2.1.

Hidrografske karakteristike BiH1

Od ukupne površine koju obuhvataju vodeni tokovi u BiH, 75,7% gravitira rijeci Savi, odnosno
Dunavu i Crnom moru, a slivu Jadranskog mora 24,3%. (Slika 1.)
Osnovna slivna područja u Bosni i Hercegovini su:
Crnomorski sliv: neposredni sliv rijeke Save; sliv rijeke Une sa Koranom i Glinom u BiH,
sliv rijeke Vrbas; sliv rijeke Bosne; sliv rijeke Drine u BiH.
Jadranski sliv: sliv rijeke Neretve u BiH zajedno sa slivom Trebišnjice; sliv rijeke Trebišnjice;
sliv rijeke Cetine u BiH.
Vode sa ukupno šest od osam većih slivnih područja u Bosni i Hercegovini imaju prekogranični
karakter (slivovi Une, Drine, neposredni sliv Save, slivovi Neretve, Trebišnjice i Cetine).
Području BiH čitavom površinom pripadaju slivovi rijeka Vrbas i Bosna, što čini trećinu ukupne
teritorije BiH.
U pravcu crnomorskog sliva preko pritoka Save otiče oko 722 m3/s (62,5%), dok oko 433 m3/s
(37,5%) otiče u Jadransko more.

Slika 1.: Slivovi u Bosni i Hercegovini Error! Reference source not found.

Rijeka Sava u BiH čitavom dužinom na sjeveru čini granicu sa Republikom Hrvatskom, rijeka
Una jednim dijelom zapadnu, a rijeka Drina granicu na istoku BiH sa Srbijom. BiH – Hrvatsku
granicu presijecaju rijeke Neretva, Trebišnjica (hidrotehničkim tunelom HE Dubrovnik i
podzemnim kraškim vezama) zatim Korana i Glina, a na istočnoj strani granica BiH – Srbija i
Crna Gora presjecaju desne pritoke rijeke Drine – Ćehotina, Lim i Jadar. U izrazito kraškim
područjima Jadranskog sliva, jaki su i podzemni tokovi prekograničnih voda.
Rijeka Sava iako je veliki tranzitni vodotok za BiH, kojim dotiče iz Slovenije i Hrvatske, nema
značaj u hidroenergetskom smislu. Rijeka Drina dotiče u BiH iz Crne Gore. Pet većih

1
Prema autorima Error! Reference source not found. nije moguće, niti je metodološki ispravno izdvajanje
protoka po pojedinim entitetima BiH, imajući na način da granice presijecaju slivove na način da je nije moguće
hidrološko bilansno razgraničenje protoka prema genezi na dijelu teritorije koji nije sliv. Pokušaj takvog
razdvajanja protoka po principu nastajanja na dijelovima administrativne teritorije ne bi bio metodološki
primjeren, pogotovo što još uvijek ne postoje osmatranja padavina i protoka koja bi omogućila takav dovoljno
tačan postupak.
površinskih vodotoka izvire u BiH: Una, Vrbas, Bosna, Neretva, Trebišnjica, a iz Bosne i
Hercegovine u Hrvatsku podzemnim putem otiču vode u rijeku Cetinu.
Ključni pokazatelji oticaja na osnovnim slivovima čitavog područja BiH dati su u Tabeli 2.

Tabela 1: Pokazatelji oticaja na osnovim slivovima BiH (izvor Error! Reference source not found. )

Sliv rijeke Površina Prosječni protok Specifični protok Protok malih voda
[km2] Qsr (m3/s) q (L/s×km2) Qmin.mjes.95%
Neposredni sliv Save 5.506 63 11,4 1,5
Una u BiH 9.130 240 26,3 41,9
Vrbas 6.386 132 20,7 26,3
Bosna 10.457 163 15,6 24,2
Drina u BiH 7.240 124 17,1 24,1
Sliv Crnog mora 38.716 722 18,6 118,0
Neretva 8.200 325 39,7 52,3
Trebišnjica (p Gorica) 1.630 85,6 52,5 4,2
Cetina u BiH 2.300 31 13,5 1,8
Sliv Jadranskog mora 12.410 433 34,9 58,3
BiH ukupno 51.126 1.155 22,6 176,3

2.4.1. Trenutna iskorištenost hidropotencijala u BiH

Trenutna izgrađenost HE u BiH po slivovima je raznolika i kreće se od 0% za neposredni sliv
Save, do preko 58% za sliv rijeke Trebišnjice ili čak 87% za sliv Neretve. Za male
hidroelektrane – MHE procent je mnogo niži na podslivovima se kreće se od 0% do 17%.

Tabela 2:. Tehnički potencijal malih HE u FBiH prema slivovima rijeka

za koje je urađena studija izvodivosti (prema podacima iz Error! Reference source not found. 2005.
godine)

Naziv – rijeka – sliv Mogući nstalirani Neto planirana

kapacitet [MW] energija[MWh]
Sliv rijeke Bila K6 – SBK (20 MHE) 12,45 61.965
Sliv rijeke Drežanka K7 – HNK (12 MHE) 12,70 49.694
Sliv rijeke Ljuta K7 – HNK (14 MHE) 6,34 33.730
Sliv rijeke Neretvica K7 – HNK (17 MHE) 16,59 75.440
Sliv rijeka Osanica i Kolina K5 – BPK (10 MHE) 6,34 24.369
Sliv rijeka Biha, Sanica, Kijevska r., Dabar K1 – USK (17 MHE) 16,54 106.687
Sliv rijeke Spreča K3 – TK (23 MHE) 33,44 92.837
Sliv rijeke Trešanica K7 – HNK (5 MHE) 3,40 16.008
Sliv rijeke Una K1 – USK (3 MHE) 0,62 2.536
Sliv rijeke Vrbas K6 – SBK (16 MHE) 9,76 47.577
Sliv rijeke Bosna K4 – ZDK, K6 – SBK, K9 – SK (21 MHE) 85,23 295.131
Sliv rijeke Krivaja K4 – ZDK (3 MHE) 12,31 34.325
 Naziv – rijeka – sliv Mogući nstalirani Neto planirana
kapacitet [MW] energija[MWh]
Sliv rijeke Usora K4 – ZDK (12 MHE) 41,13 116.082
Sliv rijeke Lašva K6 – SBK (15 MHE) 27,48 80.712
Sliv rijeke Fojnica K6 – SBK (33 MHE) 45,31 139.984
Sliv rijeke Gostović K4 – ZDK (25 MHE) 27,49 91.816
Sliv rijeka Tihaljina – Mlade – Trebižat), K7, K8, K10 5 (MHE) 19,91 77.660
Sliv rijeke Cetina, (2 MHE) 10,60 27.380
Ukupno FBiH: 243 MHE 387,64 1.374,00

