You are on page 1of 958

\

ANTON II BONFINIÍ ,

RERVM VNGA-

RICARVM DECADES
Q V ÄTVO. R, С V m d ь
Ji i D í A* ^

aVARVMTrespríores,ánteannos XX,MARTI NI Brennen Biílri-


cieníisinduftria edita?, íamque diuerforum aliquot Codicum manufcri-
ptorum collatiorte multis in locis emendatiores: Quarta uerô Decasj
cum Quinta dimidiâ, nünquam antea excufse, IOAN. SAMBVCI Tir
nauieníis,C2ef Mäieft. Hiftorici,&c. opera acftudio nunc de-
mum inlucem proferuntur:

Vná cum rcrum ad noftra ufque témpora geftaruní Áppendící'


bus aliquot , quorum fericm üerfa Pagí'
na indícabic-

tsicceßit ettam íocupíei Xemm & uerborumtoto Opere


tnemorahiliwn- iudex.-

Cum СагС Maieiî. gratia &priuilegío ad


annos fcx.
». -

tviSlLÉ<AÊt EX 0 FFlCl^tÀ О P О.
XI Ni ANA. is ó S.
E .0 R У Ш jg. У АЪ HÔ С OPERÉ С 0 fr
tintfitur, Cauloguf.
X ANTONII BONFINII RERVM VNGARICARVM DÈCADËS
trcs,cum X V libris nunc prímüm adiecb's. Pag. i. inde
г Nicolai Olahi archiepifcopí Strigoníenfis,Atíla. 107
j Ioan.Sambuci Appendix de Ladislao & Ludouico regibus Vngaríae. ... 771
4 StephaníBroderithdefcriptíodadís in campo Mohacz. 7^7
jr loan. Sambuci Oratio funêbris , & Epitaphía , in óbitum DñuFerdinandi primí
Imp. 77jr
6 Rcrum ad Agriam geftarum narratío,Sambucí. 797
7 ObfidionisZigethbreüisacueraexpon4ío,Eíufdetri. 809
3 Expugnado aras Temefuarí, per Eundemdefcrípta, Öij
9 Arcis Tokay expugnatío,Eodem autorc. 818
to Concordia Vngaríca, ínter Fríderícum HI. Imp. Maximílíanum Rom, 8C Vng.
regcm,&Vladislaum Vng.&Boemiae regem,Anno 1491« 820
it Salariatus regni Vngariac, Sic. 824
12 DeredditaMathixcoronaj&fœdereinteripfiim&Friderkuna iii.Imp. 834
>y
4 ChronologiaPannoniar. 837
14 Michaelis Ritrj de Regibus Vngariac libri 1 1 ♦ 840
ty P. CallimachiExperientis Attila. 856
16 T. Corteírj de Mathiae Coru ini regis laudibus, Carmen, 8 ¿7
17 Reges Vngarící uerfîbus defcrípti,pcr Sam bu cum . 89 1
18 AbrahamiBakfchayChronologíaregum Vngariat» 90*
19 Albertí á Laico exhortado ad milites. 9ц
го Prа:серta atiquot Imperatoria, S ambu ci, pJ¿
»

lNVlCTlSS. P 0 TENTAS SI CM 0' QjU-E


С• лЛе s <л Kt .

MAXIMILIANO Ii,
VNGARIÄ, BOIEMIÄ, DALMAT.IJE, CROATÎA, ETC*
REGI: ARCH1 DVCI. AVSTR1AE, ETC. DOMINO, DOMINO SVO CLE-
merinísimo : deínde Ponríficibus, Comítíbüs, Barónibus, Equítíbus, popu* <
locjs Pannoníco, &c. Dominís Stpopula-
tibus fuis, S,

M N I S bomínum uíta Sc memoria , qua?dam eft Шл


ftoria.atq; ut prseteritorum exemplis setas nititur fe-
quensùta pra?fens,cùm quid non leuiter aggreditur,;
utrunq; tempus coniungit. Sed ut hominum tria
ueteres genera prodidere, Qui ipíi rebus fuis uolûtaC
pofíunt confulere : qui alienum , perpetuumq; fubíi-
dium expetuntiQui пес ipíi quicqua ingenio ualent,
neq; amicorum ope uti folentrita qui negligunt qua?
prateriere, fuá parum norunt inftituere : qui futura uelutfortem expe-
ftant,aliundeq; pendent, ferui quodammodo natura uidentur, Se multa
praeter opinioné fuftineant necefíe eftrdetertio illo prorfus ignauo & iner
ti ordine,nihil dico. Qui igitur uetuftatis capiuntur obferuatione, cumq;
ijsquaeoccurrerepoiïuntcomponunt,ad primum funt aggregandinu-
merumrqui le&ionibus modo ndunt,& quç abiere tanquam x«T*4Av<r¿¿¿//
)rtyw£a^arbitrantur,aliorüq; fe imperio ac fenfui obijeiunt, ad fecundum:
quipenitùs omnem folicitudinem ab animo excludunt,ne quidem homi
nisillimerentur appellationem. Etenim cum natura laudis ftimulos, a?>
ternitatisq; cupiditatenobisingenerarit, qua alijs prseftare,prseeiîè autho-
ritate uelimus:reliftos á mente Se iudicio,qui nocitura declinare,autprse-
fentirefecutura nequeunt,exiftimo:quod hominisjííbi cauere,fit:& ex dir
feiplina Chriftiana,cum reliquo tempore qua? ufui funt, comunicare.Ve-
rùm enimuerô,poft debilitatam uitio naturam, quando memoria noftra
ea non íít amplitudine,& fide,complecT:i ut cuneta , & longius abfentibus
uel annis pofteritateq; confecuturis,1audum uitiorumq; fafta impertiri fa-
cjlè pofsit(omnis cú in tenebris praefertim uita laboret)literisilla teftibus,
fimul & cuftodibus,mandâturrutquç prouidentia fummi Deí, uel homi-
num ambitione,cx:prorupta audacia fufcipiuntur,autgefta funt, uelut in
fpeculo imagineSjita hiftoria? nobis,cum initijs,caufis,progrefsibus, euen-
tis:mutationes imperiorij,conueríiones,translationes , íingulorum quoq;
horrendas pœnas,uirtutes omnium laude maiores reprseíentent : quibus
üelutducibus Se adminiculis>noftra coníilia Se negotia formemus,ó<: cor
roborad perfequamur,in amicorum rebus profpiciendo uehementer cu-
piamus. Sunt igitur uetuftatis nuncij omnino neceffarij,femperq; uel an-
teM'ofen fuere:alioqui unde conftitutionem uniueríl nobis ille tam dilu
cidé 8c plenè ob oculos poíuiíiet?uimqjintelligentÍ£noítrae que fuperant,
intimé aperuúTet? Ac iure memoriam cum gratia illis praeftamus: quôd
и г qui di
qui dieni funt,taude eos nó fraudét fua, nosq; ad fimi!ia,& immortaïitâtl
muitent. Quare cum S. T. M. in primis, uos quoq; Patres,popularesq; u-
diofifsimos hiftoriarum,uiu rerum etiam confïrmatos , ac exemplar îllu -
ftrererüm eiTeminimè ignorem : facile amicorû ego cohortadombus ad-
duftus fum,ut Bonfinium á me recognitum, & quiridecim libris, alijsque
multisauaum,ornatumq;,iterumedendumcurarem:ucfiquíenondL:n»
cognoiïètis,hincpeteretis : exterae Uerô nationes, quid Pannonij olim ua-
luerint,qua occaíioneinfra£i,depofitiq; fint,fecum expenderennquç (pes
' reliqua fit, uosq; populares maiôrum exemplo,quid optare,tanti Casíaris
& regis aufpicijs MAXIMIL1ANI II, Domini noftri ciernen tifs.& om-
nis Europae focietate,adiun£taq; ope conari debeatisxertius cófiderarcns.
ftudiaenimuel remotifsimarum gentium deeiïè nobis,haud conquere-
mur. Verum tua,Cefar Inuicbfs.clementia,ueftraq;, Procercs,acalij Or-
dines,uenia,de hiftoriarum proprietate,ufu,ratione, fi quid hic in terpofue
ro,non inepte facl:urus,propterrudioreSjUÍdebor:deinde ad T. S. M. uosq;
patres,popularesq; mea redibit,ipfumq; Bonfiniû, oratio. Hiftoriam
omnem quidam narrationem,cognitionem,infpe£tionem,audita qua: re
feruntur, definiunt : idq; multipiici uocis poteftate. Sed Euterpe Herodo
tus сс&тс7г7Ёш11| nö obfcurè difiungit.Plato in Cratylo ab 1<saS¡ тсу ftp
notationem ponit:quöd memoriam labilem, tanquáfíuuium perennem
fiftat,& cuftodiat:quo & Cicero allufit. Quod fi etymo nitamur, fortaf-
fèuim eius,ii«7ro7öje//Tö/;is;ö//> quod eftfilü uelpenfum ducere,currereq;
ducamus,melius expreííérimus:fiquidem tracta &fluens eft ipfius oratio,
perpetua,& uelut texta. Sed ré ipiàm propius infpiciamus,deq; proprieta-
teuocemcoerceamus. Ex Liuij ueftibulo definitionem hanc colligere
{>oíTum,utfit,rerum geftarú" uaria,pra?fertim publicarum,ordinata, intel-
e£ra,utilis,uera,& cü breuitate dilucida narratio: quod ipfum & alij mul-
ti,&Tullij encomium comprobat. Nec uerô quis hac lententia illis He-
rodoti uerbis demoueri patiatur,o^tí'AooAí^€»/y ж Льу^ша ът&Иг&ъи yífilwi
vúmvcTs«(rib<pi¡X(e.lá enim dequibufdam obícuris,uariaq; ia&atis opinione,
quomodo&Liuius&alijquaedamdubiènarran^nondeuniuerfEcbiito-
ria? dignitate accipiendum eft. Nam tria funt in rerum geftarum , om-
nisq; antiquitatis annotatione prçcipuè,qu a?reijci deben t:cum res fíela вс
mendax eíbcum temporibusnon confentit:quando ftudij morbo afFeíta,
proprioq; corrupta eft iudicio.Certè fi quid nefcias,aut fingas, nihil fiden-
ter conftitutoq; animo ex eiufmodi narratione proficifcetunii erratum in
ordine & tempore fit,fidem recufat pofteritas:fi etiam officio nimio , ftu-
dioqueobfequendi,autcalumniandi imbutafit,non idfanabileunquam
uulnus erit,minusexpofitoris confilium aequum. Ea re,quando hiftoria
pura,uera,quod opus eft,collocata,cum breuitate peripicua,minimc affe-
ôa,uel multiplex fcribi debeat : qui ad hoc fcriptionis genus fe contulêre,
quanti fint fociundi,quiuis animo comprehendere poteft: cumq; acliones
bumana?,praefertim Ciuilibusnegocijs,autfingulorü moribus,aut familiç
adminiftratione definiantur,terminatae narrationes,ut doceant:nö emen
tita?,ne
: ? % .<ЛЕ F Л T.I 0. , f
titane decipiant:non turbatae,ne offendant:uera?,ne noceant.breucsjejf-'
pofitieq^ut^rataçiintjmemoriaciirepi.antur.'non ad gratiai;nçuiufque,uei
odium Quaeíita?,ne fulpcñae Ie£torem aliènent: ab alio qqàm rerum gefta)
rum authore,fi fieri poteft,cönfecbe,ne Гсгцр.иЬт ambitionis,fideiq;,arm
mis comoueant:compertaf,teílat3eqj, ne uaná? in errorem inducant : uer-
bis & oration е cpngrua?,nÓ omnino cu.ltü pofthabito:digrefsionibus5 niiî
nccejTanjSj&adpercipiendumreliqua infertis,nunquamcumulata?:con-
Qonibusliberae,iüdiclo fcriptoris uacuç:nifi ex perfona aliorum,& exem
ptait quid uerum fit appareat,id modiceüat. , Cobibebit n arrator füum
iudiciü,epilogos,epifodia,epipbonemata^ nihilominusuitiofa,reprehen-
fioneq; digna,quseex uirtutefunt соПосапр^Ье&ог putabit : utmagiftra
fit uitap, lux ueritatiá hiftoria. Adde? ne minima quaeq; dramatis more
inutiliter сопГе&етДГ ■ quibus.omifsis, fraudi nihil contextui rerum fiat,
in quo peccare etiam Liuius fertur, cum alibi,tum in Hannibalis tranfitu,
mmutifsime 3. Dec defcripto. Ita Xiphilinus è Dione,in T.Vefpaf.de Do
mitiano,quôd rnufcas eum captaiïè narrait, ueniam re&èpoftulaiïè ait.
Adulado uerô,ut peftis fugienda hiftoricoeihquôd ea corrumpanturo-
mnia,obfcuritatem rebus prsetëdat, dubirationem uel maximè clans ob-«
ijciat.á qua ne Thucydides quidemin Athenienfium rebus liber fuiiïe,
Diod.Siculo tefte,uidetur.Vetús eft,«/W«Tvs АхЪйг XKwáptttsoKf Pofteri-
tatisergo ufibusacintelligentiae fideliinferuiendum, nomina gentilium
familiarumq; apponenda. In qua parte mirari quofdam emendatores ho
die foleo,qui de Gra?c¿sinterpretib.& tranfcríptoribus, priora Latina cor
rigere nitûtur, uimq; Se confufionem linguarum idiomatibus afierre non
uerentur,nomina & cognomina uariant. Ordo, uti quseq; accidêre , fer-
uetunnitornon omnino excludatunredundentpauca uerba,ut délibéra
tion! anfam prEebeant: pars tamen,ut oratoria? ifta facultas effe deprehen
datur^fficiendum.. a'/aîôoJ1^ fit difpofitio , & temporibus certa : expoíi-
tio tarnen artificiofa conftet. Narrât quidem orator: fed quia uehem ens
eft,& ui&priam querit,in digrefsionibus , & tenédis auditoribüs,liberior,
eíFufiorq; eft,ut uel ad fabulas interim,perfuadendi fen fu delabatur. At hi-
ftorico folum то -agäyßx proponitur,uelut craísior,& priuatis oftenfa exé-
plis cognjtio: & breuiter о-шлпр rerum , ngù Jiwociiip if/vtvwrtwf debet expofi-
tor non uulgarem pofsidere. Dramata,& reliqua poemata, fi&as aâio-
nes fingularium profequuntur imita tione: morum & uitç circunftantias,
quaúie natura? conuenienter fiunr,demoribusdifputatorespertra£tant.
Hiftoria,nifi utilia>&: uera,public<i,nihilfumit: 6c ad politiarum confuetu-
dinem plerunq^&gubernationem reuoeat. Poeta? fola,certaq; deligunt1,
deleftatione condiunt,& fuauitate auditores morantur: Hiftoria plura fi
ne perturbatione,rec?tofimpliciq; modo explicar, etfinó defint poeta? mi^
xtifabulis & rebus geftis, quibus extra hos aliquid cancellos,dum teclri am
biguiq; hiftorici uidentur,permittédum fit:cuiufmodi Lucanus,Virgilius,
Statius, Silius , Valerius,de Graecis Homerus,Apollonius , Orpheus,fuêre.
Ordinisqupq^&írta/áwoií.poetar um ab hiftoria ratio diuerfa obièruatur,-
.. » « 3 dum
hïftoriasconrineant,manenttamëpoetç:&poetç,quaIesuixrecênoïibu$;
hiftorijs interdü poftponas. Sed & in hiftoricis quidá umuerfa, publica^
cduntralij membratim , áquecótinuitate quiddam feparatum proferunt:'
nec pauci , propter unum fcopum multa & uaria indidere. quidam fingu-
loruuitasrecitarunt,nonnulli temporum rationéfingularibus côferuare
uoluere.reperias,qui contextui quaidam rcrum \f»yH» copularunt,ut fa-
alèdicas Chronicos eíferalios Chronologos,topicos alios, &£»одесфг5,1»1
Tis Ttfà. 7к ъ^атщ : alios 7п& -arfá/tay Ф ^TijayAtárto/'.multos ъяТистатЦ*
H9ti<pv<ri5ofi¿ff. Iam ex hisgeneribus íequitur, quid utilitatis cuítodia re-
rú & ueritatis teftimonia nobis praebeant. ac Lucianus breuifsimè admo-
nuit,c ú ait,ísof¡«s \fy>V *f *Ae¿6 W^cp: u t proíitjdoceatjníoneat^nformet,
cóftituat,quod falutare, eq;publico bono, &íeparato uidetur,in medium
efficiat, atq; fuppeditet. nec abs reNazanzenus in quadáoda rvfi+ífrtw
*>мц/ uocauitrquod uel oratoresplus exéplis, quám ullis coaclris fuis <Sc con-
globatis íentenrijs obtineant. Ac mihi quidé illud in V 1 1. Strabonis,de li
bera áconiugio uita, non malè ad ignaros hiftoriarú referri poflè uidetun
qui ccelibes femiuiuos dixerit,uitíe humana? paru utiles Sc dubiç Iucis:quo
niá pulcherrimú ille theiàurû ièpofsidere cenfeat,qui ad uiciisitudines,ca>
fusqj humanos ratione exéplisq; munitus,alijs prodeft,aduerfa lenit:cômu
nia,nöpriuataduci,priiiata moderari,leuare dolore, diuturnitatémalorú
prafentia & breuitate representare didicit,iecundis non effertUr, fortunç
memor eft.ea mq; ob ré Th ucydides,KT^t« « ; «e ÇvyM 'ц&щ hi ftori a" p r on û-
ciauit.Et unde quaefo,uel Ariftoteles fua Rhetorica,morû rationé , Se hu-
iusgeneris,nifi deelogijslfocraticisóc hiftorijs inueibgauit? Iureconluito
rü tot uolumina quid,nifi íimiliü perpetua eil c6memoratio:circumfifte-
tib.tamé &gentiü uarietate,ïmperatorû iufsis cöfirmaraexepla? Nec eos
probabo unquä,qui uel pro tribunali ins dictif, uel patrociniû alijs imper-
tiunt, citra hiítonarú negotiû,l.iudemq;profdsioni qu^rùt^^oiiTeâiX^

T«x/lKff,ficrationes morü &indo]js, confiliorüq; progreiTusphilofophis<&


legib. concedens, nudum w«iytiaù1«ovii№toiÔTCcij)ÙL reeipiensrutphilofo-
phus uult ad Eudemû.Necputo ullam eile a?taté,aut uitç genus,quod ma-
gis quam ifta cogitatione á moleftijs auocetur, iucúditate morbos Iaxet,cu
ris expediatur : nec ulliusphilofophi acumé ad diuinitatis maieíhtem , na
tura; obfeuritaté, & opum quas miramur feientiam propius,quám hifto-
rici grauis, fibiq; & alijs parata memoria,pcnetrark : quöd t¿ ytwx« minus
quám
? TL *AE F Л T î 0. i
quàm íingutaria inftruant,& cödocefaciant. Verum fads ha?c íínt de Hi-
ßorise laude, feu potiusnimis multa, repetita. De Bonfinij noftri uita,
patria,monumentis,ipíeinIlll. Decade prolixè meminic. quantum ueró
ingenjo,non ad hoc argumentum modô,ièd ad omnem omnino philofo-
phiamexcelluerit,breuiDialogi eius depudicia coniugali uulgó teftabun-
tur.necuînohuiCjindiceopus eft hederá. Praecerirc tarnen nequeo, pau-
carum eflè gentium hiftonas,copia Sc ftilo parcs. Acmemini, clarifsimû
& confulrißimum D. S E L D I V M fa?pè dixiiïè , nullo iè in fcriptore , poft
Liuium, & squales eius,quàm ipfo hoc Bonfinio , uacuas horas Iibentius
poneré folitum. Qjii uir,(i hase reliqua eius,& qua? noftris uigilijs acceiTe-
re,uidiflet, omnibus fortaile recétiori bus facilèhunc ante tuliflèt. Nam
X V libros adieci,quorum decern èbibliotheca Dominorum Reuaij,cum
alijs (credo) comunicad, ad me peruenêre . Quinq; pofteriores nobilifsi-
mus ac dociriflîmus antiftes Varadiéiis,Frâcifcus Forgatz,&c.ante paucos
annos Oporino, typosrapho Baiilienfi, â Chriftophoro Trecio primùm
communicatos, liberaliter mihi detulitmec pau ca, qu о eft iudicio ( qui Se
ipfe annales texerefertur) nomina corrupta reftituit. Hune noftrum la
boré maximus quoq; archiepifeopus Nicolaus Olahus , Sec. fuo Atila, per
ocium ólim in Belgis,dum confilijs Se fiíco regina? Maria? prasfuit, coferi-
)to,nô difficile eu m ulauit. Quae in extremo funt,noftrislucubratiuncu-
is,uelut maiorü uigiliarû fpecimen , prodeunt. Ca?terùm ut Bonfinij
laudes non funt obícura?:ita disimulare nequeo, nônihil ipfum officij fui
oblitüjin mores priuatos & uitâ Friderici calumniofe impotentiusq; effu-
fum:fecus quam Liuium,Saluftium , Tacitû, Suetoniü,in Romanos orbis
dominos, genteq; togatá,feciíTe c5ftat:idq; fortaiïè redépto á Mathia iudi
cio, & cálamo eius,qua?rerü feriei nihil detrahunt. Nec Mathia? tamé in
terim pepercit ufquâ: que impudente, uoluptuofum,theatris deditû , am-
bitiofum,ferû,in adiungendis amicis pra?cipitem,in relinquendis facilem,
adulatoribus benignum,immemorem beneficiorû,aufusfit dicere. Quid
grauius in tantum regem dixeris?ut mihi, aetata contrariant uitia exagge
rate, more Philofoph i in fecundo Rhetoric, potius quam eis locistexere
hiftoriam uoluiiïè, fit uifus:quôd ex ttfoWee, cauía? occafionesq; bellorum
fàcilius Leñori patêre foleant. Ac potuiflèm iànè quaedam iuftè litara
inducere, niii aduerfariorum ftilum Se intemperantiam metuiiTem : qui
proni quauis de caufa,in legem Cornel.de infàmia facile ruunt:ac conffa-
ret,bonos uiros TOtpya-.vwfifyefConiiderare debere:noftro ueró hoc fócu
lo grauius eriam in m a nifeítis,& heri aftis rebus , odio uel precio in hifto -
rijspeccari.Ac in ea fum fpe, V. C. M. omniüq;bonorü gratia his uulgatis
mihiadiunftum potius,quàm ullam creatum iri ofFeniam . fupplexq; oro
T.M.uosq;popülares,utmeis proprijs huius generis conatib. benignèadii
tis:quôd per fe ha? uigilia? feu isfxynjxT&e» no fint 7tóKvtííMvtoi}T- M. prin-
C1pumq; liberalitatcm exigunt: quam nulla in parte mihi defuturä,omni-
л 4 no mihi

if'

L
P % ъАЕ F *Л7 ¡ Q.
nomihipollicear.ïtaq; utfit,Deum Opt.Max.intimèprecor : qui V. ЛТ.'асГ
falutem communem,íuorumque, diutueatur : uos uerô,populares,ad pa
tria? an tiquamlawiem facinoraqueexcitetjin amore& cuítu tanti rçgi>
perpetuó conièruet. Valeat V. C. M. uosque Patres & Ordines reliqui
afflicbePannonise : meumq; ftudium , qui XXII annis peregrè uerfatus,
admodumiuuemsprimitiasingenioliederefim aufus, annis iammaturi,
&laboribus con fueti, boni confulite. Viennae,infeftoIoann.Ba- "...
ptiftae, natalis mei: quo XXXVI annum setatisage-; .' v \
o bam,crv// Síw, Amen, -

Chentulus, tsiuht^ fimiliam


■ *■ O'hiñmcuitCrt, ..... ;

Vi/bis^ , 9afres & populares,


dcditißimm, &*c.

Joann. SamíucHí.
■ f

GÈftEKOSO ET MviCNl Fl CO TtÖtolftC ¿>.


t^NClSCO Л J^Byp'^t, COMITÎ Tr^OCENSr* S Б g É N l S S 1 M t
ïomAnorutn,'Vngaru,'BôemU,&c. RegiiconfiiAriojregnü^ XJngarU Palatino,
Dominofito obfcmandißirno,M*rtinui%renntrus Htftricienjîs
Tranßyluanus S. P. 2Л

V V И anno abhinc tertio Ltppi Brandoh'ni ad Mathiarh ihmcïifsimum Vrt>


gariae regem Díalogum edtcuUcm,uír ornatifsíme,multacp ibi de rebus Vngâ
rorum pracclarè geins occúrrííTenngenti's noftra: exórdía tacitüs mecum cœ>
pi perpêdere , quibus àrn'bus cam opulentiísimam regní poffefsionem acqui'
iimlfent, retinuitTentq? ( ambus enim eifdcm acquiruntur rcgha, & retinêtur)
quibuscp.fubfidentepaulatim à Mathias regis morte maíorum diTci'plina.Tui
carum id libidíni cefsííTet : noA mediócríter doleré cœpi, tot fórtía maíorum
noftrorumfacfia.totqj praeclaras uí<ftorías ab Occídentís primùm populis,Turcis deinde( quo-
rum impetum,poftquam infaufto bi fidere ex Afia pn'mùm in Europam traiecerunr,nullis extct
tus auxilijsadiutijà centum anm's foliFerèiiilrinuerunt)magno fudore ¿V iânguine partas, d nullo
(quod equi'dem fciam) Scriptoré lumine orationis illuftratas fuifle. Vngarorum enim Annales,
pratternudam fimpliccmcp reiucritatem nihil in ic continent : uereqj magis, multisin tanta im»
penda neglígentiaq» omifsis, quàm difcrtè íurit confcrípti. Nam literarum iludía noftris homí>
nibus(qui ab eo tempore,quo rehVtís fedibus fuis, in Pannonias migrauenjnt,fcmper aut exter-
nísbellisdiftra<ítífuerunt:aut uicínís quíefcentíbus,fuainfearma,Scythica eos ferítate fubigcn>
te,conuerterunt)nunquam patuere.Quarenó mirum, in tanto armorum írrepítu raros.aut nul*
los.apudnoftros.qui tam honeftamfcríbendí prouinciam fufciperenr,extítííTe. Illud magís mi*
randum,uicinas natíones > apud quos in alu'Gima pace optimarum artium díícíplínac Temper flo*
ruenlt.docSiscphominibus honori,laudi,emolumentoq} fuerc,tam pulchráfcnbendí matcríam,
in qua erudít íonís л' eloquentíae o ftenrádae la tífs irruís campus pat ebat, quacp uix alia ad immor*
talem gloriam nomínís acquirendam erat praeclarior , neglexifle. In his quum efiem cogitatio*
nibus,n5 fincmentc,rcor,acnumíne diuûm,Francifcus Abftemius archidiaconus, canonicusép
Albafregif(uir praeter folídam.quá in fe habet,erudítionc, multís pracclarís uírturib. inftruftus
atque ornatus, mihicp amicitíaeuetuftateconiunclifsímus ) collegrj Albenfis , inquoagít.cuiqj
ego.quae babeo, omnia líbenter me deberé fateon ad fcrenífsimum Ferdinandum regem Víen-
mmuenit.Q.ui quum pro amicitiaciuremeaccefsiiTetjfalutairetqjjdeprxfentirerum Vngaríca*
arflftamámeínterrogatus.complura Albenfíum(quipoftoccupatamáTurcisBudam,ctíarn
fiín tanta uícínia crudelíísimum hofrem quotidie fere urbis portis infultantcm uiderent , in fide
regia permanfcrant)fortia racb enarrare ccepit.Eos leuíbus in prelrjs ubicp fere fupcríores FniíTeí
crefeenteep indeaudacía,cíuitateegreiros, exBudarfuburbanís, Turciscp, qui fecundum Danu>
biumBudam afcendunr,pracdas egífle:ex quibus multos carfos.complures uinclos Albam per*
erados fuifle.Vngaros fitis,inediaí,acftus,fhgoris,laboris patenrifsimos.uitae prodigos.ín mor-
tem & uulnera rucrc:uíx aliam gentem efle.qua; Turcarü furorí arqué pofiet refiftere, fi corú uír-
tus multítudíne hoíiium non obrueretur. Hatc quum ille grauíter,ut folct.compofitcqj di íícre*
ret,multumq5 amid hominis oratíoneafficererrtemporü infeitíam, homínumep ingratítudínem
ipfedeteíhri.quód uetera recentiacp Vngarorum acb,quac ad excitandos ¿n tanto perículo prín
cipes Omitíanos haud parum ualerent.a nemíne confcriberentur.Nec ením íermoníbus ho mí-
num omnia pro reí magnitudíne acdígnitate,ad gentes proculd/fiitasperferri: omítrí multa,
multaqj interdum uanaadmiícerí.Res geftae( ínquitílle) noftrorum temporum,in tanto dotfo*
rum.quib.feculum ítTud abundar, pro ucntu confcribunturfortaísís.Cacterúm qua-cunqj ab Vn*
giris ab eo tcmporé.quo Tanaí paludeqj Marotíde cmenfa, pn'mùm in Europam peruenere , ge
fta funt , ea omnia ad Mathiaí regís uique tem pora, Antonius Bonfínius tríginta Líbrís elegan-
tíísime complexus eft: cuius líbríjinquitjCopíam Paulus Ifthuanfius,uir cVliterís ÔC genere orna
tiisimusjfuperioríbus díebus,dum Qiiinqucccleírjs agerem , mihi fecít.Eo diclo mirificè exhila*
iatus,hominë rogare,daret operá,omnemcp moueret lapidé, ut thefauro tanto potiremur: quod
«lli q^uidem haud difficile fadu fuit.Nam Ifthuanfíus ea qua eft eruditione, candore, liumani cate,
adeofacilem fe nobis hic prœbuit» utmiflo ecleríter libro, ultróetíamadedcndum me horrare*
ton Quanquam autem líber imperítía líbrariorum , qiii ex Budenfí cxcmplari шпу^лфы hunc
defcripferant,multís in locis deprauatus eflet,quibus caftigandís reftítuendísq} non parum ope-
wmihi infumptum eftinccjj tarnen in tanta temporísanguftia.qua bibh'opolis noftris, ad merca
tumFrancfordíenfem profcdurís,edendi líbrí prouíndademandanda erat» pro dígnitate quae*
qui a me reftituí potuerunt.editionem tami longius diíFcrrc nolui, ne ( ut labilis fluxusqj eft re-
rum hu*

i
rum bi7manammftaius)mtcrdderetaliqm'd,quodcdi^oneminterturbaret,remorarctur(!ç, Hi'
ftoria-qj ftirdiofos tantarum rerum cognítíone frurtuq? fraudai cm. Hoc cnim affirmare auftm,
Boemos,Gcrmanos,ltalos,cartcroscp,quibusnoitrapn'mum rempeftate Turcica arma cognira
eiTe ccepere.mulrís uixpericulis.Turcarumin armis morem,bellandí ritum, ínfídias, fraudes, a»
ftum.celerítatem íta pcrcipere poíTc,quemadmodum hic o culis íubíecfta propofítacp ccrnuntur:
poíTuntcp Imperatorcs non prorfus л**А(р*Счт" índc inftrui,quomodo cu Turca dcínccps bcllan
dum fit:nímírum,í¡ poftcris noftrís recle cofulturnjiberisq? efleuolumus, nullís ut cladíbus dc-
terríti.fraclicjí.Mithridatís
" Pontící
^riamrnroleranciaac
cxemplo,ueterumcR
afsiduitatefrangamustadhîeCjmili'tequàmha
Romanorum more, forcíores ín hoftem
-~ i l
infurgamus.corum
CtenusmiiruLiiun.,«au^.—
ne
tfenusinftrutfiore
qua baud quicquam proîperè y ,
unquam ,
geftum eft, feuera accédât , tum lane аеиклима l,«..«.
Iperandum foret.Neqj enim Deus in finem crudelifsimis nos hoftibus irridendos ¿V conculcan*
dos obr)'ciet:fi со primùm placato, fortía cöfilia fortes ф ánimos induerimus,nullumcp hoftibus
fracb'cV debilitan anímilfignum dederimus. Nam qua alia re Vngari Mahumetem, expugnara
Conftantínopoli,eiuscpImperatoreoccifo,Graccía uniuerfadomita,adhaecThracibus,Theíra-
lísJllyrrjs.Befsís.quos nunc ßofnenfes uoeant, debellatis , longo rerum fucceflu elatum ÔC exul-
tantem,cum ínnumeris Afia: Europscp populis in fe uenientem,tot exerciribus corum ab Amu*
rathe príus occídíone caefís fuftinuerunt , nifi ínuída aními fonítudíne, audaciacp incredíbilíí'
QuàmparuaHuniadesmanu,poftMerula; ftatim.Varnéfemcp, atrocífsimas clades,multaTur*
carum milia caccîditr' An 'non Mahumetem,eundem qui deftrudro Gratcorum ímperio,Hydrun
to in Italia expugnato,ad hace ín Afia Trapezuntio Imperatore è medio fublato,Orbis terror di'
ciuolebatiBelgradqm cuniculís,bombardis,omnícptelorum genere quatíentem,facla derepen«
té cum paucís eruptíone, turpíterab oppido reiecit : caftrísép exutum,amiísis ímpedímentis , in
fugam turpifsímam coniccítCCuíus filíus Mathias rex , patre fuo haud deteríor , Iaiczam Bofiiae
regiam^abaczq^munitifsimacaftra duo,exiguo fané excrcitu.uirtute magis quàm numero mi'
litum íüorum fretus.eidem Mahumet ui ademit.Quem nifi domeftíca» (editiones , uícínorumcp
principum íntempeftiua bella detmuiflentiípfecp Ladislaus,qui illí in imperio fueccísit, pulchrè
inftítutam à Mathía mílítarem diícíplínam feruaífet , eiusép tot preclaras uicftorias pcrfequutus
fuífler: nae nos calamítatem omnium , qua: poftea fequutae funt , quibus cjj nunc inuoluimur , ex-
pertes,tranquillam & felicem ín prafentía uitam duceremus. Sed rex ocio dedítus, leges prav
fcríbere,refpónfadaremaluít:quámfuos u) armís, ad qustracftanda appofiti maxime efleuiden-
tur, exercere.Qug remífsío tantum malí attulit , quantum à uigínti annis uidimus, perpefsicp fu>
mus.Sed quando,utílleaít,pra:teríta reprehendí magis quàm corrigí poflunt, quum eo iam de
uentum fitjUt peftem ín horas nobis imminentem , non nifi fortiter pugnando effugerclieeara-
gendum certè,fifaluieue uolumus,ín tanto periculo magis quám confultandum eftromiflacp an
xía nimís ¿V follícita conferuandac uítac cura,mors imminent! feruítutí turpitudíniép anteponen»
da. Audacia ením magis quam lentis confilrjs (quibus tarnen ín bello íta funefto,fortibus faniscp
femper locus erít) hoftís íftedeterrendus eft. Alioquín,fi qua ccepimus uia pergemus, hórrela*
nimus dícere,qua- nos pericula calamítatesép manent. Verùm ha-c non funt huius temporís le
ciqj.multa cnim a do el is excellentíbusép uíris , ducibusqj fortiísimis in hancrem fiepe dícfta ícrí'
ptacpfuntjfcríbunturépquotidiecomplura. AdBonfinium redeo. Qué autmorteprxuentum;
auc re quapiam grauiímpedítum, arbítrortanto operi non potuífleextremam límam índucere!
1 ' ' 4 ■M'rnM'™ ^"<прп1пНрппап»11г:п1егааие tarnen con*
1V1 UiIl)AU пнищи .V w — -j — — —
tíam íple ut credam,tacile aaaucor.muitoru cnim manus m Exemplari agnofcebatununde fur
tíuis Sí fuccífiuis operís.alícuíus epífeopí iuflu clàm deferiptum fuifle puto. Nam quantum Au-
tliorípfcdicendofcnbcndo'ucualuerit,libriab eoconfcrípti»ecp Greco traduction's declarant:
ex quibus Hermogenís Rhetorica,clariísímo Mathíae regí nominatim inferipta 6V dedí cata,nu-»
per uidimus. Ipfeautem prater has Decades,quas rogante íubcnteép Mathía rege fe aggreflum
iuiuedícit,PhiloftratG & Herodíanum è Gracco tranftuHfle fe, Beatricísqj Sympofíum ícrípfif-
fchocinuolumíneteftatur. Talem ígítur, tamejj pra-clarum AuAorem quum emittere decre'
uiuem,magníficaf Dominationiueftrac multas ob caufas nuncupare uolui:quaru praccipuat funt,
quód mchomínem alias fibí ígnotú,ad fe fa*pe uocarít,honorificé exceperit, opemtp fuá ( fi qua
re egerem)liberaliter obtulit.maioremqj quàm ¿pfe à tanto uiro uel fperareueloptareaufus fuif-
fem promífit.Qua: omnia animum generofum, uírtutis amatorem cVadmiratorem eximium, ín
prímis oftendííc.Hacenimmagníficentifsímahumanitate, candore,líberalitate,do(friísími qui'
que Germania: uírí, optimarum artium, ucraeép píetatís ceuluminaquaedam^llecft^mífsís cre-
bró literísjfauorem beneuolentiamcß tuam infignífsímam demereri ftudent:eíusqj prudentíam
exímiam, uitamqj.ín tanto honoris, ad quem praeclaris uírtutibus fuis aditum fibi patefecit.faftí
gio,ab omni faftu alíenam pafsim praedícare. Qiias tu fanc, tanquam xi//*ÍA(«6preciofifsíma,dilí'
genterferuare,híscp longe magis quàm auro alí"j&cj} gemmts( qua; tarnen in tanta dignitatis emí'
nentía tibí fortunatífsímo deeííé no pofiunt ) obleclarí,probatíscp quandoque uiris foles often'
dere.
£ P I ST 0 LJt. u
derc. Non cnim folum.ut file ait, Principibusplacuifle ttiris, поп ultintA UustB: fed cVdocb'si
Îracclaris uirtutibus inftrueb's ôC ornatis uiris placuifle,ab ijscp laudan' . ca ueró egregia laus eft.
labes autem, uír pracclarifsíme cVprudentifsimc> Principis fcremis. Fcrdínádiregís( uírtutá
omnium cenforís exímtj>gfauifsimicj3 ) amplífsímum eríam de te tcíh'monium: quím tanto pro1
cerum nobiliumcp Vngaría; numero,tefolum maxime dígmim efteputauft.cuifumrru abfolu'
tacp,5¿qua maiûrpoft regêapud Vngaros noneft.Palatinatus dÍgnitas poteftascjjcrederetur,
commitccreturcp. Quareitamultorumanimiexhilaratierecfticpfunr.iitm ея1*пм'»/»лл-'~ -
fentis regní ftatu , hac parte felicei С ~.
vMuuurcm íenaetosefle, quienobílitaté j, compluresopibus
. .««iH.iijiapietemjiuriumcp rcgaipe>
potetíacn fuamagna
confifos,fublatis legibus, lícentía abutcni es.ín ordínem fit redaiíturus.Ñeque ueró ipefua hi tru'
ftrabuntur,ubí Deus optimus maximus , pro fuamífericordia, hoftibus a ceruícíbus noftrís de'
pulfís^odumtotcalamitaabusúnponeredignabítur. Te itaq?,decus noíhü fplendídiísimum,
bene di féliciter ualere cupíorcui me, ut patrono meo fingularí , dilígenter commendo.
Vicnnar, Calendis Septcmbribus, Anno Domini mílleíimo quin'
gentefimo quadrageíimo tertio.

Ш î0»f> SÀMÈVCVM
P A NN о N I V M,
AD Í0HAN- ороя.нуя comp,
trem Odaftíchon. A'

Orjus tram, memmi, s^M&r с i Carmine laudes


Dicere.Sambucus materiàmcy dabat :
Cum mibinefiio (рил Sambucina, Parce,jonabat ,
Carole Sambuca: tangerejüa тел .
Sambucam citius caloniaptaúerís alto > ,
Ъисапа Sambuco quam tua iigna canat .
Hu ego , finejéis, BupefaElus Op'orine ,pono
Stecyтми tabulant, de tabula^ топит .

CAR.Vtenhom'iW.
At) AVGVSTISS* ROMANORVM
ÎMPERATOREM MAXlMÎLÎA*
N V M. II. EfCt

Imperij cum Iura ïuiftnt Maxime Gejar


Maxima, Germaniquapatet oraJoli :
' Maxima diuini reuerentia Ñuminis > <tqui
Maximus &purdRelligionisanior:
Maxima confilij uis , belli curagerendi
Maxima, pacific* Maxima cura toga : ' (
Maxima Mußrum tutela Lyceaßquentum ,
Maxima doElorumjpes columenc^ uirum :
Denic^ cum Partium nihil Induperator in Ampio
Orbe,fed afupervs Maximapoßideas:
M~*txiMVs - hinc nomen Deus - ^AgMiLi^ittrsauttum
Optimus impojuitMaximus ille tibi.

AD EVNDEM,
Maxime Chrifticoïùm duSlor,quoßjpite nullum
Incutiet nobis Turca uel ipß metum ,
Maximus es:fies Maior tarnen, auguror, ohm ,
( Nimala Parca manu Maxima qua^ légat)
Sifiudia ille regat tua qui Deus Optimus audit
Maximus ille hominum,Maximws ille Deum.

ALIVD IN EVNDEM, CVM ANNO


i¿66t die 23 Martfj,adinchoandamdeComitijs
Auguftx indidis propoímonem
profícifceretur.
> Cur nt'ue canet humus? Nimbusßper omniaßtßs,
Candida curttiueitémpora "Veris eunt ?
Candida quod Uereßnt Ceßrii omnia cœptOt
Candidus ut foret hic, Di} uoluere, dies.
Cur tgitur Phcebinon fulget in <ethere lampas i
Lampade Ceßrea terrapohscymicant
ALIVD IN EVNDEM.
Cur hodie cana tJt'ue témpora Peru tnhorrent»
Sithoniac^ Ceres canet amicla toga ?
Faüor ? an hunc tiiueo Superiuoluere lapiüo,
Et ntuefignari candidiore diem ?
tAnpotius, Ñiueoßgnentur ut aBa lapiüo
Omnia , qutÑiueA üeüigionvs eruntt

О'Т ©E'N - mntf MgirtUï KfjXaffrut -o'-Bl'OS,

S. Maieftati T.perpetaa
ebftruantiae uoluntate
dcditifs.
CAR. Vtcnhouîus F. Gandauenil*
ANTONII BOÑFÍNII DE
REBVS VNGARICIS AD DIVVM VLADISLAVM
SERENISSIMVM VNGARIÄ BOHEMIA'q.VB
REGEM PR.ffi.FATI О.
OnTeMplanti mihi fiepe, quam felix Sí fauftauniuery
fa: Pánoníg Maieft. ueftrae fuit electio, Princeps ferenifs«8£
quâtum illa utilítatis afFert : indies profectô maior oceurrís,
opíníonem fuperas,&: anímú in altioré trahis admírátioné.
Iam íllud íat exploratû habeo, quod ex Ар öftolico ore pro
ditûeft,omnemàDeoeflepoteftaté. Omnia enim,ut D,
inquit IamblicuSjita inftituta funt, ut nufquam uel minima
quaîcçàDcodeferâtur. Vbiqj diuinàunitasuiget,perquâ
res quaccp côfîftunt, ас perpetuo quodam mutuoqj circulo
10 ad Deum ipfum , à quo & in quo funt , mírabíliter redíguntur : alioquín ín níhíium
cuneta proruerét. Ab uhitate diuina omnia prodeût , pródeütíaq? unítaté quandam
ipfisímprefíám retínét,Díuinaí unitatis imaginé, qua &C reuocatur in íllam,S¿ feuo/
catapra?ficiuntur*Dcus igítur, quú nihil ordine duceret antiquius pulchriüscp,eú,
ne qua res confufione turbarétur,íllís impoíuit. Varía edidít Angelorum agmína,ut
alrjsalíaprafideréKeoscp nonfolum ccelorú orbibus,fed corpora quocp cceleftíaiiv
ferioríbuspraefeát,utfuúresqua*cj5 fortita moderatoré,ritègubernaretur. Multa
quocp ultrô nafcútur,e ccelocp funt fortita femina.Practerea non modo curádis üarrjs
reru generibus díueríás Angelorú pncfecTuras impoíuit,& fuum cuícp homíní Calo
dxmona dedít : uerùm etiâutres humanaeritè gerérétur,gentibus terrarum Ptíncí-
lo pes delegauitrquos quidem eos eílé uoluít,qui homines,quanto caeteris animalibus
praeftant,tanto hi rclíquis homínib. íapíentia Sí probitate praecellerent: hos Populo
rum paftöres appellat Homerus. Quoriùm igitur haec,Rex inclíte,nííí üt te,qüod
quotídíefacis,non tam hereditario iure 8¿ humana optione,quàm Díüino íudícíOi
tot gentíbus ac regnis íntcllígas eflè prxkâxi С Per me reges regnát,& principes ím
perât:inquitDeus.Quanquâpraec5petitoraminuidia,bellocarerenéquiuifti:àpa'
cetaméc¿pietate,itérelígíone,cleméua&manmeWdíne,flucbiátifsimiregni güber
natíonéauípícatus es : atqj uitâ,quàm his tuaru uirtutum comítíbus,cafere maluíftí.
Contrà,nônulli à ferocia 6¿ crudelitate íiimédum inítium eíTe duxerút,diutinOcp bel
lo 8¿ defatígádos Se exhauríendos popülos arbitrati funt.Tu quú nihil pace duceres
jo antiquius,laborioíá quietis fundaméta iecifti:8¿ duobus círciter annís effcetgPannö
nix, quod antehacnûquâ illanouerat,ociup«periftú Tanta in omnes à Maieft. tua
integritas cum aequitate eft exhibita,ut ab arquo nunquá examine declínauerís.Ob^
audisfá¿h'ofos,delatoribüs aures occludis,nó credis quícquátemeré,multadifsímtí
las, difsidétes coponis anímos,ínexplebilé auaríciá coherces,ambítionérerjcis anhe-
lintérdeprehédis artes homintí, deprehertíisq* fubrides* Ad ha?c,ínter omnes pro
ceres amoré concordiáqj dííTemínas: non mutua refers odia,fed exulcerara curas pe-
&ora,quod plerícp príncípes(quí tyrání potíus quam reges appellandí funt) ut ínter
difeordes & infectos proceres facilíus imperarét,iànè contépfere. Dum hac fida ute
ris taciturnitate,qua: certé paterna dici poteft,exploratas tibí omnium métes habes.
40 Dumrecondítütuú &occultúfemperhabes anímú,métemcB omnib.ábftruíam, cu
miragrauitate cóiunftá^nímíríí nemo eft qui íapiétíae tuaealtitüdineexpifcetiir.Ao
cefsitad haecclemétía Angularis, & manfuetudo ingens,qua omnes qui à tua fide de
fccerät,et qui adueriàriorû partes fequuti funt,haud difficulter funt impuñitaté dona
ti. Ex quo fàcH eft,ut hase pientifsimi tanquâ patris indulgétia,omnes fîbi côciliaue-
wtinimicos:qua quidem indulgétia,iï quis in pofterû abutatur,is profeitô non tam
alijs quàmfibi parabit interim. His igítur artíbus, Princeps ferenifs. xftuanté Vn-
gariâpacafti,Ô<: longar quietís fundaméta íecífti,Numä Pompílíú írnitatus» Romu>
* íus
lus n✠à bello urbé fundare coepít,&T armis amplíficauít: côtrà Pompilíus.qüa fun.
datâaècepic pace religionecpmuniuit.Neminibellu,prarterqi Turas immanib.indi-
xíftñquib cu perpetuo dimicare decreuíftí.Nec fatís quidé adhuc шаг pietatís officio
faftû efíé putabas niíí de mortuís,non fecus ac de uiuis homínib.bene mcrerí uiderc
re;D. Platonís uerbís admonítus:qui,Sí uita defüc1:ís,ínquít,ex inferís redire beeret,
nulläprofetfö réalíá,mallét,cp ut fi bonú ínter uiuos nomé haberet.meliuspraeftarét;
fin uer¿ malú,mutatís moríb*bonü efficerét* Seruatis dítíonís tua: populis, qui nûc
uiuút,adant¡quorü memoria animúreuocafti:efFedfticp,utcú his illí arque uíuerér,
quin ctiam perpetua uita fungerétur.Nam Vnnorúhiftoríá>quiVngarorii fuerepro
aenitores, à Matthia rege mihi delegatá,&: paulo ante eíus obitú iníunc^utcófcrí **
beré,ab origineq» múdi ad harcufep tépora, quarcuq? memoratu digna interceíTere,
memoria: tradere,iuflu tuo fa&ú eft. Omnia facile interíturareputabasmífi qua: lite,
rarû uíuerét monumêtis. E6 tande tua: gloria: nomë eueclú eft,u t omnes te uiuos 5¿
mortuos ¿uxta promeruífle prcdícet,8¿ utricp immortales beneficetíg tua: gratias de*
bere fe ingenuè fateâtur.Opus igitur hoc Maieft. tua?,fumma eloquêtia & eruditiöe
prardítajjUtpar eftjíure dícamus:ut cuius beneficêtia fîngularis ad feribendû impu-
leriCjid eius Principis numini dedicetur.Sed utinâ materia: dignitati, auribusq» tuis
labor ifte fatisfaceret, Verùm quû te non ta iudicê ele^erim,quâ appellauerim aflb>
tore,religiofa hac dicatura ne paru quidé fortafle prohciârquippe quae omné iudicrj
fcueritatX&Cinuidor5maledicentiáinclinabittEgoautéhicneÁnaxílaüquidemó¿ *e
Theopôpum ímitabor,ne quid prater meúagam ínftitutúrquiín Hiftoriarû proce*,
mrjs Scriptores alios uarijs calumnrjs fuggillaríít*Sed medí feuerífsímo cuíq? ceníb*
rimídus eftagendú:quandoquidé eâ feribere fum íuíTusHiftoriá,qua: grauis &rcc5
ditaeft^cnulíisferéScriptoríb.illuftrataíSífiquireperiuntur, hípercp pauci íunt,
acineptífsimébarbarecp fcripfere^Quis igitur gentis Scythícegefta,uariaqj imperia,
in tanta bonorúScriptorú inopia facile fcrípferitr Proinde quanti momentí fit res
ipía Scytharújfacilehíncintellígípoteft» Aflyrrj.quiieprimùm regnaiïè gloriâtur,
exigua Afia: parte tenuerúnquíbus exa<íh's,Medi in propagato regno,uix ad quarta
ufqueprogeniépermáfcre+SuccedentesPería?,uníuerfa:Afia:,quáuisinfeft:ata Eu*
ropaeparte,uíx С С* circíterannosdominatifunt» Macedones, fradlis Periàru uiri* ,|*
bus,poft Alexandrí auctoris imperrj morte facbíécefsione, amplífsimú dominatú
labefactarunt. Athenienfes oris tantu maritimis.qua: intra Pontú Euxinü Pamphili
йф pelagus fuêre,annos uix LX V III« imperarút. Lacedarmones Peloponefumjre'i
quâcp Grecia adepti}imperiú in Macedonia ufcp protulerûtrmox à Thebanis afflicli,
ne x XX. quidëannosrcgnafledicûtur.Romani,domitisCarthaginêfîb.rerûpoti
tijdiutifsimè uniuerfo orbi,quacüqj adiri poterat,iura dedêre.Gês deniep Scythica(a
liorû pace díxerim.neímperrj Rom* Maieft* hederé uidear)ha:c omnia fuperauit,ck
prarfertím Gothí,Vnni Ы. Vandalí. Gothí nanqj proprrjs fedibus ab Vnnis ciecb',
in Afîam Sí Europa prorûpentes^Romanû ferè imperium deleuerût, Si in occupata
adhuc Hiipania imperât*Vnni Vngarorû progem'tores.qui adhuc latè dominâtur, 4»
non modô Pannonías &C Hlyricum, fed cum magna Italia: parte Germania Galliäq»
euerterunt*Vandali per Europam aliquandiu,graflàti primo Híípaniam,deínde A.
phricâ" fibi occuparunt.Quid Sauromata:,tot gentium au<flores,quid Longobardi,
quid deniep Sclauones,per tot natíones & linguas ample difrufigefíérínt,á fèniorib»
potius,quàm Scriptorib. accepimus. Quorfum igitur harcínempe utomnes intellú
£апг,те ne leue quideonus fubiuiiïè , hoc uolumine tot populorü gefta complexû.
QuincVilludaccedítjUtaiuntjímaginénoftríanimiefleorationé. Proinde princeps
î>ientifstopus tibi dicatû xquo animo accipe : Se immortales Deos imitare,qui par*
i!o t!iureplacátur,necminimaqua'cp operantiummunufculaabominantur. Vbi fî
quid laude dígnú inuenerís}íd Serenitatis tuae Numíni tribuédum, qua:ad feriben*
ckimimpulit^afpirauiufinueroquidíneptú.reimagnítudínMmbecillitatimear.ac so
t /poris breuítati imputáídum.qua: foetus edídít immaturos* Vale igitur felíx,8¿ Li'
bros perlege ; ubi cuncb Maiorum tuorú gefta,non fine uoluptate
fumma , recognofeere lícebíc.
3
ANTONII BONFINII RERVM VNGA/
RICARVM DECADI8 P R 1 M £
LIBER PR1MVS.
ICYTHIA inparteisduasàTanaifluufototadiuidirur,quiè
Ripharís môtibus oritunaltera Europíca, Afiatica uerô altera:
ab Occam Germania Viftulaqjamne, qui è Sarmatícís mon/
tibus in Oceanû recta contra Scandiauiâ infulam
v..^4.ai.ontraöcandiauiä defluít¿ èO'
infulam defiuít,cO'
demqj
demcp mari terminatunà Meridic Danubio,qui è Germaniae
mariterminatur:à Germanise
iùgis exoritur,8£ 111yricüattingit(BeiTorum lingua Ifter appel
mgisexoritur,&Illyricûattingit(Beflbrum
latur: ièxagintacp fluminibus au&us,in
latur: fexagintacp deniq? Euxínú
aucbis,in Pontû denicj Euxinû
——JI feptem oftijs plané deuoluitur)itê
deuoluitur)ité Ponto
Ponto,, Hibería,
Hiberia, Albania,
&Perfide : à Solis exorru ad Araxem
Drruad fluuiú,8¿ Seres
Araxemfluuiu,8¿ Seres ufqj protendítur*
ufcRnror«.«^— --- Нагс
ri fcecun^
•о difsima gentiû officina-ГTemper habita.
■ ■ Quin & infulis longe fbecundioribus praediV
ta,inprimisScancia, quâScandiauiam Ptolemseus appellate in quatuor ínfulas iànê
diuifa:cuius Occidentalía,Chaedíni:Oríentalía,Phauonae Sí Phirefi:Merídíonalía
Gutae8¿ Daueiones:mediaLeuioni tenêt» Item prarter hos Crcfemiae,qui ferarum
acauíúpecorumcp carneui&um trahût,panisufum ignorât: & Suetaní, quieximrjs
equis,preciofisqj pellibus abûdant.PrartereaThemices, Vagothi,Pergiones, Halli
. ni, Liothida:,qui feracifsimos cápos colunt,8¿ Aluuli, Fumaita?, Feruiri,& Scanthi/
gothi bello afperrimi:ad hace Euagres Ottingis admixt/,qui cum pra?ruptis rupibus
rerinorituinhabitent,hoc nomine donatu Exterius Oftrogothar, Rauaricrj, Vino*
uilethi,Suetidi, Cogeni, corporum proceritatepra:fl:âtes:ex quibus Dani promana
и runt,qui proprrjsfedibus Herulos eiecerût,& Daci deinde di&i funt. Necj défunt
Grannrj,Ganzq,Eunixi,Ethelcugi. Hincilla Gothorû innúmera multitudo deflu^
xit,quae Berigo rege in littus Oceani egreflà,fuperatis eiectisq} Vlmerugis.qui mari
timâorampofsidebant,Gothiicanciamappellauit:mox finítimos Vándalos , quos
pari uirtute compererat, fibí concílíauit : Phílímcro duce,dum fedes meliores qua?'
runt, ià&o ponte, interiecTas paludes traiecit»nondu m medía pars exercitus forte
tranfiniferat,quü pons ipfc non fine magna hominû pecudumqj ia&ura difFringitur;
namneqj qui traiecera"t,redire,neq? qui remanferât, fubfequi potuere* Quum locus
istremulis paludibus Ôiingêti uoragineoccluderetur,diu armentorû illic mugitus,
& hominûploratus( ut aiunt)auditus eft. Philimerus cum réliqua manu Spalios,
jo Gbiobuios,aggreditur:moxadextrem5Scythiacparte,qua:Ponticomariadiacet,fi
Albanio Gothíco feríptorí credimus,re<ftà defcêdit>Rcgionêqua:ad Arcb'cûpolû
recedit,Adogítae incolunt:qui in feruétífsima arftate 4-O.diebus totidécp no&ib. per
petuas luces habet: contrà,fa:uiente hyeme,pares tenebras.Ad Septentrionale Осе*
anum ínfula: funt,quas côgelato mari quûlupi adeunt,pracmaximo frigore oculos
amittût: quin &C in partibus his apes quícep moliri nequeunt. Viftula igitùr fluuius
Sarmatiam Europicâ,quam nûc ex parte Poloniam dicimus , regionê latè difFuiâm,
innumerabilibusq? gentibus refertâ,à Gemianía diuidit ab Öccafu. à Meridíe Iazy^
tes Mctanaftae difterminâr,qui Amadocís montíbus eiecti, ad Danubtj ripam con^
igerunt:& quicûqj inter Danubiû,&Sarmaticos Carpathiosqj môtes,ac ínter Ger
4o maniam Tibifcûcp daufî, uniuerfum tradû accolunt: itê ab Auftro earn feparât Sar^
matici Carpathrjqj montes,à frucbl nimio diâi.pôft hos côtinuata iuga ad Boryfthe
nisufcp oftia,ab exortu lfthmus,Carcinituscp amnis,& cum Buce Maeotidéq» pato'
de,Tanais,incognitacp terra círcúfcríbít:Sarmata:,i)dem8¿:Sauromat3e ex lacertínís
oculis appellatúad Viftula; oftía Gythones,Phínni,8£ contra amnéafcendendo Su^
Iones, Phrugunidíones, Auaríni à leuítate dicb', Ombrones, ab ímbribus appellatí;
"em Anartophracb, Burgíones,Arfyetar, Samboci,Plengita:,& Befsi:qui omftes ab
«xortu Venedícis Peucíniscp môtibusclauduntur, &c5muni nomine Poloniuocan-
tunprxter Gythones, Yenedícúcp finunijPruteiuumcijPrüfsiaLiüoníacp marítima

a i ^
mmc iílarcoío dícítur : & à Riphcís, A!aunis,Budínis, Vencdícisq? montibus à tcf
godrcundatur. InhisChromusfluuíus^ubon,Iurmites,8íThefenus:iteStürni,
Vibíoncs,Nafd,Acibi,Boruíd,Sabar¡,Pagonra^AgaA^
matkiOceanilittoreVcltar.Oin.Carboncs^populi.NuncmaritimûhuiusOcea'
nitracflumàPrutcnisLiuonij.sip habitatû, Indioarí è^ariisnationibuscoacT:i,atcp
Eftipacatum gcnus hominum, Ы. Aiaziri fané bellicofïfsimi, qui pecoribus tan-
tùm & ucnatu uiftitant, occuparunt. Ammíanus Marcellinushis Armcphos,nimia
pladdítatccognítos,admíícet:quos Chronius Viftulacp prxtcrfluunt,&: in Pruiîa
hodiccontíncrur.ArmcpbísiVlaíTagcta:,quimaiores Getarinterpretätur.adiacent,
+7« ¿L° - cem in Medirerrancis Alani, Sargetx, Amaxobrj tqu» & Eifcdones,à curribus,quu « •
* errátiles domos habcant , uoeati funt, Si Bodini ueteres,qui adBoryfthenis fon*
tes habitarunt.Omneshi.montibusundicp circumfepti. Lithuania poft Poloniam
eft,Venedicis Bodinisq; montibus obducbuE'Noruegiorum namqj iugis Boryfthe
nesoritur,iuplcrí^coniicíunt,prímígenrjs fontibus copiofustdeinde multis am-
nibus adolcfccns , haud procul à Chcrfonnefo in Pontícü mare deuoluitur. Lithua-
niam Galinda:prius,Sudeniq; tenucrunt.Bodini, Gelonionurbcmligneâ habitant.
IuxtàThyflageta?,hoceft facri Geta?,à iâcrifîcando dicb',uaftas fyluas occupamt,ue>»
natu aluntunquibusíuftiTsímímorcSjalímentabaccaCjmaribus nuda capita, nemora,
prodomibusrquum iàcroiàndihabcantur,iuftifsimumconfugientibusfuoiureprg'
bent afylum. Vitra Riphanis monsipfe confurgit,unde Tañáis fluuius oritur: quem x$
cadentes afsiduè níues inuium ufcpadeô rcddunt(ucluti Pomponiusait)utintenden
tíum aciem non admíttant: ditifsimadeínde regio, fed inhabitabilis,quâdo gryphí,
ía?uum&pertínaxferarum genus, aurum terra penitus egeftum mira folícítudíne
cuftodiunt,necp quenquam id attingere patiuntur. Circum Arimafpi,Eiïèdones, *
qui Sí Amaxobíta?,quü plauftra pro domibus habeant, núcupati:&(ut paulo fuprà
díxímus) camileo capillo Agathyrfi,quibus mos eft ora artusqj pingere, ueluti
quífep maíoríbus pra?ftat:S¿ his quidem notis.utablui nequeátn'tem cryftallorú,ada
mantís,fmaragdorumqj copia non medíocris,aclapiIlorum,qui fint omnium predo-
fifsimí. Neruis,qui8¿Neuri,fontium Boryfthenisaccolx,ftatumííngulistempus
eft,quo proarbítratu fuoin lupos,itcrumq? in eos,qui fu erant,mutentur« Efledones И
hare ultima píetatís oftícía parentúfuneríbuscxoluunt,utpote qui eorum corpora
laníant,pecorum uífeeríbus ímmífcent,abominabili mox uoracitateabfumunt:cap¿»
ta ubi affabreexpolíucre,auro culta, pro poculis ufurpant,Hoftium cutibus equos
icq? Geloniueftiunt»Melanchleníatrauefteutuntur:undenoméillis inditum.Mar*
omnium deus eft.cui pro íímulachris enfes & tentoria dicant,humanoq? íanguine Gü
era faciuntPliniusaliquätulum ab Ammiano diflentit,dum NeurosapudHypanis
fontes,Gelonos uerô&Thyflàgetas,Budinos,Bafilitas Sí Agathyrfos ad Boryfthe«
nis ortú fuiíTe aíferit. Bafilídes ab Hercule S¿ Echidna genus ducût,quibus mores re>
2П,& fagitta; tantùm arma, atqj ideo tale fibi nomen compararunt.Gerrus, Bafilidas
Nómadas qj feparat+Hypanis per Nomades Si Hyleos fluit,quiàiyluis fumpicreno 4«!
mcn,cVmanufactoalucoin Bucem defeendit. Super Agathyrfos funt Nomades,
deinde Anthropophagi,qui humariis carnibus uefcûtur-,cx ideirco execrabile nomen
fortituA'Macotidarumtcrgo.à quibus palusnomen acccpit,ultími funt Arimaipi,
PofteaRipha?i montes(utpaulofupràdictum)ubi afsiduusniuis cafus in pinnarum
fpecíem.hacc regio Pterophoros apellata,quía pinnarû more cafus niuium homines
interficiannubi denià caligo,ac gelidis aquilonibus perpetuus rigor. Poft cos, ultra
Aquílonem, Hyperborci:qui quum ultra uitac terminum degant,hoc fibi nomen
muenere.Regioeorû^prica,felidtemperie«nullushic noxius aïflatusrpro domibus
nemora,luci,cultusqj deorum. publicam priuatamcp difeordiam ignorant,item mop
bos» longo 3euofatiati,è quadam rupe fe in mare deturbant:hocfepulchri genere so
utuntur. Quidam cos in prima parte líttorü Afiaepofucreralrj medios fecere eos inter
utrunque folum,Antipodumoccafum,exorientemqj noftrum; quodnullomodo fie
ripofle, i
Т> Е С U1) 1 S I L 1Ъ ETL 1. у
típoflcjtam uafto mari intérnemete . Plinius aíTerit. Si qua fcriptoríbus danda fides,
femeftrem hilucem habent:matutínís ferunt,metunt merídie,quum Apollínem prac
apuècolerent,primitiasfrugum Delon mitterefolebât. Quasuírginesho^ítrjs gê-
tiü per aliquot annos uencrabiles ferebantrat ubi hofpitrj fides uiolatá fuit,ïri proxi-
misaccolarurh finibusca deponerc conftituere. Vitra Rípharos montes in littore
Septentrionalis Oceaní,uníus dici nauigationi Bannonia eft infula,in qua ueris tern
porefluffubus iaciatur elecbu,fi Timaco credimus:deinde eft Amalchium(ut Heca-
tamsait)aParopaniflbamne,quodillius gentis lingua congelará mare fignificat:
Philemon Marmaruflàm à Cymbris,id eft mare mortuií,aflerít appellari. Hace eft
,o Cronium.&Baltíamimmenfazmagnítudínis infularquam Pythias Bafiliâ,quafire
gínaínfularú, nomínat. Sunt ЬС Ooma:,in quibus ouis auiû ckauenisíncolaeuiuút.
Ncqj défunt aliar, in quibus equinis pedibus homines oriuhtur , Hippopodes di&n
Item &C Sanefiorum infular,ubi nudi homines : 8¿ alia* , in quibus praegràrides ipfo-
rumaures tota corpora tegant.Mox,quum Oceanus in Sarmatiam Germaniamcp
curuatus,Codanum lînum faciatingente",ScantiS(qua"pleriq? Scandinauiamuocât)
incomparata: magnitudinisinfulamoftêditrcuius portíonem, ubi Hilleuíoníí gens
perquingentos diíFufa pagos habitat, orbem alterum appellât» Quare fi Getarinde
promanarunt,quos Gothos dícimus, 8¿ totairifere Scythiam ínundarunt.nemíni
proferto mírum uíderi debet+Harc ad Viftulamufquefluuiû à Sarmatis,Venedis,
lo Scyris & Hirris quôdam habitata, cuius finus Cylipenus dictus eft.Subfequens ue-
rô Lagnus', Cymbris conterminus. Prima nunc eius Sarmatia: partis, quae Polonia
dicítur, cíuítas eft Graccouia t,à Gracco ciue Romano nominata : innumera»qjalía?¿ * Leonid
quibus paríetes fi¿ muri funtlignei:fed Graccopolis, clarifsimum habet feientiarum
omnium gymnafiunuNoftröautem tempore,prima Sarmatiae pars,quaèlazygibus
eftfinitima,Poloniadicituf:quaiueroab oftrjs Viftuleper (inum Venèdicum exten
dítur,Pru(síanominatur+Liboniápcriderhlíttus poftéamínSeptentríonem propa
fiturXithuaniâjà Prufsia: tergo Venédíds Bodiníscp montíbus circurriducítur.
oftPoloníam,uerfusTanaim,Amaxóuitar:quos Maflagetas efle dícímus. Vitra
Lithuaniam uerfus Tanaírri, Tartaria uera eft : id eft, Alanía. A' mediterránea Sar
re matía defeendendö ad Ma:otída, Tartaria falla. Poft Poloníam S¿ Maflomitas, fi
fledaturad mare Ponticum 8¿ Marotidem,Rufsía eft, uel Rutenía:eiusqj populí,
Rutení,adTanaim ufqüe,íhter montes acmare,Mxotídaq» paludem protenduru
tur: rjdem olím Roxanij Rexolaní uedícebantun Peucinorum & Bafternarum
regioeft,quac à Peucinis Carpathrjsq? montíbus íncipit,8¿ ínter Iftrí Böryftheniscp
oftia ad mare Euxinum profrahítur» Caeterum ubi de SarmatíáEuropica latís
didum eft, ad lazygas reuertamunac regiones quae Danubíum, Pontum, Maeoti-
dem,Tanaimq} tángunt, quando de medíterraneis Scythís nonnnllaretulimüs,rí'
teprofequamur.Iazyges , quos inter Germaníam & DacíAm fúprádiffiníuirhüs, pa-
trrjsfedíbus eíecb', Metanaftae, id eft exules,cognominati funnqüibus olím oppída
40 hace, Vfcenum, Bormanum, Abiuta, Parca, Trifcum, Candauum, Pafsium Sí Par-
tifcum,8¿nunc Agria, ínnumeriqj pagi. Agria, ab Agrianís Illyríci populís,qui à
Triballorum tergo habitabant, 8¿ condita &¿ nominata eft:qui traiecto Danubio
in Partífcorum agro confedere, haud procul à Tíbifco amne. Aliqui ab ínterflu-
ente fiuuío, uel quôd gens agredís fuerít,8¿ inurbana, nomínatam putant+Tem-
peftatenoftrahanc Vrbanus pontífex Agrienfis excoluít,quí díuo Matthia impe-
tante damit: uir tanti confih} ac fapíentia: compos , utapud príncipem íllum inui
<fbfsimum,primum locum obtincret,omnía regeret , quarfturam perpetuam t gere- tTbejSwM
ret,&per multos annos practorrj prefecbram, qu Palatinatum dícuncriec Víenra- ^^Mnc
naequídem Alamanicaepontificatu caruinprocero corpore ас obefó, alpecbí libera
te Ii ас uenerâdo, probitate fumma, moderarionenon medíocrí,inaüdíta negotiorum
laborumqptolerântià,profuiàliberalitate,ô£ amore fuit in ftudíoíbsnónmediocri:
uniuerfas principis curas obibat,imperium Ъс omnia ¿ fententia gerebat,nullius un
» 3
quam ocij partíceps,uta;ternam dominí fibí gratiam compararet: íniuriarúTuaruni
difsímulator cgregius , ВС prx animi magnítudíne, ira: ac indignatíonis uicTtor indo*
mítus.omníaxquoanimo perferens,utriufqj fortuna: parí a:quanimítate toleraron
amantífsímus iuorum, amicis dedítífsímus , uir gratifsímusomníum,&: cumulatif'
fímus relator oratíarumrcuí triginta milia círcíter aureorum quotannís prouentus
erant,ex quibus prater corpori uecefíaria,nilrccondere uoluit:aulamícmperfrc'
quentifsimam nitidamqj habuít, maxima nobilium principumcp familia refertam:
ín menfalautífsímus,parcifsimus in ueftítu:uefi:cm folennem nunquam tulít pluris,
quam qua: triginta aurcis ua4iiret,ocro aureorum toga forenfi &C domeftíca uteba-
turjn careens uerö rebus,uel qua; ad díuinum honorem,uel ad humanam pictatem 1 a
beneficentiamep facerenr,ufcpadeö magnifiais & profufus,ut neminem »Iii parem
eo tempore Pannonia uiderit. Prarterca liberalitate, xquitate,temperatia, religione,
mifcricordia,comitatc,magnificentia,fide ас dignitate tanta, ut omnes in amorem
obferuantíamqj fui iure conuerteret,8¿ alliceret.Sarpe patrem illum optimum dicen
tem audiuijfe nil praeter lautum uiclum^orporisq? te(fturam,fibiexhacuitaufurpa'
turum:ca:tera qua?fuperarét,fcinDeihonoremjó¿alíenamutilitatemerogaturum,
NobíliapafcebatS¿foucbatingenía,pauperesSícalamitofosmira benefiectia com
ple<ftcbatur:in literario ludo multos alebat,templa ardescp magnificas erigebat:fuas
ecclefias fuperbis non modo ardifieijs, uerùm etiam aureis ueftibus feyphisep argen*
teismíríficéexornabae.Itauixít,ut non fuar,fcd aliena: utilitati uixiflè uideretur:8¿" *4
femper eilè,quàm uideri maluit.Nemo quanti fuerit Vrbanus admiretur,quura tan
tum regem fapientiaefua? prareeptorem habuerit:& qualis ille fuerít,hinc quifqj con
fjcíat,quanta:molís erat diuo tarn abundé fátísfeciflépríncipúHicígíturnon íblum
uirru te ас dignitate fumma,fed optima nepotum turba, uir omnium íudício felíriíst
mus potuitappellari:¿ quibus Stephanus Criípus erat, nunc Syrmíeníís(utaiunt)
epifeopus declaratus,humanitate fumma, moribus nob il ifs ¡mis, ítem magna bona^
rumartíum docbinapra:dítus,qui Vrbanumauunculum omni ex parte referebat,
Poíl Agríam (utad díucrtículum redeatur) Caílíouía eft,à Cafsio Romano ciue
nominata,urbs hercle clarífsima.Etad Metanaftarum caput, Pífonium in Danubij
ripa (ítum,quod parí modo conditorisnomenreferre gloriatur, non paromRoma^ jt
naeredolens nobílítatís.á Pifone nanqj nominatum, qui Pannonjj s pnefuít, & Thra
ces ad Myfîos deficientes domuít,quorum captiui in uincula coniecti tanta; feritatis
crant(utait L+Florus)ut catenas dentibus morderent*Aliqui à Pifone, Frugi etiam
cognomento,quí à Valente fuit interfe&us , uocatum opinantur,Hinc triginta mili
bus paíTuum Trenauia, &C remotíus in mediteraneis Nítria ,Bochi fluminis accola,
prarcipiti curfu Danubíú ínfluentis.Paulo fuperius in eadem ripa Golgotium,quod
Scvthíca lingua Libera ciuitas interpretatunitcm Trenceníum,8í Zolimim.fub Pi*
ionio. QuúDanubius /nplures alueos diuidatur, uaríxtp ínfula? fiant,exhis nobi
lis habetur Samaría,qua: Scythiadicitur,S¿: Coma ron,prifeorum Scythía; Afíatica?
populoramnominareferentes«Arxibiadcaputmunítifsíma,&diuiMatthia:regis 4«
ingentí fumptu elaborata :horti quoque regrj,& uiuaria multa,amœniisimicj pagú
Deinde unius diei iter Vatia,à Vato ercmita,in Danubíjeremo degente,nominata;
uel à Bacía, quondam iuxta Butrotu fíta.ego autem à Vacianis puto,fuperíorís Pan*
nonia;populís,quos Ptolemxus plane commémorât. Hace fuoantiftite Nicolao Ba
thoreOjUÍro nobiliíTimo,oratore fummo,Italicis moribus Sí dífcíplinis ornato,nunc
maxime gloriatur. Vetusnancp Bathoreorum familia apud Vngaros magni fem*
per habíta,quam à proprio plerique pago , nonnulli à Batho Pannonia: rcge(cuius
memoreftStrabo)unà cum pago & Batía cíuítate.dicbm eílé arbitrantur., AtSte*
phanus Bathor Dacorum tranialpínorum dux,geftorum bellorum gloría hatid mí
nusnuncdomumilluftrat:quíquum una cum collega fuo Paulo Kinífio.díuiMat' f*
thíac ducbi Sí aufpicrjs ín Turcoru expeditionem proficífeeretur, deleto ingentí ho*
Шит exercitu,perpetuam fibí laudem comparauit, A* Bathia triginta müibuspat
íuutn
Fuum in cadera ripa remotum eft Peeftum,t in Buda: поизс conípedu fitum,ac Pe* * Vtfchi
ftihalici quondam nomen imitatum:8¿ à Pcftanís fortafle mílitibus.uígentequon*
dam Imperio Romano aedificatum.lnmontibus uerô Sarmatícis,qui Metanaftas à
Polonis diuídunt, Cremnicía,$cemiciat,Soliumt ííue Biftriria:in quibus auri tstlmtct
funtaltifsimaíargenu9fodinaE,rcg¡naEBcatrící àMatthiaregedono datar» Poft 1 Zelten.
lazygasiuxtaDanubium Dada fuccedit, ínter Tibifcum ScHieraflum Tyramcp
efiula.cV ab Axiace flutiio à tergo à Sarmacía díuiía : in qua in primis Marmacía, un>
deTibifcus oritur,ín Carpathns montibus collocata>qu5 Marmaruflàm núc appel
Iant;^fal,marmorisínftarcfFoditur,S£ tanta quidem copia,quanta uniuerfae Scy*
»o thigcfatiseflepoííet.Necproculquidéhinc aqua inuenitur,m qua demerfurnier^
rum uertitur in cuprum*Vetuftí Daria: populi fuere Taurifcí ,Cccftobicí :íub bis
Predamiefij,Ratacefrj,Cauconefn' , Potulacefii,Saldefij,Cragiffij,Biephefij, Senfiji
eppidaquocpuetcra.RauconiumjZerobora.Liziffîs^ibifcumjDecidana.Vipiay
nunvVlprj Traiani colonía.Eodénomíne aliudVlpíanum in Myfîa fuperiore com*
memoráttnam Crinítus Vipius Traianus quíí Myfios 8c" Dacos domuíflet, in íuae
uicbríaemonumentum Nicopolím in Iftrí rípa c5didít,6¡: ргж caeteris has colonias
deduxit, quas à íuo nomine denominari iufsit.1tern in Danubio ponte erexit,opus
perquàm admirabilCiUt Dion in Traiano feribit: cuius hodie quoque pilae nonnul
lx Ipecbmmad quem in ultcríore parte Danubrj Seucrinum t eft oppidum , à Scue t 9mèù
^e rolmperatorecondirumtquod magno adhucpraefidío aduerfus 1 urcorumimpe» ..
rum Vngari tenent.Et Síngídaua,Acmonia, Arcina,Zeuma,Dierua, Druphegis,
ParolilTum,Napuca,PatmifIa,PraEtoria Augufta,SalínanubinuncfortafíéMarma
ruíb,quaeolimMarmacía;ité MarcodauajAppulumjZiridatajAqux.Amutríum,
Pinum,Argidaua,ComidauaiSornum,TriphilumJRamidaua,ThyaiTum>Cariiday-
uajParidaua,Vtidaua^etrodafajZufidaua^otindaua. Trans montes Carpathi
os extrema Dacia»regio ad Axiacemtfluuiiíufqj producía,quam nuncTranflylua J h««á
niam t uocät,pecoris,uini,frumenti,it,em auri &C argen tí feracifsima : ubi amnes non IJS^*
nulli áurea ramenta ferunt,auríq; fragmenta quandoq? íéfquilibralia trahunt,quum
mStibus (it undiqj circumfepta in coronae fpecícm. In íyluis iubati boues , 8¿ uri, ac
i° fylueftrcseciam equi.utrifcpeorummirapernidtas:at equiiuba funtad terra ufque
demífía :domeftícis per fe eft mollis alterno crurú explicatu glomeratio.Regionem
hanc habitant Sçythae t.partim Saxones SíDaci :mítíores hi , afperíores contra íluy * iZeÉ*
Olim Romanis Sarmaticisqj colonizante Gotho rum 8¡C Vnnorum eruptionem to*
taDacía complebatur,ut ex multís antiquorum lapidum ínferiptionibus confjcere
potui,6í exhacpraifertim,quse in TranfTyluanianuper inuenta eft:
L.ANN10 FABIANO Tk IVM V IR O CAPITAL! VM, TRIBVNO LÈGIONIS Ib'
AVG. Q.VASTORI TVRBANTIVMi TRIB* PL. PRAETORI, С VR ATORI VIÄ
LATINA, LEGATO LEGIONIS X, FRETENSIS, LEGATO AVGVSTALI,
PRIMO PRAFECTO PROVINCIA D ARCOLOMAR VM, VLPIANARVM,
TRAIANARVM, sarmaticarvm: D. M. CIVIS SABIN1VS, WILES LEG.
XIII GLIBRES a! RATIONIBVS, V IX1T ANNI8 XXX. CIV1 VALENS OVVM
VIR C0LETCOM1NIA, FLORENTINA> PARENTES INEFFIC AC 13SIMI PEV*
RIO 8ATVRN1NO, LEGATO AVG VITAL1, PR Л POSIT 0'q,V Б CONSVLARI
COLONIA DACIC A, S A RM A TI С A L. D. D* D*
Vitra Axiacem |fluuiumPeuríni,Caфiani,Bafterna:íùnt,&Chuni:quihatali folo
«ieñi, ín Vngaríam ucnerur,« à diuo Matthia Danubrj infulam impetrarût.pauco
poft tempore {ponte fè orthodoxa fide noftra initiarunt. Getae uerô , quos Vala*
chos nunc dicimus.Pius tFlaccos appellat, à Tranfiyluania incipientes, ínter Ty
ramcp Borofthenéfluumm,ad Euxinum ufq> mare latius eftunduntur. Pars uerô t Аша
fо quar intraTyrâ.Ieraiium Si Danubium includitur,Moldauia, quafi mollis Dacia,â Sj^mt.
iunioribusnominatur:fedIftropropior,Môtaninanùc dicitur. Daui enim&Da^
piidemfunt,ac una lingua uítttun In TrarüTyluania quondam ha:c fuereoppida:

a jf Carccv
Carcodun^Metônium^lpedananion procul à Tyra,cuius accola; Tyrogeta? dk*H
item Vibantenarium,Era(ftum,&: metropolis eius Alba Iulia,à Romanis prius con
ditaiäeinde ab Albanis Scythis rnftaurata:Ladislao epifeopo propontífice Vnga-
rico,nobíIífsíma Gercborum familia natOruíro quidem probitate fumma,non те/
áíocrí docb'na,parí eloquentíá,regío nu'ncifta cenfetur . hic cum fra tribus quantae
fapientíscfufrítj&dignítatís^n Beatricisfyrnpofio fcrípfimus:&fiuitafupermt,íri
hachíftoría fuo loco referem us,Vitra Peucinos Ruffia,qux Rutenía nunc dicitur,
tranfalpina regío,quam olim Bodiní Hamaxobrjcp.nunc Rutení íncoluntrquórüiri
Leopolis,áLeoneimperatore^ropartaBarbarorúuidoríanominatür:métropo^ _
lisprofecTrónobilifsima^bíceleberrí^ Toi
In mediterránea uerö Dacia Varadínumrquod fuo nunc antíftíte Ioanne, praeftan
ti Bohemorum familia nato,tantopere gloriatur, nec íníuría qùidem:quando funv
то & libero fuitíngcnío^anímoexcellentíacmagnOjínefFabilí comitate, liberalíta
te ííngulari,ac fidein díuú Matthíam(cuius fupremus coníílíárius erat)conftantífsi
ma+Nemini unquam nocuít,profuít quíbus potuit.inimícos íniuríarum oblíuione
Ы officio femper fibi reconciliare folitusrmaxíma quseq? fui domini mandata è fen^
tentia,prx nimia ingenrj dexteritate,peregit:ubicuncp fuit,femper oftendit quanti
Principísfuerícalumnus:nullárnlegatíonemobiuit,quamnonhonoríficentifsím¿
gefserit. Ojiare díuoMatthíeíta gratus efth'ábítus,ut perpetuó eíusanímú fibi ob
> ftnnxerit.Varadínum ChryfustfluuiusinterfluitjaCarpathiismtoibus demiísus: ie
• qui quum ramenta áurea deducát,ab auro nomen accepit* Ca?terùm hau d ab re fu'
turtí arbitramür,fi de Dacis alíquid ulterius exponemus, Dací,rjde.m 8¿ Dauí íunt,
Getiscp cognatí:quandoidem utrifcß fermo.quin etiam exeodem loco prodíeretfed
aliquí ex Scandinauía(quibus Iórdanis, acmulti feriptores aftípulantur ) unà cum
Getis,quos Gothos dícínrusrpleríqj à Daís.qui funtín Scythía Afiatica,uenifse con*
tendunt.Daa:nancp(utau¿loreftStrabo)Hyrcanigfinitimifuntpopuli:qui Vnno
rum,caíterorumcp Scytharumrítu melíoresíedes quarfiuere.Quare Dací & Getae,
non è Scandinauia,fed ex Afiatica Scyth¿a,curn Occidentalíbus Orientales populi
uetuftioresfuerínt,recT:íus prouenüTe reputantunquin & Dauorum & Getarum
feruorum nomina,Athenís tantopere celebrabarïtur+Solebant ením feruí,ut Cappa î •
doces &Syri,à fuis regíoníbusappellarúNecdefunt,quí Dacos8¿ Dauos à </!«'«•,
hoceftpugna.quum bellícofifsímí fuerint,nomen accepíffeuelínt : Getas uerö à ge*
fís(quum s in T more Graecofscpe mutetur) qua? Romana pílaíúnt,appellaueret
Xjcfus enim,longus contuseftrut in Getícis Critô fcripiît.Getaein exortum, ad Pon
tum uergunt:Daci contrà,uerius Germaniam ас Iftrí fonteis* Quôd Dací Dauí fint
antiquaeorum oppídateftantur,utpotequíín Dauapotifsimùm exeant:ueluti Со*
midaua,Sergidaua,Decídaua,Marcidaua,quafi DauaMarci,Decrj,& Sergrj* Sed
GetaîjGraEcis notiorestfiquídem frequentius ad utranqjlftri ripam commigrabant,
bC modo Myfis modo Thracibus immixti uerfabantur/Triballi quoq? Thracix pO'
puli,quum idem eis obuenerit,eafdem fazpe tranfmigrationes toleraruntrSi eo po^ 4»
tifsimum tempore,quum finítími aduerfus inferiores ínfurgerent.Dion Prufius, io>
phíftadoftífsimus,quí Apollonrj Thyanari&f EucratisTyrrj téporíb.floruít,ínGe
tas tanquam exul peregrè profccbis,Getica edidit,ut Philoftratus ait:ex quibus,res
Getarum quantihabitae fuerint .facile poffèt íntellígú Cacfar Auguftus aduerfus
Dacosquinquaginta milium olim exercítum mifit,acuix Danubrjripaprohibere
potuit.Au&oigitur plurimùm Getarum & Dacorum imperio,ad ducentahomi.
nummilíaexercitumamplíficarunt:traíedocp Danubio ,prouincias populi Roma^
ni grauífsímo bello infeftarunt. Curio Dacíatenus populi Romani figna tulít,fed te
nebras faltuum expauit.In Sarmatas ufep Appius Pifo Rhodopen,Caucafum pene
trauitLucullus,ad termimim gentium Tanaimdacumcp Mxotimrnec aliter cruen* f%
tifsimihoftium quam (Iiis moribus domiti: quippe quum incaptiuos igniferroqp
. faeuitum. Sed nihil Barbari atrocius uifum eft, quám quod abfcùsïs maníbus relífti
pené fur
7) Б СЛЪ 1 S l ЫЪ E7t 1. р
pcnèfuperftitesuiuerc cogcrentur.Domitianus Imperator imam in Sarmatís expe.
dítionem.carfacum legato ííinul unalegione, &C in Dacos duas neceffário fuícepít.
primam, Opprj Sabini uiri confularís gratia,quem ab hoftibus opprclTum fenferatt
fecundam, Cornell) prefeetí cohortíum practoríanarum,cui belli fummam ípíc cont
miferat,DeDacis,poft bella uaría bis triumphauít:dc SarmatísJaurcam Capitolio
noIóuiretulit.TuncarasFlauíanasei dicatas Vícnnarcrcdidcrím , quando Flauiae
oentis ille fuit, deínde quum Daciítcrum defeciiTcnt3eosTraíanus in ditionéfuarrt
redegit:& quum afsiduo bello res Dada: exhaufta: forcnr,multas ílluc colonias de
duxit,in hodiernum ufq? diem Romanam línguam referentes. Necp diutíus id pro-
,0 fuit*uam Galicni lmperatoris temporibus amifía eft, qua: A urclíano deínde dedit
origincmrfed Aurelíanus Daciam,quam Traíanus prouíncíam ultra Danubíum fe
cerat(utSuídas&Eutropiusaíunt)intromil7t,omnilllyricoMyfiacpuafrata:deípc--
rás earn poffe rctinerí,Romanos ex urbibus 8c agris Dacía* abduxit,camcp ín medía
Myfiacollocauít,acDaciamappellauit,qua: núc fuperioreminfcríoremqj Myfiam
diuidmSCquum illa antéínlcuaDanubrj fueritjinmarefluentiSjiiuncindexteram
ab Aurelíano translata ♦ Quin & Lícíníus Imperator à Galerío declaratus,è Dacía
fiiitoriundus.Daci quondam fuperatis bello Borjs S¿Taurífcís,totam ferè Illyricirc
gionem defolarunt:8V Scordifcos,olim Calatas appellatos,cum lllyricís 8¿ Thrací-
bus promifcuéuíuentes,grauíterinfeftarunt:deindeín belli íocietatem acceperunt,
l0 Gcta^,aRomanis(utaitPlinius)Dacidi(fnfunt:dequibusinfralatiiisdineretur.Da
ria.Gothiaj&quumàGepidisGothorum cognatis deínde oceupata fuerít,etiam
Gepidadici poteft»Galieno imp eran te, G o th i Gra?cíam,Macedoníam,Pontum Sí
Afîam deuaftarunt. Danubius è Germania: montíbus oritur,haud pro'cul à Rau-
racís iugisdimitíbus Rheticis,per latiorcm orbem protentus,receptís fexagínta flu»
minibus ferè nauigabilibus :bís decies circiter milíb. paffuum uagatus,feptenís tan
dem oftrjs ín Euxínú mare deuoluitur^è dextràRhetos, Víndelícos, Norícos,ítem
PannoníaSjMyfias : ad lauiam, magnam Germaníam, lazyges,Metanaftas, Dacos
SíGetas habet. Nílo duntaxat inferior tglacie congclatus onuftaplauftra,ingen-
temep exercitum fuftinetrot" tune à natura: deficit officio. Nam quum ad Pannonía-
jo шт defenfionem, tutelamq» Imperrj Romani, natura; íuffu íam emerferit,ne à fauia*
Barbaria incurfaretur,ueíaníente bruma, ut Gcrmanis 8¿ Scythis alíquantulum
blandiatur,quando fuifuntaccola?,eorumpedibus calcan fe patítur.Quum Illyrícu
attingít,Ifter,ab lftro rege nominatur.cuius duo filrj,EIorus 8¿ A&a?us:quos Philo- j>biloflr¿
uVatus(queminNouecíuítatisobfidíone,díuíMatthiciuffu è Graecotraduximus) mu
fcríbit,ex Homerifententia,claríísímos quondam hábitos , MyfisTroíanisép auxi
lio fuifíe .Item in bello quod ad Troiam geftum eft, maximus Aiax adueríus My-
fosfe.&unô cû Patroclo Achillem.'aducrfus Hem5 filíum Martis,Díomedem, Pa-
lamedem,5¿ Stelcnum:aduerfus eos qui ex lftro uenerunt, Atrídas oíreliquos op-
po%it* Atlftrí filrj jScytharum duces,qui Hedtorís inftítuto quadrígís pugnabant,1
40 quum ín hofteís fortí animo irruerent, Aíaxcp feuto acríter ínfonuíflet, deterrítís re-
fflíentibusqj equis,turribus excufsi,palantes Scythac fugítabant:iftí uero quum ob'
ftinacifsimè pugnarent,ambocarfi. Ante eruptíonem, Рейсе eft ínfula: quam
quumBaftarnaroccupaffent,Peucínorumaccola:montíum,ínfulam quoq? Peucen
appdlarunt,a picearum fyluarum multitudine,Peucini di(ftí funt* Inferíus & fupe-
riusinfulae multx,nonparimagnítudine: quarepra: carteriscelebraturprímúlftri
oftium» EtPeucededudum,Híeroftomondí¿tum,quaíí Sacrum ostnequeprocul
Iftripolis,ab amne nomina ta . Iuxta Peucen , magna palus oritur : íupra Iftripolim
quoque lacus eft tribus be fexagínta miHbus pafluum ambitu,quem Halmirim uo-
caruntJnPeucinisígítur,intcramnís Achillea turbseft,à Turcísnuper oceupata, KílK*
h Achíllisregionidedifsima: quam Leuca, Dromus quocp (ut inferíus oftendetur)
affirmât» Secundum, Narcoftomum,à congelatís ftupidiscßpifcibus.quorumma-
gra^copiacapitur,appeHatur.Tertium,Caloftomum,àlignisuel bonitateuoça-
tuin»
tunnContrà à falfitatc quartum,quod Pfeudoílomum nuncupate* índc ínfula Co
nope,qua: à culícum multítudine fibí nomeninuenit:& Diabafis.à tráhfitu nun cur
pata.'Quíntum os,Borio(tomû,quod fpedatad BoreárStenoftbmum uerö fextum.
fed anguftum.Spíreftomum denicp feptimum,quod fpíras latíus obducat,a palude
nigra defluens,quam Tifagolam Ptolemarus appcllat.noH procul Arpis eft cíuítas*
Poft Sacrum,tria ora funt exigua & angufta.Ephorus quíncp tantum Iftrí oftiapo
nit,poft feptena lftri ora.pra?ter mare Ponticum,uafta planides aperitur, aquarum
tHtroiotus indiga. Qua t quum Darius Hyftafpis filius intraíTct,traie<íto lftro,quum aduer-
Wr<> *■ "fus S^ythas bellum gereret, parum abfuit quin cum exercitu toto deleretur.deíncíc
Lyfimachusínexpeditíonem contra Dromíchetem Getarum regem profecTus.eâ* «F
dem necefsitudine adaclus in hoftis poteftatem deuenit:at quum clemetem hoftem
naftuseflèt.incolumitate donatus abrjt* In hac folitudine omnesScytharumfunt
gentes,utPlinius aítrquarú alias tenuere Geta?,alias Sarmatar, utpote Hamaxobrj,
aut Aoríí:alías degeneres Scychac,qui à ièruis orti funt:autTroglodyta?,móx Alani
funt,&Roxolani.Aboftijs lftri ad Tyramnoningeuta ftadiainteriacerit: in medio
ípario lacus duo, & quidem in gen tes: al tero portus loco uti licet,óre caret alterJPla*
4HdU> nicieiuaftitatemBritholagi thabitantjàlepôrumgrauittte^omirtatùoppidauerô»
xmtk. Tremes, Cepolium: montes Macröcremnrj * Claros, SYprope Tyrarh Hormona*
¿lus.Sedhínchiftoricorú magna diiïèniîo.aliquifunt qui Getas, quos Gothos did*
mus,è Scandia profcftos,infulam fuiflè contendürtt, tempore Tyberrj. Alius Cato, гр
ex Tranfiirriana regione quinquaginta Getarum milia in Thraciam habitatumde-
duxinquaegensThracum lingua utitur,&adhuc habitat, Myfîcpuocantur» Graeci
(utaudoreftStrabo) GctasThraces eflearbitrantur.uelutiMyiî.* quádoquidem
utriqueThraces, S¿ quos nunc Myfos uocant : à quibus Myfi quoqueíllí promana*
runt, qui in Afîa.inter Lydos,Phrygas SíTroas habitant.Item ipfi quoqj Phryges è
Thracibus duxêre genus,quum olim Bryges dicerentunquemadmodum Medobi*
thynos,Bithynos &Thynos nominatos accepimus. Pofsidonius deMyfis,Thraci*
bus & Getis multa refertadmiratíonedignifsima:quando reh'gionidedmfsimos,à
сап^Ьи8аЬЛтеп1ез,рефе1шсрсаЬЬаШ8попрагиа ex parte obièruatores fuiflè
*fcribit,melle tantùm ac lacle caiêoqj uefci folitos: atq» ideirco Deicolas , & Capno* 3*
babas,id eft furni confeenfores appellatos : nonnullos è Thracibus,qui fine mulieri*
bus uitâ exegerint, Ctiftas uoeatos , quafî creatores , h on oris q» gratia iäerofanetos
habitos,& omni deníque libértate donatos. Menander ille Comicus ídem fen tiens,
Thraces(inquit) uniuerfi, nos praefertím Getf(nam eorum indígenam cíTé meipfe
glorior)pre ceteris continentíam nímis agimus.Et fubdít:E nobis uxorem dudt ne
mo.Quare Getis maximum fuit díuínarum rerum ftudium,quod carníum quoque
abftinentía uchementer auxíu Poft hace, è Getarum gente quendam Zamolxín no*
mine, Pythagora? feruíuífle ferunnab eoqme mediocre quidem díuínarum rerum
cognitiouem dididfie:ad Aegvptios peregrinatum,nonnulla fuisartibus addídííle:
in patríam reuerfum, ín fummo honore apud íiios habí tum:auguria, prodigía,fom* 4*.
nía praeíagiuiíTe. Proinde regem Getarum ultrô anfmum induxuTe,ut optimum di
uínaeuoluntatis interpreten! , fibiín regní fodetaté huncphilofophumadfdfceret:
in primis peculíarís Dei íacerdotem fuiífe defignatunvdcindepro deo habítum,ípe*
luncam fubterraneá,ac alrjs inuíam fubiuifle : nemini practerquam regí , regrjscp mi*
niftris colloquédi feciífe poteftatcmnbi deorum more oraculareddidifíé,edicb edi*
duTemulta.Demum morem huncadTyberrj ufqj témpora perduraíTe, quo femper
alíquis faneftifsímis prarditus ínftitutis ínueníretur,qui Regí cofiliaríus foret. & pro
deo à Getis coleretur.Caefarís Auguftí tempore, qui aduerfus Byrebifcá Getarum
fí regem comparauitexercítum,Deceneas hoc honoreinSacromonte,cui Cogeono
nomen erat,fungebatur*Quare fi Grarcís credimus.magna aucTorítatepraídítis,8c* s%
Gete,quos pro Gothis habemus,¿ Thracibus duxêre genusrquó nam pa#o ¿ Sean
día>ÍÍueScantíaprorupereí,Imm0Iordanem,ca:teros4» feriptores, quieumfequuti
funt,
1) É С^Ъ ï S Л 11Ъ Et h li
font,mciititoscffcconfitebímur:niíífortaííre Thraces quödam Getariï Myforûéf
progenitores, è Scâdia primùm effluxííTe díxerímus : auc Apollodorum Eratofthe-
nemcp fequamur,qui Homerum caeteroscp fcriptorcs antiquos Grazcarum tantùm
rerum noticiam habuiflè fàtcrur,reiiquarum uero longe pofîtarum peritia caruifle*
quumcp flumina circiter quadraginta Pontum influant: neque Iftri.necp Tanaidis,
ne<p Boryfthenis,neq; HippanidiSjneçp Phafidis,necp Thermodontis 8¿ Alidis,qui
cfleberrimi funt,fectflc mcntioné:ne de Scy this quidé, quos claros quofdam equa-
rummulfores, La&iphagos Abio'sqj nuncupàt : & fortaiîè non immérité», quandó
ca tempeftate mare illud nulli pàtuit nauigationi ♦ Proinde Axenón,ínhofpitabiÍc
>o nunœpatum.exfrequentiprocella.&CScytharumimmanitatejquihoipites immola
K,bi humanis carnib+uefci,& caluarias pro poculis ufurpare folebänt,Pontus quo-
dam inaccefsibilis erat, at ubi Iones in littore urbes condídere, Euxinus 4 benignus
holpcs appellari cccptus eft. At quis nam Homerum Scy thas ignoraíTe,dicereauíit»
fiLactiphagos , Abios Ъс iuftifsimos nominarit: quú carros pro domibus habere^
Nomades bí paftores eílent,nulia labörarcntauaricia,onus prooneredarentjUxo-
res cum liberis è Platonísinftitutoconiniünés haberentmihil priuatum,prarter eya-
thum &C enfem,pofsiderent: mira; fímplicitatís homínes,nulla malicia SC ambicione
laborantes,contentos paucis,& longé nobis contínctioresíHis quondam moríbus
Scythac prxpolleban t. At ubi mare à nobis nauígari cccptum,maritimí S су thae no-
M (fais moribus coinquínatireos continuó delícíe,uoluptates,malícíce magnitudo,aua
rícía,malarumartíum orTícina,protínus inuafit. mox deteriores cfix-cHJiofpiccs ma»
Äarc,agere la trocínia, luxuria mollefcer«,tracbre fordidalucra,dum manfuetiorem
exterorum uitam guftanr, effccminarí,corrumpere prifeofum mdres,pro /implícita
temalicíam ínire,ímmutare fere omnia, Quare uírí quondam íán&ifsimi fuere Scy>
thac,utStraboaftípulatur:ac tales, quales ab Homero feríbuntur < Quinetiam Scy-
thiamiimpiicitatemjPerürumjAegyptiönjmjitemBabyloniorumSilndorumtC'
ftanturcpiftolar.Anacharíís phílofophus,8¿ Abarís,quíab Auaribus Vnnorumfc*
djsduxitorigincm,8£plericß alrj ín Graecíam íápientía:cupídítateperegrinati,pei>
petuam ídcircolaudem fibicompararunnqui gentile quoddam pnefe rerentes inß
Io gne,úigenitamiuftícíam,facilitatein,lenitatemcp rcdolebanb Alexander in expedí-
ûoneaduerfusThracas,quumTViballos incuriàiTèt, Syrmumcp Triballorú regem
perfequeretur,in Peucem Iílrí infulam eonfugíentem(unde Syrm íum poftea deno-
ininatumeft)nauigíorum inopia remoratus eíbtranfgreflusín Gctas, cáptameo-
rumurbem fubuertiemoxacceptis ab illa gente &¿ à Syrmo rege muneribus,eueftí>
gioferecepítadfuosj3romichetes Getarumrex,quum fucceflorú Alexandritem-
poribusLyíímachum infeííantem cepiííet: Ne mortalibus (ínquít)talibus bellum
ínfer.fedpotius pro amicís habeto, deínde hoftem male meritum,hoípitalíter dona
tum dímiíít,talícj beneficio eum fibi perpetuó obligauit,Anacharíís uerô,ut Epho-:
rusaíTcritjéSacarum genere fuit,qui Afiatícam Scythiam frugíferamíncolunt+hie
#o modemione,prudentia,ingenrjq$ praeftantíá ínter fepté Sapientes ánnumerarí me-
fuit. Folies ignis exufcitatores,bicípítemanchoram,rotamqj figularem inuenit,de
quo multa Diogenes ipfefcríbit. Sed quando in Getis ¿L Scythis alíquandíu fui
mus immoratí,nunc ad díuertículum redeamus,Harpis non procuí à palude Thya
gola,urbs quídem uetuftífsima:cuí ab Harpyís nomen índitum. Phenaeus cnirn(ut
auAor eft HOmerus)ab Harpyís ín terranl Lactiphagorum,ideft Getarum,du¿tu9
cfcquifobriouiAuíunt,6íparco,íanc1;is legibus utuntur,externisínexpugnabilea
&inuicti,ac nullo auariciac morbo laborantes.Poft Iílrí oftíá,maritimam Ponti uer
fus Tanaim peragjanti oram , Tiras in prímís fluuí us oceurrít : à cuius oftio quin-
Rcntorum ftadioruinteruallo ínfulaLeuce, Achiílí facra,profpicítur:de quamulta»
lo Pbiloftratus è Protefilaí uerbis cognitione dignáferíbít:Neptuno Tethidaprono
u6 folo fupplicaflejUt aliquam his qui é Thefíalia forent,incolendam infulam daret*
HimcreputátemPontííongímd¿iKm,nuUamínhab¿tabiíéinuciiiíIe Iftrumj
Boryfthe>
Boryfthen^&Thermodonta.qui ímmenfisperpetuiscp gurgítibus iiiPontumde.
feruntur,reputaíTet:unum ex his omnibus profluenté exaggeraffe,in Pontocj ínfu-
lam ftatuúTe,eius longitudínem trígínta fuiflè ftadíorum , quatuor uétt> latítudiné;
moxibipteleasalbasqp arbores finite ortas,unde ínfula: nomen inditumtaliàs tenv
plum in mirum amcenitaris ornatum circumftaretha:c deum Achilli ac Heleng inco
lendam dimifîflènbi templum utriufcç relígiofifsímum,&: utriufcp ftatuas fuifíe poíí
tas,qua:fe mutuo non confpicíunt:nam Helenafpecbtad Aegyptum. quin &C Ne/
ptunum & Amphitritas,itcm Nereídas,cgteroscp amnium da:mones,quí in Maco-
tídem Pon tum cp conueniunt , íbifua coníugia frequentare:albas adhaecaues innV
tam habitaflè,&: confirmaíTe nomen.omnes Graccos,ca:teroscp Barbaros Ponti ao «
colas,tali fefe hofpitío abftínerc: Achillem & Helenam íbi conuiuia agere,in cantil с í
buscp quotídie ueríárí:mutuum amorem , Homerumqj prarconé, perpetuo cantu
refonare* PraetereaeíTefamam, mercatorem quendam hancínfulam quâdoqj fre-^
quentaiTethuicapparuiffeAchillem^etuliffequgadTroiamgeflafunKgratohoipi >.
tio,o£lautoprandioexcepííre:moximperafleJllíumnauígaret,Troademqppucllam
adduceret.quaiuna è Priamidum fanguine íupererat. Quod quum illefeciflèt,ab
Achille mírificé Iaudatum:aciuíTum,ut eam(quando Leucen mulieribus adire ne^
fas erat)in fuá naui cuftodirctrmercatorem ab eo non fine multa pecunia dimilium:
necp adhuc ftadíum abnauigantê,puella: ululatus audíuifle, ímmaníter ab Achille
difcerptae. Dehisha&enusrnunc ad Tyram fluuíum reuocetur oratio. Ineius »•
oftioturris Neoptolemi,8£ uicus Hermonacb'sappellatus.Nâ Achíllísfilius,utali
qui opinantur, íuxta paterna monumenta ipfe quoq* aliquid aedifîcare uoluit.quod
nonaiïèntior.immô à Neoptolemo Mithridatis filio nomen aiîumpiît : quiîeftatr
nauali.hyeme ueroequeftríprzelíoScythasíúperauít: &utexítum Tyragetis ob>
ftrueretjin Tyrac oftio turrím erexít.Tyras, àTyrrjs m ercatoribus dittos arbitroiT
quilucrícupíditateducb',non modôprimi cum Ioníbus marePontícum,fed Hiípa*
lium quocp & Gadítanum penetrarunt,utargentum íyluarum incendio conflatum
è Pyrenarís montibus purpura: commercío referentes,fe di taren t . Phoenices prími
cymbam,&ííderumin nauígando óbferuationem inuenerunt. Adamnemurbs
Tyros:que etiam OphiuíTa dícítur,qüum O Phocnicum dicí debeat,à Phcenicibus i*
nuncupatum* Aduerfo nanque flumíne nauígantibus , à dextra Níconia,áleua cft
Ophiuflà.Geta:JTyra:accola:,Tyrageta: uocantur. Neqp procul eft ínfula Parthíb
ma,quam Tyragetae íncolunt, à Pfeudoftomo Iftri oftio cenriï trígínta milibus paf
fm Ti, ^uum remotam : mox t Axiaca:, fluminis cognomine uocati. hi quum fagittarij
ito/Sf. fintegreg¿í,quafifoIífagítta dignihaberidebent. Vltraiftos Crobogigi,ac Rhode
flumetitem finus Sagaricus,& portus Ardefus*A'Tyra centum uiginti milibus paC
fauiriBoryfthenes abed, qué Borcac robur interpretantur,quando inde defluit,na
tñgatíoní commodustdulei aqua,pífcíbuscp oprimís pra:dítus.Huius lacus ingens,
Г A ^""A"- т,'1;К„см(Т!тт àmariri»rrdir.podénomineat»Del>

111 UUU IVUIClUpUlIll UULdlulH. »^jjmiiuiiii.^.w.>.i,>.,.,,„ui — c—


Scytharcp omnes conflucbantu'tem in littore portus Achaeorum. Ab Achillis ínfula
L/éuce¿ centü uigintiquinque milibus paiïuum eiufdê Cheronnefus abeft,in gladij'
forma porrecb in tranfuerfum: qua ab exercítationeducisTheíTali, Dromon A*
chílleum nomínarunt. Agríppa,eius longitudínem odtoginta milibus paíluum coa
ftareajnrerít»uniuerfumíllumtractumTaurifci,Scythac Sí Sarmatsc tenent» Sucte*
dit deínde fylueftris regio , 8¿ Hyleum mare,à fylua, qua circundatur, nominatum^
Vniuerfaigíturregío(utaítStrabo)qua:inter Boryfthenem Iftrumcp fuperiacet
prima Getarum eftfolítudorpofteaTyragetce. quos Sarmatacfubfequútur.cogrio''
mentoIazyges,8£quíBafilíci dicuntur,8£ Geurgí: quorum pars maxima Norna> f
des,£x* paftoresrpauci terram oolunt. Baftanac mediterránea tenent,Tyragétis Gcr> - <
ñwniscj uícini,8¿ à Germanis fortaflè orígínem ducunt.diuídunmr in uicos pluriís,
ac
DECIDIS l ИЪЕ~± l ц
àcnâtfoftes.nam Adnobi quídam dicuntur,&Syndene£, BaftarnarumîquiPeucelt
Iftri ínfulam occuparunt, Peucini díctí.Roxani,ad Aquilonem recedurtt,inter Ta>
naím S¿ Boryfthenem campèftria pafcuntun Toms ille tracbis Aquílonarís,e Gei>
manía ad portas ü fque Cafpías , campefter eft, & planus. Hanc planicíem,Rufcíam
nuncuocaut,ín Albam Nígram'q? diftínftam.ContraRoxanos expedicionem M.Ú
thridatesEupatormífit, Tafîo duce,cumhis pugnatumrquí maxima ex parte trucí-
datï fimt.Ex crudís boum corrjs thoraces ÔC fcuta conficiuntatem ad laedendum en>
fe^rcudancea'cp utuntur.Ex hoc genere plures funtgentes.Nomadcs in curribus ui
tamclcgunt:pcrherbofamplaniciemuagantur;tentonaferuntpilo contextarpeco^
>o rafecumduciintjundeuiflum carpant,quumia&e,cafeo,carneq?uefcanmr;&hos
nunc pleriqj Tartaros uoeant. hyemead Maeotim prsc frígore defcendunt,ícfla>
te'cß per Mediterraneos campos diuagantura'dcírco afïnis carent, quû animal fîtfri
goris impatiens . boues quoq? cornua non habent, quum algori iînt obnoxia : equi
puiïlli , magna: contra pecudesjhydna: congelatà aqua,quamuis 2cneae,tamen fein^
dimtur.Itaqucuthiec ordine refera'mus , inter Boryfthenem &Hypanim,à monti>
busincípíendo,Leniumeftoppídum,Amadoco,Barfacum,NioíTum,Azaaria,Sa'
rurum, Serinum : metropolis eft Olbiajnter Hypanim ÔC Carcinitê Taurofcythae¿
Tam^raca. deinde Achillis exporrecta peninfulain fafeias fpeciem , quemadmodu
fupra díxímus:ubí Bonus portus,CcphaIoneius,Myfiaris,Diang lacus, ÔC Sacrurri
io Promontorium. ADromi tergo fmusCarcmites,quipeninfulâ" ¿Táurico Cherori
nefodíuíditЛrtterCarciníten^fllшium,8¿Pafîacem,Nauari,Nauarumqз oppidum;
deinde Taracaua,Pafyris,Hercabum,Tarocca,Carcina ÔC Neontichum,quod Nó
uamceníainterpretamur: &mox Ifthtnus Tauricae Cheronnefi, inter Carcinitern
finu m Piciam'qj paludem interiacentis ; in quo Taphros in primis oppidum » dein'
de Eupatoría,Batrace,Dandaca ¿ Pàruula, Cheronnefus , Criumetopon , inarietis
frontem eductum Promontorium, Corax ,Lagyra,Iftríanus fluuius, Theodofiaf mmeGf»'
urbs pra-ftantifsima, Nymphaea, Рапй'сархит,Мугтасагй promontoríum,Par>
thenium, Zenonis,Cheronnefus,& Heraclíum a Romanis libértate donatum,Me
garíce quondam appellatum,quod quínqjmílíbus pafluum ambiente muro Grae*
30 cía: mores cultodiuít. In Mediterraneis uero'peníníulg Tauricae íunt harc: Címme>
hum, Bion, Parofta, Taurona, Pafteígya* Illurata, Tyricb'ca, a Tyrís poíTefía, Ze*
phyrum , Partacra , Chytacum , Argola,Tabana.Heraclíum autem,Heraclíenííum
cftcolonía,quiPontum accolunt.Eodem nomine Cheronnefus dicitur,quse а Ту-
ro fluuio ftadrjs quater mílibus ÔC quadríngentis, fi per marenauigetur,diftat.Par>
thenium, á uirgini cuídam dícato facelío cum ftatua.nuncuparunt Promontorium:
cencû ftadrjs ab urbe abeft,tresc|? portus cfficír, ubi Cheronnefus cxcídítur.Pafto-
rum portus eft,anguftí quidem orís,ín quo Tauri gens Scythíca, adueníentíbus in>
fichas latrouû more tendere folcnt.poft hunc alius portus eft,quem Conuntem uo>
Cant.poft hunc Cheronnefus eft,urbs a parua Cheronnefo,in qua fita eft, nomína>
40 ta:!iberaquondam,acfuisufalegíbus:deíndea Barbarisinfeftata,ednecefsítudíní9
adduda, utEupatoremMithrídatemaduerfumBarbarosbellaturum, fibi praefu*
lern cVpropugnatorcm cleaerít.Quí fimulírt Cheronnefum mífit ехетш,& corra
Scythas arma tulít;rcceptoq?Scyluro cum filrjsoÄoginta(ut Apollonidcsaflerit)
ínBofporanorñregum dítíonemeam redegít. Contra Criumetopum promonto;
num,ultraCimmericumEuripum,Carambis <jpponitur,Paphlagonûpromonto>
num. In cadem regione ctiam Cimmerius mons , ubimagnus ohm Cimmeriorurri
apudBofporanos fuerat potentatus. EtnunciuxtaEuripum Cimmericumeft Ca*
pha,nobilifsima Genuenimm colonia,qua? uniuerfae nunc Sarmaticaz Cheronnefö
fuum nomen dcdit.Panticapa:um,olimBoiporanorum metropolis erat,Cimmerrf
5° "anqjadPontidexteram, Mediterránea regionem incolentes,inIoniam ufqjdi*
fcurrcbant:dcinde a Scy this cieebfunt, &Scythg a Graeds,qui has ciuitates habitat
runt, uocantur.Bofpori fretum inter Panticapaeum ÔC uicum Achilleum eft uiginti
b ftadiorum^
,4 елях ъоършп %£% vtjg^Tt:
ftadïorum,& congclato frcto pcdíbus utrinqj tranfitur.Quarequodcunqj Маго>
tidísoftíumcontinet,Címmcrícum finum appellant. Contra hunc obftare Trape»
zuntemmontcmferunt.quí ciuitati adTybaraníam&: Colchidem pertinent! no*
men dedít.Poft hunc Theodofia in ubérrimo loco fita, S¿ a conditore fortita nomc:
¡eftcentenarumcapaxnauium. Deinde Рапп'сараги ciuitasBofporano^
tuiportusettcentenarumcapaxiwuiuiii. j-^vk.».*. . -
rum,in Meotidis orepofita.lnteruallum,quod inter Theodofiam & Panticapeum
eft,quingenta Si triginta ftadia non traiifcendit,multis uicis infignibuscp habitaos
iis,& mira fertilise preditum:in medio Nymphaeum,cum óptimo portu.Pantica'
pxiarççma Miieiqs conditamlegimus:ha;cLeuconis,Sagaurí Si Parifada: tempo
ribus,unacumuniuerfaMa?otidis orafub regali imperio regebatur.Parifadesau^ »•
rem regum ultímus,quíí grauífsíma Barbarís tributa penderé nequiret,Mithridati
tradidit imperiû" : ip feinter déos deinderelatus.uícb Mithrídate, in populí Roma
ni ditionem ucnít.Os Maeotidis, quodBoíporus Címmericus appellatur,inangux
flifsímum tcrminaturEuripum .Parthem'o, Achilleus uícus qui in Afia eft, obrjci-
tur. Cheronnéfi regio in mare declínans , Theodofîam ufep , tota frugífera 8¿ canv
peftrís.ubícunqj colítur,ter decuplumlegitur.centum &o<írogmta mochorúmilía
ft umeti,nomíneuecT:igaliumMithridati Eupatori foluebantur:quín & cum Afía-
ticís locis circa Syndícen attíngentíbus,argenti talenta círcíter ducenta mília. Gred
ueluti a Marotíde falfamentana,ita frumentarios hinc commeatus accipiebant. Leu
conem Cheronnéfi regem, ducentas ac decern modíoru m myriades Ath eníenfibus *e
e Thcodofia ferunt tranfmififle: quum fupra peninfulam Tauricam fint Noma-
dcs,quíequíníscarnibus aluntur.&uarrjs incurfatíonibus non perfoluta tributa
uindicabant.Aflandrum Hypfícrates,inIfthmo murum mille trecentorum &fex»
gin ta ftadíorú fpacio ad Meridiem ufqj duxifle, ad fingula'qj ftadia turres deceere-
xiíTefcribit,utBarbarorú ímpetu propulfarentrqui agros colebant,maiorecomita'
te,melioribuscpmorib.eire:contràquiinmantimisobuerfabâtur,lucri cupiditate
a latrociní)s aciniurijs minime abftinere . Scylurus, fui'q? fílrj. arces duas erexerunt,
quibus ad dífeurfandum aduerfus Míthrídatis duces utebantur ; quorum Palatíus
alter,alter Chabus díftus eft. contra uero Diophantcs , qui Mithridatis Eupatorís
ducTru 8¿aufpícr)s in penínfula Taurica bellum gerebat,Neapolím acdificauit ¿VEu 3°
patoriani'ACheronnefitaríí muro quindecim ftadrjs iuxta promontoríumlacus
falfus eft,falinascp multas reddít,Augufti tempore hec omnia Boíporanís regíbus,
quos populus Romanus ínftituerat, obtemperabant.Sarmatarum ítem & Scytha*
rum mos eft,equis,ut obtemperatíores habeant,teftes exccare:quoniam parui funt,
Sí mire pernicítatis & peruícacííciuenatíone deleftantur.In paluftri regione ceruos
&apros,contra in campeftri capreas 8¿ onagros habent:ítem belluam albocorpo^
re, uclocitatís exímíe,magnitudine ínter ceruum Sí arietem,tantü naríbus haurieiv
tem aquarum ac feruantem,quantum ad carpendum ín arídís campis pabulum fatis
eiTepofsit:hancColondicunr,Tauricaigiturpeninfula,quam triginta quodampo-
puliíncoluére,eíus'cp íugaScythotauritenuere, Peloponnefo perquam fiuu'lísuííá 40
eft.Poft hanc Buce palus eft,à Mecoti petrofo dorfo díuifa. Panticapa?um ,Bucum
Sí Gerrhum, e díuerfis regíoníbus confluentes recipít.Gerrhus ením Bafilídas No
madcs'qjfeparattHypanísuerd Nomades abHykeis, ut Plíníus ait. Inter BucúSt"
Gerrhum Torercadae habitant, ubi Acra oppidum: S¿ ultra Gerrhum,Cnema Aga
rus'qj fluurj.DeíndeLucus S¿ Porites amnís,ínter quos Roxolaru',cum Hygraco op
pido. Ad Porítís ora,Caria eft,Tanaídis oftij s uícina. Tanaim uero Tanaitx acco-
hint. Medíterraneauerd, Ofyli,Ophlones &Idrae,item Alexandri Carfaris'qj arar.
Interiora loca mótibuscírcumfepta.adBoryftheníscapur,Neuri,Gelom',Tyíraae^
ta:,Budíni,Bafilidac, & (utfupfa diximus) Agathyrfi. Super cos alij Nomades&&
Anthrópophagí:áBucefupraMeotim,Sarmatecx:Eíredones.RclíquSeft,utpoíby.
fi'Zkl нРаШ Eu/5°Pícam ícripfimus, nunc ad Scythiam Afiaticam tranfeamus . Vitra
* Tanaim AííaticaScythía fcquitur,apudfçriptoresplerofq?amplifsimos fortita fi
nes.
Ъ EC Ubis l LFB ER. /. _ _Ц
'nesvÑam ab Occidente Tanai, á Mendie Corace Caucafo'cp monte, & iïriù Caípio
a Septctrione , ac folis exortu utroq? Océano occupatis Scribus terminatur.H'ec bi
fariam diuidetur : altera intra Imaum , extra Im au montem altera collocata : quin Sí
a Mendie Colchide, Iberia Sí Albania circûdatur. Sub Aqúílone fi declínetur ad e^
xortú.Hypcrborei montes occurrunt,quorum accola: funt Bafílící,Sarmatg Sí Za-
charerexhis fluuius Rhas t defluenspoftlongos errores ín Hyrcanum denicp mare tumtVtAgï
dcmergítur. SubZachatis,SbardenijPeríerbídi, Chenides,Saraceni, laxamatar,
Pfefsrj, Themeotae , NauariproumcíaMíthrídatis: ítéTyramba?, Afturcaní,Zyn
gi, Aríchí, Conopfeni, Meteni, Agorita;, Saranaci, Thufrí,Hyppici montes Sí Ce/
10 rauiïfj , Columna; Alexandri,Melanchla:ni, Sapothrena:,Scymníta:,Sírrhani,Saca
ní^mazones,Orina:i,Bali,Serui,Diduri, Vdí.OmnesTanaím&Rhanfluuíum
ínteriacé*t.Qui quû Sarmatg fini omnes, Scytharum more degunt , cíuítatibus'qj ca
rent, pranerquám íuxta Tanaim,& in marítima Meo tídis ora Exopolís,quaíi urbs
extra amnempofita:&:Nauaris,Paniardís,Patarua,Azara, Azabites,Taenia,Tyra'
mba,Gérufa, Mapeta.In Mediterraneis uero, Anthis,Duruba,Corufia, Ebríapai
Saraca,Abunis,Na(ímía, Almía. Maeotidemab Afiar parte, a'Tanai ad Achilleuni
ufqueuícumCimmerícum cVSyndámiamnesinfluunt,Marubius,Theophántusi
Rhombites maior& minor, Atticites ,Badis cVBairdanes. Ad Tanaimlacuseftck
'ciüitas inter duo amnís oftia,feptuaginta inter fe ftadrjs diftahtia.eo nomine appela
10 lata,aBofporanís Gra:císcondíta:quamPolemo rex ria&us i haud facile impera-
taprarftântem, Tyberrj tempore diripuit« Nomadum Afiae Sí Europa: , qui pelles
cVmancípía ferebant , itê nauigantium Bolporanorum cômune fuit emporiû. Con
tra uero ínfula íacet Alopecia, míxtorum homíníí domícilíum,qu£ a uulpium mul>
titudine fibí nomen ínuenít. Tcrreftri ítinere euntibus Rhombites maior Sí minor
occurrit,übí optima pifcíum conditura.Tanaís,quí Nílo contrarius fertur in Маге»
tida, ut ait Strabo, certís föntibus caret: pofterí uero Cofmographi,e Ríphacis hue
montíbus promanareaffírmát.Nomades,frígora,regionis'q5 dífficultas facít,ne íu>
per eíusoftíauérfcntur indígena:. Alexander fuperató Caucafo monte, uícto Da-
río.Sogdíánís BacTrisqj ín poteítatemredacT:ís;adTanaim amnemperuenít, utfub
3' acbAfiá .Europa: manum inrjceret.Vbiquum Macedones íncompófitoagmíric
dífeurrerent populatum,á Scythis, qui de proximis montib. decurrerunt, grauíter
opprefsifunt,plures'q; capti,quamoccifi:potitíuicT:oriacaptiuos in motes referut;.
ubilatronum círcíter uígintí milíauerfabantur. At hi mox ab Alexandro obfefsii
dum fundís ¿V fagittís cum Macedöhibus pugnam conferunt,imperatorem grauiß
fimo cruris uuInere afficíunt:deindefacinorispoehítentía du ¿h',mifsis legatís Si ez*
ptiuosreddiderut,&feultrc» dedidêre. Quarto poft díequum adurbem Marupen
ta uenííTet,ftadíorum feptuaginta ambitus, Aulí Scythac barbarorum iuftifsimi, &
à Cyri tempore hueufq? liberi,mifsis oratoribus ab eo pacem impetrarunt. Ad Eu>
ropkos deinde Scythas Penindam amicum mittit , cui mandata dantur , locos coní
+o templan, praefertim qui fupraBoíporum incolunt,condendac in Tañáis ripa urbis
federn eligere,explorare regiones, populorum'qj multítúdiné ¿Vuíres considerare.
Quod ubi factum eft,poft redados in ditionem,quidefecerant,Ba<ftrianos,urberà
ínripaflumínis feptem díerum ípaciomiraceleritateperfecít,captiuís qui íncole-
rent.repenfó dominis precío,cópleuít, eam'qj Alexandriam appellaùit. Scythe, qui
trans Tanaim habítabant,fuis earn ceruicibus ímpofitam rati , Carchafîm regís fra-
trem cum magna copiarû manu ad diruendam noiiam urbem mittunt. In ripa tunc
Alexander tabernaculum habebat,nondum obducb uulnerís cicatricé.ad trarj cien
dum Tanaim rates,quibus equites,& utres ftramento refertg,quibus leuioris arma
turae milites imponerentur,excogítárat.Quum hoftes in aduerfa ripa conflitiíTenti
50 oratores mittunt,qui Alexandro confulant, ne indomitam gentem de eo nunquarri
maie meritam,& Afîa: Europaeqj dominam adoríaturme'ue elatus tantum lubrica:
fortuna: confidat , ut altius fubiride ruat,res pra:coces femper fore momentáneas.
. . hi Quuiri
Quum rcinfefta dímítterentur,ratíbus triduo conferís , que duodccímmilúirn rtü
m crum adarquarût,equites imponíc,equos roftris alligari & natare oneratos leuius,
armatís utres,obiccbs rates fubfequiiubetJnfeftishoftibus Tanaim trarjcit: mox
eos non modo álíttore rcpellit,uerum etiam quum certatím unufquifquepugnaret,
pafsim fundic, fugat'cp:aras'qj ultra Tanaim ín Europa, perpetuum ui ftorie fuaemo
numentum pofuit. Vrbcm Akxandriam cam eñe reputarim,quam Exopolim Pce
lemauis appcllat. Rhas fluuius , queme montibus Hypcrboreis defluerediximus,
mcdiam'q;JinterlabiSarmatiam,eduplicifonteonmr:Occidentalemalterü,alterurn
vudadu Orientalem uocant.Inter fontes Modoche tac Hippophagi iacent, qui equino faiv
' ' guinecarne'cp uefcunmr.Subduntur his ultra Rhan,VaiTaci , Phthiriophagú&rc »•
aio Nefiotis. Afiaticam igíturScythíam fîcutab Occafu Tañáis amnis, ita á Mendie
taucafus mons ab exterm's nationibus longelate'q? tuetur:quippe quifuo dorfo
* perpetuoí-p iugo diuídít Afiam.atcp hinemare Cilicum , ilUnc Caipïum & Araxem,
cartcra'q? Scy chiae deferta fpe&at : cV quum huic Taurus committatur,ex hoc fît, ut
omnia Aíke flumína aut in Cafpiumc* Ponticû,aut in Rubrum Perficum'q? maré
deferantur. Alexander feptemdecim diebus Caucafum fuperauit,in Scythiamcp
prorupit,ubi rupes eft ftadiorum quatuor altítudínís, undique exrífa , in qua religan
tum Prometheum fuifle ferunt. Ad radices nouam urbem pofuí t Alexander , quam
feptem fenioribus Macedonum dedícauit, ¿VAlexandriam appellari iufsit. In Ca'
fpio monteporta: funt duplices,unde Scythae &C Amazones prorumpentes, per tO' 20
tarn Afiam farpegraflati, Гагиа impelía in AegyptumufquegefTerunc:alteraeínter
Jberíam&Albaníam, ad mareHyrcanum ípectant alterae. Prxterea ultra Rhan, ad
Imaum ufque montem íuxta Hyperboreos, Alaní, Scythar, Secíaní, Rhobofci, AC-
maní , Pamardí , Canodípfa regio, Coraxí,Mologeni , Samnítae , Orgaß , Erymní,
Afeitar, Norosbes,Rhymnicus mons 8c fluuius, Daix amnis : ítem Norofsi, Aoríí,
lfarta?, Cathaga?, Scythar, Ariacar,Namaftaí,Iaxartes fluuius, & Iaftes , Sagaranca?,
Dan abata?, Latr),Oxrj montes,&Oxindrangac.DeíndeSogdianorumBac*rríano*
rum'q? regio : ubi Characharta , Salate, Trlbracb, Cabaris , Uuriandra, Aftatagna,
Maracanda,Comara,Comi: ítem Alícodra, Azíata, Arate, Nígea,Parmíde ,Antío^
chia,MaiTagetx.Margiani,iuxraquosfexoppidamodicis ínter fe ftadijs ínfrenum 20
domitarum gentium Alexander erexít : qua: nunc fuse oríginis oblita feruiunt , quú
busolímímperarunt.Haudprocul hínc mons fuit pracruptus undique, ¿Vexcíftis,
trígintaftadiorú altítudínís: quíunatantiímfemíta, eadem'q? anguftifsimapoterac
adíri.uíx centum & quinquagínta ftadiorum circuítum ampleclrebatur : quo quum
Arímazxus Sogdíanus cumtrigínta milibus armatorum confug¿fíec,commeatus
biennrj contulifiet,ut hoc modo fea Macedonum feruitute uindicaret, mira Ale*
xandrí arte ac ingenio eft cxillapetra cum uníuerfa multitudínc deturbatus« Sub*
mífsís nanque trecentís clám per rupcm iuueníbus, ínaccefsibílc íugum oceupauít.
Item íuxta Sogdíanos & Barríanos , Daca: funt, unde Daci, qui Danubium atrín
gunt,in Europa, uelutí Sí Comara,orígínem duxe're : deíndeChari, OxíaniDre^ 40
pfianí,Sabadi,Scorda:,Varní,ChoraHní,Alexádríni,Oxíaní,cVpoftremí cxteri'qj
populí,quíintra Sogdíanos Caucafios'q? montes íncluduntur.Ad AquilonemNe
rofii Afpafijcp montes recedunt: poft quos Macheregí,Tybiacar,Zaratha: , Tabic.
niJafta:,Saxones,Afpafrj,Scytha:,Galaclophagí,qu1lac^cnutríuntur,&Saxoncs,
ulteríus Alabanni montes: poft quos Mafla^Suboci, Abauorfi 8c"Suebi.deindeTa
pyra:í montes, Suebí,Auareí8¿ Arcatanacar,quilmanm monté attingereconantur.
Inter montana ComedorumcV Imaum montem Saca: funt , qui ciuitatibu s carene,
ín fyluistantüm&fpeluncis habitant, 8c" Nomades iure nomínantur:quandopafto
res funt. ex qui bus MaíTageta:,Caratae,Cornarí,Gru3?i,S суthac ас Bylta:, montibus
undiq? circumfepti.Scythiam ueroqua: extra Imaum môtem fita eft, ad Aquílonem ye
Abrj, Anthropophagi, Garinací, Rhabanarí, Sizyges,Damna:,Anzacites habitant:
ítem Aniba & Anzacía mons: deínde Seres cVÓíleres.Píala:, AfinitariJíTedones,
Throa*

*
DECIDIS I. ¿Í'BEt Л V?
ThroanbCafiaregioJthardaíJthaguríjCathscScyihaejChaurartíScythaf^BataéjA^
fpacatx^auciusamnis^erametropoliSjSolanajOttorocorajOnofanajCXtm'cçpd
pulí,quí Aríam,Gedroííain,Arachofiamcp am'ngÛT.OiTeres,Latine íyluarum nobi
ks,qui perfufa aqua, frSdíum canícíem dcp ecxûbunde gemínus noftrís mülieribüs
datus eft labor, fila redordíédi,rurfus'cp texech',tammultiplicíopere,tamlongirtquo
orbepctíms,utínpublico(utaitPlmius)matrenapelluceat, Seres ucrdmitesfunt,
ipfisq; difsímíles,quireliquoríí mortaliü coctum fugíunt,quum comercia expetan t*
rfacígícur Scythia eft,quae extra Imaum,quem illi mufcöfum ínterpretátur,erFundi
tur.Sed uniuerfam Afíae Scythiarri temporíbus noftrís tyrannus quídam occupauítj
»o quem Magnum canem more patrio nominât.Sacas, qui Comedo monte, & laxarte:
amne occluduntuna Perfis hoc nomine donati,ita belliсоfos fuíííeferunt , ut ufq? irl
Hyrcaniam & Parthíam uagari, atq? inde predas agere côfueuerintmeq? deferta fío
саф regíone remoratos,quín & Parthos magnís uecb'galibus ab his pacem mercad
foiítos,fmítimos & remotos cquemultisíncurfatíonibus ínfeftafíe.Bacbianosinuá
fiíle, oceupafle magnam Armenias regionem,eam'qj Sacafman appellafle : mox Cap
padocíam Sí Pontum graui bello folicitafíe, ex hoftium manubrjs celebraíTe fefta t
demum a1 Perfarú ímperatoribus fuífle deletos.Hanc Cyro Períarú regi gloriam efl¿
datam,cum Sacas aftu fuperafle.Simulata nanq? hoftium formidine,his caftra lautíí>
ííma opulentifsíma'cp relíquííle:hacc ubi occupauerunt,ín crapulam & temulentíant
ío incídiííe.'Cyrum ab infidas incautos adortum,ad internecionem ufq? oranes cecídíf-
fe:díem illum patrias deo dedicafle, quotánis Perfas Ьагс folennia Bacchanalia ad ftu
porem ufq? producta celebrafle.Athafíos Sí Chorafmos e Sacaru 8í Mafíagetarum
genere eíTeplcriqj uolût: ad quos Spítamenes,unus ex Perfîs, qui Alexädro refiftere
condenderuntjfaneconfuginfedhipoftquamfeab Alexandroufquequaq? petí co>
gnouerunt.alíquandíu per deferta uagatí, ad placandam tyranni íram Spitamenem
obtruncarunr, caput ad eum mifenmt,talí'cp facinore belli nnem ínuenere. Maflage^
ta'jquiMargíanís uicínífunt,eNomadum genere promanarút:campos, montes,pa
ludes'ue habítant,bello afperrími,quando Cyrum non expauerút. Per hos Margus
amnis e Saríphis montibus defluens , iuxta Rhibios in Hyrcanum mare deuoluitur«
30 Equum Solí facrificät,quem unicum efíe deíí ducunt;ília cuiq? uxor:Tuípenfa e cur •
ru pharetra,ín propatulo coeunt:fenío cófectos in frufta caedunt, abomínabíliuora
cítate in humana uifeera recondunt,ratí illud fepulturae genus efíe píentifsimu , qui
morbo períerínt,auibus Sí feris exponunt,haud aliter ас fí humanis fepulchrís índ¿>
gní forcnt:utuntur arcu,gladio,thorace,acnea'c^ fecuri:eorum ornamenta zonx au>
rc3e,aurea'qjephíppía:ferrocarent,6Vargéto,magna aerís8¿aurícopia:quí ínfulas со
luntdierbarum radicibuSjfrucHbuscp agreftibus uefcuntur:ueftes è líbris arborum
conteximtrquí paludes tenent, pifees edunt,e marínorum corrjs taurorum fíbí indu
menta parant.Contrá,montanirelígiofíus degunt,quando carnibusnonututunne
lacle Solana careant,famem bacca fedát. Campcftres ouibus ac pifeíbus nutriuntur,
belhcofifsimi femper habíti:alioquin fímplices óYpurí, &in comererjs rem non aftu
ti. Anthropophagí,quibus humanaecarniscibus eft,mareaccolunt, quodThabínf Tenger¡
uocantjtríftífsímafolítudíneímmanitatís fuse caufacircûuenti. Saxones Afíaticí Eu
ropicis fortafle dedere genus, quamuis è Macedonú gente promanafíe contendunt.
Hyperboreosó¿ArimphaeosmultiAfííe,Europgnonnullíadfcríbunt:dequibusfa
bulofa multa Díodorus refert,cognitu minime necefíaria. Inter laxarte &Saríphos
Paropanifoscp montes,Sogdiani &Badríání íacent.Oxo t amne difcretí.Ocus per °bft¡
Bacbanos fluens.ínOxum tandem delabitun utriq?,quu ab Alexädro defecíflent,
graui bello domíti.Neqj proculabhisGordianí,quiquidemonlnes &uitä&mori
bus parum à Nomadíbus dífferunt;quamuis Baftrianí alíquáto mitíores.Ne Onefí
50 critus quidé uerafcripfifle reputatur, qui Baftríanos fenio morbo'ue cofe&oS,caru>
bus ad hocípfum ahtis,quos fepulchraleeuocant , adhuc uiuos exponi folitos fuífle
"fert,Macedones,ut Alexandrí gloriam augeant,apud Othum oleí fontem fe inuev
b j nüT<
niflfe tcftmtur.Fluuíus per Sogdíanos labitur , qui irrigara diu regione, in defertam
tandem arenofamqj terrain delítefcít.ldípfum de Ano, qui Ariane regioni nomtn
dedir,Coímooraphi rcferunt.OxiaIueum(quemin plerifquelocísín ieptemftadio
rum l'atíui diñan effundi tradidcrunt)Alexander,dum Bellum ínfequítur, Darrj fui
domi'ni ínterfccfcorcm,ponte exutribus fafto traiecit.Bacbia fub impeno Macedo»
num,ciuiP«rfa$deleuere,adrecundum ufque Scleucum Antíochínepotem retenta
ci trdemdeTheodotus prxfecturae titulum mutauit in regnú,fucceíforem fui nomí»
nís reliquítrquí cum Arface Parthorum rege contra Scleucum coníurauít.rcgnuni
défendit , quod imperante Eucrande nímís auctum ¿V amplíficatum eft , Is eníra a
Demetrio Indorum rege grauíterobfefíus,audacíufqueadeo fuit ingenio, uteum »•
trecentís tantum míUtíbus, creberrímis cruptíoníbus, fexagínta hominum miliaui'
cerit,foluerít obfídíonem,quínto'cp menfe maxímam Indíae partem in fuam potefta»
tcm redcgevít:in regnum fe recipíens, a' filio,quem regní focium fecerat, ínterficítur:
fupraeíus corpus, ne patrem, fed hoftem mterfecúTe uideretur, non modo* curru»
actus, fed fepulchrum fuítinterdíAum.VItra Sogdíam oppidum Panda, &in ulti»
mis eorumfinibus Alexandria, ab Alexandro edita : ubi ara? funt ab Hercule & a
Libero patre conftítutae, ítem a Cyro,Semíramíde & Alexandro. Finís abillapartc
tcrrx,áíaxarteflumíneincludítur,quemScythaeSchyttím appellant. Alexander,mi
lites'q? eíus hunc tantum efle putauerunt , quem Dcmonax tranlgrcflus eft, Seleuci
Antíochí'q? dux.quihíc Didymxo Apolliniaras pofuít. Margiana Ba&ris finita *•
ma , defertís undíque cam pis círcumdatur:quam A n tío chu s So ter admiratu s, dele-
(flum mille ¿Vquingentorum fpacium ftadiorum perpetuo muro circumfepfît:ibi'qp
urbem, quam Antíochíam appellauít, er exit; uí ces hic optima?,quarum truncos uix
duo uiri comple¿hintur,duorum racemí cubitorum.Tapyris mos eft, poft tres qua»
tuor'ue Hlios,proprias alijs uiris uxores(Martie_ ÔC Catonis exemplo)iponteconcC'
dere. Hyrcaniam planam & opulentam, itern pulchris exornatam urbibus aiunt:
quarum Talabrota, Samaría, Carta Sc" Cape.funt potifsimae. Vitis una, uini fert me*
tretam: ficus,modíos fexaginta:frumentum e femine culmis decídeme,fine cultu na*
feí tur,& adolefcít.maxima mellís copia ex arborû folrj s defluit, in arboribus'qj md»
líficatur. QuumínHyrcaníaageret Alexander, Thaleflrís Amasonu regina, quam 3e
alrj Myríntheamappellant,eicum trecentís mulíeribus protínus oceurrit, Iiberos a
rege quaefitura , tertiodecimo poft die, utero completo dífcefsit. Hyrcanum marc л
Septentríone Scythac;áMerídíe Medi,Hyrcani:ab Oriente Margíani, Derbitaeac
Rybrj:ab Occafu, Armenrj 8¿ Albani circumftant» Scythac, á Caípio marí íncipien
tes,magnaexparteDaínomínantur,utaítStrabo:quimagísad folís exortumrece»
dimt, Maffagetae, Sacar, communíter Scythar, frequentíus Nomades uocantur, Ex
Da ísaíijParuí,alí}Xanthrj,alijPyuurídíclífunt , Paruí, Hyrcanis ¿V eorum mari
proxíme adíacent:reliquí in Aríanam ufep regíonem extenduntur.Ex his igitur Da*
cos I ftríanos promanaffe opínamurJneq* illís adftípulamur,quí hos ab Iftrianis pro»
manaíTe putant: neefentcntía? quidem noftrae Strabo refragatur, Polycletus , Iacum 4*
ibieiff, habere dulces aquas, ferpentes'cp nutriré, añerítt Contra caeteri fentiunt Coi
mographí,quando id Borealis Occanífinum eíTeuolunt, unde in mare ufque Indi»
cum nauígare licet:oftrj utranque ripam tenere Scytbas :reliqua uero h'ttoraScythas
Scytharum'uecognatos,utpote Albanos,Caufios, Narífcos ac Mardos.par eíua
cum Ponto magnítudo. Claudius, ínter Ma?otim Hyrcanum'qj marecentû & quin»
quaginta míliapaíTuum tradít efleinteruallumad'qj perfodere eo tempore Nicano»
re n S cleucum excogítafle.qu o á Ptolemaeo Ceraunio fuit interfe&us. nonnulli tre»
centorum feptuagíntaquincp mília paíTuum eíTe díamnCornelíus Nepos, ducento
j jmquinquagintamilía.Nunc autemlftmumColçhi, Ibères ¿V Albani tenent, per
- uemCaucafustmons,quemScythacGraucafum, quafiníuecandítumappellaue'
re, uíque in Indiam excurrit.Pompeius Magnus,ur auAor eft Plínius,ex Iberia ad
Bachos ufque,ad Aliertum flumen otfo dícbus ípfeperuenít,ubí Oxum ínfluínpey
quera
T>EC AVIS l ЫЪ E% I. ip
quern deinde in mare Caípíum deue¿tus,ad Cyrí amnís oftía pcnetrauit , qui Arme-
nía: Ibcriae'cp fines interluit: a Cyro quinq? tantumdiebus terreftri itinerefubuedtis
nauibus, inPbafimamnem defcendit , per quem fecundo in Pontum aluco delatus
eft.Ariftobulus multas inde merces in Hyrcanu m mare p er Ocum amnem uehi foli-
tas prodidit; deindein Albam'am 8C lberiam per Cyrim ÔC Phafîm in Euxínum fuif-
fe delatas. Ocus enimin Oxum defluitjquidiu uagatus ,in Cafpium mare dem ergi-
tur. Albani , qui funt Cafprj , marisaccola:,Nomadibus non modo generc,fed шеа
quoqjproxími,paftoralesfunt,cVbello noníneptí.mirafolifcccunditatepraídítí.ac
Cyrí prçfertim amnís interfluuio:terra fementem omnem,etiam domeíhcum,fpon-
,0 te fert:íme labore cultura'ue, bona omnia parít ; femel fata , bífera triferaue efficítur :
iEgyptifcracítatemexfuperat.aerismira temperies: uítes quínquennío putantur:
in bimatumouellar fructum ferunt:adulte,ufque aded fcccunda?,ut poft magnam ui
nicopíam ,maximam ínpalmitibus luxuriam edant.necmínori quídem feceundíra-
tefunt pecorarhomínes pulcherrimi,acmagni corpore, ab albedíne capillorum no-
men fortiti. Trogus ab Albanis Italís , qui interfecto Gerione Herculem ex Hifpa^
níaredeuntem,ex Albano monte fequuti funt, appellatos eífecenfet: 8c ideircoin
bello Míthrídatíco fui generis non immemoresJPomperj exercítum fraterno nomi
ne falutarunt . fimplex his ingenium,mercatura: cVcupidítatis expers : numerum fu-
pracentenarium non norunt ; ponderum , menfurarum , urbanítatis agrícultunc'qj
« ígtiarí:iaculatores funt, Se" fagíttarrj:arma, clypeus 8¿ thorax , ice ferina galea. Solem,
Lunam ac Iouem colunt,pra:fertím Lunam,cuius templum Iberia? proximum : eius
antiftes,poíl regem,uenerationís obtinetprincípatum:facris prareft.feruís & regio-
ni.eferuís mukinumineadflatí manticínantundiuínaturus,per fyluas dífcurrit:hüc
facerdos perfequitur, facra'que catena deuincit , per annum alie , alítum'que ad aram
dea: cum cgteris uí(ftímis ducít in medium: mox á latereímmiíTa cordi eius hafta per-
fodic,& ex moribu ndo captât au i pida, qu с populo referat:feruum igitur mortuum,
in píaculi fpecíem omnes fupergradíuntur. Albani feneftutem prxcipue ueneran-
tur.in uita defunctos pientifsímí , praefertím in parentes : cum mortuís pecunias de-
fodíunt.ex quo fit,utpauperes fint,8¿ patrimonio careant.Quum exlberíain Alba
ca mamingrefíiisfitper Amyfenam,regionem quídem aíperam ¿V ficcam,ad fiumen
Alazonium letíferos ferpentes habent,ítem feorpios ÔC araneas : quarum altera: co-
guncrídendomori,contrauerd flendo íuorum delíderio altera:: canes etíam excel-
lentifsimos,fuaptenaturaucnatoríos.Inhis regionibusuígintifexIingua:funt:unde
fitutregum quoq? multítudo oríatur,necp nimis inuícemmífceantur. Sub impe
rio Periarum fuit Albanía,pofiea Macedonum,deínde Romanorum.Traianus Im
perator his regem dcdít,nüc fub Magní canis poteftate degit. Ab his Albani quoq?
omfunt,quorumparshoctemporeínPeloponnefo,pars ínMacedoniaíuxtaDyra
chium plane confedít, Quum Gothi Gra:corumímperium afflíxerunt , in eos parí-
ter milícarunt:deinde tícdío militia: afFe¿ti,ín Adriático líttore quieuére. Supra ho&
+o Cerauniafuntiuga,a ta<5tu fulminum appellata. Quinetiam eahís adfjcíenda cenfue
rim,qua: de barbaris circa Caucafum,ca:teram'que montís huius regíonem habítan-
tibus uulgatamon fine admíratione referuntur. Ñeque menrítum aíunt Euripidem,
quínatum inquít hoslugere, propter ea in quae uenít mala: at contra mortuiim ,
quafiuíta:laboribusperruncbam,efferrelaeticiaplurímaaciocís. Sunt qui pro ma
gno fa:pe facinore neminem interficiant,fed cum liberis exígant ín cxílíum . Co n tra
taut Derbíces , qui pro quibufdam minimis delictis uitamulcbnt. terram ueneran-
tur : fceminínum nullum macbnt,cdunt'ue: eos iugulant, qui annum exceífcrintfe-
ptuageiimum.confanguineorum carnes abfumunt;ftrangulant anus, &fepeliunt;
humant quoq? íIlos,qui feptuagefimum nondum annum nactí obierint . Signini in
?o caueris rebus Perfarum mores aemulantur:pufillos quídem &hífpídos equosha-
bent,qui equítem ferré nequeunt:quadrigis coníugantur,quarum mulleres á teneró
aniüs exercitata: funt auriga;; in qua quídem arte quaxunq? edocb índucitur,pote-
b 4 ítas da
ftasdatur.utcuícuncp uelít,nubat.Tapyrorummos eft,atras ferre ueftes , deraiflàs^
quecomas.-mulieres contrá.candídas breues'cp crínes.Inter Derby tas hihabitant,&
Hyrcanos.-fortifsímí hac optione donantur , ut quamcunq? uelint , uxorem ducan t.
Cafprj feptuagefîmum annum exccdentemfameperimunt:infolitudine nanqueíL
lum cxponut.euentum'qj longíus profpecbnnfelícem putant,qué ab auib.e lecb di
fírahi confpicantur : contra.fi a feris & canibus.quam míferrimum: fia nullo profpe
xeríntínfeibrí,ínfelicem ducunt. Sed de utríufq? Scythíae defcríptionehaÁenus:
quamuís id neminem latere uelím,regionum fines pro regnorum fortuna 8c uetufta
temutarí. Nunc autem,quum lingua Sclauonica non modo Dalmatiam&lllyrí'
cum , ас non mediocrem magna; Germanise partem occupaArít, fed per Sarmatas & »»
Geras effufa,Tanais quoque ripamattingereconetur, prater Vngaros ex interiore
Scythia oriundos , qui fepenitifsimos Scythas inficiari nequeunt , quando coru fer^
monc ututur,ut mercatores plerique teftantur: Cení in Sarmatia,emporrj s utriufqj
genu's gloflemaacceperunt, Scythiam ultra Tanaim retulifie uídentur» Noftro au^
tern tempore Vngaria ab Vnnís oriunda , cuius lingua quum Scythica fit , ab omní^
bus finítímís nimium uidetur efle diueria, Pannonias,cV ultra Danubíum lazygum
&Dacorumregíonemfereomnemoccupauit; tellus quidem fumma ubertatefoli,
& rerum omnium copia à natura donata, ubi aurum,argentum,fal,lapíllos , colores
efíbdere licet; pecorum mira foecunditas , ín primís'q? boum ÔC equorum , ítem fru^
mentí, pabulUegumínisÓYpomorumabundantia.undePannoniamjUelá Pane deo г»
paftorum,uel a íoli ubertate dícbm arbítrantur,Aliqui uerd ( quíbus Appíanus aC-
íentitur)a Paeone Antarí filío,quem Pannona nonnullí díxerunt, Pannoniam nomi
narunt. Antarus autéab Ulyrico genítus eft,quem exPolyphemo & Galatea natum
efie ferunt.quare multí Pannom'am & Pfoniam no temeré ídem efle credidere;nam,
quam Latíní Pannom'am, Pseoníam dixére Graeci, ñeque deeft amnícorum copia
pifdum,&cupríconfecl:ura.inplerífqjfluminib^uríoptímiramentainueniuntur:
quin ÔC ínuitibus in aurífero folo fatis.auru quandoqj legunt.And quae urbes , Ro^
manae'qj coloniae,quas ultra cítra'cjj Danubíum quodam Ipe&arelicebat , nequaqua
hodíe, praeter ц eftigia,uídentur: neqj in Pannonia fuperíore,quae amonte Cetio ín^
ter Albanum monté di Danubíum, adAfabonemufquefluuíumeffundebatur, qui 3e
apudlaurínum Danubíum illabítur: neep in inferiore, qua: ínter Ríbíos montes, 8c
Ifírum.adTaurunum&Danubrjconfluentaprotendítunquamuis Vngarig ratio-*
ne,utranqj Pannom'am ínter Drauum& Danubíum nunc collocant. prifeospopu'
los & oppida recognofeimus,Ad Septentrionem olím Azalí,ad Meridiem Latobí^
ci,adExortü Vídiani ¿V Oderiates & Iafsrj.ad Occafum Coletíaní : iuxtaDanubiíí
lulíobona,Carnus,Flexum, Certobalum,Bregetíum:ín mediterraneis autemSaba
ría, a Sabauaro fluuio nominata : ítem Rhífpía , Sala, Múrela , Sacarbaucia , Brege*
tium, Praetorium, & Polentíum : fed Pra?toríum, a Prattoríana legíone diftum,
qua? pro Imperatorís practorio & tabernáculo in caftrisfemper ftare folebat. Inter
Sauum&Drauum,Nouídunum,Bononia,quaeaBoís Gallía: populís noméacce^ +e
pít:Lentudum,Corrodunum,Sífopa , Magiana & Zagabría,cuí á terra; foecundíta
te iure nomen eft indítum. huíc Ofualdus nunc prœeft antiftes,nobilifsimo Vngaro
rum genere natus,uír tanta modeftía,grauitate ac eloquentía prseditus, ut nihil in eo
inuenerís,quod non fitperquam laudabilean fermone pra»guftatus,multo altíus fa^
pit quam oftendít,fuam pra:humanítatedifsímulatfapientíam,a,quéfcitutranque
tolerare fortunam : &quum ftudíofifsimus fitubique decoriobferuator, & confia
líl acingenr} dexteritate poli eat.potius rebus magnis agendís,quámfacro ocio foret
idoneus. SedZagrabía,olím Vícus Italícusdícebatur. Inter Albanum mónteme^
mctrinibU. Sauum,Patauiunit mteriacet,& Audatonium,itcm Vinudría,Scífcia & Olíma^
cum,Sogora & Vifomíum. At Scifcía,cuius pulchra adhuc extant monumenta, ín 5»
ínfula quafi fita eft : quam , dum bifîdo alueo Sauum íngredítur , Colopis efficit , Sc
quafî à feindendo fîbi nomen uenari uoïuiiTe uidetur . In inferiore autem Pannonia,
fiih Ara*
"DECABIS l LÏ%Ë% I «
fubArabaneAmantiui,Hercuni'ates, Arabofci: &Danubrj ha? quondam cíuítates
erantaccola?, Curta,Salua , Carpís , Aquíntum , Saluium ¿ Luífoníum , Lugíonum,
Vocontiumt» TcuthoburgíumTeuthonum oppidum , Acumrticumt* Syrmium, влЬияа-
R!iíttíum,S^Taurunum,á Taurífcis Gallorum genere natís appellatum. Bcrbas ué- ßhn,
roUuollum,Murfella,Myfia colonia,Cíbalís,Cornacum, Scordifcorum funt oppi^ Клтлпс^
da: quxunacum Syrmio Sauum Drauum'qj ínteríacent.Inter Bebios montes &Sa.>
üum.Breucarum funt oppida , Certifla , Marfanía , Bafsiana , Salís & Tarfum • Plí'
nius lácum Pcifonem,quem Balathonem nunc appellant, & deferta Boíorum , ítem
Lentudum,díuí Claudrj coloniam,& Sabariam Iuliam , & Sacarbâtiam Norícis aiv
10 numeramn PannoniaScifciam8¿ Emoníam colonias commémorât, item Arabia'
tes, Azalíanos,Antíbelgitcs , Cataros , Carnícates , Eranifcos , Hercinatcs , Laconí>
cos,OíTeríates,Vartianos,Claudmmmontemcum Scordifcís & Taurífcís : prarte*
reaMetubarím Saui,ínfulam Amnícarum maxímain,ínfulam'c^ Segefíicam, ubi Scú
fcíamcuedíxímus, & Acuntíum amnem,quí ín Sauum iuxta Syrmium , Syrmíeiv
fium & Amátínorum oppidum emittit,Drauum'cp refer t,e Noricis orientem, á uio»
lento curfu nomínatíí: & Sauum,quaíi longe placídíorem,magis'cB falutarcm appeb
Iatum:& ex Alpíbus Carnicís,quam regíonem Carníolam nunc uocant , centum uí'
ginti milium paíTuüínterualloinDanubium plane deferri. Verum hic S trabo uab
defallkur , qui dum nauigatíoné ex Aquíleia ¿V Naupacto per amnes in Iftrûmemo
to rat,Sauum in Drauum,eum'quein Noarum penes Segeftam Iftrum influerc tradít;
quod non modo ex Plínrj di<ftís,fed quia noftris uidimus oculís,á ueritate uidetur ni
mis eífealienum. Paulo enim infra Peucen ciuítatem,á Peucinis Sarmatarum popu»
fas condítam , quam Qiiinquecclefienfem nunc uocant , Drauus Danubio admifee-»
tur» Qyo'nam modo Strabonísuerba,accuratifsimialíoquin fcriptoris,tueri pofsi^
mus,haudfaciledixerim: Ñaupa До (ínquit)proximus eft fluuius Corcorus,qui
onera excípít, Sauum hícintrat,Sauuscp Drauumingredítur: hic uero inNoaron,
penes Segeftam : hínc Noarus accepto Calpi,quum ex Albio monte fluat, per Lapí
thas'q?uagetur,Albrj accolas,adScordifcos Iftrum influít.Sed'quum omnia luftraf-
fe nemíni licear,folus'cp Deus fallí nequeat,facile do&ifsímo feriptori uenía dabitur,
3o Sed addíuerticulumreuocetur oratio. Bor) ,Taurífcí& Scordífci, quum á Gallíca
nationepromanaflent ,non folum regiohem Drauo Sauo'q? munitam incolué*re:fed
Scordífci cum Illyricis 8c Thracibus promífeue fehabuére,omnium quoque
cumimmanífsímí, quandoeorum rítu hoftili íanguine drjslítare, excorum calua»
rijspoculafingere,grauidarum'cp mulíerum partus tormentis extorquere, pro nul
lo facinorereputárunt : callidum Sí robuftum genus hominum , fyluarum ac mon*
tiumíítus non parumíngenr) afperitatem augebat : Catonís exercitum non fude>
runt modo,&: fuga'runt, fed to tum pene interceperunt , a4 Didío , dum libera popu>
latíoneuagantur , in Thracíamreíecli funt : áDrufo quum grauíus arcerentur , Da>
nubq tranfitu ínhibíti: áMunatío uchementius afflídli , dum peruium glacie flu
+° menequúarunt, Borj &TaurífciáDacísfaepe bello uiclii , deleti tandem funt. Crc
tofiro quondam fubíeftí,quosParifius quídam amnis patria? nomenrcferens,qui
emontíbus per Scordífcos Iftrum intrat, fane diftermínat. Scordífci a Dacís,de'
¿ndeín belli forietatemacceptífunt,nomen'cp a difeordia ínuenére. Nam redeuntí'
busexAfiaGallis,quumreshaudprofperefuccefsiflent,quumper Myíías ÔYPan*
nonias iter facerét,fpecl:ataamoenífsími loci fcecunditate.inter eos eueftigid eft оЫ
orta feditío:redeundum ín patríam alrj ,nonnulli i n Pannoníjs deíidendum.incolen'
dumq?folum,quodferacífsímumnac1:ifuerant: díuerfa quoque diuerfi cenfebant.
quarcquíibíremanfeAre,ab orta difeordia Scordífci dicT:¿ funt. Segeftanonprocul
aconfluentibus eft,quae Saui ínfula? nomendedit, ubi Scifciam eíTediximus , uetufta
5° quondam ciuitas, nunc ipfaueftígiauix extant reaDacorum incurfionibus abfrmv
pta,in Medíterraneam Draui & Danubrj regionem,quí fuperfuerant,ut tutius uíuc
rent,fereceperunt;eum'c5 pagumnuncamplífsímum, Segeftumt uocant. Propeau/
tem Syr»
tern Syrmium eft,in uia fitum,quae in Italiam contendí^ ÔC i S y rmo Tribaltoru rè>
gcappcllatum,n5 tamuinoclarum,quam quódprobilmperatoris fuerit natalefo^
lum,qui Marmaridas in Africa fuperaüit,Francos ínurjs paludíbus ftrauit,Gcrma^
поз & Alemlnos a Rheni longe ripís plane íubmouíc:item Sarmatas^ Gothos,Par
thos, Perfas.&uníuerfum deniq? Pontí tractum in fuam dítíonem redegíc,quadrin
wenta hoftium mília caccídit,omnía ab hoftibus oceupata recuperaüit:tantum prx>
dxfetülítáBarbaris,quantumíllí quondam abftulérant:utSyrmícamregíonem,fe
racíorem redderet,paludemquádam ficcareftatuítrquam ut exhauriret, innümerá>
bilem mílítum mulfítudinem ad effodíendam foflam conuocaum fuborta militan
ob Íaboremíndígnumfeditíone,iivferrataturrí,qu am fpeculse gracia ladus altíusqj ,»
exxdifícárat, facínorofe carfus i cui mox elatís aggeríbus pecnitentia dücb',ihgens
txiLvopï- cmnmfcriptíonefcpulchrumdicárunt, hic probvs imperator,et veré
A* probvs siTvs est: vicror omMivm gentivm barbararvm: vi^
CTOR etiam TYRANNoRVM.eíusftatuainVeronenfiagrolocata.decoclota'
Да, colores pra?texta mutauít. Dedurn quocp ímperatorc ex inferiore Pannonía,
Bddalia:natumlegímus,quí bellum duile in Gallia fufdtatum pacauít:filíum fuum
СагГаге" pronunciauit; Roma: thermas érexít,ín Chnftianos facínorofifsíme faeurjt,
diuum Laurentíum díro affecit incendio : quare ín barbárico tumultü cum filio av
terfeclus,demerfusqj in paludís gurgite,nunquam ut fepulturac traderetur, potuit
inueníri. Pannonía ímperate Galíeno aSarmatís &Squadis depopülata eft. Bathô »•
Pannoníorum olím rex Breucís^AudízetrjSjDídonibüSjPirufcíSjMázdSjDeficía-
tís ímperauit.Secundum Pannoniam ad Hadriaticu mare funt Lapith.se , bello qui*
dem accommodatífsímí,ín Albio monte fiti,qui Alpibus pofterior eft,& perquám
excellens: atqj hincad Pannoníos 8¿Iftrum, hinc Hadriaticu m mare prominet: ab
Augufto expugnati.halíca &milío üefeuntur rítu Gallíco: Illyríco'q? more ас Thra
ció armantur: eorum oppída Merullíum , Arupinum , Monecium & Vendonunu
Hadríus mons Dalmatiam diuidit medíam : hinc Mediterránea, hinc mare profpe>
¿tans:hunc a maripleríqj nomen accepiíTeuolunnaGraeco fermone contra alíquí,
Sc fortafle melius , quando quum totus uídeatur efle faxofus , praeter arbufta quar>
dam.nullafyluarum eftprocerítateconfpicuus.Vtad Pannoníos rédeamüs,quüih 30
de duobus faltíbus,tríbus'q; fluuij s íngentíbus munitos efle cognofeerent, prarda*
„г, „. ,n;j;rw д/ a n ,Vnnrá frrncia rraAi. ín finítimos pafsim graflabantur,mox fe uv

fus eft:qui quum eos inutrífquefluminibus fuperaflet, non belli ex more arma eré'
mauít,fedínprofluentes capta proiedt,utrelíquís,quifubfidebant, hoc uíftoríani
modo nunciaret* Dalmatas Marius íncenfa urbe Delminio, grauifsíma ca:de confe
cerat,quos deinde gregíbus, agris & armis AfiníUs Pollio mulcíauít : quühri adhuc
durifsímum genus homínum,iugum e céfuicibus éxcutere conaretur,VíbíO ab Au
gufto delegata expeditío,ut eos perdomaret,terram'qj fodere cogeret. M. Vale
rius Meflala Coruínus,diuí Matthias regís Vngariae congentilís,Dalmatas Panno* +•
níos'q? domitauit,prouíndam'cj? ínter Sauum ¿V Drauúiacentem.afuo nomine Va
leriam,quam nunc Sclauoniam dicimus,appellauít.Quin 8¿ Dalmatian parte á Cor
uino Coruatíá nominamus , praeter Modruíiam 8c S eníam nulla in hac regíone cu
uítas memoratu dígna:quarum altera a Senonibus Gallís , à fyluís altera norñén u^
furpauítJn Valeria , fola Zagrabíá memorabilís * in monte ( ut aiünt ) Graeco fita:
qua; quum mírabílircrum copia redundet,per antiftíchón a gazarum fcaturitate
denominatíonem obtínuit. CaeterunijneSclauorum ígnoretur origo,Vandalí, qui
à fluuíoregionis fiodi ftí funt,fc ddndeSclaüos appellauere, ab eius quídem gentis
nomine, quae a Bofporo Címrnerico adTartainiufcp fluuium habitaré folebat : ÔC
quum eorum pars imperante Mauritío, in Dalmatiam 8¿ Illyricum commígraflet, ye
regioníSclauoniac nomen ímpofuít. Qui in Scythiamagnaqj Germania remanfe*
rant,partimBoemi,partím Polonididifunt.Pars Vandalorum , quae Burgunds
num ПО'
ЪЕСАЪП l ШВ% /
nuttt nomen deinde aíTumpíít.ulteriorcs Rheniripas Auguftí tcmporíbus Occupa*
uit,quosDrufus &Tybcrius (utaudbr eft Cornelius Tacitus) in proprias fedes
repulerût:extra urbes 8¿ oppída díííecb', morepatrio uicatím habitaue're : & quüm
uicos,quos propria lingua burgos uocant,incolerent, Burgundíones (ut ait Oro-
ííiis)dích' funt;Saxoníbus'q? finitími.Contrá Polonoríí fentíunt annales , quû Bôe-
mos &:Polonos e DalmatiapromanaiTeprodant.Plíníus Vándalos unam ex quin-
queiiiterioris Germania? partibus enedicít.Pleriqj ab ortu Viftulaî flumínis,qua
in Aquilonéuergít,per immenfafpacia Vnnídarum natíoném difíufam olím fuiife
feribuntrquam in Sclauones,Vénetos ¿V Antes díuiferunt.Sclauoni a Marfíano la
,0 cu &ciuítateNomctíníeníí,ad Danatrum ufqt amnem,extendebanturínBoream;
paludes,ac oppidorum loco fyluas habent. Antes uero.qua Ponticum mare curua-
tur,a Danatro ad Danubíum ufc¡? diffuíí.fortifsimüm quídem genus homínum,ab
infeftisanímís appellatí.Myfios,qui tarttopereab Homero laudantur( ut fuprá do
moníhratum eft,quum de Getis & Dacis agebatur ) tempore popüli Romaní ufq?
adeoferosac truces Thracum cófuetudinefados aíunt,ut uifo M. Crafsi exercítu,
anteaciemequumímmolaVinc,uota'q3nüncupaArínt,ÍÍuincerent,feceforumducum
extisnon modo drjs facrafa<fturos,fed pro lautifsímo cibo cpulaturos: fed nefanda
dij uota abominan funt , quando tan tum terrorís eos ínccfsit , ut ne tubam quídem
pcrtulerínt. Quin 8¿"hís terrorem Canidíus céturio nímís auxít , Barbara quoq? fto
ío liditateufus; quíppe qui fuper galeam foculum gerens , ín hoftíum formídínem ,
curfu Hammam , ueluti arderet , agítatam latius effundebat . Pannoníos igítur
My Ci fuperiores inferíores'q? fubfequuntur,Iftri accolai : quos Retíanos , a Retíana
Myíía? cíuitate metrópoli »nuneuocant . hincením óptimas gladiatorum familias
Romani deducí reputarunt,ín quíbus Gallus Retiariusq? decertabat.Roxíanos me
líusfortaffedixerim,aRoxanis Alanorum commüitoníbus» Bulgarorum linguam
Huncferuant.paruma'Sclauom'cadiíTentientém.'peculiaresquocplíterashaben^ne
mulrum quídem cum Graecisconfentientes.Bulgarinanquefupramare Ponticum
confidenteSjmelíoribusfedibusalle&íjMyfíasoccuparunt, Vnnís primo finítimú
quos annalium ferip tores aliqui in tría genera diuífosprodiderüt: ín Alexiagyros,
3« Auares 8c Vngaros. Alexiagyri haud procul a Cherfonnefo habítárunt, »eftatepef
campos errare foliti,adPontum cum pecoríbushyemeuérfabantur.Vngari Maco-
tira quondam accoluerunt:deinde mutatis fedibus , quia murinarum pellíum com>
mercío notí funt,utrafq? Danubrj ripas oceupárunt, acin liuncufque díemutütur,
corum enimaltius nobis repetetur orígo.Auarum aút habítum,üt Suidas ait , Bul-
garíufurpárunt,acin huncufqj díemutuntur.TerbalusBüIgarorum duxjuftínia>
no Rhínotmeto imperante floruit. Quin 8¿ ípfeluftiníanus o¿Conftantinus Herá
cln filius ítipendia huic foluifle dícutur,quando ab Auarum ímpetu eius opera libe
mifuntifcutúením.quodgeftarefoleba^humífupiníídepofuitíítemfcuticamjqua
adurgebatequum: ¿kquoufqj utrumqj protexit ,porredahumíadtermínosufqj
40 hafta,eLtaqj uefle feríca,duas arcas numis completas, alteram a dextra aureis , alte-
ram à leua argenteis milítibus expofuit. Auarum tune uíres Bulgarí patefecerunt,
namcúuictís Auaribus,captíuosquofdamfuípenforinterrogaflet,unde ñamaría
cípís gentís'cp fug in terítü accepíflent : rcfpondere, Ex hoc, quod tatas fibí uíres ex*
tincta mífericordia delatores compararant,ut fortifsimum 8c prudentífsímü quen-
queuirum iam confecerint: furesac facinoroíí cum iudícibus tuto quotidieuerfa-
bantur;ebrietas,crapula,largitio,dolidôminabantur:uenaliacuncîaerant, fraude*
&i"iïdiç mutuo' tendebantur.hincigítur Auarum excídíum promanafledícebant.
Qy od ubi Terbalus audíuit.conuocatis Bulgaris,uarías leges promulgauit, in prú
mis in delatores:de quib- edixit,habendam eñe quaeftíoné:delatorem pramaricato-
5o rcm'qj conuídhim,capitalem eíTe iubet.item,ne furí cuíquá , & latroni , cibus & efea
tribuatur : qui tribuerít, omnia eius bona in fifeú referantur,furí crura frangantur»
uineas omnes imperat extirpare,delatorí no extirpantiurtiimodica muñera propo>

I
nivaui delínquentíbus non indíca'nribonorum publicatíone muidandum cffe cert
fuit Ouare luftínianum fecundum , in Imperium Bulgari reftítuerunt. Quum
antiquorum moreGeographorum^ítcríoremulteriorem'q? Vnganae partan de*
fcripferimus,nuncquos fines ípfa fibi ucndicet,breuiter exéquamur:ut utro modo
in referenda híftoria , loci feriberentur , facíllíme quifque intelligere pofsit. Quao-
quam diuus Matthias rex Vngarorumtantum fibiimperrj comparant.uthincma^
re Hadriaticum.Sarmaticum illinc , & ab Exortu Ponticum , ab Occafu Norico$,
Víndelícos & Sueuos nunc attingat Vngariartamen afperrimae acindomite genu's
alumna,á Merídíe,aDrauo fumítinítium:aSeptétrione,Sarmatis, quos Potónos»
& Getís,quos Valachosdícímus,tempeílatenoñratcrminatur:ab Occafu Auftríá «*
habet, fuperiorís quondam Pannonííc caput:ab Oriente Myfiam , quamRhetíana
nunc appellant.Nullí terrarum regioni, hominum robore , pecorum foecunditate,
ubertarefoli,mctallorum copia cedens;exutaprifca illa barbarie, fe nunc militaris
difdplinícpríncfpatumobtínuííregloriatur:quum afsíduo bello uexata fit,infcftíC-
mniscírcumuentanatíonibus,extincb'suetuftateurbibussquxinPannonr)solim
fuerant.nunquampacis compos, nouas aedíficare nonpotuit: & fi quas excedínca'
uit,tumultuaría ( mihi crede ) fuerint opera, triplíci tantum genere hominum dele
data,quorum pars facerdotum eft,quumreligíonemmírífice colant: alíi,armage^
runt:caeteri,agrícolae funt:uníucrfain pagos cóuentuscp díuífa,quos Comítatus ap
pellant. Qu^fimitioreire^autlatrocinrjscarerepoiTet, frequentíam quoque op> *•
pidorummaioremhaberet; codíbenígnitate, &pulchritudmefîtus, omnibus or^
bis regíonibus fuo iure poflet anteferri.Conuentus quam plurimos habet, uicós'qj
innumerabilcs ín urbíum ípedem. fed cóuentus partim a* ciuitatibus: partim ab his
Vngarorum duribus, quíínScythíaprodeuntes »utrafque Danubrj ripas occupa
Cmiutut runt,nomcn aiTumpfere.Citeriores,quiper Pannonias difFufî funt, príus funt ordi
1 ne referendi.ín primis,Syrmien(ís conuentus,a Syrmio metrópoli cíuitate nomina^
vngtri'* tus, de qua multa paulo íupra didafunt» Ioanneepifcopo,uíronobili cVgrauífsiV
bVIl
то, ac multis aními corporis'cp dotíbus príedíto »uniuerfus ille Scordifcorum tra^
dus nunc magnopere gloríatur: cuius uírtutí fi fortuna comitem fe praebuerit,Ion
ge maiorafp erare poterít. Demde Valconcnus,ín quo Vylacum oppidum non v i¿
gnobile, cpífcopatus'qj Diacenfis, qui maxima Myfig parte quondam obtinebat*
nuperrime cxccllentífsimum epifeopum fortitus cft,Stephanû Criíp£r,inaudita hu
manítate,mira optimarum artíum dífriplina,prgterea fide,clementia,líberalítate aC
prudentíaincredíbilúcuí fi facauítáprorogabút, nihil eft tarn magnu,quoduirtute
Sc probicate fuá fperarc no pofsit. Poft huncPofegancnfis,íntcr Sauû Drauum'qp
diffufus , cuiPofaga oppidum noméníndidít, Sdauoniam autem 8¿ Dalmatian*
duobus tantum cóuentibus compleduntur,quí Seuia: acZagabría: haberi folent»
Barauienfis conuentus multis fertílibus'que uícís exornatus ; in quo Peuce^
ciuitas opulentísima, áPcucínorum reliqurjs2edíficata:quamnunca quíncp baíí
licis,Quínqueccleííenfem urbem uocant. antíftes huius Sígifmundus eft, non mo^ 4«
do oprimís difcíplinís,quas ab Italís accepit,S¿ opibus ac nobilitate generis, iierue^
tiarh ingénita humanítatc,magníficenria,grauitate,formx'cp preftantía uenerâdus,
qua omniüfpedatorúgratíam Obi facíllíme córilíat.ItemBatha uicusquídemnón
ignobilís,quam Vngarí Scytharum proles, áBatha Cimmericí Boípon^quarnon
procul a Syndaeft,uocarcuoIuerút. DeíndeSímígienfis cóuentus eft, Símígius'cp
pagus.cü templo nonígnobilí,ínquo Segefta, carteri'q? uící,Balathonislacus acco^
lai.SedínhxcIocaSegeftanijScytharumíncurííonibusuexatíjUttutíusuíuerentjfe
receperüt. Poftea Tholnêfîs, íuxta Danubiu : ubi Abbatia; tres uetuftífsímse,cír
cumfuns ditatarpagís. Mox Albenfis,ab Albaregali nuncupatus, quarin media
palude fita,haud facile expugnan poteft ; ubi bafilica díui Stephani Vngaria: reois, 50
profec^nobilífsímannquaregumdemndorummonumétafpedanturínunctan
to díuíMatthía: fumptu tota reficitur,ut cum fuperbífsímo quoq? templo conferri
queafi*
DE С Ubi S I L/ЪЁХ Л _ if
fiüeat.cuí quum regio edido Sc au ftoritate pontificia,a?tate noftra Domínícús àntï>
lies forte prgeíret,tantacomítate,prudcntia,probítate, ¿V afpectus uenuftatefuít¿ut
fpc&atorem quenq? di¿lo citíus alliceret in amlorem,officio cuique deditifsimus , &C
prgfertim externorurridiberalis nanqueuúltus,3¿ corporis decora proceritas grätig
taatumáddebat,utadeuntéquencpáfe dímitteret inuitum. Sed cur tot Albas Vn
garia dixerit,haud immeritd plcricp dubitabunt. Non folum hanc Albam habet Vrl
garia : fed Albam Grsecam ad Táuruníum , 8c Albam Iulam in Daria , apud Trank
lyluanos.quo quidem nomine non ímmerítd tantopere dele Aantur ( ut mea fert O'
pinio ) qui pro penitorum fuorum nomen lubentifsime retinent.Vngarï nanque ab
i» Vnnis, Vnni aLeuciSjideft Albanis Afiatícís,quiáScythisortifunt(fiProcopíc»
Grxco feriptori credímus ) orígínem duxerúnt ; &ut rhaiorum nomina feruarent -,
quas axhficarurtt urbes, ab eis nominare ùoluerunt.ALneas ením ó¿Teucer,antíquó
fum more,quascíuítatesfundararit,patrrjs nórriinibus appellarunt . Piuspontifex
máxímüs,huíc ópíniorií,nefcio quo affecl:u,refragatur: ni G fortaffe ift'o , quia quurii
liâtes effet optimus , Vngaros'qj manticinaretur paucispofttemporibus Alemán-
nos fuos,quós tantopere ac iure dilexít, facile domíturos,íniquo ferebat animo, eoi
aliquant nobilem orígínem fortíri. Procopius Vnnos e Phthálítarum genere fuifle
prodidit:quos etíam Leucos,id eft Albos,nominat . únde S¿ Leuci quoq? ín Bélgica
Gallía,inter Remos ¿k'Língones fiti.Incodem conuentu Coletia t eft, metrópolis Ш
и quidem ciuitas,metropolitam'q? habere foletnonígnobilem» ÄColetianishocnO'
men & fundamenta fumpiït,qui(ut Ptolemçus au dor eft) fub Norícís ínter Sauuni
& Drauum,non proculá Patáuio,quondam habítarúnt. Hínc ecónfpcftu ad Oc
calum Vefpríníenfis eft , ab epífcopalicíuítate nomínatus, quondam ciuitas, ab Al*
bo fonte Álemanníca lingua nomen accepit. Item Zaladíenfis , trahs lacum queni
Baiathóncmnuncuocantrcuí quidem ideo nomen hoc indítum,quiaZalac, ideft flu
ftuattouridarum,conuentuiundiqj círcumftrepít.lbí quocpThihanCheronnefus
&peninfulaeft,quam optima pifcíum copia, coelí'cp benígnitas nímis fortunatamj
plonge fortunatiórem celcberrimum templum,ab Andrearege condítum , effecít,
Pihisieníís uerd conuentu s ád Dánubium recedít, montana quidem regio , ¿V to
jo táuitiferá:8¿ob calidas aquas fulphureum fcrtuínum,quod tcmulentíam facilecieu
HícBudarioüa,&Budáuetus,utraq? Danubrj Iambiturundís: aBudínis.uetuftif-
fimísScytharurripópulis ¿ qui cum Atila Vnnorum rege inPannonías defeende-
runt,appellata. Ne íllís quíderri äffentiendum efle duxerim, qui a fratre Atilae nomi-
hatam tradunt : fi Herodotum 8¿ Strabonem dilígentíus leclítaffent , aliter fortaffe
ferififlent. Vnni ex Afîaprôdëuntes,traiecT:oTanai,ihmediamEufopaeScythiarn
perictrarunt:8£ cum Budinis diu habitarünt,antcquam Pannonías óceupaffent. Siú
praBüdamueterem,ineademDanubrjripa,uetuföfsima: urbís ueftígía nunc cer>
mmtur,magnum^murorumambitümreferút:Sícambríamnunc juniores dícurir;
aSícambrís,remotífsímís Germanise populís.hani ciuitas ifta,ex auxilíatríce Sicáni
40 brialcgiörieGermaniac,nomenolimaflumpfit. InhacueteriBudalapis effoffuseftj
Matthiac regis terripore.dum fundamenta íacerentur aedium Béatricís regina; , cuni
taliinferíptione: Legio sicambrORVM hic prjbsidio collocata Ci>
VITATEM ADIFICAVERVNT, QVAM EX SVO NOMINE SICÀMBRIAM VÖ
CAVERVNT. Nos aút i quantum ex Ptolemxo ÔC Epígrammatis üeterum lapidfí
bus incífis conoceré poffumuSjlegíonis prima; auxilíatricís han с urbem fuifle credit
mus.Treís ením lcgíonü urbes in ripa Danubrj (cjuamuis in fuperíore tantum Pan-
nonta:i n quo fortaffe decípítur,quía inferiorem etiam attíngunr)Ptolemauis collón
cauit.Primä,quaelegio Germanica décima di fta eft : quam quidem earn Fortaffe re-
putárím ,quae íuxta Strigoniumín effufa planicie fita eft; aut e confpecftü Gomara^
5<¡ íuxtaTatam.Alteram,qua:legió Germanica decímaquarta: & earn paulo fupraBu-
dam,addecímumfextum lapíderri ; ubi diui Andrea: nunc templumeft,&uícusih\
«dito loco íítusjfuífle opínamur:extat adhücmurorum circuítus , á tergo nondum a
->«Г îtOKFIKÏi"REt. 'v'ti'qUt.
гб
líuídauctuíbtedeletus.Adliucmuetensuciu"" —r
pítaphium rcferens:cx quo mihi facile1 coniecbra dcducitur, lcgionem illam Dome
tiaaamperatoristemporen'nDacicaex^edmoneHiiripaDanubiifuiiïccollocatam,
¿bies aliquem ex Fiauíana familia obíi (Te, legíonís huiufee prarfefium . 1 ertiam au^
tem.qu je auxib'atrixlegio fuit , fupra Budam ueterem fuiiie reputamus : quod uecu-
fíifsímum reftatur Epígramma ibi effoffum, & cuiufdam fchole fpeculatorum legio
num adíutrícum dícatíonem oftendít.ín citeriore nanep Danubn ripa, nulla alia uete
rum ciuitatum ucfligia his potíora cóperímus. Ex quo fit, ut Sicambriam legionem
primam auxjliatricem,hanca Sicambris Germania: populisappellatam,qua: ad Bu
dam ueterem humi plane iacentem confpícamur,exíftímare debeamus. Scd liberum td
cuique iudicium facile parimur:ineptos ÔC fomniculofos annalium feriptores non fe
çhmur. Non multo fupra.in eademrípaflumínís.Vicegradus eftoppidum,regum
Vngaria: quondam fedes : nunc uicus eft celebem'mus,cíuitatís ínftar , a diuo Mat'
tbia inftauratus,accíusregía,tantofumptu &arte culta, ut nihil pulchrius fpe&ari
qucat,& fuperbius:feddc hoc aliavs. In montisautem uerticearx munítifsíma,ubí re«
giam facram'cp coronam aíuntaíTeruari: paulo fupra,Pilienfîs abbatia eft . Secuiv
dum Zaladíenfemcomítatum (utaíunt) Caftrifcrréiîs eft,adNorícos Víndelícos*
quefpectans:íbíq$ Sabaría,uetufta quondam ciuítas,uaria referen s monumétarqua:
quumdíuiMartinípatríafuerit,non parum fibírelígíonísab omnibus exegít. Sem
proníenfishuncattingít, a Sempronianobilifsima Romanorum colonia díclus.ac ió
Cíuitatí noua? Auftria* contermínus, in quo munitifsíma oppída, innumeri'q? pagí»
Si ad Danubíum declínauerís,laurienfis conuentus oceurrít , qui ab lauro ciuita*
te feracifsímanuncupatus eft:quam Arabon amnis abluít,quum Danubíum ínfluít.
ubípauloremotiusBregetiumblim fuit, epifeopatum habet non ignobilemieius'qj
Apocrifimus. bafilícam Vrbanus pontifex,Matthíae regís apochryfiaríus t,nonparuís edifierjs ÔC
apparatíbus excoluít.Th ornas huíc,quí diuo Matthia: feruiebat,á fecretís plane fue
cefsit : qui quum exacta prudemia, integritate ac fide fumma foret , icé laboriofo cor
porc,íngenío dextero & acu to.non plus fíbi quám príncípí placuít: afsídua íllí feruí'
tía & officia incredíbiliftudío praeítítit:quare tantum fibíau&oritatisuendícaiiit,ut
probreuiconfilío,aftufapíentia'cj? fuá, ínter ca?teros(fí uíueret) príncípatum confe 3«
quuturus efleuideretur. Athuícnepos Francífcus erat, qui profa ¿V pedeftri oratio^
nepollens,dodisfauebatingeni)s:&:patruiferecollcga,quumregisfitamanucnfis,
feribendi degantia commune munus exornat. Neq? proeul nimis ab lauro Panno^
niusmons eft,áquo Pannoníam pleríqj dícTram affirmant:& in eíus íugo relígíofifsí-
mum díui Martini templum. qui quamuísPannonicusfuít,ínulteríorc tarnen Gallia
eíue corpus reuerentífsimeafleruatur. Cum hoc contínuatur Camaríeníis,aCama
raScytharum oppídonominatus.quod in ínfula Danubrj íítum efi.Comarínancp
íuxtalaxartem Sacarum fluuíum , in AfiatícaScythíapopuíi fuere celcbcrrími: qua^
re multa Europíca? Scythia: oppída, Afiaticac nomina referunt: quin & Comara flu--
uíus ín Bactris eft,qui Ocum íntrat : Comarí quoqueibídem populí. Ex quo fît, ut +e
Vnní, Vngarorumprogenitores,ex Aíía primum , & non ex Europa prodierint,
quum non lolum nomina , fed Scytharum línguam quoquéredoleant Auaticorum»
ln eodem conuentu Tata,ubí arx regía.tanto impendió extrueb, ut iure pofsit omni
bus noftrí temporís arcibus anteferri.hínc nanque lacu , hínc duplící foíIa;excifo fa^
xo,&f erecto aggere muníta,ut nulla ex parte oppugnari queat* Strígonieníís hunc
attíngít,á Strigonío metrópoli uocatusrquam quû Ifter & Gromus amnis pretería*
batur,híncíuniores appellatíonem contraxifle opínantur.Bafilícxibi duarnobilífsi
mar: archiepífeopatus altera,á diuo Stephano rege in edita arce conftrucb : ín opp¿
do fubíacentealtera,aBcla quarto Vngarorum rege, diuo Francifco dícata. In pa*
tenti campo praeter Iftrum, legíonís Germanica; décima: iuxtafíumeneffufa?ueftí. <•
gía multa cernuntur(fi Ptolemaco credimus)quâ Tartarí poftea deleue're:ubi quum
legiones adhuc Valentiniano ÔC Valente imperante tenerentur,á prefecto legíonís
primar»
DECIDIS I LIVER . t, 27
primse,ut ex quodam lapide legimus; Moñbpolium in fuburbío inftitutu eft , cuius
infcríptío talis eft: kvDicio principali dominorvm nostrorvm,va/
LENTlNIANIi VALENTIS ET GRATIA^, PRINCIPVM MAXIMORVM.'DI/
5POSITIÔNE ETIAM ILLVSTRIS VtRI, VTRIVSCLVE MILITIA MAGISTRI
EaVITÍS, COMITIS: FOSCANVS PRAPOSITVS LEGIONIS PRIMA MAR/
TIÖRVMjVNa' CVM MILITIBVS SIBI CREDITlS,HVNC BVRGVM.CVI NO
MEN COMMERCIVM,Q.VA CAVSA ET FACTVS EST, A* FVND AMENTIS ET
CONSTRVXITjET AD SVMMAM MANVM OPERIS IN DIEBVS XLVIII,CON
SVLATVS DIVI NOSTRI GRATIANI AVGVSTI BIS, ET PRQBI VIRI CLA/
» rissimi,FECIT PERVENiRE, Loc5prgpotêsraetropolitaexcolit,&nûcc|uàni
maxime Hippolytus Aragonius,reginç Beatrícis e forore nepos , ас Herculis Ьеггги
rix ducis filius, qui nondü decimü annü natus erat , quíí a díuo Matthiä tä facro mu/
neredonatus eft.Sedgenusregiú,ímmaculatapueritía,índoles'cp penediuina, bafili
се ас uenerabílí collegio facerdotü preciû potáis addidiíTc,qj quiccp detraxiíTe uide<
tur. Mofóuíenfishunc attíngit.Hacl:enusde conuentibusciberioribusdíclumeíí:.
Nunc ulteriores rite profequamur : a Peftenfî fumaturinítíum,cuíPéftumoppí'
dümnomen attulít. Pifonenííuetufta ciuitas rtomen dedít, qua: á Pífonc,qui Thra
ciamdomuit(ut Florus ait)nomen aíTumpíít,quum in Myfrjs & Pannonií s uerfare^
tur. Hontenfis uero eft.ubi Satum t eft oppidum, a Satis uetuftifsimís Scytharum
» Afiaipopulisuocatum* Neugradienfemubertatefolilactum, Bacía ciuitas excolit.
Ad Marmaciam, quam hodie Marmaruílam dicunt , Gemericníís plane fecedít,
cuprí&argentiferax. Item Tornenfís,acZolieníís,áuíco & oppído denomination
nem aíTequuti,alter ferrí,alter auri &argentí feracítate przcftans. Saríenfís, cuí ca^
ftellumnomenattuiit,ad Sarmatíae fines ípec"bit.x Polonís quoqueScepufieníís eft
contérmínus,irt quo Scepufium,Barthuua,ac duítas Leuconíenfis,ab Albanís Vñ'
nöfum progenitoríbus condíta.Leuco enim album Gracce fígriifícat. Hic Emcrícu s
prxfecl:üspretoríanus,quem paÍátinumuocant,&Stephahusfrater,comes regíus,
late tempeftate nóftra domínantur:alter fapientia fumma, ac magna rerum experíen
fiápollens:alter fide,probitate,armís'q? prazclarus. In montibus prope Marmaciani
jo Vngenfis eft,qüi ab Vnnís Vngaris'ue dertorrtinationem áccepít. Si in campos de>-
lcertderís,Heueííenfis eft,ubí Agriamfuifledixímus.Borfodíenfis autem eft,ubiDi
ofgíeur caftellüm non ígnobílepraíidet. Vitra Tíbifcum, Zabolciertfem íriuenies,
Zolnocenfemqj exteriorem,cuíus amnís accolae (ales fofsiles e Marinada in Dánu^
biumdeuehunt. NecppróculhíncBihoríeriíís,ubí Varadinumefbeiuscßbafilica,"
ubi diuiLadislai regís corpüsrequiefcit.fpecT:aturetiä ex геге equeftrísilliusftatua;
ftatuae'qj nonnullac. Bekefienfis,adTranflyluaníamrecedít.Cui Ürodíenfis quocp
finítímus eft : cui Orodium,ubi Belae caeciregis cft fépulchrum,nomen attulit. Non!
proculhíncZaradíeníis. PraetereaThorontaleníís. Etíuxta Tíbifcum amnem Chi
ongradíenfiSjZegedieníí oppído celebratus. Item Chíanadicníís,cum ciuitate cV ba
filícanonignobili. AdMyfîam Themefienfîs fe reflecbt, ubi eodem nomine oppí<
dum frequétibus uíds círcumfufum.Proximus huíc Bachíeníís eft,cíuítate clarus,8¿
antíftíte. In rípaDanubrj Bodroghieníís extédítur,ácaftello nomínatus. Zathmax
rienfisfodínísaurí&argentíditífsimusper montes effundítur, oppídurn'cjj habet
quodRiuulum dominaríínuncappellant.Zolnok medíocrís,8¿ Crazna.Item Bere
gen(íá,cum oppído in altifsimo monte ííto,quod Monkachum uocatur ♦ Et Vgo^'
cienfis.ubí antiquifsima PrímoVum domus,ínter proceres clarífsima femper habita,
late dominatur. Cuius princeps Emericus,ea tempeftate ditifsímus , & Matthíac re<
giformidolofuSjOppídis & fortunís príuatus eft: cui mox przeftantifsíma Emericí fi
Щ índole rex,pcenítentia&:c5míferatione ductus,cuncb bona reftítuít. adolefcens
5» em'm erat líberali ac uenufta ufqj adeó fade, ut maíorum fuorum uírtutes рггс fe fer*
« uideretur. huíc Príní Ianos congentilis erat , ínnocentía, probitate ÔC afrabílitate
famma,Ad Marmaciam hí fpecbint omnesv Supra Pífonium Nitrienfîs,ubi Anto*
с z níus e*
níus cpífcopus,orauítatis &prudentia? ftudiofifsímus Nitric praefuit. HuncBâf>
fícnñs fequiturГиЫ Reuifthie Vrbani pontifias Agrienfis cft oppidum. Mora.
üía>,á Mura fluuio dicT:a?,Trenchíníenfis eftcontermínus , cuí ciuíras nomen ímpo.
fait: ñeque nímis híncTyrnauía abeft oppidum. In Morauía? & Polonia: finibus
Lyptouicnfis eít,a Lyptouía urbe nuncupatus : quo Joannes fauftifsímus díuí Mac
thía? filíus, ín amphTsimí fpem imperfj ab infamia educatus , a pientífsimo patrc do.
natus eft,dumqualis princeps futurus eíTet,atcneríspra?ferretannís. Aruenfem,
Morauía? Polonia?'^ fines attíngunt. Ad eafdem partes Thuroccnfis pertínet. In
eadcmfcrcregíoneAbauuíuarieníís,in quo Cafsiouiaurbsnobilifsima,&Eperies.
Zcmplíníenfis , ubi oppidum :íbi ad Bodrogum amnem Scytha? ac Vngarí prí. »•
mumconfcdéVc. PoñremoMaromorufienfisconuentusefl:,ubíraliumfuntfodi.
nx,&: quinqué oppida, uícicp. Atq? TranfTyluanícnfis, ubi feptem Saxonum funt
cíuiutes,quas Scptemcaftra(ni faIlor)appcllant.Ex his potiores funt Saxonum , Cí
bí'nÍLim,Brafl'onia, Biftrícía, & Colofuarum , quod Scholaftícum oppidum Scythí.
tica línoua íntcrpretantur.Vicinum ctíam eft illí monafteríum, beata? Scholaftíca? di
catum. he Alba Iulía metropolís.de qua fupra didum efbfodína? quocp falíum.Scy.
Î. thulí t quoqj populi, e Scythís íngenuis oriundí , quandoquídem adhuc feruitutís i.
guarí funt, пцПа'ф regí ftipcndíanunc expendunt , nífi quandocp domefticatím bo.
ueirn&íllum quídcm non cdíclo ímperatum, fed precario nomine, poftulantequaíí
rcgnínecefsítate,exoratum. Sed ha?c omnia rccétíoribus nominibusappellemus. *o
JlludSarmatía? latus,quod inter Tyram8¿ AxíaccmadEuxinum ufquemareporrí.
gítur,Podolíanuncdícítur.HincRufsiaadBoryfthenemufq? díffunditur,&utran.
que eíus ripam ad caput ufqj obtinet:deinde inter Orientem 8¿ Septentríonem con
uerfa,fupra fontes Tañáis ad Rípha?um montem propagatur.A Rípha?ís deínde íu.
gis parscius unaín Sarmaticum Oceanum,ultra Cherfincítum adFurftam amnem:
altera ucro in Afiam & Hyperboreos,6V Híppophagos ufqj Sarmatas excurrít : ubi
fylueftres homines fupra níues fere perpetuas uehículis feruntur, que cerui tata per.
nicítate trahunt, ut ultra centum millia pafluum uno dieiter facile metiantur. A ter.
go Rufsía?,ínter ipfamTanaím & Ma?otidem quicquid eft,Tartari habenr, Líthua. 3«
nia,quam pkriq? Lítauiamappellant,interioraSarmatía?pofsidet,inter Venedícos
8l Bodínos montes fita,ab Exortu Rufsiam,a Septentrione Líuoníam, Prufsíam &
Pomerarlíam attingit:qu£ quidem regiones áBodinís Alanis'cp montibus,reliquam
Sarmatia?oram adOcraniufqjlittus occupant. Lithuania: Mazouíaiungitur. Ab
Occidente circa ripas Víftula? flumínís, Polonia earn Sarmatía? partem fibi occupa.
uit,qua? a Sarmatícis montibus,8¿ fontibus Víftula:, Germaníam á Scythía diu íden
tís,ext^ítur.QiixquídemlocaOmbrones,Sabocí,Sidones&: Visburgí quondam
íncolebant:fed qua Germaníam incurrit,coníungiturSilefiac, quam a' tergo Mora,
uía excípit.Quadí autem & Marcomanní fub Morobando rege, Sílefiam & Mora,
uiam tenuere, a quo Morauíam diebm arbítrantur. His duabus regíoníbus Вое. -И»
mía ad Aquilonem adiacet,inter montéis fita qui Sudeta: dí&í funt,& Sumauam fyl
uam. ADrauo íncipít Vngaría,& cítraDanubíum,a Noricis ad Taurunum ufep,
ubi Sauus Danubium ínfluit:ultrá uero, e Germania Carpathum montem attíngit,
fub quo Sepufium eft oppidum,& adTíbifcum ufep fpaciatur: quod montana? Da.
cía? caput eft, quam Rípenfem plerique díxerunt, &nunc Montanam Valachiam
appellant. Altera uero Valachía, cuí Moldauia? nomen eft.ínter Iftrum ¿VTyram,
ab HíeraíTo montana: Valachía: termino , ad Euxinum ufque Pontum extendítur ♦
Tranflyluania ultra Carpathum montem, extrema eft Daria? ora. InfuperíoreMy.
fia,Bofnacft,& Rafsía: átergo, Seruía: ínínferiore Myfia, Bulgaria continetur» 5©
Regum fedes in Polonia Graccouia eft,ad Viftulam amnem fita;
in Lithuania,Vílna;in Vngaria deníque,Buda.
DECIDIS l ЫЪЕК II . . г9
RERVM VNG ARICAR V M DE CADIS
PRIMAE LIBER II.

т R А N Q-v Е Scythjam,8¿cíccríoremukcríorem'cp Vngariam,8¿locO'


rum nomina, quae trahfmígrátioriíbus ас bcllís uariaruni gentium immu
tata funt,quapotuíniusb'reüitate,defcripfimus: rati, hacdefcriptionchi'
ftoriam quenq? facilius accepturum. Sed quü ad eius feftínemus initíum,
ctíi in íliperiori Libro nónnulla retulimus:de Scytharum tarnen origine,moribus ÔC
gcm's,& deGothis,quíab Vnilis cíectí funt,unde Vngari duxêrc genus, nobis prí*
us baud ab re dícendúm eíTe ftatuímus.ut comodíus cartera pro fcqueremur. Scy thi
cam gcteni,a Scy tha filio Herculís n6rñenaccepífie,nemo elf. qui deneget : ueru m in
htftoría fîfta pleriq? diíTenciunt.Diódorus natam ex terra uirginem tradidit,umbilí^
te cotcnus humana forma preditam,cçterum uiperá:eaih treís puerosgenuifle,Scythâ,
Piutonem,&Napim:prtmumuírtute ac ingenio prarfbmtiorem, propagara impe^
rio,qüódanguftum acceperat,Scythishomenímpofuíire:abáltero,PJutones:Nape
os a tertío,diuifo regno Sí prolans finibus,fuííTe nominaras. Gens,quarprimumad
Araxím fluuium pauca 8>C cotempta cönfederat,magnanimum Tortita regem,ac beb
Ii & gloriar cupídum.montana ad GafpiÚm ufqueoccupauitícampcftría u'eroad O'
ceaiwm&Marótím:quin etíam tráieclo Tanai optímis rerum füccefsibusufa,ín
Europa ad Thraciam ufquc perueniíTe fertur :í n Afia quoque Nílum attígifle. Colo
nías e prouíncrjs fibí fubaftís ín Scythiam deduxifle multas : potífsirhas uero duas,
alteram ex Aflyrrjs,quam ínter Paphlagoniam 8¿ Pótum collocauí t : ex Medís alte*
10 ram.quam pofteaTanaim,eamcp Sarmatíamappellarút. Herodotus Herculem re^
fert,ut nihil íntentatum índomimmq? relínqueret,ín Scythiam peruenifle:apudHy'
learn fyluofam'cp regio nemmulierem ínuenífíebíformem , eam'cp fibi equos fubtra^
xiíTe,neq? ípfum nifi foluto coitu ab earecípcrcpotuifTe.Huic treis ícitos ¿V elegátcs
pueros fuílTenatos,Scytham,Agathyrfum, S¿ Gelonum . confuí tum ab illa, cui n>
gnumtradituraeu^4,reípondíflé: Cüi delegatus árcusintentíusincuruaretur:Scy'
tham,ubiadoleuerunt,uehemenú'usintenaiire,regíonísímperíumíníuiíre, fratres
alienas quarfiuííTefedes: Gelonum, tranfmííTo Tanai ad Danubíum ulque regnifi
nesprotulifl'e:Agathyrfum,adaquilonem recefsifle,ck'ad Riphços Hyperboreosq?
. montes imperíum ftatuiíTe. Nonnulliquidem,nefcíóquídcx Hebrçorum híftoria
30 hallucinantes, a Magog filio Iaphet Scythas promanafle feribunt: quin &Huno>
rem S¿MagoremNembroti filios, Vnnorum fuííTe progenitores. Nosautem ue
tcramonumentanímíaaucloritatepollentia, etiam in errore fe<ftari,quám cum his
(dum licet) benefentíre maluímus. Scytharum igítur gens quam antiqúifsíma fem/
per habita fucrít , fuá cum Ägyptrjs contentío prorfus oftendít. .Äigyptrj hoc argo»
mentoprímam homínum origínem fibi ueridicabant. aflerebantenim terras ab ¿ni;
tío rerum.quc aut intolerabilí frígore,aüt nimio feruore afficiebantur,prímos homl
nesadirenequiuifie:prgfertím quumaduerfusharc,nulla adhucuelamentaarsinuo
iiiflet.Älgyptum in medio fitam, nimia folifoecunditate,coeliqî temperie prcpolluik
fe: quin etíam Nílum e limo, fouente fole, innúmera animalium genera procreafíe;
40 híiic facile colligí,primos homines ibi fuííTe. uífos,ubi educarí facíllime poíTent. Con
tráScytha?,hanc nullius momentírátiohemaffirmabant: Deum ÓVNaturam nil flu
ftra ftatuiífernulia protulíífe loca»quac omni ex parteuacarent:in animalium ac carte
rarum rerum procreatione, pro loci aeriscp cohditione omnia géneráfle: infrígídís
oris dura corpora collocaffe; caetera, patientíacalorisiritoleraridí, plantas &fruges
pro loco 8¿ coció aptífsime difpoTuiííé.Ad haec,a principio rerú, fiue unió fuerit con
geríesq? rerum,fiue aquarum ílluuíes terras exfuperahs.fiueíghís cúnela occupa'rít,
quem mundum genuifTe uolunt,Scythas origine omníno praeftare oporrere.Nam fi.
¡g'rus Deínutu terris cederé íuíTus effc,nilrigenteSeptentríoneprius ab igne libera;
с % tum fui£
tum fuííre,credeiidum efl;#gyptum uero,ac caetera qua? ad foiis exortum fpeclanr*
tardifsimc temperata,quin ctiam adhuc fobs aeftu non carcre.Sí aquarum ilhiuie de^
merfa cellus.nihil editifsimo Septentrione defidentib. aquis celerius emerfiiie: quod
nulliprius quam Scythí» acodere potuit. qua: quam alta fît , hinc facile íntellígi po-
teft^uddomnesflumjeScythia orientes , in Ponticum Ägyptium'q; mare decur^
runt: con traiEgyptus, adhuetotregum feculorum'que ftudiock impenfa,aduer^
fusincurrentíumuím aquarum uixmuniripotuit. Exquo facile colhgítur, Nilum
non a Meridic,fedex Atlante monte ad Occafum, exortum defluerc. Ы diftínctau*
m'onc,rerumcp congeríe,lcuia furfum,graui'a deorfum plane defidunt: nimirum Scy
thia ccelo propíor,mb edítiore polo fita,prior emerfit ♦ Quare Ägypti) non modo »o 1
argumenrís , feduí quoqj armorñ fuperatí íiint. Nam índicto aßerofo,^gyptiorü
rege quondam,bello,non modo cum in finibus adueníentem expccb'runt , fed pro-
deunres longiüs occurrerunt,tanquam prarda: obuiam íturi,quando cum eis rex nil
lucri faceré poífet. Quod ubi hoftes acceperunt,relictísimpedimctís &caftris,dicfto
citius ín.fugam conuerfi funt:patrata magna carde corum,uix in Ägyptum rex inco-
lumein fereciperepotuitrquinetiammifiScythaspaludcsinhibuiilcn^uniuerfum il
leregnumamifiiTetJllidumrcdeunt,uniuerfam Afiam domitarunt, 6Yin imperi) ti-
tulum mínimo indicio tríbuto,ítipendiaríam fecerunt. Sed quid Berofum dicimus,
exolctam'q? híftoríam íngerimus C" Darium Perfarum regem in turpem fugam couer
terunt,deleuerunt Cyrumcumuniuerfo exercítu,Zopyrum Magni Alexandrídu- 20
cem cum omnibus coprjsad internecíoncm ufque ca?ciderunt,Parthiaim denique
&Baclrianum ímperium pepererunt. Gens bello afperrima, indomítabilis, от/
nis expers ambitionís & auaricia: , nihil a uicb's praeter gloríam poftularunt : ñeque
agros colunt,neq? domos gdificant,necp uillas conñruunt.necp fedes certas habent:
per incultas folitudínes pécora tantum pafeunt. Plauftrain domorum ufumrefarct
unt,adarbitriummutabília:ha:cuxorcs&liberosuehunt:feferinís cVmurinis pellín
bus teguntjlana; ufum ígnorantdafte ¿V melle uefcuntur,mul(ftra potifsimum eft a-
baciornamentum : armaenfis 8¿arcus:íuftíc!a,nonacceptalegíbus,fedingeniísínli'
ta. Nullum facinus furto grauíus habetur,quum fine tecTro 8¿ munímento pécora ÔC
alimenta pofsídeant:quum per fyluas uagentur, fifurarí líceret, nil fuperelîeuidere' 3e
tur:alienanoncapíunt,proprrjs contend: aurum&argentumexmorenôanhelant.
Cartcrum modcratifsimi& abíu'nentes , & fuapte natura probí: quod Romaníac
Gra?ci uíx pracceptís ac dífciplinís phílofophorum confequi potuerunt. Plus ením
his profuít ignoratio uítiorum,quamillís cognítiouirtutis,Iureíg¿tur(quemadmo'
dum in fuperíore Libro dixímus)tantopcreab Homero laudantur: qui ubi Phocnú
cum Jonú,Milefiorum,Gra:corum 8í Romanorum commercío fuéreufi , coinqui'
natis quafi moribus,immítes&efFeratifacl:í funtjmperiumfibi AfiazcóparáVunt,
quam uecb'galem per annos mille Sc quíngentos habue're : pendendí tributi fine Ni-
nus Afiyríorum reximpofuít.ípfi nequeuinci ñeque feruítutem tolerarcpotuerunt,
Trogum fantftifsimus illepater Pius ínclarhat , quod Scythas Romana arma potiu s 40
audíuííTe,quam fenfilfe/cr»pferít:necp bis laudibus dígnos,ncqueRomanís,Gra;cís
&Macedonibus intactos fuilfe: Alexandrum eos adlaxartem ufep fluuíum carcidíf-
fe:Pompeium multos Scytharú exercítus fudifle, Albanos & Iberos domuífie : mui
rá quoq; imperante Claudio , a Romanis in Scythas (ne omnia profequamur) cía-
rífsíme fuifiegefta. Verum hare omnia facile refelluntur,quandoquidem hi omnes
uixlimítesattígerút,penítífsímaacintimalocahaudquaquampenetrarunt. Siquíd
Alexander feciifeiactitatur,tranfuolando potius quam gerendo peregit : ubi fi mo'
rams cíTet/ortunáfortaíremutairet.Recondítinancp Scythar, Alexandrum audiue-
repotius, quam fenfere. Prius rccefsit adBadrianorum Sogdianorum'qj defeftuv
ncm,quam coacTros Scytharum populos experiripotuiflet. Romani ímperatores, fi yo
qiias gcírerunt in Dacos &:Bofporanos expcditiones,& eas quídem farpifsime cala»
mitofas habue're:ínteriorem tarnen Scythíam ц5 attigerunt , qua: tarn in Afia quam
Europa
ЪЕСАЪ IS I. ЫЪЕЧ ïï 3i
Europa itâ ample late'q* diffundirur,ut alterum terrarum orberri dixcris , nèque foli
ubertate,neq? fœcunditate pecoríí,neqj aurí,argencí ôclapillorum copiàcontcm
nendum.Sed íniquo(míhí crede) animo id ferebat facrofancftus ille pater, rcinotius
nnuramultaproipiciens,VngarosScythiaoriundos,qm Auftrales magna clade S¿
calamitateconfccerant,& icerumfortaiTeconficient,tantislaudibuspreditosprogc
nitores habuiffe. Praetereo Parthos, Scytharum exules , ut Scythica lingua intcihgi
potefbquippe qui á populo Romano ternis bellis per potentiTsimos duces lacefski,
uíctores potáis quam ui&i fuere. Hi prímüm domefàcisfeditionibus patria eíccli, ■
folitudmes,qua: ínter Hircanos Sí Dacos, item ínter Areos,Margianos <5¿ Bacina^
10 nos íacent,furtím oceupárunt , fermonemqj Scy thicum cum Medico admifeere сое
perunr.ubí Arfacem multis polt temporibus fortín regem prçftantifsimfi »regnum ,
amplíficarunt»áquo carteríquoque reges Arfacída: dicfti funt. Aducrfus Antkv
chumSeleucífilium, cum centum mílibus pedítum& uíginti mílibus equitum eos
infeftantem,mírauírmtepugnarunt.Superarunt,ímpcranteMithrídate , Médos Sí
Hírcanos,quí á Caucafo ad Euphratem ufep Parthorum protulít impcrium.Phrav
ates eiusfilíus,ínAntíochí bello exercitumGrecorum uítotum coepit,&in longá
captiuitatcrctinuit. Hi M. Crafíum obtruncarunt , redegerunt Perlas rcrum dómi--
nos in ditíonem fuam. M. Antonio bellum inferenti, cum quinquagínta mílibus e^
quitumoecurrére: 8¿ni Ventídrj Bafsi conduis noftriuirtusfuccurnfTct, íam de uní
10 uerfo Romano exercitufuiiTetaftum. Seuerilmperatorísinfidias grauifsimo bello
ultifunt.Galíeno imperante, Mefopotamiam Sí Syriamfibi uendicarunt.Oríentis
tandem imperíu m hace Scythica proles occupauít,ncq? á Romanis uhquam domi-
taripotuít.Prartereo cartera, ne longiuseuagemurrímoíadhuc animus harret, utra
uirtuSjUirorum'neanmulíerum Scythiac, plus fibi gloría: comparárít.PromanarunÉ
ex his Amazones, inaudita: fortítudinis 8C audacia: mulicres;qua^non modo' cum
citerís feminís conferrí indignantur , fed uirorum fe gloríam aequaíTe , ne fupcraíTe
dixerim, fane côtendunt.Ha: á Ptolemaeo ínter fluuium Rhan Sí Ccraunia íuga coU
locantur. Metrodorus Scepfius, eas Gargamenfibus finítimas, ad Cerauníorum
radices habitalTeprodidit.Hancoriginem hiftoríci his adferibunt: Quu in Scythia
30 duo regrj iuuenes, optima'tum factione domo eijeerentur, coacta magna iuuentute
inCappadociamueniflcdicuntur,acad Thermodonta côfedilTe,Thcmifcyros occu
paffe campos, ibi'cp diu rapiñas &latrociniaexercuifTe:finítimorum tandem confpí'
racione, ad unumomnes fuiiTecarfos.Vxores^uarfupcrfuerant, conípícatas addí^
tarn exilio orbitatem,non folumut propria tuerentur(aíunt)armafumpfííTc:fed
quam dcfperatíonem audacia corroborarent, fines amplificare uoluiíTe. Finítimo*-
rum coniugía arque ac feruitutem abomínatas, contemptís uirorum adminículis re»
gnum auxilfe : ut in parí omnes fortuna forent,uiros qui domi fuperfuerant,í nter fe^
cúTe.moxrabíem conuertífíein finítimos: quíbus pacatis.ne ad ¿nterítum redigeren
tur,eorumconcubítusftatuto quotannis tempore iníre folitas.Editos continuo ma
*° res necabant, fem ellas contra tollebant: quas non femíneís artibusexcolcbant, fed
equis, uenationibus & arcu exercebant.Exurebant mammas dextras, ne fagíttando
impcdírítur:unde nomen his índítum.Harum Lampcto Sí Marthcfia rcqinx pra>
ftantifsíma;fuére.alternis regnumuícíbusgubernabát:altera domi,forís altera rem»
publicam gercbat.Se Martegenitas praedicabant.Subegerant maíoré Europa: par-
tem, ac multas Afíarciuitatesín ditíonem fuam plane redegerant.Dum tucndíímpe
rij gratia in Afia cû exercitù magno cômorantur , Ephefum,Smyrná, Cuma Sí Ma/
gncliamcondídere.Marthefia: filia fuccefsit Orithyia, qua: cum eximia reí militaris
diícíplina perpetuam fibiuírgínitatem conferuauit, Amazonum ufqueadeoímpe^
ríumauxit,utHerculísacThefeíexpeditíonemmeruerit:quiineasprofecluruscX'
50 «Heiuifsímam Graecia: iuuentutcm delegít, nouas ñaues longas comparauít. An-
tiopccV: Orithyia forores rempublicam gerebant: Antiopedomí , forís Orithyia.
Qtmm Hercules Amazonum líttorí applicuiíTet,rumcp Antiope nihil hoíiile ue.
с 4 rerctur,
reretur, incautas & inermes aggrcdítur. Regina Antiope,íoror Лleu abppar,ab Her
cule: Hippolyteá TheíeócapirUr, exqua edituseñ HippoIytus.Non line dolo mi*
felIa:capipotuere.Onthyiaquiirnfuariimcarumaccepiiret,raptorem'cp Athénien*
fiumfmíTcducem,pofi:ülatisáSagilo Scytharum rcgeauxilqs , Athcnienííum íníu*
rías curauítulcifci. PofthancPenthefilea, cum fortiísimoquocp uiro comparanda,
Troíanís opem cum íngentíbus coprjs aífferre non timuít. Ad Alcxandri ufqj tenv
poraperdurárunt. Thaleftrís regina ímperrato Alexahdriconcubítu,paucís pdft
temporibuscumuníuerfis Amazoriibus incerfjt. Et quamuís de his uaría feribant
híítoríci,Claudíus tarnen Secuhdus,quúde Gothisglórióíífsíme triumphauít, de*
cem feminas uirilí habitu cultas ántecu'rrumdíí«ít,quas Amazonas füífie arbitra*
bantur. Erubcfcant ergo uíri,& hí potífsime,quí ihfoletiaducb', tan tú fibí rribuxirif,
utalns nihil impertían tur. Amasones,rarumcun<ftorûireculorum'Cxemprû,cïariÎ5Î'
maScytharum prolcs,quanti progenitores momentifinthabendí,cum uulgatífsí*
ma geltorum gloría plane teftantur. Scythis enim fi clari fcríptores,arque ac Gratcís
& Latínís olim adfuiiïent(nolim his uerbis Imperrj Romani ledere maieftatem) uc*
reriquandoeß admodum potuífTcmus , fi iuitecunctorumgeftapenfitarentur,ne ïii
ter Barbaros erubefeere cogeremur. Vtinam hgc afFectatc potius,quajm uert dieere
' i,,m RotpfTnniirn. scauum teftenV,

se
cíes centena milialudarorum сача iuiii.,».ajjva D
Alanos, Afiaticac Scythia*populos,gentem feram,bellocjî afperam,quam intra Cau
cafum ferréis claufiris cum carterís erteratís nátionibus Alexander obftruxeratiUt
Tañáis SíMa-otidis finítima colerent , Se aliena non íncurfarent , aut foli fterilítate,
quodquumagrícolarum uotís farpenonconfentí^aut praedsc cupidítate cfFraclis
portís,per Hyrcaniáin Mediam prorupífle,percurfaficexímprouifo uniuerfam Me
dorum regionem,omnía ígní ferro'q? uaftaííe: quum regnum nacti eíTent opulentíf*
fimum,tardeíamderatígátos,ad prardam ánimos cohuertííTc:Pacorum regem, faluti
potíus quam regno confülentem.ín munitífsimaremotiísima'qj loca aufugifíe:uxó*
rem, Jiberos & concubinas ab his captas,centum ralentis ab hoftibus redemiíTe.Ty*
rídatem Armeniac regem, quum eos fe inuafurosfubíndeíntelhgeret,refiftereuolu' 30
ilTe:quod quum fruftra molíretur,c5ferta pugna fuifle fufum,fugatum'cß;quin etiam
laqueo ínnexum, quem nifipraracuto gladio fortiterintercidifiet, uiüus ín hoílíum
poteftatem perueniflet. Alanis more m efie,ín prarlío ia'cereIaqueos,atqj ítahoftem
innecl:ere.Tyrídatem,ubi mortem euaferat,populandü his rciíquiíTe regnum: Me*
día Armeníacp ípolíata &íncenfa,fe mox ín ScythíamreccpííTe. Quid de Europí'
cís Alanis refercmus,qui Gothís aiTociati,nön modo'Thracíam, Myfiam ÔC Panno*
níam, fed lllyricumjtaliam , Germanias , Gallías & Hifpahias incurfarunt: Sí regio
nes ítaplerafqueoccuparunt,üteashucufcp retíneantíTarraconenfem Hifpahiarn,
CäUhm. a Gothís & Alanis nunc Gothàlaniam t nuncupamus. Vtínam íucendrj Gothícarcp
ruinaemonumenris carercmuskVandalí ea'dem uíagrafíatí, Aphricam oceupárunt. 4*
Gothí quocp prius non folumThracíam,Macedoniam ÔC Graccíam,fed Pontum 8í
Afiam, Valeriano & Galieno imperantíbus,populatí funt.Omniafere ac potifsíma
díuinariracúdía: flagella ab Aquilone promanárunt. Illud profectd admiratione di*
gnifsímü eíTe cenfemus,Scythas aliena nunquäiuga diutius tolerare potuífie, eos'q?
bello carteros fuperafie.His primú Bacchus &C Hercules, deinde Cyrus, Dariüs,Ale
xander Sí Pompeíus bellum íntulére : neq? his imperare diu ualuêrc. Ne meae quidé
opiníoní L. Florusrefragatur, qüum ídeircox L annísMíthrídatcmPontiregcm
cum populo Romano bellum afsiduum gerere potuilíe credamus , quia Scytharum
cum grato obfequío habebat auxilia:quíbus munítus exercitus,ne tot quidem ciad/*
busafficí poterat.quín ex illa gentium officina foceundifsima fupplementa abunde 5»
fuggererentur. Nouifsime autem quid de Turcís dicemus , qui Afiatica Scythia o*
riundi , Pontum Cappadocíam'cp tranfgrefsi,6Y' finítimas regiones illapfi,frcquenti*
bus excur*
bus excuriïonibustantum fibíuiriumcompararunt,ut Galatíái Bítm/nía,Phrygía,
ас uníuerfadenique minore Afia öccupata, traiefto moxHeJlefponto , cum fummo
Impenj Romani dedecore&iafoira,magnam Europa: partem occuparint? Quid
Vngari quoq; fecerínt,& uídímus, Sí noltra etiam teftabitur hiiloria. Scd iam hu-
iufee genu's uires ¿Vgeftaadmirarí deíínamus.Nam quum roborcac bello polleant^
h'xc tria potifsíma habentadiumentá.Poli altitude ciatos prebet animos:Mars,quí
Scythicis oríspra'fidct.oY pceuliaris eorum deus eft,ferocíam:&: regíonis natura uí-
res corporum detulerunt.Frígída nancp plaga,obílrucb's corporum poris, calorcm
natiuum adauget , digeílionemcp fouet ; quare corpora magna,ual¿da'q? redduntur*
«o Sed quandodiutiusín his rebus ímmoratífumus ,deScythís hadenus. Nuncut
rúe omníareferamus , qua:ad rem noftram pertinent , quû ab Vnnís Gothí Scy thía
eieclífuerínt: á Gothis, benigno numíne freti dudum, exordiamur.
POST 0_V A M Gotthi Scandínauía egrefsi , ut a principio dixímus,Phílímero
ducc, íuxta Mxotidem , deinde ad mare Ponticum confedére:faílídita regione,*
¿nDaciam,Thraciam ac Myfias,Zamolxeneduce, philofopho quidem non íneru-
díco , peruenerunt.Hxc ením natío pra? carteris Barbarie (ut Dion Grarcus hiílorí-
cus ait, quideGotthisrcripfit)fapientianidilexiirefertur.Inprimis Zeutam &Di-
ccneum,deínde Zamolxenem philofophum habuerunt;illud Platonicum non igno
raines, quam beatum foret a fapientibus regíbus gubernarí. Phílofophos pracitan-
ao tíoresTaraboílefcos , deinde pílcatos appellabátíe quib.facerdotes ac reges , Aegy-
ptiorum more, creare confueuerant. Gotthos ac Getas eofdem fuifle dícunt.-Dacos
quoque ac Getas eofdem, quum his una lingua fit , affirmât Strabo. Trogus Dacos
Getarumfobolem appellat:ÔYuterq$,Dacos e Dais uel Dam's, qui Cafpn maris ac-
colx fuerant, genus duxiíTe tradít. Quorum audoritatí fi tribuímus quae debemus,
с Scandinauía(ut Iordanís eorum feríptor aiTerit)proficifci nequíuerunt. Sed de re-
bus Gothíeis, Gothíco feríptorí aliquíd concedamus.Quamuís Iordanem demírari
nondefino,quíquaecunqíScythísátergogefi:atribuuntur( quod Berofum Aegy-
ptiorum regem in Aegyptum ufej? profuderint,quod Afiam fubiugarínt,quod Par
thorum ¿V Amasonum progenitores extiterint,Cyrum'cp per Thamyrim íntcrfece
jo rint , ¿V Darium & Xerxem profligaVínt ,qui in Gra:cos,non Scythas,ínaudítum e-
xercítumpararínt)Europícís omnia Gothis adfcribit, nimio fuorumamorcdece>
ptus.Príores ením Afiatíci Scytha: fuêre, quàm Europici:quí traíedo Tanaí, Euro-
pamfibí uendicarunt, ac fuá ímpofuerunt nomina. Ex quo colligítur , eíus dicta
(utfuabonauenia díxerím)nullo modo confiare potuifle.Híuerd Martern (quum
bello afperrímí forent) fingulari religíone coluerunt,hoftiIí numen fanguíne placa>
runt:haud ab re futurum rati, fi belli deum humana uí¿lima fibí concilíarent:prímí>
tías quoep belli uouere folití.Diuífi mox populi omnés,ubi prudétíores effedi funtj
Vingothealterí,alteriOftrogotha;dí(fli.VifigotheBalthorum,Oñrogothac- Ama
brum familia; obtemperabant.GothinanquerancaBoryílhene,quem Danaflrum
40 Iordanís appellat , ad Tanaím ufque , uniuerfum eum tradum oceuparant • Amalo-
rum mos fuit arcum tendere,cantu ÔC cítharamaiorum referregefta, equos concita;
tífsímocurfu agitare, Dion,quiGeticafcripfit,multopdíl tempore Gothos Tcle-
phum Herculís filíum,quem ex Auge fororePriami tulerat , non modo Getíc* , fed
Myfia: quoqj Europicae regem habuifle tradít.Is quíí auxiliares copias ín Troíano-
rum opem compararet , cum Grards pugnam coferít, Thefandrum Gra?cía: ducem
interficit: dum Aíacem VlyiTem'q? petit, procidenteequocorruít,eiuscp femur ab
Achillís halla grauifsíme confoditur : fie tandem faucíus, Dañaos filis finibus eíecít*
Addit etiam , Euryphílum filíüm huic regno fuccefsiíTe: & Cañandra; fponfar amo>
reduclum,ad bellum pcruenííÍeTroíanum,ibicp uita fuifle defundum. Vcriimib
5eludipfeínficiar:PhiIíppumMacedoniarregem(quumíd Díonaffirmet)Medopam
Gudila: Gothorum regís filíam,ín coníugium poílulafle : ut hac affinítate tutíus fuá
rcgnamuníret, earn duxifíe uxorem.moxpecuniarum inopia dudum , Odyílanam

. . „1- - - '
urbem opulcntifsimam, Tomis finitimam,& Gttarum urbem obfediiTerpiosM fa'
cerdoces candidis ac facrís ueftibus inftrü<ílos,modulatís cantíbus occurriiieJVlace-
donas hoc fupplicumfpeclaculouidos, regis iuflu continuo grauem folüífle obíi-
dionê, reddidi(Tepra:dam,redintegratodemum fozdereabrjiíe. At Scythalcus rex
nó multo poft tempore uiolati memor foederis , ut Go thorüm iniurías ulcifceretur,
centum ¿V quinquagínta mília hominum aduerfus eum coegit; cui Alexander mo*
riens, Athenienfium praefecbiram delegaratdn quo quidem bello quum fuperiores
euafiflent,proacceptis in Myííaíniurrjs uníuerfam fcre Macedoniamdeüaftarunt.
Eodem etíam,quoSyllarerumpotituseft,tempore,DiceneusinGéticurri regnüm,
impcranteBoftufca,fortèperuenit:cuius ubifapientiapatuit,regiaferepöteftasare to
ge tradíta eft.Quod ubi faftum eft, ut in Germania expedití o pararetur, quam nunc
rranconiam dicunt,repenteconfuluit: totam'cp regionemincurfantes Gothi fpölia
runt.Eosígitur DiceneusBarbarus optimisacliberalibus difciplinis excoluit,con-
ucrtit ad políticos mores,legibus obtemperare docuit, quas Belagines nuncupant:
item curfus iïderum , planetarum motus, cVtotiusdenique coeli rationem : adha?c
naturas rerum.deorum relígíonem,& folennes ceremonias oftendit. Poft hunc Co
mo ficum parí folertía uirumfortiti funtjquiiuftífsimercgnumparitcróVpontifica'
tum gefsit.Deinde Sorillus in regno íuccefsít,qui quadraginta círcíter annis impera
uít.Poftlongum temporis ínteruallum,ímperanteDomitiano, foluto fozdere,Da-
лubrj ripam diu a populo Romano poíTeíram,& a iuníore Gordiano ad Danubium »e
feftinantes,leuíprarlio fuíí S¿reprefsí,cui quidem prouínciae Oppius Sabinusprge-
rat,deletis Iegíonibus occuparunt:Oppio legíonum praefefto caput abfcííTurrt,muI
tac urbes ¿V oppída ígní ferroq? uaftata.Haec omniaDorpora rege gefta. Domina-
numnecefsitasadegit,utreipublic2cconfuleret',parâret expeditionem,8t*delcc"him
haberetjFufcum exercitui prxfecít. quum in Illyrícurñ uéniflet, с confertis nauíbus
Iftrum confcâo ponte traiecinmox cum hoftibus manum haud proípere conferuit.
nam interfecto duce, Romana: copia: non modo'caftris exutac, fed fufac fugataeque
funtj ¿V caedes magna patrata. Vlpíus Traíanus deínde fuccefsít, qui iaduram & ín-
íuriam Imperrj Romaní cumulatifsime ultus eft ; nam Decebalum uarrjs cum ipío
iníídrjsagentem, &Longino prefeДо Legíonís capto,elatü (quiutfeacaptíuitatis 30
feruítute uindícaret,ueneno fibi mortem confciuit) dupliciuictoria fuperauit, rege
ad mortem compulít, thefauros eius ingentes recepit: pontem ín Iftro acdificauít,ab
Hadriano deínde demolitú, ne âDacis Myfîacinfeftarentur, pílis uígínti fu ffultum,
quarum altítudo(ut Dion au йог eft) centum & quinquagínta pedú(prarer funda
menta) latitudo uero pedum fexaginta.Daciam deniep in prouíncíam redegit.Pon
tis adhuc fuperftites pila: e quadrato lapide cernuntur. Deínde Gothi ab Antonino
Caracalla tumultuarrj s praelrj s fup er an: Barbarí uídoria elatí, fuos proceres , anfes,
id eft heroas Sí femideos,exclamabant. Eorum profapia , fi breuifsime referatur¿
haud inutile reputamus. Ex his primus, uteorum fabula: recínunt,Gaptus fuit; cui
Hulmulfuitfilíus.Hulmul Augem,qui Amalum genuit,unde Amalorum origo 40
promanauít: AmalusgenuitIfamem,&IfaruesOftrogotham, Oftrogotha Hemu
lem,& Hemul Athalem: Athal Alchiulphum, Vultulphum & Emeruerígem:Vul-
tulphus Valarauantem,Valarauas Veuetharíum , Veuetharius Vandiliariú: Van-
dilíarius Thiudímerem, Valamirerrt & Vidímirem : ThiudímerTheodoric5,Theo
doricus Amalafuentam : Amalafuenta ex Eutharico fuo uiro , Athalaricum ¿V Ma-
thefuentam, cuius affinitas talis eft. Hermanaríais Achíulphí filius Hunímundum
genuit, Hunimundus Thorifmundum,Thorifmundus Berimúdum,Berimundus
Vethericum, Vetherícus Entharícum , qui Amalafuenta: coniugatus Athalaricum
cVMathefuentamedídít. Athalarícus apuerítia extínftuseft. Mathefuenta Vití-
gem uírum duxít, líberis caruit. Rúente Gothorum imperio , a Bellífario Conftán.
tinopolim ambocaptíuorum moreduAifunt. Vitíges diem continuo1 obrjt.Ger-
manus patriciusjuftíníani Imperatoris patruelis,Mathefuentam fibi uxorem fum*
pfit,pa-


p(ït,patriciam'que creauit, ex qua Germanum filium.unícum tulít. Sed de Amalos
rum cxcidio inferáis differctur. Nuncdíuertículum repetatur Gothorum. Pars
Pontioram tenuerunt, quae ad Oríentem fpecl:at,quíbus uel ab Ofírogotha prefc
<fto,uelab Oriente nomen eítinditumxontra, qui Occidentís plagam oceuparunt,
Viflgotha: propria lingua nuncupatí.Traiedo nanq? Danubío,Myfiam,Thraciam;
panaonías.&nonparuam Ulyrící partem diutenuére.ExhísMaximinum Impera/
tor cm Symmachus promanaffe tradít:& mortuo Alexandro Mamea? filio , ab ехег/
citu Ca?farem pronuncíatum. Itemhumilibushuncparentibus, patreGothíco,
co.cuí Mícca:matre Alana,cui Ababa nomen fuit, natum fuiffc, Seuero imperante.
10 Cum militares ludí natalífilrj diecelebrarétur,eumfuíroborís confcíum cóueniflc;
quum íri paie ftrac certamen defcendiffet,nímía corporis procerítate fpccbtorcs om
nes in admirationem fui conuertíffe, data cum líxís certandí copia , ne milítum forte
nomciidchoncñaret:fexdecimfubínde líxas tanta felicítate proftraffe , utfingularí
certanüne exteros facile uicfturos effe uideretur. Proínde ínter tyrones admíffum,ac
tribuno militari ab Imperatore commendatum: procedente lmperatore, cVcon/
cicatiusequitante,huncpedibusaliquandiu prarcurriffe; mox cum ualídífsímis mí'
litibus jlmperatoris iuffu, fuiffe coUucbtum, eos'q? facile fuperaffe : quare áureo
torque, amplífsímis'qj prarmrjsab eo donatum , inter practorianos milites admif-
fum fuiife . lordanís Symmacho pro uiribus extorquet , utRomano Imperio Go/
10 thumh.oncft.er. Herodianus autem, hiftorícus non magís apud Graccos quam La/ нсгоИтяь
tinos auctoritatc fuá praepollens (quem díuo Matthía? с Graxo traduxímus) hunc
Gothicum non affirmât, fed Maxímínum inquít quendam ín Alcxandrí fuíffe ca*
ftris, ex íntimo Thracum genere , ac femibarbaro uíco natum, educatum á prnv
cipio inter paftores, prae magnítudine robore'q? corporis, aíuuentutís initio inter
equeftrem ordinem admiffum: paulo po'ft tcmpore,fortuna duce, ufquc adedfiiv
gulos militia: ordí nes percurrifle, ut&cafira curaret, 8¿ permíffas fibi prouíncias
cuinlmpcrio gererct,ab Alexandro omnibus tyronibus ínfiruendis fuifle prarfe*
Ûum. Quare ita milítum tradí ta militari difciplina fibi conciliaffe animos,ut ab от/
mbusunicc diligerctur:& á Pçonibus prefertim.qui uírtute e¿us,amore patria?,ma/
3o ximè gloríarí uidcbantur : quum in campum tanquam adfolítagymnafia conue/
niífent,aduenientem Maxímínum omnesíníecbt Imperatoria purpura Imperato/
rem confalutafle.Hunca principio reluftantcm eos grauiter incufaffe , reíecifle pur/
puram,mox ab armatis equitibus adacTtum,quí mortem , nífi delatum Imperium ас/
ciperct,ínterininabantur:deíndeomnes iufsilfe,arma fumèrent, Alexandrum huíu/
íccnouitatísígnarumadorírentur,cVobtruncarent,acitapraítorianas cohortes me
tu pcrccllcrent.Quod ubi factum eft,ín Germanos expedítionem parauit: non repu
gnantes ,ac uícatím habitantes , commodítate fyluarum ferro igniqj uaftauít. Dum
barbarain Chrülianos crudelitateacfacuitiaimperíum fibi firmare contendit, á Pu/
pieno Aquíleíe ¿nterfectus eft,uíx annís tribus rerum potitus.Hçc Herodianus no/
+0 ftcr-Maximinum tamé.necp Getam necj? Gothum affirmât. Somníantiígítur lor/
daño, & in honorem patria: gentisconie&urasuerifimilcsundiq? mendicanti , ha?c
etiamconcedainus.affedus ením patriae, facilem ab omnibus ueniam promeretur;
Pbilippoetíam una cum filio imperante, qui primus Romanorum príncípum fe íri
ChrilTianam fidem afleruít, cuius Impcriú millefimum condítac Vrbis'annum clau-
fit,Gothi a fide populi Romaní defecere, dum fubtra&a fibi ílipendía aegré ferunt .
Oftrogothaducelftrum traijciünt,MyfiasThracíamqj difcurrunt,predas abígunt,
Pmniauaftant. Ad hos coercendos Decíus fenator mittitur, quiBudaliac inferíoris
Pannoníae natus, Pannonícas cohortes exau¿lorat:quippe quae negligentia fuaho/
»es flumen traicciffe permí ferant. At iliç cum ignominia dimiffx , ad Gothos perfil/
?0 giunt*orumprincipem íncendunt,utfpirantemfortunam fortt animo profequa/
tur. Hic ex trecentis mílibus hominum exercitú comparauit . ítem auxiliares copiai
«Tayphahs,Aftrín2Ísc3¿Carpathíbusaccepú;bellicofumquidcm genus hominu;
acRomav'

I
^N7 VOJifltoïl KEZ WHGAt
3*
acRomanonomínifemperin^
xit etiam Peucínos.infulares quídemuíros.ac bello afperos:duccs his óptimos , Ar.
oaithum &Guntherícum,exGothís prxfecit.hiMyfias populantur.Martianopo.
Um obfident:qua:expcnfaíñg€ntipecunia,'feobfidxoneíedemit. Vrbsharc Myfiac
nobilífsíma quondam, a Traíaño Imperatore coridita^MártiamTraíaní fororem,
ad ñrniij fontem,quí in oppido émergebat,puellam mífifle ferút,ut perfpicuam dul.
cem'qj aquam áureo uaféhaurirét: uas forte dclapfum, in alto forité déñ\erfum,áttí.
giircfundum,mox,pr2eteraurinaturam,fuccurrentequödam nympharüm numíiic
emeríiflerímperatorem hocmiraculó percitum.urbemibiamplifsimamfuridaíTéi&C
a forore appellafie Martiam.Philippus,reuocatis üíribüs,Myfias & Thraciam recú. ,¿
perauít:PhilíppopoIim, á fe nominatam urbem, ín fuae uídoria: monumentum, in
Thracia ftatuít: Tub cuius imperio agon millè anhorum actus i ínnumerabíles beftig
ín circo máximo interfecta: . Ludi théâtrales in campo Martio,tríbus díebus ас no.
Albus peruígilante populo celebran. Poft haec Gepídarum & Gothorum belïà
fucceffere:hi quanquam alíqua cognatiöne ténebantur,fola tarnen ínuidia bellum fu.
fritant intefiinum.Quum e médíterraneís ínfula: Scandia?,tribus ucfti nauibus Go.
thí.Berígó rege,Sarmatícum littus attigífient, tertía hauís tardius applicuit:& á pí.
gritia,quas horum lingua Gepanta dicitur, Gedíarum noraen accepit. rj ad infu.
lam Viítula?amnísdiucommorati, eamGépídamappellarunt, DeindequumSar.
matía? intima penetraflënt, ad Danubium ufquedefcenderunt:& regem magnani. »•
mum fortiti t cuí Faftída: nomen erat, exuta manfuetudíne,armorum amore fuccen.
di coeperünt: patrios fines armís propagarutrBürgundíones ad iñternecióhem uftjj
fere deleuerunt. Mox Gothos fibí cognatos adorti, bello lacefiere, follicitare qüari>
doq; incurfionibus , abigerepecora,üicos f¿cpe populan. Demu ad Ofírogotham,
Vi íígotharum Oftrogotharum'q? adhuc regem, legatos mítteré , 8c comonefacere,
Gepídarum populum nimia fcxxunditateufcp aded coaluifle,ut intra fines proprios
uiuere nequeant:ítem montíbus 8¿ fyluarum fterilitate circumuentum, omnium re.
rum inopia laborare.proíndchortarí¿cognat3Cgentiprofpiciat, la tíorem regioricni
côcedat.quodni fecerit,interminari fe ui fines anguftífsímos amplíficaturos.Oftro.
gotha refpondetjfcparí quoqj terrarum anguftia laborare, ñeque fibieíTe qüodlar ja
girí queat. Bellum cum proximo fanguinegeri perquamnefaríum : fî quid fibi con.
traías 8¿ equumínferatur,feuím uí naturae iure repulfurüm. Faftída quunipertina.
dusinfententíaperfifteret,cum Gothis prarlíümconfererepergit. AdBalthum de.
niqj oppidum pugnatum eft,quod fluuíus Au Да preterflüit.ubí qüum alíquandiu
pari fpe utrínque pugnatum effet , Gepídarum tandem acíes iñclínatur . Faftída ter;
gauertente,pra:líumdiremptumeft.Gothiüídoríacontenti,confeffimfeincaftrá
receperunt:ó¿ doñee Oftrogotharex imperauít, quiete deinceps conferuaruní.Fa>
ftidacumGepídis,damnatatemerítatefua, quietíorem rriítíoremcp pofthac Üitarli
duxit.Oftrogothe in tergo Euchina füccefsít: qui depöfita tráquillitate, Gothoruni
ánimos ad bella reuocauit. Myíías traieftó Danubio iterüm aggredi ftatüit : ihgerií +•
tes copias íam coáftas díuidit,ut alteras ín populandam Myfiam trar|cerét,quam Im
peratorum neglígentía,legíonum Romanarum ftátíoriibus deftítutam íntellígebat:
alteras feptuagínta círcíter milium homírium,ad Euftefum fubduceret.Sedquum
res minus ípfafuccederet,a Gallo dücereie&us, Nícopolím peruenít,qüam Traía,
nus quondam perdomitis Sarmâtis ínuíclória: rrionurhentuni a:díficarat:itémiíi
Thracia íuxta NeíTum flumen Nícopolím alterarh,& ínter Hebruhi & Nigrum am,
nesTraianopolímifimíliterHadríanopolímHádríanus.&fubRhodopePhilippo.
polim Philíppus.Ex hac etíam parte, quuni a Dedo Eüchína reie&us eíTet,ín Her.
moníam reccfsít. Poli: ha?c Phílíppópolírri aggrcdítuf; Qüod ubi Dedo fîgnificatû
cft,Berrhoeamcumle^ioníbus contíiiudpéttit¿uturbi feratauxilíumrubídumlafla yo
corpora curant.equosq? refoüent,eeceGöthi incautas copias adoriuntur. repenti,
no'cp motu perculfae,quíd agerent,profpicere nô poterant: ímmo arma fumendi со.
pía non
7) EC AT) I S l ЫЪЕ% l!h 37
pianondabatunQuarcdifFufofugatocH exercitu uix cum paucísequícibus Decíus
euadcre potuít.In Theffaliam rurfus trans alpes, & in My Gam fe recepit:ibt una eu m
Gallo duce, ne animo deficereuideretur, exercitum reparar, I nterea Euchtna obfek
famPhilíppopolím omni ope dcíu'tutam capit, 6V populatur : ingens hinc abacia
pnrda.St Prifcus, qui urbcm cum prarfidio tenebat , inuentus , in hoftium potcfta^
tcmperucnit.Huncuitaamplifsimís'qj muneribus donatum,rcx fibimirifice concia
liauit,ut cum со Decíum tutius íterumaggrederetur.Inftauratís pariter exercitibus,
concitatis animís utrínque concurritur. Inter primos Imperatons filios Dccius acer
riinepugnans,lctalí fagittíeuulnerefaucius occídít. Pater difsimularo dolore, nihil
to iaclurxuniusmilítisinteritu rempublicam habituram cxclamans, feinter confertif-
fimos boíles ingerit,ut viel filrj mortem ulcífcatur, ucl(fiidaírequ¿nequeat)propría
dolorem morte dcfiníat:fed quum utruncp fata negaífent, A brutíum Myfia? urbem
fe recepitjubi una cum filio ab hoftíbus círcumfeptus occidítur.Locus deínde, Decfj
Imperatoris ara diclus, quando prophanis ibi numínibus litare confueuerat : ac
neímmerito quídem,quando in Chriflianos immanífsímefvurjt,d¿uum Laurentiú
leto igni,utmartyrem maiori fupplicio afficeret, abfumpfit.Eodem quoq; tempore
ámphítheatrum Romas íncenfum. Quum poll: Decium Gallus ÔC Voluííanusinv
perium fufccpiirent,ecce Aemylíanus quídam Myfia? prarfcctus,potíundi fpe Impe^
ríj traclus,bellum in Illyrico fufcítat.Imperatores aduerfus eum profe¿lí,ín foro Fia
io mírHjca:íífunt,alrj Interamneperierunt. Aemylíanus tertio menfeínítartyrannidis
diem obritjordanis Gallíí 8>C VoIufianum,ut Aemy lium facilíus opprimèrent, cum
Gothis foedus íniuiiíe feribit, aebiennio reipublica: praefuiiïe. Non modo Go-
thorum,fedca:terorum quoque Barbarorum, Valeriani & Galieni tcmporibus,res
auebe funtrquorum alter in Rhetia ab exercitu Augufrus,Romar Cacfar alter appel'
latus eft.QuüValerianus Chriftianos perfequi occocpiiTet,diuiriamin feiram iuCcu
tauit,quandoaSaporePerfarumrcgecaptus, captiuamdeniquefene«ftutem oVper-
quam miferabilem apud hoftem duxit.Dcleto Imperatoris exercitu, Perfar Syriam¿
Ciliciam,Cappadociam'qj populantur. Galienus fe longe minorem Chríftíanis ex*
hibuit: fedremollitus,quum in omnem lafciuiam prorupiflet, Germanircfumptis
jo animís Rauennamu feg difcurfant.Alemanni uaftatis Gallas, in Italiam penetrant:
Qiiadi&SarmataePannonias occupant. Germani occupatis Hifpanijs,Tarraccv
nein expugnant. Parthi Mefopotamia potiti,pcr Syriam late gralfantur.Gothi Grc
ciam,Macedoniam, Pontum Sc Afiam fpoliant.Nam Refparduco 8c Tharoaro du*
cibus traieAo Hcllefponto , multas Afia: ciuitatcs ínuadunt, ac hoíh'lí more diripí>
unticapiunt Ephefum,ubí clarifsimum Díame templum ab Amasoníbus condi'
tumíncendunt: mox Bíthyníam ingrefsi, Chalccdonem diruunt,a Cornclio Abitd
ínftauratam.DumEuropamperHellefpontum repetunt,reparatum delentllium:
& ubi in Thraciamreuecli funt, Anchialon urbem ad radices Hemi, in maritima re^
gione fitam,cuius conditorem Sardanapalum quendam Parthorum regem futile fè
40 mnt,populantur,ígní ас ferro ufquequaque deíacuíunt,non fecus ас ß ad humamm
pernicíem nati forent.Ibi calidis aquis ällecli, ad deeimum u fque lapidem ab urbe di
ftantibusjdefatigata corpora diebus aliquot inflaurant,quum ad curandos morbos
nimíum conferreuíderentur.Atcanerorum Barbarorum res alíquantulum inclina/-
№. Odcnatus ením decurío Palmiremus.collecbagreftium manu,ita Perfarum со*
píasprofligault, ut non proeul á Ctefiphonte caftraponeret. Pollhumus una cum
Victorino StThetriço Gallias, antequam Galienus Mediolani oecideretur , armis
abhoraliferuituteuindicauit. Gothi, qui Achaiam infeftarunt,àMartianouicli,fe
inpatrias fedes continuo recepêre. Qui uero Afiam follicita'runt, Romanorum du^
cumuírtutereiecti,&ne paruaquídemcladeconfecb',ínpatriam redíerunt. Dum
jo Odenatus bello Perficoremoratur,& Galienus uaría luxuria eneruatur, Gotthi «v
PWatisnauibusHeracliam peruenerunt:8¿ auecbpraeda, non fine magua fuorum
'*¿tara,quura farpe naualibcllo pecerentur,ín Scythíam reuertuntur. Item Palmire*
d nis &
xímim mareueÄilftrümfubcuiicmagnis'cpcahmitatibuspopuU Romani prouim
dam afri-iunt.QucCubi Galieno fignihcatafunt, Cokchauum & Atheum conclues
Byk-iMtîos continuo mifit, qui Barbaros repcllcrent, urbes dirutas inftaurarcnn
fuperft/tcs' communirent.Hi cum Gotthorum claíTe in Ponto congrefsi , cam Гире,
rant , Si in fiigam uertunt: fufi paulo poft Cyzicum , Aiîam, deinceps Achaiamua^
fiant. Ab Athènienfibus Dcmeiîppo duce, qui hxc témpora fcripfît.rerjciuntur:
inde roecii , Epirum , Achaiam.Bccotiam'q? difeurfant. Galicnus tot publias malis
experre crus, bis dum per lllyricumuagantur,occurrir, cxdítímprouífo inultos: at
flh'pcrGeflàcan facia uia, fugere conati funt : feda'Martiano.utpatriam Galieni »,
turpifsímalafcíuía libcrarct, uaria bcllorum fortuna uexati. Illud in Jordane noftro,
a'ioquinferiptorenon ígnobílí,admíratíone dígnum,nerifu dixerim,confideran^
dum çflè duxímus , qui tanto patria: laborauít aftcchi, ut non modo Caeterarum Scy.
tharumoefta, Gotthisduntaxatfuisadfcribat,&rplusaequo amplifiect Si exornen
и erum etíam omnes eorû res aut malegcfbs , aut parum profpere fuccedentes quan
doque fubtíceat,quandoque pudentíufculc inuertat.Non folum quse dudum dicta
funt, ípfcdímífitned ne fuorû Gotthorum maícfiatemlxdcreuíderetur, memorabi
lern per сип ¿ta fécula corum cladem a Claudio ímperatore illatam,unde Confiante
nus Carfar duxitoriginem, non fmeridiculo quodam occulte pra:terr)ffeuifuseft4
NosautcmTrcbellij Pollionísfentcntía freti, Flauium Claudium,unicum in terris %щ
principem,non ftatuis,neccolumnismarmoreís'c^arcubus:fednetantumuírumdv
gnaljudcdcfraudarcmus,hacduntaxatbreui commémoratíone duxímus adíuuan.
du m. Dum Martíanus fufos Gotthos infequítur (ut paulo fuprà diclú eft) trigínta
cxhisca?pít: qui quñínuíto Claudio euafiflent,uniucrfos feré Scythas in Romani
imperi] pi'ivdasfufcitarunt.AdhancexpeditionemPeucí,Teuthoburgí, Ofírogo*
thai.Vírtíngui, Sígipcdcs, Celta: , Erulí, ínnumeriq? populí prcedarú cupídítate ab
Iccti conuencre, dum uarrjs Claudium bellis implicitum confpícantur, popul andee
Romance rcípublíccc confilíumincunt : trecentorumhominum milium exercítum
comparant,claflem uerolongarum nauíum duiím circíter milium.Quod fi feruos,
* fami¡ías,carragíncm'cp(utaiunt)adiecerís)epota(Xerxís exemplo)flumína,confum jqj
Dr иШош
Chudij cor.г. ptas quoq? fyluas,ac terrain deniqj inpafcenda multítudine laborafle credíderis. In
traGctíkos. Romanum ubi Imperium eruperunt.breuítemporeaClaudíonon modo uiclí, fed
attríti Si dclcti funt:quod ex ípfa Imperatorís epiftola ad Iuníum Brocchum , qui Ib
lyrícum tuebatur, feripta, facile íntellígí poteft, Claudius Broccho falutem : Delemv
mus frcccntauigíntimilíaGotthorú,merfimusduo milíanauium, tecla funtflumi>
na feutis; fpathís &lauceolís omnia lítíoraoperiútur,campi ofsíbus teelílatent.nuk
lum iter purum eft, ingens carrago defería: tantum mulierum cepimus , utbínas 8i
ternas mulleres fibí miles pofsit adíungerc. Acfubdit:Pugnatumeft enímapudMy
fios,& apud Martíanopolim multa prcelia fu erunt:multi naufragio perierunt,pleri'
que capti reges, capta: diuerfarum gentium nobiles femínce,impletcc barbarisfer^
uis,fenibus'cp cultoribus Romance prouincia?,faclus miles barbarus colonus e Go*
tho.Nec ulla fuit regio,qucc Gotthum fcruum tríumphali quodam feruítio nô habe
ret.PugnatumprrctereaapudByzantíum,pugnatumapudTheflalonícenfes,qaos
Claudio abfcnteobfederantBarbari:pugnatumíndíuerfisregionibus,&:ubícpau>
fpicíjs Claudianís ui&i funt Gotthi : ut íam tune Conftantíno Cccfari futuro uidere*
tur Claudius fecuram pararerempublícam. Quum in Apennino Claudius de fe
confulcrct, rcfponfumaccepit: Tertiadum Latió regnantemuíderitceftas,
Jdcm,quum de pofteris: His ego пес metas rerum,nec témpora ponam.
Quum de fratre Quintilío.qucm imperii confortan habere uoluít:
Ortendem terris hunctantum fata. Demum quum in ipfaui'Äoria duo prope 5«
miüa mihtum a paucis qui fuperfucrant,Barbaris ccederentur , ad unum omnes qui
rebcllauerant, ab со capti, Romam'cp ductí ,acin fpeftaculis immanibus beftrjs ex,
pofîti.
pofîti» QuareGotthiGüi^belluhidiuihuiufceprincipisüirtüieantiquatum,&dc
Gotthis non folum uicboríahabita,fed cumulatifsíma eft exacta uindicb.In hoc beb
lo ingcns Dalmatarüm équítum uirtus apparuít, quia ex ea prouíncia Claudius orí'
gincmducereuidebatur.Neqj hídefurtt,qüi hurtcDardanum.&áDardanoTroia'
na? gemís au clore, fanguinem traxiífe coñtendunt. áprincípio totum lllyrícum cum
imperio habuít,fub cuius poteftate Thraces,Myfi,Dalmataj, Pannonrj ac Daci fuc^
re» PoftremQ,quum Gotthi qui fuperfucrant, paulo poft a Romanis defeciífent , ac
Nicopolím oceupaflent, tumultuario prouincialíum exercitu obtríti& deletifunt.
Quum ígitur Claudrj uictoria de Gotthis relata,cctera ueterum trophça quam maxi
»• me fuperaíTetJordanis híftórícus inaudítam fuae genu's eladem & cxúíum aequo aní
mo referre non potuít. Claudius autem, quum anno uno menfibus'cp noucm impe^
raítet,ab omnibus prarterquam a Gotthis fempiterna memoria repetendus, ob rem
publicam bene geftam, clypeo in curia áureo, aurea quoqj ftatua in Capitolio dona^
rus,ñ'rmrj moritur. Quintílius uero frater, Auguftus a fenatu populo'cp Romano
appellatus, feptimodecimo po'ft die imperé fui, quum fe grauem 8¿ feuerum militia
bus oftenderet, Galbae ac Pertínacís exemplo, facinorofiísíme ca?fus eft. Aureliane
imperante,Gotthi iterum refumptis animis Danubi urn trarjeerepergunt: fed ab eö
reprefsijdefîderatis quínqj mílibus íuorú,ín propríü folum rcdícrcDecé in eo prav
lío mulieres capta; , uirilí habitu pugnantes , quae ex Amazoníbus orígínem duceré
ío credebanturJtempoftannostrígínta,reuocatísuiribus,Sarmatíamprouírtcíampd
pulí Romani multis coprjs adoriuntur, ígní ferro'cj? omnia uaftant . quodubiFlaui>
us Conítantínus accepit , non minore quam Claudius ftragefuperauít.Ictum dein>
de cum his faedus,8¿ in patrio folo annos circiter feptuaginta quieuéVe, lordanis au'
Дог eft, Maxíminum Gotthorum auxilrjs adíutum, Narfeum Perfarum regem , Sí
Saporismagninepotemfudiffe:eiusuxores,liberos&impedimentacepifle:auxilia-'
res quocjj copias adüerfus Licínium Conftantino mifíffe.TheíTalOnicaxp obfeiTum
trucídafle. Eo tempore ,quo Byzantium Conftantinus íta amplificare ftatuerat, ué
cum urbe Roma magnitudirte $£ dignitate certaret , ínítü cum Gotthis fuííTefózdus,
eos'qj quadragínta miliahominumlmperatori quotannis detuliiTe. At ubi Maxímí-»
t» nus rerum potitus eft, poft Aríorícum Sí Aoricum, Gebericus nobilí genere natu s¿
apud Gotthos regnum fortitur,cuí uirtus & generófitas íuxtá ínerat. Vt fortunan!
ínrebellicaprimumexperiatur, parada; ín Vándalos expeditionis confilíúíninquaí
fi fucceíTerítjmaíorafe tentaturum íperat.Gens hec(ut Demefippus ait) ab Océano
prodrjt, uixuno anno ad Gotthorum fines peruenirepotuitieamfibirepíóné оссФ
pauít,quá poft Gepida: íncolüere:cui a Solis exortu Gotthi,ab Occafu Marcomait
ni,áSeptentríone Hermüdulí, a Mendie practerlabíturlfter. Quú inftru&g in Maf-
filíae ripa acíesutrirtquecortftítíflent, dató ÍÍgno manus conferunt. ConcitatífsimíS
prau'umanímisaliquantííper gerítur : rriox Gebericus Vandalorum regem adori-*
tur & obtrûcat,optima'ç^ fpolia refert.Vandaliinfaüftas fedes optaífe rati,hínc emí>
♦e grare decernunt, á Conftantino íncolendam Pannoniam impétrant: dum grata f¿
Romanis princípibus obfequia prarftituroseflepollícentur.annos circiter íexagirt>
ta hic habitant.Deinde fub Stilicone magiftro equítum, confulari patricio'qj uíro.írt
Gallias tranfmigrarunt: ubi quum finítimos male tractarent, afsíduisqj rapínís late
uexarent,quietas ibi fedes habere nequíuerunt. Ex his Burgundioncsolímproma'
nafleuolunt, Plinrj auAoritate fretí , Vandalorum partem Burgundíones eifeaffir*
mantís:quum uícatím in Germania habitarent4 à üicis,qüos Burgos dicunt j nomeii
acccpiífc credunt:Vandalírelí<5h's Gallrjs in Hifpaníaspenetrarunt, ñeque ufquam
quíefeerepotuerunt ,doneC traiecto Gaditano freto Afrícam occuparunt.Sed quo>
niam de his quandoq; latius fuo loco dicetur.redeamus ad Gothos. Poft Geberícií,
je Hermanarícus regnum accepít,nobilífsima Amalorum familia natus,neque uírtut¿
gloria'cp geftorum inferíor.Nam quú Gothos , Scythas, Indos, Maningos, Vafma
broncas, ac reliquam fere Septentríonis oram , iñ ditíonem fuam redegiflet, Erulos
d i quocp
сиоев ca-foHalarícoregedomuííTet,altcrum Alexandrum cognomíiiartint. Erulí*
lit Ablauíus teftis cft.ad Mxotídís paludes ac fyluas quondam habírabant : quibus
4b amorefyluarumífagnantiumí^locorumnomen eft mditum.Moxab Hermana-»
rico in Venetos bellum motum eft: qui quum inermes efíent , facile ccífere. Veneti
autem humilí gente natí, qui deinde Antes &ScIauí dídifunt,quumínmultítudí-
nemmaximam excreuiflent, barbaricaquoqjfcritateubiquegraíTatífunt: quinina
vtlcncze. ta-Albam&Budam Venetiat eft oppidum ab his conditum . Item Heftis oVHala
ridis bellum índidum.qui Germanící produdum littus Oceani accolcbât: & hi bre
tii tempore domiti.Quarc non modo Scythía\fed Germanise quoqj Hermanaricus
impcrauic.Eius tempore ínter Gothos ¿V Vnnos Vngarorú progenitores bellum to
exarfi t:dc quo antequam ultra progrediamu r, haud ab re fore duximus, fî de poten
tísima- ac fortífsímar gentis origine aliqua difleremus. Hanc igitur Prifcus hifto-
n'eus Scythíam.Riphxís'q? montibusuicinâaffirmauit,&quo propiùs rigorem Se-
ptcntrionísaccedit,eoimmítiorem pleriquercputarunt.Etprarfcrtímdiuusnoftef
H:cronymus,utpotequiex ultima Ma^otíde, inter glacialem Tanaim Sí immanes
Maifaoetarum populos, ubi obftrudís rupibus feras Scytharum gentes Alexandri
clauftra cocrcuerant, Vnnorum examina erupíífe, ac equorum pernicítate freta,cav
de paríter & terrore cunda complete fcrípfit.Iordanis ¿n hoftes natíonis fuá: nefeio
qua: monftra commentatunquar pleriq? feriptores Annalium ita credídere, ut cum
со íuxtá délirent: quod non tarn ínfolenter, quámuerc ame dictum uelím.Quum *•
Gothic Scandínauíaprofedí Scythiam attigúTcnt, Phílimcrum corum regem ma/
gas quafdam feminas in caftris deprehendme conferibit. Quod genus mulierurtt,
quum perniciofifsimum rex ille reputaflet, edicto fu о in folitudines abegiífe, ne mili
tes uenenís inficcrent, aut eorum robora labefadarent : eas'cp abadas,per fyluas ali-
quandíu uagatas, cacodaMnonum fe amplexibus ínceftaíferhinc peperííTe dirum ge
nus homínum, quodnonhumanalíngua, fedquadam loquutionís imagine uteba-
tur.ScdProcopiumhíftorícumGrsectim, &Belifarrj coníilíaríum plane fedemur;
quíppc qui Vnnos Ephthalitarum gentemfuiiTetradit,cos'qj Albanos quondam
appellatos,ín Afia Perils fuiífe fínitímos:item ufque adeo magnanímos}ut illato pro
finibus bello, Xerxen Perfarum regem cum íngentí exercitu adinternecíoncm carci- ?•
derint,ftípcndíariam'cp fibí Perfidem fecerint :cçperint Cabadcm regís filium , duo-
bus anuís Perfisímperarint:necp e demonibus creatos,ncq? humano fanguine uefci
folítos,necp tamímmanesac feroces fuiífe feríbít. Quinetiamfi Ephthalitarum no-
mcníntcrpretaríuelímus,eosolimpios& religíofos fuiífe comperiemus,acfolíde'
perfedeq? litantes. Quam quidem gentís religionem adhuc Vngarís , qui Vnnorûï
funtpofterí , peculíarí quadam natura pra: caeteris íngenitam intuemur, Dionyfius
Procopío fuffragatur, qui Vnnos Cafpíanis & Albanís uícínos opínatur, ferocía'cp:
robore bello accómodatífsimos. Vnnor & Magor, cuíufdam Annalium feripto-
ris opinión?, Vnnorum au Лог fuiífe traditur:qui quum nihil prarter Hebream lege
rit híftoríam, hinc omnium gentium origínem ariolatur. Quare Vnní bello afperri- 4«
mí ,tráíeda adCimmerium Bofporum palude Maroti,non modo fedibus Gothos
eiecerunt:fed uniuerfam Europae Scythiam domitarunt, in rcpctítís'cp Pannonrjs
quicuerunt, quas á fe Vngaríasappellarunt. Pius autem pontifcx(mihicrede) do-
(ftifsimus, Vngaros ab Vnnis(quod omnes rerum feriptores affirmant )promanak
fenonpatitur.pari cum Iordanetradusafïedu,qui Vngaros ac Scythas pelliûmu-
rínarum commercío notos fuiífe feríbít. Deinde facrofandus ille pater cuíufdam
Veronenfisteftímoníumadducít, qui quum ad Tañáis ortum penetraffet, gentem
Vngaricalingualoquentemfein.ueniiredicebat.Diuusquoqj Matthias nofter ,hu-
iufeereinon ígnarus,quamáSarmatícísquíbufdammercatoribus aceep erat, lega
tos ílluc & exploratores mifit, quibus cognatam gentcm,fi poffet,ín Pannoníam po
pulís diuturno bello haud parum exhauftam alliccrct. quod ctfi hadenus aífequi
ncquíuit, fiuixcrit tarnen, fortaífepracftabit. Quare Vngaros Vnnís per Afiaticam
Scythiam
DECIDIS l ИЪЁЖ II 41
Scychiam cffuiïs>& adhuc Tanaís ortum accolentibus , cognatos cflc credêdum eft.
quamuishinonab Vnnis,quíín Afiaréíhtere,fedab his químelíoris foli cupido
täte duífrí in Europam erupere, profluxerint. Quinetiam Gothi non a Scandia,
( ut Iordanis ait ) fed ab Afíatíca Scythia, ubi Alanís uicini fueran t, prodiere . Quod
hinc coni) cere licet,quia quum Gotthicum Alanis non modo Europicä Scythíam,
fcdGallías&Hiípaníasoccupafíent.adhucregioncmTarraconeníem tenent,quam
paribus uíclamaufpicrj s Gotthalaníamtnuncuparunt. Quum Vnniuenationeüú dulonim.
¿titarent.díuíno quodam prodigio ademígrandumadadifunt. Nam quum uena^
tores aliquí Ma:otica:paludisaccol£C,uenatum forte proficifcerentur,ecce oblatam
10 ccruam offendunt : quam quum concítatius perpaludem infequi cœpiiTent,ufque
adedpotiundaeceruaedefîderiotraftifuntjUthacduce baud procul á Cimmericö
Bofporo Macotím congelatam (ut mea fert opinio) tranfmíferint, at ubi ín Europi
ca Scythía conftitêre,cerua dífparuit.HiproípecT:am regíonem admirantur,& pnv
bant:deindein Afiamredeunt, rem fuis ex ordine referunt. Vnní fcdes proprías
abominati.&folifterilítatempopulorum'ue multítudinem caufati , cum liberís 8¿
uxoribusin Europam uenatoní duAu tranfmígrarunt. Regíonem fuá uberioreni
inueníunt, uniuerfum paludís traAum occupant : rnacbmt Victorias , quos a princí
píooffendére:caerosdomitant,&ínferuitutem redigunt. Alanos quoqjfubigunt,
quifedes illas prius occuparant, & longe rriitiores eñe uídebanturinefinitímís qui'
10 dem Gotthisparcunt, in quos impenfius plane defaeuiunt,
VNGARORVM Annales , Vnnos in Euröpam anno Salutis trecentcfimo feptua> vnhim Еиго-
gefimotertío , Valente imperante, &Damafo pontífice máximo fedente,traieri{Te J^'37J"° *
referunt. duces habuííTe Belam Chielae filium,Zomeiarum familia natum,itcm Che
uem & Cadicham eius fratresrprarterea Atilam,Chemem Budam'cp fratres, Bender
cuci niioSjCadarum genere natos, ad domítandam Septentrional em plagam:ex cert
tum&ofto tríbubus decies centena cko&omilía hominum coegiiTe:iuridicendo
Cadareffl,uírumfapíentem,prícfecinre:edí(fta,Deiuoce& reipublicac nomine pra>
ciniiTerexpeditionem tumultuaríam 8c excogitatam cifcumlato cruento gladio,pro'
nunciato'qj loco,que pricftituiifentjiignificafleiqui nOn obtemperafient temere,eO'
jo demgladíoper medium caefos : quam confuetudinem adhuc in TraníTyluanía , ín
Turcarum tumultu obferuatam uídimus. Quum maximís uíribus poílerent,elatís
anímis,tanquam uniuerfum orbem peflundaturos,BeíTos,Rurenos, Chúmanos al*
bosacnigroSjCumuniuería Dacia ÔC SarmatiaíubegiíTe: 8¿ tandem ad Tíbifcum
amnem.quem Titiam nuncappellant,caftra collocaíTe.Hancgentem Iordanis hiño
ricus horribilifpecie.uultu toruo atro'cp,ítem dcatridbus quibufdam ínfcripto,pre>
lata quadam feritate ¿V audacia , tradit : quia infantibus uix dum natis nouacula gé'
ñas fecant:ut prius uulnerapati, quám lacéis dulcediné lœtari condífcant. Quare
obductís cicatrícibus imberbes confenefcunt. Practereaftatura nequáquam procer
ra,latishumeris,agilí, expedito ¿Wobufto corpore,ceruíce conftanti &ardua,fumv
4.0 mam quandam fuperbiam prazferenterfagíttandi equítandi'qj peritia non mediocre
ac fera quadam fa?uítiafub humana fpecie ínuoluta. Quumigitur Hermanaricus
Gothorumrex,totgentíú domitor,fe Vnnorum bello follicitaricognouííret,nort
mediocre fibíratus nine imminerepericulum, eorUmimpetum continuo1 reprimen'
dum cenfet.moxdeleAum habet,ingenteís'cp fibí copias comparat:maximos eius со
natus,mors inopinata fubuertit. In Vnnorum adüéntu,quaedam mulíer, quacirt
uiri nece deprehenfa fuerat, capitis arcefsítur': homicidrj conuí Aa pariter 8C adulte
rijjufque adeo1 regís iram facinorisindignitafe íuccendít, ut quatuor equoru difcef'
ptu muí Aaretur.Duo eius feminae fuere fratres, Roflbmonarum pérfida gente natu
quorií alter Sarus,Ammius alter di Aus eft.Hifororísfupplicrj immanitate bacchart
5o tes, in príncípem coníurant. Hermanaricumecompofito adoríuntur,fruftrarc*
luftantem perfoíTo latere interficiunt: patratacaede, ad Vnnos perfugíunt, ut tu*
tius uitam tuerentur, Quare faAum eft,utBalamírus Vnnorum rex,fuperandorum¡
.fîdia, qui cumVnnisiam focietatem íníuerarit: cimentes, ne quaeOitrogothis,e^
dem fibi fortuna immineret, emigrandum omnino cflè decernunt. Hermanara
cus utriufcB oends rcx, centefimo ÔC tertíodecímo anatis anno letalí uulncrc confo(>
fus obiit.Exceilu regis hoftes elati.ín orientales Gothos,quos Oftrogothas dicunt,
niarmiscumuiribusirruunt.paucisqs praclrjs fupcrant, inpoteftatem'q? recipiunt:
Occidci1falcsueroGothi)quosVifigothasappellarunt)cognatorumexemploper-
culibdefcrtísquaradOccafumfpc^ntfedibus^obñínans ad emigfandum arii-
nris.adlftrum cum libcrisuxoribus'cp contendunt. Ad Valerttemimperatorcn^fe
níorís Valcntiniani fratrêjcgatos mittunt,qui fedes incolendas exorct, ac perpettm >•
poIliceanturobfequium:&le non modo leges, fed orthodoxâ quoq? fidem Chrifti
accepturos effe fpondeant. Quin etiam addant , fe núquam imperata detrccbturos,
petant Myfiam,Thraciam'q?:quas ficonceflcritlmperator,feprouallofoffa'q? mun.
tifsimaaduerfus Vnnos perpetuo1 futuros recípíant. Lartabundus eös Valens excc>
pí't:quibusaudítís,qua?cunqjoraueraut,proanímífententía etíam infperataconcefv
fit.IncoledamMyfiamThraciamqjpermifit, ratus Vifigothas Romani ímperrj pro^
pugnaculum futuros, fed res aliter ас fperauerat,accidít. Nam eis Iftrum except!
barban una cum Gcpídis ,á Valente Arianar perfidia; nimís obnoxio ,epifcopos
accíp/unt.Arianaquoq? labeinfeclros : qui paucís poft annis eadem tabeomnes co^
inquínarunt. Quare non Chríftíani , fed Arianí, Vífigothx Gepídar'q? fa¿ti:quibus 2«
Lupicínus ac Maximus pro ducibus datí,qu¿ quarcunq? his ufuí forent,diligentífsiV
me curarent, operam'cj? darentne qua inopia IaborarencPrarfeAí dum mandata ne*
glíguntjcV magnum fíbí qugñum ín uehendís commeatíbus faceré ftudent, barbarí
annona; caritate laborant: acerbifsimá cibarioril exaction? execrantur, detefbntuf
pra-feñorum auaricí am: quando pro annonx caritate non modo* pecunias exhaufe^
rantjfcdlíberoscVuxorespromancipíjs uendere cogerentur: demum quodeunqj
frumentum humano fanguine mercarentur ,non nífi mucidum ¿V corruptum effet.
Quod ubi nihil proficere conlpícantur,Phrígiternus,Alathcus,Saphracorum regu
li, facía feditíoneLupícinumck Maximum adoriuntunquibus inexplebili auaricía
trucidatís, ab Romano principe defectre.Scríbunt aliquí ,LupicinumadcQuiuíum jw
Phrígitcrnum ínuitaffe, ut eum cum comitíbus per ínfidias domi obtruncarctrquod
utín penetralíbus fieri cocptumeft,Phrigíternumaudítopereuntíumclamorc,ctho
ro profiluííTe:quum ínfidias cuafíffet, fulcítata multitudíne , Maximum cum collega
ас feruís obtruncaffe : Daciam(Rípenfem , ítem Myfias 8í Thracíam prouíncias pa*
pulí Romaní ín fuam poteftatem aiTeruíffe : ímperaffe tributa, &graui colonias ím>
perío gubernaffe. Qux quidem omnia poftquam ad Valentís aures , qui Antiochíe
tuncagebat,peruencrcnonparum is animo confternatus,habíto delectu,magnum
excrcítum comparauít: continuât/s itineribuSjtraíeíflacp Propontide,in Thracíam
contendít.atubíinhoftíum confpcdtu fuít,finiftrís( utaccidít)aufpícrjs pugnam
conferít.Quumparum barbarie obftitíiTct, in fugammbínde conuerfús,& fagitta +¿
.faucíus, ín quendam uícum,ubi incendio cum cafula concrematus eft, ípfe confugít,
&quartumdecímum Imperrj fui annum complere non potuít.Illata: in Thrariaftra
gis caufa fuít,quod Romanas legiones ab equítum prarfidio deftitutas , moxhoftes

A nVjX;^ulcpro^e^0 ^ellum'PerPetuumcP "leífeendac auaricía; monumentum. HaecDa>


mafo pontífice máximo , 8¿ Valenteímperante, ab origine mundianno octogefimo
uno fupra tria milía,gefta funt. Iníqua profedd témpora illa funt habita,quu cerrç
motu uníuerfus orbis ita côcuffus fubfilierít.ut maria fuperatís littoribus multas S¿-
. cilia: alíarumcp ínfularum urbes populosq? ínnumerabiles obruerint. Conftantino>
poli tant3 e codo tempeftas,ut decídentís magnítudo grandinis mukös interfeccrít: ye
apud Atrabatas lana e codo ímbribus admixta defluxit. Nicea terrarmotu íterum di
ruta: m Phrygía fames inaudita. Athanaricus GothorumrexdumChríftíanos in^
fectacur,
ЪЁ'САЪ1$ î. LñEt il M
fcÄatur,multos ulrimo fupplícío affecít,quám plurímos propres ledibus eiecit.Paii
lo ante Sarmatx Pannonias uaftaucrant. Valens quum ab Eudóxo Arianorum ери
fcopo faifa fide fuerít ¿nitiatus,multos ê Nitríae monachís per tribunos ¿V milites саг
di ímperauit : quínetiam legem promuígauít ,ut monachos militia detre&ates cuíq?
fuíu'b.ca^dcrelicerer.Parí errerítateTheodofius,Theodofn' n5dumlmperatorispa>
tcr,cíí magna nobilíum manu obtrücatus» Vífigotha?, uíñoria: infolentía clati , for^
tuna? dexteritate profequuntunedaudadariam euecb', utCSftantínopolím obfide*
re contendant.Sed Dominica, Valemís uxor,labantes S¿ fere confternatos cíuiü aní
mos cofpicata,precibus hortationibusep confirmât , populum multa erogata pecu^
10 nía fibi c5cílíat,urbem deníq? prudentiauirtute'q? conferuat. Gratianus Valentis ne*
pos,cuí Occidentis Imperium delegatS fuerat,ubi rcrü potitus eft,ut Romane reipu
bliese confuleret,Theodofiumingétíuírtuteacfapientiauiríí,exH¿fpaníaaccerfiiU'
bct.eum'cp conforté imperii déclarât: quando tante, rerü amplímdíni,immínédumq?
pcriculorum magnitudínijfolus fat ene no poterat.AcdtusThcodofíus,paucís poft
menfibus adfuit.Syrmrj purpureum paludamentum induit. lnito imperio,coac1:o'«qj
excrcítu,cum barbarie ipfe congreffus,haud difficulterfudít,fugauitqj:fuperiorem
Myííam recuperauit,redeuntes hoftes pluribusac magnis cladibus affecít , qua?que
fummiprincipís officia cum dignítatecompleuít:demum recepta inferiore Myfia¿
Thracía, Dacíaq? rípeníi , ifto cum Athanaríco Vifigotharum rege íam foedere, n¿
io diuturno bello Romanas legiones adintéritumrédigeret j Uícítor Cóftantinopolim
fe recepit. Ablauíus pereufsi foederis cauíamjTheodofrj morbum , ín queínciderar,
fuifTefcribit.'id'cp a Theodóíío collega,quipaucispdft díebus bene conualuit,confir
inatum.Pacatís rebus Athanarícus Byzantium initae focietatís gratia, imperatorum
Uteris ínuítatus,aduenit:qui honorifice exceptus,quotídiano luftrandc urbis defide
ríoexplerínonpoterat. Speftabatcircum,híppodromum ¿Vtheatra, iterntempla^
portusac forardíftrahebatur a?diummagnificentia,bafilícam cumregia curiacp ad'
mirabatur,obelifcos Sí coloffos ítupidus intuebatur.írhagínés ambibat: 6V pulcbri>
tudineurbis,aba(ftis curís omnibus, animum relaxabat: deínde grauí morbo correa
ptus , tertio quo uenefat mènfe uitadecefsit. Theodofiusautem focietatís iure, ma
¿o gnificohunc funere honeftauitreum magrtá quo q? pompa ad rogumufque fequU'
tuSjCümulatifsíme'amíco iufta perfoluit . funèbres ludos in eius honorem edidit : 8C
tantum pietatis Vifigothis oftendit, ut mirifice barbarorum ánimos fibi conciliant,
Uli nanqj rege iam orbati,duftu aufpicrjs'cB Theodofrj'principis ultrd poltea milita^
funt. Dum hace ínThracía geruntür , Vnní, qui in Europam traiecerant , Oftro-
gothas'qj domuerát,ímperium propagare pergunt- Quícquíd intra Tanaimac Tau "P*""
ricam Cherrhonnefum,infuamditioriemredigunt.TanaitaEr^Roxolani, Alaní, Ca^
riones,Amaxobrj,Budim,Sturni, Vbiones,Acibi: item Nauari , Sarmatarac Vene^
dici, ab his leges accípíebant. Et íam Chumí, Baftarna? , 8c cum Peucinís Carpiani,
magno pacem ftípendio mercabantur. Ä Ponto , Macoti Tanaiq? , Vnni ad Danu>
40 bium ufque, & ad Germaniam,Sarmaricumqj fínum.omnia ca?de ¿V: terrore comple
uerant,muníuerantregnum,faeuumq?impetiumufquequaquegcrcbant:Gothos ta
mena tergoinfeftarenunquamdefinebaris. Quum Gratianus Theodofio Oríentis
imperíum tradídiffet.ípfe uerd fibi Occidentis optafíet:&: quum in Britannia mili ta^
ri feditione maxímus Imperator declaratus eflet, traíedo ín Galbas eonfefhm exercí
tu,Merobaudismagiftrimilitum proditíone ad Parifiumfuperatusethquiquuní
Lugdunumconfugiíret,ibicaptuseft,8<:c2Efus. QuareTheodofius feftínatis itine*
ribus jn Gallías profc&us , ut collegae mortem ulcífceretur , ex Gothís decern homi'
nummilía cum fuis coprjs Tecum duxit. lnito aduerfus Arbogaftum Eugenium'cp
pra;lio,quod ciuile did poterat,decem Gothorum milia, qui pugnam iniue're,inimi>
5° corum ímpetu primo congreffu cacfafunr.nonfincmagnaRomaniímperrjutílíta-'
ic.Mutatafubinde fortuna, quum legiones eíuspraíium cönferiuffent, Imperator*
uicioríam compararút.Theodofíus redíens, Mediolani , cum Arcadio & Honorio
d 4 filij*
filnslmperium delegaflèt.intempeftiuo fato prarucnms occubuit. StilicO deinde,
Honorn eduplicifiliarum matrimonio focer,c Vandalícorum gente natus,tantum
fibíautoritatisuendicauít,ut inter primos haberetunquinetíam in Occidente rcnv
publicamgerebat.Quum effet ímperandícupidus,imperatores,quibufcunc]í rebus
poterat/aalcinuoluebatifperás^bidifficuhatebellorumeosobruííret/acileTcEu^
elierio filio imperíum paraturum . Augebant fibi anímum Vandalorum , Burgun-
dionum.ítem Sueuorû & Alanorum auxilia : qmbus fretus,fi feroafsimos Vííigot-
tharum animos.in principes Romanorú excítaííct , fperabat fe a Vifigotthis Italiam
facile uíndícaturum. Quare utfperataprofequeretur , Viíigotthis ftatuta ftipendía
erípit,annonam & donatiuaaufert : fame non modo ad defc&ionem, fed ad índicen 10
dum crudele bellum prouocat: quodimperrj Romani futurum erat exitium. Нагс
4в7. omnia Stilícone Aurelianocp confulibus,annoSalutis feptímo fupraquadringente
íimumagítátur. VííígotthaeáStilicone male tracbti,nô modo milítiam detredât,
uerumctiamímmanífsimumquenquefurorem ín Romanum imperíum concipiüf.
Proínde annua ftípecommeatu'quedefraudatí,relícT;aThracia in Pannonias erum-
pune. Ibí regem, quo annis quinqué ас uigíntí caruerant,quum apra?fecl:ís ab Impe-
ndmcwi viß racorecreatishacÍ:enusregerentur,HaIaricum prxftanti Balthorum familia natum,
¡ptéorünx. declarant;cuípoft Amalos inter Gotthos erat fecunda nobilitas. Balthananquelin
gua Gotthica figníficataudaciam.PerSyrmíumitcrfaciuntínlllyrícum.RedagafuS
quorundam Gotthoríí rex.cum ducentis hominum milibus fe his focium comitem'
quepra:bet.Antcquamab.eunt,Thraciam,Myfias,Pannonías,itemNoricum &I1-
lyrícumígniferro'cp uaftant,cun<ftadirípiunt,cxdibus omnia complent.urbc&dirU
unt. quinetiam (uc diuus Hieronymusinquit)iramquoqueDominíanimalíabruta
fe ufere: íncenfa oppída cum uicís,homines cum mulíeribus pafsím caríi : quin 8c im-
maturi fœtus ex uteris parentum exfec"ti,ínfantes parietibus ïlliiî,necp gtat^neqj reli
gíoni pcpcrcére.Quíd pluraíOmnía praeter codum áíterram, 8c praeter crefeentes
uepres,c5tínuatasqj íyluas periére. Redagafus prior Itah'amíngreffusduperatis A-
pennínis,ínFefulanummonr.em, quatuor ОС uígíntiftadrjs ab urbe Florencia remo-
tum , cum uniueríís fuis coprjs fe recepít : ubi a Romanis legíoníbus circumuentus,
ñeque minus confilrj quam cibi compos,dum faluté fuga quacrit,a Romanis obtrun j*
catur.Eius exercítus extrema fame confectus, in Romanorú poteftatem, facía dedi-
tioneperuenít:quaretátacaptiuorü copia facía eft.ucfingulifingulis Gotthíaureís,
peco rum more.uendercntur. Orofius Vnnos ín Italiam accitos,Romanís aduerfus
Rcdagafum auxilia tuIiíTe feríbit. refert enim,Vldim Sí Sariam , Vnnorum & Goc-
thorum duces.qui Honorrj partes fecbbantur , Redagafo apud Fefulas primum oc
curriíIe,eorum'q? obíídione fame olim ábfumptum,fuifíe caelum. Poft Rcdagafum
Halaríais cum Viíigotthis in Italiam penetrauít , Rauennam ad tertíum ufque lapi-
dem peruenitjubi Imperatorem Honorium eile intellígebat • Ad eum legatos prope
re míttít,quibus haec mandata dat,ut fedes in Italia ab eo poftulent : quas íí impetra-
rínt,ipfum cum Italis quiete amíceep ui&urum polliceantur : fí repulíam patiantur, 4*
orñmno tentaturum,Romani'ne an Gotthi Italiam pofsidcre debeant. azquu ad hxc
íudicem Martern fore,fignificent.Legati(ut lordanis ait ) haie referunt : Honorium
utranq? conditíonem denegaíTe , fed Gallias Hífpaniascp prouincías populi Roma-
Gcferkm Van ní'4uas Vandali Genferico rege uaftabant, fi eos erj cere auderent , tanquam propri
um»« их. a« patriasq? fedes Viíigotthis conceílururmquod barban abnuere uoluerüt. Dum
ha?c aguntur,Stílico ímperandí cupídífsimus.ubi fuos Vindelícos cum Burgundio-
níbus , Sueuis S¿ Alanis , a ripa Rheni Gallias infeftare accepiffet , Viiigotthas'qj in-
traffe Italiam, eorum'cft regem ClaíTenfe oppidum in Claudiano agroobfcdiiïeco-
gnouít:ratus non ultra'dirFerendum,coa Лае Thracia non mediocri legionum mul- 5»
titudíne,per Macedoníam 6V Illyricûac Noricos in Italiam properat , prêter Aqui-
lciam & Altinuma'tem per Venetiam , & Rauennatemagrumiterfacic Quod ubi
Halaricu»
DE CAP IS I. LI 'S Et it 4i
Halaríais intellexit,foluta Claffenfis oppidi obfidione , ín próximos Ápénníní cob
les ad Pollcntiam uicum , duobus 8>C uíginti mílibus pafluum á Rauenna remotam*
cumuniutrfo exercítu fe recepit.Stilíco militarís anís pcritifsímus.ín HalarícírprO'
dit,frequcnt¿buspracl¿7safficit.Qimmfarpcuincercpo^ct,nonexpugnat,utbeIlurri
protrahat:tres círcíterannoseumludificatur. lea Imperaroris 8c barbarorum exte^
nuacis uíribus.fc facile impcríum ínuafurum eííe confidít.Halarícus Konorium lite>
tis commonefacít de aftu ac mente Stilíconisrquippe qui ut utriufqueuíres erieruetj
fc'q? demum tyrannum ftatuat.quum fspeuincerepomiffet,ncbiffe,quandoq? pu>
gnandicopíamdenegaíTe: proinde orare, ut fedes in Galita concedantur, unde fe
10 Vándalos eiecl:urumpollícetur.VItrdHonoriuspcftulata,&: paulo ante promifc
faconccfsinStíliconí mandat,utcum Halaricopacemacfoedusíneat, Vífigotthas I-
taliaínulterioremGallíamcducat. Indoluft Stiiíco Vífigotthas tam quiete Italia a>
bígi , & Honoríum perículo liberan : qüo'nam modo barbaros ín Italiam conuerte-
re,paccm'queintercíperepoffet,excogítat. Saulem Hebra^umfurrtma perfidia prar
dicum, prarfc&um legíonis , fui confiln particípem facít : eí mandat, ut abeuntes Vi
íigorthas,Pafchali die incautos adoríatur.Quod ubi factum eft,multí improuifa for
midine correptí,occubuere. Accedebatquoque religio Vifigottharum,quifolcnní
die pugnam conferere uercbantur:at ubi hoftes inflare confpícantur , nccefsítate du
cb,tam obfirmatis anímis fe conuertunt,ut Hebra?as cohortes non modo funderét,
io fugarentqj,fed ad ínternecionem ufq? caederertt. Stiiíco audita legiortüm ftrage, aní'
mo confternatur,furentes in fe hoftes perhofrefcít,ab Imperatore legíonum fupple
menta 8¿ auxiliares copias petít.Honorius n5 copias ck"auxílía,fed ficarios duos mí'
fic,cjuíproditoremImperr) Stiliconem cum Eucherío filio trucidarent. Has ígitui*
perfidia* audacia*'q? tyrannídis pcenas , Stiiíco príncípi tune exoluit» Honorius cae>
fo Stílicone duce,exercítui Romano neminem dus loco fubrogauitiquö factum eft,
ut bcllícofo duce príuatus,Vifigo tthis nunquam amplíus refiftere potuerit. Quaré
corumita rabies exarfit,utdomíta incenfa'qj maxima Italia? parte, urbem Roraam
obfederint:eam breuí obfidione capíünt : capiunt ínquam Romam,tcrrarum hucuf de#-
quedominam,Flauio S¿ Varrone confulíbusrímperium'qj Romanum,Galendis А' ^"ы^*****
Iе prilis,anno ab Vrbe condita centefimo fexagcfimoquarto fupra millefimum:á Chri
ftianauerd falute décimo 8c quadríngentefimo. Sub infaufto Honorfj princípís ínv
perío,Romanalibcrtas,Italacp poteítas extíncb eft.Nec multo quídem ante tempo
re,aliorum malorum,ímperante Gratíano,fитог aduenerat , Longobardos extre^
mis Germanise finibus,OceanílittoreScandiac¡? ínfula cumínnumerabílí multítudí
ne egreífos,nouas moliri fedítíones , Iborea & Aíana ducíbus : Vándalos fuperafie,
& amplificando fibi imperio quotidíeftudere.Halaricus igítururbepotítUs, mädae
cdici,necui Romano ciui mors ínferatur,ne quid iníuríarum &incendrj prxterrapí
ñas ac fpolía commíttatuntemplís debí tus honor impendatur, uis nulla cuíquam tri
biutunquícunqj ín templa confugcrint,pro illacfis habeantur.inhibentur ad hec ftu
+° pra,catdes,& immanítas.EdicTra tarnen nequáquam ubique feruata. Iordanís rapinä /
tantum hoftes contentos fuífle teftatur , ne fuá: gentí detrahat.Galla PlacídíaTheo-
dofi] filia, &Honorrj Arcadrjcp foror,capta, & ab Halaricopfaenobilítate generis
defponfata.VafaPetri,facro mínífterio comparata,&magnícudine,arte,auro'q5 prg
ftantia, á quodam Vifigottha fubrepta , regís íufíu in bafilícam relata. Tres dies íri
prarda díreptioneq? confumpti . Halaricus mox relíela urbe , per Campaniam, Lu^
caiu'am,Brutioscp difeurrit: omnia populatur , ¿V uaftat- quin Sí per Siciliam , Afrí>
camadoriríftatuítmifiobortatempeftate, qua multa: fibí ñaues obrutacfunt,confi>
bum mutare cogeretur.In reditu rex morbo correptus,Confentía: morítur. Vifigoc
tha: dum grauifsime eum lugent , & ne qua in eíus ofia uindi&a fieri pofsít , ftolídá
5° pi«atereformidant,deriuatoBafento in alueofepulchrum ftatuút,íbicp Halaricum
cum preciofa fupellc&ílí recondunt: тохср reuocato fluuio , ne quis Italus eius то*
numentum feírepoffet , fofíbres obtruncant.facínus quídem barbara gente non i n^
dionurri
4g ' vito* VOKFIKU HEZ
dícrnumeílhabitum. Indemormí locum Ataulphus Balthorum quoqüegenerenä*
tus а Vifigocthís fuffecbs eft , cui Placídía Halarico defponfata uxor traditur : nu
pt¿ paucis pdft menfibus ín foro Cornell) celebrate Vifîgouhx Romam reuerfi,
cuicquid epra'daruperfuit,cripuerc:pcrpctuaq3 ruina: acincendrj monumentareli
euere. Ataulphus relicto fponte Honorio, partim quiauiribus ÔC auro uíderac ex^
hauftum,parrímquíaaffinitatís gratia uita donare cogebatur,in Gallias a Francis
& Burgundíonibus ínfeftatas contendít. Eius aduentu perterriti hoftes , fe intra fi'
ncscoiuinere cceperunt. Vandalíuerd&Alaní, qui fedes ínPannonrjsá Roma^
nisímperatoribus impetraran! , aedeínde Gotthorum metu in Gallias fe recepe-
ranr,maíoreformídinenuncaffecT:i,ínHifpaniam traijcíunt : quo pacatam AtauL i*
phus omnem Gallíam inuenít. Moxde eíjeiendis exHífpania Vandalís decernit:
tárdSope. ш Tarraconéfi agro,ad Barchinam + opes, & imbelles homines relíquidpfe cum irt'
gentíbus copias Pyrenacos montes fuperat, in Hifpanias'q? medías penetran cum
Vandalís fa-pecongrcfius, tandem domuit,S¿ tertio anno Galliam cum Híípania
pacauit:demumá Vernulpho breuifsímae ftaturas uiro , cui faepe illudere folebat,
interíícítur. Sedhícalíquantifperimmorandum, 8í de quarundam gentium orígi'
ne alíqua referenda. Vándalos 8¿ Burgundiones, qui e Vandalís prodíere,unam
ex quinqué ínteriorís Germania: partíbus, Plínius affirmât: his Sueuos proxime
collocat. Alaní, & fiorigínem a Scythis dcduxe're,in Vandalorum tarnen region
nibushabitabant. O&auium Auguftum Sueuos e Germania in citeríorem Rheni ao
ripam tranftulíífe, Suetonius aíferit. Burgundiones Vandalorum pars,adoc"logín
ta armatorum milia ulteriores Rheni ripas ínfederant, quos Tacitus a Drufo , {liba-
¿ta interiore Germania, in proprias fedes repulfos , ac urbibus oppidis'q? munitis t»
iecftos uicatím habitare coactos fuúTe tradit , unde ( ut fuprá díxímus ) n o men eft in*
ditum. Sed in his gentíbus facia mutatio. iiam Vandálica gemís flumínenuncupa
tí, paulo poft eos quos Stílico in Gallias concítauit, patria profeñi, fe Sclauosap*
pellarunt,a nomine gemís, quae áCimm«ríco Boíporo, ad Tanaímufque habita-*
re folíta,ín Vandalorum ÔYBurgundionum patria profeñorum fedes tranfmigra^
uit> Ñeque tarnen Sclauorum denominatio ab his diu retenta . Quumenim parser
orum imperante Maurítio, in Dalmatiam 8¿ lllyricumemigraflèt, qui domi reman 3»
fere, nomina mutarunt:& aliquí fePolonos,Boemos alrj fe appellarecceperunt.Scd
unde diuertimus,repetatur oratio. Ataulpho Rogcricus fuccefsit, paulo póft ruó*
rum fraude interemptus.Quartus ab Halarico Vallia rex creatur , & animi & corpo
ris uiribus excellens. Aduerfus hunc Ho norms imperator Coftantinum cum ingen^
tiexercituobrjcereftatuit.uirum quidem nonmoddmifitaridifciplina,fed magna
rerum experíentía fane pollentem : ratus,Vifigottharum uires per hunc facile exte^
nuari pofle. At maxime uerebatur,nebarbari rempublicam iterum infeftarent.accc
debat 6V illud,quod iníquifsimo animo ferebat,Placidiam fororem adhuc in captiui
täte barbarica detíneri.cV maximum Romano principi fore dedecus , fororem aier*
uituteaiïererenequiuiire.QuareConftantino,utuehementius rempublicam gerat, 4«
& fororem in libertatem redigat,Placidia; nuptias pollicetur,fi barbaris earn eçipere
ualuerit. Conftantinus promifsís oneratus,cum magno exercitu Imperatoria au ño
rítate in Hifpaníam contendít : cui Vallia Vifigottharum rex ad Pyrenaci mentís a*
ditum occurrit.Quumlegatiutrincp mítterentur.hoc tandem Conftantinocum rex
ge conuenít , Placidíam omnino reddí oportere , quando opus fuerit : Romana: rei
publicar poftulata Vifigottharum auxilia nunquam defutura: quare íuperhísfcC'
dusicftum. Valliaigítur ut ab Honorio pacemaflequeretur,Placidía a Vííígotthis
reddíta,& ex compoíito Conftantino patricio defponfata: ex qua Honoríus & Va^
lentínianus natí funt.Eodem fere tempore Conftantinus quidem alius in Gallia im*
perium inuafit,Conftantem'cp filíum ex monacho Caefarem conftituit- Sed Romam 4?
aceito Vifigottharum auxílío.alter in Arelatenfi urbe,Vienna; altercarais eft. Idem
deinde facinus louínus & Sebaftianus auíí,parí quoq» fato concide're.Quum Vallia
ín Hilpa*

4
Ъ ЕС WD l S I. LI3ER III 47
in Hifpanía regriaret , ecce Vandali, qui ab intcrioribus Gallia; partibus, ab A-
taulphofugatifucrant, Hifpanositerum infeftant, prardas abigunt,uarijs'queuc-
xantlatrocmrjs : fed a Vifigotthis rcprcfsi funt« Vandalorum impcrium, Gen-
fericoregc nimís auctum : quippc qui non minus aftu quam prudencia pollcbat«
erat cnim corpore mcdiocri , 8c eqüi cafu claudus : item magnanimus in fermo-
ne,rarus acgrauis,uoluptatumdomitor,non irarum: cupidus impcrandi ,acdo-
¿tus inter populos odia dircordias'queferere^tfacT-afeditionefaciliu'simperaret.
Honorio & Thcodoíío confuhbus , Craftinus aduerfus Vándalos miíTuseft.
Qui quum Bonifacium bellica arte prarftantem , ab expedition's focietatc repulif-
10 fct,colicgam pra" ingénita infolentíaafpernatus, magnorum malorum auctor cft
habitus. Nam Bonifatius índignitatem rci per quam a*gre ferens ,Hoftiam prope
re contcndit , ín Afrícam'que traíecit , occupauit'quc prouincíam : quam quum fine
auxilio, inuito ¡mpcratore Romano, retiñere non poífct , Genfcricum Vandalo-
rumregcminLibyamaduocat. HicValliae bellum reformidans ,traiéclo Gadita
no freto, in Mauritaniam peruenit,Africamqjuniuci-famoccupauit;ibi'quealiquan
diu cum ncpotibus acpofteris , ad luftinianiufque témpora imperauit. 1 ul tinianus
autcm aceito Bclhfario, magiftro equitum, Oricntis'que prafefto , uiro excellen
tifsimaquaque uirtute pra*ftantifsimo,acfumma geftarum rerumgloria celebra-
tifsimo , non modo' Africain per cum à Vandalorum íugo : fed á Perfis Afiam ¿
io Europam'quc a Gotthorum feruituteuindícauit- Et quum á Mauris Africa dein-
deoccuparcrur,Iuftinianiuírtutelíbcrata eft • Vallia quanquam Vándalos in A-
fricam perfequi cuperet , maris tarnen tempeftate dcterritus , Toloíam ré-
di)t,ibi'queftatimdicm extremum cum magno Vifîgoï-
tharum lu au claufit.

R E R V M VNGARICARVM D E С A D I S
PRIMAE LIBER III,

jifyfiv^ A M Vnnorum uires oftendere adoriamur , qui poftquam Oftrogot*


! \^4- tbasdomucrant, Vifigotthas'que , qui perdomita Italia Gallia'que Hi-
! ' jj$ fpaniasufquepenetrarant,fedibusfuis eiecerantmondum Scythia tota
U contcntí , traiedo Danubio , Pannonías quoque fubacbs innúmera muí
jo titudinehomínum inundarant . EtquamuísabEcío magiftro equítum ( Thco
doíío & Valentiniano Imperatoribus ) quandoque rcprefsí forent : uix tarnen,
(juin ulterius oceuparent , continerí poterant . Eodem fere tempore Boremun -
dus,Thorifmundo progenitus, ueluti fuprá ín Amalorum catalogo fcripfimus,
quum fuorum Oftrogottharum feruitutem , & Vnnorum imperiofam tyranni-
dem tolerare non poífet , una cum uítrico fuo filio ad Theodoricum Vifigottha-
rum regem, qui Vallía- fuccefierat, in Hifpaniam peruenit : ratus , &nobilitate famí
lix&uirtute fuá, facile apudeosícprincípatumpoífeconfcqui. Theodorícusnorí
« magis prudentia- compos, quam inoderatíonis: ¿¿non minus animi, quám corpo
ris dotibus cxccllcns , quamuis regía ftirpe genitos , non modo regibus , fed popu>
lisquidem omnibus formidolofoselfeoportere intelligeret: cum tarnen quem ge-
ncrofumaccepcrat,nedumconuiuij,fed confilrj quocp expertemcflcnoluit; quod
diciubcbatacccrfi,6Vcognationcgcntisfamiliarifsimeutcbatur.EcccTheodorico,
ob uiolatum fecdus , Theodofío íuníore ¿V Fefto confulibus,¿ Romanis bellum in-
dicitur.Eciiispatricius^agifterequítum^orofcoraciuitateMyficoríundus.Gau
Jcnírj filius,a patre fub militari difciplina femper educatus , qui à Valentiniano Gal-
lis prafcclus.Sucuorum Francorumcp barbariemuariaftrage c5fecerat,& Galliam
uniuerfam mirafapícntíadcfendcrat,accitis Vnnorum auxilnsaducrfusTheodorí-
5° cum , cù Lothario duce proficifcítur.Sed quum acies pari robore ac fpe utrinqj con-
ítitirrent.utpubliccfalutícófuleretur, mutatis animis,datis'q5 dextris,inftauratacon
¿ordia.Paulo poft tot mala Romanos ímperatores circumuene're,ut Imperium tuta-
rípoík
ri polte defpërar^nt. Hínc cním Scoti , Albíenfes 8¿ Pidones Britanníam ínuadunt:
cui opem poftulantí , ob ímminentem Vnnorum eruptionem , Ecíus Gallic pra:fe*
flus afierre no pomít.Hínc Gcnfcricus Vandalorum rex occupata per annum Afri
ca,comparata clafle , Síolíamínfcftabat . Hínc Sebaftíanus , qui Alanos ¿V Sueuos
Lufitanía eíecerat,Romana: rejpublica: prodítor,pro afreftata tyrannide, cum Van
dalís et Vifîootthisfœdusinit,utLufitaniapotiretur:fcddèceptusàBarbaris,cumu
latas perfidia: panas expendit.Ex quo factum eft,ut Vifigotthe,Sueui & Alaní Lu*
fitaniamTarraconenfcm'cpHifpaníam & Aquitaniam occuparínt.Hínc Vnnímina
bantur,quiOftrogotthasGepidas'qj,acinnumeramScytharum gentem coegerant,
ut quocuncp libido tulcrit.líbere ac late dominari queant. Nam ut Vngarorum An- »e
nales referunt,poftquam occupataDacia Pannonías profpectarunt,non folum fera
citatcfoliacregi'onís pulcliritudine/edcœliquoq? benígnítatepra:rtátifsimas:qi!as
Macríno procomíc,Sabaría oriundo,Alemânikalicp multííncolebant, traíceto Da
rubio ínuadcreanhelabant.Macrinus quamuis Myfrjs,Pannonrjs , Thraciccac llly*
rico,adiccb.*quoq? Macedonia: pra?fideret, Vnnorum tarnen erat uíribusímparm*
tanta multítudine gentium obrueretur , Thetricum uniueríx Germania; pra?fidem
conuocat;quí coacto íngcntímox cxercitu,ínPannoniamdefcendit- Ad Potential
nam urbein, inter Theten &Zashalom , decern mílibus paíTuumá Danubi^ripare*
motain,cumMacrinocafi:raiungir.. nam Theta inter Budam&Albam regalem fita
eft.Confilíumdcíndeambo mcunt,utrum potáis agendum ,antranfmífib exercitu го
in caftris Vnnos adoriantur,an alium locum pradio magis ídoneum opten t.Dum di
uerfa fentiunt,confiliumq? differtur,ecce Vnni caftris acies educunt , ad Danubrj ri*
pas ucniunt. Multos quocp dimiferunt,quicaftra,uxores,liberos,fortunas'q5 euer?'
tur, quum Romanis approquinquafl'ent.Macrinus &Thecricus,Scythas non cxpa*
uére,ratíínterfluente Danubio nihil detrimcntiillincfibiinferripoirc: quandonec
naues haberêt quibus trarj cerent, nec ponté in amne facile ftrucrent. At Vnni port*
quam hoftib.appropinquarunt , quum fimili modo tot Scythiac flumina tranfmifif*
fent.annexisutrinqj utríbus,íntempcftanocteDanubíum Tub Sicambria,propeBu
dam ueterem,clam omnes tranant:ubi uilla quocp nunc eft, qua? ab Vnnorum traie*
¿hi,Scythico uocabuloKelenfeldeappellatur.DeindePotentíanam,ubiutríufqí du 3«
ciscaftraerant.properecôtcndunt: dormientes & incautos hoftes adoriuntur,qui
Scytharum infidias minime formidabant.Míferríma cardes oritur : multi fomno gra
uati,antequam expergifcercntur,uita exceflere;moxtumultus,clamor uoeiferatio
fubícquuta.Quid Romanorum milites agerent, quo'uefeuertcrent, tam repentino
8c inopinato terrorcperculfî,ncrciebant:magna pars in fugam conuerfa , pafsim саг*
fa eitftrages ex Alemânis 8c Germanis inaudita patratur.Ceteri qui aut in urbeper*
noclabant,autpropemoeniatendebant,quumfeinurbemreccpiflent, euafere. Vn*
ni cede defatígatúín agrum qui Tarnokuelg dicitur,fe reuocarunt.Thetricus ¿V Ma
crinus tata cladeafflicb^&intolcrabili furore perciti, quem pudor ingens fufeítaratí
quando moráqua'm tantum dedecus perpeti malent, íllatam a Barbaris cladem inge 4
nueulcifci decerníít.Qua;fuperfuerantlegiones,cogunt:quidfierioporteret,often
dunt. Tempus nonultra tcrendumadmonent,fiquídem Vnnos longa uígília,aciti*
neris prcirj'cjj labore confedos,uires omnes amífilTe affirmaban t,Barbancam imma
nitatem omníno ulcífeendam : tantam cladem cum perpetua turpítudine coniunctá
perpeti, nífeab hacuíndicent, ñeque Romanorum neq? focíorum populíRomani
rife decoris. Id perpetuam maíeftati Romaní ímperrj notam inufturum exclamant,
nifiobftinatífsímis ín barbaros anímísirruát,pcenas cumulatifsímas exigant. Quin
&ímminens omnium gentium hínc excidium promanaturumcdocent,nífieorum
uircs magna ca?dc confidant, Quare legionum animi .partim formidine maioris
malí , partim ira illata? cladis Sc pudore perciri ; neque tarnen príftína: uírtutis immc 5
morcs,nihil hac pugna uchemen tius affeebnt : arma fumüinftruebs acies cduri,pu*
onx fignum dari : & fi male pugnarán , fe deeimari poftulant . Qyare duces in Vn*
nos,
" , Т> Е С Л Т> I S 1. ЫЪ EX. Il I 4£
bos,qui non proculaberant,copias cducunr.Nondum in höftium confpc&u fuere,
quumutrinqj tam obfirmatís írfuitur animís, ut nullum crudelíus bellum ufquam
commíflum miiïèreputaueris.Caditutrinqj innúmera multitudonn diem acerrimè
puonatur.Dedínantefole,Vnnífuperior¿busm'^
feriores е1Гесссрегиш;:& nead ínteritum redigerentur, tergauertuht. Ad Danubrj
ripas ferecipiüntjmoxcp Danubium adhíbitís и tribus rcrtätant, Romani bellofefij,
fugientem hoftem dimiferunt.-praeliiim ígítur immínente ribete dirempmrmlnhoc
conflictutx Vhnís cum Cheucduce,honiínumcenturii 5¿üígíntic]uíncpmiíia carfe:
è Rómanis.praetereos qui in cáftrís fuperíoreno&u cecíderant(íi Vngarorum ere-
10 dendumeft Annalíbus)ducenta ac decern miiiädefidcratafüni.InfequentidieThe
m'eus ô£ Macrínus,cruentífsímam fe uícloriam nadQs.confpícarí,ne iterum cum in*
numera Scytharum multitudíne manum conferere cogantur,mutanda caftra decer-
nimt,fuperftitibuscp coprjs parcehdum cfíeíudícant. Quare Thulnam hune Au-
ftría*,Pannoniac quondam ciuitatem, rclíquíí cxercitüm reducunt:ratí,fi iterum pu-
gnandí copíam Vnnis facerent, uníuerfum ad urium excrcíturri populí Romaní,
prac nimia hoftium multitudíne ínteriturum. At VnnipoftquamhoftesretroceíTiC
feaccepefunt,locum pugnacrepctunt,nios moreScythico piéfepelíunt.Cheuaedu'
ríscorpusinueniunt,quodín celebriuia folenní pompa, fubftructo fepulchró,re-
condunt,Suprà,marmoream columnam erígunt,ín ducís monumentum: quem ló>
10 cum Kaiazueuulgappcllarunttck' nunc Kaiazô Vngarí dícunt. Poftqüám Vnní
Romanas uíres.expertí,rcs fuas bene fuccedere confpicantur, ánimos fibí augent:8£
Romanis ínuitis,utranquePannoníam,traiedo Danubio oceupare cöntendünt*
Quod ubi faftü eft,nô aliter ас fi proprias fedes recuperaíTent, Romanos hinc eijee
re ftatuüt.Quaremaximo dclecxu habito,Thulnam,quam in capíte Pannoníar,quo
Roman¿'fereceperant,fitam eíTe diximus,properant» Quod ubi Thetrico cV Macri
no fignificatum eft, Scythas ca menteuenturos,ütRomani'nean Vnní Pannónia-
rum domini futuri fint,hoc extremo certaminc definirent:ítem Scythícó rítu ita áni
mos oblírmafie, и t morí quàm cederé malint:Romani duces, quamuís duplící iani
habita ítrage,attenuatji,acuíribus impares forcnt,anímos tarnen non tam à íupple'
J0 mentis auxiliaríbuscp copijs.quàm ab re ipfâ concipíunt,u t Scythícam audacíam со
hcrceant,hoftibus oceurrere decernunt.In Kefmarkenfem agrumueniunt,ubieos
offcndunt,utrinque mutuo conípecTiuagmína conftítere:ínftituunturparíter utrúi
queacies,artí bellicaeac infidrjs militanbus utrínque ingenia íntenduntur. Vnnis
cenumerat,autuincere,autpulcherrime morírquodeo fadlíúsfibiquifqüéperíúa'
ferat,quo magís patrio] ritu mortem contemnere did ícerat. Contra Italíuitarrátio>
nêhabere folent,ne.temerè quídem fe rriortí exponüt.Proínde pugng cotínuo fignu
datur.obftinatifsímé utrínque concurrítur* Vnnis in prarlíó mos eft,alcifsimís uocú
bushoftemdeterrerejpulfaretympanajfagíttarum iaftu aerem in fpeciern nubíurrt
obfeurare. Quare tantus ab rjs clamor Ъс tam horríbílís confeftim editus,cWítatelis
40 aerobfcuratus,utRomanorum aními admodum cónfternarétur. A'prima hora díeí
adnonam ufq? pugnatum eft, magna utrínque cedes Oritur* Demum Thetricus ЪС
MacrinuSjubí fe numero impares, & cum fera gente rem fibíeiíe,quc mortem pro
nihíloducatjfuorumq? (Irakern in horam augeri confpicantur, utreliquörum íalutí
confulerent,quum bellum facile dírimere non poilent, tandem tergaüertunt:pederri
fenfim referunt,ne palantes fugere cogantur* Vnní quamuis longo prclio defatíga^
ti>8í pugna deficcre cogerentur,reuocatís fpeimmínentísui<ftorif,uiribüs inftant*
ac magís adurgent-HÍcMacrínus,quumfortíter redíntegrato prdío inftare cepik
fet.occubuít.Thetrícusfrorttí infixa íágítta,íaucius cum his qui fopérfuerant,euafît,
truncumqj fagitte, querri excutere ncquiüerat, in fenatum ufque Romanum retu-
;o jiflèferunt,Vnnihaudirteruentâ uícloríá potiti.fe confeftim in caftra recepèrunt*
In hocprelio quadragintä Vnnorum milia defîderata: ducesep Bela, Cheues &C Car
dicha cecidere, Contrà,Romanà cladcs quanta fucrít,bineíníelh'gi poc«ft,quod nuit
с quant
quam Uli pofthac in Pannonia contra Vimos exercitus reparare potuere* Scytbid
duces3quum pulcherrime parta uícloria occubuiiïènt,ad marmoream columnara
(de qua fuprà diximus) folenni pompa funeratí font» Vnní,quos deínde Vnga*
ros appdlauimus,annoSalurisquadringentefimoprímo,tranqm'llasin pacata Pan
noma fedes ufurparunt,8¿ multo fanguine írbi côpararunt» Anno uerô ab ingreiïu
ulurparunt,cx-
-~ ^-tWHfciiumu »mg» —
Puneriore ,
:'gcfimo,extincbs fuperiore bello ducibus.inmagnam
ducibus,in magnam orbítatem reda'
reda-
* Ort
cb refpublica, quidageret nefcíebat: ducb carcrenon ooterat multiplex &innU'
mera multítudo,S£ quem potifsimùm eligeretdiaud facile inueniebat.Vnus tantíim
Atilafuccurrcbat:Bendecucífilius:ac OttarisS¿ Rhoe,qui afltejipfum regnafiedí'
cuntur,item bí Budx frater:qucm óptimo genere natum,practerea fortífsimum pru ,9
dentifsímumq? nouerar,omniumconfenfu regem optandum eflècenfet.Edicb'sig^
tur comitr)s,quum tribus undique conueniíTent, Atilae cun&i fuffragia reddunt, re*
gemqj declarant.Athicímperandí cupídifsímus,ac gerendo bello accommodating
mus:& quod ambitione maxima affècbrat aflèquutus, fpes ingentes cócipít, & ma
xímo animo Imperium íninad quod nontam feto, quámmoríbusnatuseíTeuidcv
batur: quippe cuí acreac circurnfpecbim erat íngeníum,corpus ualidífsimum Ы. bre
vu3 item ingens aními magnitudon'ndefatígabilístolerantia laborum,exa¿lifsímarei
bellica? diíciplina, aftus 6¿ confilij al titudo iümma+Prarterea maxima dolorum ас in-*
fídiarum artificia, deperdíta audacia, animus crudelis S¿ elatus,perfidia plus quam
Púnica: egregia forma,llt¿ cumpectorc humeri, toruusquoq?afpec*ms,caputgraiv *•
diufculumjOculiimmínuUjrarabarba^musnaíus, cani ferè crines, color íubniger,
c^magnaI¿bídinísimpatíentía*Eratctiamininceírufuperbus,circumferebatoculos
hue &¿ ¿IluCjUt elati uiri poteftas motu quoep corporis appareret:non minus ambitío
ni quam Veneri obnoxiüsrfe fupplicibus cxorabilem,&his propitium exhibebac
quos fcmcl in fidem receperat»Qua gente fit editus,praefercbat afpe&urneq» ignora*
bat,fe magis deorum numine,quàm humana arte ad Impcrrj faftigiaconfcendiílc
quod,utPriTcushiftorícusaít,obíácrum Martis gladiumantè íperaucrat,quemir>
fe fuerat aíléquutus.Hic enim apud Scytharum reges olim feruarí folebat, quo qui-
cunque potiretur,ei regnum íperare fas erat. Paftor quídam , quum fuam buculam
daudicantem ofFendiíiet,utuuIneris inueniretau¿b>rem,demiiíí cruorís ueftigiale^ 9°
gínatubi adfanguíneiriuulí fontem pcruenit.ubi bucula pafcebatur,dum numt
perconcbtur,Martis enfem inuemt,quem incauta beftia fortè calcauerat+Efïbiïùm
h üс protinus ad Atílá defert: qui ubi íácrí numinis munus efle intellexít,fortune (u £
admodum congratulatur. Gladio allato, bellorum ac carterarú gentium dominum
fe perbreui futurum ariolatur. Paftori gratiam agit, refertcp, haud fecusac fidíuino
quodam muñere donatuseííet: enfem iuxtà diuínum,ac Romani aneyle, feruarí ¿u^
bet.Martem Scytharum deum perueneratur, cuius numen quotidíanís fibí uicÜmis
placare ftudet. Quanti momenti ditíonem ímuerit,non ignora t:neq$ fe latebat,innu
merarum gentíum,8£ uniuerfa; deníque Scythia: efïê regnatorem.-cogitabat femper
qua; moliri deberer,ne tanto Imperio fruftra prjefeAus eílercputaretur.lllud quam
maxime uerebatur,ne potiùs rex Imperio,quàm Imperium regí décile uideretunne-
que ipfum fugíebat,fibí ñeque íngenium,necp uires,ncqj fortunalm,necp militum ro*
burac numerum defuturum« Quare accitis praefecb's legíonum , tríbuumcp magú
ftrís,haccuerbafacít: Non fum nefcmSjCommilitones, non modi) regnum, fed po>
teftatem unamquamque pro deorum nutu ¿V prouidentia tradi, neep uos omnes di*
uinammentemuoluntatemqj hoc interregní tempore detrecbne«fiquidemme,nc'
mine refragante, Imperatorem non iolùm ducemép creaftis , uerùm etiam Scythicíe
reipublica;fummamultrötradidiftis,nemini unquam antèhac tanto iure collatam:
meautemiuxtadeorumnumen,acueftmmiudiciumexiftimarefaseft,quando ûiic
diuina benignitas,hîc uefter amor 8í fides oftenditur,Quan»uís nihil pra?teríre cura
ui, quod ad utraque officia pertineret : nunquam tarnen tantum neqj de drjs, neqp de
mortalibuspromeruiííe me CTedideram , ut regio me muñere dígnum mdicaretis.
Proindc
DECIDIS /. ЫЪЕИ III yr
Proíndc perpetua utricp gratia eft habendaJEtíi grati hxcanímí efle Íblent:n5 tame
minus qux тех funt dignitatis 8£ofticrj,quam agenda gratia,die no&ucp íuntmihi
anímoagítanda,ne tanto me munereíndignumexiftimetís,Quotíens,quxcúq}regi
cuicp óptimo ineife debent,officiamecumcogito:quàm graue munus obícrim,farili-
mè nouerim.Nam qui aliénas gubernationi prxfectus eft, ita fe gerere debet,ut caete
risquoqueprxftaruiorhabeaun\Nihil contra turpíus eo,qui fuo imperio cenfetur
indignus.Sitraditumàuobis munus detrecbrcm,pufilliquidem id foretanimircon
trà uerô maximizes magnas adoríriJ8¿' propria uirtute,diuinaqj fpe côfirmarûQuâ-
quamrei grauitas aliquantulumhortatur,funt tarnen multa quxfiduciamaugenr,
,o &uos deme bene fperarciubentunprimisrerumexperientia^olerantialaborum.öi
animus cum corpore domí forisép aflîduo exercitatus. Nemo unquam (mihi credi-
te) bene ímperabit,quiprius rec"te parère non didicir.Ncqjbonumueteranum inue-
neris,qui malum fetyronemexhibuít.Incaftrisueftrís natus Si educatus ium,com-
militones : nçqf lactcntempriusmámillam ,quàm cruentum gladium apprehendi.
Promollibus quidem cunabulis clypcifubfternebantur^Si infans ex frígido amne
lauabar,fub dio noctem xquè ас diem ducere, frigus & xftum iuxtápati. Atubí alí-
quantulum adoIcui,auda<ítcrarma tracbre , pugnare fub uínca,depugnare cum pa
ribus fingularicertamíne:quandoq? belli fimulacra agere,educereexercitum,aciem
inftruercjdifponcre cornua,primus dato figno congredí, S>C diremptoprxlio redire
jo nouifsimus:quínctíamfxpe certatím tranareDanubium,&r magnos amncs.Adpa
lum prxtcrea exercitabar, decurreba in ftadio, híppodromumcp frequentabam. Ec
ne quid pugna? genus intentatum dimitterem, temporaria obfidereoppida place-
batjCÍrcúm turres erigere, admoucre machinas , ariete meenía quaterc,quaffitcp fub-
mdeconfcendere,deturbareoppidanos,nullum prxter mílítaremhabítuminduere,
diu no&uqj ferré arma , 8¿ in aggere ferè femper fub galea dormiré.At ubi grandio-
remxtatem nafti fuimus,fortiísímiprocercs,neqj infeftum hoftem perhorrere, necj
laudis cV glorix gratia mortem formidare,neq? pro república perícula magna euita
re,exemplo ucftro dídicimus.Et eo ufque didicimús ínquam,ut quando mihiDeus
óptimos mílítix preceptores exhibuit,neque hoftem arte circumueníre, neqj difeor
Io diarum in externos femínaferere, quo fàciiiùs uincere líccatmeqj populos íollícítá-
reJallicerepromiíIís,ck' tempeftíua quandoquedetcrrereíxuítiadubítemus, Noui-
mus hxcomnia,8£ re potíus quàm uerbis à uobís accepímus. Auidifsímé fxpefpe-
cbuimus,quomodorempub!ícam gereretis,quanta fide confuleretís publice íáluti,
quanta fortitudineobiretis perícula, quanta dementia exciperetis fupplices,quanta
deniqjxquitateiudidatueri Sí feruare dignitatem ftuderetís, Qux quidem omnia
quando mecum ípfe reputo,plures in Scytharum caftrís quam in orbe cartero impe-.
ratoresintueor.Suntetíam alia,qux non tarn mihi ánimos adderc, quàm uos de rae
bene fperare íubent. Mater pridie cius diei quo me genuít, fe ín fomnís puerum ící-
tum edidifle affirmabat : cuí quidem ftanti demifius è codo Mars enfem accinxerat,
40 flagellum díuinx iracundíx dederat. Quinetiam quum prodígia cunda bene íuo
ceuerint, nondum decimus exactus eft annus,quum paftor quídam in pratis ínuen-
tum Martís enfem ad me detulit.Quare meid infigne naftum,ueftrum regem, mor-
talíum criminum cenforem,8í domitorcm gentium augures foreprXdicebant+No»
Romani Barbaros appellant,8¿ ueluti orbis domini Scythícam gentem diu aipern*
ti,fe totius orbis imperium tcnere gloríantunneqp Pannos adhuc cognatos noftros
pcrdomuerunt,necp leges adhucVnnis dare potuerunt,necp(fiuixerimus)profe<flô
dabunt.Atque fi in proprrjs hucufque fedibus permanfiflemus,audire potíus quant
perhorrere Romana arma uideremur* Sedubímaiorum noftrorumuirtutefacbm
cft,ut uniuerfam Scythiam ín ditíoriem fuam aíleruerintínos quoque paríuírtute ac
,0 gloria,& fortaíTe longe maiore ,fí licuerít,cum illis certare debemus.Nefcio quidm«
gni prxfagítanimus.Et quum numina fäueant,tot gentium fauores afpirent, ñeque
Wires ueftrx,nece fortuna: defînt,ac militum fortifsimapedora : id nobis enítendu m

С 7
eíprecercs.ut omnium antiquorum gloríamfuperemus,&nomendeníquepopuIí
Romani deleamus.Quare non alientgená, fed ueftratcmmon rudem/ed cxpertum;
non mcognitum,fed notifsimimrnon proximum, fed filium propria: genu's aman*
tifsimum, Ce immortalitatis cupidifsimum pro rege dclcgiítis.fortifsimi uiri. Quiiî
neoueuobisncquc mihi dcfucritis(quando Martern nobis patrem nunquam defu-
turum efíc nouimus) perbrcui oftendam,me non magis humano iudicio,quàm diui
no numíne,rcgemelTecrcatum:quamobrcm со magis mihi enítendum eft, uturri-
que fatisfaciam, quamuis id fine urríufque ope praeftari nequit. Quod i^irurme è fe-
natufconfulto decrcuiftís.cVtoc populorumíufluapprobaftis, id fauftum ¿V fclix
Mars pater optimus eile iubeat, ас omniafigna confirmet: fieep cartera numina fa* ,e
ucant, Proindc deinCjCommilitoneSjbeneíperate.confidíre reipublicac: ínpropa-
gandum Scytharum imperium omneis íngcnrj neruos intendite,Apud omnes Mar
tis Herculíscp parentis aras rem diuinam rácíte, celebrate hecatomben , Sé drjs ím-
mortalibus cumulatifsimos honores impendito Atilam nunquam cxpeÄationi ue-
ftrae defuturum,immô acerrimum hoftíum flagellum omníno futurumreputare»
Qiium hxc Aula peroraílet.ei féliciter, Scythisquocp ícliciter undique acclama-
tumeft: Vnnorum ípes íta adauclx, ut hune potifsímúmcVamentj&adorcnttlii
eiusmanus tribus Omnes cum milítibus coniurarunt,fe milítiam Sí cixxs imperium
nunquam dctrecbturos.A' proccribus mirificècollaudatum.adamplificandum Im
perium paílím omnes hortanrur: nomina fe daturos, cum gratifsimo obiëquio pollí- *•
ccntur.Ipfeaddííponendum regnum,animumintendit,rempublicaminftituit,mu^
nitlegibus,acedictauariapromulgat.Hacc ubi rite diípofita funt,ad bellum Sc" tor-
menta bellica conucrtitingeníum ruarías machinas commentatur, artífices muiros
adhíbct,auget munitíones &ínftrumenta,quibus &caftrahoftium& urbes facile
c\'pugnenturtMiramcaftramctandiartemínuenit,miro quocp modo auguftalíaSC
tabcrnaculafuadifpofuit,qua: ínextrícabíli militaríum tcntoriorum anbitumunie-
bat.de quo Prifcushiftorícus.Theodofiiíunioris feruus ab epiftolís,quumIegatus
'adeum perueniflfet,ha:c retulúTe dícítur:Inprímís,antequámad Vnnos acceffifiet,
ingentiafefluminatraieciiTertandem eóappulíffe,ubidudumIndigoía,Gotthorum
forrífsirnus,Sarmatarum dolo occubuerat. Haud hinc procul A tila: uícum ruíflc, y
ainplifsimacciuitatisinftar.cuíus mecnia omnia ex uiridífsimoligno confe(fta,tan-
ram in compare iuiiífturam pracferebant,utcx uno folidocp ligno facíra díxcris: muí
ta quoqj ac effufa fuiíTe triclinía,amplífsimas porticus & auratas , fpacioía fubdialia,
ac cutera cultu S¿ decoro regio digna .1 tacp Atila non modo Regiam ornacifsimam
habuit,fedauguftale prae carteris infano fumptu affabre facbim , quod è ferico au-
,„r(.^ i , „ • глпЙ-яЬаикет cultum ubique gemrnís,& columnis aureis ebur»
. porticus S¿ fubdialia ex
leuigato durifsimocp ligno teíiellata,8¿ auratas cocnationes S¿
ex. cubicula
cudicuia cerneré
ишишм. crau
Quotidiana quoq$ tabernacula et ftabula purpurea erant cV ferícea,pra;fcpia ex opti
mo ligno uermiculata.Quxquidem omnia non modo fuperbifsimaecuiufque regie 40
iifum prarftabantjuerumctiam & profufac magnificentiae deferuiebantt Proceres
íuncp fuos tam preciofis fsepe tabemaculis donauit, tantacp beneficentia profequu-
tus eft,ut quädoep uix duo trià ue ad fummíí in expedítione fibi fupereílént ephippi»
phalera;,fcuta,galear, thoracescp tantum artis 8¿ materia: fumptum rcferebant,ut nil
in his auro cV argento uilius infpexeris. nec minore quidem admiraríone thalami,fel-
la?,currus o£apodyteriafpccT:abantur.Oratores,quiè remotifsimís undique partí-
bus adeum confluebant, tanto ftuporeconfeAidimittebantur,utquurnad fuos rr-
. di) Û'ent.farpc proferto nefeirent, quid potífsímúm dicerent. In omnibus,qua:ad re
giam dignitatem faccrent, principatum obtinere ni teba tur. Et quamuis nimia fcue-
rítatcatrox ac dirus uideretui^benígníus tarnen externos admifît:8cnon modô fuos, * •
, uerùm etiam alíenos prac nimia liberalitatefibi conciliauit. Quanto formidoloííor
" hoíltbus,tanto fuis charior erat.Adeuntes nunquam difficultcr admífit;ÓC muha cu
rant,
7> E С Ut> 1 S I LIVE* II Г. 55
nni.refponfadedit : cum multis loquens,pluribus fa^edícbuicingemum uelox Sí
pra*firntaneum,memoria conftans ac magna:animus eius in negotrjs expeditifsimus
Temperefthabitus,nifi dum confultapracltaret.aliquem forte uerbis circumducerer»
Contri uerô pra*cauebat,ne à quoquam fibí uerbadarí uidercntur.Tantum Vnno-
rum cxereitum (utVngarict referont Annales)tunc fortitus eft,ut praeter auxília,de
cíes centena müia hominum in caftris fuiffè putaretur. QuodetGincredibíle uide-
tur,innumera tarnen Scytharommultitudo,amplitudocp Imperrj id facile fuadebír.
fupplementa propé Temper habuit,quae in demortuorum locum cito fufficeret,eger-
rimèferens legíonum defectum.Vnnorum arma, thorax St" loríca, ítem arcus ex' pha
10 retra:nonnullifcuto,Iancea,enfeq^catoutuntur* maxima pars corío corpora mu*
niunr,caeteri ferro,gladío longo accin&i, Sí pugíone.Hirfutis adharcfepellibusin-
duunt:8t" demíffx barba?, íntonficp crines, uíllorum inftar,feroces toruoscp afpedus
augent,tantumcp terrorís adijciunt,utfoloobtutu,nedumcongreffu perhumanos
hoítesnbfterreant. Regís beneficentía magna, gratiam: feueritas fumma,reueretiam
&relígíonem à fuis populis exigebat.Quare grata fibi praeftabantur obfequia, S¿a-
mariaequeacmetui ab omnibus uidebatur. In uexillis coronatamferebataquilam,
quaequídem infignía ad Geyfgufque ducis témpora Vngari conferuarunt.Seueri t btnkc*
nomen imperrj augebat inferiptio, qua in diplomatís utebatur: А т » L At Mundízíci curad*
filiuSjSímagníNemprothineposjEngadiaí natus.díuina benignítate rex Vnncv M!*-
10 rum,Medorum,Gottorum 8c" Dauorum.metusorbis.Deicp flagellum.hoc fieri
mandat. Poftquam Atila dignitatem regiam fortitus eft,non minus arque quam fe
uere dominari ccepit: omnes gentes fibi fubditas ad gratifsíma obfequia redegít.Sí-
camhriam Imperii federn elegit, quam fupra Budam ueterem fuiflè uolunt:cuius ad-
hue uefb'gia multa fuperfunt. neep id temeré factum» Ad Danubium Scythiae termü
num fedem optauít.uthinc Scythas regeret,hinc Romano imperio bellum infer-
retrcuius cupidítate quàm plurimùm aeftuabat.Accedebat Pannonia; ubertas,feraci
tasqpMyfiarumcVrlllyricirquareimmenfum exercitum alere poterat» Succendebac
amorem dominandi,mcmoria bellorum , quae fuperiore tempore Vnni cum Roma
nis in Pannonia gefferant. Aegerrimè ferebat fuorum ui&oriam tantopere fuiffe
jo craentam:quareadtantifanguinis ultionem irritatur.Verum antequam tarn magna
cceptaadoriatur.Scythiam difponere ftatuit.Itaq» per cuneb regna populoscp, pra>
fides.praetores.quarftorescp diftribuit.Bledamcp fratrem.quem plerique Budam ap
pellantjtn regni focietatem admiferatme quid feditionís aut externi belli oriretur, u-
' niuerfae Europicae Scythiac praefeeit, fummamq» poteftatem tradidit. Atipfemox
cum innúmera multitudme copiarum, prouincias Imperrj Romani adoritur: in pri-
misutranqueMyfiam,Thraciam,Macedoniam 8t" Illyricum grauifsímo bello follí-
citatBellicaufas à datis Thetrico S¿ Macrinoaduerius Vnnos auxilrjs commenta
tur. Valemír Oftrogottharum ,8c" Nadaricus Gepidarum rex,Atilam inita focietatç
fequebantur. Quínetíam Marcomanni , Sueui, Squadi , Eruli Sc" Turingi?unà cum
ю Vnnisftipendiafaciebant: à tanta Barbarorum colluuie omnia igniferroepmifeen-
tun At ЬгесиЫ omnia Martianus accepit/Theodofii exéplo,cui eo téporerite fue * ■•
ccfferat,ut Vnnis , Gcpidis 8¿ Oftrogotthis fàciliùs refifteret, cum Genferico Vâda teí'«
Iorum,8t"cum Perfarum rege inducías init.quodfpem AtilarfefellittQuumenim
ab Oríéte Perfas,ab Occafu Vifigotthas,ab Aphríca Vádalos,ab Aquilone Vnnos
Romaní hoftes haberentrconfpirantibus undíque in Martianum tot gentibus.ffaci.
lèfperabat Imperium perbreui Romanumiríperdítum»Sed Romanus Imperator,
ut fibi 8t" Imperio prarcaueret, St" cum único eodemcp máximo expedites hoftecer*
taret, cum ceteris bella compofuit, Ы in Atilam quafeunque poteft uires íntendít:
Arneftidem magiftrum equitum Vnnis opponit. Quiquum apud Marrianopolirn
hoftíbusoccurríflét,in primo prarliofuperior euafit:arridentealiquantulum fortu
na fretus,dum incautiùsck:nimis auide cum callídifsimo hofte bellum geric , ab Ati
be cop¿j$<írcumuenmsoca.buit, Martianus Ameítidis morte admodum confter-

e 3 natus.
naWonfilío hoftem círcumucnire ftudet: quod fxpe plus uinbus pone nouera t.
Videbat tot gentium multitud incm, in obfequío concordem non lu turamratquc ц
in IlLyrico Sd^hraciadiutiuspcrmanfiirf t, fametantúmeíTe perituram, Quare inter
rcaes treis facile dífcordíam ferere,muncnbus pollicítatíonibuscf diucrtere.ahquenl
in locíetatem a!licer.e,hoftí um conuïia interuertere Ге роЯе confi^ebattnec minorem
quídemfpcm in prouinciarum inopia collocabat. Quoddum ímenderet Impera/
tor.hínc pra?líum protrahere, hinc fubtrahere commeatus, tentare regum ánimos,
dííTcnííonum femina fcrere,curare côcordiae focictatiscp folutionem,nutantes quoi-
dam fubducere,aliqui etíamcius uerbis credere. Contra At¿laaftuprxpotens,lm-
peratorís Martiani confilium pra:uem're,properarepugnam,inftcrilifolomorari, „
commeatus undique cogcre,in ubérrimas regiones èC oppídaíérecípere,feuerifsi-
mè fuis ímperare,regum fodetatem largítionibus Sí officio connrmare,milítes in ob
fequío quauís arteretinere:quinetíam Budam fratrcm,cuí gubernatíonem Scythiacr,
ardificandamqj urbem in Danubrj ripa, Sícambríxq? ruinis,Budam deinde díftam,
delegaratjdolocaptuminterfecit.Vngarorum Annales,poft cladcm Catalaunicaín-
terfectum tradunt: quoniamquumpofl: fubacbm Myfiam, Thracíam&Macedo-
niam,quum ex Gallia Atila Sicambríam redrjflet, fratremep inueniñet Sicambríam,
quam muro cínxerat, non Arilae, fed fuo nomine, contra mandata Budam nominaf-
fe: cum dolo captum,propria manu ргге nimia ira obtruncaíTeprodíderunt» Diuer-
fas alrj fraterna: mortis caufas referunt:aut quôd mítíoris ingenij uir,formidoloíás ex *o
pedítíones inhiberetraut quia cum eo farpe contenderet, 8¿ liberiàs argueret, quod
Gcpidarum & Oftrogottharum reges in fodetatem adfcítos pro fubditis ille tracbt-
ret :aut,quia cum Scy this fe immitius ageretjordanis.quum nulla regní fodetas fùv
ma fît,ut folus regnaret, infidrjs fratrem intercepiflè fcribit.Ha?cTheodofîo Sí Albi
no côfulibus geftafunt ,Quare Atila, poftquam Illyrfcum, Macedoniam,Thraciâ
&Myfîaspalumigniferrocp uaftauerat,praeclufumcpad Conftantinopolim adirum
Martiani copias íntellexerat,in Pannonias Sicambríam fe rccepit.quumcp è fraterna
carde non plus ínuídíae quàm terroris ubique connaíTet,8¿ diffimulata peenítemía
ducbiSjiè in concíone purgare conftituit. Quam mifera fît conditio ЪС fors ipfâ
regnantium,exemplomeodífcíteproceres:qui ut iuftídamcVa?quítatem,ac manda if
torum obferuantiam edocerem,at<ç fîmul oftenderem quoftudioedícb&impera-
ta praeftari debeant, fraterno heu fanguineme id experíri príus oportuit.Fratrem u-
nícum,quemmíhiconíortemImperrj feceram,ut interficerem,me neceffitasadegit;
Romuli (uraíunt) neceffitate adduflum.qui legum mandatorumqj contemptum,
fraterno quam alieno fupplícío uldfci maluít.lSíonenimígnorabatuirílledíuinus,
qui e paftoríbus óuium reges gentium facturus erat, nullum bene Imperium ¿V regí
& amplifican poiïe,nifî omnes legibus ас régi parère dídiciífent* Quôd fî leges oí
edicbpro irritis habeantur,omnia protinus mifeeri uideris,& ire perdirum. lufticia
nanque íola,non modo res publicas & Impería, fed fodetatem omnem munit Ы. fer
uat. Quinetiam facinorofîisimam quanque multitudinem, uelu t in latronibus uide- 4©
mus, quipartam arqué praedam partiuntur, xquitas ipfa ne folui quidem fadlè pari-
tur.Hacpotifsimùm magiftra maíores noftrí bárbaro genere nati, ità Imperium au-
xerunt,au&umcp feruarunt, ut fui pofteri iam uniuerfo orbilegfs dare confidant*
Proinde meo iànguine non peperci, ne exemplo meo facínoroforum audaciam con-
firmarem : quibus tanto ftudiofîùs cauendum eft, neuel minima errata committant,
quahto feueriùs infeipfam animaduertédiiufticia regiafumpfîtinitium.Haïcquocp
patrauimus,nefacrofancbe iuftícíac numen pernidoík quadam indulgentiainccfta
remus. Qui gubernatronifaluticp publicas natus eft,&in tanto faftígíodiuínonumi
ne collocatüs,nulla príuatí affeebs ratione,à publica utilitäte & arquítate díuerti de-
beUmmo quanto coniunftíoreftqui errarit, tanto feueriùs in eumanimaduerten- f
dum eft.In prouincías populí Romaní profeAürus , non tam ut earum iniurías ulci-
ícercr,quámut Scythicum lmpcriû propagaré; ad quod me natû.ut par eft,femper
txíftimo,
2>£C^T>/S Л LISEZ III. $5
cxi^moJ(mérmremm)rratrcmadmonminpríiTiís,utregníípacatum diligentiisi*
mè curaret.iuftè íancteqj gcrerct,nemíní ius fuum erípi paceretur : dcínde ut Sícanv
briam,urbem olím populi Romaní , ex legione auxilíatríce conflatam, educbtmqj ¿
Sicambris,extremís Germania;populís(quá'doquidem multas quondam Rbmani
lcgioncs,praefertimcp Germanas ín Danubrj ripa collocarant,in urbeisq? redegerät,
ut Barbaros tráfitu fluminís ínhibercnt)non modo inftauraret,fed mcenibus longé
amplíoríbuscircumduceret,dcmumqi meo nomine appcllaret.Quid fecit infelixf
Jmmemor edícb'jimmemor mei,quí fraterna charitatcín Impcrrj íocietatem,nemin€
corriualem admittentis,adfciucram,mecumcpparíterregnare míTcram,pracambític*
ncimmodica,ut nomen ac dignitatem meam fenfim attenuaret,u t demü unicus ím>
peraretjregíamledcm^ontemptomandatOjáfeBudam nomfnauit:Ia,fa:maíeftatís
crimen,deeo tam benemeritx,pro nihílo duxít. Quem regem creaftís , qué Martís
Herculisq? paths numê eííciubcbat.non folû peíTundarCjíed delcre íperauit»Quod
quidem facínusubí compertQ habui,haudiníquo ex teile furore concepúnondum
oblítus qua charitate ac fiducia,6¿ quâto mentís ardore,traditä Scy chicar rdpublícac
fummam acceperä,non tarn mihi quam Imperio ucftro ínfídias pararí íutelligebam.
Ab omni femper expeditíone,S¿ ab ea uel maxime qua: in Imperíú Romanum para
retur,meíemperreuocarenitcbatur.Romanos tabéllanos fa?pecum Uteris interce*
pi.notïs quibufdam obfeurís exaratis,quibus hoíles multa,6¿ prarfertim integrum
*° Scytharú Imperium fratripollicebantur,ijàmeilledeficcrct3autquauisartemecir
cumueniret,ábellóueínitoreuocaret. Immodica fides fî fallatur,immodíca quoq?
indígnatione conficítur. Quid pluraí Ne dux uobis natus с medio tolleretur,ne Scy
this Atila fubriperetur,ne fidífsímo propu gnatore Scy thia detraudaretur,ne Roma
nís domítandae Scythiac occaíío darctur,ne facrofanebe iuftícíae numen pollueretur,
ne meapernícíoía negligentia ac dolida charitate facínoroforum audacia augeretur,
fratrem compertis infídrjs.contcmpto mandatodaría maíeftateregia,non quaeíitoli
ctore,non aceito carnífice,nc reípublica ueftra à meo fanguine la*derctur,adortüs in
tcrfed;Fratre,quàm regno, quam república,quam dígnitate, careremaluú Quôd fl
neqj fanguíni meo,neqj único fratri.reípublícze gratia me pepercífle uidetis : quid in
*° alios,qui federate quid commíferint,me fadurum putatísc"Pugnauit ín peflore mea
aliquantífper cum publica,priuata charitas: publica; tandem ratíoní príuatus ceffît
afFe&us:quod omnibus his qui pra:funt,facicndum effe cenfeo , fi optimè fibi 8C reí
publica» confulmmmuelint.Tuautem,fraterínfclíx,mecum ufque regnaíTes.ííparí
mecum amore èC publica charitate certaflestNon te in regni confortiu, frater,admix
feram.uttemoxuita priuarem : quando tecum, quiunicus , idemqj charifsimus mihi
fueraSjdignitatem & utranqj fortunam communicareuolui. Non ea caufà te tantùm
euexcram,uttefubindecarerem:fedut ^ubernandi labores cum honoribuspariter
Sitriumphis tecum impartírer,ut mutuo quandoque alter alten congratularemur«
Plus tibi quam mihi tímere folebam.Ego labores,ego perículaobibam , egoín prae
'4c liadefcendebäjUttuam mear uitar anteferré. Non fratris, fed unicí loco filrj te habe.»
bam.SífortunadedííIét,utímmaturofatointercíperer,teregniharredem,temeino»
minis defenforem cVultorem cardis fore íperabam. O'fpes hominum fallaces, o mí>
ferammortaliumcondítíoncm,&eorumpra'fertím,qui in alíquo faftíg'io fiti íiintí
quibus quanto fortuna maíor,tanto editior miferiarum & perículorum cumulus ас
ccdít.MaluiíTem.íí per utílitatemnoftrarreipublícaílícuiflet,hoftili manu oceumbe
rcjquàm fraterno fanguine fcedaíTemanus. Malím tarnen prœpotentis iuftícíae nu»
men fraterna uic^íma pro regní falute expiare, quam commifía in rempublicam pia>
cula praeterire»Proinde edícb,leges 6¿ mádata feruare.exemplo mei fanguinis dífcú
tc:qua*fîntab his regí expendéda/upplicia,quieiusimperíamilitíamqjdetrcñarinr,
,'° autpatriaiuralaefcrint,authumanitatis officia uiolarínt,quacdebetisobfequía prae
ftareindulgentifsimo fupplicibus príncipi:8¿ praefertim benemerentibus rede feh>
atercp obtem perarcut communi cum со fortuna frai licear ; perfidíam , fuperbiam
e 4 ÔCiaB
ri лкт. ¡tai ъек. vug лк.
ЪС infîdelitate'.morte cautiùs cuítate. Nihil exiftimate commodius,quàm in boni re-
ois obfequio uíuere,publícacp commoda príuatis(ut fecimus>nteferre.Quod íi fe.
concis ,non tam Imperatorebono , quàm óptimo milite Scythicarum fortuna rerurfl
gloriari poterít.Ego autem nc fraternos manes nobis iniquos habeamus , edico , ut
qux ínfelix nuncupauir.uota prarílcmusn'nftauratam Sicambriam, Budam appelle
mus:píocp funere^aclacfteparíter &uíno placare ftudeamus. Secundum A tila: ora-
tioncm funus fingularí pompa celebiatum.Non tam Budx fatum,quàm Atítefor
tuna dira deplorata.collachrymantem pariter 8¿ acftuantemomnes ultrôcommife-
rantur, fratrem iure carfu m exclamant. Ad hsee confolantur fimul ߣ hortantur.ne fe
cafu fratris excrucíet,ne ue Scy thícae reipublícac delít.regno coníulat : Sí ut inftítU' • в
tumfua?gloriaciter,Scythicamq} fortunam profequatur, exorant. Paucis pôftdie^
bus ubi /е collegitjfraterniscp manibus iufta perfoluit.ad bellum ínitum animumre
uocauit,quod tot gentium imperio fretus facile praeftitit. Quinetiam nihil ufo; adeô
magnum Sí difficile ueniebatín mentem,quod fe cfFefturum eflè non confiderct,
quumbellanon minus arte quámuíríbustracbrefoleret,nihilcp magis íntenderet
quàm Romani impf-rrj ruinam Jníta côiîlia proftquitur:Romanos Ô£ Vifigotthas,
quos acérrimos hofteshabebat,ne i&o fimul fordere in Vnnos coniurarcnt,eó ufcp
quietos dimittere ílatuitjquouíque eorû intima penetrarct , omnemç his coeundí
poteftatem eriperet.Quod utaflequerctur.Ecium Myfîo generenaturn , fîbicp ami-
cifsimum tentauitrcum quo loannis tyranni temporibus de tranfîtu in Italiam olim *•
feedus iniuerat. Multa pro inílaurando imperio Romano pollicetur,ut fibi Vífigot
thas,quos íeruos fuos Sí profugas appellare folebat,Romano fcedere puniré liceret,
Contràuero cum Theodorico Vifigottharúre^e.qui Valliac regí fucceíTerar, dam
agebat, ut cum Vnnís, Gepidis,0(trogotthíscp côfanguineis, Occidentís Imperiu
tutô retínere,quám cum pérfido fuperboíp Romano hoíle periclitan mallet, acce
ptas ad hace dades, 8¿ ímpédens à Romanis excidíum, qui i murías cumulatiísimé
uldfci folentjCommemorabat. Confirmabat in hoc eius perfidiam Genfericus Van-
dalorum rex:quippcquí Viíigotdias hoftes formidans ,ut lordanis aít,multis largi
tíoníbus Atilam in eorú bella praccipitabat.Nam quú Theodorici filiam Vnnerico
filio coniugaífet,eicp ob ueneficrj fulpicíoné nares abfeidiflet, turpiqj uulnere defor- } o
matam patrí in Gallias rcmifîflèt,haud fîbi paru à Vifígotthís tímere cogebaturrqua
re Atilam aduerfus Theodoricü magnis muneribus die noctuq? irritare contendió
Atila (doloríí artifex quippe cui mos erat,hoftê prius arte ) quam armis oppugnare
legatos ad Valentinianü mifit, quib. Vifigotthas Romanis fufpe&os reddere cona
batur.Eis hace mádatadedit:fibi cum Romano imperio nihil efle,quobellü aliquod
utríncp moliri oportcanimmo fe Romanos obferuafle.ck' eorum focietatê nu n quam
coniêpfiflè.'fed cum Theodorico fibi ré eflè, qui Vifigotthas Vnnorû feruos aepro
fugas in ditionem fuam uindicauit,alienac gentis imperii ufurpauit.Neqp diutius iê
paiTurum Gotthos fub alieno iuretlcrfari, quinetiam armis cos in priftinä conditio-
nemairerturu.Itempolliceri,fe imperio Romano in quouis bello auxilia magna da- 4в
turam,fî cum Theodorico ípfum a?quo animo decertare patiantur.Perpetuu quoip
foedus fe cum Romano príncipcícl:urii,fi Gotthos.qui Italiam igni ferroep uaftarint,
urbi Roma* gentiû reginas perpetua notam inuflèrint, maieftatem imperij Romani'
acterna fugillationcfccdarín^cumulatifsimas fibi paenas expêderepcrmiferinuAd
Tbeodoricum côtrà fcribit.admonens.ut Romanam fugiat focietatem , qua nil fibi
(utfupra diximus)perniciofîus eflè pofsit. Intellexerat dus infidias Valenrinianus:
adTheodoricumqj fcripfirat.haud aliter Atilae refiftendû.acorbis perniciofîfsimo
tyranno:cuitantumineifctaudaci2e,uttotius orbis Imperium,tanquam fîbi uni de-
bitum aflerereniteretur.neque belli caufas quarn- e.neçp iuftè id indicere folituma'd
duntaxat putarelegitimum.quod facua libido iuiferineum commune omnium ini- /e
micum,cômunia quoqj ab omnibus odia mereri.Proíndeoportere Vifigotthas Ro
manac rcipublicgcadiumento eflè,cuius ne mediocrem quidem partem poífiderenn
praccauerc
Z> В С Л/DJ S Л LISEZ III. 57
prarcaucre dolos Atil£,unacp eu m Romanis in eum coniuraret.quod ni fecerint,pcr
breui communemutrifcp ruinam adfuturam . Ad haec Theodoricus , coercendam
efle Vnnorum audaciam,neqj ánimos nc<y uires his deficerc oportcre , qui iuftè pU'
gnare coguntur.Neque bellum graucfuturumjquodiniquítatecauíflabcfadatun
l)eum iuftas in bello fouere partes,proinde fe nunquam Romanis.ut par eft, neq»
regno fuodefuturum» Eciumartem Atilcnon ignorafle.exitusoftenditrquando
Theodoricum literis admonet,quid fieri opus fit, 8¿ quot &Г quanti infint Bárbaro
dolúqui nifí parí arte eludantur,hís omnino cedere oporterct* Rempublícam Oed-
dentalem Valen tiniani Roma: imperantis auñoritate gerebat Ecíus,uir bellicocifsi
10 musfemperhabitus,6¿hoftibus admodumformidolofus. Galliasparítercum Hú
fpanijs gubernabat.Neque fîbi prudentia Se fortítudo deerat,quando parí cum Bar
baris aftu certare potcrat:neque Vnnorum hunc artes uiresq? latebant , quippe qui
olim depoíka poteftate,quum in agro degerct,ibicp quum inimicus quídam repen*
tino eum incurfuopprimcretenta(fet,prorugusad urbem,atqp moxin Dalmatian*
& Pannoniam confugiííét,ad Vnnoe demum peruenít:quorú amicitia opeep ufus»
principum gratiam.interpellatamcp poteftatem recuperauit. Quare haud ínfeius,
cum quanto Sí quam ferocí hofteres fibiforet, Theodoricum,exercitum quantum
cuiKçpoteft^ôpararemonenproceresadhibetjquâdonontamdedignxtate^uàni
falutecomrnuniagetetur,8£quacum gente bcllûgerendum fît edocet»Theodork
ío cus iam à Valétiniano ac Bcío edoc"rus,quid fieri oporteretmeq? fraudulentû Atilafi
ingenium ígnorans.omne ftudium ac dílígcntíam in comparandum exercituintcn-
dit»Sex eí filrj erant : Friderícum,Eiiricum , Rotem erim oí Hunnerícum domirelin*
quit,ut regno praefîn t, ius dicant populis , саггегаср difponant : Thoriímundum S>C
Thcodórícum maiores natu,fccum commilitareiubet.Gotthos undique cogít,muí
tas legiones ínftituit:totam Galliam Narbonenfem, Tarraconenfemqj Hífpaniam»
nomina dareiubet. Omnes ferè arma fumerc cogit:fiquídé ingentes Sí innumerabí
les Vnnorum copias effearbitrabatur:8c'co maiorem exercitum Atilam comparare
nouerat,quopotentioríbuscum hoílíbus fîbi rem eiïè intclligebattNeícruísqu¿'
dem¿nequeagricolís omnino parcendumeíTcreputauít.Duonlrj lmperatoríspari'
J° ter &£ militís officia pracftare,turmas cohortesq? côfcribererarma.munitionescxT tor
menta parare, certatim acfollícite curare omnia,patrianímum augere,populorunt
ánimos ad gloriofum bellum hortari.Contrà,tam gencroía prole pater gloríari,ma'
iomexcmplahisreferrc,quibusiuuenilia péñora ujccendcret: quanta Gotthorum
geftafuerint,8iprogenitorum robora, ritè recenfererneque quícquam duxiffe tm>
pius,quammortem,hofternue timeremih il reformidare, praeter turpem uíta. Quá>
re tanta Gotthorum manus breui téporecoacbeft,ut cum magno quouis exerdtu
tuto certare poíTet.Ne minore quídem iludió 8¿ celeritatein Italia Valefttinianus,
8í Ecius in Gallia utcbatur.lmperator deleñum habuit,fpontè omnes nomina defe
rcbant,ne ab Vnnis ea qua: à Gotthis olim acceperant, pati cogerentur.Scythicuni
ín Gotthis furore expertí,eo magis tímere cogebantur:quin etiam fî Iicuifíér,ípont¿
♦° fuamatronac nomina detulíffent. Augebatmetum Atilje rumor, non modô quod
Myíías,Thracias, Illyrícum SC Adiafam immani quadam 8£ inaudita crudelitate ua<«
ftaífet : fed quia Th eodofîo 8¿ Albino confule fratrem unicum, confortent regni,te>
merè fuis maníbus íntercmiíIét.Quamuis liberalem audírenr,humaní tarnen langui
nis auidifsimum in telligebant. Auxerat Italiaz Galliacq» tümultumjCum ingenti ani-
morum confternatione.ficb de Vnnis fama :quôd humano fanguíncutpotequt
Scythar funt, ferino more uefcerentunquod hoftium capita ad equorum péñora íu^
penderent:quod eorum caluarrjs pro gemmatís poculisuterenturrquôd Marti Her
culícp patri madarét hofpítestquôd patres fenes interficerét,interfe<fk)s^ auidifsime
í° acfolenniterdeuorarent.Addcbantpleri<çferitati,quôd equino fanguíne uiuerér,
alienígenas millos amarent,omnis prorfus expertes humanitatis. Nec minus quídc
onhodoxac fideí Chrífti optimimaximi tímere cogebahtur; quippe Atílamintelli^
gebans
ccbantnullaucrinumínísreli'gione tcnerúquinetíam nihil dira crudelitate putare
relígíofius , nullamqj humana ui clima prccíUntiorcm cxiftimarc: nihil aliud quarre-
re,quàm humani generis fcruitutcm,ac internum imperii Romani. Italorum multi,
qui díem fuum incruenta morte obrjflènt,cos felices exíftímabantrquippe quos tan
quam.diuinaquadambcnignitate,exhacmíferrima uita ereptos reputabant. Alrj
contra ,prifcorum temportimnon ígnari, barbararumep memores iniuriarum , ÔC
animo longé fortioremunitijios beatos pra:dicabant,quihis temporíbus natict
fent,quibus Scythicam immanítatem ulcifei liccretrproaními conditíonc quifep lo*
quebatur.Eö tandem res Itala cum Gallica redada fucrat, ut pars magna neceffita* •
te,fpontc carterí,fortes ánimos pneftare uiderentur.Acccdebant prodigia 8¿ horren « »
da íígna,qu£e publicum metum augebant.Proceradeorum ßmulachra non íblum
nodu,fedinterdiuuífa,quce fibi pro fequenque prarcauere iuberentrfanguineaee
ccelo gutta: defluxere,bicipites infantes editi/acra tecla in plerífque k>cis de codo ta
da.Vox node au dita ià?pe,CauetibiItalia:drj quoq? èpuluinaribus audití.Multí fo
lo metu occubuere,quia псф focis ncqj ans Atilam parcere ferebatur. Inter hare Va*
lentíníanus eoaudacíus omnia agerejhabcredeledum, legiones b¿ auxilia undíque
cogeré, 8c" nihil ftudrjac dilígétixprxtermittererardentius omnia Ecíus follicitare:
percuflocumTheodoríco fccdere,Romanas ex Italia legiones educere,adomneis
populiRomaní prouincias legatos continuo mittere,qui auxilia ualidiísimapetann ,
uníucríam Galliam Germaníamcp uexare. Legatorum opera Burgundiones,Saxo> «
nes,Ríparioli,Lambríoncs,Romaní quondam mílítes:itcm Meroucus rex Franco*
rum,qui Clodíoni patrí in regno fucceflèrat: Sarmatar,Lutetíani &C Armaciani, una
cum Gotthís Se" Romanis contra Vnnos coníuraruntjnnumera profedô fuit auxi-
liaríumcopíarummuItitudo,qua:ádEcium Sí Theodorieum in Gallias conuene-
rat:quare exanimata fociorum pedora,haud parum inftaurata funt.Quifalutcm
paulo antè defperarant, nunc ultrô prarporenti hofti oceurrere cupiunt. Ducibus
riimiumconfidebant,quíuiribus,aftu, prudentia,acrerum experíentia prarpolie*
rent,Addcbat ánimos Ecrj fortuna, cum nonmediocri fapientia coniunda,quaein
repotífsímü militari fuum exercetimperium.Theodoricus& Ecíus, qui tot copias i
dudare cogebatur, ut utriufque gentis feruaret imperíum, nil Atílac congreflii aui* j©
dius optabat,nec quícquam reputabatantíquius. Ante hoftis aduentum,ín díuerfis
locís ftatiuahabuit,commcatus undiqueaduehimandauitrperuaría oppída díípo*
luit annonam,ne qua forte rerum ínopia,mílitum ímmenfa multitudo laboraret:om
nía qua: bello funt ufuí,prius ita prouídcrat,ut nihil deefTe uídereturrprarfidía per ci
uitates ubique difpoííta:itíneraquaccunque poterant.ubique praeclufa.ímpofitacp
prarfidía,Quar quidem omnia quum per exploratores uarios ad A tila: aures perue
гигГепгЛЬас quandoque audaciarpeenitentia fubrjnilludcp magis ac magis indoluit,
quôd ñeque multùm lúas arteis aduerfus Romanos proficere, quúietiam illis pa*
tefàdas eiTe,ac parí dolo eludí intelligeret.Dum ínter Gotthos 8¿ Romanos dífeor-
diasferereftudebat.oc' inter ferendum in horum intima penetran fperabat,depre' 4*
henfas eius iníídias aduertmdum alrjs dare uerba conabatur,accepiflè potiùs quàm
dedííle uifus efhNam dum ifta molitur,hofteis potius tacite admonuiflè.ut bello fe
accingerent,quàm fefelliíTe uidebatur.Quinetiam íí id honeftè faceré potuüTer,bd»
lum potius detredaflèt, quàmhis hofteis artibus írrítaíler. Sed
^ ■ ne àmagnanimitate fuá deficere uideretur, ad apertum
bellum animum intendit.

RBSVH
RERVM VNGARICARVM DECADIS PRIMA
ШЕК Q.VAR.TVÍ.

VMmaximis Atilae animus fluAuatincceptis, qui Sícambriam ic rece>


perat,omniumibiprocerum conuentum edM* »* л- ¿
лли/» —
"one decerncr«io„ue„cr/rd,Z Dníc""'' Ьшга 2S*S
шя Veronenfe , acérrimas olimVÏÏT»™ PnmiS* Th«*
iiuciAutaccacotticiofibiconciliarat,familiariiTimum
..«iua;uuem
quéreddiderab
Acila non
Huncquoque frequcntifsimí Germanorum proceres fequuti funt, utinScythicarn
fcfe beneuolentiam pariter ínfinuarent. Qui quum Sícambriam praeter opinio>
nemregís ueniíTent.gratifsímo omnes hófpitio admiffi,ac uultu quoque regio
multo gratíore exceptifunuThetrícus igitur regali beneficentia uidusjÓÍ incon»
«• {bntisingenrjcompos,quum in Romani belli fermonem ex dedíta induftriainci*
diíTet,nímíumcp ftuderetaíTentationeplacere.nutantem alíquandiu regís anímum
confirmauit . Occiduas enim ímperrj Romani prouincías inuadendas eile fuadc
batjquandopracfidrjs legioníbuscp carerent, & criumphoram matcriam non me>
diocremofFerrent. His uerbís Atila admodum confirmatus, ñeque infcius quos
hoftes habituruseiTet, quàm íngentifsímas potuit copias comparauít* Non ib'
lùmper uníuerfam Scythiam deleAum habuit,uerumetiam auxiliares quafcun*
quepotuit copias, undíqp con rixit* Cuí fe focíos pariter addiderunt, Arderíais
Gepidarumrex:item Valemír/lhcodcmírVindemír^rratresjquíOftrogothísirrt
perabant.Acceífere quoque Marcomäni.Sueui, Quadi, Erulí 8í Turíngi.pariípc
»o praedar ducb.Quós quidé quingenta círciterarmatorum milia fuüTeferunt.Adhgc
fummam carrorum multitudinem,ac caetera qua: bello funt ufui,comparauit. Nant
&plauftrís caftrapro ualló munírc,5¿ in praclio prxfertim,ad circumueniendos ho*
ftes,Vnni Scytharú more uti folé4.Sedantequára¿Pannonrjsmoueret,neabarté
madeficeret,impetrandamabutrocphoiteclàm pacem tentauít:utdumcüm altero
pugnaret,ab altero tutus eífe uíderetur:quare facilius uicloriam íperaret, Quod
ubiobftínatisanimísdenegatumíriíntelIcxit,lllyricum totum díripít Sí incendit:
mox Germaníám tanto furore aggredítur , utuicos paffim 8c" oppida concremaret»
omnes ca?deret,íacra &C prophana acquè dtrueret.nec aítati nec iexui ufquam parce*
ret.0mniacaedíbus,rapínis&ululatibus complebantunfkcilem exímmaní faeuitia
j, uicbrian. fe confequuturum eflè confidebat. Magnje Germaniae tantùm pepercit :
quiaMarcomannijQuadi cVSueui,quos cum Atila commilítare diximus,é Retho
rum,Vindelícorum,fuperíoríscp Pannonlae confpeftu ulteríorem Danubrj plagaríl
habitabant.Superato tandem Adulae montis iugo', in Heluetios ubi defeendít,parí
crudelitategraílatur.Quicquíd intra Rhodanum RhenUmqj interiacet^atömdui»
pit.InundantísNilimore,in fuperiorem inferior^ Pannoníam,quae eis Rhenunt
inOceanumufçpprotenditur,acdemùm in óalliam Belgicam cum exerdtu efEio»
ditur.incurfat,mifcetacturbat omnia, Conftantiam,urbcmmunítifsimam,obfidet,
oppugnatcp*Sígífmundum,eius regíonis principen, cum magna manu оссштеп-
tern fundit,fugatcffQui ubi mox Bafdcamurbem fuamab hofteobfidendam eiïe
40 intellígítjfuaeacregníconfuluitutílitati,pacem per legatos ab Atila impetrat:polli>
dtus,(ub eius duñu 8¿ aufpicrjs ftipendía fe fa<fturum,8¿ grata íemper obfequía prae
ftiturum.Succedentem fortunan. Atila nequaquaremoratur^ièd ultro progrediens
Argentuariam, quam nunc Argentinamdicunt,amobfîdion^ri«-/-..~
etfinullomiirnV«'""''^—
ditíndícbcapitali muida, ínuícbria- fuarmonurrtentum ,ne qua ex parte qüafli
mccniarefarcirenturJnRhemc.ifcscaftradcindcmo£a,quosquumopulcntiisimos
acccpiiTct,pari furore op pugnare ceepít. Quum oppídaní aliquanrifper obítinate
refifterent,dum uarrjs fcntcimjs díftrahuntur,&: dum de facienda deditione cogita, ..
rent,cVeaquídemconditione,ut dimiíTis fortunísfaluiac incólumes abirent* tanta
ui expuetnationem adoritur.ut nufquam fit celTatum,donec Vnni urbe potiti, cun,
ftadiripcrent,Tantainoppidanoscommííracacdes,utnullifer¿euaferint: nulla rem
plorum,nullaxtatís ас fexus habita ratiorreligio ЪС píetas cum humanitateuídeba,
tur extinfta. Nicafius |enim urbís pontifex maxímus , nimia fanditate claras , ac fe,
nio grauís,& fortifsímus Chriftianac fidei aflèrtor, regio iufíu in foro obtruncatur* i e
Omnibus arís íhíeclus ignisrmultiqi facerdotesjmatronacac uirgínes, quae in facras
scdes.uc etíam apud deorum fimulachra tuerentur,fanè confugerant, apud aras ex,
{x funt* Sed quâdo de Nicafio uiro fándífsimo iam mentío fieri cerpit , ne quid in »
oratíoriepíaculí committatur,aliquareferemus.Pauloantè tempore quam in GaU
lias Vnni penetrarínt,prauer ca qua: dida funt,multa (ut Annales refcrut)figna ap,
paruere,qua?diram tcmporumlcuitatemportendercnt.Affiduiin prímís terrarmo,
tus:uariaccelumprodigiaedidit. Subaquiloneper nodem ignis perpetuus in a>
thra: fpeciem uidebatur,& in eo linca: haftarum fimulachra referentes : crebra lunae
obfeuratío Sí defedus.etiam cometes.Qua: quidem omnia ingente Gallia: ruínam
mínabantur:8¿ h«ec Nicafius fa:pepra:dixerar,8<r Amanus Aurelíanéfis epifeopus: »»
quiutdiuinam deprecarentur íranbaffidua concione Gallos ad refipifcentíam ac
uerartií religionem hortabantur+Rhemenfes ab Vnnis obfeffî Nicafium confulunt,
utrum potiùs agcndum:aii Vnnis facienda deditio, an pro faluteurbis fortífsímé di i
mícandum* Ad ha:c Nicafius:Vrbcm ( inquit) quando à Gallís díuina íufticia po?,
nasexadura cft,nullis proferto uíribus propugnan poíTe:díuíno Rhemenfibus nu
mine barbarícumexitiumimmincre:necp tarnen omni ex parte populo cffe defpe,
randum/cd mortí fpontè occurrendum,ut fupplicío corporumdanam ímmortalíta
temanímorumconlequantur«Proíndefepaftorcm¿promís primùm ouibus ultro
moriturum:quinetiamnonfecusprohoftium ac amícorum íalute omnibusoraii,
dumjdiuinamqjmifericordiamprarmortispatietiaimplorandam, Eutropía quoqj !•
foror,ne minore quídem uehementía,fublatis in ccelum manibus, populum ad pul,
cherrímam acíalutarem mortem elata uoce íufcitabat*Non minus audoritate pon,
tíficis,quám uirgínis exemploadmartyriú fuccendebanturomnes : conceptúe hinc
pudor religio multítudinis ánimos confirmaban Soluta concione, populum ad
j'm'plorandam deorum opem,in bafilicam diua: Vírgini dicatam ducít.Efffadís por
tiSfSC irrumpente hoftilí agmine,Nicafius cum forore ftans pro temp!o,fortí animo
ínféftam cohortcm expedat,&C appropínquanti his uerbis occurrit,eIatá que manu
filentium indicít: Quando díuino nutuí maxima quaeq» poteftas obtempérât, cur
uidoriam (ínquit)ín dignitatis noftrserabíem conuertitisíSí nobílium belíatorum
eft titulus,Pargerefuppl¿cibus,£¿ debellarefuperbo:curínChríftíartam prolem, 4*
fuo Deohum£lem,uobis non modo fupplicem,adpedesq? procídentem , fed impe,
rioueftro parítüram,cx'nuncucníamimplorantem,tam atroci uultu Ы ínfeftís ar,
mis faeuíre contendáis?Vos etíam homines eflè mementote,uerum Deum aonofci,
te,fandínetándí'uenonimmemorem.Noljte humana carde & ímmanicrudelítate,
díuínam ín uos íram prouoearetne faluti ueftra:potiùs ínfidías tetendiiïè,quàm excí
diumnoftrumanhelaffeuideamini. Quod fiouesmeas omnino trucidareperoítís,
me cum germana primùm obtruncate, banc propopuli (àlute primam Deo uíd¿
mam madaterat fi canerís parcere noluerítis,multo plus uera: íalutis , quam excidrj
uos Chriftianis allaturos effe feícote . Talia iadantem ímmanis turba obtrunca,
runt.abfcííTumfubíndecaput,alíquantífper diuínauerba retulit.illudcp in prímís: /#
V¿uificamefecundumuerbumtuum,Domíne. Eutropía,quum in ipfam Barbad
ros faeuitíam remífilTe confpiceret.ueríta nead ftupra feeda referuamur.in fratrís in,
terfedorera
r <DEC^T)IS I, LtVSltrmt. 61
terfertorem, infeftis ungmbus infilrjr.ianrtum fratrem (exclamans) magno icelere
obcruncafti,fororemqp tibíferuasabutendam,iamíam diuinaté lentecía damnatum
teneo.moxcp manibus oculos eruicqua quidem indignitate, confeftim ab alrjs in»
terficítur«Ca?terí deindeadunum omncs caefî: cancumcp fanguinis efrufun^utfîccis
urbspedibusluftrarinon pofièc Horrenda deinde monftra fubfequuta. Cceleftiir
numinum acies , quafi dimicantes per urbem difcurrere uidebantur : uoces in tenv
plis,ecplanrtus auditírínfani per nortem uifi lémures, horrendicjj apudarasfonitus,
Quaretainushofti terror incefíit,ut urbem deferuerit. Cíuium cadauera,quaepaC
fim (Iraca iacebant,ab omni corruptíone immunia, diuino quodam míraculo ferua*
■с ta,miro demum odore fragrabant. In deftimtaurbelummanortemulta uidebantur,
fuauífsimi cantus audíebantur. Quare paucifsimi , qui è tanta caede íuperfuerant,d>
ui'noqj íuflu in patríam fereceperát, fanrta corpora incorrupta 8¿ redolentia ínuene-
runc:ftupore magno correptí, ritèhumi recondunt:ín primiscg pontificia trUncum
Bobili fepultura donant, fcutropiam uirginem propè fepeliuni;mortuorum fortu-
na:inuident,&gratulantur.Quífqucfuorum corpora dífquirebat,ínuentacp fineta
be &fcetore,non tarn lächrymis, quam rcligiofis aclartís ofculís amplexabantur.Ci
uitttís reliquias cogunt,quía multi prae nimio metu anteobfidíonem procul aufuge
rant: urbem inftaurannNicafium &Eutropiam, ob musculorum multitudínem in
terdeosreferunt,arascppientirsimèdicant3patrioscpdeosappellant.Sed deNicafîo
to hacbnus. Nondú Vnnorum furor Rhemenfi excidío expíen poterat,íédfortunae
dexteritatedebacchabatur indies. Aurelianâ urbem opulentifsimam,ab Aüfelíano
Imperatore nominatam, Atila obfidei с ftatuit. Quo quú caftra momiiet,traierto Se»
quanafluuío, qui Belgicam à Lugdunen fi Gallia feparat, & contra Britanniam ad
Rochomagum urbem, in Oceantim mare demergicur,tantauioppugnationemado
rituriUtnilmagis anhelareuideretur.Hancuetuftam Cenomannorum urbemfuifle
nolunt,non minus opibus quam munitionepopulocp prxftantê* Earn quamuis ar»
¿tifsima circumuenit obfidione, & admotís machinís grauiter oppugnat, parum ta»
men profícít.Nam oppídanineque deditíone, neq? mimeribus,neq? condicione ab>
quahoftilem feuitiam fedari pofle fperabant. Confirmaban! opinionem,finitimo<»
je шт exempla.Nam non folùm forum Tiberrj , Cooftantiam, Heluetíos &C Rhemen
fes:fed Parrhifios,Sequana2 accolas,multacp oppida ¿Vpagos parí reedítate dirípuíc,
Vnaobfirmatis fpes erat animis.aut fortifsime refiriendo fe tuerí,8¿ longa Barbaros
obfidione defàtigare:aut fi aliter accident, pulcherrimèmori,utiafturacorporum a/
nimos à morte redimerent. Dum Atila per Galliam В elgícam 8¿ Lugduneníém,
uelutilupimore inter armen ta graflatur, Ecius patricius Romanas copias cum Vifi
gotthisper Narbonenfem Galliam coníungítín: Tholoíanumépagrum, ubi Theo-
dorícusrefidebat,cumexercítufe recepic. Ab uniuerfis íberjs populíRomaníauxí»
bacontrahitiUtconfidentíús cumhofte manus conférât. Quod ubi nouít Atila» ancí
píiiconííliouexabatur,añ ultra tenderet,8¿ cum hoftibus congrederetur(quod Ala
4« norum,Sarmatarum,Saxonum S¿ Vifigottharum trophaea, quos Vnnííá?peuice>
rant, ftipendíarioscjj fecerant,planè iûadcbant)an uero explorataËcrj uírtute,expe-
rientiaéc fortuna bellica, pugnam detrertaret, quod Vnní bello nonnunquam an-
teaabEcíofufi etfugatí fuerant. Spe tandé uirtoriae durtus,quanimiumaeícuabat,
reliftaAurelianorum obfidione,uthoftem audacia uínceret,moxLugdunum,dem
de in Narbonenfem Gallíam contendió Alrj proferto feríptores rem aliter tradíde
n»nt,& fub alrjs Imperatoríbus geftam prodídere. Anianum Aurelian enfem epifco*
pum.uirum proferto omnium iudicioftnftilsímumolimhabitum,liberatorem Au
reliant urbis fuííTe aíunt. Híc multa antehac íanrtítate fuá míracula ediditv Nam
quum urbem defignatus pontifex aditurus effet , Agrippinunxmagíftrum equítunx
fo admonuit 8C orauit,ut íblenncm fuiaditus diem, damnatorum impunítate,8< conio
^rumíncarceremliberatíone celebraret. Quod quum illeabnuere pergeret,de^
roiffusècœlo lapis mcaputdeddit;relarasíncubículum,dum ünguínís profluui»
.» ... f mor»
mors immincret,uifitantem uírum admifirià quo ¿mpoííta continuo manu Jiberátui
cft,fancbcp prodigio correptus,omnes mifcrabiles , extremo fupplicio mulcbndos
impunitate donauit.Anianü igitur arflifsima urbis obfidio hue adcgit , ut pro falu te
ciuitatis omnia cogererar experíri,inprimiscp diuinam opem , qua nullum maius
prarfidium optaripoteft.Quare folennes fupplicarionescclebrari,ipfe cumuniuerfo
iâcerdotum collegiourbem luftrare,Гасга corpora per alta murorum ambulacra cir*
cumferre/acra carmina concinere: 1 e s v Chrifti optimi.maximi acmortalium libera
ton's auxílium implorare. Cui dum facerdos quidamab hoftibus captus per connu
meh'amillufifiet,dicens;Quodnuncfacis,nosauoque incafliim idomne fcciue,ip^
fumqpDeum nunc fidelium immemorem eife radium:prarfentanea continuo morte i
correpnis intertjcRedintegrato pra:lio,admotis undicp urbí tormentis,populus ad
aras uniuerfus confugit. Pontifex cum Deo tantùm confidere iubc t;mox Deum exo
raturus mccniaconfçendit,Ô£ ubi dextrumfibi numen adeflè fenfit,in barbarosex*
puit Emilio oris excrementOjtamprofuíímox imbres continuó defluxêrc.utqua'
triduiípacíonemoboftiú,pugnandicaufa,ueftigio pedemmouere poííet.Diluuío
caftraobruíuídebantur:ingentitempeftate&ui uentorum tentoria multa extirpa»
tafunc,Scytharu multi torrentibus tra<fti,de corlo quoque pleriquc tactú Dcfidente
ui nimborum,Anianus ex urbe prodrjt,ut Atilae fedarct animum.ck' plebis fuar libe»
ratroné imploraret. In cuius confpe&u ubi fe conftituit pater, thúra 3C pontificio
babituuenerandus: CurAtüaChriftianum(inquit) populum tamfera crudelítate •<
perfequerís, curhumano fanguine non explcrisrSi diuino quodamnumineflageb
lumDrifa<fhises,ínfacinoroibrum8¿ prophanorum fupplicia tuam conuerte fero
ciam»Refipifcentibus,Ô£uerapcenitentiadudisachumillimè íupplícantíbus,diuú
noexemplo ígnofeendum eft, Atílarquando cor con tritum et humilíatum Dcus no
afpernitfCollige quandocp te ¿pfum ,bí íacerdoris huiufceuera prxdicaniis (quum
príncipum limína ueritasnunquiiadeat)mtcnt¿úsaccipe. Memento te natum efíe
hommem.&tcabhumanitatedeítituwmeíTcnon oportere,cum imprjs bonume*
xitum fperare non Itceat.Et fí Vnnus Sí Scytha es, Scy tharú tarnen plcrique funt piv
puli.quibus fuapte natura eft religio ingénita :& iure Bafílici, uelu ti reges appellaru
tur.Quáíbrtítus es poteftatcm.te á Dco potcntifsimo, à quo omnis(mihi crede)po
teftasdelegatur,accepíílé reputa. Impíorum, &C nonfidelium ac innoccntumteña^
gellum &£ lupplicium Dcus eile iuffit.Recognofce poteftaté diuinitùs tibi traditam:
quafî abutiperrexeris, baud difficulter amines. lufticiack' pietas'regnorum funda>
mentaiaciunt:at ubi hace duo facra return numina expióla reccfTcrint, nullum ita
munitum eft Imperium, quod extemplo non corruat.Mifericordíam tuam implora*
turi,rexmaxime,uenimus,pacemcp cum ueníapoftulamus. Si ius diuina uolunrare.
Sí humana culpa inarmis fítum eft,nó iniquapctimus.Non conquerimur, quod ab
hisoppugnamur,quos non modô non la:limus,uerumetiam nunquam nouimus;
nequeíniuftam oppugnationem, quando ita numina paríuntur,incuíámus:íéd uc
deditioné & ímperata facbiros dementer acopias, uehementer oramus. Nil aliud
petimus,mïî ut hune populum regno то non indecorem,urbe fortu n is9 fuis don a*
te digneris,quinon aliena,iëd ftia poftulat:non tuum detrimentum,fed tui obièquu
um implorât, incolumitatem Iiberorum,pudicitiam matronarû,& fortunarurh con*
firruarionem expofcit,paccm acueniam exclamat,[patria: excidium deprecatur , & in
nio feruitio.fîpoftulata conceflèris, fe perpetuó ui&urum, &C gratifsima femperob*
fequiapraßftimrumpollicetur.Proinde Aurelianos pace acuenia dona,tutos Si tn>
columes efle iube : folue obiïdionem iniuftam, anhelatam rapinam inhibe, & caftra
hineamouericonrinuô impera.Quod per 1 E s v Chrifti oprimí maxímicV liberator
ris noftri paflïonê, iterü irerumep fupplicamus. Quod ni feceris,hunc fub diuina tu*
tela populum cflèfcito,neq» diuinum iudicium.quod tibi imminet, teeuafurum exu
ftimato.Adharc Atilacruclelitarifuaenimis obnoxius,qui facris preribus auresobv
ftruxerat,& ad Chrifàmentionem excanduerar, eum confeftim abireïubet, ck*ni d
tôabierit;
tôabierit,mortem intermínatur* Aníanus^einfedaírt urberrifedfjt,delperâturn po
pukunadhucbenefperareiubct,ad diuinum auxilium hortatur. Ipfe dàm diuina
ope frecus urbe egreditunac riemini Uifus, per media hoftium càfbra,ad Ecium iter fa
cit,haud procul hinc cum ThoriTmundo.TheódorícífilíOjCaftra metantemiímmj
ncntis admonct neccílíratis.cumqj cum Romano Gotthícoq? cxercíiu opem proper
rare atccftatur.Eciusre cogníta,cumcopris aduolat: Vnnos incautos» & nil fibí tí
mentes.in caftrís aggrcditur.Excitato tumultu,pars arma caperc.fuga falütem pieria
quequarrcre:munitifsímas ftationes alrj occupare.mifceriac turban omnia.lntçrea
qui pro uallo pugnarunt, occubucremultí,faucrj njcrealr):quiecafttisaufugeranc»
•с utinproximis fyluis delitcfcem.omnes fcrè ccciî.l:xhis multiin Ligeris fluenta(quí
e Ccmcnismontibus non procul ab Aluefnis oritur, èC Lugdunenfcm à Céltica Sí
Aquitania Galliam diftcfminanSjin Oceanum longé dilabitur)fe prorjciunt. Oppi^
dani refumptis animís ex urbe prodeunt, ac ca'dem augent* Quod ubi rex Atila ü¿-
dit.colle&is coprjs obfidionem foluit,incp proximum mofitcm fereccpit: cooitans,
non cum oppidanis, fed hoftibus inftrucu acie efTc confligendum. In hoc Aniahus
prxlio ex Vnnis multos plane feruauit,quos coram fe card i ccgre ferebat.facníqp pre
abus à Romanis &Gotthísredimebat. Aureliani pontificia uirtute liberati,Deö
gratías agût,apud omnesaras iacrafaciunt,modulatos hymnos DcôcOncinût,relL"
gionemaugct,mut?.tismoribuspictatê colunt.líbcratoréurbís iesvm Chriftum
10 longé rclígioííus adorant, hune unicum & uerum Dcüm exclamant.Eô anno tanta
fruraentí copia exuberauit,ut non folùm periculo hoiMi,fed fame urbem miré Deus
liberaffeuidcrctur. Anianum paucis pôltannisuita defundlum, de pópulo fuoôpti
mè ineritum,inter deos rcferunr,ciq? anniuerfale facrum piè concélébrant. Plerique
feriptorcs Atilamidcirco Aurelianam obfidionem dimifiiTc produnt, quod Édurr.»
quem pro fpecbta uirtute, Sígeítarumrcrum gloria nímíum uercbatur,in Narbo^
nenfem Galliam cum magno excrcituueni(Te,caftracp cum Gotthis haud procul à
Tolofa coniunxiflè nouerat. lordanis ab his longe difléntít,Sangíbanüm Alano*
rum regem,futurorum metu perterritum , Aurelianam Lugdunenfis Gallia: cíuita*-
tem ulero A tilx traditurum fuiífe pollicitum:ctíam Theodoricum , Gotthófüm re
jo gem, re intclIecb,Aurelíanumdiruiflc,ac Sangíbanum habuiífefuípe<fhim;cumcp
ne à Romana focietate deficeret,ne ue nocere poíTct^'n medio ínterauxiliares copias
collocaífe.Quod ubi ab Atila intellecftum eít,ex altacum fpe continuo excídíífe+VL-
debatenim,fi Alanos à Gotthís diucllere poterat,fe cum hofte tutiùs congreíÍururrt,
Vngarorum Annaleslongè d¿flentíunt,conflic"turnqj Catalaunicum & Aurelians
obfidionem Rhemenfianteponunt: Atilamcp ante Gallías íngreíTum, Confiante
am,Luzonium,By2antiam,Chalonum,Maftíconem, Lingonem.Burgundiamck!
LugdunumanteAurelianos &Rhcmenfes expugnaífe* Vtrumpotiùs aíTeramuSj
nondum fatis compertum habemus.Sed Atilam,dimíííá Aurelianorum obfidiorte,
dumin Narbonenfem Galliam aduerfus Ecium Theodoricumcp contendifjLügdu
л num tuneexpugnaílé crcdimustuetuftifsimám quidem urbem,ac intermedia; partís
GalliacmetrQpolim,ineocç colle fitam,ubí Arar amnis Rhodano commífeetuf. Fio
rente imperio Romano , hice quocp 8¿ opibus 8¿ uiris mírífice claruit.Emporíum ibi
celeberrimum habebatur, magano ciuítatis uíuí accommodatum : áurea argenteaq?
monetaíbi cudebatur,ducescp a Romanis defignabantur.Templum quocp nobilifsí
roum communi Gallorum ímpenfafaclum, Auguftoqj Cacíafidícatum, quod fta-
batanteurbem,ubífluentacoeunt:ínquoara eft dignitatis eximía:, fexagintä gen»
tium numero inferíptum títulum habens,8í earum fingularam una ftatua , altera fa-
bindeingens ara fita eft. Segofíam's omnibus Lugdunum praefidebat.Adarâni,poe
o ^..acii.ocgouanis omnibus Lugdunumpra?fidebat.Adaram,po<
tarum,ca:terorumcp feriptorum certamina
fcrun^carterorumq? certamina agebantur : ubi quícunque
n n«v»«- ■ • - fuccubüiíTet,
г
19 autfpongiadelerc fcripta,autmprofluentem demergicogebatur. Clarifsímam igv-
nuurbem tanta rabie Atila círcumuenít, bono pra:fidío lpolíaram , ut intra paucos
dies in deditionem acceperíttMox praterRhodanum feftinatis itineribus, Allobro

f * gee.
ges, Viennenfcs, Valentianös, Setallínos, Auenionenfes, Arelareníescp , ac carte*
ros Rhodani accolas dírípit&infeftat, pacemq? plcrífque uenundedic. Dum per
.Narboncnrcm(utaíunt)jGal]iamítcrfacíc,épr!Criipris montibus eremita quídam,
inculto habítu,demifla barba,& fquälorc multo admírandusadduciturrqucmaugu
jemprarítantíísimum, 8¿ díuinacmentis cfTeconfcium rumor erat. Benigno uultu in
conlpecflum regís admííTus,rogatusqp pcrhumané,üt regía fata rctegeret: ubi cogí.'
tabundusalíquantiфerconШtít,Rudem(ínqш't)&ígnarumacíyluarumaccolam,
rexmaxime,diuinamcogis mentcm interpretan : & ca quídem futurorum arcana
referre,quarnemini,nifi cuí diuina dementia plane rctcxerit,patêre queunt. Qua me
. -,.1,.«e „ef iw»ííni1í пггпЛо uL I «

rito tempore in puiuuuii » r- j..


nonnullamepncdiccrcpoííéfcías,quamuislicentiús quam forte dccebat,ucrba
idCereuidcor,diuinam tarnen ficmentemhabeto.Piarpotcntífsíme Atila,Deus,qui
totgenrmmregitimperium,iracundiaïfua:gladium tuardextrartribuitjUtpcrte pa»
riteracDei flagellum,utperdíram crudelítatcm tuam mortalis impíetas iufticicc fue
numine puniretur. Traditum iracundia: gladium, quit uoluerít,is auferet,quí ti ade*
repotuít: ut ímperare,aut belfo omnia uinecre, non humana?, íed diumarpoteftatie
eíTéíntellígas.Tu contra delegatomunereabuterís.quando neq? eum quidelcgarít,
neqt munus gercre noueris.Plus quam arquum &fas eír,quandoque faniis.Pios po*

ris,crraiiiísimum cumhispra-bum conferturus,de quo lichabetoUn eo (mini creciej


Romanis cris inferior!; ñeque tuus dclcbitur excrcitus,fed Vnnorü magna cardes a-
eetur,utquandocp rcfipifcas,8¿ creatorem tuum agnofcas.Neq? ante prarftitu tum à
Deo tempus, Chriftianar perfequutionís gladius tua dextera excidet,necß tuum hoc
bello abrogabiturimperium.Proindc tibirefipifee, Deum omnipotentem timç.iu'
ftíciamSípíetatemcole. Quodní feceris,prarfentanea te morte periturum eflefeito,
AdharcAtilaingentiftupore pcrcitus,uirumfolitudincs incolcntem amouerí,&
fub cuftodeciuiliter teneri iubet.At ubi eremítam audíuit, confulendos paríterfuos j*
arufpices cenfuirat»an collatautrommque refponfa congruerent,dcmum ехрегпч>
tur»Eosextempioacciriiubet,imperatui<ftimas8i íacrapararí. Dum pecorum exra
confulunt,fibrascprimantur,o£uenas abrafis ofsíbus intuentur,ínfauítam Vnno-
rum pugnáhinc fore ariolan tur» Nil quoque boni exta portendere , nifi prímarium
hoftium duclorcm futuro prarlio interiturum,eiusqj interitum Romanorum trium-
phumintercepturam.RefpirauitadhaEC Atila,ratus hinc Ecrj mortem,quem ním¿>
um formidabat,omnino monftrari: quam fuorum falute chariorem habendam cfle
arbitrabatur.Sat gentium ad fupplementa Iegionum fibi efle reputabat,fi iapienti SC
forrunato hoftecarere poflèt^nullam ui&oriam maiorem fibi fore rebatur. Ecrj tan-
tum mortem anhelabat:quam fi forciretur, nil ulterius uerebatur, cartera e fententia 40
fucceflùra putabat.Quare quum fibi diffiíixs,de uertendo íarpe pede cogitaíTet,nunc
aueto animo,hoftes, qui in extremam Gallix Narbonenfis oram сопсе1Гегат, uhrô
infecbndosefledecernít.Fac*loigíturagminepoftRhodanum, Aracínum amnem,
deinde Orobíum , Atacem.Ruícíonemcp trarjciuTcftolagcscp extremos Narbo
nenfis Galliae populos inuadit, ubi campí Catalaunici adj lllyrim fluuium patentifsú
mi funt. Haud hincproail hoftiú caftra abcrant,foflà uallocp munítífsima, ne à Bar*
bans facile capí poflèrtt,àTolofa urbe non remota: ubi Theodoricum Gotthorum
rege prarfidereiamdiximus.Potentífsimi in campos Catalaunícos pariutrinqueípc
duces ultrô conuenere.utde communi falute Imperio uedecertarent. Quiquidcm
campí etiam Mauricí dí&í funt.centum Sí quinquaginta milíbus pafluum in longi-
tudinem effùfî: in latítudinem uerô,centum. Innumerabilium area populorum, fuit *
pars illa terrarum. Ecium ÔC Theodorkum poftquam Atila cum innumcrabili exer-
cim
ibECWDÎS I. Ll'BE'R. IUI 65
citu3£ua1idifsmiis auxílí"jsadueníf{euidít,haudparum indoluit,quôd aduerfusSoi
tanumJM.írmánonappellatumJ8¿ Maurorum regem,quí Lufitaniam in Híípania
occuparat,tertiam fui exercítus partem míferatrquam fi in hoc fbrmídulofifsímo bei
lo habuifiet,multo audentiùs cum potentifsimo hofte congredí potùiflet. Soldanus
autem uifis Atílae coprjs , traíecTto Gaditano freto , in Mauritaníam íe recepít. Non
ignorabat ením,decem cum Ecío ¿Vi Theodorico reges coniuraflè.Siquidem uniuer
fi fcrè Occídentís populi.uelutí Burgundiones , Alani , Fran ci, Saxones,Ríparíolí,
Lambnones,Sarmata?,Bríttones, $¿ Lutetiani cum Romanis 8¿ Gotthís, adueríus
Vnnos fecdus ¿ni uerant,maxímaq? auxilia Ecio attulerant+ Quare lítcris inducías
10 cxpofcitfimulans,uttot gentium íncolumítatí confulatur, fe ínterea de pace conv
modíus afturum.Ecius magifterequítum, qui eius artes optím¿callebat,acexpe'
cbndi auxilrj gratíaíd fieri nouerat, obftinatíus abnuít : ad prarlium ínuitat,ibi feui'
res Atilx periclitaturum intermínatur,ubi a?quís utrínque uíríbus ín patentífsíma
planicie pugnarí potefbíbi quocp Martern, an Romani Scythís,utícmperolím,an
Scy thas Romanis imperare debeant,utrifquc plané díffiníturum. Quum eo uentum
elfe Atila intelligeret, ut neqj terga uertere, neque pu gnam detreclare liceret : quum
fpemomnemin futura morte Ecrj collocaffet,ueluti arufpices paulo antèpracdixe*
ranr,fuaxp gentis ca*dem non magni faceret, quam facile ргаг nimia populorummul
titudinc reiàrciret,ad futurum praelium animum intendit. Quum utrique exercitus
jo in campis Catalaunícis fub Tolofa conftitiffent,& tantí quidem,quantos nunquam
Europa uidit,acies in hune Ablauiusmodum fíruxúTc refert. Atilam in primismu»
lieres pucrosep omnes intra carros, quibus pro uallo fofiàcp utuntur,ad próximos
colles recondiiïè.fe* que cum Vnnisin medía acie ftatuiiïè. Ardaricum Gepidarum
regem dextro,Valamírem,Theodemírem 8¿ Vindemircm cum O ftrogotthís fini'
ftro cornu pra?feciiïè:uniuerfum ínaciem exercitum extemplo redegiiîè, neimpara'
tumhoftes adorirennmEtquum fibi propter arufpicum refponfa timerer,nona diei
horamanum conferere decernit:ut fi res aliter euenirct, fub praîtextu noctis prelium
dirimcret.Contrà Ecius patrícius , & Theodoricus longe cunctatius acies eduxêre;
quippe qui Singíberís Alanorum regis perfidiam ueriti, quem ab Atila muneribus
jo itacorruptumacceperant,utquum pugna conferí ccepíffet, tunead Vnnos ex com
pofitotransfugeret,laborantibuscß Romanised Gotthisà tergo ínftaret.'huícperi'
culo príus profpícíendum efsecenfuerunt. Rem díflimularunt,necacerbiusquio-
quamín Singiberin ftatuerunt,ne Alanos iníquo tempore acloco fibi alienarenr,
uirescp hoílíum augerent.Síngiberis municipíum Tolofar'finítimum , nequa prodi'
lioneabVnnís caperetur,claufis extra portís,adacT:ís obícíbusobftruxerunt:quín &C
ftationesadhibitae,ne quís ex hoftibus ingredi poffet.Sangíbanim ín medía acíe.inter
auxilia collocarunt, ne quid contra moliri poflet. Theodoricus cum Thorifmundo
filio finiftrum cornu,ne cum Oftrogotthis íui íanguinís congredí uiderentur, opta»
runt:dextrum ueroEcíus cumRomanis,Burgundioníbus,8c Meroueo Francorum
4» regetenuere. Inter infeftasacíes in medio tumulus erat, pari utrínque fpacío remo»
tus,8Cutrífqueperquám commodus.nam quicunque tumulum occuparet.quum
haudfacilèindeamoueripoifetjuicftoriamtutiùs fperare poterat. Atila, qui príus a» °™
cíes inftruxitjinter medías legiones ita dífferuit: Vcnittandem,quodfemper,conv
militones,optauímus,u t eo anguftiarum Romanas copias redigcrcmus,ubi aut tur»
pem dedítionem facere,aut fi quid aufi fuerint, ueftramanu oceumbere cogerentur,
Inextremam Narbonenfis Galliíc oram fe receperunt,dum uos fugiunt, & Gallos à
ucftrís afmís uindícare nequeunt,unde fe facile expediré non licet. Hinc mare Gallí
cum mon tesép prohibent: hinc ucftraagmínaac flumína circumueniunc,pedemcp
referre minime patiuntur.Ad extrema res Romana: redacbc funt:quar fi nunc uírtU'
J0 tcueftraproterentur,necp uos ultra pugnare opus erit,nequeílla?amplíusrefurgere
poterunt.Nam omnes in hoc prarlío uires coegerc:quíbus abfumptis,nil relíquú eft
quod orbis Imperium nobis impediac. Ne id quídem fpe ancipítí expedandum,
f j quando
quandoreru omnium uícífsítudínemeflc, cuncbnuminaiubenttneq» m rebushu-
rnanis firmum & perpetuum quicquam , fed momentánea ас fluxa omnia, mfi ea,
qua: uis& arma confirmant. Sat populus Romanus imperauicrfat uniuerfos orbia
populos ludibrio habuit.-fathumanarum gentium ccruícibus infultauit. Quem ntfi
Scychiafcccundifsima gentium officínarepreflíífet, adhuc mifellus orbis imperiofa
hac tyrannide teneretur*A* íblís exortu Parthí , noftra generofa propago , primi eo'
rum furorem cVaudaciam coercuerunttab Aquilone Daci,Gctse,Sarmata'q?>o£ no<-
ftrinuperrime Gotthirab Occafu,CimbriacGàlli:àMeridie,olim Carthagin enfes,
SC cognati nobisVandali,Vnni nunc,& progenitores noftri maioribus rem uiribus
adorti.Omnes ferè prouincias populi Romani, Danubrj accola; nobis dare ессре*
runt. Nos autem Pannonrjs Myfîas, Thraciam, Macedoniam ,Achaiam, ac Ulyrv-
cumadiecimus, cun<ftadifcurfauimus,armisq} occupauimus* Item Germanos,No'
ricos, Vindelicos,Rhetos8¿Sueuos ditioni noftra: coniunximus . Gallias noftris
coprjsitapefllindatasreddidimuSjUtuicatim quidem SC oppidatim incendrj acrui*-
(jiacmonumentafccerimus»Soldanum Hifpaniasanhelantem, in Mauritaniam reie*
cimus.Proinde quid fupereft, fortifsimi uiri,nifi ut nouifsimum hunc Rojnanorum
excrcitum adinteritum caedamus : Si Viiîgotthas, qui ab Oftrogottharu noftrorû
cognatione perfide defecerunt, non immeritô ulcifeamur t Cum Romanis miferrimî
coniurarunt,quorum iam ferè Imperium extinxerant: à fuo íanguine defecerunt, ut
cumdominisconiurarent,eisq}demum,utolimantea,feruircnt. O'deperditamftul' ao
ticiam, o feruilem perfidiam. Quos fi a?quo Marte uicerimus,ex hac nunc hora Viii'
gottharum imperium ínperpemamOftrogottharumferuítutem cumipfis alleren-
dos prardico, íubeo S£addico:ut demum feruiant,quiimperarenefciuere. Venitjgu
tur illa dies,quxlaboríbus expedítionibuscp ueftris finem imponet,necp cum liberie
Sc uxoribus amplius peregrinan oportebitjn opulentifsíma &C mollifsíma Italia re^
qu¿efcemus,8£¿ Capitolinaarce uniuerfo Imperio profpiciemus. Mars pater tan
dem noftri miferatus(in cuius manu quum fintcunflorum iuraregnorum)nobis,ut
uobis omnibus exploratumeft,fuum enfemmirificètribuit,utuobifcum omnibus
terrarum populis imperaremus. Dexterrimus tarnen illepater,Scythicxqj gentis
deuspncpotens,adnouifsimum Romanos cum Gotthis conatumredegit, partim jo
utuno tantùm praclio omnia uinceremus:partim,ut in tanto hoftium apparatuScy
tharum ièfeuires periditarentur, corumq! uirtus darior fieret. Me fi folita uirtuteac
fide profequimini, iamiam uictoriam uobis partam cxiftimatc. Cum his uobis pu»
gnandum eft, quos fa?peuiciftís.Romanos ¿Dacia,Germanía , Pannonrjs, Myfiis,
Noricis SC IHyrico eieciltis:Vifîgotthas fedibus proprrjs expuliftis.Non cum nouo
hofte,fed cum plagiario íeruo uobishodie res eft, ínu icti fsimí uiri: quibus iuperatis
moxinermesRomanumcV totius orbis imperium obibitis.Necpuos gregariorum
numerusplanédeterreat:quâdoferuos,calones,lixas,& agrefte quodep uiliffîmum
genus hominum in legionum fupplemen ta fumpferuncVetcraniuoseftis,8¿Iaborí
bus militaribus aiTueti,neqmeram dimicandi artem ignoratis. Acccdit continu ata ui 4e
<ftoria,quac ira hoftium ánimos confternauit,utneuultum quidem Scythicum uide*
re.nedum congredi cominus audeant. Hace uictis mifera eft data conditio, ut feruili
animo affèc"ti,facilè obuerfari ncquean ttcontra uictoribus plus aequo femper attolli
tur animus* Quare]quum fub meridie fignum pugnaz dabitur, Scythicauirtute pu.
gnate,commilitones inuidtifsimi. Romanam fuperbiam contundite , ueftris arrnis с
eolio gentíú feruilía iugarecídíte: fubavftum orbem in libertatem afleritc : incumbí-
te gloriac SC immortalitatí,Scythicaí uirtutis non immemores.Inter pugnandum fav
pcuobífcumreputatcuxores liberóse? ueftros inueftris dextrís eíTe fitos. Quôd íí
qua fàtiiniquitate ánimos remiferítís, cogítate quando nullus fugar relicbs eft lo>
cus,uos cum liberis& uxoribus adunumomnes eíTe ínterituros.pfoínde fortíani* /•
rno pugnace. Etquando in hoc nouifsimo praclio, totius orbis Vnnis propofirum
eft Imperium,ufiutauirtute,totiscji uiribus omuino certate, ac uincite, Ecius con
tri
ЮЕСАЪП I LIZ EX Uli 67
tràfuos hortarur,ô£incendit.ne àRomanadignimedegenerent:antiquorumma»
gnaiiimicarcm ct fortitudinem imitentur,imminentem Romanae reipublica: fcruícu
tem.item cxcidium publicum animo penfítent. Scytharum im maníta tem memoria
rcpetant,quibus mos eft,non folùm mortalium cacdem nó#abominari,ímmo huma»
num dtire fanguinem:fed ne parentibus quidem parcere,quos fenefcentes fruftílla»
timcp díííé<ftos auidifsimè dcuorarent:itcm hofpitali íanguine litare, infantium ora
ferro difcindere,cadaueribus hoftium famcm explcrc.Si terga turpifsimè uerterint,
contra ímperíj Romani maíeftatem,non his modö fata crudelifsima imminere, cae*
foscp uifeeratíones Vnnorum opíparas efTefuturos.'uerumetiam, quod eft longe mi
«o ferius,liberos,uxores,cum fortunis omnibus in feram fcrui tutem rap tum iri,& quae
cunç Scythica libido iuflèritjperpeiïïaros^Quinetiam firmifsima tenendum eflè mc
moria.quxck'quotmalaab Vnnis acceperint: quantam ftragem ad Potentianamv
bem,deccmmílibus pafluum à Budaremotam.perThetricû & Macrinum fubiue*
riiurquotprouincias imperrj Romani igni ferrocp uaftarint : Macedonia , terram m
quondam dominam,item Gracciam,rerum quadocppotitam,ad hare IHyricum3My
fiam,Thraciam (ne quid de Pânonrjs dixerim)omni inujianitatediripuerim : quot
focios populi Romani,quot Romanos ciucs cum ingenuis matronis in captiuita»
tem abegerínt.E t nunc hanc gentem immanifsimam,ad humanorum fuppliciorum
minifteria natam.totius orbis Imperium anhelare : quod facile confequetur, fi Ra»
»e manum deleuerit:quod iesvs chri STVs¡optimusmaxímusaumat,6Yprodiuí*
nabenignitate fua urbis Roma; Imperium tueatur,ubi facrofànfti uicap} fëdem ele*
git,Quídtuncdixerint,fi quaforteígnauiacefTerinr, quum nonmodofe,uer¡í&in
confpectu parenmm,filios palis praeh'gi,aut difeindj, diile&oscp uiderínt deuorari,
uxores proftituta pudicitia pafsimin uírorumludibrium inceftarí,omnia igni fer»
rocpmifceri:adha?c,templaca?dibusfcedari, ante Chriftíana íímulachra 8í ora deo
rom uimubiqueuirginíbusinferrií'Quae quidem omnia ipfamorteforentlongemi
fcriora.Pr3ctereapraclium praefens non ita magnum,ut animis confternentur: neep
ita paruum,ut afperncntur.Se cum Vnnis farpein Myfia ,Thraciacp,Theodofio ira.
perâte.pugnaflèjfudifle ас fugaiTè fempcr.De magnis homines fàcpe maíora referre
Io folítos.gentem eíTe inermem,uílifsimam,ac numero tantùm confidentem ; neq» Ro'
manomoretutifsimaarmaferre,pugnareep*Sa:peRomanam legíonem uigintího»-
minummilia non modo fudífle,fedca:cidiireadínterítum,Proínde Romana: uirtu
ttSjacccptarum iniuríarum,cV maíeftatis imperrj Romani,í tem liberationis gétíum,
acimpendentiummalorum^Síexcidi-jtotius orbis, quum íígnum pugnar dabitur,
remínifei oportet:Ecrj fortuna: cófidere,qui cú Vnnis femper gloriofг pugnauerit;
fortifsímo animo omnes congredi,hoftesq? proterere hortantunuicloriam in manu
eflèjfi Romana uírtutccertarint.Exhauftahoftiüeflccaftra,atqj ideo inducías Ad*
lam inífantiísimé petijíTenllam autem perpetua: feruitutis ЬС excidrj , aut xternx lu
bertatis 8c" gloríe fore díem.Níhíl adueriî reformidandu , quadp numero.uiribus 8i
4° caußslongacpotioribus Romani pra:ftarét:qui pro aris,focis,orthodexafide,prpli
berau'onegentiùj&maieftate populi Romani mamusconfererecogutur* Quarum
rerum gratia Tiecp mortem expauefcendam.neqj pugnam acerrimam recufândam,'
quum toteommodorum & gloriacprarmia proponâtur* Qui his non moueltur, à
neceffitate ánimos capere oportere:quum aut pulcherrimê omnes uincere, aut tur
pifsimè morí adígan tur.Se nufquam legionibus abfuturum, omnia fumma pruden*
tía bí fortítudíne gefturum:8i ea demum mente pro república dimícaturum, utuin
cat:aut fi iniquafibi fata fuerint, omnino inter confertifsimos hoftes oppetiturum,
necincruentam Barbaris uiftoriam rcli&urum. His uerbis Romanorum anirr|
ufqueadeö fuccenfi,ut nihil ui&oria ЪС propugnatione reípublicac ducerent antú
le quius,níhil gloríofa morte pracftantíus reputaret.Multos religio excitabat,índígnú
tasaliosjpartem maxímam neceffîtudo,cacteros dígnítas imperrj Romani, quam iîç
pctditumiri argerrimè ferebanr.»Gotthi in altero cornu àTheodorico hortabantur,
i 4 necj
ñeque Gotthkalinguaminusinccndebämr.Äftubiducesutrinqueconftitefe^ö'
tiores quífque pai téis in congrefiü expcctabat. Atila fub merídie pugna: lignum da
Puyum iubet,ucfí forcé VnniccíTerinMmmíncntenoc'te tutiùs fugiantj in ialutarcmcplo'
**"P|' 5* cum fe recipianc.Dato figno ita cpncumtur,5£ animis ufque adeö infeilis,ut cornua
uUmcu. £-2Bpeparíterutrínc? contrevintJPraclium pro gentium numero & immanitatema^
xímumatrocífsimumqp conferitunpranerea ficanceps 3¿uaríum,ut ne àduCtoribus
quídem poflèt rué referrí.Mox ubi cominus pugnarí cccptum eíl,tanta cardes u triu
quepatratur,utriuiíanguinisundiquedefluerent:mox contínuata ftrage,ín cruo<-
ris torrentes redacbí ufque ackôrapidos.ut cadauera trahercnt. Romana: legiones
non minus armís quam ordine frera?,inter inermes Barbaros ргж grauifsima míuría , e
rum memoría,tantaferocíaía:uiebant,utnullo cruoris profluuío explerentur: coiv
tía ne minore quídem fazuitía Sí immanitate Scytha?,qui Romanum imperíum affè-
¿tabant:parí aliquandíu ipe ac uiríbus utrinque pugnatumTTancus ín medio è cada
ueríbusínlongumexcreuitaceruus,in perpetuí fpecicmaggerís, utuíx feutrínque
obtuerentunmíferabilem eos murum dirimiré reputantes,quem mox certacim utri
queconfcenderenitebantur,utdcalciore locopugnarent.Sedquum bciuscx' Got^
thi obftinatiús-alíquanto ínllai-¿nt3ratidefummareipublíca: eodíedecerni,Gcpí'
das&Oftrogotchas al¿quanrulummclinarunt:urpote qui Romanis necarmis, пес
numero pares fe putaban t. Acíia laborantes focíos conípicatus, aceito ualidifsímo
Vnriorum agmine extemplo fuccurrít,fuos ajlato fubfidio firmat. Acerríniuma^ t0
troxcp pralium in cornibus rcdíntegratunmultos c:edír,quos intcllígit terga ucrfiu
ros.Dum uíctoriaparítcrutrinqpfperatur,Thoriímundus tumulum in medio ftan'
tem cum Romanis cohortibus occupatrquem ubi fortifsímo Romanorum Gottho
rumqj prazfîdio ianè muniuerat,pugnam moxacrioreminftaurat. Romani tutô dí^
inicant,quía loco edito facile derj ci non poterant: Vnni contri derjeere defperant,
quando inftanti Ecio &C Theodorico in aequo folo amplius cegrè refiftebanrrlub ue*
íperum tandem terga dare соасЪ'3рл1апtes effunduntur. Romani cum Gotthís à ter
goinftare,cacdere cadentes,fugientes celerius infequí/Thcodoricum cum equitatu
iuo ardentíús ínfequentem,magís fuorum preffura,quàm hoftíum ferro occubuííTe
dicunt.Iordanís,equo depulfum,dum milites exhortas ufqucquacp dífeurreret : fuo o
rumqj pedibus concuÍcatum,u¿tam matura fencelute claufiíTe refert . Aliqui Anda^
gis Oftrogottha: telo cófoíTum^arufpicum pncíagía confirmaílé referunt : quamuis
fccíum moriturum Atila reputaban Vifigotthxreliftís Alanis.Vnnos tanto ímpe
tuaggredíuntur,utparum abfueritquín Atilam ínterficerent:íedille fenfiminca*
ftralerecipere cogítabat-Prcclium cum íngentí ftrage ad íerum ufque contínuatum.
Víctores Gotthi cum Romanis obfeurx noctis interuétu remoran, quum receptui
çanerent,pedem referunt,8c" ítapra?líum посЯе díremptum» Atila cum magna clade
fufuSjíntracarrorumfepta fe recepit, eaqj feutatis ín ualli munitífsímí fpeciemcuv
cumfepfít,quod tempeftate quoqj noftra Vngari fadítátatem fagittaríos ímponit,
mforte circumuentus ab hoftibu s,dum inílruiturín caftrís acies , 8¿ cducítur,eos fa 4Э
cilepropuliàrcqueat.Defperataferèfalute,dumuereturneuiuus in hoftíüpotefta^
tem adducatur,aut mortuus fepultura careat, ftrucm ín rogi fpecié in medias caftris
eiumentorum clítellis congeri iubet : famíliaribuscp mandat , fi quid aduerfî accide^,
ric,eum continuo interficíant, impofitum dítellarum pyrae fubiefto mox igni conv
burant,ne Romanum triumphum regio corpore honeltarc uídeatur . Plerique ferú
bunt,Thorifmúdum,quamuís carca nocb,Atilam tarnen in catira ufep fequutum,
ad carrorum feptafortíter dimicaffe : acceptoqj in capite graui uulncre, equo excufe
íum,áfuísq? relatum»Ecium nimia noeftis obfeuritate deterritum, neinter hoftes ua>
garetur.praelíum díremííTenncaftracp relatû, feutatorum círcumfcptu infomnem
eamnocbmcxegífie.Eanox cum magna trepídatíoneab Vnnísacbu nam admo/ fb
dumreformidabât,neuicaftraabhoftibuscaperêtun Quamuis bellicis diei laboré
bus сипЛош corpora côfecb fuerant,quifqj tamê armatus fuis ftationibus peruir il
(lare,
DBC^rHS. L LIVER Hit. 69
(hríjCxploratorcs circumuagarí,cx edicto armis, tympanis,tubiscp ibnitare,claufî
jncurfionéinteiTninari, multa ex arte faceré, quibusdeterrítos boíles à caftrorunt
obfidione dehortarentur,ne рггеаппопзе inopia ibí fínearmis fame tantùm confie*
rcntur.Romanicum Gotthis,compcrtoTheodoricireçis interitu, è fummalarticia
plaufu'queingcntis ui<ftoríctr,ín grauifsimam deiccfii triílícíam,non tantum gaudrj*
quantum doloris repente conceperant,infomnes in caftrís noctem exígunt,pían>
cb&uocifcratu omnia complcntjnfcquenti die Thoriimundus cum magnoag»
mine campos primadicihoraperluílrar.patrern inter confertiTsimoshoftes iacen»
tern inuenít,inuentücp redintegrato lu Au fuccollantibus militibus in cadra refertî
>° Ducem Romanum, legatos Auguftalcs,primipylos,acomncs legionum auxilio*
rumqjprxfcftosprofufisladirymisobteftatur, Tecum arma capian^paternam (ut
par eft) mortem ulciTcantur,ac reliquias hoftium omninodelcant:Theodorici ma*
nés tales fibi inferías poítu larcnequc fas cfTeTolofam redire, niiî patri pientifsimo
priusitaparentauerit,ne paterno regno cenfeatur indignus.Ecium perique ferût,
Atilamcumrcliquocxercitu,(îuoluiiIèt,ad ultimum potuiiîè interitum redigere:
fed ueritum, extincT:o Vnnorú exercitu,ne mutatis anímís,Vííígotthac cum Roma*
nisiterumpro Imperio cerrare cogèrent unneep immemoré, fe Vnnorum ope im*
peratoriam gratiam rccuperaíTemecp infcium,cneruatas Vnnorum uircs,praefertim
quum pugnandi pericia carcant,fibi amplius nocere non poíTe.ne Gotthorum auda
»0 ciamaugcretjScytharum reliquias delerinonpermifit:Thorífmundú paternas mor
tis uindiebm anhelantem,pluribus confolatur, & earn prarterire nefaríum arbitra»
tur:fed quum beneuolentia cumpatre diu ínílítuta,cV cum filio ínílaurata ex corde
confulercîubeat,iuuenemadmonct,eflèci germanum fratrem,regnandi cupidifsi*
mum)aca?tatelan¿moqj pracílantem : magnopereuercndum,ncdumprímígenitus
ipfc in ulcifeendo patre cunctctur,tlle regnum occuper.eumcp legítima dígnitate de
fraudet.Proindefibiuiderí,fuxpriusisconfulatutilitati,rcgnum fibí dcbicumacci
piat:íí id contemnat,8£ pugnare pergat, haud parum addubitandum efle, quando
noncundem quotidieferuat belli Fortuna tenorem,ne ab hoíle fuperetur:fupera*
tusq^autuiribus шш'пит,иГифаи1т à fratre imperiumrccíperenequcat.Itaq»
jo prtfproperéfeftínandü,regnumobeat,ne à fratre pracueniatunThorifmundusEcnj
confílium approbat,ratus paterna quadamha*c omnia charitatc loquutumipater*
num corpus Tolofam refere, cui funus pro dígnitate cclebratumjudíqj fúnebres
tribus diebus in honorem edíti. Patrem prarfente Ecio, csrteriscp populis, pro con* ontio f*-
cíonelaudauít,8¿ hsec uerba feciíle dícítur: Paterna me fortuna docuit, fortifsimi ncb™-
princ¡pes,nihil in rebus humanis ¿nuenirí pofïè.quod fítomníexpartebeatum.atcp
íí altíúsfentireuelimus,nil praeter dolorem.folliciaidínem ¿V miíeríam in hac labo*
riofauitaconfiílere:8¿ quo magis dígnitate, flatu, uiribuscp pollcmus, eo impenfit»
remínnosforrananbdominatum exercere.Prarpoílera ( mihi crédite) nomina feci-
mus:&dummaiorem anhelando poteílatem nobis ipil fapere uidemur, со magis
40 profe&ôdefipimus.Nam humiles S¿ imbecilles,quos miíeros ducimus,nobiscert6
longé feliciores habendi funtmeep tot quidé labores obcunt,neqj tam mordaci folli
eitudíne &ardentícupiditateafficiuntur,necptotdoloribus excruciantur,neqj toc
&tantapericülafubeunc,nccp tot malarcform ¿daré cogütur: fîmortê imminenteni
aducrterint,non fecus acmíferiarum omnium aíTertríccm non metuunt : non expa-»
ucfcuntjfed expecbnt,inuocant,et implorant. Contrà,nos molliùs 8c delícacíús edu,
cati,nil morte miferíùs ducímus,con tin ua tam laeticíam Sí fortunx dexteritatem ap*
p«ímus:in-qua enutrítí,malaínopiamoleftíús toleramus : Sí. quandoqj ufque adeô
infolefcímus.ut nulla nobis incómoda accidere poflè arbitremur , ueluti peculiares
Bona: fortunac filrj ,0" miferam mortalium condi tioném,ac regum uel pnecipu é Ion
/* gemiferiorem.Sperabam,pateroptime,te triumphantem hodie cum Ecio collega
Tolofam aditurum,catenatoscp reges longa pompa ac ordine perdu&urum» Nunc
autempromüpho(nefcio quafatimiquítate) ne qua folitalanicia exhilaremur, fle
bilc*
biles tibi состогexequias com parare; tuicp milites pro triumphali plaufu,fau ftiscp ac,
damatiombus.miferabilcs adiguntur edere utulatus.Nec aliqujs defuit dolons inv
patiens , qui adacb pectori pugione.ne fidcliorem tibi in bello focietacem,quam in
morte comitatumafTerret, tecum ad inferos defcendcrerecufarit. Ecrj prudential
fortimdinetua,pateroptime,uicimus:necpuillumuicT:orixtuacfructum legis. Nos
cum EcioSC morte 0¿fcruitutcliberaft¿:nos côtrà,tetuofato liberare nequíuimus:
pmnes legíones,qua? te nunc miferrimè lugenf,5¿ in confpeccu сио gloriari & exul
tare cupiebant an te, an uicloriacarere malint ,adhuc piencifsimè harfitant* Vivfto-
riam,amiflo duce,fortici,quó nam modo uictoria potíri fine uiebre poterimusí Me
míferum.cuiuelucíínconlpectutuo acerrimé pugnare ,ita coram te parta uictoria *P
gloriari non licet.Nefelícem quidem Ecium,uerum reipublicx aflferrorem dicere
poírumus:cuípracínnatamodeftia,amiírocollega,iure triüpharenó placuit.O íni'
quam infidiofamcp fortunam.quippe quaepicntiísimo parenti tantopere arrififti:8¿
nuncauerfa.non tantum per totannos commodorum attulífti, quantum paruo no-
bis momento abftulíítúPatrem regio Gotthorúgeneredonafti,extuliftíadlmperrf
faftigium,omnium gerendarum rerú gloria fortunaftupraeclarain concilia ta tecum
natura fobolemprebuifti:cum Romanis imperare uoluiftijcV in Gallia uel maxime
Narbonenfi:qua: carteris terrarumregionibus,&crclibenignitate,S£ciuiliumprar
(lamía morum,iure debet anteferri. In rebus bellicis, & in aequifsima populorû gu-
bernatíoneíta fortunará reddidifti, ut cum prxftantiísímo quoque Gotthorumre- *f
ge(qúod benigno ab omnibus animo accipi uelim) mérito confcrripoíTit. Quan-
tarn Gotthís gloriam pater ättuleris,nemo ignorat:8¿ quanti momenti fueris.rui ío<
detas &C amicitia3à cunftis poten tatibus ambitiofiùs expe tita,planè teftatur. Imma-
nés te Vnni quotidianis litcris oilargitionibus uexabant: Vandali, Alani, Burguiv
dines & Germani impenfiùs expoicebant. lmperrj Romani maieftatem, quadarn
animi generofîcate obferuaftirAfiaticiôc Orientales populi colebant.Oftrogotthas
ab Vnnis oppreflos,& in feruítutcm aiïèrtos umdicaie uoluifti : & iam uindicaue-
ras,nifî mors iniqua prohibuifièt.Dirum Atilam,quí fe Dei flagellum appellari edi-
xerat.maiore longé flagelloafm'xiftinugum ¿ collo gentium repuliftùTeunàcum
Eciocollcgatuo, humani oeneris liberatorem omnes iure legiones appellant: te '?
iure Gallia? regem.te iure Gotthí patrempientifsímum, te iure Alani ас omnes ро'
pulí растопит fideu'fsimum,ceíuremilíces Impcratorcm darifsimum indulgentúsí
mumq»ingeminantÔ£ exclamant.Vos autéc5milítíoncs,quopoíTum ftudio nunc
cxoro,qua pacrem fîde.beneuolêua èC uirtute profequi curaftis , eâdera uno omnes
confenfuThoríímundum prímígenium complc<ftamini:hoc patris in uos piecas,
hoc ius harreditarium Sí aequicas omnis expofeit. Vos quoep Germani fratres.poft*
quam ita fatorum feries imperauic, ut patre pientifsimo carcremus,date operam ,u t
uirtuti&Cgloriaeftudeatismihilagatisàdignitate regía ajienú. Nullas ¿Iltus manes
inferías gratiores expetican t,quam iûarum uirtutum aemulacionem: à uobíscpnon
modo aequari.fed fuperari quoep a?quo animo patiiintur : neque nos aliud exoranc, +•
nifiut concordes quiete g1oriofecpuinamus,S£ ueftígíafuaufquequaquefec"temur.
Ego autem,quem leges ÖC genícurxiuraíubent, commilitonesép falutant, fi regem
eile iuiTeritis,non ut folus ímpcrem,qui uobifeum regnare defidero.ièd ne prepofte
re uíuamus,ne'ue meo iure defraudan uídear, nunquam à uobís neep officio, neque
píecate.necp ftudio,necpbeneficencíaaliqua fuperari facíllimepaciarmon mihi, fed
uobis &C Gotthis regnare percupío:cacteroscp populos dítioni noftra; fubie(ftos,de
me uobifeum bene Iperareíubeo, Proinde concordíam ín primís píetatemép cola-
mus,fratresmei:fedítiones&iniuriasprohibeamus,noscp ad utilitatem publícam
natos exiftimemus.Quid regia dignitas poftulet, die пойиср meditemur : paterna
gefta,tanquamarchecypa,femperanteoculoshabeamus:neue è nobis aliquem de /•
generare patiamur.Ego и ero déme illud habeo polliceri,nil impenfiùs digníta te &
cQmmodo ueftro curaturum, paternumép officium refarturumrut quem natu mu- .
ncreép
•D В С Л Т) IS Л L 13 Е г 11 И 71
ticrecpmatoremhabetís^um lumianítatc, re Sí comitate minorem effè íntellígatís,
„сер parrem adhuc uobis defuillè fentiatís. Dcmum quafi lachrymarum profluuío
obrutuSjOrationifincmimpofuit» Secundíí Thoriünundiuerba, collachrymâtes
milites regem conclamant,magnificctifsima quaque cognominatione ingeminant»
Theodorici corpus in bafilicaTolofa: primaria recondut,uc!uri ex teftamento таги
ilauerat.Ingcns à filio donatíuum militibus datum,uiritimcp terdenaargetifeftertia
diftributa.Rcgnum neminc refragante init, magna fpe omnium bi cxpecbtiçme*
tcius dam cxcrcicum dimittit, quando auxiliares copiar ргаг nimia multítudíne,hu.'
bitamiiTîonereccdcrefeftinabanr+Ineo prxÜo centum oífexagintaquinqueutrínqp
te homínummiliapleriqj cxfalcripfcrc:nonnuIli,ccntumcxquinquagmta milia deiî*
dcrataprodidéYc.Atila,quemmaximus iamdudum metus incefferat, cV de confei»
feenda iîbi morte cogitara t.poftquàm hoftes nefeire uinecre intel!exit,fuum ac mili*
rum ánimos confirmauít:ín cauris die noefruqj tubis ас tympanis mtonabat,utuí*
ctoriam (îbi partam oftcnderet.In horam caftris crupturum fc mjrtabatur : uaria me*
turn arte diiTimulabat,inclufus ас ui&us ui&ores affiduô terriens ♦ Metu deindein*
genti liberatusjin Tungros Sí Trecaccnfcs caftramouit,uniuerfampriusregionem
ca:dc,rapinainccndiocp fecdauinut carforum iniurias ulcifecretur, plus íolíto faruire
uifus cft.Quum in Pannonias redire ftatuiffet,ut in minutislegionibus fupplemen*
tumfàcerct,quacuncp iter fccerat,pcrpe tua incendij SC ruina: monumenta reliquit.
is Maiorem quam antea conceperatanimum, quando abhoftibusne minus quidem
feuictum^quainuicftoremreformidari intelligeret. Barbara nimíum audaciaíníble*
fcitjin italiam incipit conucrtere animu : ueri tu s ne à Vifigotthis^quorum uires iam
eraWmaifus,Romanumimperiumoccuparctur. Per Gallias igitur retro iter fací-*
ensjgni ас ferro omnia mifeetrnon modo fexui nihil conceffît oí artatí, fed ne ullís
quidem arisipfepcpcrcit/Tertia pars exercitus, quacluperatis Pyrenarís motibus ¿
Luíirania Soldanum eieecrat,ad ipfum redire non aufa, quum tanto praelio non ad*
fuiíTct.dementiorcm hoftem,quàm fuum imperatorem inuenít:tanquam ab со cum
ignominia dimiiïà.Ad Equm Sí Thorifmundum confugir,fedesq? in capis Catalau»
nirisimpctrauir.Ecius patridus cum Romanis coprjs in prouinciam rcdrjt*Tho*
îe rifmundusrerumpotitus,è paterno inftitutoregiam Tolofar federn elegit: quando
uccuftifsímam opulentifsimamép urbem illam efíenouerat,Sí amplificando confer*
uandocp Imperio nímís idoneamtNam ínter Hiípanias Galliasq? poííta, utrinqj fa*
eilt propagat impcrium.oí marí terraqj multa moliri poteft. Ad anguftifsimum nan*
que terrae limitemfítaeftjhoceftlfthmumjqui tribus ftadiorum milibus à Narbo*
nenfipelagofubmouet Occanum ♦ Sí Pofídonio fidem adhibemus,Teftofagum
urbs quondam fuit,quos in expeditionis focietatem aduerfus Dclphos ueniflejme
moran t*Quinetiam thefauros apud eos à ScipioneTolofic repertos, exoraculi do*
natiuis eíTe aiunt:fed his ex domcftícís non parum fortunís adiecifle tradidére, qui*
bus confecratis iratüm fibi numen reconciliarent. Atque Scipionem cas attigiffe au»
4c funijmultis cafibus fuíffe ia<íratum,patria eiecbim in exilio parum honefte interrjíle^
perínde ac facrilegio pollutum:ea quoque bona filrjs ex teftamento legata, ínter ob-
feoena feorta abfumpta fuiñerturpem denícp mortem ( utTimagencs audor cft)eo!
obiuiflTePofidoniusueriiimiliora rcfert,repertasTolofae pecunias , quindecim mí.
lium circiter talcntûm fuiíTe; easqj partim in templí penetralibus,partim in confiera
tis lacubus fu ¿íTe recónditas, quae nullos apparatus habcrept,aurum 8íargentum in*
daboratum bC rude fuit :templum Delphicumeo tempore exinanitum fuíffe, talú
bus ornamentisàPhoceniîbus antéípoliatumquo> Sacrum bellum comifíum effc
& fi quid reliôumfuerat,in multos fuiffe diftributum. Ne incólumes quidem do*
mumremeaffecredendum eft,quitam miferabiliterdigreffifuerant:8c' poftquàm e
ie Ddphisdifceflercindiuerfadííperíí^c facb feditione difeordes abiêre. Quaré
quumregioexuberetauro,8£induftrij homines tenuemuitam agant, è Gallia paC
fim thefauros h.abuíffe,m tutisq, lacubus aurum &argemum dinúíííIe;Roraanos Iq
corom
71 лит. VONF/NI/ KEZ vu для*
coram potitos publice uenundedifle lacus.emptores plcrofqu e fabrefacbs ex arge
to molas mueniíTe.Eratctiam quondam Telóla: templum fanctitatís eximia:, quod
finitimi peculiarí quadam ueneratione colebant : & ex collata quotannis pecunia
multismuneribusabundab;u,quícnemo tangereaudcbat. QuareThorifmundus
urbemuctuftateac religioncuencrandam uimis.amauit,regnicp fedem ex paterno
(ut diximus ) inftituto conftituit» Sed ad Atilam redeamus : qui dum Pannonias
fupplementi oratía repetere contendit,qua:cunqj fu perfuerant latè populatur &C dí-
ruit,null um gloría: genus antiquius exíítimans, quàm ruina? ac íncendrjmonumen
ta.Sedillud in tamdiro príncipe mirum fuit, perquàm facile à fanais facpeuirisfu-
iflè uicflum. Quum Trecacenfes peteret,& eo quidem animo,ut fuo more diriperet, • e
Lupus urbispontifexmaximus.uir plané famftifsimus, ubi feros hoftes appropin-
quare nouit,accito frequenti collegio facerdorû,pontificiohabitu inftruftus, Arilae
obuius occurrit, moxqj intrepidus : Tu ne (inquit ) is eis, qui urbes eruís, gentesq»
proterísfEgo fum ( inquit Aula ) rex Vnnorum,& flagellum Dei . Ad hare Lupus:
Felix Sí fauftum Domini Si Dei mei flagellum adueniat . 8¿ patefaeiis mox portis,
cum magno plaufu regem admífit.Cuíus A tila humanitateui(ftus>per medía urbem
çxercitum tanta modeftia duxit,ut ne pullum quidem gallinaceû bcferit:haud aliter,
ac fi diuíno cundí numine obftrictiforenr.aliqui ante confertum prarlium id aeddif
fememorant. Verùm Lupus ifte.omnium iudiciouir iânct.ifsimuseaa:tatecftha-
bítus, Leucorum familia: decus, Pigniolam Hilarrj Arelatenfîs epifeopi fororem, *•
coniugem duxit : feptimo coniugrj anno, utriufque conienfu defancto diuortio de-
creuerunt,ut arctiùs fe in díuína charitate uincirent. Ab Honorato Lyrínenfi anti-
ftíteíácrísínitiatus,exacftoanno¿nTrecaceníém urbem redrjt, uniuerfumpatrímo-
níum Chriftí pauperibus erogauít.Pro explorata fan(frítate, inuítus pontificatu má
ximo donatuSjCOÜegia facerdotum continétífsime gubernauit. Poft biennium.ían-
cbeperegrínatíonisamorepercitus.>cum Germano, uíro quide Deo grátifsímo,in
Brítdniamproficifciturrubí míracula muirá edidit,uaríoscp populos ad orthodo-
xam relígionem conuertít. Poft reditum (ut paulo fuprà diftum eft) cùm uniuería
Gallia Vnnorumagminibus diriperetur, ciu ira tern fuam in patent! planicie fîtam,
neq; armi's.neqs mœnibus munítanydíuina ope propugnauit , Paralyticam in diui- * •
nouerbo mulierem curauitjliberauit puellam à demonio grauiteragitatamtmultos
à diuerfislanguoríbus ailèrait: inedia & aufteritateuita: corpus afFecitrnunquam in
kcl:orecubuit,fupra tabulam fubie<ftq capitiiàxo dormiuit.Vmcaduntaxattoga-
contentus,interiore ièmper tunica è grauí cilicio utebatur. Vt ab ardênmma conçu-
pifcentiaiuuenturis corpus arceret,biduano femper ieiunioid afflixit,nullounquî
ientaculo rtfocillatus,diuinis pro cibo rhythmis uefci iblitus.Somni parcifsimus,in
diuina ièmper oratione ueriàbatur.Demum quinquagefimo fecundo fui pontifica-
tusanno in Domino obdormiuit,& inter deosrelatus eiLSeddeLupohadtenus.
t ««ти- Nede Germano quidem fine máximo feelere filendum, quando A tila: temporibus
claruit,& uita: fandhmonia prapftantifsimus apud omnes eft habitus. Nec non 8¿ о- 4*
perce precium reputamus,hiftoriam Scythicam fanAorum patrum geftis quandoq»
/ condire.Huncfacri Annales aufterscuicp adeo uitar fuuTeferunt¿ut ubi á beato Ama
toreíacris ínuitus ínitiatus éft,mox animo mutato^ck: erogatoin miferos patrímo-
nio,uxorem pro forore habuerít.Ad nouifsimum ufep diem, frumentarium panem¿
yinum,oleum,legumen,carnescp fibiinterdíxicquinetiamd:fal,nequo gulam con
dimento fufcítaret.Pranfuro mosfiiit,pra:libare cinerem.moxcp panem effe bordea
ççum,excuflum quidem & aqua remollítumritem cucullo fimplicicp tunica &C inte
riore cilicio uti,ha:c eadé aeftate Sí hyeme iuxtà ferre,fupra dolatas trabes fuperinie-
fto Ciñere dormíre,cum acerbífsimauitam pœnitêtia dücere,omrribus gratuito ho-
ípitium exhibuiiTe,hofpitibusinhumilitatis çxemplû pedeslauare folítum. Quum <t
Britanni ad Gallorum epifeopos legatosmífiíTent,qui omnes fenfîm populos Pela-
gianahaerefîpaffim ínfcáumirífignificarent,in frequenti&ma facrorum uiroruni
fynodo
J

DECc^ÙIS Z LI3EÈ líll 75


fynodo decrctum effc,uc Germanus & Lupus,ueluti potifsíma Gallorum lumina, ex*
tirpandxlabis mandata fufciperent« In peregrinatione illaGcnouepham uirginem,
quam fancftifsímamfuturam elïèprardixerat,facris ínitiauítrmuha cum Lupo mira-
cula cdidit.Saxones.qui Gallos grauífsimo bello infeftabant , fola díuíni nomínis ас
clamaríonefugauít.Diffufam per Brítannos hacreíím extirpauit:ín qua expeditíone
Seucrum.Treuerenfem epifeopum, collegam fibi delegít. Quum adTornodurum
ueniílet,cuiufdam difcipulí , qui e Britannia cum fcquu tus fuerat , fepulchrum í nue-
n¿t:quemcum eo túmulo cuocaíTe^rogafTetq? , an'ne ulteríus fecum militare uellet?
г refponditjSatfibießemilitatumjfeqj cumulatifsimis milítía? pracmijsperfrui : pro-
<o inde orare, fe mifsionedonaret. Quíefce ( Germanus ínquit) acuale. Atilledepo^
fitomoxcapíte,ín Domino obdormiuit. Quum in Britannia publice pra:dícaret,úa:
fanietitefrigore,cum difcípulís ín regiam confugít,gratum ibihofpítium implórate
rus. Quodcum per Interpretern a rege impio denegatum, impetrare ncquíuuTet,
fubdiocp ínalgentifsímaregionepernocTrarecogeretur: ecce fubulcus regíüsadue-
nít,uenerabilem uírum cum facra mánu cónfpícatus : eorum'qj miferatus algorem,
adtuguríumínuitat, Quolquumpater illedíuertúTct .fubulcus uxoremmonet,ac
iubec,ut unicum quem haberet uitulum fagínatum, uíro fan cftifsímo apponeret»
Quodubifa<ftumeft,pro exploratarufticihde, Germanus poftcoenam mulíerem
iubctuítuliofla legere :lecta'quéac pelle ínuoluta, antebouemin pra?fepío recon*
»• dere. Mulierpoftqüarrt imperata fecit, poftero díeredintegratum uitulum,foenum
cum matre comperít edentem. Quod qui dem ingens profecto míraculum,tantum
uirotribuitau(ítofitatís,utprodeoadhucuíuenshabcrctur. Germanus autem ad
regem reuerfus,eum regno decedere, melioricp id dimittereiubet: harfitantem &
cunctantcm uirum,ncque in facrofanctum patrem moliri quicquam audentem , ma
nu depulít: Dccede, inquit,ncc poteftate regía pofthacamplius abutare. Rexcce-
lefteminpra:fuleauctoritatemreformidans,cum uxoreliberisq^fpecbntepopulo
decèfsit. At ei Germanus,accitum mox fubulcum cum coniugefuffecit : ÔV ex ea de-
inde tempeftate с fubulca gente funt ¿bí creati reges. Quum e Britannia rediret , per
Auguftodimum'qj iter faceret, ad Cafsiani pontifias tumulum , Scythiaoriundi,n5
30 imemagna turba peruenít.cunclisaudiencibus.e tumulo,Qiiid'namagerct, &quo>
modo fefe haberet, interrogauit: Dulcí quiete ( ínquit) perfruor, 6Yexpe<ftoRe>
demptoris aduentum. Ad quern Germanus : Quiefce igitur per longum in Chrifto
tempus,cV pro falute noftra diligentius intercede, ut beatífsíma? refurreeb'onis gau-
diaauequi mereamur.&f uale.Relatus in Galliam , 8C iter faciens , nudum ecce immi
nente noetc uíatorem afpicit: miferatus hominis miferiam,ne miferii quidem comité
afpernatur. Quum fimul in diüérforio quieuiíreiu,afellum , quo Germanus fereba-
tur,ilkfubtraxitJllucefcente die furtum patratuinueniuntdifcipulirpatricodolenti
quod pedibus iter faceré cogeretur. Nondíim tria millia pafluum cum foeijs illecon
fecerat.quume difcípulís unus,Germanum quandameuultulacticiam procereintel
+0 ligit,patrem hílarítatís caufam rogat. At ille quum pedem omnes aliquantulum
rcimperaflct, ecce latro clamitans , feftinato gradu fubtradtum iumcntum refert:
patre,ad pedes prouolutus, exoratfurtiueniam cVimpunitatem-dum facinus profi
tetur,fctotanocl:eirretitum fuifleaiTeruit.nequequo'quam progrcdi potuiffe , nid
quaadreddcndumiumentumpaferetiter.Cui Germanus,paterillefancT:ifsimus:Si
hcfterna(inquit)díe tibí nudo togulam dedííTem,ne furandi quidem te necefsitas in-
«fsiíTct: & exutamox togula, Accipe,inquit, quod deeft,reddequodnoftrum eft.
Profefloré igitur crímínisreíípífcente,n5 modo uenia,fedpra:mío quoq? ¿Vbenedi
Ûionedignû cenfuit.Paucíspoftdíebüsápauperib.circúuentus.quumeleemofyná
impenOus txoraretur,díaconum difpenfatorem fuum, quodeunep pecuniarum eft,
5° "ieoserogareiubet.Atíllínumorümmopiamcaufanti,Pauperes (ínquit) fuospa-
»citDeus;tu uero,quod habes,pauperíbüs díftribuito.Díaconus,uelutí prudens,ex
mtegro mandata no peregít; e tribus aureís duos erogauít,ut futura: proípíceret ne/
g cefsitatiV
cefsítatúPauIopoft quidam équités admh ant.ducehtôs pontiHci nummos dono
dant : 8C ad diaconum mox conuerfus , Accipe ( ¿nquíc ) quae tradun tur,8¿ recogno
fee ,te fraudem feciiTepaupcribus: quando íí,quicquidtibierat,inopíbus erogaties,
remuneratornoftertrecentoshodieredd¿diíret.Pro¿tide£ontremuitille,confpica^
tus clandertínam fui culpam uirum fantfifsimum late're nequíuííTe . Quum in ka-,
líam contenderet, alpesq? fuperaret , feriém claudum , quem torrentem tranfire non
pofle profpexerac,propní s humeris prx nimia humilitate 8¿ charitate traieeit. Qit5
Rauennam ueniíTet,á Placídía, quae cum Valentiniano filio imperabat, honorific*'
excípirun&quum ab ea delicatifsímí cibi ín argéntea patina.finé carnís intermixtio'
nemítterentur,cibosínterdifcípulosdiflribuit,patínaminpauperum commodum »o
erogauit. Pro regio munerc,panem hordeaceum in patella lignea remííít . At illa u*
trunque cum máximo plaufu accípíens,patellamauro exornauít,&panemadua*
ríos languorum ufus referuauit. Qiium Rauennzc moram traheret,uíta defun&um
in luccm reuocauít. Ä Placídía ad conuiuium ínuítatus,folíto iumento uir fenio,nv
cdia,uigilr)s'q?confedus,inregiamdelatuseft. Inter epulasclandeftinus rumorada
uenít,aíellum improuífa morte elTe correptum:foluto conuíuio, pro afelio pulcner*
rimum ÔC manfuetum equum adduci regina iubet.Germanus equum renuít,& afet»
lum fuum afferripetitjUt eodem quo allatus iumento fuerat referatur. Allatum ígú-
turafellum,humicpiacentem defpiciens,Surge(inquít)Mufcio,6Yadhofpitíumre^
uertamur. Adha?cuerba,uelutífomnoexcuirusfurrexitafellus;acneminorequide *•
roborc,quam antc.dominum ad hofpitium retulit. Anno falutis quadríngentefímo
quínquagefimo,epífcopatus uerd trigefimo,díem obrjt,Corpus,ut ex teftamentoie
gauerat,in patríam relatum. Dum in Galliam refertur , Vercellís ab Eufebio epifeo
po, ¿V Aurelíaní ab Aniano pontífice religiofifsime excípitunquo quidem tempore
tres m ortuos ín uitam reuocafle ferunt.Non íblum ¿n morte, uerüm etíam in uita úv
ter diuos relatus,&f díuiní honores exhíbítúquando fanAífsimam uitam duxít, hçrc
fes extírpauít,&miferrímis Vnnorum temporibus confilio 8í precíbus G allís Sí
Brítannís mirabiliadiumentofuit.NuncadAtilam redeamus.

RERVM VNGARICARVM DECADIS


PRIMAE LIBER V.

X Eerj malígnítate.quiperfequendos Vnnos ad ínternecíonem ufqj non í«


cenfuít,fed Thorifmundumad accípiendum Vifigottharum rcgnunl re^
uocauit , tantum anímorum Atila concepit , ut ín Pannonías nequáquam
príus redire ftatuerít, quam uníuerfam Galliam ca?díbus , incendio ÓVra
pints afflixcrit.Sed in hoc uarias feriptoríí opiniones admiror,quorü aliquí multarií
cíuítatü excidíaab Vnnis tücaccepta.ante pugna Catalauníca, nonnulli poft ea acc¿>
diíTe cômemorant.Nos aüt eorú ordínem plane fe&abímur , qui uerifîmilius ÔC ele>
gantíús ífta fcripfeAre:quoníam a pracílantíoribus acuerioribus hecípfa accepifíe \xu
dentur.Quínetiam ín temporibus quandoqj tanta dííTcnfsío , ut falla fa:pe hiftoria,
quam uerifsimam bellorum monuméta teftantur,prorfus eflêuideatur. Dira igítur
Vnnorum témpora quum Seruatíus Tungrorum epifcopus,díuino quodam ipirf'
tu prouidiíTet,ne Atilacimmanítaté cum populo fubirecogeretur, quádoTungren 4«
fem urbem,quae ínter Thabulam & Mofam amnes in Gallia Bélgica fita efi,Scythíco
furore uertendam fane profpexerat, epifeopatum in Traieétum , quod ad Rheni o^
ftia fitum eft,transferreconftituit: quinetíam hocíneuitabíle fatum feRomae adíuo
Petro in fomnrjs didiciflè affirmabat.Quod quum feciiTet,barbaram rabiem euafit,
Eodem fere tempore.quum uniuerfa Gallia Ariana haerefi laboraret,quç irtequaleís
ùn&iCsimx Trinitatis perfonas eíTe credebat(Filium enim Patre,Spirítum u ero fan
ctum & Patre 8c Filio longe minorem eíTe dícebat) díuíno quodam míracülo plane
declaratum eft, Deum in tribus perfonis unius & aequalis eflefubftantia:. Nafatenfî
nanque urbe,díuina ope ab Vnnorum obfidíone liberata,quum pontífex maximus
pro 4"
DECWD\S l ЫЪЕЪ К 7>
pro agendís gratrjs facra faceret, aequales ecce guttas treis fuper aram cecidifTe uidet,
cryftallo clariores : qua* quum una congrüíífent , in unionem unícum redadfa? (une*
quem quñ in gemmata cruce col'locaflenc alia: moxgemma? decidére.lmaginem fan
<fta? Crucis prarferebat adoràntibus , & aegris ualetudinem reddebat. Quin Ъс fide
lium ex hoc religioncm augebat , quia pijs clarus , impies contra obfcurus eflé úidie*
batur. AtilaiigiturfurorerriNafatenfes ideirco euafiiTe feruntur, quia de indium
duàTrinitate reâe fenferunt. lifdem quoq? temporibus , undecim milium uirgt-
niim peregrinationem fandifsimam , duce Vrfula , accïdiifr perhibent : quarum №•
peditíó quanto crUeiitíor,tanto felícior fuiiTe creditur.ne tam noxrjsDei flagcllum,
w quam infantibus martyrium, dirus Atilafuifleuídeatur.Sedres memoratudígnífsí
ma,ntcrefcretur,Vrrulam,unicamDionothinobilifsimi Britannia; príncípís Hlíam
fuíiícaíuntjforma, moribus,uenuíláte,íancT:ímonia'q? praeftantem. Eodem tempo^
re Brítannorü regem ab orthodoxa fidealienum, regno diuítrjs'q? pollentem, único
tanturri filio pra;ditum,acuirginís probítate &famafuccenfum,pro guato inftantif»
lime poftulaífe. Vrfula: patremgrauifsimahincfollicitudinecocpifleangi, qudd ru
líam Deo dicata, ínuíto numine, prophano íuueni defponfare cogéretur : fimul etíá
& uereri,ne ex repulfa,tyráni crudelí tatem omníno fubíret.D um in diuerfa díftrahi'
tur animuSjUeluti confilrj ínops , filiam tandem côfulit.Hgc patrí fuadet,régi refpon
deat,hacfeconditíone affinítatemcíTefacbirum, fi decern uirgínes genere, forma ÔC
*° a?tate delectas , rex filia? comités daret , ac Vrfula? , fingulís'q? comítibus , quae denae
fint.ííngillatím mille uirgínes fubditaret:itemundenas his triremes comparare^qut-
bus tríennrj fpacío,donec iponfus Chriftiana relígíone ínítíaretur , ас fideí dogmatc
inft¡tueretur,prouírgín¿tatís dedícationeutípoflcnt.Quodhaud temeré ádíuauúv
gíiie fuafum , partim ut difficultate propo fita: conditionis a fe anímum regis auerte*
ret: partim,ut occafioneiftacoaeuas comités una fecumDeo dicaret. RexcondítiO'
nemaccepit; quaccuncßuirgomandauit,rite fieri iubet. Filius,eius fanAitatefuccciv
fus,baptifmúaceelcrat:puellafecümpuellari exercitu Româomninoprofeclurâpa^
trínuncíatjUt a Chriftiuicarío delicT:orúueníám}tütelam'qíuirgínitatisaflequatur»
Et quando uiroru ductu SC propugnatione in longa peregrinatione carere non pok
30 fet,uirosa!patre fanebfsimos petit* Vbiuirgineas Vrfula: copias propediempcre^
gre'profedluras eífe,rumor effundítur,multi ad facrú ínufiratum'qj ípeAaculum un*
diqj confluxere:in primis nonnulli Britannorum cpilcopi, qui uirginum expedition
nein fequí cupíebant . Horurri princeps Pantalus,Bafilienfis epifcopus, qui eas Ro'
mam ufquepcrduxit, ÔC cum hispariter occumbcre uoluit. Quinetiam Gerafina Sú
cilia? regina,ac Daria? matris Vrfula? & Maurífrj epifcopi foror, eius literis admoni'
ta,ad facram pariter expedítíonem conuênitrqua? uírum nacfta crudelifsímum ,ac re*
gno pernicíoíum, ad incredibilem manfuetudinem redegit.Harc cum Babilla , Iulia-
na,Victoria 8¿ Aurea,qua? fuá? filia: fuerant,aduenit. Quin Sc Adrianum filium du'
xit , qui fororum amore facra fimul ftipendia fecit : & regnum ha?c fiho alterí delega^
40 uít-Huius confilio uirginum funtagmínaínftrucla.Comparatamígíturclafícm iliac
duftuaufpicrjs'qj Vrfuleconfcendunt omncs, facri'qjuiri pariter lequuntunacper
Oceanum ue eta? , dum Gallica littora legunt , in Rheni tandem oftia deferuntur , 5C
aduerfo amne ad Coloniam Agríppínam primo , deinde Bafilcam urbem perueni'
unt.Hinc Galli , illinc Germani facram claíTem admírantur» E'pagis ¿Voppídís ad
fpectandas facras uirgínes homines aduolabant,qua? modulato cantu diuinos hynv
nos concínebant.Hos choros facile1 dixerisangelorum. Sacra carmina utrinqj Rhe^
ni ripa? refonabant.Relígiofo ubique hofpitio excipiebantur . Bafilea: claíTem relio»
quunt,pedeftre mox iter ínítura? : curatis íbí triduo' corporibus , a Rheno in Helue^
tiosLeucosqjdiuertunt,utmItaliam recta contendant.SuperatoIuraflb monte,ad
Î0 Ararim fluuiumucníunt, qui Rhodanuminfluit, deinde adBudemfcftinantes,tra
iefloamne,adRhodanumcontendunt;ubiácun(frís Allobrogum oppidís honorí
fice excipiuntur.Quum Vezontío appropinquaflent, exuniuerfafere Narbonenfí
g z Gallia;
7б сЛЧЯТ. ZQWFIWII HEZ VNGAZ.
Gallia homines ad fpecbnda uirginum agmina confluxeVe: pars piaufi bus excípí,
unt fauftísmulríacclamatíonibuscxtollunt. Alrj hocexempload rehgioiam pere^
oriiiariohcminccndebantur.&prophanac mentis confcrjgrauipoenicentia cornpie
bantur: plcrique in lachrymas ucttcbantur , fanclifsima uirginum ftudia confpicati,
quibus л cq; labor , neq? languor ullus ex itinereínferriuídebatur. Nam íncenfo
era? pcrrcrnnau'onisamore, terri potíus quam progrediputabannmfacrorum coiv
centibus rhychmorum cuncTa complcbantur, ángelus Domini ducebat cas- Quuni
alpibuscdírifs¿mis,qua;GalliamabItaliadiuidunc, арргортсша1Гепг.,пе deberé
quidem , quiadmodum dubítarunt,nearduum ¿nfuperabílem'q? clíuum facile Гире
rarenrquandoHerculem (ut aíunt) &Hanníbalem defatígaífeferunt.Virgínea: ta »»
тел acies,ira hílari fortiq? animo aecliueíteradoriuntur ,ut line labore auíum more
fublimia íugaconfccndcrínt: nullaqj unquam in tanta díffi cuítate ñeque ingemuif-
fe,neque retuliíTc pedem uiderctur. Nihil eft íta arduum & difficile, quod díuínus a*
mor facile tolerare non pofsít.Valídifsímí qua:qucmílítispra:ft.abat officium : quia
nulla militia facilior habetur, quam ca qua; ípontefubítur- Diuíno fpiritumunitus
animus,adamantinum corpus plane fortítur.Vexíllum cruris Vrfulaferebat,quam
antefignanarpuelkcprarcedebantr&nomodd duris optími,fed ftrcnuimilítíspra>
íhbac officium. Obeatífsímum pucllarum excrcitum,ín pcrpetuum uírorum rubo^
rem confufionem'qj repertum« O' egregíum delecT:um,necubi gentium unquam ha^
bítum:áV non folum ad fuam , fed omnium quoq? falu tern adinuentum. At ubi ¿iu*
gis alpíumltalíam defpecbrunt, magno plaufu Romam conclamarunt.Obftupuc-'
re Infubres,ca*tcri'q; Italí,ubi formofifsímas,eafdem'cp fan&ífsimas cohortes afpexe
re,quod antchac ín Italia nunquam fpcctarelícuit. Quod ubi Cyríaco pontífici ma*
ximo figníficatum eft,cumuníuerfo collegio facerdotum ex urbe Roma prodiens,
miríficecxultauit, &quámhoneftifsímopotuítapparatu aduentantes uirgínes ex-
ccpítrquod ut faccret.tum patríus,quia Brítannus,tum díuínus amor, quiaíx!ípfe ca
ftifsimus erat,effecít. Multa: quoque uirgínes in earn expedítíoncm uenerant , qua:
pontífici neptes proneptes'q? fuerant , aut quouís alio fanguínis uínculo coníunftar.
quínctíam eadem no ¿te diuínítu's fibí figníficatum eft, le cum íllis omnino martyr
rrj gratia occumbcrc oportereJnfcquentí die quum multar adueniíTent,nondum fa jo
ero baptífmate expíata:, easexmore bap. -¿indas curauít; deínde cuneta templa lu
írrare,& apud omnes bafilícas folennía celebrare uoluít.Quícquíd Deo ibí ex more
debebant,eas rite acpíeperfolueredocuít.Qiium abcúdítempus ínftaret,pontifex
diuíno íufiíisnumíne,aduocato facerdotum collegio, quid faceré ucllc^aperuínfeqj
pontificatu,quumpoft Pontíanum pcmtíficcm anno uno acmenfibus circíterduO'
bus Romana? ecclefia:pra:fuííret,fpontccuncl:ís reclamantíbusabdicauít. Cardina^
les eum delirare putabant , quod in fenío mulierculas , non fine fui rí diculo^cquerey
tur.Neque coeleftí eum interprete admonítum intelligebant , qui eum una cum uú>
gínibus in Gallia martyríum fubiturum eífenuncíarat. Côtempta tandem omnium
rcfragationc,fanctipropofitítenacifsímus,Antherummirafan¿limoníapra?dítum 49
fibí fufFecít. Ipfe autem,quía ínuíto collegio fe pontificatu abdicauít , e Romanorum
catalogo pontificum abrogatuseft. Quin & facra? uirgínes , huíus caufa auctoritaté
&granamamífcrut.Saccrigiturexcrcitus,luftrataurbc,facrís apud omnia puluina^
ria rite peracbs , ac uotís deníque perfolutís , duce pontífice máximo abeunt. Quod
quum ceteríuídíírent.multiparí charítatísardorefuccenfi,in candem expedítíoncm
írecontcndcrannín prímiscp Vínceimuscardínalís,Iacobus'cp Brítanno genere na^
tus,mctropolítaAntíochenus:item Maurifiuscpífcopus,Babilia:cx: lulíanarauuiv
cuius : ргачегеа Foíllanus Lucenfis , & Sulpítius Rauennenfis antiftes. Quinetíam
Ethcrius Vrfule fponfus,qui defunfto patre regno fucceflerat,díuino in fomnis ad-
monítus internuncio, utDemetríam matremadíncundamfidem hortaretur, man ?o
data peregít , patrem'q? Agrippínum primo fponfalium anno amifit • Et ne fponfa
íguobilior elfe uideretur,diuinis monítís edo<ftus,una cum forore Florêtina , quum
ipfe
. DECÂbrS . / LISE?. V. 77
ípfe tríennío in fide manfiíTetjfponfícfaiKflo'cpexercííuí Coloniam ufquc obuiam
occurrit, ut pari palma dcpugnaret : item Clementcm epífcopum e Britannia Tecum
abduxit. Quinetiam Marculus Gracorum epifcopus , quum Romam uenuTet,ne'
ptcm'que Confiantíam,Dorotheí regís filiam,duxifíet,eadern caftrafequi uoluit.
Sed quum maximus & Aphricanus.prophani Romanorum düces,uererentur, ne
Chriftíana fides , quam admodum abominabantur, tarn magna incrementa Tufa'pc
rct.quibus faifa religio antiquorum e medio tolleretur : ad Iulium quendam Vnno'
rum prxfeftum , quem illi Giula appellant , ad Rheni ripas agentem , dum Atila саг
teras Galliarum oras late diriperet, fcripféYe' SiRomanam amicitiamcupcret, ope-
10 ramdaret,utBacchantiummuIierumeXercitus ,qua?a deliris quibufdamfacerdoti'
bus duccrcntur,armis omnino deleret:quo nil gratius Romanis , Scy thicis numirii-
bus addictiSjSc' prefcrtim Marti ac Herculi,quos communes cum gête Scythíca pro*
genitores ас deos haben t,fîeri poíTet:8¿patrandi facínoris tunc tempus fore nimís и
doncum.quumad Coloniam Agrippínam redrjíTent. Iulíus,ut Romanis ducibu»
gratificaretur,&Chriftianumfanguinern,quo Vnnifatiari non poterant, hauriret,
U diligcntífsíme mandata facturum pollicetur. Quum eas ad cía íTem ín Rheno reli^
áamredrjíTe cognouit,Maximi & Aphricaniliterisedoc"tus,ad Coloniam tédít infi^
días: quod nec Vrfulam,nccpontificem Romanum latebat, quando cceleíli rerum
futurarum internuncio monebantur.Quum fecundo amne deuectç,Coloniç appro
to pínquaírent,pra:fidenteepuppiCyríacopontifice)Vrfulainmedia clafle ínter Ü*
eras uirgínes itaprxfatur' Nemo,fororcsintegerríma:,legitima praemíaconfequi
poceHjiiiC príus bene certarit: ñeque cuíquam in ccelis ânimam reperíre lícet,nifi qui
eamhícproüeo contempferit,&amiferit« Iniquum eft enim, cum Saluatore no*
ftro cceleftíum regnorü fieri cohaeredes,nifi pro eo uitam depofuerimus.Prae nimio
charítatis ardore,quí propria morte (ponte nos ab omni perpetua mortalitate rede*
mit,nos IES V Chrifti optimí maximi fîgnafequuta?,facrahucufcp ftípédíafecímus:
diuinaope maxima quaeque bella g¿fsimus,opima ípolia fxpe retulímus,rugientem
hofterrt facpifsime uicímus : ínteftinas feditiones , quae pernicíofifsímse ac formído*
lofac eíTe folent, bene repréfsimus, 8¿ ducis noítrí fapientía omnia profpere ac foelici
jo tercuenére. Quae nam maíor, quám fui ipfius,poteltcíTeui&oriaí Quis etiam tri'
umphuspotefteflepra:ftantior,quamcaptíuamcarnem ducere,uíncere fe ipfam,
&de concupífeentia carnísgloríofifsíme tríumphare С QuodutfaciliusaíTequere^
mur,infalutaremhancexpedítíonempedibusprofecT:aefumus,inquanullauis illa/
ta,quamuis per Atilac incendia adhucfumantia,intrepídc iter Deo duce faceremus¿
Nullus labor fane perceptus,quamuís editifsímas alpes fuperarc cogeremur . Nul'
lus deniqj morbus ас languor íngruít , nec metus íncefsit , quamuis Tocmella: in lon<
gifsima peregrinatíone diu uerfaremur.Quareiam experíentía docuít,quamfuauís'
lí:díuinaferuitus,&quamSaluatorisnoftrileueiugum: in cuius fcruítíocuicünqí
morí datum eft,certamueramqjfelícitatemillífperare licet. Sed quis hoc non facile'
40 fecerít,qui ad tantí regís obfequia non modo fe natum,fcd díuína dementia ab acter^
nodelcctum cVprardeftínatum eflercputarctC Vbi'nam gentium unquamauditum;
tot milium uirginum habitum eíTe delectum,qug cam falutarem ac opímam mílítiam
militaren tíO' beatas anímas,quas ad aeterna praemia Deus ípfeferuauit.O'íneftabí/-
lem clementiam redemptorís,íí quas ad facra caílra euocauerit, expedítíone triennrj
rcddet emeritas,¿x: maíora tyronibus quam ueteranis ftipendía perfoluentur. Ni
kllor,fan<ftifsima: íociar,íam felícítatís noftre tempus inftat:&: ut diuínitus hefterna
пойе fum edocta,charitaté conftantíamcp noftrâ facrofan&o martyrio,ueluti obnV
igni, approbarc uult dux nofter.Quinetiâ" 5C de calice fuo díuína benígnitate nos
compotionaredíonatur, utuirtuténoftráperíclítetur, quam ípfe fuá gratia robora*
5°' uicut in ruborem uírorum ,prophanarumcp gentium confufionem , ín foemíneo fe>
^uorthodoxacfideiu¡resoftendat.DumfaeuusAtilaperGallias cedibus ufquequa*
que grailatur,magnam Vnnorum partem ad Rheni ripas plane reliquit, qua: Colo*
g j nienfem'
níenfem aorum pafsim diríperer.Coloníam Vnni obfîdent,nos'qj prater Colon/am
traniire opus eft, ficlafleuehi decernimus : fiuerdpedibusiterfacercmalimus ,per
media efreratifsimarum gentium caftrairccogemur.Quoda'clemfcifsimoSaluaco««
re noiiro ideire o íta ftatutum eft , & permiflum , ut quum ad pcregrinationis finem
peruenerimus, ab Vnnis corporibus exuta? tot uirginum acies , demum ouanres in
cocieftiareona inter diuosreferanmr.O'immeníámSaluatorisnoftribenígnitatem,
incotcmpbbilem'qj míferícordíatmquíppcquinediuturniorenos militia conficiat,
brcuifsima momentánea cp morte ex his arumnis nos eripere dignarur.Quinetiam
ílio mihi (îgmfîcauit internuncio, Etherium fponfum meum , Demetriam matrem a
faifa ri4]gioneumdicalîb& cum forore Florentina, ÔYmagna Britannorum manu '•
eras nobis occurfurum,utdiuinitus admonirus,pannobifcum mortis felicitate frua
tur . Ncq? pa tirar Deus meus, me fine fponfo fieri beatam. Proindefcitote,ac uos ita
Saluatoris norbí nomine cerciores èfficio.Vnnos fera rabie nos ompes eras ad Co»
loniam circumuenturos,& in nos ufquc adeo' ilvuimros,ut ad unam omnes contru»
cidciir.utereptiscorporum exuunSjincoelumjUndedemifla'fuimuSjfuftundant/u^
gent'q? , neue inter prophanos amplius uerfernur.Quarc quum Scythicilupi in oues
fccras irruenr, forti aniino uigula porrigite,contemnite mortem,pra*fenris uitac mi*
feriam recognofcite,cV futura- beatitudinem exoptate : cito'qj diflolui percupite, uc
Saluatore noßro , cuius beatifsimum confpccxum tantopere anhelamus , extcmplo'
pcrfruamur.Noliteexpauefcere,quiaSaluatornofternufquamaberit. Etuttutius 2»
martynuin obeamus.nobis uícaríum fuumdelegauit,qui mêtes noftraspro donan*
datapotcftateluílraret,ipfeq5nobifcú paria ftipendía meritusín aftrareduccretur.
Quare quum hora mortis aduenerit,hilares ac la:rc,tanquam omni miferia cariture,
forti animo oceumbite. Veftra ultro corpora Deo in holocauftum fuauifsimum of
ferte, inter amplexus angelorû animas effundite, in manus'cp Domini fpiritu com»
mendate. Magnánima: uirginis oratione:fic omnium animi confîrmati, utnilhoc
felici mortis genere ducerenc antiquius ficeam immcdice anhelabant, ut nunquam
moriendi horam adfore rcputarent.Conclamant omncs,ipontc morituras.Ad hac
Pontifex maximus pra gaudio in lachrymas conuerfus, quod diuini tantum ardoris
acroborísínuírgineis tencllis'q? pcc~tonbus intueretur: & quoduiriamulierculis, 3*
Sc a tyronibus ueterani turpiter iupcrari uiderentur • Quare ab eo omnibus eft diui»
no nomincbenediclum: fimul & edi<ftû,quando poftero die moriendum eilet , quo
in manus hoftium erant pcruenture, infomnem earn in fancta oratione no etem duce
rent : Si 1 E S V M clemêtifsimum cxorarent,ne in trucí pralio uirginea corda,que fibi
delegerat,fancdefercrctJlludfuitadmirarionedignifsimum,adna?cnullam e tot mi
libus ingemuifle, nullam expauifie,cV fatum inftans reformidafíe, ñeque detreclafíe
mortem. Curatisaliquantifper corporibus, per uniuerfamclaíTem noclurnum filen
tium indicium: quaque pro fe inftantifsime modo Deum orare, ne déférât: modo
gradas agcre,quddimmature,ac nondum cmenre,aternis militie pramns donaren
tur.diuinaminfepietatemafsidud contemplan, Sí eacontemplatíonerefici&: bea^ 40
ri : nihil minus fuecurrere, quam aut perhorrere , aut deprecari fatu. Aft ubi nodem
tranquillamtranfege're, prímahoradíei facrariteperagunt,&: á décimo lapide fol»
uunt.Ethcríus ecce fponfus occurritA' Pontificem praueneratus,Vrfulam falutat.
Ad qué,Saluc(ínquit illa)Etherí mi,in Chrifto faluatore noftro fuauífsime.Fauftus
& feiíx fit ífte tuus aduentus, quando tanto Creatorís 8C fponfa ardore flagraftí, ut
nobis occurrcrís,dexterrimum fatum pro Chríftí fidefubiturus Et quia uocario no
ftra non patitur, ut terreno hic connubio inceftemur , ne fruftra hue contendifle uù
dcarc,hodieincœlo(mihicrede)foIennes nuptias celebrabimus. Proinde quando
iam iam hoftes aderunt, mecum Deum exora,ut quám prímum apud fuperos per>
petua in Saluatore noftro coniugia confummemus. Vrfulâ diuinaucrbarefonanté 50
Etherius admiratus,eo magis in Domino fponfam amauit. Refpondet,feha(ftenus
propter Vrfulam Deumamaifocontra^nunc Vrfulam amarepropter Deum,illius
gratia
Ъ È С АЪ 1 S I, LIV E% V. 79
gratia elfe felicem:eiufdem'qj precibus adiutum, nihil reformídaturum'níhíícp uche^
mcntius expctiturum,quàm fi cum eapro Chrífto moriliccat. Et quando cius inters
cefsione in ueram lucem aíTertus eft, fe omnia pollicetur pro ucro Domino & Deo
fuo.arquifsímo animo fubiturum. Pontifex in ftrenuifsimí fponfiamorem exar-
dens,repenteíuuenemamplexus,grauifsímísín fideucrbís confirmât: amplexantur
carterí patres, pläufu'qj íngentiáuirginum chorisexcipítur.Sponfardextram perre-
uerenterapprehendit,8¿pudicifsimo earn uno duntaxatofcuIopraelibauit;quod ÔC
Pontifias permííTu factumeft, utquoduirgineumín terris cóíugíum iniuerint iam
dudum,apuddíuos in Chrifto confummarent. Etquumiam ad tertium clafsislapi'
,0 demappropinquafíet, Pontificio mox omnes admonenturedi&o,quó íibihoítes
propíus ímminerent , eo ímpenfius diuinís precibus incumberenr , pras nimia apud
diuínam clementíam pecnitentía delictoruin impunitatcm imploraren! : demum e>
xorarent,quum fibi placítum fuerít,a;rumnis humanis eríperet. IuíTarimperata fací'
unt.gemitíbus 5¿lachrymis omnia complentur. At ubi Colonia: eft applicitum , ho'
ftes qui ucranqj Rheni rípam occuparant,continuo facra agmina circumueniunt , in
ripamqj defeendere patíuntur. Vrlula crucis uexilla feres , in terram prima defiliuit;
mox cum fponfo Pontifex,deinde cartera: ñaues ripa? proras admouent , cer tatím'cp
puellje dcfiliunt,non ut ad martyrium,fed conuiuium ínuitata:. Quas omnes quum
Pontifex plane fpeftaflet , Euolate ( ínquít ) felices anima; , ÔC fragília hace deponíte
10 corpora.Tu autem IES v Chrifteoptimemaxíme,quádotuodu¿luhucappulimus,
fidèles tuos propius reípíce,&: plebis tuae animas in tua regna,quoniam femper in te
fperauimuSjClcmenteradmitte. Víxhapcíntonuerar,quum Gíula Vnnorumprarfe.'
ctus,uexilla crucis abomínatus,infefto in uírgines agmíne ex côpofîto irruit:nec mu
norequídemínmulíerculas acinuírosferociafa?uit.NullarelucT:atur,flexíspars ma
gnagenibusíugulaporrígere, manus Deo ad ccelum efterre , prjs numiníbus com/
mendare animas. Nonnulla; qua; fubfidebant,claufis fatum oculísexpcclarerconuí^
crjsplerarqj irritare íícaríos,au tin díuerfafurentibusfefeofferre:inuíderequandoqj
pra:mortuís,tanquam uíces pra?rípuerínt,Difcurrerealia;,ne cacdifupereíTcnt : pro '
expirantibus orare aliar.qua: primo í&u non cecíderint , facrum qua:cp fatum admo
jo dum fperare. Cyriacus aliquantí fper a Gíula fpecb tus , fub pontificio habitu oppe-
trjt;in carteros patres mox íscuitum eft.ln medio agminc Vrfula, erecto crucis uexib
lo animoííus ftare,orare pro fuis ímpenfius , ínterfectoremq? fuum expe&are. Qua-
mor circiterhorisuirgíneec legiones undiq; fcrecccíderant: fola Vrfula tanquam in
pracíídio ad triaríos redacta , cum paucis uicem fuam Deum exorat. Ecce lulms tan.-
quam longa carde fatiatus, quem Vnní Gíula appellabant , ca;fo in confpeftu fponr
farEthcrio, qui pra; martyrrj grada omnem ferocíam plane remiferat , puellam pro-
culexclamans.benc fperare iubet:eiusuenuftamaíeftate commotusduamforefpon
fam pollicetur. At hare neqüe prophanum canem quenquam ,ñcque dírum hoftem,
caftitatem fuam,quam i E s v Chrifto uouerat,inceftare pofie refpondet. Cóuícrjs ir
♦» ríratus hoftis , & ab ea uíliter afpernatus, uírgineum íllíus pectus fagitta trasfigí t.Ac
illa cum uexíllo crucis procidens , quod adhuc mortua pertinaciter retínebat , in an*
gelorum amplexus anímam efflauít . Sola ex undecim mílibus Cordula uírgo r:*
manfit:quxilla node metu correpta,fub nauís carina delituit. poftero die procíicns,
ne manyríum detre<ftaret,a feriente tyranno letalem ictum exegit . H are ínter díuas
una cum cacterís relata non eft, quiacumrelíquís eo die carfa non fucrít: fed multo
po'ft temporedacra: cuidam uirgíní ín fomnis apparuit, mandauít'q? , collcgio facer-
dotum fuo nominenuncíarct,poftridíe eius díei, quo undfecies mílleuírgínum fefta
fierent,fuafolenníacelebrarent. Sedente Anthero pontífice máximo , & imperante
Maximiniano,quamuís hace gefta fuilfe Annales quidam referunt.ratío tarnen tenv
5o porúnullo modo conftare poteft.Multo reftíus fenfereíllí,quí quum diu poft Con
fiantínum VnniGotthiq? faruíerínt,ha?c imperante Martiano , &anno Salutís tre- v»
ccnccíímo quinquagefimofecúdo accidiíTc tradiderút , Harum corpora Colonia; in
° g 4 commune
6o U*NT. VOVFltiil %E% VKÇ^Z
commune facellum relata. Vndcquum facerdos quidam his deuotifsi'mus , corpus
unius uirg¿nísimpetraíTet,quod in xdem fuam religionis caufa fubinde trans.Snrct,
dum matutina facra fièrent: ilia uirgorefumpto corpore, fpetfáteuniucrfo collcgío
facerdotum, magnam aram pra:uencrata recefsit.Antiftes mox tumulum adiens,^
conditam uirginem non inuenit. Ad harumaras innúmera fîdelium uota nuncupan*
t¡ir,míra:cp tabella: templí ualuís affixae funt.Quendam Germanum harum religio^
níaddíchim ,quum morbo admodüm laborare!, ex hisunadormíentcmadít: edo^
cet'qj, fi undecies mille Dominicam orationem dixerit,totidem uirginym ope ас pa'
trocinio inhoramortisnon carebit. cuius exítus promiiTa probauit. Atilaigitur
quum flagellum Dci fuerit,multis ad falutem.quam plurimis ad fupplicium, fibi dêv to
«icp ad perniriem natus cit. Vniucrfas Gallias, ÔC maximam Germania: partem ipfe
uaibuú:folumTraicc~tum quod inter oftía Rheni fitum eft, díuíno Seruatrj epiTccV
pí patrocinio líbcratum:qu¿ppe qui defertís Tungris,quos ex Vnnorú maníbus eri'
pere nequiuerat, bafiiícxfuae facúltales TraieAum fane tranftulerat.Dcuíro fancbf
limo prodigia miranda feruntur.Illis nanq? temporibus dum ei Гасга fièrent, patefa*
cT:adcíuperxde,columnaígnísaltirsimaecoelo,adtümulumufquefuum,á prima ui
gilía noctis ad auroram ufque pependit:quod non oppídaní folunt, fed fin ítímí quo
quc.ac alienígena: plurímiaperteuiderunt. Quare tanta religionis facía eftoccalío,
ut liunc potilsímum colerent.ínter diuos'q? referrent.Sepulchrum eíus in media ede
fitum,nunduam tefto cooperireualuerunt.Et quamuis íbí fub díuo rem diuinam fa ю
ciunt.uota'qj fufcípíunt:nunquam tarnen facrís neqj imber 6V grando , ñeque nix ÔC
tcmpeftasullaobfuít. Vnnorumquoqj temporibus Genouephauirgo claruít,ne
paruum quídem fanftitatis exemplum. Hanc ením beatus Germanus cum Lupo
(dequibusfupra dictum eft) in Brítanniam profectus, quüad Nemetodorenfem
a:dem orandi gratia diuertííTet , oceurrente fibi magna ciuiu m manu , ubi confpica^
tus cft, ad parentes exclamât, quod ham uirginí nom en eíTetC Quum Genouepham
illi nomen cfle retulilTen t, CV beatam ( inquit ) uirginerri , cuius gratia multi quoque
acterna: felicitatis pra:mia confequentur.Quam ubi propius admoueri iufsit, fubin^
de rogat,an ne i E S v Chrifto dicari, ac intemerata permanere cupiatC Côtinuo' puel>
larefpondit,nilfeuchementiusafFecT:are. In eiustei memöriam illinummum Ger^ 30
manus a:ncum,cruce deeulYum.e eolio fufpendit,ut ie Deo addictam hare bulla quo
tídícadmoneret : quin&faurum , argentum,lapillos Sí uniones eolio ас dígitis in^
tcrdixít- Profc(fto Germano Lupo'cj?, quum paucís po ft menfibus ma ter ad rem fa*
cram proditura,eam domi remancre precíperet , illa côtinuo1 íllachrymans exclama^
uit:Ego'nedatam Germano fidem in Chrifto non feruabo,¿V Saluatöris mei nô fre-
quentabo a:dem ? Moriar potíus.ac materna ímperia detre&abo , quam facri faluta^
rís'cp promifsi rea fiam. Ad hace irata parens,grauignatam colapho collifit:quare lu'
minibus ftatim capta eft, noucm fere menfesorbitatis poena s cxoluit.Qua:cünque
Germanus ante praedíxerat, memoria repetens, mira fe pœnitentia macerauit. E ссе
poft hare uno die filíam orat , ut ad dfluendos oculos putei aquam fibi afferat. Obfe^ 40
quentifsima uirgo ad puteum profecta, dum haurienda: incumbit aqua:, materna;
niferia:memor, cuius feau&oremincufabat,inamarifsimas lachrymas effiinditur:
ùeum exorat, ne fe maternç orbitatis ftatuat au<ftorem,lucem reddat, ut pra:poten«
tífsimi,eiufdemcttclementifsími numinis pietatem intelligat. Moxhauftam fîgho
cruris aquam luitranquam oblatâ parens deuotífsimeaccepit,admota'cpoculís con^
tinuorcuídit.Paucis po'ft diebus oblata cum duab. forte Pontifia' , ut facris initiarè^
tur,quum tertia fcqueretur, Anteferte(inquitille)nouifsimam,quia ccelitus ha:c pri
mafancnficationcmeftadepta.Defunclis parentibus,ParrhifiuminLugdunenfcm
Galliamtranfmigrauit, ubi eius farpe corpus paralyfî ufque adeofacualaborauit, ut
triduo íam exanime rubentibus tantüm genis obferuaretur • Qua: ubi ab aduerfa ua 50
letudinerefpirauít,feadinferos deduebm , beatorum campos Sí fupplícía impiorü
luftrafle affirmauit. Quü AtílaPárrhifiorum finítimos diro pafsim bello uaftaret,
ciues
DECIDIS I. L!%E3t К et
cíues pro fequifcß Urbis excídium reformidantes,fortunas in tutíora uícínofum op'
pida transferre ftudebant.Genouepha matronas conuenit,easorat,uírosadeant,ac:
nefortunas exponent admoneant,quando finítima: regiones omncsab Vnnislatè
dirípientur:diccre,Parrhífionimpra:das& incendia uigilrj s Sí oratíonibus easde^
precarí pofíe , Proinde áb eo confilío uiros dehortcntur , ad díuínam opem confugi
amomncs:quiaParrhífium fub iesvchriSti optimí maxími tutela fitu efíet, qua
nil tutius excogitan poteft.Talía di centí oblatrare multí, & pfeudoprophetam con^
clamare:blattcrare alrj,acdicerc, autlapídibus competendam, autSequana:gurgíte
demergendam. At illa, ne publica: faluti deeflet , eo acrius inflare ac ingemínare,uiv
,„ bem facris precíbus efle protegendam , placatís numinibus tempublícam fore tutik
fîmam. Quidam interca facerdos ab Antífiodoro rniflus aduentat,teífa'monum díuí
Gcrmaní in medio foro referens, Gcnouephama'matrís utero à Dcodelectam ex'
clamat.Gcrmani elogia publice recitata.His ígítur maligna muí titudo confufa abn t.
Accrrimam Atílacobfidioncm, quam Vnni propedíemmolíebantur, fancftifsímís
precibusuírgo facradífíbluit.Parrhifiomagrum, intacta tantumurbc,populantur,
Exquibusconncípotcft, ín calamítoíís temporibus faneca: lingua: quanti fithabeiv
dadeprccatío.Nam quum ex ira díuína,malaproueníant : placatís numinibus cun^
(ftamicefeunt. Sedhuíus uítx aufterítatem &míraculaprofequamur. Äquintode^
cimo ha*c anno,ad quínquagefimum uíq?,hordeaceo tan turn pane & faba contenta,
»» bis in hebdomadecíbum {innere, taba celebrare íeiunía,nunquam aliquidlíbídínís
fomentumedere, inedia corpus macerare. Quínquagenaria,epifcoporum íufluhor
deaceo panilac & pifeem adrj cere, ne ad mortem fere confeítam feftínare uíderctun
Catulacenfcm uícum, ubi diuus Díonyfius morte mulctatus eft, praereuerenter fre^
quentauít: cuibafilícam quoq; deuouerat.Sacerdotum collegiafupplcxadrjt, ut ex
collatapecuníaacdemillífacerent.Atillímodd paupertatem, moddcalcís inopiam
caufarí . contra illa diuinitus efFata:Egredíminí (inquít ) qua:fo,ad pontcm urbís,S¿
quarcunqj audíeritis, nunciate mihí.Egrefsí, dum in foro ftant attenti,fî quid accípc
rent,ecce fubulci duo aduentantes ínter fe uerba facíunt.altcnDum fuis (ait) ueftigí^
um uagantís opertus legerem, maxímam fornacem calcis inuení . Ego quoq? ítídem
3» in fyluan'nquit alten Hace qua: audieruntftupidifacerdotes,uirgíníreferunt:aft illa
pra*gaudíoínlachrymas enunditun Quaiubí cíuibus figníficatafunt, magnífica e'
collata pecunia a?des erecta, Dionyfio'cjj dicata.Nefacraquídcm prodígíaín a:dífv
candabaßlica dcfuçre.Nam quum potus fabrislígnarrjs forte deficeret, cadum acce
pit:quemubi exorato numíne,íígno crucís expíauít,mox operaríjs plenum propina
uít.pancp exuberantiafemperredíntegratus díuínítüs,eorumfitímadconfumma'
tum ufqj opus expleuit. Quum ín fabbato fub gallícinio ad díuí Díonyfn bafilícam
egrederetur, eccefunalepra:latum extínguitunturbanturuírgínes, comítesq? eíus,
ne quid per noftem turpitudinís horrons'uc paterétur. At illa fúñale fibi dari íubet:
quod ubi ínfacra manu conftítít,protinusincenfum eluxít, admotumep languenti'
+° busplerofcp curauít.Mulier,qux eíus calceamentafubtraxít, luminibus repente ca*
ruit;petita'cp uenia, lucem recuperauít. Hildericum Francorum regem uirginí dedí'
tifsimum , quum demagnanoxiorum manu fupplicium fumere itatuííTct, accepík
fct'qj Gcnouepham pro his oraturamaduentare,portasarcís continuo claudiimpe^
ralle ferunt,quíbusadítusínhiberetur. Atillaíntellecfto regís confilio, nihilmínus
remorata,ad eu m contendít.cui tafta: manu continuo fores patuêre. Ante rege con
futa, pra: reí miraculo cunftorum capitalíum impunitatem facile1 ímpetrauít.In
Dionyfi) arde, huius opera energumení complures curatí. Bcatum Simconem ferút
profufaueneratíoneeamfalutaüe:impenfiuscppoftulaire,utinterorandumSímco'
пisquandoф reminifœretur, AbEpíphaniaad coenamufep Domini íncellarcclu^
5° debatur,ut exorando & contemplando Deo expedítiusincííberet.Ad cuius oftíum
quum pucllaueniflet,utquid'nam illa faceret,perrimas exploraretur,eueftígió lu^
mcnamifit;fed exacbquadragefimaliieíunío,eíufdem operalucemreccpit.Quum
( in templo
ег <ЛЪ1Т. VONFINII HEZ. VN GAZ
in templo diui Martini, e PannoAïaoriundi, ad Turonenfem urbeni oraret,corrc
ptum a darmoníoquendam e pfaHehtibus continuo líberauit.In agro Meldenfi im.
imnentetempeftate,perculfisqî meÍroribus,uaftata caetera regíonc, folafuamefsís
ínta<fta permaníít. Annos uíxit oftoginta.ac tanta prarpolluít faneftítate, ut futura di
uinítusínípirataprxdiceret,omníamorborum genera curarct.Tcrtío Nonas Ianua
rias inter diuos relata. Haud parum equidem lector, me hanc naclum occafioncm,
quum a procella Vnníca inultos eius numen exemerit, diui Martini Pannonici non
uitam , fed títulos potáis eíTefcripturum,ne ín Pannonícahirtoría potifsimum Pan-
nonicoru decus uidear fubticere.Martínum Seucrus aít,Sabaria Pannoniç oppído
ormndum,alitúTícíní:ne infimís quidem parentibus ortú,quamuis orthodoxa fide im
carerent. Pater tribunus militumfuít:ípfeápueritíaprímum fub Conftantío,dcinde
fub Iuliano Cacfare meruit,quamuis inuitus : quándo á teneris annis fub Chrífto o .
primo máximo ftipendíum facereuóluít.Scd quum ex edicto Imperatorum, filrj ue.
teranorum nomina dare cogercntur,uiadactus,milítari facraméto obftríclus eft. In
commilitones fibí fuit mírabenígnitas, inaudita charitas , patientia cum humilítate,
fingularis. Ante baptifma tríennium militauit. Quo quidem tempore omnia fie pie.
taris officia compleuít.ut é ftípendío nihil praeter quotidíano uictuí neceflaría refer,
uarít.lri Ambianenfium porta, ua^fanientehyeme dcftitutum pauperê , diiïecTa enfe
chalmyde,contexit. Infequentí nofteChriftum faluatorem uídít infomnis ea parte
te<ftum5qua horridulumrogatorem pie donarat,&dicentem:Martinusadhuccate' м
chumenus hac me uefte contexít. Natus annos duos de uig¿ntí,baptifmate initiatur,
barbaris Galliasínuadentibus. Quum lulíanus coafto exercítuad Vangíonumop
pídum pecuníam cum donatiuó mílítibus erogaret,ftipendíum cum donatiuo reçu.
fauit:ut integrum fibí foret,longe melíorem militare militíam • quod ne faceret,nullis
lmperatoris minis adígípotuít.Milítiaexau&oratus humana, HilariumPi&auíac e.
pifeopum continudpetnt, fpectatacfancb'tatís uírum: a quo exorcíftafa&us eft.Per
foporem admonitus,parentes reuífitnri ítinere latronem ad fidem,fancbmcj? uitam
reuocauit.Quum praeter Mediolanum iter faceret, apparentem fub humana fpecíe
fibí da:monem facro uerbo repulít.Matrem ad ueram fidem reuocauit,índocilem fe
rumep patrem dímifit.Quum Ariana harrefis totum fere lllyrícum infecíílet,dum ín je
coinquínatafacerdotum collegia concionaretur,publiceuirgís caefus eft, uarns'que
contumelias affecftus. In Italíam relatus,quum Hilaríum haereticorum uíinexilium
exactum ассф1'п«^^ю1ат fubftitit,ibicp monafterium fibí ftatuit.Vnde Auxen
trj Arianorumprincípisfaftione eie<ftus,in Gallínariamfecefsit infulam:ubí radící.
bus herbarum, ÔC gramíne uiclum traxit. Helleború ínfcíus fxpe comedít , omneqj
ueneninocumentumínnutrímentumprece conuertit« Fada Hilario redeundico.
pia,RomaEoccurrereconatus,quumnoninuenifiet, ueftígia fequutus adhibuít: ab
eo gratífsime fufeeptus, non longe ab oppido fibí monafterium collocauít. Catechu
menumadfe uenientem,utfuísdifciplinis inftítuerctur ,acmox uitafe abfente de.
fun¿tum,reuerfusreuocauít ínlucem. LupíciniHonoratíferuum, qui laqueo fibiui 40
t-^-n '•nni.-mwt.* =¿ mnrrrfufritauit. Turonícum tandem eoifcopatum inuitus acce.

llJt,lHíltIIlUIlllSrUJJllJU3,lJllu».i-.ígvi*«»i»iii».4»«.»....»»í^»»..... ..j — , ...


denicjj arcta adiri poterat. Octoginta facerdotum ibi fecum collegium inftituít, qui.
bus efus carnium aeuinum erat interdi ¿lu m. Mollis habitus pro crimine iudícatus;
cilicium ex camelorum pilo ferre mos erat.Locum non procul á monafterío fuo , fal.
fa hominum opíníone,pro relígiofifsímo habítum,fuauifitatíone expíauit, propha.
numep dcclarauit.Sordídam ac trucé latronis umbram,palám loquí ímperauit. Ve.
tus altare demolitus,populum ab illofuperftitionis erroreuíndicauit.Diruitínuíco
quodam templum anriquífsímum: mox pinum templo proxímam aggredítur excin 49
dere . aduerfantc antiftite , turbaqj infidelium,inclinatam in fe pínu íntrepidus,dum
excinderetur,expedauit:ruentemq? cum magno fragorearborem^olofalutis figno
repulit,
repulít,tantocp míracúlo adueram fideni eos conüertítiQuüm paucí admodüm,im
mo nulliín Aquítanía Chriftí nomcn audííTent, maximam Gallíar partem orthodox
xarelígioneilluftrauít.Antiquaphanadíruit, facra templa ubique fundauít. lucen*
día occurrensfaepecoercuit.lnuico,cui Librofo nom en erat,templum prophanuní
adorfus demoliri, a magna paganorum manu cum ignominia reíedhis eft.Mox ínv
plorata díuina ope, cum duobus angelís reuerfus, antíquam ardem diruít, ídola curi
ctis fpecbntibus plane diffregit: quo quidem fpecbculo , ad ueram fidem uníuerfa
turba conuerfa eft.In pago Heduorum, cum antiquaphana* aduerfante pagano*
rum turba,dírueret, ut á faifa eos religíonc uindicarct,multos ín fe (tríelo gladío fu*
10 rentes miraculoferepulít, diuina'qj uirtuteconuícit.InTreucrís pucllamdíra para*
Jyficorreptamlíberauit:Tetradí proconfularisuíríferuum,abínclufodemon¿óaíTe
ruit:íneademurbe darn ones e coquo quodam eiecit. Parrhifios íngreíTus, obuium
adportá leprofum,unoduntaxatofculo,fpe<?lante turba¿mundauit.Quartanaríam
Arborrj puellam,folacurauit epilfola .Cilicrj fimbriae, deuotione fubtracbc, uarrjá
morbis medebantur. Paulino oculum panniculí contactu , fublato dolore redimí t;
Martinoe'fcalarumcafumultisuulneribusafFeífto, infequentímoxnofte Angelus
contuß corporis italíuorcs falubri ungüento deliniuit,ut poftero die nil fentiret in*
commodbQuum ad Maximum lmperatorem,ferocis ingenrj uírum, S¿bellorum ci
uílíum uictoria elatum,plures epifeopí conUeniíTent , 8c feruílís eorum adulatío cír*
20 ca principé notaretur.ín folo Martíno Apoftolíca perrnaníít auctoritas quippe qui
quotíes pro alíquo regí íupplícare cogeretur,imperauit potius:quam orau it. Príncí
pisconuíuium farperecufauit , dicens : fe etus men far non poíTe eiTèparttcipem , qui
duos Imperatores,unum regno,uítaalterum eiecííTet. Excufanti fe Maximo, Impe*
rium non fponte fumpfiiTe , impofîtam fîbi a milítibus necefsítatem regní armis de*
fendifle, ¿Vnon alíenamabeoDeí uoluntatemuíderi, penes quem tarn incredibili
tuentuuicloriafuiiTct,nullumq3 exaduerfarrjsniíiínacie occubuíífe, reconcilíame
facile cefsit. Ad prandiumprineipisinuitatus accefsit, in quo Euodíus confuí ÔVprac
fecbs,uiríuftifsimus,adfuít:oblatam Maximinumámíniítropateram.ut ab illius
dextera poculum fumeret,Martinus ubi ebíb¿t,mox presbytère fuo propinauit , ue
jo lutí nullum digniorem exiítímaret, quipoftfeíubínde biberet : conuíuae oírme* fa.»
Лит non temeré admiran funt.Maximo ante prgdíxerat,fiadItaliampergerer,quoí
ire cupiebat, cum Valentíniano congrefííirus, primo fe ímpetu uictorem futurum,
fedparuo po'ft tempore periturum : quod quidem reí exitus approbauit.Nam Va*
lentinianus primo aduentu in fugam uerfus,poft annum refumptis uíribus,capturh
intra Aquileia: muros Maximum interfecit. Martinum angelorú colloquío efleuí*
fum conftat:contrácum da?monibus fa;pe congreflum.quíppequí eíus oculoslate*
re non poterant;eps'q3 conuícíjs Martinum frequenter urfifle, quia fallcre non poC
fentiníidrjs. Omnia díabolorum prarftigíafoluit. Iuuenem nomine Anatolium, rec
uero1 fubornatum diabolum,fubprofefsionemonachi humilitatem ac innocentiant
4.0 cmentitum,ac monachís ínterminatum.ne Martíno credérent, fe'cp à Deo per ange;
los candida ftoladonatumeíTeaffirmantem, uíri fan ¿títas plane detexít. Díabolus
quadam nocle Martíno Chriftí formam ementítus apparuit:ab eo'cjj delufus,ut fu*
mus euanuit.Summa uiro ín fermonegrauitas, & dignitas inaudita : ín abfoluendís
quatftionibus Scrípturarum perquam acer,efficax,promptus Se facílís:diuina in uí>
roreluxithumílítas.QjíodieSeuerumexcepit,uirumprofecT;odo<ft¿fsímum,¿pfea'
quam manibus obtulit, ad uefperum'q? pedes íauit.Animus cedo fem per internus,
temperantia inaudita, in credibilís perfeuerantia, rara abftínentia, nullum uäcuurri
ab opere Dei tempus.Nulla unquam hora momenmm'qj prxterrj t,quin au t oratio*
ni infifteret , aut lectioni . Neminem iudieauit : damnauít contra neminem. Nullius
«índi(ftgmemor,immo perquam immemoriniuriarum.díuínahumaijacp charítate
femper eítuauit.Necp iratus,neqj cômotus,necp mcererts,neqj ridehs ínuentus cfb
Vnum eundem'qj uultum^cclefti quadam arquanimitate furrufum,prafferebat.Ni*
hü in ore eius,pra?ter Chriftum : nihil in cordc, praeter pietatem , pacem , mifericor-
díam&charítatemínuentumeít. Quarcquí fancbfsimum,acínterdiuosiurerela-
tum non crediderit,non alius quam prophanus & facrilegus iure haberi potefiln fe
cretariofedens,nunquamcathedrautiuoluit,ruditantümtripodec5tentus. Aigens
ti pauperi}& intra amphibalum irrumpenti,tunicam latenter obduxit. Quum in fo-
lennibus ante aram conftítutus.rem díuinam faceret, repente flamma caput circunv
lamberé uifa eft.Euantium languore, puerum quoep letali ferpentis morl'u liberauitv
Quum pra?cedens iter faceret , inufitato habitu mulas,quac currum traherent.forte
deterruit:quareab effedarrjs grauiter cefus eft.Mulaepro tali facínore quú loco mo-
ueri non poífent, effedarrj pecnitentía ducb, & ad Martini pedes conftrati , ueníam »o
¿Vabcundi copíam ímplorarunt. Ante epífeopatum duos mortuos,unum ín epífeo'
patu fufeítauit. Nam i n Carnoto uico mortuum matrí filíum,ac e morte reuocatum
planereftituit. Quumadíturo Valentinianus portes iufsíífet occludi, angelí contí-
nuo motu patu ere. A1 Maximo nimium ueneratus,6V pro Deo cultus ab uxorc: quo
rum familiaritaté minime recufauit, quo facilius miferís opitularipo (Tet. In confia
nioBiturigum ¿VTurnorum Claudiomagusuícuseft, Celebris quocjjíbiecclefia, in
cuius fecretario Martínus quandoque peregrinando permanfit , &in ftramento re-
quicuit. Eoabeunte,facerdotes ac uirgínes ftramentumex deuotíonepartíuntur»
Quodquumadenergumeniceruícem lufpendiífent,quí daemoníoagítabatur, cí-
tius didto conualuít. Inter duas flammas pofitus,non fenfit íncendium. Inter ambu- га
landum petítum leporem míferatus, uní ca tantum uoce canes í nhibuit. Veneran-
dam uírgmemprat fama uífurus,repulfam habuít; quia cumnullo unquamuíroíe
loquutum fatebatur.Quareillammírislaudibus commendauít, acmííliim á uirgíne
xenium líbenter accepit. In cubículo á Petro & Paulo, ítem ab Agnete, TheclaÔC
María fe farpíus uifitatum non negauit.Coníultus finem feculí, difcipulis reípondit:
Neronem Sí Antíchrifíum prius eíTe ucnturos:ad Occidentem alterum,alterum ad
Oríentem late dominaturum. Neronem ad Occafum decern reges fubacturum ,ut
colant ídola: Antíchriftum Híerofolymís imperaturum,urbem cum templo reíh'tu-
turum,Chriftianos infe<flaturum,ut á Chrífti fide deficíant, fc'cp Chriftum & Dei fi-
líumcredant. Neronem, totum'qj orbemhuicfanè ceífurum: aceoufqueregnatu- 3e
rum,doneca Chrífto adueniente proteratur. Turonenfes Anícianí comitís crude-
litatcliberauit.Mutam anatíuitatepuellam, colloquy compotem effecít. Briccíonis
presbyteri crimina , fola duntaxat patíentía diluit , íuis'q? precibus ad melíorem fru-
gem rcuocauit. Pagumín Senonico quum quotánis cum uineis fa:ua grando uafta-
ret,Martiní oratíone omnís tempeftas diu longe repulía. Aíferuít Anicíanü á daemo
ne,quityrannumadbarbaramfemperferitatem írritabat.Inuico Aurbacienfifupra
ingcntemmolem fimulachrumquoddamforte confederat,ínfano fumptu factum:
Marcello farpepresbytero mandarat,utidolum dinieret, ne hac ampliusrelígíone
faifa populí cluderentur.Quod,quü ille difficultatem caufaretur,Maninus fola ora
tíone ortatempeftateíubuertit.Símilecmocp idolumíngenti columnas ímpofitum, 40
dcmiífa с coelo paríli columna diffregit« Mulíer quae fanguínís profluuio diu labora
rat,tactaueftimétifimbria,repentecurata. Nonnulli qui in naufragio exdamarant,
Martini Deus mifercre noftri : côtinuo defidente procella liberatí.LycontrJ familia,
eius tantu m epiftola peftilentiam euafit.Quum obitum fuum multo antè prarfeíret,
inflare fibí propediem corporis diffolutionê, dífcípulís fignificauit. Sedantequam
obiret,ad componendam íacerdotum difcordiam,ín Condatenfem diœceiïm côten
dítrratus haud ab re in id tempus fuam mortem incídere,quo pacem eceleíic fuse prg
ftitam dclegaffet. Arcadio igitur & Honorio imperantibus , díuus MartinusTuro-
norum epiieopus, uír omnium fanclitateprarcellens, ocftogefimo primo artatis fuá;
anno, epifeopatusuero uigeíímofexto,apud Condatenfem dicecefis fua:uícum,hac je
uka excefsít. Ab uniuerfapafsím Gallia deploratus,& ínter díuos cum magna ange
lorum pompa relatus eft; quod patres plericß fan¿tifsmu,uelurí Seuerínus Coloní-
enfis
DECIDIS l ЦЪЕИ V. 9f
enfís epífcopus, plane fcnfere. Nunc adhiftoriamredeamus. Dumlulíus Vnno^
rum prarfedus, Gíuiadi<ftus,ad Coloniam Agrippínam tanta in uirgincs feritate
oraíTatur : Atila cum rcliqua parte exercitus, quicquid inter Rhenum <k Sequanam
populorum eflfundítur, id omnediripit & incendit.Batauos,Menapíos,Ambíanos,
iVlorinos,Belluagos,VcnbnescVLeubbiospariterexpugnat.Neqj traieftaSequa^
na Ccn o manís, Venellís, Aulirgís, Díablítis ac Venetis pepcrcít.quín Sí Sífmíos,
Andicanos,Tríca(Tos & Samnítas,L¡geris fluminis accolas,quí A quitaníam á Lug'
dumenfi Gallia feparat,grauífsimisincurfationibus ínfeftat. Etquos nunc Noiv
mannos dicímus, qui inter Lígerim & Sequanam efíunduntur,omnes dirobello fol
» lícítat.Populata'demum Gallia, Rhenum trarjeit, Sícambros&Bufaftresaggredú
tur: qui intra Rhenum Vidrumq? amnem protenduntur. Aftyburgum &Naualia
grauíter oppugnantur. ELituergís Sí Nitrionibus praeda íngens aufertur. Mox
tra ifmíffo Vidro Sí Amafo, Phryfrj , mínores'que Cauchi interíacentes fpolíantur.
Neqj traieclo Vifurgo Albí'cp fluuio, Cauchis maioríbus,Teuthonarrjs ÔC Virunís
ígno tum eft : fed ad Druíí trophara ufquequaqj difeurfum. Quin ¿V: ultra Albim Sa
xones,uniuerfaqj Címbríca Cherfonneíus graui bello follicitata,Sarmatíci'q? iïnus
littora pafsím fpoliata.Víx populí qui cum Vnnis mílítarunt,detrímento ÔC rapinís
carerepotuerunt. Solum Traíe&umad Rheni oftia Oturn, díuina opeferuatum.De
indeínTuríngíam cum uniuerfîs coprjs fe recepit, ¿Vapud Ilínacum urbem no igno
*o bilem diebus aliquot requieuít:ut defeíTa longo bello corpora reficerentur,& animé
populatís totregionibus, ÔC íngentí pra*da exhilarati,aliquanto commodius recrea^
rentur • Atque ut nulla e Catalauníca ftrage detrimenta fe paíTum indícaret,ad ludos
uaria'q? fpe&aculaanímum conuertít:munus edídit gladiatoríum, &uaríauí<floria'
rum íímulachra agenda curauít.Quín &il!ud plane fuccurrít,haudíndígnum fore,
folennia alíqua feita celebrare,ut de domíta Gallía, de Romanis 8c Gothis triumph*
reuíderetur.Nequefíbíuífumeft,quem in bello ,eundem in pace feruare animum*
Ad manfuctudinem comitatemej? conuerfus,felíberalífsimum benígnifsimumcp
exhíbuít : finítimos principes ac populos, tu tí data fide ítínerís,ad fpectacula inuíta^
( uít.Epulum populís excrcitui'cp dedit, fxpein ípecbiculís mífsílía ípar fi t: amicís fe>
30 pcín conuíuio congíarium elargítum , militibus ingens donatiuum erogatum. Prí'
mípili, legíoníí praefecb' , Sí centuríones,ac chílíarchi oppidís agrisqj donatí. Inuíta
tos principes,ne immunes quidem ipfedímífit. Sed qui de Atila nonnulla fcrípfere,
inter fe nimia dííTenííone délirant. Nam funt , qui Atílam pro côminutis Catalauní^
ca ftrage coprjs, utfupplemento Sí auxilrjs ínftauraret, Pannoníamuaíbtta Gallía
repetrjlfe tradunt: inftauratocB exercitu, non ampliusín Gallíam,fed Italíam erupif-
fe. Alij,reparatíslegioníbus Gallíam repetiíTe commémorant: qui admodum aber-»
rant. Nam qua: commodi honoris'cp ratio, ad eas regem oras rcuocarepotuít,quas
uaftatas incenfas'q* relíqueratCln Italíam reftius íntendebatur anímus,qua perdonuV
ta.uniuerfi orbis fperare poterat ímperíum. Abfurdum eft , callídífsímú príncipem,
4в Scimperandí auídífsimum,populatas regiones bello repetere : è quibus non modo*
quicquamerípere, fed ne uíuere quidem ob rerum omnium ínopíam fane líceat.
Quam quidem со niecbiramad confutandos eos fatisefle nouerímus: nifi fortaíTe
Iordanem,grauem quidem híftoricüm,fequamur,quí Atilam e bello Itálico redeun^
tem,in Gallíam írerum Narbonenfem contra Vifigothas caftra mouíflerefert, utin
fequentibus referemus.Etín fecundo bello Gallíco Vrfulam cum comítibus caefam
fuiífe, pleríque non temere4ioluerunt : quia Maxímus poft Ecium Imperíum оссш ^
pauít,Valentiníaniiuíminterfecíbm
Prutenos Venedicí finus accolas,cum Lituanie , per pradfectos dítioni fuae fubígen^ big*.
dos curauít.Permagnamdemum Germaniam Scythicas gentes in inferiorem Pan^
50 noníam reuocauítrSicambríacq? Marti deo patrio uicbmas macbuít, dícauit exuuí*
as,& fpectacula multa edídit. Et eo tempore Vngarorú Annales.obufurpatí Impe*
rrj fufpícionem.Budam fratrem,contra cacterorum feríptorum opinionem,ab Atila
h interfe
e6 лъгт. vow-Finn ъе% vng^tx.
interfecbim tradunt:quibus nos quocp minus adftipulamurdn pacriam rclatus,ínci
perc uclutí longo labore defatigatu s,ad knocinia uoluptacum reuocare an ímum, eis
fponteüdedere,ánamrapropenfura:cdcbrareconuíuía,ludosíccnícos&choreáe
fpc clare , mollefcere ínter muliercuia s : uír non tam audacis animi, quam índomicx
libídinis*' crápulas cum amícísagere,cccnas tota node continuare. Quinqué anno s
in omnem lafcíuiam effufus, íntemperatam uitam duxít, ínglorio dedítus ocio. Ple-
ríauc non temeré id ab aftutífsímo príncipe factum opinantur : utputa qui non то/
doanímos cVconatus hoftium , fedfooorum ac fubdítorum fidem , ceñando tenca*
ret: quid ceteri ín Dcj Hageüummolirencur,cautius experíretur,ac euidentíus íntel-
liocrct. Quaread quatuor ferelmperfj fui límítes,exploratores,tanquam in fpecula »o
colbcafleícrunt:ítcm,efpeculatonb. quenq? continuatosairforeshabuiiTe,quice-
lerrime ad eum cúnela noua perferrent : alterum ín Colonia Agríppina, qui Occi-
dentís:ad Tanaiam alteríí,quí Oricn n's:c<Ttcros partim ad Lítuaniam , partim ladra:
ílatuíffe,qui Septentríonís acMeridieí res nouas cxplorarentJllud in eo rege míra-
bilc,neq? laboré bellicum a libídine ac ucluptatibus umdicaíTe,necpociumabello,
ñeque feritatem a clementía,Scythicum aíTeruííTe hominem • Pacatas ¿nterea prouín
cías per legatos &pra:fidesadmínillrare, finítimos undiquecreberrimiseruptíoní-
bus perprafe&oslegionumacerríme follícítare, ad tutandos regní fines copias dí-
fponere.Quareín ocíofoШcítus,&JnfoJlJcitudineocíofusplerunqueш'derí,çquata
íneouítiorum cVuirtutumíemina. Pannoníos íugo colabore uíque aded grauiue- »•
xare folítus,ut(fi Vngaríca: credamus hiftoria?)relicT:is paftoribus di armentís , im-
petrata á rege mífsíone,quam plurimí in A puliam emigraucrint ♦ ~ Neq? tarnen inte-
readefíjdegíoniscuiufqj fupplcmentum curare, pecunias cogeré, quarcunqj bello
funtufuíímpenfius curare, difponere commcatuum opportunitatem , delect û fen-
fím habere,oppidatim auxilia contrahere, donare largius eméritos, ¿Vuetcranis iam
ettoctís dare nuTsionem:itcm ocrj quinquennío tyrones deligere,dele¿tosqj difcipli-
na militari ddígentíus ínflruere,adolefccntes ÔVpueros ex oppidís Síuícís pafsim со
gerc,educare in caftris,cV fcholas tyronú prouínciatím dííponere. Nouífsímo quin
quennia anno,inftauratísuíribus,I talíam, cuius Imperium tantopereaffec"tarat, ín-
uadereílatuít.Augebatanimum,quddquiefcéti nemo bellum inferre audebat.Iam }♦
bella,ceííanteScytha,ubíquedetíerant: omnes ubique potentatus,ueluti longo de-
fatigatí bcllo.quieuerant.Martianus Confían tinopoli ocíum fcruauit.Greciam,mí*
norem Afiam ,lllyrkum , Thracíam 8¿ Myfiam pacatam habuit. Parí ocio Genferi-
cum , ín Afríca:ín Lugdunenfî Gallia Meroueum , ín Bélgica Burgundiones : Tho-
rifmundum,Sueuos &AIanosinHifpanrjs , Aquitania,Vafconiaq? fuiflelegimus.
Quid eodem quinquennío Valentinianus Roma: geflerit, nondum fatis comper-
tumhabemus.

