Slide Bai Tap Huong Dan On Tap Vat Ly Chat Ran Pgs Tran Quang Trung 2017 2018

Câu 1.
Vẽ tất cả các mặt đối xứng (phản xạ gương), các trục
đối xứng của 1 ô lập phương
+ 9 mặt đối xứng
+ 4 trục bậc 3
+ 3 trục bậc 4
+ 6 trục bậc 2
Câu 2. Điền vào các ô trong bảng sau
Mạng lập phương
P I F
Cạnh của ô đơn vị a a a
Thể tích của ô đơn vị a3 a3 a3
Số nút mạng có trong 1 ô đơn vị … … …
Thể tích của ô nguyên tố … … …

Số nút mạng có trong 1 đơn vị thể
… … …
tích
Số nút lân cận gần nhất (Số phối trí) … … …
Khoảng cách giữa các nút lân cận
… … …
gần nhất
Câu 3:Xác định chỉ số của chiều của đường thẳng đi qua hai
nút 100 và 001 của mạng lập phương P.
Câu 3:Xác định chỉ số của chiều của đường thẳng đi qua hai
.
nút 100 và 001 của mạng lập phương P.
Giải
- Qua O ta vẽ 1 đường thẳng d song
song với đường thẳng qua hai nút 100
và 001
- Đường thẳng d sẽ qua nút hay nút
Vậy chỉ số Miller của đường đi qua
hai nút 100 và 001 là hoặc .
Câu 4:Xác định chỉ số Miller của mặt đi qua các nút 200, 010,
001 của mạng lập phương P.
Giải
- Do mặt cắt các trục tọa độ tại các nút: 200, 010, 001 .
-Lập nghịch đảo và tìm ra h,k,l
- Chỉ số Miller của mặt: (122)

Câu 5:Xác định chỉ số Miller của các mặt song song với trục Oz và cắt mặt
xOy theo các đường như ở hình 1. a, b và c là các vecto tịnh tiến cơ sở. Rút ra
những kết luận.
Câu 6:Vẽ các mặt (110), (212), (001) và (120) của tinh thể lập phương
Câu 7: Chứng minh trong hệ lập phương khoảng cách dhkl giữa hai mặt có
chỉ số Miller (hkl) bằng:
Câu 8:Tính khoảng cách giữa các mặt lân cận trong họ mặt (111) trong
vật liệu kết tinh theo mạng lập phương tâm mặt với bán kính nguyên tử r.
a 2
Câu 9: Khoảng cách giữa hai nguyên tử lân cận trong tinh thể ClNa
bằng 0,282 nm. Tính khối lượng riêng của ClNa. Biết khối lượng mol
của Na là 23 g/mol và của Cl là 35,5 g/mol.
D
m

 m các nút mang trong ô đon vi
3
V a
M – Khối lượng mol (g/mol)
NA – Số Avogaro (nguyên tử/mol)
NA nguyên tử có M gam
 Khối lượng 1 nguyên tử =M/NA
Câu 9: Khoảng cách giữa hai nguyên tử lân cận trong tinh thể ClNa
bằng 0,282 nm. Tính khối lượng riêng của ClNa. Biết khối lượng mol
của Na là 23 g/mol và của Cl là 35,5 g/mol.
V=?
a = 2dNaCl
 V = a3
dNaCl(0,282nm)
V = 8(dNaCl)3
2dNaCl
Cấu trúc tinh thể NaCl

m=?
Soá nuùt maïng:

1
12   1 1  4
4
1 1
8  6  4
8 2
 23 35.5 
 4  4 
 6, 02.10 23
6, 02.10 23 
 
Khối lượng riêng:
V = 8(dNaCl)3
m  4  m1 haït Na  4  m1 haït Cl
m

V
4  m1 haït Na  4  m1 haït Cl

8d 3NaCl
23 35.5
4  4
23
6, 02.10 6, 02.1023

8(0,282.10 9 )3
 2,165.103 kg / m 3
Bài 10
Tính haèng soá maïng cuûa Si.
Soá nuùt maïng: 8
3
Voâ  a
Kiểu mạng F
Cơ sở: Si(0,0,0)
a Si(1/4,1/4,1/4)
 Khối lượng riêng của Si: 2,33 g/cm3
 Khối lượng mol của Si: 28,1g/mol
 1cm3 Si nặng: 2,33g

6,021023 hạt nặng: 28,1g
23
6, 02.10 .2,33
 1cm chứa:
3 hạt
28,1
28,1
 1 hạt chiếm thể tích: cm 3
6, 02.1023.2,33
28,1 3
1 hạt chiếm thể tích: cm
6, 02.1023.2,33
Mà 1 ô đơn vị Si chứa 8 hạt
8.28,1 3
a 8 hạt chiếm thể tích: cm
6, 02.1023.2,33
3
Voâ = a 8.28,1
 a =3
23
6, 02.10 .2,33
 a = 5,43.108 cm
o
 a = 5,43A
Bài 11
Xaùc ñònh a vaø c cuûa maïng tinh theå
Mg coù caáu truùc luïc giaùc xeáp chaët.
Khối lượng riêng của Mg: 1,74 g/cm3
Khối lượng mol của Mg: 24,73g/mol
8
c= a
3
Soá nuùt maïng:
6
c
Voâ  Sluïc giaùc  c
= 6  S  c
a a 3 1 8
= 6 a   a
2 2 3
3
=a 3 2
 Khối lượng riêng của Mg: 1,74 g/cm3
 Khối lượng mol của Mg: 24,73g/mol
 1cm3 Mg nặng: 1,74g

6,021023 hạt nặng: 24,73g
23
6, 02.10 .1, 74
 1cm chứa:
3 hạt
24, 73
24, 73
 1 hạt chiếm thể tích: cm 3
6, 02.1023.1, 74
24, 73 3
6, 02.1023.1, 74
Mà 1 ô LGXC chứa 6 hạt
6.24, 73 3
6, 02.1023.1, 74
3 6.24,73
Voâ = a 3 2 a 3 2 =
3
6,02.10 23.1,74
 a = 3,2.10 8cm
o
 a = 3,2 A
8 o
c= a = 5,2 A
3
Bài 12
Chöùng minh trong caáu truùc luïc
giaùc xeáp chaët, tyû soá
c/a = a3/a1 = 1,633
c
A
D
h=c/2
B
C D
B
H M
a = 2r C
A
BCD là tam giác đều

 BM = a 3
h=c/2 2
D H là tâm của BCD

B a 2
2 2a 3 a 3
8BH =
2
H c 2h
M
 
3
  1.633 BM  
a = 2r a a a 3 3 3 2 3
C
a 3
ABH có AB = a; BH = 3
; vuông tại H:
2
2 2 2 a 3  a 2
h  AH  AB  BH  a    
 3 3
 

Câu 13:
Tính HỆ SỐ LẤP ĐẦY của mạng kim cương và của cấu trúc
xếp chặt.
Kiểu mạng: Lập phương F

Cơ sở: C (0,0,0)
và C ( ¼ , ¼ , ¼ )
Soá nuùt maïng:
• Lập phương F : 4 nút mạng
• Cơ sở: có 2 nguyên tử C
• => 2 x 4 = 8 nút mạng C
Hai nguyên tử Cơ sở xếp chặt vào nhau sao cho:
2r = (1/4) đường chéo
2r = (1/4) đường chéo
Như vậy, 1 8r
2r  a 3  a 
4 3
Tổng thể tích riêng V1 của tất cả các nguyên tử trong ô mạng:
 4 3 
V1  8. r 
 3 
3
Thể tích của ô mạng: V  a 3   8 r  83 3
r
 
 3 3 3
Từ đấy hệ số lấp đầy K bằng:
V1 4 3 3 3
K    0,34
V 3 64 16
Câu 14
Tính khoái löôïng rieâng cuûa CsCl. Bieát baùn kính ion
cuûa Cs baèng 0,167 nm vaø cuûa Cl baèng 0,181 nm.
Biết khối lượng mol của Cl la 35,5 g/mol và khối
lượng mol của Cs là 133 g/mol.
A1 B1
D1 C1
Cs a 2
Cl
a
a 3
E1 F1
H1
G1
rCs
A1 C1
rCs  2rCl  rCs  a 3
rCl
rCl  0.181nm
a 3
rCs  0.167nm
E1 G1
 a = 0.400nm
Cs
Cl
35.5 133
1  1
m 1  m1 haït Cl  1  m1 haït Cs 6, 02.1023 6, 02.1023
    4,375.103 kg / m 3
V a3 (0, 4.10 9 )3
Giải tiếp tương tự Câu 9

Câu 15
Xaùc ñònh soá oâ ñôn vò coù trong 1 ñôn vò theå tích
cuûa tinh theå:
a/ ClCs (Laäp phöông P)
b/ Cu (laäp phöông taâm maët F )
c/ Co (luïc giaùc xeáp chaët).
Cho bieát khoái löôïng rieâng cuûa ClCs baèng 4,027.103 kg/m3.
 Khối lượng riêng của CsCl: 4,027.103 kg/m3
 Khối lượng mol của CsCl: 133+35,5=168,5g
ClCs lập phương nguyên thủy  1 ô đơn vị chứa: 1 hạt

Mà 1 mol CsCl có: 6,021023 hạt
 1 mol CsCl chứa: 6,021023 ô đơn vị
Mà 1 mol CsCl nặng: 168,5g
 6,021023 ô đơn vị nặng: 168,5g hay 168,510-3kg
Mà 1m3 CsCl nặng: 4,027.103kg
4,027.103.6,02.10 23
 1m3 CsCl chứa: 168,5.10 3
= 1,44.1028 ô đơn v
Câu 17
Khi duøng chuøm tia X vôùi böôùc soùng 1,54
angstrong, tinh theå laäp phöông cho cöïc ñaïi nhieãu
xaï döôùi goùc 33o töø hoï maët (130). Xaùc ñònh haèng soá
maïng cuûa tinh theå ñoù.
Tinh theå laäp phöông;
= 1,54 angstrong; a
d hkl 
= 33o; h 2  k 2  l2
d130: h =1; k =3; l = 0.
n
2dhklsin  = n  d hkl 
2sin 
n: baäc nhieãu xaï, cực đại nhiễu xạ n = 1
n 1.1,54.10 10
a h 2  k 2  l2  12
 32
 0 2
2sin  2sin 33o
 4, 47.1010 m
 4, 47angstrong
Câu 18
Kim loaïi keát tinh theo maïng laäp phöông cho
nhieãu xaï töø hoï maët (111) döôùi goùc 22o62 vôùi böôùc
soùng cuûa tia X  = 1,54 angstrom. Kim loaïi ñoù coù
theå laø chaát gì, Al, Cu hay Cr ?
Kim loaïi ñoù coù theå laø chaát gì, Al, Cu hay Cr ?
Hằng số mạng a = ?
nhieãu xaï töø hoï maët (111) döôùi goùc 22o62 vôùi
böôùc soùng cuûa tia X  = 1,54 angstrom
Công thức nhiễu xạ Bragg:
2dhklsin = n
n là bậc nhiễu xạ, thường cho bằng 1

d hkl =
2 sin 
1,54.10 10 10
=  2.10 m
o
2sin 22 62 
dhkl = 2.10-10m
a
Mà: d hkl =
h 2  k 2  l2
 a = d hkl h2  k 2  l 2
Mà:
o
2 2 2  10  10
a = d111 1  1  1  2.10 3  3, 47.10 m  3, 47 A
Mà aCr  2,89angstrom
aAl  4,05angstrom  Kim loại đang khảo sát là Cu
aCu  3,61angstrom
Câu 19
1. Tính mật độ nút mạng của tinh thể Al đối với họ mặt mạng
(100). Cho biết Al có cấu trúc lập phương tâm mặt và hằng số
mạng a = 4,041A
2. Xác định mật độ nút của Al đối với họ (111), biết Al:fcc, aAl =
4,041A
3. Tính mật độ nút của kim cương đối với họ 110, cho rC =
0,077nm
Câu 20
Một tia X mà ta chưa biết bước sóng bị nhiễu xạ bởi tinh

thể đồng có cấu trúc lập phương tâm mặt tại góc 2 =
434. Cho biết đó là nhiễu xạ bậc 1 (n = 1) trên họ mặt
mạng (111) và hằng số mạng của đồng là a = 0,3615 nm.
a) Xác định bước sóng  của tia X
b) Cũng nguồn tia X đó được dùng để phân tích wonfram
(W). Cho biết W có cấu trúc lập phương tâm khối. Hỏi
góc 2 của nhiễu xạ bậc 2 đối với họ mặt mạng (010)
là bao nhiêu? Cho biết bán kính nguyên tử của W là r
= 0,1367 nm
1

2

3

4

5

6
Câu 1: Tính nhiệt dung riêng C của tinh thể nhôm và đồng theo lí thuyết nhiệt dung cổ
điển. Biết khối lượng của 1 mol Al là 26,98 g, khối lượng của 1 mol Cu là 63,55 g.
Al Cu
Số dao động tử: Số dao động tử:
7
Câu 2: Xác định nhiệt dung của một đơn vị thể tích của tinh
thể AlBr3 theo lí thuyết nhiệt dung cổ điển. Khối lượng riêng
của tinh thể Brômua nhôm ρ = 3,01.103 kg/m3 và Khối lượng
mol của tinh thể là 266,68 . 10-3 kg
8
9
AlBr3
Số dao động tử:
10
Câu 3: Xác định nhiệt dung riêng và độ thay đổi nội năng của
tinh thể Ni khi làm nóng nó từ T1 = 0C đến T2 = 200C. Khối
lượng của tinh thể m = 20 g. Khối lượng trên 1 mol tinh thể Ni
là 58,71 g.
11

12
Ni
Số dao động tử:
13

14
Câu 5: Xác định tỉ số của năng lượng của dao động tử
lượng tử tính theo lí thuyết Einstein trên năng lượng
trung bình của chuyển động nhiệt của các phân tử khí lí
tưởng ở nhiệt độ T = E = h/kB.
15

16

17
Câu 6: Dùng lí thuyết nhiệt dung của Einstein, tính độ
biến thiên U của nội năng của một mol tinh thể khi
làm nóng nó lên 2 từ nhiệt độ T = E/2.
18

19
Theo lý thuyết Einstein:
20
Câu 7: Để làm nóng 10 g Bạc từ 10K lên 20K cần nhiệt
lượng Q = 0,71J. Xác định nhiệt độ đặc trưng Debye D
của Bạc. Xem T<< D. Khối lượng mol của Ag là 107,9 g.
21

22
Tính Cv?
23
Câu 8: Xác định xung lượng của phonon tương ứng với
tần số  = 0,1 max. Vận tốc âm trung bình trong tinh thể
v = 1380 m/sec, nhiệt độ Debye D = 100 K. Bỏ qua sự tán
sắc của các sóng âm trong tinh thể.
24
v hmax h
 D  p  k 
 k 
h h 0,1h max 0,1h Dk 0,1Dk
p    
 v v vh v
23
0,1.100.1,38.10 25
=  10 N / sec
1380
25
Câu 9: Xác định vận tốc âm của tinh thể có nhiệt độ
Debye D = 300K và a = 2,5A (bỏ qua sự tán sắc
của sóng trong tinh thể).
26
hmax k D
D   max   min  2a
k h
Boû qua söï taùn saéc cuûa soùng trong tinh theå:  v = const
Maø v =  khi max thì min
kD
 v   min max   min
h
23
1,38.10 .300
 2.2,5.10 . 10
34  3127m / s
6,62.10
27
Câu 10: Nhiệt độ Debye của Vonfram D =310K. Xác
định bước sóng của phonon tương ứng với tần số  =
0,1max. Tính vận tốc âm trung bình trong Vonfram (bỏ
qua sự tán sắc của sóng trong tinh thể). Cho biết W kết
tinh trong mạng LP I. Cho khối lượng riêng và khối lượng
mol của Vonfram lần lượt là: 19,3 g/cm3 và 183,85 g/mol.
28
W keát tinh theo maïng lập phương I 
 Soá nuùt maïng cuûa moät oâ ñôn vò laø: 2 nút  1 hạt chiếm thể tích:
183,85 3
• Khối lượng riêng của W: 19,3 g/cm3 cm
6, 02.1023.19,3
• Khối lượng mol của W: 183,85 g/mol
Mà 1 ô đơn vị W chứa 2
 1cm3 W nặng: 19,3g hạt
6,021023 hạt nặng: 183,85 g 2.183,85
6, 02.1023.19,3
o
 a = 3,16 A
23
6, 02.10 .19,3
 1cm chứa:
3 hạt 2.183,85
183,85  a =3
183,85 6, 02.1023.19,3
 1 hạt chiếm thể tích: cm3
6, 02.1023.19,3
29
o
 min  2a  2.3,16  6,32 A
v  min max  min 6,32

   
o
 63,2 A
 0,1max 0,1 0,1
hmax k D
v   min max D   max 
k h
kD 1,38.1023
.310
 v   min max   min 10
 2.3,16.10 .  4084m / s
h 6,62.10 34
30
CÂU HỎI LÍ THUYẾT VẬT LÍ CHẤT RẮN
 Chap 1: Tinh thể chất rắn
1. Có bao nhiêu yếu tố đối xứng có thể có trong mạng tinh thể?
Có 4 yếu tố đối xứng:
- Đối xứng tịnh tiến;
- Mặt phản xạ gương;
- Đối xứng trục quay (L1, L2, L3, L4, L6);
- Tâm đảo;
2. Thế nào là vật liệu kết tinh, vật liệu vô định hình? Vd.
- Vật liệu kết tinh: các nguyên tử sắp xếp tuần hoàn trong không
gian. Vd: Tinh thể: kim cương, natri.
- Vật liệu vô định hình: các nguyên tử sắp xếp không tuần hoàn
trong không gian. Vd: cacbon, nước đá.
3. Đặc điểm của ô đơn vị và ô nguyên tố, nêu cách xác định các ô đó,
cho vd.
- Mỗi nút mạng được xác định bởi 𝑇 ⃗ = a.n ⃗⃗⃗⃗3 (chú ý 𝑇
⃗⃗⃗⃗1 + b.𝑛⃗2 + c.n ⃗
vector vị trí của nút mạng bất kì). Nếu a, b, c là phân số thì ⃗⃗⃗⃗ n1 , 𝑛⃗2
⃗⃗⃗⃗3 vector đơn vị còn nếu a, b, c là số nguyên thì ⃗⃗⃗⃗
,n n1 , 𝑛⃗2 ,n ⃗⃗⃗⃗3 là
vector nguyên tố ( hay vector cơ sở ).
- Ô nguyên tố được tạo thành từ các vector nguyên tố, chỉ chứa 1 nút
mạng và là ô có thể tích nhỏ nhất.
- Ô đơn vị được tạo thành từ các vector đơn vị, chứa 1 hoặc nhiều
hơn 1 nút mạng.
Cách xác định:
- Ô đơn vị: xác định bất kì tùy ý;
- Ô nguyên tố: xác định theo nguyên lý của Bravis là xác định ô
nguyên tố theo thứ tự ưu tiên như sau:
1. Ô có tính đối xứng cao nhất;
2. Ô có số cạnh bằng nhau nhiều nhất và số góc bằng nhau
nhiều nhất;
• Ta đã có m,
vậy phải
tính kF?
• n là nồng độ

điện tử
Tính nồng độ

điện tử n, khi đã • Tương
có khối lượng tự bài 9
mol?
b/ Vận tốc chuyển động nhiệt
 kF
vF   
1
k F  3 π2n 3
m
j = n e vd
3. Ô có thể tích nhỏ nhất.
Ví dụ: ô lập phương nguyên thủy. ( Chú ý đối với mạng mà mỗi
nút mạng có 2 cơ sở thì việc đầu tiên là phải tách riêng ra mạng của
mỗi một cơ sở để xét tính chất chỉ chứa 1 nút mạng của ô nguyên tố)
4. Có bao nhiêu trục đối xứng trong tinh thể chất rắn? vì sao không có
trục bậc 5 và trục bậc 7?
- Có 5 loại trục đối xứng trong tinh thể chất rắn: trục bậc 1 (góc
quay 360), trục bậc 2 (góc quay 180), trục bậc 3 (góc quay 120),
trục bậc 4 (góc quay 90), trục bậc 6 (góc quay 60).
- Không có trục bậc 5 và trục bậc 7 là do ( xem cm trong slide )
5. Vẽ 3 cấu trúc mạng tinh thể: lập phương nguyên thủy, lập phương
tâm khối, lập phương tâm mặt.
6. Nêu cách xác định chỉ số Miller của họ mặt mạng trong tinh thể,
hãy vẽ các họ mặt mạng (100), (110), (111) đối với tinh thể có dạng
lập phương nguyên thủy.
- Cách xác định chỉ số Miller:
7. Có mấy loại cấu trúc xếp chặt? đặc điểm từng loại.
- Có 2 loại cấu trúc xếp chặt:
+ FCC: thứ tự xếp các mặt ABCABC…
+ HCP (cấu trúc lục giác xếp chặt): thứ tự xếp các mặt ABAB…
- Xem Sách Lê Khắc Bình và Nguyễn Nhật Khanh trang 21,22.
8. Đặc điểm của các bức xạ thường được dung để phân tích cấu trúc
tinh thể bằng pp nhiễu xạ, giải thích. Nêu điều kiện có nhiễu xạ.
- Đặc điểm: Bước sóng phải nhỏ hơn hằng số mạng thì nó mới có
thể xuyên qua được ô tinh thể để phân tích cấu trúc bên trong.
- Các bức xạ thường dùng để phân tích cấu trúc tinh thể bằng pp
nhiễu xạ có bước sóng cỡ Angstrom.
- Điều kiện để có nhiễu xạ là ánh sáng chiếu tới phải ở một góc phù
hợp và bước sóng của ánh sáng tới cũng phải thỏa công thức
Bragg: n. λ = 2.d.sin(θ)
 Chap 2: Liên kết trong tinh thể
1. Có bao nhiêu liên kết trong tinh thể chất rắn? phân biệt, cho vd.
- Có 4 loại liên kết trong tinh thể:
+ Liên kết Van der Waals: liên kết yếu giữa các nguyên tử trung
hòa bởi tương tác Van der Waals – London do sự thăng giáng
trong phân bố điện tích của các nguyên tử.
+ Liên kết ion: các nguyên tử trao đổi điện tử hóa trị với nhau để
tạo thành các ion (+) và ion (-)  liên kết bằng lực hút tĩnh điện
của các ion trái dấu. Vd: NaCl
+ Liên kết đồng hóa trị: Liên kết giữa các nguyên tử bằng cách
góp chung các electron hóa trị  Các nguyên tử trung hòa có sự
phân bố electron chùm lên nhau một phần. Vd: Cl2
+ Liên kết kim loại: Các electron hóa trị được giải phóng khỏi
nguyên tử và có thể di chuyển tự do trong tinh thể. Các ion (+)
được nằm ở vị trí nút mạng.
2. Thế nào là liên kết ion? Đặc điểm, vd.

+ Liên kết ion: tương tác Coulomb giữa các ion âm và các ion dương.
Sự ion hóa xuất hiện do sự chuyển e từ nguyên tử này sang nguyên tử
khác khi các nguyên tử khác loại lại gần nhau. Các ion trái dấu hút
nhau bởi lực tương tác Coulomb mạnh.
+Liên kết ion rất mạnh, không dẫn điện, độ bên cơ học cao, năng
lượng liên kết cao, điểm nóng chảy cao.
Vd: NaCl, RbBr, CsI.
3. Thể nào là liên kết đồng hóa trị? Đặc điểm, vd.
+ Liên kết đồng hóa trị là cả hai nguyên tử cùng góp chung electron
bản chất của sự góp chung là sự phủ của đám mây electron có đặc
điểm là tính định hướng cao, liên kết theo hướng xen phủ nhều obitan
nhất.
+ Tinh thể liên kết đồng hóa trị thường giòn do electron ko thể di
chuyển tương đối xa trong mạng tinh thể, độ bền cơ học cao, năng
lượng liên kết thấp hơn năng lượng liên kết ion tuy nhiên vẫn rất lớn.
Vd: kim cương, Si, Ge
4. Thế nào là liên kết kim loại? đặc điểm, vd.

+ Liên kết kim loại: các nguyên tử bị ion hóa mất vài e ở vùng hóa trị,
các e đó tạo thành biển e giữ cho nguyên tử ở đúng vị trí.
+ Tinh thể liên kết kim loại thường dẻo, dễ dát mỏng do cho electron
chuyển động tự do với khoảng cách tương đối xa. Tinh thể kim loại dẫn điện
tốt do electron dễ bứt ra, độ bền cơ học cao, năng lượng liên kết cao, nhiệt
độ liên kết cao.
Vd: Mg.
5. Nguồn gốc lực Van de Waals.

+ Khi áp một điện trường vào thì trong nguyên tử sẽ có sự phân bố lại
electron sự phân bố này tạo ra momen lưỡng cực điện tức thời lúc đó
sinh ra lực hút điện giữa các nguyên tử lân cận lực liên kết đó gọi là
lực liên kết Van der Waals.
 Chap 3: Dao động mạng tinh thể
1. Phân biệt nhánh âm và nhánh quang.

- Các nguyên tử khác loại dao động cùng pha. Khi có dao động
trong tinh thể thì xuất hiện sự nén và dãn như sự nén và dãn khi có
sóng âm truyền qua nên gọi là dao động âm.
- Các nguyên tử khác loại dao động ngược pha. Đối với 2 nguyên tử
có điện tích trái dấu thì sự dao động này không làm thay đổi khối
tâm của hệ 2 nguyên tử nhưng sinh ra momen lưỡng cực điện tức
thời và hiện tượng này có lợi về mặt quang học (phát xạ hay hấp
thụ photon) nên gọi là nhánh quang.
2. Cách xác định số nhánh dao động âm, dao động quang trong mạng
3D, ô cơ sở chứa 5 loại nguyên tử.
- Công thức tính số nhánh dao động với n loại nguyên tử trong mạng
3D: 3n; trong đó có 3 nhánh dao động âm và 3(n-1) nhánh dao
động quang.
- Áp dụng: mạng 3D chứa 5 loại nguyên tử: có 3x5 = 15 dao động
mạng, trong đó, có 3 dao động âm và 3(5-1) = 12 dao động quang.
3. Vùng Brillouin là gì?

- Vùng Brillouin là vùng mà 1 chu kì của dao động xuất hiện, các
giá trị của vector sóng k đều nằm trong vùng này. Do đó, ta chỉ cần
khảo sát dao động mạng trong vùng Brillouin.
Or
- Vùng Brillouin được định nghĩa như ô nguyên tố Wigner-Seitz
−π π
trong mạng đảo có giá trị từ đến .
a a
 Chap 4: Tính chất nhiệt của chất rắn
1. Nhiệt dung của chất rắn là gì? Nêu một cách định tính mối liên hệ
giữa nhiệt dung và nhiệt độ.
- Nhiệt dung là nhiệt lượng cần truyền cho vật để làm tăng nhiệt độ
của nó lên 1 độ.
- Mối liên hệ định tính giữa nhiệt dung và nhiệt độ: Theo lý thuyết
Dulong-peptit: ở nhiệt độ cao nhiệt dung của đa số chất rắn đều
không đổi và bằng 6 calo/mol.độ K, ở nhiệt độ thấp, đối với kim
loại thì nhiệt dung tỉ lệ với nhiệt độ T, đối với chất điện môi nhiệt
dung tỉ lệ với T 3 .
2. Phân biệt photon và phonon.
Photon Phonon
Đều là các Boson tuân theo phân bố Bose – Einstein
+ là hạt thực; + là giả hạt;
+ là lượng tử năng lượng ánh sáng; + là lượng tử hóa của dao động tức
là mỗi phonon là một mode của dao
động;
+ có thể tồn tại trong chân không; + chỉ tổn tại trong môi trường có thể
truyền sóng đàn hồi (trong tinh thể)
và tồn tại gắn liền với mạng dao
động;
3. Các lý thuyết nào được dùng để xác định nhiệt dung của chất rắn?
các mô hình được sử dụng cho lí thuyết đó.
- Lý thuyết Cổ điển: mỗi nút mạng là 1 dao động tử điều hòa, tinh
thể có 3N dao động tử điều hòa.
- Lý thuyêt Einstein: chất rắn là tập hợp 3N dao động tử điều hòa
độc lập, có cùng tần số ν. Năng lượng của mỗi dao động tử điều
hòa thay đổi nhảy bậc En = nhν.
- Lý thuyết Debye: ở nhiệt độ khác 0K, các nguyên tử trong mạng
tinh thể dao động quanh vị trí cân bằng. do có tương tác giữa các
nguyên tử, dao động ở 1 hạt truyền sang cho các hạt bên cạnh:
trong tinh thể xuất hiện dao động dưới dạng sóng đàn hồi bao gồm
tất cả các hạt của mạng tinh thể. Tinh thể có N nguyên tử thì có 3N
dao động, trong đó có N dao động dọc và 2N dao động ngang.
 Chap 5: Khí điện tử tự do trong kim loại
1. Thời gian hồi phục là gì? Ý nghĩa, vd.

- Thời gian hồi phục τ là thời gian mà sau khoảng đó, vận tốc cuốn
giảm đi e lần.
- Ý nghĩa:
+ thời gian hồi phục đặc trưng cho tốc độ thiết lập trạng thái cân
bằng của hệ;
+ là thời gian trung bình giữa hai lần va chạm, hay thời gian bay tự
do trung bình của e.
+ τ phụ thuộc vận tốc chuyển động của e. Nếu vận tốc đó càng lớn,
τ càng nhỏ và ngược lại.
2. Những khó khăn của lí thuyết Drude trong việc nghiên cứu khí điện
tử tự do trong kim loại.
- Không giải thích được tại sao quãng đường bay trung bình của e lại
lớn hơn hằng số mạng.
- Không phù hợp với thực nghiệm khi xét sự phụ thuộc của độ dẫn
điện σ vào nhiệt độ.
- Thuyết Drude cho rằng ở nhiệt độ cao các chuyển động của
nguyên tử có sự đóng góp vào nhiệt dung, nhưng thực tế không
như vậy (nhiệt dung hoàn toàn do dao động mạng quyết định).
3. Hàm phân bố Fermi – Dirac? Mô tả bằng hình ảnh.

1
- Hàm phân bố Fermi – Dirac là f(E)= 𝐸−𝐸𝑓
exp( )+1
𝑘𝑇
 Chap 6: Năng lượng của điện tử trong tinh thể
1. Đối chiếu tính chất của cấu trúc tinh thể với chuyển động bất kì xảy
ra trong tinh thể.
Cấu trúc tinh thể Chuyển động bất kì xảy ra
trong tinh thể
+ tuần hoàn tịnh tiến; + tuần hoàn tịnh tiến trong không
gian đảo;
+ được mô tả bằng mạng thuận + mô tả bằng mạng đảo G;
R;
+ chỉ cần xét ô Wigner – Seit; + chỉ cần xét vùng Brillouin;
+ có các vị trí bỏ trống do các + có các chuyển động bị cấm
nguyên tử chỉ nằm ở nút mạng; không thể lan truyền trong tinh
thể (theo công thức Bragg);
2. Khái quát những lí thuyết được sử dụng để tìm hiểu nguyên lí hình
thành vùng năng lượng.
- Phép gần đúng đoạn nhiệt;
- Phép gần đúng e tự do;
- Phép gần đúng liên kết mạnh;
3. Mô tả cách định tính sự hình thành vùng năng lượng trong chất
rắn theo phép gần đúng liên kết mạnh.
Giả sử lúc đầu có N nguyên tử được sắp xếp 1 cách tuần hoàn nhưng
ở khá xa nhau để có thể bỏ qua tương tác giữa chúng. Mỗi nguyên tử
có năng lượng của một nguyên tử riêng biệt. Hệ nguyên tử này có các
mức năng lượng giống như của một nguyên tử nhưng mỗi mức năng
lượng có độ suy biến bậc N. Đưa N nguyên tử lại gần nhau để tạo nên
tinh thể. Sự tương tác của chúng khi lại gần nhau dẫn đến:
+ Các mức năng lượng bị dịch chuyển
+ Sự giảm suy biến của các mức năng lượng: N mức trước đây có thể
trùng vào nhau có thể tách ra tạo thành vùng năng lượng. Tùy theo
độ tách của các mức năng lượng (do các tương tác của các nguyên tử
mạnh hay yếu) thì độ rộng của các vùng có thể khác nhau.
+ Các electron ở lớp ngoài cùng chịu tác dụng của các nguyên tử lân
cận mạnh nhất. Các vùng ứng với năng lượng lớn có độ rộng vùng
lớn. Các vùng có thể chồng lên nhau một phần.
4. Phân biệt bán dẫn nghiêng và thẳng, mô tả bằng sơ đồ.

5. Cơ chế hình thành vùng năng lượng của kim loại kiềm. vd.
Các electron hóa trị nằm ở vùng ns. Khi tạo thành tinh thể chất rắn,
các vùng đều đầy electron trừ vùng hóa trị chỉ đầy một nửa=> dẫn
điện tốt. VÍ DỤ: Na, K, Rb,…
6. Cơ chế hình thành vùng năng lượng của kim loại kiềm thổ. vd.
Các electron hóa trị nằm ở vùng ns.. Khi tạo thành tinh thể chất rắn,
vùng ns và np phủ nhau 1 phần, nên các electron mức cao của ns
chiếm mức thấp của np cho đến khi cả hai vùng chứa một mức
electron như nhau, cả 2 vùng đều có electron và nhiều mức trống=>
dẫn điện tốt. VÍ DỤ : Ba, Ca,…
7. Cách phân biệt bán dẫn, kim loại, điện môi.

