ASENKRON MOTORLAR

GİRİŞ

Sanayi tesislerinde elektrik enerjisini dairesel harekete çevirebilmek için

motorlarkullanılır.Uygulamada onlarca çeşitte elektrikli motor karşımıza çıkmaktadır.
Ancak, asenkronmotorların kullanılma oranı en yüksek olup % 90'lar seviyesindedir. Yani,
kullanımdakiher 100 motorun 90'ı asenkron tiptedir.Bu bölümde yaygın bir kullanım
alanına sahip asenkron motorların yapısı ve yapım aşaması hakkında bilgi verilecektir.

Asenkron Motorların Üstünlükleri

 Sürekli bakım istemez.

 Yük altında devir sayıları çok değişmez.
 Elektronik devreyle devir sayısı kolayca ayarlanabilir.
 Fiyatı diğerlerine oranla ucuzdur.
 Çalışma anında ark (kıvılcım) üretmez.
 Bir ve üç fazlı olarak üretilebilir.

Asenkron Motor Çeşitleri

Asenkron motorlar faz sayısına göre iki çeşittir:

Bir Fazlı Asenkron Motorlar:Küçük güçlüdür. Çamaşır makinesi, pompa,buzdolabı gibi

cihazlarda kullanılırlar.

Üç Fazlı Asenkron Motorlar:Sanayide çok yaygın olarak kullanılan motorçeşididir.

Asenkron motorlar rotorlarının yapısına göre iki çeşittir:

 Rotoru kısa devre çubuklu asenkron motorlar.

 Rotoru sargılı (bilezikli) asenkron motorlar.
ASENKRON MOTORLARIN YAPISI

Asenkron Motor Parçaları

 GÖVDE

Stator sac paketinin sıkıca içine yerleştirildiği asenkron motorun en dış kısmı olup dış
etkenlere karşı koruyuculuk ve mekanik taşıma görevi vardır. Alüminyum veya pik dökümden
yapılır. En dış yüzeyinde motorun soğutulması amacıyla gövdeboyunca uzanan, birbirine
paralel soğutma kanalları vardır. Gövdenin;her iki yan tarafına motor kapakları takılır, üst
tarafında kaldırmahalkası vardır. Gövdenin alt tarafına da motor ayakları monte edilir.Ancak
küçük boyutlu asenkron motorlarda ayaklar gövdeye sabit olarak dökülerek imal edilir.
 STATOR

Bir asenkron makinede stator makinenin hareketsiz bölümü olarak bilinir ve

makinenin çalışması için gerekli olan manyetik alanın oluştuğu bölümdür. Stator; 0,35 – 0,40
– 0,50 veya 0,80 mm kalınlıkta silisyumlu saclardan meydana gelir. Silisyumlu stator sacları
özel kalıplı baskılarda basılarak yapılır. Belirli sayıdaki saclar birleştirilerek demet haline
getirilir ve paketlenir. Dağılmaması için dikiş kaynağı veya dış kısmı uygun kalınlıkta sacla
sıkıştırılır.Bu saclardan manyetik devre kendini tamamlar.Saclar sargıların yerleştirilebileceği
oluklar olacak düzende üretilmektedir.Aşağıdaki şekilde bir sacın yapısı ve statorun yapısı
görülmektedir.

Şekilde görüldüğü gibi stator saç paketlerinde bırakılan oluklardan stator sargıları geçirilmiştir.Bu
sargılar manyetik alan oluşmasını sağlayan sargılardır vebirincil (primer sargılar) denir. Stator sargıları
alternatif akım sargılarıdır.Birbirleriyle ve manyetik devre ile teması önlemek için
yalıtılmışlardır.Statorda oluşan manyetik alanın büyüklüğü sarım sayısının (ampersarım)
yüksek olmasına bağlıdır.Oluklara yerleştirilen sargılardan akım geçirildiğinde oluşan
manyetik akı statordan rotora geçerek devresini tamamlar ve rotorda kuvvetin oluşmasıyla
dönme hareketi meydana gelir. Manyetik akı devresini tamamlarken kayıpların en aza
indirilmesi amacıyla sac paketleri çok ince yapıda üretilir ve bir yüzeyleri yalıtılır.
 ROTOR

Rotor asenkron makinenin hareketli (dönen) bölümüdür. Asenkron makineler rotor

yapılarına göre sincap kafesli ve bilezikli asenkron motor olmak üzere ikiye ayrılırlar;

Her iki motor türünde de rotorun manyetik devresi stator gibi sac paketlerinden
yapılır. Farklılıkları rotor sargılarındadır. Silisyumlu sacların özel kalıplı baskılarda basılması ve
demet haline getirilen sacların paketlenmesiyle oluşur. Sac paketinin tam ortasından rotor
mili geçer. Rotorun çevresine dar yarıklı veya tam kapalı oluklar açılır. Bu olukların içine,
alüminyum eritilerek, baskı dökümle kısa devre sincap kafes sargıları oluşturulur. Rotorun
her iki tarafında rotor oluklarındaki alüminyum çubuklar yine alüminyum halkalarla kısa
devre. Küçük güçler için imal edilen sincap kafesli asenkron makinelerin yapımı daha kolay
olduğundan maliyetleride bilezikli asenkron makinelere daha düşüktür.