RERVM VNGARICARVM DECADIS


PRIMAE LIBER VI,

TALiAMadoriturus Atila,quä diu anhelauerat, &eduel maxime, quia


domitis Romanorum uíríbus, fe facile totíus orbís Imperio potiturum
eíTefperabat: atqj admodum uerebatur, ne Vifígotha: Romanum impe- +e
ríumoecuparent.communemorbíspacem ac ocíum íntercepít. Marítú
mam Adriatici finus oram príus expugnare decreuit, neíngreflus Itaham.a tergo ab
hofte Graeco grauiter adurgeretur,& á fronte Romanum haberet infeftú: & fi quid
aduerfi pede.n referre cogcret,reditus inhiberetur.Quare coacflú undiq; exercítum,
priorencquaquâinferiorê,ePannoniaperIllyricumad Adríaticúmareperduxiniii
primis'cp Tragurium aggredítur.ab Ifleis condítíí , Scardonam'cp Liburnica pariter
infeitat. Q_uanquamoppídaniacrius¿níhrent,quía nulla deditioneferumhoftem
fedarepoflèconfiderent: acérrima tarnen oppugnationeuincuntur. Nulla mariti
ma: orae praefidia Martianus impofuerat,nulla'q? munitione firmarat ; uiri ad unuiq
c*efi;om#
ЪЕСАЪ1$ l 113 Èt Vi. %ï
cxfi omnes4fortünaí díreptac: mulíercs cum puerís in íertu'cutem afferta?, píamítu 8¿
uocíferatione completa omnia. Neidquidem Scythae fatis uífum cft:uemftífsimá
oppida diruit,domös incendio deleuít.DiruímrTragürium, ciuium Romanórurn
marmore no tum.Scardona ad Dalmatian ¿ni tíum, hollili manu fubuertinmMox act
Belgradum&Sícum,quodSíbinícumnuTicappelIant ,caftra mouít.haud ignobi>
lcoppidum,ínquem locum diuus Claudius ueteranos mífit.obfeíIumpaucisdí¿>
bus expugnat,in öppidanos pari crudelítate faeuítum , uicos latíus incendie uniuer^
fam'qj Dalmatiám ad Sardoníum ufquc montem, ígni ferro'q? deuaftat,cacdibuf oiñ
niacomplet.Coronam deíndecoIoniamobíidét,adDíomedis Promontorium tol>
le locatáiqüam fada dedítíone, hominibus iuxta ac formnís fpoliauit.Nondum hínc
pedcïfi rhoucrat,quum Salonam , nobilifsimâ populi Romani coloniâm, graui obíi
diôncimperatobduci.cuius ueíiígiaeafuperíunt, ut quanti momenti urbs illa fue*
rit, baud difficulter oftendant. Vix tfibus mílíbus paíluum a mari remota,itl planú
cíe lîta,inter fluente fi umine diuídebatur, opulenta nimis ÔC feceunda : quando Dab
matarum celeb errimum femperhsec fuit emporium. Munítamurbemfortí anime*
Van í aggrediuntuf,uaria moenibus tormenta admouent , turres ac uineas pars adhí
bent. t\ luki allatis fcalis circum ueniunt , aríetibus pleríq? m cenia quatere:portís alá)
admouereteftudínes,cscterí muros diuerfis artibus oppugnare. Contra óppidarií
ínftare fortius,dicere nüllam deditíonem fperarí oportere , le a Romanis oriundos,
te aduerfus Barbaros Romana uirtutecertaturos: ad ha:c fatis commeatuum baberé,
neep inedia, neep fiti defuturos. Contrahis uerbís Atilaítaím'tari»utaütibúotum
exercitum perdere,aut urbe potiri ftatueríí.Quare tertio die íterum pugna: fignurii
dat,foíTam compleri íubet, aggerem quocp proteri,ut fine impedimento mcenia cüi
queadíreliceat:mox turres.arietes, czcterasq? machinas propius admouerúad urbis
portas fíngillatim caftclla erigí, quibus oppídanos a meeníbus r«rpellant,qua:ad
octaua m ufque contignatíoncm extulerat.Qug omnia ubi facb. funt.urbem undiqj
inuadunt:pars moenia confcendunr,rerjciimturcp infantilis ab oppidanís:pars ada*
ctateftudine muros fufFodiút : admotismulti machinis mceniaqüafiadiruunt^adí"
tum'qj ufbipatefacíunt:alrj fefeingerere ftudent,ín mcenibus'qj caeduntur. Contra'
}e óppidani refiriere fortius , &obítinatíus ín ruinís urbis cadere: alrj reclínate» hoftc,
fimo &: egefta terra obftruere adítus, obrjeere uafa uínaria completa faxis.Vbíq? cía
des miferrima oritur,utríncjj cadunt homines:hinc multí a'moenibus detufbatí , aut
faxorú ruina collifi,íllínc fupra moenia fagíttis iacuhs'q? confofsí : quirt 8c mulcí Urbe
íngrefsi.continuo obtruncati funt.Nam ín media urbe prarfidíum collocarant.undé
lïborantibus dato figno,euellígio fuccurrtbatur.Item, mulleres faxa,conflatam pú
ccm,ac fulphur cum aqua feruentífsíma cifcumferre, adiuuare uiros:praeterea horta
ri,ut pro patria acliberis, pro aris 8c focís obníxúis dímicmt, nilplurís sediment
quam pro patria mori.Praeterea illa: plerunq? uírorum fupplementum еЛе,& in de-
martuorum loco fe ultró1 fufficere;pars earum fecuri,nonnullaè faxis déturbarefub>
*э euntes.Harumoperafubfidio'qjoppídaníita confirmât! íuntjUt hoftemundiqjdev
ieccrint. Aula mílitemaboppugnationéreuocat,nefuorúftragemaugeat.Inquo
pr^lioVnnorumduocírcíterrmliadefiderata,exurbanisuíxéeciderécentum:mul<
ti utrinque faucrj.:jCí ucs curatis aliquaníífpeí corporibüs,uígilias ubiq* diíponunt,
ftationem quifque fuam repetít.DírUta moenia aggercalto refarcíunt alrj: alíj, ut tu-
tiusurbem prötegant, interiore foíTauallocp urberrt circumueníunt.crafloqjintüs
aggeremuníunt,utfi forte moenia deferuerint, íntrdfcfereferant. Quibus certurrt
<m,aut obftínatifsíme patriam tueri : ant fi qui foti íníqüitate cógantur, cruentifsk
mamhoftiuicl:oríamrelínqueré.Atilareficiendi acrecreáridí fpaciumoppidanis fi-
bi calamitofifsimum fore ratus j quandoquídém hínc uicíoríam differri; ac fuoruni
Îp caedem augerí intelligebat, iam confilium init , afsídua ürberri ôppugnatione follíci>
tare: & modo eludere.modo'acrius infeftaredecérnít.'ut negataquictejaboribus p*
nter & uígílrj s conficiantur. (¿irietiam pro üifШ paite fumeridí cibi fpacium *bhc>
h t garefW
gare ftuJct,quod prx nimia gentium multitudinc facile potcrat. Quare infequcnti
die perpctuum urbi prarlium indicie : clam prarfeftos cohortium admonec , ut dans
uicibus pra'liumincant:dicoppidanoseludant,nercfpircnt:nocT:u uerd grauiusad*
uroeant.E'compofitopugnamineunt, ¿principio quacuncp poiîûntarteuehemen
fer mfeftanbPôft quintam horam alrj fuccedunt, pugnam redintegrant, pari arte ad
uefpcrum ufque dimicant- Ingruente node alrj continuant,acerrimc quidem oppu*
onant.Pertenebras eludebantur iems, &quandocß exinfperatoinferebantur.Sub
media nocbprxIíumínftauratur,ingentíutrinqueclamore pugna conferitur. Op*
pidaní Taxa trabes'q? deuoluû t , cum pínnís murorum hoftes appropinquare cocpiC-
fent,aliosfecuribusemurodeturbant^bagesinftauratur.Oppidani,côtinuatapU' «•
gna,inediadefefsi,alicubicederecoeperant:contraiftimoeniaconfcendeTe. Quod
ubi in tribus quatuor'uelocis faflum eft , ceflerefenfim illí , ¿V intra fecundam muni/-
tionemferecípíunt. Contra illí a tergo inflare: &dum eos profequiftudent,incav
cam foflâm cadere, unde feredímerenon facile poterant- Innumerabilis multitudo
ínter iorem foflam fane compleuerat , quam oppidaní faxís telis'cfj confodere aggre*
díuntur.quod ubi á fuccedentibus íntelledum eft,ad lucem ufep e muris pugnatum:
quando íftí ípe potiunde urbís percití acríus inftare,contra illi defperata falute obfti
naciu s refiftere.Illucefcente die rex m cenia confccndít.Quod ubi ab uníuerfo ípefta
tumeftexercitu,innumcraundiquemultítudo confhixit : cuius agmine nonmodo'
completa fofíá,fed acquatus agger, alius fuper alium urbem ingredi contendít. His »•
ígítur agmíníbus obruta ciuitas , utríufque fexus caede completur , pafsím díripítur,
cVnobiliacíuium Romanorum acdificiadíruuntur: ñeque templis quícquam con*
ceílüm,& arís.Cíuium fortunar aut prarda abact3e,autigni funt abfumptae.Decurio
nes omnes.ex edicto ante confpcftum Atila; in foro esefi. Nemo ex urbeuita dona*
tus eft. Non in Salonenfes,fed in Romanos íbí tune fçuire Atila uídebatur.Eo'cp ma
gis exultabat Vnnus,quo fupcrbíora Romana? gentis ardíficía fubuerteret.Prarftan
tifsima demum populi Romani colonia tune folo arquata , nunquam pofthac refur*
gere potuit: nífi quo'd ex quibufdam Salonenííum reliqurjs,Spalatrum, no ignobile
oppidum,ad tcrtíum lapídem remotu , pleriq? factum eíTe credidere. Noftra autem
tcmpeftatcuixSalonac ueftígíarecognofceremus,nifi íírasípfe nobilifsímusultro' ?e
profiterctur.TalíuiAoríaita regís iiitumuítanimus,uthíncoccupandí Romaníim*
perrjauguria captaret. Poftharc nonmodo medíterraneam regíonem adAdrium
ufque montem popuIatur,qui Dalmatíam mediam díuidit:uerumetiam Abfyrtium
Pharíumcp quibufdam Salonenííum maníbusaggreditur.Vetuftifsima quidem lo*
ca,quädo altem ab Abfyrto Medee fratre,dum á luís petitur,ibi dífcerpto,nomina*
tumralterú ardificatú á Parrjs,unde Pharíü Demetruí oriundü fuüTe prardicanr. Ve*
rum Parios quondam Romani , cum latrocinios cunДа uaftarent,ín penitíoré terrae
parte reíecerút , & ut colendis agris incumberent adegerunt.l tem Priamonem, Ni*
níam,&: Sinocium nouú ÔC uetuftum oppidum Carfar Auguftus , cum multís slrjs,
quum plureís annos in Romanos armageflerit,ferro igni'qj uaftauit. Quin ¿V Meie* 4e
Tiam,quamCorcyramappellant,cumoppidoaGnidrjsa;dificatopopulatur. Mox
utltalixappropinquaret^dTiciuamne.qmaRhebrjsmontibusdemiiTus.Libur*
nos a Dalmatis dírimens , ínter Salonam ladram'cp ín Adríaticú mare deuoluitur,ca
ftra reuocat.Iadram colóniam Romanam cacterís in eo trac*lu minime cedentem ob*
fidet. Decuriones finitimorûexemplodeterriti,confilium deditionís ineunt.Vrbs
eft ínpeninfularfpeciem redada, a tergo cVutrocp latere marí cireumdata, afronte
adiunftacontinenti. Antecíuítatem ad montes ufque planicies, tribus feremilibus
pafluumeffufaJocíamcenitate acferacibusinfulíscircumuenta,quamaliquí Adríae
maris filiâ.aut uiolam interprétant. Per legatos.quinq? díerú fpacíú fibí darí petunt,
don ce de pacis conditíonib.decernát.Nil ab nuit Atila , partim quia loci benígnítate f
delccbbatur:partim,quía munítifsíma quarcp loca non fine maxima fuorû clade ca*
pere po terat,& fuperiore cede furor magís aliquâto defederatЛnterea Myfcos,Tyn
daros,6í
- . ~ ~ ^ //ы /.
I ЫЪ
LITER Ef. VI. Vi ъ9
darosД' Dryopes , cartera'cp mediterránea regionis oppidapagos'q? dírípit.Euoná',
Cortíniim, Argymntum & Vegliam , marítimas urbiculas,ín dedítionem accepít.
Quinto die legad ab urbe redeunt,dedírionem ultro deferút, grataq? obfequia polli
«cur, Ii homines cum fortunis incólumes fore promiferit:quod ut facilius aífequaiv
tur,bís decíes millenummûm offerunt. Accepit conditíonem Aula : ççpofitis utríii'
que rebus.adeundi fibi copiam fieri mandat. Cum paucis contra ílli fupplicant,urbc
ingredíoportere,nequíd mílítum intemperantía detrimenti committatur. Res ín
diem poíierum prorogatur,deditionem urbis fibi fieri mandat. Decuriones & metu
&promifsís canfufi,quamuís. non deefiènt , qui cam fieriprohibèrent, tandem por-
,0 cas tyranno patcfaciunt.Is ubi urbçm íngreífus, tradítam ipontè arcem accepit , ощ/
nes cíuilíus fegerere mox edicit.At ubi Scythica multitudo opulentam ciuitatem cir
comfpexit, ne facile quidemcontineripotuit.quin bárbaro morelicentius uiueret.
Vi nonnulli utí coepere,pleriqj rapiñas primo1 furtim,mox pafsim agere:malo exem
pío fic alienam audaciam augere. dicere pleríqj , ínuitum hanc conditionem Atilam.
accepiire.exercitum in fterilidifficihq5regioneuerfatum,flicentius uiuere oportere.
Contra oppidani.uimcV rapiñas à principio íniquo animo ferre:rogare ckobtefta^
rife, mitins agerent,íura pacis non fine máximo federe laedí pofle .Intemperatum 8>C
petulantem hoftem quum plerique in gdibus tolerare non poíTent, primo1 clam mu
tuo fefe intcrficere:deinde ubi palám id fieri coeptumeñ,fumma in media noclefedi^
и ció fufeitatur, tumultuaría in urbe pugna conferitur:utrínque multicadunt, muid
quoqj cecís íftibus fuos interímunt.ExperrecT:us Atila.quum mmultum fedarenon
poiTet,ciues ab Vnnis obtruncari , amfta mifeeri ac diripi permifii.E' decurionibus
magna manus quum ín paruam daiïem fortunasJiberos 5¿uxores redegiflent, muí
eis caclîs,ab urbis tergo foluere,ín Italiamq? trarjeere. Qui inconfideratíus fe geifere,
pareim in eo tumultu cacfi funt,partim letali uulnere faucrj : nonnulli ín latebrís ddi-
tuere.Illucefcente die ciuítas Vnno militi in praçdam conceflà, rapinis íncendíocp ua
fbmr.Hacc ubi e fententia euenere, inlapygíam Atilae çaftra mota, faxofam quídem
regionem,gregibus tantumuíno'qj pollentem. ubi Senia ín primis obfidetur , a Se'
nom'busGalh'sdi&aaccondita.E cumsconfpe&u in Italia quoqj SenogalIia,açSe^
}• na ín Hetruría, eodé nomine pracdita.Nam ex Gallis edam Borj in Norícís, ¿V Scor-
difciín Myfia extítere.in funefta nanqs illa peregrínatione fua,multa oppida condide
re.Simíliter ex lllyrrj s Antariatae, Ardei & Dardani,& e Thracibus Triballi fuere:il
qua Straboni danda eft auftoritas. Senjam nulla munitíoneprxfidioqj praeditam,
ftatím occupant 8c diripiuntipari calamitate Orthopliniam,Rhegium,Lepficam,S¿
Tarpfaticam afficíunt. Vicos ínter arduos montes olím recónditos ufqucquaq? du
ripiunt,íncendio omnia abfumunt : uíriagreftes aut cacfi,aut ín fçruitutcaiferti; nub
la feníbus,quum inútiles forent,habita miferatio. AdFlauonam demü, ÔC Aluonam
peruentum eft,qu2e Iftríac fun t, finitim ac: ÔC íftae quoque direpta: pariter ¿V incenfac.
Nulla tunc fuit tarn facua ab Vnnis ex ercitata erudelítas,qu ac illorum rabiem expíe
te repotuerít. Corruitigitur Illyrica:Libumicaîqjgendselatafuperbia,quacfarpean-
tea.floréce imperio Romano,grauiter eft attríta.Nam ínter Arfiam iyluâ, Tícíum'cp
amnê.per totû maris Adriadcílittus cffufa,regnâte Teutanamuliere.populadoni/'
bus & rapinis no contenta,íus adhuegentium maiore facinore uiolare non erubuít.
Quippe legatos populi Romani.quiadcoercendaeorulatrociniauenera't.oVdehis
quidelíquerant íureagebant,nongladio,feduicT:imarúmore,fecuripercufsít:con^
bufsitpracfeclosnauium,&:in contemptum populi Romani mulíerís.ultrdfubiuit
iinperíum.Quare continuo1 fenatufconfulto in Dalmaticam expedírionem Cn.Ful-
uius Centímanus míttitur.qui tra&uuniuerfum perdomuit:& ut cumuladfsímis le*
gatoru manes inferios placaret,in princípum Dalmatarum colla fecures ftrínxír, Ite*
5° rum,quum ín bello Macedónico Perfes rex Illyrícos pecunia conduxñTet.ur Roma
nos á tergo diftringerent ,quia a fide populi Romani defecerant, ab Anido practore
fine mora fubaelífiant ; ddeta'q? Lofcordía, quae caput gends erat,ftatim á caeteris fa

h j cladedi*


po kditío.Tale bellum ante finítum,quam geri,Roni3c nuncíatum.Tertío imperan
_ . dedítío
¿ta oigufto, quum fyluarum occafione latrocínía Dalmata? frequentius agerent,
hos
te Aínccn& urbe Delminío , fere deiruncauerat: poft harc Afiníus Pollío gregíbus,
armis agris'q? mulcbucrat.deínde Vibío perdomandos Auguftusmandauit.Qui
ferum genus hominum,terram & aurum fodere coegit,Romano aerario obnoxíum;
utoensauara in alíenos ufusaurumparans.cumulatasauaríciaepocnaslucret.PopU'
lataincenfacp Dalmatia,uniuerfo'qj Liburnico tractu , Vnni mox lftriam, peninfu-
lx more in longitudine excurrentem,at qj ne inferiore quidem urbium hominumcp
pra'lbntiapollentem.inuadunt.Latein agros excurrunt,uicos populantur,caftella
multa diripiunt,ingentem pra?damabigunt, innumeramagreftiummultitudinem »•
captiuam abducunt,inutilem artatem ca?dunt. Iftria maritimis exornata urbibus to
ta mifcetunquam ab Iftro flumine in Adriam effluente contra Padi oftia,& á Danu
bioinltaliamdiuertete}pleriquefalfdcognominarunt:S<:pra:fertim Cornelius Ne-
pos, etíam Padi accola: quum nullus e Danubio fluuius in mare Adríatícum fluere
uidcatur.Hacduntaxatrationedecepti,quíanon proculáTergeíle nauis Argofe-
cundo flumine in maredefeendit« Conftatenim ,nauím humerís alpina iugatraie-
(Tram, quo amnedefluxerít.Argonauta? nanq? Шго, deíndeSauo, deinde Naupon-
to.cuí ex eacaufanomen eft índitum, ínter Aemonamalpes'qj exoríéti , liquido fu-
bierc.Polam in primis clarifsimam populi Romani coloniam.a Colchis olim condi-
tam,deindeIuliamappeIlatam,obfident.Indiclopra?lio ,poftero die oppugnarea- го
doríuntunpugna acerba commíttitur, quaperterríti oppídani,deditíonemFaciunt,
fubiturí quarcunq? hofti placuerit conditionem.Decuríones in foro obtruncatí,cae-
terís data uenia. Vrbs demum antiquífsima , ab his Colchis condita, qui aduerfus
Medeam mífsi, uoti'q? ímpotes,ac fuga? defperatione follíciti, Graccorú lingua exu-
lum,Colchorum ueroPolam ardificatam ciuítatem (ut Callimachusait)appellaue-
runt,Vnnorum furore corruít.Ne Parentium quidem cum Harmonía immune reli-
Лит eft,quando pari incendio abfumptum eft. id oppidum a Romanis со ndi tum .
Omnes quoep uici qui Phanaticü fînum, a uarfaniente tempeftate dictum , accolunt
(nuncCarnarium,á Carnis montibus nuncupatum)eodem tempore populad. Mf/
díterranea regio paríter íncéfa eft.Quin ¿V Stridonis oppidum, a Gothis prius euer- 3»
fum,quod in Dalmatian quondam.Pannonia/q? confinibus fitum erar,diui Hierony
mí reuerentiainftauratum,ab Vnnis iterum incenfum eft.DeindeadTergeftam иг- |
bem feftinatum , claram quidem coloniam Romanorum, centum ófodogíntafta-
drjsab Aquileia remotam:quampaucísdíebusexpugnam't,diripuítc£.Punícumuí-
no nobile caftcllum, traiecTro Formione, cui nunc Ciíkno nomen eft, ¿V Arfia flumi
ne, ad Natifoncmufque difeurrít, Sí pagos oppída'cp pafsím ferro ígni'cp deuaftat,
Mox ad Aquileiam , animís tali fucceflu adauftís, ab Vnnis properatum eft : quum
facile feurbem capturos eflefperarent, quia caeterarum moreprarfidrjs carere opina
bantur.Neqj nouerantillamTranfpadanarum urbium quondam fuifleprimariam,
a Romanis olímcondítam,haud fecusac íncumbentíbusbarbarísimpofitam,quin- 40
decim milíbus pafluum a marí remotam,quam Alfa,Natífo,Tarrus'qj praeterfluunt.
Ad earn olim aduerfo flumine, onerarijs nauíbus obnauígare folebantperNatifo-
nc amnc,plus ftadrjsfexaginta.Gentcs ad Iftrü Illyrícac ad hoc fubflehebâtur empo
rium : quíbus mos erat , marítimas merces uinum 8¿ oleum conuectare:illis contra,
mancípia, pécora, pelles.Extra Venetian fines in planicie fita eft, 8>C ab ea flumine ab
Aipibusdefluentedifterminatur,perquodad urbem ufeß Noreiamftadrjsrirciter
mille ¿V duecntís fubnauígarí folet:ubí Gn.Carbo,collatis aduerfus Cimbros fignis,
re infecía difcefsít.Locus eft , ut ait Strabo , ad purgandum aurum fuapte natura ni-
mis idoneus , neeminus quídéad ferri fabricas. In ípfo quocp finu templum Diomc
dis fuifle memorant,praeftantifsímum cum amoenífsimo luco aedificíum.Díomedís 50
in Adriático marí potcntatum, non modo' Diomedear teftanturínfutee, & quae de
Daunia gente, ¿V quae ad equeftre Argos memoria* prodita funt ; fedínfignesqui
apud Ve-
7) EC AVIS /. ИЪЕ% VI 9i
apud Vénetos olím cxhibebantur honores , quíbus candtdum Uli cqutim immolare
mos erat.Duo ргачегеа quondam lucí monftrabantur , alter Iunoni Argíua' , Dia-
na: Äcoliac alter dtcacus: in quíbus feras referunt ita foIitasmanfuefccre,utpafsim
cerut cum lupis pafeerentur : canes hîc damís Sc" leporibus diclo cín'us reconcilian
Fabulantur. PrcCterea fama eft , quendam in faciendís uadímonrjs fuífle ftudíoliísv
mum.eoqjofíiciocelebremefFeftum, iocís homínum carpí admodum confueuifTc:
eundem incidilfc in uenatores, qui írreticum lupum haberét : ab his per íocum fu i He.
rogatum.an'ne pro lupo fponte fe uadem ftatuereuellet,ut iliaca ab eo damna perfol
ucrenquod fi faceret, eos recipere, fe continuo írretitam beftiam dimiiîliros. Hunç
te prolupo fideíufsífferemiflum deíndelupum, ac maximum equarumarmentum agí'
tancem,nulla ínuftum nota, ad fidciuíToris ftabulumadduxíífe. Eum recepta gratia,
cqiiabus tupí notam ínufsiífeí&ex hocLupiferas appellaffe.uelocítatemagis quam
pukhritudine excellentes. Nomen 8C notam equarum , fucceflbres generi feruafie;
ex his nullam alieiuffefozmellam.utcis tantum itirpsipfa perduraren equinam hinc
fobolem pernicícatís mira; prominafTe. Verumutadueríorapcrueniamus , ímmi-
nentebello Macedónico, bellum cumIftrismítum,quíppequicoloníam Aquileíam.
deduci prohibebant. Eteodemanno in agro Gallorum Latinacoloníadedudta»
tune florcre Aquíleiaccepic ,quum Romani cum populis Danubrj accolís bellum
inicrc. Neilludquidem, ut Capitolinus ait, pra?tereundum cft, tanta contra Maxi-
» minos fide Aquíleíenfes pro fenatu extítííTe,ut quum ad fagíttas arcuum nerui emit'
tendas deficcrent,e mulíerum criníbus eosinftaurarent. Quin & in marmóreo laptV
deidlegíturíncífuin, ímperatorem Caefarem Auguftum, Aquileieníium reftítuto*
rem.&coiidítorem. Viamquocn geminam,aportaufqueadpontem, pertyrones
iuumtutísnouac Italia; fuá: delectus, pofteriorí longi temporis labecorruptammn
niuít,atquereftituit. Sed ad diverticulum reuoectur oratio. Atíla Aquíleiam cír-
cummenfus, cVmagnitudínem qrbis Se" munítionemadmiratus,non modotumuL*
tuaría oppugnatíone,fed ne díutína quidem obfidíone facile capí poíTe confpicatur.
Nam ubi in ltaliam uêtum eft, Valentínianus maritímís fuis urbíbus ualída prarfidia
impofuerat,Scythicífurorísnonígnarus.Aquileíenfesquocp cíues,utcxpedítíusac
}» tutíus cum bárbaro hoftepugnarcnt,líberos,fortunas, uxorçs.&inutilem etiamav
tatemín próximas ínfulas exegerant. Acérrima tandem obfidíone metropolis ¿pía
ucxatur:contrauero,necquenquam facile patiturappropinquare. Sa*peínterdiu,
quandocpnocbi exurbeín caftra fiebat eruptio, cefis'cp complurimís clandeftínarc-
ceptuí íigna dabantunars arte faepius utrinq? eludebatur.Necp çquo animo fuos te*
mere morí patíebatur Atíla:patétem feracem'cp príus agrú populatur, uicos ÔC mon
tana caftellafuccendit. In Foro íulíenfes, cognomíneTranfpadanos,latcacfolí taim*
mam'tategrauatur. Ne temeré quidem idab Vnno factum , ut prœfenti crudelitate
oppidanorum ánimos confternaret,¿k!addeditíonem adigeret. contra illi liberis,u<
xoribus,fortunísqjleuatí,nec£ facile cô
bene fperare,hoftem anímofius expecbre, irritare farpius, ¿V dimicandí ultro' faceré
poteftatem,tumulmaríofa;pepra?Íiolaceírere,uígílesfopítos'cpexímprouifoaggre
di , ¿V ne mediocre quidem hofti quandocp ínferre detrimentum • Neq? tamé ad hxc
Atila qu íefe ere: ucrerí fa*pe, acideirco grauiter angi,ne in primo Italia: propugnacu
lo uníuerfa eíus opera eluderetur. Quare ad artem aftutiam'cp fuam fe quotídíc reno
care,excogítarequxcun^expugnatíonífintufuí:turreslígneascircumerígere,mu*
nirepluteis, materiam undiqj adcomplendamfoñam cogeré, farpeadmociscírcu m
machinís mcenía tentare, neepunquam fine magna fuorumca:de redire. Neqüeui,
»еф adaftís undíque cuniculis,necp quauis arte urbem capí poíTe ratus, fame dunt?.
xat expugnare fperabat» Ne quid aduerfo Natífone á Romana claffe fubucherctu
5e aut a Garnis Norícís'cp deferretur,animumíntendit.Montíum clauftra occupante-,
cuftodíuntur óftía fluuiorum,cVomnes adítus obftruútur- Contra níhílo fccíus Vu
noprouidendum fuít,ne innúmera multítudoanterceptís commeatibus, fkmeperi«
h 4 n%>
ret Quare latifsim* euagari cogebatur , Sí loca prxfidio carencia longe diripere , ne
qua cibaríorum inopia laboraret.Item,ne dum A.quД«ае obíídione remoratur,ocio
torpeat exercitus.aut fafti feditíone foluatur,finitima.interea oppída expugnat.Par
tcm cquíratus,& expeditos milites ТШадёштатлет trar)cereiubet.Concordíam
perbreui occupât, diruit'q?, ne contemnendam quidempopulí Romani coloniam.
item Alcinumm,oreRauennaeín palude fitum: & Opitergíum.uetufti nominis op-
pidum cuertit.Quar quamuis poftea inftaurata fuerint,eodcm tarnen anno,quo Fo-
rum Popiin„a Longobardis dcleta fuúTe legimus.Ex Alcini ruinis Tortellum ardifi^
catur/rauriííani,Querni,Foretani,Cogí.enf€s,Varcianíparíteraffl]guntur. Taurin
Hum Silusamnisdiuídit, a Venetorum paludibus uígínti milíbuspafíuum fancre«
motum:Alcinum ueró tribus mílibus. Senfim tarnen arcb'us Aquileia ob fídebatur.
Nam ubi caftella multa ante portas ac círcu ere&a funt,nemo ex urbeprodíre,ncque
inferre quicquam,au t efFerre poterat ; fofía egefta terra completurЛат fub m cenib.
conftíterathoftis, & ámocníbusoppídani repcMebantur.Secundus tunc annus age-
batur,cum Carnis,Foroíulienfibus,ca2teriscp finitimís latèfubaclis deletis'q?, adhuc
Aquileia obnixe reftiterat.íllud'qj omnibus certum era t,au t urbem tuer¿,au t cu m ea
pulcherrime cederé:quoniam nihil Vnnorumièruitutemiferiusreputabât. Decern
circiterhominumrmliamburbeceeidçrât.&nihiladhucobeflèpotuére, Spcmdun
taxât in eo coUocarant,adextremum itadefatigarehoftem, ut obfidionem déferre
cogeretur.Necp ab Atila promiisis ullisadduci potue"re,ut fefe dederêt: quibus non 2»
modo peribnarum fortunarum'qj incolumitas, & immu ni tas uecb'galium ofFereba-
tur,fedunicumtantum obfequii fignum poftulabatur. Obftinatius ad hace obftare
oppidani,quiuanamScythicamfidem Se clementiam aliorum exemplo didicerant.
In pofterum cum his Atila fe benignius agere , captum qui forte prodierit ultroî red'
derermunerib. quandoep follicitare decuriones , & hortari utaliquam patriae ас fuo*
rum rationem haberent:dicere,pranerea nullum ПЫ fubfîdium, praeterquam ab ho-
fte,fperandum. Ad hare Uli aures obftruere,nihil prattermittere quae ad propugnan*
dam patríam pertinerent:cibariauiritimdiftribuere,ôi eaquidem quam parcíísime:
uitam pro falute patriae pro nihilo ducere,$£ eo maxime , quando uxores, liberos ÔC
fortunas in Gradenfi infula collocarant. Quum iam tertius elaberetur annus, diuer^ J0
fus admodum Atila trahebatur;pra:fertimquum mufsitantcs milites intelligeret , 8c
feditionem in ter uariasgentes facile orituram nimium formidaret.Quin 6V plerique
proceres de foluenda ad eum obfidione retulerunt, de qua nihil adhuc decernere uo
luerat.Demum,quum urbis mania luftraret,profpexitciconias,que per domorum
faftígía nidos difponerefolent,exurbe pullos educere, per pagorum culmina inftau
rare nidos, omnescertatimfugamcapere.Captato extemplo' augurio , fuos príncí»
pes acciri iubetiConfpícite ( inquit ) proceres, quam dextra nobis aulpicia drj dede<*
rint:qui ne magna coepta temeré deferamus,per aufpicatifsimas aues e ccelo nos ad*
monent.Vrbem diu obfeilam.iamiàm interituram,ciconia: ecce relinquuntan quan
ta rcrum omnium inopia uerfentur hoftes.euidentius oftendunt : cafuras arces,perix +e
culo imminête deferu nt,nobis'qj imminêtem uicloriam portendunt. Proinde eftote
bono animo , commilitones : quoniam haec una dies , quod triennium in graui obfiv
dione pracftare non potuit, cumulate repédet.Tu'qj Mars pater,& inuiebfsime Her
cules,cicteri'q? drj,prazfentía confírmate aufpicia: propius refpicite gentem ueftram,
quam in flagellum populorum emigrareiufsiftis, á facinóroíís'qj nationibus pcenas
exigere uoluiftis. Ego autem fi ope ueftra in Romanos uicbriam continuabo , pro
referenda gratia,tertiam exuuiarum partem uobis ipfe uoueo,Marti'q? patri ex hofti
li fanguineopimambecatombenme faclurum eíTe recipio. His Aula: uerbisficom-
nium animi pafsim fuccenfi funt,qui uictoriam dudum defperarant,ut extremas cui
que uires fe oftenfurum certum elîêt.Dato fubinde fîgno,machinas urbi admouent: 5«
comparacis omnibus qua; huíc rei ufui forent,ita obffinatispugnam anímís ineunt,
ucpnufquam infuam poteftatem urbem redegerint , nunquam pra-lium déférant.
Facb
DECIDIS /. LIVE*. VI ??
FaAo ;mdic(ueagrnine,ita concurium eft,ut tcmcritatc potius quam prudentia freti
cuiivfíationem nullamfccerínt,donecmceniaconfcenderüt.Oppídan¿ indómita ho*
ftium audacia confternati,ne tot quidcm с propugnaculis deturbarc poterant.quor,
ccrtatim pro fe quifq* fubiban t, Completa corruentium cadaueribus fou*a,cV a'jqua*
to íamaggere,p!us hínc animo 8c obftinatíone quam uíribus arte'q? pugnatum; con
tra illi'nc metu & defperatíone certatum Jnftat hic S¿ illic AtiIa,fuos nortatur,íniram
iam uidoriam traníigant : muñera, coronase^ murales , & acterna ftipendía pollice^
tur. Pracdam omnem mílitibus ofterr,opulentifsímam earn еЯе,акегат'ср Romani
exclamât» Nunc cun&atius corrípit agentes, nunc ftrenuos ¿V animólos extollit: S¿
10 modo Imperatoria , modo mílítís pro tempore ас loco gerít officium • Nihil со die
prcrerrmfît,quod fortifsími ducis efle uideretur. Dum oppidanos iam laborare cô^
fpicatur,captam ubique urbem exclamât. Ipfe fumpto clypeo , adieeb's muro fcalís,
cófcendere nititur : quod ubi a exterís fpeftatum eft, tantus in urbem ubique fa&us
cftímpetus.ut ultra defendí nequíuerit.Rexamceníbusprcdam,cacdem,incendíum
&ruínam exclamat.In urbe & publico ¿Vpriuato prarlio res agitur : frementes hínc
uoccs,miferabilcs íllincíntonantululatus. Aquíleicnfesadunum cícíí omnes. Hos
pulcherrime morí, uilúis alios cerneré erat, mortem pleríquelacelTendo carpebanr,
oceurrebant fortius alíquí. Multipraedacdulcedinealledi, dum per latebras íncau*
tiuscuagantur , miferríme catrduntur.Mulíeres quacfuperfuerant,capta: omnes , SC
и proftitutaz funt:nulla honeftatis,pudicitiar, artatis & dementia: habita ratio. Ne П>
xui quidem alíquid índultum . Diftrahebantur pafsim uirgines , íngenuarcp matroz
nx, Si pro hoftislibídine uis cutqj iliaca. Templa,uiae,fora ítem publice príuatírncp
cxdibuSjfurtis &rapinis omnia fœdari. Prae uirorum oculis uxores ínceftarí, caedi
ante ora paretum immanifsime filrj,ínfantes matribus ereptí paríetíbus illídí. Vafta.»
rí omnia ferro Sí igní,cruorís riuos pafsim ag/,extincb. mifericordía,plan(ftis ас ca>
dibus omnia mífeeri» At una prazftantís pudicitíx matrona comm emora tur , quae a
fado hofte perita, dum in tecbtfugít, ut eamtueretur,poftquam non alia uía niít
morte ímpollutum corpus femare pofle cognouít.c fummis ardibus ín fubieclum
Natifonemfluuíum ulero' fepra'CÍpítemdeclit:interdíuasnon immerito referenda,
je quando tam praxlarum feruanda; pudicítig uniuerfae pofteritati legauit exem plum ►
Vrbcm deníque non príus relíquit, quam anno Salutís quadríngenteíímo quínqua
geíímoquarto humi aequatam ferus Scytha proípexir. Rem aliter geftam pleríque
tradiderunt,rebusltalis aflentari potíus qnám feribercueraconati. v tinam his am
bus immanitas barbara fuíflet elufa. Dícunt ením, Aquileíenfes fame fatua laboran*
tesextriennrj obfidíone, hoc commento fàlutem fibíínuenííTerarmataspcrrn cenia
ftatuas,quecuftodumordinem mentirentur,ritediipoiuiüe.Incautum hoftem,prO'
fpeftaurbís munítíonefeígnauius egifle, farpeftationes excubías'qj deferuiíTe fafti>
dítum : ciues cum liberis , uxoríbus §¿ fortunis ex urbe clam abrj fle , ¿V ín proxímam
infulam,quamGradumdicunt,confugiiTe» Vnumfpefua frufiratum cVillufiim,
+t cxciconrjs,quae ftatuis ínfederant,cognouiíTe,occupatam mox urbem, defertam in*
ucniíTe fabulantur. Vtinam id и eráis , quam calamitoííus afíerere líceret. Euer fa A/-
qnileia,ita omnium Italorum anímí côiternati funt , ut pro mœnibus hoftem inflare
reputarennac maxime Romaní,qui non multo ante tempore díreptam á Go tthis ur
btm acceperät,& nuncimmanítatem plus quam Gotthicam reformidabant.Quum
Aquilcienfeexcídiumínfenatu relatumeft, omnes uíqueadeócxanimauít, ut uita
demndis inuideretur, qui ex his malís diuina quadam commiferatione ргаггер ti uí*
derenturtuíuorum conditioníultro commíferarentur,quíadtam mífera témpora
referuatí forent.Silentíum cum gemítu ííngultu'qj aliquandíu celcbratum . Vale- nú
nianus Imperator,difsimulato parum metu,ne cauerorum exemplo fuo ánimos con
jo fternaretjpatres rogare fententías coepít. Paucicenfuere,quando nemo prardoiore
uerbum faceré poterat.E' fenatus tandem confulto,res diuina apud omnia puluína-
•"•a,i«míuftitium,fupplícationes acluftrummdicitur.Etquum fuperíore anno rer*
raemocug
rarmotus afsidui fccometaefuerintntem multa loca de cœlo lacla, uariacp portenta,
expiandam urbem decreue're : praeter« deledum per Italíam pafsim habendum t8C
inoentes copíarum apparatus • Dimiflo fenatu,matrong in forum prodeunt, patriae,
libcris.focis ¿Varis profpíciendum eíTeuociferantur. Suam& Aquileienfiumcala*
mitatem deplorant,ornamenta ofterunt,&: barbaris oceurrendum exclamant. In ur
beubique flucluatur ¿V difcurriturrtumultus ingcns,¿V planñus exöritur. Ex patria
busmultí , qui de relígione bene fenferant,Lconempontíficem maximum adeünt,
quemfanciifsimumuirumeiTenorStreiRomanamfalutemprofuiis lachrymís com*
mendantj.ac fun ul obtcftantur,ut imminens Italís exítíum deprecetur , neue nutanti
Ecckfia; ¿mperío'q? Romano défit. In prophana ltalorum facinora,praefentium ma* l9
lorumcaufasrerjciebatPontifex. Diuinamiram,purgatísmentíbus,&orthodóxa
fide placandam: IES vm Chriftu m optimum maximum pi} s animisnunquamdcfu*
turumaíTeuerabat. Vníuerfaparíterfíu<ftuabatItalia,cVmultí non modo Romani,
feduan) Italia; populi, fi quo potuiflent,ultroemigraiTent:at hinc ab Vnnis , á Van
dalis¿llínc,iftluncáGotthisinhíbebantur.Senarus tarnen confultum omnes prarfta
re conantur.Dum Aquileienfi obfidíoneremoratus eft hoftis, Foroiuüenfes & Car
ni , 8¿ uriiuería fere Venetia, Patauium ufque ac Vicentiam , populata pafsim & in*
cenfa eft. Venetíci fînus accola?, ut in tanta trepídatione propríae faluti confulerenc,
in próximas paludum ínfulas, quasconfluentia flumina comptent ,emigrarunt: 8C
prafertim Patauini quídam proceres ininfulam , cui poftea Riuo alto nomen eft in* î0
dítum. Quin & maxima Patauini agrimultitudo, in foílam Clodíam , Medoacum
Albiolam'qj confluxít.quod finitimorum excmplo factum eft. Quippe ex Aquileía
ad Gradatas aquas, non procula' continenti remotas : ¿Concordia Capreolas, ex
Alcíno in fex propínquas inter fe ín fulas , ea tempeftate emigratum eft. Quas a por*
tarum amiíTf cíuitaris nomínibus,TorceIlum,Maíorbium,Burianum,Maurianum,
Conftantíacum, ÔC Amianum appellauere.Tuta nanque confugia paluftres ínfula?,
ex congefto influentíum amnium limo confeÄa? , alterno'qj maris arftu con firmata?,
ñeque multum ínter fe díftantes.couenís praebuére. Vnnici ad hace íncendrj relíquig
confugere.quae círcumfrementem adhuchoftem perhorrebant.Ä principio e palu»
fíri materia,profugorum multitudo caías facere,uicbim pifeatura queritare,Ichthy* }•
ophagum ritu uíuere, quaeque tumultuofíus agere, terram perínde ac perniocififsí*
mam nouercam deteftari. poft Gotthorum eruptionem Vnnos perpeti,ínftare fub*
inde alias barbarorum eruptíones . Quare ex hac profuga mifera'cj? gente , Véneto*
rum conflata cíuitas,e paruo principio tanta fumpfit íncrementa,ut nunc mole lúa la
boret.Ab anno Salutís quadringentefimo quinquagefimoquarto, urbs prarpotens
cVopulentífsima fumpfit ínítium : quaenifi Atilam círcumftantium urbium euerfo*
rem habuiíTet,nullum adhuc ortum inueniflet.emultarum nancp cíuítatum excídío,
mutato fato nimis effloruít«Ex AquiIeia;,C5cordía?,Alciní,Padua?,Opitergij mon
tis^ilíci^HeracIía^Aquilí^Gradus, Capreolarum , & Lauretí relíqurjs plane con*
ftat.Etquumno parua ex parte ëRomanofanguinecôftet.tantum e prifcaRoma* 4»
norum nobílitate refert , ut cítra ínuidiam caeterís iure pofsit anteferri. Cui nullum
reformídare fas eft excidíum, nífi aut ínteftínís facftíonibus , caeterae'ueItalíac coíura*
tíoneuexetur:autVnnorumbello,quo quondam fumpfit initíum,eodem fane fibi
,qua:rat excidium.Quibus quidem malis fi reAe profpicere poterit,nemini profeAc»
addubítandum eft,quin eorum Imperium ad orbis ufque finem fit omnino perdura*
turû.Sed de his hacftenus. Ad Paduam férus hoftis caftra mouit.urbis nomine per*
citus.-quam etfi munitifsimam eife no(Tet,tamen commeatuum inopia laboratüram:
quando eíus agrum tríennío dírípuerat,diu refiftere non poíTe fperabat.Neq» etiam
ígnorabat,relífta tantum ualidífsima iuuêtute,ca;teros imbelles cum facris ÔC forra*
his paluftres ínfulas oceupafle, ut hoctantum efFugio ab Vnnica fe feritate redime* 5#
rent. Vrbs tandem Celebris ÓVuetufta obfiderur,áTroianiscVHenetis Antenore
ducecondita,populo quondam Romano fiduwmafemper habita. Nam in dífficiUi*
mis rci-
iDECz^ÖIS t. ЫЪЕП Vi 99
wis reípublícae temporibus,pecunía femper 8í armis iuuit« Et quum noui populi ín
colonias deducerentur , non eo quo cañera: modo , Paduam eft deducía colonía.Si'
quídem Paduanísíus Latrj datum eft, quo in comités Roma: fuffragia redderelice^
bat.Tyberi) tempoi e.quíngentí equeftrís ordinís uirí in ea cenfi funt : antiquís üerdí
annis centum Sí uígínti militummilia míñfí'c conítat. Quanta uírorum probitate 8¿
artium bonitate floruerít,magnitudo cum alíarumrerum, máximo apparatuRo'
mammiirarum,tumueropannorum 8¿ ueftímentorum uaria mercatura déclarât»
Vctuftifsímaquoque Iouís aede celebra . i:cuifpolía de CleomenisLacedemonrj uí'
(TtoriaPatauíum relata,affixa fuére:qua¡ n ibi fuífie putant , ubi nunc fuperbifsimum
10 díuaduftína: templum , ut líthoftrata quotidie ibi inuenta teftantur,íntuemur. Nec
minus quidem ha:c uiris fortunata cenletur : quando Tjtum Líuíum,Romana: hifto
ríxparctem : item Volufium,Stellam, & Flaccum poetam prazftantífsímum genuít.
Agro prardita feracifsímo ,quam montes uinetis olíuetís'q? confiti , 8c" pra:fertím Eú
gaim,qua:pra:ftantiauinaproferunt,círcumfpe<ítant. Et quàndo Romanorum ov
lonía fuit, tan tum Romanas nobilitatis ¿V gloria: retulit , ut cum florentifsíma quacp
Italia: ciuítate confcrrí poíTet.Quod eo magis Atila: animum irrítabat, ut tanta urbe
potiretur,quoniam alteram Romam fibi expugnare uídebacur. Quüm paucis acrí
obíídíone diebus earn uexaíTet , oppídani fame adacb'.ut íáluti corifulerent,fefe Vn^
no dcdidc're. At is urbe potítus, qúandofeDei flagellum eflereputabat,nullani
jo foederis ratíonem habuít. Vrbem cum exercítu ingreííus , cuneta hoftilí morepopii
latur,S¿ íncédít:curíam 8¿ theatra díruít, atria qu*eqj cum templis fuperbifsíma fub>
uertit.in uíros relíquascp foeminas parí feritate facuítur: prxda quocp íngens export
tata.Euerfa tune Padua,ícríptores carteri, qui multo elegantíu s ífta fcrípfeVe, Viceri
tiam,Veroná,Medíolanú,ck Ticinuni , quam Papíam dicimus, Scythica caftra mo
ta efle tradút: Sí per Tranípadaná femper regióné iter faftum.Poft hce ad Mincíuni
amnem ftatiua habíta,ut inter amicos , an'ne гесЪ! Romam contenderet , fane decern
neret. Contra Vngaríci Annales referunt , qui ut maíórem fibi gloríam uendícent,
dumAtílamfui regni autorem extolIunt,Rauenriam,Ferrariamhoridumexiften<>
tem , cum plerifque Cííalpína: Gallia: oppidís, Patauíno exitío ádíecéVe. Adgloríam
30 Atila:, nobilitatemurbisnímíumpertinere reputabant , quíppe quam a1 Theílalís
GracciconditamfuiíTeperhibent. QuiquúmTufcoruminíurias tolerare nonpot
fent, ex Vmbrís quofdamultrd populos afliimpfere, qui a:dificatam urbem incole--
rentn'pííuerdínfedes patrias rediére. Ex noftris alíqui Sabínorum oppidum eLíuí)
di cbfuiíTeconrjcmnt.HancTybermsímperator,utín porta áurea feulptum eft,mü
ro cinxit.Ferunt ergo Vngarí,ea tempeftate loannem urbís antiftítem,fuiíTe Ariana
p.erfidiainfeAum,o¿Apoftolíca: fedís hoftempronuncíatum, cuiaqua&ignifue'
ratínterdíAum:quífe pontíficem cumduodecím cardinalibus Romano more íbu
tuerat,&: ad fuftentandam dignitatem multum fîbiauri forte congeflerat.Hûc etiam
ínfulatum,pontíficío habítu cultum, cum uniuerfo collegio facerdotürri aduentanti
4» Atila: occurríffe,procidúTead pedes hoftís,&: patria: ruinam fuifle deprecatum: gra
tumdetulúTe obfequium , &populum dusimperatafacliurum promífiíTe. Deinde
monuíífe regem, ut opinionem in fide fuam ultrd fectaretur , & in carteros Chriftía*
nosirrueret: quod fi faceret,fe talem operam daturum,ut fineullo periculo Italiam
pariter&Afrícamfubiugaret. Ad harcAtilam magis Imperrj fpe,quam fideí gra*
tiaexoratum,rcfpondiffe,nefas eífehumíllime fupplicantíbus non ignofeere : ñeque
dedecére, potentem uírumhumanitatís,utres poftulat , habere ratíonem : quandd
ab horaine nil humani foret alíenunu At in tempore humanítatis & dignitatis fimul
habendam efle rationem:quia altera fine altera, pro femando decore,c5íiderar¿ non
poteft.Promde ut utríuíque & rei 8¿ dígnitati confulatur,fe oblata deditioneítacon
î» tentum , ut calcanda portarum oftïa in limine deponantur , honorificus ac tutus fibi
Wcp exercituiadítus pateat.aliter nunquam dedítíonem admííTurum.Rauennates,
quamcuncp conditionemilledetulííTet,nedumiftam(neomnesperditum irent)
bentífsime
bentifsimeWpiffe: crates
fuiírcjiberumcuramaximahumilitatísacfideioftentationeferíileaditum. ^xcrci-
tum per mediam urbcm finealicuius detrimento traíecifle , ipfum pro arbitratu tuo
ín urbe permanfiíTe : mox Hamímac partem, 8c Ferraríam cum Líguna inuafiíie.
quod apud carteros ínuemre non potui . De Rauenna nihil dixcrím : quando loan*
nem nommathanxfiarcham.ex nomine aliquid oritur coníccbrx , De Ferraría &C
Liguria nihil affirmarím : quiaFerraría non modo non erat oppidum , fed ne pagus
quidem:& Vnnosin Liguria nil legerim fuiíTe demolitos. Tícínum &C Mediola-
numufque furor fflc grallâtuseft. Caetcriuero fcriptores , poft captamPaduam,
non Rauennam, fed Vicentiam & Veronam,Atilam obfedifle fcribunt: quibus au „
«floráatcmagíscrcderecogimur . Vicentia nanque ad Meduacum amnem fita, a
Gallisuna cum Mediolano,Brixia& Verona condita,quiurbemRomam ceperût:
Palcinone grammatico infîgnis.Meduacum, nunc Bachilionem appellamus.Trans
Meduacum Vnnipofuéïe caftra: quibus pérterriti Vicentini,deditionem poil: tri-
duum fecere; quam etfi fecerunt,nihil tarnen ea profeciffe uifi funt.Hoftili nancp m о
re , non modo ípolíatí , uerumetiam immaniccr caefî , pulcherrima quaeque ardificia
fubucrfa. Mox ad Athefim ufque difcurfum: obfeflàqj Verona urbs clarifsima , Si
Gallorum quoq? acdifîcium,nobilifsimo adhuc theatroilluftris, quod practerquam
Romano,nullis alrj s cederé audet. Item uiris fortunata do<ftifsimis,iEmylio Macro,
Catullo,& utroq? Plinio,cui tantu m debet Latina pofterítas.Ha?c cíuitas,ubi ñeque a
profuturamdedítíoncm efle,necp alio tu tiusconfugerepofie, quam feurbetueriar-
bitratunbarbarícum tandem furorem experiri,cx: in patriae defenfione fortiter cade
re maluít , quam defertis focis ÔC aris palantes fugerc, ínter fugíendumq? per agrum
&pagos pecorum more trucídari. Vrbem pro uiriliparteiamdiumuniuerät: quod
eo ftudiofius fecere Véronenfes,quo perniciofifsimum magis appropinquabat exi-
tium.Commeatusundiq? conuexerant,utingentemhoftiummultitudinemmoraac
fámecoficerét.Sedpoftquá ter quaterueoppugnaricœpére,& pugna quidem per
petuaba&i mox pcenitêtia fubit.Nam murorü laxitate,& multorü fuga,qui in tanto
tumultu urbi fe íubtraxerát,maxímis Vnnoru uirib. obftare non poterant.At quan
do imminente mortem fibipropofuerât,nilnouiacciderepoterat,quodc5fternaret •
¿ncautosJntcrobfidendum,&excurfionibus nihil remííTum. Longe late'q? popula-
tur agcr,incendunturpagi,pra:da ingens ex AlpíbusRharticíscpmontibusagitur»
Mantuanus & Cremonenfis ager pafsim diripitur,ad mania ufqj difcurfatur.Man-
tuani paludíbus fe tuentur,Cremonenfes niiferius agunt. Traiecîo Mincio , Cremo
nenfes ÔC Ccnomannos pari modo follicitant.Brixiani munitionem urbis ftudiofius
curant: hoftem quotidíe portís ínfultantem , & ínterPadum Alpes'qj difFufum pro-
fpiciunt,cV: perhorrent. A' Veronêfibus pendent omnes:qui fi reftiterínt,parí fe for-
titudine propugnare no diffidunt.Atillipoftquamfefruftraob reruminopiam ob-
fîdionem foluendam fperarecôfîderant,defaciendadeditionedecernunt. Fit fena-
tus côfultum,ut per legatos ab Atila pacemcumueníapetant:quacunq?pacem dede
rítcondítíonemercentur,6Vaccipiant.Poftero dieoratores mifsí redeunt,níhil pra>
tcrciuiumincolumitatemab Atilaímplorarepotuifíertertíam prarda? partem eum
referut Marti ac Herculi pared óptimo uouífle,reliquampromifiíTemilitibus:neqj
tantam gétíum multitudinem fine praedapofle uñiere, urbem cum cíuibusintacbm
prxftíturum.Dedunt feciucs,patefacb's portís Vnnum cum exercitu excipiíít. Qui
ubi in medio foro cóftítít,pra*dam(pra?ter earn quam uoucrat)omnem militicôcef-
fît.Ad rapiñas pro fe quífque fe cóuertít,cum fortunís uírgines ingenuar'cp matrona;
rapiuntur , fruftra promíflbrum obferuátia poftulatur. Dum uiri uxores cum libe-
rís a raptu uindicare conantur,Scythicam in fe feritatem irritare occoepére : at ubi ín
eos arma couerfa funt,tot in eo furore trucidatí funt,ut mediocris pars euaferit. Ar
géntea Sí áurea ,gemmataq?deorum fimulachra, uafa ¿Cornamenta cartera pafsim
direpta, multa ajdifiria incenfafunc Theatro peperceVe, opens nobilitate placan.
Quum
DECIDIS I. ЫЪЕК VI р?
Qiuim fumantem Veronam Mantua Cremona'cjj profpiceret,quarum altera ab H -
trufeis codita, altera uetus Romanorum colonia fuerat,ingenti utraqj trepidation
quauebatur.Brixiam tarnen caftramota funt,&Cenomäni longelate'qj popular
abafta cum homínibus pécora promifeuecedebantur» Iamingenti preda onera'
erat Vnnus,tot nobilium urbium cxuurjs ditatus,dum ea oppugnatur. Bergom
fiumagerinfeftatur.diripiturt&incenditur. BergomumcumBríxíaá Galliscor.
tum cit(ut uukTrogus)qui Romam occuparût. Aliter fenfilTeuifus eil Catoicjia,
pequiex OrombinorumftirpeBergomum ЪС ComumpromanaíTetradidit, Ce;,
ncli'us Alexander earn gentemconíecturanomínís, Grzecam fuiiîe affirmât, utpc te
«o cuíamontíum accolatu nomen eílínditum. Carcílíus quoque poeta Comcníis fuit.
DeindeComum colonia fuúmedíocris:fedPompeíusStrabo,Cn. Pompeij pater,
in earn colonos reftituit,quam íncumbentes Rheti late'uaftauerant.Cn. Scípío tria
homíaum milía infuperadíecit. Díuus deníqj СгеГаг , qtiíncB ínquilinorum miliaad
inhabitandum deduxit. Ex his quingenti ílluftrifsími fuere Gra?ci, quos ciuitatc do->
natos,inhabitatorum numero deícripímneep ibidem domícilíumhabuere,fedrelíx
fto nomine oppido.Nouo comenfes oppídanos uocauere.Huícquum finitimus ííc
I^arius lacus , ab Adafluuioaucbis,miram pifeium ubertatem oppído afíert. Omi
nes igitur Comenfes 8í Bergomates, uno tempore ab Vnnís infeftati. Sed Brixía
cum ßergomo in deditíonem accepta, uno eodem'qj tempore populatur,8c" incendia
" tur.Poft hace Mcdiolanum, urbs populofifsíma , non minus opulentía & uetuftate,
quam omníú artium uarietate confpicua , Vnnos allexít.Haic, ut Gracci memorant,
quamuis non modo quondam ínfubríum , uerumetiam a dauftis deinde rebus to*
tíus Gallia? metropolis eft habíta:uicum tarnen a principio fuiiTe aíunt. Multi nanqj
popul¿,quíprifcís temporibus ex ulteriore Gallia ín Italíam emígrarunt ,nobilifsi^
marum urbíum feruntur auftores, fi Catonís au&oritatem iure obferuauerimus« Б'
Gallís ením Tranfalpínis profecti quondá Vertamacorí,Vocontiorum Nouariam
condidere:Leuí ac MariciTicínú, Laudem'qj Pomperj : Cenomanní Comu , Bergo
müSíLigíniforum.Iifdemquocp temporibus Borj,Padiac Rheni fuere accolcc: led
muito poft tempore á Romanis eíec1:i,circum¿acentcslftro locos cumTaurifcis ha
J° bitarunt, bellumcp aduerfus Dacos ad ínterítum ufquegeífere.ínfubres deníq; Me>
díolaiiuma:dífícarunt,&optimis ufqueadeoaufpícrjs, utínhodíernum ufqjdicm
totius Galliac princípum regia ÔC metrópolis eiTe uideatur. QiJam aliqui parum do'
<fèc,quia in medio amníum Padi, Adx, Ticini Sí Vmbronis fita fit,nomen hoc fortín
tamfuillcreputaruntdnfubres namqj á principio, quüeGalIíaTraníálpína prodíc-
rmt.patríum fecum adduxere nomen. Multe hoc urbes in Gallia nomine dicïç fun t.
Vnum in Gallia Lugdunenfi Mediolanum eft: in Aquitania ad Oceani litttts,alce>
rum: tertíum,ultraRhenumáGallis quoque conditum,Phryfiis'cß finítímum:quar^
tum in Afia, nulli fluuio proximum. Et ne per alia euagemur,hoc exterorum pracx
ftantifsimum,in Tranípadanaregíonefitum,quod primo ab Infubribus conditum,
♦» deinde á Gallis, qui duce Brenno in Italiam eruperunt,urbemcß Romam cepere,mi-
rifkeadauc1:um,uelexpagisinurbem redactum eft. Vniuerfamáprímo regionem
Infubresincolebant,quieTranfalpinisprodiere: cVquum Alpium accola: forent,
animorum ferocia 8c" ftatura plus quam humana pr£eftabant:in primo congrefiu ue
hementifsimi, moxubipradiomcaluerant,nmiummorclaxabantur, &Tabibant in
ludorem. In Romanos armafumereaufi,Britomaroduce,fe non priusbaltheafo'
luturos, quam Capitoliumafcendinrent,iponteiurauerant. Quos ubi Aemylius fii'
perauitjUtiuramentapracftarentcaptiuos Romam duxit, duetosep in Capitolium
fu binde difeinxit. Redintegrato cum Romanis bello, Aríouífto duce, exhoftium
exuurjs fuo Marti torquem aureum uouere.Sed Capítolínus Iupíter eorum uotum
i° intereepit, quandoquidem Flaminius de torquibus eorum aureum loui trophamm
erexit. Viridomaro rege, Vulcanoquoqj Romano arma uouerant: fed fruftra ta eos
uota alio cecídere.Cgío nancjj rege.Marcellus,tertius poft Romulum,Ferctrio loui
i opima
opima fpolía remlít.ínfubrcs ígícur , anno ab Vrbe condita quadrmgentcfimo fcxa>
gcßmoin ditioncm populí Remaní peruencre. In corum agro Mago frater Наши*
balis uulneraras cft, & in Corfica obij t , dum in Africam per legatos reuocatus , na.
uigare contcndit.L. Furius prartor Romanus , Infubres rebellantes,** Hamilcarcnt
Pccnum inca partebellum molientem.acieuicit.Cicfocp Hamilcare, trigintafexho.
minum mdia'ín со pra>lio defiderata. Cornelius Cethegus confuí, Gallos Infubres
fudít,fugauitq?.Paulo poft L.Furius Purpureo,^ Cl.Marcellus,Boios Sc Infubres
njperaruiH,Marcelluscß darum de his tnumphumegit. DemdeMediolanüpcratv
nos círciter quingentos pacatífsímum fuiíTe ferunt,& ufep adeo floruíífc, ut cam ur.
bem Romaní fepe principes,quo ad per oceupatíones lícebat, ínhabítarint. Statium lo
Ca4¿lium,clarifsimum comoediarú ícríptorem,& contubcrnalcm Ennrj, Infubrem .
fuiflè,aucbr eft Eufebíus. Quú igítur per tot fécula Medíolancnfes illuftres eflent
habíti,eo magis Vnnorum ánimos incendebant , quo nobilitate ac opíbus prarftan.
tiores eíTent. Exiftímabatnamcp Atila,expugnatoMcdíolano,quod Gallíca-gen*
tis caput erat, ceterafe facile confequutururmatq? non minus indelaudís relaturum,
quam fi Romam urbem occupaíTet, Gothorum manibusexínanitam.Motísrcpen.
te caftrís Infubres ínuadit,amplifsimam'qj urbem acérrima obfidione círcumuenit.
Luftrato urbis ambitu ac tracíu, & laxitate fuburbiorum , fe cotínuo earn ciuítatent
inueniífe cognouít,qua? uniuerfum ad obfidendum facile Scytharum laflaret exerci-
tum. Reimagnítudinemadmíratus,remifsíuscum Medíolanenfibusagereccepit. м
Nam munitíísimam frequentifsímam'qj urbem, uíribus facile capere non pofle intel
lígebat,5c fame earn fine communi malo conficerenon poterat. Populata nanqj re.
gioneTranfpadana, faniaannona? caritate tota Gallia laborare coeperat. Qüarcibi
nondíuituseífe,fedcaftrafa?pe regíonatim mutarecogebaturhoftís, neingruente
fame abfumeretur exercitus. Quin & ab ínuadenda Liguria non tam locorum afpe.
ritas,quám inopia commeatuum remorabatur.Itaq? Mediolanenfes per pra?conem
alloquttur,cV:hortatur fpontefefededant:quod fifecerínt,perhumanúeosdomínú
ínuenturospollícetur. Mediolanenfes quid agerent haud facile decernebant, alio,
rum cxempla ab Omni condítíonc deterrebant, nulla ab hofte foedera feruari rumor
erar:&longa populum frequentifsimum obfidione, ad díram famemredigi pofte je
non ignorabant : aliqua tarnen in deditioneuita: fpes inerat,qua? ad patres relata,fe-
natus repente confulto affirmatur. Poftero díead Atilam legatos mittunt, qui fena»
tus popuhíp autorítate deditionem,ut clementiorem hoftem inueniant,honorificen
tifsimis uerbis faciunt: Quam poftulafti urbem, obfequium'cp noftrum ,rex Atila,
ecce fponte deferimus, quâdo tc amplifsimum terrarum dominatorem,Sc* terrorem
gentium diuinonuminecreatumintelleximus.RepugnantiacuncT:aproteris,fuper.
bos dcprimis,&: difficillimaqua?que fuperas.Cedunt Atila? omnía:6Y eo redacîi funC
po tentatus humani,ut beatus hac tempeftate is dici queat,qui a tanto hofte ad faden
dam deditionemexhortetur.Si tibi omnia iubentefato cedunt, cedent quoqueMe-
dioIanenfes,&fpontefededent. quod non modo necefsitateimperante,fedimpel. 4*
lente ftudío faciunt:ne deftínatam e codo tibi gloriam remorétur , ne'ueiuftum mox
exítíum fubcant,pertínacia?cp debitas poenasexpendant.Extremenancptemeritatis
& ílultícía? eft, diuino nutuireluctarí, fata'q? íntercípere, cVpraefertím tua , qua? uel
inconfidcratifsímo cuíque nota eiTe debent.IHyricum, Myfias, Thracíam , Macedo.
níarn ¿V Achaiamdiripuifti:Rha?tos&Noricosfpoliafti: Germaníamcumuníuer.
fa Gallia ígni ferro'cp uaftaftúmunítífsímas Adriatici maris urbes eucrtífti.Iftria,Ve
nctia,&:uniucrfafcreTranfpadanaGallía populata, fumat adhuc: caeteri Italípra?.
tanta trepídatíone,ca?terorum exemplo deterrítí,derelínquenda Italia decreuííTent,
nífi fupero infero'q? marí,ac montium circumfeptu occluderétur. Proindc neuifto.
ría? tue deefrcuideamur,fenatuspopuli'cßMediolanenfis nomine urbem.homínes, y»
& fortunas ultro dedímus : ¿Vadmodum crubcfcímus,quoduelutí dominus píen,
tifsimus iam futurus,nos officio preuenifti:& uti amícos, ne feucrítatem tuam expe.
nremur,
DE CADIS 1. ЫЪ Е% Vi. 99
rircmur,monuifti, uc dedíiíoncm contínucvfaceremus.Quaregratías Mäieftati tu«
fcmperhabebiïnus, mpplicantesquâtopoiTumusaffectu ,quando de uolun tatema
non ueremur,ut edicto milites ca?dibus,rapinís,caneracp uiinhibeantur* focis ¿Varis
parcantjinuiolatamqj macronarum acuirgínumpudicin'amferuent. QuodGMár
ieftatem tuam exorabimus)nunquam officio meritisqj uíncemur- Non modo4 prav
feiuis , ucru'm etiam abfentis tui imperíum íummo ítudío üíribusqj tuebímur : ¿V in
utracju с fortuna tarn gratum tibi femper obfequiumpra*ftabímus, ut pro peculiarly
bus focijs nos habendos efí'e cenfuerís. neqj plus fideí ín Vnnís , quam Mcdiolanen'
ííbus plane reperíes. Nec Maíeftatem quidem tua dedecebit, Mediolaniregíam fta*
M tuere, quam fbccundifsimam omníUm artium officinam omnes iurenuncupannt»
Atqucfidemnoñramexpertus, non minus hanc quam Sicambriam amabis , ¿V ex--
colcnJam cíTereputabis. Quamobrem urbem tibi dedítifsimam,Maieilatí tua' non
indecorem futuram,cum optimísaufpicrjs exoptatusadí.Accipebono animo Ciíal
pina?Gallia^regnum,metropolim'q? dextro pedeíngredere, non plusdiuino quam
noítroiudicio nuncoblatam. Quamuttanquam regíam patriam'cp fedem trades,
quando in tua manu omnia collocamus,iterumiterum'qj deuotifsimè fupplicamus,
Perorantíbus legatís , díuerfus Atila trahebatur , utril potáis faceret: an fuauifsimis
ucrbis placatus,cum cíuíbus benignius agefétranuerba daret, urbe inox aditam po^
pulaturus. Qiium rérum Opulentía ab omni regem humanítate diuerteret , perfidia
to pudorcm íufcitabat, ftudíofa'cp líbera'cp deditio ab omni fraude uíndicare conatur:
tandem dum pudoriacutílitati fuaí Cortfulit , libentí animo , hílaricp uultu deditio^
nemfadamfeaccípereoftertdít.cíüitatem cümfortiinísincolumem ргагШшшроЬ
licewr,nd preterms lmpcrrj áMediolanenfibusunquampetiturum.Expedítionem
fuam imperandi & non populandí gratia fieri: fe'cp gloria:, ¿V non prxdx caufa mili-»
tare fign¿ficat:quorum altcrumlatronisjimperatoris contra gloríofi eft altcrum.Ra^
pinas ,caídcs £¿incend aín obfti'natoscViébellesiure quandocp permíttí. Proindc
omnes bono animo clíe íubet , fpe fimul & promifsis onerat , indulgenrifsímum eis
dominum tururú afleuerans.Leaatí cum lartícia dimíttuntur , omnia urbi tuta ac in^
tegra fore nuncíant. Infequentí dieportas aperiunt , grato Vnnos animo excepturú
je princeps fingulari pompa ingredítur urbem: exercitus longífsimoagmineperur^
bem tranfrjt, in caftris noctem ex edicto achurus , nc qua primo ímpetu uís cuiquam
inferretur. Centuriones tantum.éVprapfectí cumucteranís,&cohortibus prartoría'
nis,pra* tutela príncípis ín urbepcrmífsí,totús ille dies in pompa tranfueeftationís
dus eft.Poftcro ucro cum decurionibus Atila urbem luftrat,pulchritudínem ac çdi
fifia adruiratur.Templum louíslonga religíone celcberrimum perreucrenteradít,
íbi'qj louíMarti'q? rite lítauít:omnia artium genera círcumfpectatj&f obfr.upelcir.at'
queexhísfacultatummagnítudinemconncít. Reucrfusínarcenr^auaricía nimia зг*
ftuaçe cœpit, fecum cogítans-.non ad exornandam,fed delcndam Italíam ueniílerlm-'
perium fibíinPaniipníaftatuifle, hac tantum urbe totum exercítum ditaripofie: ím
40 nip'MedíolanenGu uíres fibí fórmidolofc uidebantur. Quare dum fe infequentí die
excrciturecenfereuelle difsímulat,clam p cr prefectos lcgionum,ÔY qui inurbe per'
n,oclauerant,agit,utdífpofitísp¿riirbemftatíonibus,futur
tur,cíucs ínuadant,cV. omníapo'pulentur.Quod ubi fieri coeptum cft, acerrime tota
noclepugnatum efí. Primores urbisimpofitís e domo prefidns fe tuebantiur, atría
muhafiierantnobilífsima:ciiíufcpinftararcís.Aftubid¿csilluxit,quumplcbcii paC<
fim.£Ur,eptíca:derentur,¿V in muítislocís incendia fa?uirent,tandem decuriones om*
nesfea.pti, partim ca^G,partimb.enígnioremhoftem nach'.máona fe pecunia rédeme--
runcRaptascum matronis uirgínes.Et quamuis in fortunas & decuriones fanutum
elblluçefçentpdieal^^^^ ex edicto finís
50 Л atusaMulta; ingenua; mulí eres uírís reddita*,popuÍus aduectís commeatibus, alí-»
quantulü ex illatis caíamítatíb, refpírauít. Vrbs quamuis grauiter eflet affli<fta,non
**çrcmo tarnen abfumpta eft incendio, A"li íé per edíЛит excufauit,íd fe ínui to ас
:.n • * - í * infeio
wo c^NT: 30KIFIKÏI HEZ. VKÇA%
inicio factum: libidincm tanta- muititudínís, & cupiditatcm haudquaquam facile
contineripofle. DumharcMcdiolaniaguntur.intereaTicínummandatobfidcn»
agrum dírípí, & finítima quarqueuaftari. Eam nanqucurbemhaudparuimomcnti
elfe noucr.at,quam nunc Papiam dicimus, á prafluente amne nomínatárquanquant
PiiniusaLenis&:Maricijs(ut paulo fuprafcripfimus) condítamefletradídit,qui
"Tranfalpiníquoq?popul¿fuere.Nonnullitamen,quo tempore Hannibal in Italiana
ucnít, cam nondum fuifle, ex Líutj feriptis plane conrjeiunt. Nam quum Scipío Pa*
dum traiccít,&: ad Ticinum amnem caftra mouít , & quum utrinque accenfi mílitum
aními forent.Romam'q? ponteTicinum iunxiífent:tunc fi PapíaTirinum'uefuiíTet,
alíquam deurbeLíuíus mentionem fecífict, neep Romani pontemfeeiflen^neq; fa> »•
<fto caftcllum ímpofuiíTent. Nunc fub Sphorciadum imperio florentifsimam efle
confpicimus,eam'cß pra? ceterísarx nobílifsíma,Carthufienfium bafilicainfano fum
ptü facta, litcrarum'q; gymnafium mirifice nuncexcolít.Atila Mediolanenfium prg
daonuftus,Ticinum cum reliqua parte equitatus fubindeconcefsít,ad Padi prxflu'
enta fitum, duodecím milíbus pafluuma Mediolaneníí urberemotum. Ticiníenfes
parem fortunam fubituri,ín tanta rerum omnium perturbatione, quid potífsímum
agerent,nefciebant. Vrbem puíillanimítatís infamia deferere noluerant : facultatcs
cum uxoríbus ac líberís quo potifsimum mitterent, ignorantes , honeftius ac tutius
in urbemanerc,&tuerí patríam reputarunt. Ncqj ullus eis locus fuccurrebat,quí
propria fede tutior eíTe uideretur.Quú agrú ac pagos crudeliter ab Vnnis círcüm di
ripi, incendio pradís'cjí uaftari profpícíunt , indígnatione fimul Se defperatione оЫ
duratí,poftulatamab hofte deditíonem abnegant:rati admodum eíTe indignum,
príus quam dededitioneagatur,fuburbana cum agrouníuerfo ímmaníter díripi.ho
mines cum peconb.omnes abígí:alíos ad feruitutem , ad mortem alíos,pro Scythica
Feritate peti.Proinde generofi optímatum aními , fi res ipfa tulerit , cum patria fimul
interire magna ex parte decernunt.Contraplebs>nobilitatís ínuidia , & cupida noui
tatis,cu¿cum exiguisfortunis exigua quoqj ratio ínefthoneftatís,quumínplebeios
Mcdíolanihaudquaqua faruítum cognouííTet, apertafedítíoneaduerfatur , populi
cómodo &falutíc5fulerecIamatoportere,In tanta tempeftate fatís eíTe, femare uú
tam: fi nccefsítas coegerit,nullam fórtunarumrationé eíTehabendam: fiquid patres j#
obftínatius egerint , fe fada fecefsione a tnoehibus, deditíonem faAuram intermina
tur. Ad hare Atila omnes urbem circumueníre, ac magno ímpetu inuaderc ex ediclo
a'ubct.Teftudines 8c" arietes moeníb. admouétur,adíecb's mccníafcalisfubeunt.Tu>
multus ín urbe ingens excitatur: aliqui dedendam urbem , propugnandam contra a*
liquiexclamabant. Quíín propugnaculisdifpofitierant,partim remifsius agere,ߣ
faceré dcditionem:contráalíquiacerrímeobftare, &deturbare á moenibus hoftes*
Quare extempld Vnní íngreísí, urbe potíuntur : apertis portís , rex equo inuectus,
cum magno plaufu a plebe excípitur.Optimates partim latebras ,parté apertam fu*
gam petuiu.princípís ediclo,íntelle<ftare,maxima ex parte carduntunrapta? cum uír
ginibus matrona%acbona omnia populata.In plebem benignius a&um : templa do 4»
natíuis,preciofis fimulachris, pemmatis'qj fcyphís , parí feritate fpoliata. Liguríam,
qui témpora ífta fcrípferunt, Tranfpadana regíone potitos Vnnos ínuafiífe ñon re*
Feruíit:quando regíonem illam 8>C commeatuum inopia, 8c afperitatelocorum plurí
mum laborare cognouerant.Et nulla re magís quám potíundae utílitatis fpe bellum
inicur,initumcp feruatur. ÄLiguftico igúur tracb , Alpíbus'cp difficíllímis fe abftí^
nucreSc.ytha%ubiparumc5modi,&difficultatisplurimiiinefle,abexploratoribus
mtclligebant. Ad Míncium amnem caftra reuocatarad cuius oftia, quíbus Padüm
influit,ftatíua rex alíquandíu habuít.Dum de ínuadenda dudum Italia mature decer
nitjoptímumfortuna'fuccefiumprofequendumcenfet Atíla, cVfatorumdexterita*
tem nullo modo dèferendam: quam quícuñqj contempferit,fruftra repetat. Tranf 5»
nuteendum continuo Padum deçernit , ne in tanto rerum fucceflu , ipfe fibí defuifle
Uideatur.Muluínprincipísfenten^ampédíbus eunt ; feceíTerealij, quos confilí) ac
fapíentíac
DEtÂbïS 1. 11ЪЕ% Fil. toi
fapícnticc compotes éíTe rumor érar¿S¡: explorata; fideí acprudentíg antehac Temper
habítos.Hi ab urbís Romar obfidíoneimpenfius dehortaf^díUiho potius quam hú
mano cónfilid ductí: ас dieère,Romam diuínís auípícijs fuhdatam, ínuítis quoq; mi
minibus delèri non pofleiDeos non folumhumaní,íeddíuirii etíam ímpcrrj fedem
in Capitolio ftatuiííe:urbem quandocp captam , nunquam delerí pdfle.llliüs loci ge
niumiantümfibinümínisuendicafle, ut aliquo imperio carcrénorípdfsit. Quin'
etiamimperium fine fine, áloue Mafte'qj parente Romana; génti datum. Gallos
urbepo titos, praeter Capítolíumjgrauífsimas pro talifacihorepoenas exolüúTe,úv
gentemftragem,errores'qj longifsimos diu perpeflos, multas peregrinas fédes óccii
n paffe.&adbrcuifsimatempóraibiínterrjire.-paücds démüiri írt patríám reuerfos;
Porfenam,ürbeniobfideréaufum, obfidionemturpíter deindefoluífi^e: Hanniba'
lemídérii facinus adorfum, uitam miferrimefiníuifle.Gothos paüío ânte, dücc Ala'
rico, captam urbemincendílle : Alarícumdírofatoprelíum, uictoria nequáquam
fruí potuífle. Romam.quando deorum eft domícilium, fub Iouis optimí maxími tU'
télá efle.Pröiride Atiläm orare.quandofatfaftumcratjUtopulentirsimaccnriparata
uí<ftoria,uí<ftoré ex'ercitú práedis oriüftühi , 5í muítís éxüurjs 8>C tropharis infígnem¿
in patríam reuocarét. Aut fi latíus imperium propagare certum erar,alid Scythíca ar
ma uerterètjrtë in próphariam expedí tíoncm duceret,qua deorum urbem incendere
pèfgérét.'quia extrema; temeritatis 6Y llulticía; foret,drjs bellum indicerè,& unicuni
« in terris deorum domicilii euertere.Ad hçcdiuerfusadhuc Atíla trahcbaíur,difficií
limam Italia: partem по modduictamratus,fed ad internum ufq? deletarn:ca?terani
nimio térrore pércülfam,ültrol c'cflíiram. Harc procerú confilia.á defatigatís potius
afsiduo bello artírrtís »quajn e fand íudícíó promanare arbítrabatur.Quarcpufillaní
mítatís Síígnauia: acèrbïufcûlè incfcpuií: qúandoquefeíecollígens, ne delira cjuí>
dem eörum confiÍíareputabaC:ea'c{? penfitáns, fortUnam uariam 8¿ ínfidíofam donfí.
derabat. Ñeque ígnorabac Barbarus,illarri rérum dominam, eundém Temper te>
norem nunqüam feruatüram , néminí uncjüam ufquequaque fuiíTe fidam, pro'
libídine fuá rotare ftatushómínum, &hoc ludo hímíum delcctarí. Ñeque tárnert
nimiarri írhperarídi cupíditatem coerceré poterat, caftra praeter Padi ripam Ion;
3C ge Iate'qj diTpófuit » Vbí quando níhií excrcirui dcefie poterat, со ufque permä>
ncre conftítuít i qUOufque a re Sí tempore confilium rhendícatum oblatum'ue*
aíTequeretur»

RERVM VfíGARÍCÁRVM DECADlí


í RIÜAB LIBER VII.

vm ad Míncíurn" amrierri Vríhi ftatiua habent^ uniüerfa tumulrüac inv


genti trepídatione mífeetur & flüetuat Italia. Leo ptíritífcx maxímus,>
Chriftialiaereipublica; calamitafcm rhiferatús, atquenontantuïna Va/
lentiftíano , uerum etíam a feharu populo'qj Romano exofatus , ulero
ad Atiiam legationem pro publica falüté fufeepít. Continuatis in Galliam ítincrí'
4° bus, cum ucnerando facerdötum collcgío fine cünctatióne coritendít: Atil^quí
adhüc anceps ducebatur,ad Mínciüní flümen occiirrit'• Romanum pontificem
quum uriiuerfac Italia; íummam , dedítionemqúe' fibí liOftis afierre fpefaret , ac
ica fibí fuaderet, elatus animo i ac uultu hilaris j coacta concionc, pro uiridígní>
täte eürrt excepít : datadicendí copia v pätrem fanetifsimum mítíbusíntentis'que
auribiis exaüdíuít. Non tam humano, quam! diuirio(ís ínquit^ míhicredcjcorv
filio, Rex mörfalium facínorum cenftíracérrime.adtécüm Apoftolicó órdíncue'
nimùs. Ñeque ignoramus, quando in diuíno cüku , & animorum falutcuerfarnur,
tcflagellum Dei, & terrórem gentium,populís díúína fuífleüolüntate tríbutum.Te
ex ¿mmitífsima gente edítum , ad tantumfaftigium á Deo, non fine maxima ratione
5« cuectümintellígimus, Quando Chriftiana; gentís miquítas & perfidia ufque aded
i j redunda'
rcdundarafcut fînediuino flagello coercen non poíTet : poteftatem exígendarum ab
hominibuspœnarum tibí Deus delcgauit.Et fi ucrítatem tolerantíus audíucrís,te ,
írxfuaudcírco carníficem effccít,undebitís homines pœnisafficcrcs,cx:coufquc tua
fouitia fureres,quoufcß díuínae iufticixfacftum fads reputaueris.Myfias,Thracíam,
Pannonías,lllyricum,Macedoníam & Achaiam ferro incendíoqjuaftaftí; quia has
populi Romaniprouincia: non modo Ariana,fed uaría quoq? ha:rcfi contemerata«,
pcrnícíofifsimelaborarunt.-huíusetiamcrimínis citerior ulteríor'q? Gallíarea fuit*
Quare te cardibus ac incendio late'longe'q? graíTantem, hucufque paífa eft díuína fe^
uerítas,mortalemperndiam&:ingratitudinem abomínala. Nos, qui Dei omnípO'
tentis uíccm gerimus in terris , ас Petri & Pauli tutela & auctoritate potimur , aut in 10
Iílyríco,aut ín PannoníaMacedonía'ue.aut in Gallia tibí occurriíTemus, te'cp díuína;
uolütatísadmonuiíTemus, fi diuínanufticíae putafiemus cumulatifsime fatisfadum.
Nondum tune díuína ira defierat.Nobílífsimum maris Adríaticí tra<ítum,totcolO'
nispopuli Romani, antiquilsímis'cpurbibuscxcultum teinuadentem ,ab urbe tan-»
quam с fpecula proípedlauímus collachrymantes. Tarnen ñeque tibí oceurrímus,
immo ne minimis quidêliteris inhibuimus : quia irata adhuc numína Sc inexorabilía
fcnfcramus.lftríam ¿VTranfpadanam regionem te flammis 8¿. ferro mífeentem uídi-»
mus , nec mínimo quídem níícío adhuc inhibuimus. Quod ideo fccimus,ut hac flam
magentes quandoqjrcfípifccrent, fuurnq? fine labecolerentSaluatorem. Nuncau^
tciTipra,potentisDeiuoluntatéAtílafichabeto:Te lESVS Chríftusoptímusmaxí^ 2«
mus nunc pedem referre íubetmeqj patítur traicelo Pado , te cardibus , fpolrjs ÔC in^
ccndns ultra faruire. Intra Padum gens pía uíget , carteraq? Italia ab omni labe exenv
pta,ínorthodoxafideconfiftít:propugnatorem habet optimum,accedí terra: qj re^
gem,omníumq? rerumereatorem. Si traiefto Pado ultra contenderís, non cum ho'
míníbus,fed dr)simmortalíbus bellum tibí efíefenties.Caue tibí Atíla,8¿ exuta teme
rítate fa?uitia'qj,coercefurorem. Quid enimmagis temeraríum effe potcft,quamad'
uerfus Deum armagerere^Quidmagisingratum , quam íneum a quo uitam,dígní>
tatem,impcríum,cartera'cp innúmera bona acceperís,inftruereaciemC extrema; quú
dem id foret amentíac. Anianus ÔC Nícafius,ítcm plcríqueuírí Deo dedítifsimi, ma^
gnas a furore tuo urbes díuína ope uindicarunt.Quidfacíet Deus, cuius uel mínimo j«
nutu,quum omnia díuingmaieftatipareant, efummo faftígío facillímedeturbaripo
tes : 8¿ ¿ta deturbarí, ut nulla tui tuorumq? Scytharum monumenta fuperfintcTíme
Dcum,díuinonutuíperreuerenterobfcqucre,&feruoínternuncíocp Deílubenter
aufculta.Quandoquídem minimus feruorum Dei, in nomine IES v,quod cftfuper
omne nomen,cV in figno falutís, uno duntaxat dígito , te tuas'qj copias proterct uni'
uerfas. Neaudeas(tequa;fo)Atíla, Romana: urbisfedem, quam fibí Dcusoptaui't,
inuíto numineanhelare : in qua non modo Barbaras gentes , fed ne prolém quídem
Romuleam Deus patítur imperare. Diuíní eft (mihi crede)ílla fedés ímperfj , ubi
Deus per m'caríos pontifices'cß fuos, humana uotaac preces exaudir .Ibi humanam
culpam &delícbremittit:ibiDeus íusquotidíedícit, ibihumanacríminaiudicatac 4
expcndít:ibí Petrus pontífex maxímus , Chrifti legatus,cum collega Paulo domina^
tuníbi ceterí pontificcs,eíus loco rite fufFecb',ac diüína poteftate donatí pra;funt,hu
manam'cp falutem ftudíofifsíme curant. Ne audeas igítur urbem ínuadere, regínam
gcutíum/epulturam martyrum,parentem orbis , ofrícinam tríumphorum,& díuini
potáis quam humaní ímperrj fedem. Parce Apoftolica? fedí,fub Petri Sí Pauli prav
potenti numine tuta::parce pontificia? arci,qua? ex ofsibus fanclorum , & calce mar^
tyrumcruorefufmfa,conftrucfta cft:parce magnae arar Pctri,petrafufFultc.Quicuqj
Romam olím,qua; diuiníímperrj fedes futura erat,inuadcreaufi funt,e tanto fibifa^
cínoreexítíum ínuenere. Senones Gallípari ímpetu ac uiríbue Italiam adortí,ur^
bem ínuafere,pra:ter Capitolíum omnia dírípuere:tot deínde cladibus ¿V erroribus y
afrccb',ac tarn finiftro deníque fato uexati funt , quod urbem Romam nunquam uú
difíe quamcepiflemaluifíent. Porfenna potentifsimus Hctrufcorumrex, non fine
uitaeperi'
t) ÈCA-DlS I ЫЪ Et Vil . ío\
iura? pfficlllö câm obfcdíc , atque non fine ignominia 8¿ detrimento rcínfecTa rcccD
fit: Romanam potiüs amícítíam , quaYri arma cupiuit. Hannibal afflicTís ( nc deletaá
díxcrim) populi Romani uíribus,ad obfidcndamurbem profeclus , non modo non
expugnare, fed ne uidere quídem dirus hoftis potuit: moxíndcconfcifcenda: fibí
mortis necefsitatcm comparauít . Et ne per híftorías eüagemür j Alarícus nuper
Gotthorum rex , idem'que Scy thia ctrïtiiidus , Roma: manus ínneere aùfus , poft foc
datamurbismaicftatem,cömmiiTumcppiacillum, intercepta möx uitä, míferríme
obijt. Mitíusdeínde cum imperio Romano fegeiTercGotthi,ncqueuiribus ñeque
feritate Vnnís inferiores. Proínde diuiní ímpern fedé,Atila , ríühc abftirie. Romam
to deorum domicílium dimitte. Reginarri terrarüm , matrem gentium , patriam popu^
lorum,antíqüitatisfacraríum,monumenta trmmpHorumagnofce,&ücncrare.Pö
ten tífsimam á diuí Petri folio coerce manum : enfiferí Pauli reformída nurnc. Quod
nífeceris, diuinofimul & humano fupplício tu cum tuíscumulate mulctabcrís: S¿
mox fera pecnitentia ductus , temeritatem tuam fruftra deplorábís. Quarc omnípd
teiuís Dei ore , fub cuius tutela degímus , 8¿ principum facrofan&i Apofioíici ordi^
nia mandator copías'cp tuaspedemreferre iubemus . I taque hinc propere caítraa^
moueto,ferasbarbaras'q? gentes abígíto,patríasfedesrepctito.Padum caiteto fupe^
nirCjfuroríaccacdibus finemímponitó, Humano.fanguinipöfthac,quando díuínce:
fan's «rae factum ¿ft,parcíto.Italía¿ac ürbe Röiria abftincto . Extra I talíam , pr o u 1 1 U'
» bet.ctúí in Scy thiá doniíriator.Quod ni fecerisdçtale tibí iudicíum e codo immincre
intelligito.Neq? illud ignorato , íráta huminâ ex inimicís per ínímícós fuas cumula'
tifsimas eíTe poenas éxigere folíta : qudd ric tibí accidat , iterum iterum'q; profpícito,
Sí hute Chriftí uícario credíto,& aüdíto. Harc Lço pontífex mínácí ac díuino fere'
ore loqiuitus.íta regem exterrúit,utnonhlultaUérbá faceré potuerít. Alaricicafum
mente agitans,eö magís Leoni crcdcrecogebattir. Tandem paucarefert.Sc credere
cxuírigrauitateacreuerctíauultuSjdíuinahaícmáhdatafuíírc: ideírco adMíncíuin
amnem fubftítiíTe,utdiuínam uoluntatem e cu neta tío ne ípfa dignofcerët . Alaría
feexemplodeterrítum,alíqüandíuibill:atiuahabuííre,inuítís Padum hümínib.ninv
quam fuperaturíLueqí a&ururh quicquam.PrOindeaífcucfahter póllíccri3fe non uV
3e term's caftra moturum: m oderaturíi furori,quenl ex díüíná mente cóccpcrat : & faiv
crtifsimouiro,Chrífti'cp legato, utimándaraí, eticfiígío aufcúltaturum. Dimiflo
Leone uotí compote , an tiltítís afpechi ucrbiscp continuo uictüm Atilam admiraiv
turomnes-Multi'cp proceres fubindepércun<ftantur,curp5tifíci Chríftíano tam fá»_
eile cclleritjeffoeminatum'q? prac tímoréammumofiendcrít.Nccpárúaquídem(ín/:
quit)facerdotum manus, nec pontífetf ipfé me deterruit:fed duos fenes , qui dem
barba,acuenerandohorribili'cpuultu,fupraillíusuíri caput,díftricl:ísenfibusadlla^
bant,reformídare coaclus fum:qui,riifi legato fuo paruifícmjprarfentem ínfeftis ola/
drjs mihi mortem minabantur. Petrum & Paulum fuo tune uícario pnefíd adfuille,'
credítu. Vnni regís edicto ín Noricú & Pannoniarrt ftaííua moucrc,&: fedato furo
+• rc,ca?dib.&incendrjsabfanereiubcntur. Leo ihípetratátotíus Italie faíutenmmor
talcs Deo gratiasagít:Romamcprcuerfus,publicáEcclefia:líbcratíoncrctulit. Polt
ha:c pater lile optimus,omnes ingenfj neruos ad aflferédam orthodoxaín fidem,qu J¿
abEutychianispotifsímum & Neftórianis catêpeffateadmoduniuexabarur, fane
conuertít. Neñorius énim , Conftantiriopolítanüs antíftes , üírgincm non Dci , fed
hominis tantum matrem fuifi'e aflerebát : ut imam camís , diuinitatís alteram perícv
nam faceret, ac fei'undtum alteram Deí filium,homin*is alteram efle aíTcucrarct. Eiú
tychcs,ne huic adftípularí uídérctur,díuinam cum humana natura in ídem compofi-
tum recidiíTetradídít,ununlcpfa<ftum hulla ratíone ópórtere díffinguí. Flauianus'
metropolitaBysantínusutranc^damnatherefim.SynodusThcodofiiiuíruEphelí
5« habetur.lnquaprefidéteDiofcoro,Eutyches abfoluítur, oVdamnaturFlauíanusf
Contra Leo poitTheodofrj exceíTum.Chalcedoncnfe concilium, Martíamaudorí
«ate ac imperio habendum curaüitjquod frequentifsimu profecto1 fuííFe feríí t,quaiv
: z 4 doèfexceni>
do e fexcentís & triginta facris patribus conftítiíTe dícitur.Vbi facri conuentus coiv
fulco afleueratur,dupliccm in Ghrifto fuiflenatui-am,unum cundem'queChriftum,
DeumcVhomínemeírecredcndum.Deinde aucbresManicha?a:labis,omniumpa
trum confenfu extemplo damnatí,líbri eorum publice1 concremati • Partus Diofcori
conculcatus,ha?refis'q?abrogata. Subidem tempusEcíüspatticíus, uirbellócla-
rifsimus, non modo Âtilae, fed Imperator! quoquc Romano formidolofus ¿uariji
ínuidorum crimíníbus poftulatus , Valentiniani iulTu , a Maximo patricio obtrun*
catur. Traufila deíndeEcrj commilito, ut amicí mortem ulcifceretur,faüerttéqUO'
que Maximo, Roma: Valentínianuminterfecit. Hic quum annis triginta imperaC
fet,maioremqj uitx partem RauênacduxifTet, ad amplificandam urbis dignitatem i«
Rauennati metropolita: duodecim fubiecit epifcopos : utputa Arimini , Cefena:
Forilmn,Foripompilrj,Fauentiaî,Foricorneli7>Brincrj,Bononiaî,Mutinx^egii,
Parm<r,Placentía: : undefyexarchatus nomen huic inditum.Rauei>nae praterea mee
níaamplíficauít. Ioannem epifcopum imperialí habitu,quí ex candida lana con fou
bat,utííufsít. Quarc cum Romanis pontificibusfefcconfcrreaufifuntRauennates.
Maximuspoft Valentinianumufurpato Imperio, Eudoxíam Valétinianí uxoren*
uiraptam fibí coníugauit. Нагс facinorisindígnitate commota,Genfericurn Vaird*
lorum regem, Africa: debcllatorem , adinuadendamltalíam.cV ad ulciícendum Ico
lus fufcítauít.Quí comparato ex Aphrís.Mauris ac Vandalis exercitu hominürn cír
citer trecétorum milium,cum maxima claíTe traíecít ín Latium , deftitutam a cíüíbus го
urbem cacpítdn quorum fuga,Maxímus tyrannus ab Vrfo Romano centurione caí
fus • Genferico urbem íntrantiJLeo quoq? pontifex occurrít,6Y orauit,ut abacia prat
da contentus , urbís ÔC templorum incendio parceret. Quod impetrare non potuit:
quando ínexorabilíorem,quam Atílam,Geníérícum inuenít.Vrbs totaigni ferro
a Vandalis Afris'qj uaftata. Abeuntes Vandalí,per Campaníam iter facíunt , Eudo*
xíam cum filia fecum ducunt , Capuam cum nónullis Campania: oppidis expugnat»
Romani port quartum ас decimum diem,defertam urbem repetunt. Аш tum fenato
rem in demortuí ImperatorislocumfufficiuntrquocumMartíanus pro reipubli'
ca: falute, haud inuitus tunc fecdus iniuit • Leo pontifex ad inrtaUranda templa '
cum urbe animum conuertít. Demetria; relígíofiísima: mulieri,ac ditifsimac per- 3*
fuafit,utdmo Stephano ad tcrtium lapidem, in fuo fundo bafilicam a:dificaret.lpfe
in uía Appía beato Cornelío aliam erexit,diruta têpla 8c" facrauafa ínftaurauít.Treis
cameras in Petri, Pauli, Ioanníscp bafilica fecit. Sepulchrís Apoftolorum excubiíO'
res adíecit,quos cubicularios appcllauit. Monafterium in Vaticano, haud procul a*
Petri bafilica,mulieribus ftatuit. Acephalorum harefim , qui in Chnftofubrtantias
negarunt, fuis epiítolís acerrimc confutauit. Sanftifsimum igitur pontificem (ut
ad V nnoríí hiftoriam redeamus ) Atila perreuerêter coluit, dimifit honorificeapfc-
que cum uniuerfo exercitu , Italicis opibus ÔC exuuijs onurtus, in Noricös eueftigio'
fc rccepit.Sed antcquam ex Italia pedem educeret , illud intermínatus eftjonge gra
uiorafeltalis bella illaturum,nífiHonoriam Valenu'níanifororem,Placidíx'q? Äu> 4»
guftxfilíam,cum legítima principalis gasa: portioneuxorislocodarent. Nam hace
dum Atila ageret in Italia,¿V ipfa honeítatis gratia ínter facras uirgines afleruaretur,
clám ad Atilam cum epíftolamífit eunuchum , quaVnnum ín fratrem irrítabat.
Hortabatur,utaduerfuseum arma caperet,ipfam que coprjsacpecunrjsadíuuaret.
Quod ut honeftíus faceré uideretur,admonebat,ur fuas nuptías.haud talí uífo indi-
gnas,poftularet.Eunuchií Atila grato animo admifineídem clandeftina mádata dat,
quib.Honorià bono animo efTeíubetrAuAiftxuirginíS coniugiú,quodultrodetu^
lerat,fibi charífsimü eíTe fignificat, eam'qj maxime omnium amaturû. Ex compofíto
legatos ad Valentiníanummíttít,quibusHonoriam cum medía Imperíj parte poftu
lat.ut hac affinitate coniugati,u tríufcp ocio, Sí falutí uníuerfí orbis tutíus confulant.
Quodfipra?tera?quum&fas,a Romano princíperepulfamhancpatiatur,feuníuer
famcumlmperatoreltaliam deleturum minatur, Valentiníanus cum his oratores
refponfi*
. DÈCcJDfS I. LIVEt VIL to?
refponfis dímífit:Seaffinitatern tahtí príncipís nonafpernari.ímmo'nil fibí hoc tern;
poreanríquius accidere potuiífe,quám regcm Atilam falubcrrímo uínculo fibi con-;
ciliarí. Hocmodo urrunque Imperium FacilepacarípoíTciproindeanimum fu uní
fponcc id annucre.lnterea fe fororis , ac fenatuspopuli'que Romaní uoluntatem ex
plorant rum, fine quorum iuiîu &■ aucloritate nihil irt república rite fieri pofsm Sub
idem tempus Valcntíníanus,ea,quam fupra diximus , morte diem obrjt . Atilaom-
niiio ucrba fibi darí fufpícabatur. Reuerfum tandem in patriam, alíqui parum uíxíf;
fe prodidércnonnulli in GalhaSjUtillaxurri ab Ecio ¿VTheodoríco Vifigottharurri
rege confliftum ulcifceretur,íterum redrjffefcripferunttcx: quam fcríptorumdifcor-
te diam fupra tangere QCCOEperamus,hk proutrespoftulat,explicabimus. Annales
Vngarici,alncj5 pcrmulti , poftquam Atilacum uícloredítato'qj exercitu ín regnunl
fcreccperat,cumdebello Itálico & Illyrico tríumphaffeferuntiexhíbuiffemunusgli
diatorium,uaria edídiffe fpeétacula: Sicambria? populo ter epulurri dedífie , mí fsilía
fxpcfparfiire,multapopulis conuénientibus prodegíffe. Etquamuisdeínuadenda
Alia atque Africa cogítaret,nefuauirtus remollitauídereturruírum tarnen fumma li
bídineperditum, inter conuíuía cVíngentemeoncubínarum numerummentemro
пхШ(Ге,и t eodem modo relaxati cum corporibus Vnnorum anímí, uehementíus ntí
uabcllarepararent:Ildíco puella eifuítpraeca:terisgratifsima,Ba<ftrianorum regís fl
lía.míra pulchritudine,& íncomparabili ucnuítate:cuíus amore fuecenfus* earn pri-
и marixuxorísloco habere conftítuít.Comparatís pro regís dígnítatenuptrjs, per o-
mnemintemperant¿elícentíam>inconíugalíc5uiuiofibííndulfit.Bacchoac Veneré
corpus ita ea noetc cofecít,ut inter dörmiendumfupino corpore, profluuíofanguí-
nís e naribus cótínud fuffocatus ínteríerit. Experrecta mulíer* uirum ampíexu repé
tens,extín<ítum algentemcß inuenít.Cóuocatis mox cubiculario s,elato lu ¿tu , fatum
regís ¿nopinatum promulgator. Fatum(inquam ) uíro noníndígnum.nam quialie>
numfanguiné tätopereanhelarit, proprio hue expleri& inferiré dêcuit.Martianuss
eanocte,qua hoftís intern c,arcum Atílac in fomnis fraclum uídiíTe, ¿V hínceius ínte>.
ritum prardíxifle traditur.At ubi mors eíus uulgo díffufa eft,omnes Seytharum ani>
mi extemplo confternantur. Confpícanturenim talcactantum imperíum edíuerfis
jo §ciKÍbiis,eífdem'cp inter fe diffentientíbus S¿ infeftís(quando Gepidae ÔC Oftrogot>
rha:,ueluti feruí.praí tímOré cum Atila c5militarant)nunquâ confçruari,neCp tot ná
tionesinobfequío retínerí poffe:omneshaudah recótínuo'defe&uras arbitrantur-
Exequías tandem Chaba ÔC Aladarícus ,uel (utalrj.dicunt) Hernacus &Duríchus,
eíus tílq,cum ceteris príncípíbus,faciendas curát.Funus pro uiridígnítate, ей maxí>
mi pompa,populorum'cp frequentía celebratum:corpus ín íacellum acmaíorú mo>
numenta relatum,dequíb. fupra díxímus.Nam in celebrí uia,ubi columna Vnní ere
xerant.Bela, cacteri'cp Seytharum duces fepultiíuerarit. Hunc Vngarí centum ÔC uí<
gíntíquatuor annos uixiile, praeterea quatuor. ¿V quadraginta, régnaffé , poft ingreí^
fumín Pannonías anno feptuagefimofecundoya'Saluteuero Dominica quadringen 4**í
40 tefimoquinto uitâ excefsíffe ferüfc.Iordanis eíus funus ita prodíditjn medrjs; cafirís^
intra circüftantía tentoríacadauerfuiffepofitum, eleciífsímos Vnnorú équités una
cum Pyrrhichía faltatíone, modula to cantu > eíus laudes cireum conrínuíffé.Círceiv
íium more círcumcurríffe: mox collata ftrena, corpus honeftafíe: commeffatíonerri
cumgaudíofimülac lucíu celebraffe, Subindeclámnocbi,adpradb'tutumlocunl
corpus humicondídíu^jdícaffehofbumexuuíaSímulto'cpdeinde humano fanguíne
•parentafle* Iordanís autem longe' diíüntiens ( cüi an ne fides abroganda fît , ц íudí>
cent, qui cítra inuidiam uetu ftiora Scythicarum recuwjnonumenta perlegerint) A>
tilam refert,poft bellum Italicum , reuerfum in Panne) níam,expedítíonem iterum irt
Galium ad delêdos Vifîgotthas recepiflTe.Quod ut facm'us efficeret , eosqs incautos
So adoríretur,adMartianum Imperatorem legatos continuo mifîffe, per eos'q? acerbíf-
fime poftulafle, quod Theodofn quodamlmperatorís fibí promifia minime praffo
rentur;proinde Grascorum princípi bellum índíxiíTe, Hoc regèm callidifsimum id>
circo fe-
tor cYNr. 309ÍF. HE*- VKGAl. L IЪ VI
rircofeciffe,uthoftes quiGalias occuparant,cVin VaiconiaTolofac imperabanr,
omni fub hocprictextu fufpicione liberaret. Deindemox in Galliam longis itinera
bus cum máximo exercitu comendiffe, Alanosq; priusquam Vifigotthasaggredi
ftatuiffe:ut his fubach's,Viíígotthas IongeTacilius ipfe protereret . At non fcmpcr e
fententia confilia noftra fuccedunt. Ne Thorífmundus quidem, Gotthorum rex,
mcntem AtilxnoninteIlexit:quippequiueritUs,neui(ftis Alanisfortioremhoftem
expcrirctur , rjs cum magnis copr)spra?ftöladrüit. Inuadentibus Vnnis , ne minore
quídcm animo acuíribus occurrít. Cohferto praelío díupugnatum: Vnnus tandem
inclinatus,acfubindedaretergacoacT:us,parsímfünditur, cÍfugatur. Tanta cardes
ibi committítur.ut ne minorem quidem ftragemv-quám ín campis Catalaunicís, te
quos Mauriacos nunc uocant, Scytha paffus fuiflecredatur. Sí Gotthíco feríptori
credendumeírecenfemus,Vnritd^etrimento&ígnomíniaiuxtáaffe<fli, in Pannonü
am fcfereferunt-ExindeAtila.immínuto admodum nomine,cotem ni ccepít: necita
quídem,utanteaformidoIofuserat, Thorífmundus Tolofamuiftorrednt , paulo
poftdíemobrjt. Nam dum tacb uena morbi gratia fanguinem exhaurit,ab Afculo
clienteinimicos adeffe nunciante,fubtracb's armis ipfe cofoditur. Sed ne moreretur
ínulcus, altera manu, quae libera erat, rapto fcabello inimicos nonnullos inrerfecit.
Theodoricus frater in regno fuccefsit. Antcquam ad Atilam redeamus, lordanem
de Vifigottharum rebus plura dicentem,aliquantu|um profequamur.Thcodoricus
regnum adeptus , Riciarium Sueuprü regem , ¿V cognatum fuum, qui in Galatia,Lu a*
fitania'uc confederal , reperitinimicum. Nam quum Ricíaríus totam Hiipaniam oc*
cupare niceretur,Theodoricus moderatius ages¿a principio eum per legatos admo*
nuit,abalienis finibus manus abftineret,necp id auderet quod foret iniquum : fuae
rhoderaretur ambítioní,quippe qua; magnam ííbi foleret inuídíam comparare. At il
le contumaciüs referens,Nullam(ínquit) alienarum rerum curam Theodoríco effe
oportere, necjj decere fe cuíquam negocíum faceffere , ÔC hínc atqj hínc moleftias te*
mere commercarí : нпо ftudíofifsimí'prarcauendum , neSueuos ínfeftet. Quare То
lofaril hoftilí manu uífere cogeretur,ubí omnís gkdio res ageretur • Thorífmundus
his uerbis commptuSjCum omnibus finitimis rem componit , Gundicum ¿V Hilperi
cum Burgundíonum reges ín focíetatem accipit. Moxcummagnísexercitibuscon j»
tendit in Hifpaníam:ad Vrtríum amnem,qui Afturiam Híberíam'qj ínterfluit , Sue/
uis occurrít. ubícommifla pugna, taminfeftís conoredíunturanímis,utmultiutrín
que cecíderint. Sueuí tandem uicti, Sí ad internecionem ufque carfi : Ríciarius rapta
naui, dum falutem fuga difquirit, in Gotthorum manus incidí с : in Theodoricí con*
fpecbim addu(ftus,fibi fuís'que ueníam inuenit: quandoquídem benignus hoftís,
poft uiAoriamamplius faruiendum effe no «enfuit. Domiu's Sueui's Agiulphum cli
entem prafedt, é Vamoram ftirpe natum , quae a Gotthíci fanguinis nobilitate ad*
modu m erat abiunâra. Hunc Sueuorum fuafu rebellantem , Theodoricus míífo exer
Citu per praefcftos cepít,captüm'q* mc»x capíte mulclau ít : ut exemplum caeterís ipfe
proponeret,gratífsími domíni obfequia nunquam detreAanda., Sueuí reformidata 4#
fouitía.ad placandum regem , cum coilegrj$ facerdotum mifêre pontifices.a quibus
itá exoratus ert,ut non modoí Sueuis ignofceret,ucrum etíam de propria gente del*-
gendorum príncípum poteftatem faceret, acRofímundum mox ele&um confirma*
üit. Theodorícus tertio décimo regniannodiem obrjt: fuffeÄo'cploco eius Eurico
fratre , uenení fufpicíonenon caruít^ Mutatio deíndé frequens príncípum & Impe*
ratorum , Vißgotthis amplíficandi Imperrj occafionem obtulit . Nam<:apta prius
Hiípanía , ín Gallís ímperíum amplificarunt » ßuricus Aruevnam occupa*
' * >j iait , Romanorum príncípum fedem. De his -i-
: .ivi/.r»:^ ■'.■•t>>d : haftctuis» - ■; - - / •
."' 11 1!;'»T • •lhf!'- . 'Am >•;•■■. t/4-.. lurr-j?: i-V ■ «ICOLAI

■■' f л!/Ыа^г.т ¡J-.'-oH ,iïï-y \i':.\r.t- :.cic;:3n; . ; [¿ / : . -i


HICÔtcJl OL^fiï, ¿14 Б Т% О 7» Ö L l'f'AÈ JîTÂfc
G 0 H i E N S l S, Р\1МЛГГ* H V N G Л \1 Л Ж, l E Ö <Л t t
fourni dr Secreurijdr Canccllarij S. CdfRcgufa M. AcLocumtt-
nentu Rtgvi, &c. uiri dotfi/itmt,
A T I L A,
С A P V T U
QVo primum tempore H\mrii,fub ducibus Bela,Cheua,& Cadica,&iri ripa Ti
bifci caftra pofuêre,Pannonias incolebât diuerfc gétesrquaru límítíb.ad arcén
dos barbarorû excurfus,aduerfaDanubí} ripa,Maternus,aut(utalrj tradüt)Matrí>
nuspfxfeñus fuit.Híc no eas modo prouincías que núcHungaríaappellatur,fcd e>
tíam Dalmatia,utrafq? Myfîas, Achaiä,Thraciä & Macedonia admíniftrabat.Igítur
cerciora füís facl:us,Hunnom gentís antea incognita: multitudine intra prouínciam
fuá magna ui in rípaTíbííci cattra pofuiiTe,ftatuit Detrici, qui id téporís no mínimae
Germania? parti preerat,quod fe obrjeere tanta: barbarorum multitudiní uereretur,
auxílíum implorare. Is conferípto celeriter magno uícinarum omnium gentium ие/
» lurad commune extinguendum incendium exercitu,inPannOníamadueniens,íneo
qui nunc Zaazhalomuocatur campo, non longe a meridíonali ripa Danubrj confer
dit. Vrbs nô multum ab eo loco aberat Potentíana,ínter campum тетогаш,8с" op
pídiim Thethem,ad eíufdem fluminis rípam fita,loco alijs'cp cômoditatibus memo>
nbilis.Hicquü Maternus ageret , copiase^ ad arcêdum repentinü hoftíum aduentu
coferiptas haberet,ed profecftus eft Detrícus,ut quid fació opus eífet,cú eodem con
fultarct:dccernerentф,preftaretnetraíec^:oDanuЫoHúnosmcaftrisimparatosa'
doríri, an alia ration? eos opprimendiirtire, quís'ue modus cu hoftíb.tam ¿nopí naris
aíqj incognítís cíTe déberet pugnádi.Quareper exploratores Hunnís nucía ta, dum
côfultatio iutto dúm'us ínter Imperatores protrahitur, relicto in caftrís ad uxores S¿
20 res fuas tutandas prxfidio,Hunní cum ca?teramilítummultitudíne,Tibífco traíe<fto
ad loca Danubio propínqua peru enere. Licet aüt DetricuscV Maternus ab expío'
fatorib.accepíffen t, hoftes appropinquate : arbitrati fünt tamS ínter eos murü forte
íiueriectum eifc,Danubr) flumen,quê barbàri no facile eíTéntfuperaturí. Hacducfti
fiducía,quum fcgníorcs ín re fuá curada eífent: Hungarí, haud multí laboris eíTe rati,
poil: toc arduos plurímosq? inuíos montes,pra?cipítia 8¿ flumína fuperata,Danubío
traTuehi: utribus,qUoríjí magnü numerû ad ufum caftrorû habebant,Danubíú,pra?>
ter fpc hoftiú,ínfra Budä emítate traieCéVe.cuí Ioco,ubi nûc oppidum eft,ob hue tra^
ieiftíí polka Hungarice Kelcnfeuulde,id eft terra traíeftus, nomé eft índítú. Híc coa>
cüs & ín ordínem reda&í s m ilítíb. Maternü & D etricú in tentorrjs ad urbem Poten
30 tíanñ,tücquieto3,fomnoqj deditos nocfteintempcftatefubitdinuaférc.Quíínfuetí*
Hunnorü,quos more Scythico edebant,clamoríb.excíti,quídfacerent, qua erumpé
fcnt.qua hoftíbus refiftercnt,non fatis feiebant. Milites quoque & focq eorum non
minus quam duces , tarn repentina hoftíum írruptíone perculfi , arma 8c caftra defe>
rere. Hunni fugíentes perfequi , tota no&e caederc,trucidare,& ferro omnia delcm
Lucefcente die infequétí, Hüní,ut fe ¿V milites caedehoftium nocturna íam feilos re
ficcrent, ínüalleTharnok,n51ongeaPotentíanaurbe,caftrametátur.Hacclade& rtátfc*
iiitcrnccione fuorum Detrícus & Maternus uehementer perturbad, uerfabant dies *«**
cV no eres anímo,quo modo accepta ignominia infigní aliquo facínore delerent.Con
tracb's, ígitur qui adhuc a clade fupererant milítibüs , & his ас omnib.alrjs quoqj qui
4° inprxfidíourbísatquealrjs in locíserant, in ordinemredaftís,antequam Hunni ui>
resrecentí carde fatígatas recuperare poífent, eos ín ipfaualle Tharnok ínuadunt»
Hunni tum clade no cb's pretéritas, fine magno labore hoftíbus á fe Alata* animati,
tum fuorum multitudíne confifi,ftrenuo animo contra hoftes tendere , acriter fe de*
fcnderc.Duces partitís ínter fe exercítus ordinibus,quifque nunc monendo,hortaiv
<fo , nunc hoftíum ím potentiam ÔC paucitatcm eleuando , ut milites acríus for tíus'ué
> hoftíbuí
teS KlCOLzJÏ OLAHl
holLbusínfifterent,fummam operam ñauare :núc ubi hoftes uchcmentíus urgeret.
eti'am ípfi concurrere,ftrcnue fe gerere, pugnare,& uirtutís fuá? facinora edere.Con
Ъчткы rrajiomaniquoqj haud fegniter Hunnorum ímpetum propulfabant, feuitam'qj tu
tt«a«/e*Df- (лЬалщг, magnam noftroru caedem ftragemqj edebant; memores, de facultatíbu s,
*кш' iœ$aerio,&: falutefuain eo agí certamine.Fit igitur atrox pugna , magna utríncp ftra^
ees:campus utriuícp partís cadauerib.conftcrnitur. Ä prima luce cedes adfolís occa
íum protrahítur. Qua ex re uírtuté utriufqj populi,quantum quifque manu 8¿ robo
re ualeret,pofletq?,fatís cerneres.Verum declinante íá fole , res Hunnica fit inferior,
ob pretérita? nodísuígilias,ínquietem,&labores. Dartt igitur noftríterga. Quos,
quiaíam pugnando defefsierant, Detrícus &Maternus perfequinonpotuerunt. ,0
Hungari ea qua príus celeritateDanubium trarjcientes.ad caftra,qug ultra eum reliV
нтктмт quemntamnem,rediere. Centumó¿ uigintiquínque millía Hunnorum in ea pugna
çtferm. defiderata efie tradíítur;inter quos etíam Keuue unus é ducib. ínterficitur. Hoftium
uero ducenta & decern millia dícuntur cefa,praeter eos quiín caftris periere. Funefta
Ггпе pugna, & memoratu digna. Sequenti die Detrícus & Maternus , etfi uídores,
noluerunt tarnen Hunnorum reditum eo'Iociexpedare:acpra?Iiumfequens,quod
futurum eflfe rebantur , tanto fuorum periculo committere ♦ Cum mih'tum igitur
fuorum relíqurj sTulnam oppidum uerfus , quod a Vienna , nunc Auftria: ciuitate,
olim non multum aberat , ceieri itíncre fefe recipiunt,
C*put 1 1.
Hunni accepta hac hoftium fuga, in campum ubi erat pugnatum reuertuntur.In 20
quo conquifitis fuorum cadaueríbus,maxime uero Keuue ducís, eaiuxtauiam
puUí. publica more Scythíco magna pompa fepeliunt. Quoinlocoftatuâ ponunt lapide-»
am , rerum ibí geftarum apud pofteritatem monumentum. Huíc loco addítum no/
men Keuehaza , id eil domus Keuue : qui nunc mutatis 8c detradís literís Keazo ap<>
pellatur.Pdft,ubí fuorum funeribus Hunni morefuoparentarunt, nonmulto tenv
pore omnem Pannonia? inferíoris regíonem quae circa Danubíum eft,partim ui,par
t i m dedítione fubígút. In qua uxorib u s , líberis ÔC omni familia со lio ca tis , fortunam
ulterius experiundam rati, magno exercítu, quem ex omni plebe iamrurfusuahV
dum confcrípferant,uí¿loria íuperíore elati, Tulnam oppidum uerfus tcndunt»
Detrícus 8¿ Maternus poft praelium antea confedum coacto nouo mili te, ín campo 3«
Kefmauur eis occurrunt. Noftri ftatuunt prius morí, quam pugnam detredare,
acloco cederé, & uirtutís fuac príftinac, totiam laboribus & periculis partse,glo^
ríam obfcurare . Primí igitur acíem ínftru entes , ín terrorem hoftium clarnorem
terrificum edere , tympana/more patrio pulfare,íaculis ac telis hoftem eminus ferirc,
ordines turbare coeperunt : ubi turbara omnia indent, im prcisione fada comínus
pugnare. NecDetricuscUm fuis rem fegnitergerebat. Qua' impetus & uismaíor
íngrucrat , ea noftrís refiriere , & fe fuos'que ftrenue defenderé . At Hunni in
quam partem incubuerant .omnia cxdibus profternere . Ä primo diluculo ad ho*
ram díei nonam acerrime pugnatum eft . Ad extremum , hoftes multis acceptís
uulneríbus tergauertunt. Hunni, quofeunque rugientes confequi poterant, paf* 4в
ъштне*. dm omnes trucidant, Maternus ea pugna obtruncatus eft : Detrícus in fronte lagit^
ta grauíter uulneratus , uíx euaíit. ex quo uulnere argre tandem conualuít. Ob quod
uulnus acceptum , cognomen Detríco ab Hunnis índitum Immortalís . quem ín
hunc diem Hungari in fuis cantíoníbus , more Graeco hiftoriam contínentibus,
Detrícumimmortalemnomínant. Teli huíus quo fronte i dus erat partem, ut pla«
ga? accepta? & cicatrice 8>C telí fragmento fidem Imperatori faceret , dicitur Romam
tulííTe. Tantum fanguinís in loco pugnaz fluxit, ut campus fere totus cruore madue*
rit. Nec Hunni lactam & incruentam uidoriam funt confequuti. nam quadragav
ta millia ex eis occifa eiTe dicuntur : inter quosBela , Kerne, & Kaydicha, duces ocx
cubue're. quorum corpora ad ftatuam lapideam, de quafupra diximus , in fepub 5*
chro Keuue, tradita fepulturaifunt. Hoftium maxima pars concidit, prater paút
eos qui
cos qui elabi fuga pôtueré. Nihil poft cam pugnam tentatu futt contra noftfosmec a*
Germanis,nec ab alrjs hoftibus:ita duorum preliorum ftrage ac calamitate uires eo^
rum fuerunt debilitatae ¿V: concifa:,
frput Hi.
POtiti hacHunniuícl:oria,iamuníuerfePannonia^ cVrregionibushis quç Mater
no fuberant.libereimperitare coeperunt;nec erat quifpiam,qui arma illis obten^
dereauderet. Ica magnum Imperium fubita fortunas mutatione,breuitempore,de
manu in manum uenit, Igituramifsis,utdiximus, quatuor alrj s ducibus.arbitra»
ti funt Hungarí, ímperíum magnum, laboribus , periculis 8c ui partum , ita demum
10 duraturú, fi illíus gubernationi quifpíam ÔC animi Sc corporis uiribus prseftans pre/
firiatur. Memores namque erant,adconfcruandanon minore uirtute opusefle»
quámparandaregna* Diu ítaqueínter fe primum agitant , quis'nam potífsímü'm
DareiTettantooneriferendo,cVtantacmultitudini,iamprofperisrebusma2isquam _ „. .
r , «i li< JT'jr ■ - л . ° \ . CauiMíchuttÜ
antea elatae,e bono publico regencia:. 1 andern lententiaomniu,Anno mcarnatioms т%лЛйтм
Domini quadríngentefimo primo , Athila, qui folus e numero ducum Hunnorum гс&лт fuccef-
cum fratre Buda adhucfupcrerat,rexcreatur. Decuiusnatura,moribus,&corpO' 'fe
rie habítu, no abfurdum uideturpaucareferre.Athila,Hungarice Ethelc di¿bjs,fta> *** ^
tura media fuit,pe(ftore ¿V humeri's latís, capitead membra cartera a?quo,fufca facie, sutun er me
oculis nitentibusjipfo intuitu feueritatem quandam prac fe ferentibus , rarus barba, tttAtbiU.
it fimo nafo,inceíTu fuperbus, pronus in uenerem : corpore laboris,inedia?,uigilia?,8£
frigorís iuxtà ас calorís patiente: magna ui animi , con filio bono , audax , manu ftre>
nuus, ÔC in rebus militaribus exercitatus , cupidus gloriaran hoñibus fallendís , do^
lis , ínfidrjsque fírucndís, uítandis'ue , Sí ingeniofus , ÔC callídus : ín praelrjs от/
nía círcunfpíciens , nuncmilítísftrenui, nuncducis optimi agens officium :utillud
Homerícum,

mcrítoeiconuenírct.ergafuperbos ferox,fupplicesuero facilis 8¿ mifericors. Нас


ipfe corporis Sí animi ui prardítus, imperio accepto, agitabatur indies magis ас та/
gis cupiditate rcgní fui proferendi: ÔC eos populos, quorum auxilio Maternus côtra
je Icacfuosbellumgefíera^inuadendi.iniuriar'cp accepte uíndicanda?.Statuitigítur Ik
lyriam,Myfias, Achaiam,Macedoniam &Thrac¿am,quí Materno milites auxilia^
resantea míferanr, primo quoquetempore adorirí. Verum nedomí Imperio fuo
alíquid feabfentedecederet, &ut effet qui fuonomíneregnoprazeffet, Budamfra*
trem çori ílli regioni quae a'Tibífco ufque ad Tanaim amnem ,ad Septentrionem
protenditur, praeficit . Iubet barbaras omnes nationesquae Hungarico iamfubíe^
che erant imperio, illi parère: ipfe uerov ex Sicambríaciuitate, quam fibi regíam de« /цЫ1*арр*п
legerat, cum exercitu decies centum millium milítum(hunc enim copíarum eíus m&copi*.
numerum, prarter nationes illas quae ad eum undíque conuenerant,Chronicon tra^
ditHungaricum) incampum progredítur. Apparatumipfiusbellícumtalem fuif-
40 fe, exferiptoríbus comperimus. Tentoriahabebatuaria.ex moreregnorum qua»
antea fubegerat , mira arte contexta. Id quo ipfemetutebatur, ex ferico, auro, gem*
misintextum ornatum'cp erat , precious ínterieclis lapidib. * huius malí aurei , quo*
rum commifsíones atqj íun&uras uniones fplendidí ornaban t. Aliud , in quo equi
ftabulabantur, fericeû totú. Le&us,quo cubabat,tum menfa; Sí conuíuiorum,pra^
terea culinac inftrumentum , ephippia , phalerac , &C alia equorum ornamenta , auro
gemmis'cB decora. Iam ftatím -ab initio Imperrj,ut erat earumrerum qua: bello u^
fui funt ftudíofus , tormentorum ÔC machínarum bellicarum , ad mecniadíruen^
da, Síaduallum caftrorum fuorum muníendum, nonparuam uím compararan
Conftítueratad hacc,decemmillíacurruum falcatorum,quibus caftrorum fuorum сШтШ'
jo munítionem uelutí muro dnoeret.Gladio utebatur,ut ípfe putabat,díuinitus eí mik t*¿r*figne.
fo. Namquedum quadam nocleper qmetemuidiíTetfeaiMartearmari,poftero die
quidam ex gregarrjs milítíb. detulit ad eum enfcm.in campo patenti,dum ucftigíum
к cuiufdam
no ЯП С 0 Lot! OL A/il
cuíufdam uítula: faucíatcc infequeretur,forteforruna4epertum.Qu aeres fîdem prg-
cedentísfuí fomnrj nonmodíce corrfirmauic, Infígrte cam in fcuto quam uelís gère
t équOm. bac t Afturem auem, coronamincapícegeícancem. mílicumfuorum arma erante*
Scychia exporcaca : clypeus corio tecbis, ferrocp poÜco fupcrindu&us: arcus cum ía-
gun's, lancea: culpidíbus acuminata: , ¿V enlís femöri accincbis.Habitus corporis пб
adeo magnus , at uultu afpcctu'cp horrídus : barba promiíTa , criníbus'qj incompeis.
" *"«i-*Srvtbico. His ornamencis,populis omnibus terrô

&alrjs etîam Hungaria: ducíbus acregmus, u p«


dicemus) in omnibus fuis expedícionibus feruarunt. Déos colebanc,Iouem,Mar.
tcm,Mercuríum,8¿ Venerem : quorum aufpícrjs omnia fibi profpere fucceílura ar.
bicrabancur.Tículus Achílar.quo utebatur,erat: Athila filius Bendegícz, nepos ma»
gní Nemroth, in Engadí nutritus : Dei gratia Hunnorum , Medorum, Gorhorum»
Danorum rex , metus orbís. Cui pofterioríbus temporibus , propter ucrba Ere
mita? adíecit.flagellum Deí : de quo infra fuiïus dicetur. In hune modum compa-
rato ínftraAo'ce exercicu, non modo fuis , uerum etiam omnibus mortalibus Athi-

la admíratíoní atque terrori erat,


. faut
MEmorigitur AthilaJllyricos,Myfos,Achiuos,Macedones&:Thraces,aducr>
fum fe íuoscp,Materno nô mínimo antea fuiiTeauxilio,horumcp opemagnam м>
gentiHunnicaeftragemillatam : eorum prouinciasfummainuadensalacritatediri-
pit, uaftat,ac late populat ur.Iam Byzancio uictor im min eb at , dum inter belli appa-
racumTheodofius imperatormoricur. Sabellicus tradit,Hunnos a Theodofn du
cibusuno praclio iiiperatos. Atuetus noftrorum Chronicon , nulla accepta aut
clad c,au t damno, uiÂores lxto scp magna pra-da cum Athila Sicambriam reuertiilê
refert. Theodofîo fuccefsit Maruanus,qui uircs Athila?, multorum iam regnorum
imperio auflas uerítus,nefcílícet quatuor fimulpotécifsimipopuli, ab OriencePer»
fac,ab Occidente Vífsigochae,ab Aphrica Vandalí , á Septentríone Hunni , eodem
temp ore bello fe premerent,cum Genferico Vandalorum rege,& cum Perfis in cer-
tum tempus inducías pacifcítur:ratus , his quíefeentibus , fe facilíus armís Hunnicís ?•
obuiam icurum.Dum Athila, fiue metuuenturi concrafeex AfiaMarcíanilmpera-
toris,utquidamtradídere:íiue tentorrjfuí, ferenoccelofubitdprolapíí, portento
perculfus,Sicambriam reuerfus fuííTet: dimiíTo exercituadea Pannoniaeloca, qua:
illis ad curanda corpora, quietem'qjaliquancifperagendam diltribuerac ; ipfeneíd
quoque cemporís quodabello fupererat gerendo,inucilicer, ac praeter publicum
iiiorum commodum abfumeret ; ftaeuie, regnum legibus ftabílíre : arbítratus le-
ges regno firmando non minus neceífarías eífe, quám arma. Igitur quum legibus
ex œquo Sí bono publico confcribendis,fubditísín ordinem quo uiuerent redigen
dís,operam daret:reges & populí complures,partim nomínís,fortítudinís,ac ín reb.
militarib. gloriç ipfius fama , qug totü ferè íam penetrauerat orbem, pelle¿tí:partím 4*
exiftímances, depofícaprioré praeferocí nacerá,eu iam ad mores ciuilíores côuerfum
írí, atque regnum fuum legibus nrmacurum,hac'q? re aliquam prarbíturum & conti'
nencia: S¿ íuítíciae fuae ípeciem , ex diuerfis orbis regíoníbus indies ad eum conflue*
banr.Quos,utexternorum ánimos fibi concílíaret, benigne excípiens.liberalibus
donis onerabat.Inter quos Valamirus , Oríentalíum rex Gochorum : Hardericus,
Gepidarum rex ftrenuífsimus , &ob res praeclare geftas infignis :necnon Diet-
marus & Victímarus ex Oftrogochorum regulis : prarcerea popule Marchoman-
ni, Sucui, Quadi , Heruli, Turingi & Rugi) , militari uircuce omnes prarclari,
regís Athila; imperiumacquefociecatemultro fubíerunc. Achila plurimis íam au-
¿tus ui¿torrjs , regum'cp ac mulcorum populorum elacus imperio , arbicrabatur
non magní eíTelaboris totum Occidentem bello fubiugare, Quiut partim opum
fuarum


\A T i t tJ* m
íiiciriimoftcntatíonei partim humanitär^ benefices ¿ & munificentía eos qui non>
dum in fui admirâtiônem excití erant, fibiconciliaret, diem ílatuít, quo non modo
fubditi,fcdctiam alrj externi, quorum effet id faciendi animus, prarftita eis fide&
fccuritate ad fe uenirent. Qua: res fecit,ut multi mortalium ex longinquö populo ad
ipfum ulero commearint. Detricus Véronenfîs, quem cum Materno contra Hurt>
nos rem infeliciter gefsiíTe, fupra doeuimus, cum plerifque Germania?, cüi prarerat,
prineipibus , benignitateadmonitus Athila* s fpöntead eum uenit. Quibus Athilä
fumma hurnanítate acbéneuolentiaappellatís,exceptísc{?, magna muneralargitus
eil. Detricus animum Athila: infe & fuoscomem atque beneuolum eiTeanimad'
»o uertens, eum belli & rerum gerendarum fuapte etiam natura auidum, ad armafu'
periori pfimum Germanise, dein Galliac inferenda accendit. Quodcofaciliusilli
perfuadetj quö'd Sc Germania: & Galliac populos pra:fîdio üaeuös cífe, certo af
firmât. Igitur Athila ingenti&fuorum& externorum, qui ad eum confluxerant,
& quorum berteuolentiam âtcp fidem iam fibi fatis perfpectam effe arbitrabatur,
conferipto exercitu , ex Sicambria caftra mouit. Exercitu eius ad quingenta millia f-°^^™j
armatorum, Sabellicus fuifle tradit. Ducto igitur milite per Auftríam,Bauaríam, ^pfj,il0nfj
Sueuiam, &eas Germania:, qua: Rheni ас Danubijfontibusmclufaifunt, regio
nes :atquc interim omnibus qua: ciobuia erant oppidis, partim propter rebellion
nem, áquódcommeatu prohibebatur, uiarum'qj anguftrj s ubique intercludeba-
» tur/unditus eiicriis , partímín fidem acceptis , Cenftantiamuerfus exercitumdu^
cit. Sigifniundus , eius regíonis ea tempeftate princeps, nonlonge á Bafilea,ad
Rheni ripam fita, magnis coprjs illioccurrit. QuemAthila cum exercitu pene om> sipfmmiui
ni facile profternit, atque fugat. Hie fra(flus pra:lio , pofteaquam uídet fortuna ас rtx*d
uiríbus Athila:
ti fe efle
•«longe
»• inferioremînongrauatim
o i ir i i л cum regno
г in dedítiónem
,nl eius *t ^'"„ül';
aus,rugüus<{i
concedit. Hincauausindiesuifixopibus Athila, Argentinam, adKhenumparú
terfítam, obfidione cïrcûfedit. Eaurbs áncmínc ante id tempus ímperatorum ui
cap ta cífe traditur. Harc non mültís poli obiídiortem díebus expugnata,ín prardam
dírcptionem'qj daturmilitum: omnibus ftru&un's, quae in modum munitiertis in
ea erant xdificata:, dirutis Se" démolit is. Moenia illius in multis locis folo arquata
3° funt, uti in memoriam nominis Athila: cuneáis mortahbus áditus libere pateret.
Promulgatumcjjeftipfiusiuffuperpracconem, ne muros dêmolitos uiuofe íncolg
refïcere anderem:, Hanc ob rem urbí Alemánico uocabuloStraípürgnomen indi' кг&ыЫси*
tumefiedkitur,quodfonat,Arxuia:» Pofthaec,traíecT:o Rheno, per Tulíngos, д^иг* *•
Hcduos 6¿ Sequanos, quinoftra a:tate Burgundí dicuntur, exercítum du ¿tai ,
Gundícaríumeorum regem íam tum magnís uiribusíé Aetio &Theodor¿cocon>
iungereuolentem,cum omnibus fuis coprjs íufto confliclu ínterficít, dele'tquê.Qua
parta infigni uiñoria, multas Sequanorum & Gallia: munitas urbes, opibusuí>
ribus'qj praftantes (ínter quas Lixouíum, Befontionem, Matifconcm,Lugdu'
num, Cabüonem , & Lingonumurbemmemorant) funditus euertíí. Autor eft
*e Sabellicus, eum in Gallia Khemenfes primo adortum eíTe : & Nicafium eíus ur-
bis epifeopum , de quo paulo po'ft dicémus * uirum moríbus , uíta, & fancliV
täte illuftrem, ibi iugulatum ♦ Verum íatis confiât ex híftoríanoftrorum,Rhé'
menfium expugnationem , 8í Nicafij mortem , poft pugnam Catalaünícam eiTe
factam.

PAulo ante quam Athila íntima Gallia:penetraret,uidens fortuna rérú omnium


dominant , quoquo uerfum tenderer , rebus fuis üiAoríam pollícerí : fîmui
etíam arbítratus , neminem in Gallia obuium fibi futurum , qui fortuna: & uírí>
'° bus fuis refifterepoífet: rem fuam fegniusíblito agere, multitudiní fuá: plusiu'
fto fider&Hacex re, quoníam ijondum de Aetrj coprjs aduerfum feíam conferí-
к z ptis cer>

i
m NICO L / V ^ л jj *
pris ccrtiquicquamacccperat, minore excrcitu fatis femunitum eflerebatur, ad
ea qua* ánimo conccpcratpcrficícnda. Tcrtíamigíturcopíarum fuarum partem ad
fines Hifpanicos diripicndos , depopulandos'q? mittit . Refert Chroniconno-
ftrum, hos Achila: milites, Hifpania: alíqua parte ferro ígne'q? uaftata, ufque ad
Kh-ommmt rcculumBetica: prouinciáe, cuí nomen Miromannofuiffet, penetrauiíTe: eumqj
nguhsüetice emor€ Hunnorum , omnia ca:dibus longe lareqj uaftantium , uèhementcrper*
culfum,cx Hífpalí, ubi degebat^, per fauces Gaditani fretí in Africam elapfumfu¿£
fe. Id tarnen pro compertoaffirmare non aufim,quumSc" Galliam Aquitanicam,
&Hífpaníam eo tempore Vifîgothos pofledífle conílet. Nunc tempus admo-
netjUt quoníam in Aetfj mentionem incidímus , qua: de eius origine 8¿ fortuna 10
DcAetijpätri- acccperím,quám paucifsimis referam.Aerius ordínepatrícius,exDoraítanaMy-
ajortgmc çix erat oríundus. Is jnitjo ob uirtutem,& reí bellica: artes ,ab Honorio impera-
tore in locum Conftantfj coprjs fuis prarfe&us, multa prarclara contra Burgundos,
Francos, Hálanos, uirtutis fuá: edíderat facinora. Poftremo, quia Halanis, Vandal-
lis & Sueuís , qui ad Emeritam , qua: ad Aram fluuíum fita eft, confederant,uiríbus
impar, ad interiorem Hífpaniam, fiuc metuhoftium, fiuequdd tanta? multítudini
fuosnon putauit temeré obfjcíendos , exercítum fuum retraxerat : eum Honó-
rius imperio copiarum príuauit. In cuius locum, Caftinum quendam, magiftrum
militum, Scythici generis uirum, fuffecit. Нас Aerius accepta contumelia Romam
reuerfus, ftatuit ruri uitam agere priuatam : in qua nihilö magis ab inimicorum fuo i»
rum aecufatíone tutus eíTepotuít. Itaque reus molícndarum rerum nouarum fa-
<ftus, mortem proculdubío euadere non poterat, ni fuga in Pannoniam occulte a-
Attijfugs in brjfiet: ubiuiuente Honorio commoratus , Athila*& Hunnís charus erat,tam ob
hungmm. ij^gnfg animi иirtutes, quám quodотпет Italícarum rerum ftatum Hunniab eo
didícerant. Hic ígítur Honorio mortuo , ¿V in locum eius Valentíniano fuffec'to,
Romam reuertítur.Vnde ductus ad Valen tíníanum, Placídía: matrís fuafu , gratíg
¿V armaria: Ca:faris(Caftino, quem in locum eius furrogatum fuííTe ante memo/
rauímus, ín exilíum miíTo ) reftítuitur. Huic Aetio Valentiníahus Galliam tuen-
dam commíttit. pollicítus enim eifuerat, fe facile prohibitürum Hunnos, nePan-
nonia: fines egredí auderent. Igitur Athila cum his quos fuprá dixímus regibus ¿V je
populis, Galliam, Aetio magiltratum eius gerente, primum ínuadere ftatuit: fiue
quod Aerius promífla, qua: Hunnís de rebus Italia: olimfecerát, minus feruaflet:
fiue potius, quddGallíadeuíAa,Italía, ad quam dirípíendam íamprídem Aetí) hor-
tatú anímum intenderat, mínori poftea negotio fe potiturum fperaret. Occifo ígí
tur Gundicario rege , ac euerfis, ut fupra retulimus, oppídis Burgundia:, fecus
Rhodanum flumen progreífus , omnibus'cj? locís qua? occurrebänt demolítís , con*
ЛатЛк obpü tendit Aurclíam, urbem ad ripamLígeris fîtam , eam'cp obfidet. Cuius oppugna-
tioni quum totis intenderet uiribus, tum primum certior eft fa¿tus , Aetium follici-
tare reges & populos , uri magna ui contra fe tenderent.Ea res Athila: praeter expe*
cbtionemaccidit, Quareueritus,ne Aerius, qüodiam factum erat,Theodöricum 4»
Gothorum occidentalium regem , cum quo iampridem graue fufeeperat bellum , ß-
. biconcilíaret: ftatuit anímum Theodoricí, Hifpaniarum & Gallia: Aquitanien te-
üd-íbeo/omü nentís imPcríum > an ad & pellicere poíTet , follicítare. Mittít ígittír ad eü m legatos,
regm. qui dícerent fe ueniífe in Galliam, magis utregum populorum'q? amícítíam , quam
ínímícitias quacreret. Nihil autprarclarius , autad ímperíadíuconferuandatutius
fibí uifum,quam beneficio & beneuolentia , ubi eius fît facultas, animo s regû fibi fa-
uétes faceré. Igítur ín_prímis fecupereamícítíá 8>C foedus cú eo ínire,ab omni bellorú
motu ей abeíTe.fibí cü folis Romanis belli eíTe caufam,cjab initio Hunnís infenfi fem
perfuíffent.HisTheodorícofruftrarecítatis,legatire infedareuertütur, Namiam 50
antea
%jÀ TIL с/ iij
antea Áetíü§ fufpicatus Äthilani Theodófici fotíetatem àffecîâWrurri , ípfe prior '
in amícitíárh fuam* bellí'cp communiortérni ilium traxerat, partim promifsis,par'
lim antíquí inter Hunnos& Gothos odrj commcmorationc : Gentem Gothi'câm
magná ölim ab Hunriís cöntümelia,fimulcß ignominia eíft afrVcbm dicb'tans.Maío
resipfiüsafuísfedíbüs illorum rabie expulfos:Hunnos Feciffe> ut extorres Gothí Xrtij apui
patria uírtute nouas fibífedés in Gallia Hifpanijs'q? qua:rerent:iam inflare iterum, rhtodorkum
uthís qúóqueqüas ólini uirtutepáraraht fedíbus,eosdeturbarcnt. VenifTenunc огл&>'Ще1*
Äthilani eo cónfilío in Gallíam,ut ÔC Göthorum ÔC Romanorü Imperium per funv
mümeórumdedecus , ni rebus fuis unaprofpiciant, fimul armisoccupet. Proin^
» dénunceffe a Drjs datam occafiönem, qua antiqua Göthis íllata á barbaris iniu^
ría 8C calamitas üiridicetuf, qúa Hunnórum ferocíaatqué fuperbía refricnari pofsít.
Id aüterri faftüeffé faeíllímurri,fíuíres Theodorícus füaá , uiribus Romanorum
coníungat : fe orriñíbus modis curaturum , ni folus fibi deefle malit, ut fe duce,
ueterés maiörum fuorurn íníürias, Drjs fauentibus fit üindícatürUs, arque Gab
líairi a Barbarorum tyrariníde líberaturus . Нас oratione Theodorícus rcx, fimul
memoria antíquaí ¿tiam inímicítíae permotüs, feAétio belli focium contra Hurt'
nos riollícetür : hiscp condítíonibus foedus cum ilíd firmar , ut paribus uíríbus¿
cornmurií'qj impendió bellum Hunnícumfintádmiiiíílraturi, 8¿ confedurí.
Qäput Vi.
» т-^Ofteaquam Athilade Theodorící Sí Aetrj fœderea fuis lègatis fit cèrtior,pu^
J[ cauit ulterius non effefîbi cuncbtndumi fed fine mora hoftíbus obuíam pnv
deundum, ne mora&cuncbitiörteimmicörumuires exfinitimis populis magísac
magís indies crefeerent« Igiturfolutaobfidíone Aurelíana, cum exercitu adúerfurri
holies ire properat : eö fretus confilío , ut eos incautos, impäratos'cp adoríatur.
Diim iter faceretj repertusá fuisríh.prarcípitío arduí cuiufdam morttís Eremita ^Гш/^ Uittt
quidani, qui , uta mundanísprocuítumultibus,ín Dei njinifteriouitam tranquil' тШаИмЯиг.
lam ageret , eó loci tugurium uík extruxerat , ad Athilam ducítur. Huíus aduen^
turex multum lactams, fcífcitaturquís'nam hominurri effet, cuius Deiculturrtob'
féruaret.quíd inloco afpero uítam fibi agendam decreuíflet? quem fibi Dn cuctum
jo belli promitterent? tspoftdíuturnüm filengium ,uelutínumíneaffiatusdíuíno,rcgí
refpondet;Se homine Galium cffe,8¿ cultorem íllíus Dei , qué Chriftianí ¿n perfona
tríiium,ínfubftantia tarnen 8c diuinitateunicuuere &fancT:ecolcrét:acillum, unde
abdudus effet, elegííTehabítationís fu2elpcû,ut a terrenís tuiriultib. fciunctus , Dea
ipfijCUiusnomeprofiterer^carnerationifub^ . ¿
quíetiori mente famulári,illius'cp lcgemmediiari,&prieceptaferuarepoffet. Qudd ^¿¿¿^
ueroí ¿nquit,fortifsime regum me cogis,ut Deí uoluntatem tibí apcríam'tuicp confia um.
líj euentum:etfi illi'us* qui res mortalíum omnes manu fuá continet, minimus fim
uermículus, utnon fitpofsibile qüempiam ílliusimmenfa eonfilía comprehends
re: tarnen ne arbítreris uoluntatís Deimeí, quem tu ignoras, cuius rcligionem,
¿o populos cultuieiusdeditos , perfequí in anímum índuxífti,me, quatenus eíus fi^
nítbenignitas, ex omni parte effe ignarum : non'fis nefeius, Deum ipfum ob flä'
gítíafüi populí irrítatum,quí uteosáíuftícía& üera relígioneadímpietatempro>
lapfos, ambitione,fuperbia, íníuftaímperandí libídine accenfos, pauperum op>
prefsione plenos, nullí magís reí quam bello ínteftínodedítos,uoluptatcm &cor>
poris delicias ratíone neglecta qua?rentes,turpís lucrí auidos , proborum uirorum
contemptores,adulatoríbus,pernicíofistum PríncipumtumregnorSprOculdubio
euerforibus , alrjs'qj aurium oblecbmentís plufquam ueritate & honeftís ítudrjs
gaudentes , alrjs etiam facínoribus fceleftis contaminatos , S¿ rebus omnibus ímprjs
obnoxios , ad modeftíam, humílitatem, temperantíam , íuftíciam , charítatem,
j<¡ pacemque mutuam , continentíam¿ überalitatenl in pauperes, ad aeftimacionerri
к i probo» .
proborum, ad ucritatcm ( qua: & Regum S¿ Imperí] eft «Wertiatríx ) aücW
dam, & ítudíarccta, alías'qucuírtutes, lucrum fui cul rum (qui praccipue m fid¿
& charicate eraa ípfum arque proximum noftrum confiftít) iuftam'que uitamte
AtKU.vriflt- Simulante reducar, gladi'umfuuminmanus ruas nunc dedír. Tu ením Dei es fía*
jrBnm. jjumj aj uiuaChriítianipopuli corrigenda miflus. Hunca re,reuerfoadfaní>
Гагет fuo populo, dum uoler, rurfusaurcret, Sí alscrí pro fuo arbitrio trader. Te
tantíípcr tua hacpotcntia terrena utí paríerur, dumei uífum fuerit: quiut cerras
fis, cooíratus, confílium,&uires tuas , praeter Deíarbitríum, nihil roboríshabí^
turas : omnia'que non modo1 terrena, fedetiam coelcftiaín ipíius nuru elTe pofira,
aftrorum porrenra te animaduertiire exiftimo. Hoc príclio, quod conttra Ro' <o
manos facturus es , eris inferior. Non ramen porentía ÔC Imperium tuúm e inania
bus ruis moxelabetur:fedeoadidtcmporis ufurus es,quoad Deus , ut populus
fuus ad meliorem teurgente redeatfrugem,tibi conftíruít. Athíla ubi Eremita;
uerba accepit, admíratushomunculihuius ram fapíenrem eloquenriam, inopína^
to ramen perculfus nuncio, iubeteum amoueri,¿Víncuftodíaob prudenría:reue/
renríam honefta feruari: doñee ab arufpicibus , uatibus'qj fuis , quorum magnus
apud eumídremporís eratnumerus, de rerum fuarum euentu certíora intellíge^
ret. Accerfítís igíturillis, quid de pra:lío fururo fentíant, percontatur. Hiextís
pecorumpro fuá difciplinainfpedtis , uaticinia Eremita: uera efíe affirmant; Ad'
dum ad hare, ducem hoftíum prarlío cafurum. Proíndelícet Athila animo erat a»
follicirusde aduerfofuturiprarlrj euentu, maluít tarnen fortuna: fe committere, ÔC
extrema omnia experirí , quam terga uertere , acuírtutís fuacgloriam foedafuga
dedecorare. Eremita donato, ôYinruguriumfuum, ex quoabdu&us erat,remi£
fo, cum toto exercitu fuo campum Catalaunicum ueríiis, ubi Aerius 8c Theodo*
ricus cum Sangíbano Alanorum , ÓYMeroueoFrancorum regibus , atque popu-
lorum , Burgundorum , Francorum , quibus Meroueus rex prarerat, Lucianorum ,
Armoricorum , Saxonum.Ríparioliorum, Brigonum, Lambríonum, Sarmata^
rum,Lutetíanorum ¿VBritannorum,odio potius Athila: quám amícitia Aetrj con^
citatorum ,magniscopi)sconuenerant,celericontendítítinere. Quo dum perue^
nit, edo&us hoftíum numerum longe quám anreacredidiíTet, maioremeíTc,tum j»
primum fañí fui pcenitere coepít , qudd exercitus fui tertiam parte Hifpaniam uer*
fusmifiíTet. Dumígitur ha: fuá: copia: ad fe reuertipoíTent, bellum ducere,trahe^
re'queconftítuít.Itacaftrís fuis, decern illis, de quibus fupraN díximus, curruumfab-
carorum míllibus,e dífciplina militari firmatis, prxtextu pacis mutuo tracftandae
^л^лаЫт "e§atos a<^ Áetíum, inducías petitum míttit. Is, tum qudd confilrj Athilac non onv
' niño ígnarus erat, tum qudd tot regum, populorum acnationum uiríbus plus íu«_
ftofidebat, induciasfe ullas daturum negat. Animus Athila:, ctfi inter ípem 8¿
metum uaríeagitabarur,reuoluensidenridemfecum , fuorum pra: hoftíum multí
tudincpaucitatem:fîmul etiam Eremita: acarufpicum fuorum uaticinia: tarnen du^
eis hoftíum interítu, quem uates pra:dixerant, femet confolabatur, animum'que ^#
fubtrepidumfpe aliquafubleuabat, arbítratus Aetíum proculdubío ea pugna nv
terírurum.Iraque exercirus etiam fui quouis difcrimine,bellí fubire fortunam confti
tuit, modo Aetíum, ut ipfefperabat , ínrerfeclum confpiceret. Muirá prodigia hu*
oftfníM«* ius prarlii atrocitatem praenunciarunt.Luna binam eo anno paflà eft eclipfîm:plunV
buvnm Cita. ^.i -. , ,r. ~r r. ,
UMiampr*. mc urbes rcpetino terrazmotu corruerunt:coelum cruento hiatu apertu,mutuis ha*
tefltrunt. ™s ígnitísid oblique fcindéribus.uífus prçterea cometes aliquot noclib.radíos fuos
Occidente ucrfus porrigens.Quíbus oftentís multi mortales terrebant : &nô Athi
lam tantíí,fcd etiâ Aetíu &Theodorícü magna inceíferat cura, res fuas quám diligé-
tifsime1 fieri poífet,ad futurú confli&u praeparandi,utrifcp utpote rem fuá fuperiorc
futura fperauríbus. In campúigirur CatalaunicûfîueMauriacum,quemhaudpnv
cul á Tholofain longítudmem ducenris , in latitudinem uerd feprjiaginta portendi
leu CIS
leucis Sabcllicus tradit,mâgna tendit feftinatione. Quo diini pérüenifTet. , condone
conuocata, hace ad milites hortandosuerbaloquutus eft*
Cäput y i Л
REs ipfa hortatur , Commilitones & iocrj fortifsímí , hodierno die nié apud кМкШЬ
uos uerba faceré. Ea enim tarn ardua eft , S¿ neceflaria , ut nífi ueJimus o^ '<,m,í*««nf<
pes , faculrates , ¿V falutem noftram in apertum difcrimen poneré , fummam c> '*
ius curam nos habere oporteat . Nam quod omnibus aeratis noftra: temporil ЪхоЫЫт.
bus , acrius, urgentius & pcriculofius propofitum fuit nobis negocium,quam J*™*0*0****
nunc , ubi de regno , falute ÔC uita noftra agitur t Non fum dubius de ucftra,
»• milites optimi 8c" focrj fidifsimi , in rebus gerendis fortitudine , animi conftantia,
omnium'que rcrum aduerfarum incredibili patientia. Quod enim hífee oculis in b'pcrfonU
inultís dubrjs ¿V periculofis rebus intuitus fum,de eo uix meanimo harfitare conue*
nit ♦ Nam prartcrmifsis omnibus alrjs ueftris fadnoribus , iiiperioribus annis
magna fortitudine editis : quid rerum SCarduarum &C difficilium per Germant*
am uniuerfam , atque alias hoftiles terras , per quas nobis armatis proficifeen*
dum erat , non forti animo fuperauiftis С Licet autem id ueftrapte uirtute efiece*
ritis , nonnullum tarnen etíam mea pracfentia , & rerum omnium difficilium pa* tïptrfonè j
tiendarum focietas,ftimulumuirtutisedendacuobis addiderunt. Quid enimun> /"*•
quam curarum,quidlaboris, quid pcriculi, fi quod nobis omnibus fortuna obtule*
»o rie > non pari animo uobifcum una íubierím С Qua; res me unquam profpera e*
latiorem feccrit C" Non ut duccin & Imperatorem iure óptimo faceré conuenit*
me uobis practulí : fed in omni utríufque fortuna: euentu arqua uobifcum fum u*
fus conditione. Quarum rerum caufa non arbitror opus efle , nequetempuspa*
titur, multis me uos ad ea hortari, ad qua? ipfà necefsítas , durum mortaliumte*
lum, uos fuapte natura impeliere debet. Quam potens hoftis,fbct) fortifsimí, pripofiäo*
nunc nobis obie<ftus fît , qua multítudine , quibus apparatibus , confiderate •
Quid opportunitatis commoditatis'ue hoftes ad pugnandum habeant , omnium
maxime uidetis : utpote intra regnum fuum » in patria, in domefticís fedíbus con*
ftituti. Contra, quo nos prae il Lis fîmus numero 4 quam dubíum fît in folo ho*
3* ftílimanum conferere,quemque ueftrüm animo bene perpendere necefle eft. Ho>
dierno die uel uictoríadrjs bene iuuantibus preclara nobis acquirenda eft , ni in A!««*/?»ïrtiv
feruitutem morte acerbíorem deueníre malímus: uel omnibus ad uiium ufque mo
riendum. Eolociprogrefsífumus, Commilitones integerrimí , ut non nifi uír* ,. 1
tute ¿V armis hinc euadendi detur nobis poteftas . Ä fronte hoftes nos urgentí
a dextra Lígeris flumenobftat: a lama Rhodanus:poft nos oppidani,cV reliqua
Gallicana: gentíscolluuíes, itinera, per qua: uenimus, arela obfídent» atquepra**
Ifj huius exitum pracftolantur, prardac noftra; inhiantes . Quod fî perfuafum effet АпАурорЫ
anímo,intramunim enta nos continere,cVordiníbusnoftrisbenefirmatís, paulatím «•
retrocedere:quid ea fpede fuga?,gloríe. noftrgiam multis maxímis'q? uiclorrjs partç,
*e cíTetindígníusCquídínhoneftiusCquid nobis turpiusCquid Scythico nomini,uniuer
fo orbiformidabili,mínus conueníensCquid maiorum noftrorum uírtutibus & for*
titudini magis aduerfum С Satíusfemperhabitumeft,cVpulchríuSjCum dígnítate AbhotuRo» "
gloria'qj mori,Sc" maiorum noftrorum manes inuifere, quam ímbellium atep focor*
dium more,hoftes noftros turpi fuga deuítantes, infamem & dedecoreplenam age*
reuitam.Siforti animo conftiterimus.hoftíb.obuíamprogredientes.fperandumcft
Martern belli,peculiare gentis noftrar numé.nobís propítíum futurú.Sí uictoriâ та д& míh'utt ф
ни ¿V armis noftris parabitur,quid no utilítatis ex ea nobis fequuturú eftfSpolia in* «mmed*
primis hoftium.nobís uiftorib. proponenturrtum regnum Galliae opulentifsímum
^fertilifsímum, imperio noftro accedet:poftremo, gloría non mínima, res ano*
í° bísfortitergeftas abunde cumulabímus. Pfaeterea non ullialrjín tota Europa oc*
currcnt,his delctis,hoftes, qui totíus orbis opes Sc*impcríum nobis fîntremoraturû
к 4 Regnum
ll6 NICOLAI OLAHl
RcgrtUm Gallia; ímpédo noftro PannonicoS¿ Germánico, qüac íugüm noftrüm
iam°fubícrunt,coníunñum , quantam adferet opibus nöftris accefsiöhemfquäiv
tamüita: felícitatem С Quid ádijs immortalíbus commodius , fortunatius ¿V re>
lidus nobis hoc dari potcft 1 Nec uos terreat hoftium multitude , nort alienar re*
Ц*фМ gionís ignoratio. Quid enim in hünc diem aliud egimus , quam quod in alieno
tlcMtm. foi0 muiros reges, natiortescV populos ftrenuedeUicerimusC Höftes* quos nunc
irttuemirti,noirfuntUobisincogniti . Horum robuftiorem ualidiorem'que partem
iam olim uos milites fortifsimi , mecum una e fedibus fuis expulíftís . Veftrarri
ípíí uirtutem i fortítudínem , & arma íamdudum expertí funt . Hos primo lta-*
timefedibus noftris paternís egreffü, prímumfub Emeríco, deinde fub Vinita^ ю
río rege turpíter fugatos, omni regno priuauimus , Non funt hi maioribus fuis
Gothis autprarftantiores , autfortiores ♦ Omni robur Göthicum iampridem a
nobis ueftra uirtute, milites fortifsimi , eft debílitatum , éxdrtcbm , deletuiru
Ha: сша: adhuc fupeffunt fub Theodorico duce Gothorum reliquia; , non im/
petum , non arma, non uires expedabunt ueftras t fi modo uiderint uos forti а/
nímo fe aggrefluros ♦ Pfaetcríta: cladis & calamitatis fua; a mâioribus primum
noftris, tum á uobís, milites optimi, accepta; memoria , uerfatui eis obóculos.
Qua? non mínimum animi,&:, fí qua adhuc eis ineft,uirtutis ,ipfis adimet. De
iteiutio iueti Actio autem tacendum mihi potius apud uos eft, quam pauca dicendüm. Inge^
Ъо&ыт. nuirrl} mores ,&conditio hominis, iampridem non aliter uobís quam mihi com/ гщ
perta funt: quippé quíexpulfus obignauíam fuam Italia, fub imperium noftrum
confugerit, in caftris noftris longo fatis tempore inter uos militauerit , nulla ta*
men unquammaíora quam unus ex uobís minimus * ediderit uirtutis fadnora. L
rao fi quid unquam fecit , id reuera prarftitít , ueftra confinas , munítus Sí anís
сопег^'в. matus j focrj ,focietate . Efto , fit in eo aliqua reí mílítarís fcíentía ♦ Eam certe'
ueftra doctrina dídícít. Nouit ueftra inuífta arma , nouit uírtutem , nouít íh te*
bus gerendis prudentíam , fortítudínem t conftantiam . Non fua ueftris armís
obtendet,fiuíderítnoftro ductu uos íibi oceurfuros ♦ Deníqueinducíte ih aní-
mum, quos ducat milites: nempe Gallos , non tam armís quám ocio aptos: cor^
porís quídem procedíate prarftantes , fed laboris impatientes , poft prímum ar^ j#
Epilog«, c«m morum concurfum oblanguefcere moxfolitos ♦ Quum ígítur, focrj &C commis
fr*mum™ utooes pra;ftantífsimi , hoeprarlío de honore, gloría, falute oYuíta omnium ue/
tiom A*"™ fitdepugnandum : quum regnum amplifsimum nobilífsimum'que hodíeiv
no die Imperio noftro non dífficulter adiungi pofsit: quum uobis cum eo hoftc
fit congredíendum , cuius maiores efedíbus fuis facile expulíftís, atqüeetiam cum
populís quíetí potius quam bello dedítís manus fitis conferturi , quorum Impe*
**»"•«• , , ' rator non minus quam quíuis ex commilitíonibus ueftris \ uobis fit cognitus : fôf>
ti & conftantí decet uos eífe animo , omnía'que bona Sí felícía fpefare . Déos
in prímis immortales , quorum aufpicrjs in hunc locum falui perueniftís , deinde
me S¿ ducem & commílítonem ueftrum fequamíní . Adíuuabunt drj fortunam 4«
Ueftram , augebunt uires , gloríam & opes. Ego uero nufquam fum uobís de^
л-: futurus : uobifeum una omnia perícula , fi fors ita ferat, conftantí animo íubítU'
rus : uobifeum una & uíAurus , & moriturus . Me ígítur proponíte uobis ob
oculos : perficíam,ut meum prius fanguine hoftili tepefactum gladium , quam
ueftra arma cruore refperfa , confpíceré pofsitís . Et uos mea facb ímítemíní :
ac dum me ftrenue rem gerentem uíderitis , alacri intrepido'quc animo hoftem
urgete, proflígate, pro fterníte. Non magno periculo uiebriam confequuturi
fumus , fi parí uírtute ,uno'que animo cum hoftibus depugnauerímus. His ab
AthíIarecitatis,tantumanímorum milites fumpférunt.tantusardor pugnampox ,e
fcentium eft excítatus , tanta undíque omnium acclamatío facía , ut fua íponte
hoftem primi ínuadere optauednt. Verum Athíla prarmifsís alíquíbus faltem
prarcur*
pra*cürfofíbüs' , qui tenuía primüm futùri conflíctus ederent prjcïudia , íuftai
pugnxcommittenda^quaerittempus ¿Voccafionem . Quam in folemiam declinan
tem confilio díffert, ut fi pugna (licuti praediebim ci fuerat ) hoftis fuperior eiïet
fucurus , neclis aduenie uis praefidio fîbi fuis'que profpiccre poflTet ; Dum igi>
tur fol in occafum uergeret , exercitum Athilaiii locum aptum deducit* atque a¿
demitainftruit . Oftrogotthos, cum parte foeiorum ¿ in dcxrrum cornu colk»
cat : iubet eis Valamir um regem prarelfe* Siniftrum cornu ex Gepidis, & par>
te reliqua fo ciorum efficit : quos Ardarieum regem curare iubet ♦ In acie alios reí
gulos cumarmatis militibuslocat -, Ipfe cum roboreíuorum, propter figna con^
ie fiftit *, Exercitus poftremam partem delecto iuucntutís robore ex ordine firmar*
ne hoftes multitudine freti , a tergo circumuenire fuos pofient ¡ At ex alia parte
Aetíus cum Romanorum uiribus finiftrum tenet cornu : Theodóricus cum Vuif-
fegothis , dextrum . Sangibanum regem Alanorum , quoniam iampridem iri
fufpicionem ueneratad Athilamdeficiendi , &urbcm Aurelianam, regiamfuanij
in poteftarem illius dedendi , in medium agmenincludunt. Itainftruc"ro utrinquë
exercitu, Athiladieiamaduefperafcentedat fignum . Acíespaulatímutrínqueiiv
cedit . Vbi intra teli iaeftum uentum eft , Hunni , hoftes íaculis , quibus maxime'
poílunt , emínusferiunt : equosuiros'quepafsím fauciant. Hoftes contra adpro*
peraiit , ut a iaçulorum fagittariorum'que uulneribus liberati ¿ manu gladrjs>
t0 que , queis plurimum fidebant , prajlium cominus conférant. Valamirus ex de*
xtro cornu cum Oftrogothis , Aetium , Romanum'querobur acrius urget . Nec
minor Ardarici Gepidarum régis in Theodoricum & Vuiflêgothos fit ineurfio.
Pofteaquam omnes utríufque partís uires , honorem , fortunam , uitam & falu"
tem fuam ftrenuc defendentes, cardibus atque fanguine permííbe fuiflent : tanta
u trinque infertur éV aeeipitur ftrages , tarn atrox & cruenta , ut uix ulia hominurri
memoria atrocioris unquam meminerit . Gadaueribus ita camj. js replctur , ut
fuperocciforumcadauerapoftremdfueritpugnatum. Tanta u is ianguinis S¿ ho>
minum cVequorumeffufa , ut riuulum, qui in campí medio Lbebatur, torrentís
initar i fanguine Cubito' auc"tum , ínterfecTiorum cadauera deuexífle, autores tradí'
je derint. j ¿\d centum S¿ o clogintamilliahomínum utrinqueea in pugna defiderá' iiumtrui títfá
ta eíTe dicuntur • Theodóricus rex , Trafimundi pater, dum equo círcumue^ rum m
dus fuosadpugnam hortatur, deieclusperquempíam Hunnorum ínterram , a C4í',i<um'tt>•
pugnantibus conculcatur ♦ Sunt qui dicant, cuiuídam Audagis Oftrogothi te*
lo confixum , cxhalafleanímam . Trafimundus Theodoríci hlíus, dum intern'
peftanocte errore uiarum in Hunnorum incídiflet caftra , nccefsíratcm in uirtU'
tem uertens , fortiter dimícat . Quem capíte faucium, equo'quc ob id dclapfum,
fui a>gre liberarunt . Aetius etiam, cladeíuorumturbatus, uix ad fuos crrabun>
dusrednt. Variant feriptores, Hunni 'ne an Romani fuerintfuperiores. Sunt qui
feripfe're, Aetianos ^ cognita Theodoríci morte , primos fe fugac commifiiTe . Non>
4в nulli contra, inter utrumque diu aequo Marte pugnatum, acpoftrcmo Athilairi
carde proftratum,fe in munimenta curruum falcatorum сопшШГе . Vtcunquefît,
fatiscerte confiât, hanepugnam extremo fere utríufque populipericulo , caxleae
internecione comparatam.
frjmt Уlit.
TRaíimundus Theodoríci patris interitum acerbifsrme feréns ,poftero die inv
uento ínter exforum cadauera patrie córpori,rcgali pompa , Hunnisid ex ca>
ftris infpecbntibus,iufta primum facit:tum caftra Athile cum copiarum fuarum re^
^liquqsjdatotemporecommodoinuadereftatuit.mortem'cppatrisHunnorumfan'
guineuindicare. Athilauero.amiiïopraecedentis diei pugna milírum fuorumrov °r*'° A™T«
bore, cognitacß per exploratores Traiimundiuoluntate,rebus luis pene dclperarts, chdrm C4t4.
milites kmum.

I
n9 NICOLAI OLAHl
milites fuos conuocat:orat, monet, ÔC obteftatur,poftquam tot bella obiuerint,
magna ubique fux uirtutís teftimoníaediderint, reges ас régna complurima cum
fumma uirtutís ac fortítudínis fux gloria deuicerint : huneque cundem Roma,
lium hoftem , qui nunc caftrís eorum fuperbus inftaret oppugnandis , & quem
heftefna die infigni affecerint clade , uíres Sí animum refumerent : meminiflent
maiorum, fuar'que tot iam annos parta; uirtutís ас uí&oriac. Si hoftes erampe-
re , eos'que inuadere auderent, quum nulla alia fpes falutís adfît , gloriam labo-
ribus ac pcriculis quarfitam, manu, ferro ас uirtute álacres conferuarent. Hofti-
um úires priftinas elfe fraclas , unícam noclem non multum roborisatque aními
addere illis potuííTe: cum his certamen eis fore.quos hefterna die magna ex par-
te debilítarint , fugarínt , Se pecudum inflar proftrauerint . Sibi ultra animum
ínui<ftum,u¿res quoque , ad extrema omnia fortíter perpetíenda magno iam re-
rum milítarium ufu corroboratas: rem со tutiorem elfe, quo'd caftrís, rebus от/
nibus belli abunde munitís , uelutí fortifsímo muro círcumuallati eflent . ítaque
nihil fonnidinís adefle , fortunam eis futuram propitiam : fe ducem fequeren-
tur, in eum quifqueconrjceret oculos . Eo cîiefefafturum, ut authoftium copi
as, Hunnorum uirtute drjsfauenribus profterneret: aut more maiorum fuorum,
qui femper uíncere folíti fuiflent , non uinci , gloriofam eis ínfpeftantibus mor-
tem oppeteret ♦ Нас exhortarione recreatis parumper müitibus , ipfe nihiloíe-
AihiUpoflcU C|US fluduans animo , uictoríam, fi ingruant hoftes, defperare, omnia timere:
átmcatikum ç ■ rebus, fi quid aduerfi contingat,prouídere . Paucís, quíbus magís fidebat,
WOi conuocatis,docet, rem Hunnicam in dubio elle, le uerenhoraummulutudinem:
ne fi fortius conftantíus'que ínfteterint , fuorum hefterno die debilitatam uim pro-
fternant. At quum fortuna belli gloriam, euentum'queín fuá habeat manu, fe earn
fequuturum:acuna cumeisomni cura, labore, uirtute eniíuram, nehoftesuicto-
riapotiantur. Verum fi fortuna itaferat ( quaeuaríaatquedubiaeft , ac non me*
líoribus femper fauerefolet)ut caftra fuá ab hoftibus expugnentur : femalle fuo
rum manu interíre , quam in hoftíum deucnirepoteftatem , atque his tot iam rebus
fortítudíne eorum pra?clare geftis clarum , períummum dedecus eíTe ludibrio . Iu-
bet ergo ex equorum ephipprjs , ac alrj s impedí mentis,qua: tune ad manum erant,
in utium coníe(ftis,tumulum parari ♦ Amícis , quorum fides ei magís nota erat,
cscterísremotis,confilium fuum clamaperít: fe, fi hoftes caftrís expugnatisfupe-
pomp.raeU ríores futurí fint, fupra congeftum ephippíorum cumulum afcenfurum . Proin-
tr*áú,fapiau ¿e moncre eos , hortari , orare, ut ignem ílli fubiieiant : elepiíTe fe, fuorum ma-
*qui ¡gnibus S,s °Pera morl > quam per lummam ignominiam in holtium uenire íeruitutem»
fcmgmre,cr His íta fieri , atque etiam tubicínibus tuba canere iufsis, ne aliquam tímorís a íe
ñtxé conccP" *Pcc'em hoftibus prarberet , fed potius quo attentus eíTe , & pugnam
<rf' íterum repofeere uelle uideretur , hoftíum irruptionem , ínfomnem ducens no-
Лет , prarftolatur . Nec minus etiam foci) Sí milites attenti , promptíores e-
rant ad omnia, quaecunque fortuna ferret, forti animo perferenda. Dum&Hun-
niin caftris Sí Trafimundus cum fuis fluctuarent animo , confultarent'quc quid '
effet commodíus fadu : Aerius confîlrj Trafimundi non ignaras, uerebatur, ne
fi Hunnorum caftris potirentur Gothi, 8c* res Trafimundi fuperiores forent, ferox
íuuenis,ui<floríarecentitumidus, Hunnis deletis,fidem uiolaret,ac отпет militum
fuorum uim contra feacRomanumpopulumuerteret.Itaque alrjsremotisarbitris,
mmfm"^ пи1и*"ссгпоси orationem ad Trafîmundum habuit:Fcedus,amicitia,8¿ belli primum
^^^^^Л^^^^1^^1^0^0 pâtre interceíTerat: dein tuauirtusacfortítudo,
pltiu. quam S¿antcaínmultísreb.cognoui,cx:herícontrabarbaros,communesbonorum
omnium hoftes,omnibus nobis circumfpecbntibus intrépido animo declarafti,me <
hortantur.rex Trafimunde : ut quod tü ob aetatem iuuenilem,animum'aue licet '
fuapte etiam natura índuftrium,tarnen accepta recenti patria clademagís afftñum,
accenfum,
^tccnfum , férocem'uè , pàrum animaduemre nunc potes . ÍdegOtíbí M iticmö/ иатлМ
ríamrcdígam . Hoftesinuadere, caftraeofuni expugnare , moliri, ad internecio-
hem ufquc delere , magna: funt uirtutis ¿ generofique animí indicia ♦ Nec aliud
ambos curare, conarí , agere'que licet, qua'm âcceptam iriíuriam ferro uindicarer
hoftes,ubi adßt opportunitas , inu adere , expugnare , delere , gloríam prarelaris
facb's dum pofsís augere . Verum ñ uires noftras , magna fuperioris pugna: at' MUntMh
tritas calamitaté : fî belli fbrtunam,quat nohualentíóribus audentíóríbusue,fcd
quibus ex libídine Tua fauet,uí<ítoriam plérunquepra:ftarC folet, dílígentius ani-
mo reuolucrís : fi denique rerum tuarum príUatarum amiffo patre cónditionem cir
»• cumfpexeris : difficile deliberatu eft , quid melius utilius'que fit facTru : nobis'ne nunc
aliquid tentandum, agendum'ue, ac copiarum rioftfarurri reliquias , de cas bello
díuturno uiribus exhauftas, fortuna: temerá committeridutti , an in futurum belli
ufum conferuandum. Höfles, etfi non minimum 8C ipfos hefternaclade frá<ítos: a' fortitutme
tarnen prarter multa eorum facinoravqua: in hurte diem ediderunt* étíam ex ml' ho¡lím'
gna noftrorum ab eis accepta ftfage , pro comperto habemus, eflé feroces, for-
tes , Itfenuos , ¿V extrema prius pati omnia quam uinci folitos . Si tibi eft ani
mus eos ínuaderé , aut uínCent,quod drj aufcrtant;aut ad unum omnes morien>
tur . Horum rriörs nequáquam nobis erit incruenta . Sí contra uicérinc,ín eani
fes noítrar communes redígentur difficultatem, ut de tuo ac Rorrianórum Imperio,
•o non mínimum fit futurum timoris, diferiminis âc periculí . Magna; ferriper uir>
tutis S¿ confiltj fuit, res futuras prauiidere : perícula qua: eueriire poflunt , pru-
dentia anteuertére : confilíum , ut res pofeit , pro tempore mutare : atque duni
tempus adhuc eft , pofsís'que , omnia animo circumuoluere » ne poftea re deplo-
faca , fruftra fapere , confilíum ue mutare Uelle uideare * Êquidem ín tua focié-
täte , amicitia, fide¿ conftanti permanfurus furñ animo : atque ¿ ficuti fortem de>
cet uirum ,eít animus, me omnibus perículis intrepidum obrjeere, fi quid gloria*
ex tcméritate comparan pofsit » Verum maíorem nos non modo utihtatem, AíutiifíiH
fed etíam laudem confequuturoseXiftirnauerim,fi hoftíbusíam füfis fugatis'que, comuunh
àc in oft ra per fummum eorum dedecus hefterno dtc compulfis , milítumno-
Io ftrorum reliquias in futurum noftrum ufum * Imperrj'que tioftrí tutelam in>
tegras cónferuauérímus » Ad hace , Trafimunde rex¿ priuatis etíamrebus tuis
( qua: ut íntegra: fint , pro amicitia ac focietate noftra mutua 4 non mínóri mihi
cura: funt , quam méa: ) maxime' cönducere arbitror , fi eas omnibus alrjs prac-
tulcris : Sí falutem tuorum mílitum 4 qui adhuc fuperfunt , qui'que tibi tüís'qué
rebus ufui effe poterunt , non poftrerrio locó habuerís » Pater tuus té¿ 8í Va*
íamirumfratremdomínunc agentem , regni fui relíquít harredes* Frater regnandí
cupidus , audita patris morte, quid domí te abfente moliatur, non fatis comper»
tum habes. Paucímortalíumpríuatam necefsitudinem,fánguínis uínculum,do-
minandilibídíni prarponunt. Qubd fî is rebus rtouis animum íntendcrit,cupidí*
4>o tatc'queimperandí uúftus , Imperium paternum te excíüfo fibí ucndicauerítjopes
domefticas manibus ímplícuerít,popularíum ánimos ad отпет forturtxflatunt
proclíucs,beneuolentía , munífiecntia , alrjs'que illecebrís fibi concílíauérit: quid
tibi fortuna reh'qui faciet С Quid fupererit , nífi ut ius tuum a1 fratre bello répé
tas 1 regni imperíum , opes que, magno uariantis fortuna: perículo armis uíndi>
ees С Deletis autem , aut faltem attritis in praTcntía mílitum tuorum uiribus *
quid tibí pra:fid¿i fore, aut quid domi fperandum ceníes С Age ígítur Trafimun> zpilàguh
dc,dclíbera,utra res fit urgentior : fratris'netui coníilns obuiandi, & regnum pa
ternum ín ius tuum integris adhuc milítibus uendicandí: an Huimos dubio Mar
te , in re ancipití, ínuadendi. Si meam expetis fentcntiam , fuadeo , noftrarum
copiarum reliquias falúas conferuari : ¿Vte tuis potius rebus , dum tempus eft,
& potes, confulere, quam in nouant belli fortunam nos conrjeere: ne, dum plura ^
confequi uelis , etíam á maioríbus tuis máximo laboreparta , turpiter amittas .
Quando
tzo tJjCOÍ^I OLAffl
Qyandohoftesadhucfupereírenosuiderint,nihiladuerfumnos (utarbitror) mo
lientur nouí . At contra, femper aliquid,nobisintegris,ucríabitur illis ante oculos ,
quoduercantur, formídenr,fugianc . HacActt) íímulatabencuolcrttía, oratio^
TTifimmim nccp,Traßmundus facile perfuafus , dímiflb confilio oppugnationis caftrorum A*
^itífhmm tni'œ > conuocatís fuis , qui patrem fequuti , in earn u encrant belli focietatem , Tho*
rotator, loíam reuertitur. Cuius profeclíoneck Aerius &, hi populi qui Romanis auxilio ue
л eran t , alius alio dilabun tur.Famahuiu s Catalaunica: pugna*,tá atrocis ac cruentar,
uniuerfum iam peruagata fuerat orb em : cuius, tertia eriam illa exercitus Atilac pars,
quam ad Hiipaniam miflam fuiflc , ex relatione Chronici fupra1 m cmorauímus,non
eratignara • Quare ueriti milites iram Athila: , quern fupra quam díci poteft time' to
bant , nunquam ad eum in Pannoniam reuertêre, ne moram fupplicio luerent. Ve^
rum poftipfius excampis Catalaunicis profe&ionem, circa eius campí confinía con
fediiTc, ac a fuis ducibus feu prarfecb's,qui Hungarice Hifpani appcllantur ( ut ab
alqs , qui de eorum fcripferunt origine , diíTcntiam ) regno Híípaniac ( ficutî Chroni
con refert, penes quod fides fit) nomeninditum efle, a noftris nefcio quo argumen
„ n„m„„„,,, Mm nua. antea Iberia ab Ibero dicerctur,

Valenti niani imperatoris iuflu Rom* interhcuur,uue quoa w


«tyraSs uenerit : fine potius , quo'd accufatus fuerit , pnebuiiTe cauiTam quod
Sa,quicumomnibuscopiispoftpugnam memoratam modiconegouo deleri
* КШ1Й jVjMI v«... _ » , ш
poterat , manus Romanorum euaferit.
Caput I X.
POfteaquâAerium&Trafîmundum,alios'quehoftes,Atilaaliumaliddilapfum
cognouit, fupra quam par eratfuperbirecœpit:ratus,Romanorumexercitum
inpoûerumnonfibiobuiamuenireaufurum. Dixífle igitur fertur, fuperbum flU
кМвлпга- lud dictum: Stellas praefecadere, terram tremeré, fe malleum efle uniuerfi orbis.
gmMm. Deininidarrogantia:procefsit,ut iuflcrit, ficuti Eremita dixerat , flagellum Dei
adrjcífuo título: aceoepitheto kdC nominari,& in literas referri. ProfeAusigi-
turad locum pugnae , aliquot ibi dies , ut milites quiete ас ocio reficerentur, commo
ratus eft. Vbi facrificío Marti pro more gentis fuac fació, uotiscp pluribus pro pnv j«
fperis fucccfsibus rerutn féliciter gerendarum folenniternuncupatis , exercítum fu*
um ad relíquas Gallia: ciuitates,maiorequam prius terroreinuadendas,ducit. Prí-»
mum ígítur omnium Trecafsiorumurbem( quae Sí Trecae, Síinterdum Troia dici
tur ) in ñníbus Senonum , ad Humen Sequanam fitam , uenit . Callímachus refert,
cum primu'm ad Tungros profectum , eorum'que metropolim expugnarte , ac ciues
cius fine ullo fexus Sí actatis diferimine ad unum omnes occidiflc . Verum íi quis
recte perpendat , Tungrí funt Eburonum populi , non longe a flumíne Mofa in ter
raLeodienfi,15geab hoc ítinereAthíla:dífsiri.Superflui igitur laborísfuüTet,aTun
gris Trecas eum reuertíífe, ficuti Callímachus dicit . Huius igitur Troiae an tifies
vimiMput, díuusLupus.habituindutus pontifican', cum multitudine cleri Athilae aduenienti 4»
Tr^MtùrUs ^c °bums • Is ^ac"ta falutatíone , ínterrogat Athilam , quis'nam efíet , qui tot regibus
«пиве», deuiftis.nationibusacpopulis proftratis, urbibuseuerfís, cuneta uifibi fubderet:
Cui Athila : Ego,inquit, fum rex Hunnorum , flagellum Dei. Qua uoce Lupus ter^
ritus : Quis , inquit, mortalium flagello Deimeirefiftet, quo minus in omnes,quos
uolet , famiat t Veni igitur , ut dicis, Dei mei flagellum : quo Übet profieifeare : om>
nia tibi , ut Dei miniftro , me non repugnante parebunt. Iubet índe portas urbis re*
ferari , ас Athilam (frenum equi honoris caufamanu tenens)fummaueneratione in*
troducit. Qui fiue humanitate ductus epifcopi, fiue Dei uoluntate, fineullius ca>
de & detrimento, per urbemmediameum omnibus fuis coprjs progrefíus, altera jo
urbis parte egreditur ♦ Chronícon Hungaricum tradit, eum hínc Tholofam ur^
bemuerfusprofedum.eam'queínfidem&amicitíamcius deditam. Scdid uixue^
rífimí'
кА Т / L c*¿ m
rífimilcéíTeuídetur'» Thólofaériim^eridtempüsTrafimuñdi regia* ad fines Gal*
hxNarboncnßs,nönpröCula radicibusPyrena:imöntis,ad ripam Garumnscflu
uijfitacfti ciuitasadhucopulentapopulo.archiepifcopo, Асаскгш'а^ас négocia*
torum commercrjs inclyta . Quoditera propofito Athilae longe fuitalíenum¿
Conftituerat enim , expugnâtis quibufdam Gallia: oppídís ad Borearti Ucrgenti*
bus, Sícambriam regiam fuamreuérti ♦ Dum igítur relíela Tfeca , ad Rhemos
exercitumduceret,maghum lux dementia? in ítínere edidit teftímoníum . Nahi
quiim plcrofque Trecae urbis accolas, metu perterrítos.cumconíugibus ¿V libe*
ris ad fyluas uicinas , falütis fuae tuendaí câufa , profugientes , in itínere confpexifíet i д,^ dmn
•o eosbonoanimo&intrepidöeiTeiuflbs,domumabirepermifit . Inter quosaddu* tu m fagientet
fta eft adeum per milites, ex fipaflumínis,ínquód fe metu fereexanimatajpra?cü totono,>etmi*
pítareuolebát,qua:dam mulieri quae, pafuula filióla, quoi fírius ulna/que facilior«! ц^п/™'
grauarenturonere, eolio faícrjsallígata, acduabusmínoribusiumento,quod age- тш.
bat,ímpofitis, deíndeal-rjsquoque feptem,per annorum feriem maíoríbus , ar*
-cumfeptaerat filiabus . -Mouit Athilammiferae mulieri s ad pedes eíus lachrymo*
fa prouolutío, ac toe prolíum ínfantium numerus : iuífam'que aíTurgere , maní*
bus proprrjs erexít . Quam amplis deinde donis , ut filiólas nutríret , & marítis col
locaret , donatam , domum redire íubet ♦ Paulo po'ft Athila Rhemenfes obfî* AthiLubt*
det-, concepta iamdudum in eos ira : quod , dum ad campum-Catalaunícum ( üt ^sobßitu
*> fuprámemoratum eft) prop eraret, magna calamitate,multís'que malís milites af*
fecerant • Horum igítur memor , uaftata igne ac ferro uníuería Remenfibus ad*
iacente regíone , ciuitatem'que eorum dura cíngens obßdione , macbinis bcllícís
moeníaeíusquatí,diruere,d¿molírí : ita ut tum obtelorumdenfitatem, tormert*
torum'ep fréquentes iaculatíones , tüm obinftantís multitudínis crebram oppügna*
попеггцпето mortaliumadmeeníadefendendaaccedereauderet. Quo factum eil,
ut ciues non modo formidare,trepídare:fed omnia malorum genera, quae in óbfeíía
folent efle ciuitate,tolerare,pati:mulieres, pueri & puellae lachrymarí, eiulare, uoces
adccdumtollere.'alrj uoluentesanímouícl;oriscrudelitate,quáexconícíentíafacl:o>
rum antea in Athilanos áfe perpetratorú,aducrfum fe futura metuebant , omnés uí<
3« as 6V occafiones pertentare,ut periculum uitare pofient, Erat ea tépeftate eíus urbis
epifeopus beatus Nícafius,uír íuftida,moríííntegrítate,íancTimoníaínfigrtis: cVob Ыш
fidem,úitc'qj purítate,Deo acceptus. Híc cum Eutropia forore, uírgine á teneris An- ш fp'/"«>pw
nís Deo dicata(qug no minus pulchritudinecorporis,quamomnib.animidotib.in> Rrmín/íí*
fignis erat)toto boc quo obfidebantur tépore,afsíduis uacabant oratíoníb • : ut Dei
irá, cuius gratía Athilam malis ciues afficcrearbitrabantur,placarent:atcp eíus mife*
rícordiam,fupplícíb.omnibuspraefentemc5fequerentur. Adhunc,quú Athilaob*
fidioni urbis uehementius intéderet,nulla'q? ípes effet reliqua falutis, ciues, pars alta
ex peДоге trahentes fufpiría , pars lachrymabundi , humiles confugiunt. Quem со
tempore oranté,hís uerbís aggredíunturí Nifi copertú nobis efl*ct,uir optíme , Deú
T opt. maximu id gratiae ac milericordiae tibí ímpartitum elle , u t шаг apud ilium prx* puxoufa
ees ob uitae integrítatem íínt gratífsima::atcp hanc omnem calamitatem propter no*
fíra fcelcra nobis ab eo immiffam: ac dum in meliorem uíuendí ordiíiem-nos conuer
terímus.hoftesaceruícíb.ruríus nóftris Deuautdepulfurum , autplacabílioreshu*
maniores'qj reddíturummon eíTet nôbis integrum deliberatu ,utrum ad te cófugiert
dum,uel ex defperatione( qua mails íam quampluíímis crudeliter afflicb',ueh emen*
ter detinemur) aliter reb.noftrís prouidendum nobis eflèt. Verum quü & Dei cU* Btneuolmtídt
mentiam praeter omnes res mortalium omni tempore aeftímauerimus : 8¿ te ex Cu *^^ft
gnís cópluríbus,pater oprime, comptehenderímus illi efle acceptum : no dubitaui*
í<> mus ad te uenire.cuius confilio patrocínio'uecVuíuefecV morí iamdudum cóftituí*
mus. Qua; fit hoftíummultitudo , uides; quae in omnes cfudelíta* , 8¿ tu & nos feí* клтлй».
1 mu».
KlCOLvfl OLA ßl
mus. cuius multa draimiaccim'umurbíum cadaucraapertofuntdocumeïito.Tari
tar barbarorum mulcítudíni díutíus proprrjs uiribus refiftere nequáquam poílu
mus . autfpontenosdedere hofti'busoportet,&fidemquam profefsi iumus mor/ .
tisterrorcabneoare: aut, ncuímeorum , tyrannídem'qucexperiamur,uoluntaría
cd nobis inorsconfcifccda, Alrcrum horum perpetiendum crit, ni aut diuinítus ad^
rutí.aut tu!S pater optimeconfilrjs fpcs alíquapropulfandi a nobis pcriculi, ob оси/
los nropofitafucrit. Honeftas quídemípfainduceret, ut ad cxrremum fpíritus halí»
tum hoili tarn crudelí rcfiftentes,á conftantia, fortítudíne , fide noftra , metu mortis
non auocaremur,íí quid fpei eftet conferuandac urhís. Ñeque etíam ignari fumus,fo
re nobis urilíus ha-c obfidionis mala ad breue aliquod tempus perfcrrc,deuorare'c£, j»
ur pace poftea & libértate cum côiugibus & lib en's frueremur optata : quam per ii>
cordiam & ignauiam,hoftib.non repugnando,in fœdam nos côrjcere, eam'q? perpe
tuam ímiítuté.Scd quid remedrj hmcmaloadhibendum,quidlongisiälaborib.ui»
gilrjs,inedia defatigatis faciendum nobis fit,ut morte immaturâuitemus,non plane
conítat:utpotequibusíam prater fpiritú longa inquietudinehaud bene fpíranté,&
oiIa,cntfm'q;diuturnafameconi'gatä,parüdecoris (utuídes)humanífupereííeuí^
dcarur. Tu,quem Dei uoluntatisnô omnino experte eirccredimus,confule,utrum
ex mail's nobis impendentib.dcligeredebeamus.Sí dedíderimushofti ciuítaté:facul
lutc,uitam'cp omnium noftním in diferimenhaud dubium dederímus. Con»
tatesna
trá,fi ui expugnad fucrimus.qua: non malorum genera nos manebuntí Quibus cru îe.
cíatuu m generib us, quorum ha-c tua plebecula impatiens eft, in nosmiferos a bar»
baris iaruitum non fucrit? Efto , Gnt noftrum aliqui malorum crucíatusuepatien»
tes- At longe plures funt , qui humana uidi imbccillitate , horrore , ui'cp tormenti ,
Deumabnegent, fidem profeflam déférant, animarfua; detrímentumfaciant. Tu»
um igitur eft , uir Dei , nobis his malis uchementerafflí¿lis prouidere , gregi tuo tre .
mebundo coniulere,remedium fi quod potes pro tempore adhibere: ne ab со quod
honeftum eft, ¿Vpíum, malis coaeb'prxfentibus., auocemur,atqueaDeioptimi
maxim i uoluntate defcifcamus •

Ütcaßj ddRc- A Dha'cNicaííus,iamanteexitumrerumoracuIocdoclus,ítapaudsrcrpondet: 3»


"ftonf " Tamctíí non multum , ut uos cenfetis cíues optimi , ineiTe mihi uideo uirtu tis:
' quicquid tarnen eft Dei donorum in mecollocatum, id omneacceptum refero illius
in mccharítatí,mifcrícordíe,bcneficío.quí non meísmerítís,fed propria fuá benígni
tate,me fuargratía*,fuorum inarftimabilium bonorú participem efíe uoluit:cui quio
quid ín meeft.totum adfcríbo. Nec eft cur uos, quod Dei donum eft , meís tribuaria
uiribus. Illeuím,potentíam ,bonítatem'cp fuaminmeexerit-Mihieiusfpiritui.affla
lui oV uoluntati eft parendum.Cuius fi praeceptis obferuandis toto quo poflumus a-
nimoincubucrimus, promiflacp uita? cocleftisfpeindubitataexpeclauerimus, nihil
in rebus his mundanis tarn graue nobis obuenerit,quod non in iilius fide conftanter
pcrlcrrepofsimus.-nibil tarn ardtiHm,tamhoftiIe, quod non peruium,toleratuq? fit 4o
nobis facillimum. Multitudinem,tyrannidem'qj barbarorum , Remenfesuiri , ianv.
piidem ÔC noui,& extremauícínorum populorum calamitate exploratamhabeo.
Qua: certc ipfa ex Deiprocedit permifsione. Athila uobis obefle , uim'q? fuam con»
trauos exercere non poflet, ninoftrisdelicb's Deuminnos concitaffemus . Apud
quem nunc ftatutum eft.quod mihi illius oráculo iam diufatisconftat,urbemhanc
inmanus hoftium poftremd uenturam : uos'que mecum una tyrannídi bárbaro»
rum deftinatos, ut delicto carnis , quibus fumus obnoxrj, momentaneis his nun«
crucíanbus expiantes , ad uifionem diuinam , coeleftem'cp uitam laeti aduolemus, at»
que illius beatas lîmus participes. Agite igitur,fratres charifsimi, quicquid uos ma- p
ncbitcalamitaris-atque periculí ,conftantí S¿ forti perferte animo. Me fequamini*
& paftorem ÔC patremueftrum , meoculisueftris proponite; ut uos fpiritu falui
\Л TIL, чА. \г$
fitis,mc piimum obtiriam periculis. Brema erunt qug a barbaris patíemur tormén
ta.llla coeleftia,qua: Deus nomen fuum in fide & charitate profcfsis ab initio côfti
tuitprxmia,utfenfib. incomprehenííbíliafunthumanís : itafeliciajímmortalia^C
nullisunquam fcculis finíéda.Nonigíturuos corporis terreatautmalum,aut eru^
cíatus:qui inítíum cft,fi confiantes in fide fueritís,uita* perpetuas. Neclicet his qui
uosperfcquuiuur,malum precari:fedimítati ChríftiiESV cVdocftrináSí fac"tum»
pro inímicis ueftriSjUt adueram Dei cognitionem,rec'tam'qj uitáreuertantur, me»
cum una iugíter deprecemíni. Nihilo fecius Eutropia etiam uírgo,cíues ad ea fof
ti animo perfcrenda.quae iamiam aduerfaimmmerét,íntrepidebortatur; fefe,lícet
m foemínam, tarnen ante eorum oculos со nftanti ingenio Dei auxilio declaraturam;
iioftcs,etiamficorporitormétaintendant,n5 menti tarnen côftantiam,acinbono
perfeuerantíam adímere poíTe. His díuorú admonitionibus,tímorepauliíper ci
ues depofito.quacuis aduería alacríore iam animo fuftínenda expectabant. Inte.»
¿eaHunnifupewtísmCEnibus.alrjs'cp deiecb's munímentís,urbemfubitdingredi>
untur:fitubicp milítum armatorum rabídus difcurfus. Hí obuios trucidare,pube
,res 8¿ impúberes necare : non astati , non fexuí parcere . Nícafius Sí Eutropia
uirgo tantae hoffium truculentíaeducíi admíratione , ad sedem beata* Virgínis,
quam beatus hic epifeopus extruxerat, hymnum canentes Ixti profugíünt,eo con
.filio ,ut ubi rebus profperis preces fuderant,íbiin extremis quoqueanimam Deo
i» redderent. Hunni rabie perciti,adcedem etiam ipfam concurrére. QuosNica^ Rfttfy tpifo
fius , maníbus filentíum indicans , paucis alloquítur • Video ego , milites for* й^уШйи
tifsimi , uos á uerorum , fortíum'qj m íh turn (ànguine lönge degenerauilTe ; ас man rtnttu
fuetudiiiis , quae plerifque etiam feris animantibus natura ineiie fol et, omnino ef
.fe immemores. Cuius fîuel minima partem aliquamhaberetis,noncerteuí ¿loria,
quç uí&is fa*pe parcere,& in folos fuperbos facuíre cofucuir, infolefceretis;nec eo'
,crudclitatis progrederemini , ut omnia ferro delere, quam in ufum ueftrû confer*-
uaremalletis: quafialterius, nonueftracíamditíonis fînt,qua: nunc non uiribus
, magis ueftris, quam Dei permifsione confequuti eftís . Ргж fubito furore haud a>
nimaduertitis,&populum omnem in feruitutem , & opes , alia'cp omnianoftra in
. jo ueftrum ornamentum,potitaurbe,cefsiife: Populus Chriftianus fupplcxadgc
nua ueftra accidie, falutem á uobisprecaturus . Carterum uos obuium quemque
.ficuti pecoratrucidatis, prater omnem píetatís humana; morem ♦ Sinullum ue*
, ftra* ferocia* modum ftatuitis, fed pietatis ÔC commodorum ueftrorum obliti,
crudelitate omnia implereuultis : in me , qui illorum fumpaftor , ueftram conuer
tite ( milites )rabíem. Äpernicieftrage'quehorumueftrascontinetemanus; par
cite humilíbus , fupplicibus'que: fuperbos 8¿ contumaces , qui uobisrefiftunt,
. profternite. Me praefulem, ficrudelitas magis quam pietas uos excitât, mein-»
. . quam, qui ueftramhaAenusremoratus fumuídoríam , inuadite, petite, confiy
.. cite: meam,quatenus Deo itauifum eft, eripiteanimam : his meis ouibus, nullum
„ 4» commeritis malum , uitam donate . Quum his hortatibus Hunnorum fero*
cia nihil leniretur , fed in omnes , etia/n in acdem facram congregatos (a*uircnt, di' l&vl
, uusNicafiuspreceslachrymis plenas ad Deum, utantea, rundere coepit; atque
, ubi ílludDauídicum carmen, Anima mea adhatfitpauímento , píállerct,mox a'
• quodam fatrapagladio educto inuafus , capiterruncatur. Cuius caput a mem-
. bro etiam auulfum , diuinum cantícum non íntermifit: fed illud protulitPfalmi/
íbe, Víuifica me Domine fecundum uerbum tuum. Hoc modo beatus hic un*
ínter diuinas laudes in cœtum martyrum gloriofus aduolauit. Poft hge Himno*
rum milites, fine modo furentes , Eutropia* uirginispulchritudine captí,uímillí ÉutropU uit*
„j* intentare, quarconflansínpudícítiaciamprídem Deodeuotarcuftodia, ad Nica- #ш«"»Яля-
fjjin.terfecflorem conuerfa: Crudelifsime omnium, inquit,quos terra genuít,bar- tu'
barorum , an ignoras in quemDei uirum,innocentia ac fan<ftitate uita* ínfignem,
•' " : 1a manus
»24
m anus l
mérito i .
ducis,teuírumplur
dex, hoc cuum facinus temcraríum ímpíum'uc,mc míniftra, inultum non patíetur.
His diAis Eutropía in capillos tyranniinuolat,arrcptis'cp magna uiilliusfaucibus,
oculos mox euellit.. Alrj mílítes,qui forcítudinis huius fcemínea? fpecbtores ade^
rant,commílítonis fui pcriculo commoti,Eutropiam uírginem,& alios qui in tem
pío crane Chriftianos,furibundi muadunt,oc" ad unum omnes trucidant. Fuere
fcríptores,quí tradíderút,Hunnos,poitcaquá"ín omnes ubiqj tum in templo,tum u>
in alr>s urbis locís repertos,truculentur fatis fa>uiiTent,ar.Cß pra?dc ac díreptíoní ur
* bis anímum adiec»íTent,terrorc cedefti íubitd fuílTe perculfos. VidííTe in aeréeos
leftesacíc^dimícarc,audiírefoni:m fragorem'qj terribilem templumedere. Qu¿>
Signi pfurimi
^ busfigm'sexanimatos5aprcdaabftínuiire,S¿:addiuerraqucmcp loca extraurbem
poftciptiKe-
mtn¡.whem tremebundos fugifíe. Vrbcrndeíndc diu uacuamftetiíTe,totmartyrum carde con*
fecratam. Faces ardentes fupra ciuítatis uerticem fxpe ac diu uifasreantus cocleftes
audítos ííiues plerofcß , qui metu tyrannorum aufugerant, uifis tot fîgnis diuinís- ,
qucprodigiis,ac cognitahoftíumabítiqne^durbem tandem reuertiue.'&Nícaírj
ac Eutcapiar, exterorumen martyrum corpora magnislamentis atqj lachrymís fe*

pukuríctradidíík» . ' . , ,;. .


D Vmha'cadRemenfemurbemitautmemorauimusaountur, ínterea Athila ю
quencVm exercitus fui ducem Gyuulam ,uel (ut quidam uolunt) Iulium no
míne,cum parte copiarum miíit,qui Coloniam Agrippinam, cíuítatem túc quocp
(uenune) ¿nfignem &amplam,obfideretJs,utíuiium erat,urbem forticinxítob'
íí'díone. Ea tempeftate Äthcreus Anglorum regís filíus,pulchritudíne, uirtute ac
vrfuUbrim- moribusdiua: Vrfulae,Britannia: regis filia* unigénita:, ardentifsímecommotu's,
nueregisfiiu. cius per legatos apud patrem ambire ccepít cônubium.Quem , quüfollicitus cíTet
quid refponfi dareclegatis,Vrfula anxium meeflumcp admonet,ut depofitaanimí
follicitudine,Äthereo earn defpödeat.Oraculo ením fcaccepiiTe,neiddetrectatU' je
ra effet ea lege matrimoníum,ut tnennium ílli cófummando concederetur,.quo pe
regrinationê a fe uotam in terca exequí poflet. Hanc aút earn eíTe, ut urbem Roma*
nam, comí tata decern millib.uirginu,inuiferct.Promdeipfe et Äthcreusprocus cu
rarent parí opera, decern fpectatar pudicitia* uirgines conquírerc : harum ííngulis
mille,& fibí quoq? totidem fubderc , quam fpecliata effet omnium probítas ac pu^
DiMVr/нЬ dícitía. Lcgatíacceptoápatrc Vrfulxhocreíponfojlartíredeijt.iÉthereus&Bri
dtfcondctm- tannix rex Vrfule pater,côfcripto ut defignatum erat uirgínú agmínc,eas Vrfulae
eh. Calino adiungunt. Quae accepta hacnobmfocíetate,atq? côparatisundecim ma
gnís nauibus,alrjs'q? rebus in peregrínatíonís ufum ncceñarrjs, ex Británia ad ofíia
Rheni,ubi nunc Hollandíac pars eft, applicuít. Vnde aduerfo flumíne Coloniam, +e
cum magno ciuíumapplaufuac lanicia: ex Colonia Bafileam,peruenit. Ibíreliclís
nauibus,cüali),impedimcntis^edcftriitinereRomamproficifcitur.Qua: tandem
fanйогиm relíquiis,8¿ facrís omnibus lods ,ut eíus erat uotum,Roma: perluftfa^
tis,Baíileá reuertítur:Cyríaco papa,cuius alrj ( praeter feriptorem Híftoriae eceleíía
ftíca?,quod feiam) autores nullamfaciuntmentíonem ,eam fummo ubique hono>
reprofequente. ConfcenfaigíturadBafileamnaui,fecundo Rheni flumíneColo
mam deuehitur. Quae egrefía in continentem , nihil'qj hoftile ЛЫ omnia ( ut an*
vtfuUmurfá tea) tura eíTearbítrata, ubi urbi appropinquare ccepít, mox abHunnisundique
m m tÜXl muadícur» atcluc cum omní focíetatís fuat turma crudelifsíme trucidatur. Itafan 5o
,TL?Co7X ftifsíma uírg° > íuo,i£therei fpon fi ( qui accepto VrFulae reditu,cum matre, & fo^
tntiitmr. rore Florentma,n5nulliscp alijs epifc'opis Coloniam ufqj,ei obuiam uenerat)atcp
Cyriaci
Ы Т I L vi. щ
Cyriaci pontifias accaeterarumuirgínum fangm'ne^udirítiam fuam Chriftö Do^
mino,uírginitatísuerdfponfo,confecrauit» Harum relíqurjs ílluítriseft Colo
nía. Inter fcriptores non fatísconuenit, de huiusnecís tempore. Verum quoní*
am Chronica nofíra hoc tempus uírginum trucidatarum tfadunt, creditu n on аЫ
furduni eft,per id tempus quo Athila erat in Gallia,Vrfulam cû fuis uirgínibus füx
iíTeabHunnísnecatam. Athila Remenfibus expugnatís,peruao;ataGallía: a<
Flandría direpta, depopulata'que, ín Thuringiam proficifeitur. Hicüotens ào
darare, feuniuerfacGa^actotius'queOccídentiseífeuícT:orem,rolertnem (utuo шикги.
cant) curiam in Шпаса urbe fe celebraturumíndixír . Plefiqueuíeinorumregum rmgUm fe«.
» acpopulorum, partim metu, partim quo'deumeius'que apparatumuidereopta> wtumjïuecii
bant,co confluxeVe. Quos Athila magnisoneratos donis, liberos remíttit. Efartt
plefiquepopuli circa littora maris Britanníci Sí Balthicí, ííué Germaníeí, degen-»
tes: quibus non adhuc magna; erat formídiní Athila; potentía. Igitur utrj quoque
ciusarmafentirent,delegit aliquot duces: qui cum exereítu Norrrtannos, Cale^
tes, Morinos, Tungros , PhriToSjCimbros SfPruthenos inuadant, omnia'cp ( ni
dus pareant imperio) ferro igneqj uaftent. Hiomnes aduentu hoftium timoré:
perculíí populi, Hunnorum imperium ultra? aeeepere . Athila interim certior fas
citis, Romanos ac Gothos conferibere milites» comparare exercitum, bellum con
tra fe renouare : proinde ueritus , ne ipfe fui'que tot laboribus, tot bellis geftis, ttb
*• clorijsuariafortunapartisjuehemeiuerdefatigati, Circumumiríabhoftibuspo£
fent : reli ftis Gallrjs , Sicambriam , regiam in Hungaria íuain , ubi Budam fratrem
reliquerat,reuertitur .
Çaput X II
О Ccupato Athila in bello Galiico,Budafrater, fiue quod de uíAoríauíta'que шиш*
Athila: dubius erat : fiue potius,quod regnum duos uixadmitterefoleat,im fatcr ,msfc,
perium Hungaricum, exelufo fratre, oceuparein anímum induxit : quod hac ex re, uitu
e libídine fua,domiadminiftrarecccpit. Cuius reí indicium erat ,quod &arcemil
lam, quam Athila prope Sicambriam urbem ardificarí á fe coeptam , íufíerat A dip ■<
lam nominan : ipfe fpreta fratris uoluntate , e fuo nomine uocauit Budam . His Budtunt,
1» nominibusBudainfimulatus,quum Athilapropterau(flamipfiuspotentiam,ma
num ei palam inrj cere non auderet, infidrjs adortum capit , trucidat'q? : ac cadauer
in Danubium , ad cuius ripam Sicambria 8>C Buda , fedes regis Hungarian , fita eft,
detrudi iubet . Sunt autores , qui Budam ante pugnam Catalaunicam in terfo
cbm efle , fcriptum reliquerint . Ego tarnen fequetus Chronicon Hungaricum,
poft earn pugnam id faftumeíTe crediderinb Buda interfecto, iubet edi&o, ut
cam quiique arcem ex Athila; nomine appellet , Buda» memoria abolita» Id ta^
men (utuaria funthominum ingenia, ad prohibitas res magistendcntium)non
fuitá plerifque obferuatum . Hungari earn arcem, ¿Vurbemetíam in prarfentia,
Budam : Teutones uero, nunc Eczelburg, id eft arcem Athila;: nunc á furniscal
4» cis,qua;olimexlapidibusilliccoquebatur,OrFenuocant. Qua ex re fans con^ uuid^Ult
ftac , Alemanos , ueluti iure belli ab Hungaris quarfitos , ea quoque tempeftate °M
AthilccjfuiiTediftoaudientiores» PoftnecemBuda;,rebusomnibus Hunga^
rix pacatis , & in ordinem redaeb's , Athila quinqué annos Sicambria; commora^
tus eft . Interea temporis milites ipfius , rapinis pra?dis'ue aflueti , Myfîam , Ma^
cedoniam , Achaiam , Thefialiam 8¿ Thracíam in feftare , pra*dari , dírípere : quin
& urbes quoque ac populos Hungaria; , Athila; fubdítos , damno afficere, uexa*
re,adedutcolonipleriqueimpatientes tantarum díreptionum , derelíctís pecori»
bus & armentís fuis , impetrata primum ab Athila ad id facúltate , alio mígrare
coacbfuerint,adeaquífquequa;malueruntloca. Ipfeuero Athila, utrerum quae
5° in omnibus orbis reoionibus agerentur eíTet confcíus , quatuor uercdariorum vmitríjk»
eonftituitftationes : prímamia Colonia Agrippina , alteram in ladera ciuitate ' "*
1 г Dalma*
u$ UltO L AI O L A Hl
Dalmatian , tertiam in Lithuania , quartam ad fluuíum Tanaím . Ex his locís fin
óla totíus fere orbis acta, permutatos in locís fuis nuncios , Sícambriam ad eum
deferebantur. Contra, ipfe quo cp illorumquoslibetuoluntatisfuœcertioresfa-
cicbacHísita compofitís,tumopportunítatemrcic5trahoftesáfebenegerenda:
obferuabat: tum quid illi aduerfum fe aggredi ucllent, fatis exploratum in tenv

porehabebat* '
fyut XI 11
Sícambriam urbem, cuius frequentem fedmus mcntíonem,tradunt feríptores,
Gallos , Pánonta duclu Antenorís Troíani uaftata,in fui nomínis memoriam
olimcondidiíTe, ÔCin multos anuos habitaflè. Hanc Athila, pofteaquam Hunni to
Pannonias(ut fupra docuimus)fubegiircnt,inftaurauit,regiamcp fibí delegit.
Qua: fiuea Sícambris populis Germania; Rheno finítima:, quam olim Gallí infe-
ftabant, fiuealía excaufaSícambriauocata fit, non fatis compertum babeo. Hic
licet corpore Athila quietem agereílatuiflet: gloria: tarnen atqueambítionís cu/
.pidus, uoluebat índies animo Imperium propagare , regnum regno adrjeere , po-
pulos quofuis fuae dítíonis faceré, gloriam bello augere . Simul memoriarepe-
tens ftragem fuorum Cataíaunicam , ea uoluere animo , meditan , ad id totis uiri-
bus íncumbere :, omnes uias artes'que querere , quibus iníuri am illius cladis uín-
dícarepofiet r¡ Inter hxc acceptode Aetrj morte nuncio , ratus adeaqua?aní-
moiamdudumconceperat, commode exequenda,diuinitus datam eíTe occafio- %•
nem:atque neminem iamfuperftitemefie, qui fuis uiribus pareíTepoíTe^ftatuit
primo quoep tempore Italiam inuadere:u t ea deuí<fta,pugna: ad campum Catalau
nícum funeftac memoríam,noua üírtute,noua'cj? belli gloria aboleret. Igíturcon
uocatis regibusac populis, qui per id tempus fignafuafequebantur,|iuiufmodi
oratio Athilt uerbis difieruit* Quando uirtutem ucftram , animí ad res bcllícas alacritatcm ,
ifiafuostníe ducesoptimí, milítesqj ftrenui,mecumipfcconfidero: fimul'cp,quot populos,
mmiulùm natíones,prouincias, régna, uirtute ueftra , uiribus, focietatefretus, meo impe-
inudderct. río íubiecerim: quantum deníqucuiAoría: ubique terrarüm pepererím : nonuí-
detur efle opcrarprccíurn , meuosmultís ad ca qua: ueftrapte natura, confilio ac
uirrateducimíni,authortari > aut excitare. Quandoquídem ad omnia ftrenuaac ¡»
militaría facínora , qua: fortes decent uiros , intrépide fubeunda , quam propeníí
ab initio fuerítís,reípfa compertum habeo«Enitendum modo'eft,ac fummís con-
tendendum uiribus , ut reí benegerendar occafionem , qua: rerum omnium apud
mortales prima habctur,dum oceurrerit, haudgrauatim capcflàmus.Quam fiam
pIexabimur,focr¡ optimi,res omnis demum in promptu nobis erit. Si contra ne-
glexerímus, quid non laboris , cura: ac follicitudinisantenobísfubeundumerít,
.quam ea fe nobis rurfus offeratC Romanorum uíres , imperíumcp magnum , am-
plum.magnincü & memorabile fuerit,uniuerfum complectens terrarum orbem,
íampridem uobis fatis eft perfpeclum. Id quo latius,illußrius & cxcellentius an
tea fuerat,eo maíorínuncobnoxium eftpracipitio, ruina:,pericuIo.Síenimdilí- 4«
gentíus condítíoncmillorum con fideraueritis, quid non detriment! atque gene
ris malorum,fiue fatonoftra hac tempeftate pafsi funt, fiue uiribus eorumiam
confenefeentibus ac debilitatísí Vandali,Vífigotthi,Brítanní,Germaní , Roma-
norú imperium fuá ex l¿bidíneinuadentes,funt nobis documento , quam finullo-
rum uíres nunctenues,attrita*,exhaufta?.Africam,lberiam , Gallía: nonminimam
parté,Britanníam,qua: omnia Romano parebant imperio,núc hoftís habet. Pan-
' -"•->!. «i ínífií mnnitM m'rrurefmili-

ciuam utitaiia,oraniurtgiuiiutjurtô uiai —>— -i—


dítionír quod ni occafioné diuinítus uobis datá(mílites)e manib.ignaue turpíter 5»
que emitteremaluerítísdacbi eríc uobis haud difficile, Nâ que oppida , urbes.qui
л deniqî
Т Î í> cs4. > 117 ,
âinity popülí , qurc prouinciar.qua: regna,arma ueftra no £imüerüt,fenferunr,cx'
pertá funtrVQuíd unquä uífum eft(milítes fortiísimi)uobís ta difííctle,quod ueftra
uírcüs , förtitudo,in rebus omnibus coníbmtia , non keile reddíderít С Quod fi in
rcgn¿s&prouínciís,quasmemorau¿,fuo imperio antea parentíbusrefiftere UC'
ftns Romani armis , uirtutíac potentiac haudquaquampotuerunt : quid nunc
contra uos uiribus íntegros , temporis quiete corroboratos , multorum focío'
rumaccefsioneaucT:os, Romanum impcríumíam fracfium poífe cenfebítísC Pu'
gna Catalaunica( nenoftrametíamcladcm,dummala commemoro aliena , filen'
tío pretercam)lícet alíquam focíorum 8¿ commilítonum noftrorum ftragcm, Ae'
•e tij oliiri uirtute intulcrit: fi tarnen hoftíum cacforum numerum noftrís amiTsís
contulerítis, ludumiocum'quc,qua:pafsi fumus, prazhísiudicabítis. Nechanc
criam pugnae^raterita:, fiquamaccepíftís, calamitatem, ignauía: atquefócordíaz
ueftra: expenfam ferre debeo. Qyotusenim quífque ucítrumfuít, cuiusmanus
fanguine hoftíum nonmaduerit , uítam'que hoftís non erípuerít? Verum quic'
quidnobís íllatum fuit malorum , id euenít Manís uarío e'üérttü , acfórtunae:
qux uiros fortes & ígnauos , fine diferimine, detrimento plcrunque afficere
folet. Nuncigítur, focrj $¿ milites ftrenui , tempus eft, ut hancquoqucolím
acceptam eladem noua uirtute uíndíccrhus . Quod fietproculdubio, ni ignauía
torpere, occafioni prarfenti deefie, quam éani prófequi, malucritis. Animus
10 meus, éarum quae feqüuturx íunt rerum uates , mihi pracfagít, Italíam brcuí
non magno labore noftram futuram. Qüa irt poteftatem noftram redada, quid
reíídui in Europa erít, quod non facile iugum ueftrum admittere cogaturíA' npüogutl
giteigítur, focrj optimí, utaliaín hunc diem omnia ,ita hanc quoque expedí'
tíonem Italicam alacrí capefsíte animo. Non defitis fortunx , opibus, &digni'
rati ueftra?. Qu a: ufui funtbello,nuncnuhc paratc.Mecumunaprofcquimínífor'
tunam. Equídem non labore, non pérículó, noiialrjsquxín belloaccídercfo'
lent rebus incomniodis , aueftris opibus augendís ,abamícítía focietate'que co<
lenda, falute ueftra tuenda auocabor. Omnia uobifeum una fubírc.ímo* ante
uos experirí uolo : me modo , Fortunam atque Occafioncm , quxfolx resin
j0 bello prima: habentur, féquamíní ♦ Faciam, Drjs uolentíbus,ut Italia; non mí'
nimaparsueftro antepareatimperio,quam Romanorum uires üobís oceurrant.
Нас oratione Athílx príncípumacmilítUm animi concitan ita fuere , ut magna
aedamatum fit lxticía,fe non modo ad Italiam cu m eö profecluros : fed in omnera
orbis partem, quam Athilaíubcat , illius figrta intrepídefequuturos , íuífa'que
facbros. Coa<fto ígítur Athíla fuo , 8¿ Oítrogothorum , Erulorum, Turcilín' A'b'k in m.
gorum.Quadorum, Rugorum, quos ab initio in focietaté belli habuerat , exer' *■ txPcii'
citu, quum itineri accíncbis equumconfcendefet, dicíturcoruusab oricntcad'
uolans, humero cius dextro infedifíe : ac deinde tantífper in fublíme uolafle,dum
uifum omnium effugeret. Hocaufpícío Ixtus Athíla, mox iter capit:primumqj
4oStiriam, Carinthiam, Ulyriam 8C Dalmatiam inuadit. Qtubus depopulatís,
Salona'que ac Spalato urbibus incenfis , ad littora Adriatící maris peruenit:
dein Tragurium,Scardonam,Síbinícurrt , laderam , Nou am fegniam, Poten'
tiam,Polam , Tergcftum, Capíferiam , urbes opulentísimas íuxtáac fortif-
limas, diruít, ¿V in prxdaih füorum uertít. Nonnulla; Valcntíníani impera
ton's copia; in ípfo Italia; íngreflu, fauces uíarum obfederant , conati Athilam
acccptisauertere.Dumtamencdpropcraret.fubítoomnes metu díftrahuntur. rf„WA.
Annus , quo inuafit Athíla Italíam , erat a natali Domini quadringentefimus Мл u*lim~
quinquagefimus.Eufebiusunum, Sígebertusu ero' quatuor his fupcraddit. Vc' tauafait.
neti.quosregePylemenead Troiam amifib, ad intim û Adriatici maris finu duce
(¡o Anrenoreuenifiejfcriptores memoria: mandarunt,catëpcftatc circa Adriâ habita'
bâcHi cu plerifcß Aquileix ciuibus,ali)s'cß uicinarú urbíuaccolís , metu Athilç fe'
1 4 dibus
u9 NICOLAI OLAtfl
«Mta díbus fuisrelíAis , primita ¿n ínfulam quandam Aquileía:rurbiuidní:dcin ratí,eo
Mtt origi. quoc$ Athíle uím penetraturä,in aliä ínfulam a maris ícftibus tutiorc.cui Kíuo &
to потел eft, migrarunt. Quo in loco hanc , qua; nunc Veneciae dícitur, urbem

edificare cccperunC
Caput XI III
DIrutis memoraos ciuítatibus, dum Achila Aquíleíam uerfus pcrgeret, occuiv
rit ei a íínu Tergeftino Rom'anorum fan's ualidus exercitus. Quo proftrato,
deletocp, Aquíleiá urbem obfídet. Ea licet diffïcilis eífet expugnatu, partim quod
Í£WÍÜ dus accolai auditoiampridem Achila: aduentu, earn omnibus rebus ad fuftinen-
' ' triam, damobfidionem, &fedefendendumneceíTariis}fatismuniuerant: partimquod
pra?fidium numerofum firmuq> eocollocauerant : tarnen neuníca hace regis tarn
magnaminipotentiam uires'qj non perfentifeeret, uoluit extrema quarcp fub ea
experiri. Igitur admotis illius oppugnationi machinis bellicis , quas complures
fecum ferre eracfoIítus,quum res nunquaexanimifententia cederet, triennium
ínobfidíonefruftraabfumit.Intereaomniscírcumquacjíagerdepopulatur. Qua;
resfecic,ucincaftris Athilannopia commeatuum non parum fitlaboratum.Ea'cp
ex caufa tarn homines quam fomenta infuecis uefei cogebantur alimcntis, uaria
morborum genera inferentibus. Eo iam deuentum erat, ut ¿V Athilam obfidionis
eiusurbis txderet : & militum animitum malis diuturna; obfidíonís,cum penuria M
rem neceflaríarum uehemécer fuerint confternati, & corpora admodü debílítata.
Iam pafsim murmur S¿ fremitus in exercitu audiebatur militum indignantium fe
non cum hominibus íufto Marte ,fed lapídibus ¿Vmunimentís uix expugnabili-
bus , rem habere : cuius laboris Sc tolerantiae nec gloria, nec prarmium ullum
cflet futurum. Et honeftius 8C utilius fibi eiTe , Romam caput Italia; ftatím
profieifei, iïobiîdio urbium Athilam delectaret : qua expugnata , carterarum
ciuitatum deditio facile fequeretur , atque totius Italia; opes Hunnís accede^
rent. Ad hare, perpetua gloría res eorum geftas , capta Roma, abunde cumu*
laret.Has militum uocíferatíonespromífcuas, tametfi Athilainiquo ferret animo:
ne tarnen u nica: huíus urbis fortitudo , gloriam fuam multis rebus pra?clare geftis J#
per totum orbemiam fîorencêobfufcaret, militum ánimos partim fpeíamiam po'
tíundaurbís,partím pollicítacionibus magnificís demulcendo,fibiq5 reconcilian^
do,ftatuít tantifper in obfidione perfeu erare, doñee eíus urbís quoquo modo po*
tiretur. Quod ut cítius fieri poíTet,neqj fuo ipííus periculo parcebat, obequítans
frequenterurbismuros,utubiillíus expugnanda; facílior effet íníultus, experíre.»
tur. Itacp quum quadam die taciturnítas obfeíforum, cVmuri folítu do inuítaflet
eumpropiusmœniaaccedere,armaciquidâhoftium per cunículos & cloacas fub'
terraneas,fub moenibus ad Hunnos fallendos producías, clanculum erumpéces ,
fubito cum inuafere. Athila,quum neep in fuga,necin alio fuorum pra?fidio,pra;-
terquam fui ípfius robore ÔC uirtute,fpes ulla íálutís eflet:neinulcus moreretur,úv 40
trepide eos aggredítur:duobuscp interfecb's,quíí reliqui uifa eius audacia non iam
temeré cum inuaderent,faluus ad fuos remeauit.Dicunt,milites hos urbanos rctu*
lifle tandem fuis,cx huius.quicunqj fuerit ( ignoraban! enim Athilam eíTe )militís
oculís.fcincíllas ueluu igneas,quü eos fremebundus circumfpiceret,emícuifle. Ab
tero dein die, dum multis fruftra tentatis oppugnationibus Athila anxius ¿V cura,
rum plenus.more fuo moeníaurbíscircum equitaret,uídit ciconiam auein fummo
cuiufdam turris culmine nidum habere: ex quo auisipfa pullos adhucimplumes,
Exctconiddut unumpoftalium,inamndinetumurbiuicinumroftrodefcrret. Cuius reí fpecta-
frgfaium. culo quum Athíladiutíus cogícabundus conítíciíTet,tandem ad fuos díxíflefertur:
Auê ruine ciuitatis iamiam imminentis prafeiä, pullis fuis preparare fecuritatem. 50
Nam quodínarundínetú" cû pullis migraret,portendere,urbëpropcdië in manus
fuas dcuéturâ;uellecg ckoniä malí futuri prefeiä" , pullos fuos , ne fîmul cû u rbe in.
cendio
<~A TI£. к^4, , tip
cendío aut ruina paulopoft abfumerentur,liberos cflc. Hoc ígítur augurio admo'
nitus Athila,urbís ipfius oppugnatíoní со ípfo die uehcmctius inflare coepir. Ve
rum quum res tune quoqs,ut antea, minus fuccefsiífet,poftero díciubet ephippia
quarti cuiufq? equi, ex omni fuo exercitu côferri,&:in foflam urbís,ex ea parte qua
murus erat debüior,conijci>ince'di'ue>ut murus ardore ignis confecl:us,aut fponte
decideret, auttormentís pofteapetitusruínam daretfacilíorem. Interim Adula in
tfrumentis ad quatíendum murum copoíkís , mílitibusq? ad inuadendam urbem
admonit¿s,expe¿tabattcmpus,quo,fopito incédio,mocníaaggrederetur« Côfiliiï
hoc cum non fefellít . nam murus ignis uehementia confumptus , fponte ruinä de^
tú díííc traditur» Athila,uifa hac capiunda: urbís opportunítate, milites hortatur,vit
prouirtutcquifq5fuaadniteretmceniafuperarc,urbemcpingredi. Himagnaala*
critateíd capeíTentes negotrj, in uulnera acarmatosmuridefenforesruunt.Necar
matí c¿ues,ncc ullú periculum eos ab ineceptis arcebat „ féd intrépido impauido'qj
animo moenia fuperare quifep contendebat. Nimio minore animo obfefsi quoqj
ftatíohéquifq? fuâ,urbem,fe,fuam'q?,coniugum aclíbcrorü uitam defenderé: non
jgnari,nullam aliam fupereífefpcm uitc, quam fi hoftem longo iam labore malis'qj
defatigatumrepellere^curbemuiuirtutecpconferuarepoflènt. Quod Athilaui'
dens , uulneribus со nfectos ad caftra referri , Sí fefsís nouos fuccedere iubet. Ipfe
(quaeres etiamígnauos milites ín re quocp dubia accendere, ftrenuos'qj faceré fo
« let) fpe&ator cuiufq? facinoris atqueuírtutis adeíTe , quemque nomine compelía^
re : hortari, rogare,ne á coepto defiftant ; maximum , quod fuerit , oneris ас peri' >
culi iam fuperatum : ext'guum adhuc fupcrefle urbis potiunda: laborem , cuius *
magna cuílibet apud fe parata eflcnt ргаггш'а. Itaque milites fummaui mccnibus
annixi,triumhorarum fpacio urbem capiunt, diripiunt:iuuencs,uiros,fenespaf' AquilcU
fimtrucidant:nonctati,nonfexuiparcunt:paucis,quibusdecoracpulchritudoin' tW4
erat, feemínis exceptis. Omnia qua: in urbe eraht, in prardam danturmihtum.
Vitra triginta fcptem millia hominum traduntur illic carfa. Erat tum inciui--
tatefoemina, non religíone Sípudícítía minus quam genere nobilis: forma ucro'
taminíígnis,utomnes alias eius urbis feeminas facile prarcelleret.Huicnomen Di
3« ona fuit.Hacc,quumaudiretHunnos in omnesad mortem ufque fanjírc, prater' r3l&**fcniÂ*
quam termnas pulchritudine prarltantes : m lupenorem ardium iuarum par^ Mm(n^e\iu
temeonfugit, ftatuensprius mori, fi quis Hunnorumuím fibí intentare uellet, см raktti
quámpudicitiamamíttere. Igítur dum quífpíam militum , decore ipfius captus, cbrowceiftt-
cam'que infequutus , uíolareconaretur: Digna in fluuiumNatifoncm, fubardes *™ GM«*-
dcHucntcm, fe pra:cípitauit,ita pudicifsíma femina , milúis fpureifsimi turpem chusa- emm
libidinem morte fuá euaiic. . fimpamm.
■- nominalhic
Çtptft X V . Urnen DugnS,
Diruta (unditus Aquíleia , atque fub ea obfidíone dedíto Taruífio,ac Verona:
^u hac,autore Diatherico zilloautem , Helmundopraefule:atque etíamVtino
. per Athilamcxtruc!io,ut memoria fui nomínis,fi AquiIeiapotirinonpoílet,apud
porteros relinqueret: Concordíamuerfus digreditur. Quoin itinere pulcherri- д?^/""
mumforus anímidedit fpecimen, Circulatores plcríque, uicicuíufdamrufticí, 4¡f¡M '
robufta actate ac uiribus.fpe lucellí confequendi ad Athilam ueníunt , ínter gladú
atorum artifkiofos flexus mira arte agiliter faltitantes. Alijs ípecbtoribus inri*
fum hoc fpe&aculo folutis, Athilaturpe ducebat, tamualida corpora , militia:
potius quam huiufcemodi quazftuí circulatorio , 8c rebus inaniter ludicris conue*
nientia, ociofam atcp inutilem agereuitä.Iubet igitur eos armarí,ac fe quocp armis
5o "idutûequoinfilientëimitari. Quod quum propter infuctudincm prarftare non
poíTcnt,cx: neqj arcum tendere, neep neruo fagittam adhibere feirent : corpora üV „
períluo prius per ocíu paftu faginata,ed uíqj tenuí cibo extenúan' mádat,ut poftea
abilinentia&excrcitationejoptimarerûomniû magiftra.edocb'jUtramcj? rê facile
praziU»
NICOLAI 0 L À Hl
prxftiterint.Quorum tandem opera & fortitudineín pluribus eft ufus rebus mi-
litaríbus; faítur dum Concordíam peruenít,eam cum ínternccionc feptem &C do
ccm millmm Hunnorú,cuius moenía primus ¿píe infecít,expugnauit,diripuitqj,
Caueris ítem uícinís urbíbus partim uí capt¿s,dirutis'cp,partim deditís, Athila pri^
я«Мро** mumPatauium(ubíMarullíCalabri poeta: carmen dclaudibus fuis confcríptu,
фпипомЫ ш joncm coníjá iufsit,quialícentia poética origínem Athílaead Déos retulcrat;
ищгоЬли. arj,7tramsimpudcntem efle ímpudcntíam , dum mortales nomines fe a Drjsínv
mortahbustraxiiTeoriginemconfingerent)deinde Vincentiá,Mantuá,Brixiam,
Bcraamum,Cremoná,Herrariam,urbes munitas & opulentas, ui cacpit,&:in prae^
danfconcefsitmilitum.Quibus tarnen omnibus tum propter magnificentiam edi ««
ficiorum, turn amicorum retenais precibus,pepercit,neigneabfumerentur.Vni^
cam Brixiam, ob uulnus in porta urbis , dum acríus illi expugnandae inftaret , fibi
infl ¿(fturn , una cum ciuibus omnibus со1 inclufis , incendio fundíais delere decree
uerat:fedabamicis,abeoquoqjpropofitofuitreuocatus. In Vicentiajquoqjop*
pugnatione egregium fortitudinis ma? teftimonium praebuit. Quû enim milites,,
propter obfeflorumuim, &aqua:profunditatê, propius moenia accederé cunda
мтсгМс rêrur,ipfe in foflam qua urbs ambitur.precipíti curfu defiliens, per aqua papíllarú.
AtbiUfaaim tenus ajram a(j murü euafit.Quo ipfius facto excitati milites , concitante eos uere^
cundia,certatimmurûfuperarecôtendunt, nonnullis eorum altitudineaqua? fub'
merfis. Hinc Rauennamuerfuscaitramouit, Erat ea tempeftate huiusciuitatis ai
СлЙ1шсЬ« prarful Ioannesjhaerefcos Arriane defenfor acernmus. is opibus iam olim conge^
buncepifco fes pracjjues non mmus in a mulationem quam contumelia Romani pontifias»
pm Tonern г ' т » о • л
nominium düodecimcrearatepücopos Amane haîreleos protelioresiuteoruopcraaadmi
fmffcëcit. niculo herefîm fuá latius in Italia d¿ffunderet.Hic Athile Rauennâ appropinquâti,
cum multítudíne cleri ас ciuium obuíam profeclus , eíu s indignationë fupplex d o
precatunpollícitus fe efFectorït,ut fi Athílaipfius profefsionë fufciperet,eos'c|; qui
Romana: ecclefia? ¡dicto audientes funt,perfequeretur,breui Romana urbc,to taqj
Italia, Africaq? fine labore ac perículopotirí pofíet, Adquem Athila, Humilíbus
quidem parcerefe,ait:cVpromífla,fi eapracftarepoflet,libcnter expeñaturú: tame
ne ínterea (inquit)pofteriras ciuium tuorum pacto potius.quam ui urbcm banca ^,
me deuictä efle glorietur,omnes urbís portas mox detrahí uolo , ac per certa moc-
níorum partem dirutam,equorum'q3 noftrorü ungulís attrítá,cum uniuerfo excf
citu noftroarmamsciuitatemipfamuictorísinftaríngredi.loannesepífcopus, cu
ues'cp, accepta Athile uoluntate,portis urbis refignatí s,la;ti iufía faciunt,ac regem
iW/^ort'T' gratu'antes ,n urban deducunt. In ea,cum omnibus fuis coprjs Athíla,tanto tem^
»«, & inhíu, Pore 4uo "oluít eft commoraais. Ticino deinde,qua?nuncPapia dícitur, Placen
tia,Parma ¿V Mutina direptis , Mediolanü ui expugnáncíues trucidât , urbem di*
"'"jíX'it. rip*t>">locp acquat.Militibus hinc,eo loci ubi Míncius Padum ingreditur^in ftauV
McdioUnum ua du<ftis,deliberare fecum cocpít,an exercitum íuum Roma duceret : cafu Alarici
expugnitur. regis Gothorumpermotus,quemea urbe ante fe expugnataatcp direpta, ín opina ^
to fato defunclum fuifíeacceperat. Igitur dum animo dubius in caftrís ha^fitaret,
proceres Romani ueríti ne Athila ad urbis Romane oppuçnarionem properaret,
Lepnem pontificcm adeunt,orát, obteftantur,ad AthilanTfupplex proficífeatur,
irâeius deprecetur,falutê Romanis petat: fe fperare, id eü non grauatim abillo ím*
petraturíí:quí Ioanní Rauenna? urbís archíprarfulí ad pedes cius prouoluto,ueníá
largítus fuerít. Leo tum Romanorü precibus,tu periculo Ecclefia? fuá? ínductos,
conftimít feidfactorü.Tradit Sabellícus,Leonem ad hoc indu <ftum Valentiníani
imperatorishortatu.Dumhajc íta aguntur,interea Athila, nelaboribusacrebus
Temar, dux femper agendis aflueti milites, ocio & quiete torpefeerent: quendam Zouuar
"""'"¡bit 9cerd£us fuí ducem delígít, qui parte copiarum accepta Apulíam , Calabriam,
5
• & ea Italia; loca quae mari adjacent Adriaticoj, depopulatur- Sub cuius tandem
cum ingentí preda redúum, Leo pontífex, uti conftúuerat,curn magno cleri
aomine
в
Ы T.I t cA W
a£>míne , facris ornatiutftimentis, ac( ut Sabellîco placet) altero Cönfujuni,ma' ordtióuonií
gna'quc parte fcnatus Romani , ad regem ueni't , qui ab Athíla obuiam ei pro-' роифк ai
deunteíngenti acceptus honore, Ьагс uerbahabuiife dicitur : Magna olim,rexin> ~
uiftifsime, Romajiorum , totius Orbis uictorum, erat gloría. Romani dare uietis
ueníam, fuppliccs in fidem amiûitiam'que reciperc , uicftoríam miferícordía lení>
re folebant. Quibus rebus ímper.ium,opes'queaugebant: famamuero'aegloriam
jiominís fui immortalem facíebann Ha; , dum uius fercbat, Romanorum eranc
artes, mores, ingenia. Cxterummutata rcrum uíce, quod nobis erípuit, id tí*
bí, rex Athila, nunc fortuna tríbuít. Quantum nobis dctra&um eft , tantumtuaí
»° uírtuti accreuitglorix. Multa licet oppida , nation es & regna deuíccris,pra?cla'
ros reruma te gcltarum tríumphos egerís , omnes feré orbis terrarum regiones,
uirtutis ac fortitudínis tuaefamaíam oceupauerít: non tarnen hxc omníamaiorem
lauJcm,fi rem animo bene perpendas, tribuere poíTunt, quam dies hare hodierna
apud omnem pofieritatem eft tibi comparatura. Populus Romanus olim totius
muл di dominus, á quomultí antea populi ac regesiura legcs'quepetebant,nunc
tua du (ftuspotentia,iupplcx adteuenit, paccmatepetiturus, ÔC omnes quas uelis
fpôte iubiturus pacis cöditiones,modd tua nos dignos putes mifericordía,fide,ami
î0 citia. Non necelîe cil te armis Romanam urbem,6V ca quae illí parent,tíbiuendícare.
Sua fponte tua eft Roma, nos tui fumus : tua omnia funt, qua; noftra. Omnia ex tua
fac libídine , fruere tuis legibus : fîngula tuo nutui parebunt,uerbis pro armis ute^
re. Ageigitur,rexpotentifsime,qui inhunediem alios uincere folitus es , nunc tu
teuince: animum oftenfum reprime, iram comme , qua forte contra nos feuerior
eiTeconftitueras. Nulla re propíus immortalítati accederé potes, Deo'queeflefî'
millimus, quam parcerehumilibus, &miferícordíam petentibus impartirí. Poífc
hxc confuí & Romanus lenatus ad genua Athílae lachrymabundí accidunt.Quíbus
Athila aíTu rgere, bono'que animo elfe íufsis , ueníam paccm'que fe daturum , ac eos
in fidem , focietatem ¿V amícítíam recepturum affirmât. Accepta igiturcondirio>
nctributíapopulo Romano deínceps Athíla: quotannis pendendi,Leopontifcx
omnia qua; petíuít,uoluít'que, liberaliser ab eoimpetrauít. Dimífsís Pontífice &
Romanis fenatoríbus, duces qui fub eo milítabant, ínterrogauére Athilam : Cuius
reí caufa , praeter folitum , tarn facilís ¿V indulgerts erga Romanos fuiiTct:atquele^
nibus íllorummotuslachrymís ac precibus , tamcertamemaníbusemífifletuic'f.O'
ríam,totius'que Europa; ímperíum>m omnibus rebus Pontíficis confentíensuo'
Iuntati? Quibus Athíla refportdít : Ita facbim &conueniíFe, 8¿oportuííTe. Satis
elfe,fupplícesad fe ueniflc,pedíbus fuis totius mundi dominos proftratos:Romam,
qua; uniuerfo orbí olím í mperitabat , fe uí&am faterí , fuo nunc fubditá ímperiortrí'
butum Romanos ímperatum fponte fufcepííTc, omnía'qj íuffa fa&uros. Quod uero'
40 omnium maximum eífet, fe fupra caput Leonis, quiadeum uenerat , uídilfe homú
nem habitu auguftíore,ueneranda canicie, ftricto enfe afsíftentem.'fibi'qj, ni illíus uo ,
tísparéYet, m ortem mínítantem. Hinc milítum ioeofum dictum uulgo ía&abatur;
Athilam plus timere ferarum immaníum fola nomina, qüámexercítumarmatum:
qui in Gallia contra Lupum, in Italia uero aduerfusLeonem,fuonon ufus fuiilet
imperio, . ; ;; , .. ., .
Qaput XVI
AThilaRauennatrireuerius,Ioannem archípra;fuíem in uínculaconrjcít: acce*
ptis'q? ab со acá ciuíbus Rauennatibus fexaginta marcarú aurí míllíbus,ípfum.
¿V eos qui Arriana infecti erant ha;refi trucidari iubet : fiue quod Leo pontífex id ab
eo impetrauerit : fiuepot/us, quod aliquid eo abfente finiftri contra ipfummolití J¿ d'fff^*
*° fuerínt. Poft hecc eonuocatis exercítus fui regíbus ac ducíbus , breuiter enumerat, хег»т^лш
que bella ipforû uirtuteconfecerinquám potentes reges,populos,urbes,oppídadi^ taurti ncM
tionísfua; feccrít:quibuslaboríb. acperículis,utillísgloriáímmortalépaicret,fepc '^^*rum
fecommi'
1?г ti l COt AI ÖL AHI
fe'commíferit. Nuncfe in animum induxifle, omnesmortaleseo!aborare,utuItra
perennemgloriam,quietíetíam corporis non diu fpírantís, quantum liccrct, poil
duros díuturnosq? labores bene confultum efleuelint. Proinde íí nomen laudcm'q?
afccíshaftenuspartam, fatis Ш ducerent: feconftituifí'ein Hungaríam, deftina*
tam fuse Ы ipforum quietís fedem, poft tantí temporís moram Sí labores reuertüfa*
tis íam opum , fatis triumphi gloriare^ , fatis omamentí apud omnes gentes eífe par^
tum. Decere quietcmlaborum comitem eíTe, his'cp illam fuccedere, poftcaquam
omnia cum fummalaudeperegerint. Omnes hóminesexanclatíslaboribusocium
ample¿ri folitos , prxmium fcilicet curarum , follicitudinum , ac ínquíetudínum aiv
teacurum. Comprobatoá ducibus confilio, Athíla in Pannoniam redire pro- m
Väfntirimi perat. Valentíniano imperatori , cuius fupra meminimus , foror eratHohoría,
гяот;сги ¡o Quxclam fratre,miíTo nuncio Athilam orat,utfi id non dedignaretur matrimo^
roraenoru. n|um ^ çc duceret uxorem» Quac,íí ci uíderetur, aut rediret, aut ad Valentínia'
num fratrem mitteret Lcgatum , fuum connubium Athila? depofeentem . Italíae
fines rex íam exceflerat, quum nuncius ad eum peruenit. Licet autem gratum eí
erat de tarn honefto infignis püdícitía: ac nobílitatis Femínac matrimonio , dela^
tum ad fe nuncíum: maximt tarnen tum laboris ene , tum etiam dedecoris arbí'
tratus eft, exercitum fuum íam abltalia amotum, & tot itíneribus laíliim, ¿Vqui
Pannonía; íam propioreÜct quam Italia, uníus mulíerculae amore reducere. Jra'
que mino Legato ad Valentinianum, Honoriam fororem cumlmperrj parte fibí 2*
depofeít: quod nífaceret ,reuerfurum fe mox ad Italíam, &ülum uniuerfoimpe*
río prúmurum, fororis'que uí potíturum mínatur. DímífTo nuncio, ipfemetín
Pannoniam regredítur. Dum Sicambríae ín regia fuá uítam degeret , etfi (utfu*
pra dictum eft) ocium agere, pofttot bella ex aními fui fententia íam confe&a,
ftatuerat : non facile tarnen fît , ut animus ad alíquíd femper agendum natus,
bello inftru&us, magnarum rerum cupidus, quiefeere pofsit.Non contenais ígí-
tu r parta to t íam rebus geftis gloría , contra id quod prius mílitibus appr obantibus
decreuerat, cogitabat dies acnoAcs, utdeuiÂa iam Europa, uiresfuas in Afiam,
Afiyriam, Aegyptum conuerteret:afbitratusparum laudisimperrj'quea fequacíí'
tum , niíi illa? quoqueorbis regiones' fortitudinem Sc" arma eius experirentur, eicp ¿»
parèrent» Tradit lornandís , Athilam per id tempus mifîiTe Legatos ad Martia--
num Orientisimperatorem,quidicerent, ni Theodofrj prarcefloris promiflâ fibi
feruareE,fcillius imperiumuaftaturum. Hoc autem Athilam eo animo feciíTedi*
cit, neTrafimundus Vifigothorum rex conatusipiîuspracfcirepoflet. Nam paulo
po'ft Alanos populos , quoi trans Ligerim flumen fub Vuiffegothorum imperio ha
biraüe teftatur , Athila fubito inuafiiîet : quem Tranfîmundus nihilo fecius prarue^
mens, iufto praclio deuiftum coegifTetin Pannoniam turpiter refugere. Regem
Arhilam in Galliam fecundo reumille, 8¿ cladem a Trafimundo accepifle, non fatis
memini me apud alios comperífle: reu era neep Chronico , neqj alrj s autonbus,aIí о-
qui retícentíbus tarn longam eius profeftionem , ¿Vdedecus aeeeptum , fi quid certi 4«
dceoconftítiífet. Dum igituranimo.ùtdnflumeft »fluAuaret, impotentiaamoris
uictus,non expeAato Valentiniani refponfo de Honorig connubio,filiam regis Ba
Arianorum Mycoltham nomine uxorem ducít, uírgíné omnibus corporis dotíbus
illuftrem , cun Ais'qj alrjs femínis pulchriorem: in cuius nuptrjs regali apparatu cele
bratis , quû folito largius feuino ingurgitaflet , noAeinfequenti illam comprimens,
uenereis rebus plus a'quodatoperam. Quibuejutrifcp , uino fcilicet & uencreinv
modíca,etí;T adolefcentibus periculofis, nedum feni , quum fanguis in uniuerfo cor*
, pbreefFerbuíflret,naris profluuio,dumaltiore tenetur fomno,fuíFocatur: annoDo/
mini( utChroníconteftaturHungarícú)quadringentefimoquadragefimo quinto: ■ :
non , ut Eufebius ac Sigebertus tradunt , hic quadringentefîmo quinquagefimo^ 5»
quinto,illequinquagefimoquarto;Mycoltha fanguinisin finum fuum profluentis
calore
• - \A Tit, ¿33
calore cxpcrre&a.maritum attrc ftarc,excitare u e cccp it. Cu /us côrptis qüüni ëxànx
gucfrigidû'q? tactu fcn(îflct,ac nihil in со fpíricus incite, inopinato malo cernea , cos
quiad tores cubículi accubabâr,magno eiulatu acclamât. Qui excitan regínc clamo
re.facibuscp incenfis,xdes Athíla? interiores ingrcfsi, illum anima cu íánguine iam-
dudumefflaflecôperiunti Fit mox clamor omniû.ululatus ad codumuíqj tollítur;
Sicambríatota lamentis excítatur , quífq? tanti regís mortem magno finguku de;
flentes.Fama de eius morte per totam Hungariam breui díuülgata : lugubrem quif;
queinduit ueftem : mccrore'cp ita omnia complcnturloca,utdíuab omnibus lxti*
cíxfignisfuerittemperatum. Facftis ígiturmore Hunnícoíuftís:ludis'cp Círcen>
lo ííummoreequeftribus circa cadaucrcelcbratís , atque cantufunebrí qui laudes S¿
res regis geftas contíncbac íolcnniter decantato , tandem Athíla regali apparatu fe;
pditur in maiorum fuorum fepulchro, in ualle Keazo , prope lapideam column
namrubiKeme^euuejCadicacVBela.ut fuprámemoratumeft.fueranttumulati.
Nocte illa qua Athíla extín(fmsfucrat,Martianusímpcrator Conltantínopolita^
nuSjUidiíTedíciturínfomnís, arcum Athíla: fracbim eiTe. Memoraiit, Athílam
eodíenatumfuiíTe,quoG. IuIíumCaeíarem: 5¿ Idíbus Martrjs mortuum,quibus
illein Capitolio tribus acuígihtíconfo flus erat uulncríbus. Vixítautem, utnoftra
tradunt Chronica , centum & uígínti quatuor annos ♦ Sabcllícus dicít ,• eum P^*^Aw
mortuum Anno artatis quinquagcíimofcxto:quod non uídetur eíTe uerífimile.nam ^'¡¡^ **"
lo fatis confiât , Athilam inter alios Hunnorum duces unum fuífle ca tempeftate,
qua Hunni cxpulerunt Gotthos e fedibus fuis , Sípoftea ingrcfsi funt Hun^
garíam . Nort abfurdum autem eft creditu , cum id quoque temporís a'tatcm
egifle uírílem : quifcílícet e tot míllibus hominum a gentibus ad bellum natís,
obaními confilium, reí bellica? peritiam, ¿V corporis uígorem, ín numcrumal:o>
rum ducum fuerít delecíus . Ingrcfsi áutem fuerunt Hunpari Pannoníam , ut
fuprá memoratum eft , Anno a nato Chrifto, trecentefimo feptuagefimo tertio: 37?;
poft quem annum electus fuit in regem Athíla, uigefîmooclauo anno , qui erat
Annus Domini quadringentefimusprimus : a quo regnauit quadragintaqua*
tuor annos. Si Athíla , fecundum Sabcllicum , anno a?tatis fua? quinquagefi^
jo mofexto mortem obrjflet, quum clcclrus fuit in regem, agebat annum duodeci^
mum : quod uix eft rauoni confonum • Nam non facile a populo bellicofo,'
ac. multis rebus geftis tunc quoque claré, rex impubis, Se non modo rerum pu ^
blicarum , fed ne fuarum quoque priuatarum admirtiftrandarum peritus , maxi;
mein initio regni armis acquirendi, ÔC ftrepitu bellorum fuiilet admiffus . Se>
cundum igitur fupputátíonem praxh&am , qua? uerítatí magís eft conformist
dum creatus fuerat Athila in regem , fcptuagefimumfecundum agebat a?tatís an>
Hum . Hinc ergo liquet, eum eo temporís quo Hunni Scythia egrefsi fue're, na>
turn funTe quinquagefimumfecundum annum . Quae omnia fi in numerum rc;
^ digas , Athilam uixífle comperies centum ÔC uigintiquatuor : non , ut Sabcllí^ Ámiitíiá
- cus tradít , quinquagintafex annos ♦ Pra?terea tarn Eufcbius quam Sigibertus A'bÜ£'
in fuis Chronicis concordant , ab Hunnis proflígalos elfe Gottliös , &f Hürnig
cum imperium incoeptum efle Anno nati Domini trecentefimo oftuagefimo :
mortuum autem Athilam quadríngentefimo quinquagefimoquarto . Quorum
temporum annos fi contulcrís , cognofees Athíla? uítam fuiflè féptuagíntaqua^
tuor annorum : etíamíi tum fuííTet natos , quum Hunni Gotthos regno príua>
rant , Sic Sabellicus conuinci etiam horum duorum teftimonio poteft . Quod
«witem tot annos exegifle traditum fit , id nihil mirum uideri poteft . Nam in *
ter mukös , quos nunc coilfulco* praetereo, etiam Emenricus Vifigotthorumrcx,
jo de quo in initio Operis mentionem feci , tantundem fereannorum tranfegit. Pra?>
" terca parcíus mírabímur annorum uita; Athilae multitudinem, fi in animum i\\<
duxerimus,Hunnos quoque anni tempus potuifle breuiori ípacío computarc,ficU'
lit tiArea*
NICOLAI
NICOLAI О L,
и LA Hl.
si и .
4+ ~ . пи с V Acarnanes fex, Äeyp«i in initio quatuor menfium
tí Arcades trium.Charcs
habucrant annum .. Aut, quod Atnuaoo
natuf| fortitudinem , bonamcp cor,
n*iui» л« . ronhCere potuenc.
annum Aut, quod Achila od™
porisremperaturam,tancum annorumfolarium, ut alrj,racflè conficere potuenc
Vrùâgk.iué Plurima mortem eius prodigia pracfîgnauére. Nuptiali eius die , equus quo in
mortan Ш- pra-lrjscV óptimo &fibifidífsímoutebatur,nullo (ïgno prarcedentis morbi appa^
U ргхсф- rente j fubíto eft mortuus . Mycoltha etíam fponfa íngreflura cubiculum , tam for^
titer pedemdextrumlímíniimpegít,ut ex dolore nimio aliquandíu defidere fucrít
coafta . Cometes ante eíus mortemuigintí círcíternortibus ad ortum folisuer^
numuifus. Adhoc,traditurqua?dammulier fanática, equoínuecb , Athílacrcde,
unti ex Italiain Pannoniam , fub traiechim Lyci amnís , ínter Rhetos &•Víndelícos ,«
defluentís,ter frementiuoce acclamauífle, Retro Athíla.
Caput XVI 1.
MOrtuo rege Athíla , duo legítimí , ¿V animo 8¿ uírtute nothís filrjá ргге*
ftantíores ( alter Chaba , ex Herríche , Honorrj Graecorum ímperatoris
Chaba. filia : alter Aladaricus , ex matre Kreínheilts , filia ducis Bauaria?,geniti ) de ínv
tikitricuf perío certabant . Dctricus á Verona , qui neptím Athíla: ex forore, uxorem
duxifle dícitur , cuius fcilícet fuprá mentionem fecimus , princeps mílítiac Athi>-
la: , cum reliquís Germanorum ÔC aliarum exterarum nationum principibus ,
qui Athílam fequebantur , Aladaríco adhaeferat: utpote ex genere nationís fuae i*
Alemanníca: orto . Chaba maioremHunnorum partem fîbi fauentem habebat»
Hi duo regrj íuuenes dominandi libídine percítí , quifque Imperium Hunnícum .
pro fe oceupare ftudebat. Compáralo ígíturutrinque magno exercítu, in canv
pum Sícambricum caftra pofuere ♦ Vbí acie collata, tanta commífla eft cardes,
mngtrorum ut Oanubrj aqua , á Sicambría ad Potentíanam ufque urbem , mixta fanguine
cities, defiuxífle tradatur . Durauit harepugna ad quíntumdecimumdíem : nec finí»
eíus ante fuit , quam maíor pars externorum militum ab Hunnís trucídata fue»
rít . Aladaricus ín prarlio cecidít . Víctor prímum Chaba : poftrcmo Detríci
Veronenfîs arte uictus, cum fexaginta fuis fratríbus, nothís Athílae , ac uigin*
tiquínque míllíbus Hunnorum , qui ex clade adhuc fupererant , ín Grarciamad 3*
Honorium ímperatorem , auunculum fuum , confugit . Apud quem trede^
cím annos commoratus , derelífta ea regní parte , quae ex materna harreditate
eum attingcbat , ín Scythíam ítinere uníus fere anní reuerfus eft . Nondum
Bcndegícz auus ípfius paternus , uíta ( ut Chronícon tradit , penes quod fi^
des fit ) defunctus erat . Cuius,extremo iam fenío confe¿ti,confilío , duxit uxo^
rem ex gente Corofmanorum , Scythiae uícína , ortam . Ex qua duos fufeepít
ziemm er Ed filíos , Edemen & Ed . Qui memor fertilitatis regni Hungariar, fa*pe filios ad'
<.btb*flij. monebat , ut dum per actatem liceret , Hungariam répétèrent. Cuius admo^
nitionem pofteri eorumpoftea obferuarunt. nam á morte Athíla?, poft annum
círciter trecentefimum , Hunní ex Scythía magno exercítu reueríí , Hungaríam 4»
fecundo1 oceupauére . Is Chaba non ita diu in Scythía uiuens , fato concefsit .
Non defunt autores , qui a Chroníco díflentientes , de Hunníco poft Athílse
mortem ín Pannonía imperio , ufque ad Mauricrj ímperatoris fere témpora,
memincrint. Non tarnen eft ínftitutí noftri , hiftoríam ultra Athíla; mortem in
prarfentiaproducere: quam fequentem, his qui me plus & ocrj &uirium habent,
relinquo defcribendam.
Caput XV HI.
T) Oft pugnam in agro Sicambríco commiflâm, praeter exercítum Chabaï.qui
J. in Graciant erat profecTus , tria millia Hunnorum cardem elapfa , in campo 5«
Csegled , ubi nunc oppidum eft eíus nomínís , confedere . Hi metuentcs Detríci
& aliorum Germanorum potentiam,íneam Dada: partem qua:noftra hactenv
peftate
pcftateTranfïyluania, fîueScptem caftfa( a fcptem ducíbüsHunnícís ,qtinrtuV
cundo íngreífu Hnnorum in Pannoniam , caftra fuá cd loci fixeränt ) denominan
tur, celcri itincreappulcre ♦ Qui ut facilius perfuaderent fe non eíTe Hunnor ürrt
reliquias, mutatoagnominé Hunniío, fe Skulos denominarunt ♦ Hid popülus"
etiam nunc a noftrís putantur uétufhores eíTe Hunnorum > qui in Hungaria reman
ferint. Suntin euffl hí au&iiamnumerum * ut dum bellum eis ingruat , facile ad
quinquagínta&amplius armatorum hominummilliâ cortfcribere, in campümqí
educerepofsint. Grauatim patiuntur fuam familiam,domum'cp , externar, natioms
ím'fceri connubio: moribus,rítibus ас legibus aliorum Hungarorû funt Iöngedif>
te íímílcs. Adexplicandamanímifuí fententiam ас uoluntatem quotidianam, Bra*'
terufumpapyri&atrarncnti,autchara<iterisaliarum linguarum» notas quafdant
bacilli's ligneis incidunt , aliquid inter fe figníficantes : quibus ita íncifis , apud ami/
cos ас uicinos uíce nuncrj, epiftolac'ue utuntur. Hi Sículi in hunc diem credu nr,
Chabamnon rcuertúTein Scythiam,fedinGraiçiaperemptum. Cuius reí gratia,
inhomincm ex alíquo loco remoto nunquam redítürum,hoC utuntur dicterio:
Eurrttuncreucrfurum,dum Chaba ex Gracia in Hungariam . Volunt fe omnes siruío'rm ы
haberíingenuos,utpotequ¿ íintueterum Hunnorum reliquia?. Necabsrecauci "*гаФ^ш
curantlibertatís praerogatíua . neminem enim patiuntur inter felibertate efl'e fupe' ''
ríorcm . Minimus eorum cam habet inter eos immunitatem , quam maxirtius,
to Sunt diuifi in comítatus , Cztk, Gyrgyö, Kyfdy, Orbay, ¿V alios aliquot: quos
ipß regiones, uelpotiusfedes uoeant. lnquibuâ, ex his qüífunt uetultioriS rami>
lix,ditiorcsacpotcntiorcs, coiiftituunt fibi capitaneos fiucpatronos , quos lírt».
guafua Lofyfekel uocant t hosobferuant »uerentüf ,atque colunt. Si quidcoii-»
traeos excitatum fuerit hoftile,horum fignafequuttir. Hi poteftatem fummant
habent eos íudicandí , Conuocandi , d¿ de fumma totius rei cum eis Una dccCr>
ttendi» Tributüm ncmini nec rCgi rtcC alrjS pendunt, prarterqUamqudd * quurrt
rex coronatur Hungafiai , aut uxorem ducit , aut nafeitur ei filius,uiritim fingulos
Cortfcrunt regí boues « Vcíurrt id quoque ПОП fine magna difficultate plerurt'
quefaciunt : quod mea artate , non line patris mei incommode , eucnit . Nam
jo quum Paulus ThomoreuS iiiifu Vladislai regis, fub tempore natíuitatis Ludo*
uici filí), ad hosboucs Sículosit:gmar¿nOtandos( Cauterio enim boues regido-»
natí , inuruntur ) cum aliqin.nto miJittiitl numero miflus fuiífet * atque iil CiuS
auxilium fedecím équités Stephanus Olahus patCr meus mífilTet, Paulus ipfere>
petens boucs regi pro inore gcntis débitos, quum illi feeain re difficiles prarbe>
rent,& contraeumteiidcrent, coactas efteum illísmanum conferere. Qui, lor-»
tioribus multitudme Siculis , cum fuis coprjs , quasadnumerum quingcnforuirt
Sí ultra equitum habebat , üi&us , proftratus'que , uiginti fauciatus fuit ( fi faris
tnemíni) uulneribuS. Quoin conflnítu mültifuorummilítUmfuerürttOccifi:ma
iorpars rebus ipoliati.acgre domum rccurrerunt: inter quos patris etiam mei equi>
4« tes tres occubucrc,reliquís femilaccrísredeuntibus. Pocnahacín fuos delinquen ПаАцтр»*
tes utuntur. Quum quempíam eorum contra Rempublícam bonumep commu>
nealiquid perpetraíTe, aut contra libertatem, quam ultra res omnes mortalium шп
mérito arftimant, clam moliri fenferínt: aut ad edicbim eorum publicum contra
hoftes non aífurgere, comparere'queuiderínt: direptis ipfius faCultatibus aC re
bus, domum fundítus demolíuntur. Et fi eius copíam haberepoífunt.occidunt.
Parent, poft regem, nemini quam Vayuuoda: Tranílyluano : quem rex Comí*
tem eorum , dum hanc Vayuupdatus conferí aut mutat prarfechiram , fempef
creat. Verum huic quoque fxpefuntinobedientes. Superioribus anuís, quum
diclo Ioannís á ZapoIya( tune comitisScepufieníis, ÔC Vayuuodx Tranflylua«
je ni,ac Siculorum comitis : nunc uerd. regís ) minime parèrent , coaftus eft con
tra illos exercitum comparare , arm i fumere , ui eos perfequí. HíC uírilíter ante
»ciem exercitus fui , aliquot íaltcm fuorum itípatus , omnibus mfpectanribus
m X ' pr«ccur>
pra-currens,cum eísconflíxít:ac eos proflígalos, diclo audícntes eílecocgít. Ità
hac quoque tcmpcftate Sículí , ueterum morum ac libertatum Scythicarum nec*

dumfuntoblítú шЯсш Nt'cc/«' OLM AáñU : fcquitorfionfimufi


4 S E Dutadrcmnoftram rcdcamus,poft Atílar mortem facía dííTenfione, Va>
lamír&Theodemir Ofrrogotharum , & Arderícus Gcpídarum reges , prími ab
Vnnoriim regno dcficíunt Jcquein libertärem uindícant. Idípfum Marcomanni,
HeruIúTuringi&Quadí factitant : ñeque poftAtilam, ínErnaci &Durichi,A'
tila: fili'orum,ícruitutem recídercpatíuntur. quarein Oftrogothas ac Gepidas ,Vn
norum principes arma íumúr. Ernacusín Gepidas cum trigíntamilíbushomínum ю
profecías , primo congreíTu ab Ardcrico fuperatur , Sí carditur» Durichus a Vala*
mire cVThcodemirefufusacfugatus, cum Vnnisin Scythíam ferecípere cogítur»
Pofihac in Oilrogothas Vnní arma ultra fumere formídarunt.Gepidar,ut Iordanís
au clor ell, triginta fere Vnnorum mílía trucídarunt. Ellacum Atilac filium , fortík
fnncpugnantem,interfeccre: reliquoseius fratres,íuxtalíttusPontíci maris, ubi
Gothí confedere, fugarunt. Varía: gentes hoc bello libertatem nacía:, ín prouíiv
cías populí Romaní ucnicntes,gratifsímo animo a Martiano fufeepta: funt,díftribu
tasqj fibí fedes acceperunt. Gepídx fugatís Vnnís, ueluti iure belli totam Dacíam
fibí ucndicarunt. Nil aliud a Romano ímpcrio,pra>ter pacem annua'cp folennía , ut
ftreimi uiri,amícapaclíonepoftuIarunt: quod Imperator lubenterannuit. OftrO' 20
gotha: fedes a Romano imperio petiere , Pannoniam'q? ímpetrarunt . Sarmata: ÔC
Ccmandrí , ac ex Vnnís quídam, ín parte lllyrící,iuxta maritímam urbem fedes ínue
ncre:exquogenereBílinaduxPentapolitanus,cíus'q? fraterFroíla,Beílácppatricius
promanarunt. Scyrí , Sedagarrj , сачеп'ср Alani, Scythíam minorem 6c" inferiorem
Myfiam acceperunt. Rugi, o¿nonnulla:nationes,Byzím Ô£ Arcadíapolím incolen
dam petiere. Ernacus,íuníor Atila: filius,cum fuis in extrema mínorí Scythia federn,
delcgít. Eumedzur& VuItizíntur,eíusconfanguinei, rípenfi Dacía potíti. Pars
ctíam Vnnorum, in Macedoníam ÓYGrarcíam diuertcrunt,qui Sacromantifrj SC
Foílatifn dícuntur. Minores uerd Gothí, populus quídem ímmenfus , Vufila duce,
pontífice fuo, ín Myíía regionem Ncapolitanam , ad radices Ha?mí montis,incolue 30
re. Gothí ¿gitur, qui ínPannonía confedere, régnante Valamire,ín partes treisdi-
uííí íimt , uelutí tres fratres uno confenfu imperabant . Valamír ínter Scarmurgam
cVAquamnígramamnes,Thíndímerpra,terlacumPelfodis, Vidímerinterutrof'
que quícuít. Oefunclo Atíla,quíd fuccefTcrít,Vngaricí aliter Annales referunt:dtt
os eíus nIíos,ímperio maturos,pra: carteris fuperfuiíTe. Germanos , quíbusThetri"
cus Vcroncnfís pracrat,atque Vnnos,facla fedítione, díuerfa fenfiflè. Alios Cha*
bam,cxHonorrj imperatorísgnatagenitum,Aladarium alios,exilluftri Germano
rumprofapíagenitum,poftulaíTe. 1 hetrícus cum Vnnís paucís, Aladariofauebat,
quando Germano illefanguínenatuserat,ratus Vnnorüínteftínadífcordía eorum
imperíum facilcruituru.undeíngensortafedítio, Vnnorü pars cum Germanis, ей 49
alijs gentibus alrj fentiunt.Tantû utríncp prxlíum comittítur ,& tam dírum 6c acre,
ut uix díebus quíndecím fit ab in teílína clade ceflatum. Cruorem gentium ín Dami'
bíum ríuos cgííTe perhíbent.ln hac pugna femper pars Chaba: fuperíor habíta,Th¿
trici tandem arte proteritur. Chaba cum fexagínta fratribus natu mínoribus,ac Vn^
norumquíndecím milibus,quí ebello fuperfueràt, in Grecíam aufugifTe fertur ; ubi
honorificeexceptus,annostredecímegit.Deíndepatrí?haudímmemor,uníusahni
ítinere ínteríorem Scythíam fepe'tnlfe, oVauumadhucuiuuinuenifTedicitunquocl
omníno uidetur íncredibile.Eius cófilío uxorem quoq?,de Corofmaua, uícina Scy>
thía- gente,duxíírc:ex ca'cp Edemen 8¿Eden filíos habm'ífe.Quoad uixerit,de repe*
tenda fémper Pannonía monuífíegnatos,& Pannoníac ac Sicambría: nomen ad no 49
uifsímumufcpdíemoreagítaíre:Nc9,uttempeftatcnoítrauidcmus,VnniPanno^
nijs fuerepenitus exacli. nam qui captiui ë carde fuperfuerant?quum prope Germa
nos^uí*
DÈCAT>ÎS i UtE% VI ф
nos, qùibuseraritinfenfi, commode habitare non poíTent, mpofterioremDadse
oram^uamTranflylùaniamdicimùs, fecefíere. SeqjSiculós,mutata T in с lite-
ram, appellarunc : quóníam Vrinörum nomen, omnibus turtc finitímís gen tíbus ni
misirifenfum cfle íntellígebant; Hi adhuc fuá matrimonia externis non communis
cant, nepröprium fanguineminficiantSeuerioresadhucmoresretinent, multum-
que a ea:t¿rís Vngaris dífferunt. Literas Stytla'cas habent , quas non in papyro ícri
bunt, fed breuifsímo ligno excidünt,paUcis notis mUltäfenfa comprehendunt.Bar
baníncedür, &aufteri:abundántpecoribus,ckexagrieulturaacpafl:uraui(flumtra
hunt-Seruítutisimpatientiüimirquippequíufqueadedlibertatem colunt,utmori
m quam tributa foluere malint. Vngaria; regibus nunquam ftiperidíá penderé uolúe^
runt:neq?,utidfacerent,ullauicogípotuere.Noftrauero tempéftateprecibustan>
tuni.ac regís gratia adacti funt, ut díuo Matthiae quibufdam temporibus domefti'
catíni bouem foluant.Qüinetiam (utaíunt) quum Vnnos , quos deínde Vrigaros
appellauímüs,Párioniasrepetereaccepifíent,hábito delectu,eisínRuteniam,quam
Roxt'am nuc dicímus.a'Roxolanís olirri habitatani,occurrere. lunclo ín Pannonias
agmineredíeré,útirifequentibuslatius óftendemus. HíChabam in Gracia ínterin
íiíéréputárünt.ürtde orta prouerbialis oratio, adhuc per Vngarórum ora uagatür:
Turicredeas,, quum Chaba e García reuertetur. Chabaigítur ín Scythíam reucrfus,
quiaexniatreGrarcanatus erat,8t" uxorem peregrinam acccperat * Scythis согнет--
» píui haben cccpit,quandoquidemfuumfanguineminfecíne uidebatur. Aladaríus
& Germani,cum paucis Vnnis,c£teris'q? reliquíj s exercitus Athilac, in Pannonía re-»
maniere. Aladarium cum Thetrico ín ea feditione cacfos fuifíe credunt. Proí nde ua*
riaru gentium in Vngaría remaniere populi,qui ufq? ad Vnnorumredítum.fub O'
ftrogothis maxima ex parte fuere. Atqj ideirco faftum eft, ut Germanos Vngarís
pafsimadmíxtOs.adhucDaciam 8c"utrancp Pannoniamíncolere uideamus» Quia
defuri&o híc Atila,utriqj populí ex Aladario Sí Thetrico principe remaniere. Sed
iléfció quo fató datu erat,ut defuncto Atila,acfrafto Dei flagello,8c" extínclo acerri
irio hófte Romanórú , adhuc eius reliquia; Italíam íterum &infeftare 8C perdóma^
reperrexerínt. Scilicet armis dútaxat Scythícís,imperq Romani faftus femperpro>
je terendús erat. Adhuc mortuus Atila Italíam infectátür.Herulí nanq; &Turingi, ¿'
xer'citus Athíla:rcl¿qüia*,quí fuperatis ÔC fugatis Vnnís ¿ ad Danubij oftía cónfede¿
re.poft Atila; mortem anno fere uigeíímo,0dóácreduce,imperante Auguftulö , V
taliam adoriuntur . Aquíleia ad la»uá relicta , in Tauriimos , Vicentinosq? , ac indc
in Brixianos flexerunt . Odoacer Oreftem patricium apud Ticinum fuperauit , fu
peratum'cp interfecít.Auguftulum éíus filium.imperio eie&um.adLucuIIánú Cani
paníaroppídüm relcgauít:ubi depofito palúdamcnto,príuat"áuitam egit. Romanu
igitur imperi5,quod ab Aügufto funipíit inítiú,ab Auguftulo exitium accepít. In>
terfe&o patrício,Róma côuerfum Odoacrem,prodeüntes obuiam Romani fauftis
ácclamatíonibusadmíferunt,S¿ cum tríumphali pompa iri Capitolium duxere.Quí
j9 pacata mox Italía,tredecim annis cum fumma tranquilízate regnauít , tertiam agro-
ftini partem fibi fuis'cß díuífit.Nec folí quídem patrrj regnú afpernatus éft. nam quit
Felcheus Rugorümrex,qui&Fena dictuseft ( RugiemmulterioremDanúbrjriV
pamín Germania tenuere)Herulos,qüídomí remanferant, infcftarct,acproprrjs
fedibus cijceréníteretur,ualidifsímas habito delccftu copias aduerfüs éum compara
úít:fuperatoq? Danubío,cu Feltheo c5nixít,regem interferir, Rugos ad internecioV
nem penedeIeuít:eorum prouinciam,neampííus habitarí poflet,totam ferro ígní'cp
uaftauit. His prarlrjs ab Odoacre RomanorûregepartauicT:oria,futura:Itahs cala
mitatis prxbuitinitiúm.Síquídem Lo ngobardi.tunc primum pópuli Romani pro^
Wncifi noti,Rúgilandíam,habitatoribus uacuam, Codaoro rege oceuparút , quam
fe ad Andoiní regis ufqj tempora.annís circiter uigintí,tenuere. Poft Atila; obitum
(utréalíquanto altíusrepetamus)Oftrogothe,üaría;^iIlíusexerdrnsreliquíe,Pan1
^niasincôluerûc,Apùdhoï Valamír cUniThíndímere S¿ Vadimerefratribus , uc
m j paulo?
i58 c^îVT. SOKFIKIJ Xß& VNÇAZ
paulo fupradi&ú eft, fat quiete rcgnauí t. Annua a Marciano príncipe dona,uti¿ta
fcedcra feruarct,loco ftrena: accípcre folebac. Qua; quum per côtemptuirt intercipi
confpicaretur,uná cum fracrib. furore percítus , coacío exercícu , in Illyrícum erum/
picomníamifccc acpopulatur.MartianûTacbpœnitec, eíusenim acluperiorísan'
ni promifía dona mittit:futurí uero temporisaifeuerantcr fe quotannis cetera miflli
rum recepítrpacís'qj obfidem,Theodoricum Thindimeris filium,e concubina Ereli
na natum,ac optimze índolisínfantem,accepít.Qu¿ Conftantínopolím ducbis,ah>
quantonatu grandiorfaeftus, Leonis imperatoris gratiam promeruit. Hinc inter
Oftrogothas ac Romanos cocordia firmier efTecb- Sed Gothi, quû uirtutem fuam
ocíodclítefceregrauitcr fcrrent,uirescp fuasoftentarepercuperéc, expeditionema' to
liquam fumeredecernút.Primurn contra Sagadas , qui ulteríorem Pannoniam poC-
fidcbanc,arma capíunt.Quod ubi Duízía rex Vnnoríí & Atilíe filiusíntellexit,coa'
tftris paucis quos habebat Vnnís, Vltíngures , Angíftros , Bittugures , Bardores fe*
cum in belli focíetaté accepít.ad Bafsianam Pannonía? ciuitatem caftra mouít , earn
obíídet,ac populatur agrum.Quod ubi Gothi cópertum habuere, dimifla in Saga*
das expedítionc,adueríus Vnnos fefe couertunequos no modo fuderunt,fed fulos
efedib.fuís eíecerunt:5t"quí remanferát,adhuc Gochícaarmaformídant.Quiefcen.'
tib. Vnnís,intcr Gothos ¿V Sueuos bellum obrepit. Hunimundus Sueuorum dux,
dum ad populandam Dalmatiam erumpitn'ter'q? facit , Gothorum armenta in canv
piscrrantiaabigít: quando Sueuí a Dalmatís ¿kPannonrjshaud proculabfunt.Id ю
a-gre tulcrc Gothi. Quarc S ueuis redeímbus,Thíndimere duce , ad lacum Pelfodís
cum magno prarfídío íníídias collocant : non cam huius prxdse dolore, quam maio* _
ris liccntíarmctuducti.intempeíta nocfle praeter lacum adoríuntur«quíínopínato
pra:lío conftcrnací,haud multum obftitcre.In ea pugna Hunímüdus rex captus,uú
cb'q? Sueuí:quibusomnibus,in prímís'q? regí data uenía:eius'qj filíus á Thíndímerc
adoptatus,paulo pdft in Sueuiam cum fuis honorífice dímiflus eft. At ille accepti be
nefieij immemor, non multo poft tempore Scyros,qui fupraDanubium tune forte'
confederante^ cum Gothís quiete uerfabantur , fuicitauit in Gothos. lili autem ex
compofíto hos adortí , non tarn metu quam admiratíone perculere : fiquídem haud
medíocrem ííbi cum eis confuctudinem intercederé Gothi nouerant : acerrímam in» jo
terfepugnamconferunt. Scyrí tandem ab hisadinternecionemufque ca'fí. E'Go/
thfs Valamírcquoexcuílus ,hoftilimanu occubuit. Poena; à Scyris cumulate funt
схасЪг. Hunimundus ÔC Alaricus, Sueuorum principes, idemueritijcVSarmatac
rum auxilio freti.in Oftrogothas item arma fumunt. Quin & Beuca ¿V Babais,Sar>
matarum reges.fecum Scyrorum reliquias, 6V Gepidaru Rugorum'q? primates , ua*
rías'cp gentes, in auxilium Sueuorum corrogarunt.ad Baliam Pannonia? amncm ca*
ftra colIocarunt.Hís infefti occurreVe Gothi:quí ubi in hoftium cofpeclum uenerC1,
educbacie manus conférant. Tantum fanguinishauriunt,ut per campos cruoris
ríui agerentur:hoftíum innúmera multitudo defiderata eft. Thindimer ca*fis hofti'
bus elatus, ac fratrís morté , Gothorum'qj iniurias ultus,in fedes fuas ferecepit.Nec 4e
multo quidem pdft tempore, ¿s no n fat fibi a Sueuis poenarum exolutum elle ratus,
quum Danubius glacieconftituTet , magnum in Sueuos traiecit cxercitum , a tcrgo
eos ex improuifo aggreditur.Quandp Sueui ab Oriente Bauaros , ab Occafu Frarv
cos,aMerídieBurgundiones,áSeptentrioneTuringoshabent,qui una cú Alemán
nis,qui ingentes Alpes accolunt, cum Sueuis plane confenferant. Gothi Sueuiam,
fmítimascp prouincias dirípiuntpariter,&:incendunt,hoftesomnes proteruncafpr
portata'cßingcntiprarda.inPannoniasredeunt, Quum uiДог ас diues e Germania
Thindimer redrjflct,paucis pdft diebus Theodorícum filiumhonorificétifsíme ab
ímperatore Leone remífTum, hetifsimo animo recepit.Theodorícus, ne tanto patre
indignus uíderetur,annos íam natus duodeuiginti,fex mílía uirorum clám fibi conv yo
parar : fuperato Danubio , Babaím Sarmataru regem clandeftino ímpetu adoritur;
quíinterfecb Camundo Romanorum duce,imperiofîfsimedominabamr.confter<
natum
*DEC<l4D\S I LIS Et fit до
natuiri praf timore regem obtruncat:regiam,l¿beros,uxorem 8¡f fortunasjpapi'c , çxr
tera diripit &incendit«MoxantequamSarmatacfefecompararft,opjmaadpai:rem
fpoiia retulit.Singidauam urbem á Sarmatis occupatam, in ditionem rcccpit:quam
ne Romanis quidem reftituit,fed fibi ipfe uendicauit.Quum Gothis finitimoru fpo
lía defuiílent,quando eos longe late'ep diripuerant , caetera quoque bona qux uitae
iiint ufui,decfle uidebantur,quare pacem habere ab eo coepere¿ Thindimercm exoi>
rabant,nouaacutilía bella difquireret: Gothis oeium neqj commodum,ncq3 faluta>
rc futurum.Tunc Thindimer Vindimerem fratrem acecriï iubet , qua; fien oportet
enarracllludcumeo decernit,ne gens Gothicabellicofifsima,frequê'scV Fortunata
to ocio contabefcar,ac famelaboret, relicto ibi praifide emigrandum efleicV quû praw
cipuainorbeimpcriaduo fiiperfint.utnalterü contínga^mííTa forte definiré lubec*.
Vmdimeri Occidentale, Orientale Thíndimcrí contigít. Arduas expeditiones for
titi,fLiâuterqjprouincianiciirant.Pannonnspra:iîdemrelinquîit.Vmdimer quuml
in ltaliamintraiIet,cuiGlycerius pracerat,immatura morte interceptuscñ.Eíufdera
nominis filium reliquit , cui expeditionem cum bonis & exercitu legauit. At is Gly>
ceri] muneribusuicbiSjfelictamox Italia, inGalliascontcndít, qua.*abinfeftiscir'
cum gentibus mífcebantur.Quod utlubentius faceret,Vifigotharum, qui cognati
eranc,ratio hortabatur.Poftquam in Galliasperuentum eft, Oftrogotharüexercí'
tus cum Vííígothis,uí fanguinis utrinque fponte coniungitur,unum(ut ita dicam)
ao corpus faciuntjUt olim fuerant: prifeam redintegrant coiun&ionem, &" ita per Hi'
ípanias Galliasq? regnant , ut parem hoftem no inueniant. Thindimer Illyricum in'
uafurus,traiedo Sauo,cûfta longe late'q» difcurfat,pagosSc'oppidadiripit: Nifam»
primam urbem occupât, Se* incendit . Aradeam & LariffarrtiiiTheflalia expugnat,
mox Naifitanam urbem in deditionem accipit;impofito'q? íbi pra?fidio,TheíTaloní>
cam petrjt.quam Alaríanus patrícíus cum magno equítatu tuebatur.Gothorum ta>
men multitudmem uerítus , maximis hoftem largítionibus ab eius obfidíone díuer>
tit- Ido fcedere,íncolenda his loca fponte d¿ftribuit:ínprimis'qj Cerras1Peliam,Eu>
ropam,Mediuiuam ,'Petiuiam,Bereunl,ck Sium.Gothi inuentís fedibus,inita pace
quíefcút.Thíndimcr Cerris graui morbo confecl:us,Theodoricum regni hxredem
30 declaraba Gothis omnibus cxoptatum:ípfe mox íngrauefeente ualetudine , uíta ex>
cefsit. QiiodubíZenocognouitjgratifsímo afeitum regem animo fufeepít, ínter
proceres collocauit : Sí ut maíore eumafficeret honore , loco filrj adoptauít , creauis
confuiente*: ut aliqua 3emú immortalitate donaret, eí pro palatío equeftrê ftatuant
dicauit : quacunqj eum potuit dignítate exornauít. Theodorícus autem paulo poft
tempore,quamuís omnibus Byzantrj honoribus frueretur,tamen cum animo repe*
tebat,Gothos quos ín Illyrico dimíferat,rerum quandoq? inopia laborare, neep ho*
neitum ibi ui¿tum poíTe ducere:clarifsímo fudore potius quam turpifsimo ocio ui*
ueredecernit.Zenonem dám adit, & exorat, ut quum Italia terrarú domina ín Ru*
gorum S¿Turingorumferuituteuerfetur,ac Odoacrem rcgem uilifsímúpatíatur*
+° aíferendum a fece gentium Romanum fibí mandet imperíum. Id magno utricp сто
lumento futurum cenfet:quandoquídem Imperator grauifsímo Gothicg gemís im
perioleuabitur,Romam áBarbaris uíndicabit: quoda maíeftatefua non erit alíe>
num,fiefententiacoepta fucceflerínt. Quando filii locoaZenoneadoptatus erat,
baud iniquum futurum,fî beneficio fuo imperíum Romanum, Gothicis fumptíbus
iiiribuscp recuperatum.Gothorum quoqj regipotiundum permiferit.Quod fiaffev
quatur,pollicetur fe fenatum populumqj Romanum pie fanAe'q? gubernaturum,
& precario nomine poíTeíTurum. Imperator ne iuuenem magnanímü exaeerbaret,
annuit,donatum honorifice dimittit:ratus fore fatius,recuperatam Italiam adoptati
fil') nomme pofsideri,quampati utperpetuafœdegentisferuituteprematur.Theo
doricus uoti compos , á Zenone dimiflus , ingentem parat excrcitum , curat cxtera
цих bello funtufui.Per SyrmiumaclocaPannoniacuicina,in Noricositer facit.Ve
nctiamíngreíTus,ad Soncium amnem caftra locat;ibi'cp aliquandiu, uthominum iu*
m 4 memo*
metorumcB corpora refícerétur, quiefcít.Incerea Odoaccr habito dele ¿tú, excrcí-
turn côparat,obuiam'cp progredítur.Gochuscum exerricü in Verönenfem agrum
caftra mouec, cuimox Odoacer occurrit.manusutrinq? conferítur,acerrime'cp pu-
gn atur.Rugí'acTuringi dare terga coacti,palantes funduntur,fugantur'q? : in fu ga
itrages maxîma pacracur.Odoacercumreliqua parce equitatus,pauciscß peditibus,
Rauennâ fe recepíc,ubi regía Gbí federn ípfe ftacuerac¿ Theodoricus cranfmifio Pa-
do hoftem pecit:adau<?taqj audacía,ín Italiam pénétrât, ad píneta , ad tertíú ab urbe
lapídem caftra ponít.Odoacer inftrufta acíe,cum hofte íterú congredí no aufus , in
urbem fereccpit.eamq? uallo fofíacp muníuic.Improuifis eruptionibus hoftem infe
ftatmocte farpíus ilaciones adorítur,paucis'q? carfis in urbe refugit.Neq? hac quidé so
artequicquamproficít, quiauníuerfa regem ас dominum fibiTheodorícum opta-
bac Italia.Tríennio tarnen obfídetur,fameqj quocidíe ас bello uexatur. Per legatos
demum ab hofteueníam poftulatrquam (î impétrant, feTheodoricum in Italicí re-
gui focíctatem admiflurum.ultro pollicetur.lmpetrata uenia, non multo pdft tem
pore ad cœnâ inuitatus occidícur.hic Odoacris fui с exicus. Theodoricus igítur ter
tio ( ut fuprá dictum eft) anno Jcalíae regno potítur,Quod ut uaríorü regum affîni
tateftabílíret,miíralegatione,áLudouicoFrancorumrege,Andefledam gnatoíuo
matrimonio coníugari pctrjt.Quam illelubentifsíme concefsit:quín & gnatos treis
cum ea,ad confirmandi oftentatíonem fcederís,Romam mißt. Sed intercidentia fe-
pe bella,affinícas ifta dirimere nequiuit, quae pro regni finibus fufeitabantur , ante- 2*
quam ex uxoreliberos haberes ThendígitonécV Oftrogothonem,quas illegitimo
concubítu in My fia examícaconceperat,alccram Alaríco Vifigotharum regi,Sígif-
mundo Burgundíonum príncípí alteram deipönfat. Ex Alarico Amalaricus nafei-
tur,quem ucrocp parente orbatú Theodoricus auus in tutelam accepít. IntereaEu-
tharícum Vitcricí filíum.&BerithímundíThorifmundí'cp nepotem,Amalorü ftír-
peeditum,íuuenem nonminus corporis quamanímí dotibus exccllentcm ,ín Hi-
fpaníacomperít:quem uenireíuífum, Amalafuentae filia; fuarconiugauit. Adpro-
pagandum quoq? fuum fanguínem , Amalarredamfororem,&Theodatimatrém,
qui portea in Africa late regnauit , Thrafamundo Vandalorum regí in uxorem tra-
didíc.Amalabergamíndegenicam,ErmanfredoTuringorumregiconfociat. Mifit 3
eodem fere tempore Petanum prajfe&um equicum,cum plerifq? cohortibus in Pari
noniam,ut Syrmíum TranfaricoTrafiftila: filio eriperetilllyrícum'cp.declo Sabíriíá
nomagíftro equitum, qui cum Mundonelatrocinrjsibilategraífantepugnaréfta- (
tuerat.occuparet.quodutrumqj efencencíaprarftitit.Petanus fiquidem Tranfaricö
matrem,Syrmíumq?,&Sabíniano Illyricum, commiíTo féliciter adMargum oppi
dum pra:lio,quod ínter DanubíúcV Margumamnem fitumefl,tuncademít. Mun
do Atillanorum genere natu s,du m Gepidarû furôrem fugít,traie<fto Danubio , 8C
collecta n5 mediocrí latronum тапщегеЛа'ф in Danubr) ripa quadafn turrí,quam
Ertarn dicunt,per inculta loca longe late'q? grafiatur.Hunc igítur Sabiniani helio la>
borantem,Petza fubueníens ab hofte liberauít, & ad gratû Theodorici redegit ob- *
fequium.Tanta Suit eo temporeTheodoricí fortuna,ut quamuís regnum propaga-
tisaffinítatíbusmunitumhabuiíTet,fuorum tarnen ducum omnisexpeditio delegá-
tafuccederet.Nam quaeínGallíageftafunt,nec minus quídem profpere',quam quíe
in Pannonia & Illyrico, fucceífere.Hibla enim,qucm aduerfus Francos miferat, car-
fis hoftium mílíbus círciter trigínta, clarifsímá índe uicloriam retulit.Mortuo Ala-
rico genero,Burgundionum rege,Amalaríco Titídem praefectum mílítü, tutorem
dedicfed pupillus Francorum infidrjs írretícus,regrtum pariter 5c" uíta amífic. Nul'
lain Occidental!' plaga gens fuít,qu e ad Theodorici nutum,auíamicítiam eius,fœ-
duscpfponcenon iuerit.autobfequiumultrd praîftiterit* Sicilíam eius'cpcircum-
ftances ínfulas ad Dalmatiá fuo regno adíccít.Quum nouifsímam íam fibi díem im-
mínercíntelligeret,aduocatís proceríbus Gothorú, Athalarícu ex filia Malafuenta
nepocem,nondum duodecimum tunenatum annum,& Eutharíco patre orbatum,
Italíacre-
DÉC^iT>lS I Lit Et ? \l. ц§
Italia: regem declarauit. Ac omnes habita concíone precatus eft , ut creatüm regem
tolèrent, & fenatum populum'q? Romailum uehemcnteramarent 8¿ obferuarent.
Ipfepaucispdftdicbus, Rauenna:, ubi regíam fibifedemfemperhabücrat,díerri cv
btjt, nulla grauínotafugíllandus: nifíquod Boetiú, Latinorum fanedoctifs¿rrium¿ BoetijcUsytiu-
ac uírum fenatorium,ob fufpicíonem afteftata? libertatís, exilio ante mulcbitum , ac w«fco íníc;
poWiminioVeuocatum^ra:torio'qjpra:fe<fturn,unacumSynimachofenatDre,roce ntus.
ro fuo, alrjs'c^ praeftantibus uíris,fupcriore anno quam uita exceiîerar ¿ dum ííbí re^
gnocptimet,obtruncarííufsít.TheodoricusígíturBarbarorü omnium mít¿fsímus,
ieprxftantifsimúpríncipem prebuít.Bafilicas multas exa?dificjcuit,0(ftaurj Mau>
« folea ínftaurauítjde more fpccbculaedidit, Trídentum muro cínxitjtaliamab ex-
temo hofte líberauit.Herulos in extremis Italia: partibus ad pratoriam Auguftarrt
collocauít: interfecto Odoacre,aliö regem dedit: uígíntiquinquedenicp annís ín Ita-
liaregnauít.AthalarícuscummatreJmaternisfefegcrcns aufpícns ob artateir^oc'td
annísquiete regnauít. Exafta iam adolefcentia,quo tutíus regnaretjüftíníano prírv
cipí fe cum uidua parente comendauít , libenter princeps cômendationê ¿V tutelam
accepít. At ílleinfelix , immaturo fato ínterceptus obrj t. Matcr , nefemella? more a
Gothiscontemneretur,Thcodatûefororefratrê, cVpriuatá inThufcía uítaagcn*
tem^accerfi iubet,regnum'cj? communicat.At facinoroms ille coniàngUii. isatis ас be>
neficrj immemor,imperandí cupidítate tractus , paulo poll tempore earn captam in
i« uincula conrjcinmox Rauenna eduftam , ad Bulfinenfis lacus infulam relegat.-pau^
cispoiftdiebus,afsiduis calamitatemfuamIachrymisdeplorantem,intcrlauandumj
in balneis áfatellítibus ftrangulari mandat. ¡Juítiníanus Imperator , aúdíto Amala;
fuenta: fato,cuíus tutelam acceperat , hancnotam fibiínuftam ratus, Belli farium ex
Africa expugnata íamdudum reuerfum, 8í adhuc Vandalörum cruore madentem*
bdlatorem glorio fifsimum,coacto mox exercítu ín Italia aduerfus Gothos prope-
rareíubet,ei'q; Italíama barbárico fcruitío uindicandamdclegat. DelcgatamBclli'
fariusprouinciam,uír bello fortunatifsímus,fortianímo(utfolet)aggredítur. Qui
quum haud facile Gothos fuperari pofle arbitraretur,nífí Sicilia bellorñ caufe exige
rentur,Syracufasprius ualidaclaflcadorítur.Qui urbe cum prarfidío tcnebant Go/
;в thi,dcfperatapropugnatione,cüSínderico duce ulrro' feBellííario dedidcre.Thee^
datus.poftquam Sicilíam ab hofte captam eíTecognouit , Eucrmothem germanurrí
fuum,defenfandae Italie gratia ad fretum Sículum míttit. Ad Rhcgíum oppidum is
caftralocat.QuíquúGothorum partibus diffideret,relicloclam exercítu, cum pau
ciscomitibus propoßti fui confeijs adBellifarium proficíícítur , Se confternatus ad
pedes ueniamexorat: feqj Romanis, cknonGnthís príncípibus feruírc uclle tefta
tur.Gothi quíincaftrís erant,nunciatare,commotí eueftígid fedítíonem fufeítant;
Theodatum cum hofte со níuratum, quod e germano transfuga conrjcí poterat, re
gno abdicandum Sí explodendum clamítant: Vitigem cius ducem regem créant.
Qiii,ncqua fortunas dexterítaremígnauíapatereturelabi,fineain<ítat¿one Romani
contenditjcV occupât Rauennam quocp eodem tempore*Fidclifsímos quofdam mí
lites fubornatos mittít.qui Theodatum incautum obtruncent: obtruncato'cprege*
Vitigem fuffedum pronuncien t.llli diligenter ¿k eíententia ímperatafaeiunt:ca:faf
TheodatOjCreatumín caftris Vítígem exclamant Interea Bellifaríus:traíecí:ofrcto
Sículo , Neapolim expugnat : mox urbem Romain adöritur , unde paucis ante die'
bus Vítígis egreíTus, Rauenna contenderat,Mathafuentam'cp Amalafuentg filiamj
legitimo iibi coníugrj uínculo obftrínxerat,nuptías'q? folennes cum Gothís celebra
b»t.Dumharcaguntur,Bellifaríus Romamcapit, eapta'cpurbeinHetruríamcon^
tenditjcVmunítifsímaquaeque loca expugnar. Quod poftquam Vitigínuncíaturri
eft,Cumunílam Gothorúducé cummultiscohortibus, & magna parte equitatus,
5« Perufiam repente míttit:ubí dum is longo muñirá prarfidio urbem recípere ftudet,-
fuperueníéteBellifarío,adinternecíonemufcp cum exercítu deletur. VitígesrebuSt
tarn male fuccedentibus,extremas Gothörum uíres eogit.Rauéná egreflus , urbem
Romara
,4г vtKT. 20^F!tJll ZEZ. VKÇA%
Romam trcdecim mcnfibus obiîdct.Mox ui foluta urbis obfîdione, Anmínum cir
cumuenireaufus,pari fpe fruftratus.fugam rapere coactus eft.Quum Rauennam fe
rcccpiflct, graui obfidionc circumuentus.una cum Mathafuenta uxore,omnibuscp
fortunis uidorf dedícionemuitroTecííTedicitur.ConftantínopoIím aBellífario du-
ctus,a luftiniano ímperatore, patricio honore donatus , ac honorífke admiííus eft.
Secundo,poftquamuenit,anno¡díem obijt.Mathafuentáuxorc germano fratrifuo
patricio luftiníanuscontugauit,exquibus pofthumuseftedítus, HicígiturOftro-
ootharum Amalorum'qj fuit exitus.luftinianus uerd cum Belliíario , confenfu om
nium acq? fufFragi}s,Vandalicus,Africanus,&: Gothicus cognomínatus eft, De his
hacftcnus. Hucufque Pannoniam, quam Vngariam nuncdicimus,aquibus poft t*
exactos Vnnos populis 6V habitata & recb fuerit,qu2do magnum fuit Gothorum
imperium,quapotuimusbrcuitate defcripfimus. Nunc haudab re futurum exifti-
mamus.fi eos qui poft Vîmes Si Oftrogothas Vngariam occuparint, ordineprofe
quamur. Adoinus,Longobardonimrexdecimus,quiGepidasfuperauit,quum
Gothorum rcgnunutareintellexiflct.his fere temporibus, quibusBcllifariusJufti-
níanoimpcrante,de Perfis tríumpharedícebatur,cum innúmera gentium multitu-
dine Pannonias ingrciTus eft. Scd genu's huius origo,urfolidïorêhiftoriâcontexa"
mus,aliquantoremotiusvcpctendaeft.ExScandinauia,fcccundifsimaq5 Germania
Gochos, VandaIos,Quados, Hcrulos ¿VTuringos, ôVplerafcp barbaras nationes,
utiuníoresfenferealiquí,promanaírelegimus: Vuinulosquocphincprouenifleac- г*
cepímus, quosLongobardos appellant.lnfulacnanqj Germanícífinus,tenuífsimo
mari circumfuía:,tantapopulorumfoecunditateIuxuríantur,ut non modo Germa-
niam complcfle,fed uanos emígrantium fœtus pcperiíTeferantur«Longobardiigí-
tur,AgioneIbore'cp duce, Scandinauia tenia ex parte egrefsí, in Scoríngam profe-
¿ti, aliquot ibi annís confedereJFinitimam regionem Vandali late régnâtes pofside-
bant: qui audito Longobardorum conatu,perlegatospendenda fibi quotannis fti-
pcndiapoftulant. Con tráillí, pugnare quam feruire fe malle refpondent.Res Mar
ti commiíTa, primo congrcíTu definirá eft.Nam Longobardi primo prarlio fuperío-
rcs,uírtute tantum fe á Vandalorú feruitío uíndicarunt.Mox rcrü inopia exlocí fte
ril¿tatelaborantes,ín Mauríngam tranfeunt, traníítum'cp ab Afsípícb's.elíngularij*
ccrtamíneafíequutí funt. Deindein Gronlandiam uenere,quumperplurespopu>
los iter tráquille facerent.cV fecurítate du(fti,negle(ftis uígilrjs ftationíbuscjj quiefee-
rcnt.cccc Bulgari incautos adoriútur,multos caedunt,magna fa?uítia per caftra grak
fantur.Agelmundum regem ínterimunt,filíam'cp captiuam abducunt. Rcfumptií
mox uiríbus íllí,ac reuocatisanímis,LamiíTonem regifufficiút.Quí uír : robore cor
porís:cVanimimagnítudineiuxtá clarus^mto regno nil affeclatíus curauit,quám
ut Agelmundi regis песет ulcifceretur.Quare comparato mox exercitu, ín Búlga
ros írruír,& in primo congrelTü,quum ínclínatosTuos cerneret,ac íamiam terga da-
turosjtanta uerborum aíperítare corripuít,ut ín hoftes reuocati, patrata magna ftra
ge fu perarint. Vi ftoria,pra:da,cV hoftíles exuuig ufque aded auxere ánimos, ut Ion* +e
gcmaiorafpontedifcríminaiamobírét.HícigíturSecundus Longobardorum rex
glonofercgnauit:eíLethus,IldeochuscVGodenus rite fucceflere. His quoqj tem-
ponbus,interOdoacremHeruIorû,in Italia late régnante, ÔVPheletheûRugorum
rcgcm,utfuprád¿cerecoepimus,nonmediocrisorta dúTeníío. Nam quumPhele-
theus,qui ultcríorem Danubrj rípam incolebat, iuxta Humen oceupareniteretur,
haud mediocre quídem hinc odium exarfit.ln Norícorum finibus beatí tune Seueri-
nícoenobíum erat,quiuir maxima abftinentia.fanftitateac au&orítateclarus,code'
ftifa'pe admonítíone Pheletheum cumGefa uxore corripuit,utáfolitainíquitate
dcl7ncrct:eiCB futura mala pra?dixít.Quarehunc Odoacer,coa(fto magno Hcrulo-
rum acTuringoru exerc¿tu,ab Italia progreíTus adorítur:hoftem cum coprjs proie- V>
rit,ac ca:dít. Abada íngenti Rugoríí multitudine, ín Italíam uictor redir.Defertam
mpxRugilandiam, Noricis fereoppoíítam,reü'<ftis quashabebant fedibus,Longo
bardi oc-
Í>EC<l4DIS I. ЫЪЕ± Vil' ,4j
bafdíomiparuntJLandiaenim barbara lingua, patriam fignificat. Hinc egrcfsí iri
patentes Feldix agros defeendere. ubi tertio port anno,quum propter mortem fra-
trisreoís.áRurltheruda Totonis filia facínorofifsímeínterfefti, bellum oríreturj
Longobardi Herulosjprofligant, Radulphú Herulorú rege interficiunt* Heruli ex
eo tempore ufqueadeoadmternecíonécgfi,utpofthacregemnunquamhabuerínt.
Adauáo totbellísprofperegcftís exercítu,Longobardi time bella ultrd capeíTunt,
uírtutegentísgloríam amplificare ftudent.Cum Gepidis, Vualterio Vacchonis rc«
oís filio régnante, bellum ineunt.Defun<ítoVuaIterio, Andoínusnon fine magna
cedehoftem fuperauít. Parta tam clara uicfroriaj milites regem orant,ut Albuinû re-
m oisfiliumiquiinacieThorífmundumobtruncarat, §¿ cuius potífsimum uírtuteuí>
cíflentjinfolenniconuíuiofecú aecubarepatíatur: ut cuius uírtutéínpradiófpefta
tam habuit,eius dignitatem triclínn communícatione decoret. Atille:Non fcítís,in-
quitJLongobardorum npn efie morem,regis filium patris efle conuiuam, nifi prius
ab externo quouís rege arma fufeipíat. Quod ille audíens,adTurifindum Gepida-
rií regem,quo cum bellum gefíerat, proficífeitur. A quo honorífice'exceptus, com/
mííTainconuiuiorixajThorifmundi afepriusca?fiarma cócedentepatre retulit:ad
Longobardosq? reuerfus,laudata i uuenis audacia,regale conuiuiü iure promeruit.
Hícregno fuccedens, ufquequaq? clarus iam habitus , Clodífuíntam Lotharrj regís
Francorum filíam , uxorem accepít, ex qua Albifuínclam tantum filíolam genuirj.
» Cum Turifindo Gepidarum regí Cunímundusfilíusín regno fu ccefsíífet, patrís'q?
mortem ab Albuíno ínterfecti ftuderet ulcifcijaríb Longobardorum foedere, eos
bello lacefsít.Albuínus cum Auaribus,qui prius Vnní dic"ti, deinde Auares a reg¿
nominatifuntiperpetuú foedus ínit.Mox cum focrjs Gepidaríí fines ínuadit , hofti>
bus'qj ad ¿nternecíonem ufque deletís,Cunimundú obtruncat.c cuius capíte fibi po
culum parauít» Captíuam abduxit cum magna multitudine hominum , regis filíam,
cuiRofimundaenomen erat : quam,quum prole caruífíet, non fine exitio fuo duxít
uxorcm.Gepidarex eo conflí¿luítauiríbusattenuatífunt,ut ultra regnarenequiue>
rínt.Nam quícuncp bello fuperfuerant.autLongobardísparuere, aut Vnnís calo'
catenentíbusgrauíferuitíoprefsiíh'pendia pendunt. Amplificato regno, gloría'qj
30 Longobardorurri^quumTotilaeGóthorümrelíqurísíncendíum ín Italia fufeítaf-
fet,quos Bellifaríus paulo ante1 contríuerat(Gothi ením,quí remanferant,hoflis ab'
fentíaunáconuenere,Hildebadum, deinde Ataricum,poftea Totílam regem crea-
uere)delíberandaquoq3 prorfus Italia IüfíinianuscogítabanNarfetéCartuIaríurri
cognomento diclum,patriciumcrearat,ei<qj expedítionem hanc magnäultroman-
darat.Hic cum Longobardis,quí cum Albuino rege Pannoniam oceuparát , una'cH
tumAuaribus,deletís fere Gepídis,íncolebant, foedus icít,í<ftocp fbedereaduerfus
Gothosauxílíum expofcit.Maximum ualidifsimum'qj auxílium iureíbeictatis Nar
fctidatur.Quiubi cum Romano exercí tu in Italiam traíecít,Totilam'cp cum Gothís
omninodelcuít,multismuneribusonuñusín Pannoniam redrjt. Quo ufque ígitur
+° Longobardi Pannonías íncoluere, Romanum femper imperíum adiuuarút. Qua-
reLongobardí trigefimo Salutís anno íiipfa quingentefimumjufííniano imperan- Ko
te,Pannoniasíngrefsi, annos circiterquadragintaduos eas íncoluere, &f tribus aiv
nis ante quám Bellifaríus ín Africam profectus, Vandalorum gentem íanedclcuc-
rit.Scdquomodo hi deinde in Italia traíecerint* ex ordineuídeamus. Verum ením-
него multa Italia? infaufta&infelida fîgnaapparuere, qua? futura mala portende-
bant.Inprimisítapeftisufquequaq? grafláta,utnullalu<ftusexpersdomusínuenire
turEuitanda:labísgratia,domícilía,faailtatesacpecoradeferebantur:ccírabatagrí
tulturajcacteraf'cp artes acftudía omnia deftítuebantur.Parentes a liberís,aclibcria
parentibus deftituti,nullum píetatís officium retínebant. His etenim malis etfi uní-
Й uerfaltalia ad Norícos ufqj laborarít,prac caeteris tarnen Liguria eftabfumpta.Sub
ha*c témpora luflinianus ín amentíam cadens, rebus humanís excefsít.Paulo poft
monftralpngefaíuíoraaccíde'reJgnexinCoeloacíesperltaJíamuifae, quaefanguí-
ncm ef>
l44 «^5Vr. SOKFIKII X£Z VJtÇA*.
„cmeffundcren^ybcrisurbemimindauK^
per totam Jtaliam, continuarte dtebus fuere imbres. íuftínus minor , Iultmiano de.
fünfte» fuccefsit,cui Sophia uxor fuit,quâ tanti malí caufam fuiílepcrhibent. Quum
Narfcs Gothís ítaliam liberaflet , magnumep ex tot belli fuccefsibus quarftum feeif.
fet.ne medioerem quidemfibia Romanis inuidiam confiafle dicitur. Quippe qui
Imperaron ßgnificafle feruntur, Romanis multo fatiusdîe,Gothis quam Gratis
obfequium prarítare,quum Narfetis ímperiofa fouacp tyrannidead miferam feruí.
tutcmredadtieireuideantur.Quodfi Romanar reípublíca:nonconfulatur,utNar.
fetiscunuchi liberentur imperio, extcrnísfefegentibusdedíturosincerminati. His
commotus Imperator, fufr'efto in cius locum Longíno,Narfctcm mox Imperio ab. ю
dicàuit.Sophiam quoq? luftini coniugem,ha?c literis ei minatam fuifle ferunt,fc от/
ш'по huncEunuchum, de república male meritum,addifpcnfanda in gynxcio puel.
lis lana: penfa,redac~turam.lllum ad harc contra refpondifle/Talemei tclam feexor.
furum,qualem nunquam ípferetur expedituram.Is igirur partim odio, partim metu
pcrcitus,Neapolim lecefsit,legatos ad Longobardos mifitrquib. rclieb mifera Pan.
nonia,adoccupandam locuplctem feracifsimamqj Italiam hortatur. Atilli,quum ea
fibiofïcrriconfpicarentur,qua: femper optarant, mandata libenteraeeipiunt. AI.
buinusrexingcntifpeelatus,coa<ftis omnium Longobardorum families, aeeeptisq?
fecuinc'Saxonibusfociis, cum liberis &uxoribus,circiteruigintimihbus,ad emi.
grandumfecomparat.Pannoniam Vnnis, quibus cum perpetuo foedcrcobftrícb' îe
fuerant,reIínquereftatuit,quando cum Vnnisquoq? Pannoniasannos olim duos
cV quadragintaincoluerant-Ea tarnen conditio fedibus cedendi Albuino cumVn.
nis intereisitjUt fiquaunquam necefsitudo ad reuertendum adegerit, propria cui.
quearuarecipcreliccat. Ad prarftítutum ígítur diem, quem calendarum Aprilium
56$ fu,i{Iefcrunt,quuma fidelibus Pafcha; folennia celebrarentur, & anno Salutis quin,
gentefimo fexagefimooftauOjLongobardiomnes Pannonrjs emigrant. Per Syrmi.
um itcrfaciunt:Saxonesquoqj,quos diximus, fecum dueunt. Quorum mox-fedes,
Lotharrj ac Sigisberti Francorum regis edicto.Sueui occuparunt,

RERVM VNGARICARVM D E С A D I S
PRIMAE LIBER V I I Í.

TALIAM Longobarditertio,quoemigrarunti menfe , cum Saxonibüs


^ attingunt.Albuinusrex montem in finibus editifsimum confcendit,uc !•
Щ\ hincprícftantifsimaicelebratifsímaccp regionis fitum pulchrítudínem'cp
VtrtùUs Ы. *&зе^.-^2«, profpiccret- quaremons illepofthac Regius appellatus :ubit uifontes
font» opprí. ems magnitudiniscapi folent,utuniuspelle(ueluti Paulus auftor eft) homines fere
Lt'z™iin 4uíndecim cubare queant. Italiam fubinde ingrefliis, quando nemo hucufque his
impedimento fuerat, Venetiam occupât , & Foroiulianos : quibus nepotefii
Gifulphum , cum delecb's Longobardorum familrjs , uelut ille petierat , fane*
prafecit. Metropolita Aquileienfis , cui Paulo nomen erat, fingulari fancb'.
täte uenerandus, dum fibi fuce'quc bafilicx timet , cum facra fupellecftili ¿Vcol.
lcgio facerdotum in Gradum infulam confugit , ne quid forte detriment! á feris
Barbaris ccclefia patcretur. Eo quoque tempore Benedicbs,uir fanftifsimus, 4«
pontificatum maximum gerebat. Atque Vnni,qui& Auares dich' funt,& Panno.
nias,abcuntibusLonoobardís,índitíonemfuam aflerüerant, audita Lotharijmor.
te,Francorum regis , lpepropagandi imperrj, in Francos bella mouent. Fuerunt au.
tern Auarcs Vnnorum genus,& exercitus Athilaereliquiie:quos diximus defuncb
Athila à Gepídís fuperatos,qui feiterum fubfjei recufabant.Vnni uero,qui cladi fu.
perfucrant , Vnnorum nomen exofi, ab Auario,qui Zeliorbi fuccefsit in regno.fefe
Auares lwncupauere^elicbs'cpPannonijsin NoricumreceíTerunt;aquíbuseare. 5*
gioBaua.

i
,VEC^T>IS I, ЦЪЕК VI IL 14$
Auares nuncupaut?rc,relí<ftisqj Pannonrjs in Noricum receflèrunt, à quibüs ea re*
gio Bauariadiclaeft.Strabo eam potiùs Boióariam,áBoíís,qüieam relífta Itäliater
ram habitare uolucrunr,appcllandamcfTearbitratur.ExLothArio quâroorfuperfuê
refilrj.quipartito regno dominariuolucre.AdilbmusParrhifiis irrt pcrabat» Aurelia
nis Guntranus,Safinnenfibus Upericus,8í Sigibertüs dertícp Mctcnfibüs ,ih qüém
Vnni magno ímpetu írruerc. Atille ne minore quídem audacia frerós,mTuríngí'
amhis occurrit: Se" ad Albim fluuiû conferta manu , fundit, fugatqp , pacemqj peten>
tibus ca data. Paulo poll: tempore.refumptis Vnni uiribus,eodem in locó cum Fran
eis conflixêre:ui<ftoriacp potítí, ípolrjs ас praedís önufti, in Pannoníam redíere. Nár/
|0 fes Eunuch us,quum Ljongobardos ¿ compofito aduenifie cognouüTet. Romam fe
recepit,ubi non multo pôit tempore diem obrjt. Corpus in plúmbea arca cum auró
Sargento multo recondítum , Conftantínopolint perlatum eft. AlbuinoTauriíía>
nisappropínquanti, Felixmoxepífcópusad Planem fluuium occurrit,8¿Utnequid
cedefix fux detrimenri fieret,grau¡ afleuerâtione impetrauít» Deinde Vkentiám*
Veronam,Montem filicís,Mantuam,ac cañeras (praeter Paduam)V<nctia:ciüita*
tesLongobardi capíunt.Mediolanum poft Brixiam Bergomumfp captümcXpu'
gnant, paulo ante multis calamitatíbus afflicbim.Quíppc quod,quú ad Bellífarium
dcfcciíTet, à Gotthis deindereceptum , pene fubueríum eft.ln qua quídem üaíh'tare,
tríginta Mediolanenfium ciuium milia caria fuiflètradunt. Vniuería regio Tranfpa
^° dana,pra?terTicinum, in Longobardorum pot<ftatcperbreuiredacbeft*Atillud
triennio obfeíTum,tandc expugnatur.Rex urbem íngrediens, una cum equo itt potf
rajquarad Oríentem fpecbt,concidi(Iè,ne<ç unquam furgerepotuiflefertur: doñee
facb uoto , quo Chriftianum populum,quí deditionem in tempore non fecifléf/e ¿
medio fublaturum obftrinxerat.Ticinenííbus diu refiften tibus pepercit,popuiUsu¿
níadonatuSjfauftís regem aedamationibus ad palatíúuíC£,quod olim Theodorícus!
crexerat,pratfequutus,acomnidefperatione leuatus , non íam illum prius odífle,
quàm pofthacamaiïèuifuseft.Sed dumTicinenfiobfidionedetinebätuf,ne torpea
fceretocio,príctcr urbem Romam 8c" Raucnnam,acpleraqjlittorís Adríatíd óppi'
dajOmm'ainHetruríamufquedomuerat. Quumpoftanni lupenoris ubertatemac
,e peftem.íacua Italíam fames inceiiiflet,multos ex uarijs gentibus colónos eó contra>
xííTedidtur.Díftríbuti Gallix pleriqueuici,adhuc Gepidarum,Bulgarorüm,Sar'
matarum, Pannoniorum,Sueuorum âc Norícórum nomina redolent. Demum,
quum ínltaliaannos tres cV lex menlcs ípfe regnarct,coniugis infidas mteremptus
eft.Nam quum Verona? in conuíuío exhilara tus,uxorcm ad bibertdum liccntítls in>
uttaflet, porrexifletq? poculum e Cunimundi foceri capitc fabrefacbim , ut cu ni pa*
tre profufiúsbíberet:Rofimunda dolore correptájinfidiaeexcógitareadurgentepíe;
tatccogítur.Peredeum uírunifortifsimumadít.multishuncpollítítátiónibusin uírí
cedem allícere nititur. Quod quú aflèqui nón poíTet, artíbus eum círcumüehíf. Ami
ca quardam Peredeo fuerat, quam farpe noftü adírefolebat: regina fe fubornat,ícq?
4» m leftoamicammcntita,aduenienti Peredeo fuppónit, DeceptUm patrata Venere
Percdeum ínterrogat,qua cum fibi rem futííe putarit:reípOndít,fe cum ueftíaría coi*
uifle. At illa le ubi patefecit, Peredee (inquit) aut te Albuínum ínterncerí,autab
со te interfici opus eft, regalcm quando thorum inceftafti : ni parUeris , paternameß
mortem ultus fueris,te adulterrj poftulatum,díra morte feito moríturum.Ille tímorí
perculfus, fe regem interfectururrt pollíceturreumq? meridiantem,unà cum Elmicho
coníuratíonis auc"tore,dato ab uxore figno adoriturjcV obtruncat.Eíus corpus ftatu
ra procerum,ac bello alperrímum, pro palatió Verona?,cum máximo Longobardo
rum omnium luclu, ícpulchro reconditum« Elmíchus poft hunc fCgnum dccüpare
conatus.quum Rofimundam ííbi deíponfaflet,Longíno prarfe&dRauennatieX'
ro templo mandat, comparatam continuó nauírít adfe mittat, quam Elmíchus cürrt
Rofimunda,ck: AlbiGnda regís fflia,regiacp ga^a confondit, Quum Rauennam
peruenüTentjLongínus Roíímunda: perluader,Elmichum interficiat , fecj uirüm caí
n piar,
piat,utRjuenn»dominatufrutpoffît.Annui4inconftantifsimafœmma,Elmichoiri
balncis ucnenum propinat: quod illc bibcns,ubi fc letali potionatum pharmaco
intcllexit,reliquum quod ín póculo fuperfuerat,díftricT:o gladio uxorem haurire со-
eoit.Quod quum illa ui adach feciflèt.uenenum u triq» uitam pariter intercepit. Ex
quo quàm iuftafiiitnumina comí cere licet,quandofacinorofos mutua fefe carde in-
terficerecogunt,Hisuiradefimctis,Longínus Albífindam filiamregís.cumuníuer-
fis opibus ad Iuftínum Impcracorem,Bysantium mißt, Percdeum cum Elmicho
& Rofimunda aufugiflc,dciude cum Albifinda Cóftantínopolim una traiecifle,ple
riqueferunt. Qui quum horrenda: maonítud¿nísleoneminharenaconfecifíét,atqj
ideo Imperaron formidolofusfactus efiet, AuguftiiuíTu oculis capáis eft. Sednec *
minus quidem fe caecum,quàm uídentem exhibuit. Nam quú indígnam caccitatem
ulturus.fecretum principis colloquiü poftularet,ut eorum qua; funtreipublica? ma*
ximè neceíTaría commonefaceret:duobus cultris fub utraquemanu delitefcentibus,
patricios duos internuncios interferir. Longobardi,habito Ticíni conuentu, Da*
phonem regem créant: qui quum Romanos mukös cacdiiuiïîilèt, alios extra fines.
Italia: rclegafièt, uix annum ununi&fex menfes,à pucrofuoiugulatus,clauderepç»
tuít.Multi nobiles,ô£ ingés multitudo populorum,dum Longobardorum feuitiara
fugíunt, Venerias traíecére,fcq; marino tune afylo à barbara feritate uindicarunr.
Daphone mortuo, decern annos Longobardí fine regibus uixlre, oprimís tantùm
ducibusufi.TotamfereltaliamjprarterurbemRomam.quam nunquam caperepo a
tuerunt,in ditíonem fuam aííeruérejcVprarfccbirasregioníí ac urbium,pro ducum
numero diuíferunt+Zaban Ticinum, Vullaríus Bergamum, Halaius В rixíam.Euí-
nus Trídentum,Hifulphus Forum Iulium,atqucalrj deniquealias urbes rite fortiun
tur.Trigtnta praeter hos pra:fec*ri creati, qui uarijs urbibuspra:eflent.QuurnRo
manorummulti ob auaricfcm morte mul¿tarétur,reliquís per uaría loca díuifis, tan*
dem factum eft,ut terriam frugíí partem, quo ftipendiarrj Longobardorum eflè uí-
derentur,quotannis foluerent.Sub tot tyrannorá imperio multa: urbes diruta?,miüV
tadeorum templa populata, multíquocpíácérdotesimmanitertraddati.ck' maxima
denique pars Italia: in Longobardorum feruimtemaíIérta.Longobardi,amplifican
di Imperrj gratía,in ulteríorem Galliam trafj cere decernunt: potioribus harc prouin- i
ciaducíbus tríbuirur. Ferae gentis eruptionem,Hofpitius uir fan&ífsimus,qui ad Ni
ceam monachis prarerat,diuinitùs afflatus farpe pracdixerat.Ciues Nicenfes quadocg
monuerat, mores uítamcj mutarent, iufticiam colcrént.cV pietatem : írata Gallis nur
mina,pcenitentia magna placarent: quandoquidem dira Longobardorum ím mine-
ret eruptio,quí feptem urbes eruerét,quum fidem &religioneerjciant,períurfjs, fur*
tis ЪС rapinis obnoxia: .homicídia pro nihilo ducant, nüllaqj charitatis bí miferícor-
diacueftigíaferuent.Quare non mediocre futurum hinc populis exitium aríolaba-
tur: quin & monachos emigrare iubebat,haudquaquam diuína: uoluntatís ignaras,
Hatc uirillemáticinabatur: qui tanta uitaeauíteritateutcbatur,ut praeter cilicium ЪС
1oricam ferream pro interiore tuníca,nullum aliud noucrit indumentum, pane dun- 4«
taxât bí cariéis aquaqj contentus:quadragefimale ieiunium, radicibus duntaxat her-
barumtranfigerefolitus,Monachiuiro grauifsimo aufeultantes abiêre,eumcp íblum
in cœnobio deferuêre.Víx prouinciarfinibus exceíTerunt, quum hoftes aduolarunt:
qui quum uniuerfa difquírercnt,defertum coenobium ínuenerunt+Hoípitius quum
fe è turri oftendiÎïèt,eam confcendunt,homincm catenis obftrícTrum , ciliciùqj inuo- %
lutum inueníunt,E'catenis noxium 8£facínorofum rati, quarhomicidialatrociniáue
patrarit,fubinde fcifcítabatur:at ille,omniü crimínü reum fe fatetur. quare quum in
eum unus gladium díftríngeret, ut ultimo miferum fupplicío afficerer, elata cörinuö
dextra carnificis ríguít,obftupuitq»:quam quuillereuocarenon poíTet, in fignú íálu-
tís uir ille fan&ifsimus repente exoratue.reftituiflefertur.Longobardus reftimtú fibi
brachíú admiratus,orthodoxaftatimChrífi:i fide,deinde facris initiaríuoluit,in еоф .
cœnobio ad extremum ufqj diem religiofîfsimè uixit.Quicunqj Hofpitij uerbis fidé
adhibuére , foípítes in patriam rediere : contra qui aípernati funt, in ea expeditione
crudclj
!D£C^ÍT>/S I LIVE*. VI IK H7
crudclí faro obíere.Gallias igitur Longobardi difcurfantes, pagos &C oppída quarq»
dirípíunt,ferfó Sí incendio cuneta ualtant. Arnatuitlpatricium, Guntram Franco
rum regis iuflTu, cum ualidilsimo excrcitu occürrentemproteruní.lngens Burgun-
diorum exfa mulritudo, abada demum maxima prarda. Ditatiín Italiam ièfe recipi
unt : paulo pôft Italiam íterum ínuadunt, fed non fine alíqua ia&ura rediere. Saxo-
neSjCjuicum Longobardis in Italiam uenerunt, eorum exemploprouocati,ín Gal-
lias erupcre.Sed соаЛат prardanv'nterccdente Mumulo patricio, qui Galliam tue-
batur,relínqucic coacb'.re infecía redíere.Non multo pôft, quum íníquo animo fer-
rentre in Italia habitare non pofte,nífi Longobardis ucch'galia penderent, Sígiperti
,c regís auxilio,inpriftinasfedes,cumliberis& uxoribus,quas Sueui occuparát,relatí
funt.Quas quum uireciperecogerentur,necp tertiammedíam'ueparté,quarn Sueui
fpontcconcefierant¿reciperé uellentr duplici tandem .cademcpingenticladeaffecti
quicuéVc.Hoc tempore poftTybcrium Mauritius imperauit,quiper prarfecTtos re
bellantes Armenios Sí Perfas domuit.Ingcns diluuium,prxfertim in Liguria ¿V Ve
netia:Calendis Oâobribus magna tonítruaaccidéVe.RomarexuberansTybcris ¿n-
undatío,íngcnsq; fector è ferpentíbus in ripas eiectis exortus eftrunde magna peftis
fubfequuta. Prar Niliinundatione uaria animalium monftra apparuêre,mafculini
feeminini generis , qua? ad lumbos ufque humanam effî'gicm referebant : adiura-
taep per Dcum , à prima díei hora ufque ad лопат , fe uidenda exhíbuerunt. Exa-
*° öo decern гугаппогцт imperio.Longobardi Antharim Daphonis filium regem de
fignant, qui&Flauius ex cognomen to dicftusrundeca'tcriquoque reges, Flaurj co-
gnommatí.Hocduccíniquisaufpicrjsurbcm Rcmam obfident: cuius obfîdionem,
atlicluisinibribustempeftatibusqjdcrerriti, non fine magna hominum pecorumep
iaÄura foluere coacb' funt: peftilentia fubinde uehemens cVpernicioià íucceífít»Ea
quoqs rempeftate Mauritius Imperator Childcbcrrum Francorum regem , i<fto fibi
fordere obftríngit r èc quu quinquagies mille iè (terri 6m mififlèt, ab inrerêdum Lon
gobardis bellum ímpcllít. Qui quum innúmera Francorum multitudine Italiam in
ua(iuct,multis muncribus à Longobardis exoratu s, re infecía receflit« Mauritius à
prarpoten te rege afpernatus,pecu niam fruftra reperiram amific. An tharis rex Brixel
je lum,quoDru<frhulphusSueuagcntenatus,cjuià Longobardis ad lmperatorem
defecerat,c5fugiffe dicebatur,expugnat, diruitqj. Druclhulphus cum prarfîdio iuo
Rauénamdàm aufugit . Deinde Longobardis cum Smaragdopatricio.qui Rauen-
nam cum prarfidio tuebatur, rriennrj icedus ieftum in terceffit. Mauritius capta Chil-
depertiregisforore,itcrííperleeatoshortatur,uti cum Longobardis bellum gerat:
qiios fi Italia excgerit.non тоЗо fororcm, fed cumulatifsima prarmia pollicetur,
Quodquumillcneceffitateadacbisfaceret,comparato ex Alemannis Franciscpex-
ercitUjItaliam íterum adoritur.Sed ortainter Alemannos Francosqj feditione, dimif
fa expedition e.turpiter in Galliam fe recepit. Longobardi profperojfucceflu elati,
Tridendno duce, ne mediocri quidem exercitu in lftriam côtendunt, regionem om-
40 nemlatèpopulantunqua quidem pacata, cum maxima prarda rediere, InAmarí-
cína infula,Francíonem magiftrum equitum, Narfetís partes plane feAatum, qui aii-
noscircíteruígíntifeíbí continuerai, obfident. Qui poft fextum menfem fa&aab-
eundi copia infulam dedíditroc" cum impedimentis,uxoreac líberís Rauennam tuto
nauígauit. Antharis Flauíus à Childeperto Germanam in uxorem petrjtrfed ille
nulla promiffi ac largitíonis habita ratione, quam à Longobardorum legatís accepe
«■at,íntcrcedentibus Gotthorum legatis,qui in Hifpaniaregnabant,ad catholicamcjí
fidem fe conuerterant,mutata fententia,Hifpano regí ultrö fpopondir. Quum hanc
affinitatem Mauritius Imperator accepiflet, Childeperto clam nunriat: &hortarur,
Vtquod antea non fecerat,nunc prarftet,in Longobardos hoftes arma fumar. Rex
,0 Francorum delecTru habito.tertiùm Italiam inuadit, ut Longobardorum feruítío li-
beret.Qui quum fortifsimè reftitiffent, ne parta perderent, magnam ac memorabí-
fcm Francis cladé íntulerei At Flauíus rex iam Gallíca ftrage clarus,ad Garibaldum
n 2. Bauarorum
Bauarorum regem legatos mittit, qui eiusfiliam fuo nomine in uxorem poltuknf;
eux Teudelínd£enomcnerat.E, fententia mandata peraguntjconiundraaftinitaterc'
deunt. Antharis paulo pôft,cum quibufdam legatorum nomine, ad uidendam Грот
famfubornatusprofidfcimr.regiamqjrpcciemdiffimulatjquumo; fibi à fponfapro
pmaripoftularet.dàmfponfifignumedidit.nam ab ea dimíiTus,fecuríquamarbo
rigrauiterinfîxerat,quis'nam eifet.euidentiùsollendit.Garibaldusà Francis incur*
fantibus infeftatus,filiam cum Gundolpho gnato in Italiam nuptui tradidit. Spon»
fus fpe&ata uirtute ac pulchritudine iuuenis.paulö fupra Veronam, inSardorum a*
gro Teudelindac occurritJdibus Maps, magno cum apparatu paricç lartieia nuptias
celebrant LongobardúEodem die tacb de ccclo arbor,haud procul à rege Anthari. f »
AgilulphusTaurincnfiumdux,arufpicem íuuenem confuluit: quifponfam.cuius
primae tunc nuptiaecelebrarentur, non multo pôft Agilulpho nuptui concefluram
eflfe refpondit.Quartum cum Longobardis bellum, Maurítrj rogatu,ChiIdepcrtus
Francorum rex gerere cogitur,uiginti fecum pracfe&os legionum ducít, forti animo
Alpes fuperat.Sedrexadßiluicionis meenia, laitali fub pedore uulnere faucius oc
cubuit: duces ultra progrefli,haud procul à Mediolàno caftraponût.Lcgati Impera
toris protinus occurrunt,ualida auxilia propedié allaturos fepollicentur. Quorum
uritapromitTa ad decimum ufquc diemquum expecbtTent, defpcratis auxilrjs,adle<
mmTranipadanamregionemincurlant,cunClaferroincendiocp mifeent.Veronam
ufquepopulatur,multaoppida in deditionem accipiunt, multo plura diripiunt.êi *•
in agroprxfertimTrídentínofxuíunt.Magnapecorum hominumep pracdaabacta
eft.Tresmenfes cardibus S¿"rapinís late graíratí,nil tarnen Longobardis , quiTicim
fe cômuniuerant,obeiîèpotuêrc.Moxingruentefâme dyiènteriacp italaboràrunr,uc
uix fefe in patriara reciperent.Sub hace témpora, Antharim Flauium per mediam Ira
iiam fedfle iter, prartcrSpoletum tranfîuilïè, ca?piflè Beneuentum cVSamnttesrac
demum cum exerdtu Rhegium ufquepcnetraiTe,extremam Italia; cíuitatem:colum
nam adfretumSiculumftatuiflc,eamcpdeclaraiïè ferunt Longobardorum imperrj
foreterminum,quamnoftraquocptempcftate Antherianam dicunt.ZottusBene'
uento à rege pra;fe¿bjs,annis uiginti in Samnioregnauit. Antharis autem miiîis ad
Guntranum Francorum regem legatis, uirum quidem quíetís &C ocrj amatorem, je
qui de pace agerent, quum lex annis pulchrè regnaflèt.Ticiniuenenoabfumptus
eft.Longobardi,Teudelindae eius uxori,prae manfuetudine Ы. cfcmitate nimia poto
ftatem fecêre,quem uirum optaret, eum fibi fumere liceret, eumcp.fe pro rege habí-
turos pollícentur^At illa optato Agilulpho Taurinatumduce,adfcuenireiuflum,
ex aufpicato(ut paulo fuprà dictum cft) coniugauit. Mediolani celebratx nuptias
ubi omnium confenlu Longobardorum rexille declaratur.Quum habenas Impesrj
Agilulphus, qui & Mago díctus eft,accepiiîèt, Agnellum Tridentium epifeopum,
ut captiuos rcdimeret,& de pace cum Gallorûrege ageret,mifiiïc fertur.eumq? от*
nia è lententia peregiflè aiunr,Eo tempore,pra:cedente maxima ficdtatc,inauditalcv
euftarum multirudo fubfequuta,qux abfumptis biennio longe' latecp fegetibus.gra ^
ui&imam Italia? famem reliquere. Cometes per menièm in ccelo uims. Munulpiw,
ínfula; fànériluliani dux,quia Francis le dediderat,àrege carfus ed. Gaidulphus Bcr
gemenfis dux,qui à rege dcfecerat,cidcmrec5cilíatus hon fuílTc dicitur* Hoc etiam
tempore bcatífsímuc GregoriusDialogum de Vins fan clorS.Teudelindac regina;
dicauit» cuius gratia itapromeruit,ut eius opera Agilulphum regê,ca»teroscp Lon
gobardos ad ueram fidem redegerit,ecdefîas depreflas Ieuarit,exa<flos epifcopos re*
ftituerit> Romanus autem patrícius, SC hexarchus Raucnna Romam profedu»,
inter redeundum,duitates à Longobardis occupatas in priftinam ditionem rede*
git.Exhispotiores fuere.SutriumlPolimarcium, Hortum»Tuder,Ameria,&: Peru*
fia. Quod ubi Agilulpho nunciatüm cft, Tidno ftatim egreiTus,tumultuarío exerd f9
tu Perufiam contendit. Gráui urbem obfidione, cum Marifione Longobardorum v

duce,quiad Romanas panes defccerat,circumdüdt«Haudmultisp6ft diebus capta


urbe,
ЪЕСЫЪП I LI'S ER Vitt' 14p
urbe.Marifíonemad fe dedu&um,rcpcjuinadefe<fk>rém morte intêrcepicpopulaca
regione,magnaprsedaditatus,in CiíalpináGalliamreuerfuseft. Eius aduentucum
Gregorrj pontifias animus admodú confternatus effet, Tcudelinda?reginae impló
rata ope patrociniocp,perpctuum cum Agilulpho fccdus íníuít.QuodÍndiui Gre
gory Epíftolisintuerilicct,quíbus deconceffa pacc,tngentesregiregina?qj Longo*
bardorum gradas agit.Iifdem quocptempor¡busBauarí,quú in Sclauos irruiífent,
fuperueniente Chacanno AuarüVnnomm'ucrege,ad interneción? uíqj cedüntur.
Et Childepertus Francorum rcx una cum uxore ueneno potionatus,ínterrjt.Eadem
quocp tempeftate Vnni,qui 8c* Auares dicti funr, Pannonía egreílí, Turingiam ínua
|0 ferc, grauiffima cum Francis geifere bella. Burunnichildis rcgina,cumTheudeper'
to&íTheodoricomepotibusadhucparuuliSjin Gallía imperabat. Data íngentipe*
cunia.Vnnos- regno cxegit: ipfacp Guntranno mortuo, cumnepotibus regnauit.
Tuncpacem cum Chacanno Vnnoru m rege, Sc" Agilulpho faftamtradunt.Defun'
ño Romano patricio & hexarcho, Gallicinus ritéíuccefílt,quícum Agilulpho paU
lopöftpacem íniuit. Agilulphus quocp cum Theodorico Francorû rege perpetuû
fccdus percuffiífe tradíturJVIahumetus pfcudopropheta,qui leges Saracenis dedit,
in Arabia nafcitur.Zangulphum Veronenfííí,Gaidulphum Pcrgamenííum duces,
quamuis bis data uenía pertinatiùs rebellantes,ultimo fupplício is afFecít. In fequen
tianno non modo maritimam íinus Adriatici region em,fed paulo poftTranipada*
10 namjpcftilcntia^rauisínceíIír^Pofthacchorrcnda íígna fubfequuta:hafbc incóelo
fanguínoIenra:,e¿ lux per totam noctem apparuit.hîtrc portenderemala,Theodeper
tusrex Gallorum, grauífsimum Clothario patrueli conflíclüm intulit. Infequenti
anno, Ariulphus dux Spoletanus , qui Faroaldo fuccefllt, díem obrjt .Etquumante
mortem aduerfus Romanos apud Camertes bellum gereret, m'&öriäadeptus, mox
fuos milites percunctatus eft,quis 'nam ille fuerit, qui tarn fe ftrenuè in pnclio geíle>
ritfRefpondentibusillis.FuíífepríncipemPrxpolIentiorcmfuifl^^nquiOípfeuidi:
quippc qui femper me proprio adurgente hoftc,clypeo protexít.DeíndeSpólctoap
propmquans,fpecbtadíuíSabinibaíílica,ubi corpus eius recondítum elr,intcrrO'
gauit, cuius'nam illa foret ncdesíOiintn г*Гг.^„ ,ь . - i- 1

„„„^„.^iiuiivnw« cum uirum, qui inter conferios hoftes pu'


giuntem feprotcxerat, adíeclo íuramento, fuiífe afFirmauit. Ex quö mox credítum
elt,diuumSabinum,pientifsimummilitumpatronum,AriulphöadhucChfiftianiC
reli^ionis cxperti deeífe noluifse. Ariulpho Tendclapius dux gnatusép fucceífit.Eo
dem quocp tempore diuí Benedi&i cccnobium,in Cafîno monte fitum,à Löngobar
disimmaniter fpoliatum. Mortuo Zotto Beneuentanorum duce, Agilulphí regis
auebritate Aríchís filius fubrogatur,ad quem diui quocp Gregorrj extant Epíftola\
His etiam diebus Agilulphí filia una, cum Godefcalco Pai тспп\ ab equítibus Gab
licinipatricrj capta, Rauennam duda eft.Et Agilulphus fabrícandarum fiauíumar'
40 tifices adChacannum Auarum Vnnorurnucducem mífír,quibus qüandamín Gal
liainfulamexpugnauír. ItemTcudelíndareginaJbeatiloannís bafilícam,ad duode*
ctmum lapídem iupra Mediolanum.in Moicia ardificauir,pra:drjs ac facra fupelledi*.
liprofufèdonauit. ubi quondam TheodoricusGotthorùrcx,utmolliùsa:rt:iuarer,
amecnifsimam uiilam ínfano fumptu exardíficatam habuit:diucp Alpíum uícínitate,
&aerisfalubritatetemperiecpallecl:usfrequentauit.lbidcm Teudelinda fuperbum
palatiumerexítjubíLongobardorum habitum ritumep cemefe erat. Quibus mos
mt,à ceruiceaduerricemufcpradere.à fronte capillos diferímínatos ad osufquedi*
mittere,ucíbmenta ferre laxa,fluítantiacp ac linea, Saxonum Sí Brítanndrürrl more,
qua: lymbo quocp colore uarío exornare folebant:ítem uti cakeís ad pollícem ufque
íe htifcentibus,eoscp lígularum multitudíneobligare.PauIopoft Patauíum , nequte-
quam relujante piWfidio,à Longobardis deficit.cV Agilulphí iuífu iníecloigni ab
fumptumeft,Equiutus,quí auxüij giatiaucnerat, Rauennam rediré permiflus.Eo-

n 5 dem
dem ctiam tempore perpetuum cum Longobardis & Auaribus idum fccdus, miffi*
quocpàChacannoAuarumregein Galitaslegatis.quiearum regibus fignificarent,
ut ueluti cum Auaribus,ita cum Longobardis pacem fieri oportere iudicarent. \n>
tereaLongobardicû Auaribus ÔiSclauislftriam ingrefii,igniferrocp omniauafta-
uêre. Agílulpho regí filiusex Tcudelindain Moicia nafckur, Adoloaldus.Infequeiv
tí anno Longobardí Montis filicis oppidum inuafere. Smaragdus,quiprius fucrac
Rauenna:patrícíus,ex urbe àGallinico repulfuseft.Mauritiusigiturquuanrmu'
num8íuigíntí cum Theodofio, Tyberío S¿ Conftantino filias imperaffet, à Phoca
tandem ínterficitun cuius uírtutcVnnideuícti funt,quum adhuc bellum Longobar
dis cum Romanis obeífet. Ob filia? regís captiuítatem AlgílulphusMedíolano pro*
fe&us,Cremonar.icum magnis Sclauorum auxilias, quae à Chacannorege Vniio^
rum acccperat,obiedít,quam duodecimo Calendas Septembres capta diruít. Man*
tuam quoquc parifucceflu expugnauit, Romano prarfidiomunítam. Milites autem
cum impedimentas Rauennam tutos 8C incólumes dímífit. Vulturníaíndítíonem
accepta.Filía regís à Smaragdo patricio, cum uiro,líberís Sí fortunís reddita. Quare
pax ínter Romanos & Longobardos facía eft.Scd quum illaRauenna profe<fta,Par
mam perueniílét,partus difticultateínterrjt.HocannoTheodepertus o¿Theodorí'
cus Francorum reges, aduerfus Clotharíü patruum arma ílimpíere:ubi multa utrin
que hominummílíadeíiderata+lnfequentí anno, Adoloaldus apud Longobardos
rexàpatredeclaratuneodemqj díeTheodepertí Francorum regís filia,nouo Longo **
bardorúm regí defponíata proniinciatur. quare perpetua cum Francis pax fublC'
quuta.Bellum eodem tempore graueaeperniciofum Frauds cum Saxonibusinter*
c'eilit.Agilulphus cum Smaragdo patricio, Гэсрс accepta mercede.redíntegrauít in*
duciasrquo anno cometem quoqj apparuiíTe tradunt. Coníen tiente Phocá,8¿feden
te Bonifacio pontífice máximo , (tatutum fuit,eccleíía Romana ut cacterarum caput
eíTet,quamuis id Conftantinopolitana fa?pe fibi ufurpare tétafiet.Eadem etiam tenv
peftate Chacannus Vnnorum rex,quos Auares appellauím'us.habitomaximo dele
ctu,per Ulyricum Italíam íngrefíus,lftriam Ы Forum Iulium incurfat, oppída ac pa*
gosdíripít &ínccndit.Cuiquum.Gifulphus cum ínftrucb Longobardorum acie,
quiForoiulienfibusprxera^occumiTetjabinnumerahoftiummultitudinecircum^ j«
uétus occubuit. Cícterí deíperatís rebus,ín finítima oppída fe recipíunt,relí¿tiscp ca»
ftris oppídorum municione fe tuentur. Tomilda Gifulphi ducís uxor, cum his,qui ê
pugna fupererant,ín Forum Iulium fe recepít.Chacannus belli fucceffum fequutus, '
acrí Forum Iulium obfidionecoercet.Dum mœnialuftrat,quapotifsimùm parte ex;
pugnariqueant, adhuc uirentiaetateformacp confpicuus, Tomilda in uifum conti? -
nuohoftemexarfît.Çlam perinternuncium ftultamulíer Chacanni coníugíum pe>
tit; quodfi annuerír , cíuítatis dedítíonem pollicetur. Accepít rex condítionem.por*
tas fibi patefieri poftulat:quod quum illa feciffet,íngreffus hoftis,practer райа oppi'
danos pafíímca:dít,populaturomn)a,urbem inflammat:omnes qui à cícde fuper^
fuerantjcaptiuos abducít, in finíbus Раппош'гс fe collocaturú pollicetur : fed in Pan/ 41*
noníam reueríus , abacios captiuos aetate grandiores ad unum omnes obtruncat:
puerorumacmulíerum,C2Cterarumq}rerumpra:dam uirítim diuidit. ProfpeAa Vn
norumimmanitare,Gífulphí8<rRomuld3cfilrj con fcenfis equis fe fuga pncripiunt*
Grímoaldus tantùm puerabinfequentíbuscapitur.Qui quum ab Auare captíuus
duceretur,clarífsimum facinus aufus>ca:fo qm'pradbathofterefugit.Adhibítiscjfra
tribus praecoci fortítudínc,fe ab Auarum feruítute uindicauít+Mulieres ac puerí om
ries,Vnnorum graui feruítio preffi.Tomílda,qu3E tanti malí caufafuerat,ut fibi pro*
miíTapraeftaríuíderentur , una tantùm node Chacanni regís thoro potita : deinde
duodecim Auaribus concefTa,quí affiduo coituindomítam eius libidínem (atiarent,
in campo demum ad palum allígatam , iaculís configí, confixam¿p ad песет palo /'*
praefigi ímperauit. Dignum quidem libidinofifsima ícemína fupplicium à Barbara
«xcügitatum finite сепГетг^шррс quac,qualem mcrai^eftforaumajit^mjnaud^
DE СЫТ) I S I. ЫЪЕЯ VI II : 151
те mulícris audacia,S¿ imperiofà libídine concepta,qua? fatiarido appctitui,quàm pa
tria?,fuorumcp faluri côfulere mahiit.CQi)tràuerôciusfilia;haudquaquammatrisia
ttmpcrañtiam fequurcu lunc,fccj cóícryandaecaftítatisgratíajne à Barbaris procaci*
bus coiitamínarctut'jpulcherrírrium ас fumma laude dígnum facinus excogitarune
Puilorum carnes mámilis íuppcu^bant, qua:cx calore contabefeentes , teterrítnum
odorcm emittercnt.lrrucr.es continuo. procí,quum cas maníbus traclare occoepere,
olidmnfccrorcmabqmínatí,nonmodo dímirtcre,fed execran cogebantur, quando
Loiigobardasomncsolcntifsimasexclamabant.Quumuirginitateluamitapropu^
gnaiïent.diuino quídembqieficíopromewére,uthonoríficennrsimaconn^bíaíbr#
»'° tircniurmam altera Alanorumreg¿Bauarorum altera nuptuí tradita fuífle dicitur.
Poll Gifulphi mortem, quem Foroíulíeniem ducem fuiffe díximus, TaíTo 6¿ Caco^
filiirucceíIerCjquiregíonisdominatumparitcrobíere.Harc regio, quxhís fubdita1
fuerat,à Sclauorum parte,qua? Azellía dicitur, adMcclariam uique protendebarur.
Quaread Rachis ufque témpora Sclaui,qui Dalmatiam ac Iftriam inundaran!, Fo/
roiulianorumueâigalesfuére+Hosigitur fratres,quum Grcgorius Romanorum
pam'ciiisOpitergíumíuffifíctaccerfí.ut raíaexmorebarbafiliósadoptaret.urbem
ingreíTbs,ácollatis íníídijs capíacobtruncarí prxcípíc:allatocp Taflonis capiti.ut
promiíía facinorofifsímé prarítaretjbarbam abrafît.C*cfïs his duobus , Graíulphus
patruus domínatúoccupauit* Quod Radoaldus & Grímoaldus inique ferentes,
10 confccnfanauículainSamníumtraieccrc:ad Aríchim Beneuentanum,fuumquon'
dam pardagogum peruencre: à quohemorifice excepti,filíorü locohabítí funt+ Hí*
quoquetcmporibus,mortuoTafiloneBauarorum duce, Garibaldus eius filiusad
Águntum à Sclauis pronígatur»Qu¿infolenti uí¿loríaelati,dum agrum late difeur*
runt,paffimcp prxdantur,rcfumptis Bauarianimís par»tcr& uiríbus , eosjrepetunt:
redíntegrato pra?lio,ac recuperara praeda,innigamucrtunt,pajantes^ e fuis finibus
erjcíuntNSclauí(utín primo Libro rctulimus) ¿regionibus Tranfiftríanis proma*
narunt,atcp Iftríam S¿ Dalmatiam oecuparunt,eamcp à fèSdauo'iliâ dixere. Primas
fed es trans Danubíúnonrcliquere:exquíbus Boemt, Poloní , Amaxobfj fiue Ru*
tcni,& Roxíaniadhuc permanentstem Bulgari,qui Myfías oceuparunt, eandem
|9 linguam retínente Quin ckVandalícodem gloíTematc utuntur,quífub Genferico
regeHífpaniam,deinde Afiícam o ecu partim: quorum reliquias; .Víndelicos,Sa>-
xoníbus contérminos pleriqj tradiderc.Ego au tern contra, potiùs Vándalos à Vin
délias logé celebratioribus uctuftionbusqj populis denomínalos íudícarím. Agi-
lulphusfa^pecumRomanis oiFrâcis inducías fecícEo tamêanno.quo Sclauimííé'
rabiliterIílriam,cxfispra?fidi7spopulatiíunt,Thcodepertusrex Francorû à fratría
busca:fuscft.AtqueClodiaríus,,ut(blus rcgnaret,Tneodoricû patrem interfecit.
Etpaucis poftmcnfibus Agilulphus,quum annos quinqué acuígínti regnaffet,'ex/
tremumdiem obit* Adoloaldus cumTeudelinda matre in regno íucccfíit.Paulo an
tèPhocas ab Heraclío patricio ca?fus erat.Regnans cum filio Tcudelindadeccrn an
4e nos.inter Lôgobardos acltalos pacem fcruauit.Multas ¿nítaurauítecelefias barba-»
rico bello collapfas,ingcntiqj cas donatíuo exornauit. Sed quum filiusad infàniam
dcdínaflct,rcgno côfeTtim eijcitur,S¿in locû eius Arioldus lubrogatur . Qui quum
duodecím anuís imperaflcî,moxcxtincl:us cft,Rotheriusép creatus : qui quamuis in
fticía: cultor cfTe uideretur,Ariana tarnen labe contabuít . Duos in quaque ciuitatc
cpífcopos,ob Arianam hxrefimpaflus eft «A* Romanis demumper AionemAnV
, chis Beneuen tañí ducís filíum,ínfaníe pharmaco potíonatus,á príftina fapíentia pJa
ne defecít. Sed ad Heracliü redeamu$:cuius praxlarum facinus, quod in Danubrj
ponte patrarat,nc ííne magno quidemfcelerepraeteríre poíTem.Híc ením poftínv
lumimperium,anno quínto,grauifsimoPerfarum bello uexatur:quippe quorum
f0 rex Cofdroas,Pala:ftínam infanís copfjs íngreííus.cunc'ta ferro ignicp uaftat. Hiero
folymam capit,ubi nonagmtahomïnurn milía ímmaniter trucidata. Crux noftrí Sal
^uatoris aufertur,in captiuiutem patríarcharcdigimr.Expugnatur mox DamafcusJ
04 Sepulchium
bcpulchrumDomininoftriniercioquaremoratu$religione,fubircnon aufu8,neq>
fandifsimumid facellum pollui autdirui paflus eft. Exorari ab Heraclionullisuiv
quamprecíbuspotuít, ut acceptis quíbufuís uecftígalibus quotannis,facrâurbem
relinqueret,crucem redderet^ patríarcharh.Sed paulo pôft Alexandria expugnat,
totamóp Aegyptum,& capta Carthagine.Lybiam in ditionem redegit. Heraclius
defperatapace,Conftantinü fibífilium fubrogáüít,quem Sergio patriarchs, ÔY Bo*
nofo parricio commendauit. Ipfe re licb Conltantínopolí,&: cómparato ingenti ex*
ercitu,per Scythia in Perfas iter fecitBeatifsimsc Virginis iconem Tecum tulit,mor-
tali ncquajquä manu facbm+Gazotem uenrt,ubi Cofdroas eíTe folebat . Qui quum
Ь o ftemaduen tañe nouúTet, in Perfidem aufugiens,fubaduftiscp fegetibus, utpabu ■•
locommeatucpcare'retexercitus,inPcrfidérerecepít.Duos Heraclio cuni magnis
exercitibus duces obíecít,quorumalteri Sambacar,Sabaro alteri nomen erat: quoa
traiecb Euphrate Romana: copiaefortiterexpugnarunt-Perfam gigantea: procer^
tatis Imperator lanceain ponte transfodit. Sarjm tertio fibi occurrentem fingulari
certamínc.díuac Virginis numine adiu tus , exuperauit ♦ Irruente mox grandine, ex
hoftibus multi cecidêre, Romana acies ilbefapermanfit, Cofdroas poftremö Raza-
tem pra?fc<itum,colle(ftis undiejue copijs oppofuit.Qui pari feto cum ingentimuld
tudine3amiffisnigintifeptem mHiraribusfignis,ui(ihis oeeubuit. Nondum infokn-
tifsímus Codroas animo confterriátunquippequi díuinos fibi honores inftituerat,
pro Deo paffim coli,& regem rcgum,& dominantium dominû à gentibus appella* г •
ri.ex edi&o mandauerat-Turrürt fibi argenteam dicarat,illucefcenribus lapillis exor
natam.ltem folemíunamcp cumftellarumuarietate confixerat, conftruxeratcp thro-
num,Ô£ demiflbs hinc imbres & tonitrua fulminacp mentiebatur . Ad poftremû со
■actis undtque coprjs,innumeriscp gentiumauxilrjs , filius Heraclio ad Danubiû ос
currít«Quumhíhc РегГаг, hinс Romani conftiriflènt.multaqj antehac calamítoía
útrínqj pra:lia mrercefiíffent,imperatóres ambo fuprapontem D anubrj quemTra-
ianus uidis olím Dacis erexerat,fingularicertamine d epugnare decernunt,ututrí-
ufquereipublicäcfaluti hac dühtaxat conditione confulerent:uicbjri,quicuncpfb.'
ret,excompoffto omnesultrôcederent,&impetratafkccrentfQuiirninpontemiiTi
perator merque defccndiíTet,nuncupatís utrinque uotis,conferto duello,Heraclius ; •
tädem noftriSaluatorís numinc adiutus,Barbarú interfccít.Opima I Б S v Feretrio
fpoliarcrulit.Perfa:omnes,parta uictoria,ul tro paniere, 8¿ orthodoxa fide ínítiati
funr. Ad ha;cSyroehius,Cofdroam patrem fratremep Medarfcm Heraclío feprodt*
turumpollícetur,firregnum Perfarü fibi delegaret.Oblatam condítionemaccepít
Heraclius, dummodb pons adTygrim amnem erecbis,Romano praefidío femare
tur.Deínde quum in Perfidem contendííTet,Cofdroam in thronofedentem cum fi'
liointerfecít«Syrochíum regno prarfccit.ponticp Romanum praefidium impoluit*
Crucem Saluatoris,abacla gaza regia, Hierofolymam rctulit.Sed illud diduper-
quam admirabilt.nequaquam prxtcrmittendum.Quum portac urbis qua: ad mon
tem fpeebt Oliuetijmperatörpaludatus equo phalerato inuecbis,crucem dextrafe 4«
rens,fîngulari pompa appropinquaiîèt,repentècongruentibus utrinque lapídibus
obftruitur*Multitudo infolenti miraculo perculfa,extantem in ccelo crucé, « ange*
lum portx defidentem fufpicit,haec uerba referen tem: Quando Rex coelorij, ad rc»
dimendum genus humanum,hancporumingredicbatur,Heracli, non paludatus,
non equo infidens purpurato,non coronatus, fed humilis afelli trego ueftus intra*
uti.utfuis cúltoribus humilitatis relinqueretexemplum. Ad hecne minoriquidem
ftupore,quàm leticia Imperator affccbs.depofitis triumphalibus ornamentis ;nu>
dis pedibus,linea uefte fuccin<fhis,profufo lachrymarum profluuio , fumpta cruce,
cum uniuerfo exercitu progreditur. Obftrucb iamdudum porta,cV cedentibus ex*
ésmplo lapídibus patefacliajmperatoremcrucemelaumanu ferentem admifit.Se*
quebatur&innumeramultitudo,qua:alternatim modulato cantu concinebat, O)
cruxfplendidioraíЫs4emdeibí^ndeereptafuerac,rвcôdiшrf Quinetiam odora-
ti&ima
Я ЕСЛЪ I S Г. LIIEZ VU U r#
tífsíma è Perfide aura,in Palacftinâufqj prouinciam,eam (utatunt) fubfequuiia eft*
Sedad Longobardosreuocetur oratio. D efundo iùbHeradio ArichtBèneuen
tanoduce,Aiofilius dominatumfufcepit, cui Radoaldum Grimoaldumq» fratres
minores natu ultrô paruiiTe ferunt. Quum uix hic annum unu№> ¿V fee menfes-quiç '
te dominarctur,ccce Sclauorum claffîs haud procul à Siponto I taliam adoritur,pa-
cos & oppidapopulatur, Aionem temeré prodeuntem obtruncat* Quod quum ira
tres cognouiiîênt,cum tumultuario exercitu extêplo fubueniunt,fternunt Sdauoe*
abachm ad littora praîdam récupérant, cañeros qui fuperfuerät fundunt,fugantép.
Eodem ferè tempore Rotarius Longobardorum rex,quicquid à Luneniî porçu ad
«e ulterioremufque Gallíamintcríacet.ín ditíonem iiiamrecepit,Opitcrgium,quod
Taurifiumôi Forum luliumínteríacetjdíruit. Impetrante quo<ç Heraclío Mahu-
metus.quemaliqui Arabem.PeriampleriqjfuiiTeuölunt, nobili patre natus.deos
gentium adorante,matre uerô Hebrara,atcplfmaelira,quum acri foret ingenio, S£
Chriftianorumconfuetudínemnonabomínaretur,peftifera fuá lege magnumaní*
marumparauitexitíum.ScmagrtumícterniDei prophetam dixít,multos Alice atep
Africa: populos in perníciofam opiníonem aíTeruit» Quos falla religione ínfeftos,
SaracenosàSara,legitima Abrahazuxore, appellari iuflít,ueluti legítimos diuina»
promiffiohis fucceííores.Hunc quídam Germanus fcríptor,q*uí fanctae terrae itinera
riumritè confcripfît, ЪС ex perle&o Alchorano multa retulit, Saracenae cuíuldam,
» dumperArabiamiterfaceret,amorecoiTepriimfuiiîètradit:àqua quum efflagita-
tumeoitumimpeírarenon pomïffet,moxafellam,quainuecbiserat,ex indómito \i>
bidinis ardore compreffit. Mortuo Radoaldo Beneuentano duce , Grímoaídus
germanus ricé fucccíí¡c,Samnitíbuscp annis quinqué ac uígínti imperauít ,uír domi
foriscp prxftans.Qirippc qui Grarcorum dafíém,ad Garganum montem ea tempes
ftatedefcendentem,ut cceleftís arehangelí templum ingentí donatiuo dítifsímum
popularetur,ultíma ftrage confecit.Rotariusrex, Longobardorû leges , quas men*
te dutaxatantea feruarát,in codices redegit,edícbcp regía nomínauít, uita Conftaiv
te imperante exceffit.Radoaldus filius mox regnum iniuit,Gundípergam AgiluI'
phi Sí TheudeIindacfilíam,uxorem duxiuHazcoptimc parentis exemplo, diui loan
je m's Baptílbc bafilícam Ticini magnifico fumptu fundauit, uecb'galibusq? fundí am»
plèdonauit.Adulterrj apuduirum falío poftulatur*Carellus eius feruus à rege im--
ploratjUt fuac dominas delatorem,ad ííngularc certamen fibi prouocare liceret,ut ue
ritas ex hoc periculo regina; pudicitia euidentifsime mere tur. Data dímicádí copia,
delatorpopulo fpectâte fuccubuit:quarc regina omni crimine líberata, in príftínáre
íbtuitur dignitatem.Radoald*us rex,ut pleriqp tradidêre.quinto fui regni anno ,fn a*
dulterio deprehenfus interfídtur.Aripertus Gundoaldi filius , qui Teuddindaeira
terfuit,rex creatur.Saluatorís aedem ad Occidentale porta exardíficat, annis nouem
regnat, regnum Bertarito &C Godeperto filt)s delegatum.Diuiíeregno,Bertarítus
Mediolani,Ticini Godepertus imperandí fîbi fedem optarar. Suborfa diflenfione,
4e Godepertus ad Grimoaldum Beneuen tanû ducem,regno quoq; , uirtute ac íapíen*
tía non indignum,legatum míttitjUt quàm primùm aduerfus fratrem fibi opcmfc
ratrpro referenda gratia germanam pollicetur*Contrà legatus.preter mädata regis,
«um ad occupandum Longobardorum regnum hortatur, quod fratres reguli.fada
feditione,ad interitum redigere conantur,comparatis eueftigiö coprj s, properare ni
tatur.Grimoaldusacceptalegatione.omnes ad occupandum Longobardorum Im
perium ingenrj uíres intendit.Filium fîbi in Samnio íufficít, ipiè delecta manuTid*
num contendió Qui nuptiàrû cau(à,à Godeperto in regía exceptus , intentis à legà*
to infîdijs,Godepertuminterficit,occupat regnum. Quod ubi Bertarito fratri nun*
ciatumeft,quiMediolanidiuifîoregnoimperabat,dicto dtiùs in Pannoniâfugam
J' ampuit,adChacannumcp Auarum regem fane peruenir. Rodelindam uxorem,8£
Cunipertum filium reliquit,quosBeneuentum Grimoaldus relegauit . Sed legatos
buiufcemali аиЛог, qui Garipaldus di<íms^ft,Taurín*cíum dux,nondiu fraude
ifta
ij4 wxT. tow F /я /7 âîa v-ng^t,
ifta feüípotuít»nam in temploà Godeperti fámulo cacfus eíhqui dum fuïdomim fa-
tum ulcifcitur,mortemiubire minime formidauit« In Beneuentanorum deinde du-
cummanusLongobardorumreciditimperiû,quamuisrxeâdem gente foret. Con
firmato nanqueregno,TiciniGrimoaldus promiíTam fibi Godeperti fororcm,uxO'
rem dú*ittSamnitiüm exerciturn,cuius ope regnumadeptus erat,amplifsimc dona
tumdimifit:quôs dimitiere noluit milites, feracibus praedrjs profufè donauit. Sed
poftquàm Bertaritum ad Chacannum Vnnorum regem transfu giflé nouít,ad et:m
continuó legatos míttít: quibus íígnificat,ut auc Bertaritum ínímicum regno ei}-
ciat,aut fractum ínter Vnnos 8c* Longobardos antiquum feedus credat.Quarc Bcr
tarítüsab Vnnorumrcge extempló dímífíuseft. Qui.quando quo tutiùs iugeret »*>
nonhabebat,8¿ Grimoaldum clementifsimum eflè nouerat,fiad ínímicum fugeret,
fefacilíorem apud benignum ínímicum ueníam inuenire poflè repùtauit. proinde
hacfpeinltaliamredítA^JumadLaudam Pompeij ueniflèt, Vnulphü familiärem
fuum ad Grimoaldum Ticinú pnemífit , qui eíus nuncíaret aduentñ.ac pro explora
ta Grimoaldi benígnitate Bertaritum profugú ,ad ipfum quàm ad Barbaros confu
gércmaluifle,díceret.Grimoaldusaudito nuncio,commiferatione percitus demen
ter admífit:atque nondum fufpicione correptus, honorificè tractauit . Sed quum
huncàtotaurbeaffeAatiùs frequentarinouiflèt,ueneno ftatím è medio tollend um
eflè ceníuit^Sed aftufretus.fub contumeliofi ferui perfona obduclas íníídias Berta-
rítuseuafit,adGaJloscpfuperat¿s Alpíbus transfugít.Quum rex eum Vnulphi& *°
ferai arte manu euaiîiïè cognouiflèt, utriufque fidem quàm maxime laudauit:a£
fumptosincubículariorumnumerum,eandem fibi fidem perfoluendam exorauit.
Bertaritus in Longobardos Narbonenfem Galliam concitauit. Gallí fuperatís AI«
píbus,quum in Aftenfem agrum defcendiflènt,pulchro ftrategemateelufi funt. Gri
moaldus ením fimulatafuga,metuqj ingenrijca-ftra Gallis íntegra relinquít. Irruen-
tes Gallí, quum Longobardorum caftra inuafîflènt , ас uini сэлегогшпер comma'
tuum copíaminueníflent,fortuna elati laurifsimè licetifsimeqj ccenarunt ♦ In tempes-
ña nocte uino fomnocp grauatos Grímoaldus ex infperato aggreditur, ac tanta ex*
de per caftra graflàtur,ut è Gallis pauci in patriam rediren tXocu s pugna? haud pro
4i% cul ab Afta urbe,adhuc Francorum ríuus appellatur, ab anno Salutís fexagefimo fe * ?
cundo fupra íexcentefimum, Conftans Imperator, quum Longobardorum fer-
uitío fuos Italos ulteriù s premi, tolerare nô poflèt, Amenas primó defcédít.deínde
Comparata íngenti daflè,Tarentû: nauígauít. Quacuncp iter fecerat, omnes Lon go-
bardorum urbes cxpugnauic,Luceríam,opulentam Apulia: ciuítatem,díruit. Mox
Beneuentanum agrum íngreflus, latéomnú mífcet8¿ populatur, urbéfubindea-
cerrima obfidíone circumducit »Romoaldus dux Beneuentanus,Grimoaldi regís
Longobardorú filius,Sefualdum alumnum confeftim ad patrem mittít, qui grauik
fimamoppugnatíonemnuncíet,8¿auxílium implorer.. Mandata dilígenter peragtt
alum nus, Grimoaldum cum magno exercítu properare iubet.quüad uigefîmumà
Beneuento lapídem perueníflrt.Sefualdus à rege pracire iubetur,ut clàm urbemin-. *e
grcffiis,filio patris auxilíum praefto figruficet adfuturu.Capítur à Grarcis internun-
cius,qui quum itíneris fui cauíam d¿ rem omnéretegere cogeretur , rite omnia cnar-
rauít, Conftans ualidífsimas hoftíum copias reformidans, de fbluenda obfidíone со
gitabat,Quod ut honeftíús faceret,ac Neapolim fe reciperer,Gifám Romoaldí foro
rem loco obfidís fibi dari poftulat:data obfide,fcedus percutítur* Seíualdus ad mu
ros urbis ducítur,ab Imperator« edoctus , utRomoaldo patris aduentü nequaquá
expecTandü eflè diceret.C5trà ille productus exclamât, Bono (ínquít ) animo efto
Romoalde,quádoquidempaterpra?ftóaderít:proinde nil tibí cum hoftefub turpi
conditíone pacífcendum. Me autem quia íola mors manet, pro explorata fide libe-
ros cum uxore commendatos habeto.Adhuc plura fubrja'entí,imperatorío íuflu ca- ,0
put continuó abfciflùm eft, baliftarqj impofitü ín urbem iaa'tur. Quodubi ad Ro-
moaldum delatum eft,8C multís lachrymís ЪС crepítantibus ofcuü's excipítur , atque
i i honori-

*
Ю Е С Л T>\I SI L 1Ъ EK VIH 155
honorificcntifsimo dcmumfcpulchro" recondítur. Imperator cognito Grimoaldire-
oís aductUjfolutaobíídioneNcapolím prófidfcitur.Initínere ad Caloran fluuium
aMitala Campano comíte,haud mediocri ftrageafficitur.Saburus quû uiginti mi'
liahominum ab lmperatore,quum Neapoli moram traherer;impetraflèt, pollicitus
fe cum hoc tantùm excrcitu Longobardbs expugna turum,haud procul à Beneuen-
toáRomoaldoadinternccíoncmufcpfuperatur+Quum omnem in Longobardos
operam Conftans Imperator elufíflet,ad crudelitatem , íuorumq? rapiñas animum
conuertít.QuumRomamueníflét,8í Vitallíanuspontifexmaximus cumuniuerfo
collegiofacerdotum ad fextumufq* lapidcm officij gratia occumflet,duodecim
tantùm in Vrbe dies fuitreâ ornamentis omnibus, Ьс améis quàm maxime fpoliauit.
10 Pantheon tcgulisxneis,quibus tectum erat, exuit, Conftantinopolimcp tranftuhV ReiAwn
Repetita NeapoIi,Rhegiumcontendit. Quüm in Sicüiam traiedflet, Syracufis c*^*'
moram longam traxit:acnil aliud egít,nífi quod Síciliam, Cálabriam, Africam, t*r.
Sardiniamq? pari íxuitía fpoliauit. Quin & maritis fa?pe uxores abftulit, pareniibus
filio* erípuit.aurea argentcâcp iîmulachra & precióla ¿ tcmplis uafafubtraxit: íacrí-
legia,ca:des,rapinas & latrocínía Verre frequentiùs exercuit« Syracufis demum in
thermiscaçfuseftàfuis. PoftImperatorisinteritum,Mezentius Imperium ulurpa-
uit.Qui quum imperare pcrgeret,aduentante claiTe Graecoru, à Con ftantino, Con- Kt*fntm
ftantis filio,imàcum caeterís' coniuratis, qui Imperatorem interfeccrant, caefus eft.'
Quum harc Saraccniaüdiuíflént,qui paulo ante Alexandríam Aegyptumq» incur- surictnî.
>• faran^magna cum claíleSiciliam ínuadunt.Syracuías ingreílí,patrata maxima ftra-
ge.omnía díripiurit,8¿ c'a potifsïmùm quae Conftans Roma abftuleratrmox abada-
ingentiprccda,Alexandríarnrcpetunt+Eo tempore Ticinum faéúk peftílentía uno
anno deftitutum.Ignís máximo omnium terroredíes decern in ccclo emicuít: íncu-
bueremoximbresufqueadeôfa:ui,8t'ita horrenda frcquentíacp fulmina, ut homi
nes iuxtàac pécora de calo ta&acadererit*Quareeo- anno tanta leguminum copia
fucceffit,utlegíomnínonequiuerint:quaeautem neglecta fuerant,ultrô renata ad
maturítatem peruenere* Grímoaldus^quum ómnes Beneuentanorum finítimos
populos in dítíonéfuam redegífler,pacato Samnio, Campania 6¿ Apulia, Ticinum
redijt/Thrafimundo Campano comiti,ob operam fibi bene nauatä aduerfus Con-
5° ftantem,filíam fpopbndit*EíeftoTatone,Potatonem Spoleto pnefedt. Pöftquam
Ticinum reueríiis eft?Lupo , cui regni gubernationéabiens delcgarat, ob malam in*
folentem9admimfeationemualdefuccenfuit:quareíllemaléconfcius, à rege defe-
cít.Grimoaldus,ne ínter Longobardos ciuile bellum fufcitarct,ad Chacannum Vrt
norum regem fcribítjUtéPannoniaín Lupum Foroiulíanorum ducem caftra mo-
ueat,grauiísímouirum bello caftiget.Chacannus,coa<ftaingenti Auarum multítu-
dine,mandata peragit.Inuadit máximo ímpetu Foroíulianos: cuncb íncuríans dirt-
pit,uaftatcp.Lupusinftrucl:aoccurrítacie, tribus diebus continuata uiftoríahoftcis
mfequitunquartofuperuenienteVnnortmmultítudineobrótus, ínter confertifsí-
moshoftes cum fualegione occubuit : caeteri fu fi, fugaticp , ín próxima feíeoppída
4o recipiuntrager. umuerfusín hoftíúmpoteftate,defertus maxima ex parte,díripítur^
cVinflammatur.Qiium à uaftatíone Auares haudquaquam defifterent, Grimoaldi
literis admonentur,utí à bello feíam abftínerent,quandó íarpecnarú Lupus expeni
derat:quin Sí hínc decedere iubct.quod ni continuo fecerint,acerrimum à Longo-
bardis bellum interminatur. MíttúturTíciníí à Chacannolegatí,quibushaecman*
datafuerantrVnnosagrum Foroiulianum nunquam relicTuros, quando quazcun-
que bello parta fuerant, ftultifsimum foret pro níhilo penderé: qua: auterri iure bet
bcompararantjfearmis aflerturos.Grímoaldus quum bellum fepropediemindiebi
rum mínaretur,corarri legatís,quando bellum ínftaret,fe Longobardorü exerciturii
ю recenfuram eíTe fimulauit.In tranfuecb'one,quum paucac forent copia: , eadem fsepe
agminarepetebantur.utmaximus uíderetur exercitus.HocIegati commento à bel»
bdctmitijiníknasLongobajdowmuires Chacannoreferunt,quo unà pereulfus
&eIufus,uaítetaregi'onc,ínPannoniam praeda8¿ rapinís onuftus redrjt. Anaphr
tusLupifilíus, Caruntum ad Sdauos plané confugit,ratuseorumauxilns,inuu-
ctíam Grímoaldo,Foroiulíanorum domínatum recuperaturum . Sed longé alitei
acíperarac,eueiiit.Agrumingreflus,ad Nemas oppidum cotínuo fugatus accarfm
eft, Vetarius Vicencíaoríundus, Foroíulíanorum dux creatur,uir bello & pace
daras,qu¿ parua manu irruentes ctíam — Sdauos
с grauícer
—nti.v^ afflixit,
afflivit Grímoaldusínbcb
Grimoaldus in beb
lo Grarcorum omnes de ipfomalè méritos cumulate ulcus cft:ne Forum quidem po
pulí Romanorum oppidum impune dímiíít.Nam íncautam die Pafcalíj fabbati ci'
uitatem adorcus.omnes ad ínteritum ufep crccídít:urbcm uniuerfam díruit, quae no*
ftra uix tempeftate refurgere potuit.Opícergíum.ubí Taflbn S¿ Cacó fiatres cacfos
ferunt, fundíais ita deleuit,ut uix hodíe ucftígia pauca reperiantur. Aleco Búlgaro
rum dux,à Grimoaldo fedes fibi darí poftulauít.Qui Beneuentum ab со ad Romo*
aldum filium míífus,Sepíano,Ouiano 8c"lfernia,acplerifque defertis urbibus dorau
tus eft:6¿ cam Bulgarütaliarregioncm incoluerunt ♦ Qui quamuis Itala núc lingua
utantur,propriam tarnen ne adhuc quidem omníno dimiferunt. Grimoaldus Loiv
gobardorum rex,ob fractam ex arcus intcntíone uenam , quam utmedicí compré
merent,mala uenena appofueranr.Beneucn ti diem claufitmon minus cóOito quam
robore piteftans.uir ab obeúda perícula íatis audax,caluo capite,& demífía barba.
Corpus in díuí AmbroG] bafilicam,Ticinum eft rclatum. Garibaldus filius regnum
inic.ícd Bertaritus ¿n ulteríorem Galliam rclegarus,rcpetítaltalía,Garímbaldorc^ ie
gnum abftiüi^ÓÉanuís oAo regnauitreum Cuniperto uerô filio, annis decern , libe*
ratoriDeo bafflicam adTicíni fluentaexxdificanit.Rodclínda uxor díua: Genítri'
CÍ in fiiburbano, quod Perneas appellant, nobiliiïîmam ;rdem erexit»Quum diu
quieté rcgnaflet,ccce Halaris Tridcntinorum düx,regentina defedíone ocium Lon
gobardorum íntercepit.Tridenti obfeiïùs,ac in regia caftra facía eruptíone, fugatis
hofhbus obfidione fe libérât. Curtípert i demú opera regí condliatur : Sí paulo pô ft
eiuídem precibus,Brixianam praefefturam ab inuito rege aíTequítur:quippe qui fa:
piusabnucnsexdamauit,ín Cunípertifilrjperniciem id futurum. Vita defunftus,
ad Seruatorís a:dcm,ab Aríperto parre sedirkatam fepultus eftXongobardorü tan
dem regnum.quumad Cuniperti manum redigeretur.Halaris beneheiorum imme ) o
mor,quu m Bríxianorum dux efíet,duos muneribus fubornat,qui regem collocatís
ita in (îdrj s círcumueniant,utcíusad fe caput referan t:qu od fí fe cerínc, cumulating
mam gratíam pollicetur. D ímiíli ab eun t,Sí contra mandata fadunt i Ticinum cn>
cumuagantem regem rcuocant,facinorolâ mandata retegunc Cunipertus , соаЛо
cxerdtu,aduerfus Halarim uirum ingratifsímum caftra mouet. Collocatís utrinque
caftris, quuminCoronareagroconfediflTenc, de fíngularí certamineagicceptum,
quod Cunipertus nímís affeAabac,detrcdabat contra Halaris. Solenni tandem mo
nomachix ftatutus eft dies.Seno díaconus bafilicx díuí Ioannis Baptiftar, à Gundú
pcrga quondam regina a:dificatac,dum Cuniperto regí uehementer timet, ei perfua
det,mquandoconumilesíunt,ipíepro rege fubornerur, in certameng? defeendar. 40
QuodubifaÄumeft,finguIarem pugnamineunt.diaconuscp demumab Halariob
bttncátur.Vi&ordumelacadcxtracarfi caput oftentat, ut regia uí&oría glorietur»
exu ta galea derící caput eiïè compcrit-Deluíum feiè comperiens , grauiter excand o
fot,8í nuncupatis uotis .Si ueré uicfcoriar compotem di) fecerint, alciffim um cleríco
jjiím teftibus puteum fe completurum exclamar. Ad harc Cunipertus in medium
prodienSjièhoftigloriofo ftatim offert rpromptacp audacia, confternatos fuorum
ánimos leuat.Infbucfta utrinque acicHalarimaltiflîma uoee prouoeat ad finguiare
certamcn.ut Longobardorum iàluti confulatur» Reculât Halaris , quiaMichaelem
krçhangelum fuprapilahoftium,diftri«fto enfe infeftum fibi uidere uidebatur. Ex*
clamantibus ainc"b's,iftum prarpauorehsec cernere:inter urranepaciem cece pugna /о
conferítunrèx cum rege,milesparicer cum milite congredirur.Straçes magna com*
mittitundemum Hàlaris Cunçerti regis dextra fuccubuic. Qui exlHalarifuperfuê'
re,

t
f> В С А Ъ / S I LIU Et bill ttf
fe»palantes &f prarcipiu fuga correptos.amnis Abdua plane corripuit. Hakri caput
abíriííum.Foroiulianianteinituni prírlíum, neu tram partem íequutíabicrc, caereri
magna casde confedi : pars tarnen Cunipcrti longe luperior.Scnor.is diaconicor-
pus,quia pro regia fide ultrö fatum obicrat, magnifico íumptu pro IoannisBapti-
ftíbafilícafepultum.Cunípertusuíc'tor rícinuinreucrfus,dccarfishoílibushonori
ficétriumphauit»Dumín Gallia Cifalpinah.vcaguntur,RomoaldusduX Beneuen-
tanusTarentumjBrundufiumcp, & uníucrfam balentinorum oram câpit, ¿Vannos
ibifedecím doraínatur.,PoftquemGrmioaldus,qui Vlindam Cunipertifororem fí-
biconíugauít,tribus annís Samnítes gubernauít. Huic Gifulphusfrater plané fuc-
»° ceffit,qui decern ex" feptemdominatusannos, ex Vnniburgi uxore Romoaldumfu-
fcepit. Amphridus, quum Foroiulíanum domínatum inuito Cuniperto rege oo
cupauer.ab eoq» defeciíTet,paulo pôft Verona? deprchenfus, Cunípcrtí iufíu oculís
captusefhHoceriam tempore Cedoaldus Saxonum rex,qui in Britannia со fede-
runt poft maxima bella, quae in patria geflèrat,ad orthodoxam fidem conuerfus,Ro
mam confondit, à Cuniperto prodigmtate exceptus,hononricentífsimeqj dimiflùs.
Quum ad Sergium pontífice peruemiTct.facro baptífmate ¿ni tiams-fft, S¿ paulopôft
uita Roma; exceíTít. Corpus in diui Petri bafilica fcpultû, fortuna: in diuinum ufum
omnes ex teftamétoerogata:,CunípertumduodecimannosrecT:é domina tum.mox
uitam obr)(re,Líntperto guato adhuc puero Longorbadoru regnum delegate , Au
*° fprandumq?tutoremadhibuifletradunt:quemuix octomenubuaregnafte ferunt.
Lampcrtus Hundípertí filíus, fuperato Aufprando Longobardorum regnum inua
íít;quod uix anno uno retiñere potaít. Sed Áripertus tune eius filius, reparato exer-
citu.cum Lintperto regeapud Tícinum conflixítnnclínaris hoftibus,Lintpertum
in pugna uíuumcepiuAufprandumínRécomacinam infulam fugientem obfedit,
Rotharítum , Bcrgamum confiigientem, capta urbe ín fuam poteftatem redegit: ra-
faq) barba in notamínfignis ignominar.Taurinum relcgauít,ubí paulo pôft obijt»
Lintpertus in balneojeiusiuiîujpaucis pôft menfibus furFocatur. Oppidum infulac,
quô Aufprandus fugerat,paritcr expugnatum. Aufprandus ad Teutpertum Baua-
rorum ducé,pcrRhaetos confugít^ibí fexannisfuiíTe fertur. Sígíprádus ueroeiusfí
lius,ab Aripcrto deinde captus, oculís príuatus cft:ccctcrí u ero eius cognati uarrjs
fupplícrjs affiifti funt.Alter Aufprandí filius,minornatu,in carcercm coníc<fhiS:cu-
iustenellam adhuc «ctatemmiferatusjnon folùm omnifeuitia carerc uoluit.uerùm
etiamadpatrem ueníendi poteftatem fecit. Qui quum ad regnû] euafurus eíTet,diuí-
na cum numína indulgentifsimè tractari permifere . Quare Líntprandus libérta
te donatuSjín Bauariam continuo ad patrem proficifcitur:cuíus aduentus Auípran-
dum mirificérecreauit.Sed neparem quidem fortunam Theoderada mater.ck' Auro
na foror,fortita: funt : quando ambabus in uincula conie<fhs,abfciffis auríbus ÔC na-
fo.quum alterultra regina fè fore gloriaretur , dehoneftatec fades.Poft Adonis mor
tem,quiForoíulianísprxfuerat,Ferdulphus¿ Liguria ortus pra;fefturam¿nit:qui
40 dum Sdauorum uíctoriam afFec"bt,maxima iaAuraprouíncíam arFecirtNamdum
temeraria Sclauorum exercitum audaría círcumueníre contendit, afpernatusloci
íniquítatem,uná cum uniueríís coprjsadinternecioncm acfus eft. Cuí quum Cor-
bulusínmagiftratu fiicceííííTet, quiaregiam maieftatem laeíerat, execlis oculísmiíer-
rimè uitam duxít.SedPcnno longe pneftantior, prouinciarcp commodíorfuit^qui
delegatüfibimunusmoxaccepít.Híc omnes pupillos.quorum patres ín bello Scla-
uomco occubuerantdane coegit,8¿ una cum fuis liberis parí charítate ac ftudio edu-
cauitJBodemferè tempore,GífulphusBeneuentanorum dux,Goram,Hirpinum,6¿
pleraqj Latrj oppida occupauít,incendio ex" rapinís cuncb turbauit.Sed Joannis Ro
manípontíficispíalegationemuneribuscpfedatus,Beneuentumferecepít.Idemea-
,e dem quoq? tempeftate, Aripertum Longobardorum regem,Scotía* alpes ¿Longo
bardis olim ufurpatas,quac Apoftolicac ledís efíe confueuerat,fpontereftituic,roaxi-
rooç pontificireftítutam donatíóncra , aurciscp conferíptam Uteris mifit« ln demor-
o mi
tui Trafemundi locum, qui Spolctanus dux erat, Farnaldus films fubrogatur H*£
uftiniano,Leone, Philippe Anaftafioc? imperantibus gefta funt.l une Aufprajv
dus iam схасЪ nono exilrj anno, quum 1 cutpcrtum Bauarorum ducem ad Itab
cum bellum fufcítaffe^coadismagníscopiisjtaltamínuafit. Haud procula 1 icino
cum Aríperto conflixit, Quamuis pari fere fpe ad uefperum ufc? pugnaretur tarnen
dum nox pnriium dirimeret,iam Bauari tergauertere cccperant.Sed quum Anpcr-
tus dimiífus caflris , Ticin um redr)ífet,hoftíbus ánimos addídít:contra íuisademit.
MoxfkctípccnitenriaduAus.quuminultcriorem Galliam fijgere decrciuífet,auro
ön«atus,dum Tfcínum aranera tranfnare contendít,plan¿ demergímr,duodecimo
reaní anno defxmclustCuí mos erat diffîmulareperfonam. clàm ciuitates &oppida ,«
fuá Iuftrare,percuntar¡ quales lu forent qui íudicía gérèrent, quomodo populi rege-
rentur,quis de fe rumor & opinio foret. Humili Temper ucfte fupdlecblicp conteiv
tusera^quínetíamlegatorumnihílímmutabataduentu. Poft Arípertifunus, Au-
fprandus Longobardorum regnum aífequitur,uíxqj menfes treis imperauicuir in-
-gentiuirtuteacfapientiaprardicus.Sed omnium mox Longobardorum confenfu,
Luitprandusadregnifatligiumeuecluseft.Anaftafius hoc tempore Philippumin
priuatam uitam red1gens,Romanum Imperium ufurpauit. Thcodofius ab exercítu
imperare iuífus, Anaftafium expulit. Et tunc Aegidium fanditate ас fapientia cía,
ruiiTeferunt/Tybcris etíam tanta inundado fucceflit.ut fuperatís longe ripis arua tra
xcrít, plures in urbe domos fubuerterit: aponte Myulioadualuasufquediui Petri x#
bafilíca; inundarit,&inuialataadduodccimumufquepalmumcxcrcucrit.Theodo
fíus à Leone imperio eíe&us,acfacrisínítiatus,príuatam deinde uitam degít. Eodc
fere tempore Mauri,qui oceupatas decern annis Hifpanias tenuerunt, quum Gab
lías inuafiífent,non fine magna fuorum ftrage uicbrediére* Saraceni quoque tribus
annis Conftantinopolím,in caftrís & in urbe uaeíaniente peftilentia, obfederunt.Re
tandem infecb.ín Bulgarorum gentes , quae Danubium accolebant , írruere : & ab
his reíe&i, quum daífem abeundi gratia confeendiflent, tantum ex tempeftate nau-
fragíum perpeffifunt,;utpaucieuaTerínt. Conftantinopolí trecenta hominum milia
ex peftilentia pericre. Quum Búlgaros ínuaferunt,duo Ô£ trigínta Saracenorum mi
liaoccubuere, caeterí naufragio abfumptí. Régnante in Italia Luitbrando Longo, j«
bárdorum rcge,inter Gregoríum pontificem Romanum &C Leonem ímperatorem
ortadifcordía.Quareaduerfuspontificem Paulus Hexarchus in Italiam müTus cft:
quo interfecb,ín demortui locum Eutychius íurFecbis eft.In quo quídem bello,díui
ía Italia, A nthepharum Longobardorum ducem, pontifia auxilia pnebuífie con
fiât.Quin & cometa: duo, díebus quindceim in Italia uífi, quorum alter exorientem
prarcedebat, contra occidente folcm fubfequebaturalter+Нгес etíam témpora Pipí-
numFrancorum regem,princípem darifsimum,protulere:quí tantacfortitudinis(ne
díxerím audacix)fuiíTe tradítur,ut traíedo Rheno cum uno íatellite ín hoftem irrue
rit,eumq? in cubículo cum fuis refidentem trucidarit,multacp bella cum Saxonibus,
S¿maximécumRapottoPhryfiorumregeprofper¿ geíferít» Sedutad Longobar- 4e
doriires reuocetur oratio,confirmatoLuitprandus regno,fuorum infidías cognato-
rum aequo animo pati coa&us eft*At profperex audacia fucceffît exitus. Rotharijas
cognatus,quum ad conuíuium rum inuitaífet,ut inter epulas domí obtruncaret:fpe
deinde fruftratus,deteclís ínfidrjs,uná cum filrjs caefus eft, Alpium pnctereá Scotia-
rumdonationem,Luitprandusrcxpontificí Romano confirmauít: filíamqj Theo-
depertí Bauarorum regís,apud quem fuerat relegatus,duxit uxorem,unamcp tan-
tùm filiam ex ea fufcepit.Eadem tempeftate Penno Foroíulianoríí praefeclús^quum
bis ter ue grauem Sclauís conflidtu intulííTet,íuorum ultus iniurias , pacem demum
cum peregrina gente contraxit. Deinde quú Saraceni Sardaníá adortí díripuiílent,
ac templa paftím dírepta amolírentur: Luitprandusdiui Auguftiní corpus , quod /•
ibieffenouerat,maonamercederèdemptùm,Tidnum cum fingulari pompa tranf
mht,honortôcenti{simoç fepukhro donauit. Paulo pôft Rauennam obfçdit,da£

t
.2) Е С Л Ъ I S T." L 1Ъ E X V ГЦ ijo
fecp oppidum continuó captain diruír.Paulus criam patrícíus, tune Romam quoi'
dam fubornatos míttere uoluit5qui Grcgorium pontifkem intcrficerent.Scd quum
Longobardí,Thuíci3SpoIetaniq; aduerlarentur, Rauennatú concilium díflolutum
eft, nihílcp decerní potuit.Orta deindeinter pontífice 5c Longobardos iongè maio
redifcordia,Luitprandus Aemyliícoppida, utputa Fcronianum ,Montcmbellum,
Bruxcta,Pcrdiccca:itcm Bononíam.Pcntapolim 5¿ Auxiniü, bí paulopóft Sutríum
ui cepit:quar poft dies aliquot Romanis reddita fu»t,Eodem quoque tempore Leo
]mperator,omnes diuorum imagines quum deponi combuncp iujfôflèr,iufiacpdc'
trectantes morte mulcbúTe^Gernianum patriarcham intcrccdcnrcm, magiftraru ab
ie dicauir, Anaftafiuméj fuffecit. Dcínde frequensaduerius Leoncm Roma: habita
fynodusepífcoporum mílle,quorum facro coniiilto damnatus eft Impcrator.Romo
aldus dux Bcneuctanus Guntpergam, Auronx ibroris Luitprandi regis filiam,uxo
rem fibi coniugauit,ex qua Gifulphum tulit. Qua defuncra, Ragimundam fumpfit,
Gaidualdi Brixiani ducisgnatam.Item inter Pcnnoncm Foroiulianum ducemSC
Calliftum patriarcham ortadifícnííonCjCaptum patrem tyrannus ad caftellum Po'
cium, quod mariprominet, in uincla coniecit, immanitercg tracbuít, Audito Luit"
prandus fcelerc ualde fuccenfus , hominem muñere abdicauic. Rachis in eius locum
filius fubrogatur,qui Pennonem patrem ad Sclauos trans fugcre uolentem remora*
tus.regi reconcilíame* Sed paulo pôft regis edicto, pater cum cet ten's filijs in uincla
»o com'ecrus cft*Rachis Foroiulianorum dux,Carnorum regione ingrcilus,quam Car*
niolam nuncdicuntjàScIauisolimoccupacam^apiniscV incendrjs cuncbiuaftauit:
patrata ingentiftragc.multos homines ac pecora abcgit.Quinetiam his fere tempo-
ribus Carolus primi Pipini filius, Francorum rex,Pipinum fihum ad Luitprandum
miiit,ut ex more gentís caria com?.,in locu filn adoptaretrquem dcinde Luitprandus
honeftifsimèdonatum,remifitad Carolum . Item paulo póft quum Saraccni Gdlias
ítcruminuaííííent, magnamcp Narbonenfîs Gallia: partem uaftafient,haudprocul
aNarbonahis Carolus íMartellusoccurrít.'ac magna hoftíumcceía manu, ne igno-
bilem quidem ui<ftoriam retuh't. Prxtcrea quum in fequenti anno rrdrjffenr, SC Are*
latum quotp oppidum caprum amolirentur; Carolus fibi diffifus Luitprandi regis
jo auxilíumímplorauitrcuíusopeSaracenosmditjhjgauitéy.PofthccomniajLuitpran
dus bclla,qua:aduerfus Romanos iniuerat, féliciter geffit : prxrcrquàm id quod ad
Arimínumgeftumeít,ubifeabfentccxfus eft exercims:3¿ quod ad uícum Pilcum,
quum res Pentapoli moraretur: 8¿* quod in Rauennatedeniqueagro, quum Hilde-
prandus regis nepos &C Peredco dux Viccnrinus Rauennâ occupaient ubi irruen-
u'busundicp Veneris, Hildcprandus capitur, & interficitur Peredco. Infequenti
quocp tempore, Romani fuperíorem'Ctoría elatí, Agathonedu.ce Perufix prxfe&o,
adoccupandam Bononiam contenderuin:ubi Peredco&Rotharíus Bulgarorum
principes caftrahabebant*Quicomperto Romanorum aduentu eos aggreífí, non
fine magna ftragefugarunt, quum Conftantinus Leonis filius extíníto parre Impe-
40 ríumaccepiíTet.Sub ha?c témpora Trafemundus dux Spoletanus,quûàLuitpraft
do Longobardorum rege poft reconciliarionem defeciffet, ad Romanos confugír,
publicamfidemimplorans:quem Ethannus duxRomanus una cum pontífice de-
fendendumefíecenfuit. Rex ira fuccenfus urbem Romam obfedítrdeínde folutaob
fidione,Ameriam,Ortam, Palima, Maríum, Bloramq? Romanis abftulit. Hildérí-
cum Spoletanís ducem fubrogauit: mox Bcneuentum petnt, uti poft Romoaldí
mortem, Gifulphum eius filíum à Longobardis patrí fuftecT:um,írnmaturum adhuc
ducem, magíftratuabdícaret.Hildebrandumcp nepotem eí fubftítucret.Tícinum
deindereuerfus.idto cumRomanis fcedere,quum ín aduerfa ualetudine de morte du
bitaretJiunc nepotem regní confortemfuccefloremcç conftituít. Sed Romani pau-
/о lo poft pace dítati, Trafemundum in Beneuentum reftítueredecreuére.FaUiretíáei
Godeftallus Bencuentanorumdux, qui poft Gregorrj mortem dyeis tyrarti^tein
»nuaferattltemStephanuspatricius, quum íe Godeftallí coprjsplancconíunxinet,
4 a Marfos,
¡£> г с ^„V Valümfes Pinnenfesc? , Spolewrt* ditionís populo* , inTrafc.
Marfos,FurcomoS,Valucn^
Marf^Fur^V^-^—. recupera,
mundí poteftatem C™ Jg potuit. Quum Luitprand
•——
crimine 1 ingratítudinis in Romanos carcrc no
crimincin^atítudm^inRomano^arcrc iw ¡juimn^u., r ín,um cum mi'
rr,iturL
x¿mocquitatu,multíscpcohombus Romanipropedicm rediturum íntcllígrrent.á
Trafemundi foeietate , licet íngratíjdefíccre nolucrunt.Iunctis unà caítris, ad Form
nicfanum Longobardís oceurrunnin íyluis prxlíurn ex templo conferitur. Vbi quu
Rachífius Foroíulianusdux,fíngiilartccrtamine Longobardum quendam Spoíe^
taníducísequitem,in proxímam exequopaludem prxcipitem egiílet,rdíquimox
íníquisperculííaufpícrjSjin fugam uerfifunt.Stephanus Romam redrjt. Luitprai»'
dus Spoletum obfedn%Moxcaptis finitimorum oppidis, ad urbe caítramouerc fta- 19
tuít.Sedinterea Gregorio fecundi pon tifiéis maxímimors intercept, cui Zacharias
Gríteus plane fucceflit:qui quum aducrius Trafemundum Luítprando auxilia mi'
fifletjRomanos regí rec5áliauít>c>: à Longobardís ablata ex compacto recepít. Tr«u
femundus deípemisrebus,feultróLuitpranditradídit potcítati.dimilTaqj tvranní
deadfaccrdotium fe redegit. Agrandus Luítprandi nepos.SpolctanuSjpoíthunc
dux creatus eft^Sed quumLongobardorú rex.quarreftitucrepromíferat, longe dif
ferret,pontifex ad cum Narniam ufque profectus cft. Cui rexad oelauum uíque mí'
liarium,praftandíofficr) pratiatuncoecurrinfediq» Apoftolicœ non modo cíuitatcs
quatuor ex fcederelponte reddidit, fed Sabinum quoqucpatrímoníum,quod annis
circítertrígintaLongobardí pofíederant, item Narniam, in Píccntibus Anconem, 10
Chumam , Sutrinum deníque agrum dono dedit. Ticinum reuerius,in fuburbio
diui Petri bafilicam,multaqj tcmplanobilífsimaxdificauit,in regía Saluatorisœdcm
dicauit.Demumquumannos trigintacxClexmeniesapud Longobardos gloriofère
gnaflet:uitaexceffit,corpusin Adrianibafilicafepultum.Huncmultis uircutibus iU
luftremferunt>quan^ouirfummaprudentia,fingulari pictate,item beneficentia fii-
íflTefertur.Bauarorumoppída multa uiccpít»Francorum pacem,& Auarum,quos
Vimos quocp dícímus, amicitiam diligcntifsime feruauít. Poft Luirprandí mortem,
nediuquídcmLongobardorum durauit imperíum.Nam Rachís, quí íucccffcrat,
Romanis infeftu«, Zacharias pontíficís i uafu, relicto regno monafticam uitamini'
uit.Aftulphusfrater,quífucceflérat,quum Romanos fibí ítipendiaríos lacere cotv je
tenderetjStephanus pontífex ín Gallíam profectus, Pípíní Francorum regis auxi
,1шт implorauit. Qui cummaximís GallormncopiísItaliamingrcíTuSjfufomgatoqp
Longobardommexercitu,AfmlphumregemadTicinumobfidct,atquearc"tirs}ma
obíídíone ad facíendam deditionécompellit. Pontifici ultra Rauenn;vamplífs¿m£í
hexarchatú, Arímín¡j,Concliá,PífaurLÍ,Faníí, Vrbínum,Cales,Luceolos , Narniiï,
bí in Picétibus Efim,8¿ Senogalli5,& plcracp oppida dono dat,L5s>oberdía ablata.
Conftâtinus Imperator omni Icelere imbutus,quâ in Chriftianos in Oriente longe
Jateçp graiïàretur,fancl:orûqj imagines deponi abolcriq? ediceret : Stephanus pontic
fex Romanus prophanûdetcftaBilcmcp prinçipêabominatus, imperialem dignita^
il títulos % omneis inFrancorûreges,de Apoftoljca fede bene méritos, tranftulír. 40
.Pipinû, cum pofteritate Romanú rege dcclarauit:eä cajteris dignj tatë interdixit.Per
Bonifacium Maguntiniï epifcopu,delegataauctoritatc,Pipinuiàcro(exmore)oleo
f>crunxft,atcp fenatuspopuliqj Romani nomine patricium côfulemqj pronunciauit.
nfequénti anno Aftulphus de ccclo tadus occidit,quum annis 3z regnafièt. In au
iuslocû Defiderius,Longobardorûrcxultimus.,ruftcc'tuse{T,quiuix annis dec? èC
ocTfôdominari potuit. nam CarolusPipinifilius,quinonimmcritô geftarïï rerum
gloría ex cognomêto Magnus diems eft, Adriani pontificis precibus accitus,Italt'
amcpjueluti pater fecerat, cum máximo exercitu ingreflùsjCxpugnatoTicino, profil
gatispafsim Longobardis,Deiîderiumregemcûuxoreacliberiscaptîi in Gallíam
abduxit.Quareà Romano pontifice.ob rem pptimègeftam.confirmata imperandi ft
í^gnitate.amplifsimis titulís Síhonoribus donaíus : extincío Lôgobardom neu
¿y, X r minc,quizo4 aimismltaliaplan¿regnarüt,inpatriararcdrjt,
BERVM
;/
I6t
RERVM VNGARICAKVM DE С A DIS PRIMA
UBER NONVSi,

N T E Q.V A m Longobardorum in Italia à Carolo Magno deleretuí ReiítusVn
imperium,duobuscirciter&trígintaannís Vnní,quí pofthac Vnga; gmrmin
rí dícfti funt,Pannoníasrepetrjfie dicuntur* Namfieoi4im Annalíbus ^мпони.
ЩЩЁШШ fortaiïè credíderímus , ab anno Salutís quadragcíímoquarto fupra fcp^
tingenccumum,à morte uerôAtdae trecentcfimoprimo,Lonftant¿no Leonis filio Апло744
imperatore,8£ Zacharia pontífice máximo, redierc» Cocteri ueroScriptoresmaíO'
ri ex parte, quas fcmeloccuparunt Pannonias, nunquam defcruúlé traduiit* Quod
in fupcriore Libro, ex Longobardorum bello facile conrjcí poteft: quibus cum
Vnni, qui & Auares dich' íunt, longum farpe feedus Cachanno rege ícerunt, ía?pé
,0 que exacto feedere magna bella geifere, Auares quumíedes firpe mutaflènt,noii
tamàrcge,quàm ab inconftantta(ucmcafert opinio) íumpíerc nomen,&uetufóís¿>
míScythía:ruercpopulí,magna cum Vnnis cognatíoneconíun<íh',5£pro Vnnisha
bíti.Sed quum Vindclícos occupairent,Bauari,utpleriquc fentiunt,à Boijs & Aua-
ribus appcllatí: nonnullí(utfuprádííferuímus) Baioarios cos dixere.Quarédeftítu
tas ab Vnnis Pannonias,annos circiter treccntos,aliorum aditipulatione,häUd fad«*
lè reputarim.Ñeque tantum uirium duobus & tríginta anuís in aliena terra fibi com
paraflent,ut grauifsimum Caroli bellum facilè fuftinercnt;neque fedes uacuas mue
nire potuiífent, nimia libértate S¿ benígnitate coeli non modo à finítimís , uerurrt etí'
amáremotifsímis gentíbusexpetitas.Ncquccorumínríciantur Annales, exínanítas
*o in reditu.rcpcnjflè fedes: quíppe quas ex parte Sarmatas,quos Polonos dícímus,
tcnuífse teftantur:Suathemqj Polonum Marothi filíum ( ut infrà feferetur ) ad Da'
nubium ínueniffelaté dominantem.Vnni igitur bí maíoj um hortatu, S>C eorum qui
remanferant, líterísmemoriáquepercití, ¿reconditisac afperis Scythiae fedibus itc*
rum emigrare conftítuunr,8£ cognatos fibi populos repetere plane decernunt, Emi'
grationísftatodíeturmatímprodeunt,liberos,uxores,pccora,&uníuerfasdenique
facultatesabducût. SuperatoTanai,pcrRoxolanos,Sannatas,Amaxobios 8¿ Tau
rofcythas iter faciunt.Per díuerías gentes agmína duccbantur,quum innúmera muí
títudo fimul iter faceré nonpofseüxiitínere manus íniurrjsabftínebaí,eas*quepro.»
pulfarepotíús quam prouocarcuidebatur,Sa:pe dum aquatum&lignatumuíripe'
I* terent,abíncolisregionumaliquídínferebaturincommodí:quoddílíimulátíonepo
tiùsquàmferro,ne quo forte bello retínerentur,ulcifcebantur, Tanto Pannoníarum
defiderío trahebantur,utlcgítímam curandís fa?pe corporíbus quietcm denegaren t.
Iam in Baftarnarum & Chumorum gentemíanéperuenerant,8¿ín Belfos S¿ Alba^
nos lacé díffundebantur.quum longo itinefe defatígati de quiete cogitabant. Multi
Siculos,quí extrem am Daciae partem cum Atila occuparant,& hucuíqüe ténuerant,
quamTráníIyluaniam nuncappellant,hís in Roxolanos ufque,audíto cognatOrum
aduentu,S¿ Amaxobíos,quos nunc Ruthenös Roffîos 'uc dicun t,occurrilfe referút*
Quumfub Amadocis& Peucinis montibus, longo ítínere defatígati fubftítiílent,
&deíncolendis his locis fortè decernerent,tanta¿ montibus aquílarum multitude*
4« defluxit,utnon folùm equos d>C pécora caetera unguibus roftrisqj peteret,ueruetíam
«pulas é menfis eriperent.Quo quídem augurio ftatíua mouere perfuafi (tres in fupc
randis montibus menfes fortè contriuerant)díuinacp numína fequutí,in Tranílyl'
uaniam^nVngariaífinibuspofitam.penetrarunt.QuodquamuisBaftern^Peücmá
Albi,Chumaní,BeíTiqueiníquetulifiént, Vngarorum tarnen ímpetum coercerene
N quiuerunuQuum inhac extrema Dada? parte coftítífsent, non prateribat eos,auítt
régna recuparare non poífe, ñeque recuperata feruarení more maiorüm cúnela
ui armis'queagercnt,finítimorum ímpetus affiduo bello coercerent.Quare omneía
mílitía» compotes in feptem caftra díuiíére , feptem quoque propoíiiere duces : ad;
didere prœfecbs legionum , centuriones 6¿ decanos,ut rite omnia gererentur.
03 Exerd-;'
l6i UKT. 2 0 MF П* It ZE'X. V <R Ç Л Ъ.
Exercitus quífqj cx triginta milibus hominum,&: ocb'ngcntis quinquagintafcptem
plané conftabat. Nam in hac fecunda Vnnorum emigratione, ex centum bi ocb tri
bubus ducenta Ы fedecim hominum milia forte educía funt,ut liberos Si uxorcs
cum fortunis tutos haberent.Septemcaftra pro exercituum numero díuífa,uaIloac
foftaaltifsímamuníucre.Quin&regio ilia, in hodíernum ufqj díem Septem caftra
nomínátur.Scptem duces,non folùm pro ib quífque caftra dilígentifsimécuftodic
bant:ucrumetiâcertan'm fines, rcicdisnnitimís,ampliarenítcbantur+ Sed Arpadus
AImí fi!íus,ne minus quídem uiríbus &C díuiti)s,quam nobilítate,ca?terís pracpollere
uidebatur.Matrem Almi quum grauída efler,aquilamper fomniú in gremio reclí^
nato capitc íacentem,uídíüé memorät:& mox ex utero eius fluuium erupíífe, eumqj
quo longíus per aliena loca flueret, eo maíora fibi augmenta feciíTe. Ne mulier qui-
demclbuofomnofruíl:rata,quandoexhac gloriofa rcgum multitudoin aliena ter
ra dcfluxit. Quare Almus hinc editus, ab Almo qué V nni fumnum dicunt,nomen
accepittcuíus longiísimam proíapiam referunt. Almus ením exElendo,Elendus
cx Vegeco, V'cgccus ex Edo, Edusex Chaba, Chabas ex Atila, AtilaexBendecU'
co,BendecucusexTurda,Turda exStemene,StemenesexEcheo,Etheusex Opo,
Opus ex Cadica,Cadica ex Berendo , Berendus è Sulthano , Sulthanus ex Bulcho,
В ulchu s ex Bal ugo, Baluous cx Zambure , Zambur ex Léchele , Lcchel ex Leuen*
ta.Leuentas ex Chulcha.Chulchas ex Ompude,Ompudes ex Mifce, Mífces cx Mi
ca, Micas ex Bczture,Beztur ex Ruido, Ruldus ex Cañado, Canadus exBucene,
Bucenes ex Bondofardo, Bondoíardus exSarcante , Sarcans ex Othmare, Othmar
cx Radare, Radar ex Bclere, Bcler ex Cheare, Chear ex Cene, Cenes ex Cheledo,
Chcledusex Dama.'Damas ex Bora, Boras ex Hunore, Hunor ex Nembrotho,
Nëbrothus*ex Chufe, Chus ex Cham, Cham cx Iapheth,!apheth dcníque cx Noe
natus eft. Pra?terea Almus Arpadumgenuit,exquoZolthan,&ex ZolthaneTo-
xus ortus eft*GenealogiamhancundefcríptoresjAnnalium Vngarícorumexpifca
ti fuerínt,nifiaut commenta edíderínt,aut à maioribus per ctates ad pofteríorum со
gnítionem íftaperuenerint.nondum compertum habeo. Etilludadmodummirari
u¿dcor,quumproprrjsiftífcriptoribuscaruerint,quibúsnam monumentis in Noe
genus(quod necp Graeci necp Latini uerè faftitarunt) referre poíTint.Prífcarum for-
taffc more gentium,parentes ifta liberís per fuccedentia fécula tradidere,quemadmo
dum de Longobardis fupra retulimus»Sedutadhiftoriamredeamus : Almusuír
Vngarorumlanèclarifsimus, Pannoníam,uelutipromiflionís terram , intrare non
potuit:inTranßyluania nanqj cacfus eíLQjiarealiquandíu Vngari, antequàm Pan-
noniaspenetrarent,hícíntermunita, quardiximus, caftra, una cú pecoríbusaclibe-
ris quieuere:cum ne ingrata quídem,ibí oda traherenr, Pannoníarum ubertas,& Da
nubrj adaures famaperuencratfAd explorandaígítur regíonem totuotis bptatam,
habita concione,Cufidum Chundífilium,ingenioacuiribus iuxtà pollentem,mít-
tendum eíTe decernunt,Cufidus miflus cum paucis com itíbus,Carpathias in prímís
alpes fuperat: deínde quum in fpaciantes Dacía: campos defcendiflet, rraiefto Tibí*
íco,per Metanaftas iter facíens,ad Danubium ufque pcruenit.Profufifsimam regio '
nem,ubertatem foli,Danubrj parentis commoda,ccclic¡j clementiam admiraturrne-
que temeré maiores ín Pannonrjs ac Dacia conftitiíTe confpícatur: Suathem Sarma-
tam,&Marothifilium, in Pannonialatèregnantemadit, cauíam aduentuscV man
data figillatím exponit. Quum à peregrina gente nouas fedes poftulari accepiílér,
nemediocri quídem la?títia Suathes amcitur,legatum hilari animo excípit.|Ratus nil
fibi commodiùs accederé potuííTe,quám regíonem feracifsimam exhauftamép inco-
lis,ab Vngarís,quam rufticam gentem eflè opinabatur,ínftantífsímépoftuIari.Qua.
re fe peregrinam multitutidmem lubentí animo recipít exccpturum, agríscp ac íaluta
ríbusetiamfedibusamplífsímédonaturumrdeindelegatumhonoríficedonatum di
mifit.Cufidus uoti compos,nigrí folí glebam,iteherbas,&:aquacDanubrj lagcnam,
adindicanda regionís commoda,ín Septena caftrarctulit. Arpadus inlpecb terra*
hcrbis
VECWblS I Lit Et tX. ■ 163
JierbisSéaqua.aduocata condone, omnia è fentcntia euenifle profatur: ex tellurís
¿¿herbarum indicio, regionis elementíam 5¿ ubertatem aufpicatur.Mox cornu
aquamínfudit,altaq5 uoee: Mars pater(ínquit) tucp parens Hercules,quorum
auíbtcíjSjiTiaíorum excmplo, almas tam procul Pannonías pctíuimiis, perpetuas
hasnobisiedes conccdítc. Veftramhîc gentcmfiftíte,erroribusnoftris finem ím-
ponite,Danubiumcppatrem nobis perpetuo conciliate. Ita denique ueftrisnumi-
nibusnobisfempcradeftcjiieabinfeftis finítimis obruamurrimmô quandoueftrís
aufpiciis ducluq? inilitainus,eas prarftate uircs,ut degrum bí homínum propu-
gnatorcs ubique gentium prerdicemur. Haríprafatus, Marti ac Herculí proge-
»e nitorilftrianamaquamexmorelíbauir.Multasq? uiclimas patrijs drjs,per fingula
caftra macbrícdíxir.Ter ab omnibus féliciter acclamatum. Poil quatuor dies fre-
quens conuentus in Vngaros habetur, ubi omnium confenfu plané decernitur,
cundem uirum ad Suathem remtttendum,qui ut à Pannonia* principe terram , her-
bam Sí aquamimpetret Vngarorum nomine, candídum equum ephíppío frenoq»
áureo cultum ei dono dct.in grati íemper obfequrj fpecícm»Legatus quum ad Sua-
themredi)fict,equumq?dono dediflet, rem ufqueadeö gratamilli feeifle uifuseft,
uttemcamplitudínem pro arbitratufuo impetrante Quum ad fuos redrjflet,rite
omniaretulit,àregecallidèimpetrata, &C nimia quadam anímí(nedono fuperare-
tur)liberalitateconcclîà,Hituncaudaciam coneipiunt. Arpadus cum ceteris du-
to abus ínuadendas efle Pannonias cenfet, ueluti harreditario iure recuperandas. Re-
fccb'scorporibusarmaparant,adpra;ftitutumdiem ftatiua mouent. Quum mon
tes Carpathios tranfcendíiTent, Danubíocp appropinquaflènt,legatum ad Sua
them tertio míttendum ceníent,qui feptem ducum nomine fionificaret,ut terra,
quamequo'uendidcrat,extemplödccederet:quando Vngarí,Pannoniamtellurem
rquo,herbam freno, 8¿ ephíppío aquam mercati:Ô£ is hare tría, immodica cupidítate
abalíenarat.Adha,cill,efubridnis,cquumligneaclaua collidendum eiïè refert,fre
numinprata, ephíppíuminDanubn fluenta prorjcíendum. Contra Vngarorum
nuncius, Quid (inquit) íllis hinc malí faciesr Quíppefiequum cardere iuflerís,
noftris canibus eícam obiectabis:fi frenum in pratadeiecerís aureum,alíquem ¿no
jo ftrís pabulatum forte prorícifccntcm,ínfperata ínuentione ditabís:fiautem ín fluen
ta ftramentum demiferís,pifcatores forte beabís.nihíl igítur ex hac re lucri facies»
Proindefifolum,herbam8¿aquammercatifunt VngaríjOmnía coemífleuidentur.
SuatheshisaudítiSjíntrifticíam repente conuerfus, delectum habet: tumultuarías
quoque copias practímore nimio comparât,'auxilia undíque cogit. Comparato e-
xercitu,trans Danubium caftra locat, haud procul ab Vngaris: prodit in hoftium
quandoqueconípectum, 8¿ per leuís armatura; milites pugnam aliquam aufpica-
tur.Concepta tandem audacía,cum Vngarís infeftis fîgnis plané congreditunFa-
ño ftatim afperrima; gen tís agmine,ínclínata acie terga uertir. Dum ad Danubium
cumfuispaíÍímfugíentibusfeíerecipit,in(bntibushoftibus,dumpra;properafefti
40 nationeamncmretrónatarecontendítjcum maxima Sarmatummanu fane demer-
gitur.Ca?teriinulteriorcDanubrjripacaßfunt,perquäm ab his paucicaptúVtpa
eatioremrcgíonem habercnt,his tantùm ignouiflè placítum eft, quos lingua; com-
mercia conciharunt.Nam multí Vnní,qui poft Atilam in Pannonia remanière, Sua
this caftra fequuti fuerant , nefeíentes eos fibi efle cognatos » Quum Scytham mos
cftetjUt quamuís plures ín expedítione duces eflent,unus tarnen potiísímus habere-
tur.quiin ducendo exercitupra*cedebat, contra in reducédo fubfequebatur : Arpa
dus inter carteros principatûobtinuit: proflígatís incolís, traíeclo Danubio,inmor»
te cuiNoenomen eft, caftra pofuít,haud procul ab Alba:quam diuus Stephanus,
Vngarorum rex hercle fanftifsimus, & Arpadí genere natus , haud ímmemor fuae
t° genu's,qua? ex aufpicato in hoc loco confederat,a*díficauít. Sed nequáquam ab re
iortaflèfuerit,fi ducum rítériominaprofequemur,undenobiliísimarpleraccp Vnga
forum familia; promanarunt.Zobolchus dux alter di&us eft, unde Cacorum gens
o 4. magna
i¿4 ^W77 ЗОКРПШ HEZ* VnCAK.
magnadefluxir.Hic in Pannonixagro confcdít,ubí Cacuaron fuit oppidum, aCa,
cisxdificatunuVar cnim, lingua Vngarica oppidum fignificat. Id prius Zobol»
chumdi(flum,aZobokho condirore nomen accepit: deindc Cacuaron appella.
tum,quoddeinde Andre Belc& Leuente tcmporibus communi omnium Vnga-
roram confenfii delctum eft* Giula tcrtius didus eft,unde Giulam Ladislai filium
nominatumfuifleferunt.Hic in Tranflyluania,quum uenatum proficifceretur, fyl»
uasqj difcurrcret.Albam uemfafsimamurbem,multaRomanorum monumcntare
ferentem,fuccrefcentibus undiqj uepríbus Siarbuftis occupaiam inuenit-Antiqui'
tatemueneratus,adempto fitu inftaurare cccpit:quanuncAlbamIulam appellant,
non tam à Iulio,quàm à Giula Vnnorum ducenominatam. Sarolthahuic erat filia, , e
prxftanti fpccie,procciaqî ftatura,à multís fxpe príncípibus poftulata: quam Gcyfa
dux, Belíudi confilío 5¿ ope , qui Ciulanum agrum late poífcderat , uxorem duxit»
Chulas enim fîliam Belíndodefpófauit,utaduerfus Cheamfratrem armamouerer.
Quod quum fecíflet,foccri iufíu,poft eíus obitum, legatum fibi Chulanum agrum
uédícauít,Hínctertíus quídam Giula defluxit,quí quum Vngarís infenfus cíTet,díui
StephaníuíribusadaduSjinPannonías cmigrauit. Quartum ducemCundum di'
xerunt:cuí duo fuêre filrj, Cufidus & Cupan.qui quum prope Nyrin amnem caftra
fixífíent,adorthodoxam ubi fidcm peruenere,nobile cocnobíum erexerunt, Quin»
tus Lehel uocatus eftrqui eieclís Bulgaris,¡VIyfi"am occupauit, qui cum Boemis lin»
guaecommercioplanéconíuncliifunt.ibícpdiutiús habitafícfertur, HincZuardO' «o
rum familia promanauít. Scxtusdux Verbulchus,adlacum Pannoníx quemBa'
latonem nunc appellant,caftra locauir» Vrfus uerô feptímus,in Seio agro conftítít»
Çxterauerô Vngarorum genera,'pro arbitratufuo fibi fedes ultra citraqj Danubio
um inuencreJEt ab initio Dacíx ufquein Illyricum,& à Noricis Sí Germanís ufque
in Getas extremosqj Myííos effufí,patentifsímas (quas diximus)regiones inunda»
runt+Prxterducum familías,innumerxquoquealíxfuerunt,parí nobílitate certan
tcsJPoftquam Vngari generatím per uicos oppídacp díuífi funt,ad fubígcdas in pri»
mis prouíncialiúhoftíum reliquias fefe cóuertuntnec: prius arma deponunt , quàra,
pannonías pacatas effieiunt.cumVnnis 8¿ Auaribusquipriùsuencrant,fe{ècon'
íuguntjUnamrempublícamftaíuunt.Sub rjfdemíígnís,pro cognationís iure, com jo
militant:finitímorum iníurías communi fortuna propulfant , &C propulfare Scytha»
rumimperíum omnino decernút+Compofítaígiturrcpublica,8¿ íedibus tríbutím
a Septemuíris íam diftríbutís,ad propugnandam in prímís Vngariam, Martíalís lu
dícríaream,ingenmmíntendunt+Exeo deindetemporemagnaprouinciarum facía
confuíío,quibuspromutatíonererum coerceré Sí amplificare términos fxpe con»
tingit.Quare Vngaria,utramque Pannoníam,Danubrj ripas nequaquâ olim exce»
dentem,item Iazíges,Metanaftas acDacíam,hacScytharum redundantialatè com»
plecÜtur. lneptiísímos Vngarorú Annales hîc deteftari licenquippe qui bella muí»
tamemoratu dígna,qux cum Germanis 8¿ Gallísgcftafunt,prophanaquadam ob»
liuionepractermifere.Nosautemhanctemporumiacbiram exLeoprâdo, ccterísqj 40
fcriptoribus.quantum in nobis fitum eft,reíarcire conabimur , Dum occupatis uní»
uerfîs ferè Pannonrjs,Vngari ín nouis fedíbus fe componunt, regionem pacant, ir»
ruentíumqj finitímorumímpetum,tanquam ab hoftibus undíque circumuenti, со»
creeré nituntur: Carolus ex cognométo Magnus ар pcllatus ,non modo rex Franco
rum,íed Romanus Imperator Heinde creatus,grauífsímum in Italia bellum,Roma»
ni pontifias gratía,adueríus Longobardos ea tépeftate gerebat. Nam quáuís fem»
per uarrjs expedítíoníbus diftraheretur, omnes tarnen mira proíperitatetraníégit.
Non folùm inaudita animimagnitudinem.fummamcß íkpientiam ín díuo Impera»
tore recognofcerelícebat:fed religíonem diuína Ъс humana illi patrodnía fuggereru*
tem,aimmefíábihfan<fritateconiuncTam,ín tanto principe quífep poterat íntueri» fo
Aduerfus Vanfredum Aquítaníx ducem,quí à regía fide defecerat, adhuc adole»
icens h Pipíno patreroiflus,Barbpmum Clarûç montentmulta uí oppidá explUgna
uit*
I, L/ЪЕЯ XI, tÇg
^4,Fclfcíteritapugnauit,ut Aquitaniam,in qua pater arftatibus ocfto bciligcrsrar,
Franconmiditioniftipendiariamfcccrit. Mortuo Carlomanno fratrc,quum Ber
tha cius uxor,pra? nimia qua in Hildegard;! Carolíconiugcfcrcbatur inuidia.Ando
i arrjconfiliounàcumlibcriyadDciîderiuminkaliam plané profugcret, ut Longo«-'
bardorum uiribus ab Adriano pontífice maxi'mo,fi!rj fui rc^es Gallia? approba-
rentur,maxímum inter Francos 5¿ Longobardos diu concepta fimultas bellum exi
citauit.Defideriuspontificemratus,inGallorum inuidíam nunquam Carlomann»
filiosregesapprobaturum,bellincceffitatecum adigendum cffcdecernit.Quarc со
ttâoexercitu,inRauennatcs caftramouit. Faucntiam,Ferrariam, Comadum uicC'
» pit.Pontificiablata rcpetentijlcgatis fa:pe refponditjfe de расе nihil nifi cum pontifi
ccpra?rentea¿iurum.Archiepifcopus tresqj tribuni Raucnnam pro uiribus tueban
tur,fubfidium quotidie à pontífice poftulabant. Intcrea montem Feretrum,Vr.bi-
num.SenogalliamjEugubiumLongobardiceperc.Quin peruaría loca late difeur-
runt, Vmbriam paffim populantur,o¿ Spoletum ufque perucniunt.Lcgatos ponti
ficios itcrum reinfectadimíttunt,urbísRoma:obfidioncínterminantur.Adríanus
urbem munire non definirmoxtreisadDefidcrmcpifcopos mitcír.qui Dcfiderio,
(i Romanorum fines hoftili manuingrcdiatur,fub anathema tc ignem S¿ aquam W'
terdicant.Quodubifactumeft,pudörequodamrexconfi.iius .Ttcinumíc recepir»
Adquemmox Carolilcgatiucnere,hortantcs,ut oppida, qua: pontifici rapuerar,
и ultrôrcddcret:redreinfeda,adCarolumrcdicrc. Succcníusitaadmodum Impera-
tor.magnis uiribus in Italiam contcndit+Defiderius coach's undíque auxilijs , Fran
cos adicu prohiberc cona tur. Partem copiarum Carolus per montem louís iter face-
reiubetjipfcpermotem Cínífiumingrediftatuít.Hofhs Italiam à Francis adírínun
quam potöc ípcrabat, partim propter ta prefidia qucc.adítibus fingulis ímpofucrat:
partim propterauialocajöc'hoftibus ferè inacceílibilía qux quidçm duo,Defidc-
riumfanèfruftratafunt.Atubi Carolum cummagnis cxercitibus Italiam pcnetraile
cognouit,dimiflîs auxilrjs , fc Ticini communiuit ♦ Adaîgifium filium , SC Bertham
CaroromanniuxoremcumlibcrisVcronam mifir.Carolus,quuminTrâfpadanam
rcgionemdefcendiíTct,Dcfíderrj caufaTicinum moxobfidct, uniuerfumcp agrum
I» populatur.QuodubiSpoletani&Reatinicognouerc,cxtê'plo diuo Pctro pontifi»
ciacep uitioni fcfe dedunt,in Petrin bafihea barbam capillosqj dcponunr, Hildebran
dumLongobardorumnobiliisimum, ÁdrianusSpolctanumduccmdeclarauít,cu
ius poteftasFurconenfes,nunc Aqu ilanös,ValucnfcSjPinncnfcSjMarros.Picenti-
nos,Rcatinos,Interamnêiêsqj complc&ebatur. Omnibus quoq? Longobardis Ro-
mamtranfmigrareuolentibus,uicus in Vaticano pontifias auctoriratc datus. Pa-
rcm quoqj pontifici ea tempeftate dedittoncm fecerc,cx Piccntibus Firmiani, Auxi-
mates,Anconitani:quiin Petribafilica barba crinibuscpdetoniis.fidelis obíéquijiu
ramentOjUtSpoletani fecerant,ada<fti funt. Carolus Bernardum patruelem,cum ma
gna parte copiarum in Ticini obfîdione dímíñtíipfe cum uxorc ас Iibcris,quos è-
40 Gallijs euocarat,Veronam proficifctmr.urbem fine diclationcin poteftatem fuam
redegit.Qiiâdo Bertha cum liberie Caroloßatim fcdedidcrejAdclgífiusDcfidcrrj
filiueadConftantinum Imperatorem aufugir* Omnes Tranfpadanac urbes, fa<fta.
fpontèdeditione.inCaroliditionemperuenere. Quûad Pafchcc folennia Romam.
cumuxorelíberiscp ueniflTctjpontíficis pedes perrcuerenter deofeulatus , cum eo ac
um'uerfo collegío facerdo tum bâfilicas 8c" cuivíta templa lu ftrauíc , perpetuum cum
Romana ecclefiafccdusicít.Donati'oné à Pipino patrefacbm ultrô confirmauif,
in qua Liguria cum Corfica ínfula continetur.Surrianumadíccit,montem^ Berthe
cum:quae loca inter Lucam 8¿Parmam fita funt. Parmam Se Rhcgium,Mantuam
& Montem fílicis,ac uníuerfum denique Rauennatem hexarebarum : preferca Ve-
' netiam&lftríam,qua: Foroíulíenfis ducatus erat, pôft Spoletanu Beneuentariücp
ducatumadiunxit.Ticinumreuerfus,Defiderium in dedítionem accepít, eumqj Le
odium relegaumPapiicaçMçdiolanq Francos prœfçcit, qui Longobardos ad Al
pes ufej
bes ufquc difFuíbs bcncrcgcrcnt,pacatoscç feruarent:Rec non & Bcncuentanís,Fo-
roiulianisqt Longobardis,¿ Francorum gente uiros prapofuit.Bertham cum libc-
ris fecum ín üallias rcduxit.Feftí nauit eíus rcditum Saxonum dira rebellio ,quos ílc
pe domitosuix anuís tribus S¿trígíntaad Imperium & orthodoxâ fidcm redígcre
potuitfltcm ad Lippiam amncm Heresburgium erexit : ac nc quid noui moliri pof
fentjualidifsimum prxfidium impofuidntcreaSaracenbqui Aqiritania? fines inco-
lebant,ut à fuo rege dcficercnt,auxilium à Carolo poftulabant.Quod ubi is acccpit,
'habitó ingenti dclccbi,cum maximis aduerfus Hifpaniam coprjs contendit.-obfedit
continuo Pampilonemurbcmamplifsimam,eamcp diu obfclfam ,& tandem ui ca-
ptam funditùs euertit.Dchinc fuperatis Pyrenaeis montibus,perucnit Cxfaraugu- • »
ftamrquorum ingreflu ita trium regum,qui Saracenis pneerant,animi funt confter-
nati,utfuisuiribus plané diffîfi. Carolum muneribus exorandum efle cenfuerint.
lbualaSjDenifes SC Alarius,Saracenorum tuncreges erant .Bellum hac conditione
diremptû,ut Híípanía citerior &C Vafconia Carolo dimitteretur,ipfî in ulteriorc Hi-
фата imperarcnt.Ecceiterum rebellant Saxoncs,gensbeUoa^era,& a diuíno cul-
tu nimis aliena»quod bellum deceunío quidem.ôi uario euentu geftum, Perdomiti
tandem funtSaxones. Et BritonesjquíGallíaeoramaccolebantjin Caroli ditionem
«oncciTere.Aragifîus dux Beneuentanus.dum Campania: urbes Conftantinopolí-
taño fubdítis Imperatori,Ô£deinde Pontíficí,fibi uendicare ftudet, Carolí íuííuab
ínceepto deffcítit.Qui quum paulo pöft Salerni diem nouífsimum obíjífet, mox filrj *•
cum rmitimis Grarcis bellum ineunt.Nam adhuc Conftantinus imperator &C Leo,
quaecunque à Neapolí bC Siponto,quam nuncManfredoníam dicímus, ínter Supe
rum Inferumq? mare continebantur,tub ditionefuaunà cum Sicilia retinebaiitrquin
6¿ NeapolisadhucGraccis fídeminuíolatam plané feruabat. Нас quoq? tempeftate
Conftantínus,quamuis pauloantè paratam in eos magnam claflèm per naufragiurn
amíferatjin Búlgaros tarnen bellum redintegrat:qui oceupatas Danubrj ripas in in
feriore Myfía,obftinatíus inuítis ¿mperatoríbusj-ctinebant.Bulgari poftulatapace,
quam obímperatorís morbum facile impetrarat,deftinatum bellum dírimút.Sed
intellecfia Cónftantíni feritate.anímicp malicia, qui non humaní tatis gratia , fed mor-
bi neceffîtate pacem dederat, bellúVmftaurant,Conftantinus aegritudinc lenta non- j •
dum grauarusjcum multis cohortibus 6¿ ingenti equitatu Búlgaros per Thraciam
temeré uagátes adorítur^ncautos magna ftrage proflígateCaefîs fugatísq» Barbaris,
triumphant Conftátínopolim mgreditur.Dirodeínde elephantía: morbo íncrebe-
ícentc correptus obrj t:eum quídem fortitus interítum,qui facinoríbus fuis non fuit
iniquus. Hic Leoquartus, hereditario iure fucceífit :legataq> natura: iure à pâtre
uítia,íí per uítarn lícuiíTet,longé fpeftau'oraredidiiïet. Ad coercêdas Saracenorum
incuriîones in Syriam profedus.turpif&'mèredrjfcSaaiam corona in íanebe Sophia;
fccrario recondítam publice ferre,lapíllorum amore , non erubuit« Dum apud Ca
lcium & Con ftantimim quinturnàcfextumhaec ita geruntur, Vngari regnunon
modo pacauerantjfed cum finitímís plerífquebell a nequáquam contemnenda gere 4»
bant. Multos iure íbeíetatís inïtac fibiconcíliafe.nonnullos caedibus 5C rapinis laeek
Îère,àpotentioribus pacem quandoquemercari,per fociorum amicos iter facere,la-
n'us longiusij» popularijOmnes uicinos pro uiribu s exterrere,hos ui, officio illos, ne
circumftantium populorum bello obruerentur, affiduo remorari: omnia demum
agere.ut oceupatas ui fedes.uí quoq» retiñerent. Sed nil eis inaufpicatiùs accidere po
tuit,quàm Caroli magni temporibus,qui cum gloriofifsimo quoque uetuftate con
ferripoteratjfuíregniauípícía captait, O* quantofacilius& fundare imperium, ЪС
fondatum propagare potuiiïènt,fî in ea témpora non inddiiTent, Arduum nanque
crat,acperquàm difficile, tunc aliquodregnum fundari poiTe,quum is cui diuinitùs
erat ampia data poteftas latifsimè dominabatur.Circa Vngarici regni príncípia,pra* f9
terea quae deChacanno Vnnorüm rege diximus, grauifsimum ínter Vngaros
& Francos bellum exorítur; quodfenfîm 5C gradarim à Bauaris fumpiît iiiitium,
Nam

*
2>£C^4V/S 1. Lit EIL. IX. 167
Nam Saxorribus Briionibuscp domitís,cum cxcrcitu Carolus Italia repetit.Quum
Bcneucntanum duccm cum Adriano pontificc,ne latís quidcm benefe gerereintcb
lexiííet,reuífaR.oma,Capuam contcndít:pofitísépcaftris, Bencuentanis bellum in-
tcrmiuatur,nifi quamprimùm dedítioncm faccrent.Quod quum Aragifius duxac
-ccpiílct,Imperatoris famítiam rcformídans,Rímoldum Sí Grimoaldíí gnatos obíí
dum locoobuíam mittít.Goceffa Carolus ucnia^acceptísqj obfidibus, bí pacata Ita*
lú,in Gallias rcucratur.Bauarícúm dcinde fufcítatur béllumrquod ueluti répète or^
tumcíbtacelcrícxpcditioneconfectum ,ld cním ex Taflilonis Bauarorum ducis
iiifolentiafimul bC focordíaortum efbquippe qui, dumftukè credit uxori, temeré
10 quoq; domínatum amific.Huíc Deííderrj Longobardoru olim regís filia uxor erat,
qua? ufque adeö die nocbicp uirum uexafle fertur,donec eum impulit,ut ab Impera*
tore deficerer,ut paths exilai m per maritum hoc bello ulcifccretur.Quod cofaciliùs
fieri poíkíperauít,fi ^entern Vngaricam bello acerrirrtam Bauarisq? finitimam,ín
focíctatcm afciícerct.bed cjuum facile fit uxorio impone're uiro, ad Vngarorum du--
ces legatos Ta ffi! o repente mittít,quibus eos horra tur 8¿ orat,ut pro utriuíquepar>
tíscommodoíbcictatemfccumtranfigant:admoncns,Bauaros S¿ Vngaros ínter
duoslmpcratores faruífsimosqj tyrannos effe pofitosieoscp nil impènfîùs curare,
quàm fub eorum imperíum gentcm utranque redígérc.Idípfum Bulgarie Confian,
tinopolitano tvrannoproxímisaccidiíIe,quiquotidiano bello uexantur.Saxones,
*» Britones&Vafcones,Aquitanos9 Carolo finitimoSjideeiTe perpeiTos,Pipini filí^
uniforms orbis imperium anhelare. Vtríufcp partís eíTe,propria libértate falutemép
rucri:S¿ Vngarorum quàm maxim¿,qui alienas nuperrime fedes ufurparunt. Proín
de eos orare, ut cum Bauaris una perpctuum feedus íncant,apud quos optimam
femperuíciníxfocietatcm ín:, enere. AJiosiniuriis&incurfionibus ScythasafFecif'
fc>Bauaros peregrina? profugarq? gentis comiferatione duelos, femper cum Vngfc»
rísamicéuixiíTe.Quin S¿ aliquod cognatíonis uínculum fibicum eis interceffifle»
quando Bauari ab Auaríbus Vnnorum cognatis»unde Vngari ortí funt, progenie
tores fuos habuifleingenuèprofitentur* Quùmh'oclegati ríténarrarlent,uniueríg
gentis conuentushabctur,ubiprincipcsferèomnes harcunà cenfebant , Finítimo^
3a rum focíctatem & amícítíam non folùm non ¿fíe contemnendam : fed quum ín alie*
nofolopcrcgriní fint,ultröappetcndam:SipraccipueBauarorurh,quibuscumfem
per amice quíeteqj uíxerunt. Quin & aliorum quoq? uenandas cfTe focietates, utalie
ñas fcdcs,quas armis occuparint,officiÖ potiùs quàm íníurrjs 8£ bello retíneant. Fa*
ctumeftígítur decrctum,ut cum Bauaris fidelifsímum perpetuumcs feedusineatur;
quod ¿nfequenti die rite eftjcum Bauaris initum.Dimiffi honorífice oratores,íc1:um
feedus refcrunt,quod utrífquc haudquaquam féliciter euênit, Bauarí poft Kaec non
modo Caroli imperara detrectant,fed bello regem prouocare nitutur+ Intellecta ho*
rum temerítate, Carolus amplifsímum deleclumhabet,auxíliaundiqj conogat.Ipfe
reí indígnitate como tus,cum maxima parte equitatus ac duabus legíoníbus, ad Le;
<e chumamncmpropcrar.quíab Alcmannis Bauaros dírimit. Inrípa fluminis caílra
locat:5£dum cartera hîcprœftolatur auxilia, Taflílonís ducis anímíí per legatps fta*
tiiitcxpcriri.QuíubiducemíiiconfLiltumadícrc/amicisq} uerbis defeclionem eíus
^iiiconftantiaincorripuc^inrefipifcentiiircuocauerehominem. Atillc'facli рое'

; quicunque íubercntur,ultro daturum,&: impetrara fa&urum pollí


tur.Thcodon ínter carteros obfidesfiliusdatus ¿ft:quín5«:iureíurandoperpetuíob
íequíj confírmala fídcs.Quare bello,quod maximum herdè futurum uídebatur,hic
datuscftcxítus.TáiTdoad Carolum cuocatus,quümnüllamiffione donaretur,Ba¿
baria ampliúsutinonpotuitrcuífuos deinde comités Imperátorípfc praefedt» Alr|
alio modo id acftum effe referunt.Carolum aíunt,intercedente Adriano pontífice,
cumTaffilon?à principio paccm fccifTe^ius^ feruandi gratia obildes рготШ|
fed ab со accerfîtum,necp accedere,nc<ç promiflos ex campado obfides dare uoluiC
fc.Quare Carolum máximo cum excrcitu ucrufle Auguftam,primariam Vindelico
rum urbcm,dtuifo in partes treisexercitu.eum cum una parte copiarum inloco cui
Lothfredo nomcn eftdocafle caftra:altcram parte, qua: ex Auftrianis ,Turingis,Sa-
xonibuscp conftabat,ad Saríngam Danubio adiacenté conftítííTe : Pipinum hlium,
cum Italicis copns.adTridcntum ЪС Banzanum eönfediflcT Aft ubil affîlo feab im
mínentíbus tribus undique excrcítibus circumuentum confpicatur,deditionem,ne
maiora mala fubiret,continuo fecit.Datis cum Theodone filio obfidibus.Carolum
adijt:àquoaliquandiuremoratus,defperata tyranníde,quum fe apud Francos lo*
dibrioíntelligerethaberijiTionaftícam cum filio religiont fpontè fubiuit.Eaquocp ■ •
tempeftate,quum Conftantinus fextus Carolum Bauarico bello ímplicítum intellú
geret,omncs quos adhucín Italia fub ditione fuá Gnecos retinebat, Spoletan i, Be*
neuentaniqj ducatus fines, hoftili manu ínuadere ¿ubet:rapinas quocp pecorum ho*
minumép iuxtà agcre,ferro ac incendio cú¿ta uaftare.Qui dum imperata faciunt, ab
Aterno amne, quem nunc Pifeariam dicimus,ad Beneuentum ufep omnia popu*
lantur.Verum quum his Hildebrandus Spoletantis,Grimoaldusq? Beneuentanu»
clux tumultuario mox exercitu occurriflènt,tali Graecos ftrage aftecerunt,ut longo
rjoft tempore ultrô quíeuerínt.Quum res Carolí bene íuccederent,fccundum Baua
rícum tumultum bellum Sclauisindi<ílum,quosGalli Viul20s,ipfîucro fe Vuebu
. tabos appe'tlant.In qua quidem expedí tí one, magna à Saxonibus auxilia, fub ueri a*
pretextu obfequrj miíla lunt.Caufa belli fuerat,quod Obddritos FracOrum focios,
calamítofis incuríionibus infeftarantrneque mínís,ncq» prcc»bus,necf Caroli denicp
imperio coerceri poterant,quo minus eos armís farpe laceílerent . Sinus quidam ab
Océano in Orientcm forte porrigitur, incompertae quidem lôgitudinis, latitudinit
«ero longe diuerfar,hunc innumeri populi aecolunt. Dani Ы Sueones , quos Norb-
mannus uocamus,aIrj uerö Ruiios,Septentrionale latus ЪС omnes cms Ínfulas poíu>
denn Auftrale uero,Sclaui & Aífti,díuerfj:q» nationes,ex quibus uel pra?cipui crant
Jnieletabi.Quibus quidem Sclauis Danubium accolentibus indicium tunc à Caro'
lo beflum,una tantùm aeftate confecbi'm eíbomnium uero maximum, praeter Saxo»
jaicum.Huic bello fucceffit Vngaricum,diutinum quidem Sc horribile, quod 0Л0 j»
annos durafle ferunt.Gens enim âcythica,& Vnnorum prcfertim,qui femper in pa
trrjs alieniscp fedibus longé lateqj dominari confueuerant,iugi impatiens,6c bello in
domita,haud quaquam facile perdomari poterat« Quarebellum quäto formido^
П ùs, tanto animofiùs atep apparatiùs à Carolo initum eil. Pannonicâis expedition?,
urpote qua; maximi foret momenri, per fe fufeepit, cameras per Pipinum filiumua^
rioscp legatos in Vngariageffit; & antequàm prouincia pacaretur,multumfanguú
ms utrinque difFufum. Quot preclia in eo conferta,quot &C quanta? clades utrincj pa
tratarfint.exinanitaadhucPannonia plane teftatur* Quin&locus ubiCachanrex
fibi regiam habere fblebar,ne minima quidem adhuc ueftigía feruat. Hinc tota Vn^
garorum nobílítas concídít.hínc uires omnes exhauíhe.cx' exínaní tum xrarium, tot 49
populorum fpolijs,tot hoftium exuuij s.tot gentium rapinis ante refertum . Franci,
qui quondam exiguis fàcultatibus fucrant,hincita ditati rediêre, ut Gallias opibus
latècompleucrinnquod rerum uiciffitudo facile paflâ,quando quae alrjs erípuerant
amifêre Vngarí.Tantumaurick: argenti in coram regia rcpertum.tam precióla in
prarlrjscrcptaípolía,utneplus quidem prardarum ¿Macedónico bello Paulum Ac
myliumretuliíreputent.Sed tamçn gens Vngarica, tanta ftrage & rapinis affefta,
nullo unquam bello deleri,uel Pannonrjs erjei extirpariep potuit. Quin & fueeifafre
quenttus,tta tempeftate noftra repullulauit,ut nonmod© partatueri, fed ab Adriati
со ad Sarmancum,& à Vindelicis ad Euxinum ufep mare, imperante diuo Matthía
Coruino,propagaritimperiii. Vngariigitur.quum Carolum corrogatis è toto Oc- /•
adenteauxilijsin feirrucre cognouiflent,pufillanímítatemac ftultíciam Taffilonis
¿rgrétuliíTént,quodípíís mfcjjs hofti prac tímore fe dedidiífet, fortunas cVuxores
mm
■• V Е С Л Т> / S' I L /% E г /jr.* ч- . 169

cumliberís, ímbcllcmcp omncm crtatcm in Danubrj ínfulas redegercreascp uallo car


(ifllíscp.tmpofitís ubique pia?fidns,muniuere:ncc urbes lîbi erant,quibus tutiùs icfe
tumpolTeitt.Quodubifa&umcl^coa&oingenti cxcrcitu.ad tutandos fuperioris
Pannonia? fines Francis obuiam occurrere.Carolus intclleclo Vngaroru m appara
tiijinDanubioapud Víndelícos ciallem comparât, cuimultas cohorres cum com*
meatibus ímponít,cactcrascp copias cunl cquitum turmis fe terra fubfequi iubet«
CiaíTem fequundo amnedimittít.Non modo Danubrj alueum,fed ripas utrafque,
Francorumcxcrcitumlatiùsmundaiïe cerneré erat. Quum nihil ïnconfultis ínexo^
ratiscpnuminibusrexagerct,quumhoíliun4 fines caputep Pannonia: fuperioris atti
»o giflct,quando cum prophana gente 6c Chriftianí nominis inimica fibires erat, folen
nía triduo lacra in frequenti (sima mílitum concioneoperatur. Pijs preeibus i es v M
Chriftum optimum maximum, 8¿ unicum htimam'Seruacorcgcr.ciiSjOmncsinuo
care ex edicto iubet. Cúnela, íacrísritéperactis,numína fibi arquilsima S¿" propitia
reddít.Et díui pnc carterís Martini numen exorat, ut (íbi fuiscp C¡a!l:s,apud quos Sí
uíueredignatus eft, 5¿" uita defuntfhia quiefcere,ac pro mirabilibus meritís pientifsi'
m?coli:pra:tereaPannomísundeortusefr,fcmpi:radeíreuelit,neuc natale folumpa
tíaturfemper bellorum cííe aream , barbarärumcp gentium ludibrium. Vel (íquo
peregrinamnationemfatoibipatiatur,quumtotpopulorumiiicurfionibusacbellís
fitexhaufh,incolas, quícunq» fuerint,ope laboreq? Gallorum, qui eins numíni funt
ia addidijínorthodoxa fidera aflerí iubeat,Sacris rite peracbs, capta tisqj aufpícrjs infç
quétidíe caftrapariter cum dafiemouet, achóíhbus appropinquat. Qui ubi omnia
hoftili manu late completa profpec*l:ant,dcfertis ftatiombusquasmnnibusdifpofue
rant, quum fe Gaüís impares fore íntclligerent, retro le fuoscplintres intra Rabam
fluuiúm recipíunt,apud ueteres quondam Araboncm nominatumjaurínumcp prac
ttrfluétem,quíiuperiorem ab inferiori Pannonia diuidebar, Quum Carolus eos ter
gauertíflcfenfiílét,cum expedito ínícquiturequitaturpalantes nuil tos íntercepít, pa
gos S¿ opptda deftitutafuccendit.Hí in oppoficam partim ínfuiam fe recipiunt, ut li'
bcrosjuxores Sí fortunas tueantur:partim ad Arabonem , ubi nunc laurinum eft,&
munitisíbicaftrisfetuerí poífo confidunt. Nam quum ínter Araboncm SfDanU'
)* bíunytd confluents, caftralocaiïènt.àduobus fe lateríbus utroepamne tuebantur:
ácartenspartibusaltifsimafoíTa uallocp fe muníuerant. lrrucntem Vngari hoftem
forti animo praeítolantur. Carolus cum equitatu 3C quinqué legíonibus Arabonem
ficb ponte trarjeitf multi fine ponte fuperant,ubi uado tranfin poterat: à latere daß
fem per Danubíum círcumducít:mox pugnar figna dari ¿uber. Cadra à Francis ob-
ducb,acerrimèoppugnantur,Nam primö eminus pugnarchí,uallo,íaculis 6¿ fagít»
tisprohibereVngarosrcontráíllítclís à fofla rcrjcere,pars materíam congerere,\jf
foífamcompleantrnonnullí uiribus cam fuperare, fub uallocp in ftantiùs & cominùs
dimicare+Complcndascfleioiïàs rex exclamatrillí pro uallo S¿ portís audaciùs ob-
(hrc.dafïèm ripe admotam repeliere obftinatiùs Sed quumcertatím tríremis queqj
41 ïipxappellere níreretur.miferabilís ínter Vngaros orta confufio,cui potífsímúm oc
currerent nefcíebant.In ripa res cominus agitur,o¿ita confería quandoque pugna
conferítur.ut uíxagendís gladrjs locus cífer. Cardes non parua utrinqj committitur:
nonnulli timoremortís in profluetcm fe prorje¿unt,alíqui honeftíús humi inter con-
fertos hoftes cadere cup¿unt»Quum à ripa ualidiùs Vngaris pugnare liceret,è çlaTsc
multosinterfecere»Ab Arabone,pra:alurialtitudine,grauiùsinfeftari nôpoterant.
Sedubi àGallisfoiîàundique completa eít,tam pernicíofafub uallo pugna conferí'
tJr,utmultiutrínquecaderent.Pipinus,dum caftrorum portís,fa(ftoagmine, graui-
ttrínfultat.multisqj caefis penetrare contendit,nimío telorum íacftu equo excuíTus.á :
ftípante ueteranorü multitudine adíuuatur. Quod ubi profpexerehoftes, adaucb's
animisjcummortuuméírerati.caftríserumpere audebant. Sed quum prctorianale
gio oceurriiTetjä uallo quàm campo cenare tutiùs eilè cenfuerunt, Preelium ín ueípc
rum ufque protracl:um,uaJlum in loas plerífcj fra¿lum;caftra,nífi obftinatifsimè re*
p ftitífíent,
ftítííTent,eo profecîô die fuúTent capta. Nam ex Vngaris plures quam Gáñis ccdd<*
rerobrutí nancp hoftium telis eflè uidebanrar«CaroTus ut fuis parceret, quum со die
fatisa<fhjmeiTet,rcceptui canere íubet. Dirempta pugna, curant utrícp corpora: (êd
Vngarí in ftatione quifque fuá cibum capiunt, quam neminiíin tanto periculo dele*
rere licebat.Galli partim felfa quiete membra recreant : partim, ne quid ab hoftibue *'
detrimentiinferatur,excubias ubique dilponút. .Atillí intempefta no&e dàm aduo
' ,;'nrart?diim.exneceffitatedecernunt.Res Vn

ominum mílía hueuiq? deliaerata шш m ишм» —


juingeti caríi: íauciorum innúmera multítudo,cx Gallis circiter tría mília. Qua*
je medía node.dato dám figno prodeunt,in diípofitas mox hoftium excubias eruni
puntîpriùscuftodum maxima pars trucidatur, quàm in caftris Gallorum tumultúe
excitaretur.Quoubi omnesexperrcÄifunt, primó perturban, fibicp admodum ri-
mere,mox in eos arma capere cceperunt:item credere ad cacdem potiys, quam ad (w
f»am erupííTe.lam illi pailuum circiter duomilia fugerät, anteqi k<n per uniuerfa Gal a «
oram caftratumultus efrundererar:pramíffisímpedímcnas,& ínftrucíoutrínque
carrorum ordine iter faciunt.Galli adhuccos caftra tenere rati,iupcrato uallo in ten*
toriapeneträtjcx centone confecta: multa pratpoperafeftinatione геЬЛа dirípiunt*
Moxillucçfccnte die.íllos dífflmulatafuga euolaffe cofpicati, céleri curfu fubfequü-
tunpríus quàm eos confequí poiïènt,finitimos Budx montes occupaíTeprolpiciur*
Quos ubi confediiTeuident,8C carrorum circumfeptu , pro uallo radices montium
communiuííTe conípicantur.lentiore gradu progredi ceepere: quo quum ueníflént,
rnontem à planicie caftrorum circumduAu daudunt, fauces montium , exterosep a»
ditus ímpoíítispraeíídiísobílruunt,inediapotiús quàm armíshoftemíuperare con
tendunt.Carolus díípoíitis circùm ílationibuí,ita acrí eum obfidíone adurget,ut nc $ •
quehincexíre,nccp comeatus ínferrí queant, quorum inopia propediem laboraru
rum efle íperabat.Mox claflèm unà cum terreftribus coprjsdefcendere iuflàm.à ripa
Danubrj collocat ne quis exire pofli t. Duode triginta diebus hoftis fame abíumptus
it tuetur: tandem quum nemo pedibus conftarepoiïèt inecha,deditionë fàdt.Et earn
quam Carolus conditionem obtulcrat, aeeipere cogitur Vngarus, Qui in facra»
fanebm Chrifti fidem ultrô iè aiTererent,ô£ uita, ЪС cum fortunís libértate donaban*
«ur.Qui in prophana Scytharum relígione perftitiflent, his adempta cum fortunís Ii
bertate,uíta duntaxat permíflá. Multi patria r digione íe exuerunt, ne ue¿lígales fo-
rent,& facultares amítterent:paucí diuina chántate íücccnfi, inièquenti tandem die
quum íéíédederent,ímmenfusobfl:inatorum numerus bonis exuituncum facílíorí- 4*
bus dementeraÄum.Demdemotis caftris ad Budam ueterem, quam Sicambríam
príus appellabant,peruentum eft, ubi Chabarex Vngarorum refidebar. Qui quum
per legatos bellum perquàm grauifsimum ger<ret,nimiaopumexuberantiapra?pol
leus, quas ex multis rapínis,achoftium exuurj s plané congeíTerat,reformídatis Gallo
rum uíribus,8¿ Caroli fortuna cum fapientía iànè coniunAa , in munitifsíma urbe íé
tuen pofíe fperauit.Sed loge aliter atquefperarat,res ipfa obtigít.Nam audita uaíu*
exercítus deditione,confternato penitus animo, ín diuerfa trahebatur, Fxhauftam
populo duitatem retiñere díffidebat.ck: aduerfus ualídiísimos hoftes commode pu*
gnarc poflè deíperabat.Ecce urbs à Gallis drdter centum milíbus obfideeur.obfide
tur etíam à fuistqui diflîmulanter hortantes oppidanos.miièrum fibí ípecbculum.
propofîcumhabebant.At illi poftulata dedítíonerení tentes,quamuís pro urbis a'nv
pk'mclmepaud»grereiîfterçnç,poftero tarnen die pugnâ cxpeiUor, Carolus à Da
nubío
rtubio nauibus oppugnat,à cerera parte inftructa acie circumuenit . Maximam Vn
garorummanum,in primo congreflu, Gallicis agminibus antcponit:ut fuos priùs
Gppidani.quàmhoftcscxderecogâtur.Ciuium pars magna fuos ac hoftes seque tra
cbre.multi longé crudeliùsjremifliùs contra plcrique,& hoftem potiùs admitiere,
quàm ciuilifcfanguinefcedárcritidem facultare dedítícrj .Tota die parí utrincpfpe pu
oiutumindinantefoleGallis fortuna fauit, quacCarolum nunquam fere delèruit.
Nam dum.Vngarorum obiedhi proteditutíúsfubnituntur,admotisfcalís meenáa
pleríqueconfcendunt.Quodubiablmperatore uifum, per agmína cuneta difeur^
rens.captam urbem exclamat,fímulcf dextrafuís oftendit.Quare tantusundíqueim
10 petus ciato clamore faöus,utreie(ftis extempló ciuibus,urbem inuaderent. Quam
ubi captam iri uídere Vngari,qui fuperiore die fe dediderant , Anguila per uicos ac
foramiferícordíam exclamant,Carolí pietatem ingeminât, fuo languiniparcendum
eífe uocíferan tur* Supplices ínter inferías acíesíetc ingcrmit,proruííscp lachrymis
utrinque utarmadeponantur exorant. Deíndemitiúspugnarí ccrptum,8c"interce'
dentíum uoces melius exaudicar.Quum pars utracp fenfím cciïàre occoepííret,eo ue-
hementiùs ad implorandam ueniam & mítem deditionem mos hortantur. Oppida*
ni defperata publica propugnatione,armadeponunt,6£uíta fe cum uxoribus& Übe
rísdonarííupplícant.Commíferatíomox uí<ftorcmínceífit:6íquamuís ¿Gallís pie
ríque cecidiísentjfupplícum tarnen precíbus ultrö ceiîère .Muníta urbís loca fibi da*
ripoRulant:qüaímoxtradítaJpr??fidrjscomplent,ad portas & fora multacp compí-
. ta (tationes rite dífponunt,ne detrímenti quid abVngaris patíantur.Carolus urbem
ingrefsus,regiamfibidedípoftuIat.Renitcntealiquátulum Chaba rege,arcem cum
regia munítíisimam,&antíquís tothoftíum cxuurjs bi rapinis íané completam , de^
ditam tandem accepitíAerariumauro argentoép refertífsimum fubíndcfpoliat:re'
gem ín uíncula cenie&um ,& confeita fibi morte peremptum honorific? fepeliuit*
Quicquídauri,argenti,Scythicarcp prsedae totannos undique congeft«e,Sicambríaí
inuentum eft.una die à Franco ereptum eíhpriuaEe opes militibus pro dígnitate di'
ftributar.matronarum feruata pudicrtia,nulla uis cuiquam illata, populus uíta dona
tus,8¿ (lípcndianus círec"tus.Pannonia opulentifsíma populi Romaní prouíncía, ab
^ extera gente ufurpata,ad Romanum princípem reda&a. Paucís pöft díebus, aduo*
ata condone, Carolu s populum hortatur,ut Chriftiana¡fe fuosq? liberos fideinitiec
uerum Deusn, omnium rcrum creatorem ,& Seruatorcmhumani generis agnofear.
I E s V M Chriíhum иш'ш Dei filium intclligere, intellectumcp diligere 8c" adorare со
netunChriftianae rclígionís dogma fectetur : Martern Sí Herculé,ca?carum figmen
tagentíum,afpernetur:diuína myftería difcat, quibus anímarum immortalitatem a*
dipifeatur: fanenfsimä i E s V Ghrifti doctrinam imitetur, ex qua tanrum uerítas íllu
xinfiidolisfatôsq? drjsrenundarint,recípcrcfe clementifsimum indulgctifsímumcj
dominum Vngaris futurum,atque Vngaroshaud aliter ас Francos benigne tracla
turum. Híecper interprctem cloquutus3paucos inuenít.quos in и cram fidem alîère
4e ret. Prophanam ас obftinatam gemís mentem confpícatüs, feuerítate potiùs quàm
manfuetudíneincamutendumefíe cognouír* Quare urbís moenía prímúm derjee>
re, ne facile rebellaret : deinde ftata uccb'galia penderé, arma cun&a tradere,cV tenv
plaucteracum ídolisdemoliriíubet. Quífacrofancftafide iníriatí fuerât, benigne tra
tributorum ímmunitate donatí.Qui ut feirent ubi facra Chríftiano ritu face*
rentan extrema parteurbis fub monte,diuae genitricis María? templum ítatuít : quô
deuotifsimè finítimi undícp tempeftate noftra populi fupplicatum confluunt,8¿ AV
ba?iMariaeíacellum prímúm Chríílíanis in Vngaríanuroínibusdicacum, appellant:
idqj lapis adhucíndícat excífus+Dcínde pacata urbe,8¿ compoííta república, íapien
tifsímum magnanímumeg uírü urbi praefecít : íacerdotes relíquit, amplificandae gra
0 tiarebgíonís:haudígnarus,fccdosanímosadueram fidem non facile pofléconuertú
ExpugnataSícambríaprouíncíxmetropoli,quae Germanica olím legío dí¿ta,demy
de Budauetus appellata eft, utlatè fupra diximus, omnes pagí,8¿ quaecunque erant

P * urbes,
a *7 T 2 0 îtf F [ЩТ7 1 Ъ E%+ V N. Ç A
?7£,< miflS Carolum lePatis,ukrö imperata fe facbras polUcetur+CaitraadTau

nnum uiqueprui j MovnrrSvrmiumrecro caftrarctuht^ traie-

quomaximä Vngarorum partem,cum uxoribusac liDeris tortumscp toniugun.is*


tulimus.Hancadaucbdaffecircumuemt.actridui oppugn
^uaccaftcllisimpofiufuerant,occupauit.Näinfulaniiniqua fuoru fortuna confter-
nati,obih'natiùs rcfiftcrc uerebantur,ne quid crudclius experírentur:8¿ facilem dedi
tíonem fané diftulerant,Danubií uaftítatc munitionibuscp fretúQuum è Gallis pau
ci cecidiflcntjCum ui(ftis haud inclemcntcr aclum , fortunar cum armis omnes ádenv ю
ptazileges cum pncfidrjs , ubicunqj res tulcrat,rite impoßtaeiitem prarfccti acfacerdo
tes.qui conuocato populo fupplicarent,facram legem tradercnt,8£ Chriftianam de-
niquerelígíonemamplificarent.In Vngarico bello è Francorû proceribus duo tan-
tùm occubuêre:alter,Henricus dux Foroiulianus, in Liburnia iuxta Tariàticam ma
ritimam urbcm,mfidi)s(u t aiunt)oppidanorum intcrceptus: S>C Geroldus , В auarise
prarfecms,alter,quí quum eduftam in Vngarosacíem equo infidens ardentiùshors
taretur3ínterfecluseft,Pra:terho$íncruentunihoc Francis bellum Leoprandus fu-
iíTe tradit,quamuisdíutiús pro magnítudíne fui traheretur. Ali) cruore pauco fa(fKí
negant,quando gens fera 6¿índomítahaudquaquam facile fuperarí poteft*Scdde
Henrico 8¿ Geroldo quoddi&um eft,ídin fecunda acctdit expeditíone, ut paulo xé
inferíús oftendetur. Luftratis igítur pacatisqj Pannomj s,Carolus iníígniuíctoría
pracditus, Gallias,8£ in prímis natale iolum, cu; nunc Fran cornac nom en en^uiícre
decemit» Vbi quum fecundum annum ageret.nuncíatum eft,Saxones, quibus
cum totannos bella geílerat ut Chrifti fidem fecbrentur.átraditísuersefideí docu
mentis defciuiffe, S¿ in barbarícam execrabilemqj pcrfidiam recídiíle. Quo nuncio
ufque adeö ira fuccenfus eft,ut nationem perfidam.óí ab omni píctate alícnam, nô fi
neuiac magno eius malo ad rcíipifcentiam reuocare ftatucrit.Necminoriquídcm
obfanationeSaxomimanímiobduruerant: quippe qui morí,aut miferrima qucqj
perpeti mala, quam uerum Dcum colere,6¿ imperata faceré malcbant.EducT:a utrin
que acie,pari quoq» и trinque pertinacia &¿ crudelirate certatum: fed ea tandem pars }•
effèfta fuperior,qua: iuftiore caufa nitcbatur. Nam è Saxonibus eo pnclio trigínta
rniliacacfafunt,terra ubique uaftata. Vndenonfolùm abducti obfides, principum
filrj:fed uteorum uires honeftiùsextenuarçntur,multae quocp exhis inDacíam, Pan
noniam,diuerfascp regiones deducía: colonix: quarü adhuc innúmera; Sarmatiam,
ulteríoremcpDaciamincolunt.lntereaAdrianuspÓtifex maxímusuitadefungitur,
defundtocp Leo uirfandifsimus legitimé fubrogatur. Eo quoq? tempore Irene Con
ftantím filrj perofa flagitía,á Conftantinopolitanís ciuibus impul(a,eum dolo captu,
cruris oculis coniecít in çarcerem:ubi nimia percítus indígnitate ac rabie, anímam ef
flauít» Dum ha:c íta geruntur.ccce grauifsimo ac multiplia Rotmnum Imperium
bello reflucluat. Saxones enim contêp ta fupcríorc ftrage, ac patriar uaftitate, ítem Sí 4*
Vngarí,eodem cxemplo à Carolo deficiunt.PrartereaBauari cum his fere contara^
ti,proxirposForoiulianos,L5gobardos ас Ítalos acri bello lacefTunt. NecSaraceni
quidê deíunt,qui partim ex Barchinone.partim ex Vlyflîpone.Chriftianos incurfio
nibus&rapinis infeftant» Omnibus his Carolus prolpicere cogebatun &í quando
ubique unus adeíTe non poterat,multa perlegatos bella geffir.Pipinum filium in ex*
pedirionem Vngaricam delcgauit.Henricum autem Francum,quem Foroiulianis
pnefecerat,aBauarorum iniuri)slraliam tueri iubct. Aldophondo, AfturiseGah>
riaccpregi Chriftiano.auxiliares ex Aquitania copias mí fir, & ut Lufi tanfc Beticsecp
Saracenos armis arceret,orauiu Ad Barchinoneniès coercendos ipfe contendit: quo
quum perueniiTet,Zatus,quiurbem fub ditione Saracena tenebat,ad Carolum defe /в
dbQuareceptaurbe,maximâpropugnandae citerions Hifpaniac occaiïonënaAus
cft,8¿grauüsímo curarumoncre leuatus.Pipinus prouinciâfortitus,^ Vngariam
contendit*
IDKC^Í'DIS /, LIVETL ГХ> rft
córitcndit.Valídífsimo qiudein excrcitu cam ingreílús,íngenti audacicpanímOoc-
currentes fibí Vngaros adoricurrquos alíquandiu rcfiftcntes índínat,ínclínatoscp re
fumptisanimís fundit>fugatq?.Necfatís quídem fuít,hos uno prarlío {uperaflè.fed re
dintcgransíIvpeuíribuSjl-icrcukce hydra: more perdomuit+Quosut in fide confie
maret,hybcrnare apudRcginum oppidum in prouinciauoluít. Quoquídem tem
pore Henrícus Foroiulíenfium duXjNouíomíriSdauiducís S¿ legatí fui opera,ab
Auaribus,quí cum Vngarís pro ueteri cognatione foedus ¿n eo bello ferrant, cumu-
latas pecnas excgit,quial talis bellum inferre tentauerant, Nouíomirus nana» Re-
gínú,primarium Bauariacgentísducem,pra:lio fuperatum occtdit. Et quum paulo
ie pôftCazagOnlugurramqîduceSjCum çoprjs una in deditionem accepiiIèt,eorum
urbes Ы. oppida hoftili more dirípuít. Iam res Chrí ftianorum ubique profperè gère-
bantur,& ne minore quidein Hifpania profperitate» Nâ Aldephondus Galicia? 8C
Afturia: rex,deSaracenis,qui Lufitaniäoccuparant, claram uictoriam retulit. Vlyf-
fiponeni Lufitanorum metropolim,ui expugnatam rapinis militum conceffit : mul-
taqfpreciofa fpoliaSaracenorum exhacurbe erepta, ad Carolum, ne uicTroria? pra:<
roijs redderet immunem,utputa loricas caifidesq» aureas,dono mißt. Eo tempore to
talcalia,quum Irene rcrum Orientalium potita,omnes quos adhucin Italia populos
retinebat,ut Carolo gratíficaretur, cíuiliter fc cum Romanis d¿ Beneuentanis gerere
iuílilleí,in ocio uenabatur.Romanustantùmpopulus, noua monftra molitur.Leo
10 enimpontifexmaximuSj&uir omni docTxina &¿ fapícntía prardítus.quiderümcV
populumfaníítiisimísfempcrmoribus S¿ documentís excoluít, quum pompan? ín
agendis fupphcatiombus per urbem duceret,ad íancti Sylueftri a;dcm,áPafchalí prí
micerío , Pampuloép presby tero, quorum turpífsimam uítam uerbís feepe corrípue
ratjCumprophanaconiuratorummultitudine humí peíTundatus,poinificisíníigní-
busexuitur: cuímox lingua cum oculís exerue're.Moxín diuí Erafmí ccenobium
delatus, Albíní cubícularrj opera ,índíuíPetríbafilicamrelatus,ineocarnobiolín-
guam & oculos díuína ope Leoni reddi tos fuùTc aiunt. Vinigiííus Spoletanus dux,
accepto nuncio, cum cohortíbus plerífque Romam fefb'nauit,líberatumcj» pontifí-
cemad Carolum mifit,utadpacandas res Romanas Italia rcuiferehortaretunà quo
)o pen-euerenter exceptus,pacatis rebus.cum máximo equitatu Rom a remittitur. Áp-
pfopinquantí populus Romanus , 8¿ omnes ordines , ad pontem ufque Miluím
obuiamcongratulatumoccurrunt.Caroluscompofítis in Occidente rebus,clafTecp
ad piratas inhibendos ín Océano inftituta,Aquífgrano profectus,perMaguntinum
8¿ Viennenfem agrum,ítem per Npricos Sí Iftrianos, ín Foroíulíanos peruenit, Vbi
quum Henricum ducem Tauriímorum fraude carfum ofFendí{Tct,alíumin demor-
tui locum fubrogauit:pcenasq? cumulatas à cóíuratís accepit.Deínde claíTeRauen-
nam delatus eft,Longobardos Beneuentumincolentes,quú noua in finítimos Grae
cosmoliri fcnfifíettper Pípínum ftatím filium,cum tumultuarrjs cohortíbus, ac auxi
liaríbus cpprjs bellum compofuít*ln urbem Romam fingularí pompa admiflus.ín
40 díui Petri atrio requícuir.Tertío die.frequentífsímo fanctorum patrum fenatu,eoru
caufam,quí praeter a?quum8¿ fas pontificiammaieltatemfccdaflcntjaudire uoluít»
Perorata utrinepcaufa,eos aequeac reos l2cfarmaieftatis,capitaleseiTecenfuit»Pon'
tifexíntercedens,utuitaredonarentur,implorauít»Quare in Galliam Pafchalís &C
Pampulus cum exterís coníuratisrelegati funt.Ad conuentum Saluatoris nofbri na
talibusíndicT:um,Pipinuspopulatís Beneuentanis aduenít:quibus cocrcendís Vi-
nígifium Spoletanum ducem prefecít,cuius coprjs in eo bello auxiliaríbus ufus erat,
Carolus inter folennía, fenatus confulto,fcíto plebis.populi Romaníprecíbus, 8C
poiuificiademumauctoritate.ín Petri bafilíca, Auguftali díademate a Leone cum
üimma omnium gentium acclamatione coronatur: Carolo Augufto à Deo corona-
,e to féliciter, Carolo Magno féliciter* Carolo patrí patriae, Sí pientifsímo Chríftíanae
reipublicacaiTertori,paciscgparenti féliciter. Secundum acdamationem pontífex fit
стoíânftoQleopeшnxit,'adЙp^numdeindeШшnconueгfus,eum Italiacregem de-
-• p 3 darauít,
darauir,reoalibuscj,facris *> w АЛ * _ - .
initiauit.Maiordeinde T !•
curaltalicarum^ rcram,
..mm pontificem
гм
& Imperatorcm inceffît. lus deligcndorum pontihcum & cpifcoporum, Lconem
Carolo nonulli conceffiflc traduncScd id à Bibliotliccario prxterm¡íTum,haud fact
lècredipoteft:quumStephanumpontîficem,qui Leoni iucceffit.à populo Romano
creatum fuific confier. Prxcipua ca cura fupererat, ut de Gnccis cV L5gobardis,qui
Italiam premerent,ita deccrnerctur,ut firmam pacem Italia fortiretur. Longobardi
nihil praeter nomen peregrínitatis ab Italís alíenum habcbant,quum annis pene du-
centis&Ttriginta Italiam incoluiflTent. Hi tantùm.qui apud Papiae Mediolaniqtre»
giam,&pcrTran{padanamregionemeducativuerant,nobilitatem fuargentisfeue»
riùs drjudicabanr,tanram omnes cum Italís affinítatem contraxeranr, ut Italia extíf , »
J pare.inhumanum fore cenferent+Quarc Leoni pontifici , Carolocp Imperaron , ubi
federn diu 6C (latus fui fundamenta habucrant,Longobarda? genti nomen folumcp
patrium conferuandum cfTeuifum eft. Vtcp à propinquiore coniunAiorcqj Roma»
ni nominis memoria fines illisfacerentcmiores,&uthaberentprobatcergaRoma
nos fidelitatisuicínos,quibus curaforet auf cocrccndi motus eörum,aut renuncian»
di magiftratus , quicquíd hexarchatus Rauennatis fines copleftuntur , Romandio*
Iamplacuitappellari.Contrà,Gra;cosItaltaei)ciendoseiIe cenfuere, Quare Pipno
totíus Italia? delectus eft habitus,quo coaclo exercítu Beneucntum contenderct.Ca
rolus per Cífalpínam,in ulteríorcm Galliam reuerfus eft.Horribilís deinde terramo
tusfucccfsit,quo bafilíca?,nonnulla:cpperItaliameuerficurbes.Bcneuentum Pipí» s»
nus diu obfedit: amiflàpotiundiipe,Theatinâ urbem acri obfídione círcumuenir,
Quia Rofclímus é Longobardis onúdus,praefec"tus urbis, ad Grarcos plané defece
rat:quam ui captam,popuIatamcp íucccndít.MoxOrtonam &C Lucera ín dítíonem
accepit.Sed Lucerix Vinigiííum Spoletanum ducem prxfecit, quem morbo corre
ptum Grimoaldus dux Beneuentanus obfedit, Luccríam eí ui captain erípuít. Sed
Pipinus occurrenSjLucerix Grimoaldum claufit, claufumqj eóanguftiarú redegir,
uttraditaurbe,Papiamemígraret.Quum Ьагс Irene fenfiiïètjegatum adCarolum
mittít,per quem iura pads Ixdi querítur.Carolus legatos quocp íiios cum íllo remit
tit.utdíuífo pacem Imperio confirmarent.diuifioharc fuit: Quicquíd ad dexteram à
Ncapoli, & ad finifträ à Siponto incipiens , íupero inferoqj mari claudítur , item Sí' j •
cilia tora,Conftantinopolítano imperio adiudicatumrRomano cartera, praeterBe»
neuentanum ducatum ( qui etíí Grarco magis quam Romano fauebat,neutri tarnen
eftaddic"tus)8¿ Venetos:qui quamuís in G ráceos propenfiores eíTent,quám Roma»
nos,nequaquam tamen omnino fub Romana dkione ueríabantur* Sed íuccedente
Nicephorolmperatore.quilrenemdotocaptamin Lesbon infulam rcIcgauit,hoc
pleriqueínimperrjdiuiu*onefancítum affirmant:Venctis fuiíTéconceííum,ututrun
que reuerití imperatorcm.proprrjs legibus uterentur.Carolus compofitis Italia? re»
bus,ad Germánicas Vngaricascp anímumconuertít:necparuiquidem momentiu»
tracp prouincia uídebatur.Nam bellum Pannonicum uixannís octo confedum.
Gothofredus Danorum rex, qui Oceani Germanid littus accolunt , íngentibus ter» 4«
ra тап'ф exerdtibus,ad Saxonia:Ь'когаиепегаиАоср cum Carolo fordere, Germa»
nos transfugas,quorum motus admodum formidabârur, ultrô reddidit. Confccta
pace,in Franciam redrjt Carolus: qui íuperiore anno Aquiígrani hybernans, ma»
gnam Saxonum multitudinem cum libéris bC uxoribus in Franciam tranftulit, eo»
rumep pagos Abderitis côcefsit. Paulo pôft Fortunatus metropolita Venetus.in ci
uili diflènlîone Caroliauxiliumimplorauit.Cui Pipinus fuccurrens,Heraclcamter
reftremunícam Venetorumduitatem,cuius locum nunc Cíuítatem nouam appel'
Íant,8í Equilium,eius ciuitatis oppidum inuafit. Sed ciues qui hare loca colebant»
fibi diffiiï.deferta patria Venetias comígrarunt : ex qua gente centum fere familia* in
patrícíorum ordincm aíTumptacíunt.NloxSclauonicum Boemicumcp bellum.prav /о
teropinionem exorcúeft.QuíppeBoemi & Poloní.Sclaua gente editi.uicínos Sa
zones^ Romano imperio parcntes,ad defc&ioné follidtare ferebantur.Quos Ca»
rolus
Ъ EC^iT) l S I LITSEK /X 175-
rolus,cxc5cubirmfufceptus,Sínatu maior,fclidMartcprom'gauit:ca?foGp Leone со
rum ducCjOpimaad pattern fpolia rctulít.agrñ longe lacecp populatus. Lodouicum
pater Bauaris.Auftralibus.Germaníscp pra-fecir.Kedínregratoírcrum bello, Sclaui
Sorbícnfes.quí Albis fiuuij accolze font, & Boemi,rebeUant. Carolus minor , paretic
tis imperio coa&isex Bauaris, Biirgundionibus,Aiemannisqj,auxiliaribuscoprjs,
inSorbienfes proficifcitur:quosui expugnaros ad obfequium redegit. Ac ne facile
rcbellarent , duo Salar Albicp fluminibus prarfidia inipofuit* Mox Boemos ag*
greírus,primocos prxlíofudit,fufisqpagriimigní ferrocp uaftauit.Nec minore qui'
dem enixu Pipinus ad gloríam contendí' bat,qui quum Italix regnum gcreret, Mau
«• ros,quiCorijcaminualerant,per Ademarum Gcnuenfcm comítcm,claíTísqj pnefc
ctújmfulaeiecít.Sed Ademarus non finemorte,fuauictoriapotituseft. Carolus quo
quclmperator.&horum pater.pari quoqj felicitate ufusrquippc qui in bello Sarace
norum,Nauarros,Pampilonenfcscß Hiípanos, qui paulo antè ad infideles defecc'
ranr3pcr legatos in deditionem accepit.Item Mauros,quí Tarraconéfem Hiípaniam
&LuiîtaniamoccuparantJ&ingentidaiTeSardiniam Sí Corfîcam inuafcrant.Buc
diarcdo legato profligauit:quorumquinquemilia defidcrata,& ñaues tredécima^
míüx. Vcneti quocp eodem tempore, quiafoedus cum Carolo iccrant, graui bello à
Nicephoro Conftantinopolítano ímperatore uexati font: ô£ íta cum Dalmatis affli'
di,doncc refeiflb fordere in partes eíus recidêre. Níceta enim patrícius magna claíTe
»• inAdriaticummaredeuolans,Dalmau'amcum Venetiain Grecorum dítionemrc'
degít.Dcinde paucis poft menfibus ,quü Venetrjs moram traheret,inducías cum Pi
pinoconftituit,ConftantinopoIimq} cum unmería claíTe redrjcSi collegam in Im
perio dignû Carolus fortttus effet.Sí qualem Occafus, talem Exortus lmperatorem
со tempore inueniflèt,haud dubiè quidem uniuerium Romanum imperium inftau
rari facile potuiflèt.Nam fi Caroli exemplo, qui ad perdomitandà Europam animu
aduerterat, Nicephorus ad fubigendam Afiam, Africain quereuocaiTetingenium,
reftitutam imperrj Romani maielratem habuiflèmus : Si ni fata inuidilTcnt , adhuc
fortaueflorentem uideremus,cuius neminima quidem ueftigia tempeftate noftrare
perirepoflumus. Dum CarolushincDanos,& extrema Germania: gentem? Ger*
i* manici Oceani accolam.per Carolum:hinc uero per Lodouicum, alterum fîlium,Sa
racenos,qui Hiípanias totas anhelabant.domitarecontenditrNicephorusprarter'
milla Saracenorum cura,quí Thraciam 8¿ Byzantij fines latè uaftabant, omnes an¿>
mi neruos in perturbandam Italiam,fub Pipino rege quiefeentem, intendit. Compa
rata nanqj claire,TynhenummareingreiTus,Populoníam Hetruríxciuitatem diri<
pit.Nicetauerôpatricius,mducrjsquascum Pipino Vcnctrjs iniuerat, nondume-
xactiSjper Adriaticum finum maritima regionem Pipino regí parentem.corrogata
ex lllyrico & Dalmatia claílé,uexare conatur« Quod quum Pipinus intellexiíle.t,per
uniuerfas urbes marítimas pra:fidiaímponit:Comaclum inpenínfula: fpeciem reda
ctum)Venetísq}obíecl:um, Gallo Italocp milite complet. Quô quum Níceta Vene*
4° tüf appuliflent,multí uulneribus reie&i funt^Niceta fpe fuá fruftratus, ducescp Ve>
netiuoti impoteSjde componenda ínter lmperatorem Nicephorum & Pípinum re-
gem pace agere cccperunt.DucesVenetorum.quorum alter Vbelerius,& Beatus al
terdictuscft,quum Gra*cos & Francos ad pacem perducere fimularent, (ut Paulus
Aquilcienfis auctor eft) Pipino infidias tetenderunt. Quod ubi Pipino compertum
ffÍabinitapacísactione¿adulcilcendas Venetorum infidias anímum continuó re-
uocat, exercitum terra mariq? ualidifsímum comparât :Venetias íta claiîèac militú
bus círcumucnit.ut nihil comeatuum nec auxilíorum inuehi poííét:duces prodi-
tionis audores unà cum urbeín deditionem accepit. Scriptores alrj , qui Veneris at
fentantur,eos fuperiore bello fubactos referunr,quum Pipinus Heracleam, Equili
í0 umep uicepit. Hocautem bello Pípinum dolofac muliercube fuaíu pontem in Ri-
uumalmmproduxiiTe,quoequítatuminferret:pontem igníferrocp difrracbimfuv
üTedemerfoequitatu,magnam Francos ia¿hiramfeciíie:quod haud facile credi po*
P 4 teft.
teft. Qui uerifimiliorein afrentando coniecbrautunmr,Pipiniclaflem, Pauli Ciura
niaduentucefliíTecomrr.entantur.qui соаЛа extemplo auxilian claffcfubuenerat.
Quare inter Pipínum & Nicephorum pacem ea conditione inftauratamaiunt.ut
Veneti,quaà Carolo quondam donatifuerant.immunitatem retinerent.Ategofa-
ciliùs Paulo adftípulor. Dum hçc ita geruntur. Carolo nunciatur.Gothofredum
Danorum regem, Phryfios Romano imperio fubiecbs bello laceffiíTe,uícbscp
quotannis centum argenti pondo tributí loco mulctaífe. Quare omnes copias in
Tranfrhenanam regionem ad Allaram fluuium,quí Vifaram amnem infiuíf,ad pra>
ftitutum diem Carolus conueníre iubet.Sed dum ad conuentum Gothofredum ex
pecbt,moxeumá fatellite interfecbm nunciatur. Ne perempti quidem hoftísfít **
longa hetícia,quando eodem die altero nuncio edocetur, Pipínum filíum, Italia:
regcm,extremum Mediolani diem obrjíTc» Proínde Aquifgranü reuerfus,ut rebus
fuis recti confuleretjà Graccis,Saracenís &C Danís quibus Eumigus in demortui
Gcnhofredí locum fuffectus erat, legatos admífit,omne» quidem uno ore pacem
poftulantes : quam confirmandi ímperrj gratia cum omnibus ex uoto tranfegit»
InBritanníco Oceanoclaiïèm ínftítuir,qu;i; Septentríonalibus oris prsefidío foret»
Terreftres copias tripartito díuííít:unam parte in Liuoníam , qua: Sarmatící ora eft
Oceanian Brítones altera: tertíam in Vngaríanvhaud ignorâs,gcntê bello indomia
tam,Sí oftauouixanno pacatam, poft eius mortem fine magno prafídío nunquam
ínobfequío permanfuram.Deíndc Aquífgranoprofcc~tus,Bononíam uenit,urbem x*
lànè maritimam:quô daíTem conuenire iuíTam fpeclare acrecéfere uoluit.ubi quum
omnia efententíaconftitutauídíflétjAquifgránum redije O* miferam humanal fe
licitaos con ditionem,cui tul contíngit omni ex parte beatum.Occurruntecceftatim
Danorum ScPolonorum Boemorumcp legati,qui Dahubium accolunt.magna mu
ñera deferunt,níhíl impenfïùs fluám perpetuam pacem exoranr . Quod uíx iam Ice*
to concefllt animo, quum triftís de morte Caroli filrj nuncius offertur, qui Germa
nie fines tuebatur. Par quoq? trífticiares Grecas inceffit.Nam eodê quoq? tempore
quum oratores pacís Conftantinopoli appropinquarunt,Nicephorus,quamuis
Búlgaros fepeuicerít,príus tarnen quam ad confîrmandâ pacem ¿n urbem redírer,
ínitodemumpradíocum Chrunno Bulgarorumrege,apud Myfiam fuperíorcm, 5°
Vngaríxcontermínam,fuperatiisoccubuit.Stáuraciuseius fiIíus,poftauremlctha-
liuulnere íaucius , Byzantium relatus,lmperíum obiuít ♦ Quo tertio menue abdica*
tOjMíchael ¿ forore nepos,rerum potitus eft.Çui profeclô nil fuit antiquius,quàm
inftitutam à Nicephoro pacem.cum Imperatore Carolo cófirmare. Paucis pax pro
nunciatauerbis:Orientem cum Conftantinopoli Michael, Occidentem cum Ro
ma Carölus habeto, Compofitis rebus, Carolus Bernardum ex Pípino filio nepo
tem,regempriefecitltalia::quin cVVualium, alteríusBernardi patruelis fui filium
adiecit,ut terreftri alter, alter nauali ineumberet expeditioni»Nam SaraccnosBe-
ticac&Lufitaniaedominos,ad uexandas Italiac ínfulas magnam clafiem comparafiè
rumor crat.Neque rumor opimonem fefellit. Saracenorum nanque claflîs bidar- 4e
titöCorficamSardiniamqj adoritunquac Sardiniam adoritur,deleta eft:alteraín
Híípaníam aufúgít» Quare Ambulachus Saracenorum rex, cum Carolo pacem re-
dintegrarecurauit,quum res nequáquam è fententia ceffiffet . Sed CaroIus,ut Italia
exomni parte ocium fortiretur,fcedus cum Saraceno inftaurauit » Quin Sc Grimo-
aldoBeneüentanoducí>quiunícuséLongobardorum reliqurjs fuperefiè uideba-
tur,indic*to quínquíes mille èC uigihti aureûmtributo quotânis, pace amícitiacp con
cefllt Demuuelu tí uícíne mortis confcíus, Aqüifgraníconuentúedíxit.In quo qui
dem frequentifsímo Lodouicú fih. Aquítaníae rege, fibi in imperio Romano colle
gâ,pronunciauit.Bernard5n epoté,ltalieregédcclarauit.QuümOccidétísímperi
um ita quiefeeret, Michael CÓftantínopolítanusprínceps,dü Bu'garos utrr ifqjMy f
% dominos bello uexa^uarijs dadibus affecítSed dúuídoria utiturinfoléter,apud
Adriano-
DECIDIS I, Ь1ЪЕ% X\ tyy
п'гпэ Ad polim fundirur & fugatur.Conftcrnatus ammo CoitamínopoLm reucrtí
ror:& dum fibi à populo timc^mccfticía'ueconfidturingcntíjuluófcabdi'carimpe
rio.ln cuius locum Leonard! patrícrj filáis, à prsctoribus fuficclus eft. Chrunnus
Bulgaiommrex,Adrianopolipotítus,adauc1isanimís,eo audacias eue&us eft,ut
Conitantinopolím,bai^ara gente fretus circumuencrit.Dum obfeíTam urbem op^
pugnare fa'piusaudet,Leo facía cum populo acmiláibuserupríone.nó modo Bul'
garosrepulitjUerùmeriam Chrunnum eörum regem, cum eo forte congrcíTuSjúv
terfecitjOpi'macp diuse Sophias fpolía retulít. Qua: quidem uúftoria non mediocre
ocíum imperio peperít Oricntalí. Carclus demum geftarü reríí gloría clarifsimus,
«o jam artategrauis,Aquífgrani,a:tatis fuá; anno feptuagefimofecundo,quinto Caleiv
das Februarias,Imperrj uero anno quadragcfîmofcxto.xquataprœftantifsimicuiuf
que antiquorû principis gloría,uitadefunctus eft:quem uniuerià Chriftiana refpu^
blícaextín(ítuindeplorauit,omniumcjíudício inter diuos referendum elle cenfuit.

RERVMVNGARICARVM DECADJS PRIM Я


LIBER. DECIMVS.