Cách nói 1:
+ Kim loại có vùng hóa trị và vùng dẫn nằm chồng lên nhau nên các
electron hóa trị cũng là các electron dẫn => kim loại luôn dẫn điện.
+ Bán dẫn có vùng hóa trị và vùng dẫn được ngăn cách bởi một vùng
cấm có độ rộng Eg. Ở 0K, các electron nằm hoàn toàn ở vùng hóa trị
=> không dẫn điện, khi được tiếp nhận nhiệt độ (ánh sáng hoặc nguồn
nhiệt) thì electron sẽ nhận năng lượng k B T , nếu nguồn năng lượng đủ
lớn để electron vượt qua khỏi vùng cấm để tới vùng dẫn => vật liệu
dẫn điện. Khi mất năng lượng, electron từ vùng dẫn quay về lại vùng
hóa trị => mất khả năng dẫn điện.
+ Điện môi ban đầu còn hoạt động thì vùng hóa trị và vùng dẫn được
ngăn cách bởi vùng cấm có độ rộng tương đối lớn => cách điện, khi
dòng điện đủ mạnh, khiến tụ bị đánh thủng, các electron từ vùng hóa
trị nhận năng lượng để tiến lên vùng dẫn điện => dẫn điện.
OR
Cách Nói 2
+ Kim loại: chất có vùng hóa trị đã lấp đầy 1 phần hoặc đã lấp đầy
hoàn toàn nhưng có 1 phần trùng với vùng ở trên
- Chất có vùng hóa trị chứa đầy electron và trên đó có vùng cấm năng
lượng có độ rộng bằng Eg
+ Ở nhiệt độ không quá cao, Eg không quá cao thì số electron đủ năng
lượng để vượt qua vùng cấm khá nhiều => thành chất dẫn điện =>
chất bán dẫn
+ Ngược lại nếu Eg quá cao, số electron nhảy qua vùng cấm không
đáng kể => chất cách điện (điện môi)
Quy ước Eg >= 3eV : chất cách điện, Eg < 3eV: chất bán dẫn.
 Chap 7: Các chất bán dẫn điện
1. Có bao nhiêu loại tạp chất trong bán dẫn. vd và sơ đồ minh họa.
- Tạp chất thay thế;
- Tạp chất điền khích:

2. Thế nào là tạp chất thay thế? Bao nhiêu loại, cách phân biệt.
- Tạp chất thay thế là tạp chất mà một nguyên tử trong phân tử chất
bán dẫn bị thay thế bởi một nguyên tử khác.
- Có 2 loại tạp chất thay thế: tạp chất dono (pha thêm nguyên tố
thuộc nhóm 5 vào), tạp chất acceptor (pha thêm nguyên tố thuộc
nhóm 3 vào).
3. Phân biệt tạp chất dono và acceptor, vd, vẽ cấu trúc vùng khi có tạp
chất đó.
Phân biệt tự coi slide.
4. Sự phụ thuộc của e dẫn vào nhiệt độ trong bán dẫn N.
- Ở nhiệt độ T không cao: một số electron ở mức ED có thể nhảy lên

vùng dẫn  Các electron trong vùng dẫn chủ yếu là các electron từ
mức ED nhảy lên.
- Ở nhiệt độ T đủ cao sao cho toàn bộ electron ở mức ED nhảy hết
được lên vùng dẫn, khi đó nếu tiếp tục tăng nhiệt độ thì nồng độ
electron ở trong vùng dẫn vẫn không tăng nữa  đường ngang.
- Ở nhiệt độ T rất cao sao cho các electron ở vùng hóa trị có thể
nhảy lên vùng dẫn  số electron trong vùng dẫn tăng vọt.
- Ở nhiệt độ thấp chúng có tính chất của kim loại n = const.
- Ở nhiệt độ đủ cao nồng độ tạp đủ để biến chất bán dẫn thành bán
kim loại.
5. Thời gian sống của hạt tải là gì? Các quá trình tái hợp có thể xảy ra
trong bán dẫn.
- Thời gian sống của hạt tải τ là thời gian mà sau đó nồng độ hạt tải
không cân bằng giảm đi e lần.
- Các quá trình tái hợp có thể xảy ra: tái hợp vùng – vùng, tái hợp
mặt ngoài, tái hợp do bẫy, tái hợp Auger.
6. Giải thích các quá trình tái hợp vùng – vùng, mặt ngoài, Auger.
- Tái hợp vùng – vùng: điện tử tự do ở vùng dẫn và lỗ trống tự do ở
vùng hóa trị. Khi một electron tự do và lỗ trống kết hợp lại với
nhau trong vùng hóa trị, các hạt dẫn bị mất đi, và ta gọi quá trình
này là quá trình tái hợp hạt dẫn. Việc phá vỡ một liên kết hóa trị sẽ
tạo ra một electron tự do và một lỗ trống, do đó số lượng lỗ trống
sẽ luôn bằng số lượng electron tự do. Bán dẫn này được gọi là bán
dẫn thuần hay bán dẫn nội tại (intrinsic).
- Electron ở vùng dẫn tái hợp với lỗ trống ở vùng hoá trị, giải phóng
năng lượng, nhưng năng lượng này không biến thành quang năng
mà cung cấp cho một electron ở vùng dẫn, làm cho năng lượng của
electron này được nâng cao hơn. Ta gọielectron này là electron
nóng. Electron nóng thường giải phóng nhiệt năng. Quá trình này
gọi là quá trình Auger, là một quá trình tái hợp không có bức xạ,
có tầm quan trọng ở vật liệu bán dẫn có năng lượng vùng cấm nhỏ.
Tốc độ tái hợp Auger tỉ lệ với np2 hoặc pn2 , tùy thuộc vào điện
tích nóng là electron hoặc lỗ trống.
7. Công thoát điện tử? xác định công thoát của kim loại và bán dẫn, vẽ
sơ đồ minh họa.
Công thoát điện tử là năng lượng để điện tử thoát ra khỏi chất rắn
4 𝑝𝑖 𝑚0 𝑒 𝑘 2
A=
ℎ3
8. Điều kiện tiếp xúc Schottky xảy ra, vẽ giản đồ năng lượng của tiếp
xúc.
- Tiếp xúc Schottky xảy ra khi miền điện tích thể tích w trên mặt
chất bán dẫn lớn hơn so với điện trở của kim loại và của miền bán
dẫn trung hòa. Lớp đó được gọi là lớp ngăn.
- Công thoát kim loại lớn hơn công thoát của bán dẫn N.
9. Điều kiện tiếp xúc Ohmic xảy ra, vẽ giản đồ năng lượng của tiếp
xúc.
- Tiếp xúc Ohmic xảy ra khi công thoát kim loại bé hơn công thoát
của bán dẫn N, miền điện tích thể tích có điện trở nhỏ (lớp đối
ngăn).
- Công thoát kim loại bé hơn công thoát của bán dẫn N.
10. Vẽ giản đồ năng lượng của chuyển tiếp kim loại – bán dẫn loại N
với công thoát của bán dẫn lớn hơn công thoát của kim loại. cho
biết loại tiếp xúc.
Tiếp xúc Schottky
11. Vẽ giản đồ năng lượng của chuyển

tiếp kim loại – bán dẫn loại P với
công thoát của bán dẫn lớn hơn công
thoát của kim loại. cho biết loại tiếp
xúc.
Tiếp xúc Ohmic

12. Vẽ đường đặc trưng V – A của 2 mối nối kim loại và bán dẫn N,
trong đó công thoát của kim loại lớn hơn bán dẫn.
13. Nêu pp chế tạo chuyển tiếp p – n.

- Phương pháp nóng chảy;
- Pha tạp trong quá trình kéo đơn tinh thể bán dẫn;
- Khuếch tán tạp chất vào chất bán dẫn ở nhiệt độ cao;
- Phương pháp plana;
Các chuyển tiếp p-n được hình thành trên cùng một đơn tinh thể.
( câu hỏi của cô là nêu pp mà bạn biết rõ nhất, ở đây anh chỉ liệt kê
các pp thôi, các chú tự google ra nhá )
14. Vẽ giản đồ giải thích sự hình thành cấu trúc vùng năng lượng của
chuyển tiếp p-n ở điều kiện cân bằng.
ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN

BOÄ MOÂN VAÄT LYÙ CHAÁT RAÉN
BAØI GIAÛNG MOÂN
CÔ SÔÛ VAÄT LYÙ CHAÁT RAÉN

3 TÍN CHÆ (45TIEÁT: 30 TIEÁT LYÙ THUYEÁT + 15 TIEÁT BAØI TAÄP)
CAÙN BOÄ GIAÛNG DAÏY: Ths. Vuõ Thò Phaùt Minh

GIAÙO TRÌNH SÖÛ DUÏNG CHO MOÂN HOÏC: VAÄT LYÙ CHAÁT RAÉN
CUÛA TAÙC GIAÛ: LEÂ KHAÉC BÌNH – NGUYEÃN NHAÄT KHANH
NOÄI DUNG MOÂN HOÏC
I. TINH THEÅ CHAÁT RAÉN.
II. LIEÂN KEÁT TRONG TINH THEÅ CHAÁT RAÉN.
III. DAO ÑOÄNG MAÏNG TINH THEÅ.
IV. TÍNH CHAÁT NHIEÄT CUÛA CHAÁT RAÉN.
V. KHÍ ÑIEÄN TÖÛ TÖÏ DO TRONG KIM LOAÏI.
VI. NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA ÑIEÄN TÖÛ TRONG TINH
THEÅ CHAÁT RAÉN.
VII. CAÙC CHAÁT BAÙN DAÃN ÑIEÄN.
CHÖÔNG I. TINH THEÅ CHAÁT RAÉN
A.LYÙ THUYEÁT
Phaàn I. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ TINH THEÅ
I. CAÙC TRAÏNG THAÙI CÔ BAÛN CUÛA VAÄT CHAÁT TRONG TÖÏ NHIEÂN.
II. MAÏNG TINH THEÅ
Phaàn II. PHAÂN TÍCH CAÁU TRUÙC TINH THEÅ BAÈNG

PHÖÔNG PHAÙP NHIEÃU XAÏ TIA X.
I. COÂNG THÖÙC NHIEÃU XAÏ CUÛA VULF – BRAGG
II. CAÀU PHAÛN XAÏ CUÛA EWALD
III. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP CHUÏP TINH THEÅ BAÈNG TIA X
B.BAØI TAÄP
Chöông I- TINH THEÅ CHAÁT RAÉN
PHAÀN I - ÑAÏI CÖÔNG VEÀ TINH THEÅ
I. CAÙC TRAÏNG THAÙI CÔ BAÛN CUÛA VAÄT
CHAÁT TRONG TÖÏ NHIEÂN.
II. MAÏNG TINH THEÅ.
I. CAÙC TRAÏNG THAÙI CÔ BAÛN CUÛA
VAÄT CHAÁT TRONG TÖÏ NHIEÂN
 Trong töï nhieân vaät chaát toàn taïi döôùi 3 traïng thaùi
cô baûn (caùc traïng thaùi ngöng tuï cuûa vaät chaát):
RAÉN - LOÛNG - KHÍ

Raén = Tinh theå + voâ ñònh hình
 Caáu truùc :
 Tinh theå : caáu truùc coù ñoä traät töï cao nhaát.
 Khí : caáu truùc hoaøn toaøn maát traät töï.
 Loûng: phaân tích caáu truùc baèng tia X, tia e- vaø nôtron
vôùi phöông phaùp chuû yeáu cuûa Debye vaø Laue  caáu
truùc loûng gaàn vôùi tinh theå hôn khí.
Caùc traïng thaùi cuûa vaät chaát
Ñoä maát traät töï

Theå Theå Theå Theå
RAÉN LOÛNG KHÍ PLASMA
Tinh theå Voâ ñònh hình Chaát löu

MOÄT SOÁ TINH
THEÅ TRONG
TÖÏ NHIEÂN Ñöôøng
Thaïch anh Kim cöông Pyrite

MOÄT SOÁ ÖÙNG DUÏNG
Baùn daãn Sieâu daãn
Maøn hieån thò Laser

II. MAÏNG TINH THEÅ
A. CAÁU TRUÙC TINH THEÅ
 Maïng tinh theå duøng moâ taû caáu truùc tinh theå.
Caáu truùc tinh theå = maïng tinh theå + cô sôû
°Tinh theå lí töôûng = söï saép xeáp ñeàu ñaën trong khoâng gian
caùc ñôn vò caáu truùc gioáng heät nhau.
°Ñôn vò caáu truùc = cô sôû = moät nguyeân töû, moät nhoùm
nguyeân töû hay caùc phaân töû (coù theå tôùi haøng traêm nguyeân töû
hay phaân töû. VD: chaát höõu cô)
MAÏNG TINH THEÅ NaCl
Tinh theå NaCl

Giaûi phoùng
NaCl
Cơ sôû + Mạng tinh theå = Caáu truùc tinh theå
B- BIỂU DIỄN MAÏNG TINH THEÅ
1. TÍNH TUAÀN HOAØN MAÏNG
 Moïi nuùt cuûa maïng ñeàu suy ñöôïc töø moät nuùt goác baèng nhöõng pheùp
tònh tieán :
   
T  n1a1  n 2 a2  n3a3
  
a1 , a 2 , a3 laø 3 vectô tònh tieán khoâng ñoàng phaúng = Veùc tô tònh
tieán cô sôû.

T = veùctô tònh tieán baûo toaøn maïng tinh theå.
n1, n2, n3 laø nhöõng soá nguyeân hay phaân soá naøo ñoù.
  
Neáu n1, n2, n3 = soá nguyeân thì a1 , a 2 , a3 laø veùctô nguyeân toá
(hay veùctô cô sôû).
  
Neáu n1, n2, n3 = phaân soá thì a1 , a 2 , a3 laø veùctô ñôn vò.
VEÙCTÔ NGUYEÂN TOÁ
(VEÙCTÔ CÔ SÔÛ)
n1 = 2; n2 = 4

T  2 a 1  4a 2
4a 2
a2 2a 1 Maïng tinh
theå 2D
a1
VEÙCTÔ ÑÔN VÒ
N1 = 2/3; n2 = 3/2
3  2 3
a2 T  a1  a 2
2 3 2
2
a1
a2 3 Maïng tinh
theå 2D
a1
VECTÔ TÒNH TIEÁN 
BAÛO TOAØN MAÏNG T  n 1 a1  n 2 a 2  n 3 a 3
TINH THEÅ
Vectô tònh tieán cô sôû
(3D)

 T  5a 1  4a 2
4a 2
a2 Maïng tinh
5a 1 theå 2D
a1
2. OÂ MAÏNG TINH THEÅ
 Qua ba vectô khoâng ñoàng phaúng
hoaøn toaøn xaùc ñònh moät maïng, ñoù
laø moät heä thoáng voâ haïn caùc nuùt. a3
Chuùng chieám vò trí ñænh cuûa caùc
hình hoäp nhoû xaùc ñònh bôûi ba
caïnh a1, a2, a3.
° Caùc hình hoäp choàng khít leân nhau
vaø keùo daøi voâ haïn trong khoâng
gian  OÂ maïng. a2
a1
°Coù raát nhieàu caùch choïn a1; a2; a3 nhieàu caùch choïn oâ maïng
khaùc nhau.
OÂ ÑÔN VÒ
 OÂ ñôn vò laø oâ ñöôïc xaùc ñònh töø 3 veùctô ñôn vò a 1, a2, a3.
Theå tích cuûa oâ ñôn vò:
     
 a .a  a 

1
V  a . a a
2 3 2 3
  

1  a3 . a1  a 2 
°OÂ ñôn vò coù theå chöùa nhieàu hôn moät nuùt.
OÂ NGUYEÂN TOÁ
OÂ nguyeân toá laø oâ ñöôïc xaùc
ñònh töø 3 veùctô nguyeân toá a1,
a 2, a 3.
OÂ nguyeân toá chæ chöùa 1 nuùt
maïng.
Moät soá caùch choïn A B E
OÂ ñôn vò
D
C
F
A
B E
Moät soá caùch choïn
D
oâ nguyeân toá C
F
OÂ CÔ SÔÛ (OÂ BRAVAIS)
Laø oâ nguyeân toá thoûa maõn caùc ñieàu kieän :
 Cuøng heä vôùi heä cuûa toaøn maïng (töùc heä tinh theå).
 Soá caïnh baèng nhau vaø soá goùc (giöõa caùc caïnh) baèng
nhau cuûa oâ maïng phaûi nhieàu nhaát.
 Neáu coù goùc vuoâng giöõa caùc caïnh thì soá goùc ñoù phaûi
nhieàu nhaát.
 Sau khi thoûa maõn caùc ñieàu kieän treân, thì phaûi thoûa
maõn ñieàu kieän theå tích oâ maïng laø nhoû nhaát.
OÂ WIGNER – SEITZ
OÂ Wigner – Seitz laø moät oâ nguyeân toá ñöôïc veõ sao cho nuùt
maïng naèm ôû taâm oâ.
 Caùch veõ oâ Wigner – Seitz 2 chieàu:
 Choïn moät nuùt maïng baát kì laøm goác O.
 Noái O vôùi caùc nuùt laân caän gaàn nhaát ta ñöôïc moät soá ñoaïn thaúng
baèng nhau.
 Veõ caùc maët phaúng trung tröïc cuûa caùc ñoaïn thaúng ñoù ta thu
ñöôïc họ mặt thứ nhất  tạo moät mieàn khoâng gian kín bao
quanh O.
 Töông töï, töø O noái vôùi caùc nuùt laân caän tieáp theo vaø veõ caùc maët
phaúng trung tröïc cuûa caùc ñoaïn thaúng ñoù ta thu ñöôïc họ mặt
thứ hai.
 Neáu họ mặt thứ hai naèm ngoaøi mieàn khoâng gian bao bôûi hoï
thöù nhaát, töùc hoï thöù nhaát xaùc ñònh mieàn theå tích nhoû nhaát vaø
ñoù laø oâ Wigner – Seitz.
 Ngöôïc laïi thì oâ Wigner – Seitz ñöôïc xaùc ñònh ñoàng thôøi caû hai
loaïi maët sao cho oâ coù theå tích nhoû nhaát.
CAÙCH VEÕ OÂ WIGNER – SEITZ CHO MAÏNG
2 CHIEÀU
OÂ Wigner-
OÂ Wigner-Seitz cuûa maïng
laäp phöông taâm maët
OÂ Wigner-Seitz cuûa maïng
laäp phöông taâm khoái
Seitz cuûa
maïng laäp
phöông
3. SÖÏ ÑOÁI XÖÙNG CUÛA MAÏNG TINH THEÅ
a. YEÁU TOÁ ÑOÁI XÖÙNG

Pheùp bieán ñoåi khoâng gian laøm cho maïng tinh theå
truøng laïi vôùi chính noù goïi laø yeáu toá ñoái xöùng.
b. CAÙC LOAÏI YEÁU TOÁ ÑOÁI XÖÙNG
 Pheùp tònh tieán baûo toaøn maïng T.

 Maët phaúng ñoái xöùng P (m).
 Taâm ñoái xöùng C.
 Truïc ñoái xöùng Ln
PHEÙP TÒNH TIEÁN BAÛO TOAØN MAÏNG

Khi tònh tieán tinh theå ñi moät veùctô T
thì tinh theå truøng laïi vôùi chính noù.
MAËT ÑOÁI XÖÙNG GÖÔNG P (m)
Maët phaúng chia tinh theå laøm hai phaàn baèng nhau vôùi
ñieàu kieän phaàn naøy nhö aûnh cuûa phaàn kia qua maët
göông ñaët taïi P.
P, P’: maët ñoái xöùng göông. Q : khoâng phaûi maët
Q ñoái xöùng göông.
P’
P
TAÂM ÑOÁI XÖÙNG C = 1
Laø moät ñieåm C naèm beân trong tinh theå coù ñaëc tính moät
phaàn töû baát kyø trong tinh theå qua noù cuõng coù ñieåm ñoái
xöùng vôùi noù qua C.
C
C
C
.C
Coù taâm ñoái

xöùng Khoâng taâm
ñoái xöùng Coù taâm ñoái
xöùng
TRUÏC ÑOÁI XÖÙNG XOAY Ln
Truïc ñoái xöùng laø moät ñöôøng thaúng khi quay quanh noù
tinh theå trôû laïi truøng vôùi chính noù.
Goùc beù nhaát  ñeå tinh theå trôû laïi truøng vôùi chính noù
goïi laø goùc xoay cô sôû cuûa truïc.
o
360
n 
n
vôùi n baäc cuûa truïc.
 Nguyeân töû hay phaân töû khi rieâng leû n = 1,2, 3 … baát kì.
 Trong tinh theå n = 1, 2, 3, 4, 6.
L1 : 1 = 360o L2 : 2 = 360o/ 2 =180o
L3 : 3 = 360o/ 3 =120o L4 : 4 = 360o/ 4 =90o
L6 : 6 = 360o/ 6 =60o
Caùc truïc ñoái xöùng
Truïc baäc 1 Truïc baäc 2 Truïc baäc 3

(360o) (180o) (120o)
Truïc baäc 4 (90o) Truïc baäc 6 (60o)

ÑÒNH LYÙ
Trong tinh theå chæ coù caùc truïc ñoái xöùng baäc 1, 2, 3, 4, 6
(do tính chaát tònh tieán tuaàn hoaøn cuûa maïng khoâng
gian)
CHÖÙNG MINH
Xeùt moät nuùt maïng A1, qua
A3 A4
pheùp tònh tieán moät ñoaïn a
ta suy ñöôïc nuùt A2.
Sau ñoù aùp duïng pheùp quay a a
n n
quanh moät truïc ñoái xöùng a
A1 A2
Ln, ta suy ñöôïc 2 nuùt A3 vaø Hình 1.3
A4 như hình 1.3.
A3 A4 = a + 2 asin ( n - /2)
sin (n - /2) = - cosn A3 A4
 A3A4 = a (1 - 2 cosn)(1)
Vì A3, A4 laø 2 nuùt maïng tinh theå
a a
neân khoaûng caùch giöõa chuùng phaûi baèng: n n
A3A4 = k.a, vôùi k  Z (2) a
A1 A2
Töø (1) vaø (2) suy ra:
Hình 1.3
1 - 2 cosn = k
Suy ra:
-1  cosn = (1 - k)/2  1
 -1  k  3
k = -1, 0, 1, 2, 3
Do ñoù:
 Khi k = -1: cosn = 1  n = 1 = 360o  Truïc ñoái xöùng L1
 Khi k = 0: cosn = 1/2  n = 6 = 60o Truïc ñoái xöùng L6
 Khi k = 1: cosn = 0  n = 4 = 90o Truïc ñoái xöùng L4
 Khi k = 2: cosn = -1/2  n = 3 = 120o  Truïc ñoái xöùng L3
 Khi k = 3: cosn = -1  n = 2 = 180o  Truïc ñoái xöùng L2
TRUÏC ÑOÁI XÖÙNG NGHÒCH ÑAÛO Lin
Truïc ñoái xöùng nghòch ñaûo (truïc nghòch ñaûo) Lin = n
 ñoù laø moät ñöôøng thaúng maø tinh theå sau khi quay
quanh noù moät goùc n roài cho ñoái xöùng ñieåm
chính giöõa cuûa tinh theå thì tinh theå trôû laïi vò trí
töông töï vôùi vò trí ban ñaàu.
Lin = Ln * C
 Caùc loaïi truïc nghòch ñaûo :
Li1 = C, Li2 = P, Li3 = L3C, Li6 = L3P vaø Li4.
 Toùm laïi, trong tinh theå vó moâ coù theå thaáy caùc
yeáu toá ñoái xöùng sau : C, P, L1, L2, L3, L4, L6, Li4,
Li6 .
TAÂM NGHÒCH ÑAÛO 1
Pheùp ñoái xöùng qua taâm ñoái xöùng C töông ñöông vôùi
pheùp quay moät goùc 3600 quanh moät truïc ñi qua C +
pheùp ñoái xöùng qua C  Taâm nghòch ñaûo. 1
2
Li1 = C
1 1
a1 a’1
5
3
P P
O C
6
a2 2
2 4
Li2 = P
Li3 = L3C
1
3 1 3
5
O O
P
4 4
6
2
2 Li6 = L3P
Li4
4. HAÏNG – HEÄ TINH THEÅ
NHOÙM ÑIEÅM
Taäp hôïp caùc yeáu toá ñoái xöùng goàm taâm ñoái xöùng, maët
phaúng ñoái xöùng vaø caùc truïc ñoái xöùng coù ñöôïc trong moät
tinh theå  nhoùm ñoái xöùng ñieåm.
Coù 32 nhoùm ñieåm
7 HEÄ – 3 HAÏNG TINH THEÅ
Heä ba nghieâng- Heä moät nghieâng - Heä tröïc thoi – Heä ba phöông - Heä
boán phöông - Heä saùu phöông - Heä laäp phöông.
 Haïng thaáp: heä ba nghieâng, heä moät nghieâng, heä tröïc thoi.
 Haïng trung: heä ba phöông, heä boán phöông, heä saùu phöông.
 Haïng cao: heä laäp phöông.
Neáu keát hôïp theâm pheùp tònh tieán baûo toaøn maïng thì ta
ñöôïc nhoùm ñoái xöùng khoâng gian. Coù 230 nhoùm khoâng
gian.
5. CAÙC LOAÏI MAÏNG CÔ BAÛN
(MAÏNG BRAVAIS)
a. OÂ MAÏNG BRAVAIS
 Moãi heä tinh theå seõ coù moät oâ cô sôû  7 ô cô sôû cuûa
caùc maïng thuoäc baûy heä tinh theå khaùc nhau  OÂ
Bravais.
 3 ñieàu kieän ñeå choïn oâ Bravais:
 OÂ phaûi mang tính ñoái xöùng cao nhaát cuûa heä tinh theå.
 OÂ coù soá goùc vuoâng lôùn nhaát hoaëc soá caïnh baèng nhau vaø
soá goùc baèng nhau phaûi nhieàu nhaát.
 OÂ coù theå tích nhoû nhaát.
Neáu khoâng ñoàng thôøi thoûa maõn 3 ñieàu kieän treân thì
vieäc choïn OÂ Bravais theo thöù töï öu tieân 1, 2, 3.
KIEÅU OÂ MAÏNG BRAVAIS
 Tröôøng hôïp 3 chieàu  14 kieåu oâ maïng Bravais.
 Tröôøng hôïp 2 chieàu  5 kieåu oâ maïng Bravais.
Caùc loaïi oâ maïng Bravais
 Loaïi nguyeân thuûy (kyù hieäu P).
Nuùt maïng chæ phaân boá ôû ñænh cuûa oâ maïng.
 Loaïi taâm ñaùy (A, B, hay C).
 Nuùt maïng phaân boá ôû vò trí ñænh + taâm cuûa hai ñaùy
naøo ñoù cuûa oâ maïng.
 Loaïi taâm khoái I.
Nuùt maïng phaân boá ôû vò trí ñænh + taâm cuûa taâm cuûa oâ
cô sôû.
 Loaïi taâm maët F
Nuùt maïng phaân boá ôû vò trí ñænh + taâm cuûa caùc maët.
5 KIEÅU MAÏNG BRAVAIS 2 CHIEÀU
Maïng Ñaëc ñieåm cuûa oâ

maïng
Maïng nghieâng (1) a1  a2,   900
Maïng luïc giaùc (2) a1 = a2,  = 1200
Maïng vuoâng (3) a1 = a2,  = 900
Maïng chöõ nhaät (4) a1  a2,  = 900

Maïng chöõ nhaät taâm maët (5)
a2 a1
a1  = 900
a2  900 a1 = 1200
a2 (3)
(1)
(2)
Maïng nghieâng Maïng luïc giaùc Maïng vuoâng

a1  a2,   900 a1 = a2,  = 1200 a1 = a2,  = 900
a1 a1
 = 900
 = 900
a2 (4) a2
(5)
Maïng chöõ nhaät Maïng chöõ nhaät taâm maët

a1  a2,  = 900 a1  a2,  = 900
14 KIEÅU MAÏNG BRAVAIS 3 CHIEÀU
Truïc ñoái Kieåu maïng Ñaëc ñieåm cuûa oâ maïng
Heä tinh theå
xöùng Bravais Bravais
Ba nghieâng L1 P a1  a2  a3,     
Moät nghieâng L2 P,C a1  a2  a3,  =  = 900  
Tröïc thoi 3L2 P, C, I, F a1  a2  a3,  =  =  = 900

Ba phöông L3 P a1 = a2 = a3,  =  =   900
Boán phöông L4 P, I a1 = a2  a3,  =  =  = 900
a1 = a2  a3,  =  = 900,
Saùu phöông L6 P
 = 1200
Laäp phöông 4L3 P, F, I a1 = a2 = a3,  =  =  = 900

HEÄ LAÄP PHÖÔNG
HEÄ BOÁN PHÖÔNG
HEÄ TRÖÏC THOI
HEÄ SAÙU PHÖÔNG HEÄ BA PHÖÔNG
4 KIEÅU OÂ ÑÔN VÒ
HEÄ ÑÔN TAØ
P : NGUYEÂN TOÁ
I : TAÂM KHOÁI
F : TAÂM MAËT
C : TAÂM ÔÛ 2 MAËT ÑOÁI
HEÄ TAM TAØ +
7 HEÄ TINH THEÅ
 14 LOAÏI MAÏNG BRAVAIS
SOÁ NUÙT CHÖÙA TRONG MOÄT OÂ MAÏNG
 Maïng nguyeân thuûy : 8 nuùt  1/8 = 1 nuùt
 Maïng taâm khoái : 8 nuùt  1/8 + 1 nuùt = 2 nuùt
 Taâm maët : 8 nuùt  1/8 + 6 nuùt  1/2 = 4 nuùt
 Taâm ñaùy : 8 nuùt  1/8 + 2 nuùt  1/2 = 2 nuùt

MAÏNG NGUYEÂN THUÛY
1
8 nuùt  = 1 nuùt
8
MAÏNG TAÂM KHOÁI
1
8 nuùt  + 1 nuùt = 2 nuùt
8
1
 Taâm maët : 8 nuùt  + 6 nuùt  = 4 nuùt
1
8 2
HEÄ SOÁ LAÁP ÑAÀY
Theå tích vaät chaát chöùa trong oâ maïng

Heä soá laáp ñaày =
Theå tích oâ maïng
Vvaätchaát
L=
VOÂmaïng
TRÖÔØNG HÔÏP HEÄ LP THUÛY P
VOÂ maïng = a3
3
4 3 4 a
V vaät chaát =V 1 nguyeân töû = 3 R =   =  a3
3 2 6

 L=  0,52
6
TRÖÔØNG HÔÏP HEÄ LAÄP PHÖÔNG TAÂM KHOÁI I
43 3 3
R
a
38
V OÂ maïng = a3
V vaät chaát = V 2 nguyeân töû = 2. 4 R 3
3
3
Vôùi R = a
4
3
4  3  3 3
V vật chất =  a  = a
3  4  8
3
 Heä soá laáp ñaày =  = 0,68
8
BIEÅU DIEÃN CAÙC NUÙT - CHUOÃI - MAËT TINH
THEÅ – CHÆ SOÁ MILLER
a. Kyù hieäu moät nuùt
Moät nuùt baát kyø cuûa maïng lieân heä vôùi goác baèng moät vectô
tònh tieán :    
T  n1a1  n2a2  n3a3
Toïa ñoä cuûa nuùt ñoù treân ba truïc toïa ñoä laø : n1a1, n2a2, n3a3.
Neáu a1, a2, a3 laø ñoä daøi ñôn vò treân ba truïc thì toïa ñoä cuûa
nuùt laø n1, n2, n3
 kyù hieäu nuùt ñoù laø [[n1 n2 n3]] hay n1n2n3.
Neáu ni < 0  kyù hieäu n,i vôùi i = 1, 2, 3.
Ví duï:    
Moät nuùt maïng coù toïa ñoä thoûa: T  3a1  2a2  a3
 kyù hieäu nuùt ñoù laø [[ 3 2 1]].
MOÄT SOÁ NUÙT CÔ BAÛN
TRONG TINH THEÅ LAÄP PHÖÔNG
Z
z [[001]]
[[ 011]] 101
111
[[101]] [[111]] 001
011
[[000]]
y 100 110
[[010]]
x [[100]] [[110]] y
x 000 010
b. Kyù hieäu moät chuoãi (chieàu) trong tinh theå
Qua goác keû ñöôøng thaúng song song vôùi chuoãi noùi treân.
Ngoaøi goác ra, nuùt gaàn goác nhaát naèm treân ñöôøng thaúng coù
kyù hieäu [[uvw]] thì chuoãi maïng naøy coù kyù hieäu [uvw].
MOÄT SOÁ CHIEÀU CÔ BAÛN TRONG TINH THEÅ LAÄP PHÖÔNG
z
[001]
[100]
[010] 000
y
[010]
x [100]
[001]
z [101]
[011] [111] z
[011] [111]
[111]
[101]
[111]
y
y
000
000
x
[110] x
c. Kyù hieäu moät maët maïng
Ñeå kyù hieäu cho moät maët maïng hay moät hoï maët maïng song
song nhau, ta choïn maët naøo ñoù naèm trong hoï naøy gaàn goác
nhaát. Giaû söû maët naøy caét ba truïc toïa ñoä theo thoâng soá n1a1,
n2 a 2 , n3 a 3 .
Ta laäp tæ soá keùp :
a1 a2 a3 1 1 1 n 2n 3 n 1n 3 n 1n 2
: :  : :  : :
n1a1 n 2 a 2 n 3a3 n 1 n 2 n 3 n 1n 2 n 3 n 1n 2 n 3 n 1n 2 n 3
 Ñaët h : k : l = n2n3 : n1n3 : n1n2
  chæ soá Miller (do Miller ñeà xuaát): (h k l)
VÍ DUÏ
Moät hoï maët maïng song song nhau coù maët maïng gaàn
truïc toïa ñoä nhaát caét truïc toïa ñoä taïi:
x = 2a1, y = a2, z = 3a3
Ta laäp tæ soá keùp :
a1 a2 a3 1 1 1 3 6 2
: :  : :  : :  3:6:2
n1a1 n 2 a2 n 3a3 2 1 3 6 6 6
Ñaët h : k : l = 3:6:2
 chæ soá Miller = (362)
Caùc maët cô baûn trong tinh theå laäp phöông
(111)
(110) (210)
z
(001) (002)
YÙ NGHÓA CUÛA KÍ HIEÄU
MAËT MAÏNG
y
- Trong moät hoï maët maïng, khoaûng caùch giöõa hai maët laân
caän nhau ñöôïc goïi laø thoâng soá maët maïng vaø ñöôïc kyù hieäu
d. Hoï maët maïng coù kyù hieäu (h k l) thì thoâng soá maïng laø
dhkl.
- Kyù hieäu maët maïng theå hieän:
Vò trí töông ñoái cuûa maët maïng ñoái vôùi caùc truïc cuûa tinh
theå.
Soá maët song song caét truïc trong phaïm vi cuûa moãi ñôn vò
daøi treân truïc
COÂNG THÖÙC LIEÂN HEÄ GIÖÕA dhkl VÔÙI hkl VAØ
a1 , a 2 , a3
z a3
a3/l
dhkl laø ñaïi löôïng quan troïng
trong caùc pheùp tính toaùn caáu
n
truùc.
Xeùt tröôøng hôïp Ox  Oy  H a2/k
O y
Oz; thoâng soá cuûa hoï maët hkl laø a1/h a2
dhkl.
hkl caét ba truïc toïa ñoä theo ñoä x a1
daøi a1/h, a2/k, a3/l keå töø O.
a1, a2, a3 : ñoä daøi ñôn vò.
Phöông trình cuûa maët phaúng (h k l) :
h k l
x y z 1
a b c
hay Ax + By + Cz = 1
Phöông trình cuûa ñöôøng thaúng keû töø Omaët phaúng (h
k l) x y z
  m
A B C
 x = mA, y = mB, z = mC
H vaø H mp hkl  thoûa caû hai phöông trình : toïa
ñoä H(xH, yH, zH) :
 AxH + ByH + CzH = 1
xH = mA, yH = mB, zH = mC
 mA2 + mB2 + mC2 = 1
1
m 2
A  B2  C2
A B C
xH  2 y H  2 2 2
zH  2
2
A B C 2
A B C A  B2  C2
2 2 2 A 2  B2  C2
d hkl  OH  xH  yH  zH 
A 2
B C2

2 2
1
 d hkl 
2 2 2
h k  l 
     
 a  b  c
Tröôøng hôïp heä laäp phöông:
a1 = a2 = a3 = a
a
dhkl = Tröôøng hôïp heä boán phöông:
h k l
2 2 2
a1 = a2  a3
a1
dhkl = 2
 a1 
h  k  l  
2 2 2
 a3 
Tröôøng hôïp heä ba phöông vaø saùu
phöông:
a1 = a2  a3;  =  = 900,  = 1200
a1
dhkl = 2
4 2 2  a1 
(h  k  hk)  l  
2
3  a3 
7. CAÁU TRUÙC TINH THEÅ CUÛA MOÄT SOÁ
TINH THEÅ ÑÔN GIAÛN
a. Caáu truùc cuûa NaCl
 Maïng Bravais: maïng laäp

phöông taâm maët F (cfc)
 Cô sôû cuûa oâ maïng goàm:
 moät ion Na+ [[000]] vaø moät
ion Cl- [[½00]] caùch nhau
½ caïnh cuûa oâ maïng hình
laäp phöông.
 Hay: ion Na+ [[000]] vaø ion
Cl- [[ ½, ½, ½ ]].
b. Caáu truùc cuûa CsCl:
 Mạng Bravais: Thuoäc maïng laäp

phöông nguyeân thuûy P vôùi moãi oâ
maïng coù hai nguyeân töû cô sôû.
 Cô sôû cuûa oâ maïng goàm:
 Cs : [[000]]; Cl : [[ ½, ½ , ½ ]]
Caáu truùc tinh theå CsCl

c. Caáu truùc luïc giaùc xeáp chaët
- Lôùp thöù nhaát: Moãi quaû caàu ñöôïc

A CA
bao xung quanh bôûi 6 quaû caàu B B
AB A BA
khaùc  vò trí A.
CABB A C
- coù saùu vò trí hoõm vaøo cuûa lôùp
thöù nhaát thuoäc hai loaïi B vaø C.
-Lôùp thöù hai: Coù theå ñaët caùc quaû caàu lôùp thöù hai vaøo
vò trí B hay C sao cho moãi quaû caàu lôùp thöù 2 tieáp xuùc
vôùi 3 quaû caàu cuûa lôùp thöù nhaát.
-Giaû söû lôùp thöù hai chieám caùc vò trí B.
Lôùp thöù 3: coù 2 caùch xeáp:
+ Caùch 1: Ñaët caùc quaû caàu leân A A
vò trí A, roài lôùp tieáp theo laø B vaø B B
A A A
cöù theá taïo thaønh caùc lôùp lieân tieáp B
ABABAB… Caáu truùc luïc giaùc A A
xeáp chaët.
+ Caùch 2: Ñaët caùc quaû caàu leân vò trí C,

roài lôùp tieáp theo laø A vaø cöù theá taïo A A
C
thaønh caùc lôùp lieân tieáp ABCABC … B B
A A A
 Caáu truùc laäp phöông taâm maët. C C
B
A A
CAÁU TRUÙC LUÏC GIAÙC XEÁP CHAËT
A A A A A A
B B B B B B
A A A A A A
B B B B B B
A A A A A A
B B B B B B
A A A A A A
B B B B B B
Caáu truùc luïc giaùc xeáp chaët

ABABAB…
Maïng luïc giaùc xeáp chaët coù oâ
maïng Bravais luïc giaùc loaïi P.
CAÁU TRUÙC XEÁP CHAËT KIEÅU LP TAÂM MAËT
A A
B C B
A A A
C B C
A A
Caáu truùc xeáp chaët ABCABC
Maïng laäp phöông taâm maët vôùi

maët xeáp chaët laø (111).
Caáu truùc xeáp chaët daãn ñeán

maïng laäp phöông taâm maët
CAÙC CHAÁT KEÁT TINH THEO MAÏNG LUÏC
GIAÙC
Caáu truùc xeáp chaët daãn ñeán

maïng laäp phöông taâm maët
Caáu truùc luïc giaùc xeáp chaët (Mg) (Ca)
d. Caáu truùc cuûa kim cöông
- Maïng Bravais: Laäp phöông
taâm maët F.
- Cô sôû: hai nguyeân töû
carbon ôû vò trí nuùt [[000]]
vaø [[1/4 1/4 1/4]].
- OÂ ñôn vò chöùa 8 nguyeân töû.
Caáu truùc kim cöông coù theå
ñöôïc moâ taû baèng hai maïng
laäp phöông taâm maët, dòch
chuyeån vôùi nhau theo
ñöôøng cheùo chính moät
ñoaïn baèng 1/4 ñöôøng
cheùo ñoù.
- Heä soá laáp ñaày: 0,34.
Khoâng thuoäc maïng xeáp
chaët.
OÂ MAÏNG TINH THEÅ KIM CÖÔNG
DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN KHAÙC NHAU
8. MAÏNG ÑAÛO (MAÏNG NGÖÔÏC)
a. ÑÒNH NGHÓA
  
Cho moät maët thuaän coù ba vectô cô sôû a1 , a2 , a3
Ta bieåu dieãn hoï maët maïng song song maët (a 2 , a 3) töù
 c hoï
 maët
(100) baèng moät vectô a1* vuoâng goùc maët phaúng ( a 2 , a 3 ) vaø
a1* = 2/d100.
Goïi Oa
 1laø hình chieáu (100)
cuûa a1 treân phaùp
a1 
a1
tuyeán cuûa maët (100)
töùc Oa1’ = d100, ta coù:
*
a1 
a1*. Oa1 = 2  a3

O
a2
Taát caû caùc ñieàu kieän treân cho pheùp ta coù :
a1* .a1  2; a1* .a2  0; a1* .a3  0
* *
Töông töï ta thaønh laäp caùc vectô a 2 ; a3 sao cho:
*
*
a 2 .a1 0 a3 .a1 0
*
a*2 .a 2  2 a3 .a2 0 a1 
* *
a1
a 2 .a3 0 a3 .a3  2
*
ai .a j  2ij *
a1 * 
1 neáu i = j  a3 a3
ij = * 
O a2 a2
0 neáu i  j
* * *
Maïng ñöôïc xaây döïng treân ba vectô a1 , a2 , a3 ñöôïc
goïi laø maïng ngöôïc cuûa maïng thuaän ñaõ cho.
Caùc nuùt cuûa maïng ngöôïc coù theå xaùc ñònh bôûi veùctô:
* * *
G hkl  h.a1  k.a2  l.a3 ; h, k, l  Z
MOÄT SOÁ TÍNH CHAÁT CUÛA MAÏNG ÑAÛO
(MAÏNG NGÖÔÏC)
1. Goïi V laø theå tích cuûa oâ maïng thuaän; V* theå tích
cuûa oâ maïng ngöôïc, ta coù:
  
V  a1 .(a2  a3 )
** * *
V  a1 .(a2  a3 )
Suy ra: V.V* = (2)3
   * * *
2.Neáu a1  a2  a3 thì a1  a2  a3
*  *  * 
Vaø a1 // a1; a2 // a2 ; a3 // a3
3. Ích lôïi cuûa maïng ngöôïc : neáu noái goác toïa ñoä vôùi moät nuùt
(h k l) cuûa maïng ngöôïc ñöôïc bieåu dieãn baèng vectô töùc laø :
 *  * *

G hkl  h.a  k.b  l.c
 G hkl phaûi vuoâng goùc maët maïng (h k l) cuûa maïng thuaän
vaø coù ñoä daøi :
2
G hkl 
d hkl
 coù theå bieåu dieãn moät hoï maïng thuaän baèng moät
nuùt cuûa maïng ngöôïc.
 moãi nuùt cuûa maïng ngöôïc coù theå bieåu dieãn cho
moät hoï maïng thuaän (töùc maïng tinh theå) veà höôùng
vaø thoâng soá maët maïng.
VÍ DUÏ
Nuùt [[312]] cuûa maïng ngöôïc bieåu dieãn hoï maët maïng
(312) cuûa maïng thuaän. 
Hoï (312) coù höôùng vuoâng goùc vôùi G laø höôùng cuûa
312
vectô noái töø goác O ñeán nuùt [[312]] cuûa maïng ngöôïc vaø coù
thoâng soá:
2
d 312 
G 312
4. Maïng ngöôïc cuûa moät maïng ngöôïc laø maïng thuaän.