Bilezikli asenkron makinede ise rotora yerleştirilen sargıların bir ucu mile bağlı
bilezikler üzerinden kısa devre edilirken diğer ucu kendi aralarında yıldız veya üçgen bağlantı
yapılırlar bilezikliasenkron motorlar sincap kafesli asenkron motorlara nazaran daha güçlü ve
yapılışı daha zor olduğundan dahamaliyetlidir.

Rotorun her iki tarafında bulunan kanatçıklar rotorun dönmesi esnasında hava akımı
meydana getirerek stator sargılarının soğumasını sağlar.
 MİL

Dönme hareketi yapan, dik kesitleri daire ve boyları uzun olan makine parçalarına mil
denir.

Motor milinin bir kısmı mili destekleyen, dönmesi için ona yuvalık yapan yatakların
içindedir. Milin ikinci kısmı kasnak, kaplin, dişli çark vb. parçaların içindedir. Milin bu gibi
makine parçalarıyla birleştirilmesi kamalarla yapılır. Elektrik motor mili ucuna bu nedenle
kama yuvası açılır ve bu kısma kama yuvası denir. Milin üçüncü kısmı da motor yan
kapaklarındaki yataklar ve diğer makine elemanları arasında bulunur.

Miller daha fazla haddeden sıcak olarak geçirilerek biçimlendirilir. Milin

aşınmasınıazaltmak ve dayanım ömrünü uzatmak için değişik yöntemlerle sertleştirilir ve
taşlanır. Millerin radyal yataklar içinde çalışan bölümleri sert krom ile kaplanır. Elektrik
motorlarında kullanılan miller genellikle dolu malzemeli yapılır.
 RULMAN (YATAKLAR)

Genellikle bilyeli tip ve silindirik makaralı rulmanlı yataklar kullanılır. Her iki motor
kapağının ortasına takılan rulmanlı yataklar, rotorun stator içinde rahatça dönmesine yataklık
yaparlar.

KAPAKLAR

Gövdenin her iki tarafına takılan, ortalarında yataklar (bilyelirulmanlar) bulunan,

alüminyum alaşım veya pik dökümden preslenerekyapılır. Kapak üzerinde kapağı gövdeye
tutturmak için uygun delikler vardır.
 PERVANE

Asenkron motorun soğutulması amacıyla kullanılır. Yüksek nitelikli plastik

malzemeden imal edilmiştir. Soğutma pervanesi motorun arka tarafındaki rotor mili çıkışına
takılır. Pervane dönüş yönüne bağlı olmaksızın çalışır. Muhafaza tasından emilen hava, gövde
havalandırma kanallarına üflenerek motorun soğutulması sağlanır.

MUHAFAZA TASI

Pervane muhafaza tası soğutucu pervaneyi koruduğu gibi pervanenin emdiği havayı
gövde üzerine yönlendirir. Böylece soğutma daha verimli yapılmış olur.
 KLEMENS

Klemens kutusu, klemens tablası ve bağlantı klemensinden oluşur.Klemenslerin

görevi; elektrik akımının değişik tip ve iletkenler arasındaki iletimini sağlamaktır. Elektrik
arızalarının büyük çoğunluğu iletimden kaynaklanır. Bu nedenle elektrik akımının uygun,
güvenli ve çalışma emniyeti bakımından kesintisiz biçimde iletilmesi oldukça önemli bir
konudur.Klemensler çalışma ortamı ve motor ısısına dayanıklı olmalıdır. Bulunduklar yer
bakımından - 40 °C ile +120 °C arasında uzun süreli ısılara dayanımlı olmalıdır. Bunun için
motor klemensleri ısıya dayanıklı özel malzemelerden yapılır.

Yıldız Bağlı Klemens Kutusu Üçgen Bağlı Klemens Kutusu

 Klemens Kutusu Genel Görünüş

RAKOR

Şebekeden gelen kabloyu sıkıştırarak dışardan çekilmesi durumunda klemens

kutusunda bulunan bağlantının kopmasını veya kısa devre olmasını,ayrıca çalışma
ortamından dolayı oluşabilecek tozların ve suyun besleme kablolarımızın bulunduğu
klemens kutularına girmesini engelleyen elemandır.

SARGILAR VE SARIM TİPLERİ:

 Asenkron motorlar, endüstride en fazla kullanılan elektrik makineleridir. Çalışma ilkesi
bakımından asenkron motorlara endüksiyon motorları da denir. Asenkron motorların
çalışmaları sırasında elektrik arkı meydana gelmez. Ayrıca diğer elektrik makinelerine göre
daha ucuzlardır ve bakıma daha az ihtiyaç gösterirler. Bu özellikler, asenkron motorların
endüstride en çok kullanılan motorlar olmalarına sebep olmuştur. Asenkron makineler
endüstride genellikle motor olarak çalıştırılırlar, fakat belirli koşulların sağlanması
durumunda jeneratör olarak da çalıştırılabilirler. Asenkron makineleri senkronmakinelerden
ayran en büyük özellik, dönme hızının sabit olmayışıdır. Bu hız motor olarak çalışmada
senkron hızdan küçüktür. Makinenin asenkron oluşu bu özelliğinden ileri gelmektedir.