ян NGAR i,quí imperante Carolo,poft defeeb'ones tandem uarias quieue*


re,rati contra totíus fere Europa: dominum,eundemcp uirtutc ac fortu'
napi-a'polientem,temerarium Ъс calamitofum eflerelucbirufatis profe»
ctö iatfturam fortunarum ex eo ocio refàrfifle uifi funt . Et poft mortem
l^P^gal eius,eôufqucceflandumeiîè cenfuere, quoufque occafîo ccrtacp uiclo
ria offerretur* Ludouícus cognomento Pius,poft Carolum adimperrj Romani
faftigium euccbis,audita morte patris, relicta Aquitanía, Aquíígranum properauit.
Vbiinuentis legatis,qui ad Carolum undique confluxerant.haoito populorum fu*
orum conuentu , compofmscp Imperrj rebus, pacem cum Grarcis Beneuentaniscp
confecit.AccitoexItaliaBernardorege.duosquos habebat filios,Lotharium Ba>
uaris,& Pipinum Aquitanispra:fcat.Primam, comité Bernardo rege, expedition
ncmhiDanosipfc mtcepittutHeroldum bL Ranfredum , Danorum regeSjfocios
}0 imperi) Romani,et à Gothofredi liberie regno eiectos reftitueret.At conatibus eius
non modo hyemsaducrfatusjuerùm etiam maximus Danorum apparatus,qui du*
cmtisiuuibusoneranjs marítima" Oram infeftabâtrfèd mare contra glacie concretû,
illisfuitiniquû.Interea nuncius ex Italia aduolat,in Leonis pontificis caput côiurafïè
multos*Quare ad componendas ltalúcres,Bernardus rex dímíttitur:qui morbo
correptus,per Gcrardum comitem cunda pacauit.Defuncto Leone, Stephanus
quartus pontificatum iniuit:qui profecbisin Galliam,Lodouicumapud Aurelia.»
nos pryicípem, Imperatoris ínfignibus excoluít» Coronatus imperator , uarrjs per-«
turbatíonibusagítaricccpit.Nam hínc Vaíconcs,qui ínter Garumnam fluuium
8í Pyreneeos montes protenduntur,à Romano imperio dcficíunt, quia Sígninium
40 prafcebra prouíncia: abdicatum,iniquifsímo animo ferebant:hínc8c" Solanius
Abderítarum rcgulus,qui Germanicí Oceani ínfulas incolunt:hinc Britones ac
Danía'tem Bcmardus rex Italíac,malo quorundamltalorum fuaíü adaftus, rebel'
lareaufuseft.Scdhax omnia Lodouicus féliciter bella gcflit» nam Vafconesper
finítimos corum populos edomuit.Francí.qui Saxonum fines obferuabant, oblata
occaík>ne,cum SolaníoSí Gothofredi filrjs praelium conferunt.'quíbus fufis fu>
gatisópjHerolduminpatcrnum Nouae Daciac regnum reftituunt* Imperator paYi
quoíp felicítate Britones , qui rebellione laborarant, Murmaniumcp ducem , qui a*
dulterinum regni nomen ufurparar,fupplicio capitis affèdt. Aquíígranum relatus,
cumGrarcís & Saracenis,qui Caefarauguftam oceuparant, pacem íníuít. Habito
0 íbifrequentifsimoconuentu.Lotharium primígenium imperrj cenfortem declara/
uit. Pipinum minorem natu Aquitamac.Lodeuicum uerô tertíum Bauaríac regem
pronunciauít+Deficientis Вernardi caufam ad cpnuentum rcmlit,ubíIarfsemaiefta-
lis crimine damnarum,Romani impcrrj hoftem iudicauit.Mox coatfís undicj h Ba
uaná Gcrmaniamq» coprjs,in Italiam penetrauit.Omnes Italia: populos,facramét<»
licctadactos.condnuô tarnen in dedirioncm accepittquam certatim illi fariebanc.
Prodidonis auctores,dícb caufa» extremo fupplicio mox affèciu Bernardusrex,
quamuis ad primum Imperatoris aduentum,dcpofitis armis, ad eius mifcricordiam
confugifiè t: Aquifgranum tarnen ductus , conuentus confulto fccunbus cxfus eft,
EpiTcopi parí crimine damnatbpontifícixfynodí decreto magíítradbus abdicated
ccenobia quxdam relegad. Víomarchus tyrannus , Brïtanniae rcgnum anhelans,
cum împeratorrjs coprjs pugnam conferereaufus3occubuit:cuius morte pacata Bri-
tannía.Hincprofectus per Rothomagum ,|Ambianum 8¿ Camaracum, Aquifgra^ »•
numrepetrjtiubimultosuariarum gentium oratores inuenít. Quinedam Vngari-
cum.non fine graui moleftia,bellum nunciatum eft.Lindcurus enim inferioris Pan-
nonix tyrannus,àRomano imperio plané defecerat:8£ utidipfum Dalmatia , fupe-
riorcp Pannóníafaceretjuarrjsmotibusaoiubatjmperatorínprimis audita Vnga*
rorum defecbone,quam maxími prefecto momenti efle intcllígcbat , quando ídem
bellum cum parre Carolo annis octo duraíTe non ignorabat, repente legatos ora
nés compoíítis èfententia rebus dimífit.DeíndeapudRhxtos Sc Vindelicos , item
in magna Germania delectiim habuit* Auxilia undecunqjpotuitextemplöcoegit
deinde praeter Danubium iter faciens, in Pannonías defeendit. Occurrentem fibi
Lí iiíutü cum magna Vngarorü manu fundit,'fugatcp,palátescphoftes in montes »•
ufqueperfequítur,quí Myíias Pan:noniasqjdífterminant.Líndeutus quum Fran*
cum acriùs mftamém confpicatur, à monte deditionem facínquarefupplexuení
am ímpetrauit. Bullan, qui poft Chrunni regis mortem cum Leone imperatore
pacem iniuerant,interfecto Leone,Michaelis fraude ocium intercipiût . Lodouícus
Imperator Lotharium Italia: regem declarauít ,Pafthalemcp pontifican Romam
mtu*t:quemille corona donauitjCx appellauit Auguftum . Quare Lodóuicum taiv
tum Romanxecdefïx tribuiflTeaiunt,utpoteftatt aciurí, quod Carolo Magno pa
rent! Adrianuspomifexultroconcciïèratjhuncfpontè renunciarle plerique confia
ment.Vrbanus nanque Carolo Magno,obremfemper crga Romanam eceleííam
opdmegeftam,creandommiusporídficumRomanorum3omniumq5epifcoporum
íaneconcelléracquodfuopoftcrorumqj nomine tune Lodouícus films pafcalibus
feftis fpontéremíícrat.Quin edam urbes Italía^quarímperatorrj iuris elTen^eodem
tempore dedaratx^Ex quíbus Hetruria primarix funt, Aretíum, Volaterra, Qu-
fium,Floréría,Píftorium,Luca'Pif2c,PortuscpLunenlís,C5pofids Itahxrebus, in
Lodouícus Lothariusqj imperatores domandís in Hifpanía Saracenis, defenden-
disqj Germanix|8¿ Pannoníx finíbus ánimos intendunt^Nam quum Saraceni in
Aquítaníafeníím indies prxualerent,nonnulIa exproximis citerioris Hiípaníxrí-
uítatibusadillosdefecerunt.Bulgari Pannoníasinuadereauíí.foladuntaxat excrci»
tus oftentadone à Lodouico repreíTí funt. Quare bis pacem ab Imperatore aiîequu
tifunttprioremfacilè.alteram per Aldricum 8¿ Cherardum,Intarranorum princi' 4*
pes,qui funt Dalmatíxpopuli.impetrarunt. Quam nondum ferè iniram Bulgari
interceperuntrquippe comparata claíTe,aduerfus Danubium,ad Draui ufque oftia
fübnauígarunt.Lodouícus ad caftígádam fuorum prxfcctorum ignauíam conuco
fus,ín primis in Pipini duces Aquitanix regis, qui Barchínonenfibus opem in tem
pore non attulerant,anímaduertit:ítem in Halarícum Foroiulianorum ducem,qui
defendédís Pannoníx finíbus ab Imperatore prxfeclus.Bulgaros in Sdauoniâ Во-
emorum patríam penetrare permiferat, fed íímulatas; negligentia; pcenas exoluír»
His ferè temporibus in Gallia tantx magnítudínis grâdo defxuit, ut pécora paffim
hominesep ínteremerínquin & glacíem pedú fermé duodecím è ceelo cocidííTe affa
mant. Quod quídem portentum íniquáLodouícíci, fortunam portendiíTe uolunt:
quippe qui nimio ín filíum natu mínimum amore deceptus,fraude fuorum imperio *°
abdícatur:Lothanjq¡ cuftodix,quimaiornatufuerat,planecómíttitur. Híncauda, •
eiam

4
V ВС А Ъ i S Л Lit В* X, I7j>
áim intentan Saracení conccpêre,inftracbcp magna dafiè appuíere Ccnrumcellís,
quam Ciuitatem uctcrem nunc appellant. Quum potiunde urbis amoreadtuarcnt»
Romamproperamnc.PrimùmRomanûagmminairfant,^radiripiunt,direpta^
dcmolmntur.homines Ъс pécora paílim cardunt,Vrbis oppugnatíonem adorti,Va
ticani fuburbia nondum foíía murocp munita,abacb pneda íuccendunt . Diui Petri
bafílicam ínccnd¿o,rapinís,ca?dibusq} foedant: incenía materia, paríetibue tantùm»
marmorcisfycolumnis.laboris.non confeícntíat gratia perpercerunt:teclum igní
abfumptum cft.Quum Guidonisaduentuaccepiïïènt, à Gregorio pontífice nupet
acciti,qui Gallia: Cifalpinar prarerat,foluta urbis obfidione> qua potíri nequáquam
i» potuére,interLatínam Appíamcpuiam ingreffi cunda díripíunt. Ad Hoftienfem
portam fuburbia,& diui Pauli bafilicam parí feritate íuccendunt . Ingentí facrarum
rcrumpriuatarumcprapinaonufti.inLatinamqjuiamredadijad Cafini faltus mo*
nafterium peruenere.quod eueftigío direptum c5cremarunt,Mox prarda nauibus
impofita.TareiuumSírilíamcpinuadunt, magna in Chriftianos carde grafianturk
Cura uno eodemcp menfe Michael Grarcorum, 8¿ Lödouicus Romanorum prin*
cepsjunà cum Gregorio pontífice máximo diem obn{Tent,nihil in eos pararipotuit*
VngariintereaFrancorumaufpídjs ac ducbregebantur,quamuis fubLodouico
fopeflu¿tuarút,pacata tarnen prouinciaquieuere. Sed nihil eis moleftius acddere
poterat.quàm aut arma deponere,aut rapinis Síincuríionibus prohiben, ocíumcp
»• feruare, Sí aliena imperata ácere . Nil die noAucp mente intêtiùs agitabant,qùàm с
ceruicibus inufitatum feruitutís iugum excutere,S¿ imperare potiùs alrjs quam pari
re. Dum idoncam occafionem prarftolantur,de Lodouici morte certíores faAi funtt
quare fpes magnas ex defeccione concipiunt fed tempus expecbtnt.Cum ex Lodo-
uico Lothaarius,Carolus & Lodouícus filrj fuperfuiíTent,in paterniregni diuifîone
diffenciunt. Quare inceftinum inter eos bellum exoritur,ubi mulcahomínum mília
cxfafunt.Compoíítis tandem rebus conuenit inter eos,utLotharius cum Italialm-
perium obtíneret,Carolus in Gallia,Lodouicus in Germania quiete regnaret.Et c3
Lotharip,praeterltaliam,eapare Gallíac Narboneníís,quam Romana prouíncíani
appcUamuSjcfíet adiecb:unà aim са partícula Galliarú quae interScaldum & Rhe
Iе numamnemfitacft.exhocífta extremaportio Lotharíngia à Lothario diebeft«
Dum Saracení,duceSabba,Siciliam 6¿ Tarentum,terra mari$ acri obfidione pre-
munt:Theodofi'us Conftantinopolitanae claffis prarfecT:us,ne fat quidem fuis copijs
frctus.ad Venteos confugit,irmulqj auxiliarem fexagintanauium daffem focietatis
iurcpo{blauít.Quodquumímpetraífet,Petram Andonicum Ioannemcp duces,
Spatari] Auguftalis dignitatc donautt.quae apudGrariorii imperïum maxima cenv
fcbatur:Sabhas,quum Chriftíanorú claflèm Adriatícum pelagus етепГат,Тагеш
tum appropinquare cognouit.foluta obfidione, ad Crotoniatum répété líttora oc-
currit:utdiflîmulato tímore,leuicp prarlio fortunam experiretur, Atexleuipugna
itautrinque animi irritati.ut collatis utrinep fignis ¿ongrederentur, Grarcorum da£
«• fis à principio filfa fugatacp. Veneti alíquanto obuunadusrefiftentes,niaximScla>
dem perpeffi funt,naucscp fere omnes aut merfar.au t captar. Hacelati uídoría Sarace
nijDalmatiampetuntjAufarenfc oppidum uicaptum populantur. Onérariac Ve>
Bctorum naucs,qux è Syria mcrcíbus onuftar in Tergeftino fînu delitucrant, à Sara
ecnis captar.Ncgociatores Veneti ad urtum ejefi omnes, quando eoru nomen apudf
Saracenos abominabíleputabatur.Moxmmaritímám Picehmmregioncm dinerte
runt,Anconam uí captam populatamcp inccnderunt.Ex inteftíno príndpum bello
non folùm Italia,fed Gallia quocp grauifsimam iacbram accepit,Nan<p Norman-
ni.quibusEmergisappellatio fuir.Romanoregeaeduce perLígeris oftiaingrefli,'
Aquitania toum deuaftarunt.Quín oí Heriam mfulam,multa<p religioía monafte-
fo riaincenderant.MoxperGalfiamcn^fi,uJiiuerfamr¿gioné longe lateq» díripíunt,
BurdegalamjXantoniam^ngolifmamjLcmoiucos.ParrhifioSjTuronum.Bellua^
cura,lNouiomagum,Aurelíanos, Pi¿Vauos,innumcraéB oppida pagoacp populan-
tur. Normanni in captis Gailiacurbibus diupermanerenonaul7,necoacnsexercitt
bus à Francorum principibus ei)ccrentur,demum in Aquitaniam fe rccipiunt , ibicp
fibifedes ftatuunt.Carolüs ex cognomêto Caluus,fupcratis Britonibus,carfiscp du
cibus eorum, fe Lemouiaeurbis regcm inftituir. Dcinde Francia ingrellùs cuexca
cicu,rerumpoticuseft:quippeLotharius fe fpontè imperio abdicauitjin priuatamcp
religionis uitam feredcgtt.Lodouicus in Germania,ubi latè dominabatur, diem o-
bfjc Carlomânus Ы. Carolus eius filrj, aducrfus patruum Imperatorcm dciígnacum
arma capiunt.Dumutriqp,ingentes moliuntur apparatus , Carolus Caluusucncno
porionatus Mantuacuica cxccfíít:cuí Carolus Balbus,exfratre nepos,optimatum
opera fucceiïît. Qui cum rcbellâtibus Vngaris,qui feruitutis iugum ferre non pote- i •
rantjfarpe bellum intuliuet,ita & animo Ьс corpore debilitatus eft,ut in priuatamre^
dacíus uitam,ab Arnulpho patruele aleretur.Sed poft ui&os Normanos, qui Fran
cíamLotharíngiam^uaftabant,quum nihil laude dignumíaceret,primatú fa&io
ne imperio deieftus.eicp à Francis Arnulphus quidam,humili genere natus,ea tem
pérate fuffecîus efhFrancis poft Arnulphum ad imperium eue&û regnauit Othcv
Parrhiuefîs comes,Roperti ducis filius,à Caroli Magni genere alienus . Poft querà
Carolus puer,Simplexcognominatus,&LodouiciBalbifilius, Francom regnum
accepít. Sedp cr ea témpora, quíbus Carolum Caluum imperare diximus, Nort'
raanni Aquitaníca Gallicacp praeda ditatí trecentarum Sc fexaginta nauium compa'
rata claiTe:Conftantinopolim traiccerût, direptisep ac fuccenlîs illius fuburbanis,in *•
Oceanum mare fe recípíuncSaraceni adauctis in immenfunVanimis, Cretam adori*
untur,infulaq» potiti сипЛа dírípíunt.Maxima eorum pars in ltaliam relata, ab An*
cone Hydruntum ufqj tra&um maritima: regionis uniuerfum latè prardan tur, & op
pidacunclaíubuercunt. Eodcm quocptemporcBulgarilongepriùsad chrjsti
fidem reda&i,quum adhuc fchifmatici forent, catholicx fidei dogmata receperunt:
Ы. eorum rex delegato filrjs regno,ad monafticam relígionem confugít. Sucropüua
Dalmatian rcx.atqj gens Sclauorum illi fubdita,quaeà Boemis Germania; genus de^
duxít,tuncprimúm christi fidemítiataeft.Sedhoc.annoSalutis сйгснегосЪ'п'
gentefîmo SC oftogefimo accídífle credimus. Iifdem ferè téporibus Saraceni è Crc
taprodeuntcs,dum per Adríatícum mare in Chriftianû nom en ubique deßcuiunt, JO
Dalmatiam non modo maritimam, fed mediterránea quoqp grauiter infeftant.Gra-
uis&calamitoiàSaracenorum fucratoppugnatio,fed Vngarorú bellum multo ca-
lamitoiîus.Quippe qui per ocium mira fcccüditate adau¿u,& fub Carolo Balbo re*
bellareauíí,utíéruítutisíugadífcuterent,Saracenorum Sí Normannorú exemplo
fucceffibusq» concítatí,necp infeij quanta faftíone Chriftiana refpublíca laboraret, .
oblata occaíione,ínftauratis 6¿ amplificatís uiribus ab Arnulpho Imperatore deficit
unt.InterLongobardosenim S¿ Romanos orta feditio.Longobardí ,qui Cifalpú-
nam Gallíam,quamab his Longobardiam nuncdícímus,íncolunt,pro fació Italíac
diffidío,o£ Romanos cum Arnulpho imperatore afpernari,& iterum fíbi regnum
l^iáeuindicarecccperunttVngarorumfcrocíamacuires nequáquam ignorantes, 43
magnam in huíufce genu's robore íperh proferto locauerant . Quare orta in comitrjs
íéditione^dr) Guídohem Spóletanum ducem,Italiar regem declarant. Vngaríigitur
non modo deficiunt,ô£imperata detrecbnt,ucrùm etiam prouincias ímperrj Roma
mincurfionibus&rapínisultrolacefíúnt+Et neab humihoríbus initíum facerent;
Germanos in prímis adoríuntur.Odium in Romanum nomen,quod diu diffimula'
rant,rebus 'potiùs quam uerbís deccgunt.Tanto tumultu omníumqp confenfu fein
libertatem aíTeruere,ut nonmodo fcttes,fed mulieres quoqj in habendo dclecbi no*
mina ultro dederint.Quum ín Gcrmaniam eruperunt, tanta rapínis ac caedibus ad
íedtafacuúía, utnecaztatí,'nec fexúi lococp parcercnt.Nam íacra &prophana loca iu
xtà ípoliant,8£ incendunt.Vnni.qunn Pannonij s olím remanferant, mítiorum con go
foetudine populorum ípfi qooqj mites effecb' ,|8¿ aliqua ex parte Chriftíaní. Sed eo*
mn<mi ¿ Scythiarcdicrc VngaVbrum rcdundantia,ín priftinos ferítatis mores rec¿-
* dere*
Z> EC Л *D I S I L 12 E t X. <éi
derc.Quareui djripícdauaftandacp Germania, mutua ímmanirate certabant, à prin
ripio.quoícuncp ¿nucnerant.pafíím carderc: pecoraabígere, ímbcllem artatcm ín ca'
ptíuitatcm ducereííírpein confpc&u parenrum contruc¿darclíbcrQs,illídcreparictí'
bus infantes ¿gremio matrum creptos: nullum deniqueferítatis genus pnrrcrmíttC'
rcnobíliísímaquacquesrdiíícía amo!iri,oppida: uícos, ac templa incendio ablume^
re. At ubi quacuncp iter per German iam ícecrant. fan's fupciéjj faruítum eft, ínFran'
cíamGallíascjj pcnctrant:ubíncccptam à Carolo Magno fcruitutem,illatas cardes,
ac abacias denícppraxlas abundé ftatuunt ulcifci:hic íuperíorcmimmanitaternín'
(taurant,quin ctíamprouinbusaugcnt.A'Francis, qui libertatis gloríam Vngarís
•c abftulere,cumulatiísimaspccnas exigunt, flammis ac ferro omnia deftruunt, Coiv
tempta lape captiuitate,cum pagis ac oppíciís omnem arqué xtatem íncendunt: ma'
gnificas a*Jes dcmo!iuntur,facram fupcllecftilcm dirípiunc, nullum relígíonís ueftí'
gtum Icruant. Necliis quidem ímmanitatis críminibus Vngarí carucre,ut adultas
quandeep ex incendio humanas carnes legcrent,lec°tascpfruítillatím interTe deuora^
rentríxpc cùm cxdibus per pagos 5c" oppida grafíarentur, humanuni quoqj íángui'
ncm biberent. Omnia crudelítatís genera Scriptores,prxtcrpollutam utríufqj ícxus
p .idícíciam.quam domi miiitixqj femper coluerunt,ín eos commentantur. Tanta U'
bique cxde bacchantur,ut hxc Afilar témpora fuperafTe crcdidcris.Ncqueadhuc cae
dibus&rapínís facían potucre,Gallíasquoque omnes mífccnt,ne quain re Atílx
10 pro^eni'toriccfCfieuidcatur. Arnulphus,acreliqui reges his obftare nonaudebant,
quum propter iunumeram multítudinem,quxtotam Galliaminundarat:tum pro'
pter Romance rcipublicardiflen(íonero,inccftínascp Francorum difcordias,quibus
imperíj Romaní uírcsadmodü laberacrxacencruatxfucrant. ln Italia creatí noui
priiicípcs.ínier le diffident, cVcíuih.» bella moliuntur.Bcrcngaríus, quamuís à príiv
ripio dtnnmcntialíqu id acccpcrít, uírfamcn reí mili caris perítiísimus,ac aními ma'
gm'rudine prxftans, cô Guidonem in ímicum fané redecir, ut in Spoletano ducatu,
ac Hírtrahxcíiiítatibusocc!uíerit:¿V(utturiús fibiconlulcrct)ArnulphíImperatO'
rísamicítiam (íbi comparare fLiduir, Quod quum im pe trafic t, míffis ab со auxílrjs,
adiutuseft.Sencbaldus cum excrcitu haudquaquam contcmnendo,ab Arnulpho
'° patrtmifTusinltaliam,Guidonis lar^¡tionibiiscorruptus,utplcriquearbitranmr,ni
büBerengaiioattulítadiumtnrí,recp infecta ín Francíam redijt* Guilíemus tarnen
auclorcftjArnulphtí Bercngari) gratia in Italia m cum excrcitu ucnifiè,Bergamum
cum Ambrofiotyrannoui cepífíe , cumep laqueo fufpendiflè:à Formofo pontífice
máximo accitum,R.omamufqucucnifíc, Guídoncm inclinara acíe fugaffereiusuxo
rem in arcc,ubí fe tucbatur,obkdifu\Guido,fedente Formofo pontífke,dicm obrjt:
Lambcrtus in regno Rhus fucceffit. Paulo poft Arnulphus pediculorum morbo cor
rcptusíntcrijt.Francí Arnulpho ImpcratoríLodouícum tcrríum cius filiumínlm'
perio fubroganmr,ac Francix Gcrmanixqj regem declararun t. Quin Sí Lamberto
regí Lotharium tüíum Spolctaní hxreditarío iure fufficiunt,unaqjcum Hctrufcís
*c ltalix regem créant. Vngarí autem,poftquam per Gemianías ac Gallíasomní im
mjiiiratis genere fatisdebacchatifueranr, per alia atque íucrant Germania: loca, ín
Pannoniam rcuercuntur. Lodo uícusrex Germania:, qui ubi crumpentcs ínBaua/
riam Vngaros,omniaqs paíTimígní ferro cp ua fiantes acccpcrat,ad Auguftam Vín'
dtlicam,propeLemanumfluuiumcísoccurrerat:ab hiscp (ímulata fuga, in infi días
t!'accus,uíx cum magna elade fuorum euadere quíuerat. Quaquídem ш'йоп'а rlati
Bauaros.moxÔd Sueuosjítcm Francos SC Saxoncs longé lateép populatí funt. Audi
toboftium reditu, coactis undiqj copns&auxilrjs,hisitcrumoccurrercaudet:ratusfi
niooriam fperarc non liceret,prxdam faltem S¿ captiuos eriperet. Scíebat enim Vn
garos populatis tot ditífsímís rcgíonibus,ufqucadcó redire onuftos.ut nefacile qui'
/» dem metiatur quifquam. Multo plus aun ¿Vargetí ex Bauaris»,Francis SíSaxonibus
plane rctulcrant,quàm imperante Carolo Magno Francí quondam direptís Panno
"ijs afporcarant.Lodouicus igitur,conferto íterum cú Vngarícagentepraelio, non
'•• q modo
modo pra:dam&Tcaptiuos non recupcrauit:fcd ingcnti accepta clade,uix euadere
potuit.Maxima Gcrmanorum pars obnixiùs refiftere aufa, non modo ingenti à re
ge pecunia uix rcdempta,fed ut ¿d aíTequeretur,ftata quotannis tributa folucre ada-
¿tus eft. Quum Vngari primosVngaríar fines attigifTcnt,ut de tot clarifsímis uno со
demqptcmporeprouincijs,qua?anteqiiam in populiRomanipoteftatem quondam
redaá:xfuifient,totcxpeditiones fa(fta?,tot ca?fo legiones, tantum íanguinís fuerat
efFufum.triumpharcuídercnturjUniucrfamprxdam & captíuorum multitudínem
in pompain rcdígunt: quae quídem pompa uíctorum agmína aequare uidebatur»
Occurrebantundiquefpecbmmcongratulatumq» cícteri qui rcmanferant,S¿cum
tanto plaufu ex pagis ac oppídís uicfcores excípíebant,utnullum Vngaría; diem hoc 19
candidioremilluxiffedixeris. Nulla uxor cum liberis uiro congratulatum obuola-
uit,quac fpolrjs onufta non redíerít-Tanta feruítíorum copia fuit,ut practerquam in
ubertate Pannonix,alibi famé abfumpta facile fuiíTet+ Tune Scythicac primum ma/
trôna: ancillas admiferunt,ciuilíuscpuiuercdidícere.Seruitíaneccííárent,aut fedirio
nemmolirentur,parcím agros colere,pecuaríáue curare: partim cum dominís milita
rc.ExuuiishoftíumMartis Herculíscp templa complétaient: cartera praeda uirírim
diuifa. Hacígiturcxpedítíone Pannoniatotbcllis exhaufta,itaauro8£ argento re
pleta cft,utnullisrefpubl¿cacíuíumuecb'galibusíndigeret,nullacp decufla pecunia
pra*terquàm externa uteretur.Reuerfiínpatriam Vngari,totam earn hyememdomi
tranfcgere,recreauere acrcfccere софога fuperíore expeditíonedefatigata. Atin- *•
cruente Vere,ne tempus fruftra terercnt:n e'uc fortunam afpiriítem per ignauiam re-
morarentur,aliam expeditioncm incundam eífe cenfent. Qjiareprocerum decreto,
aduerfus Grxcosfumendaarmadecernunt.uidebant enim fe inter duo potentiísi-
maorbis Imperia eiïècollocatos.HincRomanorum imperio premebantur,quod in
Francorummanusperucncrat:h¿ncGra?cortí,qui Pannonias bello fa?pe uexarant»
SupcrioreannoáGcrmam's5£Franc¿s,proacccptís iniurrjs pecnarú fat exegerane
nunc Gnecos fupereíIe,quos fi uicerint,non modo in perpetuam íe libertatem facile
aflerturos efïc fperant.uerùm etíam labefaflato utroque Imperio quandoq? potítu-
ros non díffidunt.Quum hucufque fibipoft Arnulphi mortem pvoiperè omniaíuc
ceiïïiTent,opinionemq? fuperafTent,animos à fuperíore fortuna concipiüt,augentcp, ,#
ac maxima quaeque ííbi facile promíttunt. Accedit &C illud,quöd uíres nunc funt Ion
gèquàmantcaamplioreSjCorporalaboribusobdurataj&animicxperientia exacb'o
res fortíoresep. Proínde Myííam fuperíorcm , lllyricum , Thraciam Macedoniamq»
incurííoníbusrapiníscplaccíTunt.Ita magnos ac diuerfos comparauerant exercítus,
ut uarias uno codemep temporeregíones ínuaderent. Quod haudquaquam temeré
quandocp fit,8¿ in fteriliuel maxime regione,ne qua fortaiîè comeatuum inopia la-
borarenr.Dumcard¿bus& incendias ufquequaqj uagantur, abactíscp pecoribusac
Komínibus omnia diruunt,íta Conftantinum,qui cum Alexâdro patruo Imperium
geíTerat,perterruerí«,ut multas urbes fibi fubditas,ui adaclas , Vngariеж géti quo
tannis tributa penderé pateretur. Quum bellum hoce fentêtia fucceftifïèt,in Bulga- 4»
ros peregrinosep populos arma uertunt^Bulgari nanque Sclauorum genere nati,
quando confimilís eft u trifep lingua,è Scythía,uelut illi, prodeuntes , traiecto Danu
bio ín Myíías confedcre:qui quüm ThraciamJllyrícumScMacedoníam armisfac-
peuexaflTentjdiu cum príncípibus Gra?corum bella geiîère: uariae ínter utrofqueín-
tcrceírereuicloriaíjíneorum tandem dítionem con ceiïère. Hi cum Vngarís dimica-
re auíí, Sí ad internecicíone ferè redacti,ftato quotannis ftipédio mulcbtí funt . Tam
profperoubícp íiicceíTu res Vngarorum côeuecbc funt,ut nihil ufqueadeö arduum
èC difficile foret,quod in genio &uíríbus aíTequi non confiderent + Nondum impe-
randi defedit Vngarorum imméTalibido,necrapinis SC ca?dibus adhuc gens afpera
fariatur:tantapopulorumfcccunditatepullularat,utremotas quoep nationes inun-
daret. Tres fibi pra?pollentes ea tépeftatc potentatus uerebatur.ex quíbus Francos
& Gradeos graui bello confccerant;ItaÜ fupererant, qui Bcrcngarío principe fibiiu-
ra
raTiTipCrfj ufurparäc. Quareín Itaíiarfi ínnumeiabikmferéexrrrítum parat,utquod
Atilapnr(brenonpotuit,darifsimumimperij Romani nomcn extingucret. Accc^
dcb3ntfadioneslta!ia?,quibusu!trôadmaximacœptahortabatur. Ipía quoq? affî^
duo Temper bello ucxata,pro referencia uice, carteras naciones nullo fruí ocio patíeba
tur» Iraliam ígttur fub Sergi) tertrj pontificatu,S¿ Lodouici imperio , quum Bcreiv
gariusin Italia uft^auitImpcríum,Vngaríadoriuntur,per Foroiulíanum agrum
itcrfaciunt,quodqiiidemItalíx lemperexirio Barbaris natura patefecerat. Quum
hommaduentmnBercngariusaccepiiTet, cmnquindccím mílibus cquitumad Ita^
lia? fines oceurri^quem primo congrefíu Vngarí profligarunt.Leoprandus eos pri'
mocongreíluípcclata Italorum multitudine, fibi parum confifos è Patauino agro
adhybemandumin Pannoniasrcdi)ffetradit:utrem tantímomentí, aií tantum glo -
rice acutilitatisinefíét,ficonfequí pofiènt,maioribus longé uiribusadorirentur,Infe
quente uere Italiam tanto apparaturcpcti)fjè,ut maximes ас ualídiísímós quofque
excrcitus facile protercrent. Aquileía,Patauium,VcronamóVnemine rcííftenteprav
terrjiïè,pcruenifiè Ticinum« Bcrengaríum habito dele¿ru,5¿ auxilrjs ex tota Italia
euocatiSjínTranipadanaregioneoccurriííCjmilitumq) fpectatamultitudine prarpol
luiíTe.Contrá,Vngaros numero impares,ac amnium interieefru animo coftematos,
ad extrema ferèfuiiiè redados, quando prar hoftium multitudíne defperata uido*
napncliumconfcrercnonaudebant.fugamcprapere flumína prohibebât, Demum
quumfugcrcmagis quàmdimicarc dccreuiffènt, dum Abduam fluuium ríatando
tratjcíunr, quàm plurímos prec nimia feftínatione fuifie demerfos. Trans Abduanv
polmscallris^erinternuncíosChríftianosorafíéjUtledimifíaprarda incólumes re*
direpaterentur. Ne idquidé abltalisímpetrarepotuífse.Berengaríumínquodam.
oppiduIotempuscumuoluptatetriuifsc:Romanos potiíisde uinculis quibus Vn-
gariuíncirentur,quám dearmís quibus crderétur cogitafse.Ad poftremum, quum
hoftesfuga falutem quacrcrent.in Veronenfirmcp agrum pa!antcsmgerent,innoui£
íímoagmineab infequcntibusprxlmmfuífseinitum,quo fuperiores fuere Vngari;.
fedubiadBrentam fluuium pcrucntumeft,dírirnenteur.rofque amne Vngaros itC'
ruminmenfíúsorafse,utpracda,captiuis,armís,equís, 8¿ uniuerfis deníque impedí
mentis dimifsiSjprcrterquàm uno conccfsouíritím cquo,quoperfequífquedomum
repctcrepofse^incolumesabireliceretmeque tarnen impetrare potuifse.Periufolen
tiam id Romanos farperefpondiísc, Siàmortuismuncracanibus acciperemus, fec-
dusq? cum canina gente percuteremus, nos capite ínfanos.fanus iuraret Oreftes.
lnfolentifsimaucrba Vngaros e6adduxífse,utíortifsímé pugnado morí maluerint,
quam aliquam cum turpitudine fperarc íalutem: cogitantes, ablata fpe fugar, nil ía
tiusefse quàm cruentam hoftí uicTtoríam rclinquerc,mortem mortcfugerc:exhone' .
ftointeritu,gloríofam fibi uitam quarrere : Fortuna quandoqs fortium uírorum ami
cam:Martem,fa'pefugicntemmilitempotiùsinfequi,quàmfortiter dímicantem: 8¿
cúnela dcorum ntintina benígnum cquumqj uídorem fouere folíta, mfolétiftímum.
10 contrà perderé. Quare,utLeoprandus longé profequítur,fcríptorquidem no afper
nandus,dum mutua fe exhorta tíonc confirmant,Romanos expedatíone fuípeníos
rctíncnt:moxtripartítoh¿s infidíasobducunt. Atílli dum internuncios prarftolaiv
tur3cun(ftatione deiatigati,magna ex parte equis defilíunt, ut corpora curent* Dum
fecx mora tutos arbítrantur,ecce Vngarí educía ueteranorum ualídifsima acierra»
ícelo flumine medios adoriuntur,penetrantcp : cardem ínauditam panant, 8¿ tot uï*
ros prcr nimia céleri täte cöfodiunt.utmultisicntantibuscibü in media gulatrâsfîge^
rent: nonullis creptís equis fugâinhibere,eoscp lentiùsiugulare, in obviantes uene«
mêtiùs rucre, campos ubique cruoreinficerc. Augebant ínteftina cladem odia, nam
tantuscoslíuorínccfserat,utplerícppugn5remotídctrectarent:utproximi quorum
9 mortem arihclabant,praroculís trucidarentur>quodidc¿rcofaciebant,ut ípíís dein*
de libcriúsreonarelíceret. Mutua ením Italorum inuidia,fimultatesó¿ odía.nonícv
lùm lmperium,gloriam,ocium & fortunas abftulere;uertim ctiam fuere caufar, qui* >
^ q a bus
bus hœc omnia funditùs perírcnt.profufam demum fagam rapíunt : ínftánt contri,
defxuíuntq) hoftes : Ы qui prius ueníam nullís precíbus ac muneribus ínuenerártt,
fupphcantibus deínde parcere nefciebant.Cazfis maxima ex parte Chriftianis,cacterí
per fugam elapfi funt.Scythicus furor ulteriùs coercerinon potuit.Tranfpandaíiárti
pafsim regíonem díripit, uaftatcp, Scriptores pleriq» id addunt,aliquantulum à fu*
periorenarrationediuercentes:Poftfugatumin VngarixfinibusBerengarium,Vn
oaros.quum in Tauriíinú agrum erupiíTent,8<: cuneta longe lateep uaftaíTent, Taiw
rifium quoq» ui captum fpolíaíTe.Dum Mediolanum pofthacc contendere ftatuúr,
Venetorumopxbusacfamaremoratos.ab inftituto agmen innere ad eorû fînum
diuertùTe. Quorum urbem(ut aíunt)quum fine daflè expugnare nequírentdembos
tumultuarios fabricâtunquosutccleriùsfacerer, aíferes pcllibus rite conglutinante
At comparata huíufcemodi claíTe, primo ímpetu Cíuitatcm noua capiunumoxper
littoreas ínfulas late bacchätur. Equilium caput aggeris , Clodiamcp, qua nunc Qu
giam dicum , exinde populátur,Additis ex hoc animis, ad oceupandum Riuum aL
tumfeaccíngunt:fedquum alia tune urbís forma Ы munítio forct,uotí compotes
eíTe nequiuercPetrus enim cognomento Tríbunus,ea tempe (late Veaetorum dux,
quum Vengaros in Pannonia confediíle cognouerat, Vnnorum quídem poderos,
quorum íeuítigcuítandarcaufa in paluftres infulaj,ueluti in profugorum afolum, с
Venetia quondam populi conuolarant,c*tempIo urbem, quöd natura loci abhorre
re uidetur.à Ríuo caftellí,ad aedem díuae María: in lubanico nomí natam ', perpetuo a*
muro cíngendam: Canalem uerô magnú appellatum,ferrea catena daudendum cu*
rauít.Verebaturenimuír íllcíapientiisímus.neueluti Vnnorura duce Atíla terror
contendae urbís caufa fuerat,ita Vngarorum furor codítam extirparet:ne ab cad cm
infaufta natione initium fimul & exitíum Venetipeculiari quo dam fato fortirentur.
Tantum uiri prudentia ualuit,ut patriä ingenti periculo libérant. Quu m ígítur Vn-
gari, Clodiamouentes,littus cepifïènt, quod cotra Mctamauchumeft,ut indeper
Albiolam.Metamaucho Albiolaqj potirentur: Veneti, Petro duce, obnixiùs obfti
tercjn uarrjs quoep locis acerrimè pugnatum,per quae Barban, multítudíne fretí,Hv
rumpere conabantur«Et quum diebus aliquot urtdique,ad feftum ufque diui Petri
Paulicp diem oppugnaflènt, tandem defperatauiftoria, quando munidísima &prcv }•
potenti с1а(Ге}& non tumultuaria дС commenticia opus erat,fe in Patauinum agrum
ad caftra reeeperunt, lam primus annus Vngarorum in Italiam ingreíTus agebatur,
quum В erengarius publica: fäluticonfuIens,datis obfidibus,ingenticp pecunia, iè
uniuerfàmcp Italiam à Barbárica feruítute redemit.Eodem quoep tempore,imperan
teapudGraecos Conftantino, quum Romanus, praefe&useius, Apulos Calabros,
nonnulloscf populos fub imperatoria conditione facile retiñere non poffèt,homofa
cinorofîfsimo quoq» feelere pcrditus,Saracenorum regem ей maxima dafïè in rebel'
les Gbi Calabros Apulosqj concitauit*Qui quum ad extremam Italia: oram appulif-
fet, Calabros, ApuloSjSalentinos & Lucanos non modo Graeco Imperatori ièruire
coegítjfedcaídibuSjíncendijsc^rapinisficafflixítjUtadinternicionem pené redege- ^#
nul tem à íupero infcrocp mari , 8¿ à freto Siculo ad urbis ufcp meenia Romanía ont
niaoccupauir,ut deleta ConftantinopolitanaE ditíonismemoría,barbarico dC pro*
phano cunda imperio ucndicarcuCui quidemmalonifiloannes decimus pontifex
maxímus,uírcírcumfpe(íhie6¿magnanímus,profpexilíét,íam de orthodoxa fîmul
fideltalacpfalutefuifretacflum.Hicenim Albericû Hetruria? principem,magiftrum
cqiucumdeclarauit:qui habito repente delecftUj&coaAis undiqueauxílíaribusov
pqs,inprimisprophanumhoftem ¿Latió repulit rfugientem infequutus adLirim
fluuium,quem nunc Garlianum appellant, conferto pnclio profligauit,partacp u¿«
¿loria Romam ouans ingrefsus eft. Saraceni accepta ingenti dade confternati, in
Gar^anum môtem confugére,unde munita arce,mulcis| poftea temporibus Italiam s»
}ongelate9ucxarût.Pôftha:cinteroptimatesurbis difsenfîo oritur, magna.Alberi '
cus,quem pontifia» fratrem plerique reputabant,affîciturinuidia,urbe Koma pro-
pter
•DECAEIS Л L13EX X. 1*85
prcrÜucrcm & íngratitudinem cfjcitur.Quí Ortä Hetruría: oppidum confugicns,
contra mu idorom impetumfe aecuratifsimamunirione tuetur:& ut Romanoruin
ingratitudinem,Ô£ inuídorum iniurías abunde ulcifcatur,ad Vngaros literas mitrir,
duibus eos hortaturS¿ exorat,utad capíendam urbem Romam,qua nunquam hue
ulquc potiri ualuerant,maximís exercítibus Italiam répétant, Quod fi fecerint,facul
utes uiresephias non ígnobiles pollícctur: feedus cum Berengario Imperatoreíni-
tum refdndant. Oblatam Vngari occa(íoné,gensimperád¿ cupídifsima , haudqua^
quam pariunturelabirinfanos cxtemplô comparant excrci tu s : per Illyricum iter fa^
ciunt,S£ ufitataquondam uia per Foroiulianum agrum Ô£ Venett'am in Flaminiam
i'« frumpuntjOppída&uicospaííimdirípiunt.Contempto Alberici mandato, qui in
Romanum agrum cos acciuerat,inHetruriam penetrant, qua m ex compacto Albe
ricus faiuam et incolumem foreiuflerat,Eam cardibus uniuerfam feedant, incendrjs
&rapinis omnia uaítant. Vníueríam ímbellium multitudinem,qua:autexcladcfu'
pvrrrat.autfuganequiueratelabi^in feruitutem afTertam,in Vngariam abdueunt»
Poitquamigitur Vngari ab Alberico in Italiam euocatifunt,opuletifsimaeiuspra?'
da deinde aliec"h',quotannis ferè(ut Richardus auetor eft)populandi caufa, ut quic-
qjidrcmanfcriteraderent,rcpetereconíueuerunt.A'duplici tuncgente,eademcpim
mitifsima. ueluti à duplicí lupomifelladilaniebatur Italia. A'Tyberienimamneufcp
in Cr-labios, &Y ab Atcrno,qucm Piicariam dicimus,in Salentinos quiequid erat,Sa
10 racciiuspopulatur Afer: cîctcram uerô partem Dalmatix Pannoniarq? finitimam
\rngarusincurlat.Bcrcngaríusautemquumutrícphoftiobftare non poiîèt,in Си
falpmam Gailiain Imperii íuíuíres reuocaranibiep pro uirili parte fe tuebatur,& сип
¿ta Italia ma!a,tanquam à fpecula,tríftis profpccbbat. Hacigítur tempeftate de
fuivíta Lodouíco,Conradus Francorum genere oriundus, uir domi föriscp darus,
omnium confeniu populom Imperator creatur*Quo quidem imperante,uàrrj prin^
ciprs amplifsimis potentatibus rreti,claruere:ex quibus in primis ArnUlphus Baua^
risr dux,Burchardus Sueuisc,Ebcrardus Franciser, Gifilbertus Lotharingiac : atque
exterorum quos ciiximus,potcntifsimus Henricus , qui Saxonibus 8¿"Turingisinv
perabat, Secundo Imperi) anno hi principes àConradôdefecere:inprimiscp Henri
Je cus.fua* genu's robore frctus,rebellauit»SedConraduspradentiaacuiribus pollens,
adgrariisimum omnesobfcquíum reuocauit. Solus Arnulphus, Bauarorum dux,
terrore percitus, nequáquam Conradi mifericordiac fifus, cum uxore ac liberisad
Vngaros confugínne Conrado inuitus parère cogeretur,nè ue facile contumacia:
fuarpecnas exolucretJ3thacmenteabrjt,(enunquam rediturum,donecínfeníum fi'
bilmperatorem extremumdícm daufiíTenouerit. Imperante Conrado, Berenga^
ríusrcx Italia: diem obrjt:cui Bercngarius fecundus ,eíus filíus, in regno fuccefsit:
quo quidem i egnante.Lodouícus Bofonis filíus, qui Romana? prouincia: & Вш>
gundia? rex erat, per Taurinos Italiam ingreiïus, à Berengario fecundo uicbis bC ca*
ptuscft:atqueca condítíonedimiíTus,quam íureiurandoaíTeüérauerat,fe nunquam
ч° pofthac cum excrcitu in Italiam redíturum.Sed paulo pôftnon feruata conditione,
acrcfciirofctdere,perTridentinos in Italiam reuerius,in primis Veronam occupât:
fed à Berengario плох obfeiîus.quum Veronenfes urbem dedidiflènt,cum coprjs in
tcrceptus,eriuíspcíeratoroculisdimiíIusefi.Berengarius Bürgundíonúmúic'ioría
potitus5adredintcgrandam Italia? quíetem arümumaduertit:quamaíTequideípera'
bat,ni cum Vngarorum ferocifsima gentepacem ac fecdus iniret: quippequi quo'
tannis incurfionibus 8¿"rapínís Italiam uexarefolebant. Quod ubi faAum cft.Vnga
rirabicm, qua in Italos díufaruíre confueuerant, in regíones¡alías plane uerterunt,
Alemannosrcpctuncquos bello faepe folicitarant, atqj folita crtidelitate diripiunt,
&trucidant:quod quidem immanitatisuitiumapud banc gentem nondum exole^
to uit. "NequeadhuciÀo cum Vngaris foederequiefcitItalia,qüandöpopulusRomay
nus, Alberti Spoletaní ducís funebs auxilqs,obfeflà Orta,captocj Albcrico, qui in
Italiam Vngaros euocarat,cumulatifsimasdc patriae inimico pcenas fumpfit. Inte*
q 3 reaSanu
ea Saracrni.qui in Gargano mote confederal,Apulia Calabria^ иа(Ыа,Вспеиети
uícapcriíncendunt.Adaucl:ísan¿mis,regnúamplificarc conatijàmultisoppidis pro*
miiraobrequ!aacc^cre:fedàGuidonercpreffi4Romanisfinibuscxceflere.Aftutad
Vngaros redeamus,poft facta cü Berengarío Imperatore pacê,populatamqjAlemi-
niajngrediñtur Alfatiä;quä cu Saxonia parícer depnedan tur,S¿ ex corü ¿nftituto cap
dibus omnia copient, achemines c£ï pecoribus abigût.Sed ad Moresburgû Germa
ni<£ oppidum,quod in Saxonû,Turingorâ et Sclauorû finibus (îtum e(t,abHenricö
rege grauifsíma cladcaffecti funt»Nä,ut Leoprandus tradit, Conradus ubi mortem
propiùsadeifèconfpicatuseft,aduocatoproceriï confilio,HenricúSaxonu&l urín
gorûducc, regem 5C imperatore creandum eile cenfuit:cuíus paulo pôft expírantis *•
autoritate,omniûfufîragijs ad Imperatoria dígnítaté euectus eft,& tune prímuma
Francis in Germanos translatum eil Imperium* Quum omnes eí príncipes legítima
obfequiafoluerent,Arnulphum tantùm habuít aduerfum : quippequi cum uxore
achberis,poftConradímortem,ex Vngaria reuerfus,& honorificentifíime non то
dô à Bauaris,fed Francis quoque Oríentalibus fufceptus,8¿ ut oblatum fibí regüum
obirec hortatus,Henrící imperio aduerfari cocperat.Henricus id aegre ferens,coacti8
magnis copijs in Bauariam contendit. extra Bauariac fines Arnulphus oceurric
Quumutrinqueínítrucbcacies conftítiíTent,Henricusuiríápiens, ne quid temeré
agerct,quod peenítentia fubfequereturiad ííngulare colloquium Arnulphum uo*
cat : ibi mítiísímis uerbis fibí homínem reconciliat,creandorumcp pontificum pote *•
ftatem in regíone Bauariac,quod maíores eius nunquam aíTéquí poniere, fponte do
nat. Is Hcnricí oratione uiclusjdepoíítís armís,debitum pollicetur obfequium,íém*
perqjrecipit fe pro Imperatore dominocpíuo Henricumunicumhabiturum. Conv
pofitis his rebus,Vngarorum incurßones , rapiña: ac cardes uulgo referunturíquú
bus cùmad illud(quoddixímus)oppidumoccurriííétjcícíís fugatisq» Vngarís,recu^
perata preda acingentícaptiuorum manu.memorabiliuictoriapotítus eft. Dum
hace omnia itageruntur,eccemíferríma in príftina mala recidít Italia* Nam dum Be*
rengariusiècundus,icT:o cum Vngarís fcederejRomanum imperíum ínftaurarc со*
natur,tyranní,quibus eius potentiaformidoloík uidebatur, Rodulphi Burgundiae
regis fuafiombus agitatí,eum e Gallrjs in Italíam aduocanc, cuius uíríbus Berenga' If
rium Imperio eíjcíant» Rodulphus Italíam ingreílus.faAionibus oprimatum eieclo
Berengarío,tríbus tantùm annis rerum potitur:fccl Italas artes,& inteftína odia Vn*
garíca continuó ulcifciturimmanítas»Berengarius enim ad Vngaros, quos fibifem
peramicos habere ftuduerar,repét¿ confugit: coram opem,utin Imperíum reftitua
tur,ímplorat.VngariSalardoduceItaliamrepetunt:quacuncp iter facíuntjomnia ra
pinís,cardíbusó¿ incendio uaftant. Atubí Tícinum peruenere,obfeíIám urbemui
ceperunt,captamcp ferro igniçp abfumere conatí funt, Quicuncp Rodulphum in
Italíam aduocarunt,quum parum ineö prarfidrj efléíntuerentur,contempto eo, Ha
gonemArelatenfem principem acciunt. Qui magnis exercitibus Italíam íngreflus,
ímperíocp potitus,furpectos optimates,à quíbus fuerat accítus,nc feiuxtà ас Rodul' 4*
phum tracbrent,dato Samfoní negocio, qui legtonts praífec"his erat, omnes in exú
lium egít. Neqj íat Hugoni prudentia profuit : nam alrj optimates, & uel maxime hi
quinuperrimè exitio mulctati fuerát,Arnoldum Bauarorü ducé in Italíam euocant»
Qjuadita extempló Italía,á principio Verona uenít.&admííTus à ciuíbus.rexltaliae
ac Imperator à populo confalutatus eft.Quô quum Hugo cu máximo equitatu,mul
tíscp cohortibus occurrííTetjConferto predio profligatur A rnoldus. Berengariú íe*
Cundum Italia eiedum.quíad Vngaros cönfugerat, quorum femper amicítíamSc"
auxilíum omni ftudio.fide officíoq» coluerat,pleríque in Vngaría,apud Sueuos alrj,
obrjíTetradunt. Tertíusueró Berengarius,primiBerengarrj ex filia nepos,ab exüío,
multisauxilrjsadiutus, in Italíam redrjt,Sed quorum poterna tuû ope id fecerít,pra: /*
terq uàm Vngarorumjia ud fatis compertú habeo*Hic quum fuarum partium pro
roiffumfauorern & auxiliumnon inueniflet, Hugonemcp in fe arma parare fenfiC-
ferjabinceptodeftitir.inSueuiamq; fcrecepit. id autem loarme undécimo pontifia
et máximo, à Chrifh'ana filute anno nongentcíimo trigefimoquinto.plericpacci'
dilTcprodidêrc Eadem tempeftatcSaracenícumingentí claffe Genuamappulik
fe dicuntur ♦ Quam ubi expugnarunt,i naudítá omnis a-tatis ac fexus carde patrata,
immaníter cunda dirípueruntunCredibiliprardadiratijinAlricárediérc. Sed qua-,
8¿ quo modo nonnulla Conradi Henrici'ue temporíbus gefta fint,cx Vngarorum
brruita* Annalibus haud abrcadrjcienda effeduxi.Refcruntenim,eospoftMora
uiam& Boenmm hoftili manu populatas, quae ultra Danubíum magnx Germa
nin? partes íuntjdtra Danubíum mox armaucrtiffe,in prímísqj finítimas fíbi Carno
,s rumac Noricorum regiones ( quas Carníolam , Carínthiam , Styríamq» nunc Ûicu
mus) fuperíorís Pannonia: caput attingentesínuaííffe.Durn eorum ¿ncurfíónesac
impetum Gothfredus Morauía: dux,&£ fcberhardus Carinthíx princepsjcum Gre-
gorio Aquileíéníi patriarchá.coércere nítuntur, acerrímam pugilam conferuíffe:íbi
quamuis multi ex Vngarís óccubuiffent,deííderatís timen ducibus,profligatoqí
patriarchy Alemannos quoque fufos Sí fugaros fuiffe:at íllos,direptis tribus regio-
nibus.predaoneratos ín Pannoniam cum uictoría redrjffé . Conradum laefis Impe-
rijíuínnibus.admodum commotum, Auguftam Vindelicam petrjfíe,ut compara*
toexcrcitUifequundoamnePannonias adoriretur,immanitatemq$Scythíca? gentís,
omnium populorum ocia perturbantis,prouiribusulcifccretur;fedltalörum facbó
ioníbusremoratum3abincccptoclc^tiffc»Quínetíamaddunt,Vngaros poftharc trí-
bus annis quíeuifle,quarto uero in Búlgaros memorabilem expéditionem íufeepit
f«:jn qua quum omnia ¿fententiaeuenillbif,cepífíéhoft¿um caftra.cíuitates ÔC op-
pida expugnafle: omnia eorüm fpolia totannís parta, ítem quícquídauriargentiq»
Шíserat:alportaПèэabcgifíearmentaomhl'â¿&ad noftra üfque témpora ereptaillis
oppída retiñere commémorant. Item pofthae¿ Italiam,quam fa?pilsímeínfcftaranti
rcpetfjue : Patauiumigni ac ferró ab his abilimptum»Ädita Gallia cífalpina, Lui-
tarium Vcrcellcnfcm epifcöpum,pbpulata bafilica,trucidafle. Demum uníuería
Gallia fpoliáta,opülcniífsímos in patríam fuiffê reuerfos.deinceps annos decern fer
ua(Tcquictcm:dcindeSaxoniam^uringiani,Franciam Sc Burgundíam ihcurfafíev
3e Dum praedaonuftí redeunt,ab Alemannis ex improuifo interceptos, graue cum
his prxlium co.Bmiiîîle. Fügatíshoftíbusitria Vngarorum miíia cecídifle: qui uero
pugna íuperfuerant,reuerfos in patriarri ,ànnos circiter fexdecim quieuiffe. Prete-
rcacum díutínoocio utí nonpofient,quaridoad flagella gentium nati fuerant,Sue-
uiam repetunt,obiîdent Auguftam: Vrbanum Conradi primt iufiu,urbi cum Italo
Alemannkoqj exercitu íubuenifíe. Quod quomodo tempóribus congruere pofsit,
haud facile díxerim :quüm ánnis h ic feptem tan turn ímperauefit, Sí haec omnia quae
díximusjfub Conrado primo gefta eorum Annales fuiiTè prodant. Ex quo facile
Armaliumdeprehendunturerrores,6inôhgeftorum:quumnonmodc)haccVnga>
ri,fed longe maíora,omnium Scriptorum tcramoníOjgefTennti Sèd quœ rcferunr¿
40 profequamür. Vngari ab utrocp exercítuin Auguftae obíídíónc occludútur , SCita,
(inquam )occIuduntur,ut obfefsi potiùs quàm obfidere uíderétur.nam hinc fluuio
cxinundationecxcrefcente,híncab AlemannoItaloq?hoftearcebantur,nulIüsfugg
patebatexitus. Alter Vngarorum excrcitus haud procul ab Augufta in fylua deTi-
tuerat:S¿ fuis qua arte fubueniret,haud facile fuccurrebat.Numerus erat quadragin
tamilium.rj dum fuos fentíuntpartim obtruncan'crucibuscp fuffigí, partim in capti
uitatem ducí,alteru|rum hoftium exercítum fecedentem pratftolantur.Quod ubi fa
ftum eft,ConradiiRÖpias ad fchenum defeendentes adoriuntur.Ex quibus tot capi-
unt, quotredimendisrependendisep fuis fat effepötcrant.Necfpes quidem eos fru
ftrata eft,quando exhís qui circuuenti fuerant,óí capti,quícunque fuperfuere,facb
f commutatíonereftítutifunt. Exhís qui carfifunt, nobile Lehelís facínus pradí-
cant.hunccumBulchocaptum.ad Conradumcp dudum referunt+Poft hace per-
«uncbntiprincipijcur tam diro Chriftianos animo infedaréturfeum ita reípondifíe
i p 4 aíunt;

i
aiant:Humanonim(niquir;icelcrumfumusultorcs,8i adfupplícia ueftra a Deo
edici:quum uos perfcqm definimus.tuncà uobis irato Numine capimur, Ы obtrun
cami'.r.AdiíiíratusIiirclmpcrator.Dprandarmortispoteftatcm obtulit.Lchelanre'
quam optaret,tubam,qua in bello utebatur,po(b.ikuit:quadata,Conradi caput le^
tali uulnere exremplô confregit.Pranbís (inquit) ad inferos^ íbí mihi (eruies. Crc
debantenim Scycha>,quoícunque¿n hacuicacxdcrent,cörum in altera feruitio eile
potituros.Sedquid credendum fit,quandohxctempori partim quadrant, alrj iudi
cent. Cartcriredemptis foerjs ultra progredientes,ditifsimü Vita: ecenobiun prae
danturjtraieclocßRhenoLothanngiaminuadunt. Apud Ai'gentam occurrentem
fibi Erardum,eius prouindac duccm,& Bertoldum Brabanti'ae tyrannum , conferto • •
prarliOjCaptosobtruncant.Deindeuicftoria elati,per Gallias eftimdunrur, templa
paíTim diruunt & incendunt. Metenfem , Trcuirenfcm & Aquifgranenfem agrum
incurfant:omníaS£facra8¿prophanapopulantur, cardíbusq? toedant: Senonesd¿>
ripiunr.Sagufam &L Taurinamdíruunt.Per alpes deníque in Italiam relati, direpta
TranfpadanaregioneinPannoniasdíratiredeunt,ac uigíntíannisin ocio permaná
fere. Exaclo hococritcmpore/aíliditaquietejjofthcccab Vngarísín Búlgaros in*
ftàuratacxpeditio:Hydropo!isexpugnatMr.Thraciâingrefsi,utintcrmiiIùm àGrg
eis tribu tum recuperaren r, Conftantinopolim acérrima obfidione circumueniunt.
Tune Gracus quidam Gigâcea? proceritatisroborisiç exurbeprodíens,adfingU'
larecertamen Vngarosprouocat: quinetiam fecumduobus una depugnaturü pol »•
licetur.Cuí Bothondus Vngarus obuerfatus: Ego quidem (ínquit) Scythicaegen'
tismínímus,tecumímgularí pugna decertare dedignarcr,niiï duos tibí focios acU
iunxeris,quorumexituram tibi anima alter obferuet, alter cadauertíbi humandum
curet:quare Imperatoré ueítrum ,omníno noftra; genu's uectigalem tributariumep
reddam.Hís dictis , Opouri ducis imperio in obíecbm urbís portam fuas uires ex*
pcririiuíTusjUíbratabípenníitaportamilliíítjUtínrantibuspatéret íngrcfíús«Statu#
ta teporanea pro mecnibu* monomachía , quum merque in certamen defcendííTet,
poftquam alíquádíu decertatum eft, interfecTo tandem Graeco Vngarus uíftor c<
uaíít. Imperator cum uxore ас ciuíbus à mûris defpecliâ'tes,infaufta belli auípícía
dum acgrè ferunt, faciem auertunt: è fíngularis pacflo certamínís Vngari tributa !•
rcpctunt.Dum Graecorû príncipi ludibrio habenturdongé maiorefurore fucceniî,
Grarcorum pafsim uicos & oppidadiripiunt & incendunt:tantaqj fouitia ufquc
quaquegraiîàntur,ut exinanítaubi<p Gracia Macedoniacp opulentifsimiredierinr.
Sed dehíshañenus,quaíuelutídigreíror¿anarratíoneretulimus» Ad Henriciexi
tum redeamus,quiprimus è Francis in Germanos ímperiu tranftulit, Germanisée;
regnum cum Iaudegefsit«. Poll eius mortem Otho filius fufFecbis eft , qui Matildas
Theodorici Saxonum regís filíae íuípecítus erat, Otho non minus animi quam cor*
porís dotibus excellens, mira uirtutum commíxtione conditus erat. nam in belloirv
2¡ens acferoxanímus,alíoquin comís Sí benignus,cV prêter patriçmorem perquàm
numanus ♦ Pro domandis Germanorum hoftibus etfi multa féliciter gefsit, nullum 4*
tarnen tutius feliciusqj gefsit,quàm id quo rebelles contumaccsqj proceres acquanu
mitate.dementía & comitate in amícitiam focíetatemep reduxit.Et ea uel maxime ra*
tíonefideliísimos habuít,quíafeabíente,Saxones, Vngaricam gentem , agrumkMv
ge latcq? praedantem, dade ufqj adeô magna confecerint,ut ad multorum odum an*
ñorumreuocarint.DeindeHenrícusBauariscduxjUtltalíaccommodo beneconfu'
leret, Aquileía capta,ín próximas urbes caftramouít*Vngarí quietem abomínatítue
luti relárcíendae iadunc ignauía: gratia, Italiam repetétesduftinopolím profídfcun-
tur: 8c" dum ultra progredí contendunt,Henrícus occurrít:quos uno alteroq? praslío
ita profligauit,ut relato pedePannonías repetierint.Hcnricus uiebria ela tus , Ticú
numufque Tranfpadanum agrum incurfanfed ubiBerengaríum, quícumLotha /•
rio Hugonís filio in Italia regnare cccperat,multas ínfe cohortes,ac maximum equí-
tatum comparare nouit,continuatoúmerem Auftríam ferecepít, V« Berengarrj
opera
V ЕСЛЪ 1 $ L HUER jr.
opéra tumulcus Italia: plane defederat,quum Toxis Vngarorum rex, quem ípfiTo
iciimdícuntjdiuiStephaniregis auus,8¿ Geyfac pater,quum Henrícuminltalia,pi4
ßsVnsaris,regnare rumor eirecn'ncredíbilicopiammapparamltalíaminuadcre fta
tüüaieBauaros in Italia dominari pateretur,& ut contumelioíam fuae germ's repub
famutciíca-aurjtaliaudito Vngarorú apparacu.quem (ut fieri folet) multo maio-
rem fainareddicícratjíngentí pauore deterrctur» Berengaríus teruus, cuí non pru
dcntia minus quàm fortuna fauit, AjbmumfiliumadexorâdumToximexternplô
mißt obuiam,ut promiíTaingenti pecunia , Scy tharum tempeílatem depreciretur.
Iauíclusadolefcentispromifsis8¿precibus eft Toxis, ut accepm decern argentei
-numim modi) s Italia: parccret,Pannoniasqj repeterct,Poft hare pacata Italia, Deren
garíus, Alunda Lotharrj uxore in carcerem coniecb.poft uirí mortem , qui folo no-
mínercgnífruebatur,Albertumfilium,data Lombardía,Italiac regem pronuncia*-
uít:fe ucró Auguftum S¿ Imperatorem Romanum appellauit. Verum enimuero eo
rumimperiofa tyrannís quum omnibus ferè odio eflè ccepiflèt, bC de pontífice ас о*
pnmacibusuterquemalè mcreretur,Othonem in Germania bL Francia res magnas
cum fumma laude gerentem, Agapitus pontifex irjaximus,8í pars maxima proce*
rum in lraliam conuocant,ac rebus opem affiidís expofeunt. Oblatam ingentis pío-
rixoccaííonemaccepicOtho,qu¿nquaginta milium comparât exercitum,8¿ufitata
perForoiulianumagrumuialtaliam adiecum Berengario Se" Alberto congreílus,
»• ucrunquefuperat. Potítus Italia, Alundam Lotharrj quondam uxorem apudTicú
sum carecre liberar,liberatamcp uxorem accipit . Vichis ac fupplicíbus, Berengario
Albcitoqj filio nö foltim facile pepercit,fed Lombardkm omnem.prcter Veronam
& Aquileían^prccarío nomine gubernandá" delcgauit. Albertus paulo pôft,apud
Rauennam mcrcatores Vénetos uarrjs incommodis affècinquippe qui Comaden*
íiumclaíTefretuSjAdríaticum (inum pirático more latédífeurrens, Vénetos admo*-
dum infeítabat.Quare adacTi Veneti, tumultuaria claíTe Comadum adoriunturúv
caucum,atq3 mox ui captum una cum oppidana clafle fuccendunt . Dum Berengar
riusSí Albertus in Cifalpína Gallia & Flamínia domínantur, Graeci fimul & Sara
cení Apuliam,Calabriain,Lucanos S¿ Saiccinos míferabílí bello uexabant. Roma-
i • na rdpublíca à duobus confulibus , more maioru,8¿prefecto urbis , qui populo ius
di«bat,duodecimqj tribunís è plebe dele¿h's,eo tempore gerebatunquorum magí
ftratusDccarchon Gra?cè,Latinè Decemuíratus dicebaturróíquicquidín Hetru*
na intra Tudertum 3¿ Vrbem ueterenvtem intra Marfos, Reatinos atque Neapo-
lim contínetur.Romana: reipublícac ditionis erat. Otho Hugonem Parrhíííeníem
(ucaiunt)comitem,inLodouícumFranda; regem noua moliente, duplíd expedid
tioneadregia;poteílatísobfequiumredegiuBogisIaumBocmiaeregera,fibi quail
doqj reluctatem perdomuit.Quod Vngari iniquo animo ferentes,inftauratís utrin^
queodrjs,comparatís munitifsimis legíonibus &C equitatu,more plus quàm hoftilí
Germaniamrepetunt:ratiOthonem Franda2rcbusimplidrü\patri)S populís baud
0 facile fubuenturum.At Imperator O tho,audita Germanise uaftítate, contraéis un-»
di^auxílrjSjpatríamrepetítiVngari^quaponiitpernidtatc.occurrit. Quumades
utrinque conftitiíTent,tantís ardoribus ac odrjs ab utrífque concurfum, ut fupra ex*
crefeentem in medio cadauerum aggerem diebus aliquot dimícarínt.fola tantum
nofftcàpugnaceflatum.Quamuis tunc Germanis uicîoria ceflèrit, & illa quídem
cruentísima,Vngari tarnen uiAi & fuperati dici non poflunt : quia nun quam ceíTe
«*,fed obftinantíísimis animis ad interneción? uícp ferè depugnarunt. Quo quidem
bello.quum innúmera multitudo oecubuiflet, Vngaroru uires adeô eneruatae funt
8í cxhauftar,ut multís annis in Pannonia ab omni íe expedítíone contínucrint. Tres
in eo prselio Vngaricae gentís reguli capti fiint,quos Germam, praeter uiroru digní
tatem, Othonis impeno.ut perpetuum nauuis hoftibus íacerent ftomachum , dum
ínfami morte fugíllarér,laqueo íufpenderunt. Quare Othonis fama ita pafsím diffus
iàuagatur,ut ad libcrandam à bannis duodedmi lue imptrioig Italiain^ à Beretv
gari) fa?ua tyrannídc aíTcrcndam,omnes ultrô proceres ас populi couenírent . Otho
ucrótantimomentíexpedítíenem fubímras,filiumfeptímum uix natum annum,
apud Aquifgranum Germania: regem declarauit:ípfc cum mulris legionibus in Ita-
liam profirilcitur.Nccdcfu ere quidemnonulliltalix populi, qui montibus editífsí
mis freti,Saracenorum aduerfus Othoncm auxilia implorarunt . Ioannes uero pon-
tifex,omnis intemperantiae nota fugíllatus,duos cardinales, quos Othoncm literis
accerfiile nouerat,alterum nafo,manu alterum mutiíaíTe fertur ♦ Otho pacata Italia,
Berengarium Albertumcp filium in fuam poteftatem redactos,alterum Conftanti-
nopolim,in Auftriam alterum relegauitrqui fquallore fïtucp obducti , miièrrimè pe
riere. Huncigitur fincm.poftquàm Franci Italia: regno Imperíoqj eie<ftííimt,lmpe- ■•
ratores,reges 8C tyranni Italia oriundi,qui ad annum ufque quintum & quinquage-
fimumimperaruntjfortiti fünt. SedadToxim redeamus,Stephani beatifsimire-
gisauum:de quo Vngaricarumrerum fcriptores qua; referant,nofcere,erit haud
dubiè operarprecium . rlic quum omnium Scythica? genu's procerum iufrragrjs re-
gnum obrjflèt,ne ingrato Vngarícam ferociam ocio torpefcerepateretur, & utprif-
cas Francorum íníurías,&: impia facia ulcifceretur,atque his imperare ftuderet, qui
Caroli tempore diu Pannonijs imperarunt, Gallicam afFectatiùs expeditionemfu-
fcepit. Quum prouinciam perlegatos inuafiflèt, eacp late dírepta,oneratus exerdtus
Rhenum in reditu traiedflèt.quam primùm Germaniam attigit, in partes treis diur-
ditur.Ex quibus quum du» fine honore,contrà uerô tertia,cum uictoria Pannonias *•
repeteret,quam uicTxicem Saxenes redire intellexerant, ad Ifinacum Turinga: ciui-
tatem ado iuntur:prxter feptem,quos uiuos ceperant, exhac ad unum omnes cru-
delifsimètrucidant:fcptem,quoscaptiuosreferuarant,ut illatam fuis dadem refera
rent,amputatis auribus in Pannoniam dimiferûr.Quibus hec mandata dedère : lté,
(tnquiunt ) ad ueftros redite Vngaros, & noftro nomine nundate,atque reipfa &C
exemploadmoneteüeftrojue fuppliciorum regionem répétant , Duae uerô partes
quzefuperfuerant,auditofuorum cafu,antequamSueuíamatrígífldit,lpolíadeíece-
re,utexpeditiùs dimicarent: depon"tísqj ipolrjs,quicquidhominum pecorumq» oc
currerat,contrucidarunt, magnificase? inferías ad placandos fuorum manes fàctita-
runt.llliuerôièptem quíauríbus defbrmatircdiere,quia cum fuis morí reeufaue-
rant,aut poft eorum ca?dem ín captíuítate fuperftítes eife paflî fuerant, hac feuera iu
dicum iententia mulctati funt : omnia eorum bona in acrarium publicum relata : ipfl
ab uxoríbus ас líberís abdicaü',nudisfemperpedibusincedere,perfingulaincaftris
mendícare tentoría,níhil ufquam quoad uíxerint pofsídere iufsí funt .Perpetua de-
mum ignominia notahísinufta,qu¿c à cognomento profluxít+Lazari nanque,8C
mendidfuntappellatú SedOthonís mentíorepetatur:qui proflígatis Italiaetyv
rannísRomamprofedus,honorificentífsímeq} ínurbe admifíús,quando uniuer.»
fus Romanus populus ín eíus oceurfum eífuíbs fuiífe dicitur, à Leone oclauo pon-
tíficemaxímo ex more,lmperíalí corona donatus ¿ft,8¿ Imperator,Auguftus appel-
latus:prímusq}fuít,quipoft translatum m
latus :prímuscpruít,qui polt transiatum in Germaniam
ummiuem Romanum
^«шаии... Imperium, im- 4#
....j,««...,,,,,
períales títulos acfauftasaccÍamau'onesrítefufciperet:quod inpnefens ufque tem-
pus obferuatum eft. Quinetíam e6 ínfolentiae prouecta eft Germana luperbia ,ut
ob hanc unam cala nítofam 8¿ cruentam Othonís ui&oríam,ex Vngaro nequefufo
neqj cedenterelatam,Imperr) quoq? Pannoníae títulos ufurpet,Blandíri fibrpotiùs
ex re pama,quam alíenam gloríam recenfere ftudet. Ulud quandoque íuecurrere de
buítjCtfi Romanis alíquando formidolofa fuit: Vngarícae tarnen fa;uitie,uaftatíonís
S¿. rapínac fuifTe gymnaííum. Vtínam hacemínus uerè, quàm afFectatè,cuique dícere
liceret.Scd ltalí ía:pius,8í Gra:ci,Vngaris incurfantibus, pependere ftipendia : aut
eorum paccm carions mercatí funt,quàiri farilíceat.Galli.Europae populi haudqua
quamignobíles.propter Vnnoramincendia,uaftationes8£ excidía,uix per multa f
temporareípírárunt.Diuínum Vnno flagellum à principio e cedo datum,Vngarí-
cainuncdextra; orthodoxacfidcipropugnaculum:atreac mentís potiùs quàm no
mine
V Е С Л Т> /S I tit В t. X. tpi
mmcumbra uelmperatoriumnomcnadípi'ídjid omnium fapientüm íudício gto*
riofius ture ccnfcrur.Sed quando apud nobilcs plerafcp nationes uútus elanguít, ar*
tlorcp glorietepuít,quum omnium fit uicifsirudo rerum, à peregrinis quandoq? gen
tibus,fi qua geftarum return gioriapolleant, opus eft irquo animo fuperari patia*
mur:uclfiidpat¿nolímus,uinbu$o¿ ingenio (upercmus, Scd ad diverticulum re/
uoectur oratio. Vrbem RomamOtho Imperator Гаере reuifit,íitponriricumcontu»
indias &Г uexatíones quandoq? corrípcret.Paulo poil Saraccni,qnos ad Garganuni
montcmconfcdiire,haudproailaSipontinofinu,ac Italíam diu ucxaíTc dixímus,
quos ñeque Grccca Italacp nobilítas>neque Gallicus Germanus*uc faíluserjcerc po
to cuit, à peregrina Sclauorum gente, quxDalmatiamolim Occuparat, cum maxima
carde extrufi dicuntur.AtquehiSclatu'fuifl~caffirmann.trJquos Tub Sucropylo rege
Adriani fecundí pontificís tcporibus,Chriftianos factos fuilTe leoimus. Quinctiam
fiCrcfccnunonietropoÜtxcredcndumeít, Vngarosille refert poftSclauosinlta/
líam claíTc dclatos,rclíquas Saracenorü copiasjquarrcmanferantjextrcma dade соя
feciiTe:quínetíam Graecis omnem cam Italia: oram,Saraccna manu liberätam, redú
mentibusconccfsít.Paucispoftannis, dum Gtho in Germania uerfatur,Saraceni
magna cum claiîèredcunt: Sí in Calabríam delati,Cofcntíam mctropoíim acerrú
maobfidionepremuntj&captam tandem populatamcg fuccendunt.Grarcíínterea,
utfux(populorumqj faluticonfulercnt,8£ Calabros,Salêcinos Ьс Apulosfinedetrk
M mentó íeruarentjCum Saracenis inducías conftituêre. Pandulphus, Campanus prín
ccps,Cephalena?us cognomento díclus,quum ad Otlionis aduentum Romam ue*
niifet,pontirîri lmperatoricp luafit,ut is Germánicas legiones quas Tecum attulerar»
ad expellendosltalíaSaraccnoscóuertcrer.Quareperiuafus Imperator, Othonem
filium bello haud dubíé tmmaturum coprjs pracfecit:Pandulphumcp collegam , uel
modetatorempotiúsadiccit.Saracení,audito Germanorum aduentu , corrafa un*
dique pra?da,ín Africain abnauigarunt. Quôd fi Gnrri,qui cum Saracenis feede*
re ccmíunclí erant.rcfiítcrc tcnraíient,haudquaquam raciîè ílli abijflènt» Sunt qui dt
cant.Othoncm expeditionem illam non in Saraccnos, fed in Graccos fufcitalTe , qui
defponfatam fibiNiccphorilmperatoris Conftantinopölirani filiam, à patre tradi
jo minime tolerabant. Othonem iuniûrem confertoprxlioGrarcosnon modo fugaC
lCjfeduniuerla Calabria Sí Apulia eiecifle,Romamcp cum ínligní uictoria reuer»
fuma patre Imperii confortem afcitum,S¿áloanne tertíoderimo pontífice máximo
triumphalibusinfignibusritè donatum.àpopulocp Romano Imperatorcm,AugU'
ftumac Cxfarcmappellatum.Scd quum Impcratores in Gcrmaniam fecundùm ov
ronationis cclebritatcamborediifrencpaulopoft Vienna*, Danubrj accota, Ötho
maioruita excefsit.Othoigiturfecundus,extinclo patre, HcmicumBauauorû diu
ccmablmperatoriafidc defcifcentem,domuit.Interca Lotharius rcx Francorum
Lotharingiaminuadit.'dumcp OthonêBauarico bello uidet implicitum,captaprO'
uincia Aquifgranum agrum populatur, Parrhifiumcp rcuertitur* Othopacata Ba*
4° uariaLomariiigíamreripit.InGalIíam conucrfus,Lugdunenfium,Sueísíonumcj
agrum diripítSíínccndít:uitracp profeclus,Parrbifiorum fuburbía ferro ignicjj ua>-
ítauít.Mox à Grxds Othoni in Italiabellû infiauratur ♦ Nam Bafilíus Sí Confian*
tmus,nulla habita affinitatis ratione,quumexac*tis ¿ Creta Ínfula Saracen is, pacía
fhpccoiiducb's ut oram Italia: fibi creptam recuperarcnt, Barum in primis urbem
capiuntrquod ncamplius rcbcllare pofTet,e¡us ciues partim C3?fi,partim in Grarriam
rdegati funt.Vitra progrefsi ¡Matheram díruunt .Quare Apulíam S¿ Calabríam,
quum ultrô fe dcdídiflcnt,ín potefiratê repente redígunt. Quum hare omnia Othoni
nunciarcntur,fac1a cum Lothario pacc,in Italíam redrjt.Theophoníam uxorem,lo^
annis Conftantinopolitani Imperatoris iororem,fecum duxifiè fertur. Sicardus au*
/о Лог eft,Othonem priùs quàm in Grxcos copias duceret,Sclauonia Si Dalmatiam
eorumprouíncíaspra?fidío carentes, incendíjs cardibus & rapínís admodum affc»
сЯГе. Мох exercitum in Italíam traiccifTejUenífTe Romam, ibiqj dckclum habuiffe,
S¿ cumul'
,рг ЛИТ. ЪОЪТтП ЖЕН. VN Ç Л t. %
Ы tumultuaria imdique auxilia contraxiffe,ad prxftitutum omncs diem conucniUe
Romam.-mox cum exercitu in Apuliam profcftum.ad Beneuentum habuiflè ftati-
ua,quô Beneuétani, Campanil cum Salernitatis Neapolitan! ex edicTto contiene»
re.Quíbus ante exteros ordines prxmífsis,ad Bafcntellum mox oppidum prx оси-
lis hoílemhabucre:quücp ibí congredi placuiffet^pariutrique odio Ы ardor* à priu
cípío dimícarunt.Sed quü Romani Beneucntaníép ex acie profugi, non folùm p» ae-
lium detreclaflent,uerùm etiam (îgna deferuificnt,cxtcrx Imperatorís copia: omni»
bus ferèauxilrjs deftitutx3darc terga cogebantur, quare non modo fufa- 6í fugarx,
fedadínternecionemufquecifair.Otbonisquocpuires coufqueeneruatx.utfi Urx.
ci uicftoríapotirifciuíffcnt.wm tune de uniuerfa Italia fuiflétaftum. Otho ad lit tus M
deuolans,quum fcapham conícendiffet,u t ea falutem fuga quxrerct, à píratis ínter-
céptus.ín Sícílíamdclat«s^romiflacpingentipecun¿a, Romam dimifíus eft.quod
ubifenfercSículU píratis fupplícia fumpfere.Lcgédís fugatíexcrcitus reliquns om
nem quampotuítoperam Imperator intendit, copiarum prefidío deftítutus,quum
ín Romanos fignorum dcfcrtoresfxuírcnon auderet,in Bencuentanosíramcxer»
cuit.NamcxteramRomanípopulimultitudinem armorumcompotfm,cumredu-
cíbus eduxít.Bcneuentanos nil tale tímentes adortus ,fub prxtcxtu defenfionís ur-
bcmcepítrcaptamcppopulatur.diruitcx'incendit.OthoRomamdcleto Bencuéto
reuerfusjpaucís poll diebusdiem obi-jt: corpus in diuí Petri bafilicareconditum.
Quum Roma: Germani de elígendo Imperatorc décernèrent , alrj Othonc rertium av
huiusfílíum,alrj HenricumBauarixducem,Othonisprimi exfratre ncpotcm3opta
runt+Contrà Romani Imperium in ltaliam reuocandü effe cenfentes, Crefcentium
Nomentanum confulem crearunt, ut fub fpecie confulatusfubiret Imperium . Ger-
maní tandem in patríam relati, Othonem tertium lmperatorcm deiïgnarûr. Dum
hxcin Italia Germaníaq? geruntur, Vngari,prímí Othonis copflieftu eneruati(de
quo pauló fupràdicïum cil, quum nihil ab his aliud geftum inueniam, praeter ca
quae deToxe retulimus)ín qu ietc manfere.Sed ut Vngarící referunt Annales ,poffc
regís Toxis obítum,Geyfa filíus Pannoniarum regnum (uelducatum potiùs ) here
dítarioiurefufcepít:uírquidemreIigiofifsímus.,amator oci^íanctítatis cV iuflícix,
NumxPompilrjmore , trucemfcramqjgcntemjac bello femperobnoxiam, contra jç
¿nftituta,maiorum,á belH ftudrjs auerrei-e,&ad maníuetudíncm cultumép diuinum
reuocare ccepít.Neque ig¡ ¡orabat fapícntífsímus ílieprínceps, prima polt Carolum
Magnum fidei fundamenta iacluruSjVngaricam gentcmquamcunqucopiníoncm
àdmitteret,pertinacifsimè fc<ftaturam: quôd fi faceré pofTet , ut Chriftíanam fidem
prxguftarer,eam haud dubiéfemperrctcturam.Bcllaín Auftríam tan tùm aliquan
te obftínatíus aefsít,quam monuoRudigcriotyrano occupauít.Sed Henricuspri
mus Cxfárín Germania declaratus^edpoldoilluftriSueuixduci, qui fororceius
uxoremduxerat,Auftriam imperio Romano recídentcirijca condítione delcgauít,
utfi VngaroshincerjceretjCaqua: quondam Oricntalís marchía dícebatur, ducís
primus nomine potiretur.Leopoldus expedítíonis côditioncm accepí t, in Geyiâm 4»
comparato exercitu proficífeítur. Ad Mellícum oppidum , quod Danubio promi-
netjcumhoftc congreditur.Ccdenribus VngaríSjGcyfa, nc rem alienamui occupa»
tamperuícacíústenereuídcretur, Auftria excídít,8¿ cum Alemannia paccm fecit.
Henrícus,ex cognomento Rebellis,Lcopoldi filíus, poft mortem p atrís in ducatu
fuccefsít:fcd cum Imperio parère recufarctjdomínatus iure priuatur* Quod ubi fen-
fere Vngarí,utarmísolím parta recuperarent,rcgnante Aba (quem Albuinum,uel
OuoniumJAnnales plcriqj nomínant)eaualidíísímis copijs repetunr,occtipantcp.
Sed quumHenricus dcpofitac5tumacia,ad Imperii fidemredriffet, utauxüium pro
recuperado ducatu imploraret, ex Vngarorum manibus erucre nequíuít . Demum
Albertus eíusfil!us,8¿Lcopoldifrater,impetratam ab Henrico diño prouincíam, »•
paucís menfibus in poteftatem fuamredcgit:undecxtcrí Auftrix duces ,ac díuus
LcopoldusriteprofluxéYe, Sedad Gey(am redeamus , Imperante ígitur Garolo
Magno,
Magnô.Paririônia prima orthodoxie fideírudimcntá habüít,á paiieis tarnen imbú
bita:fed Carolo uita excedente ¿ quum paucís pôft antiís rébéîlâre ccepñTet, prargU'
ftatareligió'exoléuít:8¿ fi qua eíus ueib'giâremânferè j in tanta ferítateabólita funh
Norinüllidíüinitúsinfpirati,qÚ3edé üera religione fentiebant,iri publicum edere
non âudebântE 'qüibus,fi qui aliquó indició délati ruiflerit,áut publice ludibrio hi*
bebáritdr:aut próphaní reputabantur,quarídó déos patrios contemnerent , Supere-
grinas fuperftittónes fecbreñtür.Sacra clandeftinaab his fieri, qui catholica fide fué
rantinitiatijhoclurrii cônùentus háberi,8¿ finitimorum ícepé cónfuetudíne.ütab
His in facra lege erudíréntur , utuCarilí énim, Sí Norici.íté Bauárí &C Germaní ,ultrô
10 tíhtíftinomen profitebanttír.Hiuicínos fibi Vngarös,qui in finíbus habitabant, fi>>
deicéiünAídnemítíoresreddebánfc.cVád propaganda in alios fidcin hórtabahtur.
HifaípecÜnftisuOtísoptarant,aliquem qüandoqj däri príndpem,qui potentia 8C
auftorítate táritúm pollerét,üt in falutârem íapieritíam Vngaricüm genus aflèreret:
idep ita inftitueret,ut non minus ánímí intólumítate, quàm robore corporis praecel-
Icreuideretür.Sedüeluti eác|uíeintempeftíiiíúspraccoquuntur,cítiúsquoquedefi^
dunt:contràuérô,quactàrdius,éxacb'ôrem ас magis diuturnam maturítatem afle^
quunmr:kapopulidiuinámferona<ftigrauañifidei,éam multo pertinacius retiñere
confueuerunt.Cító namcp ortá, cito quocj óccidere folent,Piorum uotis Geyía prin
ceps occurrit,qui accepta Chrifti fiderti regno potíus amplificare contendit . Ani-
»e morum lâlutem multó imperifîùs, quàm feculi gloríam, SC cörpörum uoluptates cu-
rare uidebatur.Vehementer indolebatüír publica: íalutí natus, progenitorú ferita-
temnondummitefcerejeorüm^labérrtadhucabolerí non póíTeacgre" férebat.Con
traffláidrurii ínftítuta obnítebatUr,qui praeter rapinas,cacdes Sí incendia,nilut¿le ac
gldn^fümfeputárant.Nec minus quidem'ipíorum carcítatem deplorabat, quando
costóte^ tantas üires,conatus colabores íncaíTum effudnTe íntelIígebat.Non pra>
teribát,rnqrtalia duntaxat curare, mortalis tantùrn eíTc aními:illud quotídie íúcariv
rebát,feádíuíriabériígnitateidcírcoregnodónatüm,ütnon tam corporibus qiiàm
añimishdminumimperaret.Item,fe díüinó fidei lümíne ideirco díuínítús illuftra^
tuW,utquifoluspra:cxtérisdiuinafapientiâiâperet,alios auctoritate fuá ad refipí'
jo fc¿nttamreuocaret.(ÍuarefáncT:osundíqueuirdsácrírííubét, qui per Vngariarpö^
puldsenüfiüer3»fidrírudimentatradefent,falíam ac barbarícam rclígíoncm abro'
garent, érudiréíferdshomínesieoscppatfiareligíoneexuerent,8¿ iesv Chrifti no
menunigeniti Dei filrj pro uirilí parte praedicarent, A' principio maxima pars proce
rumhaudparurri regís fuperftitionem mírarí cccperat:acíllud in primis, quöd ceré^
moníjs potiùs quàm bello inténtum confpícarentur+ Quin & ícepe incufare, parum
fibi eíTe negocrj ,|índícenda bella riegligere. ad inediam ac inopíam omnes extre-
mam continuó redígí,nififorís incurfionibus SC rapínís exercerentur. Obduradam
affiduo bello iuuentutem.Nouas religiones difquirere afFc&atiùs.rnuliebris eflè fto
liditaris.Nec deerant quidem fepealiquí,maieftatiregíar illudere aufi, &Г earn pro ni
4» híldducere:item,quíimperíadetre<ftarét:necnon&multí,qui prophanamente ue-
faniùs agifati, ftulticiam regís líberíús increparent.Quínetiam 8¿fa?pe ioco ab his
multa obrjcí fólebánt,quae animorum íniquitatem índícabant.Omnibus tamen,pro
tit cuiufque res[poftulabat,prudêtia regía reclrè profpexít+ Mites uerbis,difEciles m¿
niSjobftinatos armis aliqua ex parte perquàm comode curauit , Sí diuina: lucís com
potes efFecit. Quum proceres multícp tyranni obníxiús relu ¿bren tur, 8¿ longe ma
jora rara^cUefi^einclamarent.neque lúa uí facile coerceré poíTet,finítimorum auxi
lia implöräüit,quibHsadueram íapientíam peruicaces ánimos retraheret» Quin illos
populos fibi ftudiofîùs reconciliare curauit, qui maíora ab Vngaria detrimenta acce
perant.Omnes nanque finítima: regíones,quum Chríftíanum reg^emVngarís ímpe
je rarenouiíTehtjínfperato affècbe gaudio,iöcietatem8ifccderaultrodetulere:item,ut
adfacrofarlclam eos fidem redigerent,omnes fortunas & auxilia promiíére. Bauarí,
Saxones 8¿Sueui,caeterícp Gerrnaní, Geyíam non modo pecunrjs, fed auxíliaribus
r quocj
quoq* coprjs adiuuarunt:fperantes, fi forte Vngari i e s V Chrifti fidéacdperent, !«
ampliùs quidem latrocinios ас cardibus graflaturos,diuin© timoré preditos,Scythi»
cam fadlíus immanitatem exuturos. Quarc quú noftri Saluatorís nomen per Pan»
nonias libéré promulgaretur.falfum deorum cultum,homicidia,furta* crudelitatem
publice abominan fere cccpere omnes: item praelibarc fidei dulcedinem, utranqp in*
telligere charitatem,pietatem SC íufticiam amare,deteftari faifa numina,& diuino de
nique amorefuccendw Geyfa quocp facras acdes erigere, difponere collegia facerdo»
turn rem facramquotidie,fecereexemplefuo alios cohortari,Quum Vngari hofpi/
tautatisolimexpcrtes,8¿externoruminímíciforent,autquia finítimos omnes bello
laceíTerant:uel quia fedes alienas,quas occuparant,aliena confuetudine amittere ue* ^
rerentur:peregrinos imbuti fide mercatores admittere,eorumq» commerces uti non
reformídarunt:uerfarí familiariter cum uidnis populís, & mutuís hoipitia meritig
inftimere.dcponerefèritatem.&urbanitatêtuncdifcereuiiîfunt* Ex quo facile cob
ligerepoflumus,Chrifti fidemuirtutum omnium efle fundamentum : contra uerô,
perfidiam prophanam uitiorum omniú foregymnafíum. Dumrex Geyfàdmino
ípiritu afflatus,dura Vngarorum pe&oramoHír, mentes luftrat homínum, Sí code*
ftemluceminfiindít, quod fine longo tempore nequáquam fieri poterat: Othoter»
tius,copíarum multitudíne дС Vngarorum quiete frctus , qui ut ad uerum Dei cul»
tumredigerentur,cum familiari potiùs hofte quàm externo pugnare cogebantur,
Italiam repetit:ac urbem Romam,quae ab eius defecerat imperio, acri obßdione dr* »•
cumuenitPopulusuerôRomalшs,quipraгcírлtíconßlíomagnoq? furore Cre&en»
tium confuí em crearat,ac ueluti dictaron reipublícaí íummam tradíderat, ne quid ib
la detriment! paterctur,qu um nihil uulgo inftabüius ac magís uarium ínueníatur,
mutatis repente ftudrjs,pacem mifericordiamq» Imperatoris liipplex exorauít, Pate»
faccismox haud ínuíto confule portis, Germanos admiíít. Confuí Sí pontífex lo»
anneseíusnepos ,in munitiísimam Adriani molem, quam nunc íancti Angelí ar»
cem dicuntjfc receperunr. Qua: quum ñeque longa obfidione,neque diutina oppu»
gnationecapipoílet, Gcrmani una cum optimatum perfidia, oblata ípe íálutís,ad
Imperatoris obfequíum ac ueníam defcendereiuíIosfefellere,medio in ítinere ínter»
cipíunt.Crefccntius extéplo trucídatus, pontífex oculís orbatuseft ♦ Gregoríus au» **
tem quíntus pontifexmaxímus,undecimo cxilrj menfe reftitutus , íniurías à populo
Romanoluíceptasulcífcítur. Paulo pôft Germanorum ope,in dignitatem pontífí»
damreuocatus,&quumipfequoq>Gernianus eilet, Saxonum genere natu s.&ar^
¿tiísima coníanguinitate Othoni coniuncbis , Imperatoria^ opera &C au&orítatc
anteha;cadpontificatumeue(flus,utnarionifua:blandíretur,eam delmperatorum
elecííoneíanñionempromulgauít, quae peranno« ultra quadringentos díligentífsi
méíeruataeft'Solíslíccre Germanis,quibus eligendi poteftas data eft,Prmcipem
ceare»quiftatimCaííár8í Romanorum rex dícirur: 8¿ quum à Romano pontinv
cemaximo coronadonatus approbatur, Imperator Auguftus appellator*Ex me*
tropolítanísEle(ítoreshíuint,Magunrinus,Treuerenfis8¿ Colonienfis: ¿ prinripû- ^
bus tres,Brandeburgenfís,Palatinus,8£ Saxonienfîs:è regibus unus tantùm , Вое»
mixrcx.SanftíofaAaSalutisannofecundovupra millefîmum. Drftincla inter Ele»
ñores offiria. Tres prímí cancellarrj funt^Germaniar primus, fecundus Gallia:, Ita,
!iactertíus:Brandeburgenfis camerarius , Palatinus dapifer, Saxonienfís íaníror
rex Boemiae pincerna eft» Promulgata (anexione Otho in Germaníafn redije,
Gregoríus pontífex paulo poft diem obrjt» Sed futilis 8í uaná eius Imperfj cenfen»
da eft gloria,quaenon a?qua dC íntegra fancb*one,nonpraeftantía uirtutum , & geftav
rum rerum excellentía,fed priuatac charítatis nititur affecbu Sanciones enira Chri»
íh'anaereipublicae.quíe tanti funt momenti,non priuatae dignitatis rationem,fed uni
ueríorum commoda, 8¿ princípum menta reípicere debentme qua inter nariones, »
peculiari aliqua poteftate dífíénfio oríatur. Quare hace fancb'o alíquantulum amplia '
ta*Nam H«nríco,poft O thonem,ad imperíum aflumpto, prímum inftiratum fiu'r,
■tin
Ъ ЕСЛЪ 1 S 11. LI'S ER Г.~ 195
utinfuturûnoupcrianguinisfucccffîoncmduccretur Imperium: fed proceres qui'
dam in Germania principes, unà cum quibufdam Pannonia» príncipibus (u t Palme
riusaucl:oreft)eIigendiImperatorispoteftat? haberet:quod in hodiernum ufque
diem feruari folet.Gcyfaigitur,de quo nil fere Vngarorû annales referût,iaAis baud
paucis uerce fidei fundamentis,uita excefficdiuumqj Stephanum,qui hacreditarío iu
re ad poteftatem regiam elatus eft,filium reliquit.

PRIM AB DBCAD1S FINIS.

^WrON// Ъ О Л F ПЯ 1 1 in S E CZ/VT) Л Ж Z E,
У M Г N G R 1 С Л \ Г M D S С Л D S M, *Л D 'd 1 Г Г M
Vladislaunttjcrcnißimtim Vngaria Ъоспиаф
Regem t Traßtio^

E s Vngarkasiccircoalríús^erenífsímeVIadísIaejfuperíori uoluminerepeten*
das elle cenfuimus , ut gemís tux nobi'litas, quae Scriptonitn inopia in obfcurd
diu dclitucrat, quantum fieri potuit,reuocaremrin lucem. Quod utfacilius effil
ceremus, utranq? ScythiamcV; Vngariam à principio defcrípfímus. Scytharum
originem acgc(ta,qua potuimusbrcuirate,retulimus. Et atm Vnnts, Gottho*
rum, Vandalorum, item Alanorum &C Gepidarum bella complexi iumus.Neque Longobar*
gos, Búlgaros , ас Romani ¿mperrj gefta prattermifimus, Adíecímus alia quoquepermulta со*
giiitu non indigna , ut Hiitoriam non iniucunda rerum uahetate condiremus. Ad diui tandem
Srephani regís témpora uenímus , ut in hoc Opere, quod adfpírantetuo numíne,felícíbus au«
fpicrjsadortifumus,fuacaiterorumcß Vngariae regum gefta, ex dílígenti ¿nueftígatíone com
perca j ad Sígifmundum ufque Romanorum Imperatorem, exordineprofequemur. Proinde
noftro fauc ingenio, princeps ínuicbfsíme: ас fancbfsimi regis, cuius nomen tantopereucne
to rarís,inpnrnishíncuítam ¿V gefta rebg/ofiùsrecognofce: ut hac pientifsima commemoratio»
ne, res Vngaricac,uirtutcacfapienria tua latiùs ampliñ'catx,díuino
eins patrocinio communíterperQftant.

, , AN TO N11 ВО NF IN II RERVM VNGA*


R I С A R V M DECADIS SECVND1
LlBbR P R I H V S.

IV о S tephano Toxis, uemftifsímo Vrmorum genere natus,


auusfuít,pater uerô Geyía , Sí Michael patruus : patruc
les autem, Caluus.Latislaus &C Vazul. Geyfam feruntScy^
thicam ímmanitatem abomínatum fuiiïènon parum,pofl>
quam è prophanailla Vnnorüimpietatc reíípífcerecceperat;
Sí fe longe alíenígenis quàm fuis minorem praebuifïè, confia
Tiant.Quippe qui ne ui aut ferro coinquinaras Sí infeftosVri
garorum ánimos curare cogeretur, cum finitimís undiquepo
pulís pacem fiitsincognícammiuit.Quinemm tutumChriftíanís omnibus adítum,
&inuiolabilia hofpüíratís íurafolenní cdiAo exhibuit.Sacerdotib*8c" íacrselegis prae
ceptoribus,ut m Pannonias alliceretjftí pendía magna propofuit. Paflim fanctosuú
rúsdífquiííutt,quíucrí Dei nomê rudick'íníolennTsimxgentipublicéprofiterétur;
ipfc cum plerifqueaulícis orthodoxac fidei iacris initiarus eft. Etutin íuperíoríbus
ícriptíí efir, nulla uehemennorí follicitudinepremebatur,quàmquodplebem durae
ceruicis,& feros procerum ánimos ad religionem ueram, non fine magno labore, úv
genri fouítia reuoeare po(Tè uidcbatur.Succurrebat &illud,quâta: molis erat, inge--
nitts deorû opiniones exuere,abolcre patrios riras,nouae religíonis templa ftatuere;
4» &antiquatismaiorû ceremonrjs,facríí ab hoftibus,quos grauifsimo fàrpe bello con'
tnuerant, legem accipere. Dum Gcyfae animus, praediuinotímore,acpopuliíalute
flulftuat.ccce díuina dementia, qua: cultoribus fuis femper oceurrit, per ccelcftem
г X ex
exalto intérpretertviifomnis cum confolatur,omnéfollícitudinem deponerc,acbö'
no animo eílcíubetmeqt cum tali curauexaríoportere,ut facella dícet,facrofancbs
introducatantiftïtes, Scythicamcp gentem à prophana religíone uindicet, quando
iânguinepollurasmanushabeat.Nequeullo modo fas eflè,infc<itas humano с™0**
maiius,pias ardes crigere, orthodoxae fidei fundamenta iacere : quae pías tantum ос
hullo facínorecontemeratas expofcunt»Sanctifsímumex со filiumproditururh pol
licecur,quí ad hare quae tanti momenti funt,à díuína benignitate eft pfacdeftinatus,
Hunc ctíamdíuíno con filio, fa erоGm dum Vngariar regem futurum , propágame
rum Chriftinomen inter fuos,&hunc unum plebi fuac lalutem ueram pariturum»
Demiunadmonet,feuirumfancT:ifs(mum propediem eflè miiïurum : cuius moni' i«
tis eum obtemperare íubet,quum diuina hunc mandata dclaturum , Se gratifsímám
Deoui(flímamdicaturumcfícfigníficct.Quumcoclefi:ís in auras fe recepifíct ínter*
p res, Geyfa repente fomno experrevlus ímmortales Deo gratías agít:fe,regnum,
filíumcp futurum i в s v Chrífto óptimo máximo c5mendat,grauifsíma follicitudi'
neleuatur: diuínumfomníum & mandata, cum fidelibus plerifque familiaríbus
communícat.Paucíspóftdiebus fibinuncíaшr,AdaШertûшrumgrauifsimum,Boe
mix antí(litem,ac mira uita: íáncb'tate praeftan tem propedíem adfuturum,'ut Vnga
ros à faifa religíone redímat , Deiqp mandata publicamcp íalutém Scythíe cnûnciet>
Hune extemplô eum uírum Gcyía fore íntellexit, cuius in fomnis fuerat admonitusí
quare ñeque uaná, ñeque irrita fuá fom'nía fuífleconípicatur.Qpum íácerdotibus »•
Adalbertí aduentum patefeciílét,ne pama quidem ínter eos herida mox exortaJRo»
gatihuíufceuírímoresjfanclífsima quaequeillíreferunt:hunc ex optimatibus BoC"
miarnatum aíunt+Patrí Sclauícum fuifle nomen, matrí uerö Strefîlauam. Parentes
utrofque probitate ac opibus prarpolluíflé,ímperafle Lubeco : quae quídé metropö
lis fita eft,ubi Cidlína fluuíus Albím ínfluit.Quínetíam in Böemiam ad Surinam &C
N ifam ufque fluuium.in Teuthones ad medium ufque Hercíníar íyluae, uerfus Mcv
rauiam,ad Suitanam ufque amnem, &Cin Poloniam ad Glaftum ufque oppidum,
agrum amplificaíTe referunt» Ab infamia quoep , grauifsima febre correptum, ad di'
uac Maríae uirginis aedem perlatum.à parentíbus nuneupato religionis uoto,fi mor
bo euadcret,fcpent¿conualuiííé.Deinde ingenue educaturnjOptimarumartium di'
fciplinismirificèclâmiflèrdecedente Boemorum epifeopo, omnium procerum fut
fra^rjsín demoran locú fuifle fuffe&um,'quando moríbus &C doctrina ínuniuerfa
fere Gemianía ne alter quidem facile reperirí poterat. Quinetiam eo die quo Вое*
míenfis pontifcx defignatus cft,huíus uiri ßmch'tate miracula edita fuiiïè,adrjciunt,
Homínem daemonic percitum,intcr exorcizandum ab eo fuifle deftítu tum: aceítela
mafíe, íé ín homíne quem inceflèrat,diutiùs ideirco refiderenon pofléi quia pôfi>
quam Adalbertus pontifîcatum ínrjt,omnes è Boemiacacodarmoncs , huius antiftí'
tispoteftateproculabigicogerentur.InitopontificatUjnílei fuifle antiques quam
impías populi mentes ad íálutemreuocare, obftinatos procerum ánimos píareligiO'
nemollircacfacerdotum deniqueintemperantiam coerceré. Quod quum prsftairç
non poflet,neincaflum pifearí uideretur, relíela obduratífsima gente Romamue^
ñiflé,ac monaftícum habitum fumpfîflè dícebant. Quare iratos Boemos, Lubeojm
eius patriam clàm inuafîflèrquinque Adalberti fratrcs,dum facra facerent , ante aras
obtruncafle:cacteros него adunum omneís interfeciiîè.DeindeBoleslai Boemííc du
eis орега,Ргагат reuocatum:quum priftina populum perfidia obduratum inuenif
fe^corttinuôabrjflè,ac redrjflèRomam,uf in falutarí ocio requiefeeret, Paulo pôft
, temporejhabíta íynodo fuifle decretum,paftorem quenque fufeeptum gregem cura
reoportere,necßfinemaximofceleredeferturum.Adalbertum promulgata hac faiv
Aíone.cum Pontífice fummoperegíflé, ut íí propríae oues fuam uocem non audi'
rent.liceret fibi ínter exterasperegrinan natíones,uerae religionis expertesut^uteas/J5
ad Chríftí fidem reuocaretraut fi non poflct,aliquam apud has nurtyrrj palmam for*
tiretunnunc denique famam eflè,hunc in Pannoniam non temeré aduentu^rru
Quura'
•D ECWD I S II, LIVER I, %çy
Quumhxcafaccrdotibusprjs Geyfacognouifiet,Adalbertû facile auouratur eum
fore,quem fomniaiuaportendebant.Quarcad excipiendum honorificepontificem
rex omnia parat,qucc& Tunc 8¿ diuinx foret dignitatis. In prim is ob uiam cum orn^
lifsmaproceriim pompa, bí nouorum collegio facerdorum prodrjt, pontifïcêqj Pra^
gcnfem pro dignitate accepit, Ad auertédas à prophana religioncVngarorum men^
tL%hm'usopera&orationeutitur*Multiapriftina religionc dcficiunt,pars magna
baptifmatis aqua expiatur : 8i in plerifque locis,ueri prarpotentisq; numinis facra ce^
lcbranturtEx eo tempore in Vngaríca gente lux díuína latiùs cmcrfit. De qua illud,
quoddicifolct,uerépra;dícarípoteft:Víditluccm magnam gentium populus,qui
io ambulabatin tenebn's.Etluxlucisinuifibilis eft Chriftus, quern tunc gentes uidere
meruerunt,quum à tenebrisreuocate,ipfum ucrum Dcum ¿v homínem ciTe crcdide
runt.Dumha?cpaffim fideí fundamenta íaciuntur.eccc uxoriGcyfce, cui Saroltha?
nomen eratj&Gyulíchcec filia fucrat, Stephanus protomartyr in fomnis apparuir,
ut quú grauida eiret,aliqua futuram tanti regis parctem confolationc firmaret: Coiv
fideinDomíno i E s v Chrifto(ínquít)mulier,8¿ cxdiuino mandato fîchabeto.tc
propediem fei tum fortunatumcp puerum edituram, cui Pannoniciregni diadema
debccur.Eumcp fcitotalemforcuirum,utparemnunquam fïtuifura Pannonia: de^
mum inter diuos cuafurum. Et quum ego Stephanus lim protomartyr, qui ci nuiv
quam abcro,meum gnato nomen imponito.His dicflis abrj t. Saroltha fomnio con
»э firmata,repenteDeogratiascgit,diuocpprotomartyriapudomnes arasrem iacram
fieri curauit.D urn ingentifpediuinitùs concitataucxatur,ecce tempeftiuo partuelc
gantiíIimusStrígonrjpueredítur,ab anno Salutís nongcntefïmo nono, cui mox ^
Stephani protomartyris nomen inditum, utnuminipromiffa pra'ftarentur. Viv
gari mira ketícía gcftiûr,quando primü regépotiùs eccclo,quàm humana forte daûï
intelligunt*Somnrjsadaucbifides,&qua:inhis maxima portendebantur, obfrma'
tifsima expe&atione iperantur. Adalbcrtus Stephanum facro baptifmate initiauif,
quarediuinonuminepercitusueneratinPannonias.lnftituit paterille grauifsimus,
quomodo infans aleretur,& quaddigcuaeducaretur:illudq* in primis, ut quum per
auatem fieri poíTet,cum lacté prccceptaíacríc.lcg¡simbiberct4S¿ in timoré Dei fera
to perinftitueretur.QuinetiamTheodatus,quiapud Sanfeuerinatcs latiùs in Apulia
quondam ímperauerat,in Vngariamqj patrrjs fînibus ciectus euaicrat,cxà Gcyfa
ducemirificeobferuabatur,Stephanumè facro fonte cduxit:quarc facrofancripa'
trisiure,abeo (emper uernacula Italorum lingua perreuerenter 1 ata,id e(lpater,fa^
lutatus efhEt quum baud procul à Danubio ccenobium fundaffe t, ac uillam crexik
fet,nuncquocp id cum rureTatanominatur:ubí celebérrima à díuo Matthia Coruú
no,tempeftate noftra.regiacum uíuarrjs & lacu conftrucbcft. Ex Theodato quum
nullilíberifuperfuíubit,nuíus familia: nomen in Pannoniapaulopôftextiniftû eft.
Infans autem à Deo felecbisÔÉ diuinítus edoctus, prius Saluatoris noftri quam pa^
nis nomen inter prima acbleiauerba cnunciailèuifus eft. Nondum tenellis excefiè'
40 Wunguiculis,cumGrammaticespra:ceptoribusfacerdotibusqjcommittitur,utlite
rispariterac facrisdifciplinis imbueretur.Nullisbonis artibus carerc dcbet,qui fc ad
regnandum natum eifèarbitratur,utDeo gratus,.&Í hominibus perquàm falutavis
uideatur.Etquicunqjaliisprxfumruseft,huic in primis enitendum eft,utnonmv
nus uirtute quàm honore praeftare ccnfeatur.P^ihil à pâtre Gcyfa prartcrmiíTum,
quodadfuturi regis inftítutionépertineret.Necpdcfuít Diuina: benignitatrs exu->
berantía,quandoquidem princeps optimuspotiùsnatus quàm factus cíTe putaba^
tur.Ab Adalbert! latere nunquam aberat,àquo &C doctrina &: cxcmplo tan tum, hay
ntfanflítatiSjUthuncfuargentisíálutisacuitaeaucftorem magiftrumcp unícum prar-
dicarct.Sa:pepueraduocataconcíone,derelígíone, de timorc Dcí, de chántate рц-
„ blica,dciuftícia6<:pietateacerrím¿ diflerebat. Deteftabatur crudclitatem.homiq*
dia,rapinas,uim,adukería,Nildiuino cultu&araoreprícftantius.nilpietatc ас щ,
¡ . X l nocenti»
noccntíadígnius^commodíusaírcrcbat.Infremcbat quandocç in Scythicam crtP
dcliratem,&auerfosàDcicharicateanimospra;coci feueritateacuchcmcntiacorrù
picbattNunduamàdiuininommi'smcnrione contemplatione' ue alicnus inucntus
eft.Innoccntibus Sí commiíerationedígnisprompto patrocinio occurrebat, tucba*
turqj cos apud patrê:quem ne quid iniufti faccret, quotidie admonebat.in collegio
facerdotum,& in facrisafluduôucrfabatur+lnita adolefcêtia paternum fa*pe munus
obibat,uthunc ienio confeftum labore moleftiacpleuareE.&reipublicardctrimcn
tumaucrceret.Sxpepropatrciusdixicoratorcsaudiuí^Síreíponfadedíu Quum
Gcyfa Гс árcate íam cftcctunbac filium regno haud immaturû effe cognofccret, conuo
cata concíone,ac cunftís regní príncipíbus,ha?c ucrba fccit: Quum grauilsímae '»
fenectu ti noftra? matura mors ímmíneat,mihí uobifcum prouidcndum eft, foci], ne
quid me dccedente malí Refpublícanoftra patiatur+Nam quum peregrini in alie
no folo firifimus,abínfeftisundíqueu¿cíníscírcumuenri, íam tcmpus Sí res poftu-
latjUt futurís periculís profpiciamus>& íalutinoftrac oprime confulamus. Nota enim
perpetua fugíllaremrür,fi Imperium,quod à maioríbus parcum Sí amplification acce
pimus, negligcrianoftradeleretur.DifficiIecft,res ampias fibípararerfed partas tue-
ri.multo difficilíus.Quod quum mecum ipfe quotídie reputarem, quem Reípubl¿<>
carfümmeprarfeceratisrpneter inftituta maiorum,pace 2¿ religíone uera muntert
dum Imperium cfiTeduxirratus ad humanam diuinamq? fclicitatem nil efícacconv
modatíus.Pacefinítímorum ánimos nobis concilíauimus:5¿íam pro íníta Chriftía **
norum religíone, Vngari,quos haud aliter ас Anthropophagos omnes abomina'
bantur,extcrnorum confuetudíne mitiores cflfecb', acquis ubique oculís uidentur»
Nunc autem decernendumeft, quomodo hece confirmandí lmperrj fundamenta,
quarperínftitutam pacemoTrelígíoncm iecimus,índies coaleícant, Vemm fí ícnten
tía;mea;fuftragía ueftrafuccen'erint, ea nobis deliberatio oblata eft, in qua non ho»
mana confiliadifquirere,feddiuina potiùs mandata fectari opus eft. Fauftifsimum
íllud à me fomniumígpíus audiuiftís,in quo per cccleftcm mihi Deus intcrnunciüm
fígnificauít,meueramrelígionem paffím perVngaríam nunquam propagaturum,
necpueríDeí templaperPannonías fundaturum: quando {an&ifsimi hums' operis
fundamental pollutís humano cruore manibus íaci nequeánt:fed cum me filium JO
geniturum,quiha?c omnia peraget,S<fad reñam fidem ac ueram Dcí opinionem
uos conuertetuniuerfos. Multos ínrelígionem noftram traxímus:cxteriautem,quí
luntínnumeraemultitudmís,neprophanisScytharumceremonrjs defcifcant,óbftf>
naris adhucmentibusrelucbntur. Ncuxoris quidem fomníumígnoratis,inquo4
diyo protomartyre S tephano Viufdem rei eft admonita ,filiocp ideirco Stephano nor
men eft indítum. Hunc ígitur Imperio ueftro quàm maxime falutarem , numina curt
cT:afignificant»Quod fortafle nonuehementeraíTeuerarem,ne quo priuato in rebus
publias traherer affedtu.nifi filij indoles.immô uita,morcs ac gefta, hare omnia quae
diximus,euidenriusaffirmarent.TeftorSaluatorenoftm iesvh Chriftum,quem
Adalbertioperanuperagnouimus.eumabincunta pueritia incredibili arte,6¿ob^ 40
fèruanria quadâm inaudita paternam farpe infipientíam increpuifle,c5monefeeiflè
utdiuinocultuifemperincumbèrem,comem me uobífcú agerem,remitterem,üC'
#igalia:coercerem uim,ca?des & ktrocinía,bellá componerem,míferabilibus prófpí
cerem,pauperibus omnia erogarem , paricp díferimine proceres humílesqj trac"bt<
rem»Multa me pueri confilio 8c efflagirationefecifïè non diffideör, ñeque me aliter
abeoatcpab aliquo diuíno internuncio admoneri reputabam. A' me genitümcfíe
non inficior.Vobis Ы. faluti publica: natu , prodigía cúnela portèndunt. Ego quoq»
confeientiae imperio faepius adígor ,huncprarter paternam ébferuare dignitatem*
quia quanti momenti fit,& Deus admonuit,o£ res ípfa pne oculís oftendi'tProinde
üírí optimi,quí mecum & Rempublicam optimègefliftis, &. catholícam fidem fubí- f»
Uíftís,uos oro & obteftor, quando me ad extremü uitacredadum ^idetís , ut Stcpha
aun
ЪЕСЛЪП il LIÏEÎ /.
tium'uobís Sí falutí publica; natu in patris locum mfficereiubeatistidqj pdpuliiai *
Л'опс,& excrcitus aucloritate faciendum curetis,ne contra numinum impería -¿.i
mandata,qucc faluti ueftrac è cœlo proípícíuntjrelucbri uídcamíní .Quod fi* ueftro
nunc decreto confeccritis,carteriucftraaucl:oritatcdu(fli,ha:ceadem approbabunr.
Quod ut faciatis,non tarn miferabilis mea fenec"tus8£ oratio, ítem meac in uos chu»
ritatís memoria,quam ueftrautilitasj&imperrj falus.Deiqs uoluntas adhortando
bet.Ego autc , fi" precibus hace ueftra & populi commoda àfuobis impetrarim, ac ce
mum in Щ manus plané iuraueritis,cuncb eius impera ta fafturos > cumulatifsimo
mebcncficioà uobis affectum ,cxhac uitadimittetis. Quare Stephanum uobiä è
• ccclo datum colite 2¿ obièruate,concordiam ociumep retínete, catholicam fidem pro
paoatc: quam fi* Vngarorum dura pedorefemel admiíerint, multo pcrtinacíiis in
poïïerum retínebunt*.Ac ideírco Deus aíperrimam Scy tharum prolem in his Chrí'
ftanxreipublicacfinibuscollocauit,utueraimbutirelíaíone,orthodoxam fidêab
omni ¿nfidelitate obftinatiisimè tueancur. Vixha?cfenexperorauerat,quum la^
chrymarumprofluuiodaud¿turoratio.Quicuncpaderant,parip¿etatecommoti,in
eius fententiam omnes ulero contendunt:quando nihil reípublica: íal utarius decer^
ncrc,ncquccumulatiores ducí de cundís optime mérito gratias referre poteranr.
Pracfcnte patre,omnium confeníu Stephanus>non tam humano,quàm diuíno iud ¡V
cio.non dux,ut pacer erat,fed Vngarorú rex creatur,uniuerfe eíq? reípublice fumma
»9 traditur:5¿ cundí nobiles & pleberj in manus eius cóíurant,fe nunquam impería de
trcctaturoSjgratifsima ac fida praeftituros obfequia,& cocleftis ínternuncrj loco
cumhabíturos.Mox procerum manibus elatus in folium, rex ab omnibus confa^
lutatur.Dclacus in caftra à pretoríanís legioníbus,eadem confalutatione comproba
mr.Geyfaprofufceptobenencío,muItos è patribus muneribus honcftat,remittit
uecugalia,militibus annonä fcfterti'aqj pro cuiuíqj dignícatc diftribuít in populum
mifsilía fparfitjin publica: hilaritatís fpeciem ludos edídít,pafsimcp apud omneis a^
ras lolenniacelebrauit. Dcínde paucispöftdiebus,increbefcenteicnilipituita,non
finemaximo Vngarornmludtudíemobrjt, ac ingens luí defideríum Pannoniar reit
quít.ExcíncT:um patrem píentiísímus filius honoríficentíísimo funercac fingulari
|o pompa cxornauít.lnitum iam pridem regnum,íncredibíli diligentia 8¿ arquí täte ge^
ritjfiueius díceretjfiuc quid decerneret,fi*ue cum amícís colloqueretu^fiueiter face.»
шЛп cundís eius acb'oníbus,pra: oculis Deum femper habere uidebatur, quem
perinde atque diuinum iudicem,8¿ cenforem adionum fuarum intueretur : in cuius
afpectu ,fe quothoris rcum effingeret,tanquam rerum omnium rationem rcddítU'
rus,& fi quid meruíflet,pccnas fubínde daturum. Adalbertus pontífex defundo
Gcyfa,ubi fe Pannonicís rebus pro díuina uolíí täte abundé fatís fecíífeputauít , alto
fibiperegrinandum eiîè decernít,6¿ ut in extremas orbís oras Deí uerbum eirunde^
ret , Barbarasqj gentes uera relígione imbueret,in eos Sarmatas,quí nûc Pruteni ap
pellantur.Vencdícumqj finumaccolunt,iter arripuinratus fe aut populos díuínicul
40 tus expertes reuocaturüadlucem,autproChriftinominepulcherrimcmoriturum.
Dclectís fibi duobus tantùm comítibus,quos laborum coleratífsimos eíTe nouerar,
in Prufiam uenítfínq? locum díuertít, qui peninfule fpeciem referebac.Quú diuerfa;
religionis hominem pagani aduentafïè cognofcerent,coada moxingentí multítudi
nc,co c5ueniunt,ubí uirum alíenígenam eïfe fenferant. Quem quum orantem inue*
niíTent,fac"to repente impetu,certatimfaeuíunt,foloingeniculatumac fupplicantenr
immaniterca:dunt.DefidentealíquantulííBarbaroru furore rogatus quís'namek
fet,Chriftianû ferefpondinatcp illius numínis eíTe cultorem.à quo omnia fada funt:
&"dedíta opera in Prufiam uenííTe.ut earn uerae religionis expertem, ¿ diabolí fauci*
buscríperet3exueretprophanísrít¿bus,& iesvm CHRIS TV M S¿ omnium re^
,c rum creatorem gentes edoceret* Taliadicêtc clamor exoritur,pro ridiculo máximo
uirumhabët:quare eo uehernêtiùs infremút, terra peclibus fuiîïbusqj feríutumo ore
г 4 uanac
zoo Л К 7V V0 N Ff WH "Я EX. V V Ç Л К*
liana? fuperítítíon is nominen) continuó cxplodcndum exclamant, illudunt pU-п'ср;
muln>ieucftigiôfcènnibuseripiat,crudclcmintcritumintcrniinantur. Qu um ml
feproficerepoiic iiuelligerct,demutandohabitu,dc capillis barbacp demittenda,
quô familiariùs cum barbarís uerfaretur,cogítarc cccpítfNam fi qua fe ínter eos con
íuetudíne infinuare poffet.gradatím Ы fenfim ínter ¿píos uerbum Dcí faturum eile
confidcbat.Atubí niiribifucccdereincellcxítjdeiperatahonimfalutein Líuoniam,
quarínmarítimam Sarmatícilíttorís oram ad Scptentríonem cfíunditur,iter capir:
&ea quidem mente proficífcens,utauteamrcgíoncm, quamuis immitifsirn<T,Chri'
ftíanarfideiuendicet.aui: in propagando facroiànctcc reHgíonis imperio gloriofifsí'
memonaturtLiuoniamingrcflruSjdumobftinatoseflerarum gentium ánimos ucr^
boDeimolIírccontcnditjCCceGaudentíus^lterecomitibus.inromnis ínter facrílv
•candum.cuftodemaltarisrogaiil'ipfefibiuifuseftjantotum calice in ara ileum, fibi
hauríre fas eiTet:contrà cu (lodern rcnuentemrefpondiiTe,Caliccm pontifici tantùm
PragenfieíTe deftínatum,cum totum poculum hauríre oportcre.Quod quidé fonv
níumquum Adalberto retulifTcf ,intellexit pater illc fanclifsimus.optatifsimí fibi
lîiartyrijtempusimmincrc.Scxtopôftdiequum Gaudentius coram eo rem lacram
fecífíi't,h¿cfacrísrité peraeb's íccefíúm pctrjt, ut membra alíquantulum feflàrela*
xarctrinterdormíendumecccínipioruni multitudocôfluxit,quicircumuentû intre
p¿dumépcapíunt,uinculisobííganr,erFt;runt in iugum montis,palocp alligatunfiv
ptélanceis corpus effodiunt.Harcítacp ínter crucíatus ucrba perfecííTc perhibetur: »
Habes Adalbcrte,quod optafti:nûc ultrôpro Chriftomorere,quipro tecctcroriïcp
mortalium íalutc cruccm fpontè (ubi re uoluít:feptem donís tcornauit,5í mírauirtu
temuniuit,quando leptem te lancéis in honoris fpeciem confodiendum eílc decre*
uit.Proinde pulchcrrimè morerccalca tartarum,& ad dulcifsimum Seruatorem tu*
umexhisxrumnisfolutuseuola.Demumquum de martyrío pulchcrrimè tríunv
pha(Tct,ftatim poli rfflatamanimam,uínculaquibus erat obírrí<ftus (ponte foluta;
moxqj in terrae palo procid¿t,difpanÍj's maníbusín crucífixi fpeciem , corpus humi
dimiilumiCaputpalopra'fixuminludibriumChriftianorum.per pagos oC oppida
circumtulere.Viuum aedefunetu niiraculanniltacdidífTcíerunt. Dum Pragcnfem
pontificatum gererct,apparuiffc i e s v m, eicpha-cuerbaobiccífíe: Adalberte ftcîv )
tis,Sc"populushicpra?cepsfertur. Quibuscalcaribusagítatus,pcrMorauiá6¿ Vn
gariam Chriftíanáfidem pafsím pra'dicauít,5¿ Poloníam fubinde pcti)r. Neq» illud
admíratione dígnífsimum tacite practermittédum:Carníficcs ГсДит è cadaueredígi
turn, cuius geftu ínterpraedicandum plurimùm utebatur,in Vandalûamncm proies
cifl"e,proicdumcp pifeem abforbuífTe : abíorptúcp ín facís fpeciem, ín uentre pifeís iV
luxííre.Pifcatores hoc edoclos portento.míra indu flría captaííc pifec. Quem quum,
exenterafíént,Adalbertidigitum facis more luecntem inuencre. SedadStepha*
num regem reuocetur o ratio. Quum Geyfa ab anno Salutis nongentefimo nonage^ '
fimofeptímodíoTiobrjfletjfilíusímtaíuuentutCjOmníumfufFrag^iís príncípum dia<
demaíamaíTequuius., nihil maíore ftudio aggredi cupícbat, quam uniuerfos Va- *•
garos in lucem aíTercre uerítatis. Necp illud ígnorabat,nullum diu príncípem effir re
naturum.nifi ¿uftícia S¿ religione prscpolleret. Hue omnes ingenrj neruos íntende^
at:S¿uthíccfaciliús aíTequercturjdiuinis codicibus incumbebat. Adhíbebat fibi
íacrarum rerum preceptores, quibus famílíarifsímé Sí afsíduó utcbatur.Inre quaqi
grauifsima uíros fanclos confulcbat,ne quo fe fuosqj piaculo infcíus inceíhrct* Sed
quum publica; (ahm in prímis intcndífíet animuin , quam fine finítimarum odo ad-.
fequí non poterat,ínprimis cum omnibus uicínis ínítack: confirmata pace regnum
communiuitrut fi qua ínter fuos populos princípcs'ue pertinaces fe dítio pro fu>
beunda fide Chrifti orirerur.h is nulla forís auxilia fperarí poflent. Vcrcbatur ením,
ueluti mox accídít,Scythícas metes haudquaquâ facilèritus patrios eile depo ÍI turas. j%
Quinó: ex his quibaptifmateablutifuerant,multospudore,nonnullos regis gra^
Я Е С Л ТУ IS Ц t 72Е& i m
tia.perquàm paucös ultro catholicam (idem accepiflè fchu'ebat. Contra uero popu*
lum perm'cioiâ deorum opinione uniuerfum ire perditum,a:quo animo pcrpeti non
pöterat:quin fibi certum erat,aut ad falutarem fîderh cum reuocaturum,aut regno fi
nilil 8¿ uíta cariturum. Dum aliquantö feueriùs in relujantes agendum еПе cen*
fet,quàndo quàm plurími fine uí ad refipifeentiam cogí rton poterant,principes ple^
ricç cum íngentí multítudínein cum coniurant,ínteftinum béllùm moliürttur : S¿ ne
Scythícam ferítatem exuant.caeteros ab ínftitutarelígíone dcterreant3primùm in pa
goslatedefaruiuntproediauaflrantimoxadauftisuinbus oppida regia ädoriuntur;
inprimiscp Velpriniurii,aixtá Balatoníum lacum fitum,urbem quidem non ígnobv
10 lem,obíídent,ut maioreñi regí ftörriachum facerent :& eorum qui ab eius fide defeí'
uerant,anímosaugerét.Nouifcatís huíufceüU&orem Cupam ,Calui Ziiindí filium,
qui in Simigienfi agro dominabatur, Vngarórüm Annales fuífle tradurtt, quippé
quidefunAoGeyfe,Stephanimatrernperádültériumín cönnubiutti ätlicere eöna*
batur:ut earn nactus uxorem Stephaní uítatri dotis mterciperct,äcrerum deníqj po*
tiretur.Occafíonem explenda: líbídinís quum iridies fibi dare expeeláret, in hac re-
rumnouitatequiefcerenonpotuir.tumultm'nonfolùm adeflè,fed prareíTe uoluít,
Nam imperandí cupidítate COrreptus,religíonem pro nihilö habere,fas S¿ nefas ac
qué ducercjíufticia; fimul 8¿ pietatis éxpersrítem feritatis efïè plusqùàhi Scythícae,
pagos acacquè oppida hórtaríjUt à regía fidelitateacíúperftiríone deficérét.Sc coníu
te ratíonís principem,deperdítaquadá audacia pröficeri, criminíbus regem ad au gen*
daminuídíam onerare,pafsimpracdícans,huncfua: gemís hoílcm,patrepcrniciofio
remfuturum,quandoexternx quámfüa;gentísftudióííor&C amantior effet :Mar«-
tenbHerculem patríoscp deos.quorumnUrriirtibus res Vngarfea tantopere adole»
uerat,abolerí iulsiiïètreorum facroíancb íímulachra ubique difiécifíet, fafuä induce
refuperftitionem nitereturrquin ЪС ocio 8C defidía bellico fam gentem eneruaret,pa'
cem índiceret arrumnofam^qüüm ui & bello Vngari uíctú fcnîper traxerint. Quum
inferiorem ita Pannoniam totám fere füfcitafret.graui Vefpertinium,m cotemptum
regisjobfidionepremebat. Contra ueröStephanus,in tanto tumultu nequaquaani
mo confternatus,quando fub díuina fè tutela eíTe intellígebat, ad coercendam Cu*
Ie pa:audaciam,mox fummaceleritateacprudentia,omniamoliri. Pafilm per Vnga*
riam delcftum habere,inprimis díuínum ¿ ceelo auxílíum ímplofareícxorareímpcn
fiùs díui Martini numen,nefuacPannoniae deefíe uellet:ítem rrtaximäm exUuiaruni
acpracdehoftilispartem,nuncupatisuotispollícerí:ad ha^c tümultuarium cogeré
exereítum.accíre prinrípes , quos &C fuá & patris benefícentíá fidös habebat í nihil
prxtermittere,quodbellouluiforeduceret»Coa¿rodemumexercítu,ád Garâm ani
nem caftralocât:ibiqj primùm iuuenis Deo deditifsirmis, deféndenda: publica: fahl
tisnecefsitateadâclus,fibienfemaccinxit»Duosibi magiftros equitum pronuncia*
uit,fide ac militari difdplinapra: fiantes, quorum alter Huntes , Pazttan alter dictus
eft. HiTeuthones fuifle tradunturt qui cum Chriftianafidepollerent,impefantè
Géyfa in Pannoniam uenerant,nöbili genercnatí:6¿ quum bello äepace de Vnga>
riscflentbcncmeritijprincipatumfemperinttf proceres apud Geyfam tenuerunt:
multumcp in propaganda Chrifti fide,patrem ac filium adiuuere* Hi,féludantes in,
fide.pro feruis habedos effe cenfueruiltntem,ut qui ex Vngaris priùs in relígíónem
conflueren t, ínter eoshinobilioreshâberenmr.Atqueiniftofum fententiam,à Gey
faediftum factum eft.Pofthos Vencellinum Alemannum,hófpítií iure fibiconiurt
&fsimu,di&atorcrn Creatícui exercitus uniuerfî fummam tradidit. Нгсс ubi rit¿
conftitutafunt,inftru<fla aciein Cupam itur+Af ubi coníuratorum caflris appropíiv
quarantjinfeftisutrinq? fignís extemple Concürritur.QuUm prarlíum conferéretur:
JnteШnüm,eoobftínaciùs8<:crudelíusutrinqUepugnabatuii,durh fortuna núc hiá
#e nunc illis arrídet,ck* parí fpe utrinque dímiCatür.Ex hoc faÄum eft, ut Ion gam cruet»
tífsimamcj pugna ederent.Rexdiuinapotíúsoratíonc,8¿ militari hortatíone¿quant
tonis certare:per legiones modo difcu|rere,legatorum Sí eenturíonum ánimos con
0 firmare,
гог Л"ЫТ> $ О N F I'M / I ъ я л. ^ х, - ~ —
firmare,turmas cohortcsq? hortari,ut pro Chríftí chántate fortiísíme dimicarentrre-
uocare terga uertentes ,& quandocp tímidos grauíter increpare : fubfidia mittere la*
borantibus,&nullülmperat:orís optími officium pretermitiere. Vencellínus, qui
in dextro cornu pncfidebat,&£ quadrato agmine Cupac fe obíecerat, ratus indínato
ducis agmine,ca:teros omnes facile ceffuros,acerrím¿ pugnabat.Difquirebat ubiqt
ub¿Cupaseffct,utfingularicemmínecumeo dimícaret.Dum dubio ubíq» Marte
pugnatur , rexelatis in ccclum maníbus , his fugam uerbis deprecatur. Qemciv
tifsimeDcus,quilucemueritatis niacin durifsímoactrucípopulo,quem mihi com*
mififtí,ínfundcreuoluifti,uttuf fideiradrjsilluftratus,perpetu6 Chriftiancreipubli ^ ,
car fines tueatur: te fupplcx exoro,ut nutantium ánimos confirmes,uires plebi tua: é
coció demittas,utcceleftí auxilio muníta,tuosprotcratínímicos.Et tu iesv chri
s TE optime maxime, cuius ductuôCaufpicrjs bellum gerimus.perfalutarem tui
( queio ) pafsionem,popu!o pro te dímicantí propítius adefto,tuísq> fidelibus uiclo
nam pro demétía tüa concedito,foedam fugam fiftito*Ego autem omnium rem de*
cimas,pro refercda gratia gloríoíífsímo nominí tuo,pafsimqj bafilícas dícabo. Vix
hcc díxerat,íngens ecce clamor per legiones exoritur, Cupa: cornu à Vencellino itu
dinatum,utrunq?ducem fingularicertaminecongredi, QuumhaccaudiuuTet,illuc
cum ualidífsímo agmine continuó propeçat.Laborantes &C iam inclínatos immicos
proterít.ln medio acie Víncellínum oftendit,8¿ congratulatur : Deo gradas agens,
qui Cupa: caput abfcíderar,& optima de hofte fpolia referebauQuoperadcs ár» ao
cumlato,íta hoftium anímí confternatí,utpalantes fugerent.Magna caedes,acmiíéra
bilis oritur:principes coniuratíonis maxima ex parte capti,8¿ in caftriscatíí:in carte
ros regís edicto remifsíás actum. Parta uictoria,Cupg corpus in parteis quatuor dit
íé¿lum:una Strígonieníí porte afflixa eft,Velpriniêlî altera, tertía Iaurienfi,in Tranfc
íyluaniam quarta:ad deterrendos Dacorum ánimos delata, 8£ alba: Iulae prarfixa:
quam quidem regionemolim Vngari,abauriferacime,KenchiesHerdellappelhu
uéYe.Deca:teríscapríuís,profacínorum grauitatepcenacfunt exacbe.Contra uero
mílítíbus &prefeclís,qui fein prdio optime gefferant,pra:míapro dignitate ¿ regía
líberalitate tríbuta,Dicbtoripremia multi magnicp honores redditi;ítem oppidis,
uíllíscp à rcgeamplifsime donatúferunt,exquoRadusnatuseft:éRadoMifca,S¿
è M¿fca Cupas 8¿ Martínus ortí,qui ínter primarios Vngarie proceres precian fem
per habiti.Díuo autem Martíno,Pannonícai gemís patrono , ut debita uota exolue
rentur,perpetuo regís edicto Simigienfis populus, qui Cupa? tyranni audacíam íe-
cbtus eft,non modo frugum,uini ac pecorum.uerùm etíam líberorum dedmas , d£-
ui,Martini bafílica: quotannís pendereiufíus eft: praeter hxc tertíapncda:pars tenv
pli poftibus aíFixa.Pro hac falutari ui&oria fupplicationcs habita:, apud omnes aras
folcnnía ceIebrata.Tali fucceffu regís animus non elatus, fed ardentífsima Dei chà>
rítate íúcceníúseft:quotidíehumí proftratusDco fupplicat,ut fibi falutare confili«
um diuinaope perficere,totamcp Vngariam.antequä rebus humanis excedat,adue>
ram fidcm reuocareliceat. Quod u t à D eo affequeretur,farpe in ciñere 8C cilicio íiip- *°
plicabat,8c" in templo afsiduèexorabat,laudabilepropofitû fuis diplomatibus Ion*
gé latecp dedarauit. Quare plerique facerdotes publica utilitate commori,ad prardi'
candum Dei uerbum in Vngariam ultrô confluunt, 8i pro catholica fide peregrina^
ri gcftiunualliciebanturquo^fanftitate principie,cuius nomine multi è rcmotifsi-
mis in Pannoniam partibus euocabantur: in primis Aftricus,uir fanctitate conlpi'
cuus,cum difcípulís aduenit-E' quibus Bonifacius in inferiorem Pannoniam démit
fusadpredicandû nomen Domini,clara morte affèftus, inter diuos eft relatusritem
ex ea Dalmatia: parte,quam Polianam dicunt,eremitae duo,quorum alter Andreas,
Benedicbs alter dicbs eft. Andreas uitae ianditate miracula edidit:Benedi(fhis,
quum pro Chrifto fanguinem effuderit,inter diuos martyres adnumeratus . Aftri* /•
cum & difcipulos rex honorific? excepit,&: ad radicem Montis ferrri collocauitt
ubidiui Benedicb cccnobium magnífico fumptu exacdifîcaripermifîbquin Ô£ Ьаи7
lícam
licatniîbm íngentidonatiuo , multísqs pracdfjs pagiscp donauit,quo<ñiÓhácní conv
modiùs in regulan uíta confiftere poflent,Horum confuc tudine,quando uíros opti
mos efTeintelligebat, mirificè delecbbatur : quorum auxilio ac opera Vngaros,par^
timfponte .partim uiacmetu in lucem uérícarís afferuit:mandara facrac legis SCor^
thodoxaf fideiaxiomata omnes fciré coegitjprophanís dira fupplícia indíxit.De'
indeut dignas Deo gracias ageret¿acouile fàcrum paftoribus impoli ris tueretur, ad
fondandos epifcopatus anímum aduertít.Et quum natale folum natura: lege unic¿
diligeret,Scrigoníenfeminprímisecelefiam егехк,сатср mctropolitanum fedem
cíTcíuffit:mox Colecefem bafilicam ftatuit,eiuscp pontíficem Aftricum defignauit,
i» quem moribus Sí docbina praeftátém eiïe nouerat:eumcp poft initum ponrihcatum
Anaftafíum appellauít. Hurte quarto poft obitum patris anno,Romam ad funv
mum pontífice míttendú eíTe ceníuít:mandata datjut à Chrífti uicario in Vngaros,
quieius fidem nuper iniuerint, Apoftolicam benedíctionem imploret, Sí ínter oues
Petriadnumeret» Pofthaec,utStrigOnieníembafiHcam metropolitana efíe íubeat:
ítem ceteros epifcopatus ín Vngaria nuper éreclos.facrófartcb autoritäre cofirmet«
Demurr^quandopoteftasomnís à Deo eft, Sí maxima ceepta fine diuínaope con>
firmari nequeunt,regalía infignia cum pontificia benedictione prjs precibus afíé'
quatur.Aftrícus Romam properans,utlegatíOnis officio diligentifsimè fungeretúr*
die noftucp iter facít»Quid facít D eus,qui piorum confilrjs Sí honoribus íemper ih^
i* cumbit í nímirum dextem'miseosprOiequituraufpicrjs.Eodemenim annoMífca*
Poloniac dux,ad fidem cum populo conuerfuSjCadem à Benedicto pontífice maxí>
mo per legatos poftuIabat+ Quare coronam Pontifex ingenti fumpfu com pararat,
utrelígíonísacfideiaccefsionclaetatuSiMifcam ducem Sí noüú Chrifti hiílitem,ob
rem bene geftam,regio diadem ate infigníret, Pridie eius dieí quo Polônis deftina>
tacoronatribuédaerat,Aftricusurbemíngreditur.Eccein fomnis fuperiore no¿W
Deiinternuncíus Pontífici apparet:Salue ( inquít ) pontifex t eras Pannoníca: gen1'
tis legatum ad te u en turum eíTe feí to, qui ut tuo beneficio Sí autoritäre fu um princi
pern regio díademate dones,exorabit. deftinatam Polonís corona,quando itarnen«
ta poftulantjhuic dato:proinde diuina mSdata feruaro.Quum is in auras recefsiftef,
jo fecunda hora díei Aftricus in fenatum Apoftolicum admííTuseft »Vbi quurri regis
mandata ex ordine retulííTe t , eíusqj fancïifsima géfta fubieciflet.cV quantum cath o>
licac fidei ultra citraqj Danubium accefsionis fecüTet, quam iri Getás Sí Sarmatas u£
que propagaratjCnarraiTetjincredibili Apoftolicum ordinem gaudíó cümpleuíuRc
ad Senatû no relata , pro uolu ntate regís,et Legati poftulatione, nullo refregante de
cernitur,ut no modo Chriftianiisimus fex rígia corona donetur, in regno Apofto'
licaauctoritate eonfirmetur,& regís ata cunta cum inftitu tis epifcopatibus appro/
bentunuerùm eriam.quiaueruscifidus Dei miles eft,Sí Apoftolus,ad exaggeran'
dam eius dignitatem, in perpetuum pontificia: legationis in figne.qua fibi pofterisép
regibus femper fungi fas fît,prseferendae crueis poteftate honeftetur. Quum lega*
40 tus omnianon folùm ¿ fententia.fed praeter ípem Sí opinionem impetraflèt, magno
refertosgaudioinPannoniarnfereccpitiStrigonioappropinquanti.rex cum fingu*
larifacerdotum'pontíficumcp pompa obuiam prodrjt.Aftricum pontificia muñera
deferentem,&coronam 8¿crucemoftentantem,honoríficentifsimé Dco gratiasa«
gens excepít,Apoftolica infignia praereuerenter accepta: quando ad unáquán cp Ro
maní pontificís mentíonem Steph anus (petante pepulo,íncliñato capíte feíe ínge-
niculabat,utexemplo fuo ad Romani pontificís Apoftolicicp fenatusjobíequíum
&obferuantiam omnes hortaretur» Poft hacc,ne fundamenta pacis íntercíperentur,
cuius fe filium fore profitebatur.uarias leges Sí edita tulit,inprimís de ficarfjs.adub
teriís&:homicidrís:ítemdeuí,latrocinfis & furris capitalia fupplícia promulgauií:
#0 in facrilegos,prophanos,numinumcß contemptores perquàm feuerè animaduertín
iniurias,audacíam,ac omnefacinus graui cenfura coercuitrne quisindita cauiauici«
numlacderet,diligentífsim¿ cáuit;uiduaruraó¿|)upíllorumcaufit mírific¿ &uít,ut
triumliberorumiufafouercc:côiugatispricmiapropofuit,cochbes a facerdond ahé
nos infames habuit, Vt feminarium Chrifttanaéreipüblícae exêplo fuo fouerct, quà
cumaffinitatemcontraheret,aliquandiufecum cogítafle ferunt,ne quam fui diffî-
mikirt ííbí coniugaret.Henrici fecundiinprimis affïnitas fuccürrebat, Imperatoris
quidemfanâifsimi.qui tertio Othoni plane fuccefferat, tum humano, tum díuíno
coníílio ad Imperium eueAus,è nobilifsimo Bauardríí ductmt (anguine riatüs*Hic ¿
beatí Vuolfgartgi Ratisbonôfîs epifeopi oráculo Imperátoreni fe fore Rdrtianum^
in íbmnis accepit.Inito paulo poft imperio italíam íngreffus.á Stephano oftáud Irtv
perator appellatus,ubi piam expeditionem féliciter peregit( nam Capuam à Saracé
nís occupatam.eieclis hoftíbusrecuperauit) Bubaganum Melt fuffeAum ,8c" Con^
ftantínopolitaní Imperatoris praefectum.cuius auxilio Saraceni Italíam repetíérarit,
acérrimo bello infequufus effcacTroíam urbem in Apuliac finibus fitam , ubi caftra
Hannibalis fuifte ferunt,8c* à Bubagano deducía Grarcorum colonia ínftaurata , ut
со fâciliùs GalabrdS Apuloscp in Gnccorum fide contineret , obfefïàm quarto men*
£rexpugnaüít.SanAiMíníatís coenöbium inédito monte ante urbem Rorentiant
furtdaumFefuIâs à Flórenrinís öccupari,difuiq* permiíít:quarc multum urbs illa
percrebuit:quineríam Böemös,Polonos 8¿ Sdauos armis in Chrifti fidem aflèruic.
Et quum fa:pe euchariftia ante prselium muniret exercítú, Laurentius , Georgium
Sc"Adrianum,cumarmatö angelo díuos aciem fuam praíceffiíse fufpexit.Deinde
momentan«' huius imperii non contentusartguftris.ädimmörtalia régna animum ««
erexítíquibus ut facile potiri pdflèt,omnes ingenrj uires ad díuínum cultum ianè
cortueitit:bafilicäs &C pontificatus multos ftatuít,epífcopalía delubnt , Sclauorû uú
rinitâtediVutt,propriaimpertfainfeorauit:uelutiinHddenfî,MagdeburgeniîJAr'
gemina,Mífneniî,ck Mechelburgertíí denicp cíuítate,quemadmodum in tu eri licet;
uarias aedes Ы coendbia fundaüít,quaef prouentibu s Se iâcris ornamentis magnifiée
donauicCaftitate erat incomparabilítconfimílem riáctus uxorem, qux Chunegun-
dis eft dicta ♦Díuírtum hi potiùs quam humanum coniugíum fané contraxerant,
non prurientí libídine, fed intemerata uoluntate coflatum: in qüd una fides ex com*
poiîto ínuíolatae caftitatis,unus animus iuftíciíe ÔC uerítatís,uha repulía intemperan
tic 8C íníquitatís,par coeleftís charitaris affeftus.Inito dudulñ connubio, ultro perpe je
tuamDeocaftítatemuouent,8¿fub Auguílálí digm'tate uirginítate celaturos efíe
fperant,dedrjs&homínibuscertatím benemereri contendunt,unde míraculanon
temeré multa promanaruntSed,ut Scriptores plerícp referunt,Henricus pridíe eiue
díciquam ¿uitadecederet,accítís uxorís paréntibus,ímperíjcp primoríbus,ímmacu
latam,quam acceperat,Chunegüdim fereddere faffus eft.Stephanus igítur, Henri*
ri Secundí iànclitatêjgeftorum oloriam 8c" religíonem cönfpicatus, cuius ope 8¿ hör
tatú Vngaros in ueram fidem afícruerat,cum parí prdbítate coniungí cupiebat,Ac
cedebat & Imperatoris dignitas 8c" poten tía,quam ad rem fuam nimíum faceré íntel
lígebat.Contra uerô Henrícus StephanipraeftantiamSi íngenitam faneb'tatenon
ígnorans,nihil ducebat antiquíus ,quàm aliqua cum eo affinitatc uincirí , qua infe^ 4«
rolsima urraque natío,quae tot annos cruentifsíma bella gefférat , reconcilíaretur,8t
diui regís íancbiasprepagaretur:cuius fapientíaac ftudío factum erat.ut Vngarí,
2ui finítimos diu bcythícaferítate uexarant,ín Chrifti fidem afferti,8c" uicinis 8¿
íhriftianícreípublíc^íálutaresforeuiderentur.Proínde poftulatam à Pannonico
regeíororem.cui Gyslenome erat,uItro Henrícus coniugauít,utparí cum uiro fan*
ôitatecertaret,pacemcp perpetuam ínter Alemínos 8c" Vngaros pacifeeretur . Нес
affinitas ab omnibus Annalíum feriptoribus affirmatur.Preter caeterorum opinio^
nem,Vngarici aliter fentiunt Annalesrquippe qui díuum Stephanu in uxorem Gyf
lam,Guílielmrdurísfiliam,afferuntaccepiffe.Guflíelmum fancti Sígifmundi Bur*
gundiorum regís fuiflè íratrem:8¿poft Síoífmundi martyríum.ne interitum dixe* ¡9
rim.adHenricumlmpcratorem confugifíe:eius iuffu Vencríjs fuíffe collocatum,
Gertrudem Imperatoris fororemín uxorem habuífle, 8¿ exea Gyslam filiam acce>
püTe.
; Т> ЕС ЛТ> I S //. LIVE К /. Z05
pifcVngariarrcgidefponlatam.Gertmdeintcmpeft
phanifororcm fibícopulaffcrexcacp genuiffè Petrum.qui adregni fäftigium eue
ñus eft . Ex uxorc hac plures filios diuum regem tuliííc ferunt, 5¿ in primis Emerù
cum (ut de carteris filcam,quorum omnia non traduntur) tot diuinís dotíbus imbus
tum.ut è diuínis quoq? parentíbus promanalíe uideatunPrxter pudicam temperan
tifsímamcp uitam,tantum in déos ÔC homines píetatis oftendit , ut diuínp potiùs
quàm humano confenfu fe Stephano Gysla eoníugaffe reputetur. Ccrtatim utrinq»
fancHfsima facta manabant:diuina chántate neuter aequo animo íuperari patieba'
tur,S¿in Chríftoconiunct^ccniugalemamorem redínregrabant» Quanquâ ínonv
jo nes píentifsíma,pra?cipua tamen beneficentía ín miferabiles ac calamitofos , ín íacer^
dotes actéplautebatur.Bafilicas omnesprotufa líberalítate profcquebatur.nequíd
díuínarum rerum ornamentisdcefTeuiderctur. SimulachradeOrum ex puftulato ar
gento obryzocp multa dicauítutem gemmatas phialas, facras ueftes ex auro contex»
tas,infano fumpra factasjper collegia fàcerdotum fope diftribuit. Vefprinienfem ba
filicam propria impenfa exacdincauit,abundecp donauit rebus omnibus , qua? cultu
diumoufuíeíTeíolem:uberrímos quoq) prOuétus adiecít,unde antíftítes caeteracp
facerdotu collegia pro dignitatc uíuerent.Símili quoq? diligentia uir eius, nemulierí
ceieret,metropolítanae bafilica; cacteriscp epífeopis tam abundé profpexit, ut mi fíbi
fuperfuiffeuíderetur,utiDeoculmicp diuínonon modôfe,uerùm eriam fuá omnia
« addixiffe uideretunQuinbC hxc agrís, uillis,oppidis,portorrjscp donarat, quotan*
nis eorum acceffíonem fieri iubebat,ne quid Dei cultoribusdcefse pateretur. Quo'
tannís quoep ccenobíajbaíílícaSjxdescj) lacras perluftrabar,ut ardífierjs homíníbuscp
profpiceret.Interluftrandum non modo fac«rdotum,uerùmetiam pontificum mo*
resexacbínueftigatíonerecognofcebat,intrepabat neglígentíarreosí ftudofifsimü
quenquedilipebat,obferuabatcp*Per quaeftores autem fingulís ferè'menfibus, urba
nospaganosq? antiftites,cunc1:aqí lacerdotum collegia recenfere,recognofcereuitas,
&cuíufq5uerba faftaq? dilígentiús penfitare ftudebat:ne quid publice príuatímcp
piaculícommítteretur,autin Chríftífidem intenderetur. lliud fibi praccipue curie
fuifse tradunt,utuiros moríbus 8¿ doctrina probadísimos in rebus facris ubíq? prav
Jo ficereLQuuindiuiMarnnicanobioSebaftianuSjiingulariuitaoi íapíentianó me'
diocrí preditus efset,míro amore à rege côplectebatur,eiusq) fauorecV audtoritate eo
ufqueeueAuSjUtStrigoníenfismetropoíÍtacrearetur.Supremamín Vngaria digni
tatemafsequutus,neícíoquomoxfatoca?cus effe&us eft* Cuíquumcarcúatís cafus
facrimuneris exercitationem inhibuifset,eius officium.permifsu Apoftolicoaccitus
Aftricus Colocíenfis epífeopus xquèreiàrfitj ac fi eiuslocofufFeclus efseuideretur«.
Tertio caecítatis anno.ínftauratis luminibus,in priftinam is dignitatem à Romano
pôtifîcereftitutus eft.Paribusigiturftudrjs'rexet regina inprcftátifsimo quoq? uírtu,
tum genere certabant.Emericus autem ín tam ardenti chántate Chrjfti natus,quíd
aliud quàm fuauifsímú Deo holocauftum efse poteratfAb ineunte pueritia>quô fan
4»ctítatiseuafurus eiset, facile dedarauit:quippequi,quum eiset fomni parcíísimus,
à fecunda ferè uigilía no<ftis,ad lucem ufque,Dauidícos rhythmos lechtabât : Sí per
fingulos repetito mentís examíne,á Dep ueniam ímpjorabat.ld fsepe rímatus pater,
ingentem de filio Грет concepít. Quin SC íllud minus omíttendumrquum pater di'
ui Martini cccnobium,quod in monte Раппот'ж infano fumptu fundarat,mona-
chiscp complerar,reuífere decerneret,filium fecum ducere ftatuitrhaud quaqüá ígna
rus,quanta Dei gratia puer ille polieretЛnito itinere,quum têplo appropinquafíct,
monachi longo agmineobuiamprodiere,ut qua decet regem dignitateexcíperent:
contra uerôrex.ut Em eríco a?que ас ccelefh angelo prodeuntes patres honeftaret,
filtum pnemifit.Qui prxreuerenterab his exceptus,8tcönialutatus,tanquam diuíní
I« túsefTetadmonitus.monachísne paria quidem ofeula diftribuit, fed pro cuiuíquc
meritis impartitus eft:quoníam huk duo,tria ílli,nonnullís quatuor quinqué ue, 8C
plcrifque íeptemlübaiíedídtur»Paterattrgo,ttoquam¿^eaüa confident
9 bat:
bat: Síquamuís filium nil temeré feciíTe confideret, admiratíone tamen carère non
poteracQuarefacrísrítéperactís, Emerícumpcrcuncbtur, cur inarquatia patribu»
ofeula diftribuiíTet,Pro cótínentiar ( ínquit)tcmporeofcula dedimus:quibus autemi
feptena data,hos perpetuar caftitatis cultores efife feíto, & ex numero feptenarío abfo

lutifsimamprxpotentifsimam^uirtutumuí^^
ad penetralia pordium ufquepenctret,quae Deo duntaxat patére íolenr, recónditas
quoep hominum mentes intuetur.Rexindeprofcftus,paucis pôft diebus, quû quie
fcerenonpoflètjdonec rem exploratamhaberet,uteuidentiùshincaufpicatam Щ
fan&itatem cognofceret,ccenobium duobustantùm accitis comitibus repetit : non
folùmdiurnis^erùmetiamnocbrnisfacrisintereftrutqui'nam forent,qui feptena t9
ofeula fufceperint,exploraret+ Poft matutina facra, ínter monachós ínfinuatus ani«
maduertit,omnes,practcreos qui cumulatifsima ofeula naclí fuerant, cubicula repe?
tiiflèrillos contra infacelloremanfifTe.&in fecretiorem quenque angulum deceffit
fe,utfacrosibi rhythmosDeo fuccentarent,acrelíquumfpaciumno<ítisín Dei lau*
dem abfumerent.Hos ueluti è fpecula iîngillatim adoritur,confalutatiscp benedixic
adMaurum demum peruenit/epties ofculatum, à quo an'nc caftitatis intemcratae
compos eflet,ne(p blanditijs,neqjminis,ncqî quauis alia artificióla percun&ationc
extofquere potuit. Infequentidieconucntum edixit,uthunc ex induftriauarrjscri
minibus poftulatumpericlitaretur.At ille nihil obiccbs calumnrjs refpondit,haud
ínfeius omnes mortalíum ánimos patêreDeo. Quare facto perículo.rexenarrata fui
adUentus caufa,Mauri uirtutem publice approbauit,pauciscp pôft menfibus eum
Quinquecclefîeniî epifcopatui prarfecit. AtilluddeEmerico.ne fine piaculo qui- -
dem fubticeri poteft. Qiium Veiprinrj eiïètantiquam religiolàmcp diui Georgrj a>
dcm.unotantùmex amanuenfibus aceito, no&eadíjfcíbiíjj: inter íupplicandum an*
tearmaconftitutus.Dcum pía obfecratíonc percun¿?abatur:quidnumfní potifsi«
mùm prxftarepofletjquodíllíforetacceptiflimumí Ades extéploingentí fplendo»
re completur,8¿ hínc uox diuinítus audita : Nil Emerice Deo uirginitate antiquius
gratiuscp futurum putes4 Proíndc utgratifsimam mihi uíftimam fadas, mentís 8¿
corporis à te uírgínítatem poftulo:hanc offer,& in propofîto perfta. At ille: Domi'
ne Deus meus,qui omnia conlpícís,8¿ humanam firmas imbecilliratem, item prrnd
pibusacregibus terrae dominariSjtuam inme uoluntatem p«rficc,pernkioiâsinme '
concupifcentias rore míferícordía: tuac penitùs extingue. Confirma fragílitatem 1er*
uulimijC^utínmoíéruitioufqueqiiacpperfifta^álubricis eum uoluptatibus,&ab
omnilabe pro tua dementia redíme,ne unquä è tuagratia elabatur*Amanuenfé mox
admonuit,neuiuenteipfo unquam de rehac quicquam proderer. Poft hace pater,ut
publica: íálüti de fuccefíbre corifuleret, Emericú parandis liberis haud intempeftiuu
digno coniugio obligandum eíTc cen(ûit:ratus neminem regno commodiorem futu : ■'_
rum,fiuiueret:fin mínus.íanctiísimamhmcprolemfperarípoflejSíregendis Vnga
rísaccommodatífsímam*Quareexcellentlfsimam forma bí uírtute uírginem,acre'
galigenerenatamjhuícdefponíátpatercoperamcp liberis quandocp dandamedocet, ^
nclegitirnus,idemq}optímus Pannoniac regno fucceflor défit. Quamuis hoc haud
facile efficere potuit,quando non fine multis to precíbus filium redegerat : ipfum ta*
menobtemperütífsímum,c^decentí coniugio iam obftrictum,nunquam cum uxo*
rerem patrafle,fêd maiorem(fi dici poteft)quàm antea caftitatem femafle comperit,
Quinetiam uxoré,quam uirgínem Emcricus acceperat , fub cóíugalíspractextu con
luetudinis caftifsimam fanitiísimamq» praeftiterat:ratus multo fore praeftantius,uir*
tutum quàm liberorú feceunditate pollere.Cum uxore iuuentutênon exegit,quan>-
doquidem uirtutum cumulum adeptus.exhaccontínuóuita ereptus cft, oí codefti
potíús quàm hac mifera mortaliü conditíone dígnus eft habitus.Non gnari fatum,
fed malam regni fortunam flet patenquando illum exhoe felieifsimum, contra uero /»
id miferrímum confpicatur.Spe tanra orbatum.una tantùm fiducia &C confolatio pa
terna; accefserat orbitati,quôd nati,qucm ínter díuos relarom eíse non ignorabat,p¡*
crodnium
T>£C^T)!S //. L/2EZ /. 207
írorinium apud füperos maximum & fibí Sí fuis hírtc ík na/tuni efie íntellígebat,
Poftdíui Emeríd mortem, eius uxor íntegrarri utriufqj uírgínítatem, dum perpetua
am uiri caftitatem teftarí cupít, cogíturprofiteri» Amanttenfis,quod ih Gtforgrj arde
uiderat,pofteiusobitum publice prícdícauit.&íntcmeraram teftatuseft caftitatem,
Quin& Eufcbius metropolita Ccfarienfis3publicarumdíefupplícatíonum,huncín
ccclum elatum fe uídifíe afieuerauit. Auxít huíufcercí fidem ingens mcmorabileq»
miraculum,quodLadíslaí regís temporibus accídit. Conradusením Theutonum
genere nátus,orriníum facinorum grauitate completus,quum diui'na quadam gratia
lub tanta fcelerü mole refipifcerct,urbem Romam adrjt,u t detecta mentís labe, pon^
10 tificiaau(ftoritáteexptaretur,imperatacplüpplicíapenderet. Quum ante Hildebr;n
dum díui Petri uicarium íe conftítuiffet,patefacT:ís non fine fumma cordis pceníteiv
tiafacinoríbusjhacpccrta mulAatur,qua loricam loco interiorís tunicx ferre, qui
níscp catenís ferréis obftríngí àluftratore Pontífice iubetur. Item pugiílares dati, in
quíbus longa facinorum omnium confeffiocontinebamr,f)demcp pontificio anulo
obfignatwPoi tremo iniuncT:um,utrel¿giofifsimaqu3ccp orbís facella.díuorumq? mo
numentacóufqueperluftraret,quoufqueillucperücnirct,ubi uínculis ultrô fraftís
cxolucretur,6¿ pugiílares referarentur, qui fceleralongo orationís ordine complet
xi, minima quaque litera fpontè caruiflent« Ingenti is pœnitentiacorreptus jrtionU'
menta quxquerancfriflrimaluftratrnequeHierofolymam pra?tcrmittit,Saluatoriscß
*c fepulchrum.Sancb demum Stephani regís rama ducbis,in Pannoníam ferecepit:
uenít ad Regalem Albam,ubi corpus eius ín magnifico facello reconditum,8í ea qui
demmente,neünquam indereced«ret,quoufque íbluris períeuínculis,8¿ delctísul'
trópugíllaribus,fenofceretexpiatum.quin b¿ iuramento propofitum confirmant.
Bafilícámox Albenfem ingrellus,antediui regís aramfe conftítnít, ingenti rcruni
kfepcfsimegeftarumpccnitentiaconficitruehcmentifsimis numen precibus follíci>
tat,ut eius patrocinio ícelerum omnium ueniam confequatur. Qüum aprima hora
dieiadnonamufqueobfecrationibusincubuiflet,corporeanimoc^defatigatus,ante:
aramíubinde grauifomno correptuseft.Eccéinterdormiendumhuicdiuusrexap'
paret:Surge mox(ínquít) amice.ne meís quidem merítis opè ue apud tribunal diuse
j0 maieftatís tibi confidendum efie feíto, quando pro tanta faernórum molé.patroci'
níum mcum ad impetrandam delí<ftorum impunitatem,ne tibí quidem latís efiepo-
tefttProíndeEmcrkimeímonumentum,quodíuxtá eft,adíto:quiquumpra?uírgu
nítatefuapnecipuamapudDeum gratíam promeruerit,fi aduocatus adhíbeatur,
omnium ( mihi crede) fcelerumímpunitate donaberis.lpfeením ex eorum numero
ünus eft,quiueftímenta immaculata fo títus,agnum fequítur quocunq? íerít,cVan>
tethronum Deinouumrhythmum fuccentataffiduè:quarceô propera, & орет e^
ius ímplora.Moxille fomno experre<ftus,ad beati Emerici faceilum confugít, exorat
díui numemadolefeentis deindeopinionecelcriusuincula, quíbus erat obftri&us,
undíquedífruptaconcrepucre. Pugiílares facinore confelííonísnudi,refciflbfigíllo
40 fpontè patuere,ín quíbus nullum peccatum, ne minima quidem litera infpíci pote^
rat,Adcatenarumcrepítum quum «edítui ac alrj complurcs conùeniflènt,rogatus
uirille,remexordine uniuerfam aperuit. Qui tun с aderan tjhacreruminfolentía irí
Deí diuiqj Emerici religion? conuerfi , uehementiffîma omnes huiufee riumínís de^
uotione fuccenfi lunt.eiuscp facello tantum feligíoms acceífit,út éremotifsimis regio
níbüs hue homines plané confluerai t,qui pro gráuífsimís rebus uota nuneuparent.
Quum ha'c régnante Ladislao accídifsent,qui Dei quócp cultor erat eximíus , 'tantas
reí admiratíone percitus rcx ille optimus,pontíficum procerúmep omnium frequent
tifsimum concilium habendum efseduxít,ut eorum auctorirate grauífsima íán&íó
fieret,qua ínter diüos Emericus referretur.QuincV: omnibus triduana pafsim ieíuniá
ío edrat,moxnonisNouembribus,drcumlatöfingulari facerdotum pompa Emerici
corpore,urbemluftrauít,dicauítmaufoleum, ibícprccondítumeft,diuinícp honores
cxhibiuíüotaquoq} frequentifisírna ibí quotidie fufcípíimtur , edunturcp miraculé
, . -г s г Mater
Mater cius obítum aliquante ímpatícntius tolcrabat , & grauiter angebatur,qu¿d
optimum regni fucceílorcin amiícrat.Scd tamenillud njitadmírabile.trigelimo poft
eius mortem dic.quumAlbxab Vulgaris frequentiffimx ac folennes celcbrarentur
cxcquix,non mecrorís/cd publica: lxticix dies ille uifus eft haud alitcr.atque fi maxj
mum apud diuos patrocinium libi ac regno omncs lortiti uiderentur. Poll fill) mop
temStephanus eo magis quam antea pro regni íiicceíTbre follicicariccepit,quo pO'
tiore Гре fruftratus ciîè hbi uidcbatur.Quod fecum quotidie agitans, ad diuinam О'
pem.ut ex inftituto fuo facerc confueuerat, repente confugit. Aiïïduis díuñ Virgi'
ncm precibus exorauit,utfefuumcgregnum perpetuo magna Mater patrocinio tue
retur,cuíus mtclxacpoteftatifc Vngarosqj omnes addixerat, omniacp fuorum ftu' *?
diafortunasqjdicaucrat.Qjunctiamilludfolenne promulgauit ediclum,utomnes
diem beata: v irginis,quo inter diuos relata fuit,inter celebratiffimos habcrent domi
nxcp diemappellarent.accxtcra eius fefta ieiunijs Sifingulari íblennitatetranííge
rent: hanc demumpcculiaremfibidcampientiímnamcp patronamín ccrlo terrisep
ducercnt.Quinctiam utcíus numen TemperVngaris xquiffimum redderet,celeber-
rima in Alba Regali baííiicam dicauit,ubiregum corpora reconduntur,ibicp exio-
ftítuto creati reges diadema fufeipiunt* Opus eftmírabüifumptu,mcmftatiombus
marmorcisrenitenSjubipauiinentatefTellata cerneré eft, magnificas columnas, aras
iconibus ac tabulis nonullas mirum in modum exornaras, ex puriffimo turo argen*
tó ueconflatas: item facella regia,ac monumenta pleracp in maufoleorum fpeciem; *•
..prxterca fignafuntquxdam 6¿ tabella: lapidibus 8í gemmisexfculptx; quin & fu*
prameníam Chrífti acuminata teftudo iníano lapillorum Sí auri fumptu elaborara:
ne uaria quidem uaforum genera defunr,multa cryftallina,pleraque myrrhína, ony«
china multa,ex porphyríte Sí alabaftro eomplura gemmatamonnulla in quibus ni!
auro Sí argento uilius íntucri licet:dc ueftíbuSjfupelledlilicp facraníl dicédum, quan
do cunebrum rcrum mira copia, qua: diuinocultuifuntufui. Quum peculíarem
hanc regum xdem eíTe íubcret,tanta earn immunitatc priuüegiocp donauit,ut huius
antfftes neminí epifeopo, pra?terquàm pontifia Romano fubrjcereturtQuin &rcgi
bus ius eflèt expíatíoniSj&C cuiufuís confecrationis tempore pro arbitra tu fuo epifeo
pum optare, ac illue ad exhibenda facramenta míttere. Omni bafilicam,qua po*
tuitjiberalítatepoteftatccp donauit;praríénteabfenteueregc,nullipontífici rem iâ'
cram íbifacerCjiusStTaseflemifícuí rex prxful'ue bafilicx demandant, quem Prx-
Îjofitum appellant, Quínctiam populus nulli decimas pontifia .prxterquàmhuic*
îiocp collegia penderé iubetur* Item nemo rex Vngarixregina'ue inftitui.regrjscp
íníígnibusdonaripoterat,fine prxfulis liuíufce prxfen tía. Hanc noftra tempeftate
bafilícam,alíquo uctuftatis fitu obdu<flam,díuus Matthias Coruinus non inftaura*
re,fed multo magníficentiore fumptu amplificare ceepir, 8¿ fundauit magnx arx te
ftudinétquam fi per uitam abfoluere poterít,opus no modo auclore dignifsimñ,fed
caeterorum prxftantiffimum fore reputaturЛtem ne à díuína beneficentia, quam ib
biindulgentiflîmam naevus erat, ingratitudine aliqua deftítucretur,Hícroíblymis 4°
ípeftabile monachorum cecnobium fundauit,qui ad fanclíflímum Saluatoris noftri
monumentu^nfacraquotidíe pro publica íálute operarenturridcpprxdrjs abunde
donauit.Romx quoq» Stephano protomartyrixdem dicauit,cum duodecim eolio
gio íácerdotumiitem adiecit hofpitium,ubi Vngarí,quí Petri Paulíép bafilicam uiíe
rent,commode 8C gratuito excipi poíTent:utrique uillas,uberrímoscp prouentus ad'
díx¿t,ne qua rerum inopia laboraret. Confian tmopoliquocp templumhaudquaqui
ignobile ftatuit,parí quocp liberalitate dona tum. Multa píetatis & elemetíx fuá: mo
numenta relíquit , unde qualis in omnes,&potifsimû in pauperesSí calamitofos fue
rít/acílé conocí poteft.Quotidianas egenis ac mendicátibus impéfos exhibuit.MuI
tas nodes trâfigebat infomnes,ut clandeftinas miferabílibus eleemofynas erogaret, f•
Chriftiqj fidèles fuá beneficétia míferia libcraret»Verùm íllud referunt admiratíone
digniffimu, Quadam enim nocle,ccdefti percitus inft¿n¿tu,dám fine comité e regia
prodíjt.
prodrjt,diftentos numerorum lóculos fercns,quos mífcrrimo Chrífti popello diftrí
bueret.Quo quum uc niíTct, ftipemcj uiritim daret.ínter petulanres rogatorcs mox
ortafedit¿o,regiperconmmcliamabauidioribusplcrífquebarbadiil:racb,c^nepaí
ua quidem ex parte conuulfa.At is nequáquam ex hoc fuccenfus, ¿mmo folido quo*
dam gaudío agitatus.in genitricis sedem properauít:ac mox antearam ín terram pro
ddens,ingétes Díuac gradas egit.Regina(inquit)cccli,acdiuûm magna parcs.unica
Vngaricaî.patrona gétis,immôrtales tibí gratias ago,quôd me,que rege efle uoluifti
,o milites tuihocmodotracbrüt,coluerútqj:fihas ab hoftibusiniurias;accepifTe,tuoau
xШoulcifcerer.ProindehincfuшraefelícitatísauГpíc^acapto)necpцтitafiliiшíuerba
fcio fore:quú fuis Apöftolis ne minirnû quidem è capítejcapíllü perituru cíTe reeepit.
Haud quaquâ cafus ifte pietatis officiû iiuerpellauit,immô exuberätiorc pofthac be'
neficêda ufus efbcui quû ipfe iâtis elle non poflèt,familiares monachos facerdoces,8C
loccutos quofdâdifpêfatoresadiecit. Cuius quid? reí Gûtherus eremita Boemicus,
grauiílímusteftiseft:quipríncipisliberalitatcpellcc*l:us in Vngariâfarpeaclrjt,eiuscp,
monitu ccenobiúínregíone quam Beel nunc appellant, à rege ¿vdificatum, amplecp
donatum eft,ubi Gerardü monachum,uirum quidem rcligionffimum,contemplati'
uamuítam egifle fama eft: quem poft regis obitum ad pontificatum euectum fuiffe
ferunt,fed fluctuante in Pannonia Chriftianaflde,lapidibus obrutum,&interdiuos.
■*e relatum affirmant.Nuncad diuü regem reuocetur oratio < Tantum fua in Deü pic-
tatepnepolluit,ut iub tutela aufpicrjscp diuinis regnum geri , experientia declararit.
Quadam nofte in fomnrjs e coclo admonitus.continuô cxperrc&us cubículo exilrj r»
Veredarium prarfectum legionis eueftigiö accitum,in Tranííyluaníam ulteriorein
Dada; partem properarembet,utpopulosuicatím degentes admoneat,imperercp.
fàculmesomnesinoppidamuniriffimaqploca conférant: quum Beffi,qui lftri ora
accolunt,ab omni religione alieni,cW: Vngarica: gentís hoftes acerrimi , regni limiti-
bus immineant.Vix Veredarius mandata peregit,acilli in tu tum bona cógeíTerant;
cece Barban immites aduentât.agrospaffim diícurfanr , igní ferroqj cunefra uaftani:
jo quosinueniunt.licet perquámpaucos,finealíquafexus&a?tatís ratíone trucidant.
Defidesuntùmaliquosinuenere,hi9focordixfuaeluêrepœnas:c^niiîhocmonira
fuis rebus ipfe profpexífTetjiam de Traniïyluania fuiflèt adum.Item alia fucceflere
bella,qu3ßdiuinabenignitateproiperegeifit. Ab anno falutis fecundo fupramillc 100»
fimum, inter Stephanum bC Gyulam auunculum inteftína bella exoriuntur. Is
enimnepotem Chriftiana fide initiatum,8¿ à Scythica religíone defcífcétem,iniquit
fimo ammo ferebat*Quare non folùmuerbis fiepe regem acerrimè corrípuerat, ue*
rum eriamarmislaceíTere nit ebatur, ut ad patrias hune cxremonías reuocaret. Vbi
uerbis fe nihil perficerc poflèintcllexit,à Tranflyluaniíc montíbus,cuí prarerar, Vtv
gariamquotidianísíncurííonibus &rapinis infeftat. Contra rex pientifsimus,ne
40 cumfuofanguinemanum coníererecogeretur.per legatos Sí feciales admonuit, ob-
fecrauitcp faepifsím¿,ne in Scydiica feritate perfîfteret,uerum Deum Se Seruatorem
fuum agnofeereuomnis tarnen opera eludebatur. Proínde hunc Vngaris quotidíe
¿nfultantem}Sí uaria detrimentainferentem.armis coerceré cogitur* Comparato ne
mediocrí quidem exercitu,inTranfsyluaniam contenditur.paucis menfibus uníucr
facapitur.Gyulacumuxoreduobusqjliberispoftremö captus,ín Pannoníamcp du
Öus cftt Precíofifsima regio,cV auri,uini, fruméti, pecorñ.omniumcp rerum feracifsi
ma,exeotempore¡jVngar¿a: regno eft adiecb. . Populi omnes qui eum Dacíar tra-
âumincolebant, parrimui, partim ípontéín Chríftianam fidem afsertí funt.In auun
culi regia ingens aurí Sí argéti copia depreheníáfa,cínorofifsím¿ com parata.Ex qua
ye bafilicam Albae prxftanrifsimam rexerexit* Qua: quum íaepe incendio fueritob'
noxia,hinc publica nata eft opinio,8£ explorara fides,templum ideírco |diro forpe in-
cendíolaborafse,quia ex pecunia fceleftüsíme parta fueríc aedíficaram. Gyula cum
liberis 8í uxoreinuití orthodoxam fidem fubiere, baptíímateexpiatíj, à rege uíncu-
fe liberad font, ÔÉpro dignitatc traÄatü Paulo pöft ingens ¿ Bulgarie, Sdauorum
s j gene-
гю AKT. TOKFlJtll ЛЕЯ. VNÇiAZ.
generenaris,beîlu cxorítur.Quippe qui inferiore Myfia quondam potiti, qux ultra
dtra^Iftrum.adEuxínum u%pontumefFunditur:nunc rjdem,Ccaducc,hnitimos
adoriuntur,pra?das abigunt ingentes, & latrocinrjs ac incurfionibuslate uagantcs,
prouiribuscundosinfeftant,nuncTraniryluaniam,nunc Vngariam diripcrc coiv
rendunt. Ad coercendam horum audaciam , magnum ubique delectum rcxhabcre,
cogitur.namnonfolumhoftes numero roboreep potentes, ucrùm etíam Iocorum
di&cultatemunitioneqj ínacceflibiles aditurus erat« Compararis igitur magnis со*
prjs,inferiorem Myfia ingredítur,durum hoftem inucnit^Sazpíus manu cequo Mar
feconièrtum.Bulgari tandem nouifsimo praelto tergauertunt, lateép funduntur,fu'
ganturcp,Ceas eorum princeps in pugna caefus,caftracp dírepta: è quibus tanta prav t^
da acb eft,ut nemo ípoltj s hoftium ínoneratus abierít: tantacp auri , argenti , ac lapíb
loruminuenta copia, utquicquíd mulos íllis bellis congeíTerint,unopra?lio amife
rint+Et quum pugna ín ulterioriDacía,quam TraníTyluaníam d;cunt,geftafuerit,
ditiffimaeregtonipra:fccitproauum,qucm Zoltannominabat. Hoftilis prerdanon
inufumhumanum, feddimnumconuerfaraurum&argcntum cum gemmísíncru
ces.caliceSjphíalas.&ueftimenta pontificia erogatú : unde tot templorü ornamen
ta confe&a funt,ut ne mínima quídem Pannoníx cedieula expers tarn pia? fuerit pro
digalítatís.Et bafilíca?pra?fertim AlbcnC donatiua duo dicauit,quœ rationalía nunc
appellant:horumutriufcporam cerneré erat,é feptuaginta obryzi pondo fané con^
{bntem,ubi lapilli latédífcíntillabanr.Quae quum Benedicflus pontífex maxímus го
ípeclaíTetjCO donanda príuüegio cenfuit,uti quicunquein íacris faciundis his utere^
tur , coronandi regis Vngarí* integram fibi poteftatem íncíle fentiret, Multahuíc
ornamenta à Gysla funt adiccb , ut nemo hxc fine maxima admiratione fpeetare
queat, Prxtcrca quum ante beati Emcrici mortem, Bulgarícum bellum gcftum
efletradatur,ad Budam uetercm , Germanícam quondam legionem, 6í Antonínt
acSeueritemporibus ad coercendos Barbarorú ímpetus íbi collocatam, quam ante
BudxappellatíonemSycambriam nominabant,rex8¿ regina cum filio uencrunt,
Vbí quum nullum ueri Dci templum confpicarentur, inquo píaíacra operarentur,
exaedificandum ampleqj donandum continuo cecnobium cum a:de ceníiicre, quam
diuo Petro Pauloqj dicarunt. Artifices omnesèGra?ciaacdti,ut opus memorabile
fàcerent,ftatuarrj acplafh'cíundíque magna mcrcede condufti. Vt magís feruerec
opuSjStephanus SíGysla Budxconftiterant. Verum quumhícopcrí,fignís,tabulis
acornamentisíIIaincumberet,neutcruoti compos elle potuit.Nam quum antemor
temípíbrúperficínequiucríttantamolcSjá Ladislao tandem rege íanctifsimo pro-
nepote fuocofummatur.Pcrpetuum diuoStephanoínfi:itutumhocfuífsefcruujt,ter
quorannísbafilícas &cœnobia,quxfundarat,reuiiêrefolitum:adaras primùm om>
nris.pias preces & lacra fccifse,ut magnis numinibus fupplicia debita exoluerc uide
remr»Deindefingulatimtemplaluftrafse,nequa quicquam negligentia collabere^
tur,fi quid uitrj,imm íncntíscp ruinar te&is 8c"paríctibus intuebatur,cxtempló ínftau
rafse*Peculíares femper lóculos à latere drcumtulífse,exhíscp propria manu mendi' 4,,
cantibus Ô£ egenís erogtfsc pecuniam.Emericum quoqj regalí habí tu indutü,quum
templa cum patre luftraret, antearas fe continuo exuifse,ut altaria excoleret. Parí
quoq? iludió Gyslautebatur,cuinihil eratantiquius,quàm cum uiriprobítate certa^
re,lacras ueftes 8¿ ornamenta facerdoram díligcntifsinié recognofcerc,ut abíumpta
reficeret,autlaceratarefarciret.Víuente Henrico príncipe íándti(símo,paribus utrin
que ftudrjs pax longé lateq? íeruabatur, omniacp apud Vngaros è íénteníta gereban
tur.Poftubi Imperator illcoptimus inter díuosrelatuscft, Corradus natione Sue-*
uuSjitemCorradi Varmacienfiumducis filíus,quí Othonis tempore in Vngarico
bello occubuerat,exGallícamatre natus,matrona quidemnobilifsíma,S¿ Henrid
tempore prxfectüs equítum.Cxfárdefignatus.in Imperio, non ínprobítatc fuccef f9
fitíquippequi ínftitutam pacem, utrique genti apprímé falutarem, intercepit. Hic
quum aduenrum in Italia tribus fermé annis díftuhíTet,Italia; principes ac populi íní-
ta
Z> БСЛЪ I S tU LI*BEt Л iii
ta coniurationc, iè in libertärem aflTcrueruntjàduentumqj Corradi armis inhibe-
readoriunturrquare non fine ualídíísimo exercitu Italiam adiré coaeftus efr. Ex quo
quídem tempore illam Grcgorrj quinti,Othonis'ueprimiianc1:ionem in imperaco-
resolimpromulgatam,primùmobferuatam legimus: qua, qüícunq; Caríarín Ger
mania declaratus,Italiamadíturus erat, ut à Romano pontífice Auguftalí corona
donaretur,duas prius in irinere,unam Moguntie ex palea,altcra Mcdíolanicx ferro
confecram à metropolita confequi iubebatur* Quum Mediolanenfes fibí ínfeftos
inueniflet,qui Helíprando tune duceregebatur,urbem obfedít, fuburbia incendít,
obfidíonem tandem Colonieníís metropolitac cô(îlio,haud aliter ас diuinitùs admo
«o. nítus,folucrecoac"tuseft:quoníam inter facríficandum, díuum fibí Ambrofíumap-
paruífleaflcuerabatjextremum Germanisexcídiumínterminanté,fiurbcm fuonu-
mini dicatam diclo celeriùs nonrelinquerent.Ronaam profeelus cum uníuerío excr
dm, à Ioanne decimonono pontífice máximo, aurcam eft coronam Sí Auguftalía
iníígniaríteconfequutus.Italirc príncipes,quiSclauorum Sí Vngarorü ponTsima
auxilia ímplorarant,dum prac íllorum cuncbtione,8¿ Imperatoris uiríbus ííbi diffi-
dunt,mutato confílio,omncs ultro gratifsima ijli obfequia dcferunt,Pacata ís Italia,
inGermaniamredrjt, quirebellâtibus Italis auxilia magna promifcrant:re detecta,
cognouítomnes. Vngaros 8¿ Sclauos potiores audiuít, nec difficulter quídem h are
credere cogebatur.Nam quum populos utrofque in Chriftianam fidem nuper aíFcr
»0 tos noflèt,facilè ad defenfandum Chríftianae reípublicg capu t,poftulatís impenfîu s
auxilrjs coniuraflè putabat rdíuumcp Stephanum,quem Chriftianifsimum íntellíge
bat,Apoftolica:fedis gratía,qua: tantís eumhonoribus Sí ímmunítatibus excolue-
rat,omníamoliturum arbitrabatur.Hinc belli caulas promanaíTe ferunt : plcricp de-
funfto HenricOjConcordiacacpacis auctore,ingeníta Germanorum Vngarorumqj
odia diutiuscontincrinequiuiileprodiderüt.Quare prius ínSclauos,deindeín Pan
nonios Corradus caftra m ouít» Tota nanq?Bocmía, Polonia, Sí uníucrfa ferè Sar-
matia,fub Sclauorum nomine continetur: nameadem hísomnibus eft língua.Boe
morumígitur&Polonorum motus,uno alteró ue pnclio rcprcfsit, Sí ad obfequia
grata redegit.Sed cum Boleslao Polonorum duce, utauctoreft Otho, quum regni
I» fibinomenufurparecontenderet,quodfub Henrico occccperat, magna prius bel
la gcfsit,eumcp fubegít.ltemóí Mefconem filium,eadem paterno more molíentem,
quieíectoOthonefratre fe regem appellarat, Polonia eiecít, Othonemép reftítuit»
Deíndeín Vngaros haud facile bello domítabilcs ítum. Stephanus ubi Corradum
cumuniuerfis Germaníx uiríbus Pannoníam írruerc íntcllcxit,pontíficum proce-
rumqi omnium repente concilium habendum eflecenfuítrquan tum à Germania pe-
riculuminftaret,edocuit.Habuitdele<ftum,quàm unquam antea longé maíorem.
PontifîceSjfaccrdotes , item facri8¿prophaníomnespariter arma capeilèndadeccr
nunt,quofacíliorrefiftcndi copia daretuncum potcntifsímo hofte rem efíe intellí-
gunt.Poftquàm comparato ualidifsimo exerrítu , caftra habere ccepít, díuinum in
♦o primís auxilíum his breuiter implorauit,quamuis in exorandís placandisqj numini-
bus díenocbcp nunquam ceílare uidebatunSí placet tibí Regina cccli, Sí Vngarici
patronafolí,hocregnumha:reditaríoiuretibilegatum,ígni ferroep ab hoftíbusua-
ftari,8Cplantatânupcrrimè Scythicis pecloribus fidem fílrj tui, continuó extirpan,
nemee(qua:fo)defidÍ£,fed numini rao hoc tríbuatur.Sí quid regís culpa patra tu eft,
cuiplebem tuam commífifti,ipfum ( teprecor ) pcenaS luere pacíare, ínnocentibus
parce,nouam hacreditatem tuam pro folíta benignitate tuere. Mox efFufus ínlachry
«nas,8¿díuae Genitricisnumine c5firmatus,ín Germanos ÍÍgna moueriíubet:quum
nunquam fidelíbus pía numina dcfínt,Res non tam commemoratíone: quam admi
rationedignífsimarprídieeius díei quoínhoftíumconfpedu futuruserat,accidifie
so dicitur.TeíTerarius nam que per omnia militü cotubernía Sí tentoría quidam difeur
nt,qui Imperatoris edí&o Germanum quencp folutís caftrísdomum repetereiubet.
bfequenti no&eantelucem Corradus foluta caftra compcrit,uídetdomumquen-
s 4 que
zit WtPT 'BONFINJl "REX* VN Ç A 7t,
que feftinare.Rcinouitarepercirus caufam difquirit.omnes uno ore référant, Teile
rarrjuoce mitèionc donatos. accitisreiTerarijs, neminem inueníc qui mífsionis ecu
cbm drcumtulerít.Mox Corrado Stcphani fanecas explorara fuecurrit ,cuíus gra
tía ccclcfté intcrnuñcíum fub teíTcrarrj fpecie caftra foluifie reputauír,ne fanen regís
populus oppugnarerur, ne qua inter íeniores iunioresq? Chriftianos fedítio defe-
«fh'one fuborireiur.Approbauit diuinae mifsionis edi&um Imperator , inftaurataep
pace in Germania fe rccepít,cum grauífsima aíTeueratione pollicitus , fe Pannonij*,
quosíubdíuina tutela eilèintelligebat,perperuô manus abftenturum . Rex autem
e ueftígíó quum díuac Genitrícis patrocinium laborantí fibi/uarcp Vngaríc adfuííTe
con^exít,humiproftratus,clemenrifsimo numini gratías egit, ¿C per cúnelas aras «•
Pannonícx dearíacra fieri pafsimedixitJDeínde deeo ardemiùspro explorara diui^
пае dementia: gratía,ín Dei charitatc permâiîrrquem in partiendo tépore, tali uíurh
inftmtomiiTcFcmntJnterdiudicendoiuriacregalibusofficrjs 6¿ negocijs íncunv
bere,noâes fere ínfomnes ducere,in díuina contemplarioneueríári.cum afsiduis la,
chrymis pro publica &C priuata falure fupplicare, prjs precibus arquíora nu mina red
dere:in diuínam quandoqp contcmplarionem ufqueadeô rapi,ut humo fubftracTus
in aere penderé uidererur. Nam quum in remotam quandam bafilícam fecefsííTet,
numinis exorandí cauía,diftentís círcúm tentorrjs no&em tranfegittquaquidem uv
tempefta, quum ín tabernáculo ad contcmplandum fufdtaretur,ufquea<leö in diui'
nitatiscontemplationecorreptuseft,ut corpus eucclamínaera mentem fubfeque- *«
rerur+Quín & tabemaculuni,neuehcmcntifsimam contemplationem ínterciperet,
corpús ueinhíberet,neaimanímoinaerarapcretur,ipfum quocp fímul rrac*lum,in
aere diu pependíñetradunt» Quum parefaЛит cuídamtandtouiromiraculumiiv
tellexilTer,mox eum admonuít pariter,cV interminatus cft,ne quid de hac re feuiuen
te proderer.Fama tarnen regie fanclitatis,ca latè diffufa uaj>abatur,ut è remoriísimís
multi oris ad uencrandum hominem plané confluèrent . E Beisis В ulgarisq? ,quos
graui bello domitarat,fcxagíntacírcíteruíri,ac rjdem non ignobiles, eius fama fuc<
ccniî ad adorandum regem in Pannoniam ucnerant. Carros multos ducebant, qui'
busmagniauri&rargenticopíam.caucrascp fortunas impoiùerant,ut non modo
eum praereuererétur,uerùm eríam ínter regia'feruitia perpetuo fe infinuarêt.Quum i
Pannoníar fines a ttígííTén t,pleríq? fccleratifsimí tribuní cuiufdam famuli , auri cupí*
diratetraAi,exinfidr|s hos adoriuntur, muiros trucidant: exánimes aliquos relin^
quunKcxtOTsfofismgatiscponuftapkuftradiripiuntjnumaticft ín fyluas fe redpi*-
unt«QuiexhacBeflorumfocictatefupei-fuere,ad regem tandem perueniunt, illatas t
líbi cardes etlarrodnía,ítem peregrínationis caufam ex ordinerefcranr,Rexrniíeros
confolaruSjConfeftim ЪС clàm tribunum per apparítorem cum uniuería familia oeyf-
fimè ad íc uenire iubct:quod nifi continuo feccrit,pcrduellionis pecnam índirit. Tri
bunus mox edoctuSjCoacb famílía,opínione celerius a duem't : ante conípecbim re-
gis fàmuloma^men explicat.Quum malementis confer^ uultu fadnora proderenr,
quae nuperrime patrarant: Cur (ínquír) contemptis numinibus &C díuina lege, .
prarterius& fasdirí grafiatores hoípitum fanguínc manus Ihfedftisí' Cur in hu*
manum genus,ЪС in eos qui uerar íapientia? cupiditate peregrè iter fadunt , tarn im.»
piè iàeurjftis. Curuiros innocentífsímosmortemulcbftisíProinde iîcut in alios à
uobisacbimeÍTjita&uobifcumnuncin conipe&u meo Deus aget» mox capitales
eospronunciauit»Adomnesregniaditus,fingula horumparia,quando multi fue-
runtjcrucibus affîgi iufsit:utlibcrum peregrinis iter in Pannoniam>quondam hoipi
tabilem,omnibusTorefignificaret.Quareraclum сft, ut quoad uíxerít,ne mínimum
quidem latrodnium ín Vngariapofthacpatratum fenferít.Hoc ením feuerítatís e-
xcmplo itafacinoroíorum audadam coereuit ,ut nemo pcregrinisVnanum íntecerír»
Eos uero qui la:fî S>C fpolíati fuerant,non forum indemnes,uerùm cumulatífsíme do
natos,& uoti compotes prarftitit. Paucis poft annís.quando uirtue adueríítate perfi
dtur.óíquosDeusdíligibcorrígitCutaiunt) & caftigat,quum magno rexdolore
torqueretur,
DECAEIS it L 1Ъ Èt /. гц
torqutreeur.quôd Emerico orbatus,nemo fibi ncpos 8c* cognattís èfat,cui rcgnû fi¿
Vngaricx fidei coníemationem tutô committeret: quumcp intelligeret Scythicam
gentemintermiflàdiuinicultus fîdeicp cuftodia,in priftinâinfîpientiam continuo
rccaíuram,uarios ex hoc morbos fubirc coaftus eftfEmericû,ab anno falutis trigefî>
moprimo fu pra millcfimmnjextincftûjaliqui fcripfere. ]pfc tanto corporis languore
correptus eir,ut ne pcdibus quidem ftare poflet,quare aliquantoremifsiùs regnurrt
gercrc uidebatur. Hincproceribus quatuor,qui adhuc prophana cordis perfidia la
borabanr/ufcimuraudaciajconfilimnqj adoriendiregisineuntrrati morte regia fe
non modo Vngaros inpriftinâimmanitatêreuocaturos,uerumetiam tyrannidë fa--
,e cilèaficquuturos.Ex compoiîto exhis unus imminenteuefpéra,antequàm luCertix
adhibcrentur.tecflo gladio cubiculû regis clàm ingreditur.Dumcp cauto gradu,ubi
illcrccumberetjinter tencbras percontaretur,nefcio qua gladius incuria decidit,fra^
goremçnonparuumedidittrexinquiiîtaftatimcafushuiufcecaufajquamuisdiuini
tùs admoniitus non ignoraret,emiflàrium tarnen aduoeat: quid fibi uelit,interrogat.
At ille inox ingentí pcenitentia ôc" ingenua côfeisione correptus,rcm uniueríam pro
ftrato ante pedes corpore retegir, âplexuscp genua multis ueniä" lachrymis precafur.
Rex eius obfecrationeui<flus,côceflàimpunitate dimifit.Eius edicto in coiuratosfu
binde qua?fitum:dequibus re comperta.poenadcgitime funt exacta: .Ingrauefcente
indieso;gritudine,inopinatafebrisincefsit:quâquum fibi uitam propediê corrcptu
i о ram intelligeret,p5tifices ac proceres omnes acciri iubct. ad quos in prímis de rege
eligcndo,deindefidec5feruandaretulit:quin &pientifsima omnes admonirione in
fticui'MnitamSaluatoris noftrifîdempemnaciisimèretinerent,colerentiufticiâ,cort
cordiam fimul & pacem amaren t,mutua inter fe charitate certarêt : nihilep ducerent
amiquiùs, quam in Chriftiana fide uerfari,earn ianeb'tate armiscp tueri, malle morí
quam faifa uanacp numina colerc:ab humano fanguine,item furtis,latrocinrjs,C)C" om
nidenícp ui manus abftíncrent:díuínapracccp ta (ummo (ludio obferuarent t ¿ta de/-'
mum uiuerét,ne quid Deo charius haberent: operamcp pro uíríli quifep fuá femper
daren t.ne qua Deum homínemep capital! iniuria lxderét:cum finítimis quiete uiue»
rcnt.cVregumedicb pontificumqj decreta praeftarécAdpoftremííbafilícas 6í uní*
jo ucrfa collegia facerdotíí,ítem regnu animamos íuam cumuniueríafidelíG muitítudi
nfjprofufislachrymiSjSíelatisincoclümanibuSjin c5cionediueGenitríci,perpetug
uirgini ac uní cae Vngarorú dominar,dearcp,inftantifsimè cômendauit» In ftabat die*
auguftaeVirginis.quo intcrdiuosrelatádícimus:huncnouifsimíí uitgdíemfibiSte
phanus ex uoto optarat, Sc* cum íumma contentione ànuminibusimplorara^uc
parí cum ea die in coclum referri uiderctur. Compos tande uotrinter ccetum pOntifiV
cum & facerdotum.coronamcp procerû,(âcris rite pcraclis,à Saluris anno trigefimo
quarto fupramilIefimû\rcgniuerôtrigefîmofeptimo, anima efflauit ,ab omnibus
«e/4
perpetuo defiderio deploratus. Ad celebradas díui regis exequias,nOn folùm ex uní
ueriàPannoniajDaciacp.uerùm etiam è finirimis pöpulis mulri côuenére: ut fingula
40 ripompa funus effcrretur,corpus fuccollatibus pontificibus,iüpremiscp magiftrati
bus Albam delat^quû nodû diue Genítrids bafilicarite facrata foret, métropolite
cum pontificibus 8c* colleges facerdotu,prius earn ex more dicarunt: moxin medio
templi marmóreo fepulchro cond'dcre,ritecp inter diuos retulere.Vix condito cor*
pore>innumcra ad eius aram multitudo confluxituota nuncupantium,grauiterlaru
guentiumrmulti tamé, cunáis mirantibus,uoti côpotes.Deocp granas condnentes
rcdierc.Complui a diu miracula ad eius aram cditaribi angelorû concentus пойе íae
pius auditúSed prius quam ad caetera fledatur oratio.illud interijciendum cenfeo,
quod de fubftituendo nouo rege Vngarici Annales referunt,à ceteris Scriptöribus
pnetermifium. Quum paulo ante mortem Stephanus fuccefloris cura admodü fob
lolidtarctur.nequisàfuoiânguineaKenusregnum obiret,BudamEgrothifiliû extern
plo Nitriamproperareiuí¿ít,ut Vazulempatraehsfuxfilium,quem propter actari*
""fuse
214. zoKFiwn г Et. vu для*
íusc kfcíuíam in uincla coniecerat.continuö liberatum ad fe ducerct : uti cum , ante-
quà m uíta decedcret,vegem Vngaría: declararen Quod ubi Gysla nouit,cum Bu-
da fceleftifsimo confilium inrjt,quónam modo regís mentem intorcípcret:necp Va-
aul,fcd Petras Stephaní ex forore ncpos,& Guilielmi filíus, Alemannico genere na
tus,regnum afTcqueretur.Quare Sebum Budxfilium,Nítríam pracmifit.quinomi
ne regio, Vasuli efíodcret oculos,8¿ ínfufo aures plumbo complcret,ac patrato de-
mum facinore/ugeret in Boemíam.Sebus Budam pracedens, Nítríam contendít,
dira regina: mandatapcragit:ínréqucntídieJBudaadueníc)Vazulem exertisJumú
nibus:SCóbftra¿T:is auríbus inucnit,atqueimmamtertra<ftatum, potifsimiscp natu'
rae admínículísdefraudatum,ad regem duxít* Quem itadeformatú ubi reX afpcxir, fó
in profufifsimas repente lachrymascouerfus eft. Quareadaucbcegrítudíne, confia
matocp dolore,in effccta íam aetate, ñeque de facínoroíís hominibus pecnas exígere,
neqj uitam ultra prorogare potuít.Sed mox Caluí Ladislai filios.patruí quondá fui,
adfeiubctacciri:qüorumunusAndreas,Belaalter,8¿: tertius Lcuenta dícebatur:
duos admonct di¿lo celerius Boemiam Poloníam 'ue pctant,í nfidias euítet, fugacp
íalutemfibícomparent:quando ipíí immínétemorte,necj eos tueri.necp malorum
audaciam,8£ obftinatam regínx mentem coerceré pofsit.Regis imperio iuuenes ob
tcmperantjfe ocyfsimè dolis crfpediunt,clandeftinumqpiter ín Poloníam íneunt.
Admiranturcpplcriquc,quôd Vngarorum Annales referunt, Gyslam tantùmfa-
ciiius fuiílcaufam:quum omnes plané Scriptores , íán&ífsímam mulíerem , &¿ díuo * o
rege ac fratre ímperatore non índígnam affirment, Quare fi utrorunqj feripta tueri
uolumus.duas uxores Stephanum duxiiïè.cogimur aífirmare: SC utricp Gysla; fuiG
fenomcn:unam,cam6^ranctiTsímiHe.nr¿ciro.rorem:aIteram uerô Guilielmi filiam,
quífancliSígííínundifraterfuítj&é Burgundícnííum ducum familia prodrjt:atq>.
diuerßsutranquemoribusfuiireain.uerabimus.Nam & Corradus ímperatorGys
lam quandam CaroIiMagni genere natâjUxorcm naevus eft, qua? SC Rodolphum,
Burgundiae regem habuit:8¿ antcquam Cor. ado imperatori nuberec,Ernefti Sue-
uía? ducis,8i Alberti frarrts,qui Auftriae dominabatur, fuituxoncx quo Erneftum,
Hcrmannumcp filíum fufeepít. Sed ad diuerticulum reuertamur.Eius corpus an-
tequàm pontificia íancb'one,uel díuína potius declaratione extolleretur,annis quin ' fr
que ibidem íacuít,8¿ quadraginta,Demum poftquam Ladíslaus.uír Dco deuotífsi
mus,regno potítus eftJdauÄoritate Apoftolica íáncítum,& íta diplomain Panno
niam milium eft,ut quícunque primùm in Vngaría Chriftiana; fidei fundamenta íe
cerunt,ne legitimo honore defraudentur, omnia corpora eorum in gloria: fpeciem
folenni celebratíone oftentarctur,ut hinc ínter diuos relatos eñe credant«Accepto
diplomate,Ladíslaus eius pronepos habito optímatum antíftitumep conuentu,tri-
duícunctis ieiuniumindixit:omneshortatus,utprccibus,inedia,fupplicationibus,
eleçmpfynis.aufpidadiuinacaptarcnt. quibus diuinam uoluntatem íntclligerent*
Exác*to ¡eíuni) tempore.ad diuiregís tumulum peruentum eft:cuius lapídem quum
amoveré contenderent,nulla uílocomouerepotuerunr.Hoceotépore portentum 40
ínterc.eCsit,qup exorta ínter Ladísiaum 8¿ Salomonem fratrem fedítione, alter alte-
riusjüfTu grauí carcerccoercebatur. Çonatus ¿ngens regem fruftratus, in admira-
tionemmmmamadegít,ac talioftentodeterrcbatomnes.quiiratum numen aufpi-
cabántur.Tuncuírgo quacdam.Gharítis nomine appcllata.quaehaud proculabaív»
Kçain Seruatpris ardeíanc'tífsime uiuebat,repent¿ Ladíslaú admonuir.Eum fruftra
cóhari.ncque lapide ¿ túmulo dímoucrí poííé,quoufque frater carcere educeretur»
Rex facrac uírgínis oráculo admonitus,Salomonem è uinculís continuó expedirí i u
beturjduí ieíunium iterum indicie tertio die facrís rite pera<ftís,fpec*tante frequentif-
lima-p'óp.uíorum muitítudíne,íngens lapis facdlime ablatus eft . Corpus díuí regís
^muj^duc^um>S¿acclamantibHS pmnibus perbafilícamcircumlatum ,moxpro s «
öjgjiitaie.recond{tum reuídenrifsíma fubínde nu mínis benign ítate tot edita miracu
1а,ц| riemo*corporemancus,aut a?grítudine!anguens,uotí ímpos abíerít. Ibí in tan^
tamul'
" 13 ЕС АЪ IS i l I 1*B È Я /♦ Щ
tamultítudine ccrncrc eratambularc claudos,ca?cos inftauratís luminíbus tiidercj
mutos,loquileprofos paralyticosq; curan, nutantes ¿nfidcanimos confirman lóm*
ncs denique corporis S¿ mentís a?grítudínes abigi. Quin & iuutnis, qui annis circí>
terduodecim paralyfí folutus,manuum ac pedum carebat o fficíoj cárnica hue adue
<ítus,ímplorato numinis auxilío,repcnté dcfiluit:ac Deo grafías agens , Stephanicp
laudes procIamans,adaram per medíam multitudínem repente cucurrit.Puer fe^
ptennrj neruorum contractione correptuSjad fépulchrum allatüs,diftentis moxbra
chrjsacpedibus expeditos incefsít.Ladislausautemrex, tot miraculorum fücceflu
inftuporem conueríus,mcdi3earEcímpofuit,facellocp elaboratifsimo donauit.lam>
■ 10 dudum tanti numinis fie fama percrebuit,ut ex omnibus Vngaría? fînibus Ianguea*
tium agmina feftínarcntfExhís qui grauiùs laborabant,& cuncTantiùs ueníre coge>'
bantur,diuum regem impenfè exorantes,in itinere cenualucre,8¿ in teftimonrj fpe*
ciemibi lapides in aceruos plane congelTerant,Atíllud fidem exuperat.Mulierí uní
cus eratpuer,qui repentina morte corrcptus,anímamefflauit:mater numinis patrev
cinio fréta, immeníb cordis aftectu extincbim filíum in fanfti regís ícdículam de*-
fett: Sí ea quídem mcnte,fenunquam loco moturam,donec ex uotö in puerum aní*
mam reuocaret.Nec audacem quídem mulíercula fides & fpes ipfa fefellít : íacellum
ingrcfla.tam uehementi obfecratione numen exorauít , ut ipe&ante frequentifsima
hominum turba,mulíeris orbitatem deploran tis puer humi porreclus fubfiííerít, 8¿
»e úimatris amplexum íé effudericQuanto hinc diuo regí gloria fucceffèrit 8c" quantus
omnes pncter opínionem ftupor inuaferit,pro fe quitque facile cögitabit. Item poft
uírginis Augufta? anatheofindicquinto,omnesVngaríaípríncipes,prxtefeapon">'
tíficesfacerdotumcpcolIcgia,cum Ladislao rege religíofifsimo Albam conuenere:
utineabafilicafolenníafacerent,8c" promortuis parentarent» Celebratis mox ínfe
rijsJadfanclircgísmonumenmmpementumeft:quodubi regio iuflu prxreueren*
ter exorato prius numine reclufum eft, tanta odorú fra gratia hinc cffluxit,ut uniuer
fam bafilicam ueluti ceeleftí quodam rorecomplerct. Deinde quum olla tracbrent¿
balfamo quodam delibuta Sí huméela comperere.Leftis fubínde ofsibus,8¿ in fyiv
donerccondítis,anulumaurcum,uetuse¿us geftamen,in líquore diíquirere ocece*
■jo perunt»Qucm quúnullapercunclatíone in arca marmórea índipifcerentur,de hau*
riendo liquorecogitatum.Is ubi exhauriricocptuscftjCÔplctis plerifcpphíalisac do
lijs nunquiï penítus exantlari potuít,nam ad fingulos hauftus,ui numinis ifte liquor .
reparabatur. Quod ubi compertumeft.quodfucrat exhauftií, continuó reconditís
oísibusinfudere:&poftínfufionem liquor ille neep creuilTe,necp decreuiiTeuífus eft
Exínuéto ibidem thefauro díuae Virginis arainftaurata.Quin 8c" paucis pôft tempo
ribus,eximrj principis uxor, cui Mathildi nomen erat,8¿ inteftinorum dolor tribus
annis inceflèratJiuius fama c5mota,in Vngariä peregrinaturtatqj adíto íacello,mox;
penitífsimo crudatu liberata eft. Sed addextrae anulum redire cogimür.Mercurí/
us Vngarico genere natus,8¿ Cathípaní Alberti praepofití pater ac bafílícae. Alben>
4« fisacdituuSjquiuítarquondápoliciccrenundaratjUtreligíoní expediriusinieniiretj
quum Ladislaus rex ímperaflet tumulum apenri.nc quid è fanfli regís relíqurji
fubtraherctur.cum plerífque alrjs quiíépulchroinha:ferant,regiomfluproculamo
tus eft.Is trifti uuku repulfus abrj t: S¿ quum monachus eflet,in íacrum chorum íé nv
cepit. Vbí quum pudore furFufus grauíterangeretur, quöd ianc"tifsimii corpus neep
uidere,nccjofculisattíngerepotuíflet:ecce iuuenis quídam intepefta nocíe coram
adflitit,forma íncredíbili,libcrali facie , candidifsimocp habítu,nefcío quid byflo in*
uolutum deferens : Accipe ( ínquit ) Mercuri, quodoptafti: 8c" hoc donum prerío*
Hfsimum,quod tua: fidei committítur,commendatífsimum habéto,aíTeruatocp dilú
gentifsimè.St* quum tempusdabitur.ipfe depromito.Nocbrnis facrís riteperaebs*
fo Mercurius petita latebra,rem tradítam explicat:fànétiregis dexterâ& annulû inue>
nit,iuxtacp admiratur,ac numíni gratías agitjs ad Carpathrj montis radices fecefsír,
qui Tranflyluaníam ab Vngaria dirimit, oliméj ripenfem, riteriore'mue D.aríani
ab ulteríorc
ab uleeriore SíTranfalpína diuidebat:ubi cccnobium quoddá lígneo opere confer
(fturn oubernaturuserat.tanto dexteram ftudioaíTeruaba^utnecp fibineq? alr) ere
dcrcauderct.Tcrra;committercfatiuscíícratusJínfodit,&: quotidianas ex mona*
chis excubías ínftituít.ne quo modo furripi polTet:índies promendí tempus dari ex*
pccubatjquín&huiufce reí cccnobr)aucbresadmonuit,ut parí ftudío Curarentrde
mum id ex ordine Ladislao regí, quem uirum fanc"hfsimum eíTe íntellígebat,apc-
ruít.Moxregis edicto,pontíficum optimatumep conuentus habetur, ubi folennis
dies regía? dextra? extempló decernitur.Deinde cum uniuerfo Ladislaus collegio
íacerdocum,dextram diui Stephani reconditam oftendit,baíílícaeqj intulít:quam
magno deinderumpru.acditifsimoapparatuinftaurauic,multiscß pagis,oppidis &
t07' prouentibus donauu.Id autéSalutísannofupramílíeíímumSeptuagefimooAauo
accidiíTe,illius cccnobij fcrípaetpríuilegíafanéteftanturjabbatíamqjRegígdextrac
nuncappcllant.Ciu'tempeftatenoftra Antonius SalonenfiSjUÍr magno ingenio, ac
facrislíterísnon mcdiocritereruditus,prefuit:5í priuílegia,undehaecaccq)ímus,no
bis oftendít.Sedilludomnes ne fan's quidem admírarí poterant, Stephani corpus
mpulueremredacT:um3nilpncterofíáíupereíre,& ea quidem carie iam abfumpta:
contra uerô dcxtramanuli gcftamíneprardítamjíntegram permanfiflè,necp ucrmir
bus.necp líuída? fuiiïè obnoxíam uetuftati. Qiiáná caufa potíus dextra.quàm caput,
& cor Deo dícatífsírml,fe acarie uindicaredebuitCnêpe quiadexterapíetatisoírni
fericordia?merat,qua:épeculiaribuslQculis,calamítofiísímocuícjeleemofinamero x«
gabat:illud omnes míraculum accidifïè confirmant. Quis enim íllud à diuino Serua
torís noftri ore promanaíFe ¿nfkiabítur:Beatí míferícordes , quoníam ipíímifericor'
diam confequentur.Merítoigíturmanusillacorruptíonisexpers rfTe debuít,qux
neminem mendicarc,efuríre,íncaptiuítatecp autquauismiferícordiaiacéreperpeflá
eft. Proínde díuum S tephanum,nec iníuría quidem3prímü patria? patré.omnes una
noce c0ngeminant,-& pranienerantur.Eíus obitum incendia multa,terrarmotus ,ac
uaría porcenta fequuta funt:ítem décimo calendas Iulias duo íoles in corlo uifi : netp
fames Sípeftilctiadcfui^beliorumq; calamítas.Henrící Stephanicp temporibus.ua*
ría quocp ín Italia gefta funt* Guilielmus quidam natíone Nortmannus , Ferrobra^
chius ex cognomento dí<ftus,ne medíocrem quidem Hetruría? partem cum tota Fla j»
minia poíTedifTe dicitur. Huíc Trancredus pater fuír:fratres uerô undecim , Samus,
Gothofredus Robertipater,Drago,Trancredus,GMnfredus,Malogeríus,Rober^
tus cognométo,Guíchardus,Rogeríus,AlbcreduSjGothofredus & Frumentínus»
Trancredum ¿ comitibus LombardigpromanafTe ferut »Guilielmus ccfïàntibus Ita
lia; moribus.cum Molocho Graco.Apulíae Calabriíccp prouínciam Conftantímv
polítaní lmperatoris nominegercte,ttcm cum Salernitano Capuanocp príncípibüs ,
foedus init:ut expedítíoncm gloríoíam adoríantur,Sicíliam diu à Saracenís occupa*
tam.aprophana Barbaria uindícent,ac demum pradaminfulajqj ímperium, fie fen
tentiareseuenerint, tripartito diuídant. Quatuor exercítibus ex compoííto adoríun
tur,accaeííscaptis 'uehoftíbus,infula tota potiuntur. In praeda quidem à Molocho 4«
feruataarquítas.fedindominatupnctermiíláiquando ex Graecis tantùm oppidis .
prxfidía&magíftratusimporuit.Conceptumhincftomachú Guilielmus dífsimu-
Iat,cum utroeß principe in Calabria fe recipit. DímiíTís deindefocrjs,cum proprio
exercítuín Apulíam díuertít.obfídetcp Melphiam,eamqj facia deditíonecapit,Mo>
Jochus accepto nuncio ftatim adf*uít:6¿ dum pro porris & mccnibuscaftralocat, Fa-
cía a Guilíelmoeruptíone.cum uniuerfo ferè exercitu caeditur imprudens . Quare
1<í0* magna confeftím prouincia? parte potíturhoftís.Quum annofalutis fecundo fupra
millefimum,Germaní Henrícum Bauaríac ducem Caefarem declaraffent,iscp Gallo-
rum Ô£ Metenfium bello remoraretunccceSaraccní Sicilia exaclí, duplici claíTe per
Superumlnferumqjmareltalíam repetunt.Hínc Capuam occupant, hinc Barum fi
obfident:cuinifi ab Vrfeolo duce Veneto,8¿ Gregorio Capítano,quod magiftra-
tus imperial's nomen eft,fuíflét tumultuaría dafle fubuentum, iam de urbe foret a-
л.
PEC^ÏÏ/S /Л LIÏÈt /Л ii7
&im.InfequentiannoTurci Pataftína potíti, Hieiofolymàm cápíunriátqiie Ë)omi
nícofepulchro,item caeteris bafilicís finitirriis manus díuino numinc abftínfchh A»
drícnfes etiam qüum Venctias ínfeftarcnti apud Lauretüm 4 qui Padi Athefisfy o>
ftíáuküs íntcriacet,ab Othone Vrfcolo magna clade fuperati» Defurtcfto Güilíelmd
Drogo frater Apuliam occupat:fed à Capitanó áb lmperatóre mifíb, paulo pôft eíy
citur.CapuáHcnricí Prj operaàSâracenis liberatür, utfuprárCtulimüs¿ Veríihi irh>
pèrante Corrado, qui fucceífit Henricö , qüum Normanni Grarcicp Apuliam tché
rcntjínterAüfidumamnemSíOlíuentrmurbemjmagnísuíríbuSjderegíoilis ímpé
riodímicaruntrdemúmcedentíbus Grarcis ,; Normanni uidoriam adépci funt.Itcni
añilo duodécimo fupra milleíímum Colomarinusuirfan<frift,imusih Stocheraueníí
óppido ¿ fuípendío martyrrj coronam na&uscft,ibicß fcpulrus:fed infequéntíanno
àMegigando EbeftatenfiepifcopoírtMedelíchamhonorificétranslarus.lccm Efne
ftus Sueuorum dux,ab Albertino comité inter üenandum fagittacónfoffuá imcrrjt.
Orto ínter Corradum diuumcp Stephanum bello, Erneftus¿ qui à Conrado defece^
rat,ád dedítíOnemqjredierat,uná cum Veíardo comité in Alemannia ca*duntur.Rö
dulphus Burgundiaerex,quû Corrado lrripcrätori regnum commifificr,quod ipfe à
fuorum feditione tueri defperarat,ex eo tempore Burgundia in iûs Impcrrj concek
fiiTeuiiàeft.quamquuminuifus adr)ffet,totäm ferro ignicp uaftauit+Quoquidem
tempore fol íngentidcfeftulaborauít:acSafmatac Chriftianí hominis ígharí, quüni
GeYmaniammuafiiTentjVirbinamurbemfrequentiffimam in Saxohum fmibusß'
tam,magnaciuiürnftrageoccuparuftt»Sed ab Imperatore еха<&,т0хшЛ1'3исеТ>
gales^raCbfurltiCorradus autem anno falutis trigefimonono fupra millennium,
baud multo poft rege Stephanú,ínípcrrj uerô quartodecimôjdië pulchcrírrie claufit.

rervm vngar1öarvm decadis secvnda


Líber se cvn dvsí
OSTQ.VAM Gyslae opera 8cártej Petrus fancfnTsírrií regís ¿ fórore ne^
pos,orbato lumínibüs Vazule,regnö pötitus efr,eô írííolentiaS euccftû fe
runt, utnon tarn ex genere,quam rcrís'Teuthonurri möribüs cucia géffîf
feuideretur.Sé nan qj é rege creato,intoIerabiIem tyrahnum exhibuit, ne
quediuiauunculí üeftigiafecftari, ñeque regia? maieliátís officium cum decoró fcr^
uareftuduit.A' principio nobíliífimum qucnque habere ludibrio, intuirieftere fu
perbíaplus quàm barbara, A lemâhis plus aequo credere, gererc cuneftá eorum àrb.
trio, fuos afpernarij & habere pro feruis, magnifacere percg: t :ios, & externis ufqv?
quaqueblandirí. Arcibus ac oppidís Teuthonum pra?fidia cuneb's irhpöriere, ex
his quoque creare magiftratus,Ô£ fibi cuftödiam adhiberc,pecüliarem pópulum
bomínarí.AccedebatíntempérantíflimalibidOjíngéscp lafciuía homínis,quo ímpe-
rante,neulliquídem ingenua; matronas tutapoterateííepudicítíá. QuínoYuírgíncs
Símulieres à fuis íátellítibus, prartoríanisque milítíbus paífim ínceftabantur. Sa'pe
antiftites.nonnunquam etiam optimates ad regem ex compoíítoconuenere,pro^
fiifis^ contendere precibus,netantú malís acpetulantibus hominíbus indulgeret:
TcuthonesadmoncretjUtfemodefíiús agerét,pudicís mulíeribus abfrínere"nr,uím
demumomnemirthiberct.Afseuerabantetiamhaud paríí effc dubítandum,nequa
txhacinfolentium írripfobúatc nouitas oríretunquae íí acciderit,quä dn auerterent,
irritam ín pofterum pcenítentíam fequu turam. Contra rex óptima confilia íperñere,
o£pracinfolentileuitateínterminari:fe,nifimonítisabftinerent,quaí ex ingénita inù
quítate acScythica improbítate darent,eóíndtgnatíonis euafurum,utpotifsimos
ordínes,item prefè&uras 8¿ magíftrátüs omnes Teuthonica tahtùm gente comple-
Kt,ut ne mínima quidem munia Vngari dómyriilítiarcp gererentrímmó fe in eorum
poteftatem.uniuerfam Pannoniam redacbirum.Ad poftremum ííludadrjccre, Vn-
gariam ideirco nomínat5,quia perpetuo arigore agí oporteret. Que quú ínfolen.tifsi
m¿ ia¿litar«,dira: coníurationis femina iecíKquippé Vngarorum animi eô ufque íxú
t tatí,
tati , ut omnia,quàm tyrannidé perpeti malint, Quare tertio initiirrgnianno,r.o unit
tis potinabus/acerdotûq? collegrjs.optimatesjpj a?fecti legatiq» legtönü , & t"buni
milítú cû exercitu,ad unû omnes inPetrû coniurât.Clandeftina ínter fe cScilfahabeX
inquibus dceâigêdo regedeccrnút:& qué eius loco fufficerét,rcgia Шгрепаш, affc>
cbtèdifquirant.Augebatindignitatem fuperiorum memoria prinripum, quinort
folum Patres patriae iure appellati,fed mérito inter Díuos relati tueranu Ad omni
umdifquiiïtionëfuccurrebatunus.quiab Vngaris Aba, à carteris Albuínúsdictus
eft,pleríqueOuonemnomínant. Hicdjicta forore díui regís, prac faíifta affinítate.
nimís emerferat.Proinde hunc,abdícato Petro,regc crcantrinq? caftra ferunt,ut à mi ,
litibusapprobetur.Abhisacclamationibus exceptus, &rex continuó falutatuSjM »•
Petrumacíem educiiubeuQuodubí Petro fignificatum eft, quum ín fearmapubIL
c¿fmí,&regn¿hoítempronuncíatum eííe cognofceret,ab omnibus defh'tutus, in
Vindelícíam,quamnuncBauariam dícunt,iterarrípuit. Vbí regem euafífíe Vnga^
ríaintellexére.ínBudam cognomento Barbatum,malorum omnium auebremfe»
conuertuntJnчIftШatimhuncconcîdunt,duobusШrjsoculoseruunt.Sebum,quiVá
zulemiuflTuGyslccexcarçauerat,amputatismanibus pedibusq? perímunt. Careros
regis amícos& familiares partim lapidibus obruunt partim ferréis clauís attrítos,
crudeli morte confîciun t.Aba igítur regno potitus, habita concione , nouitatis cau*
fam explicatrfenonambitionelargítíonéue alíqua,fedui regíumdiadema fumpfik
fe:P«ríínfolentiamintemperantiamcprefert,de fe omnes bene íperare iubet,8íad to
bene uíuendum hortatur . Мох omnia cius edicta, leges bC decreta refeindír, anti
quatqj.ac noua promulgat.Coniurationisprincípes tres fuere, Vífco,Toizlanus,&
Peslucz,qui gentislibertatem falutemcp querebant,acregnum regio íangüinípracft
pi tolerare non poterant.Víx Aba tribus annis plane rep;narat, ecce Petrus сит ma
gnísAlemannorú coprjs in Vngariâirruit: Henricumqj Tcrtíum,Corradicx Gyk
lafilium,cuiusauxxIiumimplorarat,fecum ducit.Contràrex, quumPetrum ab Ale*
mannis exceptum,& auxilia ualidiffima coníéquutum nouííTet, legatos ad Imperar
.«•4» torem repente mittít,anno Salutis quadragefímofecundo fupramilleíímum,antc
quam isVngariae fines attingeret,quibus ha:cmandatadantur:C3?íáris uoluntatcm
percuncîentur, an exa&i Petri gratia cum Vngaris bellum, an pacem uclit : utrum j«
potius optet,enunciet:utrunq} ab Vngaris facile exaeturum. Ad hace perquàm bre;
uiffimè Caefarem reípondííTeferunt:Se perpetuas fuorum iniurias , Sc inuftam prav
teraequum &fas Petronotam nunquäperpeflurum:fed mox pro uitandis his con»
tumelr)s,quíd &C quantum ualeat, oftenfurum.ne qua ex hac patientia,ca;teris poft>*
hac accédât audacia.reges apud omnes gentes íuo iure íacroíanctos efíe oportcre»
Adhaecillifubiecere,nullaPetrumab Vngaris iniuria fuiíTeafFectumrfed regio po>
tíus diadematehoneftatum.feípfum fibi tantumobfuííTe, cxTexuííTé regno. Reges ía
croíandos apud eos femper hábitos, tyrannos tantum tolerarenon poíTe. Deínder
explorataHenriciuoluntate,fuccenfus Aba,comparato repente exercitu, ex utraqj
Danubrj ripa SC Auftriam bC Bauariam inuadít,hoftes audacia uíncere mauult. 4»
QuaccunqueofFendítjOmníadírípitj&uaftat: qui occurrebant,omnes íuxta cardít,
capit fefe dedentes,& Tulnam ufque dífcurrit.Mox abacb ingenti hominum peccv
rumcppraeda,ín Vngariam fe recepit:deinde altero Carinthiam exercitu íubetinuay
di* Sed Gothofredum prarda onuftos ad Patauium hoftes aggrefïum,exonerafïc fc^
runt,Dumha:cagebantur,Henrícus Colonia: Pafchaz anniuerláríum celebraban
iibihabitoconuentu, de grauibus Vngarorum iníurijs ad principes retulít. Fit corú
fultum,ut íngens in Vngaríam expeditio inftituatur , captiuí сит аЬаЛа pneda ar*'
mis tantíim uindícentur. Aduenere íterum Abaelegati, qui íntcllecta Germanorum
uoluntate.Henrico omnia quae uellet fepracftituros.itemcaptiuosadunumreftítu
turos pollicentur,dummodo Petri reftitutionem dímítteret,quam mortegrauius to s«
leraturos profitétur. Contra uerô id potiffîmùm Imperator aftec*abat,quod Albem,'
efflagitatione ducis Auftriar,qui fororem Perro comugarar,eí ultró receperar, fecm'
niño


V E G\АЪ I S IL LIVETt /Д zip
niño Petrum in Vngariam reftimturum.Sed ab intenta expcditione, à Gothofrcdo
Lotharingorum duce, 8c* Gozílonis filio, qui in Germania res nouas agitabat, reuo
camr*Affidualegatione Imperatoris anímum eludere Aba conatur: quippe qui in
fequentianno oratores remittit,qui depaceagerêt: promitterent captiuorum libera
tionem,qui fupereiTent:dehis quâr reddi nequirent, ipfum cumulate fatísíacbrum»
Refponfa índe referunt, Cxfarem de componendo bello nihil adturum, donee in
Bauariam uenerit,ubidetrimentapeniîtet:8<: qui praeter a:quum8¿ fas krfî fuerant,
componendis rebus adfint. Paulo pöft non modo in Bauariam, fed Iaurienfem ufcp
agrumcaftramouit:8c"quumadRapezam8t Araboncm amncm.quem nunc Ra»
to banappellant,Bratíslaí Boemiae ducis cófilioperuenííTet.munítiones Vnoarorum
offendit,qui turribus,aggere ас foífa aduerfus Alemannos ibí fe muniuerant. Inte-
reaper internuncium Aba ab Henrico ídoneum reftituendorum captiuorum tem-
pus expofcit,&: maxima dona pollícetur.Largítionibus igítur allecbis hoftis , 8c" ne-
gociorum mole grauatus, accepto ingenti donatíuo , in Alcmanniam fe recepít:ue-
niícp Byzantíum,quod eft Burgundiaeoppidum.Rexautem ratus fe pofthac tutum
forc,acmmieribusobftTmxiflchominem,8c'eörcdegiffe,ut quodcp maximum cum
eobellum fe facile compofiturum fperet:ufqueadeô infolens effecftus eft,ut corn peti
toreperniciofior eflè uideretur,quippe qui 8c" fouere humiles agreftesqj , 8¿ in nobi-
les immaniter faeuire cœperat.Hinc infolentiae Petri obliterata memoria, & recentío
м ra Abaefarinorapra:dicantur; utpote qui optimates abomínaríjSCignobiles magni-
faceré uidebatur.Quaretantanobíliumoríturindígnatio,utad unum omnes con-
ipirarint.Eç quum nonmediocre Petri defiderium hos inceíferit, hoc príus monftro
rempublicam hberandam cenfuêre»Sed patefaAa conípiratíonc, quicuncp capí po-
tuêre,indicbcaufa,ultimaexpendêrefupplicia4. Vnde tanta in regem conflatur in-
uidia,utuíxeuadere poíTe putarctur. Sed acceffione fa?uítíae falutem fibí fperans,
quumquadrageíímaleíeíuníum Canadnrjageret,exhís quínquagintafub concilrj
habendi practextu íamdudum accítos,mox in uincula coméelos dàm à militíbus
contrucidariiuffit,quibus nulla curâdorum príus anímorum cft habita ra tío, Quod
ubi Gerardus Canadieníís epífeopus íntellexiü, acerríme crudelitatem regís íncre-
3" puit,eíép extremumuita: perículum ímminere manticínatus eft. Caeteri,qui fuper-
íuére,fuga fibi falutem compararunt : conuenêre ad Henrícum,apud quem hominis
feritatempraedicabant.Níhilillí antiquius eñe ref«rebant,quámnobílitatem extirpa
re,ílluftrare humiles,cum ruftícís conuerfari, colloqui,& obabulare+Proíndc Caria
remimpenfiusobfecrabantjhancpatriciorum peftem ¿ medio tollcret,quando АЬаг
fcelera extremo fupplício expían deberent:quippc qui ñeque promiffapncfttterat»
ñeque captiuos remíferat,necp Bauarorum damna refarcierat. Succenfus his admo/
dumHenricuSjdiffîmulatohofiili animo, 8c* соаЛо ingenti ex Norícis,Boemis8c*
Germanis exercitu: in Auftriamdefcenditjfimulcp fîmulat, fe id quod ínter ipfos
conuenerat, ab Aba exac1:urum,8c" mox fein Germaníam rediturum . Interealegati
4° àregemiffi perfugas Vngaros repetunt,eoscp uarijs criminibus infimulant:quôd
hiomnis diifenfionis 8c" belli fint audores,pacemabominentur,in qua tutô grafli-
rinonliceat. Item quod uictum &C dignitatem è máximo quocp facínore tueantur, Ъс
difcordiarumfeminafemperfeuerínt:proínde impenfiíis orant,ut auteos imperio
Romano exigant,aut quod cumulatiffima remuneratione rependet , immortalis lo
co benefici] Se" perpetua: pacis gratíahos АЬаг uinclosreddat,Contra Henricuspo
ftulatarecufat,cuicp afferens lamentandi effe potcftaté,ne lamenta quídemferuig
interdici,mentem pro uírili parte difíímulat.Legatís re ínfecb dímíffis.á Sempronrj
agro mox Vnoaríam ínuadit : fed cùm Babuthi ítínere , Rabezam amnem ftagnan
tibusaquis trarj cere uellet,quum nemoribus,tuminundatione maxima, iliac tranfi-
io renonpotuit.SedcumVngarommduc'hi Arabonis 8c" Rabezae ripas fubiret,illu-
cefcente die confcendit,ut uado utraque flumina tranfiripoifent. Ad laurinum Aba
occurrit,eduftacj acie fe hoftí obrj cit,ratus fe uídoria facile potiturum , quando fe à
t г quibufdam
quibufdamBauarisaccrpiiTcaffirmabaUmpcratons exercitum non efle magnum:
fed cum paucis coprjs.utaliqua donarecípetrt,feftinaíTe.Poftquam conferendaepu'
ItUl.UMi[/«U4.v-r.r, , t
gnx copia faДа eft,collaris ucrínq» hgnís.Sí obftínatíffimís quoqj pectoribusutrinqp
concurfumjindcxcrocomuHcnricusn'nfiniftro Albertus Petri affinis prcfidet.Vn
gaví,quiprae Abxfauiiuaad Imperatorem confugcrant,ín prima acie pu gnant:obíe
cru m Vngarorumagmenhortantur,utà ferítate regís derícíant,ac Petri partibus
adhxreant,neíntcftmo prxlio pariter utríque concidant.Contrà üli hos proditores
appelIare/xuííFimquxqueimprccari.Ad hxc Aba magno agmine manum — ce
confe
ret-Cjperfugas&prodítorcs uíquequaquedifquírere, utín medio prxlio pecnas CXI'
pat, Quum hxc Albertus intellexiffer,laboranti cum Vngaris Petro tuecurrít, acerri to
rnum prxhu inítauratur,magna utrincp ftrages orítur.Dum confertim utrinq? dimí'
cacur,ac ncmoaltcri cederé nititur, itaMartis opus feruere uidetuf , utín cSmunein
oamescxdemconiurafTeuidcrentur. Deindctam ínfeftísutrincp animis pugnatu,
erad triados res peruencrít.Nam quum Henricus cum ualidiffîma âcie fe medium
íugefflílct,ab extremis utrincjueprxfidijs concurfum eft. Intereadum exdes iterum
in(huratur,8£ pari utrin que fpe pugnatur,iam Aba fuperior euafiffet,fifidosfibt
prxFectos ubique habuiffet.Scd pro crudelitate iua quummultos fibi infenfos reddi
dílfet^exhocmultiínmedio prxlio abeodefecé*re,quippe qui conculcatis Abac fi>
gnis inaducrlamfeacicmträftulere.Quare Vngari loco fenfîm cederé coacti hint*
Aiemanniquoqjplcríquctraduntjab initio pugnar cum cccleftifïgnorenuemin ae' *
re nebulamapparuiflè:moxhincuentumufqueadeô uxfànum fuiiîè fufcítatum,ut
puUicrem Vngarorum lumíníbus intolerabilem obrjcerer,liberumcp obtutum impe
diret. Miraculumhincedítumfuifíeafi'irmantjquia paulo antè quàm pugnam íni-
rêt,ab Apoftolíco legato , Abx ас Vngaris,ob iniuftam Petri exaeb'onem, promul'
gato anathematCjhuinana confuetudine fucratinterdicTrum.Sed quum prxlium cm
entiffimum diu prorogarctur,Henricustandem,neincruenta quidem uicloriajhcv
ftesmdit,fugauít9fAbaincKnatoexercitu,traie(fi:ocp Danubio, adTibifciamnisui'
cum effugitjubi multas nobíüum cxdes olim patrarat ♦ uico Scoebe nomen erat : ibi
à fuis cxlus eít,5¿ in próxima xdc fepultus.Non multís poft annis corpus eíus efFoC
fum,cuius fudarium cum paludamentoincorruptumrepertum eft : quin Síuulnera jo
obducla cicatrice curara. quare ad cccnobtum,apud Saar ab eo exxdifieatum , deiiv
detranslatumeft. Imperator duYicílipotímsuícloríajcVfufis &Г exfis hoftibus in ca>-
ftra redijt. Ac ut merítas Deo gratias ageret,depoííto paludamcto/umptocp cilicio,
item nudis pedibus^orreclohumipectorejacprofufis coram legíonibus lachrymis
antè facrofanctum &falu tare crucis fignum procidit, immortalem díuínx benigna
tatigloríam retulít.Immortales quoqj gratias egir, quôd Vngarorum manus euafe^
rat,fxuitíam eorum Sí uíres diuina opc repreílerat. Eadem quoqj religíone uníuer'
fusexercitus Deo laudes ac íacroshymnos concincreuifus eft, utlmperatoris exem
pío diuinumbeneficíumrecognofceret.ExTeuthonibusíágíttariorum arte innu'
meramultitudo defiderata3ex Vngaris numerus paulo minor: qui poftquàm terga +e
uertere occccperc,iàlutem fibi fuga compararunt.E'cadauerum rectore aliquot men
fibus nemo iliac iter faceré potuit, undelocus ex utraque lingua fibi nomen inucnit*
Dumuictorexmgentilaborere(pirat,milesq» aut corpora au tuulnera curat, Vnga
rícae rcipublicx legan continuo adfuere: uim,prxdam,cx' agri deuaftationem deprc
cantur.Petrum regem repetunt,quem Abxfcclere exaclum indoluere.proinde ue-
níamcxorantjSí CícíárisedícTraíeruaturos poltícentur. Benigno hilarícp uultu ho»
CxlaradmifitjOrnniacßpoftulataultropraeftiturum fe recepit. Poft hace una cum le^
gatis acexercítuuniuerfoAlbamperuentúcft,ubi in arde diuae Genitricis Petrum
regnoeieclumhísritéreftituit*Díadema,fceptram,caeteracpínfigniareddidit;cx:re^
gem Vngaris, Vngaroscp regí reconciliauit*Omnescpantíftites & optimates Ca>
taris edído in regis manus ultrôiurarunt,fepérpetuôeius^mperata fa¿turos,necp
■« ' , • • legítima
VEC^DIS II LI3EZ //. ¿zc
lcgítímaunquamobfequiádetrcñáturos.MoxrcbuscompofitíSjpácata^Vncarí?,
Heriríais Ratisbonarn fe recopie: Petrusq) Alemänorum auxilio, recuperato regno
potítur.Ne minus quídem in hoc,quàm Boemico bello,quod ante Vngarfcum \ pri
moimperrj fui anno geftum eft,preclarum fe Henrícus oftendit»Quare a Carolí Ma
gnifanguine,quando Gysla mater, eademq? Corradi uxor,inde genus duxífíe fei>
lUr,haudquaquamdegeneralîeuidetur:immôinhoc tanti gloria principis repullo
laífeuifa. Sed resaliquanto altiùs repetenda.Boleslao Tertio Boemía: DuriJMe
fconem Polonorum principem,Gracouíam dolo erípuíffeferunt.Poft bellum dein
de geftum Sígrauíffimam agrorum uaftat¿oncnv,ihducia; demum ín dicta:: ítem ßa*
to mtufn.ut Gracouiam ambo duces conuenírent, ib¿q¡> de perpetuo fordere decenio
rent, Boleslaus accepta fidequurnueníflct,ínconu¿uío captus,ac luminibus orba.»
tuseft,comitesimman¿tertrucidatiomnes,pra4er VrfouicenG.s,qui fraudis confci],
hofti dominum facinorofifllmè tradidêrc Hídomum reucrfi lamirem Boleslaífra*
trem,pari perfidia perderé íbident*QiiareTocharcs,quiVrfouícenfibus,opibuso£
forrunis longe pracftabat, íuuenemfub prartextu uenationis in fyluam trahit, tra*
cbmqj ас ftipití alligatum fagíttis tonfodí íubet. At Ouaras cius famulus , claro elar
pfusadfuostranfuolat,domíni periculum populo exponit. Quiraptís ocyfllmèarx
mís,infyluamproperat,prodítoresadorítur,etobtruncat,lamirem morte liberatum
reducit.Mefcodeíndcaperto Marte, cum ualidiirimis Boemiam coprjs adoritur,a'
" grum longé lateqj populatur,pagosincendit:demum Pragam obfidet, eamcp bieiv
niô fame laboran tem occupât. Vícegradenfem arcem capere non potuít, quando^
quídem femperin lamíris fide permanfït+Fucrat Odclricus Boleslao fratrr quem
Henrico Impcratori, eximiae educationisgratia,pater dederat inftítuendum.ls aece
ptaMefconis perfidía,clám ab Henrico dimiiTus3cafteUum, cui Dieuíczo nornêeft,
fubít.extnde coacto milite,montes repente occupat.Pragar urbí prómínchtes.Mox
difpofitiscircûxneatoribus.clangoribuseoscunc'ta complere íubet, Pragíníibuscp
per pneconem nuncíat,uic*tos pra*lio Polonos in fugam iam dudum conrerti, uic. p
rem cum coprjs adefle príncipem.Quum Polonorum prcefidia Praga: impofíta , híc
rumor íncelliílct,perculla metu profiluerc. Pragcnfcsadauclisammis, hoftesfun
|9 dunt/ugantqp multíín fuga carfi.Mefco fpe fuá fruftratus,quàm plurimis defidera'
tisPoloiiiamredrjt.Odalricusurbepotítur.Sed fortuna uiri,moresimmutauir,c|uip
pe qui quum fratrem fíbi xtatis beneficio pr¿cferri confpícaretur,ambitíone ductus,
eioculos eruít.Vari-isfacinoribusc!aruiuQ,uuméucnatíoneredírctjpuelláuic{¿rue^
ftimentalauantem,ruftícal i genere natam,líberali facie, forma eleganti, &C uenuftate
mmiajCuiBocenacnomenera^primoobtutuineam exarfít,accedebat fuauifíimuivs,
uírginiscloquium,ingenuíqj mores , quibus is mifèrrimè captus eft. Han с m ox i muV
tíi íamjliaríbusuxorcm accepit,ex quaByzetifsaus natus eft. Qui ubi adoleuir,tanta
fuitaudacia,utlud¿tham Othonísfiliam, Ratisbona? in fancb'monialium ccenobío
permanentem,fola fama peramarit,camcp clàm ¿ loco facrO fubtraxerít. Pater quum
40 banc multís ualidíffimiscj» coprjs repeteret ас и trinqj acies cóítítiflentjuditha in mt'
diumprogrcflà,Sabinorummore utrunquereconciliauít. Odalricus deindefilíum
Morauia: praefccit,quam àPolonis magna ex parte occupata,deletis hoftibüs¿ín po*
teftatem fuam afferuí t»Quin êC innumeram Polonorum multítudínem,qui bello ca
ptífuerant,ín Vngaríam uxnundandosmífit + Boleshus Gracouia: excarcatus,uv
tcrrjuOdalricus quocp filius uita exceíTitjquod quum Iamír accepiftet , nepotí Boe-
mia: ditionem fpontè conceflít.Huíc quinqué ex Iuditha fuêre filrj,Spitígneüs, Vra*
tíslaus,Corradus,Iaromirus, & Otho:quórú numero fretus,inauum,Polonorum
principem arma uertit.Gracouiam ui captam díruí t. Gnefenium regíom's metropo-
lím díripuit,abftulít crucem auream trecentorû pondo. Henrícus igítür Tertíus gra
,0 uiterindignatus,quôdPoloniaminmn4ifuode
xit.Qui aRomano imperio ducatus illc fubíecbs erat, quotannisq? boues centum
Ôiuiginti,itemingenti puftulatí quínquagínta pondo penderé cogebatur. Quare
t 3 Imperator
zzz Л KT. VQKFimi ЛЕИ. VNÇ^Tt*
lmnerator cum Othardo Saxonum duce,à duplici latere Boemiam inuadcre decer-
nit.Sed quum regio fyluis lit obduda,in primo aditu paru profperè rem geffit:quan
doquidem equítatus nemoribus impedítus , & ab infidrjs circumuentus , uix multis
defideratíseuaderepotuit.Othardusingrcffus ferro ac íncédioagrumlate uaftauít:
mox abacb maxima pnr da, in Saxoníam ferecepúvln fequenti anno HenricusÔÉ
Othardus,mftauratis &aucbsexercítíbus,Boemíain rcpetunt,fyluam miedlo igni
ttanímiKunt,exín totam regioncm populantur Ъс incendunt» Odalrícíí 8¿ Byzetif-
laum Praga: obfident: urbem Seueri pontifias confilío ,qui no&u in caftra prodie-
rat,occuparunt.Dedcntibus fefe Odalríco acByzetíslao,leges ab Imperatore pro ar
bitratu datac,exacra tríum annorum uectígalía* Síleíía quotannís trigíntaaurí, quiiv ■•
quagíntaargentí pondo,Bocmía: príncipí tantumdarc íuflá.ByzetisIaus deindeVn
garíam aggrcdí aufus eft, quae quû propríjs legibus uteretur.Romano imperio parc
rerecufabat.HoftilefolumingreíTus,conuocatísBoemix primoríbus, Spitígncum
prímogenítum fuçcefforem fibí declarauit.Reliquos filios,diuifa ínter eos Morauia*
fratri parère iuflît.Moxîciluantiffîmafebre correptus obrjt: corpus Pragam in anti*
quorum monumenta relatum.Spi tigneus Boemia: fufeepit Imperium , Sed ad di'
uertículum reuertamur+ lnfcquenti poftreftítutum Petrum anno,Henricus Vnga
riamreuifit. Quem rex Petrus tarn mirifice'excepit, ut ab eo regnum,utreueraacct
derat, fe recepiflèoftenderit, cum omnibus optímatum magiftratuumqj ordínibus
obuiamprodrjtjdíademacumauratahafta detulit,moxcp magnificentiffime dona> *•
tum in Germaniam remifit.Dum hace itaageban tur, Andreas, Bela & Leuenta, qui
iàncti regís iuíTu extorres in Boemíamau?ugerant,e^eftate affe<flí,in Poloniamfe
receperannubi à Mefcone Polonia' principeDenigneíufcepti.óc' pro dígnitatc tra-
¿latí funt.Hactempeftate ínter Pomcranos Chriftianac fideíexpcrtes,Polonorumq»
uecb'galcs,8£ Polonos qui ad fîdem fefe conuerterant, orta dífeordia, Resarmisagi
cceptatquia annua ue&ígahahíPolonís expenderé recufabant, contra ílli ui exige-
re pergebant.Verùm quum um'nque acies conftitíflént,utríque genti uífum eft, ut
commodiùs faluti publica: confuleretur,ambo duces ímgulari certamíne litem din*
merent.Sí Pomeranus caderet,poftulatatríbutapenderentur: fi uero Polonus, íus
omne tríbutorum amitteret. Placuít populis utrífquc conditio+Sed quum Mefco ac * 0
filrj fingulare certamen reformídarét,Belain medium prodíens:Siuobis(ínqu¿t)
Poloni placet,utpro princípatu ac dígnítateueftrain certamen ipfe defccndâ,quanv
uis me pagano prophanoqj hofte nobiliorem reputo,hoc tamê" ultrô pro uobis fub¿-
bopericulum.AccepitMcfco,quodBeladetulerat,ac granas egit:necíiibrogatum
quídem perduellionem Pomeranus ipfe reculât. Quare ubi íé certamini ambo com-
miíere,cum infeftis haftís primo concurrerent,dícT;o celeríus Bela hoftem equo de-
turbat, mox gladío confoflum proftrauit humí» Bellum &C caufa ííngularí certamíne
dírempta: Pomeraní fe Polonorumuecligales profitétur , ue¿ligaliaríteperfoluunt:
S¿ quotannís ftatuta tributa, fine controuerfia, íe pofthac expenfuros pollicentur.
Mefco,qui Bela: opera ui&oríam ac dignitatem cum íalute fibi comparara t, neingra 40
titudinís reus eíTe uideretur,Belam non modo multis muneribus affecit : uerü etíam
filia: nuptis, & Pomeranorum prouincia ampié donauít,& pro uíríbus homíhem
quotidíehoneftauít.Bela ex Mefconis filia Geyíám Ladislaumcp fufeepít : Andreas
uerô&Leuenta,quum fe regio genere natos cogitarent, 8¿ apud Mefconem longé
ínferiorem,tanquam mendici fe uitam degere reputarent,fortuna: índignitatepercí'
ti,relí&o fratre.ímpetrata miffione abiere* Quum ad Lodomería: regem appuliiïet,
nequáquam admiífi funt.Et quum ubique prohiberéturhofpitío.adaucla deípera-
tione,in Cumanos,rcconditos Sarmatíccpopulos,penetrarút.Atillí fulpicioneper-
cíti,ck: exploratores fore rati,quando ualidiffimis corporibus hos eile u id cb an t,u 1 tú
moiamfupplicio afFeciffentinifi quídam forte Vngarus íbi captíuus interceffîflèt, f*
qui fe illos agnofcere,8¿ patria praeterius & aequum exaAos, atque commiferatione
dignos efle teftabatur, Alíquandiu apud Cumanos ín captíuitate maníérunt:mox!i
berati
Z)EC¿T>/S ÎI.lIÎÈt 11 гц
berati in Roxanos, quorum regíonem nuncRufciam dicût,cônteiicîêre. Quum Pe
trusrexfeab omni periculo tutum efle extftimaret(quando ínímíei fui ¿ubi nam
gentium delitefceret,ignorabâr)libere regnare,cútftisqp cíuitatibus bC oppídís Tcu-
thonas& kalos pneficercjomníaép ex eorum confilio gerere cccperat,ratus feper-
petuoín portu nauigaturum:quod pleríq? optimates argerríméferebant.Quó nam
modo Vngariam ab horum tyrannideliberarent,quotidie cogítabant. Quinetíam
profugum diuí regís genus Andream, Bclam &Leuentam,quía eius benefido e-
merferant,nonmodô memoriaacfidedàm profequuti fueranttuerumetiam tëcpe
pecunrjsadiuuerant.Exhís Vifca.Bua 8¿ Buna, auctorítäte opibusqp praeftabant:
|0 qui una cum uníuerfa cegnatione díui generis relíquias,non fine fuípírrjs &gcmitu
repetebant+Occafionemdarícupiebant,quahos ín regnum reftituerenr,paremq»
gratíam numinífanclrí Stephanidc his optimè mentí referrent.Petrus Henrící Ter>
tnpatroríníofretusjíneamrenecbiscftaudaciam.utfepotius tyrannum quàm re«»
gem oftenderet.Et quamuís fu opt«: ingenio Vngarís infenfus ctfet,accedebant im*
probi mores eíus,ac íllorum nondum deleníta feritas,qua peregrinas gentes arquís
oculís ultro intuerí prohibebantur+Quín & pars magna facroíanebe fideí íugu cer-
uicibusexcutereexipfanouitateíperabatjUtin Scythicâ recideret prophanitatem*
Dum coniuratorum numerus indies augetur,neque pre incremento facile ceíarí po
teft,adBudae Deuecherísqj aures res ipía peraénít,quí apud Petrum'delationís gra
•o tianímiumpoterant:híconiuratíonemPetroreferunt, Quare tam uadano repente
furore percitus eft,ut coníuratíonis principes,eorum cp cognatos continuó capí , ca-
ptoscp equuleo imponi iuíferít:de quibus dira ufque adeô facta eft quaeftío , ut íbi»
dem expirarinf.multís oculi funt exerti,8c" ultimis demum pcenis affeftí . Deínde in
cceteram feuitur Vngaríam:8¿ ita íacuitur ínquam , ut omnibus malle morí quàm mi
ferrimè uíuere,certum eflet.Hi nouís uectigalibus.criminíbus illi afFe&i íimt.Quod
quum'optimates,antiftites,principescp regni tolerare non poífcnt,íibiqp pro fe quis
que timerct, Canadíni conuentum habuere* Vbiíllud omnium confenfufit plane
confultum,ut publirís oratoribus Andreas Ы Leuenta è Roxanis in regnum reuo-
carentur: quibus gratifsimum ex iuramentoobfequium,ac regnum ipfis debitum,
Ie fine periculo pollicëtur»Audio's oratoribus,Andreas &Leuenta, quum his parum
crederent,ipfi ad explorandum rem in Vngariam uenere,in oppidoep ab Aba con-
dito delituere,quod nouum caftrum nunc appellant . Hoc ubi latè mufsitatum eft,
innúmera Vngarorum multitudo confluxit,qui cofalutatis rcgibus obftinata effla-
gitarionepoftularuntjUtuníuerlum populum pagano rituuíucre,Scythicacp numí-
narecolere:ad hare epifcopos,collegia facerdotum,&: Chriftianos,uel maxime pere
grinos pafsímtrucídare, demum bafilicas 6¿ templa omnia diniere permitterent«
Quodfiimpetrarint,fe interfecturos Petrû,exacturos Teuthones,Italoscp:item pa
catumis regnû prœftituros pollicentur^Quum reguli fine permifsione ifta regnum
recuperare non poflent,ultr6poftulataconceflere. Quare ex Vngarís primus от-
4° niumVatha,exßclooppidonatus,fecacodacmonibus plane deuouít. Caput Sey-
thico more rafitrcincinnos pagano rítutreís dimifit,quo nunc Turd more u tun tur.
Multo pôft tépore Ianus dus filius,ex ínftituto paterno fibi magos magasq? ac aru-
fpícesadhíbuít:quorum carminibus magnamprindpum gratiam fibi uenabatur,
Prac caeterisíncantatricempncueneratus eft, quam Varafoloappellabant, Quae à
Chriftiano deinde Bela in carcerem coniecta,tanta fame confeda eft, ut pedibus la-
certisep comefîs ièinteremerit.Horum ígitur opera, populus ferè uniuerfus à uera fi
dedefecit.Recíditin dacmonu deuotionê,&: equina carne uefd cceptum eft, Proin>
de in Chriftianos omnes,o£ in primis in antiftites & facerdotes ita feuitum, ut nemi
nem fecerint fuperftitem:bafîlice,ac delubrum quodqj rdigiofîfsimum pafsim dirui
,e turífacradonatíua,acdícatadrjsfpolíadíripíuntur:moxin Petrum regem indama-
tum : & Tcuthonici cum Italis ad mortem ubique poftulatí,cacduntür OC ex his qui',
cunquemunia diueria gerebanUtem in caftra regis Peöri aeneatores ties mifsi, qui
|4 Andreas
ггл. АКТ. Ъ OK F I Я II ХЕК. WHÇ\A%>
Andrea; Sí Leuentar,regum nomíne.edidum pro uallo graue ita prarcinerent : Viv
garus quicunc« eft.antíquas maiorum ceremonias refumíto, Scythicos déos recolé
to Chriíb'anos peregrinos^ rituscxigito.aducrfiis Chriftianos arma fumitö,Pe*
tmm tyrannum intcrncito,Teuthonem Si Latinum quenque pafsim cxdito , noua
templa amolícor^pontífices ас facerdotes ubique trucidato: qui contra fancn'ôrtem
banc díxerit fecerít 'uccapí calis efto,ac hoftis Vngarice- gêtis,haud aliter atqp fi mar
tis Herculís úe arís ac foás uim íntulerít,promulgato . Per node edicto pernicibus
ftatim xquís aineatores aduolarûr.Hinc Petrus reguíos rcdiíTe nouit,quod dudum
íanorabat,corumqjoperaab ormodoxafidedefecifle Vngaros,8¿prcfedos cum Га
cerdotibus pafsim cavíos íntellexit.Quare difsimulato metu,amotisq» caftrís lftrum « «
trarjcít,utAlbam contenderet,caputgentis+QuodubiinimicianimaduerteVe,prX'
oceupata urbe, tu tribus & baííiicaadüenictem regem repulére.Intcrea Andreas S¿
Léuenta.cumualidifsímo Vngarorum exercitu pracftô appropinquarunt. Quod
quum Gerardus^eztertuSjBulduSjSi: Benetha cpifcopi,item Zonuchus princeps
Albanus accepi(íent,regulis obuiam ultro prodeunt,ut honoríficé noüos reges exci
píant-Quum ad Gyodipagum ueníflent,in díuac Sabina: templo rem príus íáeram
faceré decernunt,quàm regulís occurrant.Gerardus ígítur potifex antequam facra
faceré adoríretur.íocíos admonuít, eo die fe cum eis martyrium fubire oportere, SC
iamiam ínter diuosccele di benignitate efle referendos. Affirmabat enim fe fupe*
ríorínode iJe s V M christvm optimum maximum in fornnísuídnTe,ín diu« a#
Genitrias tabernáculo iuxtà pracfidentem,eucharíftiam calícemqj fui fanguínis no*
bis omnibus, prarterquàm Bcnethar,arqu¿propínantc,qui martyrium fortafíede*
tredabit^Demum eos hortatur.ínter fe mutuo delida confiteantur,futuram beatú
cudínem fpe obítinantifsíma expedcnt,interea peccatorum impunitatem à Dco la*
chrymis implorent.At illi falutarem mortem haudquaquam reformidantes,monita
peraguntt deinde facris rite peradís,ut regulís occurrát,uerfus Pefthumiter íncunt.
Gerardus uír ftatura breuis,5í pra: íingulari uita: aíperítate, uíríbus effoctus , curru
uehebatur, Verùm ubi ad Danubium peruentum eft,Vata ducc,qui fe cum liberie
demonibus plané deuöuerat,omnes in íacroíandos patres faxacapiûnmox fado ag
mmeírruút,obruuntq?.ín eos qui ípfumlapidibus petunt,fignoíálutisafsiduo, Ge' j,
rardus fe praefignat,atcp со magts ín eum plebs impía irritatur,curru deturbatumra
pit bígisqjín montem fluuio prominente fubuehit,fubuecl:umq} è pra*rupta rupe in
fubíeda íaxa precipitar. Poll cafum palpitante pe,dore,quum adhucfpírírum ineífe
putarent,haftatranfuerbcrant:caputlapidíillufum praeter Danubium, lapis fandi
uiri fanguine fccdatus,nulla Danubi^ ínundatíone diluí potuinquamuis ânnis eirá'
terfeptem íbí permanferít.doneceius à íacerdotibus leda: reliquiae, in íacellumíp
Chanadinifuntrecondítx.lapísin altaris fuperficíe in reí teftímoníum collocatus»
Nuncautem in fubu.bio Budeníí.ubí ílle deturbatus eft,facellumeft diuo Gerardo
dicatum.Hocig¡turmartyriouirilleíánclifsimus,narione Venetus,quiín Budeniî
agrouitam duxiteremitícam,8£ pro fpedatauitae íanditatein Chanadienícm ponti +e
fícatum ruedas erat ,immomlé ííbi uítam comparauicBuldus parí morte effèctus,
Beztrítus S¿ Benetlia tranfmiíTo amne.ubi Peftho applicuére,alter ímpiorú uulneri
bus confoíTus,poftero die uita exceditzalter intercefsioneregulorum ex eoríí maní-
bus ereptus eft.Zonucho Iftrum equo trarjeienti Murthmur parua cymba oceurrít,
ut período líberaret,qui facro baptifmi uinculo,ei coniundus crat.Quod ubi à pro
phanamultitudíne profpedúeft.elato clamore morte interminatur,niii amicum à
Scythicaopiníonedefcifcentem interficíat. Inuitus igítur Murthmur Zonuchum
obtruncat,Eoquoqjdíemagnusíácerdotum fidelíumqj numerus pari crudílitate
abfumptus+Petrus autem poftquàm uníuerfam gentem in regulorum partes reci*
cognouít,quum nonmediocrí Alemannorummanu,ín Auftríam fu gam mit« ft
Quum in Mofonicn fem agrum uenííTet.ut exhinc in Auftríam fe fubriperct,pra:oc
cupatos regni exítus oftendit;qui impofins ubique pra:fidrjs acri cuftodia obferua*
bant r
DÈC^THS II. ¿/VEZ It. zl$
bantur.5upenienêrclcgatiregu!orum,quifub fpecieineund±pacis in Vngaríani
rcuocarent:inuitus rctrahítur,ncq> maxima1 fufpicíonis expers,quippc qui fubträ»
(ftum íibí excrcítñ intclligebat.Quí quum inpagum.qüem Zamurem appellanr,dí*
ucrt¿ífet,lfgatí diTpoíítís mox infidrjs círcumucncrc,uc captíufi ad reguíos düccrct.
Quârein quandam domum cum parua aulícorum manu illc ferecepit: S¿ quüm fe
accrrímecucrctur,uíx triduo confofsís ad unum omnibus fuis capípotuittat ubi in
legatorum('potcftatemuenit, continuó exccccatus eft:Albamqucdu(ftus,pra; dolo*
re nimio paucis pöft díebus.ac tertio reftitutíonis anno diem obrjt:& in Quínqüccr
dcíienfi bafilíca3quam ipfe fundarat,diuoq3 Petro &C Paulo dícarar, fepultus eft, Ex
10 AbxPetric^diicordiaS^regulorúreuocatíonejtotcalaTnítacibusairec^a cft Vnpa,
ria,ut ex ínteftíno bello exinaíntum regnúuíderetunquadoquidc Petri gratia Heil'
rims Tcrtius earn infcftis Гере armis repetícrat.Neqj dcfuêrc Adalberti Leopoldicjî
fiîrj bclIa,quiprotegenda: Aufi*ia:gratia,quam Vngarifarpeinuafcrant, cum Aba
rcgcadinternccionem ufque crebrö concurrerant: quod annó Salutís quadraoe^ »04»
fimofecitndo fupra milleíímum accidiíTc ferunt.-Et infequenti an no, quinto idus
Décembres, Leopoldus Miles fortis,ex cognomento dí<frus,S¿ Adalberti filius, di»
em obiiíTedícitur.Sed Adalberto Erneftus filius fuccefsit,qub in Saxonû bello oO
cumbente,Leopoldus,Leopoldi Prj pater,Auftricdominaminír.Quater in Abanl
HenricüTertíum caftra mouiiïè.pleriqj tradídeYe* Agnes fuit eius uxor,mulier qui
le dem imperio digna, quarpoft Petri mortê,unàcumuiro Auguftalía ínfignia, dum
mtalitiaSaluatoriscelebrâtur,à Clemente Secundo fummo pontífice Roma: fufeév
pit,5í auctoritate pontificia confirmatum his imperium. Mox Capuam ufque pn>
fidfcíplacuít:áquo Pandulphus captus,in Germaniamcp ductus eft, quiea tempe">
ftateprinceps res nouas in Campania moliebatur+ Eodcm fermé tempore, Saracc>
niSccundum Calabriaroppídum oceuparunr. Quin Sí Dragone Normannoruni
principe in Apulo agro dcRxncto,Hunfredus frater tyrannidê inuafiít,cui paulo pôft
uita decedenti Gothofrcdus fubrogatus eft . Item Guaimmarus Salernitanus prin^
cepSjCadcm gente oriundus,quum íuorum occubuiíTctinfidrjs, Gifulphus domina
tumacccpit.Qiium Nortmanni,ambitiofifsimum genus homínum,BeneUenturrt
30 urbe pontificíar dítionífubditamoccupaíIcnt,Lcopontifexmaxímus,auxilíaribuá
coprjs Imperatoris adiutus,aducrííis eos caftra mouít+Sed ex inauípicato ínito pra**
lio,quumRomanus miles tergauertiífet,pontífex in pugna captus,8¿ pro digníta^
tedu<ftus,paucís pôft diebus fingulari pompa Romam remiíTus eft. Item PaflantiS
Roma: corpus infánat magnitudinísinuentum,adhuc incorruptum, cuius hiantiä
quoq; uulnera cerneré erar.Prxterea lucerna ad caput ardés,qua: neep üertto, neq? a^
qua.uel quouis alio liquore extinguí poterat,uerùm fubaclo ftilo,moxillo foramíne
ingruente aereJumeneuanuít»Talehuíc cpitaphium fuiflefabulantur;
flLIVS EVANDRI PALLAS, Q.VEM LANCEA TVRNI
MIL1TIS OCCIDjlT, MOLE SVAIACETH1C,
4» Pmereaín Apulía,marmorea coperta ftatua,cuius caput círculus ex arre his av
feríptus líteris ambíbat: Calendis Marjs, exoríentc fole,aureum mihi caput eriu
Quid nam id portenderet,Sarracenus quídam Roberti Guifchardi captíuus ínter*
prctatus cft. Quum fol ad praeferiptum termínum peruenerit,iï quís ftatuam fubfo
dcrit,maximum íbí theíaurum deprehenfurum. Ñeque ínterpretatíone res fefellír*
nam Calendis Marjs,magnaauricopiaibi cópcrta,qua Sarracenus fe à captiuitate
redemit* Sed ad Hiftoriam rcdeamus.Exa&is ufquequacp hoftibus,ac Petro uita-
defunâo, Andreas cum Leuentaacuniuerfo Vngarorum exercitu Albam conten*
dit,utibíex more pontificum,príncípumcp confenfu Sí auCtoritate,regni ínfignia
plané fufciperet.Scd quum epifeoporum pars magna cum Gerardo caria firiflent,
ft uixtrestantúmexíllaftragefuperftítesinuenírí potuere.
Andreas igitur ab incarnatíone Domini, anno quadragefîmofeptimo fupra
niíllefimumjdiademareoiumaccepit.Quipoftquámfercrumpotítum eflecogno*
uir,
ггб ЛЫТ. - VOKFnitr ZEX. VKÇ^%
uít,hoc per uníucrfumregnum promulgauitedidumtQuincunque Vngarus, Vn*
garía; 'ue incola,peregrinus ue frequétans, depofíto pagano ntu \ ceremonijscp Scy*
thicis abrogatis,quas rex,quia ufus ita poftularat,paulo ante permiferat,ad uerâ i E*
s V Christi fidemeueftigiönonredierit,acfacram legem à diuo rege Stephano
tradítam non receperít,capitalís eftozuicuSjOppidumjcV: ciuitas quacq; demolita tcm
pla,bafilícascp refidto:pontífices, collegia^ facerdotü priftino more obferuato,8¿
parero: Chrí ftianorum rítus reuocatorprophanas ceremonias falfoscp déos exigíto,
eorum íímulachra demolitor.Si quís magnis uerísqj numinibus aefacerdotibus ma
lcdíxerít,fecerit'ue,Deúm hominumqj hoftis efto.Sí quís iacralegeritdecbcôtinuô
reftituitorquícunque facro,uel quouis alio humano (anguín e manus feedarit , com* i•
miflo píaculaexpiato.Vngarus demum quifqj c3edibusdatrocini)s,accacteradenicp
ui 3¿ iiiíuriaabftíneto.SanAionemigíturhanc quícunqj contcmpferit,aducrfúsue
iucrítjcapitis ac rcrum omnium reus cfto. Iifdé fermé diebus Leuentac mors ínter-
cefsit,quam non fine diuínabenígnitateaccídífíé arbitrantur.Is enim fatis fupcrcp
Chriftíanís infetlus erat,neqj Scythicas ceremonias,dírosqp mores facile exuerc pof*
fe uidebatur+Quarcne inftauratam à fratre fidem labefactaret, à drjs immortalibus
in tcmpeftiua morte ereptuseflereputatur,8£ in ulteriore Danubrj uilla fepultus,
ubi quondam Toxis proauus ritu Scythico fepultus eíTe,ac uillpc nomen tribuifle di
citur.Sed de parentibus horum,diuerià fenière^lrj nanqj reguíos iftos Vazulis excg
catí,ac filia: Tatirplericß ucró(8¿ fortaíTc re¿tiús)Caluí Ladislai filios prodídere.qui *•
Roxanam,uel Ruthenam uxorem accepíííé fertur,ex qua Andream Belam , 6¿ Le*
uentam fuftulúTe credítur . pacato deinde regno,ac uniuerfo ferè populo ad rectum
Dei cultum reuocato,ad reprimendos finitimorum impetus incurfîonesqj animum
aduertit.Bratislaus enim fubacta Polonia,ter Pannoniam|inuafit,ne medioeria qui*
dem detrimenta intulicfed tcrtiùm íngrefiiis^repentina febre correptus, pedem re*
ferre coa&us eft.Ex teftamento quinqué filrjs,Morauiam, Boemiam3cazterumqt do
mínatum rite diftribuit,legauítcp. Spitigneus natu maior,Morauicc regno potitur:
Boemiac pars media Bratislao» altera Corrado Si Othoni obtigit. Iaromirus adhuc
in literario ludo ucrfàbatur* Paulo poft côperta Spitignei fxuitia&ambitionCjBra*
tislaus timoré percitus,reli(íb in Olumucéfi urbe uxore,inPannoníam fecefsít: ubi je
ab Andrea rege gratifsimohoípitioexceptus,o£ pro dignitate tracbtus & exorna*
tus eíbSpítigncusreceptis fratribus,qui remanferant in regia , Corradum uenato* .
ribus,epulis ueröregalibus Othonem praefecit.Mox Bratislai uxorem capí,8¿ in Le
fea munitifsimaarçeaflèruari iufsít,quam prarfectus arcís tarn dura ac ímmani cufto
día feruaíTe dicitur,ut altcrutro uterque no&u pede una compede conftríngeretur,
Verùm Scueri Pragenfis epifeopi ac optimatum intercefsíone, mulier exaclo men*
fe carcere liberatur.Qucc quum ad uírum ín Pannoniam grauida properarct, edito
immaturo partu,ín itinere animam efflauit. Bratislaus audito uxoris obítu,parentís
aegnati fatum íuxta deplorare coa&us eft. Ac nihilo fecíus rcx Andreas fuauiísí*
mi hofpitís dolore crucíatur,&ad incundam confolatíoncm hortatur, neqj quícqua 40
fine diuina uoluntate aíTeuerat accidere. Fallaces ípes hominum reputare opor*
têre,omnemq5 fpem &Г curam in Deo collocandam:qucm humanís commodís Ion*
ge fapicntius,utíliusqjhominíbusconfulereexíftimandumeft:atcp multa ,qua?accí*
duntnobis,incommodifsimamiferrimaqjuideri,qux fi aequè penfitentur, praeter
opinionem utílífsíma íudicabuntur+In utraqj fortuna Sí modum,8¿ acquú anímum
omninoretinendumrpoft mala femper bene íperandum.Subindedelinítoaliquan*
tulumuiridolore,hofpitem rexad cœnaminuitatJautifsimis epulis ac uíno exhíla*
rantur animi.Andrcar única erat gnata,cui Adleíthar nomen erat, matura iam arta*
te,ac eleganti forma cum fummauenuftateconiuneb, primo ob tu tu hofpitem ob*
ftrinxitrcuius amorem ubi pater intellcxít,hancei continuo defponíáuíc. Quod ubi **
Spitigneofratrifignificatumeft,ratushunc auxíliaribus Vngarorum coprjs adiu*
tum,Morauiam fîbi facile occupaturu,ut rebus fuis tuto confuleret , legatos ad Bra*
tíslaum.
tislaum míttít,quieum è Pannoniaeuocent: acpollíceantur, fe uelutí pater ex teTtav
mentó lega uerat,omniauItro reílitutui ит,А: quïbus perfuafus ille redrjt,atq? fiatrí
excompofito reconcilíatus,legata cuncbrecepít^Quanquam ímperádiamorc Spi^
tigneus traheretur,acímmodiceambitioní foret obnoxíusjbonís alíoquín móribus
fuíífe tradicur.Scd qua in matrem Iuditham,Bratislai feníorís coniuoem, impíetatt
ufus eíl.haudquaquam hínc cômendari poteft,haric enim regno dea't. Qua: quum
gnati crudelitatem alio modo ulcifeí non poíTet.ín eius contumeliam, Boemorumq?
contemptum,Petro Vngárínc regí cxtemplo nupfit,incp Panr o nía u'ítá elegit . Sed
poftfiliorumreconcílíationcm,á Bratislao filio in prion's uírí facellum relata,&: Prá
gadndíuíVenceslaitemplo.annoSalutísquinquagefimonono ultra rnillefimum,
prodígnitatefcpulta»HincigíturAndreíccumBoeinis Poloni^Auftralibusáporta
diíTenfio.-quas expedítíones itaprofperè gefsít (ut Vngaroríí Annales referunt ) ut
tribus annis hos treís(quos r'etulímus)poteiitatus,ftipédiarios fibi fecerít . Gontrà
Alemannorum.qubnenacAuftralesinfigñinotafugillarcntur, Andream HcnricO
Tertio per legatos pbfequium aeftata quotátínís tributa ultrô detuliflèreferurir,
id ceteri nequaquáirtemoYant Scríptores,prartér ea qua: paulo poli fcquentur. Sed
illud confiât anno Salutis quinquagefimoprimo ultra millefimum , Andrcam cum «o* t
Adalberto,quiAuílriíc dominabatur,pacem fecífTe.item Boemiam Poloniamcg
poll aliquot bella pacaíle. At quum fe ad fenium declínare,ac líberís carcreanimad
«o uerteretjadBelamfratremjdequofuprádixímuSjínPolóñíam lcoatos mífit. Belá
exhortatüSjUtcumuxoreacliberisexpedtatíoneceleríús in Pannoníam redeat,6¿
ueluticommunibuserroribusacmiferiísagitatifuerant,ita8<:nunc bonis auítís ac
regno pariterperfruantur+Quinetiamrerineqp fasmeqj iuílum efíc/c fine fratre re*
gno^odemcpamplifsimopotentifsímocppotíríjitem perorbitatem neminem fibt
eíTe.cuí regnumlegaríqueatHacígíturobfecratíoneBelauiclus^oaclafamilia.d^
mifíoqj ne mediocri quídem Sarmatíac ducatu,quo à Mefconc ob rem clare geftam
in íingulari certamíne doriatus fuerat,ín Vngaríam cum familia fe rcccpít/Tam gra*
to ab Andrea fratre animo, 8¿ tam ínfigni populorum plaufu exceptum ferunt.ut
uniuerfa ín eius occurfum,non modô regís aula,fèd Vngaria fit effuía, nullusqj dies
,c lactioraclus.Poílridie quam ueneratjConuentu habito, Vngaria treis in partes díuiV
fa,dua?regi,tertiaBcla;fratri,omniumccniienfu tributa efl. Hínc difcordíarumfemí
naríum fanéprofluxit,hínc diíTenííonum bellorúm uecaufie, quibusfemper Vnga^
ría flucbauit.Quare ínter duces regescp Pann'onia^difsidia, cardes, ac aísíduaprav
liaínterceíTere»Eodem quoque tempore ad ínferioris Pannoniarlacum,Andreas in
ínfula Туchonia ccenobium magnum cum bafilica fundauít,quam díuo Aniano
dicauit.MoxadoroDap'ändam foholpm a»iíri-iii*^i » J.'«- - • -'

_„^.^ ^»u.i.AWLuuiiii.^am îniviorotheniîpagoclàmtenuit,


Gcorgiusnatus e{l.ExBela,in Polonia, Geyfa & Ladislaus; at ubi in Vngaríam
40 reuerluseftLampertus,ac!m,ia:funtcd^
tercefsit,&concordia,utunaeademqjambobus uoluntas íneíTe uíderetur.'coritra'
uerô in fîlfjs nepotibuscp accidít,ut rite inferius referetur.Dum magnum in Pânno^
niaocium agttur,mutüafratrum cbarítäte munimm,ingens Alemannia bellum'mo'*
litur.Henricus enímTertius,Petrííníuriam & Vngarorum inconflantíam aeperfi-y
diamulturus,cöa<ftis undíq? copfjs,eohancexpeditíonem animo fufcipit,ut aut^n
gariam imperio Romano uecb'galem facíat,aut adextremum ufep uSí uires eluctat.lrf*
primis adita Partnonia,Pífoníum obfidet,tormenta diuerfa mecnibus admouet,tür '
res erigit,commeatus ínhíbe^ClaíTem etiam,quae fequundo amne defluxerar,à Da '
nubíj parte difponít,ut cíuitas undíque oppugnari queat. caflella ín turríum ípeci^
>o emnauibusimpofita,uthínc oppidanos à mœnibus arceant. Duobus haec menfiV
busundicpoppugnatur,omnis tarnen Teuthonúeludítur opera*Vngarorum preff
' diumab Andrea urbiimpóíítum,ne quarerum cañ'tateprerneretur>ne'ueDánubf>i:
aditus oodudcTetur , undeab ínferioribus regíoníbus commeatus & aukilía inferri
poflent,noüum fárte commentú excogitauit» Vif ínter eos nandi arte prrítifsinlus
moxinuentus,cuíZothmundo nomenerat » HíC intempefta nofte prcfectí iuflu,
nandoclàmhoftiuirtrtauesfubitjfeiiiîmeastèrtui terebro fuffodit.Dum naufraga
uníuerfa; clafsi üitía fubigit,uix renandi ad fuös fpacium datur,ne illuccfcente die in
facinoredeprehenderetur.hacnon modo proprio onere], fed machínís efiám onu^
{fcc/ecundaac tercia hora dící ímo defidere оссССреГе,а principió plerxqueín cauris
adhücnautis demerfxfunt.Hac^'giturarteelufxÀlemannorutri uires, obfidíocg fo
luta,qüandoexoppidanis Sícéturionibuspleriqüe quotídíe facía eruptione,in ho^
ftium cidra faeuiebacEx his potifsimi nominantur, Maiöthecus > Andreas , Vilun- • e
gardus,Brofa,&Martínus3qui magna farpe (trage ex improuiío hoftes affècerant;
quarem Alemanniamfpefuâdelufircdiêre.Quum reínfecb Heiirícus imperátor
cederé cogereturjeomagisínVngarosexardefcit,exercítum lóngémaíoremínftau
rat,onefariamcp claíTeiti repârat,qua commeatus deferat.ln fequcnti ánno díípoíícis
abunde ómnibus quae bello ufuieránt,clafsi Gebarthum epífcOpum , Sí cunde fra-
trem eíüs pra?Fecit»Danubiocp defluere íubetjipfe cum turmis cohórtibüs,prscter
ZalxZelitaccjj fontes amníum,in Vngariam iter facit.Andreas ac Bela frater id cdo
сЪ',еа parte qua hoíiis iter facturus erat>aceruos frumentarios acpabula cucbconv
burijíncolas SC pécora hinc abduci pra?cipiunt,ne qua prardae commeatus uc copia
foret hofti.Imperatóradíta Pannonia,8¿incenfaab incolis quacuncpiter fcceratre^ 19
gione,necp mílite,necp equo adminiculiquícquam ínucnit.bt quum ubi'nam clafsis SIS
eíTet,intelligerc non poflet.in omnium rerum egeftatem incídtt.Tranfmiffa fylúa,
Bodoatinis montíbusappropinquauit,intolerabili commeatuumpabuliq? inopia
laborans.Iaurinum interea daísis applicuit. Praefecbis clafsis. tabellarium ad impera
torem continuo m iíít,qui Uteris fe certiorê ab со fieri poftulabat , ubi'nam cum cla£
feexpe&aturus elîètexercitum.Isab Andrea: militibus, qüíuiatonbus infidiasfor*
te tetenderant,intercipitur,ducitur ad regem,Belamq}:o£ adhíbito interpreteWíco*
laolaurieníi epiícopo »Andrea: omnia patefiunnquiaftu pro tempore utítur, Vn*
garicaîreipublicaïapprimè falutari. Ad GcbarCum,Henrici nomine,adulterínar per
no(pitemliteracremittuntiu*,quarumfnmma talis erat. Salue frateroptime.Sa?pe
qua; praeter opinionem accidunt.ad mi tandam iententiam homines impcllunt.
Proinde ícíto.noftrum ab alrj s hoftibus imperiûgrauifsimè infeftari : nos autem , ut
propria tueamur,ab Vngarica expedirioneinuitireuocamur.Quare daffcm dido ce
leriusfoluitOjSidelçtOjRatisponaîconfeftim nobis occurrito,quâdo tibi in Vnga
ria tuto confiftere non licet. Praefectus temeraria fide percitus,mandata peragit: fo*
!uta repente claffe,in Vindelicos fe rccepit. Imperator expe&ationetruftratus, extre
ma cû milite fame abfumi coepit,ncqj praefecfti ilia; dafsis defidiam iktis poterat admi
rar;.Accedebat magna fagittariorum manus,quar ex Bulgaris Belsiscp confluxerat.
hx'ccumVngaropariterhoftiliacaftra per noctem luftrans.uenenatís fpiculisin^
feffabat quin & calones, lixas: ас feruos,iniecT:o ínter tentoria laqueo, captos ple^ 4e
rúndue trahebat.Tanta 8c" am exca fagittarum tempeftate afficiebatur hoftis,ut ter '
ram lubfodere,fub foilàq, iniecto clypeo delíteícere cogeretur . Багре uiuus cxG , 8c"
exfus contra uiuifoflàm prxoccupauít.Quumfe acexercitumad extrema non fine
díuíno numíne redactum Henricus intèHtgeret »necefsitatis imperio mitius cum
Vngaris fibi agendum eflèdecreuit.Quare ad regem mí fît oratorem, qui fuonomú
he tutp abeùndi poteftatem, &C commeatus poftularet+Quod fi côcefferit hoftis , fe
pcrpetuum cum Vngarico rege/uccefloribuscp.focdus & pacem íníturum : neq? re
neq» uerbo.necp quauis arte obfuturum.Item fi quis è pofteris Pannoniç bellum íiv
dfcçref,detrimentùm ue inferret, extemplô fe deorû hominumq, hoftem Auouih'
li decreto pronunciatum intelligerecQuin fe ultro Sophiam filiam/orma fpecbtiC f9
fîmam,quam paulo antè Philippo , Henrici Francia; regis filio,facra affeueratíóne : '
ípopot>derat,refcífía affinitate, coniu^aturum .inarâifsimum acterna; pads uíncu<
lum,
tilo óratore.quum ocíum potíus quàm bellum anhelarent,pöftulatam cum Impera>
tore pacem confecêre: cuius iura,ne quo malo dolo la?derentur, utriufque funt iura-
mento munita,Moxad explcndam Alerriannorum ínedíarñ ,quínquagínta pífeiuni
corpora ínfana? maguí tudínís,quos Vfohes appellant, item multa lardí, pecorum,
uiní Sí fruméntí copia gratuito ad Imperatorem mifla. Quapleríqüé fame confc(fti¿
acímmodicaftatím¡edacitatedíftéb',ínteríévfe. Curatísdeindecórpóríbus¿uníuerfus
exercítus,relícb's ímpedímentís,pra?propera feftíñatíone in Nóricós 8¿ Víndelicos
ferecepít,Pra?terea locum caftrorum,ubi extrema fame laboráuit, Vngárus & Alé-
mannusuterqj fuá lingua Clypcórum montém appellauít.uigíntiquinque milíbus
i o paífuum à Buda remotüm,quá iter eft Viennam ,lönga fylua obfitum. H ic haud ab
reGermânorum Annales erítadmirarí, qui Vngaroscum Andrea rege ab Henri-
со Tertio pefdömitosjacftipendiariosfuiiTcfacliosprodidcrejquod proeul à üeró
eíTeconftat. Quónammodo defponfatam filio fegís Gallia: gnatam , réfeiffa prav
ftantíffimaaffinítate, Andrea? filio fpopondiíTennifialiqiia uehemeti neceffitàte ad-
acbs,adeascondítionesdefcendíffetrScduthancperpetuam Gcrmánorum Sí im>
períj Romaní notam , diuína magís , quam humana opera inuftam obliteraran, éx
induftríafubrícuereíat contra fieri debet.Scriptorenim quífque Híftoriarum , ueri>
tatis potíus quam alicüius patrociníj afFeilatoreffedebenquín&omniamicíticciní
mícítiaecp cârere oportet affèctu, ut fuam apud pofteros'auftorítatem retiñere poffe
ao uideatur>Poftquamígítur Henri cus Tertíusín Alemanniam redíerat,paucis pôft
menfibüs rex Andreas per legatos oblatam fibifilíámpoftulatmeUanaíiliuscxpé
flationeeludatur. Atillereipondet:Senonmodô gnatam, uerùm cV mínima qua-cp
promífia pra?ftíturum,necp unquam ínitum foedus ac facramentuin detrechturum.
Diemfponfalíbusnuptrjscp adMoramamnempra?ftítuít,quí Morauíamab Vngá
ría plane díftermínat*Huc ad pra?ftítutum ómnes diem conuené"re,cum fummo Vri
garíacac Germania? plauiù, frequentíffimocp pontificum príncipumep conuentUj
tolenmrituceIebrata?nuptia?,confirmatafœdera.Sophiain Vngariam dedufta fin
gularípompa,utriqj príncipes cum fumma concordia gratiaç dígreflu Salomon
infamia nondum exceíГerat,&tamintempefl:iuusuirfac^:usei:t.Ä, morte fanftiffimí
jo regís Stephan^ ad Andrea? regis ínítíum,anni(fccundum Annalíüm fupputatío-
• nem)undecím circiterj&menfes quatuor intercelTere, Intcrea Petrus, qui Venctus
potíus quàm Teuthönicus, à patre Venetrjsuítam agente, appellarí poteft, quám>
uisinterpellatotempore,annis tarnen quínqp, Sí menfíbus íex regiíauít: Aba tribu?*
Quum autem líberorum afFecbls proc ca?teris ín quoque homine dóminetur, &Г prí-
uatusamor ab aliena charitate Sí a?quítatís officio animum auocet, hinc díffenfkv
пит ínter iratres promanauítorígo. Andreas toterroribuslaboríbuscpuexatus £»rá
uefcenteíamfeníoínparaIyfiminciderat;quandocp cárnica, hexr.phoro fepíus fere
batur.Quumfolutis membrisincederenOnpoÜet,cccpituírprudens,hisíncomn:o
dis circumuentusjde fuccefíbre ac filio cogítare.Succunebat & illüdj qüod Henricd
40 receperat, fe regem filium declaraturum.ctutpromífsís fiare uíderetur,duodecimó
regnífuíanno infanterrtadhucfilium, conuocatis pontíficibus ac príncípíbus üní>
uerfiSjSalomonem regem prOnunciaüit , legitímeep coronauit« Imperatorís eatlía-
tus poftulatíonem,quí ex compacto generum díademateirt fignirí quotidíe flagita>
bat,necp alio modo fínehacaffinítatepaxforetínita, qua? utrínque fiducíam feuerí-
tatemqj peperít.Inter coronandum quum ex more caneretur íllud Iíraelítícum, Efto
dominus fratrum tuorum:8£ ha?c quídam Bela?ínterpretaretür,ex quíbus fe reputa
bat,fe fub infantis imperio futurú,admodum reí indígnítate commotus eft.Plericp
uero,Bela;filíorum^confenfu, S^totíus conuentus acclamatíone.Salomonem re>
gem fuifse creatum tradídére. Quod haüd dífficulter ípfe credrderim ¿ quandoqui-
f0 dem hereditario íure,8¿ falutaris huíufce afFinítatis cxcellentia, is regno fraudan riori
dcbebat.Sed paulo pôft àfacb'oiîs diíTeminata eft feditío : quíppe ali] Andrea? con-
fulcbajUjUt hac arte gratíficari uiderctunpuerúmífi frater é medio tollatur , núquam
и tuto
23o UtiT. VOtiFlKll ZEZ. WÛÇ*A%
tutoregnaturum:contrà hi Beistand momcntí regnum,haudquaquam ínfantu-
lumaddccêrc,immo ad regis fratrem pertinêre.Item ufurpandi rcgni occafioncm
optimam deferri, quando rex infanseft,& pater fcnio,acualetudínegrauífi¡ma pía
ne confîcitur. Ne Andream quocp pra:teribat,inuito fratre, fîlium nunquam re-
gnaturum*Proindeiníto confilio cum duobus tantùm intími , quum in fcrarum ui-
uaria defcendíffet,ín cubiculum relatus,antc fe coronam &Г gladium,ftrata humi pur
pura inferriiubet,hacrcgnum , ille ducatum referebat. Fidiffimos comités admo
ijuerat.utíntroductoBelaj&propofitaoptione^figladíumíscligeretjlaude ac do-
nis cumulatus abirer,fi uero coronam,eo confeftim gladto fratrcm obtruncarent.ini
tum Nicolaus ianitor tantùm cum his confilíú audíuit.Deíndeex compofito Bela ас • •
cerfitur,cubiculum fubiturus,quàm primùm àianitorcadmonetur,ut fi uitam amet,
gladium accípíat* Adrcgem ingreiTus,duo propofita îbi infîgnia admiratur. Cut
Ьагстох Andreas,Salomoncm(inquit)filium,Bela,rcgem declaraui,rcgalicß diadc
mate donaui,non tarn ut priuate dignitati,quàm ut publica: confulcrcm lahm. Quid
ab Alemannia fcmper accepimus , 8C quam magnisconatibusnuperrimè rcgn.um
inuaferint,non ignoras :& quam falutaris fitifta reconciliatio,acpaxnupcr inita
pro fe facile quifquc confiderat. Tibi autem,ne qua exnouitatc hac expoftulandi co-
pía detur,qua pientiffimum fratrcm infírmales, nunc optionem facio. Coronam tibi,
& gladium pnc oculís habcs,utrum uís potíús,accípí to:altem filio relinquito/Гшгс
Bela uel pntmonitus perículí,uel confcientia,ct fraterna liberalitate ui<itus,optatum **
fumpfîtgladium,coronamultrônepoticonccffibSpec'rata fratris modcftia rex, le-
¿tica ante Bela: pedes,profufis lachrymis extempló profiluit: genua praeter dignita-
temamplexatus,ingentesgratias cgit.Multis in fraterna charitate,acfilrj tutela uer-
bis cum confirmauit,dimifitcp donatum ampliffimè, ratus id abfquealiqua diffimu-
lationcabeo factum, 8¿ ficut ultrö Leuenta fibi cefferat,pra: fimplicí charitate,i-
dem à BelafaAum:fedid Beiam ргаг timoré feeiffe, oftendít exítus* Quíppc paucis
pôft menfibus »addeclinandas ínfidías uír íagacífílmus , cum uníuerfa familia, ad
Mefconem foccram(de quo fupràdiximus)in Poloniam efíugít. Qiiod ubi regí fi>
gnificatumeft, utparicautíonecertarct, Salomonen! ad Henricumfocerum,cum
máximo optimatum Vngaría: equitatu mífít, Intcrea cum Mefconc, Polonia; duce, j»
acceptas à fratre íniurías Bela communicat,hortatur : u t datis auxílrjs,in regnum fibi
debitumreftituat»Non tam gencri,quàm nepotum, acuel maxime filia: dignitatem
curet,fîcontemnatur,neminem fibi fore alium,ad quem exorandum confugíat.Ad-
dit commodorum acceffionem,fi uota fuccefièrint,nam fi uires u triufque genrís una
conueniant: facile foreut non modófetueantur,uerúmetíamamplíficatísfiníbus,
aliena regnaoceupare confidant. His Mefco commotus, legiones treis comparât ge
nero,Vngaríaqjfinibusappropinquare íubet. Quumfe tot copijs Bela munitura
effe cerneret, quot recuperando regno,& explenda? fpei fateffenouerat, fraternum
regnum ínuadít.Quod ubi factum eft,cx Vngarisad cum quam plurimí confluxê-
re,qui eius partes antea feclabantunrexaudíto fratris íngreffu,duas ab Imperatore 40
Henrico legiones accep¿r,quarum alteri Guílíelmus, Pothus alterí prarfuiffe fertur.
Bratislaum quocp Boemorum ducem,6¿ Spítígnei fratrem , cui filiam olim coníuga
ratjCumualidiíTímís coprjs plane c5duxerat«Necp in Vngaría delectum habere con
tempfit^quare maximum fibi excrcitum comparauit. Ad Tíbifcum ígítur amnem
fratres ambo conuenere;utregnilítem,commíffo prali'o,dirímercnt,Quum aciesia
rípa flumínísutrinqueconftitifíént,ab Alemannis prailíum ínítum eft. Guílíelmus
enim 8¿ Pothus.traníÍTu'iTo amne,tam ínfeftís in Belam animís concurrêre, ut confer
tiffimam cruentífsímamcp pugnamextcmplo commíferínt. Varí quoeß audacia,acro
borecertémaíore, Polonorum£¿ Vngarorumagminaobftíterc, quippe qui ne ce
deré uiderentur,lethalesfortitericlusexcipiebant,inferebantqp. Sed quum diu parí f°
ípe conatucp utrinque pugnatum efset,Teuthones tandem dare terga cccpêre, íncli-
natiscg hoftibus,tanta anímorú Vngarís fa&a fuitacceffio, ut redintegratts uíríbus,
à tergo
Т>ЕСЛЪ13 //. LI'S Et lit цх
à tergo inftare uidcrentur.Tunc ex ceri^
ubiahj,qui Andreamfequebantur,Vngariprofpexcrc,mutata repente fententia, in
Bclœ parcel's contendere^ in fuum regem ucrtêre arma. At is quum à fe fuos defi>
cúTeconfp¿caretur,conftcrnarus animo, ín Norícos fugam capítjnfequuntureum
ínimící,c¿ tanta quídem pcrnicítate,ut ad portas Mufienfes adhíbuerínt,ceperíntqj,
in Baconienfemq? fyluam dcduxcrínt.lbi ncglígentifitmé detcntus,ad crucem fuarn*
quamSterziamdícunt, díemobíjt: fepultuscp ¿n cecnobío Tyconíeníi, circa Bala/
toncmlacum,quem in inferiore Pannoniafuífledíxímus. E'ducibusSi praefeclishi
potiores captireferuntur:ínprímís Boemorum dux, quemínfeio Bcla continuo ex^
caccatum pleríq? rctulcre:item Guilíelmus,8¿ Pothus,quiad Bclam ducti, quamprí^
múmhonoríficedímíffifuiit.CircaharctemporafchifmacVcontcntionesmaxímícfu¿
reinBcclefiaDeí.Tresttno tempore pontífices Roma: difsídcbant,midepermagnú
Apoftolícxreípublica:detrimentum emerfir. Tune pontífices ab Impcratorecreati.
Qua quídem tempeíla te TheophíluSjalius pontífex, loannipontíficatumuendidíf.
Aifedítíone íftaab Henríco Tertio fedata/diífoateqjdirépto,Auguftalem fibi со*
ronam promeruit. Item in Florentina fynodo epifeopí multí, de ambítu adultcriocp
damnatí.Quínquageíímoautefexto ultra milleílmú,AdalbertusduX Auftríac,diem
obrjt.Erneftus fucccfsítfilíus.Et Cuno duxBauaria?,ab Henríco'eiectus,inPannoni to**
amep relegatus, expírauit. Infequenti anno Imperator diem claufi'c,ínfantemqj fui
nominisfilíum fub materna tutela i'eliquit,8¿íubeaannis aliquot proípere impera*
uít.Matrí Agnes iiomcn fuit, quae Bauaríac ducatum fibi uendícauít.grauifsimaqj
cum Gunthario epífeopo bella geffit. Italia: admíníftrandcc Gíbertum Parmeníem,
uimmpra:ftantiffimum,ritèpra?fecit,Florebat in Italia Gothofredus 6¿ Matildísu*
xor.quae Beatricis fuit filia, 8¿ Hemici Tertrj è forore neptis. Beatrix enim Bonifacio
Hetruriaoriundo,uíro quondam potentííTimo,nupferat.Matíldís cumGothofredo
Luca?,Parmac,RhegíoacMantu3e imperauit.Itcm earn partem VmbriaeacHetru
rix, quod Petri patrimonium appellamusji^rfc" quoqj pofícd¿fle,8¿ Ecclefiac legailè
tradunt.In fynodo ad Sutríum habito, propaganda: fchifmatis gratia, ut pontifex
quifcp legitimé delígeretur,tuncíanclio facTa.,ucà Cardinalibus ísinpoftcrum rite
' crearetur,pcenac|aduerfantibusncgl¡gejitíbusq3Índí(fta,

RERVM VNGARICARVM DECAD1S SECVNDA , •


LIBER TBRT1VS.
OST Andrea: regis ¿ntei¡tum,Bela fraterno bello fuperíor,fufíshoíb>
bus,rcrumcfpotitus AlbamcontenditjUtàpôtificibusprimatibuscp Vn
gario? uniuerfis appiobatus,rice coronaretur+lnito regno, ad pacandärc
gionem,8¿ curanda gentis commodaanímum aduertu: Sí quod à princí'
pío íntendit,¿ fententia confequutus eft. liquidem abfquc grauihoftium moleftía,
pacem &£ ocium in regno feruauít,ne qua in commerces fraus ас dolus com it tere tur.
Exargêto puftulato pecunia exedicto decuíTa,a?quarcbus uamabbus indicia precia»
Et ne quo argentariorum negotíatorúm ue aftu ас uerfutia fimplí ces rudes qj decipe*
rêtur,S£ nûmis &C rebus uacnundandis leges praefcripfit: qua: fi côtemnantur.magna
hiiicpaupertatis&inopiacdetrimentaproueniût:fîuerôbonacurcnturcautione,ne^
moemendo uendendoep círcúucníri poteft.Monopolía ínftítuit,dj<: fabbatí mercad
busdícauit,emporrjs omnibus locum tempusqj pra:ftituit.Byzantíos áureos admi«
fit,quorum unus pro quad ragenis argentinummis folebatexpenduhacigituraurea
argenteaq? pecunia promercalí utebatur:nulla)quo ad uíxit.alía mutata, Sed íllud
facinus memoria non índígnumpi ccftítíttQuícunque enim Salomonem regem fe*
quutifuerät:eorumuxores,liberos,ac fortunas incólumes íllefascp feruauit,ut quum
uellent,omnibus poffliminíorcdíreforetintegrú:quin 8¿folenníhis edicto redeun*
di data eft copia. Quo beneficio ni¿Ti,rediere quáplurímí, hiq? fidelíffímí facti íünty
u z Aucbt
2,2, JNX ZONFinif г Bf.. VRÇAR*
Aucbdeínde regís píctas in uníuerfum.nam uc&ígalium grauitatcm leuauít.pro-
uíncrjs tributaremifit+Quarepcrbreuiplebs cum nobílitarceoufquedíuítrjs excrc-
»ít,ut ne minimus quidcm rultícus inucntus fit cgenus:8¿ ¿ finítimísnemoetíam
diuturno adíutus ocio tantí ccnfus fucrít,qui cum Vngarí opulentía conferre fe po-
tueríuQuum orthodoxam fidcm,ob rerum omnium copíam,& longum ocium,un-
de ingenia facile Iafcíuírc folent, SCadquodquefacinus eíTepromptaclám labefacla-
riconfpicareturjpromulgauitediclumjUtuicatímduofeníores euocatí Albam con- ,
uenirent* At ubi conuctum propedíem futurum omnes intellcxêrc.non folum agre-
fte?enushominum,fcdcxtera multitudo íníuíTa confluxít,Rex,8C cum optimaux
buspontificeSjadmodumformidaruntjnequaàcarca multítudíneuisaut íníuriaín- «с*
ferretur.Quareínitoconfi!ío,ínurbem omnes fe recipíunt. contra uulgus earn fer-
uant.&tuentur.Intercarufticorum agmína ínter fe pagatím prefectos fibi créant,
quíbus mandata dant,ut per intemûcios àBelarcge ,prifl:ínam Vngarorum fidem
ímpetrent Л tem abolendam nouam Chríftíanorum fuperfirítíonemjapídandos epí-
fcopos,presby teros omnes ¿medio tollendos,amoliendas dcorum ardes., & pubhca
norum demum exitíum efflagitent,exorentq? ♦ Quum harc regí deteftabílía renun
ciaren tur,fe tertio die refponiurumeiïe dixit, cVcommode delibera turum.lnterea pa
' jxorum prarfecb',quos Pnvpofitos appeIíabant,pro fe quifque pafsim condones ha-
bebam,ubi aduerfusChrifti fidem,ck ad extirpandas fidclíum opiniones triduo prat
dicabant, congratulábante plebeiorum animi , &Г gratis concionibus cum magno **
plaufuacclamabant.Tnduifpacíumrex prudentiiïîmus ideirco fibí dari poftula-
uítjioñutquícquam de fide confulerct,quam exploratifïîmamhabebat:fedutin-
tereacxerdtum tumultuarían cogeret, quo prophanam ЪС inconftantem pagano-
rum plebem circumueniret,deau¿toríbus fa&ionum fupplicia fumeret , acrclucbn-
tes gladio íntercíperet» Tertio igiturdie,quorefponfadaturum fereceperat,turmis
cquitum,multiscpcohortibus infipientcm multitudincm obducit.Mox dato figno,
milites in earn ftriebs enfibus irruunt3à principio ut metu percellant, nonnullos car-
dunt, capiuntprarpofitosjcaptoscf adunum omnes cxaltís turribus deturbant : ca*
príuamcp plebem partimuíncuHscVcarcere,partimflagellisafficiút.Ha:c tertia fue
reia&afideifimdamenta.Nampoflrquam à {an&orcgeStephano,exutainfidel{ta- jo
te.adueramrcligíoncm conucrücft VngariaJiactempcftate tertio defecitîfed An-
drear,ac demum Bcla opera confilíoq? reuocata eft+Deínde tertio regni fui anno»
quum ad Demes oppidum ueni{Tet,ex Heltocauum ruina confraclo folio , ita regís
membra contufa,ira nonnuíJa offa luxata funt,ut deíperata ualetudine egrorare ecc-
périt. Мох pro quibufdainrcgnicaufisjqux magni momentí furrant,adCanifant
fluuiumledtíca fuccollantibuspra'torianísmílítibus delatus eft, íbíqj uitac dícm ín-
crebefeente morbo claufit : ín clíui Saluatorís cecnobío fcpultus , quod ipfe exardífi-
carat.locusilleZegcardusab Vngaris appellatus : quia claudus Bela fucrat,acní-
gro colore fuffufus*
avdito regis obítu, Salomon Hcnrícum Quartum nomine Imperatorem, 40
acSophíaeuxorís fratrem índulgentiffimum,extempló ad¿t:rogatcp,utfcinregnum
reftítuat,harrcdítario iure fibí debitumrne ue patíatur/e cum SophiaAuguftali foro
re ulteriùs regía dígnítate carcre.His precíbug ille uíctus^ualidíffimum repente exeT
cítum cogítjlcgioncs 8¿ auxilia undícp conuocat. Dcindc comparatís omnibus quae
bello font ufuíjín Vngariam caftra mouet ,quam & rege orbatam , 8c" propugnato-
recarentcmofFendít. Geyfa acLadíslaus ,uírí quidcm pro aetate агситТресЪ,
quum felmperatorís uíribus impares eíTe intcllígerent,falutí confuluere : fe ad fuos,
undeexmatreortí fucrantjin Poloniam recepere. Indoluere fortunam regulorum
Polom'5eoscp bono animo efle iuíTere. nam data occafione,in Vngariam, & opínío-
ne cirius.fe reftituturos cífc pollícentur. Hcnrícus cum Salomone Albam conten- s^
dit,ibiqj habito facronimprophanorumq?ordínum conuentu,ita diíferuit : Nefcío
Paimones.ouó'^Ar- ■ -' datum eft, ut non folùm in rebus humanis,uerùm
ctiam
VECUVIS I U LIVER III z#
nullo Deo mean's tranquillitatem,fub nullo regem uerum ocium ínueniatís. Díuo
Stephano ucftrx falutís auctore,in ucrí Dei agnitíonem perueniftis.Subíuiftís falu-
taremreligionem:8¿'nonfolúm documentís,led ingenti miraculorum experíentía,
quàm utile Ô£beatumiït,i e s v m ChriftumScruatorcnoftrííuníce colère Sí adora
re,dídícíftís.Deindc,ut prima qux àCarolo Magno rudímenta acceperuntmaíores
ueftri,nuncomíttam,bis poft Díuum regcm,ab orthodoxafidedefecíftis.Vtínam
hactantùm perfidia uobis exítíofuííretísJ&{ám¿liarimiduntaxatueftrarumruinam
cum ueftratraxüTctís,utpro ueftris tantùm dctrímentis uos pocnas luere oporteret.
Verùm íta in aliena pernícíem,prartcr ius bC fas fcelera ueftra graflàta funt,ut nífi ele
10 mentíffimüíiidulgcntiffimumqj numen coleretis, neep humana neep diuína fupplí-
cía uobis digna excogítari poíTént. Quínenímín Andrea? Lcuentíccp íngreíTu inta»
¿éumprctermífifesc'caefipontífices^Qíiidcaííbsdíxerímfimmórapídís curribusdiG
tracti,ía<íti è rupibus,facerdotcs ad aras ante numinum conípedum obtruncati,dum
pro publica,ímmó ueftra faluteoperantur,Bafilica^dírut2e,ígnís dcos patrios aepo*
tiffimorum íímulachranumínum paffimabfumpíít. Extincxo hofpitalitatís iure, in
Italos &C Alemannos itaufquequaque faeuítum , ut nemo lachrimis commíferatío-
nemínuenerít*Ab Italis prouíncias,legcs,mores,lucem fideí, optimasqj difeíplínas;
à Germanís Sí Alemannís , políticas artes accepiftis* Efto, in externum iânguinem
fœuiatur.&inuirosfacroiànc'ti ordínis,quando Scythíca immanitas ñeque ueram
»0 religionem,nequeperegrinamconfuetudíncm aequo animo patí potefbat quid in
uos ipfifuritís,efFeratiííimí homínesrDuos fratres ueftro genere natos praeinteftíno
liuore,acueftrisfaAíom'busdímífíftis, commififtis in certamen, oínemini fidem,im
mô ne uobis quídem ipíí femare poteftis+Sí mutuo díffidío laboratís,quam uobis
quietemíperarelícetrCupidí femper eftis nouarumrerum , Sc ab ipfanouítatc faeri'
legíjjhomicidri acrapínarum3&latrociniorum materíamquxritís. Bela pacato iam
regnojuobis ocium pepercrat,remiferat uectigalia,8c" quo potuít ftudio, à miferia Sí
calamítateredemít. Contra ocio 8¿"opulentia uos abuíi,níl aliud quecrere ocecepí^
ftís,nífiutreie<fta fíde,iterum atque ¿terum ín príftinam feritatem,8iprophanam deo
rum opíníonem recídcrctís^Quoufque tandem Vngarí uefter híc furor, 8¿ immani^
3e tasinaudita,inDeoshomínesq; graffabiturc4quandoacerbíffimaha?cueftra ingenia
mítefcentcSedhocquodaddeospcrtinetjScythicogencví tríbuatur,quodítaabhu
manoconfortío quondam feceffit, utprius cum Faunis, Syluanís & da?moníbus,
quámhomínibus,maíores ueftríucrfatí reputêtur. Ad uos ípfos tandem ueníamus,
&peregrínamconíuetudínem dímíttamus:qm'deft,quodtantís ínter uos fácfríoní^
bus ÔC inteftinis odí)s quotidíc laboratisí Ncfcitís,nefcitís inquam Vngarí , quanta
uís concordia? numiní ínfít,quippe qux humilia extollit, &Г ílluftrat obfeura , ¿V non
modo rem publicamos regnaconfcruat,uerùm etiam amplíncat,ac ímmortalitate
donat» Nónne rnaiorú exéplo íamdudíí didiciffe debueratís,quantíj coniuncb'o ani
morumek: Concordia ualeattllUérecondítoSeptentríonísangulOjincognítíjínSar^
40 matiam Europicam prodíere.non tam uíribus quàm uníonc pollen tes : quacunque
íterfecerantjomníafubegcre: &.'ítafubegere,ut non modo Illyrícos, Gallos 8C Ger*
manos.uerùm etiam Italos rerum dominos protriuerint,fpolíarint, ac ferro ínceiv
díocpabfumpferínt.Contrá uos díuerfafentíentcSj&intcftinalabecótabefacT:!', non
íolúmpotentatumamplíficare,fed ne regnum quídem à maioribus partum retine^
repoteftis.Semperinterfeflucí:uatv 'ngaria,qua; íí mutuísfimultatibuscarere po£
fc^&uerafidenondeficeret^undcha'c omnia mala proucnere,o quanta íplendc
ris & potería? rebus Vngarícís fuifiecaccefliocProindeuos quäcfo^mnes malos то
res exuitejínprímís tímete Deum, 1 E s v M Chríftum Seruatorénoftrútoto corde
ac mente comple&entes amate, Diuína mandata feruate, Poft ha?c uerum leoítí
f0 mumqj regem ueftrum Salomonem,díuiStephani pronepotem, colite, 8c obfer^
uate,huic uní obtempérate :hunc eíTeiubet regem, huius imperio párete omnes*
Abdícate reguíos,^ exigite aepronunciate hoftes, quicunque ín Salomonem aut
•- •- и 3 arma
arma fumpfcrmc.aut obièquium detreclarínt. Vos autem pontífices acfatrapx,
hunc ex more create regem, ас folenníbus ceremonies íaarofanЛиm facite» bgo
ueröquem uos íuflerítís eiïe regem, Salomonem, Auguftali aucftorítate confirma'
bo.Adpoftremumorthodoxam fidem obferuate, amate pacem, Ы mutuam ínter
uoscharítatemi&concordíam retínete, lmperatoris dicb,primùm àpontificibus
& primatibus.deinde ab uníuerfa multitudíne approbata , Salom onemrcgcm pro.
nunciant,8¿:exclamant,Moxdemoreínfanctí regís bafílíca,fceptro ac díademate
cum honeftant.Omncs deínderíté in eius manus,ín folio collocati íurarunt , fe nuiv
quam eius imperíum ediftúm ue detrecbturos, fed fpontè gratiffîma qua:que obíe.
quíaprжШturostReШtutíonemhancfacrisfolenníbus,magnísplaufibus,cVfauftis «©
acclamatíonibus celebrarunt. Item edita fpeclacula diebus aliquot, uarrjép ludí, S¿
íparfa mífsilía.Henricus autem reftituto Salomone,ac pacata Vngaría, ab со magni
ficentiffîmè donatus,ín Alemanniam reuertitur. Quodanno ab íncarnatíone Do.
•06} mínifexagcfimotertiofupramillefimumaccídíffe Auftríalíum Annales prodíderc.
Multa eo tempore mala emerferc^ua: 8c" monftrum pago editum portendít, fcemi.
neofexujfupraumbilicumgeminatum homínem,unum infrà referens. Inceffit in*
gensquocp fames, oípernicíofapeftís. Nam quum Alexander pontificatum maxi,
mum obi)iîèt,CiiâIpina Gallia,qua: à Romana fede defecerat, indignum rata alíun.
de Romanû pontificem,quàm éparadííbltalía?, quam Lombardíam effe dícebant,
deligi,Candolum Parmanfèm epifcopum,habito epifeoporum conucntu,pontífi *o
cem maximum creat. Quin Ьс hanedelígendi pontíficis poteftatem,inuíta Agnete
matre.ab Henrico Quarto impetrauit.Huic Longobardi omnes íuxta рагиеге,ргж
ter Matildim,o£ Gothofrcdum uírum eius.Candolus cum excrcitu Romam propc
rans,in Neronís prata defeendít. Nutantibus Romanis, Alexander pontífex cum
Gothofredo,quicum auxílijs aduenerat, ad Lateranum fe continebat. Confertoin
Vrbepradío,Candolusfunditur &Г fugatunín fequenti anno corruptís largitíoni.
bus patrícrjs nonullis.Vrbem repetitfVatícanum,ac diui Petri xdem occupât. Sed
írruente Populo Romano,à fuisjibi deftítutus , Sí à Cincío ciue Romano , prcefeefri
filio in arcem,iànc*ti Angelí perduclus,8í mox à Romanis íímul obfeíTus eft, 8¿ bien
nrjobfidioneeoadaâuSjUttrecentisargenti p5doferedemerit,ftrigofifiimocpinuc je
¿lus equo,in Germaníam aufugerít.OthoColoníéíís Metropolíta,quiartíbus Hen
ricum adolefcentem circumucnerat,utis Agnetem pientiffimam parentem admínú
ftrationepríuaret, fîbicp gubernatíonem rerum committeret,ad pacandam ltaliam,
prophano fchíímatc laborantem, lmperatoris mandato aduenít. Concilium Man.
tu» huíufce reí gratia habendum edícitjibiq} extirpato fchifmate, uerus pontifex A-
Iexandcrcomprobatur,8¿adoraturab omnibus. Qui Romam redíens, pacatarn Vr
bem,ièdCamphaniamperturbatâofFendit, Quíppe Richardus Nortmânus, cum
Guilielmo filio Capuam fubegerat, ínuaferat Beneuentum,8¿ Cepetanum obfede^ .
rat.Rogeríus Brunduííum obfidionecínxerat.ItemHenrícusanno regni fui nono,
in Pafcha: folenníbus gladio accincbis eft. Paulo pôft Bertam, Othonis comítis 4*
Auguftalisfilíam,uxoremduxít,ac multa undíqj mala mox cxorta.Nam Otho Ba^
uaríaedux,ab Henríci fidedefccít.Gelpho Othoneeíe<íío,tyrrannídcm oceupauít,
acdeindecumRodulphoSueuorum,ac Bertoldo Carinthíac duce,aduerfus Hen.
ricum coníurauít.Regemcp hi cum ceteris coniuratis, Rodulphum elegéïe , Saxoni
cois bello admodum uexatus eft» Sed ad rem noftram redeamus.Poftquam Gey
ía: ac Ladislao,Henricum Vngaría abíjílé fignífícatum eft,haudquaquam rem dífte
rendam rati, cum Polonicíscoprjsregnumrepetunt.SaIomon nondum fatisexper.
tus,audíto aduerfariorum aduentu,ut in tutiore fe loco coIlocaret,Mofouíenfem ar.
cem petrjt.prolocoactemporemunítíffimam» Pontífices ac facerdotes,ne fraterna
bella ultra confpícarentur,fe ínter utrofque medios ingerunt.In prímíscpDefideríus
epifcopus,uír non minus probítate quam cloquentia potens,cum magno facerdo.
tum ordíneGeyfamadit^Ad pacem & concordiam tanta dicendi copia, ac oratio.
nís
VECUT) 1$ /Л 11ЪЕ1 //Л *3$
his uehementia Ьс fuauitate hortatur,S¿ adreconciliationem ínclinarit. Fotdus inter
patrueles fratres hac coditione íneundum perfuafit,ut Salomoní, quamuis iuniori,
regno cederet,&uelutilcgítímoregipareret:ipfe uerô paterno ducatu potirctur»
Huius monitis precibuscp uí&us Geyfa,unà cum Ladislao fratre,in totius Vngaríg
confpccliu, ín lauríenfi urbe. Salomoní fe recocíliat.Focdus ínter eos folenne ícftum,
mutuocp iuramento munírum quod dum Fabiani Scbaltianicp anníuerfaría cele*
bran tur percuíTum fuíflé ferunt.Rcconcilíatis animis,regí cum Geyfaiduce , S¿ La^
dislao.mutuocharítaSi&íafsiduaconfuetudo ínterccfsit. Subíequutum pafcha,ín
Quínquecclefienfi urbe, abhís cum uniuerfa aulícorum ac primatum multitudinê
•o celebratum:ubiín díuí Petri bafilica,ínter folennía.Salomon iterum acdamantepO'
pulo,à Geyfacoronatus.Quod tanta Vngarorum omnium laríícia celcbratum , ut
diempublícachílarítttis ínter faftosretulerint.Deo ibsv óptimo máximo Jiuma>
пае pads autorí,per Dmnes aras gratiae acta%8¿ facbc fupplícatíones.Sed íngens futu
ra^dífcordíepor,tentúproxímanQ¿teíntercefsitJtota enim Petri bafilíca>contíguacp
ardificia repentino quodam incendio abfumpea funuQuare exorto tumultu , maxi>
mus utrunque metus incefsit,alteral terius id factum infidíjs eñe rebatur,uterque ta
men culpa uacabat;Díuerfa quoqp fuga fcrtur,ad folis exortum, re per fidèles inter*
nuncios exploratajOmnibus plané conftick3níhil ex utraq? parte dolí fraudís'uetem
tatum repeutínoínopinatocg id ígni acddiiïè côperiunt+Quod ubifatís ambo com
10 pertum habuere, amota omnium fufpicionc,pacem concordiamcp redíntegrant»
Adleítha Salomonis foror , 6¿ Bratíslaí Boemici ducis uxor : duobus ante anuís uí'
taexceíTerat,qua:haudmedíocd trífticíafratremafFecerat,ídanno Salutis fexagefi>
mofecundo fupra míllefimum accidifíe Annales prodiderunt ♦ Vir eius, Spítigneo
fratreuítadefuncto,omnium confenfuBoemía: ducatum obijt.Morauiacregniun*
ter fratres díuiíít.Orientaient eius plagam Othoni.uenationi nimis idoneam , Sí pi»
fribus exuberántem;Occídentalem uerô fertilíorem,Corrado adiudícauit .laromi^
rum natu minoremjquem ad líterarum iludía conuerterat jnuitum íacrís initíauit,
&HcnridImperatorisauc'tor¿tatc,Pragenfem pontíficem crcauit:quí deinde poft
inítumpontíficatumjGeboardus dicfluscft.Ex Bratislao igítur duce,S¿ Ádleítha
|o coniuge.Andreac regís filia,Iuditha,Ludmilla,cV Bratislai duo edítí*Poft uxoris
obitumZuatanam3CazimiriPoloniaE ducis filíam,Bratislaus fibí coníugauít, Во-
leslaíjBladíslaíqp fororem.Ex qua liberos quatuor optima: indolis accepít:u nus Во
leslaus,Boruius alter dí¿3;useí^lBladislausJck'Sobeslausrclíquí.Sed ínter Bratisla*
umduccm,cV Ge.boardum fratré,qui Pragcnfis pra:ful erat,exorta diiïenfio. Et du»
eis arte factum eft , ut Rodolphus apochry fiarius,à Gregorio pontífice míífus.Pra.'
gam ueneritjGeboardocpantiftítifacraínterdixerít.Nihílením Bratislao duci erat
antiquius.quàm fi fratcr.quemadmodum reformidabar, pontificatu Pragenfi abdí
careturJsigiturRomamadGregorium pontíficem maximum uenírc iulfuSjMa^
tildispatrociníOjin cuius genus maternum fanguinem referebat ,abrogato ana the'
4° mate,inpriftinam dignitatem pontifidaaudoritatereftitutus eft. Sed ad díuerti»
culumreuertamur.Dum Salomon ас Geyfa mutua fe concordia foucnt,ecce noua
«xpeditío his ofFertur.Zolmirus Dalmatian rex^qui Geyfa: èC Ladislai fororem con
nubio fibí copularat,p.er legatos ab utroque auxilia fibidaripoftulat: quum à Ca*
rinthijs,qui magnam Dalmatian partem dudum occuparant,grauifsimo fe bello in*
íéftaridíceret.Subueníendum Codo cenfuêre fratres,inito confilío expeditionem fu
fopiunt:c5paratis coprjsucniunt in Dalmatiam, quam eieclis perbreui Carinthijs
acNoricis.ZalomiropacatamreddidereJs tanto beneficio iam effedus, Salomo^
nem ас GeyfamjCumuniuerfisequitupracfedliSjamplifsime donatos remifit. Dum
in Vngariam redeunt, Atha,prauorrj praefedus, quern palatinum appellanr,in Zc-
ly2emagrum,ubidiuoIacoboccenobiumcum aede exaedificarat, regem cum du^
« predbus mulris inuitat,ut dedications templi,faufta prarfentia honeftaret : quod
e prindpibus facile impetrauit. Нас rex Salomon cum Dauide fratre.infelicirate
u 4 non
non caruit: quando tanta utcrqp fterilitatelaborauit.utliberos núquam habuerinr,
in ípfis Andrea: regís Temen plane defecit.Quod diuino quodam fato facbim arbí^
trantur.nam quum Andreas cum Leuentafratre in Vngariam redr)t,regnand¿ capí
ditatetracbis,efflagitätibus Vngaris Chriftianorum internum, acfideí lacrofanda;
abrooatíonem permífítjtem Vatham prophanorum princípem ,ca:teroscp fcelcra^
tifsírnosin Gcrardum,alíosqj pontífices &facerdotes fa?uírepaffus eft ♦Contrae
Geyfa,liberorum mira fœcmiditas.Colomnanum nanquegenuít, & Almum : filias
quoque nonnullas,unde regum Vngaríx feminaríum promanauít. Pax Sí concor
díaínterSalomonemac Geyfam,tredccím círcíter annosperdurauít»Criare factum
eftjUt non modo regnum opulcntum eftecerínt,uerúm etiam nullabella fine magna » 6
laude peregerint. Perid tcmporis,Bratislao duce ,Boemi audacia 8£ temeritatc ela
ti,inTrenchenienfem agrum erupêre3abegêre pccora,multosq> cepére,acagrum de
níq» ferro íncendíoqj uaftarunt.His íníurrjs Vngarus accenfus,SaIomonis & Geyfíc
duÄuaufpicijsqj Boemiam tarn ualídus inuafît,uthoftibus in aciemprodirenûau'
dentibus,uniuerfam ferè ípolíarítjuaftarítqj »In quo quídc bello Bathor Opos, Mar
tini filius,pra?clarum facinus prarftítíffe fcrtur ♦ Nam cum Boemo infana; magiiitü'
dínis,quí gigantis indar erat,fingularí certaminc dímicauit:eumcp mox proftratum
humí,obtruncauít.Qua uícroria potitus,apud Vngaros íta daruit, ut fibi ас fuis per
petuum nomen compararit>Pôft exaftas à Boemís cumulatifsíme pcenas,Salomon
cumexercitu magna praeda onuftus,ín Vngariam fe recepít» Deinde, ne fortuna xo
Pannoniam ocio torpere patcretur, Chünorum bellum exarfit,qui prophanainfide
lítate laborantes,eam Getarum plagammcolebant,quam nunc Valachíam dicunt»
Hinanqs cum innúmera paganorum multítudíne,á lupertorí partcpatefadoadítu,
per portas S>C clauftra,quíc Meses appellant,Vngariam ¿nuadunt: totamq* prouin^
ciam, quamNyruocant.ufqueadByhoroppidum difcurrunt* Pécora cumhomíni
busabígunt,dirípiuntcpcuncbi,cVopíníone citíús traieclo Lapo Zamocp fiuuio,
cum ingenti pra?da redeunt. Quum íterum fucceflu rapínarum allec'h'.ea loca répète
rent,Salom5 cum Gcyfaduce,tumultuarrjscp coprjs portas occupât, ad Dobokam
urbem feptem diebus moratur eos.Interea fpeculator quidam ¿ Nouo caftro natus,
cui Fantifca nomen erat,aduenít:admonuit iamdudü Chunorum exercitum appro^ 3 о
pinquare,íngenti prscda dítatum:quarchoftí continuo occurrêdum rex effe cenfet.
Proxímanocfoeorumcaftrísadha?fit:atqueillufcentedie,quí Veneri dicatus erat,
ex edifto omnes prxlium íubítu rí,fancT:ifsíma antmoe eucheríftíajnuníunt. Мох
dufta acíe,collatis fignis in hoftem properatum*Qu.od ubi Oful.Giülj Ghunorum
regís pra?fe<ftus,haud procul afpexit,nímía confifus audacia,quofdam leuis armaos
rx milites obuiam pra:mífit,quí Vngarorum uíres tentarent:ratus nullos efle рорц
los,qui cum Chunís dimicarêt. Aftubí prxmíflá cohors.quadrata Vngarorüagmí'
na,8¿ cataphractos equítatus afpcxit,nequaquam manum côferere aufa, ad Ofulem
perpropere redr¡t,inftruc*las ualídascp hoftium copias refert,uíx uníucrfis Chunos
rum uiribus expugnarí pofle:quarc Oful fibi confulens.proximum montcm Sí eun^ 40
dem edítífsimum repente occupat,munítifsímü ibi pnefidium imponit.Monté acco
lae Cherhelem appellant,quia fyluarum quafi domus eñe uideretur»Poftquam Vn>
garus montem ab hofte oceupatum eíTe uídet,eum continuo «implo lcgionüordíne
circumducitjdatoq; pugna; figno radices pedetentim cófeenditrdecurrunt obuiam
iàgittarrj,funditoresqî,utfubeuntê hofte cliuomótisarcerent.Tanto ímpetu pu ona
coníéritur,ut fagitt aríí imbríbus aer obfcuraretur.Obftant Vngarí,grauíq» armatu
raiclusfacil¿perferunt.ExVngaríshíppobalíftcquidáaudacíísími,c5cítatis equis,
arduum montis clíuñ confcendunt,è fagíttarrjs quofdam obtruncant, perturbât eo^
rumacíem,fuis9 fuccedentíbus ánimos addunt.Salomon acérrimo fuccenfus ání'
mo,nullamcliuidiffîcultatêeuitat:reftà cum equítatufuo,quafireptabúdus hoftem /с
fuppetit.Submaxímafpiculorumnubedcntibus ínfremit neqj laboré ncqjperícu-
lumreformidat,hoftemtantíimanheIat.Contra uerô Geyfa longé confideratíor,fa-
ciliorem
ЪЕСЛЪ1$ Il LIVER III. 237
ciliorem díuum prudcntifsimè captât: quem ubi cquitatuifuo facilem 8¿ benígnum
inuenit,eàfubit, repente cum íagíttaríorum ade congreditur . Ladislaus in primis
feinter cenfertífsímos holies míerít,pr¿mo impetu quatuor in fronte pugnantes íiv
terficit: dum quintum fubinde petit, grauiab eo uulnerelacditur,fcd ne impu'
nequidcm,quando hominem ftatim obtruncat.Diuinamoxope.uirum Deogra
tifsimum curatum ferunt.Hocimpetu confternati fagíttariorumanimí, cederé oc-
cccpcre.lnftantcomagishí, atqueinrafa Chunorum exmorecapita,ualdedefaeui'
unt: ea, cueurbitaram more, díftricb's gladrjs plané diffríngunt, Sed hîc prao
darum quoddam Ladislai facinus, preteriré non pofTum ♦ Qui quum equítem
ie quendam raptam uirginem equo auferrc profpiceret , hominem continuo info
ÄaturjUtfanctaJuirginitatisafrertorciTc uideretur; fugit hofhs,hic pro uiribusà
tergo inftat : bi quum uulnere impedítus raptorem caperenon poffet,ad uirginem
exdamat ,míra uenuftate prccditam,ut fe prííccípitem ex equo dcdat.holtemcj
fecum trahat.Diclo celeriùs imperata praeftitit puella,quam Varadíenfis epifcopi
filiam eiTerebatur,opinionedeceptus. Poftquam Chunum equo deturbatum dux
magnanímusconfpicatur,índígnum foreratus,non aequo cum hofte, & prefer^
tim fingularí certamíne dímicare>ex equo repente" defilí] t : eumqp fecuri , quam Vn/
garicomore geftabat,aggreflus trucidauit. Nonnulli uirginem , à tergo Chunum,
çum Ladislao collucbntem,furrepta fecuri percufsiflfe,ac aflertori fuo fuccenuu
to ríatam fuifle ferunt. Contra alrj, pro hofte fupplicaile feribunt. Adrjciunt aliqui»
equum Ladislai, non tamuiribus & pernicitate,quam natura fuifle pneftantem,
quippequi domiui mandata nutumquc mirificè obfemaret: cui mos erat,hoften*
raoríu calceque impetere,nunquam deferere dominum, Sí in perículo máximo
miramingtmj dexteritatem adhibere. Superatoiam medio diuo, quum hoftes
fe ab Vngaris circumuentos confpexere,defeclis animis, quô fugèrent, nefeiebant*.
Dum feruntur diuerfî , captiuorum multitudo facta feditionc, &C elato clamore
fuos hortatur , iugum ipfa montis occupât: ne qua fpes hofti fuperfit.fubreptis
ätrmis in hoftium terga defauiít, eos in infefta Vngarorum arma derjeit . Tanta
Chunorum ftrages in monte patrata , ut nuncíus non fuperfuííTe dícatur> Salo^
jo monígíturS¿ Geyíacum Ladislao ui&oriapotítUiberataíngentí captiuorum muU
titudine,8ígloriofa Ixticía cxhilaratí,ín Vngaríam rediêre.Js publica: hilaritatis
dies inter faltos relatus.'gratíxdrjs ímmortalibusfacris hymnis afta?, Sí celebra ue
fupplicatíoncs»Tres círciter anuos in odo permanfêrc,raagnacp ínter principes con*
cordiauiguitvVíx tcrtíum annum exegerant,ecce à Myíía bellum graue fuboritur,.
QuippeLkíTí acBulgari,qui inferiorem Myfiam , SC Danubij oftia(ueluti fuprä
diximus )accolunt,traic&oSauoadTaumnium,quam Albam Grarcam nuneuo»
cant,inSyrmium inferioremcp Pannoniam effufi ,сипЛа dírípíunt, pécora cumho*
minibus abducunt:S¿ rcmenfo amne,rapínis onuftUn В ulgariam fe recipiunt . Vn*
gari3cprincípes,huiufccmali Albenfcs aurores eflTedícunt.'quibus in uítís Bulga*
40 ri,Beísiq>3ín Vngaríam nunquam trarjceie potuifíciu. quare prodítíonis crimine
acerrimè fugíllantur. Btilludgrauíus Vngarís eíTc uídebatur,quod à uídnís,rjfc
demep amícís,unde minime decuítjuaftationcsjpracdas & incendia accíperent : foe>
dusacpacem fregíííccrimínabantur.Pioíndc àregeacduce Geyfa, per fcdales Al»
beníibus bellum índictií. Habitus in utraque Pannoniadelecbis, ad Zalankemeiv
fempagum,quifubBudapropcDanubíum,adfeptuagefimum lapídem íítus eft,
primae copia; conuenêred bi primùm caftra funt habita,$C auctus legíonibus 8C au-»
xilijsexercítus.Etdculcífcenda Alben ímm prodít¿onedífceptatum,tandem deob*
(ídionepríusdecretum eft:acmotis fubinde caftris,ad Sauum ufqueperuentum.
Poftquam ín flumínís rípa conftítere,primá hora díeí promulgatum eft edíctum,uc
$t omnestraíed,oSauo,Albamobfiderent.Militesdí<fto cítíús ¿mperatafacíunt.Buk
gari,Thraccs.Maccdones3cV Grarcí, qui tutanda: urbis gratia ílluc conuenlre,hís
aduerfaríoccccpere;&:prxfertim Gncd,qui amníca dafleIftrumfubíueranr,Pan/
nonicam
nonicam claiïcm.qua: fecundo amne defluxcrat, iniccb ígni comburcrcníteban*
tur. Contra Vngari,írrcuocabílifluxu in hoftcs delati nauium multitudine ,uirí'
buscp fretinníecbs flammas cilicijs mox cxtinguere:profilire in celoccshoftium.atqp
inaquamdccurbarcnautas:hos piIis,gladíjsillosímpetere, nullum recufarc diícri'
m en. Sed fecúdo Marte fucceníí.nil magís quam hoftilem fanguínem anhelare ♦ lili
uero írruentíbus fuprà nauígrjs,quü obftarcnon poííent,omncs unàtrahi,acmifce
ri.Dfinum Grçci dalle partim dcmerla, partim capta,qui fuperfuerant,coa<ftiterga
uertere.Dum haccnauali pugna geruntur,nec minus quidcm prxliumin Saui ripa
commíttitur.BuIgarí tandem cum auxilíaribus copi|s,ab Vngarisínde reiectí,móx
fuíí/ugatiqj.Qu¡ppenaualíuícT:oriaconfi:crnati,acíiníftríshis exanimati aufpicijs, I в
profpeiè fe pugnaturos effe diífidcbant.Reicdo igitur terra mari 9 hofte, Bulgarie
am,qua:utrancpfibiMyiîamuiùrparat,Pannoncsinuafèrr:ac regione longé lateep
populau,tertiodiereuerfi,Albamcircumueniunt.Gra?ciBulgariqj in urbe occluíi,
imminensexobfidioncdífcrimcnrcformídanteSjBefrosclám literís admonen.t,fibi
lubueníant,quando parut mometí foret ob iîdio:aiïcuerantes urbem ñeque a rege,
neep à duce G yfa,íed à Vido tantùm regalí comité legioníscp prxfecio, cum cohor
tibus Bachicnfíbus obííderírproíndehos exorant,tempeftíuam opem afferant, Al'
bamq? obíídíonehberér Befcí dolida fide du&i,tumultuario exercitu coacto, repert
té fuccurrunt.Quí poítquam caftrís hoftium appropínquarunt.quum exploratâfe
uictoríamadepturos dudumcrcderent,pracda: cupíditate peranum Sempronieiv *•
fium ftatíones ¿rrucYe.quorum lanus prarfccTtus erar. Adoriuntur incautos .Contra
hí Beflorumimpetumíortí animo fuftínentcs.pcrbieuí cccfisquiín prima acie pn>
ftabant,ca:terosinclinarunt.Quodubí factum «ftr,am male ab illís pugnatum,uc
pars magna defiderata.reüqua capeafuerittuix|Beíioríj principi ,cuí Ciclari nomen
crat.cumpauriseuadcrclicuicjanusob rem bene geftam mukisdonis,item uillís
6¿ honoríbus à Salomone Gcyíaép donatur:pracdamilitibusconceíía, & dena uírú
tim íéfterriadiftríbuta. Quum in edito loco ante urbem rex cum principibus ас-
cumberet,eo die quo cum hofte confertum eft,unde facile ab oppídanís proípecb'
ri potcrant,ecce müires exforum capíta,item equos Ы hoftium lpolia,ante menfam
regís contulére,ibi¿¡5 allata capita percenfebannut hoc immití tetroqj ípecbculo,op i*
pidanorum ánimos à pertinacia dchortaremur, ad dedítíonemcp conucrterét:quod
àientandihoraferè adoccafumufqueperduram't.Pofthxcdeoppugnationeurbis
ínter proceres difccptatum.Demü prindpibus uífum eft,ocí:cnas circùm turres eri»
gercjin caftellorum fpeciem,quar multo altiùs moeníbus immincrcnt:unde non mo
do oppídaní à propugnaculisacmuroamouerijUcrùm etiam in medíam urbem te
la faxaquorqucripo',îenc,ac cas p'utcís macliinisqjali)síuxtámuníre.ltem ínter tur
res bellica tormeta difponerc,i ngerere uineas SC arietes,admoucre teftudínes.ac cae
tera inftituere,qua; ad amolicnda moenía facerent.Dí fpoíítís ex ordine cundís belli
eis inftrumentis,urbem primùm quatcre,plerifqs locis muros aperíre,ínftructa mox
acie fubire mraîia.contràillimicciiibusarcere,infubiectam aliquos foflàm detur^
bare íntípíunt. At ubi non facile urbem prarfidio, loco , arteqj munítam , capí poíTe
conípicantur.propiignaculisacmccnibusadfolum ufquc demoliendís ánimos in-
tendunt-fepto ас fofla earn circumueniunt,nc quid efferri , inferri 'ue poftet : deindc
muros anete,teftudíne,ca?terisqj macliinis ufque adeö quatereadortí, ut nunquam
iànèceflàrint,quoadfoloa:quatamornia confpexere.Quumqjeaminuadere tentât
fent,tamfortípraríídíofenferedcfendi,utnon modo intramuros contínere, fed ne
erumpentes quidem hoftes quandocp incautí tolerare poflènt. Sexagefimus adhuc
dies in obíídione teriturmíl tarnen profecerc:fepe egredíentíbus ex urbe oppídanís,
utrínqj cruenta nimís pugna dimícatumratilli partim cxfï,partim intrô reiecT:i,PaU'
bpo(WesBulgan>e minore quidcm robore quàm audacia prxditi,ex urbe proß f9
liunt:htciaculo , ille lancca,fagittis ifte fxuíuEx ímprouífo nonnullos aggreffi,grar
uiceragunt.Salomô quídam hippobalíftaregius.cxhís unum Icthali uulnere confo
dit,
реслт>/$ ft. Li%Èt t/h цр
dít,humicpproftcrnit.Hunc VngarimoribundumnperCjContràrétrahcrcfdci) ni
tebantur.Dumis ítaultrocítrocp diftrahitur,8£iàt à fuis retiñere uidetur, rexftatim
exclamât: Vtinam talis his,qualis maioribus noftris,uirtus incflet.qua nunefreti res
Vngaras tuerentur. Quod ubi milites audiucre,tres contrà ex Vngaris, in eos irrué
re:quorum unum Opum,Georgium alterum , tertium Borfum fuiiTe memerant:
tanta uiacferociaadoriuntur,ut(tatim tergadarecogerentur+Opus ad portas ufcp
infequitur,fed mox oppidanorum telís faxísép medus^'n caftra redrj t íltefus. Cada-
uer hoftíbus ereptú.Gregorrj Borfiép fuafu,ab Vngarís unco tracbm, íncxcremeiv
taríaqj loca proíeflum.Vix tertium ferè menfem obfidíonis iníucrant,quumPaiv
10 nonica uírgo in Syrmíenfi agro capta,8¿ Alba; ínferuítutem afferta (quod«an cafü,
an ex índuftría,ulcíícendíc captíuitatis gratia factum fit,ne futís quidem compertum
babeo )clàm in urbe íncendiumfufcítauít.-quodSubfolano fiante ufqucadcoadau
âumeft,utmoxlongèlatcqi graiïàriuideretur+Vngar^quà facílíor díruris meeni-
busaditusofFerebaturjhacurbefubeuntjBulgarosjGraccoSjacBcirosobtruncant:
quiprimùm occurrerant,Caeteriin fugam ueriî, cum Nícota eorum duce,in arerm
ferecipiunt«Capta.urbe,ac defidente poftero die incendio^recoditi fub terra thefau
riquàmplurimipatuêre.Scrobesinplcrifquelocis inueniunt,inquibusauru3gem>-
mas,lapillos,argentum,acpreciofa pallia infodêre.Tantadiuitiarum deprehcnlacö
pia,ut nemo miles índítatus abierit. Quareínter Salomoncm с\Г Ge yfam fuborta dif
" cordia.Quiautem in arcem confugerant,deditionem eius polliccntur , fi rclicftis im-
pcdimcntis,redditacp arce,uíta duntaxat& libértate donêtur»Data fide rex §¿ Gey-
fa,eosloco decedere,ac libere' abirciubent* Quod ubi factum eft, Nícota primus
prelatadiux Genitricís íconejfuccedenteprccíídiariaturbajCxarcedefccdíncVpcral
mac Vírginis numen cxorans,ad pedes Geyfe,quemreligíofifsímú píentífsímumcp
nouerat,ícprouoluit,genua amplexatus . Ad regis genua procídere pauci , quippe
quem inclemente audiuerât , &pernicíofis Vidi comítís confilrjs aufcultanté,quí 8С
deorum contéptor,6¿ homínú infidiator effe fcrcbatur«Quú rcx ex dcdítítrjs hoftí
bus plures ad Geyfam,quàm ad fe ímploradc íalutís gratía.uenírc cóípícaretur3aní-
mo uehcmétiísíméc5mouetur,íra6cliuoreiuxtáabfumítur:ac ne latís quidéproba
í° bilem indígnitatis caufam reperirelícebat.Capta Alba,folutíscjj caftrís, dum iterin
Vngariam rcmetiütur,ínBuziíepagúJ& Vidi predíadíuertérevQiiumqjíbí preda,
fpolia,captíuoscj,qui exarceíédediderát,rexdiuídereueIlet,nihilGcyíemtcrcclsío
ne fieri potuít:quo magís rex fuccenfus eft. Hinc dííTenfionis & dílcordíx augetur
inítíum.Theíáurum Albccrepertunvbídem ncmínerefragante,díuídcrc placitum
eft. Vidi èC Radoaní Bufarís filí) ,item Ilía: Vidi generi , Francícp epífeopi confilia,
quadripartíta diuifio facta, regí prima fecunda Vido, lliac tertia,quarta Geylàc
cefsit. Vnde is índígnationefummacorripitur. Sub hace témpora, ab anno Sa-
lutisfeptuagefimo ferè ultra mülefimum,interBoemos8£Auftrales orta díflenfio, ,e7?
ас bellum ufque adeb atrox, ut magnam cladem ediderit. His Leopoldus,diui
40 Leopoldipater,qucmpíum ex cognomento nomínant:illís Bratislaus cum Othcv
ne& Corrado fratribus imperábanle finibus bellum exarfit , quum areb prius tC
fentcharitate coniunfti.Morauiam ab Auftria, non montes , ualles , amne's ue dir/-
munt,quando undofa utrínque planicies effundítur. Vnus duntaxat ríuulus ínter-
fluit,quemDían appellant. Hic primùmlatrocinia ínter finítimos pagos committi,
abigíjfubtrahi'ue pécora. Moxprxfacinorum impunítate, íncrebreícente audacia,
uispalàm inferri,uicicp uaftarí,ac ferro res agi,8¿ fuorum deníque quífep fouereiura
ccepÍLETcíntillademum emcrfitíncendíum,quoduíx multo deínde fanguíne po-
tuit extinguí. Corradus Morauííc diarcha Lcopoldum faepe lítcrís admonueraf,fuo
rum audacíam coerceret, ínhiberet iniurias,S£ fu turí belli caufas cxtírparet.Níl pra>
J0 ter ucrbais pracftabat admonítus.Demum Bratislaum fratrem.ad coercendam Aü
ftralium temeritatem Sí ínfolentiam,in auxílium exorat. Quin SC auxiliares copias,
quamuis fuis nondíffideretjDanubio plane demiíTas, à Ratisboncnfi epífcopo,£u
^ micíciae
mKÍtíxiurercccpít.DemumadLeopoldumjUiiuméprímaribusruismirítjqüíh*
ftcm edoceat,8¿ hortctur,ut folenne conuiuíum paret,ubi fe Martís aleam luíurum
eíTcprofitecur. Quod ubi rite nunciatum,Leopoldus non modo facros milites, ue-
rùm etíam 5C euocatos uudique ruftícos ad bellum cogít. Ad ftatutum diem utrincp
conuenéVecohortes,equítumcp turma?» Quum hínc 5¿ hincínftruc"teacies conftítit
fent,collatís concurfum eft fignis:&: tarn infeftís anímis conferta manus , ut cruorís
multumhaurírcnt3radisIaus,quiínfíníftro cornu Corradum 8c Othoné francs,
in dextrísRatisponcnfiumauxíliajOíín fronte Tecum ualídífsímo agmine coUoca-
rat,tanto ímpetu in Auftrales,quí ín cuncum fe redegerant,extemplô fertur ,ut anr
pliusfuftinerí non potuerít.Círcumuentushoftís repente concifusrAuftralíumtan^ • «
ta ca?des acb,ut paucí euaferint, Paulo pôft , ob ufurpationem aliení iuris , tanta
mter HcnricumQuarramimperatorem,cx' Gregoríum feptímum pontificemor*
tafedítio.ut pontífex eum Auguftalí dignitate abdicaren 8¿ Rodulphus Sueuíae
dux, in eíus locum, à Germanis quibufdam principíbus fufficcretur.Qui quum ad
Elleftrum amnem,collatís íígnís,cum Henrico pnclíum conferuiffet,non folùm uú
ctus eftjfed abfcíffa dextera morí coadus.Quín et díro uulncre affecftus exclamauít:
Specbte (ínquít ) proceres, dexteram legítima fupplicía expcndentcm ,qua? fidem
facramento ¡ttimitam,o¿ Henrico meo domino datam,practer arquum & fas temeré
uíolauít.Deíndc quum|ínfeftís armís Italíam ingredcretur,capta Apulie magna par
te,ad Canufíumfcpontifidreconcílíauit.Romam profeclus, Auguftalia infigma x.
recepít. Circa hare tcmpora,Salutís anno o&ogefimoquinto fupra millefimum.Iu
dítha Bladislaí Polonia; ducis coniunx,8¿ Bratislaí Boemíx ducís filia , diem obrjt.
Quae quum multísprccíbus cúnela numinahabendceprolís gratia follicítaíTct,hís
demum inuítís filium concepit,íntempeftiuumcp peperit, fed tertio die baptumate
initíatus obrjt. Duobus annis poft,Henricus itnperator,habíto Magútte frequen
tí pontificum príncipumep conuentu ,Bratislaum, primum Boemiae Poloníaccj re.»
gem declarauit.quce ducum prius imperio regebantunpoteftascp Egilberto Treuil
renfî metropolitac data , qui Auguftalí auñoritate eüm Praga:, queregía eft metro*
polis,regalíbus íníígnibus exornaretjs mandara perag*ns,eum cum Zuarana con.»
íuge coronauít.Hís quoqj temporibus exorta ínter Jmperatorem 8¿ Ecclefiamfor' }«
té dífcordía.Henrícus repetita Italia,Florentínam pontífierjs partíbus obftinarífsi'
mé fauentem obíídct. Gregoríus pontífex habita íynodomonnullos diuerfae partís
epífeoposfacromunereabdicauít. Quareímperator urbem obfidet: 8¿ capta ш>
be,in Adríaní mole Gregoríum tarn diu clauíum cuftodit, quoad Gregoríani, Ro*
bertí GuifchardiauxilíoTretí,qui in Apulia dominabatur, eos qui obfidebant,abirc
compuIerunt.Quinetiam non multo póftad expugnandam Florentinorum peruí^
caciam,eorum urbem magna iterum obíídione circumuenit. Eadem fermé tern*
peftate,Leopoldus Auftriçduxcum Almanno epifcopoPatauienfi,caeterisqj prín
cip¿bus.¿n;Imperatorem coiu'urauít. Sueuiquoqj cumeodemad Hccfttnfem Da'
»s7 nubrj pagum dimicarunt. Octogefimo quoqj feptímo Salutis anno fupra milleíí' 4„
mum,icxtumcumSueuís&Saxoníbus ab Henrico Quarto bellum inftauratum.
Verùm undediuertimus,reucrtatur oratio. Quum ínter Salomonem regem SC
Geyfam íímultatcsSíodía boftilíspracdepartítíoneredíntegrarétur,maíora indies
incremétainuenêrc.Quippe Grsccorum ímperator,audíta ducís Geyfcc líberalítatc
& clemcntia,fcedus cum eo per internuncios ínít . Quare omnes qui exarec dedítío
nem fecerant,à Geyía dímífsí funt. Contra à Salomone, quícuncp ad cum fupplices
ucnerant,uíolato iure dedítíonís.ín captíuitatem afíertí.Salomon quum longé maio
re apud externos Príncipes gratia Geyfam quam fe pollereintellígeret,ínuídia per^
citus,eo raagis excanduít» Accedebat Víti pernicíofa fuaíío, maledícentíacj lethalis:
qui crebrísíufpícíoníbus,utriufque ánimos írrítabat+Augebat difcordíam,&:utpa s*
truelemtratrem è medio tolleret,quotídiehortabatur:ílludfemper obrjcíés , ñeque
regnumduoscapere,necjuaa¿namgemmos enfes continêrc.Necj Maieftatemó¿
Amorem
2? EC 1 1 L 13 EZ III. Z4i
Amorem in una fcde refidcre poffèrunum folem,& unum(ut aíunt)íoucmhomíncs
intucrú Ad hsec díccre,nihíl regno fiifpecT:ius,nihíl homine ambitíofius elfe : ingenia
tam effecuíqueímpcrandí cupídítatem. Comparatumcp Imperium neminem alten,
immô ne filio quídem conceíTurum.Etaccídíííe íácpífíimé, filiumín patrem, contra
patrem ín filium, re gnandi gratia coníuraíTe.Item regem aucloritate, gratia, opíbus
óícoprjspKcpollcrc.ijfdemcpuerbísacuarfjs crimínibus fufpicíonem quotidíe re-
gisaugebat. Itacp tanto magís his írritamentis rex ccftuat,8¿nonmagísodio quam
inuidiauexatur. Fluctuaba! indies animus, Síquas potiffîmùm commçntareturinfi'
días.ímpeníiLísínquírebanliuorem odíurrtqj diffimulat, oftentatfraternam chanta^
0 tem.PoftulatocommcatUjlubcntiïfimè Geyfam &Ladislaum,oppída &C pagos di'
tíoni fuae dicatos reuiferepermífit.Ex dedita non multó poft ¿nduftría,fratrem utrun
quclíccrisaccitum,adcapíendum Graccorum oppidum, quod Nyr Vngarí nomv
nabant,pröficifci íubet:utpríftínas Gracomm íníurías,quícum Bulgarie Pannos
niam inuaferantjulcífcerentur. Quod eo confilio à rege fiebat, ut ambos in tempo-
re capcret,aut quíbufuís infidas círcumueníret: contra illí , fibipraEcauere,nihilo-
minus ¿mperatafacere.Ladíslaus cum maxima parte ad oppídí obfidionem profid«
feitur, Geyià cum caetera regem fequitur:ratus(ficuteuenerat)Salomonem nun/
quam alterum fine altero inuafurum*quod fi faceret, Ladislaum abfentem , uim fra»
tri illatam cumulate ulturum.Poftquam ad Nyr peruentum eft,oppidani fe largitio-
*o nibus S>C precio redemere,appenfaqp multa pecuniahoftemamöue*re+ Ad Cenen de-
indeurbem reditum eft,ubi corpora curaruntimoxinde profeeb', alter ab altero àû
uertêre,rex Strígoníum uerfus contendít.Geyía Ladislaum prazmonet,addedí'
nandas Salomonís ínfidías,ex oppído,quod Byhor appellant Vngarí , in Roxanos,
quos Rutenos Roífiós ue nunc dicunt , eueftígíó proficífeatur , eorumcp amícitiam
auxilíumqj adcohercendam regís iníquítatemac dolos ímploret:demum quíccujv
queadtuendamfalutemac dignitatem faccrent, fummo iludió molíatur,&curet.
Interea agnatorum dífcordíam princípum rumor paffím erFuderat,cV íta farua? utrín
quefufpictones emerferant, 8¿afuduís muísitatíoníbus augebantur,uthinc8£hínc
ad fraternum bellum copia: comparareiltur.Iam dum omnia fluctuant , Pontíficum
}f quorundam opera adfedandam dífcordíam nund) íntercedunt. Hoc primùm con-
uenitintereos.utcolloqui) dicni,inDanubi]infuia,prope Strígoníum pracftítuerét;
uterc|octenistantumepífcopísaflbciatus, ad colloquium ueníret ínermis+Excomo
po(ítoad(latut«díemuenereambo:ubimultaultrócítrocp obiefta ô£ confutatacri
mína,magnampur^andafufpícíoneinteriecb. contentio. Tandem redíntegrata pa
ce reconcíliantur: Gey fá in ducatumnn Albam regalem Salomon fe recepit. Poft
hxcin obfidum fpeciem,rex Vídum, difTenfionís femínarium ,ac drjs &C hominis
busabomínabílem,& Erneum manfùetum,ad Geyfam mifitrquí dílígenti apud
eum cuftodia,pr3E tímore prodítíonis feruabantur. Contra duxad regem , Vara*
dienfem epífeopum , fceleratiílímumcp Vatham legauít, qui pari apud eum diligejv
40 tiafunt cuftoditi. Sed quum Salomon accepífTet,trcs è Noricis]S¿ Vindelicís duces
propediemadmturoSjquíípfiusprecíbusexoratí.promíiTa aduerfus Geyíam auxí'
líaducebanr,éMegyero pago mouens, extemplo ad Radian amnem his obuiam
oceurrit. Contra uero Geyfa,quum neqj Ladislaum fratrem praefentem, necj'parata
amícorum auxilia tune haberet,dato fex menfium comcatu, Vidum Erneumqjdí/
mi(itfRexquocj Varadíenfemepifcopum,8c' Vatham parimiffione donauít,utrcv
runque commeatus à fefto die díui Martíni,adGeorgíj ufqueanniuerfaríum prora
gabatur* Salomon próxima Saluatoris natalicia eo tempore, ad Caftellum gemí-
num(utaíunt)celebrauit. Mox Zalamuenit,ubi Marcathus Alemannorum dux,
ÔCVidus.prauis regem confilr|sdrcumueníunt. Hortantur enim,ut Geyíam omni
,0 «iuxiliocarentemadoriatur,neque commeatus termínum,8¿ quafi índucíarum ini"
tiumpracftoleturrquando Ladislaus abeft.&ípfefine copíís eft, contra regí omnia
abundé fuppetunt,adfunt Alemannorum auxiha;quöd fi hanc commodífhmam oc
tx cafíonem
ч

ekfiónem elabi patíatur,nunquam alíam affirmant fimílcm eñe naclurum. Verum


quumrexSaxardiamueniffirt,in cocnobíumcp díucrti(Tct,ad uefpcrtina facra : Vu
dusiterum,&pleríquea!i'í eunicírcurnuen¿unt,confuluntcp, Geyfam cuefíigío ado
riatur,neque rem dirFerat,quando Ladislaus frater eíus in Ruteniam,£>£ Lambcrtus
in Poloniam,ímpetrádorum gratia auxílíorumproperarant, ut regnum inuaderent,
fîbicp tyrannídem oceuparent. Demum. precious ас monitís regem adurgebant,
ducem in Gíuanenfi fyluaueiiantem,omnípraífidío 8¿ cuftodía deftitutum ,acuv
cautum aggrediatur,S¿ capiat,captumep excîccet.Ladislaum 6¿ Larnbertum,quum
redíerint,fratei'no cafu confternatos,ultrö fugâeflc arrepturos : пес mínima quidem
partcaduerfaturos,etiamfi auxiliares copias abduxcrint.Deinde ademptum Geyfa: »o
ducatum, Vídofídeli confilíarioaddiccnduirwQuarc nulla firmiora regno funda
menta íací poíTe aíTeuerabant. Rex confilío tali haud parum allectus , ad matutinum
ufq? (e cogítaturum cfíércfpondít.Monaftcrrj antíftes,Latinus genere,cuíV¿líaríno
nomen erat,cxabdíto loco di&a cúnela percepcrat.ad Geyfam dàm núcíum míttit,
ш fibi ipfecaueat,tenfarummfidíarumadmonet. Dux accepto nuncio , fibi à rege
timere cccpit+Quod ubi Pctrudus.Zunuchus Si. Bichas fcníére,quí proditíonís cau
fa apud eum иег(аЬлшг,сопстио iniecras fufpíciones diíTuadere, nihilqj timendum
aíTeuerareconanturramíítircmebríum diccrc.Sí crápula díítentum, tune ífta feri'
pfiiTeîproindeomncmmetumamouêrCjUt fecurum & incautum Salomoni prode^
rent.Horum a'iquantífper diclís íüe conníus,dum in fylua,quarn Giuain dícunt, ue *°
natur,fuícitatamfpícionecaruit. Vírtamcncircumfpecftus^ic qua imprudentía ca^
deret,Ladíslaum ¿RutcniaRuxíá ue nuperrimè fine auxilíis reuerfum,inBoemk
am míttit, ad Othonem Bratíslai &.r Corra di fratrem, de quibus fuprà fcrípfimus ,ut
aliquasab eo copias defenfandx falutís gratia implorare t:8¿ hocpotiffímum tempo'
re,quo non pro dígnitate, fed uita cogitur dimicare. Salo¡non autem, qui ad matu tu
na lacra confulendi fpaciñ poftularat, 5¿reíponfa promiferat>antequama?dem inu
rct,antí(Vs> qui Geyfam cecnobij fundatorís filium unícé dílígebat, protegida* falu
tís gratia anticipato tempore,íncedicula quadamdelituít,uttanquam è fpccula,re^
gis refponía exploraret,ne quid ínamicum íntenderctur,quod illeínexploratum ha*
beret+Matutinis ígiturfacris rite peracTis,Salomon cV Vídus tantùm ad magnama^ }0
ram in aede remanlerat»Rex ífta rcfpondít: Se Vidi confilium commodum S¿ faluta^
reomninofequuturum.Quod ubiantiftitishaufercaurcs,extemplô facro fe habitu
exuit,fagumfubit, 8t" lateri gladíum accíngit : confernfo equo,ad Geyfam, quem
dormientem orFenderat.euolauit.Eocp experreclo : Fuge ( ínquít ) fuge Geyfa , env
deles terras defere,íam dudum Saiomonis copia; htc aderunt,ut te capíant , obtruiv
cent'ue:quod ni feccris,íaccbís. Dux audito período ,quàm ocyfilmè cogit exercé
turnan Boemíam, quo frater paulo an té contendera t, euaderenítítur. Sed rex Vidi .
fuafu.cuius confilio cuneta gerebat,obuíamoccurrít,uteiusfugamíntcrc¿piaí.Citra
reXjUltraTibifcüamnem duxagebat agmen:cui in Chemcícnfi agro, à regio equí
tatuprotínus occurfum.lntcrcacohortumturmarumcpducalíumpiacfecli adSaío- 40
monem literas míttunt,feqj conferta pugna à ducedefvclurosíSTuictoriam paritu^
ros pollicentur, fi íntegram apud eum dignitatem gratíamcp confequantur.Rcx uín
ccndícaufa,adie(fto ctiam juramento, poltulata omnia pollícctur, cVmaíora, íípro^
miifaprxftit.erint.Quod ubi factum eft, exploratam fibi ui&ommratus/nbifcum,
quemTiciamappcllant.obdurata glacíefanéconftantem,omncsficcopcdcrrarjccre
iubet»TranfmiiToamne,adproximam bafilícam ín Nogiano agro fîtàm , aciem iiv
ftruit.utaperto cum Geyfa marte depugnet» Petrudus bC Bycas ex eompofito cum
tripliciagmine, àduce dcficíunt. Dux tarnen à fuis deftitutus, neceilítate adacbs,
praelium detreebre non audetiSt" uno tantùm ualidiffimo,codemcp quadrato agmi^
ne,aduerfus trígínta regía obftare non recufat.Prodítores,quí dcfecerant,cx compo fo
fîto data fignafacíüt,clypcos eleuantin dedítíonís fpeciem, inclinatum tarnen Gcy^
làmfequuntur. Regia? uerö acies , quae fîgnorum commonefacbenon fuerant,cos
baud
ЪЕСЛЪП IL L13E1L lit* 143
baud aliter ас carteros mímicos pcrfequuntur.parícp ferocía proterunt,8¿ ad interne
cioncm ufqj trucidant^ut mericas proditionís pecnas luant: quoddíuino quodam
iuiücio factum omnes árbítrantur.Geyfa prôfliaato exercitu fuo,tergauertit.Trank
mííTo Tibifco inChotoydum agrum aufugít» Georgíum Nigrum peculiaris aedicu'
lar facerdotem mífit,quí Ladislaum fuo nomine ocyilîmè redire mberet , ímmíneiv
tiscp périculí caufam enarraret. luancam quocp haudparumliteratum.ad Lamber^
tumreuocandumconcitauít.Et quum Vacíam contcnderet,Ladislaüm bC Otho^
ncm è forore affinem cum ualidifsimo auxilió properantem offendit. Quos quum uí
díflet,ín lachrymas ftatím effiifus eft. Quum fidelíum ínteritus , proditorum fcclere
commüTus tune fibi fuccurriíTet.facinoroforum perfidia incufabat , SC ab ingenti do*
loremagnamlamentorummateríam educebat» Ladislaus contra pneftanti uírtute
munitus,modô Fratrem confolarí,modo feemíncos ululatus fcucriùs increpare , mar
gnanímitatís , patientíac ac fortítudinis admoncre.Item dícere, Diuínam potíus de--
mentiamexorandam,utidfi:isfaueat,ruperboscpdeprímat.Etquandopóteftas oni'
nisàDeo eft,definiendam diuinó iudíciocontrouerfíam prárftoletur: atqueítafra'
trisanímum confirmare. Pnclium hoc ab ineunte uere, paulo ante quadragefimale
íeiunium,in Cemeyenfí agro geftum J ubi alterum äb Opo Martini filío,ex Vecillini
genere nato,praeclarum facínus patratum memofânt.quippe qui Petrum , Geyfae
equitem audaciffimum, fingulari certamínc traieño peclore fuperauit:môx in ca>
»o teros ufep adeô f;euit,ut facto uirtutis fuac perículo,totus cruore madidus uideretur.
Salomon uicftoriapotítusjftantemrigéte bruma Tib ifeum traiecit,in Tóroydumcp
pagum properauít:ibiqj filrj Petri hoípitío ufus eft. Atcp ftatim nunciatum , Geyfam.
Ladislao, 8¿ Othoní Boemiae ducí,cum auxiliaribus coprjs aduentantibus occur-
rííTe.Vidus tunc regem adit : monetqj,quum inimícorum exercitum profligarit,pri'
mores carciderit,terrorerrtcp incuflèritingêtem,nil amplius ei reformidandum: Gey*
famad extrema redactum, follícitafle feíuitía,pagatím ruftícos cóegifle.utex hac
ígnobilímanucaftrarepararet. Proínde haudquaquam cunebndum: reliquias inù
micorum proterendas.ne qüid à feíntillís íncendrj fufcítaretur«Demum Boemomm
auxilia,qu3Eaduenerant,fecumBachíenfilegíoneprofligafurumpollícetur. Dum
30 hxcáVído.díírenfionísauclorc.difierunutrErneuSjUnuseproceribus^íroptimus
iudicatus,8C amator pacís , lachrymas effundít. Quem ubi balomon lachrymantem
conípícatur:En(ínquit)adhuc Geyíar beneuolentiam difsímularénequis Erneu, ne*
que mcam acquis uí¿k>ríam oculís Ipcdtare potes, ad hxcille : Nequáquam ( inquít)
domíne:fedquís fratrem cum fratre,cum filio patrem,8¿ cíuem cum cíue, hoftílt то/
re dímicantem,(íne lachrymís íntuerí poteftcTu autem Vide,ne commode <mídem
acfidè regí regnocp confulis4quando fraternum,cognatum,8£ciuile bellum non
modo approbas, led mfcitascVirtcendis.Agreftemmcfsoríamq} mahum in nos со*
adam iadastqua? multo plus quandoqj metit,quam caeterí omnes collígere queant*
Proínde mihi pro rege,quum res ira tulerit.ultrô morí certum eft: quid ípfe factum
*e rus fismefcio.Sed reconcilíationís paciscp cofilium multo falutaríusínirepofsemus*
Iifdcm ferme temporíbusjadrenfes à Venetís ad Salomonem plane defecerant, à
PetroVrfeoloprimùmcapti:fed à Dominico Contareno.properata claíse глохте*
#pti,necacterœ Dalmatíá: urbes ád Vngarorum fidemfefe reuocarent, Rex igy
turVidi confilio fretuSjiTiOtis caftris,in campos pra-terDanubíum Pcfthuméj diffu-
fosjubí comitia regalia haberifolent, quos à cancrorum nomine Ráeos appellant,
quarto die defeendít. Contra Geyfa, Ladislaus Ьс Otho,in fyluam ,ubi Vacía nunc
eft,contendere,quscuigintimilibuspaisuumhincaberat,Magnum quondam ibíne
mus fuifle aíunt.ab uno tantùm eremita habítatum ,cui Vacio nomé erat.Híc huma
naeuitaEmíferiamabomírtatuSjUeracpreíípifcentíapercítuSjin folitudínem íftam fe
,a receperat,quo falutí fua?commodiusactutiusinferuiret:quareuirum íáncftífsimura
euafifse,ac Geyfam «idoríadeindepotítum.locatam ibí cum bafilica ciuitatem аЬ
со Vaciamnominafse ferunt. Quum in hac fylua,Ladislaiac Geyfx copiac conftí-
xa «iísent.
Z44 ^W7: Ъ Ott F IK II ЪЕК, Ъ<& Ç Л Z>
t¿Ücnt,ibícp duces concilíumhabcr¿nt,ubi nunc díui Petri ocdículam eíTcuídimuá,
atcß de íneundo cum Salomonc prxlío dífceptarcnt,ecce Ladislaus,quem Deo cha
riffimumfucceflusoft«ndit,quúAngdumdeIatam ¿corlo coronam fraterno capití
jmpofuiíTe afpexiíTet,Vidifti ne frater(inquit ) quo te honore benignitas diuína ho>
neftauit,& quàm dextris nunc aufpicrjs uicbriam portcndítíCccleftis dudum è со?'
10 ínternuncius,aureum tuo capiti diadema depofuít. Proinde bono nunc efto znú
mo, quandoquidem propítia funt nobis numina, necp fides nos noftra fefcllít : Salo*
monem infolentia fuafurentcm fundemus , ac fugabimus,regnoq? cederé cogcmus*
Contra uerô Geyfa:SícDeus omnípotens, in cuius manu funtomnium iura regno*
rum,prodígiaíftaconfirmct,qua:tuístantúmoculís patuerc,quando te tua pietas tm
¿V religio augurcm prxilitit diuinac uoluntatis exploratiiîimum. Quôd fi tua te au*
fpiciafruftrata non fuerint, nunc diuíc Gcnitrici uota rite fufcipio,me rerum poti*
tum,celcbcrrimam hic bafilicam exaedifîcaturum. Vix ha:c dixerar,quum uexilla tob
11 íuífit,8¿ in uillam proximam moueri caftra,quam Zynthkotam uocant, ut pollero
díecumSalomonecongrederetur. Inter usrunque Moniorodus mons aiTurgebat:
quem ubi fupcralTent,manii ftatim cumhoile conferere decreuerant. Sed imminent
te ni nia nubium obfcuritate rcmorati,nequc montem fuperarunt , ñeque pugna: fe
со nmifere: irf:quenti nocle, in fuaquifque ftaríone pcrmartíít, hoílem expeclans»
llluce'cenfe die SalcmSinftrucbaciemoutemaicenuit/eq? eurrticeinimicisofleiv
dít.Q;iin5¿ ciitellartis mandauir,in iugo montis pi;cfidercnt,ut non impedimento^ 1 6
rum gratia,fed prxfidij loco íbí conilítuti elle uiderentur. Ad ha?c Vidus farpe iada*
bundus,recnaffirm.ibat:ho!lrs,ubircgíacaftra uiderint, continuó fuenturos. Con-
trà Ladislaus c^Gcyía.quifuberantjplaniciemcp tenebant,ubi Salomonis copias
fufpexere.acícm prima hora díeí,prout res ípfa tulerat, diligencius inftruerCf Ladis
laus íiniftrum,Ocho dextrum cornu tencrerGeyfà in medio fe ftatuere, muñiré for>
tiffimoprícfidioquancpaciem.ExBíhoricnfibusLad¿slailegío,Gcyfa: uerô ex Ni-
trienfibiisconllabac.DíuoMarnno Ladislaus ante ínícam pugnam acdcmuouír, íí
etus numínefretusuícloríamaíTéquerctunuotoqspotítuSjhaud ígnobílem funda-
uic, Quum deícendence in certamen Salomone ¿ftorum exercitus pracílantior uí»
deretur,Erneushis Vidum dicbsaggrcdímr.Quónam boíles nunc, Víde.fugiunt, J#
quosnoítrum prxc formidíne conípectum minime toleraturos eífe íaclabascSi tú
ment, curà tergo Danubium habere non uerenturrSed longé aliter, ac blatteras,rcs
íptafehaber.Nimírumquando talcm fibi locum optarunt(mihicrede)hosautuicT:ii
ros,autaduuum moríturos omncs,quumnullam fibi fuga: porefkrtem reliquerínr,
tandem dccreuííTé. Vidusadharc, temerítatis & infolentia: confeientía correptus,
obticuit.De Ladislao prodigíum referunt, à uírí íanclitarenonabfonum:qut'ppe
quiquumequumapprchenfa lancea confcendííTet,&ucrtiírctingyrum,ut8c' ora-
tíoneoíexemplomilítum ánimos confirmaret,ueprem í orre in tcrrlcclendum halla
tetigit:cuiquummuftclacandidiffimaínfed¿iTetuelut¿ímmínrntísuicloria:nuncia,
per naítam in ducisgremium gratulabundadelabitur.Speclate(inquit)ha:cfignafo 4«*
crj,qua:prxfentem nobis uíctoriamportendunt. Sub duiina nos tutela dimicarnus,
quia píetatem cum relígíonecolimus, Vngarícarncp gentem à Germanorum ferui-
tute liberare contendímus.Salomonem delatoribus prauiscp confultoribusobnc*
xium,ín officio retiñere ncquimus.Egcftatcm , errores^xilíum, ac difficillima quxqy
pcrtulimus,necognatofanguíne manus infkeremus* At ubi Germanorum confia
lrjs, male nobis acregno confultum írí uidimus, una cum publica falute noílrant
quoeptueri enítemur. Prjsanímis nunquam diuína numina defuífie nouímus, quas
nobis 1 E s V Chrifli optímí maximi benignitatc perquàm propítia eíTe fcitote,at^
que id ex candidííTima; múflela: prodigio exploratñhabete» Proinde fortííítmís du
micateanimís,cVexaufpícatoinflantcuí<floriácapefsite.Meautem recipío,fi Deus f9
annucrit,ítahodícproregni commodock: falute pugnaturumjUtautuiíftoréducem,
aut ínter confertiffimos hoftes pulchré oceumbentera fpeclaturi ñtis, Mox diclo
celcrííis
T>EC^T)IS /Л Ь1ЪЕИ lïh 245
celeriùs pugnar fignumdarííubct,ípfccp in prímis magno ímpetu inheftem fertur»
quodubíuíderemilites,paríquifqucf»:rocia certamen adoriuntur* Otho Boemo
rum dux, quiíndextro cornu pra'fidebat,haudquaquam minore ímpetu pugnam
conferít. Salomon,quíé monte in cam pum dcícendcrat,in finíftro cornu Vídum
cum Bachíenfibus,indextro Erneum,fecum ualídiflima acie in medio collocarat»
Conferta manu, Boemícus miles in Vidum uehementí ufqueadco Ímpetu fertur,
Othoneduce,ut íactabundum regís comítem,alíquantiíper obftare conantem inelí'
narír, ínclínatumque cum Bachienfibus,adaucris mox animís,infigní ftrage fuga
rít.Qüodnonímmerító,omiiíumíudício,obtigííreuírum cfhutquí íraterni execra-
10 bílísqj belli au¿torfuerit,primusípfe pecnas expenderct. Ladislaus" íngenti pietate
ductus.dum fratrí Geyft admodum timet, ex induftria,íigna cum illo commütarat;
ratiiSjUt accíderat,Salomoncm in primís Geyfíc ducis agmen, extremis conatibus in/
uafurum,qucm paulo ante deuícerat.'táiicp fucceffufretum, сачегогит facile uí&o-
ríam aflequuturumtQuarefraternícíalutiintcntus,omnem belli ímpetuminfecon-
uertíttNcquc confilío fuo fruflratus rfhrex enim extempló profpcñis Geyfa* fignis,
máximo furore íneí us acíemfertur,fperans íuperatum quandoqp hoftem faciléíncli
naturum.Víxípfemanum confererc ceeperat, quum fibi non cum Geyfa, fed Ladík
lao uiro fortíffimo ac inuíctiffimo rem ciTc/intellexit,8c cômutata ucxillanouit.Coi>
tinuö fpe fuá falfum fe íntellígens , cum formídolofo ufquc adeô duce haudqua-
»0 quam dimicandumeffècenfuit:immôagmen alio diuertcndum,ubi melior fuccek
fus íam fperari poffct.Quare dato tergo,in Geyfam repente fe conuertit. Quum La
dislaus pra: mi formídine regem alio declinaíTe aciem cólpicatur,eucftíaio eumin-
fequitur,infbtàtergo,àfrôtc Geyfa obftat,ínter duos ira tres feredaftum Salomon
íntellexít.Et quamuís à fronte cum ualidiflimo agmine pugnarct,à tergo tarnen gra-
uitercacdcbatur+lnhísanguftrjs collocato regí nil aliud iuccurrebat,ni(îut pro ib
quifque ad mortem ufque fortiffimè dímicarct. Quum nullus declinando pugnae
exítusuíderetur,uí<ftoríam hofti nequáquam tncruen tarn cfTcrelínquendam reputa
bat.Ingcnsintcrea Alemânorumcscdeseditur, Sinon parua Italorum manus cum
his paríteroppcterecogitunquíe ne inulta morí uíderetur, non paucos ex Vngaris
jo trucidauit. Adpoftremum Salomon, caria maxima parte fuorum,rcliquacp capta,
cumpauáselabítur:8cadZyge heníemuicúfugíens,Danubiñ trancit. Opos Mar
tiní filius ab eíus latere non diicedít. Tandem in Mofouícnfem agrum fe recepít,ubí
coníugem ac matrem cffe noucrat. Ladíslausac Geyfa, exteris partim casíis 8c ca-
. ptís,partim fufis,à fecunda hora díeíad ferumufq?,rcgem ¿nfequuntur. In hoc prar-
liononfolùmexAIcmannisSc\Italis,ucrùmctiam ex Vngaris, magnus defiderato-
rum numerus fuííTe tradítur:quín 8¿" uícftorcs,qui íuperfucrát , magna ex parte uulne
rati. Piusautem Ladislaus ínfigní uicT:oríapotitus,ub¿alíquantulum fcfccoliegít,
Síeorum quicecíderant,corporaluftrauit,ínprofufifhmas lachrymas conuerfuseft»
Dumfecum reputat.omnes quicccíderant,inChri(to fuiflè fratresrdeplorabátexer-
40 citus utriufquecafum,&fortunaepoteftatemincufabat:ínprimíscphumanamftultí
ciam,&huíufceíeculíca?cítatem deteftabatur,quumnemínípacem 8c quíetem fpe-
rare lieçat. Nam qui ad regnandum natífunt, debita fibi régna fine multo fànguine
ScpericulocapcfTere ncqueuntrquiuerôadfcruiendum, quotídianísínfidnsadebí-
tis obfcqurjs fubducuntur.Hanc miferam mortalium uitam , perpetuam proccllam
eiTeaffirmabat.Illudcßuociferantiusfarpiusingeminabat: Hucme meumep fratrem
neceffîtas adegit,ut fine fraterno bello neep dignitatem, псф paterna bona retiñere
poíTemus,nullasq> fedes formídolofiores nobis quam auítas haberemus» Tantum
malorumapudpatruclemualuercconfilia,8ciniectafufpicío,ut nihil ille mifer exí-
tíonoftroreputaret antiquíus. Quíncx'taminiquamíníuerat opíníonem,uttutío-
,0 rem fe cum exterís quàm fuis reputaret.O'mífcrum Salomoncm,malís ufqueadeô
confilrjs obnoxíum,ut nihil fraterna charitate deteftabilíus arbitraretur. O'noslon
ge miferioresjquibus non tarn pro afferenda uita&£ dígnitate noftra , quàm regní lí-
X 3 bertate
bertatc ccrtantibus,manus à noftro fanguinc abftinerc non iicuit» Atquemepra: cae
tcris dixerim infelicem,quem ad diuina minifteria natum & euocatum, fraterna cha
ritas &Cregní ratio remoratur. Vtinam mihi pro his omnibus morí obtígiíTct, ЪС pro
publica falutedeuouíflecapuc,aut pro fccleribus omnium ultimas pocnas cxfoluif
fe.Nímírú Ladislao nil hoc laudabílí acfalutari fato accidere potuiilet optatiusmcc
me quidem patruelis odium, Sí fraternus amor ad hauriendum cognatû fan guincm
protraxiíTet.nííí protcgendum eiTefratrcm,eundemqj futurumregem, fuis aufpícrjs
diuina benignitasadmonuiflêt. Quôd fi nefario bello mihi pugnandumfuiílet,ma
luiiIcmprorccTrôetiam morí.qu àmcertafle cum meis, 8¿"paruí diuina mónita 8¿ man
data fccifTc.Tu autem clcmcntiffîmc Scruator müdi, qui omnia mortab'um facinora , a
fanetiffimo tuo fanguine expiafti, 8c" ex corde preces fupplicantium non afpernis,
omnium qui hic oppetierc fidelium animoSjmaculis omnibus exue, ac perluftra, cul
pas dele, SC ob fancîiffima: mortis tuae mcmoriam,hos ab aeterno interim redima;
príusqs me peccatorem maximum,& huíufce caedis audlorem , quam hos qui cecide
runt,ex libro uitx dcle:quodut impetrem,cV tua ineffàbilis in nos Charitas, effufusq»
in cruce fanguís,&T magnac dea; picntiffime Gcnitricis tua: exoratío , ас patrociníum
efficíat. Aft ubi fads ploratum 8c condamatum eft, cunda cadauera ríté fepelien*
da curauitjíufta cuícp pro dígnítate, ac uotam diuo Martino aedem ín Monyorod,
adíecliíshoftium exuur)s,exfoluit.Prouentus quoquenon mediocres adiecit,quíbus
affiduaemortuorum celebrarenturinferíx.E'captíuís Marchardum Teuthonum,8c" 19
SentepolugumBoemorum prxfcctunijCxfoutriufque equitatu,acipfos letali uub
fiere faucíos memorar. Neciila quidemLadislai píetas filcntio praeterirí poten\quü
ením porrecb humi cadauera obequitaret,ne quem fui officrj relínqueret expertem,
ubíinterconfertoshoftesíacentemErncumagnouít,non medíocrem pacis &í ocrj
amatoré,equo repente defilrjt,crucntûcp eíus caput amplexatus, ofculatuscp,mifera
biliter:Hiccíneíaces(inquít)Erneu,amator pacis cVfraternxcocordix.publícaccpía
lutísaíTertorunícerNonhocprobitas,n5a:quítastuamcrebatur+Pacem,quáín hac
uítanon inueníftíjin altera bene merendó 8C moríendo compara ftí.Cecidíírí Erneu,
cuíprobítatísiureuiuendum erat: Sí longe maiushoftibus quam amicistuí defide
riumreliquifti.Eouchemetius tuuminteritumdeploramus,quoardcntíúsprocom
municoncordiapriuatimS¿ publice con tendere confueftí. Multa demum conque^ ,a

ftusmíferabíliter fupereum,poftquam pieta ti factum fàtis arbítratur, de íepulturx


honore cogítat, Qiiare continuo cius mandato , fuccollantibus Ernei corpus miliuV
bus,eôdelatum,ubinunc Vacíacft,ibiq}honorífkéfepultum. Paulo ulterius in*
ter cadauera agnofcédauícftoripfeprodíerat:ecce à latere Vidi corpus ofFertur, non
modo pcclore,fed capíte fauciîuQuod ubi eft agnítü:Doleo equidê , ait , morte tua
Víde,quamuisínímicum in nosanimumnunquam diilïmulafti* Vtinam tibi ultra
uiucrclicuiíTctjUtpoftrefipifccnriam nos Salomoni reconciliare potuííTes.Verum ß
mprtuosquandocppercontationeuexarefascft.nimirum illud mirantur omnes,fi
non regio nobiliiie genere natus es,cur dominatum acregnum aliquod affecbfhY 4<
Curanhelafticoronam regiam , &fupra conditionem immodica libídine жАгиагЬ?
Quare.utquodquepeccans prxfentancam fibipeenamefiefentiat, cortuum nimia
ambitione faucíum,adacta lancea pocnas Iuit:capu tep diadematis auidiffimum , nelc
gitimo fupplicio careat,g!adio fciflîim enVHis di¿iisy rite fepulchro condi iubet . At
equites,quícunqueaderant,6¿ínfenfumcadauer fpeAabant,utpote cuius confilio
totfratres &filrj occubuiíTentJrapercíti,ínidfa:uíuntJnpatefacÍ:um peftus/xuocg
militum ludibrio propofítum,puluerem obrjciunt,eocp oculos opplcnt exclaman*
tesrNunquam Víde,tuí oculi honoribus ac donís íatíarí potuere: conie&a nunc ter*
VBC^DIS 11 ИЪЕК IHK 147
ne correptus eíbHuccincfilí, parentis шаг confilía afpernatus (inquít) perueníftií
Adhastemíferías:pernícíofa Vidi côfiliaredegerunt,ut regio faftigio deturbatus,
cxüs tot cohortibu s equítumqj turmis,folus,ac uno duntaxat Opo comite,egenus
rerumomníum,nufquam tu tum tibí locum ínuenias.Sipiétifsímxmatri ac Erneo,
cacterísqp fidclíísímís olím credídíííes,quicté tutoép regnares, no minus obícruatus.
quam amatus ab omníbus.SiLadislaum Sc Geyfam patrueles mos, ut par eft, cum
cu'gnítatefcruafíes,domínamcp legítimo donaiîès ,perpetuñ,tibi regnoeppacem SC
falutem comparaiïès+Quem tibi fid um fore iam fperare liccbit,fî mis hoftis eflè coz*
perasiQuacmaiorinfaniaeflèpotcftjquàmfecuiTireputarCjalienos iîbi,quàmfuos,
10 fideIioresfore,deégaliemspotius,quàm fuis elle bene merendum, ¿v'de hispracci'
puè qui nimia píetate acreligioneprxcclluntiLadislaus neep uirtute cuiquam,necg
charítatecedítraccedituítocíanditaSj&honeftatísamor.Nccp Geyfam ab acquitate
&modcftia quifquamdixeritalienunrw Quo cum officio SC píetate commodiùs tibí
certare líccbat,quám cum utroque fratrec'quí fî à teparíter redaman, SC non infidrjs
fepeti fenfifTent,nihil dignitate ac imperio tuo duxííTent antíquíus* Nuncauté tuo*
rum confflíorum moderatorem tantùm Vidum habuiftí : cui quádo'te concefferas,
in dedítíonem te a:què ас tuos,ad ultima ínternecíonem redegiftí ,quos omnes uno
tempore ас unius confilío perdidifti : dum delatoribus facile credís ,mínímacp inie^
cbfufpicíoneabhís qui tibí gratifican ftudenr,adlibidínem traherís alícnam. Ad
*° hxcita Salomon ira excanduitjUtmatrem plurafubdereconantem, prêter xquum
&faspulfarepcrrexerit:8£iamfecííTet,nífi coniugis dextra remoratus fuiflèt. Cui
incufatofa?peDeo,quem in bello fa?peiniquum habuifTe quercbatur,acconferta
alíquan«fperconuciliorumdútaxatuelitatíone,furorfubindedeferbuit.RelícT:isín
Mofouicnfi agro matronís,ípfecolle(Tta(quanta fieri poterat)tumultuaria manu, P¿
foníum confugit:ubí fe tutiushabere,ac exercítum facílíu s reparare fperabat. Vnga*
ri,quiuícínos pagos íncolebant,quotidie regís líterís follícitatí,pama ex parte ade*
um conuenêre:quandoquidem principie ínfolctíam , ac trucem anímü , Alcmannis
quámVngarísaiquiorcmeíTeintcllígebant*Hí tantùm fequuti funt, qui ne quid
jo peruícinitatem malí paterentubínuíta regí obfequiaprícílarecogebantur,

RERVMVNGARICARVM DECADIS SECVNDÄ


LIBER Q_V ARTVS,

OST Q.V a m Geyfà Sc Ladislaus uictoria potiti,mortuorum corpo-


ranullofepulclirihonorcprocuiufquc dignitate, defraudarant, aciufta
pièperfoluerant:motis caftris,Danubium tranfmíttunt,utad Albam re*
Щ galem contendant,ubifrater natu maior diadema rite fufeipiat. At ubi
Albam peruentum eft, caftellum pome, quod Bobuch appellant, item urbem ip^
fam,ca?teráqueoppída,ímpoííto prsefidio muniunt,quo tutius regnarenr* Exau*
doratis mmtibus,dimifsiscp,pra?fidrjs caftra foluunt:atque cíuilius ínter Vnga-
40 rosfefegerunt,uthis liberum effet, eum coronare regem, quem potifsimum op*
tarent. Succendebat pontificum Sc optímatum ánimos, hare haudquaquam Си
mulata modeftía. Namquodcícterianhelarunt,hiuirmtc potíus quàm ambitío-
ne petere uídebantur. Proindc habito frequentifsimo conuentu, Gcyía maíor
natu, omnium confeníu SC acclamatíone , rex Vngariac declaratur: Se infequenti
díe,exmore rite coronatur;Ladíslaus ab eo dux regni pronuncíame Rerum po^
titusuirilleoptímus,nonadfa:uitíamucladuoluptatem,fed ad relígíonem acfok
uenda Deo uota anímum conuertít. Nonimmemor ením díuínacbcnígnítatis,
cum Ladislao in Vacíen fem agrum redrjt,ubifrater ti delatamccelo coronam Aiv
gelumimpofuífle díxerat:8¿ quum de ftatuenda díuae Genítrici bafilíca,íbi cura
;o fratreloqueretur,ubi díuí Petri íacellum eft,ecce ceruus expaníís corníbus iníígnis,
quem ardentifsim x faces circumfederant ,prac oculís apparuit: mox in fugam coa»
uerfus,fyluampetíjt ínueftígabilís,ibi'que tantùm ueftigía fixit,ubí aedes deinde
x 4 collocate
collata. Quemquum milites fagíttíspcterent,in Danubiumk proieciffe, ncc uf
quampoitxamiumfuííTcmcmoraiu.Ladíslaus oitentiadmirationccorreptus,Ní'
mirum (inquic) Dei ángelus crac ífte.Scd quid faces in cornibusc'ait Geyfa.mox La
dislaus,Non comua/cda'a^fraternnquitinecp iliac quas ardentes appelias, fimt hi-
ces,fedfulgentifsimxpcnnx. At ubi fixítueftigía,nobís locum oftendit, ubi bafSii-
camex&dificaturifumus.Quareubiprimadie auguriauifa funt,ne locus numine
plenuSjkgirimareligionccarcretM'bidiuoPetro ccdiculam dicarunnmoxdclubrum
magnacMatris ftatuerunt,multiscpui!lis Siornamentis donarunt.Diuac quocp Vir
ginisacdemBudscfundaueruntJcuiPcfthanauef{:igalta,& tres in Symigienfiagro
m'cosaddixermUj&elaboratifsimisaumsqîuafiscxornatâreddidêre.Pôftubirel^
gíoníacuotísfacT:umfatísarbitrantur,adcomponcdum regnum anímííaduértérc. ,0
Grauifsimain ficaríos,ceteroscp facínorofospromulgata funt edicb,falucares quocp
leges edite, inhibitxep iniurix* Regnum , ne parua qutdécxpartejpacatû ,nifi quod
tantùm Salomonís uiexus fupererat.qui Pifonium adhuc cum Mofouienfi agro rcti^
nebat^Etne Vngariam quotidieincurraretjDcikniintercciTerejquiprecibusinitaii
tifsimèàGcyfaregeimpetraruntjUtdatalibcrtatejipfi stantiim expedition em illam
delegarct:recipientes,folos fe cos fines à Salomonís ímpetu , immunitatis duntaxat
beneficio defcnfaturos.Horumpoftulationibusultrö rex annuity fi promífla prx^
ftarcnt^Extemplô Beífenorú prínceps,cuí Zultan nomê erat,coacto expeditiTsimo
cquitatu in Salomonc contendít.Qui ubi redíntegratum ;n fe bellû ¿ntellexú, Lco^ t
poldum ducem Auftrix,ac díuí Leopoldí patré,promífía íngentí ftípe, ín auxílíum
aduocat.Atqj eô facílius ílle ín focícta té belli uenicbat, fiquídé íntellígcbat rem com
muncin agirBocmoshofiresfuoSjVngarormneflefociosíOthonéBratíslaí&Cor^
radí fratrem,Geyfx regís ac Ladíslaí foro rem in coniuge duxifle : &C ín bello , quod
adueríusSalomonemfub Monyorod gefkimefhmagiio hisadiumentofuifTeicnfe
rat.NecpcladisaBoemisoh'millatx,faci!epoterat obliuifei. Quare 8í prcctbus8¿
largítíoneáSalomoneexoratus cumeofocdusíhrjt.SedpufilIum moxàm'rnû often
dít.nam ubi inftructo equítatu,ín BcfTcnorum confpcclu fuit ( quos oliin Bcííos ap
pellabant)truceshofi:iumuuItus confpícatus,quám primíí animo confternatuscft,
Nam íllís mos eft,uexillatíonibus utí,dcmífíás ferre barbas,8¿ labri ucl maxime fi> o
períorís nutriré pílos.caudatacriftatáuefecum ferrepilea, fíuitantibus quoqj tiefte
bus indui.rjfdemqj feríceís,in Perfarum moran,S¿ equorñ pernícitateadmodu dele
¿tarilllud quocp metum addebat,quum fuecurrebat Guílíelmü Potum,ac nuperrí'
méMarchardumdegatoslegíonújín Vngarico bello ímmanitcroccubuííTe. Quare
ut tímorí díuertículum inueníret.dux Salomonem horta tur, quadragefimali tempo
re,quoanimorumpotiùs,quàm corporum,8¿ diuinarûmagis,quàm humanarum
reruhabendaeftratiOjfe pugna abftiiieret.Quôd fi omnino pugnare perocrct, ubi
ínftruclaeft utrínqj acies,pro fuá uolíítate pugnaret» Dcmum pollícerí fc^quamuís
dímicarenondecreucrít.nunquam tarnen pcrmíffurumínclinatam( quod di) prohi
beant) Salomonís aciem,xquís fibioeulísípectarí poffcrfed mox labonltí focío fub
fidíocerto futurum,Quum obftinatomanum animo cóferturñ eumaípexíffct,ípfe 40
proxímummontéjquemBachímuocant, confccndit,uelutíín Martíalí fpcdtaculo
prxfîderet»Salomonc5tinuô cumBeffeno equite collatís fígnís,pugnam conferít;
& eoquídem furore, quô iniuríarum omnium cumulatífsíma ultíoproponerctur,
Addebatanímum cataphra<ftusequitatus,quí uclítcsac uexíllarios facile proterír»
" Quare eueftigío terga darehoftís cogitur.Cxditurmanus nemediocrís quídem,8¿
in proxímum ftagnum,quod Fcrthcu d¿cunt,euadendi fpedemergítuncum paucis
Zultaneuadít»Quumres profperéfuccefsiílcnr, exfis fufisqt Beflenis,Lcopoldus
paclam à Salomone pecuníam,ob fubfidíum quod prcftíterat,cotínuo poftulat*At
is nullam ab eo opem accepiffe caufatus,níl ei fe deberé refpondit.Quin & íllud ad^ f0
debat,eum non modo no dedífíe fubfidium,fed ne afpectû quidê hoftíum pre timo
ré tolerarepotuiffe,Quodfiquídinípfmnacríus m Henricüímpcra'
torcm

i
Z>ECsiT>lS i h LtïïÈît îïth 4£
torem fedtVm indicrurû intcrminabatur,cui íanguine coníunftifsímüm ónihes eile
fci'cbant. Contià illc,reformídata Imperatoris fxuitia, fe omni injuria abftíneré
coacbs eft. Pleriquc non Lcopoldum , fednefeío quem Hermichum Teutho'
numprincipem,utVngariri Annales rcferunt,mifTe uolunt : quïppc qui ob luv
eux díuerfitatcm, nomina ita confundunt,ut Hiftorix ueritatem íxpe inuertann
Haud paríí animi prírfens uiÄoria Salomoni add íderar,ac fuperíore clade grauatus
ädmodum refpirararríta^ftatuítnouamoliri, utfiquo modo poffet,amifíumre'
gnum recuperaret. domefticainprimis cura leuarefc ftatuit,ut qua: maíora íimt,
expeditt'ùsdifponeret+Agmundam ígitur matrem, Ruteno íanguine natam,uxo'
10 remcpSophiam,Henrici fertrj fiIiam)rccuminStiriamduxit1inmonialiumcpcœno
bíorcliquit. Deindein Mofouienfem agrumferccepit,ut in Vngaros aliquid grs»
uius rnoliretur. Quorum res quum fucceffu magno índíes cognofeeret augerí,acl
implorandum Imperatoris auxilíum fíbi confugíendum effeíntellcxít.Quare Hen
ricum QuartumImperatoremadit,cui quamuis magnam nummorum copiamat'
tiiliíTet,quo quídem ílipc ndio copias aiïèqueretur,nullum tarnen mílítem ex Italís
Teu thonibusq? habere potuit : quíppe qui Vngarörum metu perculfi , nulla ftípís
magnitudine in formidoloíam expedítionem conduci potuère. Quare eo uehemen
tiusapud Impcratorem Salomon in querelas cxarfit,non tamfibi quam Impera»
tori bí maicílati iníuríam íllatam cfTe,fubrjciens:quandoquidern adius Romani
to Imperíj fpeclarcdícebat Vngariam, ubi cum Auguftali auftorítate regnabat,im»-
perata cuneta, prxftabantur, ftatuta uectígalía foluebantur,8c"nil erat quod Cx>
farcx dítíoni non obtemperare:. Nunc poitquam ipfe regno , à quibus minime de-
cuit,eiccT:us effet, legitima abnegarí obíequia, rcfercbat:mhilqj Cxfarco nomine
mVngaríaínfenííusaudín:quin &ín Germanos coram regem quotidie bella mtv
liri/ollicitarefinitimoSjOiquacunquepoiTetarteinHenTicum coniurarc.Itcm Scy>
thicum hoc genus nulla confuetudínemollirí poffeteum ímmitibus populís facile"
confentíre: contra ucrô cum ciuili gentc,cx qua pra?fiare Gcrmaníam intellígat, nul-
lo modo uerfaripoffcAtque ideirco perpetuam cum utraque inimícitiam miffe, ac
fucuram longé maíorem,ni folito legitimóque íugo in cíuilemhumanítatemaflera
í° tur. His igítur ucrbís Henricus Quartus ítafuccenfus eft, ut habito ftatim dele-
cb.magnas in Germania copias compararir,auxília nonpauca coegerit: non igno-
rans.quantofeapparatuScythícam gcntemá"dorírí oporteret. Commeatus abundé
cum ingentí manu militum,inftructa clafie, Danubio deuehí imperauit:ipfe cum
uniuerlo equitatu,pra?tcr ul teriorem Danubrj rípam, in Vngariam properat* Atcp
ubiad VaghumamnemperuenmmeftjCaftraponítjCum prxfccftis equítum con-
. fulturusjín quam potifsimùm urbem Jeffet erompendum. Nitriam, qux próxima
caftris erat,primùm inuadereuifum cft.Quare Salomoni legiones dux, cum deeen-
ti equítatu datx,ut Nitríam oppugnaret. Quibus coprjs,quumdeSemthe uico
fe mouíffet,ínftrucbi adeciuítatcm adorítur. Contra oppídani,pari audacia freti,
4c aduerfushoftcsprodeunt.Incruentaaliquandiuconfcrta manus,8¿"pugnxpotíus
fimulachrum quàm pugna uidebatur.Hí nunc impetere, contra illi terga dare,ui>
cifsímcj uícloria modôhismodôilIisafpirarcOpos Bathor equo ¿níídens,talilu>
do nequáquam delecTatus,8¿uir fpe&atifsímx uirtütís habitus, acríus oppídanos
Hirget.Quin 2¿ per medios boíles curium faciens,ad portäufque peruenit,ibicp fpe
ftante populo unum ínterfecit, complures uulncribus affecmoídum ínter confer-
tifsimoshoftesacerrimèdimicat, equum multís confoffumíaculís amiíít:ípfe tan-
dem fortifsimè rcfiftens,ad fuos íncol umem fe recepit»Alemanni fpecbtam equítís
fortitudínemadmíratbadImperatoremqjreueríj,íllius audacia ac uíres predicant;
At is Opum cófcftím accíri íubet. Qui poftquam in confpeftum uenit, mirificè lau
;* dams,adaucl:umquoqueftípendium,&nonfinepromífsisacprxmr|sdimiírusefr»
Мох ab 1 mperatore Salomon interrogatus, An multi milites parí robore corporis
& animi apud Ladíslaum 6¿ Geyfam torcntíAt illemagís Vngarica: gemís , quant
proprí»
proprífUtfliratischaríratccorreptuSjmultoscóíímíles.aclongcmelíorcsapudGey
fameflèconfîderarè refpondit, Quibus uerbt's conftcrnacus Imperator: Si talcs
(inquit ) hoftes nactus es, nunquam (mihi crcde Salomon ) regnum recuperabis*
Poftquamrex Vngariaclmperatorcm Vaciam pcrucniffe cognouit,artc fibi pottus
quam uíribus cum Germano príncipeagendum eífe^ntellexit, Patríarcham Aquí*
leienfemconfiliorúlmperatorísmoderatorem cííe:icem carteros Alemannorüopti*
mates illíus dícbhaud paru obferuare fenferat.Quare nil fibi cômodius fore intelle
xit,quàm fî hune & precibus & largítíoníbus obftringeret,etnon patriarchs folùm,
uerùmetiam carteros Germanorû optimates muneribusoblígaret:utomnes dimita
tendam hanc expedition?,&f in Germaniam continuo redeundu eiTe,Henrico fuade » •
rent:maiorahís Imperio Romano imminere negocia, neep pro Vngarís res Germa*
nicas periclitarioportere dicerent:item,utalrj adreuocandu Henricú uaria commea
tarentur.Nec fuá quidé arte acfpeGeyíafruitratus eft« Patríarcha Aquileienfis in*
íomniorum auctorítate fuá dída muniebat, quibus ni Germanus quamprimú reuo
caretur exercitus,pKcíéntaneum interminabatur exitxum.Nec minore quidem indu
ftría à Germanis principibus diuería comenta excudebätur.Nam in fequenti пойе
in caftris ex compofîtofcditionêiùfcitant.Quofdamfubornant milites > qui clamo*
re,fcutorumcj» fragorc exercitum circumueníant, Quod ubi factû eft, magnus hinc
horror Imperatoremacuniuerfos incefsit. Tumultusingens editur, &inluc?ufcp
pafsimfluctuatum^Maneautemcoacftofenatu, Imperator rem ad patres refert,S¿ *•
de reuoeando exercitu fententias rogat. Patríarcha, qui p ne au¿t.orítäte uiri primùm
fententiam díccrerogatus,acíngentí pecunia corruptus erat, decernit,exercitû con*
tinuoreuocandum,inuífo milite nullo modo dímícandú.Hanc expeditionem ex in*
auípícato fufceptam,Germanum Scy thico bello defatígatum,huíufce gentis ferita*
tem abominan, Proínde ne exorta fedítíone milítari,Romanum períditetur imperi*
um,commodius uíderí,fi ab Vngarico bello reuocetur exercítus : quod ni fecerint;
appriméuerendum,ne externum bellum in domeftícum transféra turjn patríarcha:
fententíam pedíbus íuere carterí proceres, qui pecunia quoep à Geyfa coinquinad
fuerant.Carfarigiturfuorum confilío deceptus,foluta expeditione,in Germaniam íe
recepíbSalomoní fe excuíat,dicens, rerum grauifsimarü necefsitate fe reuocarúac in j » '
pofterum, quum tempus dabirur,auxilium pollíceri.Nunc potíus reí fuar , quàm a*
micirationemhaberíoportere. AtSalomon,ubifeab omnibus deftímtumconfpí*
catur,magnadefperatione circumuentus, Pifonium uenit, Romanar gentis opus»
Quod quum munítifsimum eíTet,ibi fe tuto futurum rebatur. Prxtorianam ibi tan*
túmlegíonemhabebat,quafeacurbcmtutarí poíTet. Geyía pacato ubique regno
potitur,acMagnusexcognométodi¿tuseft»QuúhucSalomonem fe recepííTe La*
dislaus accepiflètjhaud ínfeius parruelis ínfidíarum,nequaquam reípirandi tempus
illidandumeiTeccnfuit.'&cauel máxime tépeftate, qua à Germanís deftítutumau
diuerat.Proinde Pifonium continuó obíídendum decernit,nonut fratrem ad extre*
maredigatjfed ut ínuítum fraterna charítatem ac ocíum edoceat. Quod ubi factum 40
efbjingens ex obfidione Salomoní adaucta eft defperatíorutpote qui fubieclos iure
regio coerceré deberet,nuncab eis corra íus 8¿ fas arctifsímé obfideatur.Quarequo
tidiefui milites cum oppidana manu in certamen prodire, conferere cruentam pu*
gnam.&adefperationefacpeuiresfomere^QuinckutTunqjducem mutatísinfigní*
bus,& adelterinis armís in certamen quandocp defeendere, ¿V: nunc ftrenuí milítís,
nunc ímperatoris oprimí officium agere. Sed illud quod in hac obtígít obfidione,
quae diebus aliquot folui non potuít,filentío nequáquam prartermittendú.Ladisla
um memorant mutatis armís.merídíc folum moenibus appropinquaiîè,ueluti ali*
quid exploraturum. Contra fpeftantibus cundís, tanquá ad fingulare certamé pro*
drjflè Salomor*em(quippe qui non homin?agnofcebat,fed Ladislaí militem eíTe ar* f,
bítrabatur ) quú ad eum uenííTet,díuíno quodâ oftento deterritû,eueftigiô pedem
retuliíletlnterrogantibus deinde militibus,Cur hoftêpraeter ínftitutú S>C audacíam
fuam
fuam aufugífletjContinuo refpo rjdiffe,fe non hominem , fed deos inferios perhorru
ife.Specbifc duos Angeloshoftis humero dcfidentes,quí candentíbus 8¿ infeftis
enfibus homincm propugnarent»Talí miraculo,eo magis pofthac militan reformé
daflè&obferuafleferût.ltem.qm'cun'cj milites aut bello captí.aut abingenti rerum
caritate deinceps ad Ladislaü peruenêre,ad Salomonem tutô remifsi,8¿ nc pro me'
ritisquidéacdignitateindonatí.Qiiaretantúgratíacapudhoftes promeruit,utpro
amícoacduceexoptatífsimohabcretur.Pofthaec,quum Saluatorís noftrí natalicia
appropinquaflènt , hace in Saxardia rex Geyfa celebranda curauit. Eum De-
fiderius S trígoníenfis metropolita, cum uniuerfo pontíficum collcgio, procerumq»
,o manu fequutus,inter facrificandíí de fraterna concordia,dehumana chántate, ítem
de publica pace ac 0:10 condoné habuit,neq? fe neep audítoribus indigna. Нас uf<p
adeô regís animus c5motus,&itareßpifcereuifuseft,ut ípe&ante populo lachry^
mabundusad metropolita; pedes fedeieceritduumfcelus ingenue profeíTus:quod
Salomonis legitimé coronati regnú ufurparít ,quod uerum re^é exegerít , quôd íu s
deniqj alienum occupant» Proíndefe pcenítéuaduc"tú publice polliccrí,ufurpatum
Sa!omoniregnû,hac acqua conditíone côtinuô redditurû.ut ipfe tertiam regni pap-
tem cum fufeep ta corona rctineat,quac ducalis quondam iuris erat : Salomon duas,
cum primario diadematepofsideat, quemadmodú olim pofsidebat,quae iuris regrj
rife folent.Hac Gcyfae refipifcentiaac dignatione, фесгаюги animi ufqj adeô prege
to (tientelaetícía exhilarati funt,ut diuinis regem laudibus exfolièrent, uerèMagni co
gnomento dignüpredicarentrhunepatrem patriae, ас pads Vngarieae audtorem
ingeminarent. Legati ad Salomon? extemplo creati,qui pacís acreftítutionis condiV
tiones déferrent: quae fi placèrent, tunc ei foret integrú Vngarici regni recípere po-
te{tatem*Legatímandataperagunt,refponíareferút,quae de propofita conditíone
aliquiddeterrebant.SxpeutríncgoratoresmifsijcV ultrô citroég condítíones uariè
tcntataemulla tarnen recóciliatio fieri potuít.Dum agítur de pace,Geyfa aduerfa u<u»
letudine correptus,quamuís nil antequam è uíta decedercr, hac reconcíliatione auí'
dííis arFedabatjímpos tarnen defiderrj.feptimo Calendís Ma¿js,rebus humanís exee
dere coacftus eft, defideratus icquè 8>C deploratus ab omnibusrquâdo non minus uír
jo tutibus.quàm orthodoxa fide ptacftabat.Corpus Vaciam delatíí,ac celebérrimo fu
nereinbafiiicadiuae Vírgínis,quáexacdíficarat,fepuk5 eft. Annos tres regnauit, SC
primoregní fui anno maxima Pannoniam fames ínuafit, Filíam (aíunt)Othoni Ve-
netorum ducí defponfaffe,íllíus uirtute acnomíne impulfum. Acceperat enim, hunc
PetriVrfeoli fuifle filíum,quí primus uniuerfam feré Dalmatiae.Líbumia:, aelftríae
oram,fuodu(5tu,Venetacpoteftatiadíecerat:acfiliumin demortui locum continuó
fubrogatum,ínito ftatim magiftratu,Adrienfes, qui Venetorum fines infeftabant,
ad lauretum ínter Athefis & Padí oftía infigní clade fuperalTè;fugafle Murcimirum
Croaciaeregulum,quemalio nomine Herefimum Scríptores pleríque nominant*
MoxDalmatíamLíburníamcpluftrafferomnescp populos à patre olím dormtos no
40 uo iuramento adegífíé,ut in pofterum femper in fide manerent»Sed quum nulla íolí
dainrebus humanís uideatureíTe felídtas,fcelerata Domínici Flabeníd comuratio/-
necircumuentum.abrafaillíbarba inGraecíam ocyfsimè relegatum,ck'paucopôfl:
tempore mortuum fuífTeperhibent, Poft funeratumhonorífice Geyíam,derege
eligendo Vngarí cogitare ceeperunt. Et quamuís Salomonem legitímum regem in
finibushaberent,qucm tutô reuocarepotuíflent:óíutídfacerent,quotidíe Uteris ас
preríbus,8¿ quandocp largitioníbus follícitarenturmequaquam tarnen Ladíslaum
mente obliterare poterant.Nam quoties de regni commodo & falute cófultabant,
nil fancnfsimi ducis probítate ac fortítudine fuecurrebat optatíus . Virí nan<j iuífo
ciam,pietatem,prudentíam,fortítudinem,&in primis fanclímoníam cum íumma
ío religíoneconíucbm memoria repetebant. Qutppe quem neqp arridentem huiufee
feculi fortunam magnifacere.nec ambirioní obnoxium,necprauis libidinibus aeftu>
antem:fed mortalia cunda faftigía contcmnentem,&perpetuae caftítatís obferaan/

tifsimum
tii'símum mtellcxerât.Acccdcbatanimimagnitudo.robur corporis indomíturitem
rcrumucrborum¿?conftantia,inauditapopularítas,comitascp,acfuorumó¿ cartero
rum charitasínefíábilis.Qua* quidem omnia tantam fibí gratiain cqncüiabant, ut
nuncupatífsímíshuncuoris expcterent3S<: pronunciaren^ Nec miracula quidem ui
ri memoria excidcrant,necp fortifsimagcfta,quarLadislaurn no folúmímperio,fed
diuinís díonum honoribus prarftabant.Item fuccendebat ánimos profufar benefv
çétip liberalitatíscp memoria, quam oblíuíoní nemo tradere poterat. Plcríq? hûc uní
cum Vngaricarpudicíríaraflertorem,confugíum miferoram,fanctitatís exemplar,
acfuargentislíberatoremingemínabantthumanorum officiorum hancunicam alrj
officínam predícabant:mendícimiferíaliberati,deprcfsíqui eiusopeleuatí fuerant, ю
uirgines raptu u índica ta*,d oté ue donatav'tem boni illíus tutela feruati , cartericç ex
omni genere hominum,& ex uniuerfis ordínibuseíus beneficias añedí ,ad regalía
comitiacertatím conuenererutíineambítioneSínomenclatore ultro fufFragiared^
derét+Hortabaturad hocomnes, maieftas afpecftus cú fumma uenrnftateconiueb:
item proceritascorporís,exmembrorum confcnfuualde fpectabilís: carteros homú
nes humerorum tenus praraltítudíne fupereminebat.Et in dicendo iure,tanto tenv
peramento utebatur,u t non minus iuftum,quàm mifericordemjrcputaresrquare Pi

us ex cognomento eft diftus.


post Q.V A M adíftacomitiapontifices,optímates,8£ cxoppídís acuícís ma/
giftratus omnis conuenêre,Ladislaum uno confeníu regem dedarant:8c antequam *©
in comida defcendííTétjOmnes regem coníalutarunt. Dignitatem hancobnixiusre^
cufantem,adurgcnuTsimís precibus accipere coegerunt, Haudquaquam enim eum
fugiebat,quanta?molís,forrnídoloííac flucTuancís huíufce regni gubernatío foret:
quantiqj momenti,publicam íiibireperfonamtquum in priuatahoneftéuíuereuide
retur efle dífficílIímum3&T tot populorum ac gentium reddere rationem.Quin 8¿ со
gítatío díuiníminifteri-) ,quar diu animo infederat,ab hoc publico remorabatur oftv
cio.Sed quum íllud Platonícum ueníebat in mentem ,nos non modô nobis, fed pa'
triar SC amícís efle natos,de república quoque bene mercri cogitauínuí&us tandem
precíbus,fauftís regní habenas aufpícrjs accepit.Regio diademate coronari nô per^
mifinquiaSalomonemadhucuiuereintelIexerat.lniquumenim{reputabar,lcgítimi je
regís ufurparecoronam:futuram fibí cum eo concordiam fperabat,quam ex hac
modeftiapromanaturameiTeconfidebat.Nccunquam id infignefufeepit, quoufcp
íe legitimé hoc accipere non poíTeíntellexít . Plcriqueid ob contemptum humanar
gloriar faftujn memorant.Ad regní faftígíum íam eue<flo,nihíl profedô fuit antíqui
us,quàm bafilícas fundare,íncumbere relígíoni,lacerdotü collegijs abundé profpí'
cere,ad diuinum cultum exemplo fuo alios ímjitarc,8£ nihil colère uehementiùs
quam píetatem,cuius officia ne mínima quidem ex parte deferuit . At íllud in díuo
príncipe admírabile nímis eft habitum, quod díuíno cul tuí ac gerendis rebus iuxtà
ütisfecít+Nequealterúalteríimpedimentofuit,quamuisutrunqueprarftare quàm
difficillímumreputetur.lnprímís nanque data occafîone res Vngarícas amplifica^ 40
uit.Quandoquídem Dalmatian! cum Croacia perpetuo iure, regno Vnoarorum
adiecit.Eatépeftate ZelomirusrexDalmatísimpcrabat,cuí Ladíslai foror,uxor
crat:uiríínelíberís,legatoconíugi regno, uita deceííít. Regina uarijs ínimícorum
iniurrjs affeda,8«: eorum prarcipué qui ad tyrannidem afpirabant,à potcntifsímo fra
tre petit auxilium. Ladislaus habito deleclu exercitum parat,Dalmatícamqp expedí
tionemaffinítatisiurefufcipit.TraíecIto Drauo Valcríam uniueríam, quarinterSa-
uum Drauumcp protenditur,in Dalmatas concítat, fororis inímícos continuó fmv
ditfugatcp. oceupata oppídarecipit.Pacatumdenícpregnum,quod breui bello re*
cuperarat,íntegrum forori reftituít. At illa líberorum orbítate laborans,quum nemi
nemhaberet cuiregnuma*quiuslegaret,fratri repente ac pofterís addixit,íufsítcp ,0
deínceps Dalmatíam Sí Croacíam 'uníuerfam Vngaricar dítíonís haben. Ex quo
quidem tempore Dalmatis & Croacis Vngarí iure imperare cceperunt» Ad Salo
mpnem
Т> Е С ЛТ> 1 S /Л ПТ% 253
monemrcuertamurjqui è Pífonio Romana colonia, affîduas regno excurfàtiones
intermínariuídebatur.Omnes antíftítesproceresqj Раппош'аг nihil maíorefollícitu
dine quotídíe cogitaban г,quàm dercconcíliandis principibus,è quorum concordia
paxpcrpctua fperabatur.Ncc res ífta confía potmfïet,nifî Ladíslaum quum iuftíáa
tum píetate ingénita uíciíTct+ííquídem truecm ingenio, &C animo ínexorabile Salo'
monemintelligebat.Neqjprzcteribatillud.patruelipotius quàm fibi,nifiuirí cruder
litas &ferociaính¿buííret,regnumhaErcditario iure competeré. Maluít tandem
teniae charitatis,quámpríuatícommodihabererationcm»Hacigítur condítionefoe
dus idum,8C quarto regni fui anno initâ. concordia, ut ea quotannís Salomoni Mí'
10 pendía penderet,qua: regia addecefent dignitatem: adcundí tarnen regni potefta-
trcareretjUnícus Vngaríac Ladislaus ímperaret. Pacís condítíonem Salomon acce-
pit. uerùm fi fratrem conftantem fore lênfîfïèt>Ladislaum aiunt regio muneri ul-
trô ceifuram,ducaliq? tantùm dignítate contentum omníno futurum. Sed intercet
fere proceres ,pontificumqj collegia, qui Salomonis reftitutionem , fanc"tiffimicp re--
gis abdicatíonem fibí calamitofiffimam forerati,nulIam regni partitionem fieri paf-
fifunt: quinetiam prius extrema fè quacquefubíturos praedicabant, quàm pientíffi-
mumfortíf¡fimumcpregem,8íéccelo datum , ас propugnatorem inuídíflimum de-
ferant«Necignorabantquidcm, quanta Vngarismala ímmincrent: fi in fa?ui regis
manus forte reciderentjinexorabilem eius iracundiam intclligebant,quodmoxrei
to exitusoftendit.Reconciliatusnanquefratri dirus Salomonis animus, aliquantifper
acquieuít:fed mox uindicbc occafionem è concordia na&us, de parandís infidas co
gitare ccepítQuod an pro fubiecb fufpicíone,malorumqj confilrjs, an pro refurgen-
te iracundia fecerítjhaudíátisexploratumhabeo+lllud tarnen omnibus арегш efle
debetjUirumimperandicupidumjacregnoexacbim, nihil impenfîusquàmde reçu
pcranda dignítate cogítarcrSC non modo íncSftantiíe notam afpcrnari , uerumetíam,
utuotopouatur.ocquum&iniquum pro mhíloducere: ítem fas &C nefas fepe con-
fundere»ProíndeLadislaÍJ literís in Mofouienfî agro colloquium cx0rat,quo perpç
tuam ínter fe concordiamuehementiùsconfirmentrfperans , fubhoc prcetexru eum
per in lidias facilé circumuenturum.Ad ftatum diem adfuturum fe recepítLadíslaus.
|o Atísquum fub díuína tutela foret,pauaspôftdiebusclandeftinoadmoneturinter
nuncíOjCum Sal om one in colloquío fibí caueat,paratos à íratre dolos eísefeíat : qui-
bus niproípexerír,mortís fibiperieulumimminere icntíet. Commonefacbis adbaec
rex,pari arte cum Salomone certandum eífe ínteHexít, Quare pofrquàm ad collo
quium peruentum eft,Ladislaus munítioreprefidío fretus.quod diflimularat,dcprc
henfum in fraude Salomonem dreumuenit, cepítqj. Qui ubi fe arte fuá captum ui-
dit,neminemprofeclôaliumquàmièipfeinwfarepoterat:&nifi impofita cuftodía
foret inhíbítus, de confeifeenda faepe morte cogitaíTet. Eíus calamitatem cceli quoq?
prodigiafignificarunt.nameodemanno taftam de coció Saluaroris crucem aiunt,
quaeindiui Stephaní bafflica apud Albamcolebatur. Captusigitur Salomon Vit
40 fegradum duritur.quaeuetusolímregiafuerat: item conie&us eft carcerem ,nonad
dehoneftandam dignitatem,íédarrocitatem mollicndanu Quin 8¿ folatíj gratia
Bodusadíecflus,Boconisolimfilius,qu{ facinorum grauítate eafdem pcenas luere
cogebatur.Quanquam ínfratremLadislaus plus asquo fíeuíre uídcbatur.utindomt
tarn eius iram fedaret : nunquam tarnen dienodtuqs a díuína oratione ceflàbat,utin
fraterne pietatís officiú,ccelefti opereftítutú nominé íntueretur.Regno fepe ultrô cef
fiífet,in ducatuéf fe lubentiffimè redegiffet,!? refîpifcentê quádoqj fratrêintellexiiTet»
Qué ne regnu interturbaret affiduo,publice {alutis gratia.etiâ inuítus, carcere coer
ceré cogebatur*Sed quàm Deoabomínabílís fît fraterna difeordía, id potifflmúo-
ftendit. Náquú diuus Stephanus inueneratíone corporis,quod annis quinqué Sí
f° quadragintadelitueratjfuum numéindicaturus effitt, baud mediocre Ladislao regí
promédarú huiufcemodi relíquiarú defideriüinfpirauit,ut pronepotis beneficio di-
uinos fibi honores c5pararet»Quare patrú côfulto &C edícb regis, triduo uirís aequé
У ac
ас mulíeribus íeiuníú índí¿tú,& in delubris omnibus lcdífternia , ité fupplícíaapud
omnesaras,utaliquadiuinitùs fignadarentu^quibusoronipotétísDeiuoluntatcm
íntelligercnt. Quarto die ad eius lepulchrum frequcntiffimi conuenêre,ut è fubtcrra
ncofornicefancbflïmi regis corpus expromerent. Quod quum tentalfent, lapis ui
nulla amoucri potuit.Confulta uirgo mira: fanctitatis,qux in Saluatoris cœnobio af
fîduo uerfabatur , refpondit : Eos fruftra niti , donec Salomon carcereliberetur* La-
dislaus oráculo uírginís aufeulcans , eum continuo liberari iubet : iciunium quoej tri
duanum cum fupplicationibusíndíeit.Quíbus rite peracris,quuminbafilicam cum
uniuerià pontificum proccrumqjmanuiterum conueninet,ta(ftus lapis, qui fepul'
chrodiuinhxferat,facíléamoueri pafibs eft, &diuiregiseruta: reliquia?* DeSa-
lomonis captiuitate Blondus hiftoricus longé aliter , ас rerum Vngarícarum uerítas
poftulat,fmpfifleuifuseft,quumeorum Annales non perlegerit» Nam anno deci'
monono lmperatoris Henrici,(qui fecúdum Henricorû numerum qui Caeíares crea
ti iunt,Quartus:iccundùmucrc>eorû qui non modo creati,feda pontificibus maxi*
mis coronati funt,Tertíus eft appellatus) magna inter Gregoríü Septimú pótíficem
Romanum,8í Imperatoremipfum, difeordiam exarfifíe referí, Quippequí contra
'acquum &C fasfimoníac uítíopercitus,Ecclefiaftica & díuína muñera uenundabat:
nec pontificia admonítíone correptus,hac prophanae auaricíac labe fe abftinere pote
rat.Eodem quoqj tempore fubdit,VngarosSalomone rege fuo in carecrem conie-
do,quem Germanís refiftere nefeire dícerent,Henrico indíxiíTe bellum rcôtra ilium xo
máximas in Pannoniam copias induxifTe. Qua quídem tempeftate Agnes Impera-
ton's mater,admíniftratíoneabdícata,Romnc uitamduxit.Seuerum à pontificemox
edidum de Simonía promulgatum:quo non fermone folúm,uerumetíam aquack!
igm'Simoniacisintrrdiclum.Q,uincVhaclcgçmulti notatifunt epifeopi, quílmpc
ratoris íníaniae gratifican íluduerant. Concilium quoqp apud Lateranum ab epifeo
pis eft habítumprofecT:¿frequentiíTimum, quôGuibertus Rauennas metropolita,
&magnaLongobardorumepifc oporum manus,ítcm Matíldís fui feculi gloria, SC
matronarum decus,ac Sifulphus Salemi princeps , pra: exteris conuenêre Лп eo Ro
bertus Guifcardus Normannorum princeps , qui è Gallia cum exercitu profeclus
inltaliam, Apulíam,fugatís exea prouincia Grads SC Aphris,occuparat,qui inuü $*
tis earn partem Italis uíurparant:& mox Síciliam,exa(ftís Aphris, fibi uendicarat, fra
triep Rogerio dono dederatrquum Pícenum quoqp agrum,pontíficiac ditionis habiV
tum,nuperocaipare coepnTet , cum carteris Normannis anathematis notafugilla^
tus eft. Portuarias tandem ínfidías,fed¿tíones ас bella, Henrícus malorum confaeiv
tia percitus,ad earn humílitatcm redaems eft,ut fupplex,cum perpetui obíéquíj pro*
mifllone,pontíficiam ueniam implorarit.Sed de his hacítenus. Salomon igitur car-
cere emiflus, paucos cum Ladislao rege dies agit. nam in folitum furorem iracun^
diamcp rccidens,ad ulcifcendas iniurias animum aducrtit. Et cum fraternis , item an
tiftitum optimatumcp confilrjs ас precibus parum audiret , diffimulata fuga , miffio/
nem petitJDiucrfus trahebatur infelix,8£ quern in Vngaros ac fratrem potentatum 4o
fufcitaret,ne facile quidem fuccurrebat.Si ad Henricum Impcratorem,à quo fuo iu-
re auxilium poftulare poterat, confugiiTet,eum partim pontificio, partim Saxonico
bello diftinerifenferat.QuamuisilleSaxones,ca?fisexfuishominum quínquemilí*
bus,infîgni clade fuperarit. E' Chriftianis nemo fibi offèrebatur,à quo magna opem
íperarepotuífíét:quaread prophanos animum adiecitjlludenim continuo fuccur^
rit, Cuthefcum Chunorum principem , Barbara manu potentifllmum , uicinum rc
gni, ac Tranfïyluani dominatus auidiflîmum , ad hoc bellum facile iufcirari pofle*
ltacp Barban'cum clam auxilium exorat: quo fi in priftinam dignitatem reftitui poG
fît,pollicetur,aciuramento affirmât, fe Tranflyluania: regnum, Chunorum ditioni
perpetuó conceíTurum:accepturumquoquefilíam in uxorem,&: anernum cum eo /•
feedus percuflurum,Barbarus inanifpe trac"tus,coacbingenti multitudine, in Vn*
gariam erumpitЛп primis duo cafteIlaadoritur,quorurn alteri Ong,& alteri Borfua
nomen
ñomen erat.DeChunorum eruptioüe tumultus exoritur.Ladislaus cönfeftim cogic
exercitum,c5tendit in Barbaros. Víx rumori credere poterat, qui Salomortem cum
Chunorum gente coniuraffe referebat.Defperata tandem fraterna falute , continua.*
tísitíneríbus in hoftium caftrâ peruenincuratis corporibus, fora ita animo hoftem
aggreditur,ut dare tergacoados continuó fuderit fugaritcp. Ex Chunis denamilia
caïlâ.exVngarisuixmilledefiderati.Cuthë&us cum Salomonedandeftína fibi fu¿a
falutemcomparauit:rexclarapotítusuiftoria,cum ingenti pracda redrjt, fecit apud
omnes aras rem facram,& fupplicationes pro agendis Deo grarijs celebratar.Spolia
templis deoramaffixa,inuí¿toríac monumentûdiuina ope comparatîe.Saluarori
«° erecîaxdes. Poftquam Salomon rem è fenten tía minus profperccuennlè cogno-
UÍt,mutato confilio, Chunorumuires in inferiorem Myfiam.quam nûc Bulgaríam
dícunr,fubínde conuertit.SollícitatTraciam, praedis Sc rapinis uexa t omnia, proin
de Nicephorum Conftantinopolitanum Imperatorem ad arma írritauír. ItaqrCïrav
cicumtumultuarioexercitu,quando Chunorum latrocinia tolérât non poterant,
hisoccurrunt,obftantq).FacT:apugnandi copia, Barbaram multítudinem tanto fu»
roreadoriuntur,utinfugamuerterint.MaximaChunorum pars caefa,cum Salomo-»
ne paucieuafere,qui dato tergo,adlftrumfeftinarunt, Quod со magis faceré coge-
bantur.quo uehemetius phalangem Macedonicam inftare à tergo cum ualido equi
tatú reipiciebantrtimebant admodum,ne antequàm Iftrum trai)cerent, ab hofte cir^
»o cumuenirentur+Augebatpcriculimagnirudincm fugae difficultas.quando magna
exparte,quicumSalomoneaufugerant, gram's armatura: milites erant, quorum is
opediferímen euaíít. Accedebat ípurcíílimum iter, hyemísqj faeuítía , qua; niuís tur-»
binelumína prxpedícbat:quarc ne<ç precedentes uidere focios , ñeque expeditum
iterfàcerelicebatjferebanturaurj acincerti, & à tergo cominùs inftabat hoftís. Ad
defertum tandem oppidum peruecum eft. Quodquum celcrrimè incolumítatís gra
tíaoceupafíen^confeftim à Grxco milite occluduntur,uno die tantùm ас noAe cu-»
rata íbi corpora,Ô£ redintegrataeuires. Sed quum Salomon prcrepta fpe iàluris,cum
focrjsloco euaderenullo modo poíIct,potiüs pulchrèmori quam fameperire-ftatuir»
In fequenti die,ex oppido inhoftes erupit:contra íllí obftinatis animis obfîftere, ctr>
J» cumuenireundiqj.nemanibus elaberentunatbi gladio fibi iter aperire, proinde fse^
uacxdesoriri.QuumutrinquemulticecidifTent, Salomon cum nonnuUis enfe fibi
uiamínuenít:8¿ quumadlftrum cucurrifièt,fîcco congelatum amnem pede traie'
cít.Mox cítatiorc curfu in proximam íyluam fe recondidir , ubi continuo focios cura
recorpora,equos pabulatum dicere iubet: ípíc depofito feuto , ueluti dudum reuer>
íurus fecretum petitratque ubiíe fociorum oculis erípuit nufquam ultra uifusefU
Hominemaiunttot cafibus agitatum , afflatum diuino fpiritu,&{alutaripceníten
tiamoxpercítum,feinfolítudínesrfcepífíé.Quumcaftígandis Dei manum intellc
xiuet,nonreluctando>iêd cedendo à fe declinafíe.cumulatiffimas in eremo pcenas
exfoluifíé.Et quo ferocíorem íc hominibus exhíbuerat, comitiorem deínde fe prarfti
40 tifie Deo.Saeuiétem ín fe fortanam deinde laudaffè,reputaffe fibi felicíffimam.quam
cuncp ohm fubiuerat aduerfitatem,ratum quemcunqj mundus oderit, Deofore cha
rifsímum.In folitudine dehtefernrí mos erat,herbis ac pomis ultrô nafcen tibu s feda*
re famem.corpus cilicio 8¿fubíectisquandoqí ferarum pellíbus tueri,ficcis fronda
bus leftum fternere,uincere firim aqua:fomnum,uigília 6¿ labore captare : conficere
peфetuoieíuniocorpus,acdieno<fhlcp in facris hymnis &C diuína .'os atiene uerferí.
O' ineffabílem Saluatorís noftrí benignítatem,cuí quum placítum Cuerit , duriffima
continu0corporapermollit,fapíentiaminfpirat,o¿adíálutemdirí.git trahítqj. Nimi
rum Salomonís regis nemo fan's refipifeentiam admiran potift,hominem animo
elatiffimo,indomitaíracundia,regiogenerenatum,collocatu»:flfn regali faftigio, fi¿
ueríatum femper ín delícrjs , extemplo poftquam díuinus e Um fpíritus inceffít,inge»
nitam ultrô depofuifíe fuperbíam.Pro trabea cilicíum,pr,> purpureo ftrato frondes
andas,pro epulis regalibus baccas ac glandes, pro Syrrnico fiepe uino paluftrema/

y « quam
quam, ЪС pro frequenti ftípatorum manu,commutaflTe folítudinem,ín eaíp falubrío'
rem qûietem,quàm in regno ínuenííTe.Nílftudíoíius quam hominum occurfum col
loquiumqjuítaíTe^Colomaniii regis tempore, femeltantùm in Vngaria uifum per*
hibent,6¿ eueftigiö delítuíflc,nec ufquam ampüus apparuiflè. Ad poftremum in fyl
uislftriaedegentenvn Deo obdormiuiíTememorant,ac Pola: fepultum.Matremue
rô,acuxoremin Agmondeniï cçcnobio,quodin Stiriaiîtum eft,uita deceflîilè,ac
recónditas efle ferunt* Ladislaus eum (am diumortuum fuifleratus,quum nut
quam cxtaret.ad defendendum ab hoftílí ímpetu regnum,omnes ingenij neruos in*
tenderat.Quandoín descera falutem publicam fe terre, commíflamф fibi gentcm
omni ftudío gubernandam eíTe intclligebat, lntcrea ecce iterum Chunorum furor » •
erupít, & Copulchoducc,Crulifilio,inVngariam Gcuitur. Primo ímpetu haccínnu
mera multitudo ferocíffimam auríferamqj 1 ranfíyluaniam inuadít,homines ас pc^
cora iuxtàabigit,deuaftat omnia ferro ígníqj.Cui tantum immanítatís eft infitum,
ut nullam deorum homínumep ratíonem habeat:direprís rebus omnibus.populísqj
in feruítutem aííertís, in templa defeuit,fuccendít aras,nec drjs homíníbus ue parcir.
PopulataTraníTyluania,fuperatoqj monte CarpathíoJ(cui à nimio íklís auríqj foffi^
lis frucftu,non iniuria nomen eft inditum)extemplo in Bihorienfem agrum , ubi Va*
radinum eft,properatur. Ad flumen,cui nunc Vnfoer eft nomen , Chunorum caftra
locata,alíquot¿bídiebusimmoratum.Poftha:c Tibifcum trarjeere uífum eft,&ín
agrum,quemThocaydum uocant,hi caftra mouere:exercitum deinde in treis partes a»
diuíderc uífum efbunacV: altera ad uaftandumSabulenfem agrum deftínarur,adüv
curfandas Tibífci rípas tertía relinquitur.Depopulatís igitur ex compofito regioni>
bus,ad uícum quendam aquám ue conuené*re,quam Bechen appellant,Vbi intoUc
rabílíprxdaonufti,confefi:ímredeundiconííliumineunt,gloríofémterle lañantes,
Belligerandouenímus,8¿uenandoreuertamur. Ex immenfa pricdae magnitudine,
qua nil maíus antea fucrat auditum,ha*c infolentía exorta,quando innúmera libero^
rum,matronarum9 nobilíum multitude captíua abducebatur.LadisIaus,qui in Шя
rícotuncagebat,S¿Sclauonía:rcgnum áfororelegatumjcVabípíb ante propugna*
tum.ditíoni Vngaricx adiecerat,quando longe aberatJiis rebus praiftö adeífc non
potuit.At ubi in Tranfiftriana Vngaria: parte edoñus eft,à fera gente omnia diripí, ¿
inimmiterproperat,celerempra:mittiïequitatú, cum cataphraetis ipfe die noctucp ' '
fubfequítur,Abeuntes Chunos.continuatis ítineribus ad Themeííum amnem cohú
Ь et,qui traíecto iam fluuíode tutô in proprias fedes redire poflè credebât.Poftquam
eô peruentum erat,unde miferabilis praeda fpecbri poterat, aduoeata concione , La
dislaus exclamât. Heu mifcrabilefpc(ftaculum,commilitones>Proipicitelongiffî^
mumcaptiuorumagmen,ubiprofequifqueuxoremliberoscp fuos longo fuñe obli
gatos,pedibus longum ocyffimè iter faceré coa<ftos,& in miíeram feruítutem prope
rantesagnofeere potcfLlngentem exauditeululatum , ueftrorumcp ínfantium uagú
tum,quí è materno eolio pcndentesïearum coaugen t uociferationes,8í una cum eis
à terso refpiciuntjfî quam fibi opem uídeant adhiberi.Specbte, quo pacto alise filio-» 40
rumlarcínagrauatxdefidunt,hoftiumcp calcibus fufeitantur, Alia: à dolore igna>
uiamcaufatae,quàmimmaniter à tergouibícíbus infcribuntur-Aequis adhuc oculís
harcfpecbtis proceres.aclibcrosconiugescpueftraspaííímcum ma tribu s ad fardar
genüís feruítía trahi toleratísrProínde mihi potáis morí ftatutû eft,quàm abadtis tot
ingéuis hoftiliter matrOnís,& ta ingentíjiberoru turba,in quibus fpes omnís regni fí
ta eft,turpiffîme uiuere.Moxlachrymaruprofluuío côfufuscôcitato in hoftêcquo fer
tur.rubraqj fimul uexilla inferri iubet:cfteri pari dolore perciti,fortiffîmû ducê ne mi
nore quídem animo fubfequuntur.Chuni poftquâ fe à tergo peti reipiciunt, agmë Q
ftunt,feqj in aciem i nftrucbm redigunt*Acérrima confeftím pugna côferitur, quaiv
do his timor.fuorum chariras,&: índígnatio captiuitatis illís ánimos obfirmabat. In xf
confertiffîmumfepraîliumrexingerit^ôidum indulget pietati.neç fibi parcit,nc
quepericulaulla reformidar, cadum à principio utrincj» multi, Interea captiuorum
agmen
DECIDIS 1 Г. L1*B Bit Jill 257
aomcn properarcíuflum,á tcrgo fibí opem adeiTeprofpe&at, in adurgentes reluda^
tur.Víriac mulicres cum libens a?qu¿ fe expediré ftudent.foluuntreuincbs mutua
ope manus:deponunt chariiîima matres pignora,ut à fronte fuis opitulentur.Quod
ubi properè factum eft » cum gratulatíone uoces ed unt intenííffimas ♦ Infantes humi
¿amdepofirijubifcá parentibus deftítuí confpicantur,infolito fpecbculo perculíí,
parí contenrione conuagíunt. Contra à tergo uiri paffîm exclamât, iubentbono efíe
anímo3cVlachrymasaEquéacfanguinemfundunt»Chuniínanguftías feredaclosui
dent,à tergo grauiffim è crcduntunà fronte impedimentis.cV captiuo uel maxim è ag'
mine pnepedíuntur,in quo matronas cum puerisaefenibus à fronte, paríter fuis u¿-
0 ris,quiàtergo ínftabant, fortiffimè fuccenturíari uídebantur. Nam feru'o grauatí,
prouallo dilpanfis brachrjs obftare,fa?peadprotcgendam ímbellem multitudínem
pro dy peo corpus opponere:mulíeres quocp morfibus ac pugnís digladiari , rapere
quandoqucarmademaníbushoftiíí,audaciaacfpe iuxtà completa*: puerí quoque
fubfequí,matrum exemplo tradi.Quare Chuni à latere terga dare ceeperunt , palan
tes fugiunt omneSjínfcquuntur Vngari.Quod ubi à pientiiïimo,rege uifum eft,con
tinuô exclamauít : Parcíte humano fanguiní, párate milites , fat cruorís hoftilis efru<
fum.Fugientem capitemultitudincm : ut fî forte ad orthodoxam fidem animum ad^
uertere uoluerit,Dei populum amplificemus,qua re nil Deo gratíus,&: nobis falurai.
rius faceré poterimus.Deferuente his uerbís ira mílitum,quí cunque fuperfuerant cx
to Chunis captitunus tantùm íeruus,qui Efcembus dictus eft, ueluti memoranda: cla^
dísnuncíuseuafit. Copulchus cum pracftantioribus, initio pugnae occubuít. Parta
uidoria,Vngariadcharifsimum capuuitatisagmenjtnlibertatcmdudum afsertum
conuolarunt. Repetit quifquefuos,& non tarn nomine quàmuoce agnofecbantur
omnes:tantainfperata?falutisac tarn lachrymoía congratulado mox exorta,utho^
ftcs quoq? humanitatis expertes pio fpecbculo collachrymarent* At ubi publicsc rci
feucongratulationiiatisaliquantiiperfacbim eft, fubito regis ediclo fupplicationes
drjsindicT:a:,celebrataleclifternia,cVapud omnes aras omnípotenti Deo gratia? paC
fim асЪс: Ы. in perpctuum infígnis uicloria: monumentum,Themefus amnisin ho^
diernumufcp diem,à clara in fid elium caede Paganus cognominatus eft , Chunorum
jo populicognitaabeo qui euaferatftragefuorum, publico luclu indidto iuftitio, Co'
pulchiducis)acca:ttroruminterimmdeplorarunt:quumqpi'nnumeramfuoruin ma'
num captíuam apud Vngarum detineri feníifsent , uno eodemcp bello èC ducís mor/
tcm ulcifcendam,&T earn à feruítuteuíndicandamdecrcuere.Itacp copias ínftaurant, •
&adredíntegrandumexercítumferuítíaquocgfollícítant.Pro uírilí parte undique
auxilia contrahunt: ítem Cumanos,Hamaxobíos 8c Rutenos in Pannoníá ciere'co
nantur.PofthacclrgatosadLadislaummíttunt, quibus mandata dcdere,ut regem
captiuosreddereiubeanbautreculântifubinde bellum indicant,diemcj» pugna: pras
ftituant.Quum hi in Ladislaí conфc<ftumuenífsent,ex mandato captíuosinfolentif
fimèrepetunt,nulla pra;reuerentiaufî.Adrjciunt contumelias ;8¿nonuelu ti à uiclo^
*° re,fcdtanquamàfubditocaptiuosexpofcunt+Quin Sí hos continuo dimitti,info'
lenter imperant. Ad futilia rex uerba fubriíít,necímperíoía quidem uerba dicens
addecereuiAos:&tuncuelmaxime,quumàbenigno uiftoreiunt aliquid petitur/,
quod magni momenti eiTe uideatur. Commémorât item Chunorû iniurias , qui nul'
loPannonumbello laceiîiti.iam tertio Vngariam inuaferint, &Г animo plus quàm
hoftili homines acpecoraabegerint.Proíndehuiufcemodífuperbia: nihil, indulgen
dum efte afFirmat,ac re infecta hos abíreiubett Qui prius quàm pedem retro ferrent,
eueftígio belli diem indiœnt.Quamprimùm ergo rex munitiffîmû cogítequítatum,
oppidatim&pagatim homines euocat.Adregni fines quàm oeyffîme contendít,ut
ante diem hoftibus occurrat,ne'uehos regnum íngredi patíatur. Contra ad prarfti tu
/о tum illi diem cum innúmera multitudíneadfuerejíaudprocul ab Iftri ripa fabbato
die ex cqmpoílto pugnam íncunt: & cum collatís utrínque fignís , 8¿ obftínatiíTímís
<tiamanimispugnaretur,nihil tune Ladislao occurrítantiquíus, quàm сит со-um
y i " duce

i.
2.58 ^fNT. SOtJFITXIJ HEX. WÇsfZ.
duce ímgulari bello certare. Quare declínato à plerifque congreflu , paflim Chuno^
rum regem inquine, ЪС ufqucquáque dífeurfans Acum, Acum ingeminat. Atille
peculiare prsclium detrecbre non aufus , cxtemplo adfuít. Inito congrcíTu , ЪС tenta
tís Ladíslai uiribus ita animo conddít,ut ad prim um fecurís i<ftum capíte nutarít , S¿
adiedlo mox enfe transfoílus expíraric. Speclata ducis Aci morte, Chuní animo
confternatí,ínftantibus Vngarís terga darc coadí funt.Palantes deindefugiunt,paC-
fimqjca;duntur,ininfolenníllmamrex Barbaríam ufqueadeó iknrjt,utpaucosca>
ptíuos fccerit»Nc minus quídemfuorumferociam in hoftes,pra?ter morem faeuùre
permi(ît:neulteriùs Chunico bello uexaretur Vngaría. Ad poftrcmum infigníui'
¿loria potítusjopíma diuo patri Stephano fpolía retulit, cumulatiffimasDeo gratiae « a
indíftis fupplicationibus exfoluiu Hace igítur Ladislai tempore ultima Chuno^
rum eruptíofuit,quamuisregnanteSalomone, S¿ uígentc adhuc fraterna concón»
dia,hícc gcns(utcodem locoícripfimus)magnum quoqj Vngaríacdctrimentumin'
tulerit.T^ncenimtraie<ftaTraníryIuania,aclüperatísmonribus Carpatrjs in Biho'
rienfemufqueagrum,ubi Varadínumeft, abhislatedifcurfum & populatum fuit>
Quo quidem tempore ingenuam uirgínem à quodamChunorum principe raptam,
àdiuoregc liberatam fupralatèretulimus ♦ Poft Chunorum igitur ftragem Ro*
xanorum bellum exortum eft,quos Rutenos nunc appellant. Rcgionem uerô Ru-
xiamdicunt,RoxolanosLatinifrcquêttus nominan t. Ladislaus autem atritisChu'
nís,Rutenosaggrcdítur,quando eos in fe Chunos fufcitaiîè, mííífTe auxilia, achomi »o
nibuscommeatibusq? iam ter bellum fouillé nouerat. AtiUímeliorí côfiliofiret^non
armis,fedobfequioínuicl:iíTimumpríncipcmfupcrandum ccnfuerunt.Ne confilio
Quidem fuofàIiifunt,namquum fupplices eum adiuííTent,ingenuecp culpam fàte.»
rentur,8£ imperatafe cúnela facîuros plane reciperent,ipfe conreftim errata remiiïr,
& démenti ita animo omnes amplexatus cffcut non tam ui quam pietate hoftem íibí
perpetuo conciliant. Polonicum deindebellum cxariît, quia cum Rutenis Si Chu
nisín Vngaros coniuraifc rumor erat. Nam fine magnis auxilrjs,Chuni totiensin
Vngaros bellum inftaurare nequáquam potuífícnt, Ladislaus igitur,quum hoftem
potius audacia,quim cúnela tionedeterrendum elle cenferet, poft ccefos ad interne
cíonem Chunos.&acceptosindeditionemRutenoSjinPolonosfe conuertit,quos >°
nequencceífitudofanguínis,ncqpuetusamirítia,neqjuícinítatis iura in offirío retí'
nucre.Iam Sarmatíar fines penetrarar,quumPolonorumoccurn't excrcitusraliquan-
díuacerrime pugnatumeft,&utrincp raulticecídére+Poloníca tandem ades inclú
natur,ínftat uehementiùs crefeente fpe Vngarus, Sed quum ín fugam effunderctur
hoftís.illius ímpetus ultrà remoran non potuít:fugíentern ufquequaque ca?dit fu«
^atqj,o£èuicloriacfuccciTu tantumaními uiclor accepít,utquoufque Gracouíam,
» Gracco Romano çiue condíram, &C Polonorum regíam non perucnerit,nufquam
pedem fiftere uolucrit. At ubi ad metropolim peruentum eft, Ladislaus urbem acer^
rimaobfidione circumuenít.Eam Viftulafluuíusinfluít,quíScythiamSarmatíamcp
à Germania plane diftermínat,in Sarmaticumq? Oceanum defertur, lam in tcrtium 40
meníémprorogaturobfefsío.ac magna fames, &rerumfcrè omnium egeftas iuxtà
obfefsosc^obfidentesinceííit.Commentumuerónouumínuenitíngeníofaneceffi'
tas.Intempefta nocte, regis edícl:o,quifq5 miles ocream galeámueeffofía terra com
pletamanteurbis mccniaconferreiubetur.Quodubifaclucft, congeftae terrarmox
tumulus haudmediocrisexfurgit, quern farina quamprimùm rex alpcrgi iubet. Ib
lucefecnte die,oppidani editiflimum farina: montem ante muros ardsaípiciunt , ho*
ftíumcommeatíbus ínuident, acpariteradmirantur, urbanam commiferantur ino*
piam.Publicacmoxialutisconfiliumineunt/edbariorumegcnoSj&ad extremare
daAos,longamhoftíumobfidionem,quire frumentaria diutifiTimè fe muníucranc,
ultra tolerare non pofleîimmô tanta íam fame laborare, ut uix in horam refiftere \v
ceat, Quare in fcquentí die íefe cum arce dedunt, xés. caftigata aliquantulum corum
peruicada,pofthumilemdeditíonem,iusomne cumduicate refti{uit;in pofterum
admonuít»
$ec^t>is ;/. li<be% mu 159
aàmonuît,ne contempto ampiáis amidtía: iurc,in Vngaros quicquam molirerítur.
qüöd fefacluros omnes recepére» Deínceps in Boemiam dedinatum iter, Vbi
quum aliquot ínfeftos habuerit olim fibi populos, exacbiniuriarú ul tionr, multiscp
tn captiuitatem aflértís,cum dexterrímo ubique eiufdem fortuna: tenore,ueluti glo*
riofifsimusuictorinVngariam cum ditato iam exercitu fe recepít. Quumpoft toe
bella,feinocíumreuocatfet:in Bihoricnfí agro ínter uenandum cceleftí admonetur
internunctOjUtad Chtyíhim fluuíum diug uirgini baíílicam dicaret,eamqj adíeДо
oppido muniret>quem locum magna: matrí gratifsímum futurum eflè fígníficabat,
Diuína ftatím mandata praftitit.magníficentifsímam aedem erexit ,eicp pontificem
10 pra:fecit,oppídum ftmdauít,Varadinumcp iufsit appellarí ♦ Pontificíam xdem am'
plifsímadonatione,diuini cultus gratia.exornauit.Quum Henricí fummiéj» pontifí
cisdífeordíam Germaniiniquo animo tolerarent,eum aâ capefïèndum Romanum
Imperium multís etíam precibus inuitarút.Quem quum obftínatifsím¿recufantem
ínueníurcnt,Rodulphumdeclararunt)Saxonigprincípem.Nihílauidiusanhelabat,
quàm expeditions Hierofolymítana: praefecT:uram:utpro eíus Dei numine fangui*
nem effimderet,qui multo nos cruore à morte redemittEius fe pul ch r ú , car teracp de*
lubra à fieda Saraceriorum gente uindicaret, qui in prophanos ufus illa redegerant:
ratus Saluatorifuo nihil hac expeditione futurum antiquius. Augebat ípem iam ru*
mor effufus,Petrum eremitam ,Gallica gente natum.ac mira uitae probítate pnedi*
»0 tum,<fan<ftaperegrínationereuerfum,díuí Petriiuílu non modo Vrbanum ponrf*
ficem,fed Gallos,Hifpanos,ac Germanos monuiíTe, Pala: fh'nam , 6c" Auguftífsíma
illaloca,ubi Saluator mundi bC natus 5¿ mor mus eft,om níno à Saracen is aflèrenda,
Nec ultra toleran dum, i lia facraría,ubícp Chriftianus quiíque facinorofifsímus fací*
l¿expiatur,prophanís quotidíe piaculis incefari.Quandoingenua^quaeperegre
ueniunt,matronx nefandis íbi concubitibus feedarentur: contra uíri , aut ínauditis
cruciatíbus orthodoxam fidem abnegare cogercntur,aut latrocínrjs ac caedibus aír>
cerentur.Proínde Petrum apoftoloium príncípem iubcre Gallos, & Germanos
hanc continuo expedí tionem fufcipere:Terram,quam fan<Ttam uoeant, à faeda ferui
tute uindicare.Quin Sí Vrbanum ,Petrí eremita: uerbis admonitü,in Gallíam pro'
jo fe&um,ad Montemclarum in Aluernis frequentiísimam habuiiïè fynodum,cuncT:ís
quiadcrantpríncípibusjuchcmcntifsímaquadam dicedí copia, fufcípíendam hanc
fan&ifsimam expeditíonem periliafiiTefGothofredum,Euftachium,& Balduinum,
praeftantifsimo Boliniorum genere natos,Bonomaic Gallícac reguíos, item Podien
fem Antiftitem.Raymundum Aegidrj comítem,pra:terea Hugonem Magnum,
Philíppí Gallorum regís fratrem , duos Robertos , alterum Normandia: , alterum.
Flandríacprincipem.&Stcphanum denícp Carnotiregulum,(ànctifsimxultrô mu
litiae nomina dedí(Te. Quin 8c" trecenta hominum mí1 ía, p ro m ul ga to bello , depo fîta
toga,fumpfiíTeíágum,dextrum'quc humerum íígno crucis mlcripírfléquod anno
oílogefimoquartofupramíllcmnum pleriqp contígiffememorát. Aceodem quocp
4° tempore,impediendachuíus expedit¿onisgratia,Henrícumferunt, Roberto Han-
dría: prinrípi bellum indíxíflè. Ad Ladislaum , ialutari hacgloría fuccenfum , bí ad
Bodrogum oppidum Pafchalia fefta celebrantem.ecce ex Gallia , Hiípania, 8c* Brú
tannialegatiueníunt.Quín etíam Gu'líelmum Gallorum regís fratrem , peculiares
quofdamoratoresmiíííTePannonicireferuntAnnales, qui prae cícterís regem in'
ftantifsimèorabant,ut cum pontificia audoritate,acpopuli Chriftianiiuíubproak
ferendo л Saracenorum poteftateSaluatoris noftrí fepulchro,hanc fufeeperint expe
ditionem,delegatam íacroíancli exercítus prarfecturam,&" gubemationem líbenter
acciperet:neq$ iacrarum legionum recufaret imperium , qu x i nexpíabíles infidélité»
tisiniuríasfuntulturac.Rexpluribusexorarinópermifit.lnprímís íes V CHRP
jr« 3TO óptimo maxímo,quod ta predarúfacinus fueplcbís optimatíbusinfpírarit,
deínde Chriftianorü potétatibus,ueJ his maximè.qui legation's officio gloriofîfsi'
mlprefefturä detulerint,gratias egit.Sacrâ" expeditionêkudauit,ac demû hilari for
У 4

1^
tig» animo fan&ífsímum accepítímperíum, Ieoatos honorificè tracbtos, Sample
donatos remíííc. In íL':s ítem folcnnibus,cucflís Vngaríeantíítítibus opcímatíbusqt,
feexpedítionemHierofolymitanameo anno perfefturum iignificauicQ^areom-
nesamplexatuSjCommcndatarc^nífalutejtrifteslachrymabundos^dimínt.Dein-.
dead Corradum Boemorum ducem.Othonís filium,fuumqj è fororc nepotem, ex-
templo tabellaríum míttir,qBt delatú fibí Híerofolymítanac expedítionis ímperium
figníficaret:iuberetcp ¿uucnem fe militia: accingere,componere domum , exercítum
adulcífcendas Saluatorísiniurías pro fuá uírili comparare. Lubentífsimo animo ím
peratafufcipitnepos,adftaramfediemadfuturum pollícetur,falutari expedítíone
admodum exhilaratus.Dum peregrino utcrque bello fe accing¿ts ecce Sentapolux, i o
quiarftaíuuenemconfanguínitatc tangebat, Corradi ducis nomine, acíntempe-
fta nofte Pragam adít,capítquPofi:ero die à coníuratis honorificè fufceptus,fauente
pontífice Pragenfijtyrannídemoccupat.Corradus domínatu exacbis, ad auuncu-
lum efFugít.coníanguineí facínusenarrat,imploratauxilíum : paternamqj fidem, 8C
antíqua beneficia memorat.Atrexmerítorum Othonís haudquaquam ímmcmor,
non modo auxiliares copias,fcd pro reftituendo nepote fe & Imperatorem & mili-
tern fore pollícetur.Exercítum igítur continuo cogí íubet,& ualidífsimü p*ratequi
tatum.Qiu'n &C alios ex fratre Geyfa nepotes duos,bello fe accingere praccipit : quo-
rumalteriColomanno,Almouerôalteri nomen erat. Almum Colomanno magís
amabat:quandoillummultífanguinís cfíuforem, contra ucrô hunc mítiorem è fa- *o
píentia fuá fore profpexcrat. Quare Colom.annum facerdotio deftínarat, ut dírum
relígíone mitefeeret íngeníum:8¿ confilío motus,Agríenfem epífeopum declara-
uít.Quod ubi nepotifignificatum eft, infequentí node ín Poloniam efFugit, ingé
nita ferociaduclustnequeueterum rerum ignarus,patrem&'auum à Polonisolím '
honorificè exceptos. Plerique iuuenem nobiles fequuti, quorum principes Mar-
cumckT Vgrammemorant. Colomannifugaminiquo animo rex tulit, ímprobita-
temindolisabominatus.Comparatis tandem coprjs,in Boemíam contcndit.Vix fi
nes attigeratjCcce eum morbus íncefsít,8¿ languor ingens. Quare príncipes antífti-
tescp omnes confeftim imperar accírí,ut rebus confulat Vngarícís: &C antequàm hu
marás excedat,de futuro rege diíponat. Item ad Colomannum,Marcellum presby- 3 °
terum magna fancT:itatepra:dítum,8¿ Petrum Comítem,oratoresmittit,quifuo no
mine eum è Polonia reuocent. Inualefcente deinde zegritudine, conuocatis opti-
matibus,Almum mitíore ingenio ac praflantiore índole adolefeentem regno,fibi
íuccedereíubet.Mox ex teftamento qucecunqj apud cum bona compertafunt, om
nia bafilicís cœnobrjsqp íacrís legat,nullam in Vngariam aedem beneficentiaefuacre-
líquit expertem.Po fiero dierexillefan&ífsímus omnium populorum íudicío babi
es tus, anno Saluris nonagefimoquintofupramilleíímíí,tertio Calendas Auguílas,an
no uerb regni fui undeuíceno,ín Domino obdormíuit.Sine liberís alíquí decefsiflè
ferunt:nequean'ne uxorcm duxerít,fatis c5ftat,nifi quôd ex Epítaphío quodam fe-
pulturaeinfcríptoad Vifprímíenfembafilicam,ínquam antiftes quídam Gesla8¿ 40
Olhaítreginarum ofla congefsít,Epigramma tale eft.'Ladíslai, íándífsimorum Pan
noníacregum confortumhícoffa quiefcunt.Quod ego baud difficulter credíderim,
quum Pyrifcam Ladíslaí filíam,ut ín Secundi Stephaní geftís referetur,& Conftan-
tínopolitano Imperatori matrimonio collocatam , eorum Annales plané tradant;
nomenímperatorispractermíttunt,quem Emmanuelem fuíffe puto, Corpus Va?
radínihonoríficentíísimísexequrjsfepultum eft. Almus autem bona (implícita-
te du<ftus,ac natu minor, Colomanno è Polonia redeunti regno cefsittne primoge-
níturae fratrem iure defraudare uideretur. Promulgato díuí regís interítu,tantus u-
niucrfam Vngariam planc"tusinuaiït,ut ne minímú quidem pagum ínueneris,qui
non afsíduo planftu refonaret. Alrjpatrem patrias, pientifsímum regem ingemi- S»
narealrjrpars unicum regni feruatorem,propUgnátoremq} fortifsimum exclamare:
plerique parentem pauperum,multifan¿lífsimum princípem> & uirginitatis afíer-
torem.
ë
DECIDÍS /А /Г/К ш
torem diccre,fauftífsímís omnes cognomínationibus certa tira cxtollcrc » Nemo au»
temprodignitatelaudare.Omnesinpullauefte,demiíTáuebarbaregem optimum
ас picntifsimum anuos treis deplorarunt.Quies choréis ас ludis,ó¿ filentíum canti»
bus cVcítliarcedís indicium . Quífquefíbl ultrofeftíuitaceminhibuiti ac interdidí
pafsím ioci.Quem príncipcm amiferínt,fubfcquutamíracula oftenderunr. Qui»
bus ením làcri corporis çuftodia delegara fuerar>dum Varadínum iter faciunc,cor>
pusep deuehunt,cùm labore,tum afsiduo mcerore defatigatos ,altifsímus eos fom>
nus inuaíít, plus requo donnitur, quin &ad tertíam uique díci horam ftertítur.
Currus,cuí corpus eiusfuerat impofitum,fíne iumcntís,qua: dudum pabulatuni
io emiflàfuerant,perfccitatus,creditum (îbi pondus recta Varadínum eftert, ЬС tarn
rapidis ultrö rotís properat,utab expcrgefacb's cuftodíbus nunquam aíTequeretur,
nec ufquam remorari potuit,doñee ibi coftitit, ubi Ladíslai numen fibí fepulchrum
optaran Infuper inter fepeliendum,quumunus ex omnibus malè id olere diceret,
increpantibus cícterís, qui fuauifsímam odorís fragrantíam fentíebant,os íllí in ter»
garepentèretortum,achumerisuiqueadeômentuminhaciît,ut nullo niodo amo»
ueri poíTet,fed repentina correptus pecnitentia continuo exclamauit, peccauí in fan»
cn'fsimumprincipem.ac Deocharífsímum,& execrabili rhaleloquentiapíum mad
men uíolauírproínde Îàncte Ladislae,miferere mei.Deinde fepulchrum fupplex ué»
neratuSjiratum fibi numen concilíaui^mentumjquod humero ínharferat, non fine
te obdufta cicatrice auelli potuit. Necdefunt, qui référant cubicularium, regem ad
portes tem pli pncftolantem , ас nimio morx tardío affectum , repetita bafilica , ípe»
cbíTe dominum diuina contemplatíone ita iùbtraclum,ut in aere pendentem intue»
returitemín omnibus anguílrjs ita propitia fibí numinahabuiffedicitur, ut quum
ipfe per Getarum folitudines Beflbs ínfequeretur, qui cum ingenti pecorum homi»
numep praeda,ex Vngaria properabant,cV famenimia laborarct exercitus , exorato
Chrtfto óptimo maximo,tn tantum mox ceruorum bu'balörumcß gregem inciden'rt
utefurientem abundèmilitem pauerit.Erat practerea quídam miles , qui argenteam
patinam à díuo quondam Ladislao,patri dono datam,apud procerem non medio»
crem oppignorarat,paucís poft mêfibus reddita pecunia,pígnus repetít.Atille eíus
|o pulchritudinecaptus,ímpudenterpi2¡nusabncgatJck' patinam quam haberet,non
loco pignoris habuúTe.uerumetiam íemper fuam fuiíTe aíTcuerat . Itaque de patina:
dominio controuerfîa nafeitur. Praetor contentioíam litem ita diremit. Patinam di»
uiLadislaifepulchro imponendam efle cenfet,8¿ abutroque prçcreuerenter acó»
piendam,acilli demum adiudícandam, cui impune è loco facro amouére fas eruv
Vterque praetoris fententíam approbat,ueritatis fitperículu, imponítur fepulchro
patina.Qui pignus abnegarat,priornumen peridítatur, uix fupplex íacroíancbim
monumentumattígerat,cum repentino morbo correptus, ñeque patinam capere,
ncqueloco moueri potuit. Adueríaríus contra, quum túmulo fupplex appropin-
quañet,ac numen oraflfet.ut quod patri quondam primipilo dono dederat, nullius
46 iniquime fflmm defraudan pateretur,èueftigio fuffragante EXeo, patinam accepte*
impune,ac máximas diuo Ladislao gratias egit ♦ Qui uerô membrorum fyntomia !
torquebatur,placato fubinde numineliberatus abrjt.Nec fe in careos , mutos, para*
lyü'cos,autaliquo natura: defectu laborantes,minus officiofum exhibuít, quos qui»
dem omnes diuina poteftate curauít* Sed ha?c omnia maius ocium poftularent*
Quareanno centefimotertio poftmortem,míraculorum multítudine,quaeuim nu» ',
rriiru'steftabantur,coa¿lus pontifex maximusRomaeinter diuos retulít.atque ea»
dem anatheofeos hora,fe ínter diuos rclatum oftendít.Siquídé puer ad fepulchrum
eius aÜatus eft,cui pro maníbus aepedibus informis caro tuit,ubí nequ e oflà ñeque
neruos cerneré erat,uix parentes pro filio uota fufceperant,cum pedíbus ac ma»
f* nibus conualuiíTe norunt.Sed de fan¿hísímo
regehaclenus,
RERVM
гбг ЛИТ. VOIlFItlll %EZ WNÇ^Tt.
RERVM VNGARICARVW DECADIS SECVNDÄ«
LIBRE О, VI NT VS.
EFVNCTO Ladislao, Colomannus rite fuccefsitjfed quomodoíd accú
derit,díuería eft opinio. Hunc aliqui Varadienfem fuiíTe epífcopum, è
СсАопию
fratribus unicum fuperfuifle,S£ ne regnum à regia ftirpe deftitutum , in
^яшШШ alienam poteftatem concederet,optimatum iuflu , & permútete fummo
pontífice adactumreferunt:fe facerdotiadignítate abdícaíTe,acregiam obíuiíTé po-
teftatem:ne regnum fuapte namrafluAuantifsimum,hac potifsimum occafione iret
perditum.Atcp ab Vngarís idcírco Kenues Calman appellatum,quia canonícarum
horarum librum.epifcoporum more geftaret . Alrj contra ( be uerifîmiliùs ) prodk 1
dfre. Colomannú audita diuipatrui morte, ¿ Polonia continuó redrjflè, cédeme Al
mo rite fuiflè coronatum,ac ducatum fratrí ultrô concefsíílé, quo tertiam regní par*
tem fibi coparabat.ls animi potíus,quám corporis dotibus pollés, afpe&u turpi fu-
it 8¿monftrofo,Quippe cuihífpidaet pilofa membra,ne<j inter fe confentctia,haud
mediocrem corporis contemptü afferebant. Acccdtbat lingua bleíá.qua gratia: con
rilíatrice nequaquá profperè uti potuitr&T gibbus à pectore prominens , item clau-
dum ferunt,ac paru fibi equam fortitum fuiíTe natura.At detrimêta corporis reiàrxic
animus,fi quidem callidus & aftutus erat,cui docile acuerlàtilefuit ingeniû»Verùm
in homine libido potius quam ratio dominan.Animus crudelitate magis, quam hu
manítatedelecbri.Practereadifficílís,morofus,fufpicionibus acfurori nimisob obno- *o
mamtateaeietuiu.r i««.i.4v»««' , . »
xius»Pictatem paru colère,^ multo minus inuidia carcre. Qucc quidê uitia diutiùs
delitefcere nequiuerc, lam dudú in Germaniam fama diffunditur,8¿ moxper Gal
lias pafsim uagatur,Ladislaú Híerofolymitang expedítíonis preferí uita deceffiflè,
Colomânum ex fratre nepote ei'fubrogaru,uníuerfum in obièquio tenere regnum,
item diuítijs èC copijs-aeque pollere.Quamobrç ne medíocris quidê trífticia regulo-
rum omnium anímosíncefsínfiquídem in Paloeftíno bello iànclifsimumqj fortífsí-
mumcpImperatorêfeamififlèreputabant.Vmcumhisleuamen fuccurrebat,Colo-
manní nepotís memoría,quem à patrui fui probítateac magnitudine animi non de
generare íperabát.ítaqporatoresad cum mittüt,hiscj$ mandata dant,utínprímís ami
círix officio fungantur.CommunêèLadislai morte dolore íam conceptû référant, j о
atcp iuuenem confolentur,Poft Ьгес pro regia dignitate,quam nuper íníuerit,exmo
recongratulentur.omneiscp uires &Г auxilia déférant. Ad poftremú exoren t,ut déla-
tum totprinrípúnomíne,facroíáncT;a:expeditionísimperíum,quod Ladislao pau
ló ante contuíerant,lubenter accípiat.Rebantur enim íuuenem,quantum in fe fitufrr
eratjfllíus ueftigía imítaturú,8¿ non minus nominis,quàm regni hacredem fore. Sed
longe aliter atcp fperarant,res accídit.Nam quum legatiin Vngariam ueniflcnt,8¿
mandata expofuiiTerçt , nihil ímpetrarút.Quin etíam ftatim,ubi ante regê conftítere
praiinfàufta eius pracíéntia dírTifi, fe re infecía abituros arbítratí funt.necp ( ueluti ас л
cidít) quicquam boni dudú S¿ aufpicrj s eius fieri poíTe credídere.Ratí.uelut corpo-
re,íta8íanimo,hun с Ladislao multo inferiore futum.llleautem multa impedimen- 40
ta caufarus.obftínatifsímédelatum fibi munusrecuíauit.Necp tantae gloriac renun
ciare puduit,nullis expedítíonem coprjs adíuuít. Quinetiam (ut paulo ¿nfrárefere-
tür ) eos hofpitío tranfitucp prohíbuit,uelutí hos nô ad uindicandü fepulchrum,íéd
pbpulandam Afiam profecbros peregre arbitraretur. At príncipes fpe fuá frufl*a
tí,nequaquápropter hoc animo confternantur. Copias innumerabiles , 8¿qua:cui«.
quebellofuntuiùicomparât.Moxalrj perltaliam.per Pannonías Thraciamcp aírf,-
ín Afiam contendére.Nam Petrus eremita,expeditionis audor , cum Balduíno fra
tribus per Germanos,Vngaros,acThraces Conftantinopolím peruenire nititur*
Epifcopusautê Podíenfís,Hugo,Magnus,Raymúdus & Stephanus, fuperatis AI*
pibus,ín Italiam ad Romanum pontifîcem conuenêre»Mox tripartito profc&i.pars s •
una Barium , Brundufîum altera, tertia Hydruntum abiêre. Bocnumdus Gui-
feardi ifilius, pari amore gloriae tra&us,fe cum ualidifsimo equftaru his focium
addit
DECIDIS tî, LÎIER К ¿<%
addít.Colomannusquum per Gcrmanram Sí Vngariam hos iter faAuros eíTefcnr
fit,ne qua uís oppído uícoqs Pannonico infera tur,cogit exercítum. Quando non fi>
dei gratía,fed praedandi cupidítate,hos extra fines proprios euagari rtputabat,ex ín
genio fuo alios emenfus.Quum inclitac expeditionis exercitus regní finibus appro*
pínquare fenfiflet,treis obuíam legiones praemíttit, que Vngarix iter inhiberét.aut
parumaufcultantcs armís repelierent.Poftquamfacraaduenéreagmína,nonfolúm
duces,prxfed:í legíonum & centuriones,uerùm etíam gregarius quifque miles im*
probítatem regís,quem tanto bello preficereuoluêre.quàm primùm admiratus eft,
Quíppequi Christi milítes,&:Saluatorisnoftritefíeramferentcs,nullarelíoío
to nis habita ratíone,non modo nullís cómeatibus 8¿auxílrjs adiuuít: fed preclufîtiteii
SC ínterdíxiuirnmó bellü pertinacius obftantibus índixit.Nec parua quidem Ladi
slai cómíferatio omnesinceiïèrat:utpote qui omni ex parte beatifsimus iudicatus,
decreneredemumfucccfirorefugillaretubPoftquamautéocclufumíteríntelligunri
idenfe aperire decernuntdtaque agmen inaciem rediguntmunitífsimam ,in medio
impedimenta locant*Et poft exploratores,uelítum agmina prarmíttunt : obftantes
infínibus Vngaros forti animo adoriuntur, & proterút. Mox cetera fubfidiaadmo
uent,ne CHRISTI legionibus íterímpedíant.ne'uecibaríapabuláueíubtrahant,
poftquam auxiliares copias abnegantdn primo congrcffu ex Vngarís cecídére muí
tí,qui impío regís edíclo du<£ti obititere : in cacteros , qui terga uerterunt, mítius a*
so ñum,Dehincinuitofac1:Ú4ter,cómeatusallati,&
dandeftínís multi donis,pars magna pecunqs,&: alijs ali) adminiculis facram milité
am pro facúltate iuuarun t.ne edifti feuítia punirentur.Rex ubi pro libídine fuá rem
minime fuccefsíffe confpicatur,cùmpudore, tum iracundia fuccenfus, ad Theme
fum amnem caftra locat,ucluti inita iamdudum pace cos abire pcfmittcrct.Hi poft*
quam adZemlinum peruenere,oppidum continuo obfîdent, expugnantcp^ne qua;
adpoftremum à Colomâno fibí tenderenturínfidix.CaptoZemlíno, cômeatuum
gratia,quos innúmera multítudo poftulabat,uniuerfa regio dirípitur, ac prardaom*
niseöcongeritur.Mutatodcindemoxconfilio.rexcumhispaccm ¿nít, cibariom ac
rerum omnium copíam reficít.Exprincipibus quencp pro dígnítate donauit: 8¿pro
jo refarciendaíafturanomínis.quandomaximam infamia: notamííbiinuftam cflcin*
telligebat,nullum humanítatis officium omífit. At illí reconcíliatís ex beneficentía
anímís,per Dacíam,Myfias ac Thracíam,ConftantinopoIím uenêre, Quod ubi fa*
cbmeft,quum Alexius Imperator profufamfa(raemilítíxlícentiama;gréferret,ni*
hildilígentíus SC aftecbtius curaffe uifus eft, quam utprimo hi tempore Thracíum
Bofporú tranfmitterent:in primisép du<flor Petrus eremita,probitatis potius quam
mílitarís difcíplínae compos , etíam inuitusin Afiam trarjceretur.Traiecb exercitu,
Raymundus Germano fanguíne natus,duxcreatur . Mox Nicomedíam,Niceamcp
uerfus mota caftra. Paucís pöft díebus Turcorú infidíjs círcumuentus,cum magna
fuorumdade adhortes transfugír.Dumharc in Bithyniageruntur,ca?teri Conftan*
*° tinopolim príncipes conucnére.Traiecêre tandem omnes, Si ad Nícomedíam copi*
as coniunxêre.Quod ubi facbm eft,Niceam unito confenfu obfîdent^Bithyniarme
tropolirmqua: ab initio Antígonía,ab Antígono Philíppí filio:deíndc Nicea,a Lyíí
machi coniuge,fuit appellata.Harc bC loco 8¿ opere muñítiísíma, haudquaquam fací
le poterat expugnarí:magnoép Turcorum. prarfidio defendebatur,pra?ter ipfam in*
genslacus erat,quo auxilia.commeatus, Se cuncbquaeufuí erant, inuehí poterant»
Quíno£fexagíntaTurcorummiliafuperuenere,qui laborantidudum urbi fubue*
nirenr.quibus partim caefis,partim reieftis fufíscp,adhucurbs capí non poterat, niíí
Alexíanaclafsís lacum inue&a.ín coronar fpeciemeam drcumftetiflèt. Quarede*
fperat* auxilio, oppidani paucis poft diebus deditionem facíunt» urbs Alexio tradi
¡o raquideditíonem fecerant,unà cum rebus omnibus Conftantinopolim commigra
re iufstVíx quatuor dierum itinere forte proceflèrant, quum nuncrj undique ueni*
264 ^íVT. VOKFIKU REX. VKÇ^XK
unt,innumerabílemTurcorum acSaracenorum multitudinem appropinquaredi-
centes.Nondum aciem eduxcrát,quum mira pernídtate hoftls adfuít, con fertapu-
gna,àmanead lerumufquepugnatum. Inaudita Barbarûm cazdes edita, prxdaiiv
credíbílísínderelata:cuius magnítudine omnis expeditionis inopia abunde reíar-
сЪ dicitunSolymânusTurcorû dux,dífsímulata clade,ajitepia caftra difcurrit, ob
uía cunda diripit/poliatcpjic quid alendo hofti relinquat.Poft hзге iter per aridam
fitículoíamcp regionem factum. ad Iconium tandem peruentum eft , haud procul à
Tauro monte remotum ,quod in Boemundipotcftaté ftatím conceísit. Curau íbí
corpora,Sí re fectus admodumexercitus.moxprocTurcorum infidrjs,quadrato a-
gmíne iter fieri placuit.Quú HcraclíeappropínqualTent,oppídaniprcfidio deftitutí, »e
ultrofupplíceshísoccurrunt,dcdmonemcpfaciunt. Balduínus SíTancredus, quú
ídprseíídiocarerrfenííírcntjTarfum propcrant/acilí^ dedítíone pocíuntur* oppi-
dum his canerorum príncípum confenfutradítumjnfuperutrancp Armeniamma-
ximís coprj s adojríuntur,oppida prafidio deftitu ta haud difficult er capííí t:caq? om
nia Palinuro Armeno,qui ligna crucis fequebantur,Gallí duces conccflere.Deinde
adita Cappadocía, Qeiaríam capiunt. Receptísq? nonnullís oppídís, &C prazdpue
Sura SC M'ureníí urbe,fuperato monteTauro,in profufifsímá irriguamqj planicíem
defcenderunt»Et Antíochíam obfedere,urbem ohm clarífsímá , duodecim müibus
paíTuum à Cilícomaríremotam;cuiarx munítifsímaadexortumfolis,duplexingyx
rum murus, alter Iaterícius,ex quadrato lapide alter: ítem fexagínta turres fupra qua г0
dríngentas,8¿ pífeofus propè lacus.Vrbi Cafsianus rex dominabatur,Babylonicí re
gis ftípendiarius.Bocmúdus íngenti ferocia perdtus,prímus ín urbe ímpetu facít:fu
gatocp frumétarío,qui obuíam occuneratequitatu,urbanos commeatusintercípit,
quibus milítaremadmodum famem dedinat>Dehincurbemobfident: acín longa
obfidione,non tam peraidofafame,quàm formidolofo Barbarorú bello laborarüt»
quin Sí pleriçp ductores inedia S¿ labore perterrítí aufugêre. Ex quibus Petrum ere-
mítam,Guilíélmum Carpentanum/TancrediBoemundi neceffaríum ,ргге ceteris
memorant: qui uelu tí dcfertores,non fine ignominia ex fuga rcuocati,ac nouo míli-
tix íacramento funt adactí.Iam nonus menOsobfidíouís agcbamrjSihinc fxuafa-
mesjhmcíngenshoffcium numerus adurgebat.Quareexipik defperatione eft parta jo
uí<5loria.namcumhoftibusín confpectuurbísacerrímé dímícatum eft: quippe qui
medía ex parte caefi,ca?terí fufi fugaticp.Gallí & Germani hac uiAoria confírmati,ad
expugnandá Antíochíam ánimos multo uehementíusconuertére.Adpoftremum
eodem fere menfcPyrrhi Antíochení proditione,acíntempeftanoc"le urbemoecu
pant. Cafsianus rex auerfa porta elapfus,ín propinquos montes fe recipítrubí ab
Armenis ínter uagandií cactus eft.Capta Antiochia,paucis pôft diebus íeuíísímum
bellum cum Períís exorítur.Nam cumCorbanapraefecto regís Perfarum,8í Sen-
fadolo CaísíanifilíOjhaud procul ab urbeprofperrimèdimicatueft, ас incredibílís
abducb praedarqúando centum ferè mília hoftíum ibi cada creduntur : 8í praeter e-
quorum ас iumentorumnumerum,camelorum circiter quindecím milía funt aba* 49
cîa.QuumuicT:oresfeinurbemrecepiiîènt,Boemundo Normanno prarfeAus aj>
eis,quam hactenus atrodter prOpugnarat,eam ultrb dedidit. Antiochia omnium fuf
fragi)s,exceptoRaymundo,quialiquâtifperinterceiïèrat,Boemundotradita.Quar
to autem menfe hinemotis caftrís.Rugia Sí Albania ui capta eft, 8í imminente hye*
meexerdtus in hybernaredadus, Infequenti autem uereTrípolím adoríútur: mox
Tortoíám,Gybeílumcp recípíunt. Cu Tripoh'tano rege, quia urbem tribus iamob-
feiïàmmenfîbus,haud fadlè expugnare porerant,mitius a&um,íequiorescp con-
ditiones oblatactquippe quem pecunias,arma 8í commeatus pollícentem , ín fidem
continuo recepêre.Dehinc Betclon 8í Zeberím properatum.ubi magna fiti labora
uitexercítus.Tertio díead Braniamnem caftra locauêre,hinc per arduos montes so
iter fa&um.Et quinto die Beríthum peruenêre,maritimam urbem , mercatoribuscp
eelebrem.Indeprofedí dedmo díead Caefaream, demum Hierofolymäuenere, tri
narrítfl
partito
Т> Е С A Z? / S П. ЫЪ Et К г6$
partitôurbem obfedere,adportamprotomartyris, qua? ad Septentrionem fpectat,
Normannus &C Flandrenfis comites,adOccidentem Gothofredus &Tancredus,
ad Meridiem montemq? Sion RaymundusmetatusefL Vnde quadragefîmo obiï'
dionis die,quùm Baldüinusper tabulata qua?uanV cum lcgione ualidiffima primus
inurbcm penetraflètjpatefecifletqj portâ",uvbs capta eft,ab ortu Saluatoris undecerv
teiîmo anno fupra millefimum^Turris Dauidis in dcditionem accepta , fatís fuperqr
in omnem a?tatem fexumcp íaniítum,rniferríma in templo utrincp caedes edita» Qua'
rcínpedísaltítudinem fupra pauimentum íbí crúor excreuit. Infelix profectô cíuí'
taSjContínuatis tot excídrjs obnoxia quando ,ut uetuftíora dimíttam,á Ptolemgojpri
io mo AcgytíorumregCjdeíndeá Tito Veípafiani filio, item ab Adriano Imperator
re,& à Carolo Magno, bC nunc à Gallís£¿ Germanis eucrfam legímus. GothofrC'
dusomníumuifFragrjsrexHierofolymítanusdeclaratus,quiquamuís cantera regní
iníígníaaccepiííetjCoronam tarnen pertinaciffimè recufàuit: exclamais ,haudqua'
quam fas eííc, Chrííbanum hominem auream in eaurbe geftare coronam , ubi Chríx
ftusrexmaxímusfpíneampertuliíTct+Paulopóft quum ingens hoftíum multitude
aducntarc nuncíaretur,qua: urbem ab Europícis eríperent, continuó his occurfum;
atquenonproculab Afdoua^ducTu 8¿aufpícrjs Gothofredí féliciter pugnatum,8¿
cxñs fufiscp hoftíbus ciaríflíma eft relata uicftoria, ubi centum mília hominum ex A>
fíatícis cccídííTe perhíbent. Quíngcta ín certamen milía hoftíum defcendiftc, pleríqj
'10 tradídmmt. Ad Colomannum ítaqj redcamus+quí poftquam dímíffis facrofanfte ex
pedirioniscxercítíbuSjín regía fe rccepit,Almumcß fratremad fuá oppida redire per
milít:maledícentiuniopcra,magna inter utrunquc fratrem fufpícío interceffít.Alí'
quihuíc dum gratifican ftudent,pra?cauendasfratrisínfi*díasadmonent: contra uc"
ro pleríque alterum edocent,ne quo fratri modo confidat,quem nunquam dolo care
re,fatexploratumhaberent.Exinita fuípícíone fimultas oritur, é fímultatcmox in a^
pertas inimícítías ac bella prorumpítur» Quid plura c1 fraternum indícitur utrinque
bellum.EtadTíbifcumamnem,ac Varkhon oppidum, cum ualídíííimo equitatii
rcxproperat: contra Almushaudprocul ab oppído caftralocat,Tibiícus internos
medius ínterfíuít.Iam pugna: díesinftabat.quum bonorum quorundam opera,pau
jo coram dierum índuciae fiunt ,& de fraterna interim concordia agí cceptum. Procer
res utrinque cum milítíbus fine ducibus conuenêre, quum feniores pleríque feñütu
tías dixiflentjillíus potifllma uíía eft,ck" in ea mox decre tum factum , qui de inteftinis.
Vngaríae bellís,8¿ quaccunque mala Petri Salomonisqj temporibus acciderant,com
pofité & copioíe dífleruít: Non fas cfle fraterna bella fouerc.nequc redíntegrare ciui
. iiajnequeproduobusfratribusomnesireperditumdnfummailludeflerquum nulla
fit Vngarís ínter fe dímicandí caufa,cos nullo modo íntcftínum pra?lium conférai
roSjnecp inea re ducum imperio aufeultaturostíllisautem fore integrum, fîfeuajnr
gnandilíbídíncrapiantur,fingularí certamíne dímícare.Quícunquere uerbó ue fa^
ucant,capitales iam futuros: demumVngaros,ducllíuíc1:orem pro rege habíturos»
40 Approbatauulgo fententia, Graccus ad regem, ad Almumllías mittun tur, qui de*
cretum nuncíent.Quod ubiretulêre duces,contínuo caftrafoluèrc,ac à fraterno bel
lo manus abftínuerunt.Nam quum Colomannus(ut aiunt)lufcus, claudus &gib-'
bofus eflet,non a:quo Marte cum Almo certarepoíTeuidebatur* Deínde mutato
rex confilío,quum refipífeeret alíquantulum, in Rutenos, quos Roxolanos olím
appellabant,arma uertitrratus multo melius fore, domi çolcre ocium , ас armaforis
agere,quàminteftino,eodemqîcalamitofîiîimo bello periclitaría Comparatoígítur
máximo exercítu, in Rutenos contendió poftquam fines adíjt,hoftili more cúnela
ignífenoq? deuaftat,homínesac pécora paflim abducít. Quod ubi regina: nuncia^
tumeftjCuiLanca nomenerat, Colomannoobuía prodrjt,profufis lachrymís fup^
f° plexad pedes hoftisprocídif,exclamans ueniam ac pacemorat:prouirilifuarapí
nasdeprecatur;inftantiííímafupplicationeamplexamrgenua,utRutenisígnofcat» .
At reximpudentiffîma efflagítatione mulierís offenfus, hancpneter dignitatem re-
Z gíam
gíamcalcerepulít:haud fas cflc referens , maicftatem regis femíneís ululáttbus iru
ceftari.Sed ilia uí т'еЛа, clan's in cœlûmanibus,diuinam opcm íngemínat,díramcp
repulfaminojfat,Aduentaruntínfuper Chunorum legatí,qui multís precibus, Ru*
tenorumueníamaepacemorabant. Nullístamcn precíbus rex exorari pocuitjru
terea Rutení Mircodem Chunorum ducem cum auxíliaribus coprjsacciuerant,8£
u trique quinqué ferè míllibus pafsuum prope Colomannum metati funt. Quum le^
gati defperatapaceredrjfsent,pertínaciamcp uiri retulifíent,extemplô curaris corpo^
ribus,fecunda uigilía noctis , &¿ quadrato agmine, incautum hoftem adoriuntur : S¿
prxínfolentíanil tale formídantcm ,prorinus in caftra carris circumfeptaimpetum
faciunt,irrumpuntqj,fomno 2¿ labore grauatos obtruncant: Scexpergefacftosob'
ftantesqjpartim proterunt,partím in fugam uertunt. nam improuífo ímpetu percuk
fî,alrj fugerc,refifterc alrj ,pars arma edito clamore capeflère : non ftatarío , fed tumul
tuarío quifep praliouti.Adpoftremum dcfperatafalute,palantesomnesfugerc,fyl'
uarum dífquírere latebras,S¿ íta uítam tuerúRuteni , pra: indígnicate rei , 8¿fortuna:
dexteritatc,ufqucquaqj faruíre.Quare Vngarorum exercitus ad internecíonem ufep
ferè ca:fus,uíx cum paucísnobílíbus Colomänus euafit,uetcrana enim legíone raU'
nítus,ca?fis compluribus,reliquis maxima ex parte uulneratis, erupít+Quem dum
Chuniinièquuntur,Euczen,Almafi genere nacum , acuirum forciííimum , cum ma'
gnamanu fuorum,item è pontificíbus Cupam & Laurcntium, multoscp alios íágít>.
tis intercepere, Inftabat à tergo Monocus , unus è Chunorum principibus,in quem *•
Matthgus prxtorianse cohortis prarfe&us fe conuertit, audacíam hoftís repreíTurus.
At ille mox auerfus fpicúla mittít, Mattharicp pedem fagicta trarjcít, quo uulnere
praepeditus, íamín hoftíummanus peruenífiet,nifi clypeis expedití focrj protexif-
fent* Exín Petrus Monocum adorítur , &¿ à fagitta feíTum capít,uulneratqj,uiuumcp
ad regem ducít»Iulas quoqî comes traiecftopcde,uixèmanibus Chunorum euafít,
quo tabifico uulnerepaucís pôft menfibus in Vngaría expirauir. Vngari ígitur ca*
ftrís exuti,magnam ín ea ftragcxacturam fecere:quando amiffîs impedimentis,ueftí'
bus,praetereauafîs,armis opibusq? rcgalibus,paucifupermére,Quiin fyluas efíúge
rant,pnc inedia, calceorum foleas igni arefaebs deuorarunt. Hanc Vngari dadem
jta iníignem fuüTc tradidére,ut cauerís antefçrât.Eodem ferme tempore, duos è priO' >e
reuxore liberos regem accepiíTc dicunt, Ladíslaum 8¿Stcphanum* ex quo genere
mulier Ша fuerít,8¿ quod ei nomen, non reperio. Poft hac Normanm uniueriàm
Dalmatix ас Gracia oram,Rogerio duce,qui Boemundi frater erat.infeftare ccepe
runt. Veneti,qui maritima quadam paulo antè in Dalmatia occuparant, quum ca^
tera,6¿" pnefertyr» mediterránea iamdiu Vngari poffîderent,ueluti in hune ufque di'
em retinêtjfcedus cum Colomanno percufïere: quandoquidem ad utrofque prop a*
gnatio Dalmatix percinebat. Conditioncm foederis rex haud inuitus accepit, ratus,
ut acciderat, fi fub ami ci cíe pratextu Dahnatas reuifere"t,ueteres Vngarorum focios,
acPannonícaedítionisaüídiffimos,aliquandoforeutinfidéfuí regni facile reuoea^
reriturj&o fccdere,hi confeftim expeditifflmos equitatus,ingentem claflem illi corn 40
parant: quam ubi confcendêre,Brundufîiportum occupant, capta: urbiprafîdium
imponunt.Mox in continentemeffufî,longèlatecp Apuliam populan tur, homines
acpecoraiuxtà abigunt: 8c" ubi iàtis fuperqne onuftam claflem, èi locupletaturrt
quenqueefle fenière,inDalmatiam ferecipiunt.Nec Colomannum quidem fpes fua
fruftrata eft. nam quum uíderet Vénetos Scythíca expeditione occupatos, &C modo
cum Normannis,modô cum Patauínís propugnatoribus bella gerere,ípfeiure forde
ris liberáis in Dalmatia díucríarí ccepít» Quem quum illíus ora: nobíles tutíus adú
rcnr,continuoadmonebantur,utpriftina:libertatis & Vngarícafocictatis mcm(v
res eflent:fecp,quum hi uoluerint,omnes à mifera Venetorum fcruítutelubentífíímé
mndicaturam.QuareadunumferèomnesDalmata à Veneris defecére,cxadPatv *a
nonum focietatem redíere:atqucín prímís Iadrenfes,qui eíecto Véneto magiftratu>
mifíum à rege pracíídíumadmifere, Horum exemplocaiceridudí, Vénetos undícp
exegerunt* ,
Ъ EC AVIS 11. LIT} EX К ¿¿7
exegerunt.Colomannos auxiliaribus copias ';Dalmariam côpluerat,quibus Dak
matae fretifubitôdefeccmnc.Regismoxedi&o.ueluti antè promifcrat, perpétuais
bertate Dalmatiadonata,fccdus cum Veneris íni'tum,quemadmodum dixímus. Ve
ncti etiam hac conditione icftum fcrunt,ne cui Vcnetum nomen , in expeditione Itar
lícajObDalmatíaíufurpationemjalíquoconuitiolaccflercliceret.Verebantur ením,
ne qua mencione Dalmatixortaconteinio,militarcm fufeitaretin eo bello feditio-
nem.Vngarorû Annales nulla arte fcripti, fed fimplici tantùm uerítate praedíti ,rcm
aliter ас illí referunt.Colomannum aiunt,callatis cum Petro fignis,qui eius rrgíonis
rexerat, in monte Medruiîceeditiflïrno.quem Petergazdiam,id eft Petri montem,
,o nuncappcllannatrociflïmèpugnaiTe ccefo rege. Dalmatiam iure belli Vngariaead'
iecùTe.Immo à Petro,poft Ladíslai mortem,qui earn Pannonibus addíxerat,occupa
tampotiusrccuperaflèuidebatur,recupcratam à Normannorum clafle ecepifíe ue
xari. Poft hace regem adeoercendam Normannorum audacíam, quilate ih Apu<
liadominabantur,S£ Adriaticum ubique mare ínfeftabant: Venecam claíTcm condu
xíffe,accícis un dique auxilrjsJVIox bello maritime, adBrundufíum Apuliam inua^
fiífcttribus earn menfibus igní ferrocp uaftaffe,rctuliíTchinc magna fpolía.Ité Brüdu
fium et Monopolim expugnaíTe,has Venctorü prefidío cômunj)(ïè,uti ciuitaté uträ
que Colománi nomine cuítodirét. Colomannü deinde cü Vngaris íeinPánoniam
recep¡(Te,haud multo poft, Vénetos cómiflas fibiurbes ufurpaflTcc^inius fuú alie*
«o ruiífe.Eas de,niq? cic<ftis Veneris.à Pifanis militibus iufiu caefaris fuífie receptas.Hcc
igijwrAnnales referü t.quí qu,1uís aucloríí infeítía res mcompofîtè fcríbúc,nihil tame
à ueritate alienú comentan uídentur. Atqj illud ín hodiernum ufque díem apertè cotí
ífat,pra?teroccupatas quafdam marítimas urbes,S¿ cafdcm quocp potiffimas.quibus
daffis predominan pofle uidebatur,nihíl Venetos in mediterraneís poffidere.Marí
timos ínfuper populos, Vngarici nominis immemores adhuc nunquam fieri potuif'
fc.Sínífimagnisrjfdemcpfollícitispraefidrjs accuratíífimé obferuarentur, (bcpiiTimè
à Veneta poteftatedefeciísent.Sed his rebus fat magnam Iadreníium nouitates coa»
iefturamfacienr,quiuixarcbffimis munitionibus,uigilumqj prarfidijs coercen' pO'
tuêre.nead Pannonicam libertatem refpirarent.Scythica nanep illa libertas pro uete
)o riconfuetudine,itaDalmatarumanimisinharfit,utadnoftra ufque témpora diuelli
nequeat.Confirmabatafperitas montium, quos non immeritô Adríos appellamus,
&Dalmatarum atrocitas.qux cum Scythicopotius , quàm cum Italo coníentireuS
debatur.Quapropter Adriatici maris interuallo, ad Scytas ootius, quam Latinos,
illorum mores declinarunt. Sed ad ladrenihim dcfccb'onem redeamus. Impcranr
te adhuc Henrico Quarto,qui annis cirdtcr quin quagin ta regnauit,o£ eo etiam tem
pore,quo Ordcphaius Phaledrus Véneta: Reipublicx pracerat,Iadra,eie(fto Vene.»
torum magiftratu,prxfidiocp ad Colomannum plane defecit.Quo quidem nuncio,
Venetorum animi ufque adeoconfternati funt,ut longé maiorem hinc dolorem,
quàmèfœdiflîmourbisincendio,quodnuperacciderat,concepiiîeuideantur.Non
4« cnimignorabantperbreuifuturum.uteodemexemplo uniuerfa Dalmaria rebella'
ret, & ne opinione quidem ac metu fuo fruftrati funt*Colomannus recepta ladra,
exteros paulo pôft Dalmatian populu s recepit ,quos u t maíore diuturnioreep benefit
ció fibiobftringeret,ultro libértate donauit: ítem urbium templa donaríjs ampliflv
misexcoluit.Ciuaquídembeneficentia ita Dalmatarum ánimos fibi conciliarat,ut
inhodiernumufquediem,Pannoníci nominis obliuífci nequeant, 8¿ uíx cum maxi/
mis pracíídrjs ,,in Venetorum obíéqüío retinentur*ColomannumVeneti grauiter m
cufabant,perpetuaqj uiolatí foederis infamia notabant: quodipíiíancté hucufque
fcmaíTent.Coutrá ille,fe ñeque foedus uiolaffe,neqj in focios arma fumpfîÎïè , neep de
treftaiTe amicítiam.fed fuos recepiííe populos,qui ultrô fe dediderant, quos ha?red¿-
C° tario iure retiñere debebat, Magnam igitur Veneti mox claflèm parant, Ordepha*-
lunvducem in dalmatiam mittuntrquod tertiodecimo du cams eius anno factum
efle memorant. Ordephalus Iadram acri obfidione circumuenit, circumuentamqr
.; 22 oppugn*t.

