li/r'c/ionis' a/fet'tum; et cwcellenliam Pins proponsius honorare volent/es, al; eo nobis,
imo beala I’t‘lro ct sacrasancle Romano ose/exil‘, lwnorem debilum ronxpicimus dr'ncgari. In lit/cris cnim qaas
0.1: parte ipst'm nobix nos/rixqur' ft'H/TÏÔIIS (lctulistis, lioc inter cetera con/inebalur cayn'esxam quod ipsc aadi/a
rlissenvionc que in ecc/L'xia Romana emei'seral, de qainquo reg/pis persan/1s ccc/t'siasticas convocaveral. et cetera -'
ut supra,usque Hiis auditis. 1 n quo nz‘mz‘rum [angle (1 consuetudine prodecexsormn saorum reccsxisse vitlvtur et digni-
20 talis sue tcrminum ezzcexsis-xadnnz sine conscicntia Romani pontificis conci/ium conoocavit et nos ad prcsentiam
suam, sicut ltomo super nos potes/(Item Italiens, prccapit com'cuire. Sana bealo Petro, et [2er enm sncroxancle
Romane pcclesic ctu'as ipse [ter Doum magister cJ'ti/i/ ac fumlatm', lwc privilogium legitime a domino Iesn
Chrixlo sanctisque Patri/ms lrnrlitum, et par ln'ospcra ctadvcrsa, fltiam cum e/[itxione sang/anis cum oportuit,
risque ad lzoc {empora (‘misa/wallon, ut zmil'ersarmn na'las-iurtnn causas 'cum l'es ewigcrt't ipsiux nnc/oritas
25 discutera! ac finirai, i/tsa vw'o nul/[us mm/uam indicio .s-nbiaccrct. Unde quia nztnc al: 60 contra priui/cyium
Ecclesie indultam [ieri ot'dcmus, par qucm debere/ al; a/iorwn inpngnntione dcfcna'i, et gain ita scriptam 0st
main‘ sz‘cut cailibet subi/fric persane, lwc absqua ammiralionc nimin ferra non possumus nec_debemus. Ad
cm't'am vero eius lll't'ellet'll L'e/ sautent/nm carie sur! in [me parte suscipere, canon/0a h'adilia 01‘ reverenda .wmcto- _
ram Patram aucloritas non pcrmittil. Nain cum net‘ in mina/‘ions pactes-ils advomfi carum etxecnlaresprincipes
3o vocationes, disceplaliontw ac dcz'isiones l1 aiusmodi ('ausarum sibi au! cw'iix sais usnrpcnl, set suorum metropo-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
litanorum son apostolico redis .wempci' no/itiam ac di/fi'nitionem arpoctenl, divina vidarctur rtnimadocrsione
diynzîs'simum et ab omni Ecclas-ia [an/o darius arguendum quanta amplius ad universalis Ecc/esie periculam
rcdnnzlaref, si per ignoran/ium noxlrnm au! pasi/Ianimi/ale spiritus r1 capz‘le, quod n-L'erfat Doux, diebus nos/ris
is'te mot-bas incipcrct, et nos Ecc/esiam protioso sanguine C/u‘isli rezt'emptam in servitu/em radigi slneremus,
VAR. — 6 imineret
L Jnfl‘e, 10597. Il n'y a pas d'autre luxle de colle pièce. |' 2. Ci'tlessus. p. €00, l. 26.
402 . BOSON. — ALEXANDRE III.
pro cuz'zts libertate tuenda paires nostri proprium sanguinem efluderunt, et nos qui au’ eorum ememplum,
Dato itaque responso indignati sunt predicti episcopi qui missi fuerant, et contumaciter redeuntes, ad Octaviani
presentiam apud Signiam accesserunt. Presentatis itaque sibi imperialibus ' litteris, prostraverunt se ad pedes
eius et adoraverunt eum. Id ipsum quoque fecit Octo palatinus cornes cum Teutoniois quos imperator cum ac 5
ad partes Urbis delegaverat. Tunc non mediocriter est elevatum cor ipsius heresiarche, vehementer extollens se
‘super se tanquam insanus et cecus, nesciens quod secundum beati Cypriani ’ martyris dictum, Schixmatïcï
scmper inter initia fervent, incrementa habere non posszmt, ncc augmentare passant quod illicite ceperim,
set statim cum prava sua emulatz‘one de/iciunt. De huiusmodi amhitiosis propheta loquitur, dicens : Î’erumtamen
propter dolos disposztisti ei's mal/i; dez'ecisti eos dum allevafentur. Ouomodo facti sunt in desot'atione? Subito 10
de/ecerunt rit perierunt propter z'niquz'tates suas valut sonÿmium eæurgentis. Tales autem lohannes apostolus
execralur et percutit, dicens : Ex nobis ezz'erunt, set non erant eæ nobis; si em'm fuissent ex nobis, mansz‘ssent
nobiscum. Hinc autem hereses facte sunt frequenter et fiunt, dum perversa mens non habet pacem, dum perfidia
discordans non tenet unitatem. Fieri vero hec Dominus permittit et patitur manente proprie libertatis arbitrio,
ut dum corda et meules nostras veritatis discrimine examinat, probatorum fides integra manifesta Iuce clarescat. 15
Par Apostolum quoque premonet Spiritus Sanctus et dicit : Oportet Iznreses esse et scismata, ut qui pro/uni sztnt
manifesti sz‘nt in vobz's. Sic probantur fideles, sic perfidi deteguntur. Sed iam redeamus ad rem.
Imperator autem F. conceptam iamdiu malitiam de subiuganda sibi Ecclesia Christi ad efl‘ectum posse perdu-
cere inaniter sperans, ascilo ad se in Lomhardiam ipso heretico, et congregutis quos potuit episcopis 3 atque aliis
ecclesiarum prelatis de terra dominationis sue, generalem celebraturus curiam cum eodem Octaviano perrexit’ZO
Papiam, ibique prophanam intentionem et detestandiim propositum suum callida circumvenlione detexit, a’sserens
domnum Alexandrum eiusque frau'es et socios inimicos imperii ac suos et coniumsse cum inimicis et advel'sal'iis
suis; Octavianum vero semper sibi et imperio fideiem et omnino devotum fuisse. Unde videbatur ei quod electiq
eius, licetapaucioribus fuerit facta catholicis, magis tamen robur et favorem imperii obtinere deberet quam mul-
torum coniuratorum temerarium factum. ldeoque ut eos qui convenerant ad ipsius Octaviani obedientiam etîä
subiectionem inducere posset, quosdam blanditiis et variis promissionîbus seduxit, quosdam minis et terroribus
invltos traxit. Sic itaque in perniciem anime sue et in ruinam multorum tunicam Christi, unitatem videlicet
ipse prius incurvavit se ad pedes illius, et alios quos potui! id ipsum coegit.
Quo facto per totum sibi subiectum imperium misil edictum ut ecclesi
adoraturl accederent; quod quicumque agere nollent, de terra sua non reversuri exirent. Huius autem verbum 30
durum et asperum insonuit per lotam_Ytaliam. Omnes qui spiritu fervebant elegerunt potius exilium pati ac
persecutionem pro D90 et manutenenda fidei unitate, quam pacifice adherere scismaticis cum honoribus et habun-
NOTES EXPLlCATIVES.
Generated on 2013-08-14 20:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
2. Cypr' Ep. wozkp nues modale. Martène 0! Durand, Thesuurus, t. I, p. “7; cf. Il. G. Le-
3. Sur cette assemhlue. voy. Rngowin, 11', 64-72, et l'épître sy- '
BOSON. — ALEXANDRE lII. laos
dare divitiis huius seculi. Fucla est ergo maxima in Ecclesia Dei turbutio, fugientibus catholicis et deserentibus
ecclesiasy propinquos et patriam suam. atque in eorum locis violenter intrusis octaviani complicibus.
cum autem beatus Alexander papa eundem imperatoremy benigna ac frequenter commonitum, a sua perfidia
non posset ullatenus revocarey cum episcopis et cardinalibus, in cena ‘ Domini, apud Anagniam, ipsum tanquam
:s principalem Ecclesie Dei persecutorem, excommunicationis vinculo sollempniter innodavit, et omnes qui ei iura-
mento fidelitatis tenebantur astrictiy secundum antiquam predecessorum patrum consuetudinem ab ipso iura-
mento absolvil, atque in octavianum et eius complices iamdiu prolatam 2 excommunicationis sententiam innovavit.
Et quoniam ipsi scismatici de iustitia et veritate dilfidenles, prelatos ecclesiarum et principes orbis exquisitis
mendaciorum figmentis circumvenerant et in partem sui erroris inducere temptaveranL utile consilium domno
m pape visum est ut aliquos de fratribus suis ad diversas mundi provincias ex latere suo destinare deberet, per
quorum siquidem studium et laborem super facto electionis apostolice declaratio fierety et universitas fidelium
in fide unitatis catholice cognita veritate solidaretur. Missi sunt ergo ad partes Galliarum ll. i tituli sancti Nerei
et w. sancti Petri ad vincula presbiteri1 atque magister o. diaconus sancti Nicolai in carcere cardinalisg ad partes
autem Orientales l l. tituli sanctorum iohannis et Paulig ad llungaros vero 5 l. Prenestinus episcopus et P. sancti
Divulgata itaque veritate iamdicte electionis et indubitanter cognita, Lodoicus christianissimus rex Francorum,
cuius regnum scismate nunquam polluisse recolitur1 una cum llerrico Anglorum rege dcmpnum Alexandrum iu
patrem et animarum suarum pastorem inspirante Domino receperunL Reges quoque Yspaniarum, Sicilie, lliero-
2osolimorum, Ungai-ie, atque Grecorum imperatorl cum patriarchis. episcopis. principibus, et universo clero ac
populo eis subieclo, id ipsum eodem modo fecerunt. Ptecognoscente itaque toto mundo ipsum pontificem christi
vicarium et beati Petri catholicam successorem. solus Fredericus imperator dictus cum suis complicibus in erroris
sui pertinacia et obstinantia remansit, vehementer impugnans et acriter per-sequens eundem pontificem et illos
ln secundo anno sui pontificatuss Alexander papa reversus est ad urbem Romam. ubi ecclesiam sancte Marie
Nove auctore Domino sollempniter dedicavit 7. quia vero diutius ibidem propter magnam scismaticorum seditio-
25
imperialis persecutio adversus Ecclesiam circa Urbem in tantum excrevit quod omne patrimonium beati Petri,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
preter civitatem Urbeveti, rlierracinam et Anagniam atque munitionem Cash-i, ab Aquapendente usque ad cepe-
vlllL -— 29 AgnalÎ
sonis EXI‘LICA'I‘IVES.
l. Le ei mars “60; cf. ann-ay 1062s, lettre adressée le L avril a 5. luliusl Peints.
non 1. Cette église venait d'être reparée aux trals des Fraiapam,
Generated on 2013-08-14 20:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
' dont la forteresse s'élevait tout a cùté. C'est de ce temps que dato
mu canna 106M).
ranum per Teutonicos et scismaticos violenter occupalum fuerat et detentum, consilium habuit cum Ecclesie
fidelibus ut ad partes Gnlliarum cum fratribus suis per mare transitum faceret. Ordinato itaque in Urbe vicario
domno lulio Prenestino episcopo et dispositis aliis que videbantur Ecclesie necessaria, intraturus mare cum fra-
tribus suis Terracinam perrexit, ibique invenit quattuor galeas regis Sicilie optime preparatasy quas illuc ad eius
servitium destinaveraL In quibus domestice familia pontificis et fratrum suorum cum sarcinis necessariis vix s
intraveratl cum validus ventus subito irruit, et mare quietum in validum tempestatem convertit. ipsasque naves
inter undarum procellas et turbines conquassatas ad saxa littoris impulit, ubi absque morte hominum et aliarum
rerum dampno dissolute sunt et omnino confracte. propterea dispositam iter pontificis eo tempore sic disturbatum
et impeditutn remansit.
Set modice temporis spatio decurrente, reparalis navibus et preparatis aliis que ad ipsum iter necessaria vido-to
hanlur, infra oclavas nativitatis Dominice iuxta montem Circeium, in faucibus ‘ Legule, cum fratribus suis mare
intravitv etin festo sancte Agnetis apud lanuam, remigante Domino, npplicavit; ubi contra prohibitionem Prederici
persecutoris Ecclesie ab universo clero et populo cum gloria et honore susceptus est atque tractatus. Exivit autem
a ianua in dominica de Passioneg cum omni iocunditate navigavit et venit ad insulam de Liguris 5 in sabbato
Palmarum, ubi pre nimia tempestate maris coactus est Ptesurrectionem dominicam celebrare. Sequente vero 15
quarta feria pervenit ad ecclesiam Magulonensem, in qua maius allure, auctore Domino, sollempniter dedicavit.
Et quoniam locus ipse pro suscipiendis hospitibus nimium erat artus et multitudo maxima ecclesiasticorum prela-
torum adventum eiusdem pontificis extra insulam nimio prestolabatur afl'ectu, ad populosam Montispessulani
villam ascendere dignum duxit. Albo itaque palafrido et ceteris pontificalibus insigniis de more paratis, Alexunder
papa equum pre nimia populorum frequentia vix ascendere potuit et viam in directum tenere. Tanta enim cunc- ae
torum ad eius vestigia concurrentium improba et importuna erat impressio ut beatum se crederet qui vel fimbriam
clamidis eius non sine multo conamine posset attingere Occurrente igitur sibi w. 3 domino ipsius ville cum
baronibus et decora mililin, et officium stratoris per miliarium exhibente, cum processione maxima eandem villam
intravit. ibique inter ceteros nobiles qui accedebant ad eius vestigia, quidam Sarracenorum induslrius princeps
cum sociis suis reverenter accessity et deosculatis pedibus eius, fixit genuacoram eo, et inclinato capite tanquam as
sanctum et pium christianorum deum ipsum pontificem adoravit. Locutus est autem eidem pontifici ex parte
domini sui Mathemutorum regis, qui miserat eum ad partes illas, satis pompatice in lingua sua barbaricag set
per interpretem cuncta exposuit que dicere voluit. Gui pontifex benigne ac diligenter respondit. eumque pluri-
mum honoravit, et circa pedes suos inter alios honoratos consedere fecit honorifice. videntes autem hec universi
qui aderant in conspectu eiusdem pontificisa valde mirabantur et dicebant ad invicem illud propheticum verbum :30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Adveniente autem dominica die, pontifex ad maiorem ecclesiam missarum sollempnia celebratur-us accessity et
undique virorum ac mulierum inmensa confluente multitudine, post sermonem ad populumy post veridicam
NOTES EXPLICATH'ES.
t. L’umbunchure de la rivière d'Olevoln; on y voit encore une 2. Ce un peut guère être que l'île ctallinariul non loin d'AL
Generated on 2013-08-14 20:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
.-noa‘.unn...
electionls sue narrationem ac scismatioorum prooacem perfidiam, in personas Ootawanr heresiarce ac Fredericl
E0 tempore in tota Equitania et circumpositis locis valida fumes in tantum excrevil, ut pro nimia oiborum indi-
gentia infinita hominum multitudo morte inevi'lubili deperiret; unde universos Gallos vehemens timor invasit ne.
Pontifex autem adventum suum regi Frunoorum significare dignum ducens, duos ex fratribus suis, B. videlioet
Portuensem episcopum et l. diaconum cardinalem Sancte Marie in Cosmidin ad eius presentium delegavit ‘, qua-
tenus voluntate ipsius precognita certificaretur ad quns regiones sui regni de ipsius consilio ucoederet moraturus.
Quos idem rex pro beuti Petri reverentia reverenter suscepit, honeste tractuvit, et habito consilio ad dompnum
I0 Alexandrum quem in patrem et pastorem anime sue iam receperat eos cum leto responso et multa iucunditate
remisit. Eis itaque ad presentiam domini sui et collegium fratrum suo'rum redeuntibus, et expositis hiis que in
responsis ab ipso rege accepernnt, gavisi suut omnes gaudio magno. Exivit ergo pontifex a Montepessulano in
proximo mense iunii, et per Alesiam atque Mimatum et Anilium trausitum faciens, Alvernie partes intravit, et in
vigilia Assumptionis beale Marie apud Clurummontem cum omni prosperitate Domino auclore pervenit.
15 lnterea Fredericus, videas totum mundum post Alexandrum currere, orthodoxes reges et principes orbis ei
'tamqunm Romano pontifici honorem et reverentium exhibere, tabescebat in se ipso, et propria cum uccusunte
conscientia confundebatur et terrebatur. Vereoundabatur enim ah incepto malo desi‘stere, quin pro ceteris ante-
cessoribus suis fortis et potentissimus erut et fera lolum Ytuliam sibi inm subiugaverut. Ex nlia vero parle dubi-
tabat plurimum ac timebut de ammissione imperialis comme, si Alesander suis temporibus prevaleret. Positus
‘20 ergo in tante ambiguitaiis lubrico, apud se cogitavit, sicut homo huius seculi prudentissimus, sagax et cullidus,
qualiter posset Alexandrum et ydolum suum iudicio universalis Ecclesie pariter deicere'utque personam tertiam
in Romanum pontificem ordinare. Et quoniam uniuscuiusque proprium esse solot ut quulis ipse l'uerit tales sibi
alios coniungere velit, ascivit comitem llenricum Trecensem de quo maxime confidebut, et revelans ei oogitntus
suos, traxit ipsum ad voluntalem suam, et coudiutorem atque cooperutorem sue deliberaliouis feoit. Cornes uutem,
' 25 taliter al) imperalore instructus et informatus, ad propria redit, et accedens sicut lemptator ad dominum suum
regem Francorum, virum siquidem pium et columbine simplioitatis, callide et fraudulenter suggessit ei ex parte
ipsius imperatoris bonum simulatum de rel'ormanda pace Romane ecclesie, in hec verba : « Vult imperotor
» contemplatione divini amoris hoo honum opus vobiscum hou modo agere, ut vos duo maiores orlJis principes
» conveniatis in unum apud Divionem in oonfinio regni vestri et imperii sui cum maioribus personis tam clericis
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
:30 » quam laiois imperii et regni vestri; et ipse quidem ndducet seoum Octavianum cum sequacibus suis, et vos
» Alexundrum cum suis vobiscum nichilominus habealis. Poslquam vero vos duo cum utraque parle in presentia
» tantorum virorum conveneritis et electio utrorumque diligenter auditu et cognita fuerit, per congregutam illic
» ecclesiam Gullicanam, Ytalicam et Theotonicum, decernutur de utroque quod iusle videhitur decernendum, et
» statuatur in Romano ecclesia quod melius et ulilius videbilur statuendum et ordinandum. » Et quoniam bonus
NOTES EXPLICATIVBS .
1. Il avait eu l'intention de les envoyer; mais au dernier moment il désigne d'autres légats. Cf. JatTé, 10111. 40
visus est sermo iste de reformanda pace Ecclesie predicto regiy sicut vero lsraelite in quo dolus non est, quoniam
de ipsa discordia mala plurima per omnes ecclesias pullulabanL in bona simplicitate sua consensit persuasionibus
comitis, permittens ei ut ex parte sua imperatori securitatem prestaret super hiis que sibi suggesserat. Comes
igitur ex impetratis letatus ilico rediit ad eundem imperatorem in Lombardiam existenteml et fecit ei iuramentum
ex parte domini sui regis, sîcut dictum est superius Exivit ergo sermo iste malus per universas Ylalie et gallia
rum provincias1 dolentibus catholicis et timentibus in facto ipso, nisi Dominus dissipasset consilium istud preme-
Appropinquante autem statuta die, cum inmensa multitudine principum suorum ac militum armatorum F.
imperator accessit ad locum, et Octavianus cum scola complicum suorum secutus est eum. Rex quoque Fmncorum
cum primatibus et episcopis atque baronibus suis ad eundem locum nichilominus festinabatq cum Alexandrum
pontificem apud Silviniacum l habuit obvium. In quo loco sese ad invicem honorantes, ut simul ad colloquium
ipsum proficiscerentur per biduum tractaverunL Set quoniam omnino videbatur indignum et sanctorum Patrum
statutis contrarium ut summus pontifex et prima sedes aliquod deberet humanum subire iudicium, visum est
omnibus ut de melioribus ecclesie Romane personis cum eodem rege mitterentur illuc, ea tantummodo causa ut
per eos electio domni Alexandri canonica monstraretur et iusta, et factum octaviani posterius et nullius fuisse
momenti nichilominus probaretur. Missi sunt ergo a pontifice B. Portuensis episcopus, Hu. tituli sancte Crucis,
l. tituli sancte Anastasie presbiteri, l. sancte Marie in Cosmidin et A. sancti Theodori diaconi cardinales cum
eodem rege ad seperlictum locum; et illis nbeuntibus, pontifex cum reliquis fratribus in partibus Equitanie ad
Rex autem comitatus tantis et tam principalibus personis, postquam pervenit apud Divionem, processit usque
ad medium pontis Saonis qui rlleutonicos a Prancigenis dirimebat, expectans quid sibi de causa Ecclesie imperator
vellet proponere Tunc heresiarcha Octavianus, videns maiores ecclesie Romane personas cum ecclesia Gallicana
contra opinionem suam venisse et adversus se constantissime store, valde perterritus est, et de suo facto cepit
penitus desperare. Quocil'ca vertens se ad imperatorem1 dixit ei : « llle adversarius meus dedignatus est huc
» veniret et tu causam meam1 que in conspectu tuo indicata est et in concilio Laudensi 3 approbatav permittis
n iterum iudicari et retractariP n Tune imperator attendens vultum ipsius octaviani valde turbatuma visus est
moveri adversus regem Francorum, loquens ei per internuntios in hec verba : « Ecce iam videris me decepisse
n et contra iuramentum conventionis manifeste venisse, cum illum papam tuum sicut promisisti tecum ad hunc
» locum non adduxisti. n Cui rex habito consilio in hunc modum respondit : « quamvis absentiam pontificis
» iuste ac rationabiliter valeam excusare, ne tamen honori commissi michi regni et mee fame in aliquo derogetur,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» etne fallacie notam iuste vel iniuste possim incurrereg ego absque mora ipsum pontificem cum fratribus suis
n ad hunc locum absque dolo et fraude vocabo et adesse faciam. n Misit itaque rex citissime, sicut promiserat,
nuntios certos ad Alexandrum ut cum fratribus suis ad eum sine mora veniret. nisi vellet-eum in captione impe-
NOTES EXPLICATH'ES.
de Bourgos.
ue
1b
eo
25
ali
BOSON. — ALEXANDRE m1 iov
ratoris, prout inter eos statutum fuerat detineri. Quo audito1 pontifex et fratres eius, attendentes regem Prancorum
dolosis circumvenlionihus fuisse deceptum, valde in se ipsis turbati suntg et prospicientes gravissima undique
sibi inminere pericuiav timore magno timuerunt. Si enim illuc humanum subituri iudicium pergerentl Ecclesîe
libertatem per violentiam periclitari cernebantg quod si non irent, pro detentione regis certa personarum capti-
ii vatio eis et rerum inminere spoiiatio videbatur. Sane maxima ipsius imperatoris potentia terribilis erat et nimium
formidandag quippe ad hoc hanie et hoemie reges cum ducibus et principibus suis et cum magna multitudine
armatorum militum, sicut credebatur1 illuc secum adduxerat ut de predicto pontifice et de Prancorum rege quod
male iamdiu excogitaverat in ipso colloquio posset iuxta suum desiderium consummare.
Set pius ac misericors Dominus, qui non derelinquit sperantes in se et prava dissipat consilia principum non
lo est passus eundem pontificem et pium regem Prancorum in angustia maxima positos temptari supra id quod
possunt, set ex insperato fecit eis cum temptatione proventum. Excilavit enim spiritum gloriosi regis Angiorum
ut in auxilium et subventionem domini sui Francorum regis cum maxima multitudine virilium pugnatorum
adversus eundem imperatorem animositate nimia festinareL inmisit etiam tantum famis cruciatum in exercitum
illius, ut pro nimia ciborum penuria unus panis modicus ab esurientibus emeretur pretio unius marce argenti.
tii llnde quia ipse imperator nec moram ibidem facere nec malum quod in corde gestabat poterat exercerey occasio-
nem recedendi de loco ipso honestiorem quam potuit sluduit invenire ceieriter. igitur per llaynaldum cancella-
rium et alios fautores suos egregio regi ifrancorum locutus est in hec verba : « Mandat vobis dominus noster F.
n imperator homanarum et specialis advocatus Romane ecclesie quod ad nullos ecclesiarum preiatos de causa
» electionis Romani pontificis pertinet iudicium ferre, nisi ad eos tantum qui sub imperio Romano existunt;
io » ideoque bonum videtur et iustum ut cum episcopis et clero vestro ad eum tanquam amicum et socium accedere
» et illorum sententiam debealis audire » Quibus verbis auditis, rex modicum subridens hoc modo respondit
eis : « Miror prudentem virum varia et fabuiosa michi verba misisse. An ignorat quod dominus noster iesus
n christus cum esset in terris, beato Petro et per eum universis successoribus eius oves suas pascendas commi-
» seritil Nonne audivit in Evangelio ab eodem filio hei eidem principi apostolorum dictum : Si diliyis me,
iii » Pelrer pasce oves meus. Numquid sunt hic F rancorum reges vel aliqui ecclesiarum preiati exceptii An episcopi
n regni mei non sunt de ovibus quas filius hei beato Petro commisit? n Et. hiis dictis vertit abenas in eorum
contemptug-et statim ad arma cum baronibus et reliqui militia sua consurgens, debiliora sui regni loca munivitg et
tanquam vir prudens et fortis ad sedem suam cum gloria et honore propitiante homine rediit. ifratres vero qui
e pontifice missi fuerant ad ipsius presentiam cum gaudio remeantes narraveruut omnia que ad honorem hei et
30 Ecclesie in colloquio ipso per industriam gloriosi et orthodoxi regis facta fueranL Unde et collegium fratrum et
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cuncti qui aderant1 gaudentes et exultantes. gratias egerunt domino iesu christo qui cum eis misericordiam
eiusdem pontificis est receptus. Mox in preparato sibi fuldistorio sedere declinans, circa pontificis pedes in terra
cum baronibus suis voluit humiliter consedere. Post triduum vero Ietificatus plurimum de iocunda visione ipsius
pontificis, et largitis magnis muneribus sibi et t'ratrihus suis, cum Ietitîa recessit ah ce.
Pontit‘ex autem, {acta dedicatione maioris altaris predicti monasterii, versus Turonum iter arripuit,et ad ipsam
civitatem circa festum heati Michaelis cum omni prosperitnte Domino auxiliante pervenit; ibique cum fratribus
suis moram diutius fecit et Nativitatem Domini sollempniter celebravit. Adveniente autem Quadragesima, collo-
quium hahiturus ad Parisiensem civitatem accessit. Set antequam civitutem ipsam intraret, rex tamquam vir pins
et. mitis cum baronihus et militibus suis per ,duas leugas ci occurrit. Quo viso statim descendit, et ad streugam
ipsius festinanter concurrens, humiliter deosculatus est pedes ipsius et stntim ad oris oscula cum atl‘ectione fuit
receptus. Deinde insim‘ul alacriter procedentes, intraverunt predictam civitatem goccurente ipsi pontifici clero cum
maxima et decora processione, deduxerunt eum in gaudio et iubilatione ad maiorem ecclesiam. Mansit autem in
ipsam civitatem per totam Quadragesimam, et paschale festum inibi celebravit. Et quoniam tempus concilium
celebrandi inminehat, quod in octavis Pentecostes T uronis convocaverat, exivit de Parisius, et transiens per Car-
Anno igitur dominice Incarnationis MCLXIII, indictione XI, anno quarto suî pontificatus, XIIII kil]. iunii,
sepedictus Alexander papa in ecclesia sancti Mauricii Turonis concilium celebravit, in quo intert‘uerunt secum
cardinales numero decem et septem, episcopi centum viginti quatuor. abbates CCGCXIIII, et aliorum tam cleri-
corum quam lnycorum maxima multitude; in quo nimirum apostolica constituta corroborata sunt et hec nova
capitule promulgata :
Maioribus Ecclesie bcne/iciis in sua inleqrilatc manentibus, inderarum nimis vz'dctur ut minores c/cricorum
prebena’c recipiant seclz‘onem. Ia'circo, ul sz'cut in maqnz's ifa quoquc in minimis menbris suis firmam Izabcat
Plm-es clerz'corum c1‘, quod merenlas didicimus, eorum quoqua qui presens seculumprofessione mais et habile!
reliqucrzmt, dum communes usuras quasi manifestius dampnafas ezhorrent, commodata pecunia indigcntibus
possessiones eorum in pignus accipiunt et provem‘entes fructus percipiunt ultra sartem. Idcirco genera/is concilz'i
decernit aucl‘orilas ut nullus amodo constz'tutus in clcro vel Izoc vcl aliud usure genus eæercere preszmml. Et si
quis lzactenus alicm'us possessionem data pecunia su!) [me spe in pignus acccpit, sisartcm suam deduclis expensis
de fructibus iam recepit, absolute possessioncm resfifual debifori. Si autem aliquid minus lzabet, eo recepto
possessio libere aa' dominum rcvertatur. Quoa’ si post huius synoa’i constitufa in clero quisquam oætürrit qui
dcteslandis usurarum lucris insistat, ccclcsiaslici oflîcz'i periculum pah‘alur, nisi forte beneflcium Ecclesie fuerit
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Quamvis grave nimis et diuini diqnum animarlversione iudicii Izabeatur quod [Hg/ci quidam quod saccräotum
est in ecclesiasticis rebus usurpant, maiorem inde formidincm inculit ac dolorcm quoa’fomilem sui erroris in
ipso Deo dicunfur aliquoliens invcnirc, (121m quidam frah'um 01‘ coepîscoporum nostrorum aliorumque pre/a-
torum Ecclesie decimas eis et ecclesiarum dispensationes indulgent, et in (Icvia eus mortis impellunt qui predï-
catione ipsorum ad vite viam fucrant revocandi. De quibus dicit Dominus par prophetam : « Peccata populi
Generated on 2013-08-14 20:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
I0
Ni
20
25
30
35
BOSON. —— ALEXANDRE III. 409
» mei comedunt et ad iniquitates provocunl unimas oorum. » Unde staluimus ut si qui; alicui Iayco in saoul"
remancuti occ/esiam decimamt‘c concesscrit, a statu sua ltinquam arbor que inutiliter terrain occupa! succi-
In parlibus T liolose damnana'a lzeresis dudum emersit, qui: more cancripuuluzim ad vicina loca diflmidmzs,
5 per ÏVasconimn et alias provincias quumplurimos ium in/ecil; que dum in modum serponlis infra suas revolu-
tionesabscondilm', quanta scrpit occullius Ianto gravius Dominicausum insimplicibus (lomolitur. Unde contra eam
episcopos et omnes Domini soccrdoles in illis partions commorantes vigilare precipimus, et su!) interminalione
anat/zcmatis proliibere ne ubi cogniti fuel-i311‘ illius herest‘s soc/futures receplaculum quisquam ois in terra sua
probcre aut prosidimn impcrliri presumal. Soi 11cc in venditione au! in emplione aliqua cum eis communio
10 habealur, ut solatio sallcm Izzmzanilalis ammisso, ab orrore vie sue resipixccre compellanlur. Quisquis anlcm
contra lice vcnire I‘emptaverit, tamquam parliceps iniquilutis eorum anal/lemme feriulur. 111i vero si dcpro/wnsi
fuerint, par catliolicos principes cuslodio mancipati omnium bonorum ummissione mulclontur. Et quoniam de
divrrsis parlibus in, unum latibulum crebro couve/Liant, et prcler conscnsum erroris nul/(1m co/mbitamli causant
habentes in uno domicilio commoranlur, lalia convonlicula et invm'ligenlur atlcnlius et, si [nue/11a fuerint,
Quanimn onormis quodam conszietudo in quilnisdam locis contra sunclormn Palrum conslitutiones invaluit
ut su!) annuo prelio saccrdotes ad ecclesiurum reg‘imen aluluanlur, ne id fiat omn’no prohibcmus; quia dum
saccrdoliumsub lzuiusmodi mercedc vcnalo disponitur, ad elcrne relriùutionis prenzium considcratio non habctur.
Non salis ulililer avm'z'lia in populo rodarguitur si ab lziis qui in clero consliluti vidonlur, et precipue qui
'20 contemplo .s'cculo religiosorum ‘nome/i pro/ilentur et regu/am, modis omnibus non cavctur. Pro/iibemus igilur
ne a!) Iziis qui au’ religionem tramire voluerint aliqua pecunia roquirutur, neve prioratus au! capcllanic quclibct
monde/10mm au! clcricormn annua distractione vendttnlur, neque al) 00 oui rcgime/i ipsarum commiltilur pro
earum commissione ullum pretium owigatur. H06 autem sg/nzoniacum esse sanctorum Patrum auctoritas mani-
etcro presumpserit allemptare, lam qui (Iederit qurzm qui reccperit. par/cm
quam pretii exactio interccdat, neque su!) oblenlu alicuius consueuldinis roatum suum aliquis tuoulur, qma
‘ Quia in q-uibusdam episcopalibus (Iecani quidam vel urclzipresbytcri ad agendas vices cpiscoporum seu archi-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
diaconorum et termina/lilas causas ecclesiaalicas su!) mmuo prelio conslitumzlm', quod ad .vacerdolum gravamen
Non magna opere cinliqui lzostis invidia infirnza' menbra Ecclesie precipz‘lare laborat, set manum mlttll ad
1nde nimirum est quod se in angelum lucis more solito transfigurans, sub obtentu languenlium fralrum consu-
m. — 36 considerandi
lendi corporibus et ecclesiastica negotio fidelius perlraclandi, regularcs quosdam ad legendas leges el con/ec-
tiones physz'cas ponderandas de claustris suis edziciL Unde, ne sub occasione scientie spirilales riri mundanis
rursus actionibus involcantur et interioribus ex eo ipso deficient ex quo se aliis putant in eæterioribus pravidere,
de presentis concilii assensu statuimus ut nullus omnino post vatum religionis1 post factam in aliquo religiosa
loco professionem, ad physicam legesve mundanas [agendas permit/atur exire Si vero exierit et ad claustrum
suum infra duorum mensium spatium noniredierih sicut eæcommunicatus ab omnibus evilelur, et in nulla
cam-a, si patrocinium prestare temptaverz't, audiat-un lteversus autcm, in choro, capilulo, mensa et tel/'27},
ultimus fratrum semper existat1 et nisi ex misericordia forte apostolica sedis totius spem promotionis ammitlat
An’ hec ordin zlioncs factas ab octaviano et aliis scismaticis et hereticis evacuamus et irritas esse cam-0mm.
Celebrato itaque concilio, dompnus Alexander papa responsum a predictis regibus tale recepit, ut si moram in
aliquo loco regnorum suorum assiduam facere vellet, iuxta beneplacitum suum eligeret villam seu civitatem que
sibi magis placere deberet Unde factum est quod habito concilio ad civitatem senonensem moraturus accessit,
quoniam ipsa metropolis valde famosa erat ac fertilia et advenientibus oportuna. In quo loco a kalendis octobris
usque ad Pascha secundi anni i morum diutinam faciens. universalis Ecclesie negotiis pro sui officii debito curam
Eodem tempore infelicis memorie octavianus heresiarclla infirmatus est apud Lucam, uhi circa festum paschale
impenitens et excommunicatus de hoc mundo migravit ad iuferos, licet a quibusdam dictum fuerit quod sacer-
dotem catholicum vocaverit1 qui prohibitus a scismaticis ad eum intrare non potuerit. Cuius detestandum obitum
supradictus Imarus, quoudam Tusculanus episcopus1 unus ex principalibus consociis ipsius, iamdiu prevenerat
et aput cluniacum pessimam mortem incurrerat l'une de quattuor falsis fratribus qui ab Ecclesie unitate in ani- 20
marum suarum perniciem recesseranL non remanserunt nisi duo tantummodo fumigantia menbra, iohannes
videlicet de Sancto Martino et Guido Gremensis, qui se in luctu et merore nimio affligehant. Et quidem non
modicum trepidantes ubi non erat timor1 dicebant ad invicem : « Si elegerimus ad Alexandrum converti, forte non
n recipiet nos absque intollerabili opprobrio et confusione perpetua Quod si reciperet nos, postmodum faceret de
» nobis illud idem quod fecit innocentius papa de cardinalibus illis qui contra eum cum Petro Leonis steterunL n 21s
Quocirca desperantes ab Ecclesia recipi, vocaverunt ceteros scismaticos, clericos ac laycos, tam de lftalia quam de
Alamania, qui ad sepeliendum Octavianum ibidem convenerant. omnes igitur in unum pariter congregati, sicut
obstinati et perfidì, predictum G. Gremensem super se levaverunt, secundum ydolum 3, et ad ipsius vestigia se
incurvantes adoraverunt eum. Et statim ad imperatorem tunc in Alamanniam existentem festinanter miserunt ut
abhominandum eorum factum auctoritate imperiali confirmaret, et ne ab Alexandre confunderentur auxilii sui
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
potentia tam per imperiales litteras quam per honoratos nuntios festinanter iuvareL
imperator vero ubi de morte Octaviani certitndinem habuitv non mediocriter mestus et tristis effectus est; set
ne in malo proposito suo superari videretur et vinci, tante iniquitati Dei timore postposito absque dilatione con-
sensit, et extinctum scisma in quantum potuit resuscitare omnimode studuit. Ad maiorem vero sue dampnationis
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-14 20:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1. Depuis le i" oclulire HSBjusqn’à la Pâque de H65. | 3. Guy de Crème prit le nom de Pascal III.
3o
BOSON. —« ALEXANDRE IlI. ali
lii
-20
iii
30
35
cumulum, ut catholicos fortiter deterreret et complices suos in malitia ipsa redderet fortioresa addens peccatum
peccato, iuravit ore proprio super sancta evangelia quod predictum Guidonem eiusque successores catbolicos et
Alexandrum atque successores ipsius scismaticos semper teneretg id ipsum quoque virosecclesiasticos quoscumque
arcere potuit nichilominus iurare coegit. ln quo execrabili facto quid aliud conatus est agere nisi lScclesiam christi
dividere? Sicut enim in symbolo continetura omnis calholicus christianus non in duas sed in unam sanctam catho-
licam et apostolicam Ecclesiam credit et singulis diebus dominicis decantat et conlitetur. Unde alibi scriptum
est: Una est columba mca, perfecta mca, una matris sue, electa geniti-icis sue. liane Ecclesie unitatem beatus
Paulus apostolus docet et sacramentum unitatis ostendit, dicens : Unum corpus et unus spiritus, una spes voca-
tionz's nosti-cy unus Dominm, una fides, unum baptisma, unus Deus. llanc igitur unitatem non credens F.
imperator tenere se fidem credit ? Qui cathedram Petri deserit super quam fundata est Ecclesia, quomodo se
in Ecclesia esse oonfidit? Sicut enim non potuit evadere quisquis extra arcam in qua Noe fuit, sic et qui ab Ecclesia
Preterea illud ad memoriam duximus revocandum quod priusquam ad colloquium regis francorum imperator
ipse accederet. post destructionem Terdono ac Mediolani et Creme totam Lombardiam in tantam servitutem rede-
gerat ut non solum alia eorum bona violenter uuferret, set etiam1 quod inter paganos absque capitoli pena non
presumitur, ministeriales ipsius uxores et filias eorum diriperent et impune abuti non formidarenL Prd biis ergo
et aliis importabilibus malis veneti cum Veronensibus, Paduanis, Vicentinis, et cum tota sibi adiacente Marchia
occulte se convenerunt et super tantis oppressionibus diutius conferentesy tandem pariter iuraverunt quod, salvo
imperii antiquo iure, nihil amplius de cetero facerent predicte imperator-i nisi quod ab antiquis antecessoribus suis
eius deoessorihus, Carolo videlicet atque aliis orthodoxis impemtoribus, constat exhibitum. Quihus unanimiter
associatis et iurisiurandi religione astrictisa ceperunt loca sua paulatim munire, Theutonicoruin insolentius coller»
Quod postquam in auribus eiusdem imperatoris insonuit, in iram nimis exarsit, et statim collecto exercitu. cum
Papiensibus et cremonensibus ceterisque Lombardis de quibus videbatur confidere, adversus eosdem veronenses
pugnaturus processit. Econtra Veronensium societas cum maxima multitudine armatorum extra civitatemy de sua
iustitia plene confidens, intrepida exivit, et tentoria sua non longe a papilionibus adversa partis audacter collo-
cavit. Cum autem utrinque ad prelium conmittendum parati exisierent, imperator animos Lombardorum qui
secum venerant propitios adverse parti precognoscens, non mediocriter timuitt et non sine verecundia et multa
Generated on 2013-08-14 20:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
conlusione de campo exivit, nec certamen cum illis inivit1 set terga vei-tens aul‘ugit.
Ah eo igitur tempore iitalie civitates omnino suspectas habuit, a quibus potius timeri voluit quam amari. ljnde
factum est quod de consilio marcbionum et comitum atque capitaneorum qui erant civitatibus odiosi, arces inexpu-
gnabiles et alias munitiones tortissimas in manibus suis recepit, et per Theutonicos fideliores sibi detineri et
diligenter custodiri fecit. constituit etiam Theulonioos principes ac dominationes super Lombardos ac Tuscos, ut
de cetero eius voluntati nullus Ytaiicus resistendi locum habere ullatenus posset. iliis itaque pro sua voluntate
dispositis et ordinatis1 ad colloquium regis Francorum, sicut supra diximus, secure transmisit et exinde ad partes
Alamannie remeavit.
Rebus itaque hoc modo se habentibusv cum civitates Lombardie que inferius annotantur intentionem et propo-
situm eius imperatoris contra se omnino amarum et pessimum certis iudiciis cognovissent, nullum aliud evadendi
certum consilium invenerunt nisi ut omnes pro tuenda libertate sua cum civitate veronensi contra omnes homines
lfirmiter starent. et ipsos ad alterutrum pariter adiuvantes. necessaria sibi solacia et auxilia exhiberenL Aggregate
sunt ergo veronensibus hec civitates : in primis cremona videlicet, ac populus Mediolanensis extra menia sue di- H
rute civitatis ab ipso imperatore positusa Placentia quoque, Brixia et Pergamum. Crevit igitur repente societas
ipsa in inmensum et facta est firma et fortis Alie vero civitates Ytalie, videntes hec letabantur in cordibus suis,
et licet imperatori pre nimio timore ad oculum obedit-enti corde et animo cum predictis civitatibus erant
Dum autem hec agerentury defuuctus est Rome lulius Prenestinus episcopusa Alexandri pape vicariusl et in
loco eius I. presbiter cardinalis sanctorum iohannis et Pauli est subrogatus Ad cuius utique commonitionem to
populus Romanus ex maxima parte Alexandro pape consuetam fidelitatem pecunia non modica mediante iuravits
et senatum iuxta voluntatem et arbitrium eius innovando constituitg ecclesiam quoque beati Petri et comitatum
Sabinensem, que tunc a scismaticis per violentiam imperatoris occupata detinebautun in manibus eiusdem vicarii
nichilominus reddidit. Unde factum est quod tota fere urbs ad honorem et servitium pape Alexandri pacifice deti-
nebatur ab eodem vicario. liabito itaque consilio cum Ecclesie fidelibus, tam clericis quam laycis, de revocando ti
pontifice ad sedem beati Petri et Lateranense palatium, nuntios ad eum et litteras in partibus calliarum apud
senonas eiistentem transmisitv orans et petens ab eo ex parte totius cleri et populi Romani atque fidelium suorum
quatinus ad propriam sedem suam et populum specialem sibi commissum dignaretur reverti. « Ecclesie namque
principatum et regimen in ipsa Urbe non ab alio set ab ipso Domino est procul dubio constitutumt ut que genti-
iitatis tempore cunctis gloriosior fuerat, eadem divino consilio in christiane fidei revelatione magisterii dignitatem flo
pre omnibus optineret. Set multi quidem huic divine dispositioni resistere et adversus eam conati sunt calcaneum
elevareg nullus tamem Domino protegente, potuit prevalere. Linde oportet, karissime pater et dominel ut in hac
parte non tantum nobis set omnibus ecclesiis et populis Ytalie salubriter consulatis, qui de reversione vestra in
eadem urbe et sessione in beati Petri cathedra pacem sibi sperant auctore Domino provenire et orbi universo
tranquillitatem. n i 2
iliis itaque auditis et intellectis. pontifex de sua reversione ad tlrbem cum episcopis et cardinalibus spatiose
confer-ensa licet multa imminere sibi gravia et difficilia previdereL post consilium tamen regis Francorum et
alterius regis Anglorum necnon et episcoporum Gallie, predicto vicario certum de suo reditu dedit responsum,
celebrata itaque sancto Pascha exivit a Senonis, et transiens per Parisius ac nituricas et Anicium, post festum 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Aposlolorum ad Montempessulanum incolumis per Dei gratiam remeavit. Paratis ergo navibus et aliis que ad
navigandum necessaria videbanturs infra octavas Assumptiouis beate virginis Marie cum fratribus suis mare
intravit1 et inmensam pelagi vasti tatem non sine discrimine multo transcendens1 ad civitatem Messanam prosperis
velis applicuit. Quod postquam in auribus recolende memorie Guillelmi christianissimi regis Sicilie apud Panor-
mum insonuit, eundem ponlificem, tamquam patrem et dominum suum a quo patrimonium Sicilie et totam aliam 35
terram suam tenere dignosoitury digno ipsum cum honore tractari et magna sibi munera presentarL ad vehendam
Generated on 2013-08-14 20:08 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
quoque ipsius venerandam personam galeam unam rubeama et ad opus episcoporum et cardinalium quattuor
iussit studiosissime preparari. Beginum quoque archiepiscopum et alios magnales cum ipso pontifice destinavit.
qui eum gloriose conducerent, splendide procurarent. et usque ad urbem Romam cum gloria et honore deferrent.
Movit ergo a Messana beatus Alexander papa in mense novembrisy et transiens per Salernum atque Gaietam,
5 fauces Tiberis in festo sancte cecilie sulrragantibus beatorum apostolorum Petri et Pauli meritis ingressus est, et
Ostiam ubi ea nocte cum fratribus suis quievit sanus et incolumis Domino ductore pervenit. Mane autem facto
senatores cum nobilibus et magna cleri ac populi multitudo ex Urbe sibi honorifice occurrerunt exhibentes sibi
tanquam animarum suarum pastori obedientiam debitam et consuetam reverentiam Et exinde cum ramis oliva-
rum usque ad portam Lateranensem ipsum honorifice cum omni gaudio et letitia conduxeruntg ibique totus Urbis
to clerus, de more sollempniter indutus, eiusdem pontificis iamdiu desideratum prestolabatur adventumg ibi adve-
nerant ludei, ex more legem suam deferentes in brachiisg ibi concurrerant signiferi cum handis, stratores, scri-
niarii, iudices, cum advocatis et non modica eiusdem populi multitudine. Quid plura‘.’ lnchoata processione decora
et concrepantibus undique altisonis vocibusy cum tanta gloria et exultatione deductus est ad patriarchium sancti
Salvatoris et Lateranense palatium cum quanta nullus Piomanorum pontificum a longis retro temporibus recolitur
15 fuisse receptus
Acta sunt hec anno dominico incarnationis MCLXV, indictione XIII, VlIIl kal. decembris, pontificatus vero
Dum autem in urbe Roma hec agerentur et domnus Alexander papa in beati Petri cathedra tamquam christi
vicarius resideret. Guido crematusl et eius complices valde turbati sunt atque confusi, quoniam timor ettremor
ao apprehendit eos. catholici vero, licet a Frederico imperatore multas tribulationes pro iustitia toleraverint. letabantur
tamen de prosperis Ecclesie successibus et nimia confusione scismaticorum. Lombardorum quoque societas contra
Ecclesie adversarios et libertatis sue impugnatores intrepida persistebaty disponens universa quo ad tuitionem sui
paraverat destruere possel, operam et studium pro viribus impendebat, Unde factum est quod veronenses et
‘2:5 Paduanî, tanquam viri bellicosi et libertatis proprie amatoress ut imperatoris adventum per partes suas penitus
disturbarent et in posterum sibi et toti patrie salubriter providerent. munitissimum caslrum2 Rivuli et Appenditii
Eodem tempore idem imperator exercitum congregavit, et tertia vice perl valcamonicam ex insperato Lombar-
diam ingressus, castrametatus est in territorio Brixiensi. Et licet Lombardorum civitates valde haberet exosas et
1m nulla ratione in ipsis confideret, quia tamen omnes contra eum simul convenerant. non erat ei tutum offensionem
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
quamlibet eis vel molestiam irrogare ideoque feritatem quam gerebatin corde dissimulans blandum se omnibus
et ylarem demonstrabat. Ad eius presenliam, sicut ad tanti principis aspectum, nobiles et cives prout solet fieri
NOTES EXPLICATIYES .
d'Iseo.
liner. i “O
LIBEB PONTIFICALIS.L11. a
au BOSON. — ALEXANDRE Ill.
iugiter accedebant et honorem sibi debitum et consuetam reverentiam exhibebant. Processit itaque versus Ferra-
riam et cum omni pace venit iuxta Bononiam, ubi aliquandiu pro sui exercitus lassitudine morari disposuiL
lnterim vero aliquos de magnatibus suis premisit in Tusciam cum militibus, ut auxilium et vires prestarent Gui-
donl Cremato quem denuo in ydolum contra Doum erexerat, et pape Alexandro atque Romanis gravamina et
lesiones quas possent inferre studerenL ipse vero cum exercitu suo ad Anconam descendit. Et quia imperator
Gracorum data inmensa pecunia civibus eiusdem loci civitatem ipsam detinebat per violentiam occupntam, ut
iniuriam sibi et imperio suo illatam posset ulcisci, eam obsedit et vexpugnare omnimodis nitebatur. Porro eiusdem
imperatoris barbaries quam in Tusciam deslinaverat, propter dissensiones et guerres que inter Pisanos et Lucenses
emerseranty ita universos perterruit et imperiali dominio subiugavit, quod in orbe Romano fere nullus reperie-
batur qui resistere imperialibus iussis auderet. Tunc circumposile Urbi civitates et capitanei a Theotonlcis
invase sunt eta consueta beati Petri fidelitate atque dominio separate. Sic itaque totam terram ipsam multis
lpsam quoque civitatum matrem llomam cum viribus armorum subicere imperatori non possent. pecuniarum
largitione, ut adimpleretur antiquorum scriptura, non absque re temptaverunt corrumpere. Et quia Roma si
inveniret emptorem se venalem preberet, non defuerunt multi ex eodem populo qui suscepta pecunia Guidoni
heresiarche atque imperatori contra omnes homines fidelitatem iurare presumerent. lliis itaque gravibus malis
undique increbrescentibusq benignus pontifex eundem populum affectu paterno frequenter commonuit ut cum
ipso et Ecclesia unuim snperent, et vicinas civitates atque capitaneos pacifice revocarent et sibi astringerentl atque
pro defendenda Ecclesia et civitate contra fortissimum adversarium unanimiter starent. obtulit etiam eidem populo
Ecclesie pecuniam expendendam in ipso facto, secundum Ecclesie facultatem Set peccatis exigentibus nichil cum
eo potuit emcere, qui se utriqueparli simulabat placere et cum nulla fideliter ambulabat. Quia ergo neque pas-
toris vocem intelligere neque superventuras calamitates voluit precavere, divinam ultionem iuste incurrit, cum
ln diebus illis, cum adhuc F. imperator obsideret Anconam. societas Lombardorum in libertatis sue soliditate
fortius roborala, dignum duxit ut Mediolanenses in civitatem suam Domino auxiliante reducerel, et diruta menial
sutfragantibus beati Ambrosii meritis studiosius repararet. Ad maiorem quoque sue operationis stabilitatem,
Laudam, quam ipse imperator in oppressionem aliarum civitatum noviter transtulerat in locog munilissimo,
eisdem Mediolanensibus amicabili federe sociavit et artioris vinculo amoris astrinxit. Preterea episcopos et alios
ecclesiarum prelatos, scismaticis et intrusis cum obprobrio expulsis, per omnes civitates et episcopatus suos Domino
cooperante constituit. Unde licet imperator usque ad precordia .tristaretur. potius elegit hec ad tempus dissimu-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Eodem tempore fidelis et devotus ecclesie Romane filius willelmus illustris et gloriosus rex Sicilie, cuius
animam Domino commendamus, apud Panormum in pace defunctus est. Cui itaque sicut in regno ita in eadem
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-14 20:08 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
lo
l5
iii
30
BOSON. — ALEXANDBE III. fitb
20
so
Per idem quoque tempus llemmanueli magnus et excelsus constantinopolis imperatorv sciens molestias et
gravamina que predictus Fredericns venerando pape Alexandro contra Deum et omnem iustitiam conabatur
inferre1 misit ad urbem Romam lordanem imperii sui sebaston, filium Roberti quondam Capuani principis, ad
subventionem et servitium eiusdem pontificis. veniens autem idem sebastos, humiliter se inclinavit eidem pontificii
et oblatis ad pedes eius magnis ac pretiosis muneribus1 omnia que acceperat in mandatis diligenter sibi exposait.
Set inter cetera unum principale continebatur quod Ben et hominibus apparebat valde acceptum. Asseruit enim
quod idem imperator ecclesiam suam Grecam unire volebat1 sicut melius antiquitus fuit, cum matre omnium
ecclesiarum, sacrosancta Romane ecclesia, ut sub una divine legis observantia et uno Ecclesie capite uterque
clerus et populus, Latinus videlicet atque Greens, perpetua firmitate subsisteret. Nichilominus quoque petebat
ut quia occasio iusta et tempus oportunum atque acceptabile se obtulerat, Romani corona imperii a sede apostolica
sibi redderetury quoniam non ad Frederici Alamanni set ad suum ius asserit pertinere Ad quod opus perfi-
ciendurn tantas auri argentique opes et fortium virorum potentiam se largiturum firmiter spopondebat quod non
solum Romam set totam ytaliam ad Ecclesie servitium et restituendam sibi coronam habere absque dubio poterite
Quod verbum licet nimis difficile videretur et de multa deliberatione opus haberet, utile tamen visum est ut
pontifexi habito cum fratribus suis atque fldelioribus viris ipsius Urbis consilio, episcopum llostiensem et cardi-
nalem sanctorum lohannis et Pauli pro causa ipsa tractanda de latere suo cum predicto sebasto ad eiusdem
ln septimo lanno pontificalus ipsiusy populus ltomanusinter alios vicinos Albanenses et rliusculanos habere cepit
exosos, tum quia pro instanti malitiatemporis Teutonicis adherebant, tum quia se ab ipsis Romanis iuxta exactionis
eorum nimietatem non redimebant. Unde cum inter eos emulationes augerentur et crescerent, populus ipse1 in
mense madio, cum messes albescunt, contra prohibitionem sui pastoris, adversus Rainonem dominum de Tus-
culano in omni fortitudine sua communiter exivit armatus Et procedens in terram eius, non solum vineas et
segetes cum arboribus hostiliter devastavit, set etiam'muros Tusculane civitatis nichilominus destruere laborabat.
Set quoniam idem R. tante fortitudini per seipsum resistere non valebat nec terram suam tueri, necesse habuit ut
ad auxilium imperatoris confugium faceret. Misit itaque imperator celeriter ad subventionem et presidium eiusdem
insolentiam coherceret. Postquam vero illa rfeutonicorum seva barbaries que in armis semper consueverat militare
ut cum eo absque mora in campo haberet conflictum. Appropinquantibus ergo partibus post
et andaciam sumpsit
mita impie contritus atque delapsus est quod de tanto agmine tertia pars vix evasit. Ea igitur
usque ad nocte
rabilis iactura virorum et rerum. quippe ab eo tempore quo Annibal Romanes aput Cannas devicit, tantam
ivo-rss nxrucnivas
l ue septimo est sans doute une erreur de copiste ; les événements racontés ici sont du printemps H151, c'esl-à-dire de la huitième
Romanorum stragem nullus recolit extitisse. Set quamvis in tam gravi mestitia et communi dolore pontifax ipse
a fletu et a lacrimis se nullatenus potueritcohibere, videns tamen civitatem virorum simul et armorum presidio
desolatam, utilius consilium celeriter habuit de vigilanti custodia urbis et debilium reparatione murorum atque
Hostes vero pro adepte palma victorie nimium exultantes, non tueruntcontenti victoria ipsa, set adiunctis sibi
Tyburtinis, Albanensibus, Campaninis et ceteris circumpositis, ilico festinarunt. ad Urbem; et destruentes univer-
sas munitiones et omnes segetes usque ad fluvium Tyberis, circumdederunt usque ad portas eandem Urbem.
lmpemtor quoque, ubi tantam Romanorum occisionem cognovit, reliquit Anconam ; et venions ad exercitum
suum, non sine magno exercitu castrametatus est in monte Malo, Xllll kal. augusti. Altera vero die, videns con-
gregatam sui exercitus innumeratam multitudinem, descenditin fortitudine gravi usque ad p‘ortas castelli sancti
Angeli, inique atrocissimum dedit assultum et frequentes impetus. Set quia summi pontificis familia, que alio
nomine vocatur masnada, in t‘aciem sibi per orationem beatiPelri fortiter atque viriliter restitit, nichil ea die
qnisi detrimentum suorum et confusionis ignominiam reportavit. Unde in maiori turore commotus, ecclesiamv
principis apostolorum, que a fidelibus Ecclesie in custodia tenebatur, cum halistis et sagittariis violenter aggressus
est. Set cum eam expugnare non posset, postposita reverentia Dei et eiusdem regni celorum clnvigeri, tanquam
sacrilegus et prophanus ignes fecit apponi. Custodes vero ecclesie, formidantes ne tota ecclesie fabrica incendie
solveretur, post combustam sancte Marie in Turri ecclesiam cum eneis ‘ porlis et vicinis porticalibus, beati Petri
Hec igitur et aliainminentia mala cum beatus pontit‘ex consideratione sollicite. previderet, post illud excidium
populi quod exigentibus peccatis acciderat, dimisso Lateranensi palatio, cum fratribus suis et eorum familiis ad
tutas domos Fragapanum descendit, et apud sanctam Mariam Novam et Cartulariam2 atque Coloseum se cum eis
in tuto recepit ; ibique pro incumbente malitia imperutoris cotidianus episcoporum et cardinalium fiebat conventus,
In diebus illis, predictus rex Sicilie, audiens quomodo sevus ille Ecclesie persecutor Romam teneret obsessam,
timens ne in personum domini sui pape Alexandri aliquid gravioris periculi posset accidere, misit ad eum duns
veloces galons cum pecunia multa, precipiens enrum comitibus ut ad pontificem niterentur accedere, et assignata
ei pecunia, personam ipsius ac fratrum suorum in galeis ipsis reciperent, et de potestate ipsius Frederici et
expectatione omnium scismaticorum eriperent. Contigit ex insperato ut galee per Tyberis alveum conscenderent
et ad snncti Pauli ecclesiam applicarent. Missa itaque insinuatione ad aures summi pontificis, ductore viro egregîo
Odone Fraiapane, comites galearum cum pecunia quam ferebant ad vestigia eiusdem presulis accesserunt. Tunc
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lui, c'étaient les noms des villes données au pape Hadrien par Char-
élevé en cet endroit, au temps de Jean VII (t. I, p. 386, note 7).
Elle tirait son nom des archives Pontificales, dont elle abritait une
10
t5
90
30
BOSON. -— ALEXANDRE HI. “7
venerabilis pontifex super hiis gratias omnipotenti Deo referens, et pecuniam ipsam de benignitate suscepit et
nuntios tam devotissimi principis secum per octo dies affectu paterno detinuit. Habite autem in causa Ecclesie
ac civitatis consilio, galeas ipsas ad eundem regem, beati Petri devotissimum et specialem filium. cum gratiarum
actione remisil, premittens cum eis duos ex fratribus1 M. videlicet ’ sancti Georgii et P. sancte Marie in Acyro
5 diaconos cardinales1 ad partes Sancti Germani. Ipse vero de suscepta pecunia partem dedit fidelibus Ecclesie
Fraiapanibus et filiis Petri Leonis, ut strictius obligati ad invicem sese fortius adiuvarent, et ad defendendam civi-
tatem populum manutenerent et robustius animarent. Pro custodia vero urbis partem eiusdem pecunie ad singulas
Cum autem cives Romani adversus’F. fortius solito starent et ei cotidie graviora dampna ferrent. videns quod
4o adversus eos virtute armorum prevalere non posset, tanquam vulpis callida convertit se ad consueta perspicacioris
astutiae argumenta. Misit itaque ad episcopos et cardinales per corradum Maguntinum archiepiscopum, qui ad eum
ex per-missione Alexandri pape iveraty pacis verba in hunc modum : « Sì vos apud Alexandrum effeceritis quod
» salva eius omni ordinatione cesset a papatu, ego cessare faciam Guidonem Cremensem; et tunc insimul
n conveniant omnes Ecclesie persone, et tertium personam in summum pontificem libere eligantg ego autem
15 n reddam f-lcciesie firmam pacem et ulterius de causa electionis Romani pontificis me nullatenus intromittam n
Populo quoque Romano propter hoc ipsum nichilominus promittebat omnes captivos suos reddere et quicquid
residui ex eorum spoliis appareret. Quod verbum ita populo favorabile fuit ut omnes id faciendum esse unanimiter
collaudarent. Dicebant enim quod pro redimendis ovibus suis domnus papa maiora deberet facere quam papatum
relinquere. Epìscopì vero et cardinales deliberato consilio una voce ipsi Prederico firmissima responderuntv
ac dicentes : « Non est nostrum iudicare summum pontificem quem suo Deus iudicio reservavìl, quonìam, sicut
ndo secretum cum paucis fratribus verbum faciensl ab oculis eorum evanuit 3. Set propitiante Domino
randere cum sociis ad radicem montis Circhegi, ad fontem 3 qui ex tunc Papalis est
prospicie
concurrente, per Terracinam et Guielam cum gaudio et letitia transiens1 ad patrimonium tandem lleneventanum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cum episcoporum multitudine Domino favente pervenit. Pratres vero qui post eum in Urbe remanserunt secuti
sunt eius vestigia et suo capiti tamquam menbra sui corporis adheserunL
Fredericus aulem, ubi Alexandrum papam cognovit exisse llrbem et eius insidias ovasisse. contristatus est
non posuit Deum adiutorem sibi set speravit in multitudine divitiarum suarum, non c
NOTES nxpuculvas.
2. Romuuld de Salerne : a In habitu peregrini cum paucis Urbam 3. Il y a uu Ponte papale prés de Torre Paoli. à l'extrémité N.-U.
du mont Circé.
nus cum beato Petro cuius ecclesiam incendere, Dei timore postposito, non aborruit. lnmisit enim tantam
subitanee mortis pestilentiam in eius exercitum ut infra VII dierum spatium fere universi maiores ipsius principes
qui secum Ecclesie adversabantur morte suhitanea corruerent et miserabiliter morerentur. De quorum numéro
paucos t'amosiores duximus nominandos : Fredericum Bawarie ducem, H. comitem de Nasove, Borchardum
eius comitem, episcopum Verdensem pertinacem scismaticum. Beliqui vero barones ac milites ac cetera pugnatorum
maxima multitude, cum languerent et nullum sanitalis possent remedium invenire, spiritum miserabiliter ex-
halabant ; quorum cadavera usquequaque inhumata iacehant. Quid plura ?Tantus subilanee mortis timor universos
invaserat ut beatum se crederet qui quomodocumque eastra posset exire et ad proprium cont‘ugium facere.
Tunc idem F. divina se manu percussum fore intelligens, cum Romanis utcumque composuit et VIH idus
augusti non sine manifesta confusîone recessit. Mortalilatis tamen pestilentia ipsum nichilominus sequebatur ; et
cum in antea procedere conabatur, post se mortuorum stragem cum mestitia relinquere cogebatur. Arma vero
et reliquus Teutonicorum pretiosus apparatus perierant siinul cum dominis, et omnis gloria eorum t'uerat ad
nichilum ex iudicio divino redacta. Dum autem idem Fredericus cum luctu morientium et infirmorum gemitibus
pervenisset Lucam, et vellet per stratam publicam et montem Burdonis transire, prohibitus est a Lombardis ne
ipsorum terram ingredi attemptaret. ldeoque a marchione Malaspina securo impetrato ducatu, apud Pontem
Tremulum divertit a publica strate, et exinde iter suum per convallium concava et aspera montiùm dirigens, non
sine multa rerum suarum direptione tanquam prol‘ugus transivit iuxta Terdonam, et tandem cum paucis pervenit
Papiam.
Set quod erat valde mirahile in oculis omnium, neque recordatio tantorum malorum que
crudeliter exercuerat, neque recentia flagella sibi a Deo et beato Petro illata duritiam et feritatem cordis illius
emollierant, vel ad bonum faciendum converterant. Quippeipsius natura in malum ab adoiescentia sua
prona fuit
et semper in idipsum fore proolivior creditur. Unde civitates Lombardie que iamdudum in se ipsis atrocitatem et
sevitiam ipsius experte fuerant, videntes propositum et voluntatem eius contra se ferventius solito exardescere,
communi deliberatione firmarunt ut de tota eum Lombardia deberent expellere, qui totam Ytaliam in probrosam
servitutem nitebatur reducere. Ideoque congregata fortium virorum militia, eundem F. de Papia exeuntem aggressi
Romana ecclesia excommunicatum, prosequi non destiterunt, douce de cunctis Lomhardie finibus violenter eice-
nationis MCLXVIII, kal. maii, indictione I, anno autem pontificatus domni Alexandri pape Vil“, Cremona cum
NOTES E XPLICA’I‘IVES.
t0
20
30
BOSON. — ALEXANDRE lll. ato
Mediolano et Placentia in manu valida pariter convenerunt contra rebellionem Papiensium et marchionis Montis-
ferrati ad villam que vocatur Rovoretum. ibique ad honorem Dei et beati Petri et totius Lombardie construende
civitatis ambitum designarunt, et locum ipsum spatiato fossato clauserunt. flonvenerunt ergo illic ad hnbitandum
cum familiis et omnibus bonis suis universi habitatores qui morabantur in circumpositis villis, videlicet in Marengo,
s Gamundi foro, Bergulio, lluvilla et Soleriag et repente facta est civitas magna et fortis. Ut autem gloriosior ubique
haberetur atque famosior, placuit omnibus ut ipsa civitas pro reverentia beati Petri et pape Alexandri imperpetuum
nominaretur Alexandria. Est autem posita in territorio ameno et t'ertilissimo, secus stratam publicam, munita
undique tribus fluviis et habundans bonis plurimis Et in primo quidem anno habitatores eius inter milites et
pedites bellicosos usque ad quindecim millia excrevisse asserebantur. In secundo quoque anno eiusdem civitatis
to consules ad presentiam dompui Alexandri pontificis venerunt Beneventum, efferentes ei et per eum sancte Romane
ecclesie ipsam civitatem in ius et proprietatem eamque beato Petro tributariam sponte fecerunt ; insuper sibi
et successoribus suis iurarunt fidelitalem', quam annis singulis consulatus et populus Alexandrinus sicut spopon-
derunt perpetuo innovare debebunL Quibus rite peractis1 consules ipsi cum gratia et exultatione ac benedictione
ts Eodem tempore idem pontifex Vestanum et Caiacensem episcopos de symonia impelitos atque convictos
deposuit.
Accidit etiam quod iohannes presbiter cardinalis quondam tituli sancti Martini. qui a principio huius scismatis
cum Octaviano et Guidone Cremensi Ecclesiam non destitit persequi7 cum extra Viterbium equitaret, subito
corruit. et confractis cervicibus impenitens vitam pessima morte finivit. ipse quoque G. Cremensis, qui in scisma
ao octaviano successcraL incurabili morbo percussus in pede necesse habuit claudicare dum vixiL
Romani autem, cum in Teutonicos illatam sibi atrocem iniuriam vindicare non possent, ad Albanenses ea
occasione se converterunt quia cum imperatore adversus eos steterant etoffendere presumpscrunt ; quos tamdiu
ostiliter impugnarunt donec eorum civitatem funditus destruxerunt. De Tusculanis quoque et aliis circumpositis
fortioribus locis pro consimili causa itidem facere nichilominus laboraruntg set quia eorum iniustis conatibus
ea Ecclesia non consensit, licet inviti ab huiusmodi proposito destiterunt ad modicum tempus.
interea llemmanuhel magnus constantinopolitanus imperator. cum videret F‘. dictum imperatorem ecclesiam
Romanam et Alexandrum papam vehementer cum scismaticis impugnare ac persequi. misit Beneventum de
maioribus imperii suiapocrisiarium cum inrncnsa multitudine pecuniarum ad presentiam ipsius pontificis. loquen-
tem in hec verba : a Domnus imperator iamdiu desiderio desideravit honorare et exaltare matrem suam Romanam
» ecclesiam et personam vestram. Nunc autem cum videat eundem F. eius advocatum, qui ex officio suo eam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
» deberet ab aliis tueri atque defendere, factum esse ipsius impugnatorem ac persecutorem, magis vult ei servire
u atque succurrere. Et ut temporibus istis illud evangelicum arlimpleatur verbum : Et [ici unum oui/c et unus
» pastor, ecclesiam suam Grecam in eo statu in quo antiquitus fuisse dinoscitur eidem Romane ecclesie umre
NOTES EXI'LICATIVES.