Asenkron motorlar genel olarak stator ve rotor olmak üzere iki kısımdan
yapılmışlardır. Stator, asenkron motorun duran kısmıdır. Rotor ise dönen kısmıdır. Asenkron
motorun rotoru, kısa devreli rotor (sincap kafesli rotor) ve sargılı rotor (bilezikli rotor) olmak
üzere iki çeşittir. Asenkron motor, rotorun yapım biçimine göre bilezikli ve kafesli asenkron
motor olarak tanımlanır.

Rotoru sincap kafesli asenkron motorun ve bilezikli asenkron motorun statoru ayni
şekilde yapılmıştır. Asenkron motorun statoru; gövde, stator-sac paketleri ve stator
sargılarından oluşmuştur. Rotoru bilezikli asenkron motorun rotoru stator içinde
yataklanmıştır. Rotor mili üzerinde rotor sac paketi ve döner bilezikler bulunur. Rotor sac
paketi üzerine açılmış oluklara rotor sargıları döşenmiştir. Hemen hemen bütün rotorlarda uç
sargı (üç faz sargısı) bulunmaktadır. Bu sargılar genellikle yıldız; ender olarak üçgen
bağlanırlar. Bazı durumlarda rotorlarda, çift sargıya da (çift faz sargısı) rastlanmaktadır. Bu
tur sargılar motor içinde V-devresi seklinde bağlanırlar. İster çift, ister uç sargılı olsun, sargı
uçları rotor üzerinde bulunan döner bileziklere bağlanır. Döner bileziklerle, akim devresi
arasındaki bağlantı kömür fırçalar yardımıyla sağlanır. Sincap kafesli asenkron motorun ise
rotor sac paketi oluklarında sargılar yerine alüminyum yada bakırdan yuvarlak ve kanatçık
seklinde çubuklar bulunur. Bu çubuklar her iki ucundan kısa devre bilezikleriyle elektriksel
olarak kısa devre edilmiştir.

SARIM ÇEŞİTLERİ

1-EL TİPİ SARIM

Bobin Ölçüsünün Önemi

Sarımı yapılacak motorun bobin gruplarını sarabilmek için, önce bobin ölçüleri alınır.
Bunun için de doğru bir ölçü alınması gerekir. Eğer, alınan ölçü küçük olursa rotor, statorun
içerisine girmeyebilir veya girse dahi rotor sargılara sürtebilir. Alınan ölçü büyük olursa
sargılar, kapaklara sürtebilir, kapakların kapanması zor olabilir veya rotor yuvasına
girmeyebilir.
 Doğru ölçü alabilmek için şunlara dikkat etmeliyiz:

 Sarımını yapacağımız statorun bobin gruplarının kaç bobinden meydana geldiği ve

oyuk adımı (Yx) tespit edilir.
 Buna göre stator üzerinde tek bir tel, bobinin giriş ve çıkış kenarlarının yatırılacağı
oyuklardan geçirilerek bobin ölçüsü alınır.
 Daha sonra bu ölçü teli, çıkrığa bağlanan kalıp üzerine takılarak kalıplar bobin
ölçüsüne göre ayarlanır. Sarılan ilk bobin grubu statora yerleştirilir.
 Bobin ölçüsünün büyük veya küçük olup olmadığı kontrol edilir.
 Eğer ilk bobin grubu normal ise diğer bobin grupları da aynı ölçüye göre sarılır.

a) İki Kutuplu Dengeli El Tipi Sarım

Özellikleri:

 İki kutuplu el tipi sarımlar üç katlı olur.

 Her kat bir fazı temsil eder.
 Aynı faza ait bobin grupları kendi aralarında çıkış çıkışa olacak resimde bağlanır.
 Faz girişleri arasında 120° elektriki açı vardır. Bu açı geometrik açıya eşittir.
 Bobin grupları arasındaki bağlantı açısı (elektriki açı) 180° dir ve geometrik açıya
eşittir.

b)Dört Kutuplu Dengeli El Tipi Sarım

Özellikleri:

 Dört kutuplu el tipi sargılar iki katlı olur.

 Her katta, her faza ait birer bobin vardır.
  Aynı faza ait bobin gruplarından birinin çıkış ucu, diğerinin giriş ucu ile birleştirilir.
(Çıkış, girişe bağlanır.).
 Faz girişleri arasındaki elektriki açı 120° dir ve elektriki açı geometrik açıya eşit
değildir.

EL TİPİ SARIMDA BOBİN GRUPLARI

Bobin grupları, çıkrıklara monte edilen resim sarım kalıpları üzerine sarılır. El tipi
sarımda genellikle değişik adımlı kalıplar kullanılır.