L
oppuonât.Obftât Vngarorum prarfidium,4irbemcp pertinaciter tuetur , quin & in
ccrtamcnfarpeprodqr.ubimultiumnquececidêre.Demum quum hi terramaricp
perpetuo prarlio urbem ínfeftarent,ímmincnte fame Vngari deferuére:ó¿\ad propu*
onanda cartera oppida properarunt.Ordephalus recepta Iadra,impofitocp prefidío
§icum,quod nunc Sibínícum dicunt,nauigat: mox id in dcdítionem accípít , quum
annonxcaritatelaboraret3quodncultràrcbcllaret,mœnibus nudauit» Dehinc ad
cutera marítima: orac loca properatum,quibus Vngari prarrerum inopia decedere
• coafti func . Vénetos deínde fuperatís montibus,eodê duce,optímo fucceíTu elatos
in Croacíam penetrafíe,ac regíonéarmís totam occupaíTe, alíquí prodidére : & tune
Croacia; titulum à Venetís ducíbus oceupatum , quod apud carteros non ínuenio* « e
; Poftquam autem Vngarís íígnífícatum eft,Vénetos Dalmatiam recepííTe , & Croa*
ciam ingreflos longé lateép graflàri , maximam quocp prardam abducere : Colomann
nus extempló pro íocrjs arma capí iubet. Vtranque Pannoniamad bellum fufeitat,
quíppecuípofthabíta Vngaria,níhil Dalmataríi focictate erat antiquiùs.NonmO'
do uicatim SC oppídatím euocantur armati , fed domefticatim quifque nomen dare
iubctur.Edícto regis ad Drauum omnes copia; côuenêre* Mox traieЛо amne, uni*
uerfam feré Valeríam,quar Sauum Drauumcjj ínteriacet: pro fociorum íalute fecum
militare cogunt.Scd ubi ad Sauí ripam fubftítére : Vénetos populata Croacia , rece*
ptaq? Dalmaria,ouantes fe in patriam recepiflè nouerunt. Sed Vngarís potífsimam
idaugebatíracundiam quôd multos Dalmatiar reguíos, 8£ non paruam nobilítatís té
rrianumVcnetus fecum abduxerat,quos ouatíoni no modo prarferret , uerùm etíam
Venetrjs ne ultra deficerent relegatos haberet : quareconrinuatis ítíneribus ad Со*
lopím uenêre. Traíe&o arañe , populatam Tracíam oñéndunt , atque ne medíocrís
quidemtríftícíacVcommífcratioPannonesmcefsit,quum íncenfos pagos 8¿ capta
quardam oppídula fpecfouêre.Sed ilhid longé grauius uídebatur,quod captíuos no
biles multos abduxerít.Paucis ín prouincía diebus remorantur,quibus uieuncla re*
cípiunt quarcunqueíllí oppida occuparunt.'Moxfuperato monte Adrio in maritim
triam Dalmatian oram defcenfum eft. Ordepbalus accepto Vngarorum aduen-
tu, nequáquam in tanto díferimine ceílandum ratus , confulto Senatus confeftim
daffem aliquanto quam ante maíoremcogit, in Dalmatíamcp tranfuolat: 8¿ in pri* J*
misladram, illíus orar metropolím uenít :qua recuperata facile totíus prouinciae
uíAoríamfperat,Pannonicaibicaftra reperit,& urbem obíídione liberare fortiter
incepit-Vngarus nihil dímícandi copia auídíusanhelabat,íperans adepta uictoria
facile omnia recuperaturum.Idípfum quoque Venetus exoptabat^ratus uno labore
hoc bellum abfolucurum.Quarein littus milítem explícat,uníueríam clafíem ordinc
collocat,ibicp tormenta cunda dífponit,occupato líttore acíem inftruit. Quod ubi
ab hoftefpeclatum eft,ipfe quoque arma parat, educit cohortes ac ualídíflimo mu*
jiítequitatu.Moxdato figno pugna conferítunmaximo utrinque ímpetu concurrí*
tur,aliquantífperemínuspugnatum.Succenfisdeínde anímis,tam atrox &Г cruen*
tum prarlium eft inítum,ut non pro imperio & gloría fed pro liberís & uíta dimicare 49
quífqueuideretur,cominus fie ubique certarí corptum,utuixagendis gladrjslocus
eflèt.Duces utriép , ímperatorís milítíscp oprimí officium prarftare.In medíaacíe Or>
dephalus ingentí clamore fuos hortarí.ut forti animo Barbaros adorirentur , eorum
ferociam Itálico robore cotunderent,Reipublícae ac Veneti ímperíjnoneffent ím> *
memores. Contra Colomannus Pannonios monere, ut pro focrjs ftrenue dímíca>
rent:fibí non cum ueterana legíone fortiép mílite,fed cum pifeatore rem eflè. Ñeque
Ichthyophagorum infolentiam ultra tolerandam , qui eö arrogantiar euecti íunt , ut
hunc totum Adríatici maris tracbim,nobihffîmis populí Romani colonrjs exculrarrt
pirática fibi arte uendícareíamaudeant. Quin 8í ín Syriam nuper fuccefsunauíga*
tionis elari,effbeta quardam antíquítate oppida , & fer¿ deferta,cum nonnullis Cycla s4
dibus infulis oceuparunt.Promete iubere omnes рто regno.dignitatç; ас fociali íala
te fortífsime dimicare;Vngaricacuirturis bC gloria: nequaquarn obliuífd. Confirma?
«--: i ;s *• ■- tí
DECIDIS II. LllBEZ К zóp
tügíturutrinqueanímijtam uchementí robore decertabant, ut morí , quàm cederé
quifque malít miferrimahinccícdcs oritur,Aliquandíu fortuna utrífque acqua fuir,
cxdum parí uicloria; Ipeutríncp pugnatur,nön parum fanguinis efFufum+Hí pro fo-
ciorumcharitate,pro imperandí libídine illí obftinatiiïïmè dímícant:quummultí
cccídíflcnt.ad triaríos redacta pugna* Rex à dextro cornu extremas uifes experíri fta
tuit,8¿ obftínato ufep adeô dimicat animo,ut aut Dalmatíam à Veneta íéruitute uín
dicare,autcum Vngaris unà morí decreuerít.Redintegraturíg/turhíncpraelíum,&C
cataphradus admouetur equítatus.Vcneti ne minore quidem adhuc {pe freti , extre
ma quocp tentare non uerentur,quando dcfperatauíftoría , fe in proximam claflem
|0 rcferrepoterant,8íneredítusíntercíperetur3praífidiumínlíttorecollocarant<Adno
uiífimum periculum .ueluti ad ípcm uiftoriae ultimam inuitatí,uníuerfas in dextrum
cornu uires ,ubiregem enixius agere intellexerant, conuertere,fubfidio laborantí-
bus fubmúTo.Ne minore quidem audacia pugnam ínftaurant,quum equiribus care
rent, acuel maximè cataphra&is, corum loco grauis armaturar milites expofuerantí
fuccedebant haftati.fcrentarr^ôC ingens fagíttariorum manus, nequeuaria; tormén-
toruminfidíaedeerant, qua; hoftíum turmís obftarent.quaretruculentiffimumíbi
certamen redíntegratur«.Quum Veneti defecáis uíribus alíquanto remiffîùspugna-
rent,&íam inclinari ccepífíent:Ordephalus ne minore quidem pertinatíáfretus , ui-
foperíeulo.fe ínter confertiffimos milites ingerit+Et elatíore quàm antea üöceiuos
*o hortamr,ne in hoc extremo labore praefentem uíctoríam déférant, neep pfouírtciam
nobílíffimam tanto fanguine comparatam Barbárico imperio dim ittât,ítem memo
ria rcpetant,fe nunc quoque cum íllis pugnare,quos è Dalmatia farpe fugarínt. Sed
nonhortationefolùm,ucrùm etiam uíribus laborantem adem iuuare pergit.Etut
excmplo quoque magis prodeflè uídeatur , nihil de optími ducis öfficio pfactermít-
tens,extcmplô fe ínter cófertífsimoshoftes inferuít,ubi lancea transfofsus occubuít,
Fortifsimi repente ducis cafu,itaphalangisuníuerfacanimí conddére,utínuitícede
re cogerentunContrà hoftís cafu fie Vngarus anímatus,ut ultra contínerí nequiue-
rit.Soluto ordine cefsere Vencti,&inapertammoxfugam eñuíí,ad claiïèm cucur-
rere.Nemínore quidem pernícitate pedítes ac équités à tergo ínftabant, qui ante
,0 quàminclaflèm fe reciperent, interdpiebant. Quare Venetí ante ladra; mccníá,uí
ipíí quoque cum íuís Scríptoribus ingenue fatentur, maximaex parte cscíí capti'ue*
piuca manus cum clafsiarrjs euafí,qua; uixreducendac daffî fateíTe uídebátur* Acce
debatadmifería: cumulum clariffimíduds interims, qui Rcipublicazadmodum ca
lamitofus reputabatur. Accepta dade.itapopulus cum uniuerfa nobílitate exani-
matus eíTe fertur,ut trígínta dierumiuftítium indiceret. Ordephalí corpus Venetian
relatum,publicè deploratum, 8c" in a:deMarcí honorificentiffîmè condítum» Proflí
gaos hoftíum coprjs,8¿ ad ínternetíonem feré ca:fís,Vngari Iadrarri ultrô fe deden*
temredpiunt. Adcxteradeinde oppida properarunt,qua; proípectis continuo fi-
gnís.ad Vngarícam fidem rediére. Pacata Dalmatia, diipofitisq? ubique prarfidrjs,
40 proutloci cuíufque conditio poftulabat,ColomannusinPannoniam íe recepiti Et
quum accepíflet , Ordephalum ducem eieAis ab initio ¿ Dalmatia ¡Vngaris , reuer-
fum inpatriam, haud mediocrem Dalmatíae nobilitatís numerum ,fecum abduxífle
captiuum, 8c" íntríumphi fpeciem mirabili pompa explícítum prsetulíílé.áequíóré
nuncfortunapotítus,ín Venetoruminuidíam,nondeDalmatis8¿ Croads,ut ille,
fed de captiuis hoftibus, cùm oppidatim,tum uicatim ritè tríumphauit.Multí quo
que íllius prouincía; nobíles,6í plerique regulí ,non inuito rege , rafo capite,uelut írt
nouam libertatem aíTerti,ante tríumphum proceflère, ut rex non tam de uícb's Ve-
netis,quàm líbertatísDaímatis rite trmphare uíderetur .Specbtum paffim oceurre-
bant,exjomni genere homines,quick: uiebribus 8c" focijs congratularentur, Súfre
le quentifpedaculoregiamgloríamhoneftarent.Ad Albam demum,ô£ diuommre
gum monumenta peruentum,ubí longé maiore pompa tríumphatum. Süpplicatio-
nesfolenni more celebratac.multabafilícae cum hoftíum fignisaffixa ípolía, 8c айа;
a 3 triduo»

i
г?0 лкт. vokf/kii %zt. Vingst.
ti'iduo diuís oratte. Dalmatx ucrö ilium uicloriac díem,quo à Vcnctorum feruítute
liberatífunt,mterfaftosretulerunt,diuxq? Libertatidedicarunt.Hocímmortalebc
nefiriumitadeínccpspofterommanímísínfedít.utnoftra etíam tempeftate alieno
íugo prcffiJVngaricinoroini*\nequeantobliuifci.Quarehoc pracclaríffimo tantùra
facinore,Colomannumímmortalítatedignumomnescenfuére. Veneris tanta da
de ac mœrorc confeÄis,ami(Ia omnium retinendae Dalmatiac fpe, quum uarrjs quo^
quèmolcftijsdiftraherentur^cgatosdemumadColomannummittere placuit.qui
pacem peterent:autfieamaílcqui non poífent, inducías faltem quam longíffimas
ímpetrarent.Legatí.utipforum Annales referunt,Vitalis,Phaledrus,Vrfus^uftínia
nus, & Marimieus Mauzorcnus Scríba , Senatus confulto decreti funt, qui primo 1
tempore in Pannoniam proficífcuntur.Rex ubi eos appropinquare intellcxit , muí-
tos Pontífices Procerescp pra?mífít,qui hos pro dignitate excíperent, & ad ipiumho
noríficéíntroducercnt.Átillihonorificentiúsopíníone fuá fufeepti, 8¿ ante regem
,conftituti,Vrfum Iuftínianum pro cuneáis uerba faceré iubent* Nífi compertum
íátishaberciTms,picntíffime Colomanne, quem regem efsemus adíturi.nunquam,
profeЛ6 Senatus Populusqj Venenas adíenos mittere decreuífsentrne illí fruftrà
quícquam poftularent,autnos dírí hoftís poteftati committereuiderentur.Sed quan
dotediui Ladíslai nepotem cValumnum,&fand:ífsímíregís Stephaniabnepotem
eíTeacceperunt,quíbus te ñeque relígione,neq? clementia,neqj quouis genere píeta-
tis cederé cognouêre, nos ad te, non utad hoftem,¡fedutadquendam humanarum *
rerum moderatorem,amícumq} Cinctifsimum Reípublícaí noftrae delegarunt.ut de
pace non tam a?quitatis,quàm amícítiac iure,nobífcum agere uídeare.Neque nos la-
tet.te no magis alios,quàm te ípfum uíncere dídícifse,quod eft ín claríísimoquoque
rege potífsimum. Pro retinenda Dalmatia utrícp certauimusrfeddíuerfae utrífque
fuere caufar.Nos amplifican imperij iura retiñere, uos antiquaz focietatís líbertatem
tueri perrexiftis. Multa utrínque bella,& profeclö grauia interceffere, ín quibus ua-
riam fa?pe uidímus fuiiîè fortunamrqua: ut maiore ludibrio nos afficeret, modo Ve-
netis, modo Vngaris arriíír.Sc' quo dexterior adeflè uídetur,c6 fe utrífque infidíofio-
rem oftendit.NeDalmatas quídem díffitemur,8¿ Sdauos príus ín Vngarícú, quàm
Venetumius conceffiffi,Vníuerfumhunctrac'him,antcquam Venetiae forent, Atí- ,{
íapaffimdíruít,acíncendít,índígenamcp Dalmatia: gentem prorfus extinxit. Sda-
uos,quideíndeDalmatíam&Croaciamínundarunt,grauíffimo fiepe bello infefta-
ftís,perdomuíftíscp,Sí quod impcríum fubíre deberent , Vngaricum his príus eflèt
opundum,quandoutríqueScythaceftís,8í Vnnis diuinitùs imperandi eftdatapo-
teftas^Poft Vnnos Veneti è paruísi'nítíjs imperare cccperunt.Et ne iníquíore quí
dem fato, nos ipfi ad dominan dum índtarí trahiqj intellígímus.ita fortuna uoluír,
quae regnantium certamine dclecbttur,ut ñepe uíncere 8¿ uinci obtigerít , quin &in
Dalmatíco bello, quàm grauiffimamhominum rerumq; iacturam nos feciflè liberé
fàtemur,fî facia potíus corrigi,quàm damnari poíTent.Multa funt Colomanne, qua:
pro infe&is haberemalleiTms.Quodcuncp bellum nobis tecum íntereeffit,a?gerríme
ferimus,cV de Dalmatia tecum decerta ífc pcenitet,atque fortaíTe, aututríque eodem
crimine conuincí,aut abfoluí poffemuSjG ín parí fortuna uerfaremur. Sed uictis om
nia íurainfefta funt. Si quid in Dalmatico bello delíquimus, multo príus delicti pce-
ñas dedimus,quàm ueniam ímpetraremus. Ad te ígituruenimus Colomanne, utSe
natus Populiqj Veneti nomíne,pacem cum uenia poftularemus : aut íí praeter fas &C
a:quum illa non daretur,inducías tandem quam longíffimas ímpetraremus. Ñeque
uos pufillanímítate,aut exhauftís uíríbus à nobis pacem poftularireputetis:quando
quot expedítíones uno tempore terramarícp geramus,non ígnoratís. PiaSyriac ex-
peditío nos híncauocatjín qualongè maíora nobis pra?mia deferuntur.Gothofredo
Híerofolymítanoregi, utolim accepiftis,Balduinus frater íucceffit, Hic ííiperatis fo
Aegyptrjs,&: Calipha regeínteremptodíemobi>t*Huic alter Balduínus fufïècbs
erat, qui quum fuperioríbus díebus cumDolocho Parthorumregeconflígeret,ca-
ptiuus
Т> ЕСЛЪ Г S /Л LlïEit V
pti'uus Carras ductus eft, qui Hierofolymis fiiperfuére, noftram dafTem lachryrms
rnultis cxpofcunt . Quod bellum multo magis ueftram maieftatem, quam noftram
Rempublicam addeceret.Itaque cum gcncrofa fan&orum regumpofteritate,cum
focijs quocp ueftris , ¿ S су thico ueftro genereoriundis,ultrà bellum gerere nefas SC
iniquumadmodumreputamus.Quaproptercumlaborâtibus ChriitianiSj qui Au
oultam fancbtmcp regionem à fccda prophana Barbaría uíndícaruntingenticlafíe
hoc anno fubuenirefitanimus.utpro íes v chrItso Saluatorenoftroftrenuedi
mícemus,qua militia nil erít optatíus/Ге uehemétcr oramus,ut Veneris tuís pacerri
tribuas.fcedus pcrpetuú nobifcumpercutias,proarbitratu tuoDalmatiapotiaris.
id Príftínam fbcietatem &C amicítiam , qua freti aducrfus Normannosin Apulia pro*
fperemilitauimus,nunc,te Colomannequícfo,redintegremus,necp ulteriùsinnos
faruías, quern omnibus in rebus díligemus Sí obferuabimus . Neqj à fanftífsimaSí-
rixexpedirionereuoces,neprophanscferuitutis Hierofolyme.apudomneis gentes
auftorhabeare.Idnontam VenetipoftulantjquámclementiísímusílleDeus.decu
ius monumento agítur,quítecreauít,quí tecreatumfancTaisimo nobilifsimoqj ge
nere infolio regio collocauit:utnon modo Pannoniae Septcntrioníqj, fed uniuerize
Chriftianecreipublíca:faliitic5fuleres:ínfamiá(utíta tua bona ucniadixerim)quarti
inHierofolymitanaexpeditíone c5tfaxíftí,íípacemnobisperpctuam dedcris,nunc
penitus abolebís . Ne minus quídem hoc Vngari,quàm Veneti tibi fupplicät, quö
to illi quocp religiofifsimi habeantur.Proinde nobis pro erratis,qualiacunqj íínt,te Co
lomäne quazlumus.hauddifFiculterueníatribuCjpriftinumcpfcéduSjperpetuamcp
cum Veneris pacem inftaura : aut inducías, fi adhuc te ipfe uincere non potes,conce>
delogifsimas : ne quid díuís tuis progcnitoribus, nc quid dignitateôc" religione tua
iiidignum faceré uidearc. Iuftiniani orationem in lachrymasrexaliquantifpercf-
fufus , pro difficultate loquendí pauca uerba facit : Se curn fenatu populoq? Véneto
nunquä bellum optafTe:rapínís3casdibus,ac ceteris, quae ultrô citroqj intercefTerint4
detrimentis admodum indoluiOTe, pro focíorumfalute,ínuítum femperarmacepif*
fe.Dolorem indeconceprum,hacduntaxat pacís petítione Ieuari,quae è Marte prö>
uenitjfe pacem non modo Venetís,qui focrj quandoqjfui fuere, fed prophanís quo-
je quehoftibus nunquam abnegaturum . Se una duntaxat re dcterreri , ne pax ex ani
mo parum poftuletur ♦ Quare fe pacem Veneris in quinquennium promittere con>
ceffurum, óc"re<ft¿ fancteq) feruaturum . Quinctiam earn pro Venetorumarbítratü,
dummodo Dalmatia manus abftincant, infhuraturum. Rcfpiraruntad harere-
fponfaLcgatijfe à grauifsimo bello patfiam líberaffe reputantes. Aliquot dies apud
regem manfere,non minus honorificê,quàm urbane tractatúdeínde haudime mu-
neribus in ltaliam dimifsi funt. Patres acceptas quineß annorum inducrjs , omnes uiA
resin Siriacam expeditionem intendunt, quando nullum fibiab Illyrico periculum
imminere confpicantur,numerofam clafiem fubinde cogunt,quamexducentisna>
uibus conftirifiè férunt , in qua oneraria: feptuagintaJonga? reliquat fuere . Supple-
4o mentum è Dalmatia fumptum,poftquàm in Siriam peruentum eft : ubiloppem ur>
bem Michael duxdafsisofFenditacerrima Barbarorâobfîdionecircumuêtam.quaÈ
Chriftiancc ditionis erat, cum hoftium ftarim.claiTeconflixit,IoppenfesqjSärace>
norum periculo liberauit . Multi déínde Tyriobfidioiiem Michaelem fortitum fe-
runt.Nam quum libera ta Ioppe Hierofolymam ucniflct, à Värimundo an tiftíte,caí
terisépcongratulantibusperhumanè acceptais eft. Vbipoftquam gerêdi belli ratio
cfthabita,Tyri obfidio non tamexconfuIto,quámfortítoobtigít,S¿ea(utaiunt)
conditione,utquxcunqjfuerantàBalduino,priorebelloconceflà,rataacfirmama-
nerent.Inquibusha?cpotifsimaer5t,utin omnibus Híerofolymítaniregni, Antiö-
chenicp principalis urbibus,primam arcem:primum uicû,primumcpfom Veneti
/0 poffiderent.Vrbs terra marícpoppugnariccepta.demum quinto obfidionís menfe
facta deditio.Tertiam urbis partem Veneris Varimundus,ob nauatam operam , a¿
fidum auxilium,concefsit,Balduinuspoftliminio rcuerfus,idomne ramm aefir-

ä 4 mum
mum efleuoluit. Hune Míchaele aliquiScriptores.quiVenetis blâdiri , quam ex
plorara fcriberemaluére,ín reditu Chium,Samum,Lesbû^Andrum,muItascp è Су*
cladíbus ínfulas,^ in Peloponenfo Mothonem,ín Dalmatia deníq* Iadram , Spala^
trum & Traguríum expugnafle¡propíderunt+Aliqui nullû; à Dominico Michae^
le,è Siria redeunte.oppídum praeter Iadram receptum affirmant. Nam Traguríum,
Spalatrum,Raguííum,& pleraque Dalmatia; loca à Vítale,Míchaele duce capta fue
re.Sed quxcunq? ín Dalmatia gefta funt,cocteri pncteriere,ne quid à ueritate aut no
títíafcriberentalícnum.Res Chríftíanorum.ufqj ad Balduini Qi»intíregnum,fenv
per retro fluxiíTe uífa.quo quidem tempore Híerofolymam à Saladinorege Aegy^
ptícorum receptamferunt.De Venetis haAenus. Dum hec, quaedíximus,omnia «•
gerunturínSíria, Colom annum in Dalmatia aliquandíu diuerfatum ferunt, & la*
dra,qux caput eft prouíncíae.díurius ímmoratum.lbi quocp memorant3non paruo
fumpturegíam 3»dífícalTe,ubifomnumadrjciunt Vngarorum annales,non fincma/
gno fcclere pra?termíttendum.Colomannum aiunt,ibifacpe de cíuíum inconftantía
multa fecum reputafíerítem memoria repetrjflc,quantum preillorum nouítatc ulrro
cí trocp fanguíní s fuerít effufumrdcmum id fibi confílium potífsimúm fuccurrííTe,fo.-
re quàm optímú , íí urbem tantí belli caufam ,iníe¿to demum incendio perderet , uc
quam longífsímís finem malís ímponeret.Dum hace animo uolueret ,ecce díuus Ni
colaus Iadrenfis quondam epifeopus infomnis apparet, trucihunc uultu crinibus
cOrripít,correptumcphuc&íllucdiílrahít,aureisquoq^uirgísca:dít,tergamíferab^ *°
liter ínfcríbítjSíatrocíter intermínatur,ne quid malí in Iadrenfes qui íub numínis
íiií tutela uiuuntjhoc tempore moliatur.Rcx exacto fomno,adhucmetu perculíus»
èC admodum pulfatus,membra circumfpídt,an uera hace forent ín íomnia ,inípecbi
rus cun&a uelutí uibicibus inferipta , ac liuida intuetur. Poftquam feuerifsimí pene
confulis íam faepe uírgis cxfum eíTe fenfit,ad dedinandum numinís íracundíam.con
filíum continuó mutat Iadrem : licet nouarum rerum cupidam ,fuis tarnen moríbus
uti permifît.Quum rex, compofitis rebus Dalmaticís,ín Rutenos alíam expedition
nemmolíretur,quorumadhuc iniurías,8£ acceptam cladém nequiueratulcífd,dc
Almi fratrís aduentu,quí utNoricos S¿ Víndelicos in Colomannum fufdtaret, uei
ut fraternas íníídías euitaret,Patauium fe c5tulerat,pafsím rumor effunditur (quod ,#
to6 annoSalutís centeíímofexto fupra millefimú, Vngarorum annales acodille refe
runt) dimiila,quam excogitauerat,expedítíone, Almum ad fe liberé actutuuenúre
íufsit,quem perbenígné íufeeptum fibi recondliauit.Pauds pöft menfibus,intera>
dentíbus ultro dtrocj fufpícionibus.quas utrínque perníciofi quídam amid fufota*
rantjin Poloniam Almus aufugítJbiqj acdtis Sarmataram Sí Vngarorum,qulfuas
partes fecbbâtur auxilrjs,paulo pôftin Pannoniam reuerfus eft,uehm apeno Mar>
t Vípür. te &c regno cum fratre decertaturus.Oppidum de fubí to,quod Caftrum ferreü * ap
pellant,occupauít.Quod ubi regí nunciatum eft,ne üli cederé uídeatur, oppidum
obfîdet,in fequenti die id acerrimê oppugnare decernit«Sed Almus huiufce nouita>
tis pertacfusjhumanitate potius ,quàm ui fratrem duxiteiTe uincendum.QuarepO' 4°
ftero die antequâ oppugnatio iniretur,folus patefacla porta , cquo infîdens in regia
cadra properauít:3¿ quum ad tabernaculum ueniiîèt,ad fratrís continuo pedes pro
ddens,genuaamplexatur,fuam inconftantiam Sí crudelítatem data uoce íncufat,
ueniam&mifericordiamprecatur.Item Vngaris & Polonís,quiípfum temeré fe
quutí fuerant,íupplex poftulat ígnofci.Rex tandem fraterna pietate motus ,ueníam
omnibus ultrô concefsít,auxíliares copias impune dimifit,fratrem ín regíamreuoca
ш'г.Нагс pleríque ante Venetum bellum geftafuifîè credidêre,quibus ego quoque
libenteradftípulor.Almum infuper Híerofolymam pcregreprofc&um perhibent,
reducemcjàColomannno gratiffimo uultu receptum feruunt.Quicumuenatíone
admodum oblecbretur,rex mira indulgentía & liberalítate,fraterna, ftudia fouiftè f d
diciturjfagaces^ordicosjcelcrescf canes pafsim dífquífiuit,ut íllius uoluptatibus
inferuiretJPofthacc Almus adíedífida conuertit íngeníum, in primisqj inDemeííen
fi agro,
VEVUVrS ti. ИЪЁЪ К Щ
iïagro/upraDanubrjripafn fanum haud módico fumptu coriftrúxít. Sed quod
diuae Margarethx dicauir,dedicationis die eô fratrem inuitauit,ne rempli dedicaría
finelegitimacelebritate'traniîgeretur.Aliqui Almumid c5mentatumaiunr,qùorè-
gi facilíús íníidías tenderenquod ne farís quidé uerifimílc efle dicitur» Nanq? eríarrt
pretermiíláfummipiaculírationejín tätohominu conuentu pontificumep collègue
patrandí facinorís occafío non dabatur. Ad ftatutu dicandca:dísdiemrex cumfuíá
aduenít:conuenéreex pagís oppidíscp frequens Procerum & Sacerdotüm nume>
rus.AliquiexamícisregemcommonefaciuntjUtííbi caueat.nealmí fratrís iníídrjá
círcumueniatur . His continuó rex commotus cum capí, Sí in uincula cortrjtí íu-
i« bctnnterceíTeremoxantíftites optimates.cacteriqjordinesjqui diflenfíonem fratef
namirùquoanimotoIlèrabant.Regemomnes impenfiùs exdrarunt.utalmoigno-
fccret,fufpicíonibus non facile crederet,quíc à mutuis fufeitaretuf inirhicis« Horum
igitur opera in gratiam redierefratres^quam íuramentomuníriplacuít.Almus à rc>
ge perbenigne dimiiTuSjCuietiampermiflum eft ¿ ut in Bachouícnfi agro рто arbí-
triofuouenaríliceret.Duo quoqj comités datí, qui fub honeftandxmifsioinisprse-
textufemper ftudioac diligentia eiusanimumexplörarent:acfiquidin regem ma-
Ii unquam moliretur¿quum id exploratumhaberent,continuô riunciarent.Quum
tdChourísuenirTetjcVinaucupío uerfaretur,emííTus äeeipiter cornicem accepitî
haepraeda lactams adcomirescpcÔuerfus, qutfubornatipotiusexploratores,quàht
»o comités poterantappellari:haecincautiùs loquutus eft. Nónne cornix harc^Ocrj,
nuncacripitrifpontèiuraret,fenunquam gärrulitate uoeiferationeepfua dominum
ampliuseûrèla?fur'amJfiimpunèdimitterctur!rAdha:eilli refpondêre:Nequeaccipi>
trem unquam cornicem ex iuramento díntíflurum : nec à cofnice iuramentufn pra:*
ftari poflè,quum oratione careat3qua: homini tantù'm à natura tributa eft . Ante lu-,
cemhxeuerba longe aliterjaedixeratjColomannodefemnt.Quühi filBachouieiv
fémagrum Almusuenandi gratia cum his uenúTct,concepta de explöratöribusfü'
fpicionejClandeftinafugafeiübripuitjPatauiumcßcontenditiüt tielüti antea ,nu*n¿
quoep Alemannorum auxilium impetraret. Sub eius fugam Nicoläus Colomän^
ni filiuSjintempeftiua morte corripitur.quod anno Salutisceníeíímó acduodéïimo ¿
I« fupramillefimumaccidiiTedkunt+PauloanteconiunxexpirauitjCuius obitö arger-
rime tulit. Vxorem deindc alteram duxit,Rutenörum regís filiam , qua párufrl pró-
fperèufus eft^Nam in adulterio depreheníamrepudíaUit,cVnequa Iii eámfaniitía
uterctur,hac duntaxatrepudrj poena contentus.ad parétes reniífit.Exadulterío Bo
rich um illa genuit,ex quo alterum Colomannum ,poftea natum fuííTe ferunt. In fe-
quentianno fub Nicolai mortem,in ter Colomannum cxTHenricum Quintum.ob ,
Álmi cauiam bellum eXaríít.Híc Henricus íllíus Quarti filius fuit, qui rerum p.otí-
tus nefario feel ere: patrem ufep ad mortem carcere macerauífc ltalíam íngreíTus , Ro-
mam ucnít,ubi quum benigne ас honorifice fuiflet exceptus,paternd duclus exem
pta, Pafchalem pontíficem maximum cacteroscp Romana ecdefiaí Antíftítesper
40 in(ídiasintercepit:corúmquebona militibusloco prarde concefsit*Quo quidem
tempore,ín Aemjliano & Flamínio agrojdibus Iunrjs fanguinem pluiíTe prodíde-
runt. Imperator igitur Almi precibus motus,euocatís undique COpfjs ád Vriga-
ríe fines uenitjUt aut fratrem regi fcconcilíaret,aut inique renitent? ufad coeördiam
redigeret:Vix Vngaríse fines attígerat,quum per oratores Cdlomannum ad eolio-
quiuminuitatjíígnificans depublico commodo,o£ fraterna c5cordía,fe cum со muí
tacommunicaturum»Adpracftitutûdiem Colomannusaduenít,neab honeftacau
fadecídereuideretur*Prícmiferat Imperatorí honorificentífsíma dona ,quíbus feué
ritatemprincipis eneruaretme quid in ipfum feueriùs decerneret. Henricus qüum
incolloquium^nacquolocohabitumueniíTet, regem pluribus admonet cVhórta-
»• tur:ut cum Almo fratre fe mitíus agat ,âb omni fuípícíone uindícet animum^ corrí
muníum inimícorum artíbus hanedifeordiam fiepe fufeitatam fuiíIéintelligat.Ne-
queídeumfugiat,quicunquepluspoteft,líquidfibi cumíllo quihumilidfiá ftírttf-
nxút*
лгс lit,íntercedat,quamuis ius fuum repetat,iniuríam tarnen faceré reputan . Multa
pati.difsimulari quocj multahis opus eft,qui ceteris prefunt,ne ¿nferioribus uidean
turiniurij,neue fauie cyranntdis nota fugiüentur.Necp miferiam hancignoret domi
nantium eile condítionem,ut multa quocp imxiú remitiere cogantur, ut dignitati fug
ас publica: deferuiant utílítatí.Sedato regís animo, Almum aduocarí íubet, ac piuría
bus admonetjUt fratrem maiorem natu,ac in regio faftigio collocatum amet,uenere'
tur,&obferuct.Imperata faciat.nihil à fraterna charitate fufpiceturalienum:demum
utalteralteriusmores,dexterrímaarquanímitatetoleret.Quacquidem omnia.fimu
tuus amor interceíTerít, quando charitas omnia fu ftinet,facüe praeftari queanc Onu
rioncCarfarísuterquecaftígatus.corámrcconcib'atur.Almus ueniam fupplexexo' »•
rat,quam non fine lachrymis.Colomannusdareuidebatur. Abíturo dudum lmpe-
ratorí certatim ab utroqj acfta?grauce,& adiecb numera.Almus cum rege in Vnga*
nam ferecepít»Continuataalíquandiu concordia,tandem priftína malorum arte, íí
multas Ы fuípicío redintegratunNampleríqueexintimisregifuadebant,uíuo Al»
moBelaçnepote,fibipoitmor£em,Stephanignati fubrogationem fperarenon \u
cere,quandoquidem Almumcueftigíoregiam ínuafurum afteuerabant; quarefra*
ternam ci mortem ¿mprobíconfulebant«Rexrandem,quamuis de morte nihil audi
те uoluít,de quodam tarnen nefario tempéramelo cogitauít,quo à fraterna caede ma
nus abftineret,& Almum cum filio,regiaï dignitatis impotem efficeret.Proindefra'
tremacnepotes,accitocarnifice,occ3Ecariiufsit. hem Belarncpoti,quum atmucnv *•
fans eflètjteftesexerimandauicnequahincpro pago proucniret^AtillejCui parran*
dum facinus delegatum erat ,quumdiuinam iram.acregni orbitatê reiormidaret,
exertos catuli teftes pro his^qui forent infantis,ad Colomânum tulir,piocp commen-
to regis faruitiam elufît.Quin &C alios quocp nobiles iufferat cxcarcari.exquibus
Vron,Vacchan, &C Paulum , haud mediocres è nobiliratís ordine niros fuifie legi>
musA^crùm<liram eíus faruitíam pnefentaneum eft fupplicium fubicquurum,iï'
quidem efFufum innoccnria: langui ne diuina iufticia diu tolerare non potuít . Nam
uix Almus cum filio oculis orbatus,in Demefi êfe ccenobium traductus erat : quum
rumor exo rítur, Colomarmum гс p с tíno morbo fu ifie corrер tu m ., in gen ti capitis do
lore,uel máxime circa temporalaborare. Mediáis illi fuit, Latina gente natus,cuí l°í
Draconi nomen erat,ac in cacterís a-grí tudíníbus pro explorata fide , S¿ experientía
nimiumconfidebat.Huncinnouifsimolâguorefibitantùmadhibuitremittédi do*
loris caufa, Draco pertinacifsirruim auríbus cataplaíma admouerar,quodquum diu
tíus rex pari non poflet,tandcmexcandeícens,exaure reglutínauít,infpícíendumcp
Othomaro porrcxit.Quod ubi comes illi regius ínfpexit ,quum edu<ftum in eo cere
brum intueretur,eueftígío exclamauícAd iter mortis tibi,tibi oeyus accíngendum
eft domíne.quando cataplaíma certífsimum lethi fignum oftendit.Proínde qua: ad
icternam falutem pertinent in primíscura,moxregnum diípone,ac ede teftameiv
tum,ne nos tecum periclitari uideamur. Ad ha?c tile ingemuit, plus humanis , quàm
díuínís rebus ínuentu s. Cum fceleratifsímis familtaribus confilium ínit:quíd de Al' 4*
mo fratre,& nepote Bela.quem ¿ matrís gremio ereptum iuílérat exca?cari,fitagen-
dum.Horum princeps Marcus Simonis , Sí Achilles Iacobi filíus erat . Illud his po-
tifsimum uifum eft,ut Almus cum filio repente caperetur,neamícorum auxílrj s adíu
tus,regnuminuaderet*lllaenim excitas maximam Colomanno inuídíam conflarat:
contra huíc gratíam & commiferatíoncm adiecerar.Capíendi Almi negocium Bene
diclo Bothi filio delegatus Rex increbrefeente morbo an tequam expiraret.Stepha
no filío,cuilegauerat imperium,ac ceteris príncipibus diligëtifsimè preccpít,utpoft
mortem fuam aduerfus Rutenos expeditionem continuó fufeiperen t , 8c* acceptas &
Roxolanis iniuríasulcifcerentur.Quamdefeopínionem rex ille pofteris dimitie
re potuít, quum fe ¿nultum morí, quàm afgerrimè tulcrit.nihilq» ex iniurrjs remit* /о:
tendum efle duxerit;* Benedictus mandata peragit,cum equitatu módico ad De-
mefienfe ccenobium contendit. Quum équités appropinquare Almus accepifiet , fe
confeftim

V
-DEC Л VIS //. LI'S Et VI ±7£
conféfómín ícde díuac Margarita: dícatamíuísítínferri, &conftítuíadrríagnama*
ram,apudquam quotidiecaccitatcm míferíamqjfuam ínter fupplicandum confola*
ri folebat,ratus fein facrariotutifsimum futurum JEcce Benedictus circumuento ab
cquitatu ccenobio , in aedem irrumpittconftitutum ad aram, eamcp amplexatum AI*
muffl oftendiuProphanus ille,nullareligione numinis remoratus caecum , corrípítj
correptumq? abaracliuellerecontcndít. Reluc1:aturille,acitautracp manuaracinhao
ferar,ut hinc facile reghmnari non pofíet: dum и trinque obftínatifsímisanimís agi-
tur.pertínacifsima: Almimanusnequaquâ priusdiucl1ipotuêre,quàm cutim dígú
torum ibi dírniferinc.aramqj promanante fanguine infecerint . S acerdotes ab initio
■ o perculfí:deínde quum indignitatereí,tum píaculí £»rauitatecommotí,fani poftcS
'occluferant,utprophanum carníficem caperent, Ы a píaculo coercerentt. Benedí'
¿rus contra uerítus,neá facerdotibus occluderetur,dimiíío Almo egredí ftudet,ftri'
ñoen(cíanitoresadorítur:qui quum cefsifTent3exacdeprotinus exíluit:8¿nequísírl
pagis Almi tumultus fufcitaretur,clámperfyluamPilifsíamaufugit. Nec impune
quidem tantum facínus andere uífus eft, quándoquidem ínter fugíendum, equo
ítatiinexcuffus,&i!lifomoxcapite interemptus eft, Auxit capitale fupplicíum , ci-
' ninadifeerptio. quum ab infequentibus repente canibus,uelutí ádirisulrrícibus,ita
fruftíllatim dilaníatus fueriCjUt n]g: mínima quidem partícula Íuperfuerít.Quo por/
tento,quod extemplçuenitin Iucem,Viioarorum animi in commiferationem Almi
»o ac Bela: filrj uíqj adeô fufeitati funt,ut ni Stephaní poten tía obftitíffet, caecum etíarrt
regem optaffent»Rexpoftreglutinatum cataplafma, tertio die uita excefsit. Qui
propter rem in Dalmatia aduerfus Venetos bene geftam.haud mediocre lui deíide
rium reliquifTctjíí ínteftinae crudelitatís nota carere potuiffet, Annoregní fui uigeíí^
imquinto,menfefexto,8¿díe quinto, Salutisueró centefimo quartodecimo fupra
i « 14
millefimum,corpus Albamaduectum, & cum honoríficentiffimo funcre in prifeo-
rumregum monumenta relatum. Sed de Colomanno hactenus, Ladíslaí, Colo-
manníqjtemporibus, Vradislaus Othonis & Corradifilíus, popular* Auftria,ad
Maguntiam habito conucntu ,ab Henrico Quarto rexBoemiae primus declara-
tur: ас Imperatorís auc*loritate,principumqpdecreto,BoemÍ3cregno,Moraüia,Polo
jo nia,Slcfia,Lufacíaeftadíecb.Gilbertuí Trcuerorum metropolita Pragam mífáuSj
quiregalibushuncfacr-ísinitíarer,&honcftaret infignibus»Suetana quoque uxor
cum со coronara, Huíc Corradus frater íuccefsít, quífex menfibus regno potítus,
morte deinde correptus quiñis ex fratre nepotíbus cefsit,qui ex ordine íutccefsere.Ex
his duo ab Vrfouicenfib'us,quiregumfemperhoftesfuêrc,dolointerceptiobiêre:ul
timus autem.qui Bladislaus dictus eft,trecêtos Henrico Quinto Romam profeclu
ro équités dedit,qui plurimas fan&orum reliquiasjhinc Pragam retulerunt«Sed Bö
emorum Annales poft Vratislaum priraum regem , aliquandíu interregnum fuifiè:
Corradum Sí Vratislaifilios, nonregis,fedducis tantùm nomine ufos efse prodi-
derunt: Bladíslaum quinto loco ab Vratislao natum.à Friderico Primo cum um'uef
40 fapofteritate,regali dignitate fuifse donatum. Quin & ob nauatam egregiam in Me
diolanenfiexpugnationeoperam.proinfignibus^lboclypeo^cleonerubrOibifur-
cata cauda,abImperatorehoneítatumferunt.lnfuper candelabrum SalomonisM«
diolano ablatum,hunc Pragam,in Viti acdem tranftulfffe memorant*

RERVM VNGARICARVM DECADI S S E С V N D В


LIBER SEXTVS.
E с V N D V M Colomäni regís obítú.filius Stephanus optímatu coníeñ-
fu rite patri fuffecius eftrqui nondum ephebís excefferat.omnía regís in-
Ш
fignía ex more cofequítur: 8¿ in manus eíus principes ac populí cu uníuer
to
fa nobilítate iurarunt,fe legíttíma nunqua detreftaturos obfequia. Quu
impos adhuc per aetaté gubernationis efíét, omnia ex antíftítum procerumqj confuí
to gerebat:níhil ínfolétíus audercpoterat,quädo ab optímatíbus ípeftatcuirtutis 8C
prudenri»
2Js ляг. 3otJFitJii REt- ъчлдлъ i
prudentía:coercebatur.Quoquidem temperamento , res Vngaricaprofperègere
batur.Ocropenèannis alieno ductuSíaufpicrjs regnum gubernauit. deindcinita
tempeftíua: uírtutís a?tate,fe in Übel tätern aíTeruít,pro libídine fuá cunda gefturus,
quumfibínímiumarrogarct. nam afperítateacfuperbía, ítem ferocia SC crudeííta^
te.nequaquam patri cederé : obedírc parum alrjs,qui fidé confulerent : proinde non
mediocríter cun&is formidolofus uiderí.Quum belli potius quam ocrj iludios tene^
retur:Dalmatiamqj à Venctís , non modo clandeftínís quotidícartíbus , fed aperta
fa;pe uí pirática uexarí cognoíceret,ex paterno ínftítuto defeníandam effe decreuit*
Quare nono regni fui anno in prouíncíam contendít ,ubí uulgo honorificentifsímé
receptus,prouíncíalíumfidemredíntegrauít.Nutantesplerofquepra:Vehctorum *<>
largítíonibus &promífsís ánimos conHrmauit,Prefidía3accepto ex Vngaría fupple
mento,ínftaurauít oppidatim:mox curata prouincia,ínPannoníam ferecepit. Qua
renefatisquidemuerè hiderebus VenetísTcripfiíTeniíííunt, quíáDomínico Mi-
chaele,¿ Syria redeunte.rcceptam bdram cum potífsimis Dalmatian cíuitatibus,tra'
díderunt:quumhanc à Vítale Míchaele, qui aliquot pöftannis ducatumobrjt,ex
Venetorum etíamannalíbus3rccepramfuiiíe conftet:nec aliquod bellum memo>
ratu dígnum,quum Stcphanusrex prou¿nciamuifir,mncgeftumfuííTe,apud Vn'
garicáhíftoriam ínueníatur .Poftquam in Vngaríam reuerfus eft, in Polonos exer^
citummíííc,qui&:fibi8¿: patrífepemiurrjfuerant.ncqj fines incuríationibus &C ra^
pínís tutosferuarant:fed lacrocínrjs &íncendrjs fa?pe uíolarant. lndudus miles loiv *•
g¿lateqj2raílátur,cuncl:aigní ferro cp uaftat, abaclra íngenti praeda domum redit.
Мох in Boemos bellum molítur. Quorum rcgnum,ut paulo fupràrelatueft,indu>
catum íterum recíderat,quum Vratíslaí prími regís fucceíTores ab eo fortaffelongè
degeneraffenuOptímatcs côtràid haud temeré tumendú ceiifuére.QuareBoeirKv
rum ducemad colloquium inuítandum effeíudicarunt,utin prarfentíaultro cítroqj
fuípícíones S¿ calumnias expurgarent, ratiuerborum multo melius quam telorum
udítatíonerem componi.Quod quum Boemorum duci fignificatum effet , placuít
quoqj fententía: Síínuítatus ad praeftítutum diem , dtoadfuít ad Orfonam amnem
utriufque confinía díftermínátem,Boemum quídam Vngarus fequebatur.atrocif'
fímaz cuiufqj dífcordíac ac fedítíonís artifex,8¿ prae facinorum grauitate ínBoemíam î e
relegatusyquemSoltham nominabant. Híctempusdifcordíarumnacbisídoneum,
ргге maxima ingenij íniquítate, ueluti ad fedítionem humanam tantùm natus effet,
occafîonem banc communis exítrj temeré preetermittendam minime ceníuí t. Proin'
dead regem dandeftinèhascfcribinFidelitatem in maíeftatemtuam,ad cuius ob'
fequíum me natura genuit,quamuís exul & relegatus,tamé difsímulare no poffuiru
De Boemís hec accipío;quum te inermem cum tuís ad colloquium uenire fenferí nt,
te continuo armis circumuenturos , capturosqj eiïè feíto . Quare ni cauerís , intercí'
píerís» Contra ducemadmonet, Vratislaifilíum de quofuprà diximus,neiner^
memad colloquium ducat exercítum,neqj ipfe regem ínermís adeattquando fat
ipfe compertum haberet.regem malo dolo non carere,moliri inlídias , & íagíttário' 4°
rum manus ín prímis prsemífTurum. Proinde rogat,dilígentifsim¿ fibi caUeat+Boe.»
mi repentino ducísedi(fto)armacapíunt.Quodeo libentiùsfaciunt,quando genus
efthomifmmultrô ad bellum natum. Interea Soltha regem clàmedocet,utfagitta'
riorum acleuisarmaturaccohortíEadBoemícacaftrapra:míttat, quae eorumaduen^
tum íntercípíat+Monitís rex facile credens,cohortes aliquaspracmifit. ContràBoe^
mi,quum è caftris Vngarorît iam educi cohortes,ac fibi appropinquare uident , ue^
rifsimafuiffe Solthae dida ration eas continuo impetum faciunt ♦ Qua: quum maxi'
ma exparte Befforum ac Scytulorum forent,facilè terga uertére:ac in fugam effufae,
ad regía caftrafeftinabant.Rex inconfultís amícís ас optimatíbus,proípeda iùo'
rum higa,ipfe quoq» côfccnfo equo fugam rapit.ld ipfum caterí faceré cogebantur, s °
partim quia inermes erant:partim etiam,quia his qui arma attulerant.in tanto tumul
tu bC trepidatione,quum В oemus hoftili animo aduentare diceretur,armandi tem^
pus
DECIDIS II. иЪЕК V), 277
pus no dabatur.Qudd fî regiç uoluntatis confer) fuiflcn t, his aliquo modo periculis
profpexiiTent.Tumulcuaria: pugna: omnes igitari,quid facerent nefciebarit : ex quo
palantes, in Vngariam fe reciperecogebantur. Extcmpld Bocmi caftra regis ínua*
dunt,diffringurtt carrorum fepta,pafeim ímpedímétaac cartera alia diripiunt. Dum
hare íta geruncur , ccce Ianus Broíac filius , 8¿ Palatinus comes , qui procul á régeme
tati.profpeAafuorum fuga, 8¿populationecaftrorum, continuo arma capiunt: in^
flrucbcpacíe, cummunmfsimocataphracliommcquitatu Boemos ín caftri's adoríx
untur.Difficilialiquandíuprarliodímicatum. tandem Boemí terga darecoacti.íri'
íígnicladeaítccflí funt. Nondumabhoftepedeiri retulerant, quumper curforcs dc^
10 fperatar ac ínfignís uí ftoriar regem fugiétem S¿ ignarum admónent : qui faufto nun/
cío rccreatus , Deo gratías egit , ÔC confeftim in caftra fe recepit : ubi lani ac Palatini
uirrutc rrurifice laudauit, neqj hos indonatos ob ré bene geffcï pro dignitate dimifît;
Vnum uehcméter indoluit,qudd Soltham tanti malí auctorem aut capere, aut inter
ficcre ncquiücre. quíppe qui facínorís huíufce confcíus , quum apud neutrum tutus
éííe poflct,latebras & effugíendi facultatem , haud fecus ac carteros dolos,excogita^
uít. Deíndede optan da regis uxore, inter optimates agí ceeptum eft, quum cce'.
libatumfuumíntemperantiísimeduceret,&íta muliebríimpudícítíaruiderctur оЫ
noxíusrutnon moddgrauem infamiam,uerumetiam ex tentata matronarumpudici
tiamagnamadmodum ínuidiam fíbi conflauerit . Accedebat regía? ftirpis ratio,qug
tö fiadorbítatemredígeretur,deregnicxcídio haud parum dubitandum effet. Quare
ciimprecíbus , tum publíciperículi ratíone,eumaduxorem ducendamimpulerüt. *
Roberti Guifcardifilíam, quiin Apulia & Sícilialate dominabatursnonfolumge»
Here Nortmannorum,& fbrma,fed muliebri quaqj maxima uírtute prarftantem , eí
defpónfarunt, honorificentífsímas'qj paulo pdft nuptias celebrarunt. Poft harc 111
Rutenos bellum exoritur.Dux ením eoru.cuí Bezen nomen erat, ad Stephanú eon'
fugit,ac fe domínatu fuo a fratre , unde minime decuít , eicctú querítur.Regía" igitur
dementia exorat,quacillíus plaga: moderatríx eile deberet, utmífsís in ducat ц auxiV
liísreftítuat, &pro referenda gratia fideÎifsimûacperpctuûobfcquium pollícetur*
Rexaût non tarn ducishuiufcegratía¿ quam ulcifcendarpaternaríniurias cupidícatc,
je auxiliares copias,íté ductú aufpiciaqj fuapromíttít.ítaqj ftatim habito dclccfcu cogí:
cxerrítú:quecííq$ bello funt ufuí , omnia diligentífsirnc parat. Atubí motis caftrís in
Roxianä peruetú eft,potífs¿mú regíonís oppidu ob'idetaie çjd iníc'rrí eííern ue poC-
fet.fummo ftudío curat;quare machinas paratingentes.Bezen, de cuius reítítutioue
agebatur,ftudio longe maíore necefíaría cun&adífquirit. Dum illucefeente die mee
maluftrat,utexploratisoppídanorümunitionib. idoneüexpugnádí locú inueníat:
ecce continuo ex oppido ín Vngarorum ftationes hoftis erumpít, atqj exaclum ht'c
ducemin prímís ofíendít. Bezen, dum eíus impetum coerceré contendit,ípfe(curri
non parua fuorum manu muí tís uulneríbus afficitur . Audíto lethali ducís uulnere,
mortem eíus rexadmodumtimens, moxin iras exarfît,&amicicafumaffccbtulaV
+0 fei. Itaque oppidum acerrimeiubetoppugnarúcunctís Vngarorum ordinibus edi^
cít,ut ita cum oppídanis pugnam íneant , ut eo die aut fe oppído potírí,aut ad ununi
omnes moridecernát.Príncipes eueftigíd ínter fe confultant,dícunt'cp oppidi expu*
gnationem Vngarorum nemíní commodo futuram : quando nonpro Vngarorum
imprriodedpro Ruteniducisreftitutíonepugnatur. Neq? fat bene communifalutí
confultum irí, íípro alíenigenacutílítate,cruentifsímo prarlío dimícetur.'bellum hoc
inconfultís optimatíbusinítíí: pars maxima obftínatifsímam oppugnationem de^
trectandamcenfet.At ubiadregem,foluto concilio , omnes conuenere, quum pars
timorc,carterí publica utilítäte ducerentur,dífíenfio antepríncipem manifefta dete>
gitur.Quum diuerfa homínum ftudía detegerentur,unus с proceribus , cui Cofma;
jo nomen erar , с nobilifsímo Paznamí genere natus , his uerbís litem repente díremit;
Quid'nam ( inquit) StephanenuncfacerepergisCíí cum maxima tuorum cardeop^
pidum expugnare contendís,ad poftremüm potitus , nullo Vngarorum fuperftite,
A quem!
27¡j \А*ЯТ. ЪО°ЯЕ TLEt. Vit GAZ
quem huîc pra;FecerísChímírum neminem с tuis. Qudd fi tu perdíta hîc Vhgaría, 6¿
poflhabíto reono,hunc tantum ducatum affectas: nosprofeAd pro exitio publico*
Sídcilitucndo regno non pugnabímus:fedcontinuatísítíneríbus, inreonumredíbi
mus.ibi'qípoftquamátedeferímur, alium nobis regem optabímus. Huíusuerba
íencatores tubarum clangore ínterpcllarunt:qui ex compofito dato figno , folutís in
Vnoaríam caftrís.omnes redireiubebant.Quare Stephanus mentem obftinata ma»
tarccoacïus,ncprorfusàfuisdeftitueretur,in Vngariïreuerfuseft. Nondum treís
anuos domí rcquíeuít,quum exacto mox ocio, ímmifsís legíonum pra:fe <ffcís & lega--
tis, Poloniamjiaudignobilem Sarmatíae parté,hoftíliter ínuadit , terrore ac tümul-
tu complet uníucrfam,&: ín pagos 8¿ oppida abiegna materia côftrufta ferro ígniqj m
graííatur.lnfeftandosufquequaq? finítimos reputauít,utmetupotíus quam amore,
cxfiníurqsmagís quam officris,a bello coerceret.Deindenequídrelinqueret inultú,
inferiorem Myfîam , quam Bulgariam nunc appellant , ÔC uniuerfam fere Macedón
niam,cumfuperioreMyfia,per prxtoríanas cohortes, &ueteranas legiones, atro ci
bello ínfeftauít:acdcuaífotísregíonibus,ínThracíam 8¿ Graccíam caltra mouit.Hu
•íus belli caufam hanc referunt:Pyrifca díuí Ladíslai filía,ConftantinopoIitano Impe*
ratoriolimnuptui tradita,quem EmmanuelemfuííTcpleríq? uolunt,quum ín fermo
hem regís Vngaría? cum uiroíncidifíet,eum aíunt Stephanum dirumÓV ímmítem
appcllaíleicontradícentem alíquanto obftinacíus uxorem,grauíter pulíafíe: hancíra
, percitam, omnia rite fîgnifîcaflenepoti. Qua?quumisaegerrimetuliflet,nefandam i¿
mite T amíci íniuríam, nonuerbis,uerú S¿ armis ulcifeendam cue ftatuít.Maxímü ín Pan*
nonrjs delectum habuít:quin & auxiliares copias á Gallis 8c Nortmannis, ob affiné
tatem cum ca gente contra(ftam, haud ignobiles aflequutus eft. Nam feptingentos
cata phra&os équités, Rogeríum Apulia: Siciliacqj regem mífifleperhibent: quo^
rum uiríbus Sc ingenio, Myfos, Thraces ÔYMacedonas atrociterínfefiauit, obuía
queque dírípuit,oppída nonnulla ui capta fubuertít. Imperatorem in oceurfum ad'
hue nequáquam prodeuntem,quotidianis his conuierjs prouocauít,quod neep Au*
gufto,ncqueregio,fedanículario tantum nomine dígnus eflet: quando anicularum
more fitu obfitus,in fordido femper ocio uerfaretur,necg imperatoriam uírtutem fa
ris oftenderet,qua aliquid laude dißnü pofteritati commendaret. Formídolofus ígí'
tur ufqjadedapudGrarcosMyfosq? eft habitus , ut ad mentionem Stephaní regís,
uagíentes peruícacíus infantes,prx formídíne contícefeerent. Hace autem ubi Grav
corum príncípí relata funt:Hoc(ínquít) anno,quando ís me aniculam appellat,Vn>
gariaeregíadumbílicumufque uirilíaabfcíndam , utfe potius quam me euiratum
intellígat.ltaque delecbx habito, exercítum íllícd comparauít: & contra Ais undíque
auxílrjSjitacaftracompleuerat, ut Pannoníasufquequaqueuexareconfideret. Prí»
mum iter in Haram fecerat,proxímá Vngaría? partem:ubí quum omnia igní ferroqj
mifcerentur,nequaquam Vngarí obftítere.Nauale ín Danubio prelíu ab initio com
mi'flurruubí cum immiflo fulphureo ígní , rudes Pannonum bíremes ficabfumeren^
tur,utinmedr)sundís Argiua arte conflagrarent,mfeliciterpugnatum eft. Clafsís ^
magna ex parte obruta,incenfa'ue , qui in fluminis ripa dimicabant , clafsis exemplo
conceflere,terga continuo dedere, ÔC ad próxima fefe caftella receperunt.Poftquam
Srcphanus cum Gracís naualí bello male pugnatum efle fenfit , quos náutica? diícu
plína?fuapte natura magiftros efle nouerai, nihil hac fortuna? íníquitateconcefsít.
Neqj mirabatur,naualí bello eos facile fore fuperíores,utpote qui afsídua nauígatío
neexercítatí,plus marítimo quám terreftrí bello ualerent: quare terra dímícandum .
cenfuíttOmnes regní uíres,qua potuít celeritate coegit , quas in Gra?ciam «muerte.*
ret.Huíc bello quendampra?fecit,cuiStephelnomenerat,confilio aeprudentiapre»
ftantem. Quum hic ad Carafum amnem , uerfusBoroh caftramouiflet,hoftíles co>
píasinucnít,ThracumacMacedonumphalangibus completas. Collatis ad tenuifsi ye
mum amnem caftris,fígna quoqj cum manu non conferre , ígnauum & turpe utríqj
uífum,quandoquídemperíclítandaeumuríscaufailluc GratcíaPannonia'qjconue»
nerat.
nerat.Im'to ígítur roborís utríufaue periculo, parí fpe ac aequa ütrinqüé fórcüiiá diu
pugnatum:hinc Vngari, íllirtc Grxcí fxpeprxpollereuífi funtJri déxtro cörnti uírl
cere.in finiftfo cederé utrique putabantur , ultro citroœ cecídere mulcí: 8¿ ád extre*
munutante Marte* a4riari>spr«liufflredivegratur.Gra?ci,qüinunieropliispöi>
feuídebantur,ac uiribus nequáquam ínferiores,in ultimis anguftrjs phalangas,ext¿
raejj fubfidíaduplícare,recentia quo qj auxilia fubmittere.qux ex Afia nüper euocá*
Kint:níhiletíam prxtermíttere.quxnouífsimilaboris efle folent.Vngari longo bel
lo defatígati,quuni Tríariorum fupplemento carerent , defecns animís inclinare oc*
coepere.Contra obníxius inflare ali); paulo poft confufis ordinibus terga dedere,ó¿
» in fugam efífufi , ítainfuameíadem ínfequéntium ánimos inuitarunt, ut míferepaf-
fim cxderentur.E tanta multitudihepaucí euafere.caeteri partim captí.partím deíi*
derati.raram Vngari confimílem fibi cladem accidííTe memórant.Carafus autem flu
uíus.qui inter utraque caftra fluebat,cruento torrente adau dus, huiufee cladis tefti*
monjum exhíbuítiquem cadauerum congerie redundantem , uelut aggere remora*
tumm'cunt,&congeftaquandoc£ Corpora ponteni prxftitífleaffirmant.Epróceri*
bus eo prxlío oceupucré multí, quorum p rímum Cizum comítemreferunt. Cxtc
rum poft,übi fatisfuper'qj cíl utrincp fxuítum ,per ínternücíós depace agi cceptuni
<il: Utríqj in colloquium coire ex coaipo fitó placuitЛri Iftri infulam conuenere, quaí
oppído próxima , quod Boronchum appellant, Utrinqj príncipes pro arbítratís ad*
to fuere.Obíecb u trinque multa, Se confutata pariter, expurgatís animís : & damnata
fatís utririque difcordía,ultrd pacem incunt: percuflo'q? perpetuo foedere,folutís ca*
ftris,ínpatríamquifquefuamredeunt. Stephartum regem ítá fúrori ас iracundias
obnoxiú tradunt, utfurrjsagitatus, nullum dírx crUdelítatísgenusomitteret,Chri*
ftianam mulíerem.ob minímam noxam incendio damnauít. Multos equino excre*
mentó infolios aduísít.Pléróíque adaclis per obfeexnafacibus, aut arden tilsima ce*
reorum deílillatíone d uc*la,immaníter crucíauit, Ducem Almum , qui patruus erat,
miferabili excítate confeclum.impo tern feel cri s, ac nullius malí fere confcíum , relo
gauitínThraciam. Quo'quumueníue^ablmperatorehonorífíce'exceptus eft1, S¿
Conílantius cognomiriatus ; quum fingulari conítantía propria miferíam tolerare;
30 uideretur. Quinctiam pagís ac oppídis in Macedonia ab eo donatus efl,ubí Cortan
tinám ciuítatem ex cognomento nomínatam xdificauít: quam confugientibus Vn>
garis,aut amicitix gratia, aut tyranni metu, plane compleu erat.Ibí quoqj uita defun*
dum fuillc accepímus. Cuius obítum quum S tephanu s aüdíuiflet, patruí ceci fatu ni
tandem míferatus,Fulberturri antíftítem in Macedón íam ex templo1 mißt, qui defun>
¿li corpus in Vngaríam referret.Quod ubi Albarri relatum eft,horiorífice iufta per*
fol liíc. Quam en im ex reíegatióne impía fibi conflarat inuidiam, ex honore fepultu*
ra: abolere uoluít» Bela quoqj filíus , parí excítate affe(flus, a quibufdam priricipi*
bus in Pannoníam clám redu&us eil. Et declinando regiae crudelitatís caula, in ос*-
culto ac tuto femper aller ua tus , ne regno maxima orbitate laboran tí,lcgítímus hx*
♦° res deeneuideretur.Poftremo' quum regem liberie carere confpicaremur »ipfum'qj
iam prolem omnino defperafleíntuerentur, inito proceres confilio , rem Stephanoi
pate(àciunt:Belam patruelem adhuc uiuere,& in Vngaria efle confitentur. Quem
quum ille ex excítate mortuum olim credidiflet , ex ínfperato ín maxímam lxti cíant
effunditur,& ad fe continuo1 adduci iubet. Qué quú fola duntaxat excítate dehone
ßatumintuerctur,alioquinafpe«fluuenerandum,reuerboq5grauifsimum,&ädge*
renda quxque maxima accommodatífsimum,collachrymaffe,ac diu fratrem ample*
xatum fu ifle memorant:ítem ädoptafle in fllium , acin prxfentia recepifle , fe pro re*
farcienda patri s inclementia,ad extremum Belx regrium legaturum. Paulum epifeo
pum,& Othomarumcomitem , quorum operaBclaferuatus fuerat,prímosrem pa
1° tefecifie dícunt.Vcteribus inimicitrjs ac fufpicíoníbus extirtcT:ís,nort folum dígnita*
ie,uerumetíam honeftifsima affinitate exornandum homine fubíto' cenfuit:ut quem
pro filio adoptañct,eipaterna; pietaris officia folüeret ; inprimis,nead orbitalem ас

А г regiací
reoix ftírpís interírüm redigeretur Vngária, ad Vron Auguftalem comitem.ac Ma
ccSonia- prouindam cum perpetuo imperio retinentem fcríbít , fi fuae uoluntas eius
acccfíeríc , fe nímíum appetere , ut initam cum ipfo amicitiam , affinitatis uinculo ar*
¿Hite obftrí ngat. Et huiu fee reí gratia, fe pro Belae filrj uxore , gnatam expofcere ,cui
Helena: nomen erat, ut ex antiquo utriufque genere imperio digna proles edatur.
Scythas Se Macedonas pari uirtute ac niagnanimitate fuifle femper.Excellentem ft*
ha: condítíonem Vros accepit,haud infeius, fecundünvStephani regís o bitu m, cam
Pannoniar reginam perbreui futuram. Neq? generí caecitatem afpernatus eft , cuius
patrem Almum,acregiamuiriprobiratcmin Macedonia olim optime nouerat,quo
cum famíliarífsima fibidiu côfuetude interceflerat.Nuptía? paulo poft honorificetv »•
tifsimxcelebrata\Ex hoc fauftocoiugio.Geyfa fecundus natus eft , qui magno gau
dio rcoem affecerat. Belamin Tuina efieiufîeratrcui ut honorifice cum uxore uiue>
rct,regaleftipendium decreuit, nimium'cp dilexit,quando legitimum fucceflbrem it
reperilfeintelligebat. AntecompertumBelam,quumlíberiscarerer,SaulemeSo»
phiaforore ncpotem , poft mortem publico decreto futurum regem declarauít , SC
in id omnes antiftites proceres'qj regni ¿urare adafti íunt, Quum autem Agriar gra*
ui morbo correptus eÍfet,cV iam de morte dubítaretur,Borfus comes & luán ¿ fpeua
na allectí,fuíFragantib,coniuratis,reges ambo decIarati.Moxconualcfcenterege, ad
fuppliciü extremú poftulati.'capítales luán p cenas exoluít, Borfus in Grscciä relega*
tus eft.Regía pofteris perpetuó interdifta,ín qua quícuncp deprehenderentur , pro
capitalib.haberentnnuel haud alíter,ac fi arís & penatíbus igné ínieciflent, perpetua
hacínfamia fugillata familia. Hinc autem patefaciendi Bela: caufa orta cft,quû in о*
ptandofucceflórequam follicitifsímum regem intelligerent. Patefacftus ergo Bela»
íbllicitudinemhancardentifsímamademit, in priftinam'cp hílarítatem regem refti»
tuit.Sedpaucos cum Bela anuos fibí uíuere contigít , quando mors intempeftiua
jmprouifum gaudium intercepit.dyfentería nanejj correptus indómita , iam de falu*
te omníno dcíperare coeperat. Quum anceps ac dubia uíta fuá uidere tur , Vngarí
Chunorum ínfol cutía diu opprefsi , in eos faruíre cceperant. Qui regís índulgentía
ufqueadeo elatifuerant, utínpatrando quoque máximo fcelerenilpenfí haberent,
im pune contumelia s ÔC rapinis Vngaros pafsimafficerent.Thathar dux Chunorum j»
fu crac in caufa, qui ob bene nauatum operam in bello Grxcorum,undefoluscum
paucís euaferat.tantum gratiae apud regem fibi com parauít, ut nemini magisillc ere»
deret. Item ob huius fídelitatem, tantumeartms Churus índulgebat,ut pro libido
ne fua,omne íntemperan tía: ac turpitudinis genus impune patrarent, Dclperata ígi-
tur falute regís , hi ab Vngarís male tracbri, &fuperíorumrapinatumpoenas ex
penderé occoepere:hínc orta fedítione , ex Chunís multí cecidere. Thathar audita
clade fuorum , regem aliquantifper conualeícentem adrjt, de ímmeríta Chunorum
caede queritur, 8c uociferatur.At ille, quamuís morbo iam abfumptus , ad Chuno*
rum tarnen lamenta, quos plus a?quo diligebat,ingemuit.Pollicitus,quando conua*
1er« iam cceperít , fe pro fingulis Chunis denos Vngaros capitalí fupplícío muida* +•
turum.Quin ÔC eos omnes bene de falute fuá fperareiufsit, cVín afleucratíonis acbe
neuolentia: fignum dextram porrexit , quam Chuní certatim apprenfarunt,religio*
lífsime deofcuItantes:ÔV tanto agmíne fac1o,ad dextre ofeula corruére,ut immodíce'
iacentem deprelTerint.attriucrintcp.Qua quidemprefluraufqj adeo defatigatus eft,
ut redíntegrato profluuío uentris.paulo pdft uita deceflêrit, anno regni fui décimo* ■
113t oftauo,Salutísuerocentefimotrígefimoprimo{upra millefimum. lnmortemona»
chalem fibíhabitum optauít,ín peenítenriar fignum. Corpus ex Agria Varadinum
translatum eft,ibícp honori ficentiísimis exequias honeftatum , ac recondítum. Eius
mortem, fedente Honorio fecundo pontífice máximo, & circa Lotharrj fecundí im*
peratoris initíum accidifíe putant.Regnante Stephane, Boemüdus Antiochiar prin je
ceps,qui cú Alexio ímperatore Côftânnopolitano bellú geflerat, humanis excefsit,
Boeinundum filíum,e ConftantiaPhilíppi Francorû regís filianatiun, 8¿Tancredí
nepotis
DECIDIS 11. ЫЪЕК VI. 28»
ncpotíscura:commiírum,Anriochiacdomínatuíexteftamentopt1aífecít. Hehricus
quarcus , cum Pafchale pontífice máximo , ac populo Romano bellum géfsít. Quia
a pontifice,in Germania facram pragmaticam ufurpare contendens,extorquere nori
poccrat.dcmum capto Pontífice , ас caeteris cardinalibus, facram poteftatemueluti
ab íiuiítís extorfit. Pifaniquoque his temporibus a Pontífice exoratí, iriSaraceriös
clam cxpeditionem fufcepere:impoiîta'q? clafsi,quam nuperrimècôpararant,uniuer
fa iuucntute, ad Volaterranauadaconuenere: ubi dum tempeftiuârri nauígatiorierrt
cxpecftant.Lucenfes deftítutam defenforibus urbem inuaferc.Sed Florentini Pífano
rum prccibus ímpulfi,reiecl:isLucanis,cíuitatemhisíncolumemconféruarüt. Qua-
»o ré PiíámBalearíbus infulispotiti,undeSaracenosexegerant,abducb maxima pra>
darcuerfifunt. Duas columnas illincauectas porphyreticí marmorís , ob feruatam
paíriam Florentínís dono dedere, qu£ ad diuí Johannis fanutn adhuc conftitute fpe>
Ctancur.Paulo poil: habito frequentí adLateranenfembafilícam cóhucntu,pragma>
tices Henrico uí datapoteftas reuocatur. Quo quidem tempore Matíldis féñió con>
fecb.quum Romana; ecclefiae, quícquidagri Pifam,fancftum'c{? Cyrícum, &alpeá
mare'cp ínteriacet,ad Ceperanum ufque , ex teftamento legauít. Cuius matrona: ma>
gnificcntíam,probítatem cxffapíentíam.nuHa fécula contícefcent. Alius deíndecon>
uentus ín Cífalpína Gallia Guardaftalli eft habítus,quo urbes АетуЬ'ае* Placen>
tía,Parma,Rhegíum, Mantua, 8¿Bononía, dítioni Rauennatis metropolita: ,quíá
io diu Romana? ecclefíe rebellís fuerat,publico decreto abalienata: funt.I tem pérfíften>
te adhuc ín Italia Henrico,8¿ Pontificís partes perfequente,Gelafiuspontífexmaxí>
irius,quí Pafchali fuccefsit,in Gallías refugit,ibiq? extremum diem obit. HíerofoIy>
mis autem , poft mortem Balduíní primi, fecundusBalduínusregnum íníüit* qui
Gaíum Perfarum regem prarlío uicbiminteremit, ÔC Damafcenorum Afcalonita>
riim'qj regem proftrauít. Califtus Gelafio íiibrogatus, ab Henrico pacem accepít,
atcp Imperator Ecclefíe reconciliara:; rcdrj t ín Germaníam. Eadem tempeftate ignis
immenfus in Orientali plaga, circa auroram, per fex horas fl aminas emífit, quoad
ex Occafu turbo promanans* copiofo ímbrc illam extínxít. Iníuper deficientíbus
quotídie ín Palœftina Chriftianis, qui ílluc ex Europa tranfmiferant, Balduinus muí
30 tos Chrífti fidèles, eTranfîordanaregione ad íncólendam Híérofolymá éuocaUít,
quos quidem omnes cíuítatedonauú.EttuncétiámTyrum,floreñtifsímamPhcchí>
cixurbem, Chríftíaníoccuparunt. Infequutaquoqj hyems fa?Uíísíma,qUa non mó>
do exufta: fruges,unde míferabilís fames exorta : fed multiétiâ homines paritercurri
pecoribus abfumptí funt.EtTyrum ¿ cüm ingcnti ftrage populi , temcmotus pene'
iubuertit» Sed illud ín Gelaírj creatíonepotífsimum referunt Annales; Patriciam
Fraiiacpanumfamilíam,íuxtauírísacopíbus potente, quum aífeqiií nequíuiíTent,
ut с (uis Pontífex crearetur,facto agmíne,refracT:is poftibus,adLateranum in conclá
üépenetraire,uarrjsnouum pontificemcum cardínalíbus iníürrjs afFeciífe. Cínci'
uní familia; príncípem,raptum póntíficem humicalcibuscontriUiíTe,moxuincT:u!n
4° tranftuliífe domum.Romanos id aegre feretes,elato tumultu,e Cíncrj manibus pon;
tificemaíreruiíTe,foIennicp pompainLateranum reftituifle. Sedeum Henricí ¿mpe>
racorís aduentu,Tyberí delapfum.Teuthonum'cg fagíttis indepetitum, demum Ca>
íetamcfFugifl~e.MaurícíumBacharenfemmetropoÍitam,abImperatorciiiurbeAn>
típapam conftítutum, ÔC Frangepanüm auxilio fretum,poftímperatoris abítum,
pontíficíum munusapertegefsííTe. Gelafium Guilielmí Apulia: ducís , ¿V Roberti
Capua? principie , ítem Ríchardi Aqüilaniprarfídrjs adiutum, in urbem redrjífe : dc^
índe ín arde Praxedis ínter facrí ficandum,írrumpentibus Frangepanibus,üíx arriieo'
rum euafifie ope.Mox orta ín urbefeditione,Hoffiéfiuíaaufugíírein Galliam : ib/q?
inCumaccnfi coenobío prodígnitate exceptum, paulo poft humanís excefsíífe fe^
í° rime. Paulo ante Alexíoímperatori.Calóíóannesfilius rite fuccefsít. Pater Vene-
torum claifeadiutus, cum Normannís , in Apulia 8¿ Sícilíadomínantíbus, bellum
gefsic, Sed quum parum profpere in Epíro &Dalmaríafibi res fuccederet, cumhis"
A 3 pacerrt
p. cem íníuir. Dcrcbus extcrnís haftcnus. Nunc tempus poftulat,ut ad res Vn*
o:ricasredcamus,cVdcStephani fucceiTbrc uideamus,quando fatisfuper'quediua*
ratiifumus, Qucitiad.mpdum Stcphanusuulgdfapepradixerat.itaBelam сгеодт»
ratruelem fuû,cxtcftamcnto rcgem dcclarauir.Nam apèrtis teftamenti tabulis,prav
tcrrconííücccrsionciTj,cxdodraiuehxrcslcgítur.Qincquídfupcrerat exlegato.par
t ím amicís , partim facris adíbus Sí paupenbus diftribuitur.
V N G A R I, mtellcfta Вс1ж probitatc ас fapíentía, ne minus quidem caecum,
quamoculatum amabant: nuncupates uo:ishuncoptabant,cV in comitrjsregalibus,
omnibus fufîragrjs,proutSrephanus rex optarat, regem pronunciarunt. Ncfcio
quid popularis aura: cômiferatio caciratis Sí paterne calamitatis addebat: optimum to
principem fucurum quifcp augurabatur. Nam multo plus animo á Diuina benigni
tate datum cfle,iudícabantomnes,quániá fortuna corpori fueritademptum.Orbb
tatc nan q; ¿Ha oculorum ,¿t a fe ipfe collegcrat,ut in confultando ac deliberando fenv
per ucrfarctur.Varías ad rationis tribunal fciuentias citare uidebatun&illiusimpe'
rio internus, matura refponfa decretaqj haud aliter ас oraculacxpectabat. Incon-
fultatíone quaq? grauiTsima , Deum patronum , confiliarium aciudiccm inuocabat,
nequidinconfultum, ncquid a diuina Si humanapietate agerct alíenum» Quare
illud Dauidicum , in proucrbíum cius ufurpatum: Dominus foluít compeditos,
Dominus illuminât cacos. Item Si illud : Fadus eft Dominus protector cius, &
deduxit cum in multitudincm mifcricordia fuac , de fruclu ucntris fui pofuit fi> 2»
pra fedem fuam. Hie cnim cx Helena , Vri Maccdonis filia, liberos quatuortu-
lit,cIegantifsimaindolis: primus Geyfa, fecundusLadislaus, Stephanus tcrtius,&
quartus Almusuocatuselt.Rerum ígitur potitus, mira fapíentía cuneta dífponc-
re, edida in ficaríos ¿Vlatroncsgrauilsima promulgare, conciliare Principum ani-
mos, Sí aqua in omncs iuftícia ¿V benignitate uti: item nihil antiquius habere ,quam
obliterare ueteres contumelias,pacare regnum, ihiurias acuim pafsim inhibere , cuU
tumcp díuinumítudiofifsíme femare. Itademum pueros educare, ut non myius G*
bi quam regno chariuiderentur. llludin eiusorefapeuerfatum, Homíncm multo
plus pro laua, quam dextera fortuna deberé Deo: quando altera ínfolentcm ¿V in*
iurium,contra uero'fapicntcm Si fortem altera facit. Neminem alloquentem audio )•
bat,qu in cum ftatim ex uerbis expendcret • Mos illi fuit admírari nihil,utranque for-
tunam magna aquanímítate tolerare. Secxafsiduamalorumferie.inquibusck" na*
tus ¿V alitus crat,iam diu didicíífe nofcere feipfum, Si omnia perpeti,fapius affirma-
bat.Illudfapífsimedícerefolebat: Difcepatí , Sí humana contemnere ,Itcm:Nemi-
nem feire fruí bonis, qui nunquam mala fubiucrít. Impatíentibus Sí fuperbís modo
fuam, moddecíam patrís forcunam obrjciebat:qua quidem commemorationc,ín cf-
femínata: leuítatis Sí intemperantiae ruborem eos adducebat . Item re ac ucrbo gra*
uís.Deus aduerfus inimícos feiícem reddidít,quos tot calamitatibus aeprobrís affe-
cít, ut in hodiernum ufque diem , in ludibríum gentium perdurarint. Prx iufticía Sí
probítatefua,pulchraliberorum foccundítateclaruít,utdiximus:quafreti Vngarí, 40
regina: ucrbís accenfí,cumulatífsímadeinimicis fupplicíafumpfere. Dicuntcnim,
ad Arad oppidum , regis edicto frequentifsimum conuentum fuíflecoa<ítum:ubi
praíídcnte Bela cum regina ac libcris .hacuerba Helcnam fecifíe ferunt: Dicitc,
quafo,uiri fídcles, proccrescp magnanímí, quumoculos naturas beneficio omnes
auequamur,quorum dudu in hac operofa mortalíumuitaducímur, curBelam re-
gem cacum íntuemur , quem caterís oculatiorem círcumípediorcm'cp eíTe oportet
retíQuorum hoc tantum facínus confilio ¿V audacia factum fit ,in hoc celebérrimo
conuentu nunc agíte,uos oro,dicíte,c\: ingens hoc aperíte píaculum. Ab audoribu«
tantifcelcrispoenas hieexigíte, nequís pofthacín facrofandos Príncipes manum
ímjcereaudcat. Quanquam diuina benignitate, produobus oculis, quatuor lí- 50
bcri ad refarcíendam orbiratem daci funt,quos híc pra oculís habetis : infandum ta-
men facinus.haudquaquameñ impune dimíttcndum; utparecreregibus, quípro
ans ha'
DECIDIS II L 12 EU VI гв?
dijs habendi funt, hoc cxemplo difeatuniuerfa pofteritas- Faeínorofxigitur auda* 1
cia; nunc finem ímponíte. Ad hxc oeyus dicto , in concione tumultus mgens fu-
fcitätur,fceleris auecores uulgo ad fupplicium expofeuntur: quicunep ibi deprehen*
fi funt.praefeiltanea capitis poena mulftantur.Nonnullipra: libídine ulcifcendi,uçià
íiíciucmukicudíne, in frufta diíFeiíri : multi inGemonias uncotrafti, о До aefexa*
gínta c:ufi. In cos qui non grauiter errarant , aliquanto mitius actum : ex ijs nonnulli
M uincula conieAi,utperperao carcere macerarciuuncartcri longe relegati:liberi,u>
xoresjieceiTarij, cognationes omnesin exilíum cxa(fta:,profcríptorurnbonabafilí<'
cîtim diftfibuta- Vindictam hanc Bela per fe xgretulit, fed furoremacccnfac muiría
to"tudinis coerceré nonpotuit. Sa-ре Helena: uerba in concione interpcllauit,damna'
nie uxoris iracundiam • Immodice uindi ctam appercre , muliebris potius quam uiiv
Iis ingenrj eile affirmauic: tarnen ncquid fimile filrjsacciderct , faruitiam tolerauit,
Hiiic Rutenoriim Polonorum'cp bellum exarfit. Nam poftquam fefe Vngari , defi^
dcnrcfurore,collcgcrür, damnata crudelitate,immodicacp ultione,flucluantiisimii
genus hominum,ac neuitatisauidifsimum ,quum exulum preeibus cVcomiferatiO'
nc fubduccrentur,noua moliri occôcpere. Accedebant Leuiatanis fill), qui magnam
faebonem fane conflauerant.Borichum,adulterinum Colomann! lîlium (uclutí fu*
pra dixímus) quotidíeliterís ad inuadendum regnum hortabantur,pollícebantur
auxilia , ¿V quircunquc bello ufui forent : quando legitimum Colomanni filíum eíTe
ío crcdcbant-Borichus fathisperfuafus, Rurenorumpríncípumopem implorât: un/
decunque poteft, copias cogit. EtquumRutcnorum uíresad Vngariam adorien
dam nequáquam fatis uíderentur,Polonorum auxilia contraint. Motís caftris ,íam
Vngaríc appropinquabat,& ei quam maxime fluuío quem Seon appclIant.Nec rex
quidem in tanto pcrículo cunebmdum cfTe cenfuit,dclectum quam prímum habuit,
actantumeopiarum fibícomparauit, quantum ad coercendum hoftem, &deprí'
mendam facb'oncm duceret eíTe íatís. Nutabant proceres ,¿V hi quidem haud paucí,
cjuandonouitatiscupidifsímifunt* Quart antcquam ínBoríchumcaftramoueret,
conucntumhabuit,ubí principes omneisrítepercontatus eft, an'neBorichumlegiti
mum Colomanni 61ium,an ex adulterio natumpro cxploratohabcrcntC Adhacco^
.0; pcimatcs,qui de regno bene fentíebant,reípondere : Diu fe hoc compertum habuíC
fe.Boríchum adultcrinum eíTe filíum,acnunquam ex Coloman no rege genitum, ne-
qu с u!lo modo corona dignum.Mufsítaread hcec pleríquc fa&íonis principes, ac di
ccrc.Borichum с legitimo matrimonio natum, Rutenam Colomanni coníugem fab
ío regi dclatam , ¿Vprxter fas & zcquum adulterrj infamia füíífc repudiatam» Hoc
familiäres quofdam regís fuifle commentatos , ut mífella: inuidiam con fiarent, ne a
[iiiro amaretur,¿V praríertim íi ex ea liberos fu íbp eret: neue is Rutenos amaret,quos
• nícnfos fibi femper habucrat. His uerbis multi,qui leuifsími &ínconftantes crant,
nconmrarorumpartcisconccnrcrc,8c'corum numerumauxerunt- Bela hxcedo'
ftiismonampliuscuncftandum elfe ratus,ne forte coniuratíac proditores clabcreiv
40 tur , ad Borichum'cp transfugercnt,in eadem concione fupplicium de his fumendum
continue» cenfuit : id ipfum ceteris amicis Si optimatibus uifum eft. Quare mox fi'
gnumdcdit,ut proditores in media concione uagantes,quiregniexitium moliuii'
tur, extremis repente fupplicrjsafficcrentur , ne forte Ii res ipfa differa tur , multum
(Ictrimcnti uniuerfa Pannonia patiatur.Iracß in coníuratos continuo fit impetus , fe-
ditio magna orírur.Illí dum fe tucríconantur,aut fuga falutcm quarrunt, uulgo cav
duntur.Prodítionís crimine notati deferuntur, dífquirútur pafsim principes racftíO'
nís:& deprcheníi , indi Да caufa obtruncantur. Lampcrtum comitcm , с regís pedí-
jbus,ad quos confugerat,euulfum, frater proditionís impatiens, fubfelliorû fragmú
nc difrradocapítcmterfecít. Nicolaumcíus filíum in medium adduxít, & amere*
50 gem obtruncarí íufsít.Maylatus Aci genere natus, & e nobilibus complures ibidem
trucidati. Dcfperatis rebus,carta í coníurati cum magna manu feceííerc, &C repara
to agmmc,antequamoccumbant,neínultípereant, regem inuadere deccrnunt,rati
A4 exfo
zs4 Ы^т! 'BQKFlltll REX. V'NÇ'At.
cxCo rege , ínímicorum furorem Cubito defiturum. Coníuratorum princeps Thyo/
dor erar.exuctereSymadi familia edítus:ítemFolcus,Títus &Samfon,cui Thomas
&Turdofilrj erant.non minus nobilitate quamuirtuteüíribusq3prgftantes,quíte-
merariam patris audaciam admodum augebant.Sedata feditíone, coacbs'q? in unum
coniuratís,ín feceflú rexadSeon fluuium caftra locauit. Vitra tarnen baud procul
hoftíserat.Samfonacfocií,uicuperand¿regisconfiliumineunt,utconuiciísprouo^
catus,pra:líum conferere cum hofte cogatur. Quaretabernaculum regís adít,qtiem
cum optimatibus diuerfa loquentcm ínuenít . Quo quum ueníflet , his regem uei1-
bis adorítur: Quid hic facis , tu uilifsímecanísí quum íam fit decedendi tempus , S¿
multo plus regno Borochiprouídentía, quam tua caccitas conferreuídeatur • exíti- ,0
ftituto paterno , ínrclígiofo coenobio tibi potius uíuendum eflet , quam irt ré-
rum humanarum gubernatione uerfarí . Qui'nam tuo du&u & auípicns arhplius
militabunt , íí te iplc duccre non potes С Pro temeritas , & deperdita hominis auda-
cía. Hisucrbísiritati príncipes,qui regem a'rcumfteterant,Ioanneduce, Othonis
filío,qiii regis feruus ab epíftolís , S¿ Symekienfis prarpofítus erat , item prouocante
Budo cormte, in Samfonem irrue're.Atilleocyfsimepedem referens,in equumfere-
cepit, c^apcrtafugafalutemquxfiuinifti quum equosin promptu nonhaberent,
elato clamore, Samfonem pedibus infequuntur . Adharc accenfus quídam Bu-
di comitis tumultu percítus , rapta lancea,pra;propera feftinatione fine ephípprjs e-
quum confccndit,aliorumq5 exemplo fugíentem illum ad Seum amnera ínfequítur: 20
qui quum fe prsecípítem in fluuium dedílfet,ut nando trarjcerer,á tergo grauí uulne-
re confodítur.Thyodor cum carteris coniuratís,qui nauím confeenderant , ut períelí
tantcm focíumexdpercntjin tempore adeflenequiuere:atilleiàucius , ÔYamealorica
grauatus, íbi demerfus cft-Borichus íam amní appropínquarat,& in ripa caftra m&
tari coeperat : qui ubi e confpectu fuit Vngarorum, proceres cum RuthenorumSí
Polonorum ducibus,prarftita utrínque fide,ín colloquium conuenere. ubi Budus i-
ftauerba fecit: Quid uobísnobífcum reí eftPolöniCquid noftrum agrum Ruteni
inuafiftís? Iam pacatos fines babebamus,& nulla: nobis uobifeum interccflerantín>
íurííc , quibus finitímum bellum fufeítarí oporteret. In Pannonia ínter Polonum 8c*
Vngarum diferímen nullum erat : ídem de Ruteno dicí poterat . Et quando omnes 3«
Scytha; fumus, non modo hofpítalítatis ,uerumétiam cognationis nos mutuo iure
fouebamus. Nunc íniuftum 8>C prophaníí pro adulterino nomine aduerfus nos bel
lum gerítís,ferro Se íncendrjs faniitis.Etquam caufam belli íufceperitis,fi intellígere
tís ,mox folutís caftrís domum quifquefuam repeteretis-SiBoríchum Colomann/,
8C non adulterí filíum efle, exploratum latís haberemus : nunquam profedlo ad cacci
regís, alíoquínfapientííTimioptímicp príncipiSjimperíaperueniflemus. Oculatum,
quam carcum regem hab ere maluííTemus:fed poftquam id aflequí n cquíuímus , ne a-
dulterínofanguíne lacro fan (fhimnoftrorum regum ordinem inceftaremus, adBe-
Iam Coloman ni nepote confugímus,u t uerum lcgítimum'cp regem haberemus. Om
nium populorûcôfenfu.Belam a S tcphano rege nobis delegatumclegímuSjeleAU/ 4e
queomníb.regiisinfignibusconfirmauímus.Quodidcírcofecímus,quia Coloman
noStephano'qjregi,quíinfuum fanguíncm facuierc,resparumprofperefuccefsít»
Per ímmané itacp fcuitíam acftcrilítaté eo redafti fuere,ut neminê ex liberís haberét,
cuiregnum rite delegarcnt,nifi ad eos confugerentíui íanguinis , quos olím ехсзеса>
rant. Inuiti noftra mala confítemur. Colomannus fratrem Almum, ut farpeaccepí-
ftíSjCum Bcla filio excarcauit.Duas uxores duxít: exunaStephanum , qui paulo ante
regnauit: ex altera,qua: Rutena fuit,nullum filíum tulít, prarterquámhunc unum ex
adulterio conceptum,qucm nobis pra?ficere contenditis , quod ip fa luce clarius eft*
Nam pollute pudicitiae coníugalis impatiens , Rutenam repudiauít. Et poft repu-
dium.Borichumillaedidit: quem ínuitís legibus, immonuminíbus,regi)scj? maní' 5e
bus,nobís pnrficcreftudctis. Quamobrem fi unquam pacís & iufticíanura nouíftis,
fihofpitalitatís,amícitíar ac humanítatís officia praeguftaftis, adulterínum quarfu-
mus,
7>EC\4f>lS II LI SEX. УК \fn
mus, qüem índuxiftís, reuocate regem Borichum nonnullorum lruitate , ad int»
perandum temeré inuitammauertite, aut reludbmtem defaite ♦ Abducire auxilfo
qua: contuliftis , ne ínum's numiníbus bellum gerere uídeaminí . Ñeque Vngaros
dcfidia,pufillanímírateac focordiainiuriarum fore immemores repútate ♦ öffido
potius , quam quouís maleficio beneuolentiam ac ocíum conferuatc Quod fi abnuí
tis,etfi nos tcdec.hucüfque tarnen uobís occurrimus.utadunumomnes morí,quám
adulterinum,quem adducitís regem , perpeti mah'mus. Haecubi Polonorum Ru*
tenorumep príncipes accepere,ultro fententíam mutanmt.feralfo fubdutfos euçfti*
gio cognouere : pra? belli ¿níquitate, ex ipfis neminem aduerfus Vngaros pugnatu*
„ rum rcfpondent. Se male perfuafos ingenue confitentur: ¿Vquandonondum manu
confertum eft, fat ad reiîpifcendum eûe t emporis.Promdr ne hoípítalítatis ÔC ueteris
aimcideiurauiolareuideàntur,polliceri fepoftero dieiniuftam miHtiam deferturos.
Duces promiiTa prarftitére. nam folutis caftris , in patriam quifquerediéYe. Populi
tantum cum Boricho,& uutgaris multitudo remanfît, quando íníuftam Boricho no
tam caîteri abominabantur . Poloníigitur8¿Rutheni,quícum ipfo remanferant,
tran fmiflo amne ad pugnam prouoeati, Boricho duce,in ripa prxlium cum Vngaro
conferuere.Bela,quamuis caecus,prudentifsime tarnen duebm aciem inftruxerat,in
utro cç cornu ualidifsimum cataphraftorum equitatum collocarac,ut fagittariorum
ac uelitum impetum facile fuftineret : quin Sc alas duas adiecerat uexillatíonum,quú
10 bus gregariam multitudinem complecîeretur.In feruentifsimo praclio oeclufa qua?'
dam Polonorum auxilia , maxima exparte eccidere . Ruteni animo confternatí , qui
quadracoagmineiamdudumpertinarífsime di micabant, inclínate acie tergauertc
re.Iaftabant a tergo Vngari, acinfignicaede faeuiebant, ad internecionem ca?dercho
ftem pergunt.Sanguinis ergo tantum haufere,ut pauci cum Boricho euaferint : quia
fufí ÔC fugad in rultícorum manus íncídentes,í mmaníter trucídati funt.Ex his qui in
hoc praclío fepulchregefíere,Mícían, Gaaban & Bathorapraedicant:quí praeter cae
forum multítudínem,maximum captíuorum numerum retulere,thoraces , cactera'cjp
armahoftili cruore madcfecerant.MícfaThyodorem malorum omnium au Aorem,
Vofus Vitalem , Gaaba Graccouícnfis comitis fratrem, Bathor deníque Andream,
30 quiconiuratíonis príncipes erant, Sí patria: inímici,cap duos ante Bebe confpecTrum
adduxere.Qiiare Bela haud paru laetatus , praefeôos de regno beneméritos miríficc
lauda nit : 8¿ non modo maxima parte fpoh'orum , nerum edam pagis oppídíscp ara»
pIiTsime donauit.Mox ingentes Deo gratías egít,apud omnes aras rcmfacram fecíc,
ac fupplícationes oppídatím ex edicto celebratae.In diuae Magdalense folenníb.praev
lhimhocgeftum,dies ínter fados relatus>ac publica: falutidicatus. Hoftíum exuuíae
pafs/m tcmplorú poftibus affixac,& prarfertím facrís Magdalenas aedíbus , cuius nu-
mine fredjUictoriam clarifsímam copararant.Captíuí uictoríbus dono dad, praeter»
quam coniuratí, de quíbus íupplicíum ex lege fumptum , nam graflâtorum moreac*
trítos, rotís impofuerunc. Exhac uíAoria tantum regigloriac Se" auftoritatís accet
<И fit,ut hunc unicum uenerarentur ÔC praedícarent omnes.non Cíecum,fed circumfpc
flum,& ad regnandum díuinitus referuatú dicerent. Quaregratífsimahuic Vngari
obfequía deinde preftítere , fecerefideliter ímperata omniajfinítímí quocp,mifsis un
dicp legatis,pacê efflagítarüt.Rex exdncb's hoc bello facb'onib.íe midfsímü xquifsi
mumcp pra:buit.lufsít omnes bene acquíete uiuere, atqj edicto íúperiorüpartíum
mentíoneminhibuít.Pacato regno,Belafeinodum redegic,cumamicisfepecome£
fabatur , ÔC in multam no Лет conuiuia protrahebat. Quo fa ¿htm eft,ut Vngarico
more,ín ebrietatem incident. Quae quum uoluntaria fîtinfânia, uirtutem príftínam
admodum eneruauít.Tunc multo mero grauatum prínrípem , aulící in petendo im»
pudentifsimí adoriebantur,&pr2e crápula &temulcntíafepen6nullaímpetrabant,
j0 qua? íníquifsíma fun t habita. Exacta autem ebríetate, quaecunq? per uínum índulfc
ra t,rcfcripferat'cp,ne facile quidem recipere uel rcfcindcre fubínde poterat : unde nS
parum fimultads & infamia: íibi comparauit. Naminmaicftate regía eo cSfpedttüs
acgrauiue
X96 b^.Nr VQ'HFI'Nll-ZSZ Z'KÇA'R.
ас grauiusid ujtium iure cenfetur,quo maior üíri dígnítas habetur. Inter caetera te>
mulentia: facmera,fllud potifsim um commémorant » Pochum enim & Saulem,fa-
['ase religionunitiatos,in conuiuío exoratus.pra: ebrietatis índulgentía tradiditini-
micis:aquib.mox temeré carfiCunt.quareperpetuafug¿llauonen5caru¿t.Cacterum
.hunç omni laude dígnifsimum illa fécula cenfucre . Ex conuiuijs & ocio , quod
xaeciças confirmarat^n hydropifim incidit;quo morbo correptus,nono regní fui an-
1141. no,içmenfe undécimo, naturaenecefsitaticefsit:SalutísuerocentefimoquadragC'
fimo primo, aeldibus Februarys fupramillefimum' Corpus Albamdelatum, ubi
aquatuorliberisfuperflitibu«rHelenacpconiuge,non minus pie quam honorifice
îfepultum eft , 8c ab uniuerfa Vngaria deploratum. Régnante Bela hxc accídifle fe- >«
runt. Innocentais pontifex , Tranftyberina regione oriundus , qui fuccefsít Hono-
rio,RogeriumadfàncT:um Germanum caftrametantem,cximprouifo aggreíTus, in
fugam uerát,oppídumq? reccpit.Sed paulo poft, quü ad Galuciura Rogerium obß
„dere t,a Guilieln*a filio Çalabrig duce non modo fuperatus , uerumetiam cum cardi-
qalibus captus eft.Et mox honorifice ab eo dimúTus,reuerfus ín urbem,Anacletum
antipapam.inuenit, qui iogentipecunía,quam ex argento & omnib. bafilicís «repto
.conflarat.populumRomanum plane corruperat,&ita pontificiam audoritatem
intcççcperat,ut cum prx timoré Roma cederé coegerítJn uheriorem igítur Gallíam
fugíendo concefsit:intereaRogerium,utríufque biciliae regem appellatum, Antipa
pa in partes fuas traxit.Innocentíus apud Clarum montem facram fynodum habuit, a*
ibí Ancipapam cum feclatoribusdamnauit^Philippum Gallorú.&HenrícumBrí
tannia* regem adijt, pro íalute fidelium: 8¿ in Lotharingiamflc&ens,Lothariumá
Germanis Romanum regem electum ínuenit. Promifla ímperrj approbatione,ía-
crainentouírumadegítjUt in auxíliumHíerofolymítanorum expeditionem compa
rarct. Quare à Lothario in Lateranum reftitutus , imperatorem haud immerito Ro
ma; coronauit.Mox Pifis concilium habuit,ibi'q;iterumdamnauít Antípapam. Sed
quum Anacletum patricij quídam,Rogerrj regís auxilias freti, iterum aduerfusPon
tifiçem fufcitaiTentîLotharius e Germania reuocatus,Romamrepetrjt,Pifaniponti
ficis gratia maximam claiTem compararunt , qua Campaniam ÔC Calabriam infefta-
runt. Pontifex &Imperator,quum Rogerium terreftri maritimo'qj bello uexarent, J#
quicquid in Italia poíTederat,acceperunt : multa oppida ui capta diripuerunt,Roge>
rium in Siciliam tandem trarjeerc coegere. Raymonem Imperatoris comitem, attri-
buto ducatus ApuliaetituIo,cum aliquot GermanOrumcohortibus,prouincie Pon
tifex prarfecit.Lotharius Germaniam repctens, Veronaemoritur» In Afiauero de-
fundo Balduino, Falco Andegauienfium comes , o^illiusgenerHicrofolymarre-
gnum accepit . Turci,qui finum Períicum incolebant, multas copias in Antioche-
num agrum duxerunt:quo quum Falco irruiíTet,ca?fis tribus milibus, capta totidem
Hierofolymam retulit.Haccladcfufcitatus AlaphTurcorum princeps, Babylonijs
auxiltjsufus,EdiiramMefopotamiae urbem inuafit,quam Balduinusa Gochofredo
fratre receperát. Capta urbe^rudeliter'cp direpta, omnes Chríftíaní, qui orthodo- +e
xam fîdemabnegarenoluerunt,adunumà barbarie trucidati. Muliercs ingenua:'qj
matrona?,ín fidei noftra ludibrium,fuper diui Baptiftae aram uíola t a*. Falco in uena
tione, dumleporemfectatur, procumbente equo occubuít,Balduínus'q? filiusre-
gnum accepit . Nunc tempus poftulat , ut ad Belac caeci fucceflorem uentamus , ÔC
res Vngaricas,quantum fieri poteft,riteprofequamur.
Gtyft iu D e f V n С t О Bcla , Geyfa primigenius , qui ephebis nondum excefferat , om-
, nium principum confenfu,uotis'qj populorum ad regni faftigium effertur» Quan-
doquidempraeclarae indolis.&magnae humanitatis cfleuidebatur: immopotiusa4
Deo datum , quam ab ípfis optatum reputabant* Quare cum magno plaufu , gefti-
entifsimaq? lanicia adolefcentem , regem declarant, fauftis acclamationibusingemi 50
nant. Paulo poft Alba:, in folennibus diuae Ceciliae riWcoronant. Rerum potitus,
óptimos fibi confiliarios elegit, nihil fine ponttficum procerumep confuí to agebat:
vulw-r-'i r o¿tam
'bECADIS И. WBE% Pi ¿#
& tam follícitc regnum curare uídcbatur,ut praeter аг täte ageret.Öbferuabat fenid^
rum confilia, & mira comitate aftabilitate'q? illos oräbat ,ne fibiregno'que deeífent*
Nondurrl annum poftinítum munus egerat, ccce Alemannorum bellum erupit.Bel
Ii caufam fl u&uantifsí mam dedít Auftría,nouarum rérum femper auida . Henrícus
enim quídam,dux Auftri«e,íngenita: memor inimicitiaz ,quac Auftralibus cum Vnr
garis diutius intercefsít,quum. ad pueri manum Pannom'e régnum redacbim eíTc cef
neret,ratus id tempusadcuertendas res Vngaríaraccommodatifsimum, bellum gra
uifsimum molítur. Accedebat occafio magna auxiliorum , qüa: nunquam fibí antea
fueratíííquídem Henrici Leonis pupilli tutor erat, ad quem Saxonia ¿¿Bauaría tota
»o pertínebatiHíc Saxonum 6¿ Vmdelicorumuíribus frctus,prgtereaNorícorum,quí
eiusdírioniserant,Pannoníasaggredi non dubítabat. Quin& Córradi tertíj Ro'
maní imperatoris copia; accedebant , quem H enricus in belli focietatem adduxerat;
Etinhancexpcdítíonem Corradus duas legiones fe miíTurum receperat , utVnga<»
rum,ueterem quídem Alemannorum hoftem , с medio tolleret. Quáreantequam
regnum Henrícus ínuaderet,de oceupando Pifonío primum cogítauit, haud infeius
abillaarcefetotam Vngariam facile uexaturum.id negocrj Iuliano comíti datum*
utquacunqueartepoíTctjPífoníum oceupáret. IsRapoltum mílitem Alemannunt
dolísínftruít,5¿equitatumunit:acmandat,urbemantcillufcentem diemfub prane^
tu feftinatí itinerís adeat,portamqj occupet,&: earn edufqj retineat,donec ex infidrjs
to ípfe collocatus aduolct.Pifoniani cuftodes nil tale fuípicantes , fubornatum Rapob
tum cum comitibus excípiunt,quum nulla adhucbelli fuípicio foret: mox ex compö
fito porta ¿V turris capitur,ac índe focrjs fignum datur.Quodiibiluliartusptofpe^
(ftauít , cum ualidífsimo confeftím equitatu ad portam aduolat , mccedit'cjí deínde in
forú,& fació agmíneprodrjt.Sufcitato tumultu,omnes oppidános arma deponere;
& nihil hoftile timereiubet.Data fide,íllaríám amicítiapollícetur : mox coacTo fena*
tu aduentus fui caufam enarrat. Guitas quum ab Alemannís incolatur , his uerbís
continuo pacatur , S¿ in Germanorum redígitur obfequíum. Rumor ín Vngariam
ftatím efrunditurjPifoníuma'Germanís captum.quareuníUerfaPannOníanimiuni
perturbata eft. Secundum Pifonrj captiuitatem,Alerhannorú iubitoincurfiones fue
jo ccíTere : quibus non folum fuperíor,fed inferior quoqj Panhoníagrauífsíme uexaba
tur. Adolefcentís animus ingénita quadammagnítudinepra?ditus,haUdquaquarrt
his conftcrnatüs eft. Habito quamprímúm fenatu,periculi magnitudinem a€ patres
rcfertjfcntentías rogat,fuícípitur omniü confenfu bellum.Et quifque pontífex,nobi
lís,pra?potens'cp,armaex edicto capít. Habetur delec*tùs,ckdomèfticatim adbellum
hocappríme neceífarium uirieuocantur. Exultât fréquenti SíafFeftata militia Gey^
fa. Et tyro aduerfus imperatoria caftra prodirégeftít, non ignórans multo plus lau^
dis ¿n uíftoria, quam turpitudinis ín fuga propoíítum. Nam fiuicerit, & Caefarerrt
Germanícum fuderít,fupra aetatem feeerít:fi cciïèrit,adolefcentia ¿Vfortuna ab onv
ni dedecore uindícabir. Quum fibí a1 próceribusperículi magnitude, acröburhev
40 ftiumobrjceretur(quiaSaxones 8í Germáni,ut de Vindelicis Se" Noricís fileatur,
indómitas uires haberent ) eum reípondííTe ferunt , Se diùinum auxílium , & facros
habere milites^ ducbi aufpicrjs'q? Chríftí optimi maxímí faceré ftipedium. Quinen
tiam edidumpromulgarat,utapudomnes aras, donee belli dexter exitus extarct,
quotidie omnia facerdotum Collegia, diuínam opem implorarent : S¿ diuam ín pri'
mis Virgínem , peculíarem Vngarorum patrónam exorarent, cuius patrocinio , ex
teftamento díui regís Stephani,id regnum fuerat commendatum. Itauulgo rex ani*
mofus apparuit, itaomnesadgregaríum uíque mílitem adpugnamhortabatur, ut
exanimatifsímum quenque facile fufeítaret. Specbta adolefcentís magnanimitate,
ficca?terifeniores confirman funt,ut bellum, qúod puernonexpauít,ipfiquoque
50 minímereformídarecogerentur.Híncetiampra:fecl:os,prímípilos, tribunos, ítem
turmas Sí cohortes haud mediocris rubor íncefsit , quum Ueterani a tyrone animan
uiderctur.Motís igítur caítris,ín Auftriam iter facit. Quum regni fíníbüs appropin
quate*,
cjuaíTi-c, quídam homo Überall afpeftu , cui Hcnczel noraen erat , non parum pra: fe
ferons auaoritaus,&: Scythicae Germanicxq? linguae compos , occurrit , prope ho-
ftcs eile nunciat,eofdemcß perpaucos:quando hi , qui auxiliares copias promiferâc,
promùTum numerum non prarftiterant. proinde nûc conferendae manus tempus ef-
Ic^ntcquam alia fupplementaueniancOccafioncm hanc nulla cunctationc praeter-
rr¡ ;ttcndam1& certain adftantcmcp pro limine uí&oriam nullo modo repcllendarn.
1 !.¡ncrex aduocata concione.uirum in medium adducít,harceadem referre iubet»
Quod ubi factum eft,ipfead tempeftiuum pra?lium pra:fcctos omnes inuitat : hune
DciancTclum,cVfuturaruicl:on2enuncium eíTeafícuerat.proíndenon ultrícunñan
du m, fed impe randum,pafsím arma capi« Idípfum cceteris uifum eft, audaciadeter- to
rendum h oftem.Quare omnium confenfuin prarlíumítur.QuúGermaní nondum
limites attigiflcnt,quadratoagmine caftraín eos ultra fines mota. Quiaeùbi ihho-
ftíum confpccftu fuere,tantum utrínqj ocrj permiíTum eft,quantumínflruendeacíei
fan's erat. Vngarus duas uelitum alasín utroq? cornu produxerat , quibus cataphra
ctorum equitatusfuccedebat: in medio quadratum agmen etiam cataphraclorum
coilocarat,quodadextralxua'cß duplíci peditú aciemuniueratjpofthaccprefídíum
ualídifsimum fubftitutü. Nec minus quídem impígre Germani fein ordínes ínftru
xerantrquí a!ti fsimís equis infidentes,Gigantum inïtar plane conftíterant, Vngaris
numero fuperiores. Geyfa quamprimüm pugna: fignum dariiubeç, pari furore
titrinque concurrían*. Alemanní, non minus armis quamclamoribusckconuicrjs го
Vngaros ímpetun t,quo facílíus eorum audaciam coerceant : contra Vngari , ínter
dímicandum omnipotentis Dei,ac magna-: Matrisauxí!íummuocant,patronam
fuam íngeminant.Alemanní,quíleuisarmaturaí cquítibus parum utuntur,fedcata-
p lirado equitatu delectan tur,Beflbrum ac Scy tulorum alas, quas ante cornua pro-
duelas diximuSjftatim inclinant. Hi nanque Vngarorumagmínaprarire folent: 8C
tune uelutí oues a lupis deterrítf,ín primo congreflu terga dedcrc,antequam Vnga
rimanumconfererecapiiTent.Ethiprofpe(ftaiftorüfuga,aliquintulumprac timo-
re cciiere.inftantillij&hinc ánimos augent:quíainclínatumhoftem,acfufasalasui'
dent. At Vngaris, qui ánimos continuo* reuocarunt , pertínacifsimerefifícntibus,
m primo conrlicrunimíumdcfatigatideferbuere,dímicare multo remífsíus occœ> 3e
pcrunt.Ban eniin regís auunculus,qui callebat mores hóminum, ¿V ín medio agmi-
ne pra?fidebat,excito.fimul equitatu regio,quí ueteranorum erat, aclaborarttib. fo-
crjs mbfidebat,fa¿to máximo ímpetu in hoftes ruit,in quibus furor illedcfederat:S¿
tanta ui preclium conferit, utmultís in primo congreflu proftratis , cacteros indina-
rít.Heimcus dux Auftría-*,quí uícloriam dudum pra: manibus habere uidebatur,
concítato tríariorum agmínc, fuecurrit : prarlium atrocifsimumínftauratur.Rex ex
procerum praífeclorurn'q? confehfu,utrunqj cornu, quödadmodum nutarat.con-
tínudcófirmauítjínhofíem'cj; conuertit. Etquúhoftemadtriaríosredaclüm pro-
fpíceret,ipfequocp praefidia ultima concitauit. Quareutrobicp acerrimepugnaba-
tur,cruorpafsimcftunditur.GcrmanícumSaxonibusinclínati,abutrocp cornu,cV 40'
a rcuocatis aliscircumueniri ccepere,&abutrocp lateregrauifsime faucíarí . Vete
rana: legiones H enricí,agmenpoftmultorumcaedem terga dare coegerût:mox pa-
lantcs Alemanní aufugére. Inter fugíendum innúmera multitudo intercepta, quá;
partim ca:fa,partím capta. H enriáis cum caeteris magna ex parte uulneratis , caftriä
exutus,turpiter aufugít,&: ín Auftriam,pertaefus audacia? fuae,ferecepít. Carforura
numerum ex Alcmannís ad fep tem milia memoran t: ex Vngarís,tria milia dcíídera-
ta. I n eo bello Rapoltus Alemannus , quem per nocturnas í nfidías Pifoníum oceu-
paffc díxímus, ab Vro equíte , & Otho a Gabriele captus eft. Rex ui&oría po titus,
fpoliatis caftrishoftíum,cumuniuerfo exercítu in Vngaríam redíjt: horum exuurjs
templa dítauít. pro agédís Deo gratrjs, fupplicationes egit,&: apud omnes bafilícas 5»
regni rem díuinam operatus eft .Tantum exhac ш'Лопа fibí nomínis comparauit,
uthuneduntaxatpuerum Germanica potétíaformidareuideretur.Henrícumquo-
que tantus
DECIDIS IL LI VEZ VI aß?
que tantus mox timor incefsit , ut no modo Vngariam penitüs uexare,fed ne pagos
quidem finítimos attingercauderet. Vidtoriamhanc Vngari potiusDiuinarbeni-
gnitati,& fortunar adolefcentís,quam fibi tribuére: quando extremis u trinque uin*
bus.á tertía hora diei,ad ferum ufque tempus dimicatum affirmant : Sí fe a principio
cefsiile,deindeperatrocifsimam pertinacíam,inclinatahoftíum fortuna, uícúTecon
fitentur. Secundum hoc bellum,Pannonías(ut Annales memorant)faruafamcs in»
uafit; qua uulgdgraiTantc,maxima pars hominum eft abfumpta. Quo quidem tenv
pore,in Gallis régnante Ludouíco, tarn diuturnus acftuans'q? calor fuífle dicitur , ut
compluribus inlocis,non citra populorum terrorem & exítíum,terra conflagrarle»
to ex arftu ígitur fames illa edita, Succefsit his temporibus Corradi lmperatoris tran
fiius ,qui baud parum detrimenti Sc facris cVpropham's attulit.De quo prius aliqua
referenda cireduximus,quam ultra progrediamur: ut res ipiacognitu facilior efle
uídcarur.Scdente Lucio tertío pontífice máximo , Bernardus Claraualleníís abbas
claruit: qui ardentifsíma Chriíti chántate fuccenfus , príncipes fercomnes adiuíc
hortaturus, ut laboran ti bus in Syria & Palaeftina Chriftianis »ualidifsimis aduerfus
Saracenos copíjs fubuenirent: neue paterentur diuini fepulchri propugnatorese?
facraurbcexigi.Adperluafionemfacracmilitiaí, CorradusImperator»nationeSue'
uus,prímusnomendcdit. IntereaRogeríusrex Sicilia?, per negligentiam pontifia
cum in Italiam reuerfus,quarcunqueamiferat,omniarecuperauit . Dcíndecum ma
»o xímaclaflein Aphrícam traiecít.Libycum'cp regem ftipendíaríum fibi fecit ,atq? an.
nis plus quam triginta íllinc tributa recepit. Corradus igítur, coado íngentí Cruci*
gerorum exercítu,e Germania caftra mouít.Et praeter Danubium iter facíens,in Vn
garíam descendit: ubi fortafle,prae ueterum memoriainimicitiarum ,non peregrini
ducis , du cflru ¿V aufpicrjs i E s v Chrífti mílitantís,fed acerrimi hoítis,ulcifcendi occa
¡fionem nequáquam deferentis ,animum oftendit. Nam quamuisfaciendíper Vnga
friam itincris poteftatem á Geyfa prius líterís perhumane impetrauerat,aliquanto ta
• men infolentius,acpar erat,íter fecít.Et quum fein íacrofancbm expedítíonem perc
gre proficífeentem diccret,fub uíatici,ftí pendq'ue facri nomínele cunetis facris ardí*
bus, cocnobrjs & xenodochrj s immodicam pecuníam extorfit : quin & multa? bailli
V> ca*,acrelígíofaloca,collatam pra? timoreilli ftípcm detulere.Quod quamuis Geyfa,
cauerí'qj Pannones argre tulíflent,fan ftifsima* tarnen expedítionis gratia patientifsi
me tolerarunt : adiuuarunt muneribus & commeatibus , & nullum hofpítalitatis ac
diuinxcharitatís officium practermiferunt. Corradus autcm,perMyfiam &Mace»
doniam iter faciens , in Tbraciam Conftantinopolim contendít , ut Emmanuelís fe.
cundí Grarcorumlmpcratorísadiumento, per fretum Euxínum commode trarjee'
recibí ab Emmanuele infido male perfuafus,traie&o in Afiam exercitu , Iconiû obfe
dít,qua,utillepromiferat,commeatusomnesaConftantinopolifehabiturum efle
fpcrabat, quippe qui aliunde haberi non poterant. Qiium munitifsimam is urbem
obfediiTct : fceleratifsimus Grarcorum Imperator, utRomani principis pradiuore
+e perderet exercitu, fari пае femper gypfum immifcuit. Quare milites adulterata re fru
mentaria,pafsi'm morbo correpti,magna ex parte interiere. Itaque Corradus re infe
<fta,paulo pdftin Germaniam redire coactus eft. Atque id tantum emblumenti fua
expeditio pra:buit,qudd Balduinus Hierofolymarum rex quartus.tantum animi ex
Jmpcratoris aduentu concepit , ut Afcaloniam diu obfeflam cxperit . Quum paulo
prius Gazam,uetuftifsimä urbem, fed ab incolis deftitutam inftauraflet , fratribuscp
fTemplariis (ut aiunt) inhabitandam concefsiflet.Quin & eodem fere tempore.Tur
corum fatrapas aggredi aufus eft,qui Hierichontinos admodum opprimebät; quos
quumpraliofuperau^^quinquemiliaTurcorumcajfareferunturJnfuperNoradi*
num Damafcenorum pra-fectum , ÔC Hierofolymitanú agrum afsidud infeftantem,
5° infignicladefugauit.adDamafciufcpmoeniaperfequutus. DeCorrado haftenus»
Sed de Ludouíco Gallorum rege dicendum, qui in expedítíonem Hierofolymi'
tanamcodem tempore poftCorradumprofeAus,& per Vngariam iter facíens,mul
> . . ; В to diligenr

L
2ро <ЛЪ*Т. ЪОЖК ЪЕК. WHGAZ.
to dílígendus hofpítalítatis íuraferuauit.Eugeníum tertíum pontíficem maximum,
Pifisoriundum,Romanorum facftíonibus urbe Roma exa<£him,in Gallias conten*
dífleaíunt, partim ut fan&ífsimum patrem Bernardum uiferet, a quo facrís fuerat í>
riiriatusrpartim ut Ludouicum regem,díuínocultui deditífsimum, ad fufcípiendarrt
Palxllinx expedítíoncm hortaretur, & crucís teíTera Chrífti ducé infigníret. Quant
quumforti animo rex illeaccepiíTet,ne longa nauígarione uexaret exercitum, per
Rha-tos^indelícos S¿ Pannones,deíndeper Myfos & Macedonas 4 Conftanuno*
polim adEmmanuelemperucnit.Quo quidem tempore,quum per Vngariam trart
firet.a Geyfa honorificcntifsime acceptus eft. nam Corradum paulo polt fequutus,
ubique fancftífsimumfcpía? militia: ducem oftendit» Tanta feuerítateduxitexerci- »•
tum.ut ne mínimum quidem ruftícum la?ferit,nullum pecus abegerit,uím militi paf
fim ínhibuerit. Qua quidem continentia, cum fingularihumanitateconíuncla, íta
Vngarorum gratíam promeruit,ut á rege ac carteris optimatíbus , diebus aliquot»
& aliquáto diutíus ac par erat,fub reficiendorum corpprum prxtextu,in Vngaria
remoratus fuerít.Item aíunt, eodem tempore feítum Geyfç puerum fuííTe natum,&
facra fontis aqua Lodouíci regís teftimonio ínter Chriftíanos aflertum.Item lacro*
fan&í iure uínculijíllum a Geyfa non modo honorífico comitatu ,gratífsímo hofpi
tío^commeatibuspafsimexercitui gratuito datis:uerumetiam regrjsdoníshone
ftatum,inThrada: finíbus fuifle dímillum. Is autem quum adEmmanuelem Con*
ftantínopolím cum exercicuuenifl*et,haud aliter ас Corradusá fraudulentífsimo s#
Imperatore tracbtus eft. Nam ab íllo perfuafiis ,ut per Syria: deferta iter faceret,
tan tam iacturam, partim rerum inopia , partim locorum dífficultate fecifle dicítur,
tit Antiochía: hybernare fit coactus. At Rogerius , qui Sicilia; imperaba t , Emma»
nueli infenfus,comparata maxima daífe,Corcyram,Corinthum,Thebas, 8C Eubo ^
iam pérfido Grarco abftulít. Quin S¿ Conftantinopolím cum claíTenauigaíTet , ni
quadragínta Venetorum ñaues longas ín Adriático finu reformidaflet. Quaread
Afiatícalittora deflexit,magnarcp Chriftianis felicitad fuit. Namqj Lodouícum re-
¿em,ín Palacftínam ad fancb Simeonis portum nauígantem , Saracena dafsis forte
interceperat. Quo quum nefeío quo fato , uelud á Deo mifius , Rogerius cum fuá
clafleprarftof interuoIaiTetjpericlitantem pium'qj regem liberauít, íníperata?'cp tecti' j«
cía? omnibus Chríftianis,5¿ íaluti fuit. Мох in Syria multa occupauit,quse fine pra>
fidio relí<íta,á Vcnetis recuperata funt. Deindequum Lodouícum ad Ioppem reli>
quifietjConft antinopolim cum uniuerfa clafie properauit: ubi ípectante etiam Em
manueleab arce,fuburbiacum appendícibushoftíliterincendit. Mox arcem ador*
tus,quum expugnare non poflet,ufque eov dimicando pro ccfsít,u t ex hortis Augu*
ftalibus,propria etiam manu,poma legerit.Sed in reditu,cum Veneta claíTe parum
profpere conflixit. Corradus autem,Lodouicus &Balduinus,quum una conuenif
fentjunito confenfu Damafcum obfident,ab Arabia: quondam feruis fundatam,fi'
tam in planicie. Qua: natura foli,fterilis foret & arida,nifi aproximo tenuíqj fluuio,
fiftulís ÔC cuniculis ager irrigaretunex quo tanta feracítas,& p omorü fuauifsímoru 4«
cop¿aprofluít,utníhilinorbela:tiusiudicaueris.Obfeíramurbem perbreuiaddedi
tíonéredegííTcnt, fi aquam inhíbuíflent, quam alio facile díuertiflent.Sed cuiufdam
Aflyri) dolus intercefsít,quí Balduino quádoq? fe fidum oftenderat. Hic enim cíuiú
pecunia coínquinatus,Balduíno figní ficauit.ut alíam parte urbis obfideret,fi ea bre
uí potirí cupcret.quädo illinc murorií infirmitate facilius expugnad poterat.Quod
quum illefeciflt4nnoxifteoccupandumeiTefluuium,cVmunitionibushofti inhiben
dum, cômeatuum'q? uiam pra?cludédam cenfuít.Id ubi factum eft,itafitiacfameab'
fumptí funt,ut folutaobfidíone,Lodouicus 8c Corradus, multis amífsis,exerdtúin
»152 Europam cómínutifsímíj rcduxerínc.quodanno centefimoquinquagefîmofecun*
dofupramíllefimum accidiflelegímus. Quo quidem tempore, Eugeníus Romam $•
reucrfus.apopulo Romano honorificereceptus eft. Balduinus autem Hícrofolymi
tanusrex,deíndeiEgyptios&: Babylonios fuperauit. In quo bello qüinquebarba*
.„ " rorunf
Ъ ECRIVIS II Li Ъ EX VI. 29i
rofuni niiiia cifa funt. Sed de Lodouíco Sí Conrado ha&enus,qui per Vngari'am
ïccr,regiiante Gcyfa,feciíTc traduntur.Qua quidem in re longius aliquantó ac par ¿'
rati diuagati fiimus, ne rem memoria dignam iniquo filentio prartcriremus . Nunc
adres Vngaricas redéámus, &quae polt G ernianicum Geyfa bella géfíerit, quan^
tum ex inopia feriptorum indagare pofluhius, rite profequahiur. Bedantequamul
traprogrediamur,qu'oddeBoricho adulterino intercefsit,neqùaqua fubticehdum;
Qúum Lodouicus per Vngariam iter facerèt,a Geórgió quodani milite rex Paru
nonio: admonetur, Borichum , adulterírium Colómahni regis filium , in Galloruni
cailris eíTe,accíturh qüorundam Viigarórumcorifilrjs & precibus,fi facrofanebemi
to litix caftrís inlmuatus,Pannonías fortaffe fubíret , facile Fore utmultün Vngaria
nónignobiles,aGcyfaregead cümdéficercnt.Nécfalfusqüidem rumor erat, fiqui-»
dem in Lodouici cailris Borichus delitüerat.hóc ubi Geyíae relatum fuit, ha?c Lodó
uico repente fignificauit* In tuis ( iiiqui t ) cailris, Lodouíce¿Borichus cft ¿ qui ex a»
dulteríó genítus,rcg¿s Colomanni,maiorisohm patruimei,fefililim efíementítur:
fe ínter tüas copias in íínuauít,üt aliqüid aduerfus nie molirctur. Proinde íi mebenc
ficiotuo dignum exíftímas,Boríchum interims meianhelantemredde, ne improbó
patrocinio íugílleris : neue quód a bonorum ingenio nimisalíenum eft,&quani má
xime1 prírtcípum,pro bono malum cumulatifsímum rependere uidearè. Obrepit fas
mainter Gallíca caftra , quendam ibi Rutenum delituifíe, tit bene merenti de Gallís
to Vngaríxregí,perín(ídiasregnuinoccupct:iHumeírefp'uríum,& legitim um regem,
quibufcunqucpoteftartibus,exafturû. Ad famam continuó tumultus éxcitatur,per
Ómnía contubernia in paricídam difquiritur • Borichus his audítis, huiufee malí con*
fcius , crimen larfas maíeftatis admodum uerítus , libere Lodouicum regem adit: ad
cuius pedes proftratus,uítam fímul&ueníamexoratruttutó cumexercítuabírefiV
biliceat.impenfifsime fupplicat, ut cx Vngaria fínepericúlo éüaderet.Geyfa iam cer
tior là&us , Borichum in Lodouici caftris eile , iterum precatur , ut fiium inimicuni
adfeuín¿tumremíttat . Ad h*cc pienttfsimum Galloruni regem itarefpondiíTefe>
runt: Num hace Geyía rex ignorât, cuiufque regis optimitabernaculum,haudahV
teracrelígíofumtemplum , acpedes regís pro aris haberi oportereC" Quonamíu-»
|o rcdiuinoaut humano, huncreddere poûbrn,lîadtabernaculum,uclutadaîdem,
& ad pedes, tanquam ad altare confugítf Adha:cnunciumrcípondiíreaíunt,adul'
«erinam fobolem e república exterminandam: nulla promifcuum genus hominuni
indulgen tía profequendum : immd undíque dílígentifsime extírpandum , ne legítí-»
mi ha?redes bonis proprrjs amoueantur. Quum Ьагс ad Borichí aures peruenífíent,
reformidata itio rté , fubtracWqj Lddouicí regis equo * fubindeaufugit . Qjiod ubi
ab hípparcho , ftabulí'q? prefecto cogriitüm eft, fumpto alio equo , parí pernicítate
fubfcquitur.Qui quum Borichum aíleqüutus eflet,in primo congreflu ftatim ab eo,
dífciuo capíte, interfe<ftus eft. Нас ig'tur audacia adulterinum Vngariae regem¿
fequutoris perículum euafiíTe ferunt» Sedqualis in fratresípfefuerit, fraterna fatis
♦o ípla teftímonía plane teftantur . Almus prac caeteris mortem obtj t, Ladislaus 8¿Stc
phanus fuere fuperftites: quos ÔC paterna ÔC regia liberalítateac índulgentía , ut par
erat, profequutus eft. Hamutrunqueducem ftatuít,pro dígnitateprouétus &ue<?ti
galia magna difpofuit:íufsítuiuererhoreregio,ut paruum intereosuideretureíTédi
fcrimen.in media fsepe cócione fratres amplexabatur , üt non tam pietaté fuam often
tarct,quamfuoruminterfepríftínam crudélitate, ÔC infamiamimpíetatisabolcrct;
Poft hace Rutenorum bellum exarfit . Nam qUum rex ¿ Minosíaí Rutenoruni
pnhcípís filiam duxííTet uxorem,ex quaStephanmn&Belamtertiosaccepít,cuirí
"onnullisalrjs qui immaturamortefubreptifuht:pra:Rutenörijfa<ftioriibus hanc
pro focerö expedítionem fufeipere coactus eft. Lodomcríus ením Chunorú fretus
5« ai!xilrjs,Minoslaum regno erjeere, ÔC tyrannideni ínuadereáüíus eft. Rèx qUüm fó^
ceruma Lödomeriograuiter oppugnari aeeepiflee, exerdtuminRoxaniammifit.
Qui quüm hinc a Chunís,áRuthenis iilirieinfcftaretur,fedatö tandem bello , multis
В г amifsisj
г9г ^N7: ЯОТЯГ/ПИ К Е К. WNÇÀX
amífsís,inVngariamredrjt. Deindcháud multo pdft tempore Lodomeríus íterum
Mínoslaumadorítur, multa cius oppída uícapit,díripítcp: mox agrum uaftat,ö£
qiiíbufcunquepotdtcalamítatibus&íniuriisafficit. Iterum áfocero cfflagitaturau
xílium. Rex ne periclítantem eum defereret, comparato magno exercítu , una cum
Ladislao ac Stephano fratnbus in Rutenos contendít,ut affinis iníurias& priftú
nam leoíonum íacluram uleífccrctur. Quum hoftium fines attigífiet , Lodomerium
cum magna multítudíneoccurrentcmoffendít. Paucidiescurandíscorporibus, 8¿
renciendisequísdongoitmeredcfatigatís,datifunt. Moxpracliumínitum: quocav
fis utrinq? multís , Lodomeríus cum Chunis ÔC Rutenís pafsím fufus ÓY fuga tus eft.
Min o slau s proflígalo horte generi opera , cun&a quae amiferat fubitd recuperauít. im
Rex cum fratribus utctoria potiti, ac fuperiores iniurias ulti, ouantes in Pannoniam
rediere. Dum hcecomnia,quae diximuSjitageruntur^Rogerius rex Sicilia: diem о*
brjt, üuilielmus films regnum accepit : qui paulo poft mortepatris , Beneuen ti fub<
urbÍ3,Ceperanum ¿V Babucum oppída occupauit. Quare ab Adriano pontífice ma
ximo, &regni titulo, óYChriiuanaconfuetu dine, quando aqua &ignifibifu erat in-
terdictum , priuatus eft. Subditi quoque a praeftito iuramento abfoluti. Нас etíarn
tempeftate NoruegiaChrifti fideinitiata» Et Fridericus primus , Sueua gentena*
tussRomanum'qjímperiumfortitus,ínItaIíamuenít . Tordonem obfefiam uicae*
pit ; contendit mox Romam. Pontifex ei per internuncios conciliatus , in S и trino a^
gro ftatimoccurrit.A'quo legitimam reuerentiam exegit.coronauit mox in diuiPex за
tríbafilíca,ck'legítímum populo Romano hunc Imperatoremeffedeclarauit. Tunc
urbis confules Adriano ínfefti , 8¿ utriufcp concordiam ueriti,portas claufere.Plebs
iniuflu confulum , per pontem Traiani eruptíone fa <fla,Teuthones in Vaticano obr
feruatos,multísinterfecbs,hoftilitcr fpoliauít. Sedultiofubínde fa&a. nam exea*
ftris Imperatoris,qu¿c in pratís Neroníanís locata fuerant , fufeítato tumultu , innu*
tneramilitum manuseffluxit, qua: profligata Romana plebe,captíuosmultosabdu
xif : quos pon tí ficís precibus Imperator exoratus, continuo dimifit« Deínde quum
per urbem ad Lateranum iter uterque faceré nollet , ad Mallíanum fe contulit : mox
per pontem Lucanum,traíectoTyberi,ad Lateranum peruenít: ubi cópofitís rebus
Chnftían3erc¡publíca?,FredericusinGermaníamredi)t» Adrianus a regní procera j«
bus exoratus , Beneuentum fe contulit , ac maiorem regní partem Guilielmo abftu<
lit. Item Palaeologus quidam Gra;cus , nobilí genere natus , Emmanuelis imperato^
risnuncíus., Anconamappulít;mox Beneuentum adpontificemproperauit,data ab
Imperatore mandata detulít: in quíbus haicpotifsimacontincbantur* Emmanue-
lem,fi tres duntaxat Apulíae urbes marítima: fibí permittantur , quinqué miliapon^
do aurijítem Guilielmi ex Italia expulfioncm ofFerre Pontifici . Quae quum Guí
líelmo nunciarentur, ad pontificern repente confugiens, fe omnia qua; Ecclefia? Ro'
manae abftulerat,redditurum,adiccrurum infuper oppída nonnulla,ítem Romanos
rebelles ultrd fubacturum:demum,aurum á Grarco imperatore promííTum,accepto
legítimo temporis ínteruallo , perfoluturum pollicetur , fi pontificia auctoritate fibí +e
fití ntegrum,in utroq? Sicilia: regno libere domínari. Placuit pontifici oblata condí'
tiorfedcardinalcsauariciaducftiinterceiTere. Quare Guilielmus obrepulfamíratus,
Apulíamínuafít,cuncT:alongelatecpdeuaftans.Etprofligatis ad Brundufium Grac
corum Apulorum'q? coprjs,Apulos &Salen tinos in deditíoné accepít.Quare ponti
fex índignatus cardínalíbus , Beneuétum Guilielmum accírí íufsit:qud quum uenik
fet,pro oblata conditíone,au<ftorítatefualiberam utriufque regní poteftatem dedit.
Adriano paulo pdft ad Agríanum defuncto , Alexander tertius , patria Senenfis,
duorum ¿V uígínti cardínalium fufFragrjs.pontífexdefignatur. Contra uerdtríum
tantümfufFragvjs O&auíanus, Romanus pontifex creatur, qui Victor appellatus
eft. Orta inter utrunque contention^ Alexander imperatorem Fredericum, eo tem 5«
pore Cremam ob fidentem,mifsís internuncrj s orauit.ut fibí prçftd,prout utriufque
poftulat officium, adforet. lile reípondit,utrunque pontificem Papiam ireoporte
re,ubi
DECIDÍS //. LfBEX. VI 2<>,
re, ubi utrîuicp partís rationes lubentífsimc feaudírurum pollícerur. Quarc Alexan
der Auanüm,0<ftaujianusSegmamfccontulic.Frcdcricusmiisis duobus epifcopis,
A!cxa[idrumhortatur,utad conuentum Papia'cclcbrandum ueniret. ScdcpiTcopi
a pontífice confutad, Segniar ОЛаш'агшт uifítarunt, eum'qj PcpiamdeduKerunt»
Hunc Imperator, in conuentupapam dcclaratum,adorauit: deduxir'q? eiuscquum
ex moreper urbem . Alexander,quum ha-c omnia nouifièt.&admonujiret utrunep:
confeitimprxmiflaadmonitione, Oftauiano Sc Impcratori humana ccifuctudine
iiucrdixit, longe lateq? per Chriftianam rcmpublicam nuncios mífít, qui fuá: caufa:
iuftíciam teftarentur . Phílippi Gallorum regis monitis ¿V precibus adactus , ín
te Campaníam redrjt: deínde paulo pdft ínGalliamultcriorcm contendít: pofteaín
Peífulano Sí Ciaromonte , Imperatoris anathema.habíto conuentu , pronuncíame
Dum hare in Europa fie aguntur , mortuoapudHíerofoIymam.Balduino tertio,
Almerícus fraterin regno fuccefsít : qui cum vítgyptrjs haud multo pdft congrefius,
magnam cladem his intulit. Obfedit Alexandriam , quam Tiracunus Saladiní Tur»
corum regís pra?fe<ítus, Soldano iEgyp ti fraude fubrraxerat. Alexandrini quum
nallo pa<fto Chríftíanum íugum fubire uellent, ea tarnen conditíone fe Almeríco
commiferunt,ut ín Soldanipoteftatem fuá opera cVindufèriareducerentur. Rece»
pta ingentí pecunía,Soldano urbem Almerícus plane refiítuit . Mox intellech Sol*
daní fraude, Carras, quam nunc Carím , urbem potentífsimam , appellant , obfedit»
» Fredericusautemadtyrannídemconuerfus,dircptaTordona, Medíolanum diruít.
populum ín fex portarum tribubus diuífum,ín fenaloca, procul ab urbe, ad decimít
lapídem habitare coegit . Cremam ingentí detrimento aftecit. Quare Venetorum
confilio,Veronenfes,Patauiníac Vícentíní ínter fe fœdusiccre,ut prêter legi tímum
Imperrj tributum, nil obfequrj ultra praeftarent. Mox Imperator ifte , Acnobarbus
ex cognomento dicl:us,mífsís oratoribus, Gallorum regem orauít, ut Alexandrum
ad prxftítutum conuentum duceret:quum ípfe Viftoremfeducbirumreciperet.
ConuentusadDiuionemindi&us, ubi Franco amnís Gallos diftermínata Germa» '
nís.Quum principes ex com pofitoíliuc mira frequentía côueni'rent , Alexandcr,quí
apud Dolcnfe cœnobium Aquitania* fu bftiterat, fe earn fynodum aditurum efie ne ■
gauit:quam ípfe non indixiíTct,nc quid pontificia; poteftatí derogare uideretur >
Quarcfoluto conuentu.Frederícus in Gcrmaniamredrj t. Alexander adTuronium,
fynodum indixítaibi multa decreta promulgata.ínterea OcTrauianus Luca? mortuus
en , ¿V Guido Cremenfis in Antipapam fubrogatus : foedus cíuítatum Italia; amplifi
catum.Nam Crcmoncnfes,Bríxíani,Bergomcnfes,Medíolanenfes quocp dífsipatí,
cum Placenrinis ín eandem focictatem admit si. Alexander demum , creatís confuid
bus.qui ex ueteri amícitia d ígnitatí fuae fufrragabantur, a Romanis e Gallia Romam
rcuocaturrquodannocentefimo fexagefimoquinto fupramillcfimumaccidiflelcgí» tiíf,
mus. HarcigiturrcgnanteGcyfaacciderunt. Infupcr rjfdemfereccmporíbus, Al*
phonfum Hífpanía: regem , ab expugnatione Terra: fancbcreuerfum , diem obfjfíe
+e ferunt.CuiSandiusfilius natu maíor, in regno fucccfsitr&illi non multo pdft Fer»
dinandus frater , quem in Arabia, pro Chrifti nomine bellando , occubuifie memo»
rant.Huíc Alphonfus filius fubrogatus , regnum acccpít:quin ÔY illius quocp tempo
nbus, Crucis figura in luna publice uifa. Geyfa tandem inaducrfamualetudinem
incidit,quaíndiesingrauefcente,neínteftatusobíret,accítís amicis pontificíbus &C
optimadbus,regnum difpofuit.Stephanum tertium, grandiorem natu , regem pro»
nunciauit.Exorauít etíam proceres, ut eundem pro rege ultrd fufciperent , colerent
cVamarcnt,filios ha?redes e femifie conftituit. Caetera partim facris sedibus , partim
calamitofishominibus.acuarijsfancbfsimiscp ufibus legauit. Demum ínter libe»
rorum ac fratrum amplexus animam efflauit . Annís uiginti , menfibus tribus , &C
?• d¡cbusquíndecimrcgnairefertur,mcolumífama,Sííntegraregnipoteftate . Ob»
dormíuit autem inDomino, anno Salutís centefimo fexagefimoprimo fupra mille
fimum , prídie Calendas lumas^maximurncB fui defîderium omnibus reliquit. Cor»
В j pusAl»

i
294 ^NT. V О К Fl Kl ! %EK. Vit ÇA*.
pus Aibam datum, ас publice dcploratum : 8C inter monumentareguir^filr) retule-
rc.Ccicbracis honoriikentilsimèexequrjs,ad comitia regalia ftudia comieda funt.
Nam quarauis regeru declaratum ас legitimum habcrent, neprifcam confuetudi-
ncm abolcrciu, comitiorum diem indixcre.
Sfeptarat q,v V m dcfunclo rege Geyfa frequentifsima comitia haberelur,adduclisin medi-
"'• um,publica:cpperkctis teítamcntitabulis^mnescunclrisrufFragrjsdeclaratumapa
ere regem Stephanum tertíumcomprobant, 8¿fauftis cognominibus íngeminant:
Stephano cúnela felkitcr,cxclamant: Stephano nouoregilaus& gloria, Stephano
felix uita, ¿V continúala uí doria : Vngaria: faufta omnia , Sí felicia . Paulo pdft Ab
b¿c exmore coronant,&f facrodiuiStephaniprogenitoris diademate confirmant» te
Is regno potitus , Sc" ad regnandum haudquaquam intempeftiuus , nihil line fenatus
auch.ritate ¿V patris amicorum confilio gerit . Triennrj regnum immunitate dona/
uit,cV multa captando,' popularisaura; gratia edícla promulgauit. ociumcx" quie-
tern pro uiribus ab initio retínuit: mox focíorum & regni caufa in bella defeendít,
quxuarío gefsit euentu : nequefuorum perfidia caruit, ut fuo loco referemus. Ve
rum enímucró hac re potifs imu'm execrandi funt Vngarorum Annales, quippe qui
eth incptifsimefcripti funt(quaínreueniamdamus,quiahíftoriampotius quam ex
loquutíonem quaerimus)nonnullorum tarnen regum,uelutiStephaní gefta, cúnela
nephario filen tío pra:tereunt,qua?prarftantioresplericj? feriptores minime praeter-
mifere. Quare ut hanegrandem rerum Vngaricarum iacluram refarciamus , quid 20
cum Venetís,&EmmanueleGra?corumImperatoregeírerít,in primis referemus*
EmmanuekmcVFrederkumÄnobarbum fimul illa témpora protulere,impietate
perfidia &crudelitate pares : utpotequíbus nihil tuncfaruatyrannideuidebaturan-
tiquíus-Dum Gallia Cífalpína Frederíci reditum reformidat , 8í urbs Roma reditu
Alexandri pontificis exultat,Emmanuelin ltalos,Dalmatas ÔC Iftros multa molitur:
qua?altiufculcrepetcmus,ut apertior res ipfauideatur. Ex eo tempore, quo Veneti
afflíclis Hierofolymx rebus,Balduíno regein captiuítate demerfo,auxilía pía, duce
Dominico Michaele contulere,hoftilem Emmanuel animû Venetis oftendít , quos
haclenus fidelífsimos fibi focios femper habuerat: haud dífsímulans , collata illísau-
xilia a?gerrime tulifle. Vt Venetis obefle poffet, Stephanum tertium Vngarorum jo
rcgem,item Dalmatas,Iftros,Líburnos S¿ Anconitanos , cum Gratéis in focietatem
admifit.Stephanus ultrd fcedus intjt , ut an tiquas pro Dalmatia ínímicitía s comrno-
diusulcífceretur«Dalmatacuerd,Iftrió¿Liburnilongepropenfiusín iftafœderaco
uenere:utquamuis imperatori) S¿ Conftantínopolitaní iuris olimfuerínt,&tunc
partim Venetorum,partím Vngarorum imperio parérent,ifta tarnen rerum nouíta
te trini potentatus e ceruícíbus iuga dífeuterent: multocp licentíus, ut ante, pirática
exercèrent: quos maritímís latrocinrjs afluetos fuiík,Liuius affirmât. Quodutfací-
líus faceré pofíent,horum trium amícitías fepifsimeludificarant.QuareDominícue
1149. Maurocenus dux Venetus,anno Salutis undequinquagefimo , & undecíes céteno,
fenatus populicp Venetí iufiu , ín Iftros mare Adriatícumínfeftantes,quínquagínta 40
triremium clafiem duxít:qua Polam ,Rubinum,Parentium,Hemoniam , ÔC Huma-
gum in Venetorum perbrcuí poteftatem afleruit« Anno índe feptimo in demoran
ducis huíufce locum , Vitalis Michael fuffeclus fuerat.Quo quidem tempore Adría
nus pontifex ,Gradenfem ecelefiam , fuper carteras Veneria? , Iftriae ac Libur nía* ba
fílícas.principatum tenere pronunciauit.Id Vlrícus Aquileiae patríarcha fentíens,a>
gre tulit : ac impetratis á Stephano Vngarorú rege auxilrjs.quo cum focietatem hac
duntaxat caufa iniuerat,Gradenfe oppidum partim dolís, partim uiribus oceupare
contendit. fed fpes hominem fruftrata eíbquandoquidem immííla Venetom claíTe,
cum feptingentis partim Foroiulienfibus , partim Vngaris captus eft. Ethiomnes
hac conditione dímifsí, ut Foroíulienfes quotannís duodenos porcos ,totidem'q? pa 50
nes Venetis tributí loco penderent • Infequenti anno, Arbenfes & Liburní a Vene
tis fubadi. Per id etiam temporis Stephanus rex , fimulau cu Vúali Micha ele amici
tia,duas
•DECADI S If. ЫЪ E% VI.
ti3,duas eximía: nobilitatis Vngaríacuírgíncs.duobus íllíus ducís filijs matrimonii
loco coilocauit.Quarc paulo poli eíus arte ¿V opera factum eft.utSpalatrum, Tra-
gurium,&Sibinícum,á Véneta república deficerec. Quineríam cV ladrenfes,quí
tune Véneta? di tíoniserant, quumEcclefîaï fubiecftíonem Graden fi facbrn iniquo
animo tolerarent , inftígante etiam tune rege Stephano , Venetis rebellaru n t:qui ea
tcmpeltate ita omnes ingenrj neruos in Venetorum derrimenta intenderat,ut nil im
penfius curare uideretur. Quare Vitalis dux , cum triginta longis nauibus ad recti'
peranda quae amiferat,ín Dalmatiam contendit ÔC re infecb.repulfus recefsít. Ir,ein
Anconítani Emmanuclís Imperatoris iuíTu,ín cuius poteftatem eo tempore fe peni
re tusafíeruerat, Guífcardo Anconitano duce,cum quiñis triremíbus.excurfionibus
&latrocínrjs omnia Venetorum littoraadmoduminfeftarunt.Inquos tandem Mi'
chaelemiflus,nauali bello Guifcardum cepit,ultímo'q? fupplicíoaffecit. Captas quo
que triremes demerfit,haud incruenta uícftoriapotitus.Nam ínter ceteros caefosac
faucíos,unam tantum e potifsímis tríremim amifit, ab hofte demerfam. Stephanus
autem rex, edueftís multis ex Vngaria copfjs,non modo Dalmatian pafsim urbes mi
lite complerat ; fed ab eotractu Venetorum fineslongelate'cpuexabat.Nequidex
data occafione remitteret,quotídie quoqj per nuncios Ümmanuelem Imperatorem
follicítaba^&irritabatin Venetos.ltaqueanno íextoacíexagefimo fuperundecies
cencenum.aliam claífem in Dalmatiam Veneti,fubeodern duce, ínftaurarejcoafti
i» íünt,cuí Dominicum Maurocenum praefuiiTe ferunt. Vitalis ubi Dalmatiam appu»
lic,Iadram in primís metropolím adoritur.Quam quú terra mariqj acerríme oppu^
gnaret,urbe tandem potítur.Multis ca?fis,muros a parte maris diruit , ut rebellandí
praeriperet faculta tcm:ítem ducentos ex ordíne nobilíum ob fides abducít. Нас feuí
tía ceteri Dalmatac ufep aded perculíí funt,ut eietftís Vngarorum pra:íidrjs,que pau
lo ante' rex Stephanus ímpofuerat, ad Grsccos ÔC Emmanudem Imperatoren) ex>
templo deficerent,quorumauípicrj s ÔC imperio diu olim regí cófueuerant. Necgra
uifsíme quídem id Stephanus tulít.quádo hos Imperatoris quam Venetiditíonete
л cri malebat. Oríentalís Augufti uniuerfus Illyrící tract u s quondam fuerat: & mari
timam eius oram ídeirco Venetí fumma arFecflatione tutatí funt,partim ut Adriatící
I» maris iter ad nauígandum expeditius haberent:partím ut fub auxíliorum prartextu,
labantísGraecorurhímperrj appendices indies occuparent. Emmanuelemrex Ste*
phanus,dolorum ÔC perfidiac officinam , donis ÔC pecunrjs incendit,ut Ichthyophar
gos &pífcatores,Graecorum imperium anhelantes , a temeraria audacia coerceret,
neuepatereturnobilifsimam Romanarum coloniarumorama Venetis occupari:
qui magis captandis hominibus,quam pifcibus incumberent. Et ni profpiceretur,
pcrbreuí fore,ut(ueluti paftoribus ab initio populi Romani ) talis imperrj , ac tanta
fiat accefsio,ut príus Grecia ей Illyrico, quam Italia ÔC Pannonía hínc accipiat detrv
mentü.His Emmanuel fatincenfus,quiultrocrefcentib.Italorüreb.inuidebat,neqj
cauerís pnc ingénito liuore parcebat , quem ex reliqurjs Graecae ímprobitatis plane'
4» conflauerat,fraudemhaudmodícamcómínifcítur. Non tam publico edi(fto,quàin
data fide uulgo Venetos hortatur, utper uníuerfum Grarcorum ímperíum merci*
monías liberé contre&arent. Quod quú illi folito more facb'tarent, una cunctos die
cum nauibus ÔC mercímonijs íntcrcepit.Quod ubi Venetis fignificatum eífyta po*
pulus uniuerfus conñernatus eft,ut oratores ad ímploranda quaecunq? concederen
tur,Senatus confulto deftinaret.Inftaurarunt ánimos uígínti ñaues negociatoría?,
qua? è Graecorú maníbus ÔC infidrjs euaferant, Venetias'q? reintegra redierât. Qua*
rum reditu fie omnium anímí leuati funt, ÔC ínftaurati, ut perbreuí omnibus qui ne*
gociandí caufa aberant , reuocatis Senatus confulto.tanta ÔC tam inaudita celeritate
clafsis comparata fit,quantam ab ínclinatione imperrj Romani nufquam parí feili*
ye nationefactamacceperimus.Quando centum díebus, centenas triremes acuigínti
ñaues onerarias fabricafle memorant:quibus(ut aíunt)Iacirenfes,& Iftrí nuperríme
rccuperati,denas quoqj ñaues lorigas,Venetorum iuflu, adíecere. Нас ígitur claííe
В 4 Trague
29Ó viWT. Ъ OW Fl KU "R- Et. VN ÇAK.
Traßunumcaptu»i,&inu»co Viali Michael« direptum fcrunt ; cádcm quoqsRa-
guiïum o.ccupatu . mox in Acgcum pclagus nauigatum , incaflum obfcfla Euboia,
Chiuscapta:ubi dum Vcncti promillam abimpcratorc paccm expectant, íicua con*
(ínud pcíulcntia claiîem inuaííc , qua: Vitalem Michaclemducem uehnuitum Ve-
necias redire cocvit.Huius i editu infecía urbs uniuerfa.tam fa:ua contagíeme corro
pr a clt.ut hoc dur.taxat morbo uideretur abfumi • Dux conuocata condone , quum
adcöfolandumpopulum prodijilet,impctumox in eum faclo,uulncratuscxccfsit»
Stephanus autem Vngarorum rex, Emmanuelem ab omni pace rcuocarepcrgít,
nullamcum Venetis concordiam hunepaeifei patitur. Catenatis labonbus, & o-
perofis expcditionibus , ambitiofam urbem uexari cupit: Dalmatas dam follicitat: te
¿V clandelbnaarce, qui defecerant, ladrenfes , Tragurios,& Ragufinos á Venetoru
itudnsacfidercuocare nitttur. Dumharcitagerunrur, Frcdcricus Aenobarbus in
Icaliam reucrius,difsimulatis ínímícitijs, ¿V fubornatabenignitatc,manfuctudine ac
libcralitate,adcuntes populos excepit. Quu Guidoncm Cremonenfcm antipapam
ab Hctrufcisafpernari audiuiflct, partem copiarum per Flaminiam in Hetrunam
rmiît, cartcram Tecum in Picenum agrû duxít..Acérrima obfidíone circumucnit An«
çoncm,Einmanueliparentem,utab Imperatoris Grcciíludíjsauerterct.IntcreaMe
diolancnfcs Crcmoncniîum,Placentinorum ¿V Veronenfium auxilio urbem quam
antea muníciorem ínfiaurant.Et Laudenfis nouae urbisá Frederíco xdificata? ciues,
in bello fociali Lombardorum partibus acceflere. Emmanuel Alcxandrum, fcpti* *•
mum íam annum pon tificatus agcntcm,dimiiïa re Vcneta,quod Stephano regí mo*
lertifsimum fuerat,pcr oratores doloíís artibus tentare ccepít, ut ad redintegradum
Romanum imperium aru'mum aducrterct:quando fide ас potencia fe Frcderico Ae*
nobarbofuperiorcmciTeaffirmabat. Spcrabar,obatrociísimú interutrucp odium,
feid pontifici facile perfuafurum. Intercapopulus Romanusa Cíermanís 6V Tufcu*
lanísmagnamcladcmacccperac. Quod ubi Frcderico nunciatum elt, folutaftatím
obfídione Anconítana, ad urbem properauít: in pratis Neronis cafíralocat, Va-
ticanumadorítur: cVaccepiíTct, nifi á Pontificia cohorte repulfus eííct. Quodínv
perator aegre fercns,círcumdu<ftis coprjs,Petri bafilicam perfringere adortus.ôY ma
iori uaHania percítus, ignem ualuis ÔC te¿to fupponi iubet. Aeditui reformídato in- je
cendío,pofies patcfaciunt.ac furente admíttunt.Alexander ex Latcrano, Aenobar*
bi furorem ueritus,in próximas Frangcpanum domos, qua: Amphithcatrum ¿V di*
наг Maria: nouac ccxnobium cum palatio comple&ebantur , fe reerpit. Мох a Guú
belmoNormanno, Guuielmi filio ,& Sicilia: rege, quiexpaternoinítícuto paren*
tis loco pontíficem habebat , triremes treís cum iiigenti pecunia accepit: quíbus aut
pro rugar , au t defenfionis adminiculis uteretur. Pccuníam in Frangepanes 6V Petri
Leonis fUios,portarum'qj cuftodes plane diftribuicEt quum fe ab lmpcratorcdolis
peti intclligeret,primum Circeios, deinde Tarracinam , pdít Caietam Bcncuentü
pcrijt.Sub fugampontificispefhlentiaufque adeofacua Imperatoris exercítum in'
ccfsit,utnon modo ín proceres ¿Vmagnates,fcd longe late'cp in caueram multitude 4e
гщп ciíufadcbaccharetur. Quaredatapontificí pace, quam dudura abnuerat, pri-
md Lucam.moxTordonam Papíam'cp confugit. Deinde fociali Lombardorum bel
lo,quum nullosalios prxtcrPapíenfes,Monteferratenfes ¿VTordonenfeshabcret
aimcos,Cilalpina fere Gallía cxacíus, in Gcrmaníam redíjt:mqx Alexandria á Pon-
tiricis nomine,ina?tcrnum Fredericidcdecusa focrjspopulís ardificata. quod anno
U6i fexagcfimooctauo fupraundecíes centenum faclum clTe legimus. Dumharcita
geruntur , Stephanus rex Vngaria?, quum Emmanuelem in perfequendís Venetís
deferbuiíTe, 8c alio mentem intendifleanimaduerteret, ípfe quoque in re Dalmática
aliquantulumretcpuit.Quod etíam domeftica ¿V mccltma fraude fadumefi Dux
enim Ladislaus frater cius, ac regís Bebe caccifilíus.imperandícupidítatc tragus, ft
adoecupandam coronam anímum intendít: ratus facile fore, uteapotítus, regno
quocjf potíreturjn prímís cum fidifsimis plerifcf rem communicated fubripienda:
corona:
DECtsípIS II ¿IIBSJt Vil • ap7
foronac darrt <:onfilium ínit , mukös muneribus,officrj s quoquc quám plurímos ex
optimaribúsfibic5cílíat:fubducuntururbes,cu'entelae,populí cVcomítatusín diucr
Га ftüdia diftráhütur. Atqui poftquam fauorís 8¿ pracíídrj fatís comparatum Ladís*
laus fibí arbitratuf,fubreptouarrjsartibus lacro díademate,feuerumregem,neque
ix catc.necp uírtutc & paterna 8¿ propria , regno indecorum aífeuerat. Sufïragantur
cum plerífq? pontificíbus muid optímates:&acccfsít baud ínfrcquens popularís au
fa,qua: facili motu , u elu tí nouitatis auida , in utranqj partem fufcíta tur. Stephanus
contra rerum infolentíaperculfus, nouitati cefsit,per caftellaquardammunitífsíma
diuagatüs : ut feceflupotíus quam inflan tipertinaciaínteftinumbellum declinare!.
ib In terea Ladislaus ufurpataregni poteftate potítus,fex menfibus imperat. Sed obre^
pente fubinde morte, falutis anno feptuageíimo fecundo fupraundecies cêrum, Ca^ «7*
lendís Februarys diem obrjt . Corpus Albam inter maiorum monumentarelatum*
Nondum patruorum fatftío illa deíi erat, quumregepriñínam dignitatem poftLa'
díslai mortem recuperare ftudente, Stephanus Ladíslaí frater , Sí Belar quocp caeci
filius intercefsit. Qui rjfdem fuffragatoribusufus , tertio idus Februarias uíurpata
corona decoratus eft, Se" quiñis menfibus eapotítus. Verum rex patruorum infolen
tíam non ultrá tolerandam eíTeratusdufcítato tandem bello.refipifcentibus'qj maxú
ma ex parte optimatibus,in eum caftramouít.ln duaspartes diuifa íam Vngaria,ín^
teftinum bellum atep grauifsímum molítur. At ubi ad conferendas manus conudív
20 tumeft,tantanobiliumcladeseopra?liopatrata, ut nihil his temporibus Vngaríae
miferabiliusacciderepotuerít. Patruus tandem aWpoteuiftus,regnoexa&us:pau
lo po'ft in caftello quodam,quod Zernien appellant, Aprílís idibus diem obrjr.Sal'
uatoris anno feptuagcfîmo tertio fupra millefimum ¿V centefimum: corpus quoquc «7|
Albam relatum eft. Eodemetíamanno,rex Stephanus Geyfae filius , quarto no*
fias Mar tías uita excefíerat:ne diutíus cornuales regios,eofdem'cjj cognatos,Panno
nica Fortuna toleraret.Exequíaíhonorificentifsírna: illi períblutacrcorpus Strígonrj
conditum. Нцпс annis undecím,menfibus nouem tdiebus tribus regnafleferunt»
Ha¿cigitur de Stephano Tertio expifeati fumus:aliudde uiro quicquam,quando
tanta Scríptom inopia bellícofa femper Pannonia laborauit,inuenire nequiuimus»
5* His ctiam temporíbus, Emmanuel Conftantinopolitanus imperator,apochryfia
r/limad Alexandrum pontificem Beneuentummifit. legatíoni maximam uim pe*
cum'arum adiccít,quas antequám uerba faceret,in medium promeret. Poftlongam
orationem,í!lud tandem perorauit,Emmanuelem Grecorum fubíecb'onem potius,
quam utríufcp Ecclefia: unionem,ultrd déferre, fi corona Occidentalis imperrj,qua
Fredcrícus Acnobarbus prac nefarrjs facinoribus iure príuatuserat, redintegrato
imperiojá Romano pontífice donaretur. Res á pontífice Alexandre nonmoddad
facrofanftum cardínalium collegium.fed ad Romanum Senatum perlata.Poft ttuA
torum fententias id demum conlultum eft, Emmanueli coronam omninoabnegan<
dam,S:delatamquoq;pccuniam reeufandam: ne inexplebihsauaricixcaufa, belli
40 fempíternífemínapontífex ferere uideretur. lifdem etíam diebus Guido Cremo«-
nenfis antipapa,quem Frcdericusimperator ad Petri bafilicam,Germaníco prefidio
munitum reliquerat,mifefam animam efflauit.Cui ab imperatoria factione loanne»
Syrmicnfis abbas, ex inferiore Pannonia natus, uír pridem furtís &latrocinrjsin£u
miSjfubrogatur.De Stephano Tertio hac"tenus,nuncadBelam feftinemus. ...
■ . • -i
RERVM VNGARICARVM DECADIS (J
■1 SECVMDAE LIBER VII.
E S ID E N T E cognato bello.Sc" profligatis Ladislai partibus , redintegra^
taPannonia,qua?diuerfaftudiapriusfe<fhbatur,Belam Tertium, Ste- itU 1
phani regís fratrem, cunftis fuffragrjs eligendum expofeit': quando e fu*
períorerege filius non fupererat, maturas regno . accedebatuíri integri*
tas , ÔC iufticía,muiuta feuerítate, aegrauítate non mediocri: quod illa témpora,
íntefti'
г9в ъ4ЫТ. IBOJtFiKil %È%> VNGAK.
in teftini belli licêtiadeprauàta, nítüiu pdftuiâbâtiNairi furia jpafsím & latrocinía p»
trabantur,farinoroßfsimus quifq^ grafíabatür impune¿ & in nulla crimina feuere a-
nimadüertebatu r. Nam qui fub rege quicqüä fceleris comíferat, trásfugíebat in La*
dislaifacb'onê.&hac arre per impunitatê elabebatur. Contra uerdílli quffübLa*-
díslaorránt,c5immiflo fcelere,adregé confugiebant. Quin cVùtercp princeps ¿ non
fol um iñ medíocríbus.íéd in maxímís etiâ enminibus, ne a fuárfaftionis hominibus
deferéfetUf,cOhniuerecogebatur.I tacp poftquá Belam, maghá grauitate predítum,
exmoré ác honorificentiísíme idíbus Ianuarrjs coronarunc,moxquífqj publico e*
dicto eft admonitus honefta? uita?, ac peccandi eft ihhíbíta uillgd licencia, Poft edú
c4S,qüú fures,ficarrj S¿ latrones multi,quí diu facínoríbus occalluerât , nequáquam «•
fe abftinèrent:magna feuerítate.extremis'qj fupplícrjs mulcbtí funt, Vhd¿ tamuS fa
cínorofos metus incefsit.ut fé in pofterum nimís coercueríñt : ítem ÔC regí hínc tan*
ta au ¿tórítasjóí: gratia comparata,u t hune regem optimum foré cunAi praedícerent.
E t quum reges antehac promiícue ac immodeftius ab hominibus adiretur , aurescp
índocta:multítudiniaccommodantes>modogamilítarisiaítidío,modoloquédíin*
feitia afficerentur,nequegrauitatem pro dignitateferuarent,nequediftin<fle iudicia ,
ettunciarent: hinefactum eft, utBela primus petitionumaeprecum formulas infti'
tucrit,ex imperatorum po tificumq? тоге;& duosprecum miniftros adfducrit, qui
qflotidíanas peticiones ei fecreto1 legerent,refcripta'qj manu regia refponfa referr«.
V nde op tímus iudícíorum ¿V gratiarum mos tunc Vngaris introdudus.Poft ha?c, ao
regnum ex omni parte ftrenue tutatus , nihil à finitímis adimi permifit. Tumultúa»
ría quardami&quafi momentánea cum Polonís ¿V Boemisbellagefsít.Auftralesiiv
trâ fines со ercuit.lHud fibi animo femper erat ínfixum , quod & rratri,cV fuperiori*
busplerífquc regibus femper inha?í¡t, maritímam & nobiliorem Dalmance oram,
quam Veneti oceuparanr, occupatamqj faepius amíferant,ab Vngaris omnino oo»
cupari oportere : ñeque ullo pa&o patiendum,focíos Dalmatas ín imperíofa Vene
tfum feruítu te íacere. Sed Venetorum tune fortuna & au ¿tontas ínhibebat, quam
ex Alexandri ¿V Frederici reconciliation compararan!. Duodeuigeíímum pontifia
carus annum grauifsimus ílle pater agebat.cV a dhuc cum Imperatore ímprobo n\in<>
quam c5fentirepotuerat:necp uoluit, doñee Venetorum opera paxpoftulataa Fr¿ $o
derico data fuit. Quinetíam eo tempore, GuilielmoregiSiculo,quindecim, ScTo*
Crjs bello Lombardis.fexannisdatae funt induciac,Audtores pacís Veneri fuere í ea
Venctrjs honorificentifsime tranfa¿ta.Vbiímperator accítus,quum diui Mafcí üe>
ftíbulumatrigílTet.dimifla humeri's trabea, fupplexachumi proftratus , pontíficís
pra*íídentis pedes deofeulatus eft:mort eius dextera fubleua tus,ad oris ofeulum ad>
miíTus eft. Promulgata pace, loannes Syrmiéfis ín montis Alb ai latebras fe abdídit.
Ad haeCjEmmanuelís mors intercefsit imperatoris : quern íta Veneris ínfeftüm , fra*
tris exemplo eíTe nouerat,ut Hertrícum Dandalum, oratorem Venetum,& Iegatio>
nem conitanter agentcm, obieclo candente xneo,uiolato iure gentium , occarcarít.
IsAlexíum filium, imperrj fucceuorem reliquit: cui Agrtes,Philíppi regís GaIlo> 4«
rum filía,fpo nía erat:ei'cp Andronicum, regia proíapía oríUndum,ea conditíone tü>
torem dimifcrat,utalíquotannís Imperium pro pUero adlñiniftraret.Ítem ea tempe
ftate ínter Balduinum quartum Hierofolymai , & Saladínum Turcorum régerri
pr*ftantifsímír,grauifsirna bella gerebantur. Sed paulo poft, quum Alexáder pon*
tifex rebus humanís excefsiíTet,funec1:o Lucio Tértio.res Hiero folymítaníe ac Grç*
caí indies péíTum íre occöeperunt.Nam Androhícus, imperandí cupídítate trapus*
nauígantemlaxandíanimí gratia Alexmm in mare demerfît, ÔC tyrannidem fubuv
de occupauit.Balduinus uerd, i ngrauefcete pariter etate ас morbo,quando elepharf
tíauirum inceíTerat,Saladíni hoftis periculum,quem fa?pe fugarac,plus foííto formi
dare cceperat. Quinetíam haud multo pdft tempore,Saladinus Hierofolyfriitanum ftf
âgrum magnis coprjs ingreíTus,untum pecorum ac homínum abegít,ut magno df>
trímento Chríftianos afrecerítatem maiorem Templaríorum ceter orurn'q? mílítum .
partem
pàrtcm trütídauít>Quare auxilia affliÄis Hicrofolymacrebus.parlçgatos a pöhrifir
ce máximo poftulata:qu ç poft mortem Lucrj,Clemens pon tífex dílígentífsíme cura
uit. Nam quum per noftroru difcordias , Saladinus uires adauxiflet^poft maxim am
ChriIrianorumftragem,HierofoIyma potitun quam poft Gothfredum» reges no
ítri oéio & o&oginta anuos gloriofifsime poilederant.Audita facfauirbis captiuiia
te , feftinata eft cx hoc nimís expedido in Palïcftiuam. Itaqueiniquo témpora hxc
animo Bela rex ferebat, quae belli Venétí occafionem intereipiebant : fedexoptata
tandem aduenit.Nam quum Aureus Magifter Petrus,dux Venetus,quí Pífanos ab
Anconítanorum focietate alienauit,qui eorum auxilio freti,Veneris mare infeftum
it fané reddiderant: Iadrenfcs cogerent,ut metrópoli tarn fuum , Gradenfi patriarchs;
redderent obtemperantem : id tarn molefte hi tulere, ut prae Indignität e rei,quandö
no n folum humana , fed diuina qu oep iura , a Veneris in feruítutem aíferi confpica*
rentur, quarto rebellantes, ad Belamtertium plane deficerent. At réx auditadefe*
¿tíone.qua nihil erat antiquius,comparato magno exercitu, in Dalmatiam cocefsic.
Muniuit ualidifsimoprarfidio urbem eíus tracftus preftantífsimá, ¿xTnonnullaeius
munícipía milite соmpleuit. Exhilarati funt hac nouítate Dalmararum animí,& uní*
ucrfaPannonia geftienti quadam latida completa. Contra Venetí adprímum nun*
cium ufque adeó confternati,ut nil triftíus un quam accepíífe uíderen tur,ad Dalma*
tícum bellum,& ad exígendas totíes uíolatx fidei pcenas,tu nc patres omnes ánimos
« intendebant. Rabie íimul&uíndícbc anhélation emiferabílíter angebantur, nilcg
impenfius curabant,quám ut Iadrenfes^xpenfís cumulatífsimcpccnís,ca>teris infi* ;
delibus exemplo forent. Vnum obftabat.exhaufto nimís erario, tam cito claíTem pa
rarí non poíTe.Difficultatem hanc maxima multorum patrum ftudía fuperarút , qui
publica; potius quam pnuatx utilítatí confulen tes,coIlata pecunia , & adieftis qui*
bufdam Riualtinis belliciscjj uecngalibus , expedíendam ocyfsime claflem curaue*
runt. Qua quídem comparata,m¿ra celeritate ín Dalmatiam continuo' nauígatumí
& obfeifa ladra * ínfula: facile recepta*, fed in urbis expugnatíone, quam Bela re*
ampio prefidio & commeatíbus benemuníuerat,omnis opera eludebatunSüb mœ
nibus ex Veneris multi occubuere , quum á continente ürbem tentaíTént erumpen*
je tibus Vngaris, extempld raecu,infulas facile receperunuquía Vngarum naualí ap*
paratu parum poíTe conftabatk Aliquí tune Raguíium & Traguríum iuXta á Veno
tis detecífle opinantur : quorum opiníoní ego minus accedo . Nam cum ifta Vene*
torû praäfidrj s completa amplifsimis,ut ipía longe minora forent,ad priftinam Vim
garorum fidem redire nequiuerunt.Belaigiturmaririmam Dalmarixoramitamu*
niueratjUt omnem Venetaedafsis Operam prorfus eluferit.Dum harc ira geruntur,
tota Cliriftiana refpublica; Hiero folymitana cap ciuitate cô fternata, côuocatis prin*
cípibus,de recuperando fanftífsimo fépulchro Domini,quod in feruitutem Saracen
norum rcciderat,follicite decernit. Clemens pontifex,compofîtis caeterorum poten
tatuum difcordrjs,perbenigne Venetum Vngarumqj hortatur, ut una cum cacterÍ9
4e Saladinum,prophanum hoílem,Pala;ftína éxigant: neue priuato bello facrofanetae
ас píentífsíma: expedítíoní define , necß publica; Chriftianorum calami tatis & turpi
ti s Jinis, ob priuatas fimultates,ipfiau<ftores efleuelint. Sedati, pontificrj diplomatie
interuentu,utriufqj animi,Bela quum fine Veneta claife,qua ceteris'illi pra;polIent,
fieri non poffeintelligeret,ne hoftis Chriftiana* reípublícac & fanctífsime expedítío
nis interturbator haberetur,fuffragantë pontífice, cum Veneris duórum annOrum
inducías iniuit. Belli principes hí ruifle traduntur.'in prímis Fredericus imperator*
quiHenricumfib'um, cundís, quas in Italia comparauerat, prouincrjs &urbibus
plane prafecerat: item Philippus Galliarum,& Richard us Brítannorum reX,Otho
Belgarum dux , cum plerífque praepotentíum antíftitum appendieibus* Pifani cum
50 Venctis ex Adriático fínufolucrc.quí ante canerorum aduentum Ptolemaidaobfé
dere.á Saladino occupatam,& terra maricp grauiter oppugnare adoríütur.Fredcri>
cum Aenobarbum,qui fuftraganteBela per Vngariam , aliorum more, iter fecerat,

omni*
omnibus rebus adíutum, Thracío Bofporo in Afiam tranfmifiíTe : Philippum S¿
Corradum Meiîàna, quo conuenerant,foluí(Te fcrunt. Ríchardum grauifsima tenv
pcibteia<fratum,ín Cretam appuhfíe:& fecundum appulfum,denegato portu,uni*
uerfam mfulam fuiíTcpopuIacum.Moxín Syriam profe Лит, cum Philippe ad Pro
lemaida iunxifle caltra, quamfupcrata Saladinicla{Te,acfufohoft.e,recepere.Frede
ricû iniquiorc fato ufum,rcceptis paucifsimis Afia?oppidis,in minorem Armeniam
limine: defcendiíle temeré in fiuuium, lauandi fudoris, & fedandi acftus gratia ; ubi
ucnillei ueicenunic Lein«.!»- im«»»!— -••->•—~ , _
. . preclufis continuo uíta: meatibus,fpe fruiiratus interrjt.Haud _J multo poit,quamuis
nmr Липшиц
cum Saladino ab initio profpereptignatum fuerícdifsidentíbus tarnen principibus,
Philippus in Galliam rcuerfuseit.Richardus,quiin prouinciaremanfit,bellumfor' t»
tí animo profcquurus,tandem in fequenti anno in Bmanniam ferecepit.Poft Frede
liici Acnobarbi mortem,Henricus filius ei fufteAus, á Codcftino pontífice corona*
tur. 6V infequentiannoSolisdefedusapparuit.Saladinus,poftlongam Chriftiano*
rum uexationem ac ftragem.Damafci diem obrjt. Filfj regnum,prout pater ipfelega
uerar,inter fe diuifere.QuodSaphadinus,frater Saladini,acgre ferens,quum fein te*
ftamcntoprartermiíTum intemgeret,exacb'slíberíseius, regno potítur. Paulo poft
Henricus imperator Siciliam occupauit: &rjfdem tcmporibus in Italia lapidibus
pluífíe fcrút. Sub fidiarius ab Impcratore exercitus in Syriam mittitur:qui proximo
deinde anno.mortuo Panormi Henrico,reuertitur.QuareChriftiani, quiremanfe-
rant in Syria,auxilio deftituti, quod reliquum erat doming,prorfus amifcre. Sed ut 2#
ad Pífanos aliquantulum redeamus,quum triennio cum Venetis ardentíísíma emu
lacíoixccommílítaílentjubí in Adriaticum finumferetulere,Polam Venetacdítionís
urbcm occupant. Quod Bela rexquum acccpiilet,nemediocri quidem lanicia affè*
¿tus eít,quum pactas biennrj inducías íam exactas intellígeret:& quum ípíe terra ni*
mis poflet,quí mari quoqj Vene«os infeftareñt,accefsiflc nímium letabatur. Sed pa>
rum profpere res ipfa fuccefsitzquâdo tumultuaría clafle, Polam á Venetis propera
tum,urbs continuo capta, ¿V denudata moznibus, nePifanorum receptus ampiáis
eñe poíTet.Deinde Metonem properatú,ut cum onerarrjs hoftium nauibu s,& cum
bis qua: pra-fidio lilis ex Pola ucncrantjConfligcretur.Paucis poft díebus,quum lilis
practereuntibus á Vcnetís occurfum,pugnatum in confpectu urbís, fugato Hetru* jó
ícarum pra?fidío,onerariac duac capta: : unde pacem cum Piíanis fequutam plcríque
tradunt.Belaigítur, qui Dalmatise nimium timebat,&grauifsimis Vénetos expedí
tíonibus diítínerícupiebat,nequidin Dalmatasmolirêtur,increbefcentelanguore
grauatus , humanis rebus execísit , regní fui annouigefimotertio,menfe uno , ac die
UTideuiceno. Item fuperftítibus filrjs, Emerico & Andrea,pientifsimaq? uxore,quac
Phílíppi regís Gallia: fororfuit:dequibus in fequentíbus nonnullareferemus.Ob*
«pp dormíuit autem in Domino Calendis Marjs.Salutis anno undecenteno fupra unde
oes centum: corpus Alba:, inter monumenta regum honorifice funeratum,
tmakm nx. post BelxTertp exceflum, Emericus filius, omnium populorum optima*
tum'qj fuffragrjs patri fubrogatunquâdo cum hereditario iure, uíri probítas ÔYpru* ^
dentia,ad creandum hunc unü omnes hortabatur. Is poftquam regium munus obi/
uit, omnia patrís, quacadcoerccndosmoreS, & ¿nhibenda flagitia pertínebant,ín
ufum dilígentífsímereuocauít. Etnon modo regno gubernando,uerumetiam pro*
pugnandis focrjs , in prímis'qj Dalmatis incubuit, ne quid exregno deterere uidere*
tur. Defponfatam huic anteBelae patrís obítum Conftanriam,Aragonix regís fi*
Warn, Annales Vngarícireferant,Senatus apoftolícípermíííu, Henrico im peratorí
deinde coniugatam. Qui a' Coelcítino pontífice máximo uocatus, in Italiamuenit:
Conftantiauxorcum fequuta eft,tílium afFerens quadrimum , quem praeter opinio*
nem omnium nímísannofapepererat. IsfuítFrcdericusfecundus,acerrimus Ecdc'
ßcperfequutor.Scd Henricus,mortuoTancredo,ínfantecp Rogerío, paruohabíto *¿
negûciojutriufque Sicilia: regnum accepit.Dum ha:c íta geruntur, Veneti, qui curtí
plerifque oppidis ladram olim armferant , ne míni mam quidem reçu peranda: urbís
occafio"
DECIDIS IT. L1%ETL Vil ?0,
occaííonem temeré praneribantrfcdhuícreipotifsimuínten ti, fubaliquopnrtextu
honelbtishancfibianfamdarianhelabant. Intercefsit adharc Hierofolymitana ex-
peditio, cuius audoresBonifacium.Monferracenfem,Balduinum Flandríar, Henri/
cum'cp Pauli comités, item nonnullos Allobrogum, & Montis ferrati duces тс/
morant. Hi qutim per Germaniam 8c" Pannonias exercitus dudare nollent, quas
ea tempeftate admodum fluctuare íncellcxeranc,¿nfocíctatcmexoratos Venetos ad*
mifere:ut eorum claíTe freti, tutius Sí facílius in prouinciam peruéerint. Qu um Ve/
necias conueniiTent,abfumptamaiori ex parte uiatici pecunia , a Vcnetis alíam mu/
tuati, 8¿ob earn rem íllís nímís obnoxrj, maxima fubínde líberalitateafficiuiuur.
w Quando non folum cam, quam gratuito1 datam intclligí uolunt,fed maíorisilli ípcm
po!lícentur,li in caftíganda Iítxia,Óc" ladra infida , quae Venetum fa:pc im perium de/
trccbrint,'alíquantífpcr fibi adíuméto eíTe uellent. Ad harc ílli,quando Venettjs ob'
an acos fere fe eiíe reputabant, hac uicti munificentiamon modo aíiquam opem , fed
ut grati uiderentur, extremas uires pollíccntur. lubent fexaginta fibi continuo1 tríre
mes expedíri,quibus fuos milites imponant. Quod ubi á Veneris factum cftjiis tot
oncraricC ñau es, & diuerfa funt adiedla nauigía , ut cum ducentarum ¿V quadraginta
nauíum claflelftriam ó¿ Dalmatiamadorirentur.Qudubí peruentum cft,in primís
Tergelb'ní , alrj'cp eius líttorís accolç,qui mare pirática ínfeftabant,metu perculfi,ad
impecrandam pacem occurrút:quí pacto tributo, cum paecueníam conlequuntur.
10 Pacata lftria.repentc ladram,qux ad Belam olim defeccrat,clafsis admota,Gallo mí
lite completa. HancEmcricusrex Vngarix, ex paterno ínftítuto, fortífsimo pra*fi/
dio, omní'cp munitíone inftruxrrat:quac á Véneta clafle círcumuenta,S¿ ea,quám an
tea audita fuerít,longe'maiorc,nequaquam,propugnatore Vngaro,tunc animo con
fternatur.Audacterobífot,cVpraTidiariofa*pccum agmíne oppídani portis cruni'
punt:occurrunt undíqj innúmera hoftiumagmina, multumutrinquefanguinis efr
fundítur. Nunquam prarlium fine maxima ca'dediremptum,nil e tormentorum 5¿
machinarumgencreutríqueprartermíttcre, quxad oppugnandam & propugnan/
dam urbem facerent. Atrocí quocp pertinacia dímícarc;hís omníno certum cfie,tuc/
ri urbem:c5tráillís,recipere,autín obfidíoneadinternccioncm permanere. Muicís
je menfibus ladra oppugnatur , 6¿ nunc mari,nñc terrameqj noctu, neep interdiu ulla
quíes.ímmd ne refpiratio quidem mínima datur.Sed a continente omnís eludítur o->
pcra,quando non folum a propugnaculís& muro pugnare , fedpromoenibus, 6¿
quandocplatiuSjínclinatís hoftibus,dimicarepergunt.Sxpecaftra, quarin cocinen/
tclocararit, ab oppídanisck Vngarisadaucta audacia íta oppugnatafunt, ut intra
uallumpleriquetranfilierínt : quin Side amouendis ftatíuis nonnunquam cogita/
tum.Quum Írritos acontínente labores, pre afsíduís Vngaroríí eruptionibus, Ve/
netí fore confpicarentur, a mari extremis um bu s ínfeftare ftatuunt , a mari propius
onerariiscx: altis nauibuscircumuallant, acueluti caftellorum circumfeptu occlu*
dunt,admoucnt tormentafulphurea, ck"omníaídgenus,cV fine temporis íntercape/
40 dine.Hínc moenía quafíant,quandocp etíam caftella nauibus impofita tam propeur
bem admouebantjUt iaculis,& farpe cominus dimícarent.Vexata diu ciuitas, a mari
iamlabefaíftarí coeperat,cVitaanimis excederé, utíamdudum hachofbpateretadí»
tus.Vngarí afsíduo bello partim abfumpti, partim qui fupererant defatigaci,ui&o
riam Véneto haudíncruentam relinquere decernunt. Ciuesafsiduçdefectionisau/
ctorcsjdefperatis rebus ас uenía , ad extremum dilabuntur,8¿ exilium ultrd fibi per/
petuum optant.lnftant eo uchementíus ad harc Veneti, quando nutantem dudum
forcunam urbis,oV ruínam íntermínanté íntellígunt. Vnoari , quum ciuítatem claiv
deflínc ab optimatibus deftitui fentircnt,quamuisad cxcremaufque pugnairent,ta/
men ubi holtem frequentifsimum iamillacmocnia tenere confpicantur, multisde-
50 mum cells, á concinentís porta facto agm¿nc,in oppídula qua?dam proxímís monti
busimpofica ferecipiunt. Veneti ínterea amplifsímo focíorum auxilio, ladra po/
tiuntur.Primo aditu,ex omni artateac fexu multos trucídant,dcíndefatíatis carde а/

С nurtís,
5ог сЛ^ГГ. VWNFlVtlt КБ*. WgA%.
nimis^uroriIkdcfidit.quodcoceleriusopiiiionefa<flum,quianouitatisauAorcsirt
urbe non ínucncrc.In сачегат mulritudincm plane innocentem fa>uire,necj5 Henri
со üandalo ducí, neep focr)s,meliorecaufacommiIitantíbusuifum eft,quoru ope
ra^ a-faniens omnis furor inhibítus. Quare Venetidemum ladra potiuiuur, & ft>
uienre hyeme,capta:urbis amoreapud Iadram hybernant.Vngari ladra iam exacb',
in próxima fe oppidarecepcrc. Dumín Dalmatiatotpopulorum hybernat exercé
tus,ecce puer Alexius, lfachifïlius,qui patruí fceleratas manus cftugerat.aduenít,
fupplexcp á Gallis ducibus ac Veneris opcmimplorat.Memorabílium profcAo re
rum caufa,ab enarratíone noftra diftrahimur:fedut res cognítu facilior uídeatur,ali
quancoalríufculcrepetemus. Pra?fuerat his temporíbus Gracorum imperio Ifa- «•
chus,qui prater fupcríorum ímperatorum mores, Chriftianorum amantifsímus,
Gallis&Germanísgranfsímumfemper hofpítium exhibuerat. Alexius huic frater
erar: cuitanrumindulferat, utpra-terímpern nomennüfibíreferuarit. Quínctiam
fratrcm,quítcmerirare fuá in Barbarorum poteftatemíncíderat.ingentí pecunia re-
demerat. At ille ingratifsímus,omnís ímpictatis compos, ÔV cacaimperandí cupídi*
tatctracT:us,irachumexcxcat,dolocaptum,cxca'catumqjnauicula?imponit' Non*
dum hoc faceré fatíatus,Alexíumfratrísnlíum, qui nondum duodecímú annum
exceflêrat,eodem quoqj fupplício afheere ftudet.Pra:coci nepos Alexius prudentía
fretus,cVpatcrnís obtemperantifsímus amícís,qui fugaquarendamfalutcmfuade'
banr,ad by bernantes in Dalmatico Gnu Vénetos S¿ Gallos uenit : pro liberando pa- »•
tre opem fupplex petit, ímplorat'q?,cV ca quidem conditíone,uelutí Gallí Veneti'cp
iuílerant.u t Gracam ín primís Ecclefiam Romana: fubrjceret : Sí pro damnís , qua;
Em manuel olím Im perator Vcnetís & Gallis intulerat.quindecíes mille auri pondo
exfoluerctjfatisfaceret pro naulo Venctís,oVhisdemüconditionibuspoftulata con
lcqucreturauxilia.Quibus compofitís,in Alexí) auxilíum cum maxima dafiènaiu»
gatumeft.Intcrca Iadrcnfes optimates, quiultroin cxíliumfe perpetuum aflerue-»
rant, Emerici regís opibus fretí, Adriaticum ufep adeo'pelagus ínfeftabant, ut non
cxtin(ftum capta ladra,fedredintegratü bellum uíderctur. Quare poftquam in Gra:
ciam nauigatum cH,Alcxrj refhtuendí oratía,alía quocj? Venetorum clafsís,addomi
tandos Iadrcnfes cxules,qui longe latecp,& in Venetos quam crudelífsímam piratic je
cam exercebant, decreta eft. RaynerioDandalo, Henrici filio duce, ladren fes hie*
xules domítí. Accepít ex his liberos obfides : quíbus acceptis , patres exules ín patrí'
am reduxit , hac inter u trofque pacta coditíone,ut pratorem urbís,quem Comitem
nunc appellant, ÔV metropolitam , qui Gradeníí patriarcharparêret, Jadrenfes a Ve*
netís acciperent,ítcmquotannis ter mille cuniculorumpelliculas tributí loco his ex-
penderent. Dum hare in Dalmatíageruntur, Veneti Galli'q? Byzantium applü
euere, quam magno labore expugnarunt. Imperator Alexius paulo ante dcfperatis
rebus,intempefta no&e clàm aufugít.PatefacTa Imperatoris fuga,Ifachus e uínculís
exoluítur,ín medíum'qj producítur.Alexius eius filius, patefaftís portís , cu magno
plaufuinurbemexcípitur:&unacumpatre,congratulantepopulo,Imperatorcon-' 4*
falutatur.Demum portuarios Gra-corum motus,&míferabile fatum Alexrj, Galli
ac Veneti Bysantíoiterumpotití, Balduinum Gracorum Imperatorem , & Tho*
mam Maurocenum antiftítem créant. Quarta pars captorum oppídorum Venetís
afsignata,quar cum infulis Aegeí maris Cretam & Euboíam continebat. Sed de his
hac~tcnus:ín quibus hiftoria digniras fortafTe plus aquo nos diuerfariiufsit.adrem
igítur noftrâ redeamus. Et in primís deEmerici matre, 8í fraterno bello nonnulla,
ab Vn garícís Annalibus pratermiíTa,referamus. BelaTertius,fororéPhilíppíre-
gis Galliauxorcm duxít: ex qua Emerícum , de quo agímus , regem , quem alíqui.
perfyncopen Henrícumappellant,& Andreamgenuít.Maríequoq? fororífia fuit,
qua: Ríchardí Britannia: regís ex matre foror erat , Henrícum'que Hierofolymita- ?•
пит regem pepercrat. Quare Emerici regís mater,Hcnricimaterterafuít,qm in Pa*
tólínaregnauit.HxcígíturpoftBela-mortem.acinitum Emerici regnum.prarní^
■" - - -' mío
DECAEIS Ù LîVÊk V li Щ
тю diurne cnâritatisardore, antéquam Uihexcederet,Dömini fepulchfumùifere
ticcrcuit.FrCquentifsihium nobiííüm Vngárdrüm fibi cohiítatüm delegít , quo iñ*
ftru&a honèftius in fan Да peregririatione üerfaretur.Succendebat ad iter i nepótíé
defiderium, i^Ui Hierofölyrriis imperaban fifd praeter opirtíorterri üoto früftrataeft,
Quandoqui'dcm quu Ptdlemaída appuliiïH, paulo poll ítifteris langudfС confecb;
dícmobiitJriruperirieádéiTiürb¿,inc5mircfatíonisaccefsíóncm, cafusáliüs ínter-
tefsit.namijfdem quöcp diebus,Henricusciusnepos,Hierofolymitanuäfex,quurri
j'n altifsímo regía: triclínío,ad feneftras , áulico cuidam innixus recliriaretür, iniprtí-'
uífo prxcípítio Correptus interrjt. Quarc Mária, qua: late in Campania dominabá>
«o tur,fororís ac Hlrj morte c5fecta,paucis pdft dièbus prg dolore mofitur.Cui Theo;
baldusfiiíüs,nobilífsimgindolís adolefcens,indomínatuCámpartofuccefsi£.Aüdi'¿
to matrís Sí confobrinicafu, fegem Vngaria? maxímus mccrdrincéisit,quüm pieii-
tifsímam parentem peregre defuilcbim , Sí honeftifsimuni fratreiri inteuipeítiuá
hiorte Afiatíco regnodefraüdatumreputaret.HonorificenuTsimautficß iultá,norf
modo ab Emericoírt Panndnía , uerurrietíam á Philippo&Ríchardoregibüs', iri
Gallia Sí Brítanníaperfolutafunt. Hazcígítürhístemporibus accídiiTecOmmcrrio-
railt.Nam multo pdft intcü ímperíum(ut Vngarkam rite híftdríam profcquamur)
frátérrm bellum in regía exorturn aíunt.Nam qutimEmefícusmaíornatu,régrium¿
utparerat,obr)ffet,iniquoid Andreas frater animo túlííTe díciturí quíppequíani'
jo miimgnítudinepra?ditus,maximaqua:cp anhelabat, ratusadimperaridu fe ptítíus
tjuám parendum efle natum.PrimígénitUr£ quandoep iura cxecrabatur,qU g fegtiari
di fibí pdteftatem aderiiiiTent. Addebat dolorem Ladíslaus,e fratre nepos,cuíus grá
tía non modo regní.fed ducatus quo q; pútíurídi fpes omnis adímebátur: itacp fací-,
riorofa dolorem audacia amouere ftatuit. Quum nímis populáris Sí perhumanus ef
fet.quúm amias prímum,dcínde cum plcrífqúe dptímatíbus , quorum mira arte àc
dfneíd gratiam prdmeruerat,coníílíum ínit. Subducít multorum clam pdpulorurW
h1entcs^iatripröuiriliruadetrahit,damnateiusigriauiam,cVinpöpulörunl írtüidí>
áiri omni arte compellít;Ndnfolum patrocinio Sí fauofe, uerumctíam donis 8íht¿
gitionibus , e nobilium Sí prarpoterttum ordine quenque circumuenít, ut in fufha-
jo gium fuá: dignitatis ínauclorare uídeatur. Comparatisigíturmultorú populoruiri
opcimatum'qj fauoribus, quarido libere acaperte' rem aggrediéndam cenfuit , frarrí
bellum índicitn'nftrucbs in medium acíes educít,& Marte üindiceregnumoccLipa>
rccontendit.Emerícus rexfratremnecplíterií neeßmagnisinternunerjs fibícdncí-
liare poterat.Deíperata tandem concordía,quia Ahdream proceres haud paticï,uo
uarum rerum cupidi,ad ínteftinum bellum irritaban t,acic mu ítus inftrúcre cogítur.
Ad pradiítutum pugne locum uterejj conuenít,ut colfatís íígnís dímícarctmbí Eme*
ricus.ne cognatí fanguinís äuclor effet , multo gloriofîus habitu ac uerbis, quam аг'
tir¡suíciflepraídícatur.Aiuntenímregem,quumutrinqueaciesinftructa:conftítíf'
fent.depo fitis armís,& ftipatorum manü , coronam fceptrum'q? gcftantem,per me/
*° días fratrís actes íncefsiffe, talradícentem: Qúis tandem erítille, nunc agite milites;
quifacrofancto regum fanguíni rríanuni inrjecreaufit? Quis erítjquidiuiStephahí
numírteirthane dignitatem aflertüm, íaedere cupiatí Et quandö omíiis poteftasa
Deo eft.quís eft deniquc,quí fégíam maíefíatem uí alíqua fcxdareaudeíat C" qUuin fe
ipfiquocp reges,penlitatadígnitate,uel inuiti eolereacreuererí cogarttUr.Non Eme
ricus fum,non priuatus homo:fed díuí Stephaní uicaríus,pronepos Sí haeres,publí
cam perfonam gerens:quia non tam ueftra fufFragía, Sí ha?r¿di£afia iura,qüam díuí;
ac facra: huíufce cordnaí numen , me Vngaria? regem pta:ftítere. In queni igítur
míferi arma fumpííftisí ín mené, an diúiStepíiani fuccelTorem,acregcmueftfum,,
omnium ordínum fuffragí] s optatumíSí in me,qu2do homo fum^carij eftís , Sí ho
Jo micida-.fi in re^en^&StephanifuccefforemjprophaníparícídaíeftíSjOmníbus fub»
plicrjs Sí pí^cuíis obnox-ífvNon cum mortalí uobís res eff,miferí,fed cum eo cui pra:
diuína dignífate, ^prxoiöVtah^^^quid'jiccedit» Süb omnípotentís Dei tutela^
,o4 c^NT -BOKFIKJI ЛЕИ. VKÇA-R.
reges dccnint,quorum lefa Maieftas uíx populorû exitio expiari poteft. Ego quoqj
inermis mter ínfefta arma progrcdíor,quando hace corona data duínitu s, ac feeptríí
hoc quod oclio,me ínter шгепшт Iludía fan's tu tum efficiunt.Vídete,quem Inferí-
tis.-cV nein caputueftrum ac filiorum , fanclum fanguínem haurire uídeaminí , pro-
fpicíte.&confiderate.Emerico omnínofcmelmoríendumcft:quamuis,hac autalía
rnorrc,multumrcferat:hçcmihi multo gloriofior,calamirofior'qj uobis,illa mihi uo
biVcpuuloanor.Fraternaleuitatefubdufti^prophanacV: impía arma fumpfiftis: fed
temcrítatis impietatiscp notñ,dum tempus eft , falutari tempeftiua'q? pccnítétía abo
lete.Reiípifcite,qua:fo:egofumrexuefter,acpater,qui pientifsima indulgentia 8C
pateniaoblí'uionefacinoraueítradclebo.Agnofcitepatremueftrum^quamdefe^ to
ro execrabilis au daciar ueniam, lubenter accipitc: & eum retínete regem , quem dí-
uorumnumina&ueftrafuffragíadefignarunt. His diclis,omniü animiufcj? adeo'
mutâti funt,ut confeftím arma pofuerí nt,certatím quifque ueniam implorarit,ínfo-
lentifsímx pertefus audacia:, quam plerique magnates deprauatis ftudrjs confoue-
bant.Dum ad c5cordiam rcíípifcunt omnes, Andreas per cúnela caftra difquirítur,
ut parcin apudindulgentifsímum regem ueniam confequatur. Quum omnes qui
commune crimen ingenue faterenfur,íngenuam quoep gratiam inuenirêt : quum is
ínter fugíendum dclítefccndum'ue á fortífsimo milite & exploratore deprehendere
tur,parumabfuic quin primo со ngrcflu ínterficeretur. Sed pro fpeclata regís cle-
m entia,qua no foliim in fuos,fed in alios uti uídebatur, mitius ac par erat,ín Andre- té
am a cl um. Non tarn á fpeculatore, quam rege, uita donatus , ut ex indulgentia fra-
tris ímpunitatem aífequutus,meliorcm ímperandímodumaddifceret.In hocBlon-
diForoliuicnfís,pr2eftantifsimí olím hiftoricí, aefaneferiptorisde Romanalingua
optime'meriti.erroremeuídentífsimum defenderé nequeo : quíppe qui Annalium
quorundamfalíitatedeceptus,ab infecíante milite Andreamobtruncatum fcripfit,
quod a' uerítate prorfus eft alícnum:quum poft Ladislaü ex fratre nepotem, regnaf-
feapud Vngaroseuídentífsimepateat, 6¿ípfequoqíregnaíTe fateatunquaquidem
inre neícío an culpam Annalium , aneius oblíuioncmpotiusincufcm. Verumín-
doctifsímiacincurrj Annalium magna ex parte Scríptores, tot gefta cum ueritatefe.
pcdiíTentientíaprodidere.utmagnum in cnarradahiftoriapericulum quotídie fub- jo
camus.Quare eo mitíore in Scríptores noftri temporís cenfura eft u tendumaquo in
do chores, ¿V in ucftíganda uerítate neglecliores fuere, qui fallís rerum cómmctarrjs
ad deícríbendam hiftoriam porteros fufeítarunt. De Emerico alia expiícarí nequi-
uimus,quandoparumrcgnaiïedicitur. Nam quum aduerfa regem ualctudo incef-
fi(Tct,paucispoftdiebus,condito teftamento,Ladislao filio fuperftite, humana? ne-
cefsítati concefsít. Annis oclo,menfibus feptcm.cxT diebus fex regnaíTe ferunt:anno
uoo autem Salutís ducentcno fupra millefimum, calcndis'q? Decembribus deceísifle fe-
runt. Cui mite íngeníum , ¿V ne mediocris quídem animi tolerantia fuit. Corpus in
Agrienfíbafilica, quandoineoagro díemobrjt, condidere» Ragufium,quod ad
Vngarosá Venetis quondam cum ladra defccerat,r)fdem feretemporibus Venetí 40
reccpere.Nam Thomas Maurocenus , quem Conftantínopolitanum patriarcham
defignatum diximus,quum in Italíam profeclus,ab lnnoccntío Tertio pontífice ma
ximo confirmatus eíTet.dum littus Dalmatía? legensin Gra?cíam rcdfjt, cum triremi
bus quatuor ídincautú recepic:inftaurauítcp Dyrrachíum , á Grçeis Imperatoribus
deitítutum. Item HenricusBalduínifrater,quiilliín Grarcorum imperio rite fu ccef-
ferat,acuná cum Bonifacio Monteferraten fi íncohatam Adríanopolís obfidíonem
continuabat, Valachorum ínteruentu , qui Gra?corum precíbus follicítatifuerant,
neurbem excellentífsímam Latínorum manibus oceupari paterenrur,eam mox fol-
uere, ¿V ín Conftantínopolím properarc coaclus eft. Valachí ením e Romanis ori-
undi,quodeorum lingua adhuefatetur, quum ínter tamuarías Barbarorum gentes yo
fita adhuc extirpan non potuerit,ulteriorem Iftrí plagam,quamDaciacGetequon
damincoluerc, habitarúr.nam citeriorего В ulgarí, qui e'Sarmaciaprodiere, deínde
occupa-
ЪЁ,САЪ\$ U LÎ'BËt Vil до
ecci1pariint,E4fgionibus enimyôC colonrjs * aTraíano ас caeterís Rórtlanorüm îm-
peraconbus ínDacíám deducéis, Valachipromanarünt: quos PíusaFlaccoprO>
nuncíatione Germanica Vlachos díci üoluít : nos contra * che т& éoJ¡wei/> , нэм
S'®-' dic"tó8 efle cenfuímUs, quum fagíttandí artepra?polleant. Nonnulli Valachia?,
áDíocletiani filia nömen índitum cerifuére,que illorum Principí nupfiflefertunl ta*
quehi Graccorum precíbusexoratíj Adrianopolim Latinorum obfidíone libera>
runt.Scd de his ifta retuliífe fat fit»
SÈCVNDVM Emericíobítitrrij Ladislaus teftíuseius films, hseredítarioíuré ufaUui
Imperium iníuit VngarÍ2e;quemfeptimo ¿alendas Octobres rite coronatumperhí> 1 1
to bent.Poft ¿nitum munus,non pro paruo negocio habuit 4 pacare regnum nouítatis
auidifsímum:quodetíamexmofteregísaliquantulum flucbiarat. Andreae nanque
patrui conatus nondum defierant,fed breuifsima ínterfcgni occafione ínuítati fufcv
tabanturiuerumquoddiutius anhelauefat, exinfpérato obtígít. NamuíXmenfes
lex & dies quinqué Ladislaus in regno éxegerat, quum immatura mortefubreptus
diem obrjt:quod Salutísanno primo fupraduodecies centum, aCnonís Ma^saca' izöi
diíTeuolunt.Intcmpeftiuus regís obitus píe ab omnibus complöratus eft, exequias:
ab Andrea honorificentífsímse in Alba Regia celebratae,ibicp ínter monùmentare>
gum corpus honeile relatum. Iam tempus poftulat, utad Andream fecundum
ueniamus,quemuere ad imperandum natura genüiíTe uidebatur. quippe cui neqj
го animi magnitudo,neq} religio & confilium,neqj iufticia deerat:quamuis impefandt
cupiditate.quod in fratré(ut fuprá diximus)oftendit,plus aequo eftuafle uideretur.
Sediddrco regnum immodiceconcupmiiTedicitur* utaliquid feac maíoribus di>
gnum przeftare poiTet»
POST ubi Ladislaus immaturo fato furreptus eft, omnium fufFragrjshicrêx
optatur. Vixnepotiiuftaperfoluerat, quum antíftitumprocerum'qj confenfu,ac
caeterorumuotis.rexdeclaratur. Vigefimofeptimo fecundum nepotísobítum díej ШтЫ
regrjs ínfigníbus Alba: rite donatur* Mox adregni admíniftratí onem animum ín> 1
tendit,quod mukös plane anhös ргай iufticia ¿V integrítate fuapacatühabuit.Vxo>
rem duxit Gertrudem,nobili Alemartnorum geneie natam:ex qua liberos complu-
3» res tulítjín primis Belam,& Colomännüm,deiride Andream,cVElifabetham,pre ui
tac fanctímonia uníuerfae poftérítatí perpetuo celebraridam.Sed ortinem fuam ac ui
ri felicítatem Gertrudis facínus íntercepít,perpetuacp ác memorabílí nota, fe cum fa
milia fugillauít.Quod quídem fcélus antequam ex ordine referamüs,ut res ¿ognitu
facilíor habeatur,nonnulla adrjcícrida éíTc duximus.Quum cecterí Chríftíang reípu
blicae Príncipes,facram Syriae expedítíonem faepé fufcepiíTent, Vngarííc'qj ïegès in-
terea partim cum fi nitímís bella geiTerint.partim domí öciüm feruarínt,qüandoqué
a pontíficibus, & focpifsíme a caeterís eft his obiccftum , baud multum probe faceré,
qui quum eminentíorís fortunae ac dignitatis еЯеп1,тйиН uitam ocio terereri t , rent
Chriftianam periclitan confpicarentur,atque csetefis cum adnitcntibus, turn labo-
4* rantibus nullum aUxilium afferrent. Quin&hocBdacfaepiusimprobatum;qUiUt
hac fugillatione careret,fe quoq? pro Saluatore rioftro commílitatUrüm йоик.Егш
befcebat ením hauquaquam medíocrí£er,fePhílíppí Gallie, cuius fororem fibi coil>
iugarat,& Richardi Britannia: reges práétérmífiífemilitíam. Atqui liegocrjs diftra-
(ftus uarrjs,aut morte pfaeuentus,píurri uotum prgftare n5 potuit.Hanc patérni nO>
minis iacluram 8c Obligationen!, Andreas filius refarcire foluere'q* decréít: quod üt
facercc,etiam quum ducatum gerebat,mIdato fepe pontificio follicitatus eft. Quirt
& multo magis,paternís plerunqüe per noctemfe martíbus follícítarí intellexerati
tic patrem uotí nexu obftriifium exfolueret.Incidit in ea témpora Honorrj pontifica
tus.Chriftíana: falutis quam ftudíófifsimí. Qui ubi Perufiae Iniiocêtio Tertio fufte-
Jo ctus eft,nil fibí antíquíus habendum eile cenfuit, quám íabantibus Chriftiang reípü
blies in Syria rebus cxtemplo confulere.Quarene Graccorum auxilio careret,neue
íllorüm diífenfione res ipfa ínterturbaretur , efflagítanté Petrum Antifodorenfem,
С J Impera-*
Imperatprem deíígnátüm , ac lelem eius uxorem, in diuiLaurentrj asde,qua: in Uta
Tyburtmafífaeft, Augurfolidíadematecoronauit. Mox cardínalcm fuuloannem
Columnenfcm.Apoftolícar fcdis lcgatumín Graecíam acSyríam declarauit. Confer
ftím is urbe profechis , Brundufium conrendit, ubilmperatorem cumuxoreadhí'
bu ir. Mox Venera claílcomnes Dyrrachíum nauígarút,quodTlieodorusEpírota
rum dux Veneris occu parat, ас Petrus ultro feíilisredditurum fpoponderat:quod
quum obfcchíietjinutiliobfidioncfruítratuseít: bí paulo poft,quü in Theodorinv-
lidias incidiifet.ín tererrimum carcerem cóicctus cft. Cardinalis Conftantinopolim
pro Fe crus, rem Chriftianam curans,Príncipes undiquec5cítat,profpícít quai bello
íuntuíuí. liucrea Chriftiani Principes, qui piam expedítionem ultro fufeeperant, ю
cum magnis rxercítibusconueniunt. Tan ti belli Andreas ímperator declaratur,
qui in hanemilitiam Гас roían cl um'cp dclcchim primus noraen ultro detulerat. Ex
hisiiri poriísímum nominantur polt Andream, dux Auftríac, Henrícus'cp comes
Niuernenfis , ítem Gualterus Gallia: regis camcrarius, Milo Maltobíenfis, díuae
Suíanna: uieccomes. Venetorum Annales , Andream ÔC copias Véneta clafie in
Syriam delatas ferun f.íd'cp ídeirco a Venetis lubcntifsíme factû, quando Andream
uccrura: tan tu m beneficio, íusom ne Dalmatíac, quodolimerat Vngarorú,fponte'
Veneris tribuirte aíleucrant. Sed id Vngarici fubtícent Annales: autquíaíd regí
cum Venetis nunquam conuemt, haudimmeríto prartermífere, fiquidemuerarura
acgeltarumrcrum efthiftoria.Aducrfantur Vngarorum teftímonia,quíhgcamaío im
rih is accepere, commemorantíum Andream regem Pannonia profectum , Coa* »
ítantínopolím cum cxcrcítuueiuuTc:uelutiexhis,quacfubi'jcíentur,intelligipoterit:
oV per ßofporum Thracium in Afiam tranfmifiííe.Nancp legatus Pontíficius , cum
lolc, Venera clafle Conftantinopolim aducdtus , ibi copias omneis,pra:futa Crlicis
teílera íignatas.undíquecogcbat. Ñeque id fat ueriíímileuidebatur,eum folaangu*
ftifsimifretitraiectura fponte DalmatígíurírenunciaíTe,proquatantumfanguinis
fueratelrufum.Quum igitur Andreas, cuíaucloritate pontificia , fumma ChriftiV
ana; reipublíca: tradíta fuerat , Conftantinopolim appulilíet, ibí'cp Legatum apofto
íícum ínu eniíTct, dum ca?teri duces conuenircnt,aliquandiu focíosexpecbirecoa.»
cluscft. lbiquocpíntereamiferabilíscafusintercefsit,perpctuamemorianonindiV ,e
gnus,inquofortítudinem conftantiam'cj? fuam , Vngaria? regem oftendiíTeferunt.
Aiunt enim Andream peregre dudum pro fe ¿"tu rum, ut regno bene profpiceret,
Bancbanum nobili Borum oenere natum , fpc&ata: fidelitatisac fapientiar uirum,
uniuerla: Vngarier prxfecifle,regiam gubcrnandi delegafle poteftatcm,commífiíre
illiusfidei reginamjibcros & fortunas. In primis'qj admonuinre,utiufteregnirad/'
miniftrarct.nulliiniuriam fieri pateretur, cumfinitímis pacem arque feruaret, item
, Ocium cVhoncftatem commendauit. Bancbanus traditam regni fummam forti ani-
mo a<rcepit:ratusmaximam fibioftentanda; uirtutis acfideioccafionem obtigifle,
Inuídit fortuna и iro, ас facílcm propofití fucceffum íntercepít. Ecce ex Alemannia
Gertrudis regina: frater aducnit,ut fororem , uiri abfentíam a:gre ferentê confolare 40
fur.Subfcdít dies aliquot apud earn , exfuarrj s mulierêillecebris oblcAauit.Faciebat
idnon immcríró,quandoquídcm índulgétífsímam fibi Temper fuiflênouerat. Cum
regina dies ас noctes Bancbani uxor uerfabatur, mulier fpectatacpulchritudinis, ас
uenultatis eximia:, quam íncredibilís pudicitíanimíum exornabat: hums confueni^
dine Gertrudis admodum delectan ell: folita.Repente fratré matron £ amor incefsít,
ас eins multo magís pudorc quam forma pcIleftus,ufqueadeo'pcrbrcuíexarfit,ut
effliÄim illamdcperíret-Rcgínaíntelleíftofratrisardorc, pre temeraria quadáconv
miíeratíone, qux foemíneo plurímum ¿neftingenío, ei nimium indulfir. Vtrunque
non folиm in colloquium accerfi iubct,fcd ad conuiuium farpiusinuitat, cedit faepe
co!loqucntibus,&: quameunqj fub aliquo ¡ retextu honeftatis poteft patrandf Ve^ yo
nens oecafionemimparrirur. Oemum ib con hntifsimûfœmina:pudoremhaud
quaquam labefactarí feníit,ín abdito earn cubículo, introdujo fratre,relíquit : ubi
tan4e.il
•DECIDIS /Л L/2EX Vil ,07
tandem illa uiolatac pudicicia; iacturam fecit. Subticuit mifclla facinus.cV ad uirum
rcuerfa.quum prolis curanda: gratia ab eo amplcc~teretur:Quam infelix(inquir)nuc
mulicrem amplcxaris,uxorcmne,an olidammeretriculamCncmpe fi uxorem , pro*
fe&odeciperis:finfcedam meretriculam,in primisipfeprofpícito,an te coinquina*
tífsimo í«moincclbrecontendas.Violatus,Bancbane,tuus thorusefe: ¿Vquam re*
ginx uxorem commifíftí,prophano lenocinio fratriuíolandam illacommifit. Hoc
meo corpore, quamuís animus infons, me tarnen nunc nunc cxue,quod alieno po-
rius quam meo fcelereinceftatum eft. Proindeneani'micorporis'q? meiinexpiabilis
homicida eiïe uidcar , neue tua dignítas hac turpitudíne polluatur , extemplo Banc*
10 bane,qua:fo, meinterfice,ut uíolatum pudícitiac numen ulcífcare. Succenfushís
■ maritus , difsímulato dolore, uxorem confolaturlachrymantem, ас ultro iugulum
porrigentem amplexusofculatur : exorat ob coníugalem amorcm, quem non cius
culpa.fed aliena libido lxferat,fubticcatcommúnem turpitudinem,aquafegrauifsi
mo,quum tempusdabitur,excmplo utrunqueuindicaturum pollicetur.Sedatomu
lien's animo , difsímulatumfurorcmíuum domitarenonporuít:infequentidíeregú
namcumpaucisadit,ftricT:o,querniub togageílerat, gladio haudquaquam talia o*
pínanterriaggredítur,aclethalí uulncrc conrodit.Mox cruento eníeproditin public
cum,exclamans legítimo fe furore Gcrtrudim interfecifTe,quum uxorem nefando 1c
nocinio fratri impurifsimo uiolandam illa dederít.Quin & ingenuein medio tumul
to tu prorítetur, fe nulla fupplicia deprecaturum:fed poftero fedjercelá cum paucis o*
ptimatibus Conftantinopolim ad Andream íturum,ultroq'uc ibi lxfr maieftatis
iudicium fubíturum. Hisdí&ís , tumultus ipfede(idit:acísacccptis quibufdam со-
mítibus с proceribus, Conftantinopolim concinuatís ítíneribus peruenit. Inueníc
ibíregcm , quinondum Europa foluerat. Anteconfpecbim eíus ubi uenit : Adeft,
rcx,inqiiít, gubernatorregnitui,quemnefariumfortaflealii parricidam íudicarínt.
Bancbanusíufticia tua fretus, patrato facínore, non fuga im pun itatem , fed recto
confugío arquifsimi tribunalís iudicium quncrens.ad te uenit, uc fi iure fuecubuerír,
prafentancumgraue'q? fupplicium expendat.Nequealíum fibiíudicem ро^иЬ^ш'"
fi quem larfcrit; ÔC qui potius actor ÔC ultor , quam iudex elfe deberet. Sed banc mau*
jo dítam reí audaciam , inaudita fui príncípís íuiiícia pra:buit. Gertrudis , cui uxorem
ancilla:loco commifcram,intempcrantifsimofratriuiolandamtradidit. Ego legitim
mi furoris ac turpitudinís impatiens , quam morti minime prseferendam docu men*
totuodídíceram,infidiofamdominaminterfeci . Hiceft,rex,iufta? necís gladíus,
tua: coníugiscruorefocdatus. Proindeíipeccaui,utintolerabíIi me turpitudíne libe
rarem , eodem me repente gladio con fice : fed fi id iure factum cenfes , memorabilí a*
pud omnes gentes me fentcntía nuncabfoluc, ne fruftra íuftícía tua fretus,huc accefc
fiífeuidear. Tantareum conitantíarexaudíuit.utuultumcVanímúneminímum
quidcmímmutaflTcdícatur. Adhaíc: Fíducía in me tua ,Bancbane(ínquit) fat de te
bcncfpcrareiubec Si res ítaeft,utaís,inregnummox rédito, dclegatum munus pro
4o folitafidegcrítoí&quoniam fan&am hanc expedítionem nullocapitali ¿udicioi:v
■ tcrpcllaríraseft,quumredieroínVngariarn,te iudícabo. His dieftis, hominem di'
mifit,ipfe trarjeiendas copias in Afiam curauít. Po'ft ubi duces cum legato pon tifi*
cío in Syriam peruenere,copias'cp cum loanneHierofolymítano regcconíunxcrc,in
pfimisobfidenda:Damiata:confilium íneunt,qua:urbs ^gyptiuctuftífsima,Nilo*
quecontigua,olim Helíopolísdícebatur,atqueafolehuicnomcneftínditum,quciTi
íjrarcÍ4A/o//appcllauere.Rebantur enim,haudparum in rem forc.fi banc prim um иг
bem obfiderêtrqua capta.facilius Cayrum &Babyloncproxímam occuparcnt.Nori
ignorabät,feutracp urbe potitos, Saracenämoxgentem facile extirpaturos. Andrej
asImperator,omníumprincípumconfenfu adDamiacäcaftramouit,Idib.Marjs,&
Ч<> Sahmsannoduodeuigefimofupra duodecíes cetenum fortifsimo animo ciuícatcm u:8.
obfidcr.Ha:ctríplicimuro,eodemq? latericio circumuenta,deriuatoquodamNili al
uco,ín oblonga: ínfula: fpecié obducitur.Huíc quocp Pbarca turn's erat,nc q; craf- и
С 4 tudine,
tudme , neque altitudinecum illa conferenda , quam A¿ Pharon Sí Nílura quondam
fuíf]'clcoimus:fcd qua; fuburbium,aphothecasmercátorum¿ac publica horrea, api
ratís Sí prxdoníbus tutarctur. Iam urbem multís admodum acuarrj s Soldani muni
tíonibus prardítam , rcx Andreas adoritur. Cui quum duo fuburbia forét , unUm í>
pfccumAuftria:duce,altcrumCamcranus,caftericpoppugnarcincipiunt • Inpri-
m is turrim , admotis prope inachinis,quaciunt . quamuis candes utrinque indies aU>
gererur.plures ramen ex íllis quam noftris plane cardebantur ♦ expugnata prar mili'
tis robore, ducum'cp uirtute,turris Sí fuburbia : capta horrea, opulentifsimac'qj met
dum taberna?, quare miles non modo á fame uíndicatus, fed uberrime dítatuseft.
prarfídia partim carfa,partim capta:quicunque ex his in orthodoxam fidem feaíTerue to
ré,non folum uita ¿V libértate ,fcd bonis quoque,quar amiferant, donati funt. Con>
rra'ucro,quí pertinacifsime in prophanacVexecrabili opíníone perftítere , extremo
fupplicío mulcbtí.nonnullí in feruítutem aíTerti- Non parum hac prima fortuna; a-
fpiratione.Chriftianorum animí adaucli íunt. confirmaba/u etiam ánimos non mô*
do'arrident¿sui&oría?aufp¿cía,uerumetiamingentis larticia prardar: quoniamom/
nísannona,recondítarq5 mercesmilití conceflar. ita enim ad fufeítandos in bellum
milites, Andreas facíundum cíTe cenfuít . Qua quidem Imperatoris largttate faclum
eft,ut nil pugna miles duccrct antíquíus. Iam hyems media plane defluxerat,quum
inundatíonis incommodum accídit- Nilus , qui per id temporís inundare non folet,
maris inflátioneiquamEuríuxfaníafeccrat^fqueadcoVemoratusintumuitjUtnO' 20
fíracartrapenitusínundarit-quaremiferabilísimpedimcntorum arque accommea^
tuum ia<ftura facía, annona inundatione corrupta . Cui quidem malo , Impera-
tor aceito Pontificum collegío,coclítus profpiciendum,atque díuinam opem implo
randam elfecenfuít,ne fan<ftífsima coepta hocmaximo detrimento interciperentur»
Itaqj PontificumiuíTu,ieiunium publicum indicitur.Ecce exacto moxieiunío,mare
deíídit.trahquíllítas magna fuccediünfuper longe maiörem fpem ui&oric, ex impro
uifo ti 1 u í na benígnítas Chriftíanis oftetidit* Soldani caitra his longe mai ora , tenui
(dequodix¿mus)NiIialuco,quí Damiatam ambibat,a noftris dirimebanturuíx
mille pafluum interuallo,ad irttegrí Nili rípam pofita,unde Soldano arque1 inuehen-
di reuehendiqj prarfidia Sí commeatus facultas erat» Quod ubi noftfi íntellexere, nc 3e
uaná obfidione deluderentur,magna cofeftim Andream undiqj obfidendar urbís li
bido incefsit. quare ultra cítra'cp Nilumcaftra poneré deceriiit. Validifsimüagmert
ültra Niíum ad metandum c5tinuomittít:&ea quidem parte,ubi hoftíum caitra efr
fe diximus.Quod ubi per exploratores Soldanus intcllexit,reformídato Chníhano
rum impctu,relí(Ttís illico' impedimentis ¿V commeatibus,referta caitra dcferuit.Im-
pcratoridintelligcns,deferta c5tínuo'caftraoccupat:qucrerurn omnium copia com
pletaprarteropinioneminuenit. Altera deindecaftra in ulterioreripalocat,interie-
Ло'ср ponte utracj? coniungít.ut mutuo fefe contueantur auxilio , Sí urbem arctius
occludant.HincmagnaDamíatam deíperatio iubít.quar a Soldani iamdudum fuga
fumpferatinítíum.ltemCaradinus,Saladiniolimfilius,audita Soldani fuga,Chriftia +e
norum'q? fuccefíu,rerinenda? ultraHíerofolyme fpem omnem abiecit:quam ne Chri
ftianicaptam retiñere poífent, diruereconftítuit. Manus a4uiolando Saluatoris no-
ftrí fcpulchro tem plo'que contínuit rquod alrj religione numinis , pleríque inhiben-
tium Chriftíanorúcíuium gratia factum arbitrantur. Quum Hierofolymam Syrrj,
Armenrj,ií.thíopes,Georgíani,acmulti Aííarpopuli,noftrarfidei cultores,incoIe-
rent,quorum gratia Caradinum remoratum ferunt. Adharc Andreas Nilo claíTem
inuehi iubet,ne quis urbi aditus pateauitem uineas adegit,circum plura quoq? cafiel
la erigít,nullum machínarum genus prartermifTum. Iam urbs oppugnari coepta,nul
lo munitíom's genere carebat.quíbus fréta forti animo reíiflit. Pro moeníb. oppída-
ni pugnant,foífa procul hoftem prohibent, neep prelídrjs neep comeatibus per men 5»
fes aliquot diffidunt,uItro' citrocp interea pleriqj cecídere. Itacp prima arftas , hyems,
uerey fubfequutum ad Damiatam actum. Angebatur admodum Andreas , Sí mul
to m agis
. DECIDIS IL LIVETt VU 3o9
to magís Gallící proceres.militarem ad Damíatam operam hoc bellipríncípío eludí,
non dari cum Soldano pugnandí copiam , quo (fi fortuna tuliffet ) euicto , in dítíO'
пет cetera facile concederenr. Dum exercitus dimicandí libídine Chriftianus a>
ítuat,circíter Idus Iunías.cx infperato Soldanus aduenít.ducit innumeru exercícum,
ac iiuer Babylonem Se" Damíatam caftra Iocat,quacunque poteft arte munit, ас nub
lam hoftí,quamuís irritan t^pugna? copiam facit. Ad íollícitandam hoftis ignauíam,
qui nífi explórala uictoria in certamen defcenderenolebat:inuito tarnen Andreare'
gcGaüicí tantúm proceres.exíníqua etiam pugnandi condítione,cum Saraceno mi
lite pr^líum ineunt,ut alíquo dedecore aut damno,ueluti íacntabant, Soldanum a£>
ю ficcrent. Temeraríam Gallorúaudaciam loannes rex Hierofolymitanus, magis gen
tis confanguínitate,qua'm ducis officio du<ftus,fouebat. Quare Gallí ad oppugnan'
da Saraceni caftra prorupere,contínentem fe intra uallum hoftem contumelious cía
moribusírritarunt: epropugnaculís cótráprofpecbreilli,quotinfultantes hi forêt.
At quota pars hoftium a bárbaro intellecta, íícanímum auxit,ut facta protinus eru<
puone Gallos adoriretur , atque cum tato agmíne in ia&abundamgentcm irrueret,
ut pnmo fere congreflu non fol um ínclínarit,uerumeciam fuderit, cacciderít , ínter'
ccperic.Captiuorum principes, Gualtcrü regís Galliar camerarium, Milonem Man
tolicnfem , & díuaí Sufanna; uicecomitem fuíffc refifrunt. loannes autem rex , Grab»
со (utaíunt) ígni,quemfacíbus tragulis'qj Saraceni immittere confueuere, maní'
w bus Facíeq; combuftus fuiífedícitur. Gallorum exemplo rex Andreas canteros ad'
moauitjUtnonfolumcum Soldano.fedcum obíéffa urbe, pugnandi libídine abftí'
nerent . intellígebat ením urbem ñeque uí,neque inedia p olí e capí. Diuinum rex reli»
gioGfsimus auxilíuínpra;ftolabatur,utinexpugnabilípotiretururbe. Necfpe qui'
dem fuá fruftracus eft Imperator, quandoquidem cacea urbem pefiilentiainceíTerar,
Fortaiïé quinto menfe, pofiquam male á Gallispugnatumeft ,nonnulli milites pro'
ípectourbisfilentío, portas propíusacceflere, ut quid in urbefieret explorarent.
Quum altum in propugnaculís St" intra moenía filentiumíntellexíffent.fopitospri
md cuftodes,aut alia caufa abeffe arbitrantur ♦ quare pedem fenfim retulere , ut pro'
ximos afferendarum clam fcalarum focíos admonerent.Quod ubi factum eft,porta;
30 propugnacula admocisfcalisfuperant,obfiftentccpnemine cohortemunamintro'
ducunt,fecuribus ac uectibus portas frangunt, esedunt quícunqueoccurrerantSa
rácenos: illíco'q? patefacta carterís porta,exoptataurbepotiuntur,duodeuíceno ob'
lidionismenfc.Vrbemíngrefsí,quum neminem uiderentoccurrentem,infídías pri
md , dolum'qj ab hofte ftru&um fufpícantur, neminem in placéis ÔC compitis offen'
debant, fufpicíebant'ue ad fenefiras« Verum quum fora,uici, ardes ac templa cadaue
ribus ftrata forent,calamitatem haceurbis illico indteauere . quum ab initio obíídio^
nisfeptuagintahominummiliaibifuifTent.uix e moribundis Sí ualídis tríain urbe
milía со die inuenírí potuere. Andreas , indi ¿lis fupplicationibus.ex antifiítú con*
fcnfu.in prímis agendas Deo gratias dílígentífsime curauit,cuíus benignítate Sí aU'
49 xiliojfinecxdc^enuftifsimaopuletifsíma'cpciuitatepotíretur. Deíndequupreíídía
poniscVmunitionib.ubiq?impofuiiTet,tamdiuin caftris commorandumeiTecêfuic,
quoufq? exacta peiÜlentismorb*fufpicione,ccelí falubritasinftauraretur.Quamob
rem Saracenis ideirco concelîà falus, ut purgandí munus curam :jí fufeiperent. Exa'
ctapeftilentia,Mahumetibafflicam infano iumptu ardíficatam, magnas matri Ma/
ria'uírginí decreto ponu'ficum dicauit,epifcopío'que ínftítuto antiltitem praefecit,
Soldanus,ubidu(ftuauípicr}s'cp regis Vngaríae Damíatam captamcfíenouit ,folU'
tísínccnfis'cjj caftris,extemplo fein Cayrum Babylonemcprecepít. Chriftíani pri'
mo uere , fub Calendas Februarias.curato aere,urbem íngredíuntur : poftero die, a
legato pontific;'o,cum fingulari epifeoporum pompa, purifications diuae Virgin^,
î° folennía cclebrata.Pafsim per uicos,plateas & compiea,faces cereicp fúñales difpofi'
tt,ut díuar par honor uictoríae folueretur. Rex quocp «o die cu ceteris ducibus,íngen
ti cum plaufu militum,ouans urbem muectus.prefedit iblcnnibus,& ad omnes aras
5,о VOWFiW/f %E%. VïÎGAZ.
Dco crratias cgi't- Opulcntifsima âtftplifsirtîœq? urbis pradârri ingente mílítí pro di*
gnitate diftribuíc , cacera in díuinum cultum & donatiuum erogauic i Rctulit mojé
de aorörutn diuiiïonc ad principutíi concilium , qiium omhes id fore árbitrarchtur^
ut Soldano Babylonia cxá<fto,m¿Íicés qui domos fupelleccilem'q? acccpifTenc,eoderri
exemple» in eius colöritam , dato riöminCiadfcribi parefencür. kaquc fiiper deducen"
dá colonia^ re agraria,d¿cretUm fäffcum ëft. DumhacicageruncurinSyria, Pe^
trus imperator Cohrtántínopolítanus , in Thcodori Dyrrachïni tyrarini carcere
Üicrti obiit.cuius interim ímperium Ioleádim'niftrac.MoxRoberturn Petri filium,e
L¡alI¿isaccíttim,Lacini proceres ímperacoremdeclararunr.PontiiexHohorius,fup¿
rat¿9Tholofafchifmaticís,diuiDomíriic¿ opcra,cxtempld eíus órdihefn confirma^ ,0
uit.Eodem quóque tempore Fredericus Ro manorum rex deíígnacus,defun<fcO G"
thohcRomam reclnc^oY ab Honorio Auguftali corona dönacuseft. Quiquumpaü
IdanceConftanciam matrem,ímprobícacis eiusprudentifsimam moderaCricem ami
fiííet,ueluti iam remifsís habems,in oirínem lícecíam efrufus* multa in Pontificcm fia'
gitia ac detrimenta molítur. Honorius improba huíus pertinacia exacerbatüs,grauíf
limo iuucnemànathematemulctauit» Flofebat iridies in Syria refpùblica Cbrilu'á
na.Nam tantum animorum Chríftíanis ducibusaccefferac, uc Soldariü Saracenum>
que genus uníuerfum perbreuiconncerc fperarent : feciffent'q? ópinioné celcriu's,ni
Ioannís Hiero folyma regis arrogancia ínccrcefsiircc,quaemagnis aufibùs mórarhá>
liquaridiu attulit. Is enim etfi Damiacäm fuö regno í ubi) cíendam cíTe credebat , nil tá 19
men penfi habebat,quantum pontificio cardinali,ac Andrea? fanctifsima expedition
nís Impératori cribucredeberet: non omnia illisprçfentib. cVincönfultis,ex arbitrio-
fuo imperare par crat.Cuíus quidem arrogancia; , quüm á legato nonnunquarri mó>
deftíus adrrionerecur,ne Vngarorum regem cceterosq? proceres oñenderet , admo>
nítíonis impacíenSjfubpracexcu breüífsimicom'mcatus,Hierofolymam prófkifaV
tur rfeqiiuncurniulti milices homínem,nec riífl exoracusad reditum potuit adducú
Andreas interea cumrcliquis coprjs autaccmachyememDariiíatacxcgic. Subucr
Joannes in caftra redi) t. Acta Гре longior Damiata* mora , ideirco non inutilíá eft ha
bítá,quod ïngentem militum nuíricrum,opiiIencifsimaurbis captmicaíepclfcccurn¿
Genuenfis, Véneta, PifanacpcIafsisínSyríam plane conuexerar. Sub regís Hie^ }<t
rofolymiíani reditum habito concilio, placuít omnibus > in Cayrum cVBabylönerri
möuerecaftrarquodfdibusjulrjsfaccum eft.PrxterderiuatumNííialüeuirí,quo Da
miatacircumducitur,iterfaciunt.DumNilumfubeunt,impofitum abhöftepocem
offendünt: qUcmquum módico munitum prafidio conipicarecur Andreas, quam
primum oceupauic.Poftridití nacalium Petri ÔC Pauli apoftolorum , ad tertium a Bá
bylone lapídem caftra locat. Soldanus in Cayrum ÔC Babylonem ínnumeram Sara^
ceriorum multitudinem fane1 contraxerat : qua: quamuis haud cito annOná carere
pöffeuideretur , Chriftianus tarnen imperatör, qui partim Nilo , partim carris men
fi il m fere quatuor eommeatusaduexerat,multo celeriusarmis quam inedia hoftem
fuperareconfidít.Quarcutdefcendatincertamen,SoIdanumíndiesprouocat,íimu 40"
lac metum hoftis.oV pérnicicm in noftros inaudicam exeogicae : ad hac duos circiccr
menfespopulacionibuscVexcurfíoníbusiftifaríancur. Ac ille expcccacaoccafione,
praCcrlabencemNilumfub Babylone ¿V Cayro,alcioribuseciamfolitoripiscoeiv
cec:cV quum paucis pdft diebus ille opinione citius incumuificc,excemplc> defofsis U'
trinq?' ripis,inundacionem amnis in hoftium caftra deriuat. Effunditur dduurj moré
fluuiuSj&altiusaltítudinecubíti cuneta íuperat, ex quo incolerabile noftrísdetrú
mentum ínfcrtiir.iumentis non-folum pafcua, fed allata quoquepabulainhibencur,
corrumpuncur homínum cíbaríárnibíl denicp in cafírís feruarí pocuíc, quo miles crí'
duo alcrecur.Inçefsic repentéomnes exitialis ínedia,quam nifí iriiplorata pace euica<
re non poterant:reditum ínurr$átio prohibebar.quem pfx locorum ínequalícace, Se 5 »
difficultate uadorum haud irritíria defperabant. Solus per aggeres Nili patebat exí'
tus; 6V hunc hoftis tam crebiris & ualidís ufqúequaque pracfidrj s oceuparat , ut nullo
hin с
DECIDIS ¡I ЫЪЕК VU. 51t
híncmodo dcttlrbarí poíTet. Adextremas demum anguftías Chríftíaní íam reda»
<ftí,cum foedís condítíonibus pacem orare coguntur. Et quamuís inedia morí malu»
¿flent,quam turpifsimafubirefcedera: tarnen quia ingentcm ex interítu fuo calamita»
tem Chríft ana refpublica patíebatur,6V quaecunque parta fuerant , prac tanto exitio
retinen no poterantjcommunís tandem falutís rationem habuere. Mífsí ab Andrea
rege oratores, Iiis pacem condítíonibus ab hofte retulerunt:utDamíatamcumrc»
bus in earepertis Soldano reftituerent: contra ílleCrucis partem Andreícredderet:
libcrarenturutrínquecaptíuí: ChríftianiTyrum ÔC Adonem redirent, quíbus qui'
demurbíbusannos octo paxconceíTa. Epifcopium Damiatar.díua: Virginidica»
10 tum,eiufdem natalibus, barbarorum reditu,ad fpurcas prophanasq? Sarracenorum
ceremonias redaclum : quod anno uíceíímoprimo fupraduodeciescentenumaccí» uxu
díircpcrhibení.. Rebus Syríaeitacompofítis, &Damíata Soldano rcddíta,rex An»
dreas uaría fortuna ufus, & Cardínalis Columnenfis legatus Apoftolicus , ítem dux
Auftrix,ac carteri fere omnes Chnítiani principes in Europam eadem,qua íuerant,
uíarcucrfifunt. Infequentiquoqueanno Ioannésrex Hieroíblymitanus,Soldani
pace fretus,Ro mí uenít,& ab Honorio pontífice amplífsíme donatus eft.Gum Fre»
derico fecundo, graui anathemate mulctato , hoíte'quepontíficis , affinítatem íníuít:
quíppecuífiliam,quamexIoleacceperat,defpondit,atque dotis nomine íus matera
num gnato contulit , quod in regno Hiero folymitano Iole retínebat. Quare deínde
to Neapolítanísrcgibus hace caufa data, Hierofolymitaníquoqueregnititulumufur»
pandi. ProfecT:usínHífpaníam,Philippi regís magnificentifsímo teftamentodita»
tus cftjUtpote qui fexagínta milia pondo argenti Hieroíolymae regí , totidem mili»
tix tcmplijtotidem'q? hofpítalítio praefecto legauit. Demum progreflus in Hifpaní>
am,diui Iacobí templum ex uoto uifít. Duxít uxorem Berengariam,Hifpaní regís fi»
Üarft. Andreas autem cum Vngaricis legíonibus ín Pannoniam relatus , ut eorum
Annales referunt,S tephani protomartyris , & díuae Margarita: caput,item Thomae
& Bartholoman dexteram, partem uirga: Aaronís,atqueunamex hydres, in qui»
bus aqitam in uinum Saluatorem noftrum mutafTeferunt,atque multas deníqUe relí
quíaSjingentí ueneratione dígnifsimas,in patriam retulít. Inuenít'q? regnú praner o»
30 piníonempacatífsimum : quoddíuorumpotiusnumíníbus,quorum reliquias attu»
lcrat , quam regni prarfectis adícríbere uidebatur . Reliquias hí potífsímum antíftí»
tes á rege accepere,qui Benedi&í Erga: filrj monítu, qui regina: olim ab epíftolís fer»
uiebat,reduc¿ obuiam regí officii gratia prodiere. Sed Andream regina: mortis re»
cordatio,uix regiam ingreílum, continuo fubrj t . Initx tandem conítantiac tenorem
fcruans,ut plcnque dicunt,poftero díeBancbano in indicium uocato.ius dixit. Intel
lecbuxoris culpa.ín exemplum feruanda? pudicítiac,eam iure carfam iudícauít.Reus
kefar maieftatís regíac,ÓY paricida, fupremi fententia iudícís abfoluítur . Sed deínde
inuniuerfam Bancbanidomummiferabílíterfa:uítum: quando regina: liberí, inul»
tam fuá; parentis mortem aequo animo patí nequiuere.Gertrudís corpus , in Pclino
4e ccenobío recondítum fuííTeaiunt.Nec défunt pleriq?,qui poft regíne ínterítum, gra
uifsímasab ínterfectore liberis'qjpœnas cxacîas illico , prodiderunt» Secundum
Andrea: redítum,anno ( ut aiunt ) nono,Elifabetha: filia,uírgo fanclifsima,Lodouí
со Thuringio Landgrauío, eximía nobilítate ac uita: fancbmonia plane prarftanti
coniugatur. Hancaiunt tampreecoci relígíonemifíe,utquintumuíx annumnata,
pra: nimio fedulse orationis afFeclu , aris amoueri nonpoflet. Inter ludendum cum
puellis,procidere farpe fimulafle, ut Deum , quem pra: oculísfemperhabebat, in
horas illa fupplex adoraret. LufiíTeanulis &lapílIís,utfacl:o lucro pauperculísopi»
tularecur : harpagatam e parentíbus uafre pecuníam , pie miferabílibus erogafle»
Comedís ín aram Apoftolorum nomínibus , quum citatac comités eorum funragia
Î6 fortirentur,hanc Johannis euangelífta: nomé fuifie fortítam:cuius patrocinio ita ex»
hílarata eft , ut nihil eius nomine quifquam incaflum el exorarít. Perhorru ííTeuefti»
meutorum luxum , delicias muliebres. Diuínarum rerum contemplation!' afsidud
íncubuifle,
3lí vJJïT. <BO*!s[F. %ER. VHGAH.
iiKubuiiTe, audmiiie'q; prxreucrentifsime in facris Euangelia, ¿Vfalutarem fufpe>
xi{îchortiarn,inccfsiilenudispcdibusfupplicationum die:olidis miicrisq? rogato*
fibus.rubridcntibusfarpe ancilli's ,lauifle caput: ас nullum aufterítatis &ab"ftineiv
tía-ntempictatís&:mifcr¿cordíícpra4crmififlégcnus. Quumuír eiusLandgrauius
Crcmonam ad ímpcratorém Fredericum,uifitatíonís officio prcficifcerctur,fa:uíen
te annona? caritate, coacbm efurientíum túrbam,exínanitís horréis, aluit. Regiam
miTerabiliummultitudínecompleuit. Marítus explorata fancbtate coníugis fue-
ccnfus,liberam dirtribuendarum rerum ei poteflatem dedit, certatim Chriftianum
ofScíum pra-llitit.Quin &illíus monífísacpreeibuscxcitatus,dim'nicuItusardorc
Hicrofolymamperegreprofectus, nfa líftaregíoncdiemclaufit. Poft uirímar-
tem,uclutí difsipatríx S¿ prodiga, regno'q? calamitofa , a nonnullis erjcítur . Dum
mífeHauagatur, in diucríoríum quoddam diucrtit,porcorum olim haram : poftin •
rcmpcriatcmnocT:em,proxímumFrancirciccxnobíumadrit,racerdotesoratura,u«:
dehac infigni miieria pro fe Deo gratias agerent.Sed matertera,facrarum uírginum
pra?fccb,cius exílium miferata, ad Babembergenfem antíftítem , illíus auunculum,
duxít:quí hanc pie cxceptam,honeíl:e minuit, ut alten quocjj uíroconíugaret.Dm
cum nepte contenait auunculus,nunquam tarnen pudicifsíma conftantifsima'cp ma
frona propon* to amoueri potuit jquippe quse, fi qua uís, nuptiarum gratia , ab illo
inferrctur,nafum fibiipfa potiusadimcrcdecreuerat,utfoedato turpi uulncreuub
tu , fecundum coniugium euítaret,quám obtemperare! auunculo,^ in humanam lí
bídinem uídta recideret. Dum inhisuerfaturanguflíjs,ccceuirioíIa experegrina
Syria* militia referun turque quum fingulari pompa,prodeunte fimul auunculo an-
tiltíccjcollachrymans admififlet,tali commiferationeinfeftantísmolefííam declina-'
uit. Poftha'cindiuiFrancífcífereligíonem aiTcruir,quum cótemptumhumílem'
que habítum,Veneto panno confutum,fubiuifiet, miram in earel igíone humilitaté
promi lit. Cumulus huiufee míferia? quum ad Andrej regis aures perueniflet, quanv
pnmum filiam mif:ratus,e proceribus unum ad earn mifit,ut ín paternam regiam re
duceretrqnodílleprofeclusnullopactoexorarepotuit, Initantifsime Deum c^uoti
dieorarefolitamperhibent,uthumanarum rerum, Sí in prímísliberorum contenv
ptum,irem contumeliarum patientíam , 8¿ conítantiam miferiarum ínfpiraret,quo
cxpedítíustoto corde ас animo Saluatorcm fuum coleret &amaret,nihiJ'cij diuina
charítateduceretantiquius . Sanctímoníac fuarpra?ceptorem Corradum , uírum re
tempefíatereligiofifsímumhabuit.lnfanítimonialium coenobio,non modo nendo
lanam,cVtexendouitamhumilemtraxit,uerumetiam fordidifsimaqucq? mimitería
in humilitatis obferuantiam exercuit. Quinetiam id faepe dicere folitam ferunt , de'
ípccb'orem fiínuenirepoiTet,feuítam optare,utDeoplacerct.Id tandem uit cían ¿ti'
tate,cV contemplatíonís uehementía confequutam affirmant,ut fe coclum apertú vi"
diiTe, ferenífsimum cöfolantisDeiuultumfufpexiiTejfuiirecumeo colloquutâ,cVar
cana multa fpeclaflV,exorata quandoep fateretur. Et quum prartextatum fpectaflet
adolefcentem,mox percontata , an'ne oratíonefua ad íneundum falubriorcm uiuen ^
di modum adiuuari uelletC Quum ille uoluntatí preces adiecííTet , fie pro eius falute
Deumexorauit,utdiuínoítarimardorefecorreptúintclligcret. Quínquícs mille ar
gentí pondo,quod pro dote fufceperat.partim in píos pauperum ufus erogauít:par
tim ín hofpítalís diuerforrja'dificationemimpendit,quodinMarcburgoadhucop'
pido fpcebre licet, ubi íplam plerícp mcmorántpientifsíma a*grotis mínifieríapr<>
ftitifie,lauaiîepedes,tabifica ulcera curafie,fubíuifi"erepemllonígofficiri,&:languen
tib.calceosexúifí"e:itcmquotidiéfordídauerrí^^
charitatís officia perhorrtiiííe.Inter hec fepe cu ancillis gratulabâda dícere, O' quam
bene nobífeum agítur.quando Dominû nojRi um ficlauamus, 6V tegimus. Item lana
torqutre,dumillí quícfcei ent: & quaítum hinc facu:m, incalanutofosdiuidere- 5
(^uumRadcgiindis,uirgofpec^xpulchrifudinís,cVdecoracapillorumampl¿tudí
ne.prxdita.uiíendar fororis gratia xenodochium ingrcderetur.hanc Ehfabctha relu
¿tantán
VEC^VIS tl LISEZ Vil. гху
chntem apprehendit, auream íllachrymanti comam ex ediclo fuccídít. Etrogata*
numaliquandofalubriorisuita: propoiïtum concepifletf relponditjam diu equí>
dem.fed ha*c capillorum gloria reuocauít» At ilia: Charius mihi (ínquit) eft,cum câ
píllorum tonfura omne tibi religionis impcdímentumademíífe, quamfifiliumad
Romanum imperium euecflum audirem.Puella fumpto habitu, cum cain pió xcnd*
dochio uitam fanftifsimamtranfegit. Adpoftremum,quum procontemptumor'
talis regniiam codeftia mercretur , Chriftum fibi in fomnis apparuífíe ferunt, fuaui
adhortatíoneconfirmantem:Vení dílecbmeaElifabetha (¿nquít) ¿Vapparatatibí
tabcrnacula fubi . In febrem fubindc cadens , inter contemplandum exhilarari farpc
10 uifa,dum media no(fte ageret animam,qua hora Chriftus natus eft : lam tempus (in^
quit) inftat,quo clementifsimus Deus,illos qui amici eius funt, ad cocleftes nuptias
cuocabít. ¿V dum haccdiceret, in Domino obdormiuit,anno Salutis ducentefimo щи
tngcfimoprimo.fupra míllefimum. Qyatriduo fuperfuit corpus eius,antequam
humireconderetur,rragrantifsimum odorem afpiransrdeinde fepulchro conditum,
baud multo pdft oleum emííír,ín adminiftrate pietatís 8¿ miferícordíe teftimonium»
Confîrmarût mulierís huíufcefancb'tatem , multa poft mortem edita miracula.In Sa
xoníaHenricusmonachus,intolerabilí membrorum dolore corrcptus,ín fomnis
admonítus,ut diuar Elífabethae opem ímploraret : ínuocato eíus continuo numíne »
curatus eft.Puella Maguntinenfís,cuíus mentem cacodacmoninceflerat, fepulchro
io eius ímpofita , contínuoliberata.Theodorícus Traieftenfis, contracta? dextrar mor
bo laboransjoccurrentís fibi Tenis confilio fretus,adíto díua? tumulo,& immiflâ ma*
nu,repenteconualuít.Hermannum quoqueColoníenfem,reum capitis, <5¿ín uíncu
la coníe&um.dum huíus díuar Sí Corradi praceptorís numen ínuocaflet,ab utrocp
infcquenti nodteaditum noníínecceleftiIuminefuiííe,5¿míram adiuís coníblatio^
nem recepííTe memorant.Sedpoftero die damna tû a praetore, fufpendio ad tertium
lapidem mulcbitumfuhTe: parentes impetrarte, ne filius honore fepultura? priuare-
tunquo quum mortuumcxtuliflent,implorato díua?patrocínio,inuítam continuo
reuocatum fuiífepraedicant. Idem Burchardo Maguntinoin flumen demerfo,ó¿ V'
tclino ContarenoJaccidiiTeaiunt.Amifläquoqueuitaquadrimus infans huiufce nu
jo minis opere donatus eit,qui in puteum demeríus,uítamextínxerat. Fredericum e^
tiam Maguntinum , in proximo amne fuffocatum , in lucem ifta reftituit« Joannem
quoque eadem urbe natum , fufpendio liberauit. Manum Bolemaro molari lapidé
contri tam,deíperata falute,curauit. Reddidit Maguntino infanti lumen , qui carcus
natus erat. Beatriccm puellam ¿V ftrumaSi gíbbo iuxta tumentem , ítem duas Gcr^
trudes,alteramclaudam,ca?camueroalteram,íntegraualetudinereformauit.Quin^
etiam Henricum Maguntinum luminibus orbatum,& MatildímTreucrenfem, uú
fu,auditu, loquutíonegreíTuq? carentem:pra?terea Heliburgím , excítate parí labo^
rantem.Elifabetha? numen omnes arque in optímam ualetudínem rcftituiíTe ferunt.
Plura de fancbfsima mulíere dici polTent:fed ne ab ipfa re longe díuertamur, h ax fie
40 haclenus retulíífe fatis : ad Andream eius patrem redeamus . Audíto filiar obítu,
quam ínter diuas deínde Pontífices retulere,ingentí tríftícía rexille correptus eft,
qudd filia? pra-ftantíam ,ut par erat , non coluerit , qudd íllíus humilítatem Se miferi'
am tolerarít . Víxannos quatuor poft eíus obdormitíonemfupereíTepotuít. nam
corporis languor eum tantus inuafit,ut paucis pdft diebus , quum annis quatuor 6¿
trigínta regnaflet,animam efflarít:quod annoUomíní trígefimoquinto fupra mille^
fimum oí ducentefimum,aíunt accídifle. Corpus honoríficentifsímofunere
a liberís honeftatum,in ccenobío quod Egres
appellant.condidere.
D RERVM
RERVM VNGARICARVM DECADIS
SECVNDAE LIBER VIII.
V V M Andreas excefsiiïet humanis ,Bcla fih'us natu maior,ab Vngaris o^
mnibus rcx confalutatur. Comitrjs regalibus ritehabms , pridieldus Cb
ftobris, Alba: in a*de Petri,quam ipfe dicarat, ex more coronatur.In ea ce
lcbratione Colomânus frater,dux dcclaratus,enfem pra:tulit.Daniel,Ru
tcnorumprinccps,equumpra:reucrenteregit.Sufceptisregnihabcni's,paternama:^
quitatem Sí íuíbciam retiñere ftuduit . Ä principio regnum difpofuit , Si pacauit :
cum hnirimispacemcoluit:fedapudAuftrales (ut infra referetur) inuenirenonpo
míe- Vixannoscírcíter quinqué regnarat,quumTartarorumaduentus,quos pieria
que Mángalos appellant,Vngaroruin ánimos grauifsimeperculít.Dequibus,ante«
quam ultra profequamur, haud abreerit origínem ¿V incrementa referre : ne diras
fordidarcp gentis,ab Aquiloncexcitatg,infuppliciagentium,initiumignoretur.Tar
tarí,gens Scythica,propri-js fedibus egrefsi.Georgíanam in primís, mox Armeníam
maiorcm uaíbrunt,direptam'q? ac uaitatam fuo imperio fubiecere.Incurfarunt Per*
ûs,Sc Afiam late populatí,uarías regiones diripuere.Traiec"tis iiibindeRipheis mó/
tibus,Sarmatíam longe lateep occupant. Rapínis SC íncendrjsRutenos,Polonos,
Sí Chunos afficiunt.Et numerofa foecundítate exuberantes,Getarum iam Sí Daco^
rum fines attingunt. Nonnulli deTartaris copiofius plura retulere, banc gentem In'
die quondam régi foluifle tributa. Sed quum prêter tributa,militíac quoqj ftípendío
grauarentunid a-gre ferentes,Chíngirta duce,in Dauidum regem coníurarüt:& coa
etainnumerabili multitudine,clauis Sí íagíttíslndorum regnum ínuadunt. Obtrun
can t omnes qui occurrerant.neque fcxui parcunt,neque a?tati : Sí ubiad regem per^
ticntum eft,eum ín primís trucidant.ExlíberíSfneminem fuperftitem facíunt, praeter
unicam íllíus filiam,quam Chingiftaínuxorem duxerat.Necato rege,fuccefiu'c]j for
tuna\co ínfolentiac euefti funt,utuelutí eíus regnum facile oceuparant, ita&uniuer
fu m orbem in ditionem fuam haud difficulter aífercre confiderent . Quare adCho*
rafininos íibifinitimos,quamprímum nuncios míferunt,ut annua tributa perfolue^
rent:quod ni fi facerent.igni ac ferro ueclígalía foluere adigerentur. Ргаг indignado^
neilli nuncios ínterfecere,quare in eos continuo arma fumuntur.Exuuntur Choraf 30
mini caftrís,& in fugam effufi,ac eieclí finibus,fe in Georgiana urbem, Cafprjs mon/
tibus fin ítímam,& Tripolim ac Pérfida recepere- Mox inde expulfi,ad internecíone
ca'fifunt:deíndccapta,ex aquaruminundatíone, Sapha urbe, metrópoli Perfarum,
totum regnu fibt fubíecere. Quin Sí Chaam,apudlberos Sí Albanos ampie regnan^
tcm.fubdiderc.Quum Chríftíani pro recuperando diuo fepulchro,graui bello Sara
ceños afficerent,hí a Soldano e Perfide euocati.noftris adinternecionem ca?fis, Híe*
rofolymam receperunt.Cuncb facraria cardlbus,ftuprís, rapínis'qj foedarunt. Qua*
re Tartaros haud iniuria nonnulli ex his fcedís gentibus efle contendunt , quas intra
montes Cafpios duplíci porta quondam Alexander occluferat:quib.adftípulari fon-
caiïènon critabfurdum. Veruntamen de horum effigie aliquid non immeritorefc' +•
rendum eft , quû gentis huius immanitas grato filentio praneriri nequeat. Homines
funt infjufto truciqj afpec"tu,maxima ex parte ftatura breui , prominétibus crafsisep
oculis,c|uos palpebrac late contegentes quum parum aperiant,paruos oftendunt» Ь
tem nafo,fronte,facicq? lataradharc imbcrbes,raris in fuperiore labro ас mentó pilis,
in paruç lanugínis fimilitudiné. Ad umbilicum ut plurimû angufti, mediocrempau^
ci ftaturam fuperant.Caput ex tranfuerfo,ad utraqueufque témpora radunt,pra*ter
uertieem , Si ad equina: (olea* fpeciem rafuram obducunt. Radunt item occiput,
longos'q? capillos ab auredemittunt:quí quidem mos,Turcorum,Saracenorum , Sí
Cumanorum olim erat. Infu per leuiagílicp corpore,breuibustibr)S,cruribus'que,a <¡á
pucritía cquítare doc"h',nunquam ferè pedibus gradiuntur. Dum iterfaciunt , etíam
boues cquitant.EíTcdonum Hamaxobiorumcp more, pro domíbus currus habent,
pdlibui
DECIDIS // ИЪЕЯ. Vlil щ
peliibus opéreos . Ranarum more , gradatim non incedunt : fed aut tardífsím e , aut
pra?cíp itanrer progrediuntur . quare pedibus parum ualent. Mulieres turpifsimai,
pari ferirate, uirorum moreequitant. His equi dociles,qui hordeo non pafcuntur,
ncquc folcis ferréis muniuntunquib. etiam fcúTe nares.Sc" exfecli funt tcftes.Horuffl
oratio tumultuaria & clamóla, ас fola ínterrogationeflucluans , in guttüre uerba
(îngun trab ida. Sícantent,tauros mugiré» uellupos ululare díxeris. Incertas do>
mos habent,ôY errátiles: tentörrjs utuntur , ad montes a?ftiuant , hybernant ad mari*
timos campos. Magna his pecorum copia, corpora non minus pala?ftra quamià/
gittatíotie exercent. Ladle, milío , pulmento'q? uefeuntur . Pueros ab initio iîcad fa
to gittandum indies inftituunt,ut cibum fumere non permittant,donec feopulum non
attigerint. Equinumfanguinem in delicrjshabent,& humana fa?pe carne uefeun--
tur . Vcnatores optímí, quando cerrifsimi fagittatores. Feras loco motas pra? fefi>
gant,ducunt'q5 moxin choreas fpeeiemueluti ludentes,círcumueniunt,Confodíunt»
quetelís. VniusquidemDeífidemhabent: nulla tarnen religione, laude 8¿ oratio»
ne,Deumcolunt. Sígíllaría acidóla quardam humana; imaginís,ex centone facía,
ad utranque oftrj partem locant , quibus ubera prominent, atque illa cuftodia: peco
rum & tutela? praceiTe numina arbitrantur : horum beneficio , laclís gregalís , 8¿
pullorum gallínaceorum copíam profluere credunt« Nonnulla quoque fimulachra
с ferico formant, pra?figunt curríbus, ÔC fuperftítiofius adorant : in quibus quíderrt
îo curríbus fî qui furtum recerínt,ueluti facrilegí , indicia caufa continuo trucidatur,
Quum íígíllaria taifa facfturí íunt, nobiliores mulieres cogunt, qua? non fine religio-*
neacreuerentía illa cofingunt.Formato idolo,ouem macíant:combuftis ofsíbus,ca?
teradeuorant.jSigrotantibusquocppueris pupas dícant.adleclum'cp fufpendunt»
Chílíarcha? Sí centuriones in medía ilación e hircos habent , quos idolis facíunt , prí>
mitiasqj laclís íumentorumacpecorum delibant . Quum celebrantconuiuia, от/
niam quecapponuntur primítías ofterunc- Quum facrificant uícfh'mas, cor fímula'
chro dicant : deínde id decoquunt, ac deuorant. Suo regí ante ftatíonem , magnurrt
fimulachrum honorif.ee ponunt: cuíequos,quos nemo deínde confeendit, dicant*
Maclant etíam animaba uaria,qua? combuftís ofsí bus deuorant. Hnic quífep pra?t¿
}• riens fe inclinare ac praeuenerárí cogítur: quod quum Michael dux Rutenorum fac¿
re recufaretjpublice extemplo trucidatus eft.Solem acLunam adorant: ítem elemen
ta quatuor,quibus ante prandium ciborum ¿V potus primítías líbant. Illud autem a
Chingífta,prímo eorum rege,fancitum,utquicunqj propria ínfolentia percítus , in»
iuflu principum , tyrannídem oceupare aufít.índicla caufa continuo obtruncetur. h
tem,cum nulla ufquam gente pacem íneundam ,qux parère noluerít. Ñeque unqua
ceíTandum,quoufcpautrerumpotiantur,autadínteritum redígantun In fatiseoríí
efl'c,annosoclogínta pugnare oportere,6Yregnareduodeuigintí,mox abaliagent*
uiclum irí:S¿ qui euaferint , legem íllam fufcepturos,quam uí clores plane feruarint.
Infuperdiuinationibus,augurrjs,ueneficrjs,incantamentiscpadmodum obnoxios*
40 Adoraculada?mones alloquuntur» Eorum exercitus,ínchíliarchas,centuri0nes > 8C
decanos digeríturomnis. Quínetíam Chaam generale eft edielum: Quícunqueab
ipíís ac eorum feruís capiantur,licere ín perpetúan, omnes feruitutem aíferere,S¿ fer
uis pro libídine fuá uti 8¿ abuti.De uíatorib.hanc legem promulgarunt : Quécunqí
Tartarus , Tartari'ue feruus in uia ofFenderit , praeter m ercatorem Tartárica bulla fly
gnatum,íuseiushabeto,ín feruitutem aiTerito perpetúan», donee a priore domino
rcpctatur.Tartarorum duo genera,glöiTemataquoq* diuerfa : utrifqj tamélex una,
& ritus quoep unicus. Tantum infuper huic barbaria? ac impietatis eft , ¿V arrogan^
tía?, ut Chaam regem fuum, Dei filíum audeantappellareritemproDeohunc tan-
tiím in terris ucnerentur,& adorent. Exexternís quícunque eorum regem adeunt,
f° ter fe inclinare fu ppliritcr,& ter capiteterram ingenieulatiquatere, ante folium со/
guntur.Omnes fibí inferiores arbitrantur. Somnia obferuant,magos colunt, 8¿ue>
neficos . Dicmoncs, in kiolís rdponfareddentes , adorant, Deum, Hychoga nomí»
D * nanti
?l6 c^W7T ZQWFIWII -%ЕЪ\ í/NffA
nanti dominum autem.Châam ,autChaiim,quemdiuinohonoredígnanrur, & tí-
ment- Ei primiîias,xque ас Deo, eiborum potus'q* libant : eius refponfa &imperia,
uelucoracula.obfcruant cVperagunt- Tanta quifque ¿pforum a?ftuatauaricia,ue
nullafurta, rapiñas, latrocinía,uim, ufuram, ас cartera tale genus prartermittant.
Fccncrat pro uirili quifque fua, decimam crediti arris partem quoquo menfepro foe
norccxioit. Itcmuech'galiacrebra,acgrauia. Nam tributa in primis regí, deinde
faccrdoiibus,poft ha?c prouinciarum prarfeftis , nuncrjs'qj folennibus plane foluu n
tur, Ncquc défunt crebra xeniorum ofticia ac impenfar,quxquotidianisnuncrjs
erogan tur . R ufticus pro fe quifque denarios tres , bos quoque pro fe quifque toti'
dem , totidem'cj} fena: pecudes » Pro acceptis muneribus nihil rependere mos eft , щ
quando omnia fibí prarinfolentifsima immanitate deberi arbitrantur. Eorumma
nusadacdpiendumfemperprompta,adrependendum côtracbfemper.Obdeper
ditam auariciam greges & arm enta nutriunt, quibus multo plus a-quo parcunt. Ex
his nullum fanum aut uiuum préparant ad efum : ÔC fi quid horum deuoraturi funt,
autmortuum,autmoríturum,mutilatumuecapíunt. Egenoacrogatori nihil por*
rigunt. Atqui hoc tantüm aliqua ex parte laudabile feruant, quocl dum in conuiuio
ucrfantur,aduenientem quenque facile tolcrant,in menfam'qj excipiunt. Sunt etiam
infrenatxlibidinis.nam non modo1 manbus ÔC fccminís,fedneinbeftf)squidem fuá
Vencrem explerequeunt. Infando Saracenorum more, pro libídine ас facúltate u*
xores plures ducüt.Nullaarcbfsúna coniuncftionis ratio apudhos habcruna matre, 10
h lia ÔC íbrore tätum abftinent.Ä uiro nulla uxor repu tatur, donee pepererít , ÔC tue
dotem á parentibus accipit.Stenlis pro uiri arbítratu haberi ¿V explodi poteft. Pre*
terca ufcp adeo' immanes ÔC efFerati,ut nec fenes reuereâtur , пес mifercâtur infantes.
Sanguin ê arque ac aquamhaurircnôformidant.Cadauerûiuxta'atq; excrementorû
aceruûreputant. Nullum immanítatis genus abomínantur. Humanas carnes aui^
difsimedeuorant.exultantcardibus.Nihil ex immaní genere mortis remittun t, com
mentantur dira (upplicia.Dant alios prarcipites e rupibus , alios poiito fuprafaxum
collo lapidib.excerebrât:nônullis collum faxis ufcp adeó collidunt,donecacerbifsi<'
mamortecôfîciant.Pleriicpdelitefce»tib.cultellocortranfuerberât,profilientêcruo
rem fugunt- Ac demü tarn diracrudelitate utuntur,utuíxhumanü credere poísitúv )•
genium.Sunt ad ha-c aftu ÔC perfidia plus quám barbara. Quum aliquid obfident,
blandiunturoppidanis,hortâturaddeditionê,acmultadenicp pollícétunuoticonv
potes facti,promiíía no prarftant:captos partim cardunt , partim afferuntin feruitu*
tem.Jnfumma.dolomagis quam uirib.pugnant.Item uicftu tarn foedo,ut pedículos
ingenua? guiar reputent>necnô &:mulas,fterilitatís gratía,humanas carnes , uel maxi
meínímicorú:pra4ereacanes,feles,&lac,prarcartens equinum. Patinas ¿V ollas pur*
gant nunquam,fordes ÔC immundicias appetunt potíus quam abomínentur.In Cu>
inanorü bello,quum multos captiuos haber êt,pra? dira humana: carnís auiditate,ad
explendam corporis ingluuíé,omnes dímicarütidecímatosq? percupide deuorarút»
Habí tu utuntur nigro genuum tenus,quo nec brachia,nec latera,nec p ceft us,n ec ali' 4«
qua pars anterior iupra infra'q? umbilicum tegitur,item píleo in mitra; ípeciem.Co'
río lamína'qj férrea brachía muníunt potiores , galeas e corio fingút.Pauci lancéis ÔC
ícutís,arcm tantû ÔC equeftri confidunt pernicitati.ln certamen defeenfurí , pernicee
quofdam équités prarmittíít,qui nihil rapíunt,nihil comburüt , cxduntqj :pecorum
obuiosduiuaxatobtruncant,autfugant. Pofthosimmittuntur qui predas agant,
ÔC ad inueftígandos homines fagaciísimí mittuntur.Proípedis hoftíbus.multí pro*
deunt:quí ubi in congreíTum uenéYe,ia<fris tribus quatuor'uetelis,continuoregredú
untur ad fuos , u t ad impofitas íníídias hoftes alliciant : quod ubi facbim eft, eos cír*
çumueniunt, cV obtruncant. Sí magnum aduerfus fe exercitum confpícantur , dedi'
nata pugna,bidtium tríduumqj retrocedunt, diuertútep: alíam regioncm inuadunt,
ÔC diripiunt.quod íi utrunque non fucceflerit.duodecim díerumiter retro abeundo
faciunt.ln munítifsimo quandoqj loco ufqueadeo morantur,utfurtim ÔC eximpro*
uífo
DEC AVIS //. Ll'BETL VIH 3t7
üifo íncautUffl ucl díuifum ínimicorum cxercitum íntelligat.Plus dolo & aftu,qua'm
uiribus pugtianc. Príncipes in pugnam non defeendunt, procul ínter pucros ¿V mu
Ücres proípeétant ¿n equis. Quandoque humana fimulachra equis ímponunt,ut
multo maius praMídíum habereúidcantur. Congrefíuri cumhofte, captíuorum a>
ciciníntcrfuascollocant. Hoftifortífsímepugnanti,fugacuiampatefacíunt,quíaa^
ucrfos racñius quam aduerfosinterficiunt.Quumaliquaminuafurifuntregionem,
anrequam ad illam perueniant , latifsímum agmen facíunt, ubi locum nemo deferit;
& quum ad fines íllíus peruentum eft , noctu montes , qui circumftant , omnes occu
pant- Illucefccntcdíc,pcrnicescquítes ad campos demittunt, qui pafsim cuneta di'
» feurfent. Pópulí uero.cítato tumultu,quí ad montes properant.ín infidias incidunt»
cxduntur'q?. Sa?peiuimerofortífsimumnaftihoftem, fugíunt, fuga'q; poft fe eum
allícíunt: demum longo curfudefatígatum,conuerfiadoríuntur,&perímunt. Qua'
cunqucítcríatiunr,uaftantcp, confeftim dira fames ínfequitur. Sa?pe in prïelio de*
prcfsí ex indu ftría , ut h o Mem admíttant , mox admíflum , ín (ibilum coaAi , circum*-
ucniunt, 8¿ obtruncant.In feruos bello feruatos imperíofífsimi, quos non folum n|l
idos , fed afsidua inedia laborantes, in diro feruítio ad mortem ufque retinent , prae Ií
bídine acludibrio impune íárpenecant, PeregrinamquanquerelígionemíndítiO'
ne fuá patíun tur.nam quum nullum perquam pcculíarem Deum adorent, omnium
opiníonum fectashaud inique tolerant« Artíficibus facile parcunt,utabhisopera
i» humano ufuí neccííaria exígant. Virgínes, matronas , mulieres iure belli compara*
tas, miferabilí ferüitioconficíunt,fame crucíant,&ad foci míniMeria retinent. Ex
prouíncijs bello comparatís, puerorum puellarumcp decimas exigunt, quas pro fer
uis haben t: S¿ ex his morituri dudum domini deligunt,quí cum his uiui infodíantur.
Tartárea? mulieres quam turpifsimg.Coniugata?,in fefquipedalis altitudínis caniMfi
ípeciem, rotunda quardam pilea, a fuperioreparte latiora geftant , hexamito ferico »
Uc ornata, pauonum oculís, imionibus ¿V lapillís exculta- Phaleratis equis iníident,
non foliim auro,fed margaritas iníígnes. Quinetiamdiueríáoperantur,utputapel'
líceas ueftes , calceos , ocreas , & cantera tale genus. Item currus d ucunt , reparante^;
camelos onerant. Virorum more fagíttas emittunt,pharetrata3 equitant,ex equo pu
}o gnant,& uírilia qua?cp officia prarMant.Femoralíbus ueluti uirí utuntur.Sí quís с pie
be lethalí morbo afficítur,ad eíus Mationem tentoríum'q? haMa quardam erígitur,piV
Ico nígro prxfíxaifpedtato figno , intrat nemo , uita dcfunclumclam in campo fepe*
íiunt.cum fub medio tcntorio conftítutum infodíunt.Item in fcpukhro menlam an*
teilIinn,fcyphumequíníla(ílis,cVcarnisalueolumftatuunt:adijciuntquocp штепг
tum cum pullo, cVphaleratum equum, ut altera uita lac,iumentum & inftructum
equum habeat. lumentum aliud comedunt, cius'cß corium completum ftramíne in
patíbulo quodam plane fuípendunt, comefti equi oíTa comburunt. AtquetalíaíU'
fta gens dira perfoluít.Sí quís emínentiorís uir fortung uita exceflerít, cum preciofíf-
limo habito humi recódítunfcd ab hominum frequêtia longe remotius.in fecefíu.ne
4« habítu fuo reclufus fpolietur.Amici equum eíus pelle exuunt,quam ftramíne copie--
ant,côpletam'cppaloprarfîgât,aceditifsimo prodignítatepatibuloimponáncarnes
pro inferos comeíTantur.Triginta dies mortuü lugent. Principes antequam expirer,
Icruum deltgimt,delcctum'q? cum domino una uíuíí fepeliunt. Adduntpleriqj nó^
miila,qua^humanam ferme fidem exfuperant. Aiuntn5nullí,Tartaros Chriftíanafi
de alíquantulum prieditos eflTe : qui parentes íam fenio grauatos confpícati, pingué
bus efeulís cosínferciunt, ut oeyus fufFocentur: mox extinAos ígni adurunt,colle'
cbs'q; deínde ciñeres dílígenter aíTeruant , ut his abaría quarq? lautifsíma condíant»
Diu tius forraíTe quam opus erat,in Tartarorum rebus,quos pleríqj Tatarros nunc
appellant , uerfati fumus , ut nouifsímae ac dira: barbaria; rítus incógnitos enarrarc
*o mus.Nam quum anno Salutiscentefimofecundo fupramillefimum,proprrjsfcdib. iv»u
hariccrupiUcmcmorctrmírum cft,quomodotamfccdum Sí execrable genus homi
num ,brcui tempore úníucrfam Afiam , cum magna Europa? parte, ig™ ferrocp ua*
r r D i Mar«
?l9 <^*NT. aoNí "REZ V ti G A IL
ílaix p Client, Bcla lgitür ( ut ad diucrcículum reucrtamur ) iam Cumanos a Taiv
rarís non modd grauifsimc infcftari:fcdcapi,ca;di,abfumiq3 acccperat. Poft Cuma^
norumexitium,Viigaria! timebat:quodeomagís faceré cogtbatur,quo pcrtinaciu's
Auilraia;, Frederico duct, quotidiebcllainterminabantur , ¿Víarpeínchoata, fa? pe
?iiraque mrerccpra fucrant . DurnTarrarorum cumultum formidantomnes,ecce
íútcni4,Cumanorum regis, oratoresadueniuntJBela: mandata deferunt.Cutenem,
inquiunr, diu bellum cum Tartans gefisffe, oYeorum eruptionemfuifferemoratum,
bis cum indómita ¿mmitiq? gente uiítrucfta aciedímicaffe,& fu gaflehoftem: tertio
qiuim imparatum offendillent, cum magna tandem fuorum ftrage cefsifle. Cuma*
níam Tartâris inundatam ac obrutarn elle : proinde ímpenfifsime fupplicarc,ut t»
extorrem profugam'qígentem arquo animo cxcipíat,pro Vngaris tra<ftet:quodfí
'impetrare lfeeat,pdlliceri,gentem fuam non modo' agros ¿V pecuaria curaturam,ue'
rumetíam Chrifhanam fidemultro fubíturam. Bela,hisauditis,duplicigaudíocon
Feílímafíicitur: altero, qudd princeps Cumanorum paulo fibiinferíor, in deditio*
ncm fpôteueniat : altero, quod in acccfsionem orthodoxe fidei, tothominum milia
ex infperato alTcrat. Rcfpondet , fe Cumanos non modo ipontc excepturum , cos'cp
hand aliter ас Vngaros tracbturumaierumetiam gratifsimum nunc hofpitium , au»
dita coruin calamitate, deferre,nc humanítatis 6Y. amicitia* officio défit . Quare non
modo poftulatis innuít,fed hortatur ut in Pannoniam côfugiant, uelut in antiquum
. hofpitium, oY Chrirtifidemlibcntdsimefubcant, cuius gratia omnem Cumana:gen 29
ns iacbiram fe refarcT:urum polhcetur. Ad ha*c oratores aurcis ueltibus ac equis do*
nat,prcbetuíatícum,ocyusqjdimittít. Religiofos comités adncit,qui Cumanos pu*
blicis concíoníbusad fidem noitram hortcntur,animos'c|> difponant. Cuten tandem
cumuniücrfágcntc,patrnsfedíbus emigrat:ccditprophanis barbaris,ÔV iter init.ße
la obuiam in finesufqueprogreditur,utprofugum hofpitem honorificentifsimeex»
cipiat. Atqui ubi Cümanus aduenit,pre ter omnium opinionem,gratifsimo a rege ex.»
ïipïtur animo. Sed quum u traqj multitudo fimul iter faceré non poffét , quia nufquâ
Uiiarecipi potcrat^ieqj afpera gentis huiufce confuetudo facile ab Vngaris tolerari
xiidcbatununus с proceribus a rege delígítur, qui Cumanos regio fumptu , in medi»
am ufque Pannoniam ducerct. Praeter íeruitia, quadraginta Cumanorum milia, rc* 3»
'grjsimpenfisin Vngariamuencre.E' Cumanorum inductione,haud partim inuidiaf
cum Vngaris BcJacontraxit. Quum enim Cumaniper Vngariamitcr facerent, du»
ecrent greges 6V armcnta,agerent iumenta quam pluríma, S¿ Vngarorum fata uine»
taq? grauifsimis incommodis affligèrent, ne parum quídem eorum ánimos offendo
bant. Ac cedebaiu his longe grauiores iniuriar,quar multo acerbius ipforum ánimos
offendebant. Nam quum illi pagos ¿Y oppida ingrederêtur , nulla hofpitalis iuris ha
bita ratione , hu milium uirgincs pafsim uiolabant : audebant ctiam , occafionem na»
c"h',nobilium thoros inccftare.Dum graues ultrocitro'qj inferûturiniuriç,fîquis Vn
garus defercbatur,côtinuo fupplicium expendcbat:fi Cumanus, prarfentanea crimi
nis impunitatcclabebatur. Si quis regi'am iufticiamex Vngaris incufaffet, indicta 4a
caufamoxad fupplicium trahebatur. Quare tanta hinein Belam fufcitataeftinuidia,
lit á peregrinis potiùs quam á fuis amaretur. Nec alie quidem inuidiç caufç defuerâr,
qua; Vngarorum in regem ánimos exacerbarant. Nanque Andrea pâtre mortuo,
quum Bcla antiftitum príncipumqs confenfu , Albar ( ut morís eft ) á Strígonicnfi
archicpifcopo coronatus clict,ín proccrcs,quipatri aduerfus eum fauerant, immodi
ce feuit , quádo alios in cxílíum,in carcerem alios plane coniecerat.Quín altius quo-»
qucfa?uícns,Dionyfium Palatinum exca?carat.Edi&is fcueritatemadauxerat,utre/
jgnum fccleríbus expurgaret. Adcoercendam procerum reuerentiam,exceptísprúv
cípibusnnetropolitíSjOícpircopís, fedendi ¿npra?fentía facultatem edicb inhibuc
ratjfcllas procerum ínuentas concrcmarat.Exulum quoq? ¿V captiuorum cognati fi' «•
biadmodum timebant. Accedcbant alia: Bclac regís calumnia? :quod de his quiin
bello Polonico, Ruteno &Cumanobene fegeflerant, prarterínftitutamaiorum,
haudqua»
TïECUVlS II LI 'S BU Vtll jip
liaudquaquam bene mcrítus fuerat. Er no modo bene meritos nulla иЛЬ predio и с
donarat, uerumetíadonationesolim facias reuocarat. Quarepleriq? nobilcs ufque
adeo' extenúan fueranr,ut non folum familiam , fed uíx feípíí aleren t. Au^ebat odú
uiryqudd nemo regem , nifi per fupplicationeirijalloquipoterat . Magiíti 1 precum,
pro libídine fua caufas expediebant , & quenque extolIebant,deprimcbanc'ue, fiem
о Jium,gratia & largitio cogebat. leaque farpeillud uuJgo exclamatum: Non unum,
fedplurcs Vngarisdfe reges- Exacerbabäteorum ánimos Cumanorum honores»
immuniratescp a rege conltituta:. Cumano cuícpuel mínimo parère Temper regís я*
ditum:petcre,dicere,fupplícare)qua,cuncK uellct:prçferri ubique Vngarís,¿Vpcrbe
m nignetraftari: contra Vngaro regís aditum&T colloquium interdici, per precum
tantum formulas regem interloqui:eosproliberis, fe pro feruís ufquequaq; tracta^
rí.Quae quídem omnia ad feditíonem porius.quám obfequíum, Vngaros irritabar.
E'diuerfo regís amicí, 6c qui regía: digmtatitauebant,Belamexcu<abant,píumcp
principem aficuerabant: Cumanoscommuní Vngarorum confenfu ac decreto ín
Vngariam fuíífe admifíos.quod in со conuentufa&umeft.quí in ccenobio, quod
Cccnum appellant, ad Tibífcum amnem eft habitus. Et nequíd a peregrinís iníuria*
rumaccipcretur,Cumanos per oppída ¿Juicos prouinciatímfiufíediuifos. Quin'
eríam rcgij s comítib. mandatum,ut Cumanoac Vngaro arque ¿us dicercnt.fine ullo
difcrimineuterquctratftaretur. Cumanosdiuiíionemhanc íníquo animo toleratfc,
Jc perregnum pafsim effufos , commodopotius quám incommodo fuíífe. Quodde
optnnatíí aliquorum exilio & uínculís obrjciebatur,etiamillud non temeré fuiflefa
ctum : quando proccrum pleríque tantum inter patrem S¿ Belam odíj & difeordia:
interfeutrât , ut ad arma inteftina farpe peruenerint.Et ni bonorum antiftitum.opti
matumejj opera fuiífetinterceífum, patrem ac (ilium facinorofi frpeín prarlium ne*
phariumcommifiilent.Hocillos fuíífe molitos,utdcmumutrumctt regno erjeerenr,
ípííq? omnia íntcrfepartírentur,&pro fualibídine Cúnela gérèrent. Item uanaBc-
lam conuiciacV contumelias fuiffeperpcífumjcVquod multo' grauíus fuerat.cos ad->
uerfus regíam Maíeftatcm coniuraífe. Tabellarium adFredencum Auftría: ducem
continuo mifiíTe cum literis, cuí coronam Síregnum fetradíturospollicebantur, íi
•e feripea pacta 6Vconditionesadmitteret.Tabellariuminitinereintcrceptum ,adBc>
lam'qj du(ftû,omnia cu literis prodidíífe.Bela ín coniurátos no extremo, ut par erar,
fuppiicío и fus cfbfcd in eos minus agcns,partim in exílíú, partim in carecrem 8¿ uín
culaconíecir,ánemíneuítamexegít.Quodautemdedonationumrcuocatíoncobr/^
cicbatur,ad hoc íllirefpondcbant, Vngariam infeptuaginta comitatus(utaiunt)fu'
iircdiuifam,quos reges bene merentibusconferrefolebant,undeprouentus 3¿ com
modamulta fufeipícbant. Sed quum multorum olim regum prodígalitate, uillis ÔC
poífefsionibus perpetua donatione dífsipatis,extcnuatiísími forct comítatus, ac pa^
rum commodi regibus foluerent:5¿ quum qurcftores,dapiferi,pra*gufl:atorcs, mini
ftri.ac denícp hipparchi,ex impetratis pagís & praedrjs locuplctatí forét,ftatuiíTcBc
4<>lam,qua:cuncprcgí) iuris fuerant,íníuftcalienaca,omníno recuperare. In hac tarnen
reneminiiniuríam feciífe, regalía tâtu m bonarecuperaiïè, fuiíle benemerítis quam
gratifsimum. Quod de precum formulís &fupplícationibus cum críminabátur, id
quoqj falfd obrjcí,ín rebus grauíbus cuiquepatuúTeaditum. Vtcaufarparui momé/
ticelerrimè expcdírentur,petitionum formulas ínftituilfe.quasuícarrj définirent;
grauiores fibi referuaíTe,ne quís iure fuo defraudaretur. Qyod Cumanos rex obfer^
uarit,& nimia benefîcctia fuerít am plexus, eum laudem potius quám uituperatíone
hínc fuiífc promeritum,quando hofpitalítatis iura fummo ftudio coluit:5¿ ut tot ho
minum milia in Chriftíanam fidem aífereret,nullum officrj genus prartermifír. Vix
ígitur Curoaní ín Vngaría annum exegerât,quum Tartarorum rumor aduenít, eos
Jo iam uaflata Rutenia(quam pro Roxania, Ruxíam nuncappcllant) Vngarie finíbus
appropinquarc.Bela huiufee reí farpíus admonítus,ad cuftodícndam Ruteniar poiv
tam.qua: Montana dícitur , comitem Palaünum mifir.. Quum illic Vngaría: aditum
D 4 eífenok
3,o ^TVT. ЗОН F in и ъеъ. vjïça-r.
eñe noíccm,qiiam prímum dcleAumhabuit, &nobmTsimumquenq? ad dandano
mina conupcauir: undccuiKp potuitetiam auxilia euocauit,ut innúmera: multitit>
dini,qua- Aíía" ol.m ínundajrac,8c obruerat,nó fojum obrtaret, uerumena longe re>
pcllcrec. Contra rîctûhunc rumoré Vngarí reputaban t, quia Гаере ante fufcitatus,
concino cuanucrat.Nonnullíhancfamamadrcuocandos antíftítes excitatam prardi
cabantjCuia fummoponcificc ad concilia Romanum citatifuerant.Quinetiä Vgo^
linû Colocienlêm metropolitana regeabírincrereuocatü fuilletradunt. Complures
aJ cxaggerandajn regís inuídíam talia comenta referebant : Cumanos cum Rutenís
coniurall^exinduftriaeroigfaflein Vngariâ, undetoties bella 8¿ incomoda multa
fufcepcrantjUteius mores addircerent,imbibcrcntlinguam:6Vquíi Rutenos Vnga' ta
riam adoriri cccpiiie fentírent, hiBelam continuo* aggrederérur,ac demü Pannoncs
extermínarent. Incrcbefcente Tartárico tumultu, primo tempore BelarexBudam
jucnit,frcqucntifsímü ibí со nu en tu m habuít. Vbi deimminentí perículo,quod от/
niumj'udicio grauifsimum uidcbatur,díu actum Óídecretum cft, utantiftes ac prúv
cepsquifqucicacíuosad bellum accingercnt.ltcm adobferuandum Cutencmaclí'
jberOs,& Cumanorum optimates, propter fuipícíonem, adieche cuftodia",ne quid
mali in Vngarps molirctur.Nondum preceps ucr erar,quum Palatini nuncios adue
jiir,qvii В cht nunciauic,Rutcnorum portamianiTartarosattígífle. Pauldpoftípfe
Palarínusadiienír,qm Idibus Marths cum eis congrellus, caHcrisca*fis,uixcumpau
ciscuaícrat. Rcxaudiro Tartarorumaduemu,omncsmoxantíftítescV optimates, 2e
pro uirili quenque, fua,copías comparare iubcta'pfc excrcítum,quanta potefi céleri
tJt,e,cogit. Stcphano Vacienfi epifcopo.item Orodienfi, Chanadienficpantiftíti
mandat,regínam confeftim adcant,admoneant'qj huíufce nouitatís: ín primis'cp du-
cem Aurtnc fuo nomine exorenr,utad eum continuo ueniat.Quinetíam Cumanos
omneís ad íc ucnírcpra:cip¿t:ipfe cum copijs,quas in tanto tumultu cogeré lícuerat,
ptrigonío Albaqj profe&us, Perthum uenit , íbí'cp carteros optimates & antirtites
cumcquitibusprarrtolatur. RetuleruntTartarorumregum nonnulli nomina, qui
in Vngaríam irrupcrant.Regem regum,ca:tcris prçdominantem , Bathum appella^
runt,cui Bochetor erat militia? pracfecftus.Item Cadan,Coacton,Pheycan,Pcta,Her
mcs,Chebus&Ochadar,quimaiores interTartaros reges cenfebantur.Fuerepra» j0
ter hosinnum'eri proceres , quiquidem emnes cumquinquícscentenismílibusho'
mínum,ín Vnganam eruperunt.Quum igítur populata uaftata'cp Roxolania ÔC Cu
. mania,qua* in barmatiacontinentur, Vngariam ingrederentur, per quíncg dierum
iter nullum pagiscxToppídis detrímentumíntulere »partim ncuartationis rumoro/
çyfsimc ad Vngarorum aures peruenirer,partím ncredeuntes commeatuum inopia
laborarcnt.CjuarcBathuscxcompofito perportam Rutenorum ,qua Vngaria; fi
nes ad Tranflyluaniam attingic,regnum adoritur , profhgato'q? ( ut fupra diximus )
PatatinOjUltra penetrare contendit.Peta Poloniamadortus,cefo duce,ufquequacp
grairatus,omni a ferro igní'qj uaftat. Populata Polonia, Vratíslauiam Sileßar metro
polím,acurbemnobilílsmiamaggredítur,diripít, &mccndít.Moxirruitin Mora' +e
uiam,pari'q5 fcritatc,rapinis,cxdibusq? omnia mífcet:quainccnía,ín Vngariam de-
firendit.Cadan , ínter Cumaníam & Ruteníam ueniens , per íyluas trium dierum itú
nere facto,ad Rodanam,in editifsimis montibus fítam , ubi fodína: auri ÔC argentí e««
rant,tandempcrucnít.CuiTcuthonesmulti,qui montana loca incolebant, lucrigra
tía,armatiobuíamínfyluísoccurrcre.Cadan,fimulatafuga cefsit:Teuthones,ueluti
fugato horte, hvtabundirediere, exutis armís conuíuiacelebrarunt, multo fefeuí-
no complerüt- Mox ex improuifo reuerfus hoftis,inermes,íncautos,debacchatoscp
adoriturrpagos munitionibus carentes occupant,facla utrinque maxima fírage. In
primo.congreflU Tcuthones,dcfperataui6oria,cxtemplddeditíonem fecere. Bar/
barus,proni!iîk falutc, Arírtaldum íllius regíonis Comitem,fcxcentos'cp eíus milites yo
fuiscopiisadkgit^anter^miluareiuísít.Bochetorcumcartcris Tartarorum regu
buSjtraiccloZcrcchoamne.ad Cumanorum epifcopiregíoncmpcruenit.quamru
ib fuga/
*BECUT)1S ft LltÊ% Vitt. згг
(о fugato'qj mox colono occupauíc , íncendít'cp. Poftquam Bathus in Vngâfíam ul»
traproccflcrat^arbaricaimmanitatefaeuírcccepit^afsíiligkdíoíiKendio'cp grafía*
tur,omnía diripíc ncc fexuimec astati parcít.Contendebat recia ad Belam, qui ad Pe
fthum caftra tune habebat. Quum ad uígetímum lapidem Pefthoappropinquaflet,
in Pefthanumftatim agrum mukös immifit,quicuncbilonge> latecpdiriperent,ho'
rtincs interficerent, ÔC pécora cun&aabígerent. Rex qui cumillis congredi cupie*-
banc.hos femper ínhibuít:haudinfcíus,eos arte potius quam dolo ho It cm eludere:
quare plus a?quo tí m idus eerepu tatus.Nam ilh dum uenire credebâtuf,abibât:ecort
trarióuefo,dumabíreputabantur, impetum facíebát.Vgolínus Coiocienfîs metro
to políta,rei huius impatiens , íniuflu regis aduerfus eos egreduur.contra i II i terga uer
tentes,paulatim celfereanftabat ísa'tergo.Ad paluftrem dem um eonuallemperuen
tum cft.Tartarileui armaturapracditi.racile traiecere.CacaphraAus metropolita; &►
quicatus,pra: grauitate incautus in paludem inddit: tenaci limo fie inharret ,ut neep
uicra',necjj retro cederé audeat.At íllí осу fsi m e r eu er fi, círcu m u en ta palude , ne quís
claberetur,fagittis omnes confecere. Vix Vgolínus cum tribus quatuorue euadere
pocuit. Reuerfus ad regem» non plus dolorís ex ia ¿tura cquitatus , quám ira; , quod
millo fubfïdio fuerat aaiutus,fane retulit.Hacc pridie feftorum Dominica? pafsionií
gelu lunc:dieucrdL3omíníco, Vacía,quacín ripa Danubn fita, uígíntí mihbus paf-
kiumáPeílho diftac,a Bathicoprjs obfidetur : ubi rex erat cum exercitu , qui ftatínt
10 cum fuis fuga falutem fibí comparauícSacérdotes, ciues , 8c ingens ex proximís pa-
gis numerus , cum liberis & uxoribus , in bafilícam arce munítam confugere« HanC
primo ímpetu Tartarus expugna t,facrum thefaurum & áurea uafa diripíc, phanunt
facris ueftíbus ¿V fupellectiií fpolíat. Captam multitudínem non gladío Barbarus
cóficír,fed impofitam ígní uniuerfam abfumi t:quarc una cum Salua tore noftro Va*
cínifes, extrema fupplicía palios memorant. Dux AuftriaeFredericus árege euoca/
tus,quemadmodum fuprá dixímus, cum paucis,ueluti huíus reí nefeius, etíam iner*
mis aduenít.Quum una die, ut folebant,Tartari prope moenía Pefthi difeurrerent,
Fredericus obuiam oceurrit . iII í ex more fe in fugam uercunt : infequitur ífte, u nam
hafta transfodít alterí arrepto enfe,brachiumabfcidít,ceterí aufugeVe.Fufo demuin
}o hofte,cumplerífquecaptisad Belam redrje. quare Vngarí,prodaunuperrim 'anfa
maledicendí , Auftralium ducem laudibusmulcisefFerrc, contra regem timidítatie
arguere, ac nonnullis calumnrjs fugiltareoecceperunt Irritauít quoep eo tempore
dcorum iram Vngarorum fcelus,quiuarrjs crímínibus Cutenem ínfecbibátuneum
criminan, Tartaria' aduentus auftorem fuifle. Item qui Vngariamínüaferanr, non
tarn Tartaros quam Cumanos efíe. Quare pafsím omnes in eum clamare, Cutenem
ad fupplicium pofci, Vngaricí au Aorem excídrj ; Belam pro falute omnium pugna
re oportere, qui Cumanos regni euerfores tanta indulgentiafoueret, quibus'cp ui*
eos 8c praedía fere'omnia dono dederat. I taque rex Cutenem accerfi iubet,ut cum
ceteris Cumanis ас Vngaris.Taftarico fuVori pariter occurrat.Sed Cuten infirmé.-
40 tern in fe populum formidansJBela: r efpondet: Se fine prsefidio regio,quod a4manú
bus protegat Vngarorum , ad eum irenon poíTe. Ad hace infremente multitudine,
in Cutenis hofpitium fit ímpetus: ipfe ab Alemanís ÔC Vngaris, cum eseterís Cuma*
nís iuxtá obtruncatur. Capita e feneftrís in populum proiecl:a,cV íus hofpitrj nefarie'
tafum. Alti hoc Frederíco ducí Auftriae imputant , pars Belar, casteri Vngarorum
uacfania factum arbitrantur, ac regem omni fufpicíone libérant. Quandoquidem
eum facra fide initíauerat, acínPannonia tutouiuereiuflerat: ítaque nihil abíllius
probítate,uiolatafideuidetureflémagisalienum. Quúígítur Tartarí, maioriquo*
tídie audacia eVímmanítategrafiarentur, metropolita indies Colocíenfisapud Be-
lam ¿nftabat.ut aduerfus holies prodiret. Caftris multarum copiarum aduentu late
\o refertís, dux Auftrix( quem Fredericumlmperutoremfuiffe, ut Annales referunt,
nequáquam crediderím ) abrj t , rex quadrato agmine ín hoftem egreditur.Cumani
a rege íonuocati.dum coirçnc,.audita Cutenis csede,id «gemme culerunt : & dum
indíuer-
in díuerfa traherentur,undiqUé in infenfam gentem Vngari irrucre^pafsini fpoliaf*,
ас cedcfeocccßpere.Cötra îllï una coacb.fe tortífsíme tueri,incedeni pagos,& agfí>
colas pafsím trucfdare,nullum'cp uíndiftc 8c crudelítatis genus pretermittere.Duin
ha.*citagcruntur*quumBulzo Chanadienfis epifeopus , ÔC Nicolaus Borac filius,
item nob il es cum liberie & uxoribus,in fuperiorem Pannoniam properaret.ut cum
regpscaftra iuiigcrent»Cumanosinitincr«:offenderunt.Atrocifsimumutrincp pre-
iium conreriturA7ngariuerdimparcs,quumrefiftereultranequirent>ccdcrccoacli,
äd intcrncciOnem fere omnes cefi func.epifcopus curru inuetftus propter morbum,
inter puonandum aufugit . Cumani cum Tartaris icio foedere,Danubium (ranimé
fercJaiu ícnfes,cV fuperiorem Pannoniam adorti,igni ferro'cp uaftarunt. Cumani
prx cstterís faíuiebant,quum Vngarum interficiebant: Cutenis(aiebant) gratia:hoc
uulnusaccipito.Villam combuû*ere,quam Francam dicebant. Sabariam diruerunt,
diui Martinipatriam:nullumuicumintacbmdimifere. Demumcarfishominibus,
ftbdu&o pecore,cum ingenti prardainBulgariam , qua; in inferioreMyfîa fuit ,itcr
flexcre.Benedi&usautem Varadíenfisepiícopusaccerfitusá rege, comparato ma
gno exercitu,ad cum feftinabat,utnutantibus Vngariae rebus fubueniret.Dum iter
weit , Tartaros Agriam incendifíeaccipít. quum edoceretur fuperfuiiTenonnullos,
ut Agrieniïum reliquias legeret : dimiflo exercitu , cum paucis feftinauic. Augebat
eius audaciam recens uíctoría quâdoquidem fuperioribus diebus: cum quibufdam
Tartaris congreflûs,facilcfudit,fugauit'q5. Quöhofteshocplanefentirentdongam го
Continuo ftigam fimularunt, deíndead proximum quendam locum fubíiitere : item
qüum equos pa ucos haberent,& ipíí perpauci forent,hoc ítrategema comentí funt.
Humana fimulachra ex diftentis faccis effinxere.impoíuerc equis,ut équités uideren
tur:hos cum nonnullis fub colle relinquunt}admonentcp,ut quum pugnam confer-
tarn fenferint.fubfidrj loco continuo prodeant, íímulatainftru<ftaacie, ¿Vgradatím
procedant.lpfi in campis Vngaros operiebâtur,qui quum ftatim adfuiíTent, pugna
magno ímpetu utrínqueconieritur,Bochus cum potioribus: qui cum epifcopoue-
nerant,acerrimc dímicat. Tartarí ex compotito terga dedunt, uerfus collem fugi-
ünt.prodeuntindefocrj cum fubornato equítatu:túcillí qui fugiebant, quafírefum
ptis anímis,fein inflantes a tergo Vngaros conuertunt.Bochushoítium ínfidíasef jo
íeratus,cum fuiscontinuo4érgaumít:infequúmra4ergoTartarí,fagítitsqj confo-
diunt,carduntad internecionê. Vix epifeopus cum paucís Varadínum redrjt .mox
traíc&o Danubío,in tutiorem partem ferecepit. Quum autem Belauniuerfas copi-
as Pertlii coegiflet,ac Tartarí longe latecjKun<ftauaftarent,&progrederetur in ho-
ftcs,ceduntíllifenfím S¿ pedetentim.hícquoquegradarímínfequituryidoneam pu-
gnandí occafionem u trique pra:rípere itudent. 'Ad Saium demum am n cm perueni-
Unt.quí haud procul ab Agria fluit.alíquantulum'q? uagatus,inTibifcum delabitur.
In flumine caftra locät,ad pontem praefidium imponurit,ut peruígilí euftodia tranfí
tum tuerêtur.Tartarí quoqj traiefto amne,iam dudum in planicie,praetcr paludem
quandamcaftramctati fuerant, rati hac nullum С\Ы ab hoftepericulum imminere, 40
quum fineponte paluftría loca nequáquam trarjcipoíTe confiderent. Interea rex
Vngaros ad pugnam hortatur,proponit ante oculos publicum exítium, acimma^
лет fera? gentis crudelitatemrquam no modo audiu erant, fed fepífsíme fpe¿larant.
commémorât incendia, ca:des, facrilegia, inaudita fupplicia, quae paulo antepatra-
rant- Nec prçtermittebat quidem,hoc dirum genus hominum,prg diuina ira,e Scy-
thiademiflum.non modo Sarmatiam,& nunc vngariam,fed totam olim Afiam dc-
uaftafle.Omnes tandem edocet,acmonet,ut qui his rebus non mouentur,immíncn
tibus tandem liberorum uxorumcp perículis excitentur. Veiani contra4 Vngari re
gia mónita parum attendere,obduceread eauultus,& ludibrio cunda habere.Item
Belícfugam cVcalamitatemmalle.appetereTartarorumuicTioriam.utpofthac regí j»
chariores !iaberctur:arbitrati pra:immitiIibídine,nonpublícam,fedpríuatam hanc
fot e calamítatem: fe,quum uoluerínc, facile omnia recuperaturos , ueluti Cumano-
rum Sí
DECIDIS ti ЫЪЕК Vllh w
rum &TBeíTorum tempore farpeolím acciderat . Rex ínterea,mille quacp noflemi
litcs,circaexerciiumexcubareiubet,haudínfcíus,íibícuminfidiofifsímohofterem
efle.Pontem,quo ¿Tártaro dirímebatur,diligentíus aiftodiriiubet. Ule tandem iiv
ucnto loco,quo omnis exercitus uado tranfirí poiret,paludes ex infperato clám trarj
cít. Antelucem caftraBelae círcuit:poft hace extemplo elato clamore, eminus di mu
careomnes'occipiunt.fagittae in imbris fpecíem á Tartarís emíttútur. Vngarí,poíb
quam fe prxter opiníonem ab illis obfitos conípícantur , animo confternaci , ufep a^
dedcófunduntur,utnullumordinem retinerent pugnam practímorec5ferunt,ob'
ruebantur telorum imbríbus , & nemo uallo egredi audebat.In tátarerum omnium
10 perturbatione.aciem non modo non educere,fed ne inftruere quidem poterat:quin
etiam ipfecum Colociêfi metropolita,neqj precibus, neep mínís,nechortationibus
ac monitís,quempiam caftris env ttere potuit.Dum in tantís ab aurora ad meridiem
ufque laboratur anguftrjs,Colomannus,acceptis quibufdam,quos in tanta trepida/
tione potuít , quum regís frater effet , facto agmine in Tartaros irruít. PertínacifsiV
mum praelíum cum his init , obtrucat'q? nonnullos , dum fe á lateribus adíuuarí ere/
die a fuís:atqui poftquam fe ab omnibus qui in caftris remanferant,deftítutum refpi
cít,cedente hofte,ac data uia,cu m fuis euafit. Eodem exemplo exiere quam plurimi,
quibus nullus intercedebat hoftis : hos Belain pnelium exirecredebat.acaliquanti'
fper opinione fua falfus,haud mediocrem manu m clabi permifit.Sed ubi fe iam defer
» tum iri fenfit,inter paucos iniinuatus] egreditur, in proximamcp fyluam fe recondit.
Colomannus per auia loca cum focrjs Peithum ferecepit, pra?properafeftinatione
traiefto Danubio, in Simígíenfemagrumcontendít» Poftero die Tartarí ad^enta*
rut,ac Pefthanos cum libens & uxoribus partim igni ferro'cp perdidere,partim fug!
agitantes demcríéreDanubío.BartholomacusQiiinquecclefienfisantilíes.poftCo
lomanniac Belacfugam exercitus internum confpicatus , quandomagnam caítro/
rum partem iam Tartari cremarecaeperant,quadrato agmine,cum ingenti equitum
manu fibi uiam fecit, á tergo ínfequuntur hoites.Dum ita laboratur, ecce Ladislaus,
inter Vngarosuir eximius, 8>C cladis huiufcenefcius, cum magno equitatu ad re--
gemfeihnat.Antiftes quum arnica fignaagnouiffet, adhunccurfumdeclinat.Tar^
30 tari,quia tergo inftabant,reformidatonoui hoftis occuriu,pedem retulere. Exinfpe
rato igitur Bartholomaus, optimatisaduentu fe á Barbara captiuitateuindicauit.
Exercitus autem á rege &Colomanno,caeteris'cp déferais a fera gente ad ínter ne*
cíonem ca:fus eft. Nam qui recta Pefthum aufugerû t,in itinere interfecti funt:qui in
caftris remanfere,abhoftibus circumuenti,ad unumomnes oppetiere.Carforum nu
merus fidem exfuperat.Ex his Principes in primis commemorant.Matthiam Strigo
nienfem métropolitain , cuius opera &confilio,quum fimul educatiforcnt , Belain
grauifsimis rebus utebatur : Vgolinum Colocienfem archiepifcopum,nobilifsima
profapía cditum.qui maxima quaecft negocia gerebat, non minus nobílítatís quam
plebís amator,moderatorcp:item Georgium Iaurienfem an tiftitem, uirû illa temper
4* lhtedocb'fsímum: &Reinaldum Tranflyluanumepifcopum:epifcopumquoque
Nítríenfem, fumma probítate praeditum. Adrjcitur his Nicolaus Scinicenfis , Bêlas
uícccancellaríus (utaiunt)quíantequám occumberet,neinultusobiret,ingentem
Târtarum obtruncauit: Herodíus archidíaconus Bachieníí s, Albertus Strígoníen/
fis facerdos,pôtificrj iuris confultifsimus.Sacrorum hactenus facía mentío: propha
naemultitudinis haudquaquain fieri poteft, quae partim demerfapaludibus.partim
telís ín cendío'cp abfumpta.DifFufa pafsím cadau era , trunca, & in frufta difíecta cer^
nere erat. Qui per pagos in díuorum templa confugerant, ibidem concremati per
duorum dierumiter,proftrata corpora,ck"cruéta terra uidebatur. Quemadmodum
pecorumgreoes,longe late'cp per campos efïuiî: itaiacentía pafsím cadauera fpecb*
?° bantur.Nufquam maior fpecíata clades,nec ftrages íníígnior. Cumulatifsimasim^
probitatís 6V pertinacia? fuac poenas Vngarialuit. Multas ením uictímas humanas
jgni,aqu«e,terra:c^ mactauíc, Ingens equorum numerus , qui decidentibus ргэе uuU
nere do'
524 <Л*ХТ. lßO*XF. KEZ V1<(GAZ
neredominis,libcriuagabantur,& maxima fpohalecb. HoílísigíturnonmagiS
ûmouint explccus, quum pradaditatus eft. Tartari infígní uiftoria potiti , exuuias
omnesaccuracífsimc4egunc,unacpcongeriít, acuelucifrugumaceruos incampum
coguncDiu ¡dunda? prxdarrcxcum delect is quibufda proceribus pra'ficicur.Sigil'
lumre<Wum adfecrecarrj cadauerinuenCLMn,la4abundiabftulere,raciadobfignaiv
das in Vngarorum perniciem adulterinas literas id|foreaccommodacifsímü:aftum
plus quam Barbarum comminifcuntur. Ad carteros Tartaroru.m reges,quinon*
dumin Vngariam uencrant, clarifsimamuicloriam fígnifícant rhortantur, utadi-
pfos propercnt,quädo nihil effet in uía periculi,utipfiquoc{? rcgni potentifsimi par
tem forcirenmr.Ciceriorem Vngariam, qua?fpe<ftatadltaliam, non atcingunt, ne
V ngari regnum dcfcrant.I nterea ne carceri Vngariac populi,audica Bela* fuga &: in,
figni clade,elabancur,quofdam iuuenes,quos in bello feruarant, adulterinas Vnga^
nee literas Bclac regis nomine feriberecogunt: quibus uniuerfos populos horrare*
tur,ne domos ullo padio deferatir,Tarraream feritatem non expaueant. nam quanv
uis nonullorum imprudencia, impedimenta amiferint, perbreui tarnen cuneta re^
cuperare fperet.Proindehortari acíubere,utomnes domituró uerfentur,Dfum
exorent ueprophana* mulcicudinisciWuictoriam confequaneur. Hafceliteras Be-
la; figillo obfignacas, per Vngariam diffunduncrcarteri qui fuperfueranr,quü literis
credidi(Tent,pari immanitate abfumpti funt. Nam etfi quotidie crebras hoftium in*
curfioncs, rapiñas 5¿ incendia fentiebant:opinione tarnen líterarum uerarum amo*
ueri non poterant:quare prius ab illis ufquequaque circumuenci funt, & ad interne^
cionemca'iï, quámelabipoíTent. lamtempus inftatucad Belam redcamus,qui
anteprofligatum cxcrcitumcum paucis clapius , in fyluas Poloniamuerfus fugara
incenderac.Quín Sc" fines Auftriarftudebacaccíngere, utregínam,quáibí dimiferat,
alloqueretur. Dum ibi aliquantulum curädi corporis gratia fubftitiffet , fomnumcp
exutis armis captarct.ecce dux Auftriar, qui fe ad officium ueniffe fimularat , occurs
rit.Rex e fomno ftatímexcicacus,uífo duce,quemiam fibireconciliarat,admodum
recreatur. At íllc, difsimulata inimícítia fcelerecp, ad crarjeiédum Danubium regem
horracur,uc propius ad tutiora loca confugeret:offerebat fuá oppida,ín quibus lecu
rum femper fore pollicebatur.Rex innocencia: fuá? confcius,qu acu nque ille obtule je
rat, q Mando tempus ac res ita poftulabac,lubenteraccepic . ad próxima qua: dam ca-
Itclia peruenere,ubí diebus aliquot peramice utrinqj uerfatum.Deinde dux, ut con
ceptum animo facínus perpetraret , hinc fumit initium : á Bela quandam pecuniam
repetic,quam líbíab eoíiiiulleolímexcortamquerebatur.Rex,intelle<fcafacínoroíí
hofpicisaudacia,ucmaiora incommoda declinaret,quamcunq? innumeracoarreha'
bebac,cxfoluic:cxceram dacis uaíís aureis argéceiscp rependic.Et ut illius libidini cu*
mulacius ipfefatisfacerec,treis regni(utaiunt)comítatus Auftria* finítimos adiecit:
uafa gêmaca multo piuría eftimata, pro bis mille pondo argetí,ab ipfo recepta funt.
Trini cómica cus continuo dux poffefsíonem accepic,muníuicfubicoaduerfus impe
tum Tarcarorum. Nonnulli dena mília pondo cune exacta fuiífe referunt , pauciora 40
plerique: hac pacta adiecto facramento ucerque muniuic. Poft hace adregínam,
qua- baud procul aberac,Bela properauicqua fecum accepta,mox Stephanum Va-
cienfem epifcopum adRomanum poncíficem & Imperatorem miccic, utlegítima
ab u troque auxilia míccantur,ne obrura a prophanis Vngaría,catera Chriftiana res
publica pericluecur. íncereaín Segedino agro cum equitatu, quem cogeré potuir,
moramtraxít. Poftquam dux Auftria? Vngarosundiqueínfugamconuerfoseffc
incelligít.racus fibi tempus darí ad ulcifeendum nimís idoneum,coactum mox exer-
cícum ín Pannoníam míttit: Sí ueluci Tartari ulteríorem , fichos citeriorcm Vnga-
riam uaftare íubet. lufsi mandata faciunt , haud fecus ac illi pagos íncendunc , abdu^
cune pra?dam,&ín homines frequencíca?degraíTancur:fuccenduntTaurínifubur' 5„
bia.cx: arcem capere pergunt.Interea e proximís pagis oppidis'q? haud parua manus
cóucnic , audito urbis pericuio fuccurrit,Teuthones arce potítosínuenit.quod ubi
aípeclum
afpe<fhim cft,ufque adeo Vngarorum ánimos irritaüit,ut hoftes äd imum omites írt
arce crcmauerin t.ld ubi duci nuriciatum eft,íliius adeo animum commouít, ut c«rtc
ris Vngaris,quipromiiTaimmunitate, incolümítate'cp refum omnium in Auftriarrà
conmgerant,grauefübcuit.odíarumpra;textu íbpend¿umimpofuerít,redegerír'qj
adtantamrerum omnium egeftatem, uthoftibus etíam mífericordiam excitarent.
Sed iam cempus admonet, ut ad rclíquos Tartarorum reges, qui poft primos Vit
gariam intrarunt.rite' reuertamur. Cadan rex alius (ut paulo fupra dixímus ) expu-
guata Rodina.capto'cp Ariftaldo,pra?fidiârio praefecTrojaceiusmilitibuSjfexcentoÄ
delegír,quorumductu,per. fyluas &auia pramipta'cploca,in Varadinumagrum,
io cum i nag na Tartarorum manu defcendit,qud in Tartárico tumultu , è circumiacen-
tibiis pîgis innúmera uirorum mulíerum'q? multitudo confugerat . Aberat antiftes»
cum quíbufdam ex ordine facerdotumrcaeteri qui remanferant, pro uírili fuá ciuíta*
tem(uea!nplifsiinum pagumdixerim)fanemuníuerant.Arxürbís multo munitiof,
quandoquidem impolíto prarfidíoualídífsimo,item fofla &uallo, ligneo'q? propu>
gnaculo ia^is tuta uidebatur.EcceTartariaduentant,primo ímpetu ciuítatem expu
gnan t;quando uaüo fepto'q; iigneo.nô muro fuerat obducb.Capta urbe, ad c$derrt
uirpariteracmulíer.pueracfenexíuxta'rapitur.Nullafexus&actatís habita ratío.fát
era cum prophanisa-que mixta cVincenfa. Rogeríus, unüsecollegíofacerdotum»
cjícuíus Commentants ííta collegirnus,cogníto Tartarorum íncuriu.cófugitmfyU
и uas,ub¿aliquand¡ututodelituít,uthuiufceexítrj teftimoníum perhiberet. Popula/
ta urbe,Tartari ad uígíntíquinque milía paíTuum receíTefe , ut his qui in arce remart'
ferant,mcrum adimerent.NecfpequídemSdopíníonefuafruftraturbarbarus.nant
quicunepinarcem fereceperant,quum profe&uin hoftem,& dies aliquot nufquant
apparentem profpecbrent.omnino abijíTe rati,íncenfam urbem reficere, ínftaurare.
cafas , fuburbiarefarcire , ac fecuríus ciuítatem die noclu'qj colere occoepere.At ubi
férus holb's ciuítatem recolí &ínfourarí,prgfidíarios quoqj extra arce confidentíus
quotidie obuerfarí íntellexit, ex compoíito , ante diem Varadírtos iterum adoritur,
offend¿tincautos,obtruncatquofcunqueín urbecVfuburbiodeprehendít. Rednv
tegrarur mífera: cíuitatí clades , & plus quám diro flagello torquetur. Hí tanturrt at ,
30 hoc exítío euafcre,quiín arcem confugerant,acín lyluas fefubtraxerant. Adpoftre*
niumTartarí,ínftaurataurbepotití, arcem círcumuenere.ab altera eius parte dírii>
tus murus erat,quem paulo ante refarferanc, hac barbárico quodam ariete quaífartf
occipiunt-Soluítur facile1 recens moles,quaïimmatura nondum confirman poteratí
pandírur huíc hoftí aditus, íntenduntur undique baliftae.quibus arx grauífsíme op/
pugnatur,obruitur fagittarum ímbribus, ac" demum altero die capítur 4 Sacerdotes
acnobilcs ibideprcheníí,partim cajfi,partimamurorumruirtislethalíuuInere cofe*
cu>deturbantur.Matronae,puell2C, ac caeterum imbelle genus, in bafilicam confuí
gérant, rator in facrarío tutiores quam in prophano loco futuras,confirmabatfpent
munitilsimumtcmphsedificium. Tandem ínieДо ígní, una' cum bafilíea, uniuerfa
4o multitudo imbellís con ficitur.Neealijsquidemphanis pepercere.ínquibus nihil eft
propluni facinorís & eíícritatis,quod fexus uterq? fubire nô cogeretur. Nobilítas,
plebs omnis , & equclter ordo , cü collegio facerdotum.adunumomnes pro maní
busiiigulatí.ViolataDiuorummonumeta,confracfta fimulachra.fancWq* relíquíe.
conçu Icatx omnes &peífundatae.Inaudíta ín -i - "
eftes
ibrío
i t^uíiicur. KOlt tantum excídiu m,ubí reeefsit hoftis,
carterí qui in próximas fyluas euaferant , 8í hucufque delituerant , ad defolatam pa-
tríam,graujfsímaadacl;i rame,conuenere,(íquídfortafrcreperírent. Tartarí parûtes
rumaituredicre,ncminem'q? Varadínoru reh'querefuperftítem:deindeabfumpta
materia cxdis,abiere. Rogeríus, qui feinter nemoraabdíderat*deleta patriaba
pontem Thomre ( ut aíunt ) 8>C Teuthonu pagum , qui Chryfio amní eft impofi tus,
peiueníc.Mox ad quandam ínfulam diuertít, quam aduerfus Tartarícum furorem,

Ë quícuiv
Зг6 ^N1 SONf INI! KEZ. VNÇA%
qui'cuncp próximos pagos incolebät,quos Agyam, Vaydam , Sí Geroth appellant,
eoaJb plane muniuerant , tres crant ш'Пгс aditus , quos lingular quocp tun es prote-
«>ebant,aiíquotdíes hícmoratraxít.DcíndercformidatoSarbaro,Chanadinúcon^
tcndit,quodadMarifiumamnem fitum eft, ¿V quadragínta mihbuspaíTuum a'uilla
remotiim.ciuitaceinínuenit,rupenorí die á Tartan's ínccnfam, qui alia uia in Vnga*
riampencrrarunt- Quin ÔY holies longe late'cp diftufos offendit.in die delimit rmier,
&¿naruétenoífte per hoítium turmas clandcftine iter faciens,ininfulam ferecepit;
quo quum rednfletjioftes adfore in horam accepit.retugit in fyluas, quod etiam fe-
cere plrricp. Tar tan poftero dieinfulam occuparunr,exinftituto"fuoomnesobtrun
cant. Qui in fyluis dudum delituerant , adaciti fame, in uillam reuerfi deprehendun-- ltt
tur,Cccduntur'q>: mox fagacifsimorû canum morc,in alios cucitigatum ; deprehenfi
multiimmanitertrucidati. Quum innumeram illi multitudinem in íyUiisfuífíe re-
conditrm arbicrarentur,idcommentuminuenere:quofdam Vngaroscepere,quos
ieruarant:eos circum late dimifere cum hismandatis,Quicunqj adpreftitutum tem
ptis,quod ipfi pra"icripfcrant,fedes proprias rcpeterent,omnibus licere tuto efle do
mí, colere agros, Sí curare familiam- Credidere his pars hominum non medíocrís;
quod ut facile crederent,cogebat inedia. Quare quicquid Vngaricç multitudinis,in
fpacium thum dierum ¿tíncris erat ample diffufum,hac ilolida fide compulfum,do-
mum redi] t.Quinetiam quum agenda; mefsis tempus inftaret , annona ab his &C Ulis
axmccurata.Cumaní, Tartan, ¿V Vngari mutuo uerfabantur. Eparcntibus,nlía- t¿
rum,exuírís,uxorum,exfratribus,fororumlenocinio,quám plurimiuítaáfoedoho
ftedonati. Quin & ut gratum Tartari lenocinium fibi fuifle oftenderent, in eorum
(quosdixímus)conrpecl:u,illasía:pc>ferarum ritu,inpropatuloinmere. Sedato fu
rore immanitatíSjpra'fecTiOscrcarmi^quííus dicerent, &hos Canefios nominabât;
quare admodum regiones iftaîpacata'.Tribuebatur cuiqj ius fuu : pro quo quidem
beneficiOjimpctranda'uegratiajUcnuftifsima'quandoqîpuella; ad prxfe&os mitte-
bantur:conrrálenonibus,ab his oues,cqui, boues, ас cartera talegenus rtpendebät-
tur. Rogerius.ex cuius Commentarns(ueluti fupra memorauimus)iíía collegímus,
, in cuiufdam pracfccticlíentelam fe infînuaucrat,ut partim falutipriuata?,partim pu
blicum tempore confulcrct. Cancfrj , quot hebdomadibus inter fe concilium habe- ¿9
bant:quum centum cirent,centumuíralishaftauidcbatur.Exhisnon multo pdit edi
cftum promulgatur,utexpagisquibufdam mulieres cum pueris,aqueacuíri,adfta-
tum dicm,ad centumuirale tribunal conuenirentjegitimacp muñera conferrent,Ple
rifqueid haudparuam fufpicioneminiecit,&inprimis Rogerio, qui argutíore pro-
fecto ingenio fuerat.lufsí exímperato conuenere,duxerecum liberís uxores , 8C in-
gentia muñera contuIere.Rogeríus cumTarrarís quibufdam, in eorum exercítum,
addeclinandam fufpicionem,proficifcitur. Multítudo,qua;ad Canefios conuénit,
poftoblatamunera,inualIcmdcduclra,ibiq3 6Vfpolíata, ¿kcrudeliter trucidata efle
fercur. Nondum tot ca:dibus gens ferafatiari poterat, quando ftato die carteros,
qui in ulteríore Vngaríafuperfuerant,pagos adoritur.Céeíís omnibus , nihil incen- +e
dunt,ut ad futuram hyemem commeatus haberentjtem populos quofdam aliquan
diu pra^ftitere fupcrftítcs , ut agros colerent , rem frumentaríamxiíndemiam'cp cura-
rent:fed partís utí ex edicto inhibitum.Poft tot excidía,Orodinum & Chanadinum
ucrlus contendcrc.Nouam poftfeuillam exínduítríadímiferant, quáPergen olím
dixeranc : ítem Ciltcrcienfis ordinís cecnobium , quod in caftelli fpecíem communi-
tum erat.ln ha'ccním duo loca e finítimís pagís íngens hominum manus.cum form
nía omnibus plane confluxeratrqua; quidem intacta dimifere illi, ut coactam denicp
multitudinem haberent.Interea circum omnia uaftant:fi qui illucaccedebant,ab Vit
gansilícdfugabantur.quarc hinc tanta horumanimisadiecT:a eft fiducía, utafflíftis
rebus Vngancts,fetantum euafuros eíTefperarent.Pofíremddeftrudis canerísquí y#
circum eran t oppidis ac uicis,ad hgc duo loca Tartarí rediere.Vt fine cruore fuo hec
expugnaient, primo captiuos Vngaros, deinde Rutenos & Curaanos in pugnam
commife-
comniifefe:ípfi pro triarrjs erant,U£ciîrrt alieno periculo üí&öfiant ßbi cortipafarêt,
Vngarí,qui in prima acíc pugnábante cum fuis mifefrírtíe' dírriícafecogebantur : rí-
debantatergo Tartari.&gcntilihocpraelioprgnímialxticiagefticbant.Septemíoi
tur dies afsiduo pugnam,completa demuirt fofía Vngaricis Ruteníscp cofporibus*
Villa noua capitur.Quum omnes uifos &ntulicresin fuam pöteftatem redeoiífcnt,
in campum airiplifsimum deduxere* diuifefebifariam , hincrufticöS , nobiles üHfiC
quibus poitquam ueftcs,arma,pecunias ¿Cornamenta dirípitere, prteter duas puel-
las,quasad Veneris ludíbriumreferuarunt,crudelí omnésferitate tfucídarunt. Hi
tâtu m fuperfuerc, qui inter caeteros foedati fanguine,ínterca:forum corpora delítue"
re.Port Villa: noua: excidíum,coenobíum Egres acérrima obfidione cireumuenefeí
cui quum uarías machinas admöuiflent , ad deditiönem faciendam mífefos compü>
kre.Sed port dcditionem,poftquarrt in fcedargerttís uenerepoteftatem^ pafiperfi-
día omnes ínterfectí, praeter monachos quofda,nonnullascp matronas, formofascp
pucllas,quasexplendadibidíníreferuarunt.Difficíle profecídforet,ea?tefaínaüdite;
immanitatís genera recenfere: quando, qüxcuncp efudclitatis facínoracühís confe>
rantur,ne mínima quidem ex parte acquafe poterünt. Nimírum hxc omnia Dei fla>
gella , fine controuerfia fuperarunt. Aeftate illa, ad fines ufque Auftría; ac Boemia»,
iunt cúnela Tartarorumínundationeüaftata.Nam ulterior Vngaría,Cumánia, Po
lonia,Sílefia, adDanubíumufqí ,funt omnia latelonge'q? éxitioíncredibilíabfüni
к, pta.Tartari ulteriori Vngaria potíti,ad imiàdëdam cíteriorem indómita libídine fa-
piuntur. Augebat gftuantífsimam cupiditatem Strígonienfis urbís profpectus, qug
ca*teris Pannonia: non minus opíbus quám arriplítudincpfaefefebatur; quam fi ca-
pere liccfet,caztera ad Adríatícum ufque mare facile oceupare fperabant. Ad hace1 fe-
ueritashyemísaddebataudacíamrfiquídem paucís pdftdíebus, efebris níuibus ac
gelu Ifterconftitit.Frangebante conípecluglaciemquotídieStrígónienfes sne hd-»
Itesftrato amnetfanfirent. Verum uzefartiente brüma fa&urtieft, utomrtís hofufrt
opera eluderetur.cóítitít tandem aifinís,ae pedeftreín eo ptxliü faípe comiífum eft*
Tartarus tarnen íngentem equitatum glaciali pauimertto, quod dolofifsimum uíde-
batur,crcdere non audebat, periculum haud ab fe faciendum pfíus cenfuit. Barba-
jó fus plus aequo uafer,multa in ripamarmentaduxit,íbiqj fine cürtode triduo dimífit*
StrigoníenfeshoftemabrjíTeratí.traíeftoamne pecofacun<ítarapíurtt,&íncitefio>
rem rípamredígunt.Hocubí gens feranouit, rata eodemexemplo , fetutd equita
tum amni,quí conrtiteratjcommítterepoffe, extempld cum innúmera multitudírte"
ac omnibus ímpedimentís Dartubium ficco pede traiecif, uniuerfam ripam pef mui
ta paíTuum mília nurrierofis equítatuum tufmis occupauit. Deínde exercítus bipar-
tito diuifus,pars cui rex Cadan pra;erat,per uertigiaBelam infequitur, Quíppe qui
omníauxílíodeftitutus, ín Dalmatíam farte confugerat. &quumjbi tutóefíendnli
cerct,ín próximas ínfulas traíecít : ibícp tutum duntaxat ab Omni Bafbafico íírfpetií
locum inuenít. Cadan Вclac potiundí fpe fruftratus,m Croaciam, 6¿ fuperíorem My
40 fiamdíucrtít,quamnuncRafciamBofnam'cg nomínant,ubícp cundía díripit.popu-
latur.trucidatís'cp colonís incendio magno ufquequaquegraííátur.Bcuaítatahac re
gíone,ne quid integrum dímittcret, in Bulgarian! defcendit, quam inferiorem My-
iiamnuncupamus. Cantera Tartafofum multitude ad expugnandum Strigortium
properauitjcaftra hand pfocul ab urbe löcafa. Quum urbem no folum muro , foílk
uallo'q?,fed turribüs quoq? ligneis,ac omni mUrtitíortum genere inftruetam ínueníf-
fet,triginta círcíter machinas parauft:qüibus admotís,urbcm expugrtaret,qüam Ua-
fio hominum genere frequentifsímam íntellexerat.Quum uetus regum aula éíTe fo-
Icretjhuc mercatores multi e Gallis,Germanis,Icaliscp couertefanr^ cdnfugcfant ütt>
dique ex pagís & oppídís nobilíum ac ftífticorurh ingerís numerus : quare Tartarí*
^0- obltare pofle fperabant.Tertio die captiuís edícítuf,ufí íafcem quifep fuum ad m ое-
m'aportaret,cx quibus aduerfummurís aggerem facerentjürtde Urbs propíüsoppuf
gnarí poífet.Quarc pro folla urbís e fafcículis rnarum erígunt,mox uineas,tormenv

E г taq?
?i9 сЛЫТ Ъ0*ЫГ1Л11 ПЕК. VN G АХ.
ta'cp díucría admouení , baliftas intcndunt , quibus faccos egefta terra díftciitos act
dunt,foíIaincomplent,turresl!gncaslapidibusdii LUit: vjfdem quoqj obruut oppú
danosTumultusinurbemagnusextollitur,confufusprf timprepopulus.diucríus
trahebatunnemo mccnía tuen audet,nc aut lapidibus , aut fagitcarum imbnbus ob'
ruatur. Ad banc dues defpcratíuncm redacti funt,ut e Senatus confulto fuburbía
incender€nr,ueftes cum equ ís omnibus concrcmarcnt,aurum ¿V argentum ac extt?
ra talegenus i'nfodercnt hurui,ut nihil Tecum lucri dira turba faceret:quod ubi hoftis
intellcxit,co magis dentibus infrendit.Inceufis deinde fuburbr|s,in lapideam fc оin
nés urbem rcccpcre,hancTartari citracuncbitioncmobducunt,undicj> oppugnat:
tanto ímpetu aogrediütur,utuixpaucishorisobñiteru:deinde a propugnaculisrC' to
iecb' ciues, in Tartarorum poteftatem perucnerc.Capta urbe, tanta ab hofie patrata
cardes,u t nemo ex uníuerfa cíuitate,preter quindecím,euaferit.Supra omniú opinio
nem,ín отпет fcxum a'tatem'qj fa'uitum.'quandoquidem uiuos homines palo ínfu
tos, porcorü inflar, igní aííaíle refcruntur.lngenuc. quoq? matron£,more patrio ex-
cuitar, qua-ínunum palatíum íereceperant,ad extrema fupphcia pofiulatae, fe ad
Tartarorum príncipem prouocarunt: in cuius confpectum extra urbem inox edil'
cbe,utuitadonareiuur,fuppliciter orabant:fedinexorabilem ac diría hoftem nacrç,
priusfpo'íata\moxcapíteadunam omnesmulctataEfunt.ArxStrigonienfis,cui Si'
meon pr.efecftus cum ualido pra4îdio tune pra?erat, hoftem tentata deterruit. Qua
dimííra,ad Albam regalem Barbarus properauit: ubi quum feirent eile monumenta 2«
regum,mu!rumibiauri& argentine regi")s donatiuis enpere polie crcdebât:fed hgc
eumfruftrata fuit opinio. Namíncer paludes fita , nulla uí & arte capí potuit. Мох
sá diuí Martini coenobium fefíinatfr,undere in íectaabíere.Ha:cigítur tría loca tan-
cu'm,cxcídnTartaríc¿ expertíafuilíeteftantur. In cíteriore Vngana , ne tan tum qui'
dem calamítatís íIlatum:quoníam ítatiua ¿bi nequáquam habuere.folum dum iter fa
cerent,qua4unque fuere obuía,ferro igni'cp ualtaiunt.Rumorpofthxc omnia non
medíocris erhjndítur:Tartarosfíatuilíe,Aufiraiib. cV Alemannia abfh n ere manus,
ac publico edíclo reuocare caftra,ut rebus fekcífsime geftís in priftínas fedes pedem
rererrent. Onuftísígiturcarrís,per popularas regiones,quaingrefsí fuerant,earedí'
turi,íteríneunt:latcbras quafquercctifsimasínueñigantfagacifsime.difquírunt fat je
tuSjUt íí quos íngredíendo dímíferínt , egrediendo recípiant. Nonnullas ergo reli'
quias Vngarorum necarunt: fed Vngana egrefsi, per Cumaníam & Ruteniam ad
priftína loca redíere. Bela uerov, qui ¿n Dalmatiam efFugerat , audito Tartarorum
abítu,qué uíx credere poterat u t afflictis Panonnía: rebus pro uírili fubuenirct,diÇ-
fipatas'qj regni fui reliquias cogerct,cum mulrís auxilias in Vngariam redrjt. Quin-
etíam fiquís e'Tartaricis regíbus,fohferacitatecV amoenítate pellecbasreftítíflet,his
hauddíftícultercoprjs explodi poífet . Crucigeri nancj5Rhodianimilítes,quí facro'
fanctaft/pendía faciunt, ítem nonnulli Frangepanum reguli, quiín Dalmatía Sí
Croacia ad Sauum ufque late ímperabant, excídium Pannonia? miferati.cum auxi'
lianbus coprjs,cx: ualidifsímo equitatu regem in Vngariam reftituêre.quare ob rem +e
bencgelbm nonfolum amplífsímíspriuilegrjs, fedoppídís&pagís(utdiplomata
regia plane teftantur) honoríficedonatí funt:hos,M. & В. fuiífe memorant»
A clarifsímis prefecto' maioribus iftí degenerare noluere: qui,ut Romanífané refe-
runt Anuales, in fenatorio ordínepra?ñantífsími femper habítí , urbanís tandem far
(ftionibusín Dalmatiam fcccllere, acíneíus parte regnarunt quam Lapideam UO'
cant ledern, fibí Segníg optarunr,&: ínter lllyrícos proceres príncípatum femper ob'
tínuere. Rcucríiisrexdefolatumregnunioffendit,tríbus (utaiunt)annísapeíh'
lennfsíma gente direptum.edertítutofolícultu tanta fames incefferat,& ex fame pe>
ftilciitia,utquicuncp mortem captíuítatem'uecuaferint, inedia uel con tagíone rape'
rentur.QiiarcBcIaíníuriarum nonimmemorinfigníum, quasa'Frederíco, pérfido ¡o
Au (tria- du ce, prater scquum &fasacceperat,fuumexcrcítum & auxiliares copias
e Dalmatía ductas,aducrfuscum duxit , ut á deorum & hominum contemptorecu'
muía*
DE CUD l S il LIVER VI 11
muIataS^tparerat.poenasexigeret.ObfeditigituritauehemciiterAuftfalefflNca*
pohm,ut ad fuccurrêdum hoftem adigerct.Pro móeitibus urbis prarlium íníturrt , in
quo cum taiua,quicunque fuperfuerant,Vngari ferocia dimicarunt, ut Alemannoä
grauifsima cladcprofligarint. Fredericus, rteimpunitate fcelerumclaberetur.curtt
Vngaro ííngularícertaminepugnans,transfoíroore,proftratusoccubuit. Vi&ora
fegchonoririceiinTsimedönatuscft,cuiusadhucdonationiscIafiTsima extant priuí-
legia.Poft hace ui&oria potitus Alcmannica4dircpta maxima Auftria? parte,in Pan*
îioruam redrj t:⣠ad pacandum regnum,lcgendascp reliquias animum aduertit. Dili
inrefarciendo regno uerfatus,ueluti in difperfis naufragrj fragminibus,ubique terra
te rum aegentium dilïecftos Vngaros,& plcroíque homoagros iam factos,mírapíeta>
te difquireret.Quínetiam equi domino carentesJiberè uagati, fylucftres facb funti
quo quidem genere Carpatnij adhuc montes abundant,iubati pedumtenus» Poft
Frederici ducisínterítum,quifineliberis uitadeceíTerat:ut Armalium VngarorUrn
fcriptores,qui pro Imperatore ponunt,falfo tradiduTe uidean tun foror eíus Marga
rita, quae Henrico, Imperatoris Frederici fecundí filio nupferat, ¿Veo fine iobolc"
furi&o.în patriam redierat, Auftrian^hacreditatem fratris accepit. Et iam anüs facía
ас fterilis,Othocarum Bocmiarregetrt uirum accepit : uxoris dote potius , quam a*>
tateac fpe prolis adduc"tû.Hic Primislai,qui tertio loco á Phílippo Imperatoré,Fre>
derici fecund i fratre coronatusjeft, filius fuit. Decedente Venceslao fratre,qui natu
Jö maíorerat,fineliberis,Othocarus regnum íníuít, ôYquintusBoemorum rexadnuv
meratur.Magno hune animo, cVconfilio non inutilemfuiíTedicunt, ítem bellied af>
tis,& magnarum rerum cupidifsimum. Quûigiturfterile coniugiumcoritraxiflet,
potius Auiiriadonge maioreimpcrandicupiditatea;ftuauit«IngentipromiiîâpeCû>
nia, Vlrichum Carinthiorum principemadduxit,uirilifobolccarentem 4 utpacll
mercede,Cariitthiam, Carniolam,partem Sclauonia?,quam Marchiam nuncappel>
lant,S¿ portum Naonis hínc fibí mercaretur.Quinetiam Veronenfes , Feltfcnfes,0¿
Tharuifani,cum multis Foroiulianis.ultro fehuic plane fubdiderint,& ihta quotait
nís ftipendia foluerint.Hic igitur ob Styriam , quam Vngari occuparant , ас uetcres
mimicitias,& prarfertimeas quas ex Frederici ducis morte conceperat, Belxregi
I« graue bellum índixít. Hortabaturad idipesoccupandazPanrtoniacnonmediocris,
quaeafiíícíis Vngariacreb.nuperínCcíTerat.Addebat ánimos fortuna bellica» quarrt
fibi Temper a:quam,cV in iriundatione Tartárica multo aequioré fortitus erat, quan>
do ¿llam peftem e Prüfsía forti animo fane repulerat,quarrt Vlmerigíairi ueteres ap'
pellauere. Vrbem condíderat Kunigfpergium , á Monte regio Germanice nomina;
tam, Bela,coacT:oexercitu,inOthocarumarmafumereproperauit:quamüís defo
lato idregno di fficulter efficeret» Bellum ho¿ Boemícum.quod nonnullí propter fi-
nes exortum efle referunt,anno Salu tís ducentefimo fexagefimo fupfa millefimütti, i¿60
ínítiim fuífle, Annales prodidere.In Morauíartl uterque cortuertít.Bela cum Stephan
no filio , & Alpra Cumanorum ducehucuenerat, quüm acíes utrímp conftitífient,
+o coliatis fignís acerrime pugnatum.Plus auxilíorüm quam Vngaroruitt in prarlío dí
mícabat : fiquídem ad ultimum fere1 internum , Pannoniam Tartarus plane reduxe^
rat.Cumalienís uíribus raro1 uicíoría corrtpareíur, qüarrtuis diu atroeifsime1, ас pari
Marte utrincj? pugnaretur,Panrtones tarnen multis ca;fis,ínclínarí оссссреге,асВо/
emisdedereterga. Belafugientem fuummilitem, acreie&ümeqm'tatumconfpica/
tus,ipfe quoep caftris exutus,terga dedit, Haymurgumq* cofugit : quod tertio Idus
Julias accidiñe feribun t. Aliqui Pannonum quatuordeeim milia, in proximum am/
nem prse fuga demerfatradidere:qüibus minime adftipulor.fîquidem Tartárico bei
lo ita effoeta fuit Vngaria.ut uixBelx exercitus totidem completfreretur. Bela inge^
nita probitate pra;ditus,ad pacem potius quam bellum natus eíTe uidebatur.O th0/
í«s íarusautem, fufisfugatísq? Vngaris,ínfolentífsímusiamdudumefFecíus, uíuente
adhuc uxore leoitima alteram ¿nduxit, regís Mofchouíacfiliam, quae Kunigundes
áiü» eft. Мох ab illis qui eligendo praefunt Imperatori.rad ¿mperium inuitatus.info
В í Untw
5jo <Л°ХТ. ХОТЯ Fl К 11 ZEX.
lciuiTsimcrccuraui't,quaicRodu!phusHabsburgêfîs comes, ab his Imperator defl
• 'incus, qui Oíhocanmagirtcr aula? quondam fi.ierat.Huic Othocarus, quum Au-
itriam renunciare cogcrctur, quia feminei iuris eíTenon potcrat,hinc bellum exor-
tum,in quo Othocarus,ut paulo inferíusreferetur,occubuít.Cui Venccslaus filius,
uixannosicptcm nacus, fubOtbonis miela Brandeburgenfîs principia educams,
quintopoit anno iiiBoemicc rcgnum reftitutuseft. Bclam totlaboribus malis'qj
ucxatum reuocemus in medium Probum hunc principem ac religiofum nemo infi*
ciabitur.bcllomformnatumafhrmabuntomncs: mftaurandam Strigonrj ciuitatem
curau ir. Pacato regno , cius'q; excidio pro uíríli parte rcfarcto , diuae Virgini, cuius
nu mine ícruatum ic eile fcíucrat,Strígonrj templum regio fumptu dicauít:ut ubi re* ю
oiam habucr/t.ibi poll mortem quielcere beeret» Ex Maria uxore, qua Impera toris
Urxcorum fih'am fuilTeafflrmant,diios filiosfufcepit,Belam &Stephanum. Ante
patrem Bela obrjc.StephanUS patri fubrogatus eft. Itaq? rex iam fenio confedtus, ac
»*75 potjus malorum ingenti molccontritus,ab annoSalutis feptuageíímoquínto fupra
duoderíes cenrcnum,nonis Maíjs.ínBudenfi ínfula diem obfjt}quemuniuerfaPan^
попы cfflícTím clcplorauit. Corpus Sm'gonium relatum eft,utinacdenobili ,quam
íbicxcdiríc,jrar,honorificeTepelíretur.pro magna ara,e rubro marmorefepulchrum
crcchim. in quo Bclae regis , ac Maria: coniugis , St" Belg quocp filrj corpora condide
re. Poll hace Philippum aiunt.Strigonienfem mctropolitam,fuauífsíma illius memo
riapercitum, Belx regis corpus ex hac acde, ufurpata licentia,infuam bafilicam »
tranlluliile,utregiam regio corpore tunc andern honeftaret. Id diui Francifci facer✓
dotes, qui aedem curant, iníquífsimo animo tulerenn Romanum hancrem forum re
tu ¡ere. Agitata diu cau fa, tandem iudicatum, ut erepum Belarcorpus,inpriftinam
scdein metropolita referret: item noftra têpeftate,non modo fepulchrum,fed inferid
ptum quocp id Epígramma teftatur.Belam igitur honeftatis ocrj'cp cultorem,annos
circiter fcx & trioínta reonaíTe perhibent.
». L
sttpiunas EXTiNcro OD4Bela;Stcphanus eius filius,ha:reditario iure,Pannoniae regnum
' accepit : cui regís iniîgnia, omnibus tunc fuffragrjs , haud immerito funt reddita*
Huíc fortuna in bello non eadem acpatri fuit: quippe qui Auftrales cVBoemosinfi
guiufqucadeouicT:oriaprofligauit,utpaterniiacturamnominis inhacre magna ex jo
parte refarfcrit. Quo'd fi díutius uiuere licuiflet, omnium profeftdiudicío princeps
optímus oVclanfsimus foret habitus:íucceíTum gloria: ínuida mors cVintcmpeftiua
iiucrcepit.Othocarumením,quípatremBelaminMorauia fuperarat,acla:fis finib»
cum magno Bocmorum Auftríalíum'q? exercitu regnum ínuaferat,quínctíam Bran
deburgenfcsíntroduxeratjtantacladeadlCapczam nuuiumfudit, fugauit'qj,utpa'
rem pro patre uícem boftí retulííTeprxdicemr.Moxin Bulgariam caftra mouít,que.
eius imperium detre&abat : ubi paucís menfibus inferiore Myííam ita ínfeftauit ,ut
precdx multum abduxerít. Demum ne re infecirá e prouincia abiret, Budam eorum
metropolim obfedít. Tertio urbem menfeexpugnauit, ea'q; potítus , Bulgarorú re*
gem cum uníuerfa Myfia ftípendiariumfibí fecit. Mariam filíam Carolo Claudo, +•
Carolí rilio,cjui Apoftolicaau&orítate Sícíliacregnúoccupauit, legitimo matrimo^
nío collocauit.Ex qua Carolus Martellus natus eft, quiut deinceps fuo loco refere*
tur,eClementia,Rodolphí Imperatoris filia, Carolum genuít, Lodouíci regís pa*
trem . Adpoftremum, tertio fui regni anno excefsit humanís.in magna ínfula díem
obrjíTéferunt; & in ínfula Budenfi,acin arde díuae Virginis, pontíficum permiflii
icpelíucrunt.
udKlaus LADiSLAVS, quemChunum deínde Vngari cognomínauerunt, Stcphanl
1 1 '• quartifilíus, uiratroci ingenio, 8¿ animo magno, belli potíus quamocrj cupidus,
honcftatiparumintctus,propría:'cplíbidínis moderator exiguus,eodem quopater
mortuus eft anno , omnium confenfu regnum fufeepít, acríte coronatus eft: quod ço
ll7¿ anno Salutislcptuageiimofcxto, fupra duoderiescentenumfuííTelegimus . Haud
multum poil inicum pacatumcp regnum,Boemicü bellum redintegratur,quodStex
phani
DECIDIS //. LJZEZ V ГЦ 33i
phaniTuperiorc uiccoria cxtínclum efle uidebatur« Nam quum Bocmí fines ímmo-
dice amplificare pergerent, quod Vngari a-quo animo fierre non poterant, hinc bel'
lum inftauracur, Morauia,de cuius fimbusagebatur,huíufcerei caula fucrac- Auxit
Vngaris animum,8¿ ingens ad bellum irritauit occafio , quam illa témpora attulcrc
Narn quum O rhocarus , ut paulo fuprá tetigimus , cum Rodolpho impcratorc, ob
Aultriam dilicncire ccepíífct ,acgrauifsimum inter fe bellum uterque moliretur, im
perator Pannones.Boemorum hoftes,ad hoc bellum multis legationibus tune follí'
citare coepít: haud infcius,auxilrjs Vngarorum adíutus,mulmm fibi uíctoriac fpera^
repolle. Ladislaus adexoptatum bellum rnuitatus,fidam utilemqj focietatcm pollí'
ie cctur.I nterea utrinque nönulli amicí interceílere,ut Rodolphum , Othocarum'qj pe*
concilíarent: ucriti,li hocinteftinum bellum gercretur, haudparuo Germanís excú
dio futurum. Quarchorum opera ítaíntereosconucnir,utbellumaffinítas utrínCp
contra&adirimeret, filia; ultrdcitro'qj darenrur , Carínthia: Carnioke'q? prouinciae
dotales fièrent, ас Au ftría deníque Impcratori cederct. Rodolphus Auítriamade^
ptus.Othocarum in uerbafua,more maiorum,iurareexpofcit : id ille , qui elato fenv
per animo fucrac, grauifsime tulít, reputans fchínc feruume domino eífefacbim.
Difcordia hinc noua redintcgratur,indicitur utrinque bellum« Imperator cum La^
dislao rege focietatcm ínit,foedus'qj perpetuum percutit: moxPannoníca exoratau
xilía, quae prarfto affucre. Quum in certamen, ínftrucfta acíe, unique defcendiC
»e fcnt,uíx'que mille paíTuum interieclum cííet fpacíum, Ochocarus Rodolphí copias
uererí coepít, Sí Vngarica bello multdmagis auxilia abftcrrebant. Extemplo rei fug
confulcns, de concordia cogítauít: mittit legatos, per quosiuracurumferítepolli'
cetur , fi modo honoris fui cau fa , intra Auguilale tabernaculum id clám fiat. Acce^
pitconditíonem Impcrator,íllius'cp lepído cômento pudorem elufit,in medio(quod
diximus) fpacio Auguftaleíntendítur, imperatoris iuíTu,fuggeftus Hcrcle lublímis
intus,cum fella paratur. Moxipfe diademate,ímperatorrjs'q3 ínfigníbus plane coiv
fpícuus ,confidentibus ímperrj ele(ftoribus,cicteris'cp in fubfellns rite proceribus,
Ochocarum accírí iubet. Is cum paucis optímatíbus tentorium ingreílus , prarrcue^
renter fuggeftum confeendít : ac fupplex ad cíus genua cou fUta tus , dum ex more fo
30 Icnnefacramentum prcftat,ecce tentorium exinduftriacompofitum,inparteís qua^
tuorcxímprouifo folutumdecidit.CalIidaruínaOthocarum,ad Imperatoris genua
fupplicem , utrinque exercítuí fpecbttum exhibuit. Hinc Alemanni gloríofum , & e'
lolio prxfidencem imperatorem hilares, hinc triítes Boemí,fupplicantem regem fpe
érabant.Subticuit Othocharus in praefentía, S¿indígnatíone completus domum re^
drjt.Hocubí Margarita: uxori,cuíus iure Auftriamacceperat,nunciatum eft, tot uí'
rum illa conuierjs afrccit,donec aduerfus Imperatorem , abolenda: huiufee turpítudi
nis gratia, bellum ¿nftaurarit, Rodolphus,uíolato foedere, po'ft ubi fead bellum pro
uocari c5fpícatur,exercítum reparat.Ladislaum regem.focíetatis iure, in expedition
пет Bocmícam íterú ínuitat:cu¿ nil erat antíquius qua m cu Boemis,qu i cum pâtre
40 uo'cp certarant,fortunä experiri.Coaftis qua: potuit auxilfjs,fua cum Cefareis caftra
iungit.ín ulteríorem Auftriam,haud proeul á ripa Danubrj,utrique conuenere.Boe
mi multitudinerobore'cp, Sueui & Vngari ordine & arte fuperiores erant : dato fr>
gno manne conferunt, dimicatur atroci diu utrinque pugna:cecidere ex utraque par
ic, quam plurimi. Ladislaus auitaç cladis memor , nil aliud quam toto campo Otho^
Carum auidiu's dífquifiuífleuífus eft.Regem tandem Boemoruminuenít.inuentunv
que ad ííngulare certamen prouocauít,accepta conditíone,eo pra:lío(fi quid Vnga*
rorum Annalibus tríbuendum eft)eum Ladislaus ínterfcciíTe iertur, quare inclinât»
acie , ßoemorum ftrages longe maíor fuifle dícitur. Nonnulli O thocarum a fuis de-
ftitutum a duobus Stirienfibus,toto praclío qugíítum prodíderc, ut fratris mortem,
f* ab eo per iniuriam ¿nterfectí , ulcífeerentur : quem ubi ínuenere, continuo obtreuna
runt. Corpus .Rodolphi permiím,inBoemíamrelatü,regío honore fepultüeft. Vea
cesh-s huiem regno fucccfsit,uí infra fuo loco referetur, DebclloBoemícohacte*
В 4 nus«
nui . Poftquam Ladislaus opima ill Vngariam fpolía i ctulit, ne parum quídcrtl
fuo nomímfc:cítacceísionis,quandopra-hocduncaxacbcmorc,pacri acauoprarfcr«
bantomnes. Et ex hacfociecate, quam cum Rodolpholmptratofeoliminiueraf ,
regno tantum ocrj compararat,ut anuos aliquot pacatum regnum habuerit : deinde
u8x» Cumartum cxínfperato prarlium cxaríit . anuo Saíutis idoctugefiinotccundo,fupra
millennium cV ducentefimum accidiífe fatcntur. Oldamir enim , Cumanorum prin-
ceps , coacfto exercitu ,-ad lacum quem Hoodum uocant, caltra locat , ut mox Vnga
ríam hoftiliter inuaderet : deínde intolerabili uaftatíone exhauftam , in ditioncm pía
neVedigeret. Ladislaus, audito Cumanorum tumultu ,comparatis legionibus his
oceurm, ut ab Horum rapínís regnum aflererct : pollero die, ubi collatis pugnam tí- ,0
gnis coníerunt, grauiTsímum ímtur prarlium. Dum atroeifsima utrincp pugna com
mittítur,LorandusThoma: fîlius fortiter fegefsilîe dicitur. Nam dum cu Lumanis
manumconferit,quam plurímos interfirít,infcfta multoshafta confodit,non tarn
uerbis quam exemplo fu x fortitudinis Vngaros ad ui&oriam incendit. Quin ¿V a>
quífsimafibíinhocpra'líona&useftnumina . nam fuperuenientibus ex infperato
imbribus,eorum arcus ,quibus plurimum confidebant , ufque aded remifsi fun t , ut
his nihil ultra profecerint , Quare inclinatis hoftibus , tantum animorum his accef*
iir,ut ipforum impetus haudquaquam ulterius tolerare potuerit: proterunt pafsim
hoftes,quibus magna ex parte ca- fis,mukös ctíam capiunt, regionem uniuerfam Ion
ge'latecp diripiunc. Poftremo onuiti preda Vngari,domum ouantes rediere. Qüum 2»
ex Cumanorum lTragepaucifuperfuiirent,hicolk(ftisreliqur}s, quidifiecb olim fue
fant,ad Tartaros confuoerunt.ut fuam his tutelam ¿Vuhioncm com men dare t. Hos
die noebicp follicitantialios'cp Cumanos, qui primo ingreiïii obCutenis intcritum
eisadha*ferant,fimul'cp commilitarant,fautoresac patronos adhibent. Quare com*
moti Tartari,anno Salutís ducentefimo oftogefimoquinto fupra miilefimum , V«>
gariam repetunt.lterum ulteriorem pafsim Vngariam i'gni ferroep uaftant,& inftau
ratos paulo antepagos diripiunt , homines ex more ínterin ciunt, multos aflerunt in
fcruitutermcucTa pécora abigunt,Pefthum ufque cúnela populantunnuíla ui, fecun
da Ьагс illuuíes coercen potuit.Ladislaus ей Carolo Sialic rege affinitatem ante con
traxerat, Hic enim Carolüs,Lodouicí regís Galliar & Robertifratermit.quíinSyrí* Je
am paríternauígarunt)ca,peruntDamiatam:quam deinde pra?Lodouicicaptiuita*
teSaraceniss reddere
reddere соасЪ
coa&i funt.
funt. Hic
Hic Sicilia?
Sicilia? regnum
regnum ,, ee utmwnw
Germanorú« ac
„». Frederici
.. . fue*
céíforum manibuserípuit,quum ante --- Germanos
t .r.,^«. NJormannorumauibicijs
Normannorumaufpícrjs regere*
tur.Nam Corradus Frederici filíus,e Germania profe&us, Apulíe regnum fufeepit:
cuius Manfredus,ex concubina Frederici quondam imperatorís filius,regnum ob«
nuit,qui non longe áBeneuento,aCarolícopi)sfuperatus,occiditur. Item non mula
to pólt,Corradinü , Corradi filium,&: Frederici nepotem ,¿n finibus Alban í agri Ca
rolusRidít,fiigauitcp:acfubindecaptumfecuriobfruncauit. Ladislaus ígitur Ca*
roli filiam uxorem duxerat.quam quidem neep pro dígnitate tra&auit,necp coniuga
lí amore Sí charitateprofequutus eft.Cumanarum nancp amorib. diftracTtu , multas +#
ex his fibí pellíccs,pra4crfas&a?quum,admouiíIeferunt . Illegitímoigitur amore
plus xquo flagrauit,cV ín earum dírionem hunc fe totum aíferuille perhibent» Ex his
potifsimas treis nomínanr: Aydnam,Cupchecen ¿V Mandulam. Quare fuis oprima*
tibus ufqj adeo ínfenfus cft habítus,ut nihil magis quam fuura regem huiufmodi tur
pítudiní obnoxium odiífe uíderentur. Hínc Chuno Ladislao cognomê eft inditum.
Vira? impudicitiam ad pontificem maximum dctulere: quínetiam ín deprauata? fi*
deí fufpícionem,ob Cumanarumconfuetudinem,ueniíIememorant. Item carterís
Chriftiana: reipublicç principíbus haud parum fufpicíonís iniccit, ne regís exemplo
Vngarí,qui quandoqueab ínítaolim fide defecerant , in prifeam maiorum labem re*
eiderene. I taque facrofando fenatui uifum eft, mittendum eile ín Pannoniam lega* 50
tum.Phílíppum Firmanum, ciuem ¿Vcardínalem circumfpeclum , Apoftolica? fedis
legatum créant, Hic continuatísítineribusin Vngariam comendít.quoubiuentum
eft, non
т> вс лр!$ ' ! Т. ыъЕг ix. m
eft,ncii íám antíftítum , quam procerum rogatu quotídíe follicítatus , rcgcm primo
mitifsimisadmonítíonibus hortaturcVorat,prophanismentem pcllicíbus abft/nfc'
at.colatfancbim &:coníugalcmthormn,nihilaborthodoxafidcagatalicnum Nam
quicqmdin ceteris humilions fortunguirisdamnatur, id in regia perfona multo con
fpechiís grauiüs'cp notaturratquenoniníuria. Nam qui ad regendos ¿Vcaftigandos
alíenos mores nan forent.íta cos uiuereoportere,ut ne minima quidem abalas turpi
tudine noraripoílcnt.ld eflepotífsímum uerí regís officium, tale de íe ca:tcris,quipa
rent,cxemplum cderc,uthincomncs perdifcantoptimcuiuere.Quinetiam fcuerius
increpare,qudd Chriftianís prophanos populos antcponat.quod de infidelibus &
í0 aïtenigthis potíus quam fuis bencmereri ftudcat,qudd cxecrabilcs Cumanosma/
gis quam Vn j'.ros amet,qudd hínc non parum fuípícionis de fe ipfo fiifcitarít.Pnv
mdemonerc,hortarí,corriperc;ac fcuerius incufare, anathcmatis poenas demum in*
terminan, ni correcTrís &caftígatis moribusrcligiofíus laudabilíus'qj uixerit,ckmu'
■tato uiuedi more fe à cathohea fide nequáquam defecifie ortendem. Adha'crexeo
pcrtínacíus príftínísmoríbus ínlWe,excolereconcubinasuchementius, ¿Vfeperdi'
te Hbidínis Si peruícacie maioris ¿ndíes fore,uulgd fateri. His legatus propemodum
c5motus,anathematís regí notam ínufsít, Vngaris demifías barbas ínterdjxít, íufsíc
crines tondere. Píleorum Cumanorum ufum,Apoftolico ediclo inhíbuit:portremo'
antiquatís Cumanoríí ritíbus, quos regís exemplo muí ti pafsim imbiberant , & con
í0 (innata fide catholica, in Italíam redrjt. Non multo poli tempore, Cumanaconfue 102p,
tudo regí perníciofa fuit. Nam anno undetriceno fiipra míllenú a'SaluteChríftíana,
haud procul a caftello quod Kerefbeg Vngarí nominarla Cumanís, quos in delícrjs
habebat,míferabí!ítcr interfecTrus eft. Hums tépore gloriofa Pannoniaa fuá laude
defecit,utinferius loco fuoreferetur: fiquideminteftino bello follícitarí coepít ,quo
pagi,cíuitatcs cVoppídaufqueaded igniac ferro uexatafunt,utad ultimum exítium
reda<ítauidcrcntur:quare nufquam pacem ¿V concordíam cerneré crar,acdiuitêneC'
ubi licebat íntucrí . Nobílitasprargrauifsímaegcftate adrufticandum, ¿V quoduix
credi potcft,ad bigas duarum rotarum plauftra redacta funt, lam quum boues,ca?te
ra'cp íumenta defecífTent,propter rcrum ¿nopíam,bigis utebanturhuiufcemodí,que
jo ab ho niníbus traherentur , quos Ladíslaicurrus adhuenominant. Quum enírrt
propter ¿nteftína bella fe quotidíc mutuo popularcntur,ed peruentum,ut abfum^
ptis gregibus Se" armentís, coniugatí proiumentís homines, carros traherent. De
Ladislao ha&cnusmunc ad Andream Vcnctum rite defeendatnus.
RERVM V N G Л R I С A R V M DECADIS
SECVNDAE LIBER IX.
N T E Q.VAM Ladislaus crudele fatû obírct , quû annís círcíter quatuorde^ Шхт m,
cimrcgnafrct,Andreâ,quem Venetû excognomêto dixerunt, Vngariin
Pannoniâinduxerc,& falutauercducc,qui in demortui regís locíí lubro-
gari fo'.ct.Huíus nímiríí origo altius aliquâto repetenda,ne quid híftoriá;
4° perquám ncceiTariuiriomíttatur.neueabrcinfpemregniuenifleuideatur. Andrea
fecundum,Bcl«p quarti & ColomanníducispatremfuifTedíximus. Hunc quoque
fumini pontificís hortatu bí auctorítatc, facrofancta: expedítíoni praífectum , poft
uxorís ca?dcminSyríamnauigaíTe,ca:piíreDamiatam,& prarclara multa gefsiife-
Veneta clafTc rcue<ftum,ut pcrhibcnt,ín finum Adríaticum, ab Hcftenfi princípe,ue
tcrihofpítcmagnificccxccptum:quiuttantum regem, de Chríftiana república opti'
me merítum , ex' cum magna laudereducem famíliarius exciperet, gnatam mira: pul
chritudínis illi femper adftare íufTcrat, &accubanti omnia míniftrare, ut hofpitalem
cuidentius aperiretafFecT:um . Atille, pcrfpecbpucllarucnuftate, facie liberalí, ас
mira ingcni]dexterítate,confcftímexarfit:aceomagisperdite,qudd fe uxore carere
f° nouerat.Quarepatrieodem die amorem fuum ingenuefafîus,pucllarninuxorern
expofcit.Pater,qui felonge inferiorem eflenouerat,ne fortuna accefsíonem filia: ín»
tcrciperet,fedutfuamconfirmatet,non modo' quam lubentífsimeannuit: fed earn
*mox
J34 ^nî: noKFinii гвг. vkçak
mox accitâ in mcd:um,adducbs arbitris , defponfauít. Andreas codem quo dcfport-
fata fuit die , apud foccrum nuptias fecit , coniugíum'cB tranfegit : deíndc,ut par erat,
fecum duxit in Pannoniam. Hxc Andrea uita defuncto , accius pontificibüs , ac ma*
gna proecrum manu , fecund um regís exequias , fegrauidam ueris indicrjs oftendit.
Paucispdftdicbus impetrata mifsione,ad patrem redije ,&Hcftiuitam duxit: hie
tempeftiuum puerumcdidit,cui Stcphanonomeneftinditum, quem Vngariacre-
eis filium oni nes eile prvrdicabant. Facicbat rumori fidem pucri clcgantia , rcgia'cp
indoles, qua: citracontrouerfiam hunc regio genere natum efleteibbatur: confirm
mauit deinde rcsipfa.nam ephebisnondum excellerai, quum immatura imperan-
di cupiditatc percitus , auum dominant cijeere conatur. Sed quum res с fententia mi ю
nus cuenúTet , hinc eieeftus , in Hifpantam ad lacobum contendit , Aragonioc regem,
, qui fororem fuam , Andrea* regis filiam, uxorem'olim duxerat. Ibj aliquandiu com-
moratus, deinde in ltaliamrcdr)t:fi qua forte dominandidareturanfa. Rauennatcs
po'ft ubi hunc rcd¡)íreacceperant,pr¿rtorem continuo elegerunt.utuirumurbinobí
lifsimum praficerciit : iníta prctura,aut aui opera.aut ciuium factionc,aut culpa fuá,
quod nondum fatis compertum habeo, non multo po'ít tempore hínc exactus , Ve
nenas confugit. Vbí alíquantífpcr diuerfatus , patrien, cuíuídam uiri, ex Mauroce-
norum familia nati, ¿Vnimirum ditifsimí fi!iam,amicorum coníilio ada<ftus,uxorem
du xit , cui Thomaísina nom en crat:focencp patrimonium amplifsimum , iure dotis
accepít. Ex hac filíum genuit , quem ex aui nomine Andream uocari íufsit , in Vene- *«
ta natüscVcducatus urbe, hínc cognomen accepit. Auunculos naclus locupletifsi-
mos , 8¿ natu aliquanto grandior etieclus ,11011 tarn fponte quam fuis inftígantíbüs,
ad auití regni fpem follicítatur . Proindc uíuenteadhuc Ladislao, in intenu regis
inuidiam a plenfqueproceribusin Pannoniam ducitur «Ne auití regníportione de-
fraudetur, poll: Ladislaí regís interitum, omnium fuftragijs populorum rexdccla-
ratur, corona? íníigníbus rite donatur . Quum e Stephano , Andrea: regís filio , 8>C
Thomaísina Mauroccna natuscífet: gentilitía matris iniígnía uíurpauit: 6V crucis
tanttim círculum,ut a ca:teris Maurocenorum agnofccretur.inferuít- Parentis nobi-
litatemufqucadcdpra:ueneratus,utrerumpoti tu s,humilioris fortunar ínfignía,prg
matris amore,cVilliusurbisreuercntía, 110 fprcucrit. Sedad bella, quar gefleric, rede 3«
undum. Adita poteftate,in Auftríam fortí animo expeditioncm fufeepit- Habito
im pigre dclecftu , ¿V comparatis coprjs, in Auftríam conccfsít, uicos pafsim popula-
tur & íncendit,oppída plcraqj ui ccpit,multos captiuos abduxit.Et re fat féliciter ge-
fta,quum fe nonnullorum faAione follicirarí inteUexiífet,in Pannoniam redí)t:fuípí
cioncmn'nquaminciderataicrameííe comperít: propemodumíndoluít,quodínítü
bellum conficerc non Iiccbat,ut Aufoaliumimprobitatem&perfidíam pro dígnita
tculciíceretur-In factiofos,nouopr¿nc¿pi nequáquam fubdítos,fa:uíendum eííe cen
Fuit. côniuenduni potius,& plerunque dífsimulandum iudícauit : ne a fcueritate po-
tíus,quam dementia, darum nomeninchoaret. Hinc ergo magís coníuratisadauctí
funtanimi,quippcquiprudentiampatíentiam'cp regis pro ígnauiacapiebant. Horu +w
principes, loannem & HenricumBanum ; ítem Vgrinum, Pochi filium,& Vilacho
ortum membrane: qui cum carterís coniuratis,á Bonifacio pontífice máximo , Caro-
lum puerum per legatos expofeunr. Pontifex , non folum procerum cfflagitatione,
fed inftigante Sicilia; rege, qui harredirario iureper filíum ad fe regnum pertinerear-
bitrabatur,impulfus:in medio fenatu Carolum,Carol¿ Sicilia: regís filíum, uixannú
adhuc natum uiidedinum,Pannoníbusmittcdum eífecenfuít. Atqj fuperhacregra
tiifsimum Apoílol:cifenatusc5fultumfa<ftum cíhcuius auAorítateCarolus.anno
up?."Salutisduccntcfimononagéíímonono fu pramíllefimum, uíuenteadhuc Andreare
gc,ín Vngariam uenit. Verum neCaroli ignoretur origo , paulo altius repetenda
eft. Stephano quinto.Belar quartí filio,Maria gnata fuit,auia: fortita nomen , qua: j»
Imperatorís Gra-corum quondam filia fuerat.Hancpater Stephanus , Carolo Clau-
do,Carolifilio,quiau(floritatc beneficie tia'cß fenams Apoftolicí Sídlia: regnum fi-
bi uen-
ЪЕ САЪ13 Ik ЫЪ Е% ¡X. M
bíücndicafat,legitimo uínculo coniugauir. Exhocconíugio Carolus Martellus na'
rus eft : qui ex uxore Clemencia , Rodolphi imperatoris filia , pucrum genuit , quem
Carobcrcum,ideft Carolum Robertum primo nomínarunt: fed in Vngariam cranf
milium, feruaco pramomine, Carolum tancu'm uocauere. ínhocaliquantulum Vn
gaiorum Annales crrarunc.nam Carolus Marcellus, ÔC non filius ,ucnic in Vngari'
am. Stquidem Carolo fecundo, Sicilia: rcgi,ex Maria uxore,regis Vngaria: filia, ma
resfex , 8¿ fcmella: quinqué fuere. Maior nacu Carolus Marcellus Vngaria: re^
gnum , macerna : fecundus Robercus , Calabria: dux, Neapolicanum haredicace pa
cerna expecubat. Terríus Philippus , Tarencinum obeinuie princípacum. Naca ex
to prima, Clemencia nomine, Carolo, Philippi regis Francia: primigenio nupca eft.
ßlancam fecundam Iacobus , qui Sicilia: imperabat , uxorem duxíc . Térciam Leo'
noram, Frcderícus Arago , lacobi fracer,coníugem accepic. Нас ex Blondo , non С
gnobihrcrum uecuftarumhiftorico,accepcafunc. Sed alíanos adrjeemus» deCaro
liprimigenealogía.Sicília'regís^xplumbeísCabulíscxcerpca, qua:Neapoli in t*
jus fepukhro comperca func. Quaquidcmínreueniammihi poítulo, fiut res uní''
uería nocior fiac, longíore díuerciculo ucar . Conftancia regina , regís Guilíclmi fir
Jía,pro fe cto Chriftíanifsimi , quamuís Panormicana moníalis eflec , iuíTu camen Ее»
clclia.' , Henrico ímperacori , á Sueua gence nato,coniu£aca eft. Ex quo quidem coiv
nubío Frcderícus Imperator nacus eft, ad Eíimurbcm , Salucisanno quinquagcfiV loJ**
so mooctauo fupra millefimum , díuí quoque Scephani folennibus • Hi primís coepcis
regnum oceupare haudquaquam pocuere : quia Trancredus , Rogern regis filíus,il'
legicimo macrímonío nacu s, acerrime refiftebac . Defunífco Trancredo , expedicio
iterü in Sicilia* regnum ab bis reparaca,Dominica* Salucis anno cencefimo fepcuage- u?8,
iímoodauo fupra millefimum , ¿V regnum ui fumma oceupacum eft • Conftancia:
Fredericus filíus in со regno fuccefsic, regnauíc anuos unum Ъс quinquagínca. Impe
rauic Romanis aufpícijs , annis duobus 8c" crigínca: Hicrofolyma* uerd duodecrígiiv
ca.Demumauacis fuá: anno quinquagefimoícxto, poftharcincarnacionis Dominio
ca: anno millefimo ducencefimo qm'nquagefimoprímo,IdibusDecembribus, indi
ua: Lucia: folennib. ei non folum aqua S¡¿ igni interdi(fhim eft ; fed poncificia au c"co*
jo ricacc,abInnoccntio poncificc quarto, ín Lugdunenfi fynodo .imperio abrogacus
eft. Sed anno Domini millefimo , ducentefimo quínquagefimoquínto, pridie diux uff,
Magdalena foleYinjm,excinc'tus eft.Côradus filius huicrice fuccelsír. Anuos círcícer
duos Neapolítanarn hic urbem obfedic,moenía diruierquía fidelia Romana? ecelefiae
obfequia praftabanc.Corrado Manfredus illcgitcime natus in regno fuccefsic , aiir
nos decern regnauit . qui ad Beneucntíí &¿ uiccus &C interfeelus eft ; quíppe qui ne ci»
ira dolum quidem ex Alemania nur û iufsít accer fîri . quia Crradus , Corradi regis fix
Íius,cxcíncms erac.Inconfulta Romana ecclefia,principum regulorum'cp íuífu,Siculí
rcgnicoronamufurpauit. Quod &caneriSiciIiaregcsfaiicicabant; quíppcquí per
unum Panormicana:bafilicaantíftitem,regalibus infignibus pro arbicracu fuo ini'
40 cíari folebant. Poft hace Carolus comes Andcgauenfis , fecundus Lodouici regís
Francia* filius , ex Blanca, Caftílía: regís filia : qui frater Lodouici regís Francia' fuie,
Prouinciaecomícis,8c" inter diuos obuícamfan(ftifsímedu«flamreda(ft¿ .Bcacríccm
Raymundi Berengarrj,Prouincia: comícís filiam nouifsimam,©^ harredem , duxic U'
xorem:ex qua Carolus natus eft. Vrbanus deínde pontífex maxímus , & papa quar^
tus,Domínica Salucis anno millefimo ducencefimo fepcuagefimoquarto, Carolum 1274,
Andegauenfem aduerfusManfredum Sicilia: regem excicauic: ÔC non alicer atque
Romana: ecelefia: propugnacorem t Gallns euocauítjSicilíaq? regni ius omne con
tulic.Sed quum Vrbanus exccfsiflet humanís.nec confilíorum fucccíTum uidere po^
tuiflec , Clemens papa quartus , primo fui pontificatus anno , Carolum primum , de
50 quo dixímus,ín Laceranenfi bafilíca.Sículí regni corona rice donauíc »Dominica: fa* iiyj»
lucís anno ducencefimo feptuagefimoquinto,fupra millefimum. Qui quum regnum
dextrisaufplCIjsadoríreшr,uniuerfamшditionemfuambreшcemporeredegic.Se
quum
„6 c^wr. yowFiitat hex. vnçak.
quum Carolus primus, inoppidó, cuí Fogfa: nomeneftindítum , extremlimuitJt
diem claufuTet, corpus'cp inbafilícamNeapolitanam translatum effet, Carolus
tundusfiusfiiiuS,Salernítanus princeps rite fuccefsít. Sedíarri de Carolo fecun
do , eius'q? fcecundiratedicendum. Huíg ex uxoreMar/a, regís Vngaria- filia, filrf
quatuo)dccímfuere,mares nouem,foemína:uerd quinqué, lnprímis CarolusMar^
tellus, princeps Salernitanus, qui uíuennbusadhuc parentibus rex Vngaria: crea-
tusel^LodouícusepífcopusTholoíánus,ínter díuosnonímmeríto'relatus:Rober-
tus , dux Calabria: : Philippus , princeps Tarentinus : Raymundus , Beren^aríus,
item loannes c^Cbriftianus^ Joannes, dux Dyrrhachíus. Petrus deníque,Grauía;
comes. EYoemínisautem primigenia fuit Giernenría, quam Carolus Baucíusuxo-
remduxit. Blanca, coniunxlacobi regis Aragonuni. Leonora¿Frederíci ínfula? Si- »•
cilia? regís uxor : María uerd, regis Maioriearum. EtBeatrixdeniquc,Ferraria:prm,
típis, quo quídem exrincto »Bertrando , eBaucíorum familia nato, comiti'que mon
ris Cambíofi, tradíta nuptuí . Sed Carolus fecundus ,ín regía Neapolí , Salutis an
ijoS. no míllefimo trcccntefimooctauo, quarto nonas Maias , regni uerd fui uígefímo-
quinto , extremum uítar diem clauíít : ei'cp Robertus in regno fuccefsít, quum Caro
lus Martellus,prímígenius frater eíus,Vngariae regnum efiet aflequutus, ut ínfra
referctur. Et hicElifabetham,Rodolphi Romanorum regís filíam,uxorem accepte,
ex quibus Carolus quartus S¿ Clementía fecunda nata eft. EtMartellus,fuperftí-
tibus adhuc parentibus , Neapolí hu manís exccfsít : cVinbafilicauna cum uxore,
prope maíoru m monumêtafepultus eft. Carolus uerd filius,ín Vngaria' rcgno,cV in *•
príncípatU Salernítano,patri rite fuccefsít. Vtmultarum rcrum cognítío non inu ti
lls 6V breuifsimahínc pollen's oríatur, alíquandiu in hacegrefsione nobis ímmoraft
dmneft. Robertus, uíucntepatre, quum dux Calabria? foret, Víolantam, Petri
regís Aragonum Hiiam fibi coniugauit : hinc Carolus, dux Calabríasnatus eft. Pâ
tre nondum regnum aflequuto, quum eius marer paulo pdft uita dcccfsiífet , Ro
bertus Sanfi'am , Maioriearum regís filiam , Sí Víolanta: confobrinam,uxorem du-
xit , ex qua nullt fuperfuere filrj . Patri quoque Carolo fecundo , ex declaratíoneBo-
nifacrj paparoctaui, cVauctoritate,ín paterno regno fuccefsít: ÔVnon Carolus, Vn*
garía:rcx,ncposcíus,cVCaroliMartellí filiUs* Annoautem natalís Domini míllefi
mo trecenteínnooctauo,6V Calendis Augufti, Auinione,á Clemente papa octauo, j»
una cum Sanfîa coníugc coronatuseft • Ts annis tribus ÔVquadragintaregnauit,&
menfibus octo,dícbus undecím:Neapolidíem obrjt, in diue Clare templo íepultus,
artatis ucro fuá' anno fcxagellmotertio. Hinc Ioanna fuá neptís,regni dítíonem for
tita eft.San fia regina, poli regis obitum , uídualem in regía dignitatê habítum'q? per
annum pulchrc leruauit,in coenobium fanebe Crucís deinde fe redegit, inter fan ¿li-
1345. moniales profcctdcaftifsimas, ubi ad annum ufq* millefimum trecentefimum qua-
dragefimumquíntum Dominica: natmitatís.cú maxima humílitatepaüpcrtate'cp ux-
tamexegit. Philippus,princeps Tarentinus, duas duxit uxores: alteram Deípotís
Gracia; fílíam, alteram Caroli cui de Vafalís cognomen erat : e priore filrj quatuor,
duo mares,fcemella: dua\Primigeníus Petrus fuínmaterna: ha-reditatis iure,Defpo 4e
tes Roman¿a-(ut¿taloquar)cognomínatus eft,cV Maioriearum regís filiam uxorem
duxít.cx qua ftirps nulla promanauít. Viuoadhucpatre obrjt : & in arde diuíDomi-
nic¿,propcauñ fepulcuseft. Eíus frater, Carolus natu minor. FiliarGaitera, Alemán
nia: regina:Bcjtnx uerd alccra,Gualterrj deBrenna uxor: qui dux Athenarum,& Li
cinrj comes cognomínabatur,cx qua nulli fuere líberi. E Catharinauerd, Philippus
princeps Tarentíottsrqnc Balduiní Cöftantinopolirani imperatoris filía,matrí in re
gno fucccísít.Trcs ñlíos/oemellasuerdduas habuit,Robertúínprimis,qui parenti
bus iure fuccefsít : deínde Lodouícü & Philippum,poft hos Margarita &C Mariam.
l^ftremdPlu!íppus¡íl:c,prMicepsTarent¿nus,Neapol¿mortuus,ó(:ín ardeDomi- 5»
nící, prope pane íepultus cít.RaymüdusBerengarius,abfcp uxore filrjs'qj diem clau
fît extremum.Ioannes nondum íacris itiítíatus,puer extin¿tus,Chríftíanus quoque,
quum
I

DECIDIS ti. LI Ъ ER IX. 337


cjuum in Aragonía pater adhuc captíuus eflet, in pucrítia naturae fatisfecit . Ioannes
Peloponncfi.uel Amorea;princeps, & dux Dyrrhachij , Alius pcninfulac dominam
uxorem duxit:ex qua quum nullum filium haberet,¿Villa uirum alium, adhuc uñien
te príore,fibidcfpondifTediceret:fa&odíuortio,Agnetem,c^
filiam fibi legitime coniugauit. Hincfilij tres nati, Carolus Dyrrhachrj dux,itemLo
douicus & Robcrtus.Neapoli Ioannes uita cxcefsít, ¿V in díuíDomínicíbafílica,
iuxtapatris monumëta fepultus eft.Petrus.ultimus Caroli fecundi filius,Germaniae
comes,in pra:lio,quod pro Florentinorum auxilio, ad montem (uti nunc aiunt) Ca-
tiuum geftum eft,unacum Carolo nepote fuo, Philippi Taren tini principie filio, in-
ten) fie dici tur. Sed iam ad fecundi Caroli filias deueniendum. Ex Clementia.prima
,0 eíus filia, & CaroliBaucij uxore, Philippus rex Franciaiprocreatus eft: qui ex filia
Burgundiac ducis, Ioanncm regem genuít. Ev Ioanne uerd, & filia Ioannís Boe-
mía: regis , Lodouicus eft cditus , dux Andegauia:, Bituricenfis 8¿ Burgundiae: item
regina Nauarra;, comitis Virtutum olim uxor. Sed ex Carolo, ¿V filia ducis Borbo-
nia:, Carolus rex Francia: natus eft, & Lodouicus dux Aurelieníís. Ex Blanca, fe-
cunda eius filia, ¿V regis Aragonum uxore, muid Aragonía? reges profluxere. Ex
Elionora tenia Fredericí regís Trinacria: uxore, hi promanafíereferuntur: In pri-
mis Petrus rex,¿V filia, regis Aragonum uxor: deinde Ioannes,dux Athenarum.
Exfilia Frederici&Elionora?,Elifabethaorta eft , quae Bauaria: duci nupfit, unde
StephanusduxBauariae natus eft. Atqui Petrus Trinacria? rex,Elifabetham,du'
" eis Tarentini filiam, uxorem duxit. Ex qua liberos feptem genuit : in prímis Lodo-»
uicum, in regno fuccedentem , qui cum maxima filiorum orbitateuitamexegit;&
Fredericum , cui Conftantia , Petri regis Aragonum filia , uxor fuit : ex qua Maria,
regina Trinacria; , nata. Ea defuncta, Antoniam, filiam ducis Andriae, fibi coniu-
gauit : hinc nulla proles orta.Pra;terea Petri regis filia; fuere quinqué ; prima, Elío-
ñora: fecunda, Petri regís Aragonum uxor, ex qua nati reges Aragonum, Sí dux
Montis albí : tenía , feMefíanae , ínter diuae Claras uírgines ínfinuauit , 8c ob uítae
fanctimoniam antrftes perpetua creata : quarta, Euphemia uirgo illuftrís, exMa-
ría geníta. Sed Caroli fecundi penúltima filia,Maioricarum regis uxor, nullam libe-
rorum memoriam reliquit. Vltima quoq* Beatrix,Ferraría; príncipís uxor, pari libe
?" rorum orbitate cum forore certauit. Sed ex Bertranno de Baucio, altero uíro , Can-
nofino comíte,unicam filíam habuit, cui Maria; nomeninditum:quac Alberico Del
phmo, ut aíunt , Víenncnfi nuptafuít.
VERVMTAMEN utad reges quandoque Vngaria; redeamus , Carolus rex Cmlvt,
Vngariar, Caroli Martelli filíus , Elifábetham ducis Polonia: fororem, duxit uxo
rem ; ducis inquam,qui Graccouia;regnum adeptus eft. Ex his filíj tres ,Lodouí-
cus , Andreas Sí Stephanus : de quibus multa dicentur . Clementia , Caroli Martel
li filia, qua: Lodouicum,Philippí Pulchri, regís Francia; filíum ,ín uirum accepít:
ex quibus Ioannes ínfans , uíx dies o Ao compleuit, poft patris exceffum edítus. Re-
gnum Francia; adPhílíppum Caroli 8í Clementia;, Carolifecundi filía*,gnatum,dc-
4° indctranslatumeft:cuídeBalíoys, uti nunc aiunt,cognomen erat. Carolus, Ro-
berti regís filius, Se dux Calabria;,duasuxores adeptus eft. Altera, Catharina ducis
Auftria: filia, ex qua nulla fufceptaproles.eius'qj corpus in arde diui Laurent^ Nea-
polirccondítum:Maríauero altera,Caroli deBalloys filia , foror'q? Catharína?,Aú-
gufta; Conftantinopolíunac, ex qua dug nata; funt filiolacíloanna quidem,& María.
Hicigítur Carolus,fupcrftite Roberto patre fuo,NeapoIi uita decefsít,anno natalis
Domini trecentefimo fecundo fupra millefímum , díui Martini die : cui Ioanna filia, цо^.
in Calabrie domínatu rite fuccefsít. At Lodouicus,Caroli regis filíus,& Caroli Mar
tellí nepqs , rex , ad Vngariae regnum eu e dus , uxorem duxít Caroli quarti Roma-
Ï» norum Imperatoris filíam, ex qua nulla fuíceptaproles : deínde Elifábetham , Boffe-
nenfisBani (ut aiunt) filiam.uelut Vngarorumteftabuntur Annales, quimulta de
hoc ¿V alrjs omífere.Ex qua dua; funt ortar gnata?;María Sigifmundi regís uxor,quae
F inVnga>
in Vnoarix regno fuccefsír.S¿ Adiuga,duci Lituaniar coniugata, qux patrf inPoIo-r
nia?regnofuccefsit,quodexhereditaie materna fucra£a0f<juutue.AndreasHCTO,,frj|
ter eius,& natu mínor,uií latius infra refereturjoannam Roberti regís ncpcé, 8c Ca^
roli filiam,uxorc accepit.Ex qua Carolus Marcellus natus eft , poft Andrea: regis ÔC
1345. patrisinteritjj:quippequiNonisSeptembribiis5anno Salutis trecentefimo quadra'
gcíímoquinio íupramiUcfimü^uerfaeincerfectuseft^&rinbaíílicaNeapoIitanafex
pultus : 5C exequia* nö ab uxore fcelçratifsima, fed ab Vrfello Minutulo Neapolitan
nOjClcrico pitntifsimo ,perfoIuta?.SedLodouicus frater eius, fecundo poft anno c5
ingentíbus coprjsltalíam ingreflus, Andrea: morte cumulatifsime ultus eft : quippe
quum uíxpoft íngreíTum exaclo anno(Ianuario nanq? méfercgnum adortus eft)A' 19
uerfam ca'pit.Quo.officrj gratia cognati omncs cóuencre: Robertus princeps Ta^
rentínuSjCuiConftantínopoliíaniirnpcratoriscognornéerat: Philippus frater eius,
Carolus Dyrrhachrj regulus, it? Lodouicus & Robertus fratres : quos quidem от/
nesL-odouicus rex extempld in uincula coiecit.Dyrrhachrj rcgulum Aucrfe,ubi An
dreas frater laqueo ftrangulatus fucrat,capiteca:d¿ iufsit. VcnitmoxNeapolim,quä'
fincdímícationc carpit.Caftellum nouu,ubi regía eft,tuto fubiuit,ultro dedítü:quan
do Joanna,una cu Carolo filio trú emí imppfita,& paucis ante diebus hinc proferta,
jíta maijdarat.Pacato regno, Carolus Ipannç filius ex Andrea,cum quatuor cognatis
regali fanguínc natís, in Vngariam fraîchi funr. Carolus epdem anno diem obrjt,
B¿m Alba regali interregummonumietarelatus.Carteriincarcerereguliremanfere: 19
■Srephanus quoqjJLodouíci regís Vngariae filius,filia? ducjs Bauaría? côiugatus, ex
qua tàntum Elífabetham cocepit.Verum ut ad Tarêtinos redeamus,Robertus prin
c^isPhûippiprimigenius.ïmperator Confia ntinopolitanus, & princeps Tarent^
nus appcllatuSjMariâ ducis Borbonia: fîliam fibi legitimo conubio iunxit,regis Cy*
13^4. pri filio priusconiugatâ,ex qua nuIUfuperfuereliberi. Hic anno Salutis trecêtefîmo
fcxagcfimoquarto íupra millciïmum,Neapoli mort-uus eft,ckin Georgrj arde fepub
tus.Philippus huic frater fubínde fuccefsit. María quoq* in eadem urbe decefsit,,& щ
díuaí Vírgínisacdefepulta. Lodouicus,fecundusPhilippiTarentini fîlius,Ioannam
Sicilia: rcgínam,fine Pontificia derogatíonc uxorem accepit,hinc Catharina prior na
ta,breuic¡íuitadefi^n<fta.Deíndeimperratapontificis auc^orítate,permiíTu'c^ Apo^ 39
ítolíco a Clemente íexto, ex ijfdem quocjj parétíbuscdita ,qug pauco Auíníonetem
poreuíxít. qudLodouicus 8¿ Ioanna, prac Lodouici regís Vngariae tim.ore, fe rece^
pcrant:fedinregnum(utipatcbit)ab eodem pontífice reftítuti,& per metropolitan!
Píftoríenfem, Neapoli quarto Calendas Iunias, Pentecoftes fefto coronati. Poft fee
xtum coronationis díem,Francifca immatura morte fubrepta ejft, EtLodouicus,uir
Ioanna: regína*,anno Salutis millefîmo trecentefimo fexageíímo fecundo,Domínici
afcenfus die,ad Caftrum nouum excefsjthumanis,& admonafteríum Montis uirgj
ms,apu.drnairem exteftaraento fepultus.Ioanna regina» exafto dudum anno,feIaco
boMaíorkarumregí coníugauít.ex quo nulla proles habita: fed .in Hifpaníam profe
Ctus,ín regno Caftcllx (utaíunt)uitadefunjítus eft. Haccdeínde Othonem,ducem 49
Brunduficnfe-m , uírum optauít , quem Taren rinumprincipcm paulo pdft ípfa con*
ftituit: ex quíbus nihil genitum eít. "Joanna in urbe Mur-enfi trecentefimppc'tuage'
1382. .fimo fecundo Salutis anno íupra milkfimum,uitadefunc"ta eft, ubi Carpí/ terril re*
fisimperio relegara fuerat.: & ad diuar Clara: ardemliumata eft , Philippus »terrius
hüippí Tarétini príncípis filíusJmperator Cóftantjnopolitanus appellatus , duas
coniuges eft fprtitus; in primís Mariam, Cardli ducís Calabria: fiJíam , qui Roberti
xegisgnatuserat,ex quibus nulla proles infaatíamfuperauítí deindeElífabethan»
Stcphaní filiam, qui tertius regís Vngariaegnatus erat. Quíquum fine proleTareji
ti uit;a dccefsííTent.Margaríta loror iure fueccisit . ha:c ením Phílíppí Tarentini prín
cípís filiaicognatis infcrjs .FrancifcoBaucio, legitimo fe matrimonio copülauít: qui je
de¿ndeaLodouíco,Ioanna'cp regina, dux Andriac creatuseft. ExhislacobusBau^
cíuSjImperator Conftantinopolítanus olim cognominatus,princepsc^ Tarentinus,
Ъ ЕС ЛТ) 1 S I 1. L 1Ъ Е% IX. 339
& Antonia Frcderici regis Trinacria: coníux,geníti funt,qua; pcrrjt in ab ortu. Mar*
garita него, de qua diximus.uirí gratia, a Ioanna regina, Ncapoli relegata, cxtre*
mum ibidicm claufit.Qua pcreunte, inclyta domus Tarentina prorfus extincta eft:
liquidem Maria , iecundo loco nata , ас foror eius , Neapoli uirgo decefsit. Carolus
Dyrrhachrj dux, primus Ioannís filius, MariamCaroli ducís Calabrias filíam,quí
Roberti regis gnatus erat , uxorcm duxit- Huicinfantulus , qui paucos dies uixit, S>C
filiar quatuor natícílint, Ioanna, Agnes, Clementia, Margarita : fed dux ifteAuer*
fx fun interemptus , anno Dominica: falutis millcfimo trecentefimo quadragefimo^ щд.
oâauo.Lodouico Dyrrhachrj regulo,fecundo Ioannís filio, Margarita Roberti Se*
,o ucnnatislilia,nuptuitradita eft,qua; Carolumgcnuic.Lodouicus,2'dcaftellum Oui,
regina: Ioanna; iuíiu inuincula coniecT:us .animam efflauit.&indiua: Crucis tenv
pió recondítus. E' Roberto , tertio Ioannís eiufdem filio , única foemína nata eft.cuí
duo fuere uírí. unus Lodouicus, regís Nauarra;(utaiunt) filíus , qui abfquelibe*
rís in Apulia obi) t , & in agro Neapolítano in diuí Martini xdem relatus eft . Rober
tus uero alter , comitís Artuenfis filíus , qui ad caftellum Oui coníectus in carcerem,
regis Carolí tertn íuíTu.expirauít. Agnetí quoque duo uin',prior nanque Canfignor
Scalígcr,tyrannus Veronenfís: Iacobus deindeßaucius , ducís Andriae ÔC Margarí'
tx films, ex neutro fufçepta proles. Clementíae maritus , Carolus de Pace fuit , con*
fobrinuseius,8¿Lodouici filíus, e Ioanne Dyrrhachfj ducegeníti,connubíum A'
so poftolícaaii(ftoritatecontracT:um.Carolusuero,Lodouíci Dyrrhachrj ducís filíus,
Margarita duxítuxoré,Caroliducis Dyrrhachrj filíam, ex quíb. Ladislaus Chun ge*
nitus. Carolus autem ifte с Lodouíco natus,ab Vrbano pontífice fexto, anno Domí |jgt.
ni trecentefimo oclogelîmoprimo fupra m¿llefimü>rex Sicilia; declaratus , di Roma:
die Pentecoftes rite coronatus,mox Neapolí nullo repugnante potitus •
...ANNO uerd fexto coronationísín Italia, idem Carolus tertius, Vngaría? regno OroU» m
potitus,utíprofuliusinfráfcribetur,ín Alba regal i,adftantíbusuníueríisregniprín
cipibus & epífeopis , pra;fentecp Elifabctha, Sí Maria; Lodouicí regís filia , ¿V utra*
queconfentiente, legitime coronatus eft; co'cp die, qui Nonis Decembris erat , tan*
tus folísdefeAusapparuítjUtmmquam noftrofcculomaíorextíterit: quodadbre*
jo uetempusregnaturumefleportendit. Nam Idíbus Februarys proxímeiníequutis,
ex factione Maria; ¿V Eliíabetha: matris , in arce Budenfi , plunbus uulneribus con*
foífus eft, 8¿ in Viííegradum tranfuectus ,uigefimofeptímo die ueneno cófeítus eft.
Huic Ladislaus in Sicilia; regno fuccefsit, a Bonifacio nono, per Angelum Azayo-
lum, títuli fanctí Laurenti] cardinalem,regf|s ínfignibus ínitíatus eft : cuí quidem lo*
aunes demum, ín Sicilia; regno , hereditario iure fuccefsit. Sí ad expía nan dam rem
uníuerlam longíus euagor,pofteritatís edocenda; gratia, mihi uenia tribuatur: quart
doquídem de comitibus ( ut ita loquar ) creatis á regibus , dicendum cft. A* Carolo
nan q? primo, rege Sícilía;,comítes hi creatifunt:ínprímis GualteriusBiennenfis Lú
ní,Georoíus Seuerinas Maríici , Petrus Rufus Catanfaní,Philippus Montis fortís,
40 cuí antea de Montefore cognomen erat, &Beltrannus BauciusAuellini comes défi
gnatus. A' Carolo deinde fecundo,Hermégarus Sabranus,Arricini,Beltränus Bau*
cms montís Canofi, Ioannes Monsforteníis Scyllaceí , Vitardus Claromótenfis со/
mes Clarornontis facftus eft.Romano uero Vrfino,Gentilis Vrfini filío,regní Sicilig
pra'fcá:oíuftícíarío,AnaftaííaMonsforteníís,Guidonís comitis filia,ín uxorem da-
ta:quareNolanus comes ínferiptus. Gothofredouero Gaíetano, Bónifacrj octaui
pontificís nepotí,Domínia Fundorum coníugata.Bartholomams Síginblphus Nea
politanus , ab codem rege Cafertae comes efFctíhis , ÔC magnus regní Sicilia; camera*
rjus.-Scrgius uero frater eíus, Alíphg comes promulgatus: qui cum fratre poftea Ro
berti regis íuflu,potentatibus abdicad funt.Ä Roberto deinderege Sicilíg,Thoma*
50 fíusMarrianus Scyllaceí, diaconus Rocchenfis Catalanus Caferta;, Nicolauslam»
uillcnfisfancti Angelí, Iordancs Rufus Synopolis, Philippus, fandi Seueríni AU
timontís^Rpgerius Seuerinas Mclít«,NícolausEubulanus Capuanus'cp princeps
F z Tríuercn-
'í ríuereiifis,Robertus Capuanus Altscuillatr , loantics Sangínetenfis Corílianí , NiV
colaus lamuíllenfis Terrae nouíc,quar quidem terra uxorís olím fuac fucrat, Rogen)
Lauríeníís fih'x.-Nícolaus Pípinus Mínerbíni , Gafpar Nícícnfis Trilícrj , Ricardus
de A«no Loreri , Nícolaus Aquauiua fanefti Valenríní , Ricardus Lu(Tan us Su'
tríanitkobcrtus Vífontius Mirabellc,Petrus Pípinus Vici, Petrus Saluacoifa Vcl
lantís,Thomalíu9 Agnus Bclcaftrí , hi omnes Comités crcati funt.Ioannes Pípinus,
Nicolai comitís Mínerbíni filíus,Palatínus Altimurenfíscognominatus eft. AIo^
annaucro regina, ab initio regní fui, Comités iftí conftítuti: Carolus Artus fancta:
Acacha*^ magnus regní Sicilia: cameraríus : Robertus Campanus Ebulí,&ma'
gnus regní fenefchalcus , qui mortis Andrea: crimine non caruit,ac demum turpiter
interfectos eft Carolus Gambathefa Montorrj,qui Sancíg Cabana: uir fuit,qu£ mor >«
tíseíufdcmínfimulata,capíte quoque mulclataeft. Alios autem comités Lodoui'
cus declarauít , Francífcum Baucium Montis feabiofî, qui dux etíam Andriarfa*
ftuseft: Raymundum Baucium Soleti,ac magnum regní camerarium: Nauplium
Maniipclli,&:logothetam,protonotarium'cj5 regní:CanzolumMelphía:,magnuni'
que fcnefchalcum:LodouícumEugunium Superraní,Guilíelmum Sabranum A'
gníoní , Carlettum Artum montís Odorifrj , Lodouicum Seuerinatem Lauría:,
ThomafiumSamphramundum Cerretí , Lallum Camponefcum Aquílanum Mon
tori]. Sedpoft Lodouici regis mortem, Otho Vrfinus,princeps Tarentinus : Go'
thofrcdus Marzanus , Alípha: comes fuit . Robertus Seuerinas Terra: noua: , Ray^
naldus Vrfinus Tagliacotij , Iacobus Caper Mínerbini, cxTmagnus quoque came* »•
raríus:Carolus Gambathefa, qui comcsMontorij erat,Muroni etíam facîu s eft. h
ftis quoq;,pcr Carolum tertium, regem Sicilia:, comitatus tituli tributi funt: Anto*
nio Aqua~uíux,fancl:í Fabíanúloanni Protoiodici,Acerrarum:Marfilio Confalone
río Bnxícnli,Murraní:Iacobo Filangerío, Auellíní. De Celaní comité nulla fit men*
tio,quando ante regum aduêtum hi comités extítere , ÔC nulla originís memoria per-«
hibctur. Roberta Sambrana Afculicomítatupotíta eft, materna: iure harredítatís:
quandoquidem María Marzana mater eius,íure Margarita: Aquinatís,parétís fuar»
qua:Tríftani Aquínatís, Afculaní comítis filia fucrat, dominatumillum fueratafle*
quuta.Ladíslaus denique hos honores iftorum eíTeíufsit:Raymundi Baucrj,ex Vríí
nagentenati,principatum Tarentinum:Federíci Monfortis , Vigílíarum comital 3«
tuni:IoannísCarazolí,Gíracíanum:CícchíBurgenfis,Odorifianum:Peretta:,Troia
num:VngaríMonfortenfís,Sarnenfem:CorradíMartiani, cuide Taberna cognO'
men erat,Neocaftrenfem:Paulí denique Brachati,Nuceríenfem. Sedíampoftlon^
gum &alíoquín utile diuerticulum,multarum fanererum fpectaculum catalogunv
que profapia: Carolorum , nunc ad Carolum Martellum redeamus : S¿ refarcla fori'
ptorum uerítate,undedígrefsialíquandíufuimus,redeamus« Is poftquam fufFragan
tibus multis optímatibus,& regnanteadhuc Andrea Véneto, regnum ingreífus eft,
aliquot annos apud Vngaros cum Carolo filio fuit : antequam rerum potiri pofiet*
Infupcr accelfere pleríq? pontíficís legatúqui, ut puerum Apoftolíca auctoritate mu
nitum,rcgem efficerent, fummoftudio.operadiligentia'qj curarut.uerum nihil pro' +
fecere,quando conatus omnes eos fruftratifunt,& ne facile quidem Andreç regis au
ftorítas côculcari poterat. Sed quum haud multo poft regis mors intercederet , non
modo hxcrcgní litem díremit:uerumetiam quando ita factíoforum procerum íudú
cía merebantiuynulto magis auxit, ¿V competitores adiecit. Anno Dominica: Salu*
oi. tistreccntcfimo primo fupramíllefimum.ínBudenfi arce diem obrjífeaiunt.circíter
diui Fclícís folennia-.cclebratís mox exequrjs , corpus in diui bannis sede recondítíí»
Nome eius nemo quidem mredamnarcpotuiflet/iili optimaux dííTeníío , qui diuer^
fa petcbant,id uoluntatís mutatíonefugíllaíTet.Circa hace témpora , quíbus Venetí,
ob occupatâ Fcrraríam, á Clemente pontífice hoftes Ecclefix pronuncian funt,3¿ fc^ 5
uerífsímo intcrdí&o afFecbjacTepulanacóíuratio aduerfus patricios Vénetas ínter
ccfsítjadrenfcs temporum nouítatefreti,eieáoMíchaeleMauroceno comité, fexto'
rebella'
Ъ EC,AT> l S íl LI Ъ ER IX.
rebcllarunt, dcFccmtntcp ad Vngaros. Clafsis ad id continuo comparatur, prie ßci<
tur ci Belletus luiliníanus:claflcmcp cum equitibusmílle,cuiDaImafiumHiÍpanum
Vcnetí prarfcccranr , fpccbta: fortitudin is Ôc experiencia: uirum.in contincntem ex;-
ponit , baud procul ab ladra . Ad mille paíTus pro ladrar m ocnibus , pra?fe<flus Dab
matice , quem Banum appellant, cum ualídifsimís coprjs prope metatur,uallp cVfqf
& atrinque caftramuniuntur. Tota arlias fine prxclaro facinoretranfacb : iam in*
omcbatautuinnus,Sc'nullaadhucpotiundac urbis fpeserat, Banus ad aftum coa-
uerfus, Dalmaííum a Venetorum fidefubducít, duoaureorum miliacum perpetuo
ftípendio pollicetunfiad pracftitutuin diemad ladrenfes transfugerit,uaria adrjeit с/
10 molumenta, Quíbus adduetus Dalmafius, excompofito cum uniuerfo equítaua,
fubprxtexm op pugnando cíuítatis,urbem íngreditur, cxpaclopromiíTapra'ftan^
tur. Híc poftmeníes aliquot, ad tegendam perfidia: notam , ínter Véneto? & dues
de pace agit , quarc u trinque fuípectus ciíe coeperar : defpcrata tandem pace, naufra
gíum perpeííus , in Icaliàm traiccit. Quitas deindeá loanne Superantío, ducemírís
ingen íj , ín lidem recepta : ut cum гегшШс conditíonísjníra indulgentíaladríenfium
ánimos fibípromercrctur. Atquehíncfcptimxrcbcllioniscaufam pleríque proma^
naílecredidcrunr. Secundum Andrea; regis obitum , qui annos fere undecím regna>
uit, interoptímaces dilTenfio maxima oritur, atque bipartito potenta tus omníspla*
ne díuídítur • Nam quum pars maxima iníquo animo ferret , ob Carolí ingref»
и fiim,quiponnficíaauctorítatefibi regnum expofcebat, Vngaros elígendí potentate
pr¿uarí,eam'cjfi prçter a:quum Sí fas a pontífice ufurparirne fuoiurecederet,alium ín*
ducendum cüedecreúit. Ca:terímitíoreingeníopra:dítí,CarolQfauebant;quQrurn.
príncípeSjMatthcus Omodeus & Vrbanus, cum magna optímatum manu,fuíflere
feruntur. His rcfragabantur,Dominícus Stephanihlius,magifterTauçrnicorum
(ut aíunt)Dcmetríus Henr¡cus,ítem Joannes metropolita Colocíenfis , Andreas A*
grieiiíís.limerícus Varadínenlls,Haaba Vacienfis, Antonius Chianadienfîs,Niçola
us BoiTençfisjck: Iacobus deniep Sepufienfîs antiftes . Qui quidem omnes ad Veiv
ccsîaû Boemia: regente*: О thocari quondam filium,côcefl"ere,ut ab eo filiû impetra
rent,qucm regno Vngaria:feprâ:fecî:uros pollicebantur. Atcp ne temeré quidem fe
50 iJ côiîlrj ca?pille fatebantur:partím,ne fe cligcndipoteftate,ob arrogantiam pontir]
cis,dcfraudari uiderentur:partim,quia ins regni ad neminem magis quam V encesta'
um Venceslai filiû pertínereuidebatur.Othocarus enim,quí(uelutifupra diximus)
á Ladislao rege fuerat ínterfe&us,Bela: quartí neptem uxorem duxit,ex Anna eius fi
lianatarqrexhaç Venccslaûgcnuit, Quíinitoregno,Pragam .familíari incendio ab'
fumpram,pulcherrímc inftauraflejundecentena cquitum milia, coronatíonísfuae
rcmpore,proprío fumptu pauiiTe,domuiurePolonos,8c'clarifsimagefta edidiifefer'
tur. Exorantíbus tandem Vngarís,filium dedít: quíuíx tertíumdecímum natus erat
aniium,quumadcapeíTendumregnum ínuítatur.huncpaterexRodolphiímperatQ
ris filia,uxore fua,fufccperat,mira:índolis adolefecntem.
40 Q.VAR.E Vngarorumprecíbusadaftus,adpagum Godín,Venceslaum regem, vtncesUiq,
ponttficíbus Pannoníx afsígnauit : quem íllí folennibus rite p era cftis, haud fine hym
norúm conce'ntibus honorificentifsimeaccepere: iurauere ín eíusmanus, perpetua
am fidem , ac fida femper obfequiapraeftituros . Mox Albam uenere.ubi eum rite
coronarunt.ac Vngaríacregem confalutarunt . Ioannem archícpífcopum Colocí'
enfem, quurn Strígonienfis paulo ante exceíTerít humanis,hunc coronafie perhí*
bent. Verum Colocíenfis Sepufienfis'q; antiftítes,ubí Budam peruentum eft,hu*
manx'ncccfsitaticoncciTerCj&indiuiloannisaEdefepultifunt. Coronato Vencef-
Цо, quem Vngari Ladíslaum appellarunt,nequeius regium,necpoteftas a procerí-
busoppídorum,ncqueullumabillísobfequíumredditur. ImmohiLadislaum, Ca
jo rclumalrj,rcgcm clamaban!. Seditío grauís'cj? dífeordía ínter proceres redintegra^
cur : ¿V multa nunc , multa quoqueillum hominum iludía feftantur. Hace omnia ad
p-urísaureá continuo defcruntur.dum ab Vngaris gnato tímct,ncíllorum dolís cír«
F 3 cumueu'
54г c^Wr. ЦОК FIN II 2EX.
»303. cumUenmsoccumbat,íngcntcmcogit€xcrcitum,S¿ anno trecenteßmo tertio fupra
millefimum in Vngariam ulteriorem defeendit. VcnitPcfthum,&c Budciifi arce
filiuin reoem cum corona euqcatucem Ladislaum, Vcrneri) gnatüm , pra-torcm ui>
banum.-quosparitcrabducTioSjin Bocmiam quadrato agmincretulit. Hicautcm
pdlî ubi ápatreínBoemiamrelatuscft.prarmanfuctudine ÔC dementia ita Воете
rum oratíam promeruit, ut quum tertio ас tricciîmo xtatis anno phthífi contabefa*
clus obíent,díu ab lilis fuent deploratus. Accedebat admiranda uita: fan<ftitas, qua¡
fathonîiiubuscxplorata,ftatuam Pragan'n facrario fibí mérito comparauit . Sccun'
dum Venceslai egreílum , qui côpctitoris more timidi ultro' cefl'crat,CaroIus со та
oís feu tores fuo s adurgebat,nc inipfo fucceiTucum déférèrent. Bonifaciusocbuus »•
pontifex maxímus,alcenim ab urbe legatum míttít, cardinalem Oftienfem , cui Ni*
colao nomen erat, ut Vngaros Carolura pertinacius reeufantes , anathematis feuerf
tatecorriperet, ecclcfîaftica cenfurafaruiret, animaduerterct ingentis afperitatcrrt
¿Vpertínaciam, nifi pontificio obfequcrctur imperio. Nam fuftragantibus Caroli
amicis, fperabat haud difficulter hac ope ipfum regnum impctraturum.Legatus Bu
dam profedus, nil aliud per dies aliquot dílígentiísime curauit, quam antiftitum ÔC
optímatum diTsídentes ánimos ad concordiam reuocare: quos ira difeordes ortende
rat,utrem continuo defperarit. Multietfi fe Carolo infeftosdifsimulabant, ¿Vpon
tifiéis mandata obferuaturos polliccbantur,tamë re acérrimos aduerfarios feprefta
bancTam uarías hominû metes mírabatur:ex quib.tandem,quid intra fentiret, nun *•
quam intelligere poterat : quo magis eorú ánimos percontabatur , eo plus uerborü
íibi dari nouerat. Suam demum operam fruftratus,non prius abíre uoluit.quam Bu
dcnfib.templis,& facrís omnibus,opcra ÔC audoritate lúa foret intcrdiduiruQuod
ubi factum crt, Roraam reuertitunubi pontífiecuita defundo , pontífkatum fortín
tur,5¿Bcnedidusappcllatus eft.Verum hinc pre ïndignatione longe maíusfacinus
eft exortum. nam quum faccrdotcs interdicta facra feruarcnt,parc'rent pontificiç cen
fura?,ttinc plcriqueinfurrexercpfeudopresbyteri: qui ut pontifia parcm uicem red*
dereiiticarrcros'cp a uero paftore diuerterent ,prophano execrabilicp edido fummú
pontificcm cum carteris antiftitibus Vngarix non modo facrís, uerumetíam aqua
ÔC ¿gni publice interdíxerc : atque alta uoce hos omnes prophanos , ÔC humana con^ ja
fuetudíne indignos cfleprxdicabant. Edidum rite in folennícelebritate promulga*
tum : ÔC со quidem tempore, quo Budenfem arcem Petermannus cum prarfidio te*
nebat , qu cm ( u t aiunt ) Ladislai captiui curtodiac , Venceslaus olim rex ipfe pra:fe^
cerat. Dum hax ita geruntur , adhuc Carolus rerum po tiri non poterat : neque opti
matcs,qui ei fuffragabantur,adhuc tantum fibi uirium compararant, ut hunc regem
effiecrent. Adhoc enim res Vngaricaipfa deuenerat,utpra: inteftina difcord/a
nullum adhuc regem folidumhabcrent. Quinetiam illud magis VngarorüanimoS
exaeerbabat , quod creandi regis poteftatem,quam olim nunquam amiferant, nunc
pontificcm cripereuelle confpicarentur-Quod quumhadenus impetrare non po*
tucrit: nunc,ut extorqueat, actale iusuendicetfibi.extremam etiam uim cenfura? +e
pontificia?, ueluti Iouis fulmen adiecerit: ¿V maioribus quotidieiniurrjs Pannoniam
afficere contendat,quod ab omni pontífice, uel in primis máximo , alienum eile de*
bct. Quicimqueigiturpontificia?uoluntati ¿V imperio aduerfabantur, puero'q? Ca
rolo ínfeftierant, cum magna nobilium manu coniurarunt; ÔC OchoncmBauanae

ducem loco regis in Vngariam duxerunt.


H i с ubi regnum ingreflus eft, coronam, quam a Venceslao datam, 6V hac ele*
o¡b. díoneprecarío impetratam,fecum attulerat, Albe,populis ac pontificibus ofteriditi
quam ubi omnes confpexere,uelutí eius numine adadí, in Othonis partes concerte*
quam
re. Quodutfacerét, partim nouítatererum,qua uulgus mirificeobledatur femper:
no7 partim pontifias infeftatione.ac odio funt impulfi . proindeannoá Dominica falu- f
' te trecentefimoquinto fupra millefímum , a Benédido Vefprínienfi,cV Antonio
Chanadienfíam¿rtite,regíjsmíígnibus inmatus& coronatuseft. MoxBudamue*
níens,
Í>EGAT>IS Н. ЫЪЕЪ IX. 343
nícrts,acfacrumdíademageftans, cum equítatu máximo fe per plateas S¿ compita
populo fpecbndum exhibuítj feregem etíam per ui'cos & fuburbía píifsím óítchta^
uit,m'rufqucquaquegloriofus,futilis,&confilrj parum compos.TranlTyluaníam,ac
carteros appendices rconi luftrare conftituít, utfelegírimum príhcípcm,fuacnam
praîfentiateftaretur.quareBelam quendam,Thomœ filium.fibí comítemcum maxi
mo adiccít equítatu, In Tranffyluaniam proficífeítur , ubi Ladislaus dux precerat,
quemilli Vaíuodamdicunt. polt ubi ed peruentum eft,rex translatícmsconfeftim
a Ladislao, haud citra dolum capitur : con rjeitur in uincula, S¿ folio detúrbatus.mí-
1ère captíuitatis iura fubiuít : qua fe expediré nequiuit, doñee poteftati regia: renun>
10 ciauit,rcgnumcpdeferuit.Indeturpitereieclus,ínBauariam reuerfúseíhacexemplo
fuodídicit, neminem temeré fe magnis coeptis &illegítimiscommíttere oportere;
Nccüludquidem prgtermíttendum eft,quodín coronaccafu obtigiffe affirmant: ne
quis hanc díuina tutela carcrearbitretur. Othonem,aiunt,quurriregnumac!iturus
eílet,ne quo fortaffe dolo corona fubriperetur,eam tomata inclufiffc Iagena: fideliiTï
mo commififTe cubiculario , ñeque quid íntu effet conditum fignificáfle. Dum iter
omnes faciunt.lagena tanti momenti,quac ex equeftri fella pcndebat,foluto loro,in>
icioeß fámulo decidítmeque nífi adferum uf.,ue tempus , iam uigintimiliapaiTuuni
emcnfuSjís quam iacTruram fecerit aduerterat.Sed ubi illam amififfe íntéllcxic.rclatd
moxpede, pofterodie mmediahancuiareperit:rctulitadOthonemuafculum, ab
lo со tantopere commendatum multí eadem uía» quamufs fecereiter,á ilemíne tarnen
uifam fuiffe ferút.Prodigíum mox arufpíces ínterpretati, Othoncm perbreuí regnd
potiturum:moxuero'repertam ideo dikere^quía Vngárisabalienarifancftum aepe^
ncdiuinu diadema no poffet.Intcrea Ladislaus Vernerrj filius,quê a Venceslao una
cum filio duetü effc díximus,captí uítate liberatus,cum loanne Kaacae filió , tertio fe*
re captíuitatis anno.ín díuc Petronellac folenníbus.Budenfem clám arcéíngreditur¿
eaquídé parte quxfynagogeludeom eftproxíma.Moxarcepotítus,complüresci'
iics¿nímicos,quícúprodiderant,exinlídi')sadortusobtruncauit.Petermannus)prg
torurbanus,uíxeuafit.Itemduosexdecemuírís,quos fibiinfcfíífsímoseffe nouera^
quorít altem Martímhermá, Martínúalterumappellabant, equomcaudísallígarí
j0 iufsít,per plateas 8c uicos trahí:deinde crudelitér difeerpi , difcerptösqj rogo impo*
ni pra:cepít,fortunas demumeorum omnes oceupauít. Paulo minore fcuitíain pro*
phanos facerdotes animaduertit,qui cetra fas & a?quum , execrabilí interdicto pon>
tificiam Maieftatem la:ferant, manícis pedicís'qj uinctos ThomaeStrigonienfime^
tropolitaipuníendos tradídit:quiutín eos ex legéanimaduerteret, omnes &inediá
Sí perpetuo carcere c5fecít.Grauiter in hos Ladislaus facuíendurh effe ftatuit,ut hac
fa:uitía abímpedienda Caroli d ígnítate cancros deterreret. QuanquamhaccrU'
delítate Ladislaus regís inímicos háud parum abfterruerat , nequáquam tamcrt
adhuc Carolus rerum potirí poterat: fpes maior tantum accefferat. Intercale'
gatus alius Apoftolicus aduenit, cardinalis profecld grauífsímus , & coníílrj ac
+0 uirtutis compos non medíoerís , cui Gentíli nomen erat¿Hic annotrecentéfimo'
oftauo,fupramillefimum,Pannoniamadrjt: annum íbiulium díüerfatur, dumö/
ptímatum rimatur , SC penitíus infpícit ánimos , antcquam fcuerius aliquídado»
riatur. Pdft ubi diuerfos nonnullorum ánimos ín pontificisobfequíumdirexit, 6¡C
optímatum príncipes in fententiam fuamtraxit.ratus iam inflare tempus > qùo tU'
tius aliquid ad tranfigendam rem audere poffet , feuerum anathematís édiclum in
pertinaces Caroli aduerfaríos promulgauit: Quicunquepötens,nobilisqj Vnga*
rus, antí fies pariter , facer'ue quíuis , Carolo legitimo regí autiuftum obfequíum*
aut íus regíum non reddiderít , aut regem appellarerecufarit , aut quid negoefj fcce>
rit.aut fuper ea re Apoftolicifenatus confultum au<ftoritatem'ueíntcrpcfíarít:ci fa;
f» cris omníbus,confuetudine fidelíum.item honore fepulturac,ac aqua ¿V igní interdi
Лит efto:inímicusChríftianaereípublicac haud aliter ас fi aris acfocis ígnemíníece
rit,ubiqucgentíumhabetor,Carolus,Carolí regís Sícüiacfilius,haeredítaríoiurema
F 4 tris,uní'
344 с^З^Г. SOWftfill 7t EX. VNGAX
tris,uniuerßc Vnoarix legitimus rex efta.Orthodoxani fidem propúgnate: Pontic
ficiScimuicp Romano uíquequaqueparcto: Romanam Ecdeíiam.utfas cft,defen*
dito. In Ladíslaum Vaíuodam (utaiunt)Tranílyluanum fcucracfí laca rogatío,
quándocoronam,quamabOthoncrcge, quem carpera,t M-Tranílyluaiiía ,cripue^
rat,Carolorcddererccufabat:nequcprec¿bus,ncquedonis, nequemínis ôCui alu
qua,utrcftítueretdiaacnusporcratadducí.Q.uíncnamfilíarn , Stcphani regís Ma^
ccdomíE filio, quam Seruíamnuncappcllant, quamuís fchíírnáticum eílcíntcllíge^
rec,nulla tarnen uerac fideí habita ratíone, legítimo matrimonio collocarat.Huncigi
tur legatus, dnplíccmhanccaufatusanfam,grauífsímo anarhematemulíftauir.Spe'
(fiantes ha?cíibiinterdícl:a cómoda Vngari, line quibus nemo fideiíum uitam recle «o
íáncteep tranfigerepoteil,cVcadaueribuspafsimrepulchrainhiberi,a'quetommoti
oin!ics,rcgaIía in campo comítia, quem Racon circa Pclthum appellant, uno coníen
fuhaberioportcreccnfucrunt. Qudpoftquam omnes optimates nobíies'cp conuc*
nerc,cum decurrjs conucntuum,quosComitatusappellant,cú^ísfuflragijs,ac mí*
ra concordia, Carolum regem créant: &ocftauopoftdíuí Stcphani folenníadíe,in
Alba rcgalí,facrodiadcmatc,quod Ladislaus Vaiuoda paulo antereddi'derat, anno
1310 trecentelîmo décimo fupra millefimum.ex more coronant. Eodem anno, pontificio
diplomate ас edicto,íntegra delicftorum femifsio , ÔC folída animorum expiatío ho
míníb.índulta fidelibus,Rhodíanorum milítum gratía,qui fub Hicrofolymitane ex'
peditíonísprcetextu, Clcmcntisaucloritate pontíñcis,muItum pecuniarum, etiam :o
fupra quám credipoíIct,undiqj corrogarunt : demum haudííne pontíficís infamia,
rcscxítumfruftrata. Sccudopoft haccanno, nouum Carolo bellum cxorítur.Mat'
truvus Petri Trinchení filius, regale caftellum oceuparat , cui Demctrium Nico^
laí lili um cum prcíídio ímpofuerat.Prínccpshícerat,opíbus ÓYarmís equepollens.
afpernabatur regís ímperia:6Voccupatum oppídulum,acfarperepetitum, inuíto re
ge pertínacíus retínebat.Rcx,neímmodícaíndulgentiaillíus audacíam augeret, CO'
aciíscjuíbufdam copiiSjCaftellumobfidet, ut Demetrium addcditíoncm reducat.
Mille acfcptingentos cataphractos cquítes,cum magna peditum manu,prctcr alios
Matthäus opinione eclerius coegít. Soluenda: oblidionís gratía.aducríus regem,
hunecum cohorte mittítequitatum: cui Demetrius , Sc Abas ex cognomento Ma* ;o
gmis,forccpixcrant. Carolus,reformídato hoftium aduentu,quandofeillisimpa<
rem lorcfenriebat,in Sepuííum fe continuorecípít:oppidaní,uelutí par erat , ípfum
admifcre,obtuIereauxilía,&cquitcmcum milite nepaucoquidcm numero сопио*
carunc* Nam Sepuííum haudparum copiarum eafibitcmpeftatecoegerar, quibus
caílamcíuiratcm, ubi ciues Saxonia oríundi, Omodeum palatínuminterfccerant,
ulcifcendífceleríscaufa,oppugnareiamoccoeperat. Nuncíato regís aduentu, Sa^
xones obuíam eiprodiere: proxímumutrícp locum, gerendo bello nimís ídoneum,
utriquccertatimoccupare properabant. íllímontículum: rexuallcm capít, ¿Vnon
procul ab Harnado caftello metatur. Aderant Rhodianorum milítum auxilia, bello
afsíduo excrci tatifsíma,quíbus haud parum rex ípfe confidcbat.lnftante pra'lio , ad 4 e
pugnam omnes hortaturrín primis iura regftí.ac regíam Maíeftatem,omni ítudio ac
enixu tuendam cífe fuadet. Ad éxtirpandos regní hoftes,omncis cxcitat:príus morí'
enduin,quampcrniciofamhoruminfolcrttiam tolcrandam cíTeaíTcuerat. Confirma
tis legíonum anímís,acíem cducít.ínterim hoftes с montís latere defcédunt.in caftra
ímpetum faciunt. Carolus fub(ídíaproperat,ac fimullmpcratorís militis'q; officium
fubit.-prout tempus ¿Vres poítülat,uíces mutat.Tanta utrinejj ferocía dimicatur, ut
míilti ín primo congreíTu cccideríntrfed a parte regia alíquñto plures.In Víti & Mo/
dclTi folenníbus hoc pra-lium'ínitumaffirmant:quopoft Tartaricum bellum , nub
lum crudclíus fuífledicunt. Híc quamuís rex ш'&ог euaferit,plures tarnen quam ho-
itis amide. Nam ex procenbus rcgrjs, Cacas Stephaní Porchi, Stcphanus Вастсг/, 50
LadislausThoma%IacobusAladani,Michacl Petri, Petrus Bcrcocs,cV Gurcia^Mb
cliaclq?,Gurc! r fiUj.oppctiere.GurciaucxillariuSjprius in frufta difccrptus,abfcína
dcxtra,
VECc^DIS //. LIVER IX. ц,
dextra,quám uexillum deferuít.Ex altera parte, Demetrius Sí Abas.hoftíum prefe>
<fti,ac duo Omodeí filrj,&: canerorum non pauca multítudo defiderata . Pugna uftfj
adco'atrox 8¿ truculenta fuit,utres ad tríanos redada fuerit:regia ligna, eacio uexil
lario,conculcata. CarolusadRhodíanorum feuexillarecepít,quum adextremum
urque parí fere uirtute,ac fgpe utrinq? pugnaretur , Carolus tandem haud incruenta
uictoria potitus eft. Plurcs Carolus uxores duxít,in primís Manam, Polona gente
natam,Cafimiri ducis filíam.non minus pudicitia quam pulchrítudine prœftaiitem.
Quae ad Demes oppidum , poftridic díuae Lucia: folennium uita excefsit. Alba: fu^
nuselatum, in arde Vírginisfepultamferunt, ab anno Salutis trecentefimo quinto 4°f
ю fupra millefimum. Vir tribus annisalteris nuptrjsabftinuit:deindeBeatricem,Hetv
rici feptimi Romanorum Imperatoris, comitis'cp Luceburgifis filiam , uxorem fibi
copulauit,& Boemorum regis fororem, qua: uix cum uiro annum claudere potuit;
fepulchrum cius in Varadina bafilica fpe&arc licet. Carolus nequáquam religio^
ms immemor,eodem ferme anno bafilicam Albenfem,frequenti incendio iam colla
bantc,&columnís fulcíre,& tegulís muñiré plumbeis occoeperat, teftudinéquoqj
conípícuá adíecerat.Et eodem tempore Matthaeus pal acinus humants excefsit. An*
no uigelimo ас trecêtefimo fupra millefimum, amicorum fuafu Elifabetham.LadiC 1320
lai Polonorum regis fîliam fibi legitimevconiugauit : quamuts in alijsuxoribus pa*
rum profper fuiffe uideretur . ex hac infequéti anno puerum fufeepit, cui paternum
jo nomen eft índítumrfed perquam immatura morte praereptus , uix annum fpem pa*
tris alere potuit. Infantis Albaefunus celebratum, corpufculumq? in regum (acel/
lum rclatum eft.Exin tertio pdftannoJLadislaum reginain ViíTegradogenuit.Poft
hccpcculiaris quidam religio regem incefsit,cuíusínftíncl:uufqueadeducxatus eft,
ut nufqua quiefeere potuerit , donec fufeeptis uotis ei fatisfecerit, Lodouicus quon*
1 dam fîbipatruus erat, natu maior,cVdiuina píetatelongepraeftantior:qui quam hu'
mana: ab incunteaetateu anitati rcnunciaflet,(accrdotio fealligauit.Etíuauícp adeo'
fanctitateprofecit, utTholofaníhuncpontificem dues efflagitarint. Nonfolum
poft mortem,fed antcquam uitadecederet, miracula complura edidic , relatus mo*
( inter diuos,fuum plane' numen oftendit» Proínde utdomefticorumnumínum pa*
30 trocínia fibí perpetuo cócílíarct, in Lippa diuo Lodouico, íumptu regio, edem fun/
dauit.adiecítfacrumFrancifcí collegium ,quod haud ab re factum cít. Lodouícus
entm, Maria; filíus, Stephaniquintinepos , proneposq? Belac quarti , fe ex uoto ín.'
ter Francifci collegia in finuauit: ubi quum mire profecerit.Carolus quocp ílli aed«m,
adieílo eorundem facerdotum ordine,dicauit. Nunquä pía ueracp religio cuíquam
obfuit.neq? iufta legitimacy uota fruftratur.Lodouico Carolus quotannís uota defi
xcrat,necp ímposuoti ab eo unquam dímiflus eft,Nam quum pro futura prole uota
fufciperet,uíge(ímofexto ac trecentefimo anno fupra m¿llefimum,tertio donas Mar »3**
tíaSjLodouícusnatuseft. Qyempater,áLaío prima nomínís initia, utfauftifsima
quarque forent infanti, mmereíufsit.Genitura:prodígia,adgrauífsimumlaborem
40 hunenatum eiTeportendebant.Quanquaminfantisafpeclus,dexterrima multa pol
liceba tuncactera tarnen figna deterrebant, quae hunc , ueluti Herculem , ad hidorem
edítumariolabantur. Abfterritum fignisaiuntfuifleparetem,nifiliberalis índoles
grauifsima quarque fuperaturam fe ultrdpolliceretur.lnter cetera qua: accidere pro
digia.illud ne practermittendum eíTe quidem cenfuimus. Infequenti ením anno, prú
etus díci quo Palmarum fefta celebârtur , diuí Stephaní regis bafîlica,quam a Ca
. roloplumbomunitamefledíxímus,miferabiliincendioconflagrauít,conflatacpraí
flammi's tegulae continuo defluxere: câpanariatantum turris.quç facrario fupereft,
ubi fanftiísimorumregum reliquiae recóndita: fuerant, diuina(utaiunt)opefer/
uata. Sed Carolus exítíum míferatus, inftaurataacde,ia<5turam quamprimumre*
F> farfit incendt)¿cerumen plúmbeo te&o bafilicam excoluicQuin etiam eodem anno,
nc religio Carolumrcuderetinfoccundum, in Andrea: apoftolífolenníbus alius iï*
bi filíus natus cftjcuí ab Apollólo nomen eft mditum.hic & Lodouicus diu fuere fu
perftitee*
perftitcs.Verum Ladislaus quintum uix annum claudere potuit,íntempeftiua mor/
tefubreptus. Admirabiliaprofccldfunt in rebus humanís diuina íudícía, quippe
qua: feueriora quandoep bonis quam malisuiris uifa funt.Quarè nífi illud nobis ос*
curreret, Chriftum optimum maximum , Saluatorem noftrum , calice pafsionis no*
bis quoep communicare uoluifi~e,ut ea'dem tolcrantia patientuv premia mereremur,
nequehaneuitam par elfe fineanguftrjs & labore tranfigere, utueluti aurumigni,
lia nos aduerfitate probarcmur,profe(frd a uirturis quandoq; innere nimis abfterre*
remur.Carolus ingenti pietatc iufticia'qj pollens,una cü Iiberis ¿V uxore,hornbilem
cVformidoloramufqueadeoTortunam,diuinofortairepermimj,fubirccoacT:us eft,
иг по modo' opinionem,fcd humanam fidem exfupcrct. Quídam fibi uír erat, quem »•
Fclicianumdixere,e Zaachorumfamilianatus,apudMattha?um Trincinum olim
palatinum : hie opibus & dignitate creuerat : & ab illo dímiíTus , ínter feruitía regis
continuo Гс ínfinuarat,ut со facilius fupra fortune, fuá? conditionem dignitatem ad*
augcrct.Difsimulatahuicíníquítas&ambitio, animus ad facinus quodqj maxímü
Pficceps ac promptus,rapínís ¿V quouis fcelcre fibi rem auxerat . Vnicü erat imma*
ni,tàtis,pcrrîdia? ac ínfidelítatis exemplar:fedgrauifsimaha?cuítía,pra?libcralí qua'
dam audacia, cVfubornatofemperofficio,itac5tegebat, ut regís gratiamadmodum
promcruerít.Facüern fibi adítum regís , fifta quadam mandatorum obferuantia 8C
fçdulita te ira pararat,ut die noclu'cj? fores paterent.in tanta potcftate,índígní fcelens
huncinauditaincefsícaudacía. Exímprouifo regem, liberos, cVrrgínam,ínter du *•
fçumbendum decernít adoriri,utca?fa cum eo prole, tyrannidem inuadat , omnia'qj
pro libídine fuá dífponat. Videbat ením, pacato regno, fe quiete ac ocio parum pof-
fe prolicere.'contra perturbatís rebus,uanas facínorofis occafiones offerrí : alrj , illa*
tum a fratre regina:, uxorírtuprum , ad tan tum facinus incitalle dícunr. Quare ex
coníulto.accubantem cum uxore liberisq? regem,in VífTegradí fuburbio, quinto*
décimo calendas Maías,fub officfj fpecieingrellus.adoritur: ftríclo mox enferegem
petit, fruftratus íclum, eíus dexteramleuiuulnerela?fit. In fanclíisimam repente
matrona conuerfus,dexteríc quatuor dígitos abfcidít,quosfcemincorummunium
cVprofufxIiberalítatis miníftrosuerepoíTumusappellare, quum illa dies ас noel es
facras his ueftes contexeret, Sí pararet.Nec adftantibus etiá pueris pepercinín quos ?•
dumuibratoenfegraflíitur,paídagogic5tínuoínterceírere:quippequipropríorum
corpprum obíeclu,commííTos fibi liberos.laudabili fide protexere,pueriinterea dif
fubtcre.Pícdagogusalter,Chenefichus Gyulac filius, alter Nicolaus, с IoanncPalati
no narus fuif.In medio tumultu, conftcrnatis dominorumanímís, Ioannes Alexan-
dtí Pathochi filius , regina? mínifter, ac fpe&atadndoh's adolefcens aecurrít, ín Fcli-
qa'num bine ¿V índefurentem írruít,eíus collum pugionetransfodit, humi'q? inuer*
tit.Ad fu (citatum in aula elamorem , ex pra?toriana cohorte milites plcrique concur*
runtjCum nefario parícídadigladíantur:6Vpromenfa,ín triclíníoreluclantem dífie*
cant,diííecrum'q5incmbrat¿m diftrahunt.Reípirante cum uniuerià regia paulo poft
rege, ratoquarcunqueacciderant, uclutiin fomnrjs fe uidiffe, ñeque adhuc credere ч<
ucra efTc,caput cíus Budam míttitunmanus ac pedes, abfterrendi fceleris gratia, ad
uarias Pannoriíae urbes cuecli.Felicíani filius,cum fido cliente, dum fe fugafurrípe^
re fperant,íllicd capti,ac cquinis caudis diftraeli,anímas efflaruntrfruftain foro caní
bus cxpofita,corrofaofiaacanibus,&porcísdiu circumlata» Dua? Feliciano fuere
í\bac : u nam ínter feruítia regina? ínfinuarat, cuí Clara? nomen fuit : alteram Copai
coniugarat,Scben appellatam,qua? regina? famulabatur. Succifis labrjs , naribus'qj,
cV оЛо digitís amputatís,per plateas ÔV compita circumducla: ubicp ha?c exclamare
со acia eft, Qiiícuncp regem fuum produnt, autíncum cxítiummolíuntur, hasta*
bonis poenas cxpcndant.Scbe uerd,pro Leuua arce, Emericí Bcchcí íuffu, qui cartel
lum cum pra'fidío tcncbat,capítemulclata. Vir cíus copáis, coníeclus ín carecrem, j
inedia uitam íntercepít. Filíj á crucigeris mílitibus Rhodon tráslatí, ibíqj perpetuo
relcgaiifunt. Prarterea quicunq? e'Feliciani gente nobüesufquamdeprchcnfifunt,
omnes
•VECADIS If. L13E% IX. 3#»
omnes extremo fupplido funt affecb'.Hic igitur fuit Felídaní exitus, qui pr?e magni>
tüJíne federis, nec debitas adhucpocnas exoluit.His aute perículís Carpli probitas
círcumuenta,pacatis rebus.aliquantifperrequieuít: in chiragram 8ç podagram pau'
lo po'ft tncidjfffe fcrunt.eadem taimen acquanimitatc сипЛа pertuliç. Veruin ne ä fuá,
yélígione deficerct, neue quid fpeíflatacfanclítatís omitterer.utfan¿hperegrínatío>-
i)ç erraca fua omnia expiaret,exauípicato Hierofolymam profidfeitur, utSaluatp<
ris noftri frpulchruminuifat.Parum nauigando proceiTerat, quum поца plerofquç
in ipfum bcUamoliri.arqicorurnliteris çdocçtur:admonetur quocj?, pergraue Vala^
Chorum inrtarebellum,quodhaudquaquî profperefîne regís praifentiageri poíTe
10 credebanr.Aççedebar haud módica relídanorumfufpído:quíquamuisdeÍetofere'
geiierc,ad interitum redrjíTent,!! qui tarnen fuperfuerant, neçnpn forrnídploíi uide^
bantur. Rex igitur bis omnibus remorarus, inuitus tandem ab inftituta peregrina*
tione in Pannoniam fe retraxit: 8Çi nuenít fecûdu m red it um non parua mifçeri, осщ
íriíntcrceptum,& finítimos plerofqueínfebeU^
pacata funt:quieuereTionnuUi,quiabfente rege noua moliricupícbant. TraníálpiV
ni tan tum Valaçhi, Bozarado duce , aliquid temeré audere uífi funt, Epdem quq
Felidanus cum uniuerfa prole caefus eft anno,a Carolo, in Velachos eft fufeepta
pedítío. Quanquam in Vngaria magnus delectus eft habitus : in diuerßs tarnen lo-»
cis,prout res acrerum fufpido poftulabat,copia? in regni finib. dißributa::ipfecum
%» rcliquis legionibus, in Valachos, qui Getarumfedes nunc incolunt, prpfieifeitur.
Hune Thomas Traniîyluanif Vaiuoda(utaiunt)&:Dionyfius Nicolai filius,eLar|
cha; fanguine natus,ad fufeipiendum hoc bellum impulere; rati exacTro uel fuperatq
ßosarado, fepermiflu regio patentifsima Getarum regione facile potiturps.IndiV
cendi belli caula nulla legitima fuerat , quandoquotanriis Bozaradus ftataregifti<
pedia folu erat: im m ö ne minimam quidem annui tributi partem om iferat , nullius'qj
potuerap ha¿tenus ínfidelítatis argui:fed illorum (quos diximus ) fuafu,huic ociunj
ex ínauípícato intercipitur.Quare coaAoín Tranhyluania exercitp, \n Valachos ca^
ftramdta.Inprimis Zeuryn( nam oppidum iïcappellant} rexobfidet,paucoruin
dicrumobfidionc capiernoxin eius appedices efrufus,pagos diripit, nec minus quú
3» dem igni quam ferro fscuit.Captum ui oppidum,Dionyfio,fpem fuam non fruftra^
, to.dono datur.reliqua regio uerfus Ponfu in immenfum effula, ¿V aquarum >ndiga?
regí late patebat. H^c ubi Bozarado nunciatafunt? nequidf'fu^ modeftiae partim
busremittcret,legatosprius quam aliquid auderet, adregémittit.quibus hec'mau*
data d edit: Carolo fignificent,hoc fíbi rue fan's quidem iufte beljum indicjtum , quaiv
do fidem debitam uiquequaque feruarat,imperatapreftiterat,& annua quocp trib»|
taperfoluerat. Sed quandpregibuslonge major quám ínferioribuslicentía fuo iu>
re tribuitur,quorum iniuria pro iufticia fa:pe haberi folet, Bozaradum, ne a fup re^
gedefcifcat, отпет in fè culpam ultrp transferre. 3enonCarplunjincufajre: itera,
polljcçri, captumeumappendicibus oppidum, {ponte regí permiffurum^cfuper
ca re ius omheconceffururnrquinetiam pro rependendis belli lump nbus, fepties mД
le argentí pondo foIutunim.Annua.expenfurum.ue^galía,cVpbfequíaqua^
ftíturum:daturum.uadis loco fiiíum,quiinaula regí perpetuo míniftVet.^dppftreí'
mum hecc ¿V multa alia fafturum,fî data pace rexabieritreontra, ííabnegato con*
tempto'cp feruítío,hoftüí animo ultra procdTerit, exhoe tempore commp^efacere,
imm ¿n entía p nrcau ere periçula: & non modo iniuríarum pcenítétíam , uerum^'am,
grauifáímum inflare fupplídum.Quum h*c mandata Carolus accepiííet, ad.nitentí
bus amicis,qui eum ad bella ifta cpníeeerant , par um probe reípondit : ßpzaradunj
и fque adeo infolentem , ut fuo etíam regí intérminctur?cuius ouíum fe paftprcm e&
fe non ígnoret- His adrjcere,demííTa febarpa Vabchum e feralibus fuftris extradux
je nim.Taliarefpondcntem.unus eprocer^us.que^DpnchumappeUabát.Zplrj ac
í-ypthaccomítem, libera quadam fiducíafraÚ5?amíce\cpmpuít:Bpzara,dumre^
ac pcrhumattcioqueujcem^his refpon^s non eflfe dígwm : patena* jupia officia ne/
Raquai»

L
349 bsdtiT. ZOKFItili XßX.
quaquamcontemnenda:pacem poftulanti, nunquam abnegandam,achis ue maxi
me.quíobfequíafcmperfidapreftiterñt. Nulla in eosinfolcntiaprocedendum,qui
fida obfequia deferunt,&: iuftapetunt.Poftremd,a Maieftate regia nil magis infolcrç
tía&inmríaalienum.Exacerbatushismonítis Carolus, pertinaciusrefponfaconfir
mauit:&Danchioparu aufcultans, poiterodieinBazaradum caftramouit. Quum
inter montes & fyluas iter faceret,neqj equis pabula.neque militibus commeatus iiv
uenire poterat,pagos a ruftica manu deftitutos offcndebat,ín quibus.ut rerum om'
nium inopia hoftem perderent,ex dedita nihil induftria deferuerat. Redado ad ma*
gnam inediam exercitu,Carolus nccefsitudine fumma coac"tus , accepta parendi fibi
nde,cum Valacho pacemfadt,actutoredcundipoteftatemexpofcit,impetratc|j.Et ю
relato pede,a pérfido fibi hofte nihil timet,neícíus Гре fua Гс falfum írí : ínter redeun-
dum , infídias hoftis rcgícollocat. nam quum per anguillas montium iter faceret,
üíarum diuertícula ¿V íuga montium illeprseoccupat.Vngarorum agmina inter an-
guftías redacb.dum progrediuntur, demifsis lapidibus ac telis obruit, csedit'cj? : Se
dumhincuerterenituntur, anticípata cunda diuertícula confpícantur, commifceiv
tur pra: tímoreínuíccnvicq? procederé neq? rcuerti licet. Ä prarruptis aurjsq? locís
hoftemdccurbarenequeût, omnibus una mors accxitusínftabat: defperatafalute,
írrúiscp conatíbus.multi cadere occipiunt.Proceres, cum egregrjs gregarrjs'cp mihti
bus , promifeue cadunt : quatríduum i n anguftrjs uerfati,ad ínternecionem rere cae-
duntur omnes. quin & effugere conati, inter ГеГе mutuo collífi , miferabilíter obrue- -0
bantur. 1 ncredibilis ibi legionum facta iactura,cV íngens patrata ftrages.quam circi-
ter díuí Martini folenniaaccidnTe memorant. Híc Andreas, Albac bafilica: antíftes
rximíus, quíregíferuiebatabepíftolis, ÔC Michael Pofeganus,ac Nicolaus Albae
Traniryluanxfacerdos , ítem Andreas Sarubeníis aidisantiftes, è facroDominici
collcgio editus, fingulari quadam probítate pollens,cum focrjs plerífque, defixis in-
capitcclauis,quum in hoftis poteftatcm ueniflent,omnes crudeli morte expirarunt.
Regalís eciam acJículc facerdotes , adunum omnes,qui in hoftis poteftatcm ucnere,
immani fupplicio aftteti funt.Infuper ímmenfa Cumanorum multítudo cecidít: no-
uiTsimaueromanus^uaífupcrfuit.partimfaucíajpartímintegran'n Valachipotcfta
tem pcruenítdmmcnfuscarforum numeras, qm in anguftrjs montium &conualli- je
bus oppctíerc, fcpulchri honore caruit.-quandó Barbari fa*uítía,mortuis etíam nihil
índulík.CaroIuni ira euaííiTcferant: mutaíTe arma, eacpDefeumDíonyfrj filíum in-
duííle, qui Getici belli аиЛог fuerat.Regem ,uix ftípantium paucaueteranorum ca-
terua euaíííTc: Dcfeum regalibus armis iubornatum , quando paterna fceleraíta po-
ftularát, pro rege ab hoftibus interfectum. Ex his qui regem fortifsime protexere,
Danchium,Ladislaum'qj filíum, ítem M,artinum Gerendi filium', cum aliqua parte
pretoriana; cohortís,potifsime numeran t.Innumera quidem multitudo fubeutium
erumpentium'ue Vngarorum.telis hoftium o'ccidít. utriufque partis numerus defi-
dcratorumdifñnírinonpoteft,fedíníígnem ibi cedem и trinque patratam:quamuís
Vngaros adinternccíoncccfos, Annalesnonreferant,nemo tarnen ignorât.Ad po- 40
ferem um rex, diu ¿na potíus quam humana ope , tanto diferímineliberatus , cum fi
lio, ac faucío comitatu,Themefuarum primo , deinde VííTegradum peruenit : I E S V
Clirifto lib eratori in prímis,deínde ca:terís numinibus,Soteria rite perfoIuit.Fídeli-
tatccomitüperpetuismuncrib.beneficiisq? excoluit, donauit plerofq? ciuitatíbus,
^ & faluris au dores quotidíanís honoribus exornauit. Poft hanc ftragem cVpericu^
la,infeftae fortuna:lcnímen,dum diui regís Stephani fefta celebrantur, feitus Caro*
lo puer natuseft,quem Stephanum quoqj appellariiufsítc&hunc anno trigcíimofe
»33* cundo fuper terdecies сети m.natum eiïè uolunt.Succurrit deinde íjves íngens Nea
politaní regni, quam ínfequenti |anno aíTequí curauit. Verum res hare alíquanto al-
tíus repetenda. Carolo fecundo.regi quondam Apulo , prac caeteris duo praftantío je
res fuere filrj:Carolus inquam Martellus , qui filíum Carolum Vngariíe regem fia-
ertus Calabria? dux,qui defundo patre , Neapolitanum regnum , haud
fine
DECIDIS II LIVEZ IX, 349
fine Romani pontíficís auctoriçate, ас hereditario iure çonfequutus eft, Et pontifia
cía? clitionis imperium afiequutus,ne tant» beneficrj uideretur immemor, fluctuante,
diu Guelphorum Gibellinorum'cp fa<ftionibus Italia, pontificias partes omni fenv
per ftudio ¿V labore tutatus eft. Quum ín tutelam Florentinos accepiflet , Carolurn
illís film prarfecir. In Hetruriadiu bella gefsit , & in Florentino late agro dorm'natus
eft;fcd poft eíus obitum , uñiente adhuc Roberto rege, ín Athcfienfium ducum ty*
rann idem Florentiadeindeconcidít. His temporíbus Europa, & in primis Italia,
plus folito fluctuauit. Clemente nanque pontífice decedente, qui Ccdeftinum in diV
uorum numerum retulcrat,Romanadiufedes uaçaflcdicitur.Germania:tunç príiv
•o cipes,quibus eft Imperatorís eligendipoteftas, per fecefsionem duos Carfares crea»
uereralrcriLodouicumBauaríar, Fredericum Auftríx ducem alten- quarearmíslí'
temdirimcreplacuít.Confertopraclio,Frcdericusfuperatur,capitur'cp. Lodouícus
fortuna dexteritate elatus,cítra Pontifias auftoritatem, Imperatorís ¿V Augufti nq
menufurpat, Inítacum Vicecomítíbus, nonnullis'cj? Italia: regulisamicítía, quum;
a' loannepont¿ficeapprobarinonpolTet,inIraliam contendit. Romamprofec'tus,
loannem pontificatuabdícat,6YaSarraColumneníicoronatur, Petrurri Corbanien
fem Ioanni furrogat , quem fe mox íterum coronare iubet. Pífani, qui poft Çaftrutrj
tyranni mortem 111 Lodouicí Imperatorís poteftatem uenerant, fe'cp ínlibertatem
uendicarant, falfum pontífice, ubi'Lodouicus in Germaníam fe rçceperat , capíunt:
» captum'qjad loannem pontifiçem, Auínione tune agentem (nam in eaurbe, Ro-
manum collegium, annoscirciter quatuor cVfeptuagínta hace témpora retí nu ere)
continuo milerunt: qui fuum facínus ingenue faíTus,uita'qj donatus.tertiopoft an*
no honefto carcere remoratus obrjt. Dum harcáPííanisaguntur »infequenti anno
loannes rexßoemiac, Henríci feptimi Imperatorís filáis, o¿ Carolí imperatorís pa*
ter, ltalíam¿ngreirus,B,ríxiam,Bergamum,Lucam,Parmam,Rhegium ,§¿ Muri'
nam inpoteftatêaccçpit.In omnibus his proçellis, RobertusEccle(îa:partibus fenv
perfauit:fedob Ioannísre^isamícitiam, qui cumPontificío legato fe coníunxerat,
mutatis fac^íonibus,cum Scaligerís.Gonzagís.Carrarienfibus & Heften fibusfoz'
dus iníuít.Iniquo nanque animo, Imperatorem aliquem adíre Italiam,cV íus aliquod
3° in ca retiñere, olim ferre uidebatur- Sed quum paucis ante1 menfibus , Carolurn Fio*
muía: rcgulum íntempefta morte furreptum amífiflet, remorataambítione ac im-»
perandi aliquantifper cupiditate, deregni fucceíTore cogitare ceepít. Extemplo filrj
mortem, fratrí nepotí'q? Carolo nunciauit, quílongelatecpin Vngaria dominaba*
tur:& quem ketaliberorum fbecunditateprepollerenouerat.exeofucçefsionisad-'
miuiculum quajrit. Carolus Robert» cafum miferatus, in Italiam Andream filium,
qui ачпшпшх fextumagebat, mitteredecernit, ne filrj fortunam interturbet , re*
gnumcpauítum alíenísmanibus oceuparipatiatur. Plerique Carolurn Martellum,
eíusauum, cum Andrea in Italiam profeftum fuiiTefcribunt(fcdnondumhociatis
exploratum)ut fecum pro dígnítate delectum comitatum ducat : in primis archíepi'
+° feopum Strigoníenfem, cui Chanadino nornen erat, & Andream Varadínum anttV
ftícem, lacobum Longobardorum gente natum, Chanadicnfem epifeopum , ac
Danchíum,de quo fupra díxímus, numerofam'cp nobílitatis manum cogit.Et anno
trecencelîmo trigefimtertío ultra míllefimum , pater 8¿ Andreas ex yiíTegrado IJJJ
proficifcuntur.deçimo'cpdieZagrabiamperueniunt. Et quum per Dalmatian? iter
íacereftatuerint,fuperatís Lapidéis montibus Segníam defcenduntiunde compara
taclafle, quatuor dierum nauigatíone, ín Apuliam trarjcíunt. Нас fpe nimium du*
cb seit pater, ut filium Roberti regís precibus ele<írum , perbreuí quoque Ioannís
Uígcíiimfecundí pontíficís auflorítatgeoronatum in Italia relinqueret, & Vngaríás
regnum Lodouico primígenío,utpar erat,addíceret.quarefefortunatífsímum pa*
44 trem futurum eile Con fidebat« Aduentanti'Robertusgratulabundusoçcurrit.nepo
tern Carolum puemm'cp Andream ampIexatur:horum aduentu fe fuaeprolis iac~tu
ramrefariiilcprofitetur. Is,enim iam graui artate confectus, qui non minus probe
G quárn
35э z4<NT. VOlNFlWlh HEZ VKGATt
quam docteuitam duxeratjiocrelíquum quodfupcreratannorú,fan<ftífsíma*c:on/
tcmplan'oníjdelegato ncpotí regno.dicare ftatu erat: fed amicoruinftantifsimis pre*
Ci'bus adadus,confilíum mutauit. Quare ad extremum ufque díem fibí regnarepla^
Citum cft.&Andream cum Ioannanepteparítcradoptarerquí poil: cíus mortem \t*
gatum fibí regnum paribus gérèrent aufpicrjs.Robcrtum regem Francífcu s Petra г»
clia.non minus materna: quam Latina* lingua; numerís excéllens,ca:terístempefta'
tísiiiíusprineípibusanteponít.namlitcrarú ftudrjs arque acftudiofîsuiris deditif-
fimus.míraprobitate ас rerumomníü doctrina claruit.Defuncfto filio Carolo, Fio'
rentinorum duce, dua; Roberto neptes fuperfuererloanna, quam Andrea: deftína^
uerat: & altera, quae parum celebrata cft . Verum iîlud haudquaquam filentio prav te
terminen dum., quod Vngarícorum feríptor Annalium , aut negligentía,aut infeítia
fubtkuít. CarolusMartellus, Roberti regís frater,cum Carolo filio in Vngariam
uenít.'ubidíu uerfatus, antequám regno potíretur,tandcm eo potítus,gnatum coro
nandum eífeftuduit . Hicubíregís ínfigniaaflequutus eft, cum patre paríter ímpe^
rauít:6V,utfup:-a d¿iftumeft,Lodouícum cV Andreamgenuit:ac immaturo fatofur.»
rcptus.diemobíjt. CarolusMartellus pater interea regnum adminiftrauít. Rerum
Vngaricarum feríptor u trunque Carolum confondit. BlonduSjaccarterijLodouú
cum & Andrcam,CaroliMartelli Vngaria; regís nepotes eile ícribit.NamRober.»
tus Caroluscp Martellus, fuouterque filio pariterorbatí, nepotes adoptare coaclí
dim: .Marcellus Lodouícu Vngaríg , Robertus loanna nep tem ÔC Andream Apulíg ie
poft mortem, ex teftamentopra;fecere.Alíquantífpcreuagatí fumus,utres Itálicas,
ac temporum codítionem contemplaturi, facilius hiftoriam animo comple&amur.
Pannonici Carolum Annales,relí(fto in Italia Andrea, quem Robertus ufq? ad mor
tcm coronare rccufarat,quamuís extempld in filíum adoptauerit,eodem quo profe
(ftus fucrat annójin Vngariam redijíTe perhibent: hac firmifsíma fpe á Roberto fra^
trcdímílTum, Andrea; omníno nepoti,acIoanna?,quam ci defponfarat, regnum pro
culdubíolcgatururmquod paulo poft tempore, excompofito íperato'que fuccefsít,
Poftquám Carolusín Vngariam reuerfus eft , ínfequentianno , loannes'rexBoe^
mia*,filiusqj Carolus,quí non multo poft ímperíum Romanum fortitus eft.ítem Ca
fimírusjcx Polonia;, VíiTegradum adCarolum,circa Martini folenniaconuenere,
ut de componenda pace agerent . Ioannes , cuius aliqua fuperius habita eft mentío,
Luceburgcnfium comitum genere natus,Boemos difsídentes acriter caftigauit, Au
ftralesgraui bello corrípuit:muItas in Italia urbes fibídomuitOccupatoPoloníg re
gno ,quum quiete retiñere non poíTet,Cafimiro, qui bis denamílía pondo argent
típcpendcratjius ultro'fuum cefsit.Graccouia:obfidíoncm ,'commeatuum dereclu
plane dcferuit,á rege Gallorum aduerfus Brítannos iurenecefsitudinísinuítatus.
Quum anuís quínqj actrigíntaregnaíTet, in truculentifsímo pradio, ínter confertifc
limos hoftes carfus cft. Carolum eius filium , patri haudquaquam inferiore fuilTe me
moran:tquíppe qui uíuente adhucpatre.Tartaros forti animo fudit. Cííalpína; Gal
lia-ciuítatcsjá patre olím acceptas, acerrimetutatus eft, Veronenfcsaudacîerprofli 4*
gauít:bís ín eo bello equo decídit, tertium cofeendit , haudueritus fortifsíma qugqj
mílítisprarftarefacinora. Parma; alíenos faepifsimethoros ínceftauit, nequáquam
abílinuítapatreincrepítus. RegnumBoemía* religione ac optímísdifcíplinis
xtájlluftrauít. IntroduxítPragamliberalíum ftudía literarum. Nouam ciuítatem
murocínxít.fundauitcocnobiamulta: arcem erexítadmirabilem, regíam confpí'
cuam ftacuít , uníucrfum denique regnum pacauit. Eueclus ad imperium, Italiam
riii íi¡síngreditur,Longobardosín poteftatcm fuam accepít. Eíedis Guelphis,Ge^
bclür.os extorres Florentia; reftiruit , relíquís Hetruriaepartibuspro arbítratu fuo
Iegcs dcdit.Coronatus eft Roma; magnificentifsímo apparatu.quare ne á Romano
colicgíodífientiretjomnes nouítatís audoresfummoPontificímulclandos tradiV 50
dít.Fratri,ctiiIoannínomencrat, Morauiam cortccfsit. Pragenfcm bafilícam me-
rropo!itanadígnitatcdecorauít,VtVenceslaumgnatum,feadhucuíuentc, Roma*
numre*
ЪЕСЛЪ1$ It. ЫЪЕ% IX, т
пит regem crearent , ab Elecbribus ímperíj , & precario , & ingenti largítíone im
petrauit« Sigifmundiis, alter Carolí filíus, a Lodouico rege Vngaria? in Грет re-
gníadoptatus multo pdft tempore fuit.De his haeftenus. HaecdeloanneCarolo'qj
díxímus:8¿ de Cafimiro aliquid adiiciemus,ut quanti momentí príncipes fuerint»
quiad Carolum Pannoníae regem, pro componenda pace ueneruntdiquído drjudi-
caretur.Quumigítur inter hos reges, de ¿neunda concordia, perpetua'qj focíetare,
in ViíTegrado ageretur,paucís pdft diebus pax côfecta. Hi tantarerum Omnium co-
pía,& tantis apparatibus traftatí, ut nemo e Boemis Polonis q? fucrit, qui uíni ¿V ob
fontorum omnium abundantiam fatís admirari poflet. ResuicTuineccfTariae omnu
>o busprofufifsimeerogataeraccefleredonaregibusprodignitatediftributa, qua? Pan
nonicí regís magnifiecntíam cum acterna laude teftantur. loannes rex Boemiar,priC
carteris ua(ísargenteis,quínquaginta duabus phaleris , totidem'qj baltheis , ínfuper
latrunculorum tabula, mira arte auro'q? multo e!aborata,ubí angulares pyrgos, ín-
ftruebsutrínquepeditumacíes, cataphraAos équités ÔÉreges, collatís fignis:pu-
gna:uera:íímulachrum referentes,cernereerat,quosomnes,aurata&gemmata ar
ma, campicp pauímentum íafpidíbus 8>C fmaragdís teífellatum , ad certamen írrita-
bat.Item duobus ephipprjs,n5 tarn auro quam ordine lapillorum excultis, a Caro
lo donatuseft.adiecbfunt his poculagemmata duo, alterumducentisargenrí pon
do appenfumralterum e folido auro confeftum, in concha: fpeciem,& arte ¿V gem-
ío marummultítudinefaneconfpícuum.Nec minore quidemmagnificentiainCaíími
rum ufu.s eft : qui quum ftatuta Boemíae regí tributa penderet , quippe cui Poloniac
ius omne paulo ante (ut fupra retulímus) ílleconceflerat , hac beneficentia dimiflu»
eft.quingentisenímpondo ab Vngaríae regedonatus eft, ut debita ad alTem loan-
ni ftipendía perfolueret.Demum illíc coniecha pace, perpetua'cp focíetate, conuenic
ínter eos, utquicuncp ex his regibus primus, uiarmis'ue ab alrjs laîderetur,ca:teri
contínuoauxilia раЛа conferrent: fœdus grauifsímo a cundís íuramento perçut
fum &confirmatumeft. Quum haec omnia quae ditfla fu nt,annoSalutístrígefimo- 133^
quinto ac terdecies centeno gefta forent, tertio pdft anno ViíTegradum Locha dux
Rutenorum aduenít,dele<flum fecum equítatum adduxit,poftulauít perpetuam pa-
3° ccm,ac fidifsímaeamícícíae officia cunda promifít.Annuitpoftulatíoní Carolus, ui-
rum'cp icfto fœderehonorificè donatum dímifit. Infequenti anno, Cafîmirus Polo
norum rex, ас Lodouíci auunculus,ad Carolum redrjt, honoríficeatífsímum fecum
&procerum¿V antíftitum comitatum adduxít. Rexhunc infrequentifsímo opti-
matum pontificum'qj fuorum concilio excepit, ut affinem fuum pro dígnitate recí-
peret.In celebérrimo utroruncp príncípum conuentu , Cafimírus publice, Lodoui
co exforore nepotí, & Carolí filio primigenio,orbítatem caufatus,Poloníg regnum
legauit,adoptauítín filium:S¿omnes quiaderant, pontífices optímates'cp,nou¿fsí-
mac uoluntatís fuae teftes efle iufsít.Id ípfum caeteri qui aderant , Poloni ultrd confir
marunt ac fuper ea re folenne priuílegíum fadum eft. Carolus tanta beneficentia
40 pra?teropinionemafFe<ftus, nullum gratíarúraclíberalítatis officium inCafimírum
& canteros Polonorum príncipes praítermifit. Secundo pdft anno,locuftarum pe
ius a Syrmío Pannoníam incefsit,ufqueadedgrauis,utefegetibus, arboríbus &gi*a
minibus nihil dímiferint uíneís : praeter omnium opínionem peperciíTeaiunt. Ter
tio anno Poloniam, Auftriam ¿VBoemíáinuafere:mox bipartito1 díuífae , ín Italíam
Se Gallías effufae,populatís agrís,cómuní exitio pafsim abfumptae funt.Eadé quoqj
tempeftate Cometes ¿n coelo uífus,acín Hetruria,in primiscp Florentíae ,peftílentía
magna defteuít. Sexdecím homínum mília funt lue hac abfumpta:quum agitato in
urbe cenfu, condíto'cpluftro,nonagínta homínum mília fuperíoreanno cenfafo-
rent.Poftero anno,& cometes , 8¿ prodigíamulta , quae princípíbus orbís íntermí-
50 nantur,maximorum regum fata traxere. Anno nanque quadragefimofecundo fu- ц^х
pra tredecies cent5,Robertí 8í Carolí obitus intercefsít. quorum morte Italía,aeque
ас Vngaría,animo confternata eft Praeftantifsimum utrunqj regem illa fécula pro-

G г tulcre,
зп c^wr vow F ти- гвг. vnça%
nilcrc,qui'c1omípar¿teracfor¿spra:polluifiercferuntur.Robcrtus Andream ncpo-
rem fuum,& Carolí fratrià Vngariae regís filíum,cui Ioannam nepeem, uxorem de-
dcrat,pöit fe reemareiubet .Qui(ut deineeps referet)quü annos tres in Italia fegnaU
fcr,a>natoruminfidijs,uxorisq? confenfu,quiregnumanhclabanr, laqueo enectus
eft. ^Carolus eius pater, quum annos duos &quadraginta regnaiïet, ingrauclccn-
tefcbrisa-ftu,ín ViíTegrado non line nominisfuí perpetua gloria, decirnofeptímo
Calendas Auguftasdíemobrjt.Quem ita longe late'cp dominatû cííeferunt.utDal-
matíain,Croaciam,Ramam,Seru¿am,Galatíam,Lodomeriam,Curnaniarn,i3ulga/
riam,Vngariâ,&adiecl:o Gargano monte , Salernumeiparuifle,acuectigaliaquo-
tanm's ftata pependiíTe pntdicent.Promulgata regís morte,tantus omnes mocror in
cefsít.ut publico planem quateretur Vngaria. Antiftítes,proceres, populos ас nobi
les iuxta , híc dolor omnes afrii'xít : nemo fuit ex Vngarís , finitímís'qj , ad cuius aní*
mum mocror ífte non penetrant. Prxfertim Elifabetha,LodouícusacStephanus,
ad quos propíus dolor attinebat,eius obitum afflictím deplorarunt , coactís undiep
pontiiïabus , regulis , optimatíbus , 8¿ collegrjs facerdotum : corpus editiorc tríala-
mo rcfupinatum,cui trabea coccína,gemmatum diadema , ítem en fis , aurea'q? calca
ría, ассачега regis infîgniaaderant. Ad pra'ítítutumexequíarumdicm, exurbibus
c\7 pagis innúmera multitudo conuênit, profufo tot gentium ululatu omnia reíona^
bant , funus ad díua: Virginis ardem clatum: omnes ordines, pullauefte funus hone
ftarunt.Peracîis rite facris,poftridie bucentauro impofuere,ac fequundo amné Bu
dam cum maxima comitum claíTc delabitur : inftaurata: ibi exequiar.poftero die Al-
bameffertur.quofcunqueuicos 6Voppida tangebat,uiricum mulicribus,fufis crini
bus occurrere , redintegrare funus , & ad continuandum luctum feiTam multitude
nem irritare. In ítínere Laurentius,unus с proccribus, Sclauoníca gente natus,uir
ipectata? uirtutis ac roboris,eius quondam uexillarius,figna ante funus regía pafsi'm
prxtulit: prarcefferctres équités cata phra ¿tí , purpura, gemmís, auro'cp confpícüí,
qui eius arma prarferebant. Struthíone pro aquila Carolus ufus eft. Hi dominum
extínctum pafsím-íngeminare, pía carteros nxnía ad luctum prouocare.Demum in
díuí Stephaní bafilíca corpus palám reconditum:ubi fatís fuper'cjj conclamatum eft,
gcmmataarma,ueftes,uafaaurea,acíngens donatíuüm templo affixum. Infequen-
tí menfe , Calímírus e Polonia, acloannes Morauia? regulus,ÓVCarolí Imperatoria
frater, ViíTegradum cum honeftífsíma nobílium pontificum'cp turba conuenere,
funus picntíisime inftauraruiltí S¿ Albam deínde profe&í, Carolo rite' parenta*
runt. At fe regí íufta períbluiíTe rati, reginam, itemLodouicumac Stephanum
dilígentífsínlc confolati funt. In Carolí funcre Chariadinum Strígonienfem me/
tropolítam, ornatifsímam de laudibus eius oratíonem habuifíe ferunt, qua maxi-
mumlachrymarum profluuíum auditoribus cxhaufiíTe dicitur. His temporibus
Francífcus Petrarcha, poeta clarifsímus , ab Vrfo tribuno plebis,Stephan¿ Coluni'
ncníís collega,ín Capitolio laurea corona donatus eft. Ciccus qupq? Afculanus,c5'
cíuís meus, qui Roberto régnante claruerat , ас tempeftate illa ínter Aftronomos S¿ ,
Magos excellentífsímus habebaturrquia Ioanna*, Carolí Floren tía; regulí filia?, fata
pradíxerat, Accurfrj inquífitoríscríminíbusinfimulatus, aliquot ante annís extre^
mo fupplicío afFectusexceíferat: quemíníqua morte mulctatum omnes cenfuere.
Quínetiam quatuor ante annís cometes menfes quatuor apparuit:cVantequam oc-
ciderct , alter duos menfes emícuít : ex quíbus facile erat duorum regum fata pra'dí^
cere. Eodemquoquetemporc, decern Saracenorummilia ab Hífpanísc3cfa,totú
dem'quc capta. Item Gallí congrefsicum Brítannís, fufi aefugaci
funt, & decern eorum mílía ín eo conflictu
defiderata,
RERVM
RERVM VNG ARlCARVM D E С A D I S
SECVHDAÏ LIBER X»
ELEB R ATÎS riteCaroliexequrjs, Cafolüm MartellunijLodöUiriaUurii
дЙй^ ^Рег^"1^ pleri<^ uolürtt,utcr ex his prius diem obierit, Vngarici
Л^йуЗЙ Annales nil fane definiût:fedneutrum füneris honore defraudatum, pro
utríufcp geftarum rer¡5gloría,reputemus. Secundum âmborû feceííumt
Lodo uicus adolefccns,auitismonDusimbutus,omrtmaCcIamatiomb.populorum, Шота»\*л>
optimatum'qj fuffragrjs , rex Vngariac declaratur. E'generofa huius indole, ac ftu> g*ri*rex.
diofifsímapatris&auí educatione,fauftifsima quacqueuulgüsariolabatur.Pollíce*
,o batur fpem optimam ingenuus adolefcentis afpeclus,cuitantumineratmaieftatis,
ut fpccbtorem quenqj fibifacileconciliaret,adduceretinadmirationem,actacitam
fibi quandam reuerenriam poftularet.Liberalis eius faciès, non tarn libera refponiat
quam facilem gratiam 8¿ officia indicabac. Quamuis ingentem animí magnitude
nem ргзс fe fcrret,pudore tamen,fumma'qj modeftia non carebat.Feruétis actatis im
pctus ,grauitate ac mo derations quadam ita coercebaf,ut uno eodemcp tempore, in
eodem nomine, &iuuentutis alacritatem , S¿grauítatem fcneftutisliceretintueri,
Exornabathgc omnia magna relígio,inaudítapietas,íuftícia iïngularis,ingenita eie
rn entia,matura'q? coníílía,cumfummamagnanímitateconíuncT:a. Augebat gratiam
Sc decorum popularitas incredibilís , ¿V attabilitas indefefíáííngeníuméiuscVmO'
2э res.adregnandumrtatumeíTeportendebant. Optimas quaíque dotes Gallící Pan*
noníci'qj fanguinís , in huncomnes ¿OhUeniíTe facile di'xerís. Nilindígnius moleíti'
us'cp tulit,quambeneficentíacVliberalítat¿uínci, aut fui regni iuraabalijsufurpari:
domí foriscp aeque praeftans fore uidebâtuf.Dolorem publicum, e patrisauicp irtte«>
rítu conflatum.fpe omnium officiorum lenftiít , refarfít'qj.neque parum etíam confo
latíonis, pientifsima; parentis probitas afferebat, cum maxima fanftítate coniun>
da, qua; omnium antiftitum, procerum'qj fpem quotidie cönfirmabat. Quare ín re*
galibus comítrjs rex ab omnibus declaratus , Alba: continud,in frequétífsimo Pan>
noiuun conucntu rite coronatuseftmemounquam tot fauoribus, ac tam propino
populorumacordinum omnium confenfa rexunquamcreatuseíTedícitur, Infau*
jo ftts homínum falutatíonibus,nil aliud retuliíTe memorant, quam íubere omnes de fe
bene fperarcjfe pro faluteregni omniaperícula ¿Elabores perpenrurü:proindeom'
nes pafsim exorar e,arma fumant, accingant fe bello , fe'qj duce ac milite : quicunqu€
regní appendices líeferint,occuparint,ín eosirruant,PannoníamcpacIIlyricum,Da
ciam'qj paccnt.In pérfidos & infideles uiacarmisanímaduertédum,propatria,pro
liberis,pro arís ac focís fortífsímepugnandum.Confternatiíam príncípumínterítü
Vngarorum animí,Lodouíci regís hortatu, ufque aded fufeitati Sí confirman funt,
utml Marte umdíceducerentantiquíus.Delecbim continuo habendum poftulant,
ultrd per acclamatíones cunfti dant nomina : quin Sí fenes , & facri homines,ad ex>
pedítionem falutaremincenduntur.Itemuulgdmuliercsfefuccenturíataspollícert/
+e tur,tantumhíncaním¿ Vngarísadcreuít,ut bellum indici,nüncupatisuotis , expo-
fcerent.Nec minus quídem ímmortalitatís amor,ac regni charítas,Lodouícum indi'
es plane follícitabat.quare antequam coronationis ille conuentus folueretur,coa&ö
Senatu,illatas omnes íníurias,perfidíam fuorum,laefa regni iura,oYquaccunqj ui oc*
cupata fueran t,ad patres referri iüfsít.In primís contumacía,Saxonumcp rebellio utf
nítin medium, quíTranflyluaníamíncoluntrquippequíaudita príncipum morte,
contemptafucceíTorís índulgentia,ac rerum nouitatefretí, debita regi uecb'galia in-
terceperant,detre<ftabant obfequía,a regía fide fane defecerant, Senatuí primo pía'
cuit,abfterrendorumaliorum caufa, qui rebellionis clandeftínaéarguebarttur,hanc"
inSaxones expeditíonem fufcípí.Itaquefummoftudío hanc omnes mílitiam appe*
jo tiuere, magn us quamprímum cogitur exercitus , patres fere omnes regem íuuenem
comítantur:ín TraníTyluaníam ubi defeenfum eft,correptís plerífque oppídis,caete>
ri Saxones,leuitatís Sí ínfolentig pertxfi,ad Vngaricam ditíonem rediere.In omnes
G ? cos quoi
ч

eos quos matura corrípuitpcemtenm/eben^oum exhibuít: quicunq? in fide per>


manfcrc,mdulgentía&:libcralítate fuacófirmauit.Nonnullipopuli nobíles'q?, quo
rum animi dudum nutare coeperant,aut temeré defecerant , antequám in fe publice
anímaduerfum iri fcntírent,ueníam in tempore poñulatam implorarunt. Ad pacana
dumprofeclo'regnumhaudparum contuIít,AlexandríTranfalpín:eValachiardu'
eis cxcmplum. Av Carolo quondam hic rege defeccrat, cuius poteíbtí pare're ex an*
tiquoruminlbtutoconfueueratrpertinacius in rebellíonepermanfcrat:nullaui,pre'
cíbusacmonítís^dpraíítandum.quoddebebat.obfequium reducípoterat,fecuiv
dum illius obitum:poíl ubi Lodouicum rerum potítum accepit , audita iuucnis fau-
íbfsimamagnanímitate.optimacp fortuna, cum fuisfínibusappropínquarefcnfit, «o
continuo fu pplex Lodouicum adíuit,genua'q? amplexatus ueniam cxorauit,mune^
ra preciofifsíma obtulit:ac ne debitís uccbgalibus defraudarte uideretur,decíes ecte*
na aurí pondo dedít,pollicitus fe pofthac imperata cúrtela facfturum , ei'qj perpetuo
pariturum. Contra Lodouicus data pace,non tam erratorum ímpunitate, quam pa*
n hbcralítatc donatum dímífit : quare Alexander , tantaiuuenis dementia ¿V benefit
ceda deuínctus,redíntegratamcum eo focíetatem, fidelitatem'cj? perpetuo feruauít»
Elifabetha uero mater píentifsima,matronarum decus unícum, 6V prudentia? ac fan
¿rítarís excmplar,poíl uirí fatum,& inítum Lodouiciregnum, 8¿ Andre» gnatí ab'
fen ti's gratia,qui nondum in Apulia regnare occœperat , 8í inuífenda: urbis Romae
delíderio seque ímpulfa , quando humano pariter Se" diuino trahebatur afFecftu , árw г»
petrato ab altero filio comitatu,ínItalíamtrarj cere côtendit.Comitatum fibí ÔVpro
ccrum&matronarum honeftifsimum delegit,optauitplcrofque Pontifices docflrí
na ckprobitateprceftantcs:nequíduíatíco deeírct,multumfecumpccuniarum attu
lit, feptem &C uiginti milia puftulatí argenti pondo : obrizí uero , quod purifsimum
aurum appellant,feptemdccím milia fecum tuliííe ferunt.poli harc ne mediocre qui'
dem aureorum denariorum'cp his adiecit. Addídíthís quoq? Lodouicus quater mil»
le auri pondo, ut earn pro fija matris'cjj dignítate dimítteret . Geminas Veneti tríre*
mes gratis compararunt,quibus earn cum uniuerfo comitatu, dexterríma nauigatio
»343 ne,anno quadragefimotertío fupra terdecies ccntenum,ín Apulíam traiecere, Vix
harc Síponti líttus attigerat,quum oceurrentem fibí Andream S¿ Ioannam , cum or* }©
natífsimapríncipumturba,confpcxít:ín primo congreffu tantus utrinque hílarira^
tis &la:tícia:plaufusefted¿tus, utlachrymas congratulationíbusmutuis admixtas
cerneré cíTct. Elifabetha in filij ас nurus amplcxus efFufa, pra: longo acingenti
defideríopenedefecitrmoxeorum ofculíslcuatodcfideriorfubindereípírauit. De*
híncNeapolimuerfusiterineunt, oppidatím eximí) honores exhibítí; poftubí Nea
polím peruentú eñ^cum paucís ante diebus Robertus uita decefsiflet,iam coronan*
di Andrea: & loannacuxorís tempusinftabat: &aliamcoronam quam a pontífice
Romano ímpetratam,geftarc non licebat.Conuocatis princípíbus,eo Scnatus coiv
fulto Nicolaus Palatínus, Paulus aula; pra?fe<ftus,Thomas Rufus,Vítus Nitrícnfís
epífcopus,ThomasPetrifilíus,ítemmetropolitaBeneuentanus, cum magnanobi' 40
lítatís manu, legatípronuncíantur.honcftifsímaprofecT;dlegatio,qusercm tantí mo
mentí haudquaquamdedeceret:ncc inferior quidemhuic accedebac apparatus. De*
ftínantur Auíníonem , uta Clemente fexto, pontífice máximo , cuius imperio Nea*
polítanum regnum parère deb et,Andrea» ас uxori diadema impetrent,ut a pontifia
cía auvtorítate utriq? regno potirí liceat:quod difficulter(ut infra patebit)côfequu-
tifunt.Elífabethaautem infolenníbusfancbcCrucisNeapolíegrcfla, cum delecla
optimatum &antill:itum manu.Romam contendit,ut Apoftolorü bafilícas ínuifat.
Ncapolitanus earn archiepifeopus propíus comítatur. Dum per Campaníam iter fa
cíunt, ex uicísac oppídís fpectatum omnes pafsim occurrüt,non tam ornatífsímum
comitatum quám pientifsíma; regina; fan&ítatemadmírantur. RelígiofammatrO' 50
namintuentur,qua?nunquam orando ceíTabat: ¿V cuneáis rogatoríbus míferabílí'
bus'qs homínibus.inter eundum,profufas elcemofynas crogabat, augebat decorem
coníuncla
cóniuncla cum ucnuftate fandítas , quod ardentifsímam a cundís fpedatbribus ré*
ucrentíam exigebat. iam omnium in fe ora conuertcratrac dea? loco piaruenerari сое*
pta,alteram Sabam regínam hancefleomnes prardícabant. Totumillud iter orando
tranfegit. Quûad terriumlapidem urbíappropínquaíTet,uníucrfus populus, ¿Vfe*
hatorum ¿V facerdotum ordo,ín eíus oceurfum effunditunoptimates urbís,& ín pri
mis Vrfiní & Columnenfes.certatím ad officium properarunt. Vrbem ingrefla,fau*
ftifsímís pafsím acclamatíonibus a Romanis mulienbus confalutata,á plebeubí>
que,Regín£e Vngaria; féliciter, Andrea: regis Italia? píentífsimar parenti feliciter,ma*
tronar fandifsíma: felicíter,exclamatur:non facra peregrinado, fed ornatifsimus fail
to dítatísilletríumphusuifus eft. Quum ad diuí Petri bafílícampcrueniflet, pontife*
confeftim cum frcquentifsímo collegío facerdotum earn excepit : ad magnam Salua
ton's aram ab eo du <fta, ingens numinidonatiuum obtulit,facras ueftes margaritís
excultas,ítemuafacandelabra'q? áurea gemmataqj,ac cartera tale genus, quaterinfu*
per mille feftertiiím aiunt addídííTe- Luftrauit cetera templa , facra'cp collegía,quor5
nullum fine regalibus donis prartermifit , facra uírginum cccnobía incrcdibilí bene*
fkentía profequuta cft.Sudarium Saluatoris , ubi defudatam numínis ímagínem in*
tuerifas eft, facía femper cófcendendipotcftate,rcuerentífsímeuífitauít:ad excoleri
dum eíus tabernaculum multumauriargentí'q? obtuliíTe dicítur.ubí tampie colla>
chrymaflememorät,utomni ibidem dehdorum ímpuhítatedonatam,plcríqüefcrí*
to pferint:fuus'qj confellbr,facerdos profedo grauifsímus, poft eíus obítum id uulgd
praedicaíTe Sí aíTeuerafTe perhíbetur.Poft ubi uotis ¿V relígioní fe fatisfecíífe reputa*
uit,poftfeftumdíui Francifci díem híneproficífeitur. QuumaliquantííperNeapO
líapud filíum fubfedííTetJoannas fuarnurus infolentiam,temerítatem, indomítam*
que libidínem continuo intellexítmíhíl in eapenfi, nihil pudoriscVrelígionís íntue*
batur.Afpernabatur harc Andream , ¿Vimperarepotius quam parère uiro conten*
debat:prarferebatímpudícamleuitatem,Sí' praeter faftum intolerabilem, dominan*
tem'qj libidínem, nil aliud in ea cerneré erat. Improbí íllius mores contínentífsímarri
focrum ufque adeo cruciabant,ut in Pannoniam rerjcerent.quod antequam patere*
tur,ne quid optima: parentis offîcrj prartennitteret , mítibus nurum monítis & hör
je tatíonibusprímumadorítur:quibus quumnílfeproficereintellígeret, fcueríoríbus
quandoqjuerbísíncrepuít.poncbatanteocuíos regía; poteftatis dígnítatem.turpi
tudim's,ínfamía:,cVprophanc mentís incómoda pra*fentanea,fcelerúfupplícía: qui*
bus improba haudquaquâ mouebatur.Quam ubi deperditar audacía%ac impuden*
tifsimi fore íngeni) indies intcllexit , defpcrata eius falute , ac dimíflo nô fine magno
dolore filío,quem maie coníugatñ nouerat,qüamuislegatí, qui Auíníoné in Galliâ"
ad Clemente contenderant,nödum redrjfíencquiadifficilem in coronado aliquant!
fper Andrea pontíficéoffenderaiit,ínfequenti tarne anno,Neapoliprofe<fta,circiter
diui Matthía; folennia Barum diuertit, utdiui Nicolai ardéminuiferet:ubimagníñ"
centifsima muñera dícauit. Siponrum deinde cum uniuerfo comitatu peruenit , ali*
4« quotibidiesmorata,nauiumdefeclu:fecundumPafcha?folennia,miiTas ab Andrea
quatuor triremes extemplo confcendíntríum dieru nauigatione Sengniamappulit*
Moxregn5íngreíra,ubí de regina* reditu fignificatum eft, ueluti publicar & magna;
matri,ex oppídis ac pagís omnes congratulatum oceurrunt : cumincredibilí ubique
plaufu harc recipitur,Soteria ob incólume eíus reditu apud omnes aras fíunt. Non*
dum Drauum amnem plane traíccerat> quum duo gnati c5gratulabundi obuiam ué
nere:ídem ceterifecereprocercs.anmftrcsqj; dies publicar hílaritatídícatus.Cumu*
niuerfa plaudentíum turba ad Vilfegradum peruenít , ibi'cp cundís numinibus ma*
terac filrj certatim rem facram feccre;illí,qubd reducem prarftíterint parentem: ha-c*
qudd filios íncolumes,ac omnia tuta íntcgra'cp repererit.Nondü legati a Potifice re*
40 díerant,neqj mandata ex fententía expediré potuerant:res ením pra: aulicorum aua>
ricia prorogabatur índíes.cV quamuís hereditaria regniiura expofuerant: iudícia ta
menlonga,fperatalargitíone,faneprgftabant.Delegatiíudíces cunda dífferre,opu
G 4 Icntifsí*
зу«$ tsiKT. 'ßOKFl-Mll HEZ VNÇAX.
lentifsímamcaufam fortíti, ñeque id «¿aminuíto Pontífice fieri : qui quidem expo*
(hilantes quandoque legatos obaudíuit , &quando fui iuris hoc regnum erat, largf
ríonemquanquemaximamfeaddecerereputabat. Res coronationís ad Aportóla
cum fenatum fa?perelata,nullum fine íngenti pecunia? ui finem habere poíTe uidcbá>
tur. Lega tí , quanquam ne rex Andreas ambitus infamia notaretur , neue largitio n t
magis quam iure fuo regnum impetrafle uíderetur , admodum uererentur Ma*
men intellecto presbyterorum morbo , раЛа Pontificíam confirmatíonem pecunia
mercad funt: &quamuís pacífeendarmercedís mandata non haberent, tarnen ne, re
tanta? molí s infecía redirent,inconfultis regibus , quatuor ¿V quadragínta marchará
(utaiunt)milíaPontifici pollícentur» CompofitisínGaUía rebus, adLodouicum «e
Andreamcp referibunt, quantum pro regníÑeapolítaní côfirmatione promiferínt:
item roganc,utadpneííitutum tempus mercedem mittant« Lodouícus, ingénita
probítate, ac fraterna chántate commotus, nein díferímen amíttendí regni adduce
retur,Andreas uniuerfum onus plane fubíturum ferecepit, Pontíficís auariciam, &
mercan pene regni infamiam aegerríme tulít. lllud reí exaggefabat indígnítatem ,
quod tus ha?rediraria; poíTefsionís tantí licitan cogeretur: tandem ne fraterna? digm*
tatí deeíTct,extraordínaría regno tributa impofuít,acperbreuí exacta , in fifeum Pon
tíficium miíir. Lcgatí confirmatíonis mercede e compacto foluta , re confecta redíe*
re. Andreas delegato díademate,Pontificísauctoritate coronatur. Verum ante lega
1344. torumrcdítum ,annoDomínícaefalutísquadragefimoquarto,tredeciescR centeno, i*
Lodouícus , nc per ingratum ocíum u ítam filentio duceret , in Poloniam со ntendit,
ut regí PoIonorum,&Cafimíroeíus filio, cuius filíam uxorem duxcrat,cui Marga
rita? nomen erat, auxilíum afferret» Expcditíonís huiufee Lituania Chriftiana? reli*
gionis expers , caufa fu erat: quam quidem regíonem (ni fallor) Líboníam plerique
nomínarun t. Ha?c uera? relígíonís iura pertinacíus fubíre recuíabat.Rex Polonía?,ue
gens illa fibi finítima,ac pene patria , refle iàperet,poftquam ne quouís alio pacto fie
ri po terat,armís cogeré ftatuerat. Ad falutare bellum Lodouicü acciuerat , qui cu m
ualídifsímo cq litatu in focerí auxilíum , ¿Vpropugnandaefidei ípem eo contender
rat. Paratís omnibus qua? bello ufuifuerant, in Lituaniam cum innúmera copiaru
multítudine perglacíemconceíTere:cVquumobftinatam gentem adfalutemmoni' 3»
tís ac precjbus redigere non poíTent,ferro 8c igní fa?uiendum efle cenfuere: fed íngru
en tí bus Auílris.quibus glacies omnis foluí cceperat, pedem illícd re infecía, & rru*
ftratísuíribus,refcrrecoactifunt.Quanta Lodouícus ín fuos pietate prxpolluerít ,
nemo quidem fan's admíretur. Paulo poft aliud Cafimíro bellum exoritur , quíppe
quodáloanneBocmia? rege,de quo paulo fupra diximus,haudparuum fufeítatum
eít.Ioannes ením princeps nimírum pra?potés,propagandi regni cupíditate ductus,
in Poloniam íterum erupit.uícos ¿V oppída multa populatur , nonnullas in dedítio*
nem ciuítates accipít:Graccouíam demum Polonorum metropolim obfidet, oppu>
gnat'q?. A Lodouíco focer,affinitatis iure, debita auxilia expofeít. Habito repente'
delectu,numerofus exercitus ab eo mittitur,in quo egregios equitum pra?fectos,Ni 4,0
conem Zeech,6Y Pctrum Poharnokmemorant. Is ubi Graccouíam peruenit , 8¿ иг*
bem obfídíone,& Poloniam Boemíco hofteliberauit.QuareLodouící copia?, re fe,
licitergefta,ouantesín Vngariamrediere:quodquidem prarclarum facínus íta Po*
lonorum ánimos perpetuo beneficio erga Vngaros obftrinxít,utinhodíernum uO
que diem ímmortalcs gratías fe his deberé ingenue fateantur. Tartarícum poft ha?c
bellum exarfit,quod non minus graue quam formidolofumuidebatur. Lodouícus
ne maíorum fortuna laborare uideretur, ne'ueper contemptum , ut ill í quondam fe*
cere, res Vngarícas ín dífcríméadduceret, legiones omnes latediffufas &hybernan
tes,íllicdacciriíufsit:coaclumperbreuiexercitúínTraníryluaníammífit,quádo eius
prouíncíeTartari fines inuaferát,Sículoscp(ucaíunt)Valachis finítimos grauifsime í*
ínfeftabat. Andreas Ladíslai filíus,uír bello ftrenuus,quí prouinciam cu imperio te*
nebat,quem Vaíuodam dicút, Lodouíci regís edicto omnibus coprj s repente prav
ficitutv
ficitur. ïs libi magifter equitum a Lodouko declaratus eft, in Tartaros continuo1
profecms, ad regm fines ímmanemhoftem oftendit: collocatis e confpccfru cal tris,
poftero die collatis fignís , pugna conferitur . Andreas in dextro , in fmiftro comu
Stephanusfortifsimç'dimicant: ab initio Tartari fagittis Vngaros obrüerc conten-
dunt . eo uehementius obftant illi : quibusut ueterem conflictum ulcifecrentur j auc
uincèreautmoricertumerat. Hiexinftitutogentis,quumillatum impetum fuftinc
renon poíTent , pedetentím terga uertuntrrati paulo minus fugiendo t qua m inftâiv
do, fe telis hoftem confofluros . quod ubi factum eft, tanca ui a tergo ínftarc Vncarí
occoepere , ut foedam mox gentem palantem infequerentur : maxima éorum pars ni
to fuga carditur. Intercípítur Atlamus,Tartarorum dux: qui^poftquamreeeptuicano
re ceeptum eft, in caftra relatus , confeftím obtruncatur ; hoftíum caftra direpta, S¿
Cigna cum innúmera multitudíne capta,qua: concatenara omnís Víllegradum ad re
gem ducb, celebrataui&oria Lodouíci aufpicrjs рашц.ск gratia? triduo dtjs umdi-
cíbusaeftae. Sículi deinde Tanarorû reliquias in Tranfalpinis fa-piusinuafer^qug
head ínteritumredígerentur,dimiírahac Valachoruin parte, adímmenfam íuorum
multítudinem, quarinmaritimamPonti oram erTundcbatur^ fe continuo rccepe're.
Itaunumpoft aliud Lodouico femper bellum redintegrabatur,utad arma lantumi
perpetuos'qj labores natus eíTe uíderetur.Plericp ením reguli, cum íngenci nobihum
manu, in Croatia Sc"Dalmaria rebellaruntinonnulli Venetorumfactioníbusídfa-
«o (ftumcíTerebantur . Horum peíncipes, GregoriumLuriacifilium, cVNclcpcíum,
CroacoscíTe,rumorerat:qUorum perfidiam & audáciam uicóercédam cuncljpio^
Ceres , habito faepe fenatu , cenfuerc Id ípfum rex quöque aíTéuerabat : quaiidoqui>
dem ñeque litterís, ñeque legatis, adpraftaudumfideiítátis officium, rebel !cs íllos
reuocarequiucrat:quarehisbellum,uclutihoftibus püblícís>íhdiciplacuír. Succur-
rcbatillud,quofdquum hí multa opp¿da& caftella ín Croacia longe late'cp occupai*
fen t , quanto res cun&atíus agebatur, tanto maíor perículorum fiebat acccfsio. Ad
hoc bellum, Stephanum BoíTortenfiurh príncípem , focietatis iure , prarcepítaccíri;
cüiüsElífabetham deíride filíam legítimo fibi matrimonio coíugauit. BefsíuetereSi
üt á principio díxímus,fuere pópuli, quos Graccí Bcífos fa?pe appellaruntzhi а В ulgá
je fis ex inferiore Myíiaeíecb', ín fuperíorem fubmigrarünt, S¿proximani Sauó regio'
nemíncoluererquam intercepta Íitéra,Bófnam, a ßefsisuocaüere. Huicigítur regio'
ni StephanusrexMyíbrumlátedomínabatur : qUíquídem ea tempeftate ínlllyrí-
cum& Macedonian! ufqueregntíniprbpagarat.adhoebellumeuocatus,uí tro' con>
ucnít5auxílíares copias numero ac robore praeftahtcsduxít, cumLodouicö adSa^
uum amncmfacra caftra coníunxít.Croaciamíngrefsí,ad oppidum peruenere,quod
Bechegíum appellant : ibí'qj ad caput riuulí caftra metatí funt , quem Calacutpheunl
uocát.ubí quum aliquandíu ftatiuahabuííTent,ítarebellium ánimos igni ac ferro cori
fternarunt,utomncs adueniarhimplörandam uénírecogerentur. In primis duo re-
guli,defedíonís auctoris adüenére.Gfegorius ¿ & luán Neíepeczí filíus ¿ cuí paucís
4.0 ante diebuspaterobíerat. eos haudpaucus nobílíum numerus fequutuseft. impe>
trata ucnia , 6c* accepta pace, omrtcs ín Lodouíci manüs iüfarünt , felegitima tributa
quotailnis penfurös, facfturos imperara , &Г fidem Vngarící regni perpetuo feruatu-
ros. Hccubi geftafunt,pacata CroacíájDalmatia'cjbhi á rege dimifsí.cV foluca caftra»
Non multó po'ft Lodouico nurteiatur, Gregorium in Croacia iteríí nóua mólírí,de>
fecíííeadata fide,8¿pfaeftítum contempíífleíufiufandum. Indoluítrégüli pcrfidiam
Lodouíeus:cVquátumpro tempore fieri potuít,exercitum inftaurauít, ¿V niagiftrít
cquitum Cum daubus legionibus in Croaciam próperarc íufsit. Qudubi uentü cft,
breuiprarlío Gregorr) protéríturaudacía:oppída,qua:dcfecerc,continuo recipiuiK
tur,confirmanturnutantía. Venetorumfacboneuexata, & pacata prouincia ^re
jo gorio'cp perpetüír obfequium promíttente, quod etíam facramento affeuerauir,M?.-
gífter cquitum ín Pannoníam redptjcV haud parum ob rem bene geftam , á rege Iau#
datus & donatus eft.Compofitis in Croacia rebus *ne quid oci) afortuna Lodo
л со
о
laraíatur , aliud in Dalmatia cum Venctis bellum exoritur , quod ladrae gratia fu
pcuin eft : cuius ut noticia claríor habeatur , res ett altiufcule repetenda. ladren fes , u t
Venen quoque teftantur Annales , quum fub Vngari tutela uiuere confueuiíkn t,&
á Vcncns fepiusíntercepti,eorumiugum diu toleraíTent,Pannoníca: liberta tis fa-
lubeiTimarq? focietatis memores, imperante Lodouíco dífeutere cogítarant : rati fe
aflerrorem in ea re optimum , fortífsimum'qj propugnatorem habituros. Quare fe^
ptímo a Venctis defecere,eiccere Vénetos magiftratus,& rebellionem hanc obftína
tifsímis omnes anímis commífere. Miferc legatos adLpdouicum extemplo, quitus
mandarant, & regí fane pollicentur, fi in Dalmaciam cum exercitu uenerit , non mo
do antiquú obfequium praftituros : uerum etiâ urbem,portû 8¿ agru, fortunas de- í0
nique omnesultrddedituros.Studiofifsimam ladrenfium fidem Lodouicus haud'
quaquam afperriandam ratus , uniuerfas uires in eorum tutela ftatuít experirí: ingeñ
tern comparât exercítum, quandocumualidifsimofibihofte rem foreintelligebat.
Intcrca Venctí, audita ladrar defe¿tione,admodum perturbati,maxímum delectum
habentrclaífem comparant pene tumultuaríam, quia celeritatead hanc rem íngenti
opus eífe iam diu nouerant. Proinde triremes quinqué fubito inítrudtas ,Petro Ca*
nialí prarfecio in Dalmatiam míttunt.hic cum paruaclaffe Iadram nauígauit: Mar*
çum Cornaríum cum liberis 8¿uxore , ítem<a?teros Venetos , qui in ea nouitate
fuere , in claflem accepit. Mox ad Pagum infulam redn t.ciuitat cm ingreljus , oppi*
danosin fide retinuit:magiftratumaTadrenfibusmiiTum, cum cseteris ladrenfibus, :o
quieo tempore ibireperti funt, baud inuitis Paganism uincula coníecít, mifit eos
extemplo Vcnetías. impofúitPagopracfidium: & circa próximas Ínfulas nauigia la
drenfium multa corripuit, omnia circuminfefta reddidit. PoftquamMarcumlufti
nianum cum terreftri ad Iadram exercitu peruenifle, 8í ad proxímum urbi fontem
confediflenouitjipfequoqueclaiTemladracappulit. Ad fontem Iuftinianu s milita^
ri opere caftellum crexit:ueritus neLodouici regís aduentu , quem propedíem adfu
turumintclligebat,e continente fotuta obfidione amoueretur. Pracfcctus Dalma*
tía: a mari, terra luftínianus, die no<ftuq? Iadram oppugnareadorñltunut antequam
Lodouícus adueníat, fortunam experiantur . uí deban t en im fecundum eius aduen*
tum non finemulto fanguíne,obií:ínatam urbem expugnarípoíTe. Quaremaríac je
terra muros pertinacius oppugnant: moeníbus uíneas, arietes, teftudines'que, ac
cartera tale genus admouent. clafsíarrjcontra,admotisproxime nauibus,a malorü
altítudíne pontes fubftruunt,quibus urbemirrumpant : tanta utrínqueuí certamen
initum , ut fceda cardes oríretur . Veneti à moenibus afsidud reíecb , abftulere Da*
mianum oppidum. quodubí factum eft,nunc clafsis inflare, nunc abire : mox profe-
cid maiorc quam dudum ímpetu redire, infeftareportum : Sc cum procenia catena
Ferrea>qua: portum S¿ naualia tuebatur.índies colluctari.Superuenerelegatí á Sena*
tu mífsi.quos Prouifores appellant : quorû Andreas Maurocenus alter.alter Simon
Dandalus fuifTe dícitur.bi eoroagís urbis oppugnatíonem adurgen t, curant'cp , quo
ccleriusLodouícum ín horamcum incredibílí exercitu adfuturum affirmant, Re^ 4«
dintegratur praelium.cV ¿continente acmarí urbsmiferrimeoppugnatur. parutrif
que pertinacia inerat:hos defeAio feptima, extremum illos exitium imminens irrita*
bat- Multi,quí ámeeníbus in urbem délibérant,continuo difcerpti: alrj horum perí*
culo remorari,ne temeré caderét, retro cefTererirrin tadem haAenus Venetoríí cona
tus exti tere. Deinde Lodouicus cu ectum acuigintí hornínú milibus aduenit, ut Dal
m atíam,qu3c Vngarící iuris efle confueuerat,a Venetorum feruitute uindicaret : alrj
uigínti miiia tátum adduxiíTe perhibét. Poftridíequam aduenerat, caftellum á Vene
tis anee urbem ere<fium,ualidifsimo Italorum Germanorum'cp prgfidío, ac omni ma
ch ínarú" genere munitífsímú, tanto ímpetu adoritur,ut intra uallum muítí profiliez
tes occubueríntruí tarnen tormentorumreiediusVngarus^poftmagnamcardem 5a
Lodouicus,dato receptuí figno, prarlíú diremit. caftellum illud Vngari Scecach ap-
pellant.lnfequenti die municionera repetú,necrainorequidem ui pro focíorum libe
rationc
ЪЕСЛЪ\$ 11. LI 'S BU X. m
raüone,qua\nprofcdimicareiubet. Clafsiarfj terreftribuscoprjs timen tes , profpc
fta acérrima fuorum oppugnatíone, in líttus profiliere, ut laborantibus fubiidíum
aíFerrenc. Rex bipartita acie &clafsíariosinclaiTemrericít, ¿V caftellum oppugnar»
Ad hace ladrenfes , partim in clafsiarios , partim m munítionem continuo erup «rc:ín
hoftcs,utrcsípfapoftulabat,fa:uíunt, cadunt utrinque multi. Vngari fortifsimo
cíuiumprxIío,couehementíusprouocani:uradpugnam. Pro uallo munitionís t>
r uir pentibus Venetis , ita ultro'citroqs obftinatis pedoribus dimicatur , ut maxima
in medio ftrages ederetur : prarlíum ad ferum ufque prolatum . Interim caftelli prp
fid ium , acérrima oppugnatíone admodum ¿mminutum , Iuftiníanus , accepto а с!аГ
io fe fupplcmcnto inítaurat, munit pro uírili fuá: ¿Vquumhadenusnon ccflerit,ma^
iores in pofterum ánimos concípit. Quamuis a mecnibus multi deturban fuerint,ne
daffem exhauríat, e proxímis infulís fupplementa capit : quin cVnoua: quotídie a pa
tribus copúc mittebantur , ut laborantí exercítuí fubuenirent. Item illud femper aiv
te oculos ucrfabatur, fi amiífam Iadram non receperint, cartera qua: in ora maritima
fuperfunt fibi oppida, continuo defe&ura : contra Lodouicus, íí nunc Venetis cef-
ferit , uníucrfos fimul Dalmatas, defperata liberatione , in perpetuam feruítutem re-
caluros. Quareiterumatqueitcrum extremas uires tentare decernit: ínfequentidie:
e caftrís aciem educit , S¿ repetítum caftellum obfidet : deinde quauis arte oppugna*
tioncmadoricur: neminem cederé, fed ad mortem ufque, doñee munítíonehoftilí
2o potíatur,dímícareíubet:&itaafsidua fubfidíafubftruit,ut etiamfi adnoctemufq?
pugnaretur, ne ordo quidemlongífsímus fubfidentium deficripoíTct, mox fignum
pugna? dari iubet.uallum fine mora protinus attíngunt • Contra hoftcs,telis,faxis, 6¿
quauis belli machina deturbare contendunt: conflatam fa^pepicem ,item fulphur S¿
ignem,ac cetera talegcnus in fubeuntes demittuntrmultiglutinofo afperfi incendio,
cum igní dimiífo hollé colluctâtur. Plericp uallum aggerem'qj cofeendunt, 8í per í¡v
fcftasgladios penetrare conátur:fucceíTudeftituti,íntrafepta trucida tur.inftaurátur
edicto regís farpe acics, 8C oppugnatío pertinacifsímaredintegratur . Qui caftellum
tuebítur.ínuití & nccefsítudine adacb',quando circúuenti egredi no potcrant,fortíf
fím¿ pugnare cogebantur : quandoque tclorum ímbribus , qua; foris obtorquebau
jo tur.obruíuidebantur. adnoftem ufque fineintermifsionedímicatum. Lodouicus
fuorum cardem míferatu3, quamuis propter noctem dirimereprarlium cogebatur,
tamen haud-inuítus legiones ab oppugnatíone reuocauit. Vires ¿V conatus luos elu*
di quam argerríme fcrebatrfed equitumfalutísrationem etiam habere cogebatur.
obfidíone longa caftellum defatígare cogítabat : fed illud aduerfabatur , quod maxú
mus exercítus in Iadrenfiagro obinopíamcommeatuum diutius uerfari non pote*
rat.cV paruo hoftís íllinc erjcí nequibat.Necefsítati demu cedendum cíTe ftatuit.pro'
iude urbem prarfidío commeatíbus'q? muniuít:ípfe alia oppugnatíone íncaffum ten*
tataJadrenfi agro multis ami fsís excefsít, ratus alia hinc hoftem arte fe auocaturum»
Vcnetorum Annales fufum 8>C fugatum inde regem produnt,quod ab híftoria: uerí
4a täte longe alienum eft: cum deprauato potius ftudio , quam ddigenti diquifitione id
rctulcrint. Innumeram acualidífsímá multitudinem,& uita* prodígam , a paucifsimi
¿mbecillíorib. fuiíTe fufam,quis facile credideritfSecundum Lodouici conflíclum S¿
fugam,hiadiiciunt,etabcfcentiumfcetorecadauerumfufcitatam peftilentiam,mili'
tes in Venetis caftrís íncefsiíTe.inftaurafle obfidíoncm,cV in ea nihil laboris & uigilig
pra'termifiire.-rcfregiiTe catenam portui prartenfam. 8C ladrenfes , defperatis auxilrjs,
proprrjs'cp uíríbusiam efFoctís,míttendí legatos potcftatem Venetias á Iuftiniano
pctiiirc,quiimpIoratauenia,urbempatribusdederent:id'cB nongrauateabeoimpe'
traifc Eos tandem ím petrata uenía,ciu¿taté Iuftiano tradidiife: qui ubi earn in Vcne
torum dinonem recepitjadrenfes feptíme defeeb'onis principes procul á patria re!e
50 gafic: carter is animaducrfionem remifiifc, & urbi ас Dalmatian aliquandíu prarfuiflc
dicitur. Annales Vngarici,quinihilafimpliciueritatediiTentiunt,aliteratq? illi,ha-c
geftareferunt:haudquaquam diffitcntur.Lodouicum non fincmagna fuorum hcv
ilium'c^
ftium'qî cade, re infecía in Pannoníam rcdijilè : Bartholoma*um Laurcntii filíum ,
Tothorum genere natum,&:Harraiiclorpharum,Teuthones,prarfec'ro.slequicum,
prceextensm со bello occubuííle . ContinuaíTe Vénetos obfidíoncm,&:quoiuiv
damfaclioneciuium urbem per dedítíonemaccepiíle.addunt: in quam plurímos
ciues ас nobiles ¿nhumaníterfxm'mm, plerofque dcfe&ionís huius auebres uarrjs
cruciatibus fuífle mulctatos , multos relcgatos in perpetuum , & íngentem uiroru m
mulícrum'qj manura in captíuítatem abductam , in omnem fexum S¿ artatcm crude
liter actum, partem inedia abfumpcam, exteros carcere perpetuo fuiife macerates.
Vtri propiasacceiTcnntueritati^nulli magis quam ladrenfes norint. Quam labo>
rioûfucntLodouici regis uita,hincintelligipotell, quum poftinitum regnum,nul to
lum in ocioannum degifleuideatur. Poft Dalmaticum , Neapolitanum bellum in*
gruit : cuius, Andrea: regis interims au&or exritic. Andreas enim rex Apulus , tcr^
tio poil initum vegnum anno , cognatorum fa&ione, qui regíam poteftatem anhela^
bant.&confcntícntcuxoreloanna, Auerfx ferico laqueo racinorofifsíme necatur.
Coníurationís huíufccpríncípem , Corradum Cathancium, 5¿ Chenfam milítem
tradunt fuiilecarnificem. Comes autem Nouellus , Andreac ncceífaríus , regia- mor
tis indígnitatem argerríme ferens , ne per impunitatem nefarí) paricida* claberentur,
tumultuaria manu eos carpít. Compcrtofacinore, ne minus quidem acilli,in eos
immanítcranimaduertcndumeíTecenmír,ucuno eodem'cp tempore fui princtpisiiv
dignum fatum ulcifccrctur, ÔC hoc feuerítatisexemplo exterorum audacíamadíris го
fcelcribus abltcrrcrct . per omnes nanque comitatus fui uicos paricidas rircumferri,
candcntibusfiuftillatimforcipib.difcerpijdcmumquadripartitddifcindiiufsit. liv
fandam Andrea: mortem rumor ueloxlonge celerius.quam in Pannoniamnuncrj
dctulerc : rumori parum fidei datum. Ad nunciorum uocem, omnium animi prx do
lore conftcrnati: in primis'qjLodouicus , multo plus opiníonepius, ¿Vpientífsíma
parens, nullum in tanto mœroremoduminueniebant,non fineloannx confeíentia
patratum facinus cxiftimabant: S¿ id multo magís regina aífeuerabat.qux intellccta
nurus ¿mprobítateacaudacia,cxeo tempore filio femper timuifle fatebatur .uniuer
fahíncukro' fibí Pannonía planctum &diuturnumlu<ítum indixcrat. Paucis po'ft
diebus Ioannx litera? adLodouicum delata:, quibus fe omni fufpicione purgare ni jo
titur, fe fceleris indigni ínfeiam facetur,dolorem fímulat.cius'cp magnitudínem often
dít.Ha-calter¿confobrínonupferat,Tarent¿no príncípí^Philippi hho,qucm Rober
ti regís fratrem fuifledocuimus; hícLodouícus di&useft,qui regnandi cupíditatc
traftus, una cum loanna,quam uxorem duxit,in Andrea* cedem pan ter coniurauit.
Huic talia Lodouicum refpondiíTe ferunt:íntemperata uita prxterita, ambítiofa con
tinuatio poteftatís regíx,negle<ftauindicl:a, & excufatío fubfequuta, teuiri tuí necís
arguñt confciam,& fuifle particípeminemínem tarnen humani diuíni'ueíudicrj pcx>
ñas nefando fcclerí debitas euafurú, Itali regía morte indígnati,& que,unde minime
debmt,profcctaeft,Ioannamomncs in inuidíam adduxere. MírabanturenimeRo'
berto regc,omni fapíentía 8¿ optímarum artíum doftrina prcftante,uníco illíus tem 4o
poris ornamcnto,tam fadnorofam neptem promanare potuifíe. Vlcifcendam ínnO'
ccntífsímiacprobí regís mortcrh.omnes exclamare: iubere bellum indicil prxdícare
uulgo,totius eíTe Itahx tantum nefas ulfcifcí. Lodouicum ad uindi&am e Pannonía
cuocandum,multí ad cum príncipes acregulí ex Italia fcripfere , orantes ut cum unv
uerfo ¡n Apulíam trarjceretexercítu,regnum fibídebitumuíndícaretmonpateretur
ánefanisparícidis indigne pofsíderí;ipfi in Italia nequeauxilía, ñeque commeatus,
ñeque opt-m,ncc{5rupplementaunquamdefutura.Lodouicusquoq;,quamuísmul'
torum literís follicítatus eilet,fua tamé fponteulcífeendí fratris gratia.ad fumendum
hoc bcllñ fat anímatus erat.Nequid aüc e prudëtia fuá remittcret,prxtêtandos Apu
lorum ánimos cenfuít.mífit Nicolaum,Laurentrj Tothi filíum, qui poftea Conthus jo
cognomínatus cft,utprocerum &Г optimatum ftudia fenriret.mfpícererhominum
fentétias,& ut íntelligcret quid difto aefado opus eflet. Tempus, res, perfonas rite
confute*
DECIDIS ti A IS ЕЛ X. &\
confulcret, fttbduccret inLodoüící partes quofcunqüe licerct , cVpríncipum in fe
iludía pro mriliconuerteret.confpíi'atíonem potentum confiaren íngentem * acní'
hilexinduflríaac diligentia pra?termítteret. Veníc híc Aquílekm.haud parame1*
tempclbtepollérttem:ibiLalmmoffertdit , Andrea; regis famííiarem olim iludios
fifsimumjcVpratfcchtm Noua; urbis, quem prartoremurbanum iure dicimus* Na>
<flus uírum integrum ас fidum .profpe&aeíusuoluntate, fenfîm fe aperit, patefacís
mandata: 8¿ quid uenerít, rite enarratomiiía. Quum Aquileia,Marfis,Precutínqs,
Samnitibus.itemApulis & Campanis immíneat,poterttatu haudquaquam medio-
cri polleat,hortatur ¿V exorat,ut urbem fauftís prcditam aufpicrjs, in Lodóuící regís
te Pannonia; fidemredígat. Suadetidquoquemultisalr)s, qui Aquikíanorum exem>
pío, acinfelicis Andrea; commiferatíone duc"h',uná cumhís quos díximus, dOnípí>
rarunt : mox qugcunque gefta funt , rite! cuneta Lodouíco figníficat* Rex interea ÚU
dies , dum clam ha:cín Italia agebantur, exercítum cogebat: euocabatundique aüxi-
liares copias, 6Y nihil ex his qua; bello funtufui femííerat* Quüm legiones duode-
uigíntí cum ualídífsímo comparafle£equítatu,per Iitrios 8C Foroíulíanos , círcuma>
<flo Adriático íínu,ín Italia m contendít. Ingreflus Italíam , honoríficerttifsimeüica^
tim oppídarím'qj accípitur: officio nobilesproceres'q* certabät, Quum in Vertctiani
penetralTetjgrato a cuncb's hofpítio fufceptus eft: tyranní fere omnes Cifalpina; Gal
lía; ad honeiiandum príncipemoccurrére,pleríqj per legatos perfolue're offidum^
io Luchinus uícecomcs, Maflínus Scalígef»Philippus Gonzaga,Albertínus Carraria*
Opíso Heftenfis,Guido Poletenfis Rauérias: quiquidem tyranní paulo ante a pon
tifice.qui Auínioneadhucagebat,üícariorú nomine in ufurpatisdomínatíbus con
firman fucrant,omniahofpifalitatis"offic^ At ubi in Flammíniarnuentu
efLGaleotus Malate^,fratres'cp,írtOccüríumcú magnífico equítatuoccurreVe. ho
rumquoquefociusFrancifcusFofohuienfisfuiiTedicitur^cVIoannesManfredus Fa
uctínus.In Píceno agro, Antonius Feretranus Vrbínas, Alegretus Claudius Fabría
nenfis,BuIgarutius Matelícenfis,lfmeducius Seuerírtas,Gentílís Varanus , Michael
Miloníanus,Paiigonus Cíngulanus,Pícentum tyranni,quacunqj pótueruntgratítu
dine,ítem commeatíbus ac donís regem adíuuerunc.Multi ex his Neapolírri ufcp.cú
je honorífico comitatu eum fequutúquorum principes,Fräcifcum OrdelarFum,Philíp
pum Gon2agam,cum multis Picétibus,Pra:cutínís'cp nobilíb.fuifl*epcrhibent.Quíí
ad Truentum amnem perueniflet , ab Afculanis honorificc acfummís omnium ûu>
drçs exccptus eft.Regní fines ingreflus, Interamnam,Adríam,Thcatum , Piunenfcs,
obfequentifsimos ínuenif:qui omni ftudio imperara fecere.Prímo Sulmonenfes of-
fendit ínfeftos,quí Ioartna? partes pala'm feAabantur:impofito'q? ab ca pr&fidio, Vn
garis obftare funt aufi . acérrima urbem r¿x obfidionecírcumuenit, ¿V futuram hinc
uíctoríam aufpicatur. Petrarcha nofter,obfefsís amicís,á tribuno plebis auxilia pro>
mííít : & ín cpíftola ad Barbatum Sulmonenfem , cuius auxilio tribuniciam ópent
pollícebatui*,a Lodouico captos fui'fle fatetur. Verum noüi triburtí dígnum mcirio/
4в riafacínusaltiufculerepetendum. Romani,Clemente pontífice fexto, ab infíítutis e'
nobüicate fenatoribus,Romani pontíficís aufpicrjs regebantur. Stephanus Column
na quínqucnnío fenatoriapoteftäfefUrtcflus,!temRaynaIdus Vrfinus, ¿Vloardanís,-
Pctrus'q? Columna.Port ha?c,Nicölaus Laurentíj filíus,cíuis Romanus,& fcfiba pu
blícus,quadam anímí celfitudífle ductus, fretus populan aura, facta feditíone, Capí
todium inuaímerjcit íénatores,ín prífcam libertafem Roma uindicat : ob pra;clarum
facinus,populum Romartum ufque adeofuo nutuíobtemperántemna«fluseft,ut
pro arbitrio duceret &¿mperaret'In título hacmodeftiauíum affirmant :Nícoíaus
Seuerus,&:Clemens,líbertatís,pacis,iuftícía;c^tribunus,acracra;Romanacrreípu^
ЬКсаг liberator ílluftrís.hunc uírum Romani, adeo'cp caeteri Italia; populiadmifati
p funt,utpaucífuerint qui hunc maxima quaeqüegeíturum non aríolarentur : ímmd
prífcam urbi Roma; maíeftaterrt redditurû efleconfidebant. Huíc caeteri Italía;prín>
cipes & cyrann^ueluti antíquam jpopulí Romant poteftatem ¿V imperíüm requirent

H íes,cer>
tes,cmatím legatos míierc,quibus ad faufta ccxpta hortabantur :pollíccbantiir au>-
xilía,ac fortunas ÓYuiresunuierfas pro reftitutíone Romana reipublica ultrdof-
ferebant : quinetiamad hanefamam , omnes externa populi Romani prouíncia
pra nimia lícticía exukalTcdicuntur. Mcnfedemumfcptimo, hic Romana liberta-
eis uindex, nulla uí pontifias Romänorum'uecompulfus , ab urbe clam mutata uc-
ftc , ad Carolum Luccburgcnfem , imperatorem declaratum, in Boemiam proliciíci
tur,utcümiIlofocdcrapeicutcrei.Atillépufíll¿,utcxiius oftcndit,aními,tríbunum
pontíficí uincbm dono widt . Capta Sulmone,Lodouícus,fuperatís Apennin»'»
montibus, uniuerfo facile regno potitur. Ioanna,hoftis aduentu perterríta, una
cum Lodoutco Tarentino , uiro fuo,impoííto prafidío,Neapolim deferuit: cv cum I0
tribus (utaiunt) trircmibus,Auimonem in Narboncnfcm Gallíam nauigauit.Prav '
feccrat regno propugnado Dyrrhachinum ducem, comitis Grauícnfis filíum,qucm
Robcrti regís fratrem fuiííc affirmant. Hic ubi Vngárum , Neapolím recia conten
dere intellexít, cumplerifquc соhortibus , & uriiucrlo equítatu eo properauít, ne ос
cupata metrópoli acregia , сл cerís continuo potíretúr hofh's.Quum eo' rex peruenif
ièt, rebeilem lюnфonrcUrbelп6fFendít,urb^saditüaduceprohibetur,accum plus
aqiro pertinacem infcftum'cp cognouit- Quarehunc repugnare aufum , fado ímpc-
tu urbem ingrcíTus , extern pío cumoiníuerfo prafídío capit , captum'q? capitilí fu'p
piído moxattecit,reliquisígnóuit. Cum magno" plaufu aboptímatibus, populo-
que Ncapolítano fufeeptus eít : quirietiam refragantcn'emíne, áb omnibus, rex Síci- 2#
liícac Hierofolyma falutatus.Mox deparricidis quaftíonem habéfí iufsit.muíti de- "
feruntur, quorum memoria digni hi potifsímum rtómínantur :ínprimis dux Dyr-
rhachij ^zeduo eíus fratres,Lodotn'cus & Robertos ,item Lodouicus princeps Ta*
rentínus , & Philippus nepos cius. Dux Dyrrhachrj , Aueríír ín arce, ubi Andreas
laqueo interceptus erat , regis edífto »ueluti parricidrj au&or , a publico líclore tru-
cídatus eft. Reliquíuero'reguli, qui ex comitatuCaroli pueri fu ere, quem Andrea*
regís filíum fuifle memorant , quumfacinus nequáquam inhíbuíííént , ñeque ín reos
críminís lafa maicftatis,ut aquinh & fas erat,& quarere,¿x" conuictos extremo muí
(fiare fupplício perrexiflent , uelun dira factíonís confefj , cum pratorianis cohoftiV
bus culitodía loco in Vngaríam relegan : afTcruatí adhíbítis cullodibus, ín Viflegra j«
denQarcc, tra&ati laute honorífice'cp,haud aliter atque regía confanguinitan'sneccf
íuudopoftulabat.Quarenon mediocrís in anímaducrfíonehacLodouici regís cle-
mciuiacommendatur:quíppequapaucoruni fanguincplacata,catcroshuiulccpar
ricidi) infimulatos perhumane pie^ traclauit.Peltís interim dira peruníucrfumor-
bem , ÔC in primis per Italíam late1 baccharur,nec eratufquam uifa remífsio: uarietàs-
quemorbí tam feue ubique gentiunrgraiTabatur,utnöOifsimahachumanum genus
lue , diu ina ira deletura uideretur.Quamöbrem Lodouicu s,u t communi faluti con-
fulcret,rclicto fidchfsimo Vngarorum in Apulia equítatu , ÔV prafidrjs ubique, ue-
lucí opus crat.ritc difpofitis, ad poftremum pacato regno , ut dira peftilentia cede-
rct.cû caterís in Vngaríam coprjs,terrió pdft menfe quam áduenerar, fe recepit. An 4«
nales Stephanum Vaíuodam Tranflyiuanüm,Ladíslai filíum, experientia reí milita-
ris 6V animi fortítudinc prapollentem,excrcitui ptaftciíTe,fummam tradidifle pote
ítatcm, Sí Volfafdum Teuthörtem cum ualido praíídio Neapolitanaurbííitfpo-
fuifle ferunt.Eodem pene tepore Luchino üicecomite uita defunfto , Ioannes frater
cíus,metropolítaurbís,uirfummaprudcntia &probitatcfingularí,dórnínatúacce-
pitAtc GenuêTcs ac Venctí grauíísimü inter (c nauale bellum geflcrunt,fnutuíscp cía
dib. fefe aftecerunt. Paulo ante Genuenfes , fedente Gregorio nono, felici ufep adeo*
Marte cu Veneris dimicarunt,ut eorü-iniümj,nemo per uniuerfa marianauigarèau
deret:uaríante deinde fortuna,núc Veneti,núc Genuenfes fjperiores cuaferunt.Tri '
bunum plebis.de quo paulo fupradíxímús.ápud dementem AuíníoncaíTérenda 5#
libertatisaflec"tum ingenue profitentem,cumexhis qui pontifici gratifican cupie- 1
bant, muhi carcereperpetuo , nonullí extremo fupplido afficiendum eiTe cenferent,
•DECIDIS 11. ЫЪЕК X. 3*3
mítioriiudicio.ob poética: artis opíníonem , adíudicatum careen Petrarchafuífie
refere Sedad rem ipfamreuocetur oratio. Pofícmam Lodouicus rex in Vnga-
ríam redierat.Neapoli.Ioanna: facb'onibus continuo' íufeitata eft fedítio.Neapolita-
ni quídam optimates,&: Campani,fimulconiurarunt,ut praefedum Neapolitans:
arcis , quem Volfardum dictum eñe retulimus , eqcerent : ÔC recepta arce , loannam
cum adultero reftituerent. Ä principio coníuratís baud parum afpírauícípíáfor-
tuna . erjeitur Volfardus , &mox in Stephanum regní praefecbim itum eft. Inter
Aucrfam & Ncapolím , conuenereomnes Neapolítanicum Campanís: Vngarum
fereocclufum inter utranque urbem , haud difficulter fuperari poíTe confidebant,
to Vngaro ad proterendam coníuratorum audaciam animus non deerat . educitacíem
in ucrofque:cruentum prxlíum ínítur . optimate) ne cédèrent , obftinatifsime in-
ftant:cadunt in primo congreíTuutrinque multi, & parí ha&enus fortuna pugna'
tur. Vngari , tanta: audacia; ac ínfidelítatís indignitate fuccenfí ,aut uin ccre, au t morí
decernunt: cumanímís pugnam inftaurant,adaugenttp. quarc complurcs ex Italís
proceríbus oppetiere , caeteri feníím inclinan occocpcre, Inftantibus mox Vngaríe
alíquantouehemeutius,palantes dedere terga: cápíuntur ex optimatibus, nobile
bus , regnicp proceribus multí. In Ncapolítano's rebellíonís au dores plus Geuitum,
popuIataíUorumcaftra,acíngens ibi comporta preda: exhorumípolqsexercítus
admodum dítacus, quandoquidem coniuratos multí regulí 8C emínentíoris form-
to nxuírí fectatifunc: íngens etiam captiuorum numerus, qui grauí pecunia muíftati
funt.Hoc uictoríae fucceflfu , multi qui adhuc nutabant , populí ac proceres , ultrd in
Vngarórum partes conceíTere^ublice Ioanna: ímperíum &facinus execrantes* Re
bene gefta,regnum extemplo pacatum eft . Infuper Stephanum paucís ante diebus,
Verneríum ducem ciz equítíbus qu íngencís, ad Coritum caepifle memorátrhíc ením
Lodou ici Tarentíni coprj s pracerat, ÔC ad follícítados in Ioanna; regina; auxilium po
pulosaduencrat.Quareaduerfarioríí animí admodum his rebus,praeterièntentiam
accídentibus,confternantür.Parem quoq? in ceteris quaegefsit paulo poft praelrjs
fucceíTum inuenit Stephani Vaíuoda: fides; quippe qui redíntegrato a Lodouící Ta
rentiní partíbus b ello.ne minora quidem perícula fubire cogitur. Maximus ením e-
jo ius excrcitus Neapolim concefsít.ut Stephanum regali arce erjeerent, urbem recípe>
rcnt:qua recepta,dehoftíbus plane a&ü exiftímabát.quarepromccnibus,deurbeac
regno dimícare opus erat. Lodouící & Ioanna: exercitus numero multo fuperior,
hic robore ac fide ualidior: ad praeftítutum utrínque díem acíes educi,inírípugna no
tumultuaria,fed ftataria.Collatis parí ímpetu fígnís cogrediu ntur,alíquandíu acquis
ucrinque uíríbus di mícarun t . cecídere complurcs ex his qui fortuna nequáquam hu
mili uidebantuníníta carde, u tricp pariter ad bellum irrí tabîtur. acre odium , ut obfti
natíus pugnarét,efficiebat.^gerrime ferebât Itali,parêre alienigenis , ас uel maxime'
Vngarís,quorum aiperitatem abominabantur.Cotra'íllipertinacíus Andrej fatum
ulcilci.retínere obftinate regnum fibi dcbitum,ac demum malle morí quam infenfae
40 genti cederé. Qyum ultro' ci tro diu certatum eiïet,ac multi cecidiiTent,ceflere tan
dem Italí:& palantes in fugam c5uerfi,inftantibus a tergo Vngaris.partím càrfï,par-
tím captí funtrpars no mediocris antícipata fuga, falutem inuenit : ex magnatíbus ac
regulis pleriquecaptí,quíbusmagne pecuniae indicT:amul(fla.Partauíctoria,Stepha
nu s in urbes oí oppída quae Lodouico Tarentino fauebant , вС in eo bello commea-
tus & auxilia miferant,caftramouít: multas per deditíonem accepít,nonnullasui
ad obfequium redegím'n cuteros facb'onís huíufce homines feuerífsime animaduer'
tit. tali exemplo air) perfidia abfterriti , caeteri omnes pafsim Vngaro paruere. Re-
penderé bárbaro uícem Italijquippe qui ex Vngaris quemcunqj caeperát, ti qua eo-
rum Annalib.fidem adhíbemus,aut cute exuendos, auc quauís grauifsimaaffiaédos
50 poena céfuere. ProindeumdicandumutricjB regnuno tarn aequo Marte, quam diro
fuppIiciocVferitateíudicarübStephanigefa^
tur; ¿V in ea caftetibru donatione »prasfertim quaeínterDrauu &Muram ( ut aiunt)

H г См
fita funt: quorum alterum bthrigum.Chiakthornia alterum appellarunt* multia
nanque oppidis & pagis , hunc ob rem in Italia bene geftam , a rege donacum iffádú
dcrc.Reoina Ioanna Lodoiu'cus'cp Tarcntinus ( quern uirtim , an adulterum appelle
mus, baud miikum interefle ueritas ipfe cenfet) quum obfirmatis a Pannonibus ani
mis,ApuliarregnumretineriaccepiiTent, neper ignauiam tantum imperium dcfe>
ru}flVu)dercntur,e'Narbonenfiprouincia,8(f Auinione,quda principio confugiíTtí
retulimus , profedi in I taliam ,non fine magnis coprjs rediere, follicitauerant pro ui*
rilifuapontificem,cV in partes fuas transferre perrexerant« Qyumhos CalabrígSte
phanus appropinquare cognouiflet,quod e fluÄuantibuspopuIorumftudrjs haud
difficulterintelligerepoterat,ad Lodouicum in Vngariam repente nuncios mitrit,
quibus loannarreditum , ac regni difcrimen plane fignificat : monet'que, regem fine
regno facile enci.non poffe . Lodouicus imminent!- repente periculo fufcitatus,
nondum compáralo exercitu,quem fe fubfequi iuiTerat, cum magna procerum muh
titudme in Ital'.am rcuertitur. E( riiagnatum antiftitumq? ordinibus hos inprimis
numerant: Nicolaum Glien filium, Palatinum tuncagcntem : loannem ¿V Domini/
cum eiusfilios,&lJoannem fratrem.Gilcti quoquegnatum:item Nicolaum,quiLaU
rentrj Thoti filiys crat,qucm Lucas 6V Barrnoloma:us fratres rite fequebantunprao
terca Stephanum ¿V Gregorium, Bcbeci filios : Nicolaum Seech , Coniam , Thoma»
Vaiuoda:filium:Sí Andream, alterum cum fratribus Vaiuodam,ut aiunt: infupcr
NicoIaum,Paulum & Michaelem,Ladislai filios.Parquoq? officium antiftites prx*
ititere.-Nicolaus Zagrabicnfis epifcopus,qui Auerfar facris pontificrjs initiatus erat:
Stephanus bafili«: Buden fis anttiîes. ÓY loánes frater eius, magno robore prarftans,
Laurêin Canifn filius.Qui quidem omnes regem fequuti , fe traiefto Adriático finu
in Apuliam appuiere.Siponti rex portum pccu,pauit:& ciuitatcm ultro fe dedentem
íngreíTus , curatis corporibus , poitero die Thcanum Barletum'q? oppidum ui rece-
pir.Obfedit fubindeBarium,quod paucorum dierum obfidionccaptum eft. in arce
refedit : ftipendia Teuthonicis cohor tibus exoluit ,quorum pra^fectus Corradus e*
rat, Volfardi freier. Aduenerc dcinde ceterg ex Vngaria co,pia:,quarum aduentu re*
giaindiescaftracomplcbantur. Quùm Bari) Teuthones Vngari'cjj milites agerêt,
non multo po ft grauis inter cos orta feditio:in caufa Teuthones fuere, qui pra; inge*
nitísodnsínregem,practerarquumcVfasfacinorofifsimeconiurarunt.ÁdprajrtitU'
tumdiem excompofitoarmacapiunt,utca?forege,fufis'cp Pánoníbussurbempopu
lcntur^cV cuneta corû fpolía diripiant : fafto tumultu omnes arma capiunt . Vngari
fora,platcas,& có pita capíunt,íntentís pafsím catenis uicos intercípm t. QuareTcU'
thoncsocclufi,miferrimeca;fi,carteriuerdcapti: &nifi porta quandamoecupaflent,
qua fugam rapucrant , ad unum omnes trucidati fuiiïent. Qui uerd hínc effugerant,
nc per agros pafsim c«cderentur,hac a' rege con d ¿río ne u eniam ímplorarú t,ut íub ho
ftiumaufpicns nequáquam mílitarent:fed ex Italiacontinudrecederenr.acíureiuran
dodatam códitioncm comprobaren! . nônullos ex his infontes ad prifiina fiípendia
Lodouicus recepit.Poltquam fat completa milite caftra rex elTe intellexit, ultra pro* ,
greíTus,Canufium ad Cannas plané fitum,cafiramouít,quod a fide fuá defccilTefen»
íérat. Idautcneminusquidem Lodouico quam populo Romano infauftum fuifie
pcrhibent:quando dum obfeíTum oppidum expugnant , rex pene inter primos , per
admotas fcalas fubiens,tot lapidibus deturbatus obruitur, ut ad песет ufq? contere
retur : cui nifi pra?toríaña cohors fuccurrilTet, ¿V ex oppidanorü periculo eruiiTet,eo
profeclddie deLodouícof^íreta<ftum.quareamílítibuscVprgr«(ítis grauiteríncrc
pitus.qudd nulla habita fui ratione temeré fubiret uitacdifcrimê:motishinccaftris,
dum Luceríam iter facit,multa in fidem oppida redegit. Quu Luccriam ueniflèt/po
liatammurocmítatem,& ob idípfum nequáquam obfequia detreclantem inuenít:
ad tertium lapídem e confpecTru caftellum erat, natura fimul & arte munitifsimum, j
quod impofitum Tarétíni príncipis prsefidíum protegebat. Du in urbe dies aliquot
rex moram trahit, Nicolaus & Paulus, e Ladislao geniti, quumlocös exploraren t,
i ; * inhoftium
VECADtS 1/. LfÈBt X. &
inhoftiümincidunt equítatum, céntum (cté hominum ¿VqUínquagínra. puduítU'
tro fquealterís cederé, acrís ¿sí ímprouifo pugna commíttituf, quum exprímoríbuá
aliquí in primo congreífu cecidííTent: ftfcteri defeftisanímiá, Vngarofeultrddedí>
dere. HosNicoIaus,reuín<ftis poft terga mambus.ad regem trahit. JndiUíFrarirí>
fei Côllegio rex éos laute* exeipi Sí traftarí iufsít : portero die exutös armís, ut mos mí
íitaris expofeit, omnes miíTos fecit . Pöflhaec Salerrtum caftra mota, quod patlco>
rum dierum obfidíonc dédítíonem fedí : recepta quoque circu'm finítima Oppída*
Deinde continuata: uíAoríae fuccefllis , ad obíidendam Neapoiím regírn hörtatUf»
Ad Vefuuíum cöncefsit, finítima ürbi Oppída récipit : unde impofita Gallorum
>© prxfidíapafsímderjcít. Contenditmox Auerfam,nondum moenibüs obduclam:
quam quumaduerfamínueniflet,acf¿obfidione eircumuenit, uallo muiutífsímo'q¿
aogere círcumuentam.HuícexpugnatiortiiabdicatoStephano Vaiuoda(utaiünt)
NicolaumContum ,uirtuteacprudentíapraepolIentem,prarfecít . quod quídemá
muItisimprobatum,Stephanianimum nímísexacerbauit: quippe. ui obrem bene
geftam, quum dígnitatifuáíhaüdiniuriaaccefsionemmagnammdícs futUramfperâ
ret, prater fuam accaeterorum opiriíonem, nunc éam inducto fucceíTore diminuí*
perqua m a?gre ferebat , atque hinc Lodouici fucccíTus haud parum ínterceptus eft.
Obfeifa Auerfa,c5paratís'cp cun Ais ad expugnandum torméíis,qu£ ufuí eíTe folenrí
in foquen ti die , hora tercia p radium índí(ftuni .Lodou ícus (cui mos erat, non minus
и Jmperatoris quam milítís,in bello officiumpraeftare)quamuis fuperiore perículo fat
íibi Cautus cífe debuerat:inita tarnen urbís oppugnatíorte, ubi fratrem indigna mop
tefürreptumeírerecordabatur,fraternicafus memoria in furörem Conuerfus t pu>
gnamufqueadeo formidolofam íníuít, ut dum ínter Confería tela fe íngent,pedent
retulerit,lethali fagittç uulnere confolfumud hibíta extern pld m edícorum adminicü
la, quae fine euidentifsima quadamxdiuína ope paru proficereuídebantur.Irt tertium
obfidiomenfemprOrogata,quumcrebraá dies ас nodes oppidartipracfidiarr}'ejj mi
lites crup tíones facerct^nultí utríncp cecidcre.Capíendx urbís difficultatê, annonce
ca:tcrarum'qj rerum caritas, quae ex ínfperatd ürbem ínceíTerat,amouít. lacobüs Pin
diatarius,pra:feclus urbís arcísCpmun'ítífsime^cümLodouicocla'm agit.acfpondet,
30 fe arcem cum ciuitate redditürum,(í cum ¿ncolumitate milítum ac rerum,abeundi po
teftas cöncedatur. Rex,ut cum holte mitíus ageretur, quem äd extremam redegerat
inedíam.ul tro côcefsit.Poftero die irtgrefîus cum exercitu,cíuitate fimul 8c arce poci
tur,incolumítas hofli promiífa prçftatur. Hîc Lodouicus inferías Andrej operatus,
fúnebres ludos edídit,milítíbus mifsiliaíparfit,magnificentiam praefeAis & eqüítib»
bene merentibus eximiam oftendit:multos ex his in Vngariapra?drjá, öppidis & pa
gis magnifiée donaüit:dónatiuorumagnítüdirt em, priuilegíaillís tributa tcílaiuur *
Polt ha: с dies aliquot Lodouicus curandi pedis gratia in arcercquieUit : in quaqui>
dem quiete ne penitus ceflârc uídefétüf,niagiftfos precû qüotídíe exaudiuit , referí.»
pfit diplomata,praífeAurascp difpofuít, dixit alternís íus diebus,ac aditu neminí dif>
40 ficilem crTecít.Andream Vaiuodam (ut aiunt ) Ladislai filium * Conualefcente pede*
cum fumma poteftate magíftrum équltum, regniep preefeAum declarauít:ne uírum
expertifsimum,¿xt ín re bellica fortem & circumfpeAum .debita dignitate defrauda^
ret.Nícolaum Drügethum.Guilíelmi palatini frátrem* Salerno î eíus quoeß fi-atrem*
milítarís dífeiplínac haud ignaru,mílité crucígerú:&í Auranae antiftitét Auerfsc pfçfc
cit:qu¿ deinde Ioanng muneríbus pollicitatíonibus'q? cörreptus,ciüitatem cum arce,
conremptainfidelitatís nota.regingtradídif.DífpofítispraefeAuris, Cfteriscß rebus
qua: magni momenti elle uídebantüf , quum graüis ín Italia peftís ubícp graüaretür,
¿C Iubilei annus inftaret,quo delí Aórum ím pu ni tas * & animOrú luftratio , Romae a"
reíípifcentíbüs facile comparâturjrcx pientifsímu3,ac relígíorti deditífsimus,preeio>
Î0' íam humana: falütís occaíione nequáquam praetermíttendam éíTeratüáiUrbcm Ro*
mam uiferc,& mOx ín Vngariam redire decirnítCoprobant fententiä cçteri procer
res Vngariar.quippe c[uí orthôdoxâ fidem quantd difficiliue admíferürtt.tanto per^
H i tmacíuá
rctinent, Se" colunt. Iter per Campaniiin agfum cum honorificentífsírnc cö
tinacíu's quítatufacit.inuifitCapuam , Sc prater Cafsíni montís rrioenía prqgredt-
-, qua paulo ame motu cerrar corruerani. Quumurbi appropinquare rumor cf»
, tn'bunu's urbis,dc quo paulo fupra dtxímus ( hoc enim tepore püntifex Auíino
..^ reíldcbat}necantumprinc¡pcm legitimo honore defraudam , cum ördinibus
magíftraíuum,cVuniuerfa
ne nob.lítate ad decímum lapidan ííngülaríapparatu ob»
uíam occurrit,ubi quadriiigenfos fere patres parí purpurato'cp habituconfpicuos,
ínnumeram pratextorum multitudinem , ¿V togatum populum , Romana antiquí*
taris haud parum referentem, cerneré erat . Haud temeré á tribuno id faftum arbi*
ut regem excellcntifs¡mum 6V prapocentem pro dignitate excíperet: l0
trantur,partirrtut lofpiti) honore
parcim ut hoc hofpitn honore Lodouicigratiampromercretur,qua
Lodouiagratiampiuuivi...^.. , focíctatemac
ícedus íniret , ac huius ope libcrtatem urbis Roma facilius tueretur : quinetiam uí»
ftrata'fiöribusA'minficeexculta-fuerät.nihil in praíhndo honore prgtermiflum.
Hjcigiturmagníficcntifsima pompa rex á tribuno plcbís, cVaircrtorelibertatiscx^
cipnur. Tantum eo die populo Romano índulííc.ut fefepafsim omnibus apprenfan
dum amplcxandumcp concefferít:ipfe quoqj oceurretes omnes non regio , fed ciuili
more cormier admifit Afrabilcm popularemcj? princípcm,ubiRomam ingredicur,
omnes admirari,fauíhsuulgo cognominatíonibusfalutarejingeminare Chrißianae
reipublicar defenforcm,parentcmq; picntifsimum:hunc Italum regem, hue unicuni
Chriftiana fidei propúgnate rem appcllare,publícíshuncuotis Roifianalibertatis 2»
aíTercorem & patronú niiiicuparemon ut peregrinus princepsded ut Romanusím»
pcrator,ouans,cum fummo plaufu ¿V leticia populi Romani in urbem admíflus eft,
Jn palatium Ponrificis,ut honeftius ( ucluti par erat ) accipcretur,introduc~tus: folli-
citatus mox a tribuno plcbis,& a cunCt is fenatoribus,ut oblatjm Romans reipubli
a'fummam actutelam acaperer,pcrtinacifsimercnuir,ne quid Romanar ecclefia
dígnítati derogaret. necminorcquidem a Ponttficehonorehoncftatum ferunt.Tru
bunus cum ordine fenatono quotidiana perfoluebat officia , ad lautífsíma (те ;iicn'
tifsima'cj? conuiuiainuitatus.neabinitareifacracôtemplatione abalienaretur,haud
facile concefsit. Pedes Apofiolorum bafilicas fape lu ítrauic, in arde Petri quotidíe
ad magna aram facris interfuit.Saluatoris uultum fudaríoexpreíTum,afre(flatifsimc j«
quotidieuidic,catenscp fimul fidclibus fpectandum fe exhibuit: ad Saluatoris aram 4
pontificia au <ftoritateluftratus,& omnium crratorum impunitatêaiTequucus.qua'
ter milleaureümarisobtulít:rcliquitetíam alia donatiua,nullanVq?bafilicamímmu>
liem reliqu. fie pradicarur.Exurbe profc&us, per Vmbríam ¿VFlammíniam iterfe»
cit,pariubicp honore fuf».cprus. Quum Veronam ueniflct>gratifsimoa'Scaltgeris
hofpitiorecipirur: quatuor Tcuthonum peditum m ilia , quibus Volfardus Corra'
dusíq? pra?er.»nt,ibj reliquiti&fquoufq? ßipend'ae Pannonia mittercncur,morâ tra*
bereiufsit. Pacato regnoTdifpofitis'tp pra ecturis,tnVngariamreuertitur:deinde
paucispdft diebusdtbitamilii bus iïipendiamifif,exauc"torauitcp Cohortum prx*
fectos ad ieuenireprecipit:quibusubi in Pannoniam peruenere,ftipendia cumulate 4»
pcribluit.donauitutrunq;agrisoppidis'cp:aliis'cp regahbusprcmr¡s,utpnuilcgiada
ta refbntur »admodum honeltauit. Polt Lodouici regís abitum,Ioanna cum uiro
Auinioneagens regno cxacb.ml in dies aenpefres aliud,quam utinregiamreftitue'
retur poteftatem, curare uid; batur.Proinde Clcmenti Romano pontihei mftantifsi
m с quotidíe fupplicabatauhcreditariû fibi regnú addiceret,pontíficia reftituerrtau
<ftontatc,nc'ue j. atenía- fucxefsionisiure uialiquabarbarorti defraudan' pateretur*
Quod ut facih i s alîequeretur,pontificia7 haudquaquâ immemor auaricix, Auinío^
nemurbem,inNarbonenííüalliapra:ftantifsimá,urbem inquam patrimonii fui, fe
tiJtrd cócefluram Ecclcfia pollicctur.fieius ope &au¿rorítatecoronata, in Neapoli
tanû regnum rcftituatur.Et neregnú mercari uidetctur,urbcm dono data, feuendi' 50
tura oftendit.contra pontifex mínimum quid ex annuis ue&igalibus precrj loco lo-
annapcndcr«.Huiicigitur,adtcgendum 6¿ huius ambicum,&:dlius auariciamho»
mfoi praetcxtum inuenere.Conuênit tandem inter eos , & Clemens in ptírhís £úb ho
néfti fpecie regni curam fufcepit:quod üt iure faceré uideretur,Guídonem Portueil
fem epifeopum, câfdinalcm, ex Leonico fîbi affinem, fedis Apoftölica: legatum, in
Italiammifitj utinter Lodouicum regem & Ioannam pacem conficeret-bifibit in*
fuper ad regem, oratq$,utquandofatísfuper'q? ínter cognatos lufum tfatjpföin*
genita probiratc fua,obfecrätis Ecclefia: Apoftolici'cp collegrj gratia, bellum cü fui*
tomponatjoannac fororiius remittat, indulgeat aliquid fanguini: &pótiusquídí*
pfum dcceat,qüid Italiç quies poftulet.quid Pontffex cum facro Senatu inftätifsime*
cxpofcat,quam quid mülíerís ingenua & facinOrofa quorundam audacia mereatur*
»o fecum reputet: fatis cx illis peenarum exaAum.fatis in Italia fccuitum : nunc tempus
eiTe, flu<ftuantifsimü pacare regnum,defidere tempeitatem.-cV beneficio fuo non mo
ddregnum.fedRomanamfibiecclefiam perpetuo obligare. Quid Rob erti manes,
cuius beneficio, regni ius inipfum recídit.quid Romana: ecclefia: dígnítas poftulec,
áqua progenitores regnum hoc precario' pofsidendum ímpetfarunt,fecum cögitet»
Exiftimet.aliquídfummo Pontifici tribuedü,cm'useftomneiusregni.adha?ceciam
adrjcere.fatisillí eiTeregnoru,neqj duobusregnis tanto locorií ínteruallo feíun&is,
Utrífqj fuapte natura flu ctuantifsimisjitem maxima: molís ¿V periculí, unum regem
fät poíTeprgeíre.NequelcgatOSjmagiftros equitum,&pra:fecT:os,contentiofum re*
gnum,fineprícfentia regía: maieflatis,benegubernari pofle.Iubere ad ha:c, ipfurrt
io Huctuantis Ecclcfiac reminífcí,ín Gallfjs Petrum Deí uicarium exulare, rélegatú eífé
ín prouincíam Narbonenfem.nécubi gentium quíetemínuenire. Romana ledeeíe*
<ítuni,plus pietatís apud Barbaros, quám Romanos 8¿ Italos,inueniiîe.Longë cont
modíorem Chriftianaereípublicse in Pannonfjs,Myfis,&: Dacr(s,Lodouícum foreí
quam in breuí Apulia: regno coníe&um.aut ingrato ocio emarcefeere , aüt Italis fa*
ftioníbus ímplicitum,nihíl immortalitate dignum agere, Proindc etiam atep etíant
Lodouicum obfecrafe,ut pacandae Italia: gratia fus omne reghi,quodcunqUe fuurrt
efle pofsitjoannac cedat:LodouicoTarentini fratriignofcat : reguíos Italícos,quoá
in Vngariam captiuos duxerat,pontificio rogatu minos faciat,rem cum fuis compo
nat,fuo patrueles beneficio fibiobftríngat,belloabftíneat,ill¿ncreuocetexercitumí
3* &quod pontificia: ditíoñiseft,pontificíauoluntate,fuafu,íuflu,preceqí,fuofangui>
nidimittat. Períiiafum epiftolaLodouícum,intercedcntelegato,Clementí moreirt
gcfsiíTeferuntíquiquumpcftilentiae ueíanía Italia exceíTerít, cumloanna, eXuolun>
täte Pontificis, rem tranfcgiíTe dicitur« ScríptorVngaricarum rerñacaeterís Anna
libusin hocaliquantulum diflentii'euídetur,quo,dca:terí,fedente Clemente,cum lo
anna S¿Lodouíco concordia tranfacTiam tradünt:ífteuero,Innocent¿j fexti pontífi*
catu,quí Clemcnti fubrogatus eft. Poftquam ín Vngariam Lodouícus reuerfus eft4
tribus fere annis prarfecti íui cum magíftro equítü in Italia manfere: nam concordia
per Guidon? legatum non ita cito'côfici potuit, Eo temporeillí cüm Lodouico Ta^
rentino afsidua bella geíTere,cum eius coprjs cóflixere fa'pius : atqj uíres hoftiú üfcp :
40 aded extenuarunt.ut ultra metarí nequírent.redegere illí fe ín oppída,ea'cp impofitis
pra:fidrjs tucbantur.Interca de pace ck concordia ííneíntefmifsíone agebatur. lega*
tus de labore fuo nihil remittit,officío impenfius ín cu m bit: cu m Andrea magíftro e*
quitum,cgteriscp prgfecb's,item cum Lodouico Taretíno ¿V loann a ita agít,ut e fen*
tcntía mandata cun<ftadífpofuerit. Rem haudparumadíuucrant fréquentes a Pon*
tifice nuncrj,¿Vpoftremo Bartholomaus pontificrj iuris confultífsimus,quiquíderti
omnes Lodouicum in pontificis uoluntatcmafsídud trahere no ceflabant* Rem de*
mum ita compofitam fuiíTe ferút, ut Lodouícus ius füum loannar concederet , Ultro
regnum 3 111 reíígnaret:eacj? regni r.itulo:Lodouícus,ítue marítus.fiue adulter habere*
tur, Tarentíni duntaxatprincipatusnomínefruerctur.Ioannáfola regina uocare*
jo tur. Pannoniciin hoc regís magnanimitatéadmírantur omnes : quíppe quíporttifi*
cííc tantum tríbuerít,uelutí par eraí,auAoritatí, utloannem Vefprinienferti epifeo* •
pum,cöplerifqj optimatibus,adClementéquámprúnúlegauerit,quí urbes & op*
5<58 ЫЫТ. 'BOtíFlKll X£X. Z/WÇAZ
pida,muninofle^&cafteIlacunÂarcfîgnarent,rcÎbmerentïoannf rtgnum.&per-.
petuum obfcruanrifsímifilij obfcquiu mmmo Pontifia, facrisqj patribus nomine
fuo polliccrenwr.Regulosprocerescpregni.quos in Viflegrado rctinuerat,magni*
fice donatos in Apuliam remifit,& pro arbitratu Pontifias cuiqj reddi propnfi do*
ininatum imperauit.Miris dcinde laudibus a Clemente & uníuerfo collegío Lodo*
uicus cue&us eft:quippequimagnanimitate,clementia & probitatefua perpctuam
ApoftoJíci fedis gratiam promeruerit:inimicos,cjuos prius armís dcuiccrat* fingula
ri officio côciliarit:& non minus deniq? bellí,quam pacis fe artifice oftcndérit. Ea*
dem inita: pacis anno,cOcleftis flamma poft folis оссаГит inter Zcphyrum atq? Au*
íírumlatifsimeexcrefcens, horribile'q? prarferensincendium, murmure tandem in* t0
genci per caelum ruit.Pollcro quocp anno,flamma no difsimilis, longu poll: felimi*
temextin&um trahens,eSeptcntrione in Auftrum repente defluxit. Alio ucro'.infi*
nirus locuftarum numerus in Aphrica Cypro'cjj apparuit,quar populatis herbarum
arborum'cp frondibus,inauditamannonac carterarum'cp rerum caritatem allegarut:
ncc folis quídemdcfecTrusdefuít.Iníequéti anno Carolusquartus, rex Boemia?i Au*
guftalcm finccontrouerlia coronamaflèquutuseft. Reuocatisigitur ex Apulia со*
pi] s, rex Vngar/a? prarfeclos ac milité quencpfortifsimumagnihccdonauit.Com*
po litis Italia: rebus , in ocium redaftus ingratíí.de occupatis regní regíonibus , & in
primis de ufurpata a Venetís ora marítíma,íollicíte cogitare ccepit.Urauate ferebat
in Jtalia?gentis populos inftaurare bellum,ne imperädi potius amore, quam recupe a#
randi fpe id indicerc uidereturcrem primo literis & nuncrjs,mox oratoribus repeten
dam initantifsime cenfuit. Nec tolerare quidem facilepoterat,nobilifsimû maris A*
driatici tractu.tor populi Romani colonrj s míignem, ab Atila primo' in ditioncm ai*
fertum,qui ante Venetorum urbem latilsime in orbe imperarat,ab illis eflc occupa*
tum,qui Vnnici belli fuere reliquiae. Resdiuliteris &legatís agitata, fa:pe per ora*
tores repetirá Dalmatiaditerarum tandem Sc oratorum opera ludifica ta omnis.Nec
minus quidêgrauiterilludpatiebatur, quod primo fîbiucrbadari ,deinde propria
imp udenterabnegarifentiebat;armisdirimendam litem elle ratus,nc quid inconful
tis proceribus ageret,Senatú indixít. Vbi adpatres de occupata Dalmatia, de focijs
in ieruitutem allertis.cx: de recuperando deniq? marítimo tractu retulit, haud pauca j«
confequutus de fufcípíendo in Venetos bello:magno omniü aíTenfu fit Senatus con
fu!tu,deindedcleclushabetur longe qua'mantea maior. Scriptores Vcnetorü An*
naln!m3uchbimetipliplaccant,faueant'ue,necdum fatis aliquidexploratum haben*
tes, dum comminifcendo gratifican ftudent,duas huiufcebelli caufas prodidere: ÔC
и tram potius airirmen t,adhuc ha*fîtant.alteram , quod Lodouico copias aduerfum
Ioannam trarjeere cupienti,naues Veneti abnegarütralteram, ob bellum ad ladram
geil и m ,unde ui&um Lodouicum abrjlfe referunt,adrjciun t.ad eum in Apulia agen*
tem .legatos fuiíTe millos, qu i ocio cum his,plcríque dcccm.amiorum inducías pepí*
iíTe tradidere.Quin 8¡C fub inítium Líguftici belli, quamuis índuciarú tempus non*
um cxierat,Lodouícum Venetos dam bello ín Dalmatia follicitare cocpilfe.-ÓY nifi +e
Caroliquartí interuentu febclloabftinuíflet,quiexpe(ftandum induciarum finem
efle uidebat,haud diu bellum fuiflet indicium : atq? huiufee timoris gratia, cum Ge*
nuen fibus pacem maturaílc ferunt. Jllud tarnen inficiari non licet, Venetos primo
tcmpore(ueluti&:ipfi ingenue fatétur)quum in fe bellum ab Vngaro moueriintel*
lexíirctjduos ad eum legatos miííflfe: quorum aíteri Marco Cornarío , Marino Grí*
mano altcrí nomen fuit.in Pannoniam profecb,quum nihil acquar conditionis pro*
ponerent,fedpertinaciterufurpatumius Dalmatian retiñere pergerent.re infecía re*
diere. Quidam eorum Annales referunt,legatos cum eo pacem conficere potuifle.íí
pro Dalmatico regno,equum album,annui ueftigalis loco.publico nomine,LodO'
tuico mittere pollicerétur.Ex quo facile íntellígi poteft,Lodouicum non utilitatem,
fed honorem: non tributum.fed ius regni ferine magni. Exa&o induciarum tempo* yo
rc.Lodouícus inito cum Leopoldo Auftriaeduce, &cumFranrifco Carrario foe*
. dere.cum uníuerfo exercitu húic Dalmatiam^lü'nc Iftriam S¿ Foroíub'anum agrum
muafíc
DECIDIS tí Ll<BEZ X. гб9
inuaiît. Cum quadragíntamilibushomínum, Pannonicí : Venetici uero Annales,
cum centum milibus.in hocbellum defcendííTeprodiderunt. innumerabilibus ítactt
copijs Adriatícum tradhim ínundauít.uno nanquetempore Iadram,Sícíum,SpoIa
trum,Tragurium,Enonam'qj obfedit.Moxim'taclam cum Auftrijs,Aquikiêfibus,
CarrariiSjPataumis'qj focietate,ín Taurífinumagrumdefcedit.qud ubi peruentum
eft,Collatiní comités, plerícp reguli nobiles'qjad Vngarumdefecere- Cunianum,
ubi Zacharias Contarenus prxcrat, cVSacilium ,paucorum díerum obfidione per
deditíonem accepit.DeindeTaurifiumjadmotís caftris obfefíum: quod adprimum
Pannonícibellírumorem^enetí rummadiljgentia,armis ¿VcommeatíbUs muniue
»• rant,pra:fidíum ímpofuerátuaIidifsimum:cui Marcum Iuftíníanum,loanne.m Del*
phíum, &PaulumLauretanum praefecere. Tunca rege una cum Carraríorum fo>>
cierate promulgatum eft edictum , ne quís populatum pabulatum'uein Patauínum
agrum excurfaret.aut uim aliquam ínferret:qui contra facerent, capitales forent: ra^
tam ac firmam Pannoni cum Patauino amicitiam eíTe,hincquifq? nouerít. Ab oblv
dionís initio Gradonicus Venetorum princeps uítadeceísit,Ioannesabfensin de*
mortui locum fubrogatur:qui ad ineundum príncipatü Tauríííoacceríítus,abob^
fidenteLodouico tutdabeundicopíamimpetrare nonpotuit:fedauerfaurbis par^
tcclam elapfus, Venetias peruenit.Comparatoomnimachínarum genere,& infini
¿lis acíebus,quú urbem oppugnare adoritur,admouet tefíudines, turres erígít , fea*
>• las adhibet:ac tam atroci pra'liomoeníaoppugnat, utmultiexnobilibuseodíefub
muro ccciderint:quendam regí propinquitate coniunftum , fub ípíis moenibus oo
cubui'iïe memorant.Sed urbe á Venetorum prarfidío bene defenfa , rex ad próxima
oppída cóuerfus,multa ui cepít:Afulum,Crifpíníacum , Gorgoníam , Forgoniam,
acpleracp alia Taurífini agrí caftella capta funt i deinde quum íntempeftíuos cona/
tus Írritos eíTereputaret, neloperam eluderet:quum fat copiarum, qua: obfidionem
contírtuarent, di magíftrum equitumThomamreliquiiTet,quem Nicolai Strigoni'
enfis archíepifcopi fratrem fuiífe dixímus , in Pannoniam ad hyberna concefsít.Ve-»
netipatraríorumac regís amicitiam foedus'q? perquam grauatepafsí.Patauinisfa^
km deferrí uetant,commercio ínterdícunt > Marinú Maurotenum prartorem índe^
jo i■ cuocant.E' Germania haud mediocrcm copiarum numerum multo fiipendío con*
duxerannqux quum Medoacum amncm imbribus afsíduis adau dum ofFendiíTenr,
in ripa dies aliquot fubfidere соаЛае funt:quod quum Vngari per exploratoires a ca
ftris cognouííícnt,cítato mox agmine,incautasGermanorum cohortes adoriun tur,
breuí'q? prarlio maxima ex parte ca?dunt»relíquos Fundunt,fugant'qj.Rex in Panno*
níamreuerfus, neper abfentíam bellum rcmíttere uideretur, extemplo Nicolaum
Chontum palatínumín Italiam cum imperio remiíít. Hicnequaíntermifsíone Ve*
netos refpirarepateretur,quo facilíiís Taurifium in Vngari poteífotem ueniret,Ca.»
itellum Francum acri obfidione circumuenit : quamplurimos oppidum dies oppu*
gnat, nihil tarnen oppugnando proficit : quandoquidèm cafiellum arte , natura ,
4o prarfidio munítífsimum naftus erat , quod nequáquam facile capí pöterat , ne cona*
tus fuoseluderet.haudiniuíTu regís: quum Thomam copiarum praefeÀuminobiî
dioneurbisreliquííTetjinVngariárediit. Hic uir bellica? dífciplinae compos, cum
Veneris Гжре profpere'qj conflíxit:in'prímis quum pro ciuitatrs porta,facía eruptio
ne,cum praefidiarijs ÔC oppídanís dimicatum eft:ubí multis cefisjcaptísqí.ín urbem
tandem hoftem reiecít.deínde cum Venetorum exercítu,quiad foluendam obfidío/
nem uenerar.quo quídem tempore,in confpeftu urbis collatís fignís dimicatum eftí
& fufi fugatí'qj Venett',quod reí exítus approbauit.Poft hgc ad Brentam fluuium,a'
cerríme cum Teuthonibus dimícatum:quí ad Venetorum ftípendia plane defceíide
rant.ín quo quídem praelio magna pars capta , quâ armis exutam , ex Itálica? militia;
5» more dimifit.cacfí ac fugati funt caeteri:Ô£ quum ultro citroq? fluméaltum équo tra*
narent,multidemerfi. PauIumGermanum,Ioannis filium,Chiaholisqjncpotcm,
qui fub Vngaro mílicabat,uir profeso ftrenuus , cum plcrifque Vngaris ibi demer

Гит fuíí-
fum fuifíe memorant.DeindeThomaj Bcneditfu* Henri finus.iufiu regio fubroga-
tus eft: qui inito imperio,re bellica expertifsimus.multa cum Venetis praclia prolpc
ré commilît.Sed exafto tempore, Thomas in Italiam remiflus.haud leuiore : quam
antea fortuna ufus , quarcuncp regis aufpicijs in Italia capta fuerant , perrínaciisímc
tu tatus eft,&Taurifinos arctiore quam antea obfîdione coercuít.Dum hace quae di
xímus.ab Vngarís agebantur:Veneti íntereaquinqj acuígíntí uiros creauere, qui-
bus curandabellí fumma tradíturrac Scnatus confulto admonentur,ne quid Refpu-
blicadctrimentí patiatur.Quinetiam extemplo legatos ín Pannoníam hí mitíendo*
dcccrnunt,qui cum Lodouico de paceagerent.mittuntur Andreas Contarenus,Mi
chaelPhalcrius, &Bonitcndiusfcriba. Verum hiinPannoníasprofefti.reinfeДа «•
domum rediere.Definentibus inducrjs,Serauallum hoftes occuparunt.ac multo ma
iusdetrimenmm in Dalmatia Venetis illatummamquum ob íngentem belli molcm
с Dalmatia copias reuocare cogcrentur,ne dum forís rem ímpen fiüs curarét,domú
grauifsímelaborarent>deftítuta prouincia,SpaIatrom,Sícum,Tragurium, & finita
ma pleracp oppídaad Vngarum defecere.Enona , cui Ioannes Iuftinianus cum prav
íídio pra:fuerat,quanquâ tanta fame,acreruro omnium inopia laboraíTet, ut uel ob'
feoeno miles cibo haudquaquam feabrb'neret:prefefti tarnen obftínatifsimí pruden
tia Si uirtute defenía eft.Dum Taurífíum grauius obfîdetur,interim Iadra,Elderbo
hi Teuthonís uirtute aftu'cp ( qui cum Pannoníca manu clam ingreflus,Venetorum
ргагге&шп &pre^díu urbe deturbauit)ad Lo'douici fidem potcftatem'qj redrjt:prg 1#
clan faq'norís aucT:or,lethalí uulncre confoíTus,diem urbe capta obrjt. Cañera que in
Dalmatia fuperfuere,certatím ad Vngarum defecerunt.Defperatís Jtaliarrebus, 8C
perclitantibus dudumTaurifínis.íterum in Pannoníam legatos mittere Véneto Se
namiplacuitiutquibufcuncßpoiTcntconditionibus.a Lodouicp pacem(utVeneti
referunt Annales) impetraren!. PetrusTríuifanus,IoannesGradonicus, &Bomy
tendíus feriba , legatí in Pannoníam contendere, apud magnanimum principem de
pace agentes: gquiscp conditíonibus earn poftulantes,haud difficulter impetrarunt,
Quando Lodouícus ncqjabinímicísíníuria.nccpab amicis beneficencia uincifaciV
lcpoterat,poftulatam pacem ultro со nccfsít , quam his codítioníbus in í tarn ferunt.
Vtquicquída PhanaticoiïnuDyrrhachiumufcp Veneti poíTedííTent, Lodouícus 50
rex haberet: Veneti Dalmatia cederent:reliquumueroterrarum,qiiod circa finum:
quod'q? cítrá eflet,dímidium Venetíé ditíonis eflet.Contra Lodouícus, quicquíd in
lftria,Tauriííno,cV Ceneteníí agro Venetis ademiíTet.his ultro reftítueret:ítem pol-
Jiceretur,fe neminem Dalmaticí nomiuís píraticam exercerepaflbrü,claufurú exter-
nis latrocinas portus infulas'qj:Sc" operam dcníq> daturú,ut omnia in Dalmatia Ve*
netis haud aliter tuta forent,quám antea miíTent, Econtrario Veneti , expofeente id
regeLodouico , receperunt , fe nullum in eos quarftíonem habituros,animaduerfu-
ros'ue, qui in Taurifíno bello regí fauerint,eius ue partes fe cíati ruerintrquín 8c per-
petuaimpunítate donarent, neue a Lodouico reftitu tí ultra relegarentur,ne ue Dal
matíae títulos pofthac amplíus ufurparent. His ígítur conditíonibus paxtranfacb. 4»
Sed hanc Venetiá Lodouíco prius uíolatamcomnrinifcúcur,quoddedu<ítis epro
uincíamagiftratibus, resindefuasafportarenegatumeftrquodan neitafuerit, ne
quáquam latís exploratumhabeo. Illuduero fat omnibus compertum eft, pacem a
Venetis argre fufceptam,ab his ín prímis fuífle uíolatam:quíppe qui côtemptis con-
dítíonibusjínomnes quíínTaurifino bello Pannonibus fauerc,crudeliter animad-
uertendum elfe cenfuere.Nanq? omnium oppidorum que Lodouíco ín eo bello de-
ditionem fecerant,praetores, magíftratus acnobíles,partim fecurepublicans bonis,
trucidarunt,partimlongíus relegaruntJn Cuneianos potífsimu'm feuítum eft, inul
tos minímaquaqj fuípicíone delatos perpetuo carcere confecerunt : in qua quídem
anímaduerííone, nullam prxftití facramenriratíonemhabuííreuiíirant.idnimíum j,
Lodouiçianimumexacerbauit.Infuperferuêt'ebeilo, Marinum ducem Venetum,
regalis amicitíaz íníímulat5,fulpendío mteremere:animadueríum quoq? in plerofep
parí fas-
VEVisiViS IL LtTB% X. > 371
parí faniitia Scnatorcs, qui ciufdê quocp criminis poftulati funt. Item in Taurifinos
admodum fçuitum,qui minima fufpicione corrcpti , partim capite , partim fortunis
8¿ exilio mulcbti funt. Qua crudelitate haud multo po'fi tempore faÂum efLquem*
admodum deinccps refcrctur,utiadLcopoldum AuftriçducemTaurilïni ulero de
ficcrciu.quos quumaliquandiu fub ditione fua protexiflèt, Francifco demum Car*
rario rciignauit.Compofitis cum Vcneto rebus , in Lituanos expeditionem rex de*-
inde fufecpit: quippc qui non modo finítimos Chriftianos, uerüm etiam Roxia? re*
gnum Lodouico fubíectum, àfsiduis excuriîohibus infeftabant. Ipfenô perleoatos
hoc bellum gererc uoluit:fed in Sarmatiam profectus »uniuerfam pröuinciam осей*
i» paujt,fpoliauítcp:ccp¿t tyrannum,cum'cp paulo pdft fida obfequia,¿V qüotannís pa*
cl:aftípcnd¿afolucrepoílíccntem,amplcdoñatumdimifit. Non multa pdft tempo*
re , Lituanus infidcljs á fide defecré:Roxíam;Lodoúici fh'pcndiariam hoib'íiter'ínüa*
fitdongc Iate'q? ígniac ferro graffatus/PoïtûlatisauxilrjSjrexpraîftdadfuit, eiecbs
Barbaris prouincíam pacauit: retierfüsin Vngariám,uixmenfesfexquíeuit,quum
rcdínrcgratü in Sarmatia bellum rumor afFcrtur. Quare mífsis legatis, Roxiam fibi
parcntem,tcrtidaLituanorum manibu»uindicare coactuseft,quamdiuperpraefe*
cros, legatos, S¿ magifiros equítum in obfequio ac fide retinuit.Neqj in admmiftra*
tione prouíncia: Poritíficibus pepcrcit:quippe qui ad gubernandos Roxanos, quos
Rutenos nunc appellant, Emericum Agrienfemepifcopum.itemGeorgiumZuda*
,0 rem cumfratríbus: deínde Emcricumßebechum, '&IoannemZapoleumcurrííth*
perío mííít,quoriim prudencia SC uirtute protíinck Roxie optime fub Lo don ici aü
fpicijs gubernata cit. Ter pontificum Romanorúm gratia in Italiam perlegatoS ex*
pedícioncm fufcepit:utlnnocentio, Gregorio SíVrbano pontífici exoratus, opcm
afferret. Nam quum anno Sálutís quinquagefimofecundofujpratrededes centum, цуг
decedente Clcmente,Ihnocentíils fumrrtum poncifteatü iniuifiet , nihil purgata antt*
itiribus Ecclefia , quorum ad'fuam queНсрЪапЪ'сат redire íuíTerat, duxít antiquius
quam eum in Italiam legatû mittere.qui urbes prouírtcias'q? Apoftolice ditioni fub*
icctas.deturbatis illinc tyrannis,ad Pöncificium feuocare poltet imperium.E' carte*
risantiftitibus folus Aegidius occurrcbac Hifpanus , nobili Carillorum génère nâ>
jo tus.qui fapientia,magnanimitäte ck4xpm'entiarerummultarûpraftans,adcapei*
fendu id negoerj quam maxime uidebàtur ídoneus. is accepta facrac reipublice fum*
ma,cum imperio in Italiam uenit.Acceptísquoqí auxiliaribus Lodouici copies, Fla*
miniam.Picenum, Vmbriám,¿x* díuí Petri ^atrurionïû, eiectis inde tyrannis( quan*
doquidem luce omnía,ínfíígá'teBaüáro,frmlf¿ tyranni quondam inuaferant)in Äpo
ítoiicam.dítíonem rcúOcauít,paucis admodum exceptis: qui quuimperatafeciilenc,
¿v' uicariatus officia ргагШнПспс, efus au&orítate comprobati funt. ex his Galeotus
Malatcfta,Guído Spoletcníís,& Varanadomus,<!um plerífcp alns fuere. In urbibüs
ccclcíiafticis lue arces crexit, quofacilíus eas in obfequio retineret.Cumprimis со*
p¿í s, in cardínalis Aegidij auxilíum, rex Nicolaum Ladislaifilium|in Italiam mißt»
+e Simon Mauricrj filíus pofthunc á Lodouico minus: qui quum haud ímpígre fe oef*
fiíl"et,ab со reuocatus.omncm regís gratíam amifit. Demum Vrbano pontífice, Pe*
trus Banus cum ualidífsímo equitatu,ad uíndicandam e Barnabonis 8¿ Galeatrj uí-
eccomitis manu Bononíam mííTus , optímam Aegidío in Italiam nuperrime' reuer*
fo,in со bello operam nauaüit.Nam qüum quinto legationis anno,Arduinum Bur*
gundionem abbatem Ciftercienfem íueCeflorem fortítus , prouíncia decefsifiet : Vi
cccomítcs continuo caput extulerünt, Bononiä ab Aureliane traditam acceperunt.
Aegidius in Italiam reuerfùs,Canemgrandem,Lodduicum Gonsagam, Nicolaunt
Heitenfem,6<:Francifcum Carrarium,adEccleßafticumfoedus aduerfus Vicecomi
tes contraxit:Bononia Vngarorumauxilrjs rectpta. In eo bello Barnabonem fupe
?e rari fors tulít.in quo quidemconflictumultifuortím capti:Lodouicusuícecomes,
Barnabonis с pellice filílis: Andreas Pepulu*,Bonórtia exacbs:Sínibaldus Ordela>
pbus .Paulus Mirandulanus , Guido Polismeus, Aaó,Co«gicníís , Guilielmus Ca*
ualcabos
57* SOKFIKII TEK. V^ÇA%
ualcabos Crcmoncnfîs, in captiuitatcm concidcrc : Barnabos autem mami faua'us,
pcrfupamclapfuseft. Ad AegidiumucrdCcfena: agentem,GaIIorum, Britannia*,
acCypvi regum oratorcs conuencre, paccm Vicccomitibus po feulant: ea'que coiv
uocatisbclnYociis confh'tutaeft. Petrus ígitur rebenegeftain Vngarúlcum copijs
fcrccepit.VcmmadLodouicumac Venetos reuocetur oratio: qui depoííti's anuís,
ad artes conuerfî , legatos tres adlmpcratorem Carolum in Germania mifcrcAitali^
quid inter eum&Lodouicum belli fercrent, quo recuperadç Dalmatian daretur ос*
caíío:Marcus Cornaríus, Joannes Gradouicus, & Laurentius Celfus , hi fuiífe tra^
duntur-CclfuSapud Carolum reli<flus:ca:ceriquum per Germaníam iter faccrent,a
quodam regulo ínterceptí, &conie<fti in carcerem fuere. Tergeftinorumdcínde -o
defectío inccrcefsit: qui Venetoruni figna exalto deiecbunon folum manibus difeer
píere,fcd maxímis etiam probrís lacerara folo affl ¿xere, Nunciata patribus defeclrío^
rte, Doitiínícus Michael cum terreftribus coprjs, cum naualibus Crefsíus Molinus
pnrítoadfuerc.Tergciliní Carnorumauxilrjsurbem compleuerant,fe aduerfus ho
lies (tretWe tuebanturccludcbatur omnis oppugnantiû Venetorum opera, nifi fup^
plemeneanoua ucmiient.Qppidani, quumhoftium uiresin diem conualefcereintel
ItiKiiTen t,ad d ucis Auftria* opem confuge*re:a quo , dummodd fidem 3í"aux¿'lium im
píorarent,\irbeni,agm,&ca;teradiuinahumanacptradídere.Dux,i^ipetratisaLo-'
dotneo mitiïijSiSC comparato magno exercitu, in têporcadueniepro Tergefti m со
nibuscum Véneto diu pugnatum:fed quum obfidionem foluerc nequiret, hincrex »«
uoondas copias eflècenfuit» QüareTergeítinosdn Venetorum íeruítutem pacb's
coditionibus, rcrid¿fle,íllarum Annales prodid.ere.Contra feriptor Vngaricorum,
Lodouici-copiarum pra:fectum¿cuí Paulo nomen erat,Ladislai filio,Aultralibus 8¿
Teigcíb'n¡sopcmattuliírc,longaurbemobfidionerecepiírc,mcmorat.Mox Vene^
lis cum Francifco Carrario bellum intercefsir. : qíiod quumíniuríainitum efleuidex
rctur, fînium eau fam commend funt. Exmultis Italia; locis, item ePannoniauene
»re legan',- qui Carrarios tn Lodouici regis tutela éíTe dicebant, ас lites ínterutrofque
com poneré nitebantur.Duorummenuumfaftaeinducia?,quincp uiriutrinq? decree
ti.qui fines pro communi arbitratu terminaren t.Sed quum ab his nihil díffiniri citra
litem poííet, Venetifubornatosquofdamá Carrarrjsinurbem fuam mulos querer je
ban rur , qui с fenatorio multos ordine ex compofito trucidarenc . index in medium
produ ctus,infidias aperuit: Senatusçonfulto in eos quarfitum , ¿Vpro lege animad»
ueríum eit.Deprchenfiquoqj eSenatoribuspreriq? : qui quum per fidos internum
cíos.Carrarío tyranno,quarcunqj inSenatuagerentur.clám fîgnificaiîcnt,fenatorio
ord inc ca^erís^honoribusabdícatífunt.Quanquámultaíultrdcitrocplegationes
ad со mponendam cotrou^rfiam uenilient: nihil tamen obtineri potuit, quin ad Mar
tig arbitraim res omnis redigeretunquod quum Veneti profpexííTenr, omnes inge*
nn ncruos.acreipublicaEuiresinPatauinum bellum intendêre. Rayneriü Vaícum,
militarís difciplinar magíftrum optimum , Véneto fenatui exHetruria acceríípla^
cuir, ut huncin Patauina expedition* Imperatoremdelígerent. Hicinito imperio, 4«
cum tngentí exercítu Patauinum ágrumingreíTus,grauíter infeftat,populatur'q?.Pa^
tauinusryrannus Veneris fe fineexternaoperefiiterenonpoíTeratus,aLodouíco
Pannonía; rege auxilia pc*ít,quocum in Taruiíino bello focíetatem íniuerat: quam
quñ fumma fide feruafl~ec,concilíati olim regis opem nequáquam impetrare diffide
bar. Quum íngens Pannonum exercitus ín Taruíímum agrum defcendííTet , omnia
cirdc,rapinís cVincendiouáftareadorítur.Adreprimendum Pannonum conatum,
Ту den s lultinianus ad Naxum fluuium oceurrit. Tumultuaría ad Humen pugna di'
micatfr. ubi Vénetos Vngarusufcp adeoprotriuít,utpaucie media cede euaferint.
Ca?fa maxima parte,ut eorum teftatur híftpria, paucifsimí capti funt; in quíbus Тух
deus ipfe,acGerardus Canunenfíjs fuííTcdicútur. Vngarus,negataulterius puonan J»
di potcftace,ín Carnorum finrs reuerfus, pcrBellunenfes cVFeltrínos fació ítínere,
ad Bafianum, Vícentíní agri óppidum , cum quadrato agmíneperuenic Bellunum
acFeU

i
DEC UT> IS 11, LIS ER X. 373
ас Feitrum, Albcrti ducis erant,quemLodouicusinbellífocietatem,uelutí,ante,pla
neconrraxeratmonnulli a Carrarrjshiec Albertum.utin Venetos arma capcret,rc^
cepille memorät.Paulo poft,ín Stagnís a Véneto parum profpere pugnatum. nam
quil locus quida opportunifsímus muniretur,ex improuifo Carrarius adortus, pri*
mo hoftes turbat.moxfundit ac fugatrin quo praelio e patricrjs multi cum magna ia
gittariorum manu cecidere , in naues confuge're reliqui. At parum féliciter a S tepha
no Tranflyluano cum Venetis ibidem dimicatum:quippequi,utlocum, quern inter
utraqj caftra hoftis erigere pergebat,inhiberet,aut ui dírueret, inito prdio.tanto ab
hofte ímpetu proflígatus eile dicítur.utmultis cgfis,ipfe cum plerífque nobilibus in
w lioftium poteftatem uenerit.captí quocp ex Itálico nomineJBonifacius & Antonius,
Luprj. Lodouicus.acceptafuorum carde, ac Tranfíyluanicaptiuítate, nebellumm
íiium 8C amíci periculum aleret,fubínde refcrípfit,depace iam ageret. Pax ea condiV
tionea Venetis cum Francifco Carrario tranfa fta,ut eíus opera Lodouicum regem
recóciliatum haberent,& auxiliares Vngarorum copias Carraríus dimitteret.Hinc
ociumtríumannorumtantum extortum : quoddeindeá Leopoldo Auftríae duce
interceptum eft.ís enim cum quatuor milibus homínum, in Tauriíínum agrum effu
fus,pafsim omnia diripitacuaftat:infultarVenetis,& late populatur. At illiimpetra
ttsabHeftcnfibusauxílrjs, Sí coafta tumultuaría manu, lacobo Caballo duce, ad
Vingum caftra ponunt: ubi fafta pugnandi poteftate, nonnullís caeíís , Leopoldum
» fiiderüt,fugarunt'q?.Mox ad Viftorías Pylas ire pergunt.obfident deindcFeltrum,
fuccendút íuburbana,& uníuerfum agrum fcede populan tur:deínccps audito Leo*-
poldi fuecurrentís aduentu,in Taurifinum fe agru recepere. Leopoldus Bellunum
progrem^s, Venetorum digrefíu, praereptam fibi dímicandí copiamgrauatètulitç
uerum Lodouicí regís interuentu, cum Leopoldo duum annorum inducías tranfa*-
Лаг funt. Interea quum Lodouicum Venetorum ingenia minime laterent,cum Ge*
nuenfîbus,antiftite Aquileienfi, 8¿ Carrares, Venetorum gratia foedus percufsít.
Contra Venetí , clandeftínum ín fe bellum parari iam rati , ne cum tot hoftibus uno
tempore certare cogantur, Leopoldi gratiam ineunt : quacunq? poflunt côditione,
cum eo pacem tranfigunt,per Leonardum Dandalum, & Petrum Cornarium : loca
30 qua?cunqueademerant,ultroreftítuunt,Nec multo pdft cum Genuenfibus bellum
quarto renouatum eft:quod dum geritur,Carrarius princeps , & Aquileíenfís antv
ftes,cum Lodouico,ex compofîto Venetis bellum índícunt. Quum tot illi potenta*
tus ad euertendumfuum Imperium coortos eíTe confpicarentur, Barnabouemui'
cecomitem, &Petrínum Cypri regem, fíbifocíos accipíunt. MoxhíncParauiní,
hinc Carnorum exercúus,ín Tauriunú agrum effufi, omnia populantur ÓY uaftant.
Gcrardus Caminenfis , a Venetis,Meta oppido Richardo fratrí adempto , defcíuít.
Genuenfes,obadempta fibiquaedam in Liguria oppida, Phamauguftam Cypri ur^
bem occupant. Viftor Pifanus , cum duodeuiginti triremib us Catarum Lodouici
regis oppidum expugnat,dirípít'qj. MoxLígufticaclafsis,Adríaticum finum ihuc
4.0 ¿ta , cunfta maritima? orae loca Venetis infería reddere ftudet:contra Pifanus Vene
ta: prafeftus, omnia tuerú In continent! interea Carrarius 8C Aquileíenfís antíftes
cum Vngaris, Meftram oppidum obfidionecircumueniunt: fed Francífci Delphtj
opera, & codi grauitate idferuatum.Deinde quú Pifanus claflem Sícum , quod nuc
Sibinícum appellant,conuertiflet,faДо máximo ímpetu , &Tadmotís repente fcalís,
incautu oppidum ínuaíít, multos'cp intra mœnia ex oppidanísíncerfecit:fed quum
arcem id munítífsimam haberet.a Pannoníco prarfidio reieftus, Traguríum nauíga
uit,ubiGenuenfem claflem efle noueratn'ndefruftratoconatu , adfollicítandam la*
dram properauit.Mííít ad explorandos Arbenfium ánimos triremes decern, qui Ca
tarenfium Sicíenfiumq? cafu confternati.ultroTefe Venemdedidere.DemumTra*
50 gurina & Iadrenfi obfidíone fruftratus,uaefanientebruma,ín Iftriam ferecepiUnfç'
quenti anno ad Polam a' Genuenfibus míferc proflígame, triremes quíndecím cum
clafsíarijs amifit:paucífsimi in líttus effuíieuafere^apta homínum duo mílía: carte«

I partim
374 ^N7: HOUflNll ,%B%. VNÇ A%.
partim C2cfi, partim uulnerati.pridíe nonas Manias caclades accepta, qua maritíim '
belli robur pene amißiimeit. Ligurcs^daucftisanimis, &ampbficataclaíTe,(ekde^
cím'longís ladra nauibus eduebs , Humagüm , Gradum & Crapobs uno tempore
oceuparunt: onerariam unam fcquuti, in confpcc~iu ciuitatís direptam combuiiere*
Moxud paruam Clodiam feftinarunt:quam quídem ürbis partem primo ímpetu ca
ptam, incendio abfumpfcrc: erumpeiucs ex urbe pra?fidiaríos milites ultra pontem
reíccci c.mgentí denique leticia elatí, erepta Venetorum ad Pöbln íígna medio mari
trahentcs,ac ladram ouanies redicrc. Venetí tot cladibus affecfti.penli tatís urbís uiri
bus,quum undeLigunbus reíífterent non habercnr,S¿ plcrxqj ñaues ad bellum in*
ftru efteab cíl'en t,in íummüm difcrímen rcrum omnium Lodouíci regís opera addii' ,0
¿ti,dc patria defenfanda cogitare coacti funt. Ad prarfidíum portüs quíndecíin tríre
míum clafsísínftructa,praLfectusTydcusIufl:iníanus Scnatusconfulto creatur.Ad
bancetenim cabmitatem ¿V miferiam, Venetorum audaciam rex Lodouícus pla
ne redegerat , ut qui oceupandis alicnis rebus ánimos Temper íntenderint , nunc pro
fuis, & m pnmís pro patria dimicare cogantur . Clodia deinde á Gcnuenfibus mari»
tena uero a'Carrarrjs ¿V Pannonib. capta. Occupataurbe,Vcnetíscp deíe<ítís,Lo'
douici regís ¿VLiguris in edito loco figna repente prxfixa:ex oppídanis & Venetís
í'ex hominum milia C2cfa:mulicres,Víctorís iuflu,ín edem fe recepere,ac poftero die
domu quxcp fuam repetere íuffa eft.Pro recuperada Clodia', omniarte Vencti ob-
iu'tuntur:intcreaCarolus,Lodouici,ut quídam credidere,filíus,uelutalíitradídere, ti
ex со Carolo natus, qui Manfrcdum Apuliae regemfupcTauit(quibushaud facile'
aflentíor) cum decern Pannoiium mílíbus ad Tauriííum confedit. Sub éíus adueiv
tum Francifcus Carrarius , ítem Genuenfium Aquilcíenfium'q? legati congratula-»
tum,& ad decernendum de pace bclio'ue,qu£ccuncp ad Lodouici regís &¿ focíorum
facerentdígnítatein.conuenere.poílridicNícolaus Maurocenus , loannes Grados
jiícus, Se" /hacharías Contarenus legati aduenere , quiiniquifsímis etíam conditioni.-
b'usconficíendxpacispoteftatem habebant. De pace quum dies aliquot incaiïïim
dífeeptatum foret, quum nihil Venetis prêter uitâdimittcrepbceret,illi re infecb,
fie" dolore in íram conueríí,abiere.Carolus,quum menfes duos in Taurifino agro fta
tíua habuiflet.uídiíTetcjj fe fiando nihil profe&urú,foluta demum obfidíonc,ín Paiv ja
noniam cum exercítu fe recepit. Verum portuaria belia,refpirante Venetorum for.
tuna, Ligures demu apud Clodiam ínfelicíter pugnarun t: e quibus tría mília,ex Pa*
tauínís ducentos.ex Illyríco ¿V Gr jecía ceteros, in Venetorum potefiatem uenifle fe
runt. Nec decide're quidem haccladeLiguribus anímí : quippe qui ínftaurata claíle
multo quam antea uehementíus Venecos ímpetunt.Tcrgeftíni,Lodouíci regís ar--
te, opera'cp Líguftíca,ítertí á Véneta fide deficíunt. DonatumThronumjpractorem
urbis.cum uniuerfa familia inuincubconrçdunt: geminas ínurbearces,deturbato
utrinquepraííídío,recipiunt.Par¿quoc|j fucceífü Polacapitur,deínde Arba» Tauri
fíumucro' acérrima Patauiniprincípisobfidione uexatur. Serauallurrt Leopoldo
ducí Auftriaî a Véneto concedían*. Quinctíam ut tyrannum ín fuum auxílíum tra>- 4*
hercnt,cidemTaurifiurn,neá Francífco Pataüíno caperctur, Vertetí Senatus confuí
to datumrquod anno poll: tertio ¿V quadragefimo,quam Scabnis ademerät,facftum
eíTc perhibent. Carrarius princeps.quanquam fub Leopoldiadueníum Tauriíío ab
feeflerat, haudquaquam tarnen deftitit illius ürbis ágrü inféftare , capere pleracp lo
cate pabrndicere,fe Lodouici regís jufluadhucíbi arma gerere,Leopoldus,quuin
rtouaaffinítate Vngaria: rcgíadiuncmseflet,ínmediaürbe, regalía fuis prscbta íi
gnaftatuííTedícitur.Lodouicus.neaffinis fui rebus parurri probe confulereuidere-
,tur,temperamcto quodamufus,ne belli fociosprodidificputaretur,Lcopold5 exo
rauic,uta-quo Carrarrjpertínacíam animo toleraret.Qüum grauifsímírdíu bellúñv
teriifos terramari'cfj geremur , míííb Torcelbnó antiftíte,Hamon dux Allobrogú
interccfsit: cuius quídem interuéru,anno fexto.ac menfe quarto* ex quo ultimo cum
Gcnuenfibus pugnatum cft,his conditíóníbüs pax Venetis cum Geiiuenfibus* Lo.
douico
domco rege» Pataumo príncipe, ас Aquíleienfi antiftíte tranfaclacft. In primís*Ut
captiuí u trinque reftítuerctunPatauinus Caput aggeris , & Morcntíanum Véneto
rcddcret, demolíreturin aquís cVad flumiuaiam erecta praefidia: Veneticôtra, hiu'C
Curaniam turnm planerelínquerent: controuerfia finium ínter Patauínum & Ve-
nctum, Albertí Heftcnfis arbitrio diffiniretur; Venetus.Tenedo prgfidium abduce-
ret.'dux Allobrogum,infulam fuis armis biennio cuftodiret,Florentini pro ducentis
milibus ínter utrofque fponfores interceflere, quo'd Véneto ÔC Líguri circa Ta-
naim ncgocíári non beeret, ne quod to ties accidcrat,ueter¿ aemulationerurfus ad ar>
maredigcrenrur.]nfuperdecimoquoq?anno,repternaurcoruninummumrniliaLo
10 douico regí Vénetus folueret: contraille Dalmaticam oram Venetís negociatod-
bus,apiratis tutamredderetmç'uefalem Dalmata,Illyricus'uec5ficeret.Eo die,quo
pax promulgara eft.editum aíunt infantem, cui quaterna brachia, quaterna quoquç
crura erant. Hoc admodum bello Venetorum faftum attentiatum fuifle perhibent,
quod quidem Lodouici regis arte ac ui factum eiTe nemo dubitat: qui ut occupatam
c' Venetorum faucibus Dalmatiam alTereret, & fuas & focíorum uíres expervci uo-
luit.nea magnis coeptis magnanimus princeps , cui parem olím nunquam Tortita eft
Vngaría.turpíter deíínereuideretur. Sed ad alia quocp bella, fuo ductu aufpicrjs'cp
geftaredeundum eft. Quam inBoffenam, quorundamnobiliumfac'tione rebellant
rem,quac Vngariciimperrj ftipédiaríafuerat.expedítionem fufcepit,per magiftrum
10 equitum ¿V legatos parum profperegefsiife fertur.Nicolans enim comes palatinus,
& Nicolaus Strigonieníís metropoltta,cum magna procerum manü in prouinciam
proficifcuntur,2rebernichum obfident, utaiunt: quod cum oppugnarecoepiiTent,
ne fine magna quidem homínü rerum'q? iacbira obfidionê foluere íunt adacïi.Quin
& aliud ínterccfsít íncommodum.dum eflet in caftrís , cV metropolita? í abernaculo,
reg ilia figílla clam fubtractarfurtí au clores , Belialís filrj arguuntur . harçin Biftricí*
paucis po lt anuís apudargentarium commínutafabrum compertafunt.SígílJorum
ía chira a1 Lodouico minimi fac"b,quando regio repente iuflu alia inftaura ta: quibus
omnia diplomata , príuílegía'cp íuperíora oblïgnari ¿V confirman iufsit. Deinde щ
Bulgariam ditíoní Pannonícac fubíeclam,rclu ctan te Stratímiro eorú principe,exer-
30 citum rex eduxít, ubi bellum e íentencia geftum eft: liquidem Bodonium eorum ur-
bem primo ímpetu obleflam,perbreui obfidíone occupauit;Stratímírum c£pit,qui
feuulgo lmperatoremappelIariiuiTerat:deindeuix triummenfium ípacio, uníuer-
fam Bulgariáin fuam poteftatem redegit.Stratimirus in Vngaríam duclus,ad Gem
lcchíum.Zagrabíenfis epifeopi caftellum , alíquandiu adhibitis cuftodíbu s , relega-
tus eft.Deíndequum ín manus Lodouici íuraflet/eperpetuam fidem çV obfequium
regí Pannonia: pra:ftírurum,magnífice donatus.rcddito regno dímifius eft:quí re'
ceptaBulgaría,quoad uíxít,paftas condítionesimperata'cp íeruauíf. Jnfuper aduer': .
fusImperatoremCarolum eft bellum ¿nitum, caufae non extant : legati,de quibus
dixímus, Venetorum,huíufcebclli fufpicione non сащеге.СоаЛо exercítu,ad M 0'
40 rauia: fines proccfsít,literíscVchirographo Imperatori bellum indixít:Trínc¿níuni
intrauít,círcúlocata funt caftra.Dum alias íbi copias operítur, dux Zídnícéíís cum
plerifqueproceribus, Caroli nomine aduenerc, aliquot dies de pacedifcepratú eft;
qua: quum tam cítoí confici non poiTet,induçïç factg funt. Nicojaus uero1 palatinus,
& Stephanus Bebechus iudex regius,ad Carolum mittuntur,ut de pace agercc: qui
quum Imperatorem ad Brodam cum exercitu offendííTent.cV de pace difeeptaífent,
re demií infecía rediere. Lodouícus induciarú gratia folutís caftrís , ín Pannoníanr
regreditur: exacto induciarutn temporé,Ladislaum Apulia: ducem , S¿ Petrum Ba
rnim,cum cxpedítíísímo equítatu ín Morauiamifít : qui proyincíam ingrefsi, uico»
S¿ caftella quaedam improbe muníta populantur &íncendunt, abigunt pécora, 8C
5e multos captíu os abducunt:mox í ncen fis & uaftatis agrís , onufti prseda abeunt, res
ira ex improu ifo gefta ¡ ut inhiben nequíuerít. Succeísic his Cafimirí Polonia; regís
obítus,quem Lodouici a^mculumfuiucdiximus, Hkcum Lodouico ltberís orb»
• * I г tus,rç<
tus,rconum Poloniç IcgaíTét , quando neminem habebatqui fanguínepropíuseurti
arrinßerct:rex haudquaquairtcunc^andum mus, habitoirtgcncidclecîu, in Sarma
tíarn proficifcitür.Vein'cGraCcouiam, íbi'qj frequentifsímum omnium regulorum,
antiititum &nobiIiumconuentum habet: teftamentí tabulasapeririiubet,aclcgi.
in quibus quum fe ha-redem unicum ex legato legiilet,perhumane praefatus, princí*
pes, populorumcp legatos exorauít, utíeCafimiri nepotem.regem ulero declara*
rent. Quareab omnibus uno ore, dominus Ъс rex Poloníaefalutatus ÔY coronatus
eft.Paeato regno, diípofitiscp prxfevftis, in Pannoniam reuerfus,extempld de Laici
Tranfalpinafum partium Vamodc(utaiunt)dcfeftionecommonefacT:us eft.quod
a^re\quuin utranque Valachíam fuac ditionis cíTenoíTet ¿ tuliíTeferút: íd'qj fufcepta <•
mox expeditione declarauit.Nam coaeb's celerrime duobus exercítibus,ínTranfal*
pinam Valachíam proiícifcítunáduabuspartib.prouínciamadoritur.átcrgonam*
que,&: quá Tranílvluaniam attíugtt , Nicolaum Vaíuodam Tranflyluanum , S¿ Si*
moncm Mauricrj nlíum, cum ingentínobilium manu írruere iubctapfeá Bulgaria,
quam Myfiam olim appellabant.á fronte in hoftem impetum facit. Laicus Lodouici
cxercittim traí}ccrccóncendentcm,Danubrjripa prohibere conatur.inftat átergo
Nícolaus: &cum omníbuseoprjs Valachíam ingreíTus, ad Ilumfam fluuium caftra
mouít. Ad ¿nhibendum trau 11tum caftdla quardam prarfídío muníta comperit : de*
turbatís illico prcíídris,caílelia capit:¿V tranfmiffb cófeftím exercitu,cum Laící equi
tatu,cuí Dragmerus Valachus prxerat,manumconferít: durante aliquantifper pu* »•
gna,hoftisprotentur,miiduur'tp.NicolausuicT:oriapotJtus,adauc^isanimís,ínpro
uinciam pénétrât interioren-! : ubi quum ínterfyluas acmontiumanfrac"tusíé cum
uníucrfislegíonibusínfinuatíct,irruentibus eiugi's montiumhoftibus,íta tclisacla*
pidibus cô reclus cft.ut ipfe cum plerifq; nobilibus,dato tergo,& praclufa fuga,mi*
ícrrimeoccubuerit:ca?terí partim cafi,partím reliclís ¿mpedmiétis ab holte dimifsí.,
Cum Nicolao Petrum Prouaiuodam,Sc Petrum Rofsium , Kikeulla oppídí prarfe*
cbim,ítem Ladislaum ¿VPetrum Siculos,cum magno nobilium numero oppctrj (Te
memorant.Nícolai corpus Valachorum manibus ereptum, Strigoniú milites reçu*
1ère, cV in xde diua: Virginís condidere . At cladis huiufee iacturam Nicolaus Gara
plane refaríít : qui mira uirtu te,ac fingulari militarís anís difeiplína , regis exercitum j«.
in ftrucítís nauigrjs, cBulgaríaín Valachíam , initio ÓY aduerfantc Laico ita tranfmi*
figurín Danubrj ripaholtem fuderít,caciderítmultos, &Г próxima fubinde oppida
ccpcnt.TuncLodouicum regem, ut Valachís tutiusimperaret, Scucrínum oppi*
dum,á Seucro olim Imperatore a%dificatum,ac uetuftate collapfum inftaurauit.Itcm
adHícrafíum amnem caftellum erexít,quodTerchum nominant, ¿Vutrique prarfi*
díum impofuít:pacata demum prouinda, in Pannoniam abrjt. Mos ci fuít,in rebel*
les &infenfos,fuípe¿tos'ue,quotannismouerebclIa:núllamrefpirandicopiam^iul
lamocrj poteftatemhoftifacerc.abfterrereaudaciaj&perpetuodefatigarcbelloiob
ftínatis ac pcrfidis,uarrjs'cp animis multo pertínacius inftarc:neq$ ab hofte tundiera,
л eq? ab amíco beneficio fuperari,íupplicibusfefeofFerreexorabilem.Laudis prcter 4»
ea cupidifsímú.&ímmortalitatíquám maxime ftudcntemfcrunt.Retianos,& Mol*
dauos,qui Daciam inferiorem habitant,¿V in Valachía montana permanct ,afsiduo
bello arreciíTe,ÓY pracipue Retianos,quifupcríorem Myfiam íncolunt,quum perfik
dix urroícp plus quam Barbárica; efle intelligeret.Quare Domínicum, OftfFn gna*
tum,prouíncía? Myfiarcum Semero prafecit. poft hos NicolausGara furFe&us eft,
quumhuncanimícorporiscpuínbusLodouicuspra?pollereintelIigeret,h¿Myfo8
ac Daces in Pannonici regís fidefummo ftudío retinuere- Item nil fibi prudentia ,li*
bcralirate , propagationeregni,ac gloría fuit antiquíus. omnia líterarum ftudia aut*
dífsíménouit,ac in prímis Aftronomíamiqua inconfulta,nihíl fibi píacuitaufpícarü
Ius íntegerrímedíxít,amplificauitcupidif8imeregnum : índíuinumculmm,&ftu* Î*
diofos omnesperquam majmificus ¿V grams temper eft habítus.Neplebs acruftíca?
multitudograuioribus quampareft tríbutis&portonjs áquscftorib. Se prefeclis
enerare*
DECIDIS //. ИЪВЖ X, 37?
oneramur,ne'ue miquis iudicr)* grauaretur, afficeretur'ue rapims,difsimülatö Гагрё
habituJucluticallidirsimus«xpIoracor,uicos&oppidaIußrauir,perrcrutaturus mö
res publicanorum & prarfcctorum ,& eoröiniuriasexplebis querimônr)srccogni>
turus;quod idcirco a clcmentifsimo principe factitatum aiunt,ut no minus optima'
tum quam plebis curam gcfsíffeuideretur.Q^inetiamf^pífsímeTubornatus.demd
ribus regies pcrcuiicubacur,& e fimplicium refponfis fefcipfe quandoep cailigau it.
Quam pius, ас Deo grams merit, ex his quae lubr)cíentur,íntclligi potcft.Inpriim*
uc Hcbraíí á dura; ccruicis pertinacia deficerertt,rcfíperentq$ tandem, fe hos pro V¡\
garis habiturum, perpetua donaturum immunitate pollicebatur : demum quu ncqj
10 i"uis,ncqucfanftorumpatrumconcionibus,adorthodoxam fidemrcuocarepotuifc
fet,publico omnes edicto Vngaría exegit.res ac fortunas impune exportaíTe permí>
ßtjhi ucrd exaetí , Auftriam 8¿ ßoemiam inundarunt» Quum cremitarum ordo di>
ui Pauli pnneipis in Vngaríam ucniflct,corpusc|j cius Venetrjs auectum,in Laurert
ti) ardem , qua; adtertium lapidem Budar próxima montípromínet, translate efíetí
Caroíus pater primus eremítarum collegia introduxit, quiLaurctrj^ fanctac Crucisj
Spiritus lamín , ÔC diuiLadíslai facras ardes üfurparunt:Lodouícus autem , in Nos>
threccenobium bis cxccllentifsimum dicauit: cVinLeüeldo aliud Carthufienfibuä
exo;dilkauit,magnifkc'q? donauit .Duas ítem ardiculas fegío fumptu côftructas ma
, gne Matri erexit,acíngentídonatíuoexcoluit: in Aquilgrano alteram, alteram in
го Cellis. Excmplo quoqucfuo multos exantiftitibus, öptimatibus &nobilibus,ad
hax diurna; píetatís officia inuitauit: qui ne á fui regis magnificentía degeneraren^
perfcfuos'cp templa donacp dícarunt. QiiarC prarter omnium opinionem, religio irt
Vngana nimisamphhcata,&ufqucadedpropagata, ut plus tertiaregni parte in di*
uinumufumpofsiderct.Cumanos,Tartancaferitateacfítibusínfecftos,adueram fî>
dem ímpcnfiísimc reuocare ftuduít: & fpem fuam nequáquam fruftratus.reüocatos
immifsis cd facris dcclamatoribus,rch'gionïs magiftris j quantú in fe fuit, diligentia
fime confirmauit.Adreiftamquocp fidem PatarinosinBoíTenaconuertítrquíúarrjs
erroríbus impliciti,in deperdicam impíetatem inciderant . qua quídem in re Peregrí
niBoiïencnfis ep¿fcopí,uíriprofecT:oTan<ítifsímí,operaufu5eft. QuínetiaminScla*
30 uonía,ó¿ in ea quidemregione quam Lipnam nunc appellan^quum mukös depra>
uatís opinionibus eífe íntdlexíflfet , quíb us íacerdotes ex diui quondam Hieronymi
inftitutionefacraminirtrabant^adueramfapientiamreduxitíuerum hí.nuncinprí>
ftinum errorem recidiiledicuntur.Eíus etiam tempore Bogdan Valachorum prirb
ccps,quidcftitutaTartarorumuidrtitateMoldaüía, quae interior Valachíacít, ad
Marmarufiamhabitabat,coaclís Valachis mpatriamregionem.Lodouíco regí fu*
biechm remigrauit.ídqj ínconfulto rcgefecítiqüodísaígretülit* fed quum illorurrt
fcecunditatc prouínciam índíes compterí coépiífe audiuifTet , earn раЛа cortditíoné
ultrdconcefsit.ut Moldauía; Vaiuoda (uti aúint) grata obfequía , & ñata qüotan>
ais ftipendiaPannohico regi perfoluerer.Imperantequoqj Lodouíco, farüapeftís,
40 ¿V locufhtrum murum'cp incommoda,item calamite fi tCírarmotüs Vngaríam inceù
fere.Prarterea quum ín omnes effet líberalifsimus.qüí fegalís aula: feruitrjs obnoxtj
ex more fuerant,eos ín nobilíum ordínem perhumalie aiTcruít,ac eos feruítutís one>
re líberauit. Vxores ei fuere duae.aítera Caroli гШа^ш deínde ad ímpertj Romani fa
ftigíum cuectus eft: huic Margarita; nomen fuit, qua? intempeftiua ifióf tefubrepta*
finclíbensuita decefsít.Elifabethaaltcra,StephartiBoíroneníísBaní(ütaíünt)filía*
ex qua gnata; tres genít#,Cathafína,Maria,&: Adíuga.* Cathafï'nâ, puericia non ex^
cefsit.Maria átenerisungüicülís Sígífmundo Brandcburgcníi, Casarca ftírpecdi>
to defponfata, Augultali poteftate & corona potíta cft.Adíüga,defuncT:o patre re*
gnum Polonia; fortita, optímatum cortf¿nfu Iagülxprincípi Lítuaníx coniiigata,-
jo quinondum orthodoxa fide initiatus erat: matrímortrj föederc, ex compacto ín re
gnum fimul Chríílianam profefsionem admifit,atcp Ladíslaum appcllafi iufsít, qüí
Uno cpdcm'cp tempore fortunamnomcn'cß mutauit» Lodöuicum referunt pace döV
1 i mi/oris
mi.foris bcllumfempcr optafie:quandö altcrum firtcaltcro facile comparad non po
tcíÍdomíiuit¡'cíam,píetatcm &rel¿gíoncm:peregreTortítudinem^cucrítaccm,ünú
mío; maonitiidiiicm,utrobíqjprudennamcoluíilé.Priuilcgiapopiilorum,immuni
tates'cp íeruafie,lacrarum a'dium iura tefifíe nunquarmprouincias, quas in Chrifti fi
dem aíTcruít, omnilibcralitatis officio fibi conciliafle: in omnes dcmum,ud maxime
in caîamirôibsac mifcrabilcs, fuiffe pientifsimumЛ yranni notamdiligentiusmor'
tcpravauir.quarcnon modo tyrannusnunquamuifus eft: fed ргге nimia comitate
ас dementia, ne rex quidem: publicus pater m'gílantifsimus,rcgní cuftos.cV propia
gnatorínuícluseffcdicebatur.Qimmápuerítiauenationcsfrcquentsuerítja'tatem
grandíorem miíitiae aiîumpferit, ad extremumna<ftus ocium, ágercndarumrcrum »•
moleftiis ad diuinam contemplatíoncm fereuocauít. Quantum in fe fuit , publias
tunc ncoociís fe fubtrahcre,fan¿torum Patrum confuetudincuti,perpctuefalutiim
peni: us incûbcre, utriqj fimul uítx officia perfoluere.neq? interim hoftíum ínfidias
regnu« tutclam animo eijccre:quodutfaceret,marití órbitas liberorú hot tabatur.
Vt regno confulcrec,Sigifmundum adoptafledicitunquem & Auguftalí gencre.SC
excellencírsima indole eíleintelligebat.íafturamliberorumrefarcirehoc modo pía-»
cuítrnCc ab requidem.quando princeps illeprudentífsímue Pannonícícfaluiineq?
eommodius ñecn honoríficentius confulere potuit. Et fîcutexitus rerum approba*
uit.quis eius uin fapíentíam nonadmiretur , qui longe ante mortem futura pro fpe^
xic,fuorum'cp falutí multo ante quam res ipfapoftularet,ut in tempore confiliapro' i«
uiüconferrer, rite confuluítí Annum demum rex natus fextum Sc quinquagcfiV
mun^ualetudineparum pro fpera laborare occœpitmcc aliter quidem ас ob tigerat,
id futurû profpícípoterat,quando bellíci labores,quotidíana?cura?,caloris ac frígo
r]síncommoda,afsiduaitínera,pcregrínauonescp corpus eius ira cófecere,utíngra'
uifsímum deinde morbum fane coniecerínt. Poftquamdefperatafalute extremum
fibidíemímminereíntellexit, coacbsoptimatibusregnum dífpofuítanmanus Ma
ría:n4ia:,neíubcntequídemípfo, fponte fuá omnes iurarunt, fehaud aliteraepa-'
trem earn obferuaturos: Se non modo fidem obfequiaqj debita pra?ftituros,fed pro
eiusnutu & imperio liberos, uires, corpora, fortunas, ac díuína fimul ¿V humana,
quum res tulerít,ultró delaturos,periculaqua'quemaxímalubentifsimefubituros. j*
Explorata proccrum ftudía quum promptifsímaínfpíceret, admodum illachryma^
uit. Quum dícmLodouicum agere rumor effet, ira uulgo trepidan ceeptum eft,
ut fuá? quifque uita? timerc uideretunpro falute regía publicauotanuncupanrur,ad
omnes oppidatím & uicatim aras homines operantur,ne tanto defenfore parenteep
ovbcntunhaud aliter quidemomnis setas ас fexus formidare uifuseft ,atqj fi hoftes
inmcdfislanbushabuiíTent. Eccealiquantííper ante mortem eius Cometes appa^
ruít, quo régi fatum inflare omnes augurabantur» Increbefcente ígíturmorbo,id¿'
bus Septcmbríbus diem obnt:tantum'œfui defideríum rcliquit.ut pra? ceteris hunc
regíbus Pannonía deploraffe uídeatur.Promulgata morte, omnes ex oppidis ¿V pa
gis in Vifi'egradum conuenéYe : confluxere undiquepríncípes &antiftites,itcm no* 4«
biles, cVprouinciarum omnium legati, qui perpetuo exequíarum honore Lodoui«-
ciobítum honeftarunt. Varia? e cuneáis populis audita? uoces,uarfj quoq? matrona
rum ululatus, quae regíonatím cum liberíshaud fecus acad complorandumfuum
quifep parentem ultrd concurrcre:hipatrem pientifsimum.regem dementifsímum
illi íngemínare.Pars defenforem fortifsímum,& bellatorem ínuictifsímum alij exda
mare,nonnulli dominum indulgentifs im um uocí ferrarí: afícrtoré regní, 5¿ Dalma*
tia?líberatorem multí diccre,domitatorem pleriqj hoftium flere, nemo tarnen píeta
tis olficío fe fatisfacere pofle uideri.Quamuís certatim pro fe quifqj 8c ex cordcplo'
raret,nlíarum tarnen ululatus in tantam acclamatíonem populos incendebá"t,utad
mortem ufquecomploraflcputarentur. E pontíficibus & facerdotibus,itcm epro f9
ccribus,& ordíne nobílítatis,nemo ficéis oculis fpeclarí potuit . quin etiam ín facrís
multifacerdotes eprofluuiolachrymarumuixoperaripotuere, E'prefe&ís equiV
tum &
tum&mi!i'tibusnonnulIi,neprar dolore indómito fibi manusínfjcerent,adhíbiti«
cuftodibus funt inhi'biti: & ni Maria: confolatio fuccurrifTct, quam pro rege habitu»
ros fe omnes proclamabant,muIti haud cítra песет lachrymofum funus celebrafc
fent. Quid plura, quantum ciusmors & Vngaris cVfocnsmcerorisattulerít, hinc
facile confidcrarípoteftiquodannos tres uni'uerfaVngaria pulla uefteinccfsit, roti-
dcm'cB annis lucrum regionatím celcbrauít. Nufquam rifus,iocus,fonus,chorca,ali'
quod'ue fcftíuítatis genus ípeclatum eft.íuftícium triennío indiifhim. Item pucri,ue^
lucí patre orbatí,gemebundi omnes incefsuTe dicuntunfocrj omnes,in primis'qj Ro*
xaní,Myfrj, Bulgari & Valachi ab eo domíti, in trifticiac fpecíem barbam depofuiífe
10 fcruntur.Omnes.praeter Venctos,huncprincípemdeplorarunt:quíppequiadprí'
mum mortis eius nuncium tanta lanicia exultaílé feruntur , ut nihil unquam feliciui
ac magis fauftum exaudíucrint . quod ne ab re quidem : quando hunc unícum Vené
ta' calamítatis аиЛогет , Dalmatian gratia , foreintellígcbant . Corpus Alb¿c ad ba
fílícam diui Stcphaní ,ín cedícula quam топит en tí fui loco cxazdificarat, fcpultum
eft. Sextodecimo poft die , regina Elífabetha , honeftifsímo facerdotum colkgío fa-
cellummagnificentiisimedonatum decoraíledícitur, qui Lodouici maníbus quotí'
dieoperarentur. Díemrexanno Salutís oftogeíímofccundo fupratredeciescen
tum obrjt: annis quadragínta,menfeüno, díebus autem duobus6¿ uiginti regna^
uit . Hunc ftaturamediocri, elatisoculís , crinibus Sí barba críípa, fereno uultu ,
to prominentibusalíquantulumlabrís,ó¿ humeri's parumcumís,ac regem carterís Ion.' .
ge prarferenüum fuííTe memorant»

DECADIS ÍECVNDAB Hfllî.