1 Je supplée ce mot d'après le texte du serment prêté au pape dans lc regi-atra d'tnnnccnt lll tvllLtilz Migne, P. L.l [, ccxv,
Generated on 2013-08-15 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
par les magistrats d'Alexnndrie. le 2 janvier tlüt). Cet acte figure p. eins cf, Fabre, Le liber censuum. p. tu b, note 6.
420 BOSON. — ALEXANDRE III.
» desiderat atque subicere, dummodo sibi velitis sua restituere iura. Unde rogat et postulat quatinus, predicte
» ecclesie adversario imperii Romani corona privato, eam sihi, prout ratio et iustitia oxigit, restituatis. Pro cuius
» rei complemento quicquid videritis necessarium in sufficiente pecuniarum efl‘usione atque in potentia et virtute
» armorum, iuxta vestrum beneplacitum paratus est elargiri et solvere absque mora. » Quibus auditis, pontifex
‘J!
cum episoopis et cardinalibus atque nohilioribus Romanorum consilio diutius habito respondit hoc modo supra-
dicto apocrisario : « Nos agimus gratias domino tuo imperatori tanquam christianissimo principi et devotissimo
n beati Petri filio, ex devota et frequenti visitatione sua et de ostensione bone voluntatis quam erga sanotam
» Romanam ecclesinm gerit. Eapropter et afl‘ectuosn eius verba libenter audimus, et postulationes, in quibus
» secundum Deum possumus, paterna benignitote admittere volumus. Ea vero que postulat nimis alta sunt et
» valde perplexa; quibus pro sua dit‘ficultate oviantibus sanctorum Patrum statutis assensum prebere sub huiusmodi t0
» conventionihus non possumus nec debemus, quia ex officie nobis a Deo commisso pacis auctores nos esse
» convenit ac custodes. » Sic igitur, excussis ab omni munere ipsius pontificis manibus, cum tota pecunin quam
detulerat iamdictus apocrisarius rediit ad dominum suum, subsequentibus eum duo ex cardinalibus quos ad
Eodem tempore, Guido Cremensis, dum apud beuti Petri ecclesiam incubaretet in incepto sui erroris pertina- t5
citer moraretur, ah eodem apostolo canori morbo in renihus est peroussus cum pulmonis anelitu ; tomdiu elmisit'
fetidam saniem doneo infelicem spiritum impenitens exhalavit et pessima morte succubuit. Unde quidam metro-
Sublatisigitur de medio desolationis sue duobus capitihus, residua scismaticorum turba in desperationis bara-
tro constituta, cum nullus de Ecclesie corpore superstes existeret quem sibi preficere possent, assumpserunt
quendam Iohannem, quondam abbatem Strumensem, virum apostaiam, lubricum, voracem atque girovagum, et 95
non sine risu et multorum ludibrio in cornutam tertiam bestiam erigentes in oathedra peslilentie, tnnquam per-
fidietpertinaces ipsnm abominationem adoraverunt et venerari instinotu diaholico presumpserunt. Ilic aposlaticus
homo cum pI‘o suis meritis sperneretur ah omnibus bonis et odiretur, adhesit pravis et sceleratis quorum
prepositus et princeps diutius exstitit. Cuius fautores ac domestîci familiares solummodo Iuerunt npostate,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lenones, sourre, fugitivi ex monasteriis et pro suis sceleribus dampnati, fures quoque et rnptores qui sibi egeno 30
Interea imperator F., videns duas quas erexerat statues ex divino iudicio corruisse atquo tertiam non de
corpore Ecclesie, set de complicium suorum collegio fuisse assumptam pariter et ereotam, doluit usque ad
precordia, eo quod pars eius ad nichilum devenisset et Alexandri pape causa convalescens in melius sempel'
proficeret. Set ne in suo mulo proposito superari videretur et omnino cont‘undi, simuiavit sicut homo callidus et 35
Generated on 2013-08-15 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VAR. —— M (dure) non — quia] qui — 16 est percussus conieci : ei apparuit cod. — 2l [ide ratione — 27 inslintu
BOSON. — ALEXANDRE m. 421
valde astulus predictam besliam venerari, et precepit fautorihus suis ut eam manutenei‘ent et sustentarent. Post
aliquantulum vero temporis ad consuetu et callida se argumenla convertens, ut omnium favorem posset acquirere,
bonam voluntatem et pium desiderium de reformanda Ecclesie atque imperii pace habere fraudulenler ostendit.
Quippe in tanlum se ipsum callide humiliavit quod episcopum Babenbergensem, qui corde catholicus semper
5 extiterat, usque Benevenlum ad presentiam pape Alexandri transmitteret; cui dederat potestalem ut cum eo
iuxta formam capilulorum que sibi commiserat concordiam el. pacem firmaret. Iniuncxil eliam sibi ut hec
omnia eidem pontifici solummodo revelaret. Quod quidem, sicut postmodum claruit, hac astutia fecisse dinoscitur
ut inter Ecclesiam et Lombardos scandalum poneret et eos ah invicem separaret. Pontifex autem uhi adventum
ipsius episcopi pro certo cognovit et de Lombardorum causa nichil ei fuisse commissum, non duhilare potuit,
10 sed presentiens versulias et artes miitentis, ideoque cum episcopis et cardinalihus deliberalo consilio, ad Lom-
bardos litleras et nuniios feslinanler direxit, eoi'um dubia et nutanlia corda firmavit, et ni de singulis civilatibus
unum discretam et ydoneam personum que vicem generalitutis haheret ad eius presenlium destinarent eis
suadendo mandavit, cum quibus verhum pacis et concordie quod idem episcopus defei'ebat tracture volebat. et
quicquid exinde agendum foret cum eis disponere pariter et. ordinare. Unde factum est quod quidam fideles
iäao sapientes viri a Lûmbardorum communilate sunt electi et ad presentiam eiusdem pontificis destinali.
Accessit aulem iumdictus episcopus ad partes Campanie, et eidem pontifici adventum suum nuntiavit, rogans et
ohsecrans ut quia terram Sicilie regis intrare prohibitus fuel-ai, ad Campnnum heati Peiri patrimonium pro col-
loquio secum hnbendo dignaretur reverti. Placuil. ei'go ponlifici ut ad preces illius cum fratrihus suis et Lom-
20 expeclaret. Allera autem die, cum pontiiex de more in pleno consistorio resideret, idem Pabenbergensis advenit
et unie conspectum pape Alexandri reverenter accedens ndoi'uvit eum et dixit 2 « Dominus meus F. imperator
» misiL me ad vos et disu'icle iniuncxit michi ut vobiscum seorsum loquar et vobis solis en l'evelem que michi
» dicenda conmisit. » Cui cum pontii‘ex sepe ac sepius dicerel: « Inutile penitus est ni michi soli ea exponas
» super quibus absque notilia et consensu Iralrum meorum et eorumdem Lombardorum nulium tibi debeo
‘23 » responsum », vix tandem ab ipso potuit obtinere ut ipse pi'ius eum solus audiret, et poslmodum quibus vellet
uudilu communicarel. Audivit itaque diligenter illum seorsum pontifex, sicut peliit. Episcopu's vero post multa
et varia que poniifici revelavit firmiter asseruit quod in personam eius nichil ulterius agere imperator volebat,
sel. omnes ipsius ordinaliones quas fecerat rates haheret et ah aliis teneri iuheret. De papaiu vero et obedien-
tiu sibi tenenda ita implicite loquebatur et velate quod ex verhis eius catholicum sensum capere minime poterat.
30 Cum autemimportune sibi ac vehementerinstaret, ut super hiis non in parabolis setin veritate apei'tissime loque
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
retur,confessus est quod dislricte pi'ohibitus verbe ipsa nec exponere audehut nec mutare. iliis igitur auditis,
cum nichil amplius ah eodem episcopo elicere posset, ad secretiorem cameram ubi fratres cum Lombardis dimi-
YAn. — 3 pace 0m. —-— 11 civilalibus male post generaliiatis reîectum est —- 19 ascendcre.
NOTES EXPLICA’I‘IVE‘S .
1. Il manque ici une phrase pour introduire le discours qui suit, adressé à l'ambasnadeurde Frédéric.
Generated on 2013-08-15 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
u Prudentiam tuam, dilecte in Christo fratery valde miramurq quod huiusmodi legationem ad nos qui calli-
» ditates et astutias mittentis non ignoramus quasi nescius detulisti. cum enim, sicut asseris, idem imperator
» factas a nobis ordinationes iam, neo gratins, velit recipere atque ab aliis ratas haberi et in persona nostra non
ut consentiaL qui, licet indigniy canonice tamen beato Petro in sede apostolica successimusl quid aliud est agere,
» nisi Deum venerari et colere et ex parte ipsum negare ‘7 Causam nostram tota Dei Ecclesia cum aliis regibus 5
» et principibus christianis iam indicavit canonicam et nobis usquequaque obedit. Si ergo inter oves quas
n Deus beato Petro pascendas conmisit vult numerari, cur amplius differt eidem apostolorum principi cervicem
n suam flectere et catholice unitati se aggregare? Nos vero, si per eum non steterit, parati et prompti sumus
» pre ceteris mundi principibus honorare ipsum ac diligere, et suam sibi iustitiam integre conservarei dummodo
n matrem suam sacrosanctam Bomanam ecclesiam que ipsum ad imperii culmen evexit, filiali devotione diligat to
n et suam ei libertatem conservet. » Post hec autem, ita increpatus et fraternaliter commonitus, idem Pabenber-
cum autem apud civitatem verulis pontifex moraretur et Romani Tusculanos acrius solito impugnarent, Rayno
eorum dominus, nimio terrore perterritus. contra fidelitatem quam eidem pontifici fecerat, lohanni Maledicto,
qui a Frederico Urbis prefectus factus fuerat, lllusculanam civitatem sicut stultus et insipiens in concanbium dedit 15
et populum Tusculanum a fidelitate qua ei tenebatur absolvit. Data itaque ipsa civitate in manu et potestate ipsius
Iohannis, recepit ab eo Montemflasconem et burgum Sancti Plaviani cum pertinentiis suisl que ad proprium
ius beati Petri tantummodo spectare noscuntur. Super hiis ergo Alexander papa, cum videret beati Petri
patrimonium ita insolenter distrahi et dcnariy adversus utrumque non indignari et graviter commoveri non potuit
quippe medietas i Tusculani cum ltlonteflasconis et burgo Sancti Plaviani iure proprietatis ad solam liomanam eccle- 20
siam spectat. Ex alia parte Romani utrosque habebant exosos, set ut possent adipisci dominium, Tusculanam
pulsus a militibus et populo Montisflasconis, terram ipsam reliquit et nimio rubore confusus ad Tusculanos quos
inconsulte dimiserat voluit remeare. Set quia eos a dominio suo et fidelitate absolverat et alio dominio temere 23
subiecemt, non solum recipere ipsum spreverunt1 set etiam de cunctis finibus suis propulsarunL cum igitur omni
esset consilio et auxilio destîtutus, ad matrem suam Romauam ecclesiam quam temere leserat convolavita et tam-
quam filius prodigus a domno Alexandro papa et suis fratribus indulgentiam et misericordiam postulavity
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Set populus
rrusculanus iam prevenerat ipsum Raynonem. et se ac civitatemv quantum in eo erat, sub dominio 30
beati Petri et potestate ipsius pontificis sponte tradiderat.llnde factum est quod ipse R. de ipsa civitate donationem
per publicum instrumentumy sicut inferius continetura eidem pape et successoribus suis fecit.
Generated on 2013-08-15 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
NOTES EXPLICATIVES.
‘L Les titres sont dans le Liber Cemmum, nm 99, ea H0; Theiner, Con’. dipl. t. I, p. lh 16.
BOSON. —- ALEXANDRE 1H. 423
contradicente vel pro/Libenle aut vim in/erente, set mea bona voz‘unlate proprio et spontanea, in presenlz‘a sub-
scriptarum personarum, videlicet H. Hostiensis, Bornardi Portuensis episcoporum; Hu. tituli sancte Crueis, I.
tituli sanctorum Io/Lanm's et Pauli, V. lituii sancti Petri ad Vincula, Al. tituli sancti Law'entii in Lucina, B.
tilulz' sancle Pudenliane, P. tiluli sancti Lanrentii in Damaso, I. liluli sancti Mai-ci, T. tituli sancti Vilalis pres-
5 biterorum cardina1ium;1. sancte Marie in Cosmidz'n, A. sancti T lzeodori, C. sancti Adriam', H. sancti Eustacln'i,
V. sanclorum Sergiz' et Bac/11', P. sancte Marie in Aquiro diaconorum cardinalinm, absque omni conditione,
preterquam ad misericordiam veslram, dono, trado, concedo, renuntio et dimitlo vobis, domino meo Alexandra
pape, elper vos veslris callwlicis successoribusel sancte Romane ecclesie, civitatem Tusculanam cu/n arce eiusdem
civitatis, cum domibns, feodis, placilis, bandis, z‘ustitiis et universis usibus et pertinentiis suis, posila non [ange
10 où Urbe, sicut inter suos fines eoncludilur, cum lem'is cullis et incultis, vineis, orlis, silvis, caslag)wtis,[n'atis,
pascuis, aquz’s aquarumque decursibus, m‘olendz'nis et quicquid vel quocnmquc modo in eadem cioilate et ez'us
arce vel lerrilorio lzeredizario iure, sive per tenimenta vel fonda seu quocumgue titulo, a predecessoribus vestris
vol a voln's au! a predieta sacrosancta Romano eccleïsia ego velpredecossores mei a/iquando lenuimus, possedimus
au! habuimus seu lzabere visi sumus. E! a!) lzac lwra in antea poteslalem lzabealz's in ea intrandi, lenendi,
15 possidendi, disponendi, laborandi, fruendi, placilandi, infeudandi, et quicquid vobis placueril et successoribus
vestris et sancte Romane ecclesie perpetuo faciendi. Ego autem tam pro me quampro omnibus lzeredibus mais
hec oinnia promilto ooois vestrisquo successoribus ad z'uslitiam defendere ab omni Iwmine, si opus et necesse
fnerit. Quod si non fccero 11e! naluero oui non potuero, sive, quod Dcus avertat, aliquis meorum successorum
sen quih‘bet alias nomine meo vel nomine successorum mourum au! Izeredum contra 11cc que prescripm szmt
2o venire quoquo modo presnmpserimus, componemus voln‘s pro pana ccnlum libras auri, et soluta pena carta Izec
firma permanent. Qnam scrioere rayavi Ac/zillem scriniarium sancle Romane ecclesie, zn mcnso et mdzcnone
suprascripta.
'14 Signum mnnus llaynonis lmius carte rogatarii. Io/zannes de Supino teslis. Pelrus de b'abuco lestis. Petrus
bulicnlarins teslis. Matlafellonus nepos domni pape teslis. Galiata teslis. Albertus lzosliarius testz's.
lliis itaque 110c modoperactis, Alexander papa Petrum de Gaieta subdiuconuul suum et nobilem virum lohannem
e civitatem ipsum intravit, et in pulutio ipsius urcis tanquam dominos par XXVl menses resedit ’.
301'111 et 1101101‘
super 110c valde indignatus est et nimis commotus, proponens cum typo superbie quod civitatem ipsam per
NOTES EXPLIGATIVES.
1 Les datesdes lettres ponttficales obligent àcorriger le texte en Anagni, Segni; il se trouvait dans cette dernière ville le 13 oc-
deux endroits "1 écrire sancli Luce (18 octobre) au lieu de sancte tobre ; le 30 du même mois une de ses lettres est datée de Tus-
quam populus ipse tam grave infortunium recenter passus fuerat neque tueri debuerat neque recipere.Minabatur
et inmoderatis clamoribus quod nisi locum ipsum omnino desereret, pro suis viribus niteretur inferre sibi
quicquid mali vel contrarietatis agere possent. Cui licet benignus pontifex in omni mansuetudine ac patientia
responderety et manifestam iustitiam quam sedes apostolica in eadem civitate iamdiu habuerat diligenter osten-
derety promittens quod de ipso loco qui ad manus Ecclesie devenerat Romana civitas bonum assidue consequetur 3
et nil mali ulterius exinde sibi proveuietg nullatenus tamen populum ipsum placare potuit vel a sua pravitate
retrahere Quippe a tempore beati Pauli populus ipse patribus omnino dissimilis factus est et cotidie in deterius
labitur. Quid enim tam notum seculis quam protervia Romanorum? Sunt enim seditiosi invicem et emuli in
vicinos; subesse nesciunt et preesse non norunt, superioribus infideles et inferioribus inportabilesg docuerunt
etiam linguas suas grandia loqui cum operentur exigua. Set iam ad proposita redeamus. ‘0
cum igitur idem populus contra eosdem rfusculanos absque ratione et iusta causa insurgeret et nec personis
nec bonis eorum parceret, vineas et segetes hostiliter devastaretl pontifex patienter sustinuit ut eius familia vim
vi repelleret et suis adversariis tristem vicissitudinem redderet. Tunc exeuntes quidam milites de Tusculano cum
quibusdam peditihus ad exitus viarum et ad pascua iumentorumy audacter capientes homines et iumenta
quecumque invenerunt usque ad portas Urhis, reduxerunt ad propria innumerabilem animalium multitudinem l5
sine dampno suorum. Sic itaque diebus ac noctibus facientes. ita districte llomanorum protervia coacta est, quod
ab Urbe usque Tusculanum securus nemo exibat et arare vel seminare tute non poterat. Post multa vero dampna
hinc inde collata1 post varia colloquia communiter habital in hoc tandem utraque pars sponte convenitq ut pro
urbis Romane honore ac pace pontifeL tanquam pius et communis paterv muros Tusculane civitatis ad extimatam
mensuram usque ad inferiores partes arcis permitteret diruig propter hoc autem populus ltomanus omnes '30
otrensas quas rPusculani intulerant ei penitus remittere et condonare atque veram et perpetuam pacem dare
firmiter spopondebat. insuper ut omnis dubitatio de universorum mentibus penitus tolleretun tot iuramentis
Romnnorum civium pacem ipsam firmare promittebat quot eidem pontifici et ifusculanis complaceret. Unde
factum est quod octingenti viri ex eodem populo nominatim ad petitionem ipsius presulis et Tusculanorum volun-
tatem, unus in animabus totius populi pariter acclamanlis, sicut promissum fueratv super sacrosancta evangelia 25
iuraverunt.
Peractis igitur iurameutis et aliis conventionibus utrimque rite dispositis. cum exteriora valla fuissent iam
complanata, turres quoque site super muros anteriores consternate iacerentv et ipsorum murorum fortitudo
conquassata foret atque confracta. populus ipsey iuramentorum suorum oblitus, non est contentus prefixam sibi
mensuram sicut fuerat constitutum servare, setcontra datam fidem et prestita iuramenta. contra etiam prohibi- 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tionem Alexandri pape suorumque fratrum1 omnes muros civitatis usque ad arcem a fundamentis impudenter
destruxiL Quid ergo nunc de populo Romano dicere in veritate possumus, nisi quod peccatis exigentibus eorum
infidelitas et inconstantia in universo mundo annuntiancla est? quamvis autem pravus et inmitis atque indo-
mitus sit, quia tamen ipsius cura specialiter incumbit Romano pape, dissimulare nullo modo debet ut eius
aversionem paterna benignitate non ltoleret et ad bonum in quantum potest revocare non stt1deat. Sane cura, se
non curatio, ab eo exigiturq sicut per evangelistam diciturz Cumm illius habe, non « Cura vel sana illum m
Generated on 2013-08-15 16:05 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Quippe «Non est in medico semper ut relevetur eger ». Loquitur quoque Apostolus et dicitz Plus omnibus
laboravi Non ait : « Plus omnibus profuì, aut plus omnibus fructificavi ». Alioquin noverat homo quem Deus
docuerat quia unusquisque secundum laborem accipiet. non secundum proventum. lluius ergo rationis debito
provocatus beatus pontifex Alexander populum ipsum cuius cura sibi a Domino commissa est et cuius iniquitates
atque peccata portare tanquam christi vicar-ins debet, dissimulatis oti-ensis ad rectitudinis viam et ad bonum
Per idem tempus rumor valde tristis de interfectione sancti Thome cantuariensis archiepiscopi contra regem
Anglorum ad aures apostolice jsedis pervenit Crescente autem ipsa infamia, rex non inmerito timuit ne in
personam eius ecclesia Romana tantum flagitium graviter vindìcaret, si eius innocentiam manifestius non
l0c0gn0sce1'et. Misit ergo viros ecclesiasticos ac prudentes ad presentiam summi pontiticisy tribuens eis potestatem
ut in animam eius iurarent quod de ipsa interfectione unde infamatus fuerat rex ipse in propria persona iuraret
ad mandatum eiusdem pontificis stare. Venientibus autem nuntiis ipsis apud rllusculanum in quinta feria maioris
hebdomade ante Paschay- cum pontifex de consueto more ad ecclesiam vellet accederey apostolico se conspectui
presentarunt et quod eis ab eodem rege impositum fuerat exponentes, iuramentum sicut diximus facere optule-
l5 runt Tunc pontifex, habito fratrum suorum consilio1 exivit foras in consistorio1 et in communi audientia, sicut a
cardinalibus distinctum fuit et computatumq ab eisdem nuntiis iuramentum ipsum recepit et indutias regi
concessit. Unde factum est quod duos ex fratribus suis1 A. tituli sancti Laurentii in Lucina et T. tituli vestine
presbiteros cardinales ad partes Gallie pontifex destinavit, quatinus eis presentibus ibi reatus seu innocentie regis
Q0 Rex verol ubi legatorum sedis apostolica presensit adventum1 relictis omnibus imminentibus sibi negotiis que
issu-m. cum autem nullus appareret qui super imposito sibi crimine ipsum impeteret,
persona illuc pro/iciscazg nisi remaneam de licentia Romani ponlificis. lllicitas etiam consuetudines quas
temporibus meis in tota terra mea inlroduri penitus casso et eJ: hoc nunc observari pro/liber). Appellationes vero
35 ad apostolicum sedem de cetero libere fieri permittam et in hoc neminem pro/zibeba Preterea ego et maior
NOTES ExPucATIvEs.
1. La ville de Caen.
gelia quod mortem sancti T/wme neque cogz'tavz', neque sciui, neque
Dum autem hec in Galiia agerentur, Romani persistantes ininsipientia sua, cupientes ad eos reverti pastorem et
ecclesiis suis debitum exercere officium. Eis ergo verbum Dei spernentibus quod primum ipsis evangelizandum 5
fuerat, pontifex de Tusculano cum iratrihus suis exivit et ad beati Petri Campanie patrimonium quousque meliora
beate Marie, convocatis episcopis et abbatibus Campanie, apud Signiam in honore ipsius specialiter missarum
soiiempnia celehravit et passionis eius diem IIII ka]. ian. perpetuo agi constituit. Unde ocoidentalis ecclesia exul-
tavit in gaudio magno et gloriosi martyris nomen augebatur quotidie in ostensione virtutum, ita ut ab extraneis
etiam gentihus de celebri ceiebrius haheretur. Per ipsius merita omnipotens Deus evidenter mortuos suscitavit, 45'
cecis quoque visum, surdis auditum et claudis reddiditgressum, mundavit leprosos, curavit infirmes, demoniacos
liberavit, et alia muita mirabilia per eum nichilominus voluit mirabiliter operari ; ideoque plurimi fidelium in
Post mortem vero eiusdem martyris hiennio iam elapso et tribus mensibus, non absque divine ultionis iudicio,
sicut creditur, accidit quod maior fiiius predicti regis Anglorum quem paterno aii‘ectu ipse in regem subiimaverat 20
Deinde maximi utrinque parati exercitus, et rex iunior una cum socero suo rege Francorum Normannie fines
adversus patrem pugnaturus ingreditur. Econtra rev maior Anglorum in manu forti dei‘endere terram suam
nichilominus eiaborat et vim vi repeilere omnimodis nititur. Nec mora, bellatores undique ad arma prosiliunt,
iace de ces deux mots, les manuscrits buerint, minime l-ecedelis » (Savile, Scr. rerum AngL, p. 530).
pari historien Roger deHoveden : a Et iurastisnmbofle mi et son cède a. été écrit avant que le pape n’eùt quitté Anagui pour se
iris) quod apapa domno Alexnndroet catholicissuccessoribus eius rendre à Venise (décembre 1176).
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-15 16:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
BOSON. — ALEXANDRE III. 427
vastatrombus et detrimentis utrorumque regnorum pro sui officii debito cupiens providere, misit ad partes illas
e latere suo P. tituli sancti Grisogoni presbilerum cardinalem, cui dedit in mandatis ut ascitis secum episcopis
et aliis religiosis utriusque partis, operam et studium diligenter impenderet qualiter reges ipsi possent ad pacem -
et concordi-am unammiter revocari. Unde factum estquod in tempore congrue adveniente ipso legato, ecclesiarum
5 prelati et alii religiosi ac prudentes viri cum eodem legato partes suas ita ferventissime interposuerunt1 quod
Eodem lempore,in anno xv pontificatus domni Alexandri pape, Fredericus imperator dictus ad suggestionem
Papiensium et marchionis de Monteferrato quinta vice in Lombardiam hostiliter remeaviL 'l‘ransivit enim per
montem Senisiuml et in multitudine gravi descendens ad planitiem, lll kal. octobris castrametatus est iuxta
to Secusiam. Altera autem die, conceptam furorem amplius occult-are non valens, in primordio detestabilium operum
suorum civitatem ipsam combussiL et exinde acies suas versus Astam ad exercenda reliqua mala dii-exit
llabebat enim circa se multitudinem copiosam barbarice gentis. homines assuetos in bellicis artibus, viros
nequissimos, rapaces et desperatos. quos de Flandria et circumpositis locis collegerat, et quos neminem amantes
amat nemo. Lombardi vero in uno spiritu et una voluntate coniuncti1 quoniam ipsius Frederioi reditum ex longo
ts presenserant1 civitates suas et arces bene muuierantl et ad resistendum sibi in faciem tanquam viri bellicosi et
potentes intrepidi existebanL Miserunt itaque ad subventionem Astensiurmqui secum iamdiu confederati fuerantq
viros industries, in consilio valde providos et in armis probatos, quatenus eosdem Astenses contra impetum
supervenientis hostis animosiores redderent, et, cum res exiger-et, pro sua libertate manutenenda eorum exhor-
tatione fortius dimicarent. llli vero deterius sibi providentes in posterum, impudenter recesserunt aconfederatione
2o societatis Lombardor
conferri1 qui iam metu terribilis principis fugam paraveraL rosumpsit vires et animos atque
confidens, postposita trepidatione se viriliter preparavit. Set quamvis asperitas yemis et imminens pluviarum ac
quod eadem civitas preter fossata et vicinitatem fluvii llanneris nullo murorum vel turrium gauderet presidio,
despexit eam, sperans inaniter quod in primo congressu possit ipsam omnino delete. Golleotis igitur cunctis
voluntatem principum suorum in obsidione ipsa quousque victoriam obtineret morari disposuiL Set quoniam
yentis asperitas imminebat et exercitus omnium patiebatur necessariorum indigentiam, equorum multitudo cepit
omnino deficere et militum apparatus modico pretio distrahi. Nec tamen pro his vel aliis difficultatibus ab
Alexandrinorum inpugnatione iracundia imperialis cessavit, licet ab eis semper tristiorem vicem reciperet. Cum
autem neque terroribus neque blandiciis neque promissionibus cives ipsos ad deditionem inclinare ullatenus 5
posset, subterraneos meatus occulte fieri fecit per quos civitatem ipsam ex inproviso intrare speravit atque
invadere Set resistente Domino inde perniciosam iacturam incurrere meruit unde in futuro victoriam et trium-
Et quoniam eadem civitas iam per quattuor menses districte obsessa fuerat. et in multis patiebatur indigentiam,
Lombardorum vires et suifragium communiter postulavit. Tunc inmensa civitatum Lombardie societas citissimeio
in unum convenit, et de communi omnium voluntate firmiter statuit ut cum habundantia victualium et aliis
necessariis ad Alexandriam in manu valida sine mora festinare deberet. Mediante igitur ouadragesima om-
nes civitates et nobiles totius Ligurie ac Marchie et Emilie apud Placentiam convenerunt, et rite dispositis
atque ordinatis omnibus que ad bellicos usus videbantur spectare1 cum navibus et plaustris victualibus boneratis
et armis exierunt de ipsa civitate. Processerunt autem in multa fortitudine militum et peditum armatorum. ba- 15
listarum etiam et arcariorumy versus Alexandriam, etin dominica de Ramis palmarum iuxta Terdonam castra sua,
Ubi vero Teotonici cum Lombardis ad alterutrum se conspexerunLtimor et ebetudo mentis F. invasit, attendens
stare contra se armatorum terribilem multitudinema velut castrorum aciem ordinatam. Et exinde ad consueta
calliditatis argumenta se convertens. Alexandrinis in dolo placide locutus est hec verba : u ln crastinum sanctus ‘30
» dies veneris imminet quem omnis christianus devotissime colit, et ideo pro reverentia Crucifixi treuguam
n vobis et securitatem usque in secundum feriam ex imperiali benignitate concedo et largior. » Recepla itaque
securitatey cum singuli de populo, nichil mali suspicantesg dormirent secure in domibus suis, eorum insidiator
circa primam vigitiam noctis fortiores viros armatos in civitatem per subterraneos meatus intrare precepit. et
ipse cum toto exercitu ad portas stetit armatus. ekpectans quousque illi quos premiserat civitatem intrassent et‘lä
irrueret et civitatem hostiliter occuparet. Set a Domino factum et mirabile in oculis omnium fuit quod eadem
reprobis loquitur : convertetur dolor eius in caput eius et in verlicem ipsius iniqui/as eius rlcsccndel, et rursus : 30
cernebanLprostraverunt in terrnm, et in gladio compulerunt omnes qui mortem evaserant exire super ipsos 35
aggerem ex quibus precipitabantur inviti. omnes preterea qui de subterraneis meatibus nondum exierant
l0
iii
20
iii
3o
superiori terra cadente sulfocati sunt. Apertis autem portis exivit populus in fortitudine magna et exercitum
perlidi F. usque in diem sabbati percussit in gladio ita. quod usque ad ipsius castra mortuorum strages usque-
quaque iacebant ; insuper ligneum castellum quod in perniciem civitatis ex fortioribus et electis militibus
studiose armaverat, tamdiu viriliter expugnavit quousque illud cum ipsis militibus violenter combussit.
videns igitur F. divinam sibi maiestatem in omnibus adversarL timuit ne propter supervenientium Lombardo-
rum exercitum incurreret violentiam et cum rubore cogeretur ab obsidione discedere. Quocirca in proxima nocte
castra fecit comburi et in dominice liesurrectionis aurora cum omnibus suis versus Papiam iter suum direxiL Set
quoniam vitare non poterat quin iuxta expeditionem Lombardorum transitum faceret, ea astutia prope Lombar-
dos in villa que vocatur Gniguella‘ voluit castrametari. quia non verebatur ab eis ofl‘endi nisi prius ab ipso fuis-
sent hostiliter provocati. Lombardi vero nondum cognoverant ea que omnipotens Deus hesterna die cum Alexan-
drinis mirabiliter fecerat. Set ubi viderunt F. erectis vexillis contra se venientemy assumpserunt arma, et coram
eo parati ad pugnam viriliter steterunt in armis1 expectantes quid potius faciendum eligeret, an inciperet bel-
lum cum ipsis, quod minime credebatur, quia valde pauciores quam ipsi viros bellatores habebaL an quiete
castrametaretur et neminem lederet. ipse vero eadem die quam fecit nominus resedit pacifice in predicta
villa. lllucescente autem secundo die, quidam nobilium qui nulli partium habebantur suspecti prius ad F. et con-
sequenter ad Lombardos humiliter accesserunt in hec verbaz u Que maior insania vel quod excellentius malum
n excogitari potest aut operari. quam ut dominus servum sive servi dominum iure suo privare omnino conentur
n et per violentiam possidere? Sit ergo unaquaque pars suo iure contenta, et tam gravibus malis iam cessantibus
» pax optata inter vos cooperante Domino reformetur. n Tunc imperator suspirans. post multa que hinc inde al-
legata Iuerant, sic respondit : a Ego salvo imperii iure super hac controversia paratus sum stare arbitrio bonorum
n virorum utriusque partis. n Et consequenter communitas Lombardorum dixit : a Salva ecclesie Romane ac nos-
n tra libertate pro qua decerlamus, nos itidem facimus n Et statim electi sunt et F. Phylippus Coloniensis electus,
G. de Pozasca Taurinensis capitaneum et R. de sancto Nazario Papiensis; a Lomhardis vero G. Pistis de Mediolano,
G. de Gambara Brixiensis et C. de Verona ; in quos utraque pars ylariter compromisit 2. Post hec Lombardi ad F.
reverenter accesserunt et honoraverunt eum ; a quo ipsi benigna recepti et honorati sunt.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
iliis itaque utrinque ita peraclis, F. exercitum abire permisit, et cum uxore ac liliis et domestica familia in ci-
vitatem Papiam descendit; Lombardi vero ad propria cum gaudio redeuntes obviaverunt secus Placentiam cremo-
nensihus cum carrocio suo et expeditione sua. ipsi enim semper claudicaveruntin facto communitalis civitatumq
respectu amicitie Papiensiuml et ideo studiose postalios distulerunt exire, ut disturbaretur expeditio communitatis
pro retardatione ipsorum. cognita igitur quod sine ipsis facta erat predicta concordia, confusi sunt in erubescentia
sua. Tunc populus Cremonensis in consules suos nimium exardescens, civitatis sue contumeliam graviter vindi-
Generated on 2013-08-15 16:11 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
cavit, funditus diruens palatia eorum ac domos, bona omnia diripuit. et alios in loco eorum consules ipsis depo-
NOTES EXPLICATIVES.
noms des arbitres g il pai-ait les avoir confondus avec ceux qui
5‘2
‘430
sitis subrogavit. Quamvis autem Lombardorum civitates cum eodem F. de concordia et pace tractarent ad invi-
cem, cognoscenles tamen versutias hominis illius nichilominus sibi ab eo cavebant in posterum Propterea
confederationis sue iuramenta sollicitius innovarunt et in cunctis maiorem circumspectionem semper gesserunL
Fredericus vero cum apud Papiam diulius moraretur et in cunctis actionibus suis eventus semper sinistros ha-
‘ beret, ut religiosos viros et vulgarem populum sibi favorabilem redderet. pacem Romane ecclesie quam pre ceteris
rebus atfectare publice asserebat1 per se ipsum requiret-e studuit. Misit ergo per litteras et familiares suos ad
llostiensem et Portuensem episcopos et cardinalem sancti Petri ad Vincula, ut pro reformanda pace inter Eccle-
siam et imperium ad eum secure accederenti quatenus viva voce ad alterutrum opus ipsum tractare et ad optatum
finem cum honore Ecclesie possent Domino cooperante perducere. Quod verhum postquam ad aures apostolica
sedis perveniti non inmeritot suspectum omnibus fuit, tum quia preteritorum exhibitio futurorum certitudinem
demonstrabaL tum quia idem Predericus nondum videbatur ad aliqua bona opera ullo modo inclinari. verumta-
men, quoniam, secundum beati Augustini dictum, dubia semper in meliorem partem sunt convertenda, et quia pax
non solum inquirenda sed persequenda esse describitur1 domnus Alexander papa de communi fratrum suorum
consilio predictas personas plene instructas ad presentiam ipsius principis honorifice destinavit. Eis igitur segre-
gatim per diversas regiones proficiscentibus, plehs universa in iocunda eoruminspectione letabatur in Domino et
ad consignationem puerorum ipsis copiosam multitudinem infantium presentabat. Episcopus namque Portuensis et
cardinalis sancti Petri ad vincula per Spoletum et lmolam atque Bononiam honoritice transeuntes usque Placen-
tiam processerunt, ibique adventum llostiensis episcopi qui per Pisanam et Lucanam civitates cum gloria et ho-
nore transivitv per dies aliquot expectarunL lnterim vero, ut cum rectoribus civitatum Lombardie super hiis que
imposita sibi fuerant insimul haberent colloquium perrexerunt Laudam. Completo itaque ipso colloquio, audie-
Ut autem ipsi tres apostolica sedis legati fuerunt insimu], nuntiaverunt F‘. adventum suum, petentes ab eo ut
quid eos vellet agere ipsis continuo signiticareL Quibus ille benigne respondens mandavit ut transito flumine
Pado ad eum secure accederent. Tune legati de civitate Placentia cum magno clericorum et militum comitatu
exeuntes, processerunt ad Padi ripam, et in preparatis navibus transeuntes1 venerunt in civitatem Papiam, in qua
honoritice recepti fuerunt et bospitati. Altera autem die, imperatore cum principibus et multo ac celebri populo-
rum concursu in publico residentey legati ad eins presentiam pariter accesserunt. Cum igitur ante ipsius cons-
pectum introirentl et prope illum ex opposita in suis faldistoriis consederent, continuo idem imperaton deposita
quod gestabat in capite pilleo, eosdem legatosy sicut relatio declaravit interpretis1 sermone teutonico salutavit,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
addens quod adventus ipsorum sibi plurimum complacebat, et eorundem presentiam valde habebat acceptam ;
Tune episcopus llostiensis stetit iu medio, et in communi audientia omnium iocunda facie ita responditz a Sa-
n lutatio tua, domne imperator, grata nobis est et valde accepta, sicut precellentissimi principis et excellentissime
» potestatis. Set in huius salutationis alloquio illud nos vehementer exasperat quod ad presens1 peccatis exigenti-
to
Generated on 2013-08-15 16:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
i5
ao
25
30
» bus, versa vice sicut optamus vos resalutare non possumus. Facial. itaque omnipotens Deus per inefl'abilem bo- ss
» nitatis sue clementiam cum sponsa sua sacrosancta Ecclesia etimperio tuo illam concordiam et unitatis pacem,
VAn. — 20 habere
BOSON. - ALEXANDRE III. 1131
n ut quod modo absque scrupule conscienlie non possumus, in proximo afl'ecluose propiliante Domino valeamus
» implore. Nos vero propter 110c pium opus quantum in nobis fuerit prosequendum ad vocationem tuam speciali-
» ter venimus, non in nobis vol de nostris meritis presumentes; set in illius fiduoia huius operis efficaciam po-
» nimus, qui cum ad predioandum mitleret discipulos suos, dicens: Ego vos elegi et posai vos ut colis et fruc-
5 1) [nm a/feralis et fi'uclus oesler maneat.... » Et incipiens ab exordio soismatis ita universa Ecclesie gravamina et
manifestam imperii deploravit iacturam, ita pro utriusque partis oonoordia et pace intrepide pororavit, ut omnes
qui adorant in verbis eius mirarentur, et gaudentes in cordibus suis ad invioem dicerent : « Non enim hio homo
» qui loquitur, sed Spiritus Dei Patris ‘qui habitat in 60. » Deinde abreviaus verbum, inperatoris duritiam in eo
maximeinorepandoredarguit, quod ubi quattuor ilie persone que de corpore Eoclesie sibi adheserant de medio par
10 iudicium Dei erant sublate, et lotus orbis uuum Romanum pontificem in patrem et animarum suarum pastorem
receperat, ipse solus non debebat unitati catholice amplius adversari, set in unam sanotam et apostolicam Ecole-
siam oredere et ei humiliter obedire. Post hec episcopus Portuensis et cardinalis sancti Petri ad Vincula oirca
eandem materiam compendiosum fecerunt sermonem, et ad pacis bonum imperatoris animum inclinare nunc blan-
dis nunc asperis nichilominus studuerunt. Tuuc imperator compunctione plurima plaoidum dedit respousum et
15 optate paci omnem proi'nisit assensum, uperiens dolorem sui oordi's quo se intrinsecus vehementer uri asseruit pro
90 quod Ecclesia Dei sub tante trihulationis discrimino fluctuaret. Et hiis dictis omnes ad hospitia pariter redierunt.
Set post modicum spatium, legati eiusdem F rederici curiam frequentantes, de paris bono qualiter interipsum et
Romanam ecclesiam eiusque adiutores, Lombardos videlioet, Sicilie regem et imperatorern Constantinopolitanum
reformari posset, modo oum eu 5010, modo cum 60 et eius oonsiliariis per dies plurimos oontulerunt. Ut aulem
20 super hiis traclatibus ahsque sue persone preseniia cum Lombardis facilior oportunitus l1aheretur,imperator
vices suas C. cancellario, P. dicto Colonieusi electo et A. protonotario suo concessit, quatenus coliutione habita de
coutrarietate capitulorum, quam possent moderantiam adhiberent et ad notitiam ipsius cunota rei'errent. Ipsi vero
cum legatis et Lombardorum rectoribus nuuc in suburbiis nunc in urbibus, pi‘out ois oompetentius videbatur, de
paois reformatione insimul Irequentissirne tractaverunt. Set cum en que vicissim petebantur ad imperatoris noti-
2‘5 tiam referreutur, ipse in cunctis modum nimis "excedens, et ah Eoclesia in spiritualibus postulavit quod nulii
umquam layco invenitur fuisse conoessum, et a Lombardis ultra quod Curolus et Lodovicus atque Oclo imperatores
contenti fuerunt exegit. Cum igitur a suo proposito pravo F. reoedere nuliatenus vellet, legati a sanctorum
Patrum regulis et oonstitutionihus deviare noleutes, eo in erroris sui perfidia derelicto, ad presentiam domni
pape ac fralrum suorum oollegium ductore Domino redierunt. Lombardi vero antiquam sue liberlatis possessio-
30 nem viriliter defendentes, improhilati eiusdem F. fortius solito restiterunt, et Papienses cum marchionibus et
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Eodem tempore, Àlexander papa ecclesiam Alexandrie ud postulationom Mediolauensis arohiepiscopi et com-
provincialium episcoporum alque rectorum civitatum Lombardie episcopatum constituit, in qua fecit in episoo-
pum eligi ‘ Arduinum Romane eoclesie subdiaconum, a Mediolanensi metropohtano tamquam suum suit‘raganeum
35 consecrandum.
— —— 11 t '
Generated on 2013-08-15 16:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Preterea Papiensem episcopum crucis et pallei dignitate privavitt eo quod civitas eius octaviano heresiarche ac
F. imperatori excommunicatis adhesity et post satisfactionem prestitam eundem F. in gravem iacturam Ecclesie
ac Lombardorum presumpsit in Ytaliam revocare llec namque civitas1 sicut Gesta pontificum Romanorum decla-
rant, ab antiquo receptaculum fuit regum Ecclesîam et pontifices Romanes persequentium. Aistulfus enim rex
Lombardorum Ravennatem exarchatum stephano pape secundo violenter abstulit et alia gravia mala ecclesie
Romane atque Urbi tanquam vir nequam et pessimusy llei et beati Petri timore postposito intulit. Propter quod
recolende memorie Pipinus Prancorum rex ab eodem papa rogatus Lombardiam secundo cum exercitu magno
intravitv et ipsum A. in Papia rebellantem tamdiu obsedit quousque ad mandatum eius et voluntatem iamdicti
pontificis satisfecitet omnia Ecclesie ablata restituit. llesiderius quoque rex, qui eidem A. in regno successit,
Adrianum papam primum nichilominus, Ecclesiam et Urbem impie atque crudeliter est persecutus. Unde Carolus
rex ad preces ipsius pape hanc eandem civitatem in qua Desiderius ipse fuerat receptus per ser menses ita
districte ohsed‘il, quod eundem regem et eius uxorem per violentiam cepit, et captum ad suum Francorum regnum
secum reduxiL Non est ergo mirabile si modernis temporibus hec perfida civitas contra Ecclesie unitatem scis-
Et factum est in anno dominice incarnationis MCLXXVI, pontificatus quoque Alexandri pape anno XVII, circa
finem mensis iunii, dum F. expectaret in constituto termino exercitum quem de Alamannia excitaveram deliberato
cum Papiensibus consilio, perrexit cumas occulte cum paucisv ibique recepto exercitu ipso et aggregatis sibi
universis Cumanis, ex inproviso Mediolanensium fines invasit, quorum villas et predia hostiliter depredari et
devastare incepit. statuerat enim cum ipsis Papiensibus ut ex quo Mediolanensium terras ingredcretur1 dato eis
signo quod inter se nominaveranh civitas ipsa in manu valida succurrere sibi deberet et resistentes Lombardos a -
non expectaverunt alias civitates, set cum Placentinis et centurionibus electorum militum de Verona,
Brixia.
ab urbe. Tunc premiserunt septingentos milites armatos versus Cumas, ut scirent qua parte veniret potentissimus
et fortissimus eorum adversarius. Quibus per tria fere miliaria proficiscentibus trecenti Alamannorum milites
NOTES EXPLICA'I‘IVES.
I5
30
BOSON. —— ALEXANDRE III. isti
principis supervenit, Lombardorum milites inviti terga dederunt et ad carrocium Mediolanensium facere confu-
gium exoptantesy non potuerunt a facie persequentis ibidem remanere, set cum reliqua fugientium multitudine
ultra carrocium per dimidium miliare coacti sunt fugere. rfunc electa Mediolanensium bellutorum militia1 que in
posteriori acie tanquam vmurus impenetrabilis firmiter consistebatv premissa oratione ad Deum et ad apostolum
ä eius Petrum atque beatum Ambrosium, erectis vexillis confidenter obviavit F. in virtute magna. Et in primo
quidem congressu vexillifer ipsius F. transfossus lancea corruit in terra, et sub equorum pedibus trucidatusreman-
sit. ipse quoque imperatorinter ceteros loricatus, ubi coruscantibus armis propriis insignitus apparuit, ab eisdem
Lombardis fortiter percussus, de sella cecidit et ab omnium oculis statim evanuit. Urgentibus ergo ipsis Lombardis,
tota rlleutonicorum expeditio in fugam conversa, per octo miliaria fugit in timore mortis 3 de quorum multitudine
to paucis evadentibusy alii gladio interfectL alii fuerunt in Ticino submersi1 et residua turba per diversas civitates
in captivitatem fuit divisa. Sct tjumanorum per-fidus populus, qui ab licclesie unitate et a Lombardorum confede-
ratione animo inreverenti et infrunito discesserat, totus fere prostratus in campo remansit, aut gladio interemptusv
aut in captivum captivitatem contumeliose deductus. Spolia vero universa post optate victorie famosum trium-
phum victrix Lombardorum societas libenter collegitq et in pace singuli habueruntquod fortuna unicuique donavit.
tii ln quibus1 preter armorum et equorum multitudinem copiosam1 inextimabiles divitie et queque optima terre preter
De imperatoris vero persona. utrum evaserit an cum ceteris interfectus in campo remanserit. diu apud omnes
dubitatio maxima fuit, in tantum quod eius uxori in luctu et mestitia posita. etiam lugubrem vestem induerit.
Gum autem super hoc tota ytalia plurimum vacillaretl ecce subito Papie apparuit, atque inmenso apparatu et
20 strenua militia desolatus. ln hoc autem manifeste ostendit Dominus quod per Esayam locutus fuerat1 dicens :
nziliuli sunt et incurvata ‘es/altitude virorum for-Hum. Quamvis autem causa eius
versitas seu difticultas laboris a suo incepto retraheret. modo tamen ita veh
pacem faceret eum ulterius non sequerentur nec sibi auxilium ferrenL Preterea so-
in prelio decertareh in primo congressu victrix existereL et eam ante faciem suam tanquam volatiles paleas dis-
ende pacis inter Ecclesiam et imperium. Qui venientes usque Tiburlum, nuntiarunt pon-
NOTES EXPLICATH'ES.
‘1. Wigmannum.
[n crastinum vero, cum pontifex in consistorio astante clericorum et nobilium multitudine resideretv accesse-
runt ad maiorem ecclesiam cum decora societate sua et exinde intrarunt in conspectum pontificis. Stantes au-
tem in medio coram ipso et cum multa reverentia loquentesl dixeruntz « Dominus noster imperator desiderio
» magno desiderans Romane ecclesie ac vobis pacem veram dure, misit nos cum plenitudine potestatis ad pre-
» sentiam vestramv instanter postulans ut verbum illud concordie ac pacisv quod in preterito anno fratres vestri
» secum presentialiter tractavernnt et usque modo peccatis exigentibus imperfectum remansit, nunc per nos et
n asseusum vestrum1 quantum in eo fuerit, auctore Domino compleatur. Notum est enim et indubitalum quod
» ab initio nascentis Ecclesie omnipotens Deus in orbe duo esse voluit quibus principaliter mundus hic regeretur1
n sacerdotalis dignitas et regalis potestasg que nisi ad invicem concordia fulcirenturq pax ubique nullatenus ser-
varetnr et mundus controversiis et bellorum strepitu habundaret. cesset igitur iam nunc ista odiosa turbatio et
n per vos duos principes orbis pax desiderata ecclesiis universis et populo christiano reddatur. »
Hiis igitur publice allegatis, henignus pontifex yiari et placido vultu respondens ait : u De adventu vestro cum
» iocundis rumoribus valde gaudemus, et exinde omnipotenti Deo gratias agimus Non est in presenti seculo res
que in auribus nostris ita dulcescat quam si dominus vester imperator, quem inter alios principes mundi cognos-
» cimus esse maiorem, pacem nobis veram dare, sicut asseritis, velit. Set si vult integram pacem suam nobis tri-
n buere et ecclesie Romane, oportet ut eam universis auxiliatoribus nostrisy maxime regi Sicilie ac Lombardis et
n imperatori Constantinopolis, qui nobis contra eum in Ecclesie necessitatibus firmiter adstiteruntv pariter tri-
buat. n Legati vero approbantes et collaudantes verbum pontificis dixeruntz c In mandatis accepimus a domno
imperatore ut secrete vobiscum et cum fratribus vestris loquamur, quatinus ea que inter nos et vos tractanda
fuerint et statuenda inimicus homo non sentiat, et in secreto serventur quousque pacis bonum prestante Domino
compleatur. Scimus enim quod in parte nostra et vestra nonnulli sunt qui pacem odiunt et hanc discordiam li-
n benter fovent. n
lliis itaque audilis, universus conventus discessit, et pontifex cum fratribus suis et eisdem legatis secretarium
ccnsilii solus intravit. ceperunt autem de verbo pacis ad invicem diligenter tractareg set quoniam res ardua et
multum difficilis agebatur (multi enim nobiles ac potentes in scismate graviter lapsifuerantl et de quibusdam ca-
pitulis inter Ecclesiam et imperium controversia verlebatur), ultra xv dies tractatus ipse duravit. in quo spatio
sanctorum Pntrum auctoritatesy privilegia imperatorum et antique consuetudines atque mille rationes ostense
sunt, et super eis diutius est laboratum atque subtiliter disputatum. Tandem cooperante sancti Spiritus gratia ita
factum est, quod de omnibus capitulis inter Ecclesiam et imperium cum sepedictis legatis pontifex et fratres eius
unanimiter concordarunt ’, remanente causa Lombardorum in eo statu quo eraty usque ad commune colloquium.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
quoniam in eorum absentia nec debuit nec potuit terminari. Et quoniam sine imperatoris et eorumdem Lombardo-
rum corporali presentia paxipsav sicut predictum est, fieri non debebat1 constitutum est
suis pro t
ante desiderate pacis bono laboraret in proprio coi-pore, et ad partes Lombardie absquelonga dilationefes-
NOTES EXPLICATIVES .
lo
in
20
30
BOSON. — ALEXANDRE III. 435
20
30
tinaret. lnterim autem data est1 firma securitas ex parte imperatoris omnibus ecclesie Romane personis et rebus
eorum ac terris beati Petri et Sicilie regis cunctisque viatoribus, usque ad consummationem ipsius pacis.
Iliis itaque dispositis et concorditer ordinatis, ad imperatorem legati alacres redierunt. Porro Alexander papa,
ut iudubitanter ad ipsius imperatoris colloquium posset accedere, ordinato in UrlJe vicario, versus mare Adriati-
cum iter cum fratribus suis arripuit; et veniens Beneventum, per Troiam et Sipontum ac montem Gargani tran-
sivit ad civitalem Vestanam in maris litore sitam. lhi enim devolus beati Petri filius rex Sioilie ad eius obsequium
preparaverat Vll galeas, victualibus et armis prout tempus et res postulabat munitas. Duos quoque de magmati-
bus terre sue, Ri. videlicet Salernitenum archiepiscopum et R. Andrensem maximum comitem, ut honorificentius
cum eis incederet, illuc ad eiusdem patris et domini sui presentiam destinavit. Ut autem. imperatorem et Lom-
bardos ex suo pontil‘ex adventu redderet certiores, sex de fratribus suis cardinalibus a Siponlo usque Bononiam
In diebus illis Hemmanuel imperator Grecorum, volens subiugare sibi Turcorum regnum, in multitudine gravi
terram ipsius violenter intravit, et destruens civitates ac villas, fere usque ad Cuneum 3 ubi est sedes regni spo-
liando et occupando universa processit. Tune Soldanus, gentis illius potentissimus rex, ascitis sibi decem milibus
Arabis, in peritia militandi astutioribus pre ceteris gentibus ipsius patrie, cum ingenti multitudine militum et sa-
gittariorum suorum predicto imperatori occurrit, orans et petens al) eo ut terram suam in pace sibi dimitte-
ret et eum ad suum servitium retiueret. Optulit etiam ei magna et pretiosa donaria ut eius amorem et gratiam
consequi mereretur ; denique fidelitatem et hominium sibi humiliter voluit exhibere et ad eius servitium cum mi-
litibus et sagitlariis suis, quandocumque ab eo requireretur, accedere. Set imperator niminm de viribus et poteutia
despexil eum et
ita-
sua confidens (l'ortissimum namque secum exercitum et valde magnum terra et mari liabebat),
dixil : « Neque pacemmecum neque placitum l'acies, nisi Cuneum in manibuset poteslate mea reddideris. » Hiis
que auditis, Soldanus tamquam vir sapiens et astutus. simulate retrorsum abiit. Et ascendens montana supra cou-
vallium fauces per quas imperator transire ad Cuneum disposuerat, insidias ei posuit utinopinate ipsum invaderet
et pernitiose contraheret. lmperator vero, credens eundem Soldanum potius ex timore quam astutia et calliditate
ontes,et premittens fortissimos equitatus suos cum quadrigis et principibus principum, subito
tus. Et quia pre nimialocorum angustia pars nostra nec fugere poterat nec reluctari, pariter comprehensi suut uni-
versitanquam greges in ovile ovium. Quid plura? Seve digladiati sunt a sevitia Turcorum et Arabum, et multis ac
Generated on 2013-08-15 16:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
tunderetur supervenit ipse Soldanus, et ce agnito, cum posset illatam sibi absque oll‘ensione iniuriam plane
74
NOTES EXPLICATIVES.
‘P. meritis, eadem die circa noctem ad insulam que dicitur Palaciosa t
ulcisci, ex nimialiberalitate, sicut vir in lege sua mansuetus et timens creatorem suum, absolvit eum et liberum
abire permisitg cui et coronam et pretiosissimam crucem que capta fuerant.cum multis et variis donariis restituet-e
dignum duxit. Ad ultimum vero pacem cum ipso ad tempus composuit, et hoc modo amici ad invicem disces-
serunL
interea viterhiensis ille ridiculus antipapa. de malo semper in peius descendensi ubi pacem et concordiam
inter Alexandrum papam et imperatorem sine se familiariter tractari persensiL ubi securitatem firmam cunctis
viatoribus datam indubitanter cognovitl cum participibus suis ita vehementer indoluit ac si cor eius per medium
crepuisset.
Antea vero quam de Anagnia pontifex Alexander exiretl Ilu. Hostiensem episcopum et R. diaconum cardinalem
sancti Georgii ad imperatoris presentiam ea occasione premisitl ut securitatem quam Magdeburgensis archiepisco-
pus cum sociis suis compromiserat ab eodem imperatore per exhibitionem iuramenti manifeste reciperent. Euntes
autem per partes Tuscie, in Lombardiam intrarunt, et circa Mutinam eundem imperatorem satis pacificum
invenerunt. Qui eos ylari vultu ac reverenter suscepit et honorificentia plurima honoravit. Presentibus itaque
multis episcopis atqueprincipibusa coram ipsis legatisv C. filiufn marchionis Montisferrati super sacrosancta evangelia
iurare fecit in anima sua eandem securitatem quam predicti legati apud Anagniam indubitanter prestiterant.
insuperv ad maiorem bone voluntatis quam gerebat de pace ostensionemi omnes Alamannos principes qui
secum ibi aderant eandem securitatem per iusiurandum fecit nichilominus roborare.
ln diebus illisv cremona respiciens retroq absque gravamine, turpiter deierando1 a confederatione aliarum civitatum
impudenter recessit, et ad imperatorem non sine magna infamia se convertit; unde indignationem Ecclesie et
aliorum Lombardorum odium et inimicitiam iuste incurrit. Terdona quoque non post multum temporis id ipsum
reprehensibiliter fecit, et eadem infamia contumeliose se involvit. Audiens autem hec apud vestem summus
pontifex valde miratus est, set de aliarum civitatum stabilitate non dubitare non potuit.
ceterum cum vallda maris tempestas ipsum iam per xxx dies contra propositum suum ibidem detinuisset
invitum, ecce subito auster diu desideratus advenit, et statim naute ad transfretandum eundem pontificem
alacriter invitarunL Qui consurgens circa medium noctis instantis Quadragesime, valde mane, post missam et
receptos cineresl pelagi vastitatem letus intravit cum XI galeis et duabus galeis honeratis victualium copia et
albis cavallis. Erat enim delectabile ad videndum ipsum navalem et gloriosum exercituml sulcantem grossum
pelagus velis prosperis et propitio vento. Set circa meridiem superveniente boreav prorsus extinctus est austeri
anteriores insulas in remigando non segniter laborarunL Set tandem, sufl‘ragantibus beatorum apostolorum P. et
naves albos equos ferentes cum posteriori galea regresse sunt ad portum vestanum ' ' .
NOTES EXPLICATIVES.
lo
20
ro
G1
30
BOSON. .- ALEXANDRE III. 437
terram libenter descendit, et apposita mensa copiose ylariterque cenaviL Post modicum vero spalium, cum iam
quiescerent omnes, ex insperato desiderabilis auster nautis adrisit, et eos ad iter agendum non mediocriter
animaviL Exultantibus igitur cunctis in gaudio magno, universa vela in altum citissime sunt collata et unus-
quisque ad exercendum commissum sibi officium in ipsa noctis obscuritate vigilanter permansit. Precedente
itaque cum magno luminare galea celeriori summi pontificis per totam noctem omnes alacriter navigarunt et
die altera. circa meridiem, in insulam que vocatur Allexa ‘, post celebratam ibidem missam1 cum gaudio et letitia
cenaverunt.
Et exinde ceteras Dalmatia insulas transcendentes, in proxima dominicay priusquam sol illucesceret, ad
civitatem laderams que sita est in capite Ungarici regni, eundem pontificem cum fratribus suis, M. vide/licet Pre-
io nestino episcopo. I. tituli sante Anastasia, B. tituli sancti Pudentiane presbiteris, c. sancti Adriani et U. sancti
Euslachii diaconis cardinalibus R. quoque Salernitano archiepiscopo et R. illustri comitey per merita beati Petri
sanum et alacrem portaverunt. Etquonium nondum quisquam Romanorum pontificum civitatem ipsam intraveratv
de novo eiusdem pape adventu facta est in clero et populo ipsius loci communis letitia et ineffabilis exullalio,
collaudantium etbenedicentium Dominum, qui modernis temporibus per famulum suum Alexandruml successorem
I5 beati Petri, ecclesiam ladertinam dignatus est visitare. ideoque preparato sibi de Romano more albo caballo,
processionaliter deduxerunt eum per mediam civitatem ad beate Anastasia maiorem ecclesiam, in qua ipsa virgo et
martyr honorifice tumulata quiescit, cum inrnensis laudibus et canticis altisone resonantibus in eorum sclavica
lingua. Post quartum vero diem exivit Iadera, et per Sclavorum insulas et maritimas Ystrie modicas civitates
felici cursu transitum I'aciens, ad monasterium I sancti NycoI-ai, situm in faucibus Rivi aIli, cum omni alacritate1
Anno igitur sui pontificatus XVIII, nono kal. aprilis1 indictione x. beatus Alexander papa cum ingenti honori-
ficentia venetias primumintravit. occurrente sibi duce cum patriarcha et episcopis ac nobilibus cum clero in varia
navium et copiosa multitudine. E0 autem in palatio patriarche super Rivo alto descendente, predictus Magda-
burgensis archiepiscopus cum electo warmaciensi et protonotario accesserunt ad eum, dicentes : u Dominus nos-
25 n ter imperator cuncta que inter vos et eum de pace nobis mediantibus tractata sunt et conscripta paratus est
n cum gaudio adimplere ; set in civitate Bononiensi quam eius principes nimis habent suspectam vobiscum con-
» venire nullatenus potest. Unde clementiam vestram suppliciter exoramus quatinus alium locum sibi et vobis
» congruum, Ravennam videlicet seu venetias eligere satagatis » Quibus pontifex constanter sine mora respon-
dit; a Diu est quod mediantibus fratribus nostris U. Hostiensi episcopo et B. cardinali diacono cum Lombardis
30 n imperator convenit ut ipse in lmola et nos in Bononia debeamus pariter convenirez ideoque nos absque Lom-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
n bardis et consilio fratrum nostrorum qui circa partes Bononie nostrum prestolantur adventum locum ipsum mutare
» non possumus nec debemus Si ergo nunc ei displicet quod prius sponte concessit, sibi, non nobis, debet excusatione
n seposita imputare. Verumiamen, ut inceptum bonum pacis ad desideralam consummationem celerius valeat opi-
n tulante Domino pervenire, nos usque Ferrariam sine mora venire studebimus. quatenus ibi cum fratribus nostris
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-15 16:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
I, L‘lle de Lissa. —2. u In monasterio S. Nicolai quel dicitur ad Litusnmnmuild de Snlerne); Saint-Nicolas au Lido.’
» absentibus et rectoribus Lombardie deliberare et eligere plenaric possiinus-quod pro utraque parte congruentius
» fuerit fuciendum. » Quod verbum quia legatis bene complacuit, per upostolicas liueras universis cpiscopis et
rectoribus civitatum Lombardie mandavit ut in dominica die dominice Passionis ad eius presontiam in civitale
Interim vero cum lurbe multe irruerent ad eum et de ciroumpositis civitalibus mnltitudo nobilîuni properarct :i
ad eius presentiam, ut viderent illum etaudirent tanquam angelum Dei missum, dignum duxit utin proximn do-
minica, qua cantatur Lclare Hierusalcm, ad ecclesiam beati Maroi sollempnia missarum celebruturus accederel.
Indutus ergo sacris vestibus- et de consuetudine auream deferens rosam, cum episcopis et cardinalibus ad allure
nimis devote processit. Post evangelicam lectionem populo Dei ex diversis purtibus congregato pastoraliter predi-
cavit, et complelis missarum officiis, rosam quain detuleral duci Venetico in signum gralie sedis apostolice con- 10
tulit.
ln eadem quoque seplimana, cum glorioso galearum exercitu, quod erat delectabile visu, exivit a Venelia, et
per fauces Padi ascendens, cum gloria et honore venit in suam civitatem Ferrariam. In sequenti vero die, princi-
pales persone que ab ulraque parte inferius annotunlur, ad eiusdem pontificis presentiam conveueruntz ex parie
episcopi, rectores civitalum cum suis marohionibus alque comitibus, Salernitanus quoque archiepiscopus cum R.
Salzburgensis urchiepiscopi cum nliquibus eorum sufl‘rnganeis episcopis, electo quoque Warmacensi et A. proto-
notario. Quibus ad invicem congregatis, de 1000 ubi papa secure posset cum impernlore presentialiter convenire
non modica inter partes altercalio exstitit; et Lomhardis petentibus Bononiam vel Placentiam aut Ferrariam seu Paduam; imperutoris autem principibus Papiam seu Ra‘vennam out Venetias eligentibus, pontifex cum nuntiis
regis Sicilie Venetias in hunc modum elegit, ut. si dur cum populo Veneto iuramentoriam cautionem prestaret
quod antequam pax confirmata firmiler esset, sine consensu pape imperatorem Venetias nullatenus inlrare permit-
terent et venientes illuc seu redeuntes nullo modo impedirent,'tunc pars utraque ad looum ip‘sun secure acce-
Exivit ergo a Ferruria cum episcopis et cardinalibus VII idus maii, et sine more Venetias remeavil; cuius ves-
Constitutis itaque principibus ac Lombardis in conspeotu ponlificis, de reconciliatione pacis inter eos ad alter
utrum tractare oeperunt. Set quia de regalibus maxime ac feudis maxima inter eos oontroversia verlebnlur et
pax Ecclesie ahsque illorum puce qui cum Ecclesia contra imperium firmiter sleterant fieri non debebat, tracta- 3o
tus ipse multis intervenieutibus indutiis usque ad aposlolorum Petri et Pauli octaves nrocessit. Ea igitur die pax'
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Ecclesie in en forma que de consensu partium ordinata l'uerat etscriplo firmata, de communi' consensu principum
qui presentes aderant, imperntoris assensu roborata est. Pux quoque Sicilie regis ’ a proximis kalendis augusti
1. Le traité de Venise entre le Saint Siège etl’Empire (Theiner, 1. X111, p. 115) d'après cette copie et une autre de la fin du
Cod. lhpl. S. 5., L], p. :22). Les archives du Vatican en conser- xnl siècle.
Generated on 2013-08-15 16:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
vent une ennie' contemporaine de l'original (arm. I, caps. n', 2. Le texte en a été inséré par Romuald de Salerne dans sa
n°10) ;1l a (‘tu reédité dernièrement par M. P. Kehr (Neues Archiv, Chronique, M. G. ScripL, t. XlX, p. 457.
BOSON. -— ALEXANDRE III.
439
usque ad KV annos eodem modo appropiata est. Super quibus carte hinc inde concorditer facte et a singulis parti-
Quibus ilu peractis, ad instunlium principum imperatori licentiam pontifex dedit veniendi usque Clogiam’, qua-
tinus in loco ipso, a ponlifice purum distante, constitulis in eius presentia caïdinalibus illis et principibus qui
5 verbum pacisel treuguurum fere iam consummuverant, causa ipsa, impel'iali aucloritate, auctore Domino, plenum
sortirelur effectum et inmutubiie finnamentum. Venit ei'go illuc impei'ulor, et ad eius presentiam cardinales et
principes pariter convenei'unt, omnia que de ipsius assensu fecerant sibi concorditer ostendenles. Auditis itaque
omnibus que gesta fuerunt et plenarie inteliectis, licet ab liiis qui oderant pacem valde turbatus fuerit et com-
molus, quia tamen principes in faciem sihi viriliter restiterunt, omniu tandem, sicut in presentia ponlificis gesta
1U fuerant et conscripla, rata habuit et a se confii'muri sponle promisit. Unde factum est quod in nudientia eoruin-
dem cardinalium et princîpuui Dedoni comiti, [1110 CF marchionis, precepit ut in anima sua coram domno papa,
nuntiis regis Sicilie ac Lombal'dis, publice iuraret in hunc modum : Ego cames Dada z'uro quod domnns impara-
tor mandavit mi/Li ut in anima sua iurarem z'w'amcnlzmz quod nunc [acta/‘us sum, cl postquam mandavz't non
revocavit mandatum. Et ego ex mandate imperaluris inro in anima sua quod c1‘ quo venerit Venctias, omm'
IE5 questione et conlradicliona amola, facial z'urari in anima sua quodpaccm Ecclcsie, sicut disposita estper me-
dialores et scripla, et pave/n reg‘is Sici/ie usque ad X V annos, sicul sçripta esl,el treuguam Lombardw'um, sicut
est par mediatoras utriusque partis (lisposilum, et in script!) quod est apud cosa’em mediatorcs continclur, bona
fla’e scrvaûz‘t, et principes suas hoc-ipsum z'urare facz‘et. Simili modo precepit Sigilboth camerario suo in hunc
modum : Ego Sigilbat/z 'ùu'o quod 6.1: quo domnus imperalor benerit Venelias, predt'ctum iuramentum pacis Ec-
‘20 clesie et regz's Sicilie et tram/ne Lombardorum faciet prestari in anima sua, et principes simililer z'urarc facial.
lliis ilaque hcc modo completis, ponliIex duccm et populum Venetum a iuramento quo tenebatur ubsolvit, et
ut domnum imperulorem lionorifice in Venelius deducerent eis precepit. Quod du: desideranter implere feslinans,
in preparatis sex galeis eundem imperutorem usque ad monasterium sancti Nycolai, quod est situm in capite
liivi alti, cum gloria et honore fecit conduci. Altera itaque die, in vigilia sancti Incobi, summo mane, pontii'ex
25 misit ad eius presentiam Hu. llosliensem, G. Portuensem et M. Preneslinum episcopos; I. liluli suncte Anaslasie,
T tituli sancti Vilalis et P. tituli suncte Susanne presbiteros cardinales, atque l. diaconum cardinniem sancte
Marie in Cosmidin Qui venientes ad eum, poslquam renunciuvil schismu Octaviani, Guidonis Cremensis et
lohannis de Struma, posL promissum quoque obedienliam venerabili pape Alexandro, lanquam catholico principi,
eiusque successoribus canonice intrantihus, ipsum a sentenlia excommunicationis pariler absolverunt, et umtan
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
"0 calholice agvregarunt. De maioribus etiam ipsius pl'incipibus iuxta priscum Ecclesie morem 1d lpSUm fecerunt.