Yx oyuk adımına göre stator üzerinde tek bir tel, bobinin giriş ve çıkış kenarlarının
yerleştirileceği oyuklar üzerinden bobin ölçüsü alınır. Bu ölçüye göre kalıplar ayarlanır.
Motorun sökümü sırasında kartekse kaydedilen bobinin kaç iletkenle sarılacağı, iletken
çapları, kaç spir sarılacağı ve iç içe olan bobin grupları dikkate alınır. Bobinin giriş ucu yeteri
kadar uzun bırakılarak bobinlerden birinin spir sayısı kadar sarılır. Daha sonra ikinci kalıba
geçiş yapılarak ikinci bobin sarılır. Bir bobin grubunun hepsi sarıldıktan sonra çıkış ucundan
yeteri kadar bırakılarak iletken kesilir. Bobinlerin dağılmaması için iki kalıp arasındaki
boşlukta, bobinler tel parçaları ile bağlanırlar.( Bu tel parçaları bobin grupları statora
yerleştirilmeden önce çıkarılır.) Kalıplar gevşetilerek bobin grubu çıkartılır. Bu bir 29 bobin
grubunu oluşturur. İki ve dört kutuplu el tipi sarımlarda 6 bobin grubu bulunur. Kutup sayısı
arttıkça bobin gruplarının sayısı artmaktadır. Örneğin; altı kutupta 9, sekiz kutupta 12 bobin
grubu bulunur.
 EL TİPİ SARIMIN STATORA YERLEŞTİRİLME YÖNTEMİ

İlk bobin grubunu hangi oyuklara yerleştireceğimizi Yx değerine göre belirleriz. Sarım
kalıplarında sarılan ilk bobin grubuna, oyuklara göre şekil verildikten sonra, oyuklara
yerleştirilmesine geçilir. Sağ elimiz statorun bir yanında, sol elimiz diğer yanında olacak
şekilde bobin grubu stator içerisine sokulur. Yalnız burada bobinlerin oyuklara yerleştirilmesi,
yerleştiren kişiye göre değişir. Bazı bobinajcılar bobin grubunu ters olarak ( giriş ucu sağa,
çıkış ucu sola gelecek şekilde ) tezgâh üzerine koyarlar ve ilk bobini ele alıp çevirerek düzgün
olarak oyuktaki yerine takarlar. Bazı bobinajcılar da bobin grubunu komple stator içerisine
sokup, önce bobinlerin giriş kenarlarını, sonra da çıkış kenarlarını yerleştirirler. Burada amaç
daha kolay işçilik yapmaktır. Bu sırada bobin gruplarını yerleştirirken oyuk ağızlarının telleri
çizmemesine, tellerde kuşgözü meydana gelmemesine, bobinden bobine geçişte doğru
geçişin yapılmasına ve iletkenlerin oyuk ile presbant arasına girmemesine dikkat edilir.
 İlk bobin grubu itina ile yerleştirildikten sonra ölçü uygun ise diğer bobin grupları da
aynı ölçüye göre sarılır.

El tipi sarımda birinci bobin grubu Yx değerine göre yerleştirildikten sonra ikinci bobin
grubu, birinci bobin grubunun hemen sağına gelecek şekilde oyuklardaki yerlerine takılır.

İki kutuplu el tipi sarımda birinci faza ait bobin grupları ( birinci kat ) yerleştirildikten
sonra α değerine göre 120° sayılarak ikinci faza ait bobin grubunun giriş kenarının yatırılacağı
oyuk tespit edilir. İkinci kat da, birinci katta anlatıldığı gibi yerleştirilir. Üçüncü katın ilk
bobinin girişi, ikinci faza ait ilk bobin giriş kenarından, α değerine göre 120° sayılarak
bulunur. Böylece birinci ve ikinci katta olduğu gibi üçüncü kat bobinleri de yerleştirilerek
sarım tamamlanır.

Dört ve daha fazla kutuplu el tipi sarımda ise birinci katta her üç fazdan bobin grupları
bulunur. Birinci kattaki bobin grupları yerleştirildikten sonra (Resim 2.11), ikinci katın
başlangıç oyuğu, yine 120° sayılarak tespit edilir. İkinci kat da aynı şekilde yerleştirilerek
sarım tamamlanır.
 Bobinler yerleştirildikten sonra oyuk kapatma presbantları ve kamaları sargılar
üzerine takılır. Oyuk kamaları, kendiliğinden çıkmaması için oyuk içerisine sıkı geçecek şekilde
seçilmelidir.

Bobin gruplarının birbirleri ile bağlantıları tespit edilir. Bobin uçları uygun ölçüde
kesilip ek yerleri kazındıktan sonra 3-4 cm makaron kesilip tellerden birisinin üzerine geçirilir.
Düz ek yapılıp lehimlendikten sonra makaron, ek yeri üzerine çekilerek yalıtılır.

Bobin giriş-çıkış uçları ısıya dayanıklı izole kablo ile eklenerek lehimlenir ve ek
yerlerine makaron geçirilir. Bu uçlar klemens kutusuna çıkarılarak, uçlarına kablo papucu
takılır ve klemenslere doğru olarak bağlantısı yapılır. Bağlantıların yapılmasından sonra
statorun her iki tarafındaki bobin grupları birbiri ile presbantla yalıtılır. Sonra bobinlerin
bandajlanması yapılır. Sargıların titreşim nedeniyle dağılmaması için tiret ve pamuk ipliği ile
bobinler bandajlanır. Bandaj işinden sonra da vernikleme yapılır.
 EL TİPİ SARIMIN KLEMENS BAĞLANTILARI

Üç fazlı asenkron motorların statoruna yapılan sarımların uçları klemens kutusuna

(bağlantı terminali) çıkarılır. Klemens kutusu dışardan gelen besleme uçlarının kolayca
bağlanabilmesini sağlayacak şekilde dizayn edilir. Klemens kutusunda bulunan harflerin
anlamları şunlardır:

R Fazı İçin: Giriş ucu: U, Çıkış ucu: X

S Fazı İçin: Giriş ucu: V, Çıkış ucu: Y

T Fazı İçin: Giriş ucu: W, Çıkış ucu: Z harfleriyle gösterilir.

