Carnot çevriminin basamakları

Carnot’un çevrim tarifi dört ayrı basamaktan oluşuyor. Bu basamakların teknik

ayrıntılarını basitleştirmek için, önceki konularda olduğu gibi basit bir anlatımla ve
gazla dolu kap örneği üzerinden tarif edeceğiz. Bu basamakların ayrıntılarına
geçmeden önce çevrimin tamamıyla tersinir adımlardan meydana geldiğinin altını
tekrar çizelim.

1. Eşısılı genleşme:

Bir sistemin eşısılı genleşmesi, süreç boyunca sıcaklığının sabit kaldığı anlamına
geliyor. Genleşerek iş yapan bir sistemin sıcaklığının azalması gerektiğini önceki
konulardan biliyoruz. Bu nedenle, sistemin sıcaklığını sabit tutabilmek için, sistemin bir
ısı rezervuarı ile ısıl temas halinde olmasını sağlamamız gerekiyor. Bu durumu
gözünüzde canlandırabilmek için, içi gazla dolu kabı, sabit su sıcaklığına sahip büyük
bir gölün içine yerleştirdiğimizi düşünebilirsiniz. Göl, çok büyük bir kütleye sahip
olması nedeniyle sistemin sıcaklığındaki değişimlerden etkilenmeyeceği gibi, sisteme
ihtiyacı olan ısıyı sağlayarak sıcaklığının sabit kalmasını da sağlayabiliyor.

Bu koşullar altında, piston üzerindeki kum tanelerinin bir kısmını teker teker kaldırarak
sistemin bir miktar iş yapmasını sağladığımızda, sistem genleşmesine rağmen,
rezervuardan (gölden) sağlanan ısı sayesinde sıcaklığı sabit kalıyor. Dolayısıyla sistem,
aşağıdaki resimde gösterildiği gibi, bir eşısı eğrisini takip ederek genleşiyor.

2. Adyabatik genleşme

İkinci adımda, kabın duvarlarını yalıtkan bir malzeme ile kaplayıp sistemi izole ettikten
sonra, yani sistemi ısı alışverişine kapattıktan sonra, kabı gölden çıkardığımızı
düşünelim. Bu şekilde piston üzerindeki kum tanelerini kaldırmaya devam ettiğimizde,
sistem genleşerek pistonu iteceği için, yani bir miktar iş yapacağı için, sahip olduğu
enerjinin bir kısmını harcamak durumunda kalıyor. Dolayısıyla, aşağıda gösterildiği
gibi, sıcaklığı da bir miktar azalıyor.
3. Eşısılı sıkışma

Şimdi, Carnot çevriminin en önemli basamağına geliyoruz. Bu adımda kum tanelerini

tekrar piston üzerine koyarak sistemi sabit sıcaklık altında sıkıştıracağız. Fakat,
sistemin sıcaklığı yukarıdaki adımda azaldığı için, sıcaklığı bu düşük değerde
sabitleyerek sistemi sıkıştıracağız.

Bu sefer, kabı daha düşük sıcaklığa sahip başka bir gölün içine yerleştirip, ikinci
adımda kapladığımız izolasyonu söktüğümüzü düşünelim. Kum tanelerinin bir kısmını
pistonun üzerine tekrar koyduğumuzda, sistem daha düşük bir sıcaklıkta sıkıştığı için,
sistemin basıncının ve hacminin, daha düşük sıcaklığa denk gelen bir eşısı eğrisini
takip ederek değiştiğini gözlemleyeceğiz.

4. Adyabatik sıkışma

Son olarak kabı tekrar izole edip gölün içinden çıkardığımızı düşünelim. Kum
tanelerinin geri kalan kısmını piston üzerine teker teker yerleştirdiğimizde, bu sefer
sisteme biz iş yaptığımız için, ya da diğer bir deyişle sisteme “iş eklediğimiz” için,
sistemin enerjisinin, dolayısıyla da sıcaklığının artmasını sağlıyoruz.
Süreç esnasında herhangi bir enerji kaybı olmaması ve sürecin tamamen tersinir
olması nedeniyle, kaldırdığımız kum tanelerini geri koyduğumuzda pistonun tekrar ilk
duruma geri döndüğünü gözlemliyoruz. Bu da pistonun bir çevrim yaptığı anlamına
geliyor.