ANTONII BON FI Nil R E R V
VNGARICARVM DECADIS тГят\а M
UBER PRlMvs.
OST REG is Lodouici morte.duarfilíae cu nepote Carolo ffcl
J perfuere: harü altera Vngaríse, Polonia? altera fortita cftre*
j gnu, María natu maíor, minor Adiuga fuit. Carolusrexco-
g^nometo Paruus,uiuéteadhucLodouíco,quc Andrée regí*
hliú fuúTeaíunt, Ncapolitanú regnú.ut deinceps refertur,oc
cupauit:qué quidem an Lodouici,ut plcricp,filium,an ex An
drea fratre nepote dícere aufim, nódü fatis explorará habeo,
niíi fortafleabeo adoptatú plane díxerimus. Ña dum hinc Li
gures mari.hínc Aquileienfes 8¿ Carrarrj,Lodouici foci), Ve
netos terra uexát,pauIo antea Clodianä claíTcm,& trâfacbm utrínqp pace, Vrbanus
pôtifex,loannc regina: ínfolentiádomítarecupíens,Lodouicüexorauit,utfeadíuto
re,Andrcg fratrís morte cumulatius ulcifceretur:regrrú reciperet,quod fuorií fuerat;
erjecret Ioannâ, nô minus de fuis quam Romana ecelefia male mcritä.Delaiä belli со
4° clítíonéLodouícusneinuitus quidem accepít,utuelutiutríqj filiar, itacxTnepotire--
gnu copararet:6V illud ín primis,quo\i fuorú aufpícrjs gubernarí côfueuerat.Quare
Carolojin Taurifíno agro aduerfus Venetos,queadmodü fupra diximus, agétí man
dat,ut inde profectus loanná impetat, paternü regnú recuperare nítat. Carolus man
datís obtcmpcrâs,uocatis ad fe Venetorú oratoribus,fub practextu cú Véneto ac Lí
gure cöponenda: pacis:ac demu nulla eíus habita ntentione , fedaperte, quod animo
«^lirctur,tápracproperaínVngaríamfeftinatíoneredr(t, ut comités octogínta ad
Planim fluuíum trarjcíendo amiferít.Iannotú Salerni principé , exercitus'cp fui ducé
rclíquit,quem in Hctruriam properareiufsít.Iannotus Albricum Cunrj comítem,&
Ferrobrachi'um Germanum , unius cohortis prarfeftum in focietatem accep: t« He»
í° truriam hie íngrcmjs,coacb's Florentínís exulíbus,ínSenenfemagrum defeendír»
ScncnfrscVPiíaní lannotum Salcrnitanum , multa pecunia placatum, ab agriuafta^
tionefubmoue're. id ípfum dum Florcntirü faceré ftudenr, quia fuos exules recipere

I 4 cogebantur,
copcbantur,a Iannoto nihil impetrare porucrunt . loannem Hanoi tum nomina'
tum,fíipcndiopa<ítoconducunt,uteoducelannotum repcllant. Dum ¿dagitur,
Carolus ex Vngaria cum oíftormlibus cquitum aduenit. in Aretinum primo agrü
erupit:urbemCiuelforum&Gibellinorum rac^onibusagitatam,indcditionemaC'
ccpit. Senen&m mox agrum ingrÉíTus, Florentinos infeitat: qui dimifio conreibm.
duce,quadrasJi'ntamilibus aureum pacem Carolimercantur • Hancutus Bagnacay
uallum oppiaum,Nieolaock Alberto Hcftenfibusu€didit:quibusAftorgius Man
fredus Fauentiam paulo ante, ciuiumproditione elamabftulerat. Carolus deindê
urbcmRomam.ut Vrbanumpontificeni adeat, recta contendit. Honorifice exce-
ptusa'pontifice,datarecupcrandi rcgni potcftate, for ti animo cum multis cohort! ,„
bus & ualidifsimo equïtacu i J adoritur . Occurrére continuo Ioann'ac regina: со'
pia-.'quasquum illico profltgaílet.iterNeapolim uerfus faceré pergit : redmtcgra'
to íterum exercitu , holies obl títere : quos quum fa:pc fugairci.cxcidiiTet'cp.Neapo
Jim tandem peruenit: urbem facta mox deditione recepit. Reginam in arce, quam
Caftcllum nouum appellant , loannam obfedit, Albricum , Ferrobrachíumcp G er*
maníi , exonerádiregni gratia ulirod¿miíít,utpra:da,aut quauis exercitu uipafcere
fíudcrent • Epifcopum Vcrdunenfem Carolus Aretío fane prarfecerat : qui гасЪ'о/
nis pcrofuSjGibcllinos cVGuclfos fíncdifcrimincullo tractarat.Quum ciuium isa'
nnnos nulla arquiratc bendicen tía'cp fibí concillare poíTet,Iacobum Carazolum Nea
politanum ciuem fucceirorem fortituseft . hic mita gubernatíone, quum paríiuftí- 2«
cia&T a'quítate urbem factioiífsimam pacare contenderet, fufcitataáplcbe Guelfa
feditione, in arcem reíectusdt:qudcum Gibcllíniquocp confugêre,Carazolus Al'
bricum in Tudcrtino agro tune agenté accerfi iubet »eum'qj in urbem no<flu clam ím
míttit.quídum Guclforumaudaciam coerceré conatur,Gibcllinorüquoq3 bona di'
r/puit,a mulierum uiolentiamanusabrtínuít. Fcrrobrachíus paulo pdftfequutus,
quodeunqj fupcrfuit.totum abraíít:ingenti etíam preda Florentinos affecit . Hace
, anno octogefímoprimo fupratredecies centum acta íunt: quo quidem tempore ПО'
ua quxdam e Gallía tempeítas exortajtalíam incefsít. Lodouícus enim Andegauen
fiSjFrancorumregis ÓYClementis Antipapa? fuafu impulfus , non cam Ioanna; libe
randa* quam deponendí Vrbanígratia,cum trigín ta cquitum milibus Italiam íngref ¡%
fusjh Bononiêfî primum agro deíedit. Carolus periculum imminês confpicatus,re'
ïteto nobilitati Aretío, Albricú & Ferrobrachíum ad fercuocauít. Quin & Florêti'
ni ab Vrbano pontífice exoratí,Hancutíí ad Carolum mífere. Lodouícus per Mar*
fos ad faltum Cafsinenfem peruenit,anno fecundo fecundum Andegaucnlísaduen>
tum.'duodecím equitü miliae Gallía ad hue tranfmilîa, qui per Placentinum, Lucen'
fem.Florétínum & Senenfem,in Aretinum tandem agrum , Andegauio duce perue
nere.lnurbem aGuelfisímmifsíjrelucftatibusdomiforiscjj Gibellmis, urbem tertio
poft Albriciclademanno dírípuere. Vrbísarcem Guelforum prarfídium tenebat:
quardiebus círcíterquadraginraoppugnata,ínGallorum fanèporeftatcm uenííTet,
nifi Lodouicí fatum interceisnTet.quo quidem cognito,Andcgauius exoratus, defer 4«
ta expedirione,Fiorentinís urbem uendidít:foluta mox obfidione,in Gallíam reuer'
fus eft- Parí quoq? trepídatione Lodouiri exercítus fubinde folutus eft ,8c" folutione
ufqueadedturpí.ut medicantes binítriní'ue milites in Gallíam fereceperínt. Vr>
banus deínde cu uniuerfis aulicorü ordinibus , ut nepotem Capuano principatu do'
nandumcuretjNeapolím proficífeitunquod quum praeter fententiam accídilTet,fpe
fruitratus , in minas fe conuertít. Carolus , íntellecb pontíficís ambitíoneac íncon'
ftanua,mox ei cuftodes adhibuít,quibus palatrj exitum inhíberet. Vrbanus difsimu
lataíníuría, 8C impetra ta mifsíone, Nuceríam aeftíuatum feuenire íímulauit ,ubí nu*
merofámcardínah'ummanum creauit: e ueteríbus.feptem , quos una cum rege in
pontificem coníuraíTe dicebat, in carcerem fane coniccít. Aducrfus Carolum deínde 5*
agere occccpit, ut eum haud iniuria regno abdicare uideretur. Díem Carolo abdi'
cationís indixít, ut iure is in forum pôtificium accerfî uideretur.Relpondit Carolus,
fead
t>£Ö^©/Jr //À LlÈÊt t. и»
fc ad índídum diem haud inuítum adfuturum : ¿V compara'tis continuo legïcmibuâ
Nuceriam profedus , non ut reus , fed ut praetor Se hoftis obfedit , lit Marte pot ins
quámeentumuíralí iudieio litem dirímeret. lntcrcefsitRaymúhdüsBáüriahus , Vr
fino genere natus , NoIaní'quecOmitis nl¿us,quiTarcntinum poft liare príhcípatu ni
nactus eít : is coprjs fretus,quas fub rege dudara t,Vrbanuhi cum uníuerfo Ápóftó*
líco collegio ad mare dédudum, Lígulticar clafsi impofuít. Qui dum Gcnuam nauí >
gat, e feptem cardínalibus , quos Nuceriar capi iuflerat, quinqué faccís inuolüros ¿ti
mare demerfit: haud aliter atqueparicidas,quiculeisinfui,&in proflue'rcm demef
gífolent. Sed ad Mariam hiftoria nös redire cogitrut ex eíus eoronatione,qui,d ff»
I« bí,Carolocp accident ■ , déinccps rite narretur. María Lodouici filia, ueluu päcer ie> ШгмЩя*
ftaméntocauerat,Sigifmundo Brahdeburgenfi, Caroli ímperatoris filió, cVadhuc
puero^ex compado ita nupfcrat,ut ad maturas ufque nuptias uírum nô ducei et:cori
fummatís nuptrjs,Sigifmundumrcgníconfortem pariteradmittéret.hancültrocori
dítionem uniuerfa tune Vngaria acceperat , quum immortalía Lodouici regís bcne>
fíciaomnes pariterobftrínxcrínt * Quum intern pcítiiur adhuc forent nüptía:, Lo.»
douici'q? patris mcríta urtiuerfos libi dcuindos haberent , ñeque interregnum ipfi fá
cilepaterentuf : Mariam tanto ñudio , furrragiorum'qj шссеЯи^Оса Pannóniam rc>
gní faftígíum extollít,ut non modo reginam, fed regem pronunciará ¿falurarit'qí»
Quod fexui natura detraxit, fortuna concítatifsimo fauorerependít:pro regina, reií
jo pafsimfalutatur: S¿ doñee uírum duxit,iubeiitePannOnía, pro rege femper appel-
lata , 8Cin cundís diplomatie referipta eft . Quinetiam Albaiñ dueta , fubfequentí»
bus cuncftis antiftitum , procerum , nobilíum'qj órdinibús * rite corótiátur : he coro;
na quídem facra , diuíno quodam numíne Vngarise principibus deftíhata i hánc dc¿
dignata fuiífe dicitur . hínc quanta Lodouici beneficentia*6Y quárri pía memoria fue;
rit, facile conrjei poteft. Quanquani adolefcentula régnum ihíUerit *aca*i:ätis ín*
íempclüiutate.fuimmierísmagnimdírtíadhuc^^
na tamen fapíéntía munus probe refarxit : a¿ longe profedd commodíüs refarxiífcr<
fidexteríorem dlafortunam , in cuius poteftatefunt omnium iuraregnórunl , fortírí
potuiíTet :autfiefuo, quani alieno arb¿tria,maximaqua?quegcrereuoluiflet . Erat
}• enim huíc Nicolaus Gara , uír non rríagís genere quarrt opibus ípccratifsímüs:queiri
Lodouicus quondam ob rem bene geitam , ad Paíatinatus ( ut aiunt) munus cuéxe*
rat:huncpotifsímum Elifabetha mater in cohfílíum admitiere folitaeft,quanJo (ibi
fidum lludíofum'cp nouerat. Quodcunque regí Lodouico in uita is exöluere non pJ
terat,neingratitudinis reus eíTe uidereturjidomneuxôriàcfîliae poil, mortem repen
dere nitebatur. Nunquam a regina: latere difeedebaí ,.rie ímbecillum fexum irt tanta
animorum uarictate periclitan pateretunquantum in fe fuit, Eíifabcthaé confulebat*
quarcunquedígnitatiautfaluticonuemreuiderentur.ContráiHá uehementifsímam
Palatini fidem intelligere , nimíum ei credere.cx eius profedo' fententía cunda gere.*
те,псс tilo quídem inconfulto quícquarfl agereiquando in uiro nónparum fidcí5¿
40 confilníamineíTe, quinetiam totumferuitio fuo addidum cíle nouerat . Hicinul>
íu m audoricatís apud reginam adeptus.parum commode cónfulere fubinde coepítí
ne fuos proceres nímis extollat,nimium'ue donet,hortatur : quandoquídem iam po*
tentes effedijimperata non facíunt, detredant fidem S¿ obfequía : ¿V repentina info*
leu tía conepti,alíquid nouitatis molíri conantunfatíus eíTe hos ita tradare, ne ními*
um obeíTe pofsint.Item praepotentíbus quíbufdam atteñuandas eíTe uires : aüfereiv
dos quoep magiftratus,quicuncp formidoloß funt,ne quid infolentius audearit:fid¿
libus tantu m uíris,qui nunquam a latere abcant,honorcs ac muñera coferendá. Ne^
inincmfcinLodouiciprolemfpedatiorisclTefideicofta
femerita oblitiíoní tradere nullo modo queat:ín dítionem proindé fuam regine hleit
5* temtrahit,perfuadet quaccunquecupit,cVprolíbidínefuacundáfadt. Occcepíttfx
hoc illa mukös fibi eproceribus habere fufpedoSjínpIerofqueprófeddímmerert
Ш odium ÔC fufpicionem concipít , fe'cp ipfa cerneré in nônullorum inuidiam trahit.
iterti
item odio haben eeepta, quia non omnes arque diligere uidehatur. Qutim alios älrji
honorando pra-'ferrer, ne medioerem quidem difcordia? aedifienfionis materiam fe-
rit.-inter proceres quïcunquefe Nicolao preftantíoreseirercputabant,cumunicum,
porthabitiscivteríSjínconfiíiuraadinitngrauateferebaiu. (Jonfiatahincimmodíca
inter optimates odia , cx'ïn Garam prafertim domum : quippcqua? non fólu'm pra>
dominan, fed quemuísprocerum с regina? gratia fubmouere ac deprimere niteba'
tur.HincqL^queimmortaliaLodouicimehtaobliteraricœpta.faibdi'riqî uirgineií
plane fccptrum.&pro nihilo ducírfubórta quoque mutua ínter magnates nobiles'qj
bella , uim palam pro fe quífqueínferre,rapere aliena, uicos SVoppida ferro inuade
re. Muid etiamrebellare.e proccribus pleríqüe deficer'e.qüíaliumreocm creare m
pergebant. Perfidia hos primum inceflerat : Zagrabienfcm epifeopum .Itala gente
natum , &V hac a Lodouico dignítate donaturh : item Stephanum Vaíuodam 1 ranf-
fyluanurn &¿ Andrcam , fratres,quibus Ladislaus pater fu erat: nec non ÔC Stepha-
nuni Symonrhoruiam.jcV Ioanncm Croacia? praefidem.&Ioannem deniquecrucige
rum cquirem , Auronarcp antiftitem : qui quidem omnes aduerfus Mariam coniura^
rï.Lodouici beneficio quondam, honore S¿opibus excreuerant,quamuishumili
loco natiforent. Ex compofito carteros clám adeunt , femíneum ineufant ÔC execran
tur imperíum , uanam damnant Vngarorum patientiam. Nicolai Gara? tyrannidem
ingcminar.tjuariiscrj'miníbüs íníímtilant: Sc quid periculixuiquenobiliuminftet,
uarrjsargumenrisoftendunc.ínhorum plérícp fententiamcío'nceirere.cV in primisil- &
lí qui nouarum rerumauidieíTefolenc. Addebantadha*c,rcginam bonis omnibus
aueriàm pra*clufifle aditum, Nicolaum duntaxat in confilíum admíttí, alios afper»
nari.maxímam nobílitatís partem toruis oculis intueri, Garam rantum familiam re-
ípiccre : fordere íIii proccrum feruitia, ñeque quantum olim fanguínís Lodouíci tero
ponbushauferínt, memoria tenere : proíndé nihil feminarum imperio formidolo'
líus Sí intolerabílíus eífe. demum,fí de óptimo ac legítimo rege cogítaretur, haud ab
rcfore.his neparum quidem dicb's.coniuratonim numerus amplíficatur, in quem
magna quoque equitum fe multitudoinímuauit. Quum hí quosdixinlus,aMa^
riíc fidedcfcíuifient,clandcíbna ínter fe concilia farpius de elígendoregehabuere:
üniauquefolusCarolus, ex cognomento Paruus,ucníebat inmentem: quem qui' j¿
dem Apulia? regem.regalí genere natum, S¿LódouicíríépotCm, haud miiitispopu'
lis, tuto Maria? imperio &C Nicolai tyrannidi opponere fe poíTe fperbant. At ubi iiv-
ter cos de Carolo euocandoconuentumcft,Zagabrienfem uno confenfu antiftité
a"d cum oratorcm mittendum eífe decernünt. Id negocrj fibí demandatum, non inui*
tusísaccepit.quandofactíonis huiufceauclor erat,ut cautíus resagatur : femínea
interim ¿mpcratafaciunt,foluGtúe#ígalia:& nulla deníqueredegitímaobfequíadc'
trecbre uídentur. Orator, ne quid nouí molíturus in Italíam pro ficífei uideatur , ex*
foluendíuotij&magnarrelígíon'is gratia.feRomam profe¿turumfimulát«Nódum
anuos Maria duos plane regnarat, quum is âd etiocandum Carolum in Italíam con'
tendit . QuumSipontumappuIiiTet,continuatis itineribusNeapolim uenít:quo 4«
qüum uenííTetjSc formídolofam in requacp grauifsima cuncbtrionem eífe reputaret,
nil profecto fibí fuit antíquíus quam regem' Carolum quam prímum adíre,expone'
re mandata,& ín fentenriam cotínud fuain illùm trahere. Quare fine mora Carolum
confrftím adít: ac impetrara clam dicendic'opía.faufíainprimisfalutationeufus, fie
cum prareuerenter alloquitur • Sancbfsimaprogenítófurn tuorum memoria, Ca-
roIe,quiquumregnum noftrum pientífsíme fempergubernarint, nulla oblíuíone
obliteran queun t, nos hue adegít, ut ad te,haud aliter atquead ueras facrorum Vn*
oáriaregum reliquias confuoercmus: rati nos, qui tuorum iuris ditionís'qp femper
ruímus,in calamitatibus noítrís a te nuquám deftítutum í'ri. Quin ¿V obfirmatis hoc
fem per animís cerco fperauímus, Pannonicám tegétem, qug fub tuorum tutela fuit, ye
m utraquenunquam fortuna dcferturum.Nort ignoramus, clemétífsime princeps,
facrorum regum fanguínerh ad te ünicuitl iam efle redaftum , & in tanta príncípum-
orbítate
T> EC AVIS ПА ЫЪЕ% I 38j
orbitare,te fuperefle folum,quem tuam Vngariam curare, &auírum regrium gubcr
iure oportercintclligimus : atque ut quod nobis opus eile intelligimus , facile fpcre
mus,rnaieftaris tua: pra-ftainia nos hortatur, in quam omnium tuorum fapientiam,
uirtutem,fortunam'q? confluxífic intuemur.Qyare quum fpes unica lis noftnr gen*
tis,ueluti ex mandatis dudum intclliges * nos ad tepotiores Vngaria? proceres mile
r'unt.utfluctuantisregni jÔVhari'edicatis quaiidoque tux remimfcaris, ne'ueufurv
paium Icalia?ímperiumauítoantcponas. Quám honefta fitaduentus noftn eaufa,
re*, brcuibus accipies poft Lodouici mortem : de tota Vngaria * S>¿ Chnfh'ana rcpil;
blica ica bene meriti, ut inter diuos baud immcritd referendum eile cenfeamus. incre
16 dibilifauorCiOmniumc^furFragijsordinumjquando neminem alium ha?redcm eiuá
in Paimonrjs intuebamur , ob tanti parentis gratiam , qui nos immortahbus mentis
ob(trinxerat,Mariamgnatam, regem ialutauimus: atqucitaiufsimus appellari,ut
hacpromptifsimagratitudine, Lodouici manes admodum promerercmur,rtobiS'
que femper propicios haberemus: rati quoque.idnon minus infolentia? quarrt utilità
ns nobis allaturum.lnfuper tanto plaufu earn coronauimusmr non plus doloris, Vil
gariar patrisdeííderium, quam la?ticiae inaudita MarixregisacclamatiOdediiTc ut*
deretur. Verum poltquam fœmineo cundía arbitrio geri coepta (tint, longé alite*
ácfpes noftratulcrat, accidit* Elifabetha mater, quum intempeftiuamadhuc regno
filiam.ac fceptri impotem efie nofceret * ut cius refarciret officium, omnia pro fuá &L
jo palatini Gara? uoluntategererecœpit: ilium tantum in confilíumadmíttcre, repellé
rcaliosproceres,6Vpro palatinílibidinecun&adifponere. Multas is Elifabethar tc-
mer^fufpidonesiniecerat,deferebatquottdiealiquos,deprauatac5filiafuggerebat}
fuadebat utplerofque fublatís honoribusfenfimattenuarer.,quorum uirtiicem for*
midolofamcffereputabat. Non igitur Maria,neque mater infelix regnumgerir, Cd
íole: fed palatínusfoluseft,quilatein Vngaria domínaturífaruam'q? tyrannídema/
git, &pfo libídine fuá regina: bonis uirís aditumprarcludít: hosmodoveuehit,mO'
dodeprimítillos. Vndc tanta cunctos optimates incefsitindignatio, tanta'cp facind
fofos ínuafit audacia , ut depreíTo pudore , conculcatis'cp legibus ¿V iudicrjs, uis pnC
íim inferatur:excrceätur ubicp latrocinia , oV e proceríbus alter alten bellum indicar*
5 à incendat uícos ( homines ¿V pécora abigat , ferro ¿neendioep dem uin omnia complex
anrur . Quin & ex priuato bellum publicum cxaríit, immo ciuile ас in r citinum ,q uo
mutua? procerum nobilium'cp ca?des indies augentun Maria fluctúan tís regni habé
rías na&a, partim per fexum, partim perartatem tantis rebus moderari nequit: ncqi
' fecus ac Pfíaethon, puerili infeitia & alieno furore trahítur : & quafi folio exct 1Га 4
diffufa late incendia ftupens timens'cp confpicit. Hucfatua noftra pietas, & uaná fi'
des adduxitiUt dum Lodouici nos manibus gratifican ftudemus,ÓY ideirco Mariant
regem ftolide creauerimus.ín grauifsima nos ¿píos di fortunas noftras mala conicc¿
rimus.Maxima pars optimatumad te nuc uenire me iufsít,ut uclutí hriaxímo ftudio»
rtuncupatifsimisqj uotis te optauimus t creauimus'cp regerh , ita te minime cuncfaii'
4,9 téiti in Vngariam ducerem. Quam obrem an tiftitum procerum'cp cohfulto ad te ue>
nímus^arolejUnica facrorumregum uencranda propago, ut dclatüm fine morare*
gnumJubenter aecipías:regnuminquam,non tam a nobis tibí tradítum, quam quia
aiiitum eft,ha?reditario tibi iure debítum,quod fine impíetatís ígnauia?'ue nota reçu*
fare non potes. Hoc quod deferimus, tuum eihquod in ItaliapofsideSialienûjSc" port
tificia? obnoxium ditioni.quod quídem precario tantum haberi potcfta'teni infidio*
fum,uarium &fallax¿ Quid in eo Andreas illctuus quondam fubierit,quot bella
Lodoüicus & Vngarigefleriilt,quantum fanguinis effuderint.quot maja tolerannt,
utínim ha?c,ne obdufta iam uulnera refcinderem,refricaremc£,mitius dicere beeret«
Nunc aütem quid Vrbaní pontifias iniquitas hioliaturjfatisfupercp tibí compere
jb tum habere debcs.-quíppe qui fi facrofando collegio fuo facinorofas manus hon ab>
ftinuít,quo nam pacto tibi parcet : quem nonadregnandum in Iraííam , fedad end'
cndamloannamfibi admodum infcftam , e Pahnonrjs cuocauítí Propria? potius
quam
quanxaliense femper utilitati pontífices ftudere , iam longa te experientia fan's doce-
re debuit. Item tu quoque teftís eíTe po tes,quí tot bella pro Neapolitano regno gef
üllt , quam uaría tînt Italorum ftudia , 8c" quot artes : quas pra?cauere nemo unqu am
etianifapi'cntifsimuspotuit. Hocregnum,nuncRomanos,nuucGrarcos,nuncGo
thos.nuncLongobardoSj&pofthax Gallos,Germanos,Normannos, Aragonés,
quemutauít.nec aliquandoSaracenosexpauitifola nouítate, principum'q? ilrager
oloriat Jr ¿V gaudet.nûcfub aliena dítíone id, & precario pofsídere opus eft. Quam
Uaría; fínt pontíficum uoluntates , & quanti corum fauores confient, tuorum excm
pío , immd tuo.exacb'fsíme nouifti. Proínde confule reí tuve Carole: memento teef-
fe Vngarum , Sí e fanctorum regum genere natum : tibi'cp perfuade , te cutiüs apud te
tuos,quám alíenos uerfîpelles'q? ímperatururmquamuis pra: fapíétía uiribus'cp tuis,
8¿ Vngarorumope,utrunq?retinerepoteris.Plurimos finge in hoc regno tibiinimi
cos , ímmo crede , quando quotídie experíris . Seuerina domus , u ctu itatc opibus'cp
prçpotens,infefta tibi eftrpontificem habes multo ínfeftifsímum.Nec Galli quidem
défunt irrimici: qui regno ciectí, &í terra mariq? potentifsími,nihíl aliud dies noeles*
qucnnoliuntur,quám ut debítum íibi hocímperium recipiant. Quod íi proprrj com
modi ratíone haudquaquam mouerere,an nepietatís officio te núcabalienarí fas eft,
&tuam gentem deferere, sciluántifsíma procella flueftuantem : cuius ope, ас multo
fanguine.Neapolítanum tibiregnum comparaftí? Numfluftuantc Vngaríajíno-
ciotibirefidendumeftfquamfiperditamuideríSjneque Ыс ñeque ibí proferto' re- *•
gnare poteris. Quare collachrymans ac fupplex te nunc obteftatur8C ob feerat Vnga
ria,ut in tantís malis fereípicías:quíppequac non modo externo, fed ínteftino quoqj
bello laborat,mifere'q? uexatur.jGens mifella ex polo altiore profecía, ad Danubio
uro oceupatís fedibus , omnes finítimos infeftos habet, in medio hoftium fita eft: ÔC
quando nunc forti moderatorecaret,domi forisqj faruo bello conficitur . num ficéis
id oculís,& pacata mente ípectare poteris,quum in Vngarica íalute mam quoque fi*
tarn intellígasíProinde princeps inuicb'fsime,quem Pannoniae regem fauftís aufpi>
crjs a principio falutauímus, hanc expedítionem age fortí animo adorire,copias tibí
fpcctatifsímas coge,diípone extemplo regnum,fida'qj praefidia ubíq? diftríbue.Via-
tícum tibí abundans attulimus,exercitum quoq? coegimus, qui ad pacâdam Panno- }•
л íam fatis fuper'qj tibí erit. Modíds tibí coprjs opus eft : quandoquidem ad afpeíhl
tu;r maieftatisarma quífque deponec, quum falutarem aduentum tuum omnes ex-
peáent.VeníígiturCarole,cVregnu hfreditariumtibireripe:rhiferere quxfumus
patria? gcntis,cuius fide ас ope tantû nominis ÔC imperrj,tu cum progenitoribus ruis
comparaftis.Cogita idem nunceorum manes te efflagitare, ас peterc fupplices , qui
fuum rcgnum,quod tanto iludió in uita curarunt,nunc in rerum omnium diferimen
redacftum.perignauiam ¿Vímpíetatemfuorum íreperditumacgcrrimeferunt.Felící
bus itaque aufpícrjs, fauentíbusq? Omnibus díuorum regum numínibus arma cape,
in Paniioniascjj trarjce.Magnatum difeordías compone, extingue incendia, ¿Vintén
ftiní belli faeesrquas ímbecíllum muherís ingeníum,prx fexus infirmitate, extingue» +*
rcnequiuit.Paterniregní habenas cape, quibusfemín еге manus moderan' non pof»
funt. Gentem tuam externo bello círcumu en tarn protegequae ducem optimum for-
tita, uníuerfo orbi formídolofa femper eíTe confueuít.Quanquam uaná pietate,cala-
mítofa'q? imprudentiapeccauimus,quum femíneo nos imperio fecimus obnoxios;
mus tarnen aduentus errata corriget : ¿V fceptrum , quod femíneas mollesq? mahuí
àbominatur,àpotentifsima tua dextrafufcepmm,reh'citercun<fladifponet.Itaq? de-
latum tibí reg^num aca'pe,&: tead fauftífsimam expeditionem confeftim &audacler
accínge . becundum oration em mandatorum literas oftendít, potíorumprincí'
pum íígíllisobfígnatas: cVuíatici &aucbrandi militis collatam ftipem depromit«
Cafaras Zagabrieníís oratione perfuafttsjaetifstmo antíftítem uultu amplexatus,
gratías in primis Vngarícís proceribus ¿V legato ingentes agit : ÔC quum res fît ma» '
xími fane momentane quid temeré aebríríuideatw,tertío dieíerefponfuruin polli-
cerar«
ТУЕ CUT) IS 111 LIVER I.
. cetur. Tnterea honorificentifsímo hííe hofpitib excípí iubet : deinde ft folum ipfe ad>
mifit in confilium.hinc quiecis ratio , coniugis liberorumqj fuauifsima confucrudô t
& partum nuperrimè rcgnum in Italía,quíefcere füadct. Ñeque íllüd fugiebat.quani
formídolofum C\t>8c arduum , noua quotidie molir^incerta pro cercis quxrere: que*
pluratemaucrit,eograuius fortuna? imperiumfubire, 8c per maioraquotidie diferí
mina uagarí. Hinc firua imperandi cupíditas miferabiliter angebat : fe liberis profpú
cere oportere : utilegloriofum'cp foré,alterum Vngárís , 1 talis altcruttl pracficcre , 8¿
fe utroque regno potitum, cun&a facile pacaturum. Succurrebac interim laboran^
tis Vngarix commiferatio , ignauiae'q? nota I atque uirum, quern natura genuiíTct ad
i* regnandum, ííoblatum Sibacreditarium regnum uItroVecufarít,puííllí crimen ani>
mi rtunquam éuafurum . Vicit tandem regnandí cupidícas:&: quando charífsima n>
bi Uxor erat, confilíum cumeacommunícareftatuít:apcritíllí anímum, &qua pó¿
teft ratione * ín fententíafn fuam trahere nítítur.Legatos ab Vngarís ueníífe nunciatj
quiregnumofFerunt: occafionem hanc cenfet haudquaquam afpernandam,quañ>
do quámuariafunt Apulorum iludía, 6VItaloruminfídiae,experíentiadocuít. Ad>
dit Vrbaní pontín'cis , 6¿Seuerinaedomus ínímicítias , ítemínfeítos Gallorum ani>
mo5,quíingentemnuperrime claífem ÔC terreftres copias in ípfum compararunt»
PrJCterea fe filium natu grandiorem fecum in Pannoniam ducturum : fe regno potí>
tum , confeñím gnato feeptfum ¿V diadema trádíturum : pacatiscp rebus , in Italiani
» contmudrediturum,ut Vngaricis opibus &auxilrjs Neapoli'Éanumquoqueimpo
riumtucatur. Demumquandopoteftasomnísá Deoeft, fenoninuitis regurrihu;
minibus äd auita feeptra uoeari . Quum Ьзсс uxor accepüTet,uelut¿ ímminentís
prarfaga malí , tanto dolore correpta eft , ut hare lachrymans uerba fecifle dica^
tur: О' quam malishucaufpiciisinfaurtiadnoslegatiaduenere, o'qUamdeprauato
cuneta iuclício , mi Carole,péníitafti : nefeis , heu néfeis , quam grauís femper fuen:
Vngaría malorum omnium officina. Tôt intéftínis iIladolis,fimultatibus'q? comple
ta elt.ut doñee mutuis cxternis'q?cxdíbúsadinternecíonemperuenerit, nullum uiv
quam ocij ueftígium ín Pannonrjs íntueare.Gens eft, cuius animus niinquam pater¿
hoüos in horam dolos excudítjdecies in hora mutatur,Vultus ad alienas métis habí'
je tum effingíturialiud in ore eft,ín corde aliud:quod quum femper fubornatum fît , ex
alieno fcmpérirtcómodojacregummutationefibíquaíftumfacit. Exultât cícdib us,
crudelitate geftit, ¿Vplus quam barbara pafsím feritatégraíTatur.Nil quiete ueheme
tíus abominatur,prímas ex more in fuum regem ínfidías intendit: quod fuperioruni
tercgumexcmpladocétjeqüibüSjííreAememineríSjquidtíbícófilrj capíendum fit*
facile colliges.Proínde coniunx dulcifsime,perfidaégentis pollicítatíones abnue. nd
rcgnum hí patrium, fed proprium tibí deferunt exitium. Scythícis artíbus ne crede*.
quarfo Carole mí, fi tibí шогитсв íálutí probe* coniùltumiri cupís. Habenda eft o
tíam fprorum tuarumratíóníeqj Lodouídmanes,dete,depatre tuo optírrié merití,
píente tibí excidere deben t.Paulo1 ís anfe mortem , te cum ualídifsímo equítatu mifíí
+e ín Italiam,fuo du&u 5¿ aufpícrjs Ápülíac regnum осей pafti.Sat igitur ampie ín Italiá
dóminarís :híc tibí regnum.hic líber^hic uxor eft : hic tuadeiride eft Vngaría, prd
bacpügna.hostuere.Nefasquídém eft,teLodouiciuíolareteftámétum:quíppe qui
Maria:,cuí Sigífmundum,Carolí írriperáioris filium,pro uíro deftínarat, Vngaría?:
tibi uero, Apulíe regnum legarat.Sí quídín uirgínem ínnocentem,in paterno regno
fitam,pro aliena libídine mqlierís,gráüifsímas (mihi crede) poenás expendes.Nürt'
quam innocentís fexus,& pra?fertim femirttí,calamítates 8¿ miürías Deus a?quo aní>
то tolerauít.ín cuius tutela potífsimum funt uirgínes conftítutx.Non regnum her>
ele repetís , fedín tuum fanguinem armafumís Carole„ undetibí liberis'q? tuís paras
exitium. Qudd ß huíufce regní diferinie obrjeis , ne tibí rebus'q? Italicís diffidai , ex'
je plorataDeibenígnítas hortatur. OthbnemBauaríardücem, paulo äntenümcrofci
exercitu Italíam íngre0um,ut teregnó érjceret,diuína operepulíftí* Cum trígínta e>
quimnimilibusLodouicüs Aadegaüeníís Italíam ínundauit, & repentino rnöxfa^
К ioprse*
to prxucnt«e,tantumcxercitum in toc calamícacibusdímifit, utbíní terni'uemcn-
dicandoín Gallíam fe rcceperínt. QuarcPannonum arces caue, oblatum regnum,
ímmo ca:dem exitium'qj tuum recufa.Sacram tui fanguínís aulam neínceftato , neue
Lodouíci uíolaco manes : quod G contra feccris , pcrnícíem hínc cuam , quod diuina.
bcnionítas auertat, ímminerefeíto. His dicbs.humiprofiratajrcgís genua fupplex
amplexacur , Sí ne expedícionem ínfauftam fufcípiac , per déos , per liberos,pcr cun
eta denique humana diuina'q? obceitacur. At ílle percínacíus prppofíto ínítat , mu-
lícrís animum confilíum'q? a lexu metitur, neenqn coníugalí haud parum affe&ui tri
buit: pdft ubi aduerfam fibiuxorcmintelligit,mentemdirsimuIat,foIaturprouiri'y
Ii fuá : & ne quo Ге metu crucíet, admodum hortatur. DímiíTa uxore,íngcnti propa- ,„
gandí regnicupíditaccfuccenfusdegatum acciríiubet . Qiium illefubindcucnínet,
тех aradora opíníone refponfadat : fe delatum Vngaria: regnum ultro accipere : fa'
crum diadema, ¿Vtanti momenti feeptrum, qua: fuorum maíoruminfignía fuere,
quando fine fcelere faceré non poíTet , nunquam recufaturum , ímmd nil ubi oblato
muñere antíquíus futurum. Debicurum feperpetuo Pannonibus,quiregaliumrcli-
quiarum non obliti,e media eas Italia abducere ftuduere:fi iníta iam confilía bene fue
ccirerinr,cumulatas fe omnibus gratias , & uniuerfo regno falucem relaturum. Inte*
rea quxcunque molíatur.omnes reginam celare iubet.ne plus aequo excarnífiectur»
Zagrabieníísantiftcs,refponfogratifsimopotítus,ad parandam claflem hortatur:
horrebac tune fama hyems . Carolus dum naw'gare non licet, claíTem flruít, dele- l9
Лит habet, pecunias congerit,commeatusundíque pra?cipít afferri . legacusalla-
tiseumnummis adiuuat: quxcunque bello funtufui, comparan fíudet . Carolus
iam cuneta rite' parât, ne maxima сœp ta temeré iniuifleuíderecur: cVneregni Nea-
polítaní periculo follicítaretur,omnes arces munitioníbus,prxfídijs 8¿ commeatí-
bus facísinftruxíc,fidosprouíncí}s prefectos ímpofuíc, Compofitís demum Italia:
rebus,quum nauígacíonísdíesinítaret.uxorem folatur, neproficífcétemuírumtam
miferedeploraret. Quanquamambitionetraheretur,uxoríatamédi(fta animo uolu
tabat:&admodumuerebatur,necertihíCcaugurrj locum fortirentur.Quare ne qua
reginam defperationeco conficeret,ne'ue fufeeptae expedítíonís periculo uniuerfam
domum committeret, filium,quem fecum ducereftatuerat,ínmatrisfolatiumrclí- je
quit, quam alio pacto nunquam ab intemperato dolore coerceré pocuifiec. Hare ubi
omnia rite difpofuerat, primo tempore cum honeftífsimoregulorum&nobilium
equícacu Sipontum uenítdegatus nunquam á latere difcedebat:quí ne regina? Iachry
mis Sí precibus moliitus remoraretur , fummo iludió caucrat . Paratam ííbí claflem
confccndit,tempeftíuam'q?nacT:usnauigatíonem, ocbiuo die Segniam appulit.Ex
compofito ante eius appulfum,cum unalegíone nonnullí proceres ílluc fane conue-
nerant,utaduenientemCarolumhonoríficentíus excíperent,cVín primo regniadí-
tu regem falutarent.Cum máximo plaufu 8¿ congratulatione Segniam ín troducunt,
fauftís eum cognominationíbus acclamantes : curatís ibi triduo corporíbus , inftru-
cío agmíne montem Adrium fuperant, fexto'qj die Zagrabíam ueníunt. Antiftes ur 4«
bis , quem Vitum plerique Italicum quondam uocitatum fuiíTe uolunt , ut pro lega
tion^ ofKcío magnifiée regem acciperet,quám gratifsímo potuít hofpítío Carolum
admífit.Aliquot ibi dies cuncundum efle cenfuic,ut noui regís aduentum omnes au
. dirent, quo plurcsámulíerum fide d*ficerent,femíneum aipernarentur Imperium,
cV eius indies expeeftatio augeretur. Hinc literis interea fautorum numerus amplifí-
catur,íncendunturamícorum ftudía,nutantíumanimíconfirmátur,cVaduerfaríoru
pars magna partim promifsis,partimlargitíoníbus concilíatur: quínetíam facínoro
lis impunitas,ímmunítas cíuitatíbus,ueAígalíum remifsio populís,mílitíbus ftipen-
día magna promittuntur. Clandeftiniquoque nunerjad reguíos 3c* proceres mícee-
bantur,ut mfrragía undique pararentur.multis honores pontificatus ac muñera ma 5Í
xíma proponebantur. Quibus quídem artibus tot fauores fibi Carolus plane cofia-
uít.utnemíne reluctante, regiam oceuparepófíe uideretur , quaxemultorum quod-
dielítc-
Ъ EC UT>IS 1 II L 1 S Ë % J. 587
diclitcrísadcapeílcndum rcgnum ¿nuicabatur. Quxcunquchac'tcnus in eas Caro*
lusmolicbatur,ne Maria quidem & Elifabcthapenitus ignorabant: difsimularant
proteico multa, quando Femíneo fxuire imperio non licereintellígebanc, ad id uiro
ducc opus elle nouerant. Sigifmundus , qui uiuente adhuc Lodouico , puer ex Aü
guftali in regiam aulam translatus erat , ut Vngarícam linguam & mores ibi regnatii
rusimbiberet: intelleaanouarumrerum mole,acfcftinante focru nuptias celebra*
uit, ne quoregale connubium impedimento refeindi poíTct. Quum debitum fibi re#
gnu tn haud p¿irum inUidia: fane conflaffet, quam Caroli facti о fufcitarat,ad deeli*
uandas Vngarorum infidias , quum fuum competitorem adeíle nouit , defería con>-
10 i'uge, in ßoemiam fereeepit ♦ Tranfactarum fama nuptiarum mens Caroli admo>
dum confternatur: liquidem Cacfarem,fuacaufa,gnatum Vngaria: regno exigi,nurt
• quam sequo animo tolcraturum arbitrabatur,fed pro reftiruendo filio extrema quç>
que tentaturum:itaqueadmodum fibi timerecocperar,quoníam Imperatoris uireí
cVauctoritatem minime ionorabat. Mulleres poli Sioifmundíabi tum ¿nrcoia defer
ta' , diísímulata nouítate,nuncium ad Carolum mittunt:percuncbuites i an is ut fra»
ter patruclis , an u t hoftis uenturus elíct í Ätque hoc haud ab re fe faceré feribunt, uc
fi fratrem exceptura: fine, obuiam ( ut par cft) prodeant , debitísq? oftícrjs excolantí
(in hoítem, quod minime credunt, inermes ueniam exorent. At üle «¿fsímulato fee*
lere,fororis gratia, quam regni procella nimium uexari audiucrat , fe Lodouici pien*
ao tifsimi memoria commotura ueniflerefpondit,neMariam totmalis oblitampenV
clitaripateretur. Ad componendas procerumdifcordías, adeurandas fimultates,ad
pacandum deniqueregnum.Pannonías reu¡fereprofitetur: proindemetu quocp <5¿
lufpicione ambas carereiubct • Spem Sígifmundi tímore collapfam refumit. nam
dum mulícres , qua: per nuncíum fígnificarat, credere arbitratur, íub charitatís au*
xiln'q? pnvtexru regnum tuto occupareconndít:quarcBudamuerfusíterocyusín'
it,cum & lux ¿Vamicorum copia? fubfequuntur. Regina: quoque acceptorefpoii'
lo,quanquam fibííntelligerentuerbadari:tamen quumhoftisaducntum uirepellerc
non poíient, pari huncarte eIuderepergunt:dolis certandum eirecenfent,quando le
quoque dolis peti fcntíunt. Se ad excipiendum fratrem , non hoftem accingunt : ubi
jo Carolum appropinquare rumor eft, auratocurruinuecta: ,inoccurfum prodeunt,
dolorem metumep difsimulant:at ubi ad congreflum peruentum eft,hilan fronte aC'
cipiuAt.mutuis fe amplexibus confouent , ob fanguinís memoriam lachrymas ínter»
fundunt,quamuisutriquepariterambitioinha;reret.MoxBudam,una mncTiísagmi
nibus,iter capiunt:at ubi cíuítatem fubeunt , Carolus ,ut fuum eo magís animum ce>
laret,modeftíam charitatemCK prxferret, nonarcem ac regiam, fed pnuatum hofpi'
tium fubiuít:0¿ doñee occafio daretur,regalibus tceftis abltínédum effc cenfuit.QuU
inter Mariam cxTmatrcmibimedíus cöfediffet,Elifabetaha-cuerbafccnr Nemo facis
charítatem tuam Caroleadm¿rabitur,gracífsímumq? animum dígnis laudibus profe
cjucturrquínoftrí gratía Sí Lodouici memoria, regno,uxore,liberis'cp relíclis,calami
40 cates noltras,5¿ Vngarica mala míferatus,traiecto marí,ac fuperatís Dalmatian mon
tibus>inPannoníamuenífti. Rem profead non minus te, quam maioribustuisdi
gnam fecíftí ; & quanti Lodouici regis beneficia feceris , plane hoc tempore offendi*
lti : quíppe qui re poftulante,parem gnata: uicem refcrre ftudes. Lodouici pietatem
a-mularis,qui & quid pro patre tuo, & quid pro tegefferit , falutari hoc aduentu tuo
probe lignificafti. Quarcunquein nos beneficia contuliftí,&: maiora indies conferrtí
pcrgis,quamuis hinenos tibi perpetuo debituras ingenue fateamur, cumulatas ta'
men lî a nobis gradas , quando femclla: fumus , fperare non potes , a Deo cumulatif-
fimas tandem exiges,quí ubérrima prxftita- píetatis officia repcndít.Nos tibí deditif
fímas effc feitorfortunís S¿autoritate noftra pro arbitrio tuo utítor , tuíí ( ut par eft)
5* fangu¿nem,tuam'cp fororem tutator.interea,quadolaborítinerisítaíubet,in humili,
q«odoptafti}hofpítíorequíefcito.Carolus adhecquod gratojfehofpitio acceperint
gracias aoit ; ad exolueudum charítatis officium fe uenifTe iterü affirmât , affcuerat'cp
• ••rj К i le magna'
389 cyífíT. ZONFlNll REX. V«iïCjA%.
fe maonanimí píj'cp Lodouici beneficia nunquam obliteraturum . Poft hscc digreffa:
mulieres , in regiam íe recipiunt , Sí quid Carolus indies moliatur , fagacíter inue fi>
gane : adeuntcs &¿ abeuntes obferuant : fubornant exploratores mukös , qui cun <fra
dilígenterínquírant. Nicolaus íntercapalatínus, cuius inuidentía Tachones exorcae
fuerant,á rebina: latere non dífcedinftipatores cum pra-toriana cohorte fidelifsimos
adhíbct,nequidinfidiarumMamcintendatur,quumhoftem in media pene regia
intucatur:quapofsit arte prarfenti hanc periculo liberare, hucomnes íngeni) ner*
uos intendit. Dumínfidr)sutrinqueccrtatur,CaroIusoccupandgarcístempuáob^
feruat. concurfum ad fe proccrum indies augeri : contra mulieres ac regiam ápaucif
fimís adírí,contemptui(qj fenfim haberí conípicatur.In primis,utrem tutius agat, gu l0
bernatorís,ad declinandam aduerfariorum inuidiam,íibi nomen ufurpat; fub guber
naríonispraítextuarcem regiam fubit . Intereapernícioforum quorundam opera,
ad dcclarandum hunc regem , &addcponendam Mariam plebs ipfa follicítatur:
quandoferníneifexusírnbealiuate, fub Mariae imperio , quot mala Vngariam in'
ccfíerínt, quifquenouít. At illa nouítatís auida,mulieribus primo clam illudere coo-
pit: moxpalám dicere, Infelices Vngaros,quibus mulier imperat : prarpofterum,
humanarumrerumeírcordincm.quiuiros femínís fecit obnoxios: ínuerfaiam eíTe
natura; iura: пес fupereífealiud , quam ut uin mulíerum loco nent , penfa difponant:
contra'illa:prohisarmafumaiit,cV uíriliapafsim muñía obeant. Proíndeínuerfos
natu rae mores non ultra tolerandos , uirile reuocandum effe imperium, ne effemina^ t9
ti ubique gentium Vngari praxlicentur, Hsecdum illac audiunt peruicos ,compi^
ta , fora'qj uulgo inclamari : non tarn regni ia Aura quam uita: periculo grauiter ange
bantur.ratx inflare mortem, tumultum &fedítionemímmínere, fe dudum perlv
día proccrum ad extrema fupplícíaraptumiri. quare profufum domi hnftum extu^
lerant,¿VLodouia regís mérita tarn cito apud Vngaros interfile uoeiferabantur»
Carolus uulgi fauoribus clatus,haud ultra cuncTrandum ratus,frequentifsimum con
Uentumfubfpecíepacanda'gentísíndicit,6Vubírex ab omnibus crearetur.necmu'
lieres quidem ignorabant , regalia ilia fore comitia. In Budenfem arcem antíftites cií
procenbus côuencre,cuius fores ltali obferuabannibi de eligendo rege agi coeptum
ei t. Maxima pars optimatum , cum obfeura multitudine, regem Carolum déclarât: }û
paucí,qui Mariar fauebant , ргаг timoré plebis fubtícuere. Iuifu populirexpronun^
cíarus , cun&orum fere procerum au&oritate comprobatur . Antequam conuen^
tus ille folueretur , infauftus confeftim nuncius ad Mariam properauit.qui cam
regno abdica tarn, fecptro cederé iubet: id procerum decreto,cx*populorumiuflu fa
Лит effe refert, ne fub mulíebrí imperio Pannoniaulterius periclitaretur. lam latís
omnibus cxpericntia compertumeíTe,quídfexus &mgeniummulíebrepofsít. de*
mum monet,ut quando Refpublica ita iubet,regno cedat , facrú diadema feeptrum*
quercfignet,nefoIancquícquam omnibus adueríariuideatur. Ad primum illa? nun--
cíum animo confternata\uerbauíx faceré potucre:fed quum aliquantífperrefipifce'
re occoepíffent, María prior hace breuiter refpondít : Paternum diadema nunquam +e
reíígnabo,mihi iure datum:neq? harreditario iurí,quo regnum hoc accepí,renuncia'
bo unquam.uos autem,quaminíuíftis uiam,hac pergite: ego côtra torrêtem brachía
non tendam. Mihi fat ent, fi uos per Lodouici patris memoriam exorare potero , ut
mihi beneficio ueftro in Boemíam tuto ad uirum confugere líceat. Guata: refpon-
fum Elífabctha refarfit:Iniquus(ínqu¿t) in nos effes amice, fi tarn cito tibi refponderi
poftulares.-quádo mulierísíngenium confîlrj minime c5pos,extemporariarefponía
reddere non poteft. Proíndeabí, atque his qui te hue miferunt,ífta dícíto: De nofira
Carolicp re íuxta agí . nos eadem habitarepalatia , ubi coram refpofa dare poffumus»
Sicimprobumnuncíumineius ínuídiam talia fignificantem Elifabetha dímífit ♦ de^
mde redíntegrato cum filia lucb,mutuisfefeamplexíbusconfouent, materiamnW f»
di certatim fuggerunt,6V lichrymarum fympluuio fefe afpergunt : fauiitutrinque do
lor,quando de uica & diguitateßmul agi uident,Nec minus quidem impigra: matro
пгет'
DECIDIS ¡II. ¿¡VEZ /, ,Sp
лас ingénu e,8c* ancillarum multítudo planctum adaugenc: ¿V nihil magisomn es,
quam extincbiLodouici regis mérita, 8c immortalñlm beneficioruin oblñiió ad lu-
gt-ndumhortatur. ingratitude ha:c ad luftum irritât, omneep fobtium longe repel
lit. Vnauoccultorcm L)cumexorant,ingcminantdiuinamiulticiam:&fL.ras,pro^
ditorum ultrices , acLodouici manes Carolo ÔC fautoribus imprecantur . Dcfiden>
te aliquantifperplancbi, mater filiamhortatur , ut quando Carolus regno iamdu'
dum potitusjcoronam expofeit, atque neeem interminatunregia cçdat, in priuata fe
tecb referai , ne fado populi rugientis in aulam ímpetu, uita fimul & regno utraque
fpolietur: plus quam efferatumaffirmans efle Vngaricum furorem , quando nulla
«o dignicatis,merirorum & fexus apudhos ratio haberi foleret: multo immanius fa?'
uire quam feras , cito deferuefeerc, in furorenil penfi habere: ñeque quid agant , ne*
quequid futurum fit cogitare,fcd fera tantum libídine trahi: ceruiecs pra?fcrrehumi
les , atque ubi in iras excanduere , rationís omnino fieri expertes. Adrjcere ad hacc,0'
pes , régna, potentatus , in fortunar manu efle, hanc pro libídine fua rebus humaní*
modcrarí.Humana:quoquccondítíonís eire,calamitatcs,exilia,mifcrias,uincula,ino
piameppati: quando malis omnibus nos obnoxios efle fortunaiubet. Nihilhomú
ne mifcrius finxifTc Naturam,neque magís inerme: Dcum conditionem noftram raí'
feratum,intus tantum homínem ratíone muníuiflc,qua nos docuít utranqj mediocri
ter ierre rortunam:eum ab alto humana corda refpicerc,obfcruare cuneta, ínnoceiv
*o tes tuerí ,& nullum deníquefeelus ímpunítate donare. Demum confulere , ut aulam
defcrat,furori'q? ínfrendentís populi cedat- María propofito adhuc perftat,cuí certií
erat malle morí quam aula cederé, coronam'ue reddere. Mater his díiílis , díficcatís
parumper oculis,Carolum adít : Vngariam (inquit ) ímmitem 8¿ aíperam , quando
muliebrímanugubernarínequit,mi Carole,nunc acc¿pe,progcnitorum regno pçt(
rc,Pannonícís rebus pro arbitrio tuo moderare : nos in príuatam uitam , quando ita
fortuna iubet,miflas face. Hinc rumor per urbem uanus effunditur.Mariam regno
ас diademati renücíafíe. Carolus demum Elífabetham bono animo efleiuiTerat:hâ"ç
promatre,profuauifsímafororcillamfehabiturumpollícebatur:dcmumquacunq5
artepoterat,his uerba dabat. His Carolus elatus , & in tanto fucceíTii properandum
3» circratus,coronationis tempusadurget. Albas conuentum frequentifsímumedícíc,
coronain fubtraclam illucpra?cipítafférri,ad celcbrítatem hanc Elífabetham §C Ma
riaminuitat:cVillícambas,quando communis res agebatur,adcfleíubct. Quarcad
prxftítutum dícm quadrato agmine Albam cótcndit, quem omnes antiftítum pro'
cerumep ordines fequutifunt : armatus,non modal urbem cum ínftrudaacíe,ue^
rum etiam diuiStephani templum infolenter íngreditur , circa bafilteam prarfidía
difponít.Adfuercexcompofitomulíeres,qua:feadludibrium exacerbandumep do
lorem potius quam ad celebritatë honefhmdam aceitas eflereputabant: dífsimulaiv
dum tarnen eflèElifabctha cenfebat,uelutí ultorem quando cp tanta? audacie Deum
fore fperarct:quin etiam fub díuína? humanaúie ultíonis fpe,filíam ímparem difsímu
40 Iatíoní allexít. Coronatíonís díe.quum ex imperato ín bafilicam uenííTent , ad magna
prímum diuí Stephaní aram fupplicát: mox antequam círcum facella luftrent,ínLo
douicia:dículam,quxaddextramcft,deflccT:unt,utinfcriasopercntur.cVadfepul'
chrumcíus manes rítcplacent.quoquúueníírentjluclumclandeftínumibiínfiaurár,
quamuís adhuc conclamatum nunquam fatís eflet , fcpulchrum lachrymis ofculíscp
afpergimt.Mariafupplextumulumamplexata: Quídmcmiferam (inquit) pater
í-eliquíftirquídínfelícis guata? deferuifti curam í Poftquam inter diuosrelatus es,
prouttuain déos homínes'cp mérita poftulabant,nimírum una cum corpore huma'
íiarum rcrum curam depofuiftí, ne quo huíufce follicítudinís affeetu ínitam bcatitU'
dínemínqm'ctarcs.Filíam,quam regno pra?feccras,curíta periclitan paterísCnaufra'
jo giumiiofírumabaltodefpicis,&ficcísharc oculisdiueparerintucrisr Beneficia tua
facínoroforú audacia, & ¿ngratítudine Vngarorum inferiere : filia cum mifera matre
non modo folio deturbataJedínfummum populi ludibríumadduda.circumuenta
К 3 abho
390 ^N1 Я OISIF /И П X В X. t/N^Í.
ab hofttbus, de pra4"eiui morte cogitare cogítur: dignitatis acuitx ja^rurarr: no*U'
na fub¡re,improbitas fraterna uibct. Tuautem pater,li qua ítiperelt tux gruta: mc^
mona, nose coció rcfpice. SiidPannonica?laluti cedit .acnumma luuraganrur, ue
lucí moriens legalti, dignitatem rua: fîliae tucre: lin autem Uta obltant,ceiui me mor.
tchismalispra:ripe,ncapud gentes omnesinrclix ludibrio liaheatur. IVloxoput
íbi uíqueadeo meutere coeperat,ut ni a ca:tcris matron is ruiHet inhibirá, ad pater^
num proíectotumulum,obfurnata mente , animam dímilírlet. Occuirir cxtcmpld
mater ac ¿us ¿ncrcpitans. Peractis breuiter interns, mitante coronarionis hora , fio
OS oculis,&dífsímulato dolore fuggeltum u traque con Icciuiir. Inter tolennia lacra,
ucluri morís eft,Carolus folio pra:tidens,regalía cxpeCtat íidignia.btrigonieníísan.' to
nífcs(cuíusmunus elt,pronunciatos reges coronare,lacriscp regalibtismir:arc)acce
pto diademate, quod capiti eius dudum ¿mpotiturus erat , ex more ter rogat , an po-
pulushunc regem elle iubeatCPrccter eos qui Caroliltudiotilsimi , &quiabhis fub'
dtictí ruerant,pauáacclamarut: &.quo intciníusillcrogabar,coremifs;or crataccla^
niatto. Exabdicata Mana,quccum nmreaderat,&ingrueiitcdiuiLodom'cimemo
ria,ex infperato quxdam indignitas ¿¿commiferatío magna ex parte íta coi urntum
inceísir,ut nemo ibi hicnr,qui non admodum referuelcentcs homínum ánimos fue-
riradmiratus. Tranlacta tolennicoronatione, multo maris Vngarorum ftudiare'
ferbuere: quinetiam lí ibi autorcm habuíÜcnt,quü nemo Mariam regno iniuria fpo'
liacam fine lachrymisíntuercrur,parumabfuiííet quin tyrannum in templo trucidaf- 10
fent.arnVcralléntidpotifsímum Maria'fe<ítatores,fi ducem hahuiuent.Nouitatishu
ins audtores confcientía percití,fubtríites plaufus & congratularíoncs edíderc, ítem
c.rtcros omnes huiufcefacbpoenitcntia fubrjt. Quod ltolida? multirudíni cftínígen
it<im,utquod inique" ímprudenter'qj dudum aríeclarit, immutaris íubindeanmís
oderít» Hx inaulpicato Carolum coronatum affirmant, quod fubfçquutum prodi
gium ortendit.Prarfcrtur ex more nouo regí di uí Srephani ucxillum , cum afiumptis
regiisínfignibus:procedente'q;procerumantilíítumcp muItítudíne,ablolutacorO'
natione,e templo prodit: idquum arduum & fublimeprxfcrrctur,ad portes tenv
pli f enfim illifum, in uarías partes laccratum concidít,uclutí qui malo dolo feeptrum
oceupatum grauate ferret. Incrcbefccnte autumno, triduo tarn faniatcmpcltascoc je
lum inuafit,utnimbís 6c" tonítruís omnia quaterentur, deturbarentur faftigiatapaf'
íim tecra,xylímbríces longe late'cp aera peruolarent,conculcarentur domus , ¿V uali'
da ctíam ardiHcía nutarent. ítem hinc in homines ac pécora tanta cft erfiiía calamitas,
utnon parum ex his occident* Supcruenit his innúmera coruorum multitudo ,quic
regia tecla círcumuolans, nulla uircpclli poturt: turmatím quandocf? feneftras ímpe
rebanr,ac ucluti rtrangulati crocitaban t,congredieban tur ínter fe infefti, S¿ arquean
queinltrudtaacíepugnamconfcrebant. His tarnen aufpícrjsCarolus parum crede'
re, difsímularemetum: ck*obfirmata fpedu&us, omnia bene fperare. Mulieresom
nifere dignitate íamdudum exu ta;, uelut in priuatum hofpítíum , in eandein arcem
fe redegeran t, folo'q? Nicolao palatino confultore utebantur : cui ob cxploratam in 40
urraq; fortuna fidelítatem tantum tribuebant, ut hunc.uelutí antea.porifsirmim con
filiaríum &Г moderatorem haberent. Quum fa?pe María de prarrepta dignitate que^
rcretur , rogaret'que, an'nealíquo modo recuperare poflet С Palatinus ad id aniinum
intendír,neque afsíduus harum luftus , ñeque Lodouici regís de ípfo oprime merití
memoria eum quíefcerepatitur.Elífabethampercú(ftatur,an Carolum, quiregnum
dolo ¿nuafcrat,e medio tolliuelítíaffirmatiIla,nihil hacrefibi futurum antiquius.In^
tellccro mu herís animo , Palatinus fortífsimum fibiuirum efieretulít, cuius audacia
operacp tyrannus facile perderetur. Rogatus nomen , Blafium ex cognomento For*
gach appcllatum eflerefpondítre cuius genere , qui ad Ghymes oppidum dominan'
tur, propagan efiètraduntur,atque id Blafio pro facínoris huíufcemercede datum
eilepcrhibcnt . Homíncm clam aeririiubent: qua*cunquefieriuolunt,illiaperiunt.
mGrccdempollicenturamplifsimam, fempiternam quoq? gratíamofferunt,modum
hunc
DECIDIS 111 ЫЪЕИ I jpi
hune patrande reí una commi'n¿fcuncur,ut i fçntcntia cunóla proueníanf. Palatinas
ad guace nuptias propediem feiturum cômentatur,ut domo mítructa cohorte pro
dire, ¿mpetrandi'cj, commeatus gratia inarcemCarolumadircíicerct,cui mortem
moluuruserat.Commonefacitomnes Marix fautores, quos hdos elle diu nouerac:
iubet cladefhnis armís regiam obambuiare,ut (i quid res auxiin poílulec,quam noiv
dum aperuerat,prcftoadiint,Elifabctham regina cdocet, ut Rofarum üie,quarum
Februariomenfefolenniacclebrancur, ficta caufa regem ad feaduoect, acceptas i
Sígifmundo literas commentetur,quarum gratia feert ta quxdam fe cum со commu
nicaturam llgníficaret,qux maguí admodum momenti forent. Omnibus coniuratis
10 prxílitutumdiemindicít:necadhucrem omiiem,quocautiusagatur,detegit.at ubi
hie dies aduenit , Blaiium , qui facínus patraturus erat , fecum ductus cum ínítru eta.
manu.ueluti ad guata* dudum nuptias proditurus,ad arcem concefsit.ac eadem ho^
raadmonitus, reginamadit, qua accitus ad cam CaroJus aduenerat, utomniaex
compofito gererentur.Carolus omnis expers fufpicionis,intcr Ehïàbctham ¿V Pala
tínum mcdiusinterfedit. Palatums regem prior alloquutus, commeatum exorat,
próximas filia; nuptias caufa tus , quod baud ab re factum eft, ut omni uirum fufpi'
cíone liberaret. regina Sígifmundi literas adiecít , de quo quidem concillando noii'
nihil agi cccptumeft.Intercolloqucndum,e com pofitoPalatinusBlafio fignum,áli
mo oculo dat,ut regem ííricto gladio adoríatur.Blaííus ímperata peragít, Caroli ca*
jo putadoculosufquedíuidít* Rex lethaliuulnerecon'fectus exclamât. 1 tali , qui cum
rege u encrant, hi colloquío ceflerant,ad clamorem conueniunt: fpetftato regís uuU
nere,anímo coníternantur.Blafius per mcdios,crucnto gladio fretus, adPalatinam
cohortcm eñugit, quam ad regíx fores Palatinus dudum ipfe rcliquerat.Elílabetha
prx timorein atrio exanimata concídit. Rex fatifeente capitepauimentum cruore
late reípergcs,in cubículum,unde paulo ante prodierat,fe recepit.Palatinus rei íuo
ceflu admodum confirmarais, in regiam milites , quos fecum adduxerat, introirciu'
bet:hi facto ímpetu,curiam occupantjtalos ei)ciunt,arci foribusícr, prefidium impo
nunt:ita tumukum in urbe, fumptis armis,excítare conantur.Pauci regis amící coiv
uenerc,qui quum neminem ad arma excitari ccrncrcnt,reformidarc coeperunt.ad ar
λ cemconcurrunt:quam ubi à Palatino occupatamintuentur,defperatis Caroli partí
bus:rediere. QuíautemMarix partes fecftabantur,intcmpcíla no (ftcui curiam itu
grefsi, regem faucíumabítrahunccV in alta turri, quando moríbundum íntueban^
tur,afleruariíubcnt«ltalidefperatafalute regís,nea fera gente trucidarcntur,eadcm
nocte clám ucrfus Italíam iter ineunt : fat magnum ííbi qua-ibra fccilfc ratí,lí ¿ncolu
mcsdomûfereciperêr.Nondûillucefccre die,mnumcramultitudocproximispagis
oppidis'cp cÔue*nit:qu£ Budá ingreíTa,magno clamore Maná rege exclamât, Maria:
régi féliciter, ingeminat.diuiLodouici filie feliciter,Sígifmnudo uíro féliciter, tyran
no Carolo,eiuscpfautoribus exitiumimprecatur:moxad rapiñas conuerfain Italo*
rum xdes.qui multa ín Pannon^s negocia habebant, ¿mpetum raeinnee xtati,nec fe
4-0 xuiparcitjfortunasdíripít.Examicís Caroli quicunqueoecurrunt, pafsim obtrun^
canmulierú contumelias grauíter ulcifcitur,cxdibus per uicos Sí fora graÜinir.Et
multo crudehus omnino íxurj fTet,nííí Ioannes CroatixBanus(ut aiunr )m tanto fu
roreintercefsiiïèt.hicenim cum ualidifsima manu portam Sabbati.non fine cruciv
tiísimo certamine oceupauít. Carolusnondum mortuus,hínc ad ViHcgradiar*
cemadducitur:ibi'qjincarcere,admoto plagxpharmaco, cxTobltrucnsfaucibusíiv
tertjffe dicitur. Corpus ín Andrea: a:de fine pompa reconditum : paulo pdft , nefeío
auomodoefFoflum,multosannosfibífpecÍatores allcxit-Multiad hoc humane ecb
itíonis.regalis'qj míferíxfpe&aculum,ercmotis partibus conuenerc.-quo facilere*
gnandiquifquecupidifsimus,quidauderedebcat,8íquam formídolofa fu humana?
5e mentís ambitio,admonetur.Inhumati corporis infelicitatemhíncillipleríque fu fpi*
cantur,quod pontificio anathematemul<ftatusobíerat:anathematis caufa fue^
rat,quía annua facro arrario tributa penderé recufarat.Quum diro fupplicío hic fo*
К 4 retobnev
\
39г су4*ЯТ. VOWFIW/I %Е%. VNGAZ
ret obnox¿us,cadaucr infamia carcre non potuic. Hícígíturfuít Carolí Parui finís;
quiquumin Lodouíci regis haredem fe ímpíum ¿Víngratum exhibucrit,pra;nÑ
mía rc<:mand¿ libídine, haud ímmeríto haspecnas exoluit. Caroli cadem, anno
cirdterocfrogefimoquintofLiperterdeciescétenumaccidilic^radiCuiriefl:. Quo qui*
dem tempore, Bcrnabouem uicecomitem, Joannes Galeatíus ex fratre nepos, ad
M edoacía: arcem ¿n uíncula coniecit, ¿V ad mortem ufq? cullodíri íufsít, ac magnam
dominatus eius partem obtínuít.Inter quos hec prius fuit partítío poten tatus,utGa
Ieatius Papiam, Vercellas,Nouariam,Terdonam,ac caftera in Apêninum Alpes'qj
ueroentia: ßernabos Placentiam, Cremonam ,Parmam, Laudem,Brixiam acBer*
gam um obtineret. Verum antequam res Vngaricas ultra profequamur, de Caroli «o
hlns nonnuila breuiter perftringêda funt, ne Vngaricorum prineipum reliquias in
grato fil endo pratereamus .Cafo Carolo,Itali qui euaferant , uxori ac liberis uiri ca-
fum,quemi!laproficifcentifapeaugurabatur,ex ordineretulere:rem,quoadillapo-
tuic,ce!ari iufsit,donec arces aduerfus regni facb'ones prepropere munirentur.atqui
id faciiecclarí non poterat: difsimulatusaliquantiiper dolor eft. Carolo duo fuere
fill], Ladislaus aJhucpucr,ÔYloanna:hiexamicorum confilio, qui Andegaucnfium
partibus Neapolítanam urbem laborare fenferant, in Caietanam arcem extcmplo'
translati,ut in fidifsima urbe,arcc'qj munitifsima feruarentur. Audita Caroli morte,
hinc Vrbanus pontifexJiincGalli,hincSeuerinadomus , carteriq? eiufdem faction
nis reguli populí'cp , ad follicítandum regnum ánimos intendcre. Promulgato re- »•
gis interitu,ciuítates Si oppida , item nobiles ¿V pleberj capita extulere, detrecl:auere
Imperium: Sc" libertatem hi, Pontificis alrj,alrj Gallorum ditionem optare:interea mi
fceri omnia, & obfequia nulla praftari. Vrbanus quum Genua; annum exegiifet,
Lu cam uenit : ubíquñá Florentínis Apoftolicumímperíumlabefaftatumiri cerne
renquippequi Bononienfes,ceteros'qj rebelles in Pontificem quotídíe irritaren t,Pe
rufinos'qsad nouítatcmfufcítarent:Perufiam,perPifanum &Scnenfem agrum pro
ficifcitur. Mox patria defiderio tracftus, Ferentinurncôcefsit,fpcransfeLadislaum
pucrum ¿V loannam paterno regno facile deturbaturum. multienim nobiles acre-
guli,quiLodouico Andegauenfi quondam ftuduerant,potiundi regni fpcm ei con-
citabant.Quum nuncrjsacliteris,ítemlargitíoníbus cVpromifsis omnia follícítaret, je
regnum'qj uniuerfum in turbas uertiflet, Caietanorum nunquam fidem labefaftare
potuit:quippe qui feruatis miro fludiopueris,regnum his quoqj côfcruarunt.Pon-
rifcx quum fe íncaflum multa conari intelligcret,Romam redi) t, ubi magno honore
fufceptus eft:mox Anderefiorum audaciauexari cocpit,quorum quidem infidrjs no
401 "cm ¿V uigíntí cardinalium creatio liberauit. Anno demum quadringcnteiîmopri-
mo fupradecies centenum, Bonifacius nonus Ladislaum adolefccntenl Caroli fi-
lium,inpatrium regnum, a tyrannis &popuIis occupatum plane reftituit: Caroli
abd'cationem,quam Vrbanus Nucerie fextus olím fecerat,antiquauit. Florétinum
cardinalcm, delegata au До rítate, Caíetam mißt: quiinurbe qua; fola in fide per-
mâfcrat,Ladislaum rite coronauit.Sed de Carolo liberis'cp ha¿tenus,quando deLa- 4e
díslao cartera fu o loco referemus. lllud tarnen fat omnibus ex tare debet,poft Lodo-
uíci regís mort cm,Pannoníac regnum , quod is tantopere amplificara!, itafubreptis
hincón híncappendícíbus fuífle díminu tum, ut nullius unquamuírtute ас fortuna
íníhurarípotuerit.ísenímfoluscfl:,qu¿ perpetua in Vngaricís pectoríbus raonu/
menta promeretur.Venetinamque poftLodouíci mortem, Carrarrj principie fero
cíam,quí ad eum ufque dícm Taurifium infeftare no deftíterat,coercere fe poíTe Ape
rábante pacata Venetia,Foroiulianoq? agro , Dalmatíam quoqj recuperare aude-
bant,quamolím ufurpatamamiferant. Contraille maíoribusalíquato quámantea
uíríbus Taurifium adorítur: Leopoldum Auftria; ducéeo dcfpcratíonisadfgit , ut
u rbem cum fuis finíbus , certís condítionibus rclinqiiere cogeretur. Poft hac , cum 50
Antonio Scala Vcroncnfi , Francífco Carrario feníori graue bellum intcrcefsít. Io-
aunes Galeatíus uicecomes, cuius tunc opes amplifsimaí habebantur, in fugante
Carrario,
ъ ЕС un is m ыъвг и
Carrario,ScaIanis bellum índixit:quos cum dextro Marte fuperaflet , bis Veronarrt
Vícentíam'qj abftulit.Mox adauch regnandí cup¿dítate,Patauinum adorítur, focía
Venecorum arma ad id bellum fibi íungit, quosíllí infeítifsímos efl~e nouerat. laco-
bus Dilphius prgfectus clafsis,cum ínftruclis ad bellum quadringêtis fere nauípns,
iuilu Venecorum aduenit: quíoppida,munítiones acloca quae in lhgnis&fluuío-
rum oftrjs ille tenebat, illico occupauit. Galeatius in mediterránea regione uníuef-
fumagrum cum círcumíacentíbusoppídisaccepit.&paucorummenlium oblîdio-
ne Patauium cum tyrâno in ditionem íuam redegit. Filius, cui Nouello cognomen
erat , in media trepidatione clám elapfus, in Germaniam aufugít. Mox á Ualeatio
« Taurifium fubacTrum.Eucrfis Carrariorum opibus , Galeatius Patauium , Feitrum,
Bellunium ex feedere fortitus eft : Veneti uerd'Tauním. Heftenfis marchio,qui Iiis
fauerat , oppida quae fuorum ölim maiorumfueranr,recepit. Sed Noucllus paulo
pdft, RobertiBauariacducis opibus adiutus , cummaximis auxilrjsinltaliärcdijt,
ui'cp Patauium recepit:deinde Veronam inuafit,cui filium prxfecit.Necp his diu po-
tin potuit.-puandoquídem VenetusamplifioandaereipubliCgfempermterttus,Vín
centiam, Veronam, Coloniam,Fcltrum, Belunum, aedemum Patauium occupauic
Htnchaud parua Venetis follicitanda? Dalmatixoccafio data, nam eieftis Carr»-
rijs,& foluta Lodouici focietate,Pannoniaeregnum,quaItaliam attingit,admodum
labefaebricoepit. Quum aliquantifper uagati fimus, nunc res admonet , ut adian
to bores Vngaricosredeamus . Neq? ením Eliiàbetha: regínae fatum, &parícidarum
cafus tacite pra:terire poflumuscut diuina in rebus humanis iudicia,quám cqua finr,
plane uideantur; & quam fîbiquifquecaueredebeat, ne fuas regio fanguinemanus
inficiat,quum fub Dei tutela facri principes eflereputentur. Polt Caroli ca^dem, re
gina unácum Nicolao palatino, Blafíocp paricida,finepra:toriana cohorte» inferio
res regni partes uifere decernunt.quare ingentí laetícía datar , ídibus Iulrj s Syrmium
ueniuntjUt Saui accolas' Myfios'cp luftrent. Nihil interfecto Carolo ultra uerentur,
omnia fibi tuta putant,nullius ínfidías fufpicïtur , áulica tantum turba hos fequítur» '
Qiium diui I acó bi fefto Diacum uerfus iter facerent , ecce in medio campo Ioannes
Croatia? praefeclus, qui Caroli regís partes petifsímum olím fe¿tabatur , audito fe-
30 ginarum ¿V paricidarum adventu,coa¿ta tumultuaria multitudine , cum multis equí
ubus eas adorítunutiniquam Caroli mortem,ucluti fas efíeputabat, dataoccafionc
ulcifceretur.Quum aulici , palatiniq? homines fe hoftibus impares efle nofeerent , in
primo congreflu dedere terga, ne uanoconatu omnesiuxtácaderent. Blafius For-
gachjingeníta fretus audacía,primos'qj impetus excipiens,equo deturbatur : саршз
in reginaríí confpeAu.qua? curru uehebantur , confeftím obtruncatur. At illa: b elli
^trocirateperculfg,uelutiftupid3cattonitar'cp,quidagerent nefcíebant: exanimatam
iitráque díxerís.Palatínus extremo feperículo circumuentum confpicatus , defpcra
ta falute,fortí animo morí ftatuitrfe equo demittens,arrepto enfe dextrú reginarum
latus acerrimeprotegit. Multos , quiregalí carpento nefarias manus iniecerant,
40 Ímpetu faftorepellitrquamuís fe continuo íntelligeret oceafurum,incruentam ta-
men hoftiuíftoriamrelínquererecufabat, cui Sepulchre rnori, &ad mortem ufque
regínis praeftare fidem certum erat« Interealocí telis undíque petebatur, tot aduer- •
fo corpore fagittas ferebat,ut fineearum fragore brachía circummouerenon pofict.
inftabat adhuc,& a praefentí morte refumebat anímum. occlamabant ancíllar,& do
minas propugnatorem'qj fruftra commiferabantur. Subiere pleríque Currü, fubre*
ptum'cp pedibus Palatinú humifubuertunt: ¿Vante reginarum confpeétum, ne cui
reritatíparcerent,uociferatibusillís,obtruncant. Mox CroaciínmulíerumCurrum
impetum faciunt, inuertunt humi, regínas'q? cum exímrjs matronís índe deturbant:
conculcatopudorc,&oblíteratadígnítateregia,crinibus diftrahunt,probrís acíníu
riisafficiunt,adloannispra?fec1:iconlpe<ftumtrahunt. Vbíquum Caroli regís пе
сет infrendens ille faepíusobrjceret,Elífabetha fupplexad genua prouoluta: Par-
ce(inquit)parce mi Ioannes; & beneficia, quae olún áLodouico rege accepífti, nunc

¡perdeos,
per Dcos,quçfo,rcminifcerc:mifcrere,te fuppiex oro,mifcrcre noftri,& pro cundís
mcr¿tis,quamdcbcs,cumuÍatirsirnáhodicLodouíco tuognttiam refer, bi in lucrum
<¿fnique ianguinem fruiré tibíccrtumcft,infontifaltem filia nunc ignolec: quando
rcgívcca:dís,líc Dciîm homínumep fidem teíiordnfcia, mihi crcde,iila fuit: me huíu^
fee malí con feiam fuiíle fatcor. au chores íamiam fcelens occubuerc,ó¿ iat tibí poena'
rum expenderé. Mcadhocfacinys ademptum filíaregnum induxít. quidpcrtulú
mus íniuríarummonígnoras:ígnofcemihí,quam grauiisima caula pra*ititít noccii'
tem.Tribucndum cenfealiquid feminea imbecilhtati , qua: in maxirais uinic robur
iniurrj s praftare non potelt. Memento me fuiflcreginam,Lodouicí tui coniugem,
a quo tantam dignitatis ¿Vfortunarum amplitudinem recepiití. Et quando non te-- ю
mere mihi peccandumcfleccnfui,fiiuítum temihiíudicem prcbcas,ínnoccntiísima
in prímís filia-, deinde mihi exorabilem te concede, ut tuo utracp beneficio uitam re^
cuperafieuideamur- Interpellât adhaegnata Elifabetha preces ,ipfafupplex, per
I3eum,per Maieftarcm rcgiam,per paterna merita,pcr fuam innocentiam, per fpem
futuram,ututnuíqucparitcrmiícreatur,patiaturaliquam fepietatís & gracia íubire
ratíonem.Aecatis 5¿ fexus arqué mifercatur:penfitet fccumalíquantifpcr peccati cau
fammematrem temeré peccaííe arbítretur . quod íí infolentífsime fruiré deci cuerír,
cum obfecrat,ut aut utranque pari beneficio (eruet,aut ad perpetuam íngratitudínis
¿V feráatis infam iam utranq? perdat. Quanquam plura illa' in fumino lachi ymarum
proHuuíofubijcercconarcntur, augerentululatus,6¿ ueniam exelamarêt, amplcxa^ 29
Гen tur fupplices Horuatí gcnua:ílle tarnen nequáquam coIlabaícit,ímmo feritati ob
iíínatifsímo animo inftat,ut diram crudelitatem oeyus explercr,ueluti mutus incen<-
fus terga uertít,e confpecftu fe praripít,S¿ quid fieri cupiat fatellitibus edicit. lngru»
ente no&emiaterá María abducítur,proloannís imperio , prima uígilia no<ftis , ob'
íhu¿to ore,in Bozotham amnem regina demcrgitur.María, quia culpa' expers ef
fe ferebatur , ab hollé ígnofeitur : immo diurna potáis commiferatíone uíta redona'
tur,ut fuperefiet,qua Horuatí ímmanítatcm ulcífeeretur. Virgines non tam nobili'
täte quam forma praftantes,proinilitarilibídíneinceftatíe,utaíunt: millusin rama
crudclitate^iequepudorijnequehuma^iítatí locus; more plus quam Barbárico dire'
pta,promifcuccontcmcratapudíc¿tia. Maria feorfim aííeruata, quam rcoia- maie* j#
iiatis numen á morte acturpitudíneuindicarat, parumabfuít quin cum ínfelící ma*
t,re pari fato nccarctur-Totam поЛет abductam fibí matrem repetít , íngeminat Sí
déplorât ,adcádem iamdudum edu clam rata, non moddlaceratíscrínibus, faciem
unguibusinfcripfit :uerum ctíam cVftansparieti,cV íacens humi fie caput jllifit,ut
iamdudum moritura uíderetur: 6Vomninofcciííct,nifiadmotícamcufiodes inhü
buiííent.Sape fibioVmanusmiicere,confcifcerefibímortem furibunda contendit,
и anions arbitris licuillet. Nihil ifíocafu mííerabilius unquam fpcciarum efi: un de
non tam principian mifcriam,& Fortuna uarictatem, quám díuini íudícn grauita--
tem,ó¿ tímorcm Dei confiderare debcmus.Suos inimícos,pcr mímicos punit Deus:
¿V ne quid fcelerís impunítate donetur , crimínacrimínibus poenas cxoluunt.Caro - 4-»
lus i inmódica, regnandi cupidítate fuccenfus, quum prater fas ¿V aquum forori fee'
ptrum crípuiffet , prafentaneas facinorofa audacia p cenas expendít: regina , Pala'
tinus,cVBlafius pa riada, extrem um patrati fcelcris haud longe fupplicium fibi dífíu
lcre.O'miferam humana uíta condidonem,& eorum in prímís qui in alto ftatu uer
fantur. Quippe qui quanto altáis a fortuna eucebfune, tanto grauiorem cafum re-;
formidaredebent uel maxime praxauere,ut de febenefpcrarepofl~euidcantur,ne
quofcfccleregrauítcrobfiríngani, Adremigitur redeamus. Infequenti die, cum.
regía prada in Croatiam iter uernjnt, Mariam captíuam cum cateris uñ-gínibus,
quas infando ftupro pollucrant,abducunt. Quum furor ¿He alíquantulum deferbu'
iífer,in Mariam fubínde mitius agi coeptum eft:fuccurrebat banni fape illud,eiTe fa j*
tisadhucfuperc^fauitum, fires aliter acfperabant,acciderit:Maríauita,multam2u
ladeclinari poile:ex morte uero'.dcfperata omnia futura.Subibat quandocp patratg
poeniten*
VECATHS J П. ЫЪЕ% l 5РУ
poem4entíacradelítatis,quanniecb'sfurrís abfterrebathomíncm:nequefiigicbat,iil
' ageudís rebus cunctatíus fu tu ra am Aa profpiccre oportcrc, quando pro míe Ai:; fa
Aa habcri ncqucunt : mail's eíTe finem imponendum, nc pcrgendo afsiduorum mz*
lôrum femina feri uideantunconfeientia proindc rerum male geftaru corripi cccpir.
In Croatia caftcllum erat, nô tarn loci natura quam arteacprxfidiomunitifsímum,
cuí Crupx nomen eratJu'c Maríam aíTeruari iubetrfidelem admouet cuftodiam, 1er
ui'tia'q? obfequentifsima in his quae ad curâdum eius corpus pertinent,fubricit.quin
&ipièiicpiusinui(ît:acdiligenter interim obferuat,quíd ex patratofacinorenouita'
tis oriatur. Sigifmundus interea , qui eclebratis nuptrjs in Boerhiam aufugcrat , de
10 CaroÜ morte,« de recuperato regno,Mariç ac Elifabctha? litcris certior fa Aus erat:
undenonparumanimicumingentilxticiafibi reuoearar. Reginarum uerocafum,
qui paulo poft ¿nterceíTerat,nondum nouerat:oblata fortuna; fua: occaiîone, m\uU
tracunclandumr3tus, quando ad recipiendum crebríslitcrís regnum ínuítabatur,
haud mediocrem in Boemia deleAu habucrat:coa Aoq? exercitu , fuperioris Vn'ga^
rix fines ingreífus, mukös regni proceres admifîr,quiin eius auxilium ultro concur-
re're. Continuais Budam itineribus pcruenit,nemine'cp relucíante in arcem admitti
tunibi de carde focrus,& aliorum , ac de uxoris repente carcere admonitus, non mí'
nus dolore quam facinoris indignitate corripitur. Celerem pro liberanda Maria in
Croatiam expeditionem, nondumaeeeptisperfacramentum obfequr)s,neqj confir
10 mato adhucregno.fufcíperepoterat.Interea Joannes, quíMaríam captíuam retine-
bat,audito Sígífmundiaduentu,& quddiam regno íínecontrouerfiapotíretur,poz
nitentía duAus,híseam uerbís confeftím adít:Quanquam,regína,te pariterac ma/
trem,pro ulcifcenda Carolí cxde,iam e medio tollere farpe cogitaram ; Lodouící ta-
men regís benefícentía remoratus,quac mente nunquá excídet , ígnoui tibí , 8¿ nunc
me patratxcxdíspccm'tct. Quinen! fi praeteríta corrigipotíus quam damnaripof-
fent,nihil profecto1 mihi foret an tíqirius, quam aut fa ña corrigere , aut horum pror-
fusmemoríam antíquare.IndignaCarolimorteprouocatus,inuos omnes fa-uíen-
dum eíTe duxi: peperci tarnen Maria tibí & patris tui memoria , ¿Vinnoccntía: coiv
feientiatua: id ultro' faciendum cíTeíudicauit, neLodouícidemeoptimemeritiíaii
jt guiñe meas man us inficerem.Nunc de te liberanda cogitare cocpí,G qua mihi cautío
iuramento prarítari poteft, quod lib crationís huiuíce nulla me unquam poenítentía
fubfcquatur:íín eá fenferím aípernari,materno tu quoqj fato cades. His di Ais,abrj t.
Atilla collachtymans,eum ad fe reuocariiuber:iùpplexcj? obfecrat,ut feliberet,re-
gno'qj reflituat.quod fi eíus beneficio aflequatur, loannem fe patris ¿Vgubcrnato-
ris loco femperhabíturam pollícetunnonmodo idínterieAo facraméto , fed allatis
diuorum relíqurjs , id ipfum fe aífeueraturam eíTe recípít . quod ut facíat, etíam atqj
etíam ad genua fupplex obteftatur.Bxoratus tande ille, magís ferítatis & ímpruden
tía; quamcofilrj compos,bono hanc animo eíTeiubet, mmüslautius'cp tractari prç-
cipít. interea carpenta regia , ancillarum'q? cohortem parat , fpolia dírepta dífquirit:
40 quxinuenírínequeíít,ipferependít: poítremocum honeftoprocerumnobilium'q?
comitatu hancBudamremíttít. Quumreginam carcere educía eíTe,ac Budam re-
dire rumor effunderetur, quaamqí iter faceré dicebatur , omnes ex oppidís pafsím
acpagisfpeAatuc5uenere:fauítgubícp cógratulatíones falutationescj? faAxJiaud
aliter atqjíihcc aut Lodouicus pater ex inferís redfjífct. Certatímpopuli collachry
mantes,ex ínfperata leticia congratulatum concurrebant: Maria uero'obuiü quen-
queordínem lachrymabundafufcepít. Quum Budxappropínquaflet, non modo4
uír cum omnibus ordinibus &ínftru Ais legíonibus , ueru'm etíam uniuerfa cíuitas
in oceurfum effunditur.Cum plaufu &incredíbilílarticia Maríam reducem omnes
excípíunt:íntermifcebantcongratulatíonibuspublícís Iachrymas,&: María: ingemi
fo natione omnia refonabant. Atubiad SigifmundicongreíTum peruentumeft, Sal
ue ( ínquit ) dulcífsima coníunx,tot & tantis uexata perículís. Salue fpes uírí ac Vn
garorum única , quxpericulo tuo inlachrymas omnia conuertiflí. Iamdudum ac! to
, liberan^
íiberandam , 6Y ulcifcendum fancbe parentis interitùmdcgiones $¿ Cutera bello fié»
ceílaría coniparaueramus,infperatala:ticia dolorem adenúr, 6¿ írnmanifsímum ho*
ftemmcrus&pcEiiitentíaadofficrj reíípifcéntiam reuocauit. Proíndedemctifsimo
Dco,carreríscp facrorum regumnuminíbus,qui Pannotiíae praíimt, ¿inmortales
gratiasagamus,quddte, cuius cafurnnuperrimeTcíuimus.incolumcm mih'í&rei
public^ rcddidere.Híc maximam Déos nobis fídem feciíí'e reputare debemus, curá>
remortalia , homínum fa<ftapeníítare,cV in peculiar! cura tutelam princípum habe^
re:ut quos regendís alrjs prarfeccrint, quum omnis a Dco poteftas tribuaíur,ecs po
tifsimumferuareuideantur.AfFuefequoq? tibí non minus acregno,pient¡Tsimipa-
i> — - ^^ л.^^тНгГггиегс. auarcfauftusacfcx

uc ín utroque te lemper iuhi ирмш»»» ¿-


riclítari uoluít,uc reginagentium futura, grauiter moderari 6V mifereri fares. Ne*
mo bonus miles unquamfuturus eft, qui a tyrodnrj die laborrbus cVpcrículísfcfe
obdurarenon didícerít.Quarefcito, regina fuauifsima, tenon minus debberatione
quampericulo jJiutnx benignitatigratiam agerc oportcre: in altero uimitismeri'
tum,m altero Deíclementíaplan¿confiftít.PericIitaturDeushominem,n5 demer *•
git. Vcni igitur falus pubhca,pubbca libertas,moderatríx Vngaríca,& fpes meauni
ca: ¿V poíthacmeliora fpera,quandofatis fupcrq? tecum fortunaluiit,fatis'q? in tepe
rículiíecít.utíam omnibus Vngarís apertum eíTedebcat, tenon minus tux quam
publicar falutifuifle feruatam, 8c"adimperandum tantum Madam efle natam. His
dicftís coníugem amplexatur, mutuís fefe ambolachrymísofculís'qucrcfpcrgunt,
laclirymofus círcum plaufus oboritur. Mox hxc prenfandam omnibus dextram
porrigít: & non modo optímatum quenque pientifsime amplc&ítur, fed humilia
bus ad unum, quíad officium prodierant, fe acuri pafla eft. Sígífmundus fingu*
lar/ pompa, cumfocia fibíagmina iunxííTet , hanc dextra apprchenfam in urbem
duxítrurbs íngentí plaufu intonans excípít,l3ctícía 8¿ feftiuitate complcntur om- ;o
nía. Pro liberara domina, facra celebrant: multos dies indieftac fupplicationes,
U£ digna; Drjs ímmortalíbus gratia: agantur. Sotería mira íblennitate celebrara:
nu}la ceflauicara, ubi non fueritabunde fupplicatum. Ac ubi dijs ímmortalíbus
facis quifque factum eíTe cenfuíc, de coronando Sigifmundomoxagí coeptum eft:
quare frequentifsímum Alba? conuentum María tune edíxít, dícm'que Pencécoften

conuentuí praftítuic.
RERVM VNGARÎCARVM DECADIS
TE R TI AE LIBER II.
V V M ad prœfticutum díém omnes ordines conucnííTent, habita con*
rSwK c'one ' ^аг*а Sígífrnundum dextra tenens , ita profatur : Qiiartus 4<>
■âféX<M| iam annus agitur, poft diui patris obitum , fidifsimi Proceres, quo
o^^^^ tempore quot malaperpefsí fimus, & quanta in regno perturbatio dis
cordia quefuerit, quando haïe omnia uos& uidíftís , cVaudíuíftis , de his uerba
faceré fuperuacaneum foret. Commemoratío enimuulnera refricaret,pcrtuvba^
retconfilía: &hunc diem, quemfelicemac fauftum eíTeüolumus, malís aufpícrjs
ifta calamitatum memoria ínceftaremus. Duo funt, qua; me ad hanc orationcm
impulerunt : unum fuit, gratiarum in eos a&io,quí de me ac regno iuxta bene meri^
* ' "r«"«'^<"nfiafururorum .auaitanoftra-rcípublicxprofpíccre со'/
in fide permanfiftis, quod e medio cenfuiftis tollendos eflè tyrannos» nuMa profe
(ftolaus digna uobís , nequegratiaexoluipoteft. Magninanque momenci eftípfa
fidcs,cu¿ multum probitatis & conftantia: ineft.harc fola uirtus eft, qua tota fere iu*
fticia confummatur: quam fi e medio tulérís.non folum uníucrfus corruet uirtutum
chorus.uerumetiam omnís humana focietas diiïoluetur. Hace facit» ut non folum
amicis, fed hoftibusquoque officia perfoluamus: fuperis nos conciliât, a perpetua
morte nos uendicar. ita fibi Dcum obligat, ас reddit obnoxium , u t ad edenda mira^
cula cogat: ac ab eo illa confequi mcreatur,quar natura praeftare non poteft. Quare
nemintmirum eflè debet, fî in nulla feueriu s facinora, quam in pérfidos Deusani*
10 maduerterc folctrquum inplerifquefaepeuiderimusconniuentem.Proindenonim
mérito uobis omnibus, pacato regno,uberrimam me cum uiro meo gratiam rclatu*
ram elfe polliccor, & a meuos nihil unquamfruftra petituros. Quin & uos officio
prxueniam,&pro meritis ac dígnítate quenquetracîabo:perpetua'cp mihí,qüando
fomeratioraefledebent quaeprincipibus conferunturofíicia,cunctos beneficio ob*
ligabo: ha: mea: funt partes, id Lodouíd filia: eft officium,id Marias ueftra: poftulaC
obligatio.Et quum hace re pou'us quam uerbo pra:ftari debcant,idcirco de his breui*
ter agendum efle cenfuí.Nunc autem fupcreft, ut fururís rebus profpiciamusrni for-»
tafle furcntíum more,omnes perdítum ire contendamus.In hac re duo neceflària eC-
fe cenfeo,qux potíus e recentibus malís,quam longa rerum experientia didici.Prius
ю concordia, deinde moderatore óptimo uobis opus eft. Nifiinteftmamdifcordiam
curetís,proceres,unde omnia hare mala orta funt,nunquam regnum pacatum habe*
bitís.Deponenda(míhi credite)funtodía,coercendginíuria:,uioccupatareddcnda,
obliterandac contumelia:: &eo magis,fikefi praeftentur indemnes. Subeat uos relú
gío.cViul^ciaíamorídepofitispriuatisaffecTribus.capefsíte.quaífo^uandoquerem*
publícam,communcm falutem amate. Ocíum,quod domi rctinerí debet, ¿V priuata
odia Uibuerterunt,appetíte:difcíteepra:teritismalís,nilhomini concordia domeftt
ca antíquíus eíTe oportere.Nam domi pax,bellum forís colendum eft. Contra uero,
nihil reipublicacipfadifcordía cxitialíus ínueniri poteft. Itaqucfi regnum dornt fo*
ris'qj faluum efle cupitis, diligite quaefo concordiam, proceres,& ueteres fimultatcs
jo odiaqj deponíte. Nullam uim cuíquaminferendamexiftimate: lites non armis , fed
foro dírimite, iudicia uobís aequifsima prxftabimus, Quarc poft hac uim от ni pu^
blico cdícto,cVcapítalí fupplício inhibemus. Quicunque aliena occUparít, nifi fpa*
ció menfis legitimo poiTeifori reddíderit , hííclatrocini) poena mulcundum eífepro
nuiicíamus.Q.uacquídemidcírco reftefancimus,quiaamotis íníurrjs,omnis caufa
difeordíarum extinguítur, publica pax Síinteftinaconcordiaintroducitur, qua nil
magís hoftes formídare uidétur. Poftremo de óptimo rerum moderatore nobis со*
gitandumrquod quamuís fitín dícendo nouifsimum,potiísímum tarnen in confide*
rando efle debet.Quíd enim falutis in fluctuantifsimo nauis pelago iperare poteft, fi
Optimo gubernatore carueritCNon uos praeterrj t,Lodouicum patrein de uobis от
4« nibus,cVinprímísderepublicaoptimemerítum,quíha:c omnia mala profapientia
fua plane prouíderat.Sígifmundum Auguftali genere natum, ex omnibus princi*
pumadolefccntibusdelegifle potifsimu'm, acueluti futurum principem in aula fua
educaflc, adoptafledemü(&utfcitis)mihilegitimocönubio collocafle.utalterum
Lodouicumhaberetis, qui amplificatum regnum haud aliteracille feruaret,tuere*
tur'cp,cV Auguftali quoqj dignitate Pannonicum regnum honeftaret. Quid de uiro
fperareliceat,aními magnitudo,aperta probitas, 8¿ afpe&us eius maieftas oftendit.
Vosconnubrj aufpicía,neminorequídem quam pater,confenfuapprobaftis. Con*
falutaftis faepe regem poft diui patrisobitum, &non minora huic quam illiobfe*
qu¿aquandoquepra:ftítiftís. eademigiturqua: tunc approbaftis, uos nunc rata ac
Jo firma habíturos efle credo.'partim quia nihil reipublica; falutarius fieri poteft, par*
timut ne ultra femineum toleraretisimperiu: quern uobis regem Lodouícus opta*
uit,c\: mihi coníugauit,cum rite' legítimum habeatis.Nec femínea quídem potefta*

L, tis eft
398 c¿977T ZOKFINII "REt. VNGAZ
■ ríscft Pannonía,cuiuiriIisuíxdextera moderan poteft, ProindeSigifmundo,uiro
dariíTimo.coníugícp fapíentiííímo,facrum diadema,fceptrum,acíus omne regni,uL
tro iubenribus nunc uobisípfarefigno'Regíam poteftatem apatremihilegatam,ac
au«orítateueilramihicomprobatam,huíc (ponte concedo:hunc fauttis quxfo au^
fpi'c¡is,Pannon!íc regem cxclamate. huncaccípíte moderatorem rcrum, hunc pro*
pugnatorcm Vnganeobferuatcrqui Romano regnum,utuidebitis,dccorabit i mp с
río.Pacab¿th¿cregnum,hícocíumuobísinfolens íntroducct. híc deníquea 1 urcO'
rumíugo.cVabhoftíumíníídrjs Vngariarn,mihícredite,uíndicabít. Sic Chriftus o^
ptímu? maxímus,ficpatríj Di) efleiubeant: ficomníanobís pofthacfauíla Scfclícía,
acetiamreípublícareíTeudint. ,e
sipif-nundw, V i X ha?c dixerat , quum facrum diadema ac fceptrum , quod ipfa in media con^
гсх&щ. c!onegcftabar,S¿gírmund¿,qucm manu Temper apprchenfumtenuerat, alterum ca^
pitíimpofuíridextraínumipopulí.patrum'qíconrenrUjtradídítalterum.Hinctantus
fauor ac plaufus eiatus eft, ut Sígifmundo regí, ManWque regina? cunda felícíter
insemínarent.Inítis dcmdein Steohaníxdcfolennibus.ínter facríficandum,abStri
gonieníí metropolita coronatioríte celebrata. Vbí incoronati regís caput,omnes
príncipes oVoprímarcs cumantifhtíbus, ¿temnobilcs, conuentuum'que legati>fi'
dum SigjTmundo obfequium fcperpctuo'preftituros eiTeiurarunt. quod anno Salu
eis octogefîmo fexto fuper terdecíes centenú factum eíTe tradunt,anno autem artatis
eius uíccfimo;quem deinde rcgalibus rite1 facris ínitiatum Budam reduxere, Aft ubi *•
ín regíamredíerc, per inultos dies depacando regno, ¿Vcomponendis optimatum
lítíbusagitatücft. Maria ueró, cui nihil materna uindíctauidebaturantíquíus, dies
acnoeftesad id Sígífmundü irritât, inauditas íníurías ¿Víllata probraoculis obrjeit*
Nullum regalís decori iîmulachrum eum retiñere affirmât, nifí in parricídam,quí fa
ero manus cruore fcedarar, reginam'q? innocentem , & uirgínem duro carceremacc
rauerat,prodígnítateanimaduertatur.Víncitur tâdem regina: precibusSígifmun'
dus,ac legiones duas cum equítíbus expedítifsimis comparar.InTranfiftrianas par*
tes iter intendít,fímulans fe ín Bulgariam aduerfus Turcos íturú : íntereaamicorum
literís admonctur, loannem CroatúE praefectum , Pofegam.quod regale foret oppí
dum, dam tutandí fui gratia occupaíTedoco quidem 8¿ arte munítifsimum. Illuc ígi' í*
tur e fententía cu m exercitu diuertít íter,arcem obfidet, admouetuarias belli machi'
nas,dienoctu'i^ aeráis oppugnat.potíundí quam prímum oppídi fpes aberat:quip*
pe quod ars Sí natura íuxtá muníuerat:infidrjs aut fame capere confidebat.Ioannes,
nead extrema redígerctur , ad artes animum íntendít , clam arci fe fubtraherc decer»
nit.quanquam ftationescumexcubrjs círcumab hoftedifpofitas íntelligeretíeata'
men parte cfhigíendum efle retur,ubi amícos forte fuos tédere fenferat:captabat
cafioncm,quaca?canocT:efefubríperet. Qiium tempusaduenifletídoneú,quo ргаг
tenebrís,nonmoddno¿l:u,fedinterdíu,íterfacerenemopotuííret,dameadefcendit,
qua StephanusLadislai VaíuodefiIíus,cVStephanusSimonthornametabatur,qut
difsímulata perfidia, fein regís amícitiam exercitum'cp infinuarant . quumínhorum +e
excubias defcendiíTet,euadendí facile copiamimpetrauit.Mox traie&o Sauo(quod
nauígando'nc an tranâdo fecerít,íncompertum eft)Dobor oppidum fubiuít, quod
íneaBoíTenae parte fitum eft,quam Vforanappellant:ubiZagrabienfemantíftítem
cum plcrifqueconiuraris eíTenouerat . Horum arte,perfidiacp , uníueríi Dalmatar,
BoíTencnfcs, & Croate a regia fide defecerant: Pannonias quacunquelícebat parte
licxabant.incurfabant pagos, 3c" cunda ígni ferroq? uaftabant.QuareSígifmundus
obíídionem hanc fcluere,trarjcere Sauum.adaufto'cp exercitu , Dobor, proditO'
rum omnium afylum, círcuuenireeft coactus. Célere &audacem regís ob fîdien cm
hi admodum formidarunt: immoí ufque adeo' funt abfterriti, ut Ioannes.ne in angu-
ftrjeiterum fe occludcret , ante acerrimam fe cum nonnullis obfidíonem indepracri'
peret,ratus eadem fe fugacfortu na potiturum.uerum multo aliter atquefperauerat,
resaccídit. Exoppído clandcíhna fuga exíjt ; dum per coUes,auía'cjj montium loca
iter facít,
•DBC^iViS til LISE* IL г9т
iter facit,in regis* quas circum intenderat, infidias concidit: captiuus in Sigifmundi
confpecbim adducitur.huncdiligenti caftodia is afleruari iubet. Interim Dobor ex*
pugnacßoflcnam pofthaic,deinde Croatiam,Dalmatiam'quc отпет, in ditionem
fuam rccepit.nam captis rebellionisau&oribus, carted facile ad obfequium rediere.
Pacatis regionibus,in Quinquecclefiarum urbem rex cum umuerfo exercitu fe rccc
pit,fccu caprinos omnes adduxit. lbi pro dira Mariae libídine de Joanne fupplicium
fumptum eft. reuinctis enim ad palum manibus , per urbes , uic'os , & compita сш>
ru circumuecítus, candentibus'que fruftillatim forcipibus pafsim difecrptus eft:po'
ftremdad Gemítoríos t ufcp gradus traAus eft,quadripartito'qj diiîeftusjfrufta cor * Уи¥ К
» porisllingulisportisaddeterrendamfacinorofam audaciamimpofita. Ioannestan» gcr'
dem dignas crudelitatisfuarpœnasexpendi^caetericapitemulAari. Zagrabíenfis
epifeopus , huiufee nouítatis au&or , ob facrofancbm dignitatem , quum capitalist
е(Ге non poiïet,epifcopatu,publicatis bonis , abdicatus eft. Poft ha:c in Valachos
fuccefsit hand infaufta expedido. Nam quu fub mulíeris imperio, inteftíno inter fe
bello АиЛиагес Vngaria, Valachi,quí Dacorum Gerarum'cjj regíonemincolunc,
ípíiquoq? femíneum fceptrum abomina», ín tanca rerumperturbatíone ¿Panno»
mac regno defecereirogatí praeftareobfequía,& ftipendíafoluere,recufarunt.quare
quarto coronatíonís anno,ín hos bellum Sígífmundusíure fufeepit. Vtríque tempe
ftateílla Valachía: Stephanus praeerat, quem Vaiuodá dicunt.Is audito regís aduen
to tu,Tranfalp¿nam regionem expedito milite, ac ingéti fagittaríorum manu complet;
omnes adítus anguftias'q? montiumpraeoccupari iubet,utíngreu*um,uelutí multis
olim obtígerat,hoftem occluderet,grauiqj carde conficeret : ítem per, iuga montium
praefidia multa difponit,quae hoftem undíque propulfarent-Sígifmundus cum no»
merofo exercitu,ac fortianímo prouínciam adoritur:quum ínter Alpes progredere
tur,occurríthoftis,fagíttaríorum multitudine Vngarum circumuenít,p edites fimul
ac équités c5fodit,faxis obruít , &ad internecionem pro uirili parte redígere pergic.
Con tráíllí Sigifmundi uoce confirman, longe audacius obftantJmperatorísiuíTu
equo defilíunt,pedibusqj pugnant:obftínatifsímis Valachum animis fubeuntes, ex
alto dcturbant,&perabruptalocafugamcapere cogunt:fugíétíbusavtergoinftant:
je ínter fugíendum mukös íntercípiunt , ob truncan t'q; , partem e rupíbus pra?cípitem
agunt* gladiisigíturpermontium fauces &anfraclusfibiuiamfaciunt. Ad Vai*
uodac tandem oppidum peruentúeftjubi cum preíidio fe illctutabatur.ispoftquain
audacifsímum fíbi hoftem inflare cognouít,non üí.fedprecíbus uíncendum:itcm fa
lutemfibí non pertínacia,fed humílí facilítate comparandam elTecenfuít.Quarean'
tequám regem caftrametarí ocecepifle nouerit, data fibi tuto adeundi redeundi'que
copía,ex arce cum multis proceríbus obuiam prodrj t.& ad pedes eius profternatus:
Tua Sigífmunde( ínquit)clementia faftum eft,ut quamuís in tearma íumpfcrímus,
uictí tamen,Maíeftatís шаг benígnícate multo magis cófidere uideamur, quam fi tui
uidoríapotíremur.Magnanimusením ñeque armis, ñeque officio uincípoteft:ní-
4° hil grauatius ferre folet,quám ab hofte pariter ¿Vamíco fuperari:quádo hunc armis,
íllum fibi officio,6¿ utrunque, quum res tulerít,beneficentía fuá obftringere nititur.
Peccauímus ígítur Rex clem«ifsime,& errata noftra ingenue fatemurduimushaud
paululum pcEnarum:5¿ dextra tua fugatí, quam feeptro dignam nunc re ípfa dídici^
mus^adeíus tutelam confugere malumus,quám peruícacia omnes irí perdítum. Ab ■
Vngaricafideídcírcodefecímus partim , quia femíneum ímperíum obínfolcntiam
rei perpeti nequíuimus: partim , quia laborante grauiter Vngaria,deletum ibí regni
fimuláchrumcredebamus.Nuncautempoftquám te potíus aDeq datum,quáma
difsidentibus Vngarorum ftudrj s optatum intucmur:íamdudum nos facb' poeníter,
a ceueníam fupplícespetímus.Quodcunque temeritatenoftra in Maieftatem re»
0 giamcommiiTumcft,fupplicamus,utidtuamanfuetudineexpietur.Imitare quxfu*
mus,rexexcellentifsíme,deos ímmortales, quorum uicem gerisín terris: Sí ab his
addifcc,refipifcentesepoenitenuaanimosnonafpernarí, nonobftarc fupplícíbus, .
nulíampoftulantíbus ucníam abnegare, obftinatos tantum prot rere, 8C dementia
poriiis ac officio quam feuericate bencuolentiam hominum promererí. Bonis hoc
tibi bellum aufpierjs efle uolumus, ubi ex uíctoria gloriarme*: dementia, íi utcrisjau
dem tibí comparait. ]gnoiceregnituifocr)s,quosnequeíndecores,nequeínutiles
olim fíbi fuperíorcs tui habuere. Hodíe tibí non mediocre dementia: argumentum
attulímus,hanclaudis occafionem prancrirenon permitías Sígífmunde,ut ab ineun
te íuuentute tua hsrc fumma ímmortalitatís fundamenta iacias.Pios 8¿ miferícordes
Dcus femper excolit, & hos potifsimum fuagratia dignos facit . Proínde rex ¿V do^
minus nolter es, quem antea no agnoueramus : focrjs tuisignofce,ad ueteranos oh*
fequiafidem'q? recipe. Ve&ígalú ufitata pendemusrcV eo reuerentíus imperata cun* »•
ña faciemus , quoprxftamioremregemfortitos effe íntclligimus. Quodut facias,
perLodouíci manes,per ingenítam pietatem tuam,per fanctum María: coniugium,
te íterum atque iterum obfecramus. Secundum orationem hanC , fupplices ad Sí'
gifmundi pedes, quoad refponfumhabuerunt,iacuere. Adharc ille pauca refpon*
dit: Ne qua (ínquit) Maicftatcm regiam ímpietatis nota commaculemus , quamuis
facinora ueítra impunitate donari non deberenr, quia necefsitate potius quam ex a*
nimo ueniam poftulatis: tarnen uobis omnibus ultro'ueniam ímpartímur. Sufcepti
belli audacía,uos a perfidia deterrere: ¿Vímpetrata facile uenía, ad fidum obfequi'
urn hortari debet, lllud duntaxatpofthacuos admonitos haber euelím, dateoperá",
ne manfucrudinenoftraabutíuideaminí.Poft hace ,ad genua iacen tes leuat: fi in fide *•
lítate p¿nnanferint,benc de fe fperareíubet. Surgentes contra illi,paludamentílaci-'
niam ofculantur,in manus Imperatorís íurant,fe íllius imperia nunquam detrecbm
ros. Pacata demum prouíncía , rex Budam,re profpere gefta redít,militem unius an*
ni quiete reficit.Sexto regni anno,Tranfalpínumapud Valachos bellum iterum
mcrfit:quíppequi,contemptaSígífmundíbcnignitate,abeiusfideiterum defecere.
Proprijs parum uíribus confifi , in belli íbeíetatem Turcos admíttunt , unde illius
plage prímum relígionis libertatís'cj? Chriftiana: emerfit exítium .At hi ad propagan
dum prophanum imperium occafionem optimam nacb', lubentifsime focietatem
hanc ineuntreumep multis equitü turmís,& frequentifsimo pedítatu e Thracia pro^
fecti,Iftrum tranfmittíít.Rex audita focíorumdefecítione,habitodele¿tu,inprouinx j»
ciam concefsit, exercitum cum amplífsímo cataphraftorum equitatu fecumduxit:
pdftubi fuperatis alpibus in effufos campos defcenfum eft , ubi hoftium caftra eile
noucrat,quadrato agmine iter fecit.Quum in hoftium confpecbim ueniíTet, fulgen
tes cata phra ctorum acíes educit, Collatis dum pugna fignis inítur , utríque holies
armorum fulgore perterriti terga dedunt:& ut propria: lalutí confuían t,in fugam fe
conuertunt.ln ftatá tergo Vngarus,ac in hoftem fugíenté faeua carde graffatur:mul-
ti in fuga ca-fi,6Y quam maxim e pcdítes:qui quum equos an teírc non poffent,peíTun
datí fere omnes &attrítifunt,expedítí pedites cladem facilius euafere.Quinetiam e
prorídentíum multitudíne, Vngarorum ímpetus admodum remoratus , íngrarom
fuga? fpacium dedít:declinabat ad hare dies, ckDanubij uicinitas oceurrebat, quem 4»
traijcerehicítdnon poterantJngruentenoc"te,fignumreceptui datum,ne quídínfi'
diarum molircturhoftis.Ca:famagnaTurcorum Valachorumcp manu, rexNiov
polim minorem contcndít,in altera Iftrí ripa fîtam: hanc grauí obfidíone circumuen
tam,admotismachínís,uehementeroppugnat.Vrbsduplirípra?íídio munita,perti
naciter fe tuetur.arcem Valachi,Turci ciuícatem protegunt:erumpunt ínterdiu op*
pidani.&quandoqjnoclufícuostumultus incaftris exdtant. Rex eo intentáis op'
pugnare pergít,tormentís arcem ckmagnamurbis partem amolítur. NicopoÜ tan*
dem potítus,quícuncp ibí deprehenfifunc, partim captíuítate, partim morte cïïAos
affec¿t:urbi ualídum pra?fidiumimpofuit,moxuniuerfam prouínciam pacauít. Infi
en i demum uícftoria fun<flus,ín Vngaríam,rebus compofitis.pedem retulít.nodum λ
Budam peruenerat , quum de regina: obitu nuncíatum eft ♦ quo quídem nuncio,
haud ab re,ufcp aded confternatus eft,ut quicquam m'ftius nunquam acceperít. Ma
падереп*
ЪЕСъ4Ы$ Iii LttÉt /Л ' 4oi
ria,rèpdiiirtâquadam graüi't^ícgrítudíiiecofrepta.perbréuidíemobíjt. Hint rcgi
folhcitudo ingens obortà» qutííddeFunftaííneliberís uxore,ad forörem dus Adiu*
gam,Polonia: reginam , regnum íurerecidere uerebatur.Ne Sígifmündum quíderii
luípicío ifta fefcllít. Ladislaus enim Polonorum rcx, conferipto magno exercítü4
Vngaríam uxorio iure acarmisrcpctcrefanídecreuerat.Mariam fineliberisjagéiv
te in ValachíaSígifmundo,deCefsiflenoucrat:necadhuc Vngaríefinibusáppropiii
quaiTeaudiuerat.quareLadislaumregnicupidicatetracftumjCummultislegionibuä
rcgmfinesinuafifle,rumorerat.Nimirumhaudparuas in Vngaria turbas Polonuá
ipíe fufcítr.íTet,nifi Ioannes Kanyfa.Strígonieníís metropolita, uír confilío opibus'qj
10 potcns,occurrinet:quíppe qui abfente rege, &aud¿to Sarmatarum aduentuj cunt
tumultuario mox exercítu obuíam profeftus,aditii in finibus ocelufit, Safmaticen^
bello Vrtgaríam liberauit.Rexígitur Maríac fatum, Budam ingreíTus.ácerrímede^
plorauít:exequias prodígníratefolennesedídít,corpus Albaeín facellum patrísré>
tulít. At ubi fatís conclamatum eft, in odum redaeflus , ad uíndí&am animum re-»
uocauít.quotidíenanquefibifuccurrebartt.quícunq? reginarum temporíbus, fibíj
íllís'uc infidías intcndcrant,deutrifqj maleimeritos mente hos fädle erjeerenön рО'
terat.Et quamuis in confultandö diuerfus quandöqj traheretur,alios tarnen benefit
cernía ííbí condlíare,alios qui grauius erraíient, capitel multare decreuerat,quandd
nullo hos officio ad fidem reuocare fpérabat. Contra illí.malle morí quam imperatá
10 faceré: tanta ob firman p eru¿Cacia,ut ñeque íálutís,heque dignitatis ulla memoria fu
pereíTet.potifsímos horum duos cVtrigintanumerant.Princípemiftorum,Stcphá'
num Cönthum prodídefé,opibus & üirtute praíftantem, qui nobílífsimo Hederua
rorüm genere nätus erat: quem ad noftrarrt ufqué aîtatem per fora,uicos & tríuía ci'
tharoedi concinunt, Hi quum ímperíum detrecftarertt , per uarias regrii partes uaga>
banttlf: &nCui parère Cogérentur, magna рагэ horum fub diortodtu quíefeebantí
difquírebant latebras , Sí per pagos ас fyluas áfegcproculuítamdegebant. Sígíí>
fnûdus,nc quid per occafionem nouitatis hi moliri poíTent,Georgium Vaidaffiurrij
üirum fibi fidüm,ca?térum uaffum,¿V éxperíentía äudaciaq? fumma praídítum délo
git: huíc animum fuum apcrit,dat huiufee reí negocium, ac íubet , ut quäcurt qj líceaf
jo arce,aducrfe factíonis homines capiat,acin regia redígat poteftatem. Demandatüm
irte negocium forti animo accipit;tradita fida cohorte, ad inferiores fegrti partes de>
fcendit:& dum ex mandato regionem luftrare fimulat, audit íllos haudprocula'Sa>
uo ín patenti planicie fub dio dormíre.ímmífsis exploratoribus, locum edo ctus,pro
xima nocte his infidias collocat:antequam illuxerat, circumuentos omnes adoritun
Vnus tantum abcrat,quem'Ioannem Corpadum dicunt: hic ita fibi tímere folítus e>
rat,ut necubí fomno deprehenderetur,multo ante diem furgeret.at illi fomno expef
rcclí.certatím arma capiunt,ut fe aduerfus infidías tueátur. Georgíus cótra, mitifsí*
mis hos ucrbís omni timoré carereíubet, quando non ut hoftís, fed amicus adueñe.»
rit.fe cunchos regí reconciliaffe nunciat : atqj ideírco uénifle.ut eos ad regem exora>
40 tumreduceret, acíllifidum iureiurando regí obfequíum fponderent. Quümnuv
mero ac uíribus inferiores hi fefe intelligerení, prae metu ín uaná fidem addu&í , de>
pofitis armís,ultro fefededunt: ducunturfpecompletí ad oppidum Cüí Karom eft
nomen.hîc ex compofito á Georgio in uincula сошссЪ': mox mania's pedícís'q? uin.»
fti,curríbus'cp inueclí.cum pra:fidío magno Budam deferuntur. In ítínere ferapaz-
nitentía correptí.con filiú íneunt,ut i n Sigífmundí prsefentíam adduclí,nullo regem
falutatíonis officio hoi>eftarent,obfirmato adforentanimo , nullümq? uenCrationiá
indicium ederentrratí, forcfatíus obiremortem, quàm infenfo paréVetyranno . Ejí
confultoinconfpeftum regís addu&i, quem innúmera nobiliü multitude círcum>
ftctcrat,ncque capite,nequegcnu,neque üerbo,neqj re,ullum reueretía: fignum ex-
je hibucretoculos humí plane defixerat,'raro' truces irrimotosq? uultus abduxcré.Ob'
ftmatahorumpertínacia,üelutiádemptabenígnitatísoccafione,rexadmodumexá.
íperatus , со uehementíusinhoriíultiontmexarfit:paücíspoftdíebuscapitaíifup>
-• L 2 piído,
4o2 vitïT. VO^FlJïll KEZ. VHGAtt.
plicio,ante dt'ui Georgrj a:dem,ad capu t fori, a liebre ex edictx» affefli íunt. Stephá
num ante alios ínuicto animo fuuTe memorant:quippe qui mortem ufque adeó con
templit,utquumalrja tergoalictoreobtruncarentur,ísunusfuerit,quiaduerflim,
quumcacdcmnoncxpauerit, internus oculís líAorem fpeftareuoluerita'mmo fity^
ranni libido tulerí^afíeuerabat ex edita fe turrí deturbari haudquaquam formidatu*
rum.Quum nullum fupplícrj genus moríens expauiflct :multum hinc publica: conv
mifcrationisinuidtusille animus fibicomparauit.Speclata domíní morte, famulus,
cuiChíokanomcnerat,inprofufum conuerfusfletum, commiferabíli uocíferatio*
neacunftisfpectatoribus lachrymas exigebat. Abenfehíc Stephano feruiebat : Sí
quum poftabfciflûm domíní caput, ea ¡ídem magnanímúatem&pertinaciam refer* »•
ret,nullius monítu,folatío,íncrepatíone'ue á fletu coerceri poterat, Anímum ad hace
S ígifmundus aduerti t,8¿ approbata famuli fide: Iam,inquit,dominus mus ego fum,
qui tibi magis quam truncus ¿lie prodefle poflum. Ad Ьагс puer:Nunquam ego( úv
quit) Boemico porco fane deferuíam: quinetíá in partes mille difeerpí mab'm,quam
á domíní magnanímitate defeífeere , cui Boemi omnes parem anímum prarftare non
poílent • At ille his incenfus: Fatú( inquít )heri cum immanitate fequere ínfelíx puer:
& cui uiuens in omni feritatís mínifterio (ponte feruiuifti, eiufdem mortui latus ¿píe
claudíto. Illeuero regís ímperíum haudquaquam detrectans,ultrd ceruicem ac pa*
ri animo lícftorí fuppofuít, cacforumq? numerum non ínuítus dauuV Extra poma
rium in fuburbio,qua ad ueterem Budam exitur,horum corpora fepulta funt: ín c<x *•
míterío a:dícula eft erecta}ubí ftatae infería: fièrent. Hinc futura: coníurationís mub
to perníciofiorís in Sigifmundum femina profluxere. nam ob fumptum e tot nobilá
bus proceríbus'q? fupplícíum, tanta optima tum ánimos reí indígnitas inceísit , ut ín
odia regís clamexarferinn&quodin alrjs fpeclarút , fibí idipfum tímere coeperunt.
At ille,qui príus diligí dC obferuari uideba tur: nunc facui more tyranní,ab optimate
busreformidari cccpít.Interceflerat Maria: obi cu s, quo Vngarorum amor haud pa
rum fane deferbuít.quaread extremumufque exitum, hinc ubi cauere Sigifmundus
coa&us eft. Su brjeiend urn his bellum, quodapud Nicopoltm infelicitergeftum
eft,rite cenfuimus:quodaltiufcuIerepetendum eft.utgeftarum rerum ferié euiden-
tius profequamur.lmprecarer,ut Drj Graccis male facerent , nífi iniquítatis ¿V perf-* 3«
día:juac fat pcenarum expendiflent: quippe quorum memoria prorfusextincbi.hi
nanquefuere,quiprímíTurcosinEuropamtraiecere.Namquum ex Auguftalí (ut
aíunt)Paleologorumfamilía,duo de imperio certarent,duas in Grecia faaiones tx*
citarunt , quibus uníuerfares publica nímíum laborauít. Decertatum utrinque diu,
quare Grarcorum opes admodum attenuatae fun t. alter,cjui inferior erat,ne facile ce»
deret,ad Barbáricas opes plane c5 fugerat:ratus plus in prophana gente fidei, quam
in Chnftiana, fe í nu en turum. Turcorum auxilia implorauit, qui late in minori Afia
dominabâtunad Amoratem,primum Turcorum Imperatorem (quando ita eorurrt
uires excreuerant,ut Imperium orbiinterminarentur)legatum mißt, qui eíus copias
pa<ftamerccde conduceret. Celerrime hic mandata peregit: quando Turco nil erat 4»
antiquius,quam per occafioneminEuropam trarjcere,ubi feimperium facile propa
gacurum,ut obtigít,eíTe fperabat.Coercebatur mari, necdum nauigandi artem gens
illanoucrat. quare fub auxilrj praetextu, inEuropam trarjeiendi copiamhaudqua>
quam contempfit.Non modo militem mercenarium, fed focium fe daturum pollice
tur.Conducitur Turcus ea condirione, ut ехайо bello , in Afiam fe recipiat.acccpta
eft utrinque conditio . Et per Hellefpontum Barbaras , accommodate fibi daiTe,in
Grœciam primo traiecít : hinc prí mum Europa: exitium promanauít , cuius aucto*
rem haud immeríto primum dignas panas dedifle uidimus. Redíntegra to Graeco'
rum bcllo,&inftauratis factionibus.diu Turcorum auxílps pugnatum eft,quum fí'
nem fa:pe malís utricp dari cuperennquum praefentem ínternccTonem confpícárciv
tur,nouasquotidiccaufas Turcus ipfe ne ftebat, quibus redíntegrato bello ufepa*
deo Grarcorum uires encruarentur,ut exa&os déindeuíríbusutrofcf facile domíta
ret,N«
ЪЕ C^ítUS til LI S EU ÎU 40*
ret.Nec fe quidem id confilrj fruftratum eft.nam extenuatis Graecorum opibus,in t*
os arma uertit: occupauitGaIlipolim,quacadHeIlefpontum fita eft. Locurti na&ua
ad ínfcrcndum bellum nímis idoneum, ubi ex Afia copias facile trarjcere poterat, car
teros mox impctere, uaftare agros,per finítimas regiones excufaré ccepít . Occupa'
ta magna Grafía: ас Macedonia: parte, ín Thraces dcinde armauertit • ham qui; m
excurlionibus &rapínis omnes late longe'que uexaret, defatigatos ad deditíoncirt, '
mulcos ad mercandam paccm populos impcllebat. Baiazethes quocp Turcorum ¿m
perator , Amorate pâtre longe audacior, ¿V acriore in gerendis rebus ingenio , bre-
uíThracíam.ThcffaliamjMacedoniam.PhocidcmjBceotiamcx: Atrícam,ínpotefta
to tem Гиат redegit.In Myfios mox erupít, quos nunc Búlgaros uocamus , & fub Viv
garorum ditione efle nouerat . Quum e focíorum literis, uarnscp rumoríbus SígiT'
mundusaccepiíret,Turcos Myfias inuafiíic,in diuina humanaq; lacuírc, omnia igní
ferrocp uaftarc,ad Baíazethem cötinuo'legatum mífic:monés,ut Óc"prouincia,ín qua
íus nullum fe habere nouerit,&I alienis rebus manu abftineret, fi quid fas,quíd arqu й
foret,rect e fciret.Díftulít illc rcfpo nfum,do nec uní ucr fam fere prouínciam oceup a^
uit:deíndequum domos armís inftruxerít, aceito legato, fat fibi iuris efferefpondít,
quandoparíetcs etiam fuá iura prarferrent . Quum harclegatus continuo retuliflec,
Sigífinundus huíc íus omne ín armis effe fenfitrcum'qj diro ubi hofte agendum efle ra
tus , haud parum tímere coeperat. Décimo fui regní anno expeditionem ín Turco s
to ipiefufcepít.Salutisueroanno nonagefimofextolupraterdcciescentcnum.promul
gatabclfi fama, delectus maximus habctur:íubcntur omnes darenomina.Quare rot
legiones 8¿ auxilia coacta funt, ut fine formídí nc cum prophano hoíle pugnare p o 0
fet. A Juencrc Bu rgundionum,Gallorum'cp auxilia, quae orthodoxe: fidei chanta^
tecommota, gratis harcfacrafb'pendíafacíebant. MultíeBelgis ac Celtis, eminent
tioris fortuna: uiri , nonnulliquocp reguli confluxere,quorum infignia Budae in Ni
colai a:de parietíbus affixa,expeditionis huiufee praeftantiam teftantur . Coacto ígi'
tur exercitu,comparatis'cß rebus от ni bus,quar bello ufui forent,ex Vngaria in Rair
fiam.qua: in fuperiore Myfiacotínetm^caftra mouet. Sígífmundum in agmine quan
doquedixiiTeferünt,quumamplifsimumductaretexercitum:Nimirum,nonfolum
30 Turcus nobis nequáquam formídandus eft,fed neccelí quidem,fi forte ruerenr,quo
rumruínam ftanubushaftísfubirepoiTemus. Rafsía nô fine populatione tranfacb;
at ubi in Bulgaríam, quae ininferíore My fia con tínetur , defcenfum eft , Oriftum , S¿
Budínum,nonnullaq? alia caftella/Turcorum firmataprsefidrjs, multo fanguine ex'
pugna ta - Calen dis Octobris,ad maíorem Nicopolím Sígífmundus caftra m oui t: ab
una 11 tri ripa maior,ab altera minor Nícopolis eft (îta.hacc Traíani,Hadriani illa, uí'
cto ri e топи men tum, и tquorundam eft opinio. Sigifmundohincnunquam ftatiua
mouere certum erat.donec Nicopolím expugnarct.Turcorû Сarfar , quem Baiazer
them Vngarorum Annales nomínarunt,& Chalapínum plerique dixere, audito uv
genti Chnftianoru apparatu,ne Europa erjceretur,unmerfàmTurcorum rempubli
40 cam ad arma fufcitauit,cum máximo equitatu ac innúmera pedítum multítudíne in
Nícopolitanum agrum his oeccurrit. Vrbsacri obfidionc circumuenta,acingenti
prefidio tuta.haud ímpigre obftabat:erupebant ex urbe fçpe Turcí,ac uaría fortuna
potitiredíbant.írritabantur indies ad pugna" utrinep animi:fed appropinquate Tur»
corum exercitu,eo uires conuertere opus erat . relicta legione cum nonnullis turmís
cquítum, qua: duitatemeruptioneprohiberet.carteri omnes in Turcos, qui iamdu*
dum in confpectum uenerât,fefe uerte're. Quum collatis dudum fignis dimicandum
cifct.Galli inftantifsime ab Sigifmundo petiere,ut prima: pugnae partes fibi concede
rentur: id laudís diuinaúie charitatís ardore, cuneta Gallorum agmina expofcebant.
concciîum id in caftris Gallo facile.Mpx in caftrorum confpectu, cum ínftrufta aci¿
jo Turcus obuerfatur,nonduminftructa Vngarorum acie, nec dato figno , Gallí elato
clamore,in hoftem e caftris prodíerefConcitatis equis in certamen defcendunt,inau»
fpicato pugna conferitur . at ubi ad cohgreffum peruentum eft, hi Gallico more do
L 4 fcendunc
Ш

I
4o4 U*HT. ЗОК F IK Ii К £t V-NÇATL
kendunt equo utpedibus congrcdiantur. equi dimiTsí initopra?lio, cum ingentí cW
more in catira recurrunt . Turcis nil antiquiusobtingercpotuit, quam ut ah equo
cum prdíte dimicarcnt . ab expedito hoftium equítatu circumuenti obteruntur Gab
Ii , milerrimeq? catduntur . Dum hafta fecuri'ue Turcum ferire ftudent , ineurfu re*
curfu'qt holtilt defatigantur , deluduntur'cp : dum audacia: poenitet , á latcribus , mo
do aducríí auerfi'q? , celorum imbribus , autfalcatis enfibus lanecisq? lxduntur.Sub*
ßdn fpc tirmati , ad песет ufque dimicant:fpe tandem fua fruftratur.nam equi,quos
dimjicrant,in caftra ргге tumultu fragore'cp relati, Vngarorum abfterruere ánimos:
qmppe quihuiufcemoris ignari.fociorumhmcconflicium fufpicantur: metu pereb
ti caltrarelinquunt,adunum in fugamomnes plane uertuntur. in tanta rerum trepi' te
datione,nuIlum imperatoris edictum, nullum imperium feruare. Turcus carfo Gab
Io , à tergo inftat : palantes Vngari fugiunt,magnam fuga cardes patrata:defatigatu s
cede hoítis,ad capturam & quaefíumíe cóuertit,maxímus captiuorum fit numerus.
Quin ctiam Sígífmundus quoque,qui cceliruínam paulo ante contempferat, in rtW»
num hoftíüm perueni'flet, nifi parua cymba Danubíum traiecííTet: Xerxis profeclo
fatum na(ftus,qui contempto maris imperío,paruo nauigío in Afiam relatus eft. in
hoc pradio uígmti milia Chríftianorum cécidere, ex Turcis fexagínta mílía defidera'
ta. Traíecfto Danubio ,reformidato VngarOru m ímpetu , ob rem male geftam , in
Thraciam ConftantinopolimrexerFugit: hinenauigauit Rhodum,& Acga?um lo'
nium'q? pelagus emêfus,in Dalmatiam: luftrataq? Dalmatiseora,inCroatiam uenit. l9
Illumuiri automate opibus'cppraeftanteseo tempore Cequebantur : horumprineb
pes , Joannes CanyfaStrígoníenfis metropolíta,&Stephanus fratcr,fuifl'e dicuntur.
hi fidum regí comitatum, confilium'qj femperprarftitere . Cum optimatibusregni,
quacunquepródefenfandaregiadígnitate fieri opus erat, fludiofifsime curabant:
abominabanrur nouitareiri rerum. & nihil his ocio ÓV pace erat antiquius , dum optú
fui aiti fungerentur officio . contra duo Stephaniinterceflere, Carolina? olim factio
nis principcs:quorum alter Ladislai Vaiuoda? filius erat,e Simonthoruia alter natus
erat. Hi quum auerfos à regís fide,ob rem ad Nícopolím pefsimc peftam , Vngaro»
rum ánimos intuerentur, ad refouemdam fa&ionem priftinam аш'пшт aduerte'rc:
tempusperquámídoneumfibioblatumefleráti, e proceríbusmultos,inhacconiu ¿ó
ratione fibi focios adfeifeunt: populorum,fub officij ¿V publica: charitatis fpecie,ani
mos inuertunt,perniciofum hunc regem reípublíca? efie fuadent . ÔV ni prouídeatur,
"multo indies perniciofiorem futurum. Defunfta Maria,regnum adLadislaumCaro
Ii Hlium pertínere,quí in Italia late regnaret . diri tyranni crudeliratem , qua duo & tri*
ginta nobiles in foro trucidati fuerant,uulgo pracdicant.His uerbis ufque aded cuii'
ctorum ánimos forte follicitarant, ut maximam in regem inuidiam conflafint . inuer
terant optimatum ánimos , ilh'qj infeftos pláne reddiderant.Proinde nuncios ad La>
dislaum mittunt Apulia? regem.quibus eum ad recipiendum Pannonie regnum hör
tantur,ha?redicario iure ipfi debitum:fi in Vngariam uenire uoluerit,fe regnum fine
periculo traditiiros pollicentur. Significant, omhes procerum antiftitum'qj ánimos ^
Sigilmundi tyranni crudclitatem habere odio:nèc ultra eum tolerare pofle,quum ad
Intcritum Vngariam redigat,rem domifóris'q? male geraten fenfam fibi nobilitatem
ordinem'cp patrícíum habeat. Item Caroli regís probitate , íufticíam S¿ uirtuté íta о*
mníum pectoribus infediiïç,ut e^cidere nequeaneíus fatum íta pafsim ab omníb.de*
plorarí,ut nihil uehementioríbus uotis expetant,quam (ilium tanti fcelerís ultorem,
Pannonicarum'qj rerú legítimum mockratorem.proinde impenfius orare, ut delatu
fibi patríum regnum accipíat,qü4> fine controuerfiá potirí poterit. At ille quum fe ad
■magna coepta uocari iníellexírTe^continuo Càroli patris memoria fuecurrít: obuer^
Taba tur ante oculos paterna fortuna,fatum míferabtfe, uaría Pannonu ingenia , fub'
brnatacorda,& iludía perquamdiuerfa.quÉc omnia cunftatius capereconfilium со 5«
gcbant.Quanquam ¿lli Sigifmundum exígere.traderepacatum regnum fortefpon*
debant.-tamen paterna íntelicítas abfterrebaí, QuumLadislaumin capiendo confia
liotax'
Ъ EC WD IS ill LIVER 11. 4o*
lío tardiorem confpicantur.eo magis indies litcris adurgent , incendunt ad id inftaiv
tifsimc.Demum perinternuncios cumLadislao,interieclo facramento, pacifcûturî
quicquíd utercp Stcphanus ipfius nomine in Pannonrjs cgerint, quoufq? regno po>
tíatur,eum ratum ac firmum apud fe habiturum. Pacta conditione,coniuratioms au#
(flores indies Ladislai partes pro uiribus augent.tor enim nobilcs hac labe infidelita»
lis coinquinara"! , ut prodicorum pofteri in hodiernü ufq? diem ad rufticitatem reda
(fh.maiorum errataluant.Hi quamuis rem clam agerent,Sigifmundum tarnen latere
non poterant. is enim in Dalmana mora trahebat , ubi antequam in Vngariam rcfti*
tucretur,mcnfes duodcuiginti manfilîe dicitur.Difsimulabat omnia, neinuidiam IÎ-»
ie biex rcadNicopolim male'gefta conflatam adaugeret. Strígoníentís tandem archie;
pifcopi & Canyfarum ope,item Ioannis Marothi opera,qui Sclauonia: prcfecturam
cum imperio gcrebat,in regnum rcitituitur.Srcphanos noua quotídiemolíri conlpi
catur:&quum eos prarfidio ualido firmatos intucrc tur, corumaudaciam ulcifci non
audet.Poft reftítutum regem iam annus quartus agebatur, & nouitatis au ¿"lores сой
ptis indies multo ¿mpcnfius inftabant. iam gens fere uniuerfa ex omni ordine,a' regia
fide defecerat,& limis ilium oculis omnes intuebátur.Duoríi ¿V triginta equitum саг
des,Nicopolitana clades,ín inuidiam Maria: obims,&initapoftillius morte intern»
perantia,&pra?cipuefeminarum,quibusprarliccntia coelibatusfefeceratobnoxm,
in contemptûhuncadduxerant.Exaggerabanturcôiuratorû obloqufjs hare omnia,
it qua; multo minora quam ferebantur,profe<íloTuere : quippe qui multa ab eo comí*
tcr populariter'qj fafta uitio uertebant,éVín malam cúnela partem interpretabâtur •
Tempus tantum idoneum expe<flabant,quo regem tuto caperent:cartera qua: ad pa
trandum facinus pcrtinebanc,fummo ftudio diligentia'q? parauerant . Ad poftrcinu:
anno Salutís quadringentefimoprimo fupra millefimum,fcfto Vitalis die,excompo t^ou
fitoregemingensprocerum multitudo Tub officrj practextuadrjt, frequentiuirum
corona circumuenit. Conuenere etiam duo fortifsimi iuuenes , Nicolai Gara? pala tí»
m'quondam hlrj,quem ad Elifabetha? regina: latus a loanneHoruatoca'fumeilcd!»
xtmus : horum alter Nicolaus , Ioannes alter di (flus eft. Ob indignitatem,quam a pa
ternanece conccperant,quia ilium Sigifmundi fa clion с ca:fum fuifle fenferant, hau d
30 difficulterin hancconiurationem defcenderunt. Atubiapudregemconuentum eft,
depatratis ab eo facinoribus, de re publica male gefta, primo! agi ceeptum : oborta
contcntione,quando de rebus grauibus agebatur , ad côuicia contumeliasqj perucn
tum eft.Irritati ultro citro'cjj íurgrjs anímí.ac nimis exacerban funt : mox fa<flo impe»
tu,omnes,ueluti ínter eos dudum cöuentum erat , regí manusinrjciunt,hoftili more
confrementes capiunt, díftrahunt'qj : Sc iam de trucidando uiro cogitartent , ni quo»
rundam amicorum fuafu remorati fuiflcncFatum fortafle Iulij Ççfaris fubiuiflet,niß
bonorum pleriqueintercefsiireiu;in uineula tandem prçter dignitatem iferrime con
ie<ftus,adhjbítacp procerum cuftodia:cohors. Quum de praefecíis cuftodiaragere-
tur,Nicolaí Gara: fílrjs commíttendum efle regem , uno confenfu decreuere, quos íl
40 li infeftifsimoseiTeintelligebant.negocium datum ultro'accipiunt. In Soldes oppí»
dum, captiuum abducunt,ibiqj cum pracfidio regem aíTeruant ♦ Sígifmundoad
captiuitatem miferam redacto , omnes qui aduerfa factionc iacuerant , capita extule»
runt.Sufcitato tumultu, proceres cum numerofo equitatu urbem difcurrunt,Ladif»
hum regem declarant, hunc uerum regem ingeminant. Ladislai fignaeduntrnort
moddper fora ¿V compita, uerum etiam per omnes regni orascircumferunt. Cui»
cunque urbi elata figna appropinquabant , cum penatibus 8>C magnis drjs collegia
facerdotum occurrebant : ilia modulato carmine ac hymnis prarreuerenter excipere,
inferre templis , ac magnis aris imponere , plaufu ÔC congratulatione excolerc , faluti
hilaritati'cp publica: pafsimfupplicare.Reda&ainLadislaiabfentispoteftatem VW
50 garia,patrum confulto,dumha:caguntur,ad eum in Italiam continuo' legatimifsl
lunt,qui Sigifmundi captiuitatem,& eum regem declaratum nunciarentzdemum 0»
raren t , quando iam in uado res eft , in Vngariam repente trarj ciat. Quum ex his , S¿
paulo
4об c^îVZ SOWfiJftIl HEZ VHGAR.
paulo antediiTeminatisrumoribus.remomncm Ladislaus ex ordincaccepifTet.ad
cxpeditum pacatumcp regnum fe uocarí ratus , claíTcm opiníonc celeríus parat, com
pletmilire. In Dalmatiam,quam celcrrime poteft, optímamnaaus tcmpcfhtcm
contendít.IadramclaíTe primo appulic,quam Vngarici iuris eíienoucrat.Iadrcnfes
Ladislaum,auditaSigifmüdi captiuítare,ckdecIaratio!iehuius,iiaud¿nuitilionorirt
cc'excipiunt : confalutant regem , & tanquam uerum legitímumqj regem excípíunt:
quamuis adhuc in Vngariaßudenfis arx, csctera'cp regis prxtïdia, cum fuperiori'
bus Vngaría?parribus,qua?adMoram'am{pe<ír.ant, in Sigifmundí fide permanc
rent. Aliquot ladrae dicsillefubíídetjdumreliquamclaíremexpecla^cxfabamicis
quid in Pannonrjs agatur íntelligat.CuncftatiuspatreJonge'qj confultius res Tuas a^ to
gcbat,neparífatonierct,nequaWfefacb'poenítenttafequcretur. Vtrínque indies
nuncrj ucnicbant, qui & quid in Italia Sí Vngariagcrerctur , explorato rcferehanr.
Non tam potíundarPannoníae Гре trahebatur , quam Apulñr follícitudineremorr
barur.- Iadram a Ladislao ui captam , Venetorum Annales prodidere: quod ucriu
tíabfonum efleuídecur. nam fî ab Vngarís abdícato Sígifmundo,is rex pronuncia'
tus erat, ne magnum quidem negocíum fuit, ab ladrenlibus fpecftata? fîdei íocrjs exci
pí.Interea Sigiímundus,qui in Soldes caftello, angufto carccrc coercebarur,& Gara
rum pra?fîdio cultodiebatur , dies ас noftes lachrymis & fingulubus uexabatur , de-
ploransconditionem principum:uel maxime fortunam fuam,qua nihil uidereturef-
fe miferius:quíppe cui пес mortis adminicula concederentur.nec carnifex quiíquam ю
adhibcretur, qui eum his malis eriperet,necprae uígilicuftodia mortem fibiconfci-
íccrclícercr. Denegato quodampulchro genere mortis, indignabatur etiam quale-
cunque negari : ¿V quod longe grauíus uídebatur , id afsíduo iuccurrebat , пес Iicere
uíuere.nec pofTemorí. -Tanti fupplícij geftarum rerum confcíentía uírum haudqua-
quam allígabat, quam multo magis recte quam perperam ubique feruafle fibí uíde-
batur: fiquid patrarat ímmiríus,ultionis gratia, iè iure feciífeiudícabat. Captíuíre-
gis gemitus afsiduos,Nicolai palatini coníunx,Gararum fratrum ma tcr,díu tolerare
non potuit : qua? non modo muliebrí ingenio , fed etiam fuapte natura perquámpia
femper eft habíta.Infauftam regís condiríonem míferata , ne quid ínconfultis liberis
ageret, cu his primo delíberationc uerba faceré conftituít, quib.feorfum accítis: Vn j*
de id ( inquit)fuauífsími filrj uobis accidít,ut ínfandi carceris prafecturam fortíti,a>
íernampraccacterísinfamiamdeputatamhabueritis С Quid plus uobis íniuriarum
quam carterís íllatum eft С quid plus onerís & periculi in macerando Auguftalí ÔC la*
ero fánguine accepiftís С Nicolaus pater uefter , qui Palatinus erat , a Maria &
Sigifmündo prjparenris loco femper habitus : is a Ioanne Horuato cacfus eft, qui a-
cerrimusGara? domus fuerat inimicus ♦ Voscumpaternisinimicismifericoniura'
ftis,in facrofan&um regem inieciftis manus,conieciftis in uincula, Sc nepharrj career
4 ris prxfeÄuram obi uiitis • Recordor equidem patrem ucftrum farpe ha*c dicere foli-
turn: Coronatum facro diademateregem,etiam fî beftrjs comparan' poflet, nüquam
tarnen fine magno fcelerelardí pofle.fîinueftra manu is diem obíerít, non'neperpe- 4в
cuam uobis ueftra'cppofteritatí nota iriuretisC AIrj,quinouum regem inducere per-
gunt , habent, quid fperent : uos,qui facrum principem carcere maceratis , conficitis
multiplici morte}&: iam pro nepharrjs paricidis haberi poteftis.Quid iam miferi ipe
ratisí quod in hunc patratis,id ipfum in fe futurus rex , mihi crede,formidabit. Lau-
dant tyranni proditionem , ut aiunt : proditorem tarnen abomínantur , ÔC timent. Si
regia,* caedís aurores fuerítis,pra?ter infamia? arternitatem , quid á drjs homíníbusq?
uobis fperarefas erítínempepraeter inaudita fupplícia, extremum exitíum ,autper-
pctuum exílíuni,fortunarum'cpíacT:uram,quidaIiudfperarípofsít,nonínuenío.Híc
totannosiure coronatus,regno'q? potitus eftrillc qui adíturus eft, non modo rexn5
eft,fed nonduni regnare didicit.Leuitatis profeAdmagne, fummí'qj periculí,&fcele 5»
ris ínauditi eft , íncerta pro certis querere, tetare extrema,ínfandú patrare parícidiú,
& dcorum unámortalíumq? iram fibí prouocare , Proínde dulcifsíma pignora, ab
ínico
DECIDIS III ¿12 EX Л 407
íníto facinore definiré, detcftabília deponíceconfilia, anephanda coníuratíone défi'
cite : hanc notam uobis pofteris'cp perpetuam futuram , dum tempus cft , diluí te. Di*
mittíte,quacfo per maternam pietatem,p er falutemueftram,Ladislai regis fa ¿no*
ncsrquiquumpatremCarolum regem aparente ueftro carfum nouerit, nunquam
uos equis oculispoteritintuerí.Sigifmunduseft,qui de patreac domo ueftra femper
fuit oprime meritus . huius uxor ÔC focrus ipfum ita opibus ÔC auctorítate çxtulerât,
ut alter apudPannonios rex efleuíderetur. Quare fi mihi aufcultaueritis, fi maieíta'
remregíam, quam in captiuitate praeter «icquum ¿Vphas retinetís, beneficio ueftro
liberauerïtis,omniaprofe(fto fumma ab eo uobis fperareliecbit, pro quopaterue^
10 ßer animara effudit . Maternísdicbsiuuenescollabaícunt,pcrterritireftitere: 6¿
inter Грет ÔC metum mitantes, in grauifsimas curas incídére. Poftero diepia mater
in carcerem defeendit : Nihil ( ínquit) rex optime, tuí nunc ímpenfius curant mimi-
ci, quam ut te quoquefeelere perdant immerentem: contra uero1 me femcllam, afsi
dui gemitus , lachrymarq? tua; femper excruciant, ÔC dignitatis ÔC anatis tua: me сот
míferatío íiibít.Non hare tua maieihis, de república femper optime menta, non here
tua faufta floren sep iuuentus, non hare diui Lodouici h acres meruit. Te ab omnibus
deftitutum,nec Deus,in cuius tutelafunt reges,nec uiri manes, qui pro te olím осей-
buit.amedcferipatiuntur.Incumboiàluti tue,:nihil'q? fuccurrítantiquíu's,quám qui*
bus tecaptiuum ficarij commiferc, eoruminlibertatem manibusuindicari. Verum
" unum eft quod me a propofito iàndtifsimo remoratur , lîliorum inquam meorum ra
tío: qui ne a1 te deinde deferantur , uehem enter ad Jubito, proin de fi neque me,neque
liberos meos,mea inquam duo lumina , recuperato regno , deferturum unquam eile
receperis:profecb3 te continuo liberatum,ínpriftinamq? falutem ас dignitatem refti
tu tum dabo. Ad hace Sigifmundus, oblata fpe falutis,quam antea defpcrarat,diípan'
fis braches, ad pedes prouolutus: Salutaris (ínquit) Dei internuncía, fola'cy m fan*
.dos Sígifmundi regís labores miferata , quamuis te Palatini mei, quem paren tía loco
femper colui,pudicifsimam coniugem efíereputem,mifcrere tarnen quacfo.quaecun
qucfis,calamítatisnoftrae.Etnoftrimifería, pnftina'q; bencuolentía inuosomnes,
ac laefum regiae maieftatis numen,Sc" inaudita fortunar noftratr conditio, te quandoqj
Î* adeommiferationeexcitet« Quanquamaddefîniendasçrumnas lachrymas'q; meas,
nihil morte magis pra?fentaneûfuccurrit:tamen ut ab huius fatíturpítudine me redi
mam,fpem,quam detulífti,lubenter accipio. Si ea quae me fperare íufsifti.exítu prav
ftabis.omnia in me íngratítudínís exempla ÔC fupplicíaconfummentur, fi qua in me
unquä minima tanti beneficrj obliuio deprehendetur. In omnes quae excogitan pof'
fint.incidam infelicitates.omnium'qj fim exemplar infelicium, fi metibituis'qj.m pri'
ftinam dignitatem reftitutum,pro arbitratu tuo femper ( uti par cft) gratifsimü non
inucneris.Prdíndehocinterutrunquc,tefteDeumhominum'cp fide,iam fotdus per*
cutio:Sigifmundus liberos tuos in fratres nunc adopta t,ado p tat te quoep in ma crem
picntifsimam.teftes deosadeiTeiubet,iureiurandofccdusobfirmat.Quicunqueini'
40 tum foedus uíolarit,non modo libértate careat,ueluti omnium compos miferiarum:
fed ut foeda porca diílecetur in frufta.Dextra demum utrincp data,fccdus i<frum eft.
Mater mox cum liberie deliberando rege tranfegit , ad emittendum regem Mora*
uía? domínatum liberis pollícetur . commentum id uafre á muh'ereinuentum , ut Si
gifmundus a filias ftudiofîus ÔC cautius educeretur. E' fentcntía omnia fafta funt:e*
mifTus in Morauiam Sigífmundus,deindein Boemiam pcruenit.Coniuratorum igí*
tur perfidia, quae multísartibus regem círcumuenerat,uníuspietatemulícrís eludí*
tur.Harc igitur Sígifmundi fuit líberatio.qui ubi uinculís emífius eft, peruení t ad Cu
liae comitem:cuíus uiríbus adíutus,quiafororem eíus Barbaram defponfauit,in Roe
míam redr]t, ÔC deinde Vngaríam recuperauít . Quum rex in Boemiam euafiílet,
J* liberationis huiufee rumores dicto celeríus in Pannonias, Gallias, Germaniam'qj
difteminati funt.ad hac inimicí famam animo confternâtur, nefeiunt quid ultra molí*
antur:neque quo fugianc, ñeque quid íperent, plané fuecurrít. Contra uero, qui
4о$ Л N T. RE% ZTN.ÇATL
rcaiscaptiuirateiacucrant,uelutifeabinitaferuitutcuíndicaturi,reuoca-ndura cito'
Sigifmundum exclamant, quicunqueintercedant , contra'ue fentiant, pro reipubli,
еж hoftibus haben oportere : in auctores tanti malí publice aiîimaduertnidum. Su-
muntquoque in eos arma,quí regem cepcrant. In Pannonrjs omnia mifccntur : fub
pranexturegiaeuindicbr, in aduerfarfa&ionis nobilesuim infcrunt,populantura*
gros, agrícolas cum pecoríbus abigunt: facuíunt quandoquc ferro igniq? , ac nullum
crudelitatis 8¿ facuitia* genus omittunt.Intcr hos íaruicbat in primis loannes ille Ma-
rothjSclauonix pra?fe<itus : uir quidcm ( ut aiunt ) iniurius , ¿V ab omni humanitäre
deftítutus. Econtrarid,quicuncp has íniuriasaccípiebant,parí feritatecerrabant. In
tanta rerum omnium perturbatione, Sigifmundus comparato ingenti Boemorum le
exercitUjcVadiectis Vngarorum auxilns,qui fupcriores regni partes incolcbät, cum
maximísuírib. Vngariam ingredítur.Diffugéreinimíci,óbueríárí minime auiî:quà>
do Budenfem arcem,cetcra'cp pracfidiarialoca}adhuc in fideregía prrfifterc nouerät.
Rec"ta Budam rex uenit,arcem recepít,cetera'cp munidísima inPannonrjs cailella re-
gia recuperauit.HaîC in Dalmatiam Venetiamqj omnem fama difFuderat.Ladislaus
hoc nuncio c5fternatus,ínltaliam,irritís coeptis eluius^cpcnte1 redire cotendit.Cun
<ftationem,quam in Dalmatis fecerat , approbauit, ne turpiore reditu notaretur. ali'
quiautem ( quod minus probe1 fcriptumeft , quandonimis eftabfonum ueritati)
íuorum Iltens ab hac expeditíonefuiile reuocatum,prodidere: quippequi non mo-
do'Neapolit,anos,uerumetiaplerofqj regni principes iamformidolofam expeditio lm.
ncm molirifignificaflent.Adiecerequocp.Ladislaumeatempeftateladramui capta,
cum uníuerfo agro , adiacentibuscp ínfulís ac marí , centum millibus Véneto uendi-
difle.ad recipiendam cam,traniígendam'cp uenditionem , cum prarfidio ualído lega*
tos ueniíTe quatuor,Francifcum Cornarium, Leonardum Moceuigum , Antonium
Cotarenum.cV Fautinum Michaelem. Sunt qui multo abfurdus trad'dcre.Venetos
a Ladislao totius DalmatiaMura cum ladra redemífie : fenatum populum'qj Venetít,
empta Dalmatía,ita publica leticia fuífle exhílaratum, ut fupplicationes ac unius
diei ferias índixerit. Ex his u trique fu tilia ac uaná fcripfere.Hi qui captam ¿Ladislao
ladrara tradidcre,utrem belli iure fïbiuendicatam, haudiniuriauenderepotuifTeui-
dcrerur,íniquumprofe¿toTcribendo profitentur affeftum . nam ladrenfcs.quitot ;«
Venetorum Pannonum'q; bellis haudquaquam facile capí potuere, nunquam a par
uaLad¡slaiclafle,ac primo congreíTu capi potuiffent. admifcrcílh'uirum,tanquam
atn ícum , ac regio fanguihc oriundum : quod eo fecere libentius , quia in regni lpem
uoeari intelligebant . quumibi moramtraheret, á Veneris fuitpecunijsac nauibus
adiutus :ut aliqua ex parte fatisfaceret.íd quod ladrar habebat,qua? alíení,hoc eft Vn
garíci iuris erat , abiens ultrd Venetis concefsít- Qui autem Venetos carteram Dal
matian! ab eomercatostradidere, multo gráuius errarunt. quo'nam pafto Venetí,
in gerendís rebus prudentíísimí.cenries mílleaureiím pro emenda a Ladislao,quam
uenderenon poterat, Dalmatia erogaflent , quia Vngaríci iuris erat : atqueSigif-
mundi,cVnon LadislaítUncaufpicrjs regebanturC Nunquamprofecld ínreuana +9
ac futilí tantam pecuniarum iacluram Veneti feciíTent. Ladislaus igitur ípe fuá fru-
ftratus , in ApuliamregrelTus efLAntequam e Dalmatia folueret, ad Sigifmundum
harcfcripfit: Ingenue fatcor Sígifmunderex, me a proceribus Vngaris diu acim-
penfiusfollicítatum,inuítum tandem adpromiíTum mihi regnum in Dalmatiam uf-
queuchíiTe: fubfedifleibí diu, doñee reí exitum confpícarcr: ut quid ipfa fortuna, ac
uaria Vngarorum ftudia fíbí ucllent , ueluti e fpecula profpecbrem. Inconftantíam
dolos'q? huíufcegentis plane nouiftis,utinam in patreid ipfum non fuiíTem expertus.
Nihil hi regum nouítate ducunt antiquius : & tune maxime geftiunt, quandoin cer>
tamcnregesexartecommittuntt exhac re quarftum faciunt. Excufatumigirurme
habebís , quia expedirionem hanc ultro non accept : acceptâmes ideírco cuncbtíus ?e
grfsi,utdíuinamquoquemodo'uoluntatem elicerem,undemortalís poteftascuicp
tnbuitur.Proinde tibi, quem с tot arrumnis.ipfe Deus afleruít,fponte cedo: poft hac
me of'
DEC4THS ill L1%EK iL 405*
me ofhcíofum amicum,ímmo affinem tui ftudíofifsímum ín ca*téríá rebús ágiiofces,
Mihiauccm nil gratáis unquam faceré poteris , quamfí abhís qui remira nouitarc
la?tantur,eas pcenas exegeris , quas de te (uñiere conati funt/Sígiímun'dus, pro frá'
tre in poí teru m fe habitu rír, & cumularas a paricidis pcenas схаЛиш efTc refp.ond: t*
Reucrfus Ladislaus inregnum , Albríci Cunij opera Neapolitanum regnum be>
ne pacauit: quo pacato, quumincrcdibiliprudentia&magnanímítatepbllefer.oni
nibus Italia; potentatibus,mprimiscppontificí formídoIofuseírecccpit.Albrícúrri
hicmagnum(utaíunt)Conncftabilemcreauit. Neampliusper prefectos cVlcga>
tos forisrem ageret, fed ípfe rebus fuis adcíTet , Peruiîam,àcmnltasLatr) cíuítatcs irt
to diríonem'fuam redegít . Vicefímo regni ánno, pcrfpecïcm amícítía: Romain ingref-
fus^RommosínBomTariümpontificcmímtamr. ínhác urbís pçrturbationc,unv
decim e' patricfjs a Lodouico nepote pontificís captiííínt, & á fíítórcéxG. Ропф
fex patríciomm cardé confíematus , cum áulica turba Víterbiuni efFugic. Sédente
drinde Gregorio pótífice máximo , quumis abefíet,urberh Romanioccupauit.Pon
ti fex ¿ndígnítate reí percitus , Ladíslaum regní titulo priuauic : Ludouicoqj títulurii
addíxít,Lodouíci Ändegauenfis filio, quem regís Gallíxfratrem fuífíepcrhíbení*
•Succcdcnte deínde Ioanne, ac redíntegrato bello , íta á port tifîcrjs ducibus profliga*
tus eft, ut ingenue fa?pefateretur,quddíí hoftís prudentia& uíftoria uti fcíuifict^
iamdudum de fe ас regno fuiffetacTrum-Pofthaccinterucrunqueúaríaíbrruna fuit,
4e modobetlo , modo induces tempustranfàftum.Tortonam Florétinis tiendic.Durri
' Florentiatn, ccxerasqj liberas Italia; cíuítatcs in feruitutem uíndicáré p'cVgíc, Peruiïa:
morbocorreptus,Neapolimcontendít. Paucis poft diebus, quumibí conualui£
fecFlorentínbrum arte, qui ab hoc fuae libertati admodum timebant, medícato puel
la? concubítu, quoc'fui medici filia fuerat,enc<fèus eft. Hic fuit Lâdislai finís,qui Carö -
h'Pasí (utaiunt) filíus erat: a quo Ioannam regínam 8¿ui<ftam ¿Vca?fam finlfc íradi'
derunt. 'His temporibus, anno nonageíímonono ultra terdecíes cehtenum , mírabj \y$$4
lis Dcalbatorum peregrínatio,ex tilterioreín Cífalpinam Gallíam erupítitríbus qué
menfíbus ad extremas и fque Italia? oras progrcffa , uníucrfos tune populos adfu>
mendum candídatorum habitum, S¿ ad contínuanda fupplícantium agmína concita
jo üit. In illis fupplícatíonibus díuinammifer/cordíampafsím conclamabant,íngemi'
nabantpublicampacem:fidelmmq;ocíum oVquictem,qriampcrtotannosamiferaí,
elatis uocibus implorabant. Tantam ea tempeftate relígioncm populos incefsiffe a.<
iunt,ut qui candidatus non prodíret,ab humanítate fímul & díuíno cuîtu deftitutuá
cífeuíderetur^ Vcnceslaus Caroli ímperatoris filíus, cVSígífmundi frater , qui cûpâ
treolím imperare cceperat,ín fequenti anno ob ígnauiam ínaudítamcp lafcíuiam ab
Electoribus cftímperioabdicatüs.RobcrtusBauarushuicfubftítutus.fcd no arque
ab omnibus approbatus.Conducbis á Florentínís íngentí pecunia, aduerfus Galea»
tium uícccomitem,cum máximo Italíam excrcítu ingreíTus eft:nullacprcgcftame>
morabíIí,ín Víndelícos ferecepít. Cometes in ccelo uífus, bine Galcatij mors féquu>
+0 ta:qucm inagro Medíolanenfi,adMalignanunl,dícm obrjíTcfcrunt. Eodcm qtióqj
anno Tamburlanus uíta defunctus eft,inauditis opíbus Imperator , natus apudTaf
: taros5gentchumíli:moxeoufq?eue<5taseft,utduodec¿escentenamiliahomínumhá
beret in caftri's.Qua quídem multitudineattrítís bello Turcís , corum ímpCratoferri
aurcís catenisuínclumcürruí,quouehebaíur,quáíí tríumphans allígauerar.Protri>
úít Armenos, Perfascuertit,deftruxíti?Egyptios,Damafcú pene dcleuít. Tanto Ana
& Europam terrore compleuerat , ut húmanorum ultorfcclcrum appéllaretur. Oc>
cuparunt eodem quocp tempore Galli Genuamdatecg ín Liguria dominan' ocecepé
runr.Qiu'ntopoft annö,PifebellofamecpconfecT:a?,inFlorentinorumpotcftatcm
deucncre.Iam tempus admonet,ut ád Sigifmundigeftareücrtamur: & quid poft re>
50 ditum in Vñgaría geíTcrít , rite profequámur . Poft úbí Sigífmundus in Pannd<
1 hiamrcdíjt,quamuís accepia?iníuría? animo altíusinfedcrant, nequáquam tarnen írt
uindichm continuo erumpendum efle cenfuít;difsimulato dolore,clemcntíam práv
- ■ • _ ' '": "• jy' . • - M •■" tuiít,
4ю сЛ^7Г VOfiflWII ЪЕ?.. WNGAIL--,
tulír , ne extrema inimící defperatione correpti,aliquíd obftínatíus moliren tur. Prçv
día fol um á fidelibus poftulata, ne his ingratus uideretur,ulcrd refcripfît: multos uib
lís,muni)saliosprodígn¿tate donauít. Aereboniscp potius quam capíte mulcbiv
dos eífercbatur: contra uero illis ñeque fpem occludebat, ñeque occurrenteslimis
oculis intuebatur. Ncgratiam quidcm petentibus , fe difncilem inhumanum'q; prao
ílabat:exorabilcm,prartcr omnium opinionem, fe his pracbcre:oftendcre fe iniuria-
rum immemorcmrinfpcratam pre fe ferre manfuetudinem.uthís qui grauius in cum
pcccar?.nc, fiducíam fufcitaret,acmetu fimul S¿ omni fufpícione libcraret.Poftquam
iatisfecuriçatisiniecerat,inSclauonia conuentum indicie, oppidumqj huícprarftú
tuit,quod barbarice Keures Duarhcl nommant. Ad conuentum Stephanus Vai* »•
uoda,Ladislaí filius,cum magna equitum manu aducnit,partím fuorum uíribus, par
tím regís dementia fictus:fed fpc lúa falfus , longe aliter ас putabac , fibi accidifle cev
gnouit. Quum in concilium ueniífetfrequentítsimum, dato figno,ex compofitoa
nobílitatecaptusnbi'qj aIi(flore,indi(fta continuo caufa,obtruncatus cft. Diffufo no
eis huíufcerumore,equítcs,utfui ducís mortem ulcífeerentur, fumpfere arma. Do*
mum, ubi concilium eo die habebatur,circumuenere: ¿Viam fuiflet cruenta pugna
certatum , nífi e feneftris continuo corpus eius in forum deturbaífent : quo quídem
fpecbculo íta fuorum anímí confternatifunt, utdomini fui uindíces eíTe formída*
rent. lnmediotumultu,aduerfus hos unusocclamat: Quorum's míferí,quo ruítis:
en cuius gratia fumpíiítis arma,iam ex tin dus с it: incaííum furítís. ftatc uirí,cV aduer ié
fus regía; maíeftatis imperíum dímicare defínite.Oeferbuit hac uoce furor equitum.
nam timoré extemplo perculfijdiffugére. Stephanú Vaiuodam,pra?teralíagrauifsi
ma fcelera qua? patrarat , id potifsimumaufumfuiifememorant« PoftNicopolita-
nam cía dem, quum in maritim is oris Sigifmundus moram traheret: huncad Baiaze
them Turcorum regem tabéllanos mifiirefcrunt,clam'qj cum eo de filie nuptrjs cum
Ladislao rege cgííTe:& ea quidcm conditioner tgenerum,ad erjeiendum Pannonia?
regno Sigifmundum,opibus cVauxiliarrjscopfjs adiuuaret. Rem per internuncios
eoadduxiire,utfubhacfpeaffinitatís oblata?, quam tantopereprophanus barbaros
appetebar.nonnullas Turcorum legiones,ad lab efachandas Sigifmundi uires , inter .
SauumDrauumqjinduxerit.unde magna Vngaria? appendicibus calamitas uarbu ?•
tio'q? illata.hunc igitur primum Turcorum ingreiTum in inferiorem Pannoniam fuif
feperhibent.QuarctuncSyrmienfisager,quitoturbibusoppidis'cpflorebaf,itapO'
pulatus & euerfus eft,ut uix nunc tot ciuitatum perpauca ueftigia fuperfint.Sumpto
de Stephano,tot malorum auftore.iam fupplícío , ca?teri quocp fuas dedere pcenas.
ali) nancp a?rc, exilio complures mulctati funt:ad poftremum,nemo e potioribus im
punitatedonatus . ResintereaVngaricas aliquantifper dimittamus,&de Ven»
ceslao &Sigi(mundo fratribus,& quídhuiccum altero interceíferit, haudabreíant
referêdum cfîe duxímus. Venceslaus enim patris no admodum abfimilis, improbis
uoluptatibus obnoxius,irem defidiofus ,iners ¿V ignauus , parum appetens laboris,
ac uino potius quám imperio dcdítus,itapríncipum à feanímosabalícnauít,utab 4*
omnibus odio Sc contemptui haberetur : quare captus a proceribus, menfes tre$ car
cereaffe&us eft.Sed áIoanneLufacía?duce,&a ProcopioMorauiac tyranno,nô fine
magno reipublíca? malo liberatus eft . in priftinam paulo pdft íntemperantíam effii
fus,iterum a Sígifmundo fratrecaptus, Albertiq? cuftodia? commiifus,qui ducatum
Auftria?eatempeftategerebat. Quum in magnificis a?dibus Vienna? aíTeruaretur,
çuftodum incuria fugam rapuítríterum regno potitus,in mores priftinos plane rcci*
dit . agebat perpetuos in uino crapula'q? dies. Cum imperio indecorem omnes arbi*
trarentur , ab Eleftoribus.haud inuíto Pontífice,Auguftali dignitate abdícatus cíb
relíquuma?tatisparí infamia traníácbm. Quínquagefimo huius anno,prophana
Hufsítarumemcrfitínfania.qua? totam Boemíam, ac magnam Germania? partem jé
prorfusínfecerat. Pragenfe gymnaííumadeaufque témpora Teuthoncs plane g\u
bernarant:quod Boem^quibus ferox &índomitum eft ingenium »grauate pertulo
rant.
DECIDIS Hl. ЫЪЕК H. 4u
rant. Exhis quidam nobilí genere natus,apud Oxonium Britannia: cíuitatemcru'
dims, quum in loannis VicTefríj libros incidiflet,qui deRcrum uníucrfalibus inferí»
buntur , his haud parum monumcntis ob!e(ftatus,ha?cin patriara rctulit: in his de ci'
uili dominio , de Ecclciîa, de clero agcbatur . Vieleffiilarum ucncno iam imbutus,
inox in alios pernícíem fuam effudít. librum concíuibusaccommodauit.qui Tcutho
num odio trahebátur; in primíscp Ioanni,humíIí loco nato, cui a uilla cognomen
Husínditum,quodBoemiceanferem fignificat.maxímaingenrj prarpollebat isacri
monia:cVeloqucntia,licetperegrina,non mediocri.acfcedebantdíalec'ticarargutir,
ingenium deprauatarumauídiísímum opiníonum,quibus Teuthonícospra-ccpto
f« res admodum follicitauic, ratus callidis. confufos eos cnihymematis , poflefla diu
gymnafiadeferturos. Mox quum. res e fcntentianpn fuccederet, a Venceslao im»
prudentifsímo principe impctratum.utgymnaííum Parilíorumritu gercrctur.qua»
re profcfloribus omnibus externis locus ademptus efl: qui reí indium täte commoti,
inito iureíurando,omnes cum difcipulis abiere« Duo milia ex compoííto,uno die re»
ccfíerütrpaulopoft triacircíter milia fubfequuta , adLípfiamMyfma:urbem,trium
dierum itínereá Praga remotam.conuenere. occocpere ibi cun<ftalibcralium artium
ftudia profiterí.Exhauftum Pragenfe gymnafium , ad Boemorum potetfate m reda'
(ftum eft. H us partim uítxfubornata? continentia , partim copiofa diccndi facúltate
frctus.gymnafn facile principatum fíbiuendicauit.ln a?dediu¿ ATatthiar,quam Beth'
te lehcm nominant,facram declamationem lortítus, feftís profeftis'qj diebus de diuinís
humanisq? rebus uulgd predicare ccepit Et quum cloquentia improbum hominem
nacta, haud aliter fefehabeat atquegladius qui in manusinciditfurioO: quodeunep
e ueneficis quondam librisuirusille coneeperat, in populum tunc id uniuerfum e»
uomuit. Publice Vicleffum extollere, commendareuiri dogma, dicta diuina See
coelofumptadicere:interdiuoshuncdemumrelatumcfie,impenfiusaiîèucrare.Vi-
rofum repente dogma hi prítnum imbibe re : qui facris initiât! , grauati alieno cre,iiv
figni quoquefeelere pollentcs,hac deprauata? opinion is nom rate fupplicium cuade'
re fperabant.Concelîere quoqj in hanc iententiam plerique doctrina prarftan tes:qui
quuminEcclefiaDei fuam dignitatem aflequi non poflent,nonnullosqj nec cogni'
jo tionererum,necuítacprobitate,fed fortuna' tantum temeritate ad magna iàcerdotia
eueclos íntuerentur,perquám iniquo animo tolerabant. Hinc primum in iàcerdotes
opulentos oblatratum , adieebe blafphemia\cV excogitata crimina. Summum dein»
dePontificem grauiterincufare,deficerea catholica Ecclefia. in eum hare dogmata
commenti font : Rxunanum pontificem reliquis epifeopis eflè parem : Nullu m ínter
fàcerdotcs cfledifcrimen:presbyterû non facrofancta dignitate,fed uita: mentis effi»
ci potiorem : ánimos corporibus exutos, extcmplo aut fuperis au t inferís in arternû.
addici: inter hare nullum efle medium : purgatorium ígnem haudquaquam ínucmri:
pro mortuis fruftra inferías celebran , ac preces eftundi irritas, &C facerdotalis auarí»
ciarid efle commencum. ltem,ímagines diuorum e medio tollendas ; irridenclam a'
4» qucefanefiar afperfionem : mendicantíum relígíonem a darnonibus inuentam: là'
ccrdotcsorancspaupertatêcelere oportere,eleemofynis'cp tantum pafci: liberara
cuíque diuiní uerbí efle prardícationem : nullum capitale peccatum,quantumuís
maiorismalieuicandigratia,eflecommittendum : mortalís culpa? reum ñeque lecu»
lan ñeque ecclefiaftica dígnitate potíri.neque ei parendum:Chrifma, & nouifsimam
undionera, inter facramenta haudquaquam continerí : Confefsíonem Dco tantum
faftam,cuiq? fatis efle.Baptífma efluuíatili fat aqua conftare.Cocmíteríorum ufum,
quarftus gratia adínuentum. Templum Deí , terrarum efle orbem.Templís & facel
lis,diuinam coar&arímaieftatem.Sacerdotrj ueftes,altarium'qjapparatus,ac cartera
tale genus, incaflum.uelutí nullius momentí,fuiflccomperta.Euchariftiam, quoque
5» loco ac tempore poftulantíbusdarípofle.Saccrdoti'q? conficiendeEuchatiftiacubi»
que aefemper liberara efle poteftatem, diuinís ad id tantum ucrbís opus efle . FrU'
ftraetiameorumfuftragía impetran, qui inter diuos relati funt:quando nihil adiu»
M i uare
4,г ^Wr. WNÇAK.
uarcpofomtJnCanonícishorístcmpusfruftraterí. Nullum diem s prater Domi^
nial , feftum haben. Ferias diuis indiAas rerjeí oporcere. Nil ieiunia tibi promcrcri.
SbincolepusPraaenlis antiftes ,loannis Vídeffi uolumina ad fe deferri , coacto'cp
do dorum concibo , in foro concremari iufsit. Ioanni praedicatío interdicta , &adie-
cbcmina?. In uícum illcrcdnt,uiedcolim cognomen acceperat: fuffragantem íibilo
ci dominum naeftus , hare eadem coacta: plcbi predicare occccpit . Multa in Roma-
num,ca:tcroscp pontihccsindicsmalcdiclacuomere. Adconcílíandospopulorum
ánimos , décimas dicerc haucí fecus ac elcemofynas habendas efle , poíleílorum cuix
que effe liberum cas pro uoluniatc dare, adfoluendum nullo iure cogí poíTe. Noiv
dum Eucharíftí;r prophanus error emerfera^hane nouampeftem Petrus Trafenfis
índuxerat : quod quidem oppidum ad Albim fluuium íítum eft.Hic a Teuthonibus
eicctus , quum prauis opínionibus laboraret-, primus fub utraque fpecie Dominica
corpus rniniftrandum eile profitcbatunEcclèfiam infeitiae nô mediocris infimulans,
qua: fub una tantu'm fpcc¡e fumendum edixerat . IdSaluatorisoreprolatum:Nifi
manducaucritiscarnem tíln hominis,&bibcrítiseíüsfanguinem, non habebitisuú
tarn in uobís.Cxteri fenfim hac contagione coinquinan oecoepere ♦ Venceslaus rex
quamuis íniquo id animo audiebat, correptus tarnen ignauia,peftemhanc impune!
gradari patiebatur . Sbinco prxful, quum nullam adeoercendamhanc labem in
fege opem inueniret , ad Sigifmundum fane confugit , obfecrans fimul ÔC exclamas,
uclabantidüdumorthodoxxfidcifuccurrat. Pernidofam populi mentes hxrefim
obrepfiífefignificat,facras ceremonias 8¿ myftícacun&a inceltarí : ni breui prouí'
deatúr, catholicam Ecelefiam ire perditum. Sein Boemíam propediem rediturum
Sígífmundus affirmât , Sí diligentifsime myfterrjs profpefturum . Dum negó*
ciorum molerempus differtur, Pifonrj Sbinco diem obrjt : cui Albricus fufíectus
eft , Boemíca gente natus,ínaudítir auaricía? dedítus.quandoquidem rogatus,quem
fonum moleltius audiret? Maxíllarum ( inquít ) olla frangentium. Ladislaus ea
tempeftate Romanam ecelefiam i nfeftabat : aduerfus Ioannê pontificem maximum,
grauifsimum bellum gerebat. PontifexdefenfandarEcclefia? gratia, integran) pecca
torum remifsioncm , publico omnibus edicto, pafsím indulferat,quí in Pontificíum
hoftem arma fumèrent. Quum edi&umhoc in Prägen fi bafilica recitaretur, tres с
plebe homines continuo inclamarunt, loannempapam Antichriftumclfe, quippe
qui crucem in Chriftianos índíxerít. Hi fenatus imperio fubinde capti , in uincula'cp
conicetí íunt.Pacta fedit one, populus occurrít,dímitti homines expo feit : m ox fena
ms oratíoneplacatus , arma depofuit, defidíttumultus. Próxima nocte de his сари
tale fupplicíum fumptum eft.Quum e pretorrj foribus crúor effluxiílet,patrata:ne.'
eis fecit indicium .quod ubi populo fignifïcatumeft, tumultus redintegratur, reíii'
muntur arma , ad praetorium undíque concurfum eft. Erepta caeforum corpora,au
rea purpura ínuoluunt, circa omnia templa hare per urbem cfFerunt : prophanac fc«,
eteefacerdotes cum his pariter exclamant , hos pro fanAifsimis martyribus haben'
dos,quando pro Dci teftamento fua corpora expofuerüt. Corpora ad Bethlehem in ^
facrarío no fine aromatibus recóndita funt. Poftquam fatis fupercp conclamatû eß,
foluta multitudineres pacatur. Paulo po'ft ad Conftantiam Sueuorü urbem côuen
tus ¿ndícitur.conucncrc frequentífsimi Chriftíanac reipublica? proccresabi de rebus
Boemicís agí coeptü eft.Sanandar tandem prouineia: gratia , Sigífin£tdo,qui ,ut infra
rcfcrctur,ad Romani imperí) dignítaté eueAus erat,loanncm Hus & Hicronymum
ad fynodum placuitaccerfi.accíti ueniunt-Ioannes a: täte 6Vau¿loritatemaíor,doctrí
na ОС facundia fuperíor Hieronymus:Le<fli ex omni natíonc patres erudifsímí,quí cu
his ftudíofifsimc difputarent,oftenderunthorü dogmata a diuinalege acbonismo
rí bus nimís с fié alíenardemum hos orantme plus Ecclefia fapere contendannmonen
tcs,adfalutem,nonadpernícíemfapereoportere.Adhaccillípertinacius inflare, di- j,
cerefe ueros eífe Chriftidifcipulos, Romanam ecelefiam ab Apoftolorum fenten-
trjs admodum diflentire>opíbus 6¿ delicrjs oble¿lari,aroplifsirnos äffeAare domina^
tus. Pro«
DECIDIS ill, ЫЪЕЖ Ii. 4tj
tus.Prouentus Ecclcfie,non ( ut fas eft ) pauperíbus ímpartiri,fed m luxum Sí intent
pcrarttíam crogarí,nullummaledicendi genus pretermictere.Ad poftremum,quurrt
rogati ñeque mutare íententiam, ñeque rcfípifcereueIlent:fan<ftorumpatrumdecre'
to , inccrtdrj damnatt funt. De Ioannepríus fupplicium fumptum eft,paulo poil de
Hieronymo actum : uterque inaudita animífortitudínerogum obrjt, nulla пиТсга-
bilis uox audita. Ambo in ignis ingrefíu hymnum cantauere, quod uix flamma & fra
gor incendn intcreipere potuit . Ciñeres , neraperentur á Bocmis , in lacum proxi-
mumdifperfi. Rogifolum à diTcipulis erafum , in patriamrelatum, ÔYprofacro ha
bttum. V terquea ßoemis ínter diuosrelatus,folennís'q?utríquc dies publice confti
iQ tucus.Sccbtorcsexin,amicorum opera, quxdam a rege templa extorquent.ubi fuai
plcbi prardicare coeperant . Ad Glatoniam , nobile Pracdicâtorum collegium euer>
tunt: id'tp primum in Boemia coenobium,Hufsitarum impietateruinam dedi't,qüod
xdifiens SC pra?ftanti facrarum rerum apparatu iuxta pollebat . Deinde oppidatim
uicatim'cp in magnifica templa faniitum . Jtem ecleberrimum Aula? regia? monaftc^
rium,quod ad Moldauia?ripam fitum eft , qua Myfa П uuius eum influit , ubi regüm
corpora condebantur, pari facrilegioabfumptum eft. Prartcrcaad caftellumquod-
dam trígintahomínummilía conuenererquibus in patentibuscampis,quum trccciv
tas met» fas erexííTent,fub u traque fpecie data cft Euchariftia. Vcnceslaus hacre uche
metuerabfterríms,neeoruminfearmauerterétur,régnum'cpfibiabrogaretur,* Со *солт
jo randa? tarnen presbyteri condone libcratus eft. in Vifiegradenfem arcem ferecepit,
paruo tantu m fluuío á Praga difiunctam. Ad caftellum deínde nouum,cui Cuniragí
ga? nomen eft índitum ,quod ad quartum ab urbelapídcm conftruxerat,cum pauciá
abrjt : ad Sigífmundum repente fratrem Oratores mifít , qui auxílíum implorarcnt»
Mox confulíbus noua? ciuitatis Pragenfis edixít,nc ulteriu's Domínicum per urbeiri
corpus cum pompa ab hacretícis círcumferrí parcrentur.Contráillí pridíe Calendas
Iuln,quum ad Carmclítarum bafilicam conuenífient,Eucharíftiam , contempto con
fulum imperío.perurbem círcumtuIere;dirípueredomumíácerdotís,qm'a propria*
nísdelíramentis plane dííTenferat. Mox facío tumultu,circumuenerc praetorium»
Confules undecim metu pereulíí, fuga fibi falutem compararunt: ca?teri feptem,quí
jo remanferaut , raptim ínterceptí,ex altifsimís in forum feneftrís deturbatí,pilis'q5 muí
títudinis exceptí pariter , &Vdilaniatifunt. Venceslausintereaparalyficorrcptuv
gra mus laborare ccepít . Exin duodeuicenodie,íígnatis ha?reticorum nomínibu^;
quos morti deftinarat,dum fratrem afsídue uocitat , Sí a m ico rum auxilia anxius c\-
pectat.prius humanis exceísit,quam Sígifmúdus Sí uocati príncipes adefient . Poli
Venceslaí mortem , Joannes Zifca quidam emerfít, haud ignobili genere , Tro fn л-
uía? ortus : uir tenuí cenfu , in aula a pucrítía educatus , bello impiger ac ftrcnuus, a; -
tero captusoculo, quem per certamen amiferat:ítcm cui ferox ingeníum,8¿indcv
mita rapinarum libido inerat. Hufsitarum contagíone ínfe&us , coacb facrilegorît
manu, in cartera qua? fuperfteterant templa fecit impetum : commínuitdíuorum fî/
40 mulachra,Chriftíoptimimaxímifregítimagines: Carthufienfium cccnobium,uctu
ftum quídem , & mírabílí opere conftructum dírípuit, fuccendi't'q?. E' montana tur*
ba círciter quadringenti uiri cum mulíeribus defeenderunt , Hufsítica labe coinquí'
natí:quibus a confulíbus, pra?timore plebis, cibarja publico fumptu decreta. hi a
Zifca ínter fuas copias aícítí. Zifcam ad locum profecftum ,quem Cruces appellant,
magnus ha?retícoru numerus eft fequutus. Ad eum pro fecto locum quadraginta cir"
citer milía conuenere:quare audentiorem ímprj ad maximum quodqj facinus animií
concepcre.Ineo conuchtü multaaduerfum Sigífmundum Ca?farem,quem regniha:
rcdem,fuisq? conatibusinfeftifsimum eíTenouerat.excogítata & decreta fun t. Port
ha?c Zifc^Cöranda duce, Pelzínam contendít : ubi complures eiufdem factionis eù
5« fe fenferár,ürbem confeftím inpoteftatem fuam redegít,ualído'q5 pra?íídio confirma
üít . Qui ad Cruces remanferant , arcem VííTegradenfem ínuafere, quam negligent
tíus afleruaríintellígebant. Regina interim anxia, cui Sophia? nomen erat, diuerfa
f - :¿ M 3 traheba'
trahebaturrquo fcmodotueretur, haúd facile fuccurrebat. S(gifmundumcrebrÍ8
nuncijs opem orabat : necnon & uícinorum auxilia pcccrc , in partcís omnes uerfarc
mctem.&Dci.'m hominum'cp fideminiplorarc.Nimirum haudquaquam probo SiV
gifmundum confilio ufum cunc omnes affirmant:quippe qucminTurcos,quiiam-
pridcm fe caííris cxuerant , arma prius mouere, quam laborantem Boemiam petere,
libido inceilcnt. Quod fi Pragam confeftim cxcrcitum duxiflet , anrequam haneti^
corumuircs coaluitient,nunquam Germania tot incendia íubníler. lile uero, dum
bello Tiircum laceflerc pergít, Boemiam amifit : Sí Vngaríam non défendit , quum
ferum cius foret auxíiíum . Regina cum CenchoneVratembergenfi , regniguber*
nationcmobiuit. Comparatis regio fumptu copias, arcem Pragcnfem,& minorem, ю
quxarcífubiacct.ciuítatem prxlidiomuniuit:adpontemMoldauiic turres erexit,
ut hcereticis tranfitum inhiberct. Contra illi per regnum pafsim conuentus habere,
follícitarcpopulos;hos minis trahere,illos blanditns allicere,fuis urbem hominibus
complere: demum dies noctes'cp impenfius decernere , quibus rerum fummam artv
busoccuparcnc.Cura his Petrus Stcrembcrgius ad Benedíclí infulam connixit,pre-
lium ícquo Marte diremptum. In Praga, adau ¿ta ímpiorum inultitudine,pro ponte
pugnatum:quum muití utrinque cecidiflent, pons tandem in Hufsítarü poteftatem
rcJacuis clt.Moxquu fidèles in altioré fefc partem reeepiffent, coiunclisanimisuna'
certamen ínftaurarunt. Quiñis diebusafsíduopugnatumeíbmulti utrinqj ca:fi,mul
tsc magnifica; domus igni abfumpta?:pra'torium ínfimo loco fitum,quocp incenfum к»
eft« In hac fumma rcrum perturbatione,intcftino'qj bello,legati Sigifmundi regis in-
teruencre:regní,Praga:'cpgubernatíonem iuxta fufceperunt:fecere inducías, ut ViC-
fcgradenfiarcercddit3,ciuibusadSigifmüdum Oratoresmittcre, cum eo remfuam
tranfigereliceret.Zifca Pelízínam,Pieftam,& alia quarcunqueloca ceperat,ultro' re*
ftituit. Pacta conditione,extcrni haereticideferuere urbem , gubernatio 8i praefcclu
raurbis a confulíbus recepta. Quamuis aliquanto pacatior exin urbs facbccatholtci
tamen,qui exccfferaut.redire non aufi , Sigifmundi regis aduentum expecrabant, cu
ius prxfentíafc tuto in urbe permanfuros fperabant. At fpes omnis , perlecris eiusli
teris, intercepta : quippe quibus die haud aliter feregnum,ac pater Carolus prouin^
ciam,gubcrnaturumeffefignificauit. HincfcAamfuam eie&umiri hccreticiintellc' 3»
xere,quar régnante Carolo nondum emerferat : quarc magís ac magís exacerban^
tur. Saluatorís noíirí natalíbus Brunnam , quod eft Morauia: oppidum , Sígiímun-
dus aduenítradeurrére íllíco Pragcnfes,ueniam'qj fupplíces exoraucre. Veniaca con
ditíonc data, ut catenas Sí repagula tota exurbedeponerent;fuosacciperentmagi'
ftratus,eis'cß rite pare'rét. Acceperunt tili prae metu condítionem, Audito noui regí*
aduentu,íngentí primores regní leticia correptí, nuncupatífsimis eum uotis expecta
bant:admittebant urbes, prarfeclos árege miííbs , Sí ad eius obfequium iamdudum
fefeomnesaccommodabant. Quodfi Brunnatunc reftá Pragam ipfeueniflct,ne>
mo profectd dubitabat,quín Hufsitarum peílis tota penitu's Boemia excefsiflet.Sec(
in Slcfiam Sígífmundusiter forte diuertítjVrauslauíam'qjperuenit, qua: caput gen 46
tis eft.Itinerís caufa fuerat,quia confuIatum,quem nuper illíe ¿nftítuerat,populus fa*
ctafeditíonetrucídarat. Vrbemíngrcífus,re cogníta.aTcelerisau&orib.fupplícium
continuo' fumpfir. Quod quumPragenfesaudiuiflent,ueríti Vratíslauienfium t>
xcmplum,á Sigífmúdopalám defecere.Cenchonem prefedumarcís,Iargitíonecor
ruptum , in facboncm adfciuere:huius líteris , cuneáis populís edícitur , ne quem Si"
gifmundoaditumpracbeant,quando Sclauonícac linguae hoftisfa&useft.exítium
regno molitur: Marchiamantíquam.Prutenorumordínibus iure pígnorís obliga*
ríc,alienarít Brädeburgenfem, : loañnem Sí Hieronymum,uíros plane fanclifsímos,
fynodi auctorítate cremarit.antíquarít facraillorum domata.Zífca.facb defeccione,
aduerfus catholícos irruens,eos fudít,fugauitc£ . Мох Aufcam oppidum , quod ad 50
Lufmicium amnem fitum eft,petrj t.unde Procopium Vlricum'cp fratrcs.orthodoxe
fidei charitatepra?ditos;nec medíocrem quidem populiparcem,Hufsitarum labe со
inquinatam
DECIDIS III. ЫЪЕ% II. 4i;r
ínquinatam eieciíTe nouerat:breui hanc obfidionem expúgname, dírípuit , cVincen-
dit.Liczium caftellum mille pafsibus inde remotum , quo fe Viridis cum familia to'
ta recepcrat,ui caepít. Vlricus cum uniuerfa domo carfus.uní data uenia,qui carteros
trucidauitJnhocuefaMia;magnxfucceiru,quumciuitatem muro turnbus'q? muni-;
tain non haberct,íneiufdcmfluu¿)rípa locum odo fhdrjsab Aufca femotíí elegit:
quern moenibus munitionibus'cp non paruísobfirmariiufsit.uttentoriaquifqueíb
xcrat,ita domos aedificareprxcepit.Ciuitati Tabora caftrisnomèninditum.quaiv
do Tabor Vngaricecaftra dícunt ; ha?c inter duo flumina fita, uelutiin pcninfula,
fic arte loci'q; natura munítur,ut uix unquam capí pofïït. tutifsímum id herencorum
ю afylumZifcacfí'euoluít. Nicolaus monetär magifter, &Sigifmundi procurator,in
Bocmiam cum equitatu a regemiiTus,Taboritarumu!resauxit: quippcqui,quLim
in regnumueniiîet,utZifcaemotibusoccurreret, ex improuifo ab hoftepetitus,aiv
mis ÖC equis exutus eft , uicus incenfus , Nicolaus in arceferuatus. Quum uerd,uti
Aphnca, fempcr aliquid noui apportet Bocmia , longe fuperiorcabfurdior har refis
cmerík,quíE Adamítarum diña eft. Piccardus quidam e Belgís , traíeclo Rlieno , irt
Bocmiam penetrauit , qui prarftigrjs quibufdam & mira calliditate fidem fibi concis
lians,magnam in fuum dogma multitudinem coegit» Et occupatainfula,Lufmicio
amne obdufta,fe Dei filium eíTe profitebatur:fec*tatores nudos incedere iubebatrep
pcllare fe Adam , promifeua connubia indulgere.ltem pro libídine quifcp mulierem
jo apprehedcrcroVin AdacconfpecT:umaddu(fla,dicere,Inhancfpirittismeus incaluit,
contra illerefpondcreantiftes:Crcfcíte,multíplicaminí, ÓY replete terram. Hiccav
teros homines,fcruos uocare:fetätum , ÔV hoc modo natosdibcros dícere.Híncqua
draginta in próximas uillas homines prodiere:ftricb's'q? gladrjs plane graflati,ducen
tos circiter agrícolas ínterfecerunt,quos diaboli filios aflerebant/Venim quum hec
ad Zifca: aures perueniflent, Adamita?,referuatis duobus,undc fuperftitio nofecre^
tunab eoadunumomnesínterfetftífunt.Mulicres quaefuperfuere,palám аЯеиега-
bant,quíainqueueftibus,óYprccípue fubligaribusuterentur, nequicquam eflelibe
ros, ab Vírico Rofenfi coniechas ki carcerem,6Y prar obftínatíoneac pertinacia ínau
dita,íncendío expofitas,cumrifu &cantu ferunt fubrjflè fupplícium. Sigífmundus
'30 tandem prophanís fa<ftíonibus &V populi perfidia írritatus, coaefris Sileíia? ducibus,
cum exercitu Bocmiam ingreditur. Grarcíum , dcindeCuthnam hol tili animo périr.
Cenchonem ad reddêdam arcem Pragenfem muleis promifsis impellicquatuor miV
lia cquitum , qui urbem infeftent, in arce collocat • Cencho bina prodítione ¿nfignis,
domiim reuertitur.Pragenfes in anguftias redac"li,Zifcam accerfîiubcnt. qui quum
una cum Taboritis prazftdadfuifTet, urbem continuo in poteftatem aeeepit: arCem
repentè,quia non alio modo quam inedia capí poterat , acérrima obfidíone circum^
uenit:occludít om neis aditus, nc quid commcatuum infera tur.Sígifmun Jus autem,
ne prarfidiariosequites,quosarciimpofuerat, fame laborare pateretur, ferro uiam
aperuir:cibaria,&quecunque ufuí fuere.íntulit.Moxaccerfitis cGcrmaníaauxilris,
40 urbem obfideredecernicaccítihíprimum adfuere príncipes, Saxonum Brandebur
genfiumq? reguli, & gener eíus Albertus Auftria; dux. Coaftís auxilíaríbus coprjs,
urbsoppugnaricozpta, ÔYdiebus circiter duobusck* quadragintauexaturaísidud.
lnterea Sigífmundus, ut regalibus facris'que Boemíaeinfignibusrite inítíandus ef
fet, e metropolitana arderegní coronamaccepit: &a Corrado metropolita, qui
Vcfphala gente natus,in harrefim poftea concidit,facrís folenníbus rite pera&ís со -
ronatur.Mox regalibus potitus ínfignibus,ut fummís uíribus urbem oppugnaret,
animumaduertit. lnterea Rofenfes reguli, 6V Crageri Taboritac caftra tenentes, a'
Nicolao Hus,quem Zifca cum aliquot cohortibus ed míferat, S¿ uícb',& caftri - ex
utrfunt.Graccium,regínacab hoftibus expugnatum. Möns Vidichonis.qui urbí
>« »mmincbar,nea fidelibus occuparetur,á Zifca anticiparas eft,cVimpofito pra?fidio
munitus: quem quum Mifnenfis regulus expugnare contenderet, id non fine ma
gna fuorum íadura tune aufumfuiüeferunt. Nam quum Mifnenfes iamcacun, a
M 4 occupai'
occupaflent,úi partem coacfci quae prarrupta crat.dum hxreticos indedefjcerc funv
mis uiribus cohantur,ipfi partim ca-fi, partim capti,á montc'ucdeturbatí. QuareSú
gifmundus,defperatauiftoria, Cuthnamreuertitur.Zifi:a,cedeitte rcgc,urbanam
poteftatem adcptus, haereticorum facerdotum decreto ad bafilícas amohendas aní'
mum adiccit : quando illí, deorum nullí , practerquám uni Deo, templum dicare fas
cfle.dicebant.Quare cccnobia.multaqj facra collegia facerdotum, uno ímpetu irt ur*
be eucrfa.quod quum ciucs apgr¿ ferrent, quia decorum urbís hincadmodum foeda
tum eííc uidebatunfedítio fenfim in urbeoboritur. Zifca intcltínum fuar fectx beb
lum formídans,cum fuis ad Taborítas reuerfus.ut per immanitatem harreticum am
plificaret impcrium,ad multa fidehum oppidaarma uertit.Pracatum expugnat: ubi te
ne fcxuí parecret ¿V artati.uníuerfam oppídanorum multitudinem,qua*ín templum
fane confucerat.íníecto ígni combufsít. Dum harcomnia geruncur , arx Prage nfis,
alíquandíu abhscrcticis obfefia,oppugnatur. Tanta rerum inopia praefidium incef-
fir,ut diebus aliquot equina carne uefecretunitaque de facienda dedítíonenecefsitas
decerni íubet. Ad extremum equites,ni Sigífmundus ad prçftitutum díem adluerít,
dedítionem polliccntur. I temha'cadiecfta conditio, utuenicnte Vifíegradenfes re->
ge quícfcerent.Ad prcftítutudíem Sigífmundus adfuit: conditionishaudquaquam
admonítus,per anguftum fub arce locum ingreditur,undc a fuis facile defendí pote*
rat:oborto á Pragenfibus ímpetu, magnam fuorum caedem perpeffus,re infecta abí'
re coaclus eft. Ibi с Morauís proceres quaduordecim cecidcre:ex Vngarí* , cartea ы
rís'cp natíoníbus haud paucamultítudo. Arccm ex compacto Pragenfibus équités
dedídere. !Z¡fcaBooslaum interearegulum cui Cygneo cognomen fuit, qui graui'
bus fa'pe cladibus hxreticos obm affeccrat , in munitifsimo eius oppido ui ceperat,
pellcxerat in ha;refim,& pro hxreticis exercitum ductarc coegerat:fedquum is pau '
10 ро'Л tempore ad Rhetium, Auftrisc oppidum, copias duccret,lcthalí uulncre con*
foífusinterrjt. Dcindeutrapinís &¿ perfidia* fimulip fe confuleret,Zifca in Pelezi'
nenfi agro quina cocnobia,opibus sedificrjscjj pra?clara,côbufsit.ln Cladronenfi cœ
nobio , quod arte & natura munitifsimum erat, prarfidíum ímpofuit.Sígifmundus
h ucpra?fe(ftos aliquot cum cohortibus ¿Vturmís equitum repente mífit:quiubí in
holtíum confpectum uencre,áZifca turpiter fufi S¿ fugati funt. Mox uniucrfa a Si' jo
gifmüdo Boemia defcrta eft.Ziica Pelezinam deinde profecrus, obfedit: uerum de-
ipcratauícT;oria,Comítauíamuenit,necignobilequídcmoppidum:quod quum pau
corum dícrum obfidione ui carpifletjUniuerfum populum cum facerdotibus , qui ad
. tern placonfugerant, petita incalTumuenia,inie(ftoigni ab fumpfit: fed moximpigte
mcritatis fuxpocnas dareccxpit.Zifcalufcus erat, quumRabum oppidum, accitis
Taboritaru Orobitarucp auxilrjs.quos Fratresappcllaremos erat,obfediftet:dum
fumma ui capere contendit,alterum,qui fupererat, oculum fagittaconfoflus amifit,
Pragam extcmplo translatus, curato uuluere,lumine caruit. Nec ex hac quidem оси
11 íactura,nefaria? mílítig curam íntermífit : quin 8c eo magis caecus careo populo du*
(ftor placuit.Brunnam,ubi magnum Sigífmundus prarfidium impofuerat, Prägen' 40
fcsexpugnarunt:in utranque(utaíunt)a:tatem adinternecíonemufq? fcuitum,per'
quam paucí uíra donati. Pofthxcab ijfdem Broda Teuthoníca,ca:foprarfidio,ín
poteftatem receptarqui paulo pdft Cuthnam, côplures'cp alias urbes ín dedítionem
accepere. Quum adPontem oppidum, aMifnenfibuspoffeflum,peruentumenet,
oceurrentíbus Saxonibus,quorum uires admodum formidabant,ilíco rediere« Si'
gífmundus períníqua hucufep fortuna ufus, nödum animo fuo excíderancuiquum
nihil harretíca ftrage foret antiquíus, omnes imperrj Romani Electores admonuít,
utad feftum díuíBartholomxídícm »eamBoemia? parte qua? fpecbtad Oceanum,
ex compofito adorírentunfe uerd cum Vngaris,quç ad exortum folís pertínet,ínua
furum effe fignificat. Ad pra?ffitutum omnes diem affuere: in prímís Maguntínus
metropolita, Palatinus comes, Saxonia: Brandeburgenfium'cp regulí,&:quamplu<-
rimí ex Alemannia pomifices,tetrarcha?cp militem mífere. Primo Soczium obfede*
re,locum
DÊCAVIS Ш /LISE?, ni ;. 4>7
rc,locum profeso munitifsimum: quod quum uí capere nequiuiiTent,agrum lonotT
late'q? uaftarunt.quum ad ftatum diem Sigifmundus non adelfet, obfidionern rcpcn
te foluéVe. At lllc cum ex Vngaris , Morauis & Auftralibus cxerdtum coegiilct, ad
Saluatorisnatalia Bocmiam inuafit, nonnullauioppidaccpit, Cuthnampcrdcdi-
tioncm in potcftatem fuam rcdegit. Sedirruente moxZifca, ínfelicitcr dimicauít:
quando reformidato card agmiiie , in primo fere congreflu terga ucrtit: & in fuoairt
eifufus,magnam partem nobihtatiscum impedimentis amifit. Cuthnam incendio
abfumpfit: quam Taboritac,propter argenti fodinas , Antichrifti crumenam appel-,
labanc. Zifcam,quumuniusdieiitinereImperatorem Sigifmundum atergo ink*
to querctur,magnafugientiumpra:daditatum ferunt« Brodam Teuthonicorum exin
i Zifca expugnatam & incenfam tradunt. Imperator Jglauiam amncm pome traic-
cit:Pipo Florcntinus, qui quindecim milia equitum ex Vngaria duxcrat , quum per
glacicm iter faceret,ea prat multitudinis pondere diuoluta,in amne quam plurimos
amifit. HacZifca uicftoriainfolenter elatus.qua Romanum Imperatorem fuderat,
fugaratcp,multo quam anteafuriofiusinfacra templa defacuijt. Cui dudum certum
erat, nufquam diuorumftatuaspid:uras'ueperpeti,neque permitiere facerdbtes m
facrohabitu rem diuinam faceré: undene mediocres quideminter ZifcamcV regni
proceres inimícitia?interceflere. Confules Präge, loannisapoftata: Premonftratcn-
fis infolentiam grauate ferentes,eum cum carteris fcelerum auctoribus,qui forte no*
io uem fuera ntjiuifcre in praetorium aceeru\fîgnifîcantes fe aliquid cum his de repúbli
ca agere oportcre: quumacciti uenillènt, intus extemplbclamálictorcobtruncati
funt. Confules re patrata,foluto collegio abiere:apparitores i.ncauti,dum locum cg-
dis aqua proIuunt,ca?forumcruorem per.aquaîduftumforce in forum demíferc. un.
de patrataecardis oborta fufpicio,ac indicium facinus occultum apéruit.hinc rumul-
tus cxortüs,urbem in arma conuertic.practorio-ui expugnato, ciues undeeim huiuf-,
cecxdisau(ftoreshabiti,repentetrucidatifunt>Ioannis caput,quifancb'fsimiuirilo-
со habebatur,a mulicribus cum ululatibus, diebus aliquot per tcpla pra?rcuerenter
circumlatum elt,cY in ter diuorum monumenrareconditum. Eodcmquocjj tempo
re Purgellinum.ubiparuum Sigifmundus praefidiumimpofuerar, ¿Vqudmulrí or
ge thodoxa: fidei cultores cumuxoribus & liberisfefecoegerant,oppidanorumin-
curia,incendio correptum eft: quicunque ex incendio fuperfuere,Pelezinam fecon-
tulcrunt. Quam iniqua ob hacreticorum immanítatem fortuna Sigifmundus in
Boemia ufus fuerit, fatis ex his quae díxímus, extare potuít. Niinc caetera qua:
fu cediere bella , in tertium Librum , ne hic nimis cxcrcfcat , haud incommode
traiisfercmus.
RERVM VNGAR1CARVH DECADll
TUTIAB LIBER 1.11.
!|лл>^дг E s С I O equidê unde illud acciderc foleat,ut principes,quos iîngularibus
IjfVxv^ $ animi dotibus natura coluit , ¿V induftria exornauit , fortuna parum pro-
te l^fl^j f fperam nados elfe uideamus : immbita uirtuti in his infefiam earn fuiife
л&Л^И ccrnamus,uthuictantû inuidiflevek: bellum indíxilTeiudícemus. Id potif-
lïmum in Bmto,Catone,caeteris'cpalrjsIèg4mus,quihoneftatis ¿Vpatrif charícatedu
cti,iniquifsimo fato concidéYe.Si cui latentiori caidae fortunam obnoxiam elfe dixe-
rimus^nexplicabiliadiuinaiudiciaeireaiTeremuSj&a'contemplatione pror-
fus aliena:fin autem aperte,quid aliud in hac repotifsimum occurret , quam clarifsi-
mum indómita; uirtutis exerdtamentum eflefortunamCln Boemico bello, ¿V Níco-
politano,ínfelicemretulímus effèSigifrrrundû:cVquamuismagnanimitatc, ciernen*.
m,liberalitate cVrélígioftepolleret.fuccefib tame belli haudquaquágloriarí potuít..
Quurri t'gitur heretíci ebellorum euentu magnos ánimos concepinent: plericy Boc
io morum reguli,cofulatus'cp Pragenfis , ad Vitoldü Lituaníse ducem oratores miferc,.
• qui cum rcaem afeifeerét, &adcapeflendum regnü hortarentur.Zifcg factío his ad-
modumaduerfabatur: quippequa; liberos populos in regiamferuitutcmailèrerc,
\ r\ t>r 11 t -
пес íurhim,nec fas ciTe aflcucrabat.-ck' in eius pra*cipue , qui ethmco ritu uitam duco
ret. Vitoldus Coributum patruelem cum duobus milibusequitu in Boemiam tranf
mifirqui a Pragenfibus honorificë cxceptus , rem publicam in meliorc ilatum fane
redem't.Nam cum nobilibus ocrj'q? ftudiofis fc facilem & be*ugnum,facinorofis con
tra Hinfidiofis difficilem,fcelerumcp uindicem pra-berct,niultum fibi gratia- hac ax*.
te comparauit.Secundum dus aducntum, Confulibus Senatui'qj placuit , callcllum
in monte (ïtutn oppugnare,quem Caroli lapidem appcliant:ubi Sigifmundum qua-»
tuor militum centurias praefidío reliquiiîe noucrant.Trinis caftris id circumucniut,
infextum urqjmcnfcmobfidioproducffa.dienoctucpoppugnatiocontmuata.quin
que baliftts, quibus grauia faxa iacrabantur , line intermibione colliditur : uaforum
circiter duo milia rabidis cadaueribus,humamscp excrementís completa, in hoftem
emiíía,ut eum perniciofo fcctôre conficerct.ex quo fatftum ell, ut pre teterrimo odo
re omnibus fire dentés cadcrent,nutarent ue. Obfefsi tarnen omnia tolerarunt , 8¿
bellumin hyemem ufqueproduxere: obfidionem tandem ita folutam fuifleferuiu,
FredericumBrandeburgenfem rcgulumcum ingenri Boemjam exercitu inuafiiTc:
pra?dam, incendia, ca-dcslatius egille.quare coactos Pragenfes extemplb ftatiua loi
uifle. Ad ha?c Vítoldum,Vladislai Poloniae regis prccibus adacftum , qui cum Si'
gifmundo Imperatore ad Vngaria? fines foedus iníuerat.Coríbutum e Boemia reuo
caiTe. Soluta his artibusobfidione, quumßoemosexternisauxilrjspriuaikt Sigif'
mundus,qui cos ita deftitu tos facile pofthac fuá imperara facturos arbitrabatur,(pe ie
fuá falfuseft: nam eo magís illi pra? defperatione furentes iníaniuere. In primis , qui*
cunque intra Boemia- fines de catholica fide refte fentiebant,domitarunt;dcmde re*
gm fini bu s égrefsí,finitimos omnes graui bello uexai ût:modo in hos, modo in illos
eruptionefactalongelatecp cun&auaftabant. Quin ÔC Zifcam in Aultriam uique
igni fcrro'qj grafiarum fuifleferunt. Quam callidusinabigendapra?da Zifcafuerir,
hincintellioi poteft.Quumadripam ufcpDanubrj excurlaiTet,omnesaccoleinprO'
ximam infulam coactum pecus tranímifercutprophanipopulatorísuim с uj tarent,
non defuit rapiña ingeníum:uítulos,fuescp nonnullos,qui per negligcntiam fuper^
fuerant,adoppoiitam ripamadducííufsít,&fubíndeufqueadebdiuerberarí,doncc
pecusaudítomugitu grunnitu'qj fobolis excítatum, prac nimio defiderio tranauit: 5e
& a collocatis circumuétum ínfidrjs.ín Boemiam abacîum eft . Sigifmundum aiunr,
quum earn facile tueri non poíTet,lVIorauíamea tempeftate Alberto género fuo, du>
ci Auftria%dednTc dono:cuius gratia plerique proceres ad Hufsitarum in (ainam de»
dinarunc. Quanquam áremotifsímisregíonibusad Sigifmundum auxilia conue*
niflcnt^nequaquam tarnen illi profuere. Contra' uerbZiica,ab omni rcligioneachu'
manitatedeib'tutus,eofelicius quotidie in Imperatorem bella gerebat. Ericusrex
Daria- Germanica, 8c Petrus Lufitanias regís germanus , quam Hifpania* partem
Porrugalliam nunc uoeant, ambo domi militia- 'qj prgfiantes, cum óptimo cquitatu,
nonnullisq? cohorribus ad Imperatorem uenere,ut tot bellis circumuentum adiuua
rent, excitaba tur ha-rericorumfa-uitia, quam perpeufummum nefas effecenfebant. 4*
QuumauxilíaríbuscoprjsSigifmundiexercitumadauxiíIent,ad LucemburgúMo
rauíe oppidü caftra mouerermenfestres id pcrtinacius oppugnant.Procopíus Huf-
fitarum labe infe<flus,& Zifcacfocíus,pari crudelítateac perfidia praeditus, cui Mo*
rauíac pra-fecturam harctici fane commiferant : inuítis hoftibus Lucemburgum in*
greflus, milite ¿V non módica commeatuum copia oppidum compleuit.quarelpe
fuá fruitratus Sigífmundus,obíídionefoluerecoadus eft.Practereaquum Mifnen^
fiúm regulís Pontem 8c Aufcam,qua:ciuitatesad Albím amnem fitc funt,haud nuil
to ánte dederat,ut has ímpofito praefidío ab hareticorü iníurrjs tuerentur, Auftam
ZiTca una cum Pragenfibus obfedit. Fredericus Mifnenfium princeps , Landgra^
uius'cp frater, ut obfefla- urbí opem afterrent,e Saxonia,Turingía,Mifnia,& utraep J9
Lufatía milítem cuocarunt, mox'cp laborantibus Auftanis preiioafFu ere. Certamen
pro moeníbus initum.diu pari ímpetu dímkamm;& uariameutrincjí fortuna/ for^
tiisiœts
DECIDIS 111. LIVE* J II. 4t9
tifsimis quam plurimioccubuere.fuperiores tandem hereticifucre.Hic с nobflitare
Burgraun , Mifncnfcs , Chirporgenfes , Glicenfcs'qj comités , cum multis alijs ceci'
derc: ex his nonnulli,dimifsis armis.ad hoftis genua prouoluti.irritam ucniam pcti,e
runt.Eo bello neuem hdclium milia defiderarafunt. Auftademum potitus hoftis,
.funditus езт cuertit.Zifca tot uictoriarum fucccflu elatus,in orancs infolcnu'x acfi:
ntatis partes cffunditur.Religiofa^ux fuperfuerant,templa deler.facerdotcs crude
liter irtfccTiatur.qui more legitimo rem diuinam facerent. Nobihtatem ufquequaq?
pcrfequitur,cx urbibusjnfanauecligalia cxigit. Moxin Pragenfes, quia imperara
non fcccrant,írain cffundit;diripitagrura,uíllas incendit , nullo detrimenti genere fe
10 abrtinet.Pragmfcscontra,ímploratismagnatumauxilrjs,ínhuncarmauerte"re:qu¡
busquum fe bello haudquaquam parem cífeintelligerer,prxliumdctrecbuit. In*
tendit ad Albím amnemfugam: acparumabfuiíTetquin in hoftium manus perue.»
nííTet.nifi Georgrj patcr.qui deinde regno potitus eft, per Pogicbracium oppidum
tranGtumiUí prxbunTet. Ncc ifta tarnen ope magnam eladem euafít: quando Pra?
genfes ad alios pontes dífFuíí, traieclo Albi, ultimum Zifcx agmen cohibuere: quo
cum inita pugna,terga dare coegerunr:& grauícer infectan, quám plurímos Tabo>-
ritas interfecere. Sedquumad montiumanguftiaspcruerKum effet, Zifca fiftitag*
mcnifauecs montium, quae ab hoftibus circumueniri non poterant, oceupari iubet,
w ibíprxliumrédintegratur. Quum in anguftrjsílliaciem explicare non poffent,iní-
jo quo Marte pugnarunt: tria Pragenfium milía ibi exfa funt , exterí áZí fea futí fugar
ti'cj? . Mox Cuthnam feftinat , Prägen ííum prxfidio remunítam:íterum ui capitán*
cendic'q?. Prägen fes ibi depreheníi,codem,quourbes,incendioomnesabfumpti.Zi
fea e fortunar dexteritateanimum eo infolentíus adauxit, Pragam uerfus caftra то-
uens.adfecundum ftadiummetatus eft. Quum inteftinum ínter fe bellum exortuni
eile omnes^ntuerentur, non folum in caftris.uerum ctiam in urbe , cun&i diísidium
tale deteftari: hi Zifcam,Pragenfes illi incufare* Pleríque Pragam dicere , caput gen*
tís,fine máximo fcelercoppugnarinonpoffe: e gentili difeordia, Boemorum uíres
adbrcuc têpus interituras.cxteri mufsitare. Dumá Zifca urbs acerríme infeftarur,
loannes quidam,cui Rochczana cognomen erat, in urbe Dei uerbum publice pro-
30 nccbatur.is haudíniulfu Confulum urbe egreíTus , cum Zifca ita rem cgit,ut urbi ui
rum continuo reconcílíarit.Sigifmundus autem , qui hoc ínteftiuo bello, ha: rctíco-
rum uires breuí labefa(ftatumirifperabat,auditareconcjliatíone,íta animo confier»
natus eft,ut prxter Auguftalem dignitatem, non ui & armis,fed munehbus,largítio
nibus,& pra'fecturís Zí fcam expugnare ftuduerít. Hue res Im pera roris redacta fue*
rar,utCxfarAuguftus,quem non modo Italía.Gallía 8C Germania, fed tota Euro-
paueneramr:hominiignobili,feni,cxco,prophano,facrjlego,hxreßarcha7q?,&om
niumfcelerum auct.ori,fíBoemíx titulopotíriuelit,fupplícarecogeretur*Huncper
cu nía honoribus'cp fuperädum effe cenfet:perpetuam Boemíx guberna tioncm,ma'
gíftratum quoque equitum , ac ingens quotannis ftipendium offert , íí regem Sigif-
40 mundum nominet,eíusejí partes ubiqj tueatur. Accepit condítioncm auarus Zifca:
&quumadlmperatoremiterfaceret,adtPoztoyam oppidum peftílétiacorreptus t Prijhonkm.
obnrrid diuino beneficio accidiflecreditú.ne tanta Augufto notainureretur. Mon*
ítrum feritatís, quod humana manus conficere nequiuit, Dei digitus e medio fuftu'
ln.Rogatus paulo antemortem, Vbi'nam fepelirimalIetCreípondit, Seiubere , cute
corpus exui,exutum uolucribus ac feris exponí; curara cute tympanum obtêdj,eocp
duccbellageri:quodubihoftesaudíuerínt,fugam rapturosiflico'aríolabatur.Tabc*
шаг Zifcx ímagíncm.Angelicp calicem tenentis effigiem, fupra portam urbis inlai
pfere: ftata quotannis huic facra decreuere. Eius mortem uniuerfus exercítus mifer¿
, deplorauit.quum nullum Zifcx parem Imperatorcm ínueniri pofle dícerent.Prc ni
5« mió doloris arFectu,in partes duas milites diuifi:pars una Veterum , Orphanoríí aU
tera di Да eft.Veteres Procopium,ex cognométo Magnum.fibi optaucre:Orphani
fdctfos quofdam habuere,quícommuní côfîlio bellum gérèrent. SdecTtorum priiv
ceps qui*
4до JNI гв% fN^X.
ceps quidâ alius Procopius erat,« cognomento Minor appcIJa tus : Sí fi pars utra>
qucincrrfc quahdóc¡ucdíflciínrct,!i'.gruentctamcn extrema ui;iimctis caítris bella
4gcrcbantX^;inlibcr¿s etíam&uxoribusomnesincaftrisuítainagerc,abominari cu
uiraceSjOCÍLim 8C tgnauíam detefhrí,fub dioutuere: carrorum copiam habere, qui*
bus pro uallo itterenturiHi duo exercitus egrcfsi,altcr Si!eliam,Morauiam alter po
pulamr,nniumosexcurubnibus&rapinisinfeftSt. Boemiam,Promifsionis terrain
dicuiu:Tcucliones partim Philíñccos,partim Idumcos, Möabitas'ue nommât. Erat
& tcrcíus Orobitarum exercitus , cuiBedrícus presbyter Strafmiccnfís, qui diu Silç
iîam oppugnauit.dux erat. Taboritac fimul ÔC Orphani ín4Auftriam erumpentes,
Sùeciam obfcderc:tribus fere'diebusfineinrérmifsioneoppügnanr. Oppidum Ab
bertiducísaduentu, obíídionelíbcratum: qui cum ha?reticis mito cerramin<*,qua'
mor horis ita uariante fortuna dimicauit.ut primis utrinque beUatoribus amifsis,ad
extremum ¿s caítris exutus, ¿Vboftes amifsis curríbus abirent . Paucis po'ft diebus
Procopius , сит Rafa: cognomen erat, Rhetiû obfedit. Bohollaus Cygneus, fagíttae
tmlnere faucíus interii t. Rhctium expugna tum , quod a Rhetis olim fuerat xdihea*
tum,rapinis & incendias abfumitur: oppidanoru magna caedes editur.Burgrauius
Madcburgcnfis,qui oppido dominabatur,Pragamin captiuitatcm abducnis,in car
ccrçdicm obrjt. Quum hace ita gererentur,Sigifmundus lmperator,qui abroga'
tun? fibi Bocrmarrcgnum,quod patcrnum auitum'cp fuerat,iniquifsímo animo fçrc-
bat, indicto conucntu,quodin Vngariae AuftnVqj finibusfcrefitum eft, Boemiac
principes Pifoni'um acci'uit.QuumilliconueniiTent, anteurbem tetcndcre,neintro'
I'ngrcdcrcnturiSioifmundusadeos eoreííus,habita condone, multa de iure -fuolo*
quutus cftrtniquo fe bello impetitum efle dixit.Sí qua? cauíar forenr, quae populortï
ánimos a regia fide abalícnarenr,feabrogaturum,cV benighum tranquillumcp re
gem omnibus futurum pollícetur. Contra illirebellíoniscaufam a Romana Eccleiîa
excrram díccre,cuius decreto fe hcrrcfcosiniufte damnatos efíe alTerebant. Supcríó
ra bella ídcircointcrcc{si{Tc,uthonorifuo Bocmiconfulerent. Benigne adbaíc a Si*
g¿fmundorcfponfum,Scgcnera)emhisofferreíynodum,ubí fuam innocentiam 8c
dogma tu crcntur.Atillí,quiarmis, & non argumentis taliadiiTcrercconfüeueranr*
ad difputationis anguftias quum fe redígi recuíarent,rcínfe<íta dífceflere.Poftquam
hâc herefim Martinus pontifex maxímus indies obrepercintcllexir,cxtempld Chrí»
ftíanxndeifuccurrcndum eíFecenluit.Cardínalem Vintonienfcm, regia Britannia:
ftirpenacum , in Germaniamrum au¿toritateíummalegat,finitimas undicp gentes
in Bocmos concitare iubetrmandat ut Sigifmundo , quacunque poteft aucloritate*
ópituletur,ut e medio hxrefis illa tollatur»Tres coguntur exercitus. in primo.Saxcv
nia: duces.urbcscp quas Stagnates uocant:in altero, Francones cum BrSdenburgêiî
príncípen'n tertio, Rhenenfes cum Othone metropolita Treu eréíí fecere íhpcndía.
Item Bauarí & Sueuí,pcnetrataíylua,ad Mifam caftra pofuerc: quamfupcríoreno-
<fte,Prichicho Cleuonenfís,hxretícomprinccps,efidelium manibus eripuerat.hanc
rtiox reform idato hoftisaduentudeferuere.Tacouiam fubíndeuenere,ibi'cp machia 4«
ñas bcllícas cum prefidio dimiferunt.Mox oborto rumoreBoemorum aduentus,ín
fugam conuerfí omncs,nequea pudore,ncq? a cardinale remoran potuererínftanti'
buscp a'tcrgohxreticís,ímpedimenta cun<ftarelíquerüt.Hoftes,adauclís euic"torif
fuccelmanimiSjinMifnam erümpunt,pafsim omnia populantes. Quum perFraiv
c'oniam pedem refcrrcnt,ab his Bambergenfes Norimberge nfes'cp,multa íntegrita>
tem agrorum pecunia mcrcàti func. Sigifmundus , quum rem male geftam acce*
p¿íTec,ncc forcunx adhuc cederet im'quitati,Norímbergam propere concefsít, noua
príncipum auxilia comparât, lulíanus eardinalís ,omni fapientia acuita: probitattí
prxcdlens,aMartíno in Germaniam legatus míttitur, utloco pontificis Baíilicnfi
fynodo prxfidcat,& in Bocmos arma cogat.HicNorimbergaelmperatorem conue y#
nie, ubi cum Sigifinundo expeditío magna decernítur : adoítauum calendaslulías
ftacucus eft dies. Bcllifumma Frederico prindpi Brandeburgenü demarídatur, üt
qua ad*
DECIDIS 111 LIVE* 111 4M
qua adTeplam eft iter,Boemíam adoriretur. Albertus Auftria: princeps , Chrifto'
phorus'cp Bauarus.cV Fredericus Saxonia; dux,una cum Apoftolicolegato,per Mo
rauiam iter in Bocmíam faceré íubentur. Prarterea Herbípolenfis , Bambergenfis,
Eltecenfis'que epifcopi, item focietatis Sueuorum,quâ diui George nominant, Aux
gufbliumurbium, & Maguntini, Treuerenfis, Colonienfis'que antiftítis auxilia*»
res copia: conuene're. Ad piam expeditionem,qua;ha;reticisfueracindicb,eprouiri
crj s multi quoque ccmfluxerant. Equítum quadragíntamília, peditum paulo minu9
fuiife prodiderunt.Prorogata ad Auguftas ufqj calendas expeditione, inBoemiam
tandem ex compofito omnes írrumpunt.Incendunt innúmeros hgreticorum uicos ,
to oppida multa díripiunt , in utriufque fexus caedem plane graflântur , non tarn auarí'
cix quamcrudelítatíspafsímueftígíarelínquunt, Defaruíuntín appendices regní,
Boemiam tarnen penetrare non audent» Contra Boemi , qui dudum hofté ualidifsí>
mumadfore cognouerant,fidelíumuillasacoppídadeftruunt, exhis neminem fu^
pcrftiremfaciunt.Scíltiberdium ab Orphanis ui captum, oppídani ad unum саги*
omnes. IntereaauditoBoemorum aduentu.fiue prodírio, fiuetimorinanis ille fue'
rit,tantus Germanos pauoríncefsit,utnecpudoreullo,necmetu turpítudínís, nec
Apoftolíci legatí uerbís a' fuga remoran potuerint. Quú hofté appropinquare fen
ferunt, &nondum ille in confpectu fuít.fein fugam conuerte're: depofuere arma, 8C
ea proferto haud fecus ac fi a tergo inftaret hoftis:in fyluis pra?propera feftínatíone,
w quíbus obfita eftBoemía, impedimenta deferи nt. Quumhaeretici Germanos terga
uertíffe intelligerent , ingeniéis ex hac fuga ánimos concepere,totís hos uíribus ínfe^
quuntur, depreheníís ditantur impedimentis , ÔC incruenta facíli'cp uíctoria potiun^
tur. Albertus , quum cardínalem ac caeterosBoemíamfocíosínuafiíTefenfiííetíipfe
quoqueáMorauiahancadoritur.Prezerouiamciuítatemobfidetrfedaudíta focúv
rum fuga,in Morauíam reuerfus eft,a Sigífmúdo fibí traditam:quae quum nondum
illi parère uellet,ne medíocrem quídem íüarum rerum iacturam fecit, lnfeftis nancp
(ignis Albertus per earn diuagatus , quíngentos círcíter pagos ígni ferro'cp uaftauit,
oppida multa diripuir,diruit'qj,cV prae ingenti cede prouíncialium ípfam eo redegí t,
ut imperio fuo paréret , ÔC de orthodoxa id fide fentiret , quod iam futura Synodus
30 decreuiíTet, Poft haecfrequentifsimus Baíílea? conuentus, praefîdenteluliano pro*
pontífice cogítur. Sígifmundus.qui per id temporis Norinbcrgae manferat,quú du
ce legato pontificio Germani Boemiaminuafere,deíneundoín Italíam itínere «v
gitare ccepít. Boemicis optímatibus , magiftratíbus'cp fcripíít , fe Auguftalis coro*
na; gratia Romam profecïurun^ut quum anno Salutismillefimo quadríngétefimo 1410
décimo Imperator legitime fuerit declaratus, Romani Imperatoris infigniafumat.
Quod neBoemís quidem íngratum eílédebeat,fi pro rege Cacfarem Augufium ao-
cipiant, ÓYeum fuarum rerum moderatorem habeant, qui Boemíca; gloria; femper
incubuerit. Eos hortatur,initam dudum fynodum adeant, nec plus íapere conten*
dant quám ecclefiaRomanaiubeat, fuá cum Concilio íácrofancfto dogmata com/
40 municent,dííTerant'cp,& ab orthodoxa fide non defeífeant, Sibí demum ex Italia re*
deunti regnum, quod fraternú , quod paternum , quod auitum fuit , fine difíenííone
referuent.Quin & ipfa Synodus ad Boemos fcripfit,exorans, ut legatos mittât.Dif*
fentientíbustandéOrphanis,Taboritís,cVplebe,honeftifsímalegatío ad Synodum
deftínatartrecentorum comitatus equítum huicaddiftus. Legati fuere, Guílíelmus
Kozka,Procopius ex cognomento Rafus , Ioannes Rochezana, Nícolaus Galetus,
Taborítaru facerdotes,8¿ Petrus Anglicus, elenchorum argutrjs inftru (flus. Quum
Baííleam ueniflent,in conuentum facrum admífsi, benigna Apoftolíci legati oratio-»
nefuntexcepti,multisabeo uerbis adreíípifcendumhortati func. Quatuor ígitur
arciculíabhís ad Synodum relati: De euchariftia fub pañis uiniqj fpecíe fumenda:
ço Deciuílidomíiu'o,quodclericisínterdí¿tumeíreaíreuerabant: Deliberauerbí Dei
predicatíonerDc publícis deníque delictis nullaratione tolerandis.Sele&i e Boemía
doctores quatuor, expatrum ordine totidem: tüebusquinquagintade his difputav
N cum.
4хг c^NT ZEX. VNÇAT.
tum • Quum Hufsitxuícb',pra: obftinata pertinacia haudquaquam cederent:mitius
cum his agendum cfie.uifum eft patribus. Oratorcs in Bocmiam a Concilio mifsi,
uiri profeAo doctifsími,8c" Boemícarum artium perquám gnari,multa cum Boemis
acere cocpcre.quare modo pacis fpes,modobelli merus obortus eft.Inter agendum
inter Taboritas Orphanos'qj, & nobílitatem.cui Mainardus prccrat.eftnatadiiTen,
fio,ac odium non mediocre. Proceres ením , ¿V nobiles ,refipifcendo fediceremife*
ros:qu¿ppc qui quum regís imperíum abrogarínt, in Procoprj Rafi feruítutem incí»
deríntJllumimperiofifsime dominan , pro libídine prouíncíam gerere, tributa im*
poncrc, exígere uc<ftigalia,haberedelec"tû,bellû pro arbitrio indicere, iudícarc, arre
capíte'uemul<ftarc,nemínempatiín dccerncndoaduerfaríum,furiofasfententias ac to
uerbafua prolcge,prodecretis haberi,nobilítatemiuxtá atqj plebem illíferuirc,óc
imperata faceré : demum nil Boemíca gente míferius eíTe. Quare de inftauranda rei
publica; forma frequentifsimam concionem haberi oportere cenfebant. inca Mai*
narduscenun't,c media nobilitatc ducem deligendum, neimpcríum a proceribus
ufurpeturruiros huíc coníultifsímos cum Senatu adhibcndos,ut cofultd omnia là'
ccrct.in eius fententíam omnespedíbusiuere, Alfcío Rofemburgenfís dux declara*
tur,huíc Maíeftatís infignia fuere:Mainardo au Ctoritas remanfit.Quum hec Proco
píusaccepiíTet,Orphanos& Taboritas adinteftinum bellum continuo fu feitauit.
Ad Pelczínamurbemcaftramouít,quam fidèles incolebant: grauímpx earn obiï*
dionecírcumuenit.Intereaínteftinum Pragaebellum ínter nobiles ¿kTaboritas Or ю
phanos'q? fufeitatur. Mainardus & Alfcio ui&oria potitus, hacretícorum perfidíam
contudit. Procopíus,audíta fociorum clade,folutaobfidionc, Praga contendínubi
quum nullam iufta: pacis conditioncmaccipereuoluiiTet,inftrucia acíe infeliciter
decertauit. Cacfo Taboritarú Ophanorum'cp exercitu ,ípfe cum minore Procopio
pari fato occubuit. A'Cozca perniciofiffimum hunc haeretícum cacfum efle, ahqui
tradidere: auftorem uiftoria: Maínardum ferunt.Quum multa captíuorum milía e
pérfida multitudíne capta fuperfuifient, Mainardí confilio ín horrea redacta, ¿V ab
armatiscohortibuscírcumucnta,immífi~o ígniabfumpta íunt. Sícq? prophanaílla
multítudo,qua? quum in caftris Temper uitâ degerit, tetro horribilícp afpe<ítu,aqui*
linís oculis,impexo crine,demifia barba,iníano corpore, hirfutis membris, dura cu* jo
tc,nígro ferrugineo'cp colore fuerat,cumulatiffimas deprauata? religíonis p cenas ex*
pendu. Interea Sígifmundus Imperator, Philippi uicccomitísopeacuiríbusad*
iutus, in Italiam conceffit: parum'cp profperc deíndefuccedentibus rebus, díuturnis
cunctatíoníbus affetíhis, Romam tandem peruenít, ubi ab Eugenio pontífice maxi*
mo Augufta cum diademate ornamenta fufeepit. Necmultopoft quum Philippe,
qui Germania ipfum cuocarat,infcnfus efleoccocpiflet, Italia abfeefsit: quod anno
Salutistrigefimofccundo fupraquaterdcciéscentenumaccidíflelegimus.Nam pri*
mam Aquifgrani , fecundam Mediolani corona acceperat, Italia egreflus, Bafileam
iterintenditjubi adhuc Concilium haberi fenferat. Quum illuc ucnhTet, difsidium
inter patres ofíendít,quod Eugenrj gratia fuerat obortum; id Carfaris Augufti prf* 4*
fentia& au&oritate fedatum.Mox in Boemiac fines properat,ut quid de rebus Вое*
micisagi poisit,intelligat.Quum Vlmam ueni flet , Sueuiar ciuitatem, S>C in ulteriorc
Danubrj ripa fitam,ubi Lycius amnis , quiSucuos a Bauaris difterminat , Danubio
immíxtusnomenamíttit:Taborítarum Orphanorum'cp cladem audiuit.Faufto ad*
modum nuncio lactam s, О ratores extemplo in Bocmiam mifit,quifuo nomínefapí*
cnüam.uírtutem , magnanimitatem'cp príncipum commendarent: recentem,glo*
ríofamq? uiftoriam congratularentür,quod prophanos,facrilegos, immanes'cp ho*
mines с medio tulcrint: maximam á Chrifto óptimo máximo gratiä iníuerint,quía
liera: religíonis inímicos extirparínt.Proinde hortarcntur,ut pro uírilí quifq? fuá pu
blícam quietan in regno curaren t:íí qua fupereíTent bcllorú fomenta,cxtingueren t: j«
initam iampacem feruarent, qua nil Deo gratius, & reipublicac falutanus faceré
poflent.Sc'qj demum regem excipíant, quemfratri fucceflbrem, &paterniauttiqj
regnihse«
Ъ ЕС UV l S ¡i t. LîVEZ Ht. w
regni hafrcdem ius gentium efle iubet , & ílli quoqj fue benefició ipfum regem dïi
patiantur.Boemigrato legatos animo accepérunt, hónoreqj magnohoneltarunc»
Quum fe poftulata fafturos afleuerarent,coacl:o mox írtgentí nobilium rjumero,ad
Ratisbonameumconuenere, Romanum Imperatorem acfuum regem tonfaluta>
runt. Quum autem ab his feorfum Ciapoco &.' Rochezana, legan'cß Bafilienfes»
qui Ргаагс fuerant,& fibi cum Boemís ceno modo conuenerat.ad cum quoque ue*
niirentibigifmunduSjquumirtitamdereligionecocordiamrecitaiTent^approbauiti
& ex conuento cunda feruari edíxit.Mox Vngarorum efflagítatíonibus repetitus,
fequundo amne Danubio deue&us, primo Pifonium , deinde Budam uenit, ubi ad
«e reformandum rerum ftatumanimumaduertic» Edicbmultadegés'qjuaríásedíditi
uarias nobiliú lites difcordias'qj diremita'nímícítias quocp nonnullas extinxit,öciunt
in regno ínftaurauít.Scdantequa'm ultra progrediamur, S¿ quo fe modo cum Boe^
mis gciïcrit enarremus,nonnullarum rerum quas omi(îmus,eft repetenda narratio»
Boemica nanque bella,S¿ hcreticörum fedzc,ita nos a rebus Vngaricis diUértêre,uc
ne inaudita illorum facinora interciperemus.nunquam ad inftitu tam Vngaricorum
1 geftorum hiftoriam redire uoluerímus. Quarede Boflenorum bello, quod paulo
ante indicium Conftantienfe concilium, geftum eft, rite dicertdum effecenfuimus.
Quum falutis annus quíntufdecimus fupra millefimum &quadringentefimum age 141Í
retur.Hernoia Spalethrj dux,qui omne hucufqj fidelitatis officium Sígífmüdo pra>
»e ftíterat,nefcio qua temerítatecorreptus, a regia fide defecif* Vtperfîdiani fuamtu^
tius expleret.confîrmaretqj , fein Turcarum focietatem afferuit : multas ex his cqui>
tum turmas, cêturias'q? peditum introduxit, quo facilius dífcurfar¿\latrocínía lathis'
agerc^agosoppida'epdiriperepoffet. Augebat latronis audaciam regis ab fen tía,
qui ad indicendumConftanticnfe concilium profe&us erat, ut obortam in Boemis
harrefim coerceret, ac decapeíTcnda Romani Imperrj corona tCcageret,reliqUaq? in
EccleíiaDeífufcítatadifsidia faAíones'q? componeret.Proceres,quibus Vngáriaí
cura aucto rítate regia crédita fuerat,Boífenorurti nouitate commoti,reípublicá?,fo>
ciorum'qj faluti confulere coguntur • Prajfe&í Pannoníarum continuo deleftum ha>
bent.copías&auxílíacogunt.Turmísequíturrt Ioartncm Garam ,8>C Ioannem Ma
je roth, item Paulum Chuporem prouineix prxfulem rite1 prarficiût, cohortium prav
fcAuram ecterí nobiles obíere.ln Boílenorum prouínciam exercitum fatíá amplunl
deducunt- Contra hoftís Turcarum auxílrjsobfirmatus,inoccurfum caftraniouet*
In certamen utrique ford animo defcendère:fuis quifqucuíribus fret¿,collatís íígníá
raanura conferunt.diu aequo utrinque M irte pugnatum: 8¿ dum p arí pertinacia dí>
mícant.magnus utrinque numerus caíditur.Boñeníjquia ne forte Vngarorum uíri>
bus impares eirent,admodum ucrebantunut ex arte fibi confulerent,multos per cír>
cumftantium iuga montíum homines difpofuerant,quí in feruentífsímo prelío Vn*
garos in fugam iam uerfos eíTeproclamarent,e montibus in hoftes ruèrent: 8>C fie pü
gna ínlburata,infelicí nuncio hoftium ánimos confternarent. E' fen tentía fucceffer¿
40 dolí.quum fuos hí laborantes defpe¿brent,ex compofito clamoribus hort?ntur,uC
ob lient pertinacius,quando hoftes terga dedíffe fignírícant.id temeré Vngari credú
dcre:8¿ quum fuorum fuga animo conftcrnarentur,remifsíus pugnare occoeperñr,
Confundunrurinterím ordines:8¿ dum inftu alrj,alii contra tergauertunt.res Pan^
noníca ínclinatur.M alto ad ha:c impenfius BoíTeni dí.nicát , nutantem iam hoftíuirt
acie¡nrepcllmu:ínftruratísexaftuanimís,S¿ redintegratís uíribus eorum décurfu
quie monte defcenderant.Viigarumpafsim fundunt,fugant'q?> Míferríiría irtterírrt
ftrages exorítur,deferuntur in tanta trepidationecaftra, ÔC eacum impedimécís fere
omnibus in manus hoftium peruencre:multí e princípí'ous Vngaríf occubueré,pl¿
rique etíam captí.Ioanues G лга,& íoannes Maroth.iti captiuítatem incídere : quip'
jo pe qui dum turpiter cederé nolunt.nonnullis ex hofte ca?fis,demum circumuenti/e^
fe tandem dedídere. Sed Gara poil: multo dies, quum с duro fe carecre uindicalfec,
darífáÍ!na3Co.npedes,quíbasinÍ2pro(Ílierat,ad relígioíífsímam Bathxphanum,
N .' : N г quoa
quod Euchariftia- numini dicatum eft,retulit:ibi'q? ut debita uota perfoiuerct,pofti^
bus affixit.ad noftrâ ufcp tempeftatem,inter cgtera Dei miracula, îllç fpectatur.Ma*
rochus,abncoata fugar copia, multa fe ab hoftepecuniaredemít. Paulus ueróChu'
por,qui pari roriuna cap tus eft, immaniorem naftus hoftcm,bouino tergo infutus,
in profluentcmab Hernoia,cumhisuerbis,demerfuscft:Quífub humana fpecie bo
uina quondáuoce utebans,bouíná quoqj nunc cum uoee forma indue.Nam cum os
mores'q? bouis dux ille prarferrct, in regia quädoqj a Paulo ludibrrj loco per mugitu
falutatus eft. unde сопсерш graue odíum.facla uindi Да? copia, hoc immane fuppli*
crj ocnus inuenít. InTranfalpinispartibus quum Valachífa?percbellaíTent,ineos
quocp fa?pe his temporibus eft fu feepta expedítío: de qua poft Boflenenfem cladem i«
haud immerito referendum eft. Qu5 Sígífmundus huiufceprouinciarpraefefturam
Stephano Lofonciocredidiflet.ob regís abfentíam ineaeftobortafeditio. incaufa
Vaiachorû duo fuere príncipes:Daan alter.alter Merches di (flus eft, utercp code ge
ncre nat us.Dominandi gratia eft nata difeordía: Daan quú fe uirib.inferíoré efle cer
neret,pra*cipiti confilío trapus, adTurcarû opem confugít: a quíbus auxilia, qu«
petierat,facile i mpetrauít,quü oceupanda? illi Dacia: potilsimam hanc efle ducerenc
occafionem.Quarc ut cognatum fibi ínfenfum regno exigeret , prophanas legiones
índuxit.Merches,ne Turcas Daciam inundarepateretur, neue fceda* gemís opibus
regno crjceretur,ad Sígífmundí opem confugit.Lofoncíus a rege miflus eft, qui pro
uinciam cum imperio fortítus erat.QuUm legíonibus fupplementum addídiflet, ho íi
ftibus occurrit:atubíínconfpe<ftum hoftiumcaftramouít,feTurcis Valachísq? nu
meroímparemeirecognouit: uiribus tarnen fui milítis fretus,pugnamdetrectare
haudquaquam eft aufus. Poftero cum hofte die prarlium íníuít. quum dm cruento
Marte dimícaflent, parem'qj utrifquc fpem uíAoría oftédiflet:ín medio ecce ardore
pugna?,Lofoncíuslcthalí uulnere confoflusoppetijt.Cadenteducedegionibusquo
que cecídereanimí.extemploacies inclínari cozpta,mox in fugam effula:ca*teriquo/
que palantes,caftrisiuxtáatque impediment's exutí, partim inter fugiendum caríí,
partim capti funt,pauci e tanta clade euaferút. At illud íncredíbile, quod paulo polft
accíditmíracuIum,fiIentiopra:teririnonpoteft. Secundo nanque tertio'ue anno,
quum pleriqueineumcampumdefcendiflent, ubi patratam ftragem fuífle memo/ j*
rant,edít¡fsimum'qí cadauerum aceruum fpecbrent, emííTam inter oflafubíndeuO'
cení exaudiuere, fauftifsima i E S V Chrifti Saluatoris & díua? María* uirgí nis nomi^
na refonantcm.adnu'ratío fimul & pauor hos incefsit, quum ad uerba fubticuifíenr,
eadem paulo pdft quaíí difficulter expreflaaccepere. Dum uocis locum inter, ofla
difquirerêt,portentidefideriofuccenfi,loquax inter cadauera caput inuenüu. quod
ubi homines fibi adeife nouit : Quid tam(inquit)ftupidi hie ftatis uiriC Chrift ianus
ego fum,&: magna? Matridiua? Maria; femperaddic^us.inexpiatusinconfcflus'que
in hoc bello occubui. Magna dea, in cuius tutela uitamdegi, me arternifupplicrj
reum efle non patitur.'hic me adhuc linguae compotem feruauit , ut ÔC delicia fatcri,
Sianimum facris rite Apoftolicis luftrare queam:proinde facerdotcm,quic5fefsio- 4Í
nemexaudiat,&mecxpiatumreddat,accerfite quacfo. Rogatus,quid tantumadea
*- _ G -11 • ГГ С J • Г> I' /M_ ' • A * • Г .tf* r

operatum,
ni cuncbs animi uires dedicafle. Accerfito epago proximo facerdote, confefsionem
rite tranfegit: &impetrata erratorum omnium remifsione,accepta'cpnouifsimalu/
ftratione,id defuncti caput repente c5ticuit,perpetuo'cp quieuit. Varía quoqj bella
in Träfalpinis dexteriore exín fortuna gefta funt,fed hoc illuftris cladis fecit infigne.
Quum Turci ex perfidia Sc focíetate regulor um , Iftrianas in My fia partes , ex ad
Themeskezum prarcípue íncurfarent,pracda: cupídítate ас foli feracitate tractí fe ab У»
infeftanda prouíncia contin ere non poterant. Quo'd nifi temporibus illís Nícolaus
PetríMacedonis filíusíntercefsifíet, nímírum de Myfisperbrcui fuiflet aftum. Is
mim beb
en» m bello impiger ас ftrenuus, corporis íuxta atque animi uíribus pollens, ac teirt>
pefhuus ftratagematum artífex , bella cum Txircis ohm ,in féliciter g efta benerefafr
fit. bishícíiifigníftrageTurcamafflíxit,acimpedimentís&caftriscxuít. Quum e*
tempeftateMahumetes primus , quintus Turcarum Imperator appellatus, fubre*
ptise medio fratríbus rerumpotituseflet,cVamplificatoopínione magis imperio*
quando iufticia , callidítate , 8¿ rei bellica: dííciplina parem artas noftra non uideraE*
earn Myfiac partem öccupaiTet, quam nos Boífenam fupcríorem dicimus : rcgulurrt
quendam prouínciar noua? praefecit , humíligenere natum, qui Ikach diftus eft. Híc
regia: dignitatis acccfsionc tumefeens , finítimos circüm rapinis ac bello hön paruci
»• inícitare cccpítdatíüs cum ingéti equitatu excuríans,multum pecorum homínum'q?
abígebat:S¿proutimmanis libido tuleratjcunftaígniferro'cp uaftabat.MagnaparS
hominum.relictis pagís,oppidulis'q? non fan's obfirmatie , emigrare coacbuFerí ho*
ftis audaciam , £>C fxuitiam ufquequaq? graíTantem ís diu ferre non potuit:quäqüani
hofh longe fe intellígeretímparem,ferítatis tarnen indígnítatecorreptus,tumultua>
riu m cogit exercitum.Miles fibí nullus,pra:ter gregarium,aut e ruftica plebe euoca-
(um , erat : auxilia undecunque potefi educit,paucasa rege SigifmUndo cohortes
cum módico equitatu,qua: in prouí ncía hybernarartt,accerfi iubet:quin 8C ágrefteni
dongerír m ul ci ш dm cm , quando eadem omnibus erat pro aris ас foci s pugnandi caxi
fa- At ubi, qualifcunqj foret, tantum fibi exercitus efle feniït,quantum ad arcértdum
*o hoftem fat elfe uideretur ,palantibus Turcis occurrit. Ikach ubihoftem adefle con>
fpicatur.inftrucbi acie,collatiscp fîgnis in cum contendía Necpugnam quidem illc
detreelat, quem longe maior audacia ¿V ulcífeendí libido addimicandum irntarat,
quare magno impetu,pari quo cp furore manus conferunt , pradium cruentum red>
dunükach profpe До Nicolao,quem ducern hoftium,ueluti fuerat,elTe rebatur, re>
éïÀ in eum citato equo cucurrit. Nicolaus hoftem non déclinât: im m о quum nil fibí
hac re antiquius accidere poíTét,fingulare certamen init. In primo congreiTu, infefta
Turcam halla graui uulnere confolium, equo excutit:ipfe quoq? defiliens, impaclô
gutturi pedc,reie¿hs precibus,humi iacentem iugulat. Speftata nece regís, Turcas
rum acies in fugam conuertítur: a tergo contra mitant Vngari , multos in fuga cx>
'Je dunt.multos defatigati carde capiunt-Nicolaus ínfigni uicloria potítus,opímaad SÍ
gifmundumfpolíaretulít. Vexilla Turcarum, & impedimenta capta, adlmperato^
rem'cp Romanum relata funt: eius exercitus ac pagana multitude , ípolrjs hofblibul
ÔC ingentí prarda dítatus.Haüd multo pdft térhpore,quum in Myfiani iterüm Turci
erupiiTent , ne inferiorem quidem índe cladem & ía&uram a Nicolao duce retulerc¿
Nam cumaduentátibusTurcis,íamfeuíribusimparemeiTeintellígeret,hocuiruni
aftu uíctoriam fibi comparaiTe memoranc* In primís.quem potüit,mtlitem congre^
gat:quum lio ftí.ob inopíam militum,fe obuerfari non pofle eognofeeret, ab arte pa
ri ter ac tempore auxilíum accepit. Quum per uicos Sí oppida magnum armétorurrf
numerum eírenoíTet,agreftes omnes iumentís confidereiubet: prarcípit etiam cuni
4o armis tympana buccínasqj rapí:& aggrelFuros dudum hoftes,ingentes clamores iti
pugna: congreiTu edere. Mox infequentí поДе , tertia uigílía , Turcas adoritur: a
fronte is cum paucoexercitUjálateribus rufticana turba m mentís infidens hoftent
inuadít,ex compofito clamor ingens edítur , tympana circüm obfonant.Turce fe ab
innúmero Pannonum exercítu círcumuentos eiTe rati, quum quid potífsiiríum age*
rent,haud facile fuccurreret,confunduntur omnes: alíquí fortius agentes, in hofterrt
uerli trucídantur: nonnulli in fugamuérfi,palantcs'q?díffugiUnt, ducís Imperium
in tantaconfufioneánullo exauditur. Inter confufos hoftes^Nícolaus cum agmíné
quadrato fe ingerít,multum ex hoftilí fanguine haurít:ut fui ab hoftíbus intempefta
nocte digno fcerentur,Chriftí,fan Äi'cp Michaelis íam fymbolum edixerat.Turce ca>
f» ftrisparitçrac impediments exuti, magna elade afFe<fti funt. Nicolaus cum agreftí
multitudíne ouans , ac fpolí)s onullus domum redijt. Sigifmundus ad harc qua--
tuor & trigina aniips ía Vngaria ^ateregrtafat:abгc»gatofratre,Bocmiaгregnum,
. ° N > fubgü>
Cub gubernatoris nomine gelferat.Poft Venceslai obícum,anno Dominicg incarna
tionisquadringentefimo ас uigefimo ultra millefimum, Boemícodíadematccoro*
natuseft.Hunc;ngenitaprobitate,acprofufa beneficentía fuifíememoran^nonde
nobüitate folum,uerum etiam de plebe is bene mercri uolutt. Nobiles ас ígnobiles
íuxrá cxtùlir, ас praeter fortunas condítionem S¿ opiníonem omnium euexíf.Plerofv
que in Vngana,cíuítatíbus,oppidís,magnis'c|í dominatibus donauic. Eximios ma*
giítratus temeré quandoqj compluribus impertiuít. Palociorum ac Rolgoniorum
domummukísbenencrjsornauít. Quin ¿V Michaelis Orzagi, palatini quondam
baud ¿gnobilis,familíam multis honoribus excoluit.Pipo Ozorac ab eo mirifice dile
ctus,acliberisorbatusobijt.PhilippusFlorentinus, cVfua&illiusuirtute nimis ad^ «*
au<ftus:item cuncbs honorib.excultus,fub dudu aufpicrjs'cp Sigifmudi,uigíntí Tur
cumcladibusafflixit. Quosex obfcuro& agreftí genere plímextulít,ingratí fore с
oerj enarrare.llluftrem Sigifmundi aulam nemo fatis admirari potuiflet, quandoqui
dempnxMbntiprincipumfrequentiarefulgebat, quo tanquam ad procerumuiua'
ría,ex omnibus Europa: paitibusuirí clari confluebant.EVemotifsimisHifpani£fv>
nibusmultos in Pannoniasjmperatorishuiufce fama contraxit» Lufitania: regis
filius,audito Sigifmundi nomine.in Vngariam peregre profeclus eft.Qui ab Augu
fto remoratus.ö: íllic hibernare coaftus,quum ftantem glacie Danubium,& onera^
tos currus,pedeftrem'cp tranfitum aequifsime toleraret,haudfecusacremmiraculo
dignam,ad patrem , multos'q? Hífpaniac reguíos id fcripfifle dicitur. Ingruente mox
primo tempore,impetratamifsionc,ab Imperatore magnifiée donatus,ac multis ex.*
cultus honoribus,dimuTus eft. Frequentauit quocp illius aulam Georgius, fuperio
risMyfîa: princeps, quem Defpotem nommant. Hic Sigifmundi beneficentíauí^
c"tus,Albam regíam,ibiad Danubrj acSaui confluenta fitam, ubiTauríníumolim
fuerar,in perpetua? fidelitatis pignus, ueluti tuti obíidís loco, Imperatori fponte do
nodedit:quodquídeminMyfia, acea qua: ad Turcos nunc fpeftat Vngaria, uni'
cum eft propugnaculum.Contrá ille,nebene merendó cederet,haec illi caftella in re^
gno rependit,.Zalonkemem,Bechiem, Kelpem, Vilagofuarum,Tochaíum, Mon
kachum,Thaallíam,Rhegezum: oppidauerov,Zathmar, Bezermem , Debrezum,
Thur,Varfan,& pleracp alía:Budae autem,magnificas xdes, quae regiae loco haberi \*
poflunt. Dum extirpando fchifmati, quod iam diu in Chríftiana república fuerat
fufc¿tatum,&:caftigandís harretícorum dogmatis,pacandaEBoemía?, Sí capeífenda:
coromv incumberet operofus ille princeps,res nouae,ob regis abfentíam,nonnullO'
rum lcclere oborta: funt,quas haud facile praefecti regni fedare potucrunt» Blafium
quendamrefcrunt,humilígenere,acintenuirenatum,ex]mperatorís peregrination
ne tantumfibi audacia: comparaíTe.utcoaftofadnoroforumexercitu, quem expre-»
gario milite plane conflauerat, Thirnauiam noclu clám intraucrít.óY Vngaríci Вое
mici'cß militis uiribus fretus,caefa haud parua ciuium multitudíne, ín poteftaté fuam
urbem redegerit. MoxThirnauiapotitus, locum'cpnaclusad inferendum uicinis
bellum quam accommodatifsimum,fuperiores omnís Vngaria: partes,qua: ad Au* +•
ftríam Morauiamcy pertinet,longe late'cp cedibus,rapínis,incendr)s,tumultucp per
culerít:ad Danubium ufqueregionem , quam á Matthia dénommant, magnis cala-
mítatibus ÔC terrore compleuerít:atque,niíí magna nobilíum multitudíne congrega
ta,comparato tumultuario exercítuoceurríflet, multo latiuspeftis illa debacchata
fuifíet.Quum is accepiíTet,quod ad coercendam eíus audacíam nobiles molirentur,
cauu'us rem cgit:de pace agí cceptum eft. ea conditione res pacata, ut quarcuncp fae^
uus latro occupaíTet,nobilium permíífu tuto potíretur.Non multo ante tempore,in
Vngaria bellum quoq? ruftícorum emerfit, feruíli focialicp bello haudquaquam ín'
ferius:dmcrfísha:ctemporibusgeftafunt. Antonius in Tranflyluanis noua molt'
tus,& coacbu'ngentí agreftium manu,fub praetextu exuendac feruitutís , à regía fide î»
defecít.Moxin oppidacaftramouerecoepit,quae rebellionem íftam detreclarent.
ebuerfancemmsnobditatero,c©Uaosfîgm^
quaepa*
ЪЕСЛЪЧЗ HL LISE* //Л* 74»
qua; pararé nollcnt, primo dirípcrc,fcrro ígnícft uaftare. Nonnulli ¿ proccríbus,quí
Ántonianas partes tune fequi reçu Tarent, repente a pagana turba trucidarí, ín uíncu
laconrjri,coac^uiritimfpolíadíuid¿. Quarefublibertatisnouafpccic,Antoníusty
rannidemfîbicômparauit. IdipfumMartínus, uír agreftís in regione quamNy^
rium & Zamoskcnium dicunt,aufus cft: quippe facbíeditione, curo quadrato ruití
coruni agmine longe late'qj graflatus , maximam per uicos & oppida nobilitatí cala-»
mitatcm intulit. Cuí quidem pefti , hiG cum tumultuaras coprjs pra?fec"tiprouínciV
nimoccurriiTent, parum abfuiiTet quin regnumad publicam defecb'onem perpu^
liíTet. Singulis utrique prarlijs profligan íunt:cacfisqj feditionis autoribus, ex agreilí
\9 multítudme alij oculís, pars magna nafo.auriculisdabijsqj aliqui mulcbiti funt,non>
nulli pracciíís manibus panas lue*re:uc omnes illi,quç nepharia federa patralTcnt,foc
da cicatrice uulg» referrent . Ex his igi'tur quae dicta funt , quantis periculís ac malís
Im perator ill с labora i íc, fa cil с intelligí poteít . lam tempus expofcit,ut quo pació res
Dalmática? decrcfccre coeperínt, ín Venctorumq? poteftatem deuenerint Sigifmun
di temporibus,brcuítcraperiamus. Quum a Ladislao Apuliac rege Iadram Ve/-
"nctiacccpúTenc, quam cum agro cVappcndícíbus centum mílibusaureiím fe merca
tos cffcprofitentur, ad recuperandam reliquam Dalmatian oramanimumadiecere.
Sollícitarefeníím populos ad defecb'onem , difeordia: femina pafsim íerere,ucxarc
íatftíones, cVmagnis nobilcsplerofquepromiísisallicere, uarns artibus hominunt
lo ánimos infirmare, mitantes ad fetraherc. Quare Sicenfes paulo poYt tempore, in»
tcftinadiíTenííone laborare occOeperúr.duae ín urbe facciones obortae: nobilítatisu^
na, altera plebís fuit. Ad Venetos feceflere nobiles,Pannonumfidemretínebanc
reliqui. QuumaPannoníbus nobilítatem defecííTe multitudouidiflet , extcmplo
fació tumultu,ín cam arma capít: ¿V plcrifcp esefis, urbe erj cit , rei'qj publica? guberna
tíonem capcfsit. Optimates exaclí, ad Venctorum opes confugiunt: á fenatu , facía
dedítione , auxilium implorant , ob ímperandi cupiditatem : Senatus id ultro pollí'
cetur: primo temporétriremesquatuor,cumparuis quinquagintanauigrjs in Dal-
matíammíttít, Contra Sicenfespertotamhycmem Pannonica auxilia íollicítarant,
üali'difsímo Vngarorum prarfidío urbem muníuerant . Quum Sicum Venetí oppu '
je gnare ccepíiTent,profíIícntes ex urbe ciues cum Vngarisita Vénetos inclínarunt,ut
hííí illi fe in claíTem continuo recepiflent, eo de his die actum foret rcecidere tarnen
nuiltí , quiin litus egrefsi, fubire moenia tentauere . Quum tenui Sicum apparatu
expugnar! haudquaquampoffeintuerentur, fenatui repente fignifkarunt, maiori'
busiduiríbusadorírí oportcre,nequefme terrefbribus copies capipolTc. Lodoui'
с um Buccchalinum mifere patrcs.cui copiar cum fupplemento datac : ¿V mandatum,
Ш fummo iludió ac ui,tcrra iux ta atep mari ciuiratcm oppugnaret.Poftquam Sicunt
peruentum eft, Lodouicus urbem obfidet: omnes aditus^ifpofitisdrcu'm militum
ftationíbus,occludif:quin¿V turres erigit,prffidia'cp imponir.ne arma, fubfjdia.corn
mcatus'qj importad polTcnt- Dum pertinaciufbeobfídioneuexatur, legati a fenatu
40 in Vngariam mittuntur,ut hanc cum Sigifmundo caufam componeret.Ioanncs Bar
bus &ThomasMocenigus, legati fixere, quum in PannoniamueniiTent,quiadere
moleftaagebatur.multosin contentionedies contriuere. Ad extremum, dum feper
omniauerfant,quü nihil ínter cos conuenire poflet,utrique ex compofito Sicenfern
caufam Ioanni fummo pontifia' delegarunt. Dum ha?c itageruntur » non multo poil
PipusFlorétinus,Scalariorum familia natus , quem Philippum dicímus,cum decern,
milíbus equítum á Sigifmundo míiTus in Italiam, Venetos fines inuafît^Bellihuius
eaufam.ForoiulienfiumCarnorum'cndifcordiasplerique fuípicantur,quumex his
alíj Venetís,Pannonrjs,Aquílcieníí'ueantiftitíalrj parère ftuderent.Nimírum Dab
nmía motus huíufce caufa fuit:quippe quae non modo Pipum,pracfcc1:umlcgíonis,
jó uerum etiam & Sígífmundum ípíiim in hanc expeditionem adegit . Is ením ,quod
Lodouicus quondam focer eius tanto fudore ac impendió compararat,facile amítte
reoonpoterat. Adauxerat índignítatem ladra, a Ladislao uendíta, & Sicí obfídio.
" N 4 Irritaba*
4*e <LsitiT. VOWFlWll %E%. Ъ>ЪЮА&.
Irritabat quoq? ad id bellum Brunnorius Scala,quí patrium dorhinatum, SigifttiUiv
' di ópe , recuperare íperabat Qui netiam & Mariam Sigifmundi coniugem in Dal-
riiatiam ueniííe, & hac Sicum obfidione libcralle accepimus : oppidani qupque tem
peftate noftra teftantur , haud a Sico procul cocnobium qttóddám , diuerforium'ue
àbïlla fuifle a?difica tum. Quum Pipus igitur in 1 talíam , Sigifmundi iuflu , prim um
erupiflet, Fredericüs Sauorguanus cum uniuerfa faftione ma tránOuít ad Vénetos,
VrincnfesPannonrjs fe dediderunt. lile recepto Vtino , in Taruiíínorum fines ca-
Йга mouit : Veneris Sereuallum , Bellunum,Feltrum , ac Metam abftulit . Demum
quum multa preclara hic facinoragefsiífet,auro demum a Véneto corruptus,dímik
fa prouincía, in Vngaríam reueríuseft. Quem,detecbuiriauaricia,Sigífmundus («
infufo ín os auro (utaíunt) cnecariiufsit. Sed quum prçfccb'fui cupídítate.uictoríze
fucceíTum ínterceptumefle intellexirTet>inftauratis exercitibus in Italiam uenit. ex
quadragíntáhominum milibus exercítumconflaíTeplericgtradídere, multo minus
alrj referunt. In Carnos prímu'm ís erupit . Veneti Carolum Malateftam conduxe*
re', uirum longa rerum experientía, & bellica dífciplina ualdc pollentem . In agro fac
peFeltrenííTaruííínocj, manu confertum eft, 8¿ cruentífsíma quandoq? pugnada
mícatum. Vngarorum faeuítiam hícpleriqj commémorant : quia quicuncp bello fu-
perfuiíTent, oculis orbaíTent, aut mutilans manibus dímiííflent. In tanta belli crude
lítate , legatí tres íterum ad Sigíímundum a fenatu mífsí , Francifcus Fofcarus ,Tho-
mas Moccnígus, Sc Antonius Cornaríus, fuere oratores, quícum rege Pannoníaeie
quinquennales inducías confecerunt. Nec diu quidem id ocíum permaníítn'n Carnís
íterum bellum fufeítatur, Vtínenííum facciones in caufafuere, Lodouicus Techáis,
qui eo tempore Aquileíenfís ecclefîa?antifteserat,totam Carnorum regíonem ,quae
Liquentía, Tímauo'q; , ítem Alpíbus , Adriaticocjj mari contínetur , fub ditíone fuá
regebat, Quum ínter Lodouicum 8¿ Vtinenfes difeordia propter exules oborire-
cur , quia hi Sauorguana: factíonís homines, qui ad Venetos fuperiore bello defece-
rant , aeideirco patria carebant,t'n earn reftituere nitebantur : contra ille nimium ob
uerfarí,ac dicere fe nullo id pacto permúTurum , hinc ingés eft orta feditío.Interea Sa
. cílium a Venetisoccupatur. Lodouicus cumgrauifsimo fibí hofterem foreratus,ad
Sigifmundi opes confugit. Veneti quum occafionem inuadenda; regionis perquam je
idoneam oblatameíTe confpícarentur, quibus poflunt artibus difcordias fouent :
Cuu'datenfes ad fe deficientes , gediente animo in fidem accípiunt . Paulo pdft Lo
douicus cum Vngarorum auxilrjs aducnit: quum quatuor hominum mília с Panno
nibus eduxiflct: с Garnis multás cohortes,& fat ualídum equitatum coegít,ín primis
in Cáiída'tenfes caftra mouit : oppidum ïmpofito Venctorum prxfidio munítif-
fimum obfidet,círcumiacentem ronge làtecp agrum populatur &íncendít: fed bru
ma: moxuefaiiia obfidíonem foluerecoaftus eft.foluto'cp exercítu, quum per oppí-
da cuneta prarfidía dífpofuííTet , ipfe cum áúxilíaribus coptjs in Vngaríam concefsír»
Eadem hyeme Veneti oppída,qua: proximo bello amiferant , recepere : in prímís'qj
Feltrum 8¿ Bellunum rccupcrant.Mox Carnorum fines ingrefsi.quos magna ex par +e
teForoiulianos appellant.Pratumínprimís adoriuntur, euertunt'qj. Philippus Ar-
cíus,uir bello impígcr,Venctorum tune ducbbatexercítum: in tanto belli fucceiïu
Haud cunclandum eíferatus/Vtinum obfedit.quod ídeirco factum eft , quia Vtínen
lesplericß ciues,quiSauorguanac factíonís erant,portam qua; ad Cíuídatúpertinet,
féproxíma nocte patefa duros eíTe pollicebantur . Patefa&a ex compofito porta in-
grefsñoborto tumultu,detecT:a'cp c5iuratíone,oppidanorú oceurfu reíectifunt.Exu
les.quos temeraria ínuexit audacia^artim carfi.partím repulfi. Vtinenfes , annos ali-
quocbello uexati. Veneti pleraq? interim oppida , procercs'cjj Carnorú ín dítionem
fuam redegere. Vtinenfes , quum Lodouicum Aquileícnfem in Pannonrjs agentem
aliquädiu expecbffimt,defpcrátQ fubfïdio,ac Venetf artis inftínctu,ad Vénetos mi- 5*
fere oratores,qui bonis dedítíonem conditioníbus curarent. E1 fententia cum Vene-
tis eft compofita deditío : id unum adie<ftum,ut inito feedereíFrederícum)ciufdemqj
■■ •.; : ,' * t.'V " . faïb'oni»
"Z> ЕС AT) IS И/. ЫЪЕЪ til 4aj>
fac'rionis homines in patriam reftítuerent , omnia'que bona redderent . Percuflum
ex compacto utrínque foedus. Audita Vtinenfium deditione , eandem pleracp Car-
norumoppídacondítíonemfubiuere » Lodouicus Aquíleieñfis Vtinenfium defe*
ch'oneirritatus, e Pannonrjspcr Noricos confeftim in Carrios cum ualidifsimo e*
quitatu Pannonumerupít. Primo Clufinam arcemimpetu,inmontium anguftns
editam , ui ca?pit : Mutianum opprefsit, nonnullacircum oppida cxpugnauit • Sed
Venctiínteruentu, intercepta uícbria. Sigífmundus enim,quíuarrjs expedition^
bus díftínebatur , Sc modo cum Turcis , modo cum Boemis , uarrjs'cp gentibus bei '
lumgcrebat, Italici belli ipiritus remitiere cogebatur . Non multo poft tempore
tb Lodouicus Sigifmundiopibusadiutus,haud inferiore quam antea apparatu, in Fe
roiulianü" agrum reuertitur. Manfanu primo,deinde Rolacium,& pleracp caftclla ca
pit. Inftaurato in Garnis bello Venetí occurrere.ExegercLodouicú ,qui prœ cornea
tuííinopía bellum ibi diu alere no poterat. Ad Sígífmüdum tandem rcucrfus,dum in
Nona's Sí Pannonib.nouamolitur,uiradecefsit. Audito Aquíleieñfis prarfuhs obi*
tu, Foroiulianus ager, quü uarrjs Sigifmüdusbellis uexaretur, a' Venetis occupatur.
Ha?chabui,queSigifmundumcum Venetis gefsiíTelegí,quínetíam &a!plerifque
Vngarisaudiui : qui dum in Italiam per Foroiulianum agrum iter facerent , nonnub
los praeeifis adhuc manibus hofpites ibi fc fpeclafle teftantur . Quum de rebus Viv
garicis,Dalmaticis Sí Venetis nonulla dixerimus , nunc deSigifmundo reliqua pro-
,0 lequamur. Poilquaigiturauguftalicoronapotitus, in Vngariä(quemadmodum
fupra diftum eft)redrjt,Pannonias pacauit,nouas'qj leges edidit.utBoemorum anü
mos fibiapprime conciliaret: eorum adfeprineipes inVngariam euocauit,fexagni
ta his aureorum milia in Alba regali diftnbuilTe fertur. Immenfum pecorum nurne-
rumadiecit. QuadíeBoemiamadíturusxra^admonuít. Deindein Boemiam iter
intendit, uenit Iglaniam , ubi conuentum frequentifsimum Boemorum habuit . Ibi
omnia cum fynodoBafilienfi de uerareligione tranfacbi , iterum comprobauit. Вое
mis Sí Morauis ha?c fynodus indulfit , ut fub panis Sc uini (pecie Eucharíftíam fume
refas eilet: in caïteris omnibus, cum Romana ecclefia fentirent. Idanexpraccepto
Dcificri fas fit.Bafilíeníis ¿pfa fynodusplane definíet , Quin Sc earn conditíonem
jo adíceít, ut his Eucharíftíam impertírent, qui rationís forent compotes, & eamre-
uerentífsime poftularent« Item inter communícandum publice íacerdotes plebem
admonerent , ut non fub fpeciepanis tan tum Chriftí carncm ,nce fub ípecíe uiní tan
tum fanguínem : fed fub alterutro utrunqj continerí, catholic¿ credat. InterceiTe-
re quoq? ah'ac inter Sigifmundum & Boemos conditiones pacis: ecelefiarum prardia
loco pignoris oceupatoribus relíela funt , doñee certa pecunia redím eren tur . Reli<>
giofis utriufqj fexu s , quibus collegia íácra adempta fuerant , ítem exulibus fpes redi"
tus interdiДа : promiftus Rochezana: Prägen fi s bafilicar pnefulatus, Boemicarunt
ecelefiarum poteftas Romano pontifici prorfus ablata.Quum hace íta ex compofito
conftítuta fuiflent,pra?fidente ín Auguftali fuggeftu Sígifmundo, quem in foro ere*
4,0 xerant, 8c adftantc Alberto genero , in frequcntifsíma proccrum corona , Roçheza/
na cum presbyten's quatuor,quíbus cacterorum poteftas delegata fuerat , omne relí'
gíofi obfequrj officium Rom anae fe ecclefîae prçftiturû plane profeflus eft. Infequeti
tí die, in eadem concione ас folennitate, pari anathemate, caneríscp cenfuris pontifi
cias haeretici abfoluti,introdu ftí per Concílrj legatos in ceclefiam : ubi quum res diuí
na fieret , Rochezana perfidias fuá; haud immemor, uní ex plebe, quem adefle iufl«>
rat.Sacramentum ex calice dedit. Ioannesad hace Palomar, alteré Concílrj legatís,
quum ín aliena ecclefia haudquaquam id fas efle clamaret,ínhiberetcp,perftítítírt
propofito ílle, Sí contempto eíus imperio Euchariftiam homíni cómunícauit.Qua-
re parum abfuic quin conuenta omnia pro irritís haberentur . Exeoconuentionis
50 capite res pacata,quo fancitum erat, paucíslícet,paftauíolantíbus,ínitam tame con
cordiam nequáquam intercipi. Compofitís rebus omnibus, nono Calendas Septem
bres,anno Dominica: Salutis fexto Sí trigefimo fupra míllefimum &quadringente' 143<.
fimum,
fimum, Pragamincredibili pompa honorificentifsimeinuedus eft: ubi qui paulo
hoftis,fpuriue Antichrífti filíus habitüs,& proplunus,cuncbs'que
antcBoemorum
hominum uotis pCrdendus ciïe cenfebatur , inauditis hortoribüs cxccpius eft. Iura*
ueruntin dus manùs proceres cunAi,urbium'cp legatí, Ге illius Imperium nunquam
detredraturos . Conftítutos ab со magiftratus ultro accepere: certaucre mox om*
nesobfequiórum officios. atcpeatempeftateBoemum &perfequendo & obfequen
do ímmoderatifsímum íudícafíes. К Bafilienfi deinde fynodo legati Pragam mif-
fi , quorum Philíbertus Conftantienfís epífeopus princeps erat. Hi ecelefiafticos ri>
tus íntroducere , inftítuere facerdotes , corrigera facra , 8c emendare , quibus plebís
cantilenas olim adiecerant : ítem reuocare abrogatas diuorum imagines , facras a- «o
quas referre, dícare fontes bap tifmatís, altaria ornare,ac demum fpurcitias omnes a^
bolerecceperunt. Quamplurímí fana: mentis paruere, obftitereRochezamefeft a
tores : item pafsím obloquí,maledi¿hs non abftinere, publícis Romanam ecdeßam .
Apoftolicum'cp fenatumfermonibus laniare , quinetiam legatispleruncp fynodali*
bus infidías tendere. Sigifmunduspollutis fetemplisabftinuit. Iacobiicdem,quar
Minorum ordinis collegium olim fuerat,& quam in erarium illi redegcrant,fibirefti
tui popofeit : annuic duitas.E' Mendicantibus etiam pleriq? rediere,utputa Coelefti
ni.Sciaui, Serui diux uirginis,Hierofolymitani,& plericp facrorû ordines:item Ab'
bates nonnulli , S¿ diui Georgrj antiftites , neenon & urbana: bafilícae canonícorum
ordo : altanbus ornamenta reddita , díuini quoq? rítus inftaurati : ademptís olim ba íp
filicar prouentibus, quibus templorum miniftri alebantur,impenfa? hebdomadatim
collegio huic ex fifeo datac : quare cathedrali eedefia: fex aureiímmilia quotannís
hinc erogata ♦ Multa exterís templís donatiua ab Imperatore diftributa« Ad extre*
mum ui potíusnecefsítatís,quam uoluntatís imperio , foedus cu hxretícís í&um eft.
Pacata Boemía , multum fibí nominis Imperator comparauit . maxímus ac ípeda
tíGímus in Chriftíana república habebatur» Congratulatum undique Oratoresad
cum ucniebantj&huncuerumomnes Auguftum acCxfarcm prxdicabant. Eu*-
genius quocp ponrifcxmaxímus.aureamrofam in gratulationís Sí lxtícíx ípecíem
ab urbe mífit. Quícunq? autem fuperfuerantTaboritx, in oppído conferuati,S¿ hac
in gratiam conditíone receptí funt , ut quinquennio tantu m fuis moribus uterentur, j«
tributi nomine quotannís fexagenas argenti libras penderent, tus ciuitatis haberent,
rubra cera literas obfignarent. Verum in rediuína facienda, quum in nefandas ex*
rimonías recidiflent,caftigaturum fe eos propediem Sigifmundus intermínari.Con
tra uero prophanam horum ínfaniam , Rochezana afsídud hortatu confirmare,
indíes fe pertinacius agere : monachos fedeuntes , dxmones appellare : demum Im*
peratorisminarumadmonítus,clandeftínafefugapra:ripuit. EiusccclefiaRapuíco
ni,uiro probitate uíte Sí dodtrinapreftanti commifla: qui perturbatis íterum rebus,
in exilium exactus eft. Antequam Sigifmúdus Boemiam íngrederetur, ioannes qui-
dam Robacius,uir óptimo genere,ac pefsimo ingenio , non longe a Cuthnís mon ti'
bus in edito colle caftellumerexít, quem montemSion appellauít, auguratus exeo +e
quandocp loco promanaturam efíéuerítatem,quaeBoemicam genteminlibertatem
alíquando uindicaret.Quum cxteriproceres.audíto Imperatoris aduentujglauiam
cum uniuerfa nobilitate proficífeerentur , ut eum pro dígnitate exciperent, híc domí
remanensprxdasexcrcebat. Infeftat finítimos, & regem demum lacefíere non ue-
retur. Boues acuina,qux ex Vngaríaadlmperatoremaduehebantur , intercipit,
formídolofareddít itinera. Adhunclatronem expugnandum Henricus Prafcona
Sigífmundo miííus : qui quum menfes quatuor caftellum natura &Г arte muñítifsi'
mum oppugnaílet, capto tandem Robacio »caeteris'cp latronibus,expugnauit.Cum
his etiam Hufsitarum antiftes captus eft , qui facrís apud eos operabatur . Pragam
perdu Ai, furcís'cp dcuotí,omnes laqueo enecb'funnduo & nonagintahosfuúTcper' $•
hibent. Sigifmundus ínterea iam xtategrauís, uaríjs tune fenecbtísíncommo'
dis laborare cceperat.Hínc Barbaramimperatricem non mediocris ímperij follídtu
do íncek
DECIDIS HU ЫЪЕ*. Ill 4?l
do ínccfsit . Henricum Prafconem, Alfcionem Sterenbergium, Georgîum Pogie'
brachium , Ъс plerofq? reguíos ad fc acciri iubet,quos magnamapudBoemosaU'
cbritarcm habere fenferat. In abdicas aula: partes inducic: ubi quum confediflent,
Imperatorem propediem morituru enunciat : quum tot morbis obfito, & his quam
difrïcillimis , longam proferre diem fperare non liceat. Quum multa: fintundiq?
turba: oborturar , haud ab re ait fore , fi ante tempus de retinendo imperio prouide*
retur. Illudunum confilium optimum futurum, fî,quum uiduafuerit , Polonia: re*
gi legitime coniugetur . Opulentifsimi huncconiugrj conditionem haudquaquant
aönegaturum affirmât, quando duo pro dote regna capeflet . Item Cilia? comités,
»e alterum fratrem, nepotem alterum.magna fibi auxilia prcbiruros. Quin & mukös
fibi in Vngaria efle proceres.qui fuas partes tuebuntur. Imperatricis confilium Вое
mi approbant, &pro illíus arbitratu focdus ineunt. Imprudensprofefto'mulier, 8¿
propria: libidini nimis obnoxia : quippe qua: iam annis cffceca , Elifabetham filiam,
qux Alberto Auftria: duci nupferat, & iam in fpem regnifuerateducata, mente de*
nc¿t,nouumconíugiummol¿tur:co'cp uefanianllaprocefsit, utomnes ingenq пег»
uos gcniali thoro prorfus intederet,cuius iam fe impotem fore fenferat. Neclatucre
quidcm Imperatorem uxoris artes Sí confilia, cuius ingeníum& pudícitiam quaiv
doq; íufpecbm habuerat; quando hancab Hernefto Auftría:princ¿peadamatam ef*
fcíntcllexerat. quum ínterea mcdíci omnem Sigifmundo fpem ualetudtnisademif'
•e fent,commonefacerentcp,utanimiimpcrfjcp fui falutem curaret : e'Boemía,quarn
perfidia femper laboraíTe nouerat, depexa coma , &uíridante ferto comptus , ín bo*
na* ualctudinis prartextum egreditur: in Morauiam concefsít,ut antequam e uita de*
cederet, filiam gencrumq? uideret. At illa cum Alberto , audita grauiísímapatris a>
grítudine,ex Au ftria repente pro feefta, Znoimam uenit , ibíqj Imperatoré offendit.
Barbara imperatríx,una cíí Vírico Gliç comité, ac fratre fu o,u¿ru m fequutajmpera
toris ¿uíTu cuftodia: traditur. Vlrícus initac facTíonis confeius , capta fororc, mox au
fugit. Sigifmundus,quumfeíndíesgrauíus laborare íntelligeret,& mortem inflare
propius , potíores Vrigaria: Boemíaxp proceres ín cubiculum accerfi iubet . qui ubi
prazrto adfucre : Quum nouifsimum ( inquit) díem imminere fentíam, nil mema
î° gísangít,amicííuauifsimí,quamucftraíalus,&utriufqj regnifollidtudo. Idcirco
quum Praga: me ífte languor íncefierít , extemplo* difsimulandi morbi gratia , ut mu
hi comam oarbamq? depexam , Sí caput fertis bene comptum redderetis, admonuí:
ut uos tutíus e pérfida ha:reticorum gente educerem.Non ením nefeius eram,fiPra
ga: mihi morí obtigiíTet, uos frementi íacrilegorum rabie obfitos , hínc nun quam tu
to egrefiuros. At poftquam pericula hace eualimus,antequam mihi uita tot bellis , la
bortbus , difcrirninibusqj uexata , claudatur:agendum eft,focrj ,quo раЛо hare duo
regna gubernentur,inftitu tam'cp pace acocia feruent.nam fuperiora mala, ur fu tun's
profpiciamus.eo magis hortan tur.quo maiora illa fuere;imminentía uero ,quam gra
uia futura fint , Barbara: uos conatusadmonuit: i ta quo'd,ni fi in tempore prouidea'
4° tur,multograuiora fuperfint. Multinanqj morbi quamprimum,ubiaducnere,cu
ran air %8c ante eorum aduentum multo faciliusipfapradentía declinan potuiflent;
qui poftquam altiusinfedere.aut mortem inferunt, aut perquam difficultercurari
queunt. In primis rege ас moderatore óptimo uobis opus eft.quem deleЛит amare
Ы. obferuare,debitam prçftare fidem, ac acqua illíus imperia faceré debetís.Quem au
tern uobis regem melíoré optare pofsím , pra*terquàm eum,quem m'íhigenerum fili
umq?delegi,haud facile dixerim. Albertus is eft,uirtute,fapienna,& longa rerûexpe
ri encía pra:pollens:nobílitate quoq? generis, ас morum excellentíauíqueadeo prav
ftans.ut etfi infenfus nobis eflfet, res tarnen noftras ipfi in tanta bonorum príncípum
orbitale commíttere cogeremur. Non me magis, fi ueraloqui liceat, quam uos от*
î» nés probitatefuapromeruit» Supereft filia,fuperfuntquoqjaliquarSigifmundireli'
quix.quas in amorís mei monumentum 8c colère Si diligere debetis. Ad hoc nos Al
berti mfticia ac integritas impcllit, ÔC ingens in uos omneis amor &beneficentia,
i . . quem

t
4?г vtWT. HEX. WHGATL.
quem apud me patronum unicum , imrrio patrem Temper habuiftis ♦ Beatum , mihi
crédite, id futurum Imperium, quod Albertiduftu auTpicrjs'cp geretur. Princeps
en¡m,cu¿ religio, píetas, magnificentía, arquitas ¿Vprudentia lingulariscft infita,
omnes de fe optima quaxjue fperarc ас iubere poteit. In eo Tpemomnemcolloca*
uijiuncmihiadoptauijhuncunumpacis&iufticiacaçocr) fundamenta , quae ieci,in
utroquercgnoadauaurumefleTperaui. Vosautem,íocrj , aliud fentire autopiare
noncrediderim, quando hunciuxta atqué meipfum Temper amaftis:&ut quodnûc
nuncio facerem.farpc mihi perfuafiftis. Sí pro arbitratu meo uítam prorogare fas eC>
Tct, recuTarein profectd fponte , tot malislaboribus abTumptus : Ted ueítri charitas
me remoratur in terris. Nunc poftquam paralytici fx ui tia morbi,iam collabante cor
pore , propediem obeundum eft : per meam in uos picrate, per ueftram in me fidem
qu3cTo,itc per utriuTque regni Talutem , per incolumitatem ueftram, pro qua maxima
quarquepf ricula pertuli ,ut Albertum,quemuobis nunc declaro regem , ÔC cui coiv
iugaui filiam , cuipoteTtatem ac omnes fortunas meas iurelegaui : hune uos eundem
cun&is Tufrragns ¿V habere ¿V declarareuelitis : id'cp , antequam uita decedam , omni
ftudio faciatis. EliTaberham , qua debetis fidecolatis , ÔC tueamini , ne aliter quidem
atquenoftrain uos officia poftularunt. His diftis, conuerTusinlachrymas ,haud
pluraloquipotuít.annuerc proceres ad unum omnes, &in manus eiusidipTumre
prxftituros Temper elle iurauerunt. Declararuntibi regem : ÔC cuncti anteTocerum,
Albertum regem & Imperatorem conTalutarunt. In Alberti deniq? manus me iura' te
tum . Introducía quoque gnâta, ас fauftis Talutationibus admifla, quum á lachrymis
aliquantifperille reTpira(Tet,utinita dudum confilia e Tententia euenirent , legatos
quoque declarare placuit , qui poft eius obitum in Boemiam contenderent , ¿V tefta^
mentuminconcionerccitarent. Legatorum princeps GaTparSlickius,miraingenrj
dexceritate ÔC dicendi copia prarditus, triumCarTarumTecretarius, &dePioponti
fice máximo , dum in Norícis ageret , optime meritus.QuaYn uerTatile huic fuerit in*
genium , hinc intelligi poteft : apud Imperatores treis , qui diuerfis admodum fuere
monbus,cumTummaTemperlaudeacdignitate uerfatus, inter casteros Tecretarios
obtinuit prineipatum. A SigiTmundo , Egra ÔC Cubito in Germania : ab altero, Ca^
lefio ÔC Alba ecclefia in Vngaria : a Frederico, Graccio in Auftria donatus eft. Po«- Î*
ftcro die,quo diu g Virgínis coneeptio celebrabatur,SígiTmundus compofîtis huma
na? uitar rebus,ac omni Tacri uiatici inftruetus apparatu, qui ad uitx alterius iter per^
tinct,Suoyma?,cum Tummo omnium defiderio exceTsithumanis, Dominicas natiuiV-
1427. tatisannoquadringentefimo trigefimo Teptimo Tupra millefimum.aetatisuero Tuae
Teptuagcfimo : regnorum autem , acin primis Vngariac quinquagefimoprimo, Ro/
manoru Teptimo ¿xuicefimo, Boemig decimoTeptimoJmperrj deniep Romani quin
to. Poft mortem ita ab omnibus deploratus,ut adhuc Germani gemant, Vngari de*
flcant,Boemi lachryment,catholica Ecclefia praedicet, atq? uniuerfa deniep Chriftia^
nareTpublica cum omni pofteritateTummislaudibusefFerat,accommemoret. Vir
fuit probitate ingénita,Auguftali genere,faufto afpcdu,ftatura magna,pulchro cor 4e
pore,quod augurtar multû referebat maieftatí s: crines aurei,criTpi'cB a iuuentute,Tere
nus erat obtutus ,glauci quidem oculi , ítem promiíla barba , multú fibi adrjeies gra^
uitatis:quam ad promerëdam Vngarorû gra tíam ,quí prolixa barba utebátur, ín de^
lierjs nutríuiflecVgeftafle dicítur.quum nimium popularis eflet,ad corporis decorú
nihil adrjeere amplius natura potuiflet. Animo fuit perquám grandi ÔC excclTo, item
profuficliberalitatis Sc magnificentía: princeps, amias prodigebat omnia, ÔC itaTav
pe prouentus omnes erogabat,ut niletiam in hisquxuiremncuTu^fibíTuperefle
pateretur.Saepequu in regia nihil eííct , quod Tuo prandio pra*pararetur opipare ,a^
micos inuitatus adiuit:Ta:pe etiam ab his Tymbola corrogauit. Item comitate, ciernen
tia &affabi!itate tanta,ut carteros ea tempeftate príncipes anteiret. Ad crudelitatem p
nunquam,nífigrauíTsímísíníui^sirritatuseft.Chriftianárempublícam,ecclefiamqj
Romanam,plus omnium opinionedilexit. Quod ex his uel maxime coftarepoteft.
nam
DECIDIS II/. ИЪЕИ Iii
namaimgrauidiuturno'cp fchifmace,quodunum de quadragíntaannos perdura*
uerat , diui Petri nauículam fluctuare cognofceret , Conftantienfem íynodum indi*
xit : ubi banne , Gregorio , Benedi&o'que pontificibus abrogatis , Martinum quin
tum fummum pontificem creauit , uniuerfam'cp rcmpublicam induftrialabore'q? fuo
componere ftuduit, Ioannes ,concilrj decreto, ad Aldelbergam Germaniae caftel
lum perpetuo relegatus ♦ Gregorius , qui a Pífano concilio damnatus fuerát,per Ca
rolum Malateftam oratorem íuum , feultró pontificaux abdicauít. BenediAus , со*
gnomento Boltrínus , quum fe Panífcolae , quod Taraconenßs Hífpaniae munitifsi*
mum eft caftellum , tueretur : fe'qj Chrifti uicarium pertinaciter aíTereret, eiufdem íy
to nodiauftorítateiterumabrogatuseft, Hicetiam haercfiarcharum grauífsíma» exa*
cbcfuntpan«, promulgate fanAiones nouac,& óptima Romanas ecclefiaí forma
introducta eft. Cunda quoque pro uiribuspacare curauit: orthodoxac fidei amore;
fu ccenfus.tot ín Boemía bella gefsít,coercui t haeretícorü rabiem; ÔC quantS in fe fuit»
Hufsitarû feAas reprefsit. Turcas proprijs fedíb, quiefcere adegit , quos per Pipum
Rorentinu magíftrum cquítum,uígintí praclrjs fuperauit.Bis ínltalíam cotendit : fe*
mel quü Cefar declaratus eft,ante Conftantienfec5cilíum.Quo quidem tempore u*
niuerfam ferme cifalpíná Galliam fedádibelli caufa luftrauit. Philippüm Maria , du
catus Mediolanéfís titulo fuá au &o rítate fecit infîgnê.Iterumeuocatusefta Philip*
po,dû Venetom bello durífsíme premeretur:cui,fi auxilio foret, Auguftalem coro*
го nâ ille promiferat.profectus Mediolanû, äffeAato nimiû ducis colloquio , quû in ar
ce louis ille fe occlufíflet,uirü nunquam uidere potuit,Ob c5temptam Cgfaris impe*
tentiam.id factum plericp iudicarût. Verum ехасЪ Parma; hyeme, in Hetruriam no
fine magna indígnatíone côcefsit.A' Senenfib.honorifice exceptus, aliquot ibi men*
fes fubíedit:S¿ formofifsimarû faîpe fpectaculo matronarû exhilaratus eft. Hic me*
morabile illud duoriï amantium exemplum intercefsit. Euryalus enim iuuenis eque*
ftris ordinis,cV cornes Auguftalis,mira pulchritudine ipeôatifsimus, primo obtutu
in Lucretise Senenfis amoré exariîtrpan quoqj ardore correpta uirgo,quam tâtaue*
nuftate,forme'cp praeftantia ea tempeftate prepolluúTe memorât, ut altera multi Ve*
neré cognominarét.Amoris azftus perbreuí utrunqj uotí compote fecit.Sed abeun*
3e te Româ Impcrarore, quum Euryalus arnica deferere cogeretur,fecûdum digreiTum*
altera fexus imbecillitateparû conftans,pre amâtis inopia expirauit:alter amicorû c5
filio ÔC folatio aliquantifper inftauratus,quamuis uitâ diftub't,nunquá tamé amplius
ridereuifus eft. Quû Româlmperator ueniflet,ab Eugenio coronatur. Hinc pro*
feebis per Flaminiam Ariminû, mox Ferrariam Mantuam'q» reuifît . ubi quû à loan'
neFrancifco Gonzaga honorificentifsime exciperetur.nô modo1 ius dominatus im*
peratoriaauftoritate illi confirmauit: fed Barbara Brandeburgenfîs principis filiam,
ac fibi arfta affim'tate c5íunftam,Lodouico cius filio cSiugauit: quib. quidênuptrj*
haudparûdomûillamhoneftauit.Demûifto eu Venetisfœdere,Philippoinfenfus,
in Germania redrjt,fec5dumcp reditu uix annos tres quatuor'ueuixit. Referût pre*
40 terea principis magnifîcentiam fuperbífsima eíus edíficia: atq? ilia in primis,quîe Bu*
da; ftatuit.ante arcé facellum erexít,quod diuo Sigifmundo dicauit: cuius quippe nu
minifepeculiarireligionefeceratobnoxium,id'cpamplifsimofacerdotûcollegio do*
nauit.l tem exaedi ficauit in arce palatium multû Romana* referens antiquitatis.muro
arcê obduxit,ambulacriscp amoenifsimis exornauit, in ípeculariac portícus ipeciem:
in media fere' arce turrím amplifsimâ fundauit.ex quadrato(uelutí cetera omnía)lapí
de,qug ad duo fubdiualía pertínet:fed morte preuentus,initú opus no abfoluicEx al
tera Danubrj ripa , in Peftana duitate , que e cófpcAu eft, molem pofuít,ín arcis ob*
iecl:acfpeciem,uthíncfupraDanubium perpetuo pôtearceutranqpcôiungeret. Ve*
rum mors ínuída ta fuperbi open's initiû intercepit:quod fi perficere potuiifet,Traia
jo nipontê,quem in fuperioris My fiae ripa quondam ille fecerat, proculdubío íuperaí*
fet. Nunquam Sigifmudi opera {peftabis,ut no ex illís anímí magnítudiné plane me
tiriuideare,QuidpluraCQyanquam fatiefuperqf domifoï»c|! is darus eft habitus:
О tarnen
tarnen fi arquiorcm fibi fortunam ñachis eiTet,complura talcm principan fécula non
uiaiflent . Poft fatum igitur Sígífmundilegati, qui dudum deftinati fuerant, in
Boemiam cum teftamenti cabulis properant , ne quid ob eíus obitum nouítatis oria-
tur . Albcrrus &El¿fabcthaconíunx, in Vngariam corpus deferunt : unaqj cum
regio corpore , imperacricem captiuam abducunt , miferabíle humana: miferiae fpe-
¿taculum . Quum Pifonium primo defeenderent, epagis ¿Voppidisundiquelugu
bres Vnoari oceurrebant , uhrd miferabantur , ¿V comploratu filiar generi'qj lachry-
mas auoebant: quin &ingentem regina: uincula commiferatíonem excítabant. V-
nícum omnibus folatiumoecurrebae, noui regis eledio, quern optimum futurum
omnesaugurabâcur. Comitia regia, fine ullacontrouerfia&contentione futura fpe «о
rabant, quando fat omnibus Alberti uirtus explorata fuerat : fed quum deSigiTmun
di pientifsimi regis , ÔC de omnibus oprime meríti fun ere cogítabant, in fletum recí-
debant . Nullum meeftifsimum exequiarum honorem huic pro dignítate perfolui
poíTepra-dkabant. Pifoniani corpus honorificèexcepere,perfoluerepoftero die iu
Ka.,&patrem Vngarica: gemís pientifsímum publico funerecomplorarunt. Cor-
pusdeindeBudamdcuedum,atqueuelutíuiuensipfelegarat , Varadínum detule'
re, quando díui fe Ladislai numíni femper addixerat. Cum ingentí populorum pro-»
cerum'que frequentia elatum funus , &in Ladislai bafilíca ex teftamento conditum.
Mox poftquam conclamatum eft,Albertus cum uxore,ca?tera'qj nobilium turba ad
regalía comitia feftínarunt. Dehis haftenus . Sigifmundi temporibus ,multis *•
Italia beilisacftuauit, ínprímiscp cifalpinaGallíaPhilíppi ducis, Venetorum'cp dí-
fcordrjs,qua?obimperandicupiditatem redintegrare uidebantur, indies diuturno
bello laborauít:atque multo longiore Neapolitanum regnum , cuius gratia Arago
nés Gallicp tot annos acerrime decertarunt. loannanancp Ladislai regís foror,poft-
quam fecudum fratrisobítum,líberis orba ti.hcredítario iure regnum accepit,unum
¿V uígintiregnauitannosn'n'cp fcemineo fcxu uirilem íllís temporibus anímum prgtu
lítdn totbellís&calamitatibuspatienriammagnamoftendit. Quum multi earn re
ges captare ftuderent, AlphonfusTaraconenfis rex primus in eius fegratiam infinua
Oír: quod eo facilíus impetrauit, quando fuumatauumaduerfus Carolum prímum
idfíb: uendicafleaudíuerat. Huncloannafiliumadoptauít:atismulíerisueritusin- $•
con fiantiam,exnônulloriîexemploNeapolitanas arces mari expofitasprefidrjsmu
níujt.Senannum,magnum(uta¿unt)Senefcalcumínuinculaconiccít.Quodídcirco
ab со fa¿cum,utuaria regina: ftudia coerceret : ad extremum,multo milite in Neapo
Ltana ьгее circumucnít,multaingratitudínís indicia hinc edídifleuifuseft.Ioannain-
gentem hominis íngratitudínem caufata, adiedla Martini fummi pontíficís auclori-
tatCjíus adoptíonis abrogauit Alphonfo : Lodouicum'cp Andegauenfem , Sforcíac
faafu,e Gallijs accitum »redoptauit. Quare Braceáis Montanus cum Alphoníb fœ
dus ínít : Sforcia , Ioanna? duftu aufpicqsqj , Neapolí Aragonés exegit. Poft Lodo
uici fatum , Renatus, Narbonenfis Galliac princeps, ín eandem adoptionem aflùm-
ptus eft: quiuaríante diu fortuna cum Alphonfo dimicauít , demum ui regno exa- +•
¿tus,illi cederé cogitur. Subeiufdem imperio Eugeniusá populo Romano eie-
¿tus , Tiberi'q? dclapfus , Florentiam aufugit . Quum is princeps Bafilienfein fe con
oliummolirifentiret,quod a Martino fuerat indi dum , accitusfarpe non paraît»
Quo exHifpanía, Gallrjs , Germania ¿VPannonijs optimates multi plane conuene
rant: quare Pontificatufynodi decreto abdícatus eft , & Amedeus Sabfudíx dux
pontifex maxímus declaratus. Eugenium perhíbent indignatione percítum , com-
pofitainterCarolumGalliaeregemac ducem Burgundia: pace , Caroli filiumcum
ingentí equitatu in Bafilienfes concitaíTe : quo quidem bello íynodus repente foluta
eft- Frcquentifsímum hie deínde concilium Florentíae indixit , quo máximo fumpw
eremotifsímíspartibus principes acciri iufs.it: hue nitro Joannes Palaeologu simpe 5«
rator Grarcorum , ítem Con ftan tínopolitanus patriarcha cum multa Gracia: nobí-
lítate,dodífsimis'cp pomificibus óípresbyteris conuenere,Hos Armení^thíopes,
Gcor-
Ъ EC AT) IS III L1$E% till M
Georgiàm'Jacobitac'cp,ex Afia ас Libya fcquutí funt. Hie Orientalis Occidentalism
ecdefiae falubriseft facia conuentio.

RERVM VNGARlcARVM DEC AD I S


TERT1AE LIBER 111 I.
V A s S/gifmundo uxores fuiíTe diximus , Marfâm & Barbaram i alteram
Lodouici regis,Hermanni Ciliar comitis alteram filiam fuiíTe, fcrípfimue*
k Exaftis rite Imperatoris exequrjs, Blifabetha, quam a Barbara Ше tu»
У lerat, una cum Alberto üíro, ас cañera optímatum pontificum'q? manu»
№ ad comitia regalia Albam properau it : ubi, in frequ entí fsim о Pannonum со nu entu,
omnium ordinum populorum'que fuffragijs , fummo confenfu , Calendis Ianuarrjs
rcx,& Elifabetha regina falutata eft:eademcp die,ex aufpicato uterф pro more coro-* АЙ"**'
natus. Quod quadringentefîmo trigefîmoocbuo fupramillefîmii, faftum eft: quare
in Pannonijs Sigífmundí manes,proutipfelegarat,uotopotiti funt. Legatiucro
qui inBoemíam conceíTere,aduocata condone, teftamentum publice1 recitarunt*
, ubi omnes hinc utrunque Alberto ÔC Elifabethacregnum ápatre iurelegatum
cognouere:fubindeadijciunt,perquaminiquum ac fummum efíenefas,hos paterna
hancditate príuarcaccedere ¿Valia , quae Sigifmundi teftamentum uiolare uetant.In
primis, Alberti maxima in Boemos mérita : praeterea probitatem ingenitam , uiri iu*
te ftictam,& cum opibus ÔC nobilitate fapiêtiam^quo neminem hec témpora meliorem
ofierre poífe aíTeuerabant : huncuicinum beneficentifsimum , clementifsimum prin
cipern in Boemos Sí Morauos fuiiferepetunt. Commémorant quoq? Ioannis,Caro
Ii , Vénceslaí , ¿V ipflus denícp Sigiímundi in Boemos immortalía beneficia Nil mi*
quius commítti pofle, quando ad maxímam orbitatem tantus fanguís redadus erat»
quam Eliíabetham, únicas tot príncípum Auguftorum'cp reliquias, paterna perím»
pimn facinus harredítatepriuare. Item interrjeere, inter Boemíae reges,Auftriae'que
principes,inuiolatum extare foedus, Auguftaliauclorítate munítum { ututr.apríua
domu s regali ftírpe,mafculo'ué fucceflbre defeccrít , ex altera regem accipere tx com
pació cogatur. SucceíTorem ígitur ex Auftría uocá"dum,nec eo potiorem alterum o*
jo ptari polie; quippe qui &fuo ÔC uxoris iure, & dfui Sigifmundi iudicio eft omni'
bus anteferendus. Vngarorumfententíasimítaríoportere: utpotequitam cupide*
hunc,cV íuxta1 atque e ¿celo datum , acceperunt . Boemi tandem his rationí bus uícli,
Albcrtum fecundo nonas Maías regem crearunt. Hi tantum proceres íntercefíere,
qui quum una cumBarbara corifpiraíTen^haud alia conditíone fuafuffragía Alber»
to Elifabechaî'cjî daturos fatebâtur, quam rtiíi prius poftulata quídam ¿mpetraíTent.
Eorum ergo nomíne,Alfcio Sterembergius ad Albertumuenit: poftulata nanejj o»
mnia irrita fuere . Albcrtus,pra?terquam eaquae focer indulferat, nihil alíudaffirma
uit . Interim Barbara , quae a cuftodibus inter Vngaros alTeruabatur , quum caftella
quaxlam munítífsíma,qua: in Vngaria retínebat,nouo regí tradídiflet, libertatem íi*
4« bi comparauit:duodecics mille aureiquotannis cí,quoad uíueret, ex fifeo confíituü>
tur. DeBoemícis rebus haclenus. Nunc autem ad Pannonicas redeundum eft:S¿
quid coronato rite Alberto nou ítatís Budac obtigcrit.enarretun Secundum Alber»
ticoronationem.faeuaBudacfeditio fufeitatur. Nam quum cíuítas ex Vngaríca Ale»
mannicacp gente conftaret,ob morum dífsimílítudínem,c5traria'cp ftudía, grauíbus
inter fe làclionibus laborabat: hinc inter eos antíqua conditio fuít,ut uno ex Alemán
nia,& Vngaria praetorem urbanum altero anno crearent, quem iudicem appellant:
rata ас firma ínter eos fuit ífta confuetudo,qu x facrae fandionis loco habebatur.Ale
rrîanni,quandoarte,urbanitate,opibuscVcalliditatepluspoter5t,fa?peinfenfam fibi
genteprcturapriuareftuduerantiuartjsfacpeiniurijs contumelqs'cpaduerfariosaffe
50. cerant:fedillidifsimulatisodíjs,patientiaquadam eorum ínuídiam declinarát: refor
mídarantquocpípfi Vngarorumuíres.cVquíd in alieno regno molirenturdiligen»
tíuspenfîtarant.NшlcautemoЫatapмrandiíàdnorisoccafîone,íîquidem Alemán

О г пит fe
^ÎÎT: ЪОЯРМШ ЪЕ% Z/NC? АХ.
num fe regem nados eíTecernebant, haud ultra cuncbndüm effe rati, abragánda
gentis contilia íneunt . Eratin urbe cíuis , Vngarorum princeps , qui Ioannes E\x>
thues dídus eft, uir proferto' grauífsimus , multi confilrj compos , atque his admo*
dmnformídolóTus,quandóquidem Alemaniiorum probra moleftius quám cartea
ri ferre folebat : ís unus erat , qui пес in fenatu , nec publice priuatim'ue, fuae nationis
dionitatem quoquo modo lscdi patiebatur: unde uniuerfam in fe Alemannorum ñv
uidiam plane confl auerac . Contra hi hunc unum in república patrónum habere рц
tabanc,quilíbercubiqueloqucretur. Ioannemigiturfubprartextu críminisillicgpc
runt, infmsardibus in uinculaconiecéVe: moxinabditis penetralibus,uarrjs cruda
tibus afficereoccocperc : quibus tandem eneftum , culcoq? ínünum , alligatoguttu- t»
rilapide,inDanubiumclamdcmerferunt. ОДо circiterdies facínus tale delimit:
moxcadauer emerfit,ac ripís ab undis expofítum,dandcftinum feelus indícauit.quú
pluríma uulncra & ftigmata circumferret,id ab Alemannís uulgus faftum efle repen
te coniecit »cum his olím infenfum nimis eífe cognouerat.Eo tempore noui regis gra
tia multum nobílitatis VngarícxBudam forte confluxerat : deprehenfo facinore,tu
multus in urbeab Vngaris excíratur , atqueíngens mox oborta fcditío.Akmanni fa
cinoris huíulce conferj , fele in proprías quifque ardes receperunt , peíTulis has obíci»
bus'tp obdunt, armís initruunt,obfirmantq? prarfîdrjs , quando in fe arma capifenuV
unt . Mox ín eos uulgo fit concurllis : fufpeclas primum ardes expugnant , negocia^
torum o píbu s mírificé completas : trucidant homines quos offendunt, пес artati nec z«
fcxui parcunt. In carteros deinde impetum faciun t , 8c" pari ufquequaque crudelitate
graifantur : adaucta uulgi licencia, in alios externos,Sí in Italos uci maxime negocia'
tores, prardarcupiditate, fit impetus.praî furore efferatifsima: genu's, urbsuniuer-
fa pafsim cardibus ¿V clamore completur. Erat ea temp cftate Buda- Iacobus uir faiv
cb'fsimus , ex agro Afculano natu s , qui propagandi diui Francifci ordinis gratia , ex
Italia in Pannonias, cum IoanneCapilîrano,panfan<ftitatcprxdito,pauloanteue
ncrat. Miferatus barbara: gentis immanitatem,audita feditionc , iumpto Saluatoris
noftri patíbulo, cum uniuerfofacerdotumcollegioeloannis arde prodrjt, nuncmi'
fericordiam exclamans,nunc I E S v Chriítí орет íngemínás , nunc armatos per Chri
fti pafsionem obteitans : arma depo nan t , Chrifti'ano & ciuili parcant fanguini.diui^ j»
namiramreformident. quinetiam flexisfarpegenibusobfecrans, ne ultra fa-uiant:
iniurias omnes prarfenti animo, Deo uindicandas remittant. contra illi,ueluti fiDeu
in fubfidium aduemfle rcputaffent.eo crudelius faruiunt: neminem ex Ulis dcpreheiv
dunt ,qu in extempld rr uciden t:eorum fortunas,merces , 8c bona cundía dirípiun v.u
tern in publicum tra<fta,plebi diripienda prarponunt. Iacobus au tern, quum in ыа-fa -
nienteturbafenecuerbis,necdiuini Saluatoris imagine quicquam proficere poife
confpicaretur , in ardem 1 oannis,unde dudum exierat,fe recepit. Vngari longa Ale*
mannorum carde fanatí,tandem defiere. De his hactenus . Albertus ígítur utroq?
regno potítus,uno eodem'cp tempore & rex ¿V Imperator Romanorum creatus eft:e'
fernen tía íupremís honoribus,& Augu ftalí dignitate fine со trouerfia fungítur : uno 4a
anno par focero factus, parem quoqj gloriam afTequi ftudet. Boemica in prímis obti
git expedírio. Ptarfco nanq? audita Alberti uoluntate, quemadmodum ab Alfcione
certior faftus erat, primores fuar faftíonis acciri iubet,ea'q? Hufsitica magna ex parte
fuerat : coacta facbone , de alio rege creando decernit . demum Cafimírum Poloru'íe
regis G ermanum , annos tantum tredecim natum , regem déclarât ♦ Oratores fub*
inde mittit , qui auxilia poftulent, quibus deftinatum Uli regnum tuean tur. Interea
principes.qui Imperatoris eligendi poteftatem habent , apud Francofordiam rem
Romanam Alberto commentant, at ille , Romanar reipublicac fummam , Vngaro/
rumprocerum iiuufTu accipere haudquaquamaufus,ueluti a regni initio illisprO'
miferat , eorum ánimos prius confuluit . Rogatí uero illi,Sigifmundi imperatoris t' >e
xemplo id diíTuadere eexperunt : quippe qui.dum Italiam, Germaniam, uaria'q, loca
С hriftíanar reipublicf gratia luftrare cogebatur,diripiendam Turas Vngariam de*
feruic
feriut: ad extremum.quum multa ultro'citrôqi difputata fuuTent, omrtiüttt cdhfèn»
fu, ne tanto Albertum honore defraudarént , accipiendi Romani imperij potéfta>
tcm faciunt: quodquidcm fumma Germanorum omnium cortgratulationeeftab
illo fufccptum. Tune éuamlègatijBoemicacgcntïsnominéiad Poloniae régëm pfo>
fefti funt: quorum alter Ioanncs Rabenfteynus.Henricus Placius alter diftuseft. hi
regem orarunt^efratremBocmiacregnumintérturbarepatíatufjquod nulloíure
aiîcqui poflet : quando Albertus &procerum populorum'cp fuÍTragíj$,& Sigífmün
di teítamentorcxelTet:íubentueterísamícitixeflememórem,demum fi praeter ftiá
¿V a'quum alicnum fratri regnum comparare contendat* admonent , né ítá aliéna OO
te cuparepergat,utpro fuis dimicarecögatur: Alberto Böemis'cß Omnibus , üt fuá fé>
lineat.uieatur'qj, ñeque uíres ¿ neep anim um deefle : paucofum leüitatem audacianl>
que contemnat,hortantur: quanta dignitatis ас uiríum paucis díébüs Albéftô fa>
cia fit acccfsio,fecumrcputet:fi quid aufit, id non ínBoemos modo , üerüm etíam
in Germanos, Vngaros cVAlemannos,acinuniueffamd^niqueChriftiartamrem-'
publicam, omnes fieri reputaturos. Polonus ad ha:c:MutuanJ fibí cum Bocmís
amicitíam ¿ti tercefsííTe , ingenue! fe faterí { ñeque alíum > quam antea fuerit , fibi efle a*
nímum: ueterem beneuolentíam a maioríbus ínftitutamjfe omni ftudío ÔC officio íéf
uaturum: fe tarnen frairem ápotíofíbus optímatibus deledum.t'êghi íurenUnquani
priua türu mineqj ínterceífurum unquam, quin traditam fibí poteihtem aflequatürí
m imrad fe Bo emo s adm onere, cognatá: gen tí s regem hab cant: Boèmis S¿ Pdlöttis í>
dem fuifícgcnus4quod linguae fimílítüdo teftatur . fipefegrinumregemadmifermf»
non in rem fuam fore» quo cum femper intérprete opus eft* Et quos nequelinguä«
ñeque mörumfimilitudö conciliant, nullani cum his concordiam charitaterhq? irt>
terceíTuram. Téuthonum cV Safmatarum mores ас iludía ufqueadeö' diüérfaeítéi
ut in hanc ufqj tempeftatem ínter fe cortgruere néquiuerint . Se regno fuö minime ti
mere, neep externas refórrriidaréüírcsíprOindeimpenfius hortarí &rnonere,nequâ
deinde pcertitcntia corrípiantür,ut fratrém récipérc,quam ab eö recipí malint. Quiï
hxcdixífiet, précioiïs mox omnes pellibus magnifiée donatos dímifit » Contra'
uerd aduerfo faftíonís oratoríbus , fe propediém copias mílTurum eíTéréfportdit. í>
jo glaniam interéacotendít Albértus,ubi VlrícusRofenfis,Mainafdus,compluresqí
optimates ardentí defiderío nouum regem expe&abant . Ptaffeo per internuncios
precatur Albertum,ne inuita fa&íúrte íua regnum adéat, fuá prius fufFragía petaturí
quibus per contemptum omifsis » nullum fe regem in Boemía paílurum , plane fate^
tur. Contra Albertus,eum iure regem haberi opörtere,quem maior pars Boemíaé e>
lcgílTet.Adhaecuehementer orare, fe bénígnifsímum omnibus futurum admittatí
quietcm regni ¿nterturbarecaueat:e fuperioribus malis,quíbus diu Boemia labora>
uít,confilíum fumat ; pacem quam bellum malit: fi quiétem ас ocium fuá: gentis opti
rit,nihil unquam ab ipfo fruftra petiturum ; à nouarû rerum mole animum reuocet,
tutiora confilia fubeat:qudd fi contraperrexerit,praefentaneam poenitetiam inceflu>
4o ram hominen^demum affirmât. Motís hinccaftris,Albertus Cuthnä,quam fine pre/
fidio Ptarfco reliquerat,ui capit.MoxPragam caputgentis iter intendit; frequentif/
fîmus hinepopulus congratulatum occurrit,regcm Auguftum'cp falutaf. Qui Piaf>
fconis partes fe&abantur , conuentum iterum haberi poftulartt : teiecla iftorum pö>
ftulatione, tertio Calendas lulías Praoe rite coronatuf.Quum Ptarfco fe nihil in ter/
cefsíonefua profîcere pofle íntellexiilet,armisiam agêdum efle ratus,Colöma, nört'
nullas'cp focias ciuitates,prffidqs munitionibuscpfirmat:duo equítñmíliae Polonia
accepít.poftquamfcíam
, ««..i ^ иш alíquídauderepoíГeinteШgit,éosprimdgraüibellöfollici>
an vjuiuauuere pone inteUigit,cos primo graui bello íollící-
tat:qui
::qui Albertüadmifere.horiiaornsnriniitiri.i'Ä/..
Albertü admifere,horu agros populâtur di uaftat. wî.^ т J---
Tanto expédítíoném 1 -
hác"
ímoadorítur,ut nobiles quofcuncp aprina'piocoeperit.dmrtéscumíuramento dí
fo niíferít,utadcommeatus díem redirent : diem autem commeatuspr3cfiníuít,quum
eíus ad Pragam caftra eíTe fenferínt.Níhilo fecius Albertus omnia profpicit, curatep
quaîbellofunt ufui; milites ínauftojrat, deiectum habet, с Pannonqs Auftfiaqj со/

О } píaseuO'
pias cuocat.Cum brcui exe.rcitu,qui in eo tumultu ас tcmporis anguftía cogí potuít,
anteauxilíorum aducntum,Polonis obuíamprodit:facitpugnandicopiam, quam
iil¿ continuo dcclinauêre: quínetíam per Cuthnae montes ac Soboslauíam, adTabo
ritas, harrecicorum afylum , confuge're, locauere caftra prom0cnibus,8c"anteur'
bem Albertumexpecbredecernunt : rati, fi quid in bello praeter opinionem acci'
dcric,inamicam emicatem, haudfecus atquein propriam arcem,fe repente confugí-
turos. Rex intcrea per Benefcauiam cum exerciru iter facit, utquámocyfsíme pok
fet,hoftesconuenirec • Oratores prarmittit, quieosadmonercnt,utpopulatíon¿-
bus 8¿ incendias abftinerent:agris,homínibus,pccoribusqj parcerent. Quum de
Boemue poflcfsionc inter fe &Lafimirum nunc agatur, rem prxlio, non prouincia» *»,
uaftatione, dirimendam : euleam potiüs quám deíertam efíeu trique habendam • Si
nullum populis detrímentum inferatur.haud inutile u trique futuram. Genu's ñiño*
centiam nulla fxuitiacnclydcndam. Refpondére Poloni: lampugnâdipoteftatem
ab со tantopere anhclatam,quum aduenerit,non defuturam : neqj te latere , humani
fanguinísauidos,di)simmortalibusparum charos fore. Sarmatica? non efle genu's.
dctrecbre pra:lium,adquod fenatam non inficiatur. Hoc nuncio exhilaratus Alber
tus, caftra moue't: &quadrato agminc,poftero die in confpe&umPolonorumadue
nit:circiter mille pafsibusprocul ab hoftemetatur. Tumultuaria, non dataria die*
bus í¡ ngulis pugna conferitur: extra tarnen Poloni tentare non audent, uerba tan*
tumgloriofafacmnt. Adharc regis caftra,corrogatisundiqueauxilr)S,complcntur. й».
nam Chriftophorus Bauariar princeps aduenerat,qui Daniae mox regno potitus eft.
Item Fredericus Saxonia? 8c Albertus Brandeburgcnfîs regulus aduenere. Triginta
miliahominum in Alberti caltris fuiiTe memorant,in Poloni uero' quatuordecim :
quiquumfeproximeTaboritarummoenibusadmouiiret, inítructaaciein cércame
defcendcre non audebat.Albertus negata certandi copia,grandem machinam in ho^
ftium caftra intendí íubet,qua tanta cardes facia eft,ut uix credipofsit.Nunquä inten
debatur,quíin círciteroclogíntadifperderet: disfringcrcpafsimhomínü capita,то
do humeros & focmorafrultillarim descere, ¿Vcücla cruore foedare:míferabiIeprO'
fecto fpecbculum. Poloni hoc tormenti genere perculfi,fe intra m œn ía recepere.Ge
orgíus ínterea Pogebracius,qui Ptarfconí adharferat/Thabor cum óptimo equitatu, }•
duín facit iter, in cquitum Albertí turmam íncidítequa cum extremis uíribus di'mica*
re coaftus,uícl:oríapotitur,&hincprimum fibinomen comparauit.Rexautem,quü
Taboritas nulla uí,nifi fame,expugnarípoñreconfpicarctur,nefruftraibitempuste<'
rcreuídcretur,obfidionemfoluit:ípfePragam concefsit.Frederícus, dum in Saxonia
am redire côtendit, in infîdias hoftium incidít : fed nequáquam in tanta trepídauonc
animo confternatus,inftruc"ra difto ccleríus acíe,cum hofteconñíxit: multísqj caclís,
S¿ futís fugatis'qj ca?teris,cum máximo quocp captiuorum numero fe cum fuis inco-
lumem ín patria recepít.Poloni abfump cís pecunijs.amifsísqj equis,turpiter in Polo
niam redire соасЪ' funt. Ad hace , quum rex Poloníae nondum fuorum fortunam ас*
ccpííTet, cum duplicí exercitu Silefiam dudum, utínBoemíam properaret,intraue' 4«
rat:fed audita fuorií fuga,uaftato agro,pedem retro tulit. Albertus.ut Poloni auda»
cíam ulcifceretur.haud cun#andum eiîeratus,Vlricum Cilie comité Boemíe regno
pra?fecit:ipfe continua tís ítineribus.per Slefiam.Gorlicium uenít , quaiBratislauíen
fium urbs eft, opíbus cVnobilitatepotens , Se Slefiarum caput. Quum Bra tislauien
fes belli ducem peterent, AlbertumBrandeburgenfemprína'pemdedit, qui longe'
late'cpPoloniamincurfaret, prardas abigeret , & cumulatas a Polonopcenas exigo
ret.Verum non multi intercefleredies.quod de concordia agi cœptum eft, quando*
quídemBafilíenfe concilium miflo legato intercefsitrquemRodericumBurgenfem
epifcopum fuiiTe perhibent , Hifpana gente natü,uírum probitate magna , & fumma
integritateau&oritateq? praeditum.Hic Albertum prius conuenit:apud quem prae- $•
fentibus utriufque partis oratoribus , quum de concordia ageret, пес earn confîcer<
poíTet,dekgata Gbi caufa,índudas kät, Quum apud VuratislaumPoloni« regem
ddnde
DEC^PIS III ЫЪЕК ////. 4J*
detndc côuenrus effet indiAus, Albertus dum cd iter facít e gradu forte'prolabitur.
Qyare haud partim la:fus,aliquandiu loco mouerinonpotuit: claudus hinc fa&us,
perMorauiamtranfiens,in Auftríam infecía pace redrjt:exinaufpicato fead percu^
tiendum fœdus prodrjfferatus, Poloni amicitiam parui fecit. Vlricj practerea comí'
tis iniquitas intercefsit, quem Boemiac regno praefecerat :cx quo intelligi poteit, de
commutendacuiquam regni pra:fcAura quam diligenter profpiciendum fit. Vlri*
cus imperandi cupidus.tanti'q? regni gubernationemadeptus, dám primo cumopti
matibus deuendicando fibi regno agere cœpitruarrjs indies artibus ad captanda ui
rorum ftudiautebatur.Qua:cuncp iftemoliretur,amicorulitcris admonetur Alber
10 tus. Vírprudcns.materiam, qua procerum ánimos ille fibi conciliabatjubducedam
illico cenfuitrquare ftatuta ftípendia extempld fubtraxit. lile, fe hinc ueluti exaucto*
ratum intelligcns,magiftratum ultrd dímífit,e prouincíaqj diícefsít.Mainardus, VI
ricus'q, Rofenfis , iuflu regís huíc íubrogati. Dum ha»cítageruntur,audito Sigifc
mundi obitu,magnam hinc Turca: audacíam íáne c5ceperant.uídebant enim in Ra>-
fcia(quam fuperiorem Myííam ueteres appellabant)fuum imperium facile propaga,
ri pofle. Defpotes Georgius prouíncia: regulus , quum ferar genu's uiribusobftare
non poffetjtraíectoSauoDanubío'cp in Vngâriariï emígrauic. Eum caeterí nobiles
facerdotes'qj fequutirunus duntaxat filius inMyfîa relíctus eft, qui Synderouiam in
ripa Danubij fîtam, 8c a'Turcis obfeilàm propugnaren Quum Vngari iam infe*
ao riorisPannonia: fines Turcam attigiffe nouíítent, cVfoloab hofte Sauo dirimí, ad
regem nuncios crebrdmíttunt,quí ad protegendum regnum copias mittat : imrai/
ncnsfocdacgëntispericulum fignificant, multis precibus properarecogunt» Albert
tusnuncíiímportunitatefeftínareiuíTus, ne obfeflbs focios perire pateretur:qua^
cunque poteft celeritate,continuatis itineribus,in Vngariam conten dit. Quum ß a
damuennTet,deGeorgrj Palocrj metropolita: Strigonienfis obitu ftatim fîgnifica.»
tum eft,cuius quidem uiri fumma au Aoritate prarditi fatum argre tulit: in Strígonú
enfi nanque is arce,coronam fibi cum regia fupelleAile credítam,anreruabat.E6,una,
cumregina, rcx properat,arcem'qucuxoridedit:illa,cum pra:feAis a:rarrj,thefaU'
rum totum recognoícít, coronam ínter recognofeendum clam fubreptam aniculaî
ч tradit:poftquam caetera rite recenfuit,obfîgnauitqj, Albcrtum fequuta, Budam re^
dt] t. Quum belli metus &tumultusinftaret,fineauxilijsaduerfusAmurathcm Tur
carum regem caftramouít,ea'qj ínter Tibifcum Sc Danubium collocauit.Dum acci'
ta expcAantur auxilia,Synderou iam, quam Turcac obfederant.dies ac no Aes graut
ter oppugnant:atqj со ¿mpcnfíus expugnare contendunt,quo propius hoftem cum
íubfidrjs appropinquare fentiuntcneqj paraît machin is,nec extremis periculis abftt
ncnt.Neque fpes,neque diligentia fruftratur eos.nam antequam Albertus illinc ca^
ftra mouiffet , illi ui caftellum capiunt : quod quum a fanAo Andrea nomen accept
rit,Barbari Synderouiam uoeant. Potiti oppido, pro more famiut: Stephanum D fr
ipons filium capiunt , oculos'qj eruunt : fororem cius principi fuo matrimonrj loco
40 coniugant.Item Gregorium Stephani fratrem, pariter exerçant. Lazarus uerd, qui
tertius ex his erat,cum pâtre Georgio in Vngariam euaferat.Oppidanos cum prefix
dio adunum orones interfîciunt.Multi,utmitiore faeuitíautcretur,hoc a Turca con»
mentum excogítatum fuiffereferunt:candens ameum oculisobieciffe,ut ínfefto ca*
lore deficcati,aciem uifus amitterent,8¿ luce captí fpeciem retínerent.Iníta cum Tur
caaffinitas,fortifsirno iuueniníl commíferationis adíecit.quandoquídem apudTur
cas pro facultatíb. plures uxores ducere fas eft:& diuerfus in plures amor.uelutt flu'
uius,facileextenuatur.quare tantumapudeos contemptum multitudo parít uxo"
rum,utproancíllispotius quam uitaecomitíbusacfocrjshabeantur. Synderouiam
, . Augufto menfe captam perhibent. Ad hoc trifte nuncíum , Albertus 8c Pannonía
50 animo confternantur. Iam fines Vngaría: Turcam, propagato plus opinioneimpe^
rio,attígífle uíden nimm d pro foribus ¿romítífsímum pra:potentem'cp hofté confpi-
caiitur. . Scdquumpoftcaptumoppidumjdimiúowntümprarfidío, Turcas hinc
O 4 abrjfle
44о сЛЛТ. %Е?.. V-RGAt.
abrjffefenfiflent, ipfequocp rcx obortain exercitu fedítione, qui prae nimio arítu»
u cruris profluuio mifere abfumebatur , caftra foluere coa&us,Budä reuertitur.Ob-
tngentem a:ftum,quem in ca expeditione fubiuerac,in profl uuiü alui pemiciofamcp
dyfenteriam concidicMorbi caufam , peponum arguut fuifle cdacitatcm.nam durrç
praecordia, cum gulacoblcftamento refrigerare concendíc.íuae uitac tetédit ínfídías.
Quamobrem quum aluus fîfti non poflet,prauiifa mOrtc,ut in patria regione more*
retur,Viennamucrfusitercccpít.uenit'qj Strígoniú,ubipríc languorealiquätifpcr
ímmoratus eft.fed cum Strigonio profeftus , in uicú peruenííl'et qui Nefmel diebs
eíl,mgrauefcente morbo, teftamentumcondiditrcVfexto calendas Nouembres.ibi
iiitadeccfsít.Nonnulliin Simonis ¿Viuda; folennibus expiraffe tradunt.Duos in re*
gno annos claudere non licuít: liquidem annum unum, menfes nouem , ac dies duo*
439 detriginta regnauit.Obrjt autem Saliras anno quadringentefimo trigeíímonono fu
pramillcfimum.Elifabcthadefuncb rege, cumfrcquenrifsimaPontificum proce*
rum'cp turba corpus ad Albâregalem refcrt,honeftiíIimis id exequrjs exornat.Trcs
ibinationes, confimili dolore acplandu, pientifsimum regem deplorare cerneré
erat ;hincNoricí,hincBoemíac Vngari , certatim omnes regis optirru laudes pro*
fufo lu Au refcrebant.funus fingulari pompa elatum: corpus ínter monumenta re*
gum , ex more,Vngarí principes recondídere. Fuit Albertus fiatura corporis all*
quantofupramedíocrem,mirafortitudíne acliberalítateínfígnis.praeter eximias ui
ri lau des, in ten tifsi mum re lígíonis ftudium ,pieratís'qj cultura m predicantЛtern coló 10
re fubnígro,uenerando afpechi,prarterea mitifsímus,& in fu os omnes nimium exo»
rabilisfuiflcdicitur. Beatumigitur Imperium Romanum cum Vngarís cVBoemis
omnes fore íudi'caíien t, (í Alberti diutius auípicrj s gubernari potuiíiet. Amurathes
autem, audíto regis obitu,elatus,íuperiorem Myfiam popula tur , maxímam eíus
partem occupat.moxinTheíTaloniceníes сайга mouit:non ignarus,fíantiquaopu'
íenta'cp urbe p o tin po (let, haud dífficulter carteras Cira-a a- oras in ditionem fuam re
dacturum.-ínhuíus ciuítatís obfidiion emuires omnes effu dit. quicquíd terra molírí
potuit, huccoegit. Capta ui tandem TheíTalonica, in Aetoliam & Epírum caiira
mota:quas quídem prouíncias crebrisíncuríionibus totípolrjscVrapínis afFecit,ut
prouinciales aut Bárbaro parcre.aut folo patrio emigrare co^erentur. ExaAihinc
populijtraieclo Adriático mari,uoiueríám Italia: oram,quae e conípcclu ей,his tem
poribusinundarunt:atcp multas marítima? regíonis urbes, quaautcoelriníquitate,
aut longo fenio efteete fu erant,aduentu fuo in rtaurarunt.Quaretempeftatenaq res
1 urcarum.laboranteinteftinadifcordia tuncPannonia, nimis adauebe funt* Poíb
quam Albertumuitadefuncbim fama percrebuitjBoemi, quíínduas partes díuiíí
fucrant,cV in :cm'nis facbonibus grauiter fluc*tuabant,Pragam omnes cöfluxere : de
redintegranda in primís república aliquandiu difceptatum.Quod ubi factum eft,ad
oclau ú calendas Maias regalía comítia índicuntur. Extindo uerar relígíonis aucbv
re,ha?reticorum,qua? haud parum deprefla fu erat , item m exarfit audacia. Rocheza
na, qui ad Graccium relegatus fu erat, Pragam extempldrcdfjt : ubi relaxatís ex mor* +•
te regís habenis, nihilo minus folito in prophanam effuíus infaniam , in concione
quaque, inRomanam ecelefiam in pontificem maximum, in Apoftolicum fena>
tum,inpatriarchas6Vmerropolítas,in carteros ordinesfacra'cp collegia, ímpudentit
fime ímprecatur : apud omnes cxclamans , myftica facra multis piaculis fuifíépollu*
ta,apudBoemostantum иегаг religionis initia immaculatapermanfifle: infandum,
pertinacia fuá, píaculum auget, preciofifsimum Chriftí fanguinem infantibus de*
m en tib us propinat. Adueríantes domo íacerdotes explodinin facro loco fepultu*
ram omnibus interdicit: qui fub pañis uini'cp fpecíe myfticam communionem detre*
Aarir^xecrabilem animorum peftem inftaurat,& fedatum illorum interitum redin
tegrat.DeBoemis,quidpoft regis obitumnouitatis ediderint, oftendimus. Nunc p
quid in Vngaria accident, breuifsime referendum. Elifabetha, fecundum regis in*
terítumgrauidaiam relíela, poftquam inregiam relata eft, lugubrem uitam ducit.
reputan*
ÙÊCzJD/S Ith Lt<BZt iítl 44i
fcpuratts fccum,nön minoribus.qUam Ëlifabetha & Maria quondam, labófibus, fe"
amifto uíro laboraturam:a fortuna patris^ Boemorum diícordias,& fraudes Vnga>
rorliní probe didicefat.lllud fuccurrebat in prímis,fe ac ínfantcm, quem adhuc ín u>
terö rerebat,nil profeclof aliud quam fortuna? fpecbculum futurum. á uíri mörte,ab
immatura uiduitate, á prg fenti orbítate,ínfauftifsíma quxqj ariolatur: fe deftitutarrt
S¿ infelicem.infantem etíam,utcunque cdítum, multo ínfclícíorem auípíeatur. Iterri
foémineipraífertimfexuspenfítatimbecM^ aga
tür,nonaípérnit:nihilquoqí fuccurrit antíquius,quám fortunée fealíquaexparteté
merítati fubtrahere, in'cp tutioris uítc соdítíoné añerere* fi honefte lícefet. Nil quâ>
•o doq? niagis optare , quam huiufcemodí ludi miísione donan. Dum conflernato fié
animo regina ucxatur,acceríí primores ímperat,uel eos maiíme quos regni charíta>
te,prudcntia &C píctatehaud parum ualere diu nouérat.Preftantiprocerum fcfecun>
ditate tue pollebat Vrigaria, nec minoré quídem Pontificum turba florebat. Quum
fréquentes ad regínam optimates conuenilïênt, hace ínprímísuerba fecit : Quum
optimum dudum regem, immopatrempíentifsimum, amíferímus,de futuro prín*
cipédecerrtendum eft,Pâtres:ne fínecapíteae moderators, perditum cunAi princí>
pes camus. Immo, ut officium dígnitas'cj) poiïulat) publier fàluti coiifulamus • &¿
cum extinelo potioreîumine, uos ad tenebras redafti , non fecus atqj adlunam ho>
mincs,nunc oculos uniuerfî in me conuertitis:fatcbor equidem ingenue.nullam uo.»
»o bisexmclucem oriripofTe. QuanquammemreharredemregníjSígifmundifílíam,
Alberti regís uxorem , ÔC reginam auftoritate ueftra diu approbatam effe non in*
ficior:tantarum tarnen rerum meimpotem eíTe libere fateor,netantum mihi arroga
re uidear, ut fupra uim actatis 8¿ fexus,tantae molís imperium auíím moderan'. Me
non parum Mari с ас Elifabethae deterret audacia: n ce me quídem Pannonica la tend
ingenia,Boemica?'qj fe&ar.Proínde meí fexus 8c ingenrj uíres emenfa,falütarem tan'
tarum rerum moderatricem me eíTe non poíTe confíteor. Si prolem, quam edidero*
expe&are uolueritís , longa quidem 8¿ formidolofa haec erit expecbtío : quin di ue^
reor,nefoemellarnpotius quam maremedam« Quarereípublicaruertrae cOnfulíte,
optandiuobis interregis gubernatorís'ue fació poteñatem.Eum difquirite,quí muí
je to foemína melius huiufee regni temperec habenas. Et quum hincfalutemueftram
quanti faciam, intelligere facile pofsitis,Elifabetha?,ac future prolís, quercunque fue"
rít,in tempore memores eftote.hínc meum in uos omnes amorem penfítate» Nequé
tamcn,patfes , ex eo quod hoc uobis liberum effe facio,regno cedo,íura'ue reíígno*
hacrcditati'querenuncion'mmo uos per déos, per Sigifmundum,per Albeftinupef
erepti píetatem oro & obteftor,ne me regni, uel meí iuris experte eífe" iubeatís : neep
fi fauftam díuina benignitas prolem dederít,ac ueluti e codo ad uos demíferít fuccef"
forem,hacredítario,qua;fo,íam regno defraudetis. Seruate igitur.perDeumhomí.'
num'cK fidem.fempiterna memoria,parentis beneficiare^ qua fide illa tucri debeatis,
uobíícumafsidud reputate.Cauete,per íngratitudinemaliquaín eius manespiacu'
40 la comittatiSjin quae multo feuerius quam in relíqua.a Deo anímaduerti íolet- Mox
in lachrymas effufa,conticuít. Ex hac reginac oratione, multa 8c diuturna mala pro*
manarunt. Nam quum ufurpata poteftate optimates ad eligendum regem animum
aduertífTent, maximum hinc incendiumexarfit: hinc Polonís Vngarís'que bellum
emcríít. Quare ex compofito regalía funt indicia comí tía : quee poftquam habe*
n'cocptafunt, Vladislaum Cafimiri fratrem, &PoIoniae regem, adhuc íuuenem,
fuum principem extemplo nomínant. Quae quidem praepropera declaratío,plus te*
meritatis quam prudentiacretuliffeuifaeftrmulto nanqueíatius ad interregnum гея
tuncredigi potuiffet.quam longarum femínadifeordíarum ferere. Gubérnatorem
interregis loco creare licuiiTet.'decIinafTent huiufee bellipericula, que in comitrjs qui
yo bufqueregalibus redíntegrafeunt. Rex cumhíscondítíonibuselecluseft, ut regí
nam uxorem ducat : &quú ex Alberto grauída foret.pofthumo AufiriaBoemíscp
cedat;fururis Vladislai e regina hberis.Poloniae Vngariaccp ius fit. Declamo rege,
legat»
44* lOVtFÍWli %E%. V°biÇA-R.
íeoacidcfignantur, qui regem eSarmatíseuocent. Quatuor hos fuifíememorant,
Tuu'nienlem in prions epifcopum,!Mathicum Ragufînum Dalmatix prcfectumJiL
n\erieumMarceIlínum Vaiuoda: filium , Ladislaumqj Palocium. quiquidemom*
nesaucloritateacopibusadmodumiUatempeftatcpollebant. Vladislaum Vngari
haud inuiti idcirco regem declararunt.quem uicinitate, probitate,iufticia,religione,
acmagnis deniqueuiribuspracftarefenferant,Sedquumpra'properafeftinatio,ma
gna ex parte pocnítentiam continuo pariât: uix fere legati Graccouiam aduenerant,
cum repentinus fubinde nuncios, qui fcítum & elegantem a regina puerumnatum
eile fignificabant , pedem referre iubenturrabrogatur his Iegatio , cVpoteftas omnis
adimitur. lilis reí nouitace common's, quid potíus agerent , haud facile íuccurrebat. t0
Quare aduenerint,pafsim rumor efruderat.Vladislaus maxímo( ut par erat ) hônos
re ас plaufu hos exccperat, in Senatum longo itinerc defatigatos nôdum admiferat:
cVquamuisadhucilli mandata non expofuiíTent,ea tarnen omnes ¿rumore noue*
rant.Quum diucrfi traherentur,mandatatandem,ne turpiter abirent,exequi, inuita
regina & magna rcipublicac parte.decreucre. Aderant eodem tempore Graccouíae
Turcarum legati , qui uiuente adhuc Alberto e Thracia profecti , in itinerc mortem
eíusaudiuerant. Hi Amurathis nomine, pecunias & exercitum Vladislao défère^
banc,adgerendumaduerfus Albertum in Boemia bellum, quae mortuo Sigifmun*
do in duas facciones parcita,grauíter £ftuabat:8¿ altera Caíímíro rcgnum detulerat:
altera uxoris iure Albertum retiñere ftudebat. Hacdemumcoditioneíancicndum *•
foedus poftulabant,ut Caíímíro Boemía potito , Vladislaus ab Vngarorum fide &
focietateabftínerec.Deutrífque legatisadfenatum uno tempore relatum eft.Tur'
eis refponfum eft; Alberti morte,eorum legationem eíTe irritan^ quum Vladislaus
erít in Vngaria, tunc deineundo fcedere agendum .In fenatum ígítur Pannones ac*
cici, in frequentifsima procerum turba , quum rite mandata retulúTent , non fine in^
genti plaufu a cuncb's fenatoribus exaudití funt . Quanquam multí fententías dixíf-
fenr,&tantiprincípisabfentiama:gre ferrent, nemo tarnen eum tanti regni gloria
defraudandum efíecenfuit, ÔC hanc Cafimiri uirtute iacturam reíárcírefperabant.
Vladislaus tandem Senatufconfulto,non finealiquaPolonorum moleftia,delatum
Pannonía:regnumaccepít:f<xdus quoqueinter Sarmatam ¿V Pannonem acternum 30
percutitur.Comparaturmoxexercítus,qui Vladislaum in Vngariam comítetur.Le
gaci una cum rege nouo,Biidam cotinuatís itíneríbus properarunr. Vladislaus Vn*
gariam íngrcíTus, rex per uicos & oppída pafsim falutatur : honeftifsimus Polono*
rumproccrum comicatus eo tempore fequebatur. In primis Andreas ¿V Ioannes
Taurínenfes , & Dobrogoftius Sandíuogius'q? Oftrorogci.Item duo Ioannes Таг*
hourj,ac Vincentius 8c ScidouaSciamatuleí. Infurper Lucas Gorcenfis, Nicolaus
LaiTouianus,Grègorius Sauoceus , qui annos quinqué ас uigíntiLcopoli prarfuit;
¿V LefcoBobricíus,arte bellica exercitatifsimus. Sophíam uerdmatrem, fratremep
Caíímirum,fecum biduoproficifcentes.rex dimífit. Primores Pannoníac audíto
eiusaduentu,íalutatum oceurrére. Magnus ubique honor exhibitus. Eo tempore 40
Simon Rofgoinus Agrienfisepifcopus quum Epericflum neglígctíus cuftodiriac'
cepiííer.,no<ftu per occaííoncm oppidum intercepit, Polonis ínfeftifsimum. impofí'
toc^pra:fidio,moxregíobuíamChefmarcumuenit,adcapeírendumregnum ani'
mum eiu s incendie: aíTumptís'qjfecum Aucha Taurinenfi , Víncentio Sciamantu^
leio, & Lefcone Bobrício, Budam, quam Fredericus comes Cilia: pracoecupare
contendebat, continuo properauit, regí'qj aditum patefecít. Laurentius Hederua*
ra, qui eo annoPalatínatum gerebat, &exmoreinterregis poteftatemhabebat,ad'
ùentanti regí Budenfem arcem ultro patefecít,& in regia fede collocauít.
.* o/?. Q. V a N D o Vladislaum regem e Polonia Pannones euocatum , in regno con*
minp.rrx. ftituerunt,quadrinoentefimustuhc6¿ quadragefimus fupramillefimumlalutísaiv ;«
H40 nus agebatur,&feftaPentecoftesmftabant.Elifabethauerdquum Vngaros pote*
ftat'c,quam tradiderar,abufos efleconipicaretur.filiumqj genuíflet elegantiísímum,
conceffie
7>£CcsfDIS til IUI, 44,
tonteras poteftatís poenitêtia extemplo corrípitur. Moerorécum amicïs cVluctunt
inftaurat, quando infanti , quem genuerat, Imperium , fuá culpa ac ftolida quadam
índulgentiaabrogatum iri confidcrat.conditíoncs pa&umcp cum Vladíslao coniu-
gíumrcfci'ndit.nouum regem patí non poteft.'cV legatos, qui redire iufsi, pertinaz
citer mandata peregeran t,in cacterorum procerum inuidiam add u ci t: nonnullos qui
pfius redíerant,in carcerem coniecít.Qiiare duplex in regno factío fufcitatur , multi
Polono.pars maxima pupillo Ladislao fauet.QuandoquidemregisJmperatorísq?
Romani filium,harredítario regno defraudan', ñeque fas, ñeque iurtum fore uídeba-
tur. Acccdebatartatis orbitatíscp commiferatio, quaccomplurium Pontificum reoú
10 lorum'q? ánimos pofthumo concilíarat.NequeadhücSigifmundi gefta, beneficiacp
multa, principum fanc mentibus exciderát. Quare hi cum regina coronandi extern
plopueri coníílíumineunt: Albam.excompoííto , cumuniuerfafaclioneconteiv
dunt.Quoubiperuentumeit,inStephanibafilica,interoperandum,infrequentirsi*
moconuentu, Díonyfius Zeech metropolita Strigonieníís,cV cardinea dignitate
praeditus,pupillum ín gremio matris uagíentem , ac nondum quartum menfem na*
tum,ríte coronauít.Lachrymarum profluuíum Elifabetha ínter coronandum , fpe-
étante populo,contínere non potuit : quando plus laboris Se" difcrimínís.quám ocij
ac felicitatis,ínfigniailla puero allatura efle contemplabatur:quínetiam ex uagitibus
infantís, infaufta quídam aufpicari uidebatur.Reginam quoqj cum filio collachry-
ao mantem,non fine fletu fingultu'q? pontífices accaeteri fpeétatores íntuerípoteranr»
Coronationi Ladíslai regis hi antiftites ас proceres in primis adfuere: Matthias
Vefprinienfis,cVBenedi<ítus laurienfis antiftes, Vlricus Cilia: comes , Nicolaus
Vilaki,Ladislaus Gara, Andreas Both:pra?terea Ladislaus Sc" EmericusJoannisKa
nífai Vaiuodc filíptem Thomas Zeech,& frequétífsímus nobilitatis ordo: Vlricus
Cilícc comes, Elifabetharaumiculus,reginx'proximus adfuit. EtquUmrexferc
gnilibertatem,leges, íanétíones, cVplebifcita omnia populorum nunquamuiolatu-
ruin íuraredebeat,is pro Ladislao rege iurauit. Contrauero fupra coronatum pu-
piüi caput.Poft ubi regalibus facris á Dionyfio pontífice initiatus eft,omncs antiftí-
tes ac proceres, cum uniuerfa nobilítate, perpetuam íllí fidem obfequiumep prgftitu
30 tos efle iurarunt. Peraéta coronatíonis celebritate, foluto'cp conuent u,mater cum
puero & honefto procerum comitatu VifTegradum c5cefsit,utínarce munitífsíma,
cui Ladislaus Gara prseerat , facrum diadema reconderet : quemadmodum ueteres
editífsimum tutifsímum'qj locum afleruandae coron£ hunc unícum dicarant. Atqui
inarcemubiconuentumeft,omnesquí aderant optimates regina fefellít: quíppe
quae dum futura díferimina ueretur.quam recondere fimularat , coronáíterum fub-
traxít:Sc"pracftigrj dexteritatefreta,fpeclatorumluminaelufit:mox recondítorium»
obfignatoab optímatíbus thefauro,iufsit occludi. Deinderegní difsidiumeaufata,
ad Fridericum Romanorü regem , Stiríae'cp ducem , ín Auftríam contendit ( quem
puero fratrem fuifle, plerique prodídere) huíus fideí filium coronam'qj c5miíit:un»-
40 deícternae difeordiac , ac afsidua cum Alemannís bella promanarunt. Verum ad
Boemos redeamuSjSc* quo ídregnum paéro regina recuperare ftuduerít.uideamus»
Quum Boemi reginamoéiauo calendas Mamas ícitumpuerumgenuifle, díxífle
Ladislaum, 8C facro Vngaríae diadematerite coronafle.cognouíflent, mittendos ad
earn legatos crearunt,qui ftatuta apud fe regalía comitia nunciarent: admonerentcp,
ut fi quid iuris in Boemico regno deberetur infanti,procuratores mittcrent,qui La*
dislai caufam in comités agerent : hxc demum omnia in tempore curaret,ne fuo iu-
repupillus fraudaretur. Aduenientíbus legatís , regina Ladislaum, quem ex Alber
to genuerat,incunabulisoftendit:moxperDeüm hommum'qj fidem eos obfecrac
&obteftatur,nepaternapupillumhereditatepriucnt:comitiorumitemiempuspro
rogent,quxaddiem quintüdecimum habenda erant.aréhfsimum conueniendi tem
pus efle:quod fi dift*eratur,fe Oratores.quí puerí iura tueätur, mifluram efle pollice-
tur.Sedquum exlegatisunus efíet reginac amantifsímus , quem Alberti regís be
neficencia
444 *¿*8T. VONFlJtll HEZ VMGAX.
neficentiapbligarat, cui Procopío Rabenfteyn nomenerat: uir equeftris ordinis,
item do ftrína moribuscp praeftans , is optímam Elifabethaeoperam apud Boemos
pro puerofenauaturumefíerecípít. At ubi audita regina .ínBoemiamíllírediere,
Procopiusomnes ueteres Albertí regis amícosalloquitur:Elífabethac dcííderium
exponit,ems nomine comitiaprorogandafuadet : quando id nequáquam iniquum
& inutile foreuídebatur:in re tantí momentanen temeré feftinádumrprarcipitis con
filrj ¿V temerítatis comitem pcenitétíam effedoceüd & fuperioríbus praefentibuscp
& uarrjs exemplis afleuerat:reginac poftulationem, iuftifsimam efle fatetur. Quare
hosomneshauddifficulteriníententíátraxit.ContraPtarfco.qui Albertipartibus
olim ftieratinfeftus,qua'm primum regno confulendum cíTeuociferatur: nullam foe и
mina: rationem in rebus grauifsimis habendam, ñeque attendendosinfantium uagi
uis:adhaec,nequeSigifmundum,ncque Albertum Boemíam curare potuiíTe. prae^
terca pafsímexclamare,habenda efle cito' comitia : inflare aduerfantibus, proceres
conuocare, comitiorum tanquamínterrexdiemindicercLadislai uero partes, ad
prorogádam diem,multa ex indufíriacauíári:fuadere,non tantoperefeftinarí opor-
tere,atquediem ex die pro telar e,doncc a regina legati uenerunt. Elufos in tempo
re conatus Ptarfco argerrime ferebat : at ubi eos aduenifle fenfit , id tulít multo то/
leftius.Comitia ínfequenti die haberi ccepta:quo quum oratores pueri defeédifíent,
extemplo ambire proceres,apprenfaremanus,cui'cnLadÍ8laiiusha?reditarium com
mendare:& orare impenfîusoccœperunt, ut Sígifmundi Albertiqj regis beneficia i»
recor demur, foc clam ingratitudinis infam iam prarcaueant.In concionem deindeuo
cati,haec uerba fecere: Si quis fortafTe ueftrum , Proceres,aduentus noftri caufam
admiraretur,nimirum ubi recle fas 8C aequum hie fecumreputarit, non tarn eorum
qui nos miferunt, quam horum qui nunc audiunt, rationem commo dum nos hue
perpuliíTe,cognofcet.NequeaTocietatis&amícitiaciure eft abfonum,eos acquítatís,
officrj 8c utilitatis admonere,qui fide longo'q? foedcre funtobftri<fli:neque cuiquam
moleftum & graue uíderí debet , quum amice uel áparíbus,uel á iiiperioribus , cum
priuata?, tum publica; falutis admonetur. Regina nos Elifabetha ad uos exorandos
uenireiufsit.utpoft Alberti regis obitum ñeque fe,neqj filiumBoemiae regno de
fraudan patiamini; quando id neque Sigifmundi,necp uiri fui,nequc prog cmtorum 39
in uos officía.quac perpetua memoria tenere debetis,meruiíTe uídentur. iSJon enim
uos latct, Procercs,quid ius gentium, quid leges ipfg Imperrj Romani, quid foedera
qua: uobis cum Auftralibus intercedunt, quid beneficiorum memoria , quid deniq?
pupillaris commiferatio,& commodorum ipfa ratio poflulet. Quandoquidê nemo
ueftrum eft,qui fi fe á priuatis uindicet affeebbus , haec per fe non omnia facile' iudi-
cet. Qua'nam honefiatis fpcci c,pat crna auitacp hacreditate quifque priuarí poteft?
Quae fat euidens ratio contra excogitan poterit,nifiuim, ius armorum,& diuini
humani'queiuris piacuIumadiecerisCnempe nulla. Quinetiam quum & cartera am'-'
mantia, praeter ea qux rapinis funt obnoxia,quodam naturae inftin Ли religione'q?,
nidos,ncqj latcbras,luftra'q> aliena inuadere aufint: nos puerum, cui ipfa natura in* 4»
dulgentifsimaeíTefolet, paterno 8c au i to regno defraudabimusCTenellam a:tatem,
ÔC tantg molís impo tem,immaturamqj caufabitur quifquamCQui id obíecerít,prius
caucat,grauíbus Boemos Auftrales'q? afficiatíniurfjs. Num in utraque gcnteufque
adeópraeclaraintericre ingenia, ut doñee puer coalefcat , regnum hoc admíníftrare
nefciantCatque ut h о с и eft ra pace dixerim, quod in bonam partem accípi uelim : uti»
nam,u tinam inquam,Boemi uiri,uobis e cccIo,non tantum fapere datum eflet,necp
in diuinis humanis'que rebus plus fapere uideremini quam opus effet: nimiramtot
inteftinis grauifsimis'qj bellis,&: tarn diu nunquam.mihi crédite, laborafTetis. Necp
uospraeterit, nil boni íinererumordíne, confiare poffe:& non foluminfanti, fea
tempeftíuo quocp regi,confiliaríosadhíberi,adfjcifenatus &populiaudoritatem je
oportere,ut nihil his inconfultis agere liceat. Quare ueluti adulto,ita Si paruulo,mo
deratores optimi dari poffunt,qui rempublicam gerat. Quinetiam fub huiHS quam
illiue
*DECUDIS 111 ЫЪЕК lllh 44,
illíusaufpícíjs multo tutiiís reípublica regeretur.quando moderatoribus, legibus,
confulto'cpfenatus, alter aducrfarinon poteft:alterueroprauísfaípecoñcupiícen-'
trjs a?ftuans,contemptís omnibus,appetitus imperio trahitur,& rebus pro libídine
fuamoderatur:hincíudícíafa?pecorumpuntur,uiolantur leges,&:patrumconfilía
deprauantur. Proínde ne ius gentium, aclegumau&oritatem uiolare uideamíni,
hunc uobis regem proceres óptate : cuius non modo patremdedauosatauos'cpre
ges olím tantopere coluiftís.Neq? initum quondam cum Auftralibus fœdus , men-
• te uobis excidere debet, qui antiquae focíetatís iura tantopere coluere. Sí in orbitate
principum, prout cafus ípfe tulerít, & íníta foederis conditio poftulat , utrínque re
to ges optari debent : nos in necefsitate hac , non folum Auftralem, fed uerum haere-
dem, àc quem índolís prxftantia ad ímperandum tantum natum efleportendat.uo-
bis regem offerímus: quern fine uíolentia fcederis,fine iníuria focíetatís, ßne píaculo
d«uíni &humani iuris, fine perpetua regni infamia, fíneíiimmo dcnícp facínoreím-
pietatis reculare non poteftis.Praeterea,unu nobis quandoq? uenitin mentem, quid
Ladíslaí regís progenitoribus rependi debeat, á quibus tot beneficia , & ea quidem
immortalia,accepiftís : nec minus quidê publice quam priuatim, de Boemísillibene
meríti funt.Quando rcgnum hoc illí Auguftalí di^nitate decorarunt, uos omnes ica
dilexere,ut non pluris Imperium Romanum, quamregnum Boemicumfeciflèexi-
ftimetur: ueftram gentem domi forisqj clarifsimam reddidere,pra?ftitere opul cnuf-
so fimam,6V tot familias amplifsímis honoribus & dominatíbüs exornarunt.Nec ínter
cogitandum etiam illam Indorum legem, nefaria uobís occupet oblíuío, qua omnet
ingrati,capitales iudícabantur.Sígifmiídus cum Alberto , quid pro pacando regno,
pro animorum corporumq? falutefecerit, infudarit,prodegerit,non facile, fí rj eftis
qui eile debetis,obliterare poteritis: nimirum ille tantum profufifsimae prineipis be
neficentía: fuit expers, qui aut noluit.aut non petendo contempferit.Proinde , quid
eorum manes , quid infîgnia quae aeeepiftis mérita, quid ueftrum officium poftulct,
confiderate. Et quumhodiequarcunq? debetis exoluereliceat,cumulatifsimam da
ta occafione gratíam,uosquaefo,rependite,&perquam abunde referte. Siparum,
quod nequáquam credíderím, uos ida mouent: quando eftis homines,humanitatis
jo officia colite.Leones,tygres,lupasq? legímus , ас immanes plerafque feras, & gratia-
rum S¿ humanitatis commiferationiscjj rationem habuifle:peperrifle infantibus, ui
cem retuliíTe: & innocenti denique aetati , fortunae'qj aliquid indulfifle. Si hare quan-
do ilia pra?ftitereanimalia,quae humanitatis expertía natura finxit : quid homo fa
cie t, qui ab hac ingénita nomen accepití" О1 quam aliter ас nunc fentiretís, proceres,
fi Ladislaum ínfantem ípecbretis, in quo fauftifsima índoles , maíores omnes inefíe
teftatur.Spem earn prarfert, qua illí nunquam fuere praedití : ea nutu molitur infans,
qua; fidem fuperant.Si uíxerit.progenitores in geftorum gloria fe antecefíurum pol
licetur.Sepe hue Frederícus Imperator in medium aíFerri iubet: quo, ubi allatus eft,
inprimís coronamprocerumcircumfpe¿lat:moxínCaefarembrachíaíntendit,ua-
40 gitu expofcít,fratrem amplexatur,madídis os eius ofeulis afpergít:ueluti,fi fe tutorí,
oí Chríftianae reípublícae moderatori commédaret: exoraret'qj.ne regnum fibi pre-
rip/,ne paterna harreditate fraudarí patererur. deínde círcumííantem coro na" luftra
re contendit,& per optímatum amplexus obuagatur, tanquam omnes ambiret 8C
obteftaretur,utimmaturam dignitatem tuerentur. Neminem demum inamplexa-
tum ínofeulatum qj dímittít , ambitíoní quandoq? gemítum , quandoq? uagitum ín-
termifcet:quare nunquam prodit ín publicum, quin lachrymas a cuncb's fpecbtorí-
bus exigat.Níhíl igítur eft in puero,quod non admírabile,fauftum, ÔC incredibíleui
deatur:plus díuínítatís quam humanitatis refert.Nemo puerum uidet,qui fub diuí-
na Ladislaum tutela non credat efle. Omnem a Deo poteftaté homíníbus darí pro*
;o culdubiocredendumeft.'diuinxuoluntatiquisobftiteritC Cyrusínfans expofitus,
Romulus cum Remo in Tyberim eíecbis , Seruius Tullius captiua matre natus,
quin ea ad quae nati fuerant régna non aflequerentur, nulla uiínhíberípotuere
P Proínde
Proinde Deum duccmfequaminí, proceres : eum quem a regía ftírpe demífit, exd>
púejdeclaíaterejgemi&tanqliamangelume^
ítís'cB uotís conralut3te,admittite,colite. fie difsidía,inteílina bella, cartera'qj externa
incómoda propulfabitis:hinc priftínauobis commodainftaurabütur. Quem'nam
tíos mágfs amaturum, & ftudioíius ueftra commoda curaturum pu cans j quam eum
qui e ueitro fanguine,in ueftra aula , in ueftris ulnis & natus & educatus eft С Nulla*
mihi credite,peregrini príncípis admifsio fieri folet,que auc calamitofam nouitatem*
ab t diuturrta mala non inferat, Quare , ut dicendi finem faciam , per Deiim horni*
nüm'q* fidem oro, Ladislaum uerum prineipem, ut ueftrum officium cVutilitas po*
ftulac, uno regem confenfu declárate» Secundum legatioratíonem, magna pars <•
pröecrum, edito plaufu,ülius poftulata comprobauitiafieuerans ,nullo paño aliter
elle fentiendum, ne perpetua iniquitatís ingratimdíids'uenota,uniuerfaBoemiafu'
gillccuncontra ucro',quí Albertum oderant , filium regem creandum eíTe negabant:
dicere,nihíl inconfultius eíTe quamintempeftíuum óíinutilem regno optare homi'
nem,uel maxime ilium qui non regere,fed régi tantum pofleuideatur. Ladislaus an
téqua'm fit regni compos, longam temporís íntercapediné interceíTuram: Boemiam
rübinterregnidifcrimineíntereafuturam,flu¿luantifsimum óptimo moderatore re
grturn tamdíu carere non poiïè. Proinde quoad Ladislaus adolefcat, regem creari
oportere:¿V id eo tutius agendum , quo facilius Fred ericus Romanorum rex nuper
cleäus, optandi regis iam ípfis poteftatem índulíerat. Vick ha:c tandem fernen* w
tía : quarc, quumde creando nouo rege ad proceres referretur,hímaiorecx parte
Albertum Banana: ducem regem declararunt,quiapud Venceslaum quondam ab
ineúnteartate fuerat educatus: quinÔV e primoribus nonnulli defignantur, quie'
Víndelícís AlbercG euocent.Horum princeps Vlrichus Rofenfis erat : qui quamuís
Alberti partibus femper fauifleuideretur,ín his tandem comitrjs aliquid tempori tri
buendum efic cêfuit.Alrj autem,qui id egre ferebant,rci indignitate correpti, ad Fre
dericum cla'm Procopium mittunnCaefaremqjorant, nepupillum paterno regno
defraudan patiatur.tutelam infantis,quam nuper acceperít,fummo (utpar eft )nûc
ftudío gerat: fine infamia regnum Ladislao debítum а!ю díucrtí non pofie reputet.
Mandata Procopius diligenter SC caute peragit.Fredericus rerum admonítus ,ad Al je
bertum ducem repente feribit. Hominem hortatur & monee , no qua duftus ambí*
tione,alienum fibi regnum ufurpet.Boemos ha?redefuperftite,cui regnum debetur, .
alium regem creare non pofle : ÔC creandí poteftatem , quam ab ipfo in comités im-
pctraíTe prardicabanc, ementitos eíTe , pertínacius afleuerare : nullam fe Boemis un*
quam creandi regís poteftatem feciíTe. Albertus Ca?faris diplomate inhibíais, ea
anímí moderatione ufus eíTe fertur, quam in paucifsrmisinueníre licet: nam quum
aduentantesBocmorumlegatí , potens amplum'que regnum detuliflent, ingenue
abnuit. Gratias ingentes egit,quod tanto ipíum regno dignum íudícaflent.Infu'
per.inhumanümeíle, pupillorum iura laedere,quíbusomnesfauere fas eftjfinema-
ximo fcelere la:dí non políe.Se quoque foederis olim ínter Boemos Auftrales'q? per* ♦»
cufsi,haudquaquam ígnarum, Albertum igitur longe clariorem regem recufando,
quamaccípiendo regnum, omnes haben' iure oportere íudtcarunt. Bocmi.ac*
cèpta repulfa,íterum conuentum habent: legatosquead Casfarem mittendos eflède
cernunt,quiípfumexorent,ut donee Ladislaus adoleat, tutorío nomine regnum
accípíat.Ca?faradha:c,quum legati mandata detuliíTent,reípondit: SeAuguftalis
corona? gratia in Belgas contendere: quum redierít,perquám commode rebus Вое*
niieis confulturum.Reuerfo ê Gallia Cacfare,proceres e Boemiamulti extemplo ad'
fuere: in primiscp Ptarfco,acemmus ínfantis inímicus,Cgfaremhorutur,ut pupillae
ri cútele renuncíet.-quo'd fi fecerit,eum fubínde regno potiturum efíepolíicetur.adij
cíc,hoc iure foederis plane fieri pofle,ut feníorem Äuftriae princípem,Boemi ex com f*
pà&o regem in regía orbitatepronuncíent.AbnegatCaifar , Seturpiter&facínO'
rofepupülum,cuius tutelam ageret>effecircumfcrípturum,haíreditarium'cp illiusre
gnum
ЪЕ COITUS lU L13E% mi 44?
gnum occupaturum. neque Boemiam tutorio nomine adminiftraturum: quando
non ígnorabat.eam fîneinfano fumptu haudquaquam gubernari poíTc.Boemi пап»
quc.uifíquocídiana ftipendía muñera ue a regí bus cap¿ant,ab officio extempldrece'
dum. Fifcus pro fectd tenuis, regia pracdia ab optímatibus occupata , fcecundifsi'
mx olim argentifodina; iam exhauftp,extenuataue(ílígal¿a,cenfus'q? diftraftieranr.
Quiconque igicur aut rex , aut gubcrnator futurus erat , nimirum cum dignitatem*
ucrenonpoterat, nifi aut raptu, aut precario, aut collatapopulariumftipe ui&um
quicrcret-Qiiare ipfiper feBoemi regnumgubernarent,quoufque Ladislaus ado*
lefccret,p!anefuafit:mox legatos magnifiée donatos, á fedímifit. Atubíadpopu»
to lum id latum eft, ut hoc ínterregní tempore gubernatores Boemiam rcgerent,uclu'
tiCaífaripfefuaferat,inprímisPtarfco Mainardus'cp creati.initomagiitratu.tubor'
natam aÜquandiu concordiam feruarunt:fiquidem alter Catholics fidei propugna»
tor,Rochezanic prauitatisaiTertor alter erat, ¿kuterquefacftíonum princeps: ne ta»
men ad arma perueniretur,optímum excogitauere ambo temperamentîi,ut pro fuo
quifep iudicio uiueret.Haud multo pdft, Ptarfco grauí morbo corrcptus,interít : eu
ius interim Mainardíauctorítasufcp adedcreuit,utPragenfes, aepotiores Boemig
ciuitates,huic ultrdparêrêt.Hoc aduerfaz factionis homines perquam molerte tule*
runt : ad Gcorgium Pogiebracium confugere , quem fapientia & bellica dífciplina,
item íngenti geitarum rerum gloría prarftantem cíTe nouerant.huncfibi prarficiunt;
»o pcrfuadentqj,ne fuas partes íacere : neue Maínardum , cui Praga caput genu's obfe*
qüítur,qui Romana; religionis ritus extollít,patríos antiquat,ac dem um ad tyrannic
dem afpirat.imperiofe ас late dominarípatíatur.l tern uiridominatum populo uíde»
ri grauifsímummecnon S¿ Rochezanae multas cíTc amicítias , fidas'cp clientelas : Pra»
gam illí facile praeripi poiTe.'proinde exorare hominem, ut fuá: dígnítatí faluticp íux' .
ta coufulat.Prophane uerba multítudinis haudquaquá Georgío difplicuere , quum
pra* magnitudine aními res máximas anhelarct: coniurationem magnam cía m molú '
tur, Síadnouitatem anímum intendit : Pragam fubornatos quofdam mittit.qui ci»
uíumftudiatentent,follicítentanímos:&utíV]ainardo,ueIutítyranno,ac peregrina:
religionis amatorí,poteftas omnis abrogetur,impellant. Quid fieri oporteat,kochc
jo sanamconfulant,&coniurationísadnioneant. Compofitis rebus , quum multí in
coniurationem ultrdconfluxtíTcnt,nouitati diem pra:ftituunt. Molienduminrcmo
taparte urbís íncendium decernunt,ut dum edpopulus rerum ígnarus plane cucur
rerit, ex altera Georgío parte , cum coprjs uenienti , portam patefaciant. Quare ad
pra:llitutum diem ex compofito cúnela fiunt,é fcntentía'cp fuccedunt. Commíttitur
clám incendíum,qudomnes ex more couolant : Georgíus in tempore aduenít,pate»
fa<fiaq? porta íngreflus, tumultu acierro omnia mífeet. Magnus extempld terror
incefsit:qu¿cunqueaduerfiarmafumpferant,contínudtrucídantur. Capitur Maú
nardus infelix:S¿ poftquam ínímicus eius eil: urbe potítus,in arcem addu&us.ín car»
cercin conpcitur.Multi carcerís tedio, nonulli ueneno abfumptum ínteri) (Ге ferunt.
40 Georgíum íntegram poteftatem nactum.fic urbem & Boemiam íllicdpacaíTe,cV pa^
cataminociodiutenuifletradunt, utnemofítquí ex tanto facínore tantumquietis
promanare potuilTe credíderít. Dum ha:c,quemadmodum fupra diximus,in Вое
mía geruntur ( quia res Vngarica; nos ad fe ueníre íubent ) quid in Pannonía fierce,
exponamus. Poftquam Elifabetha in Auftriá profecía eft,filrj'qj tutelam fatis Fre*
derico commendarat,ípfa no fine magna fautorum turba in Vngaríam reuertítur.
Fines ingrelTa Pannonía?,ex uultu,uerbis ,conuicrjs'q? multorum , dum per uicos ¿k!
oppida tacit iter,mutata homínum ftudía deprehendit.quod quidem in his reb» ас*
cidere folet,partim quia nouarum rerum cupídi plebís animí efíe folent: partim quia
riouafpesex Vladislao concepta, omnia in melius íturapollícebatur.Nequedeerat
fe ingenítumacfempiternumodíum,quodPannonicum Alemanno femperíntercek
ferat.Vladíslausenim,quum procera ftatura.ualido corpore, confentientíbus inter
fe membris,3^ gratífsímo foret afpe¿hi;haud dífficulter comítate,manfuctudíne ,&

P a infita
infîtaquadam ingentí proHtatepopulorumfibi ánimos concíIiabat:quando hec fa>
eile populärem auram captant.Succurrebant SCalix praeftantíores aními dotes: reli
gíofíngularís,düígentíadiuini culms, íufticía ínfuperacpietas, & conftantiacum
ingenti moderatíone coníuncb. Animus ad hace iníons ac fimplex, nulli uítio obno
xius,&ad promcrendam Vngarorum gratiam , ¿mmortali^atcm'qj comparandä ni*
mis íntentus,ín bello fortis & intrepídus. Nulla uír bonus,ac regno permaturus, ae*
ftuauitauaricia,nuUoqjlibidinis imperio uexatus eft. Quü fefacilcm exorabilem'qj
prarftaret, nimium ex popularitate fauoris <*ratiecp contraxit. Nullú ex eíus ore uer*
bum auditum.quod infolentiâ temeritatem ue faperet,aut aliquid turpitudinís obo*
leret. Confuetudo dulcís , mores quoqj mitifsímí:talís deníq? cenfebatur, ut e Sar* f
matis tálem uirum prodiífe, haud facile quis crediderít.His igítur artibus, Víadislai
praefentía multum fauoris fibí comparauit. Hinc multorum uoluntates ímmutatse;
& e proceribus complures, quiaduerfae facb'onís erant, in eíus parteis , praeter ora»
nium opinioneconcelfercinprimiscp Nicolaus Vilach Croacíac prefeAus,quúpu
piUi partes quotidíe labefacbtri confpicaretur,ut fuá: côfuleret u tilitati , a regina de*
fecit,ín Víadislai facb'onem plane concefsit,& in afíerenda Poloni dígnítate fíe acer
pertínax'cp fuit, ut multo plus fortítudínís in afíerendo quam in defiriendo perfidias
retulúTeuíderetur. Simon quoq? Roígon Agríenfis epifeopus , item omnes eíus fra
tres,Poloní partes pertínarifsimefecftatifunt» Rofgonaedefecboniscaufa Elífabe*
thafuit:quippequaeSímoní,dum Veíprínienfís erat epifeopus, archíepifeopatum *»
Strigoníenfemefflagítanti^repulfamdedítrrefpondít'qjjElífabetha régnante Simo*
nem nunquam archíepífcopum futurum: contra ille, Se uniente Elífabetham nun*
quam regnaturam. Archiepifcopatus ígitur, regínac iufíu, Dionyíio datus. Item,
quum ín fuperíoribus Vngaría? partibus Roígana domus nimis auclorítate opi*
bus'cp pollerer.uniueríkm illius ore procerum nobilium'qp turbam in Víadislai auxi*
lium conucrtit.Quinetíam Ioannem Hunníadem,quo prxftantioré domi militiaúp
uirum illa témpora non uíderunt(ut deinceps,quum res ípía poftularít, fat copiofç
referemus)Polono nimiumfauiifeperhibetur. Hícením Valacho patre, marre ue*
ro Graeca natus,índuftría &uirtute fupra omnium opinionem,fuum genus ílluftra*
üit:parentibus nequáquam obfeuris editum tradidere. Pater nancp ínter Valachos, je
qui Getarum Dacorumcp loca nunc íncoIunt,& e Romanis fuperfuííTe colonis (ue*
lutí lingug fímilítudo teftatur ) fane creduntur, plurímum apud eá gentem potuiffir
dicítur.Quippequinon confilio fohim,ac longa rerum experientia, fed opibusSÉ
fortunís multum fibi au&orítatís compararat, afsíduo bello exercítatus,non plus di
VHo3of u*"arum 4uam "ominis e militaribus ñudi) s ipfe contraxerat» In Coruino t uíco na
' tus,in Coruinam Romanorum famíliam genus retulit. Materuerdè Grccís edita,
euetericV imperatorio íánguínepromanaíTe crédita eft. Nônulli in Theodofi) hanc
genus referreaudent.Seruiuit á principio cum duodceim equis Demetrio epífeopo
Zagrabienfî,& in Italia duos annos fub duce PhilippoMediolanenfíprímaftipen*
día meruit, nam Sigifmundum in Italíam fequutus, remanfít. Sigifmundum ením 4«.
affirmant fama paterninominis, Ioannem adhuc ephebum, e Tranfalpinis oris in
Tranflyluaniam tranftulííTe: Hunniadicis praedrjs , quae in extrema Tranífyluaniae
ora,qua? ad Valachiam attinet,fita funt,ob rem bene geftam donaiTe. Prima hunc fti
pendía fub Vngaro Halaeprgfe&o feciíTe memorant. Nos'cß a diuo Matthía non*
nunquam audiuimus: quum praefeAi cuiufdam filium in confpe&um admitteret;
quod de patre, cöuerfus ad alios, ingenue fatebatur: Hie eft(inquit) illius optimatis
gnatus,fub quo pater meus prímum mer uít,uo cem'q? cêturio ni s expauit : mox pro*
pria uirtute fortunçcp dexteritate fretus,munia quaeque militiae honorificentifsíme
gefsínex bono tyrone miles fortifsimus,ex milite imperator optimus emerfît.Per fin
gulos ordines miro laudis gloriae'que fucceífu iam euedus,prouincías cum imperio f*
iortiri coepit, cum pracftantifsima Ghereborum domo affinítatem iniuíb Hinc Elífa
betham,quae Ladislau Matthiam'qj genuit,uxorem duxit. Vir fuit, in quo magnam
ЪЕСЫЪ15 Itt L/%£Z Uli ■ 44j>
Cöfüinörum üiftutem> item magnanimítatemi fapientiatn* fortitüdinem'cp Roma*
ham recognofcere licebat. Afpc&u perliberali fuit,ac uérierandojmílítari robore in»
domítus,cuius mite pracftâns'q? íngenium nil praeter Romaila: dignitatis imaginent
rèferebat. Ocülörü acôris uenuñatc^prxpbllüít. mores ohliii ex parte nobilifsimi»
äbomniep bárbara ferítate redemptí. RcIigiohisaciüfticiaCiitemliberalitatis&be^
ncficentííc ftudioíífsímus fuit. Ñeque deerat amor horteftatis, ¿Vamicítíaecultus: ad
obligandosmílitumanimos,&Tpromerendamc^terorumgratíamufcp adèopforri>
ptus,uta:qu¿ ab omnibus amaretuf. Comítate,beneficentíajdifsimulationec|jcalH>
da,ficinímicítias&odiadeclinauit,uthísofficíorum artíbus adeíUs dignitatis altí>
tudínem fibí uiam compararít,quam ne íperarequídem licuiíTet.Acer 5¿ excelfus Uí*
ró fuit animus,confiliumprudcns,calIidüm'qj; cU¿ mos erat,nil inconfulte'jrtil intent
peftiue'âgere. Nil (pes eius appetereuidebatur, quod arte confilioueafíequihon all
derct. Variante tamenín bello fortuna ufus , ne obnoxíam harte Gbi femper habüiflÄ
Uíderetur.ín agro Hunniadíco,quem a Sigifmundo quondam dono acceperat,ín e>
dito monte caítellum erexít,quod placida círcum fluminalambunt : ítem arteac ná*
türa ufqueadeo munitumjUtnullum hoftílem ímpetum reformidet. Ioartnes igí>
tur Coruinus,poft caetera quaefumma cum kude muñera geflerat, Tranflylüánani
pfouirtciam Cum ímperío^ob rem Optimé'geíbm.impétrauít: atep hinc facile' admä»
xíma quaeque fubinde eue&us eft.Quare Vaiuoda (ut aiunt) cogrtomitiatU«i muí*
tum poftbacaucloritatiscVpotentiarfibiuertdícauit. Itaquequumduplicifacihortë
Vngaria totalaborarcr, Vladislaí partes feftariplacuftrquodaduerfariórum uireá
baud paru m eneruauít. hinc tanta Polonis acccfsío facb,ütabfquc difficültate caetà»
Га tranfi'geréntur. Quum igitur coronandi regis tepus ínthiret, ¿V pupillí res quo>
tidíedetererét,Bude ¿palatino conuentus índícitur.Cóüenereextempld proceres^
antiftítes degatx Cíuitatum, uníucría que regni nobilítas, íhfupcr d¿ plebís innúmera
multitudoiqui quídem omnesnOuí príncipis imperio gratularí,pafsím'q?geftireuí>
dcbantur.Sub incohimítatís diplomate,aduerfa?fäcbonisnönnulli principes ádirt>
dictum со nu en tum aduener«?: in prímís Díortyííus metropolita Strígonienfis,cai?
dinaüs éo tempore fpc&atíísimus,cV Ladislaus Gara Viílcgradíenfis praféclus ar>
jû cis,quos haud médíocris pars optimatum cVnobílítarís fcquebatUr, ex his alter pü»-
pillumpj-ecipuediligebat^uiafacrobapufmateinitiaratjalccrarrarti munítífsime'q*
arcis pra:fecturam,ob explorarían! fid¿m nón ímmerítd fu erat afíequutüs. Quu Bu>
dam non abfque magna expectations uenifíent, regalem cum caeteris pontificíbusV
óptimatibusq? arcem fubíuere:dum folutoíénatu cUmalijspatríbusabirét^írtterv
ceptuseftexitus,necunquamexeundifäc1:acopiä,dönecfidum irt manus rioui re>
gis obfequíum iurarcnt.Sí Ladislaus Víflegradum thefaurum'ep rédderet. Vi adâ>
^i,poftulatafac1ítarunt:moxnoníme gratia inlíbértatemfeftitutí. Pdft ubííatií
ínter principes decoronando Vladíslao conuerítum erat, Vifíegradum omnes ad
rcferandumxraríum.accipíendumcpfacímmdíademá.concefferé-Patcfado erario,
40 cuncb íntegra inuenere,coronac tantum ab Elifabetha fubftracte furtum deprehen
dere.hínc turba íngens ínter proceres oborta,hirtc prima pernicioíí aC diüturni belli
aufpícía licúa funt edíta.infremere multitudo cœpit:& faclíonum uulnera,qug cica-
trícem dudum obduxerant.recrudefcunt.pars Polonka,adrégalem Albam extem>
pío properandum , regemep coronandum exclamât: factum Albae diadema non
defuturum. Rcges,nonperegrinx feminaí,fed Vngafóftí auAorítate fieri Oportet
te.Subtieebantpracmetu ¿Vpudore, quícunqué reginam ¿VpupíllUm dílígebant,
Nonnulli regina? facinus ímprobare:dícereneCíuftum,nec faS dfle^diüirtumregiai
rnaícftatís iníígne per facrilcgium abftulifler&illorum cotrímifiíTc niartibus,qUibus
'Cum Vngaris non tarn antiqua quam ingénita odia ínterceflere. Quínetíam multa
5* hinc mala auguran: quarenon nnetumuItu,obíndígnitatemrei\ Albam propera'
tur. Rex cum íngenti .fufFragatorum multitudiné illue ducítur , in diui Stepharit
bafilíca Vladíslaum cum máximo plaüfu rite coronantí quum uera corona defuíC-
P i fct,
,4?о VOKFIKll XEZ VKÇA%
fet.quam regina fubftulerat,e fimulacro diui regis,quod in facello colebatur , placa^
to numine,pra?reuerenter diadema fumptum,& re iubente.incoronandum Poloni
caput ufurpatum eCu Hinc inextricablies totius Vngaria- facciones exortg funnhinc
omnis concordia foluta.extcmpld inteftinac difcordiac incciîere, fimultates cVodia
inftaurarttur.Conticuereleges,cVc5culcataiudicia:prout qucnqj proprialibido tu*
lit, ita fefe gererc: quifqj fibi iudex effe:uim,rapinas,homicidia pafsim agere: inimb
citia: tuncgrauiter exerceri.'ille magisiniurius haberi,qui minus poflè uidebatur. a*
Jíenapracdia finepudoreoccuparí,uiolarítemplorúiura>nulladenicpracra propha*
na'uepoteftas fe iníurps abftinere.Exaggerabat & illud hec mala qug diximuSjquo'd
cum armis omnia obftreperent,quícunC|f fe imparem mímico fenlerat, peregrina au t«
xilía íiuroducebat.quse utruncp pro furoris imperio populabantur.Hipupíllumre.»
uocare,Polonum illí retiñere contendunt. Alteri Alemannos , Polonos alteri certa^
íiminuocant.BarbaramígíturScythica: gentisimmanitatem, quae tantopere con*
cordiam &odum abominatur.diu ifte furor exercuit.Eteo ufq? (ni mentíar) exerce
bit.donec fe quifq? metiri,coercere ambitionem,aliena dimittere,inuidia carere,mu-
tuamcp concordíam amare didícerit. Sed de his hactenus.
E conflatisígiturdifcordiis,quíbusgrauiter Vngariaacftuabatjbellum ciuile
dem exarfit.Ladislaipartibus in primis hi prxerant: Ladislaus Gara, Banatus (ut
*íunt) muñere íníígnís : Ioannes Philippus. Corogus , item Andreas Bothus ex Ha*
rapco uico natus: ÖL Henricus Themafrj, Vaiuoda: filius, qui armís, confih'o,fortUx i¿
nis'cp amplifsimis,multum ea tempeftatepoíTeuidebantur.HiaPolonopalámdefe^
cere,cVpupilli partes feacerrimeauerturos eile profitebantur. Non folum á regina
Elifabctha opíbus adíutí,uerum etiam fuis impeníis, haudparum equítum ac pedú
tum inauctorarunt, ut á Sarmatarum feruitute Pannonías uindicarent. In inferiore
Pannonia prínuim res nouas m olí ti,ad monafteríum Zeghzardom , quod lub Ba*
tha fitum,ad quinqué millia paíTuum prope Danubium , nuncZeek appellant , prí'
ma'caftra locarunt. Ad coercendam huiufee factíonís audaciam , Ioannes Coruinus,
qui quum Tranflyluaniam prouincíam cum imperio tenuiíTet , perpetuum Vaiuo'
datusnomenalmmpfít,ánouoregedecernitun Nicolaum quocp Vylach,Mako'
uíeníís prouínciar pra:fe<flum,regnicpBoírenenfis titulo deinde clarum,ín hac expe^ j*
di none collegam fortítuseft. Ambo nanque illa tempeftate armis, auctorítate, diui-
t¿is,uíribus'cp praepollebant.Quare haud temeré ad extinguenda prima formidolofi
belli incendia, utrunque proceres ilíco delegere. Quum properatis itineribus ad mo
nafteriu m peruenifíent,uix curandís corporibus unum diem indulfere : poftero prí'
malucepradíuminitur.Nondum utrínque fígnadabantur, quum leui uelitatíone
pugna conferítur: in dextro Coruinus,Nicolaus in finiftro cornu prarerat, ín medio
Polonus erat. Facia repente pugnandi copia, tanto ínter fefe ímpetu concurrére, ut
non cum propria, fed aliena uelinfefhfsíma gente dímicarent. Poloni, Vngarorum
exemplo inanímatí, eouehementius dimícare nítcbantur,quo magis uerebantur ne
ab his qui parebant, ulla uirtute fupcrari uidercntur. In tanta igítur certandi pertina 49
cia, Ladislaus Gara, qui in finiftro cornu pugnabat,á Coruino inclinât us, cederé со
gitur; &dummanushoftis euítat,fugamprampit.talí facinore fuorum mox aními
confternantur,confunduntur ordínes. Henricus & Andreas á Sarmatís inclinan,
profpeДа Garae fuga, & confuíís ordinrbus,pari metu perculfi,palantes fugiunt:re-
h'clísquífquecaftris ¿V:impedimentis,in próximas continuo' fyluas inuolarunt. Per
auía loca ferri,difquirere latebras,8t* uaria fefe arte tueri : contra illa » ne minore qui-' '
dem perm'citate a tergo inftare.pafsim infequi atcp trucidare. Andreas Bothus haud
parua faruitia pr«ditus,mftigaca;fus eft. Capitur Henricus:Ladislaum Garam, lo*
annemqj Philippum, quamuis maior corporis moles utrunquegrauaret, dexterior
tarnen fortuna refp exit, caecum iter ingrefsí,e tanta ftrage tandem euafere:quicuncp $•
fuperfuere,nunquamamplius in apertum certamen defcendere aufi funt. Ioannes
autem ÔC Nicolaus uicbriapotiti, caftris impedimcntis'cß díreptis,Símonthorníam
litro
7>EC^íT>iS IIA hl%E% Uli 4/1
Iftro uícínam,cV Socios Drauó proxímum,obfedere, Quum nihil obfídendo prófí-
cercnt, quando ualídifsímo u trunque prxRdió munítum erahne tempus in minimis
fruftratcrerent, inferiores oras ocyfsímeluftrarunt, 8C nutantes auerfosq* popu-
lorum ánimos ad Vladislaífidem reuocarant.ReuerfiBudam,a rcgeacproccribuá
cum magno plaufu admifsi, Sc pro dignítate laudatí funt. Dum hace in inferiore Pari
nonia gefta funt, qui fuperiorem incolunt , ob Auftriac uicínitatem omnes fere fegt
na: partes tutabantur : in Zaladieníí prímum ora res nouas molíuntur,uicinospa¿
gos &caftella quae Vladíslaoparebant,uarijá belli incommodis afficíuntsomnfq¿
conatu ad fuá finítimos iludía reuocare contendunt ♦ Atqui ргаг caneris id Thomaá
?o Zeech,Díonyfrj Strígoníenfismetropolita:frater>experitur;uírbello impíger,a>
nimi corporisqj uiribus excellens, qui à pupillí fidereglutinari non poterat . Koma-
rom regale caftellum cum prefidio tenebat,ad fluuialis ínfula? caput íítum,neqj pro;
cuIáStrígonío remotum:auditofociorum conflí<ítu,quem a Comino Nicolao'ctf
acccperant,eo magis ad bellum irritatus, finítima cúnela igni ferro'q? foÜícítatdonge
late'qj difcurfat,predas ingentes agit, pécora cuni hominibus abígít, ihcendit pagos¿
&tumultu omnia complet: eoquoquemaeuecbeftaudacia^tBudamdefpecbn-
re rege follicitarenôuereretur.inftru&o nanque agmine ë Strigonienfiarcedefceit
dens.quicquidinteriacet, id omnepopulatur ¿Vuaftat . Quum adBudam ueterent
pefuenifíet , fuburbíum nóuaeBudar,quodad Calidas aquas fitum eft, &Felheuy2
to nuncScythicënomirtant,nullometUEemoratusadoritur . Igneminprímísa:díbusí
fubrjcit.obftanpesobtruncat.infuburbanoshaudparumfacuit. Rapinas, cacdesSí
incédía rex ab arce defpe Aat.quin et urbi timet,cuíus ab ea parte meenía tétariproípí
cíe: ¿Vil lud исгеЬашг in príniís,ne qua in urbe соiuratío foret inita,qugThomâpro^
pius admouííTeti Arcem cum ciuítate.difpofitís ubique milítum ftationíbus.dílígen.»
tifsime cuftodírí íubet.Eximprouífo adrepellendum hoftem prodire non aufus , fac
fe faceré arbítrabatur,fi ciuítatem protegeret : ítem ille tot coprjs ínftru&us adueñe-
rat , ut non facile1 repcllí poflet. Thomas incenfo fuburbio, 8¿ direpto agro , Strígo-
nium ferecepít. Vladíslaum autem ípectata fuorum fide, cVprofligatisín inferiore'
Pan«oniainiinícis,animatusindornitandum. Thom5,quíexhísquifuperfuerát,for
jo mídolofusadmodumfibíüidebatuf}aiiiiirtilmaduertit,Conuocatoexercítu,StrigO''
nium ín primís properanarcem in edito monte fita m,8¿ Danubio promínétem , ob-'
fidet.Vt areláis urbemoccluderet, in monte, qui ecóípeftuaflurgit, cVadíuíTho-
, mx aídicula nomen accepít,praííidium imponit,ñiunítíones & tormenta ftatuít.Op
pídanifaepeexarceprodíre, exímprouifo caílraadorírí, nonnullísq? cacfîsinarcem
fe recipere: cotítrá illi, difpofitís circum uigilrjs obferúare,prOdeuntíum coerceré au
daciam,S¿ mutuís ¿juotidíe caedibus fefe connceré.Díonyfius auteni metropolita pí¿
entíísímus ,omní relígione ac uitae honeftate praeftans* haud çqUis Vngarícum fan-
guinem o culis indíes hír¿£ & hínc efFundi , defpecbre poterat. pu pillíiuráuiolari
argerríme ferebat , ñeque tarnen ínteftinum qüotidíebellümaugerí facile tolerábate
4* in lachrymas effufus4díuínam open! implorabáúád poftremu communis huiufee ca;
Iamitatís ímpatíens,ad Vladíslaum ín £¿ ftra cum Uteris puehirii niíttít,quíb • de con;
cordia agendí copíam poftulat.Rex parí píntate decertahs, aeqüifsima poftülátá non
ab negat;p ollero die per internuncios res agí Cpepta , tertio intercedente pax tránfa-
<fta eft.Vladislaus pacatis híc rebus.ín conuentum Zaladíenfem > qüem a fe defecífle
nouerat,cafbamouít:duoíbícaftellaexpugnau¿t,queímpofiusAl¿marinípracfidr)s
pernnacífsim ë ratabantur,quorum,Pakan alterum.alterum Kígíos uocitatum.Rece
ptis igítur his Íocis,&pacata prouíncía,ouás Budam redrjt . Neciníígnía quídem in-
commoda.calamitofasq? rapiñas prartermíttendas efle eenfuí* quae his quoqj tempe»
ribus.in uarrjs Vngariae lpcis,a finítimís exercebantur , atqué in ahnos círcíter ocío
И cVuigíntideindecontinuata;,adMatthía;ufque regís témpora perdurarünt. Dum
ha?c ab Vladíslao in Pannonrj s agebantur, ín ulteriore Vngaría cxternorumlatro--
çmrjs &rapínis
* * omnia roifccbantur.Elifabechanancjî
■ regína»GífcraeBoemo
P 4 Brando*
, nobílí
Brandorum genere nato, uíro impigro ас forti,afsíduoq? bello exercitatífsímo,ah'ó>
quin plus arquo cupido obnoxioq? rapinis, Zolium oppidum regale, cum appends
cibus fecundum Alberti regis obitum donó dederat. Adiecerat quoqj huicCafso*
шге urbis,montanac'q? prouincia? pncfecT:uram,ut homincm , quern confilio , armís
cVaucloritatehaudparuminBoemiapoircnouerat.hifcefibiofficrjsobligaret, eoqi
uehementius in pupilli fui tütélam obftringeret. Is quum Vngaria: proCeres mutuis
inter fe íniurrjs acinteftíno bello decertare fenfiífet , na&us adcxplendant eupídíta-
tem tempus nimisidoneum,uícinasCafsouiar regiones acuniuerfasfuperiores Vtu
garia: oras íncurfat , pagos íncertdít , agrümlate populatur , praedam undiqué íngen
tem congerít, iuxta in homines ас pécora fa?uit.Eos prae carteris graui bello follicítat, <•
quosaduerfa-facftioniseiTcacceperat . Quofcurtque nobiles,pupillípartibusúlfc>
ftos , per delatores cite cognouerat, ígni ferro'que lacefsit:atque и t inirum tutius be!
lumaleret, externum militem conducít:farinorofaquoq? gente complet excrcítum,
quae raptu uiclum trahere confueuerät. Aft ubi fatis audaciam fuam muniuiflè ratus
éft, aperto cúnelos aduerfantes Marte lacefsít, uicosíncendit, multa uí oppida ca-
pit: quinctiam , ¿Valiorum fuofcelereaudacíamauget. HincPancratinsLypthoui*
enfis,hinc Petrus Camoroufius , ítem Axamythus , Telephus ¿V Ribaldus , Cherzo
cus , Vricus,Zlonacchus,¿V cum his praeterea magna Polonorum Sclaüorum'qj ma
nus,©? gregaria? militia: multítudo , prxdx ctipiditate alleda , confluxit . Multas in
regno munitíones, temporaríaq? caftellaconftfuuntn'mpoiîtis'cç prarfidrjs^groshu' 2*
te dtfcurfant,populantur'q?. Tumultu 8í terrore omnia comptent: quícquid exinte>
ftinomperfuit, peregrino bello abíúmptumeft, Eoq? a?rumnarumreda<ftafuítVn
garia,ut fuorum externorum'cp rapinispariterafficeretur plebs cVrufticana multitu
do, ñeque quotídíanis uecb'galibus,nequecrebrís rapinis ipolrjsqipacemociumqj
mercari poterat: ad extremam tandem redacta caíamitatem,defertís uícís oppidísq?,
infyluas cV antra fereceperat:difquírebánturlatebrj,¿Vínluftrisferarummoremul
tidelitefcebant.afsiduisnanqjcaidibuscVincendrjscunAapafsim abíumebantur.A'
Carnís aute 8¿ Noricis, ne quapars ígni íñ tata perturbatíone terroreqj ceífaret , VI
rícus Ciliar eomes,regína:Elífabetha? ( ut ferupt) auûculus,Pannonias bello nequa*
quam inferiore follicitat.In omnes optimatumnobiliumqj pagos 6c oppida, quiLa- 3«
dislao nepoti refragari dícebantur,ufqí adeo famít, diripit ac uaftat omnia, üt cum
prophano eXecrabiliq? hófle rem agereuideretur. Vicos Se" caftella pafsím íncendir,
pecus hominem'q? iuxta abígit, nullum mferendítmorismodumpretermittít,quo
magís nobilítatís & plebis ánimos a Vladislai regis fide abalienet: quin 8í finítimos
omnesín Vngarosirrítauit. Verum haud ab reTore duccremus^príus quam Cor
üini bella , аил cumTurcis ille uaria fortuna gefsít, attingeremüs,cV ea qua; intra re-
gni fines gelTerít, breuiter enarfarentur : in primisq; quid cum Gifcra feCerit , a quo,
bis ui&um Pius pontífex fuiíTe feribít > exponcretur. Sed quum ratio temporum his
congruere minime uídeatur, hunc ordínem, ut quo tempore qua; gefta fint referan-
tur, íntercípere cogimur. DeTurcarüm igitur bello agendum,quod altiufrale Xt> 4*
perendü eft.Eodem fere anno.quo rex Albertus uita decefsít,Amurathes rex Turca
rum,arftuante Pannonia,fuperiorem Myfiam,quam Ráfciam nunc uoeanr, occupa-
uít,quod haud difñculcer afiequi potuít. Nam rebus Vngarícis ad interregnum re
daCb's.deinde duplici facb'one ¿V ínteftínO bello admodum laborantíbüs , tièÛô.Ge
orgio príncípe,& obferuante nemíne 4 id íibt ttöfl príus fperare quam preñaré lirait;
Myfia potítus,ad inüadendam Vngáriarn anímüm appulit, quod ex írtteftíilis regní
difcordrj s audere facile potuít : ín prímís'que Albam Grarcant , Taürtmürri príus áú
Aam,& ad Danubrj Saui'qjconfluentafîtamiobfedit. ArceftiCumpTâelîdiôIôan/'
nes Aurane milítaris antíftes, uír bello ímpíger 8c claruá,teriebaf : hie Màtthia; Croa
ciae Baní frater,8¿ e patricio Ragufinorum otáint flatus erat. Hânc fpeclata: üírtutís 5*
magnanimítatis'qj famíliam , Sígífmundus Imperator ob rem benegeftàm nimís ex-
tulit,omnibus'cß honoribus excoluit» Qyum aduentaniêm hic hoftem proípexiíTet,
ex urbe
DECIDIS III. LIllETL 1 1 1 1. 45)
ex urbe oecurrit:& tumultuario certamine ufus,quum ГеТигсж imparem intellexi£
let , flico redijt,míracp diligentia muniuiturbem. Contra hoftis pro uirili parte mce^
nibus appropinquare, ftationes círcüm dífponerc, tormenta propius bellicaadmo*
uerc,occludere ciuitaté , fi¿ quam grauifsima poteftobfidionecoercere.Nec minus
quidcm impigrcoppidanicun Aaintus curare, uigilias agereintentifsimas, Sc ex im/
prouífo in caftra erumpere,ca:fîs'qî nonnullis introTc recipere , atqueita conatus ho'
ftis eludere. Quum Amurathes erebris fuos eruptionibus haud mediocriter infefta'
ri cerneret,illorum'cp eg dem indies augeri,eo magis infta t, & ad pre lium irritatur.hv
tendit machinas, mocnia & propugnacula pertinacifsime quatit, turres nonnullas
to proteritrmultiquoque e propugnatoribus quotidieinterficiuntur. Quafla indies
m cenia aliqua ex parte labafcunt, obfefsis nihil quietis datur : quippequi interdiu ur
bem protegunt , fraAos no ¿tu muros refarciunt , ex egefla terra , fimo , 8c pecorum
excrcmentis aggerem lignis circum munitum ducunt , eo'cp magis hoftis laborem ac
íAus eludunt. barpe ufqueaded, irritati funtutrínqueanimí,ut icalas himuris admo'
uerent , fubeuntes urbem cominus oppugnarent , onerata hofte m cenia fufpiceren^
tur: contra illi,quiaudaciam filentio fecerant.moxinfurgere, cum fecuribus excute*
re,conflatam picem ac fulphur in eos demittere,apum ínhos examina iaculari,ut acu
lcis competíti grauiter angantur : item claua,enfe' uc deturbare muris.deturbatosqj
faxís ílíco conterere,íngentem demum patrare ftragem uidebantur.Quum uno atqj
m altero prelio fe nihil proficere Turca intellígíc, ad machínarum fpem continuo redit;
urbem grauíus quaííare non ceñar, ci a m fvpe munenbus S¿ promifsis oppídanum
tentât. Obaudír ilk , acceptís quandoque muneribus , & promifía irrita príeftat: bC
exteríoremurone fatisquidemfretus, íntus foíTam ÔC aggerem altiorem obducít-
Quinetiam diremptadudum hoftis oppugnatione,exinlperato prodit ex urbe,ínr
cautiimmilítemadorítur:&antequam с íufeitato tumultu expedita acies cogatur,
grauis interim clades infer tur . Elufa hucufque opera Turcarum Imperator , ante^
quam ccep tís abfíftat,nil intentatum dimitiere decreuit. Nouas artes excudit : quan^
do facile intelligit,capta repente Alba.patentífsímum fibí Panno niarum patéreadi'
tum. quare multo uehemétíusad expugnandam urbem incendiraneam ada Ais clám
30 cunículís oceupare cogitat. Ad fecüdum lapidem monticulusaflurgebat^a cuius teiv
go,omnia clandeftín e herí poterant. Co tínuat ígitur o b fi dio nem, ex íníta parum op^
pugnatione íeremittere fimulac: S¿ fi quid remíttitur,id non ni fi ex ingenti labore fie»
ri oftendit.Mox cum'culorum opus inchoat:uigintí hominum milia operi deftínata,
foíTaminantrí ípeciemexordiuntur, dienoAucp fuffodíunt: quofuffoflam cautíus
terram egererent. maximum iumentorum numerum adíecere,addidere camelos,afi.»
nos & onagros: 8¿ dum ue Auram commeatuû fimulant, egeftam terram fubuehunt,
fubueAam'qj mox in proxímum fluuíum demergunt. Has oppidani infidías nequa*
quam fentire,praemontisoppofitu nihil profpeAare ♦ Iamillíad momia cunículos
cöntinuato labore prope fubduxerant.necadhuc Turca; dolos miferi intellexerc,
40 foflâufcp adedpatens,utquaterní équités facile fubequitarent. Interim ímmitífsimi
hoftis confiliumadiuinabenígnítateintercípitur :neunícum Vngarííepropugnacu
lum,qua? fola per totannos pro Chriftiana república cunrfera gête dímicauit,in per*
nicíem fideliu m expugnar etur,indicaturfacínus. Nomen índicíscV modus ignora-»
tur. alíqui a' Chriftíano milite, oppídanum quendam admonitü fuifle memorant:bre
uem cpiftolam fagítte alligatá,ímmiflam'qj mocnibus,rem patefecifle,alrj prodídere»
Pra:feAus Albanse arcis admonítus,uelutí tn re tali fieri folet , extempld alteram con
trámolituranterdiu acnoAuTurcarúcuniculis oceurrerecotendit. Quemubiap/-
propinquare fat certo comperít arguméto,foíTam quam ípfe fecera«,nítro,fulphure,
farmentís,alr}scp concitatifsímí alimétisincendrj repente copleuít,muro crafsífsimO
je mox ad ínítium occlu fît: foramé duntaxat amguftifsimum , ad obftríAum aditum rt'
Iinquírur,ubí admoto tempeftiuo igníduccenfa'cp matcrie, carcus hoftis abfumí pof-
fet.IoannemhaudquaquamípesfuafefelUt. Nam abihoftilemfoíTam cum fuá intra
v ! , , ... mcenia
manía congruifle per exploratores intellexit , ignem repente per foramen immitíc,
grauífsimum intus ¿ncendium concitatur : & quum exhalare non poflet,atro cun&a
Fumo compleuít : homines cum iumentís , partim ígni , partim fumo abfumpti.Con
gefta nanquemultitudo,ac excítate obfitauna mifcetur.mutuo'cp impedimento con
fundítur, ñeque cederé, ñeque egredinouít : in communem quífque pernícíemíc'
ftínat- Namubíapenítiorepartetumultusobortus eft , quicunque penes aditum
uerfabantur,íntonanteclamoreínfiluerunt,occurréreegrediconantibus . &dum
malícaufamfeire contendunt,moribundam multitudínem fiftunt. camelí,afini,e^
qui'q? clamore perculfi, fugíentes remorantur , ¿Vimpediunt. quare , praeter iumen^
ta, ftptemdecímhomínummíliaincuniculis inferiere» Amurathes confilío fuo fru ••
ítratus, quum cnecbm ¿nfouea multítudinem efferfi ímperaflet , fpecbta fuorum
ílraoe , grauiter índoluít , cum dira fibi genterem eñe fenfit. Praeterhace, in urbis op
pugnatione ocio círciterhominummiliadefideratafunt. Poftquam fe nihil feptem
menfibus pro ficcrc potuííTe cognouit,obfidionem ílíco foluít , ab alia Vngaros par^
te follícitandos cíTcintellexít. Relífta Myfia, adinftaurandum exercitum, & сопи
parandafupplcmenta.ínMacedoníamSíThraciam hybematumferecepit.Etloan*
nes Raguíínus , ob Albam ftrenue defenfatam,perpetuam fibidomuicp fuá: laudan
comparauit, Vnícum íllatemporauírum protulerejoannem Coruínum,dequofu
pra dícere occoeperamus. Quo quídem,íí in tantarerum omnium perturbatíone ca
ruiflenr,neminí profe&o dubium eft,quod íam diu non folum de Pannonibus,No/ м
rícis ¿V Germanís,uerum etiam de uníuerfa Chríftíana república fuiíTet actum . Hic
regp.í Sc orthodoxe gentis propugnator fuitacerrimus, Turcamcp non modo in-
tra fines coercuít : fed uarrjs cladibusafFe<ftum,adreddendam Georgio Myfiam ( ut
fuo loco referetur ) fané perpulít ♦ Quare non multo poft tempore, quum fpefta/
tx fidei acuirtutis eíTet,practer Tranfyluaníae prouincía? gubernatíonem, quam cunt
imperio tenebat,ob rem benegeftam, SeueríeníísThemeííenfis'cp oppidi prarfeftu'
ram fortítus eft.Nam quum ha:clocaTurcis eíTent expo fita, adinhibendum durum
hoftem,ínferiorís Vngariac oris prafeAus eft . Nec uirum quídem latebat , fe talem
prouíncíam fuífie fortnum,in qua uírtutís fuá? perículum , & perpetuum laudís то*
numentum futurum erat.Succurrebat amor patria?,& prgfentís exítrj metus,que ui' je
rum uehementerangebant.Vngari obinteftínas difcordias,dum mutuis cedibus &
rapínis libídínem fuam explerent,neq? patria;,neqj imminentis malí curam agebant;
atq? propria: falutis immemores, nil penfi habebant:Turcae, quam ciui,cedere male^
bant. Quinetíam ed furoris &ua:faniactunc Vngarus cueclus erat,utgrauíores ci-
uisquám TurcxreputaretíniuriasiExinuero Amurathes,qui tantam opem hom¿»
num'cp ia<fturam in Albana obfidione fecerat,ne tantam preteriret occafionem,qua'
cunqjlicetpartercgnumincurfatjnuncadTibífcum ufq? ulterioré Danubrj partem
populatur.pagos comburít,homínes ac pécora abigit: núc quicquid Sauíü Drauum^
que interiacct,uaftat ac dirípit. Hinc & hinc fenes & iuuenes , mares S¿ feminac cum
pueriSjin perpetuam feruitutem abducütur:& proceres Vngarie inteftíno bello cor 40
rcpti,nôdum refipifcunt.SolusCoruinusreipublíce charitatepercitus,totmalísoC'
currit,profligauítTurcos,rcgnum'cjjpacauit. Nos autem,qui tanti uiri gefta feribí*
mus,non quotidíanos congrefliisdcdinfignia quaedam bella, memoria perquam dú
fna,cVpotiora,referemus.minorís autem mométí certamína,qua-latrocínja potíus,
„сЩср fîmuluchra,quamueré fuere praclia.filentioprarterire duximus. Duo eodem
temporeduces impígri,ín finítimos conuenere locosjCoruinus, inferiore Vngaria:;
contra lfach,Rafcía:ac Myfia: fuperiorem oram tuebatur. Alter Themefum, Sinde*
rouiam alter,gubernáre . Híc confilio &uírtute maior , ille audacia & calliditate po/
tionlaudis Sí uiftoría: utrícp par amor.fuperiorem Myfiam, & non medíocrem Da*
cía: partem tenebatlfach. Vtgratíamab Amurathe longe maíoreminíret,fubquo f»
muñera quoqj maxima geíTerat , ad propagandas hicímperrj fines,omnes animi ner*
uos incendie,Albanum agrum, quem Tauriai quondam íncoluerant, uaftare ftatuft,
ut coloni
VEGUDiS Hi. LlUÈfL litt 4н
lit coionidc{perationeadacT:i,èmigrarecôgèrentur:&Albarii demum,quâmîmpe>
rator expugnare nonpoterat, ad extrema reda Лат occuparet, quo facilius deínde"
Paniíoníasadoríretur.Quacunquepoteft arte, Córuínum fuis confias obíitínatífsi>
me aduerfantem follícítan modo in emsprouincíamexcurrit: modo uarías.durrt
praedari cupít,ínfídiasintendít. In uias omnes confína ueríat, quibus prudentifsú
mum fortifsimumqj hoftem circumueniat. Albanum igitur agrum in prímís adorí>
tur , pagos dírípí't , incendit , ingentem hominum pecorumcp prardam abducít. Po>
puIatacírcumreg¿one,ruburbanainuadit,undea;grereíe(fluseft. Quumcírcumla>
te igni ferro'q? graflantem Coruínus a?quoanimotolerarenonpoffet,coa<ftoclant
te. ualido equitatu.nonnullisq? cohortibus,8¿ aceito collega fuo Nicolao Vilacho,Da
nubium traiecit : 8C in ter Albam Sc" Synderouiam caftra poíuít » fep tuagínta fbd ¿o >
rumínterualló feiuncta. Occurrítcxtempld líach auidifsímus cum ingenticopía'
rum multitudine,nelacefsitum totiníurijs & oceurfíonibus hoftem rerormidareuí
deretur. Data pugnandi copia,pra?lí um détreftare non auílis,extemplo' in medíu m
inftruclam acíem educit : id ipfum quóqué facit Goruinus. In duas uexillatíonum a>
ias in tendit ad utrunque cornu : poft ha:c cataphraftös équités collocat, quibus hip*
pobaliftas {ubrjcíta'n medio agmíne milites gratiis armature^ ferentarios fagittarios.»
queftatuit. Câtaphra<florumquoquemunitequitatu,fubfîdiahisfortiTsimafubne>
ctit,pra:fidíum etíamftatuitualídifsímurh. Мох pugna: fígnum dariíübét,acea mett
m te certamen adorítur,ut aut gloríofam uicl:oriam,au t pulchram mortem tandem fof
tíatur.Collatis ubi fígnis concuríiim cft,grauis ÔC cruentapugna conferitur: cum in*
geriti clamore Turce pugnam ínetít: quam cü non bene fuccedere fentiunt»mox pre>
lium detre&ant,alc continuo ab his inclinata?.at u bi ad cataphraftös peruentum eft»
eorum impetus died fiftí cocpit:pertínacíter híc alíquandiu u trinque pugnatum. Op
pctiere hinc 8C inde multirfed quum hi robore,agilitateilliobniterctur,in confertit-
lima pugna Turca; proteruntur. Oritur hie magna ca?des:quam quum Ifach intelle'
xiílet.obftínatiores'q; Vngarorum ánimos in horam fereconfpicarctur, Synderoui*
am uerfus fugàm rapit,ut (иаг ас ecterorum qui fuperfuerant iâluti confuleret . Ver
tente terga duce.ídipfum reliqui feccrc. Contra,av tergo inflare VngariJoannes praí
jo exteris oeyus infequi , multos in fuga ca?dcrc , exemplo fuo carteros hortari » oprimí
Imperatoris ac fbrtifsimí mílitís, uno codemep tempore officium prarftare. Ad Syn-
derouiaeufquefuburbiapetitus eft hoftis,paucieTurdseuafere:ceteri partim capti,
partim trucidati funümpedimenta, Sc multa hínc relaca funt fpolia. Coruinug tan»
deminfigniuí&oríapotitus,cumíngentiprarda 8c captiuorum numero Albam re>
drjt,& cumulatas pro iilatis iniuri^s á Turn's tunc pamas exegít . Ifach prarguftata
Coruinauírtute;ínpofterum fe longe modeftiu's egit , Magna hinc nomínísloannt
fuit accefsio.narrt ubi deTurcg clade Buda* fígníficatum eft,ne parua quidem omnes
lanicia incefsit,in prímís'cp Vladíslaum regemrquí acceptis de uíctoría líteris, dns im
niortalibus repente' fupplícationesínliituit:longa'cp Ioanniepiftola congratúlame,
4t miiltislaudibus,amplifsimiscpdonis,adcontinuandümhocbellum plane fuccendit»
Hínc illc ,maíores extempld ánimos concepit. quodeolubentíusfácereuidebatur»
quia tarn fancbmexpeditíoncm fortitus erati qua non modo fortunarumín*
crementa,perpetuam'q? apud pofteros ímmortalítatem, fedfolídara
aními beaticudinem hinc íperarefas effet.

RERVM
RERVM VNGARICARVM DEC AD I S TER/
ПАЕ LIBER Qjr 1 N Г V S.

V M H А С in inferiore Pannonia Myfiaqj geruntur, Boemi quoque flu*


! ¿hiare non definunt » Poftquam Georgius apud eos prineipatum ade*
1 ptus eft , tantum fibi uirium conflauit , ut e proceribus nemo publice'
'priuatim'ue huic auderet aduerfari : quin & fenatoribus formidoloia
uiripotentía, libere loquendipoteftatem ademerat . Quifquehunc uulgo lauda*
re, appro bare certatím eius gubernatíonem : item publice allen tari , omnia ad nu*
tum eius faceré : demum ímpenfius orare, ad Caefarem oratores mítterer , per quos »• '
pupillítutelam impetrare niteretur. Nil ad hare fore reipublicac falubrius , quam
nunc fieri oubernatorem , immd perpetuum Dictatorem . Quae fi Caclar abne*
get, dicere, nil ultra cunebndum , quin regem alíum creandum curent. Regnum
tantae molís,abfquerege,optimo'ue gubernatore,cuifummareipublic3c tradatur,
efle non pofle ♦ Huíus duntaxat temporibus,procellas publicas defedifle . Нзгс
Georgius, quamuis ingrato haudparum animo acciperet : aíTentanti tarnen popu*
lo , cuius auram affecbrat, obftinatíus aduerfari , 8¿ ifta confutare non poterat, ne
popularía afeftudiadeclinaret. Ad Czefarcm oratores miíít : qui quum mandata di
lígenter expofuiflent,nilimpetrarunt : quin etiam id ipfum multís Iegationibus a
Boemis poftulatum,nunquam impetran' potuit. Veniebantfarpead Caefarem non* »•
nulli e Boemis optimates, qui fub officrj praetextu, uífendi populi gratia, СгсГа*
risaulamfrequentabant : inprimis'cjj Georgius , cui Gifcrae cognomen erat : qui
non multo pdft tempore, Ioannem Coruinum iníigni clade fugarat : Polonos fa?pe
Cafsiouianum agrum inuadentes, acie fuderat , aduerfac'que faclionis Vngaros ma*
gniscladíbus &detrímentisaffecerat. IsubimLadislaí confpedum admùTuseft,in
lachrymas confeftim effufus, manum ínfantís pracreuerenter apprehendit,& exofeu
latus ; Video te tandem (inquit) teneo'que , mi rex exoptatifsime С quem non*
dum hace actas ípeclatifsimamtuorümfidemagnofcerepatitur. utinam quae pro te
perícula fubiuí , quíbus melaboribus expo fui , quot aduerfario peclore uulnera to*
leraui,&cognofcere, &amoremmimílitísintueripoíTes. Нас teftímonío cicatrices J*
fumptae. Quam tibi nunc,8t" patri quondam tuo, uitam deuoui, in tuo uniuerfa ferui
tio expendetur. Nullum periculum, nulla uis Sí. fortuna , meum á te animum aliena*
bi t: feruítu tcm meam fola mors in tercípiet. Tu autem domine, quae dicímus , per ín*
fantíam no intellígis:fubrides tantum,&: internus audís.Veterano tandem militi,tot
laboribusiameffato,quaepracmiapollicerisC' quaeftipendiafolues? Ladislaus ad
hacc,nondum fextum n actus annum, ne índona tu m mili tcm dim í teeret , hue & illuc
oculos obduxít: loan nis , qui a»rarrj queftor erat, lóculos raptim apprehendit, &fex
quos ibi nummos inuenit, non fine multorum quiaderant principum admiratione,
depromptos,Gifcrac dono dédit. Faufta infantis indoles , h xc prima futurae liberali*
tatisfignaedídít. Giicra fufeeptos cum máximo plaufu nummos, aurata Sí gemma^
ta bulla recónditos,fibí ev eolio fuípendit, atque id regiac gratitudinis monumentum
perpetuogeftauit» Quare,diu inter CaciàremcVBoemos de Ladíslai tutela labora*
tum eft. Sedínterea,quídín Vngariabelligereretur , confîderandum eft . Deípo*
tes Georgius Myfîa á Turcis exa<fhis,poft Sigifmundi mortem,ob grauifsimas Pan
noniae difcordias,cum Lázaro filio ас fortunis omnibus, Ragu Gum fe receperat: ra*
tus ín libera fe cíuítate, liberé uí¿hirum.MuItum fecum auri gemmarum'cp portarat,
quando opulentifsimo aurifero'cp regno diu quiete potitus erat.Quinquíes centena
aureum milia in Raguíínorum erarío,quo tutíus aíTeruarentur,recondidifl"eferunt,
Quum uelutí e naufragio in portum fe hucconfugííTe intelligeret, fecuram uitam (
agebat , ocio'cp ciuili omnem regni ia ¿turam facile confolabatur . Dum ín hac rrart* >•
quillitate uerfatur,ecceadfenatum Amuratis literaemittuntur, quíbus Raguíínos
hortatur
DÉC^ÙtS 111. L/ZER V- 4^
hortatur,orat'qj , ut Georgium fibí tradant ,4eius opes fortuhas'cp retíneant i nil prae>
ter liomincm aliud expofeit: ut cum filias & regno,patrc quoquepotiatur. Pro bene
ficio perpetuum fe cum Rágufinís ocium föedus'cß continuo ínicurum pollicetür.Re
cítarisínfenatulítcrís, quum patres díceréfententías iubentur» único orrinesconíí*
lio barbari facinus abominantes inulloauarícia? federe Ragufina:reipublica* digní
tatem inceftandam eíTe cènfent, ñeque hofpitrj fidem cuiquamuiolandam . Georgia
extempld in fenatum actíriiubcnt : qui quum Ocyus adfuíflet, äuditis Amurathis irt*
íídrj s,confeftím expalluit i quöd quum fenatoresíntellexiUent, eum borio animó ef>
fe iubent , omni princípem fuípicione libérant . Quum fealíquantifper ílle collegíf*
w fet , nc cuius cum prophanâ gente belli auctor effet * propedíeirt fe abiturum eííe recé
pit : dimífTus a fenatu,Hireneni coníugem, Imperatoris'cß Pala?ologi fofórerri coiifti
lit, utropotíus ad déclinandas Turcac ínfidías,an ínPannonías, an ConftàntinO*
poIímfugíendumeíTeuídéaturC' Hirénâ ad Grarcos fuadet : ad Vngaroscorttrâ'jUrt
deprôfcchis erat, S¿ quorum olim fidem exploratam habebat, eíus animus hOrtabá*
tur. Filiorumcarcitatcrri nondumácceperat, quosTurcanonmpddcaptiuitäte, féd
perpetuaquoquecaccitatemulcbuerat . In Vngariam tandem régnante Vládíslao
reuerfus, opesfecum cuneras retulit:ratusPannonicís ( ut obtigtt ) aUxílrjs amíO
fum fe regnum facile recuperaturum.Venit ín Pannoníam: Sc in fuá oppida , quibus
aSígífmundo quondam donatus erat,ferecepit.Ad Vladislaum,qui congratularen
»o tur.obfcquiumqj dcferrentjegatos mifit. Quum Budam paulo poftipfeueniíTct, я
Vládíslao magnified exccptus,i<íto perpetua: focietatis focdere,á rege ca?tefis'cp pro^
ceribus adniodum obferuatur. Audita Coruíni ui(ftoría,fpes recuperande Myíic ve'
dintegratun&índiesin tanto bellorum fuccemj,quçprofpercIoannesagebat,auge>
tur. Víx pauci menfes interceflerant,quum Turce ínTraníTyluanis oris bellum in-»
ílaurarút : quod quü nimis memoratu dígnum iít,nte referedum eíTe duxímus . Poli:
fuperiorcmloannís ui&oriam,non multo pdfttemporisinteruallo,akera longe cía*
ríor in Tranífyluana prouíncia fuccefsit . Turca enim quum duplicem ín Albano a*
gro cladem accepiíTet, ne Vngaro cefsiíTeuíderetur,quum optima kgíonibus fup*
plementa rcparaírct,bellum in Dacía renouât. Mezethum duccm, fpeclata?itírtutíS
}« 6V prudentix, ítemrei bellica? laude non obfeurum, cum magno exercítu clam per
Tranfalpí nam regionem,Tranfyluanam prouíncíam inuadere iubet. Dux impíger,
primo quocjj tempore Myííaprofe<ftus,traíe(ftoDanubio,ímperatafacit. Eximpro
uifo Coruíni prouíncíam adoritur : quarcunqj fibi obuiafunt,protcrít, díripít Sí ín*
cendit,palantesmox omnia populantur equites.ínomncm'cp pafsim a?tatcm faruíút,
tumulcu 8¿ terrore omnia comptent» Ioannes Coruinus , qui paucís ante diebus in
prouíncíam uenerat,auditaTurcarum eruptione,quumgrauifsímú ualidifsimum'qí
hoftem nec ínhibere, necin tanta milítem trepidatíone cito cogeré poíí"ct,angcbatut*
mifere,ac díuerfus trahehatur.Ad Albam tandem Iulam cófugír, ubi GcorgiumLe*
pen epifcopum,fummauirtute&grauitateuirum,ueteri'qjfecum beneuolentia con
4« iunclum.cíTenouerat.Dumcumamico de tumultuario exercitu deccrnít,iam hoftes
appropinquabant:quíluftrata maxima prouíncia: parte, tantumprazdazcongcíTé»
rant.cV tantum hominum numerum in captíuítatcm plane contraxcrant , ut cuneta*
tíus iter faceré cogerentur, Quum ex urbe circum incendia profpectaret,eo mife*
rius ad pugnam fucccndebatur.Par quocp pontifia eratanímus,quando pietatc, reli
gíone,uaftatíoneagri,hoftis'qj faeuitia nímíum cruciabatur. Qtianqüamimparibus
Furccuiribusoccurfuru fe utercpintellígerct:pulcherríme tarnen morí,qüám pro*
uincialiumcacdes,calamitates&miferias tolerare maluit. Aftübíín iras ambo excart
duere.cum eo quem pro tempore cogeré potuerunt exercitu obuiam prodeunt. In*
cautíprac nimia ulcifccndilíbidineiteríácíunt,nequefpeculatores,neqj céleres equi
no tcspra:mittunt:fedquadrato agmineaddiuiufqueEmcriciuillamperueniunt.Cal*
lidiusrcmhoftis egerat:ín próximas qua: círcumíídebantconuallés cquitatum di*
miferat , infidías circum dandeftinas intenderat . quum ad íníidíarum locum Vnga*
Q_ rospcr>
\

rosperueniiTcrenniTcntiquniiconuallibus delituerant , cx improuifo confurgurit,


internem in eos impetum fariunt, quem tympanís cVclamoríbus íuxta'augent.Ioan
ncs&epiícopu s ípecbtacircum multadme conftema«,ne temeré impune uconv
nés occumberent , recrd fugam rapiunt'. Contra illí a tergo inftant : quofcun*
que adhibent, capiunt , & obtruncant . Caeteri , fuga fibi ialutcm comparartmt.
Poimfex,quumpaiantesomnesfugerent,parífe pernicítate feruare contendi't^ad
riuum pcruenit; quem dum tranfilíre conatur , equo confeftím cxcutitur,&: ab ímpe
tente mox hofte obtruncatur. hune Pontifcx exítum fortitus eft, nemartyrrj palma
careret: fui équités cum cartero pedítatu , incólumes fe Albam recepere , Mezethí
nimis ánimos eíus fatum adauxit , neq? tarnen Coruíní fortitudínem deprefsít. Alter ,„
tiuiuslatiusq?uagan,cVreliquaquxfupererantlocaigniferroqj uaftarepergit : nil
ultra ucretur,ímpcdímenta ac fpolia qug acceperat,cû curribus ÔC effedarrjs feorfum
feruat,ut integra ad lmperatorem, in prccclarumuicloriicmonumen turn referai ,al
tcr intcrimoras prouinciar, mira celeritate& cruento enfeperluftrat.milítem expa-
ois oppidisiy cogit,ScytuIosarmacapereiubet,pro coniugum falute paganos eque
ac urbanos omnes publico edicto militare impcrat. Nccelsítateadactí omiies iuffa
faciunt,necum liberis S¿ uxoribus perditum eant:Turcam deindc populata prouin
cía ínfolentíus abeuntem, cum tumultuario infequiturexercitu, ut ubicunque tern
puslocus'ue occafionem obtulerit, hoftem intercipiat . interea Mezetho nuncia-
tiir,Coru inum cum ingenti multitudine non procul fubfequi . ha?cillum nuncio re- г»
ípondific ferunt: Veníat (inquit) ¿V opulentiorem quam antea uidtoríam relinquat.
Adcrat qu um hac dixit, quidam íoannís explorator : & quaecunque fubinde cum fo
Ci)S Mesethus.de incundo cum hoftepraclio decernebat,fubaudiuit:illud'q; potifsi-
m um accepit, Turcam fuis ímperaffe , ut iníta ftatim pugna , quibu feunqj id negocrj
mandatum erat,Coruinü circumuenirent,ac trucidarent,ut cgfo duce,facíliu's cacteri
proih'garentur : figna,quibusuírum &equum dignofcerenr,certadediíTe. Quûhax
explorator aufcultafíct,fe clám fubduxit:ad Joannem'ep recurres , rem omnium eum
admonuínatqj illudín primis,ut fibi praecaueret,quandofymbola fat exploratacon
gruacp ipfius ¿Vcquíhaberet hoftisu'dep peculiarenegocium ueterana:legionitnan
darum,uteumtantum trucidandum curaret. Edo&us Vaiuoda,falutiprimumfuaïje
an¡mumintendit:pra:fcntaneumcp forte confilíum occurrít.Erat fibí miles quídam,
e' Kcmcnía nobilitate edítus,cui Simon nomen erat, Coruíno pr£ fimiíis,alíoquín uir
fortís & impíger- Qúum hoc equum armacj? commutât , & in ualidífsímo ftatuít e-
quítatu. Suppofitus pro Coruíno Simon, perículum non detrectat : & fuá: mortis
confcíus,pro amíco mori non recufat,ut fato fuo líberatorem reípublícg conferuare
uíderetur. Mox procedentem ille hoftem fequitur,& nunc a latere, nuca tergo con
ferenda; manus occafionem quecrit. Antequam prouíncig fines attingat , ín quodam
uíco exímprouifo Turcas adoritur: täto'qj in illos ímpetu fcrtur,ut acic difponétes
côtinuo difsíparít.In ualles collescp difrufi,pertínaciter fe couertuntjconfufo bellum
ordínegcrítur,multum ubíq? fanguínís hauritur.Sedquando nonpar utrifqj bellan +e.
dicaufa fuerat,fiquídem hi pro patriadíberís.arís acfocis , illí pnedœ commodis alie
¿ti dímícabant: ex hoc factum eft, utneparibusquidem anímis uiribus'qj pugnare
uíderentur.Quanquamutrínqj multi caderent,eTurcís tarnen plures cecídere,dunt
pariutrínque pertinacia dimicatur«Turcac,fpeftatç fortítudinis ex compofito Simo
nem Coruinaarmafcrentem tircumueníuntrquem dum trucídare contenduht,cata
phracftorum obfirmatumequitatu,haud facile attíngunt:quare penes eummultíop
petíere . Demum , ut ducis mandata peragerent, caefîs qui Simonis latus tuebantur,
¿V intentís multorum in eum uiribu$,tandcm ínterficíunt: & fpe fuá falfî , pro Impe^
ratorcfuppofitum equítem trucidarunt. Interea Coruinus hac Sí illac difeurfabat,
focíos hortabatur,ne ímminentem uiebriam déférèrent , ne tot dudum caedibus 5э
íncendrj s que graffatoshoftes inultos dimitterent : reputarent fe ínterpugnandum
mfuísdextnsliberos&uxoreshabere,diuumhominumc^ íniurías uno bello ulcí. *
ÍCi opor>
f Ъ EC Л Ы S Ht LTVEt К 45»
fei dportere: modo nutantes confirmare fubfidfjs,modo' rugientes in prselium teuo*
carc,& im peraroris gque ac müitis optimi officium implere nititur: St" proyt res ipfa
poftulabat.utro q; fungi.Commutatio armorum,cum patria?, tum fibi falutem atm'<
líe: lî cxploratorís confilium contemfiflet eo die,deprouincia fuífíet acbim. ln ardeiv
tifsímo bello,quíí exalteraparte fortuna parumuariareuideretur, & extremis utrúl
que uiribus pugnaretur,prouinciales,qui ad Emerici uillam capti fucrât, Sí in caftris
feruabarttur,quum mori quam in feruitutem abduci mallent, rati eö tempore non ul
irá cun Aáhdum,fra(ít¿s uinculis.in Turcas arma fumuntanteftínum praelíum incur,
cuftodes obtruncantrmox in pugnam animofius prodeunt,fuis ánimos addunt, adi-
¿o munt'q? hoftibu3.TurCf,qui amiiía dudum fpe ui&oriç, ad tutanda corpora animo*
conuerterât,intellecbcaptiuorum fedítione,fa:uo'qj certamineJcnGm Sí gradatim
indínantur: contra illi.aípírante paulatim fortuna, multo uchcmcntíus certamen íiv
ftaurant:cV audita captiuorumuirtute,obftinatifsimecertarec5tendunt. Dum labo
ran te ubícp fuorü aciem Mezethus intelligit,confternatur anímo:3¿ quum anceps a*
líquantífper duceretur.partim ínclínatas, partim fugiêtes fubínde copias Cofpicatur»
Ad hec omnifpe dclb'tu tus,u t faluti confuleret, ipfe quocj; in fugam cu equitatu fuo
conuertítur.Saeuiünt á tergo Vngari.St* palantes cedunt. Mezethus cum filio , dum
fpem ontném in fugacollocat,intercipitur,obtruncaturqj: fociorum innúmera muí*
títudo cacditur.Quum rumor.cum filio Turcarum ducem efíe caefum.efrunderetur,
» redintegratís in pernicítate uiribus.ftragem adaugent. Coruinus tandem infigní ui*
¿loria potitus.quamuishoftem recuperatapraeda caftris cVimpedímctís exuen't,uc
adinternecionem cxdere uíderetur,nihiío tarnen fcgníusad Alpium ufep iuga dícb.
aliquot eos infequitur.multi ín longa iuga deprehenfi ac c*efi funt : quin Sí pranden*
te fa?pe duce , addu&i in medium I urne ,&gla dio certatimá míhtibus difcerpti. In
AIpibuSjadiniîgnisuicTroriaîmonunientun^trophacaftatuit' Atpoftquam ouates
omnes in caftra rediere,cum máximo plaufu Coruinus exeipitur:captíuorum multi^
tudoadems genua prouoluta, in agenda? gratia: fpeciem pedes amplcxatur.aliqui
patrem patriar, liberatorem prouindar : nonnulli milites , inuictifsimum Imperator
rem:captiui,libertatísuíndícem:mulieres,feruatorem pudícitia:; puerí ¿Vadolefcen/
I* tcs.parentem pientifsimumappellare.nullaumenintotfauftis cognommatíoníbu*
uox audi ta, qu с mérito' omnium iudicio uírum ilium fan ctiTsimû nonaddecere uíde*
rctur. Contra ipfe,profuiîs lachrymis omnes amplexari,congratuIari publica; íálutí,
modo! díuinar benignitati ingentes ex corde graüas agere, Sí fupplicatíones oppída*
tim edícerermodorobur militum,&populoruuirtutem obfequium'qj Iaudare,pro<
cerum figíllatím fortitudinem praedicarc,extollere magnanimitatem nobílíum,cV fifi
gulorüm in prarclarö bello gefta commendare. Turcarum fpolia partim drjs immor
talibus dícauit, partim militibus diftribuit. Chrifto demum optimomaximo utmv
mortales gratias in fupplicationibus agerent, Sí apud omnes aras rem díuinam face^
rent,impenííus prouincíales admonuit;e manubrjs no multo pdft templa in prouin
4* cía ftatuit . Б' Turas uiginti hominum mílía caria funt, ex Vngaris tria circiter milía
dcííderata.Tantumexhac clara ui(ftoríaTrannyluanisanimorumacceísit,utmultoí
Turcamannosnonexpauerint. llludquocpcommodi non medíocrísexhacui<íto
ria prouenitmanq? Valachi, qui Tran falpínas oras Moldauiamqj íncolút.Getarum
olimregionem ,&aregumPannonia: fide defcíuerant, cum Turca'cp feedusiniue-
rant, ad príftínum omnes obfequium Coruini opera & au ctoritaterediere: quod
Am urathes Turcarum rex tarn argre tutit , u t nunquam quieuerit , donee longe gra^
uj'us in Dacia,quemadmodum intra referetur,bellum inftaurarit . loannem infuper
Coruinum ( aiunt ) ne tarn infignis ui ftorig primitrjs,cV partelcgitima prardg regem
defraudare ùideretur, amplifsimumcapitíbushoftiumcVexum'arfjsmilítaribusque
jo fjonis curriimonerafîe. Mezctlw,filrjcpcaputinfronte:fuperhaccfcn.emquendam;
Turcam,Defpoti olim riothû , ftatuifle : eum denicp currum onerarium fuiue,quem
uix decern «qui traherent ; mifiilè hune ad Vladisiaum regem , Georgium'q? Defpo^
- .^э Q, * tern.Qui
tem.Quiublín confpe&u conftítít, fcncm ex mandato haccuerba fcciíTc m emоrami
Coruinus ímmsmaícftanstuacficlelirsi'mus,&DerpotísfiIius,banc с parta nuper
иidoria , prardír parrem rex o ptíme míctit , ne te bclli tuis gefti aufpícrjs, honore de»
fraudet. Hace Afiatícx nobilitatis capíta,quacín curru fpccbtis,uobis dono dat, ne
iníígnís uiЛопат teftímonío careatís. Hace funt duo prindpum capita , alt eru m Me»
¿ethi duds, fili) quoque altcrum : caetera praefectorum n obili и mqj , qua: Phrygia pi
leahoneftabant. Harc ftragísnouacmagnítudínem tcíbmtur, hortanturad maiora
coepta, quid pro ingénita píetaterelígione'qj ,regiacmaieftatí fperareheeat, ¿Vquan
taimmortalitatiscVglona?occafioofFeraturthincomnes confiderare ad faneumia
lurarem'cß militiam,per díuiim hominumqj fidem,uos Coruinus hortatur,orat'cK ut «•
fupplicationes ¿ndícantur, ¿V ad hoc bellum ingens reparetur exercirus: quando
Tu ream extremas uíres tentaturum,&íntantaecladis ultíonem omnia molíturum
omnes aríolantur . Quum díftis finem fecílTet, truces tabificos'qj uultus oftendir,
circumfpecfcant 6V admíranmr proceres, caeteraq? turba. Rexin prímis, Se" Oefpo
tes , Coru
tes, Coru inam
inam uírtutem
uírtutem dC
Se fortunam
fortunam ftupídí
ltupicu contemplantur
contempuuum ,, rem omnem ex Uteris
ordinecognofeunt : miris laudibus Coruínam uictoriam extollunt,&
■ i j :u, , „ Пли,,',,,,,, uicloríam extoIlunt,Sc" pre
predicant cer
tatim : uterque commendat, Romanoq? tríumpho dignum fatetur. Rumor hanc da
dem ftatím in Germanos ¿V Turcas effiidit ,uagatur moxperltaliam: &huncunum
Chriftíanae reípublica: uindicem , hispopuli temporibus futurum arbítranrur. Pon
tiг"exmaximus/acrofan¿Ыscpfenatus,quiChriШanœreípublicacmmíumtímerecO' *•
gcbatur, quia Gracciam, Epirum , Macedoníam, Myfios,&magnam Illyrírí partem
a Turéis oceupatam eíTe fenferat, fpem in Coruínum üníuerfam confert,hunc Çhri'
ftianac rcipublicaepropugnatorem maximum fore aufpicatur ♦ Per um'ueriam tunc
Europam Coruinauirtus effunditur, & omnium hunc Coruínum oefta fuperatu»
mm quifque mantiçinatur ♦ Vladíslaus ígítur , ob partamdiuinabcnignitatcui»
(ftoríam, cundís Pannoníae pontificibus fupplicationes indixit, apud omnes aras
rem díuinam fecít : ad Coruínum oratores mißt , per quos granas egit , ducís fidem
uírtutcm'qjlaudauít.quíbuspotuit muneribus uirum honeftauít : exorauit'q? ,ut
parí inítam expeditíonem fortítu dine fapíentta'q? profequeretur; admo nuitqj, fe ne*
que fupplementís legionum, ñeque armís , commeatibus ¿V pecuníj s unquam ei de» }»
fu titrum . De his haftenus : ad Gifcram nunc redeundum eft. Duplici rex bello uel
lormidolofifsimo uexabatur . fiquídem inteftínum ¿V externum , mífere' Vladísla»
um Jíftrahebat: ÓVqüanquam Cilíaecomitemlauriniperfuos milites deprehendií>
fct,paCaíTctStrígonium,8¿ perprafeAos duos Ladislaum Garam fudúTet fugaC
fet'cp, и trinque tarnen períeulainftaurabantur : Turca in MyfiaacDacia multa то*
lítur : G i fera cum cace cris Bocmís , quos regina ad Zoliom &C Cafíbuíam collocarat,
regnum late dirípit.uaftat'qj. Quareper Sauoceum paulo ante euocanda PolonorU
auxilia curauerat , qua: haud facile ílli míttere uidebantur , partim quíaTartarorum
incurfiones reformídabantjpartím quia Lithuania índíes magís ac magís acftuabat:
alíqui , ne regnum exhaurírent duo : quinqué cacterí, mílía mittenda eífe cenfuerant, 4*
Dum hace e Sarmatis expec"tarentur,Sauoceus,qui nuper e Polonia redíerat , &C Ni
kolaus Laflbuianus,cum plerifque Sclauoru nobilibus , in Dalmatíam Croatíamqj
míttuntur,ciui mitantes populorum ánimos a regínac partibus au eneren t, & ad Vía
díslaí fidem oí ob ícquíum reuocarenta'd ne difficulter quidem illi pneftitere.nä dum
и icos Sc ciuitates circum сип t.dum cognationis & oríginis eiufdem prímordía, com
munem'qjlinguamreferuntjdum benignítatem principis acregíamlibertatempol'
licentur,non folum ad prxftandum obfequmm,fedadímpendendaín tanta necefsJ'
^ - ™ ,1 ,-r ; fcn*r,Aï> П al matas adduxerunt. Necpari quidem felicitatecum Gifcra

Joannes Fcrcnus eatempenaicicgcn««".. r ~ ж Saru,


fionibus&rapinísaduafówtem ?^¡^^¿^^J^^^¿^i
fcíum , Cliftichíum , nonnulla« oppída, fed adaftis cumcuhs Oif^-^SS
quod inédito montefitum , Cafsouisprominet. unde Gifcram, dum praedatum
-DECRIVIS Iii ЫЪЕХ V. 4бк
rgrcdercntur¿caedes S¿ incommoda non pama reccperant.íoannes Pcrenus, pro rc'-
cupcrandis öppidis, írritam uníus anní operam triuir.Rcgina ígítur , Ládislaum Gá
ram , a Comino ac Nicolao proflígacum , ut cxercítum in Polonum mítaurarct,ím-;
penfuis bortatur , multis'que rationibüs id fuadcrc contcndíc : nunquam tamcri-
conftematum femcl eius aramum ad redintcgrandum bellum fnfeitare potuit. Ac
ubiIaunniimiquodadhucporthumircgisauípici-isregcbamr,perucntum eft:pau
eis poli: diebus de Boemorurofcditíombus nuncrj adhiere, qui cos de creando no'
uó rege agíraredicereht: quare in Auftriam properarecoacb eft.quam quum Ladtf*
lausfequeretur, a Frederico imperatore captus eft, &plurími ab Vngarísredem-
•© prus:quippequi,quumuíruminftantífs¿merepeterent,t5ueummercaricoacT:iftinty
quanci Caefaris edixicauaricia. Petita interea e Sarmatís auxilia aduen ere, cum equú
tatú úfque adeo infigní , uc prar numero & fingularí apparatu , omnium Vnga-.
rórum ánimos in admírationém fane contraxerint . Vladíslaus, infequentís anuí
principio, quamuis fame hyemisqjfaeuitialaboraret Vngaria: acceptistamcnauxí>
lrjs de pacando regno,quod in primisapprime ncceíTaríum uifum eft , cooírarc сое--,
pit: uthacre féliciter gefta,expeditnisuniuerfas uíresconuerteretinTurcas. Quare
Buda prius in Gifcram mouit.ut occupata ab hofte oppída recuperaret,impoíica cir:
cu'm reginic praeíídia deijeerét. Pannones autem,non ab re ueriti,quod 8¿ ípfc quan-
doqj pra?díxerat,herex,ubí Polonia; finibus appropínquaret,abomínatus operou'r
m regni pericial», adfuos fereciperet : rumorem promulgarunt ,reginam íam de con»;
cordía,& Carifàrem de reftituendá corona cogitare. Item dícere, melius eile recond*:
liatione quam bello regnum pacare:ad expugnádam СагГошапцргасбеЛоз aliquos,
prout res iplapoftulat,eiTerelinquendos:regem,nequisaTurcis ímpetus exímpro
uifo fiat,ac ne quid aliunde mali in feratur,Budam redire oportere,utímmínentibus.
pcriculís praîfto fît.Cefsit tandem rex Vngarorum confilrjs, fubfedít ín itincre: S¿ ut
depaceageretur,optimatibusedixít,Nequeignorabat ab expedítionís huíufceprin
ripio,Caîfaremadmodum timuiiTe,nercpetenda: corona? gratia in feharcarmacon
Uertereritur,de ea reddenda cogítafle : 6V quum in Giícram bellum ueni cerneret,a fa'.
lutáricógítationefuperfediíTe. Quum rex Budamreuertíífet,qua?ua?fan¿cntepeftí'
j# lentialaborábat , continuo de pace agí cceptum : quam ubi ab adueríarrjs rex afper»
nariíntellexitj repente'Cafioüíamjnequídfruftratemporís tereretur, expugnan iiu
bet. Id negocrj loanni Galeáró datum:fat ualidus huíc datur equítatus,¿V magna pe
ditum multitudo :ítem mandatur,ut cum Joanne Pereno, Cheímarchí pra^fecto , fe
cpníungat,& communi eúndtetconíilio confenfu'q? agat. Nec minus quídem Gifcra,-.
quid alrj contra molirentùH»ignôrabat. Cremnicía; ucctígalíbus adiutus,ubi numif'
matafubpofthumi título*cíTomine cudebantur,nouoseBo'emía milites plane coiv
duxerat:hinc non pama cxercítüí fúpplementafacbfunt , fed non ca quíbushoftí
par efíe ín aperto poffet. Galcarus Pokmorum dux, cum colkga Perene , Cafloui'.
arft obfedít : Gifcra, nearcftiiís obducatUr,ex urbeíndíes erumpit,&: tumultuario po
40 mis quam ftatarío, obuíríurniniquitatcm,bello certaturradmouentcircüm tormén
ta,munitionescp uarias Poloní,ne quaBoemo erumpendí copia detur: S¿ obfidío eo
irfqué prorogatur, doñee oppidanifame,acgrauíannonae caritate laborent: ítaadi
msundiqué fuerant intercept! ,ut nihil commeatuuminferrípoífet. contra' uero íni
caftrís itá obfidíonisfaftídíomilítesaffeclí funt,utfcnfim quám plurimi elaberen^
tur. Inuitabát ad foluendam obfidionem,Boemicorum praífidíorum incurfus , qua;
a'tergoPoIonorum caftraquotidíegrauiterírtfcftabann quin Sí crebris íncurfíoní'
lnis,Chefmarcbum oppidum ád defe&íoJVi* cohfilía redegerät. Soluta igitur Caíkv
uieobfîdione,Galearùs cumCöllega Pcrfcrib,Chefinarchum contendít,ut oppidum
ín fide feruaret : at irrití fuereconatus , quartdo pridic quam ed perueniífet , Gifcrani
5* rierprodinonêoppidum occuparút.Nicolaus Perenus, quum turres adhucaliquas
cum prsefidíaríjs pertínacíus rétíneret,a Potonom tandem fubfidío deftítutus , índe
cfcturbatus.-moxPodolinumjCuïNicolausComorocenfis cum praefidío regio prac-
î "V. - Q, J erat;
erat, ab Gifcranísgrauircroppugnari coeptum . QimmElifabcthaCaílouíam ob*
fídíouclibcratam acccpiíTe^faufto clara nuncio Pifoniura propere contendít , quod
adhucinpoíthumí fidepermanferat. Arcem StcphanusRofgoníus, cumprarlídío
rcoio firmatam tuebatur. Arcís oppugnaríonem adorta, & dirhcultatc detcrrita,fubr
indedcitítít, milítem ínTernauianum agrum immittit »partim ut afsídua prarda co
pias alerce, partim utTcrnauíanos á Vladislai regís fide,ca:dibus & calamitatíbus
auocaret. Qua: ubi regí nunciatafunt, extemplo' Andream Taurincnfem,cum íiv
gentí Polonorum ÔYPannonum equítatu,Ternauiam mittít:mandat'que,uturbem
ab hoíhliincurfione tueatur , Pifoníanum agrum ¿neurfet, obfcíTam'que arcem, mí/ .
lite, commcanbus,armís,S<: caeteris dem'quemunitíonibus obfirmet. At pracfe&us »e
im piare mandata peragít . quum Ternauíam ucniflet , non folum hoftium incurfio-
nesínhibet:uerumctíam Pifoníanum agrum (icigni ferrocp deuaítat , uthí potius
obfefsi quámoblídentes díci poflent: omnibus arcem rebus quae ufuifuerant, fane
compleuit: mox urbem quotídianis populationíbus afficit, afsíduis cladíbus fie Ale
mannorum ímpetum reprefsít, ut Pífonío amplius erumperenonauderent . Vn¿»
uerfas deínde uires hi ad expugnandam arcem côuertére,turres circum erexere non-
nullas, crebrís tormentorumidibusmoeníaquatere, ea'qjmodo' teftudíne, modo
quouis alio machínarum genereperfodere, cominus ada¿tis fcalísuectibuscp pugna
re, rigente hyemeeo uchemaitius inflare: atque ( utaíunt) nífircxftimualidisav
pi)sbudamouiHet,arci'q? fuecurriffet, eo pracfidíumregíumredacT:umerat,utpro' го
pedicmdeditíonem faceré cogeretur. Eíus tandem aduentu regínaufqueadco con
iternata di, ut dimiíTo ín urbe ualídífsimo pra?fidío , Vícnnam repente fe receperít,
Viadislaus cum nouo milite, commeatíbus , armis 5¿ munitionibus arcem íterum
obíírmauítjBudam'cp reuertítur.Eadem fere tempeftate,ncmedíocris quídem Polo
norum numerus, nulloílípendío, fed magna in príncipem fuum charítate compul-
fus,Petro Odronanfano ducc ín Vngaríam penetrare nítebatur. obftabantBoemí,
qui montíum anguftias occuparant:íed difficultatem íngenium fuperauít. Nam quú
Poloni iuga neghgentiüs cuftodirí intellexífíent, ímmífia per noftem dC ímbres uali .
dífsimaiuuentute, quaeuí aditumaperíret, íí opus eflet: in Vngaríam penetrarunt,
mox continuad' s ítíncribus Budam peruenere.Non fine magna admíratíone uolun- ?»
tariam milítiam fpectau ere Pannones.non folüm numero , led apparatu, fideacftu-
di) s infignem : gratí fsimo hanc uultu rex admifit,ac multis laudatam uerbís,benefpe
rare íufsít. Paucís póft dícbus, quum fe ex itinere rccreafTet , pacadi regni gratia hume
exercitum, qui gratis fíípendía facíebat , ad expugnandam Caflouiam inifit , deman-
datíí fibi negociùmforti animo Poloni faceré adortí,incutienditerrorísgratia,quof-
cunqueBoemos capicbant,ímmaniter trucidarunt. Mox Tartaros Podolíamincur
fare nunciatunquare Odronanfanum cum exercitu rex ad protegendum regnum,ín
Poloníam remittere cogitur.Hi quum data mifsíone Agriam perueniiTent,ab Agrí-
enfipontificelautífsímefuntexcepti.qui quum dies aliquot licentíus remífsíus'cp u'í-
1 ucrent,Telephus,quipraífidr)Caubuienfispra;fedus.erat,cognítahoftíumnegli' 4*
gentia.oblatam eo tempore occafionem haudquaquam prartermifit:per medium no
Ais fihintíum ínermeSjincautoSjfopitosqjadorítur. primo ímpetu currus diripit, ín
plerífque locis fufeitat incendium,femiibmnes multos obtrûcar> coa&í, difeuflo fom
no,Poloni Vngari'q? abeuntemTelephum ínfequun t ur : rati,no fturní labore ítine-
rís defatigatos,«: onuftos pra:da hoftes , celeríüs aufugere non pofle.Petrum Odro
nanfanum , cum non mediocri Polonorum manu , captiuum Tclephus ducebat:
quemSolomac cuídamfamiliarifuo fat explorataefideicuftodiendum,& ín propín
quum oppidum abducendum comíferat: mox extremis uíríbus cum hofte pugnan-
dum,pra?mífsis impedímentís,efTe decernit.Quare quum fe á Polonis adhibítum <ff:
fe uídit, inftrucbm in hos aciem conuertít, acérrima pugna conferitur,& alíquandiu f*
arquo Marte, parí utrinq? fpe pugnatum ♦ Quum hinche hinc multi cecidííTent, Te*.
lephiní longo labore defatigati,tandem uertere terga , & palantes fugere ocecepere.,
íníbbant
DECIDIS HI LI'S EU V. 4<s3
inßabant a tergo hí,ac cxfa. magna manu prardam rccuperarunt. Tclcphus cum Au
ítralibus & Bocmis plerifquc capicur, Agriam'cß pcrducitur,ca:tcri fufi fugari'q?. So
lomaOdronaníanum fibí commiium, in proximam Nicolai Zudcrisarccm fubtra
xcrat, qui paulo ante á regedefecerat. Zuder banc naclus occafioncm , dcipcratis
regina: rebus,Odronanfanum Budam perdu C^m,VIadislao reib tuit,eo'cp benefit
do dcfecnonisuenianumplorauic.Iifdcmfcredicbus Aperiafcium^quodncgligen-
tiu's cuftodiri dícebatur, á Caiaca & Comorocenfe intempefta no<ftc capicur, quorit
alter Brozoniziam,Podolinum alter cum prcfidio tenebac. Sed quum fuperiorc die
Bocmi circicer quinquaginta,qui ad Gifcram undique copias congrcganrem, ut Ri
to chononam obfideret,profccturi crant, in oppidi captiuitate mcidiiTen^ocCupatts in
Aperiafcrj populationePolonis turrim,quandammunitifsimam occupant , ibí'qj fc
acerrime tuentur.Poloni propinquü Gifcrä ueriti, direpto oppído abicre. Huiufce
iciadmonirusGífcra, Potónos prarda onullosíníequitur,eos'quehauddifíícultcr
fundit fugattp. Caica & Comorocenfis cummultis alijs in hoftíum poreftatein uc-
ncrc.FugatisGifcraPolonis,quum oppidi prxfeclum captum haberet, Brozoní-
ziam fine mora obfidet.quum due ibi forent arces,una'qj humana arte conflagrare^
ad alteram prarfidíarrj confugcrc:quc, ne pari incendio a' fumerctur,Gifcrc pollero
die dedúaonem fecit • Podolinum 6c Luboliam nouo firmandam praífidio Poloní
ccnmerc:itaqueurrunque oppidum pra:fidia:*io milite complerunt. Richononam
ie Gifcracaftramouít,acri'q; obfidionecircumuenít. Qua: quum facile expugnan non
poíÍe^bellícas machinas admouit:aliquotmenfibus,quacunquepotcft, omni ui ar-
te'ue oppugnat. o pp ida no s ad dedítionem per inediam redegitrqua deíperatís Agri
eníís cpífcopifubfidtjs.illifaluís corporibus cV impediments fcciífe dicuntur. Poli
Richononardeditionem.ínfequentidie.Agrienfis antiftes cum copias adfuit: pru-
denrifsimiuterq, uiri,non temeré dímicandumeíTecenfuerc.Boemus,totbellorum
profpere geftorum gloría clarus, & uariantís fortuna; haudquaquam ígnarus,exter
na tentare non audet: Vnoarus с contrario difcíplina; militari« infcius,ac tumultua
ras coprjsparum fidens,obfidionepotius quampradiohoftem uincendü eílecogí-
tat:quarehaud ínuitípugnamambo dccrcctant. Interim de concordia agi coeptum
jo cll.per internuncios alíquandiu res uarijs conditioníbusagítata: deinde non modo'
paxícedus'cpperpetuum,fedaftínítas cumutroqueínítaelt. Agrien fis epifeopi ne-
ptis,Gifcrasdcfpöfarur.Multihancpacemdoliscarere nequaquâdubirarunt: quan
donequea'reginafuítapprobatajncqueinreítitucndisutrinqj captiuis fidem Boc
mi feruare. Quinetiam dimifsis alrjs, Caicam Se Comorocenfem ex compofito
haudquaquam reftítucrc uoluere. Item,ín Scepufio poft ictum fccdus,Gifcra oppi
dum foceri occupauit:cV quofeunque regia: facb'onis cíTe comperit,hoftilí more tra-
¿rauír. Inteftina igitur Vngaría: bella (qua: Chriftiana: reipublícac potifsímum
propugnaculum haud immeríto cíTe cenfetur,&: Turcarummctus) Apofíolícum
Itafenatum со tempore foUicítum habebat, ut quamuis execrabili fchifmate facer
+« ordo laboraret,8¿ pars una in Germania , fynodi Bafilienfis autoritäre Felicem: co
rra Roma: altera, Cardíneí collegia decreto , Eugenium pronuncíaflet: uterque ta
rnen pontifex,mittendum in Pannonias legatum eíTecenfuir. Felíx,Alcxandrum
Tridentínum cpifcopum,á Mofcouieducíbus oríúdum, ÔC ideírco Vladislao haud
longíusattinentem;Eugenius,Iulíanum Carfarínum cardinalem, carempefrate fa-
pientifsimum habítum,mifere.Quum utrunquerexaeproceres audiuíflent, & Ale-
xandrum de uero pontífice, ac Iulianum de pace cum rege Sí regina, impenfius
difputareinrellexiffemtdimiflo alrero,cardinali pacis negocíum demandatur: quan-
do illum non ad captandum ín pontíficem fauorem, fed ad ueram regni falutem ue-
nifle noueranr.Quanquam uarrjs legarionibus , ac eifdem quocp írritís, fa:pc ante de
50 pace agitatum eífet:boni tarnen uiriopcram,ftudium Sí aucroríratem in hac re mi
nus aípernandam eíTecenfuere. Aderar, mite ас quietum regis íngenium, íuftíciae
paciVq? ítudíofifsímum,& ab inteftino bello regni'cß exitío nimis alicnum. Ad regi-
. .., Q. 4 nam
nam p¡ orcaus>oiiiniumconcordi\vcommodorum>bclíic[;incoininoJorumadmo
iúut:¡díprupcnofuniiftalorúincxp6nm&iusapprobauít, adieciumbcciihcatemfe-
xus;cbndit¿oues impares, nurantíapopuloruin Itüdia.aciBieamGiícrae cum Agrí-
cnli pontífice affin itatem,cui plurimumconfidcbat: ítemínfantís polihumi condi
cioné Ôcfpericula, li qua fortuna uületudínis'q? iníquitatee medio fubnperetur,óm-
nesamici nead orbitalem rcgnumredígiuídcretuisconh'nuo ab eadetícerent: duas
Hiias,quas adi: leas habcrct,fua fortuna deiiúutas faceret: e contrarío ad pen litandas
hoftium uires hortabatur,qui multo plus opibus, milite, armis, equis, cömeatibus,
§¿ duce iam poíí'e uidcrentur. Máximas eííe Polonorum Vngarorum'q? facultates,
¿V quando cum FTiuíicreac infante his bellum elt,multoíndiem fore maiorcs:fiiemel i«i
cms exerci tu* p ro ií i g ctur,nu nquam amplius inítaurari poíie. Vladislao duplící re-
gno ponto, nunquam uires, pecunias & fupplementa defutura: oportere témpora
conditionem'qí rerum ubícpmcrírí, ñeque arribiriom priuaristß aftectibus quâdoq?
ianru¡nindLil;crc,uf commimi falutí parum confulereuídeatur» habcndameffe Vn
gario.' rationem, quippequa* nifi hocinteftino bello liberetur, a Turcis propedíem
inuivdabitur:cV capto hoc Chriftíanareipublíca propugnáculo, relíqua in Turca*
r.um ditionem breuitemporcperuentura:pracauendam nimis efíe tantí mali infa-
m'iam.cVquotidicanteoeulos imminentíaorthodoxafideípericulaobuerfariopor
t4v;ne dum íncertas in infante fpes collocatas pertinaciter tuerí contendit,uníuería
pin dore uideatur. Qu od íi tantí mali auctor habeatur, Deum uindicem côtinuo ad- i0
íuiurumrproindepoílquam príoribusipíaconditíonibus, nepofthumú totregnis
defraudare uídereturdiare noluit:multo fatíus fore, íi duas tilias uiro tempeftíuas,al
torarn Vladislao, Ca ti miro alteram coníugandas effecenlcat : inter marem ÔC femi-
nam, ¡uparen tum charitatc,prater fexum, nullum efledifcrimen.Adha?c regina: Sa*
t!s íefuashoíhum'cp uires peniitafTe,refpondit:bellum feinuita initum fuííle, inge
nue fe faterí, ob fciti acelcgantís pofthumicharitatem: fe pañis cOndítíonibus ftare
ncqüiuuTe, ncauíto paterno'qj regno filíum defraudaretmeque Ladislao, Deumín-
nocentiar ac aquítatis uindicem abfuturum. infuper, fe Vngaros fpecbttae fideí re
lúiqucrc non pofleniccp quantum pro mulíefis ingenio fieri poteft, fe fideliünquam
Panimnia'dciuturammequcjfiquapacis ratio ínueníripoteít,bellü improbe alitu- 3*
ràm:illud fibídemum certum eflc,malleuircgnumamíttere, quam defidia* metu,i- 1-
gnauiaq; uimittcrc. Commendauít regina: animum legatus, quando plus uirilis
quam lémínei referre uidcrctur íngcnrj : fed ubi pacis iura non recufafe cognouit,
continuo' de concordia agitan coeptum, Qivum multa u trinque in medium coridi-
nones aíIerrentur,mutuocp repudiarentur,utresproutriufquedignitateuideretur
aque trac"tarí,adhac tandem pacta regina redada eft* Quando pautó minus fi-
liartím quam infantís cura angebahtur, concordia? leges ha ad Vladíslaum a lega
to ferípta funt.Reginularum altera Vladislao,Cafimiro Lithuania ducí altera uxor
ciïo. Cafimiro centum Sí uigintiaureorum millia: Vladislao Slefia terra, fub ducen-
torüm millíum nomine,dotís grafía penduntor.Regínapoftinitamaffinitatem,Sle 4»'
íiacedíto: eicp.íí unquam facultas fuerítredimenda*prouincia, íusefto.Quodad'
VngaríamucrdattínetjVladislauspofthacregío fefe título abdicato. Procuratio
nem autem & tutelam ad íntegrám ufquc pofthumí atatem retíneto , deínde regno
ccdíto.Sí pofthumus forte interim uítadecefierít,aut regno potitUs fineliberís diem
obíerit,Vladislausomneregniíus titulum'q? refumíto.Rependendorúdenícpfüm-
ptuumgratía,quosín hoc bello rexerogaífet,Scepufienfis ora Polonia? regno per
petuo addicitor.Si quod in Podolia & Valachíaíus Vngaris fupereíTet,íd omnePo
lonís ipfercfignato. Allata? concordia? leges regnípríncipibusrecitata?, fignifica-
ta'cp funtabfentibus.Proceres diuerfa fenfere, &prü fuá quifqueaními libídine ua*
riasdíxere fententías. Coruinus,quidomiocíum ¿Vforis bellum femper amaucrat, 5*
quu'm prouinciamTurcarum meturelinquerenon poífet, fuam líterís fententiam
figmficauít,quarumfummahac erat; Sí aqua? concordia? conditiones afferrentur,
nulle
ítuHo modo recufandas,ut pacato regno tutius in Turca* expedido fufdpefettir,nit
(ommuni concordia falubríus excogitan poífcfin autem minus , fortí externa S¿ in>
terna incommoda animo toleranda: ас potíus extrema quarqj pcrícula fubcunda,
quam patí,ut regnum,quod iat amplum a maioribus acceperint,iniquapacis C0ndi>
tionc minuatur.Nihil regno ñeque ad prarítitutum tempus,neq? perpetuo alienan'
dum.Nil Vngaris turpius futurum quam Imperium antiquorum exemple propa>
gandum,pcrnegligentiampufiUanimitatemue indies diminuere. fi bellum cum re>
gina continuetur» unde facilis concordia fperari po tcíhminorís conftiturum, quám
hxcefHagitataconcordia,quätanti pernobilium regni membrorum alienationent
to commercentur.Quarelegatusadreginamrurfus immutatis quibufdam conditio*
nibusabijt,redqtque:&quumquotidienouxutrinc» condiciones expofecrentür»
id tandem Iulianus impetrauit, ut Vladislaue Iaurinum ad reginam proficifeere*
tur, quo per colloquium facilius pax inter utrunqj tranfigeretur.Nec infeius quidem
crat,quantü prcfcntia mutuus'cp fermo ualeret.Princeps autem ille op timus,ut com
muni quien con fulcrct, Iaurinum concefsit:eo quum uemïlèt ad colloquium, in priV
mo congreffu multae ultro citro'cp querela:, purgatíonescp interiectac hint. Bellum
etil contra íuítum S¿ fas,necefsitate tarnen quadarn utrínqj inituni coñtentur. Mojí
de concordia díebusaliquotagítatum,qua;an'ncínter eos confesa fucrit, nil aliud
argumentum oftendit,qua m in dígreíTu magnifica,quac utrinqj data fuere muñera,
i* S¿ rumor eíFufus,qui Ehfabctham ptopedícm Budam defeenfuram efie rtunciabat»
Ishaudquaquam falfus fuit.Paulo pdft regina cumhoheftifsimo(utferebatur)cquí-»
tatú, Budáuenít: ubi poítquam Cilia: со m es, portero diecarcercemiíTus eft, in quo
a captiuitatis die ас initio belli diligen tifsim e fu erat aíTcruatus, de promulgan da pa*
ce agitatum eft : qua: ínfequenti die promulgata,incredibílí omnium ánimos larticía
fanecompleuíc.mox de pads condiooneídprarcipué'pafsím eft mufsítatum, datant
fuperhocutrinquefidem: Vladislaum in Vngaria libere1 imperaturum.fî modo auC
precario,aut ui, facram cum pofthumo coronam a Frederico reciperet , qui fecun-
dum Albcrti obitum, pupilli Patrimonium parum probe in Auftria curare diceba>
tur. Compofitis Buda? rebus, Iaurinum regina fe reccpi с: &poft tfíduum uentrís
30 repente correpta torminibus.humanís exceísí't.Mors ueneni fufpicíone non caruít:
quam infequutus Vladislai dolor,quantum cu iden tíbu s fîgnis conrj ci poterat.prof
íus abrogare uídebatur. eíusenim interitum, dies aliquot rex çgernme tulit. Et il
quando eius forte mentio habercturJachrymisabftinerenon poterat: neep ignora-
bat,cius interim foedus omnepariter interiturum. Et îllud quo tídíe oculis obuèrià>
batur, deiperatum regm'ocium.Boemorum inconftantia, qui nihil bdlo uehcmeiv
tíusappetunt.Et regina uita dcfuncb,ad Carfarcm cum uniuerfis prarfidijs oppù
disqj,qua:inCauouianaprouinciatenebant, continuo defecere. Hinanqué uelua
carceribusacuinculíscmifsi,inregíos pagos &oppidaerumpunt, populations ас:
ea;desinftaurant,muItoferocius quam antea feuiunt,inteftina mala redintegrantun
NequeCxiärhisoratlicmifai-fr«*!.'«-^.^ J - J 1

.r ._r„^.....-^.,iS>..»uaiiwiiuiiuin,«.quoaparuo,uelnulIoitipcndio
ibiretínebatur,fineui &:populationctenerípotuíflet,Contra illud Vladislai do!o>
rem haud parum leuabat,qudd ex Vngaris multi,qui aduerfac fa&ionis erant, cxtiiv
&aregina,adregiamfidem&obfequium rediere» unde non paruaPoloni uiribuá
fafta mit accefsio.AcccdebatGifcraeaffinitas, quam cum Agrienfi pontífice nupcf
íniuerat,quaBoemorumanímiferemíttcreoccoeperunt. Eteos,miteCa:farís ingcv
níum,ocrj temper cupidum,nímis a folitis incurfioníbus abfterrebatîitaq* intcftina
mala,opínione celerius imminuta funt, Dumhaccarcge Vladíslaoitageruntur,
jo Ioannes Coruinus & Nicolaus aduerfus Turcas regní fines ímpigre1 tuebantur: h ой
deorumbemgniute,tempcftateilladatosomne8arbítrabantuf,quílabates res Part
nonicas tuerencunin primi*'cj Coruínum,quí temporibus iliís Vngariam mira felú
cítate tutatus: eihin crebris TurcOrum incurfionibus tumultuario nunquam praMio
dirnicatum eft.quin hoftem grauiter ínflixerit,fuderit,& fugaritf: iiecubí congreflus-
-cílhabitus,ubi dena faîtem nonutrinquemíllíaconftíterint. Vbiquedemum faufta
quadam fortunar dexterítate ¿ta pugnatum, ut nil Coruíno uehementius tunc pro*
phanus hotos refórmídarét.Quinih Turcarum prouincíám fepius cxcurfum,unde
multiscarfîsingenspradaeftabacïaXocupletatus eíl admodum hoc bello ipfius
exercítus. Ex his unüm tantií infigne belIum,filentio prartcríri fine ínuidiae notanon
poteft, quód cum BaíTeo quodam Turcarum clarifsímo, cuí Scíabadín nomen erat,
geftum eft.Amurathem ferünt tot clades a* Comino illatas, uelillud maxime quod
^oldamar&Tranfalpíne principes a fuá fideacfoederereglutinarat.díutius tolera «л
renonpomiflciexpcditiohemergo maximam in Valachos &TraníTyluanam Cor*
biniproiiinçiamparat:delcAiisimumemilitibuspeditatum,quemIanizarorumap
pellant,cum innúmera equitum multítudine , 8c prarfertim uexíllationum cogit: le*
gíones,quas in Europa: prouÍn¿r)s habcbat,fereomnes accerfinadrjeiuntur his auxi
lia, qua? föclap Afiç ас Europa duitates iure foederis mifere.O Aoginta«nillium hue
exercitumfuiiTc(quodhaud facile1 fides àdmittit)plerique,&quihisadfuereVngari
prodíderunr:Baíreo'cpfpe<ftata;uirtütisac fidei, hoc belli negocium demandatur*
Turcas noua moliri,Coruinonuncíatur: ipfequoque in prouinciadelectum habet,
tres с: rat er legiones cogit, in cataphraclo fpem omnem ponit equitatu: nec paru m
quid em prouindahbuSj&prafdpue'Scytulisconfidit.BaiTeum cum innúmero pro- *•
pediem in Daciäträieclurumexercitu,rumores differunr..PoftImperatorem, apud
earn gentem,BaiTci fu pr em um locum ten ent: ¿V ubicunœagant, Imperatoríam po*
teftatem gerutit. Huic ab Amurathe mandatur,ut prius Tranfalpinam adoriatur:&
quacunque poteft fcuítia Valachum.quí á focíetate fuá defecerar,ulcifcatur:eafdem
a M oldâuis perfidiae pcenasexigat, qui Coruini opera i ¿tí foederis iura uiolarant;
Deinde in Tranflyluartös effufisuiribus cV extremo nixuirruat, ut illatas tota1 Cor*
uino dades cumulatifsime uindicet.oY carforumolim fociorum manibus abundan*
ti Is im с exoluat inferías. BaíTeu s imperara curáns, e Macedonia caftra m ou it ,homi*
numeircíter o&oginta milium, per Myfiam iter faciès, in Danubrj ripa confedit: ad
paruam Nícopolím trasciendas copias curauícalíquot in trarjcíendo dies, obinnu* jo
rneram multitudinem abiùmpti. Quare in utraque rípaalíquandiu ftatiua habuít.
Hincuchemens Valachos metus incefsit, ingenti cunfta trepídatíonc tumultúa/
complcntunad Vngarorum fîdem Valachos redrjfle pcenitet, quam ob Turcarum
uicinitatem commode tuerípoíTediffidebant.Ioannes contra Valachorum utrancp
prouinciam bene fperare iubet,mandat ut in tutiorafe loca recipíant : prophano fu>
rori neque obftent.fi uires non fuppetant:fehofti forti animo occurfurum eílcrecú»
pitmequerobur necjj nu merum rcformidaturum: Chriftum fibifocrjscp,optimum
maximum orthodoxes fîdeiuindictrn,nunquam abfuturum afh'rmans: cuius prae*
potenti numine fe fretum,propédiéa feeda: genu's perículís uíndícaturum eíTepol*
lícetur. Si qui plus a:quo tíment.ad iba caftra confugere pr2ecipit.Turcae,BaíTeo du* 4.0
ce in Tranfalpinam VaIachíam,quacprop¿us oceurfebat,caftra mouent. Mox fines
ingrefsí.gemínís exercitibus fie longe late'q? per cunda excurfant.utarmis ¿Víncen
drjs pagos & caftella parum muníta uaftarent: res acpecorarapíunt,homines quoí*
cunqueofFendunt,planetruddant:mulieresacpueros,fenes'qj pariter ob truncan t:
nulla in fexum sctatem'qj commiferatío habita.Valachi adhaec in montes alr) fe red*
perc.pars remotius fugam rapere,in munití fsima nonnulli oppída cocurrerca'n ma*
nushitantumhoftiumincidere.quifenegligentius afieruarunt. Cum fuperatis Al*
píbus.Tranflyluaniae finibus appropínquahent, Coruínus nequáquam animo con*
fternatus.cum quindecim millibus ta n tum hominum Turds oceurrít: 6V ea quidem
mente,utmori quám cederé malít. BaíTeus, qui uiri nomen &fortunamperhorre* 40
bat.ubi cum cum exercitu propius occurrííTe.per fpeculatoresaccepit, ferociam re*
mifit, & cautius agendum efle cenfuit; ahqua prius arce tentandum ducem putauit»
utTur*
utTurcàrum mos eft,utiquibus potifsímum modis hoftem circumuenirèpôfsit,in>
telhgat.qaare aliquantifper fubftitit,ut eius audaciam & uirtutem infpiccret.Explo'
ratorcs retulerc,hoftes ne quartam quidem partem Turcarum arquare policaicruni
equuatum his effe longo agminccorrufcantem,qui non paruo negocio fuperaripof
fit,quando non minus celeribus turmarâ alisquám aftuarrjs curribushoftecircü'
venic:quod fî res minus profpere uenerit,intra curruum fepta fe recipit,atqp inde di>
jpofîtis munitionibus pariteracmuro feacerrime tuetunEodêmodo caftra munit*
ut nullas per noctem infîdias repcntinoscp impetus reformídet» Stupet Coruini au>
daciam,& reí bellica: dífcíplinam.fuorum tarnen numero confidit. Quum ad quinqj
10 míliíapaffuumprope conueniffent,quamuisutrinque prarlíum minime detrecbre;-
rur,uterque tarnen ípe magna ui&orig fretus,rem non temeré agendam exíftimauíu
adfuum uterque confugiebat ingenium, ut alíquíd in tanto congrcffu artium ex>
cuderet. Turca gradatim certandum, & feruandum in pugna ordínem ccnfebatj
multitudínefretus:ucl (lid minime cOncederetur, numero circumueníendum ho>
ftem eíTe cogitabat:íbi'qj defatigatum,ad cxtremum innúmera multitudíne obruehv
dum.Contrá ílle,id primum iuberefuos, nemo locum ordinem'q? déférât* neue ab
holte fcindi ac diuidi patiantur. Infequentí die* quum ad locum quem Vafcapum dl-
cunt,conueninentiUtrinque acies prima hora diei educí coepta: funt. Multum tem>
porisaddííponendaoclrogíntahominum millia Turca: opus erat: rtec parum qui
to dem Goruinauirtus 8c diligentia expofeebatJnprimis inftrucüs agminibus,conuo
catisprxfectíslegíonum, tríbunismilitúj S¿centurionibusuniuerfishaec uerba fe*
cit : Nulla (mihi crédite) audacia j focij , tanta: multítudiní me occurrere perpuliC- Càruiïiohïii
fet,nifi ípfa necefsítas adegiffet,ueftra fides ас uírtus hortaretur,quam dudum expío *dmiUttr-
ratam habui:&ín primis i E s v Chrifti numen clemétifsimum infpíraffet , qui nos in
facram mílítiam füam aptauit, fuüm'qj nomen ueftra dextcrauindicari uoluiti In hac
präftantis militia: euocatíone,quantum uos dilexerit,confiderahdum eft,& immen
fa hinc benignitas Saluatoris penfitanda»Tria nobis hodie cómoda, íí uirí , qui olim
fuírtis,r)demhodieeffeuolueritís,Dcusipfc propofuit, quibus nihil maius appeti
polfet. In primis liberorum.coniugumipatrie'cp falutem.cumfortunarum incolumt
je tateconíunftam: deindeperpetuamhuiufcefeculigloriam, &aeternam felicítatem
uobis nunc expofitam effe fcitote.Quot a Turcis olim incendia, calamitates , 8c ma/
la acceperimus, utinam uobis audiuiffe potius qua'm fpeAaffe & pertulúTe lícuíflet.
Iam diu hbcris ÔC uxoríbus careretis,quosmiferaferuítus obruiffet:neque focos auc .
arashaberetis.ubíínhabitarej&facrisoperariualeretísjnifipiétífsimum Saluatoris
jmmen,&ueftràmdomitauirtuspra:ftdadfuiflet. Neqj patria bonís'cp frui,neque
fungí honoribus,nequelibertatem retiñere uideremínijnifi fanelifsíma fides* &anù
míucftrimagnitudoacroburfpedíuinafirmatum,ha:cqua: díximus omnia* uobís
íntegra coníeruaflent» Iam ímmanís Turcarum furor in fuam poteftatem omnia
redcgíffct,nifíueftrisha:carrnís uíndícata forent, ÔC tot illecladíbusrepreffus effet*
4« Isnecubícoercerípotuit,nonGra:ciajnonMacedones,utricp quondam rerum po>
titi: non Thracum audacia,non Myforurri róbur.rto Epíirüs & Ülyricum, horum uí>
resretunderepotuere.Atheníenfes,Thebani,Laceda:mones,quíprifca: militiaeaU'
ctoréshabentur,hisultrdceffere.Nobísdiuinítus hace laus Sí íngens uíetoria: glo>
riadelcgataeft,quiparuafaepemanu,6Vquandocp incauti ab his círcumuenti,totíes
in(ígnilirageconfecimus¿fudimus,fugauimusqí.Atcp nullum illi genus homínurrt
ín terris magís expauent &perhorrefcuntquamuos,quos exafsíduís cladibüs pau»
cos,non minus ас fréquentes formidaredídicerunt. Nuncetiam,ut extremas uires
rxperiantur,cúinnumeríslegionibus adfuere: atqui uobis nequáquam plus qüánt
intea timendum eft, quando fub díuino duAu ÔYaufpicrjs arma gerímus. Et quid
je nobis audendum fit,afsíduauictoría,frequens éxperíentia,exploratauirtus,íam diu .
uos edocuit. accedít,qudd eorum miles, autgregaríus,aut feruus,aut auxilíarís , aut
tticoa¿l«s,&paganus eft: prseter militesprgtorianos, ml aliudhoftilimditiae fupcr>

eft,uí
ъо-ывтп tit v*r£f*
cftjUÍ adafli ac inuiri carteri militant,& ills quidcm pufillanimitate ad feruitia reda¿U
func. Quicunqucautem Grxci, Macedones, Illyrici, auxiliorum gratia miki funt»
quum a Chriltiana fide non recefierintmon pro lllis.fed nobis dimicaturos elfe repu
täte: nos uíndíces,nos uiAores expectant : in hoc ill i bello Turds nomina, nobis ui>
res anímosqj dedererpro uictoria noftra uota fufcipiunt.Quare tanto üobis animo-
fius fortiuscp pugnandum eft>quantomaioremuictoriam,pracdarndaudern'cßnünc
ueftris oculís obuerfantê habetis. N5 pro alienis focis 8c aris, fedproprrjs,dimkare
opus eft. ita hodierna necefsitas noftra tulit, ut ni nos ipfi nobis uindicare uelimus,
cVfolitafpeacuirtutenitamur, maxima qua-cp malorum omnium hodiefubireco-
gamur. In prímis iacturam fortunarum, liberorum feruitutem , mediaciones uírgú lo
num,coniugum proftitutiones.cardes parentum,sedium cVtemplorum incendia; <á¿
quod his omnibus multo grauius eft, Saluatoris noftri ÔC deorum omnium ludí»
bna: frangentur uiuorum limulachra,autunco trahentur: argéntea aurea'qj confia^-
buntur,cx:ínprophanosufusconuertentur: religioniscultus omnis abrogabitun
¿V Deus e pectonbus noftris,pncdiffidentianegligentiacp noftra,nifipropugnato-
res óptimos inuenerít,exígetur. Mínimo dígito Turcas omnes,fi uoluerít,ilícocon-
teret Deus nofter; fed quando tutelam fui nominis in noftra dextera collocauit , uir-
tutem prius noftram periclítatur,ut íí magnam fidam'cp compererit,pra-potenti fuá
dextra tueatur ¿V firmet.Nemínem fibi fidum píumcp Üeusunquam deíéruit: fi uo
bis ipfi non defueritis,nufquáfaluator IES VS uobísaberít. In potenu'a fui nominis, t9
quod eft fuper omne nomen,hoftes proteret; ÔC íuftum diuína fiducia fretum extol*
let. Infupcr.alia: nobis atque illis funt pugnandí caufa:, ÔC fpes longe fîrmiores.Pro
domjno,eodemcj5 prophano, ¿Vfcelerum omnium auc"tore, pro ípolrjs ÔC rapínis,
pro exitio gentium: pro alieno regno.eodemcp propagando,¿V mortali laude, ílli ar
ma fumpfere. Nos contrá,pro orthodoxa fide , ÔC Chriftiana república : pro patria,
pro l¡beris,prouxoribus ÔC fortunísdímicamus.Quíbus quídem rebus nihil excel-
lcntius.nihilpofterorumcommemorationedigrtius, nihil ad promerendamimmor
talitatem accommodatiusinucniripoteft.O'quantahis in coelis merces eftpropoß-
ta, qui aut patriam auxerint, liberarintue, autd iuinos honores ¿V ueram fidem pro*
texerínt ¿V fcruarintCNeq? experti ignoramus,Deum humanam pietatem, iuíticíam J(¿
cVcharitatemnunquamdeferturum. Proinde,quid magis illis quam nobis fperan-
dumfit,hinceuidentifsimeconfiderate,commilitoncs: Saluatonnoftroconfiditc,
quidiuinitatis pra:miumpollicetur,& fidem uirtutem'q? ueftram Dcoac patria: iu-
xta nunc oftendite. Quamobrem , quando nihil fine diurna ope molirí poíTumus,
anteqüám fignum pugna: detur, uos qu a?Го Iegati, centuriones ÔC prarfecb', per tur*
mas ¿V cohortes fingulas,piasconciones habere, ad falutarem ÔC facram pugnam mi
litem incendite.legionatím per confefsionis facra: myfterium alter alterum luftrate,
remdiuiiiamfacíte: ac fumptaore terra, myftica: communionís officium expíete:
luftratís mox animís,alter alterum amplexate,dextera ofculo'cp mutuam date fidem,
perpetuum'q? fœdus perçutite,e uobís neminem alterum in facro certamine defertu 4e
rum, fed pro aris ¿V focis ad unum omnes ftrenue dimicaturos. Demum curatis ali-
quarttifpercorporibus,ambulatorrjsdudumierttaculís, datofigno, ter elatisuod-
bus,inuocatopra:pollentifsimo IESV Chriftinomíne,manúeauirtuterobore'cpc5
ferite,quapro redemptíone ac libértate ueftra in agone mortis ille соferuit. Hoc igi-
tur ut ulero fadatís, perfanftû noftri Redemptorísamorem,percharitatem patrie,
perDeu'mhominum'cp fidem, uobis edico,impero. Item uos oro ¿Vobteftor, Ut ea
mente dimicetis,uti aut cIarífsimani(quod no ambígo)uiAoríamrauí fi ris aliter tu-
lerit,beatam írtcóelis uítam uobis hodié comparetis: non apud inferos,ut GreeuS li
le,fed fuperos ccenaturí.Chriftus igitur optimus maximus nobis femper aderít» qui
nos(mihi eredíte,acitacortfidite) no folum e Turearum manibus hodie uíndícabít: y*
fed cum perpetua nominísimmortalitate, opimis nos hoftíumfpolrjsonerabíc,S¿
incólumes ac ouantes domum referes uniuerfos» Sciabadift Baflèus nihilo fe- ,
gnius
7> E С U Z> J S Г 1 1 ЫЪЕ% Г. 4б<»
gníus е contrarío fuos admonuit,ut amplificádi imp.errj,cV fuperiorum tii&oriarum
memores,abafsiduauírtuteóY laude non deficerent: armisTurCarum nomine pro*
pagareiu,quibus Mahumetes diuorum incerpres.terrarum ímperíum,ácuncl:ís nu^
minibus addi&um eiTe przcdixerat. Item,auguftam hanc gcncem , hominum terrO>
rem.ultricemfacinorum^&Ypopulorum dominam, diumo Ore loquutus ominaba-
tur. Quanta breui tempore.ex quo in Europam traieftum eft,regnorum accefsio fa>
¿ta fuerit,enarrat : fpem mgentis prarda: , & maxima quarque ftrenuis prarmia polli'
cetunpagos Sí oppida,rte«him rapiñas óVfpolía/emultis díuifurum e(rerecipit,(î ез£
tremisquífqueuiríbusdimicarit: uícloriamanteocüloscertifsimam , ex inopia ho-
to ttium,<S¿immenfo fuorü numero proponit.Illudadiicir.profligato Coruino(quem
folum ¿ Chriílianís ímpígrum,& rei mili taris non ignarum,fe reperiíTe.ingenue fate
tur) nihil adaflequendumcaiteri orbís imperium.ámpliusobuerfatufum. Sihunc
hodie ad internecíonem protriuerínt, nulíam ín Europa uititoriâ hac fore majorem:
quare Coruinú ín acie prímo'pctendum cdocct,uiAori huíus ingentia premia fpôn>
dct. Poftquam fat milíti fuafum eíTe arbítrabatur, íam inftruAâ aciem educit,in duo
cornua pedites equitesrép díftribuitn'n medio prauoríanos milites collocat.quos Iani
saros uoc<mt,ípcctati roboris homines : fuccedunt longa fubfídía, multas etíam ue-
xillatíones in utroque cornu proponit,quepra:liumíneant,circumuolcntlioftes,5¿
, proutfors ípía tuleríc ímpetant, rcpetant'ue. Coruinum inutroque cornu,duo
»o quadratacataphractorum equítum agmina, quos híppobalifta: fequebantur,colIcv
caíTe memorât:ante hos uexíllariorum quoq? alas equítum,qui a laterum fronte cer'
tarent.extcndífle : in medio autem , quadrata duo cataphradlorum agmma equitum
ftamiíTe, Suinter hos cohortesgrauisarmaturç,a4ergohaftatis,fagictarrjs'qj munitas
interieçiiTe:utrunque etíam coriuidongo carrorumambitucircumuallaírc,quosotrl
ni munítionís genere plane compleuerat.Moxprogredí ín hoítem ordiníbus edícir.
quum ad duum fíadíorum ínteruallum appropínquatfent, pugnx fígníí dareiubet:
níhilo fecíus íllí facíunt. Collatis utrinq? fignis concurntur. Coruínus profpeAa ho>
ftíum multímdíne,primamacíem ín cuncumredigít.quo faciliushoftesdíu¿dat:cori
M tra ílli,forfices obtendun t.Tan ta utrinque ferocia ó¿ clamore cogrediuntur, üt nihil
jo unquamhorríbílíus íítaudítum» Turca: uerfatílí equítatufreti.falcatiseníÍbusírt
Chríftíanos facuiunt,ínfcllís concurrunt haftís, ¿V ex equis multí utrinque deturbart
tur.Ä forficíbus,cataphra<ftorum cuncus concidi non po terat, quia armís obduAí,
haud facile lacdeban tur. Inftantigitur, 8¿infeftam ínterfccantacícm. In medio,S¿iri
utroque latere,parí ímpetu dímicatur . cadunt utrinque multi:fed profeifla a cuneo
Turcarum acies.magna fubindecaedeagítarí cozpít. Quum ad latera declínarcnt.ín
hoftium gladíos incidebant:ecce cunco,quem dixímus, oceurrit alccra,& parí uírtU'
te certatur.lncornibusuariaquandoq? fortuna ínter uexíllationes fuit, quum aequa
fpe alíquantifper utriquedimicarent. Sed quum íllí eo genere pugna?, ob equorum
pernicitatemagilitatem'q? nimis ttalerent, & numero longe fuperiores eflent: pofb
4° quam multitudini cedere,necefsitudo tulit, ad munitifsímum hí cataphraftorum ag
men redicre. Poft ubi ad cataphraAos peruentum cft, haud parum fortuna Turca-»
rum declínauit;dum obftínatisultrd citro'q? peAoribus pugna coferítur, ¿V expedí
tíhimi eqüitacus pars maxima cardítur. Nanquedurís cataphraAorum contis 6¿ fa-
riísis.item oblongís trífidiscp gladrjs,haud fecus ac inermes armatis obíeAi, nequíc-
quam obftabant:quare in utroque cornu a Turcís laborare coeptum eft. Nutanti'
bus adhuc rebus,in medía acie pradium atrox plane conferitur : prartorianac cohor>
tes cum ualido equitatu,quadratum cata^hra&orum agmen , quod in medio collc
catum eíTe 4íxímus,multis uexillatíonum mrmis círcumueníunt:pedites ueterani,fa
. fto máximo ímpetu , equorum poplítes falcato enfe fuccidunt. Ex his cecidere muU
»o tUiumí'cp porreAis capita amputan turrobteruntur contra cohortcs,dum cataphra
Aorum ruinam molíuntur. Candes híc ufquc aded magna patratur , ut cruoris riuos
agcr«, dum obílínatís am'mis,c\:debacchantehinc&hínc bellico furore.certatur.
R Praetor
47о <^^Г. 2 O.W FJW II 'REX. VN GAZ
Prctoríanorum pars maxima carditur: ex equitibus quoq? muid oppetíere.BaíTcus,
ubi & in utroque cornu-, d¿ in medio fuperiorcs dudum Vngaros foreconfpicatur,
&íam pro longo labore defc&uros eflfc fpcrat:quamuis ibi itragem maximampate
rccur,ad triarios tarnen belli fummä redigere decernitrut cum cartera multitudíne,
quam adpra-íidía rcliquerat,fupcrftite magna fubfidiorum adhuc parte,agmína Vn
garorúobducat.Abínítaíampugna hora fere quartaagebatur, quum pra-liumin-
ltaurareconílítuit.Necab re quidem id a prophano Bárbaro fa Лит.Verebatur,ne
fi fui terga dare cocpiíTcnt,relíqua multitudo,detrecbto bello fugâraperet ♦ Ne que
ioírur belli expertem dimítteret, ratus hoftes a numeróla turba circumuétos , haud-
quaquam defeeb's íam uíribus , extremum impetum ultra toleraturos, ultimas acies ю
cie't: Vngarum obduci íubet,tríarios ueteranos hortatur, defectum hoftem facfto or 1
be perdendum cdícítrnouífsimum hoc Yngarorum bellum id efleiaclat. Contra uc
ro'Coruínus, profpecto hoftís aftu , fuos alíquantífper patitur obduci : mox carro-
rum agmína promoueri precipic,cV utclam Turcas omnes círcumueniant efledarijs
ímpcrat:deindc pugna cum hofle redíntegrat.Feruet ubicp ргаг1шт:& quamuisín-
gens pafsím Turcarum cardes ageretur, pra* nimia tarnen turba pertinaciter ubique
certatur. Turcaautem,utadextro cornu feácarríscircumueníri, cVátergoígnitís
mifsilibus,ciTpitätibusqjmachinispetirefpexcre,ancipitesfa(fti,feremifsius agunt:
Sc dum átergo fibí tímcnt,á fronte pralium detreclant.Contra elato clamore Vnga
rí,ut obuerfantem ante oculos uíftoriam capeflerent , dum ínftauratis ípíís animis a 20
fronte multo uehementius inftant, focios qui a curribus pugnabant, hortantur , uc
propíus hoftes círcumuallcnt.Hic Turcas confufo ordíne inclinantur: ÔC ne círcum-
uen¿antur,rctro fugam rapíunt, Quicücp intra carrorum fepta, ¿Voppofitam acíem
dcprehenfifunt,adinternccionem omnes ca*fi: qui autem in finíftro cornu dimica-
bant,horumexemplo confternati,tergauertunt:palantes cun¿tifugiunt:inftata ter'
go,adaucftíspra:uí(ftoríauinbus,Vngarus. Ballèus,dcipcratis rebus,una*cumqui-
bufJampra?torianiscohortibus,quibusfeftipauerat,feinfugam conuertít.Infreme
bata tergo Coruinus,oV per fufas acies BaíTcum dífquírebat: ut ficardendiducís co
pia darctur,opíma Chrífto óptimo máximo fpolía referret.Turca caftris exutus,qui
cunque fupcrfuít , fugac pernícitate cum duce tunceuaímalrj uero' , qui diuerfi in fu- 50
gam efru(î,pernemora,perfaItus ¿V agros diuagabâtur,aut inedia, aut Valachorum
manibuSjinquasínciderant, confc<ftiTunt. Signa circiter ducenta capta, hominum
ucro quinqué тШа. In auxilia, qua: Chriftíanam adhuc fidem retinebant, ciernen-
tíiisactum e(LVixtanticxcrcítusparsmed¿a,quar cuaferat, Danubiumtraíecít, Is
poftremo infigni uicloríapotítus,ínhoftíum caftraredrjt,fefuumc¡? ímrnenía preda
exercítum ditauít.Exhis qui prima fubeo ftipendíafecerút,audíuímus:Coriiínum
fufo ho ftc,fat fccííTe ratum, eueftigío Turcarum caftra praedac cupiditate dírípuííTe,
nechoftem ultrapetrjíTe: quod fiad Danubíum ufqueforetinfequutus, neminem e
tanta clade fuperftítem futurum affirmabant. Longi quidem ocrj foret,quot fpolia,
quot enfes auratos gemmatos'qj,cum preciofo ueltium & equorum apparatu,quot 40
aurata quoqj pílea,thiaras'cp ín Phrygum Perfarum'qj morem reperére : ad fummâ,
nemo in eo bello fuit,quín fe cum uníuerfapofteritatcditauerit.Ob rem féliciter ge-
ftam,& prouinciam utramcp Turcarü periculo líberata", fingulís cíuitattb.triu díerú
fupplícatíones indicia?, и t díuíni honores Scruatori noftro redderétur.Multa teplís
omnib.affixafpolia,fignacp ad Vafcapú, in ш'Лоп'аг monumentû tropharafunt erc-
cta.Coruinustriumphans Budamuenit,regi'qj Vladislao fignahoftitr &exuuiar5
parte digna principe dctulit, in excellentifsima: m'&oríaeteltímonmm.gloriofifsí-
mi'q? belli excitamcntû.Inauditam per illa tem pora Coruiniuic*toriâ,rumorcs longe'
late'qj díftulerunt.Vladíslaus fuapte natura pientifsímus , diuíná ín eo bello demen
tia admiratur,adexpcditionéfan(ftífsimáfuíducisexemplofuccédítur.SoIennesBu je
dx fupplicationes índicít, miris Coruínü laudíb.efFert : eíusfcp oratione,dum Buda?
fuít,afsíduo ad hoc falutare Chriftíang reipublicg benefíciu hortatur, Ioánee deínde
poft
DECIDIS Hl LI* Et Vi 47l
poft fauftas praedicatipnes ас laudes, quíbus rex cunymiuerfo fenatu cum excolue-
rac,in prouineíam dïmiffus. Vtriufq? Valachize populos confirmauít: & ut Turcís
in pofterumanimoííusreííftercnt,promptiores effecít.Corui'ní nome, Ьагс uic*lÖria
per EuropamTane unt'Uerfameffudmhuncunicum fideipropugnaculum omnesaf^
firmabaht.AmurarhespauloantcquamBaffeusínTranlíyluaniaproflígarctur^cer
tarn fc uicloriam habere ratus , legatos Budam exploratíípotius quam poftulatum
miferat, quando rcrum Vngaricarum flatus ipfum non medíocríter follicítííhabe'
bat. nam quum in prouincia, per cuneta pra:lía Coruíni fucceffum audíret,in intcftiV
nístautum Pannoníardifcordijs fpemomnemcollocarat.Intelligebat Vngaros, ni-
» G fuis arm ís.haudquaquam facile cafuros. Vladislao legati fœdus obtuleràt , 8>C pro
eius obfide Albam Graicäm,quam Belgradum nunc dicunt:aut fi id recufarctur,aiv
nuaitípcndiapoftulábant.Nunc autem pncrecenti uí&oría, quum ánimos Vngari
reuocaíTenr, necmitíusquidem quámlegatorúinfolétiapoftulabat, refponfum eft.
ViadíslauseTranlíyluanarum rcrum exitu,fepropcdíem refponfurum efíe, refpbn
dit:quarc paulo ante loannís aduemum/Turcarumf'egati a regedimifsi.Amurathcs
autcm,quumobcladcm quamnuperBaflcus acceperar, e4antafpecxcídífiet,exfrC'
mas uíres tentare conatur.Eius opesartes'qj Vladislaum minime' latebant: quaréde"
grauifsimaexpedítione decernendum efíecenfet, uelutí áCoruíno fueratadmoni'
tus.Coafto fenatu,Iulianum legatum ponrificium accirí iubctrquiquum trequencíf-
u Gmus conuem'flet , prout regía grauítas poftulabat , rem ad cum refert.ubi Iulíanus,
quíhacpotifsimiim caufauenerat,prímumfententiam dícererogatus, hzee uerbafe<
cit: Poftquam Turcarum peftis in Europa latius debaccharicccpít, nihilunquáop'
tatius pontífici maximo.Apoftolícocpfenatuí.accactcrisItaliaípotentatíbus fignifi^
cari pomit,rexoptime,fortifsimiq? proceres, quam quum Vladislaum Sarmataruni
princípem, Vngaría? regem áuobísdeclaratum eñe cognouerunt. Neminem enim
Pannoniarumrerum moderatorem , Scythicarumq? uiríum ductorem, hocmagís
idoneumufquam gentium Vngari inuenirepotuiflentrquippe qui tanta íuftfcía,rer
Iígíone,fapientia,fortitudine,ac militari denicp dífcíplína polieret, ut potius ecoclo
datus,quámoptatus,eireuíderetur.Hacfelící faufta'q? decIaratíone,omn:um quoqj
íe Italoru anímí,quí ¿acuerant,refurrexcre:atqj ut id felíx ac faüftum Chríftíana: rcípu'
blíca? forcc.folcnníauota fufeepere. Quñ intimas regnidifcordías , cVpropínq.uim
Turcarum íncendiumaccepi4ret,facro fan (flus hue me fenatus mífit, utde pacando
regnOjSc" reprimenda haclabe( uta me f2cpcaudiuiftis)uobifcum agerem. Regnum
annís 8c uírtute ueftra,íntercefsione mea,& regine obitu, pacatum cft:altérû iuper*
eft, quod honoris,utílitatís , imofalutis .gloria; Sí immortalítatis plenum eft: itcin
Vladislai duñuaufpícijs'cp , ¿V Pannonico robore dígnífsímú ,Turcarú im m an itai
&ímperiü coercendum eft,Proceres:ímmo iugü, quod noftris ceruteibus immínct,
excutieiídií, Sí longe repellendum.Quíd uobis audendum Gt, Corinna uírtus ¿V for
tunaportcndít.fortunam CoruínádixiCimmb fortuna Chriíliancplebis,cVprefens
4° díui Saluatorís ípfa bcnignítas,qux' additftu fibi popúlum flu(fluarcpatitur,non dtv
mcrgí.Si tui ducis copr)s,eis'q3 perpaúcís,tanms hoftiíí excrcitus ¿V fufus ¿V r ugatus
cftrquíddete.rcxincIytejlpcrádumcft.GtuoChri^^
Chrirtianoru princípum omnesanímiín te Pannonícas Sarmatícas'qj uíres conuerfî
funt.omnes ín te fpes fuas collocarunt: teimmam'fsime cruddítatís ultorem.propu-
gnator'em fidcí,& Europa? líberatorem expedtant omnes.íd eft.cur quotidie uos li-
terís PontifexmaximusfollícítatcVangítrquanquá hoc orthodoxa religio poftulat,
non minus tarnen Vngarias Poloniaró? necefsítas uos adurget.-quarú altera e MyGs
¿V lllyríco , e1 Dacis 8¿ Getís altera , Turcorú armis & incendio míferrime ¿V afsiduo'
uexatur.Qin'cun^necdíuinacharítate,necipfaneccfsítate,necgloria,necímmorta'
lítate mouen tur,ad facram hos expeditíóné propria falus,ímminens feruitu ; libero*
rum coniugum'q5,íncolumitas rem ¿Vperfonarum, cVlegitímarapínarum compen*
d¡a fufdcencTam cómoda uobis nunc datur occaGo , ut corpus in uerá falutem felú
R z cítateme^
47i atlT. 2Q-MF1<NI1 ЪЕ% WNÇAK.
citatcm^airci^rcjaianimumabomnimiferiauindicare, &utrunque díuinahuma^
na'q?oloria&:bcat¿tudmeuno eodem'qj tempore donare pofsítís. Nondcfuntdux
ees opcími:non pecunr¿c,bcllorum íierui.qua; ab uniuerfa Chriftiana república со iv
ferentur:non robora тШгит,попга11о,п5Гопипа^ехсегп'тафпигпта^иасио8
fancnfsima; fidei aflmores efle uoluere. Sarmatarum uires , Vnnorumcp uirtutem
perfenfit potíus quàmaudiuit orbis. Nulla re alia quamuoluntateuobis,proceres,
opuscft.Expcditio necefláría, pientirsíma^ommodífsima,^ omni ex parte gloría
8¿ immortalita te digna eft; S¿ quae ad uítam utranque, uberrima perpetua'q? premia
conferat.Proí nde te rex in primismclyte,uos'q? proceres uniuerfos oro.obteftor'qj
per Chrífti fidem, per liberorum charitatem , per falutem regni, & ímminentis exitrj t«
liberationem,ut forti hoc bellum animo , commum'qj confenfu fufeipíendu elTecen*
fcatis : ultro, quum delectus habebitur,nomina detis. Et quando non ad humanam,
led diuinam milítiam profeAuri eftis, ea ftudíorum uehementiaín Turcas arma íu>
matis.quam expectatio 8¿ fpes hom¿num,quam ueftra uirtus,inftans exítíum, 8¿ di»
uina in uos mérita poftulareuidentur. Secundum Iuliani oratíonem , míferabilis
Dcfpotís obfecratio lachrymarqj fequuntur, ad fufeipíendam necefíario' expedition
пет hortatunTurcarum ferítatem,crucíatus,inauditaq5 fuppliciarefernnliorum ce,
cítatem,fubcifacp genitalia, ¿V muiros dimidiatim ccfos,complures quoq; ferra dífíe
¿tos^lios ítem cutibus exutos,aut humi defoflos,uariacp genera mortis, qug huma^
nxauresabomínantur, enarrat. Exemplo fuiPannonesadmonet,quantum líbica* j¿
ueredebeant.SauoaTurcis difterminarí,quÍ2eftatefa:peuadotraníitur, ¿V rigente
bruma glaciccalcatur.Transiftríanam his regíonem late patére : fe opulentifsimum
olím My ííae fuiiTe regem , 8c nunc Turcarum uiribus regno exachim , orbatum li*
beris,fcedífsímis oneratum iniurrjs, ¿V dignitate fortunis'qj príuatum, extorrem ua^
gari.necubí gentium haftenus tutum locum inuenifle.fedadJRagufinos profecbim»
&ibi moxa Turcarum ínfidrj s fuifíe petitum:redrjíTe in Vngariam , earn quoepun*
dique Turcarum ¿ncurííonibusinfeftari.Nuncprophanum regem poftulare tribu*
tum,ut arquior fumendí belli caufa detur • Hoftem immanifsímum non procul abek
fe.fed imminere ceruicíbus,ímmo in medio regno igní ac ferro quotidie graíTari: te*
ftes efle Valachíam &TraníTyIuaniam,opulentifsímas Pannonica:ditionisprouin' j*
ciasrquas nifi Coruína uirtus, fortuna reípu blícae, & in primis Chrífti benignitas,á
{<xáx gentis manibus liberaiTet,iam de rebus Vngaricis foret zciü* Varios efle bel'
lorum cxitus,fortunamincóftantem:3¿Dcum,defequotídiepericulafieri,nonpaf'
furum.Proínde profufis Vladíslaum lachrymis exorabat , & exteros obteftabatur,
«cocccaíionemhanc dimitterentíne uictoriaefucceflum per ígnauíam 8C negligent
tiaiîunterciperent: alienas quámpropriar calamitatisuindiccsefle mallent:fufcítatac
nuper expectation* fatisfacerent. Itemdicere, fefatmagno omnibus exemplo fu*
turum.Adha?cdemum pecunias polliceri non paucas,ad belli fumptum:& afleue^
rare,Chriftt'anaereípubllca:potentatuú auxilia, collaticiam'cp ftipemhaudquaquam
eisdefuturam. Omnium igiturconfenfu.quummulti quoq? iftorum diftafenten 40
trisapprobaflentjSenatusconfultumfitjUtin primo ftatim tempore, rexin Turcas
caftramoueat^ntereadelecbis inflante bruma haberetur, poftularenturfociorum
auxilia; Sc cum Carfáre.qui Chriftianacreipubiica:prxeft,depace6c"expedítionea'
gcrctur.Decreti ad Polonos, Valachos Prutenoscp legation primis ad Ceíkremrqui
ad expedítionem hanc,opem ôc"pacem orarent. Relpondit:Se neqj ueníre,necp au*
xiliamitterepofle; fluctuantemBoemiamcaufatus, pacempertrienníum confecít»
Pru teni,ob exhauftam longo bello prouínciam, íenullam opem dare poíTe dicebät.
Ä Polonís 8c Valachis auxilia,cum femeftrí ftípendio rniflâ:quae íngens uoluntaría:
milítac multítudofequutaeft.Multinanque fidei charítatecompulfi.relí (Tris líberís,
conkigíbus &fortunís,pro tuendo & propugnado Chrífti nomine, proprio ftipen í#
dio müitarunt. Item e Gallis & Germanismulti,fumptaCrucísteflera conuenere.
ímtoiamuere, facrofan<fta¿ expeditionis gratia uicatim oppídatim'q? folennes pre*
cationes
DECIDÍS III LÎÎEÎt V АП
cationes SC fupplicatíones índicbe.Res diuina; per omnia templa folcnníua a¿bc,ut
oprimís bellum pientífsimum aufpicí) s iníretur. Omnes fere ad utranque Danubrj
ripam copia? conuenere. Exercítum qu/ndecím circíter milium fuifle perhíbenr»
Rex ígítur Calendas circíter Matas Buda proficifeitur : traíefto'cp Danubíodente»
innere caftra mouet,ut ecteri qui aberant,cum fuis facile caftrís coníungerentur. Ad
Tibilcum primo iter intendit,accitascp undíque copias gradatímcogit:ín Tibifcí ri
pa dies tres confedit,utafubfequentíbusadhiberetur.l ranfmíflbdeíndeamne,pef
D acíamdefcendít: &adleuam Danubíümfcruans, ab eius ripanunquam procuí
iter declínauit.Mox ubi feBulgaria? confpeftum attígííFe nouít,ad Salfum lapiden^
Ь ¿V Cobín, qui anteSinderouiam fitus eft, Danubium traíecít: &caftra,quaritineris
tardítate auxilrjs completa fuerant,ad Sophíam recbí mouit:qua?fex díerum itíner¿
a Danubíofecedit, &m prima Bulgaria? parte fita eft. Deípotesad Danubium fuá
cum regis caftra coníunxit. Dícunt air), regem cum ternis iter caftrís fecífle, Coruí-
num Sí Deípotem cum duobus exercitibus praecefsiíFe,ipfum uníus díeí itínere fue-
cefsiíTe. Vrbs á templo, quod magnífico fumptu Iuftiníaaus erexit,Sophíac nomen
accepít, Sardacía olím di¿ta,a Sardís 8¿ Daeis , qui earn incöluere: deínde Búlgaro-
rumínundatíone, &afsiduís Tranfiftríanorúeraptionibuslabefacfota, fibitempK
tan-ram nomé feruauit. Propter eos qui herefimínfandam,de Spíritu fancto, au&o-
re Macedonío metropolita Conftantínopolitano , fufeítarunt ( quem Patre & Filio
i» minorem, immdmíniftrumutriufque,acc^eftmm donorum díipenfatorem,aíTer¿
bant)celebratam híc fynodum frequentífsimam efle ferunt. Quitas ígítur uetuftate
iam crTceta.nec arte nec loco munita , ad prímum cVímprouifum hoitium impeturrt
occupatuncVquum fine grauí fumptu feruari non poíTet,acut primo ís íngreflu, ar-
mis.íncendrjs.terrore'qj cúnela compleret, earn a milite díreptam, poftero díefacrís
in baíilica rite peracflís.rex íufsítíncendí. Vicos &oppída,qu2epropefuerant, facile*
eepít, dírípuítcp. AdMorauam deinde fluuíumcaftrapofuít,ubíadínundantispa.»
ruin cquorís fpecíé.ín colles uallescjj módicas ípfa planicies tumet,3c" defidit.Quín>
gen tí hínc équités mifsíjtrans Morauam non pra?datum folum, fed qua tutius expe"
ditiuscp iter fieri poíTet fpeculatú, in Turcarü fpeculatores incíderc. e quíbus quuni
'je quatuor carpiíTcnt, ex his duo mílía hoftium propius adefle cognoueruntrquare ad
fíumen fugam rapíunt , quum feíllís impares eíTereputarent. 1 urcar,non intellecTra
horum fuga,quum ínter ipfosacflumen collís quídam exurgeret,progredíuntur:re'
fugíentes,fuperato colle, in demuTumamnem pra?cipítesruunt:quoquumperue>
níífent,epra:ruptapleríque ripa cum equis in aquam profilíunt:relíquí extrema ex-
pectantcs,fubftítere:alter alteríuspericulum cafusínhíbuit. Cisfluuium collís alius
emínebat, in cuius uerticem,uenandí forte ftudio, cum non parua equítum manu
rcx«Juenerat.quemubíTurc2e,quieregíone conuenerant, confpcxere; obtentas
propíiísínfidías eíTeratí»eueftigioaufugére. Vtrique ígituruanaopiníonedeceptí,
retro fugiunt.Rex profpecla hoftium fuga, áuenationead pugnae ftudium conucr>
40 fus,citatoagmíne ad fluuiü,quiinulteríoreripa (utdixímus) fubftítere,ímprouífa
fubfidío confirmati,fugíentes hoftes repetút. Trepidado ígítur utrírtquemagna,ck
fuga fine praclío íntercefsít.Poftquam autem ín caftra redíere,íntellecb re , cum Tuf
eis cautífsíme agendum efle cenfuere:quamuis fe falfos efle utrique fenferant. Infe*
quentidíe traiecere Morauátac pra?miferefpeculatores,quícú(ftaexacT:ífsime expío
farent^xhisaliquirediere,quipropeTurcasadeiTe,collocaiTepropiusinfidias,&
nil prxter occafionem aliud expe&are,nuncíarunt. Rex íníto cum praifecb's legion
num confilio,Coruínum cum decern mílibus dele&orum equitum premíttít,qui ho
ftem nil tale formidantem per filentíum noctis adoriatur. Speculators du Ли quum
in hoftes contenderet, adprímam nocb's uígilíam eos propius adeíTefenfit. Ulu-
je ccfcebat forte luna, ¿V maanís ceeptís fauere uidebatur. Poftubí eo peruentum
cft,undehoftium caftra fpecbripoterant,ncquis fuge pateret exitus,íllacagmen cír
cumduxít;moxfopítos ¿incautos excitato clamore aggreditur. Aullí, repentina