Üç fazlı asenkron motorların klemens kutusunda altı adet uç bulunur. Bu uçlar

motorun gücü göz önüne alınarak yıldız yada Üçgen şeklinde bağlandıktan sonra R-S-T ile
besleme yapılır. Yıldız yada Üçgen bağlantısı yapılmamış Üç fazlı asenkron motor asla
çalışmaz.

Yıldız Bağlantı Üçgen Bağlantı

 2- KISA ADIMLI SARIM YÖNTEMİ

Daha önce kartekse kaydedilen bobinin kaç iletkenle sarılacağı, iletken çapları, kaç
spir sarılacağı gibi değerler göz önüne alınarak, bir bobin grubu sarılır. Bobin grubunun giriş
ve çıkış uçları bağlantıya yetecek kadar fazla bırakılır. Bobin, sarım kalıbından çıkarıldıktan
sonra dağılmaması için pamuk ipliği ile ya da izoleli tel ile iki tarafından bağlanır. Bobinin
sarım kalıbından çıkarılması esnasında oyuk adımı ayarının bozulmaması için kalıpların yeri,
kaide üzerinde kalemle işaretlenir. Daha sonra kalıp vidaları gevşetilerek bobinler kalıp
içerisinden çıkarılır.

KISA ADIMLI SARIMDA, SARGILARI YERLEŞTİRME YÖNTEMİ

Kalıplardan çıkarılan bobinler ayrı ayrı iplikle her iki tarafından bağlandıktan sonra sağ
el statorun bir tarafında sol el ise statorun diğer yanında olacak şekilde bobin grubundan bir
bobin alınarak stator içine yerleştirilir.

Ön taraftaki bobin kenarı oyuk içerisine yerleştirilir ve oyuk presbantı ile üzeri
kapatılır. Daha sonra bobinin dağılmaması için bağlanan iplikler çıkarılarak bobinin diğer
kenarı oyuk adımına göre oyuk içerisine yerleştirilir ve oyuk kapatma presbantı ile üzeri
kapatılır. Yerleştirilen bobinin, stator içerisinde elle ya da plastik çekiçle şekil verilerek tam
yerine gelmesi sağlanır. Daha sonra bobin grubunun diğer bobinleri, bobinden bobine geçiş
yönleri doğru olmak şartı ile oyuklara aynı şekilde yerleştirilir ve plastik çekiçle düzeltilir.

Bobinler yerleştirilirken önce bir bobin grubu sarılarak yerleştirilir ve kalıp ayarlarının
uygun olup olmadığına bobin grubunun stator içerisindeki durumuna bakılarak karar verilir.
Eğer uygun ise diğer bobin gruplarının tamamı sarılır. Uygun değil ise kalıplar yeniden
ayarlanarak tekrar sarım yapılır. Bu işleme ölçünün uygun olduğuna karar verilene kadar
devam edilir.
 Kısa adımlı yarım kalıp sarımda katlar oluşmaz. Katların oluşmaması için bobin grup
kenarlarının biri altta biri üstte olmak üzere yerleştirme yapılır. En son bobin grubuna
gelindiğinde en önce yerleştirilen bobin grubu giriş kenarı kaldırılarak önce en son
yerleştirilen bobin grubunun çıkış kenarları oluklara yerleştirilir. Onun üstüne ise tekrarbirinci
bobin grubunun kenarları yerleştirilir. Böylece bobin gruplarının stator içerisinde eşit olarak
yerleştirilmesi sağlanır.

Yarım kalıp sarımda yapılan bu işleme ayak kaldırma veya katlama denir.

SARGI BANDAJININ YAPILMASI

Bobinler yerleştirildikten sonra bobin grupları arasındaki bağlantıların ve klemense

çıkacak uçların bağlantıları yapılır. Bunun için her bobin grubunun giriş ve çıkış uçlarına
numaralar verilir (1-1/ , 2-2/ gibi). Çizilmiş olan şemadaki bağlantı şekline bakılarak U-X, V-Y,
W-Z uçları belirlenir. Kabaca bobin grupları arasındaki bağlantılar yapılır. Birbiri ile
bağlanacak uçlar belirlendikten sonra eklendiklerinde bolluk meydana gelmeyecek şekilde
iletkenler kesilir, bağlantı yerleri yeteri kadar kazınır, yeteri kadar genişlikte ve uzunlukta
makaron iletkenlerden birinin üzerine geçirilir. İletkenler birbiri ile düz ek yapılıp
lehimlendikten sonra makaron ek yerinin üzerine kapatılır. Böylece ek yeri yalıtılmış olur.

Önceden belirlenen U-V-W ve X-Y-Z uçlarının dışarıya çıkarılmasında çizilme ve kopma

olmaması için çok telli yalıtılmış iletkenler kullanılır. Stator içerisinde bu uçlar, eklenip
lehimlendikten sonra makaron geçirilerek klemens kutusuna çıkarılır ve klemens bağlantısı
yapılır. İletkenlerin klemenslere bağlantısı yapılırken kablo pabucu kullanılır.

Bobinlerin yerleştirilmesi, bağlantıların yapılmasından sonra statordaki faz sargılarının

birbirleri ile yalıtılması ve bandajlama işleminin de yapılması gerekir. Önce bobin grupları
arası, statorun her iki tarafında presbantla yalıtılır. Yalıtma işleminden sonra statorun,
uçlarının çıkarılmadığı tarafı tiret ile ya da yanmaz iplikle bandajlanır. Daha sonra statorun
diğer tarafı, bağlantıları yapıldıktan sonra aynı şekilde bandajlanır. Bundan sonra sargı
kontrolleri yapılarak sargılar verniklenir ve stator montaja hazır hale gelir.

KISA ADIMLI SARIMIN KLEMENS BAĞLANTILARININ YAPILMASI

Stator sargı uçlarına fazlara göre şu isimler verilir:

 R fazının bağlandığı kabul edilen sargının giriş ucu U, çıkış ucu X,

 S fazının bağlandığı kabul edilen sargının giriş ucu V, çıkış ucu Y,
 T fazının bağlandığı kabul edilen sargının giriş ucu W, çıkış ucu Z,

U,V,W, uçlarından R-S-T fazları verilir. X,Y,Z, uçları kısa devre edilirse bu bağlantıya
yıldız bağlantı denir ve λ şeklinde sembolize edilir.

U,V,W, uçlarından R-S-T fazları verilir. U ile Y, V ile Z, W ile X, kısa devre edilirse bu
bağlantıya üçgen bağlantı denir ve Δ şeklinde sembolize edilir.
 PRESBANT TİPLERİ

Presbantlar dikdörtgen şeklindeki tabakalar hâlinde satılmaktadır. Presbantın

özelliğiiyi bir yalıtkan olmasıdır. Stator oyukları da, iletkenlerde gövdeye kaçak
meydanagelmemesi için presbantla yalıtılır. Kâğıt ve PVC olmak üzere iki tiptir.

 Kâğıt presbant: Presle sıkıştırılmış ve yağ emdirilmiş, fırınlanmış kartondanyapılırlar.

Kâğıt presbantlar görülmektedir. Uygun ölçülerdekesilerek stator oyuklarına
yerleştirilir. Böylece oyuklarla, bobin iletkenleriarasında yalıtkanlık görevi yapar.
  PVC: Termoplastikde denilen PVC, ham petrolün damıtılmasından elde edilir.Bu da
kâğıt presbantta olduğu gibi uygun ölçülerde kesilerek stator oyuklarınayerleştirilir.
Böylece stator oyuklarının yalıtılması sağlanır.

PRESBANT KESME YÖNTEMLERİ

 Suyolu: Presbantlar bir yönde kolay bükülürler, diğer yönde büküldüğünde kırılırlar.
Büküldüğünde kırılmayan tarafına presbantın suyu denilir. Presbant hazırlanırken
bükme işleminin suyu yönünde olmasına dikkat edilir.
 Ölçüye göre kesme: Uygun ölçü için, sarım sırasında kartekse
kaydettiğimizdeğerlerden yararlanılabilir ya da oyuk uzunluğu cetvelle ölçülür. Alınan
ölçüye göre presbant üzerine, oyuk boyundan 20 mm daha uzun (kıvırma payı), enine
de oyuk çevresi kadar (oyuk ağzından çıkmayacak şekilde) çizilir.Oyuk sayısı kadar
çizim yapılır. Daha sonra bunlar kesilerek ucu katlanır.
 Ucunu katlama: Alınan ölçüye göre kesilen presbantlar, kıvırma aparatı ile her iki ucu
kıvrılarak, makas tersi veya cetvelle iyice geriye katlanır. Presbantlar oyuk şeklinde V
yapılmadan kalın tornavida vs. ile oyuk şeklinde oval hâle getirilir.

PRESBANT KALINLIKLARI

Presbantlar, 0,10-2 mm kalınlıklarında yapılırlar. 0,10-0,15-0,20 mm presbantlar,

sargıları kendi aralarında yalıtmada, 0,20-0,25-0,30-0,35 mm presbantlar endüvİ, rotor,
stator oyuklarını yalıtmada, 1-1,5-2 mm’lik presbantlar ise trafo ve endüktörlerde kullanılır.
 Presbant kalınlığı motorun gücüne göre de değişmektedir. 7,5 kW’a kadar
olanmotorlarda 0,30-0,40 mm, daha büyük motorlarda ise 0,50-0,60 mm alınabilir.

Motora uygun presbant seçimi yapılmalıdır. Çünkü küçük bir motora kalın bir
presbant seçildiğinde oyuk daraltılmış olur ve bobinler oyuğa sığmayabilir.

PRESBANTA ŞEKİL VERME NEDENİ VE YÖNTEMLERİ

Alınan ölçüye göre kesilen presbantların uçları resimdeki gibi katlanarak, oyuk
içerisinde oynamaması ve oyuklardan çıkmaması sağlanır. Ayrıca iletkenlerin, oyukların iki
ucundaki ağızlarında zedelenmemesi için de presbantlar kıvırma sacı veya kıvırma demiri ile
kıvrılır. Tornavida, kalem vs. ile de oval hâle getirilerek oyuğun şeklini alması sağlanır.