Tabela 3:. Tehnički potencijal malih HE u RS prema slivovima rijeka

za koje je urađen idejni ili osnovni projekat ili urađena studija izvodivosti ili korišteni podaci iz
vodoprivredne osnove (prema podacima ERS iz 2010. godine).

Naziv – rijeka – sliv Mogući nstalirani Neto planirana

kapacitet [MW] energija[MWh]
Sliv rijeke Vrbas / podsliv Pliva (3 MHE) 2,60 18,80
Sliv rijeke Vrbas / podsliv Janj – (1 MHE) 1,40 7,60
Sliv rijeke Vrbas / podsliv Ugar (2 MHE) 6,70 30,50
Sliv rijeke Vrbas / podsliv Crne Rijeke (2 MHE) 4,40 14,00
Sliv rijeka Vrbas / podsliv Vrbanje (48 MHE2) 62,14 211,20
Sliv rijeka Bosna3 / podsliv glavni tok u RS (1 MHE) 8,5 62,00
Sliv rijeke Bosna / podsliv Usora (2 MHE) 8,60 40,00
Sliv rijeke Drina4 / podsliv Bistrica (23 MHE) 78,09 323,09
Sliv rijeke Drina / podsliv Sutjeska (13 MHE) 41,30 185,94
Sliv rijeke Drina / podsliv Ćehotina – Škopotnica (5 MHE) 6,07 25,30
Sliv rijeke Drina / podsliv Janjina (3 MHE) 6,20 38,90
Sliv rijeke Drina / podsliv Lim – Radojna – Sućeska (6 MHE) 12,50 44,30
Sliv rijeke Drina / podsliv Vrbnička rijeka (5 MHE) 2,74 9,08
Sliv rijeke Drina / podsliv Drinjača (3 MHE) 14,90 78,30
Sliv rijeke Drina / podsliv Rzav (1 MHE) 10,20 41,60
Sliv rijeke Drina / podsliv Prača (4 MHE) 30,30 176,10
Sliv rijeke Drina / podsliv Žepa (1 MHE) 10,70 35,30
Sliv rijeke Une (1 MHE) 5 20,00 110,40
Sliv rijeke Une / podsliv Sana (2 MHE) 7,00 45,00
Sliv rijeke Trebišnjice / Gornji horizonti (1 MHE) 0,50 0,40
Ukupno: 127 356,00 1.497,81

2
Od toga su 16 postrojenja mikro postrojenja do 2 kW
3
Republici Srpskoj pripada glavni tok od Maglaja do ušća i u gornjem slivu dijelovi pritoka Željeznice, Miljacke,
Krivaje i Usore
4
Nije istražen potenijal za MHE instalirane snage manje od 500 [kW]
5
Kapacitet bi se dijelio sa Hrvatskom 50:50%.
Podaci o MHE koje su trenutno u pogonu u BiH zaključno sa 30.06.2016. dati su tabeli 14 i
tabeli 15 posebno za FBiH i RS.
3. Hidroenergetski sistemi u Bosni i Hercegovini
Ukupan instalirani kapacitet proizvodnih postrojenja za proizvodnju električne energije
u Bosni i Hercegovini (30.06.2106.) iznosi 4.009,14 [MW], od čega u velikim
hidroelektranama 2.095,40 [MW], a u termoelektranama 2.073 [MW]. Instalirani
kapacitet malih hidroelektrana je 99,07 [MW]6 vjetro, solarnih i elektrana na biogas je
12,39 [MW], dok je 91,23 [MW] instalirano u industrijskim elektranama. Proizvodnja
električne energije u hidroenergetskim sistemima u BiH čini vise od 50% instaliranog
kapaciteta i oko 40% proizvodnje električne energije.
Tabela 4 : Ostvarena proizvodnja električne energije u BiH u 2015.
i učešće u ukupnoj proizvodnji prema korištenim izvorima.

Proizvodnja u Učešće u ukupnoj

2015. godini [GWh] proizvodnji 2015.%
Proizvodnja u hidroelektranama 5.425,54 37,66
Proizvodnja u MHE, VE, FN 246,9 1,71
Proizvodnja u termoelektranama 8.712,06 60,47
Proizvodnja u ind. elektranama 23,3 0,16
Ukupno 14.407,86 100

Prema DERK ukupna proizvodnja električne energije u 2015. godini iznosila je 14.408 [GWh].
Pri tome, 60,47% proizvodnje ostvareno je u termoelektranama a 37,70% u hidroelektranama.
Tek oko 1,71% – proizvedeno je u malim hidroelektranam (MHE) zajedno sa ostalim
obnovljivim izvorima električne energije.

Slika 2: Struktura proizvedene električne energije u BiH 2015. godine. (Izvor Error! Reference source
not found.)

3.1. Velike hidroelektrane (HE) u BiH

Trenutno je BiH u pogonu 14 velikih hidroelektrana instalirane snage veće od 10 [MW], a u
izgradnji su još četiri. Pored toga na graničnim slivovima u pogonu su još tri HE koje koriste
Republika Srbija, (na rijeci Drini) i četiri HE u Republici Hrvatskoj (na rijekama Trebišnjica i
Cetina).