'o
Et exinde imperalor tanquam orthodoxus princeps devote accessit ad presentiam eiusdem ponlificis, qui ante
pedihus vere pncis osculum sibi devotissime dedit. Tunc repleti sunt omnes gaudio magno, et pre nimia lelilia
NOTES EXPLICATIVES .
2. C ' d‘.
l. Chioggia. cm0 1
440 BOSON. — ALEXANDRE III.
vox conclamantium in Te Deum laudamus insonuit usque ad sydera. Statimque augustus, apprehensa ponlificis
dextera, cum canlicis et laudibus usque ad chorum ipsius ecclesie ipsum deduxit, et inclinato capite benedictio-
lnsequenti' vero die quo celebrabatur festum sancti Iacobi apostoli, ad eandem ecclesiam rediit, et celebraturus
diaconnrum cardinalium et aliorum Ecclesie ordinum ad sacrum altare processit. Imperatore igitur stante in
choro, clerus Teutonicus misse introilurn altisonis vocibus psallere cepit, et tolum decantandi officium cum omni
iubilatione peregit‘. Post evangelium autem et sermonem factum ad plebem, imperator denuo ad vestigia eiusdem
pontificis cum principibus suis devotissime procidit, et apertis thesauris suis aurum ei post pedum oscula obtulit.
Decantala itaque missa, eius dextram apprehendit, et extra ecclesiam usque ad album caballum eum conduxiî,
et streuguam sibi fortiter lenuit. Cum autem frenum acciperet et stratoris officium velle‘t implere, pontil‘ex, quia
iter usque ad mare nimis videhatur prolixum, pro facto habuit quod afl'ectuose voluit exhibere.
In crastinum autem, circa nonam, imperator cum paucis pontificem filiali afl‘ectu visitavit, et usque ud eius
camernm ubi cum episcopis et cardinalibus familiariter residebat alacriter requisivit. Congratulati sunt ergo diu
ad iuvicem, et post afl‘ectuosa colloquia et mixtos seriis temperatos et sine detrimento dignilalis iocos, augustus.
In knlendis vero mensis augusti, convocatis regis Sicilie nuntiis et universis Lombardorum rectoribus, pontifex
et impel'alor consislorium pariter intraverunt. Tunc imperator coram pontifice stans, in communi auditorio pre-
cepit comiti lienrico de Des quatinus in anima sua'iuraret quod pacem Ecclesie atque imperii, et pacem regis
Sicilie usque ad XV annos, et treuguam Lomburdorum a proximis kalendis augusti usque adl VI annos, sicut per
mediatores utl'iusque partis dispositum et scriptum est, bona fide servahit. Presentibus quoque principibus nichi-
lominus iussit quod eandem pacem et treuguam paritel‘ iurarent et hona fide servarent. Mox iuravit ipse cornes
super sancta Dei evangelia sicut impemlor ei preceperat, et conversus ad ipsum dixit : Sic le Deus adz‘uvel et [me
sancta evangelïa. Iuraverunt sequenier principes ila : Ego O. Magzmtz'nus, ego I’IL. Colom'ensis, ego Ï". Magda-
burgensz's, ego B. ' Treverensïs arc/n'epz'scopi; ego D. Pactavz'ensz's, ego C. e/ectus ÏVarmaez'emzÏs', ego A)‘. impe-
rz'ah's aule profonotarius, ego C. quondam Mantuanus epz'scopus, ego G. cancellarius, et ego C. cames, z'uramus
in am'mabus nos/ris super lzec sancta Dei evangeiz‘a quod pacem Ecclesz'e algue imperz‘i, et pacem regïs Sz'cz'lie
usque ad X V annos, et lreuguam Lombardorum usque ad VI amws, s-z'cut statutum est e! scrz'ptum per média-
tares ulriusque partis, bona fide servabimzls absque fraude. Sic nos Deus adiuvet et lzec sancta Dez' evangelz'a.
Ex parte vero Sicilie regis eodem modo iuravit R. Salernitanus archiepiscopus et. R. Andrensis comes. Ex parte
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
vero Lombardorum iuraverunt qui presenîes aderant: de Mediolano Gerardus Pistis et Rogerius Marcellinus
consul, de Placenlia Guillelmus Leccacorvus, de Brixia Albertus de Cambara, de Bergamo Alberlus Albertonis,
de Verona Cothus consul, de Parma Velulus, de Re‘gio Artemanus, de Bononia Pinamonte potestas eorum, de
Novaria Guillelmus Guibuinî. de Alexandria Ubertus de Foro, de Padua Tessulinus potestas, de Vincentia Eczulinus.
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-15 16:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
10
15
‘20
‘25
3U
BOSON. — ALEXANDRE III. 441
Absoluto autem imperatore, sequaces eius intrusi et scismatici ad sinum matris Ecclesie catervatim confluentes,
absolvi humiliter postulantes, et rei‘utarunt et anathematizarunt super sacrosancta evangelia omnem heresim
extollentem se adversus sacrosanctam Romanam ecclesiam, et precipue scisma et heresim Octaviani et G. Cre-
mensis atque Iohannis de Struma, eorumque ordinationes irritas esse pronuntiantes, fidelilatem quoque et
5 obedientiam domno suo pape Alexandro eiusque successoribus catholicis promittentes, reconciliati sunt et unitati
catholice associati. De quorum numero famosiores duximus nominandos : G. Maguntinum. Ph. Coloniensem,
10 quondam Cluniacensem abbatem et intrusum sancti Petri in Celo aureo, atque vioinum eius sancti Salvatoris
Eodem tempore, XVlIll kal. septemhris, in ecclesia sancti Merci apud Venetias Alexander papa cum urc'hiepis-
copis, episcopis, et aliis ecclesiarum prelatis de Ytulia et Alamannia, synodum celebravit, in qua iuxta eum ipse
' imperator resedit. lbique pacem inter Ecclesium et imperium et pucem Sicilie regis nique treuguas Lombardorum:
15 sicut superius est ordinalum, communi assertione roborata ‘ fuit et firmata. Set ad maiorem ipsius soliditatem,
pontiiex in liunc modum excommunicationis sententiam promulgavit, ut quicumque pacem ipsam vel treuguas
infringeret, nisi requisitus infra XL dies et coinmonitus satisl'aceret, eandem sententiam seposila excusatione
incurreret. In scismaticos vero qui nondum resipuerant. quousque satisfecerint anathemalis sentenliam innodavit.
In diebus illis C. 2 cornes de Brectunoro absque liberis apud Venetias dei'unctus est; qui pro remissione pecca-
20 torum suorum suorumque parentum, et castrum ipsum Brettanorium quod alio nomine vocatur 3 Susubium, et
totam terram suam, licet ah antiquo iuris heali Petri fueril, sacrosancte Romane ecclesie in proprium hereditutem
donavit, et ad maiorem ipsius donationis firmitalem, dompno Alexandro pape suisquc successoribns publicum
exinde instrumentum fieri i'eoit. Quamobrem pro recipiendis inveslituris ipsius castri quod est capud et sedes
totius comitatus, pontifex absque moro misit illuc R. diaconum curdinalem, R. subdiaconum et P. Sarracenum
25 dapiferum suum, per quos cum investiture possessionem illius comitatus in potestatem et dominium sedis apos-
Domino 4 suo ac patri venerando Alexandra, Dei gratin sanclc Romane sedis et cal/zolice ecclcst'e summo
cames de Dictsa, I‘. cames de Durna, filz'ulis devolionz's obsequium cum debita obedientia et subiectione.
NOTES EXPLICATIVES.
un récit explicatif.
Generated on 2013-08-15 16:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
5. Florenlinus.
6. Heinricus. Ruperlus.
piste.
2. Cavnlcante.
Commor/a que est consummata paee Eeelesie et imperi'i loti mundo proveniunl, ipsa innumerata main que
inde vitantur mani/esle ostendunt. Sieut enim ab utriusque eoneordiprovidentia orlu's terrarum ad salutem et
tranquil/itatem regitur, ita sub eorum divisione a propria a'ebifi status reefitudine dis/ra/zebatur. Gaudeal
flaque te/lus tam desiderabilis roris visz'tatione respersa, tam gratiosæ pluvie inundatione fecundata, per
quam fidelz‘s populi arida sitis depeI/itur et omnium iurgiorum seanda/a et seandalorum incendie: sufloeanlur. 5
Nos ergo, Pater sanrtissz‘me, de tanto eoneordie [rue/u letantes, ipsam saeralissimam E'ce/esie et imperz'i paeem
sieut al; utriusque partis mediatoribus est disposita et in commune seriptum rea'aeta, et paeem i/lustris regis
Siez'lie ad X V annos, et treuguam Lornoardorum a proximis Isa/endis augusti usque ad Ï'I annos, sicut a media-
lorz'bus est ordz'nata et nos/ris z'uramentis flrmata et in scriptum communiter redaela, quod scill'eet scriptum
propriis subseriptioni/ms ipsorum mea’iatorum [zinc inde eonfirmatum est et siyillis ipsorum eorroboratum, ‘0
nosh-i consensus studio et vigore confirmamus, et rafam et ineoncussam tenemus, et ut sic observetur operam
dabimzgs. Et ut Iwe nostre eonfirmationis pagina suoseeuturis temporibus firma et il/i/mta permanent, eam
Reverendo in Christo pain‘ domno papeA/exandro, saerosanete Romane ecelesie summo et universali ponti/z‘ei,
F. Dei gratia Romanorum imperator et semperaugustus, deoitam obedientiam et fi/z'a/is (tevotionis aflectum. 20
Cum imperatoria maiest‘as a Rege regum ad/zoe in. tern's ordinata sit ut per 07' us operam lotus orbis pacis gau-
deat incremento, nos quos Deus in solio Romani imperii eonstiluit eam ditigentius ampteeti et fer-v
enti us conser-
eardinalibus Romane eeelesie disposita est et m-dinata et in serf/Ho principum noslrorum sigillis eorum signata
rontinetur, sieut per inlerpositam personam secundum fornzam que in seriplo eontinelur iurari fecimus, sic 25
presenh' scrzpto nos firmiler obsel'varepromittimus, confirmamus, et ratum in posterum permanere volumus, et
‘,
30‘
Generated on 2013-08-15 16:23 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
clamore ho
mbili appellavit. Quid plura?.Ut periculum mortis evadere possent, îlico iurarunt super sancta evan?
gelia quod quicquid imperatori secrete dixerant vel iuraverant, totum revelarent reetoribus Lombardorum, et
insuper filios dederunl eis obsides ac sufficientes fideiussores'quod super hiis eorumdem rectorum mandatis firm'i-
1er starent. lpsis igitur seorsum eductis, quecumque iuraverant imperalori vel dixerant. in secreto, per cartam
publicam rectorihus Lomburdorum revelarunl. Compermitaque manifesla proditione tante malitîe, Lombardorum
5 societus et. predictos mobiles acriler pro merilis suis punivit, et ex lune adversus callidi hostis insidias sollicitius
Rebus ilaque sic se habeutibus, imperator a Venetiis recessurus, ut a summo pontifice licentiam susciperet,
accessit ad eum in pulutio patriarche sedentem. Exclusis ergo coloris, cum solis episcopis et. cardinalibus ac suis
principibus de hiis que ad pacis complementum reslnbant cum eodem papa colloquium habuit. Tune ponlil‘ex ah
I0 imperatore pelivit ut regalia suncti Pelri et possessiones sancle Romane ecclesie, sicut per media'tores cardinales
et principes apud Anagniam constitutum fuerat et. firmatum, sibi restitui facerel. Gui respondens iuiperator
dixit : « Regalia sancli Petri et possessiones alias Romane ecclesie preler terrain comilisse Mutildis et Breltnnorum
» libere ad presens restiluaiu. Sel quia ista videntur mihi nd ius imperii perlinere, vos eligite de principibus
» nostris lres et nos de curdinalibus tolidem eligemus ud ista tractanda, quorum iudicio purs utruque inrefraga-
15 u biliter slare deberet. » Quodlicet ponlifici grave nimis et durum fuerit, quoniam et in forma pacis de restituenda
terra comitisse-Matildis expressum fuerat aciurutuui, et lune ipse castruur Brelanorum, sicuL superius dictum
est, possidebnl, ne tamen occusione ista par Ecclesie lurburelur, volunluti eius tandem assensum prebuil; sla-
presentes aderant, ad id fuciendum elegit; imperator quoque Il. llostieusem et W. Porluensom episcopos et lac.
‘.‘0 diaconum cardinalem consequenter elegit. Pro reslituendis'vero predictis regalibus et celeris possessionihus
Ecclesie ilico eundem Maguntinum pontifici assignavlt, precip'iens ei sub oblentu gratie sue ut resülutionem
Hiis itaque concorditer ordiuatis atque dispositis, augustus ipse coram pontifice genua flexit, et deosculalis
pedibus eius, in osculo pacis ah ce et universis cardinalihus versus Ravennam et Cesenam recessit. Post cuiu‘s
'23 discessum, circa medium mensis oclubris, ponlifex, quattuor impetrulis a duce Venetie galeis et maiore fratrum
suorum parte per Pentapolim secus mare premissa, denuo pelagi vaslitatem Domino auctore intravit; et eadem
qua venerat via regrediens, apud. Sypontum llll kal. novembris,‘ sufl‘ragantibus healorum upostolorum Petri et
Pauli meritis, cum prosperitate pervenit. Deinde per Troiam et Benevenlum acisanclum Germanum cum gloria
et honore transitum fuciens, ad cîvitntem Anagniam sibi mullum devolam XVlliI kal. ian. sanus, Deo gratias, et
30 incolumis remeavit. _
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Fucta est iluque de pacifico ipsius et desiderata regressu tam in U1be quam in tolo orbe Romano exultutio
maxima et communis letitia benedicenlium et collaudantium Dominum, qui per assiduam clavigeri sui beati Pelri
precem et laborem ipsius pontificis dignalus est pzicem et concordiam inter Ecclesiam et imperium mirabililer
Inde utique accidit quod de magna scismaticorum turha quidam intrusi ad obedientinm donmi
onte reversi, quidam vero catholicis ecclesias relinquentes, apud consanguineos confugium
reformare.
Generated on 2013-08-15 16:23 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
pedes pape Alexandri accesserit, conturbulu sunt viscera eius. et pro desolalionls sue confuslone tanlus eu
m
444 BOSON. — ALEXANDRE III.
timor et tremor invasit quod occulte a Vilerbio exiens, tanquam profugus ad montem Albunum sub frivola
defensione Iohannis, domini ipsius castri, confugium inaniter fecit. Audiens hec imperator nimium dolere se
ostendit, et. ad excusalionem suam eundem hereticum et eius defensores, nisi ad obedientiam pape Alexnndri
lllud aulem silentio pretereundum non'duxîmus quod imperator, ex quo Cesenam pervenit, utens consilio 5
malignantium, accessit iuxta Brittanorum, et accersitis ad se predictis nuntiis, R. videlicet diacono cardinali
sancti Georgii et R. subdiacono apostolice sedis et P. dapifero eiusdem pontificis, instanter postulavit ah eis
possessionem ipsius castri cum omnibus pertinentiis suis. Quibus ei henigne respondentibus et mansuete quod
sine Iicentia et mandate domini sui Romani pontificis hoc facere non poterant nec debebant, confestim eos diffiv
davit, et exercitu circumquaque collecto ipsos de castro eiecit, et castrum inexpugnabile sine conflictu et pugna 40
cepît, et sibi ac filio suo regi ab hominihus ipsius loci iurari fecit. Nec mirum, cum inter Bulgares et Muynardos,
qui erant fortiores ipsius loci milites,'iam emerserant emulationes, et altera eorum pars imperatori favorem
prestiterat. Quod factum postquam ad uures pontificis venit, per maiores ecclesie personas eundem imperatorem
paterne convenit, et ut possessionem ipsius castri sibi et matri sue Romane ecclesie in puce restitueret diligenter
et instantius poslulavit; ipse vero in voluntatis sue duritia perseverans restitutionem facere'penitus recusnvit. ‘5
Que causa licet pontifici et Ecclesie iniuriosa et valde fuerît gravis, ne tamen occasione huius iniurie recens pax
et utilissima Ecclesie nique imperii concordia dissolveretur, potins hoc ad lempus pnti et dissimulare dignum
duxit quam contrariis eidem imperatori contrzu'ia respondere, quousque Dominus cor illius emolliat et sua Ecclesie .
Bescriptum ‘ privilegii regis Ungarie, qui pro reverentia ecclesie Romane et domni Alexandri pape ecclesîe 20
B. Dez' gratin rem Ungarie, Dalmalz'e, Croatie Rameque, L. eadem gratin Slfl'gonz'ensi, C. Coloccnsi arc/lie-
pzscopzs algue omnibus eorum suflraganez‘s, prcposifis quoque regalibus necnon omnibus um‘versalitw coale-
NOTES EXPLIÜATIVES.
- Cosmas archevé
institutionem super depositione et lransmuiationc episcaporum, quod in se et in suis posteris donuw pape
Alexandra et suis succcssoribus noscitur concessissc, vidclicet quod absque auctoritatis cansilio eius val succes-
sorum suorum deposiz‘ionem seu translationem episcopormn non faceret val fleripermitteret, confirmamus, et
tam in nobis quam in posteris naslris perpetuo inviolabiliter duraturam censemus. Preterea antecessorum
5 nostrorum consuetudz'nem retro terizporibus lzabitanz relinquentcs, in nobis et in nostris posteris inmobili firmi-
tata valiturum sqncimus, quod decedentibus cpiscopis in rcbus episcapalibus procuratores laycos de celero non
ponemus algue poni n'ullalenus permiltemus, set/20726310.; clericos qui non ad voluptalem set ad neccssitalem
victus de ipsarum ecclesiarum re/ms moderate accipiant ibidem instituant“, qui reliqua omnia bona flde et
sine fraude aliqua ad re/zedi/icatzonem ipsarum ecclcsial'zun et domorum episcopaiiwn seu canonicorum, mi
10 usus quoque pauperum, viduarum et m'plzanorum, fideiiicr debeanl observare. Nos vera vel posteri nos/ri Hic/21'!
umquam de eisdem rebus in. usus proprios ulierius rediyemus, nisi forte, quoa’ absit, hoslcs regni in manu
va/ida fines ipsius regni intraverint, val aliqua aiia urgcniissima necessilus postulauerii; et [une quoque id sz'ne
cpiscoporlmz consilio non faciemus. ."lddimus eliam et robore incancusso lam in nobis quam in postez-i5 nosiris
perpeluo observandum slaiuimus, quod royales prepositi vel abbai‘es de suis preposituris vel ab'batiis scu digni-
15 ta/ibus non amado deponentur, in [me parle consuetudini nosh'a antique par nos et posleros noslros ranun-
tianlcs, nisi infausto casu contingeret 003 super cerio crimine canonico ordine convinci vei crimnn suum publice
confiteri. Ad 11cc C. arc/ziepiscopus Colncensis, omnas episcapi, elpcli, regales prepositi et abbates, muni/‘-
centiam ac liberta'lem qziam pro reverentia [Mati Petri et sanctissimi patris nostri pape Aleæandri necnon et
M. venerabiiis diaconi cardinalis apostolice sedis legali sibi conccssimus altendcn/es, pravam suam cousue!"-
20 dinem et omnibus canonibus obviantem quam in instituendis et desliluendis prepositis aiiisqzæ dignilalibus et
ecclcsiasticz's bene/iciis subira/zendis cæercebant, in manus prea'icti cardinalis penz'lus reliqucrunt. Unde com-
muni consensu et libera earum omnium voluntate (lecernimus et inviolabiliter prcsanti privilegio vaiiturwn per-
petuo stabiiimus, quod nulli arc/ziepz'scoporzmz, cpiscoporum, olectorum, preposilarum, abbalum, dez'nceps licenlia
patent de preposituris suis preposù‘os removere vel alias ecciesiasticas pei'sonas suis dignitatibus aut ecclesiasticis
25 beneficiis privare, nisi forte de crimine fuerint convicti canonice vel confessi. Bec aulem omm'a de cansilz‘a
gloriose regine matris noslre et arclziepiscoporum, episcoporum omnium, clectol'um, prepositormn regalium
lnterea universus Romane urbis clerus ac populus. videns imperatorem F. ad vestigia pape Alexandri Domino
30 inspirante prostratum et scismatis malum per divinam potentiam omnino exlinctum, atlendens etiam de absentia
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ipsius pontificis tam in spiritualihus quam in temporalibus par longa tcmpora gravissimam incurrisse iacluram,
commune consilium de revocando ad sedem beati Petri eodem pontifice salubriter habuit. Miserunt ergo ad eum
usque Anagniam de melioribus Romanorum civium septem viros eum litteris cleri et. senalus ac populi, suppli-
citer ex‘oranles quatinus ad urbem suam proprium et populum specialitel‘ sibi commissum iam dignaretur reverli
35 et curam eius habere. Pontifex autem, licet humilis et devota eorum invitatio sibi et cunclis fratribus plurimum
complaceret, ad memoriam tamen revocans preteritam eiusdem cleri et popull de ullramontams parllbus revoca-
Generated on 2013-08-15 16:30 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
tionem, qualiter post modicum multas sibi et fratribus suis iniurias atque contumelias intulerunt, non inmerito
dubitavit eorum blandis promissionibus credere et ad civitatem ipsamv que multos disturbatores pacis habere
dinoscitur1 absque certa et firma securitate redire. Propterea de voluntate utriusque partis H. episcopus ostiensis
et I. tituli sanctorum iohannis et Pauli presbiter atque U. diaconus sancti Angeli cardinalis cum septem bonis
hominibus redierunt ad Urbem, disposituri cum senatoribus et populo formam securitatis et pacis que domno
pape suisque fratribus complacere deberet. Unde licet super hoc diu laboratum fuerit, tandem, sufl'raganlibus
apostolorum beatorum Petri et Pauli meritis. totius populi Romani consilio et deliberatione statutum est ut sena-
tores qui fieri solent fidelitatem et bominium domno pape facerent, et beati Petri ecclesiam atque regalia que ab
eis fuerant occupata libere in manibus et potestate sua restituerent. pacem quoque ac securitatem sibi et eius
fratribus ac rebus eorum et cunctis ad eum venientibus ac redeuntibus nichilominus inviolabiliter observarenL
Quo facto venerunt senatores cum eisdem cardinalibus et cum aliis bonis hominibus ad presentiam summi ponti-
ficis. Quibus ad oscula pedum et oris de more benigna susceptisy cuncta que a populo constituta fuerant publice
iliis igitur Domino cooperante rite peractis. gaudio magno gavisi sunt omnes et ex tunc domnus papa et
fratres eius ad reditum llrbis festinanter se accinxerunL ln proximo autem festo beati Gregorii pape, ante domi-
nicam Lctare Ierusalem, post missam, exivit de rllusculano proficiscens ad Urbem, non sine gloria et honore
multo. Exierant enim obviam sibi extra urbem in longum clerus Romanus cum vexillis et crucibus, quod nulli
Romanorum pontificum recolitur factumv senatores et magistratus populi cum concrepantibus tubis, nobiles cum
militia in apparatu decoro, et pedestris populositas cum ramis olivarum, laudes pontifici consuetas vociferans.
Tunc videns oculos omnium vultum eius intuentes tamquam vultum lesu christi cuius vices in terris gerit, pre
nimia vero multitudine ipsius vestigia deosculantium albus palafridus ambulare vix poteraL et sessoris dextera
in dandis benedictionibus nimium laborabat. Cum tanta igitur et tam sollempni exultatione Romanus pontifex
paulatim prout exhibebat necessitas proficiscens, circa horam nonam ad portam Lateranensem non mediocriter
fatigatus pervenit. [Inde ad patriarchium Lateranensis ecclesie atque ad sacrum sancti salvatoris altare tamquam
verus et bonus pastor ac beati Petri orthodoxus successor cum inenarrabili gloria multiplicatis laudibus gloriose
deductus est atque receptus. Post benedictionem vero ad populum datam conscendit palatium, ubi, recedentibus
ad ecclesias suas cunctis cardinalibus, in lecto fatigatus ex itinere ante cibum modicum requievit.
Altera autem die, in consistorium exiens, intinitam clericorum et laycorum multitudinem ad pedes et oscula
de more suscepitg et ex tunc ad consuetas stationes urbis pro sui officii debito, in Lelare ierusalem ad sanctam
Crucem, et in Passione nomini ad sanctum Petrum perrexit, atque in Pascha regnum solemniter induit.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
lii
20
30
Generated on 2013-08-15 16:30 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
IX
LE LIBER PONTIFICALIS
AU XV" SIÈCLE
l. -— Au manuscrit de PierreQGuilIaume (Vaticanus 3762) dont il a été parlé ci-dessus, p. 199, on ajouta,
dans les premières années du XV8 siècle, un cahier de douze feuillets contenant les vies des papes successeurs
d’llonorius 11, d'après la Chronique de Martinus Polonus et l'une de ses continuations. Ce supplément va d'inno-
cent il a Martin lV (l 130-1281). Toutefois le manque d'espace n'a pas permis d’y l'aire entrer toute la vie de
Martin IV.
2. — Le Va/liccl/anus C 79 (xv° 5.) contient d'abord une copie du Vatz'canus, y compris le cahier supplé-
mentaire, puis une continuationjusqu'a Jean XXll et a l'année 1328. Cette continuation est empruntée à Ber-
nard Guy; elle commence à Martin IV, qui se trouve ainsi avoir dans ce manuscrit et ses dérivés deux notices,
3. — Sous le pontificat d'Eugène IV, le Vallz'ccllanus C 79 devint la base d'une nouvelle édition du Liber
ponti/icalis. Pour la partie qui va d'lnnocent Il à Jean XXll (‘1130-1328) on se borne à transcrire le Vullicella-
nus; puis on emprunte à un continuateur de Bernard Guy une finale pour la vie de Jean XXII et les vies des trois
papes suivants, Benoît Xll, Clément VI et Innocent Vl, cette dernière incomplète; enfin, au texte ainsi disposé
on joignit une série de vies des papes depuis Urbain Vjusqu'a Martin V inclusivement (1362-1431).
4. — Ce nouveau Liberponti/iralis fut bientôt l'objet, non d’une continuation, mais d'une réédition, dont le
trait principal consiste en ce que les extraits de Martin et de Bernard s'y trouvent complétés par de nouveaux
Les pages qui suivent contiennent tous ces textes, ainsi distribués:
1° D’Innocent il à Martin IV, la teneur même du Vaticanus 3762., avec ses variantes ;
2° De Martin IV à Jean XXll, la teneur même du Vallice/lanus C 79, avec celles de ses variantes qui intéres-
sent le sens;
3'’ Au bas (les pages, d’lnnocent Il à Jean XXII, sous la rubrique COMPLÉMENTS, les passages ajoutés dans la
dernière édition. Je les tire, sans variantes, des manuscrits Valicanus 3763 et Parz'sz‘nus 5144. Ces manuscrits
ont fourni également la fin de la vie de Martin IV et celie d'l-lonorius lV d'après le continuateur de Martin.
4" De Jean XXII (finale) à Martin V, le texte est établi d’après les deux memes manuscrits et le '_Pnrisz'nus
5444A. Les variantes ne sont marquées que quand elles sont communes à ces trois manuscrits et qu'elles inté-
5° Les petits caractères sont employés pour les parties du texte empruntées aux chroniques de Martin et de
regione 'l‘ranstiberim, sedit annos XIII menses VlI dies sus, de Castro Felicitatis, scpultus est in Lnterano.
VIII; et cessavit dies II. Hic l perrexit ad Rogcrium du- LUCIUS Bononiensis, ex patre 3 Alherto, sedit mens. XI
ce1n Apulie cum exercitu Romanorum, sed c11n1.suis, cum d. IHI. Sepultus est in Lateranensi ecclesin. Hic ante pres-
vit totam pnrtem Petri Leonis cum ordinntione sun. Iste claüstrum afundamento l‘enovavit.
Petrus, Petri Leonis filius, acardinnlibus paucioribus est EUGENIUS, nntione Pisanus, sedit an. VIII m. IIII
electns et Anacletus dictns; hostiliter fecit aggredi Fmia- d. XX; et cessnvit dies Il. Hic obiit Tybure, etpor mediam
panensium castra et loca in quibus se Innocentius cum car. urbem fere cum tocins cleri et populi turbn cum maxime
dinalibus recepernLSed quia sic nichilprot‘ecit,cummanulÛluctu ad ecclesium beati Petri deductus, contra altare
armnta ecclesiam beatiPetri adiit, et per violentiam habi- sepultus est. Hic cum abbas sancti Anastasii esset, ex
tam aureum crucitixum pendentesque coronas cum toto inspernto aput eoclesiam sancti (‘Zesarii est electns n cardi-
thesauro auri et argenti ac lapidibus preciosis spoliavit. nalibus; et propter metum senatornm qui contra voluntn-
Cyborium quoque quod Sanctus Leo papa construxerat tem predecessorum fuerunt electi a populo, nd Farfense
destruxih H00 idem ad suncmm Marinm Maiorem’ magno l5 monasterium se transtulit,ibique vocatus ncardinnlibus et
thesauro ditatam, et aliis Urbis ecclesiis fecit.Cun1 quo Prelaüs mlmüs GODSGGFMÎÛHÎS accei’it- Hic 0111" Simple!‘
thesauro postquam omnes Romanes corrupisset, Innocen- Ïuerit, D6115 mimbili 8m“?! Parfum‘? 9'- eloquenliü- HUÎG
tius papa nullum in Urbe subsidium hubens, cum cardi- redeunti ad Urhem clerus et populus Romanes cum magna
nalibus in duabns galeis tmnsivit in Ganiam, et, a rege letitia occurrit, cantons Benedictus qui t'em't innomine Domini.
Francorum honorifice receptns est. Postquam in Clerc-'10 HÎC a regs LudOVîGO in Fl‘ancîam vomi-us. cum ipsum
monte et Remis celebrasset concilia, in radin], pacificatis transmarina cruce signasset et concilium Remis celebras-
Ianuensibus et Pisanis, attendens que sihi et Ecclesie Sel, redîit 8d Ul'bemx ibique in basilic“ Sancti Peh'i cîl'lm
primatem tocius Sardinie, Et coronato Laterani Locherio ‘l5 Sedït an- 1 m- 1111 d- XXVIII; et ceSSaVÏt Xxs Hic fecit
in imperntorem, ambo siinul intraverunt Apuliam; et flP‘JŸ- Sïmctüm Mariam Rotondflm novum lmlaüum- Hic
fugnto Rogerio Siculo qui domno pape rebellis ernt, Lo- (ledit ecclesie Lateïanensi cancer“ Pulchri OPeTÎS, ponde-
cherius christianissimus rediit in Tlleotoniam, papa Ro- l'antre“! XX mal'chas, et Plum 511151; et ibidem in tumba
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
mam, ubi solelnpni celebroto concilio sepultus est in La- POPPhYTÎCa SGPUIWS 95‘-
terano in concha porfirica miro opere sculpte. 30 VAR _ 1 mens_] 8,,_ __ 8 Tybine __ u. pamense _ 27 La-
taranensi.
Vin. — 21 pacificntur — 23 lanuensem correæi: immenses comnmmms. — ' Eodem tempore in Alamunia llildegardis
2' m. in vacuo spatio — 29 consilio monialis i'ulget t'ormoeæquein Pinguia5 super Regnum requiescit.
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-15 16:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
l. Hic perremilnJ C'est l'expédition de “39 ; comme elle tourna dré dans le catalogue de Cencius Camerarius. publié par Wieland.
mal pour le pape, Boson s'est bien gardé de la‘mentionner dans AIT/lib‘. t. XII, p. 76. Il en est de même des cinq notices suivantes.
sa. vie d‘lnnocent II; il ne parle que de celle de “37. 3. Alberlo] Boson l'appelle Ursus. '
2. Uic cmidemnavit...j Tout le reste delu notice est emprunté à Bo- 4. Benediclo] Boson avait laissé en blanc la place de ce nom.
son,dont le texte est résumé plus ou moins succinctement et onca- 5. Pinguia super Itegnwn] Bingen, sur le Rhin.
4 50
bus terre motus magni fuerunt per loca, ita quod civitas
et multas possessiones circha lucum sancte Cristine aîficutoribus Ecclesie adhesisset. Hic cum omne patrimonium
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
comitibus comperavit.
Sein, etLündonem. Primus fecit se vocari victorem "‚ seo ‘30 ad Urbern rediens, cum Messane applicuisset, rex Guillel-
persecntus est. 5
sancti Anastasii, et abbas sancti Pauli eundem locum sibi 25 cessavit d. XIII. Huius G tempore floruit Petrus Comes-
lIic duo concilio ordinavit : unum Tui‘onis, aliud Bome 30 vlm- — 2 sicudum — à lem —" 15 0mm”. nome " ‘6 "l
comment-m
subvorsn est.
“ de civitate Lucana.
"' in Francia.
45|
VAR. —— 1 Retro
NOTES EXPLlCA’IÏIVES.
(G. Fr. Tinto, La nobililà dt‘ l'erona. Vérone, i592; et‘. (liacconio,
Vitae ponlifi, t. Lp. 1H2; Propyl. ad Acta 88. mail. p. 28"). L'épi-
comme ayant été gravée sur le tombeau primitif. J‘ai bien peur
le 29 du même mois.
magnificentia prima. cuius captiouem etiam post plures l0 gustinum nichil nisieternum et incnnmutubile sit in mente
non credcbanL Sed hostibus per murum ubi angelus pictus iii Ysnnc, sed unius et eiusdenusic dixit omnia esse unum et
Constantiniana vocatur celebratum est concilium generale io generasset, sed eo modo quo sancti angeli multiplicuti sunt
cum patriarchis,
concilii cousecravit ecclesiam sancte Marie trans Tybe- es Pkronhqui ponitur inter alioslibros Parisinsdampnatosm.
" in itemm
i NOTES EXI‘LICATIVES.
453
l0 non potuit.
Honorius papa Federieum sibirebelleni et Romane ecclesie '15 Hic sententiam quam Honorius predecessor suus contra
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tem G ecclesie sancti Pauli. Fecit etiam domum7 Case Marii et cy-
Bibiane.
NOTES EXPLICATIYES.
ce;
animes Romanorum sic revocavit ut pene omnes contra l0 instituitque lantgravium Thuringam eligi in regem Ala-
Bononie sepultum et miraculis innumeris coruscantem l5 fuerat interfectus. Innocentius vero papa mortuo Federico
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
canonizavit "'"1.
circa horam nonam sol passus est tantam eclipsim quod stelle
“" Reste.
VAR. — 6 auxilia.
Ecclesia celehretur.
"" Williclmum.
NOTES EXPLICA‘HVIS.
455
on
m.‘ et
l- VII.
ut Anagnie.
et Francisci
NOTES EX
grer dans l'église qu'il avait désignée pour recevoir son tombeau.
ce qui fut fait sept après sa mort (Potthast, autem 2093i, zonam
quenter.
tinebat tribulationes Deus suis meritis creditur extinxisse. 10 Placentie, sedit anno Domini MGCLXXII, ab electione
rignm quamdam
nutie
Idem sanctus papa alteri filie nomine Egidie quam habuit fecit
457
dem.
chiepiscopum Lugdunensem et post in episcopum Hos- iii num luudabilis fuit quod se tum pauperibus quum diviti-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sepelitur.
anno Domini MCC eo cum camera nova quam pro se viterbii circa palacium
carconera
' t - ut e ibi . . - -
clemente nu legatus m Anglmm P10 guet!‘ qu 25 cardmahum non conslaret, sed revocaretur m dnbium, soquens
u de civitate Ulisbona.
u de domo de Flisco.
NOTES EXPLICATIVES.
construxerat solus corruit, et inter ligna et lapides colli- ticis perceptie expîravit, et ihidem in ecclesia sancti Lau-
sus sexto die post casum,sacramentis omnibus ecclesias- rentiiî sepultus extitit.
NICOLAUS IIl, natione Romauus, de domo Ursinorum,auno Domini Itl°CC°LXXVII electus fuit; sedit annis Il
m. V11] (1. XXll; et cessavit papatus m. V d. XXll[in die i sancte Katarine]. Parum 5 ante sui promotionem per
aliquot dies Tyberis flumen Romanum in tantum excrevit, suos transcendens alveos, quod cunctis cernentibus
erat formidinig nam super altare beate Marie Rotonde per IIIl pedes et amplius transibat. Hic Nicholaus i unam
ordinationem fecit, videlicet v episcopos. scilicet Penestrinum, Tusculanum, llostiensem, Portuensem et Alba-
nensem; quorum Penestriuus et Tusculanus i'uerunt seculares, Hostiensis et Portuensis Predicatores, Albaneusis
vero ordinis Minorum; item duos presbiteros, videlicet domnum Girardum tituli Xll Apostolorum, et domuum
leronimum de ordine Fratrum Minorum1 tituli ecclesie sancte Potentianeg item duos diaconos, magistrum Iorda-
num fratrem suum tituli sancti Eustasii et lacobum de Columpna tituli sancte Marie in Via lata. Hic palatium i
sancti Petri multum augmentavit, et quamplurima edificia fieri faciens1 iuxta illud pratellum inclusit, et fontem
ibidem fieri paravit1 meniis et turribus iardinum magnum diversis arboribus decoratum includendo. llic etiam
Karolum regem Sycilie, nobilem Ecclesie pugilem, a vicario Tuscie certis de causis quas pretendebat amovit, ac
se in senatorem ad vitam, ut dicitur, eligi procuravitg ac constitutiones faciens tam de electionibus prelatorum
quam de electione senatoris Urbis, et senatum fere per duos annos regi faciens, mortuus est in Suriano castro
prope Viterbium, ubi cardinales et curiales in Viterbio morantes ad suum conspectum evocabat; celerique hora
mortis preventus, anno Domiui M°CC°LXXX°, kal septembris, decessit in Et vacavit sedes V mensibus d. XXII.
Post cuius mortem Hanihaldenses, quam cito decessum eius sciverunt. convocata parte sua capitolii et totarum
urbium existentium sub custodia vicariorum quos idem Nicolaus constituerat, partem dominii invitis Ursiniis
-. in die s. Knlm'ine] Cette date est ici hors (le place; c'est celle
tive do cos travaux se lisait autrefois sur l'un des murs du jar-
Ut
io
15
communiam DE MARTiNUS POLONUS (1277-1287). 459
io
ts
2o
as
30
habuerunt. ltaque cx pacto inter eos hahito, pro parte Hanibaldensium unus, pro parte Ursinorum alius in
capitolio senatoris officium exercentes fuerunt constituti. Sub quorum regimine multa omicidia plurimeque
disseuciones et alia quamplurima mala habita tam in vUrbe quam in eius districtu fuerunt perpetrata et etiam
impuuita. Viterbienses tunc, parum post obitum ipsius pape, domnum Ursum nepotem ipsius pape ab officio
potestarie turpiter amoveruntq licet absentem Et post hoc in obsessione castri Valeriani l existantes, a domno
Bertoldo fratre domni Ursi cum adiutorio llludertinorum fuerunt imbecilles debellati ita, quod quasi sine bello
defentionis campum relinquentes et tentoria, multi fugientes ex eis capti sunt et aliqui interfecti E0 tempore
MARTINUS lllly natione Gallicus in eligitur "“ anno Domini M°CC°LXXXI°,in die Chatedre sancti Petri. Hic
vocabatur Symon, tituli sancte Cecilie presbiter cardinalis, fuitque per llrbanum papam quartum promotus ad
cardinalaltumy et per eundem Urbanum primo et secundo per Gregorium papam X in Francia missus legatus, per
plures annos ibidem legatus extitit. Hic sedit quatuor annos, mensem I dies Il]. Hic post eius promctionem a
viterbio discedens noluit ibidem consecraril sed se transtulit ad llrbemveterem et ibi consecratus fuit x kal.
aprilis. Et. ordinationem in vigilia Pnesurrectionis dominice proximo sequenti faciens1 domnum Serardum tituli xu
Apostolorum in Sabinensem ac domnum leronimum tituli sancte Potentiane in Penestrinum cardinales episcopos,
et domnum Hugonem Anglicum tituli sancti Laurentii in Lucina, domnum Gervasium tituli sancti Martini,
domnum Gaufridum Burgundum tituli sancte Susanne1 et domnum lohanuem Cholec tituli sancte Cecilie, et
domnum comitem Mediolauensem tituli sanctorum martirum Marcellini et Petri presbiterosg domnum benedic-
Hic electus in senatorem Urbis ad vitam, loco sui instituit Karolum regem Sycilie in senatorem, et de domo
seu de familia ipsius regis existentis in llrbeveteri sumpsit milites ad regendum tam patrimonium quam Cam-
paniam, Marchiam et Ducatum. In Romaniola destinavit comitem domnum lohannem de Apia cum soldariis
Prancigenis fere octingentis contra Guidonem Montisfeltriÿ qui terram Ecclesie in illis partibus occupatam deti-
nebat. Qui Guide de civitate in civitatem se transferens, malitiose et intra fortalitia se tuebatur1 interdum predam
rapiens ut ex ea sequaces sui pascerentur. llo tempore1 quadam die dominica, per quendam Latinum de familia
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
regis et alium llrbevetanum fuit commota dissentio magna inter gentem regis et llrbevetanosg et, ut multi
referunt, Reneruè tunc capitaticus tlrbevetauus ad id satis videbatur prebere assensum, ut rex et Gallici vitupe-
rium sustinerent et dam pnum. nam cum tumultus magnus haberetur per terram et clamores validos emitterent
Urbevetani, « Mortem ad Gallicos! » exclamantes, Renerus sepe vocatus ut gentem suam refrenaret se fingebat
infirmum. Scd tamen cessavit dissentio, aliquibus hinc et inde vulneratis et quampluribus llrbevetanis interfectis.
de familia regis uno tantum gartione morienle, cum de plurium morte nil sciretur.
Generated on 2013-08-15 16:46 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Deinde estate'et hyeme completisy in mense februarii post primo pontificatus domui pape predicti anno, ipso
VA n. -—— li Ursium — 8 Tudercinorum — quod] que ——9 Galicus elligitur — iz sedit om.- 13 voluit — 14 Et ord.] in ordina-
GouPLÉMENTs. — ' llic papa in ecclesia sancti Petri sepelitur. - "‘ de Turonis, "iterbii. —-
in papam - Gaiemnum.
NOTES EXPLICATIVES.
papa in Urbeveteri residente, piscis mariuus oaptus fuit in effigie leonis, in illa plaga maritima que site est versus
Montemaltum, et portatus apud Urbemveterem. Multitudo curialium illuc adj videndum huiusmodi monstrum
cedebat, quia pellis pilosa, pedes breves, cauda leonina, caput leoninum '. os et. infra dentes liuguam habebat
quasi leo. Beferebatur itaque quod in eius captione plantus orihiles emiserat. Sicque multi prenostica futurorum
exinde asserebant. Et ecce quod ‘ parum post, in regno Syoilie Panormitani succensi rabie Gallicos qui mora. 5
bantur ibidem omnes, tam mares quam feminas ac senes et iuvenes, in predicti regis contemptum ocoiderunt; et
quod detestahilius t‘uit, latus aperientes mulierum latinarum pregnautium que dicebantur a Gallicis concepisse,
partus occidebaut antequam nascerentur. Deinde tota Sycilia sic rebellans Petrum regem Aragonie in suum
Eodemque concursu temporis inter Romanes fuit dissentio maxima, et paratis hinc- inde aciebus suis, pars l0
Ursinorum se transtulit in Penestrum, Hanibaldi vero, credentes se contra eos bellum llahere campestrem, illuc
se transtulerunt cum vicario Urhis, qui certis de causis eos t‘ovebat et ab eis tuebatur. Et vastaverunt totam con-
tratam usque ad muros Penestre, non sine multorum occisione... in fortalicio se tenentes.
ltaque, die Iovis, secundo kal. maii, pret‘actus domnus Iohannes de Apia contra Guidonem de Montet‘eltri
progrediens, burgum civitatis Furlivii cepit hostiliter, et par hauc diem et noctem sequentem ibi cum sua comi- l5
tiva remanens, die crastina, prima die maii, congregatis aoiebus ordinavit tres turmas militum et unam peditum,
stabiliens in burgo in facie civitatis Furlivii. Sed pars adversa tam per ipsam portam quam per alias diversimode
suos emisit bellatores, ut plus astutia quam virtute belli posset domnum lohannem debellare. Sicque factus est
huiusmodi conflictus, in quo cecidit comes Thadeus, nobilis pugil Ecclesie, fer-e cum quingentis Gallicis, ex
adverso vero quamplures mobiles et innohiles t'ere mille quingenti. Tandem nocte superveniente superstites ad 2°
Eodem ‘-‘ concursu, inter Anglicos et Galenses durissimum bellum fuit. Tuuc etiam in Tunitio magna paga-
norum multitude per ipsius regis Aragonum astutiam inter t'auces montium destructa fait et depressa; et ibi
occiderunt pagani quamplurima millia, partis ‘adverse forte circa millia. Tune etiam soldanus Babilonie a Tartaris
fugatus per Vlll dietus, occisi dicuntur pagani ultra quinquaginta millia. Sed viribus et anime resumptis, 25
soldanus dictos Tartaros orientales fugans .circa XXX millia Tartarorum in huiusmodi fuga dicitur occidisse.
Tune temporis, circa festum Nativitatis beati lohannis Baptiste domnus papa se transtulit apud Montemflasco-
nem; sed Romani parvipendentes eumdem, exercitu congregato contra Gornetum, eo vidente vineas, ortos et
blada vastaverunt; et exinde, alias parum facient'es, recesserunt. Perusini tunc, contra inhibitionem domni pape
supra Fulginatiurn exercitum facientes. quicquid. erat extra muros civitatis undique devastaverunt, excommuni- 3"
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
.n...
Van. -— i resideus — 2 montem om. — monst1— 5 Parnormltam succenssi — 8 Arogonie — 13 aliqua dcsunt; teætus
Wielandi hacc hàbel : occisione Ursinorum infra t‘ortalicia se tenencium quae Iacunamnon emplcnl. — 15 ibi] sibi — 16 millilum
— prcdlctum — i7 porlam < portam > — i9 'l‘hadeus om. -— 21 se] sic —nulli C. V. cum cap. att. : Wieland: nulli v. Galticis
NOTES EXPLICA’I‘IVES .
1. purum posl] Les Vêpres sicilieuues, le 3l mars 1282. ‘.2. Eodenz concm'su] Conquête du pavs de Galtes par Edouard 1",
en 1283.
CONTINUATEUR DE MARTINUS POLONUS (1277-1287). aat
Parum post, princeps filius domni Karoli regis Yerusalem et Sicilie, rediens de Francia in Apuliam, magna
comitum comitiva secuta est eundemg inter quos comes Alensionensis, frater regis Francie, comes Atrebatensis,
comes Burgundie, comes Bolonie et comes Dompni Martini venerunt cum multis nobilibus, eodem rege karolo
de sicilie partibus, ubi fuerat in obsessione Messinensium et parum profeceraty iam reverso in Calabriam, et eo
5 existente i in plano Sancti Martini. Post hoc idem rex karolus et Petrus de Aragonia, qui iam Siciliam occupaverat
et se fecerat in regem Sycilie coronari contra domni pape inhibitionem et propter hoc erat excommunicatus et
regno Aragonie et omni eo quod ab Ecclesia tenebat privatus, helli pactum taliter inhierunt, quod eorum quilibet
haberet centum milites, quos vellet et posset, in plano Burdegalensi paratos ad pugnandum ad invicem, centum
contra centum, inter quos ipsi duo k. et P. computari debebant, prima dieiunii, anno Domini M°CC°LXXXI1I°; et
io qui victus esset, perpetuo infamis, privatus honore et nomine regio, et quod de cetero contemptus esset uno
serviente cum quo solus incederetg et non veniens ad dictam diem sic paratus, penas similes ac etiam periurium
incurrebat. Ad quam diem cum dictus rex karolus fuisset. ut debebat, multis presentibus, una cum legato sedis
apostolice, domnus Petrus non venit ut promiserat. Quidam tamen dicunt eum fuisse locutum in nocte precedenti
diem statutam, associatis sibi duobus sociis, senescalco Burdegalensi, in loco privato et remoto, pretendens quod
ts propter regis Francie potentiam ibidem presentis pactum servare non audebat.
Deinde domnus papa destinavit domnum Guidonem de Monteforti, virum strenuum, in Romandiolam, ut eius
presentia confortarentur stipendiarii domni pape. Quo Guidone illuc venientey Guido Montisfeltri statim terram
occupatam et civitates occupatas per eum, ut prescribitur, eidem G. nomine Ecclesie restituit, iurans mandatis
Ecclesie se parilurum, et ad locum per G. de Monteforti sibi statutum se transferre1 usque ad mandatum domni
2o pape mansurum. Sicque tota terra Pxomaniole ad ipsius pape mandatum rediens, suscepit ipsius pape nuutios et
precepta, excepta civitate Urbinate, quam dictus Guido de Monteforti post hoc aggrediens hostiliter1 quicquid
extra muros fuit devastavit et in eius... V caslra cepit dictorum Urbinatorum fortia, et habitantes in eis ad man-
Eo tempore regnum Aragonie per milites et stipendiarios regis Francie cum auxilio cuiusdam nobilis de Ara-
25 gonia qui vocabatur iohannes Longi invaditurv et multa castra occupata fuerunt, et multi de Aragonia occisi
Iuerunt, Petro predicto absente et procurante sibi subsidium, quatenus posset regnum ipsum, quo iam privatus
erat, defendere
iliis sic concurrentibusv Romani, more eis innato, a regimine Urbis quendam nobilem de Apulia, vicarium Urbis
officium senator-ie regentem1 expellentes de officio, eum custodie mancipatum cartali detinere presumpserunt,
30 succedenteque rumore populari, per aliquorum Urbis nobilium instigationem, ut fertur, quemdam Romanum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
nomine lohunnem Ginthi, fratrem domni Latini tunc llostiensis episcopiq in capitaneum Urbis et reipublice
VAR. - i liaroli < fr > — 2 inter] in — 3 eum] in — 9 contra] et -- debeant-iz incurebet - M associatis om. - i6 in
Romand. ut eius om. - 19 tra11sl‘errc—rcdiens] transfacdiens: suppleviea: editione Wielandü, mutando tamen transtulit, quod sensui
repugnat, in transferre -- 22 eius «:aventu> : eius adventu Wieland; desunt uliqua- habitautis - 24 stipendiariis —- 28 ina-
NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-15 16:46 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
delensorem invocaverunt. Qui licet parum rexerit, multos Romanes ofl‘endit, et. domos Romanorum in Pede
Mercati" non sine spoliatione domorum vicinarum dirui fecit. Sed et Romanis ad mandatum domni pape reversis,
susceperunt vice domni pape duos vicarios senatorie, videlicet Hanibaldum Petri Hanibaldi et Pandulfum de
Sabello, sub quorum regimine quieti fuerunt Romani, quorum multi credebantur prefacto Petro de Aragonia
confederationem inhiisse. V
Post hoc, prel‘acto rege Sycilie de Frantie partibus decedente, per mare se transtulit versus Apuliam. Cuius
adventum scientes Siculi ' in Messanensihus partibus per mare fortia habentes, cum XXVII galeis armatis et
munitis venerunt prope Neapolim, ut sua sagacitate possent ibidem aliquos olïendere ante regîs adventum. Et
tandem per Vll miliarie prope portum Neapolitanum existantes, proferehant clamores et indicia faciehant quibus
moverent Gallicos ibi existentes ad pugnandum. Tunc princeps Salernitanus, filius regis Sycilie primogenitus,
qui dimisso certis de causis comite Atrebatensi a Calabria illuc ivit, motus et excitatus indiciis et clamorihus huius
animositatis dampnose, sumens insolitam audaciam, cum suis hellatoribus galeas ihtravit et prefactos inimicos
aggrediens contra eos pugnavit viriliter cum paucis galeis, XVII galeis de suis per fraudem nautarum reverten-
tibus Neapolim, in quibus nobiles erant et strenui pugnatores. Verum princeps cum suis secum remanentibu’s
MARTINUS quartus, natione Gallicns, de Bria, Turonis Sed quin viles el'ant galioti et Humus nominis! non
prehendatus, electus fuit in Vitcrbio ud pontificalem cathe- fuit equale damnum ad paucos Gallicos qui fuerunt ibi
drain in festo Cathedre sancti Petri, octavo kal. martii, interfecfi et aliqui caPtL VeIut ignari maris preliorum
.I—7't-8-
COMPLÉMENTS. —- ‘ et Hyspani.
NOTES EXPLICA’I‘IVES.
tée que Saint-Jean, qui n'apparalt pas, dans les catalogues. avant
10
BERNARD GUI (1284-4328). CONTIN. DE MARTINUS'(1277-1287). 463
et moz'tue sunt in 0&5“ Pontis CC PGI‘SOHG utl'iusque SGXUS conniventibus ôculis, quasi inscius, et suis sequacibus
\ u r . r ‘1" “a” c en“ S “ en 65' crucxam permlsxt. 'landem post multos eventus qui plef
5 table Gallmos qun morabantur lbldem omnes, tam mares sua Reglum et Calabnam “hl du'tus comes Auraba'
quam feminas, ac senes et iuvenes, in contemptum regis 5 tensls vmhter se gessemt se transtulitv ut Fal'um
Karoli occiderunt; et quod detestabîle valde fuit, latera transiretv cupiens Messanam civitatem ObSÎdGI‘G. Sed
aperientes mulierum suarum pregnantium que dicebantur quod conceperat tunc adimplel‘e nequiens, multa vasa
a Gallicis concepisse, partus occidebant àntequam ex utero sua in Port“ Brundusii, ne par flatus yemales vasta.
1o nascerentur. Demde regl harolo tota lnsula fit rabellans remur aut caperentur abinimicis reliquit. Postea reclu-
navit.
in prelio et occisi, nomine Constantiam, in uxzarem, prop- lntereav eo temporei comas Rubans Pater uxoris Pre'
.15 ter quam dîcebat regnum Sicilie ad se pertinere. Eodem- fati G- de MODŒÏOI'Î'Î diem 013115“ extremum- Q110 311-
que anno rex Karolus cum magno exercitu vadit in Sici- dito, idem Guide de licentia domni pape exercitum Ec-
- “3ms Messanam obsidit 9‘ Vasta‘ in circuit“, Sed n°1145 clesie in obsidione relinquens Urbinatis, se transtùlit
capit. Eodem anno, Petrus rex Aragonum de Sardinia in Tusciam ut termm que sibi competebat ex morte
iimens ne gens sua perderet victualia et ne eo existente cum Panels sequaclbusv commva connus Anguluane
in Sicilia, alla regio rebellaret. ' 20 terram ipsam hostiliter, ut dictum Guidonem ofl‘ende-
'. Axino Domini A°CC°LXXXII°, Karolus rex Siciliae et ret, invasit. Quod cum sciret idem G.. cum paucis oc-
25 Petrus rex Aragonum qui iam :egnum Siciliae occupabat currere non tardavit, et quadam die strenuus in prelio
et contra inhibitionem pape se in regem Siciliae fecerat contra gentem ipsius comiüs Angumarie pugnavit
30 quod ipsorum quilibet centum milites quos mallet habe- quorum capti aliqui et aliqui interfectiv ÏPSO domno
vicem, G. contra (2., inter quos ipsi duo Karolus et Petrus Eo lempore prefatus summus pontifex malitiam et,
compulari debebmlt, Prima dia Îunïiv 8m10 Domini nequitias Ruynerii capitanei Urbeveteri ultra substinere
.wCŒLXXXHp; 6'’ qui foret Vicms esset imams perpe' 30 non valens, exinde recessit, die Martis post festum
35 tue et pnvatus 0mm honore ac nomme reglo, Ïmo quoque beau lohannis Baptiste. Hac die castrum Plebis imm-
locum l'ex Karolus venit cum uobili militia ut decebat, une. Unde eXÎenS castrum Plebis in die saucti Francisci Pe-
4o cum legato sedis apostoljce et Philippo rege Francie- Pe- 35 rusium intravit. Ibi cum ingenti gaudio et honore mul-
cum duobus sotiis illuc advenerit et recesserit. et quod tempore comas Agoni qui venemt in obsidione Up
Fraude qui Presens erat servare Pacm que promiserat Demde prefatus Raynenus mcrassatus 1n officlo capl-
. _ . .. . . 0 mes
demque anno Karolus rex Sicilie ivit Parisius ad regem lpsum Raynenum cum fi "8 5ms pnmo’ an em m
Fraude philippum suum nepotem’ Pro suceurs“; et inde {5 Gebellmos Slbl adherentes ah Urheveten turplter ante-
veniens Provinciam, magnum fecit apparatum de nnvigio ‘quam dÎGtUS G- feStÎnanS VenÎI‘eÎ- eiecel‘unt-
Eodem ‘mm’ Karolus princeps’ “0m95 provincie’ films infirmitate exustus, licet se non pacientem pro viribus
fuit apud Messanam, et deinde perductus fuit nd Petrum nota fierel' quam evadere clto Spembatv Ordmans de
regem Aragonie, a quo in quodam castro detentus fuit in Statu regnia Primitus communicato suorum pruden' 20
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pl-oficlscens pervemt m Apuham, uhi Post pnucos dies dlta prefau regls morte damnoaa, lugubres
infimmlur et moritm. in'die Épiphanie’ anno predictofiw cardinalibus et Perusinis, sicut decuit, celebrans, ad
regni vero suiXX", vir streuuissimus et animosus; cui mn- celel‘elll succursum prefali principis suisque hel'edibus
dem successit in regno Karolus filius eius prenominatus, necnon et Attrabatensi comiti strenuissimo, per cuius
qui tune m Al'flgonîû CHPÜVUS tenebfltur- industriam inclite probitatis animositate decoratam 1'6-
A . _ __ - - _ . ‘ _ _ _ _ _ _
tinavit.
mis, multi sunt sanatig nec adhuc quando fuit heci se-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES.
ordiuatum.
verunL
NOTES EXPLlCATlVES.
iam elapso, in festo sancte Potentiane virginismAclioncivi- 10 ten-a Laboris, oriundus prope sulmonem engin". Vu
anno snpradicto.
* n '- ' t - - . . . . . .
whcet Belœdmus Gale anus et Gemrdus de Parme ’ sed mo 25 quam paterliulus electio fuit inirandamz perstiterunt enim
MCCXCI
ut xv kal. iunii.
t Alsatie.
ut inopinate sanc.
venit Nenpolim, ubi cum suis cardinalibus sedit, fecitque m maius altaree sepelitur, anno Domini M°CC°XCVI°.
ordine suo.
esse in domo Domillî et habitare Secum- Unde edita prius 15 consistorio coram papa publice et privatim, tempore Cle-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
maxime Vasconie, in qua plurimi perierunt BONIFAGIUS VIII, natione Campanus, de Anagnîa ci-
VAR. — 5 d. XXXVIII
469
operatus est in vita sua et post mortem ". ipse vero Boni-
sepultus
Ieronimi, sub honore fesLi duplicis ab omnibus universali- m sanctum Ludovicum regem francorum et sanctorum con-
ter celebrari.
eodem.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
VAR. — rc Appennensem
defecerunL
"‘ Cabilone
t "" et prebendis
. om.
omnibus visitantibus eadem sacre iimina. Factusque fuit ‘l0 ipsi Bonifatio pape ohieeta erimina et titulus heresis, suo-
dem anno corpus cuiusdam nomine Armanni quod ante 15 Bonifatius papa eelebravit concilium, quod antea par an-
sit litteras cum buila sua eidem regi, ad perpetuam rai memo-
Predicatorum
sie et dedecore grandi. cardinales vero timentes relicto eo l0 ram de Columpna, et quosdam alios nominatim, et genera-
consentuneis Columnensibus, ex quibus duos olim deca-isbum et Petrum de Columna, restituens illa que ipsorum
anno 1x.
30
f Hiepano
u Nic.] Iuliano
gin ac lîbertates quibus regem privnverat Bonifatius pre- 5 conclavi Pernsii XI° mensis ianuarii ipsum in summum
restrinxitpenam constitutionis Bonifatii[que incipit Clericls 10 ad se vocat. Fuit autem coronatus sollenniter in Lugduno,
sibi locum.
que ' fuit in ecclesia Fralrum Predicatorum, ante allare, 15 " Der-voluit] De!‘ Dl‘OViSiOnem etiam Bonïfaîiî Dupe VIH- 3m10
quintnm diem mensis iunii, cardinnlibus existentibus in-go hus XI et aria“. diViSi in partes equales, 110" 9S1 invenms in
fuit electus in pnpam in Perusio, in vigilia Penthecostes, sp5 genti gaudio et honore totius civitalis ac patrie. undique concer-
' de Gotho
simt mandatn.
NOTES EXPLICATIVES .
BERNARD GUI (1281-4328).
473
ruit prope papam ac etiam circumstantes, ceciditque ibi 5 lene, de. mandato et ordinatione regis Francie, fuerunt
Hic" papa clemens fecit plures cardinales tam de partibus i5 omni probitate famosusy cui successit in regno filius eius
Anno Domini M°GCC°V° papa Clemens in mense martiiio randa. In festo siquidem Eduardi confessoris, lll id. octo-
uu
"An. — 7 coufectiones
u.
rum quam novarum errorum et diversorum dogmatum invcnto-slo Anno Domlm MBCCCOVHI’ m festo sancte Catherme’
et inquisitores pluries moverunt exercitum contra eum. sed non 30 confessoris: cuius ipse fuit consors in nomine et successor
us
quias annuatim.
oppugnabant,
ta per legatum in sequenti 15 per archiepiscopum Remensem cum suis suifruganuis fue-
ianuurii. circa meridiem, fuit eclipsis solis, non tamen tanta quod
un‘.
‘ indebite
nohemie cum eudem. Eodem anno t Henricus predictus 10 siastice liberlatis, ut prelati recogitarent super predictis
cipio noluerunt1 sed paulo post, resistere non valentes.con- 2o sie reget-vatis-
q uo fmaliter doluerunt
VAR. — e Temporali
‘ tempore untumnali
477
bona quondam Ordinis Templi Hospitalarü Sicut et alibi 20 nulem cum quibus uoudum fucrat inquisilum, et qui sub putes-
tiis sunt reiicti, quntinus luxta diversitntem conditionum 25 q‘mm 5‘ 96‘ amm‘“ sus men" “11m0 P91‘ mach 9‘ lune valut
apostolice postulabat ‘.
cium pro meritis recepturi. Qui vero infra annum minime com-
nohemie cum eadem. Eodem anno ' Henricus predictuslosiastice libertatisa ut prelati recogitarent super predictis
archiepiscopi Mediolanensis, quam tamen debebat recipere 15 domada 33,1cm’ XI kal. aprms’ summus pontifex multis
VAR. - 6 Temporali
cipio noluerunl, sed paulo post, resistere non valentes,con- go sia rasa-vatis
477
apostolice postulabat ‘.
bona quond-im ordinis Templi Hospitalarii sicut et alibi eo autem cum quibus nondum fuerat inquisituml ct qui sub putes-
p , quamvis essent ibi presentes duo sancte Ro-Qb redire deberent ad eundem locum, adelectxonem summi pontifi-
uude post obiit. xxi die mali, et sic liber ille non fuit tunc
quod fuit xu ka1. maii, pontificatus sui anno nonol anno Domini
hoc mundo.
lae
rex Fmncie, regni sui anno II, fuitque sepultus " in ec-
VAR. — 91|]V
bat ". In sequenti vero mense aprilis "' obiit uxor prima
regis maior post eum non tam merito quam de facto post fuerat
rius qui precessit. Petri de Brusia, qui elapsis tunc iam annis
filiam quondam Karoli Martelli, qui fuit filius primogenitus Ka- es sum' sed gaudium cito peflmnsüt : nam vn die a nativp
memorata clementia spousa sua. EI. mox processit rex inde ver-
modis,cum non potuissenL in unum locum alias congmgnri. '10 postmodum vero extitit in forma. a iure tradita actualiter
recedens, venit, Avinionem secunda diè octobris, in sabbato, 20 quem trnnstulit de Magalonensi sede in novam metropolim
par pnpam Glemenlem quintum anno Domini MCGGX, ac inde 25 lmbundabat in VI epîscopatus divisît, quorum episcopi es-
Advenlus Domini. m1110 DominiMCCCxVÏ, (100mm Sflntnomiüa 30 pales sedes constituens in singulis earumdem. Fueruntque
VAR. — 22 Regenti
vit eidem. anno XLI episcopntus sui tune fera completo; item
481
limitate dioeeses consequenter. Item episcopatum Albien- 5 fitia vacatura per littems npostolicas impetrata in predietis
gens civitatem, sedem episcopalem posuit in abbnLialO fructuum primi vel secundi eut alterius cuiuscumque se-
insmüil nOVam sedem .- Hem in ePÎSGOPRÎ-HClnïemonlensi, 'l5f1'uetus ipsi spectare deberent, ut tain liii quam illi in
edicto reîormatur.
Item in nonnullis villis de Tholosano, Carcacessio, Albi- 25 Item amm eodem, Don1'lnÎ}\[oCGCnXVI1’ mange uovem-
sedem.
Anno Domini M°CCC°XIX, pridie idus martii, idem tis canonizavitetsanctorumconfessnrum cathologo annotnvit"
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Rodi milites de lelospitali sancti iohannis lerosolimitani. 20 mense muii, fuit pax et concordia reformnta Parisius inter
483
Nivernensis debeat succedere in comitatum Flandrie. Nup- ‘10 cialiter in provincia Burdegalensi et partibns Gasconie, in
huiusmodi pacis et Lractatus non modicum lnboravit dom-15 bus et prelntis divitibusqne,terroren1 incussernnt; cas-
missus fuerat.
exorta est in regno Francie; similis reperitur in cronicis 20 et consulum potentia non obstnnte. In ipsn quoque civitate
cium promiscui 89x115. qui se pastorales Vocare ceperunhzä et. favorem sibi a pluribus etiam personis gravibns exhi-
debanturque ad eos inopes et alias vagi viri et mulieres 30 presidentes et rectores communitatnm et locornm eis vins
Francie et alibi extra regnum; quibus favor populi non mo- 35 nostrum papam et cardinnles advenerat. Et a prelatis et
>48!‘
quitia leprosorum quam contra sanos conspiraverant, vi- 410 continetur et scribitur. Item eodem anno, pridie idus
inter se dividebant locorum dominationes; et sibi impo- qsciter affirmare Christum et eius npostolos nihil habuisse
tus separatis.
constitutions predictn.
in mense nugusti
485
pessulano.
eius electio, sicut est moris et iuris, ps1‘ sedem apostolicam nou
tempore scribendorum.
Prel‘atus pseudoantipapa fuit frater Peirus Raynaluiii, de Corbario Reatine diocesis, de ordine Fratrum Mino-
rum. Qui antequam hahitum eiusdem ordinis assumeret, uxorem habebat Iohanuam Mathei, de Corbario, cum
qua habitaverat coniuguliter annis quinque ; et ruplo federe coniugali, ipsa vivente et invita, spreta de coniugio,
ad Fratres Minores se contulit et habitum eorum sumpsit, et beati Francisci regulam est'professus. liic Petrus
' de Corhario, sprela lam religionis quam calholice fidei professione, prophane et insane electioni in antipapam
manum deditel animum, et se Nicolaum papam quintum a sue partis consortihus voluit appellari, cepitque agcre
et se gerere tanquam papa Romanus in ipsa Urbe, in obprohrium dicte urbis; fecitque cardinales secum com-
VAn. —- 4 l’etrus] Hic (Vat. 3763, Burb. xxxn, 465 in marg.) vel paulo infra (Paris. Si“) legilur in quibusdum codicibus re-
censt'unis poslcrioris adnotatio : De abrenuntiatione scismalici huius habetur in libro omissorum in crnnicis per extensum, sed
non ari perpetuuln rci memorium; quoniam iuslo Dei iudicio per s. d. n. domnum Nicolaum, verum Christi vicarium et indu-
486 CONTINUATEUR DE BERNARD GUI casae-assur
plices in vesaniav et conatus est scindere Ecclesie unitalem utpote minister et membrum Antichristi. Prefata au-
tern lohanna uxor eius ipsum repetiit in iudicio coram episcopo Reatino, oblato libello; et pro lohanna contra pre-
diclum Petrum per domnum Iohannem episcopum lleatinum lata fuit sentencia publice, servato iuris ordine,
penultima die mensis novembris, anno dominice incarnationis Mocccoxxvruæ sicut in transumpto sententia
plenius legimus contineri. Dictusque antipapa fuit per Bonifatium comitem de Domno Antiquo de Pisis dicto
domno lohanni pape presentatusv et ibi receptus per dictum papam in puhlico, ad misericordiam et gratiam
receptus et sub fida custodia detentus curialiter in archa Avinionensi ; et ibidem diem clausit extremum; et eius
Anno Domini M°CCC°XXXIIII° papa iohannes obiit in Avinione, die quarta mensis decembris. que fuit littera
dominicalis illius anni B, pontiticatus sui anno decimo nono. cuius corpus fuit in maiori Avinionensi ecclesia cum
honore debito traditum sepulture ‘. Vacavitque sedes post mortem eius diebus xvi ; deinde Iacobus, presbiter car-
dinalis tituli sancte Prisce, magister in theologia, ordinis Cisterciensis, in papam est electus1 elegitque vocari
Benedictus.
BENEDICTUS XII, de partibus Tholosanis, electus est anno Domini MCCGXXXIIII, xu kl. ianuarii et corona-
Hic anno quarto pontificatus sui in temporibus ieiunii ordinavit sex presbyteros cardinales, videlicet Ehredu-
nensem, Album nomiue, Guillelmum Montem Olivarum, domnum Gotium de Arimino, domnum Rothomagensem,
domnum de Rhodes. Hic confirmavit atque rohoravit sententias contra Ludovicum de Bavaria asserentem se
lo
l5
multarum aliarum civitatum et terrarum, Pedimontii et Lombardie, in vicarium Ecclesie tanquam Romanum im-
perium vacans et ad sedem apostolicam spectans. ltem simili modo domnum Martinum de Scala in veronam et
Vincenciam; item domnos de Gonzaga in Mantuam et Reginam civitates; item marchionem Perrariensem in
Anno illo pontificatus sui predicte guerre mortales et crudeles incipiebant inter Philippum Prancie et Eduardum es
'Anglie; pro pace vel treuga inter ipsos ponenda duos nuntios cardinales dictus papa transmiseratv sed modicum
relevavit. ltem suo tempore rex Anglie cum sua armata debellavit armatam regis Prancie in die sanctilohannis
baptiste supra Sclusas, portum Flandrie, in quo bello mortui fuerunt circa XXXHI milia Gallici et Normanni et
amiserunt vnr naves. ltem dictus papa fecit fieri totum magnum palatium ubi ipse residentiam faciebaty Avinione,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cum turribus circumcirca atque viridario bene fabricata cum veronibus circumcirca.
30
CONTINUATEUR DE BERNARD GUI (1328-1357). , 487
Hic fuit homo durus et constans, magnus magister in legibus et divinitatis Hic multum thesaurum Ecclesic
congregavit. Hic nichil dare voluit alicui de suo genere vel consanguinitate. Iste vero non timebat quemquam quando
ius et iusticia non servaretur ubique per universum Hic nimis bonos dilexit et malos habuit odio. Tandem anno
Domini MCGCXLII, in die sancti Marci evangeliste1 Avinione, in palatio quod construi fecerat, ad christum mi-
s gravit. De cuius morte tota curia ac christianitas condoluit. Et sic sedit ab eius electione annis septem, mensibus
quatuor, diebus vl ; a coronatione eius sedit annis vn mensibus tribus, diebus XVIl. Et vacavit sedes diebus un-
CLEMENS Vl, natione Lemovicensis, de quodam loco dicto Mostrio, Lemovicensis diocesis. Hic primo vocatus
Petrus Rogerii, postmodum monachus et abbas cuiusdam monasterii nuncupati La Casa de Dio, postmodum ab-
to bas Fiscamni in Normandia, deinde archiepiscopus Rothomagensis, deinde in curdinalatu, et ultimate in papam
vocatus. Hic fuit vir magne divinitatis sciencie atque fons sermocinorum. Hic largissimus fuit atque in omnibus
placidus et atfabilis1 necnon conversabilis. Hic sub Mu ccco XLIl fuit electus IX maii, Avinione, ad locum Predi-
catorum, coronatus XIII k1. iunii, seditque annis X mensibus VI diebus XXVlll ab electione.
Hic anno primo pontificatus sui, temporibus ieiunii septembris1 ordinavit presbiteros cardinales VIII et diaconos
cardinales duo, videlicet domnum Tutellensem, suum fratrem germanum, primo inonachum Tutellenseni; dom-
is num Guillelmum, suum nepotem ex parte sororis germaneg domnum de Gardia, suum consanguineumg dom-
lnnocencius papa sextus; domnum Ademarum Roberti, Lemovicensem; anno sequenti, unum presbiterum et
unum diaconum cardinalem1 videlicet domnum Lemovicenseim suum nepotem ex parte sororis germaine, diaco-
Hic concessit Romanis rogantibus ut sicut bonifatius VIII concessel'at eis quolibet anno Domini centesimo in-
dulgentiam et remissionem-peccatorum visitantibus limina apostolorum Petri et Pauli, tantum obtinerent quoli-
bet quinquagesimo quociens eveniret. Hic instituit episcopum Pragensem in archiepiscopum metropolitanum
ns unum fecerat archiepiscopum Mediolanensem et alterum in temporalibus vicarium Ecclesie, licet esset tyrannus
et in pluribus urbibus Lombardie, hic etiam acceptavit eosdem. Hic etiam domnum Eloysium fecerat atque coro-
naverat de regno lnsularum 2 perditurum, sed possessionem nunquam habuit dum vixit
‘ NOTES EXPLICATIVES .
- t Sur ce tombeau. œuvre du sculpteur Jean pas défendre contre l'esprit de corps un monument doublement
IL “intuitif/"e es ] h» M E Müntz (Hall. des Anliqullires consacré par les restes vénérables qu'il abritait et par sa propre
Laveme‘" v‘ les me??? gi Γ; ‘l'es beatæ-mu L XXXVI [1887], valeur artistique. Quelques fragments du dais, au musée Calvet,
d‘? Fm’we' iwt p" '0- Γ aille Duhmuel (BulL,monumental, i888, et le dessin publié par les Bollaudistes (Propyl. mati, p. ss "),
P‘ am et sunt-j et de Î ‘d. J. rco haee surmonté d'une statue . c'est tout ce qui reste du mausolée de Benoit XII.
Generated on 2013-08-15 17:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
pl 38“. Il se composa“ ‘un sa eulpteda Le dais qui menaçait 2. Insularum] Louis de la Garde. fut couronné le H novembre
col-‘CM6 et du“: dîne memini aupsarcophnge, ’il fut, en nea me roi des iles Gauaries, que l'on avait découvertes (ou retrou-
ëîiliiîi’a 1: Single (lu'il occupait dans m chalmllle dila °°rp°"a' mkesi depuis peu‘
Huius tempore fere omnes civitates, terre et castra patrimonii sancti Petri, marchio Anchonitane et Roman-
diole se rebellaverunt sedi apostolice et ipsius in illis partibus rectoribns et ol‘ficialibus, et omnes devenerunt in
manibus tyrannorum, videlicet Patrimonium in manibus lohannis de Vico, prefecto Viterbii ; Marchia in mani-
bus dominorum de Malatesta et Galioti de Arimino, Nollii et Galasii, atque suis fratribus1 nepotum comitis Guidi
de Montefeltro, domini Alogiti de Fabriano, nepotum Burgarutii de Mathelica, Ismudatii de Sancto Severino, 5
nepotum domni Gentìlis de Varano, nepotum Mahoeli de Monte Milorio, nepotis domni Pangionis de Cingulo,
Nicolai de Soscareto, filiorum domni Baymundi de Esio et quamplurium aliorum tyrannorumg Romandiola vero in
de Faventia, Bernardini de Polenta. Quas provincias predicti tyranni cum eorum sequacibus occnpatas tenuerunt
Anno pontilicatus sui Illl° comes de Arbi Anglicus cum eius allegatis vasconibus guerram mortalem et duris-
simam illo tunc manu potenti per Vasooniam, Petragoricensem et Pictavensem provincias feoerat, ferro, igne1
pene illas partes devastans; necnon simili modo comes de Noroton Anglicus cum suis allegatis Brittonibus in
Huius tempore et sub W CCC" xLvlo de mense angusti, rex Eduardus Anglie cum octingentis navibus bene 15
munitis ad guerram in Normandia illo tunc applicavit et viribus armorum villam Canu et innumerabiles villas,
castra et loca in dicto ducatu occupavit, ferro et igne pene devastans, usque ad Sanctum Gloum prope Parisius.
ln quo loco dictus rex Anglie cum suo exercitu per diem totam et noctem sequentem castramentatus est. Post
paucos dies vero sequentes. videlicet die sabbati xxvi mensis augusti antedictiy rex Prnncie una cum rege Boemie,
rege Navarre et rege Maioricarumy cum innumerabilibus ducibus et comitibusv baronibus ac nobilibus necnon 20
communitatibus, armorum prelium cum dicto rege Anglie et suis gentibus habuerunt. Ultimate permissione di-
vina dictus rex Anglie et sue gentes bellum predictum obtinuerunty et dictus rex Francie cum paucis apud Am-
bianensem est receptus Diotus autem rex Anglie per duos dies postea subtus tentoria die noctuque in loco qui
dicitur Cresci, in quo fuit bellum commissum, castramentatus est cum suo exercitu. In quo bello mortuus est
rex Boemie, dux Lothoringie, comes de Lansono frater dicti regis Francia germanus, cornes Flandrie et alii multi 25
comites et barones atque nobiles Francigene, necnon, ut dicitur1 plus quam duodecim milia hominum Gallico-
rum in dicto bello ceciderunt mortui; de Anglicis vero pauci mortui fuerunt. obtento bello predictus rex Anglie
cum suo exercitu versus villam Calesii iter assumpsit et dictam villam obsedit. Et ibi personaliter ipse rex cum
regina et filiis atque suo posse in dicta obsidione stetit per XI menses et XXVI dies, donec ex vi et compulsione
ramis dictam villam liberam ad suam voluntatem et mandatum habuit, illo tunc invito rege Philippo Francie et 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
suis gentibus Item durante dicta obsidione gentes regis Anglie debellaverunt regem Scocie et suas gentes in ter-
ritorio Eboracensi; in quo bello plus quam decem milia Scotorum mortui ceciderunt et dictus rex Scocie vulnera-
Item durante dicta obsidione, gentes dicti regis Anglie que erant-in ducatu Britanie ha-
Generated on 2013-08-15 17:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
buerunt prelium cum duce Britanie et suis gentibus. Ultimate dictum prelium Anglici obtinueruntq et trecenti 35
io
20
30
milites de gentibus dicti ducis in dicto bello mortui ceciderunt, et dictus dux vulneratus atque conductus in An-
Item in anno M0 CCC" XLVP, comes de Arhy, qui erat locum tenens dicti regis Anglie in vascouiaa cum suis
vasconibus Anglicis, necnon cum suis quos de Auglia conduxit1 habuit bellum de mense octobri cum comitibusy
baronibus et nobilibus atque communitatibus pene totius illarum partium liugue Auxitaney in quodam loco nun-
cupato Albaractia. llltimate dictus comes de Arbi et sue gentes dictum bellum obtinuerunL ln quo bello mortui
fuerunt comes domnus Aymoneus de Pictavoy comes et capitaneus Francorum, cum multis aliis nobilibus ; circa
tria milia inter mortuos et captivatos de Fruncigenis in dicto hello perierunt. item qui capti fuerunt, cornes de
Insula, domnus Riconetus, filius comitis Pictavi, et quamplures alii comites et nobiles. ltem dicti Anglici viri-
bus armorum post dictum bellum ceperunt civitatem Pictavensem, villam sancti iohannis in Angelis, Tutellam,
Bregeiactum, et multas alias villas et loca. Diu noctuque huc et illuc Anglici predicti per illas provincias discur-
rentesv ferro et igne pene omnia consumenles, cum infinitis captivis et spoliis in Burdegalensem se cum
honore receperunt.
Hic papa miserat dalphinum viennensem cum crucecesignatis ad partes ultramarinasg sed modicum relevavit
cardinalem ad tractandam pacem vel aliquam treugam cum regibus Francie et Anglie et ipsorum regua. Qui
cardinales in tantum operaverunt quod treugam inter dictos reges et ipsorum regna ordinaverunt per tres anncs.
Sed modicum fuit observatum specialiter in vasconia et Britania. lluius tempore fames valide fuerunt pene per
totum universum. Item anno quinto sue coronationis mortalitas terribilis et fortissima incepit per totum universum
et duravit per tempora ita et taliter quod de centum personarum tam marium quam mulierum et tam iuvenum
quam senum vix supervixerunt in exitu dicte mortalitatis sive epidimie decem persone, in aliqua parte mundi
Item huius tempore inceptum fuit palatium novum cum audiencia magna et capella atque turribus et quasi
completumg necnon magna turris que postmodum cremavit. llic eciam canonizavit sanctum ivonem presbiterum
et confessorem liritanicumi anno sue coronationis vra xvi knl. iunii. ltem anno Domini ut supra, pontiticatus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sui anno vu, ordinavit domnum de Belliforte. suum nepotem germnnum, in diaconum cardinalem.
Hic ratificavit utque roboravit processum et sentencias latas contra Bavarum; necnon vivente ipso ordinavit
cum suis fratribus cardinalibus de creatione novi imperatoris, quod et factum est : privato archiepiscopo
Maguntino, qui sepediclo Bavarie heretico adherebat, eleclores ad quos electio ltomanorum imperatorum
eipectabaL de consensu sedis apostolice et voluntate elegerunt atque nominaverunt in regem Romanorum
et Alamanie et pro imperatore domnum Karolum, tercium filium regis Buemie; quam electionem dictus
Generated on 2013-08-15 17:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
papa ratificavit et roboravit atque approbavit. Hic eciam domno Philippo regi Praucie et domno lohanni duci
e comes llannonie pene cum omnibus suis nobilibus mortui ceciderunt in bello habito eum
lluius tempor
Prisonibus in ipsorum territorio. Item Leodienses habuerunt bellum cum Brabantinis, ubi circa decem milia
Leodienses et mille Brahantini mortui ceciderunt in territorio Leodiensi. Tempore huius rex Hispanie viribus
armorum debellavit regem liellemarie sarracenuma necnon cepit per obsidionem villam Geccelye i supra quam
fuerat subtus tentoria dictus rex llispanie cum suo exercitu per duos annos vel circa. lluius tempore domnus
Luchinus de vicecomitibusy tyrannus Mediolanensis, pene omnes civitates et terras Pedismontis occupavitg et
paulo post moritury et domnus iohannes suus germanuss archiepiscopus Mediolanensisv efficitur dominus
Mediolanensis, et omnium terrarum occupatarum per suas tirannides. Hic papa ipsum archiepiscopum et nepotes
postea pro pecunia ipsos absolvit1 necnon eis concessit dictam civitatem pro xu annis futuris, dominium et
regimen, nomine Ecclesie, solvendo xu milia florenorum anno quolibet Romane ecclesie. ltem simili modo con-
cessit civitatem et districtum Perrariensem marchionibus de Est, tirannîs, solvendo dicte camere anno quolibet
decem milia florenorum auri. IIuius tempore Andreas rex Sicilie. frater regis Ungarie, occiditur a suis domesticis
de dicto regno, consencientibus, ut dicitur, aliquibus regalibus dicti regni et regina sua uxore iohannag propter
quam mortem pene totum dictum regnum fuit desolatum et destructum Paulo post rex llngarie cum infinitis gen-
tibus armorum, de consensu omnium ttalicorum et communitatuma atque aliquorum nobilium de dicto regno,
dictum regnum manu potenti intravitg et pene totum ad suas manus pervenît, capiendo ducem Duracie et ipsum
decollari facientemy dictamque reginam cum domno Loysio de Taranto suum asserente virum esse ex timore dicti
regis in Provinciam fugando. Quod regnum Apulie dictus rex totum obtinuitg et paulo post in llngariam recessity
dimittendo in dicto regno aliquos suos capitaneos cum gentibus armorum. item in dicto tempore dictus papa duos
legatos ex lateres unum in Italiam, alium in Ungariam, cardinales, pro pace inter dictum regem Ungarie et regi-
nam atque domnum Loysium predictam fienda transmisit, videlicet Bononiensem et Neapolitanum. Qui cardinales
pacem inter ipsos posuerunt, et dictum regnum Sicilie et Apulie in manibus dicte regine et domni Ludoviei no-
mine Romane ecclesie possidendum et in possessionem posuerunt dictum domnum Ludovicum in regem per
archiepiscopum liracharensem ab apostolica sede commissarium in hac parte de dicto regno coronatum.
Huius tempore archiepiscopus Medioianensis tyrannus transmisit circa V milia barbutas et tantumdem peditum
cum consensu et adiutorio nobilissimorum tiebellinorum de Tuscia ad occupandum civitates et loca T uscie que
erant in communi. sed ultimate modicum eis relevavit et dicte civitates pacem cum dicto archiepiscopo ha-
buerunt.
ilie anno nono pontiticatus sui ordinationem tempore ieiunii de mense decembris de infrascriptis cardinalibus
fecit, videlicet : domnum Egidium, liispanum1 archiepiscopum Toletanum; domnum Guillermum, archiepisco-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
prothonotarium pape; domnum lobannem de Curamagnia, prothonotariumg domnum abbatem sancti Dionisiî;
NOTES EXPLICATIVES .
Generated on 2013-08-15 17:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1. cemam Algèsims. repris en tati sur le royaume de Grenade par Aiphonse XI, roi de Castille.
io
20
30
35
CONTINUATEUR DE BERNARD GUI meas-iesu 491
Huius tempore- rex Philippus Prancie morilur, et coronatus est primogenitus suus, nomine lohannes, dux
Normandie, de eodem regno. iluius tempore domnus Guido, Bononiensis cardinalis, de consensu pape et suo
g motu proprio ivit in Pranciam suis expensis ad tractandam pacem cum dicto rege et Eduardo rege Anglie. Propter
quem tractatum dux Borbonie pro parte regis Francie cum aliis ambassiatoribus dicti regis, et dux Lencastrie cum
5 aliis ambassiatorihus pro parte regis Anglic venerunt Avinionem tempore lnnocencii VI, anno coronationis sue
primol ad perficiendum ea que ordinata erant per dictum domnumcardinalem circa dictam pacem inter dictos
reges habendam Sed ultimate concordare non potuerunt, ‘et discordes de curia dicti duces cum eorum
ambassiatoribus ad eorum regna recesserunt. Et hoc propter defectum regis Prancie partis, ut communiter
dicebaturl illo tunc denegantis ea que tractata. scripta et sigillata erant per ipsos atque iurata in manibus
10 et presencia dicti domui cardinalis de voluntate et assensu dicti regis Prancic et sui consilii.
Huius tempore rex Maioricarum eiectus fuit de suo regno et de comitatu Rossillon per regem Aragonum. Qui
rex et regina cum filiis suis Avininnem venit et per plures annos in curia cum competenti statu permansiL Et
paulo post dictus rex Maioricarum cum suo posse civitatem Maioricarum manu armata intravitg sed resistere non
potuit gentibus regis Aragonum; captus extitit per ipsos et decollatus fuit, necnon omnes sui sequaces perierunt
45 in manîbus Aragonum.
iluius tempore rex iohannes de Prancia fuit in curia ad visitandum dictum papamg quem dictus papa
honorifice recepit et per tres dies bulla in forma pauperum aperla fuit generalis.
Hic non modicum diminuit iuru, iurisdictiones, libertatesa thesaurum atque patrimonia beati Petri et ecclesie
Romane. Huius tempore Pisani debellaverunt Plorentinos supra territorium civitatis Lucaue, et ohsederunt dicti
2o Pisani eandem civitatem per octo mensesg et fame compulsi illam detinentes reddiderunt se Pisanis, et civitas
fuit totaliter in eorum manibus. Huius tempore quidam nomine Nicolaus Rentii de urbe Romana notarius sui
industrie, sine consensu dicti pape sed motu ipsius et populi Urbis, factus est tribunus et dominus Urbis, regna-
vitque per aliquod tempus in Urbe. Preliavit illo tunc cum columnensibus et eorum sequacibus ad portam sancti
- Laurentii dicte urbis ; quos debellavit, et mortui ceciderunt Stephanus de columna cum lohanne filio suo et tribus
25 suis consobrinis et aliis quampluribus eorum sequacibus. Qui tribunus post hec aliqua presumpsit contra
iurisdictionem licclesie facereg propter quod dictus papa cum consensu suorum fratrum cardinalium necnon
aliquorum nobilium de llrbe. dictum tribunum suo officio exclusit1 ipsumque fugavit de Urbe g acceptavitque sibi
in Alamania apud Boemiam. Qui captus extitit per nuncios caroli electi in imperatorem Ptomanorum et Avinionem
ao transmissus paulo post ad suum officium per dictum papam reassumendum, quod et factum est. llltimate paulo
Huius tempore civitas Avinionensis empta fuit pro Ecclesia a regina lohanna. consenciente suo viro domno
Ludovico de Taranto, postea coronatus in regem Sicilie de consensu dicti pape et cardinalium
Hic die VI decembris, in die sancti Nicolai, anno Domini M°CCC°LII°, Avinione, in palacio apostolico, ad Chris-
I. sepullus est] M. Maurice Faucon aconsacré une étudeinléres- l sante (Bull. du Comité (les travaux historiques, archéologie, 1884,
492 CONTINUATEUR DE. BERNARD GUI class-assit
Hic primo procurator et index postea fuit, necnon doetoratus in iure canonico, postmodum clericus et episcopus
Jlaromontensis, deinde cardinalisg et electus est in papam per cardinalesy anno Domini M°CCC“Lll°, die Martis,
XVlII decembrisv hora terciarum, et coronatus dominica penultima dicti mensis.Avinione1 in palacio apostolico.
Sedit annis 1x, mensibus Vlll, diebus XI, et vacavit episcopatus eius mense uno, diebus XlX. i
Hic fuitviriustus et durus in concedendis beneficiis et [circa] iura ecclesiastica Subito post suam coronationem
multas reservationes factas per Cleiuentem suum predecessorem suspendit et constituit prelatos et alios beneticiatos
in curia illo tunc morantes unumquemque ad suum beneficium personaliter applicare et ibi residenciam facere
sub pena excommunicationisg quod et factum est. Hic dimiuuit expensas et familiares suos et eciam omnium
cardinalium. Hic ordinavit stipendia auditorum sacri palacii. Hic parcus et gottosus, fortis et robustus ad recupe-
randum provincias, terras et iura sancte matris Ecclesie, que diu temporibus suorum predecessorum fuerant per
tirannides occupate in partibus ltalie ; quas pene omnes ad mandata Ecclesie reduxit manu potenti Hic ordinavit
et transmisit anno primo sue coronationis domnum Egidium Hispanum cardinalem in legatum ex latere in istis
partibus ltalie ad recuperandum predictas provincias, terras, et iura Ecclesie, occupatas per tirannidesg quod et
factum est, executio manu potenti per dictum domnum cardinalem infra quatuor annos, cum multis laboribus et
Hic transmisit quam plurimos prelatos regibus Francie et Anglie pro pace ponenda vel treuga inter ipsos et
Hic anno secundo sue coronationis transmisit domnum Petrum ostiensem cardinalem in legatum Bomam ad
coronandum domnum Karolum quartum1 filium regis Boemie, in Romanorum imperatorem; quod et factum est.
Anno primo sue coronationis, die xxv augusti, lauuenses fuerunt debellati in Sardinia, in mare, per Venetos
et Cutalanos. ln quo bello dicti lanuenses triginta tres galeas perdiderunt1 et submerse fuerunt cum hominibus.
Huius tempore dicti lanuenses cum omnibus eorum castris et iuridictionibus submiserunt se archiepiscopo Medio-
lanensi tyrannidi. Et paulo post dicti lanuenses debellaverunt venetos in mari magno, ubi dicti Veneti amiserunt
quadraginta galeas et alia navigiav necnon homines qui erant in dictis navigiis. Huius tempore pax facta fuit inter
ltem sub M°CCC°LVI°, de mense iuuii, dommus Tholorandus Petragoricensis et domnus nicolaus Capoccii car-
dinalestransmissi fuerunt in nunciis apostolicis per dictum papam ad ponendam pacem finalem vel treugam
fiendam inter reges lohannem Francie et Eduardum Anglie ipsorumque regna. Qui cardinales de mense predicto
de curia recesserunt et in regno Prancie applicaverunt, continuando ipsorum dietas pro pace vel treuga inter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLIGATIVES.
lo
15
as
30
CONTINUATEUB DE BERNARD GUI (1328-1357). 493
ut
id
I5
20
Item sub predicte anno dictus papa unam ordinationem in die Veneris, XXIII decembris, ordinavit de infra-
scriptis cardinulibus, videlicet : de domno Petro archiepiscopo Rothomagensi ; domno Francisco de Tuderto, epis-
copo Florentino; Petro, episcopo Pampilonensi, suo nepole; Elya episcopo ilticensig fratre Guillelmo. generali
ordinis Predicatorum, de Aragonia ,' fratre Nicolao, generali ordinis Minorum, Lemovicensi. Item eodem tempore
et sub MvcccoLvuo ordinavit domnum Audoinum de Burgundia, abhatem Cluniacensem, in rectorem et guber-
natorem omnium terrarum Ecclesie in Italia, dum dictus domnus liyspanus legatus ibidem moram contralieretz
et recessit de curia die ultima l'ebruarii, et sub die v dicti mensis fuit ordinatus. De mense vero augusti dicti
anni, dictus legatus apud Berthenorium totaliter vices suas in spiritualibus ettemporalibus dicto domno abbati
commisit. et in paucos dies versus Tusciam cum suis familiaribus et domnis de Malatesta, de Arimino, et aliis
nobilibus de Marchia et Romandiola, causa applicandi ad curiam idcirco assumpsit. Die vero Lune, XXIIll mensis
octobris, hic in curia dictus domnus Egidius legatus a domno papa et omnibus doinnis cardinalibus et moran-
Huius tempore et sub anno M°CCG°LVIL domnus Raynaldus de Servilla de Vernia, oriundus de Petragoricensi
comitatu ex tractu domni Aiuedei de Baucio, domni Karoli de Picerio, domni Raymundi de Buucio, comitis de
Anchino, domni Garnioti de Atrio, domni Berlrandi de Bidossio et domni iohannis de Rubufl‘ello et fere omnium
nobilium de Provincia fecerunt, ordinaverunt atque congregaverunty maximam partem equitum et peditum unius-
cuiusque christiani nationeg qui fuerunt in summa Illl milia hominum; et vocabatur societas dela Questa; et
coadunaveruntse in Lemovicinio, in Auvergnia et per illas partes circa Rhodanum. Etsub die lovis, xm iulii dicti
anniy de consensu domni de Rossillon, transiverunt Rhodanum et applicaverunt conlinuatis eorum dietis, de
consensu ut publice dicebatur dicti pape et aliquorum cardinalium de Lemovicinio, necnon predicta omnia
NOTES EXPLICATIVES.
URBANUS V, natione Lemovicensis, prius vocatus Guillelmus Grisac= post mortÊm [nnocentii Vi, dum esset
abbas sancti Victoris Massiliensis et in legatione ad domnos de Vicecomitibus in Lombardia, electus est in papam
in Avinione, anno Domini M°CCC°LXIL die Xlll mensis septembris. Sedit annos VIII menses Iili dies VllI.
Hic summus pontifex, vir Sanctus et eminentis virtutis habitue est, libertatis ecclesiastice fortissimus dei‘ensor
et innocentissime vite. Veniens aulem ad Italiam et Romam intrans, capita apostolorum Petri et Pauli, que ubi
locata forent in memoria hominum esse desierat, invenit et de altari basilîce Salvatoris que Sancta Sanctorum
dicitur in palatio Lateranensi, ubi recondita erant, reverenler levavit, eaque euro et preciosissimis gemmis ornavit;
fabricatoque tabernaculo seu ciborio marmoreo super altari ligneo quod in medio Lateranensis ecclesie situatum
est, illa omnibus conspicienda et veneranda honorahiliter collocavit. Fecit ecîam palacium in Monteflascone,
prospectum habens ad lacum Vulsinum ; item aliud palacium in Urbeveteri magna structure fabricavit.
Ex Italia deinde rediens Avinionem, anime tamen ad Ilaliam. ut ferebatur, redeundi, ibi defunctus est ‘.
NOTES EX PLICA’I‘IVES .
est connu que par le dessin publié par les Bollandistes (Propyl.
manuscrit Altemps et qu'il dit avoir été eùlem sepulcro oliuz (1p-
GBEGOBIUS Xl, natione Lemovicensis, prius vocatus Petrus Bellii‘orlis et nepos Clementis VI, dum esset cardi-
nalis sancte Marie Nove, ccncorditer a cardinalibus electus est in papam in Avinione, anno Domini M°CCC°LXX° de
mense decembri. Sedit annos VII menses III dies , et sepultus estPtome in ecclesia diaconie beate Marie que
5 Hic enim dum esset annorum circiter XVII, sancte memorie clemens VI eius patruus eum in diaconum
cardinalem sancte Romane ecclesie assumpsit; et ne carni et sanguini acquievisse videretur. continuo eum
excellentissimis doctoribus iuris utriusque et aliarum scienciarum non vulgaribus preceptoribus tradidit
erudiendum. Qui ita in multis scienciarum generibus profecit ut non modo mediocris sed eminentissime sciencie
doctor a cunctis haberetur, in tantumque culmen et famam doctrine evasit ut a famosissimis ltalie doctoribus1 a
tu Baldo precipue de Perusio in cathedra legenti ius civile, ipsius opiniones et dicta adducerentur in medium,
sepiusque eius dicta allegans diceret : (( Dominus noster in hac lege sic dicit n, intelligens de domno Gregorio
XI, cuius scripta non ad mediocres solum sed ad eruditissimos iam pervenerant. Vite eciam innocentissime fuit,
placidus in morihns et super omnes humilis et devotus, vultu palidus et complexionis admodum delicate.
Dum enim in palacio Avenionensi moram traheret et die quadam in aula deambulans comitante eum episcopo
is quodam eius cubiculario, diceretque Gregorius episcopo : (( Domne episcope, quare non vaditis ad ecclesiam
vestrarn'? » et continuo episcopus respondens diceret : u Et vos, pater sanctei quare ad ecclesiam vestram non
acceditis ? n intelligens de Romana que sedes est Petri et cliristi vicarii proprio, ita animo compunclus est et in
consciencia tactus ut statim de veniendo Romam cogitaret. Erat per idem tempus totum fere Ecclesie patrimonium
in italia opera F lorenlinorum per tyrannus plurimus ltalie occupatum. Et hinc occasione sumpta, paucis huius sui
2o secreti oonsciis, paratis galeìs, contra attinencium et amicorum voluntatem Romain venit, qua annis ultra
septuagintai a tempore videlicet clementis v, Romani pontificis presencia qui in Urbe continuo resideret privata
fuerat. intravit ergo Urbem cum ingenti Romanorum omnium leticia et incredibili applausu receptus, acclaman-
tibus cunctis : a benedictus qui venit in nomine Domini pastor supremus I n gaudebant omnes videre sanctum
pontificem, dimissis paronlibus et nolis, dimissa patria proprio, spretis omnium persuasionibus ut non venireta
Dum sic Rome morarelur veluti pastor bonus et christi verus imitator-g agere cepit via pacis ad reducendum
populum F lorentinum qui nimis se ab Ecclesia separaverat, multaque contra Ecclesiam commiseraty propter que
fuerant anathematizatL gravati et reaggravati. Pro qua reductione et pace cum dictis Plorentinis tractanda et
firmanda et recuperatione terrarum Eoclesie, misit ad eos legatum de laterev domnum lobannem tituli sancti
30 Marcelli, cardinalem Ambianensem. Ante cuius legationis finem, sicut Domino placuit, domnus Gregorius
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
infirmatur et Borne moritur ‘, die xxvii marcii anno Domini M°CCC°LXXVIII°, cum omnium multo dolore et
merore, et vere dolore presago futurorum malorum, longi videlicet scismatis quod ex ipsius morte in Ecclesia Dei
secutum est. Cuius initium et causam inferius seriose describitur1 veritatem sequendo, sicut proprie accidit in
facto, licet aliter forte ab aliquibus casus huiusmodi scismatis ponatur in terminis.
VAR. - 23 reagg.] Hic aliqui codd. addunt : maiores de civitate et ciritas interdicto supposita.
‘ NOTES EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-15 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1. Rome mol'ihn'] 1l fut enterré àSainLo-Marie la Nonve, où l'on v1586; il fut élevé par les soins de ln municipalité romaine. On en
voit encore sontombeau.Le monumentactuel ne date que de l'année trouvera un dessin dans les Vitae Pont. deciacconiol t. IIY p. 59s.
496 URBAIN VI.
Defuncto igitur Gregorio undecimo, erant tunc in Romana curia presentes xvi sancte Romane ecclesie
Alii item sancte Romane ecclesie cardinalesl videlicet domnus Albanensisy domnus Tusculanus, domnus
Sabînensis, sancte Anastasie1 sancti vitalis et sancte Marie in Porlicu, erant in Avinione. Domnus vero iohannes
sancti Marcelli1 cardinalis Amhianensis, de quo supra, legatus erat apostolice sedis in Tuscia; numero xxlll,
quorum llll tantum erant Italici, domnus videlicet Florentinus, domnus lliediolanensis1 domnus sancti Petri
Convocatis igitur ad se per iamdictos cardinales presentes in llrbe senatore Urbis, domno videlicet Guidone de
Prohinis, milite ultmmontano, ceterisque alme ilrbis officialibus, eis prestiterunt solempne iuramentum in forma
iuris de observanda decretali U/n' periculum et de custodiendoiidaliter burgo sancti Petri et palatium ubi futurum
erat conclave ab omni violentia et impressione preservando. Quod quidem iuramentum multis eciam adiectis
oblationibus gratissime subierunt Dum autem sepedicti cardinales frequentes adessent in ecclesia sancte Marie
Nove, ubi domni crcgorii corpus traditum extiterat ecclesiastice sepulturey ut moris est. ipsis quadam die sic
ibidem congregatis officiales prefati tarn nomine suo quam aliorum civium et populi Romani non minus humiliter
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
quam devote antedictis cardinalibus supplicarunt ut aliquem ydoneum et sufficientem virum eligere dignarentur
in papnm, qui esset natione Italiens; asserentes non modo lioc utile sed prope necessarium fore Romane urbi et
ecclesie, totique populo christiano ; postulationem eorum fundantes causis et rationibus infrascriptis.
in primis itaque allegaverunt et dixerunt quod ipsa Romans. sedes que apostolica esse diciturq immo fere italia
tota propter longissimam summorum pontificum absenciam ab ipsa urbe in qua divina et incommutabili ordinatione
Rcmana sedes fuerat stabilita. multipliciter collapsa et depressa fuerat propter dictam longam absentiam
Generated on 2013-08-15 17:04 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
U:
lii
20
ao
URBAIN VI. un
io
3o
summorum pontificumg quodque monasteria et ecclesie Urbis, palacia, claustra et edificia in quibus sancte
Romane ecclesie cardinales sunt intitulati in eadem urbe et urbi adiacentibus a longissimis temporibus erant
diruta, neglecta et collapsag et tam in spiritualibus quam in temporalibus et enormiter et quasi irreparabiliter ad
exinanitionem deducta in pernitiosum exemplum non modo omnium ecclesiarum et ecclesiasticarum personarnm,
sed in scandalum etiam omnium christianorum Lirbem devotionis aut peregrinationis causa visitanciunn quorum
oculis neglectus iste sacrarum rerum notorie subiectus erat. Adicientes quod nulla erat reparationis et reforma-
tionis aptior via quam quod summus pontifex quem Deus in sede collocarat Romana et cardinales pariter in tlrbe
residerent, quemadmodum omnes retro Romani pontifices et cardinales ibi residerunt usque ad tempora clementis
pape V, et a cuius electione citra usque ad hec tempora Romani ponlifices et cardinales in urbe Roma vel saltem
in ltalia prope Romani residenciam facere non curaveranL sed potius se a propria sede sequestraverant. Que
sequestratio ex eo potissime provenerat quod dictorum temporum Romani pontifices non fuerant ltalici sed tlallici
vel ultramontani, sue potius patrie et natalis soli rationem habentes quam honoris et loci ad quos provecti fuerant
et divina dispositione vocati. insuper addiderunt toti mundo fore notorium quod occasione predictoruni defectuum
civitatesy oppida, castra1 ville, terre, provincia Romane ecclesie per ltaliam conslitute, peculiare et antiquum
ipsius Romane ecclesie palrimonium, per dicta tempora fuerant guerris, dissensionibusy partialitatibus innume-
rabilibus supposile, vexate et lacessiteq et per tyrannos et malos officiales, maxime Gallicos et ultramontanosq
miserabiliter subiugate et oppresse. ln tantum quod sancta Romana ecclesia ex ipsis cîvitatibus, oppidis, terris et
ceteris valde modicam, immo nullam utilitatem fuerat dictis temporibus consecuta Quinymo pecunias et
thesauros omnes quos aliunde eadem ecclesia eciam cum magnis oneribus et gravaminibus omnium ecclesiarum
mundi acquisiverat et congregaverat, consumpserat et cottidie consumebat pro earum civitatum et terrarum
defensioney adeo quod eadem ecclesia quoad temporalia Iuerat, erat et est1 maxime novissimis istis temporibus
quasi ad nichilum notorie et manifeste redaota, exhausta et in magno contemptu ubique posita. Non videbatur
preterea honestum vel tollerabile quod post tot annorum curricula Romana sedes sine pastore et sponsi sui
presentia et solatio destituta remaneret1 et alibi in valde remotis partibus contra Dei preceptum ne dicam
" conlemptum, per tot annorum discursum tot Romani pontifices ea relicta et neglecta elegissent habitare Dixerunt
eoiam, verum, clarum et notorium fore cuilibet intuenti quod ex continua Romani pontificis residencia in urbe
Roma vel saltem in ltalia sequerentur multa Romane ecclesie et toti ltalie et christianitati Deo dante profutura.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
recuperatio videlicet terrarum et dolis Romane ecclesie prcdictarum1 que notorie propter rationes iamdictas contra
s italiam visitavitg et licet post aliquot annos redierit Avinionem et quasi in continenti decessit, intendebat
Generated on 2013-08-15 17:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
quintu
um, lares proprios diuiittendo1 venire voluit ad urbem Romam et venit cum magnis
nepolum,
erat cardinalis displicuerat sibi domni Urbani reditus de ltalia seu recessus, et hoc ipsum tlrbano pre-
quo
pontificem pro hac vice eligerent, qui his periculis sua presentia valeret et posset prout oportunum erat tantis
necessitatibus providere
Hìs rationihus audìtis, reverendissimi domni cardinales paucis verbis in hunc fere modum responderuntr « Que
n nobis exposuistis et supplicastis attente audivimus et inlelleximus. Disponimus enîm nulla habita acceptione
n nationis vel persone Ecclesie Dei providere de pastore utili et idoneo, prout Deus inspirabit et consciencie
llis peractis et ordinata per dictos domnos cardinales tam palacii sancti Petri quam burlgi eiusdem fida custodia,
deputatisque eciam custodibus conclavis ut est moris, ut sic cum omni libertatey omni impressione et violencia
cessante, electio summi pontificis canonica celebraretur, cardinales ante ingressum conclavis simul in certo loco
aliquando congregativ inter se colloquium habuerunt super persona futuri summi pontifiois, tractantes et
colloquentes. Qui tamen non potuerunt concordare. quoniam cardinales Gailici inter se erant discordes, Lemo-
vicenses videlicet ex una et reliqui Gallici ex alia, nec ad eligendum de collegio italicum dispositi videbantulu et
Italici numero tantum quatuor, videlicet Sancti Petri1 Mediolanensisy Florentinus et de Ursinis, non habebant
potestateml quia minor pars, eligere italicum1 et in Gallicum non libenter consenciebant. Patefacta ergo discordia
inter Lemovicenses cardinales et alios Gallioos, reliqui Gallici qui non erant Lemovicenses tandem concordave-
runt cum cardinalibus ltalicis de habendo potius ltalicum quam unum Lernovicensem, dicentes aperte quod totus
mundus erat admodum attediatus de Lemovicensibus qui tanto tempore papatum possederant quasi hereditarium.
Lemovicenses vero cardinales intelligentes tam cardinales ltalicos quam reliquos sibi adversari, deliberaverunt
et inter se coneluserunt quod ubi non possent habere sufticientem numerum cardinalium ad faciendum papam
unum de ipsis, vel saltem domnum vivariensem eorum sequacem, eligerent potius Italicum, sed de extra
eollegium; et nominabant domnum archiepiscopum Barensem. qui Urbanus postea sextus dictus est. Et ratio
quare in istum archiepiscopum vota sua dirigebant potissimum erat quia sperabant cardinales ltalicos in istum
italicum potius quam in alium Gallicum debere consentire. credebam etiam quod alii cardinales ultramontani in
hunc concurrerenL quoniam archiepiscopus Barensis erat homo valde scientificusa practicus1 doctus et instructus
in stilo curie et czmcellarie, et ab antiquo familiaris1 notus ac sotius, capellanus familiaris ac domesticus cardinalis
Pampilonensis vicecancellarii, qui et ipse nationis erat Lemovicensisg et dum Gregorius XI venisset ad italiam
lpsulll domnum liarensem archiepiscopum tanquam benivolum et de quo dictus cardinalis Pampilonensis pluri-
mum eonfidebat posuit ad regeudum cancellariam loco ipsius Pampilonensis vicecancellariig tum etiam quia ipsi
et ipsorum moribus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tum etiam quia dictus Barensis erat de regno Sicilie et civitate Neapolitana oriundus, quorum regni et civitatis
egina lohanna que fuerat et est sancte Romane ecclesie devotissima et ipsis cardinalibus
valde grata et accepta. Et ante ingressum conclavis iam erat quasi patefacta hec cardinalium Lemovicensium
Advenlente autem tempore intrandi conclave, omnes cardinales, qui erant numero XVI ut prediximus, intraverunt
conclave, die videlicet VII aprilis anni Domini supmdicti, videlicet anni McccLxxvuL Qua die hora satis tarda
lo
15
20
I3
O!
30
35
URBAIN VI. 499
iam clauso conclavi et bene custodito, cardinales de Agrifolio et Pictavensis accesserunt ad domnum cardinalem l
Sancti Petri et ipsi aperuerunt que inter se de domno Barensi tractaverant et concordaverants persuadentes ei utin
persona dicti domni Barensis consentiret. Quorum petitioni domnus Sancti Petri respondendo statim annuit et con-
sensit. Eadem verha domnus Pictavensis dixit domno cardinali Mediolanensiy qui similiter respondendo consensit
5 in dictum domnum Bareusem; et statim cum dicto cardinali de Agrifolio computarunt eos qui consenciebant in
domnum Barensem. et invenerunt duas partes collegii in ipsum consentire, scilicet presentiam cardinalium.
Die vero sequenti, V111 videlicet aprilis, omni impressione cessante, sed conclavi bene custodita et munitoy
cardinales convenerunt in capella conclavis, et audita prius missa de Spiritu sancto, ut est moris, ceperunt de
negocio electionis inter se tractare. cardinales vero predicti de Agrifolio et Pictavensis ceperunt temptare sigillatim
to unumquemque utrum possent ex domnis cardinalibus habere vota et voces que sufticerent ad eligendum predictam
idomnum Barensem. Et tandem repererunt voces et vota domnorum cardinaliuim iu numero sufficienli concur-
rencium, unde immediate domnus cardinalis de Agrifolio omnibus aliis cardinalibus ibidem existentibus dixit
hec verba : « Domni, sedeamus statim, quia pro certo credo quod in continenti eligemus et habebimus papam n.
Cardinalis vero de Ursinis, qui ad papatum, ut oredebalur,v aspirabat1 videns vota domnorum directa et concurrencia
45 ad eligendum in papam domnum Sarensern1 conabalur ipsum negocium electionis domni Barensis divertere et
differre et, ut creditum impedire. Unde hec et similia verba protulit : u ln effectu1 domni mei, difl'eramus istam
n electionem in aliud tempus1 ut possimus deludere istos de populo Romano qui volunt et clamant habere papam
» civem Romanum, et vocemus ad nos unum fratrem minorem, eique imponamus cappam et mitram papales, et
v fingamus nos eum elegisse in papamg et sic recedamus de loco isto, et postmodum alium alibi eligemus. n Erant
20 enim aliqui de populo in platea ante palacium forisq nullam tamen violenciam vel comminationem facientes, sed
incaute clamantesz a Romano lo volemo n, et expectantes potius publicata electione Romani pontificis currere ad
am abusum domum electi spoliare in signum-gandi quam volentes aut valentes ali-
Lemovicenses et alii sequaces responderunt et dixerunt : u Domne de Ursinis. certe hoc non faciemus, quia
25 n nolumus facere populum idolatram nec decipere et dampnare animas nostras. lmmo certe intendimus de presenti
» eligere et eligemus verum papam, et de clamoribus et verbis istorum de populo non curamus. n
Videns autem cardinalis de llrsinis quod non proticiebat ad intentionem suam et cardinales iam sederant ad
dictam electionem celebrandanL volens idem domnus de Ursinis similiter divertere et impedire quod dictus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
archiepiscopus Barensis non eligeretur-1 persuasit dictis aliis cardinalibus quod eligerent domnum Sancti Petri
30 Romanum, et eum ad hoc nominavit. Fuit responsum ei per domnum cardinalem Lemovicensem quod licet
dinalis Sancti Petri erat nimis debilis et infirmus, nec posset sufficere ad
omo bonus et sanctusa duo tamen obstabantz primo quia Romanus erat et
Generated on 2013-08-15 17:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Et adiecit hec verbe, vertendo se ad domnum Florentinum : « Vos vel-q, domne Florentine,
onera papatus.
rra inimica ecclesie Romane, et ideo non eligemus vos; domnus autem cardinalis
n similiter est Romanus, partialis et nimis iuvenis pro papatu. ldeo vos vel eorum aliquem non eligemus in
et coram eis ibidem omnibus existentihus, in papam et Romanum pontificem elegit domnum Bartholomeum,
archiepiscopum Barensem, utendo verbisistis; « ln etl‘ectu, ego pure et libere eligo et assumo in papam domnum
B. Barensem archiepiscopum. n lllicoque sine aliquo temporis intervallo ceteri omnes cardinales in numero
sufficienti, facientes et constituentes multo maiorem partem duarum parcium ipsorum cardinalium in conclavi
existencium, pure et libere eundem Barensem archiepiscopum similiter in ltomanum pontificem elegerunt.
cardinalis Florentinus. videns quod due partes et plures dictum archiepiscopum Piarensem elegerant1 accessit1 et
eundem archiepiscopum pure et libere ibidem elegit. Que electio fuit sic celebrata, conclave adhuc bene ex
creata domno archiepiscopo Sarensi ii papam, cardinales inter se fuerunt locuti1 deliberantes an expediret
dictam electionem statim populo publicarey et tandem concluserunt quod publicatio huiusmodi ditierretur donec
transisset tempus prandendi et donec pransi fuissent. Causa autem dilationis hec fuit quia tunc dictus electus non
erat in palacio, et si dicta publicatio facta fuisset antequam electus ipse venisset ad palacium et ad ipsos
cardinales1 dubitari poterat quod aliqua attediosa et sinistra in via eidem electo possent occurrere, eo quod ipse
electus non erat Romanus et Romani libenter habuissent papam natione Romanum. Alia eciam fuit causa quia ex
quo ipsi cardinales iam elegerant, intendebant ante publicationem predictam aliqua vasa argentea et quedam alia
bona que tunc habebant infra dictum conclave facere ad domos eorum vel alibi reportari1 quod non credebant
tunc facere posse si in continenti illam electionem publicarent. tlnde pro maiori securitate ipsius Bai'ensis electi
et ut aliquis nequiret suspicari vel presumere ipsum esse electum, domni cardinales miserunt pro nonnullis
prelatis ltalicis qui moram trahehant Rome ut ad eos venirent pro nonnullis arduis Romane ecclesie negociisg
inter quos fuit Barensis electus, patriarcha constantinopolitanus episcopus Ulishonensis, episcopus Nucerinus,
abbas Cassinensis, abbas sancti Laurencii extra muros Urbîs. Qui omnes prout vocati extiterant accesserunt ad
palacium. non tamen conclave intraverunt, sed seorsum ab ipsis cardinalibus pransi fueruntg et similiter ipsi
Sumpto autem prandio. ad maiorem expressionem libere voluntatis et liberi consensus eoruma et ad maiorem
eciam cautelam1 in prefatum itarensem archiepiscopum iterato, pure, libere et concorditer ac unanimiter, omni
prorsus impressione cessante, sed conclavi adhuc bene custodito remanente consenserunt, et eum in papam iter-ato
elegerunt.
Premissis sic gestis et consummalis, vox tunc cepit audiri et dici apud aliquos de Romano populoy sicut verum
erat1 quod papa esset factus. sed ignorabam quis esset vel qua natione; et propterea ipsi de populo clamare
ceperunt et petere quod hoc ei indicaretur et diceretur. Et tunc per domnum episcopum Massiliensem, locum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tenentem camerarii et conclavis custodem principalem, dictum fuit ipsi populo quod irent ad sanctum petrum et
tunc hoc diceretur et puhlicaretur ei. Quibus verbis dictis, quidam de populo intelligentes vel male percipientes
intellexerunt quod irent ad hospicium domni Sancti Petrig credentesl quia erat homanus et Romanum habere
desiderabant, ipsum domnum Sancti Petri esse creatum papam Quare ad hospicium domni Sancti Petri iverunt et
bona quedam mobilia que ibi erant secum asportarunL Quidam vero de populo stabant ante palacium et clamabant :
a Papam Romanum desideravimus‘ et Ptomanum habemusl » Et licet verba huiusmodi sic ab aliquibus de
Generated on 2013-08-15 17:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
populo iactarentur, tamen quia electio iam facta non publicabatur, suspicati sunt aliqui quod populus per moram
illam illuderetur, eo maxime quia quedam pars conclavis fuit aperta, causa asportandi vasa argentea et alia
ut
id
lii
3o
ea
URBAIN VI. 501
bona domnorum cardinalium. ldeo populus hoc percipientes, unam portam conclavis aperuerunty ad finem
ut cardinales non‘ exirent nisi facta et publicata electione. cardinales ultramontani1 videntes populum intrasse
conclave et timentes valde quia Romanum non elegerant, induxerunt domnum Sancti Petri ut contentaretur
indui ut papa1 ad placandum populum. Sicque est indutus ut papa, et populus tunc ei tanquam pape et credentes
Dum hec sic per tumultum agerentur, omnes cardinales, excepto domno cardinali Sancti Petri, de palacio
recesserunt et ad eorum hospicia reversi suntl domno Barensi electo in papam in palacio in quadam secreta
camera remanente. Post recessum cardinalium de palacio, facto aliquo temporis intervallo, domnus Sancti Petri
adhuc in palacio existens hec verba protulitz a ln effectu ego non sum papa, nec volo esse antipapag sed melior
to » me est electus in papam, domnus archiepiscopus Barensis. » Quidam vero de cardinalibus, timentes quod
populus Romanus irritaretur contra eos propter fictionem quam fecerant de domno Sancti Petri, domos proprias
reliquerunt et castrum sancti Angeli ingressi sunt 5 hi fuerunt cardinales Leniovicensis, de Agrifolio, Pictevensis,
de Britenia, Vivariensis, de Veruchio. Quidam vero extra urbem ad aliqua castra munita se contuleruntg hi fuerunt
cardinalis Geliennensis, qui accessit Zagarolum; cardinalis de Ursinis, qui accessit Vicovarum; cardinalis
45 sancti Angeli, qui accessit ad quoddam castrum monasterii sancti Pauli. ceteri vero domni cardinales tam
ultramontani quam citramontani remanserunt Rome in domihus propriis et sine aliqua lesione vel violencia; et hi
Eodem vero die, VllI videlicet aprilis, de sero, cardinales qui castrum sancti Angeli intraverant et alii quidam
ex eis qui ex Urbe discesserant miserunt ad dictum archiepiscopum Sarensem electum in summum pontificem
20 nunciosv et scripserunt et intimarunt quod pro eo quod non erat Romanus electus, ne ei aliquid sinistrum posset '
occurrere, bene faceret pro securitate persone sue et statu universalis Ecclesie exire de dicto palacio et se in
aliquo loco tuto rccipere. Qua requisicione audita1 prelatus electus consuluit domnum Sancti Petri cardinalema
adhuc in eodem palacio existenteml qui ei respondit quod ipse erat verus papa et secure manere poteratg Sicque
is ln crastinum eutem, de consilio et voluntate dicti cardinalis Sancti Petri fuit electio domni Barensis iutimata
ollicialibus Urhis, qui de electione huiusmodi remanserunt valde contenti, et voluerunt accedere et accesserunt
ad dictum electum, ad exhibendum ei reverenciam summis pontiticibus exhiberi solitam. Qui noluit talem reve-
renciam sibi fieri per dictos officiales nec per alium quempianh dicendo inter cetera quod pro tunc nolebat nomi-
nari nisi archiepiscopus Burensis. Eodem die, de mane, illi domui quinque cardinales qui remanserunt in
palacium ad dictum electum, ei congratulando de sua concordi electione et humiliter supplicando quatenus
dignarelur et vellet acceplare. lnsuper persuaserant quod mitteretur pro aliis sex cardinalibus qui erant in castro
sancti Angeli, requirendo quod convenirent omnes simul et intimarent electo electionem de se factam, ut pre-
beret consensum, et demum intronizaretur ut est moris. Ipse vero electus, volens in sua consciencia esse securus1
‘319 auditis que per dictos cardinales dicebantur sibi, interrogavit eos et unumquemque de per se, utrum re vera ipse
sincere, pure, libere et canonice per omnes cardinales in conclavi fuisset electus in papam. Qui responderunt
Generated on 2013-08-15 17:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
quod pro certo ita pure, libere, sincere et canonice fuerat electus in papam sicut aliquis canonice eligi potuisset,
ei persuadentes quod nullo modo recusaret vel difl‘erret electioni de se facto consentire, propter periculum longe
vacatiouis papatus quod posset occurrere1 pro eo quod dicti cardinales cum magna difficultate iterato possent
congregari. cardinales vero qui erant in castro sancti Angeli per publicum instrumeutum dederunt plenam et
liberam potestatem illis quinque cardinalibus qui erant cum electo in palacio sancti Petri circa introuizatiouem
Cum autem ad noticiam seuatoris et aliorum officialium Urbis pervenisset tenor huiusmodi cedule, accesserunt 5
ad dictum castrum et humiliter supplicaruut quatenus exire vellent et coniungere se aliis cardinalibus qui erant
in palacio, quoniam in nullo habebant dubitare quia erant in loco libero1 tuto et secum ; et licet ipsi non elegis-
sent papam Romanum, de electione tamen domui Barensis populus Romauus remanserat valde contentus, paci-
ficus et quietus. Qui cardinales auditis istis verbis1 de dicto castro exiverunt et ad palacium iverunt, ubi illos
quinque cardinales et domnum Saucti Petri iuvenerunt. Qui omnes in capella convenientes, iterum et ad caute- to
lam prefatum domnum Barensem in papam elegerunt vel ut electus esset cousenserunt, pure, libere, concorditer
et unauimiter.
Quo facto, statim per domnum de Agrifolio dictus electus ad cardinales iutroduclus extitit ; qui ab eis tanquam
iu liomanum pontificem electus fuit receptus atque inter eos pro tunc cousedit. Quibus sic considentibus, cardi-
ualis Plorentinusy nomine ceterorum cardinalium, ad electum orationem habuit, proponens illud apostoli Pauli : ts
Talis dece/lat ut esset nobis ponti/ez z'mpol/utus, et cetera prosecutus cum nat-ratione rei geste et uegocii electionis
de ipso celebratey requisivit ipsum electum ut consentiret electioni de se facte. Qua requisitione factal ipse elec-
tus verba illa assumpsit divine Scripture z lit-mor ct tremor venerunt super me et contenter-un! me tenebre ; et cum
prosecutus fuisset ad finem ut videbatur voleudo se excusare a sarcina tanti oneris vel saltem velle tempus ad
deliberandumy cardiualis Florentinus et alii cardinales tunc dixerunt quod proseculionem auctoritatis per eum 2o
proposite pro tunc omitterets quia non erat de more cum alias ipse haberet facere eis sermonemg eumque iterato
requisiverunt quod eis respouderet et electioui de se lacte in nomine Domini consentiret. ipse vero electus ipso-
rum precibus et iustancia devictus tandem cum timore et tremore animi dicte electioni humiliter conseusiL
Prestito consensu per ipsum electum et cantate primo Te Deum laudamus, statim ipsum intronizaverunt, pecie-
runtque ab eo quo nomine vocari vellet. Qui respondit quod volebat vocari Urhanus vl ; coutiuuoque ei papalem 25
reverenciam exhibuerunt. Et tunc cardiualis de Verucho ad quandam fenestram accessit et dixit alta voce his qui
aderant : u Aununcio vobis gaudium magnum, quia papam habemus, qui vocatur llrbanus VI ».
Eadem die tres ex dictis cardinalibus videlicet de Agrifolio, Lemovicensis et Pictavensis1 recesserunt ad partem
in dicto palacio cum prefato domno papa, in loco studii, et inter cetera dixerunt eidem quod ipsi tres fuerunt
causa sue promotionis, et supplicaveruut pro executione testamenti dicti domui Gregorii, et quod fratres suos et de 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
gente sua haberet cotumeudatos1 et precipue dignaretur prestare certum subsidium pro redemptione domui
Ptogerii fratris ipsius domui Gregorii in Auglia captivi, et quod in prima creatione cardiualium quam faceret digna-
retur assumere in cardinalemiuuum eorum consanguiueum, quem domnus gregorius facere iutendelmta filium
scilicet domui Hugonis de Rupe militis, nepotem dicti quondam domui Gregorii. Pecierunt eciam ut dignaretur
in suum cubicularium retinere domnum lohannem de Baro eorum consanguineum1 qui eciam fuerat cubicularius 35
prefati olim domni Gregorii. Quibus omnibus domnus llrbanus beuiguissime respondit, et in suum cubicularium
Generated on 2013-08-15 17:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Die vero sabbati, que fuit x aprilis, domnus llrbauus sociatus ab omnibus dictis cardinalibus et domno de
URBAIN VI. m
Ursinis qui de castro vicovari reversus fuerat, aliis cardinalibus de Urhe tunc ab Urbe ahsentibus, descendit ad
ecclesiam sancti Petri, ubi in cathedra papali que est in capite ante maius altare sedens, presentibus cardinalibus
et toto populo, recepit reverenciam a canonicis sancti Petri. Et tunc cum iuhilo cantatum est Te Deum laudamus.
Deinde audivit missam submissa voce in dicto altari. Qua finita, dedit papalem benedictionem et una cum cardi-
s nalibus predictis numero xm rediit ad palacium, et iuxta morem homanarum pontificum collacionem seu ser-
monem cardinalibus feciL Qui sermone finito pecierunt ab eo plenariam indulgenciam omnium suorum peccatorum
et dispensacionem super quibuscunquc irregularitatibus quas ipsi quacumque occasione vel causa forsitan incur-
rissent. Quod etiam papa libenter concessitg et suhsequenter quilibet eorum sibi confessorem elegit per quem in
to Die autem XI aprilis que fuit dominica in Palmis, domnus Urbanus vl more Romani pontificis dedit tam cardi-
nalibus quam prelatis et aliis omnibus palmas et ramos olivarum, ut moris est Romanorum pontificum ln cuius
Die xu exequias soleunes fecit cum missa pro anima felicis recordationis domni Gregorii undecimi predeces-
soris sui, et missam celebravit domnus cardinalis Pictavensis. Diebus vero sequentibus usque ad diem lovis in
ztts cena Domini, domnus urbanus exivit sociatus ab omnibus dictis cardinalibus ad dandum indulgencias populo et
peregrinis qui venerunt causa devotionis ad limina Apostolorum. Die vero lovis exivit similiter ad fulminandurn
processus, ut est moris ; cui astiterunt dicti cardinales cum caudalis accensis, secundum consuetudinem Romane
curie; et postea domnus cardinalis de Agrifolio missam in eius presencia celebravit. Die veneris sanctal in capella
domnus cardinalis Mediolanensis coram papa celebravita qui discalciatis pedibus reverenter sanctam crucem ado-
20 ravit, et subsequenter predicti cardinales et alii successive crucem adoraverunt. sabbato sancto urbanus ad
capellam exivit, et coram se illius diei ofticium cum beuedictione cerei et missa dici fecit, quam celebravit
domnus Gebennensis.
in die sancto Pascbe coronatus est domnus Urbanus papa VI cum omnibus cerimoniis et solempnitatibus requi-
sitis coram universo populo et peregrinorum qui devotionis causa venerant multitudine copiosa, cardinalibus
25 omnibus numero xVI assisteutibus, presentibus et sic fieri volentibus1 ipsique domno Urhano ministrantibus.
omnes enim dicti cardinales numero xvi qui in electione fuerant in hoc coronationis festo inlerfuerunt, pureque
et libere consenseruntg et quatuor illi cardinales qui ab llrbe recesseraut iam fuerant ad Urbem reversi1 ubi omnes
dicti cardinales per tres menses continues steterunt, ipsi domno urbano assistendo et miuistrando, consistoria et
alia per cardinales cum summis pontiticibus iieri consueta faciendo, usquequo dicti cardinales seu eorum aliqui
V0 de ipsa Urbe et de licencia dicti domui Urbani ad Auagniam se contulerunL Et dui-ante tempore dictorum trium
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
mensium dicti cardinales semper tractarunt et habuerunt domnum Urbauum pro vero, unico et indubitato summo
pontificey eum honorando, visitando, gracias petendo, anulos et alia preciosa iocalia ei largiendoq in missis quoque
ipsorum tam submissa voce quam in cantu celebratis orationem dicendo seu dici faciendoz Deus omnium nde-
lium et cetera, pro îpso domuo urbano tanquam pro summo vero pontifice divinum auxilium implet-ando ad felix
Die xxv mensis aprilis1 domnus cardinalis Ambianensis de legatione sua reversus est et a papa llrbano
Generated on 2013-08-15 17:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
concistorialiter receptus, ut est moris recipiendi legatos de latere. Qui domnus cardinalis pede pape deosculato et
manu et 0re, ipsi domno urbano exhibuit papalem reverenciam. Adveniente die Ascensionis domiuice, Urbanus
504 URBAIN V1.
missam publice celebravit, in qua interfuerunt omnes cardinales predicti; et domnus Petrus de Luna diaconus
cardinalis ei servivit de evangelio et aliis cerimoniis consuetis. Similiter in die snnclo Penthecostes et in die
Corporis Christi domnus Urbanus celebravit in ponlificalibus, cui omnes cardinales predicti parati sacris veslibus
astilerunt et eidem servierunt; domnus cardinalis de Ursinis in die Penthecostes cantavit evungelium et domnus
de Verucho in die Corporis Christi. Fecit quoque domnus Urhanus presenlibus et consencientihus dictis cardinalibus
in concistorio secreto multorum prelatorum promotiones et translntiones; lenuitque eciam concistoria pubiica;
eausas commisit cardinalibus prediclis, super quihus diffinitivns sentencias tulerunL; pro se eciam et pro
familiaribus suis dîspensationes et gracias impetrarunt; ad diversos principes mundi sponte et lihere scripserunt
se domnum B. archiepiscopum Barensem in verum et indubitalum Romanum ponlificem eiegisse, et quod non
adhiberent fidem alicui qui contrarium assereret vel super his dubitare vellet, et cornm pluribus honestis et
gravibus personis sepissime asseruerunt ipsum domnum Urbanum verum et indubitalum fore Romanum
ponlîficem. Ipsisque eciam cousultantibus, assistentibus et consencientibus, domnus Urbanus eleclionem illustris
principis domni Wenzislai in regem Romanorum electi confirmavit; domnum quoque Glandatensem scrutatis
votis singulorum, ipsum cardinalem presbiterum in episcopum Ostiensem promovit; cuius promotionis vigore
domnus Ostiensis predictus possessionem dicti episcopatus cepit, ipsumque rexit, administravil, et tam in
temporalibus quam in spiritualibus guhernavit, et aliquando actus episcopales gessit, consecrando et ordinando,
prout episcopis cardinalibus faoere convenit. Et per idem tempus quo cardinales predicti in Urbe Iuerunl,continue,
absque ulla violencia et molestacione, omni prorsus metu secluso habitarunl et sleterunt in Urbe.
Una nulem dierum domnus Urbanus convocatis ad se cardinnlibus omnibus, multas eis admonitiones fecit pro
bono regimine curie Romane et pro bono exemplo de se ipsis populo reddendo. Monuit enim ut abstinerent et
manus suas excuterent ab omni munere, delestans et graviter se ulturum affirmons simoniacos, et omnes turpis
lucri sectatores inhibens ne munera a quoquam, magno sive parvo, pro quaoumque causa reciperent, intendens
negocia coram eo promoveri gratis, nichil inde sperando. Monuit eciam ses de honeste vivendo; cum ipsi essent
cnrdinales, Ecclesiam militantem sustenlantes, et tanquam signum positi ad sagitlam, debebant de se normam et
çxemplum aliis bene vivendi dore et prebere, delestans superflues sumptus et numerosam familiam, equorum
quoque et vestium et convivancium superfluitatem, asserens hec omnia pomposa et inflatn cedere ad gravamen
potius qnam ad relevamen honoris curie Romane et Ecclesie. Multas quoque elimosinas propter hos sumptus
pauperibus deperire affirmabat. Dixitque preterea sue intentionis fore quod iusLicia ministraretur omnibus
petentibus ahsque aliqua personarum acceplione ; et addidit quod cum dispositione divina Romano sedes esset in
Urbe collocata, intencio sua erat in Urbe residere, ibique et vivere et mori; quodque si aliter fuceret, crederet se
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
male agere et Deum ofl‘eudere. Quorum admonitiones quidam putantes ex eis se notari graviter tulerunt, licet
Hec dum sic agerentur, archiepiscopus Arelatensis qui fuerat cumerarius domni Gregorii XI et penes quem
erant omnia iccalia preciosn que fuerant dicti Gregorii, per mensem post dicti domni Urbani coronationem de
Urbe absque licencia recessit et ivit ad Anagniam secumque asportavit diota iocalia, et inter cetera tyaram
preciosam cum qua consuevemnt, nonnulli Romani pontifices coronari et cum qua ipse domnus Urbanus fuerat
Generated on 2013-08-15 17:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
coronalus. Propter que domnus Urbanus commotus mandavit domnis cardinalibus de Agrifolio, Pictavensi et
40
15
20
25
30
35
URBAIN V1, 505
Vivariensi, qui et ipsi erant Anagnie, ut dictum archiepiscopum arestarent. Cum autem in castro sancti Angeli
esset castellanus quidam, Petrus nomine, positus ad instanciam cardinalis Montismaioris, volcns domnus Urbanus-
pro sua securitate castrum illud habere and manum suam, requiri fecit dictum cuslellanum de ipsius castri,
restitutione. Sed castellanus, spiritu rcbellionis assumpto, illud facere recusavit et se summi pontificis rebellem
5 constituit. Cuius quidem rebellionis ferebatur conscius, particeps et tractator, prefatus cardinalis Montismaioris.
Cum 110c ad domni Urbani noticiam pervenisset, reprehenditacerrime cardinalem Montismaioris eique comminatus
fuit quod contra ipsum procederet et de en iusticiam faceret iuxta formam et; tenorem processuum felicis recor-
dacionis Iohannis pape XXH contra .lalia perpetrantes promulgatorum. Similiter reprehendit et comminatus est.
domno Ambianensi cardinali pro eo quod fuvebat Francisco de Vico aime Urbis pret‘ecto, qui occupabat civitatem.
‘t0 Viterbiensem, que nulle medio pertinet et est de dominio Romane ecclesie. Fueratque eciam domnus Urbanus
informatus quod cardinalis sancti Eustachii quasdam occultes practicas et conventiones tenebat et fecerat cum
Britonihus in dampnum ipsius domni pape; immo ferebatui'quod cardinalis predictussibi certes pecunias retinuisset
quas papa ei dederat ad fiuem recuperationis cnstri sancti Angeli. Unde eciam huic comminatus est quod contra
eum faceret iusticiam. Fuerat preterea domnus Urhanus avisatus quod dictus cardinalis sancti Eustachii per suos
15 versutos et subtiles tractatus ac par hianda et deceptoria verbe et falsas et dolosas inductiones solicitaverat ipsum
domnum Urbanum ad dandum societati Britonum magnns pecuniarum summas, quibus receptis ipsi Britones se
hostiliter opposuerunt prefato domno lh'bano, et quod earum machinacionum couscii erant et auctores extiterant
Ipsique cardinales boue sciebant domnum Urbanum de his omnibus hahere noticiam. Unde propter iam dicta et
20 quia domnus Urhanus denegaverat aliquas gracias concedere ipsis domuis cardinalibus ulti'arnontanis, credebalur
ces de sua sanctitate non contentari, immo erigere velle cornua contra illum, prout tandem fecerunt.