Hazırlanan presbantların, oyuk sürgü çubuğu ile oyuk içerisine yayılmaları sağlanır.
Daha sonra elimizi stator oyukları içerisinde gezdirerek presbantların oyuklardan taşıp
taşmadığına bakılır.

MOTORLARDA YALITIM VE ÖNEMİ

Motorlarda stator oyukları, iletkenlerde gövdeye kaçak olmaması için gibi

presbantlarla yalıtılır. Eğer oyuklar yalıtılmazsa, iletkenlerdeki herhangi bir emaye
çizilmesinde, gövdeye kaçak oluşabilir. Gövdeye kaçak tehlikeli olduğu için, istenmeyen bir
durumdur.

3-TAM KALIP SARIM

Tam kalıp sarımda statorun bir oyuğunda iki bobin kenarı vardır. Bu iki bobin kenarı
aynı faza ait olabileceği gibi ayrı fazlara da ait olabilir. Bu nedenle iki tabakalı sargıdır. Diğer
bir ifadeyle oyuk sayısı bobin sayısına eşittir. Bobinlerin statora yerleştirilmesi giriş kenarları
üstte çıkış kenarları altta olacak şekildedir. Bir fazın bobinleri çıkış çıkışa, giriş girişe bağlanır.

TAM KALIP SARIMIN STATORA SARILMASI

Tam kalıp sarımda bobin sayısının oyuk sayısına eşit olduğunu ve bir oyukta iki bobin
kenarı olduğunu daha önce söylemiştik. Bobinler oyuklara yerleştirilirken her oyuğa iki bobin
kenarı geleceğinden yalıtımın presbantla çok iyi yapılması gerekmektedir. Sırasıyla ilk
bobinimiz oyuğa yerleştirilir. Üzerini presbantla yalıttıktan sonra ikinci bobini alırız ve
presbantın üzerine yerleştiririz. En üstteki uç yine presbantla kapatılır. Tam kalıp sarımlarda
katlar oluşmaz. Bobinler ayak kaldırma (oyuk kaldırma-katlama da denilir) yapılarak oyuklara
yerleştirilir. Kalan diğer bobinler sırasıyla oyuklara aralarına presbant konularak yerleştirilir.

Bobin gruplarının yerleştirilmesi

 Önce bir taraftaki bobin kenarı oyuk içerisine yerleştirilir ve oyuk presbantı ile üzeri
kapatılır. Daha sonra bobin üzerine dağılmasın diye bağladığımız tel ya da ip yavaşça sökülür.
Diğer taraf oyuk adımına göre oyuk içerisine yerleştirilir ve yine oyuk kapatma presbantı ile
üzeri kapatılır. Yerleştirilen bobin, stator içine elle ya da plastik çekiçle şekil verilerek tam
yerine girmesi sağlanır. Eğer birinci bobin grubumuzun ölçüsü tam olmuşsa sarım ve
yerleştirme işlemlerine devam edilir. Yanlış olmuşsa yeniden ölçü alınır, kalıplar ayarlanır ve
ona göre sarım tekrarlanır.

Bobin gruplarının stator içinde paralel bağlanması

Bobin gruplarının stator içinde paralel bağlanmasıyla girişlerin bir noktada, çıkışların
da bir noktada toplandığı durumdur. Bir giriş bir de çıkış ucu olmak üzere bağlantı kutusunda
iki uç vardır. Zaten bobin gruplarının paralel bağlanmasındaki amaç; girişleri bir noktada
toplamak, çıkışları bir noktada toplamak ve kaç adet olursa olsun sonuçta dışarıya iki uç
çıkarmaktır. Paralel bağlama sırasında bobin gruplarının akım yönleri çok önemlidir. Eğer
akım yönleri ters olursa kutuplaşma bozulur bu da istenen bir durum değildir. Eğer bobin
grupları seri bağlanmış arızalı stator yeniden sarılırken bobin grupları paralel bağlantıya
mutlaka motorun etiketinde yazılı hat akımı ve gücünün değiştirilmemesi gerekir. Bunun için
de iletken kesiti yarı değerinde, sipir sayısı da iki katında sarılmalıdır. Böylelikle oyuklara ince
kesitli iletkenler kolay yerleşir. Bu durum bize zamandan kazandırır ve işçiliği kolaylaştırır.
Bizlerin daha rahat çalışmasını sağlar. Ayrıca hava boşluğu az olur. Bu da akım geçişinin daha
sağlıklı olmasına yardımcı olur. Kutuplaşma bozulmamış olur.

4-YARIM KALIP SARIM

Yarım Kalıp Sarım Statora Yerleşme Özellikleri

Yarım kalıp sarımlar “Yarım Amerikan” veya “Yarım Gabare” olarak da adlandırılır.
Aynı el tipi sarımlarda olduğu gibi bir tabakalı sarımlardır. Yarım kalıp sargılarda, el tipi
sargılarda olduğu gibi katlar meydana gelmez. Tam kalıp sargılardaki gibi de bir oyukta iki
bobin grubu bulunmaz. Ayrıca yarım kalıp sargılarda stator oyuk sayısının yarısı kadar bobin
grubu bulunur. Yarım kalıp sarımlar toplu ve dağıtılmış olarak ikiye ayrılır. Toplu ve dağıtılmış
sarımlar da kendi aralarında gruplara ayrılır. Bunlar;

Toplu yarım kalıp sargılar:

 Eşit adımlı yarım kalıp sargılar

 Değişik adımlı yarım kalıp sargılar

Dağıtılmış yarım kalıp sargılar:

 Kısa adımlı yarım kalıp sargılar

 Uzun adımlı yarım kalıp sargılar
 Normal adımlı yarım kalıp sargılar

Toplu Yarım Kalıp Sargılar

 Eşit adımlı yarım kalıp sargılar

Bu tip yarım kalıp sarımlarda aynı faza ait bobin kenarları birbirine yakındır. Eşit
adımlı toplu sarımlarda oyuk adımları birbirine eşittir. Bobin grupları eşit adımlı kalıplarda
sarılır.

Eşit adımlı yarım kalıp sarımlarda bobinlerin birbirlerine bağlantıları iki şekilde yapılır.
Bunlar;

 Dıştan giriş, dıştan çıkış

 İçten giriş, içten çıkış

 Değişik Adımlı Yarım Kalıp Sargılar

Değişik adımlı yarım kalıp sargılarda bobinler değişik büyüklükteki kademeli kalıplarda
hazırlanır. Bobin büyüklükleri ve oyuk adımları eşit değildir. Bu sarım şeklinde bobinler iç içe
olur.

 Dağıtılmış Yarım Kalıp Sargılar

Dağıtılmış yarım kalıp sargılarda bobin grupları toplu halde olmayıp stator çevresine
belirli aralıklarla dağıtılmıştır.
  Kısa adımlı dağıtılmış yarım kalıp sargılar Oyuk adımı hesaplama ile bulunan değerden
küçük olan sargılardır. Örneğin; oyuk adımı hesaplama ile “6” çıkan bir sarımın oyuk
adımını “5” olarak alacak olursak bu sarımıbir adım kısaltmış oluruz. Bobin ölçüsü de
“1-7” değil “1-6” olur.
 Uzun adımlı dağıtılmış yarım kalıp sargılar Oyuk adımı hesaplama ile bulunan
değerden büyük olan sargılardır. Örneğin; oyuk adımı hesaplama ile “6” çıkan bir
sarımın oyuk adımını “7” olarak alacak olursak bu sarımıbir adım uzatmış oluruz.
Bobin ölçüsü de “1-7” değil “1-8” olur.
 Normal adımlı dağıtılmış yarım kalıp sargılar.

Renk sayısı tek sayı çıkan sarımlarda kısa veya uzun adımlı sarım yapılamaz. Bu
durumda adımı normal olarak almak gerekir. Bu gibi durumlarda dağıtılmış yarım kalıp sarım
normal adımlı olarak sarılır.

ETİKETLEME

Önemi:

Sanayide yaygın olarak kullanılan asenkron motorların özellikleri gövde konmuş olan bilgi
etiketlerinde bulunur. İhtiyacımıza göre gerekli özellikteki bir motoru seçerken etiket
değerlerine bakarak seçeriz.
 Yöntemleri:

Her motorun üzerinde genellikle alüminyumdan yapılmış dikdörtgen şeklinde etiket bulunur.
Etiket değerleri silinmeyecek şekilde yazılır. Etikette motora ait şu bilgiler bulunur.

• Motoru üreten fabrikanın adı

• Motorun kullanıldığı akım çeşidi (DA-AA)

• Motorun model tipi (A GM 100 L4a, Typ Gm 200L, vb.)

• Motorun seri numarası (No: 22928, Nr: 1065179, vb.)

• Motorun bağlantı şekli ( Yıldız, Üçgen, Yıldız/Üçgen)

• Motorun normal çalışma akımı (15 A, 6,3 A, 5,4/ 4,4 A, vb.)

• Motorun güç kat sayısı ( 0,8-0,75 vb.)

• Motorun normal çalışma gerilimi

• Motorun gücü (0,55 kW, 5,5 HP, vb.)

• Frekans (50 p/s, 50 Hz. Vb.)

• Devir sayısı ( 910 d/d, 1380 U/min. , 2850 rpm, vb.)

• Motorun dayanabileceği maksimum sıcaklık (40°, 45°, vb.)

• Motor ağırlığı (30 kg, 250 kg, vb.)

• Motorun imalat tarihi (1990, 1995 vb.)

• İzolasyon sınıfı (Ic 41 vb.)

• Koruma Sınıfı (Ip 55,Ip 56 vb. )

• Ayak bağlantısı(yerleşim şekli) (S1,S3 vb.)

ELEKTRİK MAKİNLARINA GİRİŞ
Yrd. Doç. Dr. Sibel ZORLU PARTAL
KONU : Asenkron Motorların Yapısı ve Yapım Aşaması

PROJEYİ HAZIRLAYANLAR :

Halil SEZGİN 09012701

Ömür PARLAK 09012704

Orhan GÜNAYDIN 09012705

Yüksel Çağrı GÜRSES 09012706

İslam KALKAN 10012713