6
Prema istraživanju tokom pisanja ovog rada 31.12.2015. instalirani kapacitet MHE bio je 87,317 [MW]
 Tabela 5: Trenutna iskorištenost hidropotencijala u BiH
(Izvori: Federalni meteorološki zavod Federacije BiH, JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo,
JP Elektroprivreda HZHB d.d. Mostar, Elektroprivreda RS)

Ukupno sa okolnim Izgrađeno u BiH iskorišteno %

državama [MW] ukupno [MW]
Sliv rijeke Neretve 826,0 826,0 86,8
Sliv rijeke Trebišnjice 860,0 734,07 58,1
Sliv rijeke Vrbas 200,0 200,0 46,9
Sliv rijeke Drina 1447,0 315,0 40,3
Sliv rijeke Cetine 870,2 0,0 42,0
Sliv rijeke Une 10,2 10,2 3,0
Sliv rijeke Bosne 10,2 10,2 2,8
Ukupno 4223,6 2095,4

3.2. Hidroenergetski sistem rijeka Neretva i Rama

Hidroenergetski sustav (HES) rijeke Neretve i Rame obuhvata HE Ulog (u izgradnji), HE
Rama, HE Jablanica, HE Grabovica, HE Salakovac, HE Mostar, HE Peć Mlini i HE Mostarsko
Blato.
Područje sliva rijeke Neretve zbog velikog pada i velikih količina vode rijeka Neretve i Rame
s energetskog gledišta je jedno od najznačajnijih u Bosni i Hercegovini. Morfologija terena u
području sliva i neravnomjerne padavine prouzrokuju u zimskom i proljetnom periodu nagle
pojave velikih voda sa znatnim proticajima. Srednji prirodni godišnji proticaj u Mostaru je
197,4 m ³/ sec.

Tabela 6. Hidroenergetska postrojenja HES rijeke Neretve

Naziv hidroelektrane Rijeka – Lokacija Instalirana snaga u

[MW]
HE Ulog (derivaciona sa akumulacijom 2x17,50 [MW]) Neretva u izgradnji 0,00
HE Rama (derivaciona sa akumulacijoma 2x80 [MW]) Prozor, Rama 160,00
HE Jablanica (derviaciona sa akumulacijom 6x30 [MW]) Jablanica, Neretva 180,00
HE Grabovica (pribranska sa akumulacijom 2x57 [MW]) Neretva 114,00
HE Salakovac (pribranska sa akumulacijom 3x70 [MW]) Bijelo polje, Neretva 210,00
HE Mostar (pribransko postrojenje sa akumulacijom 3x24 [MW]) Mostar, Neretva 72,00
HE Peć Mlini (derivacijska sa kompenzacionim bazenom 2x15 Grude, Tihaljina 30,00
[MW])
HE Mostarsko Blato (derivacijska, kombinovane namjene Lištica 60,00
vodoprivredna i proizvodnja el. energije 2x30[MW])
Ukupno instalirana snaga 826,00

7
Instalirani kapacitet 216 [MW] HE Dubrovnik nalazi se u Republici Hrvatskoj. Proizvedena električna energija
se od 1994. raspodjeljuje između ERS – BiH i HEP – Hrvatska u omjeru 50% – 50%. Nakon završene revitalizacije
HE Dubrovnik 2015. snaga iz agregata 2 koji je priključen na ERS povećana je ne 126 [MW].
2.2.1. HE Ulog (u izgradnji)
HE Ulog je koncipirana kao klasično derivaciono postrojenje sa dva agregata ukupne instalisane
snage 35[MW], koji bi godišnje trebao proizvoditi 86[GWh] električne energije. Radovi su
privremeno obustavljeni 2013. zbog problema sa sanacijom nestabilnog terena u području
izgradnje i brane i strojarnice. U toku je detaljno geološko ispitivanje terena i izmjena projekta.
Razmatra se i opcija pomjeranja strojarnice nizvodno, preko entitetske granice što bi moglo
dovesti do daljeg odlaganja završetka izgradnje obzirom na teritorijalnu nadležnost FBiH.

2.2.2. HE Jablanica
Hidroelektrana Jablanica je prvo i najveće hidroenergetsko postrojenje izgrađeno na rijeci
Neretvi. Građena je u dvije faze od 1947. do 1955. i od 1955. do 1958. godine. Proizvodnja
električne energije u HE Jablanica započela je u januaru 1955. godine.
Brana je betonska lučno – gravitaciona visine 85 metara i nalazi se ispod ušća rijeke Rame u
Neretvu.
Akumulaciono jezero je maksimalne dužine 30 kilometara.

Slika 3. HE Jablanica: lučno – gravitaciona brana

Voda se iz ulazne građevine u Papratskom dovodi na turbine kroz dva tunela dužine oko dva
kilometra i pri tome se koristi maksimalni pad od 111 metara. Instalirana snaga prvobitno je
bila 144 [MW] koja se ostvarivala pomoću šest agregata sa Fransis turbinama.
Instalirani kapacitet naknadno je povećan na 180 [MW], a radni vijek HE produžen za narednih
30 do 40 godina. Prosječna godišnja proizvodnja bi trebala biti oko 770 [GWh]

2.2.3. HE Rama
Postrojenje je akumulacijsko – derivacijskoga tipa i koristi vode rijeke Rame na padu 325
metara. Akumulacijski bazen je dužine 8 kmbrana je visoka 103m, a duga u kruni 230 metara.

Dovodni tunel (derivacija) dugačak je više od 9000 m prečnika 5m sa bruto padom od oko
300m. U podzemnoj strojarnici su instalirana dva agregata sa Francis turbinama pojedinačne
maksimalne snage 86 [MW] i dva generatora po 80 [MW].
 Slika 4. HE Rama – uzdužni presjek kroz strojarnicu.
1. Kran, 2. Pristup kranskoj stazi,3. Rotor generatora, 4. Komandni ormari, 5. Telekomanda,
6. Kablovske police, 7. Generator, 8. Turbina, 9. Predturbinski zatvarači, 10. Regulacioni uređaj, 11.
Drenažna galerija, 12. Difuzor, 13. Galerija difuzorskih zatvarača, 14. Difuzorski zatvarač,
15. Odvodni tunel

Ukupna instalirana snaga HE Rama je 160 [MW], a srednja godišnja proizvodnja 650 [GWh]
od čega je oko 460 [GWh] vrlo vrijedna takozvana ljetna energija.