Nam circa finem iunii anni Domini MCCCLXXVIII, nonnulli domni ex ipsis ultramontunis in Urbe existantes,
Montismaioris, sancti Eustachii, sancti Angeli, de Verucho et de Luna, ipsi et eorum quilibet, supplicarunt et
icari t‘ecerunt de habendo licenciam Secedendi de Urbe et. eundi Anagniam, pretendentes in Urbe nimiam
25 suppl
eis complacere concessit eis licenciam abeundi. Qui prout ante conceperant recesserunt, et papa post paucos dies
Dum sic papa esset in Tibure et cardiuales in Anagnia, iam in apertum dissidium inter papam et cardinales res
30 vergere ceperant, iam affirmantibus cardinalibus quod domnus Urbunus non esset verus papa nec canonice electus,
ssionem, et quod electio non fuerat celebrata in loco tuto. Propter que cardinales ipsi intelligentes
Bobertum Gebennensem cardinalem in summum pontificem seu in ydolum pocius erexerunt, qui vncari voluit
Clemens V11; unde in Dei Ecclesia ortum est ingens scisma quod multorum malorum causa fuit. Nam principes
35 christiani dividi ceperunt, et quidam Urbano, quidam vero Gebennensi adheserunt. Urbuno enim adhesit tata
nacio ltalica, excepte comite Fundis et prefecto de Vico, tota nacio Germanica, regnum Portugalie, Anglia tota;
Gebennensi adheserunt nacio Gallicana, tota fere Hispania, citeriol' et ulterior. Sicque subsecute sunt difficultates,
errores plurimi in populo christiano; et quod uuus ligabnt alter solvebat, fiebantque hinc inde processus,
506 URBAIN VI.
tur duobus, et vi armorum quandoque dirimebatur lis; unde sequebantur hominum occisiones, depopulaciones
agrorum et plurimorum stragos. Propter quod secutum est illud famosissimum bellum quod commissum est inter
ducem Burgundie et'Leodienses, in quo, ut fertur, triginta milia hominum interempti sunt prope Lecd1um.
cardinales qui ydolum erexerant, vel novum pontificem secundum eos, de ltalia una cum electo suo recesse-
lrunt et ad Avinionem se contulerunt. Domnus autem Urbanus, videns quod actum fuerat, fecit in continenti
processus et privavit cardinales qui erant in Anagnia vel in Fundis una cum eorum pretenso pontifice, eos sciam
anathematizando et ipsos et ipsorum bona occupantibus concedendo. Fecit eciam processus contra principem
Fundorum et contra Franciscum de vicoy aime Urbis prefectum, qui Viterbium occupabat. E contra ille Geben-
nensis contra domnum Urbanum et suos sequaces processus l'ulminavit. Sicque tota christianitas hac peste
scismatis involuta annis xLv et ultra laboravit, usque ad tempora sancti concilii Constanciensis, de quo infra dicetur.
urbano sic cum Gebennensi contendente, cardinales noviter creati, viri zelantes honorem Ecclesie et pacem
populi christiani1 attediati eciam moribus Urbani, cuius nimia severitas potius quam iniusticia tituli papatus
revera fecerat cardinales a quibus creatus erat ab eo discedere et scisma centiare, secreto modo inter se agere
ceperunt de dando domno Urbano coadiutorem et tractare cum cardinalibus obediencie domni Gebennensis de
nnienda Ecclesia. Quod percipiens urbanus captivavit septem ex ipsis, et quatuor ex eis, dum esset lanue, fecit
in tetro carcere strangulari. Et ad parendum sibi amicicias plurimarum civitatum et dominorum1 Bome, in
sancta Maria in Transtyberim existens fecit unam ordinationem xxix cardinalium, inter quos multi de civitate
sua Neapolitana comnumerati erant Inter ceteros lanue interfectos fuit domnus Ludovicus Donato, Venetus, qui '
fuerat primo generalis ordinis Minorum et postea per eundem Urbanum creatus cardinalis. Begem insuper Sicilie
nepotem suum creare constituit. Qui cum per mare navigaret cum uxore, filiis et universis bonis suis, tempestate
suborta periclitatus est, et uno momento ipse cum navi et qui cum eo erant maris fluctibus demersus est.
Passus est hic pontifex graves persecutionesv et obsessus est per aliquantum temporis in arce Nucerie in Regno.
Fertur tamen omnium persecucionum harum ipsum potissimam causam extitisse, propterea quod homo ultra
quam deoebat severus eratv et sui capitiss et sibi magis quam ceteris credens. Tandem liberatus ah obsidione, in
sede propria [tome residens morilur, et in ecclesia sancti Petri in vaticano ' sepelitur.
Longa verborum serie huius pontificis assumptio- narrata est, pro eo quod scisma subsecutum longi temporis
NOTES EXPLICATIVES.
io
l5
BONIFACE IX. am
fuit et multorum malorum, ut prediximus1 causa, et ut ex gestis in electione eiusdem intelligi possit iusticia tituli
papatus sui, quamvis longe aliter a cardinalibus qui recesserunt ab eo postea positus extiterit, pretendentes
metum qui cadere poterat in constantem virum in actu electionis intervenisse. Quem de tribus mensibus quibus
continuo fuerunt cum domno Urbano numquam allegarunt, sicut revera allegare non poterant. Et propter variam
5 positionem casus necesse fuit varia peritorum consilia hinc inde emanare, que fuerunt causa ut scisma hoc diucius
durarety qualibet parte pretendente se iusticiam fovere et aliam vere scismaticam dici posse.
BONIFACIUS lxi natione Neapolitanus, prius vocatus Petrus Tomacellus, post mortem domui llrbani Rome
concorditer eligitur in papamy anno nomini mocccoLxxxlxz die secundo novembris, dum esset adhuc satis
to Hic postquam ad pontificatum assumptus est in alterum virum est prorsus mutatus zmoribus enim et vita
vivebat ut senex, et ita continentis vite in papatu fuit ut numquam sinistrum aliquod de eius vita prodiret in
publicumg magnanimus et alti cordis, et qui primus de multis predecessoribus suis habuit dominium urbis
Rome, que ante per populum Romanum regebatur et per multa tempora per summos pontilices desierat guber-
nari. verum cum stipatus esset ampla et nobili familia, matris videlicet1 fratrum et nepotum1 multa per manus
is vel suggestionem fiebant eorum que huius domui famam quantisper denigrabant. lnvaluit enim per hanc occasio-
nem simnniaca pravitas tempore suo, et plenarie indulgencie ad questum omnibus fere petentibus dabanturr ita
ut ex eorum numerositate vilesceret clavium auctoritas, opusque fuit ut Bonifaciusmet illas revocaret. Quihus
creavit hic summus pontifex in regem Sicilie Ladislaum de Durachio, filîum regis Ungarie Caroli, quem
ao Urbunus excommunicaverat, multosque sibi favores prestitit ad regnum illud acquirendum et manutenendum.
nguine suo exaltavit in dominio temporali. duos fratres suos pre ceteris1 quorum unum marchio-
Multos de sa
ostea redacti sunt et per domnum regem Ladislaum de regno Sicilie pulsi.
inopiam p
ore clemens vu, sic in sua obedienciu nuncupatus1 moritur in Avenione, et a cardinalibus qui ibi
lluius temp
NOTES EXPLICATIVES.
grâce aux copies de P. Sabino (De lloasil lnscr. christ, t. II, p. remigium chrisli victis virtute tyrannis.
Flele super pugilem, claves, crux, alma tiara. caesaris ex animo fidei clypealus honore.
ÏSÛS INNOCENT VII.
Ante tamen creationem Benedicti et similiter ante creationem lnnocencii VII, cardinaies utriusque collegii ad
evitandam infamiam, ne in scismate tollendo dicerentur negligentes, dum essent in conclavi, fecerunt certa
iuramenta et promissiones quibus se astringehant prosecuturos unionem Ecclesie, et domnus Petrus de Luna
INNOCENTIUS VII, nacione Sulmonensis, antea vocatus domnus Cosmatus, sancti Eustachii diaconus cardi- 5
nalis, post mortem 'domni Bonifacii Borne creatur in papam, anno Domini M°CCCC°IIII°, die XVII octobris. Hic
vcardinalis existens vir admodum continentis vite habitus est, et suorum predecessorum notans negiigentiam,
quod scisma in Eoclesia introductum extirpare neglexissent; adsumptus ad pontificatum, cum omnes crederent
hunc esse par cuius operam et diligenciam pax daretur Ecclesie, ipse in hoc Urbani et Bonifacii sectatus vestigia,
non solum unionis negocium prosecutus non extitit, sed egre satis ferebnt de re illa sibi fieri verbum. 10
Dum autem populus Romanus graviter pateretur scissuram Ecclesie, zelo huiusmodi ducti elegerunt XII ex pres-
tancioribus civibus Romanis, qui supplicarent humiiiter domno Innocencio quatenus hoc unionis negocium
aggrederetur, adducentes in medium raciones quibus ad hoc tam sanctum opus intendere dehebat. Innocencius
hac iegacione audita satis benigne pro lempore respondens, ans a se dimisit. Dum vero redirent domum et tran-
lsirent ante hospilale sancti Spiritus in Saxia, ubi hospitatus erat domnus Ludovicus, nepos oarnalis domni Inno- t5
cencii, vocari ad se fecit omnes illos cives, quos sigillatim unum post alium trucidari mandavit, et corpora de
fenestris in terram precipitari iussit. Propter quod tam horribile facinus in cives Romanes perpetratum populus
Romanus in iram et in furorem versus arma cepit. Eius occasione papa una cum curialibus magna cum festinantia
Urbe exire compulsus est, et concito gressu in Viterbio se recepit. Multi tamen curiales depredati, multi eciam in
domibus quorumdam cardinnlium Romanorum salvati. Aufugit pariter nepos eius Ludovicus a faeie Romanorum, 20
qui uicisci parnhant mortem tot electorum civium, tam crudeliter et inique et sine causa occisorum.
lnnocencius in Viterbio exislens concordiam tandem cum Romanis filrmavit ita ut Bomam redire non dubitaret.
llbi unnm ordinacionem plurium cardinalium electissimorum fecit, inter quos creavit domnum Angelum Coria-
rium, nacione Venetum. tituli sancti Marci, qui postea ei sucoessit in papatu; domnum Petrum Philardi, natione
Cretensem, hasilice Xll Aposlolorum, qui postea Alexander quintus extitit nominatus; Odonem de Columna, 25
nncionc Cumpanum, de principihus Urbis, .sancti Georgii ad Velum aureum diaconum cardinalem, qui postea
Fertur hune lnnocencium pontificem in morihus placidum et valde atl‘ahilem extitisse ; qui etiam magnus iuris
intcrpres hahitus, et paucos in sede Petri post lnnocencium quartum l'uisse qui in concistorio publico ita prompte
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
VAR. — 10 mon auto cxtitit om. codd. —— M Ecclesîe] Hic aliqui cotld. addunt: et requisitus aiiquando foret de unienda Ecclesia
tout n conlcndente secum de puputu qunm u rege Francie per suos oratores, Ecclesie
NOTES EXPLIGA'I‘IVES .
Corpore compicuus, roseus llos, [lamine canslans, Qundue genus parilem dedil aeuo 11017267: 7 Et omnes
10
'15
20
25
et reste de iure responderent. Nepotem suum, domnum Ludoviculn predictum, marchionem Marchie Anconitane
et principem Firmanum constituit, qui multo tempore Marchiani gubernavit, et tandem in Firmana civitate se
Deinum Borne moritur lnnocencius, pontificatus sui anno Secundo, et in ecclesia saucti Petri ‘ sepelitur, in '
Dum sic scisma protraheretur in longum, principes Galliarum, duces videlicet Bituricensis, Burgundie et Aure-
lianns, qui regnum Francie guhernubant propter infirmitatem regis Francie, huius tam inveterati scismatis tedio
afl‘ecti, personaliter venerunt Avinionenl ad domnum Petrum de Luna, Benedictum XlIl nuncupatum in sua obe-
dientia, quiibitunc cum sua curia morabatumsupplicanœs nomine regis Francie et sac pariter ut per onmem viam
possibilem, eoiam usque ad cessionem papatus inclusive, prout proiniserat etiuraveratin conclavi, daret pacem Eccle-
sie, quoniam 110c ad SlllIlIl officium maxime pertinehat, et ne diceretur iuramenti transgresser; et non minus ad
ans, qui catholici principes erant, hoc procurare nomine christianissimi regis, ipso domno Benedicto in partibus
Galliarum potissiine commorante ; parati eciam erant requirere contendentem secum de papatu ad similem efl‘ec-
tum, sicut eciam per solempnes oratores nomine regis Francie requisiverunt. Quod dicto domno B. principes
predicti persuadere minime potuernnt, allegans graviter Deum se oll‘endere putare si sic Ecclesiam Dei cui se
sponsum ai‘firmabat desereret ad preces cuiuscunque, cum de iusticia tituli papatus sui rex et principes ipsi
minime liaberent duhitare; quodque Ecclesiam Dei poneret in periculo si ipso renunciante aller forte eum eo
contendens renunciare recusaret, vel recusacio fieret in 1000 non libero; et multa huiusmodi, dans ipse alias vies
et media per que secundum eum ud nnionem poteratproveniri, hoc tamen semper asserens quod quando haberet
certitudinem quod per suam et contendentis renunciacioneiu daretur pax Ecclesie per unius summi pontificis
assumptionem, ipse eciarn ut tantum bonum sequeretur in Ecclesia renuuciarenon recnsaret ,- et ad hunc elfec.
tunl promiseraL et iuruverat, et non aliter. Sed hec via adinodum sibi impossibilis videhatur.
lli autem principes inlollecta intentione domni Benedicti et percipientes eum velle in suo proposito permanere,
cogitarnnt quomodo via facti possent domnum B. ad 110c inducere. Unde ipse suspicans, ne qua sibi violentia
inferretur, ninnivit se in palacio Avinionensi, in que par aliquot menses obsessus fuit, et tandem paratis galeis
in Rhodano, de palacio olam aui‘ugit, et in Cathaloniam unde oriundus erat se transtuliL Ferunt quidem domnos
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cardinales Gallicos, odio habenles domnum B. pro eo quod erat alterius natiouis quarr. Gallice et quoniani inter
se de une Gallico post mortem Clementis Vll non potuerant concordare, propterea in istum convenerunt, et non
Van. —— 1 responderet codd. — 5 nominatnr <modo restaurata per s. d. n. Nicolauln papem V> aliqui codcl. in maryinv
exécuter le mausolée:
dans les Grottes vaticancs (Dionisio, p1. Lvn), fut extrait en 1606
G2
bene ferentes mores suos, cum esset homo conscientiosus et symoniace pravitatis maximus persecutor, moribus
gravis et continentissime vite, sollicitasse hos Galliarum principes ad hanc requisicionem et infestacionem.
Ex alia parte cardinales qui remanserunt post mortem domni lnnocencii Vil, videntes negligenciam trium
pontificum in hoc tollendo dissidio, et quod Ecclesia Dei periclitabatur in tam diutina divisioneg attentis eciam
requisitionibus multorum regum et principum qui contendentes de papatu et utrumque collegium sollicitaverunt 5
ad remedia per que scisma tolli posset; congregati et in unum convenientes in conclavi. Rome, in palacio sancti
Petri, pro negocio electionis unius summi pontificis qui iam sepedicto lnnocencio succederety anno Domini
M°CCCC°VI° indictione XIllI, mensis novembris, ibi Deo et omnibus sanctis eius voverunt et invicem unus alteri
iuraverunt et promiserunt ut si quis eorum assumeretur in papam, renunciaret suo iuri et papatui pure, libere et
simpliciterv si et quando antipapa qui est et qui erit pro tempore consimiliter renunciabit et cedet suo pretenso 10
iuri et papalui, sive decedat; dummodo eciam anticardinales cum eis velint sic convenire quod ex ambobus
collegiis sequatur electio unius summi pontificis et indubitati. Et pari modo promiserunt et iuraverunt se cura-
turos et facturos eandem promissionem fieri per eum qui de intra collegium vel forte de extra collegium elige-
retur in papam, infra mensem a die sue intronizationis per suas patentes litteras dirigendas imperatori seu regi
Romanorum, antipape et anticardinalibus. regi Prancie et aliis mundi principibus, prelatis, universitatibus, et 15
aliis secundum videre domnorum cardinalium, quodque se offeret ad omnem aliam viam racionabilem per quam
predictam scisma tollatur ; et ultra premissa, intra tres menses a die intronizationis sue in antea computandos
suos destinabit oratores ad eos de quibus predicte collegio videbiturl cum plena potestate conveniendi de loco
decenti ad implendum vel exequendum premissa ; et quod non creabit cardinales de novo, nisi forte ad equan-
dum numerum cardinalium alterius collegii, hecque intimabit antipape et anticardinalibus ut et ipsi similiter 20
faciant; quodque post eius electionem confirmahit omnia supradicta autentico modo et de novo eciam similem
promissionem coram omnibus cardinalibus de collegio. notario et testibus ad hoc vocatisy et manu propria simi-
lem faciet subscriptionem ; quodque eciam in primo publico consistorio hoc ipsum promitteL Multa alia insuper
Ecclesie creato summo pontifice eciam se, propriis manibus suhscribendo. Anno vero Domini predictoy die xxx 25
mensis predicti, elegerunt domnum Angelum Coriario, tituli sancli Marci presbiterum cardinalem constanti-
GREGORIUS ergo xu statim post electionem suam idem volum, iurumentum et promissionem fecit prout
quorum quilibet cardinalis habebat unum. Subsoriptio autem fuit huiusmodi : u Ego Gregorius xia hodie ultimo 3o
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
n novembris Moccconvi assumptas inltomanum ponlificem, sicut premittilur iuro, promitto, et confirmo omnia
» supradicta. n
Deinde domnus Gregorius, dum prosequeretur iuxta promissa et iurata ad finem unionis consequende, et ipse
et domnus Benedictus tractarent de conveniendo in aliquo tuto loco, ubi ambo renunciarent et per daretur
Ecclesie, non potuerunt de loco concordare, et iuxta sententiam cardinalium utriusque collegii ad invicem 35
colludebant. fugientes implere promissa. Unde cardinales utriusque ohediencie Pisis convenientes generale
Generated on 2013-08-15 17:24 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ALEXANDRE V. sit
concilium celebraverunt ; ibique formato processu contra ambos contendentes de papatu sentencialiter
deposuerunt domnum Senedictum et domnum Gregorium, et in papam postea elegerunt domnum Petrum
Philm'di, basilice xu Apostolorum, qui vocari voluit Alexander V; cui adhesit tota fere obediencia domui Gregorii,
paucissimis exceptis; adhesit eciam magna pars obediencie domni Benedicti, excepta llispania citeriori et ulteriori,
Domnus vero Gregorius se primum Gaiete contulit, postea in civitate ‘ Austrie, ubi concilium generale convo-
cavit. Sed quia parum se ibi tutum reputavit, tandem Ariminum concessit. ubi a liarolo Malatesta benignissime
susceplus, ibi curiam suam continuit. benedictus vero. post celebratum concilium in Perpiniano, ad castrum
Paniscole Dertusensis diocesis confugit, uhi diutissime moratus est. Feceruntque uterque ordinationes cardina-
io lium, et inter ceteros domnus Gregorius, dum esset in Luca cum cardinalibusi qui nondum recesserant ab eo,
assumpsit in sancte Romane ecclesie cardinalem domnum Gabrialem Condulmarium, qui postea Eugenius papa
ALEXANDEB quintus, natione Greens, de ordine Fratrum Minorum, vir profecto altissime sciencie. in concilio
Pisano assumptus estin papam, post deposicionem domni Gregorii et domni Benedicti, anno Domini M°CGCG°VIIL
Hic a puericia sua ordinis Fratrum Minorum frater efl‘ectus, vacavit liberalibus disciplinis in studio Parisiensi;
in sacra pagina doctor subtilissimus evasit, ita ut super libris sententiarum elegantissime scriberetg magnus
sermocinator etiam ex tempore fuit, et longam et multis auctoritatibus et sentenciis orationem refertam sepe
texehat. vocatus a caleatio principe Lombardie, secum eum habuit in consiliisg deinde episcopus vicentinus
20 effectus poslea Novariensis, deinde archiepiscopus Mediolanensis creatus, procedente tempore a domno Inno-
cencio vn factus est cardinalis basilice xu Apostolorumy ac demum, ut dictum est. in papam creatus fuit. Hic
ponlifex, re et nomine ÀAlexander, omnium predecessorum qui de multo tempore eum antecesserant superans
liberalitatem1 modo habuisset in facultatibus. sed iuxta statum pontiticalem pauper multum existens, dicere
25 Hic Ladislaum regem Sicilie1 approbante Pisano concilie, regno privavit et ius dicti regni Ludovico
duci Andegavie competere declaraviL Finito concilio venit Bononiam ubi legacionem tenehat domnus
Baldasar cessaa cardinalis sancti Eustachii, cuius auxilio fuerat concilium predictum congregatum, ubi
cum aliquot mensibus morem traxisset, infirmatur. Ante eius mortem. convocatis ad se cardinalibus1 ad eos ser-
monem habuiti proponens illud Salvatoris nostri verbum : Pacem meam do vobis, pacem relinque vobis, exhor-
30 tans eos ad unitatem servandam, et protestans per eam mortem quam se continuo facturum cognoscebat. credere
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
et tenere rite et iuridice omnia processisse in concilio Pisano, ipsumque licet indignum fore christi vicarium,
rite et legitime ad apicem summi apostolatus vocatum. Familiam suam cardinalibus valde commendavit, afiir-
mans quod propter modicum temporis quo fuerat in papatu non potuerat esse gratus his qui sibi servierant. lpse-
NOTES EXPLICATIVES.
que Iacrimans, cardinalibus eciam lacrimantibus. eos benedixit, et paulo post Deo animam dedit. In ecclesia
IOHANNES XXHI, prius vocatus Baldasar Cos'sa, de nobilibus Neapolitanis originem ducens1 dum esset legatus
de latere in civitate Bononie, post mortem domni Alexandri concorditer a cardinalibus creatur in papam, anno
llic tempore adolescencie sue in iure canonico Bononie studuit. Tandem sumpto gradu doctoratus et ad curiam
Romanam veniens, bonifatius lX eum suum cubicularium secretum fecits deinde ipsum cardinalem sancti
Eustachii creavit et ad acquirendam civitatem Bononie legatum de latere misit, quam de manibus gencium
armorum ducis Mediolanensis earn occupantium acquisivit, sicque annis circiter novem prudentissime et fortissime
illam gubernaviL Aliquot ltomandiole tirannos eciam ultimo supplicio tradens totam ltomandiolam ad manus
suas nomine ecclesie Romane redegit. Erat tunc nomen suum in ltalia celebre1 et a multis etiam potentibus
formidabilc. Annis quibus Bononiam gubernavit floruit multum civitas et adaucta est longa pace. Dum autem
instaret tempus celebrandi concilii Pisani1 ipse omnes cardinales qui a domno Gregorio recesserant pecuniis
creatus papa ad electores imperii misit, erortando ut in imperatorem eligerent Sigismundum de Lucemburch.
llngarie et lloemie regem; quod et factum est. Et quia in concilio Pisano decretum fuerat aliud concilium debere
celebrari ad certum tempus pro reformacione Ecclesîe, ipse concilium nome convocavit, ad quod accessit. Sed
Ladislao regno Sicilie privato papam persequente1 cogitur de Roma exire et iterum Bononiam se conferre.
ordinationem unam fecit cardinalium, hominum profecto magne commendacionis et non mediocris sciencie.
Dum autem animo gereret Ecclesiam unire, que adhuc superstite gregorio et llenedicto scissa remanseratl de
Bononia recedens ivit personaliter ad civitatem Laudensem in Lombardia, ut cum rege ltomanorum Sigismundo
qui illuc venerata loqueretur de materia unionis et celebracionis concilii generalis Propter quam causam postea
misit ad Alamaniam pro eligendo loco sepedicti concilii domnos cardinales Plorentinum et de Celancho, qui
concorditer elegerunt civitatem Conslanciensem, Maguntine provincie, ad quam personaliter accessit. duxitque
secum viros in iure divino et humano peritos. Et dum stetisset aliquot mensibus ibi spectando vocatos ad
concilîum, tandem Sigismundus predictus in nocte Natalis Domini venit Constanciam, et in matutinis domno
Deinde procedente tempore, cum multa domno lohanni obicerentur et ipse timeret ne in personam suam
committeretur violencia1 habitu dissimulato, de Constancia fugit et Scafusam se contulit, que civitas seu opidum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES.
pedi ;*.*
15
eo
25
JEAN XXIIL- sis
erat ducis Prederici de Austriu. Aliqui cardinales secuti sunt eum usque ad locum illum; sed postmodum per
concilium quod Constancie remanserat revocantur. Domnus vero lohannes de Scafusa ivit Friburgum, cum
proposito eundi ad terras ducis Burgundie. Sed procurante concilioy per medium imperatoris Sigismundi domnus
iohannes capitum et in quodam palacio episcopi constanciensis prope civitatem in carcerem detruditur, anno
at quarto sui pontificatus concilium causam fuge sue et criminum contra eum commisit certis iudicibus qui
examinarent omnia et causam instructam concilio referrent. Qui tandem retulerunt, propositis ut dicebatur et
probatis XL capitulis et ultra contra eum, quorum aliqua concernebant scandalum Ecolesie et eius incorrigibili-
tatem1 quedam vero concernebant fidem. Ex quibus domnus iohannes sententialiter de papatu deponitur et
privatur; ipseque sententiam contra se latam approbavit. Sed post latam sentencium, de loco ubi erat mittitur
to custcdiendus ad manus Ludovici ducis de Bavuria, qui erat de obediencia domui Gregorii XII; fuitque domnus
iohannes positus in castro quodam ipsius ducis vocato Iialdeberg, ubi annis tribus et ultra stetit absque alicuius
ltalici societate aut de suis, sed tantum custoditus per Theothonicos cum quibus tantum nutibus et signis loque-
batur, quia ipse linguam germanicam ignorabat et qui cum custodiebant italicam non noveranL
Huiusmodi privationis sentencia tantum ab illis de obediencia domni iohannis lata fuit, quoniam de obediencia
tii domni gregorii et domni Benedioti nullus adhuc convenerat. Et ut suam fundarent iuristlictionem ad validandam
eorum sentenciamy synodicum decretum promulgarunt per quod afiirmabant concilium generale legitime con-
gregatum habere immediate a christo potestatem z quo fundamenta presupposito ipsum etiam papam concilio
subiciebant.
Privuto domno lohanne, actum est per medium Sigismundi imperatoris ut domnus Gregorius convocaret
‘l0 similiter concilium in constancia predicta et quod unirent se cardinales sui et ceteri de sua obediencia cum
cardinalibus et ceteris de obediencia domui iohannis in Constancia congregatis. Quod et factum est; misitque
domnus Gregorius domnum Kurolum de Mulutestis de Arimino cum pleno mandato ad pure et libere resignandum
iuri sua et papatui. Quod etiam factum est ; nam ipse Karolus in solemni sessione nomine domni Gregorii, illius
mandali vigore, expresse reuunciavit ; et ipse domnus gregorius per concilium legatus factus est in marchia
25 Anconitana. Qui Rachanati existens, ante creationem domni Martini diem ohiit, et‘ sepultus est in ecclesia
Rachanatensi.
His duabus obedienoiis unitis restabat tercia, longe maior-1 domni scilicet Petri de Luna, pro quo reducendo ut
hoc ipsum faceret quod Gregorius fecerat, domnus Sigismundus predictus ad multas mundi partes perrexit, ad
VAR. — lo civitalem] Hic utlditur in quibusdam codict‘bus, in margine vel in tcztu : in insula sancti Marci prope Constantium.
NOTES EXPLICATIVES.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Les deux derniers vers signifient que Correr remplit deux fois.
r'egem Francie primum, deinde ad regem Anglie, deinde Narbonam, una cum oratoribus concilii, ubi eciam
convenitrex Aragonum Fernandus, qui et ipse non solum regnum suum llispaniarum sed eciam Aragonie, quod
eciam erat de obediencia domni Benedicti, gubernahat. Fueruntque capitula conclusa et firmata, quibus inter
cetera continebatur quod deberetrequiri domnus B. ut hoc ipsum faceret quod domnus Gregorius fecerat ; quod si
non fecisset, promittebant principes de sua obediencia eum deserere et concilio Constanciensi adherere. benedictus
autem in castro Paniscole manens, in sua permansit sentencia, dicens ipsum esse verum christi vicarium et
constanciam non esse locum tutum pro celebracione concilii generalis, allegans que manu violenta facta fuerant
contra domnum Iohannem, eciam per eos qui erant de obediencia sua, et detestans in loco non securo renunciare
in manibus illorum qui impressionem fecerant. Principes vero Hispaniarum, videntes duriciem domni Benedicti,
concilio Constanciensi adheserunt1 sicque per solempnem sessionem celebratam uniti sunt isti de cbediencia
Et tunc que gerebantur in concilio expediebantur per naciones1 videlicet Italicam, Gallicam, Germanicam, His-
panicam et Anglicam ; que nationes constituebant totum concilium ; priusque in nationibus obtinebatur determi-
nacio una, deinde in generali congregatione omnium nationum concludebaturg demum decretum fiebat super
concluso et publicabatur in sessione. Hic erat ordo et rnodus procedendi in concilio. Per hunc modum contra
domnum Benedictum inchoatus est processus per concilium et tandem sentencialiter privatus est de papatu. Non
venerant cardinales domni Petri de Luna ad conciliumy sed adherebant adhuc, una cum prelatis aliquot de regno
Et completis omnibus que ad unionem perficiendam spectare videbanturv condempnata tamen prius-heresi
lohannis wiclif et combustis duobus heresiarchis lohanne llus et llieronimo eius discipulo, magistris Pragensi-
bus, cum iam sedes apostolica annis tribus et ultra vacasset et circa reformacionem Ecclesie non bene poterat
vacari absque papa, ob hanc causam, et ut sedes ipsa non diucius vacaretv tractare ceperunt de electione futuri
summi pontificis Et ut debita auctoritas concilio redderetur et nullus futuram electionem calumpniari posset,
quodque electus in papam pro vero et indubitato summo pontifice apud totam christianitatem liabereturp sicque
dici posset vere datam pacem Ecclesie et antiquissimum scisma extirpatum esse per canonicam et indubitatam
electionem, totum concilium in hoc convenit quod quelibet nacio eligeret VI qui una cum cardinalibus presen-
tibus in concilio intrarent conclave et haberent facultatem eligendi papam una cum ipsis cardinalibus ; et qui a
duabus partibus cardinalium et a duabus partibus ex deputatis cuiuslibet nationis eligeretur in papam, ille pro
Anno ergo Domini M°CCGC°XVII°, die VIII novembris, cardinales, qui erant numero xxxii vel XXXIII, una
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
cum deputatis cuiuslibet nationis numero xxx, intrarunt conclave, premissis primo multis orationibus et pro-
cessionibus ut Deus inspiraret electores ad eligendum virum sanctum et ydoneum, in cuius humeris cum pace et
unitate quiesceret Ecclesia. Arbilrabantur omnes non esse facile tot nacionum diversarum homines in unam per-
sonam posse convenire, preserlim cum in potestate trium personarum1 trium videlicet ex sex unius nacionis esset
electionem impedire ; credebaturque non solum per dies multos sed per
stare antequam concordarent. Fiehat omni die processio circumquaque conclave quod optime eustoditum erat a
Generated on 2013-08-19 17:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
I0
l5
20
30
10
illi
2o
iii
30
ss
magnis dominis et prelatis. Tandem Dominus compaciens longis calamitatibus Ecclesie, manum misericordie sue
aperiens, ita electores iuspiravit ut tantum tribus diebus in conclavi starent. Nam die XI novembris, quo festum
beati Martini celebratur, hora terciarum, domnus Oddo de Columna, sancti Georgii ad Velum aureum diaconus
cardinalis, tam a duabus partibus cardinalium et ultra quam a duabus partibus deputatorum concilii et ultra
cuiuslibet nacionisy sancto Spiritu inspirante electus est in papam Non sufficeret lingua narrare quanto gaudio
totum concilium una cum imperatore humauorum Sigismundo repletum sit. Publicata enim electione statim ipse
imperator conclave intrans1 ad pedes summi pontificis procidens, ipsos non sine lacrimis cordis et corporis
devocionem pariter et leticiam exprimentibus osculatus est; ipseque pontifex econtra cum lacrimis imperatorem
ad osculum pacis recipiens, eum benigne amplexatus est. Et quia in die sancti Martini fuerat electio de- se facta
et pax Ecclesie data ac eciaut unio ecclesiarum christi subsecutag vocari voluit Martinus papa quintus
MARTINUS quintus, nacione campanus de principibus llrbis domus de Columna, eleclus concorditer in papam
Constancie, provincie Maguntine1 ut supra narratum extitiL anno Domini WCCCGOXVII", die xl novembrisa sedit
Si pontificis huius dotes singule narrande forentv et quo in annis sui pontificatus gesta sunt per eum, in
modum codicis surgerent que dicenda forent. Pauca tamen de multis dicentur. per que hominis huius prudencia
et vita satis perspici poterit. llic in iuventnte liberalibus artibus erudiendus a parentibus preceptoribus liberalium
arcium traditus1 evasit in virum magne commendacionis et fame. Erat supra modum humilis, gratus et dilectus
hominibus In Perusio poslea iuri pontificio aliquot annis operam deditg indeque plus quam mediocriter eruditus
discessit, et Ptomam rediensy domui pape Urbani vl referendarius factus, cum magna integritate munus illud
expleviL Deinde in diaconum cardinalem a papa lnnocencio vn assuzuplus, non propterea nature condicionern
deseruit, quinimo eandem humilitatem et vivendi modum in omnibus servavit quem ab ineunte pene etate imbi-
herat, ita utpocius remissus quam multe activitatis homo credereturv in rebus publicis non multum se immisceus,
nisi quantum dignitatis sue onus requirebat. Unde cum in concilio constanciensi multe hinc inde altercaciones
propter contenciones hominum diverse obediencie insurrexissent, ipse velut equus arbiter, in nullam se parcium
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
constituit defensorem, sibi ipsi pocius vacans et aliena non querens, gratus propterea tam imperatori quam car-
dinalibus ceterisque de concilio factus. Hunc quem omnium nacionum parentem iudicabant in summum pontifi-
cem pecieruntv tanto animorum consensu et concordia ut nulla summi pontificis electio ex mullo tempore maiori
Hic in summum pontificem electusi sciens se vocatum in plenitudinem auctoritatis et potestatis1 omnem illam
remissionem et neglectum rerum preteritarum excussitg manum mittens ad forcia. eciani alios ad honorem
Generated on 2013-08-19 17:56 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
vero ipsiusy que certe eximia erat. omnium idem iudicium habebatur ; perpaucosque ex Romanis pontificibus
extitisse ferebatur qui in consultando tam sapienter rei et racionis medium teneret, quid eciam amplecten-
dum quidve fugiendum esset ex tempore tarn apte iudicareL Secreti sui abstinentissimus fuit, ita ut perpauci
omnes ad se adniittens et a
516 i . MARTIN X’.
quid facturus esset vix uuquam intelligere possent. In sermone hrevis et que exprimebat sentenciis plena
ernnt. ln cerimoniis quoque ecclesiasticis, que ad Dei cultum ad- statumque summi pontificatus pertinebant,
ita se habebnt ut cunctos ad summum reverenciam et. devocionem provocaret. lusticie amator et nullius
acceptuns personnm, equa lance unicuique quod suum erat tribuebat. Talem prol‘ecto pontificem decebat Eccle-
sium Dei haliere posl tum longum et inveteratum in Ecclesia Dei dissidium et antiquatum scisma, qui sua boni- 5
tale, prudencia et tollerancia sciret et posset nuviculum Petri que pene subversioni proxima luerat in tranquille
et quieto portu collocure, quemadmoduin Domino adiuvante brevi tempore hic almificus et aDeo dilectus pontil‘ex
Post‘creacionem itaque suam, miraculose ut sic dixerim factum, Petro de Luna cum cardinalibus et nonnullis
prelatis sic in Panischola permnnentihus, cum adhuc quidam populi Aragonie in animis suspensi remanerent, t0
decrevit, sacro Constanciensi upprohante concilio, ad partes Aragonie destinare legatum de latere, domnum Ala-
mannum de Adimariis, tituli saucti Eusebii presbiterum cardinalem, nacione Florentinum, virum singularom,
pro exequendo processu contra dictum Petrum iam de pupatu eiectum, et contra ei faventes et adherentes. Qui
cum ingrederetur legacionis sue termines, cardinales llll prefati, videlicet Montis Aragonum, sancti Georgii,
suncti Eustachii et sancti Angcli, sic in sua dutlum obediencia nominati, une cum ceteris prelalis qui remunse- '15
rant in Panischolu, mullum reverenter pluries sepedictum domnum Petrum de Luna requisiverunt vellet iam
l'acere et adimplere quod promiserat. Allegahant enim per privacionem lohannis et renunciacionem Gregorii, per
consensum omnium l'ere christianorum postea subsecutum, Ecclesiam Dei iam unitam esse in persona domni
Martini ; unde non poternt amodo duhitare quod ipso cedente muneret amplius Ecclesia in scismate et quod ipse
erat ille qui per suam renunciucionem poterat indubitutum pacem dare toti populo cliristiano, ita ut deinceps ‘10
nullus scrupulus umplius pusset remanere. Quod si _hoc l'aceret, pro quo magnis precibus et cum lacrimis suppli-
cabant, sequeretur ei magna laus et meritum apud Deum, de mentlbus quoque homînum omnis hesitacio tolle-
retur. Ad que domnus Pctrus de Luna respondit se nolle renuuciare, satagens suis commenticiis nrgumentis
electionem mm sanctam de domno Martino predictam improbare; uddens intellexisse multa de humilitate et
bonitate domni Martini et quod cum ipso beue concorduret. Videntes igitur cardinales et prelati predicti non posse 25
hominis cor induratum llectere, tandem ab ipso recesserunt et cum legato apostolico concordarunt et ad obe-
diencium domni Martini, recognoscendo eum unicum et indubitatum pontificem, tandem venerunt. Cum domno
vPetro de Lune remanseruut duo anticardinales, unus Cartusiensis et alius qui dicebatur domnus luliunus de
Dobla, qui fuerat suus auditor cumere. lum eciam ai) eu recesserat omnis Hispaniarum obediencia ; remanserant
solummodo rex Scocie et comas Armeniaci, qui tandem veritatem cognoscentes in plenam obedienciam domni 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Martini venerunt. Sicque tota christiauitas. Paniscola excepta, unum Ecclesie sponsum domnum Martinum tene-
bant et reverebantur.
Ecclesie unione pcrfectu. non taiuen absque magnis luboribus tam secularium quam ecclesiasticorum principum
et in primis invictissimi Romanorum iiuperatoris Sigisiuundi, cui precipue opus hoc Deo inspirante fuit attribuen-
dum, restubat ut fieret in sacro concilio reformucio morum tam in clero quam in populo christiano. Sed cum iam 35
materiam
to
t5
lac
30
as
duceretur in medium. Et quia non omnium nacionum idem est ritus et vivendi modus, et iuxta beati Hieromini
dictum: « quelibet provincia habundat in sensu suo n, iuxta uniuscuiusque nacionis mores in quibusdam capitulis
cum unaquaque ad quiuquennium tantuni domnus Martinus loco generalis cuiusdam reforiuacionis concordavit.
Et quoniam scisma fuerat in Dei Ecclesia introductum eo modo quo supra narratum est, ex eiusque duracione
multa mala in populo christiano extiterant subsecuta, nec de facili postmodum fuerat extirpatum, decretum quod-
dam contra futura scismata et de celebracione generalium conciliorum fuit promulgatum statim post domni iohan-
nis fugam. Aliud quoque decretum ediderunt de celebracione gener-alium conciliorum, inter cetera hoc habens
quod a fine concilii constanciensis ad quinquenniuni deberet generale concilium celebrariy et a fine illius concilii
ad septennium aliud item concilium celebrareturl a fine cuius ad decennium aliud item concilium deberet cele-
brari, et a iine illius ad aliud decennium1 et sic de decennio in decennium generalia concilia tenerentur pro
necessitatibus Ecclesie. quod quidem decretum generalium conciliorum sicut premittitur de tempore in tempus
celebrandorum domnus Martinus recepit, et per suam bullam approbavit. cetera vero decreta ante eius assump-
tionem facta, quatenus fidem catholicam concernebant et non aliter similiter recepit et auctoritate apostolica
comprobaviL
Ut autem domnus Martinus decreto de celehrandis conciliis satisfaceret et aliud generale concilium ad
quinquennium celebrareturv Xlll kl. maii publicam sessionem tenuit, in qua, sacro consenciente et approbante
concilio, civitatem Papie in Lombardia deputavit pro loco futuri concilii in dicta civitate celebrandi. cuius quidem
« Martinus episcopns, servus servorum Dei, ad futuram rei memoriam cupientes ac eciam volentes decreto
n huius generalis concilii satisfacere inter alia disponenti quod omni modo generalia concilia celebrantur in loco
n quem summus pontifex per mensem ante finem huius concilii, approbante et consenciente concilie, deputare et
in assignare tenealur, pro loco dicti proxime futuri celebrandi concilii supradictil eodem approbante et consen-
ciente concilie, civitatem Papiensem tenore presencium deputamus et eciam assignamus, statueutes et eciam
decernentes quod prelati et alii qui ad generalia concilia debent convocari, tempore predicte ad ipsam civitatem
Papiensem accedere teneantur Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre deputacionis ac eciam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
assignationis, statuti, decreti et constituciouis1 infringere vel ei ausu temeraria contraire. Si quis autem hoc
attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se
noverit incursurum. Datum et actum tlonstancie1 in loco publice sessionis dicti concilii, Xlll kl. maii, pontifi-
Aliam quoque sessionem, ultimam videlicet. solempni ritu celebravit presente imperatore et-copiosa principum
et prelatorum multitudine1 die xxu mensis aprilis, anno homini Moccccoxvnlo. in qua,‘ sacro approbante
Generated on 2013-08-19 18:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
concilioy illud Constanciense tam magnum et non tam memorandum quam venerandum concilium dissolvit,
reverendissime domno lbaldo, sancti Viti in Macello diacono cardinali de mandato dicti domui Martini et consensu
totius sacri concilii hec verba alta et intelligibili voce dicente 2 a Domini, ite in pace. n sicque concilio dissolute
Fuerut summus pontifex Martinus magnis precibus exaratus ab imperatore se aliquantum temporis contmere
in Germania; domini autem Gallici precabantur ut proficisceretur in Galliam. lpse vero pontu-em considerans
ca
totum patrimonium Ecclesie in ltalia occupari per tyrannos et gentes armorum, quodque eciam urbs Romana
peste, fame et guerris diu laboraverat et pene ad internicionem redacta fuerat, compaciens sedi proprie et indo-
lens eius calamitatesq tot malis in persona propria occurrere statuit et ad sedem propriam remeare decrevit. Dece-
bat enim ut facta unione in persona sua, in propria sede unicus et indubitatus christi vicarius et legitimus Petri
successor collocaretur. liecessit ergo de constancia et iter faciens per Sabaudiam venit Mediolanum, deinde
Mantuam intravit anno Domiui M°CCGC°XVIII°. die... novembris, ibique curiam suam tenuit mensibus circiterlllL
Anno vero Domini M°CCCC°XIX, tercia februariiv de Mantua recessit et per Ferrariam transiens et Romandiolam,
venit Florenciam, ubi curiam tenuit mensibus xvul. Non enim per Bononiam transire voluit, quoniam tunc
rebellis erat Ecclesie populus Bononiensis seque a dominio Ecclesie post privacionem domni Baldasaris Cosse
subtraxerat et in sua rebellione usque tunc perdurahat. causa vero cur potissimum se ad civitatem Florentinam
contulit illa fuit quia Braohius de Montone totum ducatum Spoletanum et patrimonium beati Petri una cum
civitate Perusina et multis aliis civitatibus. castellis et terris, occupabat, sibique eciarn confederaverat multos
tyrannos et armorum capitaneos Quibus sic per tyrannidem occupatisy non erat ipsi domno Martino ad llrbem
ad quam proficisci proposuerat tutus acoessus. Erat autem per id tempus Brachius de Montone valde potens et
armis et terris et multum amicabatur populo Floreutino. Per hanc ergo occasionem, ut mediatoribus Florentinis
Brachius terras Ecclesie restitueret et tutum iter ad Urbem pontifici faceret1 Martinus ad civitatem Florencie
divertit. Uhi cum Brachius in sua duricie persisteret et terras Ecclesie restituere recusaret, beatus pontifex ad
arma spiritualia recursum habens, contra eum in forma iuris processit, ipsumque in publico concistorio excom-
municavitq et in terris quas occupabat interdictum posuit, ducemque Spoletinum comitem Antonium de Urbino
creavit llnde Florentini hoc videutes, se mediatores pacis constituerunt inter domnum Martinum et Brachium
occupatorem, tandemque pax firmata extitit, et Brachius ad pedes domni Martini veniam postulaturus accessit,
magnam partem terrarum Ecclesie quas occupabat relaxavit etinsuper contra Bononiam rebellem Ecclesie potenti
manu se convertit, ut eam in potestate domni Martini revocaret. Pro qua expedicione creatus est tunc legatus de
latere domnus Gahriel Condolmario, tituli sancti clementis sancte Romane ecclesie presbiter cardinalis, postea
Eugenius papa IIII; cum quo Brachius contra Bononiam perrexit, et tandem in potestatem Ecclesie civitas ipsa -
redacta est.
Martino itaque Florencie existante, venerunt personaliter Plorenciam quatuor illi cardinales de obediencia olim
Petri de Luna cum magna comitiva prelatorum et cortesanorum llispanorum1 ad numerum fere sexcentorum
equorum, in valde decenti apparatug qui in publico concistorio cum magno gaudio a papa et a tota curia suscepti
sunt. Quorum tres erant diaconi cardinales, videlicet sancti Georgii, sancti Eustachii et sancti Angeli; quartus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Erat per id tempus domnus Baldasar Cossa adhuc in carceribus apud Heldeharg, in manîbus comitis palatini
carceratus, in Germania. Pro eius relaxacione quidam cives Florentini, penes quos magna domni Baldasaris pecunia
fore dicebaturq agere ceperunt apud beatissimum pontificem pro liberacione prefati domni, rogantes partes suas
interponeret ; quod et fecit Misit enim legacionem ad comitem palatinum, persuadens ei ut domnum hunc rela-
xaret. ipse vero acceptis primo triginta milibus ducatorum quibus se domnus Baldasar redemit, eum tandem e
Generated on 2013-08-19 18:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Vu“- — 27 Martino-regularis om. cod. Barben‘nus xxxy 165, sed supplevit in margine altera manus.
10
iii
20
In}
U:
30
35
MARTIN V. 519
10
20
25
30
carceribus dimisit. Qui oum iter faeeret ad Italiam, pergeus per Lombardiam ut veniret Florenciam recta via, ad
terras domni Petri de Rossis Parmensis districtus pervenit. lbi domno Baldasarri nunciatum extilit insidias sibi
parari in via, et si progrederetur ulterius, sibi futurum fore ut iterum caperetur et caroeri manciparetur. Hoc
intellecto domnus Baltassar, duobus tantum sociis comitatus, nootu de loto ubi hospitatus erat surrexit, et
auxilio dicti domni Petri de Rossis qui sibi antea amicabatur, clam nunciis pape eum comitantibus fugam peciit,
seque tandem contulit in potestatem domni Thome de Campo Forgosio, lanuensium ducis, oui et in eardinalatu
et in papatu per multa retro tempora amious et servitor extiterat. Vulgata domni Baldassaris fuga, eum esset
homo alti cordis et unus fuerat de oontendentibus de papalu, creditum est a multis perieulum aliquod imminere
Ecclesie, quasi per hanc fuge ocoasionem seisma redintegrari deberet. Non defuerunt eoiam qui eidem persuade-
rent ut tentaret fortunam et iterum pontifioatum arriperet. Sed Deus opus unionis tot periculis comparatum
deserere nolens, domni Baldassaris anîmum inspiravit ut personaliter veniret Florenoiam. Venit ergo cum magna
tocius populi Florentini et Romane curie expeetatione, et ad domniyMartini pedes procidens eum verum et
indubitatum summum recognovit pontificem, et omnia que circa pontifiuis electiouem gesla fuerant. quantum
in se erat, approbando et ratifioando suscepit. Mira profeolo res heo visa est omnibus et Dei manu fabricata, ut
homo in summo rerum fastigio constitutus, de papatu deieotus, in loco libero et ubi plurimum diligebatur et po-
terat positus, hoc faeeret; quod multi ex cardi'ualibus qui fuerant de obediencia domni Petri de Luna vix siccis
oculis inspicere potuerunt. Hac humiliacione et recoguicione peracta per domnum Baldassarem, decursis diebus
aliquot, domnus Martinus eum episcopum cardinalem 'l‘usculanum creavit; sieque usque in diem obitus eius inter
eardinules sancte Romane ecclesie sedit. Post aliquotvero menses idem domnus Baldassar Floreneie moritur et
Dum papa sic Florencie moraretur, venerunt oratores imperutoris Gonstantinopolitani, petentes velle uniri
Romane ecclesie. Quos papa benignissime suscepit atque legalum apostolice sedis pro hoc creuvit domnum
Pelrum de Fontesicum, oardinalem sancti Angeli, Hispanum, virum per omnia doctum. Sed premisit papa Cons-
Iantinopolim fratrem Anlonium de Massa, ordinis Fratrum Minorum generalem minislrum, ad explorandum
Appropinquabat tempus quo beatissimus pontil‘ex Martinus sedem suam Romanam peteret. Sed pro memoriali
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
perpetuo Florentinorum voluit ante eius diseessum civitatem honore metropolitioo decorare. Gum enim habuisset
episcopum ab ipsa pene origine civitatis, episcopatum erexit in archiepiscopatum, eique subiecit et sufl‘raganeos
fecit episcopatum Vulterranum et Pistoriensem. Conseeravit eoiam manibus propriis altare Sancte Marie Novelle,
ordinis Predicalorum, ubi continue dum Florencie foret moram traxit, ibi indulgencias tribuendo.
Et dum iam omnes diffieultales sustulisset quihus iter suum ad Urbem retardabalur, tandem de Florenoia dis-
cedeus, in crastinum Nativitatis Domine nostre versus Urbem profectus est, quam cum Romanorum omnium in-
Generated on 2013-08-19 18:06 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VAIl — 5 uuxilio-amicabetur Barb. in marg. —- 21-27 veneruut-Floreutiuorum Barb. in mdl'y. —32 quam-MCCCCXXl Barb,
in margv.
NO IÏNI MCGCUXVIIII X1
KALENDAS IANVARII
credibili leticia et singulari applausu intravitxxll septembris anni Domini Mccccxxl. invenit civitatem Romanam
pacificam1 sedita inopialaborantem ut vix pre se civitatis faciem ferret; omnis cultus, omnis ornatus, propter mala
quibus afflicta fuerat ab ipsa recesserat. compassus pius pastor civitati sue1 omnem modum quo restaurari posset
adbibuitg et tandem per pontificis studium de tempore in tempus sic convaluit, ut inter primores Italie civitates
quoad opes et cives egregios verissime pontificatus sui tempore computari potueritg meritoque eciam non modo
De mense vero novembris anni sequentis, in vigiiia beati Andree, flumen 'l‘yberis extra alveum suum egres-
sus, a campo Flore per viam pape et Parionis, per portam Flamineam ingrediens et usque ad sancti Marci eccle-
siam se extendens Urhem inundavit. Templum Pantheon aqua repletum est usque ad altare maius ; dumque aqua
sic ad staturam fere duorum hominum excrevisset, navigareturque per vicos quos aqua'l‘yberis repleverat, tan-
dem post duos dies siccate sunt aque et ’l‘yber ad proprium alveum regressus est, non sine multo Romanorum
venit futura estate Bomam rex Ludovicus, filius quondam Ludovici regisy pro titulo regni Sicilie, quem et a
domno Martino impetravita cum subscriptione cardinalium tunc presencium in curia. Qui rex adoptivus factus
regine lohanne Il putabat per hanc viam consequi posse pacifice regni Sicilie gubernacula ; sed studio parcium
Appropinquabat tempus quinquennii infra quod in Papia, iuxta bullam suam et decretum constanciensis con-
cilii, debebat beatissimus pontifex celebrare conciliumt quod etipse ante discessum suum de Constancia solempniter
indixerat. Actum est ergo secreciore consilio cum fratribus ut pontifex ipse premitteret aliquos ad civitatem Papie
predictam1 qui concilium illud inchoarent, ipse vero cum cardinalibus iniciato concilio sequeretur. lllestinavit ita-
que pro hoc presidentes suos numero quattuor1 videlicet Petrum Donaturn, archiepiscopum cretensemv nunc vero
episcopum Paduanum ; lacobum de Gamplo, episcopum Spoletanumg Pelrum, abbatem de Rosacio, Aquilegien-
sis diocesisl referendarios suos, et fratrem Leonardum de Florencia, generalem magistrum ordinis Predicatorum.
Qui ad civitatem Papiensem accedentes. neminem fere invenerunt, preter duos abbates de Burgundia, qui illuc pro
celebracione prefati concilii iam convenerant. Statuta tamen die presidentes ipsi una cum his qui aderanty convo-
catis eciam prelatis circumvicinis, in Dei nomine concilium inchoarunt1 et in prima sessione missam celebravit
reverendus pater domnus Andreas episcopus Poznaniensis, et sermocinatus est magister lohanues de Ragusio, or-
dinis Predicatorum. Sicque per multos dies steterunt. paucis adhuc competentibus Supervenerunt tandem ex An-
glia prelati et abbates aliquot, cum quibus vix aliquid fieri poterat1 quoniam concilium carebat partibus suis, eum
videlicet constituentibus. Nam de nacione Germanica nullus venerat, et de nacione Gallicana erat episcopus unus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tantum, videlicet Ambianensis, qui de episcopatu constancieusi in Normandia litigabaL Etlicetforte cum his paucis
qui aderant potuissent multa expediri, tamen parvi momenti cognoscentes fore quod esset licet forte iuridice a
paucis stabilitumy decreverunt adhuc modicum absentes prestolari. In hac itaque expectatione stantibus tam
presidentibus pape quam ceteris paucis, supervenit Papie grandis pastis, que compulit presidentes ad transferen-
10
'15
Generated on 2013-08-19 18:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
30
dum concilium ad alium locum tutum et sanum. liabitaque super hoc consultacionev de communi omnium ibi 3.»,
VAR. — 7-16 De mense-secessit Barb. in marg. —- 26 et in-Pœdicatorum Barb. in marg. - 30 Nam-litigahat Barb.
in marg.
MARTIN V. 521
oongregatorum concordia in solempni sessione translatum est tandem concilium de Papia ad civitatem Senarum,
in quo loco maior multitudo convenit ex omni nacione quam Papie convenisset.
Per idem tempus domnus Aifonsus 'Aragonum rex infensus erat domno Martino pro eo quod titulum regni Si-
cilie ad quod aspirabat ab ipso habere non poterat. Erat eciam eidem domno Martino Brachius de Montone effec-
ïi tus inimicus; qui ruptis federibus pacis eciam Ecciesie velud publicus hostis iuimicabatur. Misit igitur rex A1-
fonsus ad concilium Senense militem quendam, oratorem suum; qui oottidie secretas practicas habebat cum
quibusdam de concilio de ducenda synodo in longum, et quasi vellenl iterum per distortas vias introduci faoore
causam Petri de Luna adhuc superstitis in Panisoola existentis, qui de papatu fuerat eiectus. Hec perpendens dom-
nus Martinus et intelligens quam perniciosum efl‘ectum hec concilii protractiô porere poterat per hec machina-
'10 menta, cum iam aliqua decreta fidem concernencia in eodem concilio fuissent publicata, mandavit synodum dis-
solvi, prius tamen electo et deputato loco ubi haberet gonerale futurum concilium oelebrari. Presidentes itaque
una cum preiatis omnium naeionum civitatem Basiliensem provincie Bisuntine concorditer deputarunt pro loco
futuri conciiii ad septennium ceiebrandi. Per huno modum et conoilio Senensi et machinationibus volentium ite-
'15 Hic beatus pontifex, anno secundo sui pontificatus, per manum domni Petri sancte Marie in Cosmedin dia-
coni cardinalis coronari fecit in reginam Sicilie domnam iohannam secundam, sororem oiim Ladislai regis; que
tempore succedente Alfonsum predictum, regem Aragonum, in filium, ut prediximus, adoptavit, cum naturalibus
et legitimis filiis regina careret; in eaque domus nobilis de Durachio extincta est. Eundem tamen regem Alfon-
sum regina prefata publice proposita causa postmodum abrogavit et Ludovicum filium Ludovici regis Siciiie a
20 domno Alexandro V et lohanne XXII] de regno investiti in filium adoptavit. Non desinebat Brachius de Montone
Ecclesiam niultipliciter vexare et se de regno Sicilie et preoipue civitate Aquilana, quam multipliciter obsidebat,
intromittere; contra quem domnus Martinus exercitum paravil. Sed Dans de cale victoriam ministravit foventi
m iustiorem. Viotus enim est Brachius in campo prope Aquilam, captus et interfectus‘ corpusque eius Ro-
parte
mam delatum et extra portam sancti Laurencii in loco prophano sepultum. Per hanc victorium' magna domno
,25 Martino felicitas acorevit et summa quies omnibus terris Ecclesle. Nain tyranno hoc extmolo civitates omnes
quas detinebat in potestatem occiesie Romane pervenerunt, inter quas fuere Perusium. Tudertum, Assisium,
innumerabiliaoue alia castella et oppida munitissima. Multique preterea tyranni et occupatores terrarum Ecclesie
Hao igitur victoria parta et terris huiusmodi in dominio Eoclesie existentibus, deerevit nlmifluus ponlii‘ex pace
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
30 a Deo sibi de 0610 parta frui et oh armis penitus abstinere. Sicque omnes eius nomen reverebantur et timebant;
nullus erat viarum abscisor, nuilum peregrinis in via prestitum impedimentum; die noctuque hominibus secu-
rum iter erat et cum bonis et rebus suis in nenioribus velut in civitatibus aliquando transeuntes habitabant; tan-
taque erat Iranquilitas tantaque ferlilitas, tantaque eciam in omnibus terris Ecclesie pax ut Octaviani principis
35 Hic ad armatam Boemie heresini extirpandam, que omnem pene Gel‘maniam timore perculsam tenebat, m
forti et potenti destinavit primo domnum H. cardinalem tituli sancti Eusebii. deinde domnum B. cardina-
manu
lem Placentinum, postmodum vero domnum Iulianum cardinalem sancti Angeli, apostolice eedis legatum ; qui
pro tunc, non tamen culpa sua, sed ignavia pocius catholicorum, hereticorum potenciam et seviciam nimium per-
manu tangeret, et par magnum spacium cum eo' continuo christiane exhortando remaneret; quod certe grandis
10
15
20
25
30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-19 18:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
MARTIN V. ses
dimisit propterea publice divina sciam siccis oculis celebrare, sed quielo et placido, ut videbatur, animo omnem
misse solompnitatem explevit. Erat enim homo constantis et integri propositiy quique ad omnia adversa paratum
Cum vero Deus statuisset post tot bene gesta domnum Martinum ad eternam vitam vocare, circiter finem
5 mensis februarii anni Domini MCGCXXX, ex apoplexia iam sumpto prandio infirinatus est, et nocte sequenti
paulo ante diem hic beatissimus et omni evo semper memorandus pontifex Deo animam reddidit, etatis sue, ut
ferebatur, anno LXIIP. Cuius quidem mors non modo populum Romanum sed universos Christi fideles magno
dolore confecit. Dimisit tamen Ecclesiam ab omni prorsus scismate liberam et ab omni strepitu bellorum in
felicissimo statu quietam 5 nec erat christianus princeps qui eam in summo honore et cultu pariter non haberet.
10 Corpus eius terre, ut ipse in vita mandaverat, in ecclesia Lateranensi sepultum est 1, ante capita apostolorum
Petri et Pauli ; ut quorum tenuerat semper memoriam et pro quorum semper honore pugnaverat, ipsi apud Deum
NOTES EXPLICATIVES.
l. sepultus est] Le tombeau de Martin V, vaste dalle de bronze mocccxxxl ' nm xx FEBRVARII TEMPORVM SVORVM
avec l'image couchée du pontire en relief. se voit encore à l'an- FELICITAS. La dato y est conforme a notre manière de comp-
droit indiqué ici. On y lit l'inscription: MARTINVS ËP V - tendans le texteci-dessus, on indiquel’annéeüäo, suivant l'usage
SEDIT ANNOS xm ' MENSES lll ' DIES xu ' OBÏIT nunc de la curie, qui commençait l’année au 25 mars.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-19 18:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Generated on 2013-08-19 18:07 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
X
APPENDICES.
Je crois devoir joindre ici deux séries de vies des papes du xiv-xve siècle, qui, dans certains manuscrits, se
La première (Appendice 1) est empruntée au Vatz'canus 5623, du XVI° siècle. Les cinq premières notices, celles
de Benoit Xll, Clément Vl, Innocent Vl, Urbain V et Grégoire XI, sont inédites. Les autres, jusqu'à Martin V,
ont déjà paru dans les Scrz'plores de Muratori, t. III, partie 2, sous la rubrique ex cod. Vaticano. Le manuscrit
est très défectueux, très irrégulier dans son orthographe. J'ai supprimé constamment la diphtongue ae et rétabli
l’orthographe domnus pour demi/Lus, quand ce mot ne signifie pas seigneur de... Les bévues manifestes sont cor-
rigées tacitement; quand il peut y avoir un doute quelconque, la variante est notée.
La seconde série (Appendice [1), complètement inédite, va d'Urbain Vl à Pie Il. Je la publie d’après le Val-
lz'cellanus G 25, du xvi" siècle, en suivant le même système de correction que pour la série précédente, sauf que la
diphtongue ae a été maintenue partout, le manuscrit étant ici constant avec lui-même.
i5
eo
BENEDIGTUS Xll, qui anno Domini MCCCXXXIIII‘, mensis decembris die llllvmortuo papa lohanne per Spiri-
tum sanctum in spatium duodecim dierum electus, postea in festo Natalis nomini sequentia consecratus. Item
lacobus Fornerius vocahatur; primo de ordine tlisterciensi fuit, de provintia Tholose natus. Tempore istius
Armenia’ destructa est per Sarracenos qui fuerunt super eam bene duobus aunis.
Anno Domini MCCCXXXVI, de mense augusti, serenissimus rex Hugo ierusalem et ciprisecundusamisit contra
Turcos xu galeas et pamphillasli xu armatas, quibus damnum maximum fecit ; multi fuerunt mortui ex eis. Et
anno sequenti, de mense iulii, misit aliam armatam xxi galearum et alia vasa quamplurag et ab ista armata
secunda mortuus est et captus dominus illorum 'l‘urcorum inter alios. Mortuus est papa predictus anno Domini
GLEMENS sextus, natione //////// anno Domiui MGGCXLH, de mense maii, electus fuit et consecratus eodem
mense. Hic fuit monachus niger et abbas, et ad petitionem regis Francie factus est cardinalis. lste ordinavit
in consistorio anno eius Secundo, mensis ianuarii die vigesima septimay ut annus iubileus esset in quinquage-
simo anno sicut erat in centesimo, et dedit indulgentiam a pene et culpa quibuscumque ad expugnandumTurcos.
Et sarenissimus rex liugo secundus ierusalem et Gipri primus... armatam galearum suaruimsuper quas misitcapi-
taneum nobilem militem domnum Belliauum de Ybellino; et cum galeis Venetorum et llospilalariorum fecerunt
maximum damnum Turcis in quatuor mensibus. Et postea papa misit patriarcham constantinopolitanum cum qua-
tuor galeismbi domnus Martinus Zacharie fuit capitaneus adiunctis cum galeis Veuetorum et Hospitalariorum,
ubi capitaneus domnus Petrus zenietgaleis Cipri et llospitalis sancti lohannis ; et tantum fecerunt quod male erat
Turcis. Anno Domini MCGCXLV, de mense decembris-1 die XXVII, prelium magnum fuit. contra Turcos, et capto
castro Smirne per France5 fugati sunty et occisi bene sunt sexcentum Turci. Sed posthec acta, in quadam ecclesia
prope dum patriarcha celebraret, venerunt ipsi Turci et occiderunt patriarcham Domuus Martinus Zacharie,
domnus Petrus Zeni, decollati fuerunt et eorum capita portaverunt Turci et combusserunt apud galeas Cipri.
VAR. — i Mcccxxx - 4 Germania — to v1] septimus — ik primusl aliquid deesse videtur - zo Smirue] Sinurre
Ghypre.
Post illud martirium domnus papa predictus predicavit crucem contra Turcos et populus infinitus contra eos
venit
INNOCENTIUS sextus, natione Lemovicensis, olim summus penitentiarius, fuit electus anno homini MCCCLII,
die XVlIl mensis decembris Tempore huius ecclesia Romana... suum regem dominum etiam temporalem in
partibus ltalie acquirere incepit per divinam gmliam, propter industriam ac sagacitatem domni Egidii de His- s
pania, per dictum domnum papam de Avinione ad partes ltalie pro recuperanda terras Ecclesie in suum legatum
URBANUS quintus electus fuit in Avinione, anno Domini MCCGLXII, die XIII’ mensis septembrisyque fuit dies
Martis, ipso tunc existante abbate Sancti victor-is de Marsilia, et erat missus ad partes ltalie pro ecclesia Romana.
Tempore islius multum crevit nomen licclesie in ltalie partibus1 domno Egidio de llispania legato existante, 10
eo quod quidam miles domnus Thomas de Obicis de Luca, capitaneus Ecclesie per prelatum legatum factus,
in tribus millibus equitum pugnavit cum domno lohanne Acuto Anglico, tunc inimico Ecclesie, habente vn
millia equitum, in campo Arètino, prope civilalem, et cepit dictum domnum lohannem capitaneum et omnes
gentes suas et equos ita ut nullus evasit. Quam ob rem omnes terre Ecclesie se dederunt et miserunt claves
lste etiam papa gratia divina venit Romam, el ibidem capita beatorum apostolorum Petri et Paulimulto tempore
occultata per ipsum inventa sunt. Sed antequam Romain pergeret, in porlu corneli cum gaudio ingenti applicuite
et ibidem domnus ligidius de liispania qui terras predictas cum magna iustitia et pace gubernaverat. ipsas
terras et omnia fortilicia libere eidem domno pape primitus pedis osculo facto assignavitv et tunc cessavit legatio
dicti domni Egidii. lioc fuit de mense iunii anno homini MCCCLXVII. Qui domnus Egidius de mense augusti 2o
tunc proxime sequenlis decessit viterbii in Bel Repose, et suum corpus fuit portatum cum magno honore Assi-
si’um, et in ecclesia sancti Francisci, que ecclesia est apud Fratres Minores, honoritice in capella propria ipsius
GREGORIUS undecimus electus fuit anno homini McccLxx, de mense decembris. Tempore electionis istius 95
Ecclesia multum exaltaverat in dominando et quasi omnia melius sibi prosperabanturg sed per extorsiones illicitas
et mala regimina prelatorum et aliorum rectorum. et quia negatum est aliquandiu slare, exorta discordia inter
dictos prelatos et comune Plorentie. et facta per dictum comune liga cum multis tirannis exosis dicte Ecclesie
et cum Tuscia et seminatis zizaniis inter populos terrarum Ecclesie, et ostensa dictis populis luna pro sole, cum
eis omnia nova placerent et mala fierent semina pro ipsis populis, cum tanta mala et pericula eis successerunt 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
NOTES EXPLICATIVES.
1. die XIIIsepL] Le ta septembre isse était bien un mardi; mais le te septembrn; l'élection n’eut lleu que le 28 octobre, un ven-
que numquam in ipsis terris fuere similiaq predicta ecclesia omnes suas dictas terras et fortilicia perdidit. Pre-
dictus vero papa tempore maioris rebellionis venit ltomamget volendo omnia sedare et pacem cuminimicis facere,
' sicut Deo placuit, dum ista ducebantur ad finem, decessit anno Domini MCCCLXXVlll, de mense martii.
URBANUS sextus, natione Pieapolitanusl dum esset archiepiscopus de Barro, electus fuit Home anno Domini
s MCCCLXXVlll, de mense‘ mnrtii, et sedit annis Xl mensibus Vl. Tempore vero electionis istius, Romani vene-
runt armati ad sanctum Petrum, quorum oiiiciales erant Bandereuses, et cardinalibus in conclavi existentibus
papam Romanum petierunt vel ltalicum. cardinales vero simulaverunt cardinalem Sancti Petri liomanum eligere,
et demum canonice procedentes dictum arcbiepiscopum bar-ensem concorditer in papam elegerunt et per mun-
dum regibus omnibus christianis litteras manibus ipsorum de vera electione destinarunt. Post vero coronationem
m dicti Urbaui qui nimis severus videbatur in correctione simonie et lascivii, simulantes fugere aerem grossum
in estute, cardinales Anagniam in campania iverunt, demum ad civitatem Fundanam de consensu lobanne regina
antique de neapoli cardinalem Sebennensem in antipapam elegerunt, qui vocatus est clemens septimus
Papa vero llrbanus hec sentiens, cum cardinali Sancti Petri predicto qui remanserat primam ordinationem fecit
et creavit cardinalesg demum reginam antedictam regno privavit et substituit carolum de Pace regem Neapolis.
ts Qui carolus rex primo antipapa fugato in Proviutiain, cum paucis gentibus XL lanceorum Neapolim intravit et
dictam reginam obsessam in castro Novo post aliquot menses captivavit cum mille quingentis lanceis1 ibidemque
mortua est. Demum post captam reginam domnum octonem de Bruuswich, mat-itum dicte regine, inter Neapolim
et castrum sancti liermi 2 captivavit cum mille quiugentis lanceis. lloc nuntiato pape Urhano1 ipse post aliquos annos
Neapolim venit, ubi orta est discordia inter Urbanum papam et dictum regem Carolum, propter nepotem dicti
20 urbani1 quem dominum Cupuanum facere voluit. captivavit ergo rex dictum domnum papam aliquibus diebus.pau-
cis servitoribus sibi dimissis ; et laeta reconciliatione.postpaucos menses domnus papa ivit Piacentiamu Ruczenum
simulans iudignutionem, et ibi fecit processum contra dictum regem. Qui rex liec sentiens cum magnis gentibus
papam in dicto Ruzeuo obsedit per plures meuses, et in dicta obsidione domnus papa vu cardinales qui conspi-
rarunt contra eum cepit. ad tormentum posuit et carceravit. Et ibi etiam domnus papa secundam ordinationem
25 cardinalium fecity et facta ordinatione domnus Pnaymondus de Blasio, filius comitis Nolani qui postea erat princeps
Tarenti, vocatus a domno papa licet esset eius inimicusy accepto pretio dictum domnum papam de obsidione
libe'ravit, et eum cum cardinalibus liberum ad terram maritimam duxit. Deinde domnus papa cum omnibus
suis cum galeis lanueusium ianuam venit. et eum lauuenses houoriflce receperunt. lbi V cardinales captivos
duobus relaxatis occulte intei-fici fecit ; ibidem per annum et ultra remansit. Dernum dictus domnus papa Lucam
30 venit et ibi mensibus sex stetit ; et deinde Perusium ivit et aliquibus mensibus stetit. Postmodum fingens se ire
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
VAR. —- z sedere — 3 sic —— McccLxxvu - 7 vel om. - 13 predicti -— 20 quem] qui et —— dictum] dia-5
NOTES EXPLICATIVES .
l. de nu-nsc marlii] L'élection eut lieu. en réalité. le tft avril. lendemain. Elle fut assassinée par ordre du vainqueur, non aua-
2. castrum s..llermi] Le château Snint-Elma. — Il y a ici quel- ples. mais a Muro, l'année suivante.
ques inexactitudes. La bataille ou Ollmn de Brunswick fut fuit 3. Piaccnlz’am Buczenum] Je ne vols pas d'ou vient cette étrange
prisonnier eut. lieu le 25 août insit la. reine ue se rendit que le leçon. Il est sur qu’il s'agit ici de la ville de Nocera.