5. Nuùt cuûa maïng ngöôïc maø kyù hieäu laø [nh, nk, nl] töông
ñöông vôùi moät hoï maïng thuaän (nh, nk, nl) vaø coù thoâng soá n
laàn nhoû hôn thoâng soá cuûa hoï (h k l) .
VÍ DUÏ
Nuùt [[111]] ñöôïc bieåu dieãn bôûi veùc tô G111 trong maïng
ngöôïc seõ bieåu dieãn cho hoï maïng (111) coù thoâng soá d111
trong maïng thuaän.
Nuùt [[222]] ñöôïc bieåu dieãn bôûi veùc tô G222 trong maïng
ngöôïc seõ bieåu dieãn cho hoï maïng (222) coù thoâng soá d222
trong maïng thuaän.
Ta coù: G222 = 2G111 d 222  2  2  d111
G 222 2G111 2
d111
 d 222 
PHAÀN II
PHAÂN TÍCH CAÁU TRUÙC

TINH THEÅ BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP
NHIEÃU XAÏ TIA X
I. COÂNG THÖÙC NHIEÃU XAÏ
CUÛA VULF – BRAGG
1. NHAÄN XEÙT CHUNG
Ñeå nghieân cöùu caáu truùc cuûa tinh theå ta phaûi chieáu vaøo tinh
theå caùc böùc xaï coù böôùc soùng nhoû hôn hay baèngo khoaûng caùch
giöõa caùc nguyeân töû trong tinh theå, töùc laø:   A  tia X,
tia . S
2 . Veát tia tôùi

  Maët tinh theå
Nhöng tia X cho hình aûnh roõ neùt vôùi ñoä chính xaùc cao hôn
 Duøng tia X.
Tia X ñöôïc taïo ra nhôø oáng phaùt tia X. Böôùc soùng ngaén nhaát
maø oáng coù theå phaùt ra lieân quan tôùi hieäu ñieän theá giöõa anod
vaø catod cuûa oáng phaùt tia bôûi coâng thöùc:
hc hc
 eU   min 
 min eU
4
Vôùi U  10 V thì :
6,625.1034.3.108 10
0
 min  19 4
 1,24. 10 m  1,24 A
1,6.10 .10
2. Coâng thöùc nhieãu xaï cuûa Vulf – Bragg:
Chieáu moät chuøm tia X song song vaø ñôn saéc (coù 
xaùc ñònh) leân moät tinh theå döôùi goùc tröôït  ñoái vôùi
moät hoï maët maïng naøo ñoù.
Chuøm tia X seõ phaûn xaï treân caùc maët thuoäc cuøng hoï
ñoù döôùi cuøng goùc . Ta coù: I
II
Caùc tia phaûn xaï töø cuøng
1 maët maïng (tia I, II) coù
hieäu ñöôøng ñi:
FG
III
 = AG – FE = 0  C
 Caùc tia phaûn xaï treân A E
cuøng 1 maët maïng cuøng

d
pha nhau.

B
Goïi  laø hieäu ñöôøng ñi cuûa caùc tia phaûn xaï töø caùc maët laân
caän nhau ta coù:
 = AB – AC
maø : AB = d/sin ; AC = ABcos2 
  = d(1 – cos2)/sin = 2dsin2/sin
  = 2dsin
Trong quang hoïc, ñieàu kieän I
II
ñeå caùc tia soùng coù cuøng
böôùc soùng coù cöïc ñaïi giao
thoa laø: FG
III
2 πδ  C
Δφ   2 n A E
λ d
   n , n  Z 
B
2dsin = n : ñieàu kieän nhieãu xaï cuûa Vulf – Bragg
Ñaàu doø
Maët
nguyeân
töû, ion
hay
phaân töû
NHAÄN XEÙT
 Thöïc nghieäm chöùng toû coâng thöùc Vulf – Bragg coù ñoä chính xaùc
raát cao. Maëc duø coâng thöùc naøy suy ra töø moät ñieåm xuaát phaùt roõ
raøng khoâng ñuùng veà maët vaät lí, ñoù laø söï phaûn xaï tia X treân nhöõng
maët nguyeân töû töôûng töôïng.
 Chæ nhöõng pheùp ño thaät chính xaùc môùi phaùt hieän ñöôïc nhöõng sai
leäch cuûa coâng thöùc, nhöõng sai leäch ñoù lieân quan tôùi hieän töôïng
khuùc xaï cuûa tia X trong tinh theå.
II. CAÀU PHAÛN XAÏ CUÛA EWALD
Ewald ñöa ra moät phöông phaùp ñôn giaûn vaøo vieäc giaûi quyeát
baøi toaùn sau:
Cho moät chuøm tia X tôùi, böôùc soùng  rôi treân moät tinh theå
ñaët ôû moät höôùng cho tröôùc. Hoûi coù tia phaûn xaï naøo khoâng?
Höôùng cuûa noù nhö theá naøo? 
Laáy 1 ñieåm baát kì laøm goác O, veõ veùc tô k

thoûa:
goác taïi O.
B
k'
 phöông truøng vôùi phöông cuûa tia X
tôùi.
O 2 G

 ñoä lôùn cuûa k : k
2
k A


Töôûng töôïng ñaë  t tinh theå taïi vò trí ngoïn cuûa k . Goïi A laø
ngoïn cuûa veùctô k . Laáy A laøm goác veõ maïng ngöôïc cuûa tinh
theå ñoù.
2
Töø O veõ moät maët caàu taâm O, baùn kính baèng k = . Ñieàu

kieän nhieãu xaï Vulf – Bragg seõ thoûa, töùc laø seõ coù tia nhieãu
xaï neáu coù nuùt cuûa maïng ngöôïc naèm treân maët caàu naøy.
Giaû söû coù nuùt cuûa maïng 
ngöôïc naèm treân maët caàu naøy B
taïi B. k'
Veõ veùctô G  AB veùctô noái 2
nuùt cuûa maïng ngöôïc. Tia O 2 G
nhieãu xaï seõ truyeàn theo chieàu 
cuûa veùctô k ' thoûa: k
A
 
k'  k  G
CHÖÙNG MINH
Theo tính chaát cuûa maïng ngöôïc :
G  laø moät veùtô maïn g ngöôïccuûa hoï maët maïn g (hkl)
Do ñoù:

 G  hoï maët maïn g thuaän (hkl)
2 k’
G = (1)
d hkl G
Maët khaùc, töø hình veõ: 2
 2
G  2.k. sin   2. . sin  (2)
 k
Töø (1) vaø (2) suy ra:
2dhklsin = 
DAÏNG TOÅNG QUAÙT CUÛA ÑIEÀU KIEÄN
NHIEÃU XAÏ VULF - BRAGG
Coâng thöùc Vulf – Bragg coù theå vieát döôùi daïng toång quaùt
sau:   
k  k  G 
2 2
 (k)  (k  G)
  2
Vì k  k' neân 2.k.G  G  0
 Tia phaûn xaï seõ öùng vôùi nhöõng nuùt naøo cuûa maïng ngöôïc
naèm treân maët caàu Ewald.
Neáu khoâng coù nuùt naøo treân maët caàu, töùc khoâng coù tia nhieãu
xaï. Nhöng neáu quay tinh theå quanh A, luùc ñoù maïng ngöôïc
quay theo, vì vaäy bao giôø cuõng coù theå ñöa moät nuùt baát kì
Ghkl leân maët caàu neáu Ghkl  4/.
NHAÄN XEÙT
 Döïng caàu Ewald
cho pheùp tìm baèng
hình hoïc nhöõng tia
nhieãu xaï gaây bôûi moät
tia tôùi cho tröôùc treân
moät tinh theâ’.
Ñaây laø phöông phaùp
ñaïi cöông khai thaùc
cuûa aûnh nhieãu xa.
Coâng thöùc Vulf – Bragg ñuùng vôùi moïi loaïi soùng truyeàn
trong moâi tröôøng tuaàn hoaøn. Vì vaäy, trong nhieàu tröôøng hôïp
coøn coù theå duøng chuøm electron hay chuøm nôtron coù naêng
löôïng thích hôïp vaøo vieäc phaân tích caáu truùc tinh theå.
III. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP CHUÏP TINH THEÅ
BAÈNG TIA X
 Moãi tinh theå cuûa moät loaïi vaät chaát coù d ñaëc tröng rieâng
cho mình khoâng laãn vôùi caùc chaát khaùc duø caùc tinh theå
khaùc loaïi coù cuøng caáu truùc.
 Trong phaân tích caáu truùc: bieát , ño  baèng thöïc nghieäm
(aûnh nhieãu xaï)  Xaùc ñònh ñöôïc d.
 Moät chuøm tia tôùi S rôi treân moät hoï maët maïng  vôùi moät
goùc  baát kì noùi chung khoâng cho tia nhieãu xaï S’ vì ñieàu
kieän Vulf – Bragg chöa thoûa. Muoán thu ñöôïc chuøm tia
nhieãu xaï ngöôøi ta duøng moät trong hai caùch sau:
 Giöõ coá ñònh tinh theå vaø tia tôùi: thay ñoåi  cuûa chuøm tia tôùi
 duøng tia traéng: phöông phaùp Laue.
 Giöõ  = const, vò trí tia tôùi coá ñònh: xoay tinh theå ñeå goùc 
thay ñoåi töø 0  90o seõ coù moät vò trí phuø hôïp ñieàu kieän
Vulf – Bragg  thu ñöôïc tia nhieãu xaï: phöông phaùp
Debye - Scherrer, phöông phaùp ñôn tinh theå xoay.
1. PHÖÔNG PHAÙP LAUE
 Duøng chuøm tia X traéng chieáu qua moät diapham roïi vaøo
moät ñôn tinh theå gaén treân giaù.
 ÖÙng vôùi moãi hoï maët maïng baát kì laøm vôùi tia tôùi moät goùc 
naøo ñoù seõ coù moät böôùc soùng  thích hôïp ñeå thoûa ñieàu kieän
Vulf – Bragg  cho aûnh nhieãu xaï.
 Qua aûnh nhieãu xaï ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc:
 Tính ñoái xöùng cuûa tinh theå.
 AÙp duïng ñöôïc cho caùc tinh theå coù hình daïng khoâng
hoaøn chænh.
 Ñònh höôùng ñöôïc tinh theå.
 Nghieân cöùu leäch maïng: veát nhieãu xaï daøi  leäch
maïng.
BUOÀNG CHUÏP LAUE
 Goàm ñaàu giaùc keá, nôi ñaët ñôn tinh theå vôùi ñònh höôùng xaùc
ñònh so vôùi chuøm tia tôùi vaø buoàng phim phaúng ñaët tröïc
giao vôùi chuøm tia tôùi.
 Neáu maãu ñuû moûng ñeå tia X xuyeân qua, ngöôøi ta chuïp theo
sô ñoà truyeàn qua vaø aûnh nhieãu xaï nhaän ñöôïc goïi laø aûnh
Laue truyeàn qua, goïi taét laø aûnh Laue.
 Neáu maãu daøy, chuïp theo sô ñoà phaûn xaï vaø aûnh nhieãu xaï
nhaän ñöôïc goïi laø aûnh Laue ngöôïc hay coøn goïi laø epigram.
OÁNG PHAÙT TIA
OÁng phaùt tia laøm vieäc ôû cheá ñoä böùc xaï lieân tuïc, töùc
ñieän aùp ñuû beù ñeå böùc xaï ñaëc tröng hoaëc chöa coù
hoaëc coù nhöng vôùi cöôøng ñoä thaáp.
Nhôø böùc xaï lieân tuïc, chuøm tia ña saéc coù böôùc soùng
thay ñoåi töø :
min = 0,2.10-10 m ñeán max = 2.10-10 m
AÛNH NHIEÃU XAÏ
AÛnh nhieãu xaï goàm moät loaït caùc veát nhieãu xaï. Caùc
veát naøy theå hieän tính ñoái xöùng cuûa tinh theå theo
caùch ñònh höôùng tinh theå luùc chuïp.
Phöông phaùp Laue thöôøng duøng ñeå xaùc ñònh höôùng
truïc tinh theå vaø tính ñoái xöùng cuûa tinh theå.
THIEÁT BÒ CHUÏP PHOÅ
BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP
LAUE
2. PHÖÔNG PHAÙP ÑÔN TINH THEÅ QUAY
 Duøng tia X ñôn saéc chieáu qua diapham tôùi tinh theå naèm ôû
truïc cuûa buoàng chuïp coù baùn kính 57,3 mm.
 Tinh theå quay quanh truïc vôùi toác ñoä 2 voøng/phuùt.
 Duøng phöông phaùp naøy ñeå xaùc ñònh thoâng soá maïng T cuûa
chuoãi truøng vôùi truïc quay cuûa tinh theå. Khi ñoù chæ caàn
quay tinh theå dao ñoäng töø  5o   15o.
 Tröôøng hôïp caàn chæ soá hoùa caùc veát nhieãu xaï ta phaûi xoay
tinh theå toaøn voøng.
 Chuù yù khi laép tinh theå phaûi truøng truïc quay vôùi moät truïc
quan troïng cuûa tinh theå.
 Ngöôøi ta thöôøng chuïp ba aûnh nhieãu xaï vôùi truïc quay truøng
vôùi truïc [100], [010] vaø [001].
3. PHÖÔNG PHAÙP CHUÏP PHIM DEBYE – SHERRER
( PHÖÔNG PHAÙP BOÄT)
 Khi chieáu moät chuøm tia X vaøo maãu vôùi böôùc soùng , bao
giôø cuõng coù nhöõng maûnh tinh theå ngaãu nhieân naèm theo
höôùng sao cho maët maïng d cuûa chuùng thoûa ñieàu kieän Vulf
– Bragg  Khi ñoù noù seõ cho tia nhieãu xaï. Caùc tia naøy
naèm treân ñöôøng sinh cuûa moät noùn troøn xoay coù ñænh laø
maãu truïc laø tia tôùi vôùi nöûa goùc ôû ñænh laø 2.
 ÖÙng vôùi nhöõng hoï maët maïng d khaùc cuûa tinh theå ta coù caùc
maët noùn tia nhieãu xaï khaùc nhau vôùi ñieàu kieän d  /2 (ñeå
sin  1).
 Phöông phaùp boät cho pheùp xaùc ñònh ñöôïc goùc  cuûa tia
nhieãu xaï bôûi caùc hoï maët maïng khaùc nhau
 tính ñöôïc d qua ñieàu kieän Vulf – Bragg.
BUOÀNG CHUÏP TRONG PHÖÔNG PHAÙP
DEBYE-SCHERRY
 Buoàng chuïp baèng kim loaïi coù
moät diapham xuyeân qua thaønh
ñeá coù moät chuøm tia X song song
maûnh töø ngoaøi roïi vaøo coät maãu.
 Ñoái dieän vôùi diapham laø moät
maøn huyønh quang nhoû ñeå ñieàu
chænh buoàng chuïp cho tia X rôi
vuoâng goùc maãu.
 Maãu ña tinh theå daïng boät hoaëc
moät soá lôùn caùc maûnh tinh theå
nhoû côõ 1/100 – 1/1000 mm phaân
boá hoãn ñoän ñöôïc neùn thaønh khoái,
thoâng thöôøng coù daïng maãu truï,
ñöôøng kính 5 – 8 mm. Ngoaøi ra
coù theå duøng maãu phaúng.
Phim ñöôïc laép saùt thaønh trong buoàng chuïp vaø buoàng chuïp ñöôïc che
toái hoaøn toaøn.
Vôùi caùc hoï maët maïng dhkl thoûa ñieàu kieän Vulf – Bragg ta seõ thu
ñöôïc treân phim caùc tia nhieãu xaï laø caùc vaïch hình truï ñoái xöùng qua
veát tia tôùi.
4. PHÖÔNG PHAÙP NHIEÃU XAÏ KEÁ (diffractometer)
(PHÖÔNG PHAÙP ÑEÁM XUNG)
 Laø phöông phaùp ghi nhaän aûnh nhieãu xaï Rôntgen baèng caùch ñeám soá
löôïng xung (hoaëc toác ñoä taïo xung) sinh ra trong oáng ñeám kieåu ion
hoaù hoaëc kieåu nhaáp nhaùy.
Öu ñieåm:
 Cho pheùp trong voøng
vaøi chuïc phuùt ghi ñöôïc
toaøn boä bieåu ñoà nhieãu xaï
cuûa vaät lieäu, trong khi ñoù
theo phöông phaùp chuïp
aûnh phaûi maát vaøi giôø
hoaëc laâu hôn.
 Quaù trình phaân tích, gia
coâng soá lieäu thöïc nghieäm
cuõng ñôn giaûn, nhanh
choùng vaø chính xaùc hôn.
 Maãu: coù daïng ñóa phaúng troøn  ~ 2 cm, daøy 1 – 2 mm khi chuïp maãu
quay trong maët phaúng quanh truïc cuûa noù.
 OÁng ñeám: Taïi vò trí nhaän tia nhieãu xaï.
 Goùc xoay:  thay ñoåi töø O  90o, buoàng ion hoùa xoay theo vôùi toác
ñoä goùc 2.
 Vò trí cuûa oáng ñeám coù ñoä chính xaùc tôùi 0,01o. Vì chæ ghi caùc vaïch
nhieãu xaï naèm ôû moät phía tia tôùi neân vò trí goùc Oo phaûi thaät chính
xaùc (hieäu chænh goùc Oo döïa vaøo maãu chuaån ñaõ bieát tröôùc.
 Duøng nhieãu xaï keá cho pheùp xaùc ñònh cöôøng ñoä tia nhieãu xaï cuûa
moät vaïch theo thôøi gian.
 Baèng phöông phaùp ion hoaù, döïa vaøo soá löôïng xung taïo ra trong moät
ñôn vò thôøi gian coù theå ñaùnh giaù ñöôïc cöôøng ñoä cuûa tia Rôntgen.
I
t1 t2 t
Các trạng thái của vật chất
Độ mất trật tự
Thể Thể Thể Thể

RẮN LỎNG KHÍ PLASMA
Tinh thể Vô định hình Chất lưu

II. MẠNG TINH THỂ
A. CẤU TRÚC TINH THỂ
 Mạng tinh thể dùng mô tả cấu trúc tinh thể.
 Cấu trúc tinh thể = mạng tinh thể + cơ sở
°Tinh thể lí tưởng = sự sắp xếp đều đặn trong không gian các đơn vị
cấu trúc giống hệt nhau.
°Đơn vị cấu trúc = cơ sở = một nguyên tử, một nhóm nguyên tử hay
các phân tử (có thể tới hàng trăm nguyên tử hay phân tử. VD: chất
hữu cơ)
Cơ sở + Mạng tinh thể = Cấu trúc tinh thể
B- BIỂU DIỄN MẠNG TINH THỂ
1. TÍNH TUẦN HỒN MẠNG
Mọi nút của mạng đều suy được từ một nút gốc bằng
những phép tịnh tiến :
   
T  n 1 a1  n 2 a 2  n 3 a 3
   là 3 vectơ tịnh tiến không đồng phẳng = Véc tơ tịnh tiến
a1 , a 2 , a 3
cơ sở.

T = véctơ tịnh tiến bảo tồn mạng tinh thể.
n1, n2, n3 là những số nguyên hay phân số nào đó.

Nếu n1, n2, n3 = số nguyên thì a , a , a là véctơ nguyên tố
1 2 3
(hay véctơ cơ sở).
  
Nếu n1, n2, n3 = phân số thì a1 , a 2 , a 3 là véctơ đơn vị.
VÉCTƠ NGUYÊN TỐ
(VÉCTƠ CƠ SỞ)
n1 = 2; n2 = 4

T  2 a 1  4a 2
4a 2
a2 2a 1 Mạng tinh
thể 2D
a1
VÉCTƠ ĐƠN VỊ
N1 = 2/3; n2 = 3/2
3  2 3
a2 T  a1  a 2
2 3 2
2
a1
a2 3 Mạng tinh
thể 2D
a1
VECTƠ TỊNH TIẾN 
BẢO TỒN MẠNG T  n 1 a1  n 2 a 2  n 3 a 3
TINH THỂ
Vectơ tịnh tiến cơ sở
(3D)

 T  5a 1  4a 2
4a 2
a2 Mạng tinh
5a 1 thể 2D
a1
2. Ô MẠNG TINH THỂ
 Qua ba vectơ không đồng phẳng
a3
hồn tồn xác định một mạng, đó là
một hệ thống vô hạn các nút.
Chúng chiếm vị trí đỉnh của các
hình hộp nhỏ xác định bởi ba cạnh
a1, a2, a3.
 Các hình hộp chồng khít lên nhau
a2
và kéo dài vô hạn trong không gian
Ô mạng.
a1
°Có rất nhiều cách chọn a1; a2; a3 nhiều cách chọn ô mạng khác
nhau.
Ô ĐƠN VỊ
 Ô đơn vị là ô được xác định từ 3 véctơ đơn vị a1, a2, a3.
Thể tích của ô đơn vị:

V      
   a .a  a    
 a1 . a 2  a 3  a .a  a 2 

2 3 1 3 1
°Ô đơn vị có thể chứa nhiều hơn một nút.
Ô NGUYÊN TỐ
Ô nguyên tố là ô được xác định
từ 3 véctơ nguyên tố a1, a2, a3.
Ô nguyên tố chỉ chứa 1 nút
mạng.
Một số cách chọn A B E
Ô đơn vị
D
C
A
B
Một số cách chọn E
ô nguyên tố C
D
F
Ô CƠ SỞ (Ô BRAVAIS)
Là ô nguyên tố thỏa mãn các điều kiện :
Cùng hệ với hệ của tồn mạng (tức hệ tinh thể).
Số cạnh bằng nhau và số góc (giữa các cạnh) bằng nhau
của ô mạng phải nhiều nhất.
Nếu có góc vuông giữa các cạnh thì số góc đó phải nhiều
nhất.
Sau khi thỏa mãn các điều kiện trên, thì phải thỏa mãn
điều kiện thể tích ô mạng là nhỏ nhất.
Ô WIGNER – SEITZ
Ô Wigner – Seitz là một ô nguyên tố được vẽ sao cho nút mạng
nằm ở tâm ô.
Cách vẽ ô Wigner – Seitz 2 chiều:
Chọn một nút mạng bất kì làm gốc O.
Nối O với các nút lân cận gần nhất ta được một số đoạn thẳng
bằng nhau.
Vẽ các mặt phẳng trung trực của các đoạn thẳng đó ta thu được
họ mặt thứ nhất tạo một miền không gian kín bao quanh O.
Tương tự, từ O nối với các nút lân cận tiếp theo và vẽ các mặt
phẳng trung trực của các đoạn thẳng đó ta thu được họ mặt thứ
hai.
Nếu họ mặt thứ hai nằm ngồi miền không gian bao bởi họ thứ
nhất, tức họ thứ nhất xác định miền thể tích nhỏ nhất và đó là ô
Wigner – Seitz.
Ngược lại thì ô Wigner – Seitz được xác định đồng thời cả hai
loại mặt sao cho ô có thể tích nhỏ nhất.
CÁCH VẼ Ô WIGNER – SEITZ CHO MẠNG 2
CHIỀU
Ô Wigner-
Ô Wigner-Seitz của mạng lập Ô Wigner-Seitz của mạng lập Seitz của
phương tâm mặt phương tâm khối
mạng lập
phương
3. SỰ ĐỐI XƯNG CỦA MẠNG TINH THỂ
a. YẾU TỐ ĐỐI XƯNG

Phép biến đổi không gian làm cho mạng tinh
thể trùng lại với chính nó gọi là yếu tố đối
xứng.
b. CÁC LOẠI YẾU TỐ ĐỐI XƯNG
Phép tịnh tiến bảo tồn mạng T.

Mặt phẳng đối xứng P (m).
Tâm đối xứng C.
Trục đối xứng Ln
PHÉP TỊNH TIẾN BẢO TỒN MẠNG

Khi tịnh tiến tinh thể đi một véctơ T
thì tinh thể trùng lại với chính nó.
MẶT ĐỐI XƯNG GƯƠNG P (m)
Mặt phẳng chia tinh thể làm hai phần bằng nhau với điều
kiện phần này như ảnh của phần kia qua mặt gương đặt tại P.
P, P’: mặt đối xứng gương. Q : không phải mặt đối

Q
xứng gương.
P’
P
TÂM ĐỐI XƯNG C = 1
Là một điểm C nằm bên trong tinh thể có đặc tính một phần
tử bất kỳ trong tinh thể qua nó cũng có điểm đối xứng với nó
qua C.
C
C
C
.C
Có tâm đối
xứng Không tâm
Có tâm đối
đối xứng xứng
TRỤC ĐỐI XƯNG XOAY Ln
Trục đối xứng là một đường thẳng khi quay quanh nó
tinh thể trở lại trùng với chính nó.
Goùc bé nhất để tinh thể trở lại trùng với chính nó gọi
là góc xoay cơ sở của trục.
o
360
n 
n
với n bậc của trục.
Nguyên tử hay phân tử khi riêng lẻ n = 1,2, 3 … bất kì.
Trong tinh thể n = 1, 2, 3, 4, 6.
L1 : 1 = 360o L2 : 2 = 360o/ 2 =180o
L3 : 3 = 360o/ 3 =120o L4 : 4 = 360o/ 4 =90o
L6 : 6 = 360o/ 6 =60o
Các trục đối xứng
Trục bậc 1 Trục bậc 2 Trục bậc 3

(360o) (180o) (120o)
Trục bậc 4 (90o) Trục bậc 6 (60o)

ĐỊNH LÝ
Trong tinh thể chỉ có các trục đối xứng bậc 1,
2, 3, 4, 6 (do tính chất tịnh tiến tuần hồn
CHƯNG của mạng không gian)
MINH
Xét một nút mạng A1, qua A3 A4
phép tịnh tiến một đoạn a
ta suy được nút A2.
a a
Sau đó áp dụng phép quay n n
a
quanh một trục đối xứng A1 A2
Ln, ta suy được 2 nút A3 Hình 1.3
và A4 như hình 1.3.
A3 A4 = a + 2 asin ( n - /2)
sin ( n - /2) = - cos n A3 A4
A3A4 = a (1 - 2 cos n) (1)
Vì A3, A4 là 2 nút mạng tinh thể
a a
nên khoảng cách giữa chúng phải bằng: n
n
A3A4 = k.a, với k Z (2) a
A1 A2
Từ (1) và (2) suy ra:
1 - 2 cos n = k Hình 1.3
Suy ra:
-1 cos n = (1 - k)/2 1
-1 k 3
k = -1, 0, 1, 2, 3
Do đó:
Khi k = -1: cos n = 1 n = 1 = 360o Trục đối xứng L1
Khi k = 0: cos n = 1/2 n = 6 = 60o Trục đối xứng L6
Khi k = 1: cos n = 0 n = 4 = 90o Trục đối xứng L4
Khi k = 2: cos n = -1/2 n = 3 = 120o Trục đối xứng L3
Khi k = 3: cos n = -1 n = 2 = 180o Trục đối xứng L2
TRỤC ĐỐI XƯNG NGHỊCH ĐẢO Lin
Trục đối xứng nghịch đảo (trục nghịch đảo) Lin n
=
 đó là một đường thẳng mà tinh thể sau khi quay
quanh nó một góc n rồi cho đối xứng điểm chính
giữa của tinh thể thì tinh thể trở lại vị trí tương tự
với vị trí ban đầu.
 Lin = Ln * C
 Các loại trục nghịch đảo :
 Li1 = C, Li2 = P, Li3 = L3C, Li6 = L3P và Li4.
 Tóm lại, trong tinh thể vĩ mô có thể thấy các yếu tố
đối xứng sau : C, P, L1, L2, L3, L4, L6, Li4, Li6 .
TÂM NGHỊCH ĐẢO 1
Phép đối xứng qua tâm đối xứng C tương đương với phép
quay một góc 3600 quanh một trục đi qua C + phép đối xứng
qua C Tâm nghịch đảo. 1
2
Li1 = C
1 1
a1 a’1
5
3
P P
O C
6
a2 2
2 4
Li2 = P
Li3 = L3C
1
3 1 3
5
O O
P
4 4
6
2
2 Li6 = L3P
Li4
4. HẠNG – HỆ TINH THỂ
NHOM ĐIỂM
Tập hợp các yếu tố đối xứng gồm tâm đối xứng, mặt
phẳng đối xứng và các trục đối xứng có được trong
một tinh thể nhóm đối xứng điểm.
Có 32 nhóm điểm
7 HỆ – 3 HẠNG TINH THỂ
Hệ ba nghiêng- Hệ một nghiêng - Hệ trực thoi – Hệ
ba phương - Hệ bốn phương - Hệ sáu phương - Hệ
lập phương.
Hạng thấp: hệ ba nghiêng, hệ một nghiêng, hệ trực
Nếu kết hợp thêm phép tịnhthoi.
tiến bảo tồn mạng thì ta được
nhóm đối xứng không gian. Có 230 nhóm không gian.
Hạng trung: hệ ba phương, hệ bốn phương, hệ sáu
5. CÁC LOẠI MẠNG CƠ BẢN
(MẠNG BRAVAIS)
a. Ô MẠNG BRAVAIS
Mỗi hệ tinh thể sẽ có một ô cơ sở 7 ơ cơ sở
của các mạng thuộc bảy hệ tinh thể khác nhau
Ô Bravais.
3 điều kiện để chọn ô Bravais:
Ô phải mang tính đối xứng cao nhất của hệ tinh
thể.
Ô có số góc vuông lớn nhất hoặc số cạnh bằng
nhau và số góc bằng nhau phải nhiều nhất.
Ô có thể tích nhỏ nhất.
Nếu không đồng thời thỏa mãn 3 điều kiện
KIỂU Ô MẠNG BRAVAIS
 Trường hợp 3 chiều 14 kiểu ô mạng Bravais.
 Trường hợp 2 chiều 5 kiểu ô mạng Bravais.
 Các loại ô mạng Bravais
 Loại nguyên thủy (ký hiệu P).
 Nút mạng chỉ phân bố ở đỉnh của ô mạng.
 Loại tâm đáy (A, B, hay C).
 Nút mạng phân bố ở vị trí đỉnh + tâm của hai đáy nào
đó của ô mạng.
 Loại tâm khối I.
 Nút mạng phân bố ở vị trí đỉnh + tâm của tâm của ô
cơ sở.
 Loại tâm mặt F
 Nút mạng phân bố ở vị trí đỉnh + tâm của các mặt.
5 KIỂU MẠNG BRAVAIS 2 CHIỀU
Maïng Ñaëc ñieåm cuûa oâ maïng
Maïng nghieâng (1) a1  a2,   900

Maïng luïc giaùc (2) a1 = a2,  = 1200
Maïng vuoâng (3) a1 = a2,  = 900
Maïng chöõ nhaät (4) a1  a2,  = 900

Maïng chöõ nhaät taâm maët (5)
a2 a1
a1  = 900
a2  900
(1)
a1 = 1200
a2 (3)
(2)
Mạng nghiêng Mạng lục giác Mạng vuông

a1 a2, 900 a1 = a2, = 1200 a1 = a2, = 900
a1 a1
 = 900
 = 900
a2 (4) a2
(5)
Mạng chữ nhật Mạng chữ nhật tâm mặt

a1 a2, = 900 a1 a2, = 900
14 KIỂU MẠNG BRAVAIS 3 CHIỀU
Truïc ñoái Kieåu maïng
Heä tinh theå Ñaëc ñieåm cuûa oâ maïng Bravais
xöùng Bravais
Ba nghieâng L1 P a1  a2  a3,     
Moät nghieâng L2 P,C a1  a2  a3,  =  = 900  
Tröïc thoi 3L2 P, C, I, F a1  a2  a3,  =  =  = 900

Ba phöông L3 P a1 = a2 = a3,  =  =   900
Boán phöông L4 P, I a1 = a2  a3,  =  =  = 900
a1 = a2  a3,  =  = 900,
Saùu phöông L6 P
 = 1200
Laäp phöông 4L3 P, F, I a1 = a2 = a3,  =  =  = 900

HỆ LẬP PHƯƠNG
HỆ BỐN PHƯƠNG
HỆ TRỰC THOI
HỆ SÁU PHƯƠNG HỆ BA PHƯƠNG
4 KIỂU Ô ĐƠN VỊ
HỆ ĐƠN TÀ
P : NGUYÊN TỐ
I : TÂM KHỐI
F : TÂM MẶT
C : TÂM Ở 2 MẶT ĐỐI
+
HỆ TAM TÀ 7 HỆ TINH THỂ
14 LOẠI MẠNG BRAVAIS
SỐ NÚT CHƯA TRONG MỘT Ô
MẠNG
 Mạng nguyên thủy : 8 nút 1/8 = 1 nút
 Mạng tâm khối : 8 nút 1/8 + 1 nút = 2 nút
 Tâm mặt : 8 nút 1/8 + 6 nút 1/2 = 4 nút
 Tâm đáy : 8 nút 1/8 + 2 nút 1/2 = 2 nút