2.2.4. HE Grabovica
Lokacija objekta je 13 km nizvodno od HE Jablanica na rijeci Neretvi. Riječ je o HE
pribranskog tipa sa gravitacionom betonskom branom visokom 60 m instalirane snage
114[MW] koja se ostvaruje sa dva agregata i prosječne godišnje proizvodnje od 334 [GWh].
Ukupan pad je oko 36 m.

Slika 5. HE Grabovica
2.2.5. HE Salakovac
HE Salakovac je građena od 1977 do 1981 godine locirana neposredno na izlasku Neretve iz
kanjonskog dijela toka u Bijelo Polje, 17 km uzvodno od grada Mostara. To je pribranska
hidroelektrana sa tri Kaplan turbine. Tip objekta je pribranski sa gravitacionom branom visine
70 m instalirane snage tri generatora od po 70[MW] i prosječnom srednjom godišnjom
proizvodnjom od 410 [GWh].

Slika 6. HE Salakovac

Kota uspora HE Grabovica predstavlja kotu donje vode HE Jablanica, a kota donje vode HE
Grabovica, kotu uspora HE Salakovac, čime je ostvareno potpuno iskorištenje raspoloživog
pada Toka Neretve od Konjica do Bijelog Polja na dužini od oko 70 kilometara.

2.2.6. HE Mostar
Hidroelektrana Mostar posljednje je postrojenje u nizu elektrana izgrađenih neposredno na
rijeci Neretvi, a smješteno je oko 6 km uzvodno od Mostara HE je puštena u pogon 1987.
godine, to je pribransko postrojenje sa akumulacijom i gravitacionom branom visine 28m i
bruto padom od 24 m (nominalni 21,7m). Instalirana snaga tri generatora je 72 [MW] i tri
Kaplan turbine nominalne snage 23,6 [MW] s protokom od 3x 120m3/s.
 Slika 7. HE Mostar – brana
evakuacioni blok i preljevna polja (lijevo), razdjelni zid (sredina), zgrada strojarnice (desno)
(izvor: Arhiv EPHZHB)

Slika 8. Poprečni presjek strojarnice HE Mostar Error! Reference source not found.
 Slika 9. HE Mostar. Popečni presjek preljevnih polja.Error! Reference source not found.

2.2.7. HE Mostarsko Blato

Hidroelektrana Mostarsko blato koristi vode istoimenog kraškog polja, koje je u prirodnim
uslovima plavljeno svake godine i polako se praznilo preko niza prirodnih ponora. Najveći je
opskrbljivač polja vodom rijeka Lištica.
HE Mostarsko blato je derivacijska elektrana koju čini devet građevinsko – energetskih
objekata: akumulacijski bazen, ulazna građevina, dovodni tlačni tunel, vodna komora
(vodostan), zasunska komora, tlačni cjevovod, Projekat Mostarsko blato dugo je razmatran na
različite načine. Početkom 1941. počinju radovi na vodoprivrednom tunelu koji je trebao
odvoditi višak vode iz Mostarskog Blata u rijeku Jesenicu. Tunel je pušten u funkciju 1947.
godine. Pripremni radovi i izgradnja počela je 2006. godine, a HE je puštena u pogon 2010.
godine.
Tehničko rješenje zaštite od poplava, kombinovano je i usklađeno s rješenjem hidroenergetskog
korištenja tako da većina objekata ima zajedničku funkciju zaštite od poplava i energetskog
korištenja vodnih resursa odnosno čini jedinstven energetsko – vodoprivredni kompleks.

Slika 10. HE Mostarsko Blato:

Akumulacijski bazen i ulazna građevina dovodnog kanala za HE
(izvori: Astrium Digital Globe Map Data, Arhiv EPHZHB)
 Slika 11. HE Mostarsko Blato: tlocrt donjeg, kompenzacionog bazena
sa odvodima rijeke Jesenice i odvodom u rijeku Neretvu.

Osnovni podatci:

 broj agregata: 2
 instalirana snaga: 60 MW
 tehnički minimum: 10 MW
 unstalirani protok: 40 m3/s
 srednja godišnja proizvodnja: 167 GWh
Turbine:

 tip turbine: FvT 1,43/160-15 (2 komada)

 proizvođač: Litostroj
 nazivni protok: 18 m3/s
 maksimalni protok: 20 m3/s
Generatori:

 tip generatora: trofazni sinkroni

 proizvođač: Končar
 nazivna prividna snaga: 35,3 MVA

2.2.8. HE Peć Mlini

HE Peć Mlini izgrađena je 2004. godine je kao i HE Mostarsko Blato hidroenergetski i
vodoprivredni objekat sa namjenom proizvodnje električne energije i odvodnjavanja Imotsko –
Grudskog kraškog polja. HE Peć Mlini je derivaciona hidroelektrana instalirane snage 2x15,3
[MW] sa Francis turbinama i kompenzacionim bazenom sa dnevnim izravnanjem (što je prema
načinu iskorištavanja energije vode svrstava u protočne HE).
U periodu velikih voda upravljanje elektranom preuzima vodoprivreda, a u vremenu od maja
do oktobra mjeseca postoji mogućnost neraspoloživosti elektrane zbog slabog dotoka (ispod 1
m3/sec).Error! Reference source not found.

Slika 12. HE Peć Mlini: tlačni vod i strojarnica; nadzemni vodostan i početak tlačnog voda

3.3. Hidroenergetski sistem na Trebišnjici

HES rijeke Trebišnjice obuhvata takozvane Donje Horizonte i Gornje Horizonte. Donje
Horizonte čine HE Dubrovnik i brana Gorica (1965.), HE Trebinje I i akumulacija Bileća
(1968.), RHE Čapljina (1979.), HE Trebinje 2 (1981.).

U planu je još od 1976. godine izgradnje sistema Gornji Horizonti kojeg bi činile HE Dabar,
HE Bileća, HE Nevesinje, kao i završetak druge faze HE Dubrovnik sa pripadajućim
akumulacijama, tunelima i kanalima za odvođenje poplavne vode iz kraških polja u
akumulacije, pristupna putna i dalekovodna infrastruktura. Projekat obuhvata i izgradnju kanala
za navodnjavanje Nevesinjskog, Dabarskog i Fatničkog polja, kao i izgradnju sistema za
vodosnabdijevanje svih naselja u okruženju.