R 5 ¿V mo*
474 vétiT. VOJiFlWll KEt. VMGAR.
bí inopinata trcpidationc correptí, pars in fugam,ad rapienda multi arma fe cornier
terant.Fuo¿eines,quumínobducbimagmen¿ncíderent,pedemrcferunt: quíconfti
teranrdomno&rerrore íuxtaftupidí, &á fe ¿p fis alien í,ad bellum baud facile fe ex*
pediré poterant.Coruinus per aciem quanqj dífeurrens , exclamanSopítum cViner^
mem hoftem,& rremore perculfum,fine mora caedendum: occafîônc tanta uidoriae
allaram,non temeré prartermitédam: tuto ac forti animo in con fufos attonítos'cp lio
ftes irruchdum:uulgdingeminans, lam in manibus efle uí&oriam. Primo congref
fu tumultuatum potius quam pugnatum eft : fed poftquam Turca: Coruínumadef
fe fcnfere,adillíus tantum nomen confternatí,terga uertunnquacunque curfum fie*
clunt/auciosfcminecescpfociosoftendunt:praetimore tanta inter cos oborcacôfu* t«
fio.utínconfideratofugicndí ftudíoconglomeratí,inuícem comprimerentur,&ab
in fequenti facile manu confoderentur. Pars maxima, ínter dumeta & auía loca pra>
ceps a<fta,dum fe in tempore expediré non poteft, ab inflante facile uiclore caeditun
Per totam поЛет,сит magna palantes caede petiti funt hoftes. At poftquam illu-
xit.reliquia: quaccunq?fuperfuerant,abfumptîc.StragesIongè maiorpatrata,quam
autCoruinorum numerus, aut humana fides pateretur: quandoá decern milibus
equicum trígíntaTurcarum milía una поЛе caefa, capta quatuor , & nouem milita*
ria figna'holtibus erepta. E' Coruinis autem non multi pro cladis magnitudine defi»
derati:uixplerique quingentos oppetrjife memorant, fiquidem paueiinfeftumho'
fteminuencre.Caftraopulentifsima direpta,nec minima quidem impedimenta hinc гт
abillisablata. IncenfismoxTurcarumcaftris, Coruinus infigni uíAoria potitus,
ouans cum ditato exercitu ad rege redrj t. Necminori quidem expccTiantibus quam
redeuntíbusilledies lanicia: fuit. Nain ubi Coruinücaefisad internecionem Turn's
appropínquare nunciatum eft , rex e caftris , & Defpotes cu m r elíquís legioníbus,
ad tría milía pafíuum , cum íngentí plaufu & fauftís acclamationibus , gratulabüdís
occurrit:Coruínum fuis aufpicrjs triumphantem,&f apud congreíTum, ad praeuene*
rationis officium equodefcenderecontêdentem proh¿bct:appreheníamox dextra,
claram uictoríam gratulatur:publíce Deo óptimo máximo gratias agít,quo'd fibi ín
Vngariaregnanti,eum his temporibus diuína dementia ducem dcderit,quí Roma*
no dignus imperio citrainuídíam ubíquegcntíum haberetur. Quantum xllí patria, ii
regnum & Chriftíana res publica debeat,breuíter oftendít:merít¿slaudibus cuehít,
& ut Coruini gloriam ímítentur carteros hortatur: congratulationis officium dein»
de proceres exoluunt. Moxíuncb'scumregeagminíbus,nonfinemagnoplaufu,
milítaricp leticia, premiíTa fpoliorum pompa, ÔC longífsímo captiuorum ordínc,qui
catenatí pr«ecedebant,Vladíslaus & Coruínus ouantes ín caftrarediere.Ob rébenc
geftá fupplicationes indi¿ix,ÓC píétífsímo IESV Chriftinumini grätig in facris a¿lg
iunt. Adprofequendum deinde bellum Chriftianí ánimos íntendunt. Iulianus
Pontificíslegatus,& Crucígera» multitudinis pracfe<ftus,qua: gratis ргаг ftudío fan*
¿tac fidei militabat,cû(5tos ad cotinuandûuiAoria: fuccefíum impenfîus hortatur: 5C
in tâta diuinac benígnítatís dexterítate non ceífandum, fed promouenda quotidieca 4#
ftra fuadet,& próxima qua:que Bulgaria; oppída recípienda. Coruinus per expío
ratores iam cópertum habcbat,a Sophia Phílippopolím,Thraciae cíuítatem , tríum
díerum ítineredíftare: tantundcm'cp interualli ínter Adrianopolím 8¿ Philip-
popolim intereífe.quac tríum quoq? díerum fpacío CSftaminopoli admouctur. Su
perandí tantum Hemi difficultés obrjeiebatur: quíppe qui etranfuerfo, Sophia' in
Macedoniam & Thraciam proficifcentíbus.longelate'q? protêditur. Bulgaria a Cy
abri amiiis fonte,qui Triballos olim á Myfis diuídebar,nunc íncípít:per Hemí moiv
tis dorfum,ín Vulturnú Aquilonemqj porrigítuná Meridie , ín Macedonas Thra>
ces'q? déclinât: a'Septentrione in Danubíum deflexa, in inferiorem magna exparte
Myííam cffunditur. Hemusmonseditifsimus,quumlongiusefrundatur, inter has t4
(quas dixímus)regiones excurrit:hinc iuga ufqj adeo1 frigida,ut perpetuas niues ha*
beantj&uixduobusanni menfibus fuperfepaftores arftíuare patiatur. ASophía
in Macedo*
in Macedonian! Thraciam'ue iter facientibus, duplex ad fupcrandum Hcmum pa*
tetcxítus :altcr labore Romano ,&aTraianö(utmultiperhibent ) faftus eft » ubi
quadrato adhuc lapide maxima porta fpecbtur» quae ad arbitrium.adítum inhibe
bat , dabat'qj : alter , ad paruum eft arancm , quern Slatizam Bulgari nunc appellant*
Vtcrigituradituspatcrct,hâc iter faceré Coruino, quern expeditioni &itiner¿ rex
tiltropracfeceratjtunceratanimus. Proindemotis caftris , quaecunque occurrunc
Bulgaria: oppida partim ui , partim per deditionem capiunt . qua qurdem in re baud
paruo adiumento fuit confimilitudo Chriftianae profefsionis , abominabilisTurcae
fcritas.lingua/cp magna cognatio , qua: ad conciliandos hominum ánimos potifsi*
10 mauidetureflemagiftra. Nam quum PoIoniBulgan'cp a Sclauonico genere oriun
di,eandemlinguamferuent: ad nullum oppidum Polonus equitatus accefsit,quin
fe continuo dediderit.Nec minus quidcm ímpigre ubique Crucígeri fegeflere.Quú
au tern fub Hemo adThracia:aditusperucniirent»rigenteiamhyeme,occlufumfa*
xo matcria'cp utruncp per exploratores inueniunt.alterum anguftiorem t & humana
artefàctum,praftermittunt, ubilitratam olimuiam á Romanis uidere licet : quam
ñon modo ligniscauribuscpTurcaecompleuere, fed in declíuioríbus fscpelocis a*
quam per noftem afpcrfere , ucbrumae rigorein glaciem conuerfa , equis Sí штсп-
tjsafcenfuminhibcret. Peruenere ad alterum,pari arte pra:clufum, pridieNatalis
IE s V Chríftí, quern Slatizafubfluit . Varia hîcingmuntincommoda: in prímis
ю aditusdifficultas,quam non temeré ab Amurathe Turcarum rege faAam efíe di*
cuín : ut quum dadibus iam plerifque a Comino foret afFeclus, prxclufísduobus
accefsibus,ímpofitísqj praefidrjs, tuto ac facile fine pugna? periculo, a'Pannoniae
rege tueripolîè uidcretur. Item Vngarorum exercitum tanta rerum omnium inceH-
fit inopía.ut quifquemílitiam detrectaret: & de militari feditíone addubitabatur.He
mus in folitudínes,pra:rupta Sí inacceíla loca effufus , fteriles appendices habet: ad
cxtremamfrumenti&commeatuumcaritatcmp.eruentum erat: iam inedia иш'исГ'
fuslangucbatexercítus,&adfedandam famem parum trítíci, raro cum carne deco*
quere liecbat. Acccdebat bruma? uxfanía, inopia pabuli, ¿Vfrigoris rigor intolcra*
bilis. Quum omnia gelu conftítíflfent, pabulatum fa?pe 8c aquatumire nonlicuít,
jo proinde frigore,famc,ac itíneris difficultate retrocederecogebatur exercitus: S¿ íant
diflolutus eíTet.nífi crebris Coruini adhortatíonibus paruiifet. Is ením afsíduo dice-»
re,plurimum difficultatis iam exhauftum cfle:.quod fupereft.folíta и írtute ac robore;
perficíendum, cui nihil arduum SC difficile : fe próximos dudum Thraciae fines efle
tadturos, rerum omnium feracifsimam : eo'iam penetratum cfle.ut fi retro1 ceflerinr,
pra: belli uaftítäte maioralonoemalaremctienda fint, quam fi ultra progrediantur;
nihil patefacftis his faueibus initarelaboris,ad populatíones tantum hilares anímum
íntendendum,in medio rcrum fuccefTu non ceíTandum. Quando non eadem femper
fortuna: dexteritateutilicet,contemptumnuminum fauorem continuo auerti:ha*
ftenus nil eíTc factum,fi ultra non i tur : quando omnia quaecunque capta funt , facile
40 ab hofterec¿píenmr,nífifuccenfis domiciles (quia Turcarum fatishucufqueca:fum
eft,pauci qui fuperfunt)Thracia Si Macedonia ac demum Europa crjcíantur. Qua^
re dum miles Coruinum audi t,facile quifque confirmatur:fed dum mala,a quibus fe
círcumuentum íntuetur.memoría repetit , temerarios principum aufus execrantur*
IntcreaTurcarumaduentus abexploratoribusnunciatur:congratulanturinuicem
legiones, quod honeftae mortis occafio daretur , quando multo pulchríus in acie
quám inedia Si algorc morí exiftimabant.Premifius cum equítatu, nonnullis'cp mili
tum cohortíbus eft Coruinus;qui quum ad hoftes pcrueniíÍet,facíli eos pugna fu dit,
fugauit'q? . Ocbeshucufque cum hoftcconflicbmcfletcftantur, qui huíc expedí*
tioní affucre:fed non collatis fignis,& ¿nftruAa femper acie.Nos autem,quemadmo
jo dum a quíbufdam Coruini militibus accepimus, quiuulnera etiam eo bello fufeepta
oftende're, remita referendam eíTe cenfuimus. DiíTcntítabhísalíquantulum Callú
machus , poeta noftrí temporis exculcus , ac feripcor egregius; qui,antequam nofter
R 4 exercitus
47б гАКТ. лях. v-xgAt,
exercítus pedem referre ccepiíTet,cum Turca dímícatum , & Carambum captu m , íft
Vlad islai uita retulír. Sed quid Vngari référant , audiamus . Quum nulla ui fau^
cesaperirí,ac Hcmus mons ob impofitaTurcarumauxm'afuperarípofl'et, &egc
ftatererumalaore'queíntencifsimoconficereturexercitus, á Slatízapedem referre
coeperunt , nc írrítís conatíbus perire uíderentur. Atque uelutí Coruinus Sí Dcfpo
tes , cum fuis copras ueniendo , regía caftra unius díei ítínere prarcedebant : ita econ*
traríd, rex cum exerciturcdeundopraecefsít. Turca: qui in monte confederant,ut
tranfitum inhibèrent , nunciato Chriftíanorum reditu , ínftauratís anímís , per iuga
montíumhoftesfubfequuntur: rati, oblata occafione cumulatas ab hispœnas,an/
tcquam Myfia egrederentur , exafturos. Carambus dux erat,quem Celepín alrj di- ,ö
dum eflèuolunt: is Afiacpracfectus.&BaíTeífrater.quí inter caeterosapudípforum
reoem principatum fueratairequutus , Amurathis fororcm legítimo fibi matrimo^
nio coniugarat : & Imperatorisedifto ad hoc bellum accitus , cum Afiaticis copi)s
in Europam traiecerat : quum his anguftiarum praefidrjsa rege pra?fe<ftuseiTet,id
inprimisfucratadmonitus , ne qua magna occafione , quae certifsimam uictoriam
polliceretur,manum cumhofteconfereret.fat cnim feui&urum Amurathes eiTere^
batur,fihoftemá Thracia: finibus arceret • Celepís, huiufcepraeceptíhaudímme/
mor, Chriftíanorum caílrafequítur, & a montíbus eorum iterobferuat» Quum
no ftriternoagmine iter facerent, regia caftra praecedebant , Coruinus &Defpotcs
trigmta mílíbus palíüum fuccedebant» Hoc igítur ordine , dum idem iter remctiuiv *•
tur , fané utebantur »

RERVM VNGARICARVM D E С A D I S TER*


T1AE LIBER S E X T V S.

i с T V S his dífficultatibus, quas enumerauímus, Chriftíanorum exer»


, citus,quumad quendam montem ex Hemi appendícibus , quem nunc
( Bulgari Cunobízum uocant, redijíTet, & Carambus fequcns á monti*
i umiugis iterhoftiumobferuarct: milites e caftris , feruato parumimpe^
río, temeré egredí,ac ex agminequandoqueín Turcas erumpere coeperunt. Qui j#
montíbus infidebant , & ex iniquoloco , uelutí rabie quadamadaftí, pugnare ni-
tcbantur.'fufpectohofte , haudquaquam bello contineri,pra?fec"tis 8c centuríoní'
bus tcmcritatemincrepantibusparumaufcuItare:dicere,Mallebello,neínuItímo-'
riantur, quám fame morí ♦ Carambus ad bellum audax, cVgloríx cupidus ,hofti-«
um temen catead praílíum inuítatus, quum fe numero , loco , ¿V uiribus fuperiorem
cíTe íntellígeret, non aliter atque fi certam in manu ui<ftoriam haberet , a conferenda
manu contineri non poterat : ratus,fe uiefcoria: gloria, contempti crimen ímperíj h'
eile aboliturum : quare cum hofte omnino conHigcndum с!Ге decernit. Coruinus &
Deípotes,ruiturosdudum in fe Turcas, fuorum mílitum íníultibus írritatos con--
Ipícantur: & regis abfentia grauíter anguntur, qui itínereum'us díei ( utdíxímus) +9
praccedebat. Videbant fe ñeque bellum detreftare, ñeque legiones regías habere,
ñeque prar defperatione apugna milítem coercerí pofie. Proínde ínuiti poft,ubi Ca
rambuminftruebm in fe acícm dudum dimiíTurum efleintellíguntjfocíos exorant,
ne temeré íntemperateep in hoftem erumpant , fedín ordínem redígipacíantur : ut íí
uíncere non daretur,neincruentam hofti uiftoríam reíinquant . Inftruunt igítur ex'
templo acies,&díuina ma^is quám humana ope fretí, ínhoftemfigna tolliiubent»
lam Carambus equítatuma monte demiferat, oVínftrucTra acie cum noñrispugnant
í.nít. Magna concurrítur utrinqueferocia , & ad radices montís ínter colles 0¿ con
ualles congrcdíuntur, ubi ín primo congreífu multos cecídiffe ferunt PolonO'
rum equítatus , quem rex paulo ante cum Coruino prxmífcrat , remanfcrat'que J#
adfubeunda qua:que maxima belli pericula, 8c Vngarorumturmae, cum expedí
tifsimis uexillatíonum alis, quibus Defpotes ipfepra:crat,citra uitx ratíonem ita di*
encabant,
DECIDIS III LIVEZ VU 477
micabaut,ut nil morteuehementíus appetcrent. Turca* aliquandiu pertinaciter ob-
fíítere , quaremagna cardes á principio patrata : fed poftquam cum dcfperatis rem &
bi eíTe íntellcxere, coepere fenfim defedís anímís inclinan ; non cum hominibus, fed
immanibus feris fe pugnare rati. Occurrit á rérgo Carambus,laborantibus fubfidía
fuggerit,puGllanimesincrepaf,reuocatfugientes;nuncmaleditftis,iiunchortatíoní'
bus mitantes animo obfirmat:infiaurat ubique pra*lium,& cunda diligentifsimc
curat. Nec minus quidem impigre cum Defpote Coruinus , quidefperatís dudum
rebus , ubi inclinatoshoftes eífe uidit,mox uídos exclamât, fuos admonet : 3c" preca
tur, ordinem & dimicandí rationcm feruent , ne temeré' pugnando fefe mucronibus
»• hoftíum obiedent,ímminentcm uídoriam capeflânt,fciantcp fe fub diuínís aufpícrjs
¿V tutela dímícar e . Mox cohortes quafdam peditum ad clíuum montis , inter uír-
guita fubmittit, qui quum uenabulis cxíiin pundirnqj cs*denribus,difcurfantes á la
tere Turcarum equos fubeidant . Maximam equitatui dadem harcmanusintulít,
mclinaturhícacies:&quífubfidebant,iniugum montis, ubi praefidium relidum
erat , repente fubterfugiunt : audaciores , qui in ualles plane defeenderant, circum-
uentiácataphradorumequitatu,a?grc fe ad acclíuc montis latus referre poterant.
Carambus a tergo inclamitans , nunc fugientes reuocare in aciem , nunc admotis la-
borantíbuss íubfidrjs opitulari : ípem ubique & pra-líum pro uiribus inftaurare, o-
mniaftrenui mílias,impígricp imperatoris officia praeftare: ínter con fertífsimos bo
fo ftes fe ingerere,& defperatis rebus hac ¿Víllac difeurrere, animare trepidan tes, & fo-
ciorum fugam remorari. Ad poítxcmum,quum extremo conatu dimicaret, níue de-
ceptus in lacum incidít,qüi glacíe fama conftiteranunde quum nec fe,nec equum edil
cere poiIèt,a gregario milite capítur . Caeteri qui efrugere e cruentifsimo przclio po-
tuere,ad reliquum pra*fidrj,quod ín montefuperfuerat,fe receperunt . Subfequun-
tur perauia&inacceíIálocaChriMianúíedquum inclinante iam die &locí íniquita-
te remorad forent,dato receptui figno in caftra rediere. Carambu s cum magnatibus
plurímis captus:mul ti in acíe cacfi,(ed ínfuga longe plures. Ex his qui in montent fu-
Í*am non rapuerât,pauci euafere : belli reliquias in diem po iter um Coruinus díffert»
nterim hoftemuenerandoafpedu,habitu Afîatico Pcrfico'ue ágregarío mílíte,prg
jo ter uiri dignítatem,uindum ducí confpicatur: mílítem ut captíuum Tibi nominé uen-
dar.exorat.Dccem poftulantí quadragenosímpendit. Carambus igitur prarfecrus
Aha%cVardifsímaímperatorí aifinitare coniundus,tantiuenít.AdCoruini taberna
culum addu Aus, pro dignítatccuftodítur,cV bono eífe animo iubetur . Forte ea no-
deDeípoteshucaduenít, de belli relíqurjs confulturus: quum adígnemlíberalí fa
cie &grauicaptíuumuultu reípexífletjextemploí Turcarü lingua uirUmalloquituf
( cuius ob ueterem ílliusgentís uicinitatcm confuetudincmcjj non erat ignarus)ó¿
repente uirum agnouír. Clam fortunam eíusmifcratur,confolatur'c£:cVadCoruínú:
fubinde conuermSjUt hunc fibí mercan' líceat precatur. Quadragenís ílle fibi conftí-
tifíe reípondit;feuerd neminí plurís mmorís'ue,quam quadragenís aureiím milibus
4« uaenundaturum afleuerat.Tantundem D cipotes fe daturum interea pollicetur. Inte
rea honorifice benigneqj traeftari iubet.cV dilígentius affirruarí . ín audione Caram-
bum Afise praefedum fortuna pofuít , ut uariam inconftantemq? humanas ui ta* con-
ditionem oftendat; Sí quám grauí,& non pnecipiti con filio femper fit agendum,ape
riat.Polonihuicpralio Vladíslaum cVadfuifle.cVpra'fuiíredícunt; Vngari regís id
aufpicrjs.fedabfenrerege geftum eíTeteftantur. Infequentí die de expugnando Tur
carum praefidio, quodín arduo monte fuperfuerat,ac extínguendís belli rcliqurjs,ut
üluxit.agi cceptum eft.Vladislaus.ut militum faluti coníuleret, quando conatus írrí
tos fore arbítrabatur,íd omnino dímíttendum, & leuanda* famís gratia ad reditum
ánimos intendendoseíTecenfebat. Coruinus ¿V Defpotes,quí hoc admodum bello
5« 8c Carambi captii'itate recuperaturum fe regnum efle fperabat , deturband um inde
Turcarum pra:fîdium,& ne ex his fufeítetur incédíum,fcíntillas omnino extinguen^
das elfe confuIunt;mhil müitum robori &шгш ti ob&curumeflTe,aíHrmantes. vicie
tandem
tandem Coruini Defpotis'cp fententia. Rexquoque, neducum militum'queuirtuti
quicquamaduerfandodctraherer, facile cefsit: miles curare corpora, &mox arma
fumercíubctur. Tercia hora dieí,inftrucbregísacies,montcm prima contendere
eccoit: factura pcriculum ,an arduum mon tis aecliuura fuperarepofsit . Sarpe á dit
fieultate hirti faltusremoratafubftkít. Coruínum obitinatus profequenda?ui<íhv
ría? animus experíri cúnela íubet:luftrato aliquantifper monte, per obliquum iter
clementíus expedítiusq? fubit. Et quam ucrtex montis, quem hoftes :infederant,ia
prarupta promincret, eius'q? fubcuntium defpeclum interciperet , Coruíni, fíneul>
lo negocio ín alterum monüs huíufce íugum peruenere : rati hínc in hoftes facile ruí'
turos. Sed quumprogredi contra ccxpiilent.abruptifaxfprohibenturhiatu,quem w
ñeque complere matería,ncque ponte tranfirelicebat. Quumhoftemcominusde^
turbare non poflent, obíeclís belli machinis oppugnare contendunt. Catapultas^
baiiftas , 6Y cañera tale genus tormenta intendunt , quae ínfanos lapides eraittant , &.
fracTorctcrntent,fcr¡antcp.Turcaí,quum hoftes ín confpeclupropíusadeíTe, &hor
ribíh faxorum i'aclu fepetí ccnfpícarentur,neparúquídem animo confternantunÁ^
líbcni fuptriori no ¿te Carambo fuffecere. quuq? multos díralapidum ia cluraljcfos
difsipJtosq? ínruerentur,grauirer ínter fe flucluant ; quando ab omni fpe fe defíítu/
tosintuerentur. Alibefus conftérnata^&inpracepsituracdudum multitudínifalu
brí coníílío fuecurrít , omnes admonet,íubet'q? , au di to mox fragore poft cotes & ía
xaprocumberejpraefentaneopcftcmremedioauertípofle docuít;&hoc adrefiften te
dum commente ,fuosobíírmauít. Jnterea Coruinus, p er acclíuummagís arduum»
qua patebat in hoftes afcenfus, multas cohortes fubireiuísit:qua:quum infrá pugha^
rent,prar loci iniquítate,8¿ Turcarüm occurfu,facilc reieelá? funt, Demum quumir*
ritam tormcntorííoperamínuertice Sí in pra?cípitiacclíuocaIamítofamfuorüacr&'
giorú operam efle íntelligcret,defperata congrediendí copia, fignum, confulto rege,
tandem reccptu¡dareíubet,ín planiciemcp deducítagmina:Turca? abeunterege,ani
mos audaciamcp pariter inftaurantjananturqj.lnfequenti die uaefaníente hyeme, 8C
increbefeente mdíes rerum omnium egeftate.rex cum ducibus,legíonum'q; prarfe^
clis de feftinando reditu iterum agit: ut e fterilí afpera'cp regione,antcquâ inedia con
ficeretur exercitus,in uberíora loca reuerterétur.Coruinus necefsitati tandem ceden
dum eiîêratus,quippe quae honeftiquandoqueratíonem haberi nonpatitur, a regís
fenrentía non diílentit.Deípotes tantum,quum idem alrj plane fentírent, íntercefsit:
focíos íncrepans,qui capto íam duce ÔC proflígatis ferehoftibus, uicloriam in manu
fi tarn defercrent, exiguas belli reliquias non extinguerent: per metum &ignauiam,
fuperato hofte, terga uerterent . pollicerí adha-c , le adinhibendam famem , tantum
pecuniaruinerogaturum,quantum fatisfupercp forecenfeatur. Lcgatushaeccadem
pontificíus iactabat uuIgo'.Sed quum difficultates ac mala intolerabilia forent, nulla
commodorumfpe,mílitumanimílenírípotuere. Vulgo his obftrepere legiones, ÔC
obclamitare,non duces ÓY pra?feclos,quíbus nihil deeft.fed milites fame conficí.De^
fpotem recuperandi fpe rcgni,intolcrabilia,& ea qua? prarftari nequeunt, fuadereíib 4»
lum haudquaquam quotídíanomilitum ckíumentorum interim commouerúnecef'
fitatcm fuperari non poíTerexacta fe hyeme,ad facram ultrdmilitiam redíturos. Inte--
rea faeuicnte bruma , Sí imperante fame ceflandum : exercítum ín hyberna dímítten^
dum,ut corpora labore,frigore,inediaqj abfumpta curent ¿Vreficiant. Quas ob res,
rex pracmifsís ímpediméti»íter relegit,quod príusfuerat emenfus. Et Turca: profpe
cío eius reditUjfugam potíus eíTe rati, ex ínfperata lacticia uíres in ftauran t , & abemv
tes fubfequí dccernunt.Nouifsímum faepe agmen ínfeftant , cVnunc a tergo , nunc a
latere crebris ínfultibus adoriuntur : mutuas clades inferút,accípiunt'q?,quíbus mos
erat occurrentibuscedere,moxínauerfos,conglobatos redire, intercipíebant ufque
aded quandoque iter , ut exercitus progredi no polTet. accedebant onerata fpolrjs & y»
rapínis ímpedimenta,quae properare non ímebant. In fyluam peruenere, non arbo*
rum procerítate opacam,fed mira fruticum fcecunditate completamatem ínuíam,&
ftagnantv
DECIDÍS Ut VI
ftagnantíbus fa4pcaquis,t0rrcntíum'(^ defluxibus ccenofam Ôc" ina*qualem,âc ad fa>
ciendumiterpcrquâm diffidlcrn.prarceficratniagnacxpartecxerrítuSnoüifsímunt
agmcnad íylucc inítíum,quodcataphracT:orüeratequítum „utpariteratq; murusa
tcrgo protegerct. Turcas cum expedítifsimo impetunt equitatu:uelitesin líos coucf
tuiuur,utinhibea4:ínftaiuhí,cV grauem ínfyluapugnam conferunt.Clamoríngená
eftcrtunad quem qui antecefferât.recurrcrc, íncer digladíandum in uligínofa loca di-*
ucrtcrcrubíquícuncp équités ínhacfcrant,iegre praccceníaltitudinefeexpediebant»
intcrcedebant uada quídam occulta, & anfra&us , ac ínfídiofa locorum inequalí tas,
quapra:ci'pites equiagebantur:adcxpedicndasfyluedifficultttcs,pcdib.dimícarfrco
io gcban tur.qui retro1 in fubfidium cócurreran t,ínc5fulto fuccurrendi ftu dio aut palu*»
1 tri Tolo ímpingebantur,aut in caceos alueoscorruebant. Diremptoprarlío,equíteá
circíteroñogintae Chriíiianis defiderati, qui in poflremo ordíne captifunt: e Тш>
eis centum 8c lcptuaginta,quos Coruinus extemplo iufsit obtruncarí , caíterí fufi fu»
gati'cp.I n fylua,cum loci potíus dífñcultate quám hofte dimícatum. Quum igitur fa>
mes quotidíe maior iniUret,et grauitas multitudoqj impcdimêtorûjacafsiduus Tur
carum infulrus , iter admodumremoraretur,nc inedia ÓVlafsitudine abfumereture^
xercítus:regí,ca:teris'cp proceribus uifum elt.farcinasin medium cóferri: ex bis qua>
cunqj oneri potíus quam ufui forenc,publíce concremari:deíídcratorum arma mili-
mm,hoftium^,tcrrainfodi;dcbiliafuperuacua'cp íumenta cardi. Exercitusinutilib.
»o lcuatus oneribus,expedítíüs properare potuít,necp fací lis fubfequendi ct íncuríandí
copia pofthac hoftí fuít.Lógis igitur itineríb.ad Albam Gra*câ,quam nüc Belgradü
dicunc,cumum'uerfis coprjs Vladíslaus peruenit:honorifîce a fuis cxceptus,dics alí-
quor per quíctem Sí rem copíam milites & equos rcfec¿t,recreauítqj.Traíccto dein
de SauOjCum Coruino 6V Defpote,ca:ter¿s'cp proceribus, Buda properauit : cíues 8¿
prccfe<fl:us,quum cum urbi cú copijs appropinquarc nunciatum effet, e fenatus con>
fulco.utreduccmpro dignítate regem exciperent, cum omnibus ordínibus escolle-
grjs facerdotú in oceurfum effunduntur,potifices cu facerdotum ordincad prímum^
lapídcmfubftítcre. Praetor urbanus &pra-fe&usarcís,cumca?terismagiliratibus
ulcrá progrcfsijfubfequéte populo regem,qui a dextra Coruínum 8¿ 1 ulianum , De
jo fpotcmcpáleuatenebat,conuenere:uiccedebanchíspr3cfc(ftiequítum prímípiií,ac
"hilares 8¿ exultabunda:legiones,quai non modo capíte,fed prarfíxaspilís haíb's'qs со ¡
roñas geftabant . ín congreffu tantus edítus eft plau fu s,5¿ facia congratulatio, ut fau |
ftís cúnela falutatíoníbus refonarent» Publicam tubarum clangor , & milíraris inge- .
rnínatio,kcticíamaugebat. Deíndetriumphi pompa explicari ceepta. Ame regent ,
longus captiuorum ordo pracibat ínfignium:ín primís'cp Carambus,Aíic prefe<ftus,
qui catcnatus ante uiclorem, omnium in fe oculos plane conuerterat: prefercbatitur
figna hoftíbus adempta,& fpolía quarcunqueaduehi potuere. CçruinuSjin palmata
u t ftc,ín ter Legatum pontificis & Defpötem fequebatur , ut ipfe polt regem pon ím ,
mérito triumphareuideretur. Succcdebathís fancb'fsímum Crucigerorum agmen»
40 cuius latus pontífices & magíftratus utrunqué elaudebanneontínuabantordincm
' fubinde legiones, quorum uocíferam alaerkatem Danubius&uicini montes refere^
bant. Sed uníuerfum,qucm dixímus,ordinem,facerdoíum pompa pra?cefíerat, qui
faci ó habitu ÔC folenní ceremonia inccdentes,penatcs ÔC déos patrios , ítem áurea ar-
gentcacp díuiím íímulachrapracferebant: facros proagendisgratrjs hymnos 1 E s V
Chrifto óptimo máximo, acdiuaegenitricijPannoniscpatronac^conCinebant: a de*
xtris ÔC finíftris promifcuapopulorum turba coclumplaufibusíanccomplebat,Vla
dislaum & Coruínum certatím íngemínas. Aftubiad portam urbis proceffere, Vía
díslaus rex pientifsimus , ut Dctim tanta? ui&oríac au cîorem fuífleprofiteretur, con
feftim ex equo defili) t , pedibus'qj ouans urbem íngreffus , díuae Genítrícís bafilícam
jo cumtriumphalipompapríusinuifit. Res ubi diuinasadomniapuluinaríafecit,fo*
' lcnncs máximo Scruatori &drjs omnibus gratíasegít:hoft¿lia templo cum fpolrjr.
fiema appofuit,tabellam'quefubnexuit,quícui(íloríajn a Turcis diuina benígnitate
- relatam,
relatam.planetcftaretur.SolennibusritepcradisUnarccmperuenere: Comino pu-
bliceaVegelaudes pro meritís datx.cuiusuirtute prudentia'qj omniaprofpere eue-
niflent. Laudati quoque pro dignitate caeterí proceres ¿V prxfcdi : item his mandat
rum , ut fuá quífque cum títulis mfignia , ad magnam aram , in eadem bafilica rite hV
fpcnderet,nemeriraprarfentisui<floria: laude fraudaretur:qua: adnoftram ufqj tcm
peílatem fufpecbntur. Multo magnificenüüs triumplií fpccbculumfuúTet,fiho-
Ilium fpolia, qua; prx neccfsitatehumíinfoderant,fuccenderant'qj,referrelicuiíl"et.
Secundum regis Coruinicp triumphum,quí per uniuerfam paucis diebusEuro-
p«m efrufus eft,Chriílianorum principumanimi,quíTurcarum fuccefíu conílerna-
ti fueranc , ufque aded erefti funt , ut régnante Vladislao , uiuenteep Comino , feri- t»
tatem dirx gentis , Ii bellum profequerentur,non amplius expauerent. Quare con-
gracuíatum fimul,&:hortatum,legationes undique properabant. Inprimís,Euge-
nius pontifex maxímus, item Veneti , Genuéfes & Philippus Brungundíorumdux,
lcoatosínPannoníaiíimifere,utpoftinfignisacfancl:a;uicloriaícongratulationem,
rcacm 8¿ Ioannem Coruínum adbellum in Turcas redíntegrandum hortarentur,
orarent'q? : pecunias ¿¿auxilia pollícerentur »claffcm quoque munitifsímam promit
fis adijcerent , ad Hellefpontum »qua: Afiaticis copias tranfitum inhiberct : &Turci
tota Comino c¡adibusafFedi,quiinEuropafuperfuerant,ad internecíonem fací-
h'us redigerentur. Aduenit&loannisPalaologiGraccorum Imperatoris daralega
tio:cuius imperíum, Tuvcarum uiribus ita fuerat labefaclatum.ut ademptis tot pro, 20
uíncrjs.parum libi in Thracia& Gracia iüpereíTet. Poft gratulationís officium, re«
gem fenatumq? precatur,utfalutarepium'q? bellum primo quoque temporeprofe-
iiuatur^ Magnítudinemoccafionisoftendit,quandoatcenuatasin Aíia& Europa
Turcarumrcs enuncíat : hinc ab Vngarís , á potentifsimis principibus illincgra-
uífsíme uexari . his míraculum adíecit , eo quo Carambus captus eil die, Confiant!'
no polcad portam Macedonícam,uífum eifeiuuenemcâdidatum, cquoinfïdentem,
gefticntí circum larticia difcuriàre,nunciare Turcarum cladem, &ineundacin dirae
gentis exitium expeditionis admonere. Demum,fi a Vladislao bellum ¿ni taure tu r,
imperatorem Grarcum pollicetur cum ualidifsimiscopns a Thracia uerno tempo'
readfuturum. Neq? deerantinilantifsimaziulianihortationes, &lachrymofa;De> 3»
fpotispreces,quiquotidieCoruinii,cxtcroscB proceres ambibat: amplexabatur re-
gisgenua,&ad perfuadendamhancexpeditionem nihil iludrj, laboris & diligentia^
remittcbatv Aducríanturhisacerrime Polonorum oratores, qui functi gratulatio-
nisofficío , regem ab externís bellis aucrtere nitebantur , doñee ínteílina compone-
rct:dicerc,iplíusabfentia proceres publica commodacontempfiur'e,príuata curare,
e libidinís cVambítionis imperio cun&agerere: per neglígentíam 8C ígnauiamom-
nía ru ere. hinc tantum Tartaris audacia? accefsúTe , ut magnam Rufsiae Podolix'que
partem díripuerínt;a finitimis,fub íuílibelli ípecie,populationes inferri. Boleslaum
Opolix ducem,licentius incurfarez&Cafímirum èLituania, MaíTouix bellum indi'
xiiíe:proindeníadpacandum Polonia; regnum reuertatur, id perbreuiruíturum» 4*
Pofiquam Vladíslauscuncbs oratoribus pro congratulationis officio gratiasegít,
еогит'ф iludía in religionem Sí or thodoxam fîdeincômçndauit:refpondit,Se pro-
pedícm frequentifsimum côuentum habi turum, ib i'cp deinílaurando bello decretu-
rüm:darurum demum operam ,ut potcncatuum poílulationibuspro fuauirilí fatís'
faciat. Pollero die legati omnes d ímifsi.co nu emus Budx frequens indi¿rus , quo re»
grjs diplomatis non modo Vngarí, fed ßoemiquoep qui in Vngaríaconfederanr,
promiíTa incolumítate acciti : & in primís Gifcra,eorum princeps. Et quamuis Julia-»
íiíisjnrercefTerit,nepraífentib.Boemis derelígiofaexpedítíoneagerentamenaduer'
fanre Franco Bano,eorüaductus ¿V prxfentía tolerata. Coacto cóu en tu,de abrogan
do ínteílino bello à principio actum eil: quo d quüí non poflet, inducix ín bienníum <¡»
pror ogetar,cV: ea quídem conditíone , ut captiuí utríncp dimítterentur : 8c exa¿lis ín-
ducijs ín captiuitatem reuocarentur, íi paxípfanó traníígeretur, Adempto duobus
anníi
Ъ EC WD IS III LIEBER Vi 4í
annis ínteftiní periculimetu, ad extremúperuentúeft.Iulíanus & Defpoíés , quün
ímpenfíus de fufcipienda noua in Turcas expcdmonediircruiflenr,facilc4ucloribus
perfuafcre:quamutcommodius gerefent,rtouumprouincialibusíndigenis'q? tnbu>
tumimponi, & quseftores prj ftipédrj fubind6creariplacuit,bellicí apparatus cura
Coru ¿no tradita. Et moxquazcunqueírthocconUentu decreta fuerant, Vladislauá
omnibus Chriftíanae rcipublica£Principibus,adquosiífopcrtinerent,utín tempos
re parata omniâ forént,nuttciauit. Pancratíus,cui à ían<fto Nicolao cognomen eil:
inditum,adcortucntumuenit,Polöm«efacbonis in Vngaría histemporibusaíTer-'
toracerrimus.Violatafacrofanfta cocilrj libértate ^fadto nobílitatisímpetu,exodío
to publico captuséft,inuincula'q?coníecl:us. Parí quoqueínuídía focrj ad fupplíciurrt
rapti funt.Furoris huiufee caufam ferunt,qudd regíonem,quarrt Vagüs praeterflüít¿
afsiduís infeftam latrocínrjs teneret:unde publícam in fe,focios'cjj fuos,irtuídiam con
flauir,¿V earn quidem quae publica* fideí fanctitatem uíolafet. Nec ntítius qüidenl
cum GiTcra aftum foret , niíí regís ope & mifericordia obiecb, Polonoruin manus
per poftícum hominem eduxíflet.mutato'qj Iaurínum habítu continuo trartftuliffet,
quarc feruatorem, ÔC falutis auñorem fuse, Vladislaum pofthac femper appellauít.
Rex autem.quamuís rebus Pannonícis,S¿ futura expedítíoneadmodumfollicita'
retur,paterni tarnen regniprocellis mifereuexabatur.Succurrebantprocerum futí>
rum difcordiaCjfimultates'cp , Tartaricae incurfioneá , intermiíTa reipuhlica: cura, S¿
to bellum quod cum AmaxobrjsCafi'mirusfratergefturuserat.Sacpede repetendapá
triacogítauít,utregnum pacaret,Cucß fratre de rebus agéndís recle decerncret:dum
\Turcico quarcuncp bello funtufuícónipafantuf,cV tríbutum , quod huiufee reí cau>
fafueratimpofitum.exigeretur. Scdinftantífsimís Iuliani Defpotísqj precíbus S¿
monitís remorat us, qui fe in tanta rcrum mole apud fuos Polörtos excufarent ¿ lega^
tosmífit.QuínetiammagnusPannonesomnestimorínceísít, nerex Poloniam re''
uíferet»ne'ue parentis pientifsimaz fuorum'qj charitate a belli ftudío reuocáretur. íri>
gruente iamuere, Vladislao,Coruínoqjplacuít, per legatos omnes Principes ad>
monere, qui in falu tari hac expedícione claflèm , auxilia , pecunías'ue ultrdpromífe/
rant , u ti ín primo tempore promííTa praíftarent. In prímis Coiífíantinopolítanurri
,„ lmperatorem,utquumfeinThracia: Macedonías'qjfinibus cumexercítu eíTefenti/
ret,praíftdquocpipfecumauxílíaribuscoprjs¡adforet. InfuperEugeníum pontifi;
cem maximum , Venetos di Genuenfes, caeteros'cp focios , qui comparanda? clafsíá
negocíumultrdfufceperantjUtinHelleípontum eammítterent.quodcVímpígreab
illis factum efhquippe qui ad Caietam feptuaginta trirèmes inftruxerât, clafsi Frart>
cífeum Albertum,e patricio Florentinorum genere natum » cardínalem , ingenio 8¿
uirtuteprarftantem praefecerant.Is continuo ínHellefpontumnauigauít,portusoc>
cupauitj&líttora, ne qua ex Afîa Turcís auxilia tranfmítti poflent. Adaugendam
hancínferendi belli occafionem', famafelix acceíTerat, Carmanía: princípem cum
magnísexercitibusinPontumac Bithyniam properare,ut minorem Turcis Afiam
40 cnpiat,Europce imperio mtenfífsímís.Longemagis hacrumoris dexteritatefuccen
fa funt ad hoc bellum Chríftíana ftudia:quum fecum reputarent,non moddEuropt
cos per fe, maximum in hoc bello fœdus iniuúTe, fed Afíatícorum quoq? exínfpera
to auxilia accephTe. Quinetiam Amurathes, audíto Carmanící belli periodo, íta
animo conílernatus eft,ut de pace potáis quání bello,íípoflet, cogitare cogeretur.
Quum enímtotíens fe ab Vngarís 8¿ Polonís * Coniinoduce.cVfubductuaüipi-
crjs'cp Vladislai,fufum fugatum'cjj reputabat.penfitatísquocp Carmaníuíribus,onv
nem in Europa Aííacp uíctoríam defpérabat.Succurrebát Italorum opes,cum Bur>
gundíonum uiribus una coniunebe , quae terra mariq* plurírhum poíTe uíderentuf»
Quare nihil utilíusüeniebatínmentem» quámconíürante in fe uno tempore fimuí
Europa,cVnon pama ex parte Aíía,depace cogitare, quam propagandiolímimpe'
rn cupiditate femper abominabatur.De ea cum Defpote agendum eíTe certfet, cuius
obliberorum captíuítatem, & regni príuationeni , anhelantifsímumforeíntelb'ge/
S bat,

\
4e> ЫКТ. ЪОКПЪИГЪЕЪ. VNGAX.
bat .Itaque a J cum clam nuncios míttit,qui ¿ta caute cum illo de pace agitent , neeius
ctipidiuideanmr-QuarcdeCarambiprmsredemptioneagant, ¿Vproipfo libero^
rum regnib?Myßa;reftiturionempolliceantunde pace fubinde,ueluti praeter màda
ta regis, mcntioncm feniîm faciant. Defpotes primo, qui Turcarum artes non fine
magna iactura ca!luera't,fufpicione corripitur :deinde quum defuiscommodisagi
mtell'gcrct.dicTiscorum aurcsadmouinquinetiamid in rem Vngarorû admodum
fore uidcbatur,ad Coruinum rem ipfam pertulit.llle quoq? penfitatis belli periculis,
& Vngarorû m Polonorum'cp malis,qui inteftinismxta'difcordrjslaborarent, infe-
üum'q? Frcdcricum haberent,opibus etiam Se" au&oritate pollentemi,ne reeufandam
quidem pacemreputauít.Etquumcqndítíones omnesá Defpoteedoceretur,quas ю
ne lî <ftas quidem eile íntellígebat, eo impenfiiis ad pacem animum intendit. Neque
difplicebat illud quod a Defpotedefcrcbatur:quíppequ¿ fi eius opera paxifta fieret,
quadrag!ntaaurcummilía,Turcarum nomine, pro Carambo, &qu«ecunqueá Sí*
giTmundolmpcratoreoppida in Vngaría fibi dono data fuerant,recuperato fe re-
gnOjCoruino daturum pollicebatur. Amurathes quum aeclinatum paci Coruini
animum á DcípoteacccpiíTet, quemunicum in Europa perhorrereuidebatur, idi*
bus Iunrjs Segedinum adeum legatos mifit, qui pacem omnino ibi tranfigerent:
atille VJadislaum regem ftatim admonuit,utad eundemdiem cuminftrucloillic
adforctcxercitu,utquum adfuturifunt Turcarum legati,de concordia fecum afturi,
motis dudum caftns,cquiores pacis conditiones extorqueat.Conditiones omnes fi* zo
gnificarat , т ех autem cas confpicatus neque regno , neque tempori iniquas fore, ÔC
Üuftuantibus praefertim Polonia: rebus.neque tutis etiam Vngaria?,mcntionem pa
cislaftusaudiuit:adpra?ftitutumcumplurimiscoprjsdiemadfuit» AdmifsisTur*
carum oratoribus , Segcdini diebus aliquot de pace ultro citro'cp acerrime difeepta*
tum, quando Turca Bulgariam argenticpfodinas, quae ¿nSeruía funt, pertinaciter
fibi retiñere nítebatur:contra Vladíslauslegítímís cuneta dominis reftitui cotende
bat.Tandem ínter eos ítaconuentum eft, ut Bulgaria Turca; cederet.reliqua uero
quae in Myfia occuparat.príftinís poíTeíToríbus redderentur.Reftitucrentur infuper
utrinquecaptíui,cVín primi's Defpotisliberírreftituédis autem oppídís , cíuitatibus
capti'uis'q? dies prarftituta.In decennium pax tranfafta, prarfente quocp Iulíano apo* je
ftolíci Senatus legato:quí quamuísea'm íniquo animo ferrct,níhil tarnen ueníebat in
rnentem,quo ipfam facile improbaret: difficile futuris rebus erat certa cómoda prav
finiré: crucíabatur nimis animo, quod literís potífsímum fuis magnum in Italia fœ^
dus iftumfuerat, Sc* ingens parata clafsisrnuncuideret apparatus omnes hac pace fo*
re írritos, cVclarífsímxuícloriaeimmortalítatíscp adipifcendarfpemdeponerecoge^
retur. Contra Vngari , Myfi ac Daci, laeticia fingulari complebantur; confidtrantcs
fibi ultro1 dari,quod fine multo fanguíne recuperare ncquiuifTent.Compofitis rebus
omnibus,demodo fancienda: pacis agicoeptum eft. Turca? iuramentum in Euchari
ltiamaregepoftulant: Gregorius Sauoreus pertinaoteraduerfatur, ne arcana my*
ftcría,qua: nulla ratione.nifi fide tantum pura, m uníta funt, ínfidelibusprodantur. 4»
Conuentum tandem utrínque eft, ut in Euangelio noftri,illi in Alcorano iurarent.
Scríptís ígítur eodem argumento,lingua tarnen duplicí,conditionibus pacis , eas uv
terfeperpctuasíl^uiЫatas'фfore,fanc^:ifsímoutriqueiuramentoaíГeuerarunt.Con^
i есЪ íam pace, abeuntíbus'q? Turcís,ut ex compofito promiífa praeftarent , Franck
fei cardínalísFlorentíni,quiinHcllefpontoLatinaeclafsispra:fecT:userat, litera? al'
latacfunt,quibus fignificabatur,Amurathem , exinaníta fere Europa, cum omnibus
coprjs in Áfiam aduerfus Carmanum traieciiTeioccafioncmmaximamoblatamef'
fe, facile recuperandi quícquid in Europa fuerat amiíTum. Monere deínde ímpen*
fius,& bortarí , ut cum fuis quam prímum exercitibus in Macedoniam ас Thraciam
crumperct.SeadHellefponti fauces in tempore adfuiífe,& ex fccdercpromííTaprav s*
ftitilTe,atquencTurceredeant,facüe>rohibíturum.Adueniumquoq?Conftantino
polítaní lmperatorís tabellan), per quos feftinandam is ob Turcarum abfentiam ex-
pedítioncm
Ъ ВС *ЛЪ IS 111. ЫЪЕ% V. 4в,
peditionê orabat,efflagítabatcp:nec opportuniorê quide ullam occaiîoné uindicanda* a
foedaegentis imperio,Europf unquâ adfuturâ:& poftulatâ fe a Turca pacem repudiafle
fîgnificans • Demû inftantífsime precatur, ne ullam fîdâperfidaegentis pace rex accïpiat:
ne'ueTurcarû Ге fauorib.obruédûreltnquat.Reataris utriufqj in Senacu literis,tantare
gêcunftosqj proceres fadipœnitentiamoxincefsit, ut nullius unquâ reiuehementius
puderet,pigeret'qj. Omniaimmortalitatishmdamenta,quadecerât,inita cum Turca pa*
ce,inm'tisinfcrjs'cß focrjs,iamirritaforeconfpícantur: expecfhtionemquâdefein Chrí>
ftiana república mfcítarát,fefellere.Vindíces dudü fan Да- fidei, propugnatores religio
nis,ultores Chriftí,&gentiu fidelíü líberatores olim appellatos eflê,fecureputabât: c5^
|e tra,nunc uiolatores focíalis fideí,& Latiní Graeciqj foederis ímmemores, contemptores
immortalítatis,6Y propriorú tâtu'm comodorú amatores haberí. Animos hac pceníten^
г.'3Я..л..—■■•■.i.--. - i(inquit)proccres,fortafle

i facturusas primu'm inteb


urû, 8i pari uobifcü pcemV
neinuito facía funt,& prg>
— m.»,i.uuu «. ipcLuia cueca prolpexúeogor pro legationis offi
cio,& Chriftíanac profefsíonis cóíuncl:ione,iuxta atq? uos animo flucftuare;cV со uel ma
xím e,quo d de cómuní honoris dígnítatís'q? íactura hodierno die agitur: qua nífi cómu*
ni confilio & folíta uírtute refarcire enítamur,o* quam uerendü eft,n e pre nimia infamia,
>e 8c uobis e Pannonrj s egredi,& mihi Romam redire liceat,ubi grauifsíma qua?cp cenfura
iudicantur.In quas mííerias prasceps con film nos plane! côiecerit,confîderate.Pacê" cum
Turca fecimus ínfidelí, utfanftâ fideliûfidë uiolaremus,6V íacro íanclü cu fummo Pon^
tifîcefocrjs'cpPrincipibanitûantëfo
gratiaínempeut Myfîâ diu populatâ recuperaremus.Exígua profeäo ¿V: calamitofa eft
iftautilitas.quae ad breue têpus inter^
longeq? maiora, amouet Si repellit.Quid enim demêtius,& magisincôfultu dicipoteft,
quam in deliberando priuati tantû cômodi.&non publia' ,iténeqj honefti Si fandiba^;
bere ratíonemí'Quíd Turcarú perfidia: praeftare debeatis,no id quamtur hodie, procer
res:fed à Iuliano,Ponüficís Sí Latinas focietatís Iegato,aÄore 6V aucbre,írrítí promifsí,
3, uiolataefideí, cVfolutí foederis, ante confcíentiaeueftra* tribunal pofíuIamini.cV: ueftro
potius.quam diuíno alíeno'ue íudkío(fi mea xquo animo dí&a patiemini ) reos uos ef>
ficiam.Refpondete mihi,proceres:non'nepoftquâ fexmenfes in Myfia,fimbus'q? Thra^
eix cum Turcís tot bella féliciter gefsíftis , deinde ouantes in Pannoniâredrjftis, ab uní
uerfa fere ftalía,& á Graecorû Imperatorc honeftiísimas legatíones accepiftis , Si côgra^
tulatíones faufta» uí ¿loria», Si ad continuâdû bellu adhortationesCAccepimus. Nonne
cum Italis & Gra*cis,ut illi a1 Thracia cum auxilraribus cop^s occurrerent , Sí hi claíTem
ingente4nHellefpontümitterét,facrofancbjmul^^
cufsiftisCPercufsímus.Sí percufsiftís,cur cu Turcis,ífto uiolato,alíud tranfegiftis? quo
íure.quamuis trâfa Дй fit,feruare poteritísC Ergo fî fuperioreannoeû Pótifice máximo,
4¿ qui Dei uícem gerít in terris,focdus iníuíftís:fi humani,firationis compotes,fi Chriftíani
eftís,fecundüm omníno uobis foedus refeindendü eft,ne primíj & diuinú uioletís:quod
nifeceritiSjUereorneuelutiludas Chriftú,itauoseíusuicariúprodereuídeamíní:ne'uc
Deum,qué hactenus reb.ueftris praefem?í& propitiú femper habuíftis , uobis pofthac
infelnfsimúfentíatis.Nuncautem qua»fo,dicíte,quídImperatorí Conftâtinopolitano,
qui ex cópofito íam à primo tépore fuit in caftris, ¿Vueftru in tâta opportúítate exercitû
expecbtfquíd Pontifia máximo? quid Veneris &Genuenfib. quíclaíTem inftruclâha^
bent,ut conftitutú fueratrquíd Burgúdíon¿bus,qui ardore fideí ex Océano diu foluere,
8í totpericula maris eméfi,nuncín Helleíponto nauígant,refpondebitisCCommentamí
ni quaefo(fi poteftís)excufationé,& coloré aliqué,quo non penítus noftri difsimiles up
50 deamur.Si quid ¿recóndita arte excudíftís , expromíte. Promífiftís uosprimoquoquö
téporeín caftris adfuturosmuncuernant ueftri milites , 8c acftíuant,&:per calamítofam
ígnauiá Sí negligentia tanta 8¿ tam falutaris occafio elabitur. Ovingente animorú carcí^
tatê,ô craffam ignauíam,oA execrabile fcxdus,ad Chriftianx reípubUca? ictú exitíü. Incu^

S z faue>
484 <ЛЪ1Т. VOWFlfilJ ЪЕХ. VNGAZ.
fauerit me fortafle aliquís, cur id cú caeteris tolcrauerim t Adfui,fatcor:fed quanta in me
fuit,ne id fierct,interceísí,improbaui,6¿ ut muí ti exhis qui híc adeftis, teftes efle poteftís,
ínftátifsime damnauí:uiclus fumCoruini fapientía & au&oritate, Dcfpotisqj cómifera
tione,neregno ac liberís,íntercefsione mea , ultra infelíxípfe carere uiderec: ÔC ne me со*
modorú ueftrorú contêptorê oppugnatoré'qj quífquá appellaret,triftis & inuitus ceffî:
baud ínfcius,hinc faluté Chriftiang reípublícg labefaДari, fpem gloríe ac imm ortalitatis
extingui:&nos omnes pariter díuíni humani'q? foederis uiolatores,perfidos,& Chriftia
nggentis proditores (utueílra pace díxerim) appellari. Quarc m'fi ante quám perfidias
noftras rumor longius efFundat,nosípfíab hac infamia uíndícauerimus,níhil turpitude
ne fcelerecp ueftro maius aut miferíus quícquá dící poteft. 1 d fi uoluerimus , nô ta facile to
qua íufte ас fanÄe facerepoterímus ♦ Reftitu ta My fia,redditi sq? captiuis,quid aliud uo
bis agendü eft,proceres,quam inftaurare exercitus,parare qu çciïq, bello funt ufui,ínítú
prius foedus cü Chriftianis feruartCdicere,Vladíslaú rege, poft pereufium cum Latinis
Grecis'qj fcedus.níhilínconfultís focrjs,quorú aufpieijs cômunc bellum gerítur, paeifei
potuifle:praccipue cú hoftib.Chríftíanae profefsionis. Si quid illí cu Turcis conuenerit,
foreirritú,príorí flandú eflefcederí.Quis'ná ita iniquus humanarú rerú examinator eft,
quino facile íudicet,ínitá cúutroq? fidé,Chríftíano potius quamTurcç,&: fideli potíus
quam pérfido efle feruandúíomni in perfídú hoftê arte,ui,fraude'qj uti licet, ars arte élu
ditur,& fraus fraude circûueniêda eft.DoIo Turca á principio in Europa traiecít , dolo
pedetentím regnu inuafit,nemíni unquâ fidé feruauít,artíb. potius quám armis adidre- 20
rüfaftigíúeuecbjseft:&uos,eonecgcítatisperueniftís,utTurcacpotius,omnís fideíac
rationis experti,quam fidelíb.Chriftianís,ín primís'q? Pontifici facrofan Ao,feruâdâ eue
fidê cenfeatisCaftu Sí coníílio maxima quaeqj geruntunRomani maiores noftri femper
focíorú fide recte fanfte'q? feruarút,pcrfidos parí arte elufere. Cefar,imperâdi caufa, ius
quandoqj uíolandú cenfuit,Atcp Philippus domítoris АПаг parens & magifter, callidi'
täte ac dolo farpemalo ímperandicupidítateufus eft.Non tamê hí proditores appellan»
tur.Fas eft quâdoqj publice falutís gratía,neq> ftarcpac1:ís3neq? perfidís feruare fidê. Fas
<ft iniqua iuramenta refcindere,& pracfertim quae praeter a?quû,fas &¿ bonú eíTe cenfen*
tur.Än'neDiomedi,quicunq? in folo patrio primus occurreret, drjs immortalib. deuo-
uenti,obuiú fibi filiú,exuoto &íuramento macbrefas fuit С Nempe nefas : aequúigitur jo
&iuftuiufîurandû,omnmiudiciocftiàncleTeruandû.Quodaûtnon modo'adpriuatú,
fed ad publícú facít exítium, illud irrítú acuanú efle debet.Quas ob res antequáperfidía
noftralate diuulgetu^uosquaefoj&nófinelachiymi'sobtefto^proceres^ecpinprimís
rexínclyte,nedatá profaluteChriftianaereipublic*efacrofancl:opatri,ca:terisqj fidê.ul*
lo unquâ pacto uiolandâ cenfeatís. Initâ" cú Latínís Grarcísq? fociecatê fide fanfte'qj fer-
uate. fufeeptá ex conuento expedítionê, fociorû exemplo profequiminín'aftaímmorta-
lítatis Sí gloríe fundamêta tueamínúprouincías/Turcarú feruitutepreííasJíberate: col'
latas in uos fpei fatisfaciternolíteexpecíatíoné nunc gentiú fallere, quo nihil turpíus eflè
poflet,Nullauos inití cú Turca foederis religio teneat: illud cenfete nefariú &C deteftabi'
le,P5tifici) s & Chrí ftiani foederis uiolare fan&itaté:Deú, quod coelefti benígnítate pro 4*
hibeat,fi aliter fecerítis,acerrimú uíolatae fidei fore uindicê exiftimate : Sí nihil repútate
Chrifto óptimo máximo gratíus,uobis'q? gloríoíius futurum, quám occupâtes a Turca
prouíncias omnes humanídíuiniqj iuris experti,a fera illiusferuituteuindícare. Nolíte
hâc opportunifsimâoccafionêpra;terire,qua nulla comodior unquâ daripoterít.Defti
tuta áTurcís eft Europa, Carmaníco bello : Pontificia clafleín Hellefponto ínterdíftus
eftreditus :Thraciâ,Macedoniam & Graecíá, Epirum'cp inuíferetantú,& luftrare opus
eft. Nullus hoftís adeft.Projndc Pontificíú.pér Dcú qujefo,feruate foedus : &(faufta fi¡>
liciacp caftra,ueluti uobis cú focrj s conuêtû eft,ín Macedonia Thracíam'cp mouete.Iulía
ni oratíone,abrogandáTurcarú pacê , omnes exclamarunt : initâ cú Chriftianis Princi-
pib.focietaté,á quib. ípfi opê ímplorarant,nullo modo uiolâdam: malle extrema omnia î*
perpeti,quám fände promifla non praeftare. & quamuis maxima cômodoru omnium
fpesínTurcícobelloíítafit.-tamcníiresetíáparú profpere euenirent, longefatius efle
proChriftianarelígíone mori,excitatá,expedatíonétueri, feruare fidê; quam infamem
turpemep
DECIDIS III. ЦЪЕг VI 4*,
turpemq? uita ducere.Quare ex confulto fenatus ÖC regis au ctori täte pax cu Turcís inú
ta abroga tur,& malis inquáaufpicíjs antíquatunquandoquídé fine au&orü abrogation
nís exitio numína quaecunqj pacís ac fidei iura tuentur,íd fieri noluere. Ne Coruínus ¿Vi
Defpotesintercederent,alteriBulgaríaíregnú,partauí(floría ex diplomate promùTum;
alter belli facditateremolituseftJntereaTurcamlegati,repentina:perfidiaenefcií,pro^
miflä ex conuento praeftíterant:oppída quae in Myfia Seruia ue tenebant, ademptis prey
fidi)S,priftinis poueflorib,reftituerant:pro Carambo.quê fecu abduxerant,quadraginA
ta Coruino aureiím milia perfoluerant : Rafciae regnú liberos'q? cu caeteris captiuis De>
fpoti reddiderant. Vladislaus au t deeretu abrogati foederis Turcarum ad Imperatorem
Coñftantinopolítanú 8C Francifcti cardinalem, Latina: clafsis pracfeftû , ne cœpta defe/
rerent,repentemifît.Poloni,refciflàm paceaudientes,aegemmetulere:&quü reuifuru
Polonia regê hínc iperarent,e magna fpe excidere:neqj ignorabant,Lituanoru Sc Ama>
xouiorûgratia ínter Cafîmirû&Boleslaûgrauebellum perbreuiexarfurû. Rex démit
per legatû Polonos confolatus,inftiganteluliano,undecimo Calendas O flobres,Sege
dino caftra mouit : non pari atep anni fuperioris exercitu , quando Turcica? pacis fama
ingens Crucigerorû manusabierat:hacetiâcaufa multiè PoIonisValachiscBdimifsi»
Aftubi ad Orfouâ Vngari deuenere, pridie Nonas Nouembres traiecere Danubium.
Poftquâ Bulgaria attigere,primo Florentine, deinde Budmti,in Danubrj ripa fitu uene
run t: quanqu â nonnulla oppida pracfîdia'qj Turcarû praeterirent, nihil unquam hoftile
fàД5 eft,ne minimis tempus praelrjs tereretunnullum ínire certamen rex decreuerar,nifi
necefsiusadegifTet,donecadHellefpontii exercitum fuû cum Latina claíTe& auxiliaría
bus Graecorúcopíjs coníunxíflet. DuaeadGallipolim fibíuíaeproponebantur: altera
campeftris Sí breuíor,per extrema Thraciae Oram , qua Macedonia; coníungítur , ínter
Rhodopen Biftoníam'cp paludem:hac fi iter faceré pergeret,quia recb Hemus fuperan^
dus erat, clíui difficultate & anguilas currus deferere cogebatür : altera ad folis exortS
in Pontú,mox praeter Ponti h'ttora, Sí luftrata Thracia , declínate ad Meridiem ítinere,
Gallipolímdeducebat.'hsecquamuis multo longior,& in lotis plerifq? íalebroíá,nonta>
menufqjadeoldiffîcibs,utagendorûcurruûcopiainterdiceret. Напс Vladislaus opta^
uít,ne currus dímítteret,quorü circú feprainfidíofos Turcarû ímpetus totíens ínhíbuiC-
fent.Quû ad NicopolimBulgarorú metropolím peruenííTet, cuius pars Danubio abluí
tur,altera in monté afíurgit:quia collatas illue belli trepídatíone prouíncíaliu díuítías ru
mor erat , exercítus ab urbís oppugnatione contínerinon potuit: primus in fuburbanâ
impetus fa<fluseft,& continuo populata:quuautmoeniaattigiiTent,qua:ftrenue proteo
gebantur,ab oppugnatione ceflatú.Híc dies tres quatuor'uereficiendi militis Sí íurtien'
torú gratia caftra mora fecere. Rcgíonis ubertate hîcomnéinopiârefarferunt, &repa->
rata mnt omnia qua: bello ufuí forent:quoniâ ÔC uia dífficilior falebrofíor'ue fupererat,
acíter ob frequétía Turcarû praefidia longe perículofius: híc etíá rexfàc'tatranfuec'Ho'
ne,exercítu recognouít,antequá hinc caftra mouerentur.Vladislao,Dracula Valachía?,
qua Montana dicímus, princeps oceurrit : uir non parua íuftícia 8c aequítatepollens,8¿
40 fortifsímus ínquocp bello Imperator femperhabitus:quippequimodiciscöpt}s maaní
tudíne animí 8¿ fapientía,necnon excellent!- fuorû milítú uírtute,Turcarum bellum , uix
Chríftíanís omnib.tolerabíle, praeter omnium opinion?, fineullísexternaegentísauxú
lv¡s diu tolerauítjtantamq? afsiduo bello promncialiúíafturamfecítjUtm'xnjperefíent,
qui agros colerent. Híc nein Turca: feruitutê caderet , quando iam nimis atfenuatis erat
opibus.adhancexpedítíoné uelutiadpraefentéiàlutê euolauiti conípícatüs regís exer>
citú,& mílitu paucítate confternatus,eum continuo1 cgt,erosqj Principes orare ac obten
ftari coepít,ne ultra contenderet:pedé referred quando non fine magno fuo malo fat éx>
ploratas Turcae uíres haberetrquippe qui cum longe maiöre feruorU manu uenat3 pto>
dire foleret,quám Vngarícae nuneforent copíae:quínetiaadíecít,fa;üítiáhyemís ínftare,
ï<» quaefuperarinonpoflet; has ad primû tempus legiones reiefuandaseiTe,& quarrend»
interim cu fupplementis externorú auxilia. Nonnulli Draculaeuerba inmalam partem/
terprctabantur,ratiíllum,quíaicl:ü cûTurdsfozdushaberet, praeter animí fcntenriäita
fuiííe loquutú.Res (amen ipfa teftabatur , nil Draculam dixífle a ueritate ¿V falu tari con-
S } filio
48<í t^KT. V ОКР mil К Et. VtJÇAt.
filio alienu . uerum quú iam regís fatum ínftaret L& lulianus quotidíe magís iter adurge*
ret laudato Draculç côfilio nequaquâ aufcultatú. A t i s poftquä rege ab i tínerc fereuoca
re non poíTe cognouít , auxilíoríí loco filium cum quatuor mílib. equítú expeditifsimo'
rum cum eo milkritêduosftrenuosmueneslocorâperirifsimos: &ïn digrelTu adbclli
ufum,duos mirar pernicítatís equos dono dedit , quorú opera íí qua mala fors adegerit
( quod Deus auertat ) ex omni fe periculo facile expediré pofsit. Ádauxerant Dracul«
metú,Bulgara:cuíufdamaniculaEmag«refponfa, quaead Sullonumuícít belli exítü ab
eorogata,refpond¿t:VladislaúregémalisadVarnáau(píciís pugnaturú,& profligad
exercitus reliquias aducrfusTurcadeíndefeliciuspugnaturos.Hic filium antequamdí'
mítteret,ftudiofifsímémonuit,utfiparúprofperepugnaretur, ne cum fortunar inique ю
täte collu&aretur,ied ad meliora fe témpora referuaret. In Thraciä deinde rex iter con*
uertit:& quú ad Panifum amnê,qui ex Hemo monte ortus,inter Mefembriam ¿V OdeC
fum Euxinüillabítur,peruenííTet:deprehenfam fluuialíum cymbarúmultitudiné con-
cremauít.creditú, hanc íbi efle claflem ídeírco a Turca parata , u t prarterlefto tranquilli
PontiIittore,inDanubq oftia ageretur.mox cópleta milite fubiret Iftrú, ÓYPannonias
infeftaret.Poftharc quúuiaconrragoía ínftaret,&angufta, diuifoexercitu ad inhiben'
dos facilius improuífos Tu ream incurfus, Hemú conícendere ccepít» Coruinü cum au^
xiliaribus Valachorû coprj s 8C tribus Pannonû milibus pra»mífit:ipfe longo pdft inter^
uallo cum relíquo fuo 8c Crucigeroru exercítu rite fubfequitur.Currus 8c impediment
ta ín medio collocata,ut a prarcedentí & fubfequenti agmíne munirentur. Iter per angu^ 2«
ibas ita fa<ftum,ut a tergo nihil relinqueretur,quo reditus occludí poflet : ab utraeß par*
te,proximaqua?q? oppida,Turcarumcp praeíidiauícapta & fuccenfarmiles nonfolum á
prophanísmanünonabíbnuí^redneáfacrísquidemjCxrBulgarorum templisJd çgerri
me rex tulit,excramans,multo plus Deo quam armís confidendü,& arma per déos fum
pta non eírefacrisínferenda:proindeoblataíácrisreddiedíxít,facrilcgrj poenasintermi
natus.Per Turcas quos captíuos habcbae,mox proximís praefidrjs eorú fîgnificatû eft,a'
regecuiq? forelíberú\autoppídistutdcedere,quar tenerent;aut fiuoluerint, cum Chrí'
ftíanís licere ftípcndíú facere:multi condition? acceperunt , ne fi forte ín manus hoftium
uenírent, grauífsimís crucíatíb. afficerent. Sánete his eft feruata fides. Contra uerd,quí
Sunium Pezechíumxjj tenebant, praruptís utrinq? rupib,obfitu,fretí natura; munitúv j»
ne,uaIidisqjprarfidrjs>conditionêrecufarunt.Rex,quûabhisitera tergo intercipi facile
pofletjUtrunq? adoritur:utruncp tandé,milítú" robore audacíaq? captü:ubiquincp Tur*
carû milía carfa funt,& magna prarda comperta , milíti diftributa : pars magna hoftium,
captis oppidis,erupibus deturbata.Inhac expugna tíone, loannisTarnouini ScLefco*
nisBobrícq uirtus enituit: dum alter portas non fineduplicí uulnere confregit, 8í alter
Pezechrj muros primus afcendit. Víx hacnon medíocrí uíftoría Vngaripotití fuerât,
quú áFrancifco cardinale praefecTro clafsís redditarfunt litera?,quíbus fignificabatur.A'
murathem elufis aftulargitione ue fpeculatoríbus , qui infra Gallipolim , Hellefpontict
fretilíttoraferuabant cum máximo in Europa exercituredrj (Te, ôYprope IfthmûThra^
ci] Cheronefi,cumalrjsquiex Europa illuc.conuenerant,coniunxiíTe,Necparuaquidé 40
Chríftianorú ánimos confternatio hoc nuncio incefsit.Aliquiretrocedendum , álrj mu'
nirifsimü aliqué locú preoecupandú efle cenfent, donee iter numerum'qj hoftium expío
raren t. Ä Pezechío tandem per montes ac faltus , ubi fefe oprime tueri poterant ( tanta
ením uis fatifuerat) ad plana defcenfum eft: iter per obliquâuallem ín Rhodopébíduo
faftû,&: fub Hemú ad finiftrá , décimo die ad Pontü deuentíí eft.Cauarna, reformidato
regisaduentu,fa;uítiaqí,quaadPezechiumpauloanteufuserat,dímifsísultrdprefidia'
rns,deditionéfecit.Turca:quocpeodemexemplo,quiprarfidia per cutera oppída tcnc-
bant.au fugere.QuareMacropolis>CaUacrmm,Galata,Varna,& marítima pleracpop'
pida á Turcís deftítu ta,per dedítíonem accepta funt, & Chriftianís obfirmata pra-fidrjs.
Sed quú de Varnenfi clade dícendum fit,Iocoru fitus breuíter exponetur«Hemus a' Me* 5e
fembria fere oríens,ín Macedonian! & íuperioré R'lyfiam perpetuo íugo protendítur'
& á Pannoní) s in Pontü pratter Danubiú defcendentibus , e trâfuerfo porrecb« , obij*
tur:& ni fuperetur ad Pontü,hac iter fieri non potcftjs ab utro cp latere declínans,ín mi
nora
pBCUVtS til L1ÎE% У I 4%?
norafenfimiugacolles'cp adPontumufqj defidit,ualles'cç marítimas feraces &amccnas
facít:atcp pra? ca?terís Varna? regionem , quae iucundum undíqj círcumípedum reddit»
Varna ueróín anguftofinu ínter duo promontoría fita eíbin altero Galata,MacropO'
lis ín altero pra?fídet:ha?ca Gallis ex Afia prac infelící militia redeutib.uelutí Gallipolis,
&: Gallacriu.origincnomen'q? adepta eft: a longítudinecíuitatis illa denomínala. Circa
Varná,ad líttus ufep uineta,pomaría'cp: i nferíus ad dexterâ uallis nonnullis uicis habita*
ta:ad finiftrá,qua Galata eminet.paluftrís porrigitur fub collibus lacuna. Ad Varna igú
tur Chriftiani caftra pofuere , ubi nihil mílíti defore uidebatur. Ab Ifthmo interea Tur*
саг Adríanopolim uenerunt,qua Vngarorú nunciabatuf aducntus:mox continuatísiti
'to neribuSjfeptimo tandem die,haudlongius quam quatuor mílíbuspafíiiü á Variiacon*
federe. Quod ubi ab exploratorib.nunciatü eft.uelutí in ea re fieri folet,no ¿turne ftatío.»
nes &uigiIiacredíntegratae:adregem,quifurunculímoleftía ín finíftro crurediebusalí»
quot laborarat,uniuerfi proceres conuenere,ut de prelio decernerent.Iuhanus munieiv
da curríbus caftra,¿V tormenta circum bellica dífponenda efie cenfebat, ut ab innúmera
Turcarü multitudinefefe tutius protegerent:beIlum quoqj detrectandum, doñee Latí'
naclafsís adíorct , a qua holt es omníno pe ti reputaba: : ut dum ípfi á fronte pugnaren t,
haberentqui Turcas a tergoIaceflerent.Eiusfententíá Simon Roígonius Agricnfis epí
feopus, Franco Dalmatía? banus, 8c Vngarorum Polonorumcp nonnullí fequebàntur.
Rexadhucanccpsducebatur.Contráuero'Coruínus; ¿V Deípotes coníiilebant: dicebât
»o enim,uallo,foiTa,curruum'ue circufepto ín caftrís munirí,non aliorü eflè quâm côfterna"
torií metu animorûjcV extrema queep expectantiû. Ad ínferendíí fe bellum, no repellen
dum defcendiífonunquá formídírté milití hoíti'cp indicandá: uirtute, audacia & celerita
te deterrendû hofté.Si in caftrís fe occluderent, negata'cp pugnandí copia obfiderentuf,
perbreuí extrema fame perituros,quâdo cómeatus afFatim no adfunt,& ín hoítíl i regio*
necópararínequeunt.Neqj clafsísopéexpeclandam.quando claísiarrj ín terrefíri bello
parú prodeíTe pofíunt; Sí fi quid pofl ent,in tempore fortafle nô adfore. Proínde quu со
defeenfum eíTet,unde fineui&oria neqj regredi,necp quoquíprogrediliceret,fortí tan-»
dem animo ac extremis uírib. cum holte conflígendú.ín confultatione ínter Agrienfem
cpifcopú&Coruinij oborituraltercatío :nâcjuûSimon detreclandâpugnâ,cVadmu>
jo nitiora loca cófugíédíí eile cenferet,a Coruinoq? Pannonica? defídia? ¿V deheiarú argue
rctur:Ego(inquit)Coruíne no fugi'am,neqj praelíú detrectabo;& fîuincere no dabitur,
hic me (cito moriturúzteaút terga uerfurü auguror,cV ad melíora te têpora íeruaturum.
Rexaûtadhçc, haud aliter atq? mitante ас adurgente fato,cum holte fortifsimedimican
dum eíTe,confeftim exclaman ¿Vquúfpeculatores, Turcas fefe dudum armís accíngere
nunciarent,Coruinú acíes parare, &ín fuis quenq? locís ordíne difponereíubet.Dux cir
cumfpeftus in primis.ne quid a tergo ex uallibus periculi immineret,fauces qua? ínter la
cunâ & colles intercedunt, curríbus praecludít: quo fe á pugna , quu uellent/ocrj facile
reciperent.Alteru uerd aditú tormentis obftruxít.ut hec emínus hoftes extcrrcrent,aut
obtererentínfeftantes. Pofthaecinftrucbsaciebus mediaregíaulicísq? uallem dedítad
40 paludem,qui quidem locus tu tior eífe uidebatur. Ei'q? nonnullas Vngarorüm Pofono*
rum'q? legiones adíecít:dextru и ero latus,qua Varna caftrís obrjcítur , cartero fere equú
tatú muníuit,quúea ínter paludem&mareTurcis pateretacceflus.Hicquoqj Vngarí*
cafignaftatuít:dextroqjcornuFrancumbanú, & Agrienfem epifeopum pra?fecit. His
quoque Defpotem cum Rafcianís , & lulianum cum acie Crucigcrorum adiecit. A' ter*
go,apud munítíones , & curruíí círcumfeptum, íubfidía uexíllum'q? diui Ladislaí eolio*
cauitnbi'qj Varadienfis epífeopus, cumfuoagmine,& paruoLefconisBobrícrj equita*
tuconftitutuserat. Coruinusdeníque cumexpeditifsimo Valachorumequitatu nul*
lum fibi locum définit: fed in commune omnium fubdíum difponit, ut ubicunque
focios laborare fenferit,pra?ftdadfit. Contra uerdTurca, fexequítummílíaprazmittír,
50 qui hoftíum numeru & uires fpeculentur,tententqj.Imperataílli continuo factitâtes, ad
dexträin collib. apparent,profpe(ftato Chriftíanorú exercítu,ueluti e'eontempta pauci-
täte eminuspugnam conferunt. Simon Agrienfis &Francus,nelociiniquitateparum
profperepugnêt,fe fuos'qj continentjfimutato'cp теш .hoftes in plana deliciut , adauda
S 4 ílliau>
illí audacia defcendunt,cominuscp in planicie manus conférant. Tunc Agríeníís , illico»
dato pugna: fîgno/ocios exclamanshortatur,utpriftinarairtutis fccotinuataeuiftoric
memores,fortiTurcas animo adorirentur, íntrepidi aduerfus foedam &Tprophanâ gen^
ic irraerent:fcirent propitía fibi cuncb eíTe numina,quando pro aris acfocis pugnarent.
Tantus exemplo faftus eft impetus , ut fine multo negocio terga uerterent , & in collem
fe reciperent.Mox ingens equítatus a colle fuperuenit,fugíentes in certamé reuocat: hu*
ius pars in clíuo ueluti prefidíaría fubftitit:pars reieAis e colle Vngaris,ad aequa defcé-
dit.Quod ubi faclú cft,Francus & Simon ex ínftaurata cVadauclaacieTurcasrepetüt,
nonnullos obtruncant,caeteros ín proximum collís acdiuum fundunt,fugantcp. Vara-
dienfis profpecb. Turcará fuga,tem eraría percitus audacía,relí<íb ftatíone,cu luis aecur le
rit,ueluti ne fine fe uiAoria pareretur.Id ipfum Deípotes farít,& Agrienfîs,atcp e tergo
certatim fugíenttb.inftant. Quu collem attígiflent , ab íncrebefeéteTurcarú multitude
ne in fîniftrâ recIinantur:Defpotes ad fuos fe recepit, Varadienfem pertaefum temerita-
tis fu3e,locorS infeítia ín paludé precipité egít.ratü facile fe illac adproximu monté eua*
furü.Sed quú armatus paluftrí ceeno ш equo inhaefîffet,ibi obrutum eíTe ferunt. Simon
Agríenfis luftrata palude, quú Galatá effugere conaretur , ab hofte caefus eft: aliqui, csu
ptú fuiífe,ac in feruítuté aíTertúrPontíficé ex fortunaí iniquitate diu apud Turcas pafto*
réouíü admortéufcç exercuiíTeJmemorant.-plericp feuidiffe,ímpudétiusaffirmant.In-
terea Turc«e,turbatis Cfariftíanorú ordiníb.ad diuí ufcç Ladislai fîgna peruenerât , quo'
feFrancusJulianus&DefpotesacollereíecT;i,receperant.Hícacrecertaméinftauratur, i9
parí fpe aliquandíu pugnatú,cVmultí ad munitíones utrínq? caefi :uerum fuperueniente
Turcarú multitudine„lic a Chriftíanís laborare coep tu eft,ut confoífo uulnerib.plerífcp
Lefcone,etíam cum militib.ipfî curras oppugnarcntur. Rex &.Coruínus, quum apud
munitíones prefidíum iam ad extrema redaAum proípeftarent, cótínuo cum máximo
ímpetu accurrere.Horú aduentu hoftes ufque adeo confternati , ut íh'cd terga dederínt.
Inftabat a tergo Vladislaus,& truci ín fugientesTurcas esede graífabatur.Hí ad propín
qua oppida fuíí,fuoru cladé nuncíarunt.Sed rex continuo in u allem reuoca' 's , ut Iulia-
no iterum & Franco fuecurreret , quos arecentibus Turcarum fubfidrjs circumuentos
audiuerat . Superueníente regc,pertinax hic prelium redíntegratur, & hic undiqj Tur»
carum acies plane confluxerant: qui quum numero multo fuperiores eíTent,c5tínuatis j#
hoftem fubfidrjs defatigabant.Híс rex quu ínter confertifsimos hoftes pre iuueníli aus
dacia, &uí Допас ardorefefeingereret, nullum militis ¿Vlmperatoris praetermífitoffi'
cium:quacunque fe conuerterat,ín^entem ftragem agebat.Neminí oceurrebat , magno
equo inueñus.qucm non eueftígio protereret:hac ÔC illac dífeurfans, oceurrenté quen*
que cardere, ucrbís 8í exemplo íuo focíos hortarí,8¿ pafsim exclamare , ut priftinae feliz
citatís memores , fortifsime dímicarent : feirent fe pro Chrifto óptimo máximo certare,
ulcifei I E s V Chrífti feraatoris iníurías,pro focis ítem , arís'qj dimícare • Nihil cuíqu д eile
addubitandum,quando cum rjfdem tunc pugna agerent , quos faepe fugarant: illum dié
omnibus huiufee belli laboribus finem alia turum, quando uniuería Turcarum natío eo'
conuenerat. Contra, e medio fuorum agmine obclamítabatAmurathés, quum fuos a 40
Vladislao rege non fine magna carde fugari confpicaretur,ad expianda uiolate fidei pia^
cula, ad ulcífeendam Chríftianorum perfidíam,S¿ ad uindicandum ius reftífia: pacís, ín-
cendit: depromptum efinucodiceminítifanclífsímc foederis explicaninrétisínccelum
oculis,H3ccfunt(ínquítingemínans)i E s v Chriftefoedera,quacChríftianituimecum
percuflererper numen tuS fan¿le iurarunt,datam'q? fub nomine rao fidé uiolarunt: per*
fide ilxum Deum abnegarunt. Nunc Chrifte, fi Deus es ( ut aiunt)&: nos hallucínamur,
tuas meas'cp hic iniurias.te quaefo.ulcifcere : & his quifancbim tuum nomen nondum a-
gnouere,uiolatae fidei poenas oftende.Víx harcdixerat, qui ultimum in fe ímpetu expe-
¿hbat,quum prelium quodanceps ac dubium diu fuerat, inclinare ccepít, camelorum
onerarioraminteruentu a caedeadpredam Vngarí ánimos reuocarunt. Equííumen/ 5«
torum peregrinorum ínfolentia percítí , collucbri & expauefeere occöepere, Rex no^
fter cum nonnullis equítibus ultra progreíTus,ad pretoríanas cohortes peruenít , quos
Ianizaros appeUant:peditesfimtfpedatgfortitudims,ckad regís cutclamínftítuti. Cor/
uínum
Ъ ЕСЛЪ1$ til £ / S Е% VI 4вр
uinú interea,cú fubfidíarío Valachoríí equítatudaborantium follícítudo diftraxerat.In.
fíníftro cornu focíosprofpexerata'magnaTurcarum manu abduci,grauifsimecj? premi
Accurr€ratilluc,&Turcarúílh'ncímpetúplanerepreírerat.Mox cetera circumfpícíens,
rege nufquá uiTum difquirit.ad Ianízarosufqj peruenít,íbi nutarib. utrínq? reb.et patra
ta magna cede,regêc6perit ínter cófertifsimos fefe hoftes ingerêtê;& nulla falutis habí'
ta ratíone,dífficillima qu gqj perícula adoríenté.Dum a feruentí fsimo rege preh'o Corui
nus eripere ftudet,8¿ ut uítae parcat hortatur: ílle nequícquam fidí uerba ducís audíens,
Martío furore prouehítur.dextro interim armo confodítur equus: qui quú prolabere»
tur in pra?ceps,inter medios Ianízarorú enfes rege eíecít: 8c cofluente ingentí practoría»
»o norú manu.quú regía geftaret infignia,telorú fylua cófoífus eft, Quú regías interim tur»
mae dominíí nufquá uíderent.uelutí acciderat,occubuííTe rate,terga uertút. lanízarí du»
dumínclinatí,con^ecT:ahoftíufugacontinudconftítere:cVreuocatis cohortíb.quedu»
dum nutarant,& confufa; fuerant,pugná ínftaurant.Mutata Chriftíanorú fortuna,quú
toto iamdíedimícatúefl'etjlafsitudínecorreptimíferetrucidantur. Confundunturordi
nes,acregíú agmenín fuga efFunditur.Quod ubi Coruínusafpexít,deferto regís corpo»
re,quod recuperarenequiuerat,adfuos celerríme ferecepít.ut fupereífet qui hanc cladé
& ígnomíníam haud ínuítis numíníb.ulcífceretur . Defpotes 8c Iulíanus dudum íngru»
ente nocle,in próximas montíú íyluas ferecepefant. Varia fortuna ¿V opiníone,illo die
certatum. Nam Turcae primum á rege fugatí, Chriftíanorú uictoríáín próxima oppída
» diuulgarunt:quí ad ferú ufq? tépus praeliu pertulerút , non uíquequaqj fe uicífle rati,j ac
nefcij quo'ná locorú fe Vngarí recepiífent:dú ad currus , ob filentíú, iníídias aliquas fu*
fpicarentur,biduo â caftrorú dírepu'one fe contínuere. fri acieac fuga, innúmera utríncp
multitudo caeía.Ex Turcís multo plures in acie: e Chríftianís,quos adfedecím milía ho»
minú fuiífc perhíb ent,uíx tertía pars redrj t.Ex Turcís aút , qui ad hoc bellú cú fexagi nta
mílíb.hominúfane confluxerát,trígíntacirciter milia interfecta fúiíTefatctur. Ex his qui
fugerantjocorúinfcítiaínuariamortis genera,pra*terValachos,come<íUfant.Multífa
me ac fítí,nonnulli frigore lafsitudíneqj abíumptúalii ad hoftílíaloca delatí, ín feruitute
raptíromnes tñ in acíe,quam fuga,mori maluíífent. Gregorius Labatháibí capitur,& ín
feruitute abduc"his,apud Turcas díufuítdíberos'qjgenuítjulíanúmalorúomníúauclo
jo ré,ínter fugíendú carfum cífeferunt: nonnullí in caftrís interfe<ftú5ín cófertíffima pugna.
StephanusBathor,comes regalís curiae,fummauirtute acímgularífidepraditus, cuíre
gia quoqj íígna comifla fuerát,fortíter oppetrj t:&ínter congefta cxforú hoftiú cadaue»
ra cópertus eftJs Stephani Vaiuodaspaterfuit,inteperrimi,iapientifsimi,feuerifsimiq?
uírí,qui tépeftate noftra multo felícius cú Turcís ín Tráflyluanía certauít;ac una cú Pau
lo Kmiíío collega,utcumulatífsímis patri parétaretinfer¿is,fexagínta hoftiú milia ínter»
fecíífc dícitur.Híc etiá Henrícus Vaiuodg Themifrj filius defîderatus eft. Miferrimus ía
iequêti nocte fauciorúululatus,ín еа planicie collibus'cg proximisaudiri^qui mutílatele
thalícp uulnere c5fecb',quú nondú expirare poífent,querulasín nocteuoces emittebát»
Atubi ad caftra peruentú eft,qud Crucígeri c5fugere,nec ex íntegris , пес e faucíjs quif»
40 quâ fuperftes fuit,adunú omnes fero more trucidati,caftra'q; dírepta.Tales ígit pccnas,
exaudítisTurceímprecatíoníb.DeusiuftusáChriftíanísexegit. lnfauftapleraqj figna,
regís optími fata portederant.ín primís galeainter armandú feruí manu delapfa : iníolés
equirelucbtío:&poftínftrucl:áacié, ingens in tranquilla coclíferenítateuentorú têpe»
ftas,qua regia íígna dilacérate,& haftís exuta funt , atqj mox uentus ille defîditjitë terrai
motus uehemens,qui paulo poftfolutúrcfcíndendarpacís conuentú,fequutuseft,&ín»
folitae fluuiorú ínundatíones.Coruínus cú Valachís.amifsís caftrís ¿Vímpedímentis, ac
ca;fo fugato'cp exercitu,recta cum reliquo Vngarorú & Valachorú equítatu , ad Danu»
bium cucurritrfuperato'q? amne,per Valachiam celerríme, ne quid ob hanc cladem Fre»
derícus Imperator cum hoftibus molíretür,quemadmodum infra referemus, in Vnga»
50 riamferecepit-QuanquamCallímachuSj&Vngari, bellum itageftumretulere:haud
ingratum tarnen fore exíftimanus, ííut res ueríus enarretur ,Turcarum quoqjtéfíimo»
niafubíecerímus'ln tríautrunq? exercitumagmína, ín Varnenfî agro,díuífum fuííTere»
ferunt:Amurathë in uno cornu Aßac, in altero Europac BaíTeú^um fuis utruncp coprjs
eolio»
collocaflean medio fe,cû prctoríanís cohortib.ídeft Ianízaris,&: tríb. equítú expeditifsí-
morû milib.ftaraifle:fuû aginen, altiufcula fofla uallo'q? pra?muniuífle,ut íí quid adueríí
acciderct,uelutiín cuta caítra fcrecíperet:íntrauallú onerarios camelos,&íuméta,loco
muri,(ímul perpetua eatena cöiunxifle. Contrá,apud Vngaros,in dextro Coruínú, in fî-
m'ftro cornu Michael? ex cognomento Nígr5, prcfuifle;regé Vladislaû in medio coftí-
tifle.Antequá collatís fignis cógredercntur,ín caftris fuiíTe deliberatum, ut Coruinus 8í
Michael cu duob. Bafleis eodê tépore pracJiü ínirét , & regiü cu regio agmé cógredere-
tur.Excôpofîto pugna coferitur.Míchael Aflatícu,EuropícúBafleúCoruínus,magno
ímpetu adoriûî.in cornib.utrífq? diu ancepsacpertínaxpugnafuit:quáuísmultíutrinqj
cecídifsét,Coruínus tñ prior Europicü inclínauit:Afiaticus collegg exéplo cofternatus, ie
ipfe quocp terga uertít. Mox ambo palates in fuga uerfi , dû in colles fe recipere conant,
inftant a tergo duces,& inter fugiendû multos^ obtruncát : decé círcíter milib.pafluum,
ad proxímü ufqj flumen infequútur.Dú ha?c íta féliciter ab utroep duce geruntur, in re
gio agmine,profpecb. iftorû ui<floria,de adorienda Amurathis acie,qui contra fortuna?
uarietatéfemuniuerat,aliquâuiperc5trarrjs eftfentêtrjsdifceptatû.Alr) fugatis BaíTeis,
ne rex uí doria: expers uideretur,adoriendû Turcarû rege efle cenfebât.'nonnulli diflua-
debant,& expedandos efle focios,ut caftra cutius expugnan poíTent, affirmabant. Rex
gloría? cupidus,ut ueluti duces cû ducib. itarex cû rege côgrederetur,morae impatiens,
quadrato in Amurathê agmine côtendit.Ille intra munitiones ac uallû cû lanízaris fe cô
tinens,nô occurrere,neq? manu conferere aufus eft. Quin ¿V paulo ante de fuga cogita* »•
ratmífi fortia cuíufdá" milítis dicta,quë opíb.& honorib.deindemultis afFecit,remorata
fuíflent.Vladislaus primo impetupro fofla & uallo uehemêter ínfultat , ad ínuadendas
munitiones fuos hortatur.Mox dû circuit caftrorû aditû, apertû inucnit:qu с ab utroqj
laterelonga Ianizarorû acies plane uallabat.Rexiuuenili tractus audacia,uix cû equitib.
feptuaginta.per aditû oftêTum intra caftra profiluit , & in primo pleroicp côgreflu pro-
terit,côfodit'cp.Phalanx Macedónica hune extempld círcumuenit, ut uirû miro decore
robore'cp preftáté, &C armorû fulgore corufeantem caperet:rata,haud aliter atq? euenit,
illûforerege\Refcdûftrenuefétuetur, & hácS¿ iliac infultat,cedit'cp:Ianizarí,equí latus
pedes'qj fubeidunt. procûbens in medios hûc equus effiindít:fubdu da galea.quû ex uul
tus maieftate, ÔC preftantifsima armorû caelatura, a plerifq? côfeftim agnofeeretur, eue- je
ftigio Amurathis imperio caput abfcindût,hafta:q3prgfixû ргж uallo ftatuunt. Quod
ubicôfpexerefuijdicîo celerius animo c5fternati,tergauertêre:quicuncp cû eo caftra in
uaferant,pari fato oppetierunt. Quû fugiétes Chriftianorû legiones Turcí cófeftim in-
fequi uoluiflent, Amurathes inhíbuít : ratus multo tutius fore oblata á fortuna uí ¿loria
accípere,quám cû pericuio ab hoftíbus extorquerc.quareneminê e caftris prodire per-
mifit. Quû auté Coruinus Sí Michael fub crepufeulo fugatis hoftíbus redirent ,fufum
fugatum'q? regís agmen ínueniunt,exultantiaTurcarú caítra profpiciunt: ini qua fuoru
fortunaconfternatia'pfiquoc^infugamuerfi,adIftrûreda4ôtendunt:emiIitib^'tinere
defatígatís,fatü regís S¿ belli exitû conrjciunt.re cognita,muko magis exanimatí, fupe-
rato amne,in Valachíam trarj cíunt,ut hác in Tranflyluaniá iter faciant.Turca? infequetí 40
die,quû hác no fugá.fed Coruínas ínfidías efle reputarêt,ut a proximis ubi ílluxerit fyl-
uis pradiúredíntegraretur.omnia circüm loca,inftructa acie, pra?mífsis fpeculatoríbus
difquirûtrquin & caftris hoftíú,quac curríb.círcúuallarant , adhaererenô audent. aftubi
omnes longius aufugífle côpertû habuere,caftrainuadût.Quofcûqj inuenere, ad ínter-
necionê trucidât.Eodê die BafleûAfiaticû carfum efle cognouerût:quod egerrime tulit
Amurathes.In caftris Ianizarorû , proefe&us á Vladislao fuperiore die côfoflus interrjt.
Is fuit huiufce belli exitus,ut á Turcis nonnullis audiuimus. Varnenfem igitur cladé an-
44 no quadringétefîmo quadragefimoquarto ultra millefimû, cVpridié Martinarû feriarû
geftâ efle perhibenc Ob cômiflum ingés uíolate fidei piaculû,ad placandû iratû nun\é,
hanefandâ &immaculatâregiam'cg mdimâdeuoui iîbi Deusuoluit : ut que ipfe terris r3
iudícaretindmnum,exutamortalítate,referretinterdeos.(^artoVngaricíregníanno '
Sí in florentiísíma aetate,Vladislaus o'ccídít:princeps omniû regû,fi uixiflet , omni pro-
bitate,iufticia & integritate prardítus; cui animus infons &C excelfus , cotinentía magna,
fortícudo
ЪЕСЛТ>и III LIVER VU 491
fortitudomgens,ingeniûadimperandû & adbella quaeq; grauífsíma promptifsi-
mum , Iaudís cupídum & ímmortalítatis : practcrea tarn mite , démens Sí benígnü ín
quos opus crac, & ad officia qugque paratu m,ut nemíné a fe dímíferír.quí manfuctu^
diníilliregiac fe perpetuo1 non profiteretur obftridum : ítem fuorum amantifsimus,
omnium morum nobilítate praicellens. Procero fuit corpore,& laboris ac mediar to
lerantífsímo,fufcafaa'e,nígríscríníbus,&íngenti robore: uultu autem uenufto,&
tacitamfibíuenerationem expofcenti* Promulgataeius morte, multo uehemeiv
tius ab Vngarís quamPolonís deploratus eft : quando illi fe ab со deferios, hi uero
fandifsíme gubernatos exiftimabant.Omnes Chríftíaní reípublíca: potcntatus glo^
»o riofifsimiPrincipísínterítumdefleuerunt:inprimís'quePontifex maxímus, quiad
primum mortis nuncíumcollachrymauít,&: in díui Petri bafilica folennesilh'us Ma^
nibus inferías perfoluendas edixít. Quínetíam inímiciadmentionem fui nominís
ingcmuere, atqueexhuíus interitu ferum Amurathís animum alíquídcommifeia'
tionís incefsit : quippequiubíin caftrisfuisoppetrjt,ibíín perpetuum fuá? fortius
dinís & magnanímitatís monumentum fepeliri iufsít, ad caput'quecolumnamfta'
tuit: cui nominís honeftíísimarcp mortis excifaeftinfcriptio« Cafimírusfraterpieiv
tífsímus ípfum diu cu uniuería Sarmataríí nobilítate déplorait , ас folennía ¿uftaper'
fplúíE.Noftris quoqj téporíb.nufquaeíus mcntio fada eft, quin ad ípfum nomcn au*
dítores ingemerétjdiuínís'cp dígnií honorib.omnes, etia&hí quiaduerfa: fadíonis
Vo fuerát.proculdubio íudícaret.Claffis Pontificía,audito c5flídu,ín Italia uela rcflexír,
quú trifte lachrymofam'cp uidoríá Turcís Vngari reliquííTent,uano quodammctu
tnfcítiacjj correptí.Cum in Vajachiä Coruinus traiecifiet,quâTranfaIpinâ uocant.in
arnica prouíncía a Dracula Vaíuoda praeter opinionem nefaríe capítur: dies aliquot
ii5 paru honorífice ab eo retínetur.Dracula tandé fadí pertgfus , quíí fe ui'rú temeré
cep¿fle,ac focíetatís íuralaefi(rcuíderetur,multís cumuneríb. donatü in TraniTylua*
nía remifi t. Quare id Dracula fecerít,nondú côpertû habeo: multi,ut Turca aliquant
tulú gratificaretur,quo cu paulo ante focdus íníueranalrj, quia filio riondu reuerfo tí/
mebat,quê cû quatuor mílíb.equitü,Coruíno uel maxime pcrfuadente,in hancexpe*
dítionéregi dederat, idin caufa potifsímum fuiflearbítrantur. Poftquâin fuá Coruí^
30 nusprouinciáferecepítjCuratisrefedís'cpmilítíí corporib. quando adulta híc bruma
hybernarecogebat,Budam íngruenteuereperuenit.
RERVM VNGARICARVM DECADlS TER/
TIAB LIBER SEPTIMVS.
o'STjubí Vladislai regís íntcritu,& uíx tertíae Varnéfi clade parte exerci
tus fuperfuifle,Pontifices optímatesq? cognouerât , ad ínhibédas mutuas
in regno íniurías,deui,de dolo malo, de latrocinio s,cgdíb.et rapinís,feuera
decreta promulgárút :ut doñee procerúnobilitatiscj;rcliquic,qua:cbel'
lo iupertuerant,redirenr5tranquillü: quietüq? regnu feruarcnt.Níhil uchementíus ex-
pauebíít,nc qua in tâtarerû perturbatíone ex priftínis fadíonib. feditío interim obo^
40 riretur.Mors tandé optímí fandífsímicjj regis,qué uulgo fexus & a: tas omnís dcplo^
rabatjita cundorum ánimos confternatos habebat , ut qui desciendo ex Europaíam
Turca,fpes máximas plane c5ceperant,nûc ípfum pro moenib. infultanté cerneré uú
deâtur.Id pacatû eo têpore regnú habuit,cíí Vladísíao mortuo,regal¡'a comitía infta-
rét,patresad próxima feftaPentecoftes frequetífsímucoucntií apudcampííRacofi,
qui Pefthí moenia circuít,& nomen a1 cancro indítú adhuc feruat, índíxcrc. Coruinus
poftqua in Vngariä fe receperat, ob reexuiolata fide,quadáfatííniquítatemalege'
ftam,nuhquâ ca hyeme,ut íaduram fui nominís refarcíret , immínentia'cp perícula rc^
pelleret,quíete ullam habere potuit:cruciabatur Turca: audacia,qué non robur,non
prudentía , fed fortunauidorem effecerat : 8¿ís adSauum ufqj expedítifsimos equú
5» tes poftuídoríamplanedímiferat.quiomníaincuríárcnt: fuecurrebatíngensrerum
metus, quando hinc Amurathemhoftemacerrímum, &íllincRomanum Cxfarcm
infeftumhabcbat:an2ebat curas inteftinibellitímor,quod diu regnum male u exarat,
5 &Boc
49z i4*KT. SOJJFiVU HEZ VNGAZ.
&Boemorum iniuriar, qui trans Danubianamregionem, ereftisin locisplcrifque
prafidnsJarrocinijsinfeiTamtcnebant. quamuisnxcmmraLadislaielecbone,citd
pacatum iri fperabat. Quum autcm nullum formidolofius quam aTufea difcrimen
initaret , ad hocin primis rcpellendum , fanctifsimus ilk Pannonica? reipublica; pa
ter, regnicp fcruator, animum aduertit. Quare cum duabus Icgionibus, quae non
parumfuperíorebello diminutar fuerant, fupplementa adiecíflet, extemplo uerfus
My ííam fuperiorem iter intendít: in ítinere nunciatur, Turcas ad Sarnon ufque op
pidum ueniík,íncurfare,populari,pafsim'cp omnia diripere.Jd oppidum uígintí mi-
libus paífuum á Sauo amnerecedit.Nec mínorequídem, quam ante,audacia Corui'
nus hoftibus oceurrit: contínuatís utíqj itíneribus, ín Sauí tandem ripa.e confpeftu »•
Turcarum caftra poíuít.Et cum audacia ÔC celeritate,elulrj Carfaris ínftítuto , deter-
rendumfemper hoftem effearbítraretur:rem confilio muniendam,&nouisinftans
prarlium auxiltfs íngenrj obfirmandum efle cenfuít. Multos in caftris ignés ea no-
¿te,qua cum hoftecongredi decreuerat,excitauit:ut profpecfh's eregione ignibus, ni"
hilille malieanocteab Vngaroiam timeret: moxin prima Coruinus uígilia mili/
tcmarimr¿,&am¿iemínftru&a continuo aríe fuperareiubet. tertia uígilia uniuer-
fus in aducría Sauí ripa confederal: deinde continuais ordinibus aduerfus Turca
rum caftra,qui nihil tale uerebantur,pleno gradu contendit, incautos 8c fopitos ado
ritur.Atilli repentino tumultu&clamoreconfternatí,alrj armaquarrunt,parsígno-
bílíorfugammolítur. Nonnulli in primo congreflufaucrj , cumfomnoachofte pa- *•
riter colluctantur . prar nimia ulcífeendi libídine Coruínus ita faruít, ut dum primos
arque obtruncarepergít,alrjs fugi endí fpacium dare cogatur.Multí a principio ce fi,
mox carterí in fugam uerfi,fuffragantenoc'te,fein fyluas recepere. Coruinus fufo fu-
gato'q? Turcarum exercítu, in inferiorem Pannoníam ferecepít. Interim, ne qua
Coruinaruirtuticeflatíodetur, nunciatur, Vlricum Ciliar comitem poftVarnen-
fem cladem noua moliri:& Quadragcfimac refipifcentíar tempore, uníuerfam Croa
tíam Sclauoniam'qj hoftiliterinfeftare:multa ¿nutracj? prouincíaoppidaoccupafie:
& ni prouideatur,perbreuí totam Dalmatíam in tyrannídem reda&urum. Item a pa
tribus exoratur,utpoft fufumTurcam, ín Vlricum armadefleftat.Coruínus,nein-
terregni tempore Pannonicacres periclitarentur,haudmora,pra?terDrauumam- j*
ncm.ducb's his coprjs quaradhancexpeditionemfateífeuíderétur, iterfacít: fuper
Pctouiam, qua: in Drauí ripa fita eft, afcendit , ubi Ciliar comítatus e confpectu fue-
rat.Hi quondam reguli, magnisolimopíbus&au(ft.orítatepollebant:quando Si-
gífmúdum Imperatorem , Barbaram Hermanní filiam uxorem ducere non puduít.
Vlrícus de quo agitur.Frederíci filius , ¿V Hermanní nepos erat: cVZagoríam, Va-
rafdínum,Caproncium'cp oppidum, prarter alia multa tenebat.Coruínusígitur,praí
ter Drauum fubiens, utin hoftis confpeclu fuit, ргохйпапойе tumefeentem fluuí-
um cum quatuor mílíbus equitum natandotraíecit: mox infeftam Ciliar regíonent
incurfat,uaftat agros,uicos incendit, incauta nonnulla caftella capit: tanta regionem
trepidatíonecompleuit,ut de publica dedítíone cogítaret.Vlricus faruorepetínoq? 40
bello in fuar temeritatís poenitentíá addu&usya Coruino pacem fupplex poftulauit:
qua data,fe corona; Vngariar perpetuo" paríturum effe pollicetur.Supplícem Corui
nus comitem adregnípatrum'q? obfequíum reda&um, benigne traftauit. Quum
regalía ad campum Ráeos comitia propedíem inftarent, pacata prouíncia , relicb'cp
magna parte copíarum,ad indicium con u en t*m proficífeitur.
иШш. Qy y m in tempore ad comitia defeendíffet, in primis de rege eligendo agí caz-
ptum eft:id fineulla fecefsíone tranfaftuni. Nam una omnium uoce,luflfragíocj; ( ut
par erat) Ladislaus pofthumus Alberti filius, rex Vngaríardeclaratur: qui annum
tunequíntumagebat. Quum regno autem per artatem foret immaturus, deguber-
natore eligendo agitatumeft. Quanquam plures in comitia competítóresdefeen- 5e
dííTent,qui fe tali hcínore dignos eiîê credebätjueluti Nicolaus Vílachus,al i] cj> non-
nullúloannís tarnen Coruiniuirtus ? dePannoníca Chriftiana'que república femper
DECIDIS lit. LltEÎ. Vil •
optime mérita , omnes ambire, omnium fibí fuffragia comparare uidebatur , nemb
nem'cß fibipatíebatür anteferri: quinetiam 8c ínüidorümfauorem fibí plane concis
liabat, memoria rerum tam praeclaregeftarum oculis omnium obuerfabatunfî qui
pradiuore aliter fentireuoluiffcnt,quum ceñante Coruíno,íam depublica falutea-
• Лит eñe uideretur,nequaqüam refragari cogcbátur. Quare Patrum caeterorum'cjj
confenfu, quoufque Ladislaus regni compos effet * Cofuinus trádíta reipublicae
fumma,Gubernator Vngaric pronunciaturrquod anno Salutis quadringentefimo 44?
quadragefimoquínto fupra míllefimú, fcftiscp díebus Pentecoítes facbim eíl.Cum
máximo plaufu Gubernator ab omnibus confalutatur: id'cp ütfauftum acfelixei
»• Pannoinac'cp foret,omnes pafsim congratulábanme 8c pro ipfo ac reipublic* falu-
te uota magna nuncupab an t: pro eo fupplicationes indiclise, ас о m ne hilarítatis ge-
nus edítum. Soluto conuentu, exigendae primum a Dracula Trahfalpinâ: Vala-
chiaeduce pœnœfuccurmnt:quippe qui lxfohofpitrjfocíetatiscpíurea'Varneníí
claderedeuntem íntercep erat. Quare deleftum confeftímhabuítjCOaAocpexercitu
in prouincíam contendit : fuperatís deinde alpíbus, hoftili animo Valachiam adori-
tur,u¿cos oppida'q? multa íuccédítiperbreui bello uníueríam occupât, Draculam'q?
in oppido quodam cum duobus filrjs capic. Patrem nequicquam deprecantem cum
filio qui natu maior erat, adfuppliciumeduciiubet:ambö capíte muí ¿huí, dignas
perfidia: fuacpœnasexfoluêre:alteriautê filío,quí natu minor erat, utraqjfuntexer'
»o talumina.Draculacalium Vaíuodam(ut aiunt)Coruinus tuncfuffccít.Demum pa-
cata prouíncia, Budam ouans redtj t.Paucís pdft diebus Pontífices 8c proceres con-
uocauít, ut de rebus agendís confuleretur. De pofthumi regís & corona? repetitío-
ne ad Patres rctul it: iHi ceníuere mittendos effe ad Cacíaré legatos , qui in prímis de-
crem regíac elecb'onís exponerent:deínde fuum regem & corona repeterent:ut alter
in Pannonijs educatus, Vngaros uehementíus amarcualteraapud eos effet, quoru
reges illa carere finenepharío fcelerenequeunt.Legatidefignatí Viennamueníunt,
& Cacfari mandatante exponunt.Reípondit Imperator , optime tandem ab Vnga-
ris faЛ um effe, qui Гиит ас uerum regem recognoícerent. Elecb'one opus nô fuiffe
íuper eo,quem ius harreditaríum Sí natura regem genuiffet, Puerum au t cm ¿V coro,
je nam haudquaquam adhucreftitui oportere,quum illeregni fie impos,& femel coro
natusritè fuerit:tutorequoqj adhucegere.eodem'cj? fidelifsimo:cVquifearcbusat-
tinente,fîdelior ínuenírí pofsit,haud facile dari. Maturam regno setatem manere o-
portere, neimmaturo regeres malegerantur« Proindequando interregem habent
fuis Vngari auípicrj s, regnú adminíítrent.Legati reuerfi,Cícíáríá in Senatu refpon-
faretulere:qua? quídem Patribus parum grata fuere. Intelligebant ertim nefeio quid
improbitatis,priftinae'q$ maleuolentíae refponfa talía iubolere.quarelegatiönibus
biennio faepe repetitis,Frederícus ímperator,ut puerum coronam'cp fibi ab Elifabe-
tha creditam redderet,nunquâ adducí potuit. Ex abnegato rege corona'cp nô parug
oboríunturinímíciti3c,qua;nonnullorumquocpoppídorumrepetitione,quaclm'
+e peratorín Vngaríafibiufurparat,augebantur« Quare Coruino ínterregí guberna-
tori'qj,eSenatus confulto expedítíoin Auftríam aduerfus Romanum Imperator
rem plane decernitur, ut uerbís olím poftulata bello repetantur. Comparato exer-
citu non medíocrí, ís Auftríam hybcrno tempore inuadit , ferro ac igni uicös & op-
pidauaftat. Semproníanum,Viennenfem & Neapolitanum agrum incurfans , om
nia díripit,populatur S¿ inflammat.Neapolím obfedit , natura & arte munitifsimaí
ubi ne fruftra tempus tereré uíderetur , foluta obfidione ad populandam incenden-
dam qj prouincíam anímum aduertit.Parí faeuitia incommodis'qj Styriam & Carin-
thiam afficít.Tot rerum rapínis , ac tanta pecorú hominumep prxda caftra comple-
uerat,ut fe quoq? patratac crudelítatis commíferatio fubíret. His tarnen malís ínuí-
fe tus hoftilemregíonemaffecitjUtlmperatoréadreddendapoftulataredígeret. Con
tra ille,multo pertínacius propofito fuo perftare: forís nil contra molírijoppida tart
tum obfirraatapraefidi) s pro uirilifuatueri; malle mori,quam cederé, proindeneqí
T precibus,
precib.neq?minis,necpuídenícp acmetuulloinoueri. Continus auté",nepIusequo
fscuire uideret, populata uaftataq* prouincia,ingenti pra*da onuftus,ouansqj Buda
redqc. Duos circiterannosin regno quieuit, ut ctíííles lices dirímeret,optimaturn'qj
caufas componeret. Interim ius omnibus arque dixit , iudtcrj s integerrime prarfuit,
multas a foro procul controuerfias diremit.Nullainiquitatis unquam fufpicio in il-
lo uíro deprehenfa:innegocrjs expediendis ufqj adeo'feftinus &ardens,itemin au-
diendis in omni genere perfonarû hominibus patíens Sí índefeífus.ut fedens, ftans,
incedens.equitans'cp rogatus,ius díceret. In miferos, fupplices, caeteros'q? uirum a-
1 1 — Cr-~~"'«»«'«'"»'-offi<-in ah amiris.necabinimias maleficio
JLV lavuv H4iiv. —
pecunías,& quaecunq* bello funtufui. Ne quid interea difeordiarum ínter optima
tes oboríretur,míro ftudio,arte, diligentia^ ín reconciliandis procerum nobiliuqj
animis utebatur.Carterum non diu fibí quíelcere licuit , quando fe ab Amurathe a*
Cerríme petí fenferat. Nec mítíus quidê ipfe fe gerebat in cum: quippe cui nihil erat
antiquius,follícítantiusqj,quam Varnenfem dadem , notmnis'cp iaAuram ulcifci.
Interea per fpeculatores fibi nunciatum eft,Turcam noua moliri, dele&um habere
in Afia & Europa : magnos faceré apparatus , ¿V in Vngaros armafumpturum,ru-
mores pafsim differrü Coruinus igitur, qui oerj tempore nil magis follicite agita-
rat,quám Turcica? expeditionis apparatum,quarto fua? gubernationis anno , Salu-
»448 tisucro Chriftiana^quadragefimoocbuofupra millefimum ¿Vquadringentefimú, J#
cum düöbus ¿V uiginti milibus hominum ex Vngaria caftra mouit. Valachie nanqj
montana? Vaiüodam(utaiunt)inhuiufce belli focietatem afeiuerat. Coruinum ma»
gna fempercœptaaufpicancê,legatus in primis Apoftolicus fequebarur,Coronen/
iisepifcopus:eproceribusautem Vngariae , Emericus Pelufienfis VaiuodaTran-
fyluanus, Ladislaus frater eius , Emericus Marzalius iatu torum regaliu m magiiîer,
Raynaldus Rofgoinus, Thomas Zeech, infuperFrancus Tholomicius Dalmatian
Croacix'q? praetectus, Ioannes Zcchel Coruini frater, Benedicftus Lofoncius,Ste-
phanusBanffi, Nicolai Banffi pater.cV Bam quondam filius : quibus quidê omni»
busdcLinduacognomenerat.PractereaGeorgiusCiacus,Robei4us Carrus.Ioan-
nesCorothnaquadruumuir,quemnuncregniIudicem appellant: 6V innúmera no- j¿
bilíum multitudo fequuta.Iter Tranfdanubium iniuere : iuperato'qj Tibifco amne,
per Üaciam in iVLyfiam defeenderunt. Sed ubiad Cubin in confpeeftum Myfia: per-
uenerunt.paulo' infra, ubi MorauafluuiusperMyfiam currens in Danubiumfer-
turjftrum traiecerunt:ad Seuerinum oppidum air) tranfmifere.At poítquam in ad-
uerfa Danubrj ripa conftitere, Coruinus Defpotem,qui clandeftinis cum Turca in-
ternuncrjs,recuperato Myfia: regno pacem feruare nitebatur, per legatos horta-
tur & orat, ut fsepe á fe rogatus ad facram expedition? ueníat, beneficiorum'qj qua»
ab Vngarisacceperít memor eífeuelít, ¿Vingratitudinísínfamiam caueat,qua nihil
boni uirí dignitatem magis dehoneftatJnfuper affirmabat,de bello benefperädum,
quando nequepecunia: neqj copia* deforent.Duorum ¿V uiginti milium fe dudare ¿,¿
éxercitum,accefsifle Valachorum auxiliarnihíl huíc militiae prarter Defpotem , Ra-
fciacprincipem,deeífe:cuíus confilio acuiribus fipra*fensexpcditioadiuuctur,nihil
ultrá exoptari poiTcProinde ímpen fius orare , ut coaAis continuo' equítum turmia
cxpedítífsimorum,fua caftra fequeretur. At ille male fentíens, uthoneítíusmilítiam
detreclaret.uarrjs fe modís excufatJn primis pacem caufatur, quam cum Turcaini-
tam.quamuis inuítus, aliquantifper Varnenfi bello uiolaífet: adhuc tarnen Amura*
this indulgentia feruatam , continuare ftuderet , ne in príftinam miferíam recideret.
Item importunítatem temporis arguit, quddprarcipiti autumno Seuerinum appli-
cueranticV quam diffile fit, dum hybernant ali), in frigídís regionibus bellum agere:
quod fat efuperiore bello haud impune didicere. Нагс& multa alia, utfe íturü ho- 5«
neftius abnegaret,Defpotes commínifcitur.Sed uirum líuor inoens ínceflerat: eger
rime nancj? fercbat,data fibi rcpulfa,Coruinum gubernatorem'fuiífe creatum.Sub-
puderc
Ъ В С Л VIS III Li %£% Vit л<#
pudere quoquc fe, Defpotem ас Myfiac regem, Imperatorís genere natum , Tub gu>
bernatorisducTiu &aufpic¿ismílitare:multoqj maiörefehönoredignum eflecenfe/
bât,quam gerere pOtuííTeta'nuidía fefe recognofeére, & alíqüid in hac re penfi habe-
¡re}m¿nime patíebamr. Coruínus ad hace refponfa fuccenfus , ädmodum íntermínü
tur,fefuisomn¿no manibus íngratífsimunxhomínem» Indorumexemplo, capíte
mulcbturum: Rafcíae regnum dígnipri tradíturum , fi ex hoc bello uíftor euaferib.
MoxperMyfiam haudalíteratq? per infejfbmregionemi iter in Bulgaríam intens
dit Defpotes,abeunteCorUino,adperfidíam illico conuerfus,celeríbus internus
cqs Vngarorum aduentus,& copiarum multitudinis Amurathem admonuit: quin
•p & quotídiana fignificat itinera , cum inuidiae, tum gratificationis gratia, qua pacem
cum eo facile feruatum iri confidebat. Item edocuit,Coruinum cum modicis illac cö
ptjs traiecííTe,níl ipiî tímere oportcre. Praeterea hofti haudquaquam oceurréndum,
fed permíttédum ultra progredi,mox a tergo iter obftruêdum;quod íí fecerít,illum
nunquam inderedíturum aífeuerabat. Coruínus autem grauifsimo bello intens
tus,iter pro uiríli fuá properare, creberrímís Sandarobechum Albanenfium príncí*
pem literís uexare:quo quum aduerfus Turca paulo ante foedus percuíferat , ut ар/
properaret , quando íam ípfehoftibus appropínquabat(íta ením cum eo confilíunl
iniuerat)ut ipfe cum Vngaris á Rafcia Bulgaria'cp, ille ab lllyrico Turcís paríter oc>
currerent, uta fronte tergo'q? uexati facile uincerentur^ Quodhaud abrefuiíTet, fí
fo Sandarobechus,quem ílli barbare Alexandrum dominum uocant, praelío intern/
poreadfuííTet.Sedímmaturapugnaefeftinatio recb'confilíj finem intercept.AmU/
rathes Deípotís confilía nequáquam afpernatus, Coruíno regnum ínuadenti non
occurrítrpermífithoftemultráprogredí, atque ipfeduorútrium'ue díerum itinera
fubfequitur:atergo'q?,ne retro pedem referrepofsit,iter obftruít, Iam in planíciem
uterqueperuenerat, quam in Rafciac Bulgariac'cp finibus longe late'qj fpaciantem,
Rígomezeu Vngarí, Rafcíaní Confonam nunçupcant, nos Campum merulacái/
terpretamur.Hancfluuíus ínterfluír,quíSchíthnízanuncdicítur: cVablllyricí mon
tíbus defluens , alíquandíu uagatus , Iftrum ínfluit. Campí huiufee longitudo paf*
fuum eft uígintímilíum,quinque milium continet latitude Círcumuallaturutrinqj
30 montíbus amoen¿fsimís,ín círcí fpecíem: ¿V fluuius,ac montíum appendices , recon^
dítx'q; conualles proxíme haudiniucundauicorum frequentía celebratur. Quum
in campum haud aliter atep ín agona prius Vngari , deinde Turcí defeenderent : ad
pagum amnís accolam,quiín adítu fitus eft,anus exclamauít : Heu quam uereor, ne
parum acquis Vngarí nunc dímícent auípicrjs, quando traie&us eorum uado excr/
eitusuixunum,Turcarumuero' dies tres fluuium perturbauít : uelutífuturamcla>
dem ex inopia copiarum hariolaretur. In medía fere planicie collismodícusaflur/
git, cuius radices Schíthnízalambít.Non multo ulteriusad caput gquorís quaedam
turris erat, cuiufdam olím Am urathís tumulus. 8¿ pyramís, qui profligato exercítu,
ibi caefus ¿Vfepultus eft« Illud quoqjnunc Amurathes uerebatur,ne Coruínus,qu¿
+в pracceíTerat, in malum hoftís aufpícíum pyramídem praeoccuparet.Quarepleníore
gradu fubfequítur, ut prius cum eo manum conférât , quam is turrím attíngat. Ad
collemígitur Coruínus uenerat, in medio campo íurgentem, &íneocafíra locat,
Sandarobechi auxilia expeclaturus , qui in horas aecurrere dícebatur* Amurathes
uerítus ne próxima turris occupctur,&lllyrícorú auxilia fuperueníant, Coruinum
irritât adpraclíum:detredatílle,donec ab lllyrico auxíliaueniant.Hícmulto ímpen*
fiusinftat,aquationemlígnatíonem'q5Ínhíbet, pabulapracrípít,cVqua poteft arte
ui'qj lacefsít : addebat Turce audaciam íngens copiarum multitudo,quas octogínta
círciter milía homínum eíTe ferebaturanuítus in certamen Coruínus defeendere со/
gimr,quandoaquaca:tera'qjneceíraria.mterdicebantur* Tandem in díuiLucac fo/
jo lennibus.acdie Iouís exercítum armariíubet, eum'qj in duo & trígíntaagmína díuí»
dit.'munítíones omnesín colle aduerfus hoftesparat,&íntéclít. Acies fie inftru cías,
facrís Deo feruatorí op erarí , my ftíca ínter fe confefsione ac terrefírí cómuníone uti
T z ímpe>
4pá viKT. VOttFlWIl %EX. WXGAX,
impcrit.cV in concione militem ad pra?lium hortatun Venit tandem (ínquít )dres,
o* focij,quo,fi quid e Varnenfî fuga dedecorís & ignominia; contraxíftís, hodie pri'
ftínum fidei & uirtutís ueftra: nomoi rccuperare,« accrptam cladem ulcifci licet.Si
uiricfl*euoIucritís,ctotcladíb.quasa,uobis accepithoftis,has uobis reliquias obie-
cít:qua: etfî numero potiores,fpe tarn en,cau fis &uíribus multo inferiores. Quid'
nam illis íperare licet,qui non pro fuo,fed alieno pugnant imperio? & dum uicerint,
ín hacferuítutem,& in altera cruciatum,ín utraque uíta perpetuam miferíam confia
quunturí Vobis contra, utrofe res uertat,pro regno ucftro,pro liberís, pro patria,
pro focís ¿Varis fane pugnantibus, seternam acfolidam utriufque uítac felícítatem
íperare licet.Caufaequoq* uobis longe uehementiores: quíppequinifihoftcfortíC- ю
fímececideritis,defalutefortunís'cp ueftris omnino eft a&um. Vtrarumcp uires ex/
ploratac fatis fuper'qj. Ad Varnam femel malè pugnatum eft,ubi fi partis quandoqi
utríuíquefortunam commutarelíceret,maluiflétfortafle Turca fuoru cardem cum
noftrorum fuga commutare(quum fugientes infequí nequíuerít,grauifsime cefus)
quam tot fuarum gentium feaíTeia&uram.lllis plus dctnmcnti,uobis plus turpitu*
dínis íllatü;quamuís íllí uí coa(ftí damna, uos ultro fuga? ígnomíniam fubiuiftís.Ve
rum illius fortaíTc cladis irata potius numina(quac uíolatam a nobis fidem ulcifci uo
luere)quam ueftram ignauiam in caufa fuifle crediderim.Nam perfidia: illius au <ffr>
res,ad unum omnes,capitales íllic p cenas exfoluêre. Nos qui inuití ad id bellum ue*
nimus, unauobifeum adhuc díuina benignitate uiuímus,adChriftíanxreípublí' to
ex tutelam referuatí:6Y in primis Vngaria:,ne Turcarum armísac rabie obrueretur,
Hoftium numerus uobis nequáquam reformidandus, quando cummultis paucí
farpífsím e pugnare ac uincere di diciftís : diuinis potius quam humanís uírí b us huc^
ufq?dímícauímus:in nomine íes v Seruatoris noftri prophanas facile aciesdifsípa
uimus.Quocunqj pedemtulimus,inpra:potenti nomine ui<ftrícibus femperarmis
uiam aperuimus , quia diuino ducbi & aufpicrjsmilítauimus : hinc mortalium Ser'
uatorem, hinccüuam Genitricem femper nobis adfuífle fenfimus : ñeque hodie no*
bis defore credímus, fi coelcí lis charí tads 8c uirtutís ucltr с memores eífe uoluerírís.
Adiutor Deus femper adeft fanfte ac ftr enue dimicantibus. Acccdít tutus pugnan
di modus:cataphra<ftorum equítatus,quí in arcis muñí ta: fpeciem haud facile expu^ je
gnari poteft. Cohortes ha: funt nobis militum,quac ¿V facile regí, Se* ho ftibu s fat clic
uideantur:innumeramultítudoconfunditur.AcceduntuariatormentorumacmU'
nitionum genera , quibus illí carent. Praeterea in horam Sandarobechus cum auxi*
liarrjs copns adfuturus eft.Periculum non eftitamagnum,ut timeatis: ñeque ira par
Uum,ut contemnatis. Retro fine uicto hofte cederé no poihi mus,q u ía per has mon*
tium anguílias excrcitus «egre duci poteft: ¿V fi omnís daretur regrediendi copia, re
infecta ac fine folita gloria redire non licet. Fortifsimis ardua cúnela uiris propofita
limt.Proinde, quando nouifsim us ifte labor uobis im minet , quo uniuerfteTurc«'
rum uiree ad extremum recîdi poflunt,uos per eum Deum,fub cuius nomine milita
mus,oro & obteftor,focrj, item per patriam, lib ero s ¿V fortunas ueftras,ut dato pu 4«
gnae fignojíta ftrenue dimicetis , ut diuinas humánaseme íniurias a foedagentefufee
ptas,& Varnenfem in primis cladem abunde ulcifeamíni. Sanctum ibi regem ami'
fimus, qui pro falute noftra, pro commiíTo lacfae fidei píaculo fe deuouitrr egali tiiSti
ma diuinus furor ille defedit.Date(uos quazfo )operam,ut illius ManibuS opipare
parentetis.Vlcifcendacfuntcacterorum mortes, qui eopraclio occubuerc.Recidenv
dus femel ac hodie metus ifteTurcarum,& ita recidendus,ne amplius repullulet: &
ab hoc immanifsíme periculo feruí tutis uindican da Pannonia, ut perpetuam hodie
quietem acgloriam adutriufqueuitac felícítatem comparemus. Extremis itaq^ui'
ribus eft,focrj,dimicandum:quädo necefsitas cogit, honeftas inuitat,a с uaria horta*
tur utilitas .In uado res eft, ¿V in portu nauígamu s : utcunque res accident , bene no/ j*
bifcum agetur. Si uicerimus,perpetua patria: falus ¿Víncolumítas,ac nobis immor^
talitas paríctur : fin occubuerímus,hic pulcherrime moriemur, fempíterna apud fu
pero»
1
/

VEC^ZIS til. Lit ЕЛ Vil 4?>7


peros uita fun&urí»Quamobrem éa(quarfo)mentepugnemus, utuincamus: äutft
res tulerit.honeftifsime moriamur* Accenfi funt admodum gubernatoris oratio»
necuncTorumanimi,&adftrenue^ímícandUm uerbís, acfuapte natura fat anima.»
ti omnes» Nec minus quídem impigre Amurathes rex contra in ordines rédige»
batexercitum,&dícb's,promifsis aciüfsibus obfirmabat.Educbc Turcarum acíes,
&in planicíem effufac,latusutruncp montiumattingebá't.Vndehaud parum Chri»
ftíahisftuporisincuflerant.Tertiahoradieiíígnainferri iubet. Coruinus ütraqj at
colle cornua ad plana demiferat, longas'qj utrínq? uexillationum alas a fronte pro»
tenderat.ln medio Zechelemeforore fratrem cum quadrato agmine cataphracto»
10 rum collocarata'n colle praefidía curríbus munitionibusqj obfirmarat,Dato pugne.
íígno,milites,quí ánimos corpora'cp curarant, ardentes emínus primo pugnam in»
eunt:deinde adau<íb,blandientefortuna , utrinque audacia, magno cominus impe»
tu congredicoepere» Tribus circíter horis acerrime pugnatum ; deínde Turcarum
acíes aí Benedicto Lo foncío , quiindextro cornu pracerat,inçlinata. Et a Stephano
Banffi,quí ín ííniftro erat, ncc minus quídem impígre res agebatur: quippe qui Baf*
fcum,Europç pertínacíus ínftantem,multís plane cçdibus affecerat.Amurathes nu»
tantes in utroque cornu fuos confpícatus,ualida fubmíttit auxilia,prariiumq¿ infíau
rat.Vngarí & Valachí expedítifsimí equitatus,írry entíbus denuo Turcis haud pa»
nimdefatigati,ad cataphractorum ordines fe receperunt, qui uelut» pro muro ftan»
ie tes,maximosquofquehoftíum impetus facile excipiebant, Multí utrinque cadunt,
fed с Turcis longe plures;quâdo nec talíbus armís,nec eo equorum robore fefe mu»
niunt.Coruínus acollemunitíonibus,quas intenderat,procul Turcas obteríf,dífsí»
pat'q?.Quodquum Amurathes uidiíTet,quantum fieri potuít,fuas actes colli admo»
uít,fubegítq?,utirritosabaltomachinarumi(fbas excíperet.Hacigíturarte munítio
num elulkeít opera. Hoc ubi a Comino intelledlumeft,adfucçurrendum laborantí
bus animumadiccit:fuggeritutríque cornu íubfidia,nuncuoce,nuncmanu rem a»
git.Suppeditat fefsis auxilíum,trepidantibus inclamítat,fugíentes ín ordínem reuo>
cat.açerrime írruétíbus occurrít: nihil ex optimilmperatoris ¿V milítis officio remit
tit. Nunc fortes hortatur,cVlaudat:nunccorrípítignauos,&terrítat:omnibuspra;»
î° ftoadeft.QuareítaferuetubícpMartísopuSjUtcunclafanguinefoeda conípíceres,
Amurathes fubfidíacrebraaccíriíubet,nequeíuorum cccdeconfternatur, multitud-
diñe magna fretus,cui rite pugnare certum erat.Haud dubíe fperabat omníno fe ho
ftem longa fubfîdiorum fuccefsione defatigaturum,neq? ípe fuá falfus eft ; unu Vn»
garorum agmen quatuor & quinqué Turcarum acíes ante laflare cogebatur,quam
libí fubfidiarítc fuccederent.ln acie pranfum &ccenatum,ambulatorris'q? coenis re»
fe&a corpora.Eo díeubíqueTurcicaaciesínclínatajfarpcín caftraufquefugata:fat
profpere ab Vngaris pugnatum , magnus Turcarum numerus caefus. Chriftíaní
quamuís со die bello fuperiores eífent : tarnen íta obftinatís utríncp animis pradíum
agcbatur,ututríqueautuincereau¿ mori omníno decreuerint« Certamen adferum
4° ufqueprodu¿lum,noxpra:liumdiremít:utriqueíéíncaftrarecepere his anímís,ut
portero die pugnam inftaurarent,ne utriq? tergauerterét,donecíus ímperádí Mar»
teíudícedefiniretur:8¿noxinfomnísa¿ta,utraquecaftracrebris uígílíarum fíationí
bus obíítaJn fequentem omnes díem follidtí expeftabant, ueluti Martern fuae uitae
mortisqj arbítrum adíturí: uixdum illuxít , quum utrinque inftru ¿la; acíes adfuere,
redíntegraturprzclíum:fedab Vngaris,neeoquídéardoreacrobore,quoíuperio»
re die pugnatum eft . nemo ex his fuit, qui extremis prídíe uiríbus non dímicarít»
Quadragínta fere Turcarum mílía fuperfuerant,quae aut ín certamen non defeende
rant,autlcuípra?liolufcrant: Coruinus tarnen fuos hortatur,neínit5fuperiore die
uictoriam per defídiam ¿V ignauíam interciperét,pergerent uíncere,ut occoeperínt:
50 item obfecrare , ne fíbí patriíe'qj defint ; conftderent , prídíe quam bene pugnarínt,
quothoftiummilía pauciprotríueríntjquotíensmclinaríntcVfuderíntíprecaueant,
neadextremú turpíterilíaducant,&fudores hactenus effufos,tolerataq? perícula
T i omnia
•omnia tînt írrita habíturí. Non qui magna occœperint, fed qui coepta pulchcrrimc
«rminarinr.hos gloria dignos exiftímariputent-Prarponant ante oculos,qu£cunq?
ípfosdctrimentamanebunt,fimaledímicarint: in prímísuaría mortis & cruciatus
genera,irem fe-ruitutemmatronarum liberorum'q?, ultima regní excidía, raptus uír^
ginumj&humanarumdiuinarum'qucinceftationeSjínfandaqije piacula affirmare.
Нес omnia uniusdiei labore euitariipoflTe.Proinde orare acobteftarí, per Dciímho
rninumq? fidem.utfolítafejpatriamdíberoSjConíuges&fortunaSjUÍrtuteredimant,
oYinperpetuamlibmatemcuncbiuindicent. Nihílofecius Amurathes fuos prav
mrjs,pollicitatiombusac minis incendit: ¿Vut omnia perpetí, quameodieEuropa
cederé malínt.Luftrat utruncp cornu , ÓYgrauifsimís cunftos dícfrís ad pugnandum to
hortatur.Atubí coüatis utrinq? fignis concurrêre, ne minore quidem ferocia impe*
«u'cp.qua'm fuperiore die, pugnatur, E' Chriftíanis quam plurími e fauerjs ín acíe re^
diere,fufceptadudumuulncra autmorte autuí¿loria curaturi: níhílotaméfegníus
pugnaífe dicuntur.magnaubiqj ccedes oboritur,5¿ Vngarorum impetus nufquam
repclli poterat.Quos cum parí pertinacia Turca? reí} cere haudquaquâ poíTent, arte
jroburindomítumeludere,expeditiísímí ac recentes eorum cquítatus occocpcre. ír^
rueatíbusiníe Vngarís moxtergauertebant, átergoaliquantííperínfequi cVínfta-
re patiebantur,palantes 8C diffufí fugiebant,fe'cp late difsípabant:hí,uelutí arridente
uictona pellecti,impcnfíus infequi,multosin fuga cfdere;contrá illí dato íígno, c5'
globati difsipatas circumueníre ordines, & multa carde conficere: in curfu oí recur^ ío
lu Pannonícas laffare uíres , íngétes conatus eludere,6c" perturbatis ordinibus.toto
die fînealiquaintermifsione dimícare. Magna Vngarorum ea die patrata candes, 8¿
Turcae fuere fuperiores,defatigato utrinque exercitu:nox Sí lafsítudo pralíum dire
mit. Vtríque fe in caftra reuocarüt,uigilia: ftationes'q? fummo ftudio in caftris habí'
tae.Quum ad diem Sabbati perueniffent,neuter'q? cederet , prima luce pugna redin*
tegratur. Coruini frater , Valachorum praefe&us, cum expeditifsimo equitatu pri^
mus in aciem prodíj t.Sequuti funt relíqui proceres,8¿ eodem modo ordines inftau/
rarunt.Reparato certamine,aliquandiu fpepari dimicatum , magna ubique ftrages
oborta,&pra*fertim Vngarorû:quiIongo bello<defatigati,multis'cp côfofsiuulne^
ribus,triduo in acie,ob ipfam paucitatem perftare cogebantur.Zechcl,in primo or' 3o
dincobibnatifsimepugnans,eprafeAislegionum primus ínter confertifsimosho^
ítes occubuít.Emericus Marzalíus,Stephanus'cjj Banffi a Turcís círcumuenti,in me
día acíe truridantur.Quum Amurathes prima iigna,quar in Zechelís agmíne confti
t,íam eíTe capta,& carfo prefecto milites terga uertiíTe confpícaretur,extemplo
terant,
omnes qua?cunque ín caftris acies forent,in Omitíanos edixit effundí,ut paucos &
triduano labore confesos obruerent. Promulgato tune regís edifto , ut omnes ín
hoftes una ruerent,utrunque Vngarorum cornu, ubi cundí laborabant , confeftím
obducuntrgraue prarlium inftaurant , carduntur proceres a numerofa multitudine,
¿V fagittarum imbríbus obruuntuncapiuntur figna» ÔC ín fugam omnes ordines pía
ne uertuntur • At ubi Coruínus fratrem interfectum , capta hgna nonnulla , Sí uer* 40
íumín fugam exercitumaccepir,continuorelictis caftris impcdímentis'cp.confcenfo
fugam equo folus pra:rípít,ne fidaregnum tutela priuaret. Fufos fugatos'q? Vnga^
ros a merídie ad íntempeftam ufque noAem hoftes infequuntur,8¿ cedút:mox á te^
nebris remorati,ín caftra per noctem redíere. Caeteri qui in acie remanferant Vnga' -
rica,caftra circumuenerant:ín quíbus quicquíd calonum fuit cVlixarum, ítem eífeda
riorum,accenforum,fauciarcjj turbar,quamuís ad mortem ufque certaflent, neq? ho*
ítem admitterent , quoufque mínima fagita telum'q? fuperfuit , ad unum tarnen от/
nes trucidati funt: nullus'cß in caftris Vngarus eft agnitus,quem tría quatuor'ueTur
carum cadauera non attingerent. Amurathes, ne maxima fuorum cardes extaret,
nobilium continuo1 fepelíri,gregariorumuerdmílitumcorporaín profluentêpro»î»
ijci ftatim edíxít. QuareSchithniza?flumínisaccola%díu eius pífcíbusabftínuere»
In faxorum morem campus adhucofsibus op mus eft, terra coli citra crebram ar^
morum
DECIDIS ///. й1ЪЕИ Vil 45>*
morum ínuentioneiri ulló pacío nequit. Locus exiniîgni clädeilluftris eft habitus;
Quamüís Turca? cruentífsima uicloria ceflerít,fufis fugatisq? hoftibus,ëorû tarnen
cardes multó maíor quam Vngarorum: quíppe quum TurCarum quatuor & trígírt
ti horriinum mílía, Chriftíanorum tantum ocio milia ca?fa referantur. Vniüerfa hic
Pannoniaenobilítasoccubuit. NamhieEmerici duo, Ladislaus, Thomas Zeech*
FrancifcusBanusJoannes Zechcl Coruiní efororefrater,Benediclus Lofioncíus¿
Stephanus Banffi epifcópüs Coronenfis legatüs Apoftolicus,Georgíus Chiach, 8¿
RobertusChar^nnumericp proceres acnobílesoppetiere. Multicaptú&anteA;
rhurathêpoftcro die ex edicto obtrücati. íoannes Corothna quoq? captus eft» in A'
l0 fiam'qj ¡translatus,ByrrgferuitiúremeftreperpeíTus:mox Aegcu,Cretícum,IoiHum,
Adriaticum'q; pelagusemenfus,perDalmatíaminPaniioniasferecepít. Ocio Vn*
garorümmiha in hocbellocarfa.Cörinthrjs Amurathes eodcmmenfc fignificauit.
Exhísquíeuaferant, quícunque perlllyfícum efFugere, per Dalmatíam incólumes
redíerunt:quíperRafcíam,quaüenerant,reuertí contend¿rc,ficínfeftam ubique la^
trociníjsprouincíamínuenere,utpaucieuaferínt, quiautfpolíatí autca?fi non fue*
rint. Coruínus , quem cxpedítífsímum aufugifTe díxímus , ínfeftam ac uariam for*
tunaminuenit:díestrcs equoínueelus, perauia loca iter fecit, cibí &pótüséxpers;
quarto íncídít in duos latrones , dímííTo dudurri equo, qui pra* nimio labore defece^
rat. Quum effet inermís,fe ípolíandum dedít.direptis üeftibus.ex áurea cruce, quçè
10 uirí eolio pendebatjínter latrones oborta cónténtio : dum falutís uiam círcumfpicítj
promptUm fibí latronís gladium íntuetunquo rriox rapto, litigantes adoritur, alte*
rum lethali üulnere conficít,conculcat'qj:alterum petens, íri fugärh Uertit.Hac igítur
cruris occafiorte uirfanclifsímus fearapinamorte'cpredemit. Quodhaud abrede
uina benignitaté faclum:ut qui pro cruce,affixí Seruatorís nomine dímícarer,crucís
quoqj auxilio liberaretur.Vitra progre{ms,acítínere,fití,ínedia'qj cofeclus, quinto
die paftorem offendít:quí audita Vngarorú fuga, fpeprarda? late uagabatur.ínprí*
mo ambo congreíTu conftítere:paftorprofpecla Coruiní tiultus maieftate(quemad
modum de latroníbus ÔC Scípíóne lcgínius ) ab íniuría remoratur. Coruínus quocp
fameiamabfumptus,huncnequaquamaudetadorírí.Moxconfalutationeprímuin
j, conciliât!', fine fufpicíone mutua ínter fe ucrba conferUnt. Alter non fine díuina¿
charítatísprarfatíone panemexorat:nomen&cafum alter percontatur- Audita uirt
fortuna, paftorcommíferatíonepercítus,&:promiTsísoñcratus,Coru¿nílínproxú
macafamducínpanem cum cepís,&aquamapponithofpití:quííníucundafcpemi*
feria? memoria , nunquam lautius fe quam ibi coenafle affirmauít. Hinc ad Suidcro*
uiam a' paftore duclus eft. Vbí poftquam id Deípotes acccpit,eíus imperio á pra?f¿
¿lo arcis capitur.Bencficiorum illeimmemor, perpetua íngratítudínis nota fugilla»
tur. Dies aliquot delíberatíoneíbí ágítatum : conuentum tarnen ínter eos,ut ea gu*
bemator códítíone dimitteretur.utí Matthias eius filius,Defpotís gnatam , comitís
Cilíxn¿ptem,uxoremduceret. Etutconuenta ütrínque tutíus praeftarentur, La-»
4o dislaus alter Coruiní filiusdareturobfes.Proindegubernator datoobfide dimítete
tur. In Seruatorís igítur noftri natalibuspoftIimíníoréuérfus,írthonparuaprox
cerum nobilium'q? frequentia adSegedinumrecípítur. Certatimfalutemincolumi*
tatem'qj omnescongratulantur,tríftem confolantur, &bene fpcrareiubent: fat eis
cum fortuna bene aclum diccre, fi gubernatorem receperínt. Mílitum adhuccopú
am, ñeque ex indígenís necexternísdefuturam:talcm fe decern nufquamgentíum¿
fi amífi ficnt,reperturos. Nihil hinc Vngarica? genti turpítudinís accídífle, quando
adunumomnes ftrenue pugnarínt , cruéntífsímam lachrymabilem'qj hoftibus ui;
cloriam reliqueríntrnemínem fuorum inuentum , qui non pulcherríme occubuerít.
Triduo fine intermífsíonepugnatum, &ápaucis aduerfus innumeram multitude
»0 nem,quatuor & trígínta mílía exhoftibus cecídííTe, ex Vngarís uix ocio defideraríí
paulo melíorem recle íudícantíbus,ac non íníquapetentíbus.uicloríam optari pof;
fe, Demumomnes eumímpcnííus exorare, ut fe fibipatría; Chriftíanaeq? reípubli>

T 4 caeferua>
joo сЛ5?7Г ZOWFINII 'REt. VKGAZ
est Temare niteretur,reuoearet aniraum, & obfirmaret. Quod fifecerit,perbreuii>
pfum,&Turcam,& Defpotemmerítisutrunqj poenís affecfturum,cgtera'cp profpe
xi ceflura. Coruinus procerum confolatíonibus baud parum confirmatus eft. Atv
gebat fîbianimum , qudd multo plures ex eo bello reduces quotídíe uideret, quam
ípcrarelíceret.Nam quicúq? ante Turcas in Illyricumaufugere,rediereincolumes:
quinetiamad uigintí milía pafluum Sandarobechum cum auxiliaribus coprj s occur
rentem ínítinere offendeAre,cuius oceurfu ducTru'qj tutofefeinlllyricum recepere.
Curatis corporíbusj&ínftauratis uíribus,multo acríus Coruini animum Defpo
tis íngratítudo , quam Turci odia exercebat: cap tiuitatís íníurías tolerare non pote^
rat. Qüare coafto repente exercítu ad Deípotís oppída.quae á Sígifmudo quôdam ю
donoacceperat,proficífcítur:uícos incendít,uaftat agros , oppídaui capit : acbreuí
tandem expeditione,qua:cuncj? in VngaríaDefpotiparebant.in ditionem fuam ao»
cepit.mox Raíciam adorituro Defpotís oratores occurrút,quiLadislaum obfidem
acbenedonatumultroredduntrfupplícespacempetunt. Gubernatore tandem ab
optímatíbus exorato, pax Defpoti data,remiflaí penítus ínfuría* inimicítiar'qj: paca'
tis deínde rebus in Vngariam reucrtitur. Nuncjuam fortem uirum fortuna quia-
fcerepatitur,fed indies uexafr& exercet,ne impune laudibus & ímmortalítate deco*
*448 ret.Haíc omnia Salutís quadríngentefimo quadragefimooftauo fupra millefimum,
& quarto gubernationís anno gefta fu nt : nono autem , Turcarum iterú bellum ex<-
arfit.Amurathesením,quum à Georgío Defpotedímiílum efle Coruinum accepif- 2»
fet,cuius captiuitate nihil erat antíquíus, in cum nimis excanduít : prasreptamuoti
fui fpê efle fenferat Coruini líberatione: índígnabatur acerríme, quod pro reftítuto
regno, captiuo dono dato,cumulatífsimas fibi gratías non retuliflet.Proínde quod
tanti occaííonembeneficij contempfiflet,íngratitudínís ab eopœnas exigereconfti
tuit. Frigibechum prarfeftum trium legionum inRafciac fines ímmíttit. ChryfomV
cum oppidum ad Morauamamnemfitum,cVgrauiolim bello dírutum, inftaurare
iubet:atcp hincDefpotis regionem imp etere,uaftare agros, ÔC late ígní ferro'qj grak
farí pra?cipit,ut exin contempte gratificationis poenas luat. Frigibechus mandata fa
ciKín prímis coa&a magna ex finitimis cementaríorum artificumq? manu ad Mora-
uam,oppídum r eficí t:in terím inhibet íníur ías,b cllum difsimulat,ne Rafciani fíbi im j»
pedimento forent:id aggere, foíTa,uallo muro'q? circummuniuit:atq? ubi eo' peruév
tumeft, utímpoíítofacilepraríidío per fe maximum quéqjhoftisímpetumperpeti
pofsít^rouinciamDe^otísin^rfat,diripit,&latifsimepopulatur.Átílleinopina'
to malo c5fternatus,quid potifsimüm faceret,haud facile fuecurrebat . Turcam fibi
citrafcelusnefarium Bingens fuum malum concílíarenonpoterat.Sirefiílendum
efle cenferetjCoruiní opem,cuíus amicítiam ex captiuitate lgferat , omnino delpera*
bat.Etquorfum ipfeconfugeret, non ueníebatin mentem. Ca*terum malebat от'
níaperpeti,quám immitifsimä Turca: feruitutem.Pofiremo ad gubernatoris opent
confuginquemfupplex non finefummauerecundiaexorauit. Auxilia gubernator
haudinuituspromifit, cumulcifcenda: proximse cladis gratia, tum repoftulante: 4*
quandoquidem plane cernebat»occupata fuperiore Myfia , Turcam pro foríbus ac
aedibusPannonumftatiminfultaturum. Itaque comparato mox exercítu , non fine
decenti apparatu in Myfiam , quam Rafciam dicunt , defeendit. Reipublicae gratia,
faftus immemor iníuriarum,non per legatos & pracfeftos auxilia mifît:fcd ipfe du*
ctuaufpicijscj? fuis expedítionemhancaccepit. AdSynderouiamDanubiumtraíe^
<it.Rafciamingreflus,Defpotis coprjs fuá caftracompleuit,Iterdienoftu'cp fieri сев
ptum eft,ut incautú hoftem adorirentur.Quarto dieTurcís appropinquät. Quum
ChryfoniciagrumattipiiTentjCotinuoilluxit; obortsefuntinterutrofque.utaflolet,
nubes,quacultró citroqj profpeduminhiberent.Refolutísfubíndeáfolenubíbus,
armatarin conípeclu hoftis acies emícuere , & Coruína figna longius agnofeuntur, f»
Confternanturilh'cd Turcarum animi repentino ac inopínato Chríftianorum ad^
uentu: Bí quum fuis Coruinum ceruicíbus inflare cernèrent, itaexanimatifunt,ut
non de
DECIDIS Hl Vil *ot
nondeinftruenda acíe.difponendisftationíbus, &conferenda manu, fed d< fuga
tantum omnes cogítamequarefuícitato mox tumulra,fugam cun di retro capíunt.
Expedí tifsimus hos equitatuSi'nfequitur,multos in fuga ccdit.capít'cp.Infíat a tergo
pro uíribus:& ad no Дет ufque fugíentibue,fuccurrentem infequutus, cacdem con
tinuat.illi mox in fyluas effuiï delituerunt,atque hand facile4 ultra impeti potucre.Ca
taphraAorum equitatus prae graui armatura lento gradu fubfequutus eft , ne quid
forte mali ab hofte focrjs,qui praeceflerant , inferretur.Nifî cacdem nox ipfa interce^
piflet,multo maior clades patrata foret. Frigibechus cum magna nobílíum turba ca
pms;CoruínusuiAoriapot¿tus,Büd¿num Bulgaria: metropolím uenít,quaead Da
to nubium fita efburbem belli cauías crebro ferentem fuccendit.Mox per Rafcfam re^
trocefsít:& captiuís Defpoti dono datis,ouans Budäredrjt. Pdft ubi reuerfus eft in
regnum,Boemorumfollicitudine uexaricoepit: quiTranfdanubianam regionem
eredis in plerifcp locís prefidrjs,& occupatis oppidis,latrocinrjs infeftam plane red
díderant.Et quamuis antea iftorum audaciam faepe repreflerit.nunquam tarnen de
mitare potuerat. Obftiterat hinc profeclo rei nô medioeris quorudam optimatum
inuidia, qui exerefeentem quotidie praeter omnium opinionem , uírigloríam xgre
fercntes,ut Coruinaiuirtuti negocium faceflerent,clam latrocinantium Boemorum
audaciam tuebantur. Ad rem orandam nominis accefsionem, hos ad bellum follies
tabant:quorum facinora propter externa grauifsima'qj bella,qu x cum Turcis gefta
to funr,gubernator diu íane dífsímularatcnunc adauetam prac uiri pa tien tía , aut coer^
cere admodum,autprorfus extirpare decernit. Quareannoquadríngéteíímo quin Ч51
quageßmoprimo fupra millefîmû, coafto tumultuario exercitu,cV euocato undiq?
gregario quoquemilite,ruftica'cp turba,Ioanncm Gifcram.haud proeul áLofoncio
oppído , facinoroforum omnium prineipem , inprimis adoritur: qui ad diui regis
Stephaniphanum praríídíum olimerexerat,aggereacuallo cinxerat , multo milite
uaria'q? munitione complerat- Gifcra forte tunc aberat,quum fuum przefidium acer
rimeágubernatoreoppugnarifenferat : clandeíb'nísforíosadmonetinternuncrjs,
uipro fequifque locum fortifsime tueantur,donecipie cum auxilrjspropediem ad'
ucnerit.Iam Coruinus praefidium tarn acrioppugnationeuexarat , ut indies deditio
}• íperaretur:quú Gifcra coacb's in fuperioribus Vngaria» partibus auxilrj s, &Г ingen^
tí exercitu praefto adfuít.Multi nanep proceres ad labefccftandam gubernatoris ma
gnanimitatem copias gratuito dederant:& cum alrjs optimatibus coniurarant, qui
inCoruinicaftrís erant.utpradíum detrc&arcnt: &ut elatum eíus anímum faeihüs
attenuarent,feultrouincípaterentur.Nunquamdefuit uírtutilíuor.InitacSiurato*
rám confilia с fententía fucceíTere. Nam quum acies inftru Даг utríncp conftitíflent,
acnondum pugna? fîgna data forent, ecceexcôpofîto nonnulla coniuratoru agmí»
na,uthoneftíus á Coruíno deficíant,íímulato metu in fuga feprarrípíunt.Irrúút da.»
ta occafioneBoemi, Sí defertum gubernatoris agmen collatis fignis ínuadunt.Cor*
uinusintelleftafuorum perfidia, quum fe obfiftere haudquaquam poíTe cerneret,
'40 cum fuis terga uertít: Sí quamuis a tergo acer ínftaret hoftis , in próxima tamé oppí*
daincolumemferecepit,StephanusPelufienfis,quiinprffidrjsobfidionea fulphu'
rea machina lethaliuulnerehefusobrjt,pridie quam moreretur, coníurationécon»
feflus eft. Multi ex optimatibus in eo bello caefi, in primisq? Ioánes Compolthy , cui
de Nana cognomen efta'tem Ladislaus Hederuara epífeopus Agríeníís, quum clau
dus eíTetjibi captus,ín hoftis dedítionemu enit. Gifcra caftrís ímpedímentís'cjj potí-
tus,ueluti iníígní uidoria tune elatus , ad Gede oppidum caftra mouá\ubi Lorandi
filrj domínabantur. Sed quum oppidani fortifsime fetuerentur,fpefuafVuftratus,
Agríam proficífeitur: ratus , ob epífeopi captíüitatem prarfe&um arcís deditíonem
continuo eñrefacT:urú«Sedlongealíteratquefperarac,euenít.Nam quamuis epifeo*
50 pus in confpecbim adducbis.praefecbim íuum arcem Gífcrc dedere iubcret^ preces
adrjceret,acdeíndc interminaretur:illetamen,caeteriiç praríídiarr), quum Omncs no
bili Vngarorum genere natí forent, ne quam nobilítati perpetuam notam ínureréc,
graui'cß
уох ЫЪТ. 'REt, WXGAZ .
grauiq? detrimento regnumafficerent, publícamuníus míferiaeutilítatem pra?tule
re,irritos'q? GiTcrx cotia tus effecerunt. Iniquífsimo prodítionem illam Coruínus
animo tulerat:&neínultamBoemorum audaciampra£termítteret,exercítumrepar
rat.Veteranas legiones , quas in ínferíoribus Vngaríac partíbus aduerfusTurcaru
íncurfus collocarat,accirííubet:mox inftaurato ex fidelifsímis copijs exercítu,in Gú
fcram iterum caftra mouetrprxfidía uaria,qug ad templum Saag(ut aiunt )Ipolo flu
uio proximum,& in monte Galchure, item ad Rofnanum , Scepufium'q? oppidum
olím erexerat,grauifsima hac obfidione uexauít, & ut quam priraum dedítíonc fibi
lacèrent adegit. Expugnatís his ,deletisq? praefidiís^emporarium aliud caftellum
adorítur,quodín ualle quam Derechcn appellant,Gífcra ólim fecerat.cum ualido'qj )0
pracíídío Valgatham Boemum ímpofuerat. Iduallo &aggere,praeterea omnium
munitionum genere obfirmatum, ut militi parceret, non manu , fed arte expugnan*
dum eíTe ¿enfuít, in ualle nanqj fitum cft , quam fiuuíus paruus influit ♦ Paulo infra'
uallem alto aggereobftruit,utremorato amne,reftagnânbusc|3 aquís, caftellum ob*
rueretur.Initum haudquaquam confilíum hominem fruftratur.nam quum prefidia
rrj milites fefeindies ab excr efcentibus aquís obrutum iri cernèrent , ufqj adeo' pra>
fentimorteperterrítifunt,utcorporum,fortunarum ¿Vcaftelli deniq? dedítionem
fupplices fecerínt» Ad Zolíum repente' profe¿tus,malorum omnium officinam
afylum'q? latronum, ciuítatem continuo fuccendínarcemarmís, commeatibus,preíí *
dio,bellícis'cp machínís communíuit. Expugnatís demumhis Boemorumafylis, in 2«
Gifcram caftramouct,homínem ufquequaqueinfequítur : armorum deníqueui fie
uexat exercet'cp, ut pacem ís precario impetrare cogeretur. Practerea longam Gú
fcracuexationem,alia quoq? bella ab alrjs Boemis ín Vngariapullularant.Quí iníta
fimul focietate, quáfratcrnacharítatefanxerant, Sí fe mutuo híncFratres appella*
rant:multalatrocíníorum gratía in Vngaríaiam caftella erexerant,quc milítibus &
munitionibusobfirmarant,&:longc4atecpgrairati rapinís 8¿ latrocinas uíAítabát.
Vlteriorem Vngariam,qua: ad Boemíam Poloníamq? fpeftat, fie ínfeftam reddide
re, utnemo tutus ibíterramíncoleret,autillaciterfaceret : quin & adaucb'stj uiri-
bus, uícos &oppída multa índitíonemfuamaíTeruerant. Prarterhos &alrj uim inv
pudentíusexercebant,utputa Petrus Comoromucius,quí Liptouíenfem fibi comí-' j»
tatum oceuparat: Pancratíus Vngaríca gente natus,Thurocium domínatum ufur^
pauít.Ouarinfuper Berenchum 8¿ Strcchen oppidum cacpít: regionemis.omncm
cjdíbus&rapínis ínfeftam fecít. Mutuisiftírefeodr|sacprglrjsimpetebant,mutuis
quocp rapinís utebantur. ScdadFratresredeamus. Facinorofum &ígnobilehoc
erat genus homínum, e gregario tan tum milite conflatum , cui partim caftella erant
quae uí ceperant,partím quae nuper erexerant. monachorum rítu fe Fratres appelle
bant, ferinis tarnen moríbus utebantur : quippe quibus nil aliud placeré uidebatur,
quam raptu uítam ducere,uaftare agros,late populan, candes pafsím agere, nihil av
qui fan&i'q? dinofeere. Duces crearant , quibus ínagendislatrocínrj s rite parèrent:
&quicunqueapud eos maiorí facínorumgrauítate clauerant,hipotíores habítí. Fí' 4*
nitimas igitur regiones, ca:dibus,flammísó¿populatíoníbusínfeftabant. Vexabát
omnia, ÔC aut ad pendenda ftípendía , aut ad emigrandum colonos adegeran t. Gu'
bernator comperta optímatum ínuídía, qui fuperiores Vngaríac oras incolebant,a
propugnandís eorum oppídís , inhibendis'cj? íniurrjs anímum aliquâtulum auertít:
&utperfe quandoquerefipífccrent,proprio& alieno facínoreuexarípuniriep per
mífit. Sed quum dehísfatishacTxnus dictum fît, adpofthumum reuertamur:ne
Vngariciregís ímmemores,híftoriamdcprauemus.Quanquam ab Vngaris a?que'
ücBoemis^bnegantehaclrenusCaífare.Ladilaus répéteretunadduodecímumtan'
demannumresprorogataeft. Quumrumor eflet,Ca:farem ín Italiam fufeípienda:
corona: gratia profecbrum.antequá iter íniret,ab utrífq? uel honeítífsímís quidem ю
legatíoníbus follicítatur,ut regem redderet. Quinetíam Auftrales parí ambítione
ducem fuum poftulant.Boemí huncímperiofius expofeentes, quum iuxtá fibi atqj
carteris
~ to Ith L, l Ъ EU Vil
Ceteris ncgaretur, propedíem comida regalíaintermínantur,ubide alíorcgc elí-
gendo fe aduroseifeprofitentur.Cacfaradhosccnfuít mittendos elfe legatos, quí-
bus Syluius Aeneas Imperatorís fecretarius adie<ftus eft. Quum Praga? conuentus
faruicnte peftilentia non poíTet haben, a Georgío Pogíebrachio in ßunfthauiam
translatus,ibi'qj frequétífsímus efthabitus.Pium Aeneam, Procopío collega ínter^
prete,ibí ornate &compofitec5donammfuinrelegímus.Cuíusorationefedatírunt
Boemorumammúatqueeisperfuafum.utlmperatoris reditumexpechrent,quíLa
dislaum ítineris honeftandigratia fecum dudurum eíTe dícebat. Etreuerfum Pius,
tamBoemis quam Vngarís Auftralibus'cp fe regem redditurum pollícebatur.Cau-
•o fseadperfuadendumoptimsefuntadductaennprimis deducendí regis pompa,ím-
pendiofus regia» apparatus,íngens fumptus , a?rarrj inopia , exigua uecb'oralía: ínfiu
perquamgraueacmoleftumfi^ecollataftipeinfanosfumptusedereatem^ntempe
ftiua regís reftítutio , quippe quae nil aliud quam difeordíarum feminaríum еЯс po-
teft:fi nunc rex reddatur, gubernatíonís impos , aliena? cura: commíttetur : quícun-
que eum rexeric, inuidíofus ís dominus habebítur. Hínc,quum e Boemís multi fe
hoc honore dignos cenfeant, fi fortín non poterunt,a?gre ferent.-Frederídguberna-
tionem contentíones has dírimere.Hisígiturcaufis Boeminon folum fedati,fed mif
fisoratoribusCaefarigratías egerunt,quódcaeterís pratferantur: expecbturos fe
fauftumfelicem'cp utríufquereditum,promittunt.Quínetíamadhoneftandampro
»° feclíonem Ca:farís,exímiam nobílíum iuuentutem míttunt. Vngari quoque ¿V Au-
ftralesjmperatoris reditum expecbreiufsi,ac interim exorati ut folíta regnum dili- y
gentíagubernarent. Barbaram Imperatricem eatempeftateGrsccrj diemobrjflTe/
fcrunt,indomítaelíbídínísmuIíerem:qu£e inter adúlteros publice uitäduxit,profti-
tutotp pudorc mrosfa*píuspctíjt quámpeteretur. Quúabomnírelígíone deftítu-
ta foret, fuperos acínferoseífe negabac:religíofasancillas,íeíunrjsaut orationíre-
bus'qj díuinis intentas, grauius íncrepabat, nullis aflruerans moleftij s ас inedia cor-
pus eiTemacerandum:imrno^uiepafcendum, mdelícrjs&uoíuptatibusalendum:
8¿ poft mortem , quum nihil fuperfit, nullam deorum anímorum'q? curam cífe fub-
cundam. BoemíprophaníctamenBarbara: corpus Pragam tulere, elato'qj folenni
Jc funere ínter regum monumenta condíderunt. Compoíítís Carfar Boemorum
motíbus,&reclamantibus Vngarís Auftraübus'q?, fimul cum Ladislao reoe,acho
neftífsimoGermanorumpríncipumequítatuinltalíam contendít; Romam'qí pro-
fecms.a Nicolao quinto Pontífice máximo , Auguftalídiadematerítecoronatur.
HmcNeapoh'mprogrefTus,Leonoram Alphonfi regís neptem, &EduardiLuíí-
taniacregis filíam.praeftantifsimis moríbus ac faufto genere prarcellentem uxorem
duxít. In hoc itinere Ladislaus puer,quum fe fuis populis abnegad a?gre ferret,ín-
iceb fufpicíonejpacdagogi'qí coníilio fugammolítur : quum e fententiares minime
fuccederet,reie&a eft in pedagogum culpa, ÔCperpetuo is carcere cfuciatur. AuAra
les ínterea, audore Vírico Eyzin^er, ab Imperatore deficiunt: fufcitato'qj tumultu
4o omnes prouínciacmagíftratus â Carfare inftítu tos uí deíjcíuntrduodecim uiros cré
ant, qui prouincíam gubernent: fummam rerum Eyzingero tradunt.In focíetatem
VlricumCiliaecomítem admíttunt, e finítímís auxilia cogunt:quo facílíus Impera-
torem pertinacius agentem, ad reddendum fîbi ducem impellent. ínterea ex Italia
Cscfar reuertitur; cui qua m primúm Auftralium oratores occurrere.Ladislaum ex-
pofcunt:atquereddererecufanti,belIumindícunt.PoftuIatanóreridt,fed refponfa
Casfar differt,ut longa mora conatus leues eludat: contra illí mora? impatientes ab-
eunt.ProuincíalesíntelledaCa:farís pertinacia, arma fumunt: NcapoIim'q?,quani
cíuitatem Nouam appellant , infeftíspetuot íignís.prímo urbem aduentu adoríun-
tur,pro portis pugna confeftím iníta, ubi magnam tormenta bellica temeré infultá"-
îû tiumftragempatrarunt. Moxubíerumpentibus ex urbe Cœfarianisiamcominus
pugnan ccBptumeft,ficabhoftibuscxííacreiecl:ífunt,utparumabfuerít quin ur-
bcin,quum una commíxti forent , illí caperent » unius tan tu m milítis uírtu te feruata

eft,cuí
yo4 *J9iT. VOKFJKll %EZ VKGAZ.
eft,cui Andrea; Paumkircher nomen erat:quippequi donee a fugientibus porta oc
cluderetur,hoftilem impetum audader pro moenibus ¿n ponte fuftínuit , & ob fer-
uatamuírtutefuaciuítatem mullís a'Caefarehonoribus exornatus eft.QuumfeCaî
faríaní intra mceniarecepiíTent, hi grauífsíma eos obíídíone circumueníunt , muros
mterdiunodu'cBquatiunt. E'BoemísHenricusRofenfisaderat.quícumducentis
equitibus,odingcntíscppeditíbus ualidifsimis aduenerat.nondum Vngarí uene-
rât.quum índucíarum tempus nondum foret ex adum: quare duodecim hominum
milia in caftrís erantJnterea Georgius Pogiebrachius,qui Caefarís in Boemia parti-
bus rauebat,magna'cp fide ас obferuantiaeumprofequebatur,exerciriï mox fede-
dm milium hominum.ut Augufto fuccurreret, comparauit: ac iter ingreíTus,audíta p
concordia,retrocefsít, in Rolenfîum'queagrum copias conuertit:incendituicos,&
cundalatë populatur.Caroli Badenfîs marchionis , ut aiunt,Sigifmûdicp Salis bur-
geniîs metropolita: interuentu pax fada, Ladislaus e Cacfareamanu Auftralibus
reftitutus:qui duce potiti, nonnulla deinde pacra abnegarunt.Nam quum expado
llatutum eíiet,utadtertiumídus Nouembris Viennp côuentus haberetur.ubipre-
fentibus Ladislai cognatis,item Vngaris & Boenris de pueri gubernatore decerne-
retur : interea Viennamnonadiret, inpoteftate comitis Cilia; teneretur, nihil ex
propria audoritate ante decretum conuentus gereretur:nihil ex hie Auftrales prae-
ftitere.contrauero puer dimiiTus,poftero die Viennam ingreflus,cum fauftisaccla-
mationibus & fîngulari pompa omnium ordinum exceptus eft:ibi'q? eueftigio inur »
be magiftratus, & in tota prouincia praefeduras inftituitrpontifîcatus, & facra mu
ñera profuo &amicorum arbitratu diftribuit: curiam ad regniípecíemreuocauit.
Aduenerecontinud VngarijinprimisqjCoruinus gubernator,quem honeftifsi-
mus procerum nobilium q? ordo fequebatur, ut fuo régi nuperrime reftimto débi
tos honoresdegitima'qj obfequia perfoluerent.côfluxere e Boemia, Morauis ¿V Sic
fitisfpedatifsimaregulorumSc" nobilium multitudo: legatipopulorum ,cVuarij
magiftratus, congratulationis officio commoti.Frcquentiísímus igitur utriufq? re-
gni,Auftralium'qj conuentus Viennç eft habitus: ubi ad prarftítutum quoquediem
Auguftales legatiadfuere,Lodoukus Bauariae, & Guilielmus Saxonia; duces.Al-
bertus Brandeburgenfîs,Carolus Badenfîs , praeterea multi с Germania principes, j«
antiftites'cp. Primus in concilio locus Coruino datus poft regem , qui regalibus
excultus infîgnibusprarfîdebat. In primis Auguftales oratores audítí, ¿V iniquis uf-
queadeo animis,perindeatqj fî uídí( ut Pius Aeneas,quiadfuit,memorie tradidít)
auidoríbus audírentur. Eorum expoftulationes depadis condítíoníbuscppacís,
cmasipfîcontempferant,a;gre ab auditoribus excepta?. A1 comité his Cilia; refpon-
fum cftjcuius arbitrio omnia gerebantur, Vidorem nec legibus пес padís obligan
poffe:ius in Martis poteftate confîftere : nullam in carcere oblígatíonem legitimam
. licere fieri: con d i tío nes pacís, Ladíslai regís gratia in íta s, qui iníquo to t annos caree
re obdudus eft,haudquaquam ualer e,ímmó íecfidum ius & fas irritas haberí opor-
tere.Proinderepulfa Augufíalibusdata. Quinetiam Nícolaus cardínalis, legatus 40
Pontificius,componend£ pads gratia mifíus, quum de concordia agere occccpif-
fet, ibeoreiedus eft-Sedubíadregnorum ¿V prouinciarum congratulatíonem dif-
pofitionemcp deuétum eftjoannes Coruinus , qui iam annos o do decreto Patrum
Vngariam gubernarat,ftrenue'qj a cundís perículís plane'protexerat,quum fuá ge-
ftarum rerum gloria omnium in fe príncípum oculos conuertifíet,prímus obfequi-
um compofîtis uerbis Vngarorum nominedetulit,ultroq? gubernationis muñere
feabdicauit.Hísenímuerbiseloquutumfuifledicunt: Apparuífti tandem, falu-
tarenobisaftrum,ó¿ poftuarías longas'qj procellas exortu tuo nos e medio naufra
gio omnes erípuífti. Nec minore quidêdefîderio te diu expedauimus, quampubli
cum maioresnoftriSeruatorem,ad inferos anhelafletraduntur.Et quum interdiAa 5»
per fe defideriauehementíus incendantur,quanto magis nobis abnegabaris a Cefá-
re,co ardentius te principcm dorrunum'cp noftrum precario, uí, largitíonibus ¿V ar,
mis re-
-DECIDIS Iii. LISE?. У11 ,0?
mis repeterecogebamur.Et ni bello tandem Caefarea pertinacia ш'Ла foret, adhuc
faufto ас falutarí te duce & moderatore noftro cáreremus. Agnouerunt oues pafto^
rem fini» » & reftitutum ac ueluti poftlimínío reuerfum femper audient : quia eum
non mercenarium.fed legitimum,fidum, Si uitam pro fuis ouibus poftulante rt de>
poneré minime recufantem,intellígunt.Proinde reftitutíoní шаг rex fauftifsíme,im
mo falutí noftraî ex corde nunc uniuerfi congratulamur. Quando nullum nos cete^
Tae'q; gentes,quae tuae ditioniparent,ocium fentirepotuimus,donec tuo duЛи aufpí
crjs'qj régi cœpimus,uerum'qj dominum recuperauímus. Salue ígítur rex Vngarïa:,
ciuium dux Auftralium,bellicofaeqj Boemiae princeps potentífsime: falue fpes ho>
«o mínum&falus, humanare]? delícíae: falue totgentium &regnorum pacatorunice
feuftus ac felix fît hic tuus aduentus,& reftitutio perpetuo falutarís. Síc'q? Saluator
IE S V s optímus maximus te femper incolumem nobis efficíat,neregalibus procellis
quotidie h1 uctuemus.Te non tarn e lacro noftrorum regum genere datum , quam é
ccelo demiíTum credímus.Si matris tue pientifsimae orginem intuemur, quatuor in,
ter maiorum eius ftemmatalmperatores Romanos recenfemus: fipaterna,quínque
domus Auftríae Auguftos edídít. Humano genere altíus haudquaquam oriripotuí
íb'.Magnafuntprofe&óhaec. fed quae in teomnes intenticernímus & auípícamur
nimirum multo maíora: diuínum íngeníum , intempeftíua íapíentía,íngeníta probiV
tas, regalis obferuantía decori, non arte parta, fed a natura tradi ta. Plures in te Cav
»• fares o¿ Auguftos íntuemur:tecoeleftem angelum internuncíumcp , ad falutépopu^
lorum aDeo miíTum eíTe credímus : quem fanclum & immaculatum,píus diuinita^
tis quám mortalítatíshabenté.haud temeré reputamus. Proinde quandoadreoen*
dum natus es,tuorum regnorü curam forti animo cape. Nos compaícua? tuae oues,
ad paftorem teconuenimus,utlupos ouílía tuadíenocl:uq3lufl:rantes,audader abi*
tas:nos fida & perpetua pollícemur obfequia,ftudia, uires, fortunas: item humana
¿diuina omnia tibi offerímus, tuumobferuamusímperíum',utdicl:o celerius tua
iuíTapraeftemus. Nihil tibi deeft,quod ad explendam gentium expecbtionem ¿Vad
comparadam faciat immortalítatem. Numerfa tibi eftpopulorum multítudo , opes
ampl¿fsímac,omníum rerum copia.artes innumerae,fída acpraeclara hominum inge/
je nia,indomitaquocpuiroramrobora.CapeíTeigíturfortíanimo,quodtibífauftííac
felix fît, rempublicamChríftianamí&expeclationem temaíoríbus'q? tuís dígnam
fufeipe. Vngaria ditioni ímperío'qj tuo(ut par eft)fe totam dedícat óc"addícít,quem
totannoslugens actríftis expeclrauít: tuum fupplex poftulat aduentum , utdefîde^
rium ex Alberto patre tuo fufeeptum, faufto afpeftu tuo coníofetur: quo fî fruí \u
cuerit,fe beatifsimâ arbítratur.Ego aüt ( poftquam refîpifcere,teqj dominum nobis
abnegatum , armis repetere coepimus ) iam annos circíter о До fub tuís auípícrj s re-
gnigubernationem gefsí:quantum in me fuit, Vngariam domefticís externiscp beb
lis defenderé ftuduí.Diuinabenígnítate domiperegreqjcundapacauí: forís quod
fupereft,id шаг aíTeruatum eft gloría?. Vicies cum Turca prolpere conflíxímus : bis
4» tantum prae mílitís inopia cederé coacti fumus . nunquam tarnen cefsímus,quín cru
«ntífsímam hoftí uiebriam relinqueremus:ut quos fuga uícbs oftéderat , eos íllata
dades hoftíliquo^íudícioui&oreseflefaterctur.ítaque diuinofretí praefîdio,fem
per fclicífsíme dimicauimus.Poftquam Iuliani cardínalís oratíone & auftorítate fe^
ducb\irutamfancftefidem TurcaeuioIauimus,biscommifsipiacuIipcenas expendí-
mus,íatís fuper'q? illud facinus expiauímus.Nuncautem,quando iàtfaufta tua indo
les,praecox'cp fapientia te regno maturumpollícetur,&Turcarum bella maíoribus
funt uíribus & apparatibus ineunda,me quoep graues perpetui'q? labores iam effee
tum reddidererin prímís,quía tempus eft,& ius íta poftulat, ultro meoubernatíonís
muñere abd¿co:uero domino legítimo'cp regí delegatammihípoteftatem refîgno:
î° in príuatam meuítam redigorius omnemeum,fortunarumqj mearum tibí hodicLa
dislae,dedico : & íta dedicatíonís mc3eteftem fancbfsimum huneconuentum efleíu
beo,ut tua Maieftas perpetuo Coruiní iurepotíatur. Gubernatoris oratione от/
,„
v nes obx
y>6 Ы°ПТ. ЪОЪПЯИ ЯВИ. VtJGAZ
nés otxftupUcre principes qui aderät , clarifsimi uiri maieftatem modeltiamtp admi
rante Chriftiana república femperoptimemm'ti« Rexinprimis in eiusobferuan-
tiam amorem'cp fuccenfus, cum ad fu a genua procidentem , ut obfequentífsími pro-
curatorispraeftaret offîcium,amplexatus: Salue ( inquit ) Vngaria: pater, uíndex
Chríftíana: gentís,píentifsimi loco parentis mihi Temper habenderquo his temporil
bus fîPannoniacaruiffet, iam de communi falute fuiíTetadum, Vtinamralemme
principem diuina dementia prarftarec, qualem ipes hominum &Coruini fenten*
tiapoftuIaret.Deme tarnen cúnelos bene fpcrarc iubeo,quando te Temper modera*
toreutar,&magíftrok Accecu't&fideliumfapientium'cp hic ordo princípum , quo
rum confiliocun Да bene gerentur. Teípontetuo muñere abdicantem minimepa-
tiar:maximísquíbufquehonoribus acpremrjs mihihaudímrneríco exornandus es,
cuius uirtute acfapícn tía in Pannonrjs íaluafunt omnia. Quare confulto , quum
hxcdíxiíTet, Cilia: comite,gubernatoremo,ín frequentifsímo conuentu Ioanncm
Coruinum , omnium procerum confenfu,comitem Biftrícíenfem declarauít:perpe»
tuumregnigubernatorem efleiufsit, uirum'cp -demum magnifiée donauit. Magni
Coruino plaufus a cunáis cum honorificis acclamationibus edítí,multa: congratu-
lationes reddite:laudata fun t & prgdícata pafsim Coruini gefta,fides,relígio,uirtus
&fapientia,commendataquoqj uulgo modeftía. Rex Coruinum comítem declara-
tum, in díuí Stephani bafilíca ex alto fuggeftu, & regali praefídens apparatu,in fum-
ma nobilium príncipum'q? frequentia , traditar dignitatis iníígnibus decorauit:gen-
tilicía Corui confirmauit infignia:&: quum ruentem Vngariac coronam fortitudinc
fuafubftinuerít,arduí lconis diadema regíum fubeuntis iníígnibus donauit. Adpo-
itremum,conuêtus huiufee decreto faAum, uc inflante adhuc regís pueritia , tríunv
uirícrcarentur,quí omnia gubernarent: Coruinus Vngariam , PogiebrachíusBoe-
miam,Vlricus Auftríam fortitur.Summa tarnen rerum apud Vlricum, moderato-
rem regís , plane remanferat, Quum Vngari certatim 8¿ Boemi regís aduenrum
inftantifsimépoñularent.huncpropcdiem vlricusutrifquepromífit,Vngarís'que
príusfatisfaciendumeíTecenfuit. Praeftítuto regalis aduentusdic,Pifoni)conuen-
tus a Coruino índicitur.conuenere fréquentes Vngari, regem'cp fuum íngentí plau-
fu, Sí fauítífsimís proclamationibus excepere : feltí ob regís aduentum pluresíbí
dies exa&i,in publica: Iarticiïe monumentum. Deinde comítís confilío rex non ul
tra progreflus, Viennam redrjt, Boemis quocp indicfta dies, qua coronandumre-
gem exciperent. Intereadum de faciendo itinereagitur, Ioannes Smiriftheus, inter
Boemos nobili genere natus, ÔC Germánica; non expers eloquentia:, dum regía? uí'
ta:ftuderecontcndit,fuam amífít.quippequiadLadíslaum Boemíam ingrclfurum
ita fcripfiílc dicitur: Venturum te quam primum in regnum tuum probo, fi modo
ueneris ímperaturus,& non paríturusanermem ímpotétemep teíntrarc non laudo,
niíi bicipitem ce forte mater pepererit,ut ex duobus unum Vienna: apud amicos di
mitías, alteram dubia? Boemorum fidei caput temeré credas.Vale. EpiftolaCo-
mítireddita,perledacp,ad Georgium extemplo remittitur.illecoaclo Senatu,pra:' •
fcntecB Ioanne literas recítauít : quare capitale repente fupplicium delitterarum au-
ctore fumptum eft. Nulla uírtus for tunaqj fublimis.ínuídia unquam carcre po-
tuit.Quum autem exhauítum Boemíae foret a:rarium,& iter coronatíonis'cp celebrí
tascitrapecuníarumeopiam honefíeacpro dignitate fieri non poífet,ad accípien-
das mutuo Cilia: comití aduertendus eratanímus. Quum ad cam rem ñeque pro
ceres neqj negocíatores fat effe pofTent,ad Auftralium morem confugít: quippe qui
in repentina princípum necefsitate ¿cíuibus pro cenfus ordine pecuniam mutuo
acdperefolent.quodprouincialiuminiuiTu fieri non licebat. Hue ergo recurritur,
ad Nouum tritio burgum, ut aiunt,ueluti confuetudo poftulat.conuentuse qua
tuor hominum ordinibushabetur,facerdotum,procerum,nobilium & equitum:in ¡
media conuocatione, pra;fidente rege, comes Cilia: de itinerefaciundo,& pecunia
rum inopia multa dííTeruitmt fponte fuo principi fuccurrant.hortatuKorat'cp.ne ad
fufcipien-
DECIDIS Ii). I J 'BEJt Vil ?07
fuítípiendam coronam,inopem Sí mendícabundum írepatiantur. Optimates con-
fultanditempusexpofcunt.Eyzingerus , quiiampridem comitisopera eregisgra-
tia plane deddcrat, oblatam uldfcendi occafionem haudquaquam contempferat.
Quum ad deliberandum fecefsiifent,is cum primarias de comitis incontinentia, ra-'
pinis &iniurijsloquutus,eum in tantam cunctorurn inuídíam adduxit,utpedem lo
cononmouerint , donee decreta regí pecunia, perniciofamíncomítem coníuratío
\ nem iniuerínt. Mox Ladislaum abfente comité adeunt,pecuniam coronatíoní fu- '
prá quam opus eftpollícentur: itaquepríncipis animum prœfentaneo nummorum
auxilio mirum in modumfibí conciliant. Mox Eyzingerusde comítístyranníde,
to caechbus&rapínís multa mbíjcittcuí ni regia prudentia oceurratur, aíTeueratom-
nia fundíais ireperditum. Facinora multa refert, fu{pidones ínrj cit, ac demum pro-
uíndalíum nomineregem credulum exorat, extemplduírum deteftabilem & pernio
dofumabigat,inexíliumqj mittat. Perfuadetur facile puer, & aceito repente comi-
ti Curiam per Eyzíngerum interdícít,poteftatem abrogat, coníílíarrj familiarise^ re
grj nomen antiquat,&: quo uelít gentium abireiubet. At ille, quamuis non fententía
regis, fed íniftdorum maledícentia fe regia explodi clamitaret , multa'qj fefe purgaiv
do íactaret , cum fumma tarnen ignominia iré cogitur ♦ Tacitus demum,8¿ grauífsi-
ma quaque capitis dímínutíonemulcbito fimilis, cum quatuor tantu'mequitíbus in
patriam concefsít. Albertus Brandeburgenfis princeps, hune, ne faxis á Viennenfí
» populopeteretur,adportamufquefequutus ínhíbuítrprobrofa tarnen conuicíaco
hercere non potuít. Hoc quídem haud ignobile fortuna; inconftantis exemplum
tempeftas illa tulít. Rex autem paucis pdft diebus cum magnificentífsímís appa-
ratibus inBoemiam contendit:& íummis Praga; honoribus exceptus , rite corona*
tur.Sumptus omnes e collataBoemorum ftípe facti: quin & exuberante hinc pecu
nia, nonnullacaftellaregíac ditíonis redemptafunt. Necpau со quidé tempore La
dislaus in Boemia manfit:& illud , adhuc puer, diuínae pranulítpíetatis , quod nun-
quam,etiam farperogatus,phanahacretícorum ínuifír,nunquam eorum íacrís inter-
fuit.Sacerdos quídam Rochezanae fadíonis,in facello ards (aero habitu inftrudrus, '
íam altare prafente rege confeenderat : quod ubi ille confpícatus eft , continuo abi
jo re,aut forte reluctantem , e próxima rupeimmiíToequitummagíftro precipitan íuf-
fit.At ille uíta? timensjfacile cefsitimperantí.Rochezanam hacretícorum princípem,
in Corporis ChríftifolenníbusEuchariftiam publier& longa pompa geftantem,e
feneftra confpícatus, nullum ueneratíonis fignum edidit. Percontantibus caufam
amicis,refpondit : Auguftifsímum Chrifti corpus tarn immenfa: eflè pra?ftantiae,uc
dus gloria nulla ueneratíoneaugerí, Sí nulla dehóneftatíone pofsít immínuí : fed
quumpopulares eprincípibus pendeant,ííbifuiíTecauendum, ne tali ueneratío-
ne hacretícorum fecbmapprobareuídererur. Quum aliquot ibímenfesperman-
fiífet, íam regis morahacretícac multítudini gram's eflecoeperat:quíppequa;uide-
bat.indies regís exemplo alios a fuorum templorum frequentatíone deficere.jQya-
4в re faftum eft,ut in Auftríam redire cupienti , ex Hufsitarum nemo perfidia íntercef-
ferit: antequam pedem retro referret, Vratislauiam Slefítarum metropolím ínumV
PogiebrachíusBoemia? praefe&us eum fequebatur. Ab Vratíslauienfibu&rcx cum
eximrjs honoribus 8c populan plaufu exceptus eft. Regem ením nondum epueri-
tía: finíbus excedentem, fupraactatem ufquequaquefapientem,faufto'qj afpedu, Se
uenufta facíe, fpecbtorum facile ánimos concílíantem , tanta populí admíratíone
profequebantur, ut díuínum potius quam humanum reputarent. Verum ad co-
mítem Cílíae redeundum. Hic ením ex aula regno'que Ladíslaí íam exa<ftus,ut díxi-
mus, ¿V arelíqua fpedcftitutus,ín Cacfaris gratíam redire contendít, quem Ladíslaí
caufagrauifsimeleferat.Per internuncios erratorumueniam precatur, peenítentíam
50 fatetur: caeterum offert perpetuam fidem,feq? fuá opera ademptam Frcderico Au-
ftriam propedíem(ííígnouerit) redditurum.Cacfar,quírebus,nonuerbís capíeba-
tur,multaqueacceperat damna commemorat;feindemnempraeftarc,dícitoporte-

V г re;quai-e
rerquare qu accunque ilk pofsideret, fibi tradi po ftulat. Comes,ubi nuilo pcenitêtix
modo conditione'q? in Cefan's gratiam reftituipoiTeinteIligit,alio anímum intendit.
Audit grauifsimum Veneris cum Franciíco Sforcia Mediolanenfi duce bellum in-
tercedere:hicfecum ingentifcimisBoernorum coprjs uenturum Veneris роЩсешг,
fi equafibí flipendiapenderentur. Sedquum resjntercedentepacenoproípere fue-
ceísiflet,nullumque exilrj praefidíum inucniret.fpe fuá fruftra tu s,ad recuperan dam
Ladishígratíamanimumconuerrir. Eyzingerumintelligít procerum obtrecbtío
níbus regí parumeflègratum, quum íllorum auarícíar rapínís'cp obfh'natusaduerr
faretur.Clamcumillisagít,quosmfenfum fibiEyzingerumhaberefenferat.uticum'
Ladislao de reuocando comíte,quí indigne fuerateíectus,cautetrac"hrent:dicerent ie
ip fum.uírí fapientífsimi ac propínquí opera , fide ¿V confilio díutíu s carere non pof-
fe:indignum efle,cuíus opera rexíampridemreftitutus erat,eumturpitef eieftum
diutiuseuagarí.Quareclamcomitem Ladislao conciliant :illi'que regís nomine fi-
gníficant, ut cum honorífico pro uirili fuaapparatu Viennamredeac,ubigratifsiV
mofea'principeuultuexcípi fenferít.Ab amicisisedoc~tus,cumexpedítifsimo mil-
lehominumequitatu Víennamproperat; quem ubi rexmoenibus appropinquare
feníít,cum uníuerfa áulica & populan turba , ac honeíb'fsimo procerum ¿V nobilita-
tis ordine obuiam occurrít:ut honorificentius excep tus , de turpi exilio triumphare .
uideretur.Eyzíngerum haudquaquam infipíentius egiflê ferunt , qui,ne quod ínab
terum ftatuít,inuitus fubire cogeretur, intranreurbem comité, is ultro cum amicís :e .
exrjtínexílíum» Quodpoftquam comitínunciatumeft,cumnon paruminuitum
laudaíTememorant ,qui fortunar ludibrio fe fubtraxerit: fequoquein pofterum alí-
quanto modeftius egine:ac eos afsídu o (apiernes appellare folitum, qui áulica diferí
minadeclínarint, quum nihil príncípum gratia inco íftantíus efieuidcatur« Vn-
garípoftquam regem in Auftríam reueríum,eBocmis ¿V Slefitis accipjunt, lega*
tos exoratum continuo míttunt,utfuum regnum nequáquam contemnendumiiv
uífat.Necp tam parui id momenri faciat,ut populorum defidería mifere cruciet.Erac
ea tempeftate in Coruína manu, fumma reipublicar , ac uniuerfa Vngaria: poterías:
item regales arces,pracfidia, exercí tus'cp om n ís. nec plus quídem fortuna?,quám tue
acceíTeratinuidiac : quíppe quod nonnullis Pannomae principibus inuídíofum & p
moleftum erat, &pra?fertim Cilia: comití, quieius locum oceupare auebat. Pa-
¿htm quotannis largitionislocopecuniam poftexilíumaguhernarore nonaccepc-
raf.Criminíbus igítur grauífsimis filio uirum afficere ccepit, ut regí redderet in fen*
fum:non Ladislaum,fed Coruinum eíTe regem; ilium honores , facra munía,prxfex
cluras,c3cteros'cB magíftratus pro libídineTua tribuere : illí uecb'galía cunda pendí,
parère legiones ÖC pr с fe<ftos;¿llíus arbitrio iudícía fieri, íllius deníque du ¿tu & auípi
crjs cuneta geri. In poteftate Coruína,munítífsimaoppida,arces, arraríum, arma,ac
demum omnia eíTe fitamíhíl praeter nomen & coronam regís illí defore. Quinetiam
nemínieffedubium,indieseumadtyrannidem afpíraturum . fiChriftíanorumope
idfperarenon licet, ad Turcarum auxilia confugiturum:quibusiam bis ualidífsí- +#
mos Vngarorum exercitus plane prodidíflet. Clandeftínam cum prophanis amícú
tiam ob'm iniuííTe : ítem perniciofiora crimina commínífcí : eum bis uíolafle fidem:
reginam introducto rege Polonia?, praeter sequum 8c fas repuliíTeiPolonum.quem
acciuerat,inaciedefcruiíTe:nunc Ladislaum in Vngariamaduocare, utuí autinuV
drjs petítum e medio tollat.Proinde regia; faluti confulereoportere,fcelus-in aufto
rem eflê conuertendum. Id facile fieri pofle , fi promiflo aduentu , is interim fub pa-
candi regni prartextu ad regem príus euocetur. Perníciofis puer coníílrjsaudítícV
quum uerííimilia nonnulla uideantur , pro íudícío comítís íniquas in Comínum in*
fidiasíntendít. Excompofito gubernator paucíspoftdíebus Víennam regr/slite/
ríseuocatur.Varrjsindicibusdeteguhturinfidiac.quando dífficulter magni arcana j#
momentícohercentur. QuareCorumusprodíríonísadmonitus,fe regí femperin
Vngaria parixurum,& facbrum quaxunque iuflerít:cxtra regní fines, quando nul*.
laofficij
DECIDIS UI Ll'BE'k Vil ?ô9
laofficrj condítionecogatüf.nunquamcgrcíTurum eflercfpondít.Poftquam Conti
no haud facile uerbadarí poíTe íntelligunt, primores aulaccum comité Cilia;mii>
tendosefle cenfent:quiin Vngariae finíbus,ad Coche oppidum, cum gubernatore
conueniant,colloquantur'cg: uirüm aut Víennam trahere conenturiauc íí ncqueant,
intra oppidum blandisuerbís adducftum obtruncent.Is ad oppidum in colloquium
accerfîtus,cum duobus equitum mílibus ad praîftitutum tempus aduenit : atque uir
ille fapietífsímus dedrjs&hominíbusiuxtábenemeritus,díuína tutela non caruít,
Quum diffufi rumores proditíonis fuípicioncm auxííTent, haud ínfcíus quo cum íí"
bi res eíTet,&: quod alíenx potáis uirtuti quámlaborí fuapte natura homines ínuí>
»• dere folerent,ueluti diuinitiis admonítus,fibi diligentifsíme prajcauendum efle cen>
fuit. Quum oppido appropinquaíTet ad fagíttar ia&um,etiam ínuítatus íntrare no-
luit.Comes Cília; proditíonis auctor,&delegatam fibi regís poteftatem gerens,ut
с fententia res ipfa fuccederet,utí oppidum ingredíatur ínuitat , ubi gratífs tmo exci/
peretur hofpítío, ubique melius quámfub diuo eíTc poterít;offirij admoiiet,cVde/
cori:fecollegas'cpfuos,quum regíamperfónam gérant, regís quoque dignitatem
femare oportere.Gubernatoremhosadíre,quípríncípís mandata fcrunt,haudqua-
quam indecorum eíTe.Sipriuatarum fit habenda ratio perfonarum ,uel maxime по/
bílítatís, fe Ioanne non efle ínferiorem:in oppido colloquium quietius &honeftíus
haberi,& utríufque dignitatem commodíus feruari pofle.Ad hace Coruínus rcípon
jo dere:Quum ad ipfum legatío mífla fit,oratores ad quem míttuntur, éum adíre opor
tere.de nobílítate hoc tempore non eflè dífputasdum:íllius tarnen reí hominem ad*
monere.miferum 8c ignobilem eum fore,qui non á propria, fed aliena uírtute nobú
lítatem fibi uendícare ítudet.Ad extremum, comíti figníficare, Se nullum unquam
munitum oppidum fubíturum,nífiímpofitum aequeprafídíum habeat.Proinde íiu
fecb's utrique rebus abíere. Quum parum iftafuccederent, nouas in Coruínum
infidias líuidus comes excudít . ferebant iniquo animo proceres , gubernatorem ne
quaquam parère regí, cuius beneficio &auftorítate fummo muñere fungebatur.
Quare communes eum amicí peruicerunt, &eo'uírum adduxerunt,ut Víennam
profefturum fe recíperet:fi per díplomata , promíffam a rege príncípibus'qj fuis in*
je columítatemaflequeretur.OíFeruntur quarcunq? poftularat:hís tandem addudus,
Víennam iter intendit.Quum ad octtuum urbi lapidem appropinquaflèt, côfeftim
Lambergerus, equesprofecT:oinfignis,occurrit:eúproperareíubet,quádoquídem
cum frequéti ac honeftifsimo Ladislaus equítatu obuiam dudum prodij flet, ÔC cum
со Cilia? comes cum ргогшАгс íncolumítatís literís feftínaret» His credens Cor-
uinus, ad quartum ufquelapidem progredítur, Mox quumlate campos profpecb>
ret, nemínem'q* ín oceurfum prodíre cerneret , fufpicione remoratus , in próxima
uillaconfedít. Víxibíaliquantifper forte defederat, quum Cilíac comes cum qua'
dragmta equítibus occurrítrconfcendere ftatim equum,&propcrare íubet,quando
egreífus rex,inter pomada & uincta prae feruentifsimo a?ftu latítans,ín patetes cam-
40 pos exírenonaudet:líteras íncolumítatís apud eum remanfifle fubijcít.Gubernator
collocatas extemplo fibi ratus infidias,ad Lambergerum'q? cóuerfus, Certo, ínquít,
mihi mentítus es,amice.cuí Lambergerus: Mandata, ínquít, comitís tantum, ípfe
retulúfiqua frausineft,iseft inculpa: &adeft ipfe qui mandauit, caufam fuama-
gat.Coruínus íntellecta repente fraude, in comitem conuerfus: Siccíne bonos ui'
ros perderé contendísC Dolóme petisjat ego te ui queo perdere,ucterator fceleflífsi
me. Nimirumínfoueam, quamalrjsparaueras, incídiftí: ¿Vnímereuerenríaregis,
&mea probitas ínhiberet,dignís te pççnis afficeré. Quando nemo eft,fi uellem,qui
emeís te maníbus eríperet.Proinde non tibi, fed regí uítam dono do tuam. Síujv
quam poft hac meum и eneris in confpe&um,moriar, ni ultimo te fupplicío muida
50 tum dedero feelus. Patefadis Cílíanís infidns , tollcndi e medio Coruini fpes опт
nis adempta.Ladíslaus deínde mítíus cum Ioanne agendum efle cenfuít:puduít , pí*
guítep non parum,dolo fe malo fortifsimum clarífsímum'qj regni propugnatorem,

y 3 Ciliano
Cílíano confilio peti)fíe : quod & dignitatem rcgíam dehoneftare, & de fe opinio-
nem hominum hederé uideretur, per fidèles probos'q? internuncios cum Coruino
cseterís'cp Vngaris agendum cíTearbitratur, Ex optimatibus nonnulli ultrd citrocp
miísi, remita late & commode tracbreoccoeperunt,ut gubernator munidísimas
pleraíque arces regí ultro reddiderit: ( Matthiam filíumadhuc puerum feruítiore-
gio dedícarit, quem grato ínter íntimos cubicularios animo rex accepit, ignorans
íllum non multo polt tempore in utroque regno adíecbs'qj prouíncrjsfibieflefuc^
ceflurum) inferiores tantum partes fibi au Aoritate regia referuàtae,quasa'Turca-
rum furore protegeret.Quare factum eft, ut Ladislaus cum honoríficentifsíma auli-
corum turba Budam uenerit.Quem Vlricus comes,carteri'q3 principes longo ordi' l9
»403 ñefequutífunt.Anno igituractatisfuartertiodecimo, Salutisucrdquadringentefî'
motmiofuprarmllefimum, ас Hibus Februarys Budam ingreífus eft, cum íngenti
plaufu ас fauftís acclamationíbus exceptus. AbeiMtt tune Coruinus, & ut comítis
infidías ac inuídíam decünaret,inferíores Vngarise oras luftrabat,recenfebatexercí-
tum:cV nequidaTurcísmalíinferretur,fummo ftudio proípiciebat. Audito regís
aduentu, ne a regia fide defîcere,ne'ue tyrannidem,utácomite obr)cícbatur,moli'
ri uíderetur,abfcp Uteris íncolumítatislibericp itineris , & fuo & amícorum confilio
uífendum regem, &fuo officio fatísfaciendum eíTe cenfuit : eo tarnen corhitatu, &
ufque adedínftruAo ad regem uenit, ut cítra diplomara libertatis, fat ubique tutus
cirepolTet.Eum nanque magni proceres fequebantur, 8c" exímíus nobilítatís ordo, 20
ualídífsimus etíam equitatus : in primís Thomas Zechel, prior( ut aíunt ) Aurana?;
Viada montana: Valachiae princeps : item Ladislaus Canífa,Sebaftianus Bofgc
nius.alrj'q? quámplurimi.quifub Coruini duetu ¿V aufpícrjs diu militarát,& mukös
hinc honores fuerantaíTequuti. Quum regem gubernator cum nobilifsimo pro*
cerum comitatu adiuilTet, honorificentifsime hilaricp uultu a Ladislao ea?teriscp
prindpíbus excipítur: prarterquam a Cilíac comité, qui os pra* liuore obducere со/
gebatur,debitam á cuncb's reuerentiam 8¿ honorem exegit, Complures in aula dies
famíliaríter ÔC amíce uerfatus,ad colloquia queqj abditílsima femper admiflusmíhíl
ipfoínconfultoaftumeft. Sed quum Turcarum pborta fufpicio reuocaret, áre^
ge cum focrjs prefectís'qj legíonum honorifice dimiíTus.ad inferiores Vngaría; par- j»
tes Themefuarum defcendit: ubi quid cum Ioanne Capiftrano in Turcas gefleht,
eft rite dícendum,

R E R V M VNGARÎCARVM D E С A D I S TER'
ПАЕ LIBER О С T A V V S. *

V V Hl Amurathes ad Croiam( ut res altíufcule repetat ) in obfidíone gra'


'ui morbo corriperetur, Adrianopolim tranfueclus,anno Salutisqua-
M 5* ььЙзШк* dringentefimo & quinquagefîmo fupra millefîmû,diem obij t. Qui qui'
f £%^É~^ ^em annus ^accr eüetjubil eus apud nos did folet. Mahumetes eius +e
tUius,ex Othomâni genere feptimus , rex Turcarûjmperium fufcepit:pa tre, maiori
bus'cp fuis rebus bellíris,anímimagnítudíne, ingenrj feritate,confilio , callíditate, Sc*
geftarum rerum gloría longe pracltan tior. Potitus regno, quû longe maíorcímpe-
randi cupiditate aeftuaret,cum Deipote & Palacologo imperatore pace fecit.'mox in
Afiam traiecit, & in Carmanúlconíj гугацпит caftra mouitrquem fern eftri fere bel
lo, magnos in Afia tumultus excítantem profiigauiit. Pacata prouincia,ut grandis
cœptaqux mente conceperat,profequeretur,fecumexercituin Europam reuoca-
uit,cVinitâcû Imperatore Defpote'q? pacéuiolarecoepít; Eurípides diAa fequutus,
a lulio Carfare farpius ufurpata,Licere ius quandocp imperandi gratia uiolare.In pri
mis,uti belli femina fereret,6V Byzantiü fimul obfiderer.ad Boíphorü Euxínü oemí- ,0
nasutrínep arces ftatuít:miraqj celeritateperficit,uturbiPontS ¿VJVIeotimoijftrue
rccjomniaqj auxilia non modo á Pannoníbus ¿V Myfijs, fed ab uniuerfa denícp Scy-
thia pro*
Ъ ЕС\ЛТ> IS fil. L1SE% ЩУШ. 5u 4
this prohiberet.Imperator, ne fociarum fibi adítus prouínciarum obftrueretuf,pri-
mumlíteris,deínde legatis querí coeperanatníhílo fegníuscoeptailleprofequí, ob'
audircquerímonías,multadifsímularc,purgarefe quandoque, cVnonnuIIacaufarí:
demum Palaeologumgrauíterlacefsítú.aperto Marte petit, Confefíím'q? ex Afia &
Europa,quas poterat copias ÔC auxilia cocgíuhaud infcíus,quá"te urbís obfidioneni
moliretur.Crepitantibus deínde machinis mari ac terra fie obfeíTa mcenia quatit,uc
cíuibus ne curandís quídem corporibus ocium daretur.Procidunt turres,& magna
pars murorum:reparantur íntus munitíones,confurgunt céleri manu aggeres, ¿V di
ris hoftíbus laborem ínftaurant. Aceita mari clafsis, partim repulfa,partim tormén/
»• tís obruta,t'rríta fuere auxilia, ¿V elufi demum díurni nocfturnicp conatus. Hoftis ur-
betertíofuí regní anno &quinquagefimoobfidionisdiepotitus,magnac3?degraf
fatur,cuncb díripít,aetas omnís & uterque fexus nulla hoftili íníuria caruít. Polluta
& inceflata omnia, & templa quidem iludió longe maíore.Patratis nulla piaculís ac
cefsio fieri potuit. Pabeogus Conftantínus ab Helena genítus,uthoneftíusoccum
beret,¿nter confertífsímos hoftes dimicans cajfus eft, & folo paludamento agnitus*
Vrbsígítur quadringentefimo quinquagefimo tertio Salutís anno fupra míllefimñ, H5J
exacto rvomano,non fine máximo Chriftianae reipublicarlucbi, barbarum ¿Vpro-
phanum Imperium fubíuít. Ad Conftantínopolitani excidrj nuncium, omnium
fidelíum animi confternantur, Sí praecipue finítirqprum,quiínftantem propíus mi
so nam intuebantur. Nicolaus póntifexmaximusjftüdíorum parens, ¿V catholíca: pie-
bispaftorpientifsimus:quumPannonrjsadmodumMyfrjsqj timeret,quibusamíC-
fis,iam de Chrífh'ana república actum cflerebatur, facrofanebe militia: faluberrí-
mum promulgauít edíctum : quo quidem omnes qui fànctifsimac Crucís tefíeram
ín Turcas ultro fumerentjgratuita'qj ftipendía facerét , íntegra delíctorum omnium
impunitatedonauit. QuincVloannemCapiftranum eSamnítíbusedítum, ac diui
Francífci facris initiatum, praeterea uirum fanctifsimû, 8c ad excítandos ad id popu-
los dicendi copia & uitx probítate nimís idoneum.in Alemannos, Vngaros, Polo-
nosq? miferat,qui ad falutarcm expedítionem facris declaman o nibus homines hor-
taretur. Hicnemínore quídem fanctítate praedítum lacobum Picentem , eíufdem
30 collegrj facerdotem, fibi íbeium adfciuit: qui in fàcra peregrinatione, quum Padum '
ambo trarjcereuellent, & à portitorepertinacifsimeVepellerê'tur, qui interdicta с di
uo dogmate pecunia carerent,quam pro naulo darent, ín díffufum fuper undas pal
lium cum comitibus confedere: &uelutí quadam naufragrj tabula, ínrípam alte
ram non fine auari ftuporeportitorís, diurna ope tuto transían' funt. QuuminAu-
ftríam 8c Germaníamueniffent,ínprímís diuiFrancifrí religíonemmírificepropa-
garunt. M ulta in Noricis, Germanís, Sarmatis & Pannonibus, huíufce relígionís
collegia templa'cp fundarunt: languentem iam Deí timorem , cultum'qj díuinum in-
ftaurarunt. Sed quum Joannes Coruinus , pro diuina charitate íucceníus, ad exhi-
bendum Ladislao obíequíum Viennam profectus,CapiftraniIacobí'cp fanctítatem
4л pracguftafTetjcVadínferendumTurcis bellum abhisueluti a díuüm ínterpretibus
ínflammarctur, compofitis íbi rebus,ambos in Vngariam ibi fecum adduxít. Dum
Cailianís artibus ¿Vcriminibus cum Ladislao puerofluduauit,maxímamíllí Cru
ce fignatorum manum epegeré. Mox Conftantinopolítanum exítíum íntercefsír,
quouírifanftifsími adeontrahendaexedietí audoritate undique auxilia multo ue-
hementius excítabantur. Quin 8c pecunias oppidatim cogebant , ut e collata ftípe
communífalutifuccurreretur. Mahumetes Graccorum imperio nimís clatus,fpes
multo maiores concipit:fua&p uires emenfus, nauali bello feltalís inferiore eíTe non
ignoraba follicitandamentem amouet Italia: fe terra prafrpotentcm intellígit.Illyrí-
cumcVDalmatúunreguIisobnoxiam,&ín pagos parua'q? oppida diffuíam, quo-
jo tidianísincurfionibuscVlabefacT:arí& facile capí pofTeintellígit.Defpotcmtantum»
Vngarum'qj ueretur,quum auro milíte'qj utruncp prarpollere fentiat.Quos fi expu
gnare contingat,audacíus reliquaadoriripofTeretur, ltaqucfuperíoremprius My-
V 4 ÍÍarn .
fiam ingreiTus,lödinas argen« qua; Defpotis erant,occupare nítítur.'Nouum mon-
tem,Trepcíam & Prífren «íus oppída , argent! metallorum'q? feraciísíma,obfídet &
expuonabDeípo tes grauitcr angítur,quod eius uíríbus obftare no poteft: & opími
prouentus,precíofaq? fibiuecb'galía intercepta (int, in muñidora fecaftella recipít,
& Vngaria;uírina,utfuacum Vngaris malacommunicet, quos propugnatoreso-
ptímos farpius eflenouerat.DifFeruntur mox ufquequaque rumores : Turca ad Al-
bam Gra*cam,quam Belgradum nunc dícunt,índies caftra moturum» Maxímara
fortuna; fucceflum audaciam addidúTe, ni occurratuncuncb propedíem ruítura,
nequeullam ab hofte ueniam tolerabílem'ue conditíonem íperari pofle : Conftantí-
nopolitanam cladem omnibus exemplo eíTe. Coruinus autem , qui ad protegen* ,e
das inferioris Vngariac oras regia auctorítateconftitutus erat, 6¿ in puerorege ac
pernicioíb comité parum fperare poterat : ín tanto tumultu ñeque animo excídir,
ñeque confilío défit. ïnprimisCapiftranumad hancobfidíonemfibícollcoarn ad-
íaícit,ut alter humanís, díuínísalteruiribus nírcretur:confulít,quídpotifsimum ui-
deaturagendum. Illebono am'moefle iubet,quando nonmediocrem Crucelígna-
torum exerciram с Germania fe conflafíe fatetur. Quamuis hace gens Vngaricoab
antiquo ¡fitinfefta bello,íncommuni tarnen caufa oVnecefsítate minime defuturara
arbítratur. QuínSítotam fe Vngaríam,poft Conftantinopolítanam captíuitatem,
fein Turcas condtaíTegloríatur. interim Coruinum ca;tera quaeex ufu belli funt,
curareiubet. Hace fe in tempore auxilia daturumpollícetur:demumad hano capef- le
íendaeímmortalitatisoccaftonem incendít. Isueteranos omnes acalios fpecbtç uir
tutis milites cogit,claflem mira celeritate ín Danubio parat : quando Turcam quoqj
multa in Ponto nauígía paraífe,mádaíléq?,per exploratores acceperat , ut Iftru pro*
pediemfubirent:8¿ ubi caftra eíTe íénferint ,ibi con fi lièrent. Calixtuspontifex,qui
Nicolao fuccefleratjímmínenns perículinon ígnarus, íoannem fancli Angelí car-
dinalem , uirum fapientía & magnanimitatepraeftantem, in Germaníam Pannoní-
am'qj mííérat.utSeptentríonalís plagaegentes,quantum in fe foret,ín dírum hoftetn
concitaret.Interim rumor afFertur,Mahumetem íamfuperatoHemOjperTriballos
& líirum centum &quínquaginta railia hominum ad obíidendam Albam ducere*
Infummarerumomniumtrepidationeuerfatur Vngaría. Coruinus &Capíftra- j«
nus forti animOjCum fuouterqueexercitu ad protegendam Albam properarunt.
ClaíTem commeatibus milkibusqj oneratam deducunt.Cardínalis Buda; fubftitit,
wapudregem caiteracuraret» Ladislaus 8C Cilia; comes, audíto Turcarura aduen*
tu.uíqueadeoconfternatífun^utfimulatauenationeBudaegrefsí, Viennam con
tinuo fereceperint. Quin& Budínam arcem omnípraefidio deftitutamreliquere,
qua;diebuscircitertr¡gíntaetiam hoftipatuít. A Turcis interim АШаоЬВДешг,
quod IdibasIuniisaccidiflfeftrunt.Vrbs eft ín ángulo fíra.ubiDanubíúSauusílla-
bituna Septentrione Danubio.ab Occafuuero Sauo abluítur, Arx monti prefidet,
loco 8¿artemunitifsim arad radices m5tís,ciuítas ínamnjs utríufqj rípas effundítur,
craflomuro confluentíbus'qj ob firmatará' confínete duplici uallo,fofla,mcenibuscp 4»
munítur.Mahumetes in duo caftra exercítum díuidítraltera praeter Sauum , quibus
Baífeus Afíasaltera prxtcrDanubium,quibusipfepra;erat,ritelocat. Infuis caftris
tormenta tune belhcaa fronte difponit,locum uallo foiïàq? circumuenít,ne eruptiv
nibushoftium foret obnoxíus.Reliquammukitudinem per campos effimdít, qua;
omnia complereuídebatur.Quum a continente continuatís ferecaftrís urbemobfe
diíret,nequideíF«r¿inferriqj poífet,Sauú 8í Danubium claiTecompleuerat.Qîium
expugnatiociuitatisiníánammachínarum magnítudínem poftularet, acilbeobíti-
nerisdífficultatem facile trahi non poflent,hoc Barbarus animus commento ufus
eft:machinas difFregit,antequam iter íniret,ut in leuía frufta redada-, facilius per ar-
dualocaueherentunmoxubiín Myfîam fuperiorem uentum eít,ad Chryfonicum ,<>
ftatim i conflato xreinftaurauítrquas quum urbí propí us admouiiTet,& munítíoni
bus quibus opus eratobfirmalTet,moxoppugnatk)néadoritur: quatitdie noctu'qj
mcenia,
ЪЕСЛЪи III ЫЪ.ЕЪ УПК fa
moenía.níhíloppídanís ocij iam indulgct. Coruinus & Capíftranus ùrbe acernW
dudumobfcflamcflcfentiunt,cIaflem VngarisCrucefîgnatiscp completam fequun
do amne dcducunt,ut Albanam arcem aqua terra'q? obleflam fado ímpetu ingredú
antur.Quum appropinquauere.urbem afsiduo quatí , arcem ia&is in altum lapida
bus fublidí, regionem fulphureo late fumo caligantem, perpetuas femare tenebras
confpicantur.Sociorum miferatíone correpti,quiacerríma obíídione torqüebátur,
ánimos ingentes
o fane,concípíunt,&: ad certamen írritantur.Trecentí
- -..«aie lorquebatur,
Polonis erär :
..^..v.^iitipiunt.aadcmamenírritantur.TrecentiePolomsera't,
quireligionísardentífsíma;gratia,fumDra CW.'c ^л-- ftípendia
cmireligionisardentifsirnjcgratia/umptaCrucisteiTera, n facíebant: ítem
Germanorumíngensnumerus,quifacram expedítíonem ultro fufcepcrant, & ceiv
ie tafim utriqueobfefsis accurrendum eíTe cenfebant. Tormentorum crepitus гспсо^
rum adSegedinum ufqueexaudiebantur.Quareinftrucb claíTe,terreftríbus'qj co^
prjs in acíem edu¿iís,fequundo amnedcfcendunt. Mahumetes his occurrereaufus,
fuam claflem opponit^equidlaboranticiuitatiafferantfubiidij.ColIatisinDanu'
bio fignis.fluuialis pugna conferitur.EfFerturimmenfus utrinque clamor, ¿Vcrepí^
tantiumfragore tormentorum Danubiusintonat,acutriufqueclafsisgrauitatefub'
gemit. Chriftianain quadratum agmen effufa,ripam utranquelegcbat.ln ripis qua*
drata cataphraAorum equitum agmina utrunque dafsis cornu protcgebantrin dex
tro Coruinus, Capíftranus in leuopraefidere. Hicaprora Crucifixum amplexus,ac
fupplexadfalutarepracliumfuoshortari, promittere diuinam opem.cVprophanis
*• hoftibusmaledicere. Coruinus acerrime pugnare,acexemplofuoadpugnam Vn^
garos inccndere,iubere ut remis íncumbant, oí fuffragante Danubio cominus dimi
cent. Quod ubi fadum eft, mutuis nauigia catenis utrique colligant. Coruinus in
prsetoriam nauim infilrj ttfequuntur focij,enfem late ducunt,Turcasqj faucios (emu
neces'qjinDanubiumdeturbant:idemreliquifaciunt. Ferucns ubique collucbtio
cernebatur,multiutrinquecadunt:& quum dira fe omnes casdecompeterent,cruo^
reDanubium totuminficíunt. Quumfequundíamnísfubfidíonoftri niterentur,
TurcarumclaíTeminclínantjCxdunt'qj. Illiobftanti fluuío cederé coacTrí, proras a^
uertunt: multa ínter fugiendum intercepta nauígia, undis'q? demerfa, caeteri ad fuo^
rum pracfidia confuge're.Coruínus,fufa fugata'qj claíTe,quum Alba; appropinquaf-
je fet,eamreferat,urbem'qj ingredítur:quam armis,milíte,commeatibusqj coplet:fau^
cios xgros'qj oppídanos educít,arci fupplementum fuggerít ualídifsímum: obfeíTo
rum ánimos recen tí uidoríainftaurat,&adpropugnandum cíuitatem una cum Ca^
piftrano uíro fanftifsimo omnes hortatur. Mahumetes ad nudum profligate daC
fis:Quamuis grauius(inquít)noftro taméuoto omninopotiemur. Quod e'daíTe fu
perfuit,incendi íufsít , atque obftinatífsimum ad expugnandam urbem animum in-
tendit. Quum paterní fibí amid retulíflent,Amurathem olím feptem in Albana obíí
díonemenfestríuiíTe, ac írrito tandem conatuabijíTe: multís paternos Mancspro^
bris affedt,&antequintumdecímum fe dícmurbepotíturum gloríatus eft. BaiTeus
forte aderat Afiatícus:híc utgloriofo princípi magís aífentaretur,certam ímmínere
4* ui&oriam pollicetur, quando Byzantium ípfe uí ceperit,ueteri,arteacmuñídone
quaq? maxima pra:ditum:neque ab Vngarís ualídíu's munírí, magísqj ftrenue pro-»
tegi , quam a Grasas oppida foleant:quibus non ímmeríto non foliím eloquíj fapí^
emi3eq?,uerum etiádifciplina: militaris gloria fuo iure tribuitunpracterea multa? di*
rutxrarres,côpletacfoiTaî,cViama;quataiblomœniaforêt:proinde haudquaquam
diffidendum cfle affirmabat.Mahumetes his uerbis accenfus , infequentí die omnes
armafumereiubet:acuelutídecreuerat,nunquameuamceííáreconftituít, doñee Al
ba potíatur.In tot ordínes dígerit exercítum,ut perpetuum praelium continuare, &
ita feíTas fubinde acíes inftaurare pofsit,utinulla quiete data oppidaní deficere coge^
rcntur.Sacer diuo Sixto erat ille díes,ocbuo Idus Augufti , quo deturbatís dudum
6<> propugnaculis,ruderíbus cópletafofla.&obrutispatétibuscp meeníbus hoftes ín
occafu folis urbem adoríuntur, Obftantoppídani,8c" quum completos innúmera
я4 vfWT. SOWFIttll %EZt VXGAX.
multitudine campos ab arce proípecbrent , conftrata'cp late m cenia cernèrent, fah¿
tem defperarccogebantur.Nullamaior fpes & confolatio fuccurrebat,quam defpe
rata <orporúfalute,pulcherrime morí. Ioannes cu díuí Francífcí collegio Crucigc
ad falutarê pugna hortatur:& Seruatoris noftrí crucem amplexatus,ac fupplex,
* O < .< . ni . . » £ :Л ■ Г
Deí prarfentíam opem'cp pollicetur. lili appetere magís quamjormidarcgloriofam
morte uifî,ad pugnamcp promptifsími Turcís* occurrunt.Vnü his oberat,quod ani'
mo potius quam corpore armatí erant.Gladrjs tantum & lancéis obnítebatur, pau*
ci fegalea & thorace protcxerant. Dira nimís & cruenta fupra muroru ruina pugna
conUritur,fumma ui utrinquepugnatur, Hoftilis clamor, tympana clafsicafcp calí
fonitu&fragorecoplebant.Rudera magna caedefcedantur , quandoilliuiingredí, ш
reijcere iftí cónituntur. Coruínus ubicuncp laboraretur accurrens.nunc uerbis,núc
¡¡aclis omníb.opem fuggeriKtimidis & ígnauisinclamitat,corrípit'cp,ftrenuos extoU
linfortífsimos quofcp cômendat & hortatur,ut urbem hanc Chriftianae reipublicac
propugnaculum fortífsíraetueantunfciantfíbicumhis rem eile» quos totiensolím
profligarint,uícerínt,& ad internecionc farpe cacad erint,& in Danubio tot fuperio
re pugnaconfecerintrnon deeíTc diuinum auxilíum,iE s v Chriftiq? prxfentiam,fub
cuius nomine,ducb,aufpicrjsdimicatur,Mox cum globo ueteranorumínftrudus,
ufquequacp dífcurfare,ínftaurare ordínes,pro fefsís ualidos,uiuos pro mortuís,pro
faucrjsintegros,pro ínermib.armatos,ueluti opus erat,fuíficere:quandoqj, ubi plu
rimú laborari fentiebat,fuccurrere,ínter confertikimos fefe hoftes iniêrere, ingref- м
fos reqcere hoftes,& ïmperatoris militrecjj optimiofficium prieliare.Contra Mahu
metes à tergo fuis mfbrc,grandia militibus prarmia polliceri9retrocedentes reuoca*
re in ordinem,& quandoqj falcato enfe ca?dere,orare ut ftrenue pugnêt: cxclamans,
earn iam urbem captum iri,& fuos intra' penetraflè.-proinde.ut fado magno agmine
progrederentur,hortari. Variante diu fortuna pugnatum eft, quando Turcarfaepe
in urbem penetrarunt,& á Chriftianis non fînemagna utrincp cardereieclú Supra
cadaueramurorum'cj? ruinas diunutanteancipiticpuidoriadimkatû:Â:hincueîuti
Ipcsutrincß fur^cbat,ita extremis indcfefsis'qj uiribuspugnabatur.Sa?peTurc3e çu
maximoimpetujnurbemirruperarmfscpeetiamreiedi , anídente fubinde Marte,
inlfom,aíocuneo,amiflbuoW Itacjj cum pari ípe _
wrrincjjpugnaretur, Mabumetes prsefentaneumconulmminit, quam ualidifsimo
poteftagmine in UTbemírrumpere^emnacifsímecjj tenere. Quo'd fi nequeat,hinc
reiecT:um,fugam fimulare,qua oppidanoeaïlecbîs an capos educat: moxirrumpen*
te a tergo dimifta equítú multimdinereclicuinintercipiat, uti à tergô ¿V fronte Chri-
ftíanagens íuxta ca?datur.Quarc ualidifsmuim agmen inftaurat: íiiperata moraio*
rumftrue,qu£ inruinisexc^uerat,indtómemínclínatísoppidanísirrumpit: pene*
tratin forum,& in medio foro praclíum redintegratur. E'Turcis plcriq? in forum fî'
gnaïnferunt,altisnonnulliturribus ucxilla regis deponere conantur,qua:adhucí«
mccnibusimegrefuperluerantrfubeuntê cum uexillo Turcâ memorat,quiutfîgna
fuiregïs,adirritandosinurbemfociorumanimos,quinondum intro penetrarant, ^
pinraculoturrré ímponeret , & ad exanimandos Chriftianos Vngarica deturbaret,
turrim altifsimâ repente fubit. Hune Vngarus ilico fubfemu'tur;ac an tequam patria
fignadeponeret,cum hoftein turris faftigio colludarur. Quum alio modo idproh»
bere non poffet, fe cum Turca,qu cm appneheniàrat,ex altifsim o uertíce práfcipítem
dedit.Coruinus in fummum periculum adduda urbem confpicatus,accito Micha«/
leZilagio auunculofuo,& Ladislao Cani{à,itemScbaftiano Roígonio.caEterís'que
fortifsimis proceribusVngarorum,ab arce ruens,in forum Turcas inclinât. Hi tan*
to furore côgrediuntyr,ut multis in platea uicístp casfis, extra moenía extemplo reíe*
cerint.Crucigericliuínafeopeadíutosrati, adau<ítieanimis extra moenía prodeunt,
&in hoftes íSuacaEdegraíTantur.Mahumetes ubife iteruitcru'cß reicclû eíTecernít, <¡,
ex côpofîto fugâ fimulat, ¿V plane terga uertít,ac eos educit.Infían t a teroo CrueigÇ'
ri,8¿ arridente uiftoriapelledijpertxnaciter ínfequuntur. Iam'cß ad BafleiAííaticica
ftra
Т> ЕС ЛЯ IS III ЫЪЕЯ VIH w
ftra peruenerant.quae ín Saui rípa collocarat:Capíftranus profpe&ís ab arce Mahu
metis íníídrí s, confeftím fuis exclamat,ut retro cédant. Quum prae ftrepítu & tumul
tu magno exaudírí non poíTet.a tergoreceptuí figna dat : contra íllí uíftorítc intend,
nihil exaudíunt,hoftílía caftra adoríuntur,&:íncendunt.Pater cum facerdotum cob
legio illuc per medios enfes ab arce decurrit,reuocat'cp.Mahumetes,qui ad machina
rum bellicarum munitiones confugerat.quum BaíTci caftra cremari diripí'qj refpíce
ret,cum equítatu,quem à tergo relíquerat,ut redítum oppídanís obftrueret , eó fuc^
currerecontendit. Ad haecíam dies indinabat. Coruínus defertas á Mahumete mu'
nítíones,& bellica tormenta confpicatus, cum focrjs ex urbeprorumpens, repente
»• capít: machinas aeneas,adacT:o mox clauo,partim obftruit, inutilesq? reddit , partim
, in hoftes conuertít, íntendítq?. Turca reie&is e caftris Crucigeris , qui á Capiiirano
reuocati facile cefleranc, admunitiones redit: easá Coruíno occupatas comperit.
Quum inflante crepufculo,recuperâdi gratia prelíum ínftauraret,obuerfas in fe ma
chinas inuenít:á quibus quum grauifsime focrj laederentur,íngruente nodte fe ín po
fteriora caftra,non íínefoedafugarecepit.Alp pé(florefaucium,fubpapilla,ín caftra
pedem retulííTe memorant. Coruínus munítioníbus potítus,eas íncendít.Quíí ad'
urgentenoAe machinas aeneasexportarenonpoflet,obclufis foramínibus írritas
prxftitit,ui(ftor'qj acouansín urbem redrjt« Turca, ut fe ab urbe farpe reiecT:um,&
A (uncís caftrís ac munítioníbus cxutum confpicatur , intempefta noflc uerfus Ma^
to cedoniam iter intendit.Referunt nonnulli, eum a fagita faucium,femínecemcp ín ca*
ftra relatum,aliquantííper íacuífTerTurcas, ad Sarnon oppidü motis hinc caftrís Irm
peratorem tráftulífíe,uerítos,ne intercedente ípfius morte,poftero die ad ínterítum
Cccderentur. Ad Sarnum quum ille aliquantulum reípirafíet,de belli exitu tuííTe per'
contatum.quum íllí refpondíífent,Bafleum Aiiaticum.&cundos fere proceres op'
petrj{Te,magná partem exercítus eífecacfam,Kurkutoamprctorianarumcohortium
praefeAum fub moeníbus fuíífe trucídatú, ítem munitiones omnes ab hofte captas:
adhaec , hominem aíunt ufqueadeo íngemuifle , ut uenenum prae uítae moleftía
propinan fibiiuiTerit.quod quum amicí recuíarent,timídum ¿V demiflum , íncenfis
caftris, turpem arripuiíTe fugam: ñeque tam elatum animo uenifle, quam confterna^
je tus abrjt: 8c qui fe Terrorem orbis edíxerat appellari,áparuamanu mfumfugatuqj
fuífle,Bafleum Afia; , cui Caraciae nomen erat, ad munitiones paucis ante díebus ab
urbeicl:um,obiíflrepleriqueferunt<SextoigiturcVquadragefimoobfidíonis díe,du
uina potius quám humana ope urbs Albana ,Turcarum manibus liberata. Quan*
quammultíutrinque cecídiflent, plurími tarnen eTurcísoccubuere:multi quadra^
gintahoftiummíIiaperr(íreprodidere,uígíntímil¿an5nulli, пес défunt qui quatuor
tantüm milía fuííTe affirmant.Sed quantaclades illafuerit, potentifsimi regís fuga te
ftatur.Turcç quoq? íngentem 8C íncredibílem fuííTe nequáquam díffi tentur:quin &
deorum exfeplures quam Chriftianorum manu eo die caefos fuíífe affeuerant: quia
multa mortuorum corpora fineuulnere comperta fuere, quae díuina potius quám
40 humana uicecidifle reputaban tur. Capiftranus|& Coruínus infigniuicloriapo^
tití,perfeuterquead Calíxtumpontíficemdehoc bello fcripfere,fuís utercp líterís
tam clari facínorís gloriam fibi ucndícarenitítur,quum alter mentionem alteríus mi
nime fecerit.Pra:ftantes nimírum uírí,potíus fe regnís, quám debita laude defrauda
rí patíuntur. Verum quum duo duces,alter oratione,manu alter ftrenue dímícarít:
idcircohocfan&ífsímo uiro pleríque factum arbítrantur,utin eo ргагПо díuínar po
tius quám humanas uires,quodTurcae non inficiátur,enítuiífeuiderentur. Prelíum
id atrox & ínaudítum fuit, quandohorís quatuor ¿Vuígintí, fine intermífsioneulla
pugnatum fuíífe tradût. Ne quÜdutríufq? ducís felicitad poíTetadiicí,nemultis quí^
dem poft diebus.díuina utrunque benígnitas non modo mortalí, fed coeleftí quoq?
50 oloría donauít:at Coruínus id prius aíTequutus eft, quippe qui longo intolerabílíqj
labore belli defatígatus,ín a;ftuantífsimam febrem íncidit,qua paucís díebus abfum
ptuseft.Med»corumiuífu,quorumadmim'culacunc^airrítafuere,ínSemlyn oppi*
dum a*
dum amící contukre, ubi codi benígnitate fe corpusqj multo facílius a languores
dimeret.Aderant fîlrj duo, Ladislaus , ferocí animo & robufto corpore iuuenis, ÔC
Mathias adolcfcens.dmino ingenio cVpraeftanti indole prardítus; it? cognatorûcV:
amicorum numerus non mediocris;Capiftranus álatere non dífcefsít.Saruit ipfa k*
bris indies,cV nulla medica arte faniitíam remíttít ; deíperatur uíri falus , ¿V medico*
rum eludítur opera. Capíftranus demum Coruinum hortatur, utquando diuinat
fortafletempus euocationís inftaret,teftamétum edat,humana difponat, faluti con-
fulat:&quícadanímiemigrationempertinent,uelutifacramunia íubent.cuncbpa
ret,ne minus nunc quum opus eft, quam olim,índuftrius ¿Vprudens fibi eíTeuidere
tur. Arrifitad haccuiríllefortifsimus ,& pía patrís confilia commendauít : fetamen ,»
cunda multo antehac dífpofuíífe reípondit : ignauum ¿V ímpruden tem illum repu»
tauit,qui adextremum uítae, ubi fui compos pre formídine mortis nemo efle p о Пег,
officiaíftadiftulerit.Necme(ínquít)uelímufcp adeoincautum 8í imprudente, Ça-
piftrane,putes,ut quae probe fuades,hec ad mortis agonem ¿V tempus emigrationis
ípfe diftulerím; multo ante haec cunebconftitui , iam diu qua; ad emigrandum face»
rentcomparaui; teftamentu diu condidncV quidlíbcrís ¿Vamícís, quid drjs ímmoiv
talibus legandum fît,fat bene(ni fallor)pro facultatu copia prouifum exíftimo. Qu
ramfalutem'cpanimimei nequáquam liberis dclegandam eífe eenfui , pro facúltate
nonnulla templafundaui.Erogauí in pauperes , qua; humanitas & pietatis ratio iuf<
ferat.Etadperagendumquodinftatiter,uiaticumquoquemihicomparatum,firma M
conftans'qj fides, & fpes ingens: ítem & tot excepta pro fide orthodoxa, uulnera la*
borescp , & pra;fertim díuína mihi to tics exploratabenignius & prafentiamebe.»
ne fperare iubet:haud ínfcíum, Coruinum in hac mífera uita morulíum tot ínfidrjs
petitum,tot periculis & tempeftatíbus agítatum, felicem demum quietem inuentu^
rumJdunummeangit&crucíat,quddprotemporísanguftúi,nondumprofufa;íft
me diuínac beneficentisemihi fatís faceré lícuit . Verum in hac i E s v Chrífti feruato»
ris exuberans clementi'apietas'q; fuccurrít:quíppe qui fíneaními uerfura a mefibífa
tisfieripatietur.Totamuítam fub eiusdu&uauipicrjs'cp milítauí>quanquamftípciv
diagratuita faceremrmulto plus tarnen rependit in uíta,quam mérita poftularent:lù
deliíisimiueteranifidemduxíllenon deferet. Vosautem filrj.amícícj? charífsimí, hu* j»
iuíce meuitacmiferfjs exauAorari,a;quo animo(qu«efo)patiamini,fluxa hie & cadu»
cafuntomnia:nihileít|quodquícquam,pra:£erumbram,Iiabcatboní. Militauimus
hic fatis fupercp: militia? ргагпи'а apud fuperos exigemus , ÔC ea quidem commoda a
diuinaliberalítateconfequemur,qua;funt perpetuo duratura. Sí re&e fapítís,¿V fío
lida mortaliû Charitas uos no fallíc,interturbatc^ , fortuna; meg ínuídedú eífepotíus
quam miferandum reputabitis.Dux ille pra-potens gratifsimuscp , fub cuius aufpv
crjs lacra ftipendiafecí,ueteraniíuí labores míferatus.mílitiacuacatípnem indulget;
& que_ diu propofuít, núc emérito magna praemia tribuet:proínde hunc necefsitatis
abítum patíentifsime tolerate. Sí quid abituro muneris in hac pompa & emífsíone
Comino tribuendum efTe cenfetis,quod fît gratífsímum futurum, ueftigia,dulces fi 40
lij,paternaíecT:aminí,cum paterna uírtutegloria'cpcertate:experiaminí,lííuperarelí
ceat,quod mihi per morteminterceptum eft:Turcarum bellum continuate,conficú
te'qj.Id firmum,conftans Sí gloriofum exíftimate,quod honeftatem foueat,¿V pieta^
tem,atcp Deo gratífsimum reputetís.In diuino cultu ¿V religíone perfîftite.Et quod
mihi aflequi non licuít,deleti Turcarum nominis gloríam cópame. Nec indígnum
quidem ¿V indecorum eft,ftudíorummílitía:cp paterna; íuxtaatquelegaiarum fortu
narum haereditatem accipere. Id'cp ín prímís precor , ne degenerando per negligent
tiam & ignauiam, paternum nomen dehoneftare uídeamíni. Te id in prímis faceré
mbeo,Matthia dulcífsime , qui natu quo minor es, eo melius bona indoles de te fpe»
rare cogit.Proinde ualete omnes.Coruini memores . tu quoep Capiftrane uale.pro 5»
Salute noftra pias preces efFunde,fupplíca'cp;&: quando fub codé Impcratore merui
mus,ad aeeipienda mecum ftipendia properato • Quu harc dixüTet, pra;fcntibus Ii'
beris
tjECsAÜlS 111 Ll*BE% Vitt $i?
berísdatoofculobenedixit,amids cirCum collachrymantíbüs commertdaui't.* от*
nium'qj dcxteras apprenfauítrexorauítmox eos,in primíscjí Capíftranum,ut írtpro
ximam díuac Genitricis «dem ad rem facram faciertdam ft déferrent: 8¿ quum еш
charjfttamaccepturUseffet,Döminum ad ferUum,quodindignum erat, uCnire mini
m ê paterert tur, fed ípfum in aídemad Dominum intröducerent : translatais in tem>
plumjcViàtfrisoperatusjacceptaleuchariftia, placatisqj extemplo numiníbus aní/
mam efflauít, perpetuum quoque fui deííderíum Vngaris relíquit. Díem íoitur
obrj t §alutís anno quadringentefîmo quinquagefîmolexto fupra millefimüm.quar
toIdusScptembris. Corpus, ficutílegarat, in JTranfyluaniam delatum , 8cin sede,
to quam in Alba lula fundarat,magnifico funere fepulcum.Vir fuit ftatura fane corpo^
ris medíocri,magno capíte, crifpis críníbus,caftaneae colore íubnitentibusroculí fu¿
re magní.ferenus obtutus, fuffulua facies & peruenuftaíaípeclus ufqj aded pulcher
&íucundiis,utííngularempracferretgratiam,&:tacitam fibireueretíampoftularct:
cúnela membra corporis inter feitaconfentiebant,ut nil poltet elegântius éxoptariî
corporis demum animi'q? uiribus aeque pollens. O' felicem uirum, cui cum fingu*
lari uirtute uiuere,ac fumma gloria mori dará eft. Dum uixit,ab omni periculo Part/
noniam Chriftianamq? rempublicam liberauit. Quarepromulgata morte,non inv
meritdperuniuerfam Vngariam ab omni acate acutroquefexueftdiu publice de>
ploratus.Aliquipropugnatoremfortifsimum^ilitesinuiclifsimumlmperatorem*
го omnes patriar patrem certatimlugendoingeminabanc: quddfibi benefices Vnga-
rosim'mortalibus obftrinxerit, Etquantumamoris&gratia; prazgeftarumrcruni
gloria fibi conciliant, rei exitus oftendit: quippe quum poft Ladislai regis interim
turn, Matthiam ems filium, regio haudquaquam generenatum,& adhuc pucrum
ac rcrum imporem,omnes una uoce regem cxclamarínt. Quum adhuc animam a^
gcret, Capíftranusíngemuít;Inuídeo(inquit) Coruine morti шаг, quiconfummi
to quoq? pracftantifsimi ducis officio,&fufo fugato'q? hofte, quêTerrorê" orbis ap->
pellabant,ne qua tua felicitas labeinficeretur,extêpl6 ad fuperos euolas.cVamplifsi'
ma utriufq? uíte gloria potírís.O'nos miferos.qui rcmanfîmus: quibus fi quid nomi
nis recentiuictoria partum eft.fuperftitibusfacileidfortuneínconftantíapericlítarí
jo potèft.Vtinam te fubfequí fit mihi fato datum:utquipariterfubcoeleftiImperatorC
meruimus, unaquoqjíncoelís triumpharemus. Mahumetemaíunt,adnuncíum
Coruíní mortis confeftím oculos humi defixiífe, &conuermmínlachrymasdixíf'
fe,Nemínem unquamámundi principio illifub alíquo principe fuifle, mérito ai
iure fibíindolendum,cui tantam ex accepta clade turpitudinem amplíusulcífcínori
beeret. Viri fatum uniuerfadeplorauícEuropa.Calixtus audita morte nonparüm:
lachrymarum eíFudit/olennía quoqjiufta in diuí Petri bafilica Chriflianaefideíde>
fenfori perfoluít. Eius mortem prodígia multa portenderc . in prímis crínita ftella
íngraduquintodecímo,menfeIunio,tríginta circiter dies apparuít:in Sabínís Fe*
bruario menfe uítulum bidpítem fuíflTe natum : Romae fanguirtem ad portam Ve>
40 nerís, carnes in Liguria pluiíTe: Síin Piccnoagro ínfantem cum fex dentibus edi'
tum,ac facie infolentís plane m agnítudinis fuifle memorant. Hace figna fatum nort
modo Coruíni,féd multa quoqj mala fignificarunt. Isigitur fuit Ioannís Vaíuoda;
finís. E' Comino, utí díxímus,duo filn fuere fuperftites, Ladislaus &Mathias:al'
ter qui natu maíor crat.mihtarí difeiplína 8í uirtute príeftans , íte fingularihonefta/
te 8¿ magnanímítate praedícus èrat;alter uerd minor, ad maiorafortafle quam pater
natus efleuídebatunpatri demü uterqj fimilis,ne mínima quídem in re ¿paterna üir
tute degenerans.SeduterautIongíoreuíta,autmaíoregIoriafundurüs effet, Capí'
ftranus uelutí di'uínúus afflatus , optimeauguratuseft. Nam quum eum Coruínus
adíturus,utrunquefecum filium duceret,CapíftranusMathiamfemper fibiaddeX'
50 tram,adfiniftramLadislaummaioré natu collocabat. Admiraturhuíufce reipafer
ínfolentiam,caufamqífcifcítatur.refpondetille:HaudabreidaTefieri,quandoaker
immatura morteprxreptus emergeré non potent;alter Vngarig regnum fortietur,
X üirtuttí
uirtuteac gloria cum Alexandre certabit , & Chriftianx plebis propugnator erit г>
cerrimus:cuifî diu uíuere lícuerit, omnes orbis principes fui admiratione con fidct,
Capiftranus defuncío' Coruino nunquam amplius rídetse üifus eft, ueluti qui fub
ijfdem aufpicijs milítaflet:& inligni uictoria potitus, tríumphante collega ípfe debí'
totriumphofiraudaretur, Noctes aliquot infomnes exegír, intereontemplandum
aimDeofxpeconqueftus, quarecum collega fibí obirc non lieeret: in languorcm
fubínde corporis incidir, quem ex íllius lethi dolore con traxerat : elufís medicorum
admíniculís,ad triumphandum accitus,pauds pdft diebus in Domino obdormiuít:
ad Vüachunv'n Syrmienfi agro,ín diui Francifei «de collegio'cp fepultus eft. Inter
déos ex homínum opinione relatu s,q uo t ídíanís in humana auxilia uons ínuocatur: »•
miracula templo affixa.magnítudíné numinis plane teftantur. Iacobus Picensuir fa
ne fanôifsimus.defundo (осю,8с amplificara diui Francifd religione, in Italiam re*
uermseft:ubi quum diu uixíflet, Ncapolidemum excefsíchumanis:quotuiuus &
mortuus miracula edíderít , uníucrfá Italia plane teftatur. Ladislaus rex , audita
mfigniTurcarumclade,admodumexhí!aratus, confternatum refumpfit anímum,
SC Corumi mortem non ea qua debuit pietate honeftauinaCilix comité male fua-
fus Jxtidam difsimulauít, ueluríregno fine FormídínediTcrimíneue aliquopotitu>
rus.Vlricus uerd comes, ne tarn quidem Turcarum conflictu, quam Corumi mor*
telxtatus efb utpote qui uniuerfam,fublato e medio aduerfario, Pannoniam fepro
arbitrio fuotemperaturumeíTeconfideret. Cxcum profecldhumanxmentisiudi' *•
cium,quaediraquandoqueu'bidíneitarapítur,utpro bonis mala, pro malís bona
defíderet.fuiílét Vírico nimirum longe falubríiis,uíxifle Coruinum:quíppequi ne^
cem ab Vngarís illideftínatam auertiílet. Atquiliuor eíus Se* odium , unde mortem
fibi comparauit,non modo in patrem , uerum etíam ín filios amicos'cp profunditur.
In caufa non folum ambitio maxima , fuperbum ingenium & inuidia fu erat , uerum
etíam alíaíntercefiere.ín prímís xgerrime tulerat, Coruínum ignobiliori generena*
tum, totíus regni gu bernatíone fungí , pro rege haberi: quo quídem munerefe,L«/
dís Jai regís auunculum, multo dígniorem efíe cenfebat. Ñeque uaftatíones , meen*
día dC rapiña;, quasáCoruíno in puericV corona: repetí tí one quondam acceperat,
quia regno infeítos,Cxfarisparribusadhxfifíet, memoriae excíderant: ñeque uûv }•
dí Лат in ulla unquam oblan occafione praeteríre po tuít. Quamuis ínímícum
mors e medio fuftuliífet,çquo tarnen animo patí no poterat , fu p erfiítes filíos pater»
no muñere ас p oteñate potíri.-magnx au&orítatís ¿¿ gratix adhuc efie , ab Vngarís
tantum dilígi & obferuarí,retinere oppida multa,uillas prçdiaq; amplifsíma, ÔC ami
titijs,opib.<x dientelis exterís proceribus longe' prxftare. Quare cum filij s eius fi'
multat es & odia inftau rare,nouas molí rí in hos ín fidías: 8c" quum principa tum apud
regem ípfe retineret,cuíus confilíaríus ¿V moderator erat, in utríufqtie cxdemonv
nía tentare ccepí t. Quínetiam fxpe gloríacus eft,Se canínum hoc genus propediem
e Pannonía extírpaturum. Nec latebat quidem iuuenes.ac ex teros optimates,infe'
ftus Vlrící animus : ñeque incaute cum Vírico uerfandum eíTe cenfebant. Quid fibí 4«
cauendumeífet,fatpatrísolím exemplo dídícerant. ExaДо ígítur Coruini mortis
anno,Ladislaus rex Vlrící fuafu Vienna ¡profitífdtur,&frequenaprocerumor^
dine magnaq? Crucigeroru manu ftípatus.Danubíum confeendít: acut Vngariam
inuifat,Budam fecundo amne delabítur. quum dies in arce aliquot exegiiïèt, confît
lío ас libídine comítísagítatus , eademelafie ad Futhacum defertur. quod quidem
oppidum in Bachíenfi agro, & Iftrí rípa fitum eft. Hic rex, ex arte comras,frcqucn>
tífsímum conuentum indícít : eonueníunt undique principes, acingens nobifíta-
tis numerus, Ladislaus , qui Albanam arcem, cVínferioris Vnwnac oras, eadem
qua pater poteftate tenebat,ubi regem appropinquaflê fenfít,adTuthacum, non ü-
neualídifsimo equitatu obuiam ocœrrit,nequidab mímico malipateretm%Exdpi' 5*
tur a rege grato uultu,auditqj eum ad Albam propediem eíTe uéturum, ut hfcftium
fpolia oí caftrorum ueftígia recognofcat.Híc etiam, ut ubi caueat,admonetur á muí
tis.quoi
Ъ ЕСЛЪи l IL ЫЪЕ% Fill. 5x9
lis, quos regis cohfilía non latebant : acedocetura1 Ciliac comitc,regís animum Щ'
feftum fibicfleredditum. regemídeirco Albamucnire,cum Alcmannorum Cru-
cigcrorum manu,ut eicfto ípfo.protegendam iilis'arcë tribuat:omnía oppida^1"*'
fecturas 8c magíftratus,quíinmanu funt Vngarorum,hís exactis, Alemannis com'
mictat: atqueilludpotifsimu'mperagat,ut Coruini liberie paternam omnêabrogcC
potcftatem: Vlricum dernum malorum omnium efleautorem. Perturbatur his di'
dis mifcreLadislausctamen pro uírílífua odium difsimulat,8¿fefecocrcet:commu-
nicathccamícis,Vngarorumcj? proceribus,quibusinfenfum comitem intelligebat,
&adquos hxepertinerefenferat. Commouentur nihilo fecius illi , SYinimicum ex
l0 qccafioncomnino perdendum eifecenfent. AdAlbam tandem peruenitur, quam
ualidifsimo Ladislaus praefîdiatenebat. Aduentantíarcé regípatcfacit,ípfum cum
purpuratis cVtogatis excípmreliquisuero'armatís.quicirciterquatuormilíafucrñt,
portas obcludit:praefidiariosadmonet,dienocbi'c]S clandeftina arma non déférant,
nequidab Alemannis fibíinfenfisdetrimentipatíantur. Clauesarcis ad regem de>
fert,atque:Accípe(inquít) rex optime, matareis claues, quam tanto fudoreac fan-
guiñe paterdudummeuseTurcarüfaucibusafferuit,Iiberauit'qj. Quanta: mobs id
íuerit.mors ínfequuta teflatur. Satis equidemmaíeftatitua? acuníueríoorbi pacer-
nam'uirtute,fidcm SíintegritatemlpecTratamefle puto: nos qui ex eo fuperfuimus,
ne degeneres uideamur,non minus paterna: uírtutis ac fideí, quam egterorum bono
J0 rumhasredes cíTeítudemus. Inuidiaclamapudtenos Vlricusoppugnar, princeps
cjementifsime: 8¿ non modo dígnítate,fed uita,fi liceat,nqs exuere conatur.Proinde
fi neminí competítori ínímíco'ue noftro claues daturus es,accipe: quâdo nos ípíí, Se
ha?comniatuafunt. Sí inuidí obtreAatoris confilíoac libidiniaufeultaturus, terex
quxfo ¿V obteftor, ne Coruínam prolem, qux fuo iure mortalíum cuique tídcb'um,
tibíqj in primis fat commendata cífe debet,pr£Cter fas 8c gquü, tara cito dehoneítan-
dam eile cenfcas.Mc igítur( ut par eft)maiefl:atí tuasfemper paríturum,fcd paterno
nunquam ínimíco celfurum eífefeíto. Rex cxtcmplo ípfum recipere claues, arcem
curare,pa ternum munus gercre,& bono efíe animo iubet. Dum mora íllíc crahitur,
comes Cilia:regcmínLad¿slaum irritare, follicitare cunda nondefinít:obnonad-
jo míííant in arcem armatorum multitudinem, audax Ladislai facinus crímínatur.
Quotídíanis contra íuueniscriminibusirritatur, deínterficiendo cornice paternos
amícosconfulit:ín primis loannem Vetefium epífeopum Varadíenfem, Coruini
quondam confiliaríum, qui deinde á Mathia rege ad Strígonienfem archíepifeo-
patum euectus eft.Is religíonís gratía, ne candis aucflor haberetur,fe,ut id fiat,nequa-
quamfuadereififaclum foret, improbarenonpoíTereípondít:trucídanduminimix
cum caeterí fuadent.Verum detecta: recen tiores íníídíg,deftinatum facinus matura-
runt. Ladislaus gnatam Palatini comitis , e'nobilífsimo.Gararum genere nati,nu-
per defponfarat.Vírico Defpotis filia uxor erat. Ad Defpotê is dudum literas fcri-
pferat,poftubi cum rege Albamapplícuerit,feduos propedíem glóbulos eífe mif-
4.0 furum,quibusoptímefibi ludere beeret. In his amborunvfiborum Coruini capita
pollicebamrJntercípíuntur á puerís Ladislai lítera?,que ad dominum velarx aeper-
кЛэе funt» Forte rex facrís aderat,acproceres eo die qui diuo Martíno facer erat,
ínabdítoconclauífenatumhabebant. Comes maliconfeius ebuocatus,annepro-
díret,aIiquandíuha:fitauít:moxloricata tunica munitus,antcquamprodeat. Ladif-
laus tunclítcrísincenfusoccumt:acpoítulato colloquio,prodítorem oñentatís lite
ris exclamât, qui patri quondamnecem , ¿Vnuncrílnsíndion<-vt««i<'--

оЬ.ейа repente manu.ín uertke límul & dioitís uul„n„„ ? , : La<,ls,auin

л z uulnerí-
uuIneribusobtruneaíTe. Vírico c*fo,hí cum Ladislao regem adeunt, interfeclum
regní hoftem, cVocij pads'cp írümícüm exclamant : fcelerum omnium au&orem de-
bita fuppíícia dedifíe dicurtt : regem nihil timereiubent, quando nunc rex ¿V domú
nus uerus eft , nuncpacatifsimum iîbi patet imperium:eum dudum non regem fuit
fe, fed Cilia: comitem pro libídine fuá ímperaíTe. Rex quamuis dolorem, ¿ram &
metum arque difsimularet,etiamfupra quam a?tas tolerarct,& iure carfum comitem
profiteretur:audaci tarnen facinore nímíum commouctur. Quum ad tolerantíain
hortarentur amici, Ferendum eíTe ( ínquit) quicquid ímperíofa necefsitas attulerít:
ademptam Vírico uitam reddi non pofíe;nuncfuperftitum fupereflefata,quc Deus
melíora faxít. Corpus etiítCiliam deferri,& in maíorum monumcntarccondiiufsit. ,<,
Fuit Vlrícusproceritatedecenti.uahdo corpore, macilenta facie, uultu haudqua'
quam indecoro &periucundo, foemince Vcnerinimis obnoxíusrquare barba rafa,
& excukís crinibus,molli quoque habitu fcmperincefsit. Quum im m a turum diem
obrjt, quinquagenaríus fere habebatur. Rex ob Vlrici caiùm, non longam m Al*
banaarcemoramtraxit:hincprofc(ftus,adThemefuarurníteríntendit,Turcisobie
ctum,fitum ín amoenifsima regíone,ad Thcmcfi fluenta, exculcum ardificrjs,acmub
taartemunitum. Ladislaus eum comitatur,multi'qj Pannoniac proceres: in primis
Ladislaus Gara? , palatinus comes, 6¿ Ladislai focer :pra:tcrea Michael Orzagus,
de Guttho editus:Paulus Banffi filius,cuí deLyndua cognomen erat;ianitorum re*
galiummagiftri,cVhoneftifsímusaulicorurn ordo. Quum ad oppidum perirénik 29
lent,quod Ladislaus cum prarfidio tenebatElifabetha, Coruini uxor, una cum Ma-
thia filio,lugubri uefte amicbjcV cwm pulla to ancillarum ordine.quac uultus pra? do
mini morte demiferant, regi occurrit : ¿V eum prseu enerara, ut par eft, fupplex ac la*
chrymabundafilioscommendat:& Ladislao ueniam precatur:cVneiIIuftriaCorui*
ni beneficia mente excidant , obfecrat , ¿Vobteftatur. Rex matronam amplexus,
Funefto(inquit) habitu, quotidianis'qj lachrymis tui uiri anatheofin celcbrari.funv
mum(crede)nefas eft Elifabetha. Coruinus tuus de Deo achominibus a-que bene
meritus,inter deos relatus eft , ubi iure felici ас fempiterna uita perfruítur. Chriftu
Vngariam,míhiregnumferuauit. Intcftino ¿V externo bello Pannoniam liberauít:
fudit,mgauitcpTurcas,&adinternecionefa?pifsimeca:cidit. Cum quíb. decíescob ,0
latís fîgnis,quaterdecies tumultuario 8c ímprouifo praelío féliciter dimicauit. Bis ui
c"his,pernicíofam hoftiuiÄoriam reliquit,Tot templa fundauit,magnificc'cp dona*
uit. Tantum pro ingénita? beneficentía? ac liberalitatís imperio calamítofis 6Vmífe^
rabilibuserogauit, utregíasin eo genere uiresfuperarit: fidelíbus prophanorum
metum abftulít,Vngaris pacem peperít, utrifque falutem genuit : uita' fancb'tacem,
géftorum gloriam,immortalia beneficia, ¿V tnumphorum feríem,omnes gentes ac
cúnela fécula memorabunt.Talem uitam duxít,tot clara facínoragefsit,uttotum or
bem íníuiadmírationem plane contraxerit,aceiusobitum non magís amia quám
hoftesdeplorarínt.DomiaquuscVmiris, foris ftrenuusac fortis:necarmisabhox
fte,necofficrjs ab amíco unquamfuperaripotuit.Inuitahoftes.inmortefeípfefupe 4«
rauit.Quum ultimam uita* horam inftare fenfit,haudquaquam a íiio domino uiíítju
ripaíTus eft:fed labentibusiammembris.cV defecto corpore, in templumfetederu'
lit:ubi a Domino acDeofuo,fub cuius femperduftu&auípicrjs теги erat.delído^
ru facile ueniam implorauifJmperatorife fuo reconciliauit,fumpiït euchariftiam:&
ea fumpta,ab duce gratifsimo ad ímmo rtalia mox praemia felix ac ouans euedus eft.
QuareCoruinae forti côgaudendû côgratulandum'uepotius, quam índolendú eft:
quû oprime ас 2loríofifsímeuixerít,pulchemmeMiemobíerít,cVoptatanücimmor
tali täte fruatur.Proinde dolor omni s abefto,procul efto mecror , 6V lugubres habí'
tus deponutor.Superfunt tibí duo filrj,quícu paterna uirtute certabût:hos eço fra^
tres,cVtematréadopto:LadíslaumCilíana?ca?dísímpunitatedono,facronin"cftáini 5»
tifraternifcederiseuchariftiateftemeiTeiubeo. Pullas ergo ueites uos omnes exue*
reiubeo,impero ac edico.cV hunc feftum diem uobifeum una eclebrabo. Vix h ce di
xerat.
Ъ ЕС\AV1S 111 LI "В EU УН К 9»
xerat,quum purpureas ueftcs,auro contextas in medium afFerri praícípít.Eas üidug
acLadisIao,Mathiaecpdonodedit.Infigmomnespietatéamplexatus,andllarumor
dinem indonatum nequáquam pretermífit , quas mox habitum mu tare íufsit:Ietícíg
achilaritati diem índixít,opípara celebrata conuíuia,qua? carminibus,mímis & falta
tíoníbus excoluere.LadíslaumcumMathíaadgenuain medía procerUm turba ín>
ftantífsíme fupplicantem,ut patrataí caedís uenia,ut dudum promiferat,donaretur,
adpecluserexit: graui afTeueratione, cum iuramento fuper eucharíftíam fände a£
reuerenter inito,omnes iniurias ac ínímicícías ex Vlrici morte côccptas remiiït:anv
bos fratresadoptauít,acElífabethampíentifsimaí parentis loco fefemperhabituru
.»• eflerecepit. Fraterna: adoptionís díem publica cun<fti laeticia celebrarunt. Verum
quemadmoduminfequentíbusrítereferetur, quum rexiniti fraterni fände fcede*
ris iura aliorum ímpulfufacinorofeuiolarít,antequam annus poftkcfâm fidem exû
geretur,cxtremi fupplicrj pcenas expendit. Ex quo facile coIligitur,quam praxeps
ac formictolofum eft adolefcentium impcriumrqui quum fibí confiare nequeant,fa?>
píusadalícnumarbítrium indiemfententiam mutare coguntur. Ad diverticulum
reuoeetur oratio. Ladislaus & Mathias regrjs donis ÔC blandimentis alledi,a'
beuntem ßudam regem »depofita omni mfpidone,fequuntur:famíl¿arífsimecurrt
rege uerfantur , 8¿ habentur! inter primos. Non folum ab eo diliguntur, uerum
etiam obferuansur.Hos Vngaria tota paternae memoriaegratia fequebatur:a matre
.*• tarnen perquám follicíta his mandaram fuerac, utnunquam íímul curiam adírent,
ne una periclitan cogerentunquod fi feruaíTent ,non fortaíTefuiíTet tantoperelabo*
ratum. Vt Bu dam peruentum eft , cum honeftifsimô uterque comitatu regiam fre*
quentabantjfauebantapudprincípemamicis, S¿patrocinía clientibus promptifsí'
maaccommodabant.at contra Vlríci comítis amici, quííllius internum a?grc tule^
rant, regias quotidíeauresfollícítare,inconftantem 8í credulum adolefcentísani'
mum abona mente diuertere:dícere, praeclarum principem, regís auunculumáfu'
riofo iuuene indigne cíefumdaefam hínc maíeftatem conqueri , audacifsimum fcelus
nullo pado ínultum efle rclínquédum.Ingentem íuuenís audaciam ,ni pra;fenti fup>
plícío coherccatur,eóeuafuram,utpatrisexemploregnum anfielet: qui regí proxí'
i* mumobtruncarit, regnum quandoque aufurum. Quod pater conçu píuít, ¿Vpra:
reí orauitate confequi minime aufus eft, iuueníli hunc temerítate facile adoríturum:
malum,antequamíncrebefcat,eíTe curandum, &abinitíoíncendrjs oceurrendumí
in Ladislao quotídie ultímí fupplicrj anfam deprehendí poíTe. Rex tandem ííueper
fe auunculi cícdefuccenfus, fiue talibus didis írritatus.ambobus in lidias molitur.ín
horum numero, qui uindidamaffedabant, ínter primarios comes Palatinus erat,
Ladislaifocer,& Vlrici nepos:quíutauunculinecemulcífceretur,generí mortem,
, quinondum filiam duxcrat,contempíít.Item Paulus Banffi,&pleríquealrj,quíaut
prçliuorc Coruinum olim obtredarant,& filíos infenfos habebant,aut affentando,
regiaJÍrse uindida^q? deferuíreftudebant. Obtendunturíuflii regís ambobusínfi^
* día?. QuuminregiamuenííTent,ex compofitoportaíclauduntur, & apraetoríanís
milítibus capíuntur,conr)ciuntur'qj in carcerem,capti quoque cum his primarrj funt
amici,ueluti Cilíana: mortis conferj, ¿Víníídiarumquaí regí pararentur artífices: ac
inprímis Ioannes Varadieníís epífcopus,á Comino per omnes ordínesad hanc
dignitatem euedus,ac filíorum quoq? moderator ¿V magifter : uir quidem ca tempe
ftate fummeuírtutís cV prudentísc,& non medíocrís eloquentix. Nonnulli quoque
fecum proceres in uincula coniedí:exquíbus Sebaftianum Rofgonium,Ladíslaum
Canífam,pra:ftant¿ genere natos, acdomimílitia-qjpollentesn'tem BodoGafparem
inter Coruíní liberos cducatú,uírum quide nobílítate, confilío, cloquentia, & mub
tarum rerum coonitione prxftantem.Praeterca Georgium Modracem, uirum fane
locupletifsimum:duosPaulos,Hornath,&Fradnahar, Alemanna gente natum,fu^
iffedícunt.HinanquemilitigaCoruinoeducati,militaribuscpmuniiscVhonoribus
adaudi,áLadislaí & Mathiae latere nunquam recedebant. Sí Ladislaus matri paru*

X j íffet,uc
yii \¿KT. KEX. VNGA'JL
ífTet,ut nunquam fimul curiam adirent , iniquitatem huiufce fari fortaíTe declínafTet:
lpfe dudum,quum Turcas in MyíVjs noua moliri rumor eflet,e fuperioribus Vnga/
ríjrpartibus excrcicum euocarauquum propediem ¿n prouincfam profecTurus eilet,
deprauato Ladíslai palatini focerí fui cófilio obediuít:qui confuir bat, ne inconfulto
regeabírct,ne'ueMathíam á curia procul abeíTe pateretur , ne qua cíus obliuio con/
tcmptus'cp ex abfentia oriretur.Pofthabíto'cp matris piu Jentifsime côiîlio, perfidie
focerí credidit ínfelix. Vtcumgratamifsioneárege difcederc^atquefuaramico-
rum'cjí dignitatis patronum,acuelutí fuae fideí pignus in aularelinqueret , cum Ma/
thia&f honeftifsimo amicorumordinein regíam una concefsit, ¿Vldíbus Martrjs
pcríclitatus ell. Aliquí,eo díead regium colloquium exinduftriauocatum, uenífle
dicunt.Quum uemíTctjObftruc'h'sa tergo foribus,captiuitatís caufam occurrens fcv
cer expofuít. Aderat Paulus Banffi filius , loannes Gífcra,Benedi<ftus Thurocius.ÔÉ
Lambergerius Alemannus. Moxrumor effunditur, Coruínos fratres cum priiv
cípibusamicor.um en^ecaptos.Confternaturadmodumreínouitatepopulus,6Yom
nes ultrd commíferantur.Nícolaus Vilachus Vaíuoda(ut aiunt)Tranflyluanus,aí'
to genere natus, Coruina^quondáuírtutís ¿Vgloriae fummus a-mulator,in curiam
feltinauit , quem talium infidiarum haud ínfeium fuifíe uolunt: comperít, ex confuí/
to rem fuccefsífíe. Omnia in Ladíslai песет côfilia in ten dun tu r. Mathias a fratre fe/
orfum cuftodítur.tertío die Ladislaus capitali fupplicio mulcftandus, pra:tori tracli/
tur; Sí inclinante iam fole , prarlato pullo lugubrí'qj uexilloin plateam reuinebs polt
tergum manibus cducitur.qug anteSigifmudi palatialate diff unditur.Demifsis cri/
nibus, arduo capite,8¿ áurea uefte, quam fortaíTe a regeacceperat\ íncedens,adne/
сет prodit.Huc SC illue gemebundam plebem impauidus infpicít.Quum ad locum
mortipracftímtumprocefsííTet,líc'torem crines collígere iubet: moxpaucaprofuí.
purgatione loquutus,& genua fle&ere íuífus,paruit : nullum'q? trepídatíonis uiu
quam indicium praetulit . Praeco,quí damnatorum facínora ex more publícat , ni! г>
líud ímpetrato filentío enunciauit, niíí,reges tales poenase perfidis ínfidelíbus'que
fuísexigereoportere. Líclor á practore gladiumin ceruícemformofifsímiíuuenis
fíringereiuflus, commíferatíoneacmetu íuxtacorreptus,ic~tus tres intulít:&non/
dum caput abfciderat,immo nelethalt quídem uulnerelarfus erat. Conftanter gene/
rofus illeíuucnis tría in ceruíce uulncra exceperat : fed quum ad tertíum procubuíf/
fet,moxui magna ere&us, dcorumhomínumcpíufticiamappcllat, fenonultraa Xu
ctore petendum exclamât ; quartum líclori ietum , ex lege ínterdictum cíTe:míracu/
lumprolasfoínnocentíxnumine íntercefsiíTe. Adha?c nonnullí proceres, qui с Sí/
gifmundípalatíopraefidente rege fpectabant, 6Y Ladíslai песет anhclabant ,lict0/
remincrepitant, enfe ceruicem repetereiubent. Qiiare uíx quinto i<ftu obtruncatur
infelíxrannos natus quatuor de triginta,Fu ¿t robore corporis ¿V ftatura parri nô dif/
fimílís,ferocíaíngenti,audací ingenio ac exorabili: ítem rotunda facie, colore fu feo:
crines demifsí,cV caftanes colorem imitâtes praeterea uenuftus erat afpecTus,achbe
ralis,nequeexpers píetatis.Promptusadorficíum,adiram cVuindictam nondiftîci/
lís:belIipotius quám ocíj appetens: uenuftatem corporis latitudo humerorúadau^
xít.Suppliciumdeipfo ñeque ín foro, nequead Gradusgemítoríos,ncquclcgítírna
ÓYufitatadeniquehora fumptumeft. Rexpopuii acrulíicorum,quorum colenda/
rum gratia uínearum innúmera multítudoBudam confluxerat, furorem expauit:
haudínfcius,plebemeius mortem a?gcrrimelaturam,cVpropteríndignitatem reí ín
tumultum facile ruituram.Corpus haud mora, atro panno inuolutú, ad díuac Mag/
dalcnas bafilícamcftertur &ante lucem clam cuectum, in zedícula corporis Chrí'
ftí, qua: infuburbn clíuolita eft,ínparicidarum regalíum'queprodítorummomi'
menta relatum eft. Idquamuís adeonfirmandam necís caufam faftum effet, utíure
cxfuseíTeuideretur: populi tarnen índignítatem nimis auxít, quum ad iniquitatem j
mortis ínfandx,ctiam infamia críminisaccederet. Verum ne minor quidênota,non
finefupplicio,huicregí,&: huíufcc malí aucbribusínufta. Rex perfidia; turpitudi,
пет,
DECIDIS ПК LIVETt VIH
nem,infamíam periurrj , uíolatzc fidei Sí execrabilís ínconftantia: crimen íubíuit:ílli
crudelítatís,ínuidía: aciníquítatis perpetuam fibi notam inuflerc. Hincintcrcípi'cn'
da? regís uítar, qui annum non círcumegit, anfam fatafumpfere: quíautem adolc'
fcentisprobitatemmalis confilrjscoinquinarunt,pœnasnonimmeritasdedêre.
Vtigíturadcaptíuosredeamus, epifcopus Varadienfis, intercedente cardinali
fanctí Angelí, legato pontificio : Dionyfio metropolita- Strigonienfi , cardinally,
ас fuo iure perpetuo Pannoniarum legato, traditur iudícandus.De ca-terís quarftio
prorogatarqui poftera node poft Corporis Chrífti folennia, frafto carcerc clam ex
arcedelapfi euafere. Mathias duntaxat comes, & Paulus Madaratz in arccrcman^
»• ferant.Mathias in turriquar ad Calidas aquas pertinet,afieruabatur« Paulo ab alrjs
feíuncto,euadere non lícuit. Nunciata prima luce captiuorum fuga , rex nímís an*
gi S¿ folicitarí coepít:ncc minore quidem metu carteri qui id fuaferat,uexari ccepere.
bebaítíanumnanqueRofgonium,&:Ladíslaum Caniiam,multis opibus,affinítatú
bus &clientelisinPannonía:practereaconfilío,auctoritate, &aními magnitudine
pollerenouerantmequidiamliberimolirenrur, admodum formidabant. Qyare
comparatís coprjs , rapto fecum Mathia Pauloqj Viennam proficifcitur. In codem
ambo curru uehebantur.Solutum actatis commiferatio & innocencia fecerataltcrú:
alterum pra? magnitudine diuitiarum,fpes magna? pra?dar , grauí compede fane dc^
uinxerat. AtubiStrigoniumrexuenit,Ioannem Varadienfem antiftitem, quern
*o Dionyfrj iudicio fecerat obnoxium,ad feaccitum, bonis quidem uerbishomincm
triftem confolatur : Bono (ínquít ) animo , Varadine pater,efto, in carcerem ( mihi
crede)meínuítoíncidiftí.Nunquam tan tí uirí grau ira tem probitatem'q? alíqua tur*
pitudíneafficíendam efle,meo iudicio cenfuííTem. Jd Buda* factum eft , ubi quod di*
ra principum libido tulit,non folum conníuere,fcd tolerare neceíTe fuit. Ibí nequa*
quam meí iuris eram:nunc Buda profeftus,in propriam melibertatem aíTeruí. Alíex
no facínore in carcerem c5ie<ftus es. Nunc, quando fat mihi uírtus probítas'que tua
fpedatafuít,non tarn beneficio quam iudício meo líber efto : priftinam dignitatem
recipíto, ÔC Varadienííumepifcopatum eâdem qua paulo ante au&orítatc geríto»
At ubi Víennampéruenít,deoptandaregífponfadecernícoeptumeft.Pra7potentí,
j* nobílifsimo,formofifsímo'queadolefcentiextotoorbe, amaxímís regíbuspuella;
quotidíe offerebantur. Virtus, forma, genus ÔC poteftas facíebat, ut certatím gencr
ab omnibus expeteretur.Nulla, Magdalena digníor,omnium íudiciouifací^Caroli
regís Gallíae filía:cui par etas,genus ac forma,morumcj3 prarftantia inclïe uídeba tur.
Egregia legatíone puella peticur, 6¿ afFecbta utrinque affinitas approbatiir. Sed de
nuptiarum loco eft oborta con tentío. Vngarí Buda?,Auftrales Vienna', Bocmi Pra
ga: nuptias celebran' cenfentoportere:fuamquifcpfententíam haud ínualída ratio*
neconfirmat.Rexanceps&diuerfusalíquandíu tractus. Quamobrem Georgíum
Pogiebrachium,Boem ía: gubernatorem , cum ocííngétis equitibus in Auftriam ad
Danubium ufque ueníffe mcmorant:magna fe habere díftantcm,quar regí commu/
40 nícaret/rrarjcereDanubium^curbemíntrareíuflumjCÓtinuorecufafiecacdíxíire,
SeVíennenfesfcmper fufpec"toshabuifle.rogatum per internuncios, arcana quae
haberet regí nüciaret,pertínaciiis abnuiíTetac affirmalTe, Nemíní fe ¿Ha, prç terquám
regítantúm, efiecredíturum. Rex tandem uic*tus,ín ran ta pertinacia praeter dignt«
tatem maieftatís fuá*, cum togato fere tríum milium equítum exercitu, potíus quam
fagato,Danubium ad gubernatorem trarjeít. Inter bina caftra in ultcríore Danubrj
ripa tabernaculum ad íi ngularc colloquium paratur- Dies quatuor colloquium ha*
bítum:primusdíes in falutatione,acobfequrj &f officrj celcbratione aíftus :altcroac
tertio díe,colloquío funt duo teftes adhíbíti:quarto demum, fíngulare colloquium
celebratum eft, ubi rex cum Gcorgiotantumfuit. De tranfitu regis in Boemíam
^0 agitatum fuifle putant. C^uarequum nihil ínter eos conucnírct,gubernaroriratus
&minabûdus,in Morauíam recelsít. Rex ca nocTe Viennam ferecepítreum'cp mox
pœnitentia non paruafubrjt, gubernatorem, in cuius manu Boemicí regní fum-
X 4 mafo/
vfNT. 2 0 NF /NU REX. VM Ç A%
?î4foret,índignabundum dimífiíTe.Quofdam ex optimatibus repente dímíttít, qui
authominem reconcilian! m traherent:aut fi nonpoíTent, omnia regem poftulatafa
ma
durum pollícerentur. Quum in Morauia Georgíum adhibuííTent.nec ab itinere rc^
uocare,nec quicquam ab eius fententia extorquereualuerût. Regis ígitur tranfitum
in Boemíam promifere,cclebrationem quoeß nuptiarum Praga: futura nuncíarunt.
Compofitis ín Auftria rebus,cum fingularí quodam apparatu, & longifsimo proce
rum ordine Ladislaus in Boemiam contendít. Quum Pragaead fecundum lapidem
appropínquafíet,Rochezana cum frequentí impiorum facerdotum collegio,& muí
taharreticorum turba grátulabundus obuiam occurrit:defaufto felicicp eius aduen
tu accurataoratíonecongratulatur.Límis contra toruísq? oculis prophanam ülam «•
multitudinem rex ínfpícit:quínetiam fubmonente Pogiebrachío,uix gratias cgit,6¿
quafi maieftatjs fuac uultum eo ínceftaíTe fpeAaculo uiíiis eft.Ad prímum lapidem,
Pragenfis balllicac facerdotes, Romanar ecelefia: aíTertores , qui impía hacreticorum
factione diu exularant,ín oceurfum uenere,crucem & facra ferentes,díuinos gratula
bundírhythmos concínebant.Quorum poftquam congrefíum attígit, Veros (ín-
quít)Dcí miniftros agnofeo. Saluetepatres facroíáncb,quorum facris ac precíbus
humana fcelera remíttuntur. Mox equo profilíens,ofculatam crucé prarrcuerenrer
adorauít.harreticorum id ánimos admodum offendítrquíppequinon a?quú fibí fu-
turum hínc regem aufpícabantur:¿V hi prarfertim,qui Rochezana? fauebancrodium
tarnen pro tempore difsimulatumcVcöprefTumert.VariacdeindePragelegaciones i»
decreta? , quum uaría magní momenti negocia impendérentrínprimis nuptiarum
folennitas 8¿apparatus,curádusha:reticorum morbus, Turcarum metus,cV necef-
farialmperatoris reconciliatío.Itaque legaciones dua? a principio míflícíuna ad Cx*
farem placandum,cuius princeps Eyzíngerus erat:altcra ad Carolum Gallorum re-
gem,ípon{ámdu<5tura.Inhac príncipatum VdalrícusgefsitPatauienfium pontifex,
opibus,aucT:oritate,moribus'c^docrtrinapra:cellens.Ha?c omnium quartempeftate
noftrafpe¿taripotuere,pra;ftantífsima eft habita, cumhoneftiísímushicproccrum
nobílíum'qj ordo fuerit-ln hac ením ex princípibus Vngarorum duccnti,ex Auftra-
libus quoqueducentí,ac totídemcxBoemisdele¿lifunt:quiforma,habitu,nobilita
teapparatu'q?pollerent,&quifque regno dígnus uiderctur. E' Patauicnfibus cen- И
tum delegít Vdalrícus . Quare feptíngentí équités in Gallíam , purpura, auro, gem-
mísqj ornatifsimíabieruntatéuírgines ck,matronaE,quacregiamrponfam ducerent,
quadrmgentae,fplendidífsímo cultu ac uenuftate.omnes praeterea quadrige auratr,
gemmataEcp:inauditainfuperueftíum,donorumcp luxuria. Tenia quoquelegatio
adCalixtumpontíficem maximum deftínata, qua: íacerdotu lites in religionedíri'
meret, 8¿ad Romanorum dogma redígeret Huísitas. Quarta denique generofi re<
gis follicitudo fuítjcomparandi tantí in Turcas exercítus , quátus ad uindícandam a
prophana feruitute iam Europam fat eífet uideretur, lam cum Jmperatore conuene-
rat, ас regía; infano fumptunuptía:parabantur: Auguftus cum Augufta , ítem fo-
rores ambaecum uiris,Hymena:í folenníbus adfuturàs fe receperant.Prancrea muí- 4*
tí e Germania; Rhení'q? accolís principes,e Gallia quoqj complures regulí : qui qui'
dem omnes non folum ad nuptias fuá prarfentiahoneftandas, fed ad decerncnduin
in Turcas bellum ,conuenirepromifcrant. In tantarerum omnium ехресЪпопе
apparatu'q? uario(oA fpes hominumfallaces,&: inftabilem humane uita* conditionê)
décimo Calendas Décembres, duodécima nofti's hora, fa?uo ас repentino morbo
rexcorrípítur. Alíqui,peftilentía; figno íngueníntumuííTefcrunnnonnuIlí, buiufee
morbi nullam fufpícíonem fuifleafrírmant. Cubicularrj ac medid rem íta referunt:
regem , eo diein iudicío non regali cultum habítu, fed línea fubucula , Sí uefte Per-
fica prarfediíTe:ut c5tentionem,quac ínter Pogíebrachíum Coruahoramcp Moraiiú
interceiTerat,fanedirimeret(quippequieacaufafuerantirritati,utadijnnularecerta p
men ultrofefeprouocarínt)ncqueín auditorio unquam fubrifiiTerfuiilctriftiuultu,
uñdefuturam omnes a-gritudinem aufpicabantur. lncerfatrapas dímíflo tribunali
aecubuíf-
DECIDIS ИГ. LIVE*. VIM w
%ccubiflè,nonnullagrauiter ¿Vcompoííte' loquutum : reía tu m in cubículum , quin'
canodis horaoblatas fibirapulas,quadn Boemiadulcifsimar funt,auidc deuoraii«
bíbiíTcfkcram; &prius quam feledo deponeret,nonnulla cum amias uerbarcla*
xandianimigratia4epídefalfecpfeciffc.Moxoratiscxmore numinibus.dixifle, non
medíocrí fe itomachi dolore laborare. Ее quum illí ad fomnum hortarétur.pucm a'*
abígendum dolorem nímíum ualere dícebant, ad horam dormiuiíTe. Ja m decimater'
tía nodís hora agcbatur,quum xgrítudinís grauicatc experredus, nullam fibi quie'
tem poterat inuenire.Verum quum mitifsímus foret,ne cubicularns moleftus elfet»
in lucemufque dolorem pertulít, Conuocantur medid, omnem'cp operamin dcfpe*
w ratafalutefruftrantur.Georgíus & ípfequoq? accitus,quum ueniífet, cVmorbi cau-
fam percundatus , bo na fpe regem eflfe iuberet: Tua iampridem ( inquit ) mi Gcor»
gi,fidesacuirtusfpedataftiít:tuo me regem beneficio Boemiuocant, tenentq?:fpe
rabam,quod paraueras,uná me tecum diu potiturum: obftant diuorum numina, in
quorum manu funt omnia iura regnorum : proindcmíhí moriendum efle feito, S¿
condítionemmelioris uitxfubeundam. Itauki,utoptimeTperareliceat.intempelti
ua morte haudqüaquam plus aequo commoueor, quâdo pro terrenís mihi cccL-Ша
rependétur.Qyum omníno mihi moriendum fit,duo funt quae a te peto, antequam
exhacuitadecedam : quae quidem.quamuismihibencficrj maxími loco fint haben'
da,{àstamen&xquum,acmeaintepriftina charitas te faceré íubet.Alterum ell,uc
»o regnum á te recufatum,íufte pie'qj gubernes : pupillís , uíduís , cxteris'qj míferabilí'
bus,iufticíam & patroríníum promptum accommodes. Alterum eft,utquícunque
mea Pannonrjs,Auftria,ceterisqj prouincrjshucufquefequuti funt,inuioIatos inco
lumes'qj dimíttas.Quod fi fecerís,pro referenda gratia mepropitium Seruatoris no
. ftri tibi numen apudíuperosredditurumeíTepolliceor. Quum apprchenfa fem^
per hxc manu dixiíTet,Pogiebrachius lachrymas continere non potuit:& aliquan tí'
fpereumconfolatus,fepoftulatafadurum data fide promífit. Iam increbefeente
morbo.mors inftans,facra humana: emigrationis officia feftinabat.Acciti funt illico'
íacerdotes,qu¿ emigraturam dudum animam fanДо uíatico ¿V myftico apparatu ré
te communirent.Omnía ornamenta regia Prägen fi bafilícx legantur.aureos crines»
?• quosadhuíufce hucufqueuítJcuanitatemfegefsiírefatebatur,omncsamputariíuf
fit,ne quo in nouo ítinereoffendiculo prxpcdiretur : qui adftabant,uarias fubiccere
caufas.quibus mandatum éludèrent» Is autem,ut animam iamiam emigraturam in*
tellexit,facram pacem petrj t:quaprompta manu iam apprchenfa.propofitam noftrí
Seruatoris ímagínemintuens.DomínicamorationemexordíturrcVquum adnouár
fimauerbaperueniíTet,nil ultra loquutus, fpirítú uelutiquieturus efflauíc,nullumqj
dirx mortis indicium edidit.Ladislaus ígitur,quem Delicias orbís appellabant, ma*
xima quaque nobilitate prxcellens,adolefcensfaufta &incomparabilí pulchritude
ne,fapientiaprxcoci,tot regnorum &prouinciarum dominus,tantis opibus ¿V ho'
noríbus prxpollens,ín fummo omnium rerum faftigio collocatus,manfuetudine 3¿
4« dementia fîngulari,caftitate rara,annoe natus dúodeuígínti , horarum fex ¿V trigina
tafpacio,poltquámaegrotarecceperat,annoueroSaluris quadríngentefimo quin*
quagefimoodauo fupra millefimum,humanis excefsit:nó fine perpetua cundarum
gentium cómiferationc.Ad decenté corporis procedíate crcuerat : faciès illi fuit ue*
nuftatisínauditx,oculi nigrí.ferenus ac fetixaípedus, Candidus color ÔC fubrubeus
in rofarum morem:coma ufqueadeo aurea,promiflâ crífpaq? , ut coeleftem quêdam
oridecoremad¿íceret:nafusaddecens cVfubaquílínusJineaméta corporis amem/
bra cunda formofifsima.Nihil inipfo fuit , quin alíquid rara? prxftantixredoleret:
in ínceflu grauís,ín loquendo perhumanus ¿V benignus eft habitus. Aliqui morbo,
ueneno alrj fubreptu fuíffe affirmant: ¿V Teuthones praeícrtim medid, qui prxd'puî
jo curam corporis gerebant. Híeuidentífsima uenenifîgnameodeprehendifle,pôib
quam in Auftriam rediere,pcrtínaciter afleucrabancin aliena terra fe nihil dicere au
fos,neillorum ánimos lxderér,quorum federe ilkperierat- Quínetiam fe regí cía in
n6 tA«RT. ЪО*КП°ХП. ЪЕ%. VHGAZ.
dixiÎTeaffîrmabant,ueneno eíTepotíonatum.illum contra refpondiíTe, Se id non ía*
teVe:immofilentiumindixiiTe,neunacum fuo rege enecarentur. Senaras Vicnnen
fis edicto grauífsímo,ne Boemicam ¿n fe ferocíam írritaret, eam famam ínhibuit:me
dícos admonuít,ne fuá dicta conrirmarent.Res tamen ubíqj uenení fu fpícíone non
caruít: cuius quídemauctorem Gcorgíum fuííTerumor erat:quí Viennam proie»
ñus, quum fufpectum rcgcm haberet,urbemiufíus ingredí nolu erat, ¿V Cor uini
Ladíslaí'q? filrj exemplo ííbipraccauendum effe intelligebat. Accedebat Roclicza^
nxodíum.quem publice facrafercntem,rex(utfuprádic'ram eft) aípernatus.non
mddíocríaftecerat ignominia. Quíbus quídem coníecturis,uterquc regix mortis
crimine carere non potuír. Quin Se" iliam ea tcmpeftate famam nemo eft qui ignorée ю
late díffufam, regem Praga: ideo nuptias celebrandaseiTedecreuiife,utquum in illa
celebrítate frequentifsímusillicpotentifsimorumprincípumconuentusfuttiruscf
fetjínítaconfpiratíone heréticos omnes facile caperet,& prophanam Hufsitarum
hgrefim prorfus extíngueret. Quod quum Pogiebrachío ¿V Rochezane nunciatum
foret,audacifsimum pro falute fuá facínus molitos, extemplo regi infidias obtendíf
fe,ut parí dolos arte fruftrarentur. Vtrum potius affirmem,haud facile dícere aufim.
EainmediumafFerendacenfui,qua;ali'jdícerent)cVfentirent.lllud tamen omnibus
manifeftum eft, Georgium ac reliquos Воегшаг proceres, praeter Rochczanam,ín'
gentímeerore fatum regium deploraiTe,uniuerfamcp Boemíam publico lucra di tri
ftíciacelebraíTe,quem ad feptimum Calendas Décembres continuatum fuiííe memo Ш
rant.Funus regalí pompa elatumineglcctaper urbem círcumueclio , ex more maio-
rum: corpus demum in antiquorum facellum relatum eft, & in diui Caroli quarti
Romanorum Impcratorís gremio collocatum. Promulgata regís morte, omnes
fereEuropaípríncípesautincomm¿fcratíonem,autintríftitiam conuerfi funt. Hos
actatis,potentíaz,expe&ationis S¿ fortuna:: comiferatia fubibat: íllos autem ad quos
luctus propíus attinebat,príuatío boni,íuftí ceftí Sí fanftí principis fu mm o dolore
cmcíabat:&ínprímís Auftrales,quinatiuûdominu, quem cruento bello repetíe»
rant,per mortem ímmararáamifcrintn'temin Frederici manus recidere cogerentur,
quem prius hoftem habucrint» In Vngaría non parí moerorecertatum. ¿niquus
enim Ladíslai comitís interitus,hunc e peAoribus omnium abegít: praterquam со }*
rum qui Coruinis ínfenfi,regías olim partes fcquuti fuerant. Carolum Gallíacre'
gemprgcaeterísgrauífsímus dolor incefsít,Ladíslaííocerum,cV nuptias propedíem
fauftífsímas celebrare ftudentem.eo quo Parifium die ornatifsimailla legatio íngref
fa eft,antequam con(îdêret,repentino de regis interim tabellarío admonetur. Quo
nuncio confternata,quum clàm regi Carolo generi песет fignificaflet, tanto príiv
cipem fllum dolore correptum fuííTe aíunt,ut ñeque reíponíiim dare,ncque triftifsi«
mamfllamabeuntemalloquipotuerít. NecfortaflremínorinGalIía,quámBoemia,
luÄus ex corde agitaras eft. Soluta Iegationc,addomumquifque fuam moeftus
redqt. Mortem tanti principie figna quoqj nonnulla prodidere.Superiore anno
cometes,quem nigrum appellant, Iunío menfe,uigefimogradu Pifcium fufpecms, 4»
trigíntacírcíterdíebus uaríamortalíu ánimos formidíneexercuít.Plurcsantequam
moreretur díes,ípfedíuerfapaíTus eft infomnia;ín primisafsídua parentu colloquía,
qui diu obíerát:auorum quoque fermones,á quibusfe ad fuperos inuitarí , farpe ex'
perre&us cubiculario s fatebatur.Prídíe quam in morbum íncideret , ргачег morem
&inftitHramfuum,addicendumiusprodiens,triftiscx:cogitabundusincefsit:roga
tusab amícíSjCurab ingénita hilaritate deficeretí reípondit: Se nihil feíre, cur triftí'
tía corríperetur,ea tamen etíam relucbmtem carerenon poílcife tandem ultro diuí'
паг uoluntati paríturum.Horrendí quoque non defuere eerrarmotus, ¿V pra?fertím
Neapolí, Сариаг, Caíetae, Auerfae , ueterícp Campania uníuerfa. Eodem anno
Aragonum rex Alphonfus.omníum fui temporíspríncipum fane pnrftantifsimus,
quum infebrem incídiíTet,Neapoli díem obrjt. Cuí Ferdinandus filius in Neapolí'
tanoJoannesfraterinSiculo Tarraconenfi'queregnoplanefucccfsit. Mahumetes
Turca'
VEC^íDlS III ЫЪЕИ VIII П7
Turcaram Imperator Corinthu m expugnat:difsidcntibusq? inter fe de regíonis im
perío Thoma Demetrio'q? fratrihus Palxologis,uniuerfam fere peninfulam ñipen
diaríam fíbí fecit: Sí non multo pd ft Palà-ologis exadis.Peloponnefo tota potítun
ínterfeAo quoф Trapezunttj rege , Pontum in ditionem fuam extemplo redegit.
Calixtum pontíficem maximum , fcnem'q? magnanimum , ocbmo Idus Auguftas
mors nequáquam immatura fuftulit.ei'q? Rodoricus Boria e forore nepos , Roma'
пае uicecancellaríus ( ut aíunt )Ecdefia% fepalchrum in díui Petri bafilíca pro dígnú
täte dicauit. Cabxtúcenties & quinquagies mille aureum, gerendi belli Turcid gra*
tía, fucceflbri legafle pcrhibent. cui Pius, fapicntia, magnanimitate ac eloquent
im tía pollens , in pontificatu fuccefsít : qui Ferdinandum Aragonium , Apulia; reoem
continuo dcclarauinmííToqj Latino cardinale Vrfino,regio diadcmate legitime со*
ronauicMox'cp Mantua? Chríftianísprincípibus conuentúindíxít, ubi de Apulo
Turcico'qj bello odio fere menfibus agitatum eft . Sub ídem tempus Carolus rex
Galliac uíta dccefsít,quem míti ingenío,alíoquín hebet! ac in со nfiderato fuiflè perhl
bent:quippe qui quum.tumultum potius quam bellum aduerfus Henricum Bri
tannia: regem, 8¿ Ioannem Burgundionum principem fxcitaiTet,crebris ufquead-
eo cladibus eximprudentiaab utroque afteclus eft, utmaximamregni partem ami-
ferie : ingratitudínes íniurías'qj uirí íncaufafuiíTe nonnullireferunt. ÔC nífi fubulca
díuinam illi op cm uírgo attulifíet,iam diu de tota Gallía fuiílet a<ftum. Nam quu m
*• uíclorís utriufque farukta líbído'q? Galtos ad grauífsimam ínopiam ÔC calamitatem
rcdcgííTet, illorum preces & gemítus ex alto Deus exaudiuit. Sucs haudquaquam
procul a regía.puella pafcebat.o borta non medíocrí pluuía, ín proxímum ífta faceU
lum c5fugit: fomno'qjcorrepta,cccleftimox internuncio admonetur,utíproximum
fíbí regem adcat , nunciet que , Deum Gallícae calamitatis commiferatione com то/
tum,íí bellum aduerfus hoftes redíntegretur,nufquam abfuturum;perbreuí fe Gab
Iiam,(i mandatis paruerit,ex hoftili feruítute uindícaturum. Virgo mandata pera*
git,diligenter admonita.Eius didis a rege data fides: ¿nftaurantur exercítus, maxi'
mi terra aqua'qj fiunt apparatus. Bellum rexin Rhodano molítur,claíTcm ínamne
parat: terreftres quo q? copias cogít , quaruru pu ella dux fuit. Qu um hoftes appro*
)• pínquaíTcntjCollatís prelíum fígnis confcrítur,multum utrinque cru oris cftundítur»
Britanni tandem &Burgundiones magna ex parte cx'fi, non fine focda fuga tersa
uertunt.Clafsis quoq? audito pugnar fucceflu,cum amicis quoqj coprj s pari proípe
rítate manum confcruít.Proinde du&u au fpicrj sep ruftíce uírginis,u niucrfum Gal*
líac regnum ex hoftium manu liberatum eft. Ad poftremum uirgo à Br¿tan nís bel*
lo capta,ígniqj ímpo fita. Paulo poft cum Burgundionum duce, Nicolai cardinal
lis opcra,cuí с fanda Cruce cognomen erat, pax a rege fada/cedus'quefancleper-
cuífum : fed quum uíolata fide, ducem per in lidias captum necaflet,grauifsima per-
petua'q? inde mala promanarunt. Sub eadem quo qj temp cftate , lacobus Ioannís
Cypriregís e pellíce filius,defundopatre, regno potitur. Huncpater íntellexerat
• ímperadi cupidifsimum,utpote qui egregia forma,proccraftaturacorporis,magna
eloquentia,& fingulari ingenio praedítus,rcgio fe honore dígnum reputabat. Qua*
re uxoris Helenae fuafu , ad diuertendam hominis ambition em, facrís ille filium int*
tíauit:ne Carlota? unicae filiar.cuí poft mortem regnum legarat,& Lodouico Sabau
diae ducis filio coníugarat, obeífe poífet. Poft cxceíTum parentum Lodouícus ab
uxorC crebris literis euocatus, cum fummo populorum plaufu in regnum excipítur.
lacobus cum dele&a nobilíum manu ad Soldanum Alexandríam confugit;fup*
plex'qjaclachrymans, uteíus ope8¿ audoritateín regnum reftitueretur implora*
uit. Acceptis Alexandria; regis ínfignibus,quuminftrudaclaíreinCyprumredíjt:
exadacp Carlota Lodouíco'qj , & recepta a Gcnuéfíbus Famaugufta , pacato regno
potitus eft.Marcí Cornarrj filíam,multo ppft tépore,a Véneto Senatu adoptatam,
uxorem duxit.Eam cum pofthumo hercdein eíTe ¿ufsit,cum uentris profluuio diem
nwt Ex teftamento utrunque Véneto Senatuí commendauít. Pofthumo paruu*
lofüblato, regnurñ hereditario ¿ufe in VenetOrüm poteftatém recídit. Derebus
externis ha¿renus,ad inftírutam nunc narratíoné redeamus. Georgius eodem quo
Ladislai regis exequiç pera ¿te funt díe,optimates omnes conuocari iubet. Quibus
coacb's,gubernatíonemfuamad Pentecoften üfque a rege olim prorogatam fuit
fe nundauit: ínterea de creando rege cSgítari Oportere. fe ¿nterregní tempore rem
publícam ex inftituto fuo gubernaturum,&:daturuni operam.ne quid illa derrimé*
tipatía^rPrypotenti&practorianiscohortibusftpato,nernoinSenatu,iicqucfo
ris aduerfaríaufus eft:necobr)cere,ex morte mandantis,poteftatemdudum elle fini
tam.Haudriiora.Pragenfeshuius imperio paruere. Matthias Continus, qua rcx
dient obrjt, Pfagarh adue&us, in Georgn poteftatém deuenit. Id eius opera factum ,e
plerique credidere,ut opulentifsímum fine ingenti mercede non redderet. Ncc fpes
quidem,ut infra referetur,hominem fefellit. Hucufque adolefcens Vienna?,adhíbí'
tis in regia cuftodibus,aíTeruatus fu erat. Carteri qui Ladislaum in Boemiam fequu*
tifuerant, tutodomumdimifsi. MoxaGeorgio regalíafuntmdicbcomítía.quo
multicompetitoresdefcende'rerínprimisCarolí regis oratores, quíautalteriexnV
lrjs eiüs,iníta* gratia affinítatís,aut alicuí príndpi,cui filiam traderenuptui non dede
ceret,regnumdari poftulabaht. Cafimirusrex Polonia;, qui Ladislai regís foro*
reniolímduxerat, uxórí fuse regnumBoemíasdeberiaffirmare: pari quoque iure,
Guilíelmus Saxonia: dux niti,cuíalteraLadislaiforornatumaiornupferat. Frede*
ricum etíam Impératorem par ambitio exercere, qui hüiufce regni ínftitutíoncm и
ad fe pertinere dícebat,quia negle¿ta(ut aiunt)feudi folennia fuiflent. Sigífmundus
ítem & Albertus duces Auftria:, per legatos proceres ambire,&ueterisiurefœde^
risacpacbBoemiam adfepertinere afleuerare: quando rege Boemia:,uitafineui-
fili fobole defun сЪ.ех compado ad Auftria; duces recurrerë oporteret- Rochcza*
nadeniq* uulgo'damitare, non peregrinum , fed indigenam regem elfgendum : fi ne
mo tanto muñere dignus inueniatur,Hebra,orum ad iudices,aut Romanorum mo*
re addecemuiratumeíTe redeundum. Poftquam regalía comitia aducnere, Ge*
orgius Pogicbrachius.domi foris'q? prçclarus,iam artate grauis,& côfilrj multi com
pos, rex Boemiae declaratur : quod patrati paulo ante uenéficrj crimen confirmauir.
Rex creatus, e Curia in a*dem diu« Maria:gemtrici, ubi Rochezana ponnficatum }e
gerebat, folennipömpa & fubfequéte Senatudeduftus,rem diuinam fecír,éVDco
gratías egit.Rexpâfsim a populo falutatus , 8C non fine fiimmo plaufu ab omnibus
«xceptus:fefta,ludíjaltatíónes &tonuiuia dies aliquot celebrata : epulum populo
datum. Quum ad difponendam rempublicam animum aduertiíTct , ad declinan-
dam nonnullorum procerum inuidiam, qui opibus 8c nobilitateprarftabant , & ad
pacandumregnum optimatibusmultum indulfit. In omnes beneficus ¿V popula*
ris,ha:reticis rauit:quorümfaeb'one fe adrégnum peruenííTe fatebatur. Mira in gu-
bernando arteufus eft.Quanquam potétiorum poftulatanunquam irrita dimittere
friteretunoftentata tamen potentia,ab omni feditione deterrebat. Quin & fa?pe illo
rum poftulatioriibusoccurrebat,ut promefendo magnos fibí ánimos cocílíaretcV 4»
óbftringeret.PopulÍPratiam diligenter coluít,utfetalifauoremunitum , proceres
formidarent. Acceflerat filiorummuItitudö,magna,clienteIa*,affinitatescV amici'
tic,quibus aduerfus potentiórum audaciam febene obfirmarat.Frederici Imperaco
fis amícítíam & patrocinium prouírilí parte obferuauit. Cum CafimiroPolono/
rum rege, quíídregnum adfepertínerediccbat,non fine magna ingenij dexterity
tefegelsit. Mathiam Coruínum,Ladíslaí regís coaetaneum, quem captmumha*
bebat, ncc gratuito reftitüere uolebat,benetracbuít:carcerenunquam indecoro со
hercuit,conuiuáín menfa fempef habuit,quoad in eius manu fuit: nimiuadolefcétíe
indolem,mgeniû,dicb & mores admíratus.Quinetiam quotidíeeum confolari, iu>
bere bono eíTe ánimo , níhílq?' á fe hoftilé uereri : dicere, fe loan nis Coruíní nomen
femper obferuaíTe,fumrrra cum eo quondam beneuolentia fuífie coniunftum : tantí
uirí gratiam, beneficiorum'qj immortalíúm memoríam adhuc ufqí adeo ualíturam,
utmaxí'
• У
iVJf.fi yd VJ f III LIS Et 1 X./; , Я9
ut maxima quarqueadolefcenti adhuc fperari líceat.Auáricia tarnen era^qua? ipfum
.ayeddendoMathiaremorabatur.Nonem'mlatebathominem, quantum mercredis
hincexa<íturus eiTet,quando tamafFe<ftat¿ non folum amatre, uerum etiam ab Vn>
garis adolefcentem repetkum iri fehtiebat. Adtantamicn'turorbitacerri Pannonisè
Boemiae'cp rçgna redadla fuere.utenobilifsimoaltifsimocp genere ad medíocrís for
tuna? manus ambo peruenerint.Hoc ad Pogiebrachíum, quern nulla maioruftem/
mata,decorabant:ad Coruínum íllud recidít,cuius olim genus ab urbe Roma oríúrt
Humsn,ímia uetuftateiam exoleuerät^: in Valachía á Bärbaris bbrutum,ad obfcurï
tatemj^ne peruenerát. Hunc fortuna? ludum plcríquc reputarint , qui diuina»fa>
piensa?, .mqrtalium curam. Se praccipue regnorúrn,fubtraxere:qua? quámuís 8¿\¿l
gibu3 ^ anniscomparahtur,díuíno tarne arbitrio tribuuntur. Quís ením,niííuide>
ritjCredeJe potuíffet , Coruínam domum ad uníus tandem adolefeentís , eiufdcm'qj
captiunpem redacbmemoxíta diurno шшагеш^
regnufn.peus euexerit, quodnunquani progenitoribus obtígeritíSed hazeinfe.
querem iibrum tranferamus.

RE R V M VNGARICARVM DÊCADlS TER.


TUE LIBER N O tí V S.
P OSTQ.v A M in Vngaria nuncíatum eít,Ladislaumrepétina morte fuiflê
fubreptum , ÔC Mathiam Coruinum adinterregis Georgrj manumperv
uenifle,haudquaquam tarnen eile liberum, diuerfîs Pannones affeeftibus
flu&uarunt.Trííticía non medíocrís eos incefsit , qui in Ladislai Coruini
mortemconfpirarantrcontrauerd caeterila?tabantur>qui exeuflum eceruicibus A?
Íemannorumíugum,ínterfe mutuo'gratulabantur. Plures enímpro uno recaes Tu.
biueran^quíbus obnoxi^nraltapro lüorum libidineolim inique fuere perpelsi. Et
in primîsprâ; íngenti Ía;ticiaCoruinorumamicíadmodumgeítiebát:ratí,iamínteiv
regni gratia iniqùifsimam Ladislai caedem uleiícendioccaííoneaccídifíe. Et profe«-
ftd fedifem , nífi regalía quae ínftabantcomitía, ¿Ladislao Gara comité Palatino
nuperittdí&a, prohibuííTentíubi Mathiam regem declarare fíudebant. Verebantur
ením,ne fiquidnouimolirentur.ínitum pro Mathiaconfilium interturbarent: quav
re modeftíu s agendum efíecéfuere. Michael Zilagíus, eiusauunculus,omniû con u>
liorum fauorum'q? moderator erat , uir profectd magnanimus , mílítarís dife/plinec
peritifsimus, ÔC auctoritatis prudentiaeq? non paruac compos» Quû procerü quo*
rundam ínuidíam íntueretur,quí quondam in Coruínam domum confpírarant , ш
potius quam fententrjs creandum regem efle cenfebaeiaduerfarios , quamuis popiv
lorum fuffragianepotihaudquaquam defutura eíTe reputabat, arm is tarnen abfter>
ïcndos,(î quid per fecefsionem auderent,eíTe cogítauitrratus id ex uíu admodum fu'
*uram.QiiamobremeTranu^luanisacinferíoribusVngariarpartibu«,item e Вое
j9 mis,Polonis,Alemanis'qj,dato ftipendio , magnum fibí exercítum ad numerum cir>
citer uiginti milium comparauit.Non deerant pecunia?,bellorum nerui,qua? ab Eli-
fabetha forore prudentifsima quotidie fuppetebantur.Harc enim,quum multíí aurí
ôfargéntiL X «.á uiro accepiiTet,Ladislai morte nequáquam confternata
и» u rtttcjjiuet^aaisiai conftemata, utalterum
. j , ut alterum qui
lUlLUdUt
qu
íupereratfilíum,autabinímícoruminfidrjs
fupererat liberaret,aucadrecrnífall-iVM"«v.
filíum,aut ab inímícorum infîdrjs liberaret,aut »,
ad regní faftígíum extolle/-
ret.infanas tune pecunias erogauit.Non latebat, aduenífíe tempus,quo pro uníci fu
lrjfaluteacdignitate impenderé omnia oporterct. Quanquam harcMichaele duce
ín Vngaria curaret,oblíuíoni tamen fil i] liberation? minime dederat , qui Präge fub
Georgrj dítíoneregís detjnebatur. Quû uiuente Machía , Vienne , in anís magicg
dífput'atíonéincidifíemus, Mathiámemíní dixiíTe,in captíuitateíüa matrê deleita
je fuiflefollicítam,utcurforem inuenerit, quifexhorarumfpacio ex Vngaria Pragam
adfili5proflcifceretur,totidem'q5 rediretJíteras'q; ôdrefponfa referrer.Cacodaemo'
num itaquemmífterio peraerauecftum fuiíTecredebant. Ioannem ígítur Vctefium

Y Varadú
Varadíenícm tunc epifcopum ,inBoemiam ealege mißrat ( patcrhoriiñl iancamtV
corum principem, unàBuda: cum Ladislao captum,aclpeclata: lideioVprudendae
uirum) ut nunquam Praga recederet, donec,quouis modo poHer,!¡li) libcrarioncm
tranfeoiifet. Quum ad regem illeBoemia^perueniflet, nihil fune'aliud in captiuita'
tis caufa,qua'm auariciam comperít.Quamqut'dem ubi auro facile curari pofle intcb
lexiíTet,pacb proco mcrcede,admatrem redtjr. SexageGesndikaureüm plerique,
nonnulliquadragics>rcdcmptionispreciumfuiffcdicunt. Reuci fus in Vngariam,
antequam rcgaUacomitiahabcrenmr,uniucrram Michaeli ac'Elifabethá: conditio.
nemexpofuu:quamquumilliultrdaccepiiTen.t, moxunacumhis ad creandüm re-'
gern,difponcnda'cp fuffragia,uir confultifsímus, &:grauifsímüs illc, animuminten. t¿
dit. QuumadcampumergoRachon,ínPefíhi'fuburbanís,comitiaexmórehabe^
rentur,inprimis Michael cum multjscopi]s,ac eximio procerum nobilium'qj ordu
ne,in regalia comma defeendít. Hucenim omnesx 'ngarorum pontífices , optima.
tcs,nobiles,acuniuerfi magíftratuumordínesjciuitatumcplegatí,adcrearídÜmnO'
uum regem, ex ueteri inftituto armati coeunt.Michaelem hi proceres feqüebänturi
in primis Thomas Zechel prarfeftus Aurana: , Sebafdanus Rofgonius , Ladislaus
Canifa,PancradusZenthmiclus, ca^teraq^Tranflyluaniaeacinferioris огзе nobili.
tas:atquehí deníqueomnes,de quibusloannes Coruinus olim domi foris'q? fuerac
benemeritus.Haccenim grarifsima multitude poftamicimortem^aremquoqjre.
penderé gratiam nítebatur, Accedebat ¿V illud, qudd Coruinam cum fua dignita»
tern una coniundam eíTe ícntiebat. Contra uerd, aduerfar factíonís proceres Bu.
dam conuenerant:cuius principes hos fuifTe memorant : Ladislaum Garam, comk
tem Palatinum : Nicolaum Vilachum, Vaiuodam fumma nobilitate pollentem , &
Coruini nominis aemulatotem : Paulum Linduanum,Bani filium.regalium ianito*
rum magiftrum : carterorum'cp nobílíum ordinem non paueum , praefertím eorum
quiín Coruinam domumconíurarant.Hiomnes inBudenfèmarcem planeconue.
nerant,& Michaelis uiribus,confilío&uirtuteadmodumdeterrebantur:afficieban
turquoqí confcíentía:ft¿mulís,quddnecisLadislai comitís nonmodd confei), fed
aucftores habebantur.Augebat etiam metu improuifa Danubt) congelado, quafe t^
ab inímicorum perículo parum tutos eíTepoflecernebant. Nam quarto Idus Febru ?*
arias,pdft,ubí Michael Pefthumíntraucratjinfequenti n o c"tc,prarter omnium opi.
nionem faeuitia frigorís Danubius plane conftítit,8¿glacíali fe pauimento cundís
tutdcalcandumdedit.Aduerfariosprofpedlabant numero,armis,equís & anim o
longcfuperíores,utexítusoftendít, QuínetíáCoruínxfacb'onis muldtudoingens
fuperato Danubio Budam uenít,utui coa ¿tos, qui Budx crant,in comida deduce.
rent.Metum hunc Michael intercepít: nam edicto fuo comitíorumlibcrtatcm pro*1
mulgauit,crebrísqu¿ Buda:erantinternunci)somnesdatafide in comida traxíc. Ira
medio deínde cam po,quando côplures m comítrjs dies acbmn^furcasdaniariani'cp
menfam propofuít graui edi ¿torquícunqj Mathía' fuffragia reddere recufarét,pray e ^
íéntaneam mortem íntcrminatus eft. Quo quídem tetro fpeclraculo non parum аф +*>
uerfarrj confternatí, extinebm fufFragiorum libertatem quamuís argre ferren^qué'
ri tarnen haudquaquam audebant : nt ea mox audire ac pad cogcrcntur,qua: muhp
grauíora forent- Quum rogad eíTent proceres in campo dicere fentéciam, Michael,
qui conuentum uníuerfum inftrucbacíe ciTCumuenerat ,ínmediumprodrjt, atque
ita exorfus : Mifcrabilc (inquít) regís fatum nos hue, proceres ,adegít, ut de nono
príncipe decerneremus,quonullo modo carerepoflumus^Sícut nihil eft quodgra.
uíorem deliberatíonem poftulet: ita ne omnia mífceantur.eant'cp perdítum,nihil ce
leríorem confultationem expofcit.ín mora.multa difsidiapraua?cp fencenda- obori.
untur,qua?apublícautíIítateanímumdíuertunt.Síbonum regem fortimur,nil me.
lius : fi malum, nil peius reípublícae accídere poteft. Poftquam illa fan&orum re. 5o
gum faufta propago in María defecít,& alíenos reges mendícare coactí fumus,qua:
naalapertulimus,omnesíamdiunouíftis.Nuncad eamorbitatemredacb'fumus,ut
ciudcon'
Ъ Е CADIS' III. LIVER IX. yji
quoconfugerelíccat,nemínem habeamus. Quínctiam П peregriní reges dííquireiu
di eíléiu,nemo fuccurrít, cui regnum tuto commíttcrepofsimus. Eádem dífficulta-
te Boemí paulo ante laborarunt,& ne exterras publícam falutcm crederent, ad indi'
genas rccurrerunt:ratí, fuos multo dilígentius fídelíus'cp rempublicam , quam alie-
nigenaseíTegefturos.Georgíum Pogíebrachíum, cuius in longa gubernationeíuftí
ciam,uirtutem,prudentiam ÓY íntegi ítatem fatexploratam habuerant,repulfis com
petitoribus externis, fuum regem dedararunt : ñeque declaraíTe poenítet, píget'ue,
quum íBoemía,qu£c fub Sigífmundo, Alberto & Ladislao ramdíu acmifere fluctua
uerat,nunc eius probítate íapíentia'qj quiefcit.Nos autem qua; nobis ex ufu fint, alie
to nopcriculodífcere,Proceres,fcitum eñquidem,&laudabile. Si gubernatoris no-
ftri filium potiTsimum eligendum cenfuerimus , nihil fortaíTe reípublicae falubrius
decerncrcuidebímur.Cu'm externis competitoribus repulíám omnino dandam cíTe
iudícem, fide Vngarís optío eft habenda, Mathiam ego Coruinum eligendum eile
cenfco:utuelutípatretotannosgubernante,ab ínteftinís externís'q? malís omnibus
liberatí fumus,ita imperante filio nos ín pofterumliberemur.Quám fauftar ac gene
rofa: fit índolis, quám díuino ingenio, ¿V quanta animi magnítudine ac laudís ardo*
re nunc a:ftuet,fatcuíqueucftriím confiare puto. Non ápatre(mihicredíte)dcgene
rabít:cum paterno nomine ac laude certabit. In caftris natus eft,alitus ín fago, in ue-
teranorum contubernios cducatus.á teneris hic didícitunguículís,Turcarum tumul
jo tus&aciemnon expauefeere: pugnare fub uinea,&centurionispra:ceptaferuare,
ab equo ac pedibus iuxtá dimícare,ad palum quotidie exerceri , tranfnare farpe Da.»
nubium,& per frígus Sí arftum fub galea diem ac noctem agere,laborís ¿V inedia? fie
ripatientifs¿mum:nil magis quám hoftilem afpecéum anhelare, fingulari certamíne
admodum delectarían caltrís cum foerjs fimulachrum quotidiebellí agerc: nil igna^
uia ¿V defidia magis abomínarí,contrá nil bello plus appetere: accedit ingénita man-
fuetudo , pietas,& morum elegantía cum fumma honeftate coníunc*ta , religio ínfu--
per íngens,& intempeftíua fapíentía. Nífi per hunc ueluti per patrem in cômunem
íalutem aíTeramur,nil profectô. aliud fuccurrit,quo'ipes noftras recéíus intédamus»
Nifi ad fancéas Coruiní reliquias confugiamus,nos cartera confilía defeccre. Ñeque
je oblíuioní tradendumeft,quidímmortaliadíuipatrís beneficia nunc expofeant: qui
dum uixit,p raster gloriam uírtute fuapartam,nihil pro feruato regno, pro defeníau-
ta femper Chrí ftíana republica,pro ca:fis,fufis fugatis'cp toties olim Turcís , prarmrj
uiuus accepít,líuor edax omnia denegauit:quín etiam nifi íatípfeíam cauiflet, extre-
mis hunc inuidia fupplicijs afFeciflecQuidnam á nobis peteret,fi loqui poífetCninú»
rum clarifsímus propugnatorille uefter,nil aliud pro totimmortalibusinuosmerí.»
tispoftularct,nífiutinfandamturpítudiné,quamexiniquifsímáfilrj carde intulíftís,
quandonilprohibuiftís,honeftifsima Mathíareleñionedeleatís. Hocueftrumoffi-
cíum,hoc paterna meríra,hocrcgní órbitas, ÔC res demumípfapoftulat:hocille non
cam u t fuá; domus gloríam augeret , cui fat uiuens nomínís acquifiuít , quám ut reí*
40 publice commodo falutí'qj confuleret,petereuideretur. Verum fi quid priuatí com*
modi ratío,ucl inuidia, íngratítudo'ue hominum uirtutí abnegat , rependít id cumu-
latifsimeDeus,quí ñeque bonanequemalafacinora pro irritisuulthabcri:iseít,qui
regna curat humana, ¿Vfuxuoluntatísimperium prjs ínfundít mentibus»Omnísa'
Deo poteftas deftínatur;& uoluntatí fuae quandoqj obuerfari , haudquaqua tarnen
refiftere poflumus. Mathiam pater multo uehemétíus altero coluít, amauít:fpem
отпет in eo collocauit,prefagicns maximum quid in со futurum. Augebat opinio
пет Capiftranus,pater ille fan¿tífsimus:quippe qui introducéis ápatre filrjs ad offí-
cíum, Mathiam femper addextram, ad finiftram contra Ladislaum , natu longe
maíorem,fibícollocabat.Rogatusápatre,curpra*poftero a?tatís ordine ín ñlijs ute
50 returíAperteVefpondítjpropediuínitusadmonitus.ídnonabrcfierí: quando mi
nor alter Alexander, 3¿ acerrí mus fídei propugnator, acrex futurus eflet: maiori
morsímmatura laudís iter intercíperet,Aiuntínfuper,quum ¿Ladislao rege Vü
Y z ennam
cnnam czcfo fratre duceretur,illudcntibus Alcmannis quod rex hic Vngariâc efle
uelíet Mathiamintrcpidumrefpondifie: Ac u efter etiam, fi uixero.Dimittomaga»
rum carmina, qusccercum huic in Myfia cum patre militan» regnum portende'
bantmos fatorum fericm inuertere n on pofiumus. Mihi autem i!lud,Proccres, cer*
cum eft, ne uoluntati diuinx,publicac utilitati,ac numini aiquitatis aduerfari,& ado*
Iefcentem,quem regno dtgnum paterna in nos beneficia iam fecere, legitimo homv
re defraudare uidear,Mathíam regem declarandum cfie cenferc. Quod fi refragan*
«íum íniquítate aflequi non Iicebit,ab ífto regnum gladio accipiemus. Obrjcerenta/
liqui, xwtemadhucregnoimmatui-am,m'ndíftaxp fraternae fufpícionem : quid eft
quod,príus quám obrjcíatur.non continuo confutemríüimitto prsecocem fapien» I0
tiam,ck eius ingenrj diuinitatem.Non defunt tot Patrum procerumep confilía , quae
quotidieillefe<ftetur:uefter is alumnus erit,cVingymnafiofapíéb'€ueftrífc perquam
docílisexerciubituranimus,Nihiluobisagetinconfultís:regem habebítís,quc fan/
¿hfsimis artibus SC difciplinís pro arbitratu ueftro excolcrepoterítis.Maiorum na/
tu,acomniumop«matum,femperfuitmaxtmusobferuator.quare nihil eft curuos
íetas ipfadeterreat. Ad ulcifccndum nunquam animum intendet.Nouiftis omncs а/
nimi magnitudínem.Qucmadmodum inalrjs rebus,ita in hac potiTsímum patrís i\u
geniumimitatur:cuí mos erat difsirnularepotíusiniurias,quam ulcitcí: inimícúoffi
cío conciliare, ÔC nihil uiro digniusexiftimarejquámuíncerefeipfum: furorem fací/
lecohercere:acdicere,nulIam maiorem uindi<ftam iure ccnfcrí.qiiamquumpoísis íe
iniuriasomnes ex ingénita probitateremittere.Quínetíam fipedibus ínhanc fernen
tiam uenerítis,uobis ípfe polliceor, ac ita grauifsimo id juramento fanciendum «Te
curabo,nullas ipfum unquam íniurias recognítururmparfurum omnibus,& íllis po
tius indulturum,a quibus fe lefum efle fenferit , ut eorum potius quam paternorum
amicorum beneficio regiam dignitatem adeptus efleuideatur. Proínde nullius aní/
mum iftaíúfpicío á reAo iudício declinare debet.Quínetíam nepro imperio libido
nis AlemannicacmífeHa Vngaríaredderetur.díriperetur'cpnllud quocp confiderare
debetis,quot pericula,quo t íníurías,quot crimina,quot infidias domus ifta pertulo
rit.loannes olim á comité Cílixfemperiníimulatus , ac eíus uexatus cft infidr)s : La/
dislaus, íniqua morte mulcbtus : Mathias in exílíum ductus , ¿V nunc fa?uo carcere ?e
maceratur, adolefeens patre fimulcV fratre orbatus: ímmo ni ad regnum diuina
ope feruatus eflet,ad parem cum fratre cgdem(quamuís parum abfuerít)iam raptus
cuet»Coruínagens,qua: tot annos a Turcarum ÔC finítímorum nos bello liberauir,
cunfta qua: reípublicac mala immínebantjípfafubiuit: cVqufindoadfalutem Vnga/
riae nata fuit, nunc etiam pro publica fe íncolu mi täte deuouít • Quamobrem Pon/
tificesac optimates, omnesq? magiftratuum ordínes, ÔC legatí, uoscumuníucrfa
nobílitate nunc oro & obteftor,ut immortal íum loáníe Coruínibeneficiorum me/
mores,filium fine ulla fecefsione Pannoru'ae regem efieiubeatís. A'numínibus du
uum,oraculis & aufpícijs haudquaquam difientíendum efíc cenfeatís.lllum óptate,
qui fanctifsímis Patrum conferiptorum confilrjs paréYenon recufet , nullísq? malís ^
opim'onmus&concupifccntrjs peñoríaltíus inharrentibus deprauatum animum
babear- Illum falutate regem , quem gloria: cupidum , ad publícam falutem acre/
gni utilitatem educare pofsitís.Sufpicionem quamq? grauífsímam,&priuatí(quav
lo) commodirationem deponíte.ut fine ulla contentione fedítíoneq? íalutarem uo/
bísprincipem eligatis. Quodutfacian's,per Deum hominum'qj fidem, per patriae
charitatem,uos omnes íterum iterum'cp oro ÔC exoro. Quum ha?c Michael uerba
ferilTet.multorüanimifedatí funt.Pars magna procerum Michaelem ipfum optan/
dum regem eiTepracdícabant,quodillenepotis gratia obnixe reçutauit: ÓYplerique
fententiam,partim metu, partim illius oratione uídtí, quum ab ínftrudís circu'm le/
gionibusobdu(fliforent,extemplomuurunt.Nicolaus Vilachus.qui nobílitate ge 5»
nms.&anímimagnitudine, nonparua'qj geftorum gloria feregno díonum arbi/
trabatur,inuitus fpe fuá excídere uidebarur. Ladislaus Gara palatinus, ttprarftan/
tía fan/
Ъ EC UT) l S II). ЫЪ El IX m
tiá fangttmis,&: fupreme potcftatís aucbrítate,pari quoqj ambitione 1áborá"s,haud
facile ccdebat. Imperator item Fredericus, in cuius manu adhuc corona facra ferua-
bacur, in ipem etiam adduftus, clandefh'nos non fine nömenclatore fautores habc-
bat: fed inter armatasacies,quum nemo relucían iam auderet, ас pafsim aflentírii
quamuis pars maxima Michaelis fentenriam approbafiet, palatinus tarnen in diem
polterum difFerendam rem eflecenfuit,ut de futuro rege comuni'cß falute, res haud
cítra procerum concordiam tranfigeretur: Quinetiam ipfe Nicolaus ¿V Paulus, ad
declinandum furorem armatorum,quiceruicibusimminebant, cVadprotegendam
inuidíam,M¿chaelem recle compofite'q? loqúutum efie, uerüm fecrctiöra hxe eolio
i» quia poftulare dixerunt. Res in pofterum prorógata,feccfsíonem ¿V difeordiam re-
pulit:hoc temporisíntcruallo extincTa feditio. Pontífices rem utrinque traclantes,
ad concordiam redcgerunt.Palatínus ÔC Nicolaus,caeteriqj fa&íonis eíufdem ,uiac
meiù adacflijdummodo his núquamLadislai cedes obrjeeretur, cVueteruminiuria-
rum ас ultionís obliuío ín perpetuum aboleretur, facrofan&o'q? iuramento fancire-
tur,Michaelís fententíam fe approbaturos cfie promiferunt. Id libenter, ut ípopon-
derat, á Michaelefa<ftum,foedus'qj percuflum.
INSEQ.VENTI deindedíe, in fecreto couentu,uníco omnes aflênfu Mathiam re- шЫт re.
gem declararunt: quem aliquot ante dies uulgus, puerí'q? Pefthani, per compita ui- itckuim
ces ас fora pafsim exclamarunt. Quod quum inimíci exaudrjftent, a populari & di-
iiiiína uoce nequáquam diflentiendum efleíudícarunt. lnfantíum plebísqj clamo-
res, ab aduerfarí)s nunquam reprimí potuere. quin etiam illud pro fummo miraculo
habitum: nondumín conclauíbus ab optímatibus, pontificíbus,nobílibus , ¿V lega-
tisrexilledcclaratus erat, quum in Pefthanabafilica,íacerdotum collegium, haud
fecus atque díuínítus admonítum, IES V óptimo máximo , díu<egenítrící,cxterisq5
dijs patrrjs cum fummo plaufuíntentífsímo'q? concentu, lactigratias agebant. Poft-
quam autem publíce'declaratus eft,uniuerlain gaudïum & feltiuitatem conuería eft
Vngaría. Omnís etas per pagos Sí oppida.uana publice hilaritatís fimulachra ede-
re, quae prifeis nunquam regíbus exhibita fuerunt.Tubis, tympanís ac fiflulis, prae-
terea faltatíone cantu'q? pafsírn exultare, fauftas acclamatíones per multos dies inge-
je minare: Mathias Coruíno, regí noftro.felicitenpatris patria: fiIío,feliciter:liberato-
ris noftrí gnato,felíciter:Coruínrjs rclíqur) s,felicíter : Mathía?,ípeí noflrar, féliciter;
Pannoniacpríncipibus,huncdecIarantibus,quoquefelicíter:Vngaríafdemumuni'
uerfa?,feliciter.Híc á faeuo nos externorum liberabít imperio : hic paterno more, de
Turcís tríumphabít : híc nos á Boemorum latrocinrj s & populatíonibus liberabít* ,
Hic Polon os abiget, Se Alcmannorum íuperbíam attenuabit. Supplícatíones pro
nouo rege indicia:, ¿V facra pafsírn celebrata. Practerea ín codem quoq? conuen-
tu, quum Mathias annos feptemdecím natuseflet, cVnondumtanti regní compos
exiftimaretur, pontífices cum optímatibus decréuere, ut adolefeenti gubernator
adrjeeretur, ne quid ex ínfeítía aeparua rerum experíentia, detrimentirefpublíca
4° pateretur. Quareantequamconuentusillefolueretur, ex decreto patrum Michael
gubernator pronuncíatur,& in quinquennium poteftas fummatraditur: unde non
mediocrís eftinter auunculum 5C nepotem íuborta fimultas & dífcordia:quam prin
cipes quocpaducrfa*fa<ftíonís, quiiili nímisínuidebant,adauxere. Itaque Michaeli
gubernatío data, Se" adducendí regís ncgocíum delegatum. Híc mox Georgío
regi prius líteris , deínde legatís, Mathiam Vngaría: regem declaratum efie nun/
ciat:rogaíqj,ut ad regní fines adducat. Paí<ítum redemptíonís precíum non defutu-
rum eíTefignificans.Pdft, ubi Boeníía:régí ínter ccenandum líteris publicís canun-
cíatafunt,qua: rumor príus effudcrat,aceubantem fub feínimo loco Mathiam, con
tínuofuperiusakendere,fibi'q? pra:fidereíufsit. Aftille,reí infolentiam admíratus,
Ço qui antegraUifsírham ВЫfraterna: necis, &iniqua> capriuítatis triíh'cíam índíxcrat,
quafiinrep^itínáfpcmtraíftusn'am ftabatattoñitus: & neludibrrj gratia nouitas il
la fieret,extímefcebat:percúc^tus,curíditaprepofterefieret,ccenare interim íuíTus

»: Yg¿3 eft,exa-
*ñ~*-
„4 tstKT. %0KF/KII ZE*. VKÇA%
ert:exa<îtacc*na,fauftum ас felix nuncium cxauditurus. Subtícuítadolefcens,& fpe
compktus cocnare non poterat.Poftccenam,rex,quid mihi Machia (inquit) exfoU
ueris, G fummam inauditam'cp tíbilaeticiam nunciaro:non'ne cumulatifsíma pro tan
togaudíomihiprcmiarefercs:&:quodátcpoftulauero, ultro concedcsí'AtilleiNil
míhí.rex, libértate lartíus efíe poteft:quam fi conceíTeris.perpetuam, fi potero , gra*
tiam.'etia'mquamcunquepetíerís, merecipiorelaturum. Qui in aliena manu íunt,
quaiîdo cogi poflünt,íuberi,non exorari debencTunc ifte : Salue ( inquit ) Mathia
rex Vngaria?, falue Pannonia? princeps, díuíno potius quam humano fuííragio
declárate. Te Vngaríregem,propterimmortaliadíuí patris tui beneficia, propter
generofamtuamíndolem,& ipemíngentem , quam ex te nuperrímeconceperunt, >•
ultrdregcm ad campum Rachon &Pefthanamurbemdeclararunt:utueluti áCor
uino quondam recle ас fan Aegubernati liberatiq? fuere,ita nunc á Coruínrjs etiam
relíqurjs in pofterum liberen tur.T« fub diuina tutela fuilTe,non ambígo: te Deus ad
tanti regni faftigium idcírco referuauit,ut non modo paterna ueftígía imitarí,fed da*
ta tibi maiore poteftate,íllíus gloriam fuperare poíTcs. In menfa te mihi idcirco prav
pofui,ut te regem longe potencioremfaftumeife intelligeres. Inparíhoc anno for'
tung dexteritateuerfamur. Vix menfes tresinterceflerc, poftLadislai regis obitum,
utrunquenoftriim ad dignitatem regiam diuina clemcntia( uti uidcs ) eucxir:utraiv
quedomú tanti decoris expertem,ulq5 adeo! illuftrauit ,ut immortales Deogratias
debeamus:atquefîuirieilè uoluerimus, perpetua: comparand^ gloria: occafionc 2,
non caremus.Proinde age ( quaefo ) perpetuum ínter nos foedus,Mathía, percutía»
mus:percuíTum'que facrofanctí coníugrj uinculo ас pignore fancíamus , mutuis no»
ftraregna confilrjs & auxilrjs tueamunquippe turbulenta fuut ftudía hominum,ua'
ria,uoluntates'que admodum inconftantes:ambitíone, ínuidia nouítatc'cp nobílítas
¿Vplebs iuxta laboral.Quaregnatam,Coruíní thoro non indigna m,nunc data fide,
te uxorem ducturum eíTe recípito:cum dulcifsíma coniuge imperato:ad extremum»
Mathia fili,líber efto:6V quando regnum adeptus es prepotens 8¿ opulentífsímum,
tuum focerum,tu % falutis &C líber tatis au<ftoré,quo fau itifsímí coníugrj graues fum*
ptus facilius fubíre pofsít, fexagíes mille aur cüm a' tuis me patienter accipere tolera»
to. Poftulatís Mathias annuit:cVmaíoraquocp concefsífíet,dummodo fein líber* }•
tatemaurereret:quin&gratiasegít:cuncT:a, qua: petíerat,ínuíolatafe fide pra^titU'
rum eñe recepit. Dum hace ita ín Boemia gerun tur, Michael folutoconuentu,
quamuís proceres cum pontificíbus Bu dx remaníiíTent, ut adfuturum regem expc»
öarent, Corporis tarnen Chrifti acdículam adrjt,ne Ladislai nepotis corpus ínter
parícidas lacere pateretur,ne'ueinlígnínota genero lî nome íuuenis inureretur: non
fînemultis lachrymis ex infami túmulo eruit , Albam'q? in Tranflyluaniam tranftu»
Jít;perfoluitíbifunebriaíufta,cVprope parentis monumenrum collocauit.Pofthec,
quum adducendus fibi Mathias eíTet , mira celerítate rem peregit. Nam cade m hye»
me,antequâinitagIaciesfoIueretur,regemintroduccreftuduit.Primumcumexer'ci
tu & magna optimatum turba Strigoníum uenit: eumloannes Varadienfïs.Tho' 4»
mas Zechel,Sebaftianus Rofgonius,& Ladislaus Canifa,cum Pancracio fequeban^
tunitem Petrus Zokoli,IoannesChanadien(ïs nunc epifeopi pater, uirimpiperac
lirenuus,quiexercituia Michaeleprzefeiftuserat. Nam quum afsiduo Turcarum
bello claruííTetJonga'q? armorum experientía praepolleret, perpetuum regís auun»
cuius hune fibi praeleclum afciuerat : quem nunquam antea ínfelíciter pugnafle no»
Herat. AdStrigoniumomnes fîccopedeDanubiumtraiecere.'mox continuatis itu
neribus in Morauiae fines contenderunt,Dumiter faciebant,per internuncios quo»
tidie Georgíum regem, ut quam ocyfsímepoflet, Mathiam ad regni fines adduce^
ret, admonebât: figní ficantes, poftulatam adforepecuníam , ex eius'que fententia fe
cunda fafturos.Nec minore quoq? ílle celerítate properabat,ut promifla preñarer, je
regem Pannonibus redderet.ingens hínc denique auri pondus accíperet. Quare ma
gnum quoq? exercitum ipfe comparât, ut pro dignicate regem ас generum in Vnga
ríam
ЪЕСЛЪП III LIBS* IX. w
riam rcftitucrc uideretur. Quum ad praftitutum u trique diem ad Stratnicizam ur
bem ex compofito conuenííTent,nonagínta mílibus paíTuum á Strigonío remotam,
in ripís Morauaz amnis,quí Morauiam ab Vngaria díuidit,inclinante foie caftra po
fuere : poftero dic,inftruAa u trinque acie,Mathias,quum produ&us in medium.irt
op poiîta ripa apparuiiTet,ingeruculatae continuo legiones, regem Vngaríae confa*
lutarunt,adorarunt'q?. Plaumscum lachrymísex ímmodícalaíticiaexuberantibus,
tam ingens perhoram edítus, 8c cantus tubarum clangor,tympanorum tinnitus, &L
aenearum machínarum crepitus pafsím efhifus eft,utcoelum collidereuíderetuf:hís
quoq? mílitarís clamor adiectus.Sc" fauftse cohortíum acclamatíones, congratulatío
i© nesgeftientiumínfolentesexaudítaercmatímlaetídacum plaufu alíquandiu edita»
Qug ubi paululum expleta cft,proceres fefe propius admouere:id ipfum feccre Bot
mí, ut mutuum faciiius colloquium exaudírentЛ une Ioannes Vitefius Varadíenfis
antíftes , uelutí pater patratus , haec in ripa fluminis uerba fecit ; Salue Mathia rex
Pannoniae,quem publicis uotis , quod nemini unquam contigit, omnibus'qj fuffra^
gi)s,Senatuspopulus'qî Vngaricus, principcm & regem íuum eflèiufsit; falueípes
única Pannonícsegentis : faluete Coruíní generis facroíanAae reliquiae ; fauftum 8£
felíx tibí uniuerfe que Pannoniae fît hoc regní tui aufpicíum , ¿V Chriftíanae fidei ad>
modum falutare.Te tua properare íubet Vngarxa,capere regní habenas,íufte regó
re,tuicp imperii fines late tuerí.Quantum tibí timuerit,qüám afFecbterepetierit, ex?
*» his comítrjsnuncínteUígetquíbusmaluít te adolefeentem optare regem, quam con
fummatos confilío,experientia8¿ aetateuíros íam fortín'. Te ad regnandum natüm
cífeíntellígit: ¿kVquodfub clarifsimo patre tuo experta eft, id omne ín terequírir-
fperat'q? futurum, Coruiniducbi Ä'aiifr«'-«- ~..u

ijuocpauipicnsregeretur. Teno modoalteru patrem,


uerum etiam in maiori poteftate fítum, paternum omne nomeníliperaturumeífe:
fperat.Sibi certum erat,te non modoredimere,ubicunque fores:fed etíam,fiid nega
lum euet,u¿ obftinate repetere:ubicunque alieno faetnore occubüifies ■> mortem ar>
mis ulciíci ftatuerat. Veru m tot p erículís,clcmentífsímí regís Boémíac prudens aní>
1* mus occurrit:qui mira calliditate ex Alemannorum te manibus eripuir, ut te Vnoa>
ríe conferuaret.Quamuis hoc fuerít humanítatís ¿V foríetatís officium , Vngaria ta>
men perpetuílocobeneficrj id haberi íubet.Immortalcs nunegratias agit,&: dataro
ferendi copia cumulateVependet.Ne ígitur de ingratís benemérita eífeuídeatur , id
aurí pondusdono dat:& quum res tuleri t , maíora datura eft: perpetuam Boemís a^
miciriam defert, 8t"immortale Pogíebrachíorum beneficium nunquam apud feinte!
riturum eíTc pollicetur-Quodcunque Mathíaí,Proceres,cum ueftro rege conuenit,
id uniuerfa Vngaria ramm ac firmumeífeiubet, Quinetíam, qudd regem noftrum
incolumem pra:ftitiftis,& cum tam magnífico apparatu ac nobilifsímo equitatü ho
neftatumadduxiftis,neparumquídemhuícbeneficentiaeueftraínos deberé profite
4° mur.Proínde Mathíam reddite,& ínitum a Mathia cum inclyto rege ueftro foedus,
ucriqueperpetuo.coníeruemus» Víxiftadíxerat, quum non íínepecuníarum eO
fedo fluuiummoxtraiecit.Víftorinum'que regís Boemiae filíum ínfecretumaccí'
uit,pa(5tarn'cp mercedem rite illi perfoluit.Dum folutíoipfa tranGgítur,Mathías ab
aduerfa ripa immortales patriae gentigratias agit, quod regno indígnum, ¿V adhuc
inipo tern , fupremo 8c diuino pene muñere honeftarít Sat patrie fe debíturum arbi>
trabatur,fi publico duntaxat nomine repeteretur. Ad haec pollicerí fe nunquam ui>
tac fuae paríurum,nec labores afsiduos 8¿ grauifsima queque pericula recufaturum*
ne temeré a1patria tanta dignítatedecoratuseíleuideatur» lAumeumregc Boemias
foedus,re¿lefancl:eqí omnino feruaturum» Vngaros demum ¿V Boemos de fe bcrt*
jo fperare iubet:ingenue pollícítus,fe per uníu erfum uita: tempus,utrofque fine diferí*
mine tracbturum, atque nil aliud eníxíus curaturum,quâm explcre fpes homínum*
exp ecutíoni patriae fatísfaceré , a paterna uirtute non degenerare, & ingratitudiní* '

Y 4 apud
apud utrofque crimen euitarc Vixhacc potuerateffaripientifsimusadolefcens,
quumlachrymaru profluuio uidus obtícuícBoemi , quicuqj aderant, initam amici
tiam & focictatem fände feruandam eíTe affirmarunt : uires 8>C arma Vngarís ас ra
gí ofFerunt:cum promptifsimis Temper яихШ) s,quandocunq? opus fuerit,fe pracfto
adfuturos pollicentur. Tranfada mox folutíone , Vidorinus dux , & Ioannes an*
tíftes.utruñque exercitum,datis poftinitú ab utroqueregefocdus dextrís, mutuis'qj.
complexibus confirmare iui^ent. Regem utrinqueperreucrentcr falutant, cVccrta^
rim fe mutuo amplexan tur,multa? prx lanicia lachryma: utrínqu e fufa^Rex a Vido
rino dimiflus, ad fua caftra trai ecit: Boemis'q? proceribus , qui Budam ufque ipfum
comitaricontendebant, gratias egit: moxutriqueuno eodemcp tempore digrediûv ,0
tur. Vngari recepto rege, longís itinerí bus Budam pro.perant, ut antequam gla*
cies dífloluatur.Danubium trarjciant : quacunque iter facíunt, ex pagis & oppidís
gratulabundaín occurfum omnís etas efmnditur,inaudítaubicp lanicia celebratur:
quinetiam anicular , pueri, fenes , &ruftíca pafsím turba Mathiam circumfundunt,
falutant omnes regem: manus & pedes deofculantur, fkufta & felícía cunda pre^
cantur: ubique fpes Vngaría;, delician orbís, aíTertor patriae,Pannonia-'cp falus inge
mínatur. Inter plaudentem feftíuam'q? multítudinem , Mathias tanta popularítate,
dementia &manfuetudineutcbatur,utimirum inmodum populorum ánimos ftV
biconcilíaret.Gratíam quam fibí patria memoria promcrueratjaftabilitate/acprav
cocipietate fuaufqueadedaugere,utínamoremobferuantiam'cpfuihominum pe' ip
Лога cunda fuccéderenhos fratres,patres illos,hanc matrem,fororem iftam ,appek
lare:fe amplexandum deofculandum'qj omnibus ultro' ac pafsim cxhíbcre,magis a*
lienac quam propríae faluti congratularianter milites condu ¿tu decoro fimul ac lepi
da comitateueríárí,adímminentía grauíbus quandoquc uerbís bella fuccendere,de
comparandademum laude femperuerba faceré. Quum Strigoníum paulo ante
Calendas Martias,circíter Sarcophaga fefta perueníífet , glacíes qua: dttdú fatífcere ■
cceperat, ne fatis quídem tutum exercitui traníítum pollíccbatunlacti tandem equi*
tes,contempto perículo, 8¿ labante faepeglacie,maxima exparte traíecere.Cgterí ad '
Pefthumtranfiuerunt.quin&Danubíus hílarítati publicse indujere & gratifican
uídebaturiquandoquidemíntam propera feftínatione, temeraríocp traníitu nemo i9
periclítatus eft:Coruinaídfortunafadum omnes eñe fatebantur. Poftquafninfex
quenti die Buda? appropínquarunt,omnes pontífices optimates'que ас nobiles.qui
conuenerantatem praetor urbanus, cum fingulis ordínibus magiftratuíí,pranerea
cunda collegiafacerdotu.folennipompa deos&facraferentcs obuiâprodeunt,&
facrosrhythmosconcinunt.Occurrítetíampopulus uníuerfuSjUt fumino plaufu ac
exímrjsacclamatíoníbus nouum ÔC exoptatum regem excípiant. Quinetíam & Iu>
da?orum turba in occurfum exíuít,pra:fcrensuetensTeftamétitabulas:cVinterprí'
mos falutato rege, maíorum priuilegía fíbi confirmari obteftatur ¿V fupplícat. Ad
portas urbis, a ciuibusfubumbellarexexcípítur: ¿V antequam ínurbem admitta^
tur,exoratus a practore,libertatem,leges,fandíones,decreta Senatus,ac carteras inv 4«
munitates ab antiquis regibusimpetratas, fe nunquam uiolaturum, adiVdoíura'
mentó pollicetur:idípfum, antequam in arcem admíttcrctur,uniucrfis reoni opnV
matibus pontíficíbusqj promífit.Introdudus in urbem,redá ínbafilícam diu« Ge/
nítricís ducítur. Quü ante praetorium iter faceret,fupplicantibus noxrjs,qúos olim
quaeftor in uincula coíecerat, ut omnibus faufta felíx'cp foret praefentía regís, patefa
do carcere liberantur.Quum in templum utniífet, 1 E S V Chrifto oprimo máximo,
acdíuae Genitricí,fub cuius tutela degit Vngaría,gratias egit:fe'q? iurafacrainuiob'
ta feruaturum affirmauít. Hínc ín regíam dudus eft, & plaufus togatoru paríter 8¿
íágatorum tantus per compíta.uias & fora editus,ut cunda publica lanicia complex
ri uíderentur. Quum in Regía confediftet, ad componenda regni negocia anímum 5»
*dueftit: in audítu mirifice omnium expedationi fatisfecít. Laudabant uulgo cu di
moresadqlefcentís, quod dignitatem regíam praeter aetatem ¿principio tarn probe
feruaret;
DECIDIS III ¿I$É¿ IX, П?
feniaret : etíam Sí ülíqui contra fcntiebant , eius pracfcntía cóncilíatí funt. Joannes
Varadícnfis epifeopus ¿Díonyfius metropolita, carteriq? pontífices nunquamab
eius latere dífcedebanr..Quínetiam Michael ciusauúculus^ebaftíanusRofgoníus,
Ladislaus Canifa, Petrus Zocholí,cxteri'cp paterní amíci ídípfum fac.ícbant: ucríti,
ne uitío xtatis alíquíd committeret á fuá dignícate alíenum. Contra ipfe, a principio
degrauifsimis rebus , nihil unquam inconfultis pontificibus Sí patemís amícis ac
proceribus decernereuoluít, fiue referebat aliquid ad Senatum, feu ferret ad popu'
lum:qua grauitate ac eloquentia utebatur, admiraban tur omnes .Quum rqgati pon
ti fices proceres'q? fententias diceret.attentc&perquamdiligcntcrexaudiebar. Dif
10 fidentesinterfepatresconfpícatus,haudírreuerenterquandoqj increpabat,iî quam
exinuidiafîmultatcq? fecefsionemin Scnatu fieri fentiebat: contra uero', quandoep
patiebaturnoninuitus:haudignorans, priuatis farpe aemulationibus &inimicitrj9
crefeere rempublicam • Quinetiam aliena di&a fic argute confutabat, di&as'cp fen*
tentias improbabat, utfua:quenque iententia? poeniterer, acid ingenue fatereturi
quem prius ex paterna memoria diligebant, mox obferuareac tacite reuereri oecoe^
pereefpem quoqj initam non confirmauere folum, uerüm ctiam auxere.Auunculus*
qui gubernationís muñere fungebatur, acrerum omnium auclorhabericupicbac
ab eo nonnunquam increpitus,fententiam mutare coactus eft. Nicolaus Vilachus,
palatinus, & Paulus, ca?teri'qj aduerfarij,ípecbto regís ingenio, quem praeter arta^
*o tem circumfpedlum efle cernebant,e magna fpedeciderunt.Sperabantením,íncon'
fultac adolefcentia? gratia praeeepsin rege confilium,quotídianos errores, crebrast
inregendo iniurías : quibus non medióme deíndepoenítentía Vngarorum ánimos
mcelieret,8c"magnarerummutatio fequeretur. Nicolaus, quíregnumpra? nobile
täte ge nerís,opibus Sí au<ftorítatenimís anhelarat,& in comítrjs ui coaftus Mathíar
ceflerat,nunquam adolefeentem talem futurum fibíperfuaderepoterat: hunefupra
íctatem cun<ftaprudenter &honeftedifponere,nimis angebatur : auunculum eius
omniagubernare,fauereamicis,&fuosextoIlere, perquáma?gréfcrebat. Socrj fa^
¿tionis eiufdem parí quoq? liuore affecb',admodum crucianturrdifsimulandum tan
dem dolorem aliquantifper cenfuerunt,donec aliquid occaííonis daretur,qua noua
je molirí poíTent. Interim crímínibus, dolis Sí infidas Michaelem círcumueniendum
efle decernunt.Regem frequentant,fidem charitatem'qj magnam fimulant,pra?ftant
obfequía:& dataoccafione, pro uiríli fuá Michaelem in inuidiâ regís adducere clám
enítuntur, Rex autem ab amícorum confilrjs non recedit, ad beneregendí difeípli'
namanimum intendít,uerí princípís artes fibi iníítasrccognofcít: íuftus ¿V afsiduus
in dicendo iure, in puniendo clemens,ín miferabiles pius.ín gubernando prudens
ac folers: in periculis grauíbus'cp rebus magnanimus ¿V audax , in agendo cautus Sí
fagax,glorÍ3e plus aequo cu pidus, cVadfimulandum difsímulandumcp nímieidone'
us. Cum feníoribus fimplicítatem quandam fatpe pra: fe ferre, callíde quaecunqué
mens mala ferret elicere,oblíquaconfilíaintelligere,& corda homínum cautífsíme*
40 perferutarí, dífficulter alíenís artibus fallí poífe uidebatur. Quum regni habena»
accepiflet.adrecuperandam facram coronam, quaeinFrederici imperatorís mañu
erat,animumaduertít:quando citra facrofancbim diadema legitime regno potíri
haudquaquam poífe putabatur. E'fenatufconíiilto Ioannem epifeopum Varada
enfem ad ímperatoré cum duobus optímatibus míttít , qui earn repeterent.Qu.um
híVíennam ad Cazfaremueniífent , ¿Vapud eum mandata expoíuíflent, continuo'
fibi uerbadaríintellexere. Re infecta pro fe&í, Budam redierunt.Imperator enim
quum fecum reputaret, coronam ín poteftate fuá eífe, fine qua nemo rex legitimus
dicípoterat: 8¿in cíteríore multos príncipes Vngaria fibifaucre,in ípem regnima-»
ximam concidít.qua fi fortcanímum abfiínerepotuíflet,multo fibi Pannonia"qj me.
50 lius profedo confuluiflet.Confirmabantquoqueípem eius Nicolaus, Ladislaus Sí
Paulus, Sí caíteri quíín Mathía? coronationeaducríáriuoIuere.Hinanque clandeftí
nis quotídie internuncios adíd Imperatoremínccndebant;nontam ut eum regem
buberent,
я8 ЫТЯТ. Ъ ON F IN II XEZ. VNÇA%.
habcrentmultapollicentcm, quamutillíusuiribus&auclorítace Mathíam regno
cijcercntA' ipíi demde pro fualíbídíneímperarent. Sed Nicolaum fcua fegnancU
cupido in primís inceíí'erat : quare factum eft,ut nihil per legatos impetrare potue*
rit. Fredcricus etiam adolefeentem fluctuofifsímo regno potíuun, facile contenió
pfítrfperabat hune, nedum fuis uíríbus, fed optímatum quocp faclionibus id facile
amiflurum.Proíndefacl:ionesalebat,diftordiarumfeminafpargcbacindics,&infu-
fa diíTenfione.nutritis'q? faftíonibusinPannonrjs imperare ftudebat.Addebatani^
mum humileacobfcurumMathi*cgeñus>utipfereputabat:ratus,adolefcentempe-'
reorina gence natum,e Valacrio patre, nunquam tot inter nobilifsímos principes
coanationibus,amícítiisopíbusqjpr£cftantes,diuregnaturum. Nos autempríus м
quam bella du&u aufpícrjs'ue fuis gefta,graues'cp in regno motus & fedítionesattin
gamus, de ipfius origine copiofedicendu m eile duximus. Marhig regi,quemad*
modu m fupra dictum eft, Ioannes Coruínus pater fuit , Buthi Valachi nlius, in pa,
terno pago natus, quem noftraquoqjtempeftateCoruínum dícunta'mperanre Si*
oífmundo, a quo uírtus eius 8c" animi magnitudo primu m coepit íntelligí. mater ue,
ro Elifabetha Silagía,uírago femper habita.Is,uelut¿ fxpíus a parentibus acceperat,
quüadoleuiíTet, fe Romana gente natumaffirmabat: referebat genus in Cominos,
qui inter prifeas Romanorum familias numerantur. Generofo (anguine fuccenfus,
¿C Tranfíyluaniae finítímus, ín prouinciam uenit,a principio in Chyacorum familia^
ritatem feínfinuauít:adaufto moxanímo,ingrcflus Vngariam, Francifco Chanada
no feruíre ccepít . cuiufque adeo charus fuit, uti pro filio haberetur. Sub hoc faufta
tyrocinrj aufpiciafortitus eft. Clíens deínde Demetrrj Zagrabienfis epifeopi facbis,
quum ignauí expers ocrj foret, & Sígifmundum Imperatorem ínl taliam profectu*
rum audíret , continuo fequutus eft , ut Romanos progenitores.ac rerum dominos
inuíferet. Mílítarís difeiplínar gratia, prima fub Philippo Mediolanenfium duce fti
pendía fecít.Reuerfus ín Vngariam, Turcarum bello fe exercuít : ubi antequam ali-
quodequcftremunusaíTequeretur,dum cum focrjs Myííamincuríát,multum lucri
fecit. VetusCaloergorum(utaiunt)coenobiumpopulatus,compcrtisibígemmís
8c" lapillís ampie ditatur. Quum Sígifmundum Germaniam reuifurum audíret, re*
pente fequutus eft,utregíamfrequentarct, & Coruinam uirtutem íammaturamin í»
lucemederet. Infpe<ftaculis,faltauoníbus cVconuiui)s,precioiis cVgemmatisufque
adeo uefubusutcbatur,utmulrisr?<uilís, ex habitus elegantía haud citra inuídiam
prarferretur: quem corporis forma &uenuftasorísnímíshoneftabat. conípicuus
incedens, cum nobílifsímis matronís faltare iufíus eft. id a*gre Sígifmundum tulifle
fcrunt,ac fíepe dixiíTe: Ioannem Coruínum ad fpes magnas non eíTc prouocádum,
quando ueluti ab ambítiofa eius íuuenta manticinabatur,ne toto quídem orbe is ex
pleripoflet.PoftSigifmundiobítum pra?fe<fturas prouincíarum cum imperio , ac
íupremamna<ftusingubernando regno poteftatem, tanta modeftiaÔYtam grato
fuiffeanimodicicur,utFrancifcode Ceuadíno ñeque ínuía,necp in menfa unquam
preíuerit: quin fiando &.'fcdendo praeter dígnitatéucneraretur,6Villiusuxorcpien- +•
tifsímaíloco parentis femper habucrit. Ioannes ígitur genus in Cominos reculir,
ueluti gentilicia infignía referebant: & Mathias Romana gente oriundus,ingenteni
hinc animi magnitudínem(utí exitus oftendít)plane concepit. Verum de Coruínae
familia; uetuftate, &quo modoín DacoscVGetas fefe propagarit, eft rite referen^
dum.Coruíni primum a Valcrrjs Volufrjs,Valerrj a Sabínís,ante urbem condítam
duxere genus, Sabíni á Lacedarnonrjs promanarunt. Quum ex Achiuís ín Italíam
olim íllí coloniam deduxííTent,SabínosLaccdcmonum coloníam fuífle, Plutarchus
affirmât. Hiquíbus Hcraclída?prafuere,ab Hercúlea gente illuftrati,& a Lacedav
mone, Iouis filío,quem exTaygeta tulít,dicti funt.Ex quo fit,ut Coruini non folum
anteurbem conditâ fuerint, fed ín Iouem pra? nimia uetuftate genus referre queant* ni
A principio naneß Italíam Pelafgí,Aborigines,Sabíni a nimia pietate nominatí, со,
luere:deinde multo po'ft tempore-, Romulus urbe condita.Sabínorumuirgínesra,
puír,
puítVo>nfe¿htpacc ínurbem foceros admifît, inprimisq? Tátíumcorum regem,
utí Díonyfius auЛог eft , exilluftribus Sabinorum family s , tres cum Tatío Rora*
communicatis hononbus permanfere ; quibus mulris poli; feculís fcecimda porter'
tas rite perfuncbeft.Hi fuere, Valerius Volufus,&Talus,qui Tyrannus cognom»
natus eibíté Metius Curtius , qui arrnams lacuranando tranfmíítt.jCumhis quoq?
focí)cognati,gentíles&:clientes,numero haudpauciores,centum fane fuere. Auc~ta
exhacaffinítaceurbe Roma,TuIli Hoftilrj &Metrjtemporc,Marcus Valerius fio
ruit:híc primus Fccíalis fuit, qui in percutiêdo focdere,in certamincTrigeminorum
_ patrem patratum Spurium fcc.it.Mox Publius Valerius claruit,quando hoc adiuto
[i* re,Brutus ex urbe reges exegit. EtquumfcCollatinusconfulatuabdkaffet.eölle'
ga hic Bruti,centuriatis comitrjs crèatus eft. Quinetiam Valerrjs Horatfjs'que duct
bus, Romanos reges pulfos aiunt. Item Publius Valerius cum Tito Lucretio ice*
rum confuí creatus, 8¿eo quidem tempore quoTarquinrj ad Porfenam confugêre.
Is Publicóla cognominatus:quia in fufpicionê coniecbis leges tulit,qua? non modo
confulemfufpicíonelíberarent, uerümetiam populärem efficerent. Tertíumcuni
Publio Lucretio confulatum gefsit. Marcus autem Valerius cura PublioPofthù*
mió confuí defîgnatus.quiacum Sabinis bene pugnauerat, cum cóllega triumpha*
uit. Ad hzcc,Lucium Valerium confulem de prouoeatione ad populum primum
tuliife legimus, & Marcum Valerium clarum fuiiïè Dicbtorem.Item Lucius Vale
jo riuscumSpurio Cafsio,& Publius Valerius cum Caio Naucio,cV ídem cum Tito
Aemylio confulatum gefsit.Marcus Valerius,Títus Vírgínius confules crcatí:Pu>
bhcolaínterrexfadus,tertio díe,quoínterregnumíníuerat,LuciumLucretiumTri
cipítinum Sí Títum Veturíum confules creauít. Ad plebem, quae a nobilitate feccf>
£erat,reuocandam, Lucius Valerius Si Horatius mífsí funt.Et re deínde compoííta,
Valerius Potítius cum Marco Aemylio côful fuit: magnos ludos , quos in Veienti
bello Marcus Furius Camíllus diclator uouerat, edidít. Bellum in Algido cum
Aequis gefsit:quare Valerio,qui in C£dendís hoftibus perfeuerantior fuerat,tríum*
phus decretus eítCollega urbem ouans ingreíTus, Valerium, Publrj Valerfj filium,
tribunum milítum , cum confulari poteftate,Camillus iterum ínterrex creauít. Item
j* Lucius Valerius Potítius, interrex defígnatus, Lucíum Valerium tribunum milí>
tum cum poteftate confulari tertio crearle dícitur. In bello Gallico Marcus Vale*
rius CaioSulpítiodi&atoríadiecbseít. Qui quidem Dictator, & Valerrj fapíen*
tia,ScTullr) ac milítum hortatú Gallos fuperauit,& de Gallís poft Camillum arqui*
us tríumphauit.Nondum Coruínum nomen ex hac patricia gente profluxerat, ecce
tumultus iterum Gallícus oboritur. Huic bello Furíum Camillum, Camílli prions
filium, didatorem créant: quocumMarcus Valerius tríbunus milítum proficifei*
tur.Quumutrínque caftra conftirilfcnt , ecce Gallus armis ac mira corporis magni*
tudineinfigniSjRomanummilítemad fíngulare certamen prouocat. Marcus Vale*
rius adolefcensjfacta fibi a Di&atorc certandí poteftate,fortí animo ín hoftem egre
so ditur: cúnela rite numína inuocat, utpro patria dígnitate pugnantí faueantnnox
cumínfanohofte congredítur,manum conferenti coruus in galea repente defedir,
ob oculosqj Galli roftro ac unguibus appétit, 8c ufque adeo perterret hoftcm,quo*-
ufque ab adolefcente fortiter obtruncacur : aeparta demum uíctoría.coruus ín сое*
lum elatus,petrjt Oriente^*, Confuí aduocata condone , Marcum Valerium tribu*
num decern bobus,aurea'q? corona donauít.Ethíc deínde Coruif)us,apra?clarofa'
cinore,cumuniucrfa pofteritate cognominatus eft. Nachas annos tres ас trigínta,
cum Marco Popílío Léñate, arque iterum cum Petílio confulatum gefsít- Síquis
fo«aiTetalcaugurium admíretur, fiexaufpícrjs alíorum coníecfturam ducar,coruos '
ín tutela principum effefentiet. Alexandro nanque corui,adAmmonis tcmplum
*j profirifcenti,apparuere:confufis'qjdu¿ioríbus,dieiac noctis iter oftcnderunr.Iteiri
quumBabyloní appropinquaretAlexâder,coruirepentecollu(ftantcsafpecîifun't'.
Exquibus ante,ipfum nonnullídelapfí, utiterimpedírent,ac regem hocaugliríoa
morte rffuocarent.Corui falutatione delectaras eft Auguftus. Sub fpeciècerur An'
fteus(fîquidHerodoto credimus)plam:loquutus eft. Et córuo, quem proximo fu*
trina: manceps in foro cxamínauerat,qui Romanos rerurn dominos , eum Tybéf10
Drufoq? Germánico falutabat,exa cb uiiidícbjhonorificum á Romanis perfolu»
tumeftfunus* Coruum igitur iure Mathíásrex ínter carterafua? domusinfignià
<retinuit:quando fuae genrisexcmplo,aufpicatifsimo huiufce auis augurio inma-
gnisfepepericulis feufum affirmabat. Deíndeut hanc fauíbcdomus foccundíra>
têprofequamur,ex qua plures Confules^Dícb tores , Imperatores ac Reges , quam
exequoTroiano principes promanarút: Cum lapidibuspluifíet,Publius Valerius
Publicóla Di cbtor dí¿his:ítem paulo póft ambo patrícrj Confules exinterregno V»
£reati,Marcus Valerius Coruinus tertio,& Auius Cornelius Coímsiqirórum con*
fulatu,belli Samnitici origo fuit.qui quidem quo animi uigore rem gefierínr , ex Lí>
що íntellígí poteft- Item eo anno quo Alexander Epirotarumrex uenít ¿n lrali'am¿
Marcus Valerius Coruinus , ¿V Marcus Fabius, interreges ereati: qui Timm Marv
JiumTorquatum, 5¿PubliumDecíumMur«m,Confulespronunciarfit.'Pra4er<i
Marcus Valerius Coruinus quarto confuí , cum Marco Attilío Regulo creams;
Cales Aufonumurbem expugnauit:impofito'qj praefidio.reducbs legiönibus trii
umphauit. Facras quoq? interrex cum Fabio Maximo, Publium Plufonem Sc Püí
blíumCurforem Confulcspronuncíauít.C¿uumRomgfa'pecontent!ioQrírerur,fi
Alexander deuí&a Afiaín Italíam arma uertiíTet , quis'nam è Dictatorio eVConfii* i¿
lari ordineforet,quem ducem cum Alexandró conferrêt : primus omnium Marcus
Valerius Coruinus fuccurrebat.Is etiam in tumultu Hetrufcorum cum Publio Dc>
ció confuí creatus,pra?clare'fegcfsit: Si rebellante deinde Hemma ,Di(b tor crea>
tus eft, Marcum'cp Aemylium Paulum magiftrum fibi equitum optauit. Adueriui
Pyrrhum Valerius Leuiníus confuí profîeifcitur, cum Caio Sempronio Valerius
Maxinnis cenfor fuit. ítem Valerius pra?tor,in Macedoniam miflu s cönrra Philip»
pum.Nonnullí prçterea exea familia per totum bellum Punicuclaruere.Puítquam
adSylIana témpora peruentum eft, Caíus Valerius Flaccus princeps Seriaras fen*
fentíam díxít;ex quafenatufconftiltum factum eft, utlegatí ad Syllam de pace mir*
ferentur.Huic Valerius fuccefsit.quiin Sardinia côtra Marcüm Lepidum arma ru' ji
lit, 6c* in bello Mithridatito in Afîa Pontoqj legatus Lucp Lucullífuít. Valeriui
Triaríus huíus filíus,repetundarumMarcum Scaurum,MarciScauri filium,pridie
Nonas Quintiles apud Catonê,querentibus de eo Sardis,accufauit.Nec pretermit'
tendum quidem ducimu s Publium Valerium nepotem , qui cum Marco Antonio
Si Appio Maiore contra Milonem dixit, defendenteCicerone:item Vâlerium Ca^
rallum.quiinCefaremuerficulos ediditcontumeliofos:& Valerium Nepotem,cut
diuidundis agris prarpofito a Caefare , Volatcrranos eleganti epiftola Cicero com>
mendauit.Poftquam uerd Ca?far potitus eft rerû,Marcus Meftala Coruinus in Re^
publica floruit: qui poft mortem Caefaris a Bruto Sí Cafsiouidus.communiconiP
lio condemnatus eft. Verum enimuero,ut quemadmodum in Pannoniam ¿V Da 4.0
cíam Coruinum olim nomenpenetrarit,nonignoretur, ex ordinereferemus. Qiiis
enim Coruinum MeiTalam,Romana: eloquenriarparentem , Poetarum quoej? non
mediocre prefîdium, filentioprgterierirvquiTibullummirificedilexitrqüeTybe'
fius Imperatoradolefcens fenemtantopere obferuauit, ¿V in oration с Latina imita
íá ftuduit.Hicprimus Alpinos Pannoniosqj populos fuperauit, primos quoq? Dal
maria: montes,adítusqj inaccefsíbíles patefecit,prímus Coruinum nomen ultra Dá
nubium diftulíK.primufi deruque^pracfecbis urbís ab Augu fio fa<ftu s.fexto ¿he pVai
nimia manfuetudíne, am'mi'cp modefíiafemagiftratu abdicauit,íncíuílem pOtefta>
tem íllamefleteftatus.Valerius igitur ifteMeüalaCoruinus,Auouftiaufpicris Pií^
nonios uicít: quinetiam Valeriam prouínciara , qua: Damibúmi DrauünKjj interia yo
cet,a Valerio MeíTala Comino cognomíhatamefiearbitror. Item rcaíoneirí, qua?
inter Dalmatiam Sí Pannqníam fita eft, a Metala Coruino Coruacíam adhuenon
immento
DECIDIS 111. LIVE TL IX. y4t
ímmerito nominât.PractereapropeTheutoburgium, Coruacum oppidum fuiíTete
gímus.aCoruinísíedificatum. Imperantelulio&O&auio.per Alpes Julias iter pa-
tefacbim.acuichs Alpinis, Noricorum prouinciaracceiïere. Dardanos Ъс Myiios
Europ»Curiusproconfulfubegit.TyberiusCa?far Rhaeticum Vindelicum,dein'
de Pannonicum Germanicumqj bellum pcrfecic, in ditionem'cp redegit populi Ro^
maní quicquid eft ínter Itab'am,Norícum,Thracíam,Macedoníam, Danubium,ac
íínum marisAdriatici : dequibusquum triumphaifet, Pannonicus cognominatus
eft. Bathonem Pannonicum regem multis praemrjs donatum,quem fub triumpho
duxerat, Rauennam tranftulit ; gratias'qj retulit,quddfelocorum anguftiaoccluv
,o fum euadere conceiTerit.Imperante Claudio, ad res nouas Gallus Afinius ôtStao-
lius Coruinus côfpiraruntjPollionis & Méllala? oratorum rtepoces. Tanta? infuper
dignitatis iplendoris'q? Coruina domus Roma? Temper eft habita,u t cum Imperator
ribusfxpe Romanis affinitatem fane contraxerit. Claudius Imperator Valeriam
Meifalinam , confobrini fui filiam duxit uxorem. Nero huic Statiliam Meifalinam,
Coruinofanguinenatam,TauribisConfulisactriumphalisabneptem,fibidefpon-'
fauit.Domitianus autem, qui de Dacis & Germanis:Traianus, qui de Dacis & Scy-
this,acuicto rege Decébalo, Daciam in prouinciam redegit,multas in earn colonias
deduxirJberos, Sauromatas,Afreneos,Bofphoranos & Colchos domuit. Item A'
dríanus.quiínSarmatíca expeditione, & Antoninus Philofophus contra German
îe nos,Marcomannos,Quados,Sarmatas & Dacos bellum parans : optima hi omnes
Coruina: domus opera inhisexpeditionibusufifunt. Teftantur id innúmera qua;
in Pannonrjs ac Dacis Epigrammata reperiütur,in primisq? illud Valeria: Cocceia?,
quum Valerrj & Coruini(ut fupra memorauimus ) congentiles fuerinf. Epigram*
mataleeft: cocceiae valeriae p. tenacivs Gemellinvs avg- col.
APVL. EX TESTAMENTO P. TENA СП V1NDICIS LEG» P. CL. D. D. D.
Item Valerius Elidorus,utinfepulchroquodam inBudxfuburbanislegimus,ma'
gnactuncauAoritatis in Pannonrjs eft habitus.horumnanque quosdiximuslmpe*
ratorumtempore,EGNATivs leg. avg.pr.p"r.e.cl.piso legatvs leg.
AIELIO E.MAXIMO CONS. ITEM MARCIVS P. F. SEXTIAN VS EPHESO.Prç>
j0 terea Aurelius Laurentius,Martiac Candida; filius,Septimius Longinus,6V Sambu
ciusModeftus,nonnullapracclaregeflerunt. InfuperLucius AnniusFabianusdu*
limuir Capitalium,Valens &Peurius Saturnínus,inDacía claruere.Poft hace Mo^
defto 8¿ Probo confulíbus,ín Pannontjs Flauius Aelianus,Aelius Optatus,Macer
Sabínianus,IulíusSecundanus,Iulius Emeritus, Cafsiusluftinus, Iulius Probüs,
Aelíus Vrbanus, Valerius Sextus, Iulius Alexander, Flauius Emeritus, Valerius
Clementínus, Iulius Prifcíanus , Verus Verífsimus, lulíuslngenuus , Iulíus Celen-
nusjunius Adíutor,Aurelius Lupus,Flauíus Celfinus, cum Aurelio Pertinace Fru
mentario,in legioníbus prima ÔC fecúda,adíutricibus,prjs,fidelibus , Seuerinis,ut in
Epigrammate Scholc Spcculatorum legimus,ne mediocri quídem uirtute in Vnga»
.o riaclaruere. Ex his collígipoteft,nunquam Valeríorum Coruínorum fanguíncm
apudPannonesdefeciífe. Imperante Seuero, Valerius Catulínus, ¿V Valerian us,e
patricio uterquegenere,floruerunt:quorumuirtus, quum imperaron formidolofa
uideretur,cum multís quoqj patricias exfifunt. Verum imperante Alexandro Ma*
murcífilio,Valeríus Cordíus,imperatoris pracceptor& moderator erat:quinetíam
eádem tempeftate alius Meffala Coruínus , uehementifsímus orator , in precio fuit,
fumma fortitudíne ac difeiplína bellica prgditus.quare Alexandriad matrem adhuc
extat Epiftola,qua earn confulit , an generum malit Maximínum , Maxíminí filium,
anMarcumCoruínum oratorem fummum, &uírum fortifsimum,fi rebus bellicís
applícetur. Sed Maxímínus de uico Thracía?, Alexandro fuccefsít. Ex hoc etíam
» uetuftífsímo genere Valerianus duxít oríginem , princeps Senatus, deinde Impera/
tor,pater Valerianí Iunioris, 8>C Galíeni, a SaporePerfarum rege captus, fortunam
uírtutis fuá? comitcm nequáquam fortítus. Tanta hunc probítate Hiftorici fuííTe fe*
runt,ut quum a Decrj s confulíbus ad Senatum decenforc elígcndo rcfcrrcrür , öffl»
nes ínterrupto dicendac fententía: modo dícerent: Valeriani uita rendirá eft: ílle de
omnibus iudicet,qui eft omnibus melionille de Senatucenfeat,qui omni crimine ca
retalle de uita noftrafentenpaferat, cui nihil obijcipotefl: Valerianusa prima pue»
ritia cenfor fuít,prudens fenator & modeftus , amicus bonorum , ryrannorum ini»
mícus,hoftisшtíorumJpatríciusgenereпюbílisfanguine,emendatusu!'ta,doЛrina
clarus,moribus fîngularis,ex'emplar antiquítacís. Addc , qudd Aurelianum Syr»
mi) natum,& Aurelium Valerium Probum e Syrmienliurbeoriundum, qui AI»
meam Aureum'cj? montem apud Syrmium,militari manu uitibus confitum prouin
cíalibus colendum dedít.Ex hac pleriqj gente origin em dufcúTe putant.Quin & Va i*
leríam Diocletianí filiatti , с Dalmatiaoriundí, Galieno imperatorí defponfatam ,a
Valerrjs quoq? profluxíflecredunt. Quam quum Dalmara: Valacham propria lin»
guadícant,hinc Vralcríum(utaIiquí|putant)prouíncíam fuam Valachiam appellaf»
fe prodiderunt.Quanquam uarías Barbarorum eruptiones,Daciam populi Roma/
niprouínciam,&Getarum regionem,unacumPannoni)sinundairent;coloniasta/
mendegíonesq? Romanas,qug recéter excreuerant,non potuifieinterire. Inter Bar-
barosobruta:, Romanam tandem b'nguam redoleré uidentur: ¿V neomníno earn
deferant,ítarelu¿hntur,utnontantumpro uítac,quantum pro lingua: incolumí ta»
tecertafleuideátur. Quís ením afsiduas Sarmataruminundatíonc:>,&GothorUm,
ítem Vnnorum, Vandalorum & Gcpidarum cruptíones, Germanorum excurfus, »•
&. Longobardorum(íí bene fupputarit ) non uehementer admíretur feruata adhuc
ínter Dacos &Getas Romana- línguarueíb'gia? quos nunc Valachos.ab optima fa
gittandi difciplína,dícimus. Hie igítur per tot deínde témpora , fanguís Coruíni
ttotos. fine delimitan Coruino tandem pago t repullulauít. Nec id quidem fine magno di»
mím numine fa¿l5 eft,ut ueluti Coruínrjs olím aufpícrjs per tot annos populus Ro
amnus á Barbarie , ita núcrjfdé düeíbus Chrifíiana refpublíca prouincias hasa pro»
phana feruitute liberaret. In hoc ítaque uíco Joannes, Mathía: pater, natuscíb
cuius uirtus ac gloria quanta fuefl't , ex his quae fuprá fcrípfimus , facile inteliígípo»
teil. Mathías,eius filiusdnTranflyluaníaad Coiofuarum natus,& ad tyrocinrj uí»
qnetempus ctiam ímmaturi educatus eft* Нагс fortaíFeremotius quamresípíá 3a
poítu¡areuídcbatur,repetr)fle exiflímamur. Scriptoris ambitü plcriqj damnabunt:
и cru m ne ab re quidem id fecimus , quando Mathias , antiqui fui generis haudínfci»
us^iilmoleftíus ferre uídebatur,quaVn fi quis ex ínuídís obfeuritatem fibí genu's ob»*
icciffet:aut barbara nobílitate tumens , cítra propríar uirtutis rnerita fe pra-ferre ftu»
deret.Nonignorabat,aduerfariosignobilitatefuigenm'simproba<re:uulgoquoqj
dícere, Valacha ípfum gente oriundum : nonnullos Hí brídam appellafie,qucm dií»
fim ¿lis lingua: pames edíderínt:id in prímís citerions Vngaríe proceres dicerc, Va»
lachum regulum non efle ferendum. Fredcricum quoqj imperatorcm íniquifsiW
pací,opulentífsimum ufque adeo' regnum ab adolefcenteôc peregrino pene rege
pofsideri:&nccoronamredderet,abinfeftísnonnuÍlís optimacibusquotidieadmo 4««
neri. Quinettam Alemanní fuapte natura Vngarisinfenfi, ne Coruino íánguine
Mathias ас pater,qucmadmodum gentilitía Corui iníígnía teftabantur,natus eííc ui
derctur.autoreCilixolim comité, fabulamhaudquaquamínfulfamcommctifunt, ~
SiiWfnmndumaiuntinTraniTyluanisagentem, cuminjgenua uenuítiísíma'q? Vala>-
' и cuiufdam nobilis puella concubuífle.hanc tertio a íe menfe repetítam, grauidem
ícnrehendiuc.donafie
' • 1 • "** rlilío?r*r*!«r«
magnifice,acfymbolilocoannulumreliquifle:mandafie,ut
. educarct'cB, educatum'c» adfecum íymbolo mitie

cmore,nupíille.:qui ob dons amputuumem,4ot íngcuunLupugiui шн^иммш «


ella conditíoncm minime recufauit. Scítum& elegantem hínc puerumíntenípore ^9
fuifle editum,quem mater loannem appellauít. Quuminfans in matris gremio псе.
ret,aduolaíTecoruum,cx: annulumfymbolí loco datum abftulúTe: parentem ingenti
dolore
dolore correptam , uirum fubitcí exorafíe, ut coruum infecbrctur , & annulum re*
cüpcraret, nepuerí ípes magna, inaufpicata: auís rapiña pcrderecur. Vírum tan*
demconfoíTofagíttacoruo, annulum continuo recepiiïe.Ioannem rxfmi'iï deinde
pulchrítudínis adolefcentem materno iufíu adSigífmundum ucnííle,& oftendif-
fe annulum :recognito regemannuloprxdrjs acuillís cum ample1 donafle. Quod
fiuera hace fabula fuifíet, quisambigac Sígifmundum,profufifsimae prodígalitatis
Imperatorem, non folum agro.fed regno.quum uírili prole carcret,hunc efle dona'
turumCVetuftatis cognitíonem,qui talia confabulanturlíuorademit,quandoado'
lefeentis Imperium facile tolerare non poterant. Nefciebant,auita adhucinfignía
10 coruú retiñere, ne uetuftifsimí generis ÔC Romanas nobilítatis indicia deforen t. N5
fîfta, non ufurpata , non nuper excogitata haecínfignia fuere, multa hare eadem Inv
peratorum Romanorum numifmata referunt» In Budenfi agro ex arre &C argento
multarepermntur, qua: ex altera Imperatoris Conftantinicaputacnomen: exalten
raparte uirum cum Conferuatorísinfcriptione nudum referunt, qui framcam dex>
tra tenet, lanía uerdhaftanititur coruus eft ante pedes, annulum roftrogerens, qui
fuo ramo defidit , ftantem'qj uirum non fecus ac dominum refpj'cít. Quare multí
Conftantinum Imperatorem ínter Coruinos non ímmerítd retulere. In uetuftís
quoque lapillís geminas Coruinorum imagines grauiarmatura munítas efleuídí-
mus, & confimílem pro pedibus adftarceoruum. Tot ígitur Coruina: domus то/
a» numenta ín Vngaria reperta, farpíus admiran fumus: quin & Bornamífíá,quí urba* '
no quaeftori a'ratíoníbus feruiebat,numifmata multa nobis oftendít, qua: coruum
cum anulo refpicientem referebant, SC in Pannonrjs ac Dacía reperta fuiíTe affirma*
bat. Hare haftertus de Mathíse regis origine dicta íínt. Nunc regno potitusado*
lefccns,áprincipio quae bella gefíerit^quumnunquamocrj compos fuerít, ín proxí*
mumLibrum transferamus,

RERVM VNGARICARVM DECADlS T?R/


TIAE LIBER D E С I M V 5,
В initio regni tria Mathíae regí grauífsima bella Fortuna propofuit: ut
non
эп fecus ac Hercules.ad máximos labores natus eííe uíderetunquar qui»
dem non modo adolefcentem, fedalterum Anníbalem Alexandrum'ue
pofiulaíTent.Alterum cum Romano , cum Turcico alterú ímperatore ín<
tercedebat:tertíum cum Boemís,quí initis ínter fefocietatibus , quas Fratrías appeb
labant,duce Gifcra, uníuerfamulteriorís Vngaria? plagam (uelutí fuprá díximus )
latrocinrjs ¿V populatíoníbus afsíduís fie ínfeitam plane reddiderant,ut ne domi qui
dem,nedum foris,quifquá tutus eíTc poífet:quin ¿V fuburbana Pefthí quotidíe incur
fabant,díripiebant'qj:fumú Boemica'q? praefídia, á Noua Buda profpe&arc licebac.
Nam poftquam Elifabetharcgina,Boemos cum Gifcra &Telcpho in Vngariam in
y9 trocbxerat,eamufcpadeolatrocíniis,ca;dibus&incédÍ7sfeceratobnoxiam,utnub
laorbisora iftamifenordieipoßet. Cumduobusigitur terrarum Imperatoribus
bellum ímminebat:quod quam arduum ас formidolofum foret,pro fe quifque fací*
le animo metíripoterat.Ex his akerum Turca: ambitus , perpetuiquidem hoftis,S£
late imperandi c'upíditas redintegrabat: quippe qui expúgnalo Pannone , fe carteras
Chrífiianaíreípublícar prouíncias facile domiturum eíTe confidebat.Nec cladís qui-
dem immenfa- grauítatem,quam ad Albam olím Graecam á Ioanne Coruino accepc
ratjobliuioni tradíderat:ímmo quamuis nuncium de Mathia: regis declaratione tri*-
ftiiaccepiifet, ne Coruinps item aufpicrjs ad internecionem carderetur : inftaurabat
tarnen audacíam adolefeentis huiufee ínexp erien tíа,ас rerum infeítía, quum per £ta*
tem adhucreformidari non deberet.Alterum Frederici Imperatoris ambitio, ac Ni*
colai Vílachi facb'o fecerat:qui quum ad regnum afpírare nequiuerit,Caefarís,quám
Coruiní adolefeentis, ímpcríum fubíre malebat, Hune Graphnitzer, Paumkírchcr,

Z г Hilden
?44 ЫЫТ. Ъ F m 1 1 'REX. VUG J Я.
Hilderbon, Paulus Banffi , Ladislaus Palezius , ac nonnulli alij cuerioris Vngarj«
príncipes fequebantur. Item comes Sígifmundus,cuí De fan¿t o Gcorgío cogno^
menerat.nobüifsímogenerenatas.opibus.agris.uílliSjOppidiSjcliciitclis.cognatio^
nibus'q? praxellens;quum ínter Vngaros& Aufiraleshíc rcgulus dominatumha'
♦ beret, Alemannorum fadíonibus adhaefît.Hi Ca?farifuadebanc,nc coronam rcdde
ret, pro feafleruaret, erjeerer. с regno puerum, ас latedemum in Vngaria impera'
ret.Promittuntur auxílíamulta,commeatus, arma, opes:quíbus excitaras Frcdcrici
animuSjaddeturbandum regno Mathiam confeftímmtenduur.Prarter tría h acre for
midolofifsímabella,qua:immínebanc1exhaui:rumacccdebata;rarium,intcftinacd¿'
fcordíar,factíon es principum, uaría Vngarorum ftudia,& nutantcs animí:quae qui< ,0
dem omnia non modo tenellum regis animum , fed fortifsimum profecto quenque
uirum-confternaíTent. Quin Símultiinter Mathiam S¿ auunculum grauia difeor^
díarümfemínainterferebant,utuarrjsadolefcentis animus erroribusimplicítus, in
díuerfaprarceps ferretur,acdemum ultro regno cederé cogerctur. Rex ígítur tot pe
riculis difficultatibus'qj obfitus, haudquaquam animo confternatur.fed hxc cum a* \
uunculo Míchaele communícat, qui gubernatorís munus rcdtcgerebat : amicos
paternos confulit.ínprimís loannem Varadienfem epífeopum, Ladíslaum Caní*
íamjSebaftíanumRofgonium.Emericumquaeftorcm^Pancratium, De his taiv
dcmpericulísgrauifsímis'qj rebus, ad Senatum retulit : quo ínconfulto nil agere de*
» creuerabSenatus cenfuít,quum triplex bellum immineret, ас nullum declinarepof 20
fetjUttres uno tempore Imperatores crearentur , ac fuam quifque prouinciam for*
tiretur, qui rem foris curen t,Hi defignantur, Magnus Simon , Sebaftianus RofgO'
nius,Michaerq?Zilagius.SimoninbVedericumCa'farem,qui lactam coronam ale-
gatisrepetitaabnegarat-'SebaftianusinBoemos: Michael m Turcas expedítionem
ritefortítur.CreatisducibuSjdeleftushabetur.Vngari totperículiscírcumuétí.nc
impune ab hoftibus obrui uiderentur,certatím dedere nomina : legionibus fupple^
menta decernñtur.Et quum exhauftum foret aeraríum, optimates & pontífices pro
uiriliquifqjfua turmas equitumcxT cohortes line publica ftipe mútere coacb'funt. ;
Vix ha?c quae dixímus,referente rege,Senatus plane decreuerat,quum rumor ef>
funditur,Nicolaum Vüachum,Paumkircherum,Helderbonem,Sígífmundum, ex $•
teros'qj Alemanníca: faclíonís feftatores , a rege ad Fredericum Imperatorcm , una'
fere cum tota citeriore Vngaria defeciíreJnulteríore,Boemíquotidíegraflabantur,
&C3cdibusaclatrocinrisaaPefthumufquereddiderant ínfeitam. Turcarum incurs
fîones reformidabâtur indies. Primum igitur ex Auftría bellum crupír: Ca?far ením
in Грет potiunda: Pannoníae trac"ms,fuum prarfeebtm cum quinqué mihbus homi'
num.ueluti fibí cum Nicolao caeteris'q? fuarum partium fecbtoribus conuenerat,fu
7.«AA Pcr*orem Pannoníaminuadereiubet.Sabariarmm t is agrum ex mandato in primís
adorítur,uicosdirípít,multaperdeditionemoppidacapit:paréreCgfarírecufantes,
populatunmultos captiuos trahir«plerofqueobftinatiüs agentes ca?díbus,inccdrjs,
rapinisq? mulftat.InConucntum tandem,quem Cailriferreicomitatum appellant, 40
/ progredítur,ut cum focrjsparítercaftracpníungat.Ex inferiore Pan nonía, excom^
pofitoNícolauSjCum tribus milibus equitumoccurrit:exquíbus mille eataphractí,
expedíti egterí fuere.ttem quatuor peditum cohortes adduxitîcum coprjs quifqj fuis
alrjconiuratí extern plov conuenerant. Mathias autem hoctumultu haudqúaquam
confternatus , Magnum Simonem ab urbe cum exerdtuin hoftes properareiubet*
Ex belli magnítudíneanímum nonderjcit,fedexauget:ratus feaduerfiisRomanum
Imperatorem tuto pugnare poffe : quandoquidem,íí fuperarít,magna fibigloría : fí
fuccubuerít,nulla adolefcêti turpítudo futura effet. Quaretot bellís círcumuentus,
nequáquam animumrcmíttít: ímmo maioremcxamplifsíma beilorû materia Грет
immortalítas concipít. Addebantanímum optimi proceres , cxTamící paterno bello «r*
exercitatí,peritífsímí difcípliníe bellica?, ¿Vdomi foris'cp prudentes 8c maonanímí»
Simon aduerfus hoftes caftra moueuquacunq? per eorum agros ÔC oppída , qui de
fecerant,
fccerant,fter fâcit,pafsim cuncb diripít ас uafíat.In reos perfidie fseuít,muítos uicoi
incendit.AdKermend tandem oppidum peruenit, quod in Conuentu Caftri ferrei
fitum cftjubi hoftes caftram ctatos fuifíe audíuerat.Forti mox animo e confpe&u ca>
ílrapofuit:S¿eproípe<ftu,ínímicorum uiresemenfus,indoluit quodtam citopro/»
peraíTet;fe numero acuíribus illis inferiorem eflefen fit: ¿Vprepropcrc feítinatíoníá
repentepertxfus,quidpotiusageret,haud facile fuccurrebat. Pugnam fine fccda
fugadeclinare nonlicebat,& capeflere fine clade non poterat.NequeiIludetiamla>
tebat,audacibus faepifsime fauere fortunam.Spectatû fibi militû robur, ne pugnam
detrecbret,hortabatur : demû in certamen defcendere, quam terga uertere,maluit,
tо Quum hoftem iam exercitum in aciem educere profpexiliet , ipfe quoque aciem in^
ftruit:& collatis utrinque fignis.pugna conferitur.Nicolaus dextrum,finiftrum Si*
gifmundus cornu tenuit, in medio Alemannorum acies conftituta certabat. Magno
utrinque ímpetu concurrere.Nicolaumreibellicaeperitifsimumfortifsimum'qj du>
cem, maxima pugnandi libido ac furor inceflerat : ueritum, fi regio exercituí cefle>
rit.multa fe mala manfurum:fi uicerit,adhuc pro rege domínaturú. Nec minor qui>
demmetusCxfareosínuaferat.quiperpetuam Caefareae maíeftati notam inuftum
iri reputabant,fi qua fatí iniquítate fuccubuifíenc: magnitudo uírium ánimos auge>
bat.Contra Simon.fortuna: tantum fidere Vngaros,&: praefertím ueteranos in acie
hortari,utftrenuedímicarent,ne qua darum nomenturpítudineinficerent: trepi-
a« dos ac fugientes reuocare ín ordinem,fuccurrere laborantibus,confirmare nutates*
nullum boni militia ас ducis officium prgtermíttere.Atillinihilo fegnius cuneta age
re ♦ In finíftro cornu a Nicolao regrj prímum inclinan : quod ubi Alemanni con>
ípexere, cum pranoríanis cohortibus, 5<cataphra¿lorumequitatu,tantuminme^
dio impetum fccere, ut Simonis acíem retro fle&erent , qua? milíram defecbi nullís
íubfidrjs obfirmarí poterat.Quum hactenus in praelio multi utrínque cecídiflentjSi
mon defperatisrebus,ut fuga falutícófuleret,mox terga uertit,omnesq? dato figno
fecum fugam rapereíubet:á tergo munitifsimumrelinquít equítatú, quiperfequen-
tñjm impetúremorarentur.Sigífmundus ac Nicolaus continuo' receptuí canereiu>
bent,ne Alemannosínpatríum fanguinem fa?uirepaterétur,quando memoria?, non
}• crudelitatis gratia dimícabant:nonnullos,fpedatis quorundam Vngarorum cada>
ueribus, poenítentíaS¿ dolor fimul ínceíTerat:lachrymas emifere plerique. cVmultt,
ínter certandum,quum Vngaros ab Alemannis trucidari confpicerent,pert2cfidú
fcordíarum cíuilium.remífsíus dimícarecoeperat. Simon fufus fugatus'cp ad Mathú
am redrjt. Cacíarei,infolentí uíctoria elatí,in Auftríam folutis caftris redicre. Quum
regrj milites primo bello.Símonísduclu ¿V auípicrjs parüm proípere pugnaiFent,
tanta uerecundía& dolore correptífunt,ut fea regedecimari poftularent. Hosille
uultu haudquaquam trífti.fed hilariiucundo'cß excepit.talibus confolatus:Optima
futura- uí&oríar hec aufpicia eflc:felícis eíTeprincípis.fortunam ¿principio iniquam
fortirí:eaminconftantem efle,acuariam:fi principia fauftatulerit,finem deindeama
4* rífsimum prebituram:fi ab initio infefta fuerit,felicem exitum,ob ínc5ftantiam pnv
culdubío allaturam. Alexandrumín perpetuo ui&oriarum fucceflu déos femper
oraflejUt aduerfi alíquíd ínteri"jcerent:ne exacto tenore felicitatís,immínentí mífería
rum mole premi cogeretunPolycratem a principio diu felícifsimum , exitû tandem,
miferrimum habuííre.Proíndeorare,omnes bono efleanimo,níhíl e priíh'na fortitu
dine & audacia exhac fugaremittere, quando numero acuiribus ipfi hoftibus fue*
rant inferiores; iddemumín pofterum enitédum,ut clara hanc notam uí¿loria abo*
' lereftudcát.Rex ígítur haudquaquam animo confternatus,auxilíum ab arte quacrít;,
confpiratíonemhancíntelligít dífloluioporter¿:funem (utaiunt) excompluribus
funiculis contortum,nífidííToluatur,non facile abrumpi pofíe. Ad potiores confpi"
,0 rationis auc"tores,ac in primis ad Sigífmundum 8í Nicolaum oratores mittít, qui u*
truwqj ab ínceeptís auocent,fuadeant'q? rempublícam ínteftina difienfione diu labe*
fo¿fcatam,non ultra uexandam, E fuperioribuimalís futura c5rjciant:honeñíus có* _

^3 gentil»

1
gentdiacligitimorcgi»quam peregrino facbofo'q? parcndum, Item domí ampîifsi*
maqua:quemunera,latiores dominants, ÔV commiinccum Mathia Imperium pol*
lkeantur: feregalem prater titulum, «república traditunv, nilfibt releruaturum*
Demum admoneant,ut in pofterumperfidia; paricidrj'cp notam, & uniueffa? Vnga
rix ínuidíam euítent. Afsiduis huiufcemodi legatíoníbus follíciratí t tandem ambo
uíncuntur,adregiamcp fidemredeunt»Superiorenanquebello expertí, quam cala»
mícofzereipublícaeintcftinaedifcordiac forent, quamuisnoui regís & adolefcenti9
ímperiutn îcgre ferrent: tarnen id potius Cum utilítateac dignitatis accefsione tole*
randum » quam Vngaríam in Qcfarís feruitutem aflerendam eíTe cenfu ere : quibus
deinde,quum uellent earn redimere,haudquaquam foret integrum.Ad condiriones ,«,
deindc pacis peruêtum eft.Nicolaum Mathia; competitorem,gcnere opibus'q? pol»
kntem,uta rege deficeret,ambitio impulit : Sigifmundum Auitriar uicinitas , qua a
Csefareauoluntate non fine periculo diflentirepofleuídebatur. Sedquum multo
pluspericuliab Vngaris.quam Auftralibusimmineret, reda&us in anguftias, Vn*
garicam tandem falutemtueri quam Carfareamambitionemfoueremaluit. Mathi
as ab ineunte anate callidum uerfutumq? ingenium fortitus,habcndam utriufque ra
tionemcenfuit:Nicolai ambitum,promifla Bofibníenfisrcgní corona expleuit. Si*
gifmundum praefeclura fuperioris Pannönia: fibi conciliauit.Ioâni uerd rrarri pro*
uinciam Tranflyluania: cum imperio promifit. Ablatis duobus ex Imperatoria fa*
cb'oneprincipiDus,quiuiribus,cöfiIio&audoritateprarpollebant,necparumqui* Jtf
dem dein Imperatoris partes eneruatarfunt. lneumtfatim exercitus reparaturine
regnum,cuius nullum illiius erat, impune inuafifleuideretur. Contra Carfar, qui ¿
íúperioreuíftoriaiamanimumadauxerat, quamuíshorum refipífcentíam inique*
toleraret,fortunam tarnen á principio fuis coeptís arridentem profequitur:nouas irt
temporecopiasinftaurat,cogitauxilia,faclionisaucT:orespromifiîsonerat:&aduer
fus regem iterû.ut arma fumant,hortatur:quod tili multo remifsius faceré uiíí funt.
deferbuerat enim ílle furor: 8C со nfeien tía fuá correpti,ad focíorum,quí ad fidem re
giam paulo ante redíerant,exemplum,animos intendebant.Tandem aFrederíco ue
xati,fodaiterum caftraconiunxere. Mathias Sigifmundum, cui legiones duas; Sí
lupplementa dederat,cum Simonecollegaaduerlus hoftem ireíubet:acccpto ís extr j*
citu,forti animo cotra profirifeitur. Cum Carfareis in fuperíorc Pannonia oceurríf*
fet,pra:lium nequáquam detre&andum eflê duxit:fed cum collega,haud mora,dími
candi confílíum init: Nunquam reges (inquit Simon) íinealiqua íeccfsionc crean
queunt.Nam quum uaria: íínt hominum mentes,& diuerfa ftudía,nunqu2 uno con
fenfu res,quc. tanti momenti eft,decerni poteft: poft diíTenííoncm, experíentía duce,
quçrerum magiftra eft,refipifcunthomines,&deprauatafuaiudícíarecognofciinc.
Ingenue fateor, mea rege defeciflê, quandouiolenta regís fuere comítia,inquibu»
fuffragíorum fuit ademptalibertas : ÔC fubire nondum coronan adolefeentis Impe*
ríum, uixmihifuadere poteram, ex ufu reípublíca: fore: ñeque prarcoccm reoi fa»
pientiamín^flecredebam. Tuquoque qui íufíu regís ín nos caftramouifl;i,ínfílici* 4«
ter'q? pugnafti,aliqua te nota infeftum non diffitcns. Nunc, mí Símon,répus adeft,
quo fuam uterque notam abolerepoteíhego fideliter,6V tu,cautíus pugnado.utran
que nunc( quarfo ) turpítudinem exuamus.ExpIoratorcs dudum hoftes propíus a-
defíeretulerunt:fi idem quod fentío tibi uífum erit,cras antelucem,t'nftrucbacíe,m
Cacfareos(oro)prodeamus.Audaciaquandoqîdeterrêdusefthoftis,&:prarfmim
Alemannus : qui fuapte natura fuperbus, fi quern injhoftemetum intell/git^ tantam
hincínfolentiam concípit,ut obftarenemo pofsit: fi abfterreatur, audacia ficanímo
decidít.ut facile fufeítari nequeat. Proinde conuocatís centurionibus ¿V prarfecbs,
confilía communícemus:admoneamus'cp,ut antequam illucefcat,arma parent ¿V ho
fíes dato fîgno adoriantur. Simon Sígifmundí confílíum non/mprobat ,'quíppe 5»
quod fortis 8C aftuti ducís erat:cum tribunis miIitum,centurionibus &pra;fecb'»,íd
ipfum decernuntiex compofito,nondum iUucefcente die,Caefareos adoríuntur.ílli»
пиит
quumex improuífo Pannones adefle uídent, haud parum anímb cónftcrnantuf»
Quamuis carrorum circumfcptufe pró uallomuníuerant, hoftis tarnen impetum.
haudfadlecxcipicbanticlatoutrínquetumültun'ngentíq^clamorejtanta confufioírt
caftris oboritur,ut dum alrj caftra tuerentur,uixaln tumultuaríam acicm ínftrueréx*
Mox quum extra prodijiTent,ab Vngaris continudprofligantur:cacteríquumínful
tantium agnten tolerare non poiTent,ab auerfa caftrorum parte,reli<ihs impediment
tís,terga uertêre.Inftatcum equítatu a tergo Simon j&multos in fugacardít.SígíG
mundus caítos potims,fignaréceptüicanereiubet: laudato'q? milite, ad reocm o*
Uans exercítum reducía Rex igítur, quídupíicem in Fredericum expedinoncnt
ie per legatos iamfufceperat,ínprioreuí&us,in altera ûicloriam aflequutus efümpe-
rator quum profligatum á Sígifmundo exercitum accepiífet , uehementer índoluití
díffufoqj rubore.huiufce belli fubindepoenítuit. Carfarem ab adolefcente fupcrari*
furpifsimumeíTereputauítj&regnílpedeciditj&mitiora in pofterum confilíaíniV
UítJllegítimg ambítionis pocnitentia correptus, in proprrj decori cogítatíonem reci
dit:& qui paulo ante de follicitando alieno regno cogitauit,dum longius futura pro>
Ipicerenitítur.ímperiodeíndefuo timeíe coepit.Sedutináuelutifuturaprouídít>fi'é
commoda,utí res ipfapoftulabat,c5filiafubiecííTet. E' diuerfo Mathias.de repetéda»
pertinacíus corona facra cogítat.Legatos alios e Senatus со ful to decernít,quí long¿
maiore quam antea humanitate debitum íibi diadema repeterét. Nullum ínfolentíg
le indicium ederent, quod in Coruírta maieftate nunquam deprchenfum eft.Prarterea
de pace agcrent:eumcp hortarentur,&: exorarent,ut loco filrj Mathiam haberet, pa^
trocinium( ut par erat ) Vngarorum accíperet, & inter Vngarum 8¿ Alemannum„
nullumutrmq,- dífcríméageretur.Lcgationís princeps,Varadienfísantíftes crat.Hi
quum ad Auftralem Neapolim Caîfare côueniiTent, regía rite mandata expofuerííf,
mítiorem'q? quám antea principen! inuenere:& quum antifíes íllum magís exorabi>
lemnacbiseíTet, fapienti ¿tomata dícendi copia ed rem adduxít,utredditurum fe!
coronam ingenue polliceretur, 8¿ Mathiam loco пЩ habírurum,percuíTurum quo-*
queperpetuum cum Pannone fcedus, dümmoddid arquis utrinque conditíonibu»
ofFerretur.Pro corona,quam apud fe depoíítam efle non ínficíebatur,multa prêter
»♦ azquum 8¿ fas mala fe toIeraíTe fatebatur;obíídionem hinc Neapolitartam, uarias ca^
lamítofas'que incuríiones, agrí uaftatíonem,rapinas pagorum,&: incendia fe fuifíb
perpeflum , aicbat : quínetiam infanos pro Ladislao feciUe fumprus. Quarum quix
dem omnium rerú, haudimmeritdrationemhaberioporterealîeuerabat.pofthac
affirmare, fe intellefto Mathía: regís animo , qui pacem poßulat, ¿Váfalubri ocio
non diffentit,nihil in Vngariam ultra moliturum : & prarfcrtim fi uetercs amieos S¿
aflertoresfuinominis, quos habet in Vngaria,a rege fenfcritbenetracbri, StTa^
fliones acfîmultates extinguí. Adhaec legatíregio nomine afleueranter fpondent*
Mathiam datapace,reddita'cp corona,omniumimmemorem íniuríarü forc;& muU
to melius Cçfareos,quám Coruinos in pofterum homínes tracbturum.Eo demum
40 райо legati á Carfare dímíttuntur,ut derependendís fumptibus, redimenda'que СО'
roña cum rege agerent : rem haud immature tra&arent,de condítíoníbus ultro ci*
tro'qj decernerent,& Cacfarí referrent. Interim ínuiolabiles , ac facrofanda? inducía:
forent» Legati Budamreuerfi, regera offenduntBoemíco bello occupatum.Se^
baftianum ením Rofgonium,ad purgandam Iatrocínrjs ulteríorem Vngariam, qui-
bus Boemi,ab Elifabethaprímum duce GifcraintroducT:i,fecerant obnoxíam, çum
duabuslrgionibus Danubíum trarjceremíTérat: quin ¿VLadíslaum Hederuaríum,
Agríenfem epifeopum , ín eos arma fumere coegerat. Audítís oratoribus, cVin*
telle cio morbo Carfarís,qué auarícía nimium laborare fenferat,non parua lanicia
Se animi magnitudíne affectus eíbquippe qui ex tribus bellís , prímum ÔC grauifsix
;o mum,expleta Caefarís auarícía extindum irí íperanrelíqua profpere fegefturum tú
fe con fídít • Refponfa Caefarís ad fenatum retulinex quibus patres ne minorem qui'
dem lameíam concepere, de condítíoníbus pacís ¿Vredímenda corona oeyus agen^

Z 4 dum eile
dum eflê cenfucrunt.Vnam tâtum in eare difficultatem effe fentiebaht, eamep häud
quaquam pcrdífficilem:multa pecunia opus efle,quam etíam, fi res ¿pía tulerít , un*
dique corradendam efíe decreuerât.Res multo minorís ^a Machia, quam Senatu,fi«
bat : quando с collata etiam ftipe facram coronam Vngaros ulero redempturos elfo
nouerat. Interea Michael, regís auunculus , inferioris Vnga'ría? fines adueríus
Turcas late tuebatuncV dcinítís cum Imperatore induces certior fa dus, grauifsima
follicítudineanimíleuatuseft. Subrjfdem feretemporíbus regales nuptur ceiebra-
ta?:quumpoft mortem prioris íponíar, dequa fupra dixímus, filisc Georgn regís
Boemia? iamnuptiaeinftarent, quamantcquam emittereture carceredefponfaraí.
Hancmagnificoduxitapparatú,miro'cpamoredilexit.Boem¿hanc proceres, Trí> <é
cinium ulque duxerunt : hincregalí pompa pontífices & optimates Vngaricí ac^
cepere,Budam'qj duxere,ubínuptiarum folennitas cekbrata. Catharinjefeuicno-
men fuit.Vix quartú cum rege annum clau fit , & ante coronatkmem ímmatura mor
ecfurrepta,índíui^Sigífmundiaídefepulta.BoemícumígiturbeHuminfl:abat,quo
mifere Vngaría uexabatur. Huiufce malí Elífabetham , Ladíslai regís matrera ¿ cau*
famfuiíTeferunt'Hscc prima Gifcram ac Telephumíntroduxerat:quosCafsiou¿ár»
ÍZplío,mulcis quoc^oppidis in ulteríore Vngaría fanepraefecerat. Succefíerc|deiíi»
de fraterna: Boemorum focietates,quaeuaria circiim eaftella temporánea erexerâhtS
impofîtis'cp prícfidrjs hínc dífeurrentes, cuneta longe late'cp loca uaftabant r latrocí*
nrjs ui<ftumquacrebant,cardíbus,rapínis ac incendias omnia fœdabant. Annös tintó* 1в
teroÄo&uigintipeilisiftain ulteriore VngariadebacchatununiuerfamregiohcW
adPefthumufcglatrocinrjsinfeñam,facinorofamultitudo plane reddiderat. loaiv
nem Coruinum bis ibi fufum fugatum'cp fuifle feripfimus. Nemo tanti fuít,qüí funé
ftam gentem extirpare,&: hac regnum labe praeter Mathiam purgare potuiflèt. Bel*
htm atroxarduuep fuit, & quod и ix annis quíncp abfoluí quiuerit. Praeter eos quo*
díxímusjfacinorofac multitudínis duo alrj príncipes erant, qui prefecture munüáge
rebant:alter Komorozluus,Valgathaalterdictus eft.In horum manuSouarüm,Se>
chum, Cafsiom'a,Zolíum,Bíftricía,Scepufium , multa quoque alia oppida fuerantV
ítem eaftella duo,Comorozkíus & Valgatha,in montibus temporario opere miper
eréxerant: unde longe late'qj tu tíora 1 atrocínía exercèrent. Nöndum prímu s régní
annus exacbis erat , quum rex compofito fere cum Caefare beIlo,expeditionem Bö*
emicam iniuít. SebaftianusRoígonius, cui belli huíufcefumma data fuerat, traies
fto(ut dídum eft)Danubio,Agriam uerfus caftra mouit:ut fecum Ladislao, AgrP,
cnfituncantiftite,coníungeret. Agriam celerrime peruenit,utantequam Boemi illa
duo caftella,que in montibus nuper erexerant,munitíonibus ac milite obfirmareiW*
quamprímum demolíretununi Galgozío,altcri caftello Vadna: nomen, ab his nù*
per eratinditum. Sebaftianusinprimis Vadnam, in edito monte fitam , adormir,
quamnondum abfoluerant:fraternum exercitumin campo dimiferat, ut defilienües
txpraîfidrjs Boemos inhiberet.ne quo confugerent.Primo infultu Boemos cum dü
eibus ambobus offendit,qui extra difcumbebant.Valgatha elato tumultu,cum nôn 4#
parua manu Vadnam infiluit, ut eam aduerfus Vngarorum impetum tueretur.Sed
quum Sebaftianum tanto ímpetu oppugnanteme propugnáculo defpeebflet, uf
nullo modo protegí poiTec:defecto ftatim animo, aueríáexpartedefílrjt,&in Gol>
gozium effugit. Quum Roígonius Vadnam nihilo fegnius oppugnare contender
revertía qua coeperathora,ca:fis tantum feptem ex hoftibus, caftello montano po>
títur,relíquos captos ad regem mifît. Мох pari furore ad Galgozium properatur,'
quo Comorozkius cum Valgatha paulo ante confugerant. Hi quum Vadnaeexpu»
gnatione confternati fprent,defperato Galgozrj praefidio,non expectatohofte,feftf
indederípiunt:utadSechumrerecíperent,quodnonproculabAgriaremotumeft¿
fed quum ad plana defcendííTent,av Ladislao ф*Гсоро,сорфср regfjs inhibit! , qais
Sebaftianus ad radices montiumlate diffuderat, ut diffugientes occluderent, Seehû>
íntrare nequiuerunt.Quod ubi profpexere,utrique duceswmfeptmgerttis гегеВч»
emis,m
DECIDIS 111 LIVE TL X. H9
emis,ín próximas profufam fugam fyluas continuo rapucre. Inftata4ergo cum exx
peditífsímo epifcopus equitatu,& in fyluis multos ca?dit. Imminente íam hofte.im^
mífsisqj multís equitibus.qui eos afsídue infe&arentur,cV dífquírerét.ís in caftra re^
dijt-Qui eos fequebantur,in fequenti die íngentem raftícorum manum in eos exci^
tarant: quare caedes íngens contínuata. Hí nelongíus uagarentur,tcrtio die cum du'
centís & quínquagíntacaptíuís,ín caftra rediere, Rufticíínfenfam ac execrabílem
Boemorum multitudínem,o¿bo circiter díes,finc íntermifsionc fcquû tur , cardem'q?
contínuant,PernemoraJfaltus&pagos,ubicunquedeprehendunt,fineullacommú
feftitíone trucidant.Demum ad internecionem omnes cciî,pr£ ter ducentos & quúv
quaginta captíuos,cum duce Valgatha,quí in fyluis captus eft: : quos Sebaftíanus
mnesadregem mifít. Quare eTeptíngentís,pra?ter alteram ducem nemofuperfuiV
HocpraElium,quod in Boemosprimum fuit, circiter diui Georgrj ferias geftum cit.
Sebaftíani uiftoriaufqj adeo populis omnibus grata fuit,utad liberandam caeteram
regione\totannosBoemorü4atrocinrjsobnoxiam,multi gratuito mílítarcntrquín^
etiamitacunctorít ftudía fuccendít,ut eruftíca multítudine, hominu circiter quínqj
mílía ultroarmafumpferint,crucisqjteireram altero humero fubfutamgeftarínt,ue
adfacram alios expedítionemíncenderent.Hiad Sebaftíanum & maíorem Blaííum
conuenere,tertio antePentecoften díe:caftellum Myslíe,quodadtéplum díuac Vir'
gínís illí quondam exa?dificarant,magnocp praefidio munierant , mira celerítate cír'
cumüeníunt(idá Cafsiouía tribus milíbus pafíuu'remotum eft)tanto'qj ímpetu op'
pugnare ccepcrunt,utpugnamnunquamintermiferínt,donecpra;íidium expugna^
rint.Quadringentí,qui íntus erant,ad unum omnes trucídatúuna tantum mulíercu'
la íuperfuitjCui ratio fexusígnouít. Haudquaquam ín tanto íucceíTu & anímorum
ardore,Sebaftianus ¿V Ladislaus frater cum maíore Blaíío ceífandum efle cenfuere.
Circiter Pentecoften,GalzechBoemorúpra:fidíumadoríuntur,&ui capíunt.Mox
in Telephum & Axamíthum,infigneslatronum principes, caftra mouét,quí Saron,
Pathak,& uariacaftella tenebantreum utroq5,ad Saron prelium conferunt. Sed quü
Boemorum duo tantum milía Telephum fequerentur,tanta: multítudínis ímpetum
perferre nequiuere.Non eft diu pugnatum,quamuis fa?uitía pugna: truculenta fuit;
fexceñtí ex his quamprímum ca?fi,captiuerd ducentí : quum canten terga dediíTent,
ínhos ruftíci íauiíere. ad poftremum, eMuobus Boemorum mílibus uix ducentos
euafiííememorant. Axamitfius ínacíeinterfecbi.seft: cum quatuordecím tantiim
equitíbús Telephum fugam rapuifleferunt. Victoria, Roígonius, & populorum
ftudia,Boemicum bellum continuare íubent : quamuísid ipíum etiam quotidiana
Mathiardiplomataimperarent.Fugícntem Telephum Ladislaus ínfequítur, qui ad
Saron fe receperat;oppídum quídem ín arduo monte fitum, ¿V non modo natura lo
cí,fed artequoqjmunitifsimum.Dumhuncinfequitur,IafonBoemorii proefidium
ad templum quoddam a:difîcatum,obfîdct : ubi Vderczkium, unum e prinrípibus
facinorofxgentís,eífe fenferat.Vdcrczkíus nocle clàm elapfus ad aliud praríidium,
quod in Polonia; fînibus erexerat,efFugit, quodBreznícze nominaban t. Iafon La'
dislaus infequenti die per deditionem accepit.Quanquam Vdcrczkrj fuga,ad obfî'
dendum Brezniczeipfumhortaretur : Saros tarnen, ubiTelephus erat,remoratur.
quod quü obfediífet, paucís pdft díebus radia dedítionerecepít.Mox Vderczkium
repetitrquem quum ad Nouü caftrum,ínfiníbus Polonia? íítum , confugilfe per ex-
ploratores plane nouiífet, imminentehyemein Vngariam adregem ouans reuerti'
tur. Eaaeftatehxc omnia quxdíxímus,ínBoemos féliciter geftafunt. Quod qui'
dembellum,pofthacuíxannís quatuor tranfigi potuít. Sub eodem fere tempes
re,inuídorum opera arte'qj Michael Zilagius in regís inuídíam ufque adeo ducitür,
ut de auunculi morte,de fe optíme merítí, cogitarit« Símultatis caufam nemo fat ex'
ploratam habuít.Nonnulli probum uírum , fumma íntegrítate pracditü,& ab omni
deníque ambítíone alíenum,affecbta? tyrannidis iníímulant:quam íi afFecbíTct, ob'
latum in coraiti] s rcgalibus regnum á multis op timatibus accepifíet , ñeque pro n e<
pote tan«
J50 t^NI VOKFlKll ZEZ V°XÇA%.
pote tantoperelaboraflet' Qui ucroacquiusiudicareuififunc.obinui^liofum.guhef
nationísmunus&auclorítatem, maximamconflataminhunciiuiidiamabäducifa
ri)s,eius'cpfeueram aduerfus regem ccnfuram huiufce malicaufam fuiflcprodidtv
re«Haudfecusatque pater profufamMathiaeadolefcentiam liberius caftigabaticof
rípíebatclámtetricisquandoqueuerbis, neactatisuitio in grauem intemperantiärW
prolaberetur. Qui autem regis gratiam uoluptatum lenocinios ¿niremtebamur.ác''
quicunqueMichaelisautpotentiamreformidarant,autínuidcrant dignitari, utnuj
certatim in nepotis odium adducereftuduere ; alteri, nc difsimilem fui regem habo
rent:alterí,utinuifi hominis auftoritatem attenuarent,&inufitatam in comitijs au«
daciam uleifeerentur. Quodut facile aflequerentur,uarrj s apud regem crimtnibus te
eumafficiebantcaccufabantanhelata; tyranm'dís,fufpicioncsuarias íufcirabant,&:l^
beras illíusincrepationeSjfeueram'qj cenfuram , in malam utiquepartcm interpreta^
bantur! accedebatelatus regis animus, qui fenis ímperium &admonitíonem haud
facile tolerabat. Atquí meminiMathíam Vienna: paulo ante mortem fapcdíxiflc,
fe ínadminiftrando regno nunquam alieno confilio cífeufum : quinetiam a fui re*
gni principio uix unius anni gubernatorís moderatíonem Se* con filium tolerare po>
tuiíTe. Quarefaclum eft,ut tanto magís delatorum crimín ibus forct obnoxius. Ёо'
igítur malediciremadduxere,utadconrjcienduminuincula Michaclem, regem fa>
neperpulerínt:ratiquoqj,exinad mortem adducturos. Rex male pcrfuafus,auuncu
lumgrauifsimícolloqurj gratia adTibifcû amnem feftínareiubet,leíl!icpropedicni 13
adfuturum eíTcfigníficans.Is nepotis chírographoadmonitus,cum expeditísimo fe
ftinauitequitatu:nequenonueritus,nequamaleuoli fufpicíone regís animumde'
prauaflênt,quorum iniquam ín fe mentem cfieíntellcxerat: nerum lus fanguínis, ui's
paternapcharitatis,S¿: immortalís beneficrj magnitudo omnium mentem íufpícione
abalíenabat.Quum utrique ex compofito ad colloquium conueniflen r, Michaclem
in proximo Tibifci pago,á ualidifsimo equitatu circumuentum,repentecapiiubet,
Sí in uíneulaconrjctVjxhaícdixerat,quum a praetoriana cohorte, ex infpcratoca'
pitur. Non parum nepotis facinus, ac rei ínfolentiam admiratus: quinetiam aliqüí
non probe fentíen tes, expofeente regemanícas & pedicas,auunculum refpondiflé
ferunt: In meo curru dífqüiríte, quas regí comparaui:ut fi quid ímproborum crímiV $•
nibusímpulfus,inauunculum auderet, tales gubernatorí poenas darct. Exhísucr'
bis falföaliqui uírum illum integerrímum calumnrjs affectata: tyrannidis ainci'unt.
Contra,qui adfuerc: Quid hec reí infoletía,Mathia,fibi uult,protmus cxclamaíT¿
dícunt:hem, harepro dato regno mérita auunculo rependunturCharcgratíacumiu
latareferturíNum harc Michaelis fides & charitaspromereturCqui pj'entifsími telo
coparentis,ad ultimum cum ipfa domo redacbam internum, ecarcereeduc~tum,ad
regnifaftígíumeucxíí Hucteimproborum confilia ¿V delatíones adduxcrc,ut re'
gnum ab inaudita: ingratitudinis infamia aufpicarerisí O1 infaufia regni aufpícia , ó*
inaudítam nepotis ímpictatem, o* ínfignem ingratítudinem,gentíum ubique prardi'
candam. Si hofíís tuis fuerís , quem alienum tibí fidem inuenerisC Non me propria
calamitas,&íllatapra:tera?quú ¿Vfas turpitudo,fed grauis tuinominis expectatiô'
nisqj iactura , uehementer angit : fat uixi , fat'qj laudis domi foris'qj mihi comparàui:
«go nihil mihi timeo, confcientíarerumbenegeftarum mebeneíperare iubecScd
quae te ex hoc facínore fupplicia manêt, qua: tibi numiníbus befar pietatís ultoribus
expendendafunt:haccipfamefane deterrent. Talia occlamitantem rex ultratolc'
rare non potuit,imperauit in uinculaconrj ci, ÓYmoxipfe tergauertit. Circumftà'
bant îlli, qui obftruendas auunculi diclís aures eñe fuaderent,aflerctes iure capturó,
aliud nunc dicere in regem, aliud efl'e molitum : ucrba cum rebus haudquaquâ con*
fentire,nepoti fempcr dum morofumcp fuííTe , nulla in cum lenitate ufum , fed dicta
facb'qj pariter improbafie.-oV ut fibi cuncbrum rerum laudem compararet , hanc in j*
gubernandoartemufurpaiTe. Duos Vngariam reges , paribus aufpicrjs imperan*
«s,nunquam habuifle : Mathiam regno fatis efíe: ¿V ea quidemfapientia, utneqj tu-
tore,neqj
töre^neqj curatoreindigcat:qui his ex lege darifolent,qui rattonis impotes cVcofilij
reputantur, Hísígitur animum adolefcentis fic incendunt* ut colloquium reoís
efflagítantí,obftinatíus abnegaretur. Infequentí die Michael iuiTu regis umcftus,
ad Vilagofuarum, quod Lucidum qaftellumieterpretantur , Turcis quoque fmiti>
mum.non finecohortis pranoriana?cuftodia,ducitur.Committimrduobuscaftelli
praefe¿tis,qui ob Turcarum metum cum ualido idpra?fidio tenebant.Horum alteri
Gregorio Labatlano.Georgío Dachio alteri nomen erat» Commilium fibi ui'rum
in carcerem conrjciunc,cuftodcspraeficiunt, omnes euadendi m odos inhibcnticsete
rüm pro uiri digm'tatebene tradtat.Exorantiutucterem fidum'q; coquum , domini
10 gulam probe caUentem,fibiferuirepermitterent,conceirere. Interim Michaelis ini>
mici haudquaquam ultra cefíandum rati , multa apud regem in eius mortem molí;
untur:&totmiferumcriminibusonerant,utnepotcm adindiçendamauunculo ne>
cem impellcrent. Vincitur tandem iniquis perfuafionibus tenellus adolefcentis ani'
mus, &pro ínuidorum libídine prarfeiftis cuftodiae regio diplomate mandatu r, ut
extremo fupplicio Michaelem afficiant. Idínfcío regeíubadulterinis pleríque lites
rís facftum exiftimant, qui rei uerítatem díligentíus explorarunt.Gregoríus & Geor
gíushunccapítemulcbreiufsi, ne pra:cípiti quídem confilio in re tantí moment?
utendumeírecenfuere:idimproborumfcclere,acínfciorege factum eñe ratijconfi
lia ínter fe conferunt : alterumcp ex ipfis,adexplorandam regís uoluntatem, omni>
so no míttere decernunt:& de Míchaele fupplicium fumerenon delíberant,quoufque
. ex ípfo regis ore imperiofum mandatum explorator non acceperit : ín regium íaiv
guinem nequáquam temere,necp uno,nífi altero ac tertío,eodem'q? capitis ас rerun*
iuppliciuminterminante,edí<fto,fa!uíendum effearbítrantur. Gregorius ad explo>
randum regís aniirmproficifciturJnterea coquus,afíusacfideiíuxta compos, cum
tribus conlëruis parí fide pra?dítís, líberandi domini confilíum init:ímprouífum ad>
rem perficíendam Turcarum incurfum commínifeítur: ex arceTurcas adefie clami^
tans,pracfidíariamcohorte,adhibítos'cpcufíodes omncsarmafumereíubet,fequO'
queínarmafurerelímulat:credulae caftello multítudo prodít, nouífsímus cum tri«
bus côfcruis ifte fubfequi fingens:mox egrefsís, a tcrgo portam obitruit,&: quibuf*
jo dam ca:fis, qui in arce remaníerant, fracto carcere Michelem educit, in priitinam \u
" bertatem aiferit,caftelli'cp dominum ftatuit. Adfalfum quicuncp tumultum prodic/
rant,quum nihil uidifient,fubinde reuerfî, occupatum a Michaelc caftcllum , & oc>
dufam fibi portam comperiunt:quumuírecipereníterentur,ílícorcíc¿tíabíere. Mi
chael igitur falute fimul&arceexinfperatopotitus.ruftica manu fibi dedírífsíma,
commeatíbuscpoppidulumcópleuit.MoxaccítisamícisacfuíslegíonibuSjímpofi^ t
toprxfidíoobfirmauít. Memorabilí nímirum moderatíone poithacufumferunt:
quippequírecuperataíaluteuíribuscp fuis,nonad ulcifeendas ncpotisinimicorüqj
iniurias, fed aduindicandasá Turcarum incuríu inferíorís Vngaría: oras, animum
intendít : in pofterum fe curia abftínendum eíTe cenfuíc. Ad regem mox nuncium
40 falutis fuac mífit, fe plus coco quam nepoti deberé figníficans; quando alter inique!
in carcerem conieciilet.coniecftum fide líberafíet alter : cV hicíngratitudínis, fidelita*
tis ille,perpetuum fibi nomê comparaíTet. Nec paruo quídem hínc Mathias ruborc
fuffufus cife dicitur:nec aliquod doloris indicium edidit. Saeuitiam aliena culpa pa^
tratam rccognouit:& faciles maledicentibus aures haudquaquam adhíbendasjiíne
primumdidícit.Refcrípfitadauunculum:liberatíonemfuam,qua?propediemínfta
batjfuiífe gratifsímam:atque id duntaxat trifticiaeattuliiîè, quod nô ingenue fatere^
tur,cocumliberationis auAorem,pietatis cVrefipifcentie fibilaudem prarripuiiTcld
nonnullorum federe factum eíTe, nonínficíaturequorum líbídíní, fe regni initíum»
*etatisuitíum,aucl;oritascp regía nondum obfirmata, fecerít obnoxíum: fe nihil in
50 eum cogítaíTeaffirmabat,quod praeter beñeficrjmagm'tudínem,cVfan<ítitatcm со/
gnationis eífeuíderetur. Quínetíam haudparumaudoritatis ex hac re fibi compav
raíTefaíTus eft,quumimprobi plerique proceres híncMaiefíatemregíamreuereri
& timere dudum occocperint.Eum igitur bono animo efíeiufsít,& futuram propc
diem honeftfsimamreconciliationem nunciauit. Sunt qui ferant,ídexínduftriaa
Mathia fa dum, ut debítam fuse maieftati reuerentiam , & optimatum metum ab a*
uunculoprimum aufpicaretur.Seddehis haftenus. Infequenti anno, quum Bo*
cmicuminuifceribus Vngarise bellum, &necefläria Michaelis reconcíliatío fuper>
cíTet,Sebaftianus primo tempore Rofgoníus , íuffu regis in Boemos caftramouet:
ípfe propedíem.ut fe auunculo reconcíliaret.ad Tibífcum amnem profecturus erat,
quamuis regní negocia cunétatíonís alíquíd ínterrjeerent. Boemi.lígneum in mon*
tecaftellumfecerunt.quod Patha nomínarant:non modoloci natura, fed arte ac
prsefidrj robore magnitudmc'qj munítum. Idín primís praefectus regis adorítur, ю
obfidetq?:primo die quum fe ad expugnandum aecingeret,intercedenspluuia,praf*
lium diremit:fecundopugnaminftaurat,completa foflauallumaggredíturjmilitcm
quenque fortifsimum lignea mcení a fubire iubet* Contra illi,quum fe acriter oppu*
gnarí cernerent,fubeuntes deturbant, admotas muro fcalas rerjciunt:in hos faxa de*
uoluunt,alios dífcuíTo fecurí capíte diruunt.Ipfi quocp fagittís ,lanceis,fulphureis'cp
mifsilíbus petitijhaud impune fa:uiunt.Multi utrínque eo die exfi, faucrj uero muU
toplures. Quum írritos fibí conatus Roígoníusfore exííb'maret,nefruítratem
pus tereret,ad regem ueniredecreuít:haud ígnarus ,hoc bellum regías quoqjuú
resaddecere. Audit, ad Tibífcum amnem reconciliatíonis gratia ilium iter faceré.
Quare extemplo fequutus , ín citeriorí Tibífcí rípa , ad Varkon regem adhibet : in i«
ulteriore,adThízauarfan,Michael erat auunculus.Díes ibi aliquot a<fti funt , eolio*
quíum in Tíbífci ripa celebratum : pauci utrínque arbítrí adhiere. Multar à princi-
pío ultrd citroqj interceíTere incufatíones ¿V querelac , multse utrínque purga tíones
interíefta:. Ad poftremum poftulataÔVconceiIa mutuo uenia,pacatíanímí, cVad*
motís deíndepontificibus,praefecT:íslegionum 8>C proceribus , reconcíliatío non Cu
ne lachrymís , ac ida perpetui foederis folennítate tranfacta. Pofthacc Michael Zi*
lagiusregem Agriam ufque fequutus, ut frequens ibi de immíncntibusbellis,&
diftríbuendis expedítionibus conuentus haberctur. Hic Michael.recuperata dígni*
täte príftína, ínferíorís Vngaria: prouíncíam cum imperio fortitur,ut earn aduerfus
Turcarum íncurííones cum folita diligentia ¿x* fortitudine tueatur.Sebafh'anus, du.' j*
cluauípícrjsq? regís ínBoemosreuertítur,utuna cum rege,cacterisq5 proceribus,
fuperíorem Vngaríam a latrocinios & feruítute Boemíca liberet. Michael in pro*
uincíam mox profeclus , caftcllum Kcuí , quod prope Synderouiam íítum cft , mira
arte, ac omni munítionum genere, ne quidaSynderouía,aqua nimíum fibí timo
t bat.malí íam accíperet,obfirmauít. Matthias , reconcilíato auunculo , omni fere im*
probafollicitudíneliberatus,expeditíonemBoemícamfortí animo adoritura'npri-
mís'qj Patha,ubi Sebafííanum fruftrapugnafledixímus, duraobfidionecírcumue*
nit:& ea quídem mente,ut nunquam hínc recederet, doñee hoftíli 8¿ calamítofo op*
pido potíretur,quod latrocínantíum afylum elfenouerat. Hoftes praefentia 8í appa
ratu regio confternatí, per internuncios ín primís cum eo agert cccperunt:utqua/4»
triduanas fecum inducías faceret, interea de facienda ínter fe dedítíone décernèrent.
Dantur inducía;, & paftiones ínter eos fa else, ut fi ad llatutum diem auxilia non ha*
berent , fefe dederent.Qua: quum habere nequiuiífent , quum omnes rex adítus ОС'
cupaflet jadpracftitutum ex compacto tempus dedítionem fecere. Multaadhuc
oppída & caftella fupererant, partim olím ab Vngarís,partím abípfiserecla,quac
Boemípertínacíterretinebant.ReceptaPatha,Matthías Saiomethe,Saíoncp caftek
lum obfidet,qua? ín fuperiore Vngaria olím erexerant, ea'qj fine magno negocio re*
cepít. Deinde adBalozuar caftra mouít: & potítus oppído , paucis menfibus tría
praefidía expugnauít : ín primís Ghemerum , deinde Drench, tertio Vfdín.Supere*
rant & alia, quazBoemosadhuc Vngaria cederenon patiebanturrhsec non multo
poft tempore Mathias in ditíonemfuam plane redegít. Nanque Rhymam, Zee*
chum,Zyrchiethum,Zaygriapheon,SaIgon , & ñonnulla alia,partim ui , partim ex
deditionc
Ъ Е С Л T> l S 111. L !Ъ Et X, 55$
deditionecepit. Duos hic annos, à Pathae obiîdione in huncufquediem exe
gerat, Gifcram autem nondum attigerat , Bocmorum principem , & huiufce bel»
Ь moderatorem , qui ad Zolium latè domínabatur. Expugnatís rex prarfídfjá
8¿oppidís, qua? paulo antè retulímus, Budam redrjt:íbique Errtericum Qua>
ftoremregní, cum magna potefbte relíquít. Nam in fuperíoribus, Emericum
с paternís amicís haud dubiè prímarium, fpeftataruirtutis 8¿ fapíentia: uirum:
in inferioribus ucrô Vngamcpartíbus,Míchaelem auunculum rite prafecerat»
Quín&Emeríco Stephanum BathoremcoUegamadiecerat,uetuftifsimo Viv
garorum genere natum , uelutí uarrjs ínjlocis , ex uníuerfa híftoria colligi poteft:
10 uírumprofecto impígrum,ad gerenda tantùm bella natum, ab initio artatísde
fe maxima quaeque pollicentem: quando à tyrocínrj fuídíe,tantam fortitude
nein, prudentíam , feueritatem , cum inaudita caftitate coníunftampraetulít:ut
ex eo tempore, quanti foret,augurari quifquc facile potuifTet, Stephanus Eme/
rici frater, natu minor, impari auctoritate, contra tunc fortitudine ЪС probitatc
pari , ut cum fraterna laude certaret,in eo bello fuit, Saron oppidum : haud inuí'
to fratre circumuenit:ubi cum ualidiflimo fane praefidio , Pan Mathiam, Co'
rabin, Maczyn , Belian , & Ruffian , explorata: uírtutís ac fideí centuriones , Gi£
era praefecerat. Id in edito monte ßtum ad radices , ligneum caftellum fuerat
Boemorum , quod Vngari ui eeperant. Stephani pedítatus , abfente ínfcíóque
*o ipfo,Saronadorítur,8íoppugnat. Quumpugnam temeré iniuifTet, partim proC
perè dimicatum:pluresenímex Vngaris quam Boemisineo praeliocacfi captif
que. Saros ab altera Eperies, ab altera Sibinium parte habet: ad quiritum lapi*
dem eft Eperies, ad deeimum ueröSibinum ubi Stephanus hybernabat:quod
quidem totum e materia confe&um eft. Boemi recenti uíAoría elati , é Sarö in Si'
binium defcenduntjUtligneamciuitatemincenderentjStephanum'quecumcO'
hortibus caperenr. Equitatus autem qui in caftris erat , profpeclx» Boemorum
infultu,a tergo adurget. Quum illi Sibinium oppugnare fuccendereque cce
pífTentjíuburbanáque diriperent , inftant à tergo ifti , uniuerium 'que in fe impe-
tum conuertunt. Pugnahîc atrox & foeda commíttítur : diu uariante fortuna pu^
. 0 gnatum , ЪС multi ultrô cítrocp faucrj bi interfeÄi. Boemi tarnen, numero uiribus
qúe in tumuluarios illopradiofuperiores,Vngarorum tandem equitatumínelí/
narunt:isterga dare coacbis, rapta in próximas fyluas fuga díffunditur, 8c" úv
fiante nocle pugna dirímítur* Quum áfuís male pugnatum Emerícus ac Ste> 1
phanus accepíílent , irritatís multo magis quam olim anímis , Ъс arclíorc quídem
obfidíone Saron obducunt: locum naturaarte'que muniti(Timum,&uinequic'
quam expugnabilem , inedia fuperandum efTe decernunt:uias omnes praroo
cupant,ne quid commeatuum à Gífcra pofTet inferri. Boemi, poftquam fíbí a*
qua&ciboabhofte interdiftum eíTe intelligunt,ne fameabfumerentur,ad J>
mericum Stephanumcp Bathora literas mittunt, quibus colloquium fibidaripof
40 tulant. Quód quum facile impetraffent, Pan Mathias cum collegís de deditüv
neSarijlegibusqjeíusagereoccipíunt, Poft dies aliquot earn tranßgunt, Sí ea
quidem conditione,ut faluis eorporibus & impediment's oppidum dederent.
Conditionem Emerícus acccpitjtertíóque die Saro potitur. Pofthace, recepto
Saro , quod magní momentí eíTe uidebatur, ad recípienda finítima oppida, quae
adhuc graui Boemorum imperio premebantur, ad Viuar mox caftra mota , pau^
cisque menfibus Viuar, Bíchne,Scepuííum, Kefmaarkumcp rcrípitur. Cáete-
ra quoquecaftella Boemorum 'que prasfidia, partim deditíone, partim pecunia
recepta funt. ßolus Dífcra fupererat, calliditate , experíentía , & animi magni
tudine praeftans:is intellecto regís ingenio, quum fe uíribus ímparem nouíflet,
fo fubornata cum eoliberalitate agendum eile reputauít: ut arte potius fe fuacp
tueretur, quam regem beneficio fuperaret. Conflatum in íe regís ímperum,ac
Vлgarorum inuídíam , breui quídem Epiftola dedinauit; Ex ingenti mea in

Aa Ladisr
Ladíslaum ólim regem charitate , rex índyte , inímpictatem 8¿ latrocinía incv
dí(ík me Deus adiuuet)ínuítus:Elifabetha regina, utpofthumíaduerfusPo
lonum regni iura tuerer, hanc mihi ulteriorís Vngariíc oram ,introducens de*
dir.Pofthaec uaríae facinoroforum manus infcquutae,quas libentifsimè data
magna licentía omnes admiíí:ut faciliùs utcunque poflTcm,delegatam prouín'
ciampropugnarem* Feci id pro uirili mea, non minus obftinato, quàm fido
animo. Polonos fcepe fudircum patre tuo bis profpere conflíxi: Vngarorum
potius inuidorum proditione, quam mearum legíonum uirtbus adiutus» Ai
hace ufque témpora, tradítam mihi prouinciam in mea poteftate feruaui:atque
fi adhuc Ladislaus uiueret , fub eius ditíone feruarem. Nunc autem quando ю
íllomortuo teècarcere,nonfïne diuíno numine, ad regiac Maieftatís faíligium
prarter opínionem omnium elatum eñe uideo : nimirum haudquaquam fie hu<
manitatis expers fum, bC ab omni ratíone deftitutus,ut inter Vngaros ultra fa>
uire,8¿ cumdiuina uoluntate colluftari uelím. Quid paterna uirtus acmeri'
ta, quid indigna fratrís mors,& generofatua indoles, ас intempeftiua fapíeiv
tiamereatur, non me latet. Facínorofas hactenus focíetates, quarhíc fub tutela
nomine'que meo longé late'que latrocinía agitabant, forti animo eiecifti,&£ex-
tirpafti omnes :folus Gifcra fupereft, adhunc ufque diem ínfeñus: qui nefeio
quid magni de Mathiac triumphis Sí gloría auguratur. Proinde nclaudisut/-
cloria^quetux prímordia,ínuítís numinibus intercipiam, id mihi certumeflè *o
fcito,meprouinciaultrô cefíurum:obtemperaturum uiclríci Mathia: dcxtiac,
SC ubique gentium ípfiusimperata fa&urum : acceptis'quc Legatís, cíuitatcs èC
oppida fpontè refígnaturum. Haudquaquam fpes Gífcram confiliúmquefefel
lit» Rexperlecftísliteris , fe ab hofte multo pulchriusarmís, quam beneficio uin*
ci pode ratus, ad eum continuo Legatos mifît, qui oppida reciperent : Gífcram
abíre uolentem, nomine remorarenturtconditionem optímam,& amplifsíma
quaequedonapollicerentur. Legatimandatatranfigunt,compbfitís'querebus,
ad regem Gífcram promifla íncolumítate ducunt» Gratifsímo ac hilaría rege
uultu,hisuerbis excipitur: Nunquam me beneficentia(crede mihi) Gifcra,
fuperabis : turpe eft reges acie uínci,fed beneficio multo turpíus: immo quícquíd И
in regem meríti confertur, fceneratoríumilludeíTe debet, ut regía dígnitas rite
feruetur» Sat mihi tua fides uirtus'qucfpeAata eft* Tuautem, quando inter ra«
ros referendus es , ad aliena te feruitía exire , Gifcra , non patiar. Sub Mathia:
ductu Sí aufpícrjs , eadem qua fub Ladislao quondam fide, ftipendia feries.
Quarequôdnoftra fine bello reddíderís, quôd nihil ultra negocp faceré decrc»
üerís , quôd líberalitate potius quam acie agendum eíTe cenfuerís , haec ín prímís
à Mathia duo .nunc habeto : Lippam 8C Soliom oppidum , tibí reripíto : quin*
que ac uigin ti aureûm milia dono nunc accipito : honeftífsíma te cum Proceríbus
Vngariac affinitate,coniugari tolerato: commodífsímámque mecum militíam
gerito. Gifcra adhaec,regía líberalitate confufus.quum fupplício potius , quam 40
magníficis donis fe dignum efïè iudicaret,in lachrymas conuertitur , oípaucare-
fpondens , fidelífsimum perpctuúmque obfequium , interieclo fanftè iuramento
regí pollicetur,& deuouer. Paucis pôft menfibus,Ioannis Orzag.prarftantis
quidem Proceris ¿ multis , filia delígitur : qua cum Gifcra , cum folenni apparatu
nuptias celebrauít,8¿ addicTam regí fidem,ad mortem ufque iancÜ feruauit.
Telephus autem, qui cum antè fufus & fugatus erat, in Boemtam redrjt.
Quum datam nemini fidem pracititiiTet.eomilcriarumredaclum funTe ferunt,
ut in foro íportulam circumferret ; & uix quandoqueobolumhaberet, quo ad
popinas paululum carnis emeret. Tales ígitur perfidia: latrocinrj'que fui po>
rías, facinoroforum ille princeps expendít. Hic demum belli Boemiri finis fo
fuit* Nam poftquam Gifcra cefsit, nil ultrà fuperfuit. Miferam tandem Vn-
gariam , quae annos oûo circiter S£ uiginri , Bocmorum latrocinijs èC rapinis ob'
noxia
Z> E СЛЪ I S /АЛ LIVER: X. ; v 557
noxíafucrat,ó¿: nulla unquam ui liberan pptuerat, Mathias ínito regnó çfratff.
toria turba purgauit. Sed rjfdem temp cnpipus Turcarum bellum obpritur+Ma^
humetes enim confternatam ex Albana :qilondam clade fpem,ad fubigendam
Pannoniam 'refufcitare cceperat* Impellebat ad hoc adolefcenna regís, proce-
rum difcordiae , Fríderící ambitus , §¿inteftina finítimaq? bella: qua; nondum
adhuc, neque tarn féliciter compofita effc nouerai. Halibechum ígítur fuperio^
ris Myiïae praefedum , Pannoniam rraieclo Sauo íncurfare , ferro ас icmí ouv
¿ta uaftarc iuflèrat . Syrmíenfem inprímis , defidente Sauo , agrum inuadfc»
Cheulpen,fan¿mmqp Demetríum , populpfa tune oppída diripitSí incendie.
,,0 Adaucîa mox audacia, longé lateep populatur. Ad Futhachum ufque difeuív.
rít,opulentum fané oppidum, in Danubij ripa fitum :quod uixfoíja ligneacp
mcenia, à fera? gentis in curfu femare potuerunt.Effufo rumore, pro Тщтагшгп
libídine omnia mífcerídíripicp, extemplo Michael, &C Petrus Zocholi , Chiana-
dieníís epíícopi pater, uir impiger ас ftrenuus, ne mínori quidem anímí iua-
gnitudincquàm rei milítarís difcíplinapraeftans,cum tumultuaras oceurrunt
coprjs: ne ultimum ilium inferioris Pannoniac trañum , quem adhuc magnam
Italiam appellant, in Turcarum feruitutem conrjci paterentur. Haud proeul à
Futhacho ingenti praeda onuftos adpriuntur. Halíbechus obftrida arñiúsca'
-ptíuorum turba , 8¿ depofíta praeda , inftruclum in hos equitatum conuertit. Pu
gnauehementíutrinque ímpetu inita,quandoabac"tam hipradam efferre, con^
traífti, fpolía recuperare ftudebant: paribus utrínque uiribus alíquandíu dímí-
catum. Sed Halíbechus , intelledta Vngarorum pertinací roborecp,dimífíá tan^
dem praeda tergauertít,nedítandi gratia uitâ amítteret:ídípfum reliqui fecêre
Turca?, equorum pernicitate fretíJnuat àtçrgo Petrus, S¿ récupérât praeda Ion
góquecaptiuorumordine, adhuc latrocinrj ab hofte pecnas exigere contendit*
Cum eo parí celeritate expedítíffimus regís cquitatus íníequitur; at ubi adSf'
ui fluenta peruentum eft ., maxima in ripa candes redintegratur. Nam è Tmv
eis , quicunque inftantem à tergo hoftem reformidabant , pars in amnem iê
prorjeere : peti telorum multitudine,ac iuxtà demergi. Alrj,ne inulq caderent
ego in hoftem fe conuertêre, & ad mortem ufque obftinatiùs dimicare. Multi, in
ftaurata in ripa acie,animofius ageré, SC pulchrè ibi oppetere. Pauci demuir.
cum equo Sauum tranantes,Synderouíam fe recepêre.Ad Sarnon ufque o['Si-
dum,hos Petrum profligaffe rèrunt» Halíbechus Synderouiam aufugtiut:
feedaefugae turpitudine ufque adeô-angebatur, ut earn propedíem abolere Cv-
creuerit* Quatuor miliaexpeditiffîmorum dcle^it , ut dandeftinoincurfu Tranf
Îyluaniaminuaderet,ôi magna caede íncendíoq? patrato,in Myfiam fe repente
redperet» Mathias, qui praeter aetatem prophani hoftis aftum nouèrat , illum
haudquaquam quieturum effe ratus : omnes legionum pracfe&os, eô diligent
tíusfinestuerí,&Tcautiús cum Turca agere íubet, Clandeftinis quid ille molían
^40 tur exploratoribus , feire praecípit : futuram in Tranffyluaniam excurfionem
ílli référant. Rex Pancratium imminentis perículíadmonet , ímperatcp , utmv
pofîtis ubique fpeculatoribus,prOuindam à, Turcarum íncurfu tueatur : uel II
cos alio itercapere fenferit,occurrat.Pancratius regia mandata feruans,adThe
mefuarum, cum ualidiffima Sithulorum manu Turcis occurrit* Cruentum hîc
praelium initur : Halíbechus recenti turbitudine fc exuere : contra Pancratius
prouinciamtueri, & perniciofa; gemís audaciam proterere contendit. Multi u-
trinque cadunt: fed quumTurcac Vngarorum uires ultra tolerare non poíTent,
haudinuito Halibecho,fugam rapiunt.Inftant à tergo Sithuli, duce'que Paiv
cratio,neparuam quidem ftragem patrant ,&ad Danubium ufque fequuntur.
fo Halíbechus fufusfugatuscp, Synderouiam reuertitur:8c" profpecta noui regi$
fortuna, multo poftnac, cum adolefcente cautiùs agendum eiîereputauit. Du^
plici iam clade confedus ,grauiter angitur,quum fuo mulramnomini hinc detra*
Aa г dum
-^ь ^N7! fô'&fîwN hex. .ъядл*:
¿tuin írtuereatuf. Mathias coriti-àr, raáiore fit indies animo,maiores pectoré fpí*
TÍíusconapít:&:quumpiouita ( *№kaldquar ) hucufque pujmarit^pro gloria
pofthaccertaredeccrnit. Vnum obftabat, quod antequam rite coronarctur.ni!
finemaonafollicitudinefemoliripolTe ccrnebat : quare corona* redemptionem,
Ioanni cpifcopo Varadienfi-, fpecbtâ? fidei Si prudcntia: uiro comtniferar.ls darn
" cum Imperatore , ne ínconfulto quídem rege , rem ita compofuerat : ut coronam
Vngaria,niilibusaureum fcptuaginta redimeret. Quum id Proceres forte fenfik
fent,ad imperatorem fcripfere, fe conuentionem cum loanne Varadienfi trania-
Дат dudum acccpifie : nimium'quemiran, propriam tanti coronam redimereo*
portere : eius Maicftatem admonere , u t cum loanne cautiùs agat,à quo,ne* uerba r о
dentur , admodum uereaiur, quum nihil de conuentíone hac grauiffíma,ad Sena*
tumhactenusfitrelatum. lplam fine Senatus coníulto ,nullo modo fieri poflè*
Quaicunque à loanneultrô citroquè agitata funt, ipiîs h ¿re inuítís aeinfeijs iuifle
tentata. Quum has Imperator literas accepífíet,ad loannem quam prímúm
feribit : inítis inter fe pa&ioníbus , quantum ex íllorum literis intellígere potuit,'
regni proceres ftarenollerobmurmurarepaffim, 6c" conqueri prectj grauitatem,
quodibluerenon poffent:atque (í etiam foluendo efsent, tanti nunquam redi*
merent,Proindepctcre fe ocyfsimè fieri certíorem,an'ne pachones iníta*, pro
facéis , an irríris cV infe<£tís haberi debeant i loannes perfecta imperatoris epífto'
la,quumfortè Varadíniforet, extemplô ad Mathíam ,quiSígedíní copias сот* м
parabatjUtín Tranfalpinos proficifceretur.fuas cum cariareis literas mifit, qui
busOptímatumquorundam auariciam 8í improbitatem patefecit. Rexubíutraf
quepérlegít, ne exfari uerba dare uideretuf , Varadínum cum proceribus extem
pió concefsít : ibique coacto Senatu , de!bello S¿ corona agi ceeptum eft.Inde
profeftusGibíníum uenir , ubi poftquam dere dímenda corona decretum eft, ibi
dem Septemuiríquoque cread ex coníulto ffâtrum, qui íacram coronam redime'
rent : redemptamqj cum decentí ( ut par eft ) apparatu , referrent . Septemuíri de
-fignatíhí fuere, inprímís IoanneS Varadienfis antiftes, Stephanus metropolita
Çolocienfîs , Nicolaus Vílachus, Ladislaus Palocíu», Emerícus Quaeftor regí/
us, Lamberger, & BenediebisThurocíus. Soluto Senatu,RcxinTraníalpínos jo
Legati adearfarem feftínantur. Sed de Mathia prius , deinde de corona; redem
ptione dicatur.Rex ín Tranfalpmos,ad liberandum Draculam è Turcarum mani>
bus contendere dicebatur. Cuimulíeremfuam quoque confanguíneam,legiti
то matrimonio coniugarat.Illucprofe<ftus,nefcio qua caula, quando id nemú
ni fatis compertum eft, Draculam in Tranffyluania cepittalterum ueró Draco-
lam,àTurcain prouincía pra-feftum , prarter omnium opinionem approbauít:
hunc Budam captiuum duxít , decennalique carcere mulftauit. Inaudita? crudel^
tatis Sí iufticia*, Draculam fuiffememorant^Hunc aiunt, Turcarum Legatís,in
pneueneratione pilea Phrygea expatría: ínftítuto deponere reculan tibus , confirm
mandimorisgratia,trescapiticlauosafrixiiTe,neamplius amoueri poíTent.lnnu 40
meros palís Turcas pracfixííTe.Síintereoscum amicis lautè difeubuifíe. Mendi-
cosinfuper omnes deperdíta; ignauíar , miferabilísque ualetudinis &C fortuna?»
lautiíTímo conuiuio excepíílé : deinde cíbo uino'que completos, íníecto igníab'
fumpfiirejtem , Turcis farpe captiuis' cute pedês exuiflè, contufóque fide pracm> V
cuifse : mox língentcs fallís plantís capras adhibuifse , qua: lingua: aíperítate au-
ciatumaugcrent.MercatoremFlorentinum deafíeruandis pecunrjs follícítéper^
cunclantem, in medía deponere uia iuffîflè , 8c" nil de numerata nocTe pecunia
mentientem , incolumem dimififfc.In Barbara regione tanta leueritäte ufum.utín
medía quífque fylua cum rebus tutiíTímus cfiè pofíet. Hunc deinde Mathias
inpriftinam dignitatem fané reftituit: fed in Turcicodemum bello cscíus , caput Mf,
adMaumetem dono miíTum. Equítum Legati dreíter tría mih'a duxere,
ut coronam pro dignítate affenrent . Quum in Auftrali ca:farem Neapoli efjè
fenfiflenr,
DECEBIS til 1/3 EU X. 559
ièniîiïènt, Semproníum uenere.Sed antequam urbe inírent, a cxíárepoteftatem
impetrarant ♦ ut Sempronienfium hofpício uti liceret, doñee de corona tranfige'
retur : SC re tranfacb , integram ciuítatem relínquerem.Sempronium ením olim,
una cum arce, Elííabetha caefarí oppignorarat .Deinde cum uníuerfo Neapolím
equitatu Oratores contenderunt. Quumurbi appropinquaíTent.Ccefarab arce,
copiarum multítudínem admíratus , ex ínfolentia reí formidare ccepit : mox por^
tas iubet occludi , dífponi per mcenía ftationes , & hanc non legationem , fed ho-
ftilem exercitu reputare * Quum portas propíus acceflhTent , easque fibi Legato
onis iure patefieri poftularent , eo obfirmatiùs obdítar. Paulo pôft caeiaris Orator
• o urbeprodrjt, non tot dicenscoprjs,nectam expedito coronam equitatu repetí:
íedinfidíasobtendí, expugnari ciuítates , praidas abígi, Sí agros uaftari Tolere:
demum ne ínita» concordia; paclíones refcindantur,caeíari placeré, Ioannem
tantùm Varadíenfemepifcopum,cumducentis equitibus, urbem tuto intrare
exire'ue,Refpondere Oratores , Sacrae coronaereligíone fe adaeftos, cum magni
fico equítamuenííleínuUamfufpicíonem concipi oportere, fe à caefaris uolun^
täte nequáquam diflentire.Quare Ioannes cum ducentis duntaxat equitibus Ne
apolim ingreíTus eft: caetericollegac, Semproníum redíere. Menfishîcà Ioanne
actus :demum re compofita, cum Imperatore peregít,ut Ladislaus Palocius,
Sempronio Neapolím aduocaretur,quííacram coronam recognofeeret, Dtias
»e coronas adulterinas affabre ab Imperatore faftas, rumor erat: ne uera digno*
íceretur , atque id quidem Romanorum exemplo, qui duodecím ancylia , ne
uerum facile intercipípoíTet.MamurioaucTiorefebricati funt.Ladislaus accítus,
ueram facramque coronam primo obtutu figno quodam recognouit. Paumkñv
cherôc" Groph Nichel, à caefare Semproníum adreliquosmíñt,qui eosadurbis
mcenía ducerent,& allatas pecunias exploraret.In íequenti die, ad fuburbana per
uentum eft, tunc íterum ultrô citroque redintegrata canteado : nam пес coro^
nam hic fine pecunrjs , пес illi pecunas fine corona dare uolebant . Par utrinque in
terceflerat differentia. Varadienfis tarnen Sí Patauienfîs epifcopi interuentu,
pracftita utrinque fide , factum eft: ut ad portas urbís uno eodemque tempore,
j© &hinc corona Legatís , 8¿ hinc pecunia» ca:lari traderentur, unoque momento
compenfatio fieret. Itaque res ex compofito traniacTa , & iacra fexaginta milibus
aureum corona redempta,conditiones perpetuas pacis eodem exemplo exferip'
tae, utrinque data? , ne uiolariautaboleri facile poflènt» Quicunque ca?iaris Fre^
derici SC Mathiae Coruini Pannoniarum regis, initumnuperfcedus Si сопсог'
diam feíre cupit, ifta legito : Caefar, ut exortum è depofita fibi corona bellum ex*
tinguat , Pannoni cuius eft (ne regnorum moderator , íníuríam faceré uídea tur)
earn reddíto : paДат iuftè pecuniam accipíto : Mathíam filrj loco femper habeto:
ius omne regni illi cedito . Contra Mathias , ut parem beneficio gratiam référât,
Caeiàrem tantum parentem agnofeito : fi liberis abfquelegirimis extremum diem
40 obierit.Pannonici regni ius carfaris mox efto:quin Se non nulla Neapolitans
ditionisöppidula,uicique, intra Pannoníae fines efrufi, poteftatis quoquecac'
fareaz funto: Alemannus St Vngarus,fineullodifcrimine ab u troque príncipe
tractator : ueterum iniuriarum fectator inftauratór ue difcordiarum , capítalis e>
fto : quicunque demum fcedus rite fanfte'que percuiîùm la:ferit,fancTionemue
hanc cum fummaper Legatos poteftate initam,uiolarit,ueluti publia SC conv
munis ocrj pacisque interceptor, Si deorum penatium uíolator , igní ferróque
utfeedaporca feritor* Coronam igitur Semproníum , qua» annos quatuor SC
uiginti fub ca?farea poteftate fuerat, fingulari pompa, lacti feftiuique, haud ali'
teratquerem ccelo demi{Tam,tenrjs aduehuntrubi Oratorum audoritatepro^
so mulgamredicbm,latequedin4mditor,Qui<^
tiaöireligionecapiunturjliberamuifendae recognofcenda»cp poteftatem omni'
bus triduo Sempronrjfore.E'finitimisoppídís Sí pagis.relígionis amore.inmix

Aa $ mera
meramuWtudô côfluxit , agnouit> agnitâqûte prcreucmer adorauiumexBudarà
delata , in arceque recóndita. Sed legati ad regem feftinarunt , quem in Syr>
mienfi agro aduerfus Turcas agentem inuenêre. Hinc enim Turcas per Ladís*
laum Marcum, prarfc&um legionis nuper eiecerat : Ы. hoc bello fuccenfus , adau*
¿tus 'que animo, quodfacrum diadema redemerat,& cum altero imperatore ter'
rarum pacem fecerat, ad obfidendam layzam properabat*Harcurbs eftin edito
monte fita, in mediterránea lllyriciregione , quam duo amnes circumfluunt , prae
ruptísque rupibus 8¿ uadis obfirmant : ad radices morttís ô£ urbis ambítum con*
fluunt , admixti'que unà in Sauum deinde feruntur. A' tergo profufa planicies
(Boiïbnienfis quondam regní hare caput crat)inexpugnabili arce ас hoftíbus íri- •*
acceflibilis. Res eft alcíuículérepetenda.Georgio Defpoti.de quo multafuprà
díximus , liben tres mares fuere : Stephanus , Georgius , 8¿ Lazarus,Stephanum
&C Georgium Turca excxcauit.E'Stcphano , Lupus mira: fortítudinís:¿ Geor-
gío,DelpotenoftrítemporisIoannes aefratres funt genítí. Lazarus, qui regno
iucceílit,unam tantùmfiliam genuít :quam Stephanus, Boflonjeníium rex u*
xorem duxít.ls defunefto Lázaro focero fuo , non folùm uxore.fed regno quoque
una potítus , BoíToncc Sí Rafcia: iuxtà domínabatur : truci ingenio , íumma ímpi
t etate.&prophanareligíonepraedítus. AnnoSalutís quadrigentiíTimo fexageíí'
motertíofupramíllefimum,quum in fuperiore Myfia late imperaret, blandirás
Mahumetis Turcarum Imperatoris è caftcllo clàm euocatur : accitus in colloquú »o
um , repente capítur : barbari íuflfu , cute exuitur : regnum quod à patre dolo fur*
ripuit cum uita fimul amifit. Huíus ígitur temeritate lcelere'que Rafcia & Boflbna
cum magna Seruix parte, in Turca? ditionem peruenit. Mathias ígitur quum
Sauo tantùm fe à Turca diftermínari confpicaretur.rem íacra profmô corona
digna aggredi conftituit.Exploratis Iayzenfiumanímis,quiTurcae iugum a?gr¿
ferebant, extemplocum magno exercitu Sauum trarjcít, layzamqúe contendit,
quatuor dierum itinere à Sauo remo tarn.Ad clarifsimum facinus iuueni animum
addiderat, diffu fus rumor, píum pontificem ab urbe Roma uniuerfam in Tur*
cas Europamfufcitare.Quare primo ímpetu, ne obuerfantibus quidem oppída'
nis urbe potitur.Arxfolafupererac, quam Turca cum ualidiííimo pra?fidío retí' \*
nebat:hancdieno&úqueoppugnareadorítur,non modo loci natura<Jèd arte,
milite, machinis cV commeatibus munitífTimam. Dies noclesqúe arte quauis SC
ingenio, prartereaui, prece, dolóqueuexat»Harambechus tandem prarieAus ar
cís , colloquium regispetit, datur adeundí copia. Quum honorifice aVcgeexci
peretur , alíquantiiper utrínque fubticitum : Turca tandem exorfus , arcem ob
rerum inopiam fe redditurum pollicetubfi abducendorum captiuorum copia,
faluís corporibus& ímpedimentísfiat: fin minus, lmperatorem propedíem ad-
futurum intermínatur.Refponditrex,líberandorum captiuorum gratia, bellum
hoc nuper fufccpiíTe , Sí fe ne mínimum quidem farrullum concefíurum. Conuen'
tío tandem de deditíone arcis tranía<fta,Turcis data poteftas,quícunque fub re 49
ge ftipendia faceré uellent, commode poíTentrquí nollent.tutè dímitterentur.
Harambechus regem fequutus , cum ducentis equitíbus coronationem eius,
recentís uiAoriae teftimonio decorauít. A' Calcndis tandem Oclobrís urbem
ceperat , decimofeptímo Calendas lanuarias arce potitur.Eodem quoque tempo
re, ne ingrato hybernare ocio uideretur exercitus , feptem 5¿ uíginti circúmfiní'
timaoppidarecepít. Compofitísin prouincia rebus, impofitóque Iayzac praí'
íídio.Seruatoris noftri natalibus,ui<ftor Sc ouans Budam íngreflus,¿£ cum úf
gentífenatus populique laeticia ac plaufu exceptus eft. Supplícationes áijs ira-
mortalíbus inftitutx, apud omnesaras res díuina facta.Tantum hínc nominís
Comino regí comparatum, utnon modo Pannones facro diademate dignum &
fed Veneti, pontífices , cícterique Chriftianae Reipublicce principes, hunc uní'
cu naduerfus Turcas imperatorein creandum eíTe cenferent. Mahumetes OthO'
mannus,
nîahrius.àudita Iayze captiuitate,qua: íllíus regní caput ent.ufque aáeo ind6luií
fe dicitur.utparum abfuerít,quin corde difrumperetünExerrímm círcítcr trigín>
ta milium homínum mira celerítate comparauit : ante per faeuítiam hyemis Iayzaí
fuccurrercnequiuerat:nunquam enim arcem tam citó captum iri fibí perfuaferat;
Ad ha:c teftudínes.catapul tas^arietes.ac cartera tale genus parát,fulphurea ín pri>
mis tormenta: nullum nouaemunitionis genus omittit,ac deíídeniehybernaua^
fania,quum primum licuit Iayzam oppugnare adoritur. Vrbeculam, Vngarcv
rumpraefidiomunitamjarieteacneisqj machinisiquas circum collocarat.die no*
ftucpquaflàt:nunctormentis territatdiruitcp,nunc nocturna oppugnatídne per¿
tinacifsimè uexar. Nulla opp idanís requíes daturrquippe modo mcenia refarcíre¿
■ modo interiore fo(Ià,uallo aggerecp communire nitunturririulieres & puerí milita
ría a?quemuniaobeunt,procommunifalute pari ftudioquifquedecertat. Atubí
Mahumetesfatmurorum dirutum efïèputat,aperto Marte ciuítatem inuadereau
det:practereatotaciesinftruit prae mu leítu dine copiarum,ut dies tres pugnara
continuare poísit:nam antequam nouifsimi defccerint,primiinftauratis uiribus¿
prarlium redíntegrare facile poterant. Quare ex omni parte urbem adorítur , nori
folùm peruia,fed inacceífa quocp loca milites tentare iubetn'pfe à tergo ínftat , oni'
nesád prarlium Ьопашг* praeter murales coronas íng^entia militi prarmiapollí-
cetunrecupmndamlayzamocclamitat+Quum nihil! urca ceperít¿quod uiami
ferit,patràtumfociorumignauiadedecusobrja't,ingeminat<ç:quod praefentiuuv
10 tuteabolendumeíTe,uociFeratur.Turc*rantoimpetu mecnia fubeunt¿ut multí
pinnas uel muros confcenderint:pleríquc íígna mceníbus impofuiífe uifî, moxcp
ab oppidanis reíecli funt . Clarifsimú Vngari facínus cornmemoratur,quí quum
Turcam imperatoria figna turri ímponere contendenté fuípiceret ,correpto fimul
hofte,fe praecipitem exalto dedít,ut Coruína adhuc figrta ftareuíderentur.Tanta
caedes eo die facia eft.ut foflas hofte compleuerint.Ex oppidanis multí csefi,fauctii
ferèomnes. Mathias audita feuifsimalaysenííum obfidíone, Emerícum Sepufî*
enfem,moxcum duabuslegioníbusaccurrereíubeuVírilleímpígeracftrenuus,
non minus animo quàm prudentía & aftu pra;ftans , ocyfsimè mandata peragit«
Nuncios multos praimíttít,qui rumores différant, Coruínum regem cum nurnt'
,e rofoexercitu propedíem adfuturum. Sentit Turca undique Vngaros propedierri
adfururos.Quoüens&quámínfeliciter Amurathes pater,&ipfe collatís fignís
cum Comino duce pugnant,memoria repetit. In repentínum fubinde timorem
conrjcitur:eumcpauget recens &C improuífa Mathias uiftoriajncrebrefcentibus
deinde rumoribus de Coruíni regís adue ntu,quum iam iam adfore nunciaretur,
prae nimia trepidatione.relíclis munítionibus,machinis & impediriientis , in Ma*
cedomamferecepit.Emerícusfola fama ciuítatem acérrima obfidíone liberauúv
In (burato mox praefidio,& obmuníta Iayza,ad coronatíonem
quam rex edixerat , feftínauit. Hic teniae
Decadis finis eríu

RERVM VNGARICARVH ÖECADlf


TERT I AI FINIS.

AÑTOÁ-
AN TO N11 В О NF IN II RERVM V N G A*
R1CARVM DECADIS Q.VARTÄ
LIDER PRIMVS.

apta Iayí2a,&T magna Boícenar parte, poftquam Mathi'


as adaucta iam bruma Buda peruenit,nihilprofeâà Corot
rix magnanimí tari fuit anctquius,quam de legítima corona
tíone cogitare »Huicigitur ex fenatusconfulto Palmarum
dies praeftitutus eft.ad.quem cùm è remotifsimis oris pre fae
uítía hyemis optimates ас nob iles,ma giftratus et legati adef .
fe nequíuíffent,in diem Parafceues res ipfa eft prorogata.
HPT in w1 1 mi i m ■ » ■ Albamigítur,¿ lacro prophanoq; ordíneomnes principes,
pontíficeSjCum uníuerfa Vngaríae nobílitate conuenerant ,ut regem praeter acta*
temdeRepublicabenemerítum,8¿ad clarifsíma quaeque facinora natum , facro
rite diademate,quod nuperríme redemerat coronarent. Híc ftatuto die ,rega*
Iibus quíbufque míígníbus ín diuí Stephan í baíílica Díonifius Sech ,S trígoníen*
fis merrapolíta,in frequentíísímo tot gentium conuentu , Coruinum ex more de'
coraui t. Cum tanto populorum plaufu & corona tus,& círcumueclus eft ,ut hunc
magnanimum regem alterum Alexandrum,alterum'ue Cxfarem,huncinuidífsi/
mum Pannoniaepropugnatoremuarrjslínguís tot populi conclamarent:plerícp
Martern Scythicum ,nonnullí Romana: gen tí s reliquias appelèrent. Dona mífsi-
lía,nummí,uecl:es,ac caetera tale genus quae in ea celeb rítate fpargi (oient, profuíi'
ùs 6¿ magnificentiùs quam unquá antea difluía íunt: Corcino regí fceliáter, libes
ratori Pannonicae gemís foelíciter,Mathia: uiftorí cunfta fcelíciter,certatim miles
cum plebe ingemínabat. Muí tos eo die uiros equeftris ordinis dignitate donauít.
Quibusautem torques aureos,aut purpureas lacernas adiecit, ipe&ata à cundís
pontificibusSdproceribusnon fine admiratione profuía regís magnificétiaquae
omnium fíbiordínum ánimos admodum concilíauit,pro eíus u'íta mira folicitudi
neutriufcpfexus Ô£actatisomnes homines uo ta nun cu paru t. AnnoigiturSerua
y toris quadríngentefimo fexagefimoquartofupra millefimum,regni uerofexto.co
ronatum eflè dícunt, Illud nequáquam omiferím,quod in referenda gratiamo^ ,e
numentum ínter coronandú fecit.Ioannem Varadienfem epifeopü depatre, deep
fe iuxtà benemerituirijamplífsímo illo ditifsímocp comitatu perpetuó dónauít,ut
ípfe,pofterícp pontífices legitimé fruerentur:quaquidé donatione bafilica Vara,
dienfis diuae Genítríci à díuo Ladislao rege dicata, plurímum aucla 8í dítata eft»
Priuilegiií Mathias alto folio praefidens, lacra corona.fceptro, pomoép confpícu/
us.proprío ore protulítjid tale fuit. Cum Joannes Vitefius,cui pater moriés nos
unicé cômendauit,nobiicû utrancp fortuna fubire non recufarít, pari quo cp diferí
minenobifeû: in captiuiuteincideritdiberaritBoemico carcere: domícp foriscp no

xnrjs nunqj noitra caura ucicruci <*i,i.v ши i». t lega tíonís officio grauil
queep negocia fcclicíter egerit,coronâcp nunc facra longo poftliminio retulerítrpla
cetnobis.patríbuscp c5fcriptis,eum fuccefíorescp fuosob fi n guiaré, qua in diuam
Génitrice S¿ Ladíslainuméafficimur,relígioné,comitatuBihoriéfi perpetuó dû'
nare,uteadéfidelicatís ofFiciacommodiúscótinuarepofsit:8ínos euítataingratítu
dinis nota.haud indebíta uírtuti premia perfolua mus4Tranfacbi celebritate coro'
nationís, Mathias cum fingulís pontificumoptímatumcpordinibusBudáredijr,
ibíép aeftatem illam tranquíllam eginquotidieuariafpeftacula edidít,ílludnun'
q iam defuit,certamem equeftre curule'ue preterea leonum uenatíones,duo triaúe
giadiatoru paria quíbus apprimè delecbbantur. Quin 8c" ípfe quotidie ín hi>
podromoequeftricertaminedepugnauit,tanto robore & audacia ,ut cum fortif
fimoquocj infeftishaftis congrederetur» nulla in certamine dignitatis fua; ration
пега
Йет haben íubebat,quín Ьс publico id faepeagebat edicto.Aurigatídne afsifidua
ufus eít,nil ignauía Sí dcfidiofo ocio duxít abomínabílius.multas in regno lites írt
ter eftiuandu BudecôpofumAppropinquate íam autúno , rcxhaud ultra terçdû,
infpcctaculis BudactempusefTeputans^adrufcípíendam alíquam expeditíonem
non minus urílem quam neceíTariam}anímum íntendít, Iayze uícTioriafuccenfus
deTurcíco íterumbello cogitare cogitur.nullum enim aliud fuccurrebat antique
ùs, ñeque fibí neqiie Reipublíccc gloriofiùs,magiscp necefTariumínfídiofum ¿í
preepotentem â tergo hoftem habebat,quem ñeque negligere, ñeque per ígnaui-
, am fine extremo periculoullo modo demíttere poterat.Quare audacia hoftem
• o uincere fatiùs eíTe ducens, deleftum habuír : undecunque poteft, auxilia cogit*
y Accederé piae , auxiliarescp cohortes Crucígerorum militum , quas Moldauien-
fisepifcopusfecumadduxerat.Cum decern igiturmillibus equitum Phutachüm
uenít. Sequebatur cum loannes Emo Venetorum orator.quf etíam ín captiuí*
täte lay ze cum rege fuerat. Nam cum Ven eti duobus antè annis à Turco gram*
terinPeloponneío uexaricaepiiTenr, Síadlfthmumablonío Se" Дegeo¡marícum
fbflamurum tumultuaria opera duxiíTent.ut peninfulam à Turco protégèrent:
circumpentè ui,multitudine hoftíum írritos conatus habuére:ad ineundum cum
PannonefcedusrecuiTerant,-8¿oratoremhuncmííérant» Deindepiuspontifex*
cum uniuerfam fere Europam,promifla peccatorum omnium ímpunítate, in Tur
*o corum bellum concitaiTet,ueniflet Anconam,eicp Ghriftophörus Maurus cum
X. inftrudís triremibus continuo afFuíííét:lenta febri cörreptus , biduo poft,x«k
Calen.Sept+humanis excefsit. Cardinei patres , quinqué & quadraginta aure-
um millia Chriftophoro dud.cjuae in pontificia arca repererant,dedêre , ut ea Ma-
thiacaduerfus Turcos acerrimepugnantímíttcret. Idàduceperquàmdiligenter
factum» Fcedus ígítur cum Pannone Venetoqj pcrcufsum,plurcs annos faxagin
taaureûmmillia VenetiMathiae contulere,ut perpetua cum communi hoftcbel
lagereret. Ioannesigitur Emo legatus, hie annos treis fuit :haec cuneta bella ípe-
ctauít,cum oratoribus tandem regrjs, qui ad Paulum pontificem profieifeeban»
tur,utinfràreferetur,in Italiam redrjt*. Sedad diverticulum redeamus. Rex
]• traiedlo deiride Sauo,Myfiam fuperiorem ingreflus Zoynichum Rafcia: oppi-
dum in arduo monte fitum obfidet, Ad protegendum Sauí fluminis Vadum^
jieinterciperetur ab hoftibus,Stephanum Colocienfem archiepifcopum cum ua-
lidífsimoequítatureliquít» Dum Zoynichum arda obfidione drcüüenít.quod
à Sauo quadraginta míllíbus pafTuum remotum eft,8¿ fodínas habet argenti,ad
expugnandum Steeurinchü,Emericum cum pra?torianís cohortibus míttír.quod
uíginti mülibus pafluum díftabatá caftrís:ó¿ exuberantibus ufqueadeô fodinis
pollebat argentíjUt ab argento fibínomenínuenerit* Streueron enim Sclauoni-
ca lingua fígnificat argentum. Milites ímmifsí cum gloriae,tùm argen« cupiditate
tanto ímpetu oppugnare adoriuntur.ut uno altero ue praelio carperint/Potíti op
to pídOjCuncla dirípiunt.Turcos multos capiunt,abducuntcp:impofito repente prg
fidio,praedaonuftí,& in caftra laeti redeunt. Iamduos circiter menfes Zoyni
chum obfederant,acerrima íjrpe pugna uexarant,&Tadhuc expugnare nequíuere»
In oppugnatione nouífsíma.Emedcus equitum praefe<fhis,ímmifla ab oppídanis
fagitta oculo praefigitunparùm abfuít,quum oculum erueret, nimio dolore cor-
repras,& deie&us animo.ín tentoríü refertur.Rex praefecti fui uulnere confterna
tus.fe multo deinderemifsius agere caepít. Dein rumor haud paruus increbuit,
Maumethé ne argéntea oppída defereret,cum numerofo propedíem exerdtu ad>
uenturthcollatis cum rege fignís,omníno pugnaturú: cú quadraginta millibus ho
minüinhoramaffuturú. Нас fama Emericus oculo laudus,multograuius angi8¿
o abfterreri, regí cofulere ,ut foluta obfidione caftra amoueat:dicere,feTurco ímpa
rem:8c" milité longo bello & aísíduo labore defatigatü,refirí Se" wereare oportereí
k omnino cú uictoria Sí ingéti pracdaredíretPoftero die fama bec magis magíscp
564 лкт. г Et. VN для.
mmtarimetu&muGicatione augerú Oborto tandem tumultu,Turcoshaud
proculabeflè,6i iamiam cum inftruâo agmíne afFuturos: rex fola fama pertes
ritus,figna tolli,& caftra moucriiufsit.id cum tanta mílítum trepidationefaftum,
utreli«isTormenu'sa:neís,8íplerifcpimpedimentís,ad Saui rípam continuo fe
receperínt,moxamnemremenfí,ín Syrmienfem agrum redíére. Aequamhícali
qu i utrícp príncipi uolunt fuiffe fortunam:quippe qua?,ueluti ad Iayzam, folo ad*
uentantís Coruini nomine Maumethé machinas ameas & impedimenta deferere:
itafubZoymichimccníbus.adTurcífamam Vngaros autore Emerico, turpem
fugamrapereiufíerit. Poftquam falfo rumore acmetu'fe correptum intellexít,
rexhaudquaquamobfidíonemillam repetendam efle ceníuit : fed frequentifsi- Ie
mum Segediní conuentum índixít,ubí de commodo Reipublicae &C fufcipiendo
rite bello multorum fententias audíreuolait.Segedínumígitur caftra mouít: quo
«eteri pontífices ac principes edicto publico conuenére.Inter primarios Dionifi»
fwn«$ usCechus affiiít, metropolita Strígonienfis:Ioannes t Quinquecclefiéíís epifco
Рйвлошиг. pUS j poeta noftri temporis nímírum infignis:o£ Michael Orfagha Palatínus,qui
ea fapientia probitate ac fortuna fui t,ut cum fub Sigifmundo florere cceperit,
quem in ltalíam dífpenfator fequutus eft,fub quínq» regíbus nun quam intercepta
felicitate, ad dextremumufcp finemuitam cum fumma laude SC automate pere^
gerit» Hunc Mathias ob fingularem prudentiam «xperientiam rerum , &C xquú
tatem,abdicata Ladislao Gara,Palatinum creauit. Affuere praeterea cseteri opti
mates frequentifsímúfed Dionífiüs eodem anno, paulo poft habitumea hyeme
conuentum,uítadefun(ítuseft,uir perpetua laude bC commendatione dignifsí/
mus.Octomilía aureûm,quae ad inftaurandam bafílicam legarat, in belli uium à
rege uíurpata. Ioannes Vitefîus,cum Varadienfii fe ponrifícatu abdicaflet,Strigo
nienfis metrapolita,ob multa merita,fpecTatifsímamcp fidem,non fine maxímaaf>
fecbtione à Mathia pronunciatus,& pontificia au toritate approbatus eft ♦ In eo
conuétu(ut quid decretum fuerír,eXregrjs ad Venetum ducem literisfatís explo«
ratum habeo) ibí de bello Turcorum Sí mittendis Romam oratoribus , praefentc
IoanneEmone,Venetorumlegato,a&umeft. Oratoresduo praéftantífsimi от/
níum côfenfu defïgnati:Ioânes Quinqueccleíieníís epifcopus, uir íumma eloquê-' jf>
íia,8¿do<ftrinapra?ditus,8dIoannes Rofgonius unus è prindpibus optimatum
m andata his data,ut Paulo potifici obfequiaprompta deferrent.&aduerfus coir¿
munem Chriftianasreipub.hoftem орет &Г auxilia implorarent.Ioannes Emo,
quia plunbus Turcorum prxlrj s adfuerat,u clu ti fpcñator ÔC teftís laboris forti»
tudiníscp Pannoni cae,tertius his adíeAus с ftЛ Ham xftatem Buds in ipecbculis
rex exegit. Cum primo coronationis anno hace in Rafría gefta fuerint, iècundd
in gruente Septembri, in Coruatiam caftra mouit.Expeditionis quae caufa fuerit,
nondum fatis compertum habeo. In Frangipanes comités, qui Seniam,Medrufi'
uaria Dalmatian oppida tenebant,obíequiaqj parum grata,pra:ftiterant rege
tunc aliquid moliri uoluiflè,opinantur.Eanamqjtempeftate multí exea familia, 4e
qua; Romana eft habíta,reguli,comítésueflorebant,inprímís Stephanus Medra
fienfïs,deindeMartinus diuinus,duocp loanncs»Plcríq? regulorum nobtfíumcp
nonnullorumíniuríaeóiter íntendiíle dícunt ,quí uniuerfam prouíncíam latroci
nijs 8¿rapínís infeftam eftecerant. Rex ígítur Albam primo u eni t , o dt o ib ¿ dies
ígít,quibus equeftres ludos femper exhibuit . íbi quoqj Suehla Boemus,uirímpí
ger ac ftrenuusjínfefta hafta pulchre decertauít.Rex alba profeAus cum Zagrabrí
am iter intenderet , ad tertium lapidem à quodam pago , pluríbus à Suehla
exoratur ut mifsíone donaretur. Remotam ís milítiam , & fterílem cauíábatur:
ut mifsionem impetraret , aut anfam quereret abeundí ab íntempeftiui ftipendij
efflagitatíone rem inccperat,utabnegato ftípendio,etiam ínuito regeiurè ííbí abi- y¿
reliceret.DuosínhacreííbífociosfuiíIememorant:GeorgiumBatolezkíMora'
uia;regulum,&:Francifcumgenerum Boemum.uerum illa fuit defifeendí caü*
ía>
ч

ъ ЕС л vis пи li^ вг U 56*3


kfperabanteriim.abeunterege Pannoniam uelutigubernatore deftítutam,latro
cinqs fpolrjscp patére.Suchla Uemú inuiio rege,cum íocrj s abrjt» Reucrfus in VW
gariam.adgraflàndûpotius quàm militandûn'n prímís caftellum regís quod G>
ltolanappellanf,occupauit:dcindcrocictatéillamBocrnicâ,quacex cognomento
Fratrum noméacceperat,in Morauia tum cftiuanté cxT ab imperatore Romano in
au&oratam,ocyfsimè conuocat:(erat enim haechominû ferè feptêmillium ) bi ad
lucrum faciendû in VngariaminuitatjOpulcntaspopulationes Sicômoda ibi la-
trociniapollicetur.Frarernushicexercitus Suehlepollicitis oneratus , Piíbníuin
je uenit.DeoccupandahîcTernauia agi cceptû. E'centurionibusunus erat Vnga-
ruSjCui Blafio Podmaniczki no.men erat. Hic patriae genu's charítate correptuSjlí-
bero in medium animo prodrjt: Quocuncp me(inquit)focibnoftra]focietas'íre
iuíTerit,(íue in Polonos ire cogor , fiue in Boemos. Alemánófue ,nulla unquâ eric
in me mora.Sed in patríam anna fumere .quando prater las bC aequCi eft.íd nullo
modo pracftarepoiTum.Detemtimpiitas^eligiointerminatur.patrie Charitas in
hibet:& priefcntaneafupplidadijpccnates patrrjep proponunt.Proindeautaliô
nuncarma ucrtite:aut, fi pergitis,me ultrô dimittite,& exau&orate. Is accepta con
tinuô mifsione.infequenti noAe cum luís conturbernalibus clàm Ternauiam con
jo cefsit.Cum eum cuftodes admittere recufarcnt,pra:fe¿túurbis ad íeuocarí iufsit:
feftinati caufam aduêtus,& quanta perículi immineret expofuít,omni iubens cos
fufpicione carere. Cum ifta retexiffetjà prarfe&ourbano mox admifsus eft. Poftc
rodierumorpafsimmcrebuít,quicquíd agri Pifoníum Ternauiamcp interiacer,
id omne à Boemis populará iri. Hcc enim x x v millibus pafluû à Piíbnío remota
eft.Atquires ípfarumoremantecelsít.namad portas urbis Èoemi ftatimaffuere,
èC urbem fityi dedi poftulabantrhuic exitiü interminatiin portas côtinuô pateface
rent.Dicere ad haec.nil eíTe tímendtí.fe praeter c5meatus,8¿ hofpitium nil aliud ex
pofcere,níhil etiam fînemercede accepturos:polliceri,fi admíferint,omnibus cum
integralibertateincolumitatê.ContraàmccnibusextéplôfeBlafiusprodidit:qui
ímperíofus eos abireiubens,minis acuinilíbi profecfturos eflè fígnificauít, quan-
'* do (at commeatibusSíprefidío cíuítas munita foret, quinetíam, in côtinuô recede
rintjpecnas interminatur,Ii poftquam ín urbe Blafium efle cognouêre, pedë con*
tinuô retulerunt,6í ad decírnü lapidem ad diui Viti fanum caftellü inftaurarunt,
quod Coftolan appcllabantjàSuehlaprius occupatû. Hinc mox, eum locum fot
fa aggereep duplici &C crebrís turribus cómuníuiflent, ín rapiñas próximas eftun-
duntur.Pagos di oppida uimineo muro circumfepta incendút,abígút pécora ,in
captiuitatéomne genushomin5aflerunt,caeduntrelu(ftantes,&cöcbdiripiunt.
Suehia indies cum facinorofamultítudine latiùs longíuscp graftatur, Inftaurata
ínfuperiore Vngaria priftina eíTe latrocinia ,omnes uociferantur : redintegrantur
uicatim Sí oppidatim faemínarum hominum'que lamenta : ad reuocandum e
4« Dalmaticaexpeditioneregemnuncr|mittuntur,qui Suehlae facinus &C renoua-
ta Boemorum latrocinia référant. Vix Zagabríam rex forte perucnerat.cum
Suehlae nouítatem accepít .Eueftígíó cum exercítu pedern retulit,continuatís
itineribus Strigonium uenit,8¿ in ripa flumínis caftra pofuit , infequenti die coa-
ftis undecunque licuit nauíbus copias trarj cere coepit, tranímííTo Danubio , Ter
nauiam concefsitrmox'que Coftolan ,famofum graílatorum aíylum , obíídet,
CafteIlum,quod ui facile capí non poterat , magnam utrinque caedem fibi poftu-
íabat:nullacp machina &C ingenio citiùs quàm inaedia capí, poíTe uidebatur , nam
íngcnsmultitudo propter operofam munitioné,&properamobíídíoné,ne tan-
tum quídem commeatuu interre potuit, quantú fat eíTe putaretur. Suehla ígítur,
e cuilaquei fuppliciû quotidíe rexínterminatur, Sí íuas nunqulmanuseuafurííau
fpicabatur.adfugâanimû prímü intêdit, propofitâante oculosfamé fpedabat,
cuitantúfocíorúnumerú perínedíam abfumptúírícgre ferebat,ab arte lalutem
exquiribProcerasarbores'quernurúex materia dC congefta terra feftumeircum
^ — П — ftabant
I

564 Л KT, VOKFIKII ПЕН. VtiCjAH*


ïtabantno&e clàm fubcidit: pontemcp exhis conftruííubet,ut ab auerfacaftelli
parte.íactofuprafoflámcícco ponte, profíUant . Cum omnia ¿ fen cencía fièrent,
per filencium noctis cum uniuerfaferé focietatcSuehlaperactuarium ponté clam
elabítur-duccncas mcrccrices,8¿ trecencos сясй homines in caftcllo relmquit:quo
praefidio donee ipfi longius effugianf,conatus regis éludât. Rex contra, cum hos
maxima ex parte exiluilie fenfifsetjmmiflfo expeditifsimo equitatu, multis'que
cohortíbus àtergo infequítur : infcedafugacícdunturmulti . Rexea no<fte in ca*
ftra redrjt.mâgnam partem copiant eos inlequí iufsittln iyluas illi ferecipiunt,per
cunetas latebras cx fingula lultra peruncur.Diftufo rumorc,ruftici fuperucniunt,
qui multo fagacíus eorü ucftigiainfequuturmuiltos inueniunt,quos repente cru* |в
cidantjfpoliantcj.Latrociniorum pcenas feueriùs ext'gunc:o£ iniuriarúhaud qua^
quam immemores,pro furoris imperio fxuiunt. Ex his paucí euafere: ducenti bC
quinquaginta capti,ad regêqs in caftra perducfti.Paucis poft diebus Suchla captus
adduciturris enim folus cquoiniides,cumperiylciascrrarec,uc in Morauiam ef/
fugereCjinlignatorcquendam incidiiîorauiccp nunc impeniius,utfefeuicducem
tantifperaccômodaret,quoufqj próximos Morauíefines attíngeret+Promercede
equum, arma,pecunias Ы perpetua deniq? gratíam pollfcebatur.Cum noméroga
tuSjSuehlâ feeirediccre:illecôtinuo,Hafalue,inquit,Suehla,latronûprmcepsraci
noroiîfsimè :ô quotíes mihi pécora 8c" íuméta abegíftííquot mcädomü calamitati^
bus a flfeciftic'quod de te alíquíd poll icearis,no eft opusriam meí iuris es,Suehla t>
quus bi arma mea fun t.mox apprchéfo equo,Suehla cocpít.qui trium dierû inedia
iam abfumptus ,uix equo fuftíneri poterauHuncadcaftelluCheítheduxit: Ca<-
ftellícp pr£efec*to,cui Ladislao Zenas noméerat,capciuü afsignauít,is ad moxregé,
adhuc Coftolà" obíídenté,líteras miíít,quíbus Se" Suehle captíuítatc,8í quid deeo
fieriuellet plane fignificabat. Hoc nució rex in caftris admodü exhilaratus,eum di
ligentifsiméuín¿tu,fidísc¡» cuftodibus aíTeruatíí ad fe míttí precepit.Ladislaus Ze
ñas continuo mädata facit, Suehlä manibuspedibuscpuinc*t5,fidacp cuftodia cíp
cum feptú,ad regem in caftra mííít.ln confpeftú eiusaddu<fto:Non'netibifaepius
(rex inquít) intermínatus ípfe predíxi,te manus meas ,fuppliciücp crucís núquam
euafurumícum forte rogatus ,trigínta te dentes habere dixiflesmon'ne memíniftí
conuíuascibi omnes aftirmafle,crucis omnino pcenas teeíTedamrúVScelus,cuma *
ftro côfentiens,fatum tuú adduxit:te Suehla facínorofa perfidia hue adduxic:quO'
tiens ceíufpédiodignüliberauírratuSjUiribus 8¿ uirtutí bellica? aliquid tríbuen'
dum.Significaui,ucab auerfapreíídrj porta dam elabererís.ne cum cetera mulcitu/
dine acquè morí coger ere*fecífti,aufugifti quidé:manus meas euadere nequíuiftí.
Proinde quando perfidía,fatú 8c" latrocinia tua ita íubent,laqueo cuí es obnoxíus,
emorere,& moriêdo male mererí define.Fatum enim remoran', non tarnen euítarí
poceft. Fruftra fupplicantê, in carcerérapí iufsit,Facinoroforii fupplícío Magya-
rum Blafiu prcfecit.ls infequétí die pro caftelli porta cruces logo ordine difpofuít:
fuperhas eminêtiores quasdâmftituic,ubiIatronû princeps ípíe pnrpederet,mox 40
omnes adfuppliciüeducb':ínínferiori, ípecT:átíbusfocrjs,quí in caftelloerant,du
cérí 8c" quinquaginta rite fuípéíí.'ín fuperíore ucro ordine,quí magiseräc in ßgnes,
iVimedio,Suehla:àdcxtrà,{acerdoseius:àla?ua.,puerqu! poftenlem geftareíole'
bat. Caeteri,quiinpra!Îîdioremâfere, tetro fociomfpecbculo abfterriti,adhoftis
arbitrííííefededídére*.Trecétiibí captífunt:ducéteueromuliercular,queparí ícele
re uicTiû qua?ritabâtJi omnes à Stephano Bathore fecundo amne BudâdcducTï,S£
in currim qj Manca ex cognomêto dícüt,conie<ftífunt,MíchaelCzoboreatcpcfta
te prcfecTrus arcis erat,uir quidë haud infacetus: alioquin ièuerus in noxios,Sc" non
expers crudelitatis.is enim efuriêtis faftidio mulcicudinis exafperacus,fub pretextu .
liberation's fex o&óue íntemepefta nocte exciperecccperat, quos alligato gutcuri fo
íaxo.Danubio clá demergeretJn ter polaris id Viodlí bus ufcpade6facT:ú,quoufque
üniuerfus captiuorú numerus hocfupp'icio abfumerecur, Exeaígítur Boemica
focíetate,
ltantia,quàm florentiTsima ¿uuentute — т. temper ащп
cülta,omníüm cit.fpectatorû
in fe Lcgacío no ta equorü
oculos рке
fane. гcon*
uertierrarahuicaffimilís in Italia uifa» Legatí mandato regís prímúm Vcnetias,dein'
deRornam uenere.ut de cómuni bello cum Venetorum ducc colloqueremr.Cum
urbíappropinquaíTent,mirificoíúnt honore à fenatu populocp fufeeptw Rebus ibi
¿ feiítenria conftitutis,Florentiam ucnere:8¿ in fenatum admífsi, opem ín Turcos ad
falutem publica poftulaíle creduntur. Roma pfopius accedentes 3hônorificè Pontic
fex maximus facro (ânemmep collegium excepit.Facia díceiidipoteftâte.I ôamxes an*
tiftes, uir fumma dicen di copia pollés4regia mandata eleganter expofuit.Poftquam
a o legitimum promptumep regis obiêquium , uires , facultares Sí anímüm ín re quacj
maxima pontificio imperio obtemperátiffimum obtulit, multa de imminentí Tur*
corum periculo,de¿píntolerabilibus& quotidianis Vngarorum laboribüsrítediC
feruit:quinetiam,uelutí à rege poft âbitum fuerant edo(Tti3nouos Tufcorum appara^
tus adiecit.Maumethem ,ínquierts,uarrjs trium annorum cladibus affedum^non ufi
tata folum ira, odíocp , fed díro quedan* furore uexari : omnes artes doloscp tentare:
núcinducias infidíoías offerte» expofeereamicitía ocrj defideriú prxferre:nunc grauif
fima bella moliri.Nuperrímé duos duces cum expedítíffimís exercitíbus prarmífífTe,
qui Vngariam penitus íngreffi , quantum in fe eiîèt, igni ferróque uaftent , &C caedi^
bus cunebexmore compleant:ín reditu Belgradum obíídeant, Hos íam Syndenv
lo uiacappropinqualïè:Maumethem cura filio , qui natu maiorcft, cum certís &TinnU'
merabilibusquídem Turcorum uíribus,haud procül hiiicfubíéqui,ut eáeftatecíuí
tatem expugnet,Seruiam occupet,&layzam demum , Befsenamcp recuperet. Et eô
obftinatius his duobuslods ut potiaturenixürö,quöfaciliöremunus inVngariam,
Poloniam,Boemiam: alter in Dalmatiam,Iítóam,Italíam,Alemaníamqj aditum pre
ftare uidetur.Matthiam regem pro uírili fuá grauifsimis his difficultatibus осецггеге
muías lígnorum ftrues,utBelgradum muniat,fecundo amne demífiiTe : obfirmafse
armis,milite,c5meatibus:in Bofsena j propter Emeriti gubernatoris occupationes,
quifuperiôres VngariaêorasàBoemis Polonis'que tuetur, prefectos alios díípO'
fuiiTe,copiasque dediflè.Regem habito dele(fbj,Buda profe¿tuni,ín fuperíorem Vn
4° gariamconceffifse,utprouinaamàBoemorum Polonorumcp latrocinrjsuindicet,
quos magnas fibiíocietates compáraíseintellígit. Demum pro uiríbus, imminennV
bus circùm periculis occun*ere. Eius animum cönfilio ¿V celeritate promptifsimùm,
nulla laborum grauitate fuccumbere. Hofti non prudentía,non animi magnitudine,
fed uíríbus tantum cederé, quibus fc imparem cfse non inficiatur. Demum quando
Chríftíanai Reipub*propugnandum Vngariam efle nemo negat , in communem fi'
delium iàlutem à pontífice орет & auxilium implorât. A' pontífice patríbusque
Apoftolícís benigne refponiùnuSacroiànfti collegrj decreto faftum.ut quínquagin
ta quorannís aureum mília,pro gerendo bello,ad Mátthiam ín Vngariam mitteren'
tur,quae annos mu l tos períbluta funt. Quinetíam ftantibus adhucRomx legatís,
00 Marcus Tíninieníísepifcopus,nouusadurbem orator à Matthía mí(Tu s eft. quem
cùmpropteriftaquscdiximus.tû propter Stephani Colocienfîs archíepífeopi car*
dinalatum,ad Paulumpontificem Matthía; indulgentiffimum,profecbm eise noui*
mus. Oratorcs, rebus omnibus è fentcntía confeftís , in Vngaríam rediere, Iii
Achaía interim Turcusagens.ut inítum Venetorumcum Matthía feedus refein- -
deret,nunc Vénetos, nunc Pannonemcùminducrjs,tum pace folícítauít:quin &
Matthíam per maíorís Valachia: rcgulum.quem Vaíuodam appellant ,fa?pe ten-
tauít, óptimas pacis condítiones obtulit.adiccerat nonnullos in Bofsena: Scr-
níae'que finibus ultrô citróque nobíles;8¿ ín primís Rafcíac Defpotam,quem non
paruaeapud regem autoritatis efleíntellígebat. Intrrnuncij quoquequotídicmit-
ceban tur, per quos míttendorum legatorum poteftatem poftulabat . feiebatením,
nííífolutoduorúfccderepotentatuum nihil in altcrutrúbelloprofecbirñ.Vires quaf
que máximas fola dífeordia eneruari+Contrà ueró fub praetextu pacís,bcllum mujto , e
grauius parabat, nec latebat quidem Pannonem , Vcnetum'quehoftítys aftus, per
fidia plufquam barbara, 8¿infídí a?: feruandíí со impenfíus merque feedus eíTe cen-
febat< Sarpe his etiam Joannes Emus , antequam abiret, mterfuít» Щ His queque
temporibus multa: inter Matthíam, ImperatonrmRomanum, Boemicum'que re
gem Georgium, querela: ultro citróque intereíTere,qua? ánimos non medíocriter
alienabant & futura ínter eos bella portendebant. Frideríco in Pannonia fuperi-
oreprope Sempronianumagrum caftella quaedam fuerant,ueluti Khifmarthon,
&C Forychftam : alia quoque nonnulla, qua: intra Vngaríar fines continebantur*
Hace cum Imperatori ucíftigalíapenderent, iure foederis à rege Pannoniac ímmu-
nitatem habebant: nihil tributi àregeimpofiti,nifi pro Turcico bello, cum gère- a •
batur, foluere debebant. Rex cum extraordinaríum eatempeftate ftipendium, —
partim propter Turcorum , partim propter fratrum latrocínía numerofae multitu-
dini s indicere cogeretur : his iuxtà atque carteris , tributum impofutt +ind oluit Cae-
far, nihil in uectigalibus fuis populis indultum iri, nihil è ftipendrjs rcmitti.nul-
lam Augufbe dignitatis ra ti on em ii ab en : & ne (ecus quidem , atquc fi ipfe quoque
Imperator ue<ftigalis habcretur. Sarpé tarnen Matthias Caeíaris 8c" Leonora* Au>
guíhe literís exoratusjimpofita belli gratia tributa remílít:ne ius tarnen amittc-
ret,non perpetuo conceflit:8í cum permifît, retínendi iuris caula, non incaute id
fecit. Pracfeftus Sempronianus in exigendis huiufcemodi tributis , fecum reluftan-
tibus aliquäto feuerius agere cogebatur : contra illi, quöd iure patiebantur,ho- i*
ftiles íniurías reputare: confugcread Caeiarem: & exaggerata re, grauiffimèque-
rúabacba Sempronianís pécora, & captoshoftiliterhómínes,populatos'que pa
gos díxere* Ad haec lmperator(cum quifque fuis facilius quam alienis credat)
Matthiac fuccenfere,querulas feríbere epi fiólas, 8¿ ultrö citróque plerumque ad
¿ram animi irritan* Cum rege Boemía:, defunc"ta íam Catharína uxore eíus iníu-
riac,qua: à fratrum focíetatibus: 8¿ latrocinía, quae partim à Morauis , partim à
Boemis (latronum tuncaíylís ) Vngariae inferebantur, & à Georgio haudquaqùâ
inhibebantur, ad capefeendum facile bellum, ipfum,fufcitantibus quoque alrjs,
incenderunt» Cum in his tandem mutuac u trinque litera: ánimos rcconcílíarenr,
nouum fortuna bellum obtulít. Nam in Traníyluanos Ъс Moldauos commu- 40
ni confenfu expedítío decreta. Alterí namque, creato nouo rege rebellarunt:
alten, Stephanoduce,à regia fide defecere* BenedícTrus Rufus Tranfsyluanac
nouitatís autor fuerat , uir ín prouíncía opibus Ы autoritate iuxtà potens. Ea
namque tempeftate Joannes, comes eius plagie, utaiunt, Vaíuoda, prouincíam
A regefibi traditam,cum imperio tenebat : uirnobilítate.pradentia, autoritate,
uíribus'que praeftans ,-Thatus è domo fancti Georgij, quae inter Vngaros nobí'
Üfsima femper habita . accedebat fratrum praftantía, multitude amícorum SC
dientium, practerea cognatíones.& affinitates exímiae:item amplitudo diuífiía'
rum,qua: quidem omnia hominemad maxima qua?q? íperanda honabantur» Cum
VECisi-DIS ГШ. LI'S EX Л 567
cxuíubelIiínuíítataTraníTyluanis tributa ímponerentur,quorum non tam graüitas
quaminfolentíaprouíncialium ánimos ad res nouas irritabat:is aBenedicb Rufo
apríndpíoclamuexaríccepít, Sí adcapefsendummunítíffimum opulentiffimumcg
regnum exhortarí.dícebat enim Matthíam ex rege tyrannum euafiíTe3orauiííimís in^
ufitatís'queue&igalibus populos afficere,nemini priuilegia,fanctionesn'mmunítates
oC muñícipalia iura femare, ex libídine cunda gerere: prouinciales ímperíofum.ínfo-
lenterrfque hunedominam ultra tolerare non poíle, difquírere quem regem créent;
neminem ipíb Vaíuoda fuecurrere dígniorem,quíppe cui nobilitatis & lapíentíctan
tum ineflèt, quantum cacteri noiTentzpracteieatantumautoritatis&potentiic cum
10 íummaprobítateconiunebe, ut quéalíummagis optent, neminem ínueníant. His,
coníimilíbusq? dictís labantem fenfim aninlum ad magna fperanda conuertít, nec ab
re quidem: quando regalía comítía nemo competitor ex hac profapia dedecuiíTet*
BenediAus inclinata huíus anímo,rem cum plerifque principibus agere cccpit:8C
multóse nobilitateplebe'quc,communicato confflío,utnouamolianturimpellittde-
inde res clandeftina palàm agí coepta:multi ad díuerfa loca dimiffi,quí querelas,regís
ínuídiam,ck*nouítatisfemínaperuícos& oppída fpargerent : regem Matthíam cri-
minibuspcterent3quôdinfolentiffîmagrauiffîmacg tributa ímponeret: priuílegía,ím
munítatis ; 8¿ líbertatís iura non femaret,aeternum bellum coitogandarum grana
pecuníarum aleret, alíum omníno regem querí oportere , líbertatís 5¿ otrj amantio'
ao remjVaiuodampropenfenuncupatisuotisoptädum.quempientifTimumTranfliyl'
uaníae patrem femperfuíflénouerint. Tranflyluanum regnum fuapte natura eíléita
munitú ut íí prouinciali concordia roborctur,nih¿l fibi fît à parte ulla formídandunu
regionîEeiïeauri,argenti,pecoris ac marmoris , pratercauini , frumenti, falís, omni-
umép rerum quas lautiífimus uítae ufus expofcit,prar caeteris feracíffimam : ¿ colonrjs
olimRomanis,8¿legíonibuscompletam:optímorummatrem cquorum,quosfylug
ctíam (ponte ferant; boum'que fceciindíffimam parentcm, natíuum diuítíarum cera-
ríum : &C nonímmeríto à natura montibus círcumuallatum,ne à barbaris facile natí-
onibus expilaretur. Inluper Tranííyluanis finítimos omnes efle concílíatos,quando
fine ubertate hac uiuere ílli nequeant* Proínde humile ac ftultum efíe , legatam à ma
jo íoribuslíbertatcm,pufillamm¿tate quadam perignauiamamittere:iniifîtata nullo
pacto uecb'galia toleranda : uindícem líbertatís 48¿nouum regem omníno queren-
dumjoannem Vaíuodam potifsímúm elígenduiru Hajc,Rufo autore,agítarí occe-
père* Conípírantium quotidie numerus augetur. Res deínde publice agí ceepta.
Primaríac quocg urbeslegationíbus internuncíjscp uexata?, ut à rege deficercnt,qua:
defecb'onis crimen abomínabantur, fub afserenda? líbertatís fpecie,ad fumenda con
tra regem arma funtadacbc.Vníuerfa demúTranfsyluana prouincía partim malé fuá,
fa,partím fuá fponte àregia fidelítate defecit : Ioannemcp Vaíuodam,eríam ínuitum,
regem declarant,iâlutant'que» Paflim per totam Vngaríam haud quaquam falfus ru
moreffunditur, TranfTyluanosnouamolíri ,nouum fibí regem creaífe, 8¿ palàm fa*
40 cnccoronaeobfequiadctrecbre. Haecígituromníapublicojrumoreferebantur. Ha
bito delectu,rex Míchaelem auunculum S¿ Nícolaum Vuylachum regní fines aduer
fus Turcos tuerí íufseratJpfe haud mora in Tranfsyluanam expeditionem cum pala
tino Michaele,multísép proceríbus antíftítibus'que contendit,octo milía equitum Sí
quatuor milia pedítum fecum ducít: caberas cohortes, turmasqj Nicolao Míchae-
liqúe tradiderat, quo facilíus Turcorum íncurfus tolerarent. Sed Michael non
multo poftZoynichiobfîdionê(quandouix duo,utperhibcnr,menfesíntercefsere)
male pugnando cum Turcis, capítur. namcumeorum aduentumper exploratores
accepífset,coafto repente excrcitu,ad Pozazin ( qui quidem locus fub Synderouía
trígíntamílíbus pafsuum eft)Turcis occurrítJmparhofti,cum honeftèpedem refer
fo renonpofset,audacT:ermanumconferit,ratusFortunápietatiscx:audacÍ3eratíonem
aliquam foriítan habituram.Primo congrefsu Mars arrífit,multí e Turcis à principio
ceddere.AlibechuSjÔCScender fratereius,breuem Chriftíanorum numerum confpí
Вb z catj,
cati, cumutrínque cornua ducercnt , extcmplô círcu mucnicndos Vngaros effc
duxêre, quod cum fecíifent, i] ab hoftibus círcumucntí conftcrnatis anímís,
partim magna patrata caxlcoccubuere, partim conftifa acieclapfieffuoere.Michael
fpecbta fociorum clade, ne ipfc quídcm fupcreffc uoluit:in confcrtiilïmos , cum
paucis qui fuperfuerant.hoftes repente fe coníceít, capiturqj.quín etiam Grcgorí)
us Labathan prarfectus Alce, SC ínTurcíco diu bello ucrfatus,hoftiles manus ernta^
re non potuit: quem in Varneníí clade captumquoque fuíffc díxímus. Ambocoiv
ftantinopolimcaptiuiducuntur,8£ Impcratoris íuíiu capitis fupplícium fubireco'
guntur.Michael prior, non fine hoftilí affeclatíone obtruncatur: Gregoríus mox
educlus , cum in horam iugulum expectarct, quídam prarfto Turcusadfuít,quí
cum cum filio rependendum à Principe precario impetrarat: & pro captiuo Turco 10
repenfus , fati diuerticulum Gregorio cftoblatum. Auunculí mortem rcx egrè tulit:
quippe non paruam regno iacturam in eo facTram effe ¿ntellexit, à cundís ctiam fuit
ordinibus iuxtà dcploratus. Mathíam contínuatis uineribus ín Tranfyluanos
contendentem uchemens quoddam feftínandi ftjdium inccíTcrat:haud ínfcíum,
locum eile hoftibus inacceffibilem, fi prouíncialesmontíum fauces, ímpoficis ubícp
prafidrjs , aíTeruarenr, nam cùm Carpatrjs montibus , rjfdemcp perpetuís Sí edúiíuV
mis ab Vengaría díuídatur .Prouincia in amphitheatrí morem continuís íugís uní,
ucrfa cíngitur. Ádítus anguftifsimí , & qui facile obftrui qucant3currus uix figillatim
admíuunt : Anguftiac montiumper quindecim milia pafíuum continuantur :ubí
brcuifsímum quodcp prcefidium ualídifsimas copias non modo rcmorari,uerùm *°
ctiam adinternítioncm cedere pofset. Has igítur Mathias ínprimis occupât : cVin-
íequentidíe in patentes campos penetrat.Non procul à caftrís,prom'ncíalis oceurrít
cxercitus:rogatusáconípícatíonis,autohbus cum ufustulerit, anneaduerfus reí
gem Vngarác dimícarc decerneret í Refpondit uniuerfus adunum:Se pro coiv
icruanda prouincialium libértate , ítem' príuílcgqs 8¿ immunítate ad fupplícan'
dum ,nondimicandum efíc ínuítatum: contra regem inmquam arma fumpturum:
defech'onís infidelítatís'quc crimen morte impenfius abomínaturum. Cum
ha:cnouitatís príncipes accepiilènt, animo confternatíjck'poenítentia ducü , caftra
íbluercpopulí,quiconuenerant,fedcsproprías repetunt,Rex ultra caftra mouens,
in rebelles íteríntendit: 8¿poftero díeeo peruenít,ubí fuperioreílli díc caftrametatí 30
fuerant. Joannes Vaíuoda extemplo cum uniuerfis prouíncíce iudícibus oceurrít,
fupplexcp ueníam exorauit. Nunquam,clementíffimxrex,ínquit, in confpeftum
tuum u eníre potuiffem , nífi miferícordíam , maníuetudínemq? tuam latís cxploratä
habuífíem , cacp grauitatc Maícftatem tuam pneditam íntellexiflcm , ut nihil fernere
agcret,cx"in confuiré: Quínctiam, fi iuftícía: fimul bí mífericordía: occafiooffera'
tur,dementia*potíus quam feucritatís officium tenouímus optaturum : quando
regiamaltcmmdignitatcmagísaddccet,íngratumuero bí ínuídiofum eft alterum.
Hocmagní,pufilli ílludeftanimí* Nos cum iudícibus ad te confugimus Mathíam,
ut fi peccauerímus ucníarfin minus , gratíam ímplorarcmus.Scd quís eft tarn bonus,
qui non quandocp peccant? Ad malum potius,quàm bonum',mortalíumpronum 40
eft ingeníum, fed ocyffimè refipifcendo, cumlabitur, tempeftiua poenítentia uciv
níam promeretur. Derne ucrö, Side iudícibus rem uníueríam ingenue fatcbor,ut
aliquid fibi libera paffiocomparareuideatur.Cuminfolíta ex editfto uecfh'galiaTran
iyluam : quondam magna libértate donati , ob grauíffima bella penderé cogerentur:
hínc maxime uulgo querela? funt obortac,ínfolcntia quifq? tributa deteftabatur, bC
penderé recufabat. Publica híncíndígnatio fufeitata, bt apené quifep ftipendíorum
¿nfolentiam&grauítatem incufabat, egocommuncm animorum índiemitatem fa
cile coerceré non potcram.manfuetudincpotius Ы tolerantíafedandam, quàmcxa-
fperandam feueritate cenfebam. Inter ha:c lamenta, ecce Rufusintcrccfsíc,remip' f0
fam grauiterexaggeransjíndígnatosaddcfectioncm ánimos irritauit. Ad idnoiv
millos
•DECIDIS HU. ЫЪЕЪ Л 269
nullos nouarum rerum cupidos ¿mpulít me regem declarauit,cum focrjs qui unà
confpírarant , diu me reluctantcm , & íntermínantem accrimè.his uerbis,ut id
patcrer adegêre: fi regnum non acciperem , fePolonum,aut Valachum, Ruthe*
num'ue incroducturos eifc minabantur. Né quis ab his alienígena íntroducere-
tur, qui noftram prouínciam magis uiribus occuparent : ultrô nomen regís ad-
mííí, quo ufque regni uíndex S¿ uerusrcxipfeueníret.qui cunda pacaret* Cum
pro rege híc forem, regia me falucatione honcftari eô ufque toleraui , doñee
pra:ftoadforet exercítus,quofacínoroforumaudaciam cohercerem. QuinetiamSC
illud ingenue dícere aufim , quod fi ad peregrinos id transferendum erat ímpe-
• o rium, mihi quàmcuiuis excerno maluiílem : haudquaquam diffifus regiam fuftí-
nere dignitatem , qua? degeneres ánimos abomínatur» Ni , Machía, uenífles , ín
ter iftos domínari, quàm furoremgentísínmeconuertere maluííTem. Poftquam,
rex facrofande uenifti,paftorem fuum oues agnouérertcuerum regem,te Vnga*
ríae Tranfyluaniar'que dominum omnes confalutant. Ego quoque ¿nprimis prín
cipem,domínúmque meum agnoíco,ac fupplex Ucneror 8¿ adoro : aduentu cuo
parata t funt omnia . &C antequam in tuum afpcelum uenirent, arma, quae fumpfe- iptetu
rant,dcpofuere. Omnes fa<fti parnitet,&leuitatis,quí auccm perfidia notaripof-
fine, funt herclè perpaucú Populi qui conuciierant ( ut è íudícíbus cíuitatum,
qui nunc adfunt , feire poterís) quamuís ad bellum à nouitatís autoribus irríta
lo rentur,ad fupplícandum pro rebellíone confluxerant, Poftquam à princípíbus
confpirationís fe folícitari intellexère, ut fumpta in te arma uerterent , continuo
depoíiiere,ne impium,8¿ infidèle bellum gérèrent, quare paucí funt in culpa.íu-
dices autem quibus è primaries urbibusconuenêre,debitum & gratífsimum ubi
que gentium obfequíum Maieftatí tuícpollícentur : praeter inufiratí extra ordína-
rrjs'que tributi querímonías , nihil fe commífsíffe profitentur,. Si hoftilem in te
anímum gefsííTemus.anteíngreíTum profecbb occurriíTemus,obftruxíflemusan-
guftíasmontium, &obftru<ftis faucíbus,pr£cfidia impofuiflemus. poftquam au
tem in Tranfyluaniam penetraftí,non arman, non quadrato agmine tibí oceurrí-
mus , non intlrucbi acie obuiam prodiuímus : fed inermes , ac fupplíces clementiam
3° tuamuenimus exoratum , inprímís ut, fi quid peccaucrimus ucniamÓY erratorum
ímpunítatem impetraremus. Illud profecío clarííTimum Maíeftatis tuaropuserir,
i
ignofeere fupplicantíbus , prefertim cum in tempore refîpifcunt. Repentina pce-
nitentía, ingenua fafsio, maximum quodque delictum abolet, Daoperam,rex
benigniffime, ut ex opere dementia; tux hodierno te die itcrum regem, & patrem
pientifsimum efle cognofcamus. Boni prindpis eft officium, in delictis plerumqt
conniuere,& oblatam mifericordiae occafioncm haud quaquam reculare. Nulla
quidem in regía Maieftate uirtus plus dignitatis habet, S¿fpcndoris,quám ípía
Clementía, quaDeum reges propíus accedunt. Quid enim magis regíum eft, clmtn?*
quamuincereieipium,parcere lupphcantibus, oc erratamortalium,cumtutohe- rtgumtui
40 ri poteft, facilítate potius, quam feuentate corrigerez Proinde nobis ímpenfifsi-
m¿ fupplicantíbus ignofee : bC ne príftinac libertatís príuilegía Tranfyluanís uio-
lentur,pro tua beneficentía profpíce, iura 'que tuere* Cumha?cdíxiuet,adpe-.
des regís una cum íudícíbus prouomtus.adofculummoxexdpitur« Rex omnibus
ueniam, prarterquam perfidia? ac defedíonis autoribus, daturum.cV^Iíbertatem
príuilegíáque Tranfyluaniae ulero feruaturum pollicetur. Ioannís Comitís fiduci-
am,dicendi líbertatem,8¿íngenuam confeflíonem commendat : affeuerat fenun-
quam de Tranfyluaníar fide dubítafle : íí quid nouitatís accident , id nonnullo-
rum perfidia o£ímprobitateaccídííTe:atqueeosmití fetantum exilio mulcbturum»
Vnum erat, quod ín ea expedítíone regem uehementer angebat:Emeríci See-.
io pufienfis indignado, qui in hac expedítíone regia caftra deferuerat, Caufa nemi-
ni latís comperta fuit, fed illud omnium ferebat opinio : regem iam optímatibus

Hb 3 formi-
r76 lAttT. ъоърти HEZ vwç^z
îormidolofum effëcccpiffe: fuo , nonâlienô dudu agí udfc : tacitam à cundís pro*
ceribus reuerentiam , promptífsimum'que obfequíum fibi poftulare. Emericum
ínter paternos amicös prímaríum,qüem tantopere cundís honoribus euexerat,
liberé loquentem,aut coníílrjs aducrfantem, minis quandoque corripuífle. Fe*
ciflè illí ftomachuirucV hínc Michaelis exemplo , illum plérunque motum inceffifle,
IntercefsiíTequoque calumnias inuídorum , qui paruíab illo regem fieri dicerent:
quirietíam illum fefe rege maíorem du cere, Proindc oborta hincfimültas&íufpi,
cío.uetcrem amícitíam ínterturbare cccperat. Emericus eo fola fufpicioneaddu*
dus,ut caftra defereret: Sí cum opíbus & audorítate ita foret adaudus, ut arte
uíribúsque fuis fe tueri poíTc confideret,deaperta defedíonecogitauit:palámex> ю
clamans,feobtrcdatorum opera ad ínopiam&agreftem uítamnunquam reditu*
rum,imô potius mortem obíturum» Vírum tantí momentí , prarterea fpedatae
fidei ac fapicntíse , non temeré dimíttendum rcx efse cenfuít. loannem archiepífeo*
pum Striooníenfem cum Emerico dimifcrat,uthominemreconciliaret,fufpiciones
omnes acu'meret,8¿ ad ueterem regiamejue fidem oirini ftudío 8¿ diligentia re>
uocaret. Archíepifcopus mandata regis e fententia praeftitit, namque redeuntiè
Moldauía regiEmericus reconciliatus cum florentífsímo occurrit exercitu,& fe
ímperata cunda fadurum eíTe re<;epít. Sedad Traníyluanám expedítíonein re*
deamus. Rex cum loanni iudícibúsque (ut dixímus) ignouíffct, primo Colofua*
rum uenitjdeíndeThornamtlbínouitatis gratia conuentum prouincíalíbusíndíxít. «o
quoad prgftítutum uníuerfi diem conuenêre,de fidelibüs hîc, 8c" ínfidelíbus agita*
tum : qui rebelles ас perfidí declarad , his perpetuum duntaxat exilium indídum eft;
8¿caquidem conditíone.utad ftatum diem extra regni limites, quocunqueluberet,
fe cum fortunis transferre fît liberum , quinctíam cuique tuto abeundi poteftatem
& diploma pollícetur. BenedidusRufus,huíufcemalíautor,ín Poloniam fefurripu
it, íbique uitam exegit .Mite iudícium omnes comprobarunt* Quin Sí ipíí perfidias
cónuídí,infemitius,quám oportuerat,adum eflèfatcbantur. Sed multos ígna-
uía , SC regís lenitas plane1 fefcllit : quíppc qui dum conniuentcm in his regem
fperant, magis opionc feuerum deprarhendere. Cibinium enim cum ucnüTet, o* -,
pulentífsímam Tranfyluaniac cíuítatem , fibí continuó renunciatum eft, íbi non* íe
/ nullos exhís efíé, quibus dies perduellionis fuerat indidus : Sc contempto prorfus
edido, periculóque capitis, in exilium nondum abireuoluífíc. Necparum quidem
his regis animus incenditur. Et ne ex nimia indulgentia facílitate'que contenv
ptus aliquis calamitofus oríatur, Quarftorem ftatim acciri iubet, qui reos, Ы
\ iTorlc eos qui regni hoftes in frequemíffimot Torna: conuentu pronunciatí fuerant,
continuo caperet,more'que maiorum nouifíímum de his fupplicium fumeret.Eo ,
díeodocapti,équíbus hos ínperímis memorant: PctrumGerch,MichaclemSu'
ki, praefereapractorem ttrbís, Ioannem'que Chercium. rj omnes in foro fecuri à pu
blico Lídoreobtruncatífunt:nullus exhorumnece tumultusín Cibinienfi urbe
íufeítatus , omnes iure caefos adfirmant. Rex pacata prouíncia , dum díuae Catha' 4"»
rinaefolennía celebrantur, Tranfyluania egreflus , in earn Valachícc partem caftra
mouet, quam Moldauíam nunc dícunt. HícStephanus Vaiuodalatè dominaba
tur : 6c" cum fub regís Vngaría: ditíone uerfitretur , omníáque ftipendia exoluere,
ac ímperata faceret deberé, elatus animo , ac ferus ingenio, prarterea impiger,ô£
belloafper, detredarat obfequíum :Tranfyluanas etiam fadiones fouerat,ut per-
turbatís rebus libértate frueretur. Rex ígítur per fyluas , anguftíásque montium
iter faceré cogítur, utrebell em Vídalachum ad obfequíum reuocaret. ubi obftni'
dasarboribus multáque materia fauces inuenit, partim igni, partim ferro fibi uíam
aperít,patefadoítinere,cum ín latíorem regionem exiuifíet, ad oppidum Rema*
nuaííarcaftralocauit,quodRomanum ílli forum interpretantur , líanea huíefunt
mcenía, aggerefofsáque munita* Serethus hoc amnis abluit : ad rípam arx lignea, '*
ГШ, ¿/VER I $yt
praeiîdio potius quam arte munúa.S tephanus hic'erat proumcie regulus , cui Mol-
daui omnes iuxtaparcbant. Rex primo ímpetu Romanum forum occupât, quod
ubi ab hofte uifum eft, pollero díeper internuncios de paceíagí cceptum .Multa
ultrö citrôquede concordi agitata funt, nihil tandem conficí potuít. Pôft, ubi
Mathias fibi ab hofte uerba dari fenferat, infefta pace, caftra hinc ultra mouet,
antequam abeat,fuccendi diripi'que oppidum edicit . lncenfo Romano foro , qua-
cunqueiterfaeit pagos & oppídula ígni forróque pafsim cuneb uaftat, nomines
ас pécora cum ingenti praeda miles abígit. Ad cíuítatem demum tertio die per-
uenit,epífcopo haudquaquam ígnobili pra?ditam,quac Moldauis Bania dicitur:
»• ubi in prima uigilía nodís ,rex cum infidiofocallidóque hofte confligerecogítur.
In hoc quiíqj bello fortuaam regis cum uirtute coniunclam fuííTe perhibet. In
parte fori, regis erat hofpitium , quà ad epifcopatum fpeclat :ubiduae quoque
uia:congruunt,qua; bafilicam amplecluntur. Caeteri pontífices, proceres, legío-
númque praefefti, circa forum hofpitía oceuparant :utexufu regí praefto femper
adeíTent+ Inter ccenandum, ad regem captíuus quídam Sythotus adducítur:ro-
gatus,accitusínterprete,quíseflét,undc,o¿ quôtâdcrct,etqu£ caufa fuerít ítínerísf
refpondit, Interprete nequáquam fibi opus fore, fe Vngarum Ы Tranfyluanum
efle:acrerumignarum,adreuifenda fuaprefidía nuncín Moldauiam ueníre,quas
caduco uxoris bona forent: in ítinere Valachorum duodecím mílía haud procul
*° hinc oftendifle,qui Vngaros prima uigilía noebsin cautos adorirentur, trucida-
rentqúe:fegentis charitate propcrailc,ne filtntío nefario fuorum exítíum patere-
tur. Cum haec à principio parum crederentur,ne faluris forte gratia ífta commi-
nífeeretur : & à rege mina: interrjcerentur,moxadiecít:ut adhibítís fe ípfum cu-
ftodibus afTeruarent: fi faifa nuncíaíTet , ultimum de fe fupplícium continuó fu-
merent,rex homínem aíTcruari,& Drach Bertholdum.ea tempeftate dífpeníato-
rem íuum,equitem fortifsimum,8í ad gerenda bella natum, conuiuas benetra-
(ftareíuísit. Incocnatus ípfe meníx íe fubtraxit, optimates omnes centuriones 8C
praefeAosequitum extempló cogít, ¿mminens ab hofte perículum enarrat, omnes
clam arma íumereprxcípitíftationesín emítate per omnes uías ,porta'que diípo-
jo nittadforiadítuspractorianus cohortes collocat.Ducentos ueteranos,8¿ eos qui-
demgrauisarmatura;,proluo hofpítioftatuít,ut à duobusuícis,quiíbi congru-
unt hoftium ímpetum excípíant, turmas equitum per compita cunera díftribuír.
VíxhaecitadifpofueratjCÍimfub prímam noctis uigílíam hoftis aduenít:ligneam
urbem Vimineo muro círcumfeptam , à tribus repente partibus ímmiflb incen
dio adorítur,maximus utrinque clamor &C tumultus oborítur.Valachí immíflo
per urbem igni,intrô penetrant : iniectu s utrífque ignis per caccam noc"rem tant lu-
minis praeftabat, ut euidentifsime dimicaret ♦ Ad portas primo , deinde, per ui-
as&triuia magna ftrages agítur: tanto utrinque ímpetu pugna coníerítur,utnil
infeftiùs agíuíderetur. Ex índuftria, quad ra ra duo agmina düplíci nia ad regale
4e hoípítíum contendunttueteranos ibí infinidos ofTenduntjacerrimum atrocifsi-
múmque híc praelium agítur: Cadunt htcmulti è Valachis: & dum rj hoftes do-
1 moerjcere,ílli contra uincere , & uítam íeruare nituntur , multumhíc íanguínís
exhauriunt t Michael Palatinus .Nicolaus Chíupar , & Ioannes Pangratíus , Vaí- tMícbirf,
uodae Tranfyluani : Nicolaus Bamffrj , Stephanus Bathor , carterí'que proce- £"^°r'
res , fori aditus obftínatífsimé pro fe quífque tuebantur , 8¿ irruentium ímpe
tus repellebant. Non latebat ením , capto foro , haud fecus atque arce , caete
ra facile peritura. Vbique ínter tela 2¿ incendia pertínacífsímédímicatum .Va
lachi tandem ex omni fori parte reie&í , poft mediam nodemterga dedêre.
Inftant àtergo Vngarí: 8¿antequamurbefe hoftes íurripiát , quam plurímosin-
t° terdpiunt , alios prae auídítate fugae inflamam , mukös ín eníes agunt^dumjín
" propera feftinatione tefe conglomérat ,autpilis àtergo confodiuntur aut,mutuo
Bb 4 caed
57¿ л NT. Ъ ON F / N / / Я EX. bTU CjAt*
ca-cifefecollidunt.Vix quatuor müiaurbe exiluerc : caneri in urbe drprehenfi,ad
unumomnestrucidatifunt, Rex ea поЛе modöprohofpitio fuo cum Vetetanis
certans.modö in foro Mariones percurcns,mílitis &C Imperatoris oprimí pra?íli>
tít officium , In acérrima quaque pugna primus affuít,&nunc fortes hortando,
nunc increpando tímidos nunc laborantibus fuccurrendo, &¿ fortifsímé ubique
dimicando,fe exercitúmque fcruauít. Grauifsimas è rebcllantíbus Valachís po>
ñas exegít:ad internetionem nanque cecîdit feptem ,ubí illuxit,Valachorummú
lia caefa,ex numero comperta funt:ex Vngaris, mille SC duccnti, ca:terí, magna
ex parte faucrj. Quin Sí rex ea поЛе haud procul afpina dorfi fagitta Getica
confoíTuseftrubí cum cxcuíla ferrum haftaalriusinhícfífset, quatuor an nos non 10
fine graui moleftia pertulit. Et cum, ubi ínfedcrat , tabefccnte plaga remittee
tur:deínde|rcpellente natura jfeníím excuílum eft. Eano&e prouita potiusquàm
dignítatepugnaturh ♦ Finítima quicque oppidauicí'quepariter incenfi, díreptícp.
Rex uulnere grauatUs , cxfo ad internetionem hofte, pedem in Tranfyluaníam,
deínde in Vngaríam referiré ftatuit. Seruatoris'que natalibusBraxouíamredr)t:
ibiin reos perfidia: feuerius animaduerfumcft.Michaelem Tranfalpínum ,nobí'
li Vaiuodarum genere natum,fupplicío afFecit. Ex rebellionis autoríbus,Mú
chalemZekel, Aladaríum.Sí Nicolaum cui ex Vifakna cognomentum erat , à
Quícftore captos ad Colofaar candentibus perurbem forcipibus círcumue<ftos,
difcerpi fruftillatim, ac demum obtruncari iufsít. Ex díro fupplirio tantumtep *o
torís omnibus qui cum Rufo confpirauerant, incuisit, ut clandeftina fineliberis
bl fortunisjfugain Polonos 8¿ Valachos elaberentur. Eorum bonaautin aerarium
relata, aut poftulantibus nonnullis dono data . Nondum è Tranfyluania pe^
dem extulerat, cum fuppliccs à Stephano Vaíuoda literas accepit, quibus au>
daciam Ъс temeriratem fuam ingenue farebatur.quod aduerfus regiam Maiefb'
tem,cuiplurimum numínisíncft, nefaria arma. fùmpferit: non minus iuftas quant
cumulatas pccnas fe dcdiiTe diccbat,dcmum quia poft fupplicium uenia fequi/
tur,poftulabat ignofci non diffîcilem fibi putabat ueniam fore:& reconciliatum
regís animumpra?cabatur. Rex, ne plus ièueritatis quàm míferícordíaepríc fe ferre
uíderetur,fpemuenÍ2ededít:quamcxquotidianis rebus ас dictis, fi ille ucllet,au> ,0
gen poïTefîgnificauit. fi obfequía grata leoitimáque praîftaret,fe nunquam dinv
cilem futurum: fi minus, Martern cruéntifsímum litem eífe dirempturum. ilium
humanorum fcelerum ultorem eífe iuftifsimum» Mathias igitur pacata utraque
prouïncia, in Vngariam redrjt, Nondum è Carpato monte prodierat, cum ad
pagum quendam Emericus cum florentifsimo exercitu ímprouifus occurrit : 8¿
ueluri ante diximus, per loannem métropolitain Strigonienfemreconciliatus,fup'
plex regem ueniam exorauít: hílari Si periucundo uultu fufceptus, Si amplexa^
tus cft ibíque perpetuac fidei fœdus ictum. Quo ea tempeftate fecretarij Ma-
thia:fuére ; regale figillum ex compacto fenis menfibusuicifsimab utroque gefta^
tum:fcribendimunus fine controuerfia hocmodo loannes Strigonienfis &C Stepha' 4»
nus Colocíenfis ambo metropolita: gefsére,quihis temporibus haud parum gra--
uitatis& iufticic retulerunt. Ha:c igitur bella , poftquam coronatus eft, tribus
zomicm cirdterannisàMathiageftafunt. Quarto autem coronationisanno.cumadcla^
b»ïrfusGc ra^mPer íacínoraanímum exculiiïeta in Turcos harreticos'que Boemos animum
ergmrn rc intendit. E' Tranfyluaníaredíens,traieAoTibifco, Agriam ouans peruenitrindi
gem. cloque ibi conuen tu,dies aliquot in ea urbe conièdit.ut de futura expedítíone deccr
neret*Cum regnumlatrocinrjs purgaflet,rebellantium reprefsiflèt audaciam,8£
prouincias noua molientes è fententia pacafTet,quemadmodum haftenus abun>
de fcripfîmus, duo Mathia: bella fupererant : alterum Turcorûm , quibus cum
«ftperpetua collu&atiorhareticorum Boemorum alterum. hoc neceflàriunbuhid t*
à Romano pontífice delegatum.Paulus enim pontifcx,uerus Romane ecclefia? pa^
,1 . ' ftor

I
2)EC^ÍT)/S ГПК LIVER Л 573
flor , fídeliúmque pater, ne nímore animi magnitudine quàm píetatc praftarcr,
adpacandam príus Italiam : dcindc ad corrigendos harreticos, cohcrcendósque
Turcos animum aduertit. Vtínam confilium numina fortunaíTent . Quarto pon-
tificatus anno, cum per hyemcm magna índuftria, Sí labore res Italas compone-
re conaretur,8í non fan's adhuc inter partes conucniret,rerum ille dominus, ac
pacis auctor, inter celebérrima facra publice pacem quibufdam conditionibus
mdixit: 8¿in arde Marci, inter facra folcnnia, cum fummo Cardinalíum omnium
coníénííi edíctum edidír, quo ommibus Itala? pacis Sí concordia: interturbato-
ribus Chriftiana confuctudíne ac facris omnibus interdidum eft. Hxc molie-
to batur, ut cxpedtiùs cartera confilia, qux ad falutem humanam intcnderat,pro-
fequeretur ♦ Mathíam со tempore ad heinora queque clarifsíma accommodatífsí-
mum ,non tarn natum, quàm à Deo fibi datum reputabat: cuius dudu Sí auipi-
crjs prophanum arqué ас hxreticum protercret. Georgium Bocmix regem exe*
crabilís hxrefiros plané conuídum, publico grauiqúe edicto, regno ас dígnitatc
priuauerat. Id anno Salutís quadríngenrefimo íéxagcfimofcxto fupra millefimum
fadumerat.Et со quidem anno, quo Ioanncs Quinqueccleficnfis antiílcs Sí Io-
aunes RofgoniuSjlegatíad Paulum pontíficcm ucnerc. Ex со tempore, pontic
fierjs fxpé literis ad utrumque belh;m Mathias incendítur . Reludantcm , S¿
utrique hoftí ímparem íc eile dicentcm, uariáque cauíantcm, Romaní Impera-
»0 toris¡epíftolx Sí oratores circumuenêre, qui promifsís onerarum , ad extirpandam
tandem hxrefimimpulere. Hortabatur ad id íuucncm, quôd Turcumín Afiam
armauerti(ïè,8i Syriaco Aegyptíacóquc bello ímplicitum eíTe cerncbauSucccn-
debat ulcifeendi hbídinem , iniuriarum adhuc rccentíum amara memoria, focíe-
tates ením fratrum,qui tot oppidain Vngaria occuparát,tot prxfidía Sí caftella ere-
xerant , tot annis regnum lacrocínrjs infeftum prxfiríterant , Boemicx Poloní-
arque fuerant : Sí hinc ciedx in Morauiam , Boemiám ue, haud aliter atque in
patriumtutifsimúmqucafylum confugícbant. Quinctíam mutua; finitímorum
iniurix, incurfiones Sí rapiñar, ultro citróque odia fufeitabant. nam dum quíf-
quefuis facile credit, adueritatcm Sí iuíhciam plerumque animum non intendít»
30 Ñecdefuerat quidem íngenitus laudis Sí gloriar ftimulus, quiad maxima qux-
que gefta trahebat. Immortal ítatis ením cup id ítati fie obnoxium natura finxc-
ratjUtpro comparanda fxpe gloria, grauífsima quarque perícula contemneret.
Inftigabat etíam religio, facro fancTri collcgrj obferuantia, orthodoxx fidei cha-
ritaSjSí diuinus amor:índulgentifsímiquc pontificis Sí Romaní Imperatoris au-
torítas,quor5aIterquínquagintaaurcummilíaperIoannemoratorem Quinquec-
clefienfemepifcopumSícollcgam ad Mathíam míferat : alter omnia uníus aními
uedigalia Auftriar,ítem arma, commeatus Sí tormenta quoque bellica ad hancul-
troexpedítionem ofFerebat. Quinctíam, quantum ex regrjs epiftolís quar exStri-
gonío ad Vidorinum Georgrj regís filíum Muftembergcse'mque ducem,8í ea tem
'40 peftate Morauíx prxfeduram fané gereutem, fecundo coronationís anno mirte-
bantur,intellígipotcft:Henricus Lippa Sí Matrheus Stcinbergus,tfta odia 8í belli
huiufee femina feuere» Alter ením regni finibuscum Mícbaele palatino mutuis de*
certauít iníurrjs:8í cum prior ipfe prouocarit ad protegendum fcelus lxfum aduería
ríum accufabat,íllatásqueloco ultionis iniurias dcferebat.alter , cumfocrjs eiufdem
petulantiar,crebrís regnum ¿ncurfionibus inquietaba! . Nec minore quidem auda
cia Stephanus Eymíger ftomachum regí feccrat. Ad coemenda namquctcla,lagit>
tas'que,quarum inopia Turcico bello is admodum laborabat, in Germaniam íiipc-
riore anno nonnullos miferat,necub¡ portoríum,ob falutarís belli rationem ac regís
autoritatem ab his folutum eft . Cum Morauía; fines attigíffcnt, grauiftímum Ste-
,0 phanopublícanoportoríum expenderé coadífunt. Quarehaudabre in Stepha
num Mathix commotus eft animus ♦ Infuper ex ueteribus nouar quotidixiniu-
rix^facinoroíísutrinquehominibusferebáturjinterturbatoí.es initi foederis Sí otfj
indies
indies oríebantur, ítem (utregís querula teftatur epí{tola)ín obíídíone Caftola*
ni , cum obíefsi fratres equos,famílías'quealere non pofTent , clam per íílentium no
ctíselapfos,in Morauíam ad Henrícioppida emíferunt:ibíque gratum tutumqj
hofpítium inuenêre . Ha?c igítur omnia cùm rex mente reuolueret , ad bellum Вое*
mícum anímum acclinabat.Nihil tarnen ínconfultís patríbus proceribus 'que agen*
dum efle cenfebat. Cum de fufeípiendo bello ad conuentum frequentnsímum
retuliiTet.uariaeutrinquefentcntiaeiunt audita:* Plerique, propter Maumetísin*
fídiofí,potentifsímíquehoftís perículum, àca?teris expeditionibusomninoceíTan*
dum eile cenfebant. Sat Vngarum agere,fî Turcí impetum,furoremqúe repel*
lat: perpetuum,dírum,ualídiísimúmque hoftem , haudquaquam dímittendum: ю
Vngariam duplíci bello proríus ímparem uidcri:8¿¡afsiduo bello uexatamíammú
lite.opibusqúeexhauftam efle. Contra alrj plane fentiebant : pernicíofum dicere
Vngaro fore ocium ,fí ceísarit enim,ín facciones inteftínasqúe difeordías repente re*
adere folere:ad bellum tan mm eflè natum , robore corporis ualídifsímum,ac labo*
rís& inedia» tolerantifsimum + Vniuerfos Europas príncipes, Vngarí tantos la*
bores 8í quotidianapraclia demirari. Adderefortunam,fapientiam,fortítudíncmcp
ducís:cuí nihil aggredí licet , quod dexterrímum euentum non afierre uideatur.
Bellum utrumque pium SC fan&ifsímum : obortam olim Boemorum haerefím et
fe peftílentifsímam.quínetíam admodum uerendum ne cum ¿ Boemia Morauí*
amnuper ínuaferit,quae contermina eft, Vngarorumfenfim,8i pedetentim ani- to
mos íllabatur. Omnes tandem tacentes,regís anímum &C fententíam expecbbant,

BERVM VNGARICARVH DECADIS Q.VARTÄ


gLIBER SECVNDVS.