MẠNG NGUYÊN THỦY
8 nút 1 = 1 nút
8
MẠNG TÂM KHỐI
8 nút 1 + 1 nút = 2 nút
8
 Tâm mặt : 8 nút 1+ 6 nút 1
= 4 nút
8 2
HỆ SỐ LẤP ĐẦY
Theå tích vaät chaát chöùa trong oâ maïn g

Hệ số lấp đầy =
Theå tích oâ maïn g
Vvaätchaát
L=
VOÂmaïng
TRƯỜNG HỢP HỆ LP THỦY P
VÔ mạng = a3
3
4 3 4 a = 3
V vật chất = V 1 nguyên tử = R =   a
3 3 2 6
 L=
  0,52
6
43 3 3
38
R
a TRƯỜNG HỢP HỆ LẬP PHƯƠNG TÂM KHỐI I
V Ô mạng =
V vật chất = V 2 nguyên 4 R 3
a3
tử = 2. 3
3
Với R = a
4
3
4  3  3 3
V vật chất =  a  = a
3  4  8
3 = 0,68
 Hệ số lấp đầy = 
8
BIỂU DIỄN CÁC NÚT - CHUỖI - MẶT TINH
THỂ – CHỈ SỐ MILLER
a. Ký hiệu một nút
Một nút bất kỳ của mạng liên hệ với gốc bằng một
vectơ tịnh tiến
 : 
T  n1a1  n 2 a 2  n 3a3
Tọa độ của nút đó trên ba trục tọa độ là : n1a1, n2a2, n3a3.
Nếu a1, a2, a3 là độ dài đơn vị trên ba trục thì tọa độ của nút là
n1, n2, n3
ký hiệu nút đó là [[n1 n2 n3]] hay n1n2n3.
Nếu ni < 0 ký hiệu n, ivới i = 1, 2, 3.
Ví dụ:    
Một nút mạng có tọa độ thỏa: T  3a1  2a 2  a 3
 ký hiệu nút đó là [[ 3 2 1]].
MỘT SỐ NÚT CƠ BẢN
TRONG TINH THỂ LẬP PHƯƠNG
Z
z [[001]]
[[ 011]] 011
11
1
[[101]] [[111]] 001
011
[[000]]
y 001 101
[[010]]
x [[100]] [[110]] y
x 000 010
b. Ký hiệu một chuỗi (chiều) trong
tinh thể
Qua gốc kẻ đường thẳng song song với chuỗi nói trên. Ngồi
gốc ra, nút gần gốc nhất nằm trên đường thẳng có ký hiệu
[[uvw]] thì chuỗi mạng này có ký hiệu [uvw].
MỘT SỐ CHIỀU CƠ BẢN TRONG TINH THỂ LẬP PHƯƠNG
z
[001]
[100]
[010] 000
y
[010]
x [100] [001]
z [101]
[011] [111] z
[011] [111]
[111]
[101]
[111]
y
y
000
000
x
[110] x
c. Ký hiệu một mặt mạng
Để ký hiệu cho một mặt mạng hay một họ mặt mạng
song song nhau, ta chọn mặt nào đó nằm trong họ này
gần gốc nhất. Giả sử mặt này cắt ba trục tọa độ theo
thông số n1a1, n2a2, n3a3.
Ta lập tỉ số kép :
a1 a2 a3 1 1 1 n 2n 3 n 1n 3 n 1n 2
: :  : :  : :
n 1 a1 n 2 a 2 n 3 a 3 n 1 n 2 n 3 n 1 n 2 n 3 n 1 n 2 n 3 n 1 n 2 n 3
 Đặt h : k : l = n2n3 : n1n3 : n1n2
 chỉ số Miller (do Miller đề xuất): (h k l)
VÍ DỤ
Một họ mặt mạng song song nhau có mặt mạng gần trục
tọa độ nhất cắt trục tọa độ tại:
x = 2a1, y = a2, z = 3a3
Ta lập tỉ số kép :
a1 a 2 a 3 1 1 1 3 6 2
: :  : :  : :  3:6:2
n 1 a1 n 2 a 2 n 3 a 3 2 1 3 6 6 6
Đặt h : k : l = 3:6:2
chỉ số Miller = (362)
Các mặt cơ bản trong tinh thể lập phương
(111)
(110) (210)
z
(001) (002)
Ý NGHĨA CỦA KÍ HIỆU MẶT
MẠNG
y
- Trong một họ mặt mạng, khoảng cách giữa hai mặt lân cận nhau
được gọi là thông số mặt mạng và được ký hiệu d. Họ mặt mạng
có ký hiệu (h k l) thì thông số mạng là dhkl.
- Ký hiệu mặt mạng thể hiện:

Vị trí tương đối của mặt mạng đối với các trục của tinh thể.
Số mặt song song cắt trục trong phạm vi của mỗi đơn vị dài trên
trục
CÔNG THƯC LIÊN HỆ GIỮA dhkl VỚI hkl VÀ
a, b, c
z c
c/l
dhkl là đại lượng quan trọng trong
các phép tính tốn cấu trúc.
Xét trường hợp Ox Oy Oz; n
thông số của họ mặt hkl là dhkl. H
b/k
hkl cắt ba trục tọa độ theo độ dài O y
a/h b
a/h, b/k, c/l kể từ O.
a, b, c : độ dài đơn vị. x a
Phương trình của mặt phẳng (h k l) :
h k l
x y z 1
a b c
hay Ax + By + Cz = 1
Phương trình của đường thẳng kẻ từ O mặt phẳng (h k l)
x y z
  m
A B C
 x = mA, y = mB, z = mC
HOH và H mp hkl  thỏa cả hai phương trình : tọa độ
H(xH, yH, zH) :
 AxH + ByH + CzH = 1
xH = mA, yH = mB, zH = mC
 mA2 + mB2 + mC2 = 1
1
m 2
A  B2  C 2
A B C
xH  2 y H  2 2 2
zH  2
2
A B C 2
A B C A  B2  C 2
2 2 2 A 2  B2  C 2
d hkl  OH  xH  yH  zH 
A 2
B C2

2 2
1
 d hkl 
2 2 2
h k  l
     
 a  b  c
Trường hợp hệ lập phương:
a1 = a2 = a3 = a
a
dhkl = 2 2 2 Trường hợp hệ bốn phương:
h k l a1 = a2 a3
dhkl = a1
2
 a1 
h  k  l  
2 2 2
 a3 
Trường hợp hệ ba phương và sáu
phương:
a1 = a2 a3; = = 900, =
1200
a1
2
dhkl = 4 2 2  a1 
( h  k  hk)  l  
2
3  a3 
Mối liên hệ giữa mạng thuận
(thực) và mạng đảo
Mối liên hệ giữa mạng thuận (thực) và mạng đảo
Sự xuất hiện của mạng đảo là hệ quả tất yếu của tính tuần hoàn
tịnh tiến của mạng tinh thể. Do mạng tinh thể có tính tuần hoàn
theo tọa độ với chu kỳ véc tơ mạng R , các đại lượng vật lý trong
mạng tinh thể phụ thuộc tọa độ cũng có tính tuần hoàn theo tọa độ
với chu kỳ véc tơ mạng R :
(1.2)
Có thể khai triển furie 1 hàm tuần hoàn theo 1 véc tơ G nào đó:
(1.3)
(1.4)
Do đó: là tương đương nhau:

nếu đầu mút các véc tơ R tạo thành mạng Bravais (mạng thuận) thì
đầu mút các véc tơ G cũng tạo nên một mạng, đó là mạng đảo.
Mối liên hệ giữa mạng thuận (thực) và mạng đảo
Như vậy sự xuất hiện của mạng đảo là hệ quả tất yếu của tính
tuần hoàn tịnh tiến của mạng tinh thể (mạng thuận).
2. Các véc tơ cơ sở của mạng đảo. Các véc tơ cơ sở của mạng
đảo được xây dựng trên mối quan hệ giữa véc tơ R và G, và mối
quan hệ giữa véc tơ R với các véc tơ cơ sở của mạng thuận a1,
a2 , a3 . Các véctơ cơ sở của mạng đảo:
Với là thể tích ô cơ sở của mạng thuận.
Ký hiệu Ώ là thể tích ô cơ sở của mạng đảo thì Ώ = (2π)3/V

8. MẠNG ĐẢO (MẠNG NGƯỢC)
a. ĐỊNH NGHĨA
  
Cho một mặt thuận có ba vectơ cơ sở a 1 , a 2 , a 3
 
Ta biểu diễn họ mặt mạngsong song mặt ( a )2 ,tức
a 3 họ mặt (100)
bằng một vectơ a1* góc mặt phẳng (
vuông a) 2và
, a 3a1* =
2 /d100.
 hình chiếu
Gọi Oa1là

(100)
của atrên
a1
1
pháp tuyến a1
của mặt (100) tức Oa1
= d100, ta có:
*
a1 
a3
a1*. Oa1 = 2 

O
a2
Tất cả các điều kiện trên cho phép ta có :
a1* .a1  2 ; a1* .a 2  0; a1* .a 3  0

* *
Tương tự ta thành lập các vectơ a 2 ; a 3 sao cho:
*
*
a2 .a1 0 a3 .a1 0
*
a*2 .a2  2 a3 .a2 0 a1 
* *
a1
a2 .a3 0 a3 .a3  2
*
a i .a j  2ij *
a1 * 
1 nếu i = j  a3 a3
ij = * 
0 nếu i  j
O
a2 a2
* * *
Mạng được xây dựng trên ba vectơ a1 , a 2được
, a3 gọi là
mạng ngược của mạng thuận đã cho.
Các nút của mạng ngược có thể xác định bởi véctơ:
* * *
G hkl  h.a1  k.a 2  l.a 3 ; h, k , l  Z
MỘT SỐ TÍNH CHẤT CỦA MẠNG ĐẢO
(MẠNG NGƯỢC)
1. Gọi V là thể tích của ô mạng thuận; V* thể tích của ô

mạng ngược, ta có:
  
V  a1 .(a 2  a 3 )
* * * *
V  a1 .(a 2  a 3 )
Suy ra: V.V* = (2 )3
   * * *
2.Neáu a1  a 2  a 3 thì a1  a 2  a 3
*  *  * 
Vaø a1 // a1 ; a 2 // a 2 ; a 3 // a 3
3. Ích lợi của mạng ngược : nếu nối gốc tọa độ với một nút (h k l)
của mạng ngược được biểu diễn bằng vectơ tức là :
 * * *

G hkl  h.a  k.b  l.c
G hkl
phải vuông góc mặt mạng (h k l) của mạng thuận và có độ
dài :
2
G hkl 
d hkl
 có thể biểu diễn một họ mạng thuận bằng một nút
của mạng ngược.
 mỗi nút của mạng ngược có thể biểu diễn cho một
họ mạng thuận (tức mạng tinh thể) về hướng và thông
số mặt mạng.
VÍ DỤ
Nút [[312]] của mạng ngược biểu diễn họ mặt mạng (312) của
mạng thuận.

Họ (312) có hướng vuông góc với
G
là hướng của vectơ nối
từ gốc O đến nút [[312]] của mạng ngược và312
có thông số:
2
d 312 
G 312
4. Mạng ngược của một mạng ngược là mạng thuận.

5. Nút của mạng ngược mà ký hiệu là [nh, nk, nl] tương đương
với một họ mạng thuận (nh, nk, nl) và có thông số n lần nhỏ hơn
thông số của họ (h k l) .
VÍ DỤ
Nút [[111]] được biểu diễn bởi véc tơ G111 trong mạng ngược
sẽ biểu diễn cho họ mạng (111) có thông số d111 trong mạng
thuận.
Nút [[222]] được biểu diễn bởi véc tơ G222 trong mạng
ngược sẽ biểu diễn cho họ mạng (222) có thông số d222 trong
mạng thuận.
Ta có: G222 = 2G111 d 2 2 d111

222   
G 222 2G111 2
d111
 d 222 
I. CÔNG THƯC NHIỄU XẠ
CỦA VULF – BRAGG
1. NHẬN XÉT CHUNG
Để nghiên cứu cấu trúc của tinh thể ta phải chiếu vào tinh thể các
bức xạ có bước sóng nhỏ hơn hay bằng khoảng cách giữa các
nguyên tử trong tinh thể, tức là:
o
tia X, tiaA .
S
2 . Vết tia tới

  Mặt tinh thể
Nhưng tia X cho hình ảnh rõ nét với độ chính xác cao hơn
Dùng tia X.
Tia X được tạo ra nhờ ống phát tia X. Bước sóng ngắn nhất mà ống
có thể phát ra liên quan tới hiệu điện thế giữa anod và catod của
ống phát tia bởi công thức:
hc hc
 eU   min 
 min eU
4
Vôùi U  10 V thì :
6,625.1034.3.108 10
0
 min  19 4
 1,24. 10 m  1,24 A
1,6.10 .10
2. Công thức nhiễu xạ của Vulf – Bragg:
Chiếu một chùm tia X song song và đơn sắc (có xác
định) lên một tinh thể dưới góc trượt đối với một họ
mặt mạng nào đó.
Chùm tia X sẽ phản xạ trên các mặt thuộc cùng họ đó
dưới cùng góc . Ta có:
I
II
Các tia phản xạ từ cùng 1
mặt mạng (tia I, II) có hiệu
đường đi: FG
III
= AG – FE = 0  C
Các tia phản xạ trên cùng A E

1 mặt mạng cùng pha nhau. d
B
Gọi là hiệu đường đi của các tia phản xạ từ các mặt lân cận nhau
ta có:
= AB – AC
mà : AB = d/sin ; AC = ABcos2
= d(1 – cos2 )/sin = 2dsin2 /sin
= 2dsin
Trong quang học, điều kiện để I
II
các tia sóng có cùng bước sóng
có cực đại giao thoa là:
FG
III
2 πδ  C
Δφ   2 n A E
λ d
   n , n  Z 
B
2dsin =n : điều kiện nhiễu xạ của Vulf – Bragg
Đầu dò
Mặt
nguyên
tử, ion
hay phân
tử
NHẬN XÉT
Thực nghiệm chứng tỏ công thức Vulf – Bragg có độ chính
xác rất cao. Mặc dù công thức này suy ra từ một điểm xuất
phát rõ ràng không đúng về mặt vật lí, đó là sự phản xạ tia
X trên những mặt nguyên tử tưởng tượng.
Chỉ những phép đo thật chính xác mới phát hiện được
những sai lệch của công thức, những sai lệch đó liên quan tới
II. CẦU PHẢN XẠ CỦA EWALD
Ewald đưa ra một phương pháp đơn giản vào việc giải quyết bài
tốn sau:
Cho một chùm tia X tới, bước sóng rơi trên một tinh thể đặt ở
một hướng cho trước. Hỏi có tia phản xạ nào không? Hướng của nó
như thế nào?

Lấy 1 điểm bất kì làm gốc O, vẽ véc tơ thỏa: k

B
gốc tại O. k'
 phương trùng với phương của tia X tới.
 độ lớn của k : O 2 G

2 k
k A


Tưởng tượng đặt tinh thể tại vị trí ngọn của . Gọi kA là ngọn của

véctơ . Lấy A làmk gốc vẽ mạng ngược của tinh thể đó.
2
Từ O vẽ một mặt cầu tâm O, bán kính bằng k = . Điều kiện
 có nút
nhiễu xạ Vulf – Bragg sẽ thỏa, tức là sẽ có tia nhiễu xạ nếu
của mạng ngược nằm trên mặt cầu này.
Giả sử có nút của mạng ngược 

nằm trên mặt cầu này tại B.
B
k'
Vẽ véctơ G  AB
véctơ nối 2 nút
của mạng ngược. Tia nhiễu xạ sẽ O 2 G
truyền theo chiều của véctơ 
thỏa: k' k
A
 
k'  k  G
CHƯNG MINH
Theo tính chaát cuûa maïng ngöôïc :
G  laø moät veùtô maïn g ngöôïc cuûa hoï maët maïn g (hkl)
Do ñoù:

 G  hoï maët maïn g thuaän (hkl)
2 k’
G = (1)
d hkl G
Maët khaùc, töø hình veõ: 2
 2
G  2.k. sin   2. . sin  (2 )
 k
Từ (1) và (2) suy ra:
2dhklsin =
DẠNG TỔNG QUÁT CỦA ĐIỀU KIỆN NHIỄU
XẠ VULF - BRAGG
Công thức Vulf – Bragg có thể viết dưới dạng tổng quát sau:
  
k  k  G 
2 2
 (k )  (k  G)
  2
Vì k  k ' neân 2.k.G  G  0
 Tia phản xạ sẽ ứng với những nút nào của mạng ngược nằm
trên mặt cầu Ewald.
Nếu không có nút nào trên mặt cầu, tức không có tia nhiễu xạ.
Nhưng nếu quay tinh thể quanh A, lúc đó mạng ngược quay theo,
vì vậy bao giờ cũng có thể đưa một nút bất kì Ghkl lên mặt cầu nếu
Ghkl  4/.
NHẬN XÉT
Dựng cầu Ewald cho
phép tìm bằng hình học
những tia nhiễu xạ gây
bởi một tia tới cho trước
trên một tinh thê’.
Đây là phương pháp
đại cương khai thác của
ảnh nhiễu xa.
Công thức Vulf – Bragg đúng với mọi loại sóng truyền trong
môi trường tuần hồn. Vì vậy, trong nhiều trường hợp còn có thể
dùng chùm electron hay chùm nơtron có năng lượng thích hợp
vào việc phân tích cấu trúc tinh thể.
Vùng Brillouin
Điều kiện mhiễu xạ thoả Công thức Vulf – Bragg
    2   2
kkG  (k )  (k  G )
  2
Vì k  k ' neân 2.k.G  G  0
Vùng Brillouin
III. CÁC PHƯƠNG PHÁP CHỤP TINH THỂ BẰNG
TIA X
Mỗi tinh thể của một loại vật chất có d đặc trưng riêng
cho mình không lẫn với các chất khác dù các tinh
thể khác loại có cùng cấu trúc.
Trong phân tích cấu trúc: biết , đo bằng thực
nghiệm (ảnh nhiễu xạ) Xác định được d.
Một chùm tia tới S rơi trên một họ mặt mạng với
một góc bất kì nói chung không cho tia nhiễu xạ
S’ vì điều kiện Vulf – Bragg chưa thỏa. Muốn thu
được chùm tia nhiễu xạ người ta dùng một trong hai
cách sau:
Giữ cố định tinh thể và tia tới: thay đổi của chùm
tia tới dùng tia trắng: phương pháp Laue.
Giữ = const, vị trí tia tới cố định: xoay tinh thể để
góc thay đổi từ 0 90o sẽ có một vị trí phù hợp
điều kiện Vulf – Bragg thu được tia nhiễu xạ:
1. PHƯƠNG PHÁP LAUE
Dùng chùm tia X trắng chiếu qua một diapham rọi vào
một đơn tinh thể gắn trên giá.
Ưng với mỗi họ mặt mạng bất kì làm với tia tới một
góc nào đó sẽ có một bước sóng thích hợp để
thỏa điều kiện Vulf – Bragg cho ảnh nhiễu xạ.
Qua ảnh nhiễu xạ ta có thể xác định được:
Tính đối xứng của tinh thể.
Áp dụng được cho các tinh thể có hình dạng không
hồn chỉnh.
Định hướng được tinh thể.
Nghiên cứu lệch mạng: vết nhiễu xạ dài lệch
mạng.
BUỒNG CHỤP LAUE
Gồm đầu giác kế, nơi đặt đơn tinh thể với định hướng
xác định so với chùm tia tới và buồng phim phẳng
đặt trực giao với chùm tia tới.
Nếu mẫu đủ mỏng để tia X xuyên qua, người ta chụp
theo sơ đồ truyền qua và ảnh nhiễu xạ nhận được gọi
là ảnh Laue truyền qua, gọi tắt là ảnh Laue.
Nếu mẫu dày, chụp theo sơ đồ phản xạ và ảnh nhiễu xạ
nhận được gọi là ảnh Laue ngược hay còn gọi là
epigram.
ỐNG PHÁT TIA
Ống phát tia làm việc ở chế độ bức xạ liên tục, tức
điện áp đủ bé để bức xạ đặc trưng hoặc chưa có hoặc
có nhưng với cường độ thấp.
Nhờ bức xạ liên tục, chùm tia đa sắc có bước sóng
thay đổi từ :
min = 0,2.10-10 m đến max = 2.10-10 m
ẢNH NHIỄU XẠ
Ảnh nhiễu xạ gồm một loạt các vết nhiễu xạ. Các vết
này thể hiện tính đối xứng của tinh thể theo cách
định hướng tinh thể lúc chụp.
Phương pháp Laue thường dùng để xác định hướng
trục tinh thể và tính đối xứng của tinh thể.
THIẾT BỊ CHỤP PHỔ
BẰNG PHƯƠNG PHÁP
LAUE
2. PHƯƠNG PHÁP ĐƠN TINH THỂ QUAY
Dùng tia X đơn sắc chiếu qua diapham tới tinh thể
nằm ở trục của buồng chụp có bán kính 57,3 mm.
Tinh thể quay quanh trục với tốc độ 2 vòng/phút.
Dùng phương pháp này để xác định thông số mạng T
của chuỗi trùng với trục quay của tinh thể. Khi đó
chỉ cần quay tinh thể dao động từ 5o 15o.
Trường hợp cần chỉ số hóa các vết nhiễu xạ ta phải
xoay tinh thể tồn vòng.
Chú ý khi lắp tinh thể phải trùng trục quay với một
trục quan trọng của tinh thể.
Người ta thường chụp ba ảnh nhiễu xạ với trục quay
trùng với trục [100], [010] và [001].
3. PHƯƠNG PHÁP CHỤP PHIM DEBYE – SHERRER
( PHƯƠNG PHÁP BỘT)
Khi chiếu một chùm tia X vào mẫu với bước sóng , bao giờ
cũng có những mảnh tinh thể ngẫu nhiên nằm theo hướng
sao cho mặt mạng d của chúng thỏa điều kiện Vulf – Bragg
Khi đó nó sẽ cho tia nhiễu xạ. Các tia này nằm trên
đường sinh của một nón tròn xoay có đỉnh là mẫu trục là tia
tới với nửa góc ở đỉnh là 2 .
Ưng với những họ mặt mạng d khác của tinh thể ta có các mặt
nón tia nhiễu xạ khác nhau với điều kiện d /2 (để sin
1).
Phương pháp bột cho phép xác định được góc của tia nhiễu
xạ bởi các họ mặt mạng khác nhau
tính được d qua điều kiện Vulf – Bragg.
BUỒNG CHỤP TRONG PHƯƠNG PHÁP
DEBYE-SCHERRY
 Buồng chụp bằng kim loại có một
diapham xuyên qua thành đế có một
chùm tia X song song mảnh từ ngồi
rọi vào cột mẫu.
 Đối diện với diapham là một màn
huỳnh quang nhỏ để điều chỉnh
buồng chụp cho tia X rơi vuông góc
mẫu.
 Maãu đa tinh thể dạng bột hoặc một
số lớn các mảnh tinh thể nhỏ cỡ
1/100 – 1/1000 mm phân bố hỗn độn
được nén thành khối, thông thường
có dạng mẫu trụ, đường kính 5 – 8
mm. Ngồi ra có thể dùng mẫu phẳng.
Phim được lắp sát thành trong buồng chụp và buồng chụp được che tối hồn
tồn.
Với các họ mặt mạng dhkl thỏa điều kiện Vulf – Bragg ta sẽ thu được trên
phim các tia nhiễu xạ là các vạch hình trụ đối xứng qua vết tia tới.
4. PHƯƠNG PHÁP NHIỄU XẠ KẾ (diffractometer)
(PHƯƠNG PHÁP ĐẾM XUNG)
Là phương pháp ghi nhận ảnh nhiễu xạ Rơntgen bằng
cách đếm số lượng xung (hoặc tốc độ tạo xung) sinh
ra trong ống đếm kiểu ion hố hoặc kiểu nhấp nháy.
Ưu điểm:
Cho phép trong vòng vài
chục phút ghi được tồn bộ
biểu đồ nhiễu xạ của vật liệu,
trong khi đó theo phương
pháp chụp ảnh phải mất vài
giờ hoặc lâu hơn.
Quá trình phân tích, gia
công số liệu thực nghiệm
cũng đơn giản, nhanh chóng
và chính xác hơn.
 Mẫu: có dạng đĩa phẳng tròn ~ 2 cm, dày 1 – 2 mm khi chụp mẫu quay
trong mặt phẳng quanh trục của nó.
 Ống đếm: Tại vị trí nhận tia nhiễu xạ.
 Góc xoay: thay đổi từ O 90o, buồng ion hóa xoay theo với tốc độ góc
2 .
 Vị trí của ống đếm có độ chính xác tới 0,01o. Vì chỉ ghi các vạch nhiễu xạ
nằm ở một phía tia tới nên vị trí góc Oo phải thật chính xác (hiệu chỉnh góc
Oo dựa vào mẫu chuẩn đã biết trước.
 Dùng nhiễu xạ kế cho phép xác định cường độ tia nhiễu xạ của một vạch
theo thời gian.
 Bằng phương pháp ion hố, dựa vào số lượng xung tạo ra trong một đơn vị
thời gian có thể đánh giá được cường độ của tia Rơntgen.
t1 t2 t
Chöông II
LIEÂN KEÁT TRONG TINH

THEÅ CHAÁT RAÉN
I. CAÙC LOAÏI LIEÂN KEÁT TRONG TINH THEÅ
Caùc nguyeân töû khi tieán laïi gaàn nhau ñeå taïo thaønh
tinh theå  Coù söï töông taùc giöõa chuùng  Naêng
löôïng cuûa toaøn heä giaûm. Ñoä giaûm naêng löôïng naøy
xaùc ñònh naêng löôïng lieân keát cuûa tinh theå.
Naêng löôïng lieân keát khaùc nhau giöõa caùc loaïi tinh
theå:
Tinh theå khí trô:
Elieân keát = 0.02  0.2 eV/nguyeân töû
Tinh theå kim loaïi kieàm:
Elieân keát = 1 eV/nguyeân töû
Tinh theå nhoùm 4 nhö Ge, Si:
1. BAÛN CHAÁT CUÛA CAÙC LÖÏC TÖÔNG TAÙC TRONG TINH THEÅ
Khi caùc nguyeân töû laïi gaàn nhau, giöõa caùc nguyeân
töû coù theå coù caùc töông taùc:
+ Töông taùc haáp daãn.
+ Töông taùc töø.
+ Töông taùc tónh ñieän.
Neáu hôïp caùc töông taùc ñoù laøm naêng löôïng heä giaûm
 löïc huùt giöõa caùc nguyeân töû seõ thaéng  tinh
theå oån ñònh.
Neáu hôïp caùc töông taùc ñoù laøm naêng löôïng heä taêng
 löïc ñaåy thaéng  tinh theå khoâng hình thaønh.
Giaû söû oxeùt töông taùc giöõa hai nguyeân töû gaàn nhau nhaát caùch
nhau 3 A
+ Vôùi nguyeân töû naëng nhaát coù A = 250 naêng löôïng haáp daãn
vaøo khoaûng:
Uhấp dẫn ~ 2,4.10-32 eV
+Vôùi caùc nguyeân töû coù momen töø cô baûn baèng magnetron
Born naêng löôïng töông taùc:
Utöø ~ - 7.10-6 eV
+ Vôùi caùc nguyeân töû coù ñieän tích e: naêng löôïng huùt tónh
ñieän:
e2
Uñieän = Uhuùt ~ - ~ -5eV
Nhö vaäy:
r
Uñieän >> Utöø >> Uhaáp daãn
Vaäy nguoàn goác lieân keát chính trong tinh theå laø töông taùc tónh ñieän.
TƯƠNG TAÙC TÓNH ÑIEÄN
Töông taùc tónh ñieän trong tinh theå goàm:
Töông taùc huùt vaø töông taùc ñaåy
 Töông taùc huùt giöõa caùc ñieän tích traùi daáu:
electron – haït nhaân
e2
Uhuùt ~ -
r
 Töông taùc ñaåy giöõa caùc ñieän tích cuøng daáu:
haït nhaân – haït nhaân; electron – electron
A
Uñaåy = n
r
Trong ñoù: A, n = haèng soá, n >> 1; r : khoaûng caùch giöõa hai
nguyeân töû.
Vaäy: Naêng löôïng töông taùc giöõa hai nguyeân töû goàm:
U(r) = Uhuùt + Uñaåy
Khi r = ro , U(ro) = Umin

U ( r)
 ro = khoaûng caùch thöïc
giöõa hai nguyeân töû gaàn nhau
nhaát trong tinh theå.
Khi r  0 :
Uñaåy >> Uhuùt  U(r)  
r0 r
Khi r   :
Uñaåy << Uh = 0  U(r)  0
Umin
2. CAÙC LOAÏI LIEÂN KEÁT TRONG CHAÁT RAÉN
Söï khaùc bieät giöõa caùc loaïi lieân keát trong chaát raén laø
do söï phaân boá cuûa caùc ñieän töû hoùa trò cuûa caùc
nguyeân töû.
Khi ñöa caùc nguyeân töû laïi gaàn nhau ñeå taïo tinh theå
chaát raén, chuùng coù söï phaân boá laïi caùc ñieän töû trong
caùc nguyeân töû. Quaù trình naøy thoûa ñieàu kieän:
+ Baûo toaøn ñieän tích cuûa heä.
+ Xu höôùng sao cho caùc nguyeân töû coù lôùp voû ngoaøi
cuøng ñaày e-.
Tuøy theo soá electron hoùa trò cuûa caùc nguyeân töû maø
chuùng coù theå phaân boá laïi electron baèng caùch:
nhöôøng, hay thu, hay goùp chung caùc electron hay chæ
bieán daïng caùc lôùp voû e-.
CAÙC LOAÏI LIEÂN KEÁT CÔ BAÛN TRONG TINH THEÅ
1-Lieân keát Van der Waals
Lieân keát yeáu giöõa caùc nguyeân töû trung hoøa bôûi töông taùc
Van der Waals – London do söï thaêng giaùng trong phaân
boá ñieän tích cuûa caùc nguyeân töû.
2-Lieân keát ion
Caùc nguyeân töû trao ñoåi ñieän töû hoùa trò vôùi nhau ñeå taïo
thaønh caùc ion (+) vaø ion (-)  lieân keát baèng löïc huùt
tónh ñieän cuûa caùc ion traùi daáu.
3-Lieân keát ñoàng hoùa trò
Lieân keát giöõa caùc nguyeân töû baèng caùch goùp chung caùc
electron hoùa trò  Caùc nguyeân töû trung hoøa coù söï phaân
boá electron chuøm leân nhau moät phaàn.
4-Lieân keát kim loaïi
Caùc electron hoùa trò ñöôïc giaûi phoùng khoûi nguyeân töû vaø
coù theå di chuyeån töï do trong tinh theå. Caùc ion (+) ñöôïc
naèm ôû vò trí nuùt maïng.
II. VÍ DUÏ MINH HOÏA CHO CAÙC LOAÏI LIEÂN KEÁT
TRONG CHAÁT RAÉN
1. TINH THEÅ KHÍ TRÔ
A. ÑIEÅN HÌNH
Caùc tinh theå khí trô nhö He, Ne, Ar coù lôùp voû ñieän töû hoùa trò
hoaøn toaøn ñaày, naêng löôïng ion hoùa raát lôùn, naêng löôïng lieân
keát giöõa caùc nguyeân töû raát yeáu, khoâng ñuû laøm bieán daïng caùc
lôùp voû electron cuûa chuùng
 töông taùc chuû yeáu Van der Waals – London
Xeùt hai nguyeân töû 1 vaø 2 caùch nhau moät khoaûng r như hình.
Nguyeân töû 1  Nguyeân töû 2
E
p1 p2
r
Töông taùc van der Waals – London
Giaû söû ôû thôøi ñieåm t, nguyeân töû 1 coù momen löôõng cöïc ñieän
 
töùc thôøi laø P1  sinh ra moät ñieän tröôøng E coù ñoä lôùn taïi taâm
cuûa nguyeân töû 2 laø:
2P1
E 3
r
Momen löôõng cöïc ñieän caûm öùng taïi nguyeân töû 2 laø P2:
2P1
P2  E  3
r
Trong ñoù  = ñoä phaân cöïc ñieän
 
Theá naêng töông taùc giöõa hai momen P1, P2 laø:
     
1  P1.P2 3(P1.r )( P2 .r ) 
U1 (r )   3  
  4o  r r 5

Vì P1 // P2 neân:
1  P1P2 3P1r.P2 r  2P1P2 1 4P12
U1 (r)   3
 5   3

4o  r r  4o r 4o r 6
C
U1(r) = Uhuùt = - 6  Töông taùc huùt
r
Nguyeân töû caøng gaàn nhau lieân keát caøng maïnh  Töông
taùc Van der Waals – Lon don  ñoùng vai troø chính trong
caùc lieân keát cuûa caùc tinh theå khí trô.
Khi ñöa caùc nguyeân töû laïi gaàn nhau hôn  coù
theâm töông taùc ñaåy coù daïng:
A
Uñaåy = 12
r
Theá naêng töông taùc toaøn phaàn:
C A
U(r) = Uhuùt(r) + Uñaåy(r) = - 6 + 12
r r
  12    6 
Hay : U(r) = 4      = Theá Lennard – Jones
 r   r  
Trong ñoù: C  46 ; A  412 laø caùc haèng soá döông

U( r )
4
r
r0 
Umin
Theá Lennard – Jones
Vaäy: Töông taùc Van der Waals – London ñoùng vai
troø chính trong lieân keát cuûa caùc tinh theå khí trô.
B. MOÄT SOÁ TÍNH CHAÁT CUÛA
TINH THEÅ KHÍ TRÔ
 Lieân keát cuûa tinh theå khí trô laø lieân keát Van der
Waals  töông taùc huùt  xu höôùng caùc nguyeân
töû keùo veà mình soá caùc nguyeân töû laân caän toái ña.
 Tinh theå coù caáu truùc xeáp chaët: laäp phöông taâm
maët cho ña soá tinh theå khí trô, vaø luïc giaùc xeáp chaët
vôùi tinh theå He.
 Caùc tinh theå khí trô laø chaát ñieän moâi trong suoát coù
naêng löôïng lieân keát nhoû vaø nhieät ñoä noùng chaûy
thaáp, deã neùn.
Naêng löôïng lieân keát cuûa caùc tinh theå khí trô
Giaû söû tinh theå khí trô laø moät taäp hôïp caùc nguyeân töû naèm taïi
nuùt maïng, boû qua ñoäng naêng cuûa chuùng
 Naêng löôïng töông taùc cuûa nguyeân töû naèm taïi goác toïa ñoä
vôùi caùc nguyeân töû coøn laïi i trong tinh theå laø theá naêng:


U   U( ri )
  i 1  
Vôùi: ri  n i1a1  n i 2 a 2  n i3a 3
ri  R : khoaûng caùch giöõa hai nuùt laân caän gaàn nhaát.
Naêng löôïng toång coäng trong tinh theå coù N nguyeân töû (töùc laø
N
coù caëp nguyeân töû) baèng toång naêng löôïng töông taùc cuûa
2
caùc caëp nguyeân töû N.U
2
 Naêng löôïng töông taùc tính treân moät nguyeân töû laø:
1 N.U U
u . 
Maët khaùc, theo theá Lennard _ Jones ta coù:
  12    6 
Ñaët ri = iR U(r)  4      
 r   r  
4  12
 
6
  12
 1    1  
12 6 6
u 
2 i  ri   ri   
       2   .     .  
 i   R   i   R  
  i  
   12  
6
 u  2 A12    A 6 .  
  R   R  
n

1
Vôùi An =
i1   
 i
An phuï thuoäc  Loaïi maïng tinh theå vaø n.
Khi n   : An  soá laân caän gaàn nhaát.
VD: maïng laäp phöông taâm maët An = 12.

Khi n giaûm  An taêng vì coù söï ñoùng goùp
cuûa caùc nguyeân töû ôû xa hôn.
Khoaûng caùch caân baèng Ro giöõa caùc laân caän gaàn nhaát ñöôïc
tính töø ñieàu kieän: U
0
R R R o
U  A1212 .12 A 6  6 .6 
  2    0
R  R11
R  RR
5
o
12 A1212 6A 6  6 2A12
   Ro  6 .  1.09
R11
o R 5
o
A6
Keát quaû lí thuyeát naøy phuø hôïp toát vôùi keát quaû thöïc nghieäm
ñoái vôùi caùc nguyeân töû coù khoái löôïng lôùn, coøn ñoái vôùi caùc
nguyeân töû coù khoái löôïng nhoû thì coù söï sai khaùc ñaùng keå.
Nguyeân nhaân laø do boû qua ñoäng naêng cuûa caùc nguyeân töû.
Naêng löôïng lieân keát caân baèng
2A12    12   

6
Theá R o  6 . vaøo coâng thöùc: u = 2 A12    A 6,.  

A6   R   R  
ta tính ñöôïc naêng löôïng lieân keát caân baèng:
  
12
  
6
     
       
uo = 2 A12 
2 A
  A 6 .
2 A
 
 6 12
.  6 12
.  

  A6   
  A 6  
 A 62 A 62  A 62
uo = 2  4A  2A    2A   8.6
 12 12  12
Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi keát quaû thöïc nghieäm ñoái vôùi
caùc nguyeân töû coù khoái löôïng lôùn.
Khi khoái löôïng giaûm  coù söï sai leäch nhieàu vôùi keát quaû
thöïc nghieäm.
Nguyeân nhaân laø do boû qua ñoäng naêng cuûa caùc nguyeân töû.
Ñoä cöùng cuûa tinh theå B
Ñoä cöùng B cuûa tinh theå laø soá ño cuûa naêng löôïng caàn ñeå laøm
bieán daïng tinh theå. Tinh theå coù B caøng lôùn thì caøng cöùng.
Nghòch ñaûo cuûa B laø ñoä neùn cuûa tinh theå.
P
Theo ñònh nghóa: B = -V.
V T
Vôùi: V laø theå tích cuûa tinh theå; P laø aùp suaát.
ÔÛ nhieät ñoä T = 0oK, aùp suaát ñöôïc tính:
U 2U
P=-  B = V.
V V T0
2
U
Ta coù: Naêng löôïng cuûa moät haït: u =  U = Nu
V N
Theå tích cuûa moät haït: v =  V = Nv
N
  U    ( Nu)    u 
B = Nv.    Nv. .  B = v.  
V  V  ( Nv)  ( Nv)  v  v 
Vôùi maïng laäp phöông taâm maët, moät oâ maïng chöùa 4
1
haït vaø ta coi theå tích cuûa moãi haït gaàn ñuùng laø baèng
theå tích oâ maïng: 4
a3
v=
4
Maët khaùc, khoaûng caùch giöõa 2 haït gaàn nhau nhaát
laø:
a 2
2
2
R= a=R3
v 

a3 R 2 
R 3  dv = 1 3.R2dR
4 4 2 2
R R 3   u R 

2
 B= .  . 
v 3R 2 2 v  R v 
R 3   u 2 
B  . 2
2 v  R 3R 
R3 
   u 2  R 
  . 2 . 

2  R R 3R  v 
   
R3 
   2u 2  u   2  2 
   2. 2  .  2 . 2 
2  R 3R    3R  3R
  R R   
R  2  2u 2 2 u 
  2 2 . 3. 
3  3R R 3 R R 
2  2 u 2 2 u
 
9R R 2
9R 2 R
2  1  2 u 2 u 
B   2 

9  R R 2
R R 
ÔÛ khoaûng caùch caân baèng, naêng löôïng laø cöïc tieåu neân
ta coù:
u
Khi R = Ro : 0
R R R o
2 2u
Bo =
9R o R 2 RRo
2A12  
12
 
6
Vôùi Ro = 6  ; u = 2 A12    A 6 .  
A6   R   R  
75
Do ñoù: B =
3
2. TINH THEÅ ION
A. ÑIEÅN HÌNH
 Laø caùc Halogen kieàm: NaCl, LiF, CsCl, …
 Caùc nguyeân töû kim loaïi kieàm coù moät electron
hoùa trò (VD: Na), coøn caùc nguyeân töû Halogen coù
7 electron hoùa trò (VD: Cl).
+ Nguyeân töû Na nhöôøng 1 electron hoùa trò  ion
Na+ coù 8 electron ôû lôùp voû ngoaøi cuøng.
+ Nguyeân töû Cl nhaän 1 electron hoùa trò  ion Cl-
coù 8 electron ôû lôùp voû ngoaøi cuøng.
 Lieân keát ion
B. TÍNH CHAÁT
Töông taùc giöõa NaCl laø töông taùc huùt tónh
ñieän giöõa caùc ion traùi daáu.
Lieân keát maïnh, khoâng coù electron töï do.
Caùc tinh theå lieân keát ion khoâng daãn ñieän ôû
nhieät ñoä thaáp, ôû nhieät ñoä cao ñoä daãn ñieän
taêng.
Coù ñieåm noùng chaûy cao, ñoä cöùng lôùn, haáp
thuï hoàng ngoaïi.
NAÊNG LÖÔÏNG LIEÂN KEÁT
NAÊNG LÖÔÏNG MAÏNG UM
 Ñeå ñôn giaûn , ta duøng moâ hình caáu truùc cuûa 1

tinh theå ion hoùa trò I : NaCl
 UM laø naêng löôïng caàn chi ñeå taùch taát caû caùc haït
trong maïng ra xa voâ haïn.
 UM laø 1 ñaïi löôïng ñaëc tröng trong tinh theå lieân
quan tôùi caùc tính chaát cuûa tinh theå: ñoä neùn, ñoä
giaõn nôû nhieät, nhieät ñoä noùng chaûy, ñoä beàn cô
hoïc…
THEÁ TAÙC DUÏNG CUÛA CHUOÃI MAÏNG LEÂN HAÏT X
Theá taùc duïng cuûa nöûa chuoãi maïng leân haït x
2 2 2
e e e
1  k(    ...)
R 2R 3R
2
e 1 1
 1   k (1    ...) x 1 2 3 4 5 6…
R 2 3
2 2
e e
 1  1  0,6935
R R
 theá naêng taùc duïng cuûa caû chuoãi leân x baèng 2 laàn
theá naêng taùc duïng cuûa nöûa chuoãi leân x.
THEÁ TAÙC DUÏNG CUÛA MAËT MAÏNG LEÂN X
Theá taùc duïng cuûa nöûa maët maïng leân x:
2 2 2
e 2e 2e
 2  k (    ...)
R R 2 R 5
2
e 2 2 x
 2   k (1    ...)
R 2 5
2 2
e e
  2   2  0,1144
R R
 Theá taùc duïng cuûa caû maët maïng leân x baèng 2 laàn
theá taùc duïng cuûa nöûa maët maïng leân x.
THEÁ TAÙC CUÛA MAÏNG KHOÂNG GIAN LEÂN X
Theá taùc cuûa nöûa maïng khoâng gian leân x:
2 2
e e
  3   3  0,0662
R R
 Theá taùc duïng cuûa caû maïng khoâng gian leân x
baèng 2 laàn theá taùc duïng cuûa nöûa maïng leân x.
Do ñoù, theá cuûa toaøn maïng tinh theå taùc duïng
leân x:
 = 2(1 + 2 + 3)
Naêng löôïng maïng khi maïng coù NA haït laø:
e 2
UM = - NA = 2NA(1 + 2 + 3 )
R
Ñaët: M = 2(1 + 2 + 3 ) = haèng soá Madelung
Naêng löôïng maïng :
e 2
UM = MNA
R
M laø moät thöøa soá hình hoïc, caùc vaät chaát khaùc
nhau, nhöng coù cuøng caáu truùc thì coù M gioáng
nhau.
 Naêng löôïng lieân keát treân moät ion:
2 2
e e
u  M  1,7476
R R
+ Naêng löôïng maïng cuûa 1 hôïp chaát ion vôùi
hoùa trò ion baát kyø Z1, Z2 laø:
2
e
U   M N A Z1Z 2
R
 Naêng löôïng lieân keát treân moät ion:
2
e
u   M Z1Z 2
R
ÑOÄ CÖÙNG CUÛA TINH THEÅ ION
Töông töï, ta coù theå tính ñöôïc ñoä cöùng cuûa

tinh theå ion: 2
e  R 0 
B 
4 
 2 
18R 0   
Vôùi  = const coù thöù nguyeân laø ñôn vò chieàu
daøi.
3.TINH THEÅ ÑOÀNG HOÙA TRÒ
A. ÑIEÅN HÌNH
Caùc nguyeân toá thuoäc nhoùm IV trong baûng phaân loaïi
tuaàn hoaøn nhö Ge, Si, C …
Moãi nguyeân töû naøy coù 4 electron hoùa trò, khi lieân keát
vôùi nhau chuùng goùp 4 electron hoùa trò vôùi 4 nguyeân
töû laân caän taïo thaønh 4 lieân keát ñoàng hoùa trò  moãi
lieân keát coù 2 electron hoùa trò.
 LIEÂN KEÁT ÑOÀNG HOÙA TRÒ
Quanh moät nguyeân töû baát kì coù 4 nguyeân töû laân caän
naèm taïi ñænh cuûa hình töù dieän maø nguyeân töû ñang
xeùt naèm ôû taâm cuûa töù dieän ñoù  kieåu maïng kim
cöông.
B. TÍNH CHAÁT
 Lieân keát ñoàng hoùa trò maïnh.
 Elk khoaûng baèng naêng löôïng lieân keát cuûa
lieân keát ion.
 Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa lieân keát ñoàng hoùa trò
laø tính ñònh höôùng cuûa tinh theå.
 Coù nhieät ñoä noùng chaûy cao, ñoä raén vaø ñoä
beàn cao, ñoä deûo thaáp, ñoä daãn ñieän thaáp ôû
nhieät ñoä thaáp.
4. TINH THEÅ KIM LOAÏI
A. ÑIEÅN HÌNH
 Laø caùc nguyeân toá nhoùm 1 trong baûng phaân loaïi
tuaàn hoaøn. VD: K, Li, Na …
 Moãi nguyeân töû chæ coù 1 electron hoùa trò lieân keát
yeáu vôùi ion.
 Khi caùc nguyeân töû laïi gaàn nhau taïo thaønh tinh theå,
electron hoùa trò thoaùt khoûi nguyeân töû (vì haøm soùng
phuû nhau) trôû thaønh caùc electron töï do trong toaøn
maïng tinh theå  Caùc electron daãn.
 LIEÂN KEÁT KIM LOAÏI
B. TÍNH CHAÁT
 Coù tính daãn ñieän toát.
 Naêng löôïng lieân keát nhoû so vôùi naêng löôïng
lieân keát ion.
 Khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû töông ñoái
lôùn  caùc ion ôû nuùt maïng coù theá dòch
chuyeån töông ñoái xa maø khoâng bò phaù vôõ
lieân keát  ñoä deûo cao, deã uoán, daùt, keùo sôïi.
 Kim loaïi naëng coù lieân keát chaéc chaén
 nhieät ñoä noùng chaûy cao, ñoä beàn cô hoïc
lôùn.
 Caáu truùc: caùc nguyeân töû coù xu höôùng keùo veà
mình toái ña caùc nguyeân töû khaùc
 hình thaønh caáu truùc xeáp chaët: laäp phöông
VÍ DUÏ
Cu  laäp phöông taâm maët
Mg  luïc giaùc xeáp chaët.
Mn  laäp phöông taâm khoái
Chương III
DAO ÑOÄNG MAÏNG
TINH THEÅ
I. ÑOÄNG LÖÏC HOÏC MAÏNG TINH THEÅ
Nhöõng tính chaát quan troïng cuûa chaát raén ñeàu
lieân quan ñeán dao ñoäng maïng tinh theå.
Trong tinh theå caùc nguyeân töû naøy dao ñoäng
quanh vò trí caân baèng cuûa noù (nuùt maïng).
Dao ñoäng naøy ñöôïc lan truyeàn trong maïng
tinh theå taïo thaønh soùng trong maïng tinh theå.
Soùng naøy phuï thuoäc vaøo 2 yeáu toá:
Loaïi löïc lieân keát trong tinh theå
Caáu truùc cuûa maïng tinh theå.
Loaïi löïc lieân keát thì lieân quan tôùi baûn chaát
cuûa nguyeân töû taïo neân tinh theå vaø söï töông
taùc giöõ chuùng.
Caáu truùc cuûa tinh theå thì lieân quan tôùi söï
saép xeáp cuûa caùc nguyeân töû trong maïng.
Moãi loaïi tinh theå cho moät kieåu dao ñoäng
rieâng goïi laø phoå phoânoân cuûa noù.
Phoå phoâ noân quyeát ñònh phaàn lôùn caùc tính
chaát quan troïng cuûa chaát raén nhö: nhieät
dung, ñoä daãn nhieät, heä soá daõn nôû nhieät….
 Baøi toaùn dao ñoäng maïng tinh theå laø moät
phaàn quan troïng cuûa vaät lyù chaát raén.
Xeùt maãu tinh theå ñôn giaûn nhaát laø argon
 Caùc nguyeân töû argon trung hoøa xeáp ñeàu ñaën vôùi
caùc lôùp voû ñieän töû baõo hoøa vöõng chaéc.
 Chuùng lieân keát vôùi nhau baèng lieân keát Van der
Waals taùc duïng chuû yeáu giöõa caùc nguyeân töû naèm
laân caän gaàn nhaát.
 Caùc quaù trình vaät lyù trong tinh theå naøy lieân quan
tôùi chuyeån ñoäng nhieät cuûa caùc nguyeân töû quanh vò
trí caân baèng cuûa noù.
 Theo maãu Einstein: moãi nguyeân töû trong tinh theå
dao ñoäng ñieàu hoøa trong moät gieáng theá taïo bôûi caùc
löïc töông taùc cuûa noù vôùi caùc nguyeân töû laân caän 
Theá Lennard - Jones.
Giôùi haïn của maãu laø xeùt 
trong ñieàu kieän nhieät ñoä ui

khaù cao. ri

 Vò trí cuûa nguyeân töû thöù Ri
i trong maïng tinh theå ñöôïc
xaùc ñònh bôûi veùctô vò trí: O
  
 ri  R i  u i
R i = veùc tô xaùc ñònh vò trí cuûa nuùt maïng thöù i.

u i = ñoä dòch chuyeån cuûa nguyeân töû thöù i.
Mi = khoái löôïng cuûa nguyeân töû thứ i.
Đoäng naêng cuûa maïng laø: E = 1  2= Pi2
ñ  2 M u' l 2M
i
i i
i

Gọi U ( u i) laø theá naêng của maïng tinh theå. Haøm naøy
cöïc tieåu khi goác nguyeân töû naèm tại VTCB.

 ui  0
Khai trieån haøm U thaønh chuoãi Taylor quanh VTCB
vaø coi dao ñoäng cuûa nguyeân töû laø dao ñoäng beù.
 U  1  2U 
U  U0     .u i
 u i  0 2   u i u j  ...
i i, j  u i u j 
Uo = theá naêng cuûa maïng tinh theå khi caùc nguyeân töû
ôû nuùt maïng = const = choïn baèng 0.
Vaø:  U 
  u
i i
 .u i  0
0
 Vaäy theá naêng của tinh theå laø theá naêng dao ñoäng
ñieàu hoøa daïng: 
1  U 
2
U ñieàu hoøa    u u
2  u u 
i j
i, j  i j
 U = Uo + Uñieàu hoøa = Uñieàu hoøa
Phöông trình dao ñoäng coù daïng phöông trình dao
ñoäng ñieàu hoøa:  U 
mi u i ' ' = -  = Fi
u i
Hay:  ,, 2 
ui  -  u i
Löïc taùc duïng gaây ra dao ñoäng cuûa nguyeân töû coù daïng
löïc hoài phuïc:  
Fi  u i  = haèng soá löïc.
II. DAO ÑOÄNG MAÏNG CUÛA MAÏNG MOÄT
CHIEÀU GOÀM MOÄT LOAÏI NGUYEÂN TÖÛ
Xeùt tröôøng hôïp maïng moät chieàu goàm:
 Caùc nguyeân töû cuøng loaïi coù khoái löôïng M naèm
treân cuøng moät ñöôøng thaúng
 Chuùng chæ töông taùc vôùi caùc nguyeân töû gaàn nhaát.
 Khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû gaàn nhaát laø a.
( n -2)a (n-1)a na (n +1)a (n+2)a
u(na)
( n -2)a (n-1)a na (n +1)a (n+2)a
u(na)
Xeùt nguyeân töû thöù i ôû vò trí nuùt R = na.
Ñoä dòch chuyeån cuûa nuùt naøy laø u(na).
Theá naêng trong tröôøng hôïp naøy coù daïng:
1 2 1
U    u (na )  u [ (n  1) a ]     u (na )  u [( n  1) a] 2
2 2
 U = - [2u(na) – u[(n+1)a] –u[(n-1)a] (1)
 Mu”(na) = -  U
u(na)
Do tính tuaàn hoaøn maïng vaø coi tinh theå laø moät
chuoãi daøi voâ haïn chöùa N nguyeân töû  aùp duïng
ñieàu kieän bieân Born- von Karman:
u[(N+1)a] = u(a) ; u (0) = u (Na)
Ñaët :
u (na,t) = uoe i(kna - t) (2)
u [(N+1)a,t] = uoe i[k(N+1)a - t] ; u (a,t) = uoe i(ka - t)
Ñieàu kieän bieân daãn tôùi:
2 n
eikNa =1k= ; Vôùi n  N
a N
Töø (1) vaø (2) ta suy ra ñöôïc:
M2ei(kna - t) = -[ 2 - e-ika – eika ] ei (kna - t)
= - 2  ( 1 – coska) ei (kna - t)
,,

 uk = - 2 ( 1 – coska) uk = - 2uk
M
Trong ñoù:
  ka
 = 2 (1 – coska) = 4 sin ( )
2 2
M M 2
 ka
 (k) = 2 sin( )
M 2
NHAÄN XEÙT
Ñieàu kieän phaûi thoûa cuûa  > 0 vaø haøm sin laø haøm
tuaàn hoaøn coù chu kyø 2.
Vaäy caùc dao ñoäng maïng ñeàu nhaän ñöôïc khi:
ka
 1  sin  1
2
 ka 
-  
2 2 2
 
 -  k   Vuøng Brillouin
a a
Ñoà thò bieåu dieãn söï phuï thuoäc cuûa  theo k goïi laø ñöôøng
cong taùn saéc.
 Taàn soá goùc  (k) laø moät haøm tuaàn hoaøn theo k.

Baát kì 1 giaù trò naøo cuûa veùctô soùng k naèm ngoaøi vuøng
Brillouin ñeàu coù theå tìm thaáy moät giaù trò cuûa  truøng trong
vuøng Brillouin.
 Vì vaäy chæ caàn khaûo saùt trong vuøng Brillouin.
 (k)
 Khi ka << 1 thì:
4k

 ka  (k) tæ leä tuyeán m
M
tính vôùi k
 (k)  k  soùng ñaøn hoài trong
moâi tröôøng lieân tuïc  Nhaùnh aâm k
 O 

 a a
 Khi k = thì: haøm  (k) coù tieáp tuyeán naèm ngang
a
  (k) khoâng coøn tuyeán tính vôùi k  Söï taùn saéc
III. DAO ÑOÄNG MAÏNG CUÛA MAÏNG MOÄT
CHIEÀU GOÀM HAI LOAÏI NGUYEÂN TÖÛ
Xeùt tröôøng hôïp maïng moät chieàu, trong ñoù chöùa 2 loaïi
nguyeân töû khoái löôïng M1 vaø M2 coù haèng soá löïc  baèng nhau.
Coi caùc nguyeân töû chæ töông taùc vôùi caùc nguyeân töû gaàn nhaát.
Khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû gaàn nhaát laø a.
M1 [(n-1)a] M2 [(n-1)a] M1 (na) M2(na) M1 [(n+1)a] M2 [(n+1) a]
( n -1)a (n-1)a na na (n+1)a (n+1)a
u1(na) u2(na)
Ñoái vôùi nguyeân töû thöù nhaát:
U = 1 [u1 (na)  u 2 (na)]2 + 1 {[u1 (na)  u 2 [(n  1)a)]}2
2 2
Trong ñoù: u1(na) = u01ei(kna- t)

u2(na) = u02ei(kna- t)
Phöông trình dao ñoäng coù daïng:
,, U
M1 u1  
,,
u1
 M1 u1 = M12u1 = -2.u1 + 2 cos ka.u2
 (2 - M12) u1 - 2coska u2 = 0 (1)
Ñoái vôùi nguyeân töû thöù hai:
U = 1 [u 2 (na)  u1 (na)]2 + 1 {[u2 (na)  u1[(n  1)a)]}2
2 2
,, U
M2 u 2 = -
,,
u 2
 M2 u 2 = M22u2 = -2.u2 + 2  cos ka.u1
-2coska u1 + (2 - M22) u2= 0 (2)
Ñeå tìm  ta giaûi heä phöông trình (1) vaø (2):
(2 -M12)u1 - 2coska.u2 = 0
- 2coska.u1+ (2-M22)u2 = 0
 giaûi phöông trình ñònh thöùc:
2  M1  2 cos ka
2
=0
 2 cos ka 2  M 2 2
Phöông trình coù nghieäm:

2
2 =  1
   1   1 1  4 sin 2 ka
      
 M1 M 2   M1 M 2  M1 .M 2
 1 1 
- Khi k = 0: sinka = 0:+2 = 2    ; -= 0
 M1 M 2 
 2 2
- Khi k = : sinka =1 : +2 = ; =
-2
2a M1 M2
NHAÄN XEÙT  (k)
Ñoà thò cuûa + vaø - cho thaáy: +
+ Đoái vôùi nghieäm - :

 -
 k  0:  (k)  k  dao
-
ñoäng aââm hoïc (vì noù tương töï

nhö dao đoäng soùng daøi trong k
moâi trưôøng lieân tuïc ñaøn hoài)   O 
 Nhaùnh aâm 2a 2a
+ Ñoái vôùi nghieäm +:
Khi k  0: nhaùnh + naèm xa nhaùnh -
Khi k taêng: nhaùnh + tieán gaàn nhaùnh -
 dao ñoäng quang hoïc  Nhaùnh quang
 Neáu thay ñoåi khoái löôïng nguyeân töû seõ laøm xuaát

hieän caùc bieân môùi cuûa vuøng taïi ñieåm 
2a
 Khi qua caùc bieân naøy taàn  (k)
soá thay ñoåi moät caùch giaùn
ñoaïn taïo thaønh moät khe .
 Töông töï neáu xeùt maïng

dao ñoäng moät chieàu
k
goàm 3 nguyeân töû:
   O  
M1  M2  M3 thì ta seõ 
a 2a 2a a
coù 3 nhaùnh dao ñoäng:
1 nhaùnh aâm hoïc vaø 2 nhaùnh quang hoïc.
TOÅNG QUAÙT
 Tröôøng hôïp maïng moät chieàu coù n nguyeân töû
khaùc loaïi seõ coù n nhaùnh dao ñoäng maïng, trong
ñoù:
1 nhaùnh aâm hoïc vaø (n-1) nhaùnh quang hoïc
Tröôøng hôïp maïng 3 chieàu coù 1 loaïi nguyeân töû,
dao ñoäng maïng seõ coù 3 nhaùnh aâm, trong ñoù:
1 nhaùnh aâm doïc vaø 2 nhaùnh aâm ngang
 Tröôøng hôïp maïng ba chieàu coù n nguyeân töû
khaùc loaïi seõ coù 3n nhaùnh dao ñoäng maïng, trong
ñoù:
3 nhaùnh aâm hoïc vaø 3(n-1) nhaùnh quang hoïc
IV. CAÙC PHOÂNOÂN
Tính chaát cuûa Tröôøng ñieän töø
+ Tính chaát soùng: soùng ñieän töø ñaëc tröng bôûi böôùc
soùng 
+ Tính chaát haït: caùc löôïng töû = phoâtoân
Moãi phoâtoân seõ mang moät naêng löôïng vaø moät ñoäng
löôïng xaùc ñònh:
hc  
= =  , P  k

Trong ñoù:
 = taàn soá goùc

k = veùc tô soùng cuûa soùng ñieän töø.
Töông töï, ta coù theå coi maïng tinh theå dao ñoäng
ngoaøi tính chaát soùng noù coøn coù tính chaát haït,
nhöõng haït ñoù goïi laø phoânoân.
Moãi phoânoân seõ mang moät naêng löôïng vaø moät xung
löôïng:
 hc   
( q) = =  ( q), P  q

Trong ñoù  = taàn soá goùc

q= veùc tô soùng cuûa soùng dao ñoäng maïng.
Trong pheùp gaàn ñuùng dao ñoäng ñieàu hoøa, caùc
phoânoân coi nhö chuyeån ñoäng töï do taïo thaønh khí
phoânoân lyù töôûng.
Trong maïng tinh theå coù theå  coù nhieàu phoânoân ôû cuøng moät
traïng thaùi löôïng töû ( cuøng q ).
Khí phoânoân tuaân theo phaân boá Bose – Einstein, töùc laø soá
phoânoân trung bình coù naêng löôïng trung bình (  ) ôû ñieàu
kieän caân baèng nhieät ôû nhieät ñoä T laø:
1
Naêng löôïng cuûa dao ñoäng maïng nq  
( q )
laø toång naêng löôïng cuûa caùc k BT
phoânoân:   e 1
E 
(q)n(q)
 q
Vôùi n(q)= soá phoânoân coù veùctô soùng

vaø naêng löôïng  ( q ).
Khaùc vôùi caùc electron vaø nguyeân töû laø caùc phoânoân khoâng
toàn taïi ngoaøi tinh theå maø lieân heä chaët cheõ vôùi caáu truùc tinh
theå.
Chương IV
TÍNH CHAÁT NHIEÄT
CUÛA CHAÁT RAÉN
I. NHIEÄT DUNG CUÛA CHAÁT RAÉN
1. Nhieät dung
Theo ñònh luaät I cuûa nhieät ñoäng löïc hoïc:
dQ = dU – dW
Trong ñoù:
dQ : nhieät naêng
dU : noäi naêng
dW : coâng, dW = pdV
Nhieät dung ñaúng tích:
 Q   U 
CV=     
 T  V  T  V
Noäi naêng cuûa vaät raén U:

U = Umaïng + Uelectron
Umaïng = Naêng löôïng toaøn phaàn cuûa goác nguyeân töû
dao ñoäng quanh nuùt maïng
Uelectron = Naêng löôïng toaøn phaàn cuûa caùc electron
 Nhieät dung cuûa vaät raén:

CVR = Cmaïng + Celectron
2. Keát quaû thöïc nghieäm
ÔÛ nhieät ñoä phoøng (300oK): giaù trò nhieät dung cuûa haàu heát
caùc chaát coù giaù trò khoâng ñoåi 3R = 3NkB = 6 cal/mol.ñoä.
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: Khi giaûm nhieät ñoä nhieät dung giaûm roõ reät
vaø tieán ñeán giaù trò CV = 0 khi T = 0
 Ñoái vôùi chaát ñiện moâi
C V ~ T2
 Ñoái vôùi kim loaïi
CV ~ T
Khi T taêng : CV taêng daàn ñeán giaù trò khoâng ñoåi
3R = 3NkB = 6 cal/mol.ñoä
 Ñieän moâi C ~ T3
Kim loaïi C ~ T
vôùi   10-4cal/mol.ñoä2
CV
Cal/mol.K
6 -
4 -
2 -
T, K
0 10 20 30 40
3. NHIEÄT DUNG ÑAÚNG TÍCH CUÛA
MAÏNG TINH THEÅ
LÍ THUYEÁT COÅ ÑIEÅN
Moâ hình
1 haït ôû nuùt  3 dao ñoäng töû ñieàu hoøa.
Tinh theå N haït  3N dao ñoäng töû.
Naêng löôïng cuûa moät dao ñoäng töû:
1
E = mv2 + m2x2
1
2 2
vôùi m2 = f = heä soá cuûa löïc Hooke

Theo phaân boá Boltzman:
Khi caân baèng nhieät, naêng löôïng trung bình cuûa moät
dao ñoäng töû:  
E
E  0
  E.e kT
dv.dx
E
 
 0 dvm.dx
e kT
v 2  2 x 2 
m  2
2   v   2 2
x e

2 kT
.dvdx
E 
0
E
 
  e dvdx
0
kT
2 2  m x
2 2 2
 m x
2  mv
 mv
0 2 e 2 kT
dv 0 2 e 2 kT
dx
 mv2  m2 x 2
   
 e 2 kT
dv  e 2 kT
dx
Trieån khai tính toaùn:
mv 2 m2 x 2 mv 2 m2 x 2
 mv 2    m x 2 2  
 2
.e 2 kT
.e 2 kT
dv  2
.e 2 kT
.e 2 kT
dx
E  
0 0
mv 2 m2 x 2 mv 2 m2 x 2
     

0
e 2 kT
.e 2 kT
dv  0
e 2 kT
.e 2 kT
dx
mv 2 m2 x 2
 mv 2   m x 2 2 
 2
e 2 kT
dv  2
e 2 kT
dx
E  
0 0
mv 2 m2 x 2
   
0
e 2 kT
dv 0
e 2 kT
dx
Eñ Et
Trong dao ñoäng ñieàu hoøa:
ñoäng naêng trung bình = theá naêng trung bình
 Eñ = E t
mv 2 m2 x 2
 mv 2   m x 2 2 
 2
e 2 kT
dv  2
e 2 kT
dx
E  
0 0
mv2
m2 x 2
   

0
e 2 kT
dv 0
e 2 kT
dx
Ta ñaët: 2 m2 x 2
mv
u2 = 
2kT 2kT
m udu udu
2udu = 2vdv  dv = 2kT mv
 2kT.
2 kT 2kT
.u
m


2 u 2
u e du
E  2kT 0


u 2
e du
0
Theo ñònh nghóa vaø tính chaát haøm Gamma:

 (n) = (n-1) (n-1)
n 1  x
(n) = x e dx
1
0
    
2
Ñaët x = u2  dx = 2udu
 dx 1
0 x.e . 2 x
x 
 x .e dx
2 x
E  2 kT  2 kT 0 1
 dx
0 2 x
 
e x
.
0 x .e dx
2 x
3 3 1
( ) (  1).( )
E  2 kT. 2  2 kT. 2 2  kT
1 1
( ) ( )
2 2
Naêng löôïng cuûa heä goàm N haït (3N dao ñoäng töû ñieàu
hoøa): U = 3NkT
U
 Nhieät dung ñaúng tích: CV = = 3Nk
T
 Nhieät dung ñaúng tích cuûa 1 mol:
CV = 3NAk = 3R = 6 cal/mol.ñoä
Vaäy: Lí thuyeát coå ñieån phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm ôû
nhieät ñoä cao, khoâng phuø hôïp ôû nhieät ñoä thaáp.
LÍ THUYEÁT EINSTEIN
Moâ hình : moät chaát raén coù N haït laø taäp hôïp cuûa 3N
dao ñoäng töû ñieàu hoøa ñoäc laäp coù cuøng taàn soá 
 Naêng löôïng cuûa moãi dao ñoäng töû (1 löôïng töû)
En = nh vôùi n laø soá nguyeân.

Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû laø:
 nh  
h

2 h

h e  2e  ...

 nh.e kT kT kT
E  n 1
  
nh
   h 2 h

e
 
kT 1  e kT  e kT  ...
 
n 1 h  
E  h
kT
Naêng löôïng trung bình cuûa heä goàm 3N dao ñoäng töû:
h
U = 3N. h
e kT  1
ÔÛ nhieät ñoä cao: kT >> h  x << 1:
e-x  1 + x + x2 + …
h 2
 h  h  h
e kT
1  1     ...  1 
kT  kT  kT
 U = 3NkT
 phuø hôïp vôùi keát quaû coå ñieån
(Ñònh luaät Duloâng- Petit)
* ÔÛ nhieät ñoä thaáp: kT << h  x >> 1: h
h 
E  h
 h.e kT
e kT
1 2
h
 U   h   kT
 U = 3N<E>  CV =    3Nk  .e
h E  T  V  kT 
Ñaët:  E  : nhieät ñoä Einstein
k 2 E
 E  
CV = 3Nk  .e T
T 
 E
 CV giaûm theo nhieät ñoä theo haøm e nhanh
T
hôn keát quaû ño ñöôïc baèng thöïc nghieäm.

 Lí thuyeát Einstein cho pheùp giaûi thích CV khoâng
ñoåi ôû nhieät ñoä cao, ôû nhieät ñoä thaáp CV giaûm khi
nhieät ñoä giaûm nhöng giaûm nhanh hôn keát quaû thöïc
LÍ THUYEÁT DEBYE
MOÂ HÌNH
Chaát raén goàm caùc dao ñoäng töû; moät dao ñoäng
töû khoâng bieåu thò dao ñoäng cuûa töøng goác
nguyeân töû nhö maãu cuûa Einstein maø bieåu thò
cho dao ñoäng chuaån cuûa toaøn tinh theå.
Tinh theå coù N nguyeân töû thì coù 3N dao ñoäng
chuaån: N dao ñoäng doïc vaø 2N dao ñoäng ngang.
Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû
vôùi taàn soá  laø: h
E  h
e kT
1
 Naêng löôïng cuûa maïng tinh theå chaát raén laø:
N 2N 3N
h i
U= U
i 1
i doïc   U i ngang  
i 1 i 1
h i
e kT
1
Tinh theå laø moät moâi tröôøng taùn saéc
 Heä thöùc taùn saéc:
 = qv
2
q= : vectô soùng

Tinh theå höõu haïn coù caùc caïnh Lx, Ly, Lz.
Ñieàu kieän bieân voøng cho haøm soùng:
exp[iq(r + L)] = expiqr
2 2 2
 qx = n x ; qy = n y; qz = n z
Lx Ly Lz
Vôùi nx, ny, nz  Z
2 2 2
q= qx  qy  qz
Tröôøng hôïp ñôn giaûn
Tinh theå laäp phöông caïnh L
 Moâi tröôøng ñaúng höôùng.
Vaän toác truyeàn caùc soùng laáy trung bình laø vo.
 Heä thöùc taùn saéc:
2 2 2 2 2
0  v 0 q n  v 0 n  v 0 nx  ny  nz
L L
Xeùt trong khoâng gian q
 Caùc giaù trò ñöôïc pheùp cuûa q xaùc ñònh vò trí
caùc nuùt cuûa maïng.
 OÂ nguyeân toá cuûa maïng naøy coù daïng laäp
2
phöông caïnh  Theå tích oâ maïng:
L 3
 2  8
3
 L  V
 
V = theå tích cuûa tinh theå, V = L3.
 Caùc ñieåm coù cuøng moät giaù trò cuûa q thuoäc
cuøng moät maët caàu coù baùn kính q  theå tích
4 3
maët caàu q
3
Soá caùc giaù trò ñöôïc pheùp cuûa q baèng soá dao ñoäng
töû coù soá soùng töø 0  q:
4 3
q
3 q 3
2 3 3N(q)
N(q) = V 2 q .
8 3
6 L 4
V
Heä thöùc taùn saéc:  = voq = vo.2 .3 3N(q)
L 4
Soá caùc dao ñoäng töû coù taàn soá  töø 0   :
3
V  2  4 3
N() =    V. 3 
6 2
 vo  3vo
2 2
Vôùi q = 
 vo
Soá dao ñoäng töû coù giaù trò q trong khoaûng q  q +
dN(q) = V. q dq
2
dq:
22
dN(q) q2
 g(q) = V 2 (1)
dq 2
Soá dao ñoäng töû coù  trong khoaûng    + d:
4  dN() 4 2
dN() = V. 3  d  g() =
2
 V 3  (2)
vo d vo
(1) vaø (2) : goïi laø haøm maät ñoä traïng thaùi (maät
ñoä mode dao ñoäng).
Noäi naêng cuûa heä:
h  max h 4 2
U=  h
dN()  
0 h
.. 3  d
vo
e kT
1 e kT
1
Duøng giaù trò trung bình cuûa vaän toác theo coâng
thöùc: 1 1 2
   const
v 3
o v
3
d v
3
ng
4  max h 4  max h 3
V. 3  . d  V. 3 
2
d
vo 0
e
h
kT
1
vo 0
e
h
kT
1
max : taàn soá cöïc ñaïi cuûa dao ñoäng chuaån, ñöôïc tính töø:
max
 0
dN()  3N
4 max 2
 V. 3   d  3N
vo 0
3
 max
3
9 N
  max 3 .v 0
4V
h h max D
Ñaët: x =  xmax = 
kT kT T
h max
 D = : nhieät ñoä Debye.
k
kT kT
 x  d = dx
h h
3
 kT 
h.  x 
4 xmax  h  kT
3 0
U = V. . dx
vo e 1
x
h
4 xmax x
3
U = V. kT 
4 4
dx
h vo
3 3 0 e 1
x
* ÔÛ nhieät ñoä cao: kT >> h  x << 1
ex = 1 + x + x 2 + …  1 + x
U = V.
4  4 4 x max
k T
h vo
3 3
3
3
4 4 4  h max 
 U = V. 3 3 k T  
h vo  kT 
4 4 4 x max x 3
 U = V. 3 3 k T 0 dx
h vo 1 x 1
x max x 3
 x dx  max
2
0 3
4
 U = V. 2 kT. max  3NkT
3
hvo
9N 3
.vo
4V
U = 3NkT : truøng vôùi keát quaû coå ñieån.