Projekat Gornji Horizonti se sastoji se u prevođenju dijela vode iz Gatačkog Polja i njihovog
korištenja u HE Nevesinje i HE Dabar koji su najvažniji dijelovi projekta. Iz Dabarskog polja
te vode odlazile bi kanalima i tunelom između Dabarskog i Fatničkog polja u tunel Fatničko
polje – Bileća. Radovi na pojedinim objektima infrastrukture su započeli prije tri godine. Tunel
i većina putne infrastrukture su završeni. Izgradnja HE Bileća i HE Dubrovnik II, odnosno
druge faze HE Dubrovnik planirane su kasnije. Tako bi HES rijeke Trebišnjice činilo sedam
hidroelektrana.
 Slika 13: Podužni profil hidroenergetskog sistema Trebišnjice
(izvor www.metkovic.hr)

Projekat je izazvao veliko protivljenje ekoloških udruženja, poljoprivrednika iz delte Neretve,

i nekih stručnjaka zbog pretpostavke da bi odvodnja dijela vode iz kraških polja u Trebišnjicu
mogao izazvati nedostatak vode u donjem toku Neretve8 sa posljedicom zaslanjivanja veoma
plodnog tla delte, prema kojim dogovoreni minimalni protok zbog previsoko izgrađenih
preljeva umjesto u ponore prema izvorima u Donjoj Neretvi odlazi u dovod HE Čapljina.

Tabela 7. Hidroenergetska postrojenja HES rijeke Trebišnjice

Naziv hidroelektrane Rijeka – Lokacija Instalirana snaga u

[MW]
HE Trebinje I (pribranska sa akumulacijom 2x54 + 1x60) Trebišnjica 180,00
HE Trebinje II (pribranska sa akumulacijom 1 x 8 [MW] Trebišnjica 8,00
kompenzacioni bazen)
HE Dubrovnik I (derivacijska 2x108 [MW]) Trebišnjica 252,00
RHE Čapljina (reverzibilna, derivacijska, sa akumulacijom Trebišnjica 420,00
2x210 [MW])
HE Dabar u izgradnji 160 [MW] Trebišnjica 0,00
HE Nevesinje u planu 61 [MW] Trebišnjica 0,00
HE Bileća u planu 30 [MW] Trebišnjica 0,00
Dubrovnik II u planu 300 [MW] Trebišnjica 0,00
Ukupno instalirana snaga 860,00

2.3.1. HE Trebinje I
HE Trebinje I je pribranska hidroelektrana koja koristi vode akumulacionog bazena Bileća, koji
omogućava godišnje izravnavanje proticaja rijeke Trebišnjice. Kroz tijelo brane prolaze tri
tlačna cjevovoda izrađena od čeličnog lima međusobno udaljena 15 m. Instalirana snaga
generatora je 180 [MW]. Nalazi se na oko 17 km nizvodno od izvora Trebišnjice i oko 17 km
uzvodno od Trebinja. Lučna brana Grančarevo dvostruko je zakrivljena građevinske visine 123

8
Vode Nevesinjskog polja otiču u pravcu Bune i Bunice. Manji dio vode iz Fatničkog polja i sve vode Dabarskog
polja, preko pritoke Bregave takođe otiču u rijeku Neretvu. Manje količine vode iz krajnjeg jugoistočnog dijela
Gatačkog polja podzemnim putem dreniraju u pravcu pritoka Pive, a preko nje u rijeku Drinu.
m i dužine po kruni 439 metara. Akumulacioni bazen Bileća uz maksimalnu denivelaciju od 52
m, ima korisnu zapreminu od 1100 miliona kubnih metara.

Slika 14. HE Trebinje I: Brana Grančarevo:

Prelivna polja za evakuaciju velikih voda (desno, gore)

Dva agregata sa po 54 [MW] su puštena u pogon 1968. godine, a treći od 60 [MW] 1975.
godine, kada je izvršeno i povećanje kote uspora akumulacije Bileća za 2 m, čime se energetska
vrijednost akumulacije povećala za 60 [GWh]. Mašinska hala HE Trebinje I se nalazi 35 metara
nizvodno od brane i sastoji od turbinskog i generatorskog prostora, prostorija za difuzorske
zatvarače, komande, montažnog platoa i pomoćnih prostorija.

2.3.2. HE Trebinje II
Hidroelektrana Trebinje II je locirana neposredno ispod brane Gorica 13.5 km nizvodno od HE
Trebinje i ona je čvorište raspodjele voda u sistemu HES Trebišnjica i objekat predviđen za
optimizaciju iskorištenja raspoloživih voda. Akumulacija Gorica koristi vode Trebišnjice sa
uzvodne HE Trebinje I i njene akumulacije Bileća. Donja voda HE Trebinje I je ujedno gornja
voda ove hidroelektrane, a akumulacija Gorica je istovremeno i kompenzacioni bazen sa
dnevnim izravnavanjem vode HE Trebinje I i pritoke Sušice. Betonska gravitaciona brana je
visine 33.5 m i dužine 185 m. Objektu organizaciono pripada kanal, odnosno regulisano
betonsko korito dužine 67.8 km, koje je betonirano na 61 km dužine kojim se dio voda odvodi
prema PHE Čapljina, a dio vode tunelom prema HE Dubrovnik.

TEHNIČKE KARAKTERISTIKE HIDROELEKTRANA NA TREBI�NJICI

Srednji Korisna
Broj Nominalna Snaga na Tip Maksimalni Napon
Objekat Tip turbine godi�nji zapremina
agregata snaga pragu elektrane bruto pad mre�e
dotok akumulacije

- (MW) (MW) - - (m3/sec) (mil. m3) (m) (kV)

Trebinje I 3 3 x 60 180 akumulac. Francis 71 1082.3 104.15 220

Trebinje II 1 8 7,6 akumulac. Kaplan 82.9 9.3 22 35

Dubrovnik 2 2 x 108 2 x 105 akumulac. Francis 82.9 9.3 295 220

2.3.3. HE Dubrovnik

Hidroelektrana Dubrovnik izgrađena je 1965. godine kao visokotlačno derivaciono postrojenje,

locirano uz samu morsku obalu kod mjesta Plat (Mlini, Hrvatska), a koristi vode HE Trebinje
I, pritoke Sušice i nizvodnih izvora od brane Grančarevo do brane Gorica.

Slika 15: Situacioni crtež HE Dubrovnik

Dovodni tunel Gorica – HE Dubrovnik sastoji se od jednog tunela prečnika 6,5 metara, dužine
15,4 kilometara, debljine obloge 0,50 m; betonskog cjevovoda (Mokro Polje) prečnika 5,40 m,
dužine 1,20 km i debljine obloge od 0,40 m; podzemnog vodostana zapremine gornje komore
10.000 m3 ; vertikalnog čeličnog cjevovoda prečnika od 3,90 m do 3,30 m jedan je od najvećih
objekata u HES Trebišnjica. Dovodni tunel, kao i strojarnica dimenzionirani su tako da
obezbjeđuju dovoljan kapacitet protoka i prostor za planiranu drugu fazu izgradnje, odnosno
HE Dubrovnik II.
 Slika 16: Skica strojarnice HE Dubrovnik

Prvobitna instalirana snaga HE Dubrovnik bila je 216 [MW] (dva agregata od po 108 [MW]).
Revitalizacijom 2013 i 2105. godine snaga agregata je povećana na 2x126 [MW], odnosno na
ukupno 252 [MW]. Raspodjela proizvedene električne energije odvijala se između
elektroprivreda Hrvatske i Elektroprivrede BiH (do 1992. godine) na način da 78% pripada
Hidroelektranama na Trebišnici – BiH (sada u RS), a 22% Republici Hrvatskoj. Od 1994.
Hrvatska elektroprivreda je jedan od dva agregata povezala direktno u sistem HEP. Dvije
elektroprivrede ERS i HEP planiraju zajedničko učešće u izgradnji HE Dubrovnik II, odnosno
konačni završetak HE Dubrovnik.

Slika 17. HE Dubrovnik – dovodni tunel Gorica

tokom završetka rekonstrukcije sredinom 2016. godine
2.3.4. RHE Čapljina
HE Čapljina je derivacijska pumpno – akumulacijska reverzibilna hidroelektrana sa vlastitim
prirodnim dotokom i vodom iz međudotoka između brane Grančarevo i bazena Gorica kao i
vode iz akumulacije Bileća u gornji kompenzacioni bazen. Od brane Gorica do gornjeg
kompenzacionog bazena PHE Čapljina izgrađen je dovodni kanal dužine 65 kilometara trasom
korita rijeke Trebišnjice. Kanal drži vode Trebišnjice na površini i omogućava navodnjavanje.
RHE Čapljina se nalazi u Hercegovačko – neretvanskoj županiji, na području triju općina:
Čapljine, Neuma i Ravnog. Izgradnja je počela krajem 1972. Prvobitni projekt je predviđao
klasičnu hidroelektranu s dva agregata, ukupne snage 270 [MW], ali je usvojeno rješenje sa
dvije reverzibilne skupine agregata sa Francis crpkama, jedinične snage 240 [MW]. HE
Čapljina je puštena u pogon 1979. kada je njena instalirana snaga iznosila više od polovine
snage svih ostalih hidroelektrana u Bosni i Hercegovini.
Gornji kompenzacioni bazen je površine 70 ha, zapremine 7,2 hm³ u blizini mjesta Hutovo, u
Popovu polju. Iz njega se voda dovodi do podzemne strojarnice tunelom promjera 8 metara i
dužine 8.105 metara. Iz elektrane se voda ispušta u donji kompenzacioni bazen, istovremeno i
donju akumulaciju, Svitavsko jezero iz koga je moguće regulisano ispuštanje vode u rijeku
Neretvu. Donji kompenzacijski bazen je površine 1.000ha maksimalne zapremine 44.000 hm³.
Podzemna strojarnica je dimenzija 24×98×77m (širina×dužina×visina) što je jedan od najvećih
objekata te vrste u svijetu.
Zbog brzog ulaska agregata u pogon i prelaza iz jednog režima rada u drugi RHE Čapljina
predstavlja znatnu rezervu u elektroenergetskom sistemu, omogućava davanje od 420 [MW] do
uzimanja od 420 [MW], čime omogućava regulaciju sistema u ukupnom rasponu od 840[MW].

3.4. Hidroenergetski sistemi na Vrbasu

HES na rijeci Vrbas u dužini od oko 250 km sastoji se od tri hidroelektrane i sistema dovodnog
tunela iz prirodne akumulacije Velikog Plivskog jezera do Malog Plivskog jezera u dužini 5.720
m. Čine ga HE Jajce I i Jajce II kojim upravlja Elektroprivreda HZHB, i HE Bočac koja se
nalazi u sastavu Elektroprivrede RS.

Slika 18. Situacioni crtež HES VrbasError! Reference source not found.
2.4.1. HE Jajce I
Hidroelektrana Jajce I izgrađena 1975 nalazi se na lijevoj strani rijeke Vrbas, na cesti Jajce –
Banjaluka. Od grada Jajca udaljena je 7 km. Hidroelektrana koristi vodu prirodne akumulacije
Velikoga plivskog jezera čija je nadmorska visina 428 m.n.m. sa bruto padom od 103m.
Instalirana snaga je 60 [MW] (generatori 2 x 30 [MW], Francis turbine) na kome je smještena
ulazna građevina sa rešetkom, pomoćnim i glavnim zatvaračem.

Slika 19: Situacioni crtež HE Jajce I:

Legenda: cjevovod preko Plive (1), napadni rov Vrbica (2), vodostan proije tlačnog cjevovoda (3),
tlačni cjevovod (4), strojarnica (5)

Tabela 8. Hidroenergetska postrojenja HES rijeke Vrbas

Naziv hidroelektrane Rijeka – Lokacija Instalirana snaga u

[MW]
HE Jajce I (derivacijska sa akumulacijom 2x30 [MW]) Jajce, Vrbas 60,00
HE Jajce II Jajce, Vrbas 30,00
HE Bočac (pribranska sa akumulacijom 2x55 [MW]) Vrbas 110,00
Ukupno instalirana snaga 200,00

2.4.2. HE Jajce II
Hidroelektrana Jajce II na rijeci Vrbas izgrađena 1954. godine se nalazi 17 km nizvodno od
grada Jajca. To je protočni tip elektrane s mogućnošću dnevnog izravnanja putem
akumulacijskog bazena koji se proteže od brane sve do HE Jajce I u dužini od 5 km sa
oscilacijom nivoa od 7,0 m. Brana je lučno – gravitaciona. Instalirana snaga je 30 [MW] (3x10
[MW]).
 Slika 20. Brana HE Jajce II.
Maksimalna visina brane 19,50 m.

Katastrofalna voda Vrbasa je 1.400 [m3/s] od čega se 1.150 [m3/s] evakuira preko brane, a
ostatak pomoću optočnog tunela. Preko tri preljevna polja, od ukupno četiri, postavljene su
klapne dimenzija 15 x 2 [m] čime su smanjene oscilacije u bazenu. Klapnama se upravlja
elektromotornim pogonom s mogućnošću ručnog upravljanja (izvor: Arhiv EPHZHB)

2.4.3. HE Bočac
HE Bočac je pribransko postrojenje, locirano u kanjonskom dijelu rijeke Vrbas između gradova
Jajce i Banja Luka, nizvodno od HE Jajce II od koje počinje kota uspora akumulacionog bazena
HE Bočac. U pogonu je od 1981. godine.

Slika 21. HE Bočac.

Brana hidroelektrane je betonska lučna, dvostruke zakrivljenosti, građevinske visine 66 m
(foto: Dobrnjac Višnja septembar 2012 )
Dovod vode iz akumulacionog jezera do turbina vrši se pomoću dva cjevovoda prečnika 5,5 m,
koji prolaze kroz tijelo brane. Instalirani protok HE je 240 m3/s. U mašinskoj zgradi, koja je
izvedena uz branu, smještena su dva vertikalna agregata snage 2 x 55 [MW] sa Fransis
turbinama i transformatori.

Slika 22. HE Bočac.

Za potrebe evakuacije velikih voda, u sklopu brane projektovani su temeljni ispust i evakuacioni bočni
tunel. Temeljni ispust projektovan je na koti 231,00 m.n.m, promjera 3,40m. Prema hidrauličnom
proračunu može da evakuiše 128 m3/s vode.

Na potezu vodotoka rijeke Vrbas od hidroelektrane Jajce II do Banje Luke prvobitno je bila
predviđena izgradnja visoke brane Banja Luka. Ova brana je trebala vršiti godišnje izravnavanje
protoka u rijeci Vrbas. Ova koncepcija je izmijenjena i umjesto jedne visoke predviđene su
stepenice sa tri manje hidroelektrane na istom potezu – HE Bočac, HE Krupa i HE Banja Luka.
Međutim, do danas je izgrađena samo hidroelektrana Bočac.

2.4.4. HE Krupa (u planu)

HE Krupa je protočno pribransko postrojenje, locirano uzvodno od naselja Krupa na Vrbasu,
sa kotom uspora do uzvodne HE Bočac. Projektovana je gravitaciona betonska brana visine 29
m sa lokacijom prelivnog dijela brane na desnom boku sa segmentnim ustavama i neprelivnog
dijela brane sa mašinskom zgradom u sklopu brane na lijevom boku, pri čemu su zahvati za
hidroelektranu i odvodna voda većim dijelom u koritu rijeke.
Planirana je ugradnja tri vertikalna agregata sa Kaplan turbinama ukupne snage 48,5 [MW] sa
instaliranim protokom od 240 [m3/s] i planiranom godišnjom proizvodnjom od 140 [GWh] što
navodi na funcionalnu ulogu proizvodnje uglavnom vršne energije.

2.4.4. HE Banja Luka – Niska (u planu)

HE Banja Luka – Niska je neizvodna stepenica ispod HE Krupa uzvodno od naselja Karanovac.
Akumulacija dužine 13,4 km trebala bi se prostirati u Krupačko polje.
Planirana je ugradnja dva agregata sa Kaplan turbinana ukupne instalisane snage od 37,2 [MW]
i planiranom proizvodnjom od 186,94 [GWh] godišnje.
3.5. Hidroenergetski sistemi na Drini
Hidroenergetski potencijal rijeke Drine za sada se iskorištava u četiri hidroelektrane: HE
Višegrad koja se nalazi u sastavu Elektroprivrede RS, i HE Bajina Bašta, RHE Bajina Bašta i
HE Zvornik u sastavu Elektroprivrede Srbije.

Tabela 9. Hidroenergetska postrojenja HES rijeke Drine

Naziv hidroelektrane Rijeka – Lokacija Instalirana snaga u

[MW]
HE Višegrad (protočna, pribranska sa akumulacijom Višegrad, Drina 315,00
3x105 [MW])
HE Bajina Bašta (pribranska sa akumulacijom 4x105,6 Peručac, Drina 422,40
[MW])
RHE Bajina Bašta (reverzibilna akumulaciono – Peručac, Drina – Tara 614,00
derivacijska 2x307 [MW])
HE Zvornik (pribranska, protočna, (2x24 + 2x24) Zvornik, Drina 96,00
Ukupno instalirana snaga 1447,40

2.5.1. HE Višegrad
Hidroelektrana Višegrad je počela sa radom 1989. god. Instalisanu snagu od 3×105 [MW]
ostvaruje Kaplan turbinama uz prosječnu godišnju proizvodnju od 1.010 [GWh].

Slika 23. HE Višegrad

Akumulacija ima ukupnu zapreminu od 161 hm3 i dužinu oko 40 km. Rekord godišnje
proizvodnje je ostvaren u 2010.g. sa proizvedenih 1.283,05 [GWh] električne energije.
Proizvedena električnu energija se koristi u BiH (Elektroprivreda RS).

2.5.2. HE Buk Bijela (u planu)9

Planirana 9 km uzvodno od grada Foča još 1974. HE Buk Bijela je sa stanovišta veličine
akumulacije, instalisane snage i prosječne proizvodnje trebala biti najveća elektrana na rijeci
Drini. Instalisana snaga hidroelektrane ostvarena sa Francis turbinama, konstruktivnim padom

9
Izvor podataka ZP Hidroelektrane na Drini a.d. Višegrad
od 84 m i instaliranim protokom od 600 m3 bi trebala biti 3 x 150 [MW] planirane godišnje
proizvodnje od 1.150 [GWh]. Predviđena je betonska – lučno – gravitaciona, građevinske visine
125 m sa pet prelivnih polja u srednjem dijelu brane, sa pribranskim postrojenjem neposredno
uz branu i brzotokom koji ide od preliva preko mašinske zgrade. Zbog planirane uloge ove HE
kao vršne sastavni dio projekta bi trebala biti izgradnja nizvodnog kompenzacionog bazena HE
Foča.

2.5.3. HE Foča – Kompenzacioni bazen HE Buk Bijela (u planu)

Zbog ograničenja denivelacije vode rijeke Drine kroz grad Foče i nizvodna naselja vršnim
radom HE Buk Bijela neophodno je formiranje kompenzacionog bazena između HE Buk Bijela
i grada Foče. Zbog toga je potrebno, prije puštanja u pogon HE Buk Bijela omogućiti
akumuliranje vode iza pregradnog profila u mjestu Tabaci, 8,5 km nizvodno od HE Buk Bijela,
odnosno 500 m uzvodno od grada Foče. Brana HE Foča planirana je kao betonska gravitaciona
građevinske visine 40 m, sa strojarnicom u tijelu brane u lijevom dijelu korita rijeke Drine,
dužine 65,9 m, širine 43,4 m i visine 40 m. U objektu je planirana instalacija tri Kaplan turbine
ukupne snage 55,5 [MW] sa padom od 14 m i instaliranim protokom od 450 m i godišnjom
proizvodnjom od 195 [GWh].

2.5.4. HE Bajina Bašta

HE "Bajina Bašta" u Perućcu je najveći objekat sagrađen na rijeci Drini. Rijeka je pregrađena
branom visokom 90 i dugačkom 460 metara. Puštena je u rad 1966. godine. Instalirana su četiri
agregata ukupne snage 422,40 [MW]( 4 x 105.6 [MW]) godišnje proizvodnje od oko 1500
[GWh]. Turbine su instalirane snage 109 megavata. Ukupna zapremina akumulacije je 345
kubnih hektometara. Korisni energetski sadržaj akumulacije 218 kubnih hektometara ili 30
GWh, instalirani protok je 4 x 173m3/s na nazivnom padu od 66 metara.

2.5.5. RHE Bajina Bašta

RHE Bajina Bašta ja akumulaciono – derivaciono postrojenje čija se gornja voda (akumulacija)
nalazi u dolini rijeke Beli Rzav, dok donju vodu (akumulaciju) čini akumulaciono jezero
postojeće HE Bajina Bašta. Višak vode rijeke Drine se pumpa i skladišti u akumulaciji na Tari.
Veza između gornje i donje akumulacije, ostvarena je dovodno – odvodnim tunelom u čijem
sklopu je mašinska zgrada sa dvije jednostepene pumpe / turbine. Reverzibilna elektrana je
puštena u rad 1982. godine.
Maksimalna snaga elektrane u generatorskom režimu je 614 [MW] sa mogućom prosječnom
godišnjom proizvodnjom preko 1000 [GWh] električne energije. Maksimalna ulazna snaga u
pumpnom režimu je 620 [MW]. Korisna akumulacija je oko 150 miliona kubnih metara vode
na Tari što na padu od 600 metara iznosi 194 [MW]h električne energije ili rad od 14 dana sa
oba agregata punom snagom bez pumpanja vode u gornji akumulacioni bazen. Turbine imaju
instaliranu snagu od 310 megavata po agregatu sa 428 obrtaja u minutu, a generatori od 315
megavolt ampera ([MW]) po agregatu.
 Slika 24. Situacioni crtež sistema RHE Bajina Bašta.
Reverzibilno postrojenje HE Bajina Bašta sastoji se od: Brane Lazići koju čine dvije brane u kanjonu i
na prevoju; dovodno – odvodnog tunela dužine oko 8km, a prosječnog prečnika 6,3m; tlačnog
cjevovoda dužine 1.700m i prečnika 4,8/4,2m; mašinske zgrade sa generatorsko – crpnim
postrojenjem; (izvor: http://www.serbiaconstruction.com/projects)

2.5.6. HE Zvornik
HE Zvornik puštena je u rad 1955. godine. Instalirana su četiri vertikalna agregata ukupne snage
od 92 [MW]. HE Zvornik godišnje u prosjeku proizvodi oko 500 [GWh]. HE Zvornik je
pribransko – protočno postrojenje, sa svake strane opremljeno po jednom mašinskom zgradom,
u kojima su smještena po dva agregata.

Slika 25: HE Zvornik (Izvor: Elektroprivreda Srbije)

Dužina brane je 166,5 m, a ukupna dužina računajući i mašinske zgrade iznosi 267 m.
Građevinska visina brane je 42 m, dok je korisni pad 21,6 m. Početna instalisana snaga svakog
agregata, koji se sastoji od po jedne turbine i generatora, iznosila je po 22,4 [MW], što je davalo
ukupnu snagu od 86,6 [MW]. Podizanjem nivoa gornje vode, povećan je koristan pad tako da
je povećana snaga agregata na nešto više od po 24 [MW], što u ukupnoj instaliranoj snazi iznosi
96 [MW].
Turbine su tipa Kaplan sa vertikalnim vratilom jačine od po 25,30 [MW]. Kompletno
upravljanje Hidroelektranom je automatizovano i vrši se iz razvodnog postrojenja, koje je
smješteno 600m od brane.