Generated on 2013-08-19 18:27 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
530 APP. l. —- nomi-nou 1x.
Bomam versus Gampaniam ivitl volens iterum ire Neapolim. Et dum esset in Ferentjno, pro samon consilio
Romam petiit, ubi a Romanis honorifice susceptus est, nec ultra inde recessit.
Rornani qui per llanderenses regebantur sibi sepe molesti et infesti erant, et pluries iverunt ad palatium ,
Tempore eiusdem pape domnus carolus rex Neapolitanus vocatus a baronibus Ungarie contra voluntatem
regine antique Ungarie Ungariam petiit et ibi coronam regni accepit. Post paucos vero dies conspiratione an-
tedicte regine1 comitum et aliorum plurium, per quendam Ungarium in publico parlamento ense in capite
vulneratus est; nec fuit vulnus ad mortem, sed ductus ad quamdam turrim sive locum fortem sub simulatione
liberationisy post aliquos dies veneno extinctus est et insepultus remansit, quia adhuc excommunicatus erat per
dictum domnum Urbanum papam, et in ecclesia in capsa aliqua positus est ut ab omnibus publice videatur.
Obedientes fuerunt domno pape urbano ltalia, Alamania, Anglia, Ungaria, lSoemia1 Polcnia, Sicilia et Portuga-
lia ; fuerunt scismatici cum antipapa Francia, Hyspania, Aragonia etrex Castelle. De mense octobris idem domnus
papa llrbanus vita est functus et sepultus in basilica sancti Petri in concha marmorea que post eius obitum
constructa est per domnum Mnrtinum Brochanum, consanguineum, cardinalem et camerarium eiusdem pape
Urhani.
BONIFACIUS 1X, natione Neapolitanus, nobilis de Thomacellis, factus papa annol llomini Mcccxc, sedit annis
Xllll,mensibus 1X. Hic tempore Urbani pape venit Romain g quem dictus Urbanus primo fecit acolitum. deinde
diaconum cardinalem sancti Georgii ad Velum aureum, et in Luoa fecit eum presbiterum catdinalem tituli
sancte Anastasie. Deinde incurrit indignationem, et nisi dictus llrbanus morte preventus esset, eum ('apello
privasset. Hic quinque annos vixit sine aliqua prosperitate ; Viterbium perdidit quod tenebat. Hic in prima sui
ordinatione quinque cardinales fecit et duobus ab Ul‘bano predecessore suo capello privatis capellum restituiL
Hic multum molestatus fuit a Romanis; nam plures llanderenses cum populo armalo ad palatium venerunt et de
camera paramenti pape canonicos sancti Petri violenter traxerunt, qui in venditione basilice sancti Petri consen-
tire nolebant. Papa demum vocatus a nobilibus ivit Perusiam et ibi sedit per annum. Sed facta concordia per eum
inter nobiles regentes et Piaspantes exititios ambas partes pacificavit. Sed Raspantes fide mentita contra nobiles
surrexerunt, ex quibus una die Lxxx sunt interfectL ceteri vero fugati. Nocle sequenti Bonifucius papa cum car-
dinalibus Assisium fugit; demum Romani legati cum aliqua subventione peccunie Romam papam reduxerunt;
Hic papa ad recuperandum terras Ecclesie multas peccuniarum summas procuravit. Nam anno suo primo
iubilei ex olfertorio et multis indulgentiis multa millia peccuniarum accepiL Demum nullam promotionem prela-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
torum fecit quin primo peccuniam caperetg deinde quia videbatur inhonestum, constitutionem fecit ut prelati
26 una om.
NOTES EXPLICATIVES .
i0
eo
se
APP. 1'. — INNOCENT VII. fiat
i5
eo
30
promoveudi primos fructus beneticiorum primo solverent, et sic Alamaniam, Angliam et alias provincias obe-
dieutes pro maiori parte peccunia vacuaviL Finaliter beneficia minora iu Alamania secundo et tertio in paucis
diebus pro peccuniis deditg ex qua re prelatiAnglie ut beneficia minora a papa non impetrarentur constitutionem
fecerunt Dictus papa non signavit supplicationem quin ad minus ducatum reciperet. Multum ditavit omnes con-
sanguineos suos et maxime matrem et fratres Ptegnum Apulie restituit Ladislao, filio regis Caroli per Urbanum
predecessorem suum privati. Coronavit dictum Ladislaum, qui solum civitatem Gaietanam tenebat, manu cardi-
nalis Plorentini quem Gaietam legatum cum gentibus armorum misit1 recuperavit civitatem Neapolitanam, et
in pluribus annis subsidio peccuniarum dicti pape idem Ladislaus quasi omnes provincias regni recuperavit et
adversarium convertit in fugam Demum idem Ladislaus subventione predicti Bonifacii pape vocatus ab Ungaria
ivit in Sclavoniam et accepita legato misso dicto cardinali Florentino. Demum tractatus de rebellione in regno
Neapolitano detectus est g ex qua re rex dimissa Sclavonia in Apuliam rediit et captivatis pluribus comitibus et
dominis dominum Sancti Severini violenter interfecit. Deinde rex ad exterminium omnium dominorum regni
Neapolilani convertit animum, et mullos expulit et destruxit ; convertit etiam animum ad habendam omnia
fortilitia regni et etiam prelatorum et gravia onera peccuniarum omnibus subditis imposuit et extorsiL
Bonifacius papa predictus babuithostem magnum ducem Mediolanensem de domo. Vicecomilum, filium domni
Galleacii et nepotem domui Barnabonis, qui dux totam Lombardiam occupavit, et magnam partem de terris Eccle-
sie, Perusium et Bononiam. Dictus domnus papa post obitum prefati ducis Bononiam, Perusium et omnes terras
Ecclesie integre recuperavit ; finaliter Bomam et Campaniam sub dominio suo subiugavit, et tota ltalia eum
timebat Leodienses tempore huius Bonii‘acii se levarunt in neutralitate conversi. Dictus Bonifacius obiit in fine
septembris et sepultus est in basilica sancti Petri, in capella beatorum Petri et Pauli. Dictus Bonii‘acius fecit etiam
secundum promotionem, cardinalem Aquilegensemx tituli sancte Gecilie, et cardinalem sancti liustachii1 quem
contra filium ducis predicti legatum misit et recuperavit Bononiam obsidione : et pluribus annis cardinalis sancti
Anno quinto Bonifacii mortuus est antipapa dictus clemens vn et factus est antipapa Petrus de Luna anticar-
" dinalis, vocatus benedictus XIH, qui misit legatos suos anno ultimo Bonifacii, eum de cessione requirens ; sed
Bonii‘acius de cessione non contentus proximis diebus decessity et ambassiatores antipape post decessum Sonifacii
recedeutes in castro Sancti Angeli captivati sunt et castellano quinque millia florenorum pro redemptione dede-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ruut.
INNOCENTIUS vni natione Sulmontinus, factus papa anno Domini MCCGGIIII, die xvu octobris, sedit annis
Hic tempore Urbani pape VI factus est clericus camere ; demum factus in Anglia collector annis x,
duobus.
reservato sibi archiepiscopatu in commendam Post obitum llrbani pape remansit vicecamerarius et ad custodiam
conclavis- et cum electus fuit Bonifacius 1X, in prima promotione fecit eum cardinalem Bononiensem, tituli
sancte crucis in ierusalem Hic innocentius dum cardinalis esset fuit magne reputationis, moribus et scientia
fulgens, dilectus a dominis temporalibus et cortesanis, et maxime a Bonifacio papa qui ei omnia gravia committe-
bat; et iinaliter Bonifacius papa calculi infirmitate gravatus consistorium sibi commisit publicum et omnem potes-
tatem causarum. Hic innocentius quotidie in cardinalatu celebravit, ieiunium et elemosinas et multa bona fecit
Hic etiam in cardinalatu nepotem suum manu Bonifacii predecessoris sui in archiepiscopatu liavennatensi promo-
vit. Hic tante reputationis fuit in minoribus quod a principibus populi et cortesanis futurus papa diceretur
et optabatur.
Factus papa Romam rebellem et turbatamftj repperit tempore obitus predecessoris sui, et fuit principium mul-
tarum tribulationum toto tempore sui papatus. Supervenit etiam rex Ladislaus sub simulatione paciticandi papam
cum Romauis. sed oppositum fecit. Nam papa suscepit inimicum pro hospite in palatio et in burgo Sancti Petri
gentes suas, primo licentiato Muscarda stipendiario suo cum gentibus suis ut rediret Vilerbium. Deind'e rex honeste
papam captivavit et compulit eum dare sibi in vicariatu Campaniam et Marilimam, quod et ipse fecit Deinde
rex petita licentia a papa recessit, et faciens iter per pontem Mol1em,. simulans ire Neapolim, intravit urbem
per pontem ad portam de Populo. Fecit ibi unum militem qui vocatus est miles Libertatisg animavit partem Colum-
nensium qui regebant et tenebant capitolium ut perseverarent contra papam ; deinde recessit.
Demum dicti regentes nimium infesti pape fueruntg mane et sero papam impetitionibus et multis inhonestis
molestabant ; capitula petebant a papa et obtenta non obscrvabantq et que faciebant de sero.de mane revocabantg
quilibet petebat suum consanguineum cardinalem. Et deductis hinc inde negociis barre levate sunt et pax facta
est. Papa deinde accepit coronam; et iterum tumultus et infcstatio Bomanorum secuta est per plures menses.
Deinde papa fecit creationem cardinalium numero Xi, ex quibus fecit quinque Romanos, unum de Ursinis, unum
de Columna, et tres de populo, placare credens liomanos ; sed exinde facti sunt infestiores. Nam tractarunt eum
capere, et primo expugnaverunt pontem Mollemg sed primo impetu repulsi sunt. Demum ordinaverunt naves et
funes ad transeundum Tiberim ut nocte cuperent papamgsed Deus omnipotens non permisiL Nam Ludovicus
nepos suus qui cum Muscarda et multis gentibus in succursum pape venerant. videns insidias, Xi maioris regi-
minis llomanorum qui a papa recesserunt et eum ditidaverant in burgo Sancti Petri prope sanctum spiritum vi
cepitg ductis deinde in palatio llospitalis omnes manu mactavit propria et per fenestras proiecit.
Papa hec sentiens, timens Romanes, rebus omnibus mobiiibus dimissis. die VI augusti1 XXII hora, cum omni-
bus cardinalibus et magna parte cortesanorum fugam petiit et viterbium ivit. Deinde gentes regis Ladislai
intrantes per pontem Sancti Angeli, quod castrum ad instantiam regis tenebatun per illos de regione Pontis
derobate et expulse fuerunt Ex qua re populus liomanus timens derobationem insurrexit contra regem et expulit
partem regentium. Miserunt ad domnum papam pro succursu, qui statim misit eis gentes multas, Paulo de
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Ursinis et Muscarda capitaneis, qui primo impetu lohannem de Columna adhuc in palatio apostolica existentem
expulerunt.pluribus ex suis captivatis. Deinde Romani obsederunt et castrum Sancti Angeli gmiserunt pro papa et
plenum dominium dederunt, clavibus portarum amissis. Deinde papa post. sex menses Romam rediit cum tanto
Papa deinde castrum Sancti Angeli oppugnavit, in obsidione perseveravit; deinde castrum Leonis de Sabellis
oppugnavity vi cepit et diruit. Re: multis gentibus campaniam et Maritimam munivit, et post processum et
Generated on 2013-08-19 18:29 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
1o
is
25
30
35
APP. 1. — GREGOIRE XII. eae
l0
iii
20
iii
privationem regni quam papa publicavit, pacem petiit. licet ficlam. castrum Sancti Angeli quod in extremis
victualium laborabat restituit, multa Ludovico et Paulo predictis promisit existentibus Neapolim, que postea non
observavit.
Papa in creatione cardinalium nepotem suum archiepiscopum Bavennatem tituli sancte crucis in ierusalem
cardinalem et Ludovicum predictum Marchie marchionem fecit, et domnum Leonardum de Sulmonia camera-
rium Ecclesie fecit. iste camerarius ita exosus curie factus est, avaritia, ebrietate et aliis vitiis notatus, utfamam
lnnocentii preteritam detraxeriL et in fine non minus innocentius quam camerarius exosus fuit. Mortuus est
innocentius sexta die novembris et sepultus est in basilica sancti Petri1 in capella beatorum apostolorum Petri et
Pauli. innocentius ante assumptionem suam simul cum aliis cardinalibus cum procurare unionem usque ad cessio-
nem promisisset1 legati regis Prancie et studii Parisiensis ad eum in Viterhio pro unione venerunt; eos verbis
et bullis satis contentos remisit, sed morte preventus Ecclesiam dimisit in scismate, non sine sui infamia.
GBEGOBIUS duodecimus, natione "enetus, de Corariis, primo Angelus vocatus, factus papa anno Domini
MCCCCVI, de mense decembris. Hic tempore Bonifacii noni erat episcopus castelle in venetiis. Tantum domi-
nium Venetiarum eum odio habuit quod diu procuravit de episcopatu privari Et quia innocentius septimus, dum
esset cardinalis Bononiensis, credens eum virum esse bonum, institit tantum cum Bonifacio predicto, qui eum
privare volebat ad instantiam Venetorum, quod eum transtulit ad patriarchatum Constantinopolitanum. Demum
procul-ante innocentio episcopatum de Mgroponte habuit in commendam. Deinde venit Romam ; sepe domnum
innocentium tunc cardinalem frequentabats et dictus innocentius eum honorifice recipiebat et commendabaL
Pluries procuravit ut Bonifacius eum in cardinalem assumeretg quod omnino recusaviL imo odio eum habuit et
quendam equum album quem equitabat recipi sibi fecit. Mortuo Bonifacio, innocentius adhuc cardinalis ut
dictus patriarcha constantinopolitanus in conclavi eligeretur effecit innocentius factus papa fecit eum refe-
rendarium assistentem et socium in palatiog post paucos menses in Marchia eum rectorem misit; demum
una cum aliis promotis fecit eum tituli sancti Marci presbiterum cardinalem, deinde legationem in dicta Marchia
dediL Pactus legatus quoddam castrum in Marchia expugnavitt ubi sua culpa quadraginta homines interfecti
sunt. Deinde revocatus ab innocentio venit Romam. videbatur homo sanctissime vile, homo statura magnus,
sed ila macer et squalidus et senex erat quod solum spiritus cum ossibus et pelle apparebatg magister in theolo-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Mortuo innocentio cardinales existentes in conclavi de delendo scismate omnes pariter promiserunty iurarunt
simul et voverunt ut si quis eorum esset papagzinfra duos menses legatos ad antipapam mitteret pro unione fienda
et quantotius cum eodem conveniri posset papatum resignaret, et infra quindecim menses omnia solicite faceret
ad fiendam unionem, et a promissis numquam absolvi peteret De hiis facta sunt publica instrumenta Factus papa
et post paucos dies coronatns, fecit primum publicum consistorium, ubi sermonem difl‘usum fecit et contenta in
Generated on 2013-08-19 18:30 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
instrumenta in eodem sermone ore proprio, alta voce, iterum de novo omnipotenti Deo sponte promisit, iuravit
et vovit et insirumentum predictum in eodem consistorio statui, legi et publicari fecit. Qua ex re tantum gau-
î.
dium fuit, ut curia, cortesani et omnes qui audierunt, ceperunt exullare, et post paucos menses pacem et unionem
in Ecclesia Dei videre crediderunt, et omnes dignis laudibus eum extollebant ad celum.
Post vero paucos dies nepotem domnum Antonium cum consocio ad antipapam mittere deliberavity recusato
primo Malatesta de Pensauro qui personaliter suis expensis cum quadraginta equis iturus obtulitg tard avit etiam
legalionem mittere ad diem ultimum duorum mensiumy que res quod eum de promissis peniteret magnam suspi-
tionem dederunt quamplurimis. interim Ladislaus rex ad papam legationem misit, secum, ut apparuit postea,
onfirmavit, et ab unione fienda omnino animum revocavit, unde seva persecutio in prelatos obedientes facta
est. Bex omnia fortilitia et maiorem partem fructuum prelatorum accepit in Regno, papa vero communia ser-
vitia, nova, antiqua et autiquissima1 ut prelati solverent in brevibus mensibus sub poena privationis mandavit g
et qui prelati longo tempore guerrarum nimis depauperati erant, querellas lamentabiles proposuerunt et omnes m
impotentiam ostenderunt in puhlicum. Papa vero magis seviens in prelatos ; qui neque misericordia neque caritate
reperta1 amicos, consanguineos gravure, argentum sacrum ecclesiarum et paramenta vendere ut illa redimerent
compulsi sunt. Ex qua re papa multam peccuniam oxtorsity cum qua splendide et opulenter cum magna familia
sua et nepotum comitiva in palatio vixit. Plus in zucaro consumebat quam sui predecessores in victu et vestitu.
Post paucos menses sui seculares nepotes in omnes lascivias sunt conversi et pompam equorum et magne familia, ita
Hic papa etiam animum in nimiam ingratitudinem convertit g immemor predecessoris sui beneficiorum, fami-
liam dicti predecessoris et nepotem ex nimia paupertate exire curiam compulit ; Ludovicum, alium nepolem,
officio Marchie privavitg camerariumy licet suis demeritis exosus cardinalibus et toti curie essetv in paucis diebus
post sui assumptionem animose privavit et domno Antonio predicte nepoti suo coutulit, ceteram familiam de 20
Papa cum audivit nepotem acceptasse Saoniam de obedientia antipape pro loco communi, ostendit dis plicentiamg
sed nepos reversus est cum galeis Ianuensium, fecit sermonem in publico et dixit quod pro meliori locum Saonie
acceptaverat et in secreto pape diceret Papa nepotem libenter audivit, et post paucos dies eum camerarium
fecit. Papa recepit ambasciatores lanuensiumy qui civitatem et omnem eorum potentiam obtulerunt Papa accep- as
tavit et eos remisit. Papa habens suspectum castellanum Sancti Angeli mutavit et alium nomine suo substituit.
Post hoc gentes regis Ladislai, barones et exititii Romani per portam sancti Laurentii nocte intraverunty sed
per Paulum de llrsinis repulsi sunt, et ioannes de Columna et domnus Nicolaus de Columna, iacobus de Nepis,
miles Libertatis1 lticardus de Sanguineis, isti postea in Capitolio decapitati sunt et multi alii exititii Romani capti
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sunta Paulo. Papa sentiens, timorem simulans, nocte ad castrum Sancti Angeli confugit. Demum Paulus de 30
Deinde legati regis Francie et antipape Romam venerunt, et capitula de loco electo firmando et tempore porta-
verunt. Papa aliqua capitula acceptavit et aliqua recusavit Papa vexatione Pauli predioti, qui petebat stipendium
de mense augusti recedens de Boma ivit Viterbium, deinde Senas, ubi residentiam fecit Et iterum antipape et
re i‘ Franc" ' i . . ..
Generated on 2013-08-19 18:30 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
g s ie legati Senas veneruntyammando papam per multos sermones ut ad umonem ven1ret. Papa vero plures 3:1
menses deduxit exceptionibusg tinaliter locum Soane tanquam suspectum omnino recusaviL llemumtractatum
fuit de Luca et Petra Sancta, et firmavit ire sanctam Petram, antipapa ad Portuin Veneris. Papa volebat fertili-
cia Petre Sancte et aliqua fortilicia Lucana, et plures menses deducti sunt in altercatione cum domino Lucano.
o Postmodum vero ambasciatores venetiarum Senis supervenerunt, animantes papam ad unionem et ad iter.
Etiam ambassiatores regis Fraucie, antipape et domini Lucani, ut papa moveret ad iter sollicitis studiis procura-
hant. Papa quasi duos menses anni secundi tali altercatione consumpsit ; linaliter in fine ianuarii de Senis rece-
dens Lucam iviL Demum cardinales ambassiatores Francie et antipape ac ambasciatores venetorum et Floren-
tinorum diebus singulis ut papa se antipape iungeret sollicitabant. Hii amhasciatores currebant pro tanto bono
10 de papa ad antipapam et de antipapa ad papam, non parcentes‘laboribus et expensis. Erat autem cum collegio anti-
papa Sarezana. Papa simili modo ut Senis plures menses altercatione consumpsit, ac tandem ambassiatores anti-
o pape cum papa convenerunt ; petitiones et relationes fiebant in publico. nec stabatur verbis hinc inde1 nisi dicta
darentur in scriptis g multa loca pro conventione nominata sunt, Petra Sancta, Laventia, Morone, Portus Liburni
et civitas Pisarum. cardinales et ambassiatores omni cumulo laborum non lariabantur1 papam rogabant1 infes-
15 bant, sollicitabant et molestabanti horis congruis et incongruis1 in publico et in privato. in palatio et in ecclesia
Curia tota et cortesani in animo torquebantulu depauperabantun et spes que dilferebatur eos affligebat. Et ad
tantum veneruntquod quidam sermocinator Lucanus in ecclesia in celebratione missarum, papam honeste et demum
ardue de periurio, fide mentita et voto fracto redarguit. Papa hoc tantum molestum habuit quod post missam
ipsum sermocinatorem carceravita alimenta pluribus diebus prohibuit, excepto modico pane et aqua. lioc nimium
20 turbavit cul'iam, et nisi dominus Lucanus suis precibus mixtis suum civem Iiberas'sel, tenebatur quod idem
Papa simulatione et altercatione tot menses ita consumpsitv quod rex Ladislausl ut papa desiderabaty Bomam
ohsedit, populus Romanus ad defensionem populi et gentium armorum post paucos dies Romam regi tradidit.
intravit rex per portam sancti Pauli et ivit per Transtiberim ad palatium pape et ibidem residentiam fecit. Papa
25 hoc sibi denunciato per nepotem primo, qui in Viterbio eraL demum per plures alios, assumpsit animum et verba
mutavit, iicentiavit ambasciatores antipape ne de cetero de unione loquerenturg cardinalibus sub pena eis infe-
renda mandavit ne ad aliquem locum privatum cum ambassiatoribus antipape per se concilia facerenL Demum
in medio ouadragesime papa ad novos cardinales faciendos convertit animum. cardinales vero diem pretixam
prescientes, ad palatium et consistorium ire recusarunt. Papa exiens ad consistorium nullum cardinalium invenit,
30 et sciens causam, cardinales rogavit per alium ut solum in nepotem consentirent. Qui omnino recusarunt. Sed
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
facta reconciliatione, papa promisit in illa Quadragesima de novis cardinalibus non tractare Deinde cardinales
palatium frequentarunL Post octavam Pasche, papa, simulans aliam promotionem facere, consistorium fecitg et
cum incepisset novos cardinales pronunciat-el omnes de collegio pariter surrexerunt1 et turbati de consistorio
recesseruntg et reperierunt portam clausam cum magna custodia Sed post parum per portam palatii exive-
35 runt, familia pape et cardinalium tumultuante. Papa post paucos dies, quarta feria, vocatis prelatis curie sine car-
VAR. — i exemplionibus -- 2 ire] ne —- 9 Hmi — m et anle exp. om. — l2 venerunt <quod> — l3 Caventia, Motione -- 17
Antiqui vero cardinales turhati, consilio habito, deliberaverunt discedere; et secunda die post dictam crea-
tionem, cardinalis Leodiensis simulato habitu portam Lucanam exiens, ad castrum Librefacte Pisani territorii
hora tertiarum applicuit. Paulus, nepos pape, hoc sentiens. cum suis armigeris familiam que postea cardinalem
sequebatur persecutus est ; aliquos derobavit in territorio Lîbrefacte, et domum cardinalis in Luca etiam dem-
bavit. Sentiens hec Lucanus dominus quod in territorio Pisano derobatusfuerat1 Plorentinos timuit et ea Vl die fa- 5
miliam dicti nepotis captivavit. Eadem die vl alii de collegio cardinales ad dominum Lucanum iverunLet obtenta
licentia et salvuconducto, cum equis, familia et rebus, de Luca recederunt, ad castrum Librefacte venerunt.
et die sequenti xu maii.l omnes VII cum honore .Pisis recepti sunt. Die XIII, duo alii etiam recedentes de Luca
Papa vero istis non obstantibus. die XIll maii in consister-i0 sermonem cum lacrimis fecit et capellos novis l0
cardinalibus tradidit. Sed cardinales antiqui qui remanseruntnumquam consenserunt nec ad palatium iverunt de
cetero llec gesta sunt per domnum papam anno Il mense llI. Eodem tempore visa sunt prodigia in Tuscia; .
nam in oppido Pisce Luoane diocesis natus est puer habens caput asini et cum uno oculo.
Deinde papa recessit dc Luca et ivit Senns et ibi alios plures cardinales creaviL llsto medio cardinales Petri de
Luna qui erat in civitate Saonensi simulato modo quod vellent tractare concordiam cum domnis cardinalibus qui i5
recesseranta Gregorio, ambe partes venerunt ad castrum Libumi, quod est portus Pisarum, et ibi tractarunt de
novo concilio generali celebrandov quod postea in dicta civitate Pisarum celebratum fuit. Duravit mensibus novem.
lsto medio Gregorius papa ivit Ariminum. Et finaliter concilium generaley in quo interfuit et se univit Sallicana
natiol dictum Gregorium privavit et Petrum de Lune, de papatu contendentes; et creatus fuit Alexander papa
quintus ‘10
ALEXANDER papa quintus, natione Grecus, de insula Cretensi, cuius genealogiam ignoravi, electus anno Domini
MCCCCVH], fuit frater minor, magister in theologica in qua libros composuits et fuit primo vocatus magister
Petrus de Candia, episcopus vicentinusy demum episcopus Novariensis, deinde archiepiscopus Mediolanensisy et
deinde cardinalis appellatus et creatus per innocentium VII. iste recedens de Pisis ivit Pistorium, deinde
Bononiam, et sedit mensibus 1x. Bononie defunctus et sepultus est in ecclesia Fratrum Minorum. '35
romans xxllLnatione Neapolitanus, de domo de Cossa, fuit electus anno Domini MCCCCX ; cubioularius Boni-
fatii 1X pape, qui fecit eum cardinalem sancti Eustachii, deinde legatum Bononiensem; ibidem factus papa
die xxm i mensis maii Mccccx, et stetit ibidem mensibus 1x, deinde per tractatum ad ecclesiam rediit.
Idem loannes ltome existens cardinales XI creavit. item Rome continuavit concilium Pisanum secundum
decretum ‘3 in capite trium annorumg per armigeros suos impedivit prelatos in stratis ne ad concilium haberent 3Ü
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tutum accessumg et cum in sessione aliqua proponebantur contra pape voluntatem, statim surgebat cardinalis
NOTES EXPLICATIVES .
4. Jean XXIII, élu le n mai me fut couronné le 25. Il 515- 2. in capite trium annorum] (le décret figure parmi les actes du
jour-nu a Bologne onze mois (et non pas neuf) après son ordina- ‘concile de Pise. session xxn. c. 6.
'10
la
30
" siatores ;
Florentinus de labarellis de Padua, faciebat sermonem longum ut propositiones prelatorum impediret. contigit
etiam in una sessione, dictum fuit pape quod n cocomia apparuit super panno serico super caput vestrum »; cui
Eodem tempore ambasciatores studii Parisiensis Romani venerunt ut papa concilium generale ultra montes
mitteretg qui eos remisit plenos beneficiis iuxta vota. Deinde papa animum convertit ad delusiones. Nam cum
rege Ladislao Neapolitano tractavit ut cum exercitu veniret campaniam ut incuteret timorem Romanis. Traclavit
etiam cum eodem rege ut gregor-ium supx-adictum, in concilio Pisano privatum, cum suis cardinalibus caperet,
qui tunc in Guieta morabatur. Quod gregorius sentiens per mare fugit Ariminum. Deinde rex cum exercitu
e muros fregit apud Sanctam Crucem, urbem intravit. Papa hoc sentiens. non
fluere rex in parte lll-bem vastavitv portas fortiticavit. et multos captivos Romanos Neapolim misit, et plures inter
fici fecit. cepit omnes terras l-lcclesie que erant in circuitu llrbis ad XL miliaria ; barones Romanes pro maiori
parte fugavit.
elebrando et de loco eligendo. Qui papa misit ad eum cardinales duos, qui reve
concilio c
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
alios Ariminum misit ad Gregoriulu, alias privatumy adhuc de papatu contendentem, ut statuto termino Cons-
similiter statuto tempore constantiam veniret transmisit. Gregorius vero misit cardinalem unum et alios ambas-
sed Petrus de Luna duos prelatos tantum inisit, qui in modico tempore recesserunt.
lnchoatuin est autem generale concilium, papa loanne in christo presidentey anno Domini MGCCCXIIII, de
mense novembris. E
de nationes llll,
ltalica s
locum in dive
t, tractarent et
referrent, et fin
VAR. - 1 prepositiones —— s incurreret - l4 arida —r 26 MCCCCX — 29 ltatica om. - 30 locus corruptus - 34 novi] non
538 API’. l. — CONCILE DE CONSTANCE.
nam etliornanorum rex cum sua regina in nocte nativitatis cliristi eiusdem anni constantiam intravit et officio
pape interfuit Postea idem imperator petiit ut pro suo consilio de qualibet natione sex preiati sibi darenturg et
sic factum fuit. nationes vero in principio magna in discordia fuerunt, et multi preiati qui bona fide venerant,
aliqui prece et aliqui spe magne preiature bonum irritarunt propositum Querebat loannes papa cum sua natione
ltaiica quod sui adversarii contendentes rebelles concilio publicarentur et contra eos tanquam hereticos proce- 5
deretur. Sed hoc in aliis nationibus non fuit obtentum et plures prelati de italica natione contradixerunt eandem.
Per ipsas nationes dicti concilii fuit conclusa cedula, quam ioannes papa renuit aliquibus diebus acceptareg sed
videns etiam quod sua natio italica consenserat, acceptare decrevitg et in sessione publica eo presidente dicta
ceduia per ipsum lecta fuit huiusmodi sub tenore : Ego ioannes XXIII propter quietem populi christiani profi-
teort sponnleov voveo, z'uro, et promitto Deo et Ecclesic ct lzuic sacro concilio sponte ct libere dare pacem ipsi to
Ecclcsie per viam mee simplicis sessionisa paratus etiam facere et adimplere cum efl‘cctu iuxta deliberationem
presentis eonciliiq si ct quando Petrus de Lzma benedictus XIII et Angelus de Corrarz'o gregorius XI] in suis
obedicntiis nzmcupati per se vel procuratores suos legitimos similiter cerIant, et etiam in quocumque casu ces-
sionis vel decessus aut alio in quo per meam cessionem poterit dari unio Ecclesz'e hei ad eætirpaliancm presentis
scismatis 15
Qua quidem cedula sicut premittitur per ipsum papam ioannem lecta, concilium deliberavit iuxta tenorem
presentis cedule quod ipse papa ioannes legitime constitueret procuratores ad renuuciandum papatui iuxta
cedule predicte tenorem, et quia hoc facere noluit, propterea de nocte clam in habitu dissimulato de constan tia
recessit et Scafusam in terram domui frederici ducis Austrie se transtulit cum consilio et tractatu predicti ducis,
Anno vero sequenti omnes cardinales secuti sunt papam, exceptis duobus ; sed concilium integre Constantie
bona oppida perdidit. Deinde dictus dux Predericus ad gratiam dicti imperatoris et concilii revenit in Constantiam, es
et quia non remittitur peccatum nisi restituatur ablatum, ioannem papam ad oppidum Celle reduxit captum ;
et postea translatus est ad castrum Gotlebe prope Constantiam. Et quia tractabat fugere, positus estin manibus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
domni Ludovici, ducis Bavarie, comitis palatini, qui ipsum in fida custodia nomine concilii in castro fortissimo
3o
isto medio formatus est processus per concilium contra eum, formatique sunt articuli multi et sufficienter
Generated on 2013-08-19 19:00 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
probati ; sunt etiam missi ad eum alii prelati ut articulos predictos approbaret vel denegaret. Qui accepta inducia
per dies plures ioannem predictum soiemniter in sessione privavit publica Misitque etiam concilium alios
tinebat, in sessione publica fracta est. Deinde ad dictum castrum Gotlebe, ut predixi, sub custodia armorum homi-
num dimissus est. Qui inde fugam peterey ut dictum est, procuravit.
Dictum concilium cum imperatore renunciationem gregorii xu accepit per carolum de Malatestis. qui pro
Romuna ecclesia vicarius in temporalibus Ariminum existebat et ibidem presens erat ac plenum habebat manda-
.‘i tum ut iuri suo sponte renunciareL Qui Garolus moleste multos dies restititt dicens quod volebat simul cum Petro
de Luna renunciare Tandem motus precibus sed gratificatione magis per deputatos nationum in publica sessione
renunciavity ibidem ostensa dicti Gregorii bulla. Sed primo longum fecit sermonem de virtutibus prelibati Gre-
gorii, univitque obedientiam suam concilio genemli, et gregorius cardinalis Romane ecclesie auctoritate
concilii remansit. lstisque Gregorio significatis, ipse statim se papali habitu spoliavit et habitum cardinalis as-
10 sumpsit, et sic in eo defunctus est. Rursum cardinales et sui curiales constantiam venerunt. Qui a concilio magna
Preterea concilium ambassiatores et legatos pro qualibet natione in societatem imperatoris qui sponte onus
accepit et iter, plures prelatos et doctores destinavit ad Petrum de Luna, ut resignationem et cessionem simi-
liter facere dignaretur pro pace Ecclesie. accesserunt igitur de mense iulii Mccccxv de constantia versus Nar-
15 honam. Inlerim concilium alios amhassialores et legatos ad reginam Neapolitanam et dominos temporales et
Sicilie et ltalie destinavit, qui post plures menses cum inodico fructu reversi sunt.
lmperator vero cum legatis supradictis Nul‘bonam applicuit et primo partem legatorum concilii cum parte
suorum ducum et principum Parpinianum premisit ad domnum Petrum de Luna qui per mare venerat Parpi-
nianum et se in summo castro de suis armigeris premunito locavit. Rex vero Aragonumi Ferdinandus nomine,
eo qui zelo ferventi unionem desiderabaty cum sensit imperatoris adventum, etiam per mare infirmus graviter
Parpinianum se transtulitl et in parvis resedit domibus rex supradictus Legati vero concilii magna cum solem-
nitate sunt recepti in Parpiniano a prelatis domni Petri de Luna et regis Aragonum militibus
Post diem tertium legati primo regem visitaverunt et animarunt ad unionem exequendam. Rex vero in lecto
sedens vestibus indutus, cum suis familiarihus, consiliariis et magno apparatu, multum catholice responditq
2s omnem operam se daturum Deinde visitarunt reginam cum filiis, qui similiter responderunt Et post multos dies
legati intraverunt castrum munitum gentibus armorum, inveneruntque Petrum de Luna in sede et habitu papah
et in consistorioy qui expectabat eos. Legati vero fecerunt reverentiam que solet cardinalibus fieri, et stantes erecti
in circule, domnus loannes episcopus Turonensis sermonem fecit qui iucepit beatissime Pater, eza, confortans
eum ut pacem daret Ecclesie. Qui Petrus de Luna post multa verba respondit quod presentiam imperatoris
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
3o primo videre vellets et cum eo de pace tractare et que fieri deberent Et ab illo illa dle legati recesserunt.
Sentiens autem imperator hec per litteras et nuncios, Parpinianum personaliter venit ; cui omnes honores ludi
et representationis pacis Ecclesie per populum exhibiti sunt. Descendensque ad locum Fratrum Minorum, rex
Aragonum maximum fecerat apparatum ac convivium in vesperis, ubi in publico ipse imperator cenavit cum
legatis concilii in una mensa; ceteri vero domini seculares per circuitum claustri mensis continuatis cum cibis
VAR — 2 petere] petiit - 3 accepit om. - 5 resistit — nolebat —- 6 ratiticatione - 8 auclorilale] aulem -— iz onus] omnes
interim natio Gallicana cum suis ambassiatoribus omnes prelatos, abbates, doctores et magistros scientes
leges de regno Francie, per diversas vias Parpinianum destinavit. Puerunt numero Lxxv. Qui occultam praticam
die noctuque habuerunt cum domno Petro de Luna de modo concilii permutandi de constantia ad alium locum,
ut in Prancia transferretun Et multi etiam qui degebant in constantiensi concilio consenseruntv in odium impe-
ratoris, ut dissiparetur concilium. Et erant nonnulli prelati de omnibus nationibus, et etiam cardinales, qui
cum magno desiderio hoc procumbant, ignorantes in futurum quid volebat Deus qui pie Ecclesie sue misertus
imperator vero christianissimus, qui pro fide labores magnos suhiit, multas pecunias et personam infinitis
periculis exposuit, dimissis regnis et aliis bonis suis omnibus, cum magna comitiva Parpinianum degebaty de
conspirationibus ignaruss prosequens materiam unionis. Primo ad regem Aragonum cum legatis concilii ivit.
Qui rex gravi detinebatur infirmitate Deinde ordine dato per plures dies ad Petrum de Luna in castro munito,
ut predixi1 cum dictis accessit legatis. Fuerunt facte solemnitates multe et sermonesg ut Petrus de Luna pacem
et unionem Ecclesie dare vellet humiliter petiit, cum sui adversarii iam cessissent. Nam et Petrus de Luna ser-
monem etiam fecit in consistorio in suorum cardinalium et filii unigeniti regis, qui summe unionem oplabant,
presentia; sed iinaliter conclusit Petrus de Luna verbum Aposloli, videlicet Bonum certamen cermvi, cursum
mnsummavi, fidem servavi, et ideo reposi/a est mihi corona iustitz'e, concludens quod ipse solus remansit.
lncepit igitur Petrus de Luna per suos prelatos et doctores plura verba et petitiones petereg et illis concessis
iterum alia diversa petebat1 et sic per verba et petitiones ac in altercatione plures menses consumpsit. Finaliter
conclusione cum Gallicis ambassiatoribus facta. qui diu noctuque cum domno Petro de Luna occulte conversa-
bantur. et etiam publice sub simulatione bone concordiet idem Petrus de Luna die quadam per cedulam
unam missam loca viii in Francia et Provincin petiit, quod si locus concilii Constantiensis mutaretur in uno de
predictis locis contentis in cedula, quod personaliter veniret et veram faceret cessionem. Qua cedula per plures
dies considerata et inter legatos disputata1 tandem mane uuo ioannes archiepiscopus Turonensis, preses lega-
torum, post longam praticam et conspirationem cum suis et etiam aliis legatis nationum, congregavit omnes
legatos et omnes de regno Francie Lxxv viros; et ut omnes haberent auctoritatem dicendi et terminandi, in loco
sancti Fmncisci, in refectorio ubi imperator comedere solebat, in unum congregaii sunt, et secrete proposuit dom-
nus archiepiscopus Turonensis de prefati loci mutatione perscrutaus et per notarium scribi faciens singulariter vota
singulorum Et primo Remensem archiepiscopum interrogavit ; qui respondit advisatus dicens : a Vos, domui
» legati, non potestis secundum institutiones vestras tractatam unionis dimitterey donec habeat spem aliquam
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
n unionis. Nam et Petrus de Luna aliter non vult cedere nisi locus mutetur. Quare dico quod loci mutatio fieri
» debet. n Et post multa verba dixitz « Et si quis contrarium dixerit, eum hereticum iudico, et de hoc peto publi-
n cum instrumentum. n Gallici omnes singulariter interrogati sunt, sententiam hanc confirmaverunt, et omnes de
nationibus aliis, exceptis quatuor, id est episcopo Ripensi, etiam ambassiatore regis Dacie, Suecie et Novergie,
iacobo de Opizis, episcopo Adriensi1 loanne de Opizis, auditore palatii apostoliciy et Gonrardo de Sufarro, magistro
in sacra pagina et consiliario ducis Bavarie, comitis palatini Reni, qui concilium nomine imperatoris deiendebat.
Generated on 2013-08-19 19:01 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
VA“ — ia cum om. — apostolici - 22 missa loco - 24 presides ——27 sunt om.
2o
iii
3o
APP. L - CONCILE DE CONSTANCE. su
Pacta igitur scrutatione per vota omnium, supervenit imperatory et coram se archiepiscopus Turonensis proposuit
qualiter omnes qui presentes aderant. nemine discrepante, mutationem loci constantia pro bono pacis et unionis
Ecclesie determinarunL Cui responsum est per dictum episcopum Adriensems hoc negans. imperator vero omnia
patienter audiens respondit quod deliberatio hec non valebati quia nullam super hoc habebant potestatem,
ii allegans decretum concilii1 scilicet quod locus constantie tutus erat et quod contra decreta non habebant potes-
tatem ; et rationes alias multas narravita et finaliter dixit : a Scio quod instructionibus et mandatis vestris habetis
» quod in casu discordie, ego una cum tribus ex vobis concludere possum. u — Gui Turonensis respondit :
u lioc dicimus in quantum placet vestre maiestati. n Et sic iniecto negotio partes omnes recesserunt de loco.
Sequenti vero die Turonensis de Parpiniano indignatus recessit, sed sui socii ipsum honeste in Narbona reti-
m nuerunt. imperator vero per dies paucos cum legatis concilii in lilarbona rediit ,' sed et rex Aragonum Narbonam
suos misit ambassialores, et alios rex Hyspanie, et pluribus diebus de obedientie substractione Petri de Luna
per omnes reges Hyspanie tractatam est, similiter conclusum et sollemniter publicatum. Et factum est per om-
nes partes et obedientias lelitia magna et solemnis processio per civitatem Narhonensem. Deinde omnes ambas-
siatores regis liyspanie licentiati primo recesserunt. Demum imperator cum legatis suis Avinionem ivit, ubi multa
lvit igitur imperator in Franciam, deinde in Angliam, pro pace tractanda inter reges ; sed modicum profeciL
Et ivit postmodum per Alemaniam, principes concordando. Legati vero redierunt Constantiam. Qui a concilio
concilium quod captum tenebat ioannem [-Ius, sacerdotem Bohemum, qui heresim ioannis wiclef Anglici
wzo renovavit et dogmatizavit1 contra eundem magna cum diligentia processit et linaliter de heresi coudemnavitt et
combustus est. Et post menses decem llieronymum de Praga, socium dicti ioannisy similiter condemnavit.
interim natio omnium regum de Hispania, que de obedientia Petri de Luna fuerat, Conslantiam venil, uni-
vitque se concilio ; et {ormato processu contra Petrum de Luna, de consensu et voluntate omnium nationum
'quinque, concilium in sessione publica domnum Petrum de Luna privavit et condemnavit. concilium etiam incepit
est de reformatione Ecclesie tam in capite quam in membris tractare. Qua ex re nationes omnes singulariter divise
sunt. quia maiori parti reformatio non placebat. Audiens hec imperator qui absens per annum steterat. Cons-
tantiam rediitq cum solemnitate receptus ; disceptatio magna erat atque discordia. iudices vero concilii, qui in
principio nominati erant ordinatiquev de causis omnibus cognoscebant. Bona fides dueebat partem que reforma-
tionem volebat1 que modica erat ; sed et ambitio magna partem contradicentem tenebat. lluravit concilium annis
2m tribus, sex mensibus. Pinaliter imperator cum episcopo vintoniensi de Anglia (in capitulis> in quibus compromis-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
sum erat quod primo tieret papa et deinde ad reformationem procederetur sententiaviL iiec statim post obitum
domui lioberti episcopi Sarisberiensis Anglici, viri eminentis scientie. qui princeps in unione fuit, et in refor-
matione similiterv sanctam habens intentionem, facta sunt. Sed hanc reformationem Deus ad futura tempora re-
servaviL
35 igitur nationes, deliberatione facta, quelibet ad locum suum convenitg et factis scrutiniis, natio quelibet sex
VA“. — m tractum w- is quod] que — Hus] habens - 21 est 0m. — ne luravit - 30 episcqpo Viutouieusi] ,ipo Veniççn _
Generated on 2013-08-19 19:01 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
elegit electoresy auctoritate concilii et consensu cardiualium, et omnem in eis transtulit potestatem eligendi
Romanum pontificem Fuerunt naliones quinque, electores vero nationum numero xxx ; cardinales autem de
per se unam representarunt nationem, videlicet sextam. Fuerunt cardinales xxlm numero; et sic intrarunt
.conclave, per cameras, ut moris est. nati sunt (custodes), prelati, principes imperatoris et cives constantienses
notabiles. concilium vero omni die post solemnem missam in apparatu episcoporum per civitatem processionem 5
faciebat. Die vero tertio electus est in papam, in festo sancti Martini episcopi, anno Domini MCGCGXVII, dictus car-
dinalis de Columna, vocatus Martinus papa quintus, durante hoc pestiferum scisma annis quadraginta duobus.
Cum igitur inter superbos fiuntiurgia (Proverbiorum’ XXIII), et arma et gladii in via superbi, patet quod ex do-
minandi libidine et ambitione multorum iniquorum prelatorum ad papatum et ad prelaturas et dignitates eccle-
siasticasv que quidem ambitio derivatur ex pestifera superbiay ex qua superbia nascuntur hereses, invidia, to
scismata et detractiones, secundum Crisostomum. Quid ergo tales merentur seminantes inter fratres discordias
(Proverbiorum vno nisi ut eiciantur in tenebras exteriores cum confusione et segregentur ab hominum commu-
nione, ut potest perpendi per scismata preteritay que fere sunt orta ex dominandi libidine et ambitione.
Primum ‘4 igitur scisma habuit Felix secundus a beato Petro XXXVIII, Arrianorum tempore ; eius antipapa fuit
Liberius, qui fuit eiectus cum confusionet quia crepuit medius et difiusa sunt viscera eius divina voluntate. l5
Secundum scisma habuit Cornelius papa, cuius scismaticus fuit Novatianus, secundum cronicas,‘ et habetur in
Tertium scisma habuit Damasus Hyspanus, cuius antipapa fuit Ursiuus; qui quidem eiectus estcum confusions,
Quintum scisma habuit Simacus primus, cuius antipapa fuit Laurentius; sedatum est scisma quia fuit eiectus
Sextum scisma habuit Bonifacius secundus, cuius antipapa fuit Dioscorus g quo naturali morte prevento seda-
Septimum habuit Silverius, cuius antipapa fuit Virgilius; sublatum fuit per mortem pape, et reformationem
Octavum scisma habuit zenon 3 primus, cuius antipapa in sede sancti Petri simul fuere Petrus et Theodorus;
Nonum scisma habuit sergius primus. Hic etiam habuit duos antipapas simul, scilicet Theodorum et Pascalem, 30
NOTES nxPmcA-rrvnsr
Generated on 2013-08-19 19:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Decim'um habuit stephanusl secundusyhabens simul duos antipapasmidelicet coustantium et Philippum ; seda-
tum fuit post annum, per Romanum populum illos duos eiicientem.
Undecimum scisma habuit Eugenius secundus, habens duos antipapasg simul sublatum fuit per Lotharium,
5 Duodecimum habuit Formosus primus, qui post se maximum scisma seminatum reliquit; sedatum fuit per
Tertium decimum habuit Leo quintus, cuius antipapa fuit christoforus ,' sedatus fuit armorum potentia per
l Quartum decimum habuit Leo a sextusy habens duo antipapas, videlicet loannem et Benedictum g sedatum est per
Quintum decimum habuit Gregorius quintus, cuius antipapa fuit ioannes episcopus Placentinusg sublatus est
sextum decimum habuit benedictus ootavus1 habens..... per Romanos; et eiectus est per eosdem ante annum.
Decimum septimum habuit benedictus nonus, cum V mutationibus ; duo aliquando et tres antipapa simul fuere;
octavum decimum habuit Nicolaus secundus, cuius antipapa fuit benedictus g sedatum fuit per eumdem Bène-
becimum nonum habuit Alexauder secundus, cuius antipapa fuittcadulus Parmensis episcopusg sedatum fuit
post annos xu per llenricum lll et antipapam coniversos ad gremium licclesie et obedientiam pape. i
rnvicesimum scisma habuit-gregorius vllbl cuius antipapa fuit Suilbertus Parmensis episcopus et archiepiscopus
20 Ràvenuas g sublatum est post tricesimum annum, per conclordiam factam inter Paschalem papam et llenricumi
' quintum. . i .
vicesimum primum habuit Calistus secundus, cuius antipapa fuit archiepiscopus Bracharensis; sedatum est
vicesimum secundum habuitlnnocentiusbsecundua cuius antipapa fuit Petrus Leonis; sedatum est vi et potentia
i . vicesimum tertium habuit Alexander tertiusa cuius antipapa fuere victor et alii duo, ut De scismaticis, c. l.
vicesimum quartum habuit ioannes XXII, cuius antipapa fuit frater Petrus de corbarioyv ordinis Minorum ; se-
udatum fuit intra trieniiium per captionein antipapey eius in carceribus mortem naturalem. .
vicesimum quintum scisma per xLll annos perpessa est Ecclesia, unica sponsa Christi, in quibus se pro papis
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
aoygesserunt Ùrbanus sextus, cuius antipapa fuitclemens vu ,' Bonifacius nonus, cuius antipapa fuitliienedictus xm ;
i fpost Bonifacium papam lnboceutiusvlL Gregorius xlli Post concilium lfisanum creatus est Alexander quintus
zPisis ex adliesione nationis Callicane que se univit ibidem nationibus Itàlice, Gérmauice et Auglice. vixit dom-
VAR. — is post habens vos: quae legi minime potest; videtur scriptum esse micusum -. 19 converso.
.1’
NOTE; rumpit-rivum v
Generated on 2013-08-19 19:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
,7‘. .
N stephanus aecundus] Etienne 111. I i i 3. Leo sezlus] lie-st clair que l'on a voulu parlor de Léon VIII,
nus Alexander mensibus lx et creatus est iohannes XXIII, qui ivit ad Constautiam ad concilium, et facta est ibi
unio nationis llispanice cum aliis quatuor nationibus supradiotis, ac etiam unio realis universalis Ecclesie prout
MARTINUS papa quintus, nalione liomanus1 prius vocatus domnus Odo de Columna, et factus papa in concilio
constantiensi die xljdecembris in festo beati Martini episcopi anno Domini M°CCCC°XVI1", stetit in constantia post ='
suam assumptionem menses octo; deinde ivit Gebenam in Sabaudîa, stetit ibi menses lll; postea ivit Medio-
lanum et ecclesiam maiorem que de novo fit consecravit. Et ulterius ivit Mantuam, et ibi moram traxit menses V.
Inde ivit Plorentiam et stetit in domibus sancte Marie Novelle. E0 tempore Bonouia rediit ad Ecclesiam ; papa
misit ibi legatum cardinalem sancti Eustachii de Hispania, et cardinalem Senensem misit pro legato marcliie An-
conitane. Eodem etiam tempore castrum Suriani ad manus pape vonit, quod rebellaverat per Brilones tempore
Dicto autem tempore Martinus papa liberavit olim ioannem xxlu vocatum, domnum Baldasserem de Cossa, de
manibus ducisiliavarie et comitis palatini, qui eum tenebat in fida custodia, et mandavit quod duceretur ad eum.
Qui domnus Baldassar ex tractatu quorundam Florentinorum humiliavit se et venit Florentiam et fecit obedien-
tiam pape et post aliquos dies papa fecit eum cardinalem. Qui post aliquos menses in civitate Plorentie defunctus
Eodem etiam tempore papa coronavit loannam secundam reginam per cardinalem Venetiarum. Que regina ob
timorem adventus Ludovici regis adoptavit in filium Alfonsum regem Aragonum, qui obtinuit castra Neapolitana
et alia fortalicia ; sed finaliter orta discordia cum regina, rex Aragonum magnam partem Neapolis igne ferroque
vastavit. Per mare ivit Aragoniamltegina postea vocavit Ludovicum regem, sed nullam sibi dominandi potestatem
dedit.
Papa vero stetit in Plorentia annis duobus cum dimidio; deinde venit Romain, que fame et aliis necessitatibus
laborabat in extremis lterum pestis valida bis in tribus annis Romam afflixil. Papa et alii cortesani iverunt per
iterum Brachius de Montone cepit Perusium et multas terras Ecclesie, Ducatus, Patrimonii et Marchie ; et in
Regno Capuam, et in provincia Aprutie ultra et citra multis mensibus obsedit civitatem Aquilanam. Finaliter cam-
peslri bello per gentes pape conflictus, debellalus, interfectus est. Deinde omnes terre per ipsum occupate ad Ec-
clesiam redierunt.
rPempore dicti Martini Romani ceperunt edificara et domos dirutas restaurare, et ipse papa ad omnes ecclesias
parochiales fabricare et renovare fecit, et maxime ecclesiam xu Apostolorurn renovavit, et ampliavit paiatium, ac
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Sanctam Mariam ltotundam de novo de plumbo cooperiri fecit. Item suo tempore tenuit stratas et vias publicas
Martinus vero, anno suo nono, in Quatuor Temporibus, creavit cardinales docem, unum Anglicum, lll Gallicos,
unum Alemanum, unum Hyspauum, lll ltalicos. et unum de insula Cipri. hamum venit novum quod successor
Van. — io venit om. - 13 qui‘ eum] quem -— id fecit om. A ac Aprutin - 29 Romam —- 30 facit.
eo
Generated on 2013-08-19 19:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
"J!
30
APP. I. -— MARTIN V. fitb
Pctri de Luna privati in Conslantia, qui vocabatur clemens VIIl, coronatus est in Peniscola, et fecit novos cardinales
adinstantiam regis Alphonsi Aragonum, qui primo sperabatur ut veniret ad obedientiam pape. Quare die xv iulii
dictus papa in publico consistorio monuit regem Alphonsum ut quatuor mensium spatio se purgaret ; deinde rex
ambassiatores misit ut concordiam tractareL Bononia vero, de mense augusti, anno Domini MCCCCXXVIII, rebel-
s lavit se g ceperunt legatum domnum cardinalem Arelatensem, et deinde relaxarunt spoliatum1 et venit Romam g
et cardinalem sancte crucis cives Bononienses Ferrariam fugarunt. Papa vero per unum mensem Bononiam
obsedit suis gentibus Fecit die octava uovembris anno Domini Mccocxxx extra Quatuor tempora quinque car-
dinalesy tres ltalicos et duos Aragonensesg et antequam publicaret1 duobus presentibus capellam in camera
dedit, videlicet nepoti suo et luliano diaconis cardinalibus Medio tempore bononienses miserunt ambassiatores
10 Romam, et sub isto velamine quinque viros nobiles spe pacis reduxerunt Bononiam, et facto eis prandio in palatio
interfecerunti
Eodem tempore Florentini quasi omnia castra Lucana ceperunt, Lucam obsederunt ; sed comes Pranciscus cum
gentibus domui ducis Mediolanensis dictum campum expulit et Lucam recuperaviL Demum tractante Paulo de
Gruneriis‘, domino Lucanos cum Florentinis, captus est a populo cum filiis omnibus.carceralus. et ad cordas plures
{ä tractatus missus est lanuam. Quare iterum Plorentini Lucam obsederunt, sed lanuenses arma pro defensione
Martinus vero avarissimus fuit; miser in palatio apud sanctos Apostolos vixit; nulla religio, nulla cerimoni-a
servabatur. Magnum thesaurum nepotibus cumulavit et castra multa ecclesiarum circa Romam eis dedit. Sedit
annis xm mensibus tribus; die vero vigesima februarii occubuit. Populus vero liomanusnne curiam perderenl,
eo cortesanos illesos servavit. vacavit sedes diebus decem. Sequitur Eugenius quartus Venetus.
NIJTES EXPLICATIVES.
gregorius XI pontifex ex Gallia ad Urbem veniens, bello certabat contra Florentinos. Cuir} pax Lucae
tractaretur, gregorius defunctus est anno salvatoris nostri McccLxxvn ; in eius locum per tumultum populi
Romani clamantis atque exposcentis Romanum vel saltem ltalum pontificem creari. cardinalesa ad evitandum im-
petum (Gallici enim omnes praeter quatuor ltalos erant), archiepiscopum Barensem in summum pontificem, seu
metu, seu voluntario elegerunt, qui urbanus sextus est appellatus Ferunt illum, nuntiata tanta praeter spem 5
dignitate, quod in omni vita ostendity mente motum. Nam cum insanire ob tam insperatum fastigium videreturl
et tum asperitate morum, tum procacitate linguae, tum verborum contumelia cardinales insectaretur1 poenituit
eos electionis metu et impressione, ut asserebant, celebratae, et defectionis consilia inierunt, moti indignitate
rerum.quibus ille omnes despiciebat. Publico post coronationem convivio, in quo, praesidente pontilicegsinguli
aderant cardinales. divex-sique principum oratoresl cum aulae magister loannae reginae Neapolitanae oratores in to
loco regibus consueta collocasset, Urbanus furibundus et plus quam barbara insania magistrum asperioribus
verbis increpans : a Amove hinc ocius istos meretricis oratoresy inquita et illis locum se dignum statue. n ouae
ignominia ab omnibus culpata est, et reginae animum ab eo penitus alienaviL cardinalium quoque mentem
exasperavit et ab se avertit verborum et ciborum contumelia, quos ad diversos misit, aliquam vitae turpitu-
dinem designans : uni quippe l'eniculum, alii pipionem, alteri pullam foeminam dono misit. llle ad quem feni- l5
« nim ait, pontifici, tum mihi oculorum acumen defuisse cum eum voce mea pontificem
elegig sed cito sentiet visum mihi restitutum ». Omnes igitur diffisi, propter diversos pontificis mores, rem
inter eos componi posse, secessione facta Anagniam abierunt Omnes, praeter cardinalem sancti Petri Romanum,
quem podagra in Urbe tenuit. lbi diutius agitatum est quid maxime opus
pontificem denuo absque timore eligendum1 ne schisma in cliristiano populo orireturg et forsitan successisset 2o
consilium quod etiam pontifex non aspernabatun nisi unius proditio rem disturbasset. Nam cum iam eo deven-
tum esset ut Urbanus, qui rliibure morabatur, Anagnîam esset profecturus ut ibi nova fieret electio, cardinalis
cum Anagmam venisset captus a pontificatu deiiceretur. Quod ille simul ac intellexit omnes respuit conditiones
et cardinales omnes et caeteros qui ad id suam operam impendissent, proditores et intidos appellans.
Re infecta oppidum Fundos petentes ibi cardinalem Gebenicensem pontificem crearunt, qui Clemens septimus
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
appellatus est, cui regina in odium llrbani sibi palam hostis obedientiam praestititq et ut verum pontificem re-
cognovit. Excitato novo schismate clemens cardiualesqne Avinionem profecti sunt. Huic Francorum, Hispaniae,
Aragoniae, et Navarrae reges ut vero pontifici parueruntg reliqui reges ac imperator principesque christiani
venit postmodum Romam Carolus ex stirpe Prancorum regia apud Ludovicum regem Ungariae educatus,
ti fuitque per annum senator Urbis. Hunc Urbanus ad capiendum regnum Neapolitanum hortatus, auctoritatemque
et operam suam pollicitusl persuasit ut regnum contra loannam reginam aggrederetur. itaque privata regno de
more reginal multaque pactus a carolo ut Butillo nepoli, homini stupido atque insulso.ampla quaedam dominia tra-
del'et, ille pollicitus omnia ut auxilio pontificis uteretur, regnum ingressus est; devicta captaque regina superpo-
sito ori pulvino moritur. verum cum se ab llrbauo privatam regno audisset, ut ipsa sibi potentiorum auxilia
to comparareL Ludovicum ducem Andegaviensem1 regis Prancorum frau'em, adoptavit in filium eumque regni hae-
redem et successorem reliquitg quae per clemeutem pontificem cui Gallia parebat omnisy sunt confirmata
Suscepto reguo. Carolus, ob non servata singula quae Butillo promissa erant, nec tertiai ferme regni pars....
haud parvum pontificis odium contraxit ; qui adeo ei exarsit ira ut eum privaret regno, et ut hostem acerrimum
persequeretur. Adeo autem ab iracundia homo levis uulliusque consilii excitatus est, ut paucis cum equitibusy
ts veluti praefectus quidam, in Begno proficisceretur Adversam urbem cum venisset, a Carolo captus iu arce pluri-
bus diebus detinetur, inde sinente rege abiens cum paucis Neapolim venit, ubi populum ac nobiles omnes con-
tra regem armare conatus est. Eius vesanîa nota, cum rex eum custodiri mandasset, Urbanus inde abiens Nuce-
riam petiit urbem prope mare sitam, pauloque post a rege obsessus, cum machinis et bombardis oppugnareturt
advocatis in auxilium lanuensibus eorumque triremibusa permittente regeflauuae est delatus, ibique cum curia
20 aliquamdiu fuit. Molestia haud parva liberatus Carolus, mortuo Ludovico patruo in llngariam evocatus rexque
Sigismundusi Caroli imperatoris filius, in regnum accersitusy matrimonia Mariae Ludovici filiae regnum Unga-
riae adipisciturg gladius quo occisus carolus ianuam usque ad llrbanum delatus est, eoque summam laetitiam
pontifex prae se tulit. ipse postmodum Lucam veniens ad Urbem proficiscitury ibique est defunctus anno ponti-
Remanserant in patrimonio Ecclesiae (ut aiunt) post Gregorli obitum magno equitatu Bretones permulti, quos ex
Gallia contra Plorentinos exciverat, qui longe lateque Urbi bella inferebant; plurima certe castella et villas des-
truxere, aedificia villae iuxta templum sancti Pauli, ubi ducentae ferme familiae habitabant. solo tenus sunt
eversag eandem vastitatem parvula castella, villaeque ad duodecim milliaria prope llrbem sensere. In Hetruria
ao vero Vulsinium et oppidum Moutis Alti iuxta mare et alia multa castella capta atque eversa suut. Romani pene
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
via Salaria obviam hostibus egressi1 magna clade superati, ad quadringentos cives amisere. Multis calamitatibus
Urhe vexata, cum cives permulti ad pontificem Urhanum apud sanctum Petrum degentem accessissentr remedia
tantis malis postulaturi, pontifex autem populi motum timeret, ut qui nihil remedii his calamitatibus afferretv
tandem homo ut erat natura immanis, cum in sede apparatu pontificali constitisset, Romani vero aditum ad
NOTES ExPLlcATIvEs.
Generated on 2013-08-19 19:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
l. nec tertia....] Il manque ici quelque chose, mars-lie sene est! neveu du pape envir n e so y
ipsum magnis clamoribus peterento Urbanus z u Aperite pot-tas, inquit. omnes. et hos porcos sinite ad me ve-
n nire. n llli, cum auxilia postularenl, supplicantes ne sineret eorum patriam ferro et igne funditus deleriz
Pontifex fuit natura immili, aspera et severa1 parum prudens, ut qui suo consilio staret. regendi ignarus; in
omni vita crudelis fuit1 promptus ad vindictam, ad parcendum tardus. mordaxque ac dicax in loquendo Hic
principio pontificatus pacem reddidit Florentinis, pro qua firmanda magnam vim pecuniae ei promiserant Floren-
-tini. quaedam portio soluta est. reliqua procrastinando minime data; qua in re fraude deceptum se existimans,
semper non Florentinos, sed Fraudentinos appellabat, lnitio pontificatus viginti et octo cardinales fecit. llorum
cum quidam, doctissimi viria mentionem de reintegranda Ecclesia fidelium intuiissent, septem ex eis lanuae
securi percussos praecipitari in mari iussit, quod etiam in Busiride crudele et infandum fuisset habitum Vagus
tanquam Scyta certa sede caruit. Butillus nepos quem propter tot mala patrata erantl cum post patrui obitum
bene sulfarcinatus penes Firmuln Piceni urbem cum uxore liber-isque mare ingressus esset ad patriam rediturus1
orta tempestate tot malorum vindicev fluctibus absorptus. cum familia rebusque periit. Hic finis fuit laborum
lluius pontificatu rex cypri caroluskvir maximi animi, magna comparata classe in Aegyptum profectus, Alexan-
driam opulentissimam urbem vi cepit. Cum ingens multitudo infidelium ad recuperandam urbem convenisseh
ille suis viribus adversum tantam belli molem imminentem diffisus1 urbe spoliatazcyprum redit ; dnmque maiori
apparatu denuo classem instruit qua iterum Alexandriam peteret, a fratre interficitur. Assumptoque regnoa dum
adversus lanuenses bellum gerit, commisso certamine capitur ,' lanuamque perductus. tum pecuniis mulctatus,
tum Pamagusta urbe illis concessa dimittitur. lta cyprum reversus est. In Hispania quoque bellum ingens fuit
inter llispaniae ac Portngaliae reges Cum ad praelium ventum esset1 Portugalenses auxilio Anglorum hostes su-
perant, licet multitudine longe superioresv eisque in fugam versis magna caedes sequuta est; plures capti, plu-
rimi occisi fuerunt. Cum manus conserendae essent, multis ex Portugallia expavescentibus ad famam tot hostium
cum quibus pugnandum <erat, fama est) dixisse Anglicos eos fore victores, cum christiani cum haereticis essent
bellaturi. bamnaverat enim Urhanus eos veluti sedis apostolicae rebelles; itaque, ut mente presagiehant, victoria
meliores sequutaest Aequa deinde composita pax ad hoc usque tempus perseveraviLMagna’ etîam in gallia clades
fuit. Nam cum inter Francine atque Angliae reges occasione regni Francine haereditatis1 quam iure matrimonii
Angli ad se defuncto rege unica tantum filia superstite, quae principi waliae regis Eduardi filio nupserat, Gallici
vero ad se alio iure exspectare asserebantv acerrimum bellum excitatum est. Cumin aciem devenissent Gallici,
magna strage superanturg in eo praelio duo filii regis capti, Navarrae et Bohemiae reges qui Gallis auxilio vene-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
rant interfectL multaque postea per victores oppida de Gnllis capta ; regis filii pecunia redempti.
Dux Andegavensis post caroli obitum maximo equitatu, ad triginta enim hominum millia esse dicebanlur,
VA“. — 23 essent om. - za erat, fama est addidi - 26 perseverant - 2s nupserat addidi
NOTES EXPLICATIVES.
aux pontitlcats d'Urbaîn v et de Grégoire XI. 1 a a m e e Crècy uum ' encore “il fait
mel classé.
alo
30
APP. Il. — BONIFACE IX. big
lll
l5
eo
‘l5
magnoque apparatu terra Regnum ingressus est, multisque provinciis in ditionem redactis requie potitus esset,
nisi mors eius fregisset conatus Mors insuper iiernabonis capti ab nepte McccLxxxv secuta est; ioannes
Galeatius mortuo patruo totius fere Lombardiae imperio potitus est, pulsis Bernabonis filiis qui multis urbibus
imperitabantg urbes veronam ac Patavium. sato prius inter illarum dominos hello, fessas, exhaustas, sumptu cepit.
Defuncto Urbano anno MGCCLXXXIX successit iionifacius nonus, Neapolitanus nationes qui Ladislao adolescenti
caroli lilio favens, favore et auxilio causam dedit ut ipse regnum paternum recuperaret. Nolebat enim Gallorum
gentem quae ab eius fide defecerat in regno quod ad iiomanam ecclesiam spectat coalescere. iiuius pontificis
priori anno ioannes Guleacius qui comes virtutum appellabatun ampliandi dominii cupidus, bellum movit
Florentinis, bortante loanne Actio ex familia llbaldina Plorentinis semper adversa. Quadriennio post patrui
obitumi anno MCCCXC, Florentini ducem belli creavere ioannem Augutum Anglicum, quem exciverupt ex regno
Neapolitano. Anno sequenli, comes Arminiaci, qui cum decem millibus equitum in auxilium Plorentinornm
ex Gallia in ltaliam contra comitem descenderatq iuxta Alexandriam, ad quam oppugnandam pedes accesse-
rat1 facta eruptione equitum in urbe latentium. commissa praelio superatum captusque paulo post expiraviL
ioannes quoque Augutus et ipse ex Patavio moverat cum millibus sex equitum. peditum duobus, et usque ad
flumen Addue per hostilem patriam penelravit, quo se cum Armeniaco iungeret. Audita eius strage pedem re-
tulit, ac Patavium reversus Florentiam pergit. Comes, habita praeter spem victoria, ut et ipse aliquem terrorem
iniiceret Florentinis, suos omnes equitum peditumque praefectos in Tusciam misit, qui Pratum usque profectil
inopia rerum omnium pressi, retro abiere. Magno numero exercitus hic erat, sed in hostili terra ac tali duce
adversus eos copias parante, providenteque ne quid comeatus ad eos deferretur, cum dedecore abierunL Se-
quuta est deinde pax; pauloque post, biennio ferme, et. Petrus tiambacurtaa qui Pisis dominabatun interficilur, et
loannes Galeatius interim dux Mediolani factus Pisas emit ; antea Senas et Perusium ad suum imperium rede-
geratg bellum deinde secundum excitatum est. Albertus Bavariae dux, imperator electusl adversus ducem accitusl
in italiam cum viginti equitum millibus descendens in agro iirixiensi castra posuit, ubi ab equitibus ducis im-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pressions adversus suos facta prof1igatur. Re male gesta in Alemaniamrevertilur. Dux cum iis quos paraverat ad
Bonifacius, cum nullum locum sibi parentem praeter Perusium invenisset, efficit, pulsis qui ea occupabant
tyrannisy ut omnes iionianae ecclesiae provinciae ad eius imperium ante suum obitum redirent. Dominium quoque
ao Urbis, quod nulli antea pontifici accideraty sibi vindicavit, quam successores omnes ad hanc diem usque tenuere,
licet bis excusserint servitutem. lluius pontificatu erat rex Angliae iiicardus adolescens, qui sumpta in matrimo-
Generated on 2013-08-19 19:03 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
nium regis Prancorum filial omnia loca regni F ranciae a fratre antea capla, accepta grandi pecuniu, socero resti-
tuil, asserens regnum Angliae satis opulentum, salis validum, pro unico rege, neque sibi maioribus opibus opus
esse; sed malis usus consuitoribusy cito defeciL Adolescentuius malis inslruebatur morihus, iis qui se gubernabanh
VAR —— 2 M0; — seculus — ii qui] decimus - ii Auguslinum, sed. cf. 1. se —- 14 emptione - 16 Abdue - m ac] a
magis de proprio commodo quam de regis honore aut virtute sollicitisg multa vero auctoritate regis faciebant
indigna rege. 0b eam causam, cum multi ob illatas iniurias quererentur, seniores regis consanguineii cognitis
illorum excessibus, amotos a latere regis punieruziL Quod ille aegrius tulit, dissimuiavitque ad adultam usque
aetatem. Facta cum rege Francine affinitate, cum se tutiorem fore speraret, rem nephandam aggressus patruos,
magnae auctoritatis vîros, nonnullosque alios sui sanguinis decapitari mandavity tamquam contra se aliquid moliti
essentg lienricum ducem, ducis Lencestriae filium, cum ob timorem patrui non auderetldamnarev exilio mulctavitg
qui ad italiam veniens aliquamdiu in ducis curia est moratus Deinde conspiratione multorum principumy quibus
acta per lticardum displicebant vocatus, in regnum regreditur, quo tempore rex Hiberniam petierat, cum quae-
dam illius insulae portio ab eo descivisset. Henricus, coacto magno voluntariorum ad eum continentium exercitu,
adversumregem proficiscitur. Qui cum ad eum rerum gestarum fama perlata esset, ut his mature obviarety emissa
expeditione, cum parva manu (in celeritate enim suam salutem esse arbitrabatur) mare transiens Henrico occurrit.
Positis prope adversarium castrisy cum fere omnes ab eo ad lienricum descivissent, ipse in propinquum castrum
confugit, obsessus alterius potestati se permisitg indicto concilio potestatum regaliainsignia deposuitg in eius locum
iienricus rex factus regnat Pticardus in liberam custodiam traditus, cum plures motus consiliaque ad eum libe-
randum, ut in populo semper mobili inirentur, huiusmodi rebus novis eius morte provisum est. ita rex potentis-
simus sua calamitate docuit pessimum principibus esse detrimentum bonis consiliis carere et spernere veritatis
auctores lienricus cum pluribus annis regnasset, obiil; quatuor filiis, quorum primus eodem nomine vocatus est,
sequitur origo Pranciae regni calamitatis quae multis annis per regnum debacchata est.
carolus rex Franciae septimustv adolescens bellandi cupidus, contra Gandahum civitatem populosam ac sua
mandata spernentem exercitum duxitz cum ipso praelio fudit ac fugavit hostes, ultra viginti hominum millibus
interfectisg inde motis adversus ducem britanniae armis cum magno exercitu profectus, dum equitando venationi
in sylva quadam dat operam, in insaniam est conversus. Ea expeditione omissa Parisiis reducitur. Erat inter proce-
res eiusdem sanguinis contentio cui potissime regni cura esset permittenda : dux Aurelianensis regis frater eam
sibi deberi dicebatg ioannes Burgundiae dux priorem locum sibi vindicabat. orta inter eos primo simultate, ad
occulta odia deventum est. Aurelianensis noctu a coena rediens iussu ducis Burgundiae occiditur. Quo
facinora regnum in duas sectus dividiturr alii Burgundiones, alii Armeniaci appellati. Hos inter bellum crudelis-
simum viguit et plusquam civile; utrique in alteros partium causa saeviebant. multique mortales diversis praeliis
occubuere; igni? ferre, omnia vastata sunt; villae incensae, oppida desolata; circumferebant nunc hi nunc illi
regem tanquam statuam alterius voce loquentem, quo libido ad opprimendos adversarios trahebat. Dux quoque
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
itegnavit Bonifacius paulo minus annis quatuordecim vir fuit singulari prudentia, mitis natura ac heneficus.
Dabat praecipue operam ut subditi Ptomanae ecclesiae iuste regerentur ; imo paulum excessit modum, quod duos
Vu. — 5 se] suum — 6 ducis om. - 9 destruîsset -- 12 destruissent -— ia promissit indito - I5 mirentur - mortem —- rs re-
lectis om. - 2o Gangabum - 23 in ante insan. om. —- ea est - 26 ad coenam — 28 postquam —- causae serviebant - 29 nunc
NOTES ExPLIcATIvEs.
lo
lS
3o
APP. II. — BONIFAGE IX. 551
l0
lu
20
25
fratres praeter iuodum extulit. Nain alteri universum Picenum regendum dedit, unde marchio est vocitatus; alle-
rum ducem Spolelanum creavit, reliqua fei'e omnia ditionis Eeclesiae ei subiiciens; ideoque culpae obiectum est
singula ah ce pecuniis fieri. Sed lianc in eo eulpam levissimam iudico fuisse, necessitateque coactum quaesiisse
pecunias, quibus ei, cum bellorum nervi dicantur, opus eratad gerenda belle cum diversis tyrauuis qui provineias
Erant praeterea in proviucia Patrimouii, ut appellatur, Bretones, qui multa oppida occupabaut, omnia pl'opinqua
loca depopulautes. His a Florentinis ad stipendia conductis, acceptaque a Bonifacio pecuuia atque oppidis omnibus
relictis, Florentiam venere, duce Bernardone, viro armis insigni et assueto hellis.
Ladislaus, natione Lituanus, christianus factus, data sibi uxore regis Poloniae filia, l'ex efficitur, vir prudens ac
modestus et egregius christianaefidei cultor. Erant ante Liluani infideles omnes, adorabantque ignem qui in sylva
quadam nsservabatur continuo, neque fas erat cuiquam ligna ex ea caedere aut arbores violare; quod si quis ea
ferre tetigisset, a spiritibus immundis correptus torquebatur ac dehilitubatur membris. Post fidem vero et baptisma
susceptum, universa illa regio ad Christum conversa est. Gessere spiritus, et sylva eaedi impune coepta. Erecli
" suut ibi episcopatus et ecclesiae permultae. Bitoldus [rater regis fuit dux Lituaniae, homo perliberalis ac. animi
magui. Orto a uiagistro Prulenorum adversus Poloniam hello, Bitoldus uuxilio l'ratris cum triginta millibus equi-
tum venit. Commissa pugna superantur l'undunturque Pruleni; in es et ex eis ad viginti millia hominum caesa,
quod superhia Teutonorum accidisse dicitur, qui omnem pacis condilionem aspernantes, cei'tam'mis cupidi,
tauquam victoriae securi ad arma prosiluerunt. Multa de illis l'ex cepit; postmodum pontificis opera pax est
composita.
Accidit quoque ut Sigismundus Ungariae l'ex, excitata inter eum regnique proceres discordia, a magno comite
caperelur. llicl Ladislaum regem ad eapiendum regnum Ungariae debitum patri hortatus, pollicitus'auxilium et ope-
ram, non solum suam, sed etium reliquorum, quorum favore facile regnum adipiscerelur, captumque regem se ei
daturum spopondit. Ladislaus, cum a pontifice legatum impetrasset, Angelum cardinalem Florentinum, ut n0-
mine et auctoritale pontificis esset firmior, parva classe manuque Zaram urbem regni maritimam petiit. Eo cum
plures domini convenisseut, hortabantur Ladislauiu ut ulterius progrederetur : omnia enim tuta esse, neque ulluin
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
impedimentum timeudum. At ille veritus se credere Ungaris qui antea patrem occidissent, timore ductus, recusat
ulterius progredi. Ungari, desperata Ladislâi profectione, inita cum Sigismuudo concordia ac foedere kiureque iu-
raudo firmala, ille dimittilur; Ladislaus una cum legato in Italiam redit. Ferunt Ladislaum, cum ad solemne
convivium vocatus 0b veneni suspitionem nihil gustasset, Ungarorum animos ab se alienasse, statimque illos de
Vm. —- 2 ei mididi — 8 Regum hisloi‘ia] Reges- 9 diguaque memoria —- 14 sylvue — 17 viginti] iugum —- 29 redeuut -—
Generated on 2013-08-19 19:38 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
NOTES EXPLICATIVES.
innocentius septimus Bonifacio successit1 natione Sulmonensis. Hic per omnem vitam laude dignus fuit,
vir iustusl a vitiis alienus, nec cupidus pecuniae Ea vero fuit humanitate ut cum infimis etiam benigna collo-
queretur. Loquebatur libenter eum doctis viris et prolixe sermone utebatur. Nihil unquam egit pecuniag fuit
quidem liberalissimus Bis in die audiebat singulos publice qui secum loqui volebantg manet primum audita in cantu missa, se praebebat palamt audiens qui aderant; vesperi quoque in aulam ad id deputatam auditur-us egen-
tes sua ope pergebat. Singulis insuper diebus signaturae supplicationum tempus impertiebatur. qualibet hebdo-
mada consistorium tenebat ad causas discutiendas, in quarum responsionibus nullo advocato ei opus eratg ipse
iuris pontificii doctissimus suo ingenio metiebatur quae proponebantun accomodabatque singulis congruum 4
et ex tempore responsum. Servabantur iura in iudiciis publicis, neque preces aut intercessio iudicandi ordinem I0
impediebant; irascebatur autem si quam cuiquam factam iniuriam sensisset. Non erat apud eum locus interpre-
tibusy cum ipse omnes bis in die et audiret et responderetg noverat ad unguem mores, et statuta curiae continue-
Paulo post eius creationem Ladislaus rex in llrbem venit cum sex equitum millibus, quos in Pratis esse vo-
luit circa pontem Milvium. cum visitasset pontificem multa ab eo petiit praeter aequum, quae pontifex timore. 15
licet invitus, ei concessit Nnm et census ab se debitos dimitti, et in Piceno Firmum et Esculum, in campania
quae dicitur Terracîna, Pipernum, pluraque alia loca sibi concedi postulavit1 litteraeque apostolicae super iis
sunt confectae. Cum recessisset, pauca ex concessis est assecutus; nam antea moniti erant ut eius litteris mi-
nime parerent. corrupit promissis multorum civium animos ut se capitaneum Urbis appellarent. Romani, liber-
tate ab innocentio restituta, abutebantur ea in pontificis contemptum. multa ab eo petentes quotidie iniqua et in ‘30
eius dedecus. Ad haec postulanda tredecim viros delegerant, qui quotidie pontificis aures infestabant : quae res
l-labebat nepotem pontifex Ludovicum1 iuvenem impigrum, audacem1 et ad repellendas iniurias promptum,
quem equitibus praefecerat. Is cum sexta die augusti venandi gratia mane versus pontem Milvium equitareL
comperit scapham in Tiberi varii generis fructibus onustam ; id commentum fuerat Romanorum ut nisi ponti- ‘33
fex quae postulabantur concederet, navibus pontem noctu iungerent1 quo pontificem caperent sub specie pro-
curandae unionis quam largiri christiano populo in conclavi ante et post electionem pollicitus fuerat, idque et
iureiurandoj et instrumeutis publicis statutum. ad quam rem non satis inclinatus videbatun ilac navicula com-
perla captaque, causa'ab illis prodita, confestim ad domum rediitg habitabat enim in aedificio Sancti Spiritus.
Tredeclm viri erant cum pontitice1 unus abierat valetudinis gratiag reliquos abeuntes, via enim Transtiberina re- 30
dibant, ad se pro colloquii causa evocari imperat. llli opinantes aliquid ex iis quae tractahantur secum acturum
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
esse Ludovicum libenter proficiscuntur. ille in camera quadam reclusus, binos ad se venire imperat ; primi et
item postea reliqui ab eo interfectig ex pulpito in viam proiici iussit. Maximum tumultum hoc factum excivit in
civitate. Pontifex cardinalesque et curiales universi timore summo perterriti atque extrema metuentes pontificem
adeunt, hortanturque ad recessum. Quod consilium sequutus abiit Viterbium. Emt circa ineridiem, et aestus
fervens multos pedibus furorem populi fugientes conliciebaL Ego adolescens audito rumore, et ipse scire quid
esset cupidus, pontem transiens tracta cadavera conspexi. Cum essem in palatio, videns singulos ad fugam
5 promptes, et ipse iter togatus ac pedes ingressus1 penes confectus sum. Excitabatur pulvis equitantium ingensy
Gastellanus Sancti Angeli, qui Neapolitanus erat1 prodito pontifice, arcem tradidit regig quae res animum eius
incendit ad subigendam Urhem. Civium quorundamsuasu plures equitum turmas Romain misit, quas in regione
Pontis collocari ad comprimendum futuros motus mandatus erat. At id consilium contra ac rebantur evasitz
t0 nam cives qui suas domos in praedam militibus dari animadverteruntl excitato tumultu praeter eos qui versus
interim carrariae comes, praefectus equitum Ladislai, qui in Vaticano cum bene magna manu morabatur,
eventum expectans rerum, audita suorum fugay ad pontem venit, Romanesque submovit a ponte usque ad Sanc-
tum Celsum. verum mulieres senesque imbelles ac pueri de tectis ac fenestris tegulis ac magnis saxis sterne-
ls bant plurimos. ipse comes mortario in galea percussusy semivivus a praelio exemptusmausam praebuit et aliis
quoque mortem evitandi. Custodes quoque Sancti Angeli suis auxilio ex moenibus erant adversus Romanes,
tum sagittis, tum bqmbardis hostem incessentes. Nnx praelium diremit, murusque supra pontem factus est in-
Ea nocte cives collocuti de reddenda urbe pontifici decernunt. Missis viterbium legatis, omnes urbem tradunt
eo pontificiy qui Paulum Ursinum ad capiendam nomiue suo urbem destinavit. Deinde post undecimum mensem
Romam rediit. castrums cum nulla vi expugnari posset, fossa ingenti valloque circumdatumq ac per novem
menses obsessuma ut nemo aut ingredi aut regredi posset1 fame urgente receptum est, veniaque custodibus data
Praefuit Ecclesiue Dei mensibus viginti et duobus Huius tempore Franciscus Patavii dominus...
lnnocentii tempore bellum Pisanum exortum, quo Florcntini civitatem Pisanam sibi armis subdidere. Empta fuerat
' ab eis antea ducentis aureorum millibus ab Gramide‘ naturali filio ioannis Galeatii primi ducis Mediolani, a quo
ea sibi civitas testamento relicta est; forma bellum viguit. Civitas per obsidionem coacta fame in potestatem venit.
[Hunc2 innocentius septimus sequutus est, vir in omni vita sed maxime in pontilicali laudabilisg iustus
quippe fuit ac perlibex'alis, et in sermone prae caeteris comis et benignus cerimonias pontificias admodum serva-
vit; a labe simoniae maxime alienus, in gratiis concedendis pronus fuit; neminem a se nisi benevolum abire
30 permisit, aut opere aut promissis satisfaciens postulationibus eorum. Singula officia Romanae curiae in sua digni-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
tate servavit. Nulli iniuria facta est: non enim aliena egebat opera in iure dicendo, sed ipse doctissimus iuris
pontificii ex se ipso exequebatur (munus) respondendi. Ilumanissimus certe fuitv ac summa benignitate praedi-
tus. Cum urbs Roma subdita Bonifacio fuisset, ipse Romanis libertatem restituitg qua maligne abusi, cum de
VAR. — s penes <in> -—10 animadverterent - 12 Caerariae — is in om. -- 21 expugnare — 31 in iure] iniuriae —— 32
sores EXPLICATIVES.
Generated on 2013-08-19 19:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
‘l Gramide] Lisez gabriele cent VII, beaucoup plus succincte que la precedentegltauteur est
2. nunc lnuoceulius] Ici commence une autre notice d‘Inno- évidemment le même.
554‘ APP. II. -- GRÉGOIBE X11.
capiendo pontifice consilia agitarent, Ludovicus lnnocentii nepos undecim Romanes ex praestantioribus occidit;
qua ex re tumultum populi veritus pontifex, sexta die mensis augusli, Urbe relicta viterbium concessit. Plurimi
secum difi‘ugerunt, maiori ex parte pedibus iter facientes Ego reliquos sequutus, cum iter pedes ingressus essem,
deficiens ac lassitudine conducto asino viterbium fessus veni. Plurimi curiales ab liomanis capti et spoliati sunty
Post innocentium Gregorius XII, natione Venetus,pontifex creatur1 Romanorum culpa. Nam post tertium diem
quam conclave pro eligendo pontifice cardinales intraverunt, Romani quidam ad postremam conclavis portam,
quod nunquam antea factum fuerat, accedentess ex totius populi vocibus dixerunt Romanes nolle nec neapo-
litanum nec Florentinum pontificem crearig si secus agerent, imminere illis periculum vitae; quae nuntiata l0
cardinaiibus, postridie post missam assur-gens cardiualis Aquilegiensis ex domo Gaietana: u Postquam vota nostra,
<inquit,> minis impediuntur, ego in pontificem domnum cardinalem Venetum (aligo). n Quîbus prolatis, cum
omnes in eandem sententiam convenissent creatur Gregorius. Qui tamen antequam assumeretur promisity
iuravit, se pacem Ecclesiae fidelium etiam per resignationem pontificatus restituturum... raro, nisi cum theo-
logiae operam deditg homo solitarius, inutilis hic penitus fuit ad tantum onus ferendum... religioni deditis, et ‘5
iis quos vulgo Hypocrites appellant, rerum curiae aut pontificalis officii penitus ignarus, horum consilio rege-
batur. In pontificatus initio multa signa viri boni et recti ostenditg dictans inter caetera etiam pedibus, baculo
nixum, in Galliam se profecturum. quo optata unio sequeretur. Sed paulatim deferbuit unionis ardor; advenientibus
nepotibusy omnia sunt mutata. fraterculis ac hypocritis quibusdam suadentibus eum peccare gravitem cum verus
esset pontifex, si renunciaret ; quod ille consilium libenter arripuit. Puit tamen Lucam, Tusciae urbem1 cum ‘30
Petrus de Luna. qui Benedictus dicebatur, Ianuam se contulisset ; sed neutri animus erat pontificatum relin-
uuendi; sed tamen tanquam duo histriones alienas personas ad fallendum populum assumebant. Cum hauc
tergiversationem increparent Gregorii cardinales. motus ille iracundia de capiendis carcerandisque quibusdam
cogitavit Quod praesentientes, omnes uno anime, duobus exceptisa Pisas se contulerunL eoque cardinales Bene-
dicti paulo post accessere. lbi concilium generale indictum est, in quod omnes fere christiani principes, praeter ‘25
Aragonum ac Legionis et flastellae principes convenere. Ibi, damnatis Gregorio et Benedicto, Alexunder quinlus,
natione Cretensis, creatur Ponlifex; qui primo Pistorium petiit. tum Bononiarn venit, ubi inde anno papatus sui...
mense... defunctus est. Sunt qui eum veneno suhlatum dicunt : audivi ego medicum egregium dicentem illum
veneno periisse Legatus erat Bononiae Balthasar Cossa Neapolitanus, Sancti Eustachii cardinalis, qui eo legatus .
a Bonifacio missus erat. Cum in conclavi cardinales convenissent1 Balthasar precibus ac promissis ad pontificatum 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
est assumptus. Ego qui cum cardinale Burdagalensi conclave sum ingressusq quae viderim audierimque non
libet loqui. lioc testor Dei providentia disponi singula ad Ecclesiam sanctam suam, non hominum regi consiliis,
VAR. - i2 inquit... eligo addidi -— 14 ante raro aliqua deesse videtur - is ferendum iures rel. hic etiam aliqua desunt -
C:
lo
15
30
In rebus mundanis fuit ioannes homo callidus et astutusy sed parum aptus religioni. Omnia venalia erant. et
ad quaestum eius consilia tendebantv neque absque pretio quicquam concedebatun [Ioc unum in eo laudandum
est quod viros doctos et eloquentes dilexit ditavitque permultos. cardinales quoque creavit viros praestantis-
simos et magnae authoritatisy quae sola res ex constantia papatum in italiam reduxit. Ad pellendum Ladislaum
regno Neapolitano cum Ludovico Andegaviae ducejcui per Alexandrum regnum illud collatum erat, proficiscitur
Romain, quo et equitum suorum praefectos venire iussit. Duc em Ludovicum contra Ladislaum destinavitg commisso
certamine profligatur Ladislaus, sed victores fugientem insequi noluerunt. Facta inde cum eo pace, Roma
fugiens Plorentiam concessitg inde Bononium pergit; pauloque post Laudam proficisciturt quo et Sigismundus
imperator factus venit. concordia inita, fideque per eum iiucliaristiae data, constantiam pro celebrando concilio
pergit, ubi cum Sigismundus omniumque christicolarum principum legati praelatique convenissent, post multas
altercationes fugiens capiturs et in castellum iuxta Rheni ripam conieclus, biennio ila fuit. lbi papatu est depo-
situs ; inde a Martino, cum Plorentiam ivisset, fit cardinalis, pauloque post moritur Florentine; in sancli ioannis
templo sepultus est. Credo Altissimi consilio permissum ut homo vitae parum pudicae malique animi tantum
culmen accederet, quo ostenderetur etiam ex pessimo agro bonam quoque frugem collegi posse ; sed diutius
Dei patientia virum reprobum dignare passa est, ut causa esset unitatis christianorum. Maxima pars unitatis
Ecclesiae Sigismundus imperator fuit, qui post iohannis captivitatem primo Hispaniam, deinde Galliam, postremo
Angliam peliit, singulos ad unionem hortatus1 ex quo magnam laudem est consequutus, et certe nisi is pacis
Constantiense concilium1 viguit. Renunciante gregorio1 Benedicto deposito, creatus est unicus fidelium
pontifex oddo cardinalis de Columna, qui vocatus est Martinus quintus1 cum in festo divi Martini assumptus esset ;
quinquaginta sex ex omnibus orbis nationibus in eius creatione interfuerunL Mirum profecto fuit omnes in eo
uno animo consensisse, cui omnes christicolae ut vero pontifici paruerunt. Hic primo Gebennam profectusv in
aestatis fine Mantuam, inde Florentiam, ab ea -Ptomam venit. Tyrannos uonnullos in eum insultantes compressitg
' omnes Ecclesiae provincias in suam potestatem redegit ; pacem semper appetiity qua et multis annis potitus est.
vir fuit laude et gloria dignissimusg nam et viros doctos coluit, et curiae opes auxit, et officiorum dignitates
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
nullo loco immutavit. Nullae pactiones in dandis praelaturis aut beneficiis fiebant. Si quid ei donabatur post
gratiam acceptam grate. et ita ut gratias agerety accipiebatg pins, benignus; nam afl'abilis et minime iracundus1
in verbis erat modestissimus, nec probro quenquam lacessivit unquam. Parcus fuit, et qui et supervacuis impensis
abborreret. Id praecipuum in eo exlollendum, quod itinera omnia quibus ad Urbem itur adeo tuta et secura praes-
titit ut per pacatissimam urbem te ire putaresy utque non tantum in hospitiis sed subtus arbores pauperes via-
VAR. — 5 And.] Adragonle - 6 Duce Ludovico -— 8 Sigismundus <lohannis quia> imp.- 12 deposilus <fuit> — m titulum
Generated on 2013-08-19 19:38 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
NOTES EXPLICATIVES.
i. Conslauliense...] Il faut sans doute suppléer ici les chiffres indiquant la durée du concile.
556 APP. 1I. —— EUGÈNE m
tores noctu quiescerenL absque alicuius rei metu. Latronibus autem adeo infestus fuit ut in facinore deprehensi
poena capitis mulctarentur. Anni sui pontiiicatus pars saeculi aurei appellari queunt. Una sola in re rcliquorum
culpam est imitatusz plus aequo adiecit animum ad nepotum exaltationem, quibus tamen nihil eorum quae ad
ecclesiam Ptomznam expectarent concessit ; in reliquis rebus laudem meruit eam quam nec antea neque ad hanc
Quartodecimo anno pontiticatus obiit; sepultusque est in basilica LateranensL cuius pavimentum variis mar-
moribus exornari fecit, opus certe magnificum et cum priscis ornatuentis comparandum
Successorem habuit Martinus Eugenium IIII, natione Venetum, qui Gnbriel Senensis appellabatur.
Hic summa praeditus fuit humanitateg sed animi magni, ad ulciscendas iniurias prompti, cum potuisset summa 10
pace et quiete frui, se bellis minime necessariis implicavit. ex quibus multae sequutae sunt, tum Urbis, tum
multarum regionum licclesiae calamitates. Nonnullorum cardinalium sua odia ulcisci volentium suasuy cum adie-
cisset animum ad Martini thesaurum, quem nepotes adolescentes possidere dicebantun arma adversus illos
movit. omnes quoque qui digniores apud Martinum fuerant carceravit spoliavitque ; quod numquam antea quivis
pontifex egerat, ut praedecessorum familiam hostium loco haberet Quae non tantum sua sponte quam suorum 15
adulatorum stimulis agebanturgipse enim natura mitis videbatur opera in multis crudelia constabant, quae malis
consultoribus tribuebautur1 quibus Eugenius praeter aequum nimium utebatur. Fuerunt in eo viro quaedam
invicem adversantias quae maxime movebant cogebantque ad dubitare multa quae in eo laudabantur simulacrane
ficta virtutum1 an vero virtutes essent, sed aliorum culpa perversae. Summam pietatem prae se ferebat1 et multa
crudeliter iussu suo facta ferebantur ; delectabatur bonis viris. sed et quosdam nequissimae vitae vidimus secum ‘20
summa consuetudine coniunctosy qui tamen hypocrisis specie se in eius animum insinuabanL At ita cupidos
pecunia fuit, ut etiam nullo quaestu. quamvis turpiy abstineret. Ad id quoque tradunt eum cardinalis Morinensis
suasionibus impulsum, cum pontifici persuasisset omne lucrumin pontifice honestum ‘esse. Pacis praeterea se
cupidissimum profitebatur, quam semper in ore gestabat ; sed tot bella gessits ut nullus antea pontifex tot in
llic factione operaquc Philippi ducis Mediolani coactus llrbe habitu dissimulato fugere, Florentiam venit
anno Mocccxxxuug inde Bononiam proficiscitur. Biennium fere in ea commoratus, Ferrariam adiit pro concilio
Graecorum celebrando ; ibi et graecorum imperator cum fratre, et patriarcha constantinopolitanus omnesque
Grae'cae fidel antlstltes, multique ex Ponlo, Armeniisl Hyberia, Aegypto1 totaque Asia convanerunt. Superveniens
pestis causam praebuit concilii transferendi Florentiam. Urbem Romanam interim, quae post eius recessum defe- 30
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
..i...
cerat, auxilio Franclscl recuperant E0 i postquam cum omni.... perventum est perrexit : post multas disputa-
NOTES EXPLICATIVES.
— -. . orence.
Generated on 2013-08-19 19:38 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
APP, IL — NICOLAS V_. 557.
tiones utrinque habitas Graeci in nostram tidemconsensereg factismdecretis quisquam in patriam rediit..
_ .Eugenius biennio post ad Urhem proficiscitur, conceptoadversns Florentinosodio ob praestitum auxilium tune:
comiti Francisco Picenum contra suam voluntatem tenenti. Patriarche loseph Florentiae moritur1 sepeliturque in
ecclesia Praedicatorum. Auxilio deinde Alphonsi regis Aragonum Picenum in ditionem pontificis rediit ,' ad quam
5 rem plurimum contulit prudentia sollicitudoque Ludovici cardinalis Aquilegiensis, quem eo legatum misit.
Aliuius tempore Sigismundus liungariae rex ad imperium electus Romain venit, ibique ab Engenio coronatus
Legatumi Romani misit cum esset Florentiae, ioannem Cornetanum cardinalemz cuius arbitrio omnes provin-
cias ad ltomanam ecclesiam spectantes subegit. ls cum obsedisset Fulginium, capto per tumultum populi ty-
lo rannoa id Romanae Ecclesiae reslituit. Deinde Praeneste urbem obsidione captam1 multaque praeterea castella
spoliavit et diruit.
Excessit e vita Eugenius anno pontificatus sexto decimo, inque basilica Apostolorum iuxta Engenium ter-
tium, prout mandaverat, sepultus 1. Vir bonus, si bonis consultoribus usus essetg alieno enim arbitrio regeba-
Nico1ans7quintus" post eum tenuit pontificatum Ilic natione.'....... humilis fuit, sed a pueritia deditus litteris,
adeo avide illis operam dedit, ut in philosophia theologiaque evaderet doctissimusg staturaparvulusy et natura
ad iracundiam prompta. Pluribus annis gubernavit cardinalem sanctae crucis 5 post eius obitum factus est epis-
copus Bononiensis, deinde cardinalis. Mortuo Eugenio pontifice, nocte post diem qua obiit Eugenius, somniavit'
ao se ab eovin interius cubiculum vocari, deinde biretum capiti suo detractum suo capiti imposuisse. Quo somnio
existimavit id quod accidity se illi in pontificatu successurum. creatus pontifex humanissime vixit, fugiens pon-
tiiicales superstitiones quae in aliorum mensis consuevereg parvo cibo, neque eo vexquisito utebatury paucis mi-
nistris contentus. vidi eum saepius edentem, et nihil a priori vita, et ea simplicis erat, immutatum ; potu delec.
VAR. — 9 obedissct
NOTES EXPLICATIVES.
1.. :epullusJ. Lo tombeau‘ d'Eugène lv était dans‘ la‘nef laté- dum petit ast illum sustulit atra (lies. I
raie sud de l'ancienne‘hasilique vaticane, au point marqué 59 sur Qui semper varios tumuli conlempsil Iwnores,
le plan. On y lisait l'inscription suivante que‘je reproduis d'après atque hoc impressa condile, dixitv humo.
alter ut incipiat fidei documenta lalinae, ‘Lors de la'démolition de la basilique, les chanoines vénitiens de
aller ut aura/o cingat honore caput. S. Georges in Alga, dont il avait été le bienfaiteur, recueillirent
Quo duce et Armenii aratorum exempla secuti les marbres de son tombeau et le reconstruisirent dans le cloitre
llomanam agnorunt Aethiopesque fidem; de l'église ‘S. Salvatore in Law-o. que leur congrégation possédait
inde Syrt ac Arabes mundiquee finibus lndi .- - - - i e Rame.‘ On peut y voix-‘encore ce monument ; mais les inscrip-
magna, sed haec animo cuncta minora-sum - i v tions qu'ils portent sont contemporaines de la translation; l'épi-
tabatur suavimoderatoque. I‘n comparàndis omni‘s generislibris summum diligenliam per omnem vitam' prueàlî:
tu, quos adeo multos, mec hos vulgares- cumulavit‘, ut ad' trédecim millia codi‘cum numerali forent ; preciosa
quidam supellectilis, in cuius apparatu omues superiorès ponlifices superavit. In ornameutis quoque sacerdotal
lium pontificaliumque vestium profusus fuit; calices, cruces, caeteraque altaris ornomenta magno sumptu fecit:
In aedificando excessit multorum iudicio mod‘um : i‘n castro Sancli Angeli, quod Adriani fuit sepulchruin, dues
minime necessarium. Templum sancti Stephani in monte Celio a fundamentis restauravit. In Exquili‘zs apud
sanctam Mariam Maiorem palatium aedificavit sumpluosum; peristilium quoque coepit, quod una ex parte lan-
t'um absolvit, multis columnis subnixum; alterius partis iacta erant fundarnenta. Palalium Latorauense amplifi-
cavit, purgalo loco quem addidit caeteris aedificiis. Vaticanum maiori ex parle Iato muro construxisset, perfe-
cissetque opus si biennio visisset. Testudinem quoque quam tribunam appellant super altare sancti Petri operîs
magnificenlissimi a fundamentis aedifionre uggressus est, muro oclo cubitis lato; sed morte intermisssa est aedi-
ficalio. Basilicam insuper ipsam testudine in formam thermarum Dioclelianarum reducore,destructa priori slruc-
tura, destinarut animo. Palatium nposlolicum ampliavit exornavilque prae caeteris: A bellis abstinuit, ut qui
pacem rebus caeteris prael'erret. In iis tribus rebus conquirendis, cumulandis videlicet libris, in veslium divinis
officiis instilutarum ornatu, quas variis margaritis preciosisque lapidibus intertexerat, in aedificando sumpluose
Huius pontificatu Fredericus Austriae dux in ,imperatorem'electus Romam venit, sumptaque po’ntificis manu
corona aurea rece‘ssit. Officia Romonae curiae suum ordinem dignilatemque tenuere. Unum in 60 reprehenditur.
quod levior erat moribus quam gravitas tanti fastigii postularet, quodque plures gratins per eum concessas ad
cardinalium quorundam suasiones revocavil, quod maximum est in principe tanlo vitium, ubi nulla necessariæ
ultll'eratur causa. Decessitip' fine anni oclavi, ex laterum et podagrae morbo, sepultusque in basilica ' sancti Peu-i.
VAR. -— 4 veslium <ac> — 8 perrislibnm —— 12 magnificenlissime -- 13 lesludine in] tesludiuis — 14 dcslinaret — 15 cumu-
NOTES EXPLICATIVES.
‘ l'ut descendu dans les cryptes. où on peut le voir encore avec di-
0'’:
10
15
20
APP. 1I-.‘_- CALLIS'TE Iu, PIE 11. 559
10
'20
.. Gelebratis de more uovem dierum exequiis, cardiualis Valentinus, natione llispanus, eligitur poutifex, per
Italorum dissentionem; qui coguominatus est Calistus tertius. Is inutilis fuit in regimine pontificalus. Omnis sua
cura versata est in cumulandis nummis et nepotibus extollendis. ln poutificatus primordio summum volunta-
tem exegit classis contra Turcas comparandae‘: decimas beneficiorum exegit ; multosque destinavit per'christia-
nas regiones quaestores, qui hortaudo et suadeudo magnum vim pecuniarum, largientihus etiam pauperculis,
exegerunt. Ex iis classem paravît quindecim triremium,quibus legatum praefecit Ludovicum cardinalem patriar-
cham Aquileiensem; quae,‘ curu parva numero esset nec stipendia in sumptibus praebereutur a pontifice,parum
profecit. Plures piratîcum prae inopia exercere sunt coacti ; huc evasit tanta nummorum (conquisitio), in derisio-
nem scilicet gentium, nulla cum christianorum utilitate. Hic omnia curiae ol'ficia pervertit: cubicularios, pro-
thonetarios, auditores, subdiaconos, clericos camerue ad numerum cohortis cuiusdam praetoriae creavit; secreta-
rios ad quinquagiuta fecit, in quos notarios et operarios el. nullius doctrinae plurimos coniecit, honestissimum-
que olïici’um sua stultitîa decoravit. Omnis eloquentiae et humanîtatis studiorum ignarus,singula exercitia curiae
dehonestavit, dignitates conferens in indignes. Nepotem insignivit prael‘ectura Urbis, ducemque constituit equitum
peditumque, quibus stipendia praebebat. Omnes praeterea arces Romanae ecclesiae ei custodiendas tribuit. Plus ipse
solus quam omues superiores pontifices in suos contulit, homo solitarius et libeuter audiens se laudari. Obiit
quarto pontificatus anno. Praedictum ei antea se pontificem futurum ; idque ipse pluribus enarravit, adeo firma
spe pontificatus, ut existimaret se Eugenio successurum, querereturque sibi a Nicolao ereptum l'uisse pon-
tificatum ‘.
Aeueas deinde Senensis csrdinalis, qui Pii nomen assumpsit. sequutus est, vir eloquentia praeclarus. Eius
primordio Senenses permultos tum sul generls tum notos atque amicos diversls magistratlbus honestavit, arces
NOTES EXPLICATH’ES.
App., p. 85.) Les restes de son neveu Alexandra VI, d'abord en-
beau dans son état originaire. dit qu'il n'y en avait aucune (De
christ" t. II, p. 1:21, note 28) : Serlit au. V111 (lies XX; mit. au. LI'II
Dionisio1 op. cit., pl. x1. 4, 5; xx; xxx, 6. 5 (mais et‘. Sarti et
civitatum oppidorumquetradidit custodiendas Romanne ecclesiae. Urbes omnes enim ferme suorum regimini
christianorum obviaretur potentiae Turcarum, concilium indixit Mantuae, ad quod omnes reges et principes con-
vocavit. Ipse primus, tanquam fidei defensor, deinde maxime cupidus ut caeteri imitarentur, Mantuam se‘ con-
NOTES EXPLICATIVES .
sio. pl. xux, 1). On les transporta un peu plus tard. en 4623, à
de Pie lI.
Generated on 2013-08-19 19:39 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
ADDITIONS ET CORRECTIONS
TOME I
Berlin.
les Coisliniam‘ 120 et. 368, les Pan'sim' 1356 et 1784. Il fait
nianus l20 (x° 5.), on obtient le texte suivant, assez peu dill‘é-
Ë’ Aïvoç î'm t p’ .
69
562
LIBER PONTIFICALIS.
7.6"
Z7‘
M’
le’
1:’
1/1’
56'
E7’
50"’
'Elauûs'ptoç
Bizmp
Zs’çupoç
Kvî‘llw‘roç
Oüpâuuàç
llovnavà;
’Av1:'po:;
‘iûu’îmuàç
Kopvihoç
Anûzto;
Srä'puue;
En? ara;
Awvü (ne;
‘I’ÎLLE
Eüruzzuuàç
I‘u't'o;
ltlafpzsïmç
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Mûmz'dn .;
Ev‘cäfi'wç
Eûfiacrpoç
ALÊépLoç
A'zîpma'oç
îtptztaç
Generated on 2013-08-19 19:39 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
‘Aime-teigne;
'Iwozévrto;
Bovupu'rtoç
Z’Ânnyoç
Ke‘taarïvoç
ËÙO’TOÇ
As'mv
"I‘Aa'pto;
Eum'AtzLo;
‘N115
l's‘m’ me;
'Avuvtaîo'mç
ïù‘uluaxo ;
'Olayia'ô‘a;
'Imdwnç
‘PÜŒE
Bautçdfloç
‘Iœu‘wnç
‘A yann :6;
îûfiépw;
lie/film;
115166719;
ïmiwz;
Bevéà‘mreç
Ïlsluîywç
I‘P'fl'jàpw;
Suâmvôç
Riz-alpine;
‘Ovùpwç
au m m
.| .! 4
a a a‘
nl
ADDITIONS ET
CORRECTIONS. 563
(ledit.
cal Il.
(les inscrip-
au bas de la
page.
éguliérement le nom de
d'autres.
Generated on 2013-08-19 19:40 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
t. I, p. 883).
m palalii Ncroniam‘
concile de Siuuesse
cille publié par M. de ltossi, Bull. 1888, pl. [-11 (et. En". 1889,
la croyance commune.
usage avait été introduit. 11 dit que ces sept autels étaient
LIBER PONTIFICALIS .
ville. Qu'il ait été jamais rapporté il llome, c'est ce dont il n'y a
du vn' siècle.
il n'est pas démontré que les vers que s. Augustin (De civ.
Dei, xv, 22) cite comme tirés d'une laus cerei composée par lui
manuscrits.
est à rectifier. C'est XV kal. doc. et non X kal. qu’il faut lire :
lisez « de lloniface V n.
mena zum L. D.
choisi par Serge, il faut bien que cet emplacement soit il l’iu-
sépulture.
LIBER PONTIFICALIS.
tum. ——l. 60, lloc a pr. — l. 61, l‘acere] agere -— l. 77, contra
2220).
salnandam utrisque.
quées par les mots aditus, rares, turris, sont plutôt relatives à
(aune Christi, est le ciel (ara: caeli) où il est monté. par une tm'ris
P. 482, note 21. — Sur le campagus, et‘. Greg. ltl. ep. vin, 27;
Generated on 2013-08-19 19:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
de Tours, Paris, 1890. Dans cet ouvrage j’ai montré que les
concerne les noms et leur suite, mais même pour les durées
note 57.
567
TOME Il
quinque.
ici a été publié dans mes Origines du. culte chrétien, p. 457.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
église.
Generated on 2013-08-19 19:45 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
dans les Montant. antichi des Liucei, t. I, 1891, p. 490, pl. Il,
gieux.
568
P. 1'29, 1. t6. -— Les dates données ici ont été copiées sur le
lraec., no 8832.
prétexte qui servit aussi a ce dernier pape (cf. p. 229, note 2).
et il faudrait l'admettre s'il était certain que c'est lui qui est ‘
p. 15, note 6.
LICATASVBANTROIN quo
seXTIBENEDIÇTIC
SCLARVSQDEGEnIe
PVLTVSETAGTVP
rés au Latran.
569
Latran.
7D
Generated on 2013-08-19 20:10 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
TABLE DES MANUSCRITS
408, C3 . . . . . . . . . . . . . . . cxcr
Cheltenham(Berlin),380, cat . . . . . . . . . . . . . . . xv
'212, cat............l....xv
Copeuliague,1ä82, A1 . . . . . . . . . . . . . . cLxvn
Escurial, X, 111,9,
Fcrmo, A, 3,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Florence :
Voss.60, C1.............cLxxxrx
LIBER PONTIFICALIS.
Milan, Ambrosienne :
ItI0dène,Capit.vuC,I,12,E3. . . . . . . . . . . . . . cxcvi
W, A, 8, I3‘1 . . . . . . . . . . . . . . caxxvl
Brancacci,
317,A3........ . . . . ..cLxvi
2400,abr.d'Adémar.. . . . . . CLXXXII
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
3l82,l‘ragm.. . . . . . . . . . . . . CCVI
5l4l,typeC.............cxc
5l43,E2 . . . . . . . . . . cxevi;Il,ir
55l6, D . . . - . . . . . . . . cxc1l1;II.n ‘
9768, fragm. E. . . . . . . . . . . . . cc
l09l0,catal.. . . . . . . . . . . . . 1u,xv
l2205,ealal . . . . . . . . . . . . . . . xv
l3729,B2 . . . . . . . . . . . . . cLxxvx
l5l49,abr. . . . . . . . . . . . . . . CCIV
l6982,ahr.K.. . . . . . . . . . . . . LV
368,cat......... . . . . ..ibid.
Arsenal:
TABLE DES MANUSCRITS. 573
819, Lib- “"5 - ' - - ' - ' - ' ' n’ xxxw" I029, cul. du x1“ 3 . . . . . . . . . II, p. 567
(1,”, type B - - - - - ' ' ' ' ' ' - cm“ Gud. Lib. Floridus . . . . . . . . . CLXXXVI
C, 79, type H - - - ' - - ' ' ' ' ' “’ xxm Sigbargensis type A . . . . . . . . . . . . CLXXIVV
[r 44’ recueil de Variantes ' ' ' ' ' n’ “V” Farnesianus en ouciale, E5. . . . . . . uxcxx; 11,1
1, 48: Lib-W15‘ ' - ' ' ' ' ' ' ' u’ “xvm Farnesianus en minuscule, rec.du xv‘ s. . . Il, xLvu
Boue”: 3‘! (Av 24)’ rec' d’Adèmar ' ' ' ' ' ' ' ' ' un“ Freherianus B, type A . . . . . . . . . . . GLXXIV
Cette table étant avant tout la table du texte, j'ai cru devoir. pour plus de commodité, la rédiger en latin. — Les chiffres ren-
voient aux pages; s'il s’agit du tome 11. ils sont précédés du chifl‘re lI. — Les renvois directs aux introductions ou aux notes se
reconnaitront. les premiers aux chiffres romains, les autres aux chifl‘res pourvus d'exposants. — Les caractères gras ont été em-
ployés pour indiquer les notices des papes. — Quand il y a plusieurs églises romaines de même vocable, on a mis en tête les
cinq églises principales (celles du Latran, de Sninte-Marie-Majeure. de Saint-Pierre, de Saint-Paul et de Saint-Laurent) et les
églises cardinalices, presbytérnles ou diaconales ; les autres sont rangées dans l'ordre alphabétique des sous-vocables. —- Les noms
propres entre parenthèses sont ceux de personnages que le texte désigne sans les nommer.
Angeli diaconia.
abside 18|, 223, 262, 263, 323, 329, 375, 418, 507 ; n, 3, 4, 8,
-||, 25, 54, 55, 57, 7,2, 76, 80, 93, 94, M3, 120, 143, ‘147.
abstollendum 489.
abstolli 490.
Abyssinia CL.
Acacius, ep. tll’m", 10|, 249, 252, 255, 258, 269, 270 ; — Aca-
2725.10, 2731t.19_
Accola, v. Acoli.
H, H.
576
acolitus, 171, 321, 371 ; II, 33, 247, 282; et‘. sequens.
Adalecta v. Adelayda.
Adelaiall, 284.
— udvocatorum iura-
s. Aegidii abbatia Il, xxiv et seqq., 221, 222, 317, 332, 376
528.
Aemilia, .103, 129, 451; II, 153, 15e, 157, 371. 385, 428; —
Aemilianne titulus II, 21, 77, 142; et‘. ss. Quatuor Coronato-
rum.
577
agenda 360.
nesium ll,474.
Alamannia II, 315, 322, 382, 383, 410,4”, 432, 4H, 449, 450,
435, 491, ijl2, 530, 53|, 537, 541, 549; reges: llenricus —
alapa 298.
Albanum civ. CL, 184, 185; Il, t2, 344; episeopatus 360; II,
LIBEB PONTIFICALIS.
Alexandria Lombardica 11, 419, 427, 428, 440, 450, 549; epis- ' Ambrosius primicerius 429, 430, 432, 441, 446, 447; epita-
allegationes 205.
altare 177-179, 182, 183, 232, 233, 244 etc. ; altaria VII
494.
altercare 392.
Altisiodorum v. Autisiodorum.
ama cxuv, 170, 173, ‘176, 180-187, 202, 220, 227, 230, 232,
ambo 303, 375, 383, 385, 401, 472, 477; 11, 7, 147, 162, 302.
Ambrosius 177.
q. a. Ambrosii.
amiantus 174.
579
s. Anuslusii mun. ad .\quns Salvins 512, 522121; ll, 1l, 22, 24,
nardus.
Ancona ll, 301, 399, 414, 416; ducatus 496; marchia ll, 3452,
lliberulica.
wwœw
44“;c1‘. s. A. in Sicinino.
tolorum.
Seauri.
s. Angeli (vol Archangeli) diaconia 26836, 514:; ll, l2, 2!, 27,
Iulianus.
Generated on 2013-08-19 20:11 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
s. Archange“.
s. Angeli enslellum 26835; II, 124, 252, 255, 259, 262, 290, 300,
337, 344, 359, 416, 501, 502, 505, 531-534, 553, 558; castel-
Anglia ll, 322, 382, 456, 457, 460, 488, 503, 514, 520, 530, 531,
Anglici ll, xxvi, 388, 450, 459, 488, 528; Auglico. natio 11, 514,
Anicium (Le Puy) ll, 317. 381, 405, 412 ; episcopi : (Guido =
LIDEB PONTIFICALIS.
Antiochia 118, 177, 366, 37I; II, 301, 450; Antiocheni 53;
anlipathia, 369.
551, 554.
Vigilius, lllurtinus.
Grcgorius.
II, 78, I95; bus. Apostolorum in via Lula, 465, 500, 504;
Ius, Petrus.
appallarea 375.
(Arnaldus de Villemur).
INDEX.
581
Fernundus, Alfousus V.
changeli.
463; 11, 71, 72, 279, 282, 334-6, 356, 397 ; ——- Ravennas 477,
478.
349, 487.
nrchivum 213; II, 178; -— eccl. Romanae cxxx, CL", 103, 230,
238, 281, 337, 360, 367, 453; II, 163, 378, 390.
Ardeatinn via 202, 212, 213, 270, 502, 505; II, 147W‘.
' Ariminum 44, 4214, 477, 489; II, 486, 488, 511, Z113, Z136, E137,
rius.
.\rius cxxxvul, 171, 255; .\riaui 105, 171, ‘207, 211, 275; II,
5S2 LIBEII PONTIFICALIS.
l’elrus curd.
aucelli Il, 2.
augmenlare 329.
Artwîgus.
Aurelia vin. 1 18, 141, 158, 205, 211, 262, 324, 502; II, 131.
Aurclianum civ, ll, 263, 266, 381 ; dux Il, 509, 550.
(imp. lll).
Balbiuae titulus II, 20, 28, 4376, 78, 146, 567 ; cardinales :
Guido, VilaIis.
Baldassur Cossa (I011. XXIII) II, 507, 511, 512, 318, 510, 544,
554. 555.
(Marsilius).
bulneum 171, 177, 183, 208, 213, 221, 233, 244, 262, 344; —
balneus 504.
Bamberga v. Babenberg.
bandora 497.
baptismu 118, 132, 133, 137, 164, 171, 220, 227, 249, 321,
Tiberim).
nus V1).
583
Ban-Vois CLXXIII.
Honorii.
584
90.
Bencdictus Vlll pp. 11, 268, 269, 270, 27111, 353, 543.
30935.
Reneventum 343; [1, 177,287, 298, 301, 317, 322, 347, 355,
Generated on 2013-08-19 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
11 2221.
, -.._ 1
504.14, 516-
356, 358, 379, 389, 394, 395, 419, 421, 435, 443; — dncatus
cbiepiscopus : Landull‘us.
(Grcgorius).
Beringurins v. llerengarius.
llerlingurius v. Berengarius.
binat1[m] 350.
— archiepiscopus : (Eberardus).
llaynnldus.
Blera civ. 315, 426, 429, 492; 11, 125; ecclesia 13851; episco-
Bobio v. Vobio.
BoemiaII, 487, 491, 521, 530; Boomi 11, 366 ; Boemiae reges:
Generated on 2013-08-19 20:31 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
boia 331.
Bonifatius V111 pp. 11, 467, 468, 472, 475, 476, 487.
Bonifatius 1X pp. 11, 501, 508, 512, 530, 532, 533, 536, 543,
LIBER PONTIFICALÏS.
cxcvr, cm.
Brissensis v. Brixiensis.
pus : Bertoaldus.
505, 544-, 547, 554 ;—card. de Britania II, 496, 50|, 505;——
Rrixia II, 366, 442, 443, 432, 440, 549; Brixienscs II, 386,
lelmus).
caballicare 369.
cacrabus 297.
Bulgaria 385 ; II, 464, 465, 483, 484; Bulgares Il, t75, 182,
II, 472; -— planum II, 464 , 462 ; -provincia II, 483, 489; —
(Uguccio) card.
587
ppfll, 56S.
mus card.
112, 137%.
325”.
s. Caesarii mon. ads. Paulum 397, 4105;; II, 23, 4482, 567.
Calabria 344, 375, 397; II, 289, 315, 322, 461-3, 355, 358, 364,
Calcinariall, 382.
calices ministerialcs cxuv, 170, 173, 179, 181, 182, 185-7, 202,
Callipolis 390.
Callisti cyniiterium cm1, 134, 135, 139, 1401, 141, 1427, 1435,
143, 147, 148, 1195, 151, 153-5, 157, 159, 161, 167, 168,
passio xcu.
Callistus (Calixtus) Il pp. cnxxxvi; 11, 322, 327, 347, 376, 543.
Calvulus v. Calventzulus.
camara vel camera 172, 238, 262, 418,419, 508; II, 4, 29, 91.
LIBER PONTIFICALIS.
canon missae xc, lacu 1273, mag 241", 312, may 417.
cnnones 260, 281, 287, 469, 472, 473, 476; 11, 129; — aposto-
cantharus 262.
capitolium cxm, 254, 290, 299, 302, 303, 313, 344, 385, 386,
458, 459, 491, 532, 534; -capitolina domus 11, 368; — mo-
capitulare 383.
dus 501.
capua ccxu, 185; Il, 315, 394, 360, 544; — ecclesia 185; 11,
caravisiani 390.
cf. cella.
cardinales 476,‘ lly 185, 257, am 279, 282, 312 etc. ; — cpis-
copi 478, mus II, 124, 313, S-ltlts ; -—- tituli II, 196.
INDEX.
cassure 385.
480.
Caslelluna civ. (Civita Castellana) 11, 298, 390, 391; cl‘. Cas-
tellum.
Leo.
480.
cata 434.
Catacumbas CIV, av, ‘150, 212, 233, 508; 11, 13, 161.
caticumiaia 11, 3.
tunatus, (Bernardus).
Culurcum civ. II, 473, 479, 480, 4S2, 483 ; -— episcopus llugo
Geraldi.
calzia 502.
(‘.ava abbntia cxcv ; [1, un, 298, 323, 345, 348, 377; —- abbus
Sygenulfus.
LIBEB PONTIFICALIS.
Cersona 338.
Ccsenns caslrum 429, 421, 454 ; 11, 443, 444; episcopus Au-
toninus 475. _
tiosus, Anvaldus.
christianilas 275.
nus, Petrus.
315,317.
Chunradus v. Conradus.
Giliciu 178.
cinium 364.
591
471, 480, 48119; II, 22., 79, 195, 30835, 327, 344, 386; —
L. P. cnxxx.‘
495, 496.
dux Agiprandus.
coccinum 375.
coIIare 418.
collecla II, 4.
24.
327.
commutaliones 205.
compalientia 363.
Comum, v. Cumae.
LIBER PONTIFICALÏS.
Consanus v. Compsunus.
476, 478; 11, 155; — pontificum 11,72, 74, 107, 177, 192,
296, 3061, 315, 32025, 322, 336, 376, 386, 399, 449, 459, 463,
468, 527.
consignnre 171 .
Gebeardus, Ulricus.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Constanlinopolis 252, 255, 270, 275, 276, 287, 296-8, 305, 321,
338, 346, 389, 390, 402, 404, 409, 432, 433, 490;“, 155, 158,
164, 165, 179-81, 183-5, 257, 259, 261, 334, 353, 364, 452,
178, 180, 182; — CPU“! imperator 11, 147, 154, 285, 305,
322, 354, 403, 415, 431, 434, 453, 473, 519;—concilia oecu-
menicu 1m“, cxxx, Vnm 352, 376, VIHm, 351-4, 360, 366, 368,
392. V111um 11, 181, 182,185, 363; alia, nempe a. 519, 103;
a. 692, 372, 385;!1. 754, 477,‘ a 861, 158; a. 867, 178 179
593
consules medii aevi: Roman: 11, 252, 313, 322, 344, 346, 349;
contentio 368.
co mes Bernardus.
conviator 429.
cooperlorium alturis 363, 376, 383; 11, 55, 50; — calicis 11,
coppu 502.
LIBER PONTIFICALIS.
Corsi nobiles Romani 11, 290, 298, 299, 315, 380; - Corso-
Corsica insula 388, 498; 11, 99, 10435, 382; — tu1or11, 99; —
37917, 501, 508-10, 514, 51710; 11, 21, 28, 59, 02, 73, 75,396;
' ss. Cosmae et Daminni eccl. in Silva Candidu 11, 113, 121.
Crema opp. 11, 400, 411, 568 ;de Crema Iohannes card.; Guido
crucem accipere, elc. (de crucesignatis) 11, 387, 425, 454, 455,
cruces(vexi11a) 275, 378‘1-‘5, 443, 451, 497, 51629; 11, 3737, 88,
179, 180, 19675, 400, 508; 11, 12, 20, 121, 195, 263, 385,
crucilixus 11, 11, 13, 30, 4051, 117, 128, 132, 13851, 380, 449.
INDEX.
2235
cymitel‘ia 46, 148, 157, 202, 305, 371, 421, 451, 464, 465, 509;
11, 8412.
s. Gyri v. s. Abbacyri.
Cyriaci titulus mm, 507, 52091; II, 11, 21, 32, 00, 77, 146; -—
Daci (= Dani) 11, 226, 375 ; Dacia 11, 540; Daciae regcs :
Uamasus [pp. xxxm, XXXIV, clv, cxxx-v, 117, 211, 212; 11,
1X, 11, 454; Sextus liber Decretelium II, 469, 473, 478;
LIBER PONTIFIGALIS.
dequoquere 386.
Derlona civ. 11, 390, 411, 418, 428, 436 ; ep. loseph (Veno-
nensis), Peu-us.
diaconiae ccxxxv, 364, 3647, 367, 369, 410, 441, 504, 509,
de Dielsa v. de Des.
dispendium 372.
dispositio 416.
Diurnus Liber 3611, 36213, 364‘, 3705, 3771", 393’, 5151; [1, 565.
duces 4035, 468, 489 ; 11, 142 ; cf. consul et du; — Aemiliae
Eburegias v. Eporediae.
ecclesiastici 369.
Eduardus l1 rex Angliae 11, 473, 478, 486, 488, 489, 491, 492.
tinus.
II, 180.
35834, 361‘, 36213, 363, 3644, 367‘, 3705, 4815; 11, 503, 633,
69',‘, 83', 1018, 167‘, 225, 2251, 270, 280, 282, 296, 3064,
597
duces 272.
Duvanus cm.
598
282, 296, 300, 312, 313. 327, 340-3, 347, 355, 357, 360,361,
370, 376, 380, 386, 389, 391, 397, 398, 403, 416, 417, 420,
——alia 385, 477, 478, 508; 11, 32, 63 ; : sedes episcopalis 11,
98. '
episcopius 328.
udhibila 11, x.
veslri.
Eruli 305.
etc.) cxun, 261, 2851, 508, 512; II, 3, 11, 12, 19, 49, 50,
mus.
geli inxtu titulum Pudentis 11,24; cf. 26836, 38039; 11, 4ans,
Eugenîus 111 pp. 11, 386, 388, 389, 397, 449, 450, 557.
1 Eusebii tituius cxxiv, 435, 43936, 508; 11, 11, 21, 76, 154; ——
599
execulor H, 221.
exediens 441.
338, 3397-9, 363, 368, 371, 372, 37821, 408. 421, 426, 427,
exhibernare 448.
Exilaratus du 405.
exilium 145, 150, 153, 154, 170, 205,207, 216, 255, 263, 270,
287, 293, 298, 299, 329, 336, 336, 338, 354, 389, 391, 416,
Faganus c111.
Faianus v. Faganum.
famcs255, 281, 291,308, 315, 317, 389; 11, 191, 192, 267, 290,
familia servorum vel colonorum 291, 369, 419, 471, 488, 492,
511 ;I1, 57, 58, 173; -—. pontificis 341; 11, xxxv, 302, 313,
Furia mon. 492; 11, xvn, 382, 386, 392, 449; — abbas (Ber-
landus).
eximietus 454.
exornare 494.
exputriarcha 353.
expedibile 491.
expellerunt 471.
extasis 496.
exlerminure 512.
exlimatioues 220.
extricare 275.
cxtrumenta ‘205.
exurgere 366.
fatigium 493.
600
Ferdinundus v. Fernandus.
168, 402.
Ferrariu civ. 11, 349, 414, 437, 451, 470, 475, 490, 1518, 545, ‘;
1111111 174.
sis).
fidclilatis sacramenlum II, 90, 192, 335, 344, 347, 412, 414,
1112122415.
Generated on 2013-08-19 20:51 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Firmum civ. 11, 509, 546, 552; — ducalus 496,‘ —murchia 11,
in lislellis 363.
Flaminiu porta 399, 513 3 11, 290, 520, 532 (de Populo); - vin 1
flammula 470.
Florentin, Florentini 11, 278, 279, 334, 357, 491, 495, 499,
INDEX.
601
Fraiapanes 11, un, xxxu, xxxvl, 307", 313, 316, 380, 4037,
313, 316; Leo 11, 299, 313, 316, 327; Robcrtus 11,327; —-
Franci 305, 3074, 401, 420, 451 etc. ; Francus nalione 11, 322;
Fruncigenae 11, 275, 406, 459, 488, 489; — Fruucia 420, 421,
Frangepanes v. Fraiapanes. .
356.
Gaiclu 391; 11, 117, 314, 315, 347, 376, 413, 417, 511, 531,
frontespicium 478.
LIBER PONTIFICALIS.
553.
Galeriu domus culta via Portuensi 502; II, 82, 100, 3313.
Galilaea 118.
Galliu 445, 473; II, 159, 177 etc.; — Gallus nalione Il, 293.
gammula 363.
Gebenna civ. 11, 544, 555; -— card. (Clemens VII) II, 496, 501,
cm, env.
Gelasius [1 pp. cLxxxw ; [1, 311, 322, 327, 346, 347, 376.
generatio 157.
603
Germania 397; II, 361, e1c.,‘ - Germanus natione II, 211, 354.
gerocomium 397.
Gilbertus v. Gerbertus.
Gironu v. Geruuda.
Giruntinus v. Acheruntinus.
cum gloria 170, 205, 255, 260, 270, 275, 276, 287.
Gordianus imp. 5.
261, 287.
II, 472.
LIBER PONTIFICALIS.
s. Gregorii orat. ubi eius lectus habetur (ad s. Petrum) II, 196.
Gregorii III orat. in bus. 5. Petri 422, 423; cf. II, 116 or. s.
Mariae ud ambonem,
Gregorius I pp. cw, cxv, CL, 312, 1135,11 4273, 196, 226, 369,
Gregorius lll pp. ccxxm, 415, 426, 44-4, 463 (sccundus iunior,
Gregorius IV pp. II, 73, 86, 106, 109, 110,140, 162, 164,173.
Gregorius VII pp. II, xxxn, 2212, 282, 293, 204, 296, 5197,
Gregorius XI pp. II, 495, 496, 497, Sollsd-p 528, 546, 547.
Gregorius XII pp. II, 489, 495, 510, 512, 513, 516, 533, 537-9,
=1
30715,21, 357.
161.
gripae II, 3.
Grisogonus v. Chrysogonus.
605
Gypsus 299.
47e, 492.
10, 514, 51743; 11, 12, 21, 76. 110, 305; cnrdinales : Cin-
fladrianusl pp. cxv, cxxxv, ccxxxlv, 486; 11, 49, 225’, 332, 432,
566.
Hegcsippi cnlalogus 1.
LIBER PONTIFICALIS.
521W’.
hierntici 337.
469, 517.
459.
Hierosolyma 117, 331 ; 11, 177, 182, 1891!, 263, 293, 387,
episcopus Theodorus.
hiliclrineu 271.
Hispania (Spania) 401 ; 11, 53, 293, 382, 403, 477, 505, 511.
Spani) 212; II, 303, 452, 453, 457, 462, 490, 518, 519, 548,
607
443.
Didacus.
471.
Hybromius 178.
hydriae 238.
Hymbertus v.Humber1us.
Hymmonides v. Iohannes.
hymni 162,164, 255, 303, 323, 434, 447, 464, 477; -- 11, 6,12,
lgnatius palriarcha CF“! 11, 155, 158, 159, 165, 178-82, 184,
364.
lldebmndus (Greg. V11) 275, ‘279, 282, 334-6, 356, 357, 360.
luliunus, llonorius, Plucidiu, Valentiniuuus Ill, Murciauus, Pulcheria, Leo, Zeno, Anastusius, lustinus, lustiuinnus, 1,
Pulucologus.
0110 111, lleuricus ll, Conradus Il, Ilenricus Il, Henricus III,
lmulu civ. 430, Il, 430,437; — ecclesia cathcdr. 11, 197. '
incapillatus H, 79.
incendium 279, 287, 383; 11,6, 32, 53, 111, 181, 179.
iucluusi 354.
indictiones 281 van, 292, 297, 309 van, 312 van, 319 etc.
infcrtn 495.
inglandntus 502.
lnnocentius 11 pp. 11, nm, 711.11, 310“, 311, 3183, 379, 385,
Generated on 2013-08-19 20:52 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Innocentius Vll pp. 11, 508, 511, 515, 531; 533, 536, 543, 552,
554.
inuotescere 392.
LIBER PONTIFICALIS.
invusor 260, 417, 432, 465, 460, 471, 472, 475; II, 143, 290.
invcstitnra Il, 278, 296, 293, 294, ‘299, 338, 340-3, 378, 396, 441.
iocundus 350.
lohanna ISiciIiae regina Il, xLvm. 490, 491, 498(?), 529, 546, 547. '
Iohanna Il SiciIiae regina Il, xLvm, 498 (7), 520, 521, 544. "
Iohannes .‘(II pp. 11, m, xiv, n, 246, 2532, 353, 356, 543.
Iohnnncs XIII pp. 11, XIV, 252. lolianncs XIV pp. II, 2551, 257, 259.
Iohannes XXIII pp. II, 507, 512, 516, 521, 536, 544, 555.
503, 505.
611
441, 450.
_ - r _- _- I
m Ë“ ‘hi-‘A: k i I . _’
Mu. la: _
i ‘_ L ‘A’ k in
_ _ .-
m- -
..._r "I- . _ #-
I-
- "a .-
M """___ - .
AÜ
. _ Lag“ - __ ÿ i I -
W’ _ ml... m
‘i
à! - - 41:1.‘ 51.14.!- In
a... '-
__ _ .
H1
‘H. __ I
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
BIL-5" "L:-
J' Ï-—._.- \_
Generated on 2013-08-19 21:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
‘ h H‘. -—n—
‘I- ‘.-
- _ I—_
Trip- , ___
I. ‘ __ H
‘In ‘_ _ _ l _ . i — i‘— -
’ a - _- ‘J 1-H‘ - -
- _ Ï ‘ . -_ _ À .- - F5 ‘11:
h... _ __ ‘* Lu __
‘,hm _ - _ I .-
‘R L 1 ‘ _ ‘L’ __ ‘r - Q l —
‘a: ' .- _ .- -- _ .
x“- h - .— -
‘_‘ _ Î ‘L
‘à’ _
‘ ‘a .7 I If
‘ - -"_‘ w
‘-
.- J- _..- ‘Il z
_._
- - ‘l.
‘M -- -- _ —
~_
INDEX. (113
Lacum Turni possessio 185. — monasleria 32721, 419, 112418; 11, 11380, 58.
lacus 243; — Latcrunensis II, 323, 379. Laterunum, cxn, cm1, 377", 37835, 26, 113833, 51853, 60; 11,
Ladisluus de Durnchio rex Neapolitanus 11, 507, 511, 512, 531, 139“; — (Latemm, Lateflmae) Luleranis 292; ‘197, 3051 3'24‘.
532’ 534,’ 535, 549, 5514;’ 555_ 343, 4:10, ‘1168, 11175, 4'79, 497, 500; 11, 58, 30|, 1'149; — Late-
Ladislnus lngello rex Ungarino et Poloniae 11, 551. “mm Il’ 263’ 270’ 290’ 296’ 3U" 393’ 327’ M5’ 369’ 376’
laelania v. lilania. ; I
Lnmbertus ep. Osliensis (llonorius 11) 11, 312, 315; 322, 327, ; 368, 371, 373; Il, 363; — pnlrmrchium Latemuense 371,
379. 373, 374, 396, 1102, 421, [132, 434, 435, M0, 1143, 463, 46?‘,
Lnmbertus du): Spolelanus 11, 177. 459'741 475- ‘3791 490v 498» 502, 5031 506, 557; "1 1, 3, 4, 6!
Lambertus comes Namnelcnsis [1, 18718. “a 23: "191 5'21 581 691 721 73a 761 311 87, 1061 107, 1081 H0,
Lambertus onulfi m_ eux!“ 140, 142-4, 1118, 152, 166, ‘173, 174, 175,191, 305, 336, 3’1-5-7,
Lumpadius praef. pmct. cvx. 386, 389; — palalium Lnleranense 11, 71, 72, 81, 109, 118,
Lampe“, 1,, m; _ Lmpmus ,_ Lambmu, 121, 160, 192, 2'16, 217, 362, 368, 378, 382, 382, 387-9, 412,
Lauduvensis liber Cm 413, 11116, 451, 491, 558; — pulatium Bomauum II, 131-; —-
1 ,10 pp_ u, 29_ palulium sacrum II, 192; — pulatium 11, 232, 296, 323.
. anumL lnnocenuus 111, 11, 4,511 bulucum Luleraueusc v. balueum; — busilicae, LricIiniu,
‘ 10minus de Turricula n’ 315, etc. v.1u1ii, Crcgorii IV, Lconis 111. Theodori, Vigilii, etc. 01‘.