 ÔÛ nhieät ñoä thaáp: x =
h  >> 1
kT
 x dx 
3 4

 0

e  1 15
x
U=
4 V kT
4 4  =
4
4 V  k4T4
4
h vo 3 4 V 3 15
3 3
15 h  max
9N
U =
9N  k T 4 4 4
15h  max
3 3
Nhieät dung
3
U 12N k 3 12N k  T 
4 4 4
CV =  3 3 T   
T 5h  max 5  D 
3
 T 
 CV = 
 D 
CV ~ T3  phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm.
 Lí thuyeát Debye truøng vôùi keát quaû thöïc nghieäm
ôû caû nhieät ñoä cao vôùi nhieät ñoä thaáp.
II. LÍ THUYEÁT PHONON VEÀ NHIEÄT DUNG
AÙnh saùng coù löôõng tính:
 Tính chaát soùng ñaëc tröng bôûi böôùc soùng
2

k
Tính chaát haït ñaëc tröng bôûi naêng löôïng photon
 = h
hay xung löôïng
p k
k = vectô soùng.
Söï löôïng töû hoùa soùng aùnh saùng laø photon.
Töông töï, söï löôïng töû hoùa cuûa soùng ñaøn hoài trong
tinh theå laø phonon coù naêng löôïng vaø xung löôïng.
Photon coù theå toàn taïi trong chaân khoâng, nhöng
phonon chæ coù trong caùc moâi tröôøng coù theå truyeàn
soùng ñaøn hoài.
 photon : haït thöïc


phonon : chuaån haït
Naêng löôïng trung bình cuûa moät dao ñoäng töû
trong tinh theå laø:
h
E  h
 n h
e kT
1
1
vôùi n  h : soá phonon trung bình coù naêng
e kT
1
löôïng h.
ÔÛ nhieät ñoä xaùc ñònh, soá phonon coi nhö xaùc ñònh.
* ÔÛ nhieät ñoä cao: x = h << 1
kT
h
 ex –11+x–1x=
kT
 E = kT = n h
kT
 n =
h
2 2 qv o
q=  =
 vo 2
kT kT
 n = 
qvo qv
h. o
2
Soá phonon trong theå tích V:
qmax qmax kT q 2
Np =  n .dN(q)   .V 2 dq
o o vo q 2 
dN(q)
.dq
dq
g(q)
dN(q) q 2
2 max
Vôùi g(q) = V 2 q max 
dq 2 vo
kT q 2
 Np = V max
vo 4 2
q3
V 2 max
Maø Np(q) = V  2.
max
4 2
4 v
3 T 
 Np = 3N 
2 
~ T
 D
U
 CV = = const
T
h max
 D = : nhieät ñoä Debye.
k
* ÔÛ nhieät ñoä thaáp: 3
Np ~  T  ~ T3
 D 
3
 T 
vaø CV ~234Nk    T3
 D 
 Lyù thuyeát phonon veà nhieät dung phuø hôïp vôùi
keát quaû thöïc nghieäm.
TOÙM LAÏI
Tinh theå chaát raén coù theå coi nhö laø moät
hoäp chöùa khí phoânoân coù soá phoânoân thay
ñoåi theo nhieät ñoä cuûa chaát raén.
Phoânoân
vaø phoâtoân ñeàu tuaân theo phaân boá
Bose – Einstein vaø ñöôïc goïi laø caùc haït
Boson.
III. SÖÏ DAÃN NHIEÄT VAØ NÔÛ NHIEÄT
CUÛA CHAÁT RAÉN
SÖÏ DAÃN NHIEÄT
Trong caùc vaät raén ñieän moâi quaù trình daãn nhieät
chuû yeáu laø do caùc phoânoân.
Theo thuyeát ñoäng hoïc chaát khí: Heä soá daãn nhieät
trong chaát khí laø: 1
k = CV v .
3
CV : nhieät dung cuûa moät ñôn vò theå tích khí.
v : vaän toác trung bình cuûa caùc phaân töû khí.
 : quaõng ñöôøng töï do trung bình cuûa caùc haït.
Trong chaát raén: Coi nhö moät hoäp chöùa khí phonon
Debye ñaõ duøng coâng thöùc treân cho tinh theå, vôùi:
CV : nhieät dung cuûa maïng tinh theå.

v : vaän toác cuûa phonon (vaän toác truyeàn aâm) = vo.
 :quaõng ñöôøng töï do trung bình cuûa caùc
phonon ñöôïc xaùc ñònh bôûi hai quaù trình:
+ Taùn xaï hình hoïc:
Taùn xaï treân maët tinh theå, sai hoûng, …
+ Taùn xaï phonon – phonon.
Quaõng ñöôøng töï do trung bình p cuûa phoânoân tæ leä
nghòch vôùi noàng ñoä phoânoân np vaø tieát dieän taùn xaï
hieäu duïng p: 1
p =
n pp
1
 K = CV v 1
3 n pp
ÔÛ Nhieät ñoä cao ( T >> D):
3 T 
CV = const; np = 3n  
2  D 
const
K=
T
 K seõ giaûm khi nhieät ñoä taêng. Phuø hôïp ñònh tính
vôùi keát quaû thöïc nghieäm.
 ÔÛ Nhieät ñoä thaáp (T << D):
3 3
 T   T 
CV   ; np =   K = const.
 D   D 
Thöïc teá K tieáp tuïc taêng khi haï nhieät ñoä.
Giaûi thích laø do khi nhieät ñoä giaûm thì bieân ñoä dao
ñoäng cuûa nguyeân töû giaûm  quaõng ñöôøng töï do
trung bình p cuûa caùc phoânoân taêng cho ñeán khi
quaõng ñöôøng töï do trung bình bò haïn cheá bôûi taùn xaï
hình hoïc treân caùc nuùt maïng tinh theå.
SÖÏ NÔÛ NHIEÄT
Coi maïng tinh theå nhö moät heä caùc dao ñoäng töû
(DÑT) dao ñoäng ñieàu hoøa.
Khi nhieät ñoä taêng bieân ñoä dao ñoäng cuûa caùc
DÑT taêng  Khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû
taêng  Nôû nhieät.
Nhöõng pheùp tính toaùn chính xaùc cho ta keát quaû heä
soá nôû nhieät   CV
ÔÛ nhieät ñoä cao: CV = const   = const  khoâng
phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä.
ÔÛ nhieät ñoä thaáp: CV  T3    T3.
CHÖÔNG V
KHÍ ÑIEÄN TÖÛ TÖÏ DO
TRONG KIM LOAÏI
I. LYÙ THUYEÁT COÅ ÑIEÅN VEÀ KHÍ
ÑIEÄN TÖÛ CUÛA DRUGE
I. LYÙ THUYEÁT COÅ ÑIEÅN VEÀ
KHÍ ÑIEÄN TÖÛ CUÛA DRUGE
 Kim loaïi goàm caùc ion döông naèm ôû caùc nuùt
maïng vaø caùc ñieän töû hoùa trò taùch khoûi
nguyeân töû vaø chuyeån ñoäng töï do trong kim
loaïi taïo thaønh khí ñieän töû töï do.
 Theo Druge caùc ñieän töû töï do trong kim
loaïi ñöôïc xem nhö khoái chaát khí vaø coù theå
duøng thuyeát ñoäng hoïc phaân töû ñeå moâ taû tính
chaát cuûa noù döïa treân caùc giaû thieát sau:
Caùc ñieän töû khi chuyeån ñoäng luoân bò va
chaïm.
Giöõa caùc va chaïm caùc ñieän töû chuyeån ñoäng
tuaân theo caùc ñònh luaät cuûa Newton.
Thôøi gian bay töï do trung bình  cuûa caùc
ñieän töû khoâng phuï thuoäc vaøo vò trí vaø vaän toác
cuûa noù.
Khi va chaïm vaän toác cuûa ñieän töû bò thay ñoåi
ñoät ngoät  cô cheá chính laøm caùc ñieän töï caân
baèng nhieät vôùi moâi tröôøng xung quanh hay trôû
laïi traïng thaùi caân baèng khi ngöng ngoaïi löïc taùc
duïng.
Khi ñaët leân moät vaät daãn ñieän moät ñieän tröôøng E thì
caùc ñieän töû töï do trong kim loaïi chòu taùc duïng cuûa
löïc ñieän tröôøng chuyeån ñoäng coù höôùng vôùi vaän toác
trung bình vd (vaän toác cuoán).
Do ñoù, trong vaät seõ xuaát hieän moät doøng ñieän coù maät
ñoä tuaân theo ñònh luaät Ohm:
j = E
Vôùi  = ñoä daãn ñieän rieâng cuûa vaät daãn.
Löïc ñieän tröôøng taùc duïng leân ñieän töû laø:

Fe = - e E
Maët khaùc trong quaù trình chuyeån ñoäng caùc ñieän töû
luoân bò taùn xaï treân maïng tinh theå  töông ñöông vôùi
löïc ma saùt coù daïng:
1
Fms = - mv

Theo ñònh luaät II cuûa Newton ta coù:
Fe + Fms= m a
dv 1
m = - eE - mv
dt 
Choïn ñieàu kieän ñaàu t = 0 : v (0) = 0 ta coù nghieäm
cuûa phöông trình coù daïng:
eE  t
v=  1  exp 
m  
Ban ñaàu v (0) = 0  Fms = 0.
Döôùi taùc duïng cuûa löïc Fe vaät chuyeån ñoäng nhanh
daàn  taêng daàn cho ñeán khi oån ñònh thì:
Fe + Fms= 0
 khi ñoù ñieän töû chuyeån ñoäng ñeàu vôùi vaän toác
khoâng ñoåi vd.
1 eE
 mvd = - eE  vd = 
 m
Ta coù:
n e
J = neevd = nee eE  = e E
2
m m
Maët khaùc:
nee  2
J = E   = = nee
e m
= = ñoä linh ñoäng cuûa ñieän töû
m
 = thôøi gian hoài phuïc; ne = noàng ñoä ñieän töû.
Neáu coi caùc ñieän töû töï do trong kim loaïi nhö khí ñieän töû thì
vaän toác nhieät cuûa caùc ñieän töû ñöôïc tính theo coâng thöùc:
1 3
mvT =
2
kT
2 2
YÙ nghóa cuûa  :
  coù thöù nguyeân cuûa thôøi gian ñaëc tröng cho toác ñoä thieát
laäp caân baèng cuûa heä.  caøng nhoû thì heä nhieãu loaïn trôû
laïi caân baèng caøng nhanh.
  coù theå coi laø thôøi gian trung bình giöõa 2 laàn va chaïm
cuûa ñieän töû. Hay thôøi gian töï do trung bình cuûa ñieän töû.
  phuï thuoäc vaøo vaän toác chuyeån ñoäng nhieät vT cuûa ñieän
töû, vT caøng lôùn thì  caøng nhoû.
  khoâng phuï thuoäc vaøo vaän toác cuoán vd cuûa ñieän töû, töùc
laø khoâng phuï thuoäc vaøo ñieän tröôøng ngoaøi. Do ñoù ñoä
daãn ñieän  noùi chung khoâng phuï thuoäc vaøo ñieän tröôøng
ngoaøi.
 Baèng thöïc nghieäm ta ño ñöôïc  (döïa vaøo ñònh luaät
Ohm)    10-14  10-15s.
Quaõng ñöôøng bay töï do trung bình cuûa ñieän töû 
Ta coù:
 = vT. 
Trong ñoù:
vT  107 cm/s ;   10-14  10-15s
o
 10 A

THÖÏC NGHIEÄM CHO THAÁY:
 ÔÛ nhieät ñoä thaáp
Ñoái vôùi caùc tinh theå kim loaïi tinh khieát ñoä daãn ñieän
 ôû nhieät ñoä thaáp lôùn hôn ôû nhieät ñoä phoøng.
 Caùc tinh o
theå kim loaïi tinh khieát  lôùn hôn
nhieàu kích Athöôùc .
VÍ DUÏ
Ñoàng raát saïch
 (4oK) = 105(3000K)
 = 3.10-9s; v = 1,5.108 cm/s
 (40K) = v = 0,3 cm
Moät soá kim loaïi khaùc ôû nhieät ñoä 40K:
  10 cm
 Neáu coi taùn xaï chính cuûa e- laø do maïng tinh theå
thì   angstrom  Khoâng phuø hôïp vôùi keát quaû thöïc
nghieäm  Moâ hình Druge chöa phuø hôïp vôùi thöïc
nghieäm.
 ÔÛ nhieät ñoä cao
Thöïc nghieäm cho thaáy ôû nhieät ñoä cao:
1

T
Theo lyù thuyeát coå ñieån, ôû nhieät ñoä cao:
  T -3/2
 Thuyeát coå ñieån khoâng phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm
SÖÏ DAÃN NHIEÄT CUÛA KHÍ ÑIEÄN TÖÛ
Ñieän töû trong kim loaïi vöøa laø haït taûi ñieän vaø vöøa laø haït taûi
nhieät.
Wiedemann vaø Franz baèng thöïc nghieäm vaø Lorentz baèng lí
thuyeát ñaõ thieát laäp ñöôïc coâng thöùc lieân heä giöõa heä soá daãn
ñieän  vaø heä soá daãn nhieät K nhö sau:
K
 LT

Trong ñoù: L = const = soá Lorentz
Theo thuyeát ñoäng hoïc phaân töû:
1 1 3
K = c v v  =   nk B vT.(vT.)
3 3 2
1
K =   nk B v2T.
2
2
K  3   kB 
=    T
  2  e 
2
 3   kB 
L =   
 2  e 
NHAÄN XEÙT
Giaù trò cuûa L theo coâng thöùc treân töông ñoái phuø hôïp
vôùi thöïc nghieäm.
Vôùi keát quaû naøy neân thuyeát Druge ñöôïc chaáp nhaän
trong lòch söû phaùt trieån cuûa lí thuyeát kim loaïi.
Tuy nhieân, theo thuyeát naøy CV laáy töø keát quaû cuûa
thuyeát coå ñieån (ñaõ khoâng phuø hôïp vôùi thöïc nghieäm)
 Keát quaû truøng hôïp cuûa L laø ngaãu nhieân.
Quaõng ñöôøng töï do trung bình  vaø theo thuyeát
Druge raát nhoû (angstrom) vôùi thöïc nghieäm (cm)
Coøn nhieät dung cuûa khí ñieän töû töï do theo lí thuyeát
raát lôùn so vôùi thöïc nghieäm.
 Ñeå khaéc phuïc caàn lí thuyeát môùi.
II. LYÙ THUYEÁT VEÀ KHÍ ÑIEÄN TÖÛ TÖÏ DO
CUÛA SOMMERFELD
MOÂ HÌNH CUÛA SOMMERFELD
 Caùc ñieän töû töï do trong kim loaïi taïo neân khí ñieän
töû  chuyeån ñoäng töï do trong kim loaïi.
 Caùc ñieän töû tuaân theo phaân boá Fermi – Diraéc.
 ñieän töû coi nhö chuyeån ñoäng töï do trong moät hoá
theá coù beà roäng baèng kích thöôùc tinh theå.
Traïng thaùi cuûa ñieän töû ñöôïc moâ taû baèng phöông
trình Schrodinger: 2
   E
2
2m
Nghieäm cuûa phöông trình coù daïng soùng phaúng:
2
 = C exp i k.r Vôùi k =

k
2 2
Trò rieâng: E =
2m
Toaùn töû xung löôïng: P  i 
Ta coù: P  k = m v
Vaän toác cuûa ñieän töû:

k
v
Ñôn giaûn: Xeùt tinh theå ñaúng höôùng daïng khoái laäp
phöông caïnh L.
AÙp duïng ñieàu kieän bieân Born von Karman,veùc tô
soùng k nhaän caùc giaù trò giaùn ñoaïn:
2
ki = ni
L
Vôùi i = x, y, z; ni = 0,  1,  2,  3
Do… ñoù naêng löôïng cuõng trôû neân giaùn ñoaïn:
2
(k x  k y  k z )
2 2 2
E=
2m
Nhö vaäy, traïng thaùi cuûa caùc ñieän töû trong tinh the
ñöôõc ñaëc tröng bôûi 4 soá löôïng töû kx, ky, kz (hay nx, ny,
nz) vaø soá löôïng töû spin ms.
Töø coâng thöùc naêng löôïng E ta thaáy vôùi caùc boä soá
löôïng töû khaùc nhau ta coù theå coù cuøng moät giaù trò
naêng löôïng  Suy bieán.
Ví duï:
2
Vôùi traïng thaùi coù: E1 = coù 6 traïng thaùi khi chöa
2m
tính ñeán spin.
Vôùi traïng thaùi coù: E2 = 2E1 coù 12 traïng thaùi khi
chöa tính ñeán spin.
 Maët ñaúng naêng.

Trong khoâng gian k, maët ñaúng naêng E laø maët caàu
baùn kính k coù theå tích:
4 3
Vk = k
3
Moãi traïng thaùi öùng vôùi moä
3
t giaù trò ñöôïc pheùp cuûa k
chieám moät theå tích  2. 
 
 L
Soá giaù trò ñöôïc pheùp Nk cuûa k trong theå tích hình
caàu coù k töø 0  k laø: 4 3
3
k V 3
Nk = 3 = k
 2 
 L  6 2
 
dN k V 2
 g(k) = = 2 k = haøm maät ñoä traïng thaùi
dk 2
kz
k 2 E
L
ky
kx
Töông töï, soá traïng thaùi NE coù naêng löôïng E trong
khoaûng töø 0  E: 3
3
V  2m  2
NE = 2  2  E 2
3
6  
dN E 1
V  2m  2 2
 g(E) = = 2  2  E = haøm maät ñoä traïng thaùi
dE 4  
Soá ñieän töû trong theå tích V coù naêng löôïng naèm
trong khoaûng E  E + dE laø:
dN = 2g(E)f(E) dE
Trong ñoù f(E) laø haøm phaân boá Fermi – Diraéc.
 Thöøa soá 2 laø do moãi traïng thaùi coù theå chöùa 2 ñieän
töû.
Theo nguyeân lí Pauli
Trong chaát raén caùc ñieän töû ñöôïc phaân boá theo caùc
möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao.
ÔÛ OoK, möùc naêng löôïng cao nhaát coù ñieän töû chieám
laø möùc Fermi EF.
Vec tô soùng öùng vôùi möùc Fermi laø kF.
Maët coù cuøng naêng löôïng EF goïi laø maët Fermi.
Neáu maët Fermi laø maët caàu coù baùn kính kF thì soá
traïng thaùi trong maët caàu naøy laø: 4
k F 3
3 V 3
 2 kF
3 6
 2 
 L 
 
Goïi N laø soá ñieän töû coù trong theå tích V cuûa tinh
theå thì ta coù:
V 3
N=2 kF
6 2
1
1
 kF =  32 N    32 n 
3
3
 V
Trong ñoù n = noàng ñoä ñieän töû trong kim loaïi.
kF22
EF kF
Suy ra: EF = ; TF = ; vF =
2m kB m
III. AÙP DUÏNG LYÙ THUYEÁT SOMMERFELD
NHIEÄT DUNG CUÛA KHÍ ÑIEÄN TÖÛ
Theo lí thuyeát cuûa Sommerfeld chæ caùc ñieän töû ôû gaàn möùc
Fermi môùi tham gia vaøo quaù trình trao ñoåi nhieät.
ÔÛ nhieät ñoä T, do chuyeån ñoäng nhieät, moät soá ñieän töû ôû döôùi
möùc Fermi coù theå nhaûy leân möùc ñoù vaø laøm thay ñoåi söï phaân
boá traïng thaùi cuûa chuùng.
Trong khoaûng nhieät ñoä maø naêng löôïng chuyeån ñoäng nhieät
kT << EF: chæ caùc ñieän töû ôû trong daûi naêng löôïng E = kBT
gaàn möùc Fermi. Soá ñieän töû trong daûi ñoù laø:
n = 2g(EF).f (E). E
dN E 3
1 3N
Trong ñoù: g(EF) = = V  2m  2
2 =
dE E 2E F
42  2 
F
V 3
Vôùi: N = 2 2 k F vaø ñeå ñôn giaûn laáy f(E) = 1.
6
3 T
 n = N  
2  TE 
Naêng löôïng maø khí ñieän töû thu ñöôïc ôû nhieät ñoä T:
3 T
U = n.kBT = Nk BT  
2  TE 
Do ñoù nhieät dung:
U 3Nk B
C =  T = T
T TF
3Nk B
Vôùi:  =
TF
Neáu duøng haøm f(E) laø haøm phaân boá Fermi – Diraéc
thì :
2 N A k 2B Z
=
2E F
 NA = soá Avogañroâ vaø Z = hoaù trò cuûa kim loaïi.
 Vaäy thuyeát Sommerfeld cho keát quaû khaù phuø hôïp
vôùi thöïc nghieäm.
 Tuy nhieân trong moät soá tröôøng hôïp TN  LT . Ñoù
laø do ñieän töû khi chuyeån ñoäng trong tinh theå coù
khoái löôïng khaùc vôùi khoái löôïng cuûa cuûa ñieän töû töï
do.
SÖÏ DAÃN NHIEÄT VAØ DAÃN ÑIEÄN CUÛA KHÍ ÑIEÄN TÖÛ
ÑOÄ DAÃN NHIEÄT
Vì coi caùc ñieän töû töï do trong kim loaïi coù theå coi laø
moät chaát khí neân theo thuyeát ñoäng hoïc chaát khí:
1
K = C.v.
3
Vôùi: C = T; v = vF;  = vF.F
1
 K = vF2 FT
3
ÔÛ nhieät ñoä phoøng, caùc kim loaïi saïch thöôøng coù ñoä daãn nhieät
lôùn hôn caùc chaát ñieän moâi töø 10  100 laàn.
 caùc ñieän töû ñoùng vai troø troäi hôn trong quaù trình daãn
ÑOÄ DAÃN ÑIEÄN
Maät ñoä doøng ñieän ñöôïc tính bôûi coâng thöùc:
j  e v(E)g(E)fEdE  E
f(E) = haøm phaân boá cuûa ñieän töû khi coù ñieän tröôøng
ngoaøi.
Töông töï ta suy ñöôïc ñoä daãn ñieän:
ne F2

m
F = thôøi gian bay töï do trung bình cuûa ñieän töû ôû gaàn
möùc Fermi.
Soá Lorentz:
2
K   kB 2
L=   
T 3  e 
 Keát quaû cuûa coâng thöùc naøy phuø hôïp vôùi nhieàu
kim loïai trong khoûang nhieät ñoä töø 0oC – 100oC.
 ÔÛ nhieät ñoä thaáp (T << D): L giaûm.
 Nguyeân nhaân laø do coù söï sai khaùc veà thôøi
gian hoài phuïc  giöõa quaù trình nhieät vaø
ñieän.
CHÖÔNG VI
NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA ÑIEÄN TÖÛ

TRONG TRÖÔØNG TUAÀN HOAØN
CUÛA TINH THEÅ
I. PHÖÔNG TRÌNH SCHRODINGER CUÛA
ÑIEÄN TÖÛ TRONG TRÖÔØNG TINH THEÅ
HY = EY
2 2 2 2 1 e2
H    i        U(ri , R  )  Vo (R  )
i 2m  2M 2 i j i rij
Ñoäng Theá Theá naêng Theá naêng
Ñoäng
naêng naêng töông taùc töông taùc
naêng cuûa
cuûa caùc töông giöõa caùc giöõa caùc
caùc
loõi taùc giöõa electron vaø loõi nguyeân
electron
nguyeân caùc loõi nguyeân töû
töû electron töû
Khoâng theå giaûi baøi toaùn toång quaùt vaø chính xaùc.
Caùc pheùp gaàn ñuùng :
 Pheùp gaàn ñuùng ñoaïn nhieät
 Pheùp gaàn ñuùng moät electron
A. PHEÙP GAÀN ÑUÙNG ÑOAÏN NHIEÄT

Coi caùc haït nhaân ñöùng yeân khi xeùt chuyeån ñoäng cuûa
caùc electron vaø coi caùc electron taïo ra moät tröôøng
trung bình khi xeùt chuyeån ñoäng cuûa caùc haït nhaân 
haøm soùng coù theå vieát ñöôïc döôùi daïng:
    
( ri , R  )  (R  ).Y( ri , R  )
Phöông trình Schrodinger ñöôïc taùch thaønh hai
phöông trình:
 Phöông trình cho caùc loõi nguyeân töû:
    
2
   2M   V (R ) (R )  E .(R )
2
o

    

 Phöông trình cho caùc electron:

 2 2 1 e2      



i 2m
i 
2  i j rij
 U(ri , R  ) Y( ri , R  )  E e (R  ).Y( ri , R  )

 Phöông trình cuûa heä nhieàu haït, khoâng theå giaûi

toång quaùt vaø chính xaùc  Giaûi gaàn ñuùng.
B. PHEÙP GAÀN ÑUÙNG MOÄT ÑIEÄN TÖÛ
KHAÙI NIEÄM VEÀ TRÖÔØNG TÖÏ HÔÏP
Tröôøng do caùc electron khaùc gaây ra taïi vò trí cuûa electron thöù i
 1 e 2
 i ( ri )   
2 2 j i rij
 2  
   i   i ( ri )  Vi ( ri )   H i
 
i 2m i
Nghieäm cuûa phöôngtrình Schrodinger
 coù
 theå vieá t :
Y( ri )  Y1 ( r1 ).Y2 ( r2 )...   Yi ( ri )
i
Suy ra heä phöông trình ñoäc laäp daïng:
 2 2    
 2m  i  U i ( ri ) Yi ( ri )  E i Yi ( ri )
    
U( ri )   i ( ri )  Vi ( ri )
Phöông trình Schrodinger cuûa moät electron trong
tinh theå  2 2   
   U( r ) Y( r )  EY( r )
 2m 
  
U( r  R)  U( r )  haømBloch
   
R  n1a1  n 2 a2  n3a3

ri
 
rn
HAØM SOÙNG  CUÛA ELECTRON

TRONG TRÖÔØNG THEÁ TUAÀN HOAØN
ˆ 
Goïi T(n) laø toaùn töû tònh tieán. Ta coù theå vieát haøm
Bloch döôùi daïng toaùn töû:
ˆ    
T(n)U(r )  U( r  n)
Nhö vaäy caùc vò trí r vaø r  n töông ñöông nhau veà
phöông dieän vaät lí  Haøm soùng coù theå vieát döôùi
daïng:
Haøm soùng cuûa electron trong tröôøng theá tuaàn hoaøn
coù daïng   
Y( r  n)  Cn Y( r )
Cn : thöøa soá.

Yr   haèng soá  mo dul cuûa haøm soùng
   *   2   * 
 
Y( r  n).Y ( r  n)dr  Cn 
Y( r ).Y ( r )dr
Ñieàu kieän chuaån hoùa:
  * 

Y( r ).Y ( r )dr  1

2 ikn
 Cn  1  C n  e
k: vectô soùng, thöù nguyeâ n cm-1
   
Y ( r  n)  e Y ( r )
ikn
ˆ    

T.Y( r )  Y( r  n)  e Y( r )
ikn

Y(r)  haøm rieâng cuûa toaùn töû T
e  trò rieâng cuûa toaùn töû T
ikn

     ikn
Maø : HT Y( r )  HY( r  n)  e HY( r )  THY( r )
 Toaùn töû H vaø T giao hoaùn vôùi nhau  Chuùng
coù chung heä haøm rieâng.
  
    
 

e Y( r  n)  e .e .e Y( r )  e .Y( r )
 ik ( r  n )  ikr  ikn ikn  ikr

  ik r 
Ñaët u k ( r )  e .Y( r )
  
   ik ( r  n )  
 u k ( r  n)  e .Y( r  n)
  
 ikr  ikn ikn  
 e .e .e Y( r )  u k ( r ) 
  
U k ( r  R)  U k ( r )  haømBloch
hay r
  
vôùi u  (r
k  R)  u (r )

k
Soùng chaïy eikr

NAÊNG LÖÔÏNG ELECTRON TRONG TINH THEÅ
Haøm soùng laø moät haøm cuûa k neân trò rieâng E cuûa
Hamiltonian (naêng löôïng cuûa heä) cuõng phuï thuoäc
vaøo k : 
E  E(k)

TÍNH CHAÁT CUÛA HAØM E  E(k )
 E laø moät haøm chaün cuûa k : E(-k) = E(k)
Thay haøm Bloch vaøo phöông trình Schrodinger ta coù:

 2   2
    
 
 2m   ik  Ur  u k r   E k u k r 
 
Lieân hôïp phöùc:
 2   2
 
 *   * 

 2m   ik  Ur  u k r   E k u k r 
 

Ñoåi daáu cuûa : k
 2   2
 
 
 
 
 2m   ik  U r  u  k  r   E  k u  k  r 
 
   
Thay u r   u k r   E(k)  E(k)
*
k
Vaäy naêng löôïng cuûa ñieän töû trong tinh theå laø moät
haøm chaün cuûa k.
Khi k  0 thì E(k)  k2.
E(k) laø moät haøm tuaàn hoaøn vôùi chu kyø cuûa maïng
ñaûo.   
E(k  G)  E(k)

  ikn 
Yk ( r  n)  e Yk ( r )
  
Thay k'  k  G   
G  l1b1  l2 b2  l3b3
      
e ik' n
e 
i kG n  e .e ikn iGn
e ikn
 
  a i .b j  2ij
G.n = (n1h + n2k + n3l).2 = 2n , vôùi nZ
       
e iG.n
1  e ik 'n
e    e .e
i k G n ikn

iGn
e ikn
  
E(k  G)  E(k)
Do tính chaát naøy, ngöôøi ta thöôøng giôùi haïn vieäc
nghieân cöùu söï phuï thuoäc cuûa E theo k trong tröôøng
hôïp moät chieàu trong khoaûng:  
 k
a a
Trong khoâng gian k ba chieàu, mieàn giôùi haïn ñoù,
ñöôïc goïi laø vuøng Brillouin thöù nhaát, laø oâ nguyeân toá
Wigner - Seitz cuûa maïng ñaûo.
Trong caùc vuøng Brillouin:
E laø haøm ña trò cuûa k. ÖÙng vôùi moät giaù trò cuûa k coù
voâ soá giaù trò cuûa E trong töøng vuøng. Do ñoù phaûi coù
theâm chæ soá n ñaëc tröng cho giaù trò khaùc nhau cuûa
vuøng.
 Ñaëc tröng En(k)  n : chæ soá vuøng.
 Taäp hôïp caùc vuøng naêng löôïng öùng vôùi n
khaùc nhau xaùc ñònh caáu truùc vuøng naêng löôïng cuûa
chaát raén.
CAÁU TRUÙC VUØNG NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA CHAÁT RAÉN
A. GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH SCHRODINGER BAÈNG
PHÖÔNG PHAÙP NHIEÃU LOAÏN
I . Pheùp gaàn ñuùng electron töï do

* Baøi toaùn khoâng nhieãu loaïn ñöôïc moâ taû bôûi phöông trình
cuûa electron töï do: 2
  
  Yo ( r )  E o Yo ( r )
2
2m
Nghieäm cuûa phöông trình khi ñoù:
2k2
E(k) 
2m
* Nhieãu loaïn trong pheùp gaàn ñuùng naøy laø theá naêng
cuûa tröôøng tinh theå U (r)
Electron töï do ñöôïc moâ taû bôûi soùng chaïy daïng

 ikr
( r )  Ce
Haøm soùng truyeàn trong moâi tröôøng coù tính tuaàn hoaøn
(tinh theå ). Do ñoù seõ coù phaûn xaï Bragg khi thoûa maõn
ñieàu kieän
2dsin =  n
Khi electron chuyeån ñoäng vuoâng goùc vôùi maët phaúng
nguyeân töû  = 900 vaø d = a, phöông trình Bragg
thaønh 2 
k  n
 a

Khi electron coù k thoûa maõn k   m thì soùng töông
a
öùng vôùi chuùng seõ phaûn xaï treân maët nguyeân töû .
Soùng tôùi vaø soùng phaûn xaï coù theå toå hôïp vôùi nhau taïo
neân soùng ñöùng doïc theo chieàu vuoâng goùc vôùi caùc
maët nguyeân töû ñang xeùt.
Giaû söû caùc soùng truyeà

n treânphöông cuûa truïc 0x, coù 2
caùch toå hôïp: Y  ei a xi x e i axi  x 2 cos  x
 
Y  e  ea
 2 cos
a a x
  a
i x i x 
Y  e a e a  2 sin x
a
Xaùc suaát tìm thaáy electron  tyû leä vôùi  2
 
Vôùi soùng chaïy:   * = ei a.x e-i =1a
x
 coù theå tìm thaáy ñieän töû taïi moïi nôi trong tinh theå.
Vôùi soùng ñöùng:
2 2 
 Soùng +:   Y ~ cos x  1
a
 
cos x =  1  x = n; n  Z
a a
x = na
Caùc electron taäp

trung quanh caùc ion
+ taïi x = 0, a, 2a, ...
Theá tuaàn hoaøn moät chieàu

Soùng -:
2 
   Y ~ sin x  1
2
a
 
sin x =  1  x = (2n+1)  ; n  Z
a a 2
a
x = (2n+1)
a 3a 5a 2
x  , , ...
2 2 2
 caùc electron coù
xu höôùng taäp trung
ôû giöõa caùc ion +.
Hai caùch saép xeáp treân phaûi töông öùng vôùi caùc naêng
löôïng khaùc nhau.
NHAÄN XEÙT
+ Naêng löôïng cuûa electron trong tinh theå bò giaùn

ñoaïn khi k   m  Caùc vuøng naêng löôïng ñöôïc
pheùp xen keõ giöõa acaùc vuøng caám naêng löôïng.

+ Vôùi k   m hình thaønh soùng ñöùng .
a
Do soùng ñöùng khoâng truyeàn
naêng löôïng neân vaän toác nhoùm:
d 1 dE
vg   0
dk  dk
 haøm E ( k ) ñaït cöïc trò taïi:

k  m
a Naêng löôïng cuûa electron
trong tinh theå
Trong phaïm vi moät vuøng, naêng löôïng cuõng giaùn
ñoaïn. Vôùi tinh theå kích thöôùc L thì k nhaän giaù trò
giaùn ñoaïn caùch nhau moät löôïng 2
L
Xeùt tinh theå daïng laäp phöông trong khoâng gian k
caïnh 2 3
a  2 
 
Goïi N laø soá giaù trò ñöôïc N  a  V
 3
pheùp cuûa k trong khoâng
3
 2  a
 
gian k thì: L
N = soá nguyeân töû coù trong tinh theå = soá möùc naêng
löôïng coù trong moät vuøng naêng löôïng.
Vuøng naêng löôïng coù beà roäng khoaûng 1eV thì khoaûng
caùch giöõa 2 möùc lieân tieáp khoaûng 10-22 eV  Naêng
löôïng trong moät vuøng coù theå xem nhö lieân tuïc.
+ Khi k  0 ,  . Caùc electron coù böôùc soùng raát
daøi khoâng caûm thaáy söï thay ñoåi tuaàn hoaøn cuûa
tröôøng theá naêng cuûa tinh theå :
E ( k ) coù daïng nhö cuûa

electron töï do, nghóa laø:
k  0 , E(k) ~ k2
Naêng löôïng cuûa electron töï do

II. Pheùp gaàn ñuùng lieân keát maïnh
* Phöông trình cho baøi toaùn khoâng nhieãu loaïn ñöôïc
laáy laø phöông trình cuûa electron trong nguyeân töû
 2 2 
   V(r)  a (r)  Ea a (r)
 2m 
trong ñoù V (r) laø theá naêng
cuûa electron trong nguyeân töû
* Theá naêng cuûa tröôøng tinh
theå U (r) ñöôïc xem laø nhieãu
loaïn trong pheùp gaàn ñuùng naøy.
Pheùp gaàn ñuùng lieân keát maïnh hai nguyeân töû
ñaåy
2 nguyeân töû Na
Naêng löôïng
Na+Na
Na2 huùt
Khoaûng caùch giöõa hai nguyeân töû
Söï phuû cuûa caùc haøm soùng laøm taùch caùc traïng thaùi :
 Traïng thaùi huùt: maät ñoä electron giöõa caùc

nguyeân töû cao hôn , chaén nhieàu hôn
 Traïng thaùi ñaåy: maät ñoä electron giöõa caùc

nguyeân töû nhoû hôn , chaén ít hôn.
5 nguyeân töû Na
Khoaûng caùch giöõa hai nguyeân töû

1023 nguyeân töû Na
Vuøng naêng
löôïng goàm
caùc möùc
naêng löôïng
saùt nhau
Pheùp gaàn ñuùng lieân keát maïnh N nguyeân töû
Khaûo saùt ñònh tính
Giaû söû ban ñaàu coù N nguyeân töû ñöôïc saép xeáp
moät caùch tuaàn hoaøn nhöng ôû khaù xa nhau 
Boû qua töông taùc giöõa chuùng.
Moãi nguyeân töû coù naêng löôïng cuûa moät nguyeân
töû rieâng bieät.
Heä nguyeân töû naøy coù caùc möùc naêng löôïng
gioáng nhö cuûa moät nguyeân töû, nhöng moãi möùc
coù ñoä suy bieán baäc N.
+ Dòch chuyeån caùc nguyeân töû laïi gaàn nhau ñeå taïo
thaønh tinh theå  caùc möùc naêng löôïng taùch ra
giaûm suy bieán cuûa caùc möùc. N möùc truøng nhau
tröôùc ñaây taùch ra taïo thaønh vuøng naêng löôïng. Tuøy
theo möùc ñoä taùch cuûa caùc möùc maø ta coù ñoä roäng cuûa
caùc vuøng naêng löôïng khaùc nhau.
+ Caùc vuøng coù theå choàng leân nhau moät phaàn, coù
vuøng naêng löôïng ñöôïc pheùp vaø coù vuøng caám. Moãi
vuøng naêng löôïng coù N möùc. Moãi möùc chöùa toái ña 2
ñieän töû.
+ Vuøng naêng löôïng cao nhaát coù chöùa ñieän töû goïi laø
vuøng hoùa trò.
+ Ñoä roäng caùc vuøng naêng löôïng ñöôïc xaùc ñònh nhôø
nguyeân lí baát ñònh:
.  
Khi nguyeân töû ôû xa nhau, möùc naêng löôïng cuûa
ñieän töû xaùc ñònh vaø ñieän töû ñònh xöù trong nguyeân
töû  = 0    .
 Thôøi gian caùc ñieän töû toàn taïi treân caùc möùc ñoù
laø voâ haïn.
Khi nguyeân töû tieán laïi gaàn nhau ñeå taäo thaønh tinh
theå, möùc naêng löôïng cuûa ñieän töû bò taùch ra 
taêng taïo thaønh vuøng   giaûm.
 Thôøi gian cacù ñieän töû toàn taïi treân caùc möùc ñoù
laø höõu haïn vaø caùc ñieän töû coù theå di chuyeån töø
nguyeân töû naøy sang nguyeân töû khaùc.
Keát quaû töø tính toaùn ñònh löôïng
 Khi taïo thaønh tinh theå chaát raén, möùc naêng löôïng Ea
cuûa nguyeân töû rieâng bieät do töông taùc bò dòch xuoáng
moät löôïng C.
C = haèng soá khoâng phuï thuoäc k.
 Möùc nguyeân töû trong tinh theå môû roäng thaønh vuøng
naêng löôïng trong ñoù naêng löôïng cuûa ñieän töû thay ñoåi
tuaàn hoaøn theo k vaø laø moät haøm chaün:
E ( k) = E (-k)
vaø naèm trong khoaûng:
Emin = Ea – C – 6A
Emax = Ea – C + 6A
Vôùi A = giaù trò cuûa tích phaân trao ñoåi phuï thuoäc vaøo
möùc ñoä phuû nhau cuûa caùc haøm soùng nguyeân töû vaø naêng
Ñoä roäng cuûa moät vuøng naêng löôïng:
E = Emax - Emin
E = phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa tích phaân trao ñoåi.
Caùc möùc nguyeân töû coù naêng löôïng caøng cao thì haøm
soùng cuûa caùc ñieän töû phuû nhau caøng nhieàu, töùc laø A
caøng lôùn.
Giöõa caùc vuøng naêng löôïng ñöôïc pheùp laø caùc vuøng
caám naêng löôïng. Khi naêng löôïng taêng, ñoä roäng cuûa
caùc vuøng caám giaûm.
Khi thay ñoåi nhieät ñoä cuûa tinh theå, neùn hay keùo
daõn tinh theå, khoaûng caùch giöõa caùc nguyeân töû trong
tinh theå thay ñoåi  möùc ñoä phuû nhau cuûa caùc haøm
soùng thay ñoåi  A thay ñoåi  Ñoä roäng cuûa caùc
vuøng naêng löôïng hay vuøng caám ñeàu thay ñoåi.
Söï hình thaønh vuøng naêng löôïng trong chaát raén
Vuøng
Möùc
naêng
naêng
löôïng
löôïng
trong
trong
chaát
nguyeân
raén
töû
GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH SCHRODINGER
PHÖÔNG PHAÙP PENNEY   2 2 - KRONIG
U( x)


 2m   Y(x)  EY(x)
Tröôøng hôïp theá naêng cuûa tröôøng tinh theå coù daïng
ñôn giaûn:
 U
 0 , b x 0
U ( x)  
0,0 xa '


trong ñoù a = a’ + b
Phöông trình Schrodinger taùch thaønh hai cho hai
mieàn
2mE
  1 (x)  2  1 (x)  0
2

2m(U o  E)
  2 (x) 
2
2
 2 (x)  0


  2

2 2 mE
1  x   21  x   0
 2 2 mU 0  E    2  x    2 2  x   0

   2
Giải (I1): 1  x   2
1  x 0
1  1 
Đặt:  x  e x
  x   2 x
e
(1)   e   e
2 x 2 x
 0        i
2 2
  1  e  i x
; 1  e i x
nghiệm tổng quát:  1  Ae

i x  i x
 Be
Giải (II2): 2  x     2  x  0
2
Đặt:  2  x  e
x
  2  x    e 2 x
(2)   e   e  0         
2 x 2 x 2 2
  2  e ; 2  e
 x x
nghiệm tổng quát:  2  Ce  De

x  x
Vì hai phương trình mà có 4 ẩn A,B,C,D nên để giải
được ta buộc phải có điều kiện biên là điều kiện liên
tục của các hàm sóng và đạo hàm của chúng tại x = 0
và x = a’   0     0  ; (1)
1 2
 1,  0    2,  0  ; (2)
 1  a    2  a  ; (3)
, ,
 a  
,
1
, ,
2  a  ; (4)
,
(1)  A+B = C+D (a)

(2)  iA - i  B = C - D (b)
Theo tính chất hàm Block:
 2  x  a  2  x e  2  x  2  x  a e
ika ika
e ika
Ce   x a 
 De   ( xa )

Từ (3) suy ra:
Ae i a,
 Be i a,
 e Ce
ika b
 De  (c)
b
Từ (4) ta có:
i Ae i a,
 i Be i a,
 e   Ce
ika b
  De 
b
(d)
Từ (a),(b),(c),(d) ta có hệ 4 phương trình 4 ẩn số sau :
A  B  C  D
i A  i B   C   D

 Aei a,  Be i a,  eika Ce   b  De  b 
  
i Aei a,  i Be i a,  eika   Ce   b   De  b 
  
Để hệ phương trình trên có nghiệm không tầm
thường, thì định thức của chúng phải bằng
không:
1 1 -1 -1
iα -iα -β β
, , 0
eiαa e-iαa -eikae-βb -eikaeβb
iαa, -iαa , ika -βb ika βb
iαe -iαe -βe e βe e
Tính ñònh thöùc, keát quaû:
cos ka =
  2
β -α 2 eβb -e -βb
sinαa, +  eβb -e-βb cosαa, 
2αβ 2 2
Hay có thể viết:
cos ka  =
 β2 -α 2  shβbsinαa, +chβbcosαa,  (e)
2αβ
Vieäc tính toaùn treân khaù phöùc taïp, Penney vaø Kronig
ñaõ giaûi gaàn ñuùng baèng caùch giaûm ñoä roäng cuûa haøng
raøo theá cho b  0 vaø taêng ñoä cao cuûa theá U0  
sao cho bU0 = const.
Goïi T laø ñoä trong suoát T cuûa haøng raøo theá ñoái vôùi
ñieän töû coù naêng löôïng E = hệ số truyền qua:
2
 b 2 mU0  E 
T  T0 e
2 b 
  2mU 0 b 
2
 b 2 mU 0 
  
Với Uo>>E, T~ e
2 b 
T = T0 exp   2 mU 0 b 
  
 
Khi b0, a= a,+b  a,
Uo    b  b 2m U 0  E    b  b 2bm U 0 
Đặt:
ma, 2p
P  2 U 0b   b  b ,
a
Vì giữ Uob= const, nên P = const và khi b tiến về 0
thì b tiến về 0.
PHƯƠNG PHÁP ÑOÀ THÒ
Khi b0  sh(b)  b
Uo 0 ; /<<1
 
2 2
sh(  b) 

b 
  b  2P b
 ,
2
P
 ,
2 2 2 b a 2 b  a
Khi b 0 thì ch(b) 1, do đó b 0 và Uo
sao cho Uob = const thì phương trình (e) trở thành:
sin  a ,
  cos
P
a ,  a   cos  ka 
, ,
cos  ka  sin  a, 
 cos  a, 
,
 a,
Đặt vế trái của (1) là hàm F(a,)=F(E)

Đặt vế phải của (1) là hàm f(ka, )
* Trước tiên ta dựng đồ thị F(E). Sau đó cho
trước giá trị của ka, ta tính được f(ka,), rồi vẽ đường
thẳng f(ka, ) song song với trục hòanh.
* Từ giao điểm của đường thẳng này với đường
F(E) ta hạ đường thẳng vuông góc với trục hòanh rồi
xác định nghiệm E(k) ứng với ka, đã chọn.
* Từ đồ thị ta nhận
thấy:hòanh độ giao
điểm của các đường
với đường F(E) chỉ
tập trung vào một số
vùng nhất định.
Các vùng nhất định này là vùng năng lượng hay
dãy năng lượng. Xen kẽ các vùng năng lượng là các
vùng cấm hay khe năng lượng, nơi mà E không nhận
giá trị nào tại các vùng này.
Do đó phổ năng lượng của điện tử trong
trường tuần hòan có cấu trúc vùng.
Giá trị E thỏa mãn
với một giá trị ka
nào đó, thì E cũng
sẽ là nghiệm của
những phương trình
với (ka+2n).
E là hàm tuần hòan theo số sóng k với chu

kỳ (2/a).
E(k)=E(k+ 2/a)
MOÄT VAØI TRÖÔØNG HÔÏP RIEÂNG
1/ Khi P: hố thế năng không trong suốt, điện tử

liên kết rất mạnh với hạt nhân:
a,  0
Nên F(0) P+1 
Nên F( a,) giảm rất nhanh theo a, suy ra độ rộng
của các vùng năng lượng giảm, vùng cấm tăng rút
về dạng các mức năng lượng của nguyên tử riêng
biệt.
2/Khi P0: hố thế năng trong suốt đối với
điện tử (5) trở thành:
 ,
cos  a cos ka 
,
  có thể nhận mọi giá trị  E có thể nhận

mọi giá trị  không còn vùng cấm năng
lượng điện tử có thể xem là hòan tòan tự
do.
 En  An  1 Bn cos ka 
n
 2 2 2 2
A n  A 0 1  n ; Bn  A 0 n
 P P
Từ công thức En này , một lần nữa ta có thể
kiểm lại tính chất của hàm E như sau:
* E là hàm tuần hòan theo k với chu kỳ là 2/a.
* E là hàm chẵn của k , n đóng vai trò chỉ số
vùng.
-/a /a
-/a /a
cấu trúc vùng năng lượng suy ra từ mô hình Penny-Kronig
CAÁU TRUÙC VUØNG NAÊNG LÖÔÏNG
CUÛA Ge , Si VAØ GaAs
Si GaAs
Ge
Vectô soùng k
KHOÁI LÖÔÏNG HIEÄU DUÏNG
1. Vôùi electron töï do, döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc F
noù chuyeån ñoäng theo quy luaät:
F = ma
trong ñoù m laø khoái löôïng vaø a laø gia toác cuûa
electron.
Trong tinh theå :
F + Fnoäi = m a
Fnoäi khoù xaùc ñònh
Trong moät soá tröôøng hôïp naøo ñoù (chaúng haïn khi k ~
0 töùc laø gaàn caùc cöïc trò cuûa vuøng naêng löôïng , ôû ñoù
coù söï phuï thuoäc E ~ k2 ) coù theå vieát döôùi daïng:
F = m* a
Coù daïng cuûa phöông trình chuyeån ñoäng cuûa haït töï
do vôùi khoái löôïng m*.
Vôùi khoái löôïng hieäu duïng, phöông trình
Schrodinger cho electron trong tröôøng tinh theå coù
daïng phöông trình cuûa electron töï do :
2
  Y(x)  EY(x)
2
2m *
Nhö vaäy, trong pheùp gaàn ñuùng khoái löôïng hieäu
duïng:
electron chuyeån ñoäng trong tröôøng tinh theå coù theå
xem nhö electron töï do neáu gaùn cho noù khoái löôïng
2. Khoái löôïng hieäu duïng m* coù theå ñöôïc xaùc ñònh
töø caáu truùc vuøng naêng löôïng cuûa electron .
Khai trieån haøm E(k) gaàn caùc cöïc trò cuûa vuøng naêng
löôïng
 dE  1 d E
 2
E(k)  E(k 0 )    (k  k 0 )   2  (k  k 0 ) .......
2
 dk  k  k 0 2  dk  k  k
0
Taïi cöïc trò ñaïo haøm baäc nhaát baèng 0 neân gaàn ñuùng
2

E( k )  E( k 0 )  (k  k 0 ) 2
2m *
2
m*  2
d E 
 2
 dk  k  k 0
+ m* phuï thuoäc vaøo caáu truùc cuûa vuøng naêng löôïng,
chính xaùc hôn laø phuï thuoäc vaøo ñoä doác cuûa vuøng
naêng löôïng.
+ m* coù theå döông, aâm, coù theå lôùn hôn hay nhoû hôn
khoái löôïng m cuûa ñieän töû töï do.
Tröôøng hôïp 3 chieàu:  2 E 2E 2E
2 2
 kx k x k y k x k z
2 2
 E
2  E  E 2
 E

k k y k x  2 k 2y k y k z
2
2 2 2
 E  E  E
2 2
k z k x k z k y  kz
Khi ñoù tensor nghòch ñaûo khoái löôïng hieäu duïng coù
daïng: 1 1 1
m *xx m *xy m *xz
1 1 1 1

m * m *yx m *yy m *yz
1 1 1
m *zx m *zy m *zz
Ñaây laø tensor ñoái xöùng. Neáu choïn heä toïa ñoä thích
hôïp ta coù theå cheùo hoùa tensor ñoù thaønh:
m1 0 0
m*  0 m2 0
0 0 m3
Trong tröôøng hôïp tinh theå khoâng hoaøn toaøn ñaúng
höôùng, naêng löôïng cuûa electron gaàn ñieåm cöïc trò ko
coù theå vieát döôùi daïng
 (k x  k ox )  (k y  k oy )  2 (k z  k oz )2
2 2 2 2
E(k)  E(k o )   
2m1 2m 2 2m 3
m1 , m2 vaø m3 laø khoái löôïng hieäu duïng töông öùng
doïc theo truïc x , y vaø z.
LOÃ TROÁNG
Maät ñoä doøng do n electron coù trong vuøng hoùa trò:
j  e v s
s
trong ñoù toång ñöôïc laáy theo moïi traïng thaùi coù
electron chieám.
Neáu vuøng hoùa trò hoaøn toaøn ñaày electron thì maät ñoä
doøng toång coäng baèng 0 vì khi naøo cuõng coù 2 electron
vôùi vaän toác baèng vaø ngöôïc chieàu nhau.
Trong tröôøng hôïp vuøng hoùa trò hoaøn toaøn ñaày
electron tröø moät möùc i coøn troáng thì :
j  e v s  e  v s  ev i
v i moïi .s
Taäp theå electron ôûù trong vuøng hoùa trò chæ coøn moät
möùc troáng coù taùc duïng daãn ñieän nhö moät haït tích
ñieän döông : loã troáng.
Neáu vuøng hoùa trò ñaõ hoaøn toaøn ñaày thì khi taùc duïng
ngoaïi löïc F leân heä, gia toác toång coäng cuûa caùc
electron trong vuøng ñoù baèng 0 . Gia toác cuûa taäp theå
electron trong moät vuøng hoaøn toaøn ñaày tröø moät
möùc troáng :
d ks d ks d ki F
a     
dt s i m * (k s ) dt moïi.s m * (k s ) dt m * (k i ) m * (k i )
Taäp hôïp caùc electron ñoù ñöôïc gia toác nhö khi heä chæ
coù moät haït (loã troáng) vôùi vectô soùng ki vaø vôùi khoái
löôïng hieäu duïng baèng vaø ngöôïc daáu vôùi khoái löôïng
hieäu duïng cuûa electron khuyeát .
Caùc loã troáng xuaát hieän ôû caùc ñænh cuûa vuøng naêng
löôïng . ÔÛ ñoù khoái löôïng hieäu duïng cuûa electron laø
aâm : loã troáng coù khoái löôïng hieäu duïng döông.
Naêng löôïng cuûa loã troáng ñöôïc tính theo chieàu
ngöôïc vôùi chieàu cuûa electron
Loã troáng coù spin = 1/2 vaø tuaân theo caùc phöông
trình chuyeån ñoäng nhö electron .
Lieân keát
bò gaõy
Chieàu taêng
naêng löôïng cuûa
electron
Naêng löôïng thaáp
nhaát cuûa electron
Chieàu taêng
naêng löôïng
cuûa loã troáng
Taäp hoïp cuûa caùc electrons trong Naêng löôïng
vuøng hoùa trò töông ñöơng moät thaáp nhaát
haït coù +m* vaø +q cuûa loã troáng
Naêng löôïng
Theá naêng
Ñoäng naêng cuûa ñieän töû
cuûa ñieän töû
cuûa ñieän töû
Ñoäng naêng Naêng löôïng

Theá naêng
cuûa loã troáng cuûa loã troáng
cuûa loã troáng
Chieàu taêng naêng löôïng cuûa ñieän töû vaø

loã troáng
Khoái löôïng hieäu duïng
Khoái löôïng hieäu duïng m* lôùn vaø nhoû

Coäng höôûng Cyclotron caùc maët naêng löôïng
cuûa vuøng daãn vaø vuøng hoùa trò gaàn bieân vuøng
eB
c   m* laø khoái löôïng hieäu duïng
m cyclotron
Lỗ troáng
Electron Lỗ troáng nheï
Tinh theå naëng
(me/m) (mlh/m)
(mhh/m)
GaAs 0.066 0.5 0.082
InAs 0.026 0.39 0.025
Cu2O 0.99 -- 0.58
Lyù thuyeát nhieãu loaïn cho hay, vôùi tinh theå coù vuøng
caám thaúng, khoái löôïng hieäu duïng cuûa electron tyû leä
me
vôùi ñoä roäng vuøng caám Eg .
m  0.5 ~ 0.6 eV  1
Eg
hieäu
duïng (m*/mo)
Khoái löôïng
Ñoä roäng vuøng caám Eg

(eV)
Vuøng caám caøng heïp, khoái löôïng hieäu duïng caøng nhoû.
PHAÂN BIEÄT CAÙC CHAÁT
BAÙN DAÃN ÑIEÄN - KIM LOAÏI VAØ ÑIEÄN MOÂI
DÖÏA VAØO CAÁU TRUÙC VUØNG NAÊNG LÖÔÏNG
CUÛA CHUÙNG
 Doøng ñieän laø doøng chuyeån ñoäng coù höôùng cuûa caùc
haït mang ñieän döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi.
Vaän toác cuûa taäp theå electron döôùi taùc duïng cuûa
ñieän tröôøng ngoaøi phaûi coù thaønh phaàn khaùc 0 doïc
theo phöông cuûa ñieän tröôøng.
 Trong moät vuøng hoaøn toaøn ñaày electron , caùc
electron chæ coù theå thay ñoåi vò trí cho nhau vaø doïc
theo moät chieàu naøo ñoù, vectô vaän toác toång coäng
baèng 0.
 Khi ñaët ñieän tröôøng leân tinh theå, electron coù theå
thu ñöôïc naêng löôïng khi chuyeån ñoäng trong tröôøng
ñoù.
 Naêng löôïng maø electron thu ñöôïc treân quaõng
ñöôøng bay töï do  baèng eE  .
 Treân thöïc teá eE  << Eg.
 Nhö vaäy noùi chung, naêng löôïng maø electron thu
ñöôïc khi ñoù khoâng ñuû ñeå cho noù nhaûy qua vuøng caám
ñeå leân vuøng daãn.
 muoán daãn ñieän toát, chaát phaûi coù vuøng naêng löôïng
chöa ñaày electron .
Naêng löôïng dao ñoäng nhieät cuûa maïng tinh theå coù
theå cung caáp naêng löôïng cho electron nhaûy töø moät
vuøng ñaày leân vuøng troáng ôû treân.
 ÔÛ moät nhieät ñoä T naøo ñoù, ñoäng naêng trung bình
cuûa caùc nguyeân töû baèng 3kT/2 ( khoaûng 0,037 eV )
ôû nhieät ñoä phoøng.
 Treân thöïc teá bao giôø cuõng coù caùc nguyeân töû coù
naêng löôïng raát lôùn hôn giaù trò trung bình ñoù. Theo
phaân boá Boltzmann, xaùc suaát ñeå nguyeân töû dao ñoäng
coù naêng löôïng baèng E tyû leä vôùi exp(-Eg/kT) .
Caùc nguyeân töû , khi va chaïm vôùi caùc electron ,
nhöôøng cho chuùng moät phaàn hay toaøn boä naêng löôïng
cuûa mình.
Neáu naêng löôïng ñoù baèng hoaëc lôùn hôn ñoä roäng vuøng
caám Eg thì electron coù theå nhaûy leân vuøng treân.
Vôùi nhöõng ñieàu vöøa noùi, döïa vaøo caáu truùc vuøng naêng
löôïng cuûa moät chaát ta coù theå bieát chaát ñoù daãn ñieän
hay caùch ñieän.
KIM LOAÏI
1. Chaát coù vuøng hoùa trò chæ ñaày moät phaàn(kim loaïi
kieàm) hay ñaõ ñaày hoaøn toaøn nhöng coù moät phaàn
truøng vôùi vuøng naèm ôû treân (kim loaïi kieàm thoå) .
Döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng ngoaøi, caùc
electron coù theå chuyeån ñoäng deã daøng trong
phaïm vi cuûa vuøng hoùa trò.
VÍ DUÏ
Caùc kim loaïi kieàm : Li, Na, K, Rb vaø Cs .
Caùc electron hoùa trò trong caùc kim loaïi naøy naèm
ôû traïng thaùi ns. Khi taïo thaønh tinh theå chaát raén, caùc
vuøng naêng löôïng tröø vuøng hoùa trò, ñeàu hoaøn toaøn ñaày
electron .
Vuøng hoùa trò (hình thaønh töø möùc ns ) coù 2N traïng
thaùi nhöng chæ coù N electron : vuøng hoùa trò chæ ñaày
moät nöûa.
Caùc kim loaïi kieàm daãn ñieän toát.
KIM LOAÏI KIEÀM
Na11 : . . . 3s1
KIM LOAÏI KIEÀM THOÅ
Caùc kim loaïi
kieàm thoå coù hai
electron hoùa trò
naèm ôû traïng thaùi
ns.
Khi hình thaønh tinh theå, vuøng ns vaø np phuû nhau moät
phaàn. Nhôø ñoù, caùc electron naèm ôû caùc möùc cao cuûa
vuøng ns chieám caùc möùc thaáp cuûa vuøng np cho ñeán
khi caû hai vuøng chöùa electron ñeán moät möùc ngang
nhau .
VÍ DUÏ
Mg12 : 1s22s22p63s2
Caû hai vuøng naøy ñeàu coù electron vaø coøn nhieàu
möùc troáng. Kim loaïi kieàm thoå daãn ñieän toát.
CHAÁT CAÙCH ÑIEÄN VAØ CHAÁT BAÙN DAÃN
2. Chaát coù vuøng hoùa trò chöùa ñaày electron vaø treân
ñoù laø vuøng caám naêng löôïng coù ñoä roäng baèng Eg .
ÔÛ nhieät ñoä 0 K chaát naøy hoaøn toaøn khoâng daãn ñieän
vì naêng löôïng maø electron thu ñöôïc trong ñieän
tröôøng ngoaøi vaø dao ñoäng nhieät khoâng ñuû ñeå vöôït
qua vuøng caám.
ÔÛ moät nhieät ñoä T naøo ñoù, xaùc suaát ñeå electron coù
naêng löôïng baèng Eg tyû leä vôùi exp(-Eg/ kT) .
Nhö vaäy, bao giôø cuõng coù moät soá electron coù naêng
löôïng nhieät ñuû ñeå nhaûy leân vuøng naêng löôïng naèm ôû
Neáu Eg khaù lôùn vaø ôû nhieät ñoä khoâng quaù cao thì soá
electron nhaûy ñöôïc leân vuøng treân khoâng ñaùng keå vaø
chaát nhö vaäy treân thöïc teá laø moät chaát khoâng daãn
ñieän.
Thöôøøng quy öôùc : chaát coù caáu truùc vuøng vôùi Eg  3
eV laø chaát caùch ñieän.
Neáu Eg < 3 eV, khi nhieät ñoä khoâng quaù thaáp thì soá
electron coù ñuû naêng löôïng ñeå vöôït qua vuøng caám
khaù nhieàu  Chaát baùn daãn
Soá electron töø vuøng hoùa trò nhaûy leân vuøng treân
(ñöôïc goïi laø vuøng daãn) trong moät ñôn vò thôøi gian
baèng Aexp(-Eg / kT) vôùi A laø moät heä soá tyû leä khoâng
phuï thuoäc nhieät ñoä.
ªMoãi electron nhaûy ñöôïc leân vuøng daãn ñeå laïi moät
loã troáng ôû trong vuøng hoùa trò.
ªÑoàng thôøi vôùi söï nhaûy leân vuøng naêng löôïng cao
hôn cuûa electron laø quaù trình nhaûy ngöôïc trôû laïi
vuøng hoùa trò (quaù trình taùi hôïp electron -loã troáng ) .
ª Toác ñoä cuûa quaù trình naøy tyû leä vôùi noàng ñoä n cuûa
electron coù trong vuøng daãn vaø noàng ñoä p cuûa loã
troáng coù trong vuøng hoùa trò , nghóa laø baèng .n.p
vôùi  laø heä soá tyû leä. E g
A exp = .n.p =  n2 ( vì n = p ).
kT
Trong traïng thaùi caân A Eg
baèng ñoäng n exp
 2 kT
Nguyeân toá a ( nm) Eg
C (kim cöông) 0,356 5 eV
Si 0,543 1,1 eV
Ge 0,566 0,7 eV
Thieác 0,646
Kim loaïi Chaát baùn daãn Ñieän moâi
Ec
Ec
Eg Eg Ef
Ev
Ev
THAØNH COÂNG VAØ HAÏN CHEÁ
CUÛA LYÙ THUYEÁT VUØNG ÑÔN GIAÛN
° Giaûi thích ñöôïc taïi sao chaát raén laø chaát daãn
ñiện, chaùt baùn daãn hoaëc chaát caùch ñiệän.
° Thieát laäp quan heä giöõa caùc tính chaát cuûa vaät
lieäu vaø nguyeân töû.
° Giaûi thích söï toàn taïi cuûa caùc haït coù ñieän tích
döông (loã troáng) vaø giaûi thích khaùi nieäm khoái
löôïng hieäu duïng.
° Pheùp gaàn ñuùng moät electron khoâng theå tính ñeán
caùc hieäu öùng taäp theå nhö hieän töôïng saét töø vaø sieâu
daãn vaø söï chuyeån pha do naêng löôïng toaøn phaàn
cuûa electron.
Chöông VII
I. CAÁU TRUÙC VUØNG NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA
CHAÁT BAÙN DAÃN
Töø ñöôøng taùn saéc E(k) coù theå xaùc ñònh ñöôïc nhieàu
tính chaát cuûa vaät lieäu.
Thöïc teá caùc tính chaát lieân quan tôùi ñieän töû (tính
chaát quang, daãn ñieän …) cuûa caùc chaát baùn daãn
hoaøn toaøn ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá electron naèm ôû
vuøng daãn vaø loã troáng ôû vuøng hoùa trò
 chæ quan taâm ñeán caùc nhaùnh E(k) lieân quan tôùi
vuøng daãn vaø vuøng hoùa trò trong phaïm vi cuûa vuøng
Brillouin.
Vuøng daãn: Vò trí (cöïc tieåu) thaáp nhaát cuûa moät nhaùnh
E(k) cuûa vuøng daãn  xaùc ñònh ñaùy vuøng daãn. Ta
coù:
E(k) = E(ko) +
2

 k x  k ox   k y  k oy 
2 2


 k z  k oz 
2 2
2m1 2m 3
Vôùi m1 = m2 = mT : khoái löôïng hieäu duïng ngang

m3 = mL : khoái löôïng hieäu duïng doïc
 Xaùc ñònh baèng phöông phaùp coäng höôûng
Cyclotron
mL
Tæ soá : xaùc ñònh tính dò höôùng cuûa maët ñaúng
mT
naêng.
Vuøng hoùa trò: Cöïc ñaïi cuûa caû ba nhaùnh E(k) cuûa
vuøng hoùa trò ñeàu ôû vò trí k = 0  ñænh vuøng hoùa
trò ôû taâm cuûa vuøng Brillouin taïi k = 0 coù suy bieán
naêng löôïng; töông taùc spin – quó ñaïo laøm giaûm suy
bieán moät phaàn.
* Trong hai nhaùnh ñaàu:
+ Trong vuøng hoùa trò khoái löôïng hieäu duïng ñöôïc
tính bôûi: m
mp 
C 2
A  B2 
5
vôùi A, B, C laø caùc haèng soá khoâng thöù nguyeân phuï
thuoäc vaøo caùc chaát baùn daãn.
Coù hai loaïi loã troáng:
+ Loã troáng naëng: m
m p naëng 
C2
A  B2 
+ Loã troáng nheï: 5
m
m p nheï 
C 2
A B  2
5
* Nhaùnh thöù ba:
Khoái löôïng cuûa loã troáng: m
m p3 ï 
A
Khoaûng caùch ngaén nhaát giöõa ñaùy vuøng daãn vaø ñænh
vuøng hoùa trò baèng ñoä roäng vuøng caám Eg.
Caùc chaát coù ñaùy vuøng daãn vaø ñænh vuøng hoùa trò naèm
cuøng moät ñieåm trong vuøng B (cuøng k)  chaát coù
vuøng caám thaúng hay tröïc tieáp.
VD: GaAs.
Ngöôïc laïi: chaát coù ñaùy vuøng daãn vaø ñænh vuøng hoùa
trò naèm cuøng moät ñieåm trong vuøng B (khaùc k) 
chaát coù vuøng caám nghieâng hay giaùn tieáp.
VD: GaP.
II. BAÙN DAÃN TINH KHIEÁT
BAÙN DAÃN TAÏP CHAÁT
Ñònh nghóa
Chaát baùn daãn laø caùc chaát coù ñoä daãn ñieän  naèm
trong khoaûng:
Töø 10-10 -1 cm-1 (ñieän moâi)
ñeán 104  106 -1 cm-1 (kim loaïi )
 cuûa chaát baùn daãn phuï thuoäc nhieàu vaøo caùc yeáu
toá beân ngoaøi nhö nhieät ñoä, aùp suaát, ñieän tröôøng, töø
tröôøng, taïp chaát ...
Baùn daãn saïch hay baùn daãn tinh khieát  khoâng pha
taïp chaát  coøn goïi laø chaát baùn daãn ñieän rieâng.
Pha taïp vaøo chaát baùn daãn laøm ñoä daãn ñieän cuûa noù
thay ñoåi maïnh  Baùn daãn taïp chaát.
VÍ DUÏ
Pha B vaø Si theo noàng ñoä 1:105  ñoä daãn ñieän
taêng theâm 103 laàn.
Pha taïp vôùi noàng ñoä thích hôïp coù theå ñaït ñöôïc:
+ Chaát baùn daãn coù ñoä daãn ñieän mong muoán.
+ Chaát baùn daãn loaïi n hay p.
Khi ñöa taïp chaát vaøo tinh theå baùn daãn: taïp coù theå
theá choã caùc nguyeân töû goác ôû nuùt maïng  taïp
chaát thay theá.
hay naèm xen keõ vaøo giöõa caùc nuùt maïng  taïp
chaát ñieàn khích.
Caùc chaát baùn daãn nguyeân toá
Chu kyø
Caùc chaát baùn daãn hôïp chaát
Chaát baùn daãn hôïp chaát ( AxB8-x ) :
IV-VI
Chaát baùn daãn nhieàu thaønh phaàn

Taïp chaát laøm thay ñoåi raát nhieàu ñoä daãn ñieän cuûa caùc chaát baùn
daãn .
Pha taïp chaát Bo vaøo tinh theå Si theo tyû leä 1 : 105 laøm taêng ñoä
daãn ñieän cuûa Si leân 1000 laàn ôû nhieät ñoä phoøng.
Söï phuï thuoäc cuûa ñieän trôû suaát  (cm) cuûa Si vaø
GaAs vaøo noàng ñoä taïp chaát ôû 300K
Noàng ñoä taïp Si GaAs
chaát ( cm-3) N P N P
ni 2.105 7.107
1014 40 180 12 160
1015 4,5 12 0,9 22
1016 0,6 1,8 0,2 2,3
1017 0,1 0,3 9.10-3 0,3
1018 2,5.10-2 6,2.10-2 2,1.10-3 3,5.10-2
1019 6.10-3 1,2.10-2 2,9.10-4 8,0.10-3
Söï phuï thuoäc cuûa ñieän trôû suaát vaøo noàng ñoä taïp chaát
Söï phuï thuoäc cuûa ñieän trôû vaøo nhieät ñoä
Kim loaïi : Ñieän trôû suaát phuï thuoäc nhieät ñoä gaàn nhö
tuyeán tính
t  o 1  t (t  t o )
vôùi t = ñieän trôû suaát ôû nhieät ñoä t (oC)
 o = ñieän trôû suaát ôû moät nhieät ñoä tham chieáu naøo ñoù
to ( thöôøng laø 0 hoaëc 20oC) vaø
at = heä soá nhieät cuûa ñieän trôû suaát.
Söï bieán thieân cuûa ñieän trôû theo nhieät ñoä
Rt  Ro 1  t (t  t o )
Ñ trôû suaát  Heä soá nhieät Ñoä daãn ñieän 
Vaät lieäu
(m) treân ñoä C x 107 /m
Baïc 1.59 x10-8 .0061 6.29

Ñoàng 1.68 x10-8 .0068 5.95
Nhoâm 2.65 x10-8 .00429 3.77
Tungsten 5.6 x10-8 .0045 1.79
Saét 9.71 x10-8 .00651 1.03
Baïch kim 10.6 x10-8 .003927 0.943
Manganin 48.2 x10-8 .000002 0.207
Chì 22 x10-8 ... 0.45
Thuûy ngaân 98 x10-8 .0009 0.10
Söï phuï thuoäc cuûa ñieän trôû vaøo nhieät ñoä
Chaát baùn daãn :

Ñieän trôû suaát phuï thuoäc nhieät ñoä theo haøm
muõ : giaûm khi nhieät ñoä taêng.
A
T  o exp( )
kT
Söï daãn ñieän trong Si saïch ôû nhieät ñoä T = 0 K
Vuøng daãn
Vuøng hoaù
trò
Si4+ (Ge4+) : 4 electron ngoaøi ( lieân keát lai sp3)

Khoâng coù electron trong vuøng daãn
Söï daãn ñieän trong Si saïch ôû nhieät ñoä T > 0 K
Vuøng daãn
T > 0 : electron trong vuøng daãn

loã troáng trong vuøng hoùa trò
Taïp chaát trong caùc chaát baùn daãn
 Taïp chaát thay theá
Taïp chaát ñieàn khích

Taïp chaát trong caùc chaát baùn daãn
Taïp chaát ñoâ- no vaø ac-xep-to
Chu kyø Nhoùm
Ac-xep-to Ñoâ-no
Taïp chaát thuoäc nhoùm V trong chaát baùn daãn nhoùm IV
Nguyeân töû As theá choã moät nguyeân töû Ge ôû nuùt:
boán hoùa trò cuûa As lieân keát vôùi boán nguyeân töû Ge
laân caän
electron hoùa trò thöù naêm cuûa noù lieân keát loûng leûo
vôùi nguyeân töû As  coù theå chuyeån ñoäng töông
ñoái töï do trong phaïm vi roäng xung quanh nguyeân töû
As goác cuûa noù  haït taûi ñieän chính laø electron
 As ñöôïc goïi laø taïp chaát cho (Donor)
 baùn daãn naøy laø baùn daãn loaïi n.
Möùc naêng löôïng cuûa electron cuûa taïp chaát ED naøy
naèm trong vuøng caám vaø gaàn ñaùy vuøng daãn.
Chuù yù: Caùc electron naèm ôû caùc möùc taïp chaát khoâng
hoaøn toaøn töï do nhö caùc electron treân vuøng daãn maø
phaân boá gaàn caùc taâm taïp chaát  möùc taïp laø möùc
ñònh xöù.
Ñeå taùch electron thöù 5 khoûi nguyeân töû As ta duøng
coâng thöùc cuûa naêng löôïng lieân keát trong nguyeân töû
Hydro: me4
Ei    13,6(eV)
24o 
2
Nhöng thay m  m*; o  or

 Naêng löôïng ion cuûa nguyeân töû taïp chaát As:
m*
Ei  13,6 2
m r
Naêng löôïng lieân keát 4
moe 1 13 ,6
EH     2 ( eV)
2(4 o ) n
2 2
n
mo - khoái löôïng cuûa electron töï do
e - ñieän tích cuûa electron
o - haèng soá ñieän moâi cuûa chaân khoâng
h - haèng soá Planck
n - soá löôïng töû chính
Trong traïng thaùi cô baûn n = 1, EH = - 13,6 eV
Naêng löôïng ion hoùa taïp chaát ñoâ-no * 4
me
Ei  
2( 4 o r  )2
Ge : m* = 0,22 mo r = 16
Ei = 0,01 eV
Si : m* = 0,33 mo r = 12
Ei = 0,031 eV
Vôùi pheùp gaàn ñuùng ñaõ duøng, naêng löôïng ion hoùa nhö
nhau cho moïi nguyeân töû taïp chaát thuoäc nhoùm V.
Treân thöïc teá, naêng löôïng ñoù coù khaùc nhau vôùi caùc taïp
chaát khaùc nhau, nhöng söï sai khaùc ñoù khoâng lôùn laém.
Khoái löôïng
Eg (eV) hieäu duïng m*/mo Haèng soá
Chaát bdaãn
ôû 273 K Electron Ltroáng ñieän moâi
Ge 0,67 0,2 0,3 16

Si 1,14 0,33 0,5 12
InSb 0,16 0,013 0,6 18
InAs 0,33 0,02 0,4 14,5
InP 1,29 0,07 0,4 14
GaSb 0,67 0,047 0,5 15
GaAs 1,39 0,072 0,5 13
Söï xuaát hieän caùc möùc naêng löôïng taïp chaát
trong vuøng caám
Khi ñöa caùc nguyeân töû taïp chaát thuoäc nhoùm V vaøo Ge hay
Si, trong vuøng caám xuaát hieän caùc möùc naêng löôïng naèm
khoâng xa ñaùy cuûa vuøng daãn .
Taïp chaát coù theå cung caáp ñieän töû daãn ñieän : taïp chaát ñoâ-no
vaø möùc taïp chaát ñöôïc goïi laø möùc ñoâ-no
Ec
Möùc ñoâ-no
Eg
Ev
Möùc naêng löôïng taïp chaát
Taïp chaát nhö As vaø B coù möùc naêng löôïng naèm gaàn
caùc cöïc trò cuûa vuøng naêng löôïng.
Chaát baùn daãn loaïi N : chaát baùn daãn coù chöùa taïp chaát ñoâno.
n >> p
Haït taûi ñieän cô baûn : electron
Haït taûi ñieän khoâng cô baûn : loã troáng
SÖÏ PHUÏ THUOÄC CUÛA
NOÀNG ÑOÄ ÑIEÄN TÖÛ DAÃN VAØO NHIEÄT ÑOÄ
Noàng ñoä electron töø möùc Donor nhaûy leân vuøng
daãn:  ED 
n D  A D exp  
 2kT 
AD : heä soá tæ leä
ED : naêng löôïng ion hoùa cuûa nguyeân töû taïp chaát
(laáy goác naêng löôïng laø ñaùy vuøng daãn); ED << Eg
ED
LnnD  LnAD 
2kT
ÔÛ nhieät ñoä T khoâng cao: moät soá electron ôû möùc
ED coù theå nhaûy leân vuøng daãn
 Caùc electron trong vuøng daãn chuû yeáu laø caùc
electron töø möùc ED nhaûy leân
 Maät ñoä ne cuûa electron trong vuøng daãn lôùn hôn
raát nhieàu so vôùi maät ñoä loã troáng np trong vuøng hoùa
trò
 Haït taûi ñieän chuû yeáu (cô baûn) laø electron
 Baùn daãn loaïi N.
Ñöôøng bieåu dieãn cuûa lnnD theo laø ñöôøng thaúng coù
ñoä doác laø ED.
ÔÛ nhieät ñoä T ñuû cao sao cho toaøn boä electron ôû
möùc ED nhaûy heát ñöôïc leân vuøng daãn, khi ñoù neáu
tieáp tuïc taêng nhieät ñoä thì noàng ñoä electron ôû trong
vuøng daãn vaãn khoâng taêng nöõa  ñöôøng ngang.
Ln nD
ÔÛ nhieät ñoä T raát cao sao D3

cho caùc electron ôû vuøng
hoùa trò coù theå nhaûy leân D2
vuøng daãn  soá electron
trong vuøng daãn taêng voït. D1
1
2kT
Söï phuï thuoäc cuûa noàng ñoä ñieän töû daãn vaøo nhieät
ñoä
Ed
mieàn daãn ñieän taïp chaát n ~ exp
2kT
mieàn daãn ñieän rieâng Eg

n ~ exp
2 kT
Ln n
ND3
ND2
ND1
0 1/2kT
daãn ñieän daãn ñieän taïp chaát
rieâng
Khi taêng noàng ñoä taïp chaát ND ND  ND   phaàn naèm
2
1
1
ngang cuûa ñöôøng bieåu dieãn LnnD theo giaûm

2kT
  thì ñoaïn naèm
vaø khi ñaït tôùi moät noàng ñoä thích hôïp ND3
ngang bieán maát
 chöùng toû caùc electron töø vuøng hoùa trò ñaõ nhaûy leân
vuøng daãn tröôùc khi heát electron ôû möùc ED vaø naêng löôïng
ion hoùa cuûa nguyeân töû taïp chaát giaûm.
GIAÛI THÍCH
Khi coù quaù nhieàu taïp chaát  khoaûng caùch giöõa caùc
nguyeân töû taïp giaûm  chuùng töông taùc nhau
 caùc möùc naêng löôïng ED môû roäng ra thaønh vuøng. Tôùi
möùc vuøng naøy môû roäng vaø chaïm vaøo ñaùy vuøng daãn
 naêng löôïng ion hoùa baèng 0  Noàng ñoä electron töï
do khoâng ñoåi töø nhieät ñoä raát thaáp  Nhieät ñoä baét ñaàu
quaù trình daãn ñieän rieâng (ñeán khi caùc electron töø vuøng hoùa
trò nhaûy leân vuøng daãn)
 Chaát baùn daãn kim loaïi.
ÔÛ nhieät ñoä thaáp chuùng coù tính chaát cuûa kim loaïi n = const.
ÔÛ nhieät ñoä ñuû cao noàng ñoä taïp ñuû ñeå bieán chaát baùn daãn
thaønh baùn kim loaïi.
Taïp chaát thuoäc nhoùm III trong chaát baùn daãn nhoùm IV
Söï xuaát hieän caùc möùc naêng löôïng taïp chaát trong vuøng caám
Khi ñöa caùc nguyeân töû taïp chaát thuoäc nhoùm III vaøo Ge hay
Si, trong vuøng caám xuaát hieän caùc möùc naêng löôïng naèm
khoâng xa ñænh vuøng hoùa trò .
Taïp chaát coù theå cung caáp loã troáng daãn ñieän : taïp chaát ac-
xep-to vaø möùc taïp chaát ñöôïc goïi laø möùc ac-xep-to .
Ec
Eg Möùc ac-xep-to
Ev
Chaát baùn daãn loaïi P : chaát baùn daãn coù chöùa taïp chaát ac-
xep-to. p >> n
Haït taûi ñieän cô baûn : loã troáng
Haït taûi ñieän khoâng cô baûn : electron
Moät nguyeân töû B thay theá moät nguyeân töû Si ôû nuùt maïng;
duøng ba electron hoùa trò lieân keát vôùi caùc nguyeân töû Si laân
caän
nhöng vì thieáu moät electron hoùa trò neân nguyeân töû B coù xu
höôùng laáy theâm moät electron ôû caùc nguyeân töû Si laân caän.
Naêng löôïng caàn thieát ñeå thöïc hieän ñieàu ñoù nhoû hôn nhieàu
so vôùi Eg
 taïo thaønh möùc naêng löôïng taïp EA vuøng caám gaàn ñænh
vuøng hoùa trò.
 nguyeân töû Si bò chieám moät electron  thieáu moät
electron  taïo thaønh loã troáng
 electron cuûa caùc nguyeân töû Si deã daøng nhaûy vaøo loã
troáng ñoù vaø taïo thaønh moät loã troáng môùi  cöù nhö theá loã
troáng coù theå di chuyeån deã daøng trong vuøng hoùa trò.
SÖÏ PHUÏ THUOÄC NOÀNG ÑOÄ CUÛA LOÃ TROÁNG
VAØO NHIEÄT ÑOÄ
 ÔÛ nhieät ñoä thöôøng caùc electron ôû vuøng hoùa trò laáp ñaày
möùc taïp EA vaø bò giöõ ôû ñoù; caùc loã troáng coù theå di chuyeån
töï do trong vuøng hoùa trò  haït taûi töï do chuû yeáu
 Taïp chaát nhoùm ba naøy ñöôïc goïi laø taïp chaát nhaän
(acceptor) – möùc taïp xuaát hieän trong vuøng caám EA goïi laø
möùc Acceptor  Baùn daãn loaïi P.
Trong baùn daãn loaïi P: np >> nn , vôùi np laø noàng ñoä loã
troáng trong vuøng hoùa trò, nn laø noàng ñoä electron trong
vuøng daãn.
Loã troáng laø haït taûi ñieän chuû yeáu trong baùn daãn loaïi P
Söï phuï thuoäc cuûa nA (noàng ñoä loã troáng) ôû vuøng hoùa trò
theo nhieät ñoä trong baùn daãn loaïi P töông töï nhö söï phuï
thuoäc cuûa nD ôû vuøng daãn trong baùn daãn loaïi n.
BAÙN DAÃN LOAÏI P
Noàng ñoä caùc haït taûi ñieän trong chaát baùn
daãn
Noà ng ñoä haït taûi ñieän (nO vaø po) trong ñieàu kieän caân baèng.
Vôùi chaát baùn daãn ñieän baát kyø ( rieâng hoaëc taïp chaát ) trong ñieàu kieän
caân baèng ôû nhieät ñoä T
Ñôn vò cuûa no vaø po [ cm -3]
 Noàng ñoä electron :

Ec’
Vuøng daãn
Ec
 Noàng ñoä loã troáng :

Ev
Vuøng hoùa trò
Ev ’
Noàng ñoä electron trong vuøng daãn
Ec1
no   g( E ) f ( E )dE
Ec
g(E) laø maät ñoä traïng thaùi
2mn 3 / 2
g( E )  4( 2 ) ( E  Ec )1 / 2
h
mn laø khoái löôïng hieäu duïng cuûa electron trong vuøng
daãn Ec laø naêng löôïng ôû ñaùy cuûa vuøng daãn.
Eci: naêng löôïng möùc i treân vuøng daãn.
1
vaø haøm phaân boá Fermi- Dirắc: f ( E )  E  EF
exp 1
kT
NOÀNG ÑOÄ ELECTRON TRONG VUØNG DAÃN
CUÛA CHAÁT BAÙN DAÃN KHOÂNG SUY BIEÁN
Vôùi chaát baùn daãn khoâng suy bieán : Ec – EF >> kT

Coù theå duøng caùc gaàn ñuùng sau :
1. EF  E
f ( E )  exp
kT
2. môû roäng giôùi haïn laáy tích phaân ra ñeán voâ cuøng
( khi E lôùn , f(E) tieán ñeán 0 ).
Choïn EC = 0 ; ECi   , ta coù:
3/ 2 EF 1 E
 2m n   
n o  4 2 
 h 

e kT E 2 e kT dE
0
E
Ñaët : x 
kT
Noàng ñoä electron trong vuøng daãn ôû ñieàu kieän caân
baèng theo T:
3 / 2 EF 1
 2m n kT  kT  2 x
n o  4
 h2


e
0
x  e dx
Theo ñònh nghóa vaø tính chaát cuûa haøm Gamma :

( n )   x n 1e x dx
0
( n )  ( n  1 )( n  1 )
1
( )  
2
3 3  3  1 1 
     1  1    
2 2  2  2 2 2
3
2mn kT 2
Nc  2( ) maät ñoä traïng thaùi ruùt goïn cuûa vuøng daãn
h2
3/2 3/2
 2mn kT  m 
Nc  2   4 ,831.1015  n  T 3 / 2 ( cm3 )
 h   mo 
2
3
2mn kT 2 EF EF  Ec
no  2( ) exp  N c exp( )
h2 kT kT
NOÀNG ÑOÄ LOÃ TROÁNG TRONG VUØNG HOÙA TRÒ CUÛA
CHAÁT BAÙN DAÃN KHOÂNG SUY BIEÁN
Töông töï: noàng ñoä loã troáng trong vuøng hoùa trò ôû ñieàu kieän
caân baèng: EV EF
Po  N V .e kT
2m p kT
3
Ev  E F E  EF
p0  2( )2 exp  Nv exp v
h2 kT kT
EV : naêng löôïng ñænh vuøng hoùa trò
2m p kT
3
Nv  2( )2 maät ñoä traïng thaùi ruùt goïn cuûa vuøng hoùa trò
h 2
 2kT 
3
 n o p o  4 2  m n m p  e  kT 
 E E 
 C V 
3/ 2
 h3 
 2kT 
n o p o  4 2  m n m p  e  const
E g
3 / 2  kT
 h 
Eg = EC – Ev : ñoä roäng vuøng caám
Noàng ñoä haït taûi ñieän
rieâng Eg
 2kT 
3

n o po  4 2  m n m p 
3/ 2
e

kT  const
 h 
 Vôùi moät chaát baùn daãn cho tröôùc vaø ôû nhieät ñoä T coá
ñònh, tích n0p0 laø moät haèng soá :
n0p0 = const
Vôùi chaát baùn daãn rieâng (saïch = tinh khieát): n0 = p0 = ni
2kT 23 3
Eg
 n i  2( 2 ) (m n m p ) exp
4
h 2kT
Ñieàu kieän trung hoøa ñieän trong chaát baùn daãn
Möùc Fermi
Neáu bieát ñöôïc EF thì tính ñöôïc no vaø po. Ngöôïc laïi: ñeå tính
ñöôïc EF ta döïa vaøo ñieàu kieän trung hoøa veà ñieän.
Vôùi moät chaát baùn daãn baát kyø, ñieàu kieän trung hoøa ñieän
 
n0  N A  p0  N D
NA- , ND+ töông öùng laø noàng ñoä ion acxepto vaø noàng ñoä ion ñoâno.
Chaát baùn daãn rieâng : no = po
E F  Ec Ev  E F
Nc exp( )  Nv exp( )
kT kT
2EF Nv E c  Ev
exp  exp
kT Nc kT
kT Nv E c  E v 3 kT m p E c  E v
EF  ln   ln 
2 Nc 2 4 mn 2
EC  EV
ÔÛ T = 0K : E F   ñoái vôùi baùn daãn rieâng ôû 0K
2 ng caám.
möùc Fermi naèm giöõa vuø
Khi T  0 : Vì mp  mn  möùc EF hôi leäch khoûi taâm

vuøng caám.
Baùn daãn loaïi N : möùc EF leäch veà nöûa treân vuøng caám,
noàng ñoä acceptor caøng nhieàu, möùc EF caøng gaàn ñaùy EC
cuûa vuøng daãn.
Baùn daãn loaïi P : möùc EF leäch veà nöûa döôùi vuøng caám,
noàng ñoä donor caøng nhieàu, möùc EF caøng leäch veà ñænh
vuøng hoùa trò.
Möùc Fermi trong caùc chaát baùn daãn
Chaát baùn daãn rieâng
3 kT m p E c  Ev
E Fi  ln 
4 mn 2
Vuøng daãn Vuøng daãn Vuøng daãn

Ec Ec Ec
EF
EFi
EFi
Ev Ev Ev
Vuøng hoùa trò Vuøng hoùa trò Vuøng hoùa trò
Chaát bd rieâng loaïi N loaïi P

Caùc haït taûi ñieän khoâng caân
ÔÛ ñieà u kieän caân baèng nhieät ñoäng:
baèng
Quaù trình sinh = Quaù trình taùi hôïp
 go = ro = nopo
Vôùi go laø soá caëp ñieän töû – loã troáng sinh ra do
nhieät trong moät ñôn vò theå tích.
ro laø soá caëp ñieän töû – loã troáng bò maát ñi do taùi hôïp
trong moät ñôn vò thôøi gian.
Trong kim loaïi, treân thöïc teá ta khoâng theå laøm
thay ñoåi noàng ñoä haït taûi ñieän trong theå tích.
Trong baùn daãn, söï taïo thaønh caùc caëp electron – loã
troáng taïo neân moät söï thay ñoåi lôùn ñoä daãn ñieän trong
theå tích  goïi laø caùc haït taûi ñieän dö  caùc haït taûi
ñieän khoâng caân baèng.
Caùch taïo caùc haït taûi ñieän khoâng caân baèng:
+ Chieáu saùng chaát baùn daãn baèng aùnh saùng
coù naêng löôïng photon:
 = hf  Eg
+ Duøng chuøm caùc haït coù naêng löôïng cao
nhö chuøm electron, proton, haït , tia X, tia , …
chieáu vaøo.
+ Phaân cöïc thích hôïp caùc lôùp chuyeån tieáp:
kim loaïi – baùn daãn, hay lôùp chuyeån tieáp P – N.
Khi môùi ñöôïc taïo thaønh, ñoäng naêng cuûa caùc haït
taûi ñieän khoâng caân baèng coù theå vöôït xa naêng
löôïng nhieät trung bình cuûa caùc haït taûi ñieän caân
baèng.
Nhöng do taùn xaï vôùi maïng tinh theå chuùng nhanh
choùng nhöôøng naêng löôïng vöôït troäi ñoù vaø khoâng
coøn phaân bieät ñöôïc vôùi caùc haït taûi ñieän caân baèng.
Noàng ñoä haït taûi ñieän baèng
n = n0 + n ; p = p0 + p
3
2( 2mn kT ) 2 EF
n0   g( E ) f0 ( E )dE  exp
h3 kT
3
2( 2mn kT ) 2 E Fn
n   g( E ) fe ( E )dE  exp
h3 kT
fe (E) laø haøm phaân boá khoâng caân baèng cuûa ñieän
töû .
EFn  EF
n  no exp
kT
EF  EFp
p  po exp
kT
EFn vaø EFp töông öùng ñöôïc goïi laø chuaån möùc
Fermi cuûa ñieän töû vaø loã troáng
EFn  EFp
np  no po exp
kT
Hieäu naêng löôïng EFn - EFp ñaëc tröng cho ñoä
leäch khoûi traïng thaùi caân baèng
Thôøi gian soáng
Vôùi chaát baùn daãn ñieän rieâng n = p
dn dp
  go   r np   r (nop  pon  np)   r n(no  po )
dt dt
 Tröôøng hôïp kích thích yeáu n << n0 + p0
dn n

dt 
1

 r (no  po )
t
n  n(0 ) exp

 laø thôøi gian maø sau ñoù noàng ñoä haït taûi ñieän
khoâng caân baèng giaûm ñi e laàn - thôøi gian soáng cuûa
ñieän töû (loã troáng).
Tröôøng hôïp kích thích maïnh n >> n0 + p0
dn n
  r (n)  
2
dt 
1

 r n
Trong caùc chaát baùn daãn taïp chaát, noùi chung n  p

Caùc quaù trình taùi hôïp trong caùc chaát baùn daãn
Thôøi gian soáng  cuûa caùc haït taûi ñieän do caùc quaù trình taùi
hôïp xaåy ra beân trong chaát baùn daãn quy ñònh.
Coù theå phaân loaïi caùc quaù trình taùi hôïp thaønh
+ Taùi hôïp vuøng - vuøng
+ Taùi hôïp thoâng qua caùc taâm trong vuøng caám
+ Taùi hôïp maët ngoaøi
Neáu trong chaát baùn daãn ñoàng thôøi xaåy ra caû 3 quaù trình
taùi hôïp noùi treân thì thôøi gian soáng  cuûa caùc haït taûi ñieän
ñöôïc tính theo coâng thöùc :
1 1 1 1 1
   
 i  i  vuøn gvuøn g  baãy  maët
Tieáp xuùc kim loaïi - chaát baùn
Doøngdaãn
phaùt xaï nhieät ñieän töû . Coâng thoaùt nhieät ñieän töû
Ñieän töû naèm trong tinh theå chòu söï töông taùc Coulomb töø
phía caùc ion döông cuûa maïng.
Moät ñieän töû muoán thoaùt khoûi chaát raén caàn toán moät naêng
löôïng xaùc ñònh naøo ñoù.
Maät ñoä doøng phaùt xaï nhieät ñieän töû ( doøng ñieän tích cuûa
caùc ñieän töû ñi ra chaân khoâng trong moät ñôn vò thôøi gian
qua 1 ñôn vò dieän tích cuûa vaät lieäu ôû moät nhieät ñoä T ) :

js  AT exp 
2
kT
ñöôïc goïi laø doøng phaùt xaï nhieät ñieän töû .
A laø moät haèng soá khoâng phuï thuoäc vaøo vaät lieäu
4moek2
A 3
h
 = E0 - EF laø coâng böùt ñieän töû
Eo
KL BDN BDP

Ec
EF
EF EF
Ev
Giaûn ñoà vuøng naêng löôïng cuûa lôùp chuyeån
tieáp kim loaïi - chaát baùn daãn
Giaû söû chaát baùn daãn laø loaïi N vaø coù coâng thoaùt
ñieän töû BdN < KL
Soá electron thoaùt
khoûi chaát baùn daãn
ñeå sang kim loaïi
seõ lôùn hôn soá
electron chuyeån
ñoäng theo chieàu
ngöôïc laïi
phía kim loaïi coù tích ñieän aâm coøn phía chaát
baùn daãn maát ñi moät soá ñieän töû ñeå laïi caùc ion ñoâno
döông khoâng ñöôïc trung hoøa
 xuaát hieän ñieän tröôøng ôû ranh giôùi E0 höôùng töø
chaát baùn daãn sang kim loaïi.
 Ñieän tröôøng naøy ngaên caûn söï chuyeån ñoäng cuûa
electron töø chaát baùn daãn sang kim loaïi nhöng
khoâng aûnh höôûng ñeán caùc electron chuyeån ñoäng
töø kim loaïi sang chaát baùn daãn .
Khi caân baèng : ôû ranh giôùi cuûa hai vaät lieäu xuaát
hieän moät ñieän tröôøng oån ñònh E0, ñöôïc goïi laø ñieän
tröôøng tieáp xuùc.
ÔÛ traïng thaùi döøng, doøng electron ñi töø chaát baùn
daãn sang kim loaïi jBD baèng doøng electron ñi töø
kim loaïi sang chaát baùn daãn jKL
BD  eU0 KL

jBD  AT exp 
2
= jKL  AT exp 
2
kT kT
Töø nhöõng ñaùnh giaù sô boä veà caùc lôùp ñieän tích
khoâng gian vaø tính ñeán hieäu öùng ñöôøng haàm khi
khe d heïp ta coù theå veõ giaûn ñoà naêng löôïng cho
lôùp chuyeån tieáp kim loaïi - baùn daãn trong ñieàu
kieän caân baèng
Mieàn ñieän tích theå tích w treân
maët chaát baùn daãn coù ñieän trôû raát Trong tröôøng hôïp KL < BD-N ,
lôùn so vôùi ñieän trôû cuûa kim loaïi mieàn ñieän tích theå tích coù ñieän
vaø cuûa mieàn baùn daãn trung hoøa. trôû nhoû neân ñöôïc goïi laø lôùp ñoái
Lôùp ñoù thöôøng ñöôïc goïi laø lôùp ngaên.
ngaên.
Möùc chaân khoâng
Möùc chaân khoâng
Kim loaïi - BD loaïi N Kim loaïi - BD loaïi P

Ñaëc tröng Volt – Ampere cuûa chuyeån tieáp
Kim loaïi – Baùn daãn
Khi chöa ñaët ñieän aùp ngoaøi leân heä kim loaïi – baùn
daãn:
jKl = jBd = js
 Doøng ñieän toång coäng qua lôùp tieáp xuùc kim loaïi –
baùn daãn:
j = jKl - jBd = 0
Khi ñaët ñieän aùp leân heä hình thaønh lôùp ngaên (Kl >
Bd) vì ñieän trôû lôùp ngaên lôùn neân toaøn boä ñieän aùp
ngoaøi coi nhö suït taïi lôùp ngaên ñoù, boû qua söï sinh vaø
taùi hôïp caùc haït taûi taïi lôùp ngaên.
Phaân cöïc thuaän
Vngoaøi = V = Bd - Kl > 0
Ñieän aùp V taïo neân ñieän tröôøng ngoaøi ngöôïc chieàu vôùi
ñieän tröôøng tieáp xuùc laøm giaûm haøng raøo theá naêng ñoái vôùi
caùc electron chuyeån töø baùn daãn sang kim loaïi  jBd
taêng, jKl = const.
jKl = js
eV
 Bd  eU o  eV 
jbd  AT exp 
2
  jse kT
 kT 
 Doøng ñieän toång coäng qua lôùp tieáp xuùc kim loaïi
– baùn daãn:
eV
 
j  jbd  jkl  js  e kT
 1
 
j
KL BD
V
Phaân cöïc nghòch
Vngoaøi = V = Bd - Kl < 0
Ñieän tröôøng ngoaøi cuøng chieàu vôùi ñieän tröôøng
tieáp xuùc, laøm naâng haøng raøo theá naêng ñoái vôùi caùc
electron chuyeån ñoäng töø baùn daãn sang kim loaïi.
jKl = js
eV
 Bd  eU o  eV  
jbd  AT exp 
2
  jse kT
 kT 
 Doøng ñieän toång coäng qua lôùp tieáp xuùc kim loaïi
– baùn daãn:
eV
  
j  jbd  jkl  js  e kT
 1
 
j
KL BD
V
 Toång quaùt cuûa hai tröôøng hôïp phaân cöïc thuaän
vaø nghòch:
  eV  
j  jsexp    1
  kT  
j
0 V
Tieáp xuùc coù Kl > Bd  Lôùp ngaên  tieáp xuùc
chænh löu  diod kim loaïi – baùn daãn hay diod
Schottky.
Tröôøng hôïp choïn lôùp tieáp xuùc coù Kl < BdN
hay Kl < BdP  lôùp ñoái ngaên  Doøng ñieän chaïy
theo caû hai chieàu kim loaïi sang baùn daãn hay baùn
daãn sang kim loaïi ñeàu coù ñieän trôû nhoû  tieáp
xuùc Omic. j
j
0 V
0 V
Chuyeån tieáp P – N
Caùc caùch cheá taïo

+ Phöông phaùp noùng chaûy
+ Pha taïp trong quaù trình keùo ñôn tinh theå baùn daãn
+ Phöông phaùp khueách taùn taïp chaát vaøo chaát baùn
daãn ôû nhieät ñoä cao.
+ Phöông phaùp caáy ion.
Trong caùc caùch cheá taïo treân lôùp chuyeån tieáp P-N
ñöôïc hình thaønh treân cuøng moät ñôn tinh theå .
Chuyeån tieáp P – N : ñieàu kieän caân baèng
Giaûn ñoà vuøng naêng löôïng cuûa lôùp chuyeån tieáp P - N. Theá hieäu tieáp
xuùc
Khi môùi ñöôïc hình thaønh lôùp chuyeån tieáp, do coù cheânh leäch veà
noàng ñoä cuûa caùc haït taûi ñieän (ñieän töû vaø loã troáng) trong hai mieàn ,
xaåy ra caùc quaù trình khueách taùn sau :
ñieän töû khueách taùn töø mieàn N sang mieàn P
loã troáng khueách taùn töø mieàn P sang mieàn N.
 beân mieàn N xuaát hieän caùc ion ñoâno döông khoâng ñöôïc trung
hoøa vaø beân mieàn P coøn laïi caùc ion acxepto aâm khoâng ñöôïc trung
hoøa bôûi loã troáng.
ÔÛ ranh giôùi cuûa 2 mieàn hình thaønh ñieän tröôøng höôùng töø mieàn N
sang mieàn P.
Ñieän tröôøng naøy haïn cheá quaù trình khueách taùn cuûa caùc haït taûi ñieän
cho neân ñeán moät luùc naøo ñoù seõ ñaït tôùi traïng thaùi caân baèng.
Doøng ktaùn cuûa loã troáng
Doøng ktaùn cuûa electron
Ñieän tröôøng txuùc

BD-P BD-N
Trong mieàn ñieän tích theå tích W ôû ranh giôùi cuûa hai mieàn N vaø P
coù ñieän tröôøng tieáp xuùc E0 vaø
doøng ñieän töû töø N sang P : jn = jns : doøng ñieän töû töø P sang
N
doøng loã troáng töø P sang N : jp = jps : doøng loã troáng töø N sang
P
doøng toång coäng qua lôùp chuyeån tieáp j = ( jn + jp ) - ( jps + jns ) = 0
EcP
EvP EF EcN
EvN
Vuøng daãn Lôùp

EcP ngaên
eUo
EF EcN
EvP
Vuøng hoùa trò
EvN
EcP cuoán
P eUo
Khueách taùn
EiP
N
EvP
N
Khueách taùn
N
cuoán N
Theá hieäu tieáp
xuùc
Mieàn ñieän tích theå tích chæ coù caùc ñieän tích coá ñònh (caùc
ion ND+ vaø caùc ion NA-) neân ñieän trôû cuûa mieàn naøy raát
hôn ñieän trôû cuûa caùc mieàn P vaø N trung hoøa.
Trong mieàn N : EF  EcN

noN  Nc exp
kT
n0N p0N = ni2
Khi EF = EiN thì n0N = ni neân:
EF  EiN
noN  ni exp
kT
Theá hieäu tieáp xuùc
Trong mieàn P :
n0P p0P = ni2 EiP
EF  EvP EF
poP  Nv exp
kT EiN
EF  EiP
poP  ni exp
kT
2 EiP  EiN noN poP eUo
noN poP  ni exp  exp
kT ni2 kT
Theá hieäu tieáp xuùc :
kT noN kT poP
Uo  Ln  Ln
e noP e poN
Chuyeån tieáp P – N : ñaëc tröng Von-Ampe
Xeùt lôùp chuyeån tieáp P-N .
Coù caùc doøng sau chaïy qua lôùp chuyeån tieáp ñoù :
+ doøng loã troáng töø mieàn P sang mieàn N : jp

( doøng haït taûi ñieän cô baûn )
+ doøng loã troáng töø mieàn N sang mieàn P : jps

( doøng haït taûi ñieän khoâng cô baûn )
+ doøng ñieän töû töø mieàn N sang mieàn P : jn

( doøng haït taûi ñieän cô baûn )
+ doøng ñieän töû töø mieàn P sang mieàn N : jns

( doøng haït taûi ñieän khoâng cô baûn )
Khi khoâng ñaët ñieän aùp ngoaøi vaøo, doøng toång coäng qua lôùp chuyeån
tieáp
j = ( jn + jp ) - ( jps + jns ) = 0
trong ñoù Ln
jns  enoP
n EiP
Lp EF
poN
j ps  epoN EiN
p vp
Ñaët ñieän aùp V leân heä P-N.

 Do ñieän trôû cuûa lôùp ñieän tích theå tiùch raát lôùn neân gaàn ñuùng coù
theå xem toaøn boä V suït heát treân mieàn naøy.
 Xeùt tröôøng hôïp lôùp ngaên moûng ñeå coù theå boû qua caùc quaù trình
sinh vaø taùi hôïp caùc haït taûi ñieän trong mieàn naøy.
Chuyeån tieáp P – N : phaân cöïc thuaän
P N
Doøng loã Doøng electron

troáng
Ñieän aùp V taïo ñieän tröôøng ngoaøi ngöôïc chieàu vôùi ñieän tröôøng
tieáp xuùc. Do hai ñieän tröôøng ngöôïc chieàu nhau neân ñieän tröôøng
toång coäng trong lôùp chuyeån tieáp giaûm xuoáng. Theá hieäu tieáp xuùc
baây giôø baèng e ( U0 - V )
e(Uo-V)
Söï giaûm naøy khoâng aûnh höôûng gì ñeán caùc doøng haït taûi ñieän
khoâng cô baûn nhöng laøm taêng caùc doøng haït taûi ñieän cô baûn :
eV Ln eV
jn  jns exp  enoP exp
kT n kT
eV Lp eV
j p  j ps exp  epoN exp
kT p kT
Doøng toång coäng qua lôùp chuyeån tieáp
j  ( jn  j p )  ( jns  j ps )
eV Ln Lp eV
 ( jns  j ps )(exp  1)  e( noP  poN )(exp  1)
kT n p kT
Chuyeån tieáp P – N : phaân cöïc ngöôïc
Mieàn ngheøo
e(Uo+V
)
Ñieän aùp V taïo ñieän tröôøng ngoaøi cuøng chieàu vôùi ñieän tröôøng tieáp
xuùc. Do hai ñieän tröôøng cuøng chieàu nhau neân ñieän tröôøng toång
coäng trong lôùp chuyeån tieáp taêng leân. Theá hieäu tieáp xuùc baây giôø
baèng e ( U0 + V ) .
Söï taêng theá naøy khoâng aûnh höôûng gì ñeán caùc doøng haït taûi ñieän
khoâng cô baûn nhöng laøm giaûm caùc doøng haït taûi ñieän cô baûn :
eV Ln eV
jn  jns exp  enoP  exp
kT n kT
eV Lp eV
j p  j ps exp  epoN exp
kT p kT
Doøng toång coäng qua lôùp chuyeån tieáp
j  ( jn  j p )  ( jns  j ps )
 eV Ln Lp  eV
 ( jns  j ps )(exp  1)  e( noP  poN )(exp  1)
kT n p kT
Keát hôïp caùc keát quaû treân, coù theå vieát bieåu thöùc cuûa ñöôøng ñaëc
tröng Von - Ampe döôùi daïng
j
eV
j  js (exp  1)
kT
trong ñoù laáy daáu + neáu phaân cöïc thuaän
vaø daáu - khi phaân cöïc ngöôïc.
js V
Ln Lp
vôùi js  ( jns  j pn )  e( noP  poN )
n p
Ln Lp Ln Lp
js  e( noP  poN )  eni (
2
 )
n p N A n N D p
phuï thuoäc nhieàu vaøo nhieät ñoä .

Slide Bai Tap Huong Dan On Tap Vat Ly Chat Ran Pgs Tran Quang Trung 2017 2018

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Slide Bai Tap Huong Dan On Tap Vat Ly Chat Ran Pgs Tran Quang Trung 2017 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Câu 1.

Mạng lập phương

Cạnh của ô đơn vị a a a

Thể tích của ô đơn vị a3 a3 a3

Số nút mạng có trong 1 ô đơn vị … … …

Thể tích của ô nguyên tố … … …

- Chỉ số Miller của mặt: (122)

Cấu trúc tinh thể NaCl

Soá nuùt maïng:

 1cm3 Si nặng: 2,33g

 1cm3 Mg nặng: 1,74g

BCD là tam giác đều

D H là tâm của BCD

Kiểu mạng: Lập phương F

Từ đấy hệ số lấp đầy K bằng:

Giải tiếp tương tự Câu 9

ClCs lập phương nguyên thủy  1 ô đơn vị chứa: 1 hạt

2sin  2sin 33o

Một tia X mà ta chưa biết bước sóng bị nhiễu xạ bởi tinh

v  min max  min 6,32

• n là nồng độ

Tính nồng độ

- Cách xác định chỉ số Miller:

 Chap 2: Liên kết trong tinh thể

2. Thế nào là liên kết ion? Đặc điểm, vd.

4. Thế nào là liên kết kim loại? đặc điểm, vd.

5. Nguồn gốc lực Van de Waals.

 Chap 3: Dao động mạng tinh thể

1. Phân biệt nhánh âm và nhánh quang.

3. Vùng Brillouin là gì?

 Chap 4: Tính chất nhiệt của chất rắn

2. Phân biệt photon và phonon.

 Chap 5: Khí điện tử tự do trong kim loại

1. Thời gian hồi phục là gì? Ý nghĩa, vd.

3. Hàm phân bố Fermi – Dirac? Mô tả bằng hình ảnh.

 Chap 6: Năng lượng của điện tử trong tinh thể

4. Phân biệt bán dẫn nghiêng và thẳng, mô tả bằng sơ đồ.

7. Cách phân biệt bán dẫn, kim loại, điện môi.

 Chap 7: Các chất bán dẫn điện

- Tạp chất điền khích:

4. Sự phụ thuộc của e dẫn vào nhiệt độ trong bán dẫn N.

- Ở nhiệt độ T không cao: một số electron ở mức ED có thể nhảy lên

Tiếp xúc Schottky

11. Vẽ giản đồ năng lượng của chuyển

Tiếp xúc Ohmic

13. Nêu pp chế tạo chuyển tiếp p – n.

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN

BAØI GIAÛNG MOÂN

CÔ SÔÛ VAÄT LYÙ CHAÁT RAÉN

CAÙN BOÄ GIAÛNG DAÏY: Ths. Vuõ Thò Phaùt Minh

Phaàn II. PHAÂN TÍCH CAÁU TRUÙC TINH THEÅ BAÈNG

RAÉN - LOÛNG - KHÍ

Ñoä maát traät töï

Tinh theå Voâ ñònh hình Chaát löu

Thaïch anh Kim cöông Pyrite

Baùn daãn Sieâu daãn

Maøn hieån thò Laser

Tinh theå NaCl

a. YEÁU TOÁ ÑOÁI XÖÙNG

b. CAÙC LOAÏI YEÁU TOÁ ÑOÁI XÖÙNG

 Pheùp tònh tieán baûo toaøn maïng T.

Coù taâm ñoái

Truïc baäc 1 Truïc baäc 2 Truïc baäc 3