ExpoftdíueríasPatrum fententías, Pauli pontíficis 8¿ Cseíárís epifto*


las continuo recitan iufsit : qua; Matthiam hortabantur ,ßC orabant, ut
dclegatum aPontífiicía & Cacfarea automate BocmicibelUdudumim*
fggagg*^) penum ultro fufcíperet:ac ftata pollicebantur cum'auxilrjs ftípendía,
m
Demum obfecrabant, utueluti à Turcís ha&enus,ita nunc abhac haereticarum j»
peftc Chrillíanam Rempublícam Sí orthodoxam fidem aíléreret. Recitatís epi*
ftolís.ipfc à folio fieexorms .Si quis(inquít) hoc, proceres, bellum declinare de/
beret jMatthías exhis profeclô unus efíet: quippe quem in focerum , falutis auto*
rem, arma fumere, quem prj loco parentis femper habuít, nec aequum,nec fas
ullum hortaturxfedcum mecum reputo, quícunque publicam períonam gerít,
uel maxime príncipes , potíus communis quam priuati commodi ratíonem habere
oportérerex h.ocfit,ut publicam íalutem &C utilítatem proprrjs rationibus ante*
ponam ,Cum те confidero priùsad regni Chriftianxcp,Rcipublicacquàm affî*
m'um coramodum eife natum, meorum iaepè cogor obliuifei. Nec illud quidem
Seruatoris optimi maximi documentum quenquam praeterire debet, plerunque, 4e
cum ius fas 'que tulerit, non modo fuorum nullam habendam elle ratíonem;
fed animam quoque fuam ,cum de Deo agitur,perdere oportêre,ut in ecclis inuenî*
ateam.Verùmiî,quantimomentifît id, quo de hodierno die agitm^refte1 peniïta*
ueritis,nímírum etíaminiuíTu Pontíficis & Augufti,ultroíd bellum fufeipíendunt
ciîè cenfueritis . Restanti ponderisfi cui detreclanda eife t, in prímís profe&ö mi*
hieíTet.Ineo enim loco regnum fîtum habemus , Proceres, & ad tam mifera tem*
porauenimuSjUthoc bellum necefsitate magis quàm uoluntate fufeipere cogamur,
cumTurcico pernicíofius eífeuídeatur. Turcí,pra:ter obfequium & tríbuta,nil
aliud cxpofcunt:ad fuas ceremonias nec ui,nec cruciatibus impellunt:nullísani*
mum prophanis opínioníbus inficíunt:jcorporum ,non anímorum Imperium quae* f •
runt,Boemica hacrefís,que tam multiplex eft,& díuería,ut contrarrjs íemper flutfu*
Ь EC A-BIS ШТ. L/ЪЕЯ I h tf$
etopinionibus,ufqueadeôpropagaricocpit,ut nonfolum Bocmiamjicdiam ïam
totam Morauiam , be magnam Silefiae partem ínfecerit. Iam noftris finibus peftia
hazcimminet, be nonnullorum etiam militari corrfuetudine(utnuperaccepi) men-*
tes ínccfsit. Corporis interims mcommodum'ue ,parua iaftura eft, parres : fed ani>
morum , maxima, Boemus,dummodo te in fuam ruinam trahar,infitáque labe
contaminet,nil aliud poftulat:teno¿mcVinterdiu familiarifsimèutitur, cVquibus*
cunquepoteft humanítatis officrjs cxcolit:ad uoluptates quafque perniciofifsi'
masinccndit. Iuftum, fas ¿Vxquum, omnia mifcct:pollutac ac inuerfse funt cere>
m on r.c:ucrus Dei cultus piaculorum multitudine deprauatus : ex tin ¿ta religio »
*e fpoliata templa, íacracp collegia monachorum : orthodöxa fides tot malis opinio'
nibus in fecb.ut nocturna facraad promifcuáadulteriainceftúsqueredegerint.Híc:
Adainitas ,Sc" Ada: more uiros pafsim cum mulíeribus nudos incedentes , fine
ruborc pudibunda oftendentes,cernere eric. Hie 1асоЬца84ЫсРаи1то8,ЫсТаЬо>
rítas,8c" Vfitas,ac uarias hœrcticorum fe¿tas quifque fpectabit , пес illudabrequí>
dem : quandô, poftquam ab ípfa ueritatc diuertitur, diuerfîutrïnque nos errores
excípiunt. Quare peftis 8¿ exitium noftris límitibus imminetiSc" ni falutem for^
té noftram, ueluti amentes defperatione contemnamus , necefíarió hanc laberri
propulfare cogimur. Pra?terea,quod'nam bellum honeftíus,gIoríofiúsque no>
bis proponí poffet, quam id, in quo non modo de communi corporum libértate»
*o fed in uníucrfum de animorum falute agiturfuos orthodoxae fidei uindíces.ubá
Chriftíanx Reipublica: affer cores ,uosuniucrixfal uns áutores : nunc pallor gen>
tium , facrofancfhim collegium , 6¿ Romanum imperium uehementer hortatur , í£
exorat,ut Chriftipopulum non modôàferuitutc Turcörum, fedetíamabhscre>
cicorum contagioneliberetis. Et ne ea quae uires noftrâs exuperent,rj orare uíde»
an tur: pecunias arma, commeatus, Se* auxilia non parua déférant, Calamítofum
laborem,fortaffequís dixerit,nobís proponunt. Imo fi reclè fentire,ac uíri effe uo
lueritis : argumentum laudís , 8¿ materiam nobis offerunt ímmortalitatis ♦ Laudís,
•díx¡,8¿ ímmortalitatis: imô regni accefsíonem, perpetu ú m quejeommodum . Quio
quidarmis qua:retur, uobis , non Pontifici, non lmperatorí,parabitur.Interituni
j0 tantumhacrcféosillíquacrunt.Quícunque non laude, non belli píetatemouetur»
commodo mílíti2e,&ímperrj propagationeexcíterar. Sed turpe eft, momentánea
utílítatem perpetuae prxfcrre honeítatimon folídum,fed inanem fibí firtemprav
poneré ,Quíetem fibí alíquís optabit: quae'nam quíes, prarter defidíofum o£in>
gratum ocium, Vngaro effe poteftf Qux ueftra: artes, quae ftudía fint, quaefo
confideratcln tria homínum genera uniuerfa dígeiitur Vngaria:unum Deo dú»
carum , ín religíone uerfatur: alteram, militiam: tertíum,agros colit.Nonuosdi»'
uerfa líterarum ftudia, non uariae artes 8¿ mercatura folícitat. pars maxima ueftri
arma gerit:quinififtipendiafeceritis afsidua, uítam cum dignítate retiñere non po-
tcftis.Sí domi degítis , impatientes inopiae, continuó ad uím , feditiones SC rapiña*
40 animum aduertitis . Formidolofum ( mihi crédite ) tale uobis eft ocium ad ge>
renda bella uos natura genuít. Proinde nolite,quaefo, turpi ígnauia defidiáque
torpefcere:partum tanto fanguine à maioríbusregnum, à Boemís&Turcisuúv
dícate. Non ignauíam laus ipfacÔparatur. Nihilhonorís tibiuirtus adfert,Síor»
namcnt¿,finc labore, difficultateque quam maxíma.Generofiuiri eft, more Herrat
hs in perpetuo labore S¿ fu dore ueríári.Nonaduentrem,&defidíam,fed ad la/
borçm natifumus. Vídcte quam bene nobis cum fortuna agítur. Inter Turcos
& haretícos natí íiimus , qui Turcis funt longe pernicioíiores : alteríin ferai'
tuté,in perpetuam animorum míferiam alteri nosafferereconantur,Martialis,niai
maioríbus degenerare uelit, eft Vngaría.Vtríndp laudís 8c" c5modi,perpetuecp{âlu'
9* tispropofitamateriaeft.Quíshícuacationémilitiac,quís otium.aut exauctorariO'
пет appetierítfnífi fortaffe nutriré uentré.ck: ínter mulierculas peníá difponcre cupi
ч
^nt: you F тп г ei. vw для*
at. Ardua S¿ difh'dllia cunÄa fortifsimis urn's funt iure propoíitarígnauos & inertes
repellít gloria. Sat ipía experientia dídíciftis, nihil defídíofo ocio uobis eflè pernio
cjofíus>quo humanuni Temper contabefret ingeníum . Si religio & uera fides pnùs
nobis inímeeíle debent.quae diuino potíús quam humano beneficio comparantur;
uobífcumjpontifices.aliquantiíper^quaefo) repútate,quid à uobis in primis facro*
iâncb mater Eccleíía,quid fponluseius Scruator nofter,quid Chrífti uicarius,quid
Apoftolícus ordo,quid Cglar AuguftuSjquidpropinquüexitium iam noftrislimiti
bus ímmínens, quid íalus animorum , 6¿ res denique ípfa poftulare uideatur.
Exíftimateá iesv óptimo máximo uosomnesorari,percruciatus indignos, per
famffcfsimum fanguinem,in patíbulo crucispro noftraredemptione large diffùfum;
perfaluberrimam mortem,qua uos àmorteliberatieftismehoftes fui nomínis,uel
relígíonis ínfedores ,¿n exítium fidelíum.ín animorum íntcritum,uires8¿ ímpe^
ríum amplíficarepatíaminí ♦ Idipfum ca?teri,quos díximus,expofcunt.Opulentifsú
miuobispontificatus&ba(ilicJC,opulentifsima»quoque proceribus 5¿ nobilibus
ciuítatesiac uillc,à fuperíoribus noftrís fa&e funt non ad luxuriam agendam,non ad
crapuksielebrandas:fedcùm Chrifti milites fitis.adalendum exercítum ,ad prote.»
gendamfidem,ad eradicandam haerctícorum ímpietatem» Quacíí prarter opinio*
nemcontempferitis.adaíternam ammicorporis'quemiferiam(mihi crédite )milíta/
bins. Adingratumha:cfagittamehortaturocium,quamaltiùs dorfîlpinginfixam
Valachíco bello nuper accepi : quanquam fomnum inhibet , quietem interci»
oitJ&C moleftum cibumreddit : quotidie tamcn grauiorem corporí loricam induxi,
S¿ contempfi dolorem,quandô plus regni (alus dele&ationis attulít, quam illa mor
leftíx.Sí uos non religio, non Chrifti chantas, non orantium autoritas,ac cartera
<maediximus,excitauerínt:num ufqueadeö fironesjbruti, ac ab omnibus fenfibus
critisdeftítutí , ut priftinarum intolerabílíumqj iniuríarum memoria , quas per tot
annos à Boemisaccepíftís,ad bellum profide,pro Chrífto capefsendum,nonim'
pellatíln primis annos octo acuiginti Telephus Gífcra , focrjéj quàm plurimi hos
cacdibus,rapinís¿kTíncendiís afFecerunttrratrum deínde latrocinía multo grauifsv
maíuccefíére.qui íllorum exemploe Boemia,tanquam aíylo malorum omnium,
prodiêre,.Erexêre caftella, templa diripuere,ínceíiauere uirgines,cximiasqj matro
nastígni ferróque late grafsatí,ncc 3ctati,nec fexui, nec focis & aris pepercêre.
Suehla quid molítus fit,nonfine ípeftaculo quoque cruento fpeiítaftis, Quinetíam
fuperiore anno,.quíd Henrícus Lippa,fraternae íocietatislatronumjhoípes : practe*
rea quid S tephanus Eyczíngerus.Sí Mattheus Seínbergus aduerfus noftros patra
rínt,accepíftís omnes,8£ plerique ex accepta calamitate lenfiftis, Vindicbrnfibi»'
lespoftulant iniurÍ3e,quandoilliquibus bellum íumus índícfturí, hofpitia femper
latronibus grata pra:ftabant,lactiexcipiebant,alebant in perníciem noftram,8¿
pnedam fortaiïè communem habebant,Quô ufqueígítur,proceres , haec inulta to-
ierabítísc'quóufqueín caídem calamitatemq» ueftram funeftumhoc genus homí'
num refpirare patieminic" An ufquc adeô diuturna malorum patientía obdu*
ruíftíSjUt tolcrata fortunarum íactura , ferendum nunc quoq) animorum ínteritum
cxpedletísíTolerabíIiafunt quandoque illadetrimenta, qua; refarciríqueuntífcd
cum de eterna corporis animicp miferia agitur,ad declinâdû tarn exitiale pcrículum,
omnes hominis iures mtendendae funt .Dífficultatem belli quis obicceritj&tenv
pus minus ídoneumrnequediffícíllímaduo bella, 8¿ tantopereformídoIoíá,profpC"
rè uno tempore agi poíTe cenfuerít.Fateor,Boemos Martiales eflè > formofifsímum
genus homínum,culturac corporis ftudiofifsimum,8í quàm máxime criníumrcupi'
difsimum bellí,8í ad perícula promptifsimum. procera funt his corpora , Ы fycáo*
íatcontemptus mortis magnus ineft,& perfuauis herclè confuetudo.Sed animicor'
poriscpuoluptanbusnimisiuntobnoxij,quibusuires omnes eneruantur:miraiiv
edi3E,laborisqj impatientia. Primo congreflu nimis poflunt:fed iudorem afsiduum,
fîtum,fqualloremcj caftrenfem perferre nequeunt:mori aut terga u ertere, quàm со'
ъеслъ1$ tin; ¿ItBt tu 577
marculfumpra?terirc,malunt»AcGcdit&:illud,quöd non cum uníuerfa nobis Всю-
mía bellum fufeípiendum eíbfedcum harreticis tantum dímícandum,quos &robur
fidesqjueftra,& numen ueritatís.Seruatoriscppraepotens dexteraproteret uniueiv
los«Aliter cum Sígífmundo,qui in feftum íemper fibi Martern habuít: aliter cum
Germanis,& nunc cum Vngaris (benefpero) pugnabunt.Alium fibi hoftem eiTe
fentientjàdiuinabenignitate^àcicleftiiufticia^borthodoxaefidei ueritate longé ali
termunítum.Pro uiebrianoftra Romae pontificis edicto fupplicationes indiebe,
adomnesarasdiuinaresfit^ProuicTiorianoftrajAuguftibeneficentiajOmniaAuftra
lium armamentaria patefecit,uecT:igalia côferet,Ô£ auxilia ualídifsima pollicetur. Nu
90 diustertiuspontífexPauIus,patcrillepientifsímus Apoftolicum diploma cumlnv
perrjfceptroJgladío^mífit+Quome(uelimnolimúe)exapoftolícifenatus confub
to,6C Auguftalíconfenfu,autoritateqp Chriftíanac Reipub .Imperatorem aduerfus
Boemos heréticos 5>C Turcos pronunciat,íx" edicit Maumetes ne quid uobis à tergo
moliatur haudquaquamhocanno dubítate.In Aííafibi cííSyrís 8¿ Aegyptrjs res eft,1
cumAfsyríom regebellúiniuit.InScyllam(mihicredíte)incidit3&: Charybdímíno
ftra in uado res eft,cum heretícis tantíim nobis bcllu erit:quos ad reíípifcenriam íalu
tarem reuocare,cumalioquinuírí fintmagnamini,&domimilitia:qj preftantes,non
modo gloríofum,fed pium &C fanftum erit. Que hinc cómoda aními corporiscp pro
ueniant,quisunquánummrití,Híncregníacccfsio3c5munisutrín(píálus,p5tíficía
*° 8C Auguftalís oblijyatio.&C gloría cum immortalité coniuncbuQuas ob res(iâcroiàri
clipatres,procerescpfortifsimi(dcfîdiofumociûrepelliteJomncsuno côfenfu capek
fendum hoc belli cflè cenfete.piam fanclâq^militiâ militaterme Chriftianae Reipub*
ducê,me Imperatorc in harreticos ab Apoílolico fenatu declaratû fequimini:pro or*
thodoxa (quaefo)fîde,pro aflerendo ueritatis numine arma capite.Nobile ac praecla
rum genus hominum,uí ad meliorê frugem reuocate,ut immortal! hoc beneficio con
ciliatum,uobifcum deíndeínTurcos,ductu auípicrjsq? meís,arma gerat, Proínde со
parate copias.fupplementa qua:rite:8¿ Coru¿nú,Coruínícp fortunam forti animo fe»
quentes,adíuuate.Tcautem iesv CHRiSTE optime maxime, cuius auípícrjs ifta
bella fufcípímus,nuncfupplíces exoramus,utper nos,in uirtute tua, hasretící refipi-
î 0 fcantíTurcí,cum quibus tot annos bella gerimus,pra:potenri dextera tuaproteran-
tur: nobis uerafalus 8¿nominituo íempíterna gloría comparetur. Secundum gra-
uífsímam regís oratíonemomnes fine ulla fecefsione, pedibus ín eius íententíam
iuêre ♦ Expeditionem hanc íufte fan&ecp fufcípíenda efíc, grauí decreto cenfuêre.
Parendum pontífici , obíequendum caefari,una uoce affirmarunt. Addidít omni
bus omnium Turcorum honefta legatío,quam Nicolaus Vylachus , m'r ea tem
peftate opibusj8¿ autorítate pracftantifsimus,quí inferíoris Pannoniae praefeAuram
gerebatjhonoríficé duxerat.Oratores in fenatum admifsi ,& benigne exaudití funt*
Maumethis nomine inducías petebant,8¿ bonac amicitia: fpem pollícebantur . Hoc
non temeré Othomanica perfidia expofcebat,ut,dum in Afia rem ageret , ínitís cum
4в Pannonan'nducrjs,níhílultrá ín Europa formidaret.Nunquá rexeos adfeintrodu
cipermifit,quín Draculam,quem captíuum habebat, acerrimum Turcorü hoftem
&illis per quam formidolofum,femper obrjceret.IHíhominé agnofeentes, à quo toc
immanes crucíatus acceperât totíens etiam fufi fugaticp fuerant ,límís eum oculis ín-
tuebantur:8£ eo magís ad peragédas inducías inuítabátur,Verùmrex confirmandí
metus gratia inducías abnegat,referens,patrío iure nulli Pannoniac regí cum Turcís
inducias,pace'mue faceré fas efle:fifecerit dignitate regía ftatím excidere.Sed eascp
uerbo fieri nequeunt,inducias fe cum Turcís re íniturú,fi fecum ílli bene uixerít:fi ín
iurrjs abftinuerint,uim Ы rapiñas ínhíbuerínt. Oratores uotí neeprorfus quidé ínv
potes honeftè dimifsi,8£ à Nicolao Vaíuoda in tumreuecU Antequam conuentus
r o à rege folueretur,nonnullí proceres,qui in Moldauíae bello fe optime ge fíerant,á re-
ge magnifiée donatí:Nícolao Bamffij multx uillae,ob rem optímé geftam,hic à rege
donodate;uírtutemdení<$fidemqf militaré magna beneficentía,multíscp praemijs
Ce Mathias-
5^8 WUT. VONFfN/I Tí Et. VnqWR.
Mathias profequendaeflecenfebat. RexAgriamoucns.Budâuenitîdeleflûibiha.-
buít,legion5 fupplemcta difpofuit.VixoДо híc dies exegerat,cùm Georgio regí per
fcdalembelmmindixit:8c*motishinc caftris, Pifonium côtendit : interea pontífices
omnes,ac proceres cum fuis coprjs obfequi iubeuPifonrjdies aliquot pracftolatur
dum optimates 8c" auxiliares copia; conuenírent.Contrá Georgiusrex,qui fe à Pau*
lo pontífice ob ímproba; opiníonis pertinacíam regía poteftate abdícatü eflè noue*
rat,8t" indicendum fibi bellú indies optinabatur,nihilo fegnius ualidú inftruДитер
exercítum compararat,fe armís opíníonem dignitatem cp fuam defenfurum efíe con*
fidit:fux gentis uiríbus fretus.è Praga mouens,ín Morauiam concefsit,ubi ViДоп-
nus filíuSjUÍr profeДо ímpíger ac ftrenuus ,prouinciam cum imperio tenebat, Socia
cum eo caftra iungit,ac fortí animo ad Morauiae fines Vngarum operítur» Mathias,
antequam Pífonio moueat,autoritate legati pontifieis,Laurentrj Roborella?, Ferra*
rienfis cpiícopí,qui ex urbe Rome nuper aduenefat,ediДй pontificium ín Morauos
promulgat,quo graui Morauos cumBoemis 8c" Sleíítas omnes pontifex anathema*
vùtimbeî ternul<fbtr,quifehaEreticor5 partibusacclinarint. Quare bellú hoc Boemicum, an*
Usoemici. noSalutisquadnngétefimoíexagefimooflauofupramillefimüimtufliíííénouímus:
**6S- SC quarto Paulini pontíficatus , (Joronationisép Coruinaeanno.Moraui,Slefîtecp in*
terdiAo promulgato deterriti.Georgrj partes ГеДап non decernûWVBoemicafide
pars magna deficíunnurbes Romana: ecclefiac d ogmata retínent. Наги taméimpe*
rium in harreticoru manu erat: nam arces omnes pra:fidrjsobfirmatas illi tenebant:
parebanturbes &oppida,8£uefligaliacumitapendcbant. Rex tandem cum pon* *
tificiolegatOjCaftris Piioniomotis,Lauâconcefsit+Vrbs eft in planicie fîta,ad Mo*
гаизе fluenta,qui Morauiam ab Vngaría díuidit, & fines ulterioris Auftriae daudit»
Haec caefarea: ditionis erat.AdueníentiMathiae urbem ciiiesSCarmamctaria patc*
fecêre,adiuuêrecommeatibus,&haud fecusac ca?iari,obiequiaexufu grata ргас(Н<
tere» Ad ripam Vngarus caftra Iocat,ècôfpecbirex Boemiae metatus eft,meniîs hic
teritur,nulla collatis utrincp iîgnis pugna cohferitur,praeter fimulachra quedam prae
lrj,quxlafciuientes quotidie nonnulli milites committebât . Pares utrincp uires, par
utrifep metus,audacia,numerus,ac robur«Ducibus quoep par uirtus 8c prudêtia, fed
impar a?tas:quando feptimûuix Mathias 8c" uigefîmû claudebat annûcp Georgius fe
xagenarius fortaflè fueratrueteranus tyronis,Sc" tyro ueterani ingenm,fortunâ utercp 3
uerebatur+ Quin 8¿ obortaultro citroep príftinxmauífsimaxp affinitatis quandoep
memoria,pugne ftudiû remittere,reconciliare animos,8C bellú abominarí:inítaexaf
fînitatenomina,nunquâbellodepofita:altfrfilium,patrem alter appellare:focer8c"
gener.pia hace nomina ufurpare. Vcrû cùm belli cauía,ac laudís (ludía fuecurrebat,
anímirepentéreglutínari.ín certaméremittí,8¿ alter alteríus ruinam'appetere,collo*
2uía in ripa fluminis ab utrocp quadocp habita, non fine amara uerború uelítatione*
reneri impíetaté íocer arguebat , foceri prophanâ mentem íncrepabat generírad mí
tioraplerumcp uerba deuentñ.Georgius fa;pè iuuené mollirejblandítrjSjartibus cir*
cumuenire.quâdocp minas pnccefuèinterrjcere,ut ab íniquo 8c" infando bello deter*
reatrcôtrà ille pertinacius obftare,couincere ratíone,& ubícp par pari referre conaba 4°
tur. Interuentu etiamprocerúutríufcp,de induces 8c* paceagítatum» His omnibus
Mathias aures obftruit.pracces 8c" affinítateab ínternuncijs repetítarn obaudit. Lau*
rentius eum obfirmat,nunquam à latere dífcedit,ne uxorís ille memoria collabafcat,
Cum nulla demùm utrincp pugnandi copia fieretjGeorgius grauífsímo belli funptu
deterritus,quem tolerare non poterar.retrö pedê referre ccepit. Ad defendendâ Tre
bychum , cum praefidío ualidifsimo ViAorinû filium natu maíoré fubindcjmiiît ,per
arces 8c" oppidahoftí obieAa praefîdia diftribuit.Ea regnû tempeftate rj proceres iê*
quebantunEmericus comes Sepuíííenfis,Stephanuscp,frater,cuíus uirtus côftantif*
fimacp fides in eo bello nímis enítuitríté Cyupor Nicolaus^Vayuoda( utaiunt)Tran
iyluanus,Stephanus Bathor,8c" Michael Palatinus:pra?terea Magyar Blafîus , Pau* '*
lus Chinis,Lupus Delpotes , Nicolaus Bamfy, utris 'que archiepifeopí, 8c" Ioannes
poeta
T> ЕС AT) IS II /Л ¿12 EX IL 579
poetanonignobiliSjQuinquecclcfienfemiantiftcSjaliicpcum frequcntifsima nobi'
lítate proceres,reguliqj. Paulus humillimo genere natus,è piftríno frumentario in mi
Utíam eduftus,fub Magyare Blafioprimùmmeruit:cognomë à paterno pago indi'
tumjnaudítis anímí corporíscp uíríbus fuit:ftatura,roboreJineametisq? membrorú
Herculiprorfusafsímilis.In paterno piftríno altus molâ farpè frumentariam ¿fine
quoquä adminículo : quandoqj uas uínaríum uíx currui tollerabile, folus humo fub
ftulít,Armatúquoqíhominédétibusfurreptum, ínter militares choreas, яоп íner^
mis (altando círcútulít.In paleftra& pancratio femper indomítus,Blafn contubernio
úfus,ficüligratusfuit,utnon muñía modo quaeqj mílítía: potifsima ftatím obiret ,ue
■o rúmetíampro^eftatafortímdíneacfíde oblata eius filíamuxoréduxerítt Tantam
prgftatíamuirorúfoecunditateprotulít illa aetas,ut uíx totidéTroíanusequüspepe^
riflèuideatur.Siquis Emericiàftum fapíentíamq? penfitarit,altcrû VlyfTem Palámc/
demúe fuiflè díxerin Stephanus Agamemnonem,Aíacem Paulus^ Cíupor Dio^
medem,Neftoré Míchael,8¿ rex Achillem omni ex parte referebat. Confimilcs Ma*
thíri proceres fortuna dedít, quorum opera clarifsima quccq? facínora gcrcret* Pofl
ubi regí nunciatumeftjTrebychü cum praefidioà Victorino tenerí,quod nonpros
cul à caftrís eranEt Georgium cum exercitu abrjfïè côfpicatur , oppidum ¿Uud ooG*
det,ut regís filio potiatur.Rex primó ímpetu fuburbano fuccendithínc ígnís inur^
bemefFuíus,cumaburbanís coercêrinon pofTet,abfumit omnia . Viftormus cum
*o pradídiarío milite cíuíbusqj multis egrefíus,ín próxima urbiarcem.in edito monte fi
tam,confugítcumíuis,qui nongentipenèfuerant.àprxfeftomox excípítur. Cíucs
repulfi,ínmanus hoftium deuenéVe.Trebychü ígitur duabus fer¿ horís , ac folo tan*
turn íncedío expugnatú.Hacc décimo antefacrâ" Pentecoftes díem afta funt:arx circí^
terPafcheíbléníaobfidetur.Expugnatío dies aliquot tcntata.dum hccneglígcntíús
affèruatur,ecce tría equítú mílía ín têpefta nofte à Georgío mífra,clam arce fubcunc,
Viftonnúcumpradídíai^sn5gentís,absqjcú^ perita' 1
tiones díftríbutaEjínftruftueorú agmen cum non in tempore obferuafTent,inhibcre
nequíuerunt. Secundú Viftorínifugam,Mathías arce per dedítíoné accepít. Qui
cufa>diasagebât,grauiterincrepuJt,quod tarn negligeter ас fegníter fefe gefsiflent.
jo Cum Viftorinuseuafiiret,rexBranäuerfuscaftramouit,quxMoraucgC]uis caput
eft:urbsacdífidorapraeftátíaJ&negocíatorúmultítudine,opibuscp cöfipicua,in pla<
no fita eft,duplicí foffa muroqj muníta.ciuítati arx promínet, qu;T Spilbcrgú uocant,
ЪС loco &C arte hoftiínaccefsíbílis,acualidoheretíсоru prcfidíoobnrmata'Cum uvbi
appropinquafféntjínfuburbanís caftrapofuít.MoxímmifToprDicone.fcnatLÍiogat;
An impíetatis hacretíce,an Romane fidei partes fequi uclinu Sí Romane legato poa-
tifids,p5tíficíoqí ducí portas ultrópatefaciant:finha:retíca?,índiftü à prxconcbellu
accípíat.Praeconí refponfum àfenatu,infequêti fe die legatos efTc mífTurü .Legan po
itero díeexurbeprodíére,&datadícéclicopia,unusexhis. Sífcnatuspopuliqj Bru
nenfîsanimû(inquit)fcire cupítis,princeps,níluobíscum ciuítate noftra hoftíleiiv
40 tercídere pofTe fentietis.Orthodoxac, Mathía rex fidei ac Romani dogmatís fecbuv
res fumus:omnescp ad unü ínterire malumus,quàm ab Apoftolíca Romanar ccclcfie
ueritatedeficere.Cumuindicénullíí haberemus jhcereticorú, quandoitatulít ufus,
imperiumpertulímusrpernídofanunquam opinioneipiinosimbuimus.Vtquaice.
laris,csefari,8C quae Dei, Deoredderemus,infons nobis animus, cVmens'Romano
dogmate affirmât: nullum haeretícorú imperium , nullacp cofuetudo noítra peftora
penítúsínfedt. Sincera &C internerata fides,íntegerfacrorüritus,cV4nuíolatar quoqj
ceremoniaePraeter legitima ueftioalia,o£obfequia,qua: detreftare minime porera*
mus,nil aliud haeretícís praeftandu efTe cenfuimus, Summü pontíficem iam prídé ac
cepimuSjhuic bello Mathíam regépraefecifTe : hunefidelibus principé afTertorcmqj
f0 dediiIe,Tequoqj,pateroptime,mi(ifTe legatú.utpro pontífice cunftagereres» Sena
tus nofter decretum fummí pontificis non detreftatrín prímis eíus numjní , qui Dei
uicem gerit in terris;deínde Mathíac principi tInuíftífsímo orthodoxe fidei affertorí,
Ce 2 gratifsímum.
58o ^nt: sottFivri гьъ. ьъдик,
gratifsímum domi foríscp obfequium pollícetur,fpondet,feimperatafadurú\ Cont
mendatlibertatem urbis,& uetera immunitatis priuilegia íntegra fibí feruaripoftu'
lat.Quínctiam pro ferua ta inter tot uarias haeretícorum fecbs íntegra fidejibemu
tem Sí caetera immunitatis genera amplifican fupplícanut potius à uobis officio uiii
ci,quàm uos uíncereuídeatur.íntegraefidcí maxime funtprarmia:8¿ quärtdö ímcera
fide pollemuSjSeruatorisnoílrijpro cuius nomine arma fumpfiftis, dócumétafecb,
míní:pr3eftate nos pro fide faluos,& omni (ut erquam Sí fas,eft ) feruítutís onere le-
uate.nos immunes effícítc,utha?retícorum bello reííftere pofsímus+Poftremó fena'
tus populiq? nomine pro tutelafanclifsima fideí,pro dignitate potíficía cVMaíeftáte,
regia ftudiajuiresjfortunasjurbé.agrújoctatem omné,et humana deiiicß ас diuina от
hia,cumufus tuleritjofFerimus.dicamuSj&T in utraeß fortuna pollicemur.Defideno^ *i
ftra periculum magis fierí,quám íncognítam praeteriri cupímus . Vobis igitur , uta»
miciSjUtconciuibus.utproprrjsetiampoíTéfroríbusacdominiSjportacurbísac edes
cun¿lacpatent,gratafunchofpítía.Promdecum uoluerítis,capefsite poteftatemüív
bis:&utcOmmodíusproceres,tnbunimilitum38¿pr3efedi hofpítalibusauguftaeur
bis aedibus utátur,ciuitaté militibus gregarrjs inhíbete.Legatus his cum rege cógra»
tulatur.quód in recta fidcpermaniermt,quodpeftilentifsima contagíone fe non in-
fecerínt:quc»d,neia<íturam írrefarcibilcm animorû fâcerent, à Boemíco rege, quam
à fummo pontífice deficeremaluerínt. RefpOnfumárege,hancfidem&íntegríta'
temmultumeíTepromeritam.proínde iubcre bono animo Brunenfes effeífe non
modô uetera priuilegia feruaturum , fed integra libértate donaturum . De militari *d
quoq? moleftía nihil timerí oporteretcíuítatem haud fecus ac facellum, patríam'ue,á
minima quacp íníuría 8¿ faftídio defenfurumu'mo ciuilia commoda Caftrenfímef
catuadau¿hirum.Addexterammoxomnes,uná cum Legato, ас ofeulum accepit:
& de prompto obfequio,officioíaqj pollícitatíone gratías egít» Poftero die ciuitä'
tem fubiuít honorificè à Brunenfi bus exceptusrhofpitía cuiq? pro dignitate díftribu
ta. Mox caílellumurbí prominens obfedít,quod à ualído haereticorum praríídío
tenebatur. Idocbuo die poft corporis Chrimfolenníaobfefsumeft,quoduixnó
uemmenííumobíídíonecaperepotuít; Georgius,ubi Brunamrcgi deditíonem
fecífsenouit,haud mora cum exercítufeftinauit.utcaftellum quodloco arcis eft,ob'
íídíonelíberaret* Prope regía caftra quadrato agmine tranfiuít rex cum àjfuperiore
parte tutô inuadere potuíílet,at noluit. Cumqjísin medio agmine catnaphracb
m'patus equítatu progrederetur,propecp rege effc cernerenSíccí 'ne ínquit, mecum
agisjfilícpatrem hoftilíter infequerís ,8¿ fub orthodoxae fidei prsetextu me regno fpo
liare contendlsrNon religio ,fed ambitiomon diuina charitas ,fed ímperandí libido
te furentem trahit. Vtinam,Mathía, ín angufto loco ambo depugnaremus. Ad
hace Mathias:Refípifce,inquít,refipífce pater,S¿ de fide íacroíancía mide rectè fenri'
re,non ambítiofum,fed pium bC legítímum tecum geritunquia Chríftiana: Reipub,
hofttis es. Quod uer ô ad fingulare me cércame prcruocas,iIlud fcito,Geörgi,me non
eiîèrufticum,quiin angufta fornace tribulis frumentum:fed príncípem Georgio
non dcteríorem.Princípes armatí in campo decertant^Proínde fi uerus princeps es: 40
EíaagenuncequeftricertamínedepugnemuSjUtprincípalipugnafungamur. Con
ditionem generofi certaminís ueteranus non accepít,fcdpraeterrjtmufsitabundus»
Cum propé caftra metatus eflet,bonorum procerum interuentu in colloquium ara/
Ьо defcendere.Hís díebus Mathias,ne quo focerí furore periclítaretur,pro interiore
tunica,loríca cacea ufus eft. Intçr utraque caftra duo tabernacula tenta ubi colloqui
um S¿ fingulare S>C frequenshabítum:ínterutrumquecontentiones plerümquegra
ues. lbiquoque conuiuíum eclebratum : ubi quid accident, nequáquam filentíó
prarteriripoteft. Interprandendumduoaderanthiftríoncsregrj.quí iocis eorurri
feria íoluerentralterBoemíci. Pannonicí alter regis erat. Inter exteros Sátrapas If fo
dengo,Boemíci regni gubernaíor aderat, orthodox« obferuator fidei, &Mathía:
ftudíofifsimus,Ad príncípem ergo falfu*utruncp conu«ríus,in hiftríoníbusmqtHt,
úerg
»
uerae fidei perículumefle faríendunnín paleftrx cerumen ütrunque eíTe Commis
tendum,uictoris fidem praeftantiorem efíe habendannApprobatur gubernatorís
utrinqueíéntentíar:8c'utríqueíuum ad fîngulare certamen .hiftrioncmuoceplaU'
fúquehortantur,Vngarus ftaturamínor.BoemusJongé procerior: uíres utríufque
. мша minor, Doemuslongè procerior: uíres utríuíque
dubia?
dubíae8c"paranimus:Boemum
ЪС par animus: Boemum tarnen
tameninfàno
¿nfano mmn~~*-
corpore uidurum
r> effeiomnes
^ auou-
rantur. lam certamen ínítur in regis utríufque confpeAu uterque íuafe gentís hor»
tatuad uíctoríam prouocatur. Lcgatus pontíficisaderat,quiremdíuínámhifl:río/-
num fortuna; commifíam egr¿ ferebat» E'iocis in feria reuocantuf omnes,üeluti
de corporis animí qeujfalute ac dignítateper hiftriones ageretur* Fortí uterque
t0 animo congreíTus,manibusac pedíbus obnitítur : ui &C arte iuxtà uterque coÜU'
cbtur. Spe dubia res agitur:nunc Boemus Vngarum corrípit,&torquet:nunc
Vngarus Boemum: nunc pedibus manibus'que ambo micant:cum fuo utrique
uocibus fauerent,íngens hinc 8¿jhinc clamor editur*Vngarus tandeft^ueluti Sacro
íanebe fidei numine communiais, ínfenam Boemi molem in aera fubftulit,hu^
mum continuó inuerfurus: quidam Boemus, qui propíus aderat, intercefsít Sí ne
fuus humi confterneretur dextram obiecít. Ifdengo pugnae arbiter , extempló
inique itercedenti alapam íncufsit: obortus confeftim hinc clamor 8¿" tumultus,
arma utrínque rapta» Príncipum tandem nutu edíftoque depoííta funt arma,
& fedata omnia. Defidente tumultu Georgius in gubernatorem haud parum fît-
ao n¿ fuccenfus .Cum[ínter me filiúmque meum (inquit) hodie Isdengo tumultum
8t"armafufdtaueris, interturbatorpacis 8t* concordia: nunquam tale facinus mihi
mente excefsurum eíTe feitö . Non tui gratia, fed benignitate mea tibí parco':
haud infeius quid faufta: Mathia; praefentiae tríbuendum fît. Subticeo tandem
fcelus:8¿ fîlentio propter filium,indignitatem reí 8¿ impunitatem tui praeteribo.
Exacto сonuiuio rebus infectís , principes in caftra redíere. Motís hinc caftrís,
Georgius paucis póft diebus abrjt : Mathias Spílbergum arclíore obfîdione rir*
cumuenit* Cum in expugnando conatus omnes elidí intellígeret , uictoria: íuo
ceííum proíéqui decreuít. MagyaramtBlafium cum Paulo in obfîdione dimífit:
ipfe ueró ad Olomutium.urbem Morauiae pracftantifsímá, caftra mouít. In fací* ^Штт
I o endo femper itinere oppida nonnuUa captaui aut per dedíoionem accepta . Cum
Olomutío appropinquaflèt: ciues continuó obuiam prodiêre : fidèles Sc" Romana;
ecdefiajfecbtoresfeeffeprofitetunregem bC legará pontificium cum magno plau-
fuexcipiuntrquodfalutaré uindicem libertatís o£ fidei, quód facroíandum pontic
ficem acceperínt, ínter fe mutuo congratulantur. Arxtantum extra urbem erat
munitífsima,ha:reticorum praefidío obfirmata ♦ Citra moram hanc obfidet , ac pau
cis poft diebus ui expugnata potitur. Finítima oppida ímmífsís legionum lega-
tis occupât ,ubiquodcunque haerefîm faperedeprehendit,uníuerfumid mílitibus
prxda; deditíncendít'que. Cum iam hyems appropinquaret ac Maiorem Bla^
fîam in Spílbergenfi obfîdione praefecíflet,reli¿lo in prouincia exerdtu,cum Eme-
40 rico rex nonnullisqúe proceribus.cV: Praetoríanis cohortíbus ín Vngariam hyberna
tum fe recepit.Tuncfámafuít,eumper Viennenfem urbem iter efle facbirum.Prae
torurbis et fenatuSjUt pro dignitate regem cuius ftudiofifsimiamantifsímiqp fuerát,
exdperent,epifcopatus atría 5c" arcem urbis appararunt. Ad dedínandam ueró im
peratoris fufpidonê,& temperandos Viennenfîum affecbs,rex iter diuertitper ulte
riorem Vngariam ,recU Budam ueniu Quinetiam quando in TranfyluaniamôC
Tranfalpinam,ad capiendum Dracula profecbis eft: tunc Viennenfes,cum impera-
torem ínarce acérrimaobfîdione circumuentú haberent,ad regem clam mififse líte^
rasferunt:auihus-ííiií-11^ar/-mw«.,.v„^ ar
со curaflfet : Idíbus Februari) s,in prouinciam rcditurus , iter iniuit.follícítabatbelH
orauitas ,¿V exercítus qui intermedios hoftesparum commode hybernare poterat,
nec non к caftellorum promífla deditio* In regís aduentu,Spílbergum à Maiore
Blafio obfefsum,dedítionem continuó fecit. Capto Spilbergo, rex ad Olomutium
fecundobelliBocmícíannocaftramouit:nam captis potionbus Morauiae ciuitati-
bus,8¿occupatapenetotaprouincia,íam Boemící regni & marchionatos huiufee
títulos accipíendí tempus adueniflè arbítrabatur. Id rite faciendum efle cenfuit»
Quod ut fieret,frcquentífsímum Olomutrj proceribus nobilibuscp conuentum
índíxítíut à catholicis Boemis 8c* Morauís rex Boemiae legitimé eligeretur. Ad
. prxftítutumdíemconuentuscelcberrímuseft habitus:iscp utroque título exorna/ ,e
mseft,quôhoneftiùsaciuftiùs|proaddicbfibi regno dímícare uidefetur. Ibicutn
fummoplaufumagnocp confenfuoc'rexBoemix.cx' Morauí¡e(ut aíunt)marchío
declaratus Sí falutatus eft. Nam cum in libertatem prouinciales omnes afíereret,
míríficé cundorum iludía in fe conuertít, InSilefia deíndecaftramota:quaene
à fide Bocmicafadíone,defícere uideretur, ultrô eum aduocarat. Inprímís Bra-
dislauia , qua? prouíncíce caput eft ,8c* amplitudíne urbís , 8c* acdificioru pulchritude
ne,pra:terea opíbus probitate politicís artibus.cV prafertím negociatoría,nimí«
coufpicuarhanc Odrafluuíus abluít. Magnificentífsimé Bratíslauíenfes Mathiam
8c" legatum pontifias accepêre,ac detulêre gratifsimum in utraque fortuna obfex
quíum:huncqp regem jhuncfuumducem^uncpropríaElibertatísaíTertoremjacor' i0
thodoxxfideiuíndícem fe perpetuo habíturos eíTe profitentur, роШсепшг8с"ш-
rant, ldípfum canerac ciuitates bC oppída faciunt, Bratislauienííum cxemplo fide-
litatem 8c" obfequía deferunt,ac regíonum nunquam Imperium fe detredaturos
eiTe,in£ericcT;o iure íurando confirmant. Míchaelem Ledorem Strigonienfem,
ea tempeftate ab epiftolis illí feruicntcm, pauló antequam Bratislauíam íntrarct,
pecuníarum gratia Víennam míferat,ut quod ín ra expeditíonepromíferat impera-
tor,reípfapraftarct.Cundauniusanní Auftria:uedígalia,preterea¿nobílitatís or-
dinemíllc équités ca?far obtulerat. Nobiles équités mille ex compado míferat,
remíferatillos Mathías,caufatus ineptum milítíacgenus homínum ♦ Stípcndíamíl-
le equítatum, quàm équités habere maluit. Quod Auftrales quoque nobiles }9
faceré non recufarunt. PromhTa ab tmperatöre ftipendia non foluta , pro mini
mis Michaeli uerba data : pneter collatam à nobilítate ftipem qua? mille equíri-
bus ueteranis impenderetur«. De reliquis ab imperatore promifsis , aut parum
aut nihil exadum eft, ex quo difcordiarum,quae Mathia: cum caeiare intercefïè-
runt,unde Auftrale bellum obortumeft,ieminaprofluxere. Abnegata namque
pädia mercesufqueadeo Mathiam incenditjUt nunquam quiefeere potuerit.Quo
ufque nata occafione, pro illa mercede ftípendióque uniuerfam ferè Auftriam oc
cupant» Pacata igítur prouíncía Sílefiar , quam ab harretícorum maníbus fibi
uíndicarat,in Morauíam redrjt ubi Vidorínum Vezelc oppidum occupaíTe, atque
indíes alíquíd molíri fenferat, quare continuatís itineribus eö feftínauit : ac Ve- 4«
zele, quod ab Victorino cum ualídífsimo prarfidib tenebatur obfedít: turres ac
uineas mecnibus admouèt,tormêtaaddit arnea.ck* die nodúque grauifsímé quatit,
magna ex parte muros content mox facto ímpetu, cum oppídani ultra refiriere nc-
quírent Vezelecepít. A' Pnrtoríana cohortem Vidorínus capitur.SYinconípe-
<5him regís addudus, mortem deprecatur. Cui, íálue(rexinquit) Vídoríne fra-
ter, h uccine tua pertinacia, immö execrabilís opinio quam à patre ímbíbifti, nunc
teadduxít,ut fi alio ducftuaufpicrjscp bellum hoc gereretur, nouifsimas ímpietatís
tuac pcenas exolueresrTe facpe monui,ut à paterna opiru'one deficeres : calcató que
patris gutture , Deum fequere* quand oquidem abnegare femet ipfe debet ho
mo ut Seruatorem iesvm christ v m fequatur* Cam opus fuerit à patre po- fo
tiùs,quàmàDeo,deficiendumeft:Tu autem beneficio noftro 8c" affinítatís inter
cepta? тетог.ачиис,Ьопо animo efto:non magís hoftís, quàm affinís dementia
recognoíces
ЪЁСЛТ>1$ ////. 11Ъ£% /Д jfy
tecognofcesmon modo non uita,fed ne dignitate quidem te patiàr derraudari*Pro>
índe uiue,acreiîpifeatq» hinc difcito:quàm ¿nfolens temerarium & formidoloiû eft*
infero deorum nu mine dimicare. VeriffimaigiturRomanae eccleíiar pofthacdog>
mata fecbre. Refpírauit ad hace Vic*forinus:ö£ qiíi de uita arquèâtqûe dignitate ao
tum efleuerebatur,u» fpem regía uerba reftituerunt. Ishaud indigne tracbtus4
indies regís dementia admiratur. Capto ígitur Victorino , Sc pacatamàgna ex parte
_Morauia,reuifendá rex Vngaríam eíte cenfuit,uthybernarét ín regnoi&íupplcmert
talegionum , ac caetera qua: bello funt ufui, commodíús prouideret, Нзгс, íecündo
Boemíci belli anno gefta funt, Rex cum Emerico,8¿ Michaele Palâtino, nonullisq*
яр pontíficíbus SC pracfc(fHs inPannonia.ingruentedudumhyemeferecepit. Hoc
jeciam tempore HafonCaflàn,uirbello clarus,Mefopotamíco£ Armenia; rex.Pería.'
rum,Afsyríorum,Medorumcp príncipum fibí infeftorum caftra per fraudem noüt
aggréíTus,íngentem hoftíbus cladem íntulinEt cazfo rege, tot régna magna ex parte
occupat.ln Maumethem Turcorû príncipe môX arma uertít , Othomanídamq* grá-
uígentem praelio affecit. Quinctiam eodem tempore claffis ducentarum nauium>
quam MaumetheS compararat,utTrape2untiaî foret auxilio, oborta tempeftate,ad
Helleipontû uniuerfa difrjcítur,obruíturq). Tune Nicolaus canalis,praefec1:us Ve
netae elaffîsjEniam Thracieurbem diripít, 8ííncen<íü: abducit'queingentem pra>
dam. In Patrenfî paülo pôft littore duo Turcorum milia cedit, ueftitíumcp öppt
*o dum impofito prefidio community Item Paulus pontifex eodem quoqj anno,quem
fexageíímum nonum,ulti*amilleíímum 6¿ quadringentefimum eile uolunt,cum Ve
jietis aduerfus Turcos,ac canteros Romana; hoftes eccleiîe fœdus iniuit. Cum poh>
tifiéis exercitus Arimínumobííderet,aB auxiliaribus Ferdínandi regís coprjs fun-
<litur, fugaturqúc: 8¿ Robertus urbís princeps, acrí obfidíone liberatur. Petruá
JMedices diuturno morbo cgnfe&us , Laurerttio Iulianocp liberis fuperftitibus , dí>
em obrjt.Cum TergeftirúrebellaíTent.Fríderícus ímperator prgfedos quofdam ata
rum&cohortium ímmífit, qui cíuitatem uí captamdíripuere,mbuertere'que:ubí
tanta patrata eft cardes, ut ñeque" fexui pepercerínt , ñeque artatí. Eodem quo>
que anno Turci populabundi Alemaníam inuafere , 6¿ ex omni aerate multum
Ie hominum abduxerunt* Quare non immérité» Mathias Boemicam fequutus ex*
pedítionem acceperat , cum Maumethem in Afía nimis occupatum eíTe íntellí^
geret. Iam quadringentefïnfus feptuagcfimusq; Salutis annus fupra millefîmunt
agebatur, cumrex exacts in Vngaríahybernís, primo tempore reparato iam exer^
citUjMorauiam repetere ccepit. Cum Iaurinum uennTet,nuncij extemplouarrj
occurrere, qui Georgium Boemíaeregem humanísexceflííTe dicerent, . Nam audi
taViftorinifilqcaptiuitate,pra: dolore morbus quidam inccffît:quo paucis poft
diebus extincius eft. Audito ad primum nuncium hoftis interim, pientiffimus
princeps ingemuit, collachrymauitque : fortunam'ne, animi iafturam indoluerit,
an dolorem ex arte fimularit,nemo fatis exploratum habuit. In prouinciam ta/
4? menproperandumeflecenfuit,utcum regalia Boemis comiria inftarent.per lega»
tos ipfe regíum munuspeteretrquamuis competitoresinearefibi baud quaquam
defuturos eíTe intelligent. Ambitus iter feftínare coegít , пес latebat quídem
ipfum,paùcam in peregrina gente fuffragía inuenturum: ni largítiones,promiíIa "
magna. Vis armorum,& ambiti precesqúe iuuarent. Ad Iglauiam , Morauiae
oppidum , fubfedit, ut híncoratores in Воепцат ad comítiamitteret: qui ad hibíto
nomeclatore:proceres omnes ambiren»,orarent,&: nônullos promiflïs 8¿ largitioni»
bus in fauorêallicerétjacdemùmfuoregnû nomine poftularêt. Ad Cuthnâ,Boemie
ciuitatê,ubi argen tí fodina: funt,futura comitia rumor erat : quae non procul à Praga
eft.Oratores,quosdelegerat,Cuthnâmitrit:quorû Nicolaus Ciupor,VaíuodaTrá
f° fyluanus.princeps erat. Hue Henrící omnes, ас alrj ¿Boemís conuenere,utexmore
rege eligeret.In comida uarrj competitoresherclèdcfcenderât: cinprimís regü Vn/
oarix Poloniecp legatí.nec Imperator quidéambitionecarebanquippe quihunc fibi
Èonorem clam deferrí expofcebat.necp Georgfj regís fill) ceflabunt , qui hereditario
Ce 4 quafl
quafí íureid fibi dignitatis dari deberé fperabât. MathieLegari egrè audítí ,'quû i
boemos <naue beim ea tépeftate gerebatrquanquam regni titulum à Paulo fummo
pontificet^oruinum habuiiTc dicerent, fine cuius autorítate approbationeqj nullum
regnû, nulla poteftas haberi pote(t:fe tamen poft Georgrj foceri mortem , Boemorú
procerû fufFragrjs eligí cupere affirmabant^Referebant quocp,regnü hoc cum Vnga
rico fîepe fuiflè coniunctum,ncque fine detrimento ac federe díuidi poflé.Sígífmun»
dum, Apfertum,& Ladíslaumuuroque regno fuiflè potitos:alterum fine altero nun
quam commode uífturum . ueterem inter utrumque affinitatem interceffiiTe:alte»
rum hominufecunditate,ubertaterer5 omnium poliere alterú:níhil utricp cômodiùs
fauftiùs felícíuscp fore,quàm fipari duduc^aufpicrjsgubernentur^Initumbellum I0
non ex ambitUjfedfalubri charitategeri.-utpars Boemorum , quae alio modo curan
non poterat,Martíali demum remedio refipifeeret. Nihil cum fidelibus adhuc hoftú t
le geftum:quínetiam fidèles omnes perpetua libértate fuiíTe donatos.Proínde Mathi
am regem,fi regali hac 8í legitima eleftíone decoretur , seternam libertatem ac uecti-
galium omnium remífllonem pollicerí: 8C quod ad amoremfpecbt,Bcemos ac
Vngaros fine ullo díícrimíne tracbturum. Obaudiebant hsec proceres , praefertim
haeretica;prauítatís fedatores.uultus obducebant,6¿ muflítando quandocp dicentis
oratíonem íntcrpellabant.repulfa Mathia: palàm data,nunquam hoftem ceruiribus
preferendum eíTe obdamí tatum eft. Orator igítur,haud fine pudore perorauit.Quín
öc"imperatorislegati,qui aliud dicebant,& aliud inferre nitebâtur.arquis parumauri/ 1»
bus audítí : neqj ínítum fccdus.ueteracp раЛа fubticuere.quibus Boemos,deficiente
regia legítima prole.ad Auftrales principes confugere oportere aflè uerabantroffierj.
dignitatis & pa&i admonebantAd Georgrj tplericp filios recurrendum eflè cenfuê
re. Id potiffîmùm haeretici malle : cum ilium opiníonem:Huflitarum aflèrtorem ièue
riffimum femper habuerint. Sed ViAorini caius rem interciperc,qui per captiuita
tem proceres ас nobiles ambire non poterat. Patris mortem omnes acgrè ferre : dice»
re, mira fortitudine regnum undique petitum propugnaflè : formidolofum fuiflè
proceribus tyrannidem anhelantíbus , 8¿ populoferuata diu pace commodifsimum»
IntroducTídemíim fuere Poloni à Cafîmirorege mífsi: quem tanta probí täte, prii'
dentía,8¿ íanclítate prarditum ferebant,utfolomultos nomine conciliares Ex his j»
unum in feptis, qui dicendi copia non parumpoterat , íta loquutum fuifse ferunt»
Si quantum iure , tantundem autorítate apud uos , proceres , hodierno die ualere>
mus, nihil profecto uereremur,quín ante íolis occafum Vladislaum noftri regís
filíum èC ueftri nepotem,Boemiac regem declaratum haberetis: ñeque fieandem
con ftantiam,iudicíum 5¿ equitatem , quam in carterís rebus retiñere foletís, nunc,
ubiplurimum opus eft, feruaueritis , nos prorfus ambigimus. Quin 8¿ uos publice
íalutís, 8¿ nos uoti compotes dudum efficiamur+ueteresamícitías,necefsitudínes8¿
officia à maíoribus mutuorínftituta item cSfîmiles mores,línguejfimílítudíne',8£ gen
tis utriufcp cognationé quis fortafse memorabít,ut orationís ambítu imbedllem cau'
£un,& per fe parú fubfiftenté,obfirmare uideatmv Contra nobis ípfi breuitatéin/ 49
díximus,part¿mneeodéquoceteri faftidío afficeremus partim quia iuftideac inte*
gritan ueftre ho diffidímus regna , proceres, bC fí quandoque armís c5parantur,8¿ íu>
re belli raro retinentur, díuina tamé uoluntate &Г hereditario , uel quouis alio íure,uc
plurímü cíí fuccefior nullus erit,diípenfarí íblétJn poteftate Dei íunt omníú iura re-» u
gnorú.Si Dei nutú querimus, cofulta oracula.captata auípícia,qua:fita aftra, audita fi'
gna,& multa omina publicaéf uo» VladislaúBoemíe regem eiTeiubêt.Siius,çquum
oC fas ínter mortales íeruandum eft, quis negarít Boemíae regnum,quod per totauos,
proauoscp Ladislai fuerat,ímmatura morte furrepti ad nepotépcrtínereí'Quís перо
ti,decedétefineíoboleauúculo,quis:íororí,obeútefra^
ritrquís pofteritati ius maíom abnegante' fi lege hicuiuítur,fi religio retinetur,fiius di /0
uinú&humanúinhumanis adhuc pcftoríbusueríatur: nemo quidêreperiri poteft
adeö rationís expers,qui Vladislaû iure eligêdû eíTe no cêfuerit, Cum Sígífmundi SC
Alberti
DEC AVIS lïlh lit kl Д t8|
Àlberti regís tcmporibus,nbuítatis gratiaBoemi flucbàret,nû à Poíonierege no fo>
tu auxilia,fed regem quoqs pctrjftisrSiiniqub id téporc fadu eft, quid equ'o tîpbre,iu
bente lege,ímperate iure,cohercentc rclígíone,facíctisC Nimirüm nemofapiéns,nifí
qui p" receps uefartía feratur, Ы aüunculi ; nepote heredítate priuáuerít.Nihil imquS
bi in rebus,quàrii maxim é arduís ínuito numine,ac infefto diuinó hümanoqp iure fa-
ciendum Лп his p*rimú dtuíná üoluntas,deíndc iuftü & fas cbnfiderandum. Proínde
íuftícía duce.ac prudentia cdrttíte,ueftris nunc rebus,Poceres,(quaífd)cbnfulíte. Sí
quís hurrah'tat? generis dbiécerit,quíd eft quöd no prius,quàn1 óbrj ciatur fuapte ná
turacOnfüteturc'Recenfetepatemügenus,cx: fauftosVladíslaos & Cáfifnírbs cófidé
, o rate.Si mácernú.cónumerarc longo ordine regesjac díuos Auguftosí pientíflima V'
ladislaí parens ¿ materno quatuor, quínq? è paterno géhere Romanorum ímperaro*
res ínter maíorum ftémata mimerabí t. Qui maíoré hac nobílitaté quacfierit, i n obfeu*
rítate íncidat oportet. Verüenímuero parùmprofapiaôÉ hacfedítariú ius brrineuaic
rèt,iî rex au t improbus,aut paru ídoneusin mediû adduceretur. Regû filrj , qui pu<
blicè femper educarur haudquacp in obfeuro latere debct:8¿ij quá maximè qui fuper
etatéagunt.NoerubefamusjBoemí nofbra laudare quando cuíqf lícet,cu de fortuna
&dígnitateagitur,propriafineruborecómc¡idare.Omnís namq» tacitürnítas impío
batur,8¿ laus propria toleratur,cü filentíú ciétriirientb fuérit.&pudor homíhem ho^
ñbre debito defraudan t. Quís ígítur Vlad¡ slau regno dignú nbri cenfüerit íQuís ad
a0 impefandum tantühatú non efleiudicarítc'quís hereditario regnb fraüdatidiim exú
ftimarítfNú prohiber, hoc genusetöt régum nepotg, tot imperätbruhi prönepoteni
Sí nunc tänti regís filiurhrNum fáüílá,ck generóla indölesinüm adoIéfcentía,tot ar*
tibus & fan&íffimis dífcíplínís excultaí A tenérís ahnís domi mílítía^preeffe elidía
cit : prima íritempeftíue rudímenta imbibit: timoré Dei^relígíoné", pietaté.miíericor'
diam,integrität'ein,continentiärrt à fancb'ffîma parente una cum la&efuxit.Maternc»
primùm grertiiö elapfus,non duce pedagogo,fcd inftinftu fuo literarios ludos irrep-
fit.Ab ineunte pUeritia Cracouic fophi ftas,philofophos,poetas adíuít : frequentauic
díaleclicorú fcholas:& philöfopharido,difrJutändoqj corpus iîmul 8¿ änimurnadauy
xit.Quícquidhinctemporísfupereft, rebus diuinls ас béllicis artibus impenditur*
3o Vitcfancl:imonía,S¿díuinaoratíone,facérdoféqUencfDeo diditíffímum exuperar*
Ingénita tantùm uírginítatcprcDoHet.utprepotentiíTímthuiüs uírtutís numínefu^
pra aetatem Sí uiuere oí faperc uídeatur.Tépus ocrj & recreatíOriís,ftudíaMartís ufur
pat.à magíftris difcíplínae mílitarís aditur,qui ínhippodromo decurrere,ex equo pe^
díbus 'ue certare punclim cefimep feríre,ac¿é inftruere,exercitü du<flare,aut quauis ar}
te uinceréhoftcdoceát. Corpus magnitudine, Sí íngenteísuires pollícetur: íté uenu-
ftatem^formâ, anímücp uirilé oftendit.In adolefeente fcncm,in teñera precocem etate
fapientlârecognbffit.Plures in eo Vladislaös , plures Cafimíros denícp Carolos, &
SigíímundosintUerílicet:nulla ín adolefeente dícacitas,nullapetulahtia deprehendi
turmó folú rebus ас uerbís,fed obtutu quocp,ac ínceffu, omni deniíp geftu corporis
ц0 grauítatem,fapientiam,pietatémcp fatetur. Non pracipiti confilio, no repentina ira,
nullalibídíneacimprobauoluptate corrípítur.Nullíhuncuitio díxeris obnoxium.
íngeniií mite,conftâs,& benignû:ca:tem fapientíe,honorís 8í gloría? capídú.corpus
laboris èC inedia: toleran tiffimú.Re^giá Maíeftatc prcefert afpcclus,&T quanda fibi ta
citéreuerentiáexpofcit.Vtíriam,Proceres,íshícnurtcadefret:fic teftorDeum,homú
jmcp fídfmjplus ipfe tacendo quàm nos ¿Cíceronis oredicendb,in caufa fuá loquí uí
deretur.lpfum fi uideretís,ueftris fufffágrjs elecTrú,nímíru potiuia Deb demiííu, qua
¿udício ueftro defignatû exíftimabítís.Nó humanú rege fed cceleftem ad publica fáx
luté,& cternú ociú uobís internúciu datü efíerepütabitis.Teneráadhuc actaté,ac reg
no immaturá quís fortaffe caufabí tur,fed quís hoc in adolefcête requiret diuína qua/
У o dâ et íntépeftiua fapíétía predítofquís in eo qui prius fenex quâ adolcfcés effe cocperit
In tUtelaDei reges fut,8¿ filrj regûrqui ad regêdû nati indulgêtiffimâ fibi natura,8£ pc
tuliarê Dei gratia bC cultura afiequûtur.nô deerít cófultífC arquí fenatus üefterqui
quotidie
quotídiecircumftabit. Melius eft quandoq» habere regem èfenatus côfulto,quàm
è proprio iudicio cun Да gerentem,Qui nimis fibi arrogat& aliena confilia plané con
temnit/aepe decipítur.Nullus fub ífto metus,nullafufpicio,qu3e imperante tyranno
fëper intercedit,nullú externí belli periculñ,8íreformídatio.Potentíífimus pater pro
pè adeft,8í à latere dominatur,no per fechas Ы opiniones uobísbellú feuúindicetur*
Non pontifex aduerfus írrítabitur.no in belli focietatê aduocabítur imperator.Quin
etiâfîhec omnia fiercnt,n5 proxímus deeritaíTertor,non fociorúaberítmultitudonu
merofa,focíorú dixí : ímo cognatom , quibus unum genus bi eadem eft natío, ut «v
g natío lingua; profitetur. Infuper chriftianí fumus omnes,8¿ín Euangelica
lege utrícp ambulamus:ínter opiniones aefectas paruü feré diferímen ЪС illud quo de « o
agitur,utínam facíliús argumentis quam armis corrígi & emendari poflèt.Dummo
do С H R is T i dogmaferuemusadamuflimanlícentíusexpatrumconfilíoquísfe'
cerit,paruí(míhi credite)refert. Quas ob res,Boemi proceres,uos Cafimiri regís no'
mine nunc hortamur,monemus,8£ oramus,ut díuíní humaniep iuris memores eflè ue
litis.Regnum haereditario iure filio debítum.beneficio ueftro tribuatis : bellum ala*
tere uobís illatum,non tam Pontificio iuflu,quàm ne debita fuae proli oppída ín alíe^
namdítíonemtransferrentur,fufceptum fuiífe credatístratíoníbusueftris commo>
de acreAè confulatis.quod fi fecerítís , hac elecbonehoftíum quoqj numerum ímmi
nuatís. Quod fi fecerítís, utrorumcjfalutidignitatiqjoptimé confuletur* Polo
norum oratione uicti Boemorum animi,occulta ínter fe confilia agitant,centuríatím *°
hinc&:hínccoeunt,promptaVladíslaofuffragiareddenda muffitant. Hunc unum
ad ocium,quietemqj Boemicá natu efle dicl:ítant.Hoc aliquantiíper cuneatim agita'
tû.Poftquâ ínter eos de rege conuenít, extemplo proceres cum uníuerfa nobilítate ac
equeftri ordíne,Vladíslaú quíntumdecimum uix natum annum,regem pronuncíát.
Omnes Vladíslao regí foelícíter,Cafimiro quocp patrí focliciter,Boemico regno fo>
licíter,proceríbus & íenatuí fcelíciter exclamare : fauftifíímis Vladíslaú acclamatío/
nibus íngemínare.rj angelum è ccclo demífíum, uirgineú bi fanclü rege illi:pars fallí'
tarem principé,©^ almae pacis autoré,multi fancta s totregum imperatorúcp has uní'
cas reliquias appellare.Oratores,inter multos plauíus, crebris ofeulís ab omnibus at
perfiíüt.Caeterí uerô,8£ praefertímVngari,repulÍ£ turpitudíne,rubore fuíFufiabíere, Io
Cu,ueluti,res géfta fuerat, Mathiac cotínuo retulíffentirex ípe fuá fruftratus,ín Boe>
mos excanduit:8iquâuisiguû de Turco nûciû dudumaccepifíet,inSauonouamo¿
líente nihil tamê de ira Sí ultione remifit, Turcus,dum Pannoné Boemico bello oc
cupatû ¿ntelligitjUigíntimilíahomínü ad Sauum amnêclandeftinè, quâtum fieri po
teft,cú expedítis artificibus & operarrjs míttít,ut è conipectu Syrmienfîs agri, TêpO'
raríu e materia caftellû érigèrent, &fumma arte multoq? prefidio communirent:ut
quotiens libido ferret , Syrmíú,extremam inferiorís Pannoníe orá,íncuríarét : ас de>
mum uniueríam Vngariâ Alemanniamqj adorírentur , Trifti nuncio Mathias haud
quaquâ confternatus.ôC nihilö fegnius Boemicis rebus internus Gabriele metropO'
litam Colocienfem,Ô£ Ioannê cui Vngor cognomen erat,inre bellica educatum,uer 4°
fatum in perículís,6£ explórate uirtutis ac fîdei uirum,extemplô acciri iubet, Hos ad
inferiorís Vngariîe oras properare precipit.Quid fieri opus fît,ofïèndit:admonetpe
riculúatcp nífi initum à Turco Caftellum ц continuó demolían tur^de Pannonia acîu
eflè praedicit,Sabaz,inita moles à Turco nominari cepta, quod Turcica lingua míra^
bile quid fígníficat.Datur his póteftas habendi dele&us, accípíendí uecb'galía,S£ ím
perandiCiuitattbus qua:cuncp ex ufu belli fint. Quin cV ad Míchaelé Palatinú carte-
rosqp proceres fcribítur,ut cu fuis coprjs Gabriele fequátur:8¿ quantú in eis fitum eft,
Caftellû à Turds in aduerfa Saui ripa inftítutú amoleätur: neue molem in ceruieibus
chriftiane Reip.inchoatä exedificari patiantur.rj pro uirili quifcp fua mädata regia pre
ftareccmâtur+Gabriel&IoânesVngorinVngariâreuerfî,proceresconuocâr,cogù t°
exercitû:8e" coparatís undiqj auxilrjs,ad Saui fluenta defeendunt. Aft ubi in ripa coiv
ftúere,Tormentis primum crepítantíbus hoftes ab inftituto opere amouere occi-
piunt.
piun t.lídfm quoqj machínis illi iníiibentes obfterrencquandocp uehcmcntíus írrita
ti,utriqí Sauum ingrediuntur.mucuíscp fagittis fefe côpetunt. Ncutrí tarnen flumen
trarjcere audent.quando pares ucrinque uires.mílitumcp numerus eratJn ripa Tur*
ci aggeré ex aggefta terra fie edunt,ut fecuri ab Vngaricis Tormtíés íntus edifiecne
Quin 8c* ante,quàm illi aduenílïenc.foflà ЪС uallo fitü obduxerancingefserác affatim
cômeacus & omni municionú genere obfirmarant.Palatinus,Gabriel,8¿: Ioannes,co
natus omnes írritos conipicati,quäuis ulero citroq? nonnullí occídifléncad procígé*
dû tarnen Syrmíense agrû alterum ¿regíone oppidulum exa?dificare adorti funt,ô£
in illorum ínuídiam dienoAuqj in extruendo opere uerfantur» Dum hsecad Sauum
•o aguncur.Machias ex irrita ípeíníramconíeduseMarauía crebris írteurfioníbus 8£
incendrjs Boemiam longé laceep uafta,camaffiduis rapinis &C totpopulationibus affl
dt,ut oppidorû ас ciuitatû pars magna pacem mercan multx fefe dedere cogerêcur.
Quinetiâ ad uicinos ufçp montes,quï Prägern circumuallant.difcuriâtum &C uaftatu
fuifiè perhibent»In Boemia nulla ciuitas ui capta, fed per deditioné ex decrimentoru
intolerancia in poteftatem regís baud pauce funt accepcaf.Haec ígítur tertio Bbemíci
belli anno gefta funt. Rexautem diipofitis per cunda oppída, quaeínMorauíaBo
emiaoíSilefia cceperat,pra?fidrjs:relí(ítiscpnonnullisLegionibus, quae prouíncías
tuerécur:Budam redije Vidorinú,quem captiuum adduxit,ín ardua Vicegradus ar
ce afléruarí pro dignítäte íufllt,ut poft belli finé tuto dimitterec, & qua deceret bene*
»° ficentia indignítatéipfe príftínam rcfticueret«Hoc etiamanno,de quo fuprà diximus
Maumethes Turcorú Imperator côparaca quadringentarú nauium dafle ( ubi trire*
mes ducente,ac decéequitû milíafuere)Euboiam adortus,Chalddem obfidet:ettan
to Vrbcm ímpetu oppugnat,ut magna fuorum cede trigefimo die potiretur. Quod
Roma; -^.Jdus Iunías grando infanse magnítudinis portendic,cuíus frufta ЗШ. uncí*
»s appenderunt.Quare Paulus pontífexmaximus impetrandac pads liberandorucp
obfefíorum gratía,indi<fcaad omnes aras Solenni fupplicationé,ípfe pedes íacrum.
diuac Genítricis fimulachrum ad Lateranenfem ufqj bafilicam píe circumtulit, íbicp
facris operatus eft. Eneti Euboíe capríuitate haudquaquam confternati,ínftruc*carii
fexaginta nauium claffim ad infeftandasmaritimasTurcorum oras continuó m ífere;
je in quatriremesfexagínta,&uigintionerarígmére*NicolauscanalispraEfecl:usclaífie
ob ré in ea expeditíone male gefcam,quía Chalcidi in tempore non fubuenííséc, in fe
natus mfpidonemadduc*cus,uin(ícus Venetiasaduecbis eft, perpetuó deinde exilio
mulcTatusJoannesAndegauéfis,quiNfapolitanúregnu recuperare ftuduerat,etípe
fruftratus,ad moliendas res nouas in Narbonenfem Gallia fe receperat,urbe potitus
Barchínione, diem obíjt» Acerimú in Gallrjs bellu inter Ludouícu rege 8¿ Carolum
BurgundionemducemoborítunrexBudamreucrlus.recreandumrefíciendumqpíra
hybernis milité eíTe duxíc, affiduo bello iáabíumptum. Due tarnen res eius mentem
acerimèuexabâcçln prímís Sabacz,in Saui ripa edificam beneep munitü:deínde impe
rijTurcom acccffio,quancíbquídem audita Euboíe captiuitate maxima trífticía uiríí
i° inceffic:uerebacur(quod Síobcígit) neuno codem^ cêporecû duplici prepotencies
hofte dimicare cogeretur.Turcorú uires nemo ignoratBoemi bello acerrími,metus
expertes oiquàm maxime mortís(quía Vladíslau Cafimirí regís filiü nuper degerát,
adíeAis Polonorú uiríbus pocencíffimi habebácur, Eodé ením tépore quo Machías
acerimè Bocmiâ infeftauíc,Cafimirus etiam , pontíficis hortatu íuíTucb in Boemos ar
mafumpficSedpoftquam filíum ab his regem lecbimintellexít,Vríínoscp omnes ас
Stelligeros cú cetera procerú turba uehementifltma in Vladislaum ftudía intendífíe
confpicatur : Boemorú tutelam ex corde fufcípit.Quo ígítur modo imminécibus his
perículís Machías occurrac,cum pacribus SC proceribus miro ftudío diligentíacp de*
cermt. Cum bella fînepecunijs geri nequeant, ad difquerendas in primis anímum in*
'* tendit .Vecb'galiafolítograuíusexigiccollatam à poncifidbus iâcerdocumqj colle*
grjs ftipem expofdt : ímponícnoua Tributa , & ftata à fummo pontífice Venetiscp
ftipendia poftulat , ut hazreticis , & prophanis oblîftat» Ne mérita quidem,
5Н8 иШ. ZOKFIN/t Л EIL
militum oblíuionís íniuría prxtereúda cenfet.Cum Stephanus Sepufienfis,Lupuscp
Deípotes in bello Bocmico fe optimum gefserínt : ñeque in perículis laboribúsque
obeundísunquam fíbí pepercerint, Sepuííenfem honoríbus multis adauxíttDefpo
tam egenum caftello Feyczkeo donauit. Carteros pro fuá quenqj dignítate munrjs,
honoríbus 8í pracmrjs profcquutuseft*. Secundum Boemícum bellum ,infequen,
tíannoPolonicumfequutum eft : de quo in poftero libro latrffîmè dífferemus,

RBRVM VNGARICARVM DECADIS Q.VARTÄ


LIBER TERTIVS.
i M i R V M eofafto Mathias natus erat, quéadmodumuníueríusuitaeor'
do teftabítur, ut nunquáfíbi ocium ínueniret, bellü ex bello fereret,S¿ ad
extrem um ufcp uita?,exitum plusuoluptatís exarmis quam pacecaperet*
Quanquamdomipacemforís bellum aleret:fa?pe tarnen obtigit,utipfe
quoqpdominonfolùmextemobellofêdinteftinisquocp faclionibus laboraret. Vt
domi quiete uiueret,foris bellum alebat : nonnuncp opíníone fuá falfus optimatum
feditíone uexatus eft , quod fortaffe non immérité) à fortuna facîum eft , ut Her.«
culei uirtutem principie omni ex parte perídítaretur* Etfi labores multos illaprcv
pofuitnunq? tarnen uirum (mihi credc)deftituit.Necmaíorequxdemfauore came'
nata Comino periculaobijcebantur, quàm promptioreipfe animo fèmperobibat.
?ohmem Infequentinanq? anno cum in Boemia ageret,Polonicum bellum oboritur:quod ¡
f m' anno Salutis quadringentifimo feptuagefîmoprimo ultra milleiîmum ínítum eftv
Pontífices enímo£ proceres Hungarian in Mathiam maxima ex parte coniurarunt:
Cafimirumfecundum,Caíímirí regis Polonia: filíum:íntroduceredecreué*re:utpoft
quam hunc regem declararme, emfdemcoprjsCoruinumeíjcerent, Coniuratíoíta
uehemens & facunda fuit, ut in ulterioreVngariajpracter Gabrielem archie pifeo^
pum Colocienfem , Michaelem Palatínum cum paucís optimatíbus , nemo fuperfii'
erit, qui à regía fide ad Polonumnondefecerit. Michael Orfagh,uir ille prüden»
tiffimus,& longa rerum experientia noniniuriaiàpientiffimus femperhabitus,illud
non minus in corde quàm ore aerfafíe dicitur:Quencunque lacra corona corona'
tum uíderis , etiam fi bos fuerít adorato , ÔC pro Sacroíanfto rege ducito Sí obferua- i9
to»E'feptuagíntacírcíter quinqué Conuentibus, quos Comítatus (ut íuprafcrip'
fimus)appellant, tanta coniuratio fuit, utuix nouem fuperfuerínt qui Mathias pa>
Conimth rêrent:8£uec"tigalia penderent, Coníurationis príncipes Ioannes duo fuêre, ne*
щамЫт pos&auunculus:alter Strigoniêiîs metropolita, àMathiapatrisloco femperhabi
tus. Quinquecclefîeniîs antiftes alter fuit ,uir ille utraqj lingua eruditiffïmus: qui fî à
curis Reipub.fe reuoeare potuíffet,habuíffet noftra actas, qui cum uniuerfa uetuftare
certaiTet. Nec ab his quídé Emericîï Scepuiîenfem comité c5plures excludût: quia
ólim femel anteTranfyluanum bellum (ut dixímus) à rege defecerat,Hunc quádocj
rogatum,cur id fecerít,tot benefices & honoríbus afFecbis ( reípondifle ferunt : Fate
or me à rege defeciflè , fed ita tamen,ut illi nunquam ípfe deficíendo nocuerím,6¿ me 4°.
ab ínimicorum obtreAatíoníbus & íníídrjs aíTeruerim»Vir enim ille tanta callídítate
acprudentiafuít, ut deficíendo regem delatorum criminibus frritatum?adrei7pífcen
dum impelleret : 6¿hac arte quanti momentí ípfe foret, príncipi ,&inimícís often'
deret» Eo ígítur temperamento ufus eft, ut regem regno , & fe regí prudentífsímé
conferuarít. Cur autem paterni imprimís amící coníurationis autores fuerínt,cau'
fe nonnullae referuntur. Nam rj ea grauítatc ac fide fînt h ab í ti , ut nullius leuítatis SC
perfidia? reí exiftímari poífe uíderentur. Metropolítam prae indígnatíone uaría res
nouas molitú fuiflè dicunt. Rex enim íam copos fui faftus,ab optimatú cOníilr)s,quí'
bus hacTrenus fuerat obnoxíus, fe afferere cceperat : fuo non alieno ducra SC confilío
utebatur.confutabatillorumdiclraííquídquandoque liberiusfuafîflèntrcuncbfo/ f0
lus agereuíderi uolebat. Contra illi, autoritatís hinc íacbram haud modícam fe
lacere arbitrábanme Acceííerat extra ordínaríj ftípendíj infolens impofitío,quam
Dicam
VEC^VIS INJ. LJ38H Ith -. ,sß
Dicamnomíпят: quae non modo domefticatim,fed uírítira plerurup índicebatur. vio.
Et quamuis afsidua bella grauifsima tributa poftularent,iníolens tarnen uecligal n|-
mis cu icp graue uidebatur.Quínetiam epiícopatuum prouentus ufurpare cceperaç.
Et cum pro publica falute dimicaret,id fibi liecre reputauit.Hoc tarnen non fine Lau LäUrmt'u*
rentrj Roborellae Apoftolici legati authoritate fecerat . Quare íllum multi grauiter Koborell(i'
incufant,quôd primus Matthia: regí & animaduertendi in pontífices facerdotesqj,
& ex ufu belli bafilicarum prouentus ufurpandípoteftatemfecerít. S ummumením.t • • £ *
nephas arbitrabantur,pontifîces & facerdotes,qui femidei cenferi debent,prophane
cenfurac efle obnoxios. Archiepifcopo Strigonienfi fodínarum Auridecimas(qu3E
lo Vrburae uocantur)abftulerat,quae magní fuerant moraenti: nonnullís etíam epifeo
patíbusuectigalia occuparat.Quod ab eo pleriq? haud temeré fa&um putá"t,partim
ne in tanta rerum copia lafciuírentrpartim ne opibus adaucb,regi bellum inferrenr.
Infuper formídolofus optimatibus.cV uíolentus efle cocperat:& tácito quodam nutu
fe folumimperare.parérecaeterosuelle índícabat. Qui autem apudeumnimia pluri
mùm authoritate ualuerant,ex attenuata dígnitate id œgrè ferebant. His igítur cau-
fisarchiepífcopumStrígonienfem.ac caeteros.ut noua molirentur.ada clos efleopL
nantur. Cum haec per coníuratos clàm agercntur,cV inter fe Cafimírum regem ele Coni,tntorum
giflent,adPoloniae regem continuó fcripfere.Qyaicunqjfeciflent.omnjaedocuere: '^гшЫо
omnesferè proceres à Matthia ultródefecífle.fignificarunt; &¿ fi qui refhtcrínt, aut шпцал.
20 idem propediem efle facluros,aut nihil aduerfaturos. Vngaros temeraria q uadà" pie
ate correptoSjCoruínum regem elegífle,non regío.fed humili genere natum:íllum
i regno in tyrannídem prorupifle:& quando è regio fanguíne haudquaquam natus
<íl,regiamMaieftatemacíán<flitatemtueri non pofle:noiifoluminalios,fedinfuos
ápríncípioÍ£Cuireoccepifle.auunculum,quidelatum fibi regnum recufarat,8¿ nepo
tem regem fecerat.in uincla coniecifle.quin Sí iiidixífle mortem : nunc autem in pa
ternos amicos,quieumtantopercexcoluerát,S¿ in rtullis unquam periculis deferu-
erantjUÍm inferre coepifle : facram fibícenfuram uíurpafle, faeuírein facerdotes.an-
tífh'tum uc ctigalí a occupare,Ius diuinum ÓV humanum iuxtà mifcere,pro rationell-
bídinem habere.Proínde regnum Vngariae inique Matthias traditum.cquè auferri
30 debere:ad Polonia: domum ex more.recurrcre oportere.demû orare,ut Cafimírum
filium regem nuper eledum mittat,& delatum fibi regnum accípíar. Polonus re
rum harumadmonitus.in tanta liberorü Rvcunditatc/ortunaecp fucceflu,haudqua-
quamcunctandumefleratus.delatum prater opinionemrcgnüaccepít. Lanicia ma
É»na cópIetus,Deo gratias agit,quód duobus annis,duo filii,in duo régna optan fuer-
Ti'nt.cV nunc inflan tifsimè poftulentur. Deledü extemplo habuit:leoiones tres cum
óptimo equitatu cataphraftorum comparauit,quasCafimirodarei,quiadobeun-
dumregnum,in Vngariam profe&urus erat: ñeque ígnorabat, alterum Vuladif-
lao exercítum efle comparandum.quiBoemíae regnum fine controuerfia erat adí-
turus. Ad archíepifcopum igítur ÔC optimates fcribít,fe filium propediem omníno
4ocum ualidifsímo exercitu efle miflurum. Interea coníuratíonem &¿ competitorís
aduentum rumor ípfe detexit. Cum res ad regís aures perueniífet, haud parum
excanduit:&uix credere poterat.paternosinprimis amícos,quosípfe tantopere e.\>
coluerat.&totmuneribus & opibus adauxerat.in fe noua moliri.animo tarnen ne
quáquam conflernatus.dicere folebat:Se iludió fummo uífurum.quis'nam è fuis о*
ptimatíbus Cafimiri hofpes efle uelit.In eos qui coniurationis ínfimulabátur.facuíre
non poterar,quia clàm elapfî,in proprias ai ees fe receperantmeep fi potuiflct,co tem*
pore facuiendum efle íudicabat.fimulare Ъс difsimulare multa, comprimere iracun-
díam,& comitatem lenitatemq? prseferre.Non ignorare Vngarorú ingenia,necp ua
ría hominum fludia latére.-fcire inconfbntes eorum efle animos,ac uulgus fpem,for
50 tunaq? fequi.Proinde nutantes obfirmare,promifsis & largitionibus plerofcp à pro-
pofito reuocare.proceres muiros oppídis dono datis fibi reconciliare, plura conti lío
quâm arrms agerejeontra torrente brachía non tendere,fed aftu Sí pr udentía aduer-
° Dd fantera
iàntem fbrtunam declinare.Nunquam tamen fibi difbderc.quin & in adüerßs fçpt
rebus maíorem quandoqj anímum concipere,uelutí maior oltentandae fortítudíníg
materia offerretur.Item quos ¿ coniuratorum numero eífe íubolebat , ultró confu-
Cü^m»mitw l«"e»& praferre fiduciam. Interea fama percrebuit , Caíímirum cum uiginti milí-
' bus hominum Vngaríac finibus appropinquafíe:multOs ex Vngaris ueluti congra-
tulacum оссигп!Ге,& eíus exercitum Vngarorum accefsione índies augcri.Kalendíe
»47 u igiturNouembribus,anno Dominicas falutis quadringenrefimo feptuagefimoprí/
mo fupra millefimum,regni fines ingreditur.Quacuncp iter fàcit , magni fice excípí-
tur:Fortunamquifcpfequitur. E'proceribusmultiex propínquís locísoccurrunt,
qui & magnifiée nouum regem excípiunt,& obfequía gratifsima pollicentur . Au- id
genturquotidíePolonícacaftra: cVmuItiexinduftría & compo(îto,nonnulh alio-
fum exemplo Cafimirum fequuntur . Maíorem indíes anímum Polonus concipít,
& tuto per regnum fuum uagari poíle arbítratur. Iam Caflouíenfem 8¿ Agrieníem.
agrum praeterierat,Nítriaxp propíus & Vacíe cadra admouerat:cum principes con
iuratíonis.quiipfum exciperenr.expecbrecœpit.Subftitit igitur,& creberrimis li-
teris^landeftinís'cp internuncios primarios optimates acceríít. Nec interea quídem
Matthias obdormiueratrquippe qui comparauerat pro uíribus exercitú : principes
inultos Buda: coegerat.illuc ením Palatinus,& Gabriel archiepífcopus,ítem Eroerú
cus,& Ioannes Alemanus Varadieníís antíftes.multicp alrj ex coníuratis etíam con-
ueneranticlàm à rege oppídorum uillarumcp Jargí tionibus réconcilia ti . Nicolaum jo
Vuylachum Bofnae regulum,rex per internuncios con fuluera t,an'ne cum hofte illi
co conflígendum eñe uideretur,an cunétatius agendum.Ceflandum.uir prudens il-
lerefpondít.-quando indíes multa: ex infeítis halbe conuertantur,& auxiliares fiant.
P]acuitMatthíaeíéntentia:8¿ motís Buda caftris.Strígonium cum his optimati-
bus contendít.Hoc primum non temeré faciendum eíTe cenfuít . Videbat enim,re-
conciliatometropolíta,coniuratorum principe, nihil ultra reformídandum. Cum
Strígonium ueniílét,rex in urbe fubfedít,ín fuburbanis caftra pofuit : mox Emcrícú
Sepuflenfem,fpe(ftata: grauitatis 8¿ prudentia; uírum,& non minus eloquentia
quam calliditatcprxíhmtem.cum Palatíno.nonnulliscp pontíficibu¿ ín arcem fub-
miil't.qui archiepífeopum fibí rece nci liaren t. Ii cum ad cum uenißcnt, orare ccepe-^û
run t,nc à regis fide,qucm loco filrj femper habuerat,& quem fuá induihia & labore
ad regnum euexerat, nunc aliqua indignitate deficeret. Item dicere,Siquidfilius
quandoep committit.à pâtre ignoící Oportere.lndulgentifsimos magna ex parte eflê
paren tes, ¿V in filiorum erroribus plerunq? conniuere. Anímum ab inito propofito
omnino eile r euoeand um,quan do nouitas ifta non fine maxima regni calamitate fie
ret.Regem tot alrjs uirtutibus pollentem,!! quid errarit,efle tolerandum : à fucceflu
glorise.ac regni defenfîone non eíTe reuoeandum. Eius anímum tam clara facinora
quotidie molientcm.non fine máximo feelere intercipi po(îè:eum prarfenti nouitate
haud mediocriter refîpuifie:recognouifle feipfum,cV poenitentia correptû,iè aliura
futurum pollicerirquicquid infolentie fécerit.ab ufu bellorum fe coactum fecifle,in* ^Q
genuèfateri:nil fibí thefauri comparalîe:poithacfecum omnibus temperatius a<ftu-
rum.Demum 8¿ fuo ¿V regio nomine obfecrare,ac obteírari,ut filium ea,qua folebat,
pietate,ftudio &Г diligentia tueretur.Qua:cunc{jipfeiuííerit,poítularítcp,regempro
ratis & firmis habiturum : quinetiam decimas quas extorferít,ultró reddíturum : S¿
nunc,antequamhinccaftra moueat,partcmmaximarninftaurata gratia repêfurum,
Poft uerba,fupplices interuenere uirum,nonnulli exorandi cauià procidentes.pa
tris illius genua amplexabantur,ut regni perturbationem & periculum deprecaren-
tur. Ule autem,quamuis ex his nonnullos limis oculis defpicaretur, repentinam il
lorummutatíonem8¿Ínconítantiamdemiratus:tamen uidus,ifta refpondít: Seá
eaeterorum pontificum &optimatumconfultonunquam diflenfurum : neque unnjo
quam fibi tantumarrogaturum.ut praeter ipiorumuoluntatêquicquam moliretur.
Non difliterife Matthias quandoej fuccenfuiiïè.increpaue licentius uti filium:& fae
pífsimí
ъ EC WD is mi ыъег m m
pifsimèfuiiTequeftum.necîequum&phas efie^egem facrorum uirorutn uediga*
lia ufurpare,necp facram obirc cenfurammetp fateri,fe tantum Cafimirum aduocafte,
fed plures in ea re focios habuiflè,qui mutato mox animo fubtícuerint. Ncque iê fo-
lum Cafimirum in Vngaria remoraturum,ne9 aUoriï iudicio obucrfaturum . Mat
thias diu nouifle moresmecp illud ignorare,lenitatë hanc & fibi & multis exitio fore»
Demum.quando ita uolunt,cogunt'q?,intercedente fide publica.fe.ut antea, regí pa
ríturum.Cumrj omnes fuo regioq? nomine fideradetuliífent,&: decímarum loco pe
cunias(utplericpuolunt)rependiirent,reconciliationemtraníégere. Moxutregem
ad caífrum introducerent.defcendêreîretulere omnia uti ada fuerant,& írtgentí ex-
»o templó follicitudine regem liberarunt. Haud mora,ís arcem cum eifdem afcendit.
& cum in colloquíum,adhibitis paucís arbitrís,peruenifient : Nunquam, facrofan-
de(inquít)pater,me â te defertum iri,mihi ipfe perfuadere potui . ¡Non me latebat,
nunquam te id obliuioni mandaturum , cum me pater moriens tibi commendauit.
Neqj credere poteram.illum à mea fide defe¿turü,quí charitatis & fidei perpetuum
cxemplum appellari potefhTu mecum in carcerem & uincla incidifti,tu ultro* pro fa
lute ac dignitate mea cunda pericula obrjíb',tu quocp è Boemico me carcere redemi-
íh',excoluiítí regno,& coronamihil arduum ¿V difficile fuit,quod tua opera & confi<*
lío non cum laude pcregerim.Neq? nunc te Matthiam in tuis ulnis natû,& à te fem-
per iludiofifsimè educatum,deferturum efie credo.Si quid mea iuuentus in te patra-
20 uit,ignofce,pater indulgentifsime:tuo filio parce:ex indignatione hac,fi qua fuit, pri
fh'nus utrinq? amor(qu3efo)redíntegretur.Quem cum caîteris Vngarie regem con
ftituiftijpericlitantem nunc,quaefo,filíum protege:S¿ immortalia in me tua benefi-
cia,íoIíta benígnitate tuere:ut quod decedertti è uita patri recepifti , re praefiitifie ui-
dearc. Ex his uerbis obortae utrinq? lachrymse.metropolita ad pedes prouolutus»
quia initi confîlrj pccnitentia dudum inceflerat,ueniam poftulauit. Rex ad oiculum
excipiens,è contrario ueníam petrjt,& concefsít.Data ¿V accepta utrincp fîdes,in iniu
riarum omnium obliuionem : Se tranfada pace,pacatiscg utrinqj animís,rcx ac pro
ceres abiere. Inièquenti die,cum Cafîmirus ( quem rumor erat,íuperiori node in
Strigonienfîarcecûarchiepifcopofuifi*e,utapertè pro dignitate fua arma fumeret)
3° ulteriorem Vngariam ad Danubium ufque difcurfaret,&: detrimentum his inferret
qui pro fe arma non caperent:rex copias trarjcere cccperat.Efïulà deinde fama.Mat-
thiam fibi metropolitam reconciliafle,& iam Danubium tranfmittere occepifle:Po-
loniab incurfionibusfeabftinuere. CafîmirusNitriamuenerat.Ciuitas,quiaicue CtfimirtHin
rum Vngariac regem eíTeprofitebaturjultróipfumexcepít. Promocnibus ueroca- Nitri*-
ftra metatus eft.Rex traiedo Danubio,redà Nitriam uerfus caftra mouit.atqj ex o-
mnibus pagis oppidisq? Polonos ubicunqj inuenerat.eiecit.Cum Nitrieappropin
quare eum rumor eflêt,Vngarorum multitudo,quaî Cafimiri fortuna hadenus fe-
quuta fuerat,repentè defecit. Multi clàm elapfi,in caftra regis uenere:pars in oppida
propria ferecepere:alrj magis ingenuè hoih'lis detrimêti metum caufati,qui ad regía
4°caítra uenere,hilari à Matthia uultu excepti funt.publico tarnen edido impunitas o~
mnibus qui Cafimirum fequerentur,promiflâ,fi ipfum triduo déférèrent. Promul-
gato ante caftra hoftium edido,elapfis clàm ca?teris,pauci remanfere. Quare Cafimi
rus animo admodum confi:ernatus,intra Nitriam cû exercitu iè recipere ccepit. Con
tra Matthias adaudus eftanimus,cum ad fidcm redire Vngaros confpiceretur. Ni
triamergo properatur.Quô cum ueníflet,in urbe Cafimirum obfidet: inhibet com-
meatus,& dtram interea famem interminatur.Cafimiriis Vngarorum facinore euo-
catum fe ingenue faflus,per internuncios clàm cum rege agít,ímpetratcp ut íntcmpe
fta node fibi egredí,& tuto in Poloníam redire liceat.'fe'qj regno nullú unquam bel
lum pofthac illaturum pollicetur, interiedocp iureiurando affirmât. Paucis poil
5° díebus,cum feptíngentís ex compado equitibus elabitur;& contin uatis ( ut aiunt)
itineríbusin Poloniamferecepit.Exercitu^quiremanferat,ardiore obfidione dr-
cumuetus,quotidianis internuncios tuto abeund/.ne inedia confkeretur,poteíbte:m
,рг UtíT.. ZONF/N// г Et. VtJÇUb
petít.Hís autem hac conditione dimifsio data,ut faluis corporibus Sí impcdimentis
abirent,nullum regno nocumentû inferrent,nihil in faciendo itinere hoftile fàcerêt,
Quod fi adiedlo iuramenio non feruaiïènt.cuitp nobili , plebeio'ue,ûem urbanis o-
muibus,& paganisjcumulatas pafsim de his pccnas iumere licerct.Lex abeundi a Po
lonís acrípítur.dímífsi à rege,in Poloniam caftra mouent. Rex cum exercitu diei hi*
nerefubfequit:cV quofeunqj in uicis & oppidis deprehendit.reluctantes obtruncau
At illi haud fecus ac è carceribus elapfi,cum inediam fentire ccepiíTent,pauló licen
tius per uicos ¿V agros eibaria quandoqj furripiunt : quandoqj fimulantes fe obfonía
¿Vpabula mercaturos,mox iliaca ui díripiunt. Indemne prouínciam praítareiuratí,
non preftant:rapínis manus abftínere no poiíunt:in dies licentia augetur.cV quanto i*
Poloniac fines propius accedunt,eo maíóra pecoribus ac rebus detrimenta íníerunt.
Inopiam rerum alíqui íngenitam,plerícp graflandi libídinem cauíantur. Ex pagís 8C
oppidís querelacjgrauiaq? in dies lamenta fuícitantur,ad regemqj deferuütur . Rex
uiolato cuícp ulcifeendi poteíbtem facit ;edícitq;,ut omnes uim uí repellát: armís fuá
quífeg tueatur,& erepta recuperet. Promulgata lícentia,Polonis uicatim ruftici com
meatus abnegant:quos cum illi ui accipere conarentur,bellum ob uiolata federa ru
ftici Polonísindícút:fufcitatocj? tumultu,ij*finibus Vngaría? cúnelos ípoliare decer
nunt. Cumillí quadratoagmineíter faceré non poíTent,ob rerum egeftatem,cuiu$
ípfi fueran t authores:quando in íngreíTu congefta frumenta fuccenderat,díucrfi iter
faceré cogebantur.Extenuatís diuerfîtate uíribus,cV tune máxime cum Poloniae finí ¿e
bus appropínquarent palantes & effufi,á rufiieis circumuentí ípolíanturjcV ín pra>
damuertunturomnesmonnulliquocp in rapiña defiderati funt. Poloniigitur,qui
duce Cafimiro Kalend.Nouemb.Vngariam ínuaíére,quarto póft meníe eiecti funt.
Matthias cum exercitu ulteríorem Hungariam luftrauít,ne quid illí,antequam egre
derentur,mali molírentur. Pacata demüprouincia,& exacto hoftc,tn íácra hebdo-
made Buda ouans redi] t:legíonesq? magno labore defatigatas(quíppe quae tota hye
mein caftris hybernaran^uernatumjaeftiuatumcp dímifitjUt equos ¿V corpora reh-
cerent.Ea aeftate nil memoria dignum efíe factum audíuimus. Poftquam eíecb's ho
itibus,propuliätisq? perículís.rex Budam fe recepit,ad ultionê íniuriarum animum
reuocauit.Videbat ením»fi maxima queqj facinora íemper impunitate donaret,fe au 30
daciamicelerum,a:què acperfidíam,augere,S¿ pcrbreui regnaturum.Quare.ut alios
я crimine lefae Maíeftatis abfíerreat.ab archiepifeopo Strigonieníí facit miau. Hunc
per internuncios Budam accerfiri iubet,fub grauifsimí colloquy prartextu.IIlc quan
quam fe non fine perículo itur um eiîê intelligeret:tamê fide regia fretus,cV ueteri be
neuolentia,Budamfponteuenít,nullumq? fibiàrege periculum ímminere putauit.
Quamuis enim primus authoritatc foret,nouifsimus tamen ad coiurationem uene-
ratjOptimatum impulfu,8Y nepotis potifsimú infiigatione adactus:quod non modo
regi/edmultis quoquealnspalàm factum efie intellexerat. Et cum in campum Ra-
koSjubi regalia comitía haberi folent,Cafimírus fe propediem deicêfurum efle, pro-
ceribus5quí aduocauerant,contínuó fignificaíTet : admonuífletcp, uti ad ftatam illue 40
diemconuenírent.ínuitantibus ípfum optimatibus, ultimum fe uenturumeílére-
fpondít.Quare factum efi,ut reliqui íe remifsius agerët,& ccníuratío fenfim folue-
retur. Ne id quidem regem latebat,íed illud finealiquoultíonís figno preteriré no
poterat: quâdo memoria repetebat,in amico paterno,quem loco parentis femper ha
buerat,quomodo nephanda perfidia concipí potuifietC Itacp ubi Budam metrópoli-
ta uenít.honefté in aula retineri,& adhibíta cuftodia £ dignítate aflêruari iufsít. Ací
Vícegradum deinde clám translatus,in arce mefibus aliquot à cuftodibus regís ob-
feruatur.Vicit deinde Matthiä ingentíum memoria beneficíorum,ingeníta píetas,
& datae fideí recordatio:obueríabatante oculos,crudelítatís Sí infamia: metus^uaa
do in íacrofanctos pontífices fe haud fine nephario fcelere anímaduertere pofle repu 5o
tabat.Pertefusígíturíracundíe fue.bunc carceribus emífita'n Strigonienfemarcem
cum dignítate reftituit.Adhibuitquofdanmjilitcscuilodic^e quid in ípfum 11Ы
moíírí
VEC^VIS mi, z/sex
moliri poiTet.Ipfe tamen,cû uidiflet fcUli.
non fine LI'BSTt
turpítudínc 111 m
captum.neqj abfcp igno
minia dimiflum:& ui tâ,quam femper cum dignitate generaran nouifsima fenedtu-
te infamafle:tâtus demura dolor incefsit,ut indies mortem expoíceret, pro ea quoq?
uotanonnunquanuncuparet.SubieratinfenecT:uteiamuita(:fafl:idium,cx:ad leuan
dam turpitudinem ÔC infamiam morte nihil antiquius reputabat. Aeftatem earn uix Vittfijmors.
dauderepotuit.Nam quinto Idus Auguílí,& pridíe eius díei quo diuí Laurentrj fo
lennia celebrantur,diemobrjt,non fine máximo procerumnobilíúmque defiderio.
Quícuntj» grauifsimi uirí probitaté funt experti,perpetuo eius defiderio ÔC pia com
memoratíone afficiuntur.Vir fuit archíepiícopatui uehemêter accommodus:quíp-
»o pe qui triclinium in arce amplifsímum erexít:promínés ueró ante triclinium è rubro
marmore ambulacrum cum duplícípodio.&fuperbífsím um extruxtt. Adtriclinrj
caput,Sibyllarum facellum.è fornícato opere acumínatú ftatuit, ubi Sibyllas omnes
connumerare licct.In trielinio non modo omnes ex ordine Vngarísereges/ed pro
genitores Scythicos cerneré erít.Item caldarias,frigidaríascp celias,8¿ hortum duplú
cem,quemXyfh's excoluít,6¿ fuperiore ambulacro coronauit. Inter utrunq^turrim
rotundam penes rupem erexit,in uaria triclinia cubículaq? diuiiàm,uarrjs fuprà ípe-
cularibusexornatam.nequeaediculacarere uoluit.hancipfe ferè femper inhabitauit:
quia Danubio prominens.iucundum profpecT:um ÔC hortorum amocnitatem affere
bat:locus quídem ad philofophandum & contemplandum nímis ídoneus.Diuí Al
io berti bafilicam uitriaría tegula,ne ígni foret obnoxia,texit:tectumq? faítígiatú ad im ,
bres niuescp rerjciendas fecit.Bibliothecam quoq? utriufcp lingua: fcccundifs. dica-
uit.HicigiturIoannis Vitefrj metropolita; finisfuit. Ioannes Quinquecclefienfis Шппе*
antiftes,& è ibrore nepos,qui inuitum auunculum in coniurationem adtraxerat.au* nanM'-
dita eius captiuitate,Zagabriam fugam rapuitiut fi à rege fortè peteretur,continuó è
finibus clabcrctur. At pofèquam de metropolita: morte nunciatum eft,paucis pofè
menfibus iûpcruixit:quin ÔC eodem anno geminato dolore correptus interrjt , aeter-
numqj fui defiderium non minus Pannoniae quàmltaliaereliquit. Annos feptende*»
cim fub Guarini Veronenfis difciplinafuerat.u trama? ab ineunte pueritialinguam
imbíberat.Pracceptor eius fepe dicere iblebat,fc nullum adhuc ex Italis peregrinisq?
jodifcipulum habuiflè,qui pra:ftantia,docilítate,forcu^dítatecp ingenij cum Ioan.Pan
nonico conferri poflet.Si Latinè loquebatur,in urbe Roma: fi Graecè, medns natum
Athenis affîrmaiIes.Nilbarbariei a<ftio ÔC oratio redolebat.Natum ad carmen inge-
nium reputaueris : in proià oratione non íníucundum. Quod fi in publicis curis &
procellis non flu(ftuafiet,nimirum cum priícís oratoribus ÔC poetis certare potuifiet.
Praefiantibus plerunq? íngenrjs fortuna inuídet:8¿ ne pro uiribus emergant,interce
dit. Quàm facro bafilicae fuac collegio charus hic fuerit.hinc conrice.Cum ob regis
iracundiam is quafi hoftis Reipub.haberetur,& folennia uiro iufta nemo períbluere
auderetjiâcerdotes clàm eius corpus in lâcellum Quinquecdefienfe retulere,idcp pi
caro fcrinio diu recondítú habuere.Cum multo pofè tempore Matthias fortè urbem
40 illam ÔC bafilicam inuiferet,iàcerdotum regí collegium fupplicauit,ut bannis poetac
corpus.quod diu infepultum afleruarant,prae metu iracundic eius.debito fepulture
honore iam honeftare pateretur.Indoluit rex tanti uiri cafum,falfam eorum opinio-
ncm ac metû increpuit:& ne poeta infîgnis fepulchri honore fraudaretur, honefiifs.
mox exequias edíxít.Pannonicusígitur hune uates exitum fortitur. Ha?cannolâ-i 472,
lutis quadringêtcfimo feptuagefîmofecundo fupra millefimum accidêre. Hoc anno
VenetiaduerfusTurcos,cumFerdínando Neapolítano rege foedus percuiîèrunr.
Paulus pontifex idibus Aprilis.inter facra lolcnniajBorfum Eftenfem,Fcrraria: du* e/Im-
cem inftituit:aurea trabea,pomo,fceptro,torque,paludamêtoq? donauit:ducisqj in- '"•
fignibus donatum ,ad diui Marci ardê ÔC arría à frequentifsimo fenatu duci iufsit. In
?o Gallrjs,fummi pontificis opera.inter ßurgundios ÔC regem bella compofita. Fríde-
ricus Imperator,& Francíícus Picolhomíneus.cardinalís Senenfis,legatus Apofro-
licus,uir omni laude ÔC commemoratione dígnifsimus^d Auftralem Neapolím fre

Dd 5 quentiísímum
594 WHT. Ъ O ^ TI till VHÇ^Ti.
quentifsímum Chriftíanorum príncipum conuentum habuerc : ubi multa ín ufum
& falutem Chriíh'ana: Reípub.decreta funt,cVprefertim in Turcosrquae príncipum
deinde díflenfione ас negligenria,non fine grandi íaftura, pratermiflà funt. Paulus
tiuU mors, pontifex max.fexto Kalend.Auguítí,dum folus in cubículo requíeícít,apoplexia cor
reptus interrjt.Cui Siftus rite fuccefsit.Quin ¿V Chriftophorus Maurus, Veneti 1c-
natusprinceps,diemobrjt:cx:in defunfti locum,NicolausTronus fuffeAus eft.
Ioanni metropolita: S trigonien fi, Sclauonico genere nato, bannes Alemanu»
Varadienfîs antiftes,regí quám familíarifsimus,plane fuccefsit. Quinquecclefienß
uero nepoti,SígifmundusJoannís Ernefti qugftoris regís filíusjubr ogarus eft.Per.
petuum fortuna laborem Matthía; indixifle uídebatur:quíppe qug nullam quietem ю
i 4 7 j. obírepatítur. Iníéquentinamqj anno,quifeptuagefimustertius erat fupra millefi-
mum & quadringêtefimum,Polonicum fimul &Boemicum bellum oboritur.nccp
Turcícum unquam defuít:quando quotídianís incurfionibus nunc Dalmatas Sc
Camos,nunc Pannones ¿V Dacos infeftabant. Huius autem originem facile quíícp
coníecerít.Quís ením filrj dignítaté aequo animo defererepoterít f Boemi VuladiC
laum.qué regem nuper elegerât,honorifîcè i patre mííTum.ín regnum cum fummo
plaufu ac íngéti celebritate acceperát,¿V paucis póft diebus ex more coronara t . Cùm
duabus opulentifsimis à Matthía prouíncrj s non modo priuatum offendífiet/ed ex
magnaBoemíae parte ínterceptum,uehementer indoluit:fec£ non modo no regem,
fed ne tetrarcham quidem efie reputauit.Ad patrem icripfit,îè n5 ad regnum,fedre-z0
gni reliquias efle euocatum.Ne id quidem pater ignorabat.quippe qui,antequam fe
ex filrj elecb'one Boemis reconciliaflêt,unà cum Matthía his bellum indixerat.Nunc
autem,quía de filrj dignitäte agítur,confiliú mutat,& etiam prêter fquü ¿V phas,Boc
jnorucaufamtueri filrj iure côpellitur.Quare fsepe líterís.ut Morauiam Silefiamqj,
Sc* quaecunqj in Boemia corperat,Vuladíslao ípon te redderet, Matthiam Cafimirus
hortatur:magna ex parte belli fumptus repenfurú,& interea cíuí ta tes aliquot dímíf-
furum pollicetur.Côtrà ille,mutue amicítí? iure fe id recepít ultró fa&urum, fí qua»
dringêta aureiîm mílía,que in eo bello erogarar,fibi redderentur.Intereafe parto re
gno potíturum.Cum ingens pecuníarum fumma peteretur,cui ne Boemia quidem
¿¿Polonia cum uniuerfa Sarmatia foluêdo ftiiflêt,utrincp bellum indicitur.Polonusjo
populorum multitudine prepollens,numerofum cogit exercitum:cV non iblum no-
biles fb'pendium faceré i ubet,uerumetíam è pleberjs ÔC rufh'ca turba,item è Roxanis
¿V Tartaris íngentem multitudinem inau&orauit : ratus , ui&o Matthia,non modo
prouincias cum regno fe recuperaturum,iêd Vngaría quoq* uxorís iure potiturum.
Idípfum quoqj filiû faceré monet.Dele¿tus utríncp magnus habetur,triginta homi-
flum mília uterq? cogit.Qui de magnis fepe maiora loquuntur,fexaginta milia fuifle
iacb'tant. Matthias autem fe tot mah's obfitum confpicatus, haudquaquam animo
confternatur. Patres & optimates confulit:cV quâuis illí admodum formídam,ípfe
tarnen ueluti extrema tentaturus,è deíperatíone uires concipít,cVanímum adauget.
VixoAo aut decê ad fummum hominú milia cogít,ex quibus cataphra<ítus ¿V expe- 40
ditus equitatus ualidífsímus erat:domi hofèem expeclare non decerm't,ne fuis alere
fumptibus adigatur,ín Sílefiam hoftíbus oceurrendú efle putat,ne regni finibus ap
propinquare patíatur. Bradislauienfes crebris eú nunerjs accerfunt: fignifieât morç
periculúj&prseuenientibuscompctítoríb.fe portas patefafturos efle interminant.
Pontífices igitur omnes,prímarioscp proceres,cum exercítu Bradislauiam fecú du-
cít,& preoecupaturus urbem continuatís itineribus contendit.Dux Laurentius,Ní
colai Boflenae regís filíus,cum expeditifsímo equitatu regem íequítur.tyroaudacífsi
mus ,t'n aula femper altus:6V Matthiae charus,aequè ас filius,femper habitusЛtem Ga
Gabr'ul Agru briel Brixien fis,Agrien fis epifcopus,quê è rraterculorû díuí Francifcí collegío mor-
talis ambítío ad potêtatum eucxerat.Híc cum Ioanne Capíftrano,ex Italia in Pannojo
nías primùmuenerat:mortuocpillouiro óptimo, cùm dexterítate ingenrj,confilío
¿V grauitate polleret,correptus ambitu^humanos honores affécbuít;& cum regí pía
cuúTet,
euiíTet,adcardinalatus uíqj faftigíum cius authoritate eueftus eft. Cum Bradísla-
uíamuentum efiet,quam Odra fluuiusabluit.munit^profpcifrishoiriurricaiirjs,
qug nimia amplitudine deterrebant.è confpe&u haudquaquâ metari aufus eft.Nam
cùm prafidn s oppida obfirmaret.ne facile ab hoftium multitudine caperentur,exer
citum extenuare cogebatur.Anceps íam diu tractuseft,an'ne cum exercitu intra ur-
bem fe recipcret,an extra metaretur,cum hofti numero multo foret mferíor. Proce
res cVamicosconfulebat.utrumpotiusuideretur.nonnulIí in urbe perfiftendúefíe
cenfebantîcontrà ah%quí metum potíus difsimulare,quàm perícula euítare uideren
tur,è confpeclu hoftium locanda eaftra,& foíTa^alIOjCircumfpectucp carrorum mu
to nienda fuadent,ne prouincialibus metum augerent,& fibi diffidere uíderentur. Ga
bríel,cum ínter cœnandum de re ifta fortè díñererec, Thomas feriba eíusjacerrímí тЬотл [M>
compos íngenüjcV qui ab adokfcentíaqualísfuturus efiet oftendit, utruncp facien* Ьл.
dum ehe djxit,intus 6V extra ponenda caftra* Quod cum epifeopus fieri poiïê nega*
ret,adiecit,caftra in fuburbiis pro mœnibus habenda.qua? ab urbe propugnan pof-
fentj&ínfuburbano loco fita.intus 0¿ extra eñe uíderentur. NepatriquídemdiV
fplícuitiuuenileconfilium. Moxper accenfumaccítus,fui feribaeadagium recita*
uit:quod ufque adeo princípi gratum fuít,ut infequentí die caftra moeníbus admo-
uerit:& ne qua urbem militari moleftía afnceret.adítum cíuúatis milítibusinhi-
buit.Suburbana caftra machínis bellícís,turribus , praeterea uallo foflaej? muníuit.
zo Poloní propius caftra admouere,&: ad quintum lapidem metati, Pannonícas uí-
res tentare occeperunt : rati hoftem fe in obfidíonem propediem eífe redadruros,8¿
autper ínediam abfuinpturos,aut ui omnínoexpugnaturos. At rem longé aliter,
ас opinio fuir,accidiíTe ferunt. Nam rex urbem naftus loco & arte munitifsimam,
pranerea omnium rerum ubertate completan. ,& fui multo ftudíofifsímam,fe in
portu nauigare rcputauit:in hoftem igitur animum uirésque redintègrat : & fe uin-
cere,fi prüdenter agat,& non uínci pofle retur . Patitur milites è caftrís exilíre quo*
tidíe,in certame'nque cum Polonis Bocmísqj defcendere:idipfum íllí faciunt,ib»
mulachra quotídíe belli referuntur; ñeque fine aliquorumhaecca?de,cVcaptiuita¿
te fiunt. Poft fimulachra, feueriore Marte dimicari corptum. Inftrucb utrínque
50 acie,quotidíana pugna conferitur: fed non totisuiribusdimícatur. Arrifitín pre
ludias Matthíx femper ipfa uictoria.nam dum rem profperèfuccedereuidet,ho-
ftemíníéquíruncardit.capít'uc. Si hoftilí fcmultítudinc obrui conípicatur,in ca-
ftra,urbem'uecontinuóferecipít:& inftans à tergo hoftis.urbanís machinís ínhí-
betur. Capiunture Polonis quotidie multí:quando magís è gregario humílíque:
milite,quámedocto,numerofusexercitusílleconftabat : Pannonicus autem.èue*
terano tantum,& delecto. Rex numero inferior, à calh'do ingenio opem expo>
fcít,íncautum femper hoftem aggreditur:non collatis fignis,non indicio pugna:
dieresagitur: non aeneatores figna dare iubettmodo notftu , modo ínterdíu , modo
fercnojpurrído'ue tempore,ex ímprouífo manum cum hofte conferit.Multum lav
4odere,parumípfelaedí poteft.Detreclat faepe praílíum.cW ad certamen apertum pro*
uocatus abnuit,fubticet'ue:hofti impar,uíres hoftíú,quas uno altero'ue die fuperare
nequit,inch'es attenuare cotendit.Nullus dies aclus,quin uíginti trigínta'ue ex hofti
bus noncoeperinquandoq? ducêti in urbê captíui è caftrís,finítímís'ue oppidís addu
di.nam círcúftantia oppída,quibus ualidifsima prefidía impofucrat,ín palates effu-
fos'q? Polonos irruerc iuflerat.Edixerat pabula círcúm incêdi.coerceri undicp comea
tus,& nullius reí copia fierí.Multí círcúm incefi funt pagi,têporariaq? caftella: ín mu
liítiora fefe omnes oppída retulcre.Cafimirus ей Vuladislao fuas uíres cludi conípiv
catus.cgrè fert conatus tantos fieri irritos.Crebris cu rege internuncios agít.utlttem
que ínter uti-umqj interccdebat,íudicc Marte definiat , pugnandícp poteftatefacíat,
joquánemo rexmagnanímusdetieclauít.Neqjnonuidctcíbariorúinopiamimmíne-
re,frumentatú pabulatumq; lógíus mittere oportere, 8c è caftrís finepra-fidío nemi
nem tuto uagari DOíTe,multos quotidie à clrcumfufo hofte capi.Obaudit hec cunda
■' Dd 4 Matthias,
Matthias,8¿ díuina: tantum íufticiae,milítícg fuo confidere fe refpondet : quin & ad
iucunda fpedacula quotidiana ргагЬа trâsfert: pro mcenibus temporaria theatra ex-
truit,qua; ab hoíle profpecbri qucantîafsiduas ibi raatronarum uírorumip choreas
agíiubet,quó Polonos Boemoscp proceres ad iàltandum faepius înuitat. Celebra-
bantur conuiuia,8¿ mulierum choro excoluntur:epulum quandocp regía beneficen
tmhumge. tla populo militi'cp datum:fparfa in orcheftra mífsília,datacp urbis optimatibus con-
*"""* giariatpropofita quocp Piâltrr)s premia non parua.Milites ardore duplici feruere.uc
neris Sí uidoriae amor iuxtà incendere animos:&: ut magis placeant,ad preclara fa-
cinora hortari.Certatim faltatíones & bella gernante amicarum conipeâum confer
ía pugna,pro fe quifep fortifsimè dimicare:illi claríores haberi , ¿V per puellarum ora 10
uagari,qui plures captiuos reducerent,aut pluribus infîgnes aduerfo peclore uulne
ribus redirent , opima ue fpolia referrent.Contrà ille quandoqa his occurrere,¿V con
gratulari:colIaudare quotp certatim fuum quoeep amatorem,ac demû omnia cumfe*
ñíuitate agi.IHud etíam admiran funt omnes,tantam Bradislauienfium fuiiTe uber-
tatem,cum fumma probítate coniunctam,ut nulla uidui neceifaria carius quàm an
tea uenderentur:frumentum ac uinum non pluris in fine quàm à principio uenieric
Contrà uero, hottes omnium fenfîm rerû aegeftas inceflerat,ípes potiundae uictoria»
remorabatur:uartis,ut hoftem in aequum 8¿ apertura Martern elicerent,artíbus ute-
bantur.fepe cedebant,uertebant quandocp terga,& palan te s fugiebant,ut in patenté
campum educcrent,à tergoep redu Ais clàm alis circumuenirent . inilant i\li,8cinic'ld
quuntur.quó uftp iè tuto redire fentiunt.admoniti,ultrá non progrediuntur : ne in
terdicto reditu circumuenti,trucidentur,Ars arte eluditur : ÔC illud Polonis rabiem
fufcitabat,quod non flataria^fed tumultuarias pugnae copia fieret:eorü quotidie nu
meru s i mmin ui t ur,& in urbe cap tiuorum multitudine non modo career publiais,
fed turres quocp mcenibus círcumílantes complentur. Necp interea Matthias ipiê
ceflâratrclàm in Poloniam Stephanum Scepufienièm,& Paulum Chinifium.impi-
gros quidem fortifsimos'cp d uces.qui ipedate fèmper uirtutis fideicp fuerant.cû ex-
pedítífsímo uexíllatíonum equitatu miferat: m andaueratq; ,necubi confiilerêt,expa
gnarent'ue,fed longe lateep Polonia incurfarent,popularentur,incenderent,& ferro
ignicp ufquequacp feu ii êt.Iili pari audacia robore cp freti.mandata fadun t.-quicqm'd 30
uicorum occurrít,íncédunt,pecora hominesep pafsim abigunt,in nullius oppidi ex-
pugnatione tempus terunt:fed Cracouiam ufcp difcurfant.tantû ex 1 ilo tumultu Sar
maris terrorisincutiuntjUt omnia metu cVtrepidationecomplerent. Regina cum
non fol um regnum,iêd urbana quocp Cracouig iniàno tumultu ex arce fluctuare de-
ipicaretur,mifsis obuiam pretorianis cohorubus,quc fuburbana propugnarent, ad
m'rum filiumqj reges tabéllanos extemplo mittit,populatíonis & incedi] admonet,
inflas periculum edocet:ac demum,ne ita pro alienis dimicare uideantur ut fua per-
dantjfeílínatisítíneribus ad defeniàndumregnum redire iubet. Cafimirus ex illa-
to Poloníae detrimento(quod multo maius.quám erat.eíTe ferebatur:qu2do ea quae
audiuntur,grauiora quâdoq? uidentur,quàm quae oculís cernuntur)non parum re- 40
tctenU. gno timere ccepit.Ciuí tates erñ & oppida ferè cunda lignea iûnt,& ex materia quo.
que codant mocnia:à paucis omnia facile conci ernan' queun t. tanta enim lapidum la-
borat inopia,ut uniuerfa igni Sarmatia fît obnoxia. Quin & caílra tanta gentium ua-
rietate refcrta, iam annonar caritate laborare cœperât : grauíter hinc & hinc princeps
angebatur,qu¿d necp collatís fignís dimicandi copia fieret , ¿V paternú regnum ígní
ferro'cp uaílaretur.Interceflere utrincp proceres optímí,qui de colloquio & pace agí
tare cceperút.Id multi Matthie regis aftu & largítionibus fa&ú eííe affîrmât.quibus
corrupti nonnulli Cafimirí princípes,eú ad concordiam hortarétur. Quís aút nega-
rit,Matthía necp uíte.necp labori,necp íumptibus,necp artibus eo têpore pepercifîê,
ut à grauífsimo fe bello fine detrimento ¿V turpitudíne liberaretfGemmau's ná<p pojo
culis,ex hoílíb.plerofcp in partes fuas adduxifle fert. Procerum igit interuétu tandé
fadu eft,ut dierú aliquot inducig fierêt,iam mêies ferè quatuor tumultuaría ÔC quoti
diana
diana pugna certauerant,& Polonorum ( ut aiunt) circíter fuerunt ocio mílía capta,
quorum liberatioCafimirumadmodum follicitabat. Initis iam induci)s,dereoum
concordia principes u trinqj impenfíus agunt.Facilè inter eos conuenire no poterat.
mm Matthias nihil reddere pergit,nifi praéftetur indemnís: contra illí,quamuis de
bitas pro fumptibus belli pecunias extempore exoluere nequirent.aliquid tamen è
Boemící regní appendicíbus,ut fibi redderctur.inítabant.Iníanos exercitus compa
rant,©^ id cura commodum fccíííe perquàmmoleftumerat. Príncipes tandéutríqt
fuos reges ufqjadeo pro communíialutcuexarunt.ut quod ipficonficere nequiue-
re,idin colloquium illi iam adadi.ingenita quadam probítate tranfigerent. Regía
10 utrincp probítas plané conftabat,& hinc fpes omnís concordia; collígcbatur. In uní*
ueríum demum eos confulere oportere nouerant, &exeorumcolloquíopacísali>
quid omninö fperabant. Data acceptaq? pariter fide publíca,facrorum hinc,& hinc
pontificum interuentu,adpreffrtutum diem tres reges ín campeítre colloquiú con>
uenere;& fuum exercitus quífep regemjinftrucbacíe.quamuísdata fide,fequeba-
tur.CataphradorumequitumquadrataagminajmicsntibusarmiSjCüm folecertare
uidebantur;pra;cedebantala:uexillationum,quaEÍucund¿fsimumípe(ftacuIumrefe
rebant.Cum in campum effufum conueniiTentJegioiies omnes fe in orbêredegere:
Sí quamuís paruo interuallo diftínebe forent, S¿ prompta ad bellum arma gérèrent,
appropinquantes tamen fe mutuo cortlàlutar5t,ck mílitarem in fpem pacís plaufcm
29 edídere.Reges cum propius in orbe medio conuenilîènt,intcntè círcum ftát, mutuó"
filentíum indícunt,regem quaeqj fuum diligenter obferuant:¿V quamuis di¿ra exaü
dire non poíTunt,nutustamen,gefl:us & indicia íntellígerc connituntur. Cumíf
latè àturmis obdu¿ti,intriangulifpécíemconítitífient:nó finehonorificís amicísqj
praefationibus pra?reuerenter fefe mutuo confalutarunt. Mox Cafimirus,rexille fe-
renifsimus,actate multo maíor,& fumma grauítatc confpicuus,primus uérbafecír»
Nonambitio,ímperandi'uelíbido,mefumptisarmíshuc ádegít,Matthía fraterí c*ßmki
fed fili) huíufee pietas,qua nos,quato maíores fumus,tanto magís pollere debemus. or<ato-
Nam nuperrimè regnum Boemia: fortitus,ad reliquias quafdam , ¿V tetrarchatum,
non ad regnum fe inuitatum efie querítur.Paribus anno fuperiore auípicrjs,pontir!-
jo cío iuflu Boemíam ínfeftabamus.Nunchícdíes & hec caula alíam belli rationem po
ílulat.Sí me regnandi libido agitaflet,te profe¿to,quí uxorium,üiolatís comitrjs,re-
gnum occupaftí,non breui,íed perpetuo bello üexaftem.Sed cum Coruínse gloria?»
& Vngarica;authorítatís rationem haberém,cui creandi regis eft fumma poteftas:te
in Pannonía latè imperare pcrmifi,hbud ínícíus,imraortahbus tuí patris benefierjs,
non minus de Ladislao fratre quam Chríftíana Refpub.bcnemerití, ne parum qui*
dem eflê tribuendum.Itacp fi regnum Vngaría¡:,quod uxorís meae iuris erat,tíbi uU
tro dimifi:fi return difpenfationem díuinc prouidentia* relíquí(non ignarus,diuina
quadocp ben!gnítate,fi fata iuflerint,Pannonía: regnum ad liberos fortafíe meos ve*
cafurum ) cur nunc filium in fuo regno follícitas t cur Boemiam,ad te nulla ex parte
40 pertinentem,ficpertínaciter uexasfeur neminem ¿finitimis tibí parem efie pateris Г
Immodícus,Matthia,(mihi crede)ambítus,& imperandi libido ¿ grauem cafum fav
pius,quàm fublimem ftatum parat . Sí Ca?farís 8c Alcxandri fortunam recenfueris,
quorum te azmulatorem egregíum efle non dirFiteor,cx íntemperata regnandi cupi
ditateíntempeftíuumfibi fatum inuenere.Nemo fuá libenteramíttit, nemo fponte
regno cedit,quod fui iuris eíbprarferfim ille.qui uí non modo fuá tueri,fcd aliena
potius ínuaderepoflet.ColIigeteparum:cVex iftaambítíone,qua? te adeopremir,
refpíra alíquantifperiac tecum ípfe loquerc:& confîdera.quàm bene tibí cum fortu
na fit adum.In priuatís laribus natus cs,è carcere ad regnum edu¿tus : eoq? potítuFj
uírtute duce,& comité fortuna,przcclara multa gefta peregifti.Scíto fortunam ir-
yoconftantem eiTe,acuariam:&dumfeuírtuti fingtt obnoxíam.mox clandeftínas il!i
ínfidias moliri.Quin & perpetuam uirtuti cum fortuna inuidíam intercederé credí-
to.Proínde fie habernos tied minus quidêofficrjs,quàmarmis,àte fuperarinollrv
99i ^tt7T Ъ О ЖЕ t. WNÇ^ÎX.
Redde quxfo Vuladislao regi,filiocp noftro,Boemici regni appendtcestBradislauía
cede,acMorauia,fi beneficio nos fuperare perrexerísjfin minus,pro arbitratu tuo ur
bes aliquot tibi retineto,quoufcp pro belli fumptibus te preftíterímus indemnem,
publica; faluti Sí concordia; côfule,ne te quídem fub pontificia authoritate protege:
quod'nam regia* probitátís fît officiû,meditare : Sc penfitatis bene uiribus,ea facito,
idqß confiliú irtito,quö depofitis utriqj armis in perpetua pace Sí charitate uiuamus.
Cum ha:c grauifsima Cafimiri dieb Matthias animo accepiflêt,ne minore quidê
audacia,quàm ille grauitate, loquutus reipondifle fertur : Sí quem olim laborum
meorummifererifperabam,Ca(ímirepater:(haceníminte prâefatione ut/phaseft,
quem prguertere beneuolêtia,cum patre meo inftítuta,& ingénita probita te paren* ю
tis loco Temper habendum mihi eflê duxi)te potifsimum eíTe credebam. nam quan-
to religione,íapientiacV 3Etatemaior,tantobeneficena'orinmeacca;tcros,& Chrw
ftianae Reipub.commodior eflê debes.Fuifti Cafimire,fuifti inquam/uperiore tem
pore mihi non inutílís,donec Vngaria; regnumah'orumimpulfunon aflfedare сое
pífti.MefenfimhabenasregnicapcíTentemannos aliquot toleraftí,nullú mihi nc-
gociumpalàmfaeeflêreftuduifti.atne illud quidem mihi fatiscompertSeít.an hoc
proba modeftia,an ípe improba fecerisiquoufqj bellorum procellis,quibus fueram
circumuentus.obruerer. Quaecuntp tarnen ratio fuerít,probitatis ifta ípecies admo-
dum laudan' poteíLDeinde me paternorum beneficiorum memoria è carcere ad re-
gnum ab Vngaris,quibus tantum fuos reges creare eft íntegrum,ultró petitum, pu2e
blico plaum& lanicia coronatum.dominatuqj totannosinmeoregno,non finema
ximo populorum detríméto ínuafifti» Adiuuit me díuina benignitas , ¿V propugna-
uitrquae ad regnum olím euexerat.Poloniam ego nunquam,nifî laceisitus}petêdam
efle cenfui.necego,nec pater ille meus,Polonorum quenquam mmriaafferit:nííi
quos in regno deprehendímus,an tiquis ui<Ttum latrocinas quintantes. E" finiumis
lacíí neminem,nifi quos ulciícendi necefsitas adegit.Procercs tanrá meos , ac uayuo-
das prouinciarum noftrarum obíéquia legitima dctreclantes^ußo bello puniendos
«flè duxi. Cum Turco perpetuum mihi bellum eíbquem ne in caeterorú Chriftíaaj
Reipub.regnorum exítum elabí patiamur,a:ternum cum eo bellum gerímus. Pótw
tifierjs Auguftalibus , quàm literis,diu uexatí>ob pefblentë harreticorum labé,Boe- jo
mis inuítibellúindiximus.An'neambitiOj&ingensimperandi libido fit ha:c appel
landa,tu ipfe pater iudicato.fi ex ambitioneBoemica bella fufeepimus, ciufdé quotp
tua Maieftas infimularí poteft.Ego non aliena dirípuí.non ín quenqua tyrannídem
exercui : fidèles haereticorú iugo ac peíblcn tía liberaui : Morauiam & Sil с ííam}qua«
armis ab harreticorum feruítute uindícauí,perpetua libértate ac ímmunitate donauí.
Non ambitio regni>Cafimíre)ha*ceft:fed cupido laudis & immortalitatis . cuius me
appetentifsimum eile non diffíteo^quado id principie generofí eft officium.Quód
me fortune admones,& humilitatem obíecbs,tibi debeo plurímumrquando paren
tis optimi eft offîcium,ad quotidíanam filí um re fipilcentiam,& fui recognition? ex-
hortarúSed cum hinc timor farpe immodicus on'atur,ab inftituto laudis recordation
ifta remoratur. Fateor ingenuèjCafimirejme fortuna: fuífie ludum.quantum Cor-
uinam domum imperiofa illa humanarum rem domina uexarit,tute no fti. Morirur
paternos cum fratre capimur. íniqua mox ille morte mulcbtur; Matthias in carcere
íupereft:'qui,parum abfuít quin unà cum fratre ad extremum fuppliciú educeretur.
Antequá annus exigatur,educT:us cft è carcere:ad regale faftigiú euehitur. Non for-
tuna,fed humanú fcelus,& díuina benígnitas eft in cauià.Alterum Coruinâ dormira
ad extrema redegít: inftaurauit Sc euexit altera. Hace fortuna; uarietas mihianitnoi
addidit.E malorum experientía áidici fecunda pati.Plus etíam laudis & gloríe mihi
uendico.quod in humílí lare.ac è Chriftianifs.patre,imó Chriftianae Reip. ailertore
olim editus,ad ifta peruenerim.quàm fi ex infidelib. parêtibus in regia natus aula im fO
perarem.Quod autem ad rem pertinet,fic habete.Mauhiä pacis & côcordiae femper
fuiflcamantifsimumj&amicitiaefccderisciueftri ftudiofifsimümec ullas reeufatu-
rum
î>Ec^ii)ts mi Live* ni ■ m
rufh toflditiones, quae turpitudine grauiq? damno carcant : & inprímís Vuladislaí
femperfuiíTeobferuantifsimum,quem(ut paterna bona uenía dixerim) longé maio
repietate,animo & integritate pollentem exiftimo. Nihil me Vuladislaí mei probt-
tate magis uincet,quem fratris loco mihi temper habendum eiîe duxi.Vt unà frater
no ièmperamoreuiuamus,Morauiam,Sileiîamcp,& cartera qua» in Boemíapoísí-
dco,me redditurumeffepolliceor.cümquadringentaaureümmilia^uthuiufce bei
Ii mc preftetis indemnem)rependeritis.Quinetiam fi,ut fpero.gratum eile nouero,
cumulatíorequotidie beneficio profequar . Me autem,antequam rependantur im-
penfe, icitote ne unum quidem uiculum redditurum,nec regno пес regní título ce£
to íurum.nemo enim tales prouincias tanto fudore,fanguine,fumptucp partas.tam fa
cile reddiderítrnec regem quenquatali liberalítate his temporibus ufum acceperim.
Qijodfi etíam Matthiae animus hanc pati poflèt,& Vuladislaí probítas mercretuf,
Ш ucftra pace dixerim : Cafimirí tarnen meríta,qui tam graui me bello fepe petr)t,á
beneficentia iíb repellunt. Neqj me hace fine penfitatís uíribus reípondere crédite,
neqj me de diftis quicquam immutaturíí exiftimate : nihil unquam temeré adorior,
nifi meas uires prius fuerim emenfus.Quare.Cafimíre pater,Maíeíhtem tuam,pr£à
fente filio tuojadolefcenteclarífsímo^nunc oro bí obteftor,ut nos hodierno die fra
terna charitate ÔC Concordia obliges: perpetua beneuolentia utrumque obftringas î
ocium Boemiae 8¿ Vngariae tribuas,imo Poloníc:que,fi bello uexabimur,ípía quo-
io que bello non carebít. Prouincias meo fanguine partís cedito,redito in Poloniam: 8¿
me,Vuladíslaumq? fratfem paribus aufpkrjs 8¿ charitate è Polonia gubernato. Vi
res ÔC arma non inter nos,fed in Turcos(quefö)exerceamus:ibi perpetua regna,qug
nulla ui pofsint auferríjcomparare ftu dcamus. Qiiod ut Gafimire facias,iterum íte*
rumqj fupplico: fin minus,ultores humanar íníquitatís déos eile feíto . Cum ha?c
Polonus audiuífletjMatthia; ferociam admíratus,& ira parumper cócítus,eíus per-
tínaciam incuiârecoèpit: In communi tot gêtium falute.non ea peruícacia utendum> ¿Sm *t>
пес cómoda propria in rebus publias femper attendendarpro publica falute ac pace fponfm.
quicquid erogarit.maxtmam id ufuram repenfurum. Excítata hinc beilade facilem
quidem exitum inuentura. Item Vuladislaus rex.quí fextum decímum aetatis an*.
30 num tune agebat.cum Matthia mitius agere,hortari ¿V orare, ut oblatam potius pa-
cemquàm bellumoptaretrfuiregni appendices rcdderet,fraterna fecum charitate
certaret. Mox pater ac filiusMatthiam3mhil concederé contendentem,acríorí-
bus uerbiscompetunt.bellumutriqjinterminantur.Contrà Matthias pertinacius t)utà.ptt*
obftans:Teftor,inquit,Deümhominumq5fidem,& utriufip ueftrûm maieftatem, t«wc
cum necefsitas ípfa tulerit,me coclefti humana'q? iufh'cia ufep adeó efle fretum,ut uno
diecollatis primùm cum patre,deínde cum filio fignís,me dimicarepollícear;confi-
do,prxpotentis mihi iufticíac numen nunquam defuturum,8¿ me ab inique peten-
tibus omnino defenfurum.Interea quicquid pacís gratia à me iurè fieri debet,ípon-
deopolliceorqjme ultró fadurum: fi pax ipfa negabítur,ius meum,& parta tanto
4oíanguíne régna non folum meís uiribus,quantarcunq$ fuerint,fed fi fortè defuerínt*
accitisalíorum etíam auxilrjs,pertínacifsimé aflerturum. Vix haecdixerat, cureter.»
ga uertere uoluit. Cafimirus autem,princeps ille grauiísímus.ne eum deíperata pa-*
cedimítteret,ad alterum tertio die colloquium inuitauit. Intereadeiuíh'sconcor¿
día? legibus cogitare iufsít . Soluto colloquio, fe perreuerenter mutuo dimw
Icre.legionesfuum queque príncipemíncaftra fequuntur» Proceres cum nihil irt
со colloquio de pace,bello'uedecretumeiTeintelligerent,utrinq3 portero die interj
ceflere:certatim fuadere concordiam.prarfentia malaoftendere,c5numerarc immía
nentía: & multo falubriorem etíam cum íaftura pacem , quam cum alíqua uti'j
lítate fore bellum. Hace tria regna dícere bellum omnino reculâre.optare pacemî
jo quam fi non inuenerint,à principibus malle deficere . Ncc rex quidem ínrerea fe
fegnius agererproceríbus PoIonis,qui Cafimirum ad pacem rcdígercnt,rn 11 riera ge-
m.inare,non parcere fumptibus,& promífla augere.Neque deerant litera: i Polonia
i»- «' iT » ..
too ^N7! ZEZ. VNÇ^iZ
mir&.quscíllataquotidic noua incendia 6¿uaftationes referebant: quar quidemo-
mnia illorum quoque oratione augebantur. Aliqui inediam imminentem,&: rerum
omnium egeibtem obiecbbant : exprobrabant alrj hoftium ubertatem: & çaptiuo-
rum multitudínem,quae ab hofte facile ali no poiTet,in memoriam reuocabant.Rem
boftis in uado dfe dicebât,faltationes etiam»&: quotidiana fpecbcula memorabant.
Cumigiturfe hisdifficuliatibus Cafîmirus circumuentum eflè cerneret,ad paccm
omninoanimumintendit,quamnecefsitateadaÄum commode recufare npnpoflê
intelligcbat. Interea pontifîcumprocerumqj interuentu faftum eit,ut adfecun-
dum colloquium inermes principes cum legionibus eonuenirent , ut ad certam po-
tius pacem quàm bellum prodire uiderencur. Tertio die cum ad medium ínteruallí w
fpaciû conueniflent.pofl: honeftifsimam c5folationem,tria ibi tabernacula,qua:pau
lo antè ex compoiîto tetenderant,fubiuere. Mox ad Poloni tabernaculutn fînearbw
tris triniconuenerunt:trescirciter horas ibi de concordia 8c" conditionibus eius dû
UcUUgts. fceptatum eiUllud tandem conuenit inter eos,ut fua qui ftp régna tuto repeterent,ni
hil utrintp amplius iniuriarum fieret:Morauia Silefia.quoufq? uiueret,Matthieregi
cederet:poft mortê,repenfis Matthiar fuccefloribus quadringentis mihbus numüm
aureúm,Vuladíslaoregiütraqjrecideret:VuIadíslaus reftitutis qua: capta in eafue-
rant.Boemia tota potíretur:Boemici regní titulo utercp.dum uiueret,legitimè frue-
retur.'poft Matthiac regís exceílum,títulus,regnum,& Prouincia: eius appendices,
Vuladislao cederent.Contrà.G fortè Vuladislaus ante ipfum exccflerit,his omnibus 20
Matthias, cum pofteritate , integro iure potiretur. Multi adrjcíunt,adau¿ta inter
cos mutua beneuolentia conuenífle.ut uter prius uita deceflerit,alter alteri pari iure
fuccederet:demumcaptiuiutrinque redderentur:ítem,malus dolus ¿Viniuríac inter
fe perpetuó ínterdícerentur. Poílquam utrínq? conuentum eíl,proceres in reí te-
ílimoníum acciti funt,qui concordia iura conícriberent. Quod ubi faftum eíl,reges
apprehenfis ínter fe dextris,in íimulachrum initac pacis.perpetuicß foederis, iêlè mu
tuó amplexantur.Pontifices 8¿ terrarchat.regulicp accíti.concordíam ex more traníi-
gunt,Rvduscp pcrcu tí um. Mox Bacchus lanicia: dcus,in publica: hilaritatis ípeciem
in trod u aus cíl:quo omnes admodum exhilaration fequenti d íc,cu m nox inclínans
íam digrefium fuaderet.antequam colloquium foluerct,conuiuiumrcgiumac mili-30
tare epulum indixere . Promulgate pacejegíones omnes utrinqj prac leticia lachry*
mas émifere . Gaudebant uniueríí, grauifsimo maximotp bello íinem principes ira.
pofuífie,aclongammalorumferíemintercepiíTe. Matthias, poílquam in urbem
redrjt,captíuos omnes qui uíui in turribusreperírentur,ut benepafcerentur edíxit:
fed ex ofto millíbus uix duo millia uiua comperta funt. Nam partim multitudine ni
mia fufFocati,partim inedia abíumptí : multi in primo belli furore in Odram fluuiu
dcmerfi funt . Prarfcfti quoqj carcerum prac timore urbana: famis,alimentafubtra-
xere:obílruxere carcei cm.ut feua fame confîcerent,è faílidío namqj captiuae rnultí-
tudinis,& belli ía?uítía,in feram crudelitatem íncidere. Matthias,qui non modoar
mis,fed gloríofifsimo quocp apparatu pra:cellere íludebat,tota nofte nihil intentíus 40
curauit,quàm ut pro dígnitate reges exciperet,quorum fe hofpitem eo die futurum
profeífiis erat.Auguílale tabernaculutn ibidem,ubi fu periore die,tetendit:purpu-
ra,auro,gemmíscp contextú,accliuan,muItiscpgradibus confurgentem abacum in
medio ftatuít,omniumuaíorumgemmatorumcp poculorum genere conípicuum.
Apparatus círcúm admírabílisínftructus,ingens epularum uarietas,ab ingenua e/
tiam gula excogitata. Cum principes in tempore affuiflent,quadrata trini menfa ac
"cubuerunuadiecítamoxhíftríonumfeítiuitas.qui longífsimum miffuum ordinem
condirent.nullum illa tempeílate ípeclaculum maiore admíratíone dignum,hoc fu'
ifie,memorant:ubi tres reges,tot pontificum procerumcp adfbntiñ corona círcum-
uentos cerneré erat,8c" ex his in conuiuío quemcp pro dígnitate diícumbentem. Au 79
-««rrnUj ¡u, gebantferculorum condimenta, grauifsimaprincipumdicb. Nihil ibi dictum fa -
titfuim. ¿lum'uc,quod ín uolumina non rectè referri poflèt. Hic illud Laurent!] ducis, Ni
colaí
ъ Ecrivis пи. ыъег tu ¿ot
colaí Boflonenfis regís filrj.magnanimum fací nu s rite commémorant. Is cum adhuc
foret adolefcens,& in regall conuiuio praeter aetatem architriclinus, paterno cultus
balteo incedebat,tot gemmis 8c lapidibus onerato,ut fcxaginta aureiîm milibus
cenièretur.Addecebat cultum generóla indoles,nobíIitas,í mperiofus quoque ani-
mus,cum magnitudine ac uenuftate coniunftus . Cum ferculorum pompam mira
celeritate ftudíoqj inftrueret,ac elatus(ut morís efl:)íncederet,hinc obortum inique
cuidam è Polonis proceribus ftomachum fuiflè ferunt:quem cum tolerare non pof-
fct,nefcio quomodo feítinantem hac S¿ illac adolefcentem i nterturbauit. At ille fuc-
cenfus ira,Polono alapam irreuerenter incufsit:& ûborto aliquâtiiper tumultu,cum
to quid íHud eilèt,à principe quereretur : cognita caufa,laudatu m u trin qj Laurentium
fuifle dicunt. ExaДо conuiuio,non modo Cafi mir um & Vuladíslaum regem,fed
ne proceres quidem potífsimos,Matthías indonatos dim i fit : laudata utrinque prin
cipis magnifícentia. Portero d¿e,captíuí,quícunque uíui compertí funt,ultró red-
dití:magnam eorum iacturam práífe&orum carcerum fxuítia fa<ftam fuifle dicunt.
Traníaclapace,Polonus Boemúfque pariter abiere. Rex quoque pacata próuin*
cía,nott multo рой uerfus Vngariam caftra mouit.Huic bello epifcopus Barrí cnfís,
Ferdinancu>egislcgatusJaffuit,quideBeatricís Aragonía: matrimonio cum Mat-
thia tune agebat. Contra Matthias huiufee coniugij gratia Nicolaum Banfrj,& Ge-
orgium archiepíícopum Colocíenfem Neapolim miferat/auftumíd coníugiumeo
Z9 tempore Bradislauiac promulgatum . Cum multi è proceribus Vngarís in bello
Boemíco Polonícoq? ièiè optímé gefsiflent,quorum nomina referre ocíofum eft,in#
prímis Stephanus Sepufîeniîs comes,Paulus Delpotes,& Iafich uexillatíonú praefe
<ftus,fe ftrenuè gefsífle referuntunomnes tamê á Matthia pro dignitate donati funt,
prsefertim Stephanus,quí in quoque bello regem nunquam deferuerat,neq? in má
ximo quoque perículo uítx fumptíbus'cp pepercerat, Tríncinio oppido,círcumia-
centibusq? pagis ¿V pofléísionibus,ítem ue&ígalíbus ¿V portoríjs(quacTrínciníen*
fis agri iuris eflènt)donatus cft.Hanc tamê rex conditíonem adíecír.u t quotícns cae-
teri,qui fîbiritè fuccederent,id redimere uellent,quindena nummûm aureorum mi
líarependere deberent.Gratuito nunquam ab inuitís recuperare líceret. Hoc anno
30 Helionora Aragonía Ferdinandi regís filía.ac Herculi ílluítrifsimo Ferraríc duCi de-
fponfata,cum ad uirum íingulari pompa emítteretur, ubique pro dignitate fuíce-
ptaeftpraeferomRomae,Ajiítipontificismax.iunru:quippe qui.authore Petro car
dinale fan ctí Xííb'.ad diui Apoitoli aedem eam excepít , ubi conuiuium fponfa: tam
infolenti apparatu,& tanto luxu,fpecT:aculorumq? uarietate cultum exhíbüífle uídí-
muSjUt nihil íctate noftra magníficentius fit auditum. Hanc deínde tam faufta libe-
rorumfoccundítateacíápientía praditam fuifle uidimus,ut cum felícifsíma quaq*
regah' matrona fui temporis poflêt iànè conferrí. Haflon Cañan' in Armeniae fini»
bus magno prelío cumMaumete Turcorum Imperatore conflixit, ubi tríginta
Turcorummíliadefiderata funt,deinde relí&is in regnum ímpedíraentís fe rece*
40 pit. InCyproIacobusrexmoritur,unícoínrantulo Sí uxore Véneta fuperftitibus, Ucobiregk
Quare Veneti reíecb ca;faq? Ferdinandi regís clafle,regní gubernatíonem obtinuc mrs>
remec multo p¿fl:,extindo infante, Cypri regnum ufurparunt. Petrus cardinalis,
cui íanfti Xiíti cognomé erat,qui Italiam legatus mira celeritate luftrarat, correptus
morbo^omainonfineíngentípontíficisdolorediemobnt. Hace ígítur anno Salu t 4 7
tís feptuagefimotertio fupra quadringêtefimum & millefimum gefta eñe nouímus.
Iníéquenti anno,rex ínter redeundum nullo modo arma deponerc conm tuít , do
nec Polonorum,qui ín Tranfdanubiana regni parte fuperfuerát, prouíncíam latro-
cínij s purgaflêt. Ii namque in Vngarix Poloniaîcg confînibus prafidia duo ftatue-
rant,unde latáis fuá latrocinia exercèrent: unum ad Nagmihal.ad Homonnam alte-
50 rum fuifle dicunt. Prefefturam tunc exercitus Cíupor uaiuoda gerebat.Cum r) per-
tinaciter caítella,quae munierant,retinerent,aftu hos rex aggredí ftatuit. * Iafieh,ue- * Utíjü
xillationum expeditorum'cß equitum prefe«fl:um,aduocat,&: quaccunque fieri uellct
Бe admonuit.
adrtionuit.Híc aceito collega,cü equitíbus quingentis,intempefta no&e iteríndnft
ác mira pernkitate t caftris profecb'.ad Nagmihal perueníunt ante diem:ubi potifsi.
mum Polonorum prefidium inefle nouerant.Ac duos è caftello dudum egrefTos of-
fendunt.quos continuó laqueo fufpendunr, nequíd ab his exploratoribus indicar!
póíTet.Móx in uicina fyhia infidias collocant.lllucefcente dic,ducehti & quihquagin
ta équités è caftello egrediuntur.cV malí nihil fufpicanturaotídem in caftello reman.
ferant.In proximam ifti fyluam defeendunt : & cum per quatuor circiter ftadía pro.
Cefsiílént,üelitcs quofdam à tergo refpíciunt. Ex hoc metus nonnullus incefsit : mi.
ttierum tarnen afpernati.ultrà progredíuntur.Vix ad fyluae medium peruenerant,in
caecamcjj conuallem defcenderant,cùm fe ab infidrjs dreumuentos efle fenferút.Vn.i*
di«ç clamor magnus oboritur,acris ibi pugna cóferitur.PoIoní,ne captíuítatcm per-
tiiciofam fubeant,in acie oppetere pergunt.Contrà ifti obftinatifsimé dimiCant,ob-
cludunt'cp.ut è latronibus neminem elabi patiantur. Ad poftremum,hoftes media
ferè ex parte in pralio cefi funtteaeterí captí,& è regione caftelli poft regis aduentum
fuípeníí,uitam laqueo turpifsimè finiere. Poftero die caftellum oppugnari cceptú,
ubi míferabilis cafus non multo poft interceísít.Nam dum prazfîdium,admotis tor-
С и toe ttlefltís ^neis,acerrimè quatitur,Ciupor ab aduerià parte uíminea meenía confeedit,
ritm. emiflôcp à crepitante machina lapide collidit.quod ubi rex ас ceteri optimates acce-
pere, oprimí ducis cafum miièrabilêdepîorarunt:qutppe qué plus adipifcédaeuiAo
riae quim tutanda: íalutis auidum fuifie intellexerât.Perpetuû ifte fui defideríum mije
lítibus reliquit.Caftellum tandem expugnatunducêti & quínquagiotaPoloní in eo
cap ti, in В udcnfem turrím miísi,quam Mancam cognomínant : & ц partim carcere,
partim Danubio abfumpti funt. Caftra ea byeme mox ad Homonnam mota funt,
quam Polonorum praefidium baud inualidû tenebat.Ha?c breui obfidíone demum
capitur.quí in ea deprehenfi funt.partim C3efi,partím rapt^Budamq; mífsi. Hxcea
hyeme á Matthia gefta funt. Gabriel epífeopus Tranflyluanus bello femper affuin
quandoquidemregíuseratíéeretarius.cViHi ab epiftolis appofîtè feruiebat. Info-
lita hoc anno aquarû fîccitas,perennes quoqa fontes exhaufît. Turcí fuperato Sauo,
Pannoniam íncurfarunt. Chriftinus rex Dacia?,Gotiac,Norueg'e'cp,Romatn fol-
uendí uoti gratía,ad pontifícem peregrè profeclus, magno honore excípitur , Sco»jo
dram Ulyricí littoris oppídum,& in edito monte fîtum,Turcorum centûmilia obíé
t dere:quod à ualidifsimo Venetorum praefidio defendebatur.Sed illi poft írritos со
natus morbo correpti,quem ex mala fubiecb' flumínís aura concepere,ínproxímos
montes abíerunt. Carolus Burgundíorum dux Nafsíam.Colonienfis agrioppidú,
ad Rheni ripas cbfedit . Sed cüFridericus Imperator obfeísis auxilio ueníflet,inito
fccdere,recefsít ín Belgas. Níeolaus Marcellus Venetorû dux diem obrjt:& in de-
functi locum Petrus Mococnieus fufFe&us cft.Item Iubileus á Paulo inftitutus.à Xi
fto pontífice max. hoc anno declaratur. Nihil aliud memoria dignû hoc anno à Mat*
1475. tn,a gel^um eft« inuenio. Sed cum Salutis annus feptuagefimusquintus íupra mi-
S'uktziim, kfîmum Sc quadringentefîmum infcquerctur,Scíaba:zrj expugnatío fuccefsit,omni 40
seèatim laudc&commemorationedigniísima:quamuísáSauo,Sauatiumfortaflémelius di
txpugnétur. ceremus.Quemadmodû enim fuprà dicïum eft,cum ín bello Boemíco rexforet ос
ейpatus,ad Saui ripam,SciauaziumTurcus erexcratrut facile no modo Syrmienfem
agrum,fed Pannonias ac Noricos incuriâret . Et quamuis per Gabríelem metrópo
li tarn aedificationem inhibere tcntaflct.haudquaquam tarnen amoucrepotuit.Nunc
autem compofîris inBoemiarebus,ÔVMorauia Silefîaq? pacata , inítoqj eumutrocp
rege fccdere.ad expugnandam hanc muñítío n cm , quam ín exítium Chriíb'anorunt
Turcus erexerat,Matthías animum intendit : haud in íciusjfc Pannonias crebrísítt.
curfîonibusomninodcièrturum:nifîcaftellumilludautamoh'retur,autin fuapote-
ftate reneret.Quare iníéquenteilluc hyeme cü máximo exercítu concefsít,& eo qui- jo
dem anímo.ut aut ibi uítam amittcret,aut oppido ín inuidiam exítumq; ííium poíí-
to potíretur.Fortifsimi ac obftínati fortuna animi comes fuit; qu íppe quae uoti com
potera
DECIDIS Ulf. LI2SH 111. боу
potem effecu. Maumetes cum reuerfum in Vngariam Matthiam audiuiflet , quem
annoscirciterfeptem in Boemico Polo nicoq? bello uerfatum fuiflc nouerat,remu*
niendum ex integro SciabaziumeíTeduxit,ratusPannonem ftante Sciabazio nun-
quamquieturum.Eprartorianis igitur cohortibus ualidifsimum quemqi delegit,
&idrobuftifsimohocpraefidio muniuít:quinutdele¿hm hanc fuarum copiarum
manum efle fignificantius indicaret,omnium quofcunque ifthuc míferat.piléis.mi-
tris'ue,fuis ípfe manibus(ut aiunt)pennas afluerat . Matthias igitur quatuor legío-
nibus ínfl:rudus,ad Sauum peruenit . In oppoiîta mox ripa caftra locat,fpe omnem
in celeritate ac hyemis feuitia poninquando utrinque Turci opem inhibiturum efle
to íperacHaud mora,Sauum trafjcit,ac nouo oppido turres circú & tormenta enea ad-
mouet:feptolignéoacfolTacircumuenit,nequidinferriaufernuepofsit. Mox no-
cbirnam oppugnationem adoritur,8¿ nihil artis laboris'ue remittit,nullam oppidan
nis requiem impartitur.magnautrintp cxdesoboritur, & fa?pe in murorum minis
& fupra propugnacula dimicatum eft . Chriftiani tandem reiecb',regem ferunt/ub
habitugregarrj militiscumacceníbacremíge tantum cimba confcendifle:&ut pro
pugnacula propius exploraret/ub moeníbus nauigallê,& luftraflè omnia.Quod cu
ab excubrjs foret intellectum, Turcos moxin címbam tormentum ameum inten-
difïe.cuius i¿tu accenfus obteritur:& fubornatus princeps,difsimulato metu.ab ini
taluftrationenonceflat.Audaxidfacinusexiftimatum. Cum longa igitur hoftem
lo oppugnatione defatigaflet, necdum oppido potiretur.ab aueria parte maximum
agmenincxcaconuallereliquit.'ipfe cum cartero exercitu à fronte.illuceícente die,
pugnam aggreditur:& tota ferè díe,haud intento Marte certatur. Paulo ante crepu-
fculum certamen dirímít:& amotis caftris,deíperata uictoria,fe abire fimulat.Oppt-
daniafsiduo bello defatigati,fe relaxant, pars corpora curat,euagantur fine timoré
alij:omnes hoftem abrjfle rati.fi quid timebant,à fronte curabant.qua: ad proficiieen
tem hoftem fpecbreuidebatur: à tergo nihil malí formidabant. lngruenteiamno-
cle,qui in infidrj s refederant,excompofito ab auerfa parte oppidum adoriuntur: &
prius moenia confcendére,quàm oppidani animaduertiflent. Rex,qui abierat.uix ad
îècundum lapidem.celerum extemplo agmina remifit: ipfe cum cactero fubfequitur
30 equitatu .Premifsi pradiû redintegrant,adduntur focfjs animi,qui fupra meenia пи-
tante adhuc Marte certabant.Res tanto Ímpetu agitur,&f ton's ufepadeo uiribus pu
gna inftauratur,utínfefto mox oppido potirentur.In primo ingreflu multi cefi funt.
at ubi furor ille deferbuit,caneri in deditionem accepti,& in perpetuam aflerti ferui-
tutem.Multa munitionum genera ibideprehenlâ. Poftero die,regis edicto id non
incendunt:fedremoliunturomnia,perpetuo'cp opere communiunt:Sicircumdu(fto
Sauo.ininfulam redigunt,quod trigefimo obfidionis die ceperant. Clarifsimac
uictoriaepoftquam rumor efrunduur,Sciabazium machinam ceruicibus Chriftia-
nx Reipub.infidentem,à Matthia tanta celeritate fuifle captam , и t prius omnes di-
rutam quàm obfeflàm audiuerinutanta populos lanicia compleuit.ut nihil unquam
4olubentiusfitauditum.Supplicationesuicatimoppidatim'q5 per Pannonias a<ftae,&
Rome iuflu pon tificis,Venetrjs quoep ex fenatufconfulto,apud omnes aras folenní-
ter fupplícatum.Quin S¿ utrincp legati miísi,qui fauftam falutarem'q? uíctoriam re
gí congratularentur.cV pecunias ín huíuíce belli fumptus erogandas déferrent. Xw
ñus pontifex maximus Dominicum Alerienfem epifeopum, Venetusq? fenatus lo-
annemEmum, uirum prefecto grauifsimum,mifere:actria,&nonagintaaureum
nummümmíliatulere. Rex.quamuisex ínfigniuícTioria ánimos fibíadauxerat,ne
minores quidem ex his belli neruis plané concepinquín Sc ex deleto Sciabazio , tan
to prophanoshoftesterroreperculerat.ut Sinderouiam ufquelatè popularetur,&
cunda pafsím igní ferrocp uaftaret. Sínderouia tantum ad Danubrj ripam fita fu- * nâerouu.
?opererat,quamTurcus amplifsimopraefidio,acomni munítionú genere obfirmarat.
Expugnando demum huius libido non mcdiocris inceflerat . Quod ut efficeret,
eadem hyeme tria circùm caftella,ex lignis & egefta terra confecb.oropius erexerai:
Ее г ■ triplici
¿04 UtJT. 2 ON FIN II г Et. VtJÇ^Z.
tripliciquodcpuallo,foflâ milite'qj munierattuimineis haecmcenibus obduxerat,
qua: ex terra materia'cß congefta,nullos tormentorum iAus perhorrebant.Ex his u<
num,quodSinderouíaeprominebat, Vites trapezan à militari menfa nominauit.
Hace ením urbem íllam ufque adeó coercebant,ut nullus praeterquám Danubij pa-
teret aditus:qusc fi feruare potuifíet,ut ínfequens liber oftendet,iam de Sinderouía,
quae noftrís adhuc ceruícíbus imminet,omnino fuííTet adum. Hoc anno Turci fu
peratoIftro.Valachiammalísauípicrjsincuríárunt.nam ab hoftíbus primo defati-
gati,deinde rírcumuentí,ad internecíonem cacíí funt : & cum paulo poft inferiorem
Myfiaminuafillèntjinfigniclade fternuntur. Mutatadeindefortuna,cum maxima
Crfpb<."claiîêCaphamadorti,in Taurica Cheríoneíb fîtam , quae fubGenuenííum ditíoneio
tenebatur,felícíter occuparunt. Nec mcmorabile quidem illud orthodoxae fidei
initmmTri miraculum,quod eodem anno Tridenti acciderat.fme piaculo preterm poteftJudgi
dentmorm f<t furtim infantem quendam,cui Simoni nom en erat,ocbuo Kalend. Aprilis,qui dies
s. s im onI Dominica; pafooniserat,rapuifledicuntur:cVmoxin eo omnia iàcroiànfti crucia-
tusmyfteriaritèoperati,crudeliterinterfeciiîê,Sedpateftifto diuinitùs diro lcelere,
uarijs illi fuplícrjs affecb',meritas deínde poenas luerunt : corpuiculo infantis tot cru
ciatibus aíFedOjObíngentiaquaequotidie míraculaedeban turci
ca ta bafilíca, & ípfe inter déos rela-
tus eft.
to
RËRVM VNGARICARVM Q.VARTÄ
DECADIS LIBER Q.VARTVS»

V A* M bene cum Turds cgtm'scjjhoftibüsfupertoreähnö aebmfuerit,


1 4 7 6. ex his quaé fcripfimus,facilè intellígí poteft. Inièquenti ueró,qui feptua-
gefîmusièxtus ülträ millefímüm 8¿ quadringentefimum nutneratur,lon
. ge uaríante fortuna res Vrtgarica; iucceflère:quod plerique regalibus nu-
ptiis,quarum tempus appropinquaratrnonnulli fguis brumae temporibus,queTur
corum coepta fortunarút,adícripíére.CumnuptiacadBradislauiampríus incaíbís
honorificentifsimèperpraeconempublicataîfuiirentjCelebritasinliunc annum,quÍ3o
tertius ex eo publicationis tempore agebatur,ediÄo regis translata fuerat. Ad duos
ingentes apparatus hoc anno Matthias animum aduertit : alterum belli,celebranda-
rum nuptiarum alterum. Atque ne remifsius quidem in hunc quam ilium intendit,
duminquaquere maximamuiriumanimi'epprajftantiamoftentare conatur. Ma-
gnam in Danubio claflèm molitur,qua cum fecundo amne defcendat,machinas ua»
rias multiplícese^ parat.item commeatus , militem & arma : non ignarus , quantum
molis adoriretur,& quo cum fîthofte pugnandum. Quin &ampliisimas crates,
abiegnís trabibus inftar turrium oneratas,Iftro demiferat,qua: uallo momêtaneïsq?
caftellis,item ièptis fabricis'cp bellicis ufuí efle iblent . Nec prgteribat quidê circum-
Ipecbim príncipem, extremo prelíoin ea expedítione cum Turco pugnaturum.Scíe ^0
bat enim,Turcum pro retinenda Sinderouia,quae Thraciae propugnaculum eft,ni-
hil prorfus omiflurum.Deleclum infuper magnum habuerat,8¿ ampliísíma undíqi
conciuerat auxilia . Ad nuptias ueró,quae infequente bruma celebrandse erant,non
modo uníuerfosregní proceres, fed finítímoá quoque reguíos ac principes inuita-
mptimmtp rat:quacadconuiuialpecl:aculacppertinebant,iníáno fumptu copiaq? pararat. Re-
firttut. gíaj apparatum,abbaci preftantiam,& diuitiarum oftentationem fupra Perßcum lu
xum,& plufquàm opuseiTet,affeclatècurauit. Haecautcm duo quae potentífsímo
cuiqueprincipigrauifsimafuiflènt, pecuniarum copia leuarat,quas partim è regni
uecbgalibus,partim è ftatis Italorum ftipendrjs nuper acceperat. Idibus Februarij
hoc anno Ioannes Alemannus archiepifeopus Strigonienf. aut ab Imperatore fedu- 50
cT:us,aut regis metu,in cuius fufpicionem inciderat,corrafa fupellecb'li,ac multo au*
ripondcre,inAuftriamad Cícfarem effugit,ibicjî Saltzburgenfî ajeh/epifeopatu
à Caefarc
аъЕг im.
âCsciàreclonatus cft,quod multum omnibus admiratíonis attulít, Addíderat igi-
tur animum inter tantosconatus.uiftoria recens, quae Auguftis idibus intercefre-
rat:8¿fauftus rumor,qui casfos ad Danubrj ripam in fuperiore Myfia Turcos ad in-
ternecionem attulerat.Rem ita geihm audiuimus. Cum Emericus Nifor,8¿ * Ce- 'Ч**
planus praefecTruram Albaegraccae.quam Belgradum nunc dicunt,fortè gérèrent, ab
exploratoribusacceperunt,Alibegumcum quatuor mílibuseqm'tú cxpedítifsímo-
rum traiectoDanubio.ad Themefuuarienfem ufqj agrum omnia Iatè incuriâre,fer-
roigniœfacuifsmiègrauari,multumquocphominumabducere: & ni profpiciatur,
Transiftrianam regionem perbreui ad extremam iblitudinem redacturum. Re co-
10 gníca,Lupo Myfiae Dcipou,item NaghAlberto ¿V NaghAmbrofio , qui ThcmeC
uuarumcumualidifsimoprxfidio tenebant.preterea * Iachfi DemctrioJFranciico ""W*
Ariftio,uiro fortíísímo,& tribus * Docrjs,Petro,Etneríco S¿ Ladislao,generofis ue- *оо«Ь»
xillationû praefediSjCon tinuo nunciarunt,ut cum equitatu quifqj fuo expeditifsimo
conuenírent,quando Turci cunda latè popularentur. Admonuerunt etiâ cataphra-
¿lorumcquitumpraefe<flos,qui ultra Tibifcum arftiuabant.Michaelem Pechcy,Se-
baftianum Abreae,& Ianum Ada; filium,ac Marcum deniqj cum Ladislaís Heneyú,
Ut íúperato repenteTib¿feo defcenderent,nec Rempub. Turcorum incurfu pericli
tan paterentur. Cunfti fie edofli mandata facíunt,& in calamitofumhoftem fine
cunftationearmacapiunt. Dum iter faciunt,focia iunguntagmína,&índicsTur-
ao cuminquírunt.PoírquamEmerícus&Ceplanusinferiorisora; prefectos commo- '
nefeceruntjfinecunftationecum equitatu ex Alba profectí, Danubiumtranfmúv
tunt,fe'cßcumDefpotacaeterisq3Comungunt. Dies tres Turcos infequuntur:per
cxploratores tandem intellígunt,eos adeíTe propè. Ad montem ingruenteno<íte
peruenerunt,ad cuius radices,ne quem ab hoñeimpetum paterentur,conglomera-
tifubíedere. Immífsisfpeculatoribus,quid hoftes agant & moliantur,exquirunt:
contra illí clandeftinos fupra montem exploratores emiferant, qui с iugo mon tis,
quid Vngari fubfidentes tota no&e agerent,obiêruarunt.& paucos eílé rati,inter fe
confertos,anteluceminTurcorumcaftrarediere,acdixere:Chriftianos,quiinfeque
renturyefíe paucos,& eos nulla ex parte formidandos.Quare Alibegus animatus,il-
3oluceícentedíecumhoftecongredi ftatuit.Vngari,quifub monte inquíetam noДет
cxegerant.cV pars in equis,cacteri íbntes,frenaqj tenentes hoftem expecbrant , ubi
illuxit,ne ingentem impune praedam agereTurcum paterentur,manum conferere
ílatuunt. Paulo ante lucem.quadrato agmine iter ineunt,&: in folís exortu in ho-
ftium confpeclu fuere. Turci in montem confederant : ac prolpeflis hoílibus.fe ad
pugnam accíngunt. Alibegus,Scenderbegusqj frater,duas extempló alas è monte
obtendit,ibic]5 praefidium collocatiá tergo in recóndita uallc praidam códiderat.Pan
nonesq? idem facíunt:duo uexillatíonum cornua producunt,& ea quídem amplífsí -
ma: ne ueró ab hoftibus amplecb' poflént.ín medio cataphractosequitcsftatuunt:
iftís equítes quinquagínta proponunt,qui praelium íneant. Petrus Doci in dextro
4ocornuprímumimpetum Turcorum fortiterexcepít:nec fegnius-quidê Francífcus,
qui in ííniftro pugnabat.Illud tarnen u terejj nitebatur,ut reiectos in medium bolles
àlateribus ampledrerentur.Atrox utrinqj prelíum c5mittitur,cV multiín primo con
greflu cecidere . Sed Turci cum fe à la teríbus circumuentos intellexere,mox animo
confl:ernatí,pars ín cataphradtorum manusincidêre : alrj ,ut uitg confuIercnt,uenére
terga,& ad íftri ripam curfum flexerclnftant à tergo ifti.alíos in fuga,multos in ripa
cedunt,c£teros in amnem ímpellunt.rj partim undís obruti.partím confeen fis naui-
culis,in alteram ripam aufugcremónullinauali bello exercitati,Danubiútranarunt.
Alibegus,qui è Sinderouia clafiem acciuerat.ilb'co inclínata acie.ad rípa properauít,
breuiq? cimba fibi falutem inuenit.Scenderbegus in fuga interceptus,obtruncatur:
jo ccteri,quí remanferant,in acie trucidatí.Captíui.qui ín ualle recondíti fuerát, audita
Turcorum cede,profilíunt,& eorum caílra popuIantur,ac miferi cquam íortiti funt
fortunam:quippe qui,cumpaulo amé liberos,coniuges Afortunas cu libértate ara v

Ее 3 fîflent,
fîflênt,tîunc cumulatius omnia rccupérarunt : irhó pleriqi perpetuó díiafi iuflt.nulfa
fuitmulier,puer'ue,quiri unumequum ínfideret,alterum praedaonuftüdextera trà
heret.Poft Ьгсс plaufus liberatorum,liberItium'cp tantus utrinqj editus,& tam uehe
mens oborta congratulatio,ut prç gaudio Iachrymarum profluuiû emitterent. Tur-
ci non modo caftris exuti,fed ad internecione exii funt.Praelium hocadPozazinop
pídü geftû eftjin ulteriore Danubrj regione,quod triginta rhilibus pafluum fub Sirt
derouia iîtum eft. Eodem etíam loco Míchaelem Syllagi profligatü,oV cum Geor-
gio Labathani cap tum eíTe audíuimusrdiuerío tarnen utrumqj iàtô,qu3do alter Tur
ci fseuitía Conftantinopoli publice à lieftore obtruncatus eít:cum prefecto Halxre-
penfus eft alter,quemadmodum fuprà ícrípíutms. E'captiuis ducentícV quínqua-io
ginta ad regem ducb:allata quoqj uexilla quinqj.E' Turcorü ípolrj s haud paru dono
datú:preíértim falcati gladi],multo auro gemmisqj culti:item fluítantes ueftes, Per-
farum more:pilea íolido auro contexta.cV tympana cíí fiftulis multa,quibus equiuo
lucres adurgentius concitantur. Hícc quinqj ferc menfíbus ante nuptias gefta funt.
Recétí uicloría regís animus nímis accreuerat:que latè diffufa,omniúChriftian£
Reipub.princípum corda mira leticia fane compleuit.Amplifícatur hinc uiri gloria,
ac is ad maiora indies facinoralaudis amore fufeitatur. Poftquâm enim trinis Sínde
rouiâ caftris,quae circùm crexerat,obfedit:iam de capienda cíuítate cógitabat. Obfta
bantconfílí)s nuptiae,quc imminebant,& maxima cceptaínhibebant. Statueratiara
coadis uíríb. uniuerfis,eó deícendere,8¿Turcici imperrj ^ppugnaculum expugnare, id
íéd id facílius hyeme quàm seftate fperabat,cùm ob difficile Turcorû auxilíum : tum
quiaexgIacieftanteDanubio,eafaciliuscapipoíTet.Acceditíxuitíafrígoris,quápre
uíno Si crápula multo fàcilius Vngarüs, quàm Turcos abftemius & hydropotes"
perpetiíolet.Dumhincreidifíicultatem,híncbreuítatem temporís aequo examine
penfitat,ab inito confilio de terretur,nihilo tarnen minus incepta ^pfequitur.Habito
delectu.copias cogit,n5 iolùm qua: alias meruerúnfed eas quoqj dare nomina iubet,
que fortaiîè nûquam arma fumpfere.Ne belli quidem iblicitudo nuptiarum curara
intercepit.Dominicum enim ,clarifsimum bafilice Albenfis antiftitem.uírú ingenti
,jpbitate,& fauftifsímo aípe&u,nec parua etiam eloquen tía preditû,ad Caefarem car*
terosqj Germanic príncipes oratorem míttít,quí eos fuo nomine ad nuptiarum celejo
brationem inuitet.Mifsi quoqj aliorfum alii. Dum íngentem ígítur molitur appara
9t4trixreg¡- tum,à Ioanne Varadíeníí antiftite,ca?terisqj legatis,qui ducêdx Beatricís reginegra
ш. tia Neapolim in Italia conceíTerant,edocetur:ipfos cu fauftifsima iponfa,iam Ncapo
lí mouifíc,honeftiísimíi Italorum procerum equitatú cum ea ueníre:íllorum princi*
pem ÔC parentis 8c moderatoris loco fponiie datum, Adrig ducem : eíTe uirú maxima
grauitate.aciànclitatepreftantê.ad Sypontú tres longas ñaues confeendifle, Adria-
tícum fe finum luftraturos:inuífuros Ferrariam,Herculis illuftriís.ducis ¿VLeonore
íororis gratia:neqj Véneta urbem opibus & ciuíum grauítate citra inuidiam omni
bus iure terrarum ciuitatibusanteferendam,tacitèprçterituros.Moxper Forumïu
liumjftriam Sí Carnos,in Pannonías deícenfuros.Hec nuptiarû expeclatio, non pa 4e
rû ab intento belli ftudio regís animum remifiíTe fertur:deferbuere conatus,& affe-
cbite uxoris defiderio generoíí ímpetus retepuere.incêdebat uirilcs anímos,atq? ad-
tcétrUituirtu m°dum molliebat, conftantifsima,frequêscp Beatricís fama,quam ííngulari forma,
tes. uenuftate fauftifsima.incomparabili pudícitía,nobilitate rara,item extemporalitate
orauonis,8¿ expeditifsima pronunciation preftantem,ex omnium ore perceperat.
Accedebat uirtutú muliebrium copia,etíam fuprà quàm ièxus ille pateretur: quíbus
áccenfus.in amorem feconiecerat. Qualis ifta fuerit,quicûq} nofcere ftudet, librum
Bonfinij Uber quem de Virginítate ас matronalipudicitiaedidimus,perkgat:totamibí intus &in
de puJicitu cute nofcere lícebit. D ucende Beatricís gratia rex proceres decê miferat,q ííngulari
tomug t. pompa g¿ apparatu per Italia iter facerêt.Ex his nemo fuit.qui in urbe quaep npbilifsi jrö
ma multíplices abacorügradus nonexplicuerit,gematispoculis,cVaureisargeteisqj
uafis oneratoi. Varadieniis antiftes legationis princeps,quiapud regëprîcmagnifio'
centia,
véc^vís пи. Liven ritt, ¿o?
temía,fide,eloquentía,c5filio,& ingenq dexteritate,inter primos ferriper habítus:&
ab Vrbínatc duce honorificérífsimo exceptus ftofpitio.in menfa falínú expofuit,cjd
principem etil ditiTsímum in admirationê" ädduxir.Id môti erat impo(îtû,à latere ar- sdinmmirt*
bor creuerat falino^pminenSjqucpomorú loco gemmis optimise^ lapillisonufiaJ(p6,if'
umbra confpícuo nitore micabat.in monte latebrç affabrè faclç.que gemmarías apo
thecasreferebât.Itemaurèu prochyton.cui emifloríe loco fiftule draco ,píhbatanhe
lans:è conchilrjs huic corpus erat.prominebatq? arduo capíte : ad pedes,»'ft fpiras áu
reas caudâ reuocabat.gêm ata ¿nfuper anfa.tegmentü oris in faftigiatar teftudínís mo
rem ièxquipedale confurgebat:cetera ex aufo omnía.Supra edítilsimá bafim tripeda
io lis moles excreuerat.Alrj quocp college certatim fuas opes oftetïtarût. Omitto fuper-
bíísimoshabítus^xcultáiuuentutem.&hone^fsimüequítatum^ucoinníanoílri
temporis fpecbcula fuperarunr.Ii eundo redeundoew nô modo Neapoli,ut par erar,
honorificentifsimè excepti:fed Matthíc pratía,Chriítíana: reip.üindicís.ubícB x> dí-
gmtate tractati lunt.Verum in his Veneti.berrarienkscp preítitere;quippe çj quan pomp4.
to plus opíbüs antccellunt,tanto magnifîcênus Vngaric regina excepere.Cum huic
in oceurfum fenatus Venetus cum uniuerfo patríciorum ordine obnauígaflét,eam
congratulantib.patribusjíngenuiscg matro'nis uftp adeó cuneáis appofitè ас elegâter
refpondifle,& in Senatu tarn grauiter Sí ornatè oraíTe memorant,ut fupra íexum là*
perepdícarent.hecante eiusaduentü,cumlegati Matthía:fignificaírent,magisacmá
io gis indies exoptatifsime fponfe ardore flagrabat,animûqj non parum à bellorum cu
ris abalienabat. Prêter nuptiarum etiam impedimenta^VIaumctes^t Matthíam ab
ineunte Sinderouie obfîdione reuocaret}/pxima hyeme Dalmatiâ" crebrius exercitu
fuum incuríare iufleratmeep forrafle,audito regine aduen tu,fe ingente predam fadu
rum eile fperabat:nec deerat quídem feuauleífeendi Iibído,quando acceptam nuper
adDanubiúcladem equo animo ferre non poterat. Haje igit Dalmatie incuríátio,c]
ingente íocrjs calamitatê inferre iam cceperat,& uehemens nuptiarû cura.ab i ngenti
expugnande Sinderouie cupiditate illius animûplaftè diuerterat. Nondum regina
Venetum finumlegerat,CumTurci Croatie finítimi,Maumetís imperio Dalmatiâ
inuadunt,mirapernicitate(puinciâperuagati,pagos& oppidulauimtneainfirmaqj
3ofuccêdunt,populantomnia:pecora,homines,fortunast]îpafsimabigunt: reluctates
obtruncant,& in etatem imbecillê ac inutile ualde defa:uiun trincendunt ubicp têpla4
deorû fimulachra parietíb.illídunt.confrínguntqjífaccrdotes ante aras trucidant : ià*
eras aedes uirgínú ftupris,matronarumcj5 raptib. inceftât. Quin 6¿ uulgo beíh'arum
more utrumcp fexum íneunt.abutuntqj. diuina & humana míícent,ueluti religioní»
acrationis expertes. At ubi fatis fuper'q? fecuítum eíTe fenfere,cum multa prxda fe in
extremum Illyricú & Macedonia recepcre. Regina,cum Carnoru montes fuperare
Cixpiflet,incurfum Turcorum ÔC prouincia: calamitatem ftatim audiuit.Cunftatius
iter faceré cocpit,& in re quaqj grauifsima legatorú confilia óbferüare:in plerifcp fub»
fîftereciuitatibus.neqj iter quotidieulluminibant,nifuperiore die immifsis explo-
4oratoribus,fe tuto agredí poiïè intellexiflent.Quin ÔC inftr uctum premifere agmen,
quóTurcorú pericula declinarent.At poftquâ in mediterránea Dalmatiâ: regiónem
fenfîm defidentem paulo port: deicendêre,quamTurci dudum incurfauerant.incena
diorum populatíonumq? ueftigiacrebra fpecftarunt:fa,pe in his lócís pernoeftarunt,
ubiTurcicaftra pofuerant:quín 8c ubiqj iacentiacxiorum corpora nondû contabe-
facT:arepererunt.Necmediocrisquiderncômiferatiohincomnesincefsit,&: prouirl
ciâTurcorumrapinis obnoxiamadmodum miferabant.Icer ctiâad Drauû uicy currt
ingenti trepidatione factuimquamuis traieclo Drauoaliquanto minus trepidare ccé
piflent.Verum fuperato Drauo.haud aliter atep oîa pericula fuperafientjCÛ VngariS
attioiflênt,indiesnoua pontificu^pcerumqjagminacongratulatijoccurrebanr. РеГ
jo altas ubi'cp niues iter faclú,feuítíamcp hyemís hucuícp cômémorant.Rex cu uniuerfa
princípum & nobiliú multitudine ad Alba regalé uenerat,ut ibi primùm regina ex-
ciperet,cV(ut parerát)antequanHÓiugíumpatraretur,eamri'técoronaref:BudarnU
^ Ее 4 ptíaruni
¿o8 у4КТ. Ъ OV FIKI! Я EX, VKÇU*.
ptíaru cclebritas & cófummatio ficret.Ex compofíto faДа omnia . Cum ad ocbuum
îapidem.uxorem appropínquafle nouít : cu fingulari pompa,& honoríficcntifsimo
procerú equitatu,confeftím occurrit.Excepít hilarís pro utriufcp dígnitate uírgine;
Ы ad prímum uíq? lapidem ftrata rubro panno uia,B«»trícem in urbê admifit. quod
cum tanto populorum plaufu,&: tympanorum tubarumcp fonitu fa&um eft,ut ali-
3uíd fupra humanas uircs celebrátíísíme feílíuitatis fpectatú fuíííe credideris . Ad-
ebatplurimumlaíticÍ3Epannonjcf,fauítiísimus&pcrquám hilaris Bcatricís aípe-
<flus:cui ípecíoíá frons.elata fupercilia.fagínata tempora>item erubeícentes utrinque
malc,cum oculorum hilarítate.Tiaíí modeítía , ac oris ucnuíbte, tantum rara» gratíae
comparabat,ut forma habítucj? Venerem,Dianápudicitía,& lapícntía eloquétiacp ц
Paliadem ex omni parte referret. Traníá&a coro na tío nc ,B udam idib.Decembrís,
I 4 7í« jnnoSalutísfeptuageíímoíéxto fupra milleíimum& quadringêtefimumàregedu-
citur: qui uirginis pulchritudíne,acingcnrjdexteritateufqueadco ccepít acítuare,
ut nihil anhelantius appetere uideretur.Ibí nuptíc dies aliquot celebratf,datú fepius
cpulum,edíta'q> uaría fpectaculorü genera:aísiduo tarnen equeftre certamen,& muí
*bi*Köi u * in auditu (paría miísilia : contra ueró innúmera à íinguh's oppidís Sí ciuítatibus,
ítem optimatíbus ac regulis,Matth í c,B catrícíqí oblata munera.Quinetíam á ceteris
Chriíh'ane Rcíp. poten tatibus,prcciofa funt mifía dona,quibus regale £rarium com
pletum fuíííe dícun r.Publícc hilaritatis gratía>noxr) omnes in carcere deprehen(í,íb.
lutí funt:crimina í mpunítate donata,uadimonía á prctore dilata,relaxata ad tcmpui 20
debíta:& ne credítores ullo modo feuírent,men fes aliquot leges promulgate. Stan,
tibus quocp nauib us,rex iarpe cum regina aurígau ít,v e hora m quidem abfcp ipfàciîe
potuit. Tota ferè Vngaria ad regalium nuptiarum celebritatem iànè conuenerat:
quod corn Turcus apertè feniîilèt,têpus con filio fuo nactus idoneum , quadraginta
dàm hominum milia ex Europa mira celeritate coegit.cV dum regem cum tota Pan*
nonía nuptias occupatú eflè intelligít,extempló tría caftclla qux ad Sinderouiä Mat
thias erexerat,r¡gente bruma circumuenit:cùmΣuitiafrigoris non modo folic; aqua
completç,fed Danubius quocp côfb tiíTet.inceníb uallo,mcenibus'cß ligneis.fine ma
gno negotio impofîta Pannonum prçiïdia oppugnauit.Illi defperata falute,deditio*
nem fecereick" faluis corporibus 8t impedimentis ab horte dimifsi funt.tormenta ap-30
nea,cuncta'cß munitionumgenera.itemclafsis cVarmametaria.in Turci poteilatem
deuenere.Caftella mox diruta &C incenía.ac íblo çquata. Infuper, ne occafionéquí»
dem tätam dírus hofh's temeré abire patítur. Cum ílratum adhucglacieDanubíum
conípicaretur,& Tranflyluanos Valachosq? ad nuptias quocp confluxiíTe per expío
ratores intellígeret.cum expeditiísimo tríginta milium equitatu Daciam inuadit:8¿
longé lateq?uagatus,ígníferro'q? cuneta uaílat: mox populata incenfacp prouincía,
«x omni etate,ac u troqj fexu.quadragin ta homin um milia hinc abegit : &C antequam
foluerctur Iíter,ín Myfiam íe recepit. Nuptias Decembri menfe celebrate: & hecea
hyeme detrimenta in Dalmatía,My fia ac Dacia à Turco Chriíh'anis iliaca funt : quae
regisjtotiusq* Pannonie menté ufq* adeó conírernarunt,ut nihil tale pofthac in Tur 49
tímanlem cum auden tí us molitum fuíííe reputetur. Interceflerat etíam íngens cum Fríderíco
btüum. Imperatoreindignatío,acuetusodium,quodMatthíam à Turci bello nimiumreuo
cauit.Nam port hace ad fe tuendum potíus,quám inuadédumTurcum,íímultasifta
mentemeíusintendít.Quín 5¿íátpro magno negotío in pofterumhabuit,ÍÍ incur-
fiones illorum inhibere potuiflét.quanquam ueró íaepe Matthias dícere íolebat,ne-
minem prarter íé Imperatorem'cp futurum,qui íntímam belli cauíam nouerit, quod
fibi cum Cariare intercefsit:nos tamen,quas alq opinantur.cV quas à grauifsimis ui-
ris accepimus,eas in medium adducemus:quando non modo de dubrjs.fed de falfis
timuuft. quoqjrebusplerícpfcripfere. Multas belli Alemannia caufasMatthiâprftexuiiTe
1 c5ítat:quarú que potífsíma fuerít,ipfe nouerit.Multi initiú ^p corona odiú fuiíTe со- p
j'ecíant.qñ Ccfar,ç| ambitiöse regnú anhelarat,fexannos Matthie corona abnegarat:
a:gcrrimecftulerat,adolefcêtuli gratia fein regalib. Vngarorücomiti)s,pairumeiTe
repulüm:
VECWD is III h LI%SK 111!. éop
tepulfamt& quia regium diadema fîbi creditum,fîne magno aurí pondere^fîne maxi
ma procerum obligatione,& regni fuccefsionejreddere reeufarat , atque Auguftale
demum negotium uenalefecerai:quare perpetuam auaritise notam Auguftoinu-
ftam eñe cenfebat.Pacato regno,&legatís &clandeftínís crebro internuncijs preca-
batur,utuiolentam illam oblígationem , qua obítríclís proceribus Pannonici fibi
regni fucceísíonemaííerueratjquádoquefolueretme'uetam uiolenter & imperíose
cum Pannone ageret:commemorare pientiísimi patris ofFícium;& cum filium ado
ptan t3orare ut fecum indulgentius ageret:item moncre ut euitaret infamiam,ne ue-
lutí circumfcribendi pupílli gratia^nGdíofam adoptionem obiret.Contrá,obaudíre
го ièmper ille,aflerere id iurè fadum. Cum obftinatífsímum in relaxanda obligation?
,deprehendiflêt,rex non parum commotus,illi fuccenfuifîe ; & non modó literis.ue-
*umetiam uulgo plerunquedixiiTe dicitur,{èilIudius,quoduiadac*ïus inique Cae,
iàriconcefleratjiequo quandoque bello uindícaturum,&quicquíd aliena improbí-
täte amiferatjin foro Martís recuperaturum.Deinde cum ex illegitimo concubitu fei
tum & elegantem puerum naftus eíTet,multo grauíus conditionem illam tolcrauít:
ut fî fortè liberiscareret,haberet qui regno fuccederet. Aliud quoque cauíantur
alrj.cVprofuaquifqueopinioneloquuntur. In acceptis à Matthia benefices, fum,
mamImperatorisingratitudinemarguunt,eam'cg Matthia: ftomachum adauxifle
opinantur.Georgium,aiunt,Boemia: regem in Hufsitarum hau-efîm coniedum, ac
го idcirco fummo ponrificis anathemate muIdatunr.Fridericum Imperatorem nihil ho
, ftile metuentem.iniquo bello laceísifle;mififle Vídorinú filium cum máximo exer-
citu,incurfaíTe Auftríam,& grauia igni.ferróque damna íntuliíTe : Víennam de,
mum urbem nobiliísimam.ubí tune Cefar agebat,obíidere aufum.Frídericum mox
Vngaria: regem,quem femper filium appellabat,cxoraíTc,ut prsefentaneamitte-
ret auxília,acipfumhaereticorumobfidioneliberaret. Matthiam extemplo fuis eti-
am fumptibus exercitum ÔC auxilia coegifle,& in Vienneníi agro preftó affuiífcho-
ftesquamprímúmeiusaduentuíbluifie obfídionem,& fe ínTranfdaqubianamre-
gionemrecepifse.Matthiamadaudo Imperatoríjs copijs exercítu,illos in Boemíae
ufque fines petrjfse:neque unquam fuiíse deíerturum,dofiec aut Imperatori íatísfa,
50 cerent,aut collatis utrinque fignis litem Marte dírimerent;Vidorinum ad extrema
redadum.cum Caefare ftatim ínfeío Matthia pacem í n i uifse : pollicítum non íblúm
legítimumin omne tempus obíequium,íédindemnem quoque praeíh'turum.Impe
ratorem com pofîta pace, clâm ac illíco fuas copias è Matthia; caftrisreuocaíse»«t8£
ingloríus rediret in regnum,8¿nullam Imperatori opem attulííse uidereturcetque
omnis deníque labor,dílígentia,cura,impenfaeq? grauifsimx pro irritis haberentur»
Supcrafsepraetereaingratítudínem,quodaliorum nomine immifsis Cxpt legíoni-
bus regnum infeftarit , & rapinis íncendrjscj? finítima loca uaftarít. Iníüper non
multo póft tempore in Boemico bello,cum non íolum a catholícis rex Boemiae foret
elcdus,uerumctíam Pauli fummí pon tíficis authoritate pronuntiatus & approba*
4otus eflet,ac regni procefsionem rite íniuíílet , Imperatoris obtredatíone non caruít»
Nam poft Georgrj regís exceíTum.cum apud heréticos de futuro rege agereturjm
•peratorem memorant uehementifsimam dedífle operam,ut Cafimiri regís filius,
data Matthia: repulfa,rexBoemiac crearetur:acextremumintendíüe ftudium,ut fje
comparan iure fîbi regni titulum amitteret.Conceptus namque liuor , Coruínas uí»
res ÔC imperium amplifican minime patiebatur:atq» Polonícum hinc bellum in Bra-
tíslauia,ueluti fuprà fcripfîmus , exortum fuífle dicunt . Quin & cum meniès alw
quot intercefsifiênt,nullis Matthia: iniurrjs prouocatus,Germanorumquafdam со
pías hoftiliterVngaríam inuadere permifît;& cum orarerur ut inhiberet>parrím uer
ba dedit,partim difsimulauit : & nunc iufticiam , nunc inopiam uirium caufabatur.
50 Multi promiflum ab eo in expeditíone Boemica ftipendiun^quam hortâte exo.
rante'q? Imperatore fufeeperat,nedum iubente Rom.pontífice,potifsimam Alemán
üici belli caufam fuifle reputarunt;cumCa:farid nunquamexoluere uoluiflct.fcx
& trígínta

/
& triginta aureiîm nummum milia id fuiflê dicunt:fexaginta pleríque fupputarunt.
¿ Necp defunt,qui alia comminilcuntur in caula fuiíTe.Matthiam ferunt,poft dua-
rum obitum uxorum,lmperatoris hliam pro coniuge poftulafle: Ca;fárera,quafi ho
minis humilítatem afpernatüm,non modo huncrecufaflê generum.fed per contení
ptum,neício quid íníblentius reipondiflê:Matthiam hanc repulfam a?gerrimè tole-
7 rafle.alíó conuertiflê animum,¿V Beatricem Aragoniam defponfaflê. lnuenti quoq»
funt,qui ad ueteres inímicitias cum * praeinftitutas,cV autore Cihg comité diu reten
tas,remiftamreferunt.Bellumaddunt,áregniíniríoabImperatore tam uarrjs fa-pe
negotrjsillatum. Sedcum diuerfî diuerfa caufentur,haudquaquamabfurdumcui-
quam uideri debet,fî plures uni eidemcp rei caufx aicribantur.Quodcuncp enim fie- ю
ê tí poteftjcV perquàm uerifîmile eft,à ueritate no poteít eflê alienum. Reconditam
complures demum illam caufam expromere non er ub efeu n t,qu с in peregrinarione
Cgiàrea,fedente Paulo,ínterceísifle fertur:hanc licet affirmare non aufîm,haud ab re
tarnen referendam eflê duxi,ut ex pluribus coniefluris pro aliorum iudicio rei ueri-
tas inueniatur.Cum Imperator igitur reuifendac urbis gratia in Italiam peregre pro-
fectus eiîêt,ibi à pontífice Paulo cum fauíh's honoribus exccptus,mêfes tres moram
traxitJn Auftria procérem quendam praefecerat,magna autoritate & potenria uirû,
cuiPamkhirchernomenerat.Hunc^'ntereadumCaciàrabfui^fîcutexitus oitendit,
aduerfus Imperatoriam Maiefiratê noua eflê molítum :&¿ cum feptem & uigíntí pro-
ceribus Auftríx(haud inicio Matthia rege)coniuraflê feruntrquem defenforê in no ¿o
uitate delegerant.Auguftalis uxor coniura tíonis admonita,crebris tabellan] s Сarfa*
rê,ui hil Roma; tale fuípicantem,nouitatis Sí perículi admonet:oratq?,ut quam осуС
fîmè pofsit,in prouinciam redeat. At ille côtinuatis dienoctucp itinenbus,opim'one
celefîus affuit.Poft reditu m nihil iludió iîu s egit,quàm ut in coniuratos quercretur.
Uli Ii ten's ■accítí,non ucniu n ruarías inore caufas commentantu^prartexuntq?. Celar
tandê fub fide publica Гех è côiura tion is principib u s Neapolim coegit , quos indicia
cauià,& u iolata praeter d ignitatê fu am fide, cl àm in hortis capite mul daui t.Rogatus
ab his.antequam fupplidum fumeret,cur datarn fidem lederetfreipondit: Aequum
& phas eflê,perfidis ÔC parricidis uiolare fidem,cV feelus pari arte puniré. Matthiam
omni fùfpidone in hac re liberandum eflê crediderim:quem quidem,ueluti fuprà di 30
ctum eft.fi quid ipfe in Imperatorem moliri uoluiflêt,nunqua profectó occaiîonent
illam prartermifîflêt : cum fîbi aduerfus Draculam agenti , Viennenfes obfeflumin
arc?Cîciàrem,cV ad extremam redadum inediam,unà cum urbe dedere uoluere: 8C
inftantiisïmè,ut condition cm 6V imperium acciperet.efflagitarunt. Vt autem res
ordirîe referatur : Non multo poft fumptum de his fupplicium,Cacfar ueluti offîcrf
admortens.MatthíamaduifendumpatremViennaminuitauit.Obtemperauítpiaí
volûrati Matthias,cV cum honeítífsímo paucis poil diebus equitatu Vienna; affuit.
Recipit àpatre,ut par erat,honorificè:cV dies aliquot in equeftri certamine , uarijscp
ipeftaculis & choreis teruntur» Intempeíb interim node à due Matthias admone-
tur,ut dido dtius Imperatoris cuitet infidias:fdatcp,fenon ad officium, fed capitale 40
iudidum accerfîtum eflê:cV ni cauerit,omninoiaciturum . Rex trifti quamprimùm
nunciö!conilernatus,cum duobus íntimís,quos habebat, amícís rem communicat :
Czobor alter,alter Nicolaus BanfFrj diftus erat.Vterque,fuga: pernicitate quaeren-
dam iâlutem eflê cenfet:in non credendo muí tum perículi inflare dicit:S¿ pro tu
tanda falute,multa quocp temeré credenda,ut in portu nauigetur. Quare Vienna fe
extempló fubripiunt:qüam prima ín Danubio oíFendére cymbam.conícendunt: fe
cundo clám amne Pifbniü deuenere.nunquá tamen poíihac fe Imperatoricredidíflc
dicit:cVhinc,utomníúfertopínio,ueterííinimicitíarum cunda ulcera recrudeícere
uifâ funt. Neq? deerant quorundam nobiliú 8¿ regulorú fa¿tíones,qui ín finibus
»• oppida,uicos ¿V praedia pofsiderent : atep uariantem fortun am fequuti, dum hinc & 50
hinc fe gratificari íhident,utrinque odia adaugerent. Alíquí Matthia; fubditi recal-
titrabantjAuguftí uiribus fretí:pleric| fub Imperatoria ditione fitijfi quid patiebati*
tur,
CUD l S 11th Л IT SR It Ni «in
Curjngratí auxilio regis ulcífcebantur.Hinc nouae quotídie belli caufe ôbôrta; fun t.
Item.fi quid inter hos proceres controuerfîae nofcebatur.ad facb'ones confeíb'm pu
blicas referebant. Praeter ea quae diximus,accedebat ingcns difsirtiilitudo morum, to
& ingenitum aeternumq? Vngari & Alemanni odium. Matthias enim fuapte natu- sutibbo"
ra liberalis & magnificus,laudis plus aequo cupidus.&appetentífsímus honoris:cuí ¥*"Jci>mpt
fummaanimimagnitudo,&:promptus ad pericula, praeclaraqj facínorafemperin-¿We^meW'
erat animus: contra Fridericus Imperator non modo parcus&frugi,íédauarus:S¿
plus pecuníarum quàm honoris appetcns,ad magna Chriftianaereipub. pericula,
uclfuaucl alienaculpa,anímumnunquamextulít.Tllebellícofus,&impigerlaboris,
lo 8¿inedíactolerantifsimus:hicocií& quíetisamator,quín&plus aequo neglígens,
defîdiofus 8¿ tardus.llle clariísimorum principum aemulator,ièmper cum antiquo
rum laude certauít:híc ínuidus quandoq» habitus , nobilía alíorum facinora interce»
pit,in pace bellum,in bello pacem optare íolttus fuítj& nullam in utroque coníhn*
tíam retinere.Illi liberum íngenium,Mars apertus.anímus ad pacem bellumq? per-
fadlis:huicarte,confilío,callidítate,cVproiudícío cunda fuo gerefe placuít,& nihil
confiltjsamicorumtribuere,demumadutrumquedifficílís. Illius uíta Jautifsima,
apparatus Perficus,&ufurpata ex uíno animi relaxatio, ñeque humanarum iními-
cus uoluptatum:huíus cultus modícus,contínentífsimus fuitanimus,inimicus era-
pularum,quin & femper abftemius,hydropotes'q? perpetuus,folítudínis & contem
'zoplatíonisamator.Illum íáles.iocíjcx: amícorum confuetudo nímis obleflauit: hunc
uíta recondita,íéuera,triftis,8¿ à fuorum confuetudíne admodum aliena. Rex deniqj
praeingenrj probitate facile cúnela remitiere, omnia quidem abfumere.utè regno
nihil imminuat,plus honorem quam peeuniam amare : prarterea laetusJUlaris & iu-
cundus,acad omnia promptus.Imperator pertinacia omnia perpeti,& iafturam par
ui faceré, adueríarium obílinatione defatigare, malle omnia perderé quàmnum-
mum ex arca promere,pecuniis potius quàm focrjsparcere.^erarccunftandoin-
ihurari omma,&àrigiditateiblitudineq3 fuanonrecedere. Parutriquereligio,par
quoquefuperftitio altronomorum,mathematicarumq5 uanitatum:quibus ambo
íefe nimís obnoxios non díffitebantur.Sed Csciâr in facris multo magís afsíduus,ac
30 díuínae nimís dedítus contemplation!', Vtinam in his quae icripfirnus,tncntiri phas
eiîët:quando,fî hos morum fîmilitudo concilialîêt, nunquam Auíbale bellum,gra-
ue quidem & per pctuum,tot u trinque calamitates & incendia peperifletmunquam
etíamtantumfanguinishau(ííret.Quísígiturreputarit,ínter tarn díucrfos uaríosqj
mores,ueteres ingenítasq? difeordias & luícítata bella facile poflè componí t Haec
igitur omnía,quemadmodum fuprá ícripfimus , ad indícendum Ffideríco bellum,
* Matthiam impulere. Item,fi8¿illudaddíderímus,neminifortafléuídeaturabfur- 11
dum . Nimís appetens glorie Matthias erat.ínter duos orbislmperatoresiëfîtum
eflè conípícabatur.Cum Turco diu felicifsimè pugnarat,compararat multú hinc fibi
nominís.Cum eo muí tum proficere non poflè cernebat:quando is terra maríq? plu-
4orimum poterat,nunc íniuríarum mole grauatus.fortaflê non inuítus ad alterum Im-
peratorem arma conuertít,quo cum fe,quum irte minus uíríum haberet,multo plus
proficere poflè intelligebat.neqj latebat eum,quantum fibi laudis ac nomínis ínue-
niret,fi cum utroqj Caeíare gloriose pugnaflet.Augebat huíuíce belli libidinem,Au- AuftrUUm,
ftría: pulchritudojopulentifsimarum fuperbarum'cp frequentía cíuitatú,quam deli-
ciarum domum & humanarum uoluptatum officínam eíTe feníérac Viennenfes il-
lecebre nondú mente excíderant,á quibus fe quandoq? uictú feruentíorc iam aetate
eíTe nouerat.Rufticitaté Vngarie.ciuítatú inopia laborátis, parta bello Auftria facilè
refarciri poflè intellígebat.id quod etfi potífsimè bellú hoc excitafle n5 díxerim.inht
bere tamé nequiuífíe afFirmarim. Matthias igit his omnibus comotus,fufcipiendü
jopoft exaftas nuptias bellú primo têpore eflè cenfuit:quáui»,ut declinaret,quc potuit
oía tctauít.S?pe legatis, fçpifsimè licerís Ccfarê c5monefecerat:obfecrarat'q),ut bellú
& iniurias ínhiberet ; & qñ pater eft.fili) regnu infeftare d«fîneret,à pientiísimí pa*
renu«
rentís offîcio,nondefineret.Sin priíh'na obftinatione perrexerit,fe armis iniurías ai
vanes ulturum.Nil tandem legaris,necliteris ipiè profeccrat.Dabantur bona uerba,
quae cum rebus haudquaquam confen tire uideban tur. Ad poftremum,rex de bel.
lo Alemannico retulit ad iènâtum.Vari* in utrarhqj partem pronuntiatae funt fen-
tentía?.ínter primarios Stephanus Bathor,uir maxima: nobilítacis,au thorítatis fum-
mae&^ecT:atá»üírtutis»fapietítiaEq?)rogatüs a reg« lebtentiam dicere,Iicetinuitus,
tandemita diflêruit. Siletttíum hodierno die»patres,mihi indixeram,ne qua rein.
ЯерЬлпШ <-> » rnrt*PCp laederemtcuius animum amplifican-
thcriiorAtio.

cumregalis
lotefccur

bellumg™.i^SKl, íniuri» dta p»fs¡ Г»ти,,8£

uelutíantea,perpetinequeamus7 unaiumi^iw.««
quia ius diuinum Si humanura,item ipía necefsitas adegit : ne cú prophana iimpiacp
gente côièntire uideremunsequifsimum ferè iêmper cum his nobis Martern habui-
m us.quando £ arís & focis,pro drjs,& Chriíb'ana rcpub.pugnabamus.nunc.fi cum го
Alemannís bellum iniuerimus,qua"cum gente dicite,dicite inquam patres conferí-
ptimerape cum uícinis & Chriftíanís optímis dímicabimus,quos antiqua uicinitas,
qua cognationis eflê loco folet,& ipfa religio.catholicaq? fides, iât nobis conciliaflè
debet.NouíSjínquieSjiníurrjs quotidie nos afficiun t.nouas indics Vngaris iniîdias
intendunt,nouos quoque dolos excudunt i fat erit,pro arbitraux noftro par pari re-
ferremunc propul&re iniunas,n une ulcifei , beneficio quandoque hoilem uincere,
non utile.Si uietnorum errata pari non poflumusjquo'nam pacto externorum tole-
rabimusfnec minus quidem laudis prûmeretur illc,qui pati fciet,quám, qui ulcifd.
multa toleranda funt,fîmulanda & difsímulanda quoep multa : non parum quidem
fructus affert,adhibita in loco parienria*Supputemusímurias,conumeremus 8¿c5-3»
moda,nos quoque ílíís quandoque fuimus îniurrj : grauiores fortaflê interceduttt
regiar Maieftati cum Imperatorecaufac: quae cum nos lateant,acquam proferre non
poflumus in fufpiciendo bello fernen tiam. Illud fat nobis comp ertum habeamus.ni
hü ab ea temeré fieri poflë.in manu eius pax & bellum: nos eius duclum,aufpiciaqj
iè&abimur. Siautemfortè cum Noricis aut Auftralibus certandum eft,quisaiu>
mum pro Chriftoafsiduèmm'tantem,in Chriftí gregemobuerterepoterit Г Sifra- *
tresomnesin Chriftofumus.quis fraterno cruoremanusfeedareaufitf Non Aie-
man nicum ,fed fraternum erit hoc bellum.Quot proceres.quo t crues, quot nobiles
funt utrinque,fîc mutuis affînitatibus neccfsitudimbu sep coniuncT:i,ut inito bello,
inteftinum Martern exercere coganturfquae ciuitas nobis eít,quam Alemannicana 4e
tío Поп complerít Г non íníb'tutis artibu sqj politicís excoIuerit,non domibus,&fu-
perbísaedificiis exornaritC nullum oppídum.nullus pagus cít,quem Alemannui
non incolat.Vtinam potius falso quàm ueró id poflêm dicere,Vngariam eiedis AJ
lemannis nihil eile futuram. Efto belli caula iuftifsíma, utilis & neceílaria : Num,
quibus cum nobis agendum fit,confiderare debemus Г Cum Romano Imperatore
res erit,quí plus Auguftalí authoritate,quám nos uíribus3poteír: cum Germartia,o-
mnium gentium profeAó foecundifsima,magiiha belli, 8¿ diu erforum arrium pa
rente: quam per tot annos populus Romanus ctíam multo fanguineuixdomitare
potuit.Vbi Caefar,ubi Auguftus adhuc à Quintilio Varo gemebundus ceias ad in-
ternítionem legiones repetitCcum Auftralibus, quibu s immenfa: opcs,indomita fu fr
perbia.ingenium uar íum,& fallax,auidum nouitatis , & afsiduo bello exerdtatum :
praetereain muniendis protegendisq? oppidis ufque adeo edoôum,ut nihil üneta»
Z> EC\AT> IS IUI. Ll$eit IUI. 6хъ
gna eaede,ui capí pofsit.Acccdit frcquentia ciuitatum,cV caftellorum natura,& qua-
uis arte munitifsimorum,ubi ne paííus quidem fine cruore parari poteft.Quis Ham
burgumf quis VíennamíquisNeapolim Auguftam expugnaritrnempe nemo,
nifi qui gentis fuae intempeítíuum dirum'q? fcpulchrura parare perrexerít . Efto,
profligemus Caeíárem,& Auftria potiamur.'quid tandem fecimus Г arternum Mar
ris ludum edemus:bellum de bello ièremus:decies in die fufus Cgfarjdecíes magnos
exercitus reparabit.Hydra,mihi credite,Herculis eft Auftríaxaefo uno capíte,fepte- Átt№> u
na refurgent.finitimos etiam nobis undiqj irritabit.Lupum auribus tenere difficile: Uáb9iM'
quinetíamfi illa nobis hodie fine negotio deditionem fecerit,& fefe in noftram di
jo tionem aííéruerít,profe<íló pro retinencia quotannis multo plus pecuniary 8i fa ngui
nis erogabimus,quàm etià quadrupla eius annua uec"h'galía patiâtur. Si tonde fum-
ptus, quotparanda illa poftulat,in Turcos effuderimus, quod iuftum ¿V phas eft,
ímó quod píenti fsímum : nimirum totam triennío Europam á prophani hoftis ma-
nibus uindicabimus. Infuper ÔC illud mihi nunc fuccurrit,quod reucrentiam pro-
hibct:quamuis libertas animi,&principis indulgentiapatiatur.Quidigiturfaciamf
dicam'ne,quod futurum auguror Г Dkaminquam}rexincIyte,dicam,&bonatua
nenia. Si Âuftria potíéris,quando nihil uirtuti fortunar'cp Coruina: obftare poteft :
mihi crede,raró,heunímisrarótetua uidebít Vngaria. Ea tanquam uíduadefere-
tur,&frequentabitur Auftría. Hxcexhaurietur,&illa dítabitur:ue<ftígalíanoftra
29 uorax abfumet Auftria. Vtinam me uanum audiatis augurem,noftrum dominum
acregem Auftrales eripient. Qyas ob res Alemannis bellum indícendum efle non
ccnfeo.cùm propter ea quae diximus: tum.ne apud Chriftianos potentatus Vngari,
catholicae fidei,gterni uindices, infames habeantur.Nolite q ugio calamitofum Ъс se*
témale bellum nuncínire,ac intempeftiuum iuüentutí ueftra: parare fepulchrum.
Ego de me hoc habeo polliceri,nunquam aduerfus óptimos Chriftianos arma íum-
pturum. Am'mam creator! Deo debeoJVbtthiae corpus, fi in Alemannos caftramo»
uerítis,ad Turcos me conuertam:&meorum exemplo,íbí pro Deo.pro Matthia,
pro me deniqj ipío,haud incommodé animam effundam. Cum Bathor ifta dixíC-
íetjomnes pótificum ánimos ín fe conuertit : S¿ ex his nemo fuit,quí pedibus in eius
30 fententiam non ierit . Contra proceres belli cupidiísimí,& laudis ac glorías fecbto-
res,magna ex parte aliter fentiebant.illos otium,publicaq? charitas:hos bellü,&Mar
tis emolumenta trahebant.Excitabantur etiam regís appetitu, quem índice uultu ad
hocbellum,uelutí quodamfato,tractum efleintelligebant. CumdeStephani fen
temía per fubíellíamufsítaretur: Paulus Chinifius à rege iuflusdicere fententiam, рл.,цсьшш
hace uerba fecit. Supcruacaneum cft,patres conferipti, non íblum de íuícípíendo ornio.
bello,uerumctiam de quaque re grauifsima ante Maieftatem regiam proferre fenten
tiam.latentením nos multa: cauía:,quas illa tantum nouit:ÔVexplorataiàtis eft iâpi-
entía,altitudoqKonfilrj,nobispotiusfilentium quàm orationemíndicit:diuam eius
prudentiam,probítatem,cV fortunam diu experti nouimus. Clementia príncipis li-
4oberè nosloquííubet:íéd ifta libertas nihil eius confilío ad¿jcit,fupra humaní uires
ípíéíápítingenrj.Egotamen,quandoparendumeft,dicam quodfentio: 8¿ hanc íe-
natoria militari libértate communiam.Cum(proceres)nunc ueteres Caefaris íniurí-
as,facnc corona: redemptionem.obligationem íllam infauftam,ímó íugum , prarte-
rea abnegata regí ftipendia,quotidianasq? infidías 8í íncurfüs mecum reputo, equi-
dem nullo modo ab ineundo bello mentem reuocare poflum.fi.utí Bathor appofitè
difertecplocutuseftjhoc honeftè bellum declinare poflemus,ocíumpotíus,quám
formídolofum hoc negotium optarem.Scdufqjadcónecefsítate*ut noftros fortafle
nífi noftri difsimiles fieri patíamur.nullo id iure euitare pofsimus.Diuina Cefar in-
Ognía noftrorum regum, praeter aequum& phas,uenalía fecit. Quinetíamfi tanti
yo apud alios cen (crêtur,iam diu in au<ftione,ín foro Chriftianae reípub.pofuiílet. Vti-
** nam hoc Cacfarea: fat fuiíTet auaritie.Nos,& pofteritatem noftram,per íníquam uio
lentam'q? oblígatíonem in feruitutem afieruit,ius alíeni regni fibi uindicare non pu-

Ff duit.
düit. Nomen dítionis Vngaríae ufurpauit,qua non alio modo quàm umbratilí RoJ
manorum imperio potitur.Quinetiam,fí in fuá poteftate iaceremus, fub haíh.mihi
crediti%ucm'remus.Omíttanturifta,quando toleran queunt:quis ab afsiduís ultra
infidns fe tueri poteritfmalo quotidie dolo petímur . Nunc hunc , nunc illum,in
nos hofhrm irritat.Sedula fub alieno nomine nobis infert incommoda,& quando<p
impudentiusregni fines inuadit,S¿ uaftat afsiduè:nunc fubornatas copias immittit:
queren«bus legatis,bona tantum uerba dantur.Quare non emplegmate/edgladio
recidendus eftiftemorbus:necamplíus in noftram noftrorúmque pernícíem alen-
dus.Ioannis archiepifcopi Strígonienfis fugam non aduertitis Г quid in nos quoti
die Qefar moliatur.non artenditisí illum focrjs carereputatisf O' nos ca?cos,cVim-xe
prudentestin medio fenatu hoftem habebamus,ímó princípem fenatus,ac regní pri
fti3tem,& non intellexímusfPatíamur igitur haec omnia, quoufqj ad unum omnes
Carfarea arte ruamus. Proinde poftquam aliquantifper á bellorum multitudinere-
ipirauimus,nullumcp bellum fupereftnifi quod nobis cum Turco haeredítarium
eft,à quo non folum induciar,fed pax quocp quotidie poftulatur,fufcipiendam forti
animo cum Friderico hanc expedítíonem eile puto . Excutite quxfo (proceres) iu-
gum è ceïuícibus:& obligatíonem illam inique olím ínitam,aequo Marte refeíndíte*
uos,pofteroscpueftros,uobisuindícate:doneciniuriarumfinemillenon fecerit, &
íus íllud non remiferit,quo nos obftrínxit,ne à bello unquam fuperfedete : non ob-
íhbunt,mihí credite,munita oppida,Germanae acíes.óV obftrcpitantes arneis fabri- 29
cís cohortes.Hoftem longé maíorem etíam cum magna gloría pafsi fumus,& quotú
die patimur : nouimus Auftralía olim robora,& fortunam noftri princípís ínuiftíC
fími non ígnoramus.Pannonicas uíres quotidie períclitamur : non belli difficultas,
non longitudo deterret.Mihi certum eít,domi forisq?,fïue phas fîue nephas rexau-
fpicetur,impefiumfuum ubique gentium fortí animo fequñ Quanquam igitur me
iniuriarum memoria ad hoc bellum hortatur:tamen omnia princípís noftri fenten-
tia; poteftati'q? commíttenda efíc iudicoîfîue pacem fîue bellum mentís illa diuínitas
*-. aufpicetur,eius,quaefo,ardentes duñum aufpícíacp fedemur. Pauli fententiajina
xima ex parte ab his laudata,qui belli iludía plané fequütunfed quatenus rem ipfara
iudicio regís committendam efle cenfuít.id omnes approbárunt. Archiepifcopi Io< 3«
annís facta mentío.quí cum uniuerfîs facultatibus aufugerat,&: príncípatum apud
regem obtinebat,in Cstfarem nímis ánimos omnium irrítauít. A' fenatu demum
regifupplícatum,fententiamdíceret,Reípub. fíbi commiffa? confuleret, prouide-
retq? (uti femper antea fecerat ) ut nihil detrímenti pateretur,fed potíus accefsio fie-
гииЬи regis ret. AtillerTeftorjinquit.DeümhominumcpfidemjUeftramq? inprimis(antifti-
fiiucntù. tes,commilitonescpmei)Matthíamueftrum á regní principio, quod beneficio ue-
ftro acceperam,nihil intenfîus diligêtiusqj curafle,quàm Imperatorem, ueftrum Im
perium anhelantem,quocunq} pofTèm officio conciliare. Legationum frequentiam
nouiftis.intelleiítam princípís auarítíam,uti facram recuperaremus coronam.quara
tot annos uobis abnegarat,multo iànè auro compleui. Ne far quídem íllud erat,me ^9
ad breuetempusinteriturumratus, ni regni fuccefsionem fibi uindicare uoluit,ac
ínanem regní titulum ufurpauit:ne corona iàcrofan&a careremus,iníquam illam
conditíonem accípere imperiofa necefsitas adegít. Dimítto uetera,3liaá* permulta.
Vtinam etíam cum mifera condítíone quieté uiuere lícuíifet. Me,ut noftís,adopta-
uit,frequentaiii quandoqj patris curiam inuitatus:cVquacunq} potui píetatereuerefl
tía'cjí parentis Maieftatem ipfe foui:quíd in me officia queep praeftantem moliri сое
pcrit.ípfe nouit.Ad Boemicum cum fummo pontífice me bellú ímpulít:auxílía am-
pla,& unius anni Auftralis prouinciae uecb'galia in belli admíniculum pollícitus, ni
hil expendít:in regís Boemicí election e,& in re quacp ubi de dignitate noftra actum
fit,quantum profuerít.filíocp fauerit.utriqjfcimus.Quotidianas iniurias,acíniquas;*
regní uaftatíones uos ipfí fpeclatis.Nec legatíones afsídue,nec lítere,nec uerba pro-
funt ; nec adhibita Chriftianorú príncípum patrocinia,qua? ab hac ípfum impíetate
reuocarent,
•DECIDIS IUI ¿I2SX. IUI 6\i
reuocarent,quicquam proficcre potuere.Netp tarn graues íniurias,ne dicam uítae pe
neu i û,tam diu toleraflem,nifi imprj notara filrj reformidaiIêm,cV: hec in ueftra detri
menta umerentur.Quanquaminuítus ad arma trahor:hoc tarnen bellum.mihí ere
dite,declinare non poflum.Vos aùtê eftote bonoanimo,ac ínprimis iufticie ueftra?,
deinde fidei,dilígenti3í,fortutta?q¿ noßrae bette confidite . Quid archiepífeopi fuga
portendat,quem tot honoribus exófnaui,ac loco fratrís habui,confiderate . illa con-
ícientía rerura bene geftarum,& praeftita ubiqj patri pietatis officia bene íperare iu-
bent.Proinde bellum acquis mecum numinibus audacler accipite, comilitones : hic
fpedatamfidem&uirtutemoilêdite.Idhodieuobis Matthias obib'natè póllícetur,
to &C affirmatjfe no modo ulturum iniurias,& damna repertfurum:fed iniquatrt quo<p
conditionem illam obligationis,equifsimo Marte refcilîurum:aut fi id non dabitur,
uecb'gales uobis Cicfaris prouincias omnino facturum. Inuicti principis oratione
confirman omnium anirai,ad belli fefe ftudia penitùs intenduttt.Indicitur deledus,
dC è proceribus quifep primo tempore cum fuis coprj s expeditus eile iubètur. fi quos
belli grauitas fortafle deterruit,regis tamen uirtus fortunaq? confîrmauitJitt opulen
tam pulchramcp Auftriam arma omnes parant. Verum prius quàm Auftriam ad¡» A«>»>/ît«i.
oriamur,de fitu eius haud ab re aliquid referendum efle duxímus. Cum Rethi,Vin
delíci acPannones intra Danubium olim contínerenturmunc iftorum loco Bauari,
Aüftrales Sí Vngari fucceflêre.fed non citeriorem folum, uerumetíam ulterioréDa
■zo nubrj oram occupauere.Defluentenamqj Danubio,Septentrionalis plaga? parente,
Bauari Vindelicorum loco ultra citraq? fluuíum accolüt.mox Aüftrales & Vngari:
deinde My fiorum loco,Ratiani,Bulgarícp : Auftria inter carteras prouincias multo
formofíísíma,á Noricis hinc montibus c5furgit,& alta progredient Danubio pro-
minet:mox in Pannoníam paulatim ípfa defilit. ultra Danubiú,praeter paucos mon
tesjin undantía plana díffunditunab occafü Bauariarrt,ab exortu íblis Vngariam ha
bet.CiteriorStiria,ulteriorMorauíaclauditur.amcenis utfinep fluurjs,& uicorurn
oppidorum'cjj frequentía plus hominum opíníone conípícua.Hínc Neapolis,& Vi
cnra:illincEgburgura,Rethia &Laua. Danubiü Cremefum, Clauftrumburgum,
Cornuburgum,Vienna, Amburgum'q? accolunt : & tot utrinqj pagi comitantur,ut
30 cunAis facile regionibus anteferas.Híc aídificiorú plus arquo fuperbia,copía pomo-
rUjÔf frumenti:Ó¿ tanta boni uíni exuberantia,Ut fuperiorum ínferíorum'q? partium
fitím expleat.Hinc ruftícítas omnis eft exadb:quando pagani quoqj urbanam uítam
& luxum feruant.Artes hic omnes florentifsímas ípeclare licet, inprimís'q? negotía-
toriam,quam mulieres multo frcquét¡ us uírís exercent.Íngenia ütriufq» fexus domi
foris'qj mirabilía,8¿ ufqs adeó irtduftria.ut uíclum facile parent,partis quoep cum uo-
luptatefruanturíurbanac mulieres plus aíquonegotíofac,Gnerubore fora pileatefre
qucntantîfuperbè incedun t,& tacitam à uíris reuerentiam expoícunt. Domeftíca fo
renfiaqj negotía curant : nihil praeter crapulam Sí luxum,ac Reipub.curam uirís re¿
linquunt.Rcliquauirilítatís officia obeunt.uoluptatibus nonparumindulgent:re¿
4obus caeteris dominari,pra:tcrquam libidini,gaudent:in caeteris decorum feruant.La
borioíá plebís uita eñ:8¿ quícquid profeftis partum eft diebüs,id fefto totum abfu*
mit.gula; nimís índulget,uinocp plus arquo eft obrioxia.arti tarnen cuiq? uíque adeó
intenta,ut nullum artis opus exoptes,quod non facile inuenías.Híc etíarn opulento-
rura multítudo cíuium,8¿ pnefertím mcrcatorum frcquétia,magna nobilítatís,item
procerum,regulorumcp copia: qui Aüftrales comités creati,oppidis & cíuitatibus
potíuntur. Faftus horum íngens,quibus grauís Se rogatus eft habitüs,uíta lautiísi-
ma,8¿íngenitisuoluptatibus intenta. Multí ex his belli ftudnsdedití,haudparum
ualent:cum uolunt,domí militia?q; praepollent . Canerùm írtgenium his uarium 8¿
inconftans : at ufu belli ufqj adeo exercitatum,ut ad muníenda pro-
jo tegendacp oppida nullum genus hominum edo-
diusinueniatur.
Ff 1 RERVM
kÈRVM VNG ARIÔARVM Q.VARTA
DECADIJ LIBER Q.VINTVS.
> 'MW^t?^' ATT^IAS Pr'mo tempore comparatisexercitibus,càitérist|j rebus qua;
lèitthtJ7' ^ШШЖ bello ufuieíTeíolét:annoSalutís feptuagefi'mofeptímo ftipra millefimö
in/mlirkm &quadríngentefímum,príüfquarti caíhamoueát,aftraconfulit,acexpe
expeduto. '?<ЩШ&а& dítionis captât auípícia: nihil ínconfuln's unquani fídcnbusegifíeuifus
cfí.Díuinam hinc uoluntatem.fauífamcjj horam elicere nitebatur.Vt cerpta qüa;<p
grauifsimabenefuccederentjnihilunquamnificôfultispatribus.legibus'uè.oVaftrô
nomis,adöriri placuit,ne uí ac temeré quicquá auderet:quin apud aras omnes rem di
tiinafecit,utnumihuma;quanjmitatepotirei.Poilquam omnia fîbituta fore íénfit,io
adaudlo iam uere,comite Beatrice,ex Buda caftra mouít. Duplex tum ardöf eüm in*
ceíTeraualter légitimas Veneris,ac Martis alter.Ne Mithridati quídem Hypfîcrateâ,
quç núquam eum iñ bello deíéruit : neqj Pompeio ín cíuili perturbatíone Cornelia
tarn grata fuiííe legimus.quâm hâc Matthíc Uidimus.Prímis em annis nulla noftem
fine Béatrice trâfegit.at id ne ab re quidem:Uenuftas namqj formg,dexteritas ingeníj
Aim appofita elocutione coniunc"b,ipfum(mihi crede)Socratem in anion's eftû con
ieciíTet.Sed ne Iaboriofe hec militic incómoda pâteret,in ^pxima quacp caftris ciuita-
te,cáftelloq? quieícere folebat. Antequam laurínú peruenifletjmperafori pracmíílb
, tnctniibéüi nuncio bellú indixit.Indicendi belli formula hfс fuit. Cüm,Ceíar,preter gquum &
formât, phas ínita totiens nobiícú pacem íolueris,& i Aa fepe fcedera uiolaueris,nullaqj pro- 19
milla pftiteris:quin 8>C malo íjrpifsimè dolo leía concordia noftru agrum.pagos &op
pida hoftiliter inuaíéris:Nos Matthias rex Vngarie.cajteriqj pontifîces,reguIi,opa-
matescp.iuftû tibi bellum índicimus:& Iefum Chriftû opt.max.diuam genitricê,pc-
culiare Vngarig numen,ceterosqj Déos patrios,uiolate íufticíe.ac lefg paciSjSí inex-
plebilis auaritiae u in dices pcamur,u t ,ppius ui¿loria noílra arma rcfpicían t:uírcs 1c-
gionum obfírment:& ul toribus iniuriarü,ac uiolate quictí s,& fidei aílértoribus de
bitan! íníígnéqj uicloriam tribuant.Proinde aut Ceíareá mentem ad refipifcennam
reuocent:aut fufeepta nobis iuftè uota aufpiciaq? fortunent. Neqj Ceíár bellum fibi
^ppedíem indicium íri nefciebat.í pfc quoqj dele&íí magnú in Noricis 8í Vindelícís
habueratjCiuítates & oppída cúcb ualidífsimis praefidrjs ac omni munitíonú genere 30
obfîrmarat,copias quoqj difpofuerat. Regem multí proceres íéquebant: inprímís
uero Stephanus Scepuíieníis comes,uir ípeclatiísime íemper fidei & uírtutis,quiex
cataphracbs equitib.mille,ex uelitibus quingentos fecum adduxerat.Ité Paulus Chi
nifius cum expeditísimo equitatu,NicolausBanffii, Zelenajafích : Petrus Emeri'
euscß Dochii,uexillatíonv¡ prefecb'rLupus quoejj Deípotes,indomití quídéroboris
&conftantía?,queregi íémper fîdelifsimùTuiflèmemorant. Praeterea DrachBcrtol-
dus,mire fortitudinis & audacíae,qui à regis latere nunquâ diícedebat.Nec Lauren-
tius,duximpiger,S¿ à paterna uirtute nequaquâ degenerans.cum honcíh'fsímoinfc
riorís огзе comitatu abera t,à rege filrj loco femper habítus.ne paflum quíde ab eo re-
cedebat.Preterea cetera nobilium ac procerü multítudo.quorúreferre nomina foret 40
ociofum.Caííra ubiqj triplícia pofita.hic Boemi.illic Vngarí.ifthic Ratiani metaban
tur.Boemi équités cataphracti omnes,aut hippoballíftg: Vngari,in grauê 8¿ expedi-
tü equitatum a?qué díuííí:Ratiani uexillationib.tantum utebant. Peditum quocp no
mediocris ex omni gête numerus,grauis & leuís armatur£,uix decê homínum milia
fuifíe creduntur. Per Iauríenfem ígit agrum in Auftriam contendit.Cum eius finib.
appropinquaílét.primo infultu Trauterftorphú oppidum,cuí ualidifsimú à Cafare
prefidiü fuerat impoíítú,ac fuapte natura mum'tifsimum,adorit.Primo ímpetu,cum
immifsi à rege milites intra ^ppugnacula profiluínent.magná ab oppidanis ftragem
accepcre:multi ín ea pugna fortiísimi uiri cecidere.oppidú tandem no minus ui quá
aftu expugnatum.in ditionemprimum regís peruenit.Haud ^pculhíncadPctcrítorjd
pbum caftra mouit,quod ad fecundú Vienna: lapidé appropinquat. Hoc line negó-
tio in ditionê accepit,Nam cum oppidaqi fe tucri diffîderent,deditioné ín tanta tre-
pidatíonc
vEc^vis an Li-вег v
. pidatione continuo fecere.Cum hic X v i.Kal.Augufti caftrapomiflent.Ratiani cum
expedites pernicibusq? equis moxciteriorem Auftriam,fadapoteftate,incurfarunt:
cum licentiam plus quàm hoftilem ufurpaflen^cunda diripíunt.incendút pagos,in
omnem artatem ас utrumcp fexum arqué defseuiunt.Caeduncquicuncpoccurrunt, Kilimrm
& cruore magis quam captiuitate geftiunt:eo plus fe lucri faceré arbitranf,quo maio ßuUiä.
recacdegraflànt.ferro & igni cunda uaftant,templa dírípiunt:8¿ humanítatís expér
tes,diuína & humana íuxtá miicêt.Tantus hic longé lateqj terror,puínciales íncelsít,
ut circumftantia quaeq» oppida deditionem ultro offerrent.Cum ad Peterftorphum v¡tmtoi
caftra fore*t,quis obfeílam Vienna negare potuifletrAgrú uelites ufqí adeo infeftum ßdio.
го cedíbus plané reddídera nt,u t ex urbe nemo ,pdiret:quin & fuburbana ita folicita fue
re,ut afsiduas excubias haberent.Cum íngens oes pauor inuafîflèt,uno die quatuor-
decim oppida.q in Viennenfi agro fita urbem in согопаг ípecíem circumftanr,ultró
feferegi dedidere.Quicquid Neapolim Viennam'qj ínteriacet,in amccnífsímam pía
niciem effuíum,&inpomarrj fimilitudineuirentí uícorum oppídorúq? frequentia
confitu,deriuatis'qj pafsim fluminib.irriguum,id omne uno die in Matthig poteífa-
tem peruenit.Et haec facía deditio.ita Viennenfíb.comeatus ínhibuít,ut ad extrema
famem perbreui redadura uíderet.itemlmp.animü ufep adeó côfternauit.ut ne me-
díocris qdem non declinatí belli pœnitêtia fubiret.Viennam iñ,S¿ Neapolim, ui,ar
teq? omni retiñere conatur.Vienna inter pulcherrimas barbarorú urbes,lícet côplu
*o res magnitudine pftent,iurè numerari poteft.Danubiü accolit,in cuius ripa diffun- fcriPtio'
dit in orbis ípeciem.ut urbí magis blâdiatur amnis.infulam è conípedu facit,in hort
torum ufum,q frudiferis confití arboribus,grauifsimo«j ciuium ánimos relaxlt,8¿
lafcíuíentem ad coenas & choreas iuuentutem excipiunt.Mccnia duo paflûum milia
compledunt,intus & extra aggcreobfirmata:ne crepitátíum tormentorum obtutui
fint obnoxía,perpetuo coronant ambulacro,& in согопаг ipeciê fuperbarum turriíí
frequentía excolunt;quarum aliquac è quadrato lapide &C quadrangulares.nonnullg
iateritio rotunda: confurgunt:quibus crateata: infuntfeneftra?, ferrea:q?, atep férrea
quotphoftia.Foueaobducunt pedum altitudine trígetorum : latítudíne ueró ea,qua
fagittac idus eluderet.Ad caput in ima foiîâ tantum aque fcaturít,ut cum Iibuerit,8¿
3o uUxs tulerit,hac muro ad emiííaríum retenta,perbreuí tota foflâ compleat.Supra por
tas urbis quadrate turres confurgunt,ut impetum quemq? maximú facile excípíant.
Suburbia circùm maxima & ambitioía effundu nt: urbê haud aliter ac arcê regiam ue
compledunt,8c" cum urbana pulchritudine certant.Vrbs aût intus.cum adiucris,n5
urbs.fed regía uidet,ob elaboratifsimâ ftruduram tota confpicua:hoípítib.totablan
ditur.cV certatím qüícqj domus gdificiorum fuperbia ípedatorib.magís placeré con А'***
tendít,remorateos,necp pulchritudine fuá agredí patítur.procerum cunda dixeris
eile palatía.Qugqj domus anticum habet,& pofticum:laxa intus iùbdiualia,cùm finí
timorum ^pminentíamontiumnimisalgeat.Triclinialautifsímahabétjabíegna con
tabulatíone ueftitarftru daq? in ángulo fornace)(p aefh'uarrjs utunt. Feneftra: omnes
4° uitreac,óY ad ínhibenda furta ferréis cratib. munitae: caetera domus ín caldarias celias
¿V cubícula diuííá,cj ínquilínis & hofpítibus locantur:fubdiualia,apothecç negotii
torig circumfèantjCum urbs tota fit penfilís,infra foli planicíem fubterranei fornices,
uinaríaeqj celiac magna laxítate conípícuae.In feneftris ac ípecularibus tâtus cultus 8C
luxuria,ut antiquorum fumptus adequare uideat.has auíbus complet ofcínibus,gar
rulís'qj:ut cum urbem inambulaueris,per íbnoras amœaasqj fyluas fpacíarí uideare.
fora,Uici,compita cunda placcnt.Templa fpedare lícet,ínfano íumptufada : ínprí- ^
mis díui S tephaní bafilicam,ac diuae Genítricís gdem,ubi nihil eft artís, quin ípeda-
torem admiratíone conficíat.Turris eft,unde non modo tota urbem,fed uníuerfum
agrú.cV citerior? Auftriam^fpedare lícet.Odogonaeft,& ex pyramidalifpecie de
jo finit in pomújúbí totdeorum imagínes,totexcifos fumma arte lapides cerneré eft.ut
nihil dixeris in orbe fpedabílius.Sacerdotú collegía.gymnafia phílofophantíú , fan-
dimonialíú clauftra,prarftantiâ urbis adaugent.Si Scotorú collegíú cum acdeluftr?- Coje¿¿t
uerís.fiqdam principumpalatíainuiferísj^omanáad peregrinos fuperbiá traíecífle
reputaueris.H¿c Scaligero^Carrariorûqj domos,gétilítía infignia recognofeere po

Ff 3 ten's:
*в ZE7L VNÇ^X.
téfis:a Padue,Vérone,Viccntifcp,ac in Ciiâlpina Gallia late regnarût. Hic muïtoru
quoiç nobiliú monuniêta côperimus,quôrçz pofteritas Fridcrici Aenobarbi carteros
rûqj Imp.du&u & aufpicrjs in Italia mili tauít.ibiq? oppidis ac pagis magnifiée dona-
,-• 1 h- ta retmfît.Cû ante bcllüccnfushabercc.quinquagintahominümilia numerata funt:
"и prêter pueros ¿V irtfantes.in ludís líterafrjs,fepté Гере ftudioforçz mih'a recéíita.Pra:teí
confulatû,exdecêcVocl:ouiroR! numero côftantêjduo fantmagiftratus:Pretorurba
nus,cj ius populo dicit,& Magífter ciuiû nom i nat:a tep Queftor capitaliú ,quí crimí-
nibus peft ínquirendis,cV Iudex appellat.Practer hos nulli funt,nifî çj uenalis uini ue
шщхлт. £.^£-л exígíit.Cauponá domi facere,nulli uitio datrquin ¿V ille ppotens ¿V patriríus

inhibet.Quicqd negotíofis díeb.plebs ipíá parat,BacchanaIcs abfumuntferíc.Cúui


C' fortijf "o incalefcunt.nunc ínter áulicos ¿Vartifices.núc inter Académicos 6Y plebeios.nuc
itíter rufticos Sí urbanos Mars oborit:& cu atrox ¿Vcacca pugna côferatur,fa*peplus
equo,temulefltus ille defjuít:non eft Magiftratus potetía.q rixas ínhibeat.Tanta eft
V án uibí gentiuuarietaSjUt paucí uelin uicinio fe norint. Rara familíarum antíquítas:
mercatoR: hic magna copia ,quorü diuites fenio cófeftí.puellas fibi coniungunt.Has
perbreui fadas iâ uiduas,famíliares mox íibí deípodent. Víris ius eft legandí uxori-
bus.uxores et iâ uiris ,p arbítratü doté caducaq? bona legant. Accômodata pígnora.íí г*
quid lucrífacíunt,nó recuíantmeep ufure loco reputant.Furta apud furé deprehenfa,
Quçftori cedút capitalíú.Im manía hic fupplicia expenduní.Quicunqj ígni mulctádí
íunt,uíuipyreimponunt,acíénfimfuburuntur.Quicqdparatautgule,aut edificijs,
aut ueftitui indulget,mulieres çquèacuiri negotian?,& citrapudorem fora fréquen
tant. Viennéfis ager,uínetis & pomarrjs totus eft côfitus.Ville circùm ameenifsime,
ubi elaboratifeima ipcctant edificiameq? auiaria,piicine,ceteracp uiuaria defunt.mon
rium appcndiccs.u icorû caftellorumcp írequen tía uiatores ocs admodum оЫсЛЛ t.
Cú Viennenfem Neapolitanûq? agrum attigeris,in planiciem logé lateq? diiFufum,
hune omnib.letis 6V ameenis regionib.tracT:û,fîne controuerfia facile anteferas.fi qua
flic quíes ¿V tutu oríüm ínuenirí pofïèt,potius Auftriâ çj Italia optares.Verum tçpe*
ftatenoftrafempernûcBoemico,nûc Pánoníco bello flu&uauit.Póft,ubí rexPodó,
Peterftorphú.Trautoftorphú^iefteftan.MedlingújS.MargarítájSchuídorphújC
teraqj finítima caftella cepit , urbe arcb'us obfeíTurus.nihil fincreligionis obferuatía
aggrediuoluit:ínpfimísq?Víennenfiumnumínaplacanda eflecenfuit.D.Stephano
ac Lcopoldo.cacteris'cp drjs patrrjs maíoré cultum,& magníficénora his tépla,(fi for
cè obftínatg urbis exitíú intercideret,cjd Deus auertat)ípíe uouet: fi deditionéilla fe-
cerit,magnos drjs hominibus'q? adauÄus pollicet. Mox cum quinq» mílib. equííum
caftris egreflus,intcpefta node Clauftrumburgû adoritur.expugnatcpf Oppidú eft
ad fecundü lapidem fupra Viennä,quod Danubio ^pminet.cV diui Leopoldi bafili-
ca ièpulcro'cp darum eft.ubi faci^regularium monachorçj eft colIegium,a;dificiorum 40
amplitudine ¿V triclinioru cubiculorum'qj pftatia ípecbbílenbí fubdiuale eft infano
fumptu fa&um,& fpecularía íácrís hiftorTjs ínícripta: ítem foccíídiísima íéíentíarunt
omniû Biblíotbeca,ubi multa ex Itabrís urbíb.erepta uolumína fpe¿tátur,quac anti-
quitatis au toritate permagni eftiman t.Ad magna" aram tabula eft %nea.à tergo cande
labrû SalomoniSjUtrumq? arte maxima elaboratû:acnei funt templi poftes,& bafilica
è quadrato lapide conftrucfta.fubiacent horti letis arborib.confiti.oblongaq? piícína:
ubi luposjcarposq? faginât.ac cetera tale genus.Suburbium per mStis dorfum eíFun
dit,& Danubio dominat.Hüius antícipatio nô ab re facb,qñ fluuiú hic elaudere de-
cernínne comeatus ab Im p.Vienneníib.deuehi poísint.Clandeftino deinde itinere,
еврйнг.™ equitatu relíelo ibi pfidio Vienna rednt:¿V traieclo mox amne,pontê urbis adori 9*
ur,occupatcp,ne qd ex ulteriore Auftría cibaríoR2 haberêt.Ad ponté 1 ígneú utrincp
caftellü erexitjimpofitocp pfidio törmentis eneis.ac omni munitione côpleuit.Duai
там. potiTetauros pfecit,bellicp artis íáne peritifsimos,q fratres егагД Boemícis parétib*
genití,ne alter facile alterû boftili ímpetu pariré pat«ret.i) comeatus oês inhibebant,
obíéruabant
obferaabat OoAu Danubiû:ac ne $d breui etiâ cymba infcrret,díípoíitís иЫпф uígí*
Iiis attendebât:quin & íbeios qñcp lucri cupiditate aliqd inferre aufos,grauifsimê mul
ctabât. Cu obftrucftos fibi adítus dues eflê fenfiflênt,aîo c5fternati,futurä famé refor-
midare.fîbi liberisq? timcre,ne uítá inedia finiant:ad Imp. clldeftínos mitterê nucios*
8¿ imminentiú perículoi^ admoncre:dcmú orare,ut obfefsis continuo fubueniat.Vf
bc,fi fame premat.in officio retiñere no poflè:quin 8>C plerofqj de dedítíone cogitare»
lmperator,quí copias per cíuitates et oppida díuííerat,ut longo bello Párionicas uíre*
eneruaret.exercítú mittere no poterat,quí obfidíoné íbluéret,colIatísq? íígnís cu rege
côgrederct,Spes bona dabat:,pmittebant auxilia,q indies affutura diceban?: interim
»o aut nulb.aut exigua fubmíttebanf.Nónulli ferebát,id ex dedita índuftría à Frideríco
fíerimecViennëfes in anguillas redigi egrè patí,ut eâ illí famé patereht.qua obfeíTum
olim in arce Cariaré pati coegere.Suípicabátur 8¿ alíq excopofito bell5 Auftralegerí,
utrebella^tiúcíuíum^cerúcpfuperbía,haudíníun^patris,aMatthia filio reprimeret.
Verum id no facile ,rede fcntientib.perfuaderi poteft.Cü íñ tato uíAoríé fucceflu rex
cuncbndûeiîêminimèiudicaret,*dCornuburgûcaftramota,inuÎterioreDanubrjri CormAur¿L
pa fitür^d è côfpeAu Clauftrumburgú íntuet.oppidú eft in plano locatu,èIegantibus
predítü çdificijs,optimis mcenibus.öc' alta foiîà üalloqj munítú.Id décimo obíídíonís
die capít,cú tormentor ímpetu tolerare no poflet.Rex opulctifsímó potitus oppído,
pfidiü imponít. Quarto deinde die ad Tuina caftra pofita.ciuitas eft Danubr) accola, тиЬи.
quineß ас uigínti milib.pafluû à Vienna remota.Rex in Cornuburgo remâfit : regina
ad Piíom'ü,non fine magna aulicorçz turba,(libfederat,Militê ergo graui eî ímpetu ue
xare iubet.q magno terrore perculía^líais exêplo,feptimo q uentû eft die,in regís po
teftatê peruenit. Tulnae deditio.finitimís quoqj aíos ademit.Arridëte adhuc fortuna,
Stephanus Bator , q ínuitus ad hoc bellu acceflerat,Paulus KíniíÍus,& Zelena,pfe<íti
equítú.nihíl ultra cunftandú efle ratí,Chremefum ¿V Stainú obfidét:que in ulteriore
Daftubrj ripa funt,uix unius interuallo ftadrj fcíúc"ta.qd n5 temeré ab his bellica: ärtis
autoríb.facium eft:ne è fuperiorí parte Chremeíum comeatus & auxilia poflêt accípe tbrmtfum.
re.urbs erñ eft ne parui quidê momenti,qñ opib.ac pulchris £dib.illa floret.Paülus,ac
ecteri uexillatíonú pfeДí,expedítos équités finítimos late infeftare íubet:at illí logé di
30 fcurrêteSjtumultu et terrore oía copient,obuíos aut obtruncât.aut captiuos ducut,ín-
cendút pagos,et circúfuíam region? diripiöt,uaftätcß.Diri belli rumor per Germania"
répété díftundit: Cefarís oês auaritiâ,morofitatê & pertinacia incufant.'execrant üeglí
gentíá,6V pleriq» id haud ínuíto ipfo fieri críminant.Germanici potentatus Imperrj ni
hil,pfpiciunt,partím çja Imp.iníufiu nihil audebâtîpartimquia à rege príus edofti,bel
15 id iure geri noucrat.indolebant ígit,8í (оскщг damna cômiiêrabant.Interim Imp.â
Lintzio oppído hoftiles íncurfus & incédía ,pfpecbbat. Chrcmeíienfiú tandë perica 0
lo & cómiferatíone uictus.cjs nímís amabat:Viennenfiuq? obíidíone cômotus.cjs ad
Pannonê deficere equo aío pati no poterat,non ingente coparauit exercitü,non prin- 1 д. л
eipúGetmanoRi acciuit auxília:fed legatos quâprimùm in regia caftra mífit,g cu hofte p„Jme p„
40 de pace agerët.Si á principio pecunrjs n5 peperciflet,fi trñ paraflèt eXercitu,q obfidío* ршгф.
nêurbiûinhibere potuifletme tantam quidê is Imperii iaAura.neqs tot calamitates &
incédia florentífs.illa prouíncía iubnfiet. Cum legati Ccfaris in regía caftra uénj'flènt,à
pfeftis ^p dignitate funt excepti.Inièquêti die cû colloquiû poftulaflct,ex officio datu:
de pace mox agere coepere:deteftari bella:et inter patré 8¿ filíú perq iniquû,ac fummS
eíTc nephas,ha:c intei cefsiflê. A' Batore ас Paulo repetè reípofum.ad bellû fe,n5 ad pa
ce eiîê miflos:nullâ eflê fibi cSponêdi belli poteftatê.regê adCornuburgû refcdiflêiee
efle concedendû: ac ne cjd à militari infolctia detrimêti ex incôfîderati'one patiant,fe iâ
tís honeftû equitatû daturos efle pollicent.D irempto colloquio,& accepto comitatu*
ad Matthiâ^perât.Rex iâ à fuis de legator aduêtu,clàm fuperiore noefte fuerat admo
jonitus.Cû ciuitati appropinquare per exploratores accepiflèt,uniuerfum ferè potifîcû
^pcerumqj ordinè,ut houorificé eos exciperet,obuiâ mifit:ipfe quoep é íblio aduenien
tib«occurrit,ac ut legationê СгсП oí officio honeftaret, ex ördine oês amplexatüs cft.
Aft ubi oês confedere,OratOR2 princeps ita ^pfatur.Legati equidë &: Cgfaris,&: tui pa ^fp^rl
tris índulgctífsímí,fumus,rex inclyte,qs non tâ ad mitigandâ iracundiam.q tecogno- tu>.

Ff '4 icendam
бго WUT. ZEZ. WNÇ^X.
{cendam pietatê,ad te mífitálliusqj reí nos in primis admonuít.ut utrü uti hoftis , an
uti parêtis Oratores admitteremur,diligétifsimè obferuaremus.Nûc aût,cùm ex hoc
aditu ingénita tibi pietatem & dementiam nulla arte di fsímularí poflè intelligamus :
hos,utAuguftalê filium.nô ut hoftem Imperii Rom.nunc alloquemur. Conquería
Matthia,pater ílle tu us,cur tam hofb'Iiter íecú agas.hofliliter dixífimó,ut fîc bona tua
uenia loquar,immaniter,uicorü incendia,uafèationes agrorû , captiuorum ac pecorS
abacliones;nequaquâifta demiratur.Patit hecipfa furiofi Martis licentia. fed templa
dirípere,rapere uírgínes.tot cedib.ÖV incendrjs feuire,pueros illídere paríeribus,ac ni
hil diuíni humaniqj iuris retinere:hanc facínorum infolentiâ pater attonitus.execrat.
Quod etfî à te mandan no credít:tamen hec oîa,te nefciente,à nobis uíx credentibus, w
fuá ruftícorú multitudo.gês ribí uidna,acc5moda3Chrifh'an a 8í officiofapatít.Quid
illa meruit infelíxf quid corni'iitC quid miferaaufitf Nobifcühaudfecusac cu Turas
agitur.Matthía.uindexChríftianinomíniSjoVfidei^ppugnaton NonequidéTurci
Íumus,n5 inhumani,no ímmanes.politícis artib.ac negotiators ftudrjs cücbluftra*
musn'nculta excolimus:atqj fi Alemannis careret Vngaria,ut ueftra pace dixerim,aut ;
deférta,aut inculta inhofpitabilisq? foret.Apud principé loquímur,cu¿ nunquá" uerí-
tas & dicendí libertas infenfa fuit.Cefèr Deorum hominumq? fidem plané teftatur,cj
bellum iure fît indictum,adhuc fe ígnorare.Multas utrinq» iniurias ínter fubditos in-
terceísífíé nouit:fed nullarü fe áuthorem affirmare : fî qd fuorum audacia patratú eft,
id fe inicio faftú effe:fe quoqj ingenuè fateri,fuorü quandocp rccalcí trantium audacia 2Í
coerceré haudquaquâ potuiiîê:multos c5trá iníuriarú poftulari.quí ultores potíus çj
côtumeliofî reuera dicí pofíent.Suís plus quiícp quam alíenis credit, ÓY fuorum quan
doq-, chantas cquitatê i n u er tir. fi mu tuarum comemoratio iníuriarú fieret,iam aequu
utrínq, côftaret examen.Satis fuperq? ab utrifq» lufum eflêt,ne tm quidem pcenarú er
rata noftra port ulaiícn t.Efto,ua ítationís & incendrj reí fumus.nos tñ plus poenarum
expendímus,quám fortaffe debemusmifí capitaliu more.^p definito fépe íéderc £ter-
num exiciu fubíre cogamur. Verùm quis ínter finitimos,qui mutua cofuetudine fru-
unt,quotidianas lites admiretClongifsimo tantü in remallo feiuncb',n5 Iiugant. Inter
uicinos modo de incertís finibus,modo de uecb'galibus.cV ^mifcua iuris ditíone cer-
tatJJle plus fápít,&: ^pbitate pra?pollet,qui officio,indulgentiq? tolerantia-.uicinú líbij»
côciliatrexcclfioris quidê animí efíe duco,magís ,pxímü quemcp bñficrjs,cp armis uin
cere:alterû cofummate ,pbitatis,temerari£ fortuna» alterü eft omcium.Romaní,Cor-
uine,è quorçz gente te oriundum oes uno ore fatemur,magis hac arte q armis imperííí
^ppagaruntrquía potíus quid fe deceret,quá quid externor ú íniurie mererem, animu
aduertebat.Non minus píetate,quám uíribus,utráqj Pannoniam Metíala Coruinus
oIim,tuus atauus ( mihi crede)fuperauít.Patiat tua Maieftas,rex ínuicT:íísime,n5 tara
Martísaliquando, q pietatis,à paternis Oratorib.admonerirqñ nec plus ílle quidem,
quam Ьагс affert,cui tantopere ftudes.Immortalitatis recentía & grauífsima,q nuper
accepimus,damna,nos iniurias referre coegerunt.Sed quis ínter patrê et filium graue
quid íntercídere pofle dixeritCnifi ab humanitate uterqj,p díro quodam furore.fuerit ^#
defh'tutusr Quicquid pater ín filíum fecerít,haud ab re fecifíé reputat:quicquíd filíus
deliquerit,ex nimia indulgêtiajCÔfidentia'uefacitjq ínter utrúqj temeré quandocp in-
tercedunt íníuríe.nímíg charítatís deliramenta uocanlQuanquá Imp.te hoílem ctau
diuerit S¿ fenferit.tu tñ eum an hofèê an patrê pientífsímú appellare debeas,hincintel
líge.In tato belli furore ас ueíánía,captís tot urbib.ôc" cafèellis,incenfis totuicis,toteriá
hominibus in captiuitatê abdu¿h's,occupata deníqj magna patrimonii fui parte:non
íocíorum ís auxilia couocauit.nó fcccundá" bellícoíám'qj Germania in te côcitauit: no
fuorum cohortes.auxiliarescp Imperrj Romani copias, quas gratuito habere poteír,
educiiufsít,non fuas etiam uíres eíFudít : uíx tumultuariam breuemqjpeditumma-
numcoegít,quamperoppidorumpraefidía diftribueret,ut aliquantifper fili) faeuL y*
tiam coerceretrnon hoftís,non Caciarís funt apparatus íftí. Proinde indulgentífsími
parentis patientíam,Matthia,nunc tecum recognofce. Si quam in Csefarem,&ín
Aufèralem gentem íram c5cepifh',iam iam cópefce,rex inuídífsime:ac ueluti carteros
armis & uirtute,ita núc dementia &,pbitate uince.Cefaream manfuetudinê &: beni
gn ítatera
toEC^bïs litt ыъёг f. <£t
gnitatê çmulare.nec fortítudínis magis quàm mifericordíg laudem auequare.Quaft
tam glorig ia¿turam ex iíb bello féceris.facilius conricí qüam dící poteft.Quid fum-
mumpontificem.quíd fenátü Apofblicum.quid totam Italiá.quid uníuerfas Chrí- *
ftiang reip.ciuítatés detélocuturas exiftímasrCum à te Rom.Imperatórém,&: cum
duo ímtgladrj.aherüm ímmani bello premi nouerintr Pilf) quocp adoptan nomen,
inulto plus grauítatem facínoris exaggerabit.En ifte Chriibanç fidei ,ppugnator &
uindex,qui Chriftianorü príncipem.et humanará rerum moderatorem.furore plus
quàm humano perfequítur. Proinde.rex inclyte.reíipifce.hac te infamia exue,qui
perpetua; iludes immortalitati.Quid %quú & phas íít.recognoíce Matthia: qui plus
io qua ceterí principes.iam fapere foles.Pro illatis iniurrjs fat erat unam alteram ue dut
tatem in tuam ditionem aflerere.non omnia mifceremon tibi animum inducere.pro
fflodicis erronbus licere tibi omnia occupare,diuína & humana côfundere. Delicio
non debet eflè grauior pocna.Memento te mortaIê:ac principé non ad exitíum , fed
gentium iàlutem eflê natû:& non ad ryrânidem.futilemcjj gloriam.iêd ad làlutarem
gubernationem.ueramcp felicitate eile genitum.Neq? communium íncómodorum,
ratio prçtermittenda eft.Maiora(quis ignóratenos detrimêta patimur.neqj uos ta
rnen multum híc lucri faceré arbitrarriur. H irte Vngaría exhaurit.hinc incénditAu-
ftria.Demum.quid feceris,& quid regno utilitatis attuleris.exitus iple docebit. Inui
tis nemo diü imperauit:nil uiolentum naturg iure perdurabit unquam.fîc fumptus
20 eludunt,&operg;ficcruor hinc& hincefFunditfîcpoenitêtiamofdaxin ánimos fru
íha defcuit.Reputa quandoej) tecum fortune uârietatem.cui nemo iàpiens nímis ere
dendú efle cenfuit.8¿ quís eius infidias ¿V péricula te melius coníiderare pofsit.ínue-
nio neminem.Meditare.quemadmodum ante regnum,S¿ poft.tecum quandoqj illa
fecerincV alíorú quoqj uires penííta.Paterna tibi anímú tolerantia augere n5 debet ;
nec.quod píetatí S¿ patientíe adícribendum eft.íd imbecillitati,neglígentíc,ac animi
exiguitati tribuêdum.Paflus eft hue ufeg Cefar.finítimos uobis íníuríos,& fibi paru
obtêpcrantes.à te haud fecus ас à filio caib'garí:tu quoq? patere , Matthia benígnifsi-
me.ne ceterorum innocentia offendas.ab hoc bello paterna uoce reuocari.Cefar hue
uíq? ueripatris uel indulgen tí fsí mi compleuit ofiícium:tu probi filrj decorum obfer
30 ua.Ule ut Cçiàr.ut pater,ut tutor adhuc tuus.de te oprime meritus,deponere arma iu
bet:ceterùm hortatur,orat 8¿ obteftat.quádo fatis fuperq? íjíuitum eft : tu contrà.uti
filius.paterna iuiïâ capefleîac exoratus precibus.ultro cede.Nullá" tibí gloriam id bel
lum affert.quâdo facile eft uincere non repugnanté.paternus id amor.pietasq? ínhi-
bet.neq? ullo modo patít cú gnato certare:mauult pati.quàm paternum nomé exue.
re:mauult ex píetate quàm uiribus predicarían externos.non in filíü Rom. Imperrj
uires afieruat.quod quanti momenti fit,tu quoqj.Matthía prudentifsime, non ígno
rastnon armis.fed paterna patíentia tuam iracundíam Caeíar uincendam eflè duxít»
Quinetiam & in hanc Germania fufpicionem incidit.cum ipfe tibi non repugnet.id
ex compofito bellú geri.Quare Cgíareo paternoqj nomine te monemus, hortam ur,
40 precamurqj.ut arma deponas.iníurias omneshoftiles inhibeas.ad íálutarem pacem
animum intendas.de concordia perpetuaqj quiete nobífeum agas:& quando repen
fac funt utrínq? iam iniuriae.fecretíore colloquio de componenda pace diíceptemus,
Cú hace dixiílent.ne partí quídem Vngarorú animi à belli ftudij s alienan occerpere.
Collegg quoqj adiecere multa.cV ut partis utriufq? faluti confuleret.regê obfecrarût.
RcxtandêabAuguftalibuslegarisexoratus.breuiteriftareipondit. TeftorDeiîm ммЫ*п£«
homínum'q? fidem.faufhfsimi Oratores.me nunquam ipotè in uos arma fumpfiflè. гФоп1,0>
Agrauifsimarum multitudineiniuriarûcircumuentus.uobis bellum indixi.Quan
tum in me fuit.expeditionem iftam prorogaui.ne in parêtem optimum.imprj more
filfj.faeuire reputarer,& hanc demû infamiam declirtarê.Inuitus demu(mihi crédite:
50 Si ueflram in hac re confeientiam teftor)prae afsiduarurrt magnitudine contumelia-
,rum,& non praefèita promiflorum oblígatíone.me in arma conieci : ne ex tolerantia
bimia intolerabilem perniciofumq? contemptutn fubirem.Remedía cunda tentauí*
nulla
бгг ЛКТ. ZOKFIKI/ REX. VNÇ^X.
nulla profuere.poftremè reddendum gladio morbum eile cenfui. Belli caufàs, mía
riasq? omnes hicritx referendas eflè non cxiftimome infaufta cômemoratione, dex-
tera pacis aufpicia ínterturbentur,Abfurdû eft,cum de pace agi tur,de belli eau fis ac
curatifsimè difpütäre.refricantui' per íniüriáfum memoriam faepe uulnera,& remol
litt dudümartímiredureícunt.De belli criidelitäte quod dicítís,nihil patratum eft.
In cibaría,fes Sí pecora,uiuendi cauià,per uicos alicjuantifper fscuitum. Iuftû bellum
indíxírnüs,atcj} gefsimus multo modeftiüs;imó ne par parí referren t.inhibuímus,ut
pâternam ubiqj MaieftátemobíéruareuideremurJllaeíámhoneftate Sí pudícítíam
ubíqj eile iufsimus.Verum qua? audiuntur,quàm ea quae cernunt,multo maíora pie
ru nep reputantur. Cum nunc pacem à uobí s poftulari uideam,& me ad concordiàm ю
pater animum intendere iub ear,quantum in me eft dabo Operä,ut ueftrae inièruiani
uoluntatúu t paterno pafearn imperio : potáis armis, quàm officio,nunc à uobís pa-
tiar íüperari.Inhumanus mérito reputari poflêm,fî poftulatam pacem,utri(q? faluta-
rem,nunc abnegarem:& Caeíarea; paterrtae'cç Maieftati.ut iuftú ¿V phas eft4rion ob-
temperarê.Illudunû adrjcio,Si fine malo dolo petatur. Proinde uífi optímí,fi equie
pace conditionibus poftulatís,eam perbreui uos habíturos efle cofidíte: ííttíniquís,
Sí mala fraude,ípem omnem adimite.Sí íníta deinde uíolabí tur , Deum ultorem 8¿
uindícem equitatis expe&ate.Illud ícitote,me propter pacem ,b el lum gerere: Sí non
bellum,quod calamitoíum eft,ex bello íerere.Sed rem ipíamín fecrctiora colloquia
transferemus. Cum hare dixiflêt,Senatû dimifît,Oratores Tecum accumbere iufsit. г9
Infequenti die,de pacis conditionibus agi cœptum,Rex bellû iure indixiflè affirma-
bat,infanos in eo fumptus efFudífle:haud iniquum eflè,(î non ex omni/altem exali-
Difctputio ic 4ua Parte k Pr?ftari indemnê:proinde repetere belli fumptus,& trecentena aurctîoi
tonditionibus nummüm milia poftulare.Contrà illi,de belli aequitate non diiïêrere,praedas dicere
ptw. fumptus omnes rependiiïê,nulla utrincp damna relàrciri oportere.Adhaec ille,Prae-
iêntia detrimenta,que Alemannis íntulerít,adhuc Vngarorum calamitates,rapinas,
uaftationesqj agrorum ab Auftralibus acceptas.cquare non poflê.Oratores tandem
à rege conuicti,eum indemnem praeftari oportere,infîciari non audenr.crebris tamê
curibribus Imperatorem confulunt, haud procul abfentem. Angebat adhaec Cav
iârem uehementer Chremefi Vknne'q? obfîdio.Vienna deditionem interminabatjjo
m'autcommeatus,autauxiliamitterentur:magnamannonaecaritatepopuloiäm ur-
bem incefsiflêjdudum rumor crat:refpon(â differri non poteran t,necp pro more uer
ba dari : nihil morse fine máximo periculo interrjci poiîe uidebatur. InfuperBeatrix
regina,Caciàri affînitate coniuncîa, crebriseuminternunerjsorabat,utàcalamitoià
СопШош pertinacia íua deficeret,cum uiro a*quis pacem legibus optaret: côtrà,uir um £ uirili
puis. fuz quotidianis literis hortabatur,&: rogabat.ne tantopere iâeuiret,& ad pacem falu-
temep populorum animum iuum reuoearet. Poft longam igitur difceptationêjhec
régi cum legatis Caeiàris c5uenere,ut Imperator ob bellum iuftè indic*lû,Matthiam
regem prçitaret indemnem:centum Si quinquaginta aureûm milia £ belli fumptu,
ad preftitutû anni tempus rependeretrMatthias obfidionêftatim iolueret; captas o- 40
mnes urbes Sí caftella,ubi fátisfactú fuerit,continuo redderetîpia fîlrj patrisqj nomi
na,cV antique pacb'ones,rate firme'qj manerent.Si ad ftatu diem Matthiac haudqua-
quâ làtisfaclû,fuoiure uniueriàm Auftriâoccupare,occupatâcp legitimé pofsidere,
Si in regni Pannonici prouinciä redigere licerettneq? ullo impíetatis Sí iniufticie cri
mine alicubi gentiû notari poflèt.Cùm his conditionibus inter eos conuêtum foret,
adiefto lolenni iureiurando,pontifex Agrienfîs pro pâtre patrato in mediu accitus :
lubes me, inquit, Matthiarex Vngariae.pacis tabulas promulgare С Iubeo. îube*
vromuigitio tís'ne uos CgiarisAugufti Oratores,quib.ineundi foederis data eft íumma poteftasí
pdcu,crptr- lubemus.At ille confeenfo pulpito ,pmulgauít,mox utroícp in tabulas iutareadegít.
cuj iofeeieru. Dem{j . jefu Chrifte,inquit,opt.max. íéruator humaní generis.tucp diuina genitrix, ;o
fempiterna uirgo,unica Píínoníg patrona,uosqj ccclítes oes,patrrj'cß dfj,tuq? D.Ste
phane Sc Leopolde fandifsíme,his qfumus^pitij pacis auípicíjs adefte,mutuá in
ter
vEc^fDis ни ыъег с/. л,
ter principes 8¿ utramcp gentem concordiam dudum inítam , & perpetua amicitiam
confírmate. uterprius ínita fandè fœdera uiolarit.non ut antiqui fadamporcam,
fed iadis fulminíbus feriie. Percuflo fvcdere.legatos omnes rex casteriqj Panno-
ш'аг proceres rite amplexati,in tranfade parís ¿V concordic fpecíem lachrymar utrín-
uefufe. Tuncrexpoftmutuasparíscongratulationes,nepIusarmis quàm bene-
centia uincere uíderetur.practer omnium opinionem exclamans : Vos,inquit, íá*
crofandi Oratores pontifices,procere'fque meí,nunc mihi teftes adeíTe iubeo,dida
haecattendíte:& quantum Imperatori Romano,patri pientifsimo,confidam,hinc
quaeíb confiderate . Quanquam padionum iure capta rcddere non debeo:Caîiàrea
»otamen& paterna Maieftateadadus.nunc cunda qua; cepímus,ei ipontereddo.ee- Афгиыри
do Auftria.ut obtéperantís prj'q? fill} animus quâdocp noicatur,cx: me plus ocrj quàm rttori rt¡lu*.
belli amatoremomnes intelligent. Mox uulgó accitis curíbribus, cundís przeíi- bL
diorum praefedis qui capta oppida retinebant,imperauit,ut praefidia repente depo-
nerent,oppida legatis Auílralibus refignarent,fine mora captís cédèrent. At illi Cor
uinammagnanimitatcmadmírarí,conuerficp in lachrymas.ímmortalesgratiasage-
re,deofcularidexteram,& nullum gratas mentís officium prasteríre. Casíárí ígítur
extemplo Matthias liberalitatem cktraníadampacem íignificarunt. Obílupuít re-
bus cognítis Imperator , 6¿ ingentes literis Matthias gratias egít.Caílra ad Chrême-
fim& Stanumpofita,regísedicT:omoxreuocantur:refl:ituunturomnia,&iníperata
20 leticia Auftria tota completunnec mínori quídem gaudio iam exultât Vngaria,cu-
ÍUS ubertas non fine magno lucro ab Alemannodígerítur. Hoc tempore prepo
tentes duo duces Chriítianas reipub. finiAro fato casfi funt: alter Galeatíus Maria
Mediolanenfîs fuit,à!oanne Andrea Pamproníano,índiuiStephaniasdeobtrun-
catus:Carolus Burgundiorum princeps alter,qui dum LingonesTreueros'qj debel
lat,ad Venacoum oppidum in Treuerorum finibusprofligatusocciditur. Reuo-
catis rex in Pannoniam exercitibus ,& percuflo cumlmperatoreea hyeme iam fœ-
dere,infequentíanno,quireptuagefimusoclauusfupramillefimum ¿Vquadringen 1 47З,
tefimum efl^Pilonium uenit,& Quadragefîmale ibi íeiuníum peregit. Deinde cum
maxima aulícorum manu, unà cum Beatrice fua.ut acuris alíquantifper bellicisa- к«™яВ«'
jonimumrelaxaret,perregnumuagatur,urbes Iocaq; prasfbmtiora luftrat,uxoricp o* t,ict l"^t*r'
ílendit,Cafsiouiam,CremníciamJNouocolmm>& montana ambo locareuifunt:au-
ri argentiq; fpdinas ípedantuneducendi ex terra auri.prasterea molendí, diuídendi,
conflandiqj modum admirantur.qui nunquam antea uiderant. Vtcunqj poteft: rex,
Beatrici ftudet.'ubiqj ex ciuitatibus Si. oppidis prouinciales occurrunt,ac eximios u-
triqj honores acclamatíones'q? exhibent,ac magnificè(ut par cftjexcipiuntur . Inte-
reacompofitamcumRomanoImperatore pacem,rumores ubiq> gentium diftule-
runt:ad cuius nuncium.omnes príncipes admodum exhilaratí funt.uídebantenínl
ex hoc bello tantumanimorumTurcísaccedere.ut Chriítianas multum reipub. tú
merent. Ex hoc tempore prasírítuta Matthias régi à Rom.pontífice Venetoq? fe* saptnliipan
40 natu fti pendía abrogata funt,que centies mille nummüm aureiîm fané complebant. & Vrne
Id haud ab re fadum,ne aduerfus Casfarem Matthias opem aíFerre uiderentur, Chri ty£tn^
ftianas reipub.príncipem . Póft,ubí reconcilíatos efle fenfere,optatam certatim pa¿
cem congratulantur. Andreas Vendrannus Venetorum dux,ut ex archetypís ac-
cepimusjliteris íta fcripfit:Diftulímus alíquantifper gratulationis officium/ereniG
lime princeps.quoníam uarius & incertus inítas pacís nuncius.inter tuä,regiam Au ^fj^/5'*
guftalernq? Maieílatem adhuc efle uidebatur: fed índíes certiores fadí, hasbreuiter
ícribendaseíTecenfuimus:quibusetfi non abundé gaudium ÔC lastíciam promcrc,
perbreui tarnen indicare uideremur,itemq? ingerí deuotionis affedui aliqua ex par
te fatisfaceremus:ut ficut bello grauiter angebamur.íta percuflo nuper íalutari Rede
jo re mirificè lastaremur.GratuIamur ígítur Maíeftati ueítras, ímó communi gentium
' iàluti,quarum tutela ex ueffra concordia pendet. Gratulamuramicísquíbufcun-
que ueftris, ín quorum ordine nos fumus haud cum poftremis numerar.dí.
Gratulaür.ir
éi4 ЛКТ. ZOVFfNI/ НЕТ.. VKÇUt.
Gratulamur denícpreipub. Chríftíanac.cui pofthac ^aieftateueftra,hoc finítimo
& inteftino bello hberata,id auxiltj fperarc licet.quod ueftram amplitudinem^ieta*
tem,religionem,ac ardentífsimum ín Chriftíanam rempub.ftudium plané addecct.
RtAonfîe re, Nec ^grato quidem animo Matthias iíh perlegít,at9 parí ferè breuítäte ufus,ita
gií'refcrípíít: Matthias rexVngaríar,Andreas Vendranno,Venetifenatuspríncipi,fa
lutem. Quód ob ínitam cum ferenifsimo Imperatore pacem nobis ex animo gratu-
l|tnini,quód amicítiac officium in re quaque tarn diligenter attcnditís,nos hunc gra
mlatíonísaffecbm,&gratifsimumhabemus,& gratías agímus ingentes, quando
exfidoacbeneuolenti corde profluxiíTe cognofcimus, nec minus quidem uos no-
ftrís quàm proprrjs commodis laetarí credimusrquando nobis nihil gratíus accidere 19
poteft,quam cum optimum florentifsima; ampli fsimae'q? Reipublicae ueftrg fuccefi
fum audímus.Haec uetus amícítía,fida focietas,6Y explorata diu utríncp fides,utrof<p
faceré íubet.Quod in calce fubrjcítis líterarum,uos Chriftíanae reipublicae gratulan,
quod à nobis uídno & inteftíno bello liberatis,id auxilrj fperare pofsít,quod ampli*
tudini & píetatí noftrae conueniatrups fcire uelimus,quemadmodum etiam per O-
ratores ßepe ueftros fuperiori tempore fignificauimus,nobis ardentifsimum defen
fanda: reipublicae Chriftianac ftudíum nunquam defuúTe,neq$ ín pofterum eñe de-
futurum : lltantam turbulétífsimi hoftis molem.cuius uires foh' tolerare nequimus,
humeri's noftris fine adminículo aliorum fubíre pofsimus. Intercepta igítur Mai
this; regis ftipendia,à Venetorumfocietate,beneuolentiacß animum abalienarunt. M
Accedebatoccupataeolim Dalmática; oraememoría,quae non fine moleftia fuccur.
rebatn'tem in bello Auftriali Caeiàreas potius quàm Pannonicas partes fouereru-
nilioräUcü morerat. His quoque temporibus,cumIoannesBietigus,fuperiorisSiIefiaepra>
ctfmaongt. fecl:us,regem edocuiflêt,in his finibus Polonos quofdam noua mo!iri,uícos infeíb»
re,abigere pecora,i<itum olim cum Cafimiro rege fcedus ledere:rex ira alíquantííper
ínfenfus,Poloniac regem admonuit,rogauitcp ne initum fccdus laederet,neiuraiô*
cíetatis uiolaret.quod fi faceré perrexerít, eadem fe quoque fafturuminterminatus
eft, Atillepra;fecT:omprímisquerenti,deinderegi fe líteris diligentiísímépurga-
uít:dicere,íd à quibufdam,qui proprrj efíent iuris.íe inicio inuítoqj fuíífe factum:ua
ría quoque cauíari,quae uiolatae pacís ipfum excuiàrent.Contrà rex ad eum reícribc-3#
re,íe quoque pofle multos ex regno fubornare,qui Polonos hoftilibus iníurijs affw
cerentjacdícerejillos fui iuris eíTe. Demumadferuandum fcedus hortari,nearsarre
primùm eluderetur, ÔC è mínima deinde fcintilla fufcitaretur incendíum , Cafimi-
rus ficadmonítuSjillorumquiinfuperioribusSílefíaE finibus nouamoliriocccepe-
rant,audaciam reprefsit. Venetorum porro memoria animum Matthig indies ín-
feftíoremreddebat.fciebatenim, Vénetos Pánnonicae íocietatís authorítate haud
ínfelícitercumTurcísegiííe: multos â Véneto quondam iènatu legatos acceperat,
quibus praefentibus cum Maumete proiperè pugnauit:& quotíens in Illyrico & Б-
piro Turcí in Venetos aliquid moliebantur,inftaurato repente ín Myíía bello,obíí-
dionem foluere coafti íimt.quod ckCroiaeScodrac'queoppugnatioíárpeteftatur.40
vmetí Ugiti Franciícus Veneríus ab initio ad eum miflus.'deínde Ioannes Hemus: poft hunc,
ti №äUt^ Francifcus Diedus,& Franciícus Iuftinianus:nouifsimè uero, Scodrenfi obíidíone,
Sebaftianus Badouanus,legatíonis quoque muñere functus eft. Antonius demum
Viclorius cum Arietenfi antiftite uenerat,& ex annuo ( ut aíunt ) ftipendío cenries
ferè mille àureiîm nummum ambo Rom. pontíficis Veneticjj Senatus nomine ín
Vngaríam attulere. Intermiiïà igítur Cacíareo bello fuere ftípendia.que Chriftia
nac admodum reipublicae obfuere.IgnorabantpleriqueTurcorumuires,& íomnía
potius figmentaqj efte quam rem ueram exíftimabant . Paflus eft ergo,qui non cre-
debant,illorum feritatem experírí:ut quantus in dir um hoftem apparatus fieri opor
teret,ca:teri iêntirent.Itaque ex Ulyrici finibus , quos diípofitis oppidatim ftationi-
bustuebatur,legiones,ob impenterumgrauitatem,& Italorum ignauiam auariti-
amcp reuocauitjfuas tantum prouincias curauit.Ferus hoíbs,p¿fi:,ubi remíflás Dal*
man*
2? écrivis mi ыъег v. ¿2,
matiae cuitadlas eiîè,Pannoniscj? animum deferbuifTe nouk,difFuíás per Ilfyricum,
Myfiam,Macedoniamq? turmas.ad Dalmatig fines conuenire iubet.At ubi quinde
cim equitum milia haud procul Scodra cô ueniflè fciuit.Dalmaticos Carnosq? mon
tes fuperare,ac Forum IuJrj incurfare.agrum'q? late populari praxípic. Turci,AIibe- моими er'
choduce.Dalmatiam trail cuín t:nullum,dum iter faciunt,prouincíac detrimentum ltdum'
inferunt:equorum pernicitate longa itinera metiuntur.Dalmatíam&Carnosde-
tnum emeníí, Foroiulíanum agrum inuadunt.fluuios praeter hominum opiniones
'tranant , montes fuperan t editífsimos : Sí nihil ufqj adeó arduum ac difficile reputa-
t ur.quod illorum audacia non adoríatur « Cum in Venetorum prouí ncíam defeen-
»o diflent,tot homines cum uxoribus Sí liberis abduxere,ut fupra quam uígínti homi
num milia in feruitutem uindicaílé dicerentur . Tantum hinc triíticiae Venetorum
an irnos íncefsit,& tanta uniuerfamltaliamtrepidatto inuafít.utplericp de facienda
emigra tí one cogitarent. Ií pontificem Romanum,ac cañeros Italia; principes orant,
& ob teíbntur,ut communi confilio ac ope.commune periculum deprecentur.Inte-
ftina tarnen Italorum odia,factionesq? perniciofa^ufqj adeó à communi falute diftra
beban t,ut nihil amiquius inímici calamítate repurarent. Alphonfus Calabrif dux,
&Federícus Vrbínas,cum Hieronymo comite,Xyíb pontificis nomine Florenti-
nura agrum.uíllas infano fumptu a?dificatas,amiTnifsirnoscp pagos Sí oppida dirí-
pit,atcp expugnat.Venetiiure íocietatisad Florentinos auxilia miíérant:& cum íb-
jo dos grauifsímo bello laborare cernerent,magnopereangebantur.Etruría; ením bel
lo implicitijín Macedón íacV Foro Iulrj àTurcisacerrimèuexatbgrauifsima'q? dam
na perpefsi funt.Dum Xyftum pont, ut Chriftianac faluti confuleret,ab Etrufco bel
lo reuoeare conantur,cum tempushicfruilratriuifient,adLudouicumGallorum
regemoratorem miiêre,precames,ut Italia: tumultus difcordiasqjcôprimeret. Нас
Ludouicus legatione commotus,Xyitadiemdicit,fecp Renatum Lotharingie du
cem,regis Renati Andegauenfîs ex filia nepotê.miflurum interminatus efl:,ut prav
reptumauiregnum recuperet. Quinetiam ut rebus Italicisimpenfius incumbered
inducías cum Maximiliano Burgundia: duce compofuit.Veneti,Florentini,Medio
laneníesqj.tempeftate illa inita focietate,Herculem Eftenfem ducem huíc bello pre.
jotecere. Praeter hace, Veneti Turcorum fucceflu admodumconfternatbpoilpri- rareotutlk
mam eorum in Italiam irruptionem.preter Sontium amnem,quicquid uadi fuit in- iruptioconm
ter Goricianum pontem & Aquileiç paludes,perpetuo aggere obftruxerant,{htio- Vtnttos'
nés militum & munitiones impofuerât.Hoc itaqj opere in muri fpecíem, barbar um
Italia prohiben credebant,nullum híneperieulum ultra immínere putabant. Ecce
ex iníperato ferus hoftis aduenit,ac pra?ter omnium opinionê in ulteriore Sontti rw
pa confeditjcuius exercítum decern milia equitum pleriqj reputarunt. Marbechus
Turcorum pra?fcccus,circumacta equitum ala,caírellú,quod ponti imminebat.par
no negocio expugnat : prarcipitato in amnem prarfidio.pontemoccupat.idacairris
fentiri non potuit, ciim quatuor milibus pafluum abeflent.Mox équités mille expe-
4oditifsímos flumen tranare iubet.fecp cum caetero equitatu fequuturumoftench't. Im
perat Venetorum cairra adoriri.irritare adcertamen:deinde fenfim retrocederé, ho
ftesq? temeré à tergoprementesininfidiaslocatastrahere. Faciuntíj mandata,cum
in infidias Venetos allexiflent:carteri à fronte coorti.prímam eorum turmam adu-
numobtruncant:neminiparcunt,prancrquam paucifsimis quibufdam illuftribus,
quorum captiuitatem fibi commodifsimam fore fperabant. Próxima turma prarce-
dentium morte perterrita,in fugam efFunditur.Inßat à tergo Marbechus,cum reli-
quo equitatu : & equorum pernicitate palantes afiequutus.pafsím íternit.capítcp,
Ád Mofiam ufqj continuata clades. Hieronymus,qui exercitus gerebat Imperium,
cum filio:item Iacobus Baduarius, Anaftafius Flaminius,&: pleriq? ilhiftres in ca pu
yogna defiderati.Marbechus quoqj grauiter uulneratus . Portero die quícquíd pago-
rum inter Sontium Taliauentumqj fluuios effundirur.igni ferro'qj uaftatur,& ad
Vtinum fumus apparuit,ut finitimis hoftem adeflê id foret indicio. Adauxit cala* v»mh*
Gg mitatem
mitarem aftus plus quam barbarus.Símulatur ab his reditus:motisq> caftris afanes
retro fuperant. TraíeftoTaliauentOjüníusdieiíteriamrernenfi^mox proximand-
fte redeunt:& liberatos dudum tnetu prouincíales,ac incautos iterum adoriuntuf,
é¿ longé maíote quàtn paulo antè faruitia pra?daq? grafíantur : innumeram uirorum
mulierumcß multítudinem abducunt. Quid plura Г Veronam ufquc trepidatum :
B¿ à Veneris ex editifsíma díui Marci turrí,ueluti è ípecuIa/ociorum,feracifsimi'que
agrí profpecta funt incendia. Andreas Vendranus Venetorum dux, hoc anno
mortuus efhcui Ioannes Mocenicus fuffe<?tus. Alia quöquedetrimenta.ex inter-
croUaptd. ccPta Matthia: focietate , abnegato ftipendio , Veneris accefíere. Croíam Maumc*
tes.munitífsímum Macedonia? oppidum,repentè obíídet : fame'qur adacb,undeci- ю
mo rtienfe dedítione potítur.oppidaní,príufquam fefe dederent , omnia tentaflefe-
runtur fedandae inediç remedia, ut etiam boum coria & equorumauidè deuora-
S'odr* • bCi r,nr* Nondum malorum finís aderat.cum Alíbechus capta Croía, Scodram obfi-
° ™ ° iiót det. Subíéquitur paulo pöftMaumetes,&:utmunirirsimampra:fidioIocicpnatu-
'raciuitatemexpugnet,uniuerfas quâfcunque potuit copias ex AfiacV Europa coe-
gít,ueluti extrema íam fibi tentanda eflen t . Mox dum incerta fpe Scodram obíídet,
ingentem Turcorum equitatum per Dalmatiam^'n Fori Iulrj agrum immittit;Son*
tíacascp iterum munítíonesaggrediiubet. Carolum praríídiorum prarfe¿tum,quí
caftella ad perpetuum aggerem inftaurata tuebatur,in pugnam educere conatur.
Acille fuperiorís quídem cladís haud ímmemor,intra uallum ínftrucb acie/Turco- 2¿
rum ímpetum expecfhreídímícabundusjongahoftem expecbtíonedefatigare.Eiu
fus demum longa mora Turcus,a Gradiícanis caftris retrocefsit : 8¿ hinc ad quatuor
milia paflúumjinterMedeac montem 6V Cremonam próxima node fubfedít. Pró
xima noc"te,propterManfanum,per patentes ualles ad radices montium caftrapo-
fuít.Superatis deindeabruptisconfragrofisq? Carnorum montibus,in Scodrcníía
caftra ferecepit. Tríginta Turcorum milía in hac nouifsima eruptione fuiíTeper-
hibent. DumbellicisScodramachínísafsíduéacmiferabilíteroppugnatur,Mau-
metes.nefruftracumtamnumerofa legíonum multítudine tempus tereré uídere-
tur,Ioannem Certtoí Sabiaco ciuítate príuat. Aííatícar orae pra?feAus adexpu-
br'mßum. gnandum Dríuaftum míttítur: 8¿ perbreui tormêtorum adminículo potitur . quin- js
genriexoppidanísc'apri,incafl:raq5perdufti,ínScodrennumconrpeftuomnestru-
cidatifunt. Maumetesobfídíonisfaftídíoacdefperarionecorreptus.relícbadcon-
tinuandamobfidionem MarbechoiCumóAómílibushomínumjípfécumcafterísk
lyjfum. gíonibusabüt. Eodem quo profeftús eft die,Lyflum ad Drímonísrípam,cum
duabus Venetorum tangís nauibus,ín fuam poteftatem redegit.Ducentos adMar-
bechum remigesibícaptos miíit,quosante confpedum Scodrenfium trucidarer.
mandata pro libídine feritatís facía fünt. Itaqü¿ uniuerfa , quae breuibus enume-
rauimus,mala1è deftituta bellicofi regís Matthía:focíetatepromanarunt. Quem
cum fibi haud inique fuccenfuifïe íntellígerent,nec facile tarnen reconcilian pofle
exiftimaren t,donec fbcíetatem cum Pannone iuftè fancle'que feruarent,fortí animo 4t
ас cítra detrimentum Turcorum omnes ímpetus excepere. Contra rex índíesexa-
cerbatus,uel proprío,ueíaliorum inftínctu : nunquam amplius eorum amicítiam
requífiuít,nequecontempfit,fuístantum rebus confufuír. AdpoftremumVene-
ti.cum fe Turco impares efTe cognofcercnt.fecp in hoc bello ab и niuerfis Italie poten
tatibusdeititutosefTecortfpicarentur,defperata Matthia? reconciliatíone,deíneun-
da cum Turco pace cogífarunt. In caufa.ífta fuere complura: Venetorum fuperbía,
vnetorücum ínuidía;potcntatuum Itatarumdífcordía:&in parriendís, qua?cuncp bello recupe-
рлх" rarenrurrebus,auariria,cum fummainiquitateconiun&a: qua: quídem omnía,pro
libídine iudiciofcjj fuocuíquedéfínienda relínquo. Infequentianno,fenatusíuííu
Ioannes Darius fcríba,exacbíarn hyeme.de pace agere occipít.ne hoc fênfîm bello ¿0
Refpub.labcfacbrrtur.Parum acquis tarnen & honeftís conditiönibus ea fané com-
pofuíc: nempe ut deduclís exurbe pra:fidístrrjsmiHtibuí,cx: oppidanís quicunque
uclícnr,
ч
VEC^DIS Uli. ¿13 SX V. 6z7
ucllent,Scodra Turco cedcrct.Venetí quoque Tenarum Laconia: Promontorium,
& Lemnum infulam ínfuper adrjcerent : atque оДо deirtum aurcorum milía quot-
annis со nomine Maumetipenderent.utponticaVenetisnegociatoribus nauíga-
tio tuto paterct. His ígitur legibus pax compofita,haud parum Véneta: libertan de*
rogauit;quandoftípendiariam ueAigalemq? Turco ciuitatem feciííe uidebantur.
Sedab omnibus deftítuta auxilrjs,non temerè,quando íta res tulit,publica: utílitati
falutiq; confuluit . Quin & Cephaleniam infulam,quae ante Aecoham expofita eft,
8c я diuas Marías cognomento nomínatur , ui ín Turcí ditíonem perueníre Venetí
pafsi funt:ne ínita dudum Redera in diícrímen fuum uíolarent. Sed de his ha&énus»
loAdMatthiám reuocetur oratio. Nihil ei portero anno fuit antiquius,quàm ini- ¿¡¡m
tarn olim cum Ladislao Boemiac rege pacem confirmare. Iam íntelligebat illum efie&fco ш
maturum.praetereamagnanimumcV prudentem,ac bcllicofifsimis deniqj populis mu'
praepollentem.Vndique fibí bella immínereaugurabatur.cum Turco perpetuurrt
erat,ó¿hfreditarium,quamuisadcrebrasidínduciashaudínuitoMaumeteredege-
rat:quoniamadempta lîbiltalorum adminicula nouerat. Nec latebat quídem prae
ter haec príncipem Cacfarea mens pertínax , & quandoque inconftans.uariaqi: illínc
quoque Cafimirum Poloníae regem admodum timebar,nc Prutenorum caufa fcede
ra íblueret. Pruteni,finus Oceani Sarmatici funt accola: ; Viftula: amnís oftia.qui p«««i».
Cracouíam practerfluít.Oceanoqj demergitur,accolunt,&pra?ter lítus effufi,ad Ve
Z9 nedicos ufque montes accedunt. ApudhospotensacfacrumdiuseMarix collegi
um imperat.prouincía quídem ob negociatorum frequentiam cíuilis eft admodum,
&opulenta;ín cuius ímperium iam animum Cafimírus intenderat.uidebatenim,
domita Prufsia,ad Oceanum ufque Sarmatícum Polonia? regnum propagatum írí.
Prutení.qui à Polonia: tergofunt,alíquem ííbi defenforem parare ftudebant,quíá
fronte Polonum infeftaret.Si quid in eos ab auerfa parte moliretur.íocíetatem cum
Matthia ineunt. Rex cum Cafimíro deíndeagit,ut ad tempus ufqj proxími conuen
tus ( quam diauam appellant) nullum Prutenis bellum inferatunfiquan'neosco*
píae miflae forent , continuo reuocentur,quó ad dia?tam tuto ueníendí libertas fieret.
Cafimírus haec omnia & chírographo & data fide fe fadturum efie promífit . Quare
jo initac cum Prutenis funt induciacSed,quemadmodum paulo port: ex Matthía: acce-
pimus líteris.Cafimírus promiflà non praeftitít,ut epirtola rex longa conquerítur.
MiíTum in Prutenos exercitü non reuocauít:conueniendi poteftatem Prutenis non
fecit.quare haud parum índignitas ífta Pannonis animum i ncendit . Hiereslauum
Boícouium rex ín Poloniam mífit,qui fuo nomine Cafimirum , ut promifsis ftarct,
hortaretur:moneretqbutídaolimfoedera,uti phas eft,feruaret. Dcmum certiorem
redderetjà Pannone Prutenos nunquam focietatis iure defertum írí. Itaqj cum hu-
iufee belli periculumuereretur,confirmandam cum rege Boemía? pacem Matthias
efíe cenfebat.ne uno tempore cum tot hoftibus cenare cogeretur . Prius autem per
legatos dedit operam,ut conuentus ille haberetur.quo demum utriqj reges in collo-
4oquiocoirent.IpfeGeorgium Collocenfemmctropolitam,&:ProtafiumO!muncen-
fem epifcopum.item Stephanum comitem Scepufienfcm.Venceslauum Bofcoum,
& NieolaumZeecenfem,oratores prortunciauit.Stephanus cnim ea tempeftate Si-
lefiae prafecturam cum imperio gerebat. Ladislaus uero,illuftres profecló uiros ad
hanclegationem deftinauit,inprimis IoannêTymbutem,cV Bolcslauum fummum
Boemiciregní iudícem.quibus collega: optimi fuerant adiecb' : Benefsius Vaitmil-
ler,Burgrauius Carifius monetae m.agifter,& Ioannes curia* prefed us,cuí de Riupo .
cognomen erat.utrínque igitur pracftantes uiri ad Olmucium conuenere, quibus wt,^/ *~
cum liberum foret utriufque regis negotia componere, fic omnia ínter fe citra difcor
diam difpofuere,ut omni ex parte cunda congruercnt.Id unum fupererat,ut princi-
yöpesconuenirent,&ablegatisacb,fuaaudoritate ac faurta praefentíaconfirmarent»
Quare utriufqj regís edicload Olmucium conuentus indidtur :atqj non folum re-
ges,uerurnetiâ antirtítes omneSíacregulijproceresqjmaximi.cumuhíuerfa nobili-

g 2. tare,
tite,ad prscftítutam diem conueníré íubcntur.Infolcíitcs utrinque fiunt apparatüs>
& à Matthía pracfertim,qui plus £quo ambitíofus eft habitus:& necuíndicb.necbe
n . ficio,magnificentiaq?,à quoqj hofte amico ue íuperari fe paflus eft.VuIadislaus ad
ftatum tempus.cum ornatífsímo procerum ordine.alíquot díebus prior arFuít.íe-
Curncp florcmifsímum duxít exercítum . item praeter Boemos,duces duo illuftrifsí-
mí^affínes,quorum alter Bauaríar,Saxoníae alter princeps efat.Pracaeterisautem
bomi. terrarum gentibus,proceritate ftaturac,roborecj? corporúm , ac pulchrítudíne,prae-
ftantia criníum,cV fuauítate confuetudinís,Boemi {ànè praecellunncorporacomascp
vngarot cm plusiuftocoluntn'nhabituueftituq? nitidifsimi.cV perquám molles, ad bellum &
boemco¡trt. uojüptatcs tamum nati:populares omnes funt,& afFabiles : ad concilíandas quoque to
VngtrL amícirias nimís idonei.Contrà feueriores Vngari,&: magís agreftes,beIlo durifsímí,
aufterae confuetudínis,& quàm maximè peregrina?, exteros parum amant,plerun<j»
abominanrur.elatumhíseft ingenium.acímmodícusequorum ueftíum luxus:ar-
morum habitus,ac menfsc potiísimum eft ftudium: caeterùm minima cura/olícitu-
do'qj.perícula contemnunt,bellaferunt,ocíumformidant: honorem Iaudemcp ap-
petunt.quam armis parare nituntur.Matthias ob íngentem apparatum cunebntius
accefsít,crebris áBoemoliterisuexatus. Reginam.cum Francifco Aragoníofratre
eíus,ítem pontífices proceres'qj omnes fecum duxit.Cum Olmucium ueniífetBoe-
mus,quialiquandiu,& plus aequo ín finibus expecbrat,ad quíntum mox lapidem
caftra pofuit . portero die tabernaculum , in medio interualli fpacio tenditur,ubi re- je
gesunàcolloquipofient. Ex compofito deinde inftru Ais utrinque aciebusprode-
unt.Cum ad tabernaculum ambo ad fagirac Iapidís'ue i&um iamiam congrefluri ef¿
fent,fubftitcre utrinque agmina. Reges in medium coiuere : primo congreflu dex*
tras mutuo appreheníárunt,cV dederepacis ofeula : mox equis defilíunt,tabernacu-
lum'q? fine arbitrio fubeunt.Iníto colloquio tres circiter horas,dc communí concor-
día,deredintegrandofoedereuerba fecere. Demum fordus arctius reuíncíendum
eíTe ratí,ínter fe íterum fandifsimè percuiïere: fraternoqj obftrinxere uinculo,ne fa
cile uiolari pofïet.cV accitis deinde utrinque pontificíbus, proceribusqj arbitris.fà-
crofanclum id eiîê iufíere. Soluto deinde colloquio,aIter in caftra , alter in urbem
ferecepit . Tertio ueró die rex inermis,cum uniuerfis principum ordinibus,exurbejo
digreditur,atque uerfus Boemi caftra agmen intendit. Et occurrit è caftris ille,com-
prehenfisq? ad congrefium dextris,focia utrinque agmina iunxere,in urbemqj per-
- uenere.Hic regis ediclo lautifsima cunclisBoemorum príncipibus parata erant ho-
ípítia.prope forum duo palatia inter fe oppofita, Perficoqj luxu apparata, reges exd
piunt.Bauaria? Saxoniaeq? duces pro dignitate recepti funt. Incredibiles in urbe ap
paratus Matthias inftítuerat. Vuladislaus armatus , acinftrucb acie, ciuitatem in-
greflus eft,alterumq? Martern referre uídebatur. magís arma ç| toga magnitudinem
corporis addecebant . Aedes huícrex mirífico luxu apparauerat: triclinia,cubícula,
fubdíualía,&uniuerfum deníque atrium fericís pictísq? aulaeis curioféueftíueraf.
Excoluerat etiam regia fupellectilí,ne quid adhoneftandumfratremprxterrnífifíe.40
uideretur.Apparatus ubique magnificus,etiam fuprà quàm excogitan' poteft.Culta
quoque pro cuíuíque dígnitatecaeterorumhofpítía. Diesquíndecim ob fraterna; .
focietatís lactitíam,quamdudum íniuerant,conuiuia afsiduècelebrata. Tempora-
riumínforo theatrum,ícenaorcheftraq?fumptu magno paratum,ubí ludí fceníci,
faltatíonesq? accitis eximes matronís,cum fumma feftíuitate edítar.ante ícenam hip-
podromi circi'cp uícem tune forum prarftítit,ubi quotidíe equeftricertamíne pu-
gnatum.magnacjj ac uaria uiftoribus praemia propofíta,próque regalí magnificen-
tía multa in fpeftaculo íparfa mifsilia:epulum uiíceratíonéfque populo, item Panno
nioBoemicocpmíliti quotidíe datac:celebratumín foro conuiuium cft principum.
In medio fori tetragonue ftabat abacus , gradatim more pyramídís ab omni parte ?o
confurgens:per cuius fubfelliaaurea.gemmata.argenteáque mía ricé difpofuerant.
Proftabant abaco rhinocerote» duo,unus à dextra.â lxuaalterjmira? merque гпги
gnitudínis,
IUI. LIZ SU V. ti*
gnitudinis,infeftoque cornu ipecbtöres intuebantur,ad bafîm hydria; capacifsi-
ma?,aenophora,diotxépoí?;ulato argento affabrèfacbetfuprà ueró chryfendeta, ca-
lices,icyphi,cupae,fialxcp,lapillisac uniönibus onuíbe, Confurgebat ígitur gem-
matus,ex omni parte confpieuus in medio foro abacus,ín roontís aurei fpeciem.ubi
miferè fpecbtorum lumína fatígabantur . Régés cum proceribus in ccena aecubue-
re,decem quoque menfae ex ordíne ibidem ftratae. Inter prandendum nunquam in
ícena&hippodromoceífttum,aliquá femper edita fpe¿tacula,hinc mimi,hiftrio-
nes,citharcedi:hincequorum certamína,infeftishaftíscongredientíum.Déirtdereí*
motis menfis , principes cum matronis illußribus duxere tripudia . Regina cum
10 Vladislao rege,8¿ Francífeus Aragonius cum formoíífsíma nobilicB puella Germa-
nicam pyrríchiam,non fine magnis populi acclamationibus.plaufucj? faltarunt, Rex
quotidieVuladisIauumeregionèmanentem.offîcrj gratia.traiecb uia familiariter
adíbat,educebat in regiam,admi{Tumqj concubiculum Beatrice teile domefticè ас io
cosè alloquebatur : quandoque latrunculos cum regina ludere íubebat ; quod futuri
uani coníugrj fuit aufpídum.Tantum fraternas charítatís femper oftendit,& hono
ris exhíbuit.ut nihil ultrà addi&optaripoflèt: uelutídiuusille princeps Vuladif-
láuum fucceflbrem íuum ariolaretur.Quin & in aduería formídolofacj? ualetudíne,
rogatus à fuis,quem iíbi fucceflbrem optaret,regnóque eligendum confuleretfVu-
ladislauum,inquit,fî optimum regem appétit is. Compofîtis rebus,cum iam fob
at uendus conuentus eflet,ne indonatum quidem Boemiae regem.quem fratrem ad-
optauerat^dimittendumeflecenfuit. Inprimis quidem uniuerfum hofpitrj appara-
tum,ubi cum exceperat (aureis cubicula aularis texerat,ftragulis etíam aureis léelos
ftrauerat, preciofîfsimum quoque abacum explícauerat)illi dono dedit.Item id par-
uumratus,redditis duabus(utaíunt)cíuitatibus,munifícentíam auxit . Beatrix tra-
beamauro contextam , regales ueftes,leclos lautifsimos,& caetera tale genus,quae
coelibem principem addecerent,adiecit. Nec indonatos quidem ambos duces, 8c
carteros principes dímiíérememo dimifîus immunis . Verum illud potifsimè com
mémorant, & admiraritur homines, cúnela Boemorum hoípítía à regalí gazophy-
lazioapparatumacccpíflé:denasin ícenammenfasfuífle ítratas,quíe multumauri,
3oargentíque ad propinandum & ad fercula pofíulabant : nihil tamenèregali abaco,
quem in foro conftruxerant,ín conuíurj ufum accepífle . Quare quanti cenfus Cor-
uina íupellex fuerit, nefacilè quidem conrjei potuít . Sed quis mortalium uitam
aliquid íblidae felícitatis habere arbítreturf DumconuentumfelicifsimumadOl-
muciurnhaberiTurcusaccípit.praeter omnium opiníonem,íngentem expedítifsí-
xnúmque exercitum in Vngariam excüríáre iubet,ut earn à regediaetaegratia,quac
Auguítomenfe eft habita, deftítutam.furtim ínuaderet,diriperet,&(quod nun
quam ante aumsfuerat)igniferróqucuaftaret. Fortuna Turci audaciam íéquítur,
foue'tque.nam tanta ficcitate is annus exaru<rat,utad V 1 1. Kalend.ufque Aprilís
nunquam tantumpluerit, quantum fitibundum terrae dorfumparumperaíperge-
4orepotuiflét. Vtraque Pannonia Sauo Ыпс,& Drauo illinc círcumuenta , litro mu-
nitur,& Turcorum incurfu amnes inhibent :ргай ínfolenti uero ficcitate Sauus írt
plerifque locís uado tranfiri poterat. Drauus femper ac ubique nauígabilis,eo anno
pedibustraiicipaflusefl;:incauiàfuit,infolentifsimafîccitas,cum fluurj tres ubique
muigentur.Turcusuadiexploratoreminuenítad Drauum,quem multa mercede
conduxerat. Tranímiflb iam Sauo,triginta Turcorum milia in Drauí repente ripa
confedere. Ac rj tutum uadumedoclí,fuperatoamne,Pannoníasinuadunt,in pa*
gos,in homines ас pécora iuxtá defaeuíunt : ferro,igníque ufquequaque debacchan.-
tunad Caftrum ufque ferreum,&ad Styriam,Rachofpurgúrnque decurfant.Trigin
ta homínum milia cumíngentipraeda,inceníauaftatáque non parua ex parte pro*
50uíncia,fecumabducunt:iterqueremenfi,ínBoflenamferecipíunt. Quod ubi regí
foluta diseca nunciatum eft,omnes proceres,alarumcp praefeclos,tumultuarío Tur,

COS
cos cxercît'i infequí íubct,ipfe per fa:u:í peftilé"tíam,quae со anno per uriíuerlám Vn
¿aria late debacchata fuerat.per fyluas & amee na Ioca,ualctudinis tuêdç gratia.uaga-
batur.Reginâ Caflbuiâ^eriusàfcdimiferat.nequahominù firequêtia ас cótagíone
inficcretur.In tato tumultu & calamítate,rex nequaqul confternatus eft animo: ímo
tune cu nihil à Turco timeret.de Auftriali bello cogitabat.quare cú Vuladislaorege
fœdusreperculTerat/ocietatcqjredintegrarat. Romanúenimlmp.crebrís literís ac
sn.-IrM« noui multís lcgatíonib.orauerat,ut pacb pra-ftaret,,pmifla perfolueret.centú 6V quinqua
Mi cm¡£. gItna aureûm milia и diu exacto têpore penderet. Viennenfes audiuerat centum mi
lia Cspiâri collata ftipe dediflenllum auaritia peruicaciacp correptu,nihil eiTe folutu*
rum.Quareueluticumeo fibicôuentumfuerat,pacb'onûiureabnegatas bello peono
nias repetere omnino cenfebat oportere»Contrà,cùm Cefar fe obftinatifsimè recula*
turç: intelligeret,bellumq$ hinc iam futurum ,pfpiceret,iam copias clàm parauerat,8¿
in fu periori Pannonia Styriacp aliquíd paulo ante tumultû Turcorum moliri ccepe-
rat.Matthias igit in tanta rerum omni'û perturbatione,n5 excidit animo.utruncp bel
lum auda&er adoritmeep uno codem'qj têpore.cum duobus rerum humanarçilmpe
ratoribus,necp cum ambobus Caefâribus & Auguftis dimicareueretunuana hec no
mina côtemnit,animum ac uíres ab iracundia ас Jefa a?quítate,ac polluta relígione fu
mít:Deum fibiuindícé&propugnatorem nunquá" defuturum elTeconfidit.quem
Pannonicis rebus afFuifle femper,ex ipfo periculo nouerat. Comparât" í'acp magno
exercítu,fecundum eos quos pracmiferat,Turcum ínfequítur:cV nô modo abacbm 10
predam rccuperare,uerumetíam iniurias barbarorum fperat ulcifci.nam cum paulo
ante Turcorum ingreflum,padam ab Imperatore pecuniam exígere non polTet, Ge
repetrumStephanum'cpcomítemScepulienfem in Styriam miferat, eos'cp Rache
fpurgum.Petouiam & Fierftenfeld obfiderc pra-ceperat . Ob Turcorum uero ín»
curfuminitíscum Imperatore induerjs, Stephanum cV Gerepetrum cum exercítü
reuocarat,ut Turcos unà peterent. Hoftium mox fequítur ueftígia : quos rum in
Pannonrjsafléqui non polTet , extra regni fines eóufque perfequitur,donec ab his
per ñas cumularas exigeret.Vitra Iaiczam demum caftra mota.dies tres iter factum:
¿V in campo quem Greben appellatjocata caftra: hinc cxpedítifsíma fexdecim ho-
mínummiliafuntemiííá,quac Turcos cum pr£cdaperfequerentur:proxímámque^
illorumregíonem,quamBurboíÍgníam uocant,pari faruitia popularentur&uaíb-
rent» Ad amplifsimum tarnen Illyrici oppidum, quod Verbos nominattt,perue-
nereabi'rp hoftesac predam adhibueruntJ3afTèumhicobfident,qui Pannonias du-
duminuafcrant:& íncírcumuentam fluuíociuitatemclám поЛи penetrant. Ma
xima hic cardes oboritur:mifcrrimè cum oppídanisTurci,nil tale opinantes, truci-
dantur : aedes, puerís, hominibus, mulieribus & fortunís ubique completas incen-
dunt,diripiunturomnia,&:Marscruentifsimus plané grafiatur. Bafleus clandefti-
mmnocTefugamcapit.círcumfufasqj per finítima oppida uicósque íbeiorum co
pias cogit:mox cum céleri cquítatu,Pannones,qui triduo ibí moram traxerant,cun-
ctáque diripuerantjingcnti praeda onuftos,& Iaiczam caftráque fine metu repeten- 4a
tes,à tergo adorítur. Atrox hinc pugna redintegratur . nam dum rj przedam ma-
gnamauferre,acilli recuperare obnituntur,truculentifsímum fané prarlium confe-
ritur.Vngari non modo equos,uerumetíam & fe ipfi fpolrjs onerarant:pra?daq? gra
uatís expedite dímicare non Iicebat.multi malle mori,quàm precióla qua; ferebanf
oneradimittere: contra illi dicandi gratia contempta morte, acerrimè certare.par»
magna depofitis impedimentis pugnareJam'q; non calamitosè folum, uerumetíam
turpifsimè Vngari redrjfíent.ni fortè trecenti Coruatíorum équités íntercefsiíTenti
qui à latere rcdintegrata pugna Turcorum impetumrepreilere. At illi multo plures
глохши, efle rati,cV mox exanimati.terga ucrtunt.Vngari iam in fugam uerfi fuerant.Coru?*
tndimifsis magna ex parte impedimentis cVprardapotíti ,cum ca-teris paulo póffe ^°
Vngaris in regia caftra redíere.In Illyrico qua?cuuq3 ditionis Turcorum caítos per
. * tríginta
ч
'ЯЕСЛВГЗ i lt!. ¿I'BSJt V. - <r?t
trígínta milía paífuum finítima fuere,pafsim igní ferro'cp uafhrunr. Нас tempé
rate,!] Romanus Imperator inducías 8¿ uetera расЪ feruafl~ec,neq} uíolatís inducrjs
Iaurieníém agrum inftaurato bello inuafiíTct, Matthias ad afíerendum è Turcorum
manibus Illyricum, tempus profectó nactus erat nimis idoneum.Sed pertinacia Сж
íaris írritatus,reuocatis copt}s,ín Auftrale bellum fe ad mortem ufep conuertít : &eo
quidem animo, ut aut Vngariam amítteret,aut uniuerfo Impcratoris patrimonio
potiretur. Ita^ Cauris inconftantiamfecumreputans,compofitís in ВоГГепаге*
bus,cum exercitu eahyeme Zagrabiam uenit:ut quid in Styría.uel Auíhía fibi cum
Imperatore agendum eflet,ibi cum proceribusritè décerner et. Hare ígítur omnia
to hoc anno gefta funtjquem feptuagefimumnonum fupra milefimum 8¿ quadringen x .
tcfimum rite numeramus. Paulo antè,Georgius archiepifcopus Colocieniis,diem 7 ^*
obierat;uir grauifsimus,& fumma laude dignus Temper habitus:in cuius locum Pe
trus à rege íufFecft.us,uir libero acri'q? ingenio» & animo pro aflerenda faepe uerítate
& utilitate publica ufep adeó uehementi ac íntrepido,ut formidoloíam regís iracun-
díam quandoqj non expauerír.accedebant literarum ftudía.quibus in Italia diu ope-
ramdederat.hicenímabineuntepuerítialoanní VitefiojVaradienfitunc epífeopo, •
ufep adeo placuít,pre ingenfj dexteritate.optimacp indole.ut diligenter ínter pueros
fuos educa 1 1 1 : a d Strigoniêfem hic archíepiícopatum euectus, canonicatu haudqua-
quam inhonefio donarít.propria quocp impenfa Bononia: optimarum artiü íhidfjs
ciq excolendum curauit.Contrà hic patronum nactus indulgentifsimû.à tantí uiri edu-
catione non degenerauit . Mox cùm excogitata ÔC extemporalí pplleret eloquentía,
atqj ne pama quidem animímagnítudineprarílaret,ínterfcribas regios infinuatus,
tum Matthíae íeruiret cum epiftolis,ufq} adeo placuit,ut hunc potifsimum Georgio
•fucceflorem dandum cenfuerit . Metropolitanus Colocienfis fuo iure feríba regíus
&fecretarius(utaium)eífe debet. Perbreuí fuá uirtutc.diligentía ÔC integritateid
<ftícít,ut ínter familiares confilíariosq? regís principatumobtineret. Hiíderaferé
temporibus.eum poft Ioanis Hemeftí queiloris obítü Georgius,antequ5 metropo
lita foret,quefturam geflerit:fecundü eíus exceífum.cum de creando queftore decef
neret,apud principé uarrjs alíquandiu íententfjs difceptatú efLQuarftura: duo cope
V°titores erât:unus urbanus.qui proquarftor fuerat: Dominícus prepoíítus Albenfis»
alter. Patrocínia magna utercp ,p uirili fuá fibi comparabat,ut,quc in regno maxima Q£*florurbt
eít,dignítate fungeretur.Prudentes ambo habíti,cV ad gerendu hoc munus aecómo
datí.Dominicusambitiofius,cautíuscVmodeftiusurbanus honore fibi poftulabat.
pluraillefufiragiaprarpofituraîamplitudinehabuitîpaucioraiflejÇjmitioriuidebat
ingenio,6¿ facro muñere logé inreriorc.Notam itc ambitus apud principe formída-
bat.placuít tande regí plus ambicione modeftía : & cü illum rerü gnarifsimum.cV in
exígendís uecb'galibus.qui'a diu proquçftor fuerat,expertifsímü efle fciret,quamuís
adhuc díuerfus & anceps.per dies aliquot muneri pfecít.Hic i n eo magiftratu cü dex
teritate ingenrjjaborû tolerantia,expenêtia rerü.patíentia molefh'arü,incrcdíbil¿ hu
^0manítate,ac fidei & íntegrítatis magnitudine regía opinion fuperaífet: perpetuum
fex qugfiorê pronunciauit.Hunc em pre ceteris omnibus fuis morib.accumulatíísi-
mü,ad maxima quseq; negotia promptCi,pra:terea ab omni fuperbia 8¿ often tationé
alienü,item uires ingenti probé diísimulanté,& uolíítatí denicp fue dütaxat intentif-
fimü effe nouerat.Succcdétibus deinJe annis.fic regí uírtute.diligétía & fide charus
fuit,uthüc ceteris prçtuleri't amícis,eL'cuncb'shonoribus,maximísq;opib,ornatífsi
mü,fpccbtifsimücp reddiderit.contr¿ hic quâto authorítate potentiaq; apud princi
pe maior eratjtato fubmífsioré anímum pfcrebac.Hç igit artes ípfum.utí nüc Vnga-
ri theíáuraríum>Grccíapochryfiarium,&' Romaniqua-fiorêuocât,erîecere.Bafihce
Dominícus Albenfis antiftes.alrjs hononbus,ad alia quocp áulicos munia,grauífsi-
jo mascp legationes referuatus eír.Cum cm non modo prudetia & íntegrítatc,ueructia
uenuíbpr£cfentia,acfauíloproceri corporis aípe&unimiü pra:ftarct:magnificèfai^
Gg 4 pemunuS
4)t WUT* JONF/N// ZEZ. VKÇ^AJt.
pe munus regio iufíulegatíonis obiuit,cVcum magno decore laudéque peregít.
Hoc eodem anno, Hercules Ferrarieníis dux,Florentinorum ac Senenßum a-
grum populabundus ingreflus,pleraqué illorum oppida cepit. Ludouicusrex
Gallorum,peraclís iam inducrjs,magna martu Maximilian* Burgundiae dirás fines
ingreíTus eft:& parum profperè pugnans,milítum circíteruigintimiliatuncami-
fitbudouicusGaleatr)MariaeMediolaneníísdudsfrater,cura Roberto Seuerina-
ce mcxílíumac1:üs,quí à Gertuertfibus exau&o ratus,fuo duclu aufpícnVcp exerd-
tumduftabat. DertonamMediolanenfïum duitatem cepit. Finítima oppidafu
era uigittti,uni cum Alexandrínís,in dítíonem fuam redegit : quae portea compoíí-
tís rebus Mediolancnfibus plané* reftituít. Florentini pluribus calamitatibusacb'^»
amifsísóppidis,cum Fernando Neapoh'tano rege non fine máximo fuorumdetri-
mento.infcrjs turpe fcedus Venctis percünere: quibus audio's, Ludouicus res Gab
lorumcontemptis certís Italia; focris,cum Véneto tantum fenatu icbm fcedusre-
tinuit. Pyrametus Carmanus Maumetis copias , Baiazeto filio duce, fudit, fuga-
uítque. Maumetes Imperator ingenti claíTe , numerosóque exerdtu Rhodum pe-
tfoftvottf* tens,urbem obfedit,acerrime'que menfes tres oppugnauit. Demumamiflâ parte
'* maxima copíarum.irritís conatibus abnt.urbem diuino potíus quam humano prae-
fídio íeruatam affirmant, quando in fummo ЬеШ periculo IefuChrifti miniftric
crelo propugnantes uifi funt:atque noftris auxilio míraculóque,Turcís econtrà tew
rori máximo fuere. Ad huius anni exitumJDeccmbri menfe,Ioannes Aragonius г»
cardinalisaclegatus Apoftolícus,ac Beatricis reginae fraterjà Matthia regeBudae
tertia hora nocb's excipítur : & tanto quidem apparatu & honore,ut fummo pontí-
fici Augufto'ue Imperatori nihil ampiáis fieri potuiflêt. Cum tanto enimplaufu
pompáqueprocerum &facerdotüm,cumque tot deníque funalibus & ceteris, in
urban admiflus,ut пойет in diem uerfam eíTe díceres . Fauftís ubique honoribue
femper excultus,uel fuprà quám optan poflèt : fexto tarnen menfe ex quo uenerat,
amplifsimèdonatusàrege dimittitur. Quin ex illius aulicis петоfuit,
quern regís líberalitas non attigerit. Verum de his ha-
¿lenus,nunc adiníbtutumgefto.
rum ordinem re* ?•
deamus.

R.ERVM VNGARICARVM Q.VARTÄ


DECADIS LIBER SEXTV5.

V M Zagrabíam è Boflèna fe Matthias plané recepiflêt,regina non mut


tis antè diebus è Cafsíouia profecb,uiro congratulabunda ftatim oc-
currit.Zagrabiae regale 1UUH.JUH»
currít.Z^agraDise regaie iudicíum proceres poftularunt: quod
jji^.w^v.. г breue qui-
" ^
l¿¡2fe?§^dem,&formidolofum -Л Quicunque
eft. i~\.-.;Mr%nno hoc
Unr «víknnal arrvHunt.haftâffli
tribunal accedunt,haftam40
fubire coguntur : perorata utrinque caufa, in cuius caput hafta dimittitur , is ca
pitis reus habetur, praefentaneóque fupplido mulftatur . Id propterea facbm,
quíaexoptímatibus & nobilitate multi homicidrj, latrorinrj , & rapinarum ple-
rique,nonnulli peculatus, repetundarum alp poftulati. Tuzlano quoque di-
Да dies, quod ubi régi nunciatum eft, mox ilium in iudicíum non uenturumeflê
prardíxít . Hic enim genere opibúsque praftans, ínter poten tífsímos diu proce
res eft habitus : multúmque apud regem con fi1 ío,authoritate,prudenría ualuít : an-
nos aliquot quacfturam , ítem uaría muñera cum laude gefsít. Inddítautemínfu-
fpidonem ínuidiam'ue príncípis . caula nemini fatis explora ta. multa huic op
pida, caftelláque in Sdauonia Pannoniaque fuere. Detrectato demum iudí-5°
do,ad dedinandam ínimícorum inuídiam,cum liberis di forturn's Venetiasaufu-
git:
Ъ ECWD is mi. ¿i-вех VI. б»
gít:fexaginta aureúm milía fecum aíportafie fertur . ibi cognita uíri dígnítatejin I >a-
triciorumordinem à Veneris admiflus eft,uitáque tranquilla fruitur^ beata. In
eoíudicioínplerofque grauiter anímaduerfum . Нагс abanní principio agí cit-
pta,qui oduagefimus fuper milefimum eft,&: quadringentefimum. DumZa* i 4 S ó.
gabriasrexmoraturjconrinuó rumor afFertur haud incertus Jmpcratorem Roma-
num noua molíentem.quíngentos per Prucchenfem agrum équités in fuperíorem
Pannöniam dímififie : qui prouinciam.contemptís inducrjs,longè late'que uaíla>
rent,&Iaurínum ufque cunda ferro igníque mífeerent. Rex non mediocriter ira
inflammatus,Zagrabía caftra mouet,ad Rachoípurgúmqueperuenit. Híncultrá
to profectus,ad Marienpurgum concefsít,quod in eadem ualle fitum eíhoppídum ar- Шпепршгф
tepotiusquâm natura munitifsímum.unius ferèdieiitinereàRachofpurgoremo-
tum.íd ubi tumultuario bello non pone capí uidet , machinas admouet ameas,moe-
niáque quatít.oppidani praefidío ualidifsímo prscdítí , quacunque ui poflunt,cV ar
te obnituntunurbana tamen hoftili manu fuccenlâ,murus ab una parte nimís obte-
xitur.& iam hoftí non perdifficilis patet aditus,quamuís oppídani intus díligentiísí-
mèmurorum damna reíarcirent. Dum oppidum ad extrema pericularedaftum,fa-
Jtia difFert : ecce Profper Capharellus^legatus Apoftolicus,& epifeopus Afculanus, Profycr Afin*
uir genere,doftrina,probitate 8c eloquentia praftans , cum Ca:faris orato^ibus oc tMut-
curntjmperatoris crimen excufat,hortatur ad pacem: quam propediem.fi rex di-
<го Ais audíerit,fecompofiturum eile pollicetur. Regulorum quorundaminiquitate,
non Celârea uoluntate,fi quid noui intercefsit,facT:um euc.pacem quam bellum Сге
iàrem malle, Demum adujere mandata,monitusprece'squepontificis,qui hoc exe-
crabili bello tantopere angeretur,unde Chriíb'anaereipublícae S¿catholicae fideiiam
inftet exitium. Ad harc regem refpondere.fe inuitum à legato pontificio, СагГа-
reiscp oratoribus,ad pacis confilía reuocari : quando fe cum legatis omníbus.ab Im-
peratore falfum iri prorfus intelligat . Sed ne pontificias authoritati adueríari uf-
deatur, quam(ut phas cft)iêmper antehac fèudiofîfsimè obferuarit, inducías efie
cum CaefarefaÄurum,quamuis eas irritas omnino futuras arbitretur. Acceflere
fuafiones Oratorum,quibus parum ipfe mouebatur : plus Romano pontífiti,quám
3oImperatori,morem gerendum efle cenfuít. Authore ígitur Proípero Aículano anti-
ftite.componuntur inducíac.ccflat oppugnatío omnis. Rex cum cartero exercitu ad
Rachofpurgum redit.unam tantum legionem in obfidione dimífit : cuius Stepha-
nuscomeSj&Tetauruspraefeclus erat.obfidío non omnino íoluta,quando mores
Cacfaris príncipem non latebant.Sciebat inducías non fpe pacis,fed comparandi ex>
ercítus gratia poftulari. Oratores cum legato pontificio ad Cíefarcm rediere.ut an#
te inducíarum exítun^pacem cum Imperatore tranfigerent. Cum rem perièqui ос*
coepiílentjextemplo cognouere fibiuerba dari:regem Vngarie uera predíxiue.Pro-
fpero colloquium crebró poftuIantí,prorogatUr.lnterdicebaturquandoqueaditusi
&uaria caufantem,adirenonpoterat.Angebatur,fe fuá cidpa regem imminent! cet
4otáque ui&oria defraudafle.Intercepifle belli fuccefium,írritósque eíusapparatus red
dídiíTc.Nec fe quídem fugíebat.maxímum oíFiciofifsimo principi detrímentum in-
tulifie,dum Apoftolíco ab Imperatore legato uerbadantur. Interim unam islegío»
nem,cum duobus milibus equitum ad Marienburgum mittit.imperátque ut comí.»
fem Stephanum &Tetaurumobfîdionem foluereíubeant, agrum Marienburgen»
fiumexpedítumliberúmquedimíttant.fireluclentur.manumcumhoíteconferant,
©ppidumqjfidelifstmum libèrent.At illimädatafaciunt.Cum prope caítra metaren
tur.Pannonios cótínuóper preconêadmonent,utdimiiïàobfîdionerecedanf.quod
nifî poftero die fecerínt,uím ¿V prclíú interminátun Id cum Stephanus & Tetaurus
cogno(cerent,re iubente ceflere:quâuis haud iTrfcio id rege fecerút. Matthias igítur,
^opoftquá fe deceptú ab Imp.efle cognouit,Buda uerfus iter in¿t,& ad Soclon diuertíf4
cu oppidi dñm die obiuiiïè fenfiíTet.Michael em Gara,genere ас uifib.carterorú fine
côtrouerfîa procera prçftâtifs.femper habttus,fine liberis uita deceíIerat;oppida,uil

lae,cartcJ
la^caetera'q? bona ad fiícum fane recíderant.In hoc itínere,cu ncb per legatos Garen-
fíumcaftellarecipit. PoftquamigiturípfeBudam uenít,nil duxit antiquius,quàui
uiolatas toties ab Imperatore inducías ulciíd:& non artem arte eludere,fed aperto
Marte hoftem íuperare.Verum quum uno tempore cum duobus orbís Imperatorí-
bu s fibí bellum ínftaret,non id ta m cito przcftare potuit,quàm ocio ac tempore opus
erat.quare meníes drciter feptendecim Budae auieuit.In terca multa molítur : regni
fines.qui adTurcum ípecT:ant,omnes mílítum ítationibus círcumuoluít,quí ttícüw
dones hoftium inhiberé"t,& iodos tuerentur:deinde ualidifsímum adueríuslmp6
ratorem parat exercitum. Dum hace rex in ocio molítur , nonnulla praeclarageíbi
per legatos legionumprouinciarumqj prefectos curaíTe uifus eft. Comesloan-w
Ггщерлпа. nes,è nobíliísima Frangepanum familia natus,S¿ Coryciac infulae tyrínus,quem Ve
glam nunc dicunt,cum infulanis diflêntire ccepít.Hincorta fcdítíonc.ílli Venetos Ii
b ertaris uíndíces :híc Matthiam regem,Iícet infenfus,fub cuius ditione ac tutela fem-
per Frangepanes fuerant,opem orabant.Magior Blafius cum quinqj cohortibus, tri
busqj turmís equitum,in Dalmatíam à rege miflus,ín ínfulam traiedcFulciniumcp,
mfdm. jnprimis oppidum,quodnuncMufelumuocant,ui capit:moxadurbemcaftramo
uet,ut ea cap ta,to ta demum ínfula potiatur.Hoc breue bellu m ,non iniuría à rege fiw
feeptu m :quâdo Martínus.Ioannís fra ter, Corycíam à fuis diu maíoribus poíTeífam,
¿V cetera quae in continente tenebat oppid ula, Matthie liberis orbatus planélegarat.
Ioannes,qui fratris bona inuíto rege occu parat.incôftantia laborabatrnam nuncVe- Je
netorum,nunc Pannonum auxilia íolicítabat : Véneto,* audito Corycianorum btU
Ufob vem i0}ne in manus Pan nonum recíderent.intercefsííTeJacobus Vernerius,ab Antonio
Lauretano clafsis prefecto è Corcyra prefto cum nonnullis triremibus affuit.lequu
tusinde Antonius Víneí guerra, â Véneto fe natu cum quatuor longís nauíbus.hi
ubi illue appulere,Vngaros monuere.ne infulanos bello lacderent,fe ab iníurrjs ab-
ftinerent.Qu°d ß pergerent,ipíí reditum intercipefent. Interea ad defecb'onem Co
ryeianos hortabanturroptimas pollicebantur condiciones,!! Véneto fenatuí fefe de-
derent. Hínc Ioannem monítís promifsisq? folicítant,ut cuma Venetís non íblúm
amícus.uerumetiam conduis è fenatorio ordine habeatur,ibiq? liberos uxoremque
paulo amé millos teneat,ne barbaros Venetís an tepona t.Demu m u ir ille inconítan 30
tifsímus populi fedítione motus,ac íftorum precibus pollicitationibus'q? uictus,íus
quod in ínfula retinebat,Véneto remiíít,arcis deditíonem fccít.cefsít ínfula, Vene-
tias'q? nauigauít.Perpetuum à Senatu ftípendíum huicconftitutumrquatuor aureo-
•«■ CK^A^m S^narusbí authoritate decreta. Paulo póft malererum ge-

MagiorBlafius,cum triremes quatuor )upetueuiiitm,U4,tu^ .


ííbi foret integrum: accepta publica fide,in continentem fe recepít. Multiíníulam
Matthie tardítate negligentiaq? amiílam predicant.Dícunt Ioannem ad principem
fepe uenifle,oraflê regem ínfulam reciperet,muniret prefidío,8c" tantundem in con
tinente Gbi redderet . Regem.hominis ínconftantiam ¿V pufillanimitatem afpcrna- 40
tum.non ut par eft aures adhibuíflé. Hanc olim Veneti ínfulam iure belli fuam fe-
cere.deinde Rainerio Zeno principe.ut aiunt,Schinellis,quae illuftrís ea tempeftate
in Corycianís familia fuerat,tota uecb'galís eft conceíía.lHi cum pofteris ducentos cír
citer annos ín fide manfere. poftea uero.pro motuum Dalmaticorura uarietate, nuc
Venetorum.nunc Belac,Ladíslaí,Ludouici,caeterorumcp regum illa fuit. Verùm,fî
temporum feriem recle feruauerimus,haec,ut alia Dalmatix oppida,ui,malo'ue do-
lo,¿ Venetís eft occupata.Hoc etiam oAuagefimo anno,ducftu auípicnVue Coruíní,
ubiqj profperè pugnatû eft.Nam in Styria Februario meníé,Petouía,Regcde,& pie
racp oppida Cxfarís expugnata.Petouia,Iacobí Zekel aftu 8c coprjs,qui cíuítatem a-
cerrimè oppugnarat,ín regís dítíonem uenít. Nec minore quidem callidítate comes jo
R«%«rg- Stephanus, uir indómita: fortitudinis , magni'q? confilíj,Rakoípurgum oceupauít.
Cum. exercitum fuburbanís admouiiTet,ad infequendos Turcos tranfitum ab oppi-
danís
DECWDIS IUI. Ll-BSlt VI. щ
áaniswjrofciknamfubie&oamne id abluitur, ас longo ponte pro muro tranfitur^
Oppidani nihil tale opínantes,fed íuftífsima efle poftulata rati,concedunt. Stepha
nus uerópontem paulo ante crepufeulum milites traníirc,Sc" in ulteriore parte fub-
fidere íubet,qua: ad Iudacorum ukum pertínet : ubi mecnia parum obfirmata feníé-
ratJngrucnte nocle,pontemconceíTumoccupat,pra;fidióqueutrínquemunit:mox
fecunda uigilia noc"tis,aenea mmibus tormenta admouet.ante luccm afsiduo crepi-
.tantiummachinarumobtritu.muroslatèpandit. item eadëm no ftearcem,ín edito
monte fitam,extra mania.fubaclís etíam machínis expugnat . At oppidani noctur
na oppugnatíoneuexati,& capta arce conílernati, uti patriae faluticonfulant,dedí-
to tionem Pannonrjs fecerc. Hoc exemplo multa,quae círcumíbbant.oppidula.in de-
ditionem-Vngaricamperuenere. Nec minore quídem felicítate in Tranfyluania
dímicatum. Ad Sínderouiam turmatim indíes .ingentem Turcorum exercítuni
conuenire rumor erat.quo'nam locorum profefturi cílént.nemo íátis exploratum
habebat . Ad primum increbreícente fama nuncium,Matthias inferíorís Vngaria:
fines obfirmat,ut Turcorum audaderíncurfumexcípíauStephanum Batorem(qui
prouincíamTranfyluanam cum imperio tenebat,cV uaiuoda olím creatus erat) ítem
Paulum KíniííumThemefuari comítem,prefecT:urnqj regíonisjacerrímum utrunv
que Reípublicae propugnatorem,curforibus admonet , fines dilígenter cuftodíanr,
quandoTurdpropediem excurfurí nuncíantur. Quin et ípceulatores ubique habe-
ieriiubet,utantequamSinderouiamoueant,eorum iter profpíciant.cV alter demum
alterí in loco fubueníant.at illí mandata miro iludió pracírant. Stephanus ingentem
fibi parat exercíturníid ipfum facit Paulus . Мох à fpeculatoríbus nuncíatur,AIibe¿
chum Danubíum trarjeere occepífle,íntendere iter in Trlfyluanos^cV iêxaginta cír¿
citer hominum mílía fecum ducere.hoc ambo nouere duces . Stephanus, undecun*
que poteir^auxilia educit : & è Siculis,Vngaris,Valachís ¿V Saxonibus cogit exerci-
tumruarióque hominum genere ad excipiendum hoftem caftra complet ,obfir¿
matq?.Intereanunciatur,populabundum cum numerofoexerdtu Alibechum pro-
uinciac finibus appropinquare.Forti uaiuoda Bator animo obuiam proficiícitur.In-
terim crcbris Paulum collegam commonefacit internuncios, iter Turcos in Tran- v
30 fyluaniam uertífle : fe obuiam indies caftra mouere,¿V à tergo hoftem fubiêqui opor
tere: & dilígenter obferuare, ut inconferenda manu alteràfronte.à tergo alter ín-
íret:quod fi fecerit,fe certó fperare,ínfignem díro hoílí cíadem utrunique datururm,
ñeque ui&oriam è pr,s manibus elapfuram.Ille quod fieri opus erat admonítus,ac ni
híl tale opínantem obferuat hoftem. Nihil obftat,fed quadrato longo agmine fequí-
tur.Quin ¿V à tergo Turcus nihil reformidat . Póít,ubiTranfyluaniae fines attígere
Tura,cumnullam à fronte aciemconfpicarentur,ad uerfam in rapiñas praedam&
incendia fe conuertunt.uicos populantur.inftammantoppídula: «per efFuíám pla-
nicíem,quam * Marus amnís interlabítur,intrepídi progrediuntur. Planum mon *м*Нра
tes abutraque parte claudebant.quos exercitatiores Valachorum populï uicatim
401'ncolunt: ab uno latere mons altíísímus fe extollit» CumíUíinprouínciampene-
traflent, ultra Albam Gíulam effuíi, cunda dírípiunt:íncredibilidemum соаДа
pracda,obítante nemine.retro pedem ferunt. Sequítur à tergo cum exercítu uaíuo-
da>utcaptato loco Turcos adoriatur;collegametíamfpe¿tat.quare illí ad uillamuff
que perueniunt>quam* Kínyr mezon à pane Vngaríca lingua uocant, uígíntiquíñ- *Kenit Wt'
que mílibus pafiuum ab Alba díítantcm. Hicperipeculatöresintelligunt,uaiuo- 9ft
dam cum exercítu in próxima efle cíuitate, quam Saxoncs íncolunt , Saxabanyamqj 1
uocant. Subftitere ígitur aliquantifper.neqj temeré abeundû eiîè cenfuere,nífi príus
fufo fugato'qj hofte id faceré tuto lícereudem ab exploratbribus dudum Stephanus *
íntellexerat.Quare neutro Martern detredáte.ubiilluxítjincampum utriqj^pdíere.
5oConíédere tres círciter horas o&o ftadiorú interuallo.ut alter alteríus uíres emeTusj ttoßetttn*.
uiftorie fue c5fu!eret,& in alas & cornua copias difponeret. Stephanus turmatim 1 ê ^со^кШ
ínprimis diuiná fieri edicinmox omnib.myflica tet ní «uchariíhe loco impartirí, art> /ь*. '

bulatoriocp
*3¿ ^N7: 20KFlttl! НЕТ.. UKÇ^Z
bulatorio'cp ientaculo quotumquemque mílitem corpora aliquantulum reficere î &
data inter fe fide,mutuiscp ofculis affirmare iubet,altcrum ab altero in acíe nunquäm
deíertum írí,neque iniuífu ducis loco ceílurum , ñeque prçlium detrechturum, fed
UtphdiHtdto ad mortem ufquefortifsimcpugnaturum» Aduocata dríndeconcione,uerbafacit:
ru ortíio. Dammbunt fortaiîê aln,commilítonee,militiam noftram,immaniumcp Turcorum
uícinitaté Se pericula deprecabuntur:contrà ego,níhíl uobis antíquius felicíusq? da-
ri,autcontingercarbitror potuíííe.Alrj perniciofa,uana plerique ftipendia fàdunt,
quando pro impotenti ac ímbecillo Imperator*, ítem pro rebus fluxísmoraenta-
neisep meruiflè uííi funt : nos contra faluberrimam fanftifsimamcB mm'tíam milita..
mus,quandopro iesv christ O óptimo máximo, pro Chrimanatreípublicaíi»
falute,propatría,proarís&fods,pro liberis &coniugibus,pro fortunis, pro cof>
porum & animorum deniq» falute dimicamus.Pars pro alíenis commodis,& impe
rio bella íuícípiunt : nos pro noflra utilitatc,regno Sc immortalitate armagerimus.
Multi totam ínedia,abftinétia,religionec|? durísima uitam abfumunt:nos plus uno
momento lucri,quám per totam illí aetatem facimus,& lucrum quidé ftabile ac per-
petuum.Pluris profeclo momenti eft gutta íanguinis,quae pro Chrifti charitate fun
ditur,quám caetera quae in toga & reliqua uitae lecuritate meremur. À comítibus di
(cipulisq? Seruatorisnoftriaccipiteconiecfturam. Cur ille neminem in Apoftolo*
rum numerum,& beatorum ordines adoptauit,ni(î quos fuo calice impartí uít Г cur
martyres potifsimùm,animarum prodigos,inter díuos ¿V cohacredes retulitC Nem- г9
pe quia fapientifsimi praeceptoris exemplo documentocp didicere.pro aíTerendaca-
tholica fide iacturam corporis pro nihilo eíTe ducendam: imó nihil pro diuíno bene
ficio magis reputandum eíTe iudicabant,quàm cum in profefsione orthodoxe fîdei
ad ultima fuppliria,nouifsimosqj crucíatus educebantunquos no modo fponte,fed
•uidè fubibät.Sanguinem enim noftrum ubi'nam commodius erogare poterimus,
quam in uindicando nomine ueritatisn'n proterendis gen tibus,qucc pfeudoprophe
Carum errores pernidofos feebntur &aflerunt: & leium Dei filíum unígenítum,
prineipem ueritatis,& cœli terrarq? authorem.abnegant Г Multi funt,focn,quos pa*
rumifta mouent:partim,quia his parum numen ¿V natura fndul fit: partim, quia hu-
manisaffe<ftibusobruti,nonmultumiftaconfîderant. Tales igitur homines cùmjo
prouínciaccalamítates6Vpericula,tum patria domefticabj damna.damna dixif imo
íblítudínem cV exitium conííderare uelim:utinam id foret exitium,quando finís
quifque miferíac non poteft eflé,nifí optimus : fed seternarum eft ínítíum aerumna-
rum.Non prouinciales íblum cum fortunis & pecoribus abducuntur,proceres : ue-
rumetiam filrj,quos ingenue educaftis.quos uobis charifsimos haberis,pro quibus
totlabores & pericula fubnftis:& uxores fuauiísímae.quaealterum animorum dími-
dium pofsident : ingenua^ matrona?, quae pudicitíam & religionem tantopereco-
!uerunt:fortuna*,quas tanto fudore domi peregreqj compárame: honores,quos tot
uirtutum ufu obiuiftís : dtj denique patrrj,& cartera di'uína & humana auferuntur,
line quibus ultra uñiere non licet. Non ad mortem &maJorum finemifta omnia, 49
fed inperpetuam feruitutem ¿V míferiam auferunt,ipfa morte longé deteriorem. Pu
detpigctcç referre,c5militones ,quotpíacula,inceftus ¿V facrilegia, caftas uírgines,
pudicasq? matronas próxima ñecle maneât,niiï uírtute uefíra uíndícaueritís.Longé
maiorem,mthi crédite, miferiarum cumulum turpitudoipfa,quàm caetera damna
praeftabit.Num ululatus mulíerum,cV uagitus in fan tium exaudáis f пит uocífera*
tiones captiuorum accipítís,qui manibus poft terga reuinebsjongo fuñe trahun-
tur:quibus etiam omnibus,elatís ad coelum manibus, ñeque fupplícare,neque uota
fuícípere,neque ex more numína exorare lícetrquado in uincula coniccb'.Dcos exo*
rarenequeunt: &nifi uirtute ueftra redímantur.nihil morte maiusanhelant. Pro-
inde expergifcimíni,c5miIitones:hodíe non íblúm pro Deo,regno cVprouíncía.fcdfo
pro ueftra falute uobis dimícandum eft : ne , quodeunque pfxdx fuperfuerit, íte-
rum à Turcis abducatur. Pugnate,cum fîgnunj dabitur,íí fieri poteft ( quando res
íta
ъеслтяь tin ыъеи vi
itapoftulat)màioribus quam unquam antea uiribus,& animo multo maíori.ho-
ftíum multitudincm ne plus aequo timete.quia pauci contra nuil tos iam diu pugna
re dídicíftís:nunquam cum Turcis parí numero dimicaüis.nunquametiam terga
uertiftís.Animus eft qui numerum auget,legíoníbus fupplementa fuggerit, реЛо-
ra nuda munit,& ftriftos in iugulüm gladiôs corporaq? contemnit . Quínetiam S¿
in horam.ut dudum mihi nunciatum eft,afFuturus eft: ille fortifsímus collega noíler
Paulus.quem in tempore opítulaturumeííefperamus.ProIefuChriítíjqusefo.no-
mine,fortifsimo animo dimicate,qucmnunquam uobis in huiufccmodi bello de-
fuiíTe nouimus . Sin ueró.quod drj prohibeant, barbárico furorifortaflecefleritis,
to qua; 6Y quot uos mala iam maneant confiderate. Praeter mortem.quDe ínter cañera
plus boni quàm malí adferet.ínaudíti cruciatus,a:terna fcruitus,turpítudo intolcra*
bilis,& miferiarum deníque omnium incredibilís cumulus accedet . Haec autem o*
mnia.íí uíri eiîè uolueritis.dextra ueftra declinare poteritis.Quare ínuocato pientíC
íímolefu Chrifti nomine,agite focrj.manum confcrite,fcedam audacler gentem
proteríte.quamdiu uínceredidíciftis.gemitibus captiuac multitudinís, per Deum
hominum'q? fidem 6Y per ueftrorum deníque liberorum charitatem,qua-fo,fubue-
níte.Hac igitur hodíe mente pugnate,ut aut ad ínternicionem dírum hoílcm caeda-
tis:aut,(i quafatícogatiníquitas,neea quaediximusmala.oY longe maiora patíamí-
ni,pulcherrímémoríamini: ubique Bator uobis aderit,inter confertifsímos pugna-
го turus:& ne paternas gloriar cedat,hodíe aut uíctorcm^ut deorum conuíuam forte
fentietis. Vix Bator iíla dixerat , cum quotuíquífquc miles nimís íncenfus, fi-
gnum pugnas dari pollulabat.ac Imperatori mónita facrurum omnino polliceba-
tur.In tanto uirorumardore, uaíuoda haudquaquam ceflandum eíTe ratus,inftru-
cbsincornuaftatimaciesdiíponit,fe cum cataphraefto equitatu in medium collón
cat,praefîdium à tergo munitum relínquít,pro utroque cornu duasequitum alas
obtendít. Dextrum cornu praeter amnís ripam producit, obtendit ad editifsímt
montís appendices alterum. CumSaxoníbus.Valachís S¿ Vngaris conílaretex-
ercitus,quía Carolum Magnum domita Vngaria Saxonibus,quibus cum toties di-
micaratjhaeclocainrelegationisrpeciemcompleuiiîfperhibent: Saxones,qui ciuí-
30 liter uiuunt,ac urbes incolunt,prímas pugna; partes fibi dari poftularunt: próxi
mas Valachí : ultima; Vngaris & Scythis fuperfuere. Dux laudara animí magnitu-
dine.concefsit.ContrájTurci fuas alas explicauerant,recondiderántque à tergo pra?-
dam:cVcollatisutrinq5 fignis.cum magna ferociacongrediuntur.unumTurcorum
agmen in cornu dextrum fertur,& fortí à Saxonibus animo exrípitur.ín ripa flumi-
nis tanta ui pugnatum,ut perbreui multí utrínque caderent.Pari adhuc ípe cenaba-
tur : cùm alterum Turcor um agmen immiflum eíl.cuius impetum Saxones nume
ro multo pauciores fuíb'nere nequierunt . Quarc inclinati,praeter fluuium caedun-
tur: alrj uulneribus confofsi.cum raro pedem dare nequirent, inaquas aguntur,
demerguntúrque : cacterí dato tergo,intra Valachorum fubfídía fe recipíunt. C011-
¿0trá illi confurgunt,obuerfantúrque,¿k'iníl:aurata pugna multos ex hoftibus obtrun-
cant.nonnullos praecipítes in aquam impellunt. Dum hîc acerrime pugnatur,
Scythuli,quilacuum cornu tenebant, ne mínoríquidempericulolaborabant: alae
non fine cruenta pugna utrínque retufae, quando inundan ti hofhum multí tudini
obftarenonpoterantjintra cataphra&orum aciem fe reeeperant. Valachí cum Saxo
nibus in dextro cornu miferè caefi,quamuis multo plus hoftium ibi oppetnílet.Ma- M<rw ш1м
rusamnistotuscruorcínfectuseft. Dum uehementer in utroque cornu laboraba- tyfusfltaem,
tur,uaiuoda,antequam res ad triarios rcdigatur,quadraturñ cataphraclorum agmê,
quod in medio fl:abar,ultràpromouet. Cum primus in acieftaret,primogradu,cí-
tatoequo,cumeounáconcidit:foc¡i tuncoftentíiníquitate confternati , ad Saxaba>
JOnam quinqué mílibus paííuum ab lula diítantcm , uel proximum montem redeun-
dum ehe cenfebant. At ille, Quícunquc(ínquít)pro Deo óptimo m3xímo,díuáque
génitrice pugnat,quo'nam pado malís pnaclíum aufpícijs ínire poteft С Proinde ti-
Hh morí

I
4f 20Nf/N// StER. VNÇ^iX.
morí parcite.cV me fortí animo fequimini.commilitones : futura uulnera abomina-
tur equus,fine quibus bella non geruntur : fed ifte.mihí credíte,hodíe uidorem me
uobiieum referet. Moxdido celerius in Turcos irruit, laborantíum ánimos in-
íburat: cum tanto ímpetu fertur in hoftes.ut primum illorum agmen fine mora
proftrauerit. Quod cum Alibechus accepilTet.quatuor fimul agminaiungi^ute-
quitummultitudíne circumglomerante,uaiuodaeaciem obruat.Remittitur interim
in utroque cornu pugnar furor,& ad prartoríanas acics Mars totus uertitur.ibiqj
fie conferto préelio dimícatur,utduxcum duce,ueterani cum ueteranis cominus
acerrímé certarent.uaíuoda íex uulneribus unà cum equo confoflus,ad extrema cum
{ôcijs redadus erat.quamuis caeforum corporibus obdudus eflet , quo plures tum ю
ex hoftibus cadebant,eo frequentior undique turba confluebat. Cum ita labora-
retur,¿V íam ad praefidíarios íe recipere non líceret : Ecce à tergo Turcorum,á mon-
tis uertíce cum quadrato cataphradocp agmine.uexillationumqj alís,collega Paulus
apparet:confertamcpcumhofèemanumcum extempló profpedaffet, citato gradu,
edito ingenti cIamore,uná cum tubarum clangore coniundo , in Turcos irruít:tan-
toq? ímpetu hos à tergo premit,ut primo congreíTu multi ceciderint.illi com nume
ro dudum fuperiores,uidorescj? fore uiderentur,à tergo petiti.non modo fpcm ui-
doriae.fed multitudinis quqque ípecíem fimul amiferunt. Paulus d uplící accínctuí
gIadio,ueluti leo rugicns,multo cruore ufquequaque graííátur:indomitus,quacutv
que ruit,cunda obuia proterítJatam ÔC infignem fèragem agit: nunc ultimam hofti- го
businternicionem obclaraitans,nunc fuorum ferociam inflammans : quandoque
uíque adeo intonans,ut à laborantibus & cedentibus exaudiretur. Poftquam píen-
tifsimo fe Iefu Chrifti nomine fouerí,ac uidoriar fuccefium continúan' íntellexit:ge-
jnínatís uiribus anímiscp íntonuít,per infefta latum iter agmína faciens: Vbi ubiBa
tor es,inquít:ubi cafte cafb'tatis ípecimen,fideí propugnacu!um,& feuera? integríta-
tis exemplumCficubi locorum es : fi uíuis adhuc.rcfpondeBatonfum Paulus,pro te,
pro patriae iàlute.ad utramque fortunam expedí ti fsim us. Senferat uaiuoda potius
exdefîdentehofhum ferocia,quàm ex intenta uoce.collegam in tempore adfuiflè:8£
quamuisnuiltíplíciuulncre íam exhauftus,tamen quia plus alieno fanguínequám
fuo rruore feedatus erat.inter congefta utrinque cadauera:Adfum,ínquit,mi Paule, 3°
adfum,adhuc uiuitur. Dum defeda ruinam noftra corpora minantur.cV nutant: tu
catholicam fidem,regnum,patriamqj tuetor.Cum harc uix ínter cardes mutuósque
idus Paulus exaudiuiflet , Si uiuisadhuc.confide ergo,inquít,& cunda pro nobíí
numína dudum arma fumpfîfîe puta : mox circumadum laborantí uaiuoda: agmen
proteritrcollegac turmam,quar iamiam Turcorum,qui circumuenerant,ui cafura ui-
debatur,pracfentí morte liberat:additisfubíndeanimís, agmen in carteros latécíet.
Turcí cum fronte tergocp fe obcluíbs intellexere,ín montem.quem diximus,editifsi
tnum,proximacj? iuga diffugíunt.cxuuntur caftris,cV opulenta prada.nihilo íegni-
us aci!lifugiunt,infequuncurifh',&: per dífficillima quxcplocadifquirunt.potífsi'
ma in plano ftrages ada:¿V per omnes citra inuidíam infigniSjUerùm paulo minor ín 4°
montibuSjpatrata cacdes.Nam dum per auia feruntur illi.prouinciales locorum non
ignarí,prscoccupantexitus:autfinequeunt, ne minore quidem iüi cardis&uindí-
dae,quámillifalutiscVfuga:cupidítatccorrepti,per anfradusaeprarrupta loca pc-
tunt,palantes ílli fugam in iuga furrípíunt:rj parí celeritate fubfequuntur : muid pef
arda & ardua furrcpentes,correpti pedibus,& ad ima tradi,ímmaniter diflécantur:
pars per accefía uagantur palantes,& à rufh'ca turba eodem pofteroq? die caeduntuK
nonnullí íáucrj & exhaufto cruore defcdi,partim inedia, partim lethali languore
abfumptifunt. Quicunque per montium appendices adhiberipotuere,continuo
'' r " - - -----1 Г. UirrtHT.

ad uaíuodam,& te Alíbechi hofpité fuifíe nunciato ; mox dido celerius aucrío equo
cucurnt.
decidís ли иъеи VI. ¿i*
cucurrít .Fufis fugatís'cjj Turasen eorum caftra fadus eft impetus,quc íngenti prg-
da completa diripiunt,captíuos quoq> cuiufij aetatis & fexus in libértate u/ndicant,
congratulatur pileata turba,pedes manus'q? aüertriccs certatim ofculantur.cV gradas
agunt . Deindc caefo ferè ad intcrnicíonem hofte.cum rcccptuí figna ceciní flen t,in
agonemlocumqjcertaminísomnesconuenere. Paulus uí doria quamuís haud in
cruenta lactatus,cum collega legionibusq? uidricibus ¿V pieatífsimis ínter cadauera
cccnare decreuit:quiaingruente nodein caftraredire non poterant, atque multum
commeatus&uini,potiticaftrishoftium,hincabftulerant. Super cadauera ftratae
meníae;quippe qux ufque adeó frequentia denfaq? íacebant.ut per uníuerfum cam-
to pum,quoquo ueríus in ftadia pené fedecim,in cadauer profilíre potuifies.Appofítís
ergodapib.accubueremilites.refedafatis/uperqj corpora:& anímí la?ticia,uinoqj
plus aequo exhilarati:captiui,qui proípeda dudum uidoria hoféilía caftra populari
cœperât,ibi quoep opulentifsimè diícubuere:ccena non fine militari cantu traníáda,
mcompofito extemporaliq? carmine ducum procerumqp laudes concinuere.mox
incalefcenteBaccho,milítarempyrrichiamfaltarunt. Cumadhuc armati Martiales
choreas agerent,elatis in numerum clamoribus,cunda complebant.item cum in pu
blicac hilaritatismonumentum,quotufquifq} miles geftu motu'qj corporis aliquid
ageret,q rifumàcseteris exigeret: Paulus faltare iuuus.in media corona itafubfilrjt,
medium fublimemqj caefum hoftem humo porredunijdentibus fine ullo manuum
•o adminiculo plané corripuit : mox in orbem, admiran tib us potius quàmridcntibus
fpedatoribus,numerosè faltauít,choream fe & Hercúleo quoqj uiro dignam edidiit.
Éa nox prac lanicia geftiente infomnis ada.Poftero die,ambo duces cum exercitu in
Albam Giulam ouantes redíere:dimifere multos,quí íbeior um corpora Iegerent, fi-
mulqj congefta fepelirent.Pauco póft tempore ad fepulturam Baton's edido impen
faqj fkcellum conftitutum,ubi quotannis parentaretur,inferia?cj5 fièrent :hoftium
cadauera in aceruos redada quàm pIurimos,quofc in hodicrnum ufqj diem cuiqj cer
nereerít. Ex Vngaris odo milia defiderata,ex Turcis triginta circiter milia caefa;
quin 8c per accliuiamontium loca pafsim cicforum ofia fpedantunduocp ferè Saxo-
num Valachorum'cp milia in proflucntem ada, quae figillatim deinde reperta fuere.
30 Rex cum àTranfyluanorum rebus admodum íblícitaretur,infign¿s ecce uidorig
nuncius adfuit.qui caefum ad internicionem Turcum retulit.Praefenti gaudio refo-
cillatuSjingentesDeogratiasagitjquodfemperres Pannonicas propitius ipferefpi
cíat. Aras omnes cum regina fupplexcircuit.fupplicationes populisomnibusindi
cit,8¿ ipfe quoqj multos dies ad omnia templa rem iâcram facit.Qyare in Styria x 1 1.
Kalend.MartiaSj&Tranfyluaniaea hyeme bene pugnatum. Eodem annoloan-
nescardinalis Aragonius,qui cum fumma pontificis poteftate paulo antè uenerat
in Vngaríam , Strigonium v . Idus * Martias intrauit, & archiepiícopatum accepit,à
Matthia datum. Sed cum Ioannes Alemannus,cuius ipfe fucccíTor erat,adhuc in ^
Cíefaris aula uíueretdeq? in Romano foro iure priuari non poflê contenderetjeardi- miropoL
40 nalis prouentus omnes aoud Strigonienfe collegium deponi iufsit,donec uerus di-
iudícata lite pofleflbr extaret.Rogatus Ioannes,cur archiepifcopatu regnoqj temeré
cefíeritf Caudatimonachi pulueres,longum ante fyrmatrahentis.ultrife tolerare
nonpotuiííé,reípondit : Gabríelem cardínalemcauillatus,quemfibiapud regem
pneferri^quo animo pati non poterat. Quarto póft anno archiepifeopatus Arago
nio fententia iudicum addidus eft. Hic etiam annus Apulis & Salentinis perpetuó
mcmorâdus.Turcorum namç clafsís deledo milite onerata,& ex Aulone profeda,
quod antiquum quondam nauale fuerat,Hydruntum traiecit:uiginti homínum mi-
liain littus expofuit,qui urbem incautam , ÔC ex antiquo ocio inermem olím fadam
adorti,decimofeptimo die uícapiunt,acoppídanosadunumufq} omnes obtruncát:
90 nec fexui nec aetati pepercere,in templis ante aras ca;fi íacerdotes.pontífex cute exu-
tus:nihilimmanitatis,incxpiabilis'qj audacia: pra?termiflum . Moxagrum Sí finí ti
ma qua:cßoppida,igmferrocß uaíhnt,in feruimtemaíTerunt,quofcunque capiunt.
Hh 1 Beftias,
è40 yOKFltili %EZ VRÇUÎ..
Beftías,uctun¡fsímumadGarganum oppidum,amoliuntur,ad quínquagínta paí*
fuum uf<p mil ia in pra*dä omnia redegere.Quare Alphonfus Calabria: dux, dimiflo
Etruría;be!!o,copiasin Apuliamreuocauítr&contracb's ex tota Italia auxiliad re-
cipiendam Hydruntum terra mari'cp proficiícítur.Italía magno tune metu perculíá,
mulri emigrare decreuerant:quín & fummus pontífex Italia? factionibus coníhrna-
tus,de deferenda quandoq* urbe Roma cogitauít,& fe ín Galliá" Narbonenfem pro-
feclurum efleminabatur. Nouus bellandi uílisíta milites Italos exterruerat,ut con
gredi non auderentrfua namcp robora à barbaris eludi fenferant.Ad generi fui opcm
Ferdínandus rex cófugítrualidífsímus duorum milium equitatus à Matthia mifíus,
cui Magíor Blafius 8¿ Nagy Ianos pra*erant.Ii cum in Apulia" traieciflênt,& mari & ib
terra Hydruntum obfefiam eflê accepiflcnt,ut Pannonicas Italís uires ofècntarent,ea
qualtala caftra ingrefsi funt hora,cum Turcis c5gredi uoluere.Turrim magno prg-
fídio munitâ expugnarunt.quam pro porta ad fontem proximuTurci côfh'tuerant,
potenticp prsciîdio & munitione obfirmarant.multi utrincp car fi. Vngari tandem ea
potiti,fic hofèium audaciam fane repreflerant,ut amplius egredi non auderent. ciui-
tas demum infequenti anno,paulo poft Vngarorum appulfum.non fine multa fueJ
mmcacde,xvm.Kalend.Septemb.ab Alphonfo duce recepta.Hocetiam anno Lw
douicus rex Gallorum,exa(flis cum Maximiliano inducrjs,ad expugnandâ Doblam
triginta hominum milia in Burgundiam mi fit:qui à Doblenfibus non modo profli-
gati,uerùm ad internicionem ca*fi. Quare Ludouicus non iniuria fuccenfus,repara* 2d
to ualidíore exercitu urbem infefbm ui cocpit,iolo arquauit. Item StephanusFran
gepanis,comitumSegnienfiumuirtute,probitateacreligione, non immérité prin
ceps femper habítus,íuperfh'te Berardino filio.uiro indómita; fortitudinis & auda-
cia*,pulchracg nepotum prole,Modrufia* diem obrjt. Francifcum quoque Philel-
phumPicentemnofèrum,GraccaLatinacç lingua eruditifsimum,poft edita multa
fui monuméta.ocftogenarium Florentie mors tempefh'ua corripuit. Infuper Cleda*
coriandulus ftaatiotarum pracfe<ftus,cû in Peloponnefo ageret , magnas rupes quae
ad Tenarum Promontorium funt,inuafît,ac cgfis fugatisep Turcis,Mantineam eius
loci oppidum in fuam poteihtemredcgit. Hoc etiam anno ingens peftilentiaper
Vngariam debacchatur. Quin & Matthias,cûm hoc tempore Buda? femper fuerit, 3*
cum Friderico Imperatorc,ut in Turcos aliquid moliretur,inducias fecit . Sa?pe eti
am antea miiîo antifiite Agrienfe, de folida pace tracbuítrnúquam tarnen eamad ra-
tam firmam'q? concordiam redigere potuit . uerùm illc ad cardinalatus faftígíum re*
gia ope Se authoritate euetflus.uoti compos,iàfh'dita Vngaria.Romam conceflerat :
in bello Hydruntino.Italíarqj tumultu , legatus Apoftolicus cum fumma poteíhte
creatus.in Apulíam contenderat. Sed antequam è Pannonia recederet,haud incon
sulto principe regalía figílla.quibus litera: obfîgnantur,Petro Colocíen fi metropo
lita; conceísit.Necp ha*, neep alia* unquam regi.quas cum ímperatore iníuerat,indu-
cie profuere.Nam quoties parato exercitu iter in Boflênam aduerfus Otthomanum
íumeret.extempló praefecti Cariâris uiolatis induefj s,Vngariam ínfcfhbant. Infe- 4*
4 в tu Яисп" ucróanno,quioc1:ogefimus primus erat fupra milefîmum& quadringente-
fimum,Hamburgum regís oppidum,quod Neapoli eil proximurruCaefaris copias
obíederr. Id haudparum regis anímumeommouít. Quare praefeftum quendam
equítum.cui Pandobles nomé erat.Híeraslaí Boemici regulí fratrem,ad foluendam
obfidionem repente mí fit,gnarum reí bellíce,&: fpectatç ïîdei uirum. Is clàm ad bo
itas iter facit, nil taleadhuc metuentes. Cùm caftais appropinquauit,riam noxin»
gruebat.írratís pafsim menfis hoftas accubueran^uino'qj dudum incaluerant. Incau
tos à tergo Pandobles cum expedítífsimo adorítur equítatu . maxímus primo inful-
tu tumultus in caftais oboritur,mira confufio cum terrore cundios incefsit. aecuban
tes multi tr ucidan tur/oedantur pafsim cruorc thoricSí qui alíquid audebant,his nec Я>
promptum nec liberú erat arma capcre,inftauere aciem,&: impetum excipere. Qua
re fuga his potius quam pugna fuecurrit. quibufeunque fuit integrym,omnes terga
dedere.
dec WD is mi ыъег ы ¿4«
dedercinfequunt Pannones aliquantulum:mox ccca node reuocati,ac fufis fugatiscp
hoíbb.potítí caftrísjliberatu obfidione oppidum fubíuere. Regina quoqj В eatríx affî
nítatis fiducíaditeris & legatís Imp.ad ineundä cum uiro pace fgpífsimé hörtat. praeter
bona uerba,níl aliud accepít. Quantú calamitatis non modo fibí hoftí'cp,uerùm Chri
ftianç reíp.hecobftinata Cgfaris pertinacia attulerit,haud diffîculter hincintelligipót.
Maumetes em Orientis expeditionê adortus,poft ingêtia terra mariqj patrata facíno- Mdumtti
ra,hocanno,non fiheuenenifufpicíone,v.nonas Maias in caftris 27. Conftantínopo- mors'
litaníímperrjannOjitemmenfeii.cVdíej.preteromniúopíníonemjemorit.Duo huíc
íuperfuere lí beri.maíor natu Baiazetes,minor Zaliabus.Áudíta Imp.morte,íngens in
»0 urbe tumultus oborítur.In duas,uti duo filrj erant,fac"hones uulgus di uídítur.uicerút
tandêBaiazetis partes:et cum is abeflet,quíppe q in Carmaniâ dudarat exercitú,filius
patreabíéntead Imperium poftulat.Baiazetes XVi.Kal.Iunrj Conftátinopolim re-
uerfus Jmpcrator à populo falutat.Zaliabus cognítis his cj Coftantinopoli gefta funt,
imperití Afig anhelauit,ut alter Europe,A fia; alter imperaret. Sed longé aliter q ípera-
uerat res ipfa obtígit.Ex Allyrig finib.reuocatus.Prufam in Bíthynia occupât. Contra
frater,quando imperii non patítur corriualê,comparato exercitu in Afiam traiecít : 8¿
fufo fugatoqj fratre,Afig quoqj imperium ín ditioné redegít. Matthias adharc nacrus
tempus quale nunquä antea magis ídoneú,cogit exercitum,delec"i:umq5 habet.Vnde-
cüqj poteft auxilia euocat,ut utramqj Myfiamjllyrícú Daciamq? recipiat.Dum id uní-
te intendit,8¿ ingentes ín Turcú molic apparatus,(namqj eó uerfus caftra mouerat) ecce
triftis núcius aduenít.quí â Friderici Imp.prefeclo fuperiorem Pânoniam ígni ferroqj
uaftari retulít.Indoluit admodú Coruinus,8¿ grauiter angebac,quod tam idónea è ma
n ibus occafio per Cfíaris inconftantíá elaberet.Prctoríanae Ottomani cohortes ad Ну
druntê erant obfeííg,ín quib.potifsimùm Turcos uíres continebant. Bizantíum gra-
uifsímís facb'onibus,8¿ fratres inteftino bello flagrabât. Nicolaus Gíngí dux Macedo nudGingL
niam ingreíms,amifiam olím ditioné",patrata magna ftrage Turcos plané récupérât.
Idipfum à Ioanne Cernoi factû eft.qui tandê compofîtis cumBaiazete rebus, cum fuá
pter Sabiacum ui recepiflet,in priftino regno remanfit : annua trñ ftata Turco tributa
rependit. Hocanno,audito Maumetis obitu,Alphonfus eu Italicis Pannonicisq? со*
ao prjs Hydruntum,ut pauló fuprà diximus/ada deditione recipit, dedíticías barbaron
cohortesadferuitíanaualiaredigit.Delperataígítexpedítíonishuíuícefortuna,Coruí
nus n5 mediocriter cômotus.ad ulciieendam Caeiâris pertinacia uniueriâs animi uires
intenditiomnib.Vngaríefinibusanté^pípicít.qui Turcos attingunt,ne illoRdncurfu
ab incoepto reuoeari pofsit.cum Stephano uaiuoda Valachiae principe,quâ inferiore
quondam My fiä appellabant,fœdus inrjtrqua quidem focietate.nonnulla in fuperiore
MyfiauiTurcisoblata.hinc Ioanne Schanderbecci filiú,aliosqj reguíos Illyrko ab Ot
tomano olim eiedos.ut paterna bona recupere»t:hinc Ferdinâdû focerú,quí Aulonís
fpe fruftratus,Chymirâ dolo corperat,in Baiazetê hortat & irritât . Verùm eodê anno к<£«"»
Baiazetes Imp.è manib.Pánoníg regís Rífanú aftu oppidum eripuít.Haec igit eo anno m'»um'
4omemoratu digna gefta funt.Proindeiníequenti rexHaraburgú in Vngark Auftrieb nmburgum
finibus fîtum,obfidere decernit.oppidú eft decê milib.paiî'uû fuper Pifoniú, citeriore obftjfum. t
Danubrj ripa,&: in altifsími montis cliuo refupinatum.in uertice arx eft inacceísibílís,
uníuerfg Auftrig Pannoníe'qj confpicua.hanc óptimo pfidío Ceíár obfîrmarat.A ter-
go Prucchú fubiacet,duodenís pené ftadrjs remotum.Nec Matthia quidem bellícac di
lcípline fané authorê latebat,nihíl in Auftria tuto moliri pofie.nifi Hamburgum príus
expugnaret.A tergo namcç relictum.amploq? pfidio muniti^multum obeiïè pofle ui
débat.A difficillimo igit loco bellú ínftaurat.Pifoníum primó uenit 1 1 1 i.Kal.Iulias,co
hortes quafdä cum nonullis equitú turmís eó fubmittit,q oppidum obfideant. Ipfc ad
decímú'lapidem caftra pofuit.lmperator audita obfidione,cum id,puíncie fue unicum
jro r>pugnaculum foret,ne rem tanti mométí per focordíá S¿ ígnauia amitteret.tría equi-
tum milía obuiam mittit.q obfidionem inhibeátrplura indies,uti ufus ípfe poftulaue-
rit,fubínde miflurus.Hoftes propé adefle.rumor ¿V tumultus oborit. Stephanus Sce-
pufienfis comes,Tetaurusqj,prefedi equitú à rege mífsí,Gne currib.&: impedimentis
Hh j his
64* 7LEK. VKÇUt.
his occurrunt.cum in Prucchcnfcm agrû perueniflêt, Alemâni quadrato ex шЪс ágfflí
tie côtrà ¿>deunt,uehementiGsímo utríncp ímpetu pugna conferirá principio in acic ce
ciderenullúfed Vngari numero impares,qui exploratíí potius cp pugnatum uenem,
ab hoftiú ferocía inclinati,palantes fugiunt.inftât á tergo illí,fuíos iníequútur.Stepha
nus dux ubícp gentiú fortifsimus femper habitus,& impatiens turpítudinis,inclinatl
aciem fiftere conat.fugíentes aliquot obclamirâs in ordinêreuocat:fubucnit laborantl
bus,& qua poteft ui,arte'cp aciem inftaurare côtendit.Inter conatus tande írritos ab ho
ftibus circumuentus capítjCaptiuus nondtJ domitus abducitur. Duocuftodesincrml
dànt,qui eu afleruent.Dum ceteros focios turba petit,à duobus,qui latera clauderent,
Prucchû uerfus agitur.captata loci ¿Vteporis occaiîone,àcuftodislatere,quêadleuam l0
habebat,en£èm ex inopinato rapit.transfodit utrúqj.atcj} horû manib.clapiûs,per auia
loca in regía demû caftra refugit.Fufi quoep dudû equites,eôdê paulo antè rediere: gra
tulantur pfecti fortífsímí iàlutem oês,quem tam ,f>perè nunquam reducem uiderc are
debant.Plericp qui in caftris cú rege remanferant,audita dudum fuoifcfuga,longè ma
jora ratí,ín ^pximam Piibnrj urbê,ubi tutius agerent,fe cû principe recepere. Poft ubi
paucos fuifle cap tos,ac ceteros cum duce S tephano in caftra rex incólumes rcdijflc со*
gnouitjHamburgum longé maiore,quâ antea obfidíone circumuenit. Machina» ЬсШ
aeneas,atcj} unâ inprimis rare magnitudinisJB uda max adferri iubetrquâ ferrato cbu-
&ro inuecîâ,uix equí círciter octogeni loco moueri poterât.Cum has urbiadmouiflet,
mcenia diícutit,íngentes turres ,pterit,& laxos ubiqj aditus patefacit. Contrápfidiaríai»
cüm oppidanís turba ia&urâ moenium nocle reiàrcit.aggerë pone murum erigitJnfi-
díofa ubícp fabrica rendit,trinís circùm caftris ciuítas obducitur,ne â adíuuarimbGdio
queat.Clandeftínís Imp.internuncrjs admonet,tam arcb urbe obíidione efle obfítam,
ut ni fi citó fubueniant,dedítíon? omnino faceré cogat.Decem milía equitû tertio port
m en fe ab Imp.míttuntur,ut Pл nones inde repellant: aut fi id fieri nequeat,ciuitaté mi
lite cômcatuq? compleant.Caríaree, ut imperan! fuerat.copíe aduenere,atcp occidente
iam fol e i n conípectu h ofti и m a ff uerc.Pra-mí fere currus oës : in aduêtu,ut agrainís ma
gnitudine copiarûcjj multitudine celarent hoftê,ingruentenocle,unum tm lumen ui-
ium in caftris,maximum ubiqj filentium a&um.cuitodie ubiœ diipofitacjn medio tni
interualli fui t.quantum gneis mutuo fefe machinis ledere poflent.Contrárex ea пойез»
ей aos qui ad Hamburgû duceban t adit и s ,im po (îtis mili tum p fidrjs obftruít:tormeti
ta cunda mcenib.admota,hoftibus ob tendit.relíela obíídíaría manu,relíquos équités
pedítesq? Alemannia opponit.Quamuis numero inferior eíIét,locoRj tamcndinïcul-
tate machinarücp copia ufo? adeó fe fuoscp obfirmat,ut maiorib .etía uirib.ídc amouerf
no poísit. Alemâni íntépeíta noc*te cú dos urbis aditus explorât: ímpofita ubícp pfidía
offendunt, tentât eí}cere,írrítos conatus íéntíüt:mox re infecla.ín caftra redeût.Cfi ex
improuifohoftesafFugiffent.PriorLauranf ей tumultuaria ucxillationümanu his fía
timoccurritJmultosinterficit,capít'qp.Ad rege redít,&:inflammatadplíum.Rex arma
tus cóícenío equOjCum forti aîo illis occurreret,regalia íígna íuísít explícari.Quod ubi
faelü eft,figna à uen to in hoftes confeftim intendebant.M ¿lites Augufto íucccfi auípi4*
cio,uíx contineri poterant.Com Alemanís appropínquaflentjtotanodemachínj bel
licx eos infeftarüt.poft ubi illuxit,ne têpus fruftra tereret.deíperata re.cómuní omniu
confenfu caftra retro mouenncV econtrarío,uelutí prçlatis curnbus prídie aduencrát,
fie poftero die ^ppofitis receflere:ut íí qs à tergo ímpetus immineret,currulí fefe oppo-
fitu facile tuerent.Poftquam Alemános abeuntes Vngari confpicant,inftandumá ter
go multí efle cenfent}citaiocp ímpetu congrediendum,ne inultos dimitiere uíderent.
DefpoteSjCui à lupo cognomen erat,longa belloR2 experientia preditue,preh'um cú hp
fte haudquaquâ conferendum efle cenfuit.quádo 8¿ numero ¿C robore armísep longi
fuperiorê efle dicerer.nonnulli tñ regísiníuflu à tergo infequuti,manücB audafler con
ferere au ß,parum profperè pugnauere.Cum hos pugna iniuiflê Francíícus Ariftuí ue f<*
xillatíonúpra;fecT:usintueretur,ipfe quocp armisabftinerenonpotuít.Cum delecío
eos equitatu ad Prucchum uCcp perfequítur:Sc' dum ínter côfertifsimos uir fortís acer-
rime pugnat,humero ab hofte trásfoditur.Mofes idem aufus,acidu grauila;fus,acie
. exccfiít»
2? E CUT) IS Ï i П. ЫЪ 62Í Ы. ¿4}
éxccfsit.CumflliPrucchurare<fl:oagmínccontcndercnt,ab oppidanís no admifsí,ne
ibi forte i Pannonibus obíéfsi,fame acrerum inopia unà abfumerentur,in fuburbanis
confedere. Qm'cuncp tumultuarium à latere tergo'ue praclium commífere.arreptis ш>
ginti curribus onerarrjs,nonnulliscp ímpedimentis,in caftra redierunt . Obfidíonem
rex inftauratírepulfis'q? maiore animo auxilrjs,urbem oppugnatidisfringít mœnia,at-
que dies aliquot machinarum genus cenare uífumroppídaní tandem ab omni ope de-
itituti,cum extrema reformidarent inediam,& fubfidia defperarent,fefe dedunt.Ham 3t~*
burgum igitur pridie Kalend.Octobris capitur.Quanti haec expugnatío rcgi eonfti- '
terit,non facile credi poteft:plericp bis centies mille aureûm prodídere. Arx quamuís
»ö dies aliquot propugnan potutiîet.à pra:fe<fto tarnen acceptis tribus aureûm mílibus,
régi traditur. Item,eodem ferè menfe,cum delectus Turcorum equitatus Sindero-
uiam prodrjffètjUt Vngariam excuriàret,& pro more cucb díríperet, Paulus Cinifîus,
DeípoteSjPetrus Dochius,cícteriqj illius oreproceres,obuíam occurrere.in campum
quemBeccherem appellant,Sínderouíe proximum.Vtrícp conuenere,collatís utrincp
fígnis pugna conferitur,cum in dextro cornu Paulus pra?fideret,acínla:uo Deípotes,
ductores ambo fortifsimi,rircumacT:is equitum alis ßc hoftem círcumuenere,ut extre
mis ibi uiribus fit utrincp eertatum.Turcus cederé non poterat.cum undícp premere-
tur: tanto minus Panno.quí certam iam uictoriam aflequí confidebat.Dum ille fe per*
tinaciisimè tueri,6V hic fuperare contendít,magna utrincp cacdes oboritur.fubfidiaríae
to mox à tergo cohortes,ac equitum turmae fuccelíere,ut laborantibus opem afferrent.
Cumhispraelíuminfiaurant.quó cum omnes faftoagmínePannonumcataphracb'
équités confluxííTcnt,hofJ:es extemplo reiecti,dato tergo,fe ín fugam uertunt. Inflam
iftí,& ínter fugíend um magna patrata firages. Turci demum fufifugaticpSindero-
uiam confugere.Tria milia in acie caeía.capti & íáucrj multitquingenti ex Vngarís de-
fideratí . In uí¿toria» teftimonium magna: pars praedaf,à Paulo ad regem miflâ,pars
quocpueluti figna,& nonnulla ípoliatemplisaffixa. Capto iam Hamburgo,quod Q¿Mrtxftt$
totiusAuftríaepropugnaculumnon immeritódícebatur, Imperator praefidrjs catte- ritpofi apti
raobfirmat oppída:ín primisq? Prucchum hofh proximum.Sc" Cornaburgum, quod Шт*иг£шяч
magni in ulteríore Auftria ponderís efle uidebant.MatthiasJingeminato animo,neibi
30 tempus tereret,ac uires eluderet.Prucchu pratterít, & Viennenfem agríí adoritur,in»
feftatcp.Vbi Frídericum Imperatorem eflê fenferat.hoc non ab re facl:um,ut fenfim &
pedetentimViennam,caput gemís exterreat. Nonnuüí in fuburbanis capti funt,fL
nítimaquoquecírcúm oppidula círcíterocT:o,inprímís S. Vitus, Podona,& plera-
que alia. Styríam deinde perculfurus , penetrare uoluít. Ad oppidum igítur cui ¡j^j^j-
Nouae ecclefiae nomen eft,índitum , cum exercitu proficifcitur , quod decern mílibus
pafluum eft ultra Neapolim. Ad Sceam Víennara itínerís anguftía , & impofí- Schtfaukn.
tis ibi praefidrjs.remorátus retroceísit,Seropronium'cp peruenit . Hínc cum paucis
equitum turmís nonnullis'cp cohortíbus milítum,ad obfidendumKeuuzeghopp/-^^ '
dum contendítjhaud proculá Sempronio remotum. Id fine magno negotiocapi-
4otur:reuertitur mox Sempronium.ubi dies aliquot mora tracb,ad obfîdendammox
Viennamredrjflet,nifi exhauftus labore miles, defatigatus equus,ac rerum inopia
prohibuiflet . Saeuiente ergo bruma.in Vngariam ad hybernandum copias reuoca*
re decernit.Quare Sempronio mouens , Tatam uenit. Quadragefimale hie ieiuniura
agitur:corpus animumcp rex à belli labore reficit,recreatq?.Tertiodecimo ante Pafchae
foIenniadieJBudamreuertitur. Ifta hoc anno gefiafunt:poftero multa oppidaexpu* Keiitutm ли
gnata.utexordínereferetur. Prucchum fuperat,ín fuperioris Pannonia; Auftriarcp (ЬйымЫл
finibus magni momenti oppidum,quod Ccfar ualídifsímo prefidio & quauis arte mu
niuerat,ratus ibi haud minus çj ad Hamburgum Pânonicas fe uires uexaturú. Hoc tu*
telam отпет ítíneris è Pänonrjs in Auftrià tendentis intercipit,ínhibet cômeatus, &
5onemo fine pfidiario comitatu hac iter faceré poteft.Stephanus Dauíd,cuí Hazy cogno Олй aus»,
men erat.à rege cú ptorianis cohortibus,delecb'scp hue equitib.primo tépore mittií, fj
obfidét.Cíuitas no folú milíte,foíTa,moenibus,u erüeti.t optima arce.círcúfluocp amne
eiunita^in plano fita eífcoblongú pulchrûq? p porta fuburbiuai.Verno tépore oppu-
Hh 4 gnari
644 гЕХ. VKÇ^Z
gnari cœpta,haud facile capí potcrat,qñ uaria circim munimêta „phibcbanttctata fepe
rruechi ohß ■ cxpUgnatio,moenib.aclmotç machin&tranata aqua,fuperata fepe foflà aggere'cp ad mu
*!т£Х, ros cominus pugnatú:adhuc tñ capi non poteft;multi fub muro cxñ : qui dû audaâer
* ' ' admotis ad momia icalisfubireconâtur.extcmploreicdi/axisc^funtobratUamquar
tus ab obfidione mcnfîs agebat,cum Dauid n5 minus ira q? uerecundia percitus,extre
mis uiribu s hâc aggrcdi cogitet.ordines inftruit,cx: dato fîgno militû ignauiam uulgo
increpitans,prímus côpkta foflà mui£ confcendit.Prefecti excmplo milites excitîtur :
obftâtoppidani,faxaq? deuoluût.Inhibêt contra fagittarrj,urbs pari uirtuteundiç op
pugnat.Ad obtrita demu mocnia peruentû eft,quà hoftis haud difficulter intrarepotc
ratrobftat íntus oppidani:& in adítibus,qs aenea tormenta fecerât,grauis pugna com- 19
xnittit.Miícra hic cedes exoritur.In fpe uiclioriç inftât>timore mortis obftât illi. Sex dr
citer horis pugnatû.Vngari tandê ingrefsi,urbe potiuntur.In primo ingreflu ne me*
diocriter quidem feuitû,mox caedibus temperatum.Arx aût ipfa fupererat,q nondum
capí poterat.Menfem unû obfîdêt:& duo de quadrageiîmo die pre.fectus arcis inedia
coa¿iusjdedítíonem facit. Hic annus Prucchi captiuitate infignis habeturJnfequenri
i 4 84. ueroanno.quioflogefimusquartus fupra millefimû &quadríngentefimúnumerat,
Cornmbwrgi Cornâburgi obfîdio,ardua quidem & perq difficilis ritè fucceisit,que non minus hue
tbfiiio. g jj|a fuperiorem efFecit in iîgnê.Vienna urbs fane potentifcima obfîderi non poterat,
nifi oppida quaedâ,qu2e fuperfunt,antè caperen t.Nunquam em illa capi potuiiTet,niß
fuprà Danubius ereAis utrinqj turribus.impofitis'cp praefîdrjs occluderet,ne quid со. i»
meatuum auxiliorum'ue ab Alemannís fecundo amne facile demittererur. Dauidigit
cum rjfdê coprjs & pretoriano equitatu,regio|iuflu Cornáburgú obfidet. Clauftrum-
burgum aút.antequam Prucchum caperetur.Pandobos Boemíco genere natus,prefe
ШШт. Âusc^equitûiniîgnisàregemiflusoccuparat. Quin & oppidú cuiádíuo Hippolyte
nomen eft inditú/ubducto íngenti mercede prefecto arcis,fubinde receperat. Dauid,
multo milite ac omni machinai^ genere ciuitatê à Cacíare iludió fîfsimè munítameífe
regí fignificauit,plurib.ad hácobfidionem coprjs opus efle docuit:quare hue regís ím
perio Boemicus quamprímü exercítus aduenit.Acérrima cíuítas obfidione circumdu
cit:&iam foflg mceníbusqj hoftís imminet:multg circùm turres coftítuunt,afsiduocj
píídío munitc:cum oppidanis eminus quotiebe certant.Ferreae utrínqj glandes acfaxa3e
mittuntur,,phibentur muro cuftodes,& grauíores machín? mœnib.admouent,quib.
murus obteratur,&hoftíparetaditus.Iníraurantdíruta íntus oppidaní mcenía,& ex
materia egeftaqj terra aggerem muro attollüt. Caceas quoqj foflas ac uallú nocturno
labore confîciuntjôV íolícíti conatus hoftiles reddere nítun tur. Cum grauiter obfideri
Imp.accíperet.excrcitum Alemannoiç haudquaquam ignobilé.mittere decernit, quo
repente foluat obfîdio.Itaqj è Noricis 8¿ Vindelicis milites c5ducit,delectum copara!
equítatú:& exercítum obfeísís ope allaturum q oeyisimè poteft,eó mittit.Alemannos
poftquâ^ppius adeflè rumor efFundit,obfîdiaria,ne qua ex oppido fiat eruptio,manue
relínquif,oppidanos iubetur afleruare,& nihil à tergo timere docetur.D auíd cum ce*
terís coprjs.aduerfus hoftes propè metantes,inftrudo agmínc ^ficíícitur.Cum ín con 4*
ípeclu fuiiîènt.clamor ingens efferc:Sc" collatis utríncp fignís.manus côferitur. à princi
pío mira utriq) ferocia concurrére,ceríderen5nulIi:quiinfeíb's congrefsi halb's,equo
defluxere,humicp à cataphraДо^г equitatu miferè conteruntur. Vix in hora furor ifte
perducít,cum Alemannorç: equitatusinclínatur:cjd ubiPannones ÓYBoemí miro ro
bore prediti c5 ípexere,adaucb's mox animís pfenti uictoria , lôgè maiore çf antea ímpe
tu feruntur.Illi cum uehem entern íncurfum ferre non auderct, tergiueríari ocecepere,
palantes deínde fugere.inftât à tergo iftí,ac necubi confiftere patíantur,ad quíntú ufo
lapidé j'nfequútur.Caílris í'gitur exuunt,8¿ ínter fugiendum multos intercipíunt : fea
ín próxima fe illi oppida recepere.Dauid fîgno rtceptui dato lctus,ac ouans.cú uiclrící
manu in caftra reuertiturrubí uicloríe Igticiam conuíurjs gratulabundísce damoribus yo
unáconcelebrát.inoppidanorumínuidíamexhilara"turomnes,acínfomnem noclem
agun t.Contrá illi triftes ¿V gemebundi,filentium íntus agut : & qui líberationem du-
dum fperabât,fpe fuá fruftrati,taciturnum luáum exercem:demum uíres ac animú ab
ípfa
ípfa ctelperatione concipiunt. Multi poftquam illuxit.à uallo fub publica fîdc tuto lo
quuti,ad deditionê cos hortati funtrquin & preces adíe¿tae,necalamítofam obftina-
tionêperfequant,quando & honori fuo ac fidei СаеГагеаг fatis fecerintine'ue ad extre
mam fe hoftis feuitiam referuent.dum tempus eft refipifcant,cV clemctifsimi рггсро
tentísqj principis legê accípiant.Contrá obäudire illi}& obftinatifsimu filentio aní-
mumindícare:quín&: inter íe,íubenteprefe¿to,coniurare,potíus omnia perpeti,cp
Patinonis iura íubíre.cuius imperio nihil ducunt eíTe míferius.Inftauratur itacp obír
dio,at ípes auxilrj indies adímitur.Praelium fub mœnibus faepe tentatíí,nunquam ta
men ui capí potuit:quando non parí animo certabat. Pro laude ením comodoq? illí,
to quippe qui indulgentifsimí Cefarís imperium $ fumma libértate repurab5t.Dauid
aút fub mccnibus,dum prelíú cíet,glande percuflus interrjt.a crepitant!- machina tue
ernífla.Hyems in caftris acb.Rex fame uincedum ene cenfuít:que cu feptímoTnenfe
feuire in urbecepiflet,extrema Cornamburgenfes inedia laborarunt.täta eos fames
ínuafit,utequosfelescpindeliciislautifsímfgulgcéferent.EahyemecumrexBudíe
hybernaret.rumorincefsitjAchileía^quam nuncCheliamdicun^&Neftoralba.ad
lítri hoftía fitas,» Turcis grauífsíma obfidione premí.Stephanus Valachie princeps,
ad qué hocbelhi precipuè pertinebat focíetatís iure,ad MatthiT c5fugíens,auxilia pe
tit.Rex quamuis initas cum Turco inducías habebat,neq; in cSditíonib.índuciarum
per obíiuioné deínferiorís Myfiae tyranno quícqu? cautum erat:tamen focíetatís 8¿
20 catholice fidei gratia non dímiíra Cornamburgi obfidíone,íngenté defectum habet,
atep proceres omnes cum nobilitate nomina dare iubet.libenter ob periculimagnitu
dinem,neAchileiacaperet,nominadetulere.Magnus comparât exercituSj&Varadi
num uerfus iam caftra mouent.Nondum eó *cum triftís nucíu s aduenit.de Achileia
dudum 6V Neftoralba efie acTrum. Rex, qui nondú ex Buda mouerat,ne tantú fruftra
exercitú comparaíTe uideretur.caftra Pofoniu,per ulteríorem Danubrj ora reuocari
iubet.ComíteStephanum,quí pauló antè* Felefton oppidû fané munítiísímú pro- *ftUflm,fu
pe Rakofpurgum in Styria expugnáuerat,ut à cíteríore Danubrj parte Vienna obíí
deat,clàmadmonet:ipfe ad Pifoniû caftra coniequit,ibiqj dies alicjt fubfidet.Stcpha-
nusdatisexercitibusfupplemctis,miraceleritateregiamâdataperagit. Sedantcquä
30 ultra .pfequamur.nonnulla qug hoc anno acciderût.intcrrjcienda funt.Ab anniprin
cipio loannes cardinalis Aragonius in Vngariâ rcdrjt.'cV cum in urbe Roma.repulío
IoanneAlemannOjlegitimusStrigonienfis ecclefiearchiep.^nunciatusefict, x.Kab
Martias Strigonium fubiuit,&: Apoftolica authoritate.regioqj beneficio,metropo-
litana in Pannonrjs dígnítate potitur. Hoc etiâ tempore,cum feptc Turcorum equi-
tum milia per Coruatiä in Cartnthiä & Carniolâ,ad dírípieda qugdam emporia eru-
piflent.in reditu ad Hunnum amné Coruatie,qui Sauûinfluit.abdudis decê mi lib. Шп A
captiuorçr,et ingentí preda,à Defpote Lupo.Gere Matthia Bano,comite Berardino,
ccteris'q? ^puíncíe regulis ad internicione cgiä funt,& omnia recuperata.ubi Berardú»
ni Frangepanis uirtus nímíü enituifle perhibet. Hoc etiâ anno Stephanus Criipus, stephtm cri
40 Vrbani qugftoris è forore nepos,Ferrarig prirnùm,deinde Roma?, humanitatis ftu#
drjs mirû in modíí eruditus,claro itemingenio cV^pfufa eloquentia preditus,ad Cafi
mirum Poloniac régi: primùm legationis munus obíuít.ad qd omníií íudicío nimis
uidebat idoneus. Nam afpectus huic erat ufep adeo hilarís.fauftus 8¿ íucúdus,ut pri
mo fpecbtores obtutu cociliaret.accedebat fumma comitas,item côpta et fuauís ora*
tio,nec n5 ingénita queda probítas.cú incredíbili humanítate c5iuncb,ut uel inuítú
hoíem amare cogat,uel ínfeftifsímu queep animú uincat,uel implacabilê exorennecç
deeft animi magnítudo,líbertasq? loquêdi:8<: mens fimplex,nullíus malí cöfciannfu
per animus ad benemerendú femper íntentus,nec íracundiar,nec inuidie expofitus.
H une eu'am annum Petri Colocíenfis archiepifeopi captiuitas fecit íníígné,quod vttrus Celo.
j:onon fine máximo omnium procerum ftupore accidít. Primus hic eratprincípís íecre <Ф.щЬ*ч
tarius,qui folus dicendi libértate apud eum omnia liberé loquebatur.Damnabat in-
foletitia palára trib ura,quaE ter quater'ue quotannis ob ingentía diuerfa'cj? bella à re-
gcimponebantur,quasDicasappellant,quibus non modo domcfticatim.fed utri-
tím,aureum quífcp nummum penderé cogebaturJd uulgo &apud principé facpius
improbauit.Praeter linguae libertatem,qua maximi quandoq» uíri fe tangí fen tiebât,
faeb'ofa quaedam accefsit aemulatio.huius gratia inter principes exorta:qua regis ani
mus ofFendebatur,quamuis eum alioquin diligeret ÔC obferuaret. Commotus tan.
demrex,autcoercendaelibertatisgratia,aut uti dile&ifsimi exemplo amici caetero-
rum audaciam procerum deterreretJiunc praeter iâcrbfancbm metropolita: digníta
tem.ín carcerem íáné coniecit.Sed honeíbfsimc per arces regias aflêruatus,annos frx
Гг>ЛИИ /for «rciter linguae fuac pcenas lu it.he m eodem anno Vrbanus quacßor,inuidorum ob-
trecbtione parùm abfuit quin carcerem fubirct:ièd innocêtiae,probitatis ас fidei ípe i»
ebtg ratio uirum integerrimum,regi'cp commodífsímum.perículo liberauit.Quin-
ctíam regina & cardmalis Aragonius frater interceíTere,neinlontemuírú,finequo
rex commode uíuere non pofle uidebatur, indigné liuor alienus opprimeret ♦ ld
MAbit||ifi- Matthiaeuitioquandocp datum,obtrecbtoribusdelatoribuscpfuiflê paululúobno
xium,& hinc in amicos pleruncp faeuitum. Nimia qua eos beneficentia proièqueba*
tur,& pro delatorum fuafu laefa chantasen críminis huiuíceregrj caufa fuit: attplaeía
fides.ín exigendis pleruncp pernis immodica eíTe íblet . Explórala quotídie Vrbani
probítas,& inaudita cu integritate patícn tía,item in gen rj dexterítas.laboríofum ob.
íéquíum,8t* inaudita prudetia.nullum crimí nibus locum reliquít.Multi illud de Vr
baño memorât.quod in Hamburgi obíidione accidit.Cum rex pecunrjs, & defecb zt
iam exercitu nimium laborare t,quí maxima fupplementa poßulabat,ab urbe Buda
Quaeftorem acciri iubet.neeefsitatem aperit,& maxima ca pta patefacít. Poftremó
nil aliud homínem dimiflurus inquit:Vrbane mi,quod nobis opus eít,id pro indu-
fíria,fide,dilígentiacj? tua cura,proípicecp:cV tu confiliorú triumphorum'^ noftro-
rum mímfter ium'q; auxíliuraq? ualc Quinquagefímo póífc díe,militum quíncp raú
lia ín regia caftra mißt:quos rex fi in Vngaria delcítú habuiflêt , cogeré nequiuiiîèt.
Cum & celerítate,8¿ beneficrj magnitudine opinioné ille regiam fuperaflet : Vniucr
ía,inquít,talem uirum V ngaria centum annís fortaflê non genuít. Ex eo tempore
tanta in Vrbanú regía: píetatis & bene ficêtiae facta fuit accelsio.ut hune pra: carteris
uirum amaucrit.cundiscj? honoribus ÔC commodis excoluerit.Sed ad díuertículum зэ
rcuoceturoratío.Cum rex Pifonium uefaniente bruma uem'iïèt,quô exercitu paulo
ante premiferatrhinc à comité Stephano fauente iàeuitia hyemis ad occupâdos Vieil
ne pontes,eorumq? pre il dia: hmc ab his qui Cornamburgum obfîdebant,ad capien
dam ciuitatem excitabatur:uno tarnen tempore utrumep prgítitít.Proinde XV. Kai.
Februarias Piíbníum cum exercitu proficiícitur:&(ufcB adeó íncrebreícéte frigore,
ut acceníi duodetriginta prae rigore brume coleos amiicrint)ad Cornamburgü per-
uenit.Oppidaños percôtatus.an'neadhuc ièfcdedere uellentf Nondútempusefle,
reípondere.mífluros ad Caelârem,fi aliam opem implorare poísint:íín ueró denega-
bítur,ciuitatem continuo dedituros.Dati fuper ea re dies alíquotJnterea ne tempus
fruftra teratur,inftaurata obfidione.Danubium facua glacíe rigentem ficco pede fu- 49
pcrat,fecum practorianos cquites,& cohortes ducit, Clauítramburgum ^pficífeitur.
Subíedit hícdíes aliquot,mox ex compofíto per Danubium itineris cuiuíq? grauiGi
tai toleran tiísimú,ad Vienne pontes quadrato agmine defcendit.Ex tribus ibi preß
drjs,quaeciuesimpofuerant,duo in ínfula eo die expugnat:tertium,quodad caput
pontis ex parte continentis erat impofitum, quae ad Morauiam ípedat, expugnare
nonpotuit.duabusturribus,quas eo die ceperat,pra:íídiaíuaimponít. Deindeu-
troque ponte potitus,& fat eodie feciflè ratus.retro pedem refert. Item iter emen-
fus ad Cornamburgum ÔC fua caftra reuertítur. Deipcratis tunc auxilrjs,Cor-
commhur. namburgenfes iam inedia abfumptí, deditíonem ultro fecere. Capto ígítur
sum сараю. Cornamburgo,quod Viennae propugnaculum eflê uidebatur , 8C impoiatis ad Da- 7°
nubium utrinque praefidrjs,ne quid demitti poflet commeatuum,rex cum uiri-
bus uniuerfis ad obducendam arAifsima obfîdione Vienaam defeendít. Die qua
diui
Т>ЕСЛЪ1$ Hit LIÉ Sit VI. ¿47
díui Pauli cottuerfio celebratur,à parte qua: ad Clauftrumburgum pertinet,üt ex au
fpicatoobfidioneminiret,caftralocat:quae ueroad Podnam ipeftat,comitem Ste
phanum paulo antè metari iuflerat. Exaclis Pafchae folennibus,accitus ex inferió- s_ *я
rePannonia duxbaurentms,inter caeteros proceres genere, animOjOpibuscppra;- ¿fi,
pollerts,& à principe filt) locofemper habitus,cum máximo exercitu aduenit:cV prê
ter Danubium ab Vngariac parte caftra poneré iubetur. Ä parte Morauiae qua; ad
Septentrionem refpicit,prerepti dudum fuerant à rege pontes,& potifsimus reí fru
mentaría; aditus obftructus.Prgfidium,quod in cotinente fupererat.locatis fubinde
caftrís, XVI. Kai. Aprilis facta deditione recipitur,&: eo quidem die,quo fic infignis
»o fuit íolisecb'pfis,ut,ftellac multa; сопфейа;гиепт.МиЫ quoque illumfolis defe
ctum Carfari infauftum fore praedicarunt.nec ab re quidemrquando eo anno,qui o-
clogefimusquintusnltraquadringentefimum & milefimumnumerabatur, Vien- t 4. 8
nam Aufbrise mctropolím cum maxima patrimonii iactura Imperator amifit. Cum
a'gitur ab huius aniií principio, baud inconfultis fideribus & aufpici]s,rex Viennam
obfidere cceperit,quo infefta Friderico aftra eile nouerat:huc animü uniuerfum in*
tendi'tjUt indomitam ha\ítenus Pannoni ciuitatem,pra:tcrea florentifsimam & opu
lentifsimam,aut ui,aut inedia domitet. Sciebat enim.fi fuperbifsima urbe potiri po*
terat,id perpetuum uictoria; monumetttü omnino futurum; A fuperiori parte pro*
ximum urbi caftellû erext t,id ipfum cartera caftra faceré iubet.Suburbana dcinde op
20 pugnat,&diripit:eximias,amcetüfsimas'q? uillas miles círcumpopulatur, ¿V incedit.
Nemo ex urbe prodire audet:que innúmera multitudine completa.iam fame faeuif-
fima laborare cceperat-Defecti« plebeia* gulae alímentis,ad impura & interdicta de-
ícendere neceísitas adcgit.In macellis & popinis equi carius opinione ueniere : clàni
nee felibus parfum,nec muribus.Interea rex nunc fuburbia.nunc ab ínfula Danubrj
mcenia tentare,quotídíana ciere pra;lia,quandocp circumire folus cum accenfö mee»
nia.cV ciues nonnullos alloqui.mirari milites priucipis fecuritatc.Rex caftra fua, que.
i l fuperiori parte locauerat.fecúdum Laurentn ducis aduentum extempló reliquit.
Gerepetrum confobrinum fratrem his pracfecerat,& fe cum áulica manu in Laufen
trj caftra redcgit.nullo unquam Ceflafle die uifuseft. Inter obfidendum,cumpra?-
90 torianis coprjs ad expugnandum Eberftorphum proficifcitur,matronac cuiufdâ no- Utrßorph^
bilifsímcc oppídum,8¿ fumma folícítudíne fumptuq? munitum.quod cum obftína- expugmio»
tifsimû & nepharíum feelus áufum efleuidifTet.non indignas ab authoríbus panas
exegit.Cum prac mœnibus caftra pofuiflèt,cV in humili domuncula cum prôcèribus
qutbufdam&famílíaribusaccubaret,emnTaab oppi'do férrea glande,paries ex ter-
reftri incruftatione transfoditur,cV parum abeft quin rex ictu fulphureo tranfuerbe
retur. Conftans & intrepidus ipfe perftitit:cxteri prxfenti perieuîo confternàti,ubi
refpirarunt,id malo dolo S¿ fumma perfidia factum mufsitarunt. Paulo poft oppi
dum expugnatur,milites praefidiarrj in captiuitatem militarem accepti.Data matro
na; uenia,Híereslaus feriba eius,acBoemicarum rerum procurator,intcntar um regt
j - tnfidiarum poftulatur,& maior indies de hoc fufpicio fuicitatur. Crime rex difsimu*
lat,ad Viennam domitandamíncumbit,obftruítdclatoribus aures,& ad pacatiora
quaxendum crime témpora difFert.In caftra reuerfus,uineas,turres,crepitantes ma
chinas,ac cetera tale genus mûris admouet.Vnû è fuburbfjs noct u ui capitur, incen-
ditur magna ex parte,ubi non medíocrem plebes iacturam fedflè dicitur.Ciues hint
omnes animo confternati,quia optimum cíuítatís membrum interceptû eiîc confpi
cantur.Rogatus Ceíárutnisauxiliümítteret:Patíantur,ínquit,eamVíennenfes in-
ediam,quam fuum quondam principé in arce obfeilum perpeti coegerunt.Quín &
portis quotidie infultabat hoftis:&: cp maxímé.qui ín ftatíonibus ínfulanis uerfaban
tur.Vario in Danubrj ripa euentu pugnatutmSemel Vngari hacmornibus propíus
50 accefferant/ed ab erumpente ex urbe multitudine reiecti, interdicto ponte, cum fe tettítuioop.
in Ínfula recípere nequirent armati,fub undís humo reptantes,remenfo uado in tum №,и>шт-
rediere.Laudata nimis milítum audacia .Vícnnenfcs tandem ab omni auxilio deftí-
tutí,
<?48 20N//N// VWqUt.
tuu.exccrabilicsfamaradacb'.Kalend. Iunii Matthíae deditionem baud fine perpe*
V/еюм cüpitur tua Carfaris ignominia,feccre. Ingens. eo die terraemotus fuit,quo quidem oftento
4МмЫл. fignificatumeflè regem urbe non diu potiturum,ibíque diem nouifsimum obitu-
rum. Rex ouanspridieferiarumdiui corporis Chrifti, Viennam ingreflus, quern
S tepfianus comes Sepufienfis,Gerepetrus,dux Laurentius, 8C plericp Boemorum,
Pannonumcp proceres in palmara uefte fequuci funt.Pofi:ero die Beatrix regina,oc-
currente omnium ordinum multitudinc,ac turmis equítum.fingulari pompa ur-
beminuefta,ibi,acinproxímisoppidís,miIítes aeftiuarunt,refecerunt,recrearuntqj
corpora,longo belli labore defatigata.Vrbem omnium rerum copia compleuit.Pri-
uilegia nonnulla ciuibus pro uoto concefla : iêx circiter menfes Vienna* aftiíuüf. l0í
Interea non omni ex parte ceilatum.capta namqj Vienna.comes Stephanuscum
цафли. duabus legionibus,nonnullis'qj proceribus,Neapolim,Viennenfîs lanè pulchritu-
dinis armulatriccm.obfidere iubetur : ne quid in Auftria magni momenti plané fu-
perfit,quod fuum Imperium nuperrimè partum interturbet . Ipiè cum regina,fine
qua nihil domi milítíaeq? moliebatur,iexto poil meniê Vienna recefsit,Budámque
prídíe nataîis Domíníci peruenit. Verum illud quoque memoria dignum eile
cenièmus.quoddeipfiusinfidrjs paulo fuprà dicere occeperamus. Rex urbepoti-
tus,ut in proditoresparricidas Sc infîdiatores quarreretur , edixit . Nam infidias ad
Eberitorphum fibi tentas obliterare non poterat,in Híereslaum comperto índice
primo quacíítum.Scribaregi perquámfamiliaríscapítu^conriciturínuincula^inio
quxíb'one pofítus,fe clàm illius¡oppídipra:fecT:um admonuiiîê confcflus eft,eum
obfidíonís periculo alio modo liberari non poflè,nilî accubantem ín proximado-
muncula,re¿em glandiuomo tormento petat. Item,ne falleretur,ictus locum praeíb
gnaflê regia: fella: in ícopuli ipeciem. In Viennenfi quoque obfidíone,fub adulteri-
nis literis clàm ciuibus è MorauiaBoemiáquecommeatus faepemiiàTe. Paulo port
eademrogatus,dicere,íépra:cruciatibusiíta fuiíTe confeflurn,8¿ ne capitis reus ef-
íet,fuiconfcíus,extra quarftionem nihil de confeísioneáffírmare» Hacdemumca-
uillatione uti,equuleo fe refîftere non poflê.Item,infontem eíTe,& nihil unquam in
dominum de fe optimemeritum fuiiïe molitum:demum,mori malle,quàm fuppli-
cía morte grauiora perpeti.Rex,qui facínus fat compertum habere dicebatur,per in- 3*
ternuncíumcVprafec'tum careen's eum admonuít,ut íí ueníam poftularet,íé non
denegaturum elfe pollicebatur.Contrà ille.ne criminis regia: Maieíhtis reus eñe ui
deretur,nunquamadducipotuit,ut fíbi fupplicaretignofcí,capin'scp fupplícíum de-
precaretur: capítemulcbrí maluít.quám ex uenía: petítione,prccariáqueuíta,pro
confeflo haberí,ac tanti facinoris infamiam fuítínere . Commotus hacobflinatione
princeps,rit¿ de eo íudicium haberí iuísít:cV, antequam ille Vienna diícederet,con-
uictus ille capitís,in forum educitur. Aequis feriba: mortem oculis Viennenfispo-
pulus ípecbre non poterat. Multi lictorem clàm admonebant,ne lethalí uulnerc
íacuíret ín ceruicem.at ílle,ÍÍue ex compofito mercede dudum ada<ítus,ííue cafu.cer-
uicem haudquaquam amputauít : icTú ex media ccruícís parte ín humerum deflexít. 4°
Cum repetereuellet/axis à populo petitur,in fugamqj ftri<íto eníe conuerfus abíjt,
Hiereslaus in próximas aedes translatus,éprofluuiofanguinís,paulopóft
anímam efflauit. Pandobes,fraternae mortis indignatione,
ad Caríarem transfugít. Hic fuit infeh'cí*
feriba: exítus.
RERVM
VECUVÏS m/ £ivFT

«•иск SEFTUVS, j
I Atthiasigitur Vienna femeftriobfidionecapta,cum Budam ueniflet,
creberrimispqpulorumprecibusreuocatus,(quiaregnumabfentia re
gis.latrocinn, s & iniurrjs infeftum fané reddiderat) nihil profeДо eo fu
шШШшш it antiquius.quàm crimina purgare,optimis legibus 8¿ inftitutis inftau
rare Rempub.quac legum ueterum indulgentia nimia fcelerum fcecundiíate labora
bat. Oftogefîmus iamfextus annus agebat.fupra mille iîmû & quadringentefîmû, 1486,
cum hcc quae fequentur,Budc rex molíri reperit. Gapta narnq? Vienna.quinque
10 tantumannisíllefuperuixit,nediutiusex terraemotus oftento шДоп'а potiretur.
Inprimis Quaeftorê Vrbanum,& Emericum palatinum,quos & amare & obferua
reuidebatur,in colloquium admííít.Ioannem Varadienfem epifeopum, fupremú
ea tempeftate cancellarium adiecít,ut de indicendo Budae couentu rice decerneret.
Quin & Thomam Dragi,pre torem regni,quem non multo ante tempore legaturú
adSixtumpont.miíérat, è fententiacunfta mandata cumfummalaudeacmunifi-
centia peragentem,item maximí callidifsimícp ingenrj uirum,& ad maxima quarcp
negotia natu,preterea Scythica lingua nimis eloquentë,feorfum allöquitur,percun
ftatur mores hominum,&deabrogandisiubendisq? legibus cum homirte uerba fa
cit.utqui mukös in Vngariaannos ius dixeratrex eo quaecunque opus eflent,6¿
10 quam graui ícelerum mole Pannonialaboraret,intellexit. Demumfenatus habe
tur: expatribus & proceribusnemo fuit, qui regni mores non abominar,etur, 8¿.
renouandas leges non cenferet. Quare conuentus,quam diauam appellant,opti-
matibus, populis & nobilibus ad Calcdas Ianuarias in di Д us. ad flat urn omnes di
em conuenere : nec parum quidem temporis abfumptum,quando rei moles ita po
ftulabat. íbi íán<ftiones editar, ас regia & fenatus autoritate munitg : inprimis
Palatinale iudicium abrogatum. Et quando Vngaria in conuentus diuifa eil:,
quos comitatus appellant, cuique in flagítioíbs latrones, ficarios dC fures ani-
maduertendi poteftas fa<fta : ut pradïdente conuentus praifefto , de grauifsimo
quoque reo perorata caula fupplicium fumatur. Etproclamata?,utaiunt, con-
30 gregationes,addeclinandaquaeaccidereiblebant,fcelerainterdi(ftaf. OAauae.fta- сЯшШи
eis temporibus bis quotannis, non fine iudícum defignatorum, uicariorum'ue tuU- .
prçiêntiaindiclaîJdipmmTrâiyluanis,Sclauonibusq?pra:ceptum.Adinhibendâ
mdiciorumaeternitatem lex promulgate, ut omnes caufac in quatuortantis ОДа-
uis definiri debeant, ultra prorogare non liceat. Caufisetiam infinuationum mo
dus impofitus. Ad intereipienda litigantiú fubterfugia,0Даиаги tempore proro-
gationes regiac Maieftatis omnib. abolitg,nifi qui uelperegrè profedi,uelin caftris
muneribuscp pubücis occupati fuerint.His in tribus tätum OAauis indulte proro-
gationes: in quartis autem cauGis definiré cogûtur. Quinetiam abfentibus, quibus 03****
parentes,fratrefuc domi unà uiuentes fuerint,exceptio nihil illa fufFragatur: proro-
40 gatíonesaút falso impetrantibus,uel allegantibus,lingua» menda propofita. Item,
in quoqj couentu praefes eíus,ne iolus ius dicere uideatur,è nobilitate оAouiratus,
decemuíratúsue.magiftratü quotannis creare iubet.quib. in tribunali coiudicibus
utatur.Munushocrecuiantibus.ibtutamulAa, &infalfitate deprehenfis huma-
nitatis & honoris iaAura,ex lege tributa efl:: quâdo ÔC centum & uigintiquinep au-
reorum adieAa mulДа. Cum nobiles iudicia exerceant,& olim à plebe ípfi iudí-
cari folerent,ne prarpofterè fuperioribus inferiores indicendo quandoque iure pre.
eílent,lex lata,ut ín caufis nobilíum potiores è nobilitate iudices crearentur. Te- riümonioríi
ftimonr)s,exequutionibuscpíácrorumcoliegiorumS¿conuétuüm modus preferid
ptus eft,& ad Sígiímundi regís more reuocatus ♦ Períuris & falíarrjs íacerdotibus
yo poenagrauisímpofitarnamíacro extempló muñere abdicari debent. Abbates 8¿
prapofití, qui feueriori ume feallígarunt in teftimonrjs,ca?terisqj rebus, àfua:
religionîsinnitutis nunquam defeífeere iubentur. Epifcopis quocp mandatum,
б;о и*№. VOKF'/Kir HEX. VNÇ^Z.
ut fîngula fuá* d:œcefeos collegia facerdotum bis quotannis recognofcartt :'fi ab-
fuerint,per u ¿canos boni paiïoris oi ficiú reíarciat. ítem c5fenfus & uoluntatis euo
cationes inhibitç,quando corda homínñ nemo praeter Deum intuerí poteft. In pu
blicís quaHb'onibus agen dis priíb'na coíuetudo feruata:itídem etiâ in euídenti reco
gnitíone. In exequendis-qucfhonib. hic ordo traditus. Si ex quorumuis relatio
ne fie querela\uelutí facía: ruerínt.reperient.noreusut ex more haftenus faclum
eft,fe purgare,íed actor fuo coniuratorumep fuorum iuramento, prout rei magnítu
do & ex iudicrjs deliberado poftulabít.acb'oné muñiré debet :&ufcjjade¿,uti fide
illatis damnis agaí,íuramc n t ú pro regni more fibi adiudícec . Quod fi fat probarle
uídeatur,nondum reus potential gratia conuictus eile dicat : fed centum aureís iu-ю
diet ¿V aclori aequè diuidendis.ipfe mulAet,aduerfariumq? prçftet indemnem . Sin
Шин tó. autemdiuerfautrincpteftímoniafuerint.tunciudici liberum eíl.anaftorem pro il-
latís fibi damnis iurare*an reum pot iu s fe purgare uelit. De illa uí,qualiter inter a*
ftorem&reuminiudicío fitagendum,ritèpra:fcripfit, &teíb'monrjs approbatio
nibus í nducendis modum i nft itu i t. Item et ¿a m, ¿V i nnocen tí x t u tandx,& his qui
ui impulfu'ue alieno,aut necesítate aliqua peccarunt,proípe<ftum , in quibus quid
iuftum & ccquum fi t,í udicem obferuare iubet. Depulfionib. quotp cauit,ne i'uftw
cía mterturbet : ¿V triforenfes proclamationes aboleuit. Cùm Vngarisfnos effet,
ПшПлгк ii> defîcientibus utrinep probationibus in quoqj negotio, fingularí certamíne caufara
mktíio. definiri: quod abfurdum eft,ac ceteris foris inauditum : lex inde lata, qua ubiqj ро-ю
tcrit,quàm in militari foro,duellaris dimicatio antiquata cft. Item edicni,grauifsw
mamquâœcaufamadquartasoftauas terminarioportere. Nullus etiamèiudici-
bus,quos Protonotarios appellant.necp praetor qui his prceít,& regía Maieíbtem
refcrt,extra tribunal fine collegis ullâ ferre fentëtiam,aut edicta li'terasq» ullas emit
iere priuatim poteft. Omniumqui propria iurifdícbonem detrectarant, utej; i
regetantumiudicarípofíent,impetrarant,priuilegía funt antíquata,pra?terquám
perpetuorum (ut aiunt) comí tum , qui díuorum regum beneficio à cxreris tribuna
libus aíTerti.regalí tantum iudicio funt obnoxrj. Cauít etiam , ne quid bonorum
malo dolo aut inique impetraretur : ut bona à regía Maieftate collata nemini accipe
re liceretjdonecprefeduSjiudicescp côucntus,illa alieni iuris efie iudicarint-Siquis j0
bonorum huiufcemodí poílefsionem ui obíerit,iudici,uníuerfocp conuentui repel
cUufuhm* lendi cíus potefhs data. Quinctíam ín donationíbus claufulam ¿Uam,de manibus
mmrcgurü regrjs,quamtantimomentieflècenfebant,irritameiîeiuisit. Item,fuperío res bo
norum omnium donationes,qux iniuria,& prêter regni more data fuerint , edicto
publicorefeidit. Ad coercendâ feeneratorum auaritiam íanxít, ut oppignorata bo-
na,quaeufusfru(fhis gratia iàtisfacientib. non rcdduntjinprimiso&auis perorata
cauià,dominis fine fcenore.primacp ibrte,redderent : quin 6V pro ufure muleta fbe-
nerator aduerfario tantû ultra ibluere dcbeat,quäti oppignorata olim bona extimê'
tur. Querentibus & proclamantíbus,iura poflcfsionu ad fe pertinere,quae ad fif-
cum defe&u bfredis recidiiîê creduntur,iuftè prouidit:item,etiam regie donationí 40
aduerlàntibus. Matronarû dotes iàluas ácratas femper efic uoluit. Sacrarú quoep
poteftatum & magiftratuû auftoritatê.fi quid fibi cum nobilitate rei foret.ne a&or
inreum uideret habere imperium,hacreduntaxatcocrcuitaliquantulum,neinc5-
fulta regia Maieft. in nobiles ex anathemate faeuire liceret. Cum negotiators atep
air) tuto per regnum uagarí pofient ob creditorum feuitiam.qui debitores,aut alios
$ debitoribus in foro fiftebant:optimè cauit,8¿ utrifcp profpexit . Damna quoep
Mifcwír ifïi proceribus.&nobilitatiquacuncpper Vngariamitcrfaciantjfunt inhibita. Item,
tlm- cuicppcditi,equiti'ueedi(ftumeft,utic5meatuscV pabula uendentib. ubicp fatisfa
ciant: fi ui rapiant,apud iudices conuentus,regiam'ue Maieit. pcenas luant . Quin
& copiae regia: in faciendo itinere,fî quid ui ceperint;prcfc&us,qui audacia no re- yo
preirerit,delatus,proillis cumulate fatisfacíat. Item.nequís foluto iam exercitu,&
data mífsione,in alieru's poflèfsionibus ímmomur,quare damnum ínferat:ita cau-
tum eft,
_ VECUVIS НИ. LISEZ VU,

led domi iuae patronorum ftipendio fruant, ipfîmet ...uumi


apudоforum
uuiioin muñere fuerint,
couentus proprrj
jo pœnasluant,nullam&Opém à patronis accipiant.necp patrono cuíquam his afferré
patrodnium Iiceat. Quin & patronis data poteíhs,ut clíentes.quí alios ui íniuriáue ?4tr0HÍ'
alíqua afFecerínt,aliquáue facinora patrarint.aut male difpenfatíonis reí aufugerint,
reddendámuerationemadminiuVationisdetrecbrint,cótempto príuilegio nobili- ■
ptis&:immunítatec5ceffa,ínuinculaconrjcere,&:ad íatisfaciendum cogeré liceat:
fi uero inique captos coniectosqj in carcerem ílli caufent,citato in ius patrono in' pri-
mís res oclauis drjudicetur. Si cliens Sí familiarís ad alíenum patronum transfu-
gerit.feruitíoq? allígarit alíenosle mox eum dimittere debet, quod fi no fecerit, du-
plices pro eo pcenas penderé teneat,& in primis res oftauis agatur . Ne portoría De portorijt.
plus aequo ubicp exigerentur,conuentuû prcfecbs cum potionbus nobilitatis reco
ao gnofcendisuiis,pontibus &aggeribuspracfecit. Ruihcos qui antehacexalrjs pa
gis duflis uxoribus denarios quadraginta portítoribus ibluerecogebamur,item
tonforcs S¿ iârtores eadem penderé coacftos,ad uiatorum portoria logé leuiora rede
git, Sigifmundi regis edicftum olim antiquatum in ufum rertituit : Ne quis guber- bigifmuniidi
mtor,praefectu'sue prouincia»,paIatinu'sue in bafilicas, abbatias & prgpofituras à di аип>с°фт*
uís quôdamregib. fundatas,donatasq?,aliquidaudere,diíponere'uepoísít: quando 'ш>
adregiamtantum poteíbtem làcraharcdifpofitio pertíneret. Qui furem, homici
dam,latron«m,facinorofumue quemuis captú ultró dímíferit,parochíali iudicí pro
со homagium íbluítoHgfisq» fatisfacito. Villicorumabdu clores, unius anni apud viüicomm
couentus praîfeclum patronis reddunto:fîrecuiàrint,pro eis homagium íbluunto. dbämti.
30 contra patroní uillícos tranfmigrare uolentes.fine ui ulla dímíttunto.Qui malo do*
lo uaría caufatí, uillícos remorantur inuítos,fex & triginta pro uillíco quoqj áureo
os expendunto» De decímis quoqj exigendis legitime cautum:Dccimatorib.praz veemuores,
ícriptuseftmodus:hortus,cellaq3uicatim uinaria interdicta. Ruíh'cí qui decimato
rium minifterium obeunt.ímmunes efíe iubentur . Decimarum controuerfias ad
regnum,&è Romano foro,ad regale tribunal reuocauitJnfuper Romanúforumre
gnicolis omnibus,item optimatib. pontíficibus, prepofitíscg interdi<fm.Decimarú
iudicium regia: tátumMaieít.conferuatú. Poteftatiquoq? regianus praiícriptum
cft,ne qué ex prima querela delatione'ue.procerúmue confilio danet, aut ignominia
& perfidias crimine notet,donec à couentus pra:fec"to,eiuscp nobilibus rem ueram
40 liquidó fuerít edodus. Aduerfus perfidos.infideles ac fceleratos fanctio quoque Verßiorm
non magis grauís quàm mítis.edita. Reos uiolata: regie fideí dies tâtum quíndecim РХМш
fine mala fraude domi tenere:interím pro eo fupplicare,innocentiam tueri : item ad
regem tuto adducere,abducerecp quisqj potefto,ultrà non lícito. Quícuncp aduer
fus aufusfuerit, reípub.hoftis habetur,domusS¿ fortunacad anarium redigunto.
Fures, ficarios, homicidas, latrones.incediarios.alienarumqjliterarum 5¿ monetae rures, /?-
rum adulteratores.domi nemo excípito: qui exceperit,querentí, conuentus pra*fe- urij^rc
До iudíciq? tradito.Qui facinora defenderít,contra'ue fecerit.domus & fortunac fi*
ici extemplo funtote.Qui pro his arma fumpíérint.quas illí debent panas expédun
to. Fodinas auri.argentiq?, ítem íális,alíoru'mue metallorum.que ín príuatís pof-
yo fefsíonibusreperiuntur,rexcítracompeníátíonem arquamnonaccipito: finíhíl re-
pendereuoluerit.earumiusomnefru&usqjdominipofleísionum efto. Tribu- со,
nal comúum Zagoríae ad Varafdinum, antiquatum: conuentus huiufee íncola: z*S'
Ii г Sclauonuin
Sclauonum procerum,tribunal petere iuisi funt . De his qui homiddium ex â£
^Шёгг c^to &и&° patrarunt, ita fanxit : Quicunque hominem intcrfecerit,capitalis efto: (Ï
*г'1' aufugerit,ubicunque deprehendetur,exregniconmetudíneconuentusípfepraef¿
ftus iudicescj* de eo panas fumunto.Si ucró non ex induftria , fed fortefortunâ ,ex
inopinatóue quem necauerit, reo, caefiqj cognatis componenda caufae poteftas eft&
Ad qüödcp tribunal quicunque conuicîus em,extempló adurgente iudice.fi rccufa
Apféüááom ritjiudiciorum oneracV litis expenfas ex more rependito. Ad inhibendas futiles,
friuolasqjappellationesedictum.quícunquefeadMaieítatem regiam prouocarit,
fi fuccubuerit, geminatas litis expeniâs,geminata quoqp iudiciorum onera pendito,
omnisqj remifsionis expers efto. Qui autem íniufta iudicía queritur, haudquaquäiö
inreuerenter ad Maieftatem regiam,palatín um.pretoremue fe prouocato:iî ceflërit,
СишйЬ.",.'в fuccubuerítq?,eas,quas illí damnati debuiiîènt.pcenas expendito. De conuidis in
iudiciocapitís,Lodouici regis edi Лит inftaurauít.id tale fuit: Conuiftus quifque
capitis íníudício,mox adiudicem in uincla conrjcitondíes tres concordia: gratia dc-
tínetunreincompofita, inaduerfarij manum tradítor, ut legitimé abeometpcenae
exigantur,qua: à corpore cum rebus in eo deprehêfis iure dari poiTunt. In uxores,
liberos,forores,cognatos,poiïèfsioncscp nihil ultra animaduerti pofsit.Si iudex con
cordiam patrarit,omni iudicrj emolumêto in hac re careto. Ulud quoq? adicctü re
legi:Filius pro paterno facínore пес corpore.nec re pœnas ullas luito. Vicis fàcris,
ligioni'ue addi cb's.abfqj priuilegio regiac Maieft.poflèfsiones ullas tefleft nô lícito, г*
Qui fèdem iudícíaríam uiolarit , mox áureos centum expendtto. Per conuen-
tus omnes,qui iuri dicêdo pra3fînt,diiponuntor. Haud inconfulto fenatu rex prse-
fectos,ex proprio quemqj comientu delígito,quí uná cum iudícib.¿ nobilitate crea-
tís ius dicat. Nemo eques,pedcTue templorum hoftia pfa?fringere,aut quicquam
hincrapereaudeto. Siquafacellísuísillatafueritámilite, pra?fe<ftus turmarum со*
hortiúmue pro his peerías dato, poiîêfsionesq? illíus aerario cuncbc cedunto.Sircra
inopia iuflèrit,acdto ftatím pagi iudice, facerdoteue,condíta in templocibaria prar*
Âu#b'uprt[' ftitmo aequo precio mílíti uenduntor . In coercenda presbyterorum auaritia edi*
kyurorm. ^um Carolí regís,de fepulturis reftitutum, quod tale eft: Archídiaconorum & ple-
banorum nemo,praeter uiïtatafuneralia,ultrà quiequä exigere pro fepulturis audc- je
to: fí exegerít, íacrís extempló benefierjs abdicator. Item imperatum,ut commu
nes cuíufque conuentus impenfo , écollata pecunia perfoluantur . Item.utneutra
ыегиш. litígantíum pars armataiudicíale forum adeat.Quin &nundínas,mercatus acfora,
inermia Matthias efle uoluir. ut iudicía tuta integraq? íeruarct.edixit.Quicunqj o*
ptimatum nobílíu'mueprefecTiú íudícrj.uicarium'cp eius in dicêdo iure ас exequen-
do ímpedierít,infidelis efto . Qui feruos uillícosq? habuerit , qui iudiciorum offi
cium interceperint,eoscp quamprimùm in manum prarfeeli non tradiderít, cêtenis
aureis mulcbtor. ludicesordínariosjegitímoscp definiuít:utputa palatinum:pre
rtrfotu rtgu torem.quem iudicem curiae nominant: fecretarium.ut aiunt , cancellariu'mue. Ргаг
pr*f<ntk. tor amcm pQß paiatinum^prajfentíam regig Maieftatis refert: ipfeq? cum protono- 4»
tarrjsdicendoiuripreeft. Alios autem,uelutítauernícorummagiftrum, SCuaiuo-
bänistk- das (ut aiunt) banos'q? ScIauoníae,inter ordinarios regalisforiiudicesadnumeran-
«eni*. Jos c(Ie non cenfuit. Quicunqj temeré ínacceríítufue iftorum curiam íntrarít, cen*
cmfiiiconm teños aurí nummos íoluito. Cauíídícis quoque caufarum numerus praefinítus:
nmerus- quippe quíbus fupra quatuordecim hominum lites fufeipere non lícebat. Qui au
tempriuilegía populatíone,raptu, incendióueamiíérit.ad fcxagefímumufquean-
num geftarumrerumnobiliumteftimoníocomprobatíonecp utílíceat. Praete-
Mmpmnii rea íllud.Ncmo iudex íniuratus fuum munus óbito. Pracfcripfit etiam íurifíuran
formt, diformulam. Praeftítutus quoque redímendís capítularibus, conuentualibusq*
VlttrVmptió. literis,atque etiam curialibus,utaiunt,modus eft. Sed de legibus nouísq? fatictío/j»
QuomoiouC nibushactenus. Verumeniraueró non modo nouas leges ас edieb tulit, fed ui-
u«cr«rtw uendi mores Matthias Beatricisaduentu fane mutauit. Panuonibus regibus mos
erat,
V EC WD IS Uli L13E7t VIL <ГЯ
erat.cumproceribus&nobilítatefamíliaríter uiuere,aditum neglígetius aíTeruarí, «?«•
multas meníásfternere, ínter optimates amice difeumbere, inter prandendumpa- Mmuuiu
tere fores,mendícos rogatores admitti : côgiario eleemofynam impartíri , faciles o*
mnibus aures adhibere: fecundo ut plurimùm pane uefci , omnibus uel miferrimaj
fortuna: homíníbus regís adítum patere,uiuere incultius,ne humilia quidem fafti-
díreatria,infanos fumptusin clarifsíma bella erogare, magnifica contemnerc aedifí
cia,domi parfimoníam,foris magnificêtiam 8c liberalitatê amare:populare prscítare
ingeníum,& benígnum : his demum moribus omnium fibi gratiam conciliare.Pri
ícorum ergo regum ueftigia fequebatur.quin ¿V comitate,íuduírría,& ingenrj dex-
»o teritatc in quoq? officíorum genere praeftabat,ne plus geftarum rerum magnitudi-
ne,quàm uitac imitatione,eorum quenquam preftantiístmum ada?quare uíderetur,
nedixerimfuperare.Adpromerendam procerumaemilítum bcneuolentiam fuali
beraIitas,clementía,popularitas,& beneficentía promptum eíFecerat,ut à cundís ex
animo coleret.Cum optímatib. & praefectís militú íta quâdoqj domefticè uerfabat,
ut fuauí fsíma hac confuetudine fibi omnes obftríngeret. Nullo benígnitatis ¿V libe- mtthi' hu-
ralitatis officio poterat expleri. Non folum proceres,nobile'sue milites officrj gratia, mntíM'
ícá gregarios quoqj uifitauit. In caftrís aegrorum charítate contubernía luitrauit,fae
pèlanguentes propria manu pauit,ientaculacp porrexít: hortabatur ad conualeícen*
dum,increpitabat pufillanimes,&: defperatos confolabat: fxpe in acíe uulnera oblí*
эо gauit.Ex hoc igít officrj genere mirificam omnium fidem fibi coparabat.Quínetiara
gloriabundus faepe retulit,fe Nicolao Bóflenae regi.cum per officiú uifîtaiîet,aîgro-
tantí pedum dígitos interfrícuifíe. Item, amicorum faeua naufea laboran tíu m, ínter
uifîtandumperhumanèfuccurriiîè:acueluti regie dignitatis ímmemor, 8c expers,
ftomachofluftuantis caput fuíh'nuifle. Omittofales.quibus defe&osobfirmabat
ánimos, 8¿ mortuos ab inferís reuocabat. Inter amicos quandoq? licentiore fympo-
fîa ÔC commeííatione lautiore ufus eíl.ut curas abigeret . Cum My írjs & Ratianís,
cumBoemíscV Alemannis, cum Vngarís & Cumanís iuxtáuerfatus,domímíli-
tíaecp neglígenti corporis cuftodía ufus: fides tarnen omníum,8¿ quàm maximè mi
litarised efteceratjUt publica ipfa cura 8¿ folicitudine muniretur . Pro fh'patoribus
30 omnes certatim corpus cius perüigiliquiíqjcuftodiaafleruabant.NulIa domigem- Smpkxiiut-
matapocula,necchiyfendeta,myrrhínáue,nullis atria aulacis ueftita : nullus , uel fi ,,},еРотР^
quíd.raró uidebatur.&ipfe quoqj incultus acrudis apparatus, fordidac in quadrata
menià mappa?,cultus omnis ad equos 8i arma translatus: ibi aurum, gemmas & ar-
gentum geftare mos erat: item excolere comas,gemmata ferta geftare.habitu lautif-
fimo uti,qui trabes Romanas exuperet:caeteras parum artes curare. Poftquam au яиш
tern regina uenerat.meniàs 6V uiuendi modum excoluit', faftidita domorum humi- """^
litate:magníficas ccenatioes, exculta triclínia,aurata cubícula introduxit,regem à po
pularitate reuocauit: ianitores foribus appofuit afsiduos,intercepit faciles aditus,re
giam Maieilatem ad feruandum longé ambitio fuis decorum redegit. Statis regem
40 temporibus in auditorium prodire,a&us dicere monuit . Scythicis Itálicos mores
inferuit,& Latinis quoq? epulis oblecTrauit.Varias, quib. olim carebat,'artes,eximi-
osép artifices ex Italia magno fumptu euocauit. Quare pidores,itatuarrj,plaftici, саг
latores & lignarrj,argentarrjqj fabri,item lapidícíde operarrj,& architect ex Italia c5
du&i,iniànaq? his impenia lalaria : diuinus hinc cultus adauctus, edicula regía acci-
tis è tota Gallia,Germaniaq? cantorib. exculta. quin & olitores,cultores bonorum,
agricultural magiftri ex Italia cdu&i : qui cafeos etiá Latino,Siculo, Gallicocp mo
reconficerent,euocatí. Adiecti quoquehiftriones&mimi,quibus cum regina ni
mium indulfit:item monaulac,utricularrj,choraulae ac citharoedi.Inuitati ctiam mu-
neribus Poetx,Rhetorcs & Grammatici,qui falfi opinione fua,miferiores logé mu
?o fas,quàmadduxerint,inltaliamreduxerunt. Has omnes Matthias mírificé coluit, ШЬшмл*
aluitqbPannonium, alteram Italiamreddere conabatur.Virosquaquearteprcftan ¡¡¡^jj^
tifsimos undique diiquifiuit^cönduxitqj. Aítronomos , Medicos , Mathematicos, (MW>
Ii 5 Iurisq;
6S4 ZONF/ïIII REX. VNÇ^tZ
îuriscp confultos dilexit : ne Magos quidem 8¿ Nigromantes abominatus efbnulfó
artem contempfit unquam. Contràyngari politicae cultura? acdeliciarû expertes,
hxc omnia aegrè ferre,infanos damnare fümptus:regiam Maíeíhtem quotidíeincu
íare,quod pecunias ludibrio haberet,uectigalia ad meíiores ufus inftituta in res futí
lesuanasqjerogaret.áprifcorum regum parfimonía & frugalitate defcífceret, pa
trios & feueros mores exueret,aboleret antíquos ritus,&ad Latinas,imó Gotalant-
cas delicias,effoeminatosqj mores plané transfugeret.Mufsítare quocp.nimis uxorw
um:& externos no modo aurum.íed princípis indulgentia uniuerfum quotidie re*
gnum populan: multa quocp obloqui,6Y in mala parte accipere. At diuus ille prin-
ceps,omnium bonarú artium parens,6V fautor ingeníorum, Vngaricos uulgó mo- ю
res damnare,rufticitatê Scythicam & inculta uitam publice taxare, inhumanos paf-
fim ritus abominarijurbanitate fenfim introducere< proceres cum nobilitate adpo-
líticum cultum hortarí,iubere domos pro facúltate magníficas erigere,uíuere Ion*
gè ciuilius,ac fefe mitius cum peregrinítate gerere,quàm ante praeter omniû opinio
nem abominabantur. Ad haec igitur omnia exemplo fuo inprimis omnes inuitauit.
Budêfem arcem,ubi praeter magnífica Sigifmundi ardificia nihil (pe&atíone dignu
erat,excoIere adorfus eihretractiorem aulam nimis exornauit: quippe qui à Danu-
brj parte aediculamftatuit.hydraulicisc]? organis,item iàcro fonte duplici marmo-
tííiotbccá, rco Sargenteo decorauit:collegium adiecit honeftifsimum facerdotthfuprâ Biblio
thecam ftatuit,mirautriufq» linguae fcecunditate copletamrcultus quocp librorúlu- a*
xuriofifsimus.Ante banc cubiculum eft in abfida curuatu,ubi coelum uniuerfum fu
fpicere lícet,quá ípectat ad Auftrum.Palatía erexít haud parum á Romano luxu dif-
ferentía.ubí laxa triclinia,procíta,cubiculacp fuperbiísima.ítcm laquearía ubi<$ ua-
ría di aurata,multa íníígnium uaríetate díftin¿ta:poftes ínfuper emblemate confpi*
cui,infignescß caminíjin quorum faftigrjs quadrigae, ас multa Romanorú ftémata
funt fculpta.ínfrá hypothecae,theíáuriqj.ad íolís exortú uariae eanationes.cV cubicu
la,quó altiorib. fcalis, ¿V ambulacro fane fubit.Buleuteriü híc,& díeta.Cum ultra ,p-
cefíeris,uaríae manfiones in exccliàm abfidem conuexae : hybernacula, aefíiuaculacp
multa: itê heliocaminijcVaurate zetae. pra-ter haec alta abditaep fecreta,argetei lefti,
argentee'qj cathedrae. Ad occafum,u€tuftû opus,nondum inftauratíí : in medioareajo
ueteri porticu circumuenta, qua duplicia coronant ambulacra:quorum fupremum,
nouoq? palatio prepofîtum,quà ad fumma triclinia confeendit, duodeeim figniferf
orbis fideribus infigne non fine admíratione fufpieit. teíTellata uermículata'qj ubítj
pauímenta teruntu^nonulla encauftíca funt:caldariae pafsim.frigidansecp cellae:hy
pocauftain triclinrjs mámatís tegulís obte(fta,quar non modo colorum pulchrítuai
ne,fed animalium confidorum uaríetate confpícua. In fubdíualibus, econfpecbi
£ mtux. pedeftres tres ftatuae, exalto non ínermes,adeuntibusobí)cíuntur.Galeatus in me
dio Matthias conftítutus.haftaclypeocp ínnitens,cogitabundus: à dextra pater, Sí
fubtríftis à laeua Ladislaus.In medio fubdíualiú fons aeneus,marmoreolacu circum
uétuSjCui Pallas galeata.fubcinftaqj ímminet.Ad aulas huíus adítu in anteriore fub-40
diuali,quod multo laxius eft,hínc & hinc duae côftitutç ex aere ftatuae nude, dypeo»
fecuri,enfecß iuxtà minantes, adbafimcircumículpta funt trophea.In hac ígit qua-
drata area,ante Sigifmundi atria conftituta.uetus à latere palatíum ínftaurarc ccepe-
rat,quod,fi praeftare potuífíét,plurimum de fuperba uetuftate referebat. Geminas
huic (calas adiecerat,porphyreo marmore, eneisqj candelabrís iníígnes. Ex eodem
lapide geminas huic ianuas fuperftruxerat,quas aenei poftes ÓV affabré facti, Hercu
Ant.'zonßnls leiscp laboribus admirabiles,cV non minus à tergo quàm à fronte ípe&abilesexorna
tçt&rmmt. bant,quibusillud Antonr} Bonfinis Epigrammamandauit incidí;

ATRIA CVM STATVIJ, DVCT1S EX AERE, FORES'Q.VEr


CORVINI REFERVNT PRINCIPIS 1NGENIVM. í$
MATTHIAM PARTOS TOT POST EX HOSTE TRIVMPHQÎ,
VIRTVÎ, AES, «ARMOR, S С Ri P T A, P E Kl RE VETAHTr
Contign»-
I) ECU blS ////. LISEZ Vit
Contígnationcs huic ínfano fumptu deíh'narat.quib. laquearía aurígantes per arthe
ra planetas c5tinerent,errâtilescjj curfus miro fuípeclu referrent. In fröre fubgrun
drjs teftorüm triglyphos fubrj cere dccreuerat,& qua poíTct arte cófpicuú opus effi*
cere. In fontem revise per ocbferè ítadiapix¿datistubis,fiíblisq? plumbei's aqua
fubduxèrat. ¡Sigiímundi ambulacrú.quod totam fercarcem ambibat , ne pari qui-
dem fumptü profequi cœpit. Ule xternítatis deftinatione.híc temporaria in ambula
ero mora aedificauít. Laxos logóse]? ibi tra&us iníhtuit:fpecularia quoq? multa, icé
atrium murorum minis impofitum.ex lignario opere cófeáum, ubi tricliniü,cubí-
culum.prarterea apody terium:& pauló retra&ius lucubratoríum, graphiariumqj lo
10 cumpeifecit.fed*inuentú üeíánara ruina ínDanubíum minari uidebaí. Extraar-
cem ín próxima cóualle horti fubíacét amcenifsímí,mármoreaqi uilla. Huíus propy
leum columnis teiTellatíSjembrycatiscp circundatum , que агПеа candelabra fuftinêu
Triumphales funt uill e poftes,& triclinium cubículum'qj cum laquearibus & fene
ftris ufque adeo ipecbbile,ut lautifsimam antiquitatê pfopius accederet. Quà fpc-
flac in hortos.porticusfubeft. in horn's labyrinthüs,exarborib.confitis iníb'tutus. ^Ь^шЛи*.
Infuper auiaria,èperegrinis noftratibus'q? auibus: quaî Férrea retía coercebant. In a-
uiarrjs quoep arbufh,fru<itiferccjj arbores,cV nemus,item xyfti per ordinem digefti,
uarrjscp arborum generibus circumualhti.Infuper crypto portícus,pfata, lithoitra*
ta,pifcína?. Turres quoqjcccnaculis acpergulísobdu<ftac,ín quib.ccenatíonescum
*ô uitrcisípecularibusuí^adeóiucundar.ut nihil putes amoenius.Argentatis uilla tc-
gulis contecb. Quin & in ulteriore Danubrj regíone ín Peftano agro.ad prímum
lapidem,fuburbanum habuit,ne minore quídem amcenitate delc¿tabile,ubi á curís Ноги*Ф*1.
animum relaxare mos erat. IteminBudeníí agro alterum fibi erat fuburbanum,
ad tertíum lapidem,ubi ly lucftríum ferarum am pli fs i ma fané uiuaría fpeeb ban t ur.
magna quoqj híceicurum copia,ad falinaríum,erat tertium,non proculab urbeBu- a№* RrgO¡t
da. Sed quis ea pro dígnitate referre poterít,qua? ad Régalem Albam ín díua; Ge ^(M1*
nitricisbafilicamoliebatjUti facrorú funt monumebfegum. totam enim no modo
tnftaurare,fed multo preítantiorem efficere conabatrcV praeftitiílet eximíus ílle prín
ceps.ní mors immatura ¿ medio fuftuliiîèt. Magna ínprimis arara , loge príftina la-
jo xiorem,fundareadortuseft,uthicfibí,patrícpMaufoleúc5ftitueret.HuCetiá Heli* Ar*
fabethar parentis píentifsimac corpus.no multo antè uita defuncta*,tranftulit,ut pa-
rentibihic.&fratri.fibicpfacellumdicaret.opusarcificiofc tefcudim's.aceminentifsi
mac è quadrato lapide inchoatû.quod in couexa abfida iam cofurgere cceperatftot'qj
circùm fornicib. obftruclum eft.ut acerrimum quodep fuperet ingenium:cV, quan-
do in palude fitum eft,altifsima iafta habet fundarncnca.Tam infanum igit molitur
ardificium.ut hoc duntaxat uno caetera fuperiorum regum opera obícui are uideac»
Ad Vicegradum prifeorum quondam regum arcem in editifsimo loco fitam,fubia- AeiißcU ti
centemregiam fie amplificauit, fichortis.uíuarijs ferarum &pifcinis excoluit,ut p V**t*b*
dificiorú fuperbía, alia quoqj fuperarc uideatur. Apparatus hic Attalícos,8¿ laxa tri
4 oclinia,ambulacra tecTrorio opere cádidífsíma.cW feneftras fuperbifsimas cerneré en t.
Híchorti,fontescppenfiles,quí porphyreomarmore,ícneocp folio culti funt» Si
ultra progredíarís,Tatamofrendes:que meo iànè iudicio caeteris arcib. antefcrríín тлылпе.
tanta breuitate potcír.Hic enim è perpetuo crafíoqj aggere^eouallium aqua fiítítur,
íbgnat, ac lacum iuger um feptenorum ferè milium paíTuú efíicít.Piftring ad cmíílo
riû aque frumêtaric.ex'ordine nouêîquc arci fané coberêr,& nuncp bello auferrí que
unt.Arcis forma ín aftragoli fpecíé duplíci muro,,ppugnacuIa Sí roíla munita : bre-
uis ínter porticú area.quá" aurate ccenationes,magnificacp cubicula circûftât : laquea
tg c5tignationes,multo auro eclaturacp côfpicuc.EmiiTç lacu aque faepe refiílif.cV pi
feinas haud ínuita facit innúmeras, magna luporú & carponú copia.Duo utrinqj pa
y0 gi no ignobiles,dueqj bafilíce.Círcüítat faltus cjquo uerfú patêtifsimi.ç; ne medios
crê quidêferarû copia alunt. N5 ^»cul hinca Danubrj ripa, Rom. legionís ueftígía
pleracp fuperfunt,q adhuc.Dr^ loci ámcen¿tate,S¿ feracítate foli,Latinc gctis colonií
Ii 4 uocans«
w^n7. •BOKFiïtu гьг. vnç^x.

uocanr. Paulo fuprá,ad caput ínfulícCumaraconfpíciturfpatii fane laxioris, cui


fubdiualiapatentiora.capaciora trielinia,& diuerfa ubiq? laquearía grauífsima qui-
dem irapenfa conftrucb. Bucentaurus quoque ad uclificandum Danubium ex li
gne» côftru&us,in atrrjs fimulacrum, ubi tricliniû.procythô & cubiculú, ubi andró
nícon.&gyneceum.inter puppim & prora latècôpa&û. Practerea Vienna capta,
penfiles in arce hortos,heliocaminos,marmoreosqj fubdueb aqua fontes fecit.Frí-
gidaria^caldariae'q? celiac in penfili folo cofeebc. Inferius quoq> hortos excoluit , ca*
uec auícularum,& auíaria ferréis retib.obdu&a.facbim in feceíTu nemus.topíaríacp
loca.ambulatoriecircùmporticus.uitium texture c5uexe;fupra mania ,pduxitam-
bulacra,ad fpaciâdum nimis idónea. De faciêdo in Danubio pôte,etfi per uita lieu* w
iflètjfortaflè prcítitiflet/Traianí Ceteris inuitatus exemplo,qui prope Sinderouiam
marmóreo Iftrum pote traiecit.cuius nônullac adhucpylg fuperfunt,cogitabat.Ad-
AHtoniut non debatanímúarchiteñurajquá trib. fané menfíbus Antonius Bonfinis in Latmamè
fi"*- materna lingua traduxerat. Cetera,que per arces regias 8¿ bafilícas exaedificariferit,
íomií Cwui operç logions eiîèt ritè enarrare. Praeter hace ad loam's Coruini fih) fui,qui nôdum
mtiftifliiM. puerilib. annis exceiTerat.educationemanimumaduertit. Nam cum annos decern
domi militiacq? ièmper cum regina fuiflet.ck' ne paíTum quidem à fuo latere dimifif-
fet (quare uxorius â pleriscp reputatus eft)nullamcj? ab uxore proie tuliiïet,ad hune
unicum ipêomnê intêderat.Hunc,fi liberi defuuTent, regno praefîcere ftudebat. Al
liciebatad hoc animù,cVfpemaugebat,pueriliberalis effigies, & indoles generofa.*,
Patrem enim no iblùm ex omni parte,uerùm etiâ Coruini aui oculos refercbat,qui-
bus nihil unq? ièrenius uifum elfe aiunt.Eadë cum pâtre facies.eadem'qj manus,os,
ob tutus.frons & nafus:caput,uti illi,iîne mendaa'n circumagendis oculis motus gra
uis & tardus,cui n5 hac atep illac lancinare oculos,neq? his leuiisimè micare, fed alpe
c*tu,motu,geftu'cp corporis regia quandâ preferre grauitatê, quam in côfilrjs acuer-
bís arqué feruare uidebat. Intrepidus & liberalis huic erat aípecT:us,plusgratíe pré
férés & uenuftatis.quàm feueritatis Sí trifticia?. Defperatis deindeliberisMatthi
as augendam eius 8i dignitatem & autoritärem naturae eñe i иге reputauít. Cum, ut
futurû decetprincipêm,educaiïèt à puero,ut ípecbtum cuneáis redderet,& quanti
fieri uellet.oftenderetn'n dicêdo fepeiure ad dextram côfidere iufsitîitem cû facris o» }•
perabat.folëniâue celebrabat,aut utriuicp Ceiâris.Romani'ue pôtificis.ceterorûmue
regum,potehtatuúmue legatos admiflurus erat in fenatû,ad dextrâ femper filiû col-
locauit.Quin & offîcrj regn gratia huius opera farpe ufus eft.Quoties folenneconut
uium aut principibus.aut oratorib. eximrjs editurus erat,ftrata regali mêfa,fub pre-
textu egntudinis,quedudúinceflérat¿fcpeprofefiliumaccumbereíuísit.C5tráille
pro pâtre decorum ritè feruauitj&prudêtiargutocp colloquio côuiuarû opintonê,
acgtatem^fecTio fuperauit.Verbaquandocp liegrauia fubiecit,ut no minus oratio,
qùàm fimilitudooriSjUerû&dignû fili и pâtre indicaret. Maximas hinc indies fibi
cliêtelas & amicitias c5parauit.à paternís amícís admonítus,gratú ¿V prôptum apud
regem patrociniû èxercere cœpit.Quare maiorë indies à ^pceribus.nobilibus, & 4«
uincijs fauorê fibi côciliauit:pro nemine unep fruftra fupplicauit. Côtrâ pater,ut ma
ïorib.quotûquenq} Pânonê benefices obftringeret.fupplicâti filio nihil unquam ab
nuit.Itê,ut regie profpiceret orbitati,de honeíbfsimo cóíugío cogítauit. Admiraba?
iâ adolefcentis ingeniû,quê inter loquendu" nunquâ incautû offenderat:obferuabat
mores eius,& peruigiles clädefh'noscß cuftodes, ipeculatoresq? adhibebat,q cxplo-
rata cûcfta referrêt.Nô citra ftuporê quâdoqj in caftris côfuetudinem eius cú maní*
pulís in tuebat,& ad ,pmercndâ" Icgíonú gratiâ.dexteritatê.Deplorabat fecum pueri
fortunâ,qui,quicquid natura largius indulferat,cV ius dederat humanitatis.à feuera
nônullorû cenfura opinioneep poil morte fua ademptum iri prscuidebat . De reno
uatisrcgiacmoribus,de edifierjs &Ioâne duce Coruinoloquuti, hucufqjuagati fu-j«
mus,ne iita quoque,memoria non indigna.ingrato filcntio omitterentur. Nunc
ad infiitutamgeílarum rerumferiem redeamus, neplusicquo uagari uideamur.
Poil
¡DÉ CU DIS llïh ¿1% Et bit 6?,
Port captam Víennam annos quinqué Matthias uti diximug,fuperuíxít,de quíbus
una dicemus,ne annorum fupputatíonem totics faceré cogamuru Cùm habito Bu
daefrequentifsimoconuentu, rempub. oprimís legibus & inftítutís inftauraflet,
mox deleftum habuit,legionibus fupplementa dedit:& repafato exercitu,unà cum
filio Beatricecp regina, primo tempore adexpugnadam ulteriorem Auftríam pro-
Expcditíoinul
ficiícitun Pifonium primo uêtum eft,aliquot ibídíesacb'.dumlíterís cládeftínísq? \
internuncios nonnulli reguli proceresq? faciendam deditíonem fuaderent.Pra?mif- ttrÍOT«mAH;
fis deínde coprjs,Sifteftorphum obfidetur , oppídú fane non ígnobilé,quod rex fi
ne magno negotío ín fidém accepit. Motis hinc caftris, Lauam recta cencefsit.Cí' um
ïo uitas eít ad Moram amním poííta,obl5ga quidem, & quadrata,cuí ad caput arx eft,
non paruö artificio m unitajín medio balilíca, manía ueró crafla, altaqj, ac duplí-
ci fofla ¿V aqua completa , duplicí quoque muro,item aggere uallo'q* munita, queni
infeftis cufpidibus pertice contexuere,á latere paludes attingunt . Coñípícatur ur-
Ъет obfeflàm facile capí n5 poflè, nifî aenea mœnibus hinc & hinc tormenta admo
uerentur: quae completa fofla.ponteue fubftrufto, militibus aditumpatefacerént.
Quareinprimis.quàfpecbtad Pifoniû, caftellumpro porta erigitamplifsimum,
quodaggere,foflauallocp circumuenit, ne fado oppidanorum Ímpetu capí po£
ictribicp machinas rite dííponit.quibus mœnia obtererêtur.Ab auería parte, qua Iii
naimam proípícit,Morauia: urbem,id ipfum facit:nec intaftam quidem à capite ar
to cem pretermittít,quando non infirmo prafidio Lauâ munitam elfe nouerat. Dum
.. urbs ínclementer utrinqj quatítur,dimiflb exercítu,ad día?tam(ut aiunt) in Moraui
am côtendit,quam ad Iglauiam ex copofito cum Vuladislab Boemiç rege praeftitué
rat.Ad labefacbndas eñim Auftralium uires,& frangendam Imperatoris pertinael
am,níhil cômodius eflè cenfebat.quàm Boemicum regem,bellicofífsima gente pol-
lentem,fibi cocilíatü habere.NulIa ením auxilia^retercp Boemíca , Germanica'ue»
Caeiàri promptiora eíTe. uídebantur.Quin & uercbatur.quod antea femel accíderat»
ne ínftituta cum Vuladislao amicitia,Ca:lârea arte dírímeretur : ne bellícofum iuué
nem,&ad clarifsíma quacq* facinora natum , magno ftipedío conduceret,inq? fuam
adduceret inuídiam. Quod fi Frídericus Imperaror exuta alíquant ífper auarítía fe-»
50 ciflet, nunqúam Pânones Auftriam OccupaíTent. Verum hec humana.qüas morra-
lium ánimos fenfim illabítur,ita carteras uirtutes eneruat,explodit'ue,ut non modo"
pópulum,íéd prouíncias amplifsímas ín grauíísimas calamitates plané coiecerit.Ni
hil enim confilio fuo obuerfari pofle,fi Boemum regem habeat,Matthias íntellexit»
Indído iam tertio conuentu,ín Morauiam cum regina gnato'q? Ioane profícifeitur»
ut côHrm a ta cum Ladislao a m icitía , tutius cum Imperatore deínde bellum gereret»
Multi mandato regís Oratores eum íequuti,qui eo tempore forte conuenerant: í n¿
primís Neapolítani regís,&f illuílrifsimi Ferraría: ducis, cui ab indómita fortitudí-
ne Herculi nomen erat.Couentus frequentífsimus Iglauiae iam habet: quo utriufcp
regni príncipes cum regíbus conuenere.Repercuífum híc eft ex íententia fcedus,S¿
4 o priftina côfîrmatur amicítía. Vuladislaus à Matthia magnifiée donatus,gêmatii mu
neri data galea , adiecftumq? oppidum.Innumera: quoqj à regina ueftes auro purpu
racp contextae. addíta etiam regalis multa lupellecT:ílís,ut focíetatem digna muñera
côfirmarent.Compofiris hîcrebus,alter in Boemiam, ad obfeflàm Lauä alter fe rece
pit. Secundú regis aduenm,praefecti caftrorü iam de coferenda cum óppidam's ma
nu c5fultabant,quâdo tormenta in pleris^locismoeniaobtriuerât, &aditúhoftiía
tís amplum patefecerant.Regem duntaxat cxpecbrant,ut dexteríoribus prarliü au-
fpicrjs inirent. Cum ordínés forent ubicp dífpoGtí,ut pugne íignú acciperent,índU
cías intríduumoppidaní poftularuntjutínterea de pace agerent.Rex haud ínuitu*
poftulata'concefsit,utí commodius utrorumq? faluti confuleretur. Pofterodíe
prodeuntibus è Laua legatís,de condítíonibus 8í facienda dedítione agiratur. Ter-
tío res tranfafta , & ciuítas à rege in fidem accepta. Capta Laua , ulteriue ca'
ftra mota, Cum Morauíae , prouinriae fuse fines attigiûet , Ifnaimam uenít:

ubi di'
éS8 ^N7. ZOKFIKII ХЕХ. VNÇ^AZ.
ubi dimiflà regina, caneriscp Oratoribus, ipfe cum Cofuino duce adobfidendam
Rhetiamproperauít. Triplex in со bello illi fuit exercitus,ueluti ubique in grauif-
fima quaq? expeditíone mos fuítrprímus Vngarorum,Boemorum alter,tertíus Ra
tianorum,qui totus ín uexillationes & uelites digeftus erat.Trinis earn cíuitatem ca
ftrís obducit,ut obfirmatam ualidifsimo praeíídio citius expugnaret.Haec ínter fací
les montes refupínaca iacet: turnbu s a re ùm,propugnaculis ,al tífsímacp foflâ eft ob*
ducb»necfinemachinis aeneis capípoterat.quare magna in mœnibus iactura fa
da. Obftinatíus oppídaní à principio reftíterc, die no&ucç in caftra erumpere
funt aufi : & tunc maximè,cum excípiendí commeatus tempus erat. Tumultus fe-
pe»at rixa potius.quàm praelium fuit.Sed cum íémel cuftodíae fe negligentia age- ю
rentjillicpadexapiendaquaedam auxilia ex urbe erupiftent, incauti exequíribus
nonnullí occurrêre : qui cum < trenuè pugnaren t,ab hoftíbus circumuenti , fortiter
occubuer unt. Valachus quídam regí charíísímus , qui excítato tumultu primus
occurrit,primuscp hoftium impetum,ac íblus exccpit,cumacerrimépugnaret,tri-
bus caefis, lethali uulnere confofíus eft,& ad fuos ggré fe recepít.infequenti die aní-
mam efflauit,à rege admodum deploratus. Ad deelínandas Alemannorum ind.
días rex arcb'us urbem obfídendam eñe ftatuit, grauiores circùm machinas appofu-
itrquíbus turres & manía quaterentur: quin ÔC cuniculosadegtt,quibuseamtu*
tiuscapí pofléreputabat. Id ubi ciues intellexere, de facienda deditione cogita-
runt,& paucis póít diebus formidata hoftis iracundia urbem dedunt.Rhctíani per. i»
%i lim. humané in fidem accepti. Ad Egburgum deinde caftra mota funt,& urbs grauif-
fimaobíidíonecircumuenta. Interim rumor eíFundítur,Gallorum Oratoremad-
uentare,& eflè propius. itaque regís edí<fto multa procerum pontificueß agminaob
uiam prodeunt, ÔC honeftiísimi equitum ordines in occurfum efFunduntur.Singu
lari pompa ísexdpitur: &poftquam in caftris cum rege colloquium eft habítum,
Rhctíae apud Beatricem cum сагten's Oratoribus honori ficé fubíedit : doñee capta
urbe, Viennam hybernatum cum rege proficiíceretur. Ad íneundum contra
Maxímílíanum,FridericiImperatoris fílium,ipfe fcedus uenerat,Burgundia:du-
cem,&acerrirnum regís Galliae inimicum: quo nihil utrique commodius eflepcv
terat. Nam cumille inBeIgisageret,ac paterinNoridsàPannoneuexaretur,du-3e
plící bello diftrac'tus, neutrum e íéntentía gerere pofie uídebatur . Intercedebat
Matthiac cum regeGallicofcrdus,&affinítas: quandoquidem Beatricís mater e-
um regem propius attingebat. Percuflum igitur ex compofito ínter Vngarum
Gallumq;fcedus,& fraterna eft inítafocíetas, quam mutuura commodum&con
fuetudo conciliarant. Stephanus Críípus, uír liberali ingenio , faufto afpe-
cT:ü,&fíngularieloquentía prsedítus, Oratori honeftando comes & procurator,
propter fuauifsímos eius mores, à rege datus. Rex ad expugnandum Egburgum
íubinde animum aduertit. Vrbs eft ínter inaequales fita locos,& circumuenta mon
ticulis :8¿ ipfaquoque ín monte fita, Iaxis circùm piícinis obdudta. Ab aducría
parte,arx non infirma : & qua confurgebat in mon ticulum,ampla & alta foflá , ítem 49
perpetuo muro,uallo,aggereqj, ас mira turrium frequentía protegítur. Ad utram-
queportamgemínaeconfurgunt turres, aefolidae, qua? facile obterí nonpoterant.
Impofitum huic ualidífsimum fané prarfidíu fui t.Tentata pugna,oppidanorum fa-
bricísmultí cecidere: quin 5¿ in caftris incauti pleríquecatrfi, admotis ex ira plus
quam hoftili more tormentis. Solída,que ftabat prx porta,turris propugnaculi lo
cojcrebris machinará iftíbus obtrítará latere pars mceníú in uaftum diruta,quà con
gelatis ínfimo rígore piícinís,magnus in urbem patebat aditus. Inftanti perículo c5
fternati ciues,uix regem exorarunt,ut ín fidê" acciperêtur.Duodequadragefîmo de*
ruum die urbs in ditíoné regís peruenit,fubinde mota fuere caftra,preíídíú cúímpe
dimentis liberé dimifíum. Poftquâ Egburgêiès in fidê Pannonis c5ceííere,regina ja
per DragBertoldû,cataphraftoru eqtü prgfe(ftû,&: Ladislaum Mauritiu,collegam
cius,à rege accita,cú honefti&imo equitatu Egburgû ouans inue&a eíhquá" ubi rex
" "~~ " adpri-
T)ÈC~4D1S till LltÊt Vit 6&
ad prímum lapídem appropínquare fenfît, obuiä prodíjt, in currum fuum excepit :
iundiscç agminibus, ueluti pariter ambo triumpharêt, urbem fubiere. Aliquot
hfc dies ceflatum eft.Deinde duoru díerum ítínere traiecb Danubio , Clauftrum*
burgum peruentü.in ardib. ad bafilicam diui Leopoldi,rex cum Beatrice pernocu
uit.ln fuburbanis centuriones,equitumc£ praefecîi fubfedere. Excrcirusadrecipw
enda qusedam oppidula dimiflus uarq s demum itinerib. Viennam,mox edicto re
gis Neapolim, quam uno iam anno à Stephano comité Tetauro,Ladislao Camfa,
lacoboq? Sechel obfideri iuflerat,fineintermifsione côcefsit . Rex infequenti die
cum uniuerfo aulícorum comitatu.ex Clauftrumburgo Viennam defccndit:cui ad
ïo tertiü lapidé Emericus Palatinus,& VrbanusQueftor,quiea tempeftatelauriêfis
p5tifexerat,cumfingulis Viennenfiúordiníbus,ueluti deulteríore Auftríatrium
phanti.exurbecongratulabundi prodiere/ unà cú regina fingularipopa XHl Kai.
Ianuar. Vienna inueftus.* Paucisantèdiebus Antonius Bonfinis, ciuis Aicula- DrAwomy
nus èPicêti agrOjCoruini regis nomine fuccenfus,Rhetiá uenit.ubi cum regem & ^n^iiuít*
Beatriccmadhibuifle^uariahbrorumquacnuperediderat.uolumina detulit. Tría }(r¡p^ *
regí dicauerat:Hermogenem,& Herodianum,quos è Greco in Latinum ipfe tradu
xeratíatqjbreuemde Coruinae domus origine libellum.Rcginae duo:alterü,deuir-
ginitate & pudicitia coiugalúde hiftoria Afculana alterum. Vnum autem Epigrä-
matonlibellum Ioanní Coruinoinfcrípíérat,cum haudíniucunda, inutility prafa-
го tione:ubi de inftituêdonouo principe agebatur. Cum in caftris ifta uolumina rex
auidè le(fritaiTet,icriptoris admiratusingenium,quianondum hominem nouerat,
Calend. Ianuar. accitís omnibus aulícorum ordínibus&legatis,Vienn¿e orantem
Antonium internus aufcultauit: addudtosq? in medium libros omnes.cun dis pro-
ceribus,6Y pôtificib. lectitandos dedit. Poftuläti mifsionem,abnegauit : nec paruo
quidem Picentem rhetorem íalario conduxit,fauflçq? Beatrici legere &ü pro arbitra
tu fuo feribere multa iufsit: nec non caftra fequi preceperat,fcriptoribus 6V philoio
phantibus inimica. Quod cum ílleinuítus faceré cogeretur,ne ingrato incaftrenfî
tumultu.moleftiaqj ocio uteretur,oblatum fibi Philoftratum tribus menfib. in La
tinum tranftulit : in primís ueró Neapolitanas Iconas,deinde Vitas Sophiftarum,
3°&Epifl:olas. Rex autem,cum Natales Dominicas celcbrafiet,duo magna nego-
tia,qua*potiisimaimminebantrexpedire curauit: in primis,legationemin Galliam
honorificentifsimamrdeinde, Neapolis expugnationem , quae omni arte ac uiri*
bus obfirmata,obftinatifsimè reßftebat. Ioannes Varadíenfis antíftesad Gallos '«*wwip//to
orator pronunciatus erat : quo ad id munus obeüdum nemo tempeftate noftra ma cj* v'Táiien-
gis idoneus uifus crat.Is enim ex humilibus,ut ipfe ingenuè fatebatur , parentibus,
& in tenuí re ad Olmutium natus,tanta íngenfj dexteritate,con filio & indufèria ua
luit, ut apud regem ínter primos & charifsímos haberetur,& fupremus (ut aiunt)
cancellarius S¿ fecretarius eflet.In bello namque Boemico,cumrex Morauíá in pro-
uinciamredegitjCaptoOlmutio hunc adolefecntem Ciupori uaíuoda: comenda
4° uit.Hic mox ingenrj preírantia & experientía rerum fie excreuít.ut in gerenda pro-
uíncia,Boemiciscp rebus adminiftrandis,hoc potífsímúm adminicuo 8¿ modera-
tore uteretur. Quare perbreui fuá fide, integritate,prudentia & magnanímitate
fie regí placuítjUtín primisVaradíenfi, deínde Olmucenfi pontíficatu exornarit.
Quinetiam multís bafilicarum pra-fecflurisadaucítuseír.trigintaenim aureorunl
milia è prouentibus annuís accípíebat. Immenfa huic inerat líberalitas 6Vma-
gnificentia, ut munus quodque fib i delegatum, honorificentifsimè gereret.'necla- •
bori, nec fumptui pepercít. Nobílifsímas domi femper clientelas aluinomnia man
data regís non modo è fententia, fed praeter omnium opinionem felicifsíme gefsit«
Grauiísima huíc queq? negotia q forís imminerent,à regecómítti folita.Accedebac
fo fauftus &C ucnerandus afpe<ítus,oratioliberalís,animi magnitudo,robur & pulchri
tudo corporis opcrofifsimijCui indefatígabile ac perfpicax inerat ingeniú. adde his
mores preftatífsimoSjinaudita mâfuetudinc3hilaritatê fummâ:preterea comitatem
cum ma-
cum magna popularitatc conuindam. Promptiísímus ad officia Temper habitus ♦
cui nihil moleftius,quám aut quenquam lcdere,aut fimulare difsimulareuequicqj.
Àmicos nimium ex corde dilexít : obtre&atores 8¿ ínímicos bene potius rccôcilian
re,quàm malèmerêdo ulcifci ftatuit. Ad obliuionem iniuríarü.cVbenemerendíí po
tius,quàm ad uindi cfta natus erat.Sat habuit quâdoqj ínímicum libera quadâ & pre
fenti maledicëtia ulcifci : à facinorofa ulcb'one fe femper abftinuit. quare uir bonus
&innocens à rege & iudicatus,& pronunciatus eft. Is ígitur cum in Gallia orator
profeclurus efièt,atque legatú Gallorum fecum reduclurus.raram profe&o pom-
paminftituit.ut rem principe feqj digna faceret. Trecétosinprimís equoseodem
colore omnes,& magnitudine:trecentos quoque iuuenes ex uníuerfis procerú or- w
diníbus,&extotanobilítatedelegít:quiper fingulas urbes togati íncederent, &
purpureo cun&i habitu uterêtunitem inton fi omnes,& eadem proceritate etatcqj
confímiles.Ex bis torquatos multos cerneré erat : rateros ueró , quib. aurei crines
fuerant,gemmatis capita fertís obdueftos. Supellex adhazc plufquám pontificia,
qux necubi explican potuit,quin regig Maieftatis hofpítíum referret.Varia à prin
cipe mandata accepit,illudq$ inprímís, ut per Galliá Ciíalpínam iter faceret, Medio
laniíbroremducisregn ñli) nomine defponíaret : quam quidem affinitatê infda
regina tractarat, & exa&o adeó fub fugae praetextu Fontana,Brixíenfi uiro callidiC
fímOjCuíus adminiculo commodacp opera íaepe alias in Italia ufus erat , clandeftinís
íam literís ferè trafegerat:deinde,ut cum Gallorum rege foedus iceret, fraternamcp ю
íbdetatem iniret, ut diftractum bello duplici Maxímilíanum abfumerent . Item
Zoliabum,Maumetis Ottomanní filium,TurcorumImperatorís,qui ¿fratre pul
fus Afia, primó Rhodum, deínde in Galliam effugerat, &in poteftate Franco-
rum regis erat, precario nomine impetraret,ut fub illius nomine Turcum grauío-
ri quàm an té bello met u cp afficeret. Cunda ígitur mandata è fen temía conferir,
prarterquám quod Turci fratrem fummo pontifici promíftum abducerenon pora
it. Legatíonem tanta ubique pompa gefsit,ut nihil tempeftate noftra magnificen»
tius ufquam gentium fpecbtum elîc referatur.Parifn s faepe forum pifearium in ce-
lebrâdis couiurjs ficcxbauGt.ut difpenfatores quandocp regí] pifees mendicare coa
en fuerint.Deftinataregi Gallorum muñera ob tulít, qua; plufquám uigíntiquincp 33
milibus aureum ueniere. Inprímis Turcícos equos ujgintiquinque mire perniríta-
tis,uaiä praeter hare áurea & gemmata , equos quoqj cataphra&os Se gradaríos,de-
fultorescp Dacícos, Accedebant ephippia auro Japillisq? diftincb.fuperbaxp
cum frenís phalerae.Reginar è ducftili auro cótextá trabeam,ueftes Perficas.balthea,
& aureum cubiculí apparatum mifit.Legatus etiam Francorum, cui Chriftophoro
nomen erat,cum Varadíeníí epifeopo honorificè dimifius. qué nos ipfi & à rege re
gínaq? donatú amplifsimè uidimus. Ad tria nummorum aureiím mília iudicio cun
ftorum eius muñera pertinucre. Hífdcm diebus.cum de creando pontífice Agrí
enfiageretur,mdicioregio,fuffragantec{?reg¿na,quandonemo preftantíor occur*
rebat,Vrbanus Queftor,qui Iauríenfis erat,Agríenfis pontifex creatus eft, Iaurien 4*
fem'cp bafilícá Thomas (criba regius , ob opera fumma femper fide díligenter'cp na
uatá.abíqj negotío impetrauit.hos enim ambos cú Varadíen fi epifcopo,quí in Gal
lias dudú profe&us erat , ea tempeftate Matthias nímiú dilexít,adauxit honoribus,
commodiscj^&qmcumultroconfilía cSmunícauít. Minore Vrbanus Quaeftor
erat ingeniojckad maxima quecK tracbnda erecb'ore. Contra uehementíore hic,&
utfuluuspreferebat afpeftus,a^eriufculo,inagendistamë negotrjs expertifsimo,
ítem perípícaci,callido,ac indefatigabili,officioío,c5ftanti ¿V integro.Sed Vrbanus
mira dexteritate, fide,tolerantia, & ingenrj altitudíne,apud regem fem
per principatum obtinuit, quamuis ingénitas fapietu
XXX. magnitudinem difsímularí t.
ЪЕС^7)15 Uli LI Ъ EU VIH 661
R Е R V H V N G A R 1 С A R V M D В С A D I S Q, V A R ТА
LIBER ОСТА WS.

XPEDITIS deindeIegatis,Mathias confulris mathematics &íaftromom>»


Idibus Ianuarrjsadexpugnandam Neapolim Cazfaream.fuperiorianno
iamobfeflàm,contendit.Reginam Beatricem cum cxteris Oratoribus,
qui reliqui fuerant,Víenngreliquit.ProperauitaIiquanto fuá uoluntate ce
lcnùs.quia duceSjprefectí legíonü,8c" milítes,unius anni obfidione defatígati,ad refid
endos in hybernís equos dímitti poftulaban t,8¿ graui bello è caftrís muí ti fe fubtraxe
10 rant, quaretrecentí Àlemannorum equites,cum ducentis curribus onerarrjs.multiS'
quebobusquihostrahcbanr,ínuitís cuftodibus.intempeftanocleín obfefíam ш>
bempenetrarunt,& aliquot menííum commeatibus íané compleuerant.Vnde tanto
diutius regí adlaborandum erat.Id is egrè tulerat : quum urbem uíribus in expugna
bilem, in mam poteftatem per inediam propediem fereda&urü eflè fperabat. Cum
eô ueniíTet »iure poftulantibus mííTíodata , adiecla fupplementa legionum , bC com*
pletanouo milite caftra. Neapolísurbs eft in plano pofita, quam in theatrí fpeciem
Pannonici Norícicp montes circumftant,non procul ab earemoti.Solum urbis palu*
ftre.uliginoíum, ab altera parte glareatum: practerea fie Scaturientibus undíquea>
quisabundanSjUtnufquam tres quatuor'ue pedes effodias,ubí aqua non fubfilíat»
*° Infra quíntum fextum uepedem,fblidafirmaqjglareafubeft.Fofsa:igítururbis altiC-
ггтагас laxa», Practerea è quadrato utrinque lapide munita?,ftrata:cB in pelagí fpeciem
pifeoíam aquam emittunt. Quadrata urbis forma , quartenac quoque portar. Si in
medio fori te ipfeconftítuerís,portas omnes circurnfpiciensrec"tàintueberis. Submv
bíum cuique fuum cft , urbanis afsimilè aedificfjs : Sc ea uallo fofsacp ex aqua conv
pleta circumdantur.Mo2nia tríplici fofsa, frequentibusep turríbus munita , ad angu^
lum quemejue murorum portamqj extra fofsam erecTa.Turcis ih caftelli fimulacrum
impofitumq? praefîdium, non fine multiplia munitionum genere. Tn ángulo cíuítatís
qui {pecTrat ad Pannoniam , arx in aqua penfîlis , penfîles quoque horti , be banc per
J0 laxa fofla circumduct. Ha?c item quadrata eft, in aftraguli fpeciem :8c" ín ángulo
quoque ftatalta turn's , à tergo carfaris horti : uíuaríáquc ferarum , quae in quinde'
num milium amplitudínem paflTuum fané ípacíantur,perpetuóque muro obduo
tsefuntflbi ferarum quodque genus , peregrinarum Sc" cicurum , copia non medí-
ocris uagatur in hortis díuerfis, Machinarum fabrica: per moenia dífpofitae, qua;
plúmbeas glandes ferreos'que tales erumpentes ad fecundum ufque lapidem, cer-
toiAu praefignatae laedebant» Superior! anno comes Stephanus , 8¿ collega:, tres
quatuor'ue turres adprimum lapidem ftamére,ulteríus non fine magno perículo
appropínquarunt : quin paten ti aequalíque planicie , fub nullo protegeré fe túmulo
poterant. Secundum regís aduentum inftauratur obfidio : ad prímum lapidem.
^0 perpetuo uallo foíTáquecircumfeptaduitas, in orbemferèpafTuum milium xviiu
neqmdintróinuehípoíTet:&cuftodia: ubique dífpofita». Cum Stephanus, acfo/-
crjad íécundum lapidem caftra pofuiflfent,rex intra primum lapidem metatuseft:
turres & caftella cito propius admouít , Secundum eíusappulfum.paucispóítdie'
bus, intempeftanoAe, porta: fuburbíum , quae ad Viennam pertinet, fubmifla
clam legíone,ne incruenta quidemui<floríacaptumfuccenfumcp« Praefidiarrj milites
deíperata re, intra moenia penfilí íe ponte recepére. Id quamuis foflà límóque alto
Ьс aqua , praeterea uallo , 8¿ plerífque turríbus obfirmata eíTet : hoftili tarnen audacia
8¿uirtuteexpugnatur.Quo capto, fxuitum ín urbanos. qui cum unà praefîdiarrjs
ièfeconglomerarent,àtergopreifi,ut in urbem ferecíperent, partim fefe mutuo ex
$ o angufto pontein foiïàmampliilïmam deturbarunt: partim inflante hofte, ca?fî funt.
Canerí ab oppídanis adiutí,ín urbem iè reeeperant. AmiiTè hoc potíffimo fuburbio,
quod tutíffimum urbis uidebatur eflè propugnacul5:cum dimiflè altero ad pórtame
Kk quae
qua: Pannoníam ínfpicit , in tutclam arcís , caetera fubutbia diruiflent , qua? protegí,
re diffidebant: Neapolitan! animo nimiumconftcrnatííunt; quirl iîpavnô maíorhof
tilís impetus fuiíTet, utrínque immixti tunc in urbem penetraflent.Fota поЛе tre-
pidatum eft.Donefticatim ciues, cumnobiliílímas sedes habeant, quibus crafsí pa*
rietes.cratefaAacfeneftraí.ferreiqjpoftes Cunead excipiendurh prímuñi hoftis ihv
petum,defperatafalute,obfirmarefefeocccrperant4MaximustótahoéT:éinurbeda*
mor, íctatís omnís. Ec ni]prxfecT:us urbis ,uir bello exercitatifsinius.admodumqi
círcumfpec"his , ex arce prodrjíTet in forum omnium ánimos confirrháfsét, pofte/
ro Neapolitaní dieprofe&ö deditíonem ultrô fecifsentfAd illeoratione Germanica
fie omnium ánimos obfirmauit.ut ad extremam ufque inediam in fide permanferínt» « •
Multrídui coactos fecifseprícíídiariaecohortís exiilimant. Rex ea no&eíatis fecit
feratus,in fofsa urbis, qux fub urbíumcV mcenia ciuitatis interiacenr.infequcnti
die tormenta infanadifponít, quibus mcenia die noÄuqj pro fuá libídine quateren»
tur. Sex obíecbs turres, 8¿ inprimisqusc porta: iníídebant, rhachinis,quas uuv
eis ademerat, amolítur. Ñaues longas curribus onerarrjs Vienna ¿Danubio adu6
hit. Pontes etiam ue&iles conftruir.quíbus fofsaro urbís miles exuperetjác obtrifaúv
ter moenia penetret.Pari obftínatíone Neapolitani obftant, & ad tormenta qudtidie
Pannonicaminíftros.emiffisglandibus proterunt,quin& talis ferrets fepe petuñw
Intentólas muí tos incautos necant. Atrox utrínque pugna ex ínfidrjs indies feritur.
Rogad faEpeciueSjdeditionéobaudíunt.Rexexiuü ultimúíntcrmínatur, Pra?fe<fhis M
urbís.cjuí paulo ante Viennamaducrfus regem propugnarat,fepulchrum íibíínarce *~
ftatuiílc refpondit.Magnifica utrincp uerba dabatur.donec Sí ÍÜia commeatus in up
be uiAum fuppeteren t,8cnis corrogata? pecuníetbellum alerent : à turribus Si propu
gnaculis ne pauci quidem quotidie cedebantur. Cum propius ab omni parte turres
meeníbus admouere ftatuiíTet:íngétem corbium numerum ediclö regis, gregari) mi
lites è palis S¿ uimine contexuére,in су1 in d ri fpeciem:has hum í iacctes,8¿ terra lapidi
busep femiplenos , noctu ob сер en tes , ad maxima obuertcbant;cum ad locû perilen
tum erat,obdu¿ras crates erigebant,8íin colum narum ipeciem con ftitutas,ex egeftá
terra complebât: His igirur pro muro è díueríb uti , pone has, turres erigere ¿ materia
tabulatísckpluteis obftruere,infeftas híc machinas collocare:obterereinímica propu |é
gnacula,8¿ à mecnibuspropugnatoresamouere: in caftrisquocß ad facram pylam,
ubiregís erat tabernacülumfoílaualloqjmunitu, pontes compa&íles Iignaríj fàbri
efficere,teftudines,uineas,muículosq? parare.Rex demum nihil exingeniö Karte re''
mitterc,ut ualidiíTimá urbem, qua nihil ufcjj gentiü obfírmatíus uífum erat,ubí caifar
non modo fibi fedem, feb fepultura aíciuerat, prêter orrrniu opinion ê expugnaret,o£
Aujjuftali patria potiretur:quinetiam exiíh'mare,híc de íumma gloríe fuae agí. Régi'
.na cum aulícorum oratorüq» magna manu fequuta regem,primô ad Ebenfurtum,Vi
crmêiî bello Stephano comíti donodatum:deinde Lithinbergü.meníés aliquotpro
pe cadra fubfedit, Neapolítanam captiuitate expe&ans» Sexto Idus Mamas, cum
rexturrím edíriflimarmn murorum ángulo ftantem, qui ad eminentes Norícorum 4e
montes afpicit,à tergo acérame tormento quateret,ut prorüens fóflfám ruderíbus la'
técompleret:quamílitipateretadítus:prefe<ír.us urbis intelíecla regís arte,rnoxab
urbeturrim intusdrcumfedk,ligneiscpfubfulcit tibicinibus,ut fubiecto igni intra
muros ruinam turrís alliciat. Extra turrim^fofifáqj.altera turris erat,¿ coniefta terra со
fe¿ta,munitiflimú angulí propugnaculum,imde duo urbis latera longe lateep machi
narüicflíbus protegebâtur.Cum à tergo turrís ¿lía quaterctur,ín horamép"ruina mini
retur,prefeclus igné fupponí pra;cipit. Sufcitatur ingens extempló intus incendiurri
quod interiora tabulata nutriebant, cum ad tibicines,& fuftentacula perueniflèt
ignís,in urbem è fententiacorruit.rex opinione fruftratus,repent¿ Bohémicas tres со
hortes aduocat,dí¿toqj ederius exteriorem turrim, angulicp propugnaculum adorí' /d
riiubet.H«e mandata facíunt ,cùm femox in aciem eduxifsent,graui$armaturemít£
tes uallum pre£ingunt,altiuículam repente fofsam fuperantíper aggereïrt fttrrepetD-
tes.