. vius Thuringiae 11, 153, 11 11, 143, 1712, 176; -- cislernu 11, 396;— nmcronu 11. ml [me
flrchiep. Beucventuuus 11, 3,4, 371_ verbum;——por1ae 371, 373; 11,379, 1113, 416; -— 5011112 171,
L1 1:5 de Ceccano [1, 323. , Lalinn via ‘183; II, 29; —porla 508, 509; 11, ‘2.5.
vn gens, rcgnum, 305, 307‘, 308, 309, 312, 315, Lnlinus ep. Ostiensis 11, 461, 468.
' . 103-7, 1120, 426 etc.; — I1, 56, 90; — reges : Lalinus 11, 1159.
2E5 scholu 7H1- Lauda (Lodi)11, 411, 130, 476, 512, 537, 555; _ concilium
"0, ‘194, 2991 3001 3063 — Lango' [1, 406 ; —— episcopus 01112011, 358 (111 proO).
‘ . rdia. lnudes impcrntoris regisve 354, 497, 1198 ; 11, 3733, 88; —
19731, 233, 231, 23510, 1|, 12, 245, 217115309, 3105, 5,397, 500,
11, 13511, 153 ; — oruumeuta 233, 231, 241., 276, 500, 501,
I. 513; II, 21, 145, 153, ‘196, ‘1263 — monasteria 241-;11, 113, 1151 ; — abbas 11, 500 ; -— ud
1, I186, 513; Il, 191, 2'17; cf- s_ s. Luurenlium 225, 231, 215, 219, 263; 11, 12, 271.
s. Laurentii in Damaso titulus 212, 2137, 500; 1l, 12, 20, 28,
— ornamenta 172: 1912M‘. 233, 1_ s. Laurentii in Lucina titulus 2117, 363, 3612, 376, 507,11, 1,
11 ; 11, 2, 3, 8, 10, 111, 18, 25, 27, 12, 20, 78, 91, 153, 190,’ — cardinales 2 Gregorius, Ausel-
760, 261, 271, 281, 368,‘ 11, 11, 302, Luurenlii de Ascesn Proli eccl. 11, 24815.
296, 335 ; — bas. Salvatoris 336, Laurentii eccl. in Formonsum 507, 52035 ; 11, 11, 20.
497; 11, 282, 285, 289, 301,305, 376, Laurentii crut. in palatio Lateranensi (Sanclu sauctorum)
Luleranensis II, 379, 382, 384-6, 449, 457“, 469, 4816; 11, 81, 14913, 306‘, 453, 494-, cf. Suncla
iarchium s. Salvaloris II, 413 ; — clades s. Laurentii mon. in Palatinis, in Pnllacinis, 507, 52086; 1l, 22,
3, 2453, 1, 2465, 5, ", 247“, 504, 522113, “7; s. Laurentii mon. Portuense 502, 51857.
:Atnum
612
LIBER PONTIFICALIS.
Isidorus (pseudo-) cxxxiv, cxxxv, cxL, cLxlx, cxc, ccv; 11, un‘,
171“.
Italia xxxvu, 239, 275, 290, c1c.; [talus 132; ——I1a1iae regnum
luduei cm, 132, 220; — Romani II, 340, 349, 387, 413; —
indices 328, 331, 340, 368, 309, 371, 372, 389, 300, 463, 496;
II, 88, 300, 340; —de clero 486, 498; -—exarchi 372; -— Fran-
iudicius 252.
luliae vol Iulii bas. in Lnlerano 227, 2281, 281, 2825, 296, 3441,
Generated on 2013-08-19 21:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
371, 3779.
l,
rum.
iussiones (imperaIoris) 292, 297, 299, 309, 321, 338, 355, 369,
373, 390, 403, 404, 442, 445; 11, 141, 142; —— divales 350,
laetania v. lilania. I
Lamberlus ep. Ostiensis (llonorius 11) 11, 312, 315, 322, 327, .
3T9.
383, 385,400, 403-7, 420, 426 elc.; — 11, 56, 00; — reges :
Desiderius, Adelgis.
Langobardia 11, 283, 287, 290, 294, 299, 300, 306; — Lango-
largare 505.
Lala (via) 206, 465, 500, 509, 513; 11, 21, 1.15, 153, 196, 226; 1
— regio Via Lulu, 128,164, 486, 513; 11, 191, 247; 01‘. s. E
2418, 243, 271, 500,510, 511; 11,2, 3,8,10,14,18, 25, 27, 29, 81, 82, 91, 144, 1521, 194; — bas. Constanliniana 208, "
227, 239, 242, 243, 245, 260, 261, 271, 281,368; 11, 11, 302, 1
366, 374, 440; 11, 143, 157, 296, 335;-— bus. Salvatoris 336, '
613
. Lalinn via 183; 11, 29; —por1a 508, 509; 11, 25.
419, 421, 470-2, 475, 478, 497311, 282, 285, 289, 301, 305, 370,
379. 386, 388; —- eccl. Lateranensis 11, 379, 382, 384-6, 449,
l1, xxvn, 229, 474; — fons cx, cxm, cxxn, 174, 19241,“, 16,
234, 236“, 242, 243, 2453, 1, 2465, 5, 7, 247“, 504, 522113, “7;
Lnteranum, cxu, cxm, 377", 37823, 25, 4383-1, 51853, 60; 11,
343, 420, 468, 475, 479. 497, 500; 11, 58, 301, 449; — Late-
ranum 11, 263, 270, 290, 296, 314, 323, 327, 315, 369, 376,
373, 374, 396, 402, 421, 432, 434, 435, 440, 443, 463, 4611‘,
469-71, 475. 479, 490, 498, 502, 503, 506, 557; 11, 1, 3, 4, 6,
11, 28, 10, 52, 58, 69, 72,73, 76, 81, 87, 106,107, 108. 110,
140, 142.11, 148, 152, 166,173, 174, 175, 191, 305, 336, 345.7,
121, 160, 192, 2'16, 217, 362, 368, 378, 382, 384, 387-9, 412,
11, 542,
lecticaria 502.
lectiones liturgicae 435, 443; 11, 16, 18, 31, 130, ‘147, 192,
legutum 369.
550.
Generated on 2013-08-19 21:02 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
L901 pp. xxvm, cxxvn, cxxxu, 238, 352 ; 11, 361, 363, 369,
1.90111 pp.", 1, 49, 52, 57, 60, 86, 108-10, 123, 134.
L00 [v pp. 11, 106, 110, 142, 1111, 1'15, 151, 153, 173,175.
Leo 1X pp.1l, xxxu, 275, 287, 333, 334, 335, 354, 358, 361.
Lcodiensis archidiaconus
Liberius pp. 207; ll, 542, 564; — (:‘esla CXHI, CXlV, cxxil,
cxxxm, cxxxvm.
Libri cLxxu.
487, 503.
lislnII,10, etc.
lilauiac 303, 323, 347, 376, 381“, 399, 406, 429, 443, 444, 52033;
12.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
liloraria 343.
Il, 1v.
dus nalione ll, 358, 451, 456, 466, 471; — socielns Lombar-
273, 356.
Lotharius 1 imp. ll, 70‘, 87, 90, 97, 98, 114, 123, 126, 129,
449.
Lucà ccxv, 153 vur.; — II, 377, 410, 414, .118, 430, 450, 491,
511, 528, 529, 535, 536, 545-7, 554; — Lucanus dominus ll,
616
LIBER PONTIFICALIS.
luculi 372.
Ludovicus Pius imp. 11, 49, 222, 338, 339, 431, 5'143.
126,129, 131, 141.3, 1211, 152, 155, 156, 159, 174-7, 181.
Ludovicus V11 Francine max 11, 387, 403, 405-8, 410-2, 426,449.
ad Luna 215.
Lunenses 408.
lympsanum 512.
Magenarius ccxL. ‘
Magnentius imp.Lxx.
617
mansionarii 264, 3647, 367, 369; II, 196, 27218, 308, 410.
Mantua civ. 498; II, 486, 518, 541-, 555, 560; -— concilia II,
manumissiones 205.
Marangoni XXVI.
Marcelli titulus xcxx, 164, 509 ; II, 11, 21, 78, 82, 195, 345 ;
nes Ambianensis.
vel titulus 420 ; II, 4371, 147 van, 346, 42429, cardinales :
Generated on 2013-08-20 17:14 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Marcha Anconitana II, 2397459, 4851 483, 493a 507, 509: 533,
Marci titulus 202, 383, 399, 485, 500, 507, 543, 514; I1, 12,
marcuentes 507.
LIBER PONTIFICALIS.
119,120, m, 125,128,4533.
s. Marine ad Martyrcs bas. 317, 317i, 343, 363, 419, 42423, 429,
444, 472, 504, 514; II, 9, 19, 30, 76, 83; — Rolunda Il, 345,
I. Mnri1e medinnae or. in bns. s. Petri II, 15, 31, 80, 114.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Arrano.
386’.
in Via Lntn.
619
Martinus V pp. Il, xLvIu-m, 508, 513, 515, 544, 555, 556.
Il, L111.
158, 159, 164, 212, 3061, 3773, 424“; cl‘. cymiteria; — nata-
malronae 11, 6.
Maurienua 450.
LIBER PONTIFICALIS.
mercimonium 433.
metalla 298.
gangus, Drogo.
Michael 111 imp. 11,147, 154, 155,158, 159, 165, 177-9, 364.
mile! 328.
vennas 321, 373; — Romana 445, 470, 471, 490, 497; 11, 6,
cl‘. exercitus.
Minturnue v. Menturnae.
Misenus v. Mesenus.
mitra II, 379; — papulis 11, 355, 361; -— milralus 11, 368.
moenia 464.
Molbîus pons 291, 315, 333, 399, 470, 513; 11, 6, 142; — Mol-
507.
motio 426, 427, 429, 431, 452; — generalis 403, 407, 449, 451,
452, 496.
Narbonu civ. 11, 471, 514, 539, 541 ;— episcopulus divisus 11,
1V).
Narentanill, 19052.
Namia 403, 427, 452, 454 ; 11, 395; —— terrilorium 11, 154 ; —
saldus, Iohannes.
Natale Domini 129, 363, .199; 11, 7, 109, 288, 332, 563; -— ec-
naulicatlo 344.
Neapolis civ. 186, 212, 290, 291, 305, 319, 321, 343, 344, 390,
mugitus 105.
Muratori 11, u.
‘ muri Urbis 211, 315, 321, 386, 390, 120, 170, 501, 513; 11,
115,-119,537.
musibum 243, 263, 323, 3319, 375, 2185, 43-2, 464, 465, 508‘, 11,
3, 4, 8, 11, 17, 28, 53-5, 57, 71, 75, 80, 9:1, 1121.1117.
Mulina civ. 11, 3'71. 436, 486; liber canonum cxxxv; — epis-
copus (lleribertus).
400, 1.05; II, 117, 118,454, 462, 464,468, 498, 506, 512, 529.32,
LIBEI’I PONTIFICALIS.
Neronis campus vel prala 407, 41339, 420, 451; Il, 101, 142,
Nicaea 171, 390, 398, 512; — concilia cxxx, cxxxw, 171, 242,
Nicolnilana bas.
Nicoluus Il pp. Il, 280, 335,336, 334, 357, 359, 360, 543.
II, 470.
Nicopolis 136.
nigrido 374.
s. NIIUI II,2625.
Niml‘a, v. Nympha.
ad Nobas v. ad Novas.
noceri 406.
623
nutu divinilalis 153, 154, 258, 270, 287, 332, 449; cl. 107
454.
Nymphae 291.
nymphaeum 242.
oblulionarius 421.
antipapu 11, 398-403, 403, 406, 410, 419, 420, 432, 439,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
441, 450.
0010 v. 0110.
oculos eruere 433, 471-3, 480, 487; 11, 5, 257; -- evellere II,
4; — efl‘odcre 11,261.
Generated on 2013-08-20 17:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Oddo v. Odo.
311,313.
Odo ep. Osliensis (Urbanus I1) II, 290, 296, 297, 367.
555.
Odoll, 177.
Odoacer 252.
9, 421, 423“, 432, 451, 454, 465, 501, 506, 507, I110, 511,
51850; II, 32, 56, 58, 78, 81, 97, 194, 305.
olea II, 122, 130; —-sacrnla 220; II, 302, 305, 30831.
LIBER PON’I‘IFICALIS.
051111183, 184, 376; II, 14, 81, 82, 99,100,118, 164, 413; ci‘.
'P
l’adus II. 428, 430, 431, 469, 496; II, 430, 438, 475.
Generated on 2013-08-20 17:15 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
l’adua civ. 11, 411, 413, 438, 440, 537, 549; — episcopi : Ou-
pngani 164, 168, 220; 11, 182 -— (islnmilae) 433 ; 1l, 99; —
pagina (privilegii, praecepli, etc.) 440, 451, 455; 1l, 49, 57.
palatinus comes II, 338, 340, 378, 400, 402, 518, 538, 544;
palatium Avenionense II, 486, 487, 489, 491, 492, 495, 509.
palergium 363.
625
Panvinio (0nofr1o)xxxv.
papa : - quîs fuerit Lux ; l1, LXV ', — quo patre quave patria
un ;-— quo vultu fuerit xxv, 385; II, 111, 114, 119, 120,
Papia civ. 446, 447, 450, 453, 495,496, 499 ; 11, 90, 155, 156,
364, 365, 411, 418, 419, 427, 429-33, 438, 450, 517, 520, 521;
l‘apia Ticino 474 ; Ticinum 430, 445, 474, 491, 492, 499;
pus Raymuudus.
paratrapeta 11, 9.
parietinae 181.
Puma 49s; 11, 337, 357, 359, 363, 371, 440, 467, 519; —— epL-
Pascha cxxn, 44, 61, 129, 132, 137, 227, 354,364, 496-9,503,
521, 522,545.
— concilium 11,
Puschalis primicerius 11 4, 5, 7, 8.
Paschalis 509.
1111;
1.13m PONTIFJCALIS.
501, 506; 11, 9, 2911,‘ 384, 453‘; --—- prnañnènta xxv, 178, 230,
2311, 240’, 2114, ‘219, ‘271, 276, 383, 421, 13?, 478,109, 510-2;
‘266, 275; -——abbas 11, 450; -- cnstrum 11, 299, 501 ; — cla-
312,113, 165, 4138, 4'91, 49s, 508; n, 12, 290, 293, 316, 347,
116, 517.
Paulus pp. cxv, :141, M2, 1155, 463, 475, 1'186, 188, 199, 500;
Il, 4,31,153.
pauperes 263, 4'15, 110, {163, 186, 502, 503, 506, 508; 11, 161,
Generated on 2013-08-20 17:16 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Péarson xxxv,
peculia (: pecora) 31-7, 488, 192, 502, 509, 511 ; 11, 11.
pedes ponlificis osculnri 391, 1190; 11, 72, 90, 106, 118, 141,
350, 366, 387, 391, 404, [107, 408, 439, «H0, 413, M6, 528.
Pcnlapolis 401, 105, 429, «131, 433, ‘151,193 ; 11; 156, 1111;
percussus 107, 258, 270, 331’. ' '_ ' ' ' ‘
ezr
261-3, 26631-32, 510; 11,- 17', 26,116, 395; — portae {£79, 491-,-
497; 11, 88: aereae 514, 522131511, 416; argenteae 3-23, 3242,
499, 501, 510; ll, 80, 88, 127, 340, 392; —- turris 454; ll,
1172937931,“, 455, 46161, 479, I197, 503, 501, 507, 510, 51962;
11, 1, 28, 77, 80, 88,134, 179, 3-1-0, 3'11; —g monasteria 239,
ad corpus 511.
s. Petri_ pons 11, 362; — porta 373, 470, 479, 480, 513; 11,
128; — porticus 323, 503, 505, 507; 11, 28, 53, 54, 80, 111,
127', 128, 164, 195, 290, 314, 338, 340, 341, 346, 392, 522;
-— hurgus 11, 496, 498; — palatium 267"; I1, 387, 451, 458,
496, 496-503, 510, 530, 532, 535, 547, 558; — munitio ‘11,
232, ‘250, 417, 4-29, 433, 441, 4'13, 445, 454, 469, 477-80, 490,
166,174, 175, 179, 192,290, 294, 296, 300,302, 303, 305, 323,
‘.133, 341, 344, 345, 347, 359, 368, 380, 449, 153, 454, 500,
vel mausoleum ad;s. Petrum 455, 46162, 465, 4665, 509; II,_
Petrus apostolus 118, 121-3, 125, 150, 271, 275, 292, 331,
Ï;215,:_292, 3:11,v 339, 461-, 487; 11, 179, 289, 318; - corpus,
628
496.
Pelrus Leonîs I1, xxxl, 294, 29513, 299, 303, 3071“, 311, 313.
3195, 322, 327, 336-9, 34-4, 347, 379, 380. 417, 449.
P11. v. 1*‘.
629
pignore 369,372.
Pippinus l'ex Francorum 444-55, 473, 488, 493, 494, 498; 11,
364, 432.
Pisue civ. (Pisanil Il, xxxm, 301, 317‘, 320-", 347, 349, 376, 377,
381, 382, 414, 430, 449, 45|, 452. 454, 486, 491; — lerri 10-
II, 449; — concilia 11, 382, 510-2, 536, 537, 543, 554; —
Gausprandus.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
pitlncium 434.
I'lacenlia civ. II, 294, 364, 371, 381, 412, 419, 428, 430, 438,
Brandu card.
plnucne 164.
plumacium 374.
plumbatae 151.
l’oisnel mana.
Saxonumli, 124.
pracdicare 126.
11,472.
pracl‘ectiani 269.
praefeclorius 505.
pruel‘cclus urbanus 490, 51512, 51976; 11, 252, 301, 302, 305,
313, 322, 335-7, 341, 3446, 382, 390, 422, 488, 505.
Praeueste 11, 12, 29, 299, 305, 358, 460, 557; — territorium
pracscpe v. 5. Marine.
Praclcxlati cym. 143, 14:15, 155; 1l, 56; cf‘. ss. Tiburlii el \'a-
leriani.
11, 514.
s. Praxedis 132.
s. Praxedis tilulus 132, 509; 11, 11, 21, 54, 5:, 649.12, 6513.15,
sidcrins, lilmldus.
prcsbyteria ccclcsiarum 417, 464, 475, 499; li, 3, 55, 58, 80,
— magistri
11, 399.
s. Primus m. 332.
{631
Provincia (Provence) 11, 221, 322, 376,455, 464, 490, 493, 529,
'Pudenlis vel Pudentianne titulus cxLm, 1333, 508; 1l, 11, 21,
mus. .
puerischolarum 497.
ss. Qualtuor Coronnlorum tilulus 324, 32613. 512; II, 11, 4377,
100-9, 111, 115. 119, 120, 125, 127-9, 1321, 195, 305, 30957;
LIBER PONTIFIGALIS.
464.
rami pa1marum vel olivarum 497; 11, 340, 387, 413. 446.
flavenua civ. 45, 227, 260, 275, 276, 290, 291, 312, 319, 328-
32, 369, 372, 389, 390, 392, 393, 403-5, 428-31, 442, 445,
446, 451, 453, 454, 478, 488_92;11, 31, 155-7, 240, 346, 362,
448, 453, 454, 488, 489, 493, 498; n, .132; — mimes, cm.
citus, 321, 337, 373; —consu1es 428; _ aux Il, 22|, 222; _.
11,232, 236. I
11,407, 418.
episcopus lohnnnes.
469, 435; —
recursit 420.
INDEX.
633
religiosi viri 105, 107, 275, 303, 350, 497; Il, 88, 106.
reliquias levare 321; — reliquiue 506; 11, 11, 12, 91; cf.
translntiones.
remedius 291.
repperuit 512.
respecLor 372.
respublica (Romana, sancla) 296, 319, 420, 428, 431, 442, 446,
re1el1,108,147.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
LIBER PONTIFICALIS.
371.
79.
11' 462; — lncobus card. 11, 465 ; -—de Sabellis Leo 11, 532.
Sabinae titulus 235, 23617; 11, 2, 9, 11, 12, 20, 25, 27, 31, 69,
Rotardus du 447.
Petrus de la Foret.
635
Snlernum civ. II, 290, 323, 368, 383, 394, 413 ; -— archiepis-
Salvatoris e. v. Latcrunensis.
Laterano.
sanclunrin 513.
sandalum 513.
msnmmmrnm
Sanguinarius v. Iohaunes.
Snruceui ccxru, 338, 340“, 3'16, 3473, 366, 367%, 401, 41213;
319, 333, 378, 404, 431-3, 455, 467, 482, 490, 527.
surcofagus 464.
Il, 162.
—— Sardiniue regnum
12s, 133.
124, 128; vicus, domus 11, 47116, 111, 452; — porta 11, 124,
367, 375: — dux Well‘us II, 400; — Saxo nalione II, 261, 273.
LIBER PONTIFICALIS.
375; 11, 340; 5. Marine maioris 11, 178 ; s. Mariae trans Ti-
— sennlus 51743.
sedes episcopalis in apside ecclesiae 374, 375; 11, 60, 72, 174,
Senn civ. 43717, 11, 280, 357, 368, 470. 521, 534-6, 549; —Se-
senutus (coelus nobilium) 506; 11, 6, 72, 91, 134, 140, 142,
152, 192, 260; — senatores, senatorii etc. 11, 73, 174, 179,
senatus novus 1l, xun, 385, 386, 412, 458; —— senulores 11,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Mnrigny).
ss. Sergii et Bacchi or. vel mon. in Callinico 11, 24, 1'16.
662“.
s. Sergii mon.11,24.
Sergius “(pp. 11, 1,111, 86, 106, 109, 110, 131,140,15l, 172.
Sergius 111 pp. 11, nxv, 234, 236, 240, 243, 568.
in Sicininum 233.
sifo 11, 8.
Sigimar cLxxxm.
Signia 11, 379, 387, 402, 426; -—' Signiensis natione 343; —-
Silveslerl pp. 170, 275; —— gesta cm, (:11; 11, Lu; — apocry-
ss. Silvcsiri et Stephuni mon. in Via Lata 464, 465, 4663, 471,
s. Silveslri or. in Laterano 334“, 371, 3773, 432; II, 121, 3061,
327.
1l, 22.
s. Silvestri cym. vel bas. via Salaria cxlli, 509; 11, 563.
LIBER PONTIFICALIS.
Spania v. Hispania.
specnla 375.
Spoletium civ., Spolitini, 404, 407, 426, 427, 495; II, 5, 246,
430; —- ducatus 407, 420, 4'27, 454, 470, 495, 496, 498; II,
spongiae 401.
stationes cLm, 244, 2469, 343, 41219, 420; II, 18, 26, 33, 80, l
statum 513. ‘
504, 510; II, 12, 13, 20, 31, 76,119, 249, 346, 384, 558', —
cia) ad 5. Petrum 451, 48458, 501, 51819; II, 13, 23, 28, 52,
59, 566.
II, 22.
639
stipendium 372.
stippn. 174.
striatus 243.
quenles 321.
Sublacum Il, xvn, 117, 122, 137; — ecclesia 11, 117; -— abbas
11, 371.
subminor 11, 8.
suffitorium 271.
suggestio, suggcrere 178, 297, 299, 305, 337, 354, 432, 490,
491.
Generated on 2013-08-20 17:34 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
superista 487, 5159; II, 134, 142, 225’; —— superistana 11, 225.
supplere 430.
s. Susannae titulus xclx, env, 371, 3772, 37933; II, 3, 21, 31,
Sulrium 312, 429, 407; II, 304, 323, 332, 338-40, 347, 357, 358,
LIBER PONTIFICALIS.
in Tellude 150.
templum 512.
Terra sancln II, 451, 452, 456, 457, 475, 476, 483.
'l‘erracinu Il, 122, 314, 369, 387, 400, 403, 404, 417, 450, 552;
'l‘crlullianus Il.
telra 389.
282, elc.
Theodericus v. Theodoricus.
'l‘heodola 505.
Theodulus m. 127.
'I‘heoua cxl.
.xx1, 39.
'l‘heophilitus v. 'I‘heophylactus.
'I‘hîelmldus v. 'l‘heobaldus.
lhius 486.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Ihymiumulcria cxuv, 174, 177, 232, 374; II, 49, 75, 81, 94.
LrBEu PON'I‘IFIGALIS, 1. Il
Tlberis 11. ‘297, 324, 465, 507; 11, 115, ‘164, 229, 303 314
311, 313, 358, 381, 392, 1.13, 415, 532, 552; — 11111111111111;
399, 411“, 513; II, 91, 145, 153, 154, 458, 520.
LIBER PONTIFICALIS.
totorum 407.
Xysti sub Puschali 11, 53; -—s. Caeciline etsociorum sub e0-
dem 11, 56 ,' — s. Gregorii sub Gregorio IV, 11, 74; — di-
versorum sub Paulo 464; Puschali, I1, 52, 54,- Gregorio IV,
Trccae civ. 11, 455; — concilîa 11, 2221, 225, 299, 306; — co-
Generated on 2013-08-20 17:35 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
tribulare 383.
11, 8.
t rimilu 172.
trimmnnuri 176.
triporticum 242.
304.
643
336, 337.
Ugolini H, 1,1.
Ungari, Ungaria Il, 240, 270, 373, 382, 403, 437, 490, 530,
531, 551; -— reges ; (Slephnnus Il), Geysa Il, Bela lll, An-
Generated on 2013-08-20 17:35 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Ludislas.
Vagauda 507 .
Urbunus [I pp. Il, xxxn, 293, ‘296,297, 311,354, 370, 373 , 379".
Urbanus VI pp. [1, 496, 507, 508, 515, 529, 531, 543, 544, 546,
549, 569.
Urbinum civ. 434, 491; 11, 461, 463, 464; — cpîscopus Marinus.
644
s. Vnlenlini bas. vin Flaminiu 205, 2066, 333, 33410, 363, 500,
Valerianus m. 143.
Valvenses 426.
Vusconiu, Vascones 11, 464, 466, 468, 473, 478, 483, 488, 489,-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
vusum 220.
Veii 51852.
velu ecclcsiuc cxLvn, ccxxxv, 418 etc.; —- 11, 6518, 6623, 6738-13,
4380.
- lerritorium
Venetiae, Veneli, 404, 433,490, 498; 11, 411, 437-9, 441-3, 475,
492, 527, 533, 535 ; — Venetus nationc II, 506, 508, 510, 533,
gorius, (Rainerius).
INDEX.
645
528.
viduu. 164.
' Vienna civ. 421; — coucilia 11, 373, 476, 477, 481 ; — (1111-
Pelrus el. ,
Vilisurius v. Belisnrius.
s. Vincentius m. 155.
virtuti 400.
visitulor 260.
Vilerbium cnslrum civ. 429, 494; 11, 382, 390, 395, 436, 451,
455-9, 462, 488, 505, 506, 528, 530, :332, 531., 535, 553, 551;
— episcopus Burengarius.
Vobio 454.
Vulcarius v. Wilchurius.
Wilcharius ep. Nomcntuuus, Seuouensis, 446, 473. Witigis l'ex Gothorum 290, 296.
Winichis dux Spolctanus II. 5. Wormaline pactum Il, n”, 324R, 3252!, 378',5; — upis-
xenodochia ‘296, M0, M1, 456‘), 473,‘ H, ‘25, 46103. Xystus Il pp. mm, 155, 155.
s. Xysli Litulus 508, 520915”, 12, 20, 77,112, 45?; — cal‘di- Xyslus III pp. cxxw, cxxvu, cxxxm, cxxxvlu, 232, 245.
“ales; Leo (VII pp. Il, xv). Pelrus, Sigizo, Arnaldus. xyslus subdiac. ‘292.
ss.XyslietCo1-nclii cym. via Appiallfl, H. Xystus pater Xysli [Il pp. ‘23?.
as. Xysli et Fabîani or. in bas. 5. Pelri II, 53, 5B, 59, (W.
ydolum (unlipapa) II, 315 etc. s. Yvo presb. Trecorensis II, 489.
Zachnrias pp. ccxxm, 426, M0, 444, 463, 468. Zeno imp. 259, 255.
Zncharius ep. Anagninus, bihliolh. s. sedis, H, 155, 158, 159, Zenon (Conon) pp. H, 542.
relus ‘260, ‘18|, 374-, 392, 406, L75. Zwullensîs cnlalogus ponlîficum H, XVI, 560.
Generated on 2013-08-20 17:41 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
TABLE DU TOME SECOND
LE LlBER PONTlFlCALlS AU 1x° SlÈCLE. I du temps de Silvcstre I! (p. xvi). — Catalogues italiens
3 L Les manuscms ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ’ ' ' p’ l pontifica1is(ibid.). —— Papes imaginaires, Donus 11 et
111 Vie de Serge U (P- l'Ù- _ .Lém W (P' “0- "‘ 33' L'histoire des papes au temps de Grégoire Vll (p.
“ou “I (P- "1‘ — L“ "le de N001“. l _et ses ‘retouche’ ‘ xxi).—- Bonizo de Sutri (ibid.). — Livres antigrégoriens
(p. v). —- Influence d’Anastuse le bibllothecaire sur la (ibid_)_ _ Description du valicanus ‘98,, “L un” _
rédaction des vies de Nicolas I et d'lladrien 11 (p. 171). ( ses fragments historiques (p. xxm).
de l'ancien Liber Poilu/i011”s (P- “Ùv 5‘ 111. Le Lller PLnli/iculis de l'iinc-Guil/uumr. . . [MSÀH'
LlBla‘lt PONTlFlCALlS.
(p. xuv)
CHAPITRE X.
Pie II . . . . . . . . .
CHAPITRE x1.
LES ËmTmNs.
primerie. . .
p. 1.11
(ibùt).
p. LXI). — Iléimpressions(
p. L\'II,') -— Vignoli
p. un).
p. 1.!”
CHAPITRE Xll.
TEXTE
100.1’aschnlis. . . . . . . . . . . . . . . . . . fi?
101. Eugenius ll . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
103.Gregoriusllll.. . . . . . . . . . . . . . . 73
101. Sergiusll . . . . . . . . . . . . 86
107.Nicolaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
108.1ladrianusll. . . . . . . . . . . . . . . . . 173
INDEX.
649
133.1ohannesXI1. . . . .
135. Beuedîclus V . . . . . . . . . . .
130.1ohunnesXI11 . . . . . . . . . . . . . . . .
141. Iohnnues XV . . . . . . . . . . . . . . . . .
{42.GregoriusV... . . . . .
143. Silvesler I1 . . . . . . .
145.10hunuusXVIII. . . . . .
148.1uhuuucs XVIIII . . . . . . . . . . . .
150. Clumens I1 . . . . . . . . . . . . . . . .
151. Dnmams [I .
153. VicLor II . . .
154.'S1ephunus V1111 . . . . . . . . . . . . . . .
155. BunudiclusX. . . . . . .
156.Nicoluus1[.. . . . .
157. Alexnnder II . . . . . . . . . . . . . . . .
158.Gregorius VII . . . . . . . . . . . . . . .
159.VicLor1II. . . . , . . . . . . . . . . . . .
160.UrbnnusI1. . . . . . . . . .
161. Pasclmlis 11
162. Gemsius II .
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
163. Calixtus I1 . . . . . . . . . . . . . . . .
164. IInnorius [I . . . . . . . . . . . . . . . . .
201011(Puscu1 I1) . . . . . . . . . . . . . . . .
156. VicLur II . . . . . . . . . . . . . . . . . .
151. SluphamsVIlII. . . . . . .
158. Nicflmn II . . . . . . . . . . . . . . . .
161.P.L<.chulis I1. . . . . .
162. Glluiilh [I . . . . . . . . .
163. Calixlus Il . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164. IIJunrius [1 . . . . . . . . . . . . . . . . .
165.1nuoccntiusl1. . . . . . .
166. Cuclcslinusll . . . . . . . . . . . . . . . .
167.Lu«‘.iusII. . . . . . . . .
LIBEB PONTIFICALIB,
‘t. II.
246
250
251
252
255
257
258
259
260
261
263
265
266
650
LIBER PONTIFICALIS.
UrbanusV........... . . . . . . . .. ibid.
UrbanusVl.......... . . . . . . .. 529
AlexnnderV................... 536
MarlinusV . . . . . . . . . . 544
20
Urbunus Vl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
MartinusV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
NicolausV............ . . . . 557
Callistuslll............. . . . . .. 5'59
Piusll.. . . . . . . . . ...........ibid.
PLANCHE.
Vaticanus3762...................p.30;
SUPPLÉMENT AUX ADDITIONS. — T. I, p. 380, note 39. Sur la vraie situation de l’église Sainte-Euphémie, à l'angle du
vicus Pulrici'us et de la via di 3. Maria lllnggiore, v. Bull. cumunale de 1891, p. 30'.’ Lanciani]. — T. I, p. 413, note 34. Balan,
droite du Panama. Buænm se retrouve au lieu dit cl 1255, près Buzzano, dans la même contrée. —- T. Il, p. 334, note 5. La déno-
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
mînnlion insula Lycaonia se rencontre déjà dans plusieurs passiones rédigées vers le sixième siècle, notamment dans celles
des ss. Marins, Marthe, etc. (20 janvier) et des ss. Culliste, Cnlépodc, etc. (14 octobre); elle n'a donc rien à voir avec la trans-
lation de s. Barthlemy.
FIN.
TOME PREI‘ÆIER
TOME DEUXIÈME
a...
‘on’.
Generated on 2013-08-20 17:43 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
i‘!
. g; A W‘D“'““""“Mï* m u»--
PAR
L’ABBÈ L. DUCHESNE
CINQUIÈME FASCICULE
325.: #1..-
PARIS
DÉCEMBRE I889
teæte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 fr.
au? 3???’ . v v r v
" ' ; ,flàœhisto‘irqjïlq ’ ' " " " _ ; ' j‘ " " ; ‘_'; ‘ __ gnnîgmim
3. Bmn‘n'è. - A
Î) ‘.7’
ÏTrUÀäÀfiT
A 42'
~ ‘des, auclæ' V
' n'cll;oolc.
(‘2v. ‘ _ .;_.mr‘âces.
Wfläëäen‘läf’delfiî‘592353’??? ‘
.flg ‘
__..
N_
‘ ‘ï 'kfkrnasgsm
‘ gäyæÇTROUŸ
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
r}
‘ - '- stñ
Q‘SÆQÀLFRED cnolsu'zfi-lw æÏuÏ'ÏZ P r “du” m1531,“ " m b d"l'l ru ' fueurùlo.‘ ‘,Ï ‘11.. ‘°°"°‘“‘ ”.‘““9“°°“ ‘s. a.’
âçmFxuhî AÉÏIÏÂÏÉÂÏË: Parilnîï. L": Ï“; gümfl'œ' à h Fucul‘ê ‘95 7, ‘#‘V s" T"#- x cul.‘ . ' ‘>.".‘,v. ‘ .
‘r
'
.3-
a "J3 ' w-Un beau vol; In‘ °:..‘ 10:19 ou : rt . «, ‘._ . “ _.ÿ‘ . . 7. < .1 ' v
2m56. ‘
' ‘ "' î s P
. a n 'v . ‘
Iv _—— ——"—--n-——-_—_-———4 m
. t ,wz'ïÿ; : 1 EN CG
7.
‘ «milan!
.‘t ,
‘A
‘ ' nl‘ ‘
u. '
* 'evwtôüëiÿbfiîï .
.»
diteurg‘rnérdeÿ Médicisrg
. '-’.
‘1m32; ‘
2î‘ 4
w.
.,_:, _- n _. . . —- :"r' .
r,
3 j ‘in E’, L‘ÇÀÎÏP Ù uBiLll c A T1 0 1x}; AÏU. "1 s ‘ su 1 N’ 1.85 8 " ' I
"I
' L‘Académie des Inscriptions etBelles-Lettres a'décerne à l'auteur,‘ pour cetouvrage, le Pa'nmnn Paix Gonnn'r (séance
d‘urr'ninissæ- . .w = > =. . ,» .;
, - . - _. NJlJCe grandouvrage‘ pa’relt par fascicules de dix- à’quinze ffeuillles environ. Il se composera de_270;à'v300feuil-
' .. " les environ, formant4 beaux volumes-g‘r. in-â‘h-Leïprix de la'souscription-est établi à raison de cinquante centimes
w. .' par ‘feuille. Aucun fascicule. n’estsvendu ‘séparément. Les huit‘ premiers fascicules, formant les tomes Iet 11,
L 1.. [ont paru: Prix‘ de: ces deux volumes :‘80 fr. 75. — Le neuvième fascicule'est sous presse. ‘ ÿ ' ,
" ' JEAN, membre de l‘Ecole française de .Rome.r— Cet ouvrage formera un beau volume grand in-li“ raisin, à deux co-
' ‘ «s :' lonnes, enbeaux caractères neufs. Ilestpublié par fascicules de 15 s20 feuilles environ, de 8 pages chacune, avec
_ couverture imprimée. Le‘ rix est fixé à V soixante centimes par chaque feuille de texte, et a un franc par chaque plan-
. ' _ che de. l'ac-s’imilé. Aucun ascicule n'est vendu séparémentt'l‘out souscripteur s'engage à retirer les livraisons-au
_,. . _ fur et a mesure qu'elles paraissent. L'ouvrage complet se composera‘d‘e 80 à 100' feuilles. —- :Les quatre premiers
A ‘fascicules sont ‘en vente. Prix : 13 fr.'80 c. —— Le 5° et dernier fascicule est sous presse.‘ '
_. . . ' " ‘ pratique des. hautes études. — Cet ‘ouvrage sera publié en deux volumes grand lib-'1" raisin et formera'environi 180 '
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
feuilles de texte. avec planches’; le prix en est établi à raison de soixante centimes par chaque feuille de texte etde un
franc par chaque planche de fac-simileAucun fascicule n'est vendu séparémenLLes- quatre premiers fascicules, for-
" ment le 1" volume en entier et le commencement du tome ll,'sont en vente. Prix: 83 fr. — Le 5' fascicule est sous .
.presse. . \ . a‘ ‘ 1;, p,
Mas,anciens élèves del‘Ecole des Chartes, membres de l'Ecole française de'Rome. --- Cetouvrageformera 3volumes
Generated on 2013-08-20 18:10 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
-. L‘ ' . ‘ ‘gr. in-li‘à deux colonnes et sera publié en 260 feuilles de texte enviromLe prix de chaque feuille est fixé‘ à‘isoi'zante
... ' . _ centimes. Les planches quipourraient être publiées hors texte seront vendues 1 franc.‘ — Aucun fascicule n'est
I “vendu séparément. Les trois premiers fascicules‘ sont en vente. Prix de ces trois fascicules : '33 fin ' 1.;
' ‘y 4. ‘ 0 " A l . v " .1 ' Recueildes bulles'de'ce pape publiées ou analysées pardi/LEI‘-
. U --N. Cet ouvrageformera environ 120ft'euilles, divisées en 2 vol. gr. in-li“ raisin ‘à deux colonnes-Le prix de la
‘5 A souscription est établi à raison de soixante centimes par chaque feuille de texte.Les‘planches hors texte qui pourront
' . .étrepu‘bliées seront vendues-unfmnc chacune. —- Aucun fascicule n'est vendu séparément. ‘Les trois premiers
. _i - fascicules sont en vente. Prix :' 30_ francs -— Lelquatrième fascicule est sous presse. ' -.
" * ’ . lloollilllmessageassistante:tristesse:
: . 5 ' * I estétabli a raison de‘soiæante cenn'meapar chaque feuille de texte. Les planches hors texte; qui ‘pourront être pu-
bliéesseront venduesun franc chacune: —- Aucun fascicule ne sera vendu séparément._—' Le premier fascicule est
ï" '' " i ‘I I A .-!Î 7°; 2 ‘ " IV‘Recueil des bulles de ce: pape publiées en a‘nal sées‘ ‘d'après
' 3' 'I' _ l' ' _‘ ' RE ,. V. D ‘N R _ le manuscrit original des" archives du, .. Vatlcan, par M.‘
L . ,_ ‘ , MAURICB Paon, ancien membre de l lccole‘française de Rome.-—- Cet ouvrage formera un beau‘ vol.- gr. in-li‘ à deux
. _. . . colonnes. divisé en fascicules de 10 a 15 feuilles environ. Le ‘prix de chaque feuille est lixéfà soixante centimes. —
La: 7 , A " ,' .' . Aucun fascicule ne seravendu séparément. L'ouvrage complet formera 70 à 80'feuilles.‘Les "troisïpremiers fas- " .,
cicules sont en vente. 1 rix: 27 fr.—Le quatrième et dernier fascicule est-sous presse, et paraltraprochainementr
8°} ‘ ,0 0 0 ' Texte et notices sur les fouilles urchéologitfues exécutées par
des terres cuites et autres antiquités de Myrina, exposées au Musée du .Louvre,..par.'MM. PO’I‘TIER
et S. REINACH. anciens membres de, l'Ecole française d'Athènes. -— 2 beaux vol. gi'. in-4° raisin, dont un'de texte
avec de‘nomhi‘euses figures surbois et un de 52 planches (dont 52 héliogravures Dujardin) : 120 fr.
1;) 7
.membre de l'Ecole française de Reine. —- Cet ouvrage formera‘ deux volumes grand in-'4°, à 2Îcolonnes,- et sera‘ v
publié par livraisons de 15 a 20 feuilles environ, au prix de soixante centimes ar feuille —- L'ouvra 6 complet
U formera environ 150 21,160 feuilles. — Le premier fascicule est sous presse. ‘,1: p “1' v '' g- l
,V_.. 1
t
v
586
A" ‘a.
‘1v.; .
‘ 1. ,..
_______,, ________s' «
Cr‘ "II'\ 'L. .. ‘ ' “'‘A A; _.’ '_ w. _‘-w( ‘ . ‘T 3:“ Y'.,_ , ' l _‘ - x ‘ .1 .n {'4' "'L 2"‘: " ‘ ra’ -' .5 r 1 __ r,‘ 1
,1 1.‘; . k ‘ “V > A .1
_. rs‘scic ,.
. . p, , P123151?“ d?’ .flomegîä "_,..‘..;.de Paris; rweoÿtqçg grande ,cartc ‘et hirez{f1mlÏtfç‘Ïtes en?
». ma’lê’t-ï-w leï-u'dävwiä f1‘- 49.77535“; 7'“ ‘€.a‘.'..'..2". 1. Hz... 1 '. I . ." et . a -,.. r . - .
..
_ ‘amies du trayajlldofi'auteur. V
* 'gsscnÿerlossÿüfieoires nu ‘
‘1 . se .W‘NUSÈ‘IÏ‘IT‘SÎ
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
1.‘ , 3.-‘;
a‘
a"
Generated on 2013-08-20 18:10 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
’.
.r
-* v ' . x - ' ‘ '. ' s ' . .v -... > ‘A 3*.‘ Vu.“ I-"{Ë"..'.L" ‘“j-_\-.‘ w - ' n, .
-" bois-intercalés dJn-s le‘. ,- ‘ SUR LÆIŒÂÉE ne sPaGNE; cnansgu'ns GESTE F‘RANCQ-f
.s.
172;].
'v‘.
\.
RÉ gnou; ,
. " ‘ñ’ .
ñsfih:
p
'-:.'I'
a...’ . __
rru.“ tJ‘J" -
_s...,_.s.l
, 5-2..‘
' 8 r 50
" r’ ‘A =T—B1BEIOTHEQUE*
É ‘:- > " ‘ , ' 57''’ r’: : ""Ï'" ,-‘ " '1 3"!" "Li-x3’ .
A ‘M‘. ,- - ,‘s c _ q- w .. 1
,1, v 4' .
1cA
n,“
. .'.“À
M .7
.7 -f"_ ‘.lettre‘sdeÿämga’g
‘ ;; ymcmunnagpxsx'
:flgnu; m3393"
,. mââää'aemlefr .
z. "“ te ct 74kg,” ‘. . _
Îänm A ‘ ü: l
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
,,
‘9T
‘ m‘
‘ "flîÿflyuoq
v
Generated on 2013-08-20 18:11 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
5.. l, .
ï; ‘ _:’ ïmmo, - . i. a
N.‘
‘H 1..’ I’
2 “3*: . , V
“g ‘ "5 DES MUSES» “30m3! a g‘. i n. 50.“. i? {Du/«BORDE5,,anäieq‘îfllemhré de " r - - mm; ‘Çà: ' _ . wëx-«ÿîlionie _' r ‘ 1513-12 13. . à? eîflsæififlvscms j’wTÀSCICULE VINGT-TROISIÈME.-_—— L’ ' li’, *
- __ _'> ' ' " ' gça‘gilÿîu POITE- ; ' v‘ . .7 ‘ . ‘ y ‘ ‘ n, . , {.fimmn, maître de conférenceäï’à la’ .l tè‘ïgfir ‘ w. .- - g - " “grade Panigûwec ‘une grande carte ‘et trozsëïplaîtchescmh 5 M7. î
fpërmäwë‘n CLED”: “1019" f ' (mus Unnnus CXLDE LA VA‘ncANLæ- DESCRIPTION v 1»; ' v 'I'
S î??? ,_ _ 4 h; A +3431‘ .nxsmmxlt —-‘ ,4 .‘l‘ 11''; ' 'fiîr ‘e‘uæ‘iu-iz - 3 I’ fi" . . 7 ' A ' " " 'Ü "Ï. ‘ ‘ h» ‘ ERCÈFÎRQHÉOLOCIQUES, H Alhert MARTIN, anclen‘membre dcAlEcolq fmp, {de de a
‘ A ‘ FERNIQUEQan-I ‘ "
..:.- ‘ Z ‘7 . "I r r
.< ‘.1
cmUmâvmGT-QUATmtMB.ïJLiMnuscm‘r D’FÈBË“ v ‘s
‘ , _ . gæägÿîäÿïæiÿg ‘
‘ -J 7..
,4
u’ ' ‘ ‘.45 g‘. ", Î" ' ' ‘ ‘* 'flfaîïla Facùlt‘ôlfe’s lettres de Toulouse'uteî'i 3', . '.“ . 2 fr. ‘.
ÿxsclcm‘mm'nsslxmmn _- MÊËËËEËDOŒSJTHF
l’ i
_.ê._‘.'_ “ a... -Jvaw '-.—— a. .4.‘ .-
. ,vv
-rn
'l‘om. l”.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 8 f. 50
ancien membre de l'Ecole française de Rome. Grand in-1i° sur deux colonnes.
L'académie des Inscriptions et Belles-Lettres a décerné à l'auteur, pour cet ouvrage, le PREMIER PRIX Gonnn'r (séance
“1V. ‘.“Ëe grand ouvrage paraît par fascicules de dix à quinze feuilles environ. Il se composera de 270 à 300 feuil-
les environ, formant 4 beaux volumes gr. in-4“.—Le prix dela souscription est établi à raison de cinquante centimes
par feuille. Aucun fascicule n’est vendu séparément. Les huit premiers fascicules, l'ormant les tomes I et Il,
ont paru. Prix de ces deux volumes : 80 fr. 75. — Le neuvième fascicule est sous presse.
JEAN, membre de l'Ecole française de Rome. — Cet ouvrage formera un beau volume grand in-liu raisin, a deux co-
lonnes, en beaux caractères neufs. Il est publié par fascicules de 15 à20 feuilles environ, de 8 pages chacune, avec
couverture imprimée. Le prix est fixé à soixante centimes par chaque feuille de texte, et a un franc par chaque plan-
che de fac-similé. Aucun fascicule n'est vendu séparément. Tout souscripteur s'engage à retirer les livraisons au
l'ur et à mesure qu'elles paraissent. L'ouvrage complet se composera de 80 à 100 feuilles. — Les quatre premiers
fascicules sont en vente. Prix : 43 fr. 80 c. — Le 5. et dernier fascicule est sous presse.
pratique des hautes études. — Cet ouvrage sera publié en deux volumes grand in-4“ raisin et formera environ 180
feuilles de texte, avec planches; le prix en est établi à raison de soiæante centimes par chaque feuille de texte et de un
franc par chaque planche de l'ac-simileAucun fascicule n'est vendu séparément. Les cinq premiers fascicules. for-
ment le 1'r volume en entier et le commencement du tome II, sont en vente. Prix: 100 fr. —— Le 6' et dernier
‘MAs,anciens élèvesdel'Ecole des Chartes, membres de l'Ecole française de Home. -— Cetouvrage formera 3volumes
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
gr. in-4“ à deux colonnes et sera publié en 260 feuilles de texte environ. Le prix de chaque feuille est fixé à soixante
centimes. Les planches qui pourraientétre‘publiées hors texte seront vendues 1 franc. -— Aucun fascicule n'est
vendu séparément. Les trois premiers fascicules sont en vente. Prix de ces trois fascicules: 33 fr.
— N. B. Cet ouvrage formera environ 120 feuilles. divisées en 2 vol. gr. in-â“ raisin à deux colonnes.Le prix de la
Generated on 2013-08-20 18:12 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
souscription est établi à raison de soixante centimes par chaque feuille de texte.Les planches hors texte qui pourront
être publiées seront vendues unfranc chacune. — Aucun fascicule n'est vendu séparément. Les trois premiers
fascicules sont en vente. Prix: 30 francs — Le quatrième fascicule est sous presse.
0‘’’..
est établi à raison de soiæante centimes par chaque feuille de texte. Les planches hors texte qui pourront être pu-
bliées seront vendues un franc chacune. — Aucun fascicule ne sera vendu séparément. — Le premier fascicule est
0'.I...
membre de l Leole française (le Home. — Cet ouvrage formera deux volumes grand m-é", a 2 colonnes, et sera
publié par livraisons de 1.5 ‘à. 20 feuilles environ, au prix de soixante centimes par feuille. — L'ouvrage complet
formera environ 150‘ à 160 leuilles. — Le premier fascicule paraîtra en janvier 1800.
Maumce Puou, ancien membre de l‘Ecole française de Rome.— Un beau volume grand in-4‘ raisin: 45 fr.
des terres cultes _et autres antiquités de Myrina, exposées au Musée du Louvre, par MM. E. 'POTTucn
et S. REINACH. anciens membres de l‘Ecole française d'Athènes. -— :3 beaux vol. gr. in-4° raisin, dont un‘ de tex 1.1‘
avec de nombreuses figures sur bois,et un de .52 planches (dont 51 héliogravures Dujardin et une carte coloriée). 120 fr.
N.-B. — Les numéros placés en tête des ouvrages civdessus indiquent l'ordre dans lequel ils sont publié: dans la collection.
.9
a.‘ ;_ __...;.__;. ,.
‘y
I1
w1
" ’ 4.3.‘
l’: 3.3:”;
tgjæ'lfl :
,‘Ïj‘f g“ " .
Ï çr ,._(fe .
‘ H. 51., I‘.
t "‘ZÎ’J'JÏ ‘gît’, ë
.7 I ' ‘ " ‘ ' r . _ n
. v. '; ,_ A _v, _ n
Generated on 2013-08-20 18:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
. tente)
FASCICUL
_ " a: a
"(BIBLIOTHÈQUE-'12
. lettresdeParis....................'....;..'....I,
. a _.10 r. ‘
FASCICULE QUATRIÈME. —
45'fr.
1 fr. 50
(avecune‘planche en héliogra’vure) . . . , .. . . . . . . . . .
5 fr.
4 fr.
.-A-.--....-.........
__ teæte)........
rAscIcnL
Voir, rmiciiiel'iiii'ei iI'v'n'I'. ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ' ‘ ' ' '
E NEUVIEME.
' 3__fr.
A VIBJIUNICH’ALB EN
.- ' ‘A ' 8 r 50
Tom. 8 f. 50
' presse. 4.
2° LI REGISTRE DE BEN H I
' JEAN’ membre de’ l Ecole françmfso. liesfmpiôlblié pâr ciiizgiigulegâe 15 C20 feuilles 'BIIVII‘OII, de 8 pages chacune. avec
tfixé à soiæante centimes par chaque feuille de texte. et à un ‘franc par chaque plan‘- «
,:IA_ un"..- A
t J.
‘1'31 '
i u : æ _ »-
Ç françaiged
à‘r
a‘ ' h’
83'»
" auryqlîunæë u
(154 ' . 1 ,
s hsumlesïfoulllessë
Athînflÿflqêèÿisgb
l\ usée"'d‘ fie
.'g
l.‘ _.
nN
, ’ I-‘.'J'.“ 'ÀHÏ“ k-
‘1 r92. ‘ ‘z’
>01? _
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
,
1.-};-
JON-*3
p-~\_
. ‘ V ‘ nu‘
‘u λ ’ ‘ . L ' ~ “"4, t 4 J‘. u-Ï .. v ‘J’ïu ‘ IN‘ " ‘1' "æ I ‘v. " 'v "V ' 2,.’ I I v-
. ~ . M. ' t ‘ 4‘ ‘ À .
. y‘ f v‘ n Y .f x v ‘ . > _'. .
n" Ï A“ \. ' ‘x. "1‘ \ ""v “.‘ > ' ' "1-7. ." i‘ '- ‘ s i
‘ ‘v . v I .. _ \ - .. , ‘
. ' ‘1:, a M-
.. \ . “ l ' ’ _ w
44' .
~ ;, . au" ‘ _ _ _ 'x j -. .. ..
1 ‘ . _, ' x, ‘\ , ,1 - . . ‘M. s
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
. . l ,- s , n
i q. ( _ v n .- n
'5' _-' ‘- 7 ‘ ~ 1 _- .
Generated on 2013-08-20 18:13 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
' ‘ - ‘ ‘ ' -' 7 'r " .' - Vu: '4 ~ ‘I’; ' ‘
J ~ . ‘a ' , I» n \. “ .. ‘ ' ‘ _.
. ' '\h. ‘3'. ’,.k ‘ . V.‘ ' ' H ‘ “ l v" -.' a.’ ‘I g .~' ~ ‘ r L"
. ' ~ .‘- ~ ‘ ' ‘ "L " ' ' . " ' 1 . ' " ‘ ‘
. . . A - , . - . _ - ~. ~ . ‘v. v
’. '. t.‘ _ ‘i; , ‘cw ,4‘ l _‘ V, ‘ u r l ._ I . ‘r; ’ . i‘ ‘i - y ‘L ‘ v ‘ ‘.n \_‘_T \._ l ' v. _ ¢‘_ _‘.
-\ ' .. -..‘ ; .. '/.‘_ ' ' I! ‘ "n ~‘. ,( . n.‘ ' ' , ) }¢‘.
‘ .a i I . ‘ ~ A . » 1 - L «A g v « Nu‘ . .. . . A ‘ H ‘
s _ ' ' ‘ y t ‘ A ‘. ~
' u" cul es 98‘ 0- "" ages 9 a"650-'-— ltre et Couverture du tome ‘ '
,= ., .‘ r. > w - a . . ‘v ‘ . secon .‘ a ‘
r" ' Ï‘ A \ “' ‘ l'": a "l L i‘. —.A In. {‘ I, ‘ - ' ‘A n’ ‘> 1 -‘ s "a L ’_ V‘ ' 4 ‘ ','k* VI 1' v . I ‘Aï-u t ".3 J.‘ I l'
7g?’ ~» _
,N
IN;
ERN-
I.{
imam‘ ‘passais-j
‘(Fumes ri-aïl‘ëavalieflzqg t
WFABCICULE' PREMIER. -— 1;
_ ‘Î-teæte)...î.....u..._.
v _ _ ..;.;.....'...;;s......'_. .10.fr.-‘.
>mmçu ,
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
ns le,
3 fr.?
"-
- texte)‘. . . . . .-
-.....c-..-,‘o
7..” . . .,’_,.‘.
.4111‘IQULLEssaxsurl'ol‘gamsatlon des'dèmes au uàt iè ' ‘ " ' ' ' " " p‘ s '65‘ e815 rude c‘wmu'fl
.Ancal‘vsp
. :t.ï“T3315.2293331333311?i111?,J’Jîäzä‘d‘ääi‘äî EEÂÆÈÆSËË‘ÎËÉËËW"W314?
. ‘ da Paris (avec-deux cartes salariées)” , "7 fr de’, E00 ' ' '
,-
i. _ . V rogne .oss ‘sancormoaäs cana-“gaps. e CATALOGUE. »« ‘en hélingrauureJ" '" v :* r . . "ï 711-. ' y
_ - ‘I g n DE smcoyamss cnn mans DE mu: ,oul-rszss ‘FASCICULE GIN HANTE-cm mana 'Eru' ssfb'anrznt '-
'- _ r - * ,Tnouvnnr’minr- auvnusas ou LA'rnAN, par Bans“ 5 4.011112 “24211111.; L‘EQemss si t'as Villes/noues‘ :u ..
w,’ , I’ , Gnousssr. ancien'membrege lEcole de’l‘lome‘. 3 11x50, -cou‘v‘snr ne‘ SjA'm'r-Luc- snyîl’aoc'inss, par-Canine '-
_ ' -. ‘FASCICULE QUARANTE-TROISILMEr-aLa ‘Lisnuma'nas , ‘ . -D|an1.,v (aoec sept bois intercalés dah’s'le léæte, etun‘e plan- ‘
..: (‘3%, Pares DAVlG'NON...— SA Foaanlomsss munocnes . che hors teæte)‘ Ï“ ' v 1 ' - ‘ " ' ' 3'111‘. 50 L 5 - (1316-1420). daprès les registres de comptes/et d‘iuven-' rA'sclcoLn CINQUANTE-SIXIÈME. ‘—î'Lzs Munscnirs nx- '
, “il?!” des al‘ChWeS, yahcanesyper, M-" MWÜCGÎEAUCOM ' ;' ‘Durs des Bibliothèques de ‘FranceÿEssaid’un catalogue“ v
‘a, . . .> 1, anmumembm ‘1° 1_E°°_1e .françmse‘rde. nome-Tgnfl. _. ,. raisonné. par l\l.,l.ucisN‘A.evan'(duçc il'plancligs'en helio- ;
. ' QUIËMËL —‘ LA. FRANCE-EN 9111311‘! 1 AU ‘XW' 'SIËCILEJ ‘. . "E'rum: HISTORIQUE ET mrftmluia,‘ par FÉLILDennaAcn, anc.
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Expéditions du maréchal Boucwaut. par MuDBLAVlLLE LB ' ‘membrede I’Ecole française d'Athènasgurg. .'_j..;,.' 4 n, .
, RoULx. ' ancien membre de‘ l'Ecole :fmnçaise de Home." 3 'FASCICULE"CÏNQUANTEÀHUIIIÊME. ‘—ï omnuzs “son.
docteur (Es-lettres, ‘2 beaux volumes.....,...;.... - 251L- -, » “mas nu- non/m on LA'ROSE, par’ M..En1u'sr LANGLOJQÏ
FASCICULE QUARANTE-SIXIÈME. à- LES. ARCINVES 7111-‘ ' " ancien ‘membred‘e l'Ecole française de Roman... 5 fr.
Ü D" R01CHARLES.”(1255-1285),P61‘ M’- Pal11DU"R1El_J.æ'5 v nisïrnnion nu'ltonuna or. SlclLB SOUSCHARLBB 1'!"
Generated on 2013-08-20 18:24 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
T0111: 1". .. . .. .' . 1.‘. .. . .2 . .. . . .. . “sou-(«(- .'.î_.« 8 . ' x1- CËAWLES' D’ANIOU’ . par ‘cAnlnn‘l ancien
FASCICULE‘ QUARANTE- SËRTIÈME. -‘--"_LRS' CAVALuns membré de'lÎEeole française deBomew.‘ . . . . 8 fr.
' _ Auâutxns. par'M. ALBEM. MARTIN’, ,maltretde confé- FASCICULE SOIXANTIEME. —. 13men, LA’ VILLE, LE '1'!!-
‘ - l'ences a la'Facnlté des lettres de Nancy, ancien'memhre " . ‘, PLn DQXTHBNA'CMNM'A, par M'. Pxaa’ns Pulls, ancien J ‘
de l'Eeole française'de Rome. 1 fort vol. .. . ..‘. 18 11'.’ l ‘,membre (le l‘lîeole française d'Athènes, 1 vol.‘ avec nom-
‘FASCIGUIÆ'QUARANTEÆUITIÈMEFMLA BlaLiol‘nùonslnu — hreuses figures sur bois dans le texte, et 1_5,-bel|es' plan-
. VATICAN. A‘U XV° SlÈCLE, .n'a’raàs DES. nocnnsn‘rs _ -' elles hors texte en héliogravnre ou gravées .-..4:.j.., 4 fr. H
. iNÉ'nlTs. Contributions pour servir àll‘histoire de .l'huma- ‘ PASGlGULE-SQIXANTE E11 UNInME, —— Docuuanrrs lRË'DlTS ‘
, nisme, par MM. EuoànaMunrzyet'Pant Fnn‘z. 1211250 _ 51men ssnvin a 1.-’llis'roms eau _D0lVllNVATlON‘ _VÊ.Nl'-1v.' " FASCICULE'QUABANTE-NEUVMME. , — Las AllCHlY-ES' na '* “sans EN '_CllÈTE"DE 13.80 A 14,99. tirés desvArchives-dmf: ‘
‘ " ‘1 L'IN‘TBNDANCR 'SACRÉE A DËLOS (315-316 av. .l.-C_.), par ‘n’ Vemse‘publies' on analysés par lllrrnNo‘in s1‘, (avec-une. ,
E ‘(Format
"’ V‘ "- 4‘ il i r 1 W 1 l l k Il _' ' ublirésgouanalysés d'aprèslesinannsci‘its,originaugiidu Vati-_; .'...‘_'_’:'_‘ a i " Iclairet de la. ‘Bibliothèque net 011819351311?‘ M. Ellelinng‘zn, .. ' in, 1, ‘
î " > 'v Z‘ .' ' d B. ,.G _d_' -4°î‘surdenxzcolonnesmz > ' 12.‘. -, , ‘I V antfîheâäînlilebâgsdlîlâcäiïliglgä‘lîÊlÎÊS-Léefirgg; aeciii-Ëe ànl‘auteu‘r, pour cetouvragç,hÆnnMIEfi-ËEIX çql’ûn'r (sègangap Ç
3 "41111" “il! 1388N" ,' 7‘ ' " " " A ‘ .æ " Y 1 . :11" “41m osera (‘le"270à300-l'euil-V -. . Y f 1 .,d dxà ulnze feuilles environ. secop ,_ _ .1 leshiinèirgg äÏÊËÂÏÏËËÊÏÎËÊiËÏÈ ËÎÉIÏËZË:—‘BLBIPPlXqdË la souscription.esft‘établffl rîlsïlltgîfégqïggâÿ? A
’ ‘V , ' l‘ ‘ ' i " ' ’ t‘ remiers' ascicu es,» or , f 11 . A cun fascmulan’esL-Vendu séparément. Les non. p ‘a , A ._ _' I _ _ _ 1 L5 V I
‘2° mîîlilscl‘lt original des arclnvesleu valtllââniîl omis, membre de l‘Ecole française ‘de Rome. —fGet ouvrage. formera un beau :vo ume gr 68 pages chàcune’ avec
i‘ ‘ igxilliiîäsr’tuîjê tîsltîixé àessoÿæantecenlimes par chaque feuille detextmet a un flanc par chaque. plan t
‘ che de fac-similé. Aucun fascicule n'est. vendu- SéparémenLTont souscripteur s engage ,àgellllëelfläîa‘lllzl‘lèmmiers
de‘ Rome;Ï_—N; (letouvrage formera environ 130 ‘à 150 feuilles. ‘divisée's-en2 volum'esr-Le'prigtde lnjsouj‘scriptiom
est'étab'li oraison de'sdiæante centimes par'chaquefeuille- de’ texte. Les planches hors texteîqui Êourrontjetre pu.
'bliées seront‘vendues un fi'a'nè‘cnacune. -‘—A‘ucun fascicule n'est vendugepeîrëment: -—>’L premier: fascicule est
e al‘Ecole française de Rome.’ —'-" Cet‘ ouvrage efo’rmerajdeux -volumes'; grandi; in-1_t°,,;à colonnes.‘ et‘ sera:
j‘publié par livraisons de ,15 à 20 ‘feuilles environ, auprix de soixante ‘centimes par feuille. .'-i—,.L'ouvrage<complet‘
formera environ 150 A160 feuilles‘. {L Les deuupremiers fascicules sont en vente..,Prix : 19. 80 — Le troisième
-Rome.—-7Get ouvrage ‘formera un volume ‘grand in-4°, imprimé. sur deux colonnes et sera publié par fascicules de '
15a 201feuillesenviron, à raison de soz'æante centimes par feuille. L'ouvrage complet formera 70 feuilles environ. -—
Aucunfascicule‘ n'est vendu séparément. Le premier fascicule est‘sous presse. A’! l ‘ g} 1 " "ta-fi (‘ils
L. CADIER, ‘membres de l'École française de Romeü‘u Les Registres de ‘Grég'oz're X. et de _./enn.X_.K] (réunis en ‘une
seule.publicationyformeront unlbeau volume grand in-4“, imprimé surdeuxcolon‘nes. Ils seront publiés par fascia
. .feulestde t5 à 20_ feuilles enviromLe prixzest fixé à raison de soixante centimes par feuille. Aucun fascicule ne se
’:'vend séparement. L'ouvrage entier secomposera de 60 feuilles environ. — Le premier l'asciculehest en» vente, Prix
8pt'r;îl0 c. Le seoünd fascicule est 3 us ‘presse. .:“"'»‘ "e ' . - a ' '
M OUVRAGESçGOMPLBTEMENT ,TERMINES
4, .
{(Ç‘Ç’Ïùfi'ï" . W
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
de l'institut. 2 beaux volumes grand in-4° raisin (ovecun plan de l'ancienne '
Basilique de Saint-Pierre et sept planches. en he'liogravure’); » - ' ‘ .' "5) and; 125 fr.
nutriments 'nnomus w
MAURIGE PaoU,n'-anc1en'membre de l'Ecole française de Rome.— Uuîbeau volumewgrand in—4° raisin: r » 45 fr.
des terres cultes-et autres. antiquités de Myrine, exposées au Musée du Louvre, par MM. E. PO'I‘TIËR ‘
w et SZ'REINAGH, anciens membres de l'Ecole française d'Athenes. —- 2 beaux vol. gr. in-4” raisin, dont un de‘texte
avec de nombreuses figures sur bois,et un de ‘52 planches (dont 51 héliogravures Dnjardin et une carte coloriée). 120 fr.
.. N"FOUILLESDANSZLANÊGROPOLE DE VULG r m.
. l'Ecole française de
ome, professeur à l’Ecole supérieure des-Lettres d’Alger. Un beau volume in-4“ de 568 pages avec 101 vi«
gnettes dans le texte, unecarte et 23 planches (Tiré à petit nombre). . ' '
. ' . . 40 fr, .
N.-B. — Les numéros placés en tête des ouvrages' ci-dessus indlquentyl'ondre dans lequel ils sont publiés dans‘ Ia'collectian
.. t.’
Gustave llumæxnr, professeur honoraire à. la Faculté de Droit, de Toulouse, ancien ministre de -la justice, vice-prési-
. dentvdusénat, premier président de la Cour des Comptes. 15 tomes, en 16 volumes grand. in-8< raisin. . - . ' W.":ï*5é'ï“* 3"”
.1 -,r' ,57. PREMIÈRE suc'rioN. -- (T. I 11 YII). .' l. ‘_ (A par MM. A. rlVei’ss et Paul Louis-Lucas, professeurs agrégés à la ' ‘ ‘
L1: Daon‘œun'mo nouent, parThrMommsen, traÇÏmLde l'alle- ‘ ‘ acultéde Droit de Dijon, 2 vol. 20 partie : L’Organisalionpf- ,‘
mand avec‘ Iautoruatton de l'auteur et delïédite’ur allemand. pur. n/mciére, traduite'en fran‘çaispar M5 A... Vigié. doyen de la
. AL. P. Girard.‘protesseur‘agrégé de dl‘Otl. romain àlla Faculté culte de roit de. Montpellier. 1 vols-et L'organisation mili-
de Droit de Pflt'lfl._‘l_‘ tomes etc] 8fivolumes: _. . . taire. tra .uen français ar M. Brismud,; professeur a rége à la
e V 1" partie. ‘La Magistrature. 4 vol. (porus).-—-2- partie: Les dzf- Faculté de droitfde Ton ouse, l- vol. ‘ —- 3' partie: e Culte.
Æ'çférenles .llagulraturesfawol. —- ätä'pnrtle: Le Peuple et le Sénat, ‘ traduit en français" par M..-Brismud, professeur agrégé à la
7' .. . pnuxmuasecriow. — (T.. VIII à XIH). ' ‘ ‘ _ . ‘ TROISIÈME SECTION. u-w ('l‘. XIV'etv KV): V
L Anulmswsmtou Rotative, par'J. Marquardt, vtraduite de l‘al‘— . L'a VŒ‘ PRIVÉE DES 'RoMAms, paH, Marquardt; traduite dfl
lemand avec la permisslon de l auteur et de l'éditeur allemand. ' .l'nllemand en français avec l'autorisation ‘de l'auteur et de
' “Vol-‘(parut ne‘. _» 1‘ . V. ,. _' - À _ N .9 l'éditeur allemand. par M. Viclor Henry. chargé de cours à la
.1‘ partie L‘organuahon de l'Empxre'roma‘m,‘ traduite en français, Sorbonne, 2 vol. (Tome I' paru). ‘ ' r
\1".. ‘
1 " 51x; »
Generated on 2013-08-20 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:25 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:27 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:26 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:26 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:27 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google
Generated on 2013-08-20 18:28 GMT / http://hdl.handle.net/2027/coo.31924097557072
Public Domain in the United States, Google-digitized / http://www.hathitrust.org/access_use#pd-us-google