4 y

J
Jt i К LIÏÈK VIÎÏ. Щ
pêntes,ad füprema tabulata puteosép perucniunt : tres prac audacia e primoribus in*
tro profoliêre, qui continuó trucídati mnt:reliqui,finemorareiecb'.Ciues,pracfidarrj'
<^uemilites,cum propugnaailum ob ftinatiffimè oppugnari profpicerent,huc oiii-
nes c5currere,è mcenibus prarfto focrjs adfuerût.Boemos ad turrim circufufos (agit»
tis,igniferisq? glandibus è muro iâuciant:Submifla exurbe adulterina porta, auxiiia.-
ri manu hinc hoftes amouent,&repellunt : quamuis né caedem augeret, rex parum
faccedenteMarte,reuocariiuflerai»Idingruente norte factum eft. Centum ferè mi
lites breuí momento cefi,totidemcp fauciati. Quâquamhaccparûprofperèceflerint,
nihilô tarnen fegníus obfidío continuatur» Regis animum necp impofira fîrmiiïîma
• ¿ pncfîdia,necp munitíones ínnumerae,neque óbftinati ciuíum animi rémífere , quanv
uis nemoad prímum fecundum'uelapidem tutoappropinquare: ñeque propter ulk
ginofum,&paluftrefolum,pra;terquamuía facía propíus accederé poterat, ñeque
círcumflua flumína díuertí,neq> cuniculis adacb's mcenía íubírí ( ubicuncj effodíebá-
turftatimlatícesemergebant)nunquam tarnen eft ab íncepto deterrítus.Moxtotv
menta undicp mcnibus adaÁa,cV ita proximè circumerecbe turres caftellorum ínftar
uti cum oppidanis cominus,nífi interiecla foíía prohíbuífset,manus etíam confereré
potuífsent:Quare nímium oppídanorum atrita» uíres,& confternati animi, fuperba
ubíq? faftígía machinis deturbata. Contra illi nullum defenííonis genus praítenhitte>
re,diruta reparare mcenía, quafsata nutantíacp fuccídere,ne foras deuoluta.fofsam arrt
*o plè complerent; ad trarj ciendos praeterea,quos diximus,gurgítes qui muros circum^
fluant,uariaínftrumentorumexcogitatagenera,qua?nulli bellica; artis autores pro^
di'dere.lam cíues defperatís auxílrjs dededitione,filicuífset,quádo<p cOgitafsent: fed
impoiîti praeíídrj metus prohíbebat.Intellexit id Coruina clemétia(qua nihil ea tépefc
täte fuit círcumípeftíus ) ad inedíam ergo urbém redígendam eflè cenfuít, potuifscí
quidem,ÍÍ uoluifset,uí earn capererueríím id fine magna caede.ac urbis exitío fieri non
poíTe profpexínut ibis parceret,urbemqj à militari fieuítia liberaret,ne oleví 8c" impen-
fas amítteret,obfidionem prorogauit,ut íntegra ciuitate potiretuf. Vtrorümcj igítuí
falutí hoc modo confultum,feptem ín caftris meníes egit:temporaream íbi regiam,fc¿
naculumcp in amphiteatri fpeciem cíí proximo facello confiruxit.Iam iniànis ufcp ade
}o öfifcum exhauferat impenfis,utnecp ultra exercítumalere,neqpfupplementa cogeré
poíTet,ueI со maxime tempore,quo uentura maxima obfeiîorum auxilia rumor erat*
Vrbanum Quarftorem admonuít,oramtcj,utprofolítafide>íhduftriacx'uirmteut>
cun cp poíIet,pecunias bi iùpplementa mitteret,ne in calce turpiter delrjfle uederetur*
Atille continuo copias coegit:ín Agrienfî conuentu déleclum habuit: quascuncp po*
tuit,uecb'galia exegirtpecunias non modoè pontifîcatu fuo,fed ex omnibus amícís la
te corrafîtn'nftruftû in caftra exeràtû proprio fûptu mïfit : fuggeílit quocp númos 8¿
fuppleméta. Laudata paffim Vrbani ín ea re celeritas,fides,8¿ diligentia« Quare ita iî
bi regis animum obftrinxit, ut is hue unicè ad mortem ufq? dilexerit. Cû hoftes,quo>
tidie caftra amplificari,& immenfas Pannonum uires augeri conipicarentur,de dedi>
4* tione cogitare ujtadacti*Prorpecbreagmina quotidie uenientia,queanimû nimis at>
tenuabât,ira cômoti é* mûris glandes , taloscj ferreos procul emíttere, tres uno femel
¿cbi pueros ante regé,fub feenaculo ftantes,obtritis capitibus interfecêre.Precruento
tamen,dirocp fpeclaculo rex haudquaquam cômotus eft,quin& perftitít ímmobílí si
nullûq? timoris índiciü edídít»Mox ínfimas machinas ínurbéintendííubet:quemub
ta palatia diruêre.Et cum tegulis maiore ex parte abigenis,quas XiKmbrices uoeant,
in ediû teclísNeapolitaní uterentur.de côcremanda ciuitate ób índignitaté" rei fortaf
iè cogitaflèt» PraefeÂùs etíam paurís antè diebus , nulla unquam machina fe regiarrt
caftrenfem lciurû eilè,perinternuncium fane prOmiferat:6i ni ab oppidanis rex exora
tue efTetjiam bafilkas penè omnes,unde iebis emittebantur,amolitur2,quas marma>
#* reas reficerepollicebaturtdeinde urbem incenfurum efle minabatür,&fediTet qui»
dem,nifipropedié ù urbe potiraru efse cofideret.Interea Mapheus Nafo,8£ franeifc
cus Fontam>à prepotctiMediolanenfîû ducemifsi ad regé in caftra uenêrc;qui mnC
<■ — ' '. " Kk 1 acbm
674 Ut*T. 2 О К F /К/ 1 ?. EU. WHÇ^K.
acbmMediolanià Varadienfîepifcopo.ex compofito Ioannís Cora ini& Plane«
Sforcíe.affiní tatem retulere.hi magnifice in cadra rccepti,paucisqjl poft diebus à rege
dímiíTi'.Secttndum horíí aduentû Híppolytus Eftcnfîs , reginae Beatrids èforore ne
pos, cuí Ferdinandus auus,proauus uerô Alphonfusrex erat, cum honeftiffimo Ver
rarieniîum comitatu in Pannoníam uenit,utmetrapoh4angStrigonienfisbafilicaecui
Ioanncs Aragoníus cius auunculus ante prefuerat,poiTeffionem obiret«Mathiasrex
ut nepotem pro dígnitate fufeiperet, in primís Zagabriam ufq» ad Perardinum comi
tem Medrufienfem cum nobiljffimo equicacu obuiam mifitrquí metropolitam Sem
proníú adduxít. Poft ubi propius aducniíTc feníit,Stcphanus Crifpus à regina in oo
curfum Orator.miíTus eft qui nepotem fuo nomine uiiïtaret.8£ fauftum gratularetur
aduentum, íbiqj fiibfîdereiuberet, quoufcß à rege in caftra uocaretur. Rexinterea
cum pracfe&o urbis,ad extremam rerum omnium inopiam reda<fto,de deditione egc
rat. Tetaurus , St* nonnulli all] fureant intcrnuhcrj,maedrjqp .Idibus Auguftis.in uali-
diffimamitterentur ab Imperatore auxilia,prefcctus urbem dederepollicetur: dum-
modo íaluís impedimentis Sccorporibus tuto, cum principalibus rebus abire,trecen
tosq» currus onerarios educereliceret. Rex conditions accepit.Praefec*hisurbis,cuni
decern u iris ad rege in caftra uen it: i bi qp data u trincp fíde,dedarata dediao:quac ad tri>
cenum diem tranfigi debebant.interea ne tépus ibi tereret dimitía obfi diario manus,
nonnullicp equitum prafecb's in Styriam с aftra mouet^Si ad Seaeam Vienna quae in
Noricorum faucibus eft,ducitexerciwm\ld oppidum occupare decernit,utinStyri M
am pro arbitrara fuo erumpere pofsinommbuscp opé Neapolitanis & Vienenfibus
allaturisjhaciter obftruat.Motis igitur caftris , uelites expeditifsimicp équités hoft>
lern laté uaftare agrumiubentur.Incenduntur circùm oppidula,pagicj,8£inprae>
dam omnia conuertuntur. Scaea Vicnna,continu6 capta.Ibi Grephnicer refultaiv
tis i&u Iapidis machinan) collifus in terrj t,ibi Nicolaus Bamffn ,loco fratris à rege ha
bitus , in carcerem con ie&us quod non fine magna procerum confternatione facbim
eft,8t" paulo pôft fuá íntegritate dimííTus. Quin St" caftellum ¿ uerrice prominens ex-
tuefuu pugna turú,8c" in iugum mon tís t ínfana ex aere tormenta fub trada,quibus arx'ardua
protereretur.Patefacb's anguftrjs,in Styriam erupere legíones,et opíduladrcíter uice
na eo tépore, ceperunt. Paulo ante IdusAugufti quo die Ncapolitani urbem ex com !•
раЛо dedituri erant,rex cum ouante exercitu in priftína caftra rcdrjt,utad preftitutú
díem emítate accip eret.Poft ubi Neapolim e Styrienfi uaftatione reuerfus,nihílpro/
fe&ô Mathia: fuit antiquiùs.quàm Hippolytum ad fe uocare,ut Itali dus comités gra
uiffîmâ obíÍdíonem,un¿himq> rite lpecbrent,rem quídem à rege,8t" ípecbtoredignif
. íímam,Hippolytusnonumtunc nactus annum.puerjerat faufto aípeftu oreuenuC
tiflîmo,producb'ore aliquantulum nafo,pulchrís qüidem oculís.Sí grandiuículisíca/
pite,humerís,caeteris cp membris ínter' fe mira pul chrítudine confentientibus . Item
color illí fubfuluus , críftaneus crinis , cogitabunda quocp fades : & plus regix graui-
tatís quam puerilis laetidae referens : ueluti noua praeter aetatem confilia , argutaíp re/
Iponía in horam excuderet.Ad hace ímperioía indoles.Sf angelica,plus magnanímíta 4*
tis quam humilítatis pracfeuerens.Cum generofum eius afpecram intucris , grauita/
tem ínfpicís fine fuípicíone trifticie,acingentem fine menda uenuftatem.Proceramcp
tibie corporis ftaturam pollicétur. Seuera diligensép principis educado, ímmaturam
in eo grauitatem effinxit^Eutrapelô nimis eft ingenium , Se" ucrfatile:ac tanta uerfútia
& dexteritate preditum.ut nunquam incaUtum offenderis.Verba pro tempore bí lo
co grauia, 8c" arguta:níhíl unquá" ab eius ore profluxit infulffi.In diiîèrendo quandocp
ufq> adeô callidus,íblers 8t" uerfu tus.u t dexftos ígpe uiros prêter aetaté obh'getargumé
tis,in procerS colloquio conft¿tutus,perbreui & oppofíta utítur oratíoneifirelaxandi
animi gratia, uerbis à drcüftantíbusirritetur, concinna quencp refponfioneualidocp
epicheremate cóuincet . Quare ad dariílíma queep fadnora natus eflè uíd etur.quú ni' f<*
hü in puero uulgare,nihilcp reprehéfibile deprehéditur.Ab omni uitrj fufpí cíone uíde
tur alienus.Mirabílis in eo pudor ducet,ité furnma religio rhythmos quotidie facroa
pontifico
TZECAVIS Uli UVE*. VI1K 66f
pontificio more diAitatjrGfacrâfacitrufcpadcô mrpimdinéomnéabomînâtur.utad
diuinû tantùm cultö natus eiTeuideatur.Mores eiusubicp regrj,8t~ à feuerainftitutio*
ne profecb:Si qua Hippolyto rcmittcdein têpeftiuç grauitatis gratia.inter equales lu
dêdi copia à magiftro dabatur,ita falfus & facetus.Quâdocp ínter familiares apparuir,
ut diu íalibus Atticis dixeris irnbutû. Pi jcoxin eo uirtus &C modeftia cernebatur: nu
hilunquâegit quin gtaté fuperaret.Quicûcp ipfu intuebatur,multos in eo Aragonios
Eftenfesq? principes licebat intueri.Quod fi cum exitíbus principia plane côfenfïrint: '
nemo qui eu contemplatus eft,prcftanti darifÎïmû principem índole futurû no ario*
laretur. Quare Stephanum rexBathorcm, quem ¿Tranfyluanaprouíncia paulo ante
• o euocarat, utexpugnandis ad extremum Neapolitans adefïet, 8¿ cum delecto mille
hominu equitatu aduencrat,Sêproniû míttit : ut magnifiée pro archiepífcopi dignita
te, Hippollitû in Pânonica caftra ducat. Atuirillefcuerus,integer,eteximius difcipli
nacmilitaris arpfex,qui perpetua fibi caftitaté4ndixit,utomniïï eft opínio,diligentíf
fimè mandata pereg¡t*Semproníum,cum equitatu nobiliflîmo contendit, ЪС metro*
politä Геей adducit .cûqj percorfores auditûeft ad dena milia pafluü appropinquaflè:
rcx continuó quadrata duo agminaobuiâprarmifit, qui Strigoniéfem archícpifcopú
excellentiffîmû Hungariai primate ,'cVlegatû pôtificiû (utaiunt)natûutiparerat,pre
uenerarentunSc" non actatis , fed prarccllentiflimi generis Sí poteftatis rationê habe*
rent:belli pracludia inter redeundum agerêt,uaria pugng fîmulachra obledandi pue*
* o ri gratia referrêt. Adtcrtíú ufcplapidemjipfedemiicrxuniuerfisoptimatiiprocerijicp
ordinibus S¿ prefectis occurrit:Hippoly tíí haud alítcr,atcp unicú gnatúamplexus, to
tüofculis afperfit:& fpecbta generofaindolcjufcpadeô oblecbtus efbut ad mortem
ufcp pro filio dilexerir: fingulai í p5pa plaufuq? militari in caftra& tabernacula fua per
duxit. Honorinccnnfïirnehîc Hippolytus cíí Ferrarienfiunobilitateexcipitur, inter
diu noftuqj uifitur à rege,Í£pc rapitur in amplexú,8í quotidiana regis indulgentia c5
fouetur.Adregínamdeindeducitur^Letínbergipracaduerfaualetudineceuanté.cJÍ f Luttnbur
ubi faufte maternglarticie fatis faftû eft, ad rege in caftra fubinderefertur. Cum acci*
piendgurbisdiesinftaretdecedcntibusAlcmanis.ad preftitutûdiêhaccregideditur*
Мох cuftodibus immiffîs,quiperfaftigiapaiîîmurbisCoruiiiaPannonica^figna J^0*"*
je diíponerent,ínftru¿lisui<ftrices legiones ordinibus urbcm una ingreila?,altera porta
in caftra rediéïe.Regina deinde cu aulícoru ¿V Orätorü manuarcê adiuit, ut Cefareíc
urbís imperiú obiret,uirumqj triumphantem exciperet. Tertio die , expeftata ÍÍderú
dexteritate,Mathías ouans fub umbeHa,magnifica pompa.&f prsecedentibus cúcb's
fàcerdotum magiftratuumcp ordinibus,urbem ingrefïiis eft. In qua quidem pompa
non fercula fpoliorum,non captíuorum turba, non oppugnatíonísconfi&a fimula»
chra,fed uictricia tantùm CoruinaucxillapraccefTêre.Poftregem.Hippolytus Pâno
nicorum princeps primatum:Item Vrbanus Thomas fecretarius, pontífices , 8C pre.»
fecb caftrorô, in palmata ueftefucceiïere,Inprimis Stephanus Bathor.Stephanus со»
mes, Tetaurus, Gerepotrus , & Mathias frater : item Bertoldus, Iacobus Zechel, &£
*° Ladislaus Canifarj.fuccedebät cseteri equitu prçfccT:i,8i cohortes militti,que certatim
loTriumpho,Io,Triumphe,ingeminabant:Coruinum Cacfarem Auguftum,8i ue»
mm deniqp Imperatorem cxdamabant. Varia: tune nationes, fuis queq? linguis di
uo Mathiac cuneta féliciter publicis uotis optabant.Mathie tandem Neapolitanaci
uitate Potito,8£ de Auguftali fede triûphanti,ex omni ferè Vngaria legati cogratula
tu côuenêre.Quin 8C cçteri pontifices,procerescp abfentes,fuû rite officiû preffiteruf«
ueru illud profeclô nec minus quidê admirabile uisu eftrnullâ uim,nullâ infolentiâ.ni
miâ'ue contumelia 8¿ conuiciû,necp publice neq? priuatím uictis illatú: Imóubícp ho
neftèfà&eêpueriâtûJllenëpemelioreh^uidebam
ora citius refocilIaret.Quin cV ex oppidanís aliquí inconfiderata colluuie díftenti ex*
fo pírarunt. Sed quis ílláacieríí ínftrucb'oné" tacitèprçtermiferir, quâ eo díeinftituití
quo copofití i N capolitanís rebus caftra moturus,ad Sceá Vienna properauítí quae
uno die obeíla uifa eft,8¿ cap ta. Anteneapolim,ín patentiffímo capo legiones omne»
Кк J expli*
666 ЛКТ. "ZOKFlKn t Et, VKÇ^fc
explícuít,ín aciem digeffît : ubi quaecuncp apud ueteres ícgeram de dífdplína militari
mihirecognofcerelícuit.Nimírum ibí fe non modo regem fapientiffimû, potentiffi*
mumcp principem.íédimperatoréquocp confummatiffimûoftenditJn quatuor tari'
tú agmina diftribuerat equitatum,uelítes ac équités leuis armaturg in duas tantü alas
redegitjUt breuí cop-'arum díftributione multitudo facilíus regere tur, & confufio eui
tareturomnís. Exercitus qui ¿ caftrís prodierat in campú,utínftítutoagmineadoc
cupandas Noricorum furcas faucescp contenderet,exocT:o mílíbus peditü & uigintí
mílibus equitum (fine pueris,caloníbus,S¿ líxis ) item ex Carris circíter nouem mílü
bus fenèconftabat.Rexauté fuis maníbuscuncftaagmínainftruereuoiuinóí caftren
fia muñía pro merítis ipTe diftribuicCuíq? agmíní uexílla fuá efse :ubi in prímís Chi> %,
ftíana? fideí,mox Coruing domus,deindc inuifte gentis Vngarix.poftremô Dalma^ '
tici Boemicicp regni 8¿ Auftralium ínfignia fpectarúNecp pracfecbrum equitum,mí>
litumép deefl'euexílIatíones:ímóuíritim quífqj equitû prxfíxahaftí§uclaferrc:quod
ad militare ornamentum admodum faciebat.Inprímis,ubi inter turmas illeprodrjt,ÍÍ
lentium indiAum,non folùm uiris,uerûetiam equis, religioíe feruatum. Allata primi
agmínís in medium fîgna,è manu fuapracftantiffîmo ueterano non fînefolenniprarfa*
tione,díligenticp precepto cômiiTa. Cakaribusillecarere,qu6d nôfîneadmiratione
fpecbre uifus fum.ld factum ideirco rebar,ne in máximo confliftu, pre timoré concis
tato cquo fugeret,fuacp fuga reliquorû ánimos c5fternarct,mox duodecim enfes,to'
tidéfecures.ciclauebenemerentibusdatar.SecuriferíjenfiferijClauíferi^^ucxüIífcrú »«
circûftare. Deindc turmarû ordines ante uexilla côftituti:quorû fînguli ex quincp &
uiginti equitib. côftabant,ut numerus equitû cum turmis cófentíret.Proínde türme
dreíter ocrogínta equitû ante figna precedere,íubfequi totidê.Reliqua demû agmú
na eodé modo mftituta«Ita quíscp ordinê feruauít,utfidigíto plus alio proceffiflet,Im
peratorís cp maximè circû fpefti íguitiareformidare cogeretur, Tantû ubíq? uigebat
obfequiûjtâtus timoretreueréria,cum Imp.amore coiuncb,ut diclo citíusímperata
quifep preftaret:uita dum imperio fatísfaceret,pro nihilo duceret.Tantû eftubiqj Cu
lentiûjUtnÔ modo prêter Imperatoria nullahumana uox,fed ne ullus.quídéequorú
hinitus,ufqjfitauditus,inftitutu.Deindequodq»agme,ubialiquanto preceíTerat da-
to fîgno,ante principie ora belli fîmulachrum agere,&nuncincuneum,nuncínor/ »•
bem,nuncin trígona, tetragona'ue,autinforficem&ferrammutataacíeuerti.Atubi
fatis fupercp.nemine fuû locum deferente>fumma perítia ЪС dexteritatelufum eft: uti
fuaeBeatrícioftendereteuidcntius , quomodoínftra&aadepugnaretur.repentéag' ,
mina cunAa difpofuit.l n utroqj eorum duo ualidiflïma cataphra&orum equitum agj
mina collocauít:digeíIÍt turmatím , duo quoqj alia in medio ftatuit : his etíam milittf
agmina interiecit. In primo horum ordíne grauís arm atura? peditesjdeíndehaftatos,
fagíttaríos,ferentarios:caeteroscp leuis armaturemílítes rite diípofuit.In tertiaacietri
arrj pra?fidebant,&: extrema figna tuebantur. Item ante utrumqj cornu duas uelitum
alas i ntendit,quí quídem in ordíne feruabant,tanta pernicitate prarpollenteSjUt aues
curfuadhiberepoiîèuidcrentur.EgoauteBeatricem fequutus, dumad fpecbndum 4<*
ínftrucbim exercitum meconuerto,tanquammanurn collatis fignisíam »am cumbo
fte conferturum maxima fum continuo admirátíone correptusínamueriícorpionis
imaginem pracferebat» Po(t ubi íatís íupefqj à Beatrice fpecbtum.ex ordíne quod
que agmen iter faceré cccpit.Carri parírer a latere agí,quíbus.profofsa uallocp, ex»n'
ftituto Coruiní, Vngari non folùm muñiré caftra , uerumetiam falcatísín prclío utí,
hoftescp hiscircumuenírefolent. Miranda funtprofeeloqua?díxímus,quúnuncp
u ha?cin Italia uidere lícuit Sed cum dífciplínámílitaremmorescpfanftífllmosquibus
£/сДОм Mathias Vngaros educauítjmecumípleconfidere^líquandiuincaftris diuerfatus,
müitirii. neminorequídéadmirationec5ficíor.Nufcpgentíú milites fpecbre licuit calorís8¿
frigoris,ítem laboris et inedia; tolerátiores.qui ftudíofiusímperatafaciant,lubentrus /•
dato figno pugna íneant, fe mortí proptius exponát, ¿té qui militaré fedrtíonem ma-
gis deteften turan caftris quíetíus honeftíuscpuiuSt, íefereligiofius agant , tumultus
magis abonrínentur 8¿ rixas ,coIant auidius temperantiam hi caftitatem; Sc ab omn
blafphc
ЪЕС Л VIS - lili, LïtÉt t>¡}}, Щ
blafphemiapcriurio,illegitimacpuenere,fint magisalíeni.Maxímapárs cquitû quí>
bus uxores fint,St líberi, tricnnium quâdocp afsiduo militare coacb,nunquam con-
iugrj fidem uiolaíTc creditur.Si quis cum (corto depra?henfuseft,perpetua fugíllatui1
intamía.Fortitudínis&patientiícfuntplusquámlacedcmoriiae. Hyeme íuxta atcg
acftate caftrafrcqucntantur.Etquodmeishifccoculislajpeuidbfub hiuibus ас terra
iie obfîdionê déférant inftitutä toleranter hybernant.Vnde murum faepé more pro-
deunt ftatíonib.totam nofté,teflcraríorú iuflu,equítes adfüntmeq» loco möuentur,
neq>derigentialgorequerútur.Etquamuís plerilqj mébraüefanientefrigore obftu
pefcamynuido tamé animo cücbpaciuntunlíberos in caftris alunt,ibicp militaribui
i o ftudrjs informät.Ex quo fit,ut gens Vngaríca bello afpefa.ita inftitutis, duftu aufpfc
crjscp Corumiaccreuerit,ut qua: no modo paterna à Pártnoma gleba pofsideret, fed
uíx intra hoftile pomacriú fe line fangüine tueretur,tantû fecerit acçefsionis ,nô à Sar
matisadmareufcpAdríaticú,at à MyfrjsatcpMacedonib.adNoricosufc^.ac Ger
manos fub dítionefuaimperiü propagarit In Pänonicis etiä cäftrisifiultos Curios*
Camillos bi Fabrícios,multos ctiam I: abíos ,Scipiones bC iEmylios perluftrànti re-
cognofcere illa tépeftatelicuit.Mathias auté Caefaré Alexandra 'ue«8¿ re 8£uérbo re-
ferebat. Hocetiam anno fcedus cum Anconenfibusrexpercufsittfigillü Sí íígna re
galía mifaquce terra maricpgtftarefcSiquicûcp illa la:derét,pro hoftibus à Mathiä Tetiusàtâ
ducerêtur.Initam cum Pannone focietatêjnnocêtius pôtifex maximus egerrimè tu- A«om»t4-
*o lit,& ad refcindendû fcedus Anconem uiurbemadcgiuVenetiquibuscumpontifi- w*
ce iftum fcedus erât,ita criminibus Anconêfes oncrarût in Pannonis inuidiâ.ut ntin
■ quam quieuerint,donec fignaregis ciues fedâda: iracûdia: gratia Romäad Inriocen-
tium miferint. Rexigitur Neapolitanaurbe potitus(utad hiftoriâ redeamus ) Fer-
rariéfes,quiHíppolytú Aragom'um adduxerât,paucispôftdiebus magnifiée donà-
tos,in Italia remíficRegina e cceli iniquitate graui febre correpta Viênâ" redrjt»Quin
bC ob diutinâobfidionêin caftris &C in urbepeltilentiano mediocris obrepferat,qua
multiaulicimilitescpnôignobiles abfumpti.Rexad coponendasresStiriac remâfit,
Ncapolitani in manus regís publice iurarñt , fe imperata eíus ac pofterorû plané fa-
cbiros^'nítamcpfocietatécxrpra:mín^mfidcnunc|!uíolaturos. Paulo poftín penítio>
t° ribus Auftria: partib.haudprocul à diuiHíppoiyti oppido fufeitatu à Cafareis eft
bellû.quô cum regte turma?,n5nulla;cß cohortes obuíamconcefsiíTent, comino te* ¿,'Auy^
merèpra:lioJacen-lmepugnatllelЪó¿dubюutr¿n<çeuentu,A^emannítandéfuíî,6í ortum
multi utríncp captí,faucrjqj Sí ne pauci quidé in eo certamine deííderati.Cumcp fem-
peraliquíd noui oportet Аи(Ыа,& Fríderícus Imperator in tâta rerumiac*tura,necp
dolis neep uiribus parceret:n5nullos fibinotos,utàregcdcficerêt,excitauit, Quare
codé anno dux Vi<ftorinus,Georgrj quondà" regis filius,8¿ comes Guilhelmus.ítem
nonnulliin Auftria reguli,unàexcôpofitorebellarant,utuarioregebellodefatiga-
rent.Rex omnia bellátíumoppídapublicauít» Both Andreas,pntfe&us equitunt
impiger,8¿induftrius,callídif$ímí copos ingeníjac Maíeftatí regie perquàm charus
4o adeapíenda ViftoríníoppidainSclauoníaqusccum Oppauía: ducatu quôdâ cum¡
rege cômutarat,mifsus eft: cum paucis cohortíbus,& quingentís equitibus:Iacobus
Zekclad Guilhelmi fratrumep oppída ,quxnon procul à Zagabria promínét. Is со
anno in S<iría Carniola,& Carínthía diuerfatus,totíí agrü late incurfauít,uaftauitcpi
multa imp1eratorisoppídulacepít.Dcmü in Venetorüufcp fines licentiùs cuagatus
cft,Quiautemín Auftria rcbcllarút,infequenti anno patefacb defeccione, oppidis
cuncb'scp bonis à rege íunt exuti. Capta Neapoli próxima hyeme ad oppídü,cuí à di
uoHippolytonoméeft,conuentuscxcompoíítoindicl:us:qu6rcx cum oratoríbus
Cafareis,& Bauariac ducibus conuençrc , inducía:? ibifacbc. Verum fuperiore
annoIdíbusMaf)s,Ioannes Antonius Mcdiolanenfis nondum Metrapo!ita,cum
o ornatifsimum nobilium comitatu,ad confirmandam Ioannís Coruíni Sí Blanca;
affinítaté,ab antiftitc Varadieníi prius initâ Viennam ad regeuenit:quc quibufeû^
potuít,honoribusíllereceít:&:difpoiitiséfententia rebus,omnesamplifs+donatos
inltahârcmШt,circíífpeДLseлimpríпccps,utmultiperhibenteûfcualeÉudin

Kk 4
1 I
\
I i '

efíc íntellioeret , Ъс perbreui moríturum (nam ex labore mílitiac cohortem in fe


contraxerat morborum ) filrj nuptias feftinare occípit:quas ex affinitatis legibus fa-
cere non poteratmifï Ioannem prius regem conftitueret. Decreuerat fe Boemiae
regno abdicare,fufFicere fibi filium:cum de Vngaria repugnante Beatrice nouerca,
nihil auderet. Quare in Silefîa ,cum quodam duce bellum fufcítauit : ut amplítsi'
mûgnatodominatumtraderet. Nccp Lufatiam intacbm praetermifit:in utraque
prouíncía nonnullos regulos,ad uenundâdas urbes impulin&recufantíbus capta'
ta legitima occafione bellum indixit» Cum igitur in Silefîa bellum foret obortum,
, Trincham Boemorum equitum pra?feftum,6>¿ Francifcum Ariftum cum expedifsi'
mö equitatu in prouinciam mifit utriqj , ueluti à rege mandatum erat , cuiufdam illi* i о
usducismunitifsimamurbemobiîdent:quem à fide regía defecífledicebant. Ulead
Vladíslai regis opem confugitrauxílíum ímplorans,ob ueterem cum Mathía focíc-
\ tatem:Ladislausaux¡Iiumabnegat,nefanc1:umfccdusuiolare uideretur» Recurrit
ad proceres pafsim opem exorans , admonenscp : nífi profpiciatur , quae ípfe mala
nunc patitur,eadem illos eíTc manfura » Quare ílli perfuafî, è collecta ftípeauxilia^
res copias mittunt:ne focium S¿ amícum paterno Sí auíto dominatu fpoliari patían*
tur, Dumurbsacerrimèobfîdetur,foluendac gratía obfidionis accurrunt,in con'
ípeAucaftralocantrmox captato tempore, praelíum ineunt* Hi tanto in Panno'
nes ímpetu írruere.ut alíquantííper eos inclínarínt. Vngarí in hacre Boemorum
perfidíam caufabantunquíppe quí,ne gentília bella commítterent, eos praelíum de *o
treftare dicebant. Ariftius Boemica fide parum fretus , cum expeditifsimo equitatu
fein fyluam recepit,ut à tergo,latere'ue hoftem incautum adoríretur.circumadlo
nonímprudentcragmine.demumínBoemosirruit.PertínaxhÍcpugna conferitur:
multiutríncptracidantur.Trínchatandcm cum quadratoBoemorú agmíne,quam'
uis inuítus cum fuagente certaret3Boemicumcp fanguinemhauriret: tamen,ut mili
taxi officio latisfaceret,accrrimè,dcpofïta fuorum charitate,pugnauit cum hic à fron'
te,à tergo latere'ue collega certaret , Boemi diffugere demùm occepêre.Fufo fiigató'
Simlut in ^ис n°fte>cum Pânones fe in caftra non incruenta uíAoria recepiflent:urbs, interce'
ter mêlé pris auxilrjs confternata deditioncm tandem faceré соаЛа, Hinc inter Mathiam
cvUdisk cVLadislaum regem obortafimultas. Hic queritur,quôd praeter iurafeederis,fuis jo
m hoftíbus auxilia fubmifiiTetalle crimen ínficiatur,S¿ focietatem feian&èferuaflepro
fîtetur:id tamen fatetur ingenue fe Boemis,quí è militari ftípendío uicb'tant, aliena
ftipendíalegíttímé inhibere haudquaquam potuifle. Ioannes Varadicnfïs anti'
ftes.Boemíciregní procurator, conqueftum delxfa focietate à Mathía müTus: &C •
fuperea re à Vladislaobís exeufatum , delecta procerum legatio Viennam uenit»
Compofitis tandem utrincp rebus »Mathias dífsímulata iracundia, ad amplifican'
dum filio apud Sleíítas.Luíatianoscp imperium , anímum reuocat. Varadienfi tan'
túminhacremedíoutítur.quemBoemicarum rerum moderatorem dexterrimum
elle nouerai. Is è mandato princípís.eas faepe duobus illis annis prouincias repe'
tít:regulos omnes aduenundandasregi ciuítates hortatun magnam promptamcp 4<>
mercedempollicetur.imminenríumadmonctpericulorum.Quareoptimi proxene
tae aftu.uarías urbes cum municipi)s,& dominaras in utraep prouincia regem gnati
gratía mércatumfuífTedicunt.Eo ufqj in Lufatía propagatum eíus imperium , uc
duorum dierum innere Sarmaticum Oceanum attingeret. Quod tam profperé
in his partibus cumfta fucceíTerint,& Varadíeníis & delecbis regís excrcitus , ibi di'
uerfatus,qui longis íncurfibus omnia late magno terrore perculerant. Incaufa
fuere ditaras praeda exercitus praeter duplicara ftipendia:&: Joannes Varadienfis
amplifsimo dominatu,quí fepties mille aureûmquotannis reddebat, à rege dona'
tus . Cùm rex Víennae duobus annis poft captam Neapolin , 5¿ o&o fere men'
fibus permaníífíet, in Sílefiam & Lufatiam fub díetae ( utaiunt ) praetextu faepe f»
feíturum efíepraedixít. Quid aliud moliretur,nefatísquidemexploratum habeo,
Eo tépore Stirrj Ьс Carinthf/,obtaequétes Pannonü mcurfîciones^acêfçpe fiercari
func
bÈCMiïls til К tïïËk V/П Щ
funtada&uQuia&prgfides prouincíarum reguli abbates.ponrinVé^cYprepoíírii
cum Auguftalioratore Viennam uenêre,ut pacem àregemercarentur. Res omnes
hîc Vrbano aurore, &Thöma pontífice Taurierififuföagante,compöfitxfurit: 8¿
fortaffe carius pacent emerunt,qu¿un fi bella gefsíflént. Ii dcmùm à rege compofitís
rebus,lautífsimo conuíuiofuntexccpti:& nonnullinön indonati abiêre, utin Pan^
nonicam ¿largítione fidem pracuenirent,fi quid in eos auâro patratu éft¿ id íadum,
utui adadí,ab imperatoredeficerent. Eodem quocp anno Turcorum legatí , pro
confirmandis faepíus induces, in Pannoniam uenêre . Aduentarürtt quoq*Polono>
rum oratores , ut Mathig fimultatem cum Vladislao du d um irtitam.K fufpicionem
, « omnem,quacun<^poírentarKadimcrent,6íáliahÓnnülladirponerent. Vfualclus!
Zagabrienijsepifcopus,in Polóniám rémifsus.efententia regís mandata peregit«
Item infequenti anno Dominícus praepofitus (utaiunt) Albenfis.&bafilicaïdiuaè
Virginis antiftes,ad fedandas quae quotidie utrincp oboriebâtur controuerfías 8¿
fufpiciones eodem à rege mifsus cft,qui ad obeundum munus Oratorium nimis ui>
debaturidoneus. Poftero autem anno Cal en. circiter Ianuarias, qui oAogefimus
nonus fupra millefimíí 8c" quadringentefimü erat,cum rex Vienna: foret ccelû рке/
ter moré grauíter intonuit.quo quidé portero perculíí Sc attöniti omnes,regiae Ma»
ieftatinimium timere caepímus.Exinttaením podagra & obrepentequodâ langue*
re laborare cacpit,utnunquam pedibus ultra conftiterit. Eius protomedícus Iulius
*° Ämilius erat,non minus genere quam doebinaprseftansrquineparum quidêhuo
uscp in regia ualetudinefortunatus erat:cum huic alter Italus adiectus eflèt, remiiît
diligentiam,cum in fuam inuidiam,corriualem ßbi induetum arbitraretur, increbe^
feente deinde morbo,eius uita uix in duos à medí eis ann os diffèrri potuit. Hoc art
no mu! ti ex uní uerfo orbe ad Mathiam oratores confluxêre. EÔ ufq? nomen eius ex*
creucrat,utuniuerfus cumorbís ueneraretur,8í timeret:& non folùm Chríftiani
princípes,uerumetíamprophani¿hucrnífsis¿ remotifsimis partibus oratoribus in>
fiaren t,Sí amicitíam anhelar ent. Superiöri anno Petrus Sí cuius epifeopus Lucerí
us.Hiftoricus 8C Orator optimus.àFerdinâdo rege mífsus érât.Hocuert, Angelus
Hortanus antiftes legatus Apoftolícus,utí Petrumarchiepifcopümliberaret, qua*
J° tuoríamannosincarcereiacentem,Viennam uenit:& magnifie! à rege fufeeptus
cft. Deinde cum ingruente uere Budam rex anno fecundo defcenderet,ab Vnga-<
risdiucrebríslegationíbusrepetitus. Paulo póftlegatus Venetorum aduenit:utí
obortasinDalmatiadefinibuscöntrouerßas plane componeret» Talis praetextuS
pbtendebatur.Verùm,utimultorumferebat opinio,cum iam Pannon pnepollens
iuribus,VenetisformídolofuseíTecepiflét,8cdebreuí eius uita rumor differfetur¿
explora tum potius quàm oratum accefsit» Paucis pôft diebus , honefhfsima
Turcorum legatio adfuit,quí non modo inducías ,fed pacem inftantifsime poftula*
bat,ut acceptam,8i iànè grauífsímam,eo anno à SolodanO in Styria'cladé,compoiî>
tis cum Pannone rebus ulcifceretur. Nondum ifta honorifîcè dimiilâ, cum patri>
lo archa Hierofolymitanus,Solodani Afsyrie principia orator,diu expecb tus aduenit,
Superiorenamqueanno,perIunium patricium Raga(înum,uaria Solodanusad
regem numera ueftesep tyrias miferat* Is de ineunda cum eo focietate in Turcos di>
ïigenter egit,multaq» pollicebatur.iî com muni d u du & aufpicrjs expedido ifta fufci
peretur. Nam cum paulo antè,terramariq»infîgniiànè dadeTurcum in Syria afflí>
xiíTet,ut à tergo Mathias inftaret,Afsyrius tyrannus nimis appetebat . Pcrbreui , fl
hoc feedus ictum foret /Turcorum uires atténua tum iri contideb at. Mors autem
( u ti paulo pôft ríté dicetur ) omnia intercepit.Eodem etiam die »Roxanorum legati
cum Peneponnenfi Deipota exauditi,ac omnes magnifiée & reeepti Sí¡dimifsi funt*
Item,Friderici imperatoris &C Maximilian! Romanorum regis legati cum eximio
f» comitatu,in hace témpora mciderunt,ut cum Vngaro de pace agerent &C ldn-
gifsimo bello finé imponeret*QuodcumFerdinädusrexNeapolitanus accepiflèt,
ut ad fàlutarê concordiam utramç partem hortaretur,Francífcum Montanú ciuemt
Campanurn
67o u*rt. vonf/n/i ъеъ* <оцдлг.
Campanum,in Pannoníam extcmplô tranfmifît:fuccurrebat fîliae follícítudini.utrt»
gíne Beatrícís officium curaret,8¿ de faluberrima pace ageret.Imperatorís autem ora
tores rjdemiterum ultrö citroqj mifsi rutin conditíones pads utricp confentiréntv
Intereaprorogantur inducías, utcomodius de paceageretur*Ii tandem magnified
donati,abiere. Item ex tanta Oratorum uaríetate nemo indonatus à rege dimifsue
eft. Quínetiam tanta fuit díui Mathiae magníficentía , ut nullus orator, princeps»
nobilis,& cuiufuis fortunac hofpes fuerit , qui reAà eum adiret , quin praeter ampliC
fima numera quotidianum uiftum é fifeo uel lautifsimum haberet. Contra rexad ca>
farem,& Maxímílíanum filium quíLincrj moram traxerat loannem Varadienfem
epífeopum oratoremmífit,utdepace tracbret :qui magnifiée, haud fecusatque i«
aliás,legatíonem íllam peregít:& cum à Maximiliano fibi uerba dariintellígeret,íp>
fe quocp uerba dedít. Pax autem confici non poterat. Imperator omnia fibi adenv
pta gratis reddi,ímbrerum&perfonarum damna refici. poftulabat. Contra Ma»
thias cum legitímum bellum geíferít,indemnem fe praeftarí oportere dicebattatque
fepu'es centena milia nummumaurium fibi pro dmtífsímí belli fumptu repetebat»
Maximilianuspaternam pertinaciam acore ferre, neq$ tantam pro belli fumptibu«
pecuniarum fum mam à rege peti a:que tolerare . inter extremam hace mediocrita-
tem appetere 8¿ cum fe à rege 8¿ amarí Ы obferuari plane fcntiret,multafui gratia op
pida ultrô à Mathía redditumirí confidere:quâdo principie magnanimitatem haud
quaquam ignorabanproinde bona uerba dare. Contra Mathias , artem arte elu/ te
dendam efíe ceníuit,Maxímilianum muneribus primùm captare cacpit:8¿ in Lincío
commorantí,quadríngentos uíni cados.totídemqueboues, Ы. duodena nummum
milia done mi ti¡u Varadienfem antíftitem remifit oratorem , fi quid de pace confici
forte poflèt,eôobftinatiorem caeíar fe praeftabat: quin & filíum,iamad Mathiae par»
tes declinan tc.fufpedü habuit. Quare fepe petentí adítú , ocdufitínterdixitép col
loquium Ad poftremùm, Otto Bauarie dux cu fèpté" collegís orator ab imperatO'
toremiflùs,ut elegantí fsíma uehementiùs lega tí one rex ad ineundam pro caefaris ar
bitratu pacem flecteretur# Hos magnifiée rex excepit, donauitcç multo magnify
ccntius:depace tanken nihil traníigí potuít,iníquae enim u trinque conditíones offc>
rebantur«. Infuper ne temeré quidem fa&is cum Gallia? rege induces, Maxímí'
lianusin Auftriam eo anno tantoperè feftínam'cnam non folum à parre caefare Mar
thematícísdiuínatíonibusnímísobnoxio.fedá multis quidem Aftronomis fuerat
admonitus,regemeoannomoriturum.Nequeis etiamignorabat,quidaftramina*
rentur , quibus inconfultis nihil unquam agebat« Cum igitur Maximilianus in*
fuperiorem Auftriam concefsíflet,fub concordia? practexju, mortem regis praeft©'
labatur:crebros oratores nuncioscp mittebat, ut de ñútante ualetudine certíoret
fet. Paulo ante rex ualetudinarius Vienna Budam profluente amne defcendit:
ЪС ante Ottonis aduentum,dum fefta íancftiís.Eucharíftiae celebrarentur ,in longifsi
ma (acrae pompae tranfueAione.cum rex ex alto ípeclaculo praefideret,ín freefuentit
fima condone pax inter Pannonem Sc" Alemannum publico edifto promulgata,8C 49
adSeptembres(utaiunt) Idus díacta índicitur.-ubí caefaris acregis concordia praefen
tí utroqueprindpe tranfigendacrat. Sedincrebrefcente Mathiae morbo,res in al>
terum menfem prorogata. Menftruatim deinde conuentus ifte dirFerebatur.
Rexiniquam ualetudinemcaufabatur: difponuntur in aduentus íudícíum currus
dreiter quin qua gin ta onerarrj.quibus thefaurus uniuerfus erat impofitus , bi men>
fes tres in ards propyleo difpofiti aíferuantur» Nouembris & Decerhbris ini'
quitatem fibi tim endam conieftores & Aftrologi prardicabant : ЪС ne temeré qui'
dem , quando his mêfîbus tertiana febrí laborauit .Exacb's igítur diuí Seruatoris no
ftri natalibus,& captato deteriore horoícopo,cui nimis erat obnoxius praemifsis cur
rib. utpote euitato mortis periculo, Vienna côtêdit.Superioreanno Stephanns Cri г
fous, nue Sirmiêfîs epifcopus.humanitatis ftudiis Vngarorum fané omniíí erudiiif
fimus;S¿ elegâtifsima dicêdi copia preditus,ediÁo regis orator ad índiram Medióla
nenfitf
fterifiu ducem profectus;ut Coruini.Blancaccp nuptias in proximum annum proro*
garet :fauftifsímamcp affirti»temconfirmaret,honorificenrifsime à Mediolaneniï-
bus exceptus eft,Ô£ in fenaturh admifsus; Fada dicendí poteftáte, orationem ,uei>
borum ornacu & fententiaríí grauítate pr|ftantc(qu*adhuc extat)habuitac adalia
íecretíora mandata peruenit. Hic totius Vngarice nomine congratulatíonem in>
ftaurat,regis Ы. fenatus automate initam blim affinitatem confirmat,ratäs &C firmas
condítiones omneseíTeíübet. Demumilluftreiri ducem Ludöuicum patru-
um,eíus confiliorum omnium moderatóiem ,ea tempeftaté círcumfpeftiísimuní
apudomnes habitum,ac uniuérfum denicp fenatúm exöratjUt, cùni rexeö anno
grauifsimís rebus foret ímplicitüs,in pofterum diñerri nuptias filrj aequo animo pa*
10 terentunutimagnificentiusac trünquüliüs pro utriüfque partís dignitate fièrent.
Id non ab re à rege póftulatum. f^am cuiri ex legibus affinítatís filiutti regem ante
nuptias preftareoporteret,8¿ Vngariacipfccoronä tutô refignare nô pólíetmerítus
Beatr¿císacerriméaduerfantís,&prdcefum fedítídnerrt Boemia: regnurh in Lufa*
tiam 8¿ Sílefiamjpropagamm , gnato renunciare dcftíharat. Etíí quid iri hac rç
noui mólíretur, ipfe fcíuit quam ob rem nuptias in pofterum annum prorogarf
poftulabat:utprinrípibusMediolanenfibuspromífláprKftaréb Ömnia Crílpuá
8¿\fuauítate orationis,8c" regis âutoritate,ab illísimpetrauít. Compofiti'srebus,ne
ílliusducís uires ignorant , in «èrarium introduAus eft :ubi thefaurüm imrrieii^
fiiuij 8£ inaudítam margaritarum8¿lapillorum copiam ipe&auit* Antequam re-
to uerfurus in Vngariarh iter iníretímulta ín Italia mercatus eft:reuerfusad regem neç
ipfum,necreginam.imô rteniinéni ámkprumpr«cterrrtífitíricítíhátúm» Infequenti
hyeme,multa ас uaria Viennje funt edita certamína. Inprimis equeftre ífifagula-
req? certamen. Hic Ioannes Coruinus,primùm fe pugnae commifit,m, Hippodrom
t armatus cum delecto regulorum еош'гат A^C-^a;, • а/ — r- 1

, — ö, —jvu.i.iiiitiusuiTincpnamsinharenadeçurrerentjCÔÎèr'
tatorê laîfocapite.ex equódeturbat.Rexauté cum Vienna; quâuisi'ngrauefcenteirt
dies aegritudme, feniîm extenuaretur,nunqu5tamenàcurandisrebus donnions
que cenare uifus eft. Ingfuente mox Februario , S¿ deinde partió citatis perhum*
na corporaiam primo temporehumoribùsieô mag.islabefacbri cccpit.Curäbat mV
0 hilominus adhuc omnia ,ac nihil de priftino ftudio & diligentia remittebat. Iani
annus nonagefimusíupramíUefimum 8C quádringeriteíímum ag.ebatur,& rumor
erat asílate próxima in Silefîa regem côuentum rrequentífsimum habiturumratep
ídeirco lóannem Varadíénfem epífeopum in prouincíárh paulo antè promiíerat , ut
dieta prouincialíbus indíceret:ad hanc principes cogeret,8c"ad regís obfequium
populorum ánimos bene dífponeret.Interearexquí Víennae remanet,fecum ma*
gna molitur. Vrbanum apochryíiarum curri exaclis uectígalibus, Vierinam feftiná^
re iubetjtum dominica: pafchae folennia ap{ïropinquabant:quibus exaclís/e ad di»
40 tam propedíeminSíleíía íturum effepraedíxerat, lacra ex árbitratu fü0,&uaríos
lacrorum dierum apparatus inftítuitjri celebratione Palmarum,cum omnibus Orá
toribus,legato Apoftolíco , & cúcb's procera erdiníbus in theatrum temporarium¿
quôd inarcís fubdiualibus pridíe erexerat* Hexaphoro deuecbis eft, compta ЬС
pexa coma,hílaricpuuIturiteTacrificaturus.Aiainibipreciofiüimoinftruxeratappa--
ratu,doneePalmarumfeftaexmöreagerentuf »- Sexcírcíterhorís ibi aífuít „incre*
dibilí patientía,pera¿tís ex ordine facris Venerum oratorem ante folium conftítui íu
betrmox eum ín equeftrem ordínem refert.:anteaqj uefteacequo phaíerato dona*
tum honeftífsímédimíttit.fe,cum nihil hajftenus ientaflèt, imminente languôre in
penetralia recepit.Diftulít per horas tfesè ftomachi debilítate prâdium:neçnon6£
regina expedauítjfacro die urbana tépía Íuftranté:dum earn pra:ftolatúr,ad laiiguo
f i rem declinando, certandi gratia ,picenas ficusPetruni próptuarium exppfcít.at illc
cariofas attulit ,& exoletas:quas cum perguftaílet , ita in primo morííi ofFeníus efe'
ftoiid o illius minifterio.ut íram in excanduerit ad hfс regina reu erfa íntercefsit,pro
inóeni) uiribus commotum uirum fedatjplacatqj.Exorto deprandiofermone,8c'il.
laproguftuientaculauariafubminiftrantc.nihil accepit: caufatur uertiginem capú
tis,SC confuía lumínarin cubiculú fe referri iubet.Ecce apoplexia repente corripitur;
duxCoruinus Petrus 8¿" Mathias Gerebieiusconfobrini, extemplô acciti aftuêre,
item Vrbanus pontifex Agríenfis,8¿ Thomas Secretarius cornes S tephanuspraefe
Äus urbis,& Bathor Vaiuoda,ca2teriq; proceres . Ad pontificum procerumcp con*
curfum.omnes qui aderant animo confternati Îàne defecerant. Regem enim omnes
conipicabantur grauifsimo corporis cruciatu torqueri : bC proc ui morbi nihil lo*
quipoíTe: Hay hay tantum , Sí iesv exclamare : nulla alia uerba fingere pofíe
ob ingentem igitur principis reuerentiam,8í in tanto uitae difcrimine nemo ipfum l#
tangere,autaliquoucrborum cibíue adminiculo fubuenire aufuseft. Solarcgína
nunc ore,quod dudum is jjbftruxeratjUÍ adhibitapatefacl:o,uitx fomenta ingcrere;
hune , ut refipifceret,aure!^digitos , crinescp diftraherernúc brachiamanus & tibias
obligare ,utintalipericulo fkrüoietntem obdámítaread aures,o£inuerfosoculos
aperírc: nullüi ftudiíí & charitatis officiú omittere:nunc medicos morbi grauitate
coníufos.confulere 8¿" hortari. Contra ille ad dolorû tantu infultus,adaucbsqp inge
mifcere,rugire Leonis more,& cum ípía morte acerrimé colluclari.Tacitusfletus,
quicunqueaderant.amicosincefsíc^DolebantprocereslegionúmquepraEfecú.qui
arcem adírepotuerant,& regem e tot beüorum periculis afieruarant, nullamnunc
opem contra fatiimperíumafferrepofse» Praetereafibi, regnóque timebant:non te
ígnari , è medio fublato principe,omnia mixtum & perturbatum iri * Ingentes igi
tur tota no&e mugitus edídit. Ingruente demum aurora , dolor uae fanus ille defe'
dit» Horas aliquot ne tranquiláis quid cm eum fomnus obrepfit. Deinde uaefani
ente iterum morbo experre¿lus,totum illum díem murus Sí refupinusinfomnem
egit : obfirmato tëepeobtutu,modô hunemodo illum , nunc filium antèftantem,
nunc reginam intuetur,ueluti alíquíd admoniturus didturus 'ue.uerba ijpè effinge*
re conatus.nunquam tarnen proferre potu it* Inftabatregina rogans,quidiuberet
bC tanquam eius nutum intelligens.percon¿lata an hoc ,an illud imperaret, nullum
unquam uerbum exegit. Cùm in lethiferum recidebat ille,íoporem,ad fuperiora
Ьгес remedia recurrcbat:iterum artus obftringit,in os aliquid fomenti uítalis infurv } 9
dita'nipirat auribus ,8c" emigrantes fpírítus quacunqs poteft arte remoratur, Sic
ifte infauftus dies aftus.Tertiouerô.qui à Marte nomen accepit, inter ièprimam 8¿
ocbuam horam ante meridiem ,cum raucos femper gemitus emíííffet ,uaríaq> inge*
nítae pcenitentíae indicia ( uéhatí diuínamueniamimploraret)edidííTetéprofluuio
demùm capitis animam efflauit +Inter moriendú pilula.nucís inflar, ¿ ftomachore>
pente fuboritur:&interagendâanimam,ienfîm ad os dibit: cum ad epígbttim per»
ueniflèt,ille continuó expirauit. Mathias ígitur, princeps ínui<flifs4anno Salutís no
oSftw m nagefîmo fupra milleíímum 8c" quadringenteíímu,Nonis Aprilís,8<: die Martis,aeta
thi* ngis tis autem anno quadrageíímofeprimOjCum perpetuo fui defiderío,díem obrjt. Et
»45«>. quemadmodum menfe Martio natuserat, ita die 8¿ hora Martís uita decefsít, 49
Multa eius mortem fígna portendéreJnprímis enim fuperiore anno,poß Calenda*
nuariasjccelum intonuit:item Danubius íníolenter pofl obítum eius excreuit.muL»
tos pagos Sí accolas urbes inundauit:ut extincto regni propugnatore , Pannonías à
Turcorum incurfu tueretur. Leones quoqj qui Buda? detinebâtur , omnes eodem
quo rex die interiêre.Item.nulli eo tempore corui, qui Coruinx domus iniîgniare-
ferunt.Budac fufpecb' funt: contra Albap,ubiregnummonumentafuntVngariar,
tanta coruorum mutuo ínter fe crocitanrium multitudofpe&ata.ut omnes hîc regis
morte facilèariolarentur.Necp coniecTrores 8c" mathematici eo moriturum annoreti
euere. Infuper paulo antè,cùm Vienna Budam defcendimus,8iad Cumarâ rex
ipfe fubftitiflèt: in turris fafligio ,qua: fupra portam cxtollitur, dconia? nidum fufpe' s*
ximus:dequo, explofa domina quatuor ínter fe ciconia; acerrimè fane certabant:
iufsit exteros id áulicos mecum unà fuípicere,mox inter focios ueluti diuinitùs afffo'
tus,
VECUT) I S ílll LIVEK VUU Щ
tus,Pannonicäeo anno concordíamturbatamiri,& mortem hín¿ principie immi'
nere aufpícatusfuman partes item quatuor Vngaroram (ludia díuídi,quando re*
ges quatuor de regno dimicaturi erant,atqj in firma id regis ualétudo auípícíumcon
firmabau Poftero die mortis,corpus regio cultu ac infignibus exornátum.ftrato ex
oftro lecb,ín ampio trídínio expofitum ut ab omnib .uíderi poílet ; deinde , quam-
uís exenteratum,cùm fubolere cxpiñet ,ín picata capfareconditum : datoc^Príma-
rio Aladario,Bodo Cafpariép negotio,fecundoamne Alba demífsum,qU6uscj exe#
quíarum apparatus ritè fierent,uti infra dicetur» Beatrix uerôjoannescj Coruínus¿
extinclorege.accitainarceoptimatumturbajunàcumuniuerfaaulicorumanù.priii
10 cipemmiferrimèdeplorarunt. Certatimhîc proceres diuum Mathiam regem opti>
mum,acprincipem inuicT:ífsímum,profufo plancbi defleuêre» Illud omnibus la*
chrymarum profluuium excitauit, cum Com ¿n.— '

.__ ж -«^ч-.utamplexis
j/upuium aciereret,ne uefan&ifsími^parentís memoré
am}deillafemperoptimèmeriti,perditumirepatretur:imô conmendatumhaberet¿
duceret pro filio, uri patrí antèfacpe rcceperat:quandofcnouercam pro pientifsú-
mafempermatre habitürumtflepollícebaturt&in tanta amícorum orbítate gná*
tum ex corde díligeret,8¿amaret.Eadcm flexis genibus patres omnes ас proceres
e . reginam orant , atquecertatimin commendando adolcfcente fuffragantur, Se>
datoalíquantulum planctu.ne res pannonícac íínemoderationeperditü írent,inmá
*° nusreoin£c&: Coruiníducis cunftifpontèiurarunnfe.quamMathia; regí praftíte*
rant,ficÍcrn 8¿ obfcquium utríq? pra:ftíturos,imperia cunftafafturos^tqj nunquarrt
edidaulladetreclatüros* Namüeluticum defecbis folisaccedit, adlunam oculos
plané conuertimus:fîcdefuncto rege,ad Beatrice & íoannem ducêfpem cVfîduciani
omnes intenderunt.ReginafupplicantcmCoruinûofculata,fîlrj femper loco habí-
turam,8<: prouirilifuadignitatéeiuscuraturâenepromiiîuEumquoqî fecum pon*
tíficibus Síregniprimatibus cômendauit.Oblatum accepítobfequium,8c" feregnó
nunquam dcruturúefle reccpít.Moxnimíolu¿tu defatigata,laceratis mífere críní;
- bus,S¿ infcripto unguibus ore,íncubiculum relata eft. Thefaurus regís ,uníuerfac£
fuppellex,quam quater centenís milibus pleríqj eftímarunt,autoritatefenatus& re-
° aingnutuCoruino credíta:cuíus poteftatí munidísimas quafqj arces pateruíuensí
ianè cômiferat.dederat fymbola,&: íu'manus eius non modo prazíídíaríos pnefccbs
omnes,uefumctiam Sí proceres multos iürare coegerat:uti haud aiiter,atqj Gbi.fidt^
le Coruino femper obíéquiúpraeftarentjcVfecundú ejus obitum^filium fibi regeni
furroaarent.N5nulliiuramétûdedinarût,diuerdculualiquodexingenr)calliditatc
caufati.Przeterea , ne quid ínterregni tépore,fraudis malic? dolí.ex literís Maíeftatis
reaia; falío obfignatís cómitti poflét,regalia figilla ín medio fenatu,prefidéte regina,;
Coruinocp,difïrafta funt.Sigíllutantü regina: fuperfuínquod diplómala publica:^
literíCjfubiedís optimatú figillís óbfignarentur. Secundú regís obitum, tertio díe¿
loannes Varadíéfis epifcopus qui in Morauiâ &Silcfiä miíTus erat , ex ítinere reuo-
catus afFuitjcV: defunftú ex animo dominu deplorauit. Placuit fenatui,utduplex dí-
uoregifunus dicaretur: altem Vienne, Albas uerôalterû:uthîc cenotaphium,farcö
phagu illic pro dignitate principis iure facerent.Quare fingulari pompa fuccolIantiV
bus centuriOnibus,& letfí auro ftrati fimbrias circumtenentibus,ritè proceribus ас
regulis,príefecT:íscp legionú,ad díuí Stephani Bafilícam funus elatü,fubfequentibus
in pullauefte pontificibus,&: cuncb's urbís ordinibusrubi nemo fuit, qui pías regís
exequias non uerislachrymis honeftarít:quin cVpopulus,quem faeua fama adadu irá
didonem fuam redegerat,lachrymas coHtinere nequiuitrqui feretrum circuftabanti
rj reoem optimum,inuícT:ífs.ílli imperatoré,pars principé clementífsímum,&: Chri*
ftiana: Reipub.aílertoremíalrj regum prirtcípé,8¿ terroréorbis exclamareingemíná
re pleriqj,hunc unum duorum caefarum debellatorem , 8t* pra?cellentifsimae uírtutís
cuíuscb exemplar.Nonnulhhuncunummagnanimitatis ¿V gloria; Ipecíme"appelle
re.Miles ducemlúget uberalifsimumnndulgenufsimü : ciáis ¿ubérnatoré requirírif
Síplcbs dementem & populärem dominú cumrufticaturba,deplorat Hurte exter*
ni propugnaculúTurcorurñ , domitatoré Scytícac feritatis .Boemorú refrenatorem
& Alemannia faftus ac fuperbia; domitorem^omniumep bonarum artíum parêtem
pientifsimû^rofufôlucTiuuociferâri.Huheoptimis quoc£ eund€ Vngariam difeiplí
nisexcoluiiTejbdlicamauxiiTe dífcipliná^&uaria machinant 8£armorû genera inut*
nííTe,& regionidedííTe preéíum dicere.Quareillud in publico lu&uadmírabilefuit;
quôd nemo ínter tot gernitus Síuociférationes méntiri üífus eft. Publiai dolorem
¿¿ í-nminens^ex obítu illius ekítíum,Viennenfe íncendium,fexto pôft die, dum Ра*
{chales feriar celebrítur,fatis tefta'rí pötuiuOborto namq? incendio è plcbeia cafula, ■ •
fere urbs cOnflagrauít:8¿ ni proceres ac prazfectí cquítú cum militari prsefidio aecur*
riiTertt, 8¿ inpíimisStephanus cómes,próuinciaí prefe<fms(quiannos trigintadu&a
rat exercïtu)iam de üniuerfa urbe eö die proculdubíd fuííTct aftü« Infequenu regina
cum Comino ducecaiteriscj? pöntificibusacrtguHs.ad celebradas regís exequias,Ô£
habendacomitiá regalia Budafecurtd'ôailînedefcendit* PraefeAuraprouinciaiSte*
phano comíti è fenátuSCdnfulto comendauit:multû quoep argentí ,pro tuenda urbe
& prouincia retinêda,è Regaii fifco<bmi(lum.Vniuerfa multitudo cum pullis quiru
quagintanauibuSjSdlugubriuefte.Beatiicêfequuta. CumPifonium foret appui'
fum,omnes matronec urbis pullatac obuiam reginae occurrêre, publico^ plan&u
principem inuictífs.cV regem optimûluxêre.lufticium tribus Vngaris meniïbusin' ю
dichim.Nullas in itincre prx dolore regina regales arces fubire uoluit. Aft ubi Bu*
dam deuentú eft,ín arcem admilîà.cui Blafcius Rafcai pracera^arcis procurator ,Ma
thía; quondam regí uníce dileAus:híc poft Coruini ducis appulfum,mox eum cum
íhéfauro & regali gaza recépíí:cV quandö in eius manuá uiuente adhuc patre iuraue
rat,nemini fe arces omnes,pr¿eterquam Comino refignàturû,perpetuurncp obfequi
um praMriturûrSubeûriiufiurandû rite perfoluit,o¿ cúnela qui ittmanu fuafucranr,
in Coruini poteftatem ex promiffbredegit. Atíllefidelíteragenti,munusconfirma'
uit,refignatumcp reftituít.Mox de regali funere agí corptú nihü ením de futuro rege
ac Repub.decernipoterat,nipríus Mathiae manibus funebriaiufta foluííTent.Qua'
re níh il hacre Pannonico fenatuí fuit antiquiùs.Paucis ígitur pöft dícbus,dímiua Bu i9.
dae regína,ne planctu nimio fefe c5ficeret,ad Albam regalem ómnes pontifices,prO'
ceres,regulí,nobíles<p Coruinííducem in lugubríuefte,puIlatíscpcurribuscV equis
rite fequuti fun t. Qu in & legatus Apoftolícus.acomnes qui aderantoratores, codé
conceftererínprimiscp Ferdinandiregís orator PetruSjeloquétiajdocbínacf non me.»
diocrí. Alter ucrójcuí Francifco Môtano cognomen erat^prarterea magna grauitas,
exafta facundía,8í expm'cntia rem cum fumma ingenij acrimonia coniun&a.E pro
xímisetíam cíuitatíbus cVpagisad regales exequias^uediuiMarríferíarú diefaôg
funt,multí properarunt.Infuncrali fefto multitudo uníuerfa procefsít. Corpus regis
purpureo ftrato c5poft am:cV paludamento^nfejfceptrOjCoronajpomoép redimítú
. non fine calcaribus aureís detecto ore in bafilíca fubdíualibus prominebat. Circuirá 49
bat íngens turba nobilíum.cVhíncpótíficeSjhinc proceres adftitêre'. Moxinftrucla
regali pompa ,funus efFerrí cocpít3& templû antequâ ínferretur,circumduci díuinae
oblationís tempore.dum folennía celebrantur, in duodeni praccedebant équités ca*
taphracb',purpuraticp:qui regalía figna tot clara tríúphis praefercbantn'tem &unus
quiregíum pratuleratenfem.Mox films pone fubfequi.lugubrí uefte.cui legaras
pontificius à dextra,àla:ua Hypolytus Strígonienfis metrapolita, latus utruncpdau
debant.Succedere poft facrí & prophani ordínes pnVnatum:ínprimrs e pontíficíbus
Vrbanus pontifex Agrien.Stephanus Bathor, Ioânes Varadicnfîs epifeopus ítem
Vfualdus Zagrabiéfis.NicoIaus Vacienfis.Thomas Iaucicnfi*,& Georgius Zana ,
dienfisreliquicßprocerunobiliü'ueördines.Cuminbafilrcä diuac Virgínís peruen/ fv
tum cffet^corpuscp in medio cóftituííTent,equkes gemebüdí, qui uniueriâ cum eníé
figna practulerantjínfignia cunda pro ara magna humí deiecbrüt,uelutí regís cafu
omnia
DE С *ЛЪ l S ' IUI LI*BE% VllL 67$
•mnia fua trophea fîgna partacp régna unà corruerent ♦ Ad quod ipeflaculu ömnes
coUachrymarunt.Dominíco deínde bafilícae huius antíftití rite facrificanti,a Coruú
no duce oblata prcciofa muñera inprimís crux folida,gemmata<p,ex obrifa affabrefá
Ла quam quincç 8¿ quadragíntaaureorú milibus ueniíTe praedicahannitem gemma
tae phialae &C peluis aurea^andelabrajCaliceSjEuchariftiac tabernaculû omnia ¿puro
folidocp auro confecbUapillorumcp multorum uarietate dífcintíllantia. NonnuUaB
quocp ftatuaeargenteae Sí duodecim facrarú ueftium apparatus, Vnionibus admo'
dum onerati: quae quidé omnia quinq» 8¿feptuagínta milibus aureúmuemíle refe>
7Í00 M»
rebantjtem ínter operandi facris,arae cornibus fepringentos optimates áureos ím> г,оя,«.**
»• pofuére,cuminchoatum multo ante Maufolaeúfub prima teftutdne,propter íntem ^^ÔbU-
peftíuam morte nondû foret abfolutû,corpus íntéporarío fepulchro ,in media bafilí щ
careconditu:ubi,èfiln ínftituto,quothoris facrihymni decftatur,inter facrificandu
Petro e pifcopo Lucerino,uiro docl:ifs*&: oratori Neapolitano datum kudadi regis
eft négociais de laudibus 8£ geftis eius (at ornatâ & copiofam habuit órationé, 0¿
multis (annuente fenatu,cunctiscp pôtificibus )iam rátiónibus oftedit,Mathiä rege
ChrifbanaeReipub.aiTertor2,principeminuicl:irst&deRomana Temper ecclefîao*
prime meritú iure inter diuos efTe rcferendú:quod ab uniuerfa concione acclamatu
eft,ck*gramfs,fupereareSenatufconfultúTa&u\ Secundücius Athanariam Corui> я*Ыат
nus cum uniuerfa opriman! turba remenfus iter Buda redrjt,uf de futuro rege decer ttT
so neretur. DiuoMathieftatura cornons fùkaliduantomaimculsLrtiii«i«*-*l;«--i- r(im'

ЪС flaua coma:cuí uenuftataté obducb fupercilía3uegeti,ó¿fubnígricantes oculi, ô£


fine mêda nafus,ne mediocre quidé cultu addebät, ob tutus eius liber ас re&us,Leo
nis moreoculís nuncp inter uídendú ferè conníuentíbus.Fauoremfemper obftinato
índicáuitobtutu,quemuerólímis refpexitoculísmfenfum fibi effe porten dit, proni
rqe/itïore,collo SC mentó fuít,8¿ ore alíquanto latiore. Caput huíc addecens.'quíppc
quod necparuum,nec magnú uideri poterat,frons uerô paru fpaciâs ♦ Colentíebant
inter fe membra fpaciofa:brachío terrete,& oblonga manuJatis humeris,8¿ patente
pe&orefuit.ContrájUariufculehuíc fuere tibiae .adequitandúhaud quacpinconcín
j« ne*Promde formofum erat corpus.cui color albus cum rubore fuerat admixtusrex
qua quidé mixtura mírú quádocp (utde Alexádro perhibét)fragrauítodoré. Quin
ctíam lineamentis oculorú,8¿ leuítate,illi nimís fuítafsímílis , quem íemper uitaehx/
buitarchytípum.Ingens aiuuentuteceleritaSjacroburpefloriSjimmenfa aními та/
gnítudo.cum ingenti gloriae cupiditate coníunfla:item tan tu roborís & uirturis t ut
necp aními necp corporis laboribus defatigari pofíet.Laboríofum huius corpus erat
& fn'gorisjfudoris 5C mediae tolerantifsímúrnihil facílius militari labore,nihil dome/
ftico dífficílius ocio pertuliuNec humanis quidé paíTus eft fîbi facile ínterdicí ио1ш
ptatibus,muliercularú quádoqj obnoxíus fuit amorib.fed matronísabftinuit» Cra*
pula & uíno faepè cum amicis anímum relaxauitrproptifsimus ad promíttendu:nor»
4, difficílis ad iram,ingeníú perquàm libérale ac magnificû\et ad clárifs.quaecp fácinora
íntentújCrudelítatís expers,8¿ Barbaricae inhumanítatis,cui ardentifsímü inerat imi
tandorú Romanom ftudiúquibus cíí perpetua fibi aemularionéindixit.Quare Cor
uinicgétis cognomé fibiinditû\perquàm libenteraccepikQuôdamiçosinconffcuv
ter amarít, Sc" pleroscp deprefTeritjCrimine non caruit.Sed nunc|,quem mmís extu/
lerit,ab re depofuittímo nuncp abamícoquem ín primo crimine depraehenfumba-»
buerit pcenas exegit:fed in item errate feueriùs animaduertit.Quin &in amicis qua*
docp mítinfelíx:quippe qui opibus Sí honorib.ín immêfum euedi, in eum nônulla
molirioccepêre.Bxhumili genere mukös extulít,in quib.fefortunatiorijínuenit.Cg.
terum fortunatifs. femper ferè eft habitus.In bello Boemíco fibi defuére pecunif,uer
bisergoSípollicítatíonibus craftím'salebatexercítú.Cum díesdíftribuédi (lipendi
<■ um prxftitutus ínftaret.quem promífsís dírlerre ultra n5 poterat,épraefe¿bs equitú
** &leoatíslegionúadalearúludúínuí¿laturJtotanocT;e lufum:ipfetam sequastefec
tas forátus elt,utníhü fibi aliud caderet,quam quod iaclu opus erat.Dena miliaau*
1Л 2, aureorum
/

'BOtJF IT* 1 1 хьх* стчу^л.


ex ludo fibí cóparauit,qu3e artequam loco moueretur militibus dé
ХСОГ
ro ftípcndiú exfoluit.Raro quicquáadortus cft.quod non profpere
dit,& ex alcglucroiup».!»««* x , . ,
côfecerit. Augebat 8¿ illudfplcdoré Maicdatís,8¿ fpedátiú admirationç.quôd rega
lem celfitudinénonfuperbia.nonelatio animi, non difficultasadícus.noníanítorum
ifm ctiiiiuuuK.nu>i«.t'" - —« -*> - « . Сr i .'I. ГГ.. .
improbitas ambibat:íed tata máfuetudo,benígnitas & clcmétía circúuenerat.ütne*
mo cum adierít ,quí non modo gratia,fed folo afpe¿tu fe non beatü profiteretur.Seá
Bcatrícís aduentu facilitas eius oí populantas multo remiísior effécb : nemo eft qui
eius beneficétía no admiretur«Cun¿tas bonas artes afFeftatéaluít^uiros dodífsimos
in remotis etiam partib.difquiííuit,uirtutes omnes díligeter excoluít : purgauít Vn/ ,£
gariárufticítate,óíinuentospoliücarú artíumJarcificesíntroduxit,Scythicos mores
mitíores eíFecitjimmané fuperbiá reprefsit,8¿ poil Atüa primus ad obfequiü düíges
dure ceruícis Vngaru redegitrpraepolluít ínfuper pietate non mcdiocrí,cui mira rdi
gio,8í tanta díuinifollicítudo culms inerat,ut domí milma?cç nonfècusatcp Alexaa-
der,dextera D eum,ûniftra hada ferretrín déos 8c" homines iuxtà líberalís . Confiliü
huícad maxima queq» fadnorapromptifsímvúnecp c5filio,audacia &índuftriadefii
ít,quoi5¿ fortuna equífsimo comitatu fouit. Cùm prope Turcos cadra metatusef
fetjííc uires hoftíücxplorauit.Pagano namcp fubornatus amiclu ,cú uno tatú comité
fe cum iuméto,inter eos qui cômeatus in hoftilia cadra conferreriMnfînuauit,cum eô
perucnífíér,toto die pro tabernáculo Turd hordeû uendidit.Ingruêtc nocte fetneo/ »ф
lumen in fua cadra rcccpit.Scripfit ad hodê^fepridie eius cadra penitùs exploraflè,
uendididè ruftici fub perfona hordeü,ad tabernaculû eius:o£ quo raaiorê diéhs fidé
faccret,ferculorü numerû Se" epularû сйЛа genera retulit.Quae cumhoftis accepiiïet
timorcperculfus.podérodie cadra foluitîueritus Coruinûregênômodôaduallûii
bi occurfurû ,fed in medio tabernáculo inuafurû. Ad hace non regiu& ille failus in eo
recognofd poterat, qui multos nodri feculi reoes occupauit. Non purpuric ,nonaU'
rcx trábese,fplendor afsíduus,n5 quotídianus trídíniorá Sí ièllarû apparatus : quae
adueniëtiumluminadeferreâtj&côtrahant dupor&nonli&orûcx'ianitorûmultitu
do, no n aman uc n fi íí turba, qu i diu m ul tumcp rogati uix tam с per literas refpodere df
gnentur . Domedico Sc* mediocri delecbtus habitu:nifi cum res poftuIabat,tunc de )0
coram ftudiofîfsimè feruauitiEius oratio tarda grauis 8t" côdià ,multum poderis ha*
bens,8¿ acrimonie uerbanumerosè Sc" gradatim exprarfsít »nilinfülium ab eo пцпф
auditiuPaucis ßbi mox fuit in côtêcione obligare 6c" côuincere adueríariú . In c5ci'o>
ne militari concítatus Sc" eloqués.multam fibi cognítio linguarú : prjacter Turcícú.SC
Grrccú,omnía Europa: glofsemata calluit.Memoría nec Scipioni .necMitrítat^nec
Símoníd¿denicpcefsiflet.SalibusSc"facetrjs admodú oblectatus efl:8í quandoq» ita
popularisait interamicos domedicè ccenaturus»culinxcurâobfret.Non modo fuis,
uerùmetiam peregrínís benefices erat officiofus.Equedri certamine Síaurigatione
à í iuétut? non fine fummauoluptateufus ed.ln Hippodromo Budx ac Vienncíiv
fedafepè hada depugnauit.Mathias etiam in propatulo 8c" oculís omnium afsiduc 40
unían publice benígnifsimas aecómodare aures,conuiuarí quoep publice acloquí,
putas obfeenis plurímu aclionib.côuenfire tenebras,honede côtràuitelucê maiori or
i lamëtofofe. Facile omnes intrô admittere,& ad millos continuo uoti compotes red
d ere : non dídrahere,ípes fupplícatium.necp per uarios aulícorum ordínes expediré,
lcdípfe folus omnia dare gercre ¿derogare. Vindicta hodesetiamamicos beneficie»
luperareíin fecunda fe fortuna non cfferre,fed Deogratías agere:plura confidendo
in profperitatefacrificare quam reformidädo uouere. In metu hilaritatem prxferre.
in felicitate cum grauitate benignítatem,Non fubirafci liberé loquentibus,deriderc
ia<ftatores:mimos,aretalogoí cp plus arquopromereri+Nulláeripere glorií,nífipro'
pria uírtute nauatä fapíentíá re magis quam uerbis exercere*Amias Ce indulgentißi
mum praditit.inímicis horríbilem.In praclío acerrimú pugilem,in uictoria fecilem, **
CYorabílemcpimperatoremrbenémerentibusuerógratifsimííreiautem Ье1П4асреге
tikínius fuít^Non deftipato folum/ed exitinerc occafione bC ípurafsimís tégfedatu
bus.
. DECIDÍS tUh ¿13 EX Villi 677
bus.cum hoftis à primo tutu fe foíc putarét,praelíum Гаере fumpfit, eacp in arte mili'
taricommentus eít,qua?alrjshác"tenús ignota fuere* In obeundisexpeditionibus dû
bium an cautior,an audentior:quamuis nihil inconfulto adorirètur horofcopö.Itine
ra incredibili celerítate c0nfecít:8¿ cétena quot diebus miliä pafsuum acuario curru
emenfus eft.Labom ac uigiliarú patientifsimus:pro têpore cC loco acquè farüerús,8C
indulgens in milites. A' defertoribus &C infidiofis feucrius pcenas excgit: coniuebac
íncaeterisadiracundíamdífficulterírritatí:írritat5 commotumep non cito defidêre*
Totígituruírtutibus prxftanté regem cum VngariamififlTent .tanto repentémetU
perculfifuntJutunácúprincípe,prit^n5uírtuté3robur8¿audaciamJ&nomé amifiC
• ° feuidcrentunC^inetiamoftenderût/epotiusàregeuires.animosôiconfiliajquànt
regem hzccab eis habuiflè»Vnà cum ipfo decus fortítudo.nomencp Pannonicû coiv
cidiiïeuifumeft.Tantafubinde proceres trepida do ¿ncefsít,uti omnes fine paftore,
inter ferarü luftrarelicTi uiderétur+Quamobi с qüicüncj prius regem criminíbus pe
tebant,quod ínfolentibus plus eqtio ueftígalibus populos oneraret,quod proceres
, & nobilitatem perpetuo bello conrkerer.quod bellum ex bello fereret,&nullam pa
cem 6¿ quiete amaret:poftquam mortem omnes , mutatis uerbis,iuxtà timebät,afs^
duoeß lu&u fortifsimü índomítumq» principem profcqucbätur.Pöpuli cum ruMica
manu,quí quotannis prae bellorü magnitudíne multitudínecp quaternä ue&igalía
penderé <ogebátur,cV ¿niquífsímá tributorum grauitatê conquerebäntur, nunc ge*
go mût: et populatiOneSjuaftationes agrorum &C incêdia undiep imminetia reförmidät>
Si ex inferís regem reuocare fas efTe^fexterna foluere pollicerétur«Nobíles ,quí milú
tari labore fe abfumptü iri querebâtur,nunc publícú príuatumqj exitium expauent,
Nonnulli fanctas diuí Mathiac reliquias è fcpukhro euclli oportereaflèrunt,quibus
regni fines luftrent,S¿aduerfushoftesrelígiofé gérant» Alioqui eös abígi poflè ne>
gant* Cum igitur imperante Marina graui finítimos om nes bello uexarint domue*
rint'ue:rtunc coniurata eorü agmina reformidât+Et qui omnibus terröri máximo fu-'
ere,nunc omnium uires uel minimas tímere coguntur:undíq? bella obftrepunt,gra-
uifsíma pericülaímmínct:8¿totmalís Pannones círcumuenti, omnia perdítum ir¿
conípicantur,ut quantum regem amiíerínt.inpofterum euidentiùs fecognituros
je cíTefateri non uerétur» Cum itaq» publicècûdauicatim , expeditatimep deploraruiuj
& preterms futurísqj regibus anteponunt*

RERVM VNCJARltíARVM DECÍA DI* Q.VART./E


UBER NONVS.
OSTEAQ.V am díuóMatbííeíüftsl rite íoluta, Sífunus maxima pompá
celebratumeftjíamresípíapóftulabat^quádouaria íam facb'oníbus ma»*
la parítintegrú,íubet foluere iura,8¿ magna facinorofis addit audaciam:
quare ¡non [immérité patrum ánimos regía foliritabateleftío.Vrbanus'
pontifexAgrienfiSj&patrum ea tempeílatc princeps,ne quid Refpub. detriment!
pateretur,uaríarú partium non ignarus,exSenatuscôfulto regalía comida moxedi-
^° dit:que ín Peftano campo,praeter Danubrj ripam baberi foléüdíbus Marjs his dies
pracftituta.Tantû temporís fpacíum regulís 8¿ nobilítatí datú,quantum ab remotíf
fimis Vngaricae ditíonis orisconuenírepofícnt.Resmaturandauídebatur.nemaior/
partium indies foretaccefsio:quía períliafi nondum erantaními,ne promifsis & mu,
neribus eleA^quibusin uniuerfumfacilíorerat confulendi copía.Poft übiuárrjs di-
uerfahominún^díafaclionibusdiftrahutur3perquámdifficulterínunü coníenfurrt
cogí poííunt»Vrbanusad Comitía primus ftato die cum ualidifsímo cataphra<flor2
ЪС uelitum equitatu conuenit.Hunchoneftifs^amicoríí agmina fequebantur, inpri»
mis GeorgrjChanadienfis cpífcopí.item Petri Bochi.Emerici fratriSjcV Aríftrj Fran
cifei uexillatíonesrequites omnes ad duo míllía 5¿ quiíigentos extítere, E'Trañíyl^
uania prefeftus prouincieStephanus Bathor expechbatur:quí octauo poft die.cuní
ornatifsimís procerú rtobílíumcp copr)s aduenitQuingenti circiter,cV: tría equitum
milia Bathorea figna fequuta funt, Eius focrj,Drach Bertoldus;Ladislai duo . Mau

LI 3 rícius
876* AKT. VOKFIKU V9*Ç^X.
ncius &Lofondus,&: plerícp príncipes nobilítatis alarum ltgionumcppracfedi.Eo>
scytbulL dcmquoqjducb Siaufpicrjsuenêre Scytulí,uetuftifsímumVngarorum genus: ас
nullo peregrino fanguinecoínquinatum:item parí Scytharumprifcorum leueritate
mor¿bus8¿ libértate pra:ditum:quíppe qui ucnabuloprohafta,item arcu &phare>
tra,enfecp utuntur.Líntco corpus thoracc muniunt,8cpaftura uícftu quccritant.De'
mum bello gens eft afperríma, feruitutis ímpatíens.&lnullo labore domita. AdDa
nubij ripam omnes caftralocant. Secundum hos Auguttales íaneli Georgij Comí-
tes.paulo inferiore copiarum apparatu moxaflucre:quos Ramifai 8¿ Seczrj,nobílí£
fimo genere natijCOnfocíarunt. Nondumex inférions Vngariíc partibus nonnuUi
proceres^regulícp conuenerannex longo itiiiere,ftudi-)s'urdiucrfisjmorätrahereccv
acti.Sedcumfatfrequens íam uideretureíTeconuentus,oíimminent»a undupperi*
cula nouum principe poftularet,fub amplífsíma (cena de cligendo regeagi ca;ptum
eft» Nondum quem porífs . optaient, ad populurrt latum erat:nondum patrum
fnnentíamquifcpdicereregabaturrcum ex compoííto quídam, uelúti occulta fa*
ñioncfubduclíjAlbertum Caíímírí Poloniae regís filíum.in concione regem teme
rè proclamarunt.At prodamatio ,refragantibus continuo patribus,repreua:qubd
eóq? facílius factum eft,cum his alíorum luffiagía non accederent,índeulteríorís Vn
garíae uaftatío magna ex parte oborta:quandoquidem Albertus proclamations hu
iufee iure le deelaratum regem efle dicebat. Quin ÔC audita diui Mathiae morte,cotn
parato magno exercítu, Vngariac finibus ímmínebatrexpecbbat reí exitum ,utprav
ftö fuis partibus ade{Tet:competitorúcp pracoecuparetíngreflum propèaderat* Ma
ximílíanus Romanorûrexconfultis Mathemathicis,quii\Iathiam eo annodiemo*
bittjrumfanèprardixcrant,inregnifpem,& amuTae Auftriae recuperationemaddu»
ctus,compofitisin Gallia rebus,inNorícos continuo redrjt,8¿.fubípede pacis excef
fum regis expecbuit, ltaením ea tempeftate Vgarorú fata tulerunt,utiquin(p le
ga tíones regalía comítía follicítarét,díuerfáq? hominú ftudía traherét : ínprimis Ca>
farea,qua: quantô plus autorítatís&Sdignitatis habct,tantômaius in regno íus fibi
uendicare uidebatur,quôd in reddendo facro diademate Mathia: regi,cx compaclo
Uwtionrt Qrfar fibi compararat.Deinde Boemica,cuí,íí eleclionís fortuna faueret(quiahere
Vegu сэ- Otario iure nitebatur)multo melius quam ceteris fperarelícebat.ItemPolonica,quí
mina pro pro Alberto regnúcxpofcebat:8¿Aragonía,quí pro feruandaregíneBeatricisdígm J
nona rtgr tateut in regno fucccflori coníugatafuccederet,tunc agebat. Accedebat Coruina,
t..¿edomi' ioanng ducemjMathígreoisfilíum.utipatrifuccederetjmuItamoliebatur.'cuíni^
lh'llegitimagenituraobftitiflet,certö fine controuerfia patri fuccefsiflet. Fauebant
cuiicli proctres,facri xquè atcp prophani:quos omnis Coruina quôdam beneficent
tía promeruerat,8c rctcrnis fibi benefices obftrinxerat.Rcrenfia quoep mérita íftoru
ftudía in Coruinu intenderant,obfirmarantcp. Augcbat tot fauores, Ы. adolefcentis
1оя.Соп-« ipfitpotêti^quipropè^uipater futurommalomnonignarus,coronam,fpcs, the*
iàurum,arces omnes antèlegarat:quin SC prefectos omnes, SC magna ex parte prin*
cipes in filrj iurare manus adegeratreui quidem,ni côiuratorû fides moderatorumcp
prudentiadefuiiTetjpam obfuiiTet,quinhodieregnopotiretur. Coimtíorü tempore
tot legatoru genera die noclucp patres ambiunt uniuerfoSjpromifsis , largitiombus
¿V precibu s ita íudícía hominû inneclunt,uti nemo feíret qué potifsímú optaret» hv
tértotuaria?ambitionísartes,nemoReípub.cómodum diíudicarepoterat. Verum
quís totfactíones ínter Vngaros admíreturínímirum exantiquts iîîerepullularunt,
& alocomuicinitatemetucpfouentur,Qui citeriorë Vngariam Dalmatíarncpínav
lunt,quando Romano imperatori finitimifunt, Caciàreisfemperp artibus adhefeir.
qui uerô citraDanubium colunt, ÔC Polonis propiusaccedunt,exea regía priV
cipem exoptant. Qui denicpBoemos finibus attingunt ,Boertrum regem expo'
feunt. Priuato pro fe quifque commodo confuíit, Reípublica fidos rarô tuto>
res habet :8¿ fi quos díuína benígnítate fortítur, rj perquàm pauct reperiuntun
Ihtercedunt 8¿ aliac , tam Vngaricx quam peregrina: caufx,qusc fa&íonum nu»
merumadaugenr* Cum tot ígítur legaciones Budacagereiir,accm.ies ímpenfíus
ambírent:
&mbiret:Pefthicôuentusingdcdiug Virginis,expeclatis a liquâdiucetensqui non-
dum uenerant, tandem indiclus eft.Et Coruini oratores,quorum alter Ioannes Vara
dienfîs, Thomas Iaurienfis epifcopus alter erat,primû admiiïuqui humili generenati
Mathie beneficio , cV propria uirtute nímís excreuerât. Ioannes inprimis,tacla dicen- Vtriàmfa
di copia,non fine lachrymis.diui Mathie gcfta commémorât, quantum hocregnû au-
xerit,& amplificarir/& quam de Chriftiana Repub. benè meritus fit,exponit. Addic
his beneficia magna in Caeros omnes.prophanos 'p coUata,quorumrationemcui (nifî
forraffis íngratitudínis res eíTe nô pudeat)omníno habendam eíTe cêfet:fubrjcit« qua
to is olim (ludio uiritim omnibus filiü cómendarítíeíTein Coruini poteftate thefauru
г t> armajegioncs , item regiam , cúnelas arces , & munitiffirha queqj regni oppida:quas
'quidem omnia non folum fuadere, fed cogère ad optandum eum poflè uiderentur;
Nec magnam quidem generoßc índolis fpem deeífcaffimílem eíTe patrí,ncc minimi
geníture nota tan tí facíendam Лtalos h uiufee modi principes nequacp abominan foíi
tos,dum publica; utílitati ЪС faluti côfulatur,patris ingenrj magnanimicateufq» qua-cp
referre, externos mendícare príncípes,nequacp eíTe tutúrquod fuperiora cúnelos tem
pora docuéríít, Hoc íuftum&cquu, hoc pubhcamut¿lítatem,hocdenicp neceífitaté
plané iubere.Hgc eadem etram à collcga,ne minore quidem oratione côfirmatafunb.
Etresprofeclô è fententia fucceflîfset.ac citra controuerfiam rexab omnibus declara-
tus eíTetjníííconílanslguoegenitureobftttiísent opinio. Nonnullifunt Coruini for>
t0 tunam ultrô commiferati,quibBs magna {pes erat , à pâtre non degeneraturum. Ho*
rum numerum Coruinae beneficentig memoria non parum angebat , ÔC adolefcentis
formídolofapotentía.animusqj ímperandicupídifsimus:cuí ficurerum experientia,
maturitas ctatis,ac fides,& côcordia amicorû accefsifset : facile regnum obire potuip
fet.Infequenti die, Alemannorû legatis fada dicqndí potcílate:exnís unus,cü pro ex c<Àro to
ten's uerba faceret,ímperíofius Vngaríg regnú pro Friderico ímperatore, Maxímilia
no'uefiliOjRomanom olim rege declarato,expofcereuifuseft:initi quondam fcede-
ris codítiones cu Mathig rege,in facrac corongredemptíone mentioné offerens,illum
inprímis obiecitrquâ haudiadlè côfutaripofse arbitrabatur. Si Mathias abfcp liberie
legitimo matrimonio natis,humanís excederer,Vngarig regnú ex compaclo repente
jo in Cefaream recídere poteftaté ¿nitautrínqjpacla,primates Vngaríefponfioneac in
térnelo iureiurando fanxiiïe:fî quid côtrà moliâtur, fidei paciscp iiumé uíolatú íri, ífi
quodqüidéfcelus à drjs omnibus ccfuéanimaduertifolet.Addeclinandadiuíní belli
perículajOÍ abolëdaultrô cicroép odia.nullú remcdiú magis prefentaneu е(Ге dícebat,
quàm fí patré Maxímilianú 'ue ultrô poftularét,quibus ad tutandum regnü,& coerce
das Turcorú incurfîones maxime uires n5 deeílent, Maxímílfoni magnanímítaté , rei
bellica? experientiâj&fummâin quacp uirtute prcllanttí afFerebat.Nemínédicereád
ínhibenda,quac omni ex partepericula immineré^boc potior? ab Vngaris optari pof
fe:húc Gal lis formídolofum,húc Germanisàcmilmbus perquâ gratü eiTe.húcgquíta
tis cófultíffímú líberaliffimú femper habitúate nobilita te generis aními excellétia om i
40 nibuspreferédum.Dem^prolgibfccdere.quôddnprohibeât, minas ínterrjcere»Sí> ЫЬьЪтнИ
cundum AlemänoSjlegati Polonorúaudití, qui multo modeíliusréagcreüífifunt.
N.Ï du pro Alberto regís Cafimirifilio.patris nomine uerba faciunt,à bono Ы aequo
fuadere conantur: uetullíffirnáfuorúcú Vngariae regibus neceffitudinê, uaríasqp af-
imitates be cognatíones eriarrant,tantum antiquis beneuolentiam quondam Sí cha/
rítatis ínterceffilTedicentes,ufí Polont regia; prolis defedu Pannoniarum. fype re*
gern optarint : ¿ diuéríocp optatis.Pannonibus faepe dederint,Ludouicum Vngariae
regem , à Sarmatis ufurpatum, Polonia; quoqueimperaíTe: contra Ladislaum Ca>
fimirifratrem primigenium , in Vngariapra?clar¿ rcgnaíTe. Nihil in regahoibitate
melius cenferi pofle, quam ad finítimos , ueteres ,ac fïdos amicos confugere, quibue
$6 Reipub.ftimmâ tutô comitti poteft. Explorata diu uícinoríí fide ,fat euiep cöllare po£
fé.quíd potiflimú in cofultando uideatur» Adhaecelegantiflîmâ Cafimiro eíTe libero/
ru copíam,domi bí forís aîquè prae(lantern; íuuentutem efle regno bellocp maturamj
• \- hi 4 ipíara
¿80 ^n7T % о к F /к л г Et. vug ли.
ipfamquoque uníuerfam Vngarís ofterre,ut fi electus haudquaquamfatisfecerit,
Albertus, carteros fíngulatim,pro arbítratu fuo Vngarorum fenatus rite períclitatur,
demum hberos , arma , regnum , Sí fortunas omncs pro Vngarica dcfenfione,
antiquarneceílítudínís iure déferre. Aragonrj poftero die introducti : perlc&is Fer*
Awgofti/ dinandi regis Uteris , Beatrícem eius nomine pluribus fenatui uerbis commendjcnh:
Ugxti. quibufcunque rebus opus fuerit , opes Sí auxilia obtulerunt , diccntes : A' pa^
tredudum filiar imperatum.uti fi paternam ufquequaque gratiam feruare uellet,
fenatus imperata faccret: nihil eiusiniuflude ca-libatunuptrjs'ue decernerct:eam
à fenatus autorítate , ac utílítate Reipublicar nunquam djflenfuram : atque fuas uu
resomnes, 8c" patris, qui cquid terra mari'que poteft,ultrôpro falute rcgní eroga-
bomotm turam. Poftremö,duoBoemorum Oratores exauditi funt: quorum alter, qui ca,
kfrtit ftro genere natus erar,quod uetuftiifimum quidem femper eft habitum , inter nutan
tes homínum ánimos ita difleruir. Etfî nihil grauius eíTe poteft, fortiffîmi Pan*
nones,quàm cum de creando rege agitur ( quippe cuí Rcípublica: fummam , Sí nev
ftramliberorumqu,efaíutem,cum fortunis plané omnibus commifturi fumus)d¿'
uína tarnen benignitate factum eft, utfi priftínam fapíentíam retinctis, nihil hac re
facilíusin decernendo uidentur. Complur es nmu'nmi competítores íurnus, qui
uarrjs ueftros ánimos artíbus irrítemus : alrj largitíoníbus , pollícítationíbus alrj
nonnullí minis, Sí iure foederis: pars honefta fuafione,& pro fe quífque iudícía
ueftraínuerttmus,trahimus'quedíuerfi:fed utínamin tanta competítorumambi' *•
tíonefuum cuique íus pro dignitate reddatur. A* feneriffimo Vladislao miiïîhuc
uenímus, regemqueofterimus, non imperiofum , non trucem , non adolescentem:
fed humanum, dementem, pací bcllóque maturum. Non in Comicía ueftradefeen^
dímus ,ut qui ùobis obeíTe, fed qua? ab imminentibus periculis aílerere poiTent,
antiquar bene uolentia: iure confuleremus,. Hocutriufque regni coniunclio,uni'
usfa;péduftuck'aufpicr)sgubernati:hocueftrafides,mutuáque chantas nos face*
reíubet.Non iniqua non iniufta, non incommoda uobis Pannones poftulamus:
fed quae arqua funt, 8c"iufta,Ô£ ad commun^m utriusquegentis iàlutem admodum
conferentia.Sifàsarquumapud Chriftianifllmos precípue uiros penfitandum eft,
nimirum noftro rege nemo uobis utilioroccurret.Sihaereditario iuredari régna fo* }*
lent, Si nemo propria haredítate fine magno feelere defraudari poteft:profcctô Via
dislaus iure fuo regnum hoc fîbi poftulabit. Etenim Vladislai regís primi genus, ¿
íorore nepos eft: Sí Alberti Sígifmundíque pronepos,abneposque:qui quidem
omncs Vngaríar Bocmia,que partibus optimís femper aufpícrjsimperarunt, ínter
diuosquerelatifunt.Quínetiam patrui fui iure idipfum expoícít. Non ne Ladislaus
Polönorum rex, Sí Cafllmírí frater, recle fanAe'que Vngarís imperauít f quos , ut я
Turcorum ímmanitate tucrctur,ad mortem ufque pugnauit ? uitam falutiucftra:
nonpertulit: quumnonfecusatquepaftoroptímus.anímam profuis omnibus iiv
terconfertiffimoshofteseuouit.llliusprofeclô nepos eft, nepos inquam primo ge'
fiius.ín quo Sigifmundí magnanimítatem , {ancb'tatcm Alberti, Ladislai caftia* 4*
tem : Sí Ladíslai denique patrui, Polonia: quondam Vngaríarque regís rortítudi>
nem intueri licet» Adhaec,fi íacrofanftos regum íanguis in regno ueftro reftíruen/
dus eft.aut fi prarftantia generis in regahbus comitrjs nequáquam fperní deber: quís
nam ¿ftogencrofiorpoterítoftemVutpotequinobílítate prcditusincôparabilijinpri
misipferexeft,rexinquâ,â Boemis defîgnatus uixdum annos natus fexdecim,& Ca
fimiri regis filius primigenius,interSarmatasprepotenaflîmus : Vladislai Vngariac
Polonicp regis nepos,pronepos Vladislai Lithuanie ducis in domitorû denicp Sarma
tiar principum abnepos: qui à Gelono Herculis filio,è bifoi mi muliere in Scithiana'
ugdbrm to(ut aiunt)duxere genus. Paternû hocgenus.Matemû ucro,(î ritè recenfeas,LadiV
¡*mku jaus<iuxAuftria;,ac VngararBoemieô^rexlôgelate^prepdlens.huicfuitauû^te '*
Albertus rex,&: Rom.inperator,auus:proauus Sigifmundus , princeps ille darifs. de
. apoftolicaièdefèperoptimè meritus;Car0lusImp,abauus,fî Ladislaus adolefcésaKi
inferís-
înferîS reuocatus,dc fuo genere gloriarLpoteft, quatuor profe&ô Romanóá impera^
tores è materno genercè paterno uerô Auftralí 'que {атШа^ах^огит' que princi-
pum officína, quinqué connumeraren Quis igitur tot fuörum (lemmata, гащатф
prolàpiam habere his temporibus uifus eftj qui cum noftro principe (aliorum pace
dixerim)coriferripoffit> Quarefi interceptum fan&orum regum olim fanguínem
in Vngaria redintegrare fi affimilis bC amicaá gentis focietatem inftaurare, fi pari
bus nobifcumaufpicrjs.uelutiantehacmaiores noftri faepiflimè fa¿titarunt,guber>
nari percupitis. Si ueftrum dominum, à ueftris règibus edítum, aimofcere, bC iri
auitum folium rcftituere curatis, Vladislaum eligite,hunc regem, huhe mddora-
to torem ueftrum óptate .appetite, ingeminate: ne tarn diu cxTuos proprio paftore,&¿
ouibus ille fuis carere uídéatun Prarterea, fi quid aut patrum, aut maiorum gratia
apud mortales plerumqueconceditur, fi beneficiorum quoque ratio eft habendá¿
quae citra fcelus preteriri nequit : fî uél maxima è contrarío ínímícoríz fcelera progenia
torum caula impunitate doriantur : quis eft, ufqueadco rationis expers , 8¿ ingratus
qui non det certatim pro Ladislao rege fuffragia í quis fauftiífima tot princípum me>
moría r quid innumerabiliaillorum mérita 8¿clarifl'íma domi forís'quegefta poftu-
larentcnunc patres qucefo confiderate. Quid r) facerent, fi Albertus, Lädiilaus?
quid < fi Vladíslaus,& Sigifmundus(ne de alrjs dixerim)Ioqui poíTentrnempá
nihil à uobis impenfius poftularent , quàm иtí hunc , ad ímpetandum natum , uobís
ao ultro praeficeretis. Sic Alberti probitas, bi Ladíslai caftitas póftulat:qui cum fati
íniquítate fuos annos regnare nequiuerit , eos ianctiffimo nepoti íam poteftatem re>
gendí cuperent.Sic Vladíslai manes : qui pro ueftra , Chfíftiansecp reípublica; faluté
aduerfus Turcos, ad Varnam fortiter occubuit* Sic deníqueperpétUi qüöndam Sí>
gífmundilaborespromerentur.&expofcunt. Quorum quidem numínibus fi.ue-
lutí fas & atquum eft, rite fatisfaciendum eíTe cenfueritis : ne íllorum quidem decorj
magis quàm falutiueftracconfuletis.AquiáííniquianimiDecis memores efle duci>
te, oC quàm índe prauato iudicio fentiant confiderate* lili quenquam ha:reditario iu
re fraudarijíam perpeti nequeunt.Si preclara loan nís Vaíuodac mérita, 8c" ingens ge*-
ftorum gloria, tanti apud uosmomenti fuit, uti filium regno intempeftíuum ültró
I o regem crearctis : cur eüm qui à tot ueftris regíbus , Ы imperateribus dueit orígíneni
uno confenfu regem non declaratis К Cuius repulía (quam Deus prohibeat) infefta
uobis cuncbreddetdíuorüm numinaPoft haec , etiam quid de caeterís finitimísregi
bus uobís fperareliceat, confiderate quaefo Partrionesrquacfides, quis amor inter
cédât, nobifeum parí menté repetíte,ut &uo$ quàm facílís fitifta confultatío, quarrt
eleftio falutaris,8£ quàm neceiîarius omnium confenfus,íntellígatis : & nos.quid d¿
híscomítrjs fperareliceat, facile fentiamus.Perpetua uobis cum Álemannisintercefc
fere bellarinnumerabiles ultro cítroq? clades,& incendia:odía quoep fempiterna quai
quidem omnia(fi redé nune,uti ante , fapitis ) hinc proculdubio ánimos áuertent , 8¿
de ueftra falute cogitare compellent.Nec melius quidem ratíonibus ueftrís confuirá
tur,fi Polonos uobís praefeceritís: quibus olím imperaftis , cum quibus magna bella
geffiftís,grauíffimís iniurrjs laceffiti:qui denícp magnis comparatis exercitibus, fufeí
tatísqp difcordrjsjui regnum à uobis extorquere conantur. Infuperadolefcentiregná. -
committere quàm formídolofum fit,pro fe quifep iudiect. Alieno namcp moderator*
gubernandagtas,pruríens indocta intemperâtieacuitrjs omnibus obnoxía.quam re
¿téorauiífimaregni pondera fubíre queat,omnesíntelligunt. Pro aními libídine cur*
ctageret:uteturiuuenum potius confilio,quäm feniorum, grauiffimorumép confilía
uírorum abomínabitur«Secbbitur uoluptates,uirtutis difhcultatem detrecbbít: le*
uem ufquequaque praeferet animum : alientatoribus multu tribuet, credetqj : ac in
concupifeentiarum denique feaüeret feruítutem. Econtrario , grauiffîmis , matu ris
que fefe credere regíbus , tutum eft, & fàlutare. Experiential compôs teñera ac'x
hue anas effe nequit, Praeterea non immérité maiores noftri in cuneáis magi-
ûratibus дС praefeâuris plane iànxêrc ,ne grauiffima íuuenes muñía íam obirenti ,
68z АКТ. SON F /N 1 1 %E*> VJtÇiAK.
ne publica cum priuatis ruínam acquè traherent: neue máxima poteftate potiti,
concupífcentrjs ЪС uoluptatibus licentiùs inferuirent. Grauem 8c" maturamfcmv
mis maoiftratibus actatem afcíuere , grauifsímos quoqueuiros in regnum euehere
folíti funt. Virtutumtantù m cVfapientiaclocúillifanxére: Si ciuesregnicopotcs in
urbe non eíTent,e finítímís bC peregrinís eligere no pudcbat.Quinetiâ fi ex íngenuís
nemo foret hacpoteftate dígnus, ad feruile genus homínum confugerelicebar.ne
quid Refpublíca detrímentí pateretur . Quid Vladislai grauitas 8c" fapíentíaí
quid exa dtifííma rerum experíentía , 8c" fanctitas с quid religio , 8c" integretas?
quid pietas, 8¿ manfuetudo ( quid íuftícia, 8c" taciturnítas í quid temperantia, &
matura actas , à uígeíímo iam anno in noftro regno ueríata nobis confulat, confidenu «»
te. Nunquam Boemía , inteftino Sí externo bello tarn] diu uexata , quiefeerfc potuit,
donec&n&ífsimiacíntegerrímihuíufce regis aufpicrjsgubernariccepit. Non SígíG¡
mundus , non Albertus ,non Ladislaus , adtuantiffimum hoc regnum pacare poro.
ère; nunquam reguli bC optimates reconcílíati mutuo fuêre.donec autorem pads
8c" prudentiffimum hune modoratorem optaujêre . Quís crediderit ( nullum un*
quamuerbumautínfolens,aut obfcamum/íniquum 'ue ex eiue ore potuit extort
queri; commotus8c" iranís nunquam ínuentus* Eandem in utraque fortuna aequa*
nimitatemexhíbuit^eandemcum decoro grauítatem feruauit» Nullo unquamui*
tío leuitatis 8c" ínconftantia: Maieftätem regíam , ad quam fe natum elfe intellexerat,
íncaeftauit. Inter facliones dífcordías'que procerum , crimina utrínque patienter »•
kudíuit: mox exploratis eorumanímís , nos paterna charítate corripere,facínorofam
coerceré audaciam , confolari leefos , cV illorum íníurias íufte ulcífei folitus eft. Per*
que facilís aequa íupplicantibus,iniqua petentibus inexorabilis:8¿tacíturnus,ut
taciturnitate feueritatis crimen declinareis Altítudínem »latebras^Jüe aními fui , re-
condítam 'que meutern nemo potuit expifearí, Aetas igítur in omni uirtute confunv
mata, uitacuíquefatis explorara , &C mores omni ex parte nobiliffimi,f?t uos onv
neshortaridebent,uthunc potiffimum regem elegatís.Proínde,Pannones,fiuO'
bísoptímé coníulere cupitís ,fí commodum, cV falutem publicam amatis,lar^itv
onibus inanibus'que promiffis haudquaquam crédite: ambicíoíis, uiolentis que
ryrannis date repulíam:eum denique create regem,quí fit uobis 8c" Chriftíanae reípu }♦
blicae falutaris, Sc" quém creafle non pigeat. Habita Boemorum oratione , non
folum qui de república bene fentiebant,fed qui largítionibus 8c" promiffis cjneratí fu-
erantjínuerfosque ánimos habebant,haud (ecus atque confeientia percití, tadta
Vladíslao fuffragia re ddere cogebanrur*Pr*eueritaris numine refipifeunt, recondí*
turn que confeníum in peAoribus habent. Verebantur enim , ne promulgato
de nouo rege decreto , competitores repulía commoti , concítatís undíque со-
prjs,ex compofito Vngariac regnum , nomenque, penitús extínguerent^ls enim
rumor fat late diffufus erat , Alemannís ita cum Polonís conuenífle , citeríorem
Vnganac partem, Maximiliano, Alberto ulteríorem,fuba<ftís Vngaris (qui gra-
uiílimo utrofque bello diu follicitarant) eflè ceífuram , regnique nomen è medio 4»
■ auferendum:Quare,uttutiusfibicauerent,coníultum inter fe clàm optimates ha*
buêre , clamique Vladíslaum creauére. Bona deinde, interpollatis horís, cuncb's
Oratoribus uerba data rutimminentía utrínque bella dedinarent,&quamuisha:u>
tarent illí , fpe tarnen fuá nequáquam exciderent. Addebant etíam , comitía non*
dum eile frequentiffima: пес Sígiímundum quinquecclefienfem epifcopum.ar'
mis8c"opibuspraepollentem,cum Laurentío duce,ca?tenVque Pannonicar ínfenV
oris &C Croada; regulís aduenííTe, Hos omnes afForc propedíem , 8c" uno fe
confenfu regem dedaraturos* Coruínus adolefeens, quamuís ob ínuftam genítU'
гаг notam,rem defperare cogereturruí tarnen fua,8¿eorum qui indies affuturí o
antauxílrjs fretus,afFecbtum intern peftíue regnum oceupare confidít, ti
Huic ob|diui patrís memoriam aperterefponfum ,regem nunquam futurum , fed
rege
ЪЁ C^CblS Uli LIVE*. V7/h $j
íegc paulo inferiorem: ne îcterna Mathíae beneficia, apud proceres ínterijfTe uide*
rentur.Pacbcum eoinitá,uti, fircgiurn Diadema regias'que arces íponté reddí*
tlerit, cum proceribusqúe cónfenterit , BoíTenar, Croatia; , Sí Slaüoniar reonum
ineat,omniaqúe oppida , uicos , thefaurum , Sí domínatus à diubpatrc leoa-
tos perpetuo habeat , St pro altero rege habeatur. His tandem conditionibüs acquis
euiflfe uifus eft: fed follicitâtus à fuis,fibí ipfe conftare non potuit. Alimahnis
ínití quondam foederis condítíone regnum poftülantibus: crearidi regis , poteda-
tem, non mortuorum, fed uíuorumefíe: libera in his comítrjs cflè fufrragia:íí qua
recuperando illí íacrae согопаг gratia, quondam promiferint,r}dem promiflàpra>
î»o ftent, Quinetiam pro corona in captiuitate retehtus ueluti conieftorum in uincla
homínummofejnínilíurepromitti pofle.Promiflionem.quanquamlcoitimamJibe
ram efle opo rtere : ad CXpectandam demùm frequchtíffimum i conuentus autoritär
tcmhortaiitur. Polbhis benigne refponfum cVacb gratia, hoc inter fegni tempore
filios , opes SC copias ofFeréHtibus , &C ípes ne medíocrís quidem oblata, Arago*
rirjsmultoplures a<fta gratia i& in tot perieulis , qmecunque offerebantur,luben'
teraccepta. Contra, pro regina Beatrice, fpes bona data. Boemi deníque,optimé
íperare íuífi : S¿ clandeftínum , quod nuper iniuerant confilíum , patefacíürit : & hór
tantur , ut ad Vladíslaum feríbant , uti ad accipiendum accítus regnum ¡ fe propedi-
em accingatjheàcompéditOribus ímpediríqueat.Eo denique tempore rex decía-
¿ retur, Sí regnum ineat. Iriterea cum regina Beatrix in arce ßudenfi ( quam dux
Coruinus cum ualídó prariîdio ténébat)refîderet,iîbicpadmôdum à primigenio time.-
rct,cui in ducenda uxore Blanca hucufque nimium fuerat aduerfata : fuafu proce*
rumregiamdeferuit: in aedesqúe urbani Quaeftoris.ne quam uimabeo patéretur¿
non inuita defcendit « Augebat fufpicionem adolefcentis animus, quippc qui tyrant
dem quandam prarferebatímmaturam.Ex Neapolitanís reginac aulicis paucis aiv
te diebus ad portam arcis plerique pulfati , rionnullí non adrhiffi , aliqui cum ignomi
ru'a rciecfti : quare, ut fibi prarcaueret , in priuatam fetu'tam redigere соаЛа eft. Quin
triam paucis ante diebus , Petrum Colocienfcm archiepifcopum,confilrj compotem
& aftutum, quern rex Mathias regina (utaiunt) gratia fexannosín'arceretinuerat.
j Cominus adolefccns , inftante Apoftolico legato inuitis patribus & Beatrice Ii-
berauitjliberätunl'que ample* dönaUit,öi dignitatem una cum libértate reftítuit*
Dum comitiatam diuprorogari nobiles conqueruntur,& indies abítummínanturí
ccce Sigifmundus Quin queccleficn fis epifcopus,uir confilioarmi$'quepra?pollens,
cVdux Laurentius, cum non paucis exercitibus appropinquant, quorum Defpo-
tus,BanusIaiza?príorLauranx,accxterí inferioris Pannonía?, Croatia? Si Sclaucv
nice reguli, foci) 6¿comíteserant,focía'queagmínaiunxerant: Cum equitibus mille
Sigifmundus , Laurentius quoque cum totidem aduenit : caeteri pro fe quifque
copias Sc fortunas oftentant , ad feptem milía equítum habuere. Cum alrj proceres
& antiftites hos , cum ualidiffimo exercitu aduenire fenfiíTent , SC pro mentibus noiv
dum cxploratis , eorum Vires admodum uererentur , ad conciliandos fibi illos,
cúnelos íngenrj neruos íntendunt. Idipfumca?tericompetitorumOratofescuranr4
quando his fuffragatoribus bene fibifperare uidebantur. Poftubi fraie¿ro Danubio
orcurrentíbus ofticrj gratia antíftíbus , proceríbüs'que cundís, cum honeftífTimo
nobilíum equítatu, fufe Peftana urbe ad primum lapidem caltra locarunt:primus
Omnium dux Coruinus cum metropolita Colocienfi intempefta hocteprofeclus,
¿x arce ad hos uenit,8¿ Sígifmundú Lauren tiumep primus adorítur,quos pnmi qüoni
dam fidiflîmoseffenouerat.'&eos exorarútfupplices.neCoruini partes déférèrent:
& praefertim patrís gra tía de utroque oprime merítí. Deinde Sigifmundus Sí Lauren
tius reginam officrj gratiâ adhiere: à qua multis precíbus pollicitatíonibuscp follicíta»
tíjtandem in Budenfem arce , ubi Coruinus cum fortíffimo prarfidio refidebat,ea no*
¿te ad сагпа diuerterunuVnde oborta repente fufpicio,hos in Commas omnindpar-
tes coceffifle, Deinde pöfterodie,mtercedentibusquibufdam, Vrbani Quarftoris
opera,
opera , non in campo Rakos,ex more(utaiunt)neqj in caftris eorum qui nouif
fîmè conuenêre fed Pefthi , in diuae Genitricis bafilica, SC aequo utrifque loco con,
uentus eft habitus , non , utiantea, frequens. Nam multitudo nobílíum, &iudicum
facerdotumcp manus ingens , qua: ex omnibus prouincrjs oppidatim uicatimcp con*
uenerant , cum longiftlmorum comitiorum fumptus ultra tolerare non poíTet,impe
trata à patribus miffîone receflerat : fexaginta nobilibus fdi¿la poteftas , qui eadeni
autoritateínfanciendo quoque decreto pollerent.lbi de fanciendis quibufdam,8C
refarcíendís legibus primo agí ceptum eft. Et Orator iterum Neapolitanus auditus,
qui Fcrdinandi regis nomine , quaecunque regno ufui forent, libentiffime deferr,
militem , pecunias & arma pollicetur: ubí,Beatrícemin príftinadignitateretineant, 1в
futuróque régi coníugent , impenfiùs orat. Hinc , ueluti caeteris , bonauerba data, J
iblutumqj concilium. lnfequentidie,cùmin eadem bafilica conuentus haberetur,
èC de publica difeordia agere oporteret : Vrbanustfingua Scytica diu côdonatus eft,
longa oratíone referens,quot , & quanta ex publica diflenfione Pannonrjs malainv
minèrent : quin Sí in illa fententia diutíus ueríatuseft, quot Vngaros calaraitates
8£detrímentamanerent:quíppequifínítímis omnibus regnís ínuífi, obíllata diu
bella,níhil deinteftina dífcordía,praeter ultimum exicíum , iperare poflènt. Curapu*
blicí parentis ore loqueretur,huius apud omnesufcpadeô ualuitoratío,uti iureiuraa
do omnes adigeretoUno fe confeníu regem creaturos.nullamcp in decernendo foré fe*
ceffioncm. Mox cum rj proceres ín creando clàm rege perfifterent,alíoscp in fentetv *o
tíam cundemepconfenfum trahere niterentunSigifmundus oíLaurentius cum focrjs '
uníuerGs, quamuís magnae conditiones offerrentur,ín eandcmfententiamhaudquaK
quam conceflere,quín & difeordia: caufam indídit índignatio , quod regem ípfis ab*
fentibus illí defignarent,hos pro níhilo habíturi. Et Coruini commiferadonêpracpie
tatis S¿ gratiarum numine pecloribus excuterenon poterant. Itacp foluto fenatu , ab*
euntíbus optimatibus Sigiímundus &C Laurentius cum Priore Aurane,caeteriscp ib*
ciisjfaclaícceffionejlangucntes Coruini partes inftaurarun t4 Cum ColocienCmetro
políta Budenfem arcem clam fubíuere,exercítumq? die tertiain citeriorem Danubij
rípam traiecéYe^Quin etíam urbem Budam oceupare curaban t , quam regni proce*
restuebantur:qui cumadhuc inPefthanaurbe comitiorum gratia uerfarentur, au !•
dita aduerfariorum audacia, qui ex arce metrapolitanam Pannoniarum urbem oc
cupare ftudebant, traíe&omox Danubio , Budam ocyffimè redíerenneenfique
furore,neínimícis cederé uiderentur,deoppugnanda arce confiliúíníuéYe»Negocííí
id Stephano Bathori,Chinífíocp Paulo,& Bertoldo uiroimpígro,darífs,dífcíplína>
milítaris Imperatoribus datú hínc expugnandi tormenta munitíflima,illínc propug-
nacula parí utrincp ingenio cóparátur pro Bothore, Drach Bertoldus uícégeíTít.Et
cu ínftruДа iáacíe manu c5fercdúeflet,ne cíuile bellú cômiteretur, ultro citrocp uiri
quídáoptími interceílére,falubríúcp indudarúfuereautores,donecdepacec5cordia
6¿ regís elecftíone iterü agerctur , ínteftínúhacarte 6¿ cofilio bellú prorogatú eft, de
pace iterú agí ceptú in diuí Sígiímúdí edem quae pro arce eft,primates utrínqj cóuene 4o
re. Hínc Vrbanus bC Stephanus Bathor+Sígifmúdus illinc Sí LaurétiustNunquáfic
cquè pro utriufcp partís libídine Sí arbítratu côditiones utrincp ofîèrri potuere,utHv
ter eos cóueníret. Colloquíú ibidê ter quaterW h ab itú nihil tamé de folida pace deccr
ni pomitJnhoctandéjinftauratísínducrjsconuentúeftintereos utiadStephanúco
mité Sepufîenfê,cui Auftria prgfe&ura.fecundú regís obitú cuncTorú príncipú bC re-
gulorú nomine comiiïa fuerat.nô fine magna argenti copia,quo prouinciânutantem
racílíús tueri poíTet,duo utrinqj oratores mítterétur,eiuscp uoluntatê &confilíú expío
rarétjUt quécuncp rege optaret,ís ab omníb. alrjs approbareturJoannes Varadíenfis
an tiftes àregniproceribus míflus eft,duo quoep à Comino duce,quiStephaniuolu
tatem exquirerent- Dum Buda profe&i mandata curant, Stephanum inuem'untpo
tius Boemiaeregiquàm cuíuísalrj ftudentem:quinetiâoptionifuacfubrjcienté,quod
fî qué aliú optimates elegerínt,fe regé eu pro arbítratu fuo dedaraturú, qui Reipub*-
oprime
Ъ\ЕС Л VIS ////. LIVER Villi, 685
optimèconfuleret.Faciliquoque argumento canteros repellebat,nec Alemannum
dícens,nccPolenum,necdenique regis Mathía: filium comrnodé creari pofle:uer
teres primúmínímicitíascx: innata odia cum imperiofa tyrannide difsuadere,alterú
us mores &C audaciam non placeré : nec fas 6¿ a?quum eíTe minorem natu , regía
gubernationís expertem , primigenio fratri à teneris circiter annís Bocmica fceptra
gerenti , Vngaríae rcgnum èC primar íus prarcipere geníture.Tertíúm uerö,quem pa-
rema gloría 8¿írrimortalia beneficia poftularent,nonfolùm ab iníquogenrj numíne,
confuetudinecp Pannonica , uerumetíam à publicí commodi ratíone repellú Nam (Î
quís ex tribus externis rcx eligatur,tertiaex parte inimícorum numerum nunciabat ef
*• fefuturum:fin ueró Coruinus^ra?teradolefcentíeinexperientiecpperícula,ex-omni
parte finítima futura bella: proínde fatius efle,ímegriorem »fanftiorem , S¿ magis ex>
pertum príncipem eligere,numerijcjj hoftium diminuere,quáautaugere bella,autre
gní rationíbus paríí probé confulere.lntellecta Stephaní mente, Varadienfis mox ue
teranorum exercítúin Moraiiíaccftíuanté, cuius uíribus Mathias rex maxima quaeqt
gcfta peregitjdatís centum milibus aureorum nummûm regtií nomine inauctorauít,
Quod ubi competitoribus nuncíatú eft,íd omnes cgcrrímé tulerCjcVprcfertim Maxt
milianus &C Coruinus,quí multís (¿pe pollícítationibus ей paulo ante uexarant. Re-
uerfis Oratoríbus,& núciataS tephani mcnte,íntegerrími uirí fententía à cücb's patrio
busadmodumapprobata,acmuItis praedícatalaudíbus contra Coruíniamicicon'
»0 fternatítquippequi, fiNi'grorumhunc exercitum inauctorare potuiflet,íatisexplo"
ratum habebant, fe, inuitís etiam patribus regnum occupaturos. Exercitus híc
idcirco Niger appellatus, quia Machía: íufiu liibdiuofemperhybernareacaeíriua- Nigi4>r*n¡
re felebant, a:ftu & algore iuxrà obduratij&aíTíduís militia: laboríbusobfirmati, **mw,í
utníhil eflètitaarduum & difficile, quod expugnare non auderent. Regem от/
nino futurum regina , quamuis Maximilianum appeteret , uti Auguftí toretthac
ípefruftrata,audítaclandeftinanouí regís creatíone,coníugale uötum hue conuer-
tere coacta eft. quin etiam proceres dC epifeopi, uti fcemineae incönftantia: perú
culum declinaren*, fu turi regís Beattici nuptias pollícentur. Euocantur ex arce
íterüm proceres in colloquium, & inducía: inftaurantur , nunquam tarnen SigiC
I o mundus S¿ Laurentius adduci poniere , uti ab adolefeentís commíferatione Sí à gra*
tí uíri officio deficerent» Et quamuis publica utilítasadeonfentiendum cum caeterís
hortaretur, píetas tarnen & ratio meritorum à confenfu publico reuocabat» Cum
nihil de communí concordia dtcerní pofTet, Coruinus amícorum fuafu,nonnullo- Сот^^г
rum fortunam 8¿ extrema tentare ftatuit. Proceres omnes amplíffimé donat: g«.
quareab his mox confalutatus eft. De arce cum praefidio ualídifllmo relínquenda,
¿íeuehendo theiàuromox cogitatîne hicàregni proceríbus obfeífus.ad extrema
redígatur. Iníto proficífeendi confilio, ín fuá bC amícorum oppida fe cura impedí"
mentís 5¿ exercitu recípere ftatuit, ubi facile omnes optímatum uires eluderet, 8¿in
inferiore Pannonía domínarí íam occíperet. Cum Sigifmundus &C Laurentius
40 cum focrjsuti ( díxímus ) rípam in citeríorem Danubrj caftramouifient, fuum cum
his exercítum admotís propecaftrís plane coníunxit:moxcarríscx'nauíbusonera'
tis, aqua terra 'que Qpinquecdefiasuerfus,ínftrucT:isagminibus,circiter Calendas
Iulias iter faceré ccepit. Metropolita Colocienfis¡,ne dífcordíarum autor habere
tur, Colocíam fe recípit» Per uniueríam urbem ecce rumor effundítur. Mathíae
regís filium exímaníto agrario, SC fpolíata regía, cum omnibus fuaefa<fh'onisautori
bus , ¿nftru&a acíe, in inferiorem Pannoniam iteríníuífle. Eum Sígíimundi coprjs,
&C Laurentrj fretum , tüto iter arrípere poflc.Regnum non fuftragfjs prouincíalium,
fenatus'que decreto,fed ui efiè capturum. Mox cum rumore tumultué oboritur,ca
piuntur arma, ad facrofan<ítos patres proceres 'que refertur. An'ne Coruinum ínfe<
,0 qui debeant Г DaturStephanoBathorí&Kinífí Paulo negotium, fj dicto cekríús
cumca?terisoptimatibus,anuftitumquecopfjs,cVcataphractis equftum,agmínibus
quarto Nonas luir) iter arripuêre, Pre ceteris tresmunitifíimí crantequitatus,pretec

m иехШа-
686 ЛЪТ. ZOKFIKIl "REt. WNÇ^Z
uexillationcs. Vnus rcgt'nx ualidifsimus ,ex omnib. Mathiar regís equitibus illa
legerat: Hippolyt! Strigonicnfis metropolita? alter: tertius Vrbani Agrienfis epif-
copi. Dum omnes írrito itinere properant,ecceSigifmundusô<: Laurentius, cum
prioreLauranXj&Chishoruato aeeeptis incolumitatisliteris, publica? concordia:
ас díuertcndí inteftini belli gratia, ab optimatibus in urbem reuocantmv Quod
eo libentíus ílli conceffere,utiabeuntibus coprjs 8¿ impediments tempus prorO'
garetur:ratí,dumdepaceageretur,nullurn u trinque prarlinmoboriturum.Scd res
aliter,acopinabatur,euénít:quínrjea mente Coruinosp¡ofcquebantur,utiautimpe
dimenta cun<ftareciperent,autmanumunàcon(ererent.Cuminteroptimatesregai
6í Sioifmundum, Laurentium cp nulla concordia fuper filio regís decemi poíTet,rc «e
infecía iterum abcunt,ad exercicumqj feftinant,cum luis appropinquaíTent, alíquan^
tílperép fubftitiíltntjUtí ínter tentandum adueríariorum copias explorarent:ccce con
trariarum partium exploratores oceurrun^qui fuá agmina prccedebant.Prclium in*
terpaucos ex ímprouifocommirtitur, Laurana" prior iaucius capítur:Sigiiiuundus
pixproperafeftínationeindtatoeq.iounácum Laurentío ferecepítad fuos.Infequê
ti dic,Stcphanus ¿V paulus ínímícos ad fluuiolum,quem à b'mofa Scyarium aqua Scy
thicenomin;u,adhibuere Coruíniin monte confederation ulterioreScyarn ripa fur
£4rnte,quem Vngarici Czionthegh.id eft offiym cumulum ¿nterpret5tur:ct:m aqua
racilí uado,íntcrccptis ab hofte pontibus,ob límí altitudinê cran fi rí non pofTèt, Pau^
lusin trasciendo audaciflimus.primus Vadum haudquaquam formidolofum inue> *•
n ít.cgtcrísqj íubfequentibus uiam fecit.At Coruini tranfîtum prohíbere conatiminí'
me potuerc.inqj montem fefe collegerant,uti tutiùs pugnare lícéret.Traieftorrtoxcx
crcitu ex inftru&a u tríncp acic,prcmiffís hmc impedimentis pugna ineunt, Hinc Pau
lus,BatboríIIíncinftat:miferrimautrincpca*des oritur. Ladislaus Mauricius.èregni
proceribushauquaqiiaimpigcr,primusoccubuit,dum ínter confertifïîmos holies
acerrimèpugnaret.è CoruínisKys Mathias, SC Francifcus Dcmbaydum pariutrinep
fpe pugnatur occubuêrc.Scd cum i) fortilluno reging Beatricis equitatu Ы. cataphra
ctorü agminib. prcpollerêt.Coruini quäuis uexillationcs plures haberent,tandem ce
derecoactifunt. Inclinatademüacíc,uixquadragmtamilitibusdcfideratís,8£ LXX.
captis, tergadedere,paffjmcp fufïcx'fugatifunt.ln próxima Sígifrnúdícaftella, Quin i*
<|ucccleficfem urbë, Coruinuscû fuis omnibus deltitutus,nemediocri qui'dêcxpar
teimpedimétístutoferecepit. Vicftores caftxis potiti, &f predccupiditatcpellnfti, in
carros & impedimenta,reli(fto hofte fe conuerterant:hi regías ueftes , aurca Ы gêma
ta uafarilli ceteri,uti fors obtulcrat, pro fe quifep in prccíofx multiplícíscp fupellectílís
rapiñas irrucrât. Diripiuntu r per tot annos congeftí ma gna ex parte thefauri , & pro
uelítum libídine díuiduntur.Currus au tê multiprçciofîorib, rebus onerati, in proxi-
mis Sigifmundi oppidis afTeruati. Quin & finítima ruftícorñ manos in prpdam cque
conucrlaquarcuncp impedimenta in pagos Sí nemorapropinquaconfugerât,ccrlîs
аЛоп'Ь.раШт omnia dirípiunt.Etamiciquocp dirandioccafîonênacli.utfibiporius
q nThoftipagangcp multitudiniproficerêt.iuxtàdiripuêre ProindemaximaCorumo +°
ia/tura eo die i'lata, quin plufep centies mille nummûm atireûm amiht.Calanricoia со
die parta uí(ítoria,quianullus alius quam Vngarorû fanguis effuluseft:& p b ici
theiàuri impedimenta,príuata libídine direpta,rn millos publicosufttsconceiîère.cu
eeteri Coruinas partes fequuti in Quínqueccíefienfem urbêfecôtulifTent, Sigifmun-
dus in fuá omnes ciuitarc fugientes excepitrubi exona inter Coruini proceres ob fui'
ceptam cladem deinde difeordia diuerfî diuerfa petiere. Qiiod cû fidei & integritatis
inopia,&pr¿uaticommodícupiditateaccídit4 Quiícpapud Coruimim ducem pro
libídine pra-poni.&Tpríncípatum obtínerenitebatur. Surripere queep quifep con'
tendebat, S¿ plures furripíendi quam iuuandigratía conabantur. Quod fi fides in
his futiTet, in quíbusefíedcbuiflet, cum fortaffe regem uidífsct Vngaría:fed haud s*
quaquamduraturum ,obaduerfariorum multitudiiiem,efícfcprabat, quod ftiorú
fides àC ánimos confternabatj&dífcordíícprsebebat argumentum Jacobus Sfkcl
imta
inita cum Coruin'o contentions interceden tíbuscp conuíerjs , ad Ürmos ínfuperiO'
ris PannOniar caput reucrfus eft. Laurentius in patríum inferioris Pannoníardomí
natumferecepit:caeteriin fua quifqj oppidarediêre. Duxtraiecto Drauo,in Sckuo^
niaeprouinciam,ditionifua:praedeftinatam conceffit. Ulud omnes inocnuè fatcban
tur, fine ualidiffimo regina; equitatu eos bello nunquam effe ceíTuros.&cataphra*
Aorum robore fufos fugatosqj fuiffe.Quare Sígifmundus &Laurentius uulgô dice/
bant , fe uexillationíbus 8¿ uelitibus non amplius cónfifuros , cuando dudum expc/
ríentía didiciffent, leuis armatura; équités aduerfus cataphractorum robora nil pof/
íeproficere. Quinto Idus Iulias, Stephanus Bathor, S¿ Paulus Chinifius ,rcgnidu/
so ees, cum ceteris proceribus Sí legionibus. recenti alíquantum uúftoria elati, Bu/
dam redíére : captiuí circiter feptuagínta ducb',quôrum prior Laurana: Sí Gcorgíus
Chanífai principes erant, Cum ínfauftainteftíni belli uictoria foret, quamuis eos in
regínae confpeAum adduxíffent ; mox tamen ciuili chántate perciti > accepta fide di/
mifêre : fucceffum belli profequi noluêre, partim quia ducos hoftes habebant , par
tim uti díffídentes illorum ánimos aliquantulum caftigatos facilius reconciliarent,
unoq? conienfu pracdeftinatum regem haberenr. Necinterea quídem dormirbat Vr
banus : quippe qui clandeftínís quotidie nuncrjs, Sigifmundum Si Laurentium , ac
inprimis ducem cum fuis ad concordiam reuocarenitebatur. Necfpe fua fruftratus
eft : quum ftudíum &Í induftria cum probitate coniuncb , magna ex parte, fortunata
*° effefolet.Quaquidem íure,autorítate ,auxíliocp regínac ufus eft. Itacp rem baud
ultra differendam effe rams , ne procerum & populorum ftudia magís magísép nuta/
rent, quarto die poft ducum reditum , pro diuí Georgii templo habita frequentifft-
ma concione > Vladislaum Boemix геь-ет inc'y tum , Vngaríac principem , ex от/ . .. .
mum patrum procerumqp coniulto declarauit: deelaratumep omnes quicuncp ade- r„VnMri
rant , cum ¿ngen tí plaufu approbarunt.Quin &¿ his omnes competitorum Oratore$ ¡iteUiátrn
Sí legatum inprimísapoftolícum,ut pontificia autoritate,uicarrjcp praefentía decía
ratio iuftíffima muniretur,adeffe uoluít. Vbí multa de concordia , & falubri hac crea
tioneScythíca lingua differuítjíngenitam&exuberantemreferenseloquentiam. V
tem de patrum procerumq? cun<ftatione,quôd regem antea non pronuncíarínt,haud
3o pauca dixit, S¿ pluribus excufauít.Demumínuocatoprarpotcntinumínc.quod re*
gno Vngaríoc,uniuerfaecp Chríftíana: Reipub.bonum 5í fauftum felixep foret, Vía/
dislaum Cafimiri filium , regem cuneáis affentientibus pronuncíauit* Tanta mox po
pulí acclamatio cum ingentí plaufu obortaeft,uti eo die totaBuda nil aliud quàm fau
ftíffimum Vladislai nomen refonaret : infuper ante priuatas Beatricis ardes , felíx to/
ta die fada eft acclamatio, magniplaufus edíti, cVinfignum publica; lactíciacmifsilía
cum pecunia Iparfa. Legatí principum , qui uoti compotes effe nequiuere, turpis re/ ь^югт
pulfaperturbationecommotí,acminitabundi, continuó abiêre. Et íllud indignado/ ttctfílu.
nem augebat,quôd Nigrorum exercitum de quo paulo fuprà díximus à Ioanne pon
tífice Varadíenfi,regni nomine feníeratín аиДогаш ,cuiusartepotiffimuo£ ingenio
40 Vladíslaú declaratú effereputabant.Poftharc pa trü & optimatíí omnes ingenrj пег/
ui,quum regni falus & immínentiaundíqj pericula ita expofccbant,adíuuante fum'
mo ftudío regina,ut paribus declarato regí aufpicijs coniugaretur , ad reconciliation
nem Coruínarum partíum,cVpublicam concordiam intenduntur,Vrbanus,8£ Tho/
mas lauriêfîs epifeopus, cum Blafio Budenfis aula; procuratore,in cuius manu facra
corona cartereqj regales arces erant,&f cum Sígífmundo,díeno<ftucp ingentí folícitu/
dine rem agit:exoratcp , uri Coruinum ducem ad reddcndam coronam , Síaccípien/
das honeftifílmas concord 'ccondítioncshortaren tur. QuinetíamBcatríx.ad exoran
dum príuignu,& Quínquecclefienfem cpifcopum,ca?tcroscp principes facbonís Bla
frj,focerummi(it,qiiiautoreSigifmundo,cV genero fautore,haud difhculter Mathig
j0 filium ad concordiam rcuocaint.Quandoquidcmfacíléíntellígebatadolefcens,feab
utroqjdeftitutum отпет operam clufurum.fiquídem alter opibuspra:polltbat,co
ronam ¿Varees in fua poteftate habebac alter, Amboígíturhuiufce concordia; ab ca
688 utiT. totiPîviii г Et. vg^íü.
parte potííTímí fuêre autores, & prgcípué Sígiímundus : quippe qui,pofté| diui Mi>
thi£ filium, regem commode creari non poíle intellexit,ad publica deínde íalutem ac
dignitatem animumaducriit.ReftituendacnäCp corona:,acpacís ineundç potiísimú
autorc fuifsc uidimus.I tem èC illud ínter uarías pacis cönditiones decretû intci cefsit¿
ut omnia coram diplomata,qui Coruinoru ¿V uillas & bona à regina poft partam ni
(ftoriädudumimpetrarantjquiciuili bello oeeubuefanbaut Reipub^hoftes promut*
gatifuerantjContinuôinita c5cordiarefcínderentur,&proírritishaberentur:quicd
tcporcoccupaureddcrcpcrtinacíusrecuíárent,perduellionís crimen plané fubirêr.
Quare abla ta cuela funt reddita,S£ donatíones antiquatç: atq? pertinacíbus perduel
lionis indicia dies,8£ cxaclcpcenctLegati,pronun ciato in frequentifsimacôcionerC' ю
ge Senatufcôfulto decrctiínprimisloannes Varadicnfis,Thoniaslaurienfis,loâncs
Chanadicfis^StephanusSyrinicniîscxcpifcopisièproceribusuerôjacregulib.Ste
phanus Bathor,Stcphanus cornes ScpuciîSjSigifmûdus diui Georgrj comcs,Drach
Bercoldus, Ladislaus Ofiàg, ucterie Palatini fîlius,Ladislaus Röfgonius,Ladisla
us Lofontius,multi quoep al¡} ornatiffîmi optimatesrquib. adduccdihonorificcntifli
me regis data proui nria, &£ adiccla madata,u t an tea,quàm intra fides regé accipiâ^ia
oblatas cönditiones íurare compellant. luíTí mandata uiri impigrè curât.Cû honefta
muníróquecquíratu .Tirnauiam.&adregni fines perueniunt dccêmilibus paílu*
um à Scempteoppídorcmotam Vagos Tirnauiâ&Schempten amnisintcrfluit,ut
VngariefinesàBocmicaditionedirimat. Vladislausprius literis optimatuadmoni »#'
tus, Vngariefe rege omnino futurum cû deleclo Boemorum exercitu finibusapprev
pinquarat,uti in tempore prcftôfcmperadeuct.Dccem müíum círcíter erat cathafra
clorííequítatus,gentíúubic£fpeclabdíspeditumad qüincp milis numerant.Rexcíí
finibus appropinquaflet,antift¿tcs &í optimates Vngarip confeftim occurrere,rcgé
ternis vi, prercuerenter continuó cófalutaruntrfanctíffima utrincp facia eft aedamatio. Vladis
nUaißse- laus clcmenticjgrauitatis S¿ benignitatis exemp4ar,hilari uultu omnes excepit,6¿ pri
ví'TsUZ morcs ^pl^xatus cft. Túc Ioannes Varadienfis antíftes,ornatiffimc Legatíonis pri»
re'om on. cepSjè medio fie exorfus efhSalue Vladislae rex ínclyte,falue moderator bí reclor no
lioguntU- fterunice.Sí cönditiones acccpcris,fauftao£ felíx maíeftati tue^ Pannonícccp faluti
tori*. fitülafalutatiorquandoquídcm teregcnobís,nontamhcrcdítarioiure,líbcranoftra je
clígendi]K>teftatc ^prouincariúcp omniü fufFragrjs,quàm díuino confilio 8¿ íuflu da
tum arbitrarnur.Ad te maxima ponfiticú procerumep manumlcgatacHefcíto,Hticx
legatíonis amplítudínCjmaxímú totíus ferè Pannonice ditíonis confenfum,in te unu
ocihbs,fpcm,fiduc¿á,S¿ obfequía perpetua confertiflt lcías,Ncc folü quidemaudiui-
mus,ucrumetiam uidímus omnes,& fpedauimus.prccocí ab adoleícentía grauitate
ac fapícntía tua flucluantiiïïmum Bocmía: regnü , rruncp à Sigífmundo , Alberto-SC
Ladislao auunculotuoantè pacatum,fubduclu aufpicrjsqj tuis inperpetuá quiete
inlûIcntiffîmum^ociùpcrueniflct.NoSjdcfunclodiuo Mating rege optaturi,que
ptrmtnü prêter te potiisimùm eligercmus^icminëhabuimusjquem tibi ante poncremus.His
regiumçr ^imr legibus iaro,rcpuliîs ceteris côpcritoribus, te Vngaricrcgc dcclarauimus.ue' 40.
^ ftri^regninunchabcnas potentifsimgdextrctuccomitnmus,&fponte damus:ínpri
ims-jutomiiibusoptimatíbus.regulisjantíftitibus&nobibbusjitcm alrjsquiautfa'
cram autprophan5,autnobilcm authumílcm períbnam gerant,intcgra íegni decree
ta,priuileg¿a,S¿ publica deniep ac priuata íura,a maíeftatc ucílra fenicntur , quar à di'
uis quondam regibus promanarút:nihíl nouiin cuíusuis perfonç detriments, uti Ma
thias rex faceré pterucp confueucrat,ilIa dcccrnatnnfolíta prefertím unius nurrrmi au'
reí ucclígalia que is quondam uírítim quo tannis ter S¿ quater exigebat , anuquet, ab
rogetqj* Quínetíá omnia íllíus decreta 8¿ donau'ones,que prater more ct regrii íuta in
iufo tu4it,iànxit ue,refcíndat,ixr pro-írrítis habeat tfolita ueelígalia , legitimofíp pro*'
uentus fibiduntaxataccipiat:tributa,pra?termorc,iniufbneßnciat,bonaqua:cüqf ftr
imperante Mathia& Beatrice eorum autorítatc à legitimis pofsefsoribus íniqueab
dícata fuerant,repetenti,ius ftatuat,Wonafacr*ncmín¿aíSeraanda cómirtatur, nifi
- - • duobus
DEC si VIS IUI Wh Et UHU 6Î9
duob.Vngaríaeoptimatib.pontifiri&regulc^quos frCquentilTîmusrfgnicouehtus
elegerít.Iníúper.ne quo modo Marauiä,Silefiä,& Lufatiä.quas Mathias rex olírri in ViVewA«
prouínciasredegcratJabhuíurccregniditíonéal¿cnai'epatiatUr:fccldante têpusrede trxt^ffi.
p tionis,ucluti cx copacto in Olmucienfi côuentû decrctú eft,íubVngaríca ditione fe тл *
tineat.Quod fi forte ipfa fine liberis humanis excideret,quod di) prohibeant,ante die ^ jW J"*
extremú,ítaperfpiciat,nequo illa: príctextu abalienetur.Quinetil dét operá,utí fex, "П
! que fuperfuerát urbcs,ueluti pafta iubent , in eodé cóuentu edita,publicis Uteris parí
iure Vngarorú imperio fefe obligêt, & obftringant,díplomatacp praeftänti ôbfequrj
fuperea re fa&a in regni erario recôdntur. Quod fi tres iftcprouincieprœftitutotepc*
i • re ab his redimerétur,quorú ius eft:pecunia omnis unà cum íacra corona in Reipub.
ufurn 8¿ militate pariter aíTeruetur, nulloép modo fine patrú procerüqj côfenfu à rege
tracbri Sí erogari queat,fedad extrema perícula8¿re^nídefenfion?recódatur.Prete
reame Auftría.cú plerifcp Styríac Carinthia:,Barniolccj} ciuitatib.à Mathia in prouin^
ciam redac"h,publicoqj fumptu parta, ab Vngarie regno,in cônfulns patribus B¿ ôp-
timatib.abdícetur:ímbpertinatiúspronoftraRepub.retíneaturcx'piopugnetur:nul
laép cú Ceiàrea Maieftate,citra fenatus confultú 8i autoritatê, concordia ineatur, fce>
dusqj perçu tía tunquinetiam fi qua ultrô citroep concordia íníretur,8£ aliqua hinc op
pída,po{Teífiones,pecunia'ue régi cederet.id omne Vngaríce ditioniadicribacur,pe'
cunia cû fa era pariter corona in Reipub. ufum afleruetur,8£ fine Senatuscoful to nücp
*o à rege poffiterogari.Prcterea ueftra Máísrftas ut commodius faciliusq? regno femper
proipicerequeat,maxima ex parte in Vngaria refideatratqj fi quando res ipfapoftula
rit,uti Bocmiam aliasqj prouincias reuifere uelit,regnum ita pacatum,munitum Sc in
ftitutumrelmquarmtad fauftum ufq? reditum id tranquíllú ínueníat.Dúin Vngaria
máferít,omr¡¿a regni muñía Vngaris tantú, &C non externis díftribuat,aulicorúq» dun
taxât Vngarorú officrjs Temper utaturtnec in regni adminiftratione,autcurie,regfcq/
muneríbusulIúexperegrmíseonfiliar¿ú,qiixftoré\pra,torem'ue,aut amamuenfem,
cubiculariú miniftrú ftruclorê 8C architriclinú admittat»Cùm de Vngaricis rebus â'
getur.nullú prêter Vngaros extern ú in concilíú uenire patiatur- quinetiâ Vngaris ta
tum.aut Vngarico quondam imperio fubiecl:ís,qui haudquacp uídeantur indígnala
30 era munera,honores, &C Ecdefiaftíca prefectura tribuantur. Item prouínciarú &C urbí
um regaliú prefectura? (utputa,Dalmatíe, Croatie cVScJauoníe,pretereaThemefi,Pí
fenq.Seuerini) Albe Grarc£,laicze,& Sabatrj,&: prefertím Trá1yluania:ac Scytulorú)
nullís alrjs nifi Vngaris de Repub* benè mentís , bC fumma uírtute prudentia Sí fide
lítate praedítis , à regía Maícftate conferri queantu'mô ne poflefllones quidem,&T earú
iura alíenigenis darí poffinfjn dicendo auté íure,cú celebranrur (ut aíü t) oebue onv
nes defignatí omnino iudíces interfint,nifi aut publicorum negociorú impedimento, '
aut quauis ardua legítima 'uecaufaremorcntunatcp his, ceteríscp collegia Sc uicaríjs,
libera poteftas fit ius redé íntegreqj dícendi:íudicíacp libera in omnes cxiuftaferuen
tur:8¿ nullius publica? priuatarcp perfonsc.íed ¿ufticia: tantú 8¿ confuetudínís legúq»
4« Vngaricarú ratio habeatur,& nemo fuo iure fraudetur+De numífmatís auté, & mO'
neta, ínconfultís patribus nihil noui decernatur. Demum quicquid antiftítes,reguli
8íoptimates,éú cartera nobilita te, pro regni libértate 8¿commodo ante coronandi
tempus , exantíquorú more fancíre uolueríntrid ueftra Mateftas ratum Sí firmú ha*
beatjfuacp autorítate muniat Sí confirm ermihílcp ex diuorum regú legibus abroget;
immutetue.Demúm,alíeno Senatú ere lcuet,quodantiftítes cúproceribus paulo an
te conflarant.Cú Nígroru exercítú ¿nauflorarant,utí regnú tuto poteftatí tua?(rex in
clyte)traderemus:item qua-cuncpoppida.regalescp prouentusproregnífalutehisdí
ebusoppignorarínt,cúátot moleftus refpírare licuerít, ueftra Maicfiras recupera^
re,ueftracp ftípendía Nígvís equitibüsdeRepub.benemerítís,áMáthiaolímrege
f° debita, perfolueredígnetur:Cú Iiis ígitur legibus regnú VngariacMaíeftatí tua? de-
ferimus,oí:dicamusXerel^^ШmeVladíslae,utteregéiuftúJ&uerúbenígnífllmúprín
cipe, Sí patrép ientifsimú.non tyrannú,non crudelem domínú,non immitêS: imperí
ofum gubernatoré efle incelligamus ut dclatú publico confenfu hoc regnú & diuino
Mm 3 numine,
г

690 UnT. ЯЕХ. VNÇ^iZ


numíné,humanoconrilio,hcrcd¿tarioiureHiberisquoqucfuffragtís&:autorítatc no»
ftratibideftinatumlíbenter accipias, quodMaicftati tux Vngaricaecp Reipub, fau,
°^ ftü , felixcp (ît,iterû iterucp fupplicamus. Quíppe rcgnú habes natmo auro argentocp
referturmíra quocpfrumcn tí metalli,pecorís ac rerü omniú ubertate prcdiñhpreterra
mílitúrobore,ac bellica: reí experientía ualidíílimú. Acceditreligiommcontinens &C
ditiflîmû ta humile quam nobile genus hominû,grauifllmorû multitude» pôtificû,S£
facerdotes domi foriicp prepollentes.ité tara proccrû ditiffimorû & nobilitatis copia
ornatiffima^erpemoobduratabellojUtprifcâbîcRomanemilitieamplitudinêrecog
nofccreliccat.Plures hîc duces,pluresquocp curios & Scipiones.quâinequoTroia^
no principes,cVRomeimperatoresinueneris.Proindeiâregnum habcs,regnúdíx¿ i •#
mà régna plura,imô materia perpetuefalutis,occaiîoncs laudis &gloric,& clariiTîm»
rú uirtutû omniû exercitationé,fiue pace,fíue bello (îue publicè,fiue priuatim tuu no
me in extremos orbis fines propagare placitum fuerit,3,ut reconditarû in facro pefto-
rc uirtutû regaliû ordincs explicare;nihil eft quod defit,iànclum*ue propofitûremO'
retur,5íprcclariíTímahaccinprimisdeuniuería ChriftianaRepub.benèmercdi offer
tur occafío, qua díui Vladislai tui patrui manes ulcifci , 8c* à Turcorú ferítate feruítU'
teqj mifcrrima Chrifti populú aíTererepoteris, fi tibí ipíí non defucrís:íí anímimagní
tudine^'ngenitäcp uirtuté,hoc,ut incccpifti>tempore non remiferis, te círcúfpeclu, te
iuftü.te fanAû,teintegerrimû,& pientiflïmû effe feímus. Vnû te non latiré percupi*
nius,quando bellicoix afpcnxcp gentis habenas capis, VngarS non indulgentia, fed *•
feueritate mollirúnon dementi - ex impunítate, fed uirga férrea in obfequio retinen»
Quare dextrís aufpictjs delega tû à fenatu Vngarorû imperiû accipe regnûcp tuü tug
dcxrerac poten tía défende. Vladislaus ad hccoblatûregnûlibénter ассершбе* ob luv
guiaréVngarorû obferuantiam íngentemcp confenfum,quem in Comités regalíbus
oftcndere,ac íuftiffimasín accipíendo rege condmoncs,ne qua ex parte ingratus,& ft
regia dígnitatealienusuideretur,omnia queLegatipoftularunt,ultrôconceffît,con'
dítiones omnes acccpit.eascp non folú iureiurando,fed adieefta Chríftíanafide.óc" uer
boachouore regío,ft:fuosq? omnes.nommefuomuneragefturos integras leges inui
olaiasq; kruaturos eflepromífit : quineuá publica de his diplomataedi uoluit.Mox
«dmiílis ad amplexü uíritimOratoribus,omnes defe bene fperare iuiïît:pollicitus,fe )*
milla nunqj tyrann idem, fed prj.dementisaciuftí regís officiü ufquequaq? feruaturu:
ciuitates,pagos Se* oppida,item diuina8¿humanaafquécuraturü,nullúunc|! bellum
graüe ac formidolofum elTc dctreclaturürcVfidí more paftoris pro charis auibus mor
temjCÜnccefluudotuleritjfemperobiturúinullamq? in Chriftíanoscxpeditioné.nííi
res adegcrit,fed in Turcos tantû.ulrrôfufcepturunuSed demùm Chriftû optimum
maximum,diuinâq? Génitrice, ceterosep magnos patriosep deos aflîduo oraturú,ütt
fc talcip Vngaris regem efficiant,qualem regni neceiïiras.expeclatiocp uiroru, & fua
dignitas expofeit. Edito ibi plaufu,acingenti acclamatione,rex cû oratoribus.Si Вое
mix Pânonixcp procerib. in Schépten oppidû uenit,à Ladislao Rofgonioloci domi
no ad cxnâinuitatus: Vngaricâibiprimûliberalitatéexpertus eft, quando pro digni 4e
tatenô fôlû cxceptus,fcd,preter omniû opinionéamplè donatus in Vngariamabrjt.
RERVM VNGARIC AR VM DEÇA DIS Q_VARTA
LIBER DECIMVS.
С С E p T о Vngarorû imperio(quando hçc eft rem humanarû plané codi
tiOjUti quâto maiores tint, tanto plus folicitudinis & periculi.laborisqj со
tincanc)ducinprimis,necparui quidëmomcntijexpeditioncsoccurrunt»
' Hinc Albertus frater,pertmadflimus regni côpeditor,Budâcûing?ttcX'
ercitu,8¿ no paruaVngarorû manu,qui una côfpirarât,feftinaredicebatur:hinc Vu
cegradü arx editiffima,ubi diadema facrû aflcruabatur,erat obfidenda, uti Vladisla»
us inAlba regali rite coronan poflèt. Quare duomilia peditû cxtemplà premittit,quj
arcem obiîdeant,uti corona habeât,antequâBudâipie perucniat.Duosad Albertû
fratrem oratores mittit,Stephanû Syrmienfem epifcopum,5¿ P^Suuibouusky.regni
Boemiac mdicem:quibus mandata dat,uti .fratrem hortentur & orent,retrô cum co^
prjs pedé ferat,à folitis rapinis & incendias milité coerccat:quâdo fratre prímogenitú
legitime creatû regê efle nô ignoret;imô faueat,uti par eft,cV aduerfushoftes Vnga-
rix
ЪЕСЛЪП till LIVE*. & 6$i
fix ftipédia faciatidemùm fraterne quibufcûcp rebus opus erit.ueluti ípíé facict,chi'
ritati iàtisfacere ftudeat. Oratorcs inito mox itinere,die nocbicp properant.donec in
AlbcrticaftraadpagûZechon.viddus Au güilas perucnêre. Cûin eius confpcdû
ftatimciTentadmiTsijStephanus prior exorfus. Fauftifsima,inquit,VladisIainoftri
regis Maieftasjte falucreiuber.dux illuftriis.&C optima quecp nûcupatis tibi uötis ex
optat,et cupit.Sed in feruädo frateme charitatis afFedu,parû in te animi inuenire mi
ratur,a:grecp fertiquadoquidê non ignorante no folû ex paternis Uteris fed publico **P™*f
rumore dudú cognouiffe.fe iureac rite Vngarorú rege efle declaratu.feqj farpè fenâ^ ¿ZJJjJi
tus literis,cV nunc magnificétífsima frequétifsimacp patrij,pröcemcß legatiöne,in ré' MhtnUdü
,0 gnum,cumfummo populorum omnium plaufu,fauftisq?aCclamationibusadmittb « o«iioi
Nec te latere arbitratur quôd nuper fibi fignificam eft.quôd nil iueundius accideré
potuiiïètquàm inter fe,Coruinücp ducêimi e.iïe foèdus:perpetu3cp c5cordia,inter'
cédete fe natü e(Te facta 8c his primis côditionib. initä, ut dux regí noftro pârcat,gra
taa^éperobfequiapra?ftet,& facrä corona, ас omnesarces,oppidacp regia: maiefta»
tifubicdtafpöcereadat.Quarecünihilfitquödre iftäamplius impediré pofsit,fra>
trem qué fibi fauftifsima-q? fortuna? gratulari deberé arbitrabatur, praeter omniü o*
pintoncóí fas &a?quü magnas in fraterno regno turbas jbellacp moliri demiratur,
fraternas acics quas auxiliares cííc oporterct,fibi rcgno'fuo infeftas cóípícatur«Er ín*
primísdeteftabiliangiturinfolentia,qugcunq;deEtheoclecV: Polynice,dcRomu!o
%o Si Remodicútur,partim àpoetis n&a,partím à feríptoribus effedeprauata.acalitei1
atep referütur feíe habuiffe affirmát.Te nunc exemplo tuo,ea teftari fuiiTe uera ,quav
cunqj de fraterna ímpietate difeordiacp fcríbútur,iniquo fert animo:quod è pío fan>
¿toqj nunc genere illípromanarint,quimaíorúgloriam inaudita feritate inceftarét*
Te cum ingenti cataphraclorú arquitatu iam è Polonia ín Vngariâ efupiffe : bC nulla p¡tteSl
fraterna? charitatis habita ration c^mul ta fuis populis detrimeta indies in ferre : milíti
omné debachâdi lícétíá permittere,Sc" maíora quotídie incédia ínterminarí.nifí ad te
fortè defecerint, plané nouit. Te fortuna fuá" ínterturbare, que tata ipfum dexteritaté
profcquítur,perquácgr¿tulit:fedtaméab officio &pietate fuá nihil alienü cogitare
poteft.Proinde nos ad tefeítinareiuísítjmádauitcp.uti te fiíb nomine hortemür, Sí
jo oremus,rapinís &incendi)s milítemabftineas.exercitúreuoces .fraterna? ncccfsitU'
dinis memor effeuelís,eiuscp officium dílígenterpracftcs.Itcm cate memoria répète
re cupit,qua? pérfidos ultrô cítrocp internuncios acta fun tjllud demû te fat explora
tumhabereiubet)quâdoomnisàDeopoteftaseftJha?cimpedimêta fortuna? fuede
xteritatemaliquâtiiperremorari,non tamémutarcpoffe.Quinetiâte obteftatur,utf
fas eíí,uíres tuas in fraterni regni,ac fua? dignitatis defenfionê ultrô côuertas.Pientif
ßmi quoep patris te rogat habere ra tíoné:quíppe qui in grauefeente a?tate , inaudita
filiorû düsídia tolerare non poterir,etadnouifsimîi die feftinarecogetur: cuius felici
tas SC gloria fraternis odrjs intercipi non deberct.Procterea quantú nominis , duxiiv
clyte,ha<itenus domi militiarq? coparafti.nifi ab incerpto defttterisjd omne prötinus
40 extingueretu^cV pro laude fummaimpietatisinbmiafuccedere t. Quod fihortatkv
ni fua?,pra?cibusqj noítrís necaflentire,nec ей exercitu referre pedë, nec à rapinís SC
incendrjs milite coerceré uolueris:fuâ ici to maieftatê licet inuit5,ne periclitan regno
dciït,fibi fpôtè delato proculdubío profpecturâ,8£ díuina dignitatc fretâ,iniuriâ eíTe
facile propulfaturâ,é fubdítorñcp ceruícibus hocíugú omnino excuíTurá* Quod eO

¡ quoqj latëtibus caulis,qua?utrinq? mtercedur, induigei


perpetuo obdriAus efíé debet, quod ne faciat,fuo nomineiteru íteruép hortamur,8¿
oblecramus. Cum paru arquo hace animo accepiííet Albertus^agna regnadi libi*
dinepercítus,paucareíp5dít:Legatosad Vladíslaú Boemiír regele poftero díemif
furum,eíscp ad fratrem mâdata Sí refponfa datum eñe dixit:quinetiä fe prim 0 comí'
tiorü regaliú die Vngarie regem ante ca?tcros copetitores legitimé declaratú,ne fací а\ЬпНг*>
le quídem uerbís magní momentí regnü deferturií.Ad ha?c legatireferüt.declaratie» fponfi«.
пет illanôfuiue lcgitimâ,ied à fubomatís quibuíHáhominibus,fjfdemq} lcuifsímís
acplebeís editam,corum cxdamationem temeraria, intempeftiuamcp fuiiïè S¿ a
M ra 4 nemin«
6p2 ssttiT. SONF/N// ZER. V-RCf^t.
ncmine patrum acprocerum approbatam.quíne: i ¿m cont nub i epreffam.quum de
cligendo rege nihil adhuclatum cfletad populum,feddeinttaurandis tantum priíb',
nisregnípnuílegrjs8¿ fan&ionibus àMathiaregeadmodumanciquatis agendum
ttírtieri «at»Cumrcmitaconfutaflent,ab Alberto moxdimifsi.adregem reuertêre. lnfe*
*r« i&v> quenti die Alberti oratores fucceflere,qui aperce régi iîgnificarunt.eum Vngarisre
шиит gem primo uocatumnunquam temeré uocationem iftam deferturum,necpdenina*
to fibi regno facile ccííurum , imô ad extremй ufcp fortunam experiturum.Necp Vn
gari deerant,qui cccptis defiftere hauquaquam permittebant. Duo etiam peditum
praíFcc'ti.quí ad Vicegradum recuperâdg Corone gratia ucnerant ar&ifsima ftatira
obiîdione arccm obfcdêre.Blafïus , qui arcem cum prîefîdio tenebat, defperata Cor ,9
uini fortuna auxiliarrjscp coprjs,perfuafus ab alfjs:cV ab Vrbano,S]gifrnûdocp ponti
fice,nonmconfultoinuitocp Coruino.coronam arcemcp reddidit, ne perpetuus pa*
tria? hoftis haberetur ♦ Rex ínterea cune magnificentifsima Vngarorum legation
ne,uahdifsímocp Boemorü equitatu per Vngaríam iter facíens, per fpurcifsimatem
pora, Budac tandem urbi appropinquauit,acnullum comitatis 8c" popularitatis
officium! nter antiftítes proceres 'que praetermífit. Cum fauftum principem ap-
propinquare rumor effet, tota cíuitas cxpeAatione confe¿ta,8¿"prccfentigaudioex
hilarata,ín concuríum effunditur.ln prímís Ofualdus Zagabriéfisantíftes, item Vr
banusjStephanuscp Bathor,acca?teri qui in urbe tutele gratia fane remanferant:optí
mates ad quürtum lapidé oceurrunt, &Senatusconfulto hice Ofualdus uerba fecit „
Salue, inquít,rcxnofterfcrenifsime,faluefpes única falutís & tutela:, fanftus&fo
lixfitaduentusiftc.acuníuerfarPannonia? perpetuó íalutarís : cuius gratia mirificè
exultamus,ínfolitalaetícíageftíentes:8¿ fereniratituecx corde congratulamur.quan
doomnium feréantiftítum procerumep confenfu regem noftrum creauímus.non
tam noftro quàm diuino indícío,8¿ quam è ceelo datum tuemur,pro debita: congra
tulatíonís omcio,fenatusconfulto pars epifeoporum & óptima tu magna ueftríc ma
íeftatíjUt pro dignítate earn excípcrent.ad fines uícp regí obuiam prodiére .Nos qui
Budac tutela; gratia remanfimus,nunc demum ferenitati tua? occurrímus.ut & fortu
na? tuae congratulemur,cV publica? gau deremus utilítati.Te obíh'natifsimo bonorú
omnium confenfu regem delegimus,delectumcp &í declaratum fauftís omnium gen j»
tiumcognominationibusacclamauimusrquädoquidempoft diui Mathix obítum
ç tot finitímís prindpíbus nemo magis Vngaricis rebus fuccurrebatidoneus.Tu ib*
lus prudentía,grauitate,potentia,item probitatejíuftícia.religionejac, nobilítate de
mum generis,ex hereditario iure potífsimus omnium oceurriftú Quare non tam no
ífrafuftragia,& populorum uota, quàm propitia Vngarica? gêtis numina,te nobis
regem deíígnarunt.Proínde hilan forticp animo datum fato regnum adi, acceptas
dudumhabenas pro fapientía tua dirige ac moderare, gentem bellicofiffimam fidei
tua; à Deo cômiffam.quando omnís poteftas à Deo elt,ad parandû protegédumqf
regnum S¿ Chriftianam Rempublicam defeniàndam,difpone. Non modo regnum
fed materíam ímmortalítatís ingente fortitus es.princcps ferenifsimè. Non deerunt 40
nerui bcllorum,optimícp duces,6¿ bellatores ualidífsími,quos magna belli fulmina
Se" Chriftianae ditionis elypeos ueie pofsimus appellare, quorum ope maximum
quodep genus immortalitatis Si gloria?,ni tibi derueris,confequi poteris ♦ Venís igí-
turomnibus optatifsímus. Proinde fauftifsi'mis acceptum regnum aufpicrjs fortia^
nimo guberna,ut te regem felícifsimum,maxímum liberatorem, amplificatoremprg
ftantilsimum,cx: orthodoxx fidei propugnatorem clarifsimum perpetuo celebrare
Vrbaúiur queatuniuerfa pofteritas.Hîc Vrbanus,breuitatísamator,uerba faceré íuffus,paU'
* ca fubiecít.Pofteaquam .ínclyte prínceps,regní poteftaté,&: Rejpub.fummá fidei ía
pientiarcp tuehaudímprudéterillegítírnecp commifimus,nil magis optamus,& nun
cupatifsimisàDeomaximouotispetimus,quâuttuedignitati,expe(ftationinoftre f»
Pannonicaecp fpeí & faluti fatisfacías:quain re ne plus quidem dífficultatts quam fe'
cultatis eft:quando(ut paulo ante dí&um)íí tute tibí non defueris,fiab ingenícisja/
uitiscp uirtutíbusnondefecerís,omnía qua? tibí nobiscp funcufui, abunde adfunt:
• ' quinetiam
~ ~ « i o ////. LI $ Eft X 6p£
íqutnetiám cuncb fortunar tux numina afpiratura confidímus,cjuia tcpicntifsimuni
rdigiofiLímumcp cdgnouimus,fklelitatem ubicp noftrl explorará habcbís. Qua*
rctuam cum falute noftra dignitatem rriaicftatí tuac commcndamus, ut poftquam
и tríncp bene fperarclicct)pantcrfalut¡8<: gloria írudeamus, Adhaccrcxpaucapro
fatus omiies de fe bene fperarc iubcr:S¿ quando ft non tarn füx quam alienar natum vUisUà
efíeutilítatíintelligitjfeimpcnfifsimé quotídie cnixurum3ut expectation!' gentium B«r»m:iiJ
Sí Vngirorum fpei cumulatifsimè fatis faeiät. Ad hacciüricb's agminíbus tubürbía
noua: tSudx fubeunnubi pertinacium marius Itida?orurh occurrir,Mofis tabillas of
fcrt3fupplexq? ex more pbftulatjUt priuilegia à diuis régíbüs quondam impetrara;
*o porthacetiam inuiolataferuentur. Sacrofancftas fcx tabulas prtcucneratur^feultro
ieruaturum pollicetiirmeuiuum exhdllile orthodoxa" fidci tcftimoníurh piiccrat.
Secundum ludxds.dmiicsmagiftratú ördtries , cxlcóllegiafaccrdotunvantiflitescp,
patrios de js6¿numiíium iîmulàchra preferentes occurrdnt,cumqj cum facrís ryth*
mis & fauftis acclama tioaíb us excipiiint» Ad portani urbis, fub purpurea firhb'rv
atacp umbcllaj-egalibus circùm u¿rntíllánt:bus armis , à fupremo ádmitritur maoú «
ftratu. Curiam Sí publicum carecrem prarteruccliUs^exdamanterrí noxiorum multí-
tudinem i.npunitatc donauit. Iilarccmdemúili,regíamcpdücitur,áBlafioprocU'
ratorcrcdJitam:quöd pridieeiusdiei,quo diui Laurentrj lolcnnia celcbrantiir,fa'
ftum cft. Albertus fratcr,quicaptís nullopa<fro cederé üdlebatdongum iter cum
*° oaomíltbus Polonörumemenlus,i<i Pofthano ad Danubium agro fuperiore die .
caíliulocarar. Eccc diuerfis rex ímpiger periculís fe dreumuentum íntelligic&T fe Álbemtiit
jion tamregnum amplifsimum, quam fluftuantis maris Imperium fö'rciturum ciïè riptDami
fentíc. Hi¡ic Maximilianus.cognationis immcmor,iam finíbus irríminct:híncfra Ь"*СФ*
terpraroculis inftato£ peruicaciorem infellioremqí animum prcrfert.'íninferidri Vn
gariaTurciuaria bella inoliunturjUccinteftinacquidemracTiioncs Sí Vngarorumin
íídix decranr,quar fídem nufquam tutam clTe patiebantur« Et cum hínc Alemanni,
hincPolonijCuncTrahominumllrudialabefa^arentjinucrtcrentciipromifsiscV minis
rem ubiqjformidolofamciTccogebant.Quare de proximo Sí pcrquámfamílíariprí
mùmhollic.moxdeMiximiliaiio.&il^urcis.inteftiniscp malís.decernédum сГГсссп;
fo fet* Ad A'bertum loännescpifcopus Varadicn(îsmittftur,quiitaremegit, cViW
gentes eiusipirituscotnipofita ora tionereprefsït,fpcmcpauxicimpofterum dionita^
tis.ut quinto pöfl die quàm uenerat,à Danubrj ripa caftra moucrit . Fratrcrn cum
exereitu pcdcïri retro|rerccem,& indignabundum,cum minime coepta fuccederent;
Sí uiairiad q lintum lapidcm regrelîum rcxmifíb fubindenuncioremdratur,ut fra*
temum fibiconciliaret animum Sioinnerriafuoregnoiniunam propulfaret, Mox
Buda profectuSjiiocatin co!loquium:paret Albertus,& cum inter utraep caftra ad %
prjcftitutum locum conucnilTent ,is minor natu prtf dignitate pra:ueneratur.lnito'
deindc coMoquio.cV amotis arbitris rex fratris pertinaciam Sí ¿mpíetatem^indulgeit'
tifsi'mi more oatrisíncufar.eumneqj legitime dëclaratum,necp ab optimatibus act-
40 míflmfr:iWcfas,ncca?quumeíIe,auttcmeraría paucorumproclamationc.áut uide* Rrçîr<W
ftmatumt^ímooeniorcgnumrratriádiniere.c^m'olatafano fmecoU»
njoceuparc. rroindehortari ix orare ,-ut non tamrratn quamiultíciac oí arquitatt
cedat:imo cjuibüfctmq? rebus pofsit áduerfus tot hofb'um impetus faueat,&: opitu-
letur.Dcmum polliceri, fe iñ referenda gratia íngratum non futurum : ímo, pacato
Vngaríx regno iê.uti primo ipfepotiaturomninopcrTruiTurùm. Contra inftat AU
bertuSjiionnulla cófutarenítituritandf feregno cefrurumjUtaíuntjpollíceturjíi pro!
rcpcdçnda expeditíonis impenfajTrâfyluanic regnû fibi eôcedatur. Ad lixc Vladis
lai aliquantifpcr commotus^alienandarû regni prouinciarû poteftatc non fuám, fed
procerum efTc.cx' nobilítatí«+Rc tandê infecta colloquium diremít. Infequcti quoep ъхситЩ
jo díe,nc qua ex parte fraterna pictatís uíolaret ofricium,Varadiëfem &Stephanû Ba*
thorarcmifitjUtquacuncp arte pofTent.pacêcôficcrcnt.Iicû bisher 'ue h oc iter emeu
fe A'bcrtúrcuifiílcntjdatis uerbis,ct ípe aliqua côditionis haudquaqua ínutin^pace
бр4 ^N77 $0 К F ГНИ ZEZ. VÇ^X.
tandc cum со fecéïe:côditiones dus nusqj editç.inita pace Alemnani cgrè fcrcbant
quandolpem omncm in fraterna difcordiacollocarant. Duminteftina fadione dû
fsidioqj laborat Vngaria , ecce magna Auftralibus deficiendi datur occafio, Populi
fuapte natura Vngarorum inimici,ас annos aliquot eorum iuga pafsi inpriftinam
... „ß líbcrtatcm fe uindicare ftudent:8<: Ncapolitani ас Viennenfes inprimis , utrice inuù
m rebel- tisarcisutriuiqufpra:fidrisMaximiliam copias admilere:admiisiscpauxilqs,abVn>
•** garisultrô defecerc.Viennenfcs,nepeierafTe uiderentur, cùm in diui jMathiae regis
uerbaíuraffcntjfe Vngaria: rcgibus perpetuo parituros, fideliacp femper obfequia
prarftituros,fe à Maximiliano deceptosingenuèfatebantunEum aiebant ad urbis
optimates.decemuiratumqj fcripiîffe.fe Vngariocregemomnino futurum :quando ■ »
fibi cum Coruino conuencratjCuius Auftria erat, S¿ cum omnibus fere proceribus
Vngarorum,nullum alium quàm ipfum regem effe paffuros. Quare citra periurij
ac uiolati foederis ínfamiam ad fe tu to deficcre poffe,quando non ad alium quam le*
gitimum Vngarix regem deficcre uiderentur. Verba dan ci fenatus temeré credidit:
imo fub hoc prrctextu patiebatur haud cgrè talli, quinetiam uidebatpopulum Vn»
garisinfeftiisimum,inobfequio ultrà retincri non poffe, primores tantum aliqui in
fide permanfîfiènt , quibus imperioius Maximiliani dominatus formidoloius c
rat,cV ipfi Vngarica: facftionis effe putabantur, Stephanus Scpuiîenfis ,comes Au*
guftalis,quem Aufbriam cum imperio tenere iupra díximus multis ante diebus.cum
urbem peregrino fenfim milite complericerneret.ímminenté ueritus defecftíonem, *•
Decemuiratumíncrepuit.quódnouamoliretur» Contra illi,feinterregní tempore,
cum ualídumurbiprcefídíum non foret impoíítum,fluchiantibus rebus, profpicere
oportere,nequid Rcspub.dctrimcntípateretur:percgrínum ínauctoraffe milítem,
hincplebi adaucftus animus, qua: Vngarorum Imperium ultra pati non poterat..
Quare mox uulgö loquí,reuocandum cffe Maximilianum , unicum Norícorumaf*
fertorem: Vngarorum iugum è ceruícíbus omnino excutíendum ,índies per contu
melias in uícis 8¿ compiiís pugnam ínire+ Stephanus re deíperata, S¿ muníta arce,
necefíárium abitum caufatus,ne obduderetur,excefsit. Cum paruo Maximilianus
mximitid cquitatu xi.Calend.Septemb.Viennamcummaximopopulorumplaufuínuedus
mus vitnnS eft.Et confalutatis drjs patrrjs,ín diui Stcphani bafilicalibertatís hymnus publice de »•
rtcepit. cantatus. Infequentidiearxobfidetur:8¿ quoarcb'us oppugnatur,eopertinacius
illareíífh'tjUalídiísimo muníta pra?íídío , admotís machinis undicp cneis ,nunquam
addeditionemfacíendamredigipotuít, doñee fracb's mccnibus,in medíamhoftes
aulam íníiluere . Maximilianus cum antè alios acerrimè pugnaret unura aduerfo
' corpore uulnusaccepír* Pracfidíarrjucrc>,ubí rem defperatam uident, deditionem
No«*««i' tandem facereomncs8¿ ab hofte mitius opinione traclari. Neapolitani quoque
'^icfctbo ^em facere»°bfcffam areem ad mediam redegêre,quare cum nulla à Coruino fubiî-
día mitterentur,in deditionem accepêre:tutis corporibus & impedimentis omnes
ícquédimífsú Pruchícíuítasnonlongaremota,íítaq?ínfíníbus Auftrix,moxMa
ximiliani facb'onc deficit. Cum Terzanus,qui arcem cum prarfidio tcnebat,in proxi/ *•
mam prímaluce xdem prodrjffet,excompofico ímpetu à ciuibus capitur:&conie'
<frusinuincula,arcemdcdcrecogitur. Paucisantè diebus.Calcnd, circiter AugU'
ftis orator Vngarorum, qui à Mathiarege Confiantinopolim mifius erat, à Turco»
legdtivn* rumÍTipcratorcredi)t:feabeohoríoríficeexceptum,cx:bcne tractatum, deep regis
priä i morte primo commonefa&um fuifferetulit, Quinetiam adiecit,Turcam Mathiac
Turcoredi mortem amice condoluíffe.necpacceptí ab illo beneficié fore immcmorcmrquíppe
" qui defunfto patre, cum multa per inter regni occafionem potuiffet, nulla tarnen
bella molíri uoluit.lnfuper dixifiè, neminem ex orbís regíbus fe, praeter Mathíam
muicbffimum,reformidaffe,& ingenuè polliceri,fi opus fuerít,fe filio ut paterno re-
ШтТ §noPonatur'4uadragmtahominü Calen. Scptemb. #
Lt«. Coronam facram.à Vícegrado,pontifex Zagrabienfis BudáinedédiuiGenitrícís
detulit;cui omnes ordínés et facerdotu collegia occurrere.MoxVacris rite peracb's, ,
àduobus
VEC^vjs U It UVE* г
à duobus crcatis afícruatoríbus,quorum alter Vrbanus, Siephanus Bathor alter e*
rat,triumphalicurru elatis manibus'inuecta , & fubfequente cum frequendfsima
procerum manu regc,in arcem regiam delata,ibicp admods excubrjs in coronatiónis
ufepdiemeftrecondita. Gcorgtus Chanadicnfis cpifcopus cuftodix prarficitur.
Nondum Auguftus menfis exaclus erat.cum Stcphanus Syrmienfis cpifcopus, Ы
Joannes Selembcrg, Boeminè cancellarius (utaiunt) ad Maximílíanum à VladiC vUiisui
laomifsifunr,quibusea pre extends mädata data,utcompeditoriambidofifsimoco *lM*xäni
gnatoqj príncipi fignificcnt,fe legitime regem eile declaratum , Sí nulla in comitijs luH"mlt~
, Maximiliano patn ueAuguílo iuffragiareddita» ( Quarc pro mutua necefsítudíne
fanguinisdmpenfius orare,ut in pacando Si potiendo regno faueret:quinetiam poL
,0 liceri,quibuicunque rebus opus fucrit.fe pracfto cacfari femperaffuturum ,nullumcp
gratifsimi principis officium unquam pratermiffurum. Ii cö die Viennam pcr^
uené*re,quo Maximilianos expugnara Clauftrûburgo ,ínurbuerricum exercitu fe
receperat. Oratoribus quamprimùm datus eft aditus, qui cum Vladíslai fenériTsimi
Vngaria;Bofmiarcpregísnomine,cum decora pra:fadone falutaffent:fic argretulir,
utfecontincrenequíueritjquinuultum obducerct. Mandata tarnen ex ordinc refcv
rentes,ne íníquís quidem auribus audiuit:omn¿bus in rebus benigne fadsfeeit , nifi
in his quai ad ius regni pertineren t,ingenuè refpondit, (è nunquam regno (îbi debû
to facile ceiTurum:quinetiam potiorcm optima tum numerum clam fuarum cflepar*
tiurh,8í quamuis ab humílí muldtudine,gentis uitio,parum optaretur: facile tamerl
8í bello Sí fuarum partium auxilrjs,eam in fentcntíam fuam perbreui redaAurum.
Ne Polonés quidem (îbi defuturos,qui paria fecum ftipendia facient:necinitam dû
dumpacem eiTe duraturam.iàt Vladislao Bocmiarregl,adie<ita fibi Morauia,Sák'
iîa,Lufatiaq? prouincia,effe terrarum:haudquaquam a¡:quum Sí fas effe,unum от/
nibus imperare. Paucispôftdicbus, feftinandbus oratoribus,fathoneft¿ trafta^
tisdímifsiodatarquíutíllecederetjnullopacloafícquipotuére. Cum Budam iter
intendercnt,regem cum omnibus optímatumantiftitumep ordinibus ad Albamré'
galemcoronandi gratia concederé aeeeperunt. Quare declinara alíquantumitínc'
re.ipfi quocp ad Albam contendere , & Maxímiliani retulcrcjrefponfa). Atillc
intereaomnesingenrjneruosmagis intendere.ne rite coronaretur,ne'uejcorona>
*° tus regno potírctunQuareundique auxilia cogeré,maximum habere delcctum8£
peregrínum inauctorare militemdnucrtereftudíaproccrum.coscp uarns promifsís
acmuneríbusallicere:índiespafsím ferercdifcordias, 8í alere quô facilíus oneratis
Vladíslai uiríbus Vngaría potíretur. Artibus Alemäni haud parum , Sí cofilío pol*
lent:quod fi armís,robore 8ítoIerantía militari íuxtápoIlcrent,ctipfiquecp Concor
des fuiilènt,uerum fibi ímperium compararent:fed fuis fxpè artibus occidunt,Sí
hoftiliuirtuteada<id,fuccûbût.Arqui de legitima Vladíslai coronatíone,ac cíus or
dine , eft agendum . Inprímís Albam dudum ingreffurus, pro explicatis optima t{?|.f
turn ordinibus , tale profeso fpedaculu m exhibuit,quodubicp gentium dignifsi n«t,o. &
mum foret habituirwVniucrfam enim Bocmúc,& potiorem Vngariae nobilitatem f
*° ibi cerneré erat. ¡Prarfecti prouínciarum,tribuni militum Sí legad legionum , centu
ríones Sí chiliarchar.cum florentifsíma procerum iuuentute regem anteibantran
tiftitcs ex ordine fubfequebantur. Ibi uarios Sí gemmâtos habitus toto orbe fpe
¿lábiles: ibi phalcratos,Sí fupra homínum opinionem excultos equos,nonfolùm
auro Sí argento, fed lapillís onuftos fpeclare licebat» Se quifque certatím prae
ter отпет luxuríam exornarat ,ut maíeftau regíac congratulando fe&aret.Opeis
hîc Scytharumomnes effufas reputafles. Augebant admirationem , 8í arma:
quando áureas argenteásque galeas Síthoraces gemmatos.infigncscp more ehrt
ftati, geftabant. Varia ex auro argento'ue ariimalía 8¿ difeíntilíantia prar lapillis
ephipía ferebant.in extremo agmíne Budíni ciues erant.modeftíus ornad, qmbus
t° mos eftíntercoronídum templipofte's.unàcu Albinís,8íinfiru¿ta acíetucri.cum
plcrique optimates, Síinprimismetroppolíu Colocienfis Sí dux Laurentius,

abefiènc
боб ^N7: ZONF/Kll ПЕН. VNÇ~4X.
àbeflènt, coronatío aliquantulum prorogata , necui excufatíonís cauíá praprd*
pera feftinatíone daretur:neque rj tandem aiïuêre . Vndecimo Calend.Öftobrls
rexitaritècoronatur.E'proximis Domíníci antiftítis aedibus.ubi refidcbat.prav
cedentehoneftifsímocomítatu,S<.' uniuerfopontificum ordine, in pontificio culm
progredíéte.decedo capicc.demifsíscp cri níbus.paludatus rexin díua: geRÍtrícisba»
fîlicam prodít:á d extra Vrbanus Agríenfis epifcopus, à fîniftra Sigifmúdus Quin*
quecclefienfis erat. Antehos loannes Coruínus,elatis manibus facrum diadema pre
ferensrcuius latera hinc Sjcphanus Bathor qui fceptrum regale ,8¿ loannes fancflí
Georaíj comes, pomum aureum fcrens,claudebat. Moxiftos Stephanus Syrraíen^
fis epitcopus au ream pacem,& Prior Lauranecrucem gerens anteibat*Quin 8í Pau i«
lus Kímífius cum ftrícto gladío ,& Mathias Gerebus cum enfe Vagina recóndito
aurea:ítem Ladislaus ucteris Palatini filíus,magift:eragazonum cumequo:&Ladif
laus Lofontíus,cum reoaliuexillo^praccedebät.Ceremoniarum ordinis prefectura.
Ioanni epífeopo Varacuenfî tradita Ofualdo Zagrabienfi ueluti metropolitano , fa*
croru operario comendata:cum Híppolytus Strigoniéfismetropolita,cuíushocíá
crummunuserat,obimmaturâadhucaetatemnonadeiIèt,quodhaud ab ré factum
eft,ne abfentia dignitatis fuse derogare uideretur. Et quamuís ipfe nonuenerít,ua/
lidifsimum tarnen equítatu (utparerat)'mifit. Atubi in bafïlicam peruentum eft,
parato fuggeftu,procurante cuneta Ioanne Varadienfî omnes pro dígnitate, pnefi-
denteíníolíorege.ínfubfellrjs confedere. Initructi uerö admyftería pontífices, in to
gradíbusprceara magna conftruftís fupraquam gladium ftrícfíum ,fceptrum&cO'
ronam,ca?teracp infignia regís impofuêre: ítem Sí arcanum exorcíímorum oleum,
fine quo regalía initia fieri rite nequeunt. Vladislaus omnium religiofifsimus ad
ftipendía hace ínfignía feoptimè prepararan Eadem hebdomade alternis die-
bus iemnía tría íamhabuerat,quotidíanacp in Deum rcíípífcctiatantireonímolem
obíturuSjdíuínamopem ímplorarat:haud ínícius,traditamáDeopoteifatem fine
díuínopraefidiogerinonpofTe. Díebusaliquotad Deum ingemuerat,ut quem
regem is elegerat, fuis aufpicrjs comprobaret, 8£unà cum reguo tueretur,indiui'
Tütgiseero noq> iêmperobfequio retiñeren Poft confenfum igitur omnium , cum Zarabtv
ntndicxre cnfîsiquimetropolieani loco in coronatione fungebatur,ante magnam aram pra?' *°
fideret,rexpaludatus adhuc , cum pontificibus, qui eius latera claudebant,reli-
quaép manu principum,e folio defcendit:&occurrentibus in pontificio habítuduo^
bus epifcopis,ad metrapolitanum ducitur*Conftitutus anteipfum ,exmoreprxue'
neratur.Moxèdu&oribusepifcopis alter Sacroiancbinquit,reuerende pater, cccle
fia poftulat,ut hunc delcctum militeminregalem effèras dignitatem, Atperconcb'
tiilli,aneo muñere dignus eilet: continuo eít ab omnibus acclamatum,pro expío'
АЗтпШо ratauírífapíentia,Síu¿rtute,iam eííedígníísímum 8iReipublicœ falutarem. Poft
tdregm. harcmetropolítanusíácrofandipatrís officio fungítur,admonetcp,ut cum preda*
rum inter mortales locum inuenerít,fed perículís,laboríbus,folicitudínecp perpetuo
refertum:fecumipfereputct,cumomnis fitàDeopoteftaSjde grege fibí commífso 4«
Deo quocp rationem reddcre oportere:pietatem ufqj quaqj feruandam,Deum tota
mente complecTendum,colendum puro corde:orthodoxam fidem,quam abincu>
nabulishaufit,ad¡mortemufcgconftantifsiméretinendam,o£ prouírili parte defen-
fandam : Chríftí uícaríos Se pontífices,omnes pro dígnítate obferuandos: Ecdefia/ .
fticam ubícp gentium líbertatem aíTerendam:diuína S¿ humana arqué curanda:iufti
ciam cítraperfonarum difcrimenubicßferuandamrexornandos eííebonos,cV malos
nulla ímpunitate donandosrmíferabíle quodlibet genus homínum ,ab iníquífsímo
quocp detrimento uíndícandií:faciles ad euntibus aures adhibendas,8¿ manfuctudí
nemcumafFabilitatepra:fi:andam:nihildcnicppatrandum,quod fit à regía dignita^
tealíenú etregnüfugfideic5miiTum,itaeiTe gubernand5,utnÔadpriuatâ,fedpubli í»
R«ii m- cam uti,icat5regnafreu^eatur^r^
b«. poftulandum. Contra rex,harum rerír admonitus;cum diuinis inquít,aufpící)s me
ad
. *D ECWD I S ПП. ¿I*B£Z jr. 6p?
ad regendam Vngariam euocatum cfTe fentiam,inprimis teftor DeUrtl óptimú maxí-
mum.cccteros'que cccleftíum numinû ordines,dcindeuos omnes , qui nuncadeftis,
mc iufticiam,leges,8¿ pietatê,pacemqp omnibus,cu facroiancb's.tiim propharïis,cete-
risqj hominibus,qui qualifcucp fortune perfonam gerut,8Yfubmea ditioneuerfätur
quantum in me fitum eft, ЪС fideliífimi Senatusconlulto fieri poteft t diligenriflîmè 8C
integcrrimèferuaturumcPontificibusmaximislcgitimumfemper honorem exhibitu
rum,ac diuina ac humana iuxtà curaturum:Ecclefiarum iura tufatum: &ant¿ftitibus
proceríbusqj noftris dcbitum femper honore ímpenfurü: illud poftremo toto corde,
ас fummo (ludio cnixurum.nequid unquä detrimenti refpub. temeré patíatur.Mox
* 0 in admota propius euangclía rite iurauit ,ut dicta iureíurando 8¿ rata & firma ab om
nibus haberétur. Genibus deíndeflexis,implorandediuínebenedi&íonisgratia,ante
metropolitani pedes procidic.Contrà ille aflurgens,ingenicularis omnibusj elatis in
ecelum manibus,& depofíta mitra alta uoce precatus.Omuipotês inquitfempiterne Qrit¡e¿ ,
DeuS,Creator omnium, Imperator angelorâ, Rex regum, bi Dominus dominant!' tuMionit.
um:quifidelem AbrahádehoftibustriumpharefecíftjtribuiftiuaríamMoíí.Iofuarqí
populi tui ductoribus ui&orfa,humilëcp Dauid ad rcgni faftigia euexifti , quin ctiam
Salomonemineftabilis iapientiçpacisqj muñere ditafti: in preces noftras que fu mus
refpíce,&fuperhuncdilecT:úniüfamulum qué tuo nomine ueneramur,optauímuscp
, , regem,tuarum gratíarum dona difFundc.ac dextera potential tuae domí mäitixa tu
10 ere,ferua ín fanctiíTímo feruitio tuo acprarfta,ut ubíqj gentium iufticiam cum religó
one retíneatinuiolatam: &tuonumínefretus,exoptatam deorthodoxacfideihoftí-
•bus uictoriam &Ç optima fpolíareferat.Quod uta dementia tuce maieftatis implore- '
mus,te per Chriftum dominum èC Deum noftrum , te per tuum filíum uinigenitum,
teperfempíterníregnícollegamíntímum,&confub(tantíalem nuncupantiffimisuo-
tis comprecamur. Pofthaccínclínatoanté magnam aram metropolitano,&proftra
•to ad lacuam eius rege,recinente choro,(acra? preces efrufae,8í núcupata uota. Quod
ubi factum eft,metropolitanus refumpta mitra, in próxima íede deícdit, Rex à pon-
tificum corona circumíeptus, ante illum íngenículaturt&exutobrachio.humerocp,
'"i arcano catechumenorum oleo, prifeorum regum morePueluti Dauíd à Samuele pro
3° pheta delinitur+Interdeliniendûmetropolitanusifta precando precatur; Chriftus
(inquit) optimus maximus, filiusDei uiui ■> qui à pâtre oleo exultationis delibu-
tus eft,pra?participibus fuisn'pfc per prçfenté ГапЛе uneftionis infufioné,paracleti fpi#
ritus tibi benedictionê demittat,candemep ad cordis ufqj intima transfundat, utexa-
йд terreftris regni gubernatione prçclara,in eternum eu regû rege,corregnare merea
ris in cœlis» Intends deinde in ccelû ocu!is,ita côprecatur: Omnipotcs & fempiterne
Deus,qui reges populí tui.ut lacro mifericordic tue oleo ínungerentur,edíx¿fti:mani
bus noftris uím tue benedi&ionis concede qua?fumus, 8¿ Vladislao fámulo tuo, que
fub tuo numine regem inungimus,dignam unctionis efFicaciam&uirtutem infun-
de,ut munita dextera,S¿ corroborato humero, fortiter, iuftè ас fapienter delegatum
4- fibi regnum tuis aufpierjs gubernare uideatur:tuäcp facrofanetam fîdem longe lateep
tueatunquodutàclemêtiatua ímpetremus, teperfilíum tuum unigenitum exora-
mus. Poftquamrex iacris regalibus im'tiatus eft, àpontificibus turbaep procerum
in folium reducítur. Metropolitanus fubinde facrís oeeipit operan :8¿iníra confeffi-
one,facer chorus concinere coepit. In terca rex in íacraríum rclatus, cjepofíto paluda-
mento.rcgalí diuí Stephauí regís habitu,aurciscp cothurnis induitunpallium e ferico
factum uranei coloris eratreui Dei thronus,Sc" Apoftoli omnes,cum diuinamatefta-
te,exauro contextí,inpalmatícucftis fpeciem,quod non tarn uetuftate & cenfu,
quam religíone picture fpe<ftabil e uidebatur. Regali ac facro inftruebis habitu, foli-
umrepetit:ubipoftquam Alleluia concinuit chorus, ad magnam aram ex more re
ducítur, metropolítanum ' que praruencratur. Tuncille, fumpto ex ara ftn До gla-
JO
dio.quemdiximus: Accipe.inquitjgladiumdiuorumapoftolorum autoritäre con-
fecratum,& diuino numine tibí deftinatú.fuper femur tuum accinge, acregna; cuius *
Nn ui

бо8 ЛКТ. ZOKFnXil WÇr\At.


ш xquitatem exerce , proccre iniquuatem , lacrolan<ftam Ecclefiam tuere , protege R/
deles populos, Sihxredicos acholics Chriftíaní nominis iuxtà perfequeretdefeiv
de uiduas Si pupillos, mfbura collapfa.inftaurata conferua:è facinorofis dianas
pcenas exige, S¿ benè merentibus debitum honorem impende. Omnia igitur coiv
fultis aufpierjs Si diuino numinedifpone, ut egregius íuítícia: cultor, cum Semato*
re humani generis cuius uicemgerfis in populis,rcgnare perpetuo mereare* Cum
ita dixiffet,enfcm in uagina recondíturn,illiftatím accinxit: Super fccmur,inquiti
tuum accingere gladio tuo potentifhW:iIludque menu altíus inpríme,facrofan>
¿los uirosnon gladio, ùd fide régna uiciíTe. Secundum metropolitan!' orationem
rexprotinusenfem accinctus affurgit, educitque ac fortiter uibratrmox larua ma/
nica terfum recondit. Poll: hare, repetitum pro dignitate metropolitanum , genu
flexo pracucneratur.Dcinde fub adminiculantibus omnibus in pontificio habitu c-
-.trondJd' pilcopis,acceptamexara coronam,rigimetropólitanusimponens: Coronam.in/
tur. quit, facram accípe,ab indignorum maníbus epífeoporum tuo capiti díuinae Trü
nítatis nomine índicam,Hancfanc"titatísgloriarn S¿ honorem, ас opus fortitudínís
eflecrcde,quínetíam initios iih's te minifterrj noílrinon expertem íntellíge : quippe
qui , ucluti nos fpíritualium paftura gerímus , íta Sí in externarû rcrum prxfedura te
aducríiis omnes Chriftíanzc plebis hoftes ,tuae fidei cómifíae intrcpidumfortiffimûv
quereddas,clariffímuí>qj propugnatorad íí(las,neregno tibí delegato indígnuscffe
Vtíurfcc ^ideare. Hace ubi dixit, regale fceptrum porrigens: uírttitis,inquit,&ucritaris
trum. uírgam accipe , qua te facínorofos proterere , fouere píos , & errantes dirigere, cob
labantes data dextera remoran, deprimere fuperbos,& humanos efFerre,tueriprö
bitatem, &íníquitatcm infectan feias oportere,Diuínum illud dictum tecum quo>
tídíe reputa, uírgaxquitatis,uírgaregnitui. Et ideo di!ígeiuíticiam,0£ iníquita*
tem odio habe:quin propterea quidem te unxit Deus exultatíonís oleo.prx partiel
pibus fuis, ut fucc unction is iura femando, cum coherede fuo filio, te perpetuó re*
guare poffefentíamus. Surgenti deinde regi reconditus à latere eniîs amouetur,
enfî feróque Mathix datur , qui continué geltet eum ante regem : Sí rex in capite fa*
crum diadema , at dextera fceptnim gcftans,àmetropolitanoin regale folium re **
ducitur, oicollocatur, quern regiam maiefbtem omni ex parte refercntcm, his me*
tropolitanusalloquitur;Stahîc,rcxinclyte,acregna, locum'que nunctibià Deo
delega turn retine. Te per omnipoten tis Dei auctoritatem , Si per hanc fanctam со
ronationem , duodenorum apoftolorum , cxteiorum'que diuorum aufpicrjs.mi-
nifterío meo tibi tradítam , uehementer oramus , ut quanto facrum collegium m»-
gnxarx propínquíus afpícís , tanto potiorem ubique gentium honorem tuisantíftí
tibus impendas : Sí ucluti te i Esv s, Deíhominífquemedíus huceuexít, ita (ícut fas
8¿xquum eft , eleri Sí plcbís rationcm habe,& utríufque ius pro dignítate tuere. ViX
íftadíxerat, çum facer chorus ingentes Dco laudes , grattas 'que concincfecccpít.Se>
cundumhymniconccncummetropoIítanusexclamans.ait.Firmeturmanustua.Síex
altetur dextera tua , Sí iudicium proparatio fedis tux. Deinde per Chrifhim opti> *
mum maximum , exteros 'que díuos fauftifíímá quxque comprecatur.Quod ubi fà
ctum eft, adaram rcuertítur,profequíturque folennia:&£ cum ad communionem
peruentum cft,feregcmque fanctiffíma eucharíftia reficít, munit' que. Etfacrís rite
peractís , cuín uniuerfarex multítudinead díui Petri bafÍÜcam contcnd¿t,ibíque in
parato folio reíídet, dum aliquantifpcrius dicit,hincprofcclus extra urbem, in fub
urbíum magnum prodít,8¿ in edito loco paratum podium cum inftructo quorum
dam procerumordine confeendtt, inter eundum uerô cum numífmatís fparfa mifsi'
lia. In frequentiflima condone hîcab omnibus poftuIatum,ut cuneta regem' iura,
príuílcgíáque à diuis conccfià principíbus , uel maximè ab Andrea rege cum сане'
risconditioníbus,inuíolata fcrucntur.Srcphanus BathorReípublíce nomine idín f*.
pulpito pollulauít, uta legítímoS: coronato rege emvcb magís rata firmáque ha*
berentur. Turtcrex indicto íílentío ; Nihil inqtrít ( proceres , populíque mei) re
ge!
Т> Е С\АЪ 1 S IUI ¿I*BE7l jr. 699
gcs omncs rñagís addecerc u idëtur , ut in uèritate & xquitate gubernent, quam prae
oculis inprimis femper habere Deum : iufticiam , integritatem'queubiqueretinere:
promiflaprxftáré:in díuinam fapientiam oculi nobis affiduo intendendi,utundc
munus humailum habemus &C Imperium , inde lucem &Г gratiam cum benemerendi
facultatehauriamusinihil'quefaciamusquod non regía lit perfona dignumtnihil
etiammoliamuf, quod à publica fit militate & falutealienum. Noftris hoc maxime
pecloribus altius infidere debet, quod ficut nos , 8¿ olim progenitores noftros , de*
mentiiïim us Deus , ReipubHcx ueftr x prxefle uoluit : íta 8¿ uos diuinam uolunta?
tern nunc ueftris fufrragrjs, communi'queconiènfu comprobaftis. Quareeo'uehe*
»© mentiusenitendum.utdignítatínoftríCj&expeclatíoni ueftrxfatisfaciamus. Vos
omne de Vladislao bene fperarz iubemus , & patria femper numina exorare,ut
quem uobis regem iudício ueftro approbatum dederunt,eidem quoque in ueftra^
rum rerum moderations, cum cecleftís clementix dexteritate femper adiînt, 8C
cœptis omnibus domi & militixiuxtà faueant:adfîtque inprimis huiufce patrona,
regni,diuinaGenitrix, fub cuius tutela omnem Reipublícxinteritum auertemus.
Pofthxc,nos omníbusxquos pro dighita te futuros exiftimaterquandoquidem non
latetjUeros principes, à quo imperíum acceperunt, ipfum Deum imitari oportere,
rerum omnium falutem arqué curantem, redundantiam'que fuxbonitatís in res
omncs cffundentem , cum bonum quodlibet tanto prxftantius efle uideatur , quao»
*° to profufius ímpartitur»Nihil principe índígnius efíe cenfemus, quam priuatam pu
blicxutílítatemanteferre. Istyrannídis mos eft^quxad publicum exicium exorta;
non regní,quod ad communecommodum inuentum eft. Qui ad falutem publicam
natus eft, publícxftudeatutilitati: &C bonum paftorem ímitetur,quí pro lilis ouu
busanímamexponerenon ueretur» Nobis igitur omnino dabitur opera, ut meo*
rum more progenítorUm , qui paribus aulpierjs potiti funt , publicx impenfiüs
quàm príuatx reí curam geramus : nullos labores , nulla pericula, pro falute noftra
detrcctemus : nihil quoque dücamus antiquíus, quàm de ueftra República, bene
mereri:ut,cùitihumanis exceíTerimus.decommiflls paftùrx ouibus bonam Deo
ratíonemreddercpoííímus, Quare cum íuftícix fit officium, fuum cuíqueíus redde
»° re, proceres : ultrôpollicemur,xquam Deo meinem, cultunicV honorem, quantum
humana facúltate fieri poteft, Vladislaum omnino prxftíturum : diuina 8¿ humana
xquèferuaturiml : Reípublícx, ueftrx, regixque maíeftati, domi forífque,nííí uo*
bis ipíí defueritís, íiunquam defuturum : in dícendo iure legítímam euíqueimpenfu
rum xquitatem,mifcrabílium perfonarum rationem habíturum. Proínde quod
prxftanda promiífa poftulatis,illud feítote omnes qui adeftis,nosnon ad íoluen*
dam legem, fed adimplendam ad uos uenííletnon ad refeíndenda antiquantaque
decreta príuílegiaqucueftra, fed inftauranda: non adinfolicauecb'galia imponenda
fed leuandam Rcmpub, are alieno grauatam: non ad propaganda ínutílía bella , fed
adpacem quietemq?fundandam:nondeniq;aduiolanda ne minima quidem ex parte
4° promifla,fed conferuanda peruenimus. Vtínam qualem anímum ín uos ínftituímus,
talem in uobís erga nos ipíí reperíamus .Itaq?,fi Dcus.diuacp Genitríx patrona noftro
prineipem integrum , bonurri regem , parentem pientiínmum,indulgentííumumcp
patrcm,moderatorem deniqjauarícíx&iníquítatíscxpertcm contulit, ueftrisfuffra*
gns approbatu:date quxfumus operam, ut edi<fta(cruetis,racíatis ímperata, Se ubíq»
grata nobis prxftetís obfequia,utrínqj illud femper enítcmiir,utquotíd¿anísíícu/-
tríncp certemusofficiís.utfinitimí omnes diffículter íntelligant,an'netios meliorem
princípem.anmeliorcs nos populos ínuenerímus. Quodautcm depreftandisinter^
ieño iureiurando promiffis expofeítís, fie omncs habetc : cum nihil maieftatcm regí
am magis ledere uideatur, quàm rara pro irrítis,6¿ promifía pro uanis habere,neqj со
/о ftareuerbis,ncq; fidei habere rationemrdcos omncs horninesqj teftamur,& hoc facro
fanctx crucis numen, in qua Srruatorhumani generis ulrrô pcpendit,fupplices in*
uocamusjiuramuscf ,nos inito diuinis aufpicqs & beneficio ueftro nuperrimè regno
Nn 2 quxcuncß
7оо АКТ. ZOK F IV II г Et, V^iÇ^tt.
qusccuncp in Vngaria? finíbus pacb iam acceperimus ea Л em omnia, cum caeteris con
dítíonibus,diplomate noftro confirmatis, integra Temper 8t* inuiolata ftrruaturos , ni-
hilcp moliturosquàmutintegerrimum,indulgentiffîmumcpprincipemdecct:deRe
pub. bene mereri.ac nihil deniqjipfatyrannidemagis effeabominaturos.Cumiftadi
xiffet,iureiurando,de ofculata cruce promiíla omnia confirmauit,ingens undicp plau
fusattollitur.Cum in habitu regte Maiefhtis , & coronatusin pallio dîui Stephani
eiset, mirabile de fe fpecTraculñ exhibuít. Dum fa cris infignibus mitiabatur.nuncp fe
lachrymís abft¿nerepotuít,fa!uta concione,reuerfus baud procul in fuburbij tumulíí
acccpto (ЫЛв gladio, quem Paulus prarferebat , adfolis cxortum cV occafum,itead
mcrcdiem &■( feptcntrioncrn,pro dcfcniando regno ter eo uibrato bellum ex morein
terminatur;Romanam quoq» confuetudincm imiratus,cum à columna campiMarríj,
in partem futuri belli confuí haílam iacere confueuíiTet.Relatus in aulam,cúeodem
habitu ín medio fuorum principum coronatus accubuit , S¿ cum ea Maieftate prarfe-
dic,ut uerum omni ex parte rcgem a^eret.Reípirabat omncs,quí in cum oculos pía»
n¿ conuerteranr:8¿ maxima quamcp ipem de regí concipiebant,cumuirigrauitatcm
intucrentur. Qiiín$¿muln,quianténutarantconfirmarioccocpérc. Necidquídcm
auíiminficiarbarFuiiTenonnullos^osq? perpaucosquipotiusexplorandígraría.qua
pfficíj, aduenêrc;inter multos quoçdiu fimulatü 8¿ diffimulatumfuifle.Multieo die
equeftris ordínís dígnitatc donati.Pofteaq; uerum legitimumq» regemVngari ftatu
érecúmundiq, beHaímmínercnt,dcfortiendisprouinci)sagíccrptumeft.Q.uaredic *•
поЛиф fenatus habebatur. Legatus Apoftolicus, qui célébration! huícaffuerat, èC
Orator Ferdinadi regís , in Italia fubinde dimilTî.Ioânes Vefprinienfi epifcopus,cum
fe hoftibus Alemannia finítímíí effe diceret, rebusqj fuis admodum timeret, primus
ex cpifcopis à rege miffionem accepír.cceterí dies circiter ocTo apud eum Alba? reman
fere, dor.ee grauíoribus benerebus profpíceretur. Aulica muñera ita partiri placuit
vißributio Stephanus Bathor,magiftratum Curia?: Syrmíenfisantiftes,preruram regem ¿VIoco
mgifirátu> rtgiccMaícftatisdicéndímríspoteftatcmiPetrusGerebus.regalisaulaíprcfccbram:
Palatini fülíus ftabuli curamXofontíus,ucxilliferatum:Zagabrieníís deíndepontifex
cum fe fponté Vrbanus antíquo muñere abdicaffet , quaríluram affequutus eft. Pro»
uincíasímmmentíbusundicpbelIíSjhocmodofortiti.RexcumloanneComino.LaU' И
rentioq? duce,aduerfus Maximilíanum & Alemannoslmperator deíígnatur.Stepha»
no ulterior Vngariaaduerfus Polonos parùm ab Alberto pace feruata:Paulo ínTur»
eos expeditio obtígit.quí Dalmatian! quotidíe incuríabant* Thomas Iaurienft ep¿£
copusjcùm prudentíacVarte pollerct,null¿sq5 laboribus 8c" uigilrjs defatígari poftet,
(quare Mathia? regí tâtoperc paulo antè placuerat) iûpremus à Vladíslao fecrctariu*
lot/met declaratuseft.loannes Varadicniîsepifcopus.quiunàcum Vrbanoapud Mathiam
Vtraätnfii femper obtinucrat principatum3coronato è íententia fuá rege, cumfc fat patria? &£ hu
топлсШй manx gl°r,ac fatisfecíffe putaffet , pra?ter omnium opínionem , omííía mortaííum re>
mpUxus. rum cura>ad díui Francifci collegía.inuitorege, confugit: facínus de fe prxcíarífllmú
edídít^per omnia témpora commemorandum* Quandoquidcm deaftiua contení' 4»
platiuacpuitamxtà triumphare ftuduít,fe omnibus honoribus per functum effe fenfe
rat, quibusnofter animus humanarum rcrum cupiditatefoletírretirí. Quascuncplc'
gationes máximas obíerat , tam hononfîcè gefsit, и ti cacteros fui temporis Oratores,
apparatu prudcntiaJiberalítateaceloquentíafuperareí.Honeftiísimafemper.&íper
qua culta famíliaríuffl multitudincdcleCtatuscftitantumfibiexdiuiMathiatbenefi'
cenríadíuinarumjoppídorumqjcompararat, utad centum aureorummiíía, praeter
uillas,8¿ oppída.pofsideret unus tantum è íbrore nepos íupererat, & tanta? quídem
indolíSjUtnccauunculomecpari domínatu uideretur indrgnus.Infalutaremigítur
incidir reíípifcentiam. En ftultam mortalium fapíentiam , en írritos homínú labores:
en per qiiam uanum fubtilífsimumcp fine. Quid ex his tandem fperare licebat, prarter **,
maximu Pontificará i altius entm euehi non poteram.Quid demum confequutí fií*
musíprarter cathenatos labores,perpetuamcj proccllaro^ arternam ípiritus afflict
oncm
I

7///, Л% . 7ei
one?Vakant hace omnia, quee me mei ípfius immemprem efFecere: qua: íne terreftrí,
bus infpdêre miferijs , сшае mead diuíní numínis uultum nunq? fufpjçere permífére:
humanís ¿pfe rebus ultrp renuncio,me ab omni mifera uíndicp çpnditione : SC diuíni
numínis dexteritate,íter illudinibo.quome (nifallpr)ab pmní mortalítateíam aÏÏè/
ram. Cúnela rççenfui uoluptatum agm;na,ambinonís omnia muñera preguftaui,for
midolofa díuin'arum fomenta poffedí » clientium falitanones , ante ambulonum tur/
bas.familiarium multítudinem non jgnorauítmeque pppularis aura,nec gratia prín/
cipum,nec plaufus populorummeç congratulations amícorum,nec cultus affiduus
domiforisep feruatus, mihi defuit. Quid tandem folidajutilitatis exhís}egerelicu<
fC ití nempe nihil praeter mentis detrimenmm,defecT:um,interitum Ve aními,8¿ affidux
am ípiritus affliftionemt Çedamus igitur, terreftrí patria,8¿ momentaneís his rebus
ultrp renücíemus,ne dum mortalíum amore rapinin*", mortem quoep perpetuam np
bis comparemuS.Sat luíum &C ínfanitum eft.faç in rídiculofp errpre uerfatum,fat cor*
porideniq? fitindultummuiicanimac.nuncímmortalítatishabendaratiOjne.animan.
tíummore,uiuereuideamur.Poftquám inhoc affidup bello mortaliumnemoferç
tutpu^ereppteftjnifiadmunitíffimas arces effugíat}editipralpcapetamus:-S£exhu/
mili genere nati,uitâqua:ram us illuftriorem : nec ab re quidem nobis facbimerift Sj
Chriftum optimum maxima Seruatorê npftrum imita ti, quâtp huiç uano fóculo cía/
ripres uiximus, tanto delítefeemus obfeunús , uti cumularas uaná? hîc noftra: gloría:
?e pomas exoluamus : 8¿ difcat exemplp quifque noftro, npn in rebus momentaneis &C
fluxis, fed ftabilibus &Ç aeternis fpem folidam elfe collocandam. Ex humilibus ехощ
par<íitíbus,in priftinam humilitatê,quod reliquum eft uitac,redigamus:ne, cum haç
îctate plus iàpere debeamus,in obfnnata uitae miferia,Ô£cecitate perfiftendo grauius
deiîpcre uideamur. Proinde nos à quotidianis naufragfjs,o£ forpunae ppteftat.e , tan/
dem aiïèramuSjSeruatoris noftri humilitateimitemur,Si crueem fubeam us:m, durrç
fragilem hanc uitam contempferimus,perpetuam nobis cpmparemus/Si quot labo/
res in (èruitio mortalíum prineipum tplerauimus,tot in diuíno officio pertufiflemus,
jam uerè beati ppfljèmus exiftimari.Quare uanitati omnino cedamus, &C falubre jDei
queramus pbfequium;HacmentepercitusJhaudaliteratcpficœle№numinefpreta4
f o monitus,ínprimís omnibus fe iàcris exuit pracfecíluris fe ponríficatuVaradíenfi ipph
pè abdicauit,ad meliorem uitam emigraturus , ne amicorum quidem , &Ç familíaríum
prationem omiiît,utingenitam ufque quaep charitatem rentieret. Cùm regem naAus
eiTetindulgentiffimumjC^ ob fuperiora mérita fibi deditiífimum,Valentino Рапдо/
niorcuíLupo cognomen erat : epifeppatum renunciauit:S¿ ut.contínuo potiretur.cíj
autoritate regia facile impeirauitiPraepofiturä Budenfem in fuburbano fi tamOjCual'
do epifcopo ¿Zagabríenfí amicocp uetuftifsimo. Nicolao pro pontifia olím fuo , prv
mariam inVaradínp prepofituram,Aliaalnsprodignítatediftribuít.Alba?ab amiciç
dudumdigrefíuroSjCuncTajquaeapud ípfum erant,his prodegít.Quin SYgemmatos
annuUo$,quotquot geftabat,pra;ter Ppntifici.ÍJ,ín eos partitus eft,ob^fighatorio Do./
minieví Albenfem antiftítem ultrp donauitЛ pannes igítur,difficulter à Vladisjap re*
ge Aulica; militia: uacatione donatuSjOlmucium ínMorauíéfe recepit.uti priusquá
jclíui Francifci íacris inítiaretur,rite cundía difponere^Familíares partim ínter feruitía
• regis,partím inter Valentini fui fuccefsorís familíam ínfinuauít : qu,é díutyia experí^
entíaita dílexít,utí filrj loco femper haberct, Antequam religionis jlltue fumerethabf
tum,illic annum exegít.Intereaxa?dem Olmucíj mira celeri^ate exaedíficatam ,Sí Pan
.thepnappellatam,cuncT:ísnuminíbusexuoto dicauít.m.agníficccpdonauiKfacrasue
ftes ,auro gemmísép onuftas?& multa uaforum genera non Vatadíenfi folum.Bu.den,
jfîqp bafiliça;,uerùm 8¿ al.p s mira liberalitate diftríbuit.Nepotí adhuc ínfanti , è forore
uillas Sí oppída cuncT:a3fua uírtute parta,lcgauit,Aurcum círciter quínquagíes mille
fQ in facros ufus erogauít.Mox exado anno,implorata publice ueniajtanquam fi huma
nisexcederetjComplorantcpopulo.cVcollachrymantibusamíciSjaccítiseSílefiadíuí
Francifci'facerdotíbus , facrofanctûfumpiîthabitum ; Sí ab íllis exceptus, confeenío
Nn 3 curru
(

curru, Varadislauíam eucctus eft , ibi que ín íácro Francifci collegio die nocbi qué
in diurno cultu uerfatur. Tantum Vngaris Boemisép fui defideríum hac íníígniemi.-
gratíone relíquít,utpíentíífimo quífqueparente,ac patrono officiofiííimo , leorba-

tumrcputaretf

RERVM VNGAR1CARVM D E С A D I &


Q.VARTAE FINIS.

ANTONII BONFINIÍ fcÉ&VM VNGA*


R1CARVM DECAD1S Q.VINTÄ
LIBER P R I M V S.

i X dum Vladislaus rex Alba; coronatus,Budam fe.cum uniuer


fopontificumprocerumque comitatu receperat:cumuarijex
omni regni parte tumultus , SC graues bellorum irietusenrer'
gunt. Nam Sc Iacobus Sekellius defeccione ad Maxirmlianum
inita,ad lacum Balatonem oppidulum occupafle.acm Vefprini
enfî agro res nouas moliri nunciabatur:Ô£ crebrac quotidièTur
carum incuriîones in prouíncíam.ac populationes arferebâtur:
cas - 1 : ——gJ quin etíamPolonorum.Germanorumcp excrcitus regni finibus
imminentes maiorem indies metum inrjciebant:cumAlbertus regís fraterpaceeá.cu
íus fîbi condítiones non eilènt feruatjc,haud ftandum exiftimaretrSc" Maximilianus à *•
fuis impulfus, Vladislaum ad illud regnum rite euocatum , iniquifsimo animo ferret:
cuiusipíe incredibilí cupíditate flagraíTet, Accedebat prsetereanonlcuiffimimo'
menti res,quod Beatrix,quac Mathiac regis fueratuxor,VladisIaimatrimoniumpro>
peimpatienti animo appetcbat, utínpríftínadignitatemaneret: qua?,iî millier defpí-
ceretur,haud cuiqj dubium erat, quin quorum le partibus adiunxíílet , eifdem regnü
etíam opibus,&:coprjs fuis conciliaturaeiîèt.QumetiamjIoanms Coruini adolelceii
tía tímorem non mediocre facíebat,qucmMaxímilíanus per Iacobum Sekellíüqou'
tidíepraemrjs &: pollícitationibus ad defeclionem folicítabat. Cuius reí legati quocp af
fidue miffi fufpícionem augebatur.I gitur rex his tantis fubito dífficultatíbus obíccb's
omnibus mature\quoadpoffitJfibíoccurrendumratus,SígifmundumQu¡nquecdefi»e
arumantiftitem,quífecumBudam acceíferat, quodeum multumapud Coruínum
ualere au&oritate intcllígebat, Tatam ad retinendum in officio adolefeentem euefti'
giomittit:fegineuerö nuptias indíesacríus flagítanti.easqjnífi aífequaturexítíunt
propé regno Hungaria:minitanti,quod tandem refponfumdet, etíam atque etíarrt
confultandum cum patribus putat. Cum autem de ea re confilium agítaretur,nemó
reperiebatur prêter pau eos, qu os pecunrjs&pra?fccTttrisípfafibideuinxerat,cuicon
íugium cíufmodiprobarctur. Regcmulíerisinprímis actas,acnotafterilítasdetcrre'
batrpatres, quod timendum putabant , ne peregrínis gentíbus regnum communíca»
tum breuiadnominisínterítumpcrueniret:Bocmi,prctercaptera,decretum etíam pu
blíc2proferebant,quo cautum erat,ne cui Boemíaeregiuíduam ducereliceret.Quia 4*
uero fi poftulantís regina conditio apertè refpueretur , nemini dubítandú uídebatur,
quin ftatim bellum illa eíTet maximum tum fuis tùm alíorum opíbus conflatura,
haudquaquamfponfalíum fpederjcíendam earn exiftimabant, quo ad regnum eífet
abs totimmínentium bellorum ferroribus exolutum. Rex autem inflante uchemen
tius indies mulíere, atque procerum ,quos poterat, ánimos muneribus Si peoi'
mjs corrumpente, uerítus ne íí confilium patmm fcquutus falfis reginam promit
sis tenuifíet, parum fîneera fide regiflfe tandem uideretur: mi, Nonas OAobris,
patribus,
VEC^VIS Ц Ll'BEZ /. .fol
patribus,procerumq? principibus fecretö accitis , ira omncs eft alloquutus» Cum
me regem declaratum VngaroriïnonnullihortatieiTent,ut Beatrícem Aragoniarn
míhidefponderem uxorem.eorum haudquaquam,ut uerè dicâ,ab initio confiliü ini
probauijiîcenimforeuidebam.ucducentisaAjreorum millibus abea nomine dotis
àcceptis:& trecentis millibus,quae ex dote,& fortis ei iure debenture quemadmodS
ipfa pollicebatur regno remifsis,non Boemico folû exercitui,cui Mathias rex multa
ftipendia debebat.íatisfacerc fed Pölonis etiam,& Germänis, qui reghum própe ex
compclltoinuafcruntjfacilíuspoííeóccurrérej Poftaute'.cumeádem.nullis talibus
promiísís expletis meum famem adhucmatrímoñiüm affc¿tárct,mecp fi fuam codiii
,0 onem abnucréjbelIoperfequuturáát^adhoftesno^osaccefluramjeísqjZotiumj
Dyosgyurum,ac Strigonium tradituräfeoftenderemeq» externos iam folum príri
cipes amícos ac necesarios fuos ad belli focietatë alliceret ,fed qui mihi ftuderent,nc
que ab eo matrimonio deterrétjhoftiú propeomnes numero duccret:fateormecíi
tanta reiíndignitate,túm multo magis perfpecb. mulíerisfterilitatécómmotújápri'
ftina omnino fencétia deftitme:8£ fi quam fpem nuptiarüm obieci,meid ¿pfum com*
munis íalutis caufa¿uelautoribusuob¿segííIc:cümdímífsís omnibus Boemiciscó
prjs,nullo alio modo infefta reginç arma mihi ас regno meo iiriminentia propulíare
commodíus poíTem» Nunc uerö cum uos in eadem preftare fententia uideam , ut
quofacilius mulíeríspotentifsima: infidix dedínentur.eius fponfaliá fímulentur,
*e atqj ars arte quodämodo áeludatur,faciam quod uobis placeré fentió:fi illud aurerh,
apud uos teftatum,reh'nquo me non tam iudicio meo , quàm au&orítate ueftra ad
hancconfilrjrationemaccedere,id quod uobis prxdi<ftu uolo,ne quísme forrafsis
contra dignitatem regiam ,ut perfidiofum aliquandó iníímulare:aut huius me con¿
filrjíí quid proptereaduríusaccidíflét¿autorem reprehenderé iuftô pofsit» Cùnt
omnes attend eíTent,haud itamuho poft iníbmte rtïuliere,fpôfalia ín hice uerbá páü
cisadhibitis tcílibuSjpacifciturjUtdiceretzfpondere fereginam ex antiftitum proce>
rurricp uoluntatedudurum. Pôftautem,cum ad tutandûregnum propediem egref>
furuscrebris ab ea quotidienuncrjsuocaretur,ínftantiumbellorumrnolemcauííá
tas^aegré tandead cam ita acccfsit,ut nullum tarnen ei fponfi fignum ediderít:noii,
J с riium^non iocum,non ofcula,non blandítias-ullas attulerítífed qüaíí alienus cum alie
na prxfentíbus femper arbitris loquuntur,ab câdem aliquandó blâdiente trifti ¿píe
fcuerocp uultu difceilerit«. Sígiíinundus,cum confírmate Coruino rcuerfüs, opti
matibus denouisfe abfentcuecb'galíbusdecreuíffejeosqnníriricé inter íe dífsidcre
animis comperííTctjimpendentem calamitatem perfpiciens,domum regreíTus,prorx
fus fe à publicis negotrjs omnibus auocauít¿ Nondum menfis Octob. erat exaclus,
cum noua; dcfecliones,direpuones,6c incendia ex omnibus regni partibusaudiun-
tur:Semproníum Auftrixfinítimum.interpoíítis conditionibus nonnuIIis,cxfarí.
deditionemfedíTc:Sabariamá Germanis dilígentíús obfeíTam, propediem inma<-
nus hoftium ette uenturam:Iaurienfibus obfidionis periculum immínéYe.quosprae
4e terarcemnecmurusnecfoíTaulIaprdtegeret. Albertum cum exercitu Polonorum
4 contra fardera Caflouiam obíídere:quadringentos Beatrícis équités expeditos,Blà
frj Magr)ar,qui apertè ad Albertum defecerat,arte partim exfos .partim captos fuíí>
fe. Adhxc Turcas Medrufiam ufep quotidie per Croatiarri excurfare¿ Sí ina>
gnapopulis detrimentaínferre. Ncc multo poft,Sabaría capta :& arx Nea>
politana fubfidío deftírata , cum urbs antea rebellaíTct , Maximílianofe tradi^
difle nundatur . Interea Albertus Maximiliano adiuncT:us,obfidione Cafsóuix
non contentus,quod oppidum munitïfsimum- facile reí frumentaria? dificúltate
fperabat fe in poteftatem poíTe redigere, cum ulteriorcm Vngariam fluctuante '
ubique regno adoriri ftatuiflet:, prouindam longé late'que depopulatur: 8¿ ad
/в Varadinum &Agriamufq?excurrens,urbemnullis moenibusaut fofsís uallatamr
Nn 4. ( magnai
704 ^Wr, 2 0 & F IN // ZEt.VKÇ^&
magna ex parte fuccenditn'nde ab arce repulfus,agros uaftat,pecora abigit.uícos my
cendit,agreftescp imperium detre&antes captiuos abducit.Caftrû autêTerreû à Se*
ptingentis milítíbus Sueuis.imperante caefare.parú profperô conatu eft obfeflum,
Nam praefidium,repentína eruptione fafta.qui obfiftere conati funt,alios concidit,
alios uulnefibus aiíecit.reliquí fefe fuga: mandarunt.Principio inde Nouébris men
fîsloannes Vitefîus Vefpriniiantíftes.regérenaturncp mido properè nució certum
facit fefe afsiduè à Maximiliano addefeftionemfolicitariadcp nifociat,belloat<jipfi
us'urbis excidío perterreri orare eos.ut celeritcr tumultuarium ad fe roittant exerti-
turn,cuius auxilio datam ièmel régi fidem ufep ad extremц tueri pofsit, Reiponfum
àregepatribusq» datur,ut ipfe oppidum pro têporeomniû neceflariarúreruappara/
tu communiat,ne prima occupari impresione hoftium pofsit,fubfidium fefe idpne-
um in tempore fummifuros»Pra?terea íubetur bono animo efle, praefentiumcp tenv
porum rationem habere,quibus tam multis undiqj ingruentibus bellis anariurn
exhauftum,8£principû diftractos indiueriàs partes ánimos animaduertçre pofsit.
Rex inde iuadêtibus patribus,8¿ re ipfa cogente,prorogatis Bea tri ris nuptrjs(quod
fîbi tum non de fponfalibus celebrandis,fed de pro pria lalute defendenda cogitan
dumefle,mulierirefponderet)paucis poft diebus cum Vrbanp Agrienfi,Thoma
Secretario Taurienfi,& Stephano Batoreo,Ô£ proceribus,regulisçp nonnullis,fe Pp
ioniu c5fert,ut inde inauctorato nigrorû ueteranorû exercitu,in Auftrie fines incur*
rat,dumqj ipfeeirei,cum exteris optimatibus ftudet: Vrbanû,( cui,expaternisam{<
eis uni,ob exploratam fidem,op tímacp con filia, Coruinus fe,ut alteri parenti dicaraç
acTatam,Comaromium9 commiferat)Comaromium,ad nutantem adolefcentisa*
nimum confirmandum,dimittit,Velprinienfis antiftes,utiauxiliumdiiFerri}ôiicrà<
тц angüftiasiacbriaudiuit,defuamagis quam de publica íalute follicitus,uar/afecû
agitare animo c5filía ccepít. Accedebatad íncítandü hominis anímñ , iníígnes etj'am
quardam iniuriac:quôd Sí rarô in со (ilium à pa tribus adhíbebatur à uicino quo*
dam regulo parum humaniter tracCabatur* Б6 magts схЫ indies inflare, ас nuncli*
teris^modo nuncf)shominê,utfortunis fuis cöfulatjadmoncre; Vladislaum nonRo
maaummodo imperium,fed fuofmetipfius propèomnes habere infeftos , magnum
iam optimatum numerum ad fuas partes txanfifle , ñeque eum prímum defeöip/ /9
nisiniturum conGlium.dicerc .Pollicetur inde,pontificatum Viennenfem aljaip
multamunera/edaturum fi defècerit, fin minus exrrcmû contrà cominatur exitium.
Hace cum ei mâdatalacobus Sfk«lliuísattuliíret,ac diploma incolumítatis, carfarisfi-
deinterpofita,reddídiflént, perfuadetut fecum in caftra concédât. Quo ubi uenit.li
beralifsimçàcunftiseftexceptus,pacl:usçp,utin quacuncpfortunaperiçulum fibi à
duobus pontifîcatibus preftaretur Maximiliano Veípriníum tradít* Maxímiliaous
praefidio ín oppidoímpofito,caftriscp in agris locatís,Ladíslaum Canifiu'um in Simi
gienfem agrü cum expedítísequítíbus.paueisgj peditíbusmíttít,ut pagos oppidacjp
cius omnia ad dedítioné ímpelleret , fub imperiumep redigeret,qup cum ueniiïèt,re
fiftentes ,ac mandata faceré reculantes fpohauitrobedientes , nullo detrimento affiv 49
vlos.commeatum tantum déferre in caftraiufsit.Hinc cum iè ad MaximiUanum con
tuliíTet,fratré tarnen Vladíslao reliquerat,eo confilio uti, cum Auftrie eflenf finitimi
in ucram fe partem uícloría inclinaflet ,in tutores fuas haberent , atq» alter aiterius
fortuna fe tueretur.Vefprínrj defeccione Sí Germanorum aduentu audito npn mini
mum regís patrumcpanimíperculfifunt.Mouebatautéeos inprímis,regalis Albae
propinquitas:qucc fi in manus hoftium perueníffet , nihil aliud ad expugnandum
regnum quam Buda,oppidum baud quaquam rr.unítum fuperefiet. ltaque nullam
fibi munienda: Albaemoram interponendam rati, eius rei.caufa S.tephanû Barthore
um 8c" Paulum Kímífium cum exerdtu mittunt. Quo cum illa accefsiflent,argr¿ à
ciuibus intra oppidum funtadmifsiîqui magm'tudine pecuniarum deterríti,quas /•
in munítione omnis generis comparandis impendí ¿ntellgebant oportere(quíp'
pe ob diurnam pacem omnium ibi rerum , qua: ad pell um ufui erant lunv
Ъ£СиЪ1$ V I it Si К 7àf
ma effet difficultas ) munitionem earn attíngendá eífc negabât:cum dícerent, modo
urbem loci natura fan's munitameíle, quam ne Scytharum quidem exercitus , cum
toüVnganainp;rui(ííf;¡íc,c< j .i5 иге potuiífentrmodopopulifréquétia abunde
■ defenfam,in quam fe ex agris oppidisép uieinís,plericp omncs rebus his tírheñtcs
contuliflent. Quo faclum efl.ut quíngentorum quínquaginra quinqué militum
prarfidíum aegrè reccperint. Maximílianusinterca contractís undique ccprjs Ab
bam uerfus exercítum ducit.quöd módico earn praefidío tenerí audierat, confeftint
nehoftibus fibi confulcndi tempus concédât, oppidum ipfum adorirí conflítuín.
Qjiíbusdercbusrex certiorfa<ftus,ueterranorum exercitum^quemmiliti^íacramért
10 to deuinxcrat.extemplô Danubium tranfireíubct,uthoftíbusad Albam occurred
ret: qui ad о До milliaeífeferebantur, ipfe coaclo Vngároruitlexercítu.móxfubfe-
qui inftiruit,ut unícOjíí fieri po(fet,de regno prsclio dimícaret. Exercúus cum in Mo
rauía poll: Maihia: regis exceífum ftaciuahabuilfet,acinfluminc traijciendo multu
temporiscoivfumpiî(fet,ad tcmpusadeifenon potuit. Nam Maximilianus.cunt
nug lis eo perúenire itineribus matufaifrt.iam lacunam traiecerat:5¿ in planicie qug
eft: in eonfpccliurbis,cafha pofucrat* Stcphanus£¿ Paulus mocnibus urbis dimiî*
utièad melíora Reipub. témpora referuaiet,ca aggrefs^primoTatamindeBlidam
ierecipiuncMiximilianus prxmifsisexploratoribus, qui fibi certa de urbís munú
tionibus referant,fuburbium incenfum eife cognofcit.ne ab ea parte urbs expugna*
*o ri poííet,(h3ccenim intra duas amplifsímaspaludescollocata, duos tantùm aditus
habenunumquiadßuda.alterumquiadBalatonem locum fpecbt. cxterùm aqua*
Ümícp impedimento adirihaudquaquam poteft,practcrea in murís,necfaxa>necpíu /с*^5
tcaSjiiec íníídioía ulla loco tormciuorum loca: neqj omnino ullum urbís propugna' npUgn*~
torem confpicúoppidanas ipfos cum reí mil i taris ignaros.tum mirum in m od um de tio.
fidiaededitos.exíguo urbem praefidío eommififle. Quibus derebus ad oppidum
fubitô adoriendum accenfus,Sueuís ped ici b lis expugnandam fibi urbem prardae pa
ctíone fufcipicntibus.fumirum eius rei poteflatem permittit. Sucui,haftatis bC gra
uís armatura? prjemífsís militibus,ckr machinants poil fe fubfeqiii iufsis ,c u in fubur/ _
biumperue.tiflent.cum parua pracGdrj manu temeré cxoppídoobüiam egreffi prg
f. о liuncomrmfcruntrquos exequísínfeflahaftafe acríus inferentes, cum prarfidium
f axinea lancea pedes circíteruíginti longa comínus, manum conferere aliquandiu
proh¡buiíit4&praecedentcm phalangeal protexi(fet,tandem machinants omnia fu
nu S¿ llrepítuínuolucntibus conílenutum in urbem ferecipere eft côpulfum .Suc-
iiius aJcô cupide infeqiientibusutnonnulli cum rjsmifti.intraportamurbisirrupc*
rint. Cuius prxlrj euentuin ípempotiunda; urbis omnesercclí.ualidifsímo dimiiïo
propugnáculo quod ante urbis a ditum furrat excitatum,ad m cenia, quanquam lata
fbiïà 3í aquaufqj ad pccloraalta munica,repente conuolant:& cum fagittanj mach:>
nanjeg pro folla liantes confiílere in murís defendendi caufa permitterét,hallati fof
fa limofo uado traiccla lanceas pro (calis mecnibusadmouenr, rjsqí inníxi , celeritcr
**° in muros afcendunt.Oppidanos S¿ fpeftata fuorum turpi in urbem fuga, iam antea
auaricíac ignauiaeqj fuxeoeperat pccni'têre:âr pöft,confpc(Tto repente in muro hofl^
defpcrata tálutc,certaminisacdetvn(íonisomneconfiIiumabieccriínr,trecentitaniu
ex rjs équités qui in praefidío urbis erant.forum uerfus fe cum paucis ciuibus eo ani*
moconferunr,ut fi facultas pugna? detur,ne tan tamhoftiui'Aóríam concédant. Por
ta ab rjs qui próxima mecnia oceuparant refracb,cataphra<fu ílatim íntromifsi in uia
lata,qux fert in forum,accrrímum cum oppídanis ex' praefidío prarliü inierúí:adccqp
obftínatis animis pugnarur,ut ex prefidio omnes finemaxirr o mulierú puerorumép
plorantium ftrcpitu,qualis edi in captis urbíbus folet.cecidcrint.lnde iñ forüm uení
nientes,in quccúqj incidúuferro fcuiunt,in foro auté faeerdotes quofdam pro tépló
diuc Genitricisacriterdimicâtcs,crudilifsimêtrucidât. Inde ad dirípiedá" couerlî uf ,
bê ut ftipediorum fuperiorum detrimertta farcireneciuibus omnibus unà cum uxö
ribusôilibcriscaptiuisfadis nô folùm шЬона fortunase} еош inuadunt: fed n<f
matronäruM

I
matronarumquídemacuirginumpudidriaíparcunt.Fueruntctíam, qui in diu*
Genítrícís cedem bC in fan&omfacellaregum irruperunt:quorûquidêcû tres (ut
aíunt)fupra diuí Mathiae fepulchrum obtruncaítent, lancéis tabidum etíam ca-
dauer eius reuellere lunt conatí. Alrjfacrarp poftes perfríngendos aggrefsi,
quod gemnatis reliqurjs diuorum facrífque ueftíbus refertífsmium efle audie*
rant, esefaris edicto renuncíalo, quo grauíüs in eos fe animaduerfurum edíxe*
rat, qui aut mulieribus uím fecíflentjaut facris aedibus rñanus attuliíTent, aut
ínermem alíquem ferro laefiíTent, conatu deftíterunt: fe'queindead Dominicum
urbisantiftitemoppugnandum contuleruntj qui nOnnullís ciuibus fecumfunv
ptis ín altífsimam ¿afilíese fuae turrímjáduentante hoftecönfugerat,eoq}Uniuer'
fam téplí fupelleíii lern , que pr& cío fi fsím a erât côportarat» His rebus geftis Ma<
ximilianus poftridie urbem ouans ingredítur, innúmera principurn nobiliumcp
Germanoríí turba ftipatus : ex Vngarorû Iacobo S ekelío, Nicolao Zecchiö,La'
dislao Kanifio,alrjscß nonnullis qui Vladislaum regem reliquerant. Inteijconti'
nentes milítú plaufus 8¿fauftas fuorä acclamationes duAuseauia eft, in qua cum
pra:fidio8£ cum ciuibus dimicatum atrocifsimédemónftrauímus. Quöd eo fuit
confilíoadmíníftratum,utcadaueríbus omnium adhüc,ubi quifcß eorum cecide^
rat,íacentíbus,pra:tereunti iequifcp caiiari commode poiîèt oftentare:cum alrj tre-
centos,alrj plures fuá fe manu interfeeifle iaftarcnt.Quam ftragem iniquifsirnis o
culis caefar díciturafpexíflerfiuequód pütaretimperatore Auguftalia propediem 10
ornamenta fumpturum.non crudelitate,fed manfuetudine imperrj rudimenta po^
nere oportere:fîue quôd ueneretur ne labantes âdhuc Hungarorum animos,pror'
fus à fehuíus ímmanítateuícftoríaEaucrtifíétrquOrum ca eífeingeñía fcíret,utleníta
te facílíus,quám inclcmétiafleclerétur. Qiiefentiqúe ei cur adeö crudeliter in Chrí
ftíanos & cognatos homines fe gefsiííentrrefponíum datum eíbcacforum fe perti'
nacía fui{Ieadacl:os,quí conftanterufcp ad extremum arma retínuiflént.Inde omni
bus cadaueribusfepulturcmandaríiufsis,in forum profecbis ,inqjbafiJícamíngre
diens,ualdeperturbatus eft animo, cum fibi equus repente cormit:quo fado eorú
expíatum fcelus uulgô putarünt,qui íacrilegas deorum fanis manus intulerant*
Interca Dominícus antíftes impetratafibífuiscpc^fupcllcclílííácírfincolumitate, i9
türríegredítur:atcphaudita multo poft cum dítífsímus efíé praedícaretur,& qui
regales díuíMathiacthefáuros perpetuó cuftodiflet,fortunís omnibus cuertítur,
atqj bafilica? fuae etiam renunciare compellitur. Milites üeró prazdeintéti ocultum
locum nullum, quem non cxcuiTeriiit,reliqùum fcceruntiufcp adeô,ut cum edíum
etiam fundamenta pafsim efFoderent,in uinaría celia quedam fub fornice mimtttO'
rumaureorumfex&trígíntamillianonnullirepercrínt. Cum autem locupletatís
nobílifsíma pra?da militíbuSjtribuni mílitum,equitum inuídia flagrantium , obfe*
qui uoluntati,& feruíre commodis cupercnt,edixerunt,uti uníuería in forum ргге
da côportaretur,quo equalis eius ínter omnés partí tío íniretur. Rebus ígítür omni
bus qucoccultarínonpotueruntjín publicum delatiSjdiftríbütionori pro merítiS 40
tiirtutís fed pro gradíbus honoris eft ínftitutá,quOd ípfüm Sueuí inprímis,quiur-<
bis expugnatíonem huius paction? prscdae fibi depopofcerat,adeôegrè tulerút,ut
fe pofthacnccp dicto audíentes futuros eiïèprofcfsifînt. Pöft diem odauü carfar,
utpríftiníí cíuíratís ftàtû,quo quomodopoflètreducerct cdí&üm pröpofuit,utci
uíum quifep fuas domos repeteret: &C urberrt.reuocatís ciuibus,artibus,inftitutis^
frequentaret.-daturum fe operam,ut in pofterum fuam in fe neep ciernen tiam , nccj
equítatcm defiderarét,id quod pauperrímus pro fe quifep ftudíoíe fecit. Nam qui
remhaberentjpecuniaiquammultäbaturjmagnitudinefe in libertatem uíndícarc
. nemo potuít.Hunc ín modum AlbaxmiCal. Ocbb. eftcapca,Salutís anno
14s о.• MCCGCXL fexagefimo fere die, quam Irl ea donatus corona íncredebílí cum
omni gratulatíone rex fuerat . Quare adeo permoti Vngarí funt,ut hu'
msuniusurbisiacbraomnéTuam ex prxdaris ante partís uictorrjs belli gloríam
ad
*DECWt)lS V. ù/ÏÈk К jof
d níHi1ümrecidíflc3exiftimarent. Quamuís id non'tam hoftíum uirtutí quàni
prauis facb'onum fuarum iludas omncs tnbucrcnt: quôd Germani fine Hunga-
rorum duftu nunquam rcgni fines ¿ntrare aufuri fuiflent: ñeque prarterea dceC
fent,qui propterea negleclam eífe Albam interprauarentur,ut Vladíslao íartí'
endorumdamnorum, quactam multis ereptis oppidis Maximiliano íllataerant,
bí reddendse ei Auftrix necefsitas augeretur. Capta Alba, ftatim caefar ad
Budam oppugnandam animum cogitationemque omnem intendit : quam fi fi>
bitctaggreiruseíTetjnuIlo tum prarfidío cV munitione firmatam &C uicínae inpn^
mis urbis calamitate perterritam, haud cuiquam dubítandum uídebatur,quiri
10 i'npoteftatem 8¿ impcriumnulloncgotioredafturusfuifíct. Verum quo minus
id faccret.moram mílítum feditio attulinqui ipfum exercitum eo adducentem, fa
qui noluerunr» I taque dum Albas feditione fedanda,&£ rebus cómponendiá
tempus terícBathoreus ScKimífius ad earn muniendâ à rege miísi Uníuerla ex fi>
nítimis pagís in urbem ruftica turba compulía , bC uíno ,frumento,armentís , ¿árte--
riscpeíus generis omnibus comportatís, èC mecnibus per ciues dies noclescpc'
"gregíé laborantes reparatis & uallofofsáque firmad íneumt locum rem adduxe-
rant,utfeca;farísu¿c'torísimpetumper fe iuihnere poiTè non diffiderent.neduni
fi fe rex adiunxi{Ter,qui indies cum ornatifsimo exercitu Boemorum à Pííonío
'afForediccbatur. Hoc tanto militum íncommodoobíccto,8£ pra?tcreä difficult
*o täte pecuniarum in credibili cum fe circumuentum cariar anirhaduerteret , ad
Sigifmundum Quinqueccleficnfem epifcopum quem homincmeíTe dítíísímuni
c'a tempeftâte nouerat Jiterasmittit,rogat'que,utfuis fe partibus adiungere,ac
duo&î trigintamiliianummöm aureûm fibi commodarc uelit:quibus feditioio
feconciliato milite , clarifsimam perfequi uí&oríam qucat. Pro tanto benefició
Saksburgeiifcm epifeopatum S¿ multas ciuírates políícetur: &í ut promifsís fieles
fir,Gcrmariorumpríncipum obfignataseaderefyngraphas mittií. Sígiímundus
uírfummaprudentia,atqueingeni)dextcritaceadmírabilí pra?ditus,officrj ас dix
gnítatis fuar non immemorbreuirefpondet.'datamremel Vladíslao fidem fallere¿
r nefas eflfe exi (limare : ñeque id à bono uíro aliquo comíttendum rile cenfere.
}o Pecjiiíam j quam detjCopiam nulla fibi fiippetcrCjcV fi qua adfît,cam in tanta rem
omnium permrbatioric pro fuá & fuorum íalute tuenda, fi quídduríus contígiC
{èc,conferuandamiudicare,fe,quando ínter duos clarifsimos reges tanta exarie--
rítdepotcftatecontemio,daturum opéram,ut in priuato Ги,лс neutríus fortU'
namfuisautftudnsautcoprjs fubleuet. HocubiMaxímilíanus accepít , quaiv
quam ca re prxcipuèangebatur, quôd cupidifsimospra?de milites egre cóntine>
¥eápopulatíonibuspo[iet:S£ prarterea relicto Alba? pra?íídio ,exrjs locis caftra
mouifí^t:antíffcítís tarnen prudens refponfum,hominiscp propè prifeam integré
tatemlaadauit:haudparuamferemaflequutum arbitratus fi prarfulem potentís>
fîmum à Vladislaí partibusauertiflTctjquifiopesadeumfuascontuliiTetjfatis ар'
4o parebat maximum fecum ad uí&oriam momentum efTe allaturum. Pöftautem
cum Vladislaum íam Danubium exercitum traduxííTe,ac Budam adüéntare,
caqí urbem omni bellico apparatu in ftrucbm per fe fatísuel grauífsimi belli fuiti-
riere uím pofle accepít, magna fpe ciecT-us,fe in Vefprinienfcm agrum recepít:
ibitp Pauli caftellum,quod opulentifsimumerfe fama erat, cohorte una immiflà,
paucísdiebusadeditioncm compulir» Inde metis Víennam uerfuscaftrís,Suex
tiorum militum, qui ímperata faceré recufarant,fibi caftigandam contumaciam
fatus,ex prxfecbs alios in ítínerc fufpendít,alijs poll Vienna? caput detrunca-
cauit,ex mílitíbus uero,nonnuIlis- turpifsímo mortis genere , ut carterís dócil'
menro eflent , arFecftis quibufdam cum ignominia dimifsís , relíqui exercituS
y9 partem in Ulyrícum ultra Drauum partem in Simígieníém èC Vefprimíenferrt
Albanúmque agrum ín hyberna dímifit. Vladíslaus falute Béatríci dícla,,
ouöd Der Strí^onicnfem agrum iter habebac , Budam péruenit ; audítóque
Maximi.
Maximíliani difceífu, quamuis de rccipienda per hyemem Alba cogitaret.Ab
berro tarnen fratri Cafíouíam obfidenti, finitimorum que populorum agros de
uaftantí: príus fibi oceurrendum exíftimauit , Valentinus antíftes Varadíen*
fisjquí.pontificio tesan muñere à rege ornatus,utgratí hominis officium preftaret,
Budam fe cum ínftrufto equitatu contulerat:ac fuis coprjs ad earn muniendam fup*
pedítatiSjegregiápertcrritos ciuíum ánimos confirmauerat:aduenientí regí olv
uíam , progreflus cum íngentem uim pecuniae commodauit:tumueroeius laten
femperaffíxus nullum ofhcrj gcnus,quo aut uirtutemaut fidem fuamdeclararet,
relíquít fi Senatus cum Rempublicam inmmmudifcrimen adducbm, tam multis
undíque hoftibusaduníuerfum prope Hungarorum nomen delendum una o
ortis }SC in medio iam propè regno uerfantibus uideret , delectum maxima cura
habendum etnfet. Rex proceres pro uiríli fingulos cum fuis coprjs conuenire
ad certain diem iubet,ípfc cum exercitum iam íaeuíente hyeme , Cafsouiam uer^
fus profectus^ad Agriam fubftítit,ut inde Cafsouienííum ánimos confirmare!,
quo SC alrj omnes ad diem diebm diligentiftimè conueneruntrquos uel praefen»
tis periculí magnírudo , uel amiffacmodó per ignauiam Albae infamia comino*
uebat* Poftremus omnium Coruínusaccefsír, Comaronrj aliquantulum com*
moratus, dum legatos à Maximiliano ad fetentandum(fedfruftrà, Vrbano con*
trà nitcnte SC de officio fuo eum quotidie admonente ) mifsos audit. Vix Kíni*
fius in inferiorem Hungariam,quam cum imperio obtinebat,ut regni fines ca»
ftra Turcarum impetum tueretur,uenerat:cumuariorum incommodorum nun/
cçj afFeruntur , duo Alba: Graxa: propugnacula à Turcis eífe capta : paramaba
fuilTe.quin urbs in poteftafcem peruenerit+Bani Illyndanimum titubare :Zagra/
biam fefe Germanorum fidei permifiilè : duo Ofualdí epiícopi caftella per uim
occupata» Priorem Aurabin ac Cruciferorum Sc Khifnoruatum cum plerifquea«
dijs,adMaximiIianum defeccione fac?ta,prouinciam populari,& uaria oppida beb
lo tentare. In tantis malis illud bonum proponebatur, quödmultos ob propra
am utilitatem coactos , fidem haudquaquam prarftituros conftabat:quam opinio
nemipfîusquoque rei euentus comprobauít, Siquídem Banus Sí comes Caro*
lusjacceptis à Maximiliano pecuni)s,tamen cum Berardino Frangepano fidem feP }<
uarunr. RegtCafTouiamcontendentijStephanus comes Sepuficnfis cum firmif
fimo equitatUjCxTpeditum quatuor míllibus SC quingentis praeftofuit. Quem ubi
rexaducntareaudiuítquódducem eílefortifsímumcv! príncipem domi foríscp da^
rifsímum SC ínprímís regía: Maíeftatís defeníorem acerrimum feíret , obuiam
ci ad fecundum lapidem prodrjt , ac maximum procul eius exercítium confpica*
tuSjfidem'que fimul Sí potentíam princípís admíratus , clara uoce : Salue ínquit , co>
mes oprime , quem uerè hodíe unicum Hungarian pradidíum poíTumus appela
larerquôd in extremis perículís Sí Reipublicx Sí regieamanimi alacritatem officio
umep praeífciteris : quod fi omnes, quosacquum erat,adhibuiuent ,haud proferto
nunc in tantis anguihjs ueriaremur. Ho.minem deinde gandío prope coiifu> *e
ium Si equOjUtregiamdcmoreMaiefirarêuenerareturjdefcendere conantemjreti*
nuit:5¿ data dexterajfamilíaríter amplexatus ,utídem deinceps reliqui optimates
Sí prarfecti facerentprouocauít, eumqp fecum in caftrareduxit. Inde propius ur
bem pro motiscaftris , quöd earn acríus in dies praemi audiebat , exercitumque
uumítaauftumuídebac ( eratcnim XVI millium numerus ) utiuftoiam cum ho'
íbbus cortamíneconfligere pofset,decommíttendopra:lío cogitare ínftítuit. Cui
Albertus u t terroré in cu tere t, fu bítô occuirens,caftraítauicina ut facile interfe con
ípíci poíTcntoppofuít.HÍc tumlegatis ultrócitróquedeconcílíandapacemittendis
muid dies obftinatís utrínque anímís , fruftra confumpri fuñí , dum Poloni Al
bertum regem iure ad regnum euocatum contendentes , iufti belli impenfas SC y?
regni ciuitates aliquot poicunt: Hüngari uerô hare omnia per negantes pro ua
Cutis direptis'que contra fus fas'que agris fuis , ingentem ab ris uicifsím pe'
cuniarum
cuníarum uim repetunt. Per eos dies adcó feua hyemis tempeftas, imbrium,niuis,
frigoris,& uentorum continuatione oborta eft.ut acriorem nulla unqj íllís locis fu-
ííreconftaret.ne<penímequifolúm^umenu,&:reliqua pecora,fed homines quo<p
muki ui frigoris obriguerunt:cùm uno die coloni ferè centum,qui lignatum,pabu-
latuq? exierant,occubuerint,multi pafsim rigore extin&i reperti fint , multi tepido
iumêtorum afflatu egrè fibi íaluté quefîerint. quinetíam faepe accidit,ut pre niuiura
altitudinec caftris curru.equoue nemo prodire potuerit.adde quod fecunda nocb's
«ígílía adeô uehemês fpirare uentus ccepít,ut tabernacula multa euulferit ac diripue
rit,& homines equosqj paru m abfuerit quin afportarit : ígnem ueró,quem non fre-
10 quentía niuis extinxerat , per aera repente abftulerit. Bathoreus quídem dírepto
tabernáculo aegrè à fuis eftconferuatus. nam regem multitudo fagataualli in mo-
dum drcumfiftens.uix à tanta tempeftatis contumelia uindícauit. Ñeque ueró in
Hungaria iblùm (quod quidam ad crudele fratrú inter fe difsidium ominado trahe-
bant) fed in tota etiam Europa,eadem eft fceditas hyemis pergraflata . In his angu
ftrjs nihil tarnen Hungarorum exercitusardentius perpetuo cupere, quàm ut,quo-
niam pacem habere honeftam non poterat,bellum gereret gloriofum: feqj.quia iu-
fta arma, & pro regni falute tuenda fumpfiíTet.íniuriamcp potius defenderet,quàm
inferret, fine dubio deos propicios 8c durí certaraínis Tocios habíturum , pro ex¿
plorato habere. Ita praclío hofti indicl:o,omnes in pofterum diem fe ad pugnam
ao comparare à rege iubent. Vbí illuxit,cum exercitus ambo ad pracliú inftrudí,in ma
gna planicie aduerfís frontibus conftitifíent:dux uterq? fuos ad uirtutem retinendä
hortatus eft. Vladislaus quidem cataphrafto infidens equo,cV aurata galea,&: fta
turas proceritate,corporísq? pulchritudine logé ante alios confpícuus,Hungaros in
hunc allocutus eft modum.Nuncp noftrae familiae mífer um adeó.trífte'qj fatum eñe ví*fók«*l
credidifiem,u t rj fdê parentíbus ortí,ad acerba m armorum ínter fe côtentionê defcê- °Шо'
derenunifi meipíum ad hoccertamen,aduerfx fortuna: uis adduxiifet.Quanqua in
fumino dolore.quem ego ex hac calamitate capio.ea me res ualde c5folatur,quod ab
eiufmodí me dímícatione femper refugííTé,neq; nuncad facienda\uerum ad propul
íándam iníuriam arma cepiíTe , nemo ueftrû ignorât.Quâ meam uoluntatem quoti
30 diana: quoqj ad fratrem legationes,à me de concordia & cópofitione míflf declaran
quibufcum, quantum potuí,ut& ueftrae uoluntati,& maíoris fratrís etati cocederet
obteftatusjeundem à tanto furore ut me regem à uobis ri t è dcelaratu m bello per fe-
queretur.auocare conatus fum.quasílle ita refpuít,ut qué defenderé cum capitis fui
perículo fraterna; charitatis admonere fenfus debuit,is me in extremum etiá digni
tatis falutiscp periculum adducere non dubitarit. Atcp u ti nam res ita tuliftet,ut ego
unus hanc tâtam fubire dímícationem,urbís,ueftrís{j» reb. in tuto collocatis poifem:
nullí ,pfecT:o me certamíní alacrius obtuliifem.Sed me angit praeter modú,S¿ excru-
cíatexímius quídam amor ueftri,quosa:què ас fratres filiosq? ut diligam, & ueftra
erga me immortalia benefkia.ck* ipfum Regie dignitatis nomen hortant:cum tâtum
40 regnum in tan tam cô te n tionem mee tuende dignitatis caula addnet 5 eile intelligo.
dignitatis meae dixitímó ueró finiú ueftrorum,quos ille uillis incenfis,pecorib. aba-
cbs,agrísuaftatís,agreftíbus'q?uexatis,infeftífsimos reddidit, quae quídem omnia
uos ea uirtute ab extrema prohibere iníuria debetís.qua maiores ueftri uobís quon-
dam,homines acerrimí,atq} omnium fine dubio fortífsími,pepererunt;pro explora
to habenteSjDeum in tam iufto certamine uobis,ut femper aliàs,arFuturum,ac nobí
feum tantarum au&ores iníuriarum efíé ulturum . Equidé quod ad me attinet,prae
claré mecú acbm irí exíftimaturus íum.fi in hac ípfe acie pro ueftra.proq? regni hu-
ius amplitudíne defendenda cecidero. Nunc ueftrum eft,ne mihi uel amoris, uel
uirtutís magnitudíneconcefsifle uideamíni,operamdare:quodni feceritis,pro cer
50 to habetote.Hungarici regni nomen extín<ftum,in Polonorum Germanorum'q; di
tionem fubito côcefl urum.quod per D eiím homínúq? fidem ne accidat, uos.quefo,
auitíc memores gloríe prohíbete. Dunj hace apud Húngaros Vladislaus loquit,
fib ^N7; $onïî*Nii t'BfU VN ç^x.
non minore cum aními ímpetu apud Polonos Albertus agebat:eos obteíhns,ríc'ft
duceniíuupoílcfsioneregníamplifsimi ípolíari, ¿V primó comitiorum dieregeni
ab Hungaris deçlaratum,inde à fratre per iníuriam paterentur excludúuenifTe diem
jllam,qua,(î priftinam ufrtutem adhíbere uellent.fîmul & fuá iura ttíeri,8¿ ipforum
íeruire utílitatibus pofíent.neq? ením finem ullum apparere cupídítatis eíüs.qui Во
ernï^Morauiae.Sileiïaecp regno non c5tentus,adhuc ulteriorem ¿V citeríoremHun
gariaminhiaret,utímperíumab Océano ufqjadAdriaticum mare perduceretiqul
ita proprio princípatuiftuderetjUt nihil de amátíísimi fratris rationibus cogitafeíí
quas quidem ír,íllotajm prazfertim uirtute fideqj fretú , aut uiclorem íllo die defen-
furum,autíbicumrjs uiclum honeíliísimam mortem oppetíturum. Hísuerbiste
militum animís utrinq? accêfîs,cum acies ad pralium ínftrucbe,fignó pugna: dato,
magno Ímpetu procurrifíent , ac promotis ordínibüs arnear utrincp machínae ínto-
nare coepiflêt.multaî res inciderunt,qua? Alberti aliquântum prarférocem anirhum
retardarínt.Nam ¿V Caflouienfes,übi eú caílris egreflum ín acíe ftare è mcenib. pró-
fpexeruntjoppido fefe propere erjeientes , praefidio interfcc"to,duodecím à Polonis
éxtructasaduerfus fe turres deturbarantreneorumq? tormentorum,cùm fubfidiore
currere ipíi in acie impedid no poílent , potití erant: 8c" Tartarum quendam.qui an
te etiam equo progreílus ad íingularecertamé Hungarorü fortífsimü quêtp iacbn-
tiusprouocarat:Iakzithqui eilefe pugna: obtulerat, harta equodeieftú gloriolífsi-
meinterfeeerat:&poftregiumedicT:um,quoimpunitatem omnibus ad fefe triduil4
ípacio redeuntibus propofuerat.ípfe relicftus à multis fucrat. Qua: omnia fecum i-
pfe animo u erfans.de pacís cogitare demum conditionibus íoepit. Quarhôbrèm é-
piftolam fubitó ad regem in iaculo illigatam per p.uerum mífit¿ qua? áb eo colloquíü
ЫЬстш fid poftulauiti Perlefta Vladíslaus epiftola.laetus quod ad íánitatem rediré frater uide*
retur.haudquaquam expetítum colloquium abnuit.Jta fubitó ínter duás acies taber
naculo cóftituto.duces ambo.proceribus lateta fuis cuiüíqj tegentibus.proceíTérut.
Alberto ex equo defilíenti.utfratrem proregni dignitate ueneraretur, Vladislaüs
parí eum honore affícíens.dexteram porrexit.fbtimcp : Cur me hoíh'li odio Alber
te perfequerisT ínquit.Cuí ille : Non te Domine perfequor,fed hos (Húgaros defi-
gnans) qui meadregnum capefíendum accerfiuerunt.fidemcp fefellerunt . Hisq}¿e
diAis tabernaculum ambo fübierunt:6Y de compofitíone agere,folo Váradíenííatt-
tiftite.qui à regio latere nunquä* difcedebat.utrümq? propius obièruâte, coeperunt.
Vladíslaus de fratris impíetate & audacia querí:fed parentú ínfh'tutum multo acri-
us increpare.qui tarn graue ínter fraíres bellum fuícitatú aluiflènt.Sc" cum Maximiii
ano aduerfus Hungaricum regnum.fibi Dei uoíuntate & humano iure conceflum,
confpíraílent. Albertus contra fe purgare,acrerúomniú culpa in Húngaros detor*
quere.qui fe no modo è Polonia euocaifent,fed armis , comeatibus, oppidisq? obla-
tis.fe prius etíá fuffragrjs regê creaflènt.Ita placaeis mutua criminü purgatióe ambo
rum animis,pax copofita eft in has,ut uulgo ferebatur conditíones: (neq? ením pro
Coiaientsp* certisinuulgusunquamemanarút:) ut ne quid iuris in Hungarian regno Alberto 44
' eflet: ut Vladíslaus ciuí tates Alberto quafdä in Silefia.ck tria quotünis aureorú mil-
lía daret.cum eo.ut quoties opus eilêt.eius fibi utí opera beeret. Qua ti anímaduer
fa,Varadienfis antífíes, fubitó utrumq? amplexus.ad mutua oícula ínuitauít.inquí-
ens:Amate inter uos.cV fraterna pietatem colite.fi ueítram cVpopulorum ueftroríí
falutis curam habetis. РасёЧп perpetuú inite.fi ueífraregna eterna eñe defideratís.
D um'q? hec manan tibus pre uoluptate lachrymis dicercr,illi ínter fe complexi ofeu-
lum obtulerunt. Albertus aút ad antíftite conuerfus,MacT:e,inquít,Valentíne,pef-
gc opera fidem'cp.quam ccepiíli,fratri & Domino meo preftare: teq? (fi hoc feceris)
gratiam à me nô leuíore, quám ab íllo, relaturú exiítima.Prodeunte deínde à taber
náculo in amborumcôfpecftumexercituum rege.cum Albertus finiílrú cíus latus^
tcgeretJeuamcptencreM'ncredibilis quidä ab utracp parte plaufus militum pacem
côdamantium/cpiusq; has uoces redmtegrantium,edítus efl; Vladíslao S¿ Alber
to it*
T> EC WD IS V. Lit Et Л 7Н
to féliciter, Cafimiro & Elizabetae féliciter, fratríbus pofterisqj eorum féliciter:
Chnftus opt. max. & diuâ genitrix ipfîcp patrrj drj fanctam fratrum c5cordiam,fan-
ctumcp foedus eorum in perpetuum tueátur. Eodem inde modo exercituú ambo
rum cohortes ac turma: per prefectos íngratiamredierunt,atcp Hungarí Boemiqj
cum Polonís fe aeterno tum fœdereconiunxerunt. Нжс vin. Kai. Martias acta.
Pace facta,atqj urbís obfidione foluta,rex fratre amplífsimis donis affecto , & lega-
tisqui exfœdereoppida ei in Sileíía traderent mifsís,quorum principem locú loan
nes Salemburgus , fecretaríus BoemorS (magna tum apud regë,propter fummam
fapíentía: & fidei opiníonem,gratia & autoritate) obtínuít,ín urbe ingreflus eíUbi
ïo ciuium fide & uírtute,quam tum in toleranda patienter ob fidíon,e,tum in munitío-
nibus hoftium idóneo tempore diírjciendis adhíbuifíent,pro côcione laudata,eofdë
&libertate,& quodâ finítimo oppidomcenibus propter perfídíam nudato, &ргзе-
terea equeftri ordine aucto,priuilegrj s multis donauitmullumcp officium aut grati
hominis,aut liberaliisimi in omnes regis reliquû fecit. Albertus cùm fe in Hunga
ría: Poloníajqj fines cum exerciturecepifie^Saros.Eperies ¿V Sibinium,caftella ui-
ginti millia pafiuum ultra Caflbuiam pofita,donecpromína fibí praeftaretur.ín po-
teftate retinuit. Eodem tempore á Polonís Albertí,cV Boemis Vladíslaí mílítibus,
multa multíslocisprouincia;detrimentaillatafunt.Tenebant turrím adhucquan-
dam aduerfus Caflbuienfes obfidione conftructam duo millia PoIonorum:hí,cum
20 per bellum populationibus acdíreptionib.agrorumaíTuetí,nepacatisquidé rebus
fecontinerepoflent,Caííouíenfiumperindeatque hoftíum agros peconbus abigen
dis.frumentís uínisq? abfumêdis,ac íacris etíam aedibus uíolandis uexaruntAlber-
to interim fe identídem,dum ha?cad cum deferrent,purgante, ¿V militari ha-clicen-
tia,quç difficile coercen pofíet,fe infciente ÔC inuito fieri afferente. Boemorü Sí ue-
teranorum copie.quibus rex pacata ulteríore Hungaria,Budá fe recipiens.ínter Va
ciam & Agriam ftatíua conceflerat,nullis ad tempus ftipcndrjs procedentibus, pro
libídine cuneta rapere,atcp undecuncp fibí uíct5 querere ínfb'tueruntmecp ueró fru
menta íblum,pecora altiliaq? dirípere fatt's habuere:fed colonos etiam è proprrjs lari
bus pellere.cV lectos,currus,ceteraq? uel familiarís uel ruftíce reí inftrumenta afpor
30 tare,templacp,quó agreíles homines res fuas,uteflenttutíores,conucxerant, dirípe
re,& tormentis accrucíatibus eos adres abícondítas oftendendas adigere au fi íunt.
Eoqj pernicíofa corum lícentia eft prouecta,ut quidam lacerdotí íanctifsímíj Chri*
fti corpus lóculo argénteo inclufum ad moriturum homíne ferenti,nulla Chriftí ha
bitaratíone.loculumémanibuseripuerintralrjuerouírgines quafdâ fortè fponiàm
marití domum dcducê"tes,cum in eas íncídiíTent,uí allata ftuprarint: ex quo factum
eft,ut multis inedia díuturnaquotidiemoríentib.alrjs ueró uítam duro afperocp uí-
ñu fuftinentibus, grauis & fceda peftilentia confequuta fit . Eadem hyeme lega-
ti ab Hercule Ferraría: duce gratulädi caula mifsi.cum Zagabriâ peruení fient, inter
rupto à Germanis itinere,domum,officio,cuius caufa uenerant,intermifio, regrefsi
40 funt. Deípotesaút,& Kyshoruatus,in inferiore Pannoniaobleuitatëingenrj,no
uís rebus cum uicínisftuduerunt. ArxHamburgi,cum oppidum antè à Germanis
oceupatú fuiílet,fafta à prefecto deditione,ín Maximiliani poteftatem peruenít: fru
mentariae'ne inopiarei coacto, an pecunia: magnítudine addu<fto,parij cóíbt.Pra:*
fidí5Hungarorum,quod Cornaburgiimpofitum erat, utcómcaru,quí indies Da
nubio deueheret,íntercepto, Viênaererû omniví difficultaté afíerret , à tribus millí-
bus peditum obfeftumrquatuor proximis Boemorum turmís accitís.ín hoftes eru*
ptionemfecít,eosq? non fine magna clade fudít, fugauitq? , 8¿ caftris exuit . Maxi-
milíanus cum poft captam Albam,Viennam fe c5tulifíet,ac nullí reí gerende,pecu-
nris tantum (ut fama erat) conquirendis internus ftuduífiet,nunq5 à patre impetra-
jo re potuit.ut ad belli fuícepti reliquias reficiendas pecuniarum aliquid fibi daret. ilte
enim fatís fe adeptum arbitratus,quod maxima ex parte Auftríam recepífiet,noluít
filio ad id bellum fubleuando.a-ternum cum Hungaris bellum íerere, quorum fen*
Оо г fus mo-
fus moresép latís notos haberet. Itacp cum Maximiiianus ea <pe deftitütus,ad Impe
rrj fibi auxilium confugiendum putaffet : concilio.quod Romanorum rex erat, fre-
quentifsimo in Vindelícis habito, Germanos docuít.ad Imperrj amplitudinem per
tinere,ut longí us fines producerentur,& Hungaria à Boemiae rege occupata recipe
retur: quam fi ad fe Germani traduxifient,haud profe&ó dubitandum efle^quin eo-
rum potétía infuperabilís eíTet futura. Hoc autem fe nullo negotio confecfturum ,fi
fibi ad earn rem,quam petebat,pecuniam praebuiflent. Reiponfum eft à principj
bus¿nemini fe ad Chriftianos,8c* maxime uícinos íuos, bello oppugnandos pecuni.
am fuppeditaturos. Boemiae regem primarium eiTe Imperrj membrum: quid fingí
iniqui us poiTe,quàm fî regí optimo,feptemuiro Ele&ori ¿V amico,uicino'q? officio-
fifsimo4arma, nulla accepta iníuria.inferanturíQuo íllereíponfo,& fimul tumult*-10
bus Gallicis perturbatus,animos ad res componendas adíecít. Itaque prius quam
in Galliam ad filium Burgundiae ducem, qui ibi res nouas occulte raoliebatur, con-
tenderet,paccm cum Vladislao conciliare confh'tuit.

R(E R V M HVNGARICARVM D В С A D I $ V*
LÍBER Hi

Acata utteribre,ut omnes opinabantur,Hungar/a,reßabat alterutn ded


teríore liberada certameniVeíprímíum,multacp alia inter Sauú cVDra-1,0
1 uum oppida occupata,Alba'qj ipfa in primis folicitos dies noctescp snv
mos regis ¿V parrum habebat: quam per nrgligentiam Адат captä Ger.
manos tenere,atqueindeBudenfîumportis quotidie iníolentíus infultare, a?quö
animo ferre non poterant. Occurrebat autem,quöd firmifsimo prarfidio cufbdita,
uix fine magnis pecuniarum impenfîs,cV fine ingenti bominum caede poiTe recipf
uidebatur. Obftabatetiamfummadifcordiaprincipum,quac mala omnia fupera*
bat: fîmul'q? íncredíbilís quaedam reí pecuniaria: difficultas, qua fiebat, ne Boemis
iâtisfieri poflêt,qui fine fh'pendio fe mouerí ex hybcrniSjpaiTuri eile non uidebätur.
His de rebus Buda»,quó fe rex ea de caufa contulerat,frequenti Senatu cum de pra?*
ientiftatuReip.referretur,decretumeft,utPaulusKinifius cum poteftate regia in'9
inferiorem Pannoníam profirííceretur, atque omnes imperata faceré detreftantes,
bellocogeret:5¿,ficommodoReíp.poflet,exercítum inde primo quocp tempore
ad Albamoppugnandamadduceret. pro imminentibus autem fuftinëdisbellis,ut
uulgó pecuniae conferrentur:& non modó portoria.uecb'galiaqbfed oppida etíam
qucdam regis oppígnerarentur,& fuis quifque merere fumptibus cogeretur. Rex
Buda: quoad hace omnia procurarer,morari coaclus.inde Vicegradum fe c5fert : ac
Boemos milites fh'pendío fcptem&quadragínta milium nummiîm aureorumaf-
feclos.continuc Danubium trarjeere, & rectà Albâ côtendere iubet. qui cum trâfif-
fent per uícos pagosqj difperfi,quód à priftina temperare lícentía no poterant, ¿V re
gem opera fuá uix carere poíle intellígebant : íngentía agrefiibus damna effufis po-^*
pulationibus íntulere. Accedebat etiam uetus illud incommodum , quod Beatrix
acríus indies inftabat,ut quando rex bello fratris grauífsímo íam efset Deí uolunta-
te perfun <ftus,ad fponíalia tandem celebranda ueniret:quod ipfum fi nrglectum fo
ret,eaomnéscurametusq?íncefserat,ne mulíer defperatís rebus,ad Maximiliano
confugiens, grauiora multo bellorum incendia fufa tarer . Quare audoribus pa-
tribus,rexStrigoníum profe<flus,bo no efse animo mulierem iubet : eamcp, doñee
reliqua pacaretur Hungaría,expecbrc : cum diceret bellicis fe curis ímpeditum , reí
illo tempore uxoriç commode inièruire non pofse. atque magnificís ab ea munerf*
bus acceptis,poft triduum Budam regrcditur,ut reliquas res que ad bellum ufui fo
rent,expedíret , Batoreus ex regís & Senatusau&orítatedux belli declaratus, acyf
primo quoq? tempore impedimenta,currus,tormentacp bellica praemittere,& Вое*
morumexercituiVquodiamadhofte* accefsem,prarefsc,cV Albam oblídione cin-
gerei
RECUDIS U LIS ER //. 7t3
gere iufíus Nonis Iun.Buda egrefTus,ad Baanhida excrdtum ritè luftrauit: ac poftri
dieinftrucb's agminibus Albam peruenitjCaftraq» ab ea parte quae ad Budam perti-
net,locauií t: Kinífium ex inferiore Pannonia expecbns,qui cum coprj s fuis ab altera
parte urbêinterduderet,cum canteras omnes uafte ac difficiles paludes obducerent.
Interea Ioannes Cor uinus,qui fuperiore menfe in Illyricum regia ornatus auctorita
te contenderat,ut quídam oceupata ab hofte caftella recuperaret,à principe Zagra-
bíenfe collegium ubi bafilica fita eft,inftar arcis edítum & munítum , quod Germa*
ni tenebant,recipere conatus eft. qui locus quoniam ad rem frumentariam omnem
interdpiendam.Sc" magna afferenda detrimenta erat aptifsimus, íexcentorum mili-
10 tum prazfidio tenebatur:accitoq? prouinciaz prsefeelo Bano.á fuburbío collegíú pri
то obfidet:deinde,quanquam uimineo fepto fofiaq? accurate uallatum , atqj arduo
obicДо colle munítú eflêt,ÔV ipfe machinas bellícas nullas haberet,tamen oppugna
re non dubítat.ufcp adeó eum tum ineuntis etatis feruor,tum lâudis cupiditas, & re-
rum etiam fuarumftudium acuebat.Quiintus erant,ea ípe nixirefiftebant : fore ut
breuí â Iacobo Zekelio,quí indíes expe&abatur.fubfidio leuarentur.qui cum expe-
dítiísímo equítatu haud multis poft diebus accefsit, & prelio à Coruino acerrimè,ac
fornfsimè dimiclte fufus ас fugatus.uícp adeo adoleícentis audadá ateg animú extu-
Iit,ut poftridie agmíne facto,cliuú fuperauerit,& traiecb foíla/epta partim fecurib.
partim igne expugnare cótenderit.Hoftes contra acriter omni arte obfiftere,ac íáxa,
»0 tigilla,ruderaqjinCoruinianosdeuoluere, eoscp fulphureis tormentís propellere
diu conatúcum comí fia cominus pugna,multís acceptis uulnerib. grauius urgeren-
tur,uerití ne nimia pugnádi audacia adítum fibi uenie intercluderent,inter dimican
dum dedítíonem fecere,atq) oes reliclis impedímentís dimifsi incólumes abíere. Ki
flifîus aute,quí,ut fuprá demonftrauímus,inferioris Hungarian partibus cum impe
rioprefe<fluserat,utadobfidionê Albac.qua? maturabat, adefléín tempore poíTet,
celeríter dílcordes regulorum quorundá" ánimos ínter fe recocilíare conatus efhacce
ptisq? à Petro metropolita Colocíenfi equitib. circiter mille,atqj ab alrjs pro cuiuftp
facultatibus,alr¡s fecundo fortunç euentu rem perfecit.Nam dux Laurétíus,Deípo
tes, S¿ pleriqj alrj uoluntate obtemperarunt. Cum am Kishoruatus detreebto im-
30 perio,magno (ut res pofeebat) apparatu obfideri eflet cceptus,quarto ab inita obfi-
dione die,quadringenti cum Nicolao Hederuario oppído fefe eiecerunt.'quorú du-
centi à Boemis infequentibus capti in poteftatem uenerunt:reliqui â Trinka per bi-
duum fugati,fein finitima,quaz defecerant.oppidareceperunt. Quibusreb. exfen
têtia admíníftratis,S¿ nonullis preterca uiIIís,oppídísqj rcceptis,ac luftrata pacata'qj
prouíncía.cum eíus procerib. & exercítu haudquacp cótemnendo,Kínífius Quin-
quecclefias eft profectus. Eó ueniendi cauía fuit, ut Sígifmundi antíftitis animú ex*
ploraret,quem Maximiliani rebus fíudere fuípicio hominum magna erat. Hic cum
îè,ut fuprà diximus,ab omnibus publicis negotrjs remouiflet,& ad quietam uitâ re-
tuliifet, tum in oppido D. Georgrj erat,qui locus ad citeriorem ripam Draui eft, na
4o tura & opere munítiísímus,de fuá fuorumq? falute cogitans. Pofitis autem ín fub-
iecb urbi planicie caftrís , ipfe in urbem cum paucis quibufdam admiíTus,facilé со*
gnouit,& ciues &¿ antiftitem in fide erga regem ^ officio príftíno permanere, & ur
bem arcemqj non modo tormentís 8¿ coprjs,íéd comeatibus etíá & bellícis operíb.
omnibus egregíémunitas,abrjs,contrá quàmopinabanthomines,ad regia cómoda
cuftodirí. Itaq? antiftite & cí uibus eximíè collaudatis,& operibus ac munitíonibus
approbatis,índe confeftím cumquínq? milibus equitum Albam feretulit,atcpex
altera urbis parte c5fedit. Poftridie cum ad regem ueniílet , qui & ipfe triduo ante
VIII. Kal. lui. accefierat,in magno procerú conuentu,de rebus à fe in inferiore pro-
uincia geftís uerba faciens,cum de fingulorú principum fide atqj officio dicere ínfti
50 tuiflet,eiufmodí Quínquecclefienfi antiftítiteftimoníumimpertíuít,ut dicere no
dubitarit,nulliim fe íudicare in toto regno aut prudentíorem,aut íntegríorerñ,aut fi
delioremconftantioremcßilloprmcipemreperin.errareauteuehementer eos, qui
Oo 3 deilli-
1

п4 ^N7. ZOKF/NII %Et. VnÇsAf..


de illíus ¿rga regem animo aut iludió dubitarent» Omnes regios duces , in his re-
rum tempeftatibus ас fluctibus aliquid fîbi commiílarum rerum amififle.hunc folu
fua prudentia ac diligentia res fuas íntegras omnes ab hoiïm ui & infidrjs defendif-
fe,oppidaq? fua,quibus in muniendis cuftodiendisq* ftudiùm fuú oranc pofucrit,
quibus uerbis.dici uix poteft, quanta regem caeteroscj» omnes fpcjacticiaq? perfude
rit. Eodem fermé die Stephanus comes Sepufienfis,uirftrenuus,ac dux rei mili-
taris peritífsímus,equitibus cataphracb's circitef trecentis,expedítis ueró ducentís,
peditibus grauis armaturae fexcentis,leuibus autem duobus (ut fama erat) milibus
fecumaddu¿Hs,ad Albamíncaftra regia uenit:quem paucispóft díebus Vrbanus
Agríenfisantiftes, qui propter ínfirmamualetudinemBudacremanferatjCumfc-rt
ptingentís equítibus, alíj etiam proceres ( ut quifque maturrimèpotuit) confequu
t&* obfüio ti funt . Ita aufto ad quadraginta homínum mília exercitu,urbs Batorei confilío,
er oppupu- magno apparatu ex omni parte oppugnari eft соеpta . Fuit autem apparatus illí-
us huiufmodi. Primùm munitiones multas excitauit, inde ut acneis tormentii
muros percutere, tutus ipfe ab hoftilibus iniurrfs,pofTet.& ad portas caftella duo
conftruxit,ex quibus per infidiofasfeneftrasmifsílibus, minoribúfque tormentís
incautum hoftem feriret, ea uero tum tigillís ас centonibus círcumduxít, ne catapul
tís,autquauis alia machina laederêtur: tum uallo etiam, foflaq? muniuit.ne clande*
ftina hoftium eruptione aut caperentur, aut incenderentur. deinde crebras,niiî à pa
ludibusímpediebatur, circum urbem turres erexit, eáfque militíbus ita ut caftekle
la repleuitjUt neminem in mûris confiftere defendendi caufa permittercrex quo ef-
fici ebatur, ut urbem acrius & obfîderet fimul, & oppugnaret . Qui autem intus
erant,fummo ftudio omnibus, quoad poterant, hoítium confines occurrebant:
& quam per diem murorum partem deturbaílent , earn per noftcm inftaura-
bant, ас refkiebant» Et ne domonim tefta, quae ligneis tegulis erant obdu-
da, illato igne comburerentur, ea omnia detexerant,portáíque ipíásgrauí ma
teria ас muro ualídifsimo obieda munierant. Patefadis índe díuturna ucr-
beratione aliquot in locís mûris, ас militíbus auidèpugnandipotcftatempofcen-
tibus, eos tarnen contínuít rex: quodprärh'o commiflo, acerríme atquepertina*
eifsime utrinque dimicaturos milites uidebat :illos, quod propter adhibitamcru'jo
delitatem, iâlutem fe impetrare ullam pofle diffiderent : nos, ut acceptam iniu*
riam paris grauitate fupplicrj compeniàrent : & quod fpem отпет reí compo
nenda?, fado praelio.&grauioribus detrímentis illatis omnino prarcidi anímad-
uertebat. cuius redum confilium haudita multo póft rei euentusipíédemonftra-
uit. Nam cum hoftes fe urbem defenderé pofle diffifl, de ea reddenda cogitare,
¿V pace conficienda inftítuiflent , à Batoreo & Sepuflenfe ad earn rem collo
quium poftularunt . Hoc ftatu cum res ad Albam eflènt, praclidium quod erat
in Veíprímíeníí arce impofîtum, cum uicinum formidaret hoftem, de deditione
per internuncios cum rege agere eeepit. Hi cùm maxima pars Boemieflent,gra-
tuitam menfîum aliquot militíac operam deferebant , íi Воепнге afcripti milinae^»
paripraemio cum caeterisafficerentur. Kiniiius cum quibufdam fuorumequi'
Vifcnppp. tumturmisprofedus, oppidulum, cui Vaibn nomenerat,à Germanis occupa-
ueeptum. tum, in agro Vefprímienfí reeepit, pridie eius diei qui D. Ioannis ВэршЪепа-
jftm Sáburú. talibuseft dicatus. Sabariaper Thoma: Iaurienfls antiftítís milites recuperata,cx
Germanorum qui in arce fuerant, praefidio.odo 8C feptuaginta captiui in caftra
regiafunt perdudi. Eodem etiam tempore, utHungarorum resiecundarcutml
larentur, eorum'cp animi ad bene dcRepub. íperandum íncitarentur,Caíímirus re
gis pater, Polonia; rex, legatos alios ad Fridericum Imperatorem &Maximilia-
numfihum mißt, qui eos orarent,ne Hungariae bellum inferre,& Vladislaum
filium fuum regem Hungariac rite coronatum armis perfequi uellent, fecp, fiid fa ;e
cereperrexiflènt, illorum iniurias non negledurum oftenderent; alios ad Inno-
centium fextum pontificem maximum , qui cum obteftarentur,ut ipfe pro fua,
Apofto-
ÛÊCUblS V. LltÈli It w
Apóftoíiciqj Senâtus aucbritatc Vladislaum Hungarian regem creatum confîrma>
ret, competitoreïque regni ab armis aduerfus eum ferendis deterreret. Qua;
ne diuturnaadmodum Hungaris gaudiaeflènt,repentè nuncrj de uarrjs Turcarum
incurfîonibus populationibufqueallatierFecerunt. Hi cum Kinifium ex inferiore
Hungaria cum omnibus ferc coprj s ad Albam profecT:um,reg¿onemqj pncfidio de*
ftitutam eflè comperiflent,in ultcriorem quamprimùm Hungaríam inuadentes,
incendia, caedes & rapiñas intulerant: atque omnis abatís S¿ fcxus hominibus in
feruitutera abftracbs,diuorumque fanis incenfîs, cùm uígínti milibus pafluum
adVaradinumaccefsifient.coortum ín prouíncia tumultum ueríti, primó in fines
»o fuos incólumes fe cum praeda retulerant : deinde aucb's ex profpero rer um fucceflu
animís, ultra Themeíuarum excurfîonem fecerunt; & oppidum,quod Stephaní Ba
torcí in poteftate erat,concremarant : totiq? prouincia?,quam milite uacuam eflè co-
gnouerant,uulnera grauifsima inflíxerant. in Croatiam autem cum irrupiflent,ma-
gno homínum pecorumq? numero äba(?to,mercatores etiam FlorétínOs quofdam,
qui in Hungaria negociaban tur, in feruitutem redegerant. Que mala per fe grauia,
infirma quoqueregis ipííus ualetudo, grauiora reddebat : qui in locis paluftribus,
fcruentemaximèa:ftate,rnoratus,in febrím & dyfenteríam fzcuífsimam 8c ualde
periculofam incíderat. Quamobrem poft quinqué induciarum díes,Germanis qui
Alba? obfidebantur,quó commodius de dedítione deliberare poflênt.à Batoreo 5¿
ao Sepufîenfedatos.res tandem in has conditiones conuenít: ut Germanis , qui ur-
bemtenebant, cum ímpedímentís fuis incólumes tuto in Aufhïam redire, currus
fex &trígínta ex urbededucereliceret : C£cterùm â templis fpoliandís , mulierí-
bus uiolandis , manciprjs'q? abducendis temperaren!. Quasrexconditionespar
tim aduerfà ualetudíne per turbatus , partim ne à fratre per morbi fui occafîonem ite
rum armis appeteretur uerítus,fibi accipíendas efle arbitratus eft. Ita miniftris
in urbem,ut Germanos, (utí pepigerant ) urbe cum impedimentis folis dímitterér,
mifsís,Alba ХИН Kalend.Sext.exmaníbushoftiumefterepta. Quibus rebus A¡b¿ rtctpu.
ex fententia adminiftratís,rex continuó exercitum in Veiprimiêfem agrú, ad dei) ci-
endum ex arce illa Germanorum praefidíumduriíubet:ipfeinproximam Lauren
3 o trj ducísuillam,a patre magnifico &regalí quondam fumptu conftruftamrecefsir,
utibimitioriscceli& amceniorís loci beneficio conualefeeret. Hacreprofperè ge
fta,multainciderunt,qua;Hungarorum leticíamuoluptatemq? ex Albenfí re be
ne geftaminuerent. Nam &Boemicí milites, nifi promiflà ftipendía exolueren*
tur, prefefli Batorei ft imperata fa<fturos negabant:cumcpnon efíct unde 8¿e-
quos fuftinerent, multo íe,quám militaris difcíplinapateretur, intolerantius ge*
rebant : ac fi eorum coerceré audaciam praefeAus pro imperio uoluiflèt, fedítíonem
ingentem fubitófacl:uriuidebantur:&PolonineglecT:of{edere,nouis rebus ftu-
dere,et iam Sopronium caftellum in finibus obfidere,Alberto fratre ea diísimulan-
te,nunciabatur. Conftabat etiam,moleftèillum ferre, quód tria milia nummum
4onondumfibiexfcedereeflêntperibluta:eundemqjpartimà cóíectoríbus & aftro-
logis,quibus refería Cracouiaeft,breuemVladíslaiuítam fore aííerentibus : par*
tim à nonnullis proceribus de uita regís defperantibus, ad renouandum bellum re.
gnumqj oceupandum quotídie incitan'. Cùm fama de regís morbo ad Cafimíri pa
tris auresgrauioraccidiííet, primó per legatum(quod regís animum uehementer
afflixit) eum admonuit,ut cum Alberto mítius fe gereret,patereturqj poft mortem
ipfîusregnumadfratrempotius,quàmad alienum alíquemperucttíre:póftautem»
ubi ¿morbo emer fifle eum audíuit, legatos altefos mííít, qui Hungaris uerbis fuis
nuncíarent.ne quid ab Alberto tímerent,quí uel etatís uitio,uel faftioforír hominú
impulfujuel defperata fratris uita inducflus.bellum in finibus commouiflet: fenon
jo modo ab eo furore eum reuocaturú.fed etffi fi auftorítati fue non paruerí t,pro Vía-
díslaifiln&regníHúgariefaluteregnú uítam'q? fuaminpericulum addudurum.
Albertus interea propius indies cum exercitu ad Caflouiâ accedebat : non ignarus,
Оо 4 fe.fi ur-

_
fe,fi urbis illius eíTct potitus.facílíus Hungaríam ulteriorem occupaturú : bí íamLi*
tínburgum,quod ab Hungaris tenebat,immífía turma equitum,& parua manu pe-
ditumobíídebat. Quae ubi rex accepít.confeftímLitínburgumHippolytumStri
gonienfem archiepifeopum cum cquitatu proficiíci iubenqui hoftib. primo aduen
tu in fugam comc&isjéí tribus finitimis oppídis oceupatis, latíus cum magno ínco
brum detrimento uagatus eft . De Caflouieníí autem obíídione folicítus Domí-
nicum Albenfem antiftitem S¿ Panzolzium Pala tin u m legatos ad patrê fratremep,
qui de illatís contra foederis c5ditíones,armis quererentur, iré iufsit. Legatí,ut ¿re
ge manda tum fuerat,cum,antequam Carpatrj s montibus fuperatís ín Polonia tratj
Ltgátorm tt cerent,Albertum conueniflênt,apud eum, Dominico ipfo , qui gratior multo erat, l0
& A,ierí* uerba faciente,in hunc modum locuti funt: Ecce ruríus ad te Alberte dux ínclyte,
watl0' uenimuSjáregenoftro^fratretuo.HungaríscpPolonorú focíjs mifsí.utexqramus,
pro ratis'ne fœdera in ter nos paulo ante pereuflà fis h abíturus:an,quod minime de-
cet,bcllum,ut oftendis,nobis iterum illaturus.Regis quidem noftri ea fententia eft,
ut quiduis potius perferat,quàm ut iterû cum fratre pernicioíb bello décernât. Cu
ius nos côfilium quàm pium,tam noftris rationib. alien um exiftimamus:quíppecu
ius indulgentia quanta: regno noftro calamitates accid crint,fen tiamus. Tuus uero
qui fit in hac re gerenda fenfus,ualde aud ire cupimus.Regnum te,illo pulfo.noftrú
occupare uelle,funt qui dicant.Vnde hoc tibi tandc uenit in mentem fperarefquan
do nosaliàs,unocoronatorege,regnarealterumiuisimusCautquando unep aliquêl0
fine fuffragrjs noftris regnum obtinere paísi fumusfVladislaû fratrê tuumritè rege
creauimus:define iperare,te,uincête illo,pofle ad regni faftigium peruenire : define
credere,nostibiamicos pofleeffici,quosinimicorum more crudelifsimè diuexafti.
Nonfratrib.oppugnandis,n5 uexandis Íbcí)s,n5 fœderib. uiolandis,fcdpietate со
lenda,tuendisamicítps,pacl:iscpreruandísregnaparantur.Queenímgrauíoranosá
Turcis immanibus hoftibus incomoda métuere poiîumus,quàm à Polonis , cogna
tis amicisqj noftris,te imperatoreaccepimusfqui haud fibi iàtis arbitrati eflè,pro li
bídine rapere,auferre,incendere,&feruituteafficere:etiam (quod fine lachrymisdi
cere,aut meminifle non poflumus) uirginum matronarumep pudorê,&facrarûçdi
um numen pro nihílo habuerunt. Non his artibus Albertus а и us tuns,non Ladif- 30
laus patruus.nô Sigifmundus ¿V alp hoc fibi regnum qua:fîuere:quorum facla fi tu
in confilium,dux inclyte,adhibueris.,&: fi cum rjs que per te acta funt,c5pararis,non
dubitamus , quin pro tua fapientíade fufcepta fubító fententia deceflurus,&tecum
tuis coprjs in fines tuos recepturus fis.Quod ni feceris,ut te breui iftíus confilrj , &
audacia; tuae poeniteat,euenturum , Deorum freti auxilio íperamus. Hace ab eo
magna cum libértate dicb,Albertus non modo no inique tulit, fed antiftitem furo
moetiam honore,ualocutum,fibí habendum putauit:cumcpíépurgandífuí cau-
íá,& propter раДа non feruata,cV propter fratris incertam ex graui morbo uitam,
ad bellum addu<ftumreípondífíet,pofthac cum eumiam incolumem efle audíret,
ab armis difcefíurum,& communibus commodís confulturum pollicitus eft. Hoc 4»
refponfo accepto, legati profefti , quinto póft die Cracouiam peruenerunt: &
Cafimiroregi, Alberti incendia, rapiñas, caeteráque qua; praeiêntis temporis con
ditio fuggerebat,expofuerunt:eumq?, utfilíum parère recuíantem, pro imperio
coerceret, orarunt. Cafimirus moleftè Ьагс fe de Alberto audire refpondit: ac
confirmatís legatorum anímis,contínuó per nuncios Alberto ímperat, ut fe pri
mo quoque tempore cumexercituinPoloníamreferat : id ni fecerit,feftipendía
adexercítumnon miflurum:atquearma contra eum pro Vladíslao fumpturum,
oftendít . Poloni cùm ftípendia fibi negari , & reuocari à bello ducem fu-
um uiderent , quacunque ope poiîîint, Albertum paternis íam mandaos fe-
gníorem, languídíore'mque in gerendís rebus effecbm, à patris imperijs exe-jo
quendisauertere conantur. ubi ueróin propofîtaièntentiaeum uident.cum ali-
»quandiu fe fine ftípendio rapínis fuftinuifíent , in Poloniam regrediuntur:
& facia
2)£C^tDlS V. L I HEZ U.
&facb ab Imperatore fuo defe&ione, omnia hoftilem in ttiodum diripiunt:ut
ca faltemratíone Albertum, fi pofsint , ad bellum perfequendum clicíant . Iam
legati domum reucrfi, legation e renunciata,regcm patrescp in Polonicç parís fpem,
adduxerant:atque ut omnium in bellum Germanicum.quodunum relinqui ui-
debatur,curacc5uerterent,efïecerât. His de rebus rexcirciterKal.Sept.cuillaLau
rentrj ducis.ubi fui reficiedí caula fuerat,cum fe Budam côtuliflet.Sabaziû à Turcis <<
obiïderi certior fa&usJLaurentium cum equitatu fuo ad inferiore tuendam Hunga Jurcis
riam mittit:Vrbanum ueró Agrienfem antiftitem,qui paucis antè diebus Buda erat
delatus,íbciumStephanoSepufienfiadiungít:atque ambos in ulteriore Hungaria
*o publicist príuatiscommodisferaire,& Alberto, fi quid mouiflèt, refiriere iubet.
Eodem meniègraui à Germanis & à Maximiliano immínente bello , cum fead tarn
díuerfa bella occurfantes fufficere non pofie rex cum patribus cerncret, pacem om-
nes»fîpoffèt,aequis:fîn minus , tolerandis conditionibus petere côftituunt.Eade
caula cum Ii ten's & mandatis legati Polonium utrinq? mifsi, hinc Thomas Iaurien-
iïs epifcopus,qui eo tempore uniuerià fermé regni negotia,qua erat preditus iâpien
tia,adminiftrabat:illinc Stephanus Batoreus,& Ioannes Paumchircher.Boemus
cancellarius,uirgrauifsimus. Cùm de concordia agi eeeptum eilet, Germani into*
lerandas propè condítíones ferebant : iura leilicet foederis cum Matthia rege quon
daminitijCuminciuitatenoua Friderici Imperatoris permiflu corona reftituta eft, ^f***M<
*o repetentes. Maximiiianus ueró regno Hungariae fe in perpetuum ceilurum eife ne- Цйоти
gabat : led foli Vladislao, propter fànguinis coniuntbonem , in praeíens conceflu-
rum dicebat,communemqj cum eo interea regni titulum depofeebat , ÔC belli gefti
fump tus poftulabat. Has tarn alperas conditiones,quibus le Auftriacorum impe
rio Hungari fubrjcerentjlegatis fe aeeepturos eíTe negantibus:Gevmanis autem con
trà pertínaciísímé ínfiftentibus.ac fa;pe accenfis utrinque grauiter animis,& defpe-
rata prorfus concordia è colloquío recedentibus, multum temporis eft traniäcT:um»
Interea praeter opíníonem omnium.maiorum undíq? malorum nuncrj deferuntur,
Albertum adobfidionemCaubuiaereuertifie : Priníanac familia: adoleícentes exi-
mios,cum expeditifsímo equitatu,príufquam caftra locarentur , aduerfus Polonos
30 temeréprogreííbs,miferá[duminmodumoccubuiíre:adCorneuburguminDanu* :
bí) ripa milites,qui in praefidío erant.turrijquam ín fpeciem caftelli extruxerant , ut
commeatus fecundo amnedeuectos Viennenfibus intercluderent,à Germanis de
improuifoirrumpentibus fuccenlà, ad unum omnes cacfos fuifíe : Kinifium crebris
á Turcis acceptis incommodis , diris barbaram illam gétem cruciatibuá ab incurfan
disfinibusprohibereconatum.maíoríbus indies calamitatibus inferendis caulàm
attuliflè : Albertum iam non folùm Cafsouianum agrum uaftare, fed etíam effu
se omnia populantem,duo milía cadorum uiniinPoloniamremifîffè:multactiam
temeré efrudifíe, non pauca in belli ufum referuaflê : poftremó,Sueuos Maximilian
ni milites excurfionibus in Morauiam factís , ас magno pecoris numero abduclo,
4oadTyrnauiacobfidionem Danubíum traieciíTe. Hisalrjs'cp eiufmodí rebus, & fi-
mulinteftinafedítíone & difeordía > quae in inferiore uigebat Hungaria perturba-
tí, cum pacis cupiditas fumma, ac recens fuperiorum detrímentorum memoria,me¿
tusq? futurorum omnes urgeret : legati haud fibi moram ínterponendam exiftíma-
runt,quin primo quoque tempore, quibus conditionibus poífent, pacem com»
pararent. Itaque rediumultúmque agitata, tandem ex regís au&oritate híslegí*
bus eft tranfacb,uti pacía cu Maithia rege de reftituenda corona inita , renouaren-
tur : utregnum Hungarian adMaxímílianüaut eo mortuoad legítimos eius hacre-
des recideret.fi Vladíslaus fine filrjs legítímis deccfsiflet : interea.ut regní titulus pe
nes ambos refideret:ut pro belli fuperioris ímpenfis,Vladíslaus Maximiliano cêties
5o mille nummúaureíí penderetrnefummi honores ullí.utduúuíratus íacri diadema
tís,Palatinatus,ut muñía tam facra, qj ,pphana,& ^puinciarú prefefture,nífi interpo
fitaamborúautorítate^iureiurádoum'cpdatojcapípoflinuuteofdéutercpamicos
rebelles,
-n, , ^N7. ZOKFIKll T. Et. VKÇUZ,
rcbelles.hoftes'q? haberet, iureép focictatis alter alterum bello íuuaret : Húngaros
Germanos'cp eodê loco atq? honore haberet : ne Hungaris ullis fraudi eíTet,qu¿dad
Maximilíanú fe c5tuhflent,necp ulla aut nota aut poena afficí propterea poflent i fed
bom's fuís,quf publkata fuerât.refti tutis , eodê,quo fidèles loco duccrent,& eifentt
ad poftremum,ut oês antifates 8¿ metropolite,proceres,prgfides , legati'qj & cíuita
tes cum uníuerfa nobilitate legatís Maximiliani praefentibus,fe has foederis leges in
uiolatas inperpetuum cum fuá pofteritate feruaturos iurarent.Pax 'populo Mar-
tinalibus,hi* tarnen fupprcfsisconditionibus,in magna omnium expeebtionere-
nunciataeft. PôftautemcumlegatifeBudamrecepiflênt,ut foedus communifen-
tentia comprobarent.rex cum Senatu legatisep à ciuitatibus mifsis ex arce defcendit19
in côcionem,quae tum ante regia habebatur:ibiq? Boemica lingua Varadíneníí antt
ftite fingula populo interpretante , à principio regni fui omnia quae ínterceíTerant
incommoda perfequutus,ad pacis demum conficienda; necefsítaté peruenit: eam'qj
utlibcntibusac lactis acciperentanimis.tammultis prgfertímconfli(ftatidifficuUa<
tibus,eft hortatus:his'q? dicb's protinus fe cum patribus in regíam retulít. Rege с
concione profefto, Iaurieniîs & Batoreus,duo pacis arbícrí ateß legati furrexerunt,
ut patria língua,quae de pace dícenda eíTent,multitudini exponerent.Ex rjs Iaurien-
fislongam ingreíTusorationem.primúm omnia que perpeísi erat belli damna ас de*
trimentaoftendit: publiciscVpriuatispecunrjsconfumptis.agricolis.quorumlabo
ribus tarn iàcri quam prophaníordinesfealerentac tucrentiir, ínciteriore 5¿ínfe-ie
riore Húgaría fpoliatis,regno domefticis difcordrjs in multas partes diftracb.Rem
pub. diutius refiícere non potuiflè : fe ex communi confilio pacem, & unícum om
nium malorumremediumrcquifrjflê,eamq? his conditionibus impetrafle.Indepa» :
eis condiciones, quae adhucoceultataede induftria fucrant,recuauit:eascp,quan-
quam fortaflê parum arquas, tarnen ut reip. commpdifsimas,ut íuberentfe eis fuá-
dere, dixit . Sic enim fore,ut Germánico foluti bello* irrumpentes Polonos nullo
negotío propulfarcnr. Multitudoubi condiciones audiuit,ftatim cum ftomacho
períndeobfhepere ¿V reclamare coepit,quafi non pacis, fed feruitutis coditiones cG
fent accipiendgmihilcp prop í us facftum eft.quám ut ingetem íéditionem propterea
excitarit. Satis certc coníbt,cV patres nonnullos,8c" ipfos pacis legatos per aliquotj»
dies, riifi armatorum turba íbpatos,tutó in curiam non ueniiTe,& ex nobilitate muí
tos de fecefsione à patribus facienda confilía habuiiïe. Itaque cùm fingulís nodí-
bus tabella; triurjscVtemplorum ualuis à populo affigerentur, in quibus denun*
ciarentjfemílliesmoríturos príus,quám tam turpes foederis conditiones appro*
barent: rex omnes ad fe placatis ante per Palatiñum & Batoreum illorum ani-
mis,aduocari iufsít:&f paucis.utdefua deep regni dignitatefideifuarcommiflabo
numanímumhaberentcohortatusjtempcratíscum legatis conditionibus, eosad
foedus iureiurando íanciendum,ne tanta concordia folucretur , adduxit . Eodem
cpjoque menfe,ad Hunam amnem in Croatia,ex Turcis mille 8¿ quingenti , qui in
prouínciampopulabundi deícenderant,cefi,totidemq? captí: ex quibus centum £¿49
uigintiadregem,nonnulliquoqueadregiamà Banomuneris locofuntmifsí. In
eo bello Bernardini comáis uírtus inprimís enítuit. Foedere cü Germanis,quem
admodum demonílrauimus,confirmato, rex comperto Caflouienfem agrú ab Al-
bertimiIitibusdiuaftari,Boemosftatim,qui ad íeptem millia crant,ex Auftría re-
uocatos celeriter, quanquam íaruifsíma hyeme.ad Peftum trarjeere iufsit. Cum
StephanusSepufîêfîsId. Decemb. magno cum equeítrium pedeilriûq? copíarum
prefidio in prouinciâ miflus,nihil adhuc memorabile ibi gefsiflêt,multos in timoré
adduxerat:ne,fîcut antè Aufiria,ficnûc per negligentia Cafiouía pelleret. Ob earn
rem ille magno prelrj cômittendi iludió accêius, illa tarnen difficultateafficiebatur,
quodjBoemi fe , nifi perfolutís ítípend¿is,in aciem deicenfuros,autpugnaturos ne-ye
gabát.Cui incómodo uti obuiä iret, praefeftos equitû & cêturiones, inprimisq? Hu
gieriez, uirü fortiísimií,& máximo rei militaris ufu praditü, in fuá fententiâ donis
prcmijsqî
pr?mrj scp perducít . Deinde militibus, regni Reicp pub. periculo,nífi prxíio cum
hoftibus decernatur,expofito:pollícítuscp fe daturum operam, ut perfunda his cala!
hiitatibus ¿V perículis rep.cum fœnore omnibus mérita & ftipendía ВС prarmia per-
foluantar,acgeminatadeinceps militia honeftentur: omnes ád arma alacri ac prbnu
pto animo capíenda deducit : ac tumultuaras militibus,agreíbbuscp homínibus uri
díq? euocatis,maxímis exercitum fupplementis adauget* Albertus ubi HungarS
pra?lrj caula propius accefsífle uidit,etfi fe numero militum inferiorem cernebát, ta¿
men baud fibi pugnam detrecbndam ratus: & íímul exercitus fui uiribus & fornix
na», qua fepius fecunda erat ufus,fauore fubnixus.auda&er occmtit,& caftra ín c5#
*e ípéftu Hungarórum locauít. In pofterú díem cùm pugna eilet indíáá,par üérín-
que cura & íolicitudo per totam no&em ánimos agitäüit r fed caufa non parúquip-
pecum illí de dignitate,hí de íncolumítäte propria cogítarerib Vbiillüxít,Stepha
nusantequam exercitum fuum ècaftris educar, milites allocutus ádmonet,noníe
nunc,ut quondam regnâte Matthia,pre> augendo imperio , & domeftica cumulada
gloria , fed de defertdendo regno, & pública íalute certare : incommoda atq; injuri
as omnes, quas per bienníum ab Alberto acceperint , fígillatim exponít. perfidíarñ
eiusín eos, & importunam in fratrem regem ímmanítatcm cdocetrqui nefaria cupi
ditate regnandí accenfus,regnum illí legitimum eripere, & Hungarís ínuitís ínua*
dere ftudeat.aduerfus hcc aut forti elle animo refiftendum.aut feruítutís iugum tur -л- **
*° pifsímurti fubeundum,addít.Vicloriam autem fibi cúm Hungarórum Boemorúqj
fociorum Uírtutém incredibilem, tum iuftam belli caufam.&drjsipfis immorralí-
bus probátam, facile pollicerí i Contra Albertus Polonos hortari , ut quem ad
fraternum nerum regnumoppugnandumímpulilTent.eum hoc ipfo tempore ac'er
timé fortifsime'que pugnando defenderent. fe quidcm,quanquam numero copia-
tum eilet inferior, fperare tarnen eorumuirtutefore fupcríorem : prœfertim uero^
cum res eis cum tumultuario exercítu, & Regís imperio nudato effet futura. Caé-
teráque éiufrriodi adrjcir,quíbus autaduerfanorum opes ímmínuere,aut fuas augé-
• te,aut certam UícTroria* fpem faceré poflet . Quibus rebus ínflammatís Polonó-
rum omnium anímis, ftatimpugnx fignum darí poftulant.acclamoreíngentíe-
J° um,etíam ínuítum (quod iam de dííciplína& numero Hungarici exercitus, eüí
feimparem longé cerriebat, certior fáftus, à prelío abhorrere cceperat) in acíem dé-
ícenderecogunt. Signo pugna: dato, prímúm cum Boemis, qui in finiftrocornu
locatíeranr, certamen irtitur.equítibus utrinque egregíe pugnantibus í quorum
trtulti equis deiecb',pugnampcdeftrernnoníntermtferunt.ex altera parte Stepha
nus.qüidextrum cornu cum Hungarís tenebat.cV eumfequuti,quos Beatrix regi
na miferat,pugnare incípíunt : & pari Ímpetu congrcfsi, clamore ¿V ftrepítu omnia
complcnt. multis Utrinqüe cadentibus, pugna ufque ad ferum díei eft perdu
ra. Tandem Albertus, quód,quos defeísis fuis íntegros recéntese*? fummítte-
fe non habebat, ¿V qui diu pugnalTent, uix córtfiftere iam ргаг labore & uulneribus
4opofTent,ualde laborare cœpit. Qua ré animaduerfà, Hungarórum manus , qua* ca-
{tris pra?fidio relicta fuerat,éruptionefa<fh,Polonbsihuadit: aediuturno prarlrj la
bore defatigatos, nulle» negotio pellit « Solus cum équitatu in ultima acíe refiftif
Albertus: qui multis amiisis, poftrcmó fe in fugam dare cöäctus, accepta eiusno* ШпИиШ
¿lis è captiuö quodam milite teífera, per medias hoftium cuftodias cum paucis tart
quam amicus.imprüdetibus illis elapfus ,ad Eperies peruenit.Éx proceribus paüci
euafere : pleriq? aut defiderati.äut captí : réliquus exercitus proflígatus, caftra dire-
pta, impedimenta omnía,&: totus bcllicus apparatus, inprimiscjj aenea tormeta inti
fitata* mágnítudínis Cracoilía deuecb,in potéítateni peruenerút:captíuí,qui paulo
antè à Polonis capti fuerât,recuperati.Stephanus cêtû & quínquagínta équités fecS
r0da no&is uigília ad hoftes ínfequendos fmmíttítrquorUm alrj palati ab agreftibus.a-
liíabequítibüscacfiac fpoliati funt. Albertus in oppido Eperíes, quócumequitb
bus uíginti
ъ côfugcrat,
' poftero die à Stephan© êi Obice obiefïïis, cum írtdenon
euadcfс
p&Ç*
72, ^N7. 2 о NF/n// ьпд^лг.
non poflêt,nec fubfîdium in têpore fperaret,adpacê accipiendâ demu côpc^tur,his
lcgibus:ut tuto ex Hungaria abiret: tormêta captiuos'cp omnes reciperet: Saros, Ci-
biniú,Eperies,& reliqua quae in ulteriore Hungaria oppida occuparat , reih'tuereu
H ungarisnunquampofthac bellum faceretîfoedus & amicitia in perpetuum inte,
gra permaneret. Qyae ubi Budam nunciata funt , maiorem ex pace quàm ex ui.
doria laeticiâ omnib.attulerunt : regí ueró in primis.quód fratre ipfo incolumi,bcl*
lo máximo ас periculoíifsimo libérât us eíTet. Finito i 5 Germánico & Polonico bel
lo,& regno grauifsimis periculis exoluto,unum reftabat Turcaru bellum,q uod fu.
perioribus implicíti curis íntermíttere coafti fueran t. cuius caufe rex ad Kal.Feb.c5-
cilium Budae frequentifsimum indícit: quo dum regni proceres coeun t,nuncius al и
latus.Turcam ad obfidionem Albj Graccar,qua: Belgradum uulgo dicitur,propera
re: quod non Hungarian iolùm,fed Chrift íanac quoq* reip. primum putabat propu-
gnaculum efíe,aliquan tu lum concilium perturbauít. Paucis póft di ebus,cú i]dem
ad Sinderouiam côueniflènt.ut Danubio (quem frígorís magnitudine & ui congla
ciafTeexifh'mabant) tranfmiíTo,ulceríorcm Hungariam incuriàrent : opinione de-
сер ti,ne fruftra fe mouiilê uiderent ur, clàm ad Sabazium di uerterun t:ac dimifsis in
ripa Sauicuctis equis, cum occulte fuburbiaadorti die no¿teép oppidú oppugnaf-
iènt,praefîdrj uirtute ÔC robore inde depulfî,incenfis tarnen mburbrjs,receflêrunt.
Turan» cU \n со prelio exTurcis quingenti,ex pre fi dio quinquaginta ceciderunt:n5 tormêtis,
*** íed maníbus hoftes deturbati,quod aeneç machine omnes loco dímotc fuerant, quelt
res proditionis íuípicionem non leuifsimam attuh't. Per eofdem dies alia Turcaru
manus,quc in ulteriorem Hungaria irruperat, cum in Kiniííj turmas incidiíTet,in
poteftatem ferè tota concc(sit,multis cîefîs,alrj s captis:cx quibus purpuran quoque
nonnulli ad regem mífsí.Quibus de rebus publice drjs gratulationes & fupplicatio-
nes h abi te fu nt.Ncqs ita multo poil ièxcenri ferme aln 3ad Albam Graham profliga*
tí nunciätur:qui cum praefectos duos Budam ad concilium abituros fentientes,ex-
peditos in infîdrjs équités, ut eos incautos opprimèrent, collocafíentrab rjfdê eadem
qua in eos u fi erant,arte,nec opinantes circum uenti,& prêter paucos deleti funt. Ita
melioribus aufpicrj s,rc bene cum Germanis,Polonis & Turcis admí niftrata,annus
J49X M. CCCCXCii.eftinitus. In concilio autem cum Petrus metropolita, qui eocumj«
ducentis equitibus cataphra¿tís,& exp editis trecentis uenerat,dc Beatrícis íponfali
bus celcbrandís retuliflet,ab uniuerfa concíone reclamatum eftrcum regem omnes
feceundam uirginem ducerc oportere,¿V regno Hungarico nihil fterilitate reginas
incommddíus accidere pofle allereren t. More Seuerini caftellí prgfe¿tus,cum uú
ûorix de Turds parte.dcfenfeqj ftrenu e arcís,ac propria: uírtutis teftandae gratia,
currus duos exfor um hoftium ca pitíbus onuftos,ad côcilium ueheret,in medio iti-
nere graui morbo correptus interrj t. quos cum Georgius frater Buda\,atfj5 in ípfum
quocp couentú íuíTu regís detulifíet.eo ípeclaculo proceres incredibilí omnes lxti'
cía çquè ас ftupore repleu i t,cû m truculenta adhuc 8c er udelí täte mí nantia raortuo'
rum ora deípiceren t : deniq, fummo omnium cofenfu propterea laudatus,ac magní- 4»
ficé donatusefratriqj mortuo,q fortífsimus uir,ó¿ Turcis formídolofifsímus fucrat,
regís 6Y patrum au ¿tomate eft fubrogatus.Dimiflb concilio regína,ubi neep per le-
gatos,neque per nücios.quid de íponfalibus fuis patres decreuifien t,accípere potu
Jtjudificari íerata, è Strigonio Budam ueterem eo animo uenít,ut,quod poflet,fi-
bi ¿V cauíf fuae ne deeílet: & in regiam profecl:a,índe,nífi re perfeДа, no difeederet.
Ñeque tarnen ad nouam Budam fine automate regis, 6V fenatufcon fulto afcenderc
eft aufa:uerita,neocclufis fortaíTeportis,parum honeftè retrocederé cogeretur. Ad
eS multi principes,maximè ij.quos ipfa fîbi munerib. & promifsis obftrinxerat,offi
cil gratia uenerunt: rex uix adduci potuit,ut earn femel interuiferet . Quamobrem
delufam fe exiftimans,dolenscp quod eó uenifíer,díe feptimo feStrigonium recipit^»
& àpatreFerdinando rege Neapolitano,ut per legatum Vladislaíanímum explo-
raret.petrjt. JgíturcírciterKalend. Iunrj, Andreas Carafa,uir fummo loco natus,
miflus,
V EC^ÍVIS V. LIVEZ III 7xt
miflûs,hocàrcgerefponfumtuli't:ScperlegatumFerdinando regí, quid fui de re
gina; coniugio con filrj fît.expofiturum. cuius reicaufa portea Antonium epifeopíí
Nitríenfem.ad Alexandrum pont, max.qui Innocentio mortuo fubrogatus , Hún
garos ín clientelam acceperat, & regem Ferdínandumldibus Oftobris,cum man*
datís ire in Italiam iufsit.

RERVM HVNGARICARVM DECADIS


V. Ь I В Б R. I I J.
W N magna omnium trepidatione, fummaep ex incommodis diisipatis de
S bello Turcarum rumoribus multis.regis patrumcp folicitudine,Marti-
fj nus Zobor,qui à rege multo antè ad Baiazetem imperatorê legatusde
fummisreb.miflus,abeo de induftria,ne bellica caufa fua c5filia enun-
ciaret.diunulloreíponíbredditodícebaturfuiííeretentus: tandem vi.Idus Iunias
• reuertit:atqj omnia quar de recenti Turcarum motu côpererat, ex ordinerecitauit,
Baiazetem ingentem terra mariq? belli apparatum confeciiîè : quippe ducentis trire
mibusadPropontidemcoacb's,&multisin Ponto nauigí)sconfl:ru(ftis,acT:uarrjsc^
ratibusnonpaucís.quíbus Шгит fubiret .lembiscp leuioribus inBofna pluribus,
quos in Sauumdeduceret, comparâtes, ex Afia atque Europa incredibilem cop/a-
rummultitudinemeuocafle,&ducëtQrum milium hominum numerum effeciflè.
10 quorfumeapertinerent,haudfeafferreprocomperfo poflê.hominumenim uarias
in uulgus opiniones íactatas alrjs in Cyprum,nônullis in Dalmatiam,multis in Ge-
tas 8C Valachos earn belli mole côuerfum iri dicentibus. De AlbaGra?ca haudqua-
quam fibi uideri.cur hoc tempore maximè laborandû fit :quôd Baiazetes cum exer-
citu Sophiam ufcç,inferioris Mifye urbem,Bafif cuiufdam aucloritate progreflus,
utindead Albam.HûgarisexternisintereabellisoY inteftinis difcordrjs occupatis,
eripiendamcontenderet,poftquamrecentemHungarorum cum Germanis Polo-
nisq? compofitionem,cuius domo egredíens ignarus onínino fuerat,perceperit, ue
hementeraccufataBaflîctemeritate.totam belli rationem 8¿ íententiam commuta-
ritrquinetiam pacem eum cum Hungaris illa fe condítione fa&urú o'ftendífle,fi fibi
3o per eos in Valachos & Epídaurios,& per Dalmatíam in Carnos 6V Noricos impu
ne excurrere licuifiet.Quibus à íe conditíonibus repudíatís, eum adeó uehementer
animo fuiiïe commotum.ut iracundia elatus.pilos è barba femel íterumqj euelleret:
poftcroqj die infecta re,fe fine cunclatíonedimiferit,pra?fentem porro eius exercí-
tum ad peditum equítumq? uiginti tantùm milium numerum peruenire: relíquos
omnes collectitiam manum,íncrmem S¿ bello parum idoneam efie:agreftium ueró
turbam propè infinitam fecum ilium trahere,nullo alio telo quám feipione prarfixo
ferro armatamromnes'q? tunc.ut qui aqua duntaxat,& uilifsimo cibo alerentur , pe,
ftilentía ac dyfenteria correptos grauifsimè laborare. His auditis rex , quancj? mul-
tis de rebus animo efferebatur: tarnen haud fibí tanti hoftis tantos motus cotemnen
4o dos exiftímansiextempló finítimas Turcis arces omnes milite,tormentis, commea-
tu&armis munit. Seuerinum,Sabatium &Iayzam duplicato pracfidrj numero c5
fírmat : arcemep Alba* Boemís milítibus mille,& rebus quae bello ufui eflenr, omni
busínftruit:reliquosBoemosadPaulumKinifium ire in inferiorem Hungarian!
iubet.Indc toto regno deleftum magna сига ас diligentia habet,& pro iure fociets-
tís auxilia à Germanis etiam poílulat. nam remotiora in tempore, fi Baiazetes ultra
procederet,adefle non uidebanturpofle. Tanto ueró ftudio.tantacp animipropen-
ß5e,ab omni ordine,aetate,fexucp impetrata,omnia profalute & dignitate regni ad-
miniftrata funt.ut in magna militú nomina ad bellum ultro profitentium turba , fa-
cerdotes etiam cum monachís fponte fe militiae ofFerrent:iacrae autem uirgines.pue
50 riacfenes.quosautfexus ÓYordinis pudor, autaetatis & uirium imbecilhtas à gra-
uioribusoperibusamoueret.quotidianis fupplicationibus uota pro incolumitate
regni Deo faceré no defifterent. prefectiueróad fuá quifç prouinciam firmo cum
Pp pra*-
prarßdio tutandam repente magna animi alacritate difcurrerent. Quibus cferebue
rex in eam Грет uenerat, fe, fi arma inferre Turcae perrexiflet, dum prirhis rcgni ar¿
cibusexpugnandistempustererent, exercítum fexaginta milium hominum facill
duorum menfium fpacio contraclurum.Nam Batoreus,&Stephanus Valachorum
regulus,cum Tranialpino, uiginti mília pollicebantur:totidemq?inferioris&fü-
perioris Hungarise regiones. Germanos uero Boemoà'cp,&! i)s attríbutas regiones,
uiginti item mília prasbíturos plané nortdiffidebat. Baiazetesautem,quíSophiant
ulque,Alba» ex ímprouífo oceupande confilio proceíTerat:tanto hominum confen-
fu rerum'cp apparatu cogníto , ípe concepta deie&us , neep ultra progrediendum ra-
tus.exercitum dimifit:8¿ Bafsis duobus cum triginta milibus hominum Sophie re- x»
li&is,atque Oratore ad Vladíslaum de induerjs miiTo,Byzâtium fe recepít.Dum au
tem de induerjs agitatur , Baflarum alter perfidia plus quam barbara Valachíam po-
pulatus,non paucís fuorum defideratis turpíter retrocederé coa&us efhalter monta
nos Albanêfes adortus, qui loci edítiTsimij&fua natura infuperabílis munitione fre
ti,à Turcarum ditíone defecerant.ípfe cum ualidífsimo equitatu concifus eft.quam-
uts redíntegrato portea exercítu eius Turce loci potiti fint.O&o autem milia ad ob*
fidendum beuerinum míft^Kaniííana mature fubueniente fubfidio , fubíto receiTe-
Tum. Eodem tempore Cafimíro patri,Poloníg regí.in Lithuania mortuo.amplif»
fimas exequias magna procerum totiusregniafsiftenteacfunus decorate frequeti-
IMXfieftkt tía,rex ipiefolicitudineacmœrorepropèconfecTius parauit. Antonius Bonfiníus, zo
qm has- fcripfit hiftoríaSjtotíus regrj generis ferie altius ad laude familie repetita,eíus
uitam quàm ornatífsima potuit oratione Iaudauít. Poil autê, cum comitia regí in
Cafimiri locum creando apud PolonoseiTentindi<fta,duoseó legatos, Ladíslaum
Cafsí пег игаД loarme Boemía: cancellarium rex mífit.qui fuo nomine Poíonící re-
gní íura,qua» ad fe,ut ad maíore natu fratrem.merító pertinerent,Alberto fratri íyrt
cera fide remitterent.ad quod officium fatís coníhbat,regem afsíduis Si patris quo-
dara,8¿ tum matrís uiuentís precibus-.Sí in primis fingulari ipfius quondáerga fra*
trem pietate per fe latís excitará fuifle.Augufto uero.qui infequutus еЛ,теп(е,Вое
Bwwi. morum cohortes,qua: ueteranorum 8¿ nígrorumappeílabant,cum eiTentad tutano
dos inferioris Hungariee fînes.ÔY Turcarum incurfiones reprimendas milTariPaulo jo
Kínifio prccfeclro, ob intolerandá eorum libidinis auaritiarcp liccntiam,mcritas poe
ms dcderunt.Cum enim quâm feedè mífereqj fuperioris ijdem Hungariç partes oí
mni latrociníorum,facrilcgíorum 8¿ libidínú genere turpíter exercedo aneé tracbf-
fent,illeinmemoríam reuocaret:centuríones eorum primo adié aduentu líbcraliC
fiméacceptos.muníficentifsimecp donatos.ímpenfius eft hortatus,utab íniuria/na-
leficiocp fe fuosq? prohíberent:ne forte qua: in fuperíore H úgaria fcelerís Si intem-
peranua- fuae exempla,cum maxima ignominia: nota prodídiflent,eadem in inferió
re quoquerelinquerent : quibus nihil uel ad famam ipforum turpius,uel ad retinen
dos in fide populos alienius,uel certè à pietate Chriílíana remotius eile poiTet.Nam
quodad eorum commodapertínerct,fe grauífsíma peena edifturum.ut praeter pa- 40
buladme gratuito haberentur,relíqua ad uícíum neceflaría certo,eoqj etiam modi*
copreríopr^berentur.Cuiusorationemcum centuriones omnes ita approbaíTent,
utíé,quoadpoíÍent,ne quid tale commítteretur, pofthac annífurosefle contende-
rent:Sigidinum,amplum ianè,atqueopulentum oppidum , in acftíua dímifsi funt.
Vbi per aliquot dies moratí,& quafi ad íemet reuerfi.adeó fe íntemperanter 8i aua-
rè gerere coeperunt,ut nec fortunis,nec pudori,nec faepe etiam uita* prouíneialiurrt
parcerent,quóiníatíabilem5<:immenlamcupidítatis & libidinis fuá: fitím explo
rent. Fama elí,matronam quandam honefto & bono genere natam,nudato cor/
pore,fed pudéndís manipulo herbe conte cb's,fletus & lachrymarum plena ad Part
ium ueníííe:atcp ad pedeseius prouoíutam,infignem in lé Boemorum militum ín- ca
iuriam expofuiíTe,per quos omnibus fortunís euería.etíam proprrjs uelbbus ad ue-
landum corporis pudenda diípoliata fuíííet;ab eocß,ut omnium iniuríarum Sí cotu
щеЬ'агиш
w~ ~ i о с/. ИЪЕХ. HJ. 7а3
öieliarum gquifsimo uindiccdurifsimae fortunac fuae auxilíum ímplorafle, necp íta
multo póftpagícuiuídamfacerdotem moeftumaccefsíflé,de audacia petulâtiacp cu
íufdam mílítis acerrimè conquerentem,qui loculum argenteum,in quo Chríftí Do
mini noftrí corpus eíTet inclufum,è templo abripuiílet,& ípfum fancb'fsimum cow
pus in terram nefario quodam & inaudito fcelere abieciflët. Paulus autem qui mili
tares eiufmodi mores temper damnauet.iuftisprimùm lachrymätis mulieris que-
relis auditis uehementcr animo eft commotus,libêterq? meritum de cohortium ne
fanda petulâtia fupplicíum fumpfiflet,ni eorum ánimos parú idóneo tempore alíe-
natum offenfumcp iri dubitaíTetrcum infeíbc quotidieTurcaru excur(iones in pro-
10 uínciam tímerentur,quibus fe fidelí ueteranorum ¿V probata inprimis opera occur-
furum eflè fperabat.Poft autê cum líteras,quas afsiduís perditorum agricolaru que-
relis fatigatus ad eos fuper ea re míferat,manibus ab rj s difcerptas,& pedib.in fui c5
tumeliam c5culcatas audííIet:eosc^ eo demum inteperantiç ас uecordie proceísiíTe,
ut nullam ñeque difciplinç mílitaris,necp Chriftianae pietatis , ipííus'cp ade¿ Chrifti
curam autrationemhaberent:tacitaquadâreligioneadcontemptum Chrifti nom?
feueríus uindícandum accenfus, baud ultra tantam eorum fibi temeritatê atcp into-
lerantiam perferendam putauít.Itacp protínus ab ínferioris Hungarian regulís,& ui
cinis ciuitatibus,auxilrjs occulté per certos nuncios euocatis,& agreftíum turba alte
rius íimulatione belli coacta, 8¿ ex omnibus pagis militib. acccrfítis,íuftü aduerfus
10 eos exercítum ducit. PrasmiiTaeexpeditifsimorum equitum turme,cum fortè in fe-
ptingentos Boemorum équités íncídiííent,c5miíro prçlio ftrenuè dimícarunt. par
ab initio utrincß pugnae côditío fuit:tandê Boemi,qui ad explorádum potius quàm
pugnandum inftrucftí uenerant.retro fe ad fuos rcferre coacb',eos, quo res uerfetur
in periculo docent:&,ut íé caftris fubitó c5muniant,admonent , fí erumpentis in íé
Pauli fuftinere ímpetum uelint. Hoc illí audíto.ut in re trepida potuerút , protínus
aduillam,quamPifcinamuocât,impigrècairralocant,ea'qî uallo foiîacp circumdât,
feil ice t ut & aquc copiam habeant,8¿ faltem à píícinc parte defenfi fint. Preuenit eo.
rum iter 8í confilíum Paulus,necp longé ab eo loco caftra & ipfe ponít.cV fatis egre-
gièfcpro tempore adomnem belli rationê expediendam parat.Cum autê hoftium
3 0 caftris íta appropinquaííet,ut eos eminus percutere fe facile pofle côfideret,frequêti
bus eos glandibus améis inceílere per tormêta minora emifsis inftituit,atcp in cam-
pumaciem'cpprodirecogitjCumduasuexillationum ÔC expcditorum equitum alas
in cornibuSjin medio uero cataphraЛогum turmam collocaflet. Boemi quadrato
agmine caftris egrefsí.tanto fe in cataphraclos impctu intulcrunt.ut Pauli agmêlon
gius fummouerent.Qua ille re animaduerfa,decuri'oníb.ftatím 6V prarfectis equitti
fignum dat,ut iènfïm íé recípíant,& hoftes eftuiîus infequentes longius à caftris ab
ducant.Id erat hominis côfilium,ut remotos à caftris hoftes facilius circumueniret,
ac pro arbitratu cocideretrquod non fecus euenit,atqj animo deftinarat. Dum enim
cedentibus Hungaris, Boemi uehementius inftarent.neq? fe 15gius à caftris pre in-
4o fcquendi ftudío ^pgreiTos fentiunt: Paulus eos utrinq? agreftium multitudine , qui
falcib. poplites equorum fuccidút.quafi quadam índagine claudit :S¿ alas equitum,
qui à tergo inftent,urgeantq3,immíttít:tum fugientes fuos fubfiftere.rufticos equi-
tescp.quod imperauerat,exequi iubet.Ita cùm mandata ab omnibus dilígenter atcjj
induftriè fierent.Boemi uehemêter laborare cœperunt,cum nee terga dare, пес per
circumfufamfalcatorum agreftium turbam euadere,& à tergo 8¿ à lateribus prefsi,
пес à frote quidem,obrjcientíbus iè ualidilsimè Hungaris, erumpere poílent. Quä-
obrem ad extrema feda&i,multis defideratís,deditíonem faceré coacfti funt. Profli-
gato exercitu,caftra inde,qua: pro uallo carros obdu cftos habuerant,non fine aliqua
cçde capta ¿V direpta funt.Quadringentos cecidifíe (nam fuerunt qui feptíngentos
;o dícerent) conftans opinio fuit.Dcditío his conditíonibus facía eft:ut Boemi íé pau
lo pofthac audientes dido futuros, Sí in Hûgaros nihil in pofterum molíturos,neí
quepraeteritorum temporum pofthac ftipendia flagitaturos iurarent. Quo fe illí iu

Pp z reiurando
?%4 ^r. VOKFltJII tE% VKÇUZ
reiurando flentes obftrinxerunt. Port autcm cum Paulus apoplexia repente cor-
ïcptus,de uita pertimefcens^eofdem nouo adigere íureiurádo uellec, fore ut regí in
primi^deindeBatoreo perpetuó obfequerent;id ufqj adeórecufarunt,ut ad regís
opem cofugíentes.non modo pofteriore íacramento no íínt aftricb'.fed priore exo-
lutitoptimus eorum quifqj à rege,multi quoqj à Batoreo &C Palatino confcripti fintí
reliqui,cum fe à priftinis quíb. aflueti erant maleficrjs temperare nequirent, ín fines
Auftric & Morauiç feceñerunt. qui quotidíanis furtís Sí rapinis intolerabiles facti,
ab Auftriaepraefidecomprehenfiac uarrjsfupplicrjs aífесЪ, propè oês deletifunt.
'Paucis póíldiebuSjCum palantçsTurcg in fines Hungarig introrupiflent,& multos
captos,ac barbara crudelitate excruciatos ad Gemonias Conftâtinopolitanas necaf- to
fent,meritis pœnis afFe&i iunt. Paulus em fera illorum immanitate accêfus, pofiu's
aduerfus eos infidrjs,cum facile imprudêtes,necopinantesqj multos in poteftatcre-
degiiîet.ac Themefuarû tranftuliflet,inauditis antè apud Chriibanos generibus tor
írientorú affectos in teremit: cum alios piftrini in aqua fè uerfantibus rôtis alligaflèt,
ahos igni fenfim admotos lento incendio côfeciflêt, no paucos cute ut belluas exuiG»
fet,nonnullos etiâ in hará reuincb's poft terga manib. efurí en tib.fuib us obieciflèt: ni
niirum ut pari fuppliciorû metu intra fines fuos barbarû hoftê deterritû contineret.
lïp'fr ïniêquêtianno,quifuitlupramileiîmù,& quadringentefimû.nonageiîmustertius,
Matthias Gerebus,Matthiae quondâ regis confobrinus.ea belli ícientia ¿V ufu predi
tus,utuulgóMatthíf alunus díceretur.itemq? Stephanus Batoreus,uirfumma?in 20
bello pacccp au&oritatis àtqj prudêtie,magno cum omniû dolore die fuum obierût.
In Batorei locum , qui fê fponte paulo antè Tranflyluaniae praefe&ura abdicarat,V<«
ladislaus Laflbneus,8¿ Bartholomaus Dragfrj ,á rege fufFccTri funt. Ioánes Chanadí-
enfis epifcopus, defperata regni quíete,& contempta humana: uita: c^ditione/acer
docú D.Pauli primi eremite profefsione difciplíne íe obligauit. Círcíter Kal.Feb,
AlibechújBaiazete imperatoris Sinderouie prarfeftú.cum uah'do exercitu in TráC
fy luaniac fines ingreflum,& cum ingenti prarda per quincp dies coacb redeuntê.Sy
culorü tumultuaria manus adepta preda exuít,cV plerofqj Turcas occídit. Kal. aüt
Triirricoin AuguftisFridericoImp. Ccfaremortuo,MaximiIianusfilius,quépater uíues-regé"
ЪшШШпт R°manor5 declarandú curauerat,ímperiú excepit. Рт quos eofdê dies inijgnê,atqj j3
r.fu'cctdit. atfeô mémorabilè" in Croatia cladê noftri â Turcis acceperunt. Croatia; Dalmatiecp
reguli iam prídem Coruiní ducis ímperiú detrecbntes,8¿ fe regí duntaxat obfequu
turos affirmantes,nouarü rerum cupidi,partím finitimis uim inferre,partim oppí-
da maiorum ignauia amifla armis recuperare , uel ipfo duce inuito inítitucrant: ini
tio à loanne Frangepano, qui princípatum quondâ in prouincia obtinuerat, intro-
duclo.C^ib.Coruinusc5flic1:atusinc5modis,prouínciac ímperiú regirenûciarat,
Iaiczae maxime periculo côturbatus,quâfe aduerfus quotidianû imminentiíí Tur-
carum ímpetu poflè defenderé defperauerat.Ita prouincia Emerico Drenceno/utn
macinduftriefingularisqîconfilr) uiro àregecômiila, bellum ¡uehementer utrinq*
geri erat cceptum. Cum autem Emericus Berardinû in lapídea maritímaregíone^g
caftellis quatuor occupatis,adiuncT:o fratre ad obfîdionem Segnia: profedum, ma
gna ui ad fuá inde fe oppida recipere coegiflêt,uniueriàm inde in Frangepanum bel
Ii molem,apparatumq} conuerterat. qui Breuiam.ut auitam poiîefsionc,per dolum
occupatam fe repetentijregi redditurum eflc negaran motiscp aduerfus eum caftris,
Breuiam obfidione prcmere,rebus in eum annum cum proximo Turcarú prefcdo
compoíítís,iní1:ítuerat. Dum autem arcê.que natura magis,quám arte munita op-
pido imminebat.dtlígentius ipfe cum collega fuo Bothlano oppugnat: fa&um eft,
ut Bothlanus pila acnei tormêti percuflûs,rniièrè occubuerit,cuius morte ípfe,alíicp
omucsgrauifsimèperturbati,maioribus opibus animisq? oppidum oppugnandu
aggrefsi.eoFrâgepanumadduxeruntjUt poftquamferefifteredíu no pofleuidít, ;0
cum proximo Turcarú BaíTa fecreto pepigerit, ut fi ad auertêdos à Breuia: obíídío*
ne Húngaros cum delecftis equitum. turnáis Carniolae & Carinthía: fines popula-
bundus
I

VEC^ÙIS v. г. /S EX ///.

—,
ocramilibus expeditifsimorumequimm, wuiccia,ceiianaum
perCroatiam ratus,cot
regnícolas Gt
infcftusincurfat,&adIuliam&Petouiamufcpprardasfacit, ac Cilianûermanorumagrum côti
nenti propè popula ti'one deFormat.Quib. incômodis occurrere cupiens Drêcenus,
Frâgepanum fibirecôciliat:& folutaobfidione,magnumextota prouincia deledû
habetrcum ad cum non reguli lolùm frequentes,fed etiâ" exlllyn'co plurimi côuenif-
fent:ÓY ex pagis magna côtraДа manus, quâquâ inermis,& ad fercda arma paru ido
nea,accefsiffet.ItaBaffae cum íngenti preda citius quam ftatuerat,mcru copiarú Ma-
»° ximilianí,qua:imminerepopulantib.dícebant,redeunti,Hungari feDrenceno du
ceadprouinciacfinesobi}ciunt,atqj àfrôteexitûintercludunt.namà tergo Iacobus
Zechcl cum quingentís equitib. magnis auxilrjs fuccedentib. Germanorum, íníhu
bat. Quç ubiBaflâ in Modrufienfiú progrefíus agrum cognouít.per nucios Dr?.
cenum inprimís admonet,ut padis fiare uelicnecp em fe Hungarierprouíncie detri
mentí aliquid attuliffemetp fi quo ipfe alienum agrum incomodo affècerit,eius ad il
lum uindidâ iniuriae pertinere:quâ fî,quêadmodû oftendit,armis perfequi pergat,
fe déos uiolatacfidei acerbos femper uindícesinuocantc,aclíb¿ affuturos íperátem,
alacríter quâcunq? pugnae alea fubiturú.Non defunt.qui addant,Bafiam à Drance-
no etiâ incólume inde exitu precio redímere uolente,equi nihil ab eo impetrare pof
* o tuiiïê:cum diceret,fé à rege mandatum habere,ut Chriftianos captiuos,quácunq? ra
tionepoiIèt,èferuituteeriperet.Itaq?fîcaptiuosilledimitteret, nullo ci fe impedi
mento futurum: fin minus.íeregisiuíTaexequentem.praclio pro illorum libértate
decertaturum. His Baila codítionibus fuperbè repudiatís , haud fíbi díutius in Гу 1-
uis, per quas iter faciebat.morandum exíftimauit: fimulép ueritus.ne dum cunclan
tius ageret,adaudis magis Chriftianorú copí) s,à frote & à tergo interclufus,foedifsi
mè cederetur,fuccifis arborib. iter per fyluä aperit. EgreíTuris iam ex fylua Turcis,
6¿ fe in apertum campum cum uniuerfis copiis effiifuris, uarrjs inter noftros duces
de regerëda diiputarifèntentrjs cœptum eft.Drêcenus,qui eos,quoad fe capo com-
mitterêt.inuadêdi caula extra iàlutêexpedaueratjCum fe ab rjs equitum numero &
30 robore fuperari uideret,prorfus ia" à conferendo praeh'o abhorrebat:efle erñ nouem
Turcarû milia,omnes belli miliriacq? peritos.ôY longo tempore laboríb. militaribus
índuratos côpererat. fibi ueró ùix feptê milium fummâ adefie conícius erat, ex qui-
busquingenti tantúequites:relíquiautcolledicrj mílites,auteuocati,autruféíci ef-
fent,quirarogladio,nullalorica> galeaq?,iedpedali tantùm feipíone ferro prarfixo,
ligneaq? claua,aut rudi arcu armati,operâ haud preclara , ut aduerfus tantú hoftem,
nauaturí efíennquos ipíos expeditifsimo Turcarum equítatui obrjeeredoco prefer-
tim fibi ad pugna íniquifsimo,ínc5fulti ducis efle,autparum de fuorum falutccogi-
tantis,arbitrabat. Ab hoc diuerfam Berardinus Frangepanus fequutus fententia,
pugnandú omnino'atcp audaci conatu tanta preda, & ta multos Chriftianos de ma.
40 nibushofh'umextorquendosdícebat:atcp eiusoffici) cura máxime ad Drancenum
Croatia; prefidêpertínere cótendebat.quod fi ille leníus atqj remifsíus ageret,íé fuo
confilío ufurum.cV in quemcunqj fortuna: cafum hoftes metu ( ut latís apparebat)
cxanímatos,aggreílurum,6¿ Chriftianos captiuos uel fui capitis periculo è barbaro
rum foedífsima feruitute pugnado exempturum. quo in prclio fi quid fortè ассерш
detrimenti fuifiet,eius omnê culpâpenes ipfum,qui pugnam detredafietjfuturam:
deqjeare &regem,& patres,fe máxime (fi inde uiuus euaderet) aecufáte , ín iudícío
cognituros. Quibus rebus uidusDrancenus,tandéreípondít,fe,quod falutare in
prefensc5Gliuduceret,idipfumin medíúattuliíre:uerú quádoilli omnino certum,
fixumcp pugne cófilíum fît.fe eundê, ne ígnauia certamé refugere uídeatur,&: caput
?0 fuum.cV filr) unící,& fratris amantifsimi, quos fecum habeat, in apertifsimú perica
lum profalute & libértate Chrifh'ani nominis addudurum.unú illud à Deo omni
bus precib. petere,ut capta fua,praccipití potius audacia quam maturo fubnixa con
Pp 3 filio.fe-
7г6 o¿NT. VOKFmil г Et. WRÇUZ.
filio/ecûdaret.Dum haec inter noftros côfilia agitant,íam Turce ex fyluís egrefsí,ex
plicatis in câpo ordinib. ad praeliû fe inftruxerât.Côtra quos noftri côfeftim quadra
tis tribus agminib. du äis,& immiflâ prima acie,fortiter manu côferunt. Cû utrinqj
conftanter & non timide pugnareturJBaflâ fuos iam inclinâtes animaduertês,ex ge-
minato fubfîdio fubmiiît agmê:hinc Berardini aciê D rancenus opponit, ipfe fubfî-
di'um fîbi depofcit.&ab utroqj latere peditatû difponit. Vrgentiû hoftiû impetum
cumBerardinusfuftinerenôpoflêt,fuga faluté"peterecôtêdit,acfuos in prima acic
laborare pugnado defatigatos deferir,fuacp fuga fecum pertúrbalos ordincs trahit.
Fugientib. inftantTurc£,profligatiscß primís in laborante aciem irruunt, atqj indi
natas turmas nullo negocio pellunt. Qua re cognita Dräcenus,ab ultimo agmíneio
clamítans.fugientes retinere,& in hofte" conuertere nitítur:& Berardinü prselíj hu-
iusaucT:orê,& mortis periculú gloriose & iaetäteruerbis paulo antè contemnenté,
identidê increpat,& incufat,q príftini decoris Sí antiquae laudis oblitus, effuíifsimc
fugiebat.In fumma ueró rerú omnium íniquítate.acpropé de(peratíone,melius eíTe
pulchrè mori,quàm incruenta hofti uictoriä" relínquere arbitratus, extremú agmen
ínhoftes promouet:cVinc5uertirsimâinuedusaciêjmultosinterficit,à multis iple
petitur:donec fufFofíb,quo uehebatur,equo,pedes manum coferere cogitur. quod
cum ftrenuè aliquanto temporis fpacio multis circum íeuulneratis acftratis fcciG
fet,tandem gladrj capulo fraAo.ab hofte circumuenítur. cui cum filius uná cum fra*
tre,pauciscp aliquot militíbus,fubueníre periclítáti properaret,ípíé una cum íbcrjsw
obtruncatur. Drancenusuiuusabhoftibuscomprehenditur. Ita fugatodemum,
acprofligatoexercítUjIoannes Frangepanusuirftrenuus,& ingenio corpore'que
praeíhnticaefus,&ex eadem familia Nícolaus cap tus, ¿V Carolus dux equitatu
magna ex parte exutus eft. alrj turmatim ftrat^fugatícj^quocunquefeconferebát,
ibicum ínfequente hofte certamen inftaurarecoactí, pari fortunas euentu aut ne-
cati, aut in feruitutem omnes abftracti funt. Ex noftris quinqué milia, & feptua
gíntafeptem: ex hoftibus mille circíter cecídere. Hungaris omnibus nafiamputa-
ú, ut in certum uictoria: argumentum, ex naforum numero non dubius cáelo-
rum hominum numerus colligeretur . Clades v.Id. Septemb. accepta. Capti-
uoruminde turba in unum coacta, nobiks multi notati: ínter exteros autemduxî»
ípíéDrancenus,uincb'spofttergum maníbus, ínBafLvconfpeclum addudus, o.
mniumin feoraoculoscpconuertít. Qui cum inter cœnandum filrj , fratrisq* capw
ta,fibi iuflu Baiîàe in menlâm appofita cognouiffet, altifsimo dolore perculfus : Cur
non me potius , inquit, uita ipoliafti , quam hoc diro feedoep fpecbculo afïecim?
Cui ille: Iure,inquit,haec pateris Emericc, qui prior fidem fefelleris, ac tot ftrenuos
mílítesjfortiísimoscp duces in difcrimen adduxeris. quid enim in prouinciâ ego tu*
amincommodiimportaram,cur tu tam infefto armorum conatu meumreditum
impedíresíQuamobrem noli fperare,tecrumnis his morte finem impofîturû. ego
enim ad tuas augendas,cumuládas'q? miferias dabo opera, ut tua in longínquú uita
mea maxima diligentia protrahatur. Itacp cùm paulo poft cum ceteris captiuis Co- 4o
íbmtinopolím fubligatis equo pedibus,& cuftode adhibíto ueheretur,idéq} prouo
candí in fuum exítium ferocis 8¿ íracúdi hoftís gratia cuftode extraño è proxími mi
litis latere gladío necauiílet.eum tamenBaflà interimi uetuit, quód diceret, díutur
nam eíuítamquacunqí morte duriorem atqj acerbiorê futura. Poft aútadBaíaze
tem addudruSjCum príftínam in uultu fuo ferocia" retineret,iuílu eíus ín latís mítem
carceremeftconieíflus.deíndecumduobusfamíliaribus ín paruá ínfula relegatus,
ibi tribus poft menííbus ex peftilentíaaeris,uel(ut fama quoep fuit) ueneno extín-
ctus eft.Socrj partim ín Gemonías condíti.partim centurioníbus Sí 'prafecb's bene
meritís diftributi. Rex tanta audita clade,a:què & ducís & exercitus fortifsimi tri
ftemcafum acmiferumdepIorauit:&iuftício indicio, de ulcifeendo tanto ¿ncom- ye
modo cogitare inftítuit. In Croatia plena omnia luclus &Iarner~ationum fucrunt,
cum air) patrem, alrj filíumplij fratrem, a!q alíumlugercntjUt íibí quifque fanguíne
Si amore
&amore<ionùmAuserat.& cum nemo extaret, qui aut populantibus hoftibus re*
fifteret,aut alrjs publias necefsitatibus coniulerct, magna iam rerum omnium ino>
pia afflicbbantur : quae mala ut quoquo modo poflenc curarent,iêfe in prouíncíam
quae inter Sauum 8¿ Drauum fita eft,retulerunt,atq? ita uim Sc impetum incurfanti
um hoftium euitarunt. Alexander pont.max. in cuius manu Baiazctis frater erat*
Hungarica accepta clade permotus,Baiazetem, ut Dranceni uitse parceret, obfecra-
uit. Eodem anno legati Venetorum, cum ad regem ueniflènt , ab eo libcraliisi-
mèatque honorificentifsimè habiti funt. Hi profperos fortuna: acceiTus humanift
- fîmègratulantijCumuiresacfàcultates Reipub. fuaeomnes pro rege regniqj ialu-
*° te detulífíent , regia iura in parte Dalmatiae , quam ipfi ante armis occupatam
pofsidebant, cumulate fibiremittipoftulant. quam remetfi non impetrarunt,re-
nouato tarnen antiquo fœdere, amici diíceflere. atque inde Poloniam tranigreC
fi,ac regí Alberto nouam dignitatis accefsioncm uetere ciuitatis exemplo gratulati,
antiquam cum Poloniae regibus focietatem inftaurarunt. Poft hos Epidauriorum
legati acceflère, qui pro uetufto íocietatís 8c clientela: iure debitum Hungaris , ut
patronis lcgitimis,obfequii officium praeftiterunt : & aureaargenteacp magni pre-
crj pocula dono cum annuis tributis attulerunt. nec minore animi propenfione à re*
geaccepti, iêd magnificis contrà donis exculti,& equeftri prarterea dignitate or-
nati, priftina íbcietate redintegrata dimifsi funt. Eadem hyemeín concilio à ne»
ftobilitate corona regía repetita eft, quam ad earn diem Stephanus Syrmienfis epi-
fcopus,& Andreas Batoreus afleruarant. Videbatur quippe multis indignum,
perpetuam eos fibi tante rei cuftodiam afcmiflè,magiftracuscp perpetuos parum
libertati publica» utiles aut commodos eiîè, propter tyrannidis fufpicionem , dice*
bant. Eodê in concilio rex omniû propè pontificum,& ex proceribus inprimis Ste
phaniPalatini paulo ante creati,& Laurentrjducis,qui fe cum Palatino fraterno
propè fœdere affinítateep coniunxerat, multorumq? aliorum nobilium grauibus
uocibus & acerbioribus querelis exagitatus atq? concerptus eft, quod belli iam pri-
dem,reiq? militarismemoriam&curamomnem depofuifíet,&in Budenfi arce o-
ciofus & iners fe contineret : neque ad bellum ullum uel regni, uel dignitatis fua:
J° tuendaecaufa procederet.nimirum aut ipfum inaciemeiïècogendum,autfiid fa-
cere non poiïèt, fummam belli adminiftrandam еЯе alteri permittendam. Hos aut?
fermonee multi ob earn rem aprmcipibusiUatosinterpretabatur,ut regem ab in-
fita animi magnitudine deturbatum,ac fimultatum fignificatione perterritum,libw
dini magis fuae obftriftum haberent,ac propè fibi feruire cogèrent. Itaqj non de-
erant, qui regis cauiàm mentes dicebant,culpam eíTenon in regis ignauiam,fed
in Hungarorurn auarítiam ¿V petulantiam transferendam:regem per biennium fe-
uoshoftium impetus fortiter excepiiTe:feq?exr)s,quantum per iniquitatem tem-
porum licuít.fummo confilio explicuiíTe: quid in tantis eum acrarrj difficultatibus,
reiq}nummaria:anguftrjsproficerepoffe,cum nec tributa.nec uecligalia impofita
'40 períbluerétur,fedinpríuatumuíum uerterêturrnec legitimus copiaru numerus in
bellum fuppeditaretur,fed contra omnia uetuftatis exempla, femiplena omnia pre-
berêtur? Necp ueró obfeurum efle,quorfum hare uniuerfa pertineant:fcilicct ut re-
giaMaieftate deprefla,multiregiam poteftatem ínuadant,& fuá quifq; imperii par
tem ad priuatas radones comodacp traducat.Proinde regis auftoritatê contemnere,
& eius imperiû ludificare definerent,ne, dum unú regem rite creatú , atep calumní-
atum opprimere,aut immínuere priuatís incitan fimultatibus,aut proprij s adductí
commodís uelint, impotentes tyrânos multos índucerent.libidiné inprimis, cVauà
ritiam,qua: omni bene conftítutae reipub.nocuiífcnt.Sic enim fore,ut odijs aledís,
fouendís'cp diícordtjs,& animís ínter fe prouincialium diftrahendis,&: ab ipfo capí
yo te aduertendís,breuiregnum uelínteftinofeditíonurn morbo corruptum, uel ex-
ternis hoftium armis labefacbtú,rueret prorfus,& interiret. Нас aút diíputatíonc
rcx,cumad eum delata eftet,grauifsimo animo perturbatus, íubító fenatú habuít:
Pp 4 ibi'q?
ibicp acerbis inimicorum conuicrjs in hune modurefpondit, fe per annum tantú,8c
quidem inuitú.domi ociu agitaííe:quia pacato regno,8c" ueterib. hoftibus fibi reco-
ciliatis,nulla resalía gerenda,quàm Turcica>fupereflet:quam ípfam fe, deficiente re
pecuniaria (qua una bellorumrationesexpediuntur,& fuftinentur)attíngere au-
fum non cífe.Ex Hungaria enim üix fe ad earn die quadragínta milia nummúra au-
rcüm percepiíTe: Boemicís autem uecligalíbus non modo regíá,fed magna ex parte
regnum fuftínuifíé.Quare fi copiae ftipendiaqj debita expediantur.nuUu fe uel for*
tunarum uel capitis periculum pro reípub.falute & dígnitate recuíáturum.Eó nimi
rum prudentís regís íententía & ratio pertinebat,ut omnibus (fi ita opus eilet) côtu
melijs perferendís importuna ante Hungarorum ingenia, & diftracla uoluntatura w
iludía noiîèt,quàm ullum eorum libidiní acpetulantíac remediú adhiberet. cui ma
lo ut maturius S¿ confideratius fubuenir с t,c um Alberto rege,reliquiscp fratrib. со-
filium comunicare c5fb'tuit,diemq? per dandeílínos nuncios ad colloquiû cenó c5
dixit. Interea in cocilio Budg multa decreta facit,ac multa multis petêtib. indulget,
Coronam uero exarce Vicegradenfî à cuftodib.repetita,Stephano Palatino, Tho-
me/q? Agrienií pontificí interpoííto íureiurando aflèruandâ c5mittit:id'qj cum fura
mg illorú auctoritati,tum exploratae utriufq* erga remp.fidei tribuit. Per eofdé dies
legati à Maximiliano de reb. magn í s, fed fecretis,ad regem uenerut. Quib. celeriter
expedítis,íbtimAgriéfis'epifcopus,princeps Senatus.&NícolausBamffij.uirgra
uí fsím us,ad Maxímilianu Viênâ mifsi fun t, paru'm ut priuati officrj caula Augufta- zo
líbus Fríderici mortui exequrj s intereflènt,partim ut regia mádata fecretíora perage
rent. Neqj i ta multo poft eadem hyeme illuffares Maximiliani & Blance Mediolané"
fis nuptíae celebratsc funt. Víx dum dimiíTum concilium crat,cum Stephanus Pala
tinus,qui íus loco praetoris uniuerfo regno dicebat,& iudícrjs omnibus preerat.co-
rona regia cum Agrienií collega potítus,prgter omnium opinione,cV contra fuá di-
gnitatem,animum reb.nouis íntédít.lnter Palatini oppída Coruiní ducís caftellum
erat,quod Sombos appellabant.ín excel fo admodü colle fitum,n5 tä arte quam na*
tura ipíá munitürcuius potiundi mira Palatinusiam pride cupidítate flagrabat,uel
uecb'galium &portoriorü magnítudine,&pagorum fuoruprgíidío adductus:uel
certè,ne oborto alíquádo bello magnís inde afneeret incomodis, metu máxime per- ¡o
t urba tus. Iracp cú caftellü aut ui aut fraude occUpare cofh t u í fíe t,prim ú cum prefecto
eius,homine,ut res ipía à оси i t,leui fsímo agit,magnaq; ей pecunia Sí ingêtib.^pmif'
fîsonerat.fi fibi caftellû.quacûqî ratione pofsít, tradat. Quibus ílle prarmiis excita-
tus,cum fuccefíbré fibi propediê uenturú cognouifiet,cöfilm capit:arcem finemuni
tioné,c5meatu armiscp relínquere,ut fe inde profefto,oppidani rerum ad defenfio*
nis ufum idonearú difficultate,atqj inopia preísi,c5tínuó feíe imperio Palatini dede
re cogerentur. ItacB tormenta агпеа alia humí ínfodit, alia ferréis clauis configit:pu
teos pecorum íngeítís cadaueribus inficit,rescp omnes quae ad uictum opus fint, di
ligenter aut difsipat.autcorrüpit.Quib. rebus effecb's.ac Palatino, quo res loco eíi
fet,& quid opus facTio efiêt, edocto, tradítoq? fucceflori cafteIlo,Palatínus repêtè.ut 40
conuenerat.iuftocumexercituíe oftendit,atquecaftellum acriter obfidereinítítu*
ít. Durifsima uero hyeme obferuata, quaCoruinusabíénsinllIyríco fubfidíofuis
mature uenír e no poterat.turres ex materia Sí terra egefta circúagitrcV ne çjd eíFerri
ínferrí'ue pofsít,uallo foflacp perpetua caftellum obducít.uicinís ueró,nífi pro hofti
bus haberí uelint,ne quod obfcfsis auxiliü ferant,apcrtè denuncíat. Qua re cogníta,
rexmirabûdusPalatinumquamprimûab obfefsionecaflellirecedereiubetíeumqj,
ut,fiquíd fortafle cum Coruino controuerfîae habeat,de ea iudicio potius, quàm ar-
mis experiri uelit,hortat.neqj enim decere,eû qui ius alrjs dícat,uim aut iniurií cui-
quam inferre,aut ullü homíníb. maledícedí fibi locú,facultatemq? relinquere.Pala-
tinusaúteú regia; feobfequuturúaucTroritati dixifl~et,haudquaqj tamê à capto ope 5e
re defb'titrfed in fufeepto obfdsiôis côfîIio,omni regís imperio ípreto,perfeuerauit.
Qüac res mirabiliter regís patrum% ánimos perculit,ueritos,ne Palatini exemple,
0 optima-
VECEIS ~ í » V. ss. l ПЕН
С tV £,R m III,
optimatutn haudquacp reíp. utilis audacia) ad fimilia 'edenda facinora incitäret;que:
plus iufto indies iam praeualentelicentia, inferendisiniurrjsadaugebatur. Itacpcui
obfeilos iam am'uspremi,atcp omnium rerurn difficultate conflidari rex audiret,
Palatinumiterum,utfama>fua:, & honori multis rebus prarclarè ante geftís parto
confuleret,admonuit;eumqj,ut ab eiufmodi armis recederet, obfecrauit. Ad qua: il
le non antè reíponfum reddidit.quàm cum oppidanis de oppidi deditione trâfegit.
Itaqjlegatisregrjs cum fuperbo ÔC contumaci refponío dimíísís,ac protínus caflello
in dedítionem accepto,íuftum regís atq? omnium bonorum in fe odium atep inuidí-
am concitauit. Eodem tempore Luca Canadien íí epifcopo,qu¿d Queftoris (qué
10 Thefaurarium uoeât) munus parum integra fide per biennium obrjflèt,magiftratu
abírejíufib, Sigifmundus Quinquecclefîenfîs antiftes , regis & leñaras precibus
impulfus,uixea tempeftate diuitrjs clarifsimus, munus illud reipub. caufa fufce-
pit. Ladislaus autem Gerebus Matthias regis confobrinus, pontifex Trant
lyluanus, rege cum ienatiracuniuerfo procerumcomitatu,c5uiuio inprimis Iplen
dido excepto,atque argénteo póculo infanae magnitudinis, 8¿ equis pernicibus ас
defulcorrjs, nonnullis'q? а^втипепЬи^, qua; nummorum aureûm quatuor mili*
bus cenfebantur,rege donato,non tarn noua muneris magn it udine,quàm grato of
ficii genere mirificè omnium fibi iludía uoluntatesqj deuinxit . Hippolytus autem
Eftenfis,mctropolitaStrigonienfis,&FridericusCafimiri regis filius.cV regis Via-
i0 dislaifrater,uir non generis iblum fplendore, fed morum etiamíanditate memora*
dus.ínnumerum cardinalíum ab 'Alexandra vi pont.max. fumma omnium gra*
tulationerelati funt. Ferdinando'qj Neapolitano rege uita fundo,Alfonfus filius
cius natumaximusomnium,regnumexcepit. Sequit inde annus nobili inter oê*
fermé Chriftíanos principes fcedere percudo infignis.quo Carolus v Ii I rex Gallo-
rum cum Maximiliano in gratiam redrjc:S¿ cum Híípania: rege Ferdinâdo Veddito
Perpenníano,finitimacpRonciIioníprouincia, pacem íniuit,qua eadem fe Britan
nia: infule rex,caeteriq? Occídentís principes obftrinxerc:bello ueró omnium maxi
то poil in Italia repente excitato clariísimus,quod Galli aduerfus Alphonfum
Neapolitanú regem intulerunt,magna in Océano Lyguftícoq? mariclaflè conftru.
?° da,& numerofis equitum,peditumq? coprjs contradís,& Mediolani Ferrariacq? re
gulis in focietatem adícítis, & Carolo ipfo rege adoléfeente in earn (pern excitato, fo
re utauito recuperatoregno,TurcarumImperatorem,cuius infefh's farpe armis 8£
excurfionibus Italia finitima:'cßprouincigdiuexata:fuiflent,belloperfequutus, fuis
ipfum finibus continere compellcret. Iam Nitrienfîs antiftes,quem rex ad Ferdi*
nandum Ncapolitanum regem,Alexandrumqj pontificem,legatû de Beatricis nu-
ptrjs miferat,(côuènto utroq^c*: regís nomine expoííto,regem fororis amantifsimg
loco Beatricem habíturum, eamq? oppidis boniscp fuis fruí ab omni imada in iuria
concefíurumrat contra leges Boemorum,8¿ uoluntates Hungarorum, nequáquam
earn in matrimonio habíturum) ex legatioe reuenerat.Eius reí caufa nonis.Maruïs
4o Vrfus Vrfinuslegatus à pontífice adregémífluseft,utpofl:cppropoíítisfolennio»
peccatorum expiationib. Omitíanos ad arma aduerfus Turcas capíenda cocitaílet,
regias ctiam cum Beatrice nuptias pro uirili parte conciliaret . Qui rem aggreilus,
ex omni parte difficilem, ubi reludantem regis animum, procerumqj auerfas ab ca
re uoluntates,& ueram mulieris,qug iadabatur.fterilitatem perfpexitmon ultra fibi
conandum,fed rege admonirionib. potius, quam nuptijs fledendum ratus (fie .n. à
p5tífice mâdatû habebat) inde recefsit:& in innere moriens,apud Villacum in No-
ricis fepeht. Eadem hyeme.fupremo frequenti'cpc5uentu,quasodauas appellant,
rege 5¿ cundo fenatu pro tribunalí fedente,& controuerfias cognofeente, multa ab
adoléfeente Comino oppida,quibus à patre donatus fuerat , antiqui poflefiores n3
fine magno multorum dolore,ac propè miferícordía poftularunt. Vere autem
appetente, finítima: Turcarú regiones magno á noftris incómodo, Pauli maxime*
Kmifi) côfilio atej induftria côflidate funt.is.u.in eâ cognirionê dies nodesep inten»
¿ fue "*
7jo WKT. ZOKFINII ZEZ
tus, ut fuperiorem à Turds dadem ultus »afflictoscp nimium ac debilítatosno-
ftrorum ánimos excitaret, 8í triftem pra?teritorum damnorum mcmoriam recen-
tis alicuíus ínfignís ui Доп'аг gloría prorfus obrueret,in fines Turcarú.abeunteiam
hyeme,cum decern milibus equitum,rege turmas fubmíttente populabundus inua
fit:du&oq>pra?terDanubí) rípamexercituínfraSínderouíam peraftriftum adhuc
рггс alta glacíeflumen, tría milíaexpeditorumequitum aduaíhndam Myfiam ire
íufsít:ipíe in ríparum relíquo exercitu fubíífl:ens,quód faeuítía frígorís uere íamím-
minente langueíceret,curruscp onerati haud fan's tuto íam trahi per glaciê fiuminis
poflent,caítris locum muniuit: équités autê per prouinciâerFufi,fubitô fefe ad duo
próxima Alibechí praefe&i caftella.ubi ingentes Turcarum pracdas aííéruarí audieio
rant,contulerunt:quodcp opulentius erat,&in quoA4ibechi filrj,uxorcj? cum con-
cubinísefledícebantur,idpriusadortíadeohoftem Iatuerunt,ut prius foflàm ual-
lum'cp fuperarint.quàm oppídani ípacíum ad arma aduerfus fubeuntem Hunga-
rum capienda nancifcí potuerunt. Dumautemtrepidatíoneintusexorta,pra:fi-
diumper moeníadiffufum fuccedentesiamundiq^noftrosfummaopee murode*
* uoluere, pra?cípítefque turbare conatur: quídam Croatus eximia: fortitudinis uir-
tutíscp per omnia fécula memorabilis uir,murum aduerfus infefto omnium conatu
afcendit: ¿Vquáquam uígintiquinqueuulneribusafFecT:us,prefidium demunitio.
nibus derjcit : 8¿ fuccedennbus ímpigré locrjs,muri partem defenforib. uacuam tra-
dit. Quo tumultu omnibus in oppidoperturbatís, Alibechí filrj fibi rebusq? fuis 20
diffiiïperpofterioremoppidi partem elapfi,in propinquum caftellum alterum fe
recipiunt. Itanoftri pra?lîdiarrjs omnibus rrucidatis,caftellurnauidèoccupant:ac
fpoliorumprardarumcp promptuaria,qua?dícebantur,díripíunt: oppidanos Chri
ftianeritump¿etatis,quanquam Greca fuperftitione colentes, mitius humanius'qj
traitant. Cailellocpilloaccenfo,adalterum,uixrefecftis corporibus.cV coach preda,
incitato curfu contendunt.atque eius paucorum in iacftura equitum,haud a-grè po-
titicomburunt. Quibus rebus cognitis, Paulus duo miliaequitum auxilio fum-
mifit,ut ui&ores latius uagarentur,& longius pra?dando uailandoqj progrederen.
tur. Itaque finitimis omnibus duorum incendio caftellorum, etiam proprio immiV
rente periculo exanimatis.facilè ad quinquagintamiliapaíluum prohíbete uenire,jo
incendio,rapiniscp omnia miícuerunt.Prarda ingens coacta :Roxia na: terre inco*
lg omnes cum coniugibusôY liberis ¿Varmentís abducT:í,pecuniarum, quasquotí-
dianisdiuturnac militíac fh'pendrjscoaceruarant,uis ingensegefta,argetea,aureacß
uaía permulta, ueftes Perfícc , gemmati calices, precioía fupellex afportata: inter
Not. que Ladislaí regís câdelabraex argento fabrefa«fta,que fuccenfo Varadino,regnan-
teMatthia, Alibechus per íncurfíonem abílulerat : quod admemoriam pofterita
tísinfigne fuit.eodemquoablatafuerantdie recuperata, omnes eis Danubium in
cólumes Pauli in cafira fe retulerunt. Portero autem die Alibechus ad horum
detrimentorumnuncium perculfus, cum ocfto milium exercitu in Danubrj ulte-
riore ripa, diligenter noftroruminííftens ueftigr)s,feoííendit:fed flumenípfum^
uapore folís íam refoluta glacíc, trarjeere nequíuít. Itaque magna tum prardac
recuperandac, tum ulcifeendí, quodoptabat, hofh's ípe repente depulfus,incum
dolorem furoremque proue&us eít,utinfpecT:antibus omnib. barbam fepe dilace*
rarit,& manus momorderít.cV dentíb. ínfrendens déos deasq? omnes fuperba qua-
dam omnium numinum deípicientía execratus fît. Quae cum noftri ex altera ripa
iam in tuto collocatí conípicerent , incredibílí ex profpcro arridentís aliquando
fortuna; fucceflu larticia , acrioribus in barbaros uocibus infultabant : S¿ fe
grauiora multó, ni quiefeerent, illlaturos eis detrímenta fîgnificabant. Inde
reduelo Themefuarum exercitu , Paulus opima? milítíbus prardar partem di-
uifít : partem alrjs, quorum beneficio parta erat, qua erat pietate preditus.con- 50
fecrauit. His rebus Budam nunciatis, rex Ictus fupplicatíonibus indicb's,pri-
mùm gratias drjs agendas putauit , deínde Croaturq , qui infigne ín murís
fortítu-
fbrtitudínis exémplum ediderat, murali corona,ducentiscfj aureís nummís,purpu¿
reaejj uefte donauít : & ut regnum ad perpetuara pacem traquíllitatem'qj redigereti
&fuperiorís ignominia: labe deleta,maíorum gloria? geftarum rerum magnitude
nerefponderet,maiores iridè res animo agitare ac fpe bona tacítus concipere ínftítu
it. Paulits autem.cum praífidiarios milites de Alba Grajea TurcisprodendajConfí
lia habuifl^audííTet,maníbus continuó eiusprmcipibusconíurationísiníe<ftis,nefa
rium per cruciatum ícelus confefíos acerbifsimo.atque baud fcio an alias unquáau¿
dito fupplicí) génère omnes affecít. quippe in carcerem foedífsimum conditos, fin-
gulís diebus eorum, fingulos hcedorum in modum ueru pra?fixos,&: ad ignem Ai*
lígenterau^tos/ocrjsuefcendosappofuit:ídentidem,adíndígnum cruciatum alpe*
rítate cóüícíj cumulandum,ut prodítorum caro adpalatúreíponderet, interrogas*
nouiísimumautem eorum,nemine omnium extâte,cui ipfe cibus apponeretur,len.¿
tainedia.cibiépnecefiarrj fubtracb'one confecit. Exinde vi. Id. Mart. rex confi-
lío regulís omnibus,S¡: fratrib. colloquio Leuchouia indiAo,cum epífeopís & pro-
ceribus Caflomauerfus proficífcitur:Buda;,Sígifmundo Quinquecclefienfi 8¿Ste
phano Syrmiêiî epiieopis cum Blafio arcis prefecto relidís.ut fe abfente ciuítatem
regní caput adminiítrarent. Stephanus qui pro rege ius dícebat.prarturamcp iuftè
ас fände gerebat,paucís póft diebus Non. Aprilis exitíali morbo oppreflus inte-
rrj t,cum omnes fortunas fuas pauperibus Chríftianís , eccleftjscp legaiîèt: ufq? adeo*
*° utuix fibi}quantumad funus parandum , famíliamcp dímittendam íátis eflct.reli-
quíflét. In eius locum regís au &orítate & iènatufcôfulto paucis poít diebus Domi
nícusprarpofitus Albenfisefr. fubrogatus,uir íntegritateuíte.fingulari iufb'cía,8¿
tnagno rerum gerendarum ufu ínfignís:atcp is Budac iurifdi Дioni.unà cum Blafio*
per regís abfentiam pra:fuít. Abfente autêrege,grauiora & memoratu digna ali
quot incommoda accidere.Nam Laurentium.cognomento Magnum,uírü pugna-
cem acfortem,ob cotrouerfiam ínter ipfum 8¿ íocerú fuum natam, in uílla eius,qua;
in Peftano agro fita erat,lbceri frater,ope familiaríumadeo immaniter & míferé ob'
truncauít,ut uxor eíus tenella fe è tumultu prorípíens, cum interiore tantum tunicá
Budamu'moreexanimataconfugeret: bona eius feueriísimé in publicum redaebtj
5o &fíícoadiudícatafunt. OfualdusautemZagrabienfis epíícopus, qui poil regís
dílceíTum inlllyricum fe receperat,caftelIaepiícopatus a Coruínoduce oceupata
(quippe quae à Germanís paulo antè receperat) bello recuperare contendit : nimirú
oppörtuna Coruini,qui ápud Kíníííum erat.abfentia ínuitatus. Quare Rochoníco
obfeílb & capto,arma inde adalia oppida,milítíbus,quos è Germania euocarat.cru
delifsimè íégerentíbus,tranílulít»Coruinus tante reí nuncio confternatus.nulla in-
terpofîta mora,omncs ferè inferíoris Hungarian copias permiitente Kínífio cogit:8¿
Laurentio duce,priore Auranee & Kíshoruuatho,6¿alrjs nonnullís ad fe cum equi
tatú fuo traduftis.ín Zagrabienfem profedus agrú , omnia quecunqj adempta fue
rant, interpofitís conditionibus recipít. Et Ofualdí exercitu,qui trium milium nu-
^Omcrumexplebat,profligato,omnesepiicopatusuillasincendit:necpagris,necp inco
lis ullís,quanquam innocentibus.parcit. Ladislaus autem Canífai, qui prouinciç
cum imperio preerat,ut tanti belli incendíum extingueret, quo multas regiones fa
cile conflagraturas non inani duAusconieAuraprofpiciebat: Coruino caftellum
ab Ofualdo_ receptum,ípíb
, .J4„„ wno Xrepugnante Ofualdo,reílituit :: oc
t^ugiwuue vjiuaiao,reltituit & irjs ínter
lereconcüiatís.qui prior ¿paáis
íereconciliatís.auinríor «паД«Л 8c à fcedere
i— recefsiíTct,
r :1
is ut maíeíhtis reus eíTet,edicT:e

ftERVM
7)% um. %Ег. vnçuz.

RERVM HVNGARICARVM DECADIS


V. LIBER IUI.
Ш~" ~ Vm rexLeuchouiam^uoproceribusreguliscßconuentum indixerat,
Sí Albertum Polonia; regê fratrescp alios inuitarat,ire pergitrper Agri.
enfemagrumiter facíens.á pontífice Thomahonorificèpro utriufcpdi-
gnitate lulcipitur. Inde Caflouiam cum uenifíet,atqj eôdê moxuniuerfi
principes accefsifient,uno Laurentio duce excepto,qui fuperbè regís ímperíú inani
quadâ inflatus arrogâtia detrecbuit:ibi fratres,quos iâtis mature (qppelôgaacdiffi
cilia emenfuros itinera)aduenire n5 poilê pro(piciebat,fibi expeftâdos putauit.Le-
gatis autê Hippolyti Strigoniêfis archiepiicopi , qui paulo antè Cardinalis defignano
tus erat,petentibus,ut Hippolyto in Italiam ire.atcp pontificem maximum Apollo-
licumq? fenatumde more conuenireliceretradidmunerisoAo menfium fpacium
segrè permifit.Inde audito,fratres iam finib. Hungarie appropinquare .Leuchouiâ
per Eperyes , Cibinium Se Sepufîum iter ingreffus,apud Saros caftellum,quodin<
ter Cibinium Si Eperyes,in edito monte iîtum interiacet.magnifico inprimis appa
ratu,cum toto pôtificum ac procerum comitatu à Palatino fufcipit: parie» ab eodem
liberalitateinSepuiienfiarce,quincpmilibus paffuum à Lcuchouiadiftante, tracta
tur.Vbi ueró Leuchouiâ uenit.omni in earn curam animo incumbere ccepit.ut fra*
tres Sc fororis uirû ducemBrandeburgenfem,quosmultosantè annos nôuiderat,
quàm honorificentiisimè poiîet acciperet:quam ad rem infignis quoqj Palatini libe- ю
ral í tas ,no leuifsimo auxilio fu ít.qu i ad eos honores quos regí per oppida fuá iter ca
peííenti habuerat.Leuchouizc quoq? nouos adiunxit,cum regí ducentosuini cados,
po n 1 1 ficíb u s S¿ op tima t ib u s centum dono mi fi fie t,ас pifeium cuiuícp generis Tum«
mam copíam,acboum,uitulorum,hordei&annone magnum omnibus numerum
(eodêBoemos quo Húngaros profequutusamore,uel officio)miniftraflet.exquo
cum paulo port ad conuentum ueniret.miri fico ab omnib.honore exceptus eft. Re
gis indeiuffuJoanneErnefto curante hofpítia Polonis.cximioapparatu inftrufta,
ueftcs,Iecb',abací magni precrj Se operis mirifici funt expofítí , culinac in foro difpo-
fite,6Vfingulísdifpenfatoresfinguliattributí>nullumqjomnínoáregeofficium,qd'
ad cohoneftandumilIuftnfsimumGermanorumaduentumpertineret, eílprauer-jo
miífum. Palatínus.cum Albertum propediem acceífurum íéntíret.acerbumeius
odium fuperíore Polonico bello in fe eôceptum,fîmulq? ofFenfum regís ab occupâ
tes Coruini caflellis anímum extímeíccns,ímpetrato à rege c5meatu , è cóuentu re-
cefsit. Polonís longa propter intumefeentes exafsiduisimbribusamnes initinere
tracta mora,defídentibus tande fluurjs.tridui abeíle itinere nunciatís , rexad patres
de illorum aduentu excípiendo retulít.Eam uero difficultatem res offerebat.utrum
Polonís ho ípitíbu s,cû ualidifsimo atq? ornatífsimo equítatu uenientibus, armatos
an inermes oceurrere Húngaros a:quum effet. Erant.quíarmatis armatos ob-
uíamireoportere cenferent,ne fe temeré firmifsimo Polonorum equítatuí, acér
rimo paulo antè hofli,obrjcerent.libídínemenimdominandi,pcrpetuamomnium4»
parentem ícelerum,meritó deberé femper effe fufpeAá.neqj nímíam in rege cautío*
nem ac diligentiam aliquando fuífíé uituperatam : côtrà aliqui ad clementiorem fen
tentiam traducb',praui nihil atep atrocis à tarn confondis inter fe fratribus eflè time^
dum : imó ne malignar quidem fufpicíonis fignum ullum eis afFerendum cenfe-
bant:hominibus exterís , qui tarn logum ас periculofum iter íngrefsí,ad le uenirêt,
liccre arma ferre: fibíueró,ex proprrjs penatibus honerís caula obuiamad exigu-
um uidc fpacium exeuntibus,fîne arm is omnia comítatisjhumanítatisjfideicp officia
dilígentereíle prarfhnda. Atqj ha;c quidem fententiaobtínuit,ut ornato quidem,
fedtameninermi cum agminePolonisobuiâprodiretur.itaq?condicloàregedie,
epifeopi ferè omnes,6V Petrus Colocienfïs archiepifeopus, Sí regní proceres certa- y0
tim egregio omnes in fpeciemcultu infbucb'affueruntrex pontificum autem or-
dine, Thomas Agrienfis maximè confpieuus erat , quód cum praríhntifsimoca-
taphrado'
Т>ЕСиЪ15 V. LITER ПИ. 735
taphra&orum equitatu,S¿ cum magno pucrorum comitatu accefíerat.quos unioní-
bus gemmatiscp torquibus Sí palléis aurcis mirabilem in modum cxcultos,cquis exu
míefrenatísacphaleratisímpofueraütaqj longo cum rege ordineaduentantiAlberv
to urbe obuíam egreffi, cùm lento gradu ad quintum ufcp lapidem procefliffent, rex
ex oppofito monte defcendentem confpicatus Alberuï, proccribus ibi fubfiftereiut
fis , ipfe cum duodecim equitibus citatiore рггс nimia larricia grad u prouectus eft : SC
quoniam quadrato Polonís agmine prarcedentibus Albertû cum frarríbus in medio
ante nouifiîmum agmen íncedere uidit:ipfe per tranfuerfumtramitempfoperans,
à latere Ге in eorum ex inprouifo confpt ftum dcdit, ibí comiter falute ultró citrón
i о que dícb, omnes ex equis fubitô defcendentes , mutuis fe amplexíbus implicantes,
ofculisaliquantifperhscferunt. Reges autem ucrbafacere cupientes ,fuauiquodam
fletu ex nimia gratulatione,interioribus fcilicet inufitato gaudio iêniîbus occupa'
tís, impedíente, magno interim plaufu milites cum regibus anímorum gratulado'
ne certaines, has faîpèuoces ingemínarunt:Faulbc Polonia? domini féliciter, Via'
dislao 5C Alberto regibus féliciter, Sacrofancto cardinali Fridericho Alexandre , &
Sigifmitndo féliciter: Hungaris , Polonia:, Boemiarque féliciter, arterna pax:o£
concordiaharctria regna tueatur,& focictas ínuiolata permaneat.Refipiicentibus
inde aliquantulum ex concepta anímí uolu prate fenfibus , ac fa-ре redintegratis
amplcxibus , Si initio colloquendí fa<fro , reges equos afcenderunt, ¿Vad eum locum
to ibi Vladíslaus Hungarorum principes f ubíiderc iufferar,proccfferunt. lilis ex equis
fubitô, ut Alberrum fratrefqueueneraretur, dígredientibus , Vladíslaus ad Albert
tum conuerfus. Ecce, inquit,fratres,noftriueftriq? Vngari nec mora, Albertus fi a
trescß de equis fe derjcíentes , manus uenerantibus Hungaris pontíficibus &Г proceri
bus porrigunt, 8c" maximaomnes comitate excípíunt,indeín equos refilientes^ duo
reges , duoep exercitus,qui duriffimo inter fe paulo ante bello armatí conflixeranr,
iunctís míxtíscp miré côcordes agminibus,togatusunus,fagatus alter,gratulantibus
cun<ítís,omnibus'que locis uocum , tubarum,arneorum'que tíntinabulorum fonitu
ad publícam fígníficandam laeticíam perfirepentibus , Leucbouiam peruenerunt, и
bi Vladíslaus Alberto fratríbuscpínhofpícíum,quod eis erat in foro paratumper*
j o ducb's , ipfe i n al teru m eregíon è receffit , ac deínde fuá cuíque princípí affignauít»Al'
bertí fratrumque hofpícía continuatís aedíbus ita diípofita fuerunt , ut perforatís pa^
ríetibus facile ínter fe conueníre,&ignarís omnibus ad arbitrium colloqui pofíent»
Conuentu íníto, quinqué tfiri ab utraque parte ad componendas dífeordías ínter
ï-îungaros ЪС Polonos,ex fuperíore bello natus,crca tí funt.Huíc reí expedíendae ma
gna obrjcebatur dífFícuItas,quód ablente Palatíno,cuíu s uníuerla erat íurí fdícb'o , ni
m'lomninodecerniauttranfigipoterat,ílle uerô adeffe: fine diplomate fidei ab Al'
berto fratribusép data: nolebat» Albertus autê de diplomate rogatus ,cum reípondik
fet:maiores fuos nuncp nífi uerbo incolumitatéalteri prarftitifle,necp feab corum ex
emplotraditouellediícedere:tandem Vladislai & optímatum prarcibus exoratus,
40 dixit: Quid quid ab Vladislao fratre ultro palatino de uitae incolumítate promifíum
eíTet,id fe fratresep fuos,cum Polonís omnibus,fide integerrima fcruaturos.Ita Pala>
tinus primùm à rege,de prarftíta íecuritatis fide líteris acceptis: 8¿ deindeab Agrien-
fi epifeopo , homíne Ubi coníunctiffímo , & uíro fumma autorítate praedito , & tune
moderatore rcrum omníú,Symboloincolumítatisaccepto cum máximo grauís&T le
uís armaturar equítatus comitatu,Leuchouiam,occurfu,omnium príncipumHunga
rorum exceptus acceflit,ac maxímam commeatus omnis generis copiampoft fe ad
uexit.Quann foro longo ordíneexpofita, cum omnium aliquantulum ora afpec"tan'
tium dcfixíffet,fubító ad arbítríu m regis hofpítibus Polonís eft diftributa ? & pofte'
ro die ab Vladislao ad Albertû deducftus,minficamcíuserga fe faciliratem,íncredibí
*° lemcphumanitatemexpertuseft. Indecognofcendis íudícandíscp controuerírjs opt'
radarí ca-pta.regibus aliaad Quínqueuirum íudícium rerjcícntíbus,alía fuo arbL-
trío refemantíbus.Quinqueuiris autem faepe fentcntíarum ínter fe contcntione ccr'
Q_q tantibus
734 Л KT. VOKFIKU WKÇ^K. ■
tantíbus,placítum eft,utres omnesad regum, cardinalis Agricnfis epifcopi, Palatin
niq; iuditium deferrentur.Reges interea tacpè horas quincp íntegras foli,remotis ar,
bitris omnibus,adeô fecretô ínter fe collocutí funt , ut nemo quid tacita eorum eolio,
quia coquerent,perfpicere,niíí conie&ura pofíet. De concordia tarnen, & mutuís au,
xilns,quibus ambo regna fuá deletis inimícorum Qpibus confirmarent,fermones со
tuhïfe,uulgo creditum eft. Brandenburgenfem certè ducem , qui fororem corumin
matrínonio habebat , non eos folùm ad pacem bC concordiam bortatum eíTe: íedpa,
lam fe eiinimicum futurum dcnunciaíTc conftat,per quem ftetiflet, ne inita concor
dia a?tema effet.Hínc publíce^iilaritatí^ ^ multa conuíuiaapparata,ín
fignesep ludí editi:iuquibusetiamfuit,utHunganS¿Boemí cum PoloniSjinfeftis со «•
tra fe haftiltbus,in uere pugng fpeciem concurrerent, ex quibus nobiliíTimi Hungari
aliquot, qui fe ftrenuè geíferant(ut GeorgiusBathoreus , 8c" Gabriel Perçut} filáis)
magnifica à rege pncmiarctulerñt.MemorabíIe íllud,cum per fe Polonorú 6¿ Vnga,
rorum príncípum quífqjgemmis certatím èC margarítis, ad ínanem díuitiarum often
tacíonem ornaret,acPolonus quidam fcjtotumprecíoííííimísaliquandouníonibus
oneraflct:Palatínus,qui per eos dies nul'ú geftamé uncptulít,quod no minimú tribus
numnûm aureûmmillibus cenferctnr,quati à Polono prouocatus,eucftigK>lapidem
adeô precíofum expofuit, ut ad primum eius afpeclum Polonus fe ui&um confeiTus,
gemmatam illam ucftcm,qua feoculos Hungarorum perftricturum eifeputarat,exu
erit:Hisrebus confectis, rridericus cardinalis regumfratrumrogatu,{àcris magna »•
popa çcerimoniaqj patratís, Deum pro utríufqj regní,S¿ regum populorumcp ambo*
rumincolumitateorauít«Quofpcclaculo nullum aliud nobíliusauguftíusíp eflèpo
tuítjUel ii facerdotem operan têintuereris.regiû iuuenê omnibus &C corporis & animi
rmmeribus.qua: à natura côferri poffunt,longè ceteros excellente: uel fi facriípfius ra
tionc ípectares,ín quo duobus maxímís affiftentibusregibus, duobuscp preftan ufli,
mis audientibus populis, Vota publice pro utrorúcp cócordíafancTriflimanúcupata
íür,Cúm autêper menfem ferme íbí fuiffent,multgcp res caufam couentuí dírimendo
affarétrtüVladíslaus fratres omnes ín fecretúadduft^
Sí meo mihi arbitrio, charíflimí fratres,uitâ häc ducereliceret, nihil equidem iucundí
us ftatueré,qu5uobifcú íneadédomo,atcpapud eofdépoenatesdíufamiliariísimeuí je
umererfed quoníá res ita tulit , ut ad regédos gubernandosqj populos terrarû longe
ípacrjs uocatí, diftraheremur,prouincíe fuac quífqj prcefse,nô ex noflra.fed ex Dei íü
dicio 8¿ uoluntate debemus.Equídc paucorû horû dierû,quos unà fuimus,uoIuptar
té uerè pofsû cu díuína illa beatorû côditione conferre:quíppe qui adolefcens adBoe
migregnû euocatus,&: magnis difficultatibus iacbtus,à ueftro parentûcp dulciisimo
confpeclufemperabfuerim:quorumdicrumbreuem fru&um quoniam frpiusuo,
bis pncfentibusufurparenonlicct',reliquumeftutin commodam abfentia: noftrac
iacturam quotidiana fraterna: charitatís memoria íarciamus:Sí quo ad opes noftra? fe
rent,mutuis imperia ac regna noftra auxílrjs tüeamur.quíbus diuino muñere à fepten
tríonali Océano ufcjj ad mare Adriatícum ímperamus. Hinc cum alia praccipuè ad Al 40
bertum conucrfus,dematrefratríbusqj píefouendisaddidifset,finemdícendifecit.
Ad hare Albertus, cum aIacri,animo fe nullo unep erga illum oñitío defuturum 8¿ ma
íeftatéeiusomnib*uíríb^efenfurú,ccteraq}queprefentis fuppeditabatfermonísocca
fio,relpondifset:amicc & liberaliser ab Vladislaodonisexcultusdimífsus eft.Dona
ucró fuere gëmara pocula decê ¿nuíítatc magnítudín is &mirífici operisrcV prêter pur
pureas aureasóp ueftes,equídecéexímiepulchrítudínís,ac ccleritate,frenis,phalerísc|
aurcis,&: gématis ephípprjs exornatúocbcp alrj.quos cardínal¿:5¿ fex,quos Sígífmu
do:totidem,quosBrandenburgenfi\unàcû magnifias multís ucftíbus- impertiuit*
Quibus rebus exordineadminiftratís,rexabeuntes omnes eodem quocxceperat,co
mitatus cultu ( ad quatuordecím equítú millía fuifse dicútur ) ad tertiú ufep lapidan f«
profequutus dimífit:Nícolao Banffn,qui eos officrj gratia ad uçfpertinû hofpítiú de
duceret,cu fexcentís equítibus mifso.lndefrcqucntifsimo couentu foluto,Leuchcv
VECUTES U LfBEZ III!. 73?
uia Cafsouiamreuerfus.cum prouinciäuniuerfam perluftrare in animo haberct.Sioif
mundus,Quinqueccleficfcm anriftitc,quê qua?ftorê Buda? iuridicundo proficifccns
pra?fecerat,ad fc acccrfit,ut eius potiffîmû confilio ad grauiffima,quibus affecbm eflè
prouinciam nouerat, fananda uulnera uteretur. Quo fadtû eft, ut Cafouia Varadinu
atqj indeinTranflyluaniam,quam prauis ufqj adexitiumlacerari partim ftudijsaudi-
erat, fecontulerít. His diebus fama diuulgatur, Gallos Alpes in Italiam trarjeere
incipientes: quadringentos iam ad Aftam équités praemifîfle.&ad Genuam Se" Rho-
dani oftiaingentem çlailèm comparatam habere : Alexandrum pontificem oftía?op
pidum occupafle :8¿ lulíanú cardinalem , qui relicto pontífice ad Caroli partes accef/
to ferat, clam Oftia Genuam profuiíle: pontificem , qui à principio, non modo Caro
li rebus fauere , fed cum quoq? ad banc contentionem adduxilîe putabatur , iam mu-
tata uoluntate, cum Alphonfo rege Florentiniscp fe coniunxiflTc:8<f coronato Al
phonfo, filiamcius ex concubina natamuxorem filio fu o defpondiftc: Ñeque uerô
hi rumores inanes írricicp fuerunt. Nam paulo pôft Carolus,Lodouico Sfortía
Medíolanenííum pra?fide,S¿ Hercule Feraricnfiducefauentefuperatis Alpibus cum
fexagínta millíbushominum Italíam penetrauit: Alphonfus autem, qui ingentcm
terra maniqjbellíapparatumconfecíílcdicebatur, triremes ocio cum alíquo pedita-
tus numero in lítoreLiguftíco amiíít.Carolus cum per Italíam iter capefceret,ne à ter
go Italorum infidijs pra?mcrctur,Tíciní , Horentíae S¿ Luca?arcibus , quas obíídum
го locofibidarí contendít, pra?íídiaGallorumímpofuit,& mutuí nomine à Iiberís cí-
uítatibus, per unía; muncrum magnum cxcgit.Floren tía? uerô fufeeptus, Medíceos
(qui paucorum poten tía fubnixyn ca ciuicate tyrannídem oceuparant ) urbe cxcgjt,
Alcamíus cardinal'ís LodouíciSfortia?frater, cumad Galium à pontífice defciuífíec
perdolumoftiamoecupauir. Abeunteautem Augufto,regrj Quaeftoris procura
teres aliquot , cum impofita tributa exigere uellent, naud procul Albam , in Lauren,
trj ducíspagOjíufluciusoccififunt. Quanquam maíeftatemfuamimminutamrex
uidcbat, tarnen quoníaminTranfsyluaníam propcrabat,eiuscognitionem8c'aní-
maduerííoncm in aliud teinpus fibi differendam exiftimauít. Tu rea? autem, cu m
caftellum edito i n loco íitum quo defeníoribus uacuum efse audíerant,occupafsent;
?° uarrjs excurííonibus tot a m prouinciam infeftare, maíore íam fubníxi audacia , infti-
tucrantjtaque Albam Grecam quam ducentorum tantum milítum pra?fidio cufto-
dirí perceperant, ex improuifo ador tí , feptem fignis íam ín montibus collocatis , fe»
cilè in poteftatê redegífsent : ni Pauli Kímifrj pra?fe&us , à Themefauro propere cum
inftrucla legione profeelus ,eosè mcenibusaccrrimèdetraxifset:atqueàSyrmieniï
agro ,cu¿ iam iam immínebant,abftinerecoegifscnt, Illiuerôcum prarterSauumi-
ter inftítuifsent,ut locum muenírent quo flumen commode uadarent^adD, Déme*
trium , Laurentrj ducís caftellum millo prohibente tranfgrefsí funt:cum incendrjS
rapinísque cam omnemoram uaftafsent atque homines íumenta fuppelle¿tilem om
nis generis abduxífsentjdque ínfigní Laurentrj ducis potifsimum erga regem reg-
40 numquepraefidía, cuius illiuillísetiam omnibus pepercifse dicuntur: quas ex uotí»
quibufdam fignis, utcucurbítíslacerisquemappísappoíítís cognouerint. Quin-
ctiam tempus maxíméidoneumnacli.quod&Crexin Tranfsyluaníefintbus aberat;
Síperpetuafexmenfium ficcítasomncsprop¿amnes,quí Hungaríxpropugnacula
funt.íta exhauferat,u t multis in locis facile trarjeí uado pofsent:per totum Odobrem
menfem populaciones atque incendia, ufqueadPetouíamperduxerunt. IndeDra-
no ad Petoui un traíeclo 8¿ magnís detrímentís illatís , homínum ad feptem millía ab
duxerunt. Póft autê metu, ne intumefeentíbus fub rnimínentem hyemem omni
bus aquiü intercludcrcntur, ad Sauú regrefsi , quicunque aut a-tatisaut corporis im*
becílitate languore'que fequi potuerüc uon ,eis capitain ripa fluminis detrucarút ;at-
fo que in Croatiam , crebrís incurfioníbusiam propè defrrtam illapfi , compluresrede
undopucros famelabore'quecncctosjjnfepes imina niter abiecere, Paulouerôantè
cum traiecb inferiore loco ¿au о , in Pofegam , region e. n , uini feraeifsimam , SY ama:
" :" i »nfs-mam,
73¿ Л ПЯТ. ZONF/KII HEZ. vnq^ít.
mílímá , Símultís pagis Ы caftellís oppídiscpplurimisfrequcntífumam pmctraflent,
magna índeprícdamabegerant.lifdem menfibusTyrnauíscludariqiudamcumfedi
ryrndui* ro atq? ímmani quodam fcelere obftonxifTent,meritû fane fupplicíum inuenerm.Duo
Ы.«>гмт decim uiri,cum duabus mu!ieribus,ingenuû:adolcfcenté Ch riftía nú occulté captüm,
fama. at<p jn próximas aedes abducTrú, obftrudtís repente faucibus rniferè ftrangularât, &a«
pcpertis uenís (anguíné eíus , dum anima fenfim et ííngultim efflaret,partím abforbue
rút,partimalijsaüeruarunt: corpus au té in partes diíledú.mcbratim humidefoderàu
Cum adolefcens diu à parentibus qua: (îtus , nufquâapparerct : làrisqj conftatet cum
pridie in u ico Iudarorum uerfacura , haud pofiea fuifle corifpeclum : legirimaín ludx
osquccfho confh'tuitur. Lictores in eorum sedes immiffi,deprarhenfis rcccntibus to
cruoris notis , dominum cum tota familia comprxhcndunt , in quarftionem abrepta*
mulíeres , metu tormcntorumadacfta?, totam facinoris índigm'ffímiferiem confiten-
tur : quarum tefh'monio conuicTri re liqui , Palatini iuffu qui pra:fc<ftus urbís erat . om
nes magno adid excítatíoní foro incendio conflagraruntralrj, qui minus uideban-
tur obnoxrj , magno pecuniae numero íunt mukati. Cum autem è fenibus caufas
tanri patrandí facinoris, per tormentorum cruciatum crucrenr, quatuor cas effe re-
-f. periebant , quibus Tyrnauía: tum , 8¿ alias Гагр? in alrjs regtonibus, eo fe Iudacíiíagi-
ooaftrin«(ient.Vnam,quôdita maíorum aùctoritate perfiiafum habercnt.Chri»
can/* {líanihomínis'fanguiiu'm pra*putíjs incírcumciííonc appoíítum.fiftendo fanguiní
qutíuor* oportunumeíleremcdíum. Alteram ,quôdeundemad concilianduro ínter fe amo-t»
rem plurimum ualere, in cíbo datum , exifh'marenr . Tertíam , quöd cum uiri ac mu-
Iíercs arque apud eos fluxu menftrui laborarent, íanguinem hominis Chriftianí epo-
tum , ídoneam ad id morbi efíe medícinam expertí erant, Quartam,ut uctusapud
fe, fedreconditumdecretum exequerentur,quoquotidianísíacrífiajs ín aliquare«-
gione Chrifh'anum Deofanguinem libare coguntur, quo factum efíe di&itabant,
u t in eum annum ea fors ludaris Tyrnauienfbus obtigiflèt. HarcomniaSalim'saiv
.л~л no quadrinsentefímo nonaoeíimo quarto (upramilleíímum incommoda conrige-
runt.Uum rexautLeuhouiícconuentumperegit.aut eo cumulo m 1 гапиушаша
fuit, quibus die malis obfifterenon potuit, partim remotís locorum in tcruallis exclu
f !S : cum in extrema iam Daria? parte uerfaretur,acTurca:regnum à fuperioris My<
fia: Bofnat'que ftnibus ínfeftarent, partim rcgulorum quorundam intemperantia
pra?peditus , qui regia au torítate contempta , quacunque rationc uires opesque re
gís frangiac debilitan, quo ipfi lícentius dominarcntur,optabant:non minimum
etíam momentum m pecuniarum penuria fuitpoíítum,quare exercitus matt;rècoffl
parari , &C aduerfus hoftes in tempore adduci non potuerunt. Tranflyluaniam
autem , cura prouincia opulentifsima cfset, ac ínteftínis feditíonibusagirata, de
bita fibi uecligalia penderé recuíaretrrex idóneo fibi maximè tempore , compofï-
tis publias pnuatisque. Hungarian rebus, inuífendam putarat : ut ea pacata prav
fcfentem inde reinummariaî difhcultarem ueteribus penfionibus exigences, aliqua
ex parte leuarer. Duo ibí ius dixerant prxfecb , Bartholomaus Dragffrj.&La 4
dislausLofsontius. Qui ut diuerfo inter fe erant ingenio, fie diucríam in iure di-
cundo rationem fequuti : atque propterea apud omnes contempri , non unteres
folum facciones aluerant , fed nouas etiam alias excítárant. Vnde farda quxcbnt
in potcntíoribus latrocinandí rapiendíque libido , quôd id impune , omnibus \i>
ceret, erat exorta. Quibus detrímentis ut mederetur rex , Ladislao ad Magruri
curia; honorem eueДо. ßartholomacum folum inprxfedtura retinutt:ratus,ßpe>
nes unum iurifdicbo eilet, eum commodius animaduerrendifeuerftatc prauam ip
fam peccandilicentiam repreffurum ldque Bartholomgus , mox Latronibus & fica>
rijs omnibus au t palis lígneís infigendis, autíncrucemagendísjautigne comb«'
rendís, auteapite multandís, facile ex regís fententia confequutus efb IndefeX' f*
agintamilibus nummûmàTranffyluanis exaclis , ¿uftoqueapud eos exercíra com.
parato,rexin inférions Hungarixfines/rhem^fuarum, compofitis «m(utqutdcm
itt
TtECAVIS Ц LIVER ПИ 7y¿
in preferís potuit) TraníTyluania: rebus , conceflít : eo confilio , ut íuftís contrams
coprjs ,Turcicas incurfiones ulcifceretur: ¿VSyrmíenfiagro,¿c Iltyriçis, Çroaciav
que rebus affliclis iam propè ас perditis opem ferret; quam regionem inteftiniso
dijs Ы. perfidia exitiabiliiamiampraecipicem, ad cxitium ruiruram uidtbat. Paulus
cnimexpriftiufeueritatemulcumremiferac:fiuequôd noua focíecate,qua fe çmri
mulcts praceribusocculcèdeuinxerac, apercé eorum cupíditatibus obuiam ire nom
auderec : fiue quôd apoplexiae ui , qua fuperioi e anno correptus fuerat , unà cum cor
pons uirtbus , animo ferodam amifififet ; cum fernionis &C lingua? ufu prarpedito , nù
tíbusSígeílibusanimifuifenfatantumexpromeret. &iuix ramtliaribus fummá fm
tentiîcfuaçnoiam faceré роШч. Regem cum Agrienfi, QuinquecclrficnG & Vara-
dienfiêpifcopis,6cB;artholoma:o TraníTyluani'a? prafc<fto,qui lateribus eius hœré-
banc, ubi ad fe ueniencem Paulus audíuít , confeftim íncredibili quodam elacus ftu>
dio, cum ínftrucftis copijs ad.Thcmcfienf* fines oceurric , & in etus confpeclum delà-
tus , atque ad eius pedes proíeclus , quoquomoúo potelt. Turcarum , quibus refiíte
renonpocueric,uaftacioncs bC incendia lamentacur, Etquoniam prapedita lingua
a exprimere ucrba no potuerat,uoce Sí dextra in Turcai ñ fines íntcnta.regem ad rau
tas perfequendas iniurías obteftarur; taftoqucgutturc fuojfeibiiugulum fuum cu
pido pro regni falute obie¿turum,cxr fanguinem anímumqueprofufurum pollíceturt
Hominem íncredibíli laude b¿ forcitudinis & pietacis infignem ,rex íubleuatum am
plexus,bono?¡Teanimolachrymabundus iubet:fcquetantxcaufa; nullo modode-
fucurum,fed сарце etiam fúum , fi opüs fueric,m dubjijm deuocarurum affirmât,
utregnum contra effrenatam barbarorum licentiam tueatur* lnd« fubíequcntes;
cum infpe^lare copias iubecquo afpcftu (erant enim ínprimis orfiatxtlIíe)ufque :T
adeö exhila ratuseft,-utfe continere nequiuerit,qujn cxfim pun¿h'mque gladium
educlum,ut ín acérrima quondam folebat iuuentute,uibrarit. Vladíslaum índe
cum omni comúatu, magnífico adçô apparatu ,excepit, ut à fummo rege, cuius o-
pes ille ex díuturna prpuincix prxfeclura adeptus erat , amplias fplendidiufquc
deííderariad Lauticias fumptufque laudem nihil potucric. Cumque eí dies noeles
'que aflifterec , nullum alium fermoncm quàm de bello Tufcis inferendoin tu! it , uc
&antiquabcllicxuírtutísapudGungarosfama conferuarerur: & ut animis regno
ab excernis dejfendendpíncurííonibus occupar¿s,domcfticxj'nterca ciuílefque diîcop
día; obmcrentur*(^uibusrcxuocibüsexcjtatus,indead Petri uaradinum afcendit: b&fP
quod eft oppidum inexcelfo monte (hum, fupra Belgfadum quadi aginta millibus
pafluum , danubio imminens ; ut inde ranquam ex altíitíma fpcculá t omnia defpecla 1^
reCjo£ulciícendac quoquo modo iniurix íalutarealíquod ¿onfilíum caperer. Cum ^
autem certís nunerjs comperiíTec, Turcarum équités per Petpuiam in Illyricum 8£
Croatíarn irrupt ¿ncendjifque relíela
prxdisagendisagriíqueuaftandisinrencos efícrtempusidoneum fibí dáriínuadeú
dx My fia: ratus, ex grams bC leuís armaturx equítibus ad quatuordecim míllía}cgítj
cofque Pa'ilo 8¿ Bartholomxo duçibus aíi.depopulandam höftium prouincianuraV
dit. Budx uero , & in alrjs regni ciuít^tíbiis , reí benegerendx caufa fu pplícationes,
indicie Alibe cchus prouinciarprarfc(^us,reperexplor?;tores regníta, ' Roxianp's + ^f0""-
prouíncia? íncolas, ne Chriftianxpictatis,quam Gjaco licet ritu colebant,ítudípt
inc¿rati>ad Húngaros' deficerent.ultra montemquem Nigrum appellant, trarjcé're^
iubet, Noftriueróalacrianímo Synderoui'am uerfus pfpjfcdti, traieclp Sauo,pro»
úinciam hocprdine Turcica inuadunt.Maximum cataphraftorum agmen, tanquam_r
totius belli prarfídium .lentó gradu precederé íubent : in medio , quod ín hoftiíi Ç6' '
lo foret, mili cum impedimenta loca'nt. VexiHationúrrjíñterca turma- longé lateque"
difeurrentes, pagos íncendere, domos dirjpere, |agros uaftare, utríufquc fexusSi
0 omnisxtatishominescurn pecoribusabduccrc,cV in munitillimum carhiphraclo-
rum agmen omnia referre -contendunr. Indeadpradandum rcucríí, Synderouíae
fuburorjs ígnem innciunt;&: callris ultra promotisjioftem nullunífiueniunt:om-
Q.q 3 nibuí,
758 ЛЦТ- ъ OK F 1 Kit % Elf, v*ügwRt
■ omnibus, quod fenoftrís parcs eile non uíderent, metu fe intra macnia continenti*,
bus/ Cum ad dies quíndecim, rebus omnibus ex fententia fuccedeiitibüs uagati
cuncffci per centum milia pafluum ferro ignique uaftaflcnt, tantum pncdaccoacerua^
runt, ut neciumenta ncc currus ad earn reuehendam ulli fufficerent. In caftris quin,
que boues aurco nummunucniebant: eódemque praecio hordci & auene tantum,
quantum quatuor equis peranímum alendís fatísfuifset. Mater cum quatuor pud/
lis duondeuiginti nummis u en dita eft. Qu i fine ftipendiomiIitabant,pra:dam in com
imune con ferre non erant coacu.Quo factum erat , ut nullo aliqua ex parte detriment
to accepto, mirifice omnes efsent locupletati.Paulo ex fecundo reríií geftarü fueccífu
elato 8¿ ultra progredí,8¿ latiu s populations círcum ferre terrorcmcupientí,plerícp o
turmarum pncfcclircfiitcrunt : cumdícerent , exercitum graui & opulenta pra?da
onuftum , ultrà progredi non poíTe : ínfidiofum fallaccmque praterea hoftem ínprí,
mis timendum : ñeque tantopere arrídenti fortuna: credendum , eiufque tóncrítati
exercitum cum committendum ,in quo totafalus Reipublicíc 8¿ regní tutela effete
pofita, ñeque enim eandem,quaz adhucfuít,copulationis rationem futuram,cum
montes inacccffí, 8c amncsrapídíííimi, magno labore tráfjciendi.fupereffent. Cotv
trà Paulus , con tinuandam uíctoríam , Sí fortunan parum frcpè fauentí conftantibus
oceurrendumanímís effet : Omncs bellorumcaíuscx temporum momcritís uníj
penderé, h ancfi de manibus ulcífeendorum hoftium occafioncm dimififlènt.eam
fruftra alias qurcfîturos. Itarrc'amantibusillis.St fe di<ÍTo>íaudientesfore negan "
*«ímiMe' tibuSjPauluslíctiffimamdeacerbífimohofteüictoriamdemírterc coaAuseft Vt
„. enim Petrum Morc,quírum Conftanrnopoli Orator erat,pofteanarrantemaudíuí:
Turca? audíto ínfefto Pauli 8¿ Hungarorum incurfu,adeö perculfi metu crant,ut
praítorianaccohortes,quxConftantínopolípraefidebánt, in Afiam repent¿ traíecC'
rint, ímperatore praefertím tum in Aegypto abfente, 8¿ bello cum Sulthano grauiffi/-
mo contendente: quínetiam , fi milites Paul uni audiffent , potuiiîè facile Conftanti'
nopolim ufquepopulationem direptionemque perduci. Quaremotis caftrís?8¿Ní'
gromonte prœtermiflo ( quem fi fuperaffent, facile quadraglnta millia hominum,
uoluntate fequentium , fecum ex fuperíori My fia dcduxiflfent )Calendis Nöuembris
ádAlbam Graccam incólumes omnes, cum opulcntiffima omnium praeda,iè rece'
perunt:& caftris inproximo monte faAis , de prarda trarjeienda S¿ de Syndérouía
obfidenda cogitare cepcrunt, Paulus ínterea lethali febre correptus , ad D« Cíe,
tiimúe- mentisoppidum,quodeftínciteríoríSauíripkfitum,cum multís cquitum turmií
mtntisopu fedeFerriiuffit.nequeítamuItopóft,teftamento nullo (quodíam prídem mutuse>
dum. rat) confe<fco,nullaqueprolerelícla,Chriftianepientifíimíque hominis ritu ex had
uíta deceffit , 8c" regí ac uniuerfo regno in credibile uirtutís а с pru den tix fuse defiderí-
umreliquit+ lnpracfe¿turaTemefienfiio(a,quíabeofuerateducatus,&Cperquem
ille omnia dbmí forifque in fenectute gerere confueuerat , audacia , robore SC díícipli
na mílitari,éíus nondifljmílís,á rege furredtus eft Budar.ob populará profperè Myfiâ,'
ííipplicatíones ad omnia dcorü puluínaria habite. His reb,peracT:is,rex índead Bacía 4»
к--.,*» cúpatríbtBartholomcOjPetro. Gereob,ceterifcp optímatíb.afcédít.utíarmísprouin'
ciainteftino bello flucîuantêpacarenoccafîone maxime 8c recentí Pauli morte qua>
lîta,qui nimia indulgentia nonnullorum facciones aluerat:& quôdhyemsfuberar, :
ckercitu dú torméta 8¿ munitiones è Buda Danubio deueherent,ín hybernadimíttit.
Huíc bello] caufam ¡PetrusIBachienfis idemque Colocicnfís achriepifcöpus,'
Kíshoruatus , Peior Auraneae, cxTpraccipuè dux Laurentius attulerunt.Nam uigintf
ante diebus Petrus, utbaíilícac fuá: iura tueretur,Ioannis Kishöruau arcem occupa,
tit*
DEC Л VI S Ь, l ¡VER ftlï 739
rat Sí uxorern acliberos cum fortunis prímum abduxerat,deínde incólumes rc Huit
erat+kishoruatusautem cumkchfsimo cquitatu aduenienscaftclloper uim rece>
pto,cx fuis al¿quot,quiillud Perro prodíderant5grauífsimo fupplícío,alr)s palis ínfi>
xis alíjs pelle ípoliatis aífeccrat.Batic uerô rex cum eflet,Vngaricœ principes omnes
quorum infirmam fidem ex detrectato ficpè impenô fufpecbim habebat, ad íe ueni>
reiubetrcxquibusairj inconftantia: uitio ilutantes, non uenerunt:alrj,exconícíen¿
tía rerum geftarum uarrjs interpofitis тогаг cauiïSjOmnino uenire fecuiàrunt. Inter
canteros autem Lauren tium ducem accerfit.huic enim prarcipuèfuccenièbat, quôd
facínorofum Sifeditiofum 8¿ côtumacemprincipcm mouerat,S£ Turcica? paulo an/
i о te incurfîonis auftorenwErar enim fama,eum Turcas,aureo nummo à fïnguh's acce>
pto per agrum fuum in lllyricum in duxiiTe:& quibufdam iîgnisappofitis, uillascx
pacto fuas à Turcarû direptionibus & inccdrjs côferuafic:cV uillicos fuos forte abrjs
captos gratuito redemííTc.Conftabatetiam ,cûdem in Colocicnfcm archiepifcopS
ârrogâtemintemperantemcp fuifle:& Stephane Syrmienfe ùix dum uíta func1o¿
epífeopatus caftellatria dirípuiíTétregís autem Maieftatem femperadeô defoexífíé
ut neqp edíAís eíus paruíflet unquam,o£ ipíum ad cótumeliam bóuís nomine appel
lare in íérmonefoli tum eííct.Quibus rebus manfuetum alioquin bC remiflum regís
anímum ufqj adeô ¿raincenderat3atcp aduerfusfeconcitarat ,utín nouífsima contra
Turcas incurííonc trecentos ab со mííTos equítes.indignabundus remiferít,8¿ pocü
*0 cula aliacp ab eodemmííTa muñera afpematus fir.Hicergoedi&OjUtdixiregioaccei*
íítus flagitiorum fcclerumcp fibi fuorurri confcius,non uenit matrem fuam iam natü
grandem,8¿ leclífsímam in primis femínam mífi^quae fpeciofis excufationibus ínuí
tatum regis animumdemulceret,ínflammatumcp odium ad íuftas de fe capíendás
pcenas cxtíngueretjnterim ipfe Vyllaci arcem,cxteracp ditíonis fuae caílella munit»
nouisqj prafídrjs firmauVxorem uerô & famfliam cum opibus ín Nemetnrjuarurtt
caftellum loco oí opere munitifsimum,Auftria?cp fmitírnum,transferr, delecTuqj fot
ciorum habítOjfacínorofum hominum undecunq? poteft-in arccm,tanquam ín áíy>
lum,multitudínem cogit & quo regis erga feanimum duriorcm acerbioremep à ma>
tre accepit,eo maioribus uíríbus Sí conatu íntentiorc in bellum incumbit: ut eriani
jo uíni cados,quos pro regís aulacoemerátjVillaciinarcemfubító tras ferret. Villac2
oppidum eft in uertice montis fîtum non m uro,fed uimíneo uallo 8í exigua fofiaciY
cüdatum,haud aliteratqj BudaDanubíó fmminens3ad medium edes eft D.Stepha vilUcuitL
no confecratan'n arce beatí Ioannis capiftraní fepulcbrum uííírurum bine decern mil
libus paísuum abeft Batía,ubi rex tum cum patribus erat^ac de bello adueríus Lau>
rentíüinferendo confiliaconferebat» Repéríebatautc,utferéfitdíuerfaspatr5neq»
fan's explicatas de tota reí íuícípícndjeratíonefcntentias.Agrienfis enim epifeopusj
quem fidum regís comítem>8¿' prudentem in primis confilioríí eíus moderaroréfu^
iíTe,fop¿ fuprà oftendímus,bcllü quidem iuftu efícjed multís difficultatíbus impe>
ditum dicébatiquíppe çum hofte non opibus folùm.fcd etíam fratrtr, propinquorír
0 8í potentú multorum cognation! 8í focietate florenterproínde cautè fufeipiédutm
üidendumcp dilígenter,ne ad turpem reí exítú.locus etiam (ermonibus homínü da>
retur.quí dícerent regem utmaíore licentía tyrannidís domínaru inuaderet,regulo>
rum procerumqj fuorú opes oppugnare,S¿ conterere inftítuíflerfe tamé,quodcuncp
ille coíílium fu{cepiflet,cx: fentétía probatura femper,8<: capitis etíam perículo defen
fur5. Huiccontrà rex belli ccquitatéapponebat,quod pro regia: maíeftatis íncolu
mitate,pro uiolatísfacris,pro falute Reíp,iníretur:fecp opibus cognatione,fratribus
cVfpropinquis regibus fuperíoré:&duabuspraeterearegnispotentifsimisfubníxu
adiuftífsímamarmorú contcntíone defeendenté" fperare.deos etiam fibi fecundos
&C propítios afFuturos Quínqucccleííeníís autem quid fui iudicrj efler rogatus cum
eâdemquarexratione confilr) fui fummam explícaret,rjfdemcp adduebs rationú
• ■ - •. Оя 4 buy i
í
740 л чят. ъ on F in 1 1 г E *. v^r g Л к.
büs,in bellum totus mcumberetjiutantem íam pridematcp in dinatum regis animu
facile fecû in belli fententiam traxít:ita tamen,ut Agrienfîsconfiliumrex haud qua*
quam contemnerer,qui caucè prudentercp arma ifta tra¿"randa cfle cenfcbat, hacp eo
rum utrunque perpetuo adefle fibi uoluit,cum ilium ut clypeum,hunc ut gladium
çautumillumjpugnaiTemhunc.-ambos tarnen coprjs,fidel¿tate,8¿rerum experientia
pares iudicareti Sufceptoautem belli confilio.extemplô Bartholoma?o,Petro He
rebjNjcolao BamftrjiCarteriscp proceribusadfeuocatis.quidfuidecreti fitaperit:6¿
ex h y b cru is omnes copias euocari iubet.Pracfedtis crgo equitû regís iuflà cupidèfa'
ciçntibu$,paucis dicbusrnagnusconuenibt;xçrcitus;Quod ubi Laurentius perex'
plOratorcs cognouit,Tutaclio,quod Quinquécclefien fis antiftiti ante per arma ade
werat,communiropra:fidíocp hrmato.inlllyrícum cum paucis.adRanolczamcita/
çocurfucontenditjUtipropiusfipoiTet.fuispratrftôadeiret. lnterea Bartholomaus
^ercituipracefle.oi totius reimilítaris fummâadminiftrareiuflus, copias ad Villa*
cum ante lucem adducit:et quôd erat uallo foflacp íírmatüoppidum,adortusarcem
ad portas S¿ ad muros pugnam committit.Cùm regrj alrj fofta ingeftamateriareple
re,alrj uadorranfîre côtendereht:oppidani uerô,quorû numerus iuburbanis omni
bus cum uxoribus-cV cômeatibus intra oppidum receptis.ualdè excreuerat,c5tràre
fifterent,mífsílíbuscp 5¿ tormentorum pilis regios propellere conarêtur ,a?quoinde
marte difceflum eft. Poftridíe autem adauclo exercitu.iterum ad arma cogreflumq»
deícéditur,ac paribus utrincp animís decertatutiquí ppe indignítate hi moueri,quôd »•
prídie perrumpere uímínea fepta nô potuiflciunlli capitis bi fortunarum manriefto
periculo pewnouerUlnftantes tandem regrj.Sc'utdeditioncm facerent oppidanida*
man£es,refciflo ac fubruto ab una parte uallo in oppidu omnes irrumpüt . Quo со*
gnitooppidaní abiectisarmis.fefededideruntrrati facíliusfeueniam,pofitis fubito
axmis.quàm diu retentis impetraturos.quos om#ino nonfe fellit opinio ♦ Sicením
duxipfemandauit.utimpetu in commcatûcV in pabulafacto manus ab oppidanis
pmnibus abftinerentrcum pra?fidiarrj,quos pugna nô fuftuliflet.omnes in arcéfe re.
cepiiTentjedicfm ftatim à rege promulgarur.J^equis Laurentiofauifle,autabeofti'
pendía accepiíTe ueller.qui id fecùTet,ei reditu ad regis gratiam intra menfem pattre
qui non rediilèt , capitis eí Ы. fortunarurivmultam oC perpetuam perfidia; notam in* jo
t£atumiritQuo audito,nónullí ftatim Laurentiû reliquerunt:ahj in propofitonU'
umtesjCt &fuas res in extrem úperículúadduxerunt. Arxínterea dílígentiusobfí'
^«xecepta eft,quôd nullam conditions acciperet,ÔÏ demifla oppidi tectauchemen'
tiuiinfeftaretJtacp tormenta inufitateemagnitudinis Buda fecundo arrmedeuecta,
per lacobum Fabrum magiftrum adáedemin.medio diuo fi tamfubducuntur,uti in
depropius arcis moenia quaterentur.turres ad portas per alios excitantur,ncquisfo
xas egrederetur& cum in iugíí mentis oblongüjquod partim ab arce partim ab up
be erat occupatû,trepidis in rebusiefe di notes homines соtulifientjindeexire probt
bentur:ut quo cítius frumetû côfumpfiiTent^eô.celffrius íc regis imperio poteftatiep
permutèrent» Concufla tandem multis in loci's níaioribus ex a?detormentis,8£turri 4*
bus machinís minoribus ualdè labefa¿tata.arce--multiscp fruo ímpetu tormétorú
difsímé ínterfeclísjpracfidíú metu exterritû, cum Bartholomxus clàm de deditíone
colloquitunoratjUt bellû lenius gerat,nôenimcû externis Si. alicnis,fed cum ciuib.
Ы. cognatis èi familiaribus gerirarcé oirmtno in regis poteftatê elle uêturâ. Iracp mû'
ros ems lacerari.perforaricp grauiorib. tormêtorû muraliû pilis,neq> utile ncq pium
uideri.petitindein paucos dies índucias.quibus dededitíonis conditionib , quieto
utrincp ab armís animo träfrigatur«Verbis approbatís , facile paucoru iierú Bartho
lomeus cöcedit,.inducias,fed ea tamêcôditi©ne:ut fi intra eos dies nulla Laurétq ail'
xiliaapparuiiïbnt,fine ullaexceptione deditio fieret. interim qmcfccteutrintp belle,
prelidiarrj milites quafsatu arcis murû occulté rcficmr ,Sc" munitiones inftauraiit: & '*
tëporeinduciaru exacto allatís ceras ínípecic caufisfepacla feruarenonpoilentdi*
cuut,
ЪЕСЛЯ/Х V. Lit Et tUK - ?4*.
cunt. Tum Bartholomaus flagranti ira praeferuidus,ut qui pncfidíonónobloní
eílctdelufus,pra?líumredintcgrat}&: oppugnan'oncm inftaurat. Laurentius in*
tcrcafibiacfuisrcbusplaneditfirusadPalatinii.quocumaffinitatc ¿V feederefe de*
liinxcratjCÍtatogradu contendit:S¿ uetere commemorataamicitíaauxiliumaliquod
dubrjs rebus ab со fuis implorât. Palatinus prudenter .iniquae caufa: turpitudi-
nemaucrfacusfehominem morbo fcniocplanguentcm.ac periculis undiqj circunv
ucntum.coprjs fuis auxilio ci futurum eflènegat, aucloritate autem , Ô£ gratiaapud
regcm,ei omnino in caufa cius,quoad pofsit fublcuandanon defuturum,& diligciv
ter pro cius incolumitatc fupplicaturum pollicctur. Hoc contentus Laurentius
i o & Palatini mon ítus celeríter inde ,nc forte regís iuííu capíatur profccftus í proceres,
cogna tos, arm'cos'que exteros adít,8¿ ab eis quamplurímos poteft milites cogír.
Palatini autee oratores con'tínuatur ítineribus , Baríam ad regem cum'pcrucnik
fcnt,cOnuocatíspatribus admifsi,ita uerba fecerunt.Palaiinus, cuius nomine nos
âd te fex clcmcntifsimè uenimus , míraturínprimis te, cui iura huíus regni orrl'
nía debent eíTe notifsíma, Laurentium duccm leuibus crirninibus infimulatum,
índi(flacau(áhoftemiudícaíre,bellooppugnaíTé,8¿ Villacum deníque illíusimpe^
perij caput arcb'fsima obiîdione ánxifle,fe Palatinum,fe prartorem,fengni iudí»
cemaiueumqp demum.ad quem non folum à rege prouocatío fit, fed cuius etíam
cognitíoniatquciudicio Maíeftas ipfaregia íícpé fubrjciatur» Side Laufentt'0iu>
ao díciumcratconfatuendum,cumnómodoinforum,fedin campum Rakos indíclia
comités reíí rrahijSí capícali per l¿ges fupplicioarFicipotuiiTe.Bellûnecp more neqj
indicia caula ínferrí:& plane hominis non regnantis,fedadTyrannidc non obfcut
rèafpirantis ,fac"tum uideri. His de rebus teob uetera fua erga tuam Maiefta»
tem beneficia orat,ut obfidione V'illaci foluta, èC conuentu Buda; indicio, eau»
fam eius agin, centum uirali indicio patiarerubi fi aduerfus Maicftatem tuamillcde
liquiiTecoarguetur,nonmodö fe pro eo non fupplicaturum, fed immifsis extern^
plô licloribus ad mortem duciiuíTurum .. Eiufmodi Palatini legationem ut fu-»
pcrbamarrogantem^ nimís rex ¿níquifsímo animo audim't: qm'ppc quod fe íllcfa/
cínoriseiusautiudiccm,autdefcnforcm profíterí non dubítaílet,de quo nemo ся
jo optimatibusuerbum aduerfus fe faceré aufuscíTet* Quamobrem rcfponditlcga-
tis.Palattnoutrcnuncíarcnt, multo íniquíus cíTc prxtorem quem injurias omnes
prohibereoportcrctjíniuftamaliquandouimalteri attulifle, ñeque regís ípfius au*
cloritatcdcducíab incepto potuitre:quàm regem indicia caufa publicum homi>
numdeorumcphoftemarmísuIcifcí,eumcpdemum Palatini non rogarais fed pro>
pé minantis,non uolútati, fed imperio denegare .Laurentiú gvauifsimor ú crimmü
reum,faepíus à fe citatum : ob rerum patratarú confeientiam Imperium detrectaíTl'í
8¿ Maieftaté regíam.quantum in ipfo fuit,in ordinem cocgiíTé, Se auté cuius pro re/
gig dignitatis amplitudine tanta fit auctoritas,ut cius mérito uoluntasuim iuftifsimg
legis obttneat,ín ea caufa,in qua regni faius S¿ publica quíes cótíneatur.neq? iniqua
4« iudicía fequuturü neep recufatarumfeuera iudicía,nequc bella & perieula ulla rcror*
midaturum. ^Proindc Palatino femper foreíntegríí,anmanfuerum Sí facilem art
prgdurú&T in exorabílemuelithabcredominií. Si cum República ben efenferitnecp
magníficos adeó aduerfus regem fpiricus geíTerít,feipfo a:quífsímo & clementifsi*
mo femper ufurú. atqj ita dímifsís Oratoríbus .adauclo cxercitu.arcís obfidíoncop
pugnationemep acriori intendi iludió iubet , edictumq? iterum promulgarírut qui
Laurentiú obilinataperuicaciadefendiiTent,nifi primo quocp tempore ad offeium
redqiïcnt feqj ad rege contulifTcnt,parcm cum eo capitis ас fortunarû pcenam exfpe
ebrent. Quo metu Laurcntij mater exterrita, ad Bartholomen cum ma gnopecu*
niarú numero redimendi pcriculi caufa cùm ueniiïet,nihil ab integerrimo hominis
1° irrtpetrauit»Rex autem,ubi fatis attrita arcis moenia perpétua maiorumtormentoru
uerberatione cognouitrintêpefta nocle,qua certi per tenebras ab hofiribus ictus de*
ftinarinonpoflent,ô<: ad pericula iubeunda audaciores hommes cflèconfueffen 6
uibcm

s
urbem агсетф ex omni parte adoriendam ímperat. Hora conftituta.regtj clam
oppidi mœnia iubcunt:magnacp ufi audacia,priusin mûris c5fiftût,quàm cecis indc
hoftiúí&ibusderjcipoffcntT Cumin pugna paucis amífsisfed multisfauci]s editi
iugum oppidi occupaient, nulla in oppidanos ducis iulîii crudelitate patrata:cx
templo maturaturadarcé,ubí multo acrius fupereffepraelium apparebatCaptiop^
pidipericulo,quin in arce erât,ex animad quanquaminpaucos etiam dies fuftinere
le uirtu te ac diligentia potuiffent,tamê ne delufi prius à fe imperatoris conceptû ad'
uerfus fe odium uehementíus inflammarêt,corporis incolumitatê pa«fH,eadem feilli
nocbtradidermitJtaVyllaœ5nulla fada ciucpiniuria ante luce xiuKalenddan.ca
ptû eft. Rex ualídífsima nobilifsimi oppidi,&: munitífsimearcis expugnatione,debi 10
lítatís fracbsép prorfus inímicorurn fuorú animís,eodcm die hora duodecíma,eo or*
dine urbem eft íngreffus,ut Agríenfis antíftes cum longaequitatu grauis armaturx
phalange precederet:hñc Varaniéfis,cum parí pedítú numero fequeretur : ípfe cum
Boemis,quaj pretoria manuserat,mediusíncederet,Qmnquecclefíenfis auteextre
mum agmen ornatifsímu cíaudcret,ei ad arcem iam proxímé accedenti,ecce Lauren
trj mater atrata uefte,pafsís críníbus 6¿ maníbus in ccclum fublatís , fupplex,lachry<
manscp occurring protinus míferere iam ( ínquit)noftri,rex clemêtifsimèmiferere,
neqjením íufticía?laus magísín regem conuenit, quàm démentie fatis adhuc iufti-
. ciaífecíftí:nuncmeméto miferícordíae,tc ipfiim uince,quí nos uicíftú&uicTosdemú
benígnítate ac moderatíone conferuarda hoc petenti mam,mulíercula?,uidua?,&la/ »»
chrymisíam propè fenioqj confecbe,nc ira in filíummeum tua longius ex ardefeat.
Sit capta urbs,expugnata arxinunc à forcunis eius 8¿ capíte tempera to^neep eum tur
pífsímo inimícorum fuorum ludibrio effe finí to.Da hoc filio eius paraulo.in certam
ípem tuac alíquando foucnde ¡Vlaíeftatis educato:da coniugi míferae,noniam deim-
perío,fed de falute uiri folícítx,8¿ à regis faftigio ad extrema míferiam calamítatemqi
redacta?. Rex non ultra loquianiculam pafftts,per AgnéTem interprete bono earn
animo effe iufsit,fore ením,ut libertas 6¿ dígnitas filí) ftaret,fi innocens íudícatus fii'
íflét.Nam feea expeditione perfecta Budam reuerfurú:ac frequentifsímo conuentu
indiДо nomen eius ad centum uírale íudicíum delaturum:à quo fîabfolutus fuiflèt,
iè damna eius uniuerfa fîneera fide refarciturum: fi damnatus,omnibus eiciuitatibus ,0
fbrtuniscp remifsis,capite tantum infolcntis hominis fore contentum:ut exemplum
ezeteris proderetur ,qui alíquando de negligenda &C conculcanda Maíeftate regía
cogítaflent* Híscp dictis,muli'erem cum ancillis 8C cum honefto comitatu Budam
traduciíufsítjíntegra fuppellccbli rcddita,oi paulo pöft tribus etiam oppidísreftú
tutis,8£fi quidaduítam exdignítateducendam deeffcr,opportuno ex regio acrario
ílxpplemento decreto. Ingrefliis autem arcemdiaud módicas opes comeatusepúv t
uenitrueftesnimírum trecentas uaríopreciofarumpellium genere fuffultas,uafaex'
auro argentocp caclata pluríma,cador um uiní ad tria míllia,ex quíbus alia fortíbus uí
riSjalíaproceribuSjprocuiusqp uirtute¿x'merítis,diftríbuta funt. Quíbus rebus
confectís,rclícT:o firmo ín oppído pra?fidío,flagrant¿ atep intento ín Kíshoruatum im +o
petu fertuncaftríscp rhotís3quadrídui ípacío repentina obfidíone quatuor eius oppi
dacírcumuenit. Ex quíbus uno pernobilíum íuuentutcm primo congrefíuínpo/
teftatemadducT:o,reliqua uí capta S¿ íncenfa funt, milites paríter debitum uírtutís
amorem acceperunt. Quin &C Petrus Bathianus duobus propè Tatham oppídulis,
dùudc altero uí,alterodedítíonepotitus eft, Dcínde oppidum diuí Dcmctríj,ad Sauum
utttrij op* amnem fitum non minimi momenti locus,quod per cum Turca? infefta in Illyricum
, pidum. arma ferre confueuifient,míffo Defpote obfefíum cum refiftere non poffet.dcdítío'
nem fecit . Ita omnibus quaecunq? Lauremí] fuerant in inferiorem,Vngaría duobus
menfíbus in dítíonem addud;is,&: Futacho quoq? recuperato ,& Quinquccdeííen'
fis antiftítí,cuiusfuerat,reftítuto,ck: regía ubicpaduerfuscotumaceslx: rebelles prín ,o
cipes dígnitate cumulate à rege defenfa,híc annus obrjteodé,anno Ladislaus Egher
liari,uir probítatis etprudétíc fingularís no fine magno Reíp, detriméto mortúus eft,
0 ■ Hic
J

DE CA Ъ i S Uf LI'S EX V. 745
Hic Mathig regí bello Auftríaco egregiè operâfidemqj fuâprobarar.cum "exercitum
eius femper duxiffet,&: Silefie ac Lufaciç pncfecbram magna cum laude gefsííTet:&:
Dalmatiar,Ulyríco&: Croatia; eauirtutéprajfuiíTet.utTurcarum copias memoraba
li dade.quinq? eorú millibus occídione occifis,afficeret:&: Germanis ex Illyrico pub
fis,prouínciamadfideí príftína? officium redegiíTet.Demum prarfecbira depofita,
magífter Tauernícorum creatus, in со ufcpad mortem muñere perfeuerauit* Kal.
IanJFrancifcus Budenfisantiftes,Agrienfis frater,uirutracj lingua eximie eruditos,
ad Iaurienfís epifcopatus honorem eue&us eft.

RERVM VNGAR1CARVM dÉCADU Q.V1NTÄ


LIBER QJV 1 N T,V S

NEVNTH anno,qüi fuit a partu Vírginis fupra mille 8¿ quadringentos


nonagefímus quintus , Vladislaus magnijintcrcffe ad regni trâquillitaté, '4*'»
8¿ nomínis fui dignitatem exiftimans,peruícaci fupcrboi um rcgulorum
contumacia fracta,nemincm fibídicfto nonaúdiVntéin prouíncia reliquif
fe,pacata inferiore Vngaria,rebufqj omnibus ibi profpcré adminíftratís, trait cto
Drauo bellum in Illyrícum transferre,ca:tcrascp Laurentrj arces expugnare conten'
dit, itaqj ad Verrucem,quod erat oppidum inpoteftate Nicolai Bamríh, poíítü,cort
uentu Sí íudicrjs oebuarum indi<flis,Raholczam bí Ncemctuíarum, duas inuiAífsi
mas Laurentrj arces,¿n excelfís montíbus magna uí expugnare conftituít:quem qui
ло demfamaerarjexercítuualidoinfinibus AuftriaîcôparatOjPalatinû ad fuas partes
8¿ belli íocictatem facile craduc"turû:quanquam uix credibilemultís uidebatur,Pala
tinum,fummx fagacitatís atep prudentía: uirum,eó uefaníx progreffurü , utres fuas
integras cum Laufentnperdínsafdictiscp mífcere,8¿inclínato profligatoq» bello fe
fortunas qj fuas omnes in apertu periculum deuocare uellet,cùm à fronte atep à tergo
regrjs omnia teneri coprjs atqj pracíídrjs coerceret* Qua de caufa rex Iofam nuper é
ThcmercíoeuocatítjCumquibufdam cohortibuspeditum,8¿fexmillibusequitum
1 quae obfidendo Neemetuiaro deftinarat,aduerfus.Laurentíum mittít:Bartholorr g
umuerô Vuaíuodá in Simigienfemagrûycum Híppolyti cardinalis coprjs,6¿ Borna
mí&a?uexillationibus,ad Capofuiuarú cáftellum in plano íítum,idemqp tríplící foffa
ío aquaqjraunitújOppugnádumírcíubet.ipfecum ceteris Verruca; conuen tú haber,
8¿ feuere indicia exercet,qux pleriícp Croatia? principcs,maximorú fine dubio per^
cul fi con feien tía feel eru m , deuítabant.Ibí cum priori Amanea: 3qucm aLaurcntio
defecifíec5ftabat,amicis multis proeoíupplícátibus,ueníam côdonaffet:Palatinus
céleri Sí fecunda Viljací expugnationeparümperprafcruídamillam regís adueríus
Laurentium iracundíam deferbuiffe.ac facilíus iam omnia fe qua?cunqj uellet.pro eo
impetraturú exiftímans:Oratores duos,uiros longe grautfsímos,ad eum míuír,qui
obíecrent,ne Laurentium ultra armísoppugnet:íed fumptis pcenis contentos, ad
conuento Budcnfem caufam cius omné ex uetere regni ínftituto rerjeiat : 8í tum de*
mum conuí&ü,damnatumq»,m3gno omnium côfenfu ultimo fupplicío afficiat : ab*
40 folutüuerö,ina«tiquäpatriombonoiü profcfsionéomni pracftíto detrimeto refti'
tuat. Hi cum mâdata expofuí(Tcnf,uetus conftans refponfum à rege tuleriint,iê
contumaces ас Reipub.inímícos homines oppugnâdi finem nunêp faaturú,donecc'
gregiè caftígati.fupplices ad implorâdam mífericordiam accefsiflnet,8¿ legítima fibi
obíequia pracftitifíénttfupplicrj de tanto fcelere nondu íatís exaclü effe ,atcp eíus rei
modum non à priuato,fed à principe ¿udicandunw Quínetiam paulo poft familiar
rem quendam à Laurentio,pro petenda uenia mifíúm,admonuít,ut domino fuo re*
nunciaret,bouéillum quem periocum appellarefolebat.iam unú ma gnu cornu ha'
bere:alterumqjmodöenatü,uaIdeindiescrefcere:proinde(perare fe breui fuos lio'
ftes gemino cornu petiturum, eos 'que feedè laniaturum. Inde lllyrícorum Croa'
so torúmque inter fe controuerfia: audita^ , multarinter multos lites compofitar
funt . Ofualdus Zagrabíenfís epífeopus , cùm ad conuentum cum ducen'
4s equítibus uenííTet , facile caftclla deamas'que baíílícae fuá? , à quibufdam re'
gulis
744 Л Я T. % OK F IW If t Et, VN для.
gulis interceptas, recupérame. Decretum etiam utríqj prouíncia? falutare faftum
eft,ut ad Turcícos euertédos íncurfus ,ftipendia quadragínta milia nummum aure'
um decern míllibus equítum prouincíalium belli tempore penderentur, qui regní fi
nes ab eo têpore tucrentur.loannes Coruínus utricç prouinciae,cü duobus equitum
millibus,fummaoptimatíí omm'ûuoluntatepra>fec"tuseft. Hísdiebusmíríncumín
ccxrlo oftentú apparuít, quod nos' ab ijs qui uíderútaudítünullo modo pretermit'
tendum effe duxímus. Nicolaus Sígifmundi quxftoris familíaris , Buda ad regem
domínumq? fuum properans,inuillacuifolitanomê eft, magna in aere luce,cum in-
genti fragore oculis auribusq? íuis obie&a,repétè reí nouítate exterrítus ,in terra pro
cubuit,fulpícicnsq? inde in ccclum,bearg Virgínis fpeciécúfilio,nimbofulgétifsímo ю
circumfufam,peraeradefcendenté,£¿Budamuerfuscurfum íntéd«ntemuídít,ídq>
ípfum ftatímBocmo cuida 8¿ uxorí eíus hofpití,8¿ auriga: fuo ucnei-abiídusoftédit.
Quod ubi regí &C Sígifmíído retulít,magna utrumep admira tione afFccit, is dies erat
quíDeíparasuírgínis côceptionidicatuseft: quépoftea Temper Vngari religiofius
coluerunt, Intereacum Bartholomaus qui in Simígicnfí Capofuuiarû obfidcbat,
nuptíarum celebrandarú cauía parumper à caftris in caftellû proximû fecefsiffet:Da
uidusDombarj,Laurêcrj prcfecbis,uirimpiger8¿'audax)eíusabfentía cognita,clam
clucefeente luna, cum expeditísimo cquitatu caftraintêpeftano<fteadortus,femi-
fomnesatcpímprouííosomnesaggreditur,& conuerfis tormentis non paruamad
portampratoriâ ftragë edit.Exregrjsali]acrirerobftitere,aliiinproximäfyluamle aa
incólumes recepêrc.'ex Hipolyticoprjs multi trucidati. Bornamifïà ubi ímpetu ferre
non potuít,quindecím amifsis cquitibus iàlutê fibi fuga querere maturauít : reliquí
paríter,multís uulneribus acccptis.caftra demùm deferuêre* Laurétiácaftrís captis,
díreptiscp,c5mcatus a?neaqj tormenta in caftellû omnia conuchunt,arcisq5 munition
nibus ínftauranínde ducen tís curribus eductís ad quandam Bornamifíe uíllam ubi
mercatus agebatur,feconferunt:cx'mcrcatoríbus omnibus fpolíatísjatcqjuillís illís
depopulates, preda onuft¿,in caftrafuarefugiunr* Eare íncitatus Bartholomaus,
tertio die colledtís auxílrjs,8¿reparato exerdtu,caftellû repetit,idcp à Budêfibus Pe*
ftanisqjualidapeditücohortcacccpta,acriusoppugnare c5ftituit:cum mílitesfofla
m'plidaquacßtraiccla,pr£cliumcminusacerrimumconferuifiet:atq} ad extremum }0
proue(ftiuallum,pugnam iam ím'turi cruentam effent, cafu tormentaríus apud hev
ftes puluís ignem corrípuítat9Íubitoincédiomunitíoncs,c5meatus,feptaacíem^
ipfam cóprehendít,cuíusre¿ terrorepericuloqj Lauretíani compulfi dato íígno de^
dítíonem fe fafturos.íí fibi uenía concedatur,oftendunt:ac ftatim accepta datacp fide
dementis prarfedti iuffu dimiffä pugna.Sí patefácb porta cun¿H ad arcem incendio
líberandamó¿ ignem extinguedumeontendunt. RaholzaíndeLanguídíus obfef
fa eftrquía prasfedus arcís,pofteaquam cetera Laurent!) oppida in poteftatem regís,
perueniffe audíuit.dcdítíonem fe facbrû eflè.fîne dímicatíone oftendít,adhortatio/
nibus maxime obfídentíum,ne diu in lo<o inexpugnabilí tempus tercrenf.excitatus
áutem eft mons hîc in lllyríco altifsímus,fyluamagna atq? glandifera conueftítus fub 4°
ucrtícepaulodemífsus:inpromínentípramiptocpfaxo caftellum eft, quod ab una
tantum,eacp angufta uía ex tranfucríb adira habet. Sub íugo montís fons eftpereii'
nis,ex quo amnis aqua; calida- manat,quiper caftellum deuolutus in arcc,oppído oL
fuburbío fontes,pí feí ñas & uiuaría efficícAd radicem montís fparfim uíllx fubfunt,
cultiqj ac feraces agriama:nítas ubicp fummaex mirifica coelí dementia nítetXauren
tius autem ad Nemetuíam cum ab lofa; fe urgen exercitu anímaduertcret,de implo*
randaueiiía.óíquecuncpferreturcódítioneaccípienda cogítans,inducíasín aliquot
dies poftulauit . QuínquecdeíTenfi maxime uedarentur hortâte ,díffuadctíbusue
rörjsquiexrerumconfußone& Reipub.perturbatíonefpesfuasalunt . Suntquí
dicant,Turca: per legatos auxílíum,fiunum modo fibí caftellum in lllyríco conce£ f9
fíffet,per quod in IUyricum írrumpere 8claté populari fines pofíet,pollícentí cum re
IpondíffetMalle fefortuna: acerbitates perferre,quàm à fuo rege tam fceleratè defice
refill'
Т> Е С AT) I S 14 L 1Ъ EU V. 74.^
re,quibus rebus geftis,rex fead Quinquecdefias circiter CaLMartias cum uniucrlis
optimatibusretulit:o£quodiam latís pamarumperuicacixtcmeriratisqj fuá: dedifle
Laurentíum duccret facilioré" ¿nde ferjs qui pro со fe, interpon erent, prarbcrc ca?pit¿
Quo factum eft.ut per Andream Bor, qui íícpius ultro citrocp commeauí t,in gratiam
cum tandem fuam receperít.ita ut ueniendi ad fe facul tatemé res fuas copcmédí con
cefíérit.Ita lofac mandatumutcxercítumreducerct,atq5 omni maleficio abftinerctfiv
cumqj Laurentíum duceret:qui fi uenírerecuíaretibellum maiorc conaturedintegia
reu QuibusmandatisacceptiSjConfcftím Iofa,daca fide, Laurentíum Quinquecde'
fias duxit,atqj ad decern míllia pafsuum longé à Nemetíuaro exercitum relíquít,né
ko infecía pace, grauíus bellum gcrerc cogeretur ♦ Laurentius Kifhoruuaco.Ederbo
8í Nicolao Zechycommitantibus,ab omnibus pontificibus proceribusqj honeftíf-
fime exceptus.Sc" ab rjfdem ad regem perductus,oratíonem habuit humíle & uero fra
flo fupplicíq* homíní congruenrem.in qua crratú infaníamcp fuam apertè cofeífus e(u
itatam?n,utrerum à fe actarum in focíosfuos culpam omnem tranítulerit, quorum
prauis confilís abftraftus ípfe pcrierít,eos fuiíTe,quí latrocinia feccrint,qui ftupra ex'
ercucrínt,qui Turcís adítum patefecerint , qui regíani demum maieftatem pro níhíló
habendam docuerínt,homíncs rapaces.ot" praeda; auídos.quibus turbas cordí,& bel
ia,undefe8¿líbídinesfuasalcrent3iucundifsima ímt. fe id unum maxime delíquífle,
quod fecundís rebus 8c" nimis arridente fortuna ,ccecatus,quid fui officrj fueric, plane
to nonuider;t,&fèàpefsimis hominum perdítoríí confilrjs, quafi quodamflucT:ulon>
gè à uero asquoqj ap.-ipi pafsus lit.Nunc quoniam uimite fortunacp regís effeftû eír¿
ut quàm tenues fuae tînt opes,q uas temerarrjs aífentatorü uoeibus impulfus plus nu
mío magnífaciebat,agnofcat,íe eximia uniuseiufdem regís clemétíasopínione fubni'
хит petere,utquafortitudíneatq> conftantiafefato potius quam uoluntate contiu
macem rebellëcp contuderít,pari manfuetudíne ac mifericordia ultrô fupplicem , a tep
eíusueníamhumiliterímplorantem fubleuet,ó£ín fpem fortunas melíorís adducat,
quidquid enim pofthac fibí ad dignitatem,uel ad uitam acce iïerit,id totum ut fingula
re eíus unius beneuoIentia?>clemér¿accp beneficium pofthac S¿ prxdicaturum femper
SC habiturum. Ad ea rex ualde adhuc animo cômotus .refpondit fe muí tum atqj necef
?e fitatísfuactuendae maíeftatísaddu&á,hocbelIüS¿fufcepíííe,8£ gefsifiergaudere ta-
men fibilocum datum quo non tarn feuerítatis in contumaces quàm clementíasín fup
plíces edere exemplum pofsit,fuasíllum infaniaeperuicadasq» masritas dediilèpccnasî
quarum fi iam ill um peeniteat ,8¿ ad officium finecra fide reuertat, fe dignitatis сото
dorumqj eius ratíoné pro manfuetudíne lua non negleftum. Atcp his díctis ilium , in
íecretum feduxit:multacp ab eo,quac ab illo dicente fignificata potius quam exprefla
fucrunt exquífiuít. Eodemqp die priorem Auraneae à lofa comprehend^ cuftodíac
tradi/amíliares fpolíarí.Currus equos argenteamcp fupclleclilê totam diripiiufsít,qua
inopinata re.rcliqui regís inimíci adeô funt perculfi,ut nifi portas confultô ante claulg
fuiflent,multi protínus fe ¿n fugam coníecturi fucrint.Neque uerô Laurentius timo>
40 re caruít,quamuis fide à duobus p5tifidbus accepta uenííTet.Cum prior uita; timen»
regem orarí íufsúTet.ut fibí ad religiofam uita: profefsiönc tranfire,6¿ bonis omnibus
atqjadeoprophanehuiusuitccöditionefeabdicare lícérctrrex índígnationeaccéms.
Quínam(ínquít)tam perdítum fceleratumcp hominemrclígiofus hominum cactus
excípiet , aut uita; íbcíum paríeturíciuscp ftatim membrís omnibus arcto catenae-
rum uindo afftríngt iufsis.ne fibí песет concifeere forte* poíTct.ad populum reí noui
täte tumultuantem per Agrienfem edíxít, nequis animo comurbaretur : feprúv
ris nefanda &inauditapoftnominummemóríam flagitiaampiius ferre non potuúTe.
Per eofdem dies Turcarurft oratores cum Pctro More,quí fuperioreanno Conftan>
tínopolimmiííusfuerat,Budam inducías índecenniumcxpofcentes,ucnéTe ас bar*
*ь baricadona, Sccaslata nonnulla ex argento pocula adrcgemtulêre Híliberalí'
ter accepri , magnificiscp contra donis cxculti.inducrjs tantum in triennium datís
dimifsi funt, his conditíonibus , Ne ulla utrinque uis 8¿ incurfio per trienmum
fíeretmt fine fraude dolo'quccaptiuiexcladeCroaticarcddercntur:Vladislaouer64s
Rr integrum:

/
integrum effet inducías autproducere,fiuellct:autínterc¡perc,fi commodum eíTct,
modo tribus id ante méfibus indícaret. I ta quod aliàs raro antea Vngaris acciderat,
hoc anno omnia domí forisq? quieta feditionibus compofitis ,8¿ induerjs cumTurcis
tricnnalibuspartisjegreaía Vladislaíínprimis'prudentiaatcp fortuna fucrunt. N<c
multo p6lt,in inferiore Vngaria maguo abortoin quibufdáuillis,ubimercamsClm
ftíanis ¿V Turcís cômunisfrequentiisimushabcbatur^'nccndiomercesomnescumfe
xagíntacircítermíllium nummûm aurcum detrimento combuíbefunt. In Italiauerô
poítquam Carolusrcx Florentia profcctDseftjrccftàiter capétiens ad urbe Romana
primum ScnaSjdeinde Víterbmuenítiíbic^aliquádiufubftítitiAlexanderpótífexín
diuerfa traclus.reliclis Gallorú partibus, Aiphonfi iam,qucm paulo ante corona do*
narar,rebusfauebat:popu!usRo¡nanus omnium rerum inopia côflictatus,Ô£obfidi
onis rimore pcrcítus,fe fí Carolo regí à pontifias fa&íonciterimpedírctur,ad cum de
feclurtímínabaturtcuí omnia à Gallas Roma ufep oppída,omnesq5 portas patuiftent,
& obíidum loco multa tradíta eíícnt. Pontifex cardinales tres,quosuiolata fide c5>
prehcndiiuírerat.obfidioníspcriculopcrmoms^eftituít.Alphonficxercitújquemin
urbetenebar,dimífit. Poftero die Gallorumínurbemexercitiírecepit. Carolo exup
be Campanil agrum uerfus caftra moviente, Alphonfus dcfpcratís rebus + Neapolim
cum filio populis interca deditíonem Carolo facicntibus,fe reccpit,idcmq? Ferdínarv
do filio regno tradito,8£ tribus tríremibus cum duabus onerarrjsnauibusparatusin
Sicíliamabrjt. Carolusmotísca(trís,ac nemineufcpoccurrente,nonodic Neapoliirt M
deditíonem accepta poritutvFerdínandus cogníta populiuolûtatc primo incaílcllu
nouum,deindein próxima ad tríginta míllía pafsuíí,iiifulam fe recepit.Hís rebus pro-
fpcrégcftis,nímiaíamom nibus príncípíbus Ghríftianís Carolipotentia terrori¡eíTe,
atqj inuidiaîcarperat . Quare feedus inter pontífice, Venetos Sí Lodouicíí Sfortíam
MedíolanenfiúducCjMaxímiliano quoqj exúreSí Ferdín«Tdo Hifpaníxregeaííum
ptís,comunis falutís caufa inítur:de quo Vcnetí Vladislav! , adhuc Quínquccclefieii/
frjs moran téjCertiorem fecerüt. In Polonia ucro Albertus rex in Prutenos profecbs,
regulum quendaperfidíeinfimulatíl.prseteramnem Viftulamímperanteminitinere
regno fpolíat:S¿ ab omnibus Prufsía? príncípibus magíftratibusq? perpetua fide atep
obfequío ínteriecto íurciurando acccptis,prou¿nciamuníuerfampacat + Alexander }#
autem dux Lítuanía?,nlíam ducís Mazouíae ín matrimonia ducín,magna dote,8¿pro
üincrjsciviitatibuscpadunamoiTinibus,qucad Lituanícfem príncípatü pertínebant,
receptisnuptiícabícn te rege,pra:fe!itetaiKumcardinalefratra?,pera(íla:uintfSponlá
Caftmirus cum Gra*co rítu Chriftum colerct, àcardinalcadfacraRomana traduebeft. Caíími
fondus rus,VladíslaicV:Albertiregúfrater,díemfuümín Lítuania obrjtrcuius aliquot mira/
culis cditisfpeftatafanc^rascnS:c!t,uthodieapudPolonostanquâDeusàprishomi'
nibus ín uota uoceíur,8c" rcîigiofifsimè Uulgo cölatur+ \ ladíslaus interea rebus onv
nibus ex fentcntia admíniftratís , antequam fe Quínquccclefrjs moueret,frequen>
tifsimurnBudae conuentú aciudicía ocbüarví edíxerat,ut pacato regno itis díceret,0£
meritas à facínoroíís hominíbus ex inftituto uetere pecinas exigeret, acbellorúeO art/ ^
no geftorum rationé omnibus redderet» Itacum magna gloria per Bataram,Sexardi
am,Albamcp Rcgalem, V. Nonas, Aprilís.ea de caula Budam le contulít,conuentus
paucísdíebusfrequentifsímusfuít+Summaquíppepontificum rcgulorumq? &C pro*
cerumomníum,8¿máxima nobilium, quorum ex fingulís comítatibus decern con*
uencrant,celebritate nobilítatus rex,de rebus omnibus ab initö regno à fegeftís,
& maxime de Laurcntiano cius anni bello uerba facturus,&: ratíónem redditurus,pa/
trumq? iudicium erat fubiturus,ut unà & maleuolis obtreftatoru fermonibus occur/
rerct,ö£ iuftè à fc fapientercp gefta omnia demôftraret. Quo faAvt erat,ut multi,cum
quaeftionêaduerfus regem parari,ab eöqj rerum geftarum rationem repofci uiderent,
qu?.nquam eo fado maxime lctarêtur,fibi tamé ualde' timerent,ne ipiî parari quoqs га/ f9
tione íudicíú patï,8<: res per uím ablatas refh'tuere cogerctur, Agriêfis autem & Qui"
quecdefirnfis,patrumqj cœterom fapientifsimus quifep ad Reip, otium regiamcp di
gnitatem
Ъ Е С А Т> 1 S ТЛ L 1 Ъ Л 7t. V. 747
gnitatem ' tuêdam magni intereflè arbítrantes.ne regís a&a,que fatís íufta friifle con
ftaretpopulííudiciofubderéturnihíl de bello cum Laurêtio.focrjscp gefto,cjuod id
populus fine dubio confirmaturus eíTet,deq» eorum uítanemaíuseis odium confia^
rctur,cum reconcilian Reip^mirífico aliquádo ufui eíTe poíTent,referri ad pop ulum
uoluerútracfumrnaprudctíautríufcj partis dignitati honoricpc5fuluerunt:Lauren
tioraméacfocrjseius poterías fupplicandi pcrmiffiieft,quineriâ ex S. C.8¿nobíIita*
ris côiènfu duouirí creatí,quí pro rjs ad regem fupplíces accederét.llle mutata ucfte,
demífío capíte,maefto uultu.fupplicícp afpe&u cum paucís comítíbus per conucntu
incedens , facile apud omnes fui miferícordía cocitauit, Rex tarne duumuiris fuppli/
• o cantibus,nihil nífi fpem bonorú reftítuendorü exíguam dedit.Pleríqj interpretaba*
tur.regem ad id propterea dífficilioré efle,quôd è re fuá nó uideretur, quae in inferió
re Vngaria adepta Laurêtio fuerât,reftituere:ne ille uicinioríí Turcarû aliquâdo au
xílf)sfulrus,timorifibi ас formidini effet, ,Deindeinternobilitaté(quae uníuerfum
tegnû refert) & patres procerescp,fa?ua acinprimís memorabílis feditío excita ta eft,
cumdetributíspédendísageqetur. Rex,utfacpefecerat,fingulos nummos áureos,
per fingulas domos annui tributi nomine repetebat.Nobílitas au te nonad ueterem
tribu torú confuetudíné reuocabat,in quam rex dum coronaretur,iureiurando ada«
¿bis erat: nimirú ut à quinq? domibus aureus nummus exígeretur,pacíscp prefentis*
qua omnia propè bella in perpetuû cxtin<fta eiTenr,rationê habédâ eiîè côtendcbat.
so aut fi fîngularû domorû tributum uellct,non cum patribus,fed cum nobilitateiènti
ret,acueteraregni deui,de decímís acueAigaltbus exigendis inftituta , uetu iraient,
mía obruta renouaret:patres efle,qui debita regí ue&ígalía intercíperent ,cum ipfi ni
hil penderét,o£ pro rege à fuis quií'qj populis tribu tú exígerét:patres eflè,qui liberta
temnobilíumimmínucrent,8í plebe feruitute opprimèrent, 8¿ regís opes exhautv
rentrdecimis nonrerû^utlexiubct,fed pecuniarú tantummodo exigendis, & rebus
' ómnibus adutilitatépropriamtraducendis.Sin autem nobílitatís tutelara aípernju>
retur,8c" patrü fouere potentiara uellet,fe haudquaquam haícinufitata uecb'galia fo*
luturos hoc modo clamantibus & ante curiam expofcentibus,rex & patricrj ueriri
fieplebs(uteftnouarúrerum natura fuá cupida,Símultorü capítumbellua)longí^
}• us,fiquíd negaretur,uecordía6¿ temeritateproueheretur.repentinú fluebjantís ac
tumultúan tís multitudínis motu quacunq? ratíone íedare conantur,non ignarí aut?,
quàm faepè fecundís,qua;nunquam foluerêtur,promifsis, magna; etíam flagítantís,
populí fedítiones eflènt reftincbe,plan¿ fe nobílitatís uoluntatí obíequuturos often:
dunt.Dominicumcp Albenièm ÔC Ioanné Vefpríniéfem antiftítes decrctis renouan
disproEfiduritteíscpprotonotarios^uíiusdicentifemperadfuntjadríríuntjrarínobí;
lítatem haudquaquam глогаг fumptuscp teedium ufep ad reí,qua: contulto proroge
retur,exítum perlaturú.Necp uero eoríi uaná irritáue fuit cogítatío,nam dû decretís-
fcribédís,ad populú ferendís etad Senatú referendis,têpus teritu^mulri ènobilibus
morac&íumptus impatientes abeundi poteftatêpopofccra"t.Alrj,nec5racatu quídé
4й perito dífcefTerutrrelíqui qui remanferút,partim ab optiniatibuscorruptijpartim reí
perficienda: defperatione adducb',totos le fenatui permíferunt. Ita nobilium c&ptis
aftutè delufis ,decreta íntercepta,8¿ tributú annuú in fingulas domos impofitüjnté
rea Valentino Varadienfiantífte,quiregi femper míríficé charusac perpetuus con*
ftans9eíusReip,defenforfuerar,exaquaintercutcextin(fto,niuk:scp fcieineiushv
cüpetitores profefsís,ac pecunia etíam c5tendéríbus,rexínfenatu Domínicú premié
Albéfem fingularíb.uirtutibus eius acrebus fub Mathiçprimùm.cîemdefub fuo im
perio pro Repub.bene geftísexpofitis , magna fenatus & populí uölücate x Ш. Cal,
Iuniasepifcopu Varadíenfem pronûaauir,cùm fuá erga ülú uolútareaddu<fhis túm
maxime ftudío Agrienfis'oí Quínquecclefienfis antíftís 8¿loánnis Boemiecancella»
fe rij qui príncipem tú locú apud fe autoritate 8¿ gratia obtínebant.ín Albenfis aute lo*
cu Georgiú Frâgepanû declarauít,cúm generis fplëdore,tùm líterartí uírtutúcp onv
nium nomine apud omnes maxime comendatú.Díe autem altero Pcntecoftes potifi .
ees reguloscp folénibus epulis omnes excepít ubi prêter exquifitífsímas epulas precia
Rr z ofum
74-5 Л HT. VO N F /Ю I ? HER. VN Ç л ?..
ofüminpriVm'sabacumgradibusfeptendecim inftrucbm expofuit.quí gemmato
elaboratocp auro atcp argento onufti omnium ad fe oculos traducebant.Suprcmum
ordinem duo cygni naturalis formx & magnítudinis tenebát3inter quos laternacry
ftallina,uariacp pocula erant in teriefta^eliquos ordines gemmatac phyakc , lagena*,
cuppacqjaureaecanthariScyphichyotha: tineac.hydriaecp quatuor eximíac magnítu
dinis ccena Domini deftinatac* Çhryfcndeta ueró&anaglypha multaad nouifsi«
mumgradurrifuberant,cui eatantum comiiïà erant qua? ufui conuiuarum eflènt,
cumfuperioraomniapompaEatqjfpedraculoinferuirent. Triclinium autem aul'xis
erat nobilifsirm's conueftítú.mquibusTroíani belli feries nimio artificio fummoep
opereeratíntexta,haccomniaMathiacregis quondam fueran t: fed interregnitêpo*
re.Ioanne Comino proflígato,per Palatinum Sí Iofam ad Vladislaum colligend»
pffriPoJu" e*usbeneuolentiiccauia)utfämahominumcrat,fuerant delata. Deindccum priua-
fupplküí . tís rebus opera daretur,S¿ de uí deep dolo malo caufa: cognofcercntur.Petrus Pokí-
us ínter cacteros.regis omniumep fufrragío capítali fupplício condemnatus eft: cum
multorú teftímonío.Coruíní familíaris fui caftellú Palatino prodídííTe,eidem(p Cot
trino farpe interficiendi caufa ínfidias tetendifTe:fratrem germanum fraterna harredí^
Cite cederé recufantem,in profluentéabíecíiTe,cx' cum cuadere niteretur.lancea tranf
uerberaíTe côftaret.Prouocâtc eo ad carfarem ,tum rcx : ne caefarem inquít.fpeclatoí
fed tibí repente moriendum eíTe ftatuito. Sunt qui dícant,eum poftea latrocinia rre
decímultr6coñfcfsumfuíííe,quofaftum eftjUtpoftridicínforoD.Georgrí.in fpe< И
étante populo,uíuus in quatuor partes difeerptus fcede perícrít,quam mortem con
fhmti tarnen ilteinprímis animo,8¿ Chríftíano homíne dígno,afsídu¿ Deí mifericor-
tnorisAu diam implorando fuftinuít. Priorautem Auranca^quinonmodôà regefarpède-
rtus, fecerat,8¿ íudicrjs decretisep eius parère reeufarat, fed uim etiam multis intulerat ÔC
alienís caftellis occupatis nomen regiû in illts partíbus ufurparat,& faifa nota nun>
mos adulterinos fïgnarat,uirginibuscp ftupratis nihil omnino prj fanclí ue inmola-
trim réliqúerát,quo fupplicio affectus fít,parum conftat.Alrj,Budam adueAum:8C
qubd quibufdam facris initiatus eííét,in Danubíum demerfum , alrj qux cóftantior
famaett,apudThemefuarumperpctuécuftodíetradítumopinantur. Quibusre
bus cum magna feueritatís 8¿ fapientia* laude confec"tis,rex ut fumptibus nobilíum, }•
qaos diuturna Budar comoratíone propè exhauferat.alíqua ratione confulerer,coiv
ciÜumdimiíít:8¿ ocbuasinOc"robremrnenfemprorogauit. In Italia uerorexGal'
líaecúm fe Ncapoli commóüííTct3ne à tergo à faederatorum exercitu premercrür,S¿l
utcâftra cum Aurelïenfiducefuo côiungeret.quiin Italiam cum magno exercitu ex
tílteriore Gallia paulo antè traíccerat,magnis ítíneribus ad pon tern tremulum uenit,
ut íri a^rumParméfem per anguftias montium atep índe in Gallíam penetraret.redt
tuuero à foederatorum copns (efe auídé obrjcíétibus ínterclufo, fummo & memora
bilí ad Turcäm pralio maximum corum exercitum 0Л0 milibus ftratis profligauit:
2x"patcfac"to aditu,ad in Galliam ad renouandas belli copías,explícandacpnouí belli
confifia properauit. Vladislau s ínterea foeda afficiente Vn gariam peílílétia torum 4?
AuguftummcnfemuenandojUt fe longé à periculoía facuientis morbi contagione
fubduceretjin fyluís obeundísjperluftrandíscp confumpííc.Demum habito ín Scha
guar cum pöntifieibus quibufdam colloquío,adScgedinum côcilium habuit«Pefti
lentie ueromagnítudineadactuSjChíanadiumjBaciam ,fanclum Míchaelem, Ver-
rucemép peragrauit:8¿ traíeclo Drauo Babotíam atep índe per Simigium bC Sabarú
antjSemproníumqíjPofoniumcontendít.ubi Boemorum Morauorumqp conueiv
tumegír,8¿ AnthoniumNitrienfemlegatumad regem Polonia: Gracouíam mifît:
quibus rebus rite coftítutís índe Buda ïe,quô concilium oclauis indixerat,retulitibí
in Serratu regio Sigifmúdus Quínqueccleííéfis fpôtè queftura fe abdicauit.quampa
rüfecudahominuadmurmurationegelTerattcuminfoluendisdebitispefionibusdif Щ
fiicillimus,necminus in publícis pecunns erogádis qua in priuatis côdonâdis lentus
actenaxfuiiTet. Sigifmúdus prepo(ïtus,homo&: literarircxtrationuxrarrj nonigna
rusproqueftoreeíTeiufsítei Nicolaus epifeopi Nitrícfis fraterqui apudBoemos
pro uiforis1
I

T> tC АЪ IS V. L 1Ъ ER V. 74$
pröuifofis muñere functus fuerat, collega additus eft> Inftitutis Odauis , quan-ch
tíbus plcbeis quod lites immorralcs à íudícibus redderêtur :SC qua: edudae diceren
turmunquam decernerenturrrcx edicto propofito3quo cauít3ut expedito de educlís »
caufis íudícío ftatuereturgrauem.quxfmínebatoportuno confilio fedítíoncm co^
ercuit.Indeínfrequentifsimumnobiliumconuentúquíin xdeD. Ioannis habebà'
mr3cx arce ultrô progreflus3pauca qua* tempus pofcebat.de beatrícis nuptias , bi de
dícarumexadíonibus per interpreten» Varadicnfem dífferenda fibi putauit:ac de
beatríce quidem cadem quee antea Temper fe ab ea ducendaaucrfum anímum ЬаЬш
iíTe,a:tatiseíusgrauitate& naturae fterilitatedeterrítum atepin hoc non fuo magís,
to quámeórum cómodo ínferuiffe.nenullaex fefupcrftíteprole,rcgnum ad alíorum
imperiumncceflariotradudum,graui feditíoncalíqua tandem excítata corrucret:
earn uerô , quo uotí fui copos fíeret,níhil pratermifiífe.ufcp adeo3ut fe perfidíg etiam
apud pontíficem regesqj omnes Chriftíanos íníímularit.oí multa in regno fuo farpe
mala molita fit:qua:3ne cum mulícre bellum gerere uíderetur 3ipfe difsimuiarit.Ver^
ba eí fe dcdifle,non poftéínficíarí3atíd fe cum patrum automate^ apena reí ín fena
tu contcftatíone3túm eo iure facile tuerí poiTc,quôd ne illa quídem promifïà ingen
ua fuá praeftiterínquibusfi ftctiflet3AuftrianmiquamamífíáeiTct3íe tarnen eorum
confilíOjfi íecus uidca6ur,ufurum inique eoru poteftate femper futurum. De díca uc>
roitalocutuscftuteamnecefiarío pendendam cíle contcnderir;quíapér certosex/
,e ploratores compertum habcrct,Turcas inter Synderouíam &C Xaurumín caftelluhi
ligncummachinantes,multamec»matenamaducxifrc3quärepentinum opus educe/
rent, Sí inde Alba: Grxca: portis quotídie contumelíofius infultarenu Regí ha?c di'
ccntí,alacrítcrabuníueifanobilítatcreíponfumcfi::placereomníno ütuírgincmdu'
ceretjCuíus matura fcccundítatcfauftifsima regía proles longe proparetunateput ex
fingulis ordínibus biní oratores delígcrentur3quí beatricem difertè,aliam ut fibi con
dítíoné quereret,admonerét . De díca uci ô3uetera regni decreta feruarí fibi placeré,
quíbus ille fcjdum coronaretur ¿urcíurando interpon to obftrinxiflet3nam cum diui
quondam reges fanxíflent. Ne nffi in quinos áureos quota unis nummiis imponere^
tur:ipfum regías inftitutis ncgledís3ín fingulos íiidixilTc,6¿ bis in anno exegifïèi
je Quinetiam populos eíus omnes grauíísímé cxpoftularc díxcrunt.quod intra fex an
nos bis decíes odies cétena miilía rîummûm aurcûm regí pependífíent : neqj in quös
Reípub+ufus ea collata clTent patéYet. Cumcß ad hoc rex fubitô3fexag^nta tantû mil'
lia nummûm fe accepífle díxiflct,tum uníuerfa nobílítas exclamauit.bnímuerc» feren
dum non eftjUt díca imponatur,nifi ín manus regías tota perueniatamo ueróíneos
etiam qui peculatum fecerint3conftítuenda quarlíío cfbnec dicas in priuatas necefsi^
tates cóuerti,cum tato regni detriméto3pcrmitterc oportet, Dernú quod ad prefens
tempus attinerct, fe nó modóunammánno3fedduas etíam3auttrcs3firexiufsíretfo
luturos:& gratuito etíam.íírexpopofcíflctjftípendia pro república merituros díxe>
runt* Quod fi ílle,ne optímatum à fe uoluntatcs uerteret, trifte hoc quacftíonís offu
ciumrecuíaret:fe apud tríbunusplebíscoruni qui peculatum feccrint,nomínadela'
4° turos,5¿ eorum íudícío muldaturos. Efle autem è quacftoríbus,ad quofnam illa ue>
díoalia perucnerínt,eru endu. His in ea c5cíone ita pcradis3paucis dícbus intermíf
íís,cum impofita díca obtincrí non pöftet .nobilcs qui biní ex fingulis comitatibus
accíti uenerantdongc tazdío mora; occulté domÍT3ca?teris Buda: rcmanentíbus,abie>
runt, Nec i ta multo pôft3atroci ínter patres plcbcmq? u eterib us fimultatibus acceri
fx. fedítíoní,nouam res propè minimacaufam aítulít. Tumultus à Chríftíanis pue*
risinuicoIuda:orumcafucftexcitatus,indccoranimispctulantiain com ianuas in»
fultantíbus.acuitreafcneftramm fpecilla temeré Iaccrantibus3quos cum fummoue^
reprouiribusludaííínftítuiííentjingehtem aduerfus fehumilíú hominü multitude
nem concitarút,o¿ eorú maxime qui rebus domeftícís ímpedítí facile fpc predç Sí га.'
0 pinarúad quodeunep flagitium adducantur* Quem tumultum cum quoquo modo
f° poíTentfedareAgríenfis familiares domo egrefsíuellent,maiorem multo fecerunt,
& grauius plebís r.tíam ánimos irritarüt;quod Agriêïis ímponedg dícg uulgo audor
ь Rr 3 exiftímaretur
7SO Л KT. V'OVIF. REX. WMÇ^Tt. DECOUD. V. Ll% ц
exíftímarctur,8¿fupcríore ítc anno familiares eius ad defendedas iudacoiû iniurias
mifst morte tribus Chriftianis adolefcêtibus jntuliffenr,rixa ufcp ad после perducra,
aliquorû regulorûintcrcurfu dcmüfedata»rcprcfTccp rapine funt. Illuccfcéteautc die
multi partim fuperíoris dieí parum fecunda pugna in cenfi ,partim fpe prardecertio*
re illefti, iudaicarû ícdíum oppugnationtm renouant3crcfantcqnn horasmultiiu*
dine,in eorum tecla ualuis íanuísqj refractís illapfi шрреНесЫет diripíunt,pigñora
afportanfjuafis aureís argcntísqj ucftibus Sericís auroqj íntextís manus ínijciimt.a/
lrj longé ab ícdíbus qualî in ftationc locatíjabeuntes cum prardahomínes oportuiuV ,0
ore coníílío aggrefsi nouum díucrfis urbis ín partibus tumultum fpoliandorû illorû
caufa mífcentj&w quod tumultum magís augebat,familíares pro cerum , qui regís do
minorumqs fuorum iuffu ad reprimendum tumultum oceurrerant, paríter ad ardí/
umpopulationemconuerííjiníurias quas defenderé í¡mulabanr,uehcrnentiusínfe'
rebant. Quare ín tanta totíus cíuiratís trepidatione^&uníucrfo omnium propè
perículo,rexad fummum remedium deueníendum ratus,pracfc(ftum aula?,cum prac
torianorum cohorte immittít,quí cum unum alterum'ue abreptum fubíto ínfpe'
cbmtibus caeteris obtruncafiet,veliquos omnes facile inftantis fupplíci) terrore coiv
tinuítdongiusautcín plebcm ínuehirex noneftaufus ,nceius ánimos ín pontífices
uehemcntiusírritaret,atqjexfeditíonefeditíonem multó acriorem fereret. Iífdcm
díebuscumPragenfcsoratorcsad regem uenifíent, decern eíequitummillíapolií'
cítí funtratq? adco.fi necesitas pofceret,quindccím millia pollícití funt : petcntiqj re
gí, utuiritimuniusgrofsiuccbgalpemkrennrefponderunt, le fummo iludió bis *•
quater ue in anno ad eius arbítrium foluturos» Egcrunt ci etiam quam amplífsimís
uerbisgratías5quodcaufamha?retícorum pontificí Romano máximo iludió conv
mendaffet,oftendemntq? fe ad officium rítusq; Romanos líbenter rcdíturos,fi¿)f
dem conditíoníbus, quas Sígífmundo imperatore obtinuiííent,ín gratiam redire
pontificiscVfcnatus Apoflolícípofíét.Demumfupplícarunt.utrcgnumfuumínui'
feret:feég fuis fumptibus uníuerfam aulam alituros^cV omnia ecclefíarum bona à fe
ante adempta ultrô reílítuturos,cV in facros ufus collaturos receperunt , Dica ue
rö,quam rex maíores íam res ín animo agitans impofuerat,ín proximum reíecta con
cilíumeft,eíus reí omnís penes Síoifmundum 8¿ Agríenfem, quorum ex autorítate
ímpoíítapütabatur.ínuídíafuít. Qua de caufa Sígíímundum peculatus reum qui> 5
dam fecêre.Iudices extemplô datí,é potíficibus Varadicfis Sí Nitriéfis.éproceríbus
Loffoncíus,ex plebe Francífcus Bornemífíá,quíín fecúda fedítíoncmagnem adepri
laudé fuerant.ludícío agitato^ ex côfuiîs eius rationibus apertè peculatü eum comifif
feftatuerunt. ItacpiuÍTu regis repente comprchenfus,S¿ ín carcerem magna plebis
gratulatíone condítus eíbCaptus quoep cum eo Dombarñ proqueílor eius,quipro
pterexímíüm auarícíxartífic¿um,omnis peculatus author habcbatuncùm foluendo
non effetjadThemefuarum perpetuó carceri tradítuseft. Sigifmundus autem ín
Rempublícam fe deliquífíé ultró confeffus cum careen's fctditatem ferre non poífet,
dignifsímúfequifortunís^cpífcopatu.uitacpipfafpoliareturjtacitareligíonejcVcon'
fcíentía compellentc profeffus,quamcunqj paecunía: fummá,ut índe exímeretür,fo' 40
40000 futurum effe poll ícítus eil. A tuero ubi de poena iudices dexreuerunt,quadringento
rum míllium multa contentí fuerunt,moderante quidem 8¿ cenfente omnia rege: cu
ius tanta in omni acb'onc grauítaSjSí in caftígandís flagítrjs facuerítas erat, ut uulgo
omnes acerbum íam nímis & acrem putarent,quem paulo antè plus íuílo patientent
&lentumíudícaffent:metuqj peroílfíjOmnesdícan^quam antea recufarant.admínt
mumferegís etiam nutú foluturos ,& omnia ex eius uolû täte mandata cnixèfactu-
roseíTeprofitercntur:plebescpfempernobilísck'títubans,unumfe tandem nuncre/
gemhabere^uoceconilantifsimapraEdicaret.

A N T\ BONFINll RERVH VNGARICARVH DECADIi


Q-V 1NTAE LIBRI Q_ V I N T 1 FINIS.
- -

751
BREVIS APPENDIX DE EODEM LADIS^
Ь A O, E T RELIQ.V1S PER I О A NN Б M НАМ-
В V С V M TIRNAVIENSEH.

A T H I A s cum gtatis quadragefimo Se nono^'mperi) uero tam uariè fc^


liciterqj auc*ti fcptimo ac trigelímo,poft Víennam capt.îanno quinto,
ad prxmiadiuínajhaxqj labentíaprorfus negligenda humanis exccG
filTet:regni proceres mxftifsimi,¿uftis parentatis,de alio,fi fieri pofíet,
non deteriore ¿llofublegendo dcliberatíonem fufcípíunt:conuentum
de moremaíorumedícunt, Nonita longe poft.quíapud Mathiam ínternuncrj
fuerant,ad fuos príncipes atteritatís conducíliscp nonnullorum fuffragrjs,ut quanta
pofsínt diligentiaicelcbritatecß alios fibifubfidio ad folicitädum.uerbaqj pro rei mar
fnitudine facienda allègent ,fcriburit . Multó maxima parte coacb baronu ,ecce uiv
iq$ legati accurrunt,prehenfant,captant,conciliare ánimos ftudent.Communicatis
igítur uel aliquot nímistardís,ambitíonccpinflatís abfentibus,quibus cum haud
conuentum iri fibi faniores rebantunloannem Coruinum toties à Mathia commen
datum, needegenerem tarnen fed {Ilegítimo tantumthorofufeeptum proponunt,
quo d in eoauitœpateriKcqj uirtutis indolcmac feminaria deprehenderent: aeme^
moriam hoc beneficium Mathíajcp mcrítum,opíbus 8¿ dítíonibus pollere:necali
amfuiíTecum FridcricoLadislaocprationcmrcpctitifccderiSjquàmut magiseflent
deineeps fui filrj rationes ad regnum expedita:. Maxímilíani quoque , ас Poloni pa-
tris beatricis interprétés ueniunt:multís argumentísad impetrandä coronamquíS'
xo.queutítur.Sedcxterís Ladislaus Bocmiaí rex, qui cum Mathia erat coniundifsú
mus,adeoqß in altero Olomucij conuentuabipforegrjs ornatus dímíffuscpmunerí'
bus & VngariscoUaudatuSjínteruentUjmílleqj pra?cíbus Siartibus beatricis,occub
téquaeconíugium Ledíslaí pridem conccperat,anteponitur:licct,qui Ioannem Al»
bertum eius fratrem.quo cum bella gerere pôft coaftus eft, pracfèrrent, non defue^
rint. Perfecitígiturinprímísregína,fuaeloquentía,totcp promifsis,ac immunitati'
busprofufisjUt Bohemia:rcx,Sigiimundi Poloni frater,non tarnen ilíco publicato
decreto,nec alrjs omnino oratoribus fpe directs ( quod pra?fules quídam , Sí Banus
Croatia; nondumaffuerint) pulcherrimo Auguftoq? regno potiretur. Tandem
uulgononpaucisobfiftentibuSjkgatorum etiam indignationc expoftulationibus
mixta.rexacclamatur, pronunciatur:quiq>hoc i!li^denuncient,atqj uti fieri folet,in
I о fines regní adducatur,ín uerba prarfcripta, príuilegiatp Andrea: regis iuret,iuftis co^
prjsexpediuntur. Rex nuncio tarn lacto accepto , uoluntatecp beatricis ac ftudio
(cuius tarnen nuptias,cum ualde à uetiila fterilicp abhorruerit,fimularat )intellecto: ,
ae Bohemis & alrjs quas poteft,manus facit: quorum comitatu,quia diuerfas adhuc
defeopinionespropenfumdefpurioMathie ftudimn/entmamcpaudieranadSern
pthe arcë,uago fluuio circûfufam,qu6d de fratris Albcrti quocp furore,patriscg con
filio ad cíuílestumultus excítatí quiddam fubolfecerat,confedit: donecquid omni
no futurum,fperandumqj eifct,ccrtô fciret. Auxcrat idem excrcitumrquia Maxima
lianus de recuperanda Vienna,alrjscp occafîonem non neglecturus.ingentemcj? edu
xifTemilitemfercbatur. Adducitur Ladislaus uoto confuí tatíoneq? omnium. Ma
40 ximilianus interca Vienna fincdiflicultatc,fidecp Auftriacorum ciuium mobili fa^
cb,praeter arccm,in qua Stcphanus Scepufius pra'fidium , clam elapfus reliquerat,
potitur.Sedeaquocß mox íubucríís muris,5¿ ad i/ruptioncm apertis fe dedidiu
Quofucceffu Clafteniaburgum,uirinacpoppidarecuperantui\. Sunt qui fpontè
Ladislaum Vienna ccfsilTcobius quod Auftn'a domus de Vngaria cum Mathia
confîrmaratdicant. Verum non contenais Maximílianusíjs qux cítra laborem,
&C annuenterege fíebantreodem anno Albam regalcm,quam Paulus Kinífius apto
mílitCjCommcatuqj copiofo tenebatifubfidío Gcrmanici impero círcumfcdíneamqj
uigefimoquarto ab expugnationcínchoata dic,haud fine fuorum ceede capít:ítemcp
/ Rr 4 Vcíprínium
7^г ¡Osí'XNfSS^M'BVCl
Vcfpriníum,non ítapcrt inacitcr defenfum.unà cum alps benè münítís lócís , & ad
quafuis inimícitias infeftis. Martefatis profpero Maxim ilianus ufus,pcrfequiuí'
ctoriam mílitum importunítatespra:dacp onuftorum nequiuit. Etením quôd ftipen
díj folutionem differri fibí caufabantur.ulterius progredi recufabant:utpafsím relu
cío prsefidio, Viennam fuorum ¿nobedientía reuerfus fit,idq? ctiam fecit , quôd La*
díslaum oppofiturum fe ad Budamualidamanu,8¿ omnia cxperturum pcrceperat,
His ita ge(tis,Ladíslaus anno alcero magna pompa,numeroqj baronum ftípatus io>
genti,Budacconucntumpromulgat:quodcprxfidijs Germanorum efjcíendis,rc
gnoép afTercndo prorfus concludatunEo per aliquot dies expedito ,qua;adfalutem
regni finesq? purgandos attinebant,decreta fertö fuere : pauloqj pôft Ccfaríanis pat
fim pra?monitis,fi fe cuperent incolumes,finibus liberé excederent,eandem Albam
grauífsimé oppugnat,brcuícp iníuria & damna ca recepta ulcifeitur , cunebep reftú
tuit:ibidemdíadcmateStcphaninulIouexilIo ufitatoregibusiftkreliquoaGerma
nisfacto,ccp Mathíar fepulchro quodam detracto, confirmatur. Quem Ladislai
fucceffumpermoleftèquidemMaximilianustulit:fedob imperrj negocia tum ab-
fensrebus uti uoluíffet,fuccurrerenonpotuit« DumLadíslausubertatemfoliPan
noníci deguftat,totqj áBaroníbuscumulaturdonís3prarfertimreliqurjsMathiegra
tiam eius adiungcntibus,cV animumrfertur in hace uerba locutus ad Bohemos. Do
minijunefluofior eft culina Vngarica: bone Deus,quam hk omnia funt expedita,
-quam uíli ueniunt.Percp fabricas 8C triclinia Mathía: commeans,confpec'toq? pro fo' *9
ribus Mathiacad uíuum effi<fto ore,inquit:ucrè bonus hic fuit paftor : multas oucs,
Sí píngucs,noabis reliquit miles fortifáímus.Ibi quendâ ex Baronibus fubieciflèali»
quot uerba Vngarica, quibus ciusrideretadmiratíonc^aiunt«FuítenímMarcus,n5
LucaSjMathias rex.Quíbus íígnificabat,non eum ignauum , aut ocíofum fed Leo^
ne fuiffe promptíorcm anímofioremep. His rex uerbis non intellec'n'sJrogatàpro
ximo,quid Barodixcrit,interpres,utpericulum à Barone aucrteret,ait:laudat ue--
ftramMaieftatem3melioremeam uelccrtè non fore deteriorem fed ad inftitutum,
Multa hune regem bella fimul exceperc:utnemini debeat mirum uideri,ad affedio-
nem çtatem non nihil létum fuiffe de quibus cum audita quarta Dccas Bonfinij.cum
Quinta? dimidia,amplifsifsime narrera repetitione fuperfedco.lllud certé non tace/ )9
bo Jayzam 1501 anno à barbaris iterum uexari carptam ¿prxlio cruentifsimo ipfum
noftns fuperioribus libcrafîe, tutioremq? Dalmatian oram ab exteris prxftitiflè.
Ter Turca à Perfis,eíus tempore.cacfum. Sub eo,cum Veneti à Mathía,8¿ Panno
nrjs toties exoratis.ôc'ad fui defenfionemexcitis, denegato annuo promíflb auroff
cefsíonem feciiTent,cum Turçis eos centum annorum ас unius diei feedus , 1 00000;
utaudio.addita corona Methona,alrjscp in Peloponefo tradítis,redemífle:idcpan'
no quingentefimo fupramillefimum quaadhuc focietate illigati tenentur'. Inter
Maximilianum Si regem crebralegatíoneutríncp de pace perpetua tractaricarptum
eftjlegibustranfacTrionccpueterijquadomus Auftríanítebatur,iam índe ab Albert
to cum Vngaris poflea Mathia quoq? facbrambo ut dimittercnt exercitus , pra> 40
fidia non a:quo in loco tollcrcnt:ac fi Ladislao uita fundo heredes mafeulí fupcreC
fent,cxiguapenfioncíus illudab Auftrrjs quotannis redemeretur, fin aptum pro/-
priumcp regno ex le fucccííorcm non relinqucret,pacT:a Auftrrjs ualcre debcreroppi
daditionis cacfaris fine mora rcftituercntin^qua: fines Pannonia: loca contingcrent:
utPrukh,Gunfium, Férrea ciuitas Hamburgun^exceptalcgepiorum redituumad
ecclefias Vngaricas pertinentium,Auftriorum effemcc {ecus, quae Gcrmani prope
Stiriam in Sclauonia,&T alibi occupaffenr,reddi deberé . Beatrix fpcm diu mätfimo
nrj fouit per legatos parentis nuptias urfît:bella fuiffe in caufa ,quo minus célébré
tas uereqj nuptía: à Ladislao fuífíent completa?,rata. Aduocato rex prímorum coa- ;,
filio.animocp&uoluntatedcconiugiomutando patefacla^llam pontificis ueniaa^
pertè reeufatrateß filiam Annam principis cuiufdam de Cándala, dilígcntífsímam
(fi italicet appellare) matrem familias, quae nixu Lodouici extincta eft,in matrimO'
ni«
nío habuit» Sub annû deinJe x 1 1 h' fupra м D ♦SelimuSjerepto Baiazethi imperio
cum in alias Vhgarigpartes.poft terremotû>armareftimpfit:tû uerö in Croacía",rná''
ximo cum impetu,utcp apparatus n5 cftimabili trâfir.îfticcp fegniores noftros à moy*
teMathi^necftafortunatos.obferuanSjSabacû expugnatratcp fimul fortifsimû ор/
pidunrijUiide pacts H bellorum fpes eíus regni pédebat,Thínníníum ínuadít:de uní"
ucrfo marítimo tractu fe triumphaturum fperans:quia Chrí (líanos externis beÜis fa
borare,Ladíslaum bí Polönum occupatifsimosnonignoraret:contemhi etiarrire*
gern ab Vngáris bí offenfum aliquotíes ab rjs,8£ muneribus exhauftum.ad fibi reif/
ttendum non facile defcënfurum* Claruit confilío dígniratejopíbuscp Thomas car*
dínalís,qüi ut periculum regno ni (î aliter prouífum ei lit, impenderé extremum fen»'
fît:milites feabsep pecunía,pontíficisliberalitate,mox in hoílcm corrpgaturum pro<
mittit»Vtigítüí'olím per lulianum cardinale côtraAmuraté faclü:ficprcful à Leo'
r\e de imo quiSelymumItalixinfidiari,priufquam Vngariam infvftare conftituiß
fet.ob pacemab eo uhrô Ladislao oblatanvdeocp corruptis quibufdam Pannonrjs"
nccûSelymopacëfacerenr,impcdierat:totius Chríftianítátis auxilia eft pollicítus>
Diploma perfenurjquorcrmfsiodeliñorumjuitacpfcmpitcrnajqui pro Chriftino<
mine proprijs fumptíbus arma capeflèrentjuutgô denunciatur. Hx quá demumïrv
dulgeiitiá.quoniam eo nució Selymi fcruo.r ímmínutus erat.cV quia nuper adepturff
imperíum,tribus affectum à Sophidadíbus,dcbílitatumq? necin díuería bella fúfrV'
*• ¿turum norat:ídeocp,ut paulo a'ntça diûum,à Ladislao pacem impetrárat : imperii
rpultitudoànobilibus diu malèiniqufc'uc habitados fpírítus aclícentiarri fumpfit,ûï
quös cum Turcismanusconferereuolebant^ujomnobilium c2ede& fangüinéíhv
buendas clamitarintralíterfeuel Turca rcconcilíato.autrepülfo.quámfpéraré^rtütí
quam habituros quíetenb Peruícít opinio eonfufac: íncertaecp plebís: nec íllius men
temquicquamfanarejautreducereinpiammemoriam jcuius amore figno crucibus
riótatd ad mílitíam fócietatéqj cocurrifTentjChrifti potuit.Hinc illudineendiíí horrî
düm cíuílecp malTí exortú ,quod nobilitaté oppugnauí t : feruis libertatem , fi infam»
re liberet,prömitteret. Varié rurbulentercp ab eis re ccptá.optímis quíbufcg e níc
cho fublatis,fpe nihil minus üeiiiae fcclerum perpetué reten ta,fuá: libidini parné fatfil
jjOj iiidulferCj acíáheuicloríaminmanu gcísíííént,iugumcg debitum excuísíflént, nifi U
loanne Vayuódá nori'paruacíam tune üirtutis opíniOn'eíuuene.GeorgíoZekelyi
& alrjs eius eftus furoriscp ánteíignanís trans Tibiicum fugatís,multocp maxímaruW
fticorum cáela párte,paucís difparatisjmuhiscornpreheníísjfeditío fuífTet extindta«
Quofa&orexanimo&uinbuscum nobilitaté receptiSjOmnem cogítationé adpâf»
cemoptatam.fálutíscptuéelám contulitrrebùscp feduload quietemdeduáís,auto»»
reDeo reftacp Baronumconfciehtia,uniuerfaChriftianorum paa'ficatiôeftconCfc>
cuta» ffquidem Maxímiliarras,cum Ladislao iam ectate grauí,podagra débilitât©»
& Sigifmundo fratre,quem de liberis fuis per legatos certioré fecerar,ipfocp approrj
banteadfcíuerat,Polonrjcpeum,licetfalfís rümoríbus de incurfationibusThurcaeíái
40 Vayuoda loanne (ut quidam uolunt)fpaffis regnumut tuvbatumalíqua arte adir,
pífcéretur,ad oppidum Prukh,propè Laytam fluuiolum ,conuenit. Vbi dextris peV
amanter iun(ftis,ofFenfa omni aduerfum Sígifmundum à Maximiliano depofita, Vu}
cnrtamliberâîifsimèinuitanturrhofpitalitatem & amícitiam ut exemple ibidem ex»¡
periantur.à carfare rogantur:fccduscpperpetuumnupti)smutuís ut confirmare ue>:
lírit.admonentufrefíe eíus necefsitudinis occafionem libcVos Ladíslaí , fuosq» перо» :
tés, ac neptemrid fi admiferint,omnía fore certífsima,cV falu taría ♦ Quapropter Vifiíiiа
namlacti,fedímbricopiofifsimo exceptio madidí.uía jTpúfcifsíma íngredíuntur;.f
Ladislao cum liberis ínipía arce hofpitio defignato:Sigífmundo ueroina?dés lepo» ,
ribüs infignes pícb's dedufto.Quid hic fplendorem.apparatuscp cóuiuiorum:quíd «
ft ofcula.compofitós & beiieuolos fermones,hílaritatisOmne genus ,ludosép com»
memorcm Facile igituf,çùius gratia caefariftudomnecupiebat,ut ex nepotibus al» v
lerí filiam Ladíslaí nup trj s illígaret ,perfecit: quod uigefimáfccúda Iulij menfis >co\i n
cordíí
754 / О Л N N ! S Stsf' JK ZVCl
cordiaprincípum uulgo recitata/upplicationibuscp in diui Stephaní iuftè confirma
ta,nuptíacbinac&íllguicifsimiunclícfint» Etenim licet de Anna cîcfari optio,fibí
cam uelit,an alterí ncpotum,data fucrit:quam etiam loan.Scepufiéfis ab obítu íénis
patris fe impetraturum aliquando fperabat,Fcrdinando ea defpondetur, María ue<
to neptis LodouiCo íam tum regí Vngariac copulatur« Etil in ccrtis literís reperio,
Lodôuicû3reterttam Vienna? lingua: Germanica: ad difccndç ,caula fororé per G«-
orgíum marchíonem laboraiTe,fratri uti fponfo, Carolo electo Romanomregi ,non
obrante filia regis Gallia? iocarctunpoíTeíd Romannum pontífice preftare:ut<ç hac
de caula u el ínHífpaniam Carolum marchío fequeretur,per GeorgiumThurzoca*
meracpracfecTiumfumptus zoco aurcorumcx*amplius,fîopusfueritirnperet. His 10
ftafauftèperacb s, Ladislaus Budam.cumfiliöreuerfus.Anna Vienna: relíela, cum
procerumodia contumeliasq» dcfsímulaíTet)podagricus,cx' multa carne annisqjgra
uis,Budseuitam cum morte coinmutat,uifus eft multishîcrex ad ocium bc pacem,
quàm milin'am &Г gubernationis mole : aptus magis fuarum enim rerum nimis per*
taefusac profufus,eas duxerac (uos reditus in angultias^tenuitatêq? (licet id coactus
à Baronibus/emper exígentíbus aliquid,& obieftantibus,pra?ter iufiiurandum il»
lum ipiîs inuitis fecdus cum ccfarc male percufsifle ) faceré uifus nt,utinterdü,quod
mcnfaiapponereturjUixhabuerit.CacterauitaííánclaCjprecibusindefcfsís.multum
ignorancia lingua: Vngaricac illi obfuit,dum omnia per interpretes agebat, opinio/
nemcp maieftatis non parum extcrarum nationum clientela apud Barones fuo mo. *•
do & genio imperitareaiïuetos,ac uiuere detraxit mortuis , Albarcp depofitus,ubi
cséteríreges conduntur, Hdxviii. regni uigefimo quarto,

DEL VDOVICO REGE.

o D о Vi С V s anno M Dil i natus,quod ei Galla mater nomêjlub'uni


pater uolens appellari d cd erat: parné bí mulus,uíuo parre Vngariae fee*
ptrum nacTruSjiníígniscp corona fuit,aetatis autem quarto ,Praga? , mar-
Jjpj chíone fororioBrandenburgenfeiStaníslao praefulae Agrienfi ceftibus
Boemorü etiam rexuocaturjdíadematccp côfirmatur«Vbi Ännam lex annorú foro .
rcm,cum tantís apparatibus augeri fratrem coronacp conípicuum uideret,ferunt iV '
fechrymaíTe,qua:rulam(eLadislaíquoqKíTc prolem,cofdcm mereri honores акр
ornamenta peracb'scp folennibus,patrem íoco illius corOnam capitiimpofuüTe,ita<ji
placarte ubi paulo poft ob nefaríum quendam o¿ conuíciofum ibidem turba:in Vn.
garos datae,ut uíx Stephanus Bathoreus çuaferit. Fuit Lodouicus corporeualidó
colore (ano 8¿ fubfufeo, ad quguís na tus foíatiaJargus nemíni moleftus.'fed fifteex'
trema cute quami?n/;?;W¡aUocant,editus:artecjj & inunclíonibusca producta ucl
(adolefeens , canos aliquot alebat capillosringeniofatisexdtatofedàrormatoribus
nonníhíl educatus , pra?ter maíeftatem nullís exercitus priuatis curís, nec laboribus
corroboratus:imperitatc initio non admodum norat:nec dido audientes habebat
Vngaros.cum uellet, loantes Sccpufieníís maturíorem ad hanc maieftaté requi' +0
bat gtatem , & fortaíle fuam magís idoneam putabat: fed Maximiliano Sigífmúdo
Polono autoríbus,ad publícam omnium regni ordinumeam pertfnere confulta^
tíonemrefpondentes,comitíaindícunt. Quibushabitis Vayuoda fexcentís équité
bus,quíaccurrerantPeítho,ob fufpicionem cupidinisregniBudameuocatunresqj
componitur omnís.Puero Georgíus Brandenburgicus moderator addítur. Palatí'
natus,quíatuncuacabat,Stephano Bathoreo comittituratacp deambítione VayuO/
dafpecpderjcítur. Excufare quofdam non poímmus,etiamreligioníscura&titU
lis príncipes,quorum puer confilrjs informan debebatjmftruc'b'orc[> ad regendüeffi _
ci;quôd ípfi fui omnino iuris eíTe uolentes fine folicítudine principe m uíuere permi«
ferant.Ea etíamrepoftea non parum factum ,quôd cum Turca íampridem in.Vnga',,
riam oblata occaííone,diíTenfionibuscp Barohum $C anriftitum penetrare cuprjuVt
(quod
(quodipfum.feptemannís retento Barnaba Belarj SeUerini Bano.iarn à Ladislao
de pace míffo.fatis declarara! )noftrorum ocio quoduoluitobtinuerit. Etcnim com
motus à Parthis accepta tanta per patrcm clade , 8¿ quod ípfe quoq* contra eös profe^
ftusexercítuiooooo.uíxcum octuagínta iàluus cardé effugifiet,ut fuos tyrones ad
grauíora confirmaret.reliquos ueteranos in officio polIiticisrctineret:My ßam Sc Pan
noniamfefcilícetoccupaturum,eís%díuirurumdixít,impcriumcp paulo pöil ftabili'
turum. NecadeíTe confilio fuoullumde Vngariaimpedimentum. Primates diuifos
cflè theatris deditos,negligi regem,multos fceptri xmulos,paucos duces militia? peri
tos:Chriftianos principes ínteltinís arderé bellis ас odrjSjCiuilibus armis lönoius à fi'
»° nibusPannonicisdíftínerí:nullumautfcrumnimis externum Vngaris añore fubfi'
díum. Iamprídem Lodouicuseíus animíí exploratum habebat ,nec feme là relé--
Ais Albenfi &alrjsdepericulíserat,nificaueret tempore admonitusrnec fané officio
idem ab aliquot annis defuit.Bis anno M v XXI, Iunrj x x i x ad pontífice Adrianû ,ut
Carolum Gallo reconcílíaretj&llabantíbus Vngariaercbus fuccurrerctjfupplexrní/
ferat.Nunciauít,Solymanum fiAa pace contra Polonum tártaros concítafle: Meclv
mctum ValachiaminfefbrejCum ¿oooo beüatorunbpratcr ñaues inftruftasad Ab
bam Gnrcârrt occupandam cogitare: nouífTe eundem tyrannumJRoma,,Buda?,Hie'
rofolymíscp aras Machumeto confecraturum ,fi de Pannoníbus triumphant : quare;
Orare fe,uc Hadrianus in medium confulat. Poftea ad Galium quocp rhíteit, idem ex^
io pönit,gräuerrt immiilere defenfionem: feutíí adhuccontrainimícosnominís Chriílí
per multos annos obieAum nífi de íanguine ciuíli abftineänt,infra Лит iri , unde pe^
riculumin totam Europam eftundcretur. Ad íororis quocp marítunl archiduccm
Feídinandum fuosoblegat/Turcam ponte íam per Danubium ftTuAo,uícihumcjj
BeígradOjexitiumapportantem,docctnecTccusapud Polonüagítfuam cauíam:ora'
toresqj Pofonío míttit,quiadopem éum, licet confa,deratum,fleAant:fed nihil cffece
re.Polonus ením res Chriftíanas impares tanto hoftiratusfeedus cum eo pepigerat:
alrjs ut pacem acceptarent,quomodocunqj cxpeterCnt,colcrent dum poffent, femper
autor fuitn'deoqj à pacT:ísutrecederet,nunquampotuítperfuadcrí. Miferat antea
etiam ad Emanuelem Portugalum,dc auAo nauigationibus imperio, cogratulatú (u
jo oSjquifimulaperírentjSolymannum tribus ualidiísimisexercitibus,pacc cum Perfrs
faAa.difsídentíbus Carolo cum Gallo,in Pannoniasirrupturum . Ducentís milibus
Taurino appropínquare.centum mílibus Mechmetbegum Tranfyluaníae írífidíarí,
cumtotidë VerbofoniatBafTam in Croatiam 8¿ DalmatíamfurercjdiuíAa .Äigypto,
Syriacp ualdè elatum ,orareigituruehementerut pecunia fefe adíuuet, Carolum cum
Gallo componat. Sed dum Spmcnoftriconuentus agitant,nihilimpetrat.Quocir
ca magno ímpetu ín Vngariam Turca concepto,pcr loca que ante annos íéptem pro-»
hibere acceíTu potuifTent, Valentino Torok prefecto Bclgradum receptú,8í alia tran
fitJSalankemenoquoq?,S¿ Varadino Petri осей pan's, arteep 8C terrore fibí uia conv
munitajValponecx'Soklofchiouix tenta tis.tranfmifTo noftrorum focordia Drauo,
Coluamuerfus nemineobferuanteZcgediniqj conuentum Lodouico deoccurrcdo
4° habente,opinione celerius fefh'nat:undicp quantenoftra? cfient,uires,quid iperarcnt,
aliunde cogno'fcit.Quo nuncio regis Baronumqj ceflàntium 8¿ non credulorum ani'
mis perculfis,ad arma fubitô concurrendum qualemcunqj defenfionem arrípíendá,
regiperfuadcre incípíunt.Cumcpmult¿LodouicumutBudx,uel Pofoníj exítum re/
rum potius quam prxfcns expeAare^hortarenturiminuscj; ignominia: ac perículí ,re
liquis omnibus interfeAis.modó rex faluusfuperfit,putaret:per Thomoreütamée
nobío ui ad mílitiam rerraAum in alíam fentcntiam ímpellitur,Confirmat,Turcorum
non eíTenumerumfeleAún'n tanto numero^oooo cffequi aliquíd audcant, inermes
relj'quos:adciTentigitur,alioscpfuoexemploanimaret nondefuturú Deum fuxeau*
*9 fx.fanioresjoannem Vayuodam,cogcntem ingentes copías.finescp & prarceptösdo
los à Tranfalpínis obferuantem,accerfitumcp, expectandum fuafere :fed Solymanno
nullam moram íntermíttente,noftriscp iam ad duo míllia imminente ,colleAo rex mi*
ferandus
y^S , I О A N % l S S Л M Ъ V Cl
ferandusad uigínti quinqué milium excrcituquamuis exterorumuícínorumcp fp<v
rata opefruftratus,tandem fe opponít :aduétumq5 Vayuodae tardiorem fore, quàm
necefsítas poftularet, ueritusjfuaíu monachife fuoscp inpernicíemanimofépíoqpze^
lo pra?cipícauít„ Nam promotis Scgedíno ad Mohacz oppidum caftris,quôd ho*
(lis aequo in loco numcium Chriftianoru exiguû ualdè confcdiiïè fine machints,cau<
tíscp du<fèoribusfenferat:ilicôlaceiTere,carperc, cederé ut uires fepararetjUelitando
caepic tormêta fuá innúmera in quadam ualle.ne appareant,cum prarcipuis militibus,
fioreep iuuentis collocat juoftros incautius progreitus ut excipiatipartemeliori confe
cta.reiîduum fine (uorum detrimento comprehenfos,uictoscp teneat* Quare cun
eáis à rege quoqj per Paulum Tomoreum ad certamen utcunq; dífpofitis,8¿" inaciem ю
ordinatis.regi euftodibus £>C certo faciliqj è periculo ad elabendum loco definíto,íni^
quifsimè cum tanto hofteconflígunt,cffufo terrore,machinarumq? & globorum in>
. iuria fugantur fine fine cícduntur.Rex ctiam uita? confulturus,cum paucis, quo alios
illapfosuíderatjínlacum exl3anubí} ¿nundatíone, alias quídem uadofum,fed tura
tranfmílTo excrcitu Turcico , fundo ungulís equorum cauato , defertur.Zetrizi-
um íuuencm nob¿lem,8¿ miniílríí,antcipfum tranantem íníecutus , equo in tergum
freno inucrfojpaludehaurítur, cuius tandem cadauer indicio eiufdem cubiculi mini/
ftrírepcrtum,Aibaclu<ftuofifsiméfepultumfuír. Occíderuntibiomnes,unicoexce'
pto antiftites regí,Georgius Sccpufienfis^Sí alrj proccrcs:quorum cafum paulo póft
mcredibih'suaftitas,pra:da'Jcacdespafsímconfccuta::ca£,fackabducT:a eoannocxVn te
garíaadtreccntapocnéhomínum milia.Hicfuít mífcrabilisac deplorandus bonírc/
gis atep ínnocentis exitus. Vtinam utina Chriftiani principes híc íe uiros dedaraf-
ient,tantum periculum confenfu &C arrhis auertííTent.longé felicíus uel cum remotífsi
mísgentibusageretim Sed,prohdolor3ca eft humanitatís impotencia utaaíus in
domeftícam feratur uindic"tam,quàm longifsímam,fed illam omníumcrucntifsímam
8¿ maxime horribílem, Solymannus uí&cria celeriùs quàm putarat,regnocp amplif
fimo facillimè potítus, recta Budam prcmífsis caloníbus tantum, 8¿ ímpedímentorú
fecT:atoribus,progrcflus Pcfthumép occupât^ ignicp nemine prohibente (cum ta*
men id fieri potuitfet ) exurít,íncp Thraciam ad fedítiones exortas reuocatus , Vnga/
ríam prxfidío uacuam deferir» Regina onuftís aliquot nauibus, cum AlexioTurzo j4
comitatu cíuíum promifcuo.Pofonium Strígoníohaud fine moleftíaeuafit. Huius
cladis recens eft memorial qúando earn copiofius.ueriuscp Stephanus
Broderith focius eíus periculi confcrípferit,íncegram híc
commodumep fubrjcio«
CLADES IN CAMPO MOHACZ- IN QVA
LVDOVICVS OCCIDIT, A* D. STEPHANO
BRODERITH OLIM P R О С A N С E LL A R I О
defcrípta.
'Egnabat со tempore, quo SolymanusHungariamualidifsimoexer-
citu eft aggreflus,anno i526,Ludouicus eius nominis fecundus,Hun-
! garíae,Boemígqj rex,Vladislai Cazimiri ex Anna de Caudale Galla fi-
; líus : qui patre in etate pupíllarí amiflo.agebat eo tempore,quo bellum
eft eiperTurcam motum,primum &uigefimum annû. Fueratei pau
to eis menfibus ante mortuú patrem defponlâta Caroli Imperatoris ac Ferdinandi ar*
chiducisauftrie íoror Maria:quamftatim ut adannos pubertatis peruenit,duxit in
uxorem:ibrore fua natu maiore Anna, eodem tempore Ferdinando in matrimonia
tradita.Erat Ludouicus iuuenis procerus,forma corporis fupra alios aequales egre-
gia,natur«E fîngulari bonitate, 8c preclara indole: uirtutis ira iniïgnis,ut fi eu ad ma-
turiorem astatem peruenire contígiíTet, habuíflemus in eo proculdubiodongc opti
mum ac praeftantiisimum principem.Ingenio erat mítí admod um,ac minimé fero-
ci,adomnere(flum8Lhoneftum miré flexibili,& fua etiam fponte procliui.Preterea
srmorum tra&andorum,equitandi, uenâdi, & alia huiufmodi iuuenilia ¿V militaría
opera exercêdi ftudiofus,uerax,c5ftâs,& fecreti, fi quod ci credidífles,tenacifsimus.
io Erat eodem tempore regni comes Palatinus,qué uocancqug prima eft à rege in
ter feculares dígnitas, Stephanus Baton: fuperftesStephaniBatori,qui fub Mat- vMtimu.
thia rege impigrè ÔC magna cum laude rem Träiyl uanam adminiftrauerat , ex frarre
Andrea nepos:& Traníyluaniíc prçerat Ioannes Zapoli,comes Scepufienfis, is qui 1о*ь илшоЛь
■paulo póftregnum eft adeptus. A'patreSrephanoinamplifsimis opib. cum fratre
Georgio eft relictus : tanta apud nobilitatem gratia & fauore,ut iam inde à puero o-
mnes eum,ueluti regni fucceflorem, fi illud herede legitimo uacuum remIfiflet,ob*
feruarent,& in eum unum omniu oculi eflent coniefti. Maiori Vualachiae,quam
Moldauiam appellant,Stephanus: minori,quamTraniälpinam uocant.Radul im-
perabät,uterqjregi Hungary fubiectus. Banus Dalmaria:,Croatia: & Sclauonig
50 (nam ha; tres prouinciae ab uno magiftratu regebantur, quern nos maritimú etiam
praefectum dicimus) erat FrancifcusBathiam,obfequrjs familiaribus iuuenis olim
regi adhuc puero conciliatus. Arcem Themefienfem,cV eas regni partes quas in
feriores uocamus,PetrusPerenituebatur:6<: is coronam etiam regni,poft mortem '
patris Emerici Pereni,apud cum relicîam.cum eo quern diximus Joanne Zapoli со
mite ScepuGenfi feruabat. Sirmio,& ei regni partí,que inter Sauum & Drauum
per ripam Danubrj iacet.Paulus Tomorrj archiepifcopus Colocefis praeerat,ex or*
dine eorum quos Fratres minores de obferuätiauocamus : uir ftrenuus, ¿V qui, an-
tcquam earn relígíonem intraíTet,plurima exhibuerat,nec módica fue uirtutis argu
menta,cum hofte fgpius congre (Tus.Vacante poftea archíepiícopatu Colocêfî,cùm
40 ea bona,amiflo paulo antè Belagrado, non minus defenfore quàm facrorû miniftro
indigere uiderentur: poftulatu fuit in publico regni conuentu ab omnibus, ut Pau
lus è religione, fi exire abnuerct,etià ui & authoritate fummi pontificis Romani cx-
tra&us.illi ecclefiac,illisq} locis ab hofte defendendis praeficeretur. Diu multumq?,
ac uerè.non fimulatè relucbtum,tandem uoluntati regiç ac regni parère coegerunt.
Inquaprefecbra,confefsioneomnium,perperam etiam deeoiudiçltium,( ut nul
la excellent uirtus fine inuidia eft.) ita fegefsit, ut nihil penitùs prctermiferit,non
folúmquodadftrenuummilitem,8¿Imperatorem, fedetiam,quod aduirum reit
giofum,& bonum archiepiícopum pertineret:nihil de prioreuite aufteritate.neq?
in cultu corporis , neq ue in ulla alia re remittens,aut immutans. Cornes Chrifto
y 0 phorus de Frangepanibus,ante mêfes aliquot ab obfequq s Ferdinandi archiducïs,
magnispromifsisadregniobfequia accerfitus,cùm poftea locobeneficiorumqux
expedabat,iniuríanonnKdiocriaííeclusfuiíret,illucundeueneratadFerdínandú,
. Ss redierat.
rÖ^NNIS SUMVVCl
redicnt. Cancellarrj muñere fungebatur Stephanus Brodcrícus,in ea parte P»ti-
пош'гс fuperioris natus,quae nunc peculiariter Sclauonía nominatur: ad cuffl magi.
ftratum,exlegationeRomana,qu5 tunc obibat.paucis ante menfib. accerlîtus,roa*
iore ad bene agendum animo,quàm facúltate. Thefaurarrj magiftratus erat penes
Alexíum Thurzonem hominem, (ut opinio multorum de eo erat)praediuitem, &
eomagiftratualíquotíes antea diligenterfunftum. Ioannes BornomizzaPofönt
enfis & Buden fls arcis praefe Д umagebat.non paruae apud regem,quem ab ineuna,
bulis educauerat.eodem in hanc uel in aliam uolútatem mouendo,autoritatis : apud
alios ferèomnesmagnae uenerationis, cum ob feniií, tum propter immotgcuiufdä
feueritatis & bonitatis,ac illibatg in rege" fidei opinion^.Hi ferè.quos díximus,erant»
tunc publici magiftratus.caeteri praclatí & barones fuis quífq? priuatis rebus opera
dabant : praeter Ladislaum Salcanum.archíepifcopum Strigonienfem,regni prima
tem,&fupremumcancellarium:qui, licet paucis ante menfibus,uel quia aliter face
re non poterat.uel quietioris uitse ft udio,iîgillum regium,quod fecretum uocât.in
manus regías tradiderat,quod Stephano Broderico fuit datum:penes hue tamê ma
gna pars authoritatís refidebat.rescp huiüs etiam nutu,pro magna parte, regebâtur,
cui ob dignitatem,aetatem,prudcntiam , 6V rerum quas longo tempore adminifha-
uerat,agendarum peritiam.rex adhuc inter omnes plurimum tribuere uidebat:pre-
fertim ubi de fumma rerum agebatur. Et is ferè erat flatus reru in Hungaria:quâ-
do régi Ludouico nûciatum eft,Solymanum,pace cum omnibus finitittris in annos U
plures firmata,arma infefta contra fe terra aqufsip mouere.Cui ad id faciundumma
gnam prçbebatopportunitatê,Belagradum &Sabacia,paucisantèannisin potefta
tern redacta: Zalankemen,& omnibus alrjs oppidis citra Sauum, eodê tempore di-
tirmim. rutisjufqj ad Varadinum Petrirquem totum traclum nos durâte adhuc antiquo uo
eabdlo,Sirmium appellamus. Quae res talem hofti aditum in Hungariampatefecc-
rat,ut quoties Sauum tranfire,&in Hungariam irrumpere uellet.aegrèpoflêtabeo
prohiber!. Praecrat tunc ei Pannoníg inferioris parti.quod fuperíus dictúeft.Pau
lusThomorrj:qui ubi exploratum habuitTurcc in Hungariam aduentum.no con-
tenius id per literas & nuncios fepe antea regí fîgnifieafle:confcenfîs raptim leuibus
curribus.quos nos à loco Kotcze appellamus,uigefima Martrj ad regem tue Vine- i*
gradi agentem.repentè aduolat,aduentum ¿Vapparatum hoftis ac pericula quae re-
gno ímminerent,edocet: fuarum ad hoftem reprimendum uirium imbecillitatê nar
rat,celeritate eile opus,arcendum hoftem Saui apud Belgradû tranfitu: &rem , fi in
tempore prouideat.tametß difficilem,non tarnen eile prorfus fadu impofsibilera.
Ad id, fi neceiîària fibi pra:ftentur,fuam opera pollicetur. Rex his rebus motus,
8¿ quód aduentus Turcg ex pluribus etiam alrjs Iocis uehementer confirmabatur,ex
corum qui tunc fecum erant confilio, conuentú publicum índicit ad die díui Geor-
gq martyris,que próxima erat facra.ad quam cum fréquentes oês omnium prouín-
ciarum ordines conuenifient,decernunturibieaquaeadregnidefenfionem pertine
re uí deban tur: illudqj ínprimis, ut ad diem Vírgini matri ab Elifabeth uífitatíe dica 4*
tam,quaein fecunda menfislulrj diemcaderefolct,omnesregni proccres,tam eede
fîaftici quàm (êculares,& tota nobilítas.uiritim cum certa ruftícorú parte, Tolnáar-
mati cóuenian t,hofti inde cum rege obuiâ ituri. Rex interim ad bellû necefiària pa
rat.Princípes Chriftianos,maximè uicínos,per Oratorcs.communis periculiadmo
net: Boemos item & Morauos,ac Slefitas tam nuncrjs quàm literis urget,ad auxilia
debita,& alias fibi ad hanc rem promííla praeftanda.Neque omittit pontifieem Ro*
manum urgere, quantum maxime pofsit,ad earn pecuniam.quam in Hungariaad
militem conducendum potttifex habebat,adaugendam. NamderegePolonif Si-
gifmundo.patruo regis, alia prorfus ratio uídebatur : quód is feedus cú Turca pau>
loante pepígerar,exrremumexcidiumá fuo regno (quando aliter ínter tot Chri 5«
ftíanorum príncípum difsídía non pofíet) uel hoc pafto auertere conatus. ne-
que uídebatur princeps integerrimus,ó¿ fidei obferuantífsimus , contra confcede>
ratum
ratum principem auxilia ulla praeftiturus. Eadem de Veneris ratio erat. Permit-
titur praeterea in codem conuentu regi,ut fi ob ícrarrj publici pen u riara ( quod ma
la ádminiftraríone eorum qui Reipub. prarfueran t,penitùs exhauftum erat) uidere
tur ei theiàuri ecclefiaftiri pars aliqua attingenda,id ei faceré liceret:quod ne fieri fi
ne aliqua noxa poflêt,Romanus etiam pontifex fuo iam diplomate indulferat.Defï-
gnanturpoftremo inter illosquosdomihabcbamus, duo huic bello gerendo du
ces: Chriitophoruscomes,quem ad Ferdinandum redifie,fuperius dixímus:8¿ Ni
colaus comes de Salm. Cum hace ¿V plura alia in hunc modum eflent in conuentu
Шо generali confti tu ta , rex rebus omnibus ritè côfultatis, côuentum dimittit: ipfe,
to quae ftatuta in conuentu fuerant,quanta maxime poteft diligentia exequitur. Pri
mùm omnium icribit de his periculis ad omnes principes Chnftianos.omnium au
xilia implorât, maxime CaefàrisCaroli,& regís Gallorum Francifcí , paulo antè ex
captiuo in líbertatem reibtu tí : utruqs fummis precibus obteftatur.ne fe in tanto di-
ferimine déférant. Régi Gallorum 8¿illud in memoriam reducit,quíd fibíín oppi
doPiczigytonecaptiuusper oratorem fuumdedefendendaHungaria, &deferen
dis,iiDeuseumpriibna:libertatireilituiflet,ruppetrjs promiferit : nunc eile tenu
pus,ut^pmifla huiufmodi perfoluantur.quandô ei fafta eilet diuino muñere eorum
adimplendorum poteftas , & fíbi extrema ímmíneret eorundem expofeendorum
necefsitas. Mittit prauerea Oratorem expedí tum ad alium fororium fuum princi
40 pem Ferdinandum ,& ad alios Imperi) principes.qui tunc Spyrac conuent um Impe
rialem habebant. Mittit in Вое m iam.Morauiam ,Slefiam. A gît cum Ioanne An to-
niobaroneBurgrj,qui tuncPontificis nomine apud regem Oratorem agebat,utin-
ftet apud Pontificem pro maiori pecu nia, ad tantum onus belli fuftinendum, fuppe
ditanda. Praeficit dimidrj argenti ex ccclefrjs accipiendi fu mm д: Ladislaum Mace
donium,paulo antè ex epifeopo Sirmienfi Quinquecclefienfem in gratiam Cancella
rrj fadum,cumpluribusaliis:NicolaumueroGerendi,argcnto huic uel in mone*
tam cudendo,uel ex aflênfu Oratoris Pontifiai ad hos tantum folos belli ufus mili
tibus diftribuendo. Exigí tur pra-terca per theíauraríum pecunia ab abbatibus,
prxpo(ins,capitulis,à ciuitatibus quas appellamus liberas,à Saxonibus/Tranfylua
30 nis,áIudacis:conquiríturundíqjneruus belli »itaut intra paucifsimos dies collecta
fit in hunc modum non parua uis pecuniarum, in eofdem quos diximus neruos bel
Ii diftríbuta.Veniüt interim afsiduè modo liter£,modo nuncrj ab archíepifcopoCo-
locenfi,à VuaíuodaTraníTyluano.Turcam iam Belgrado appropinquare: &aliquS
copiarum partem,quae prarmifla erat,iam Sauum tranfire.Quae res acriores addidit
Sí regí.cV his qui apud regem erant,ftimulos,rerum omnium approperandarum:8¿
ante omnia hoftis.quando iam Saui traníítu arcerí non poíTet.á Draui tranfitu pro-
hibêdi, Verùm hic locus poftulareuidetur,cum fit farpè tam Sauiquàm aliorum
flumínum & locorum mentio facienda.ut fitum uniuerfg Hungariae.cV maximè eo
rum locórum per quae hoftis côtra nos uenit.per quae nos illi obuiam procefsimus,
40 ubi prarlium commiiïum fit,breuiterexplicemus.
HVNGARlA DESCRIPTIO.
Hungaríam totam (quam nuncuel ab Hunnis,uel ab Hungaris,populis ex Scy-
thia certè profe <£h's,q ui earn íncol une ,í ta appellarí confiât) Dan ub í us , omniú quos
Europa habet fluuiorum maxímus,ín Marciana fy lúa ad Vlmá" ortus, ex Germania
defluens.mediam ínterfl uic,atcp in partes fcindit,ín citeriorê & u 1 terí ore. ( nam núc
ita loquimur,ac fi Buda?,quae regní fedes eft,efiemus.)Citeríor eft ea,ubí olim Pan-
non iс fuerune :hec ab ulteriore Hungaria Dan ubío ,8¿ Auftria,& Norico, radícibus
Ce.cn,fîcolimdicb,môtis:àSIauonia Drauuo,aBozna¿V Rafcia Sauo fluminibus
termínantur. N Д in locis Danubio propinquis.cV ad Belgradú ípeftantíbus,ad Sa-
í° ui uíq? fluminis oftía,cú Danubio excurrit Vualko,Poíegam, Sirmiíí, tres iníígnes
^puincias.quas nos comitatus uocamus,á Slauonia diuellens. Huíus citerions H un
gariae caput eft ea,quam paulo antè nomiuauim us,B uda,regn í fedes. Nobiliora in
Ss 2 ca oppída,
?a oppida,Alba Regalis;coronattone & fepulturareguminfignis, Strjgotimfflétfe
politana, Quinquecdefien iis,cpifcopalis fedes.prarterea Soproniû laurinû , & 8a-
baria.diui Martini,& Stridon.diui Hieron. patría.Flumina multa in ea nobilia,prae
ter Danubiû & Drauû,quos fuperius diximus.Lacus habet duos nobilifsimos, Ba-
laton,& Fertonralterû tredecim circiter miliariû in lôgitudinê protenfum:alteru no
ita 15gum,fedBalatone logé latiorê. Huic citeriori Hungariar.ubi Drauum tranfie
ris,annexa Sclauonia eft,pars olim Pannonia? fuperioris.inter Sauû & Drauum po
fîtarfed Sauû cria" logé tranfgreflâ,& ufq* ad flumen Hunâ(hoc enim illï nunc eft no
men) protéfa,ubi Croatia incipit.Poft qua Dalmatia fequit, per oram Adriatici ma
ris,qug partim Veneto,partim Turca? paret.minima eius partícula eft régi Hunga- м»
riae fubieAa.loca mediterránea Boznenfes tenët,& Rafcíaní,qui olim Mefí fuperío
res fuerunt.ScIauonie caput Zagrabía eft:Croatiae nûc Bigihon eft.antea Fumíum
erat.Dalmatíe.ín ea parte ubi Húngaro paret, Segnia, Boznae , Iaycza, Rafcia»fiu<¡
Seruía? Belgrad ú.cV ín hunc modü fe Hungaria citerior,& ea que inter Danubíú 8C
finura Adriae fun t,habêt. Vitra Danubiana H ungaria môtib. Carpathrjs fupra Pó
íbníú incipíentibus, & logiísimo flexu ad líttus Euxíni maris porrecb's,â Morauia,
Sleíía,Polonia,& à Rufsia diftinguit.ufcp ad eum locû, ubi regio eft, quâ Maroma-
ru (Tarn uoeamus. Ibi íam alrj motes ¿V fyluae ab eo loco Seuerinû uerfus tendentes,*1
Tranfíyluanía ¿V Valachia Träfalpina feparant . hanc ulteriorê" Hungaria" Tibiicus
fluuius.omniû quos Septentrio habet fluuiorû (quantû adhuc intelligere licuit) pi- го
ícoíífsimus,ín môtib. Maromarufns ortus.mediâ interfluit:pra?ter alia minora duo
nauigabi lia flumina,in fc recipiens Zamofsiû 8c Mary iîum.utrumqj ex Tranflylua
nia defluentem.Hec Hungaria ulterior habet oppida nobih'ora.ad Septentrion? Po
íonium,Tirnauíam,Trinciniú,8¿ ibidem fluuiû Vagû,prope Comarom in Danu*
bium influentê:Nitriam,cV irubí Biftriciam,cum aliquot môtam's oppidis,auricp 8¿
argenti cupri fodinis:item Vaciam,Peftum Buda: oppofitû^griâjCauouiâjSi ali
quot Scepufrj oppida no ignobilia:ad Meridiem ueró Colociam,Bachiam, Zegedi
numrultrà Tibifcum,Varadinum,Debrecinium,Riuulum dominarû,cum fodinis
auri ck* argenti.ChanadínújcV nobilifsimâ arcemThemeiîenièm: prarfe&uram,qug
tertium inter regni prefecturas locum obtinet:Seuerinû,ubi pontis olim àTraiano 3*
Imp. extrucîi ueftigia etiam nunc apparent:& alia.qua? breuitas hiftorica nunc^li-
xius uetat enumerare.Tibifcus ipiê circaTitulium,non ,pcul à Varadíno Petri,ín d
teriore eius fluminis ripa fïta,Danubium influit. Vitra eos mötes,quos á Carpathfj»
ad Seuerinum ,ptendi diximus,Tranflyluam'a eft,Dacig olim pars.Eius caput Alba
Iulia, uel à IulioCçiâre.uelabHrjuIapotius quodSHunnorumprincipeítadicb.
Oppida côplura nobiIifsima,in quib.Cibinium3raflbuia,Colofiij,Biftn<:ia,&: plu
ra alia à Germanis.quos nos Saxones appellamus.côdica 8¿ habitata. In ea funt Sictf
li,genushominüferoxcVbellícofum: inter quos nullusneqj nobilis,neqj ruftícus,
omnes eodem iure cenfentur,HeIuetíorum ¿nftar. Tranfíyluanía ípíárerum om
nium eft feracifsima,prccipuè auri,argenti ÔC aliorum metallorumrad haec iàlis mon 49
tani. equos générât nobilifsimos,uinoabundat,fêdnô arqué excellentiut Hunga
ria ¿V Sclauonia.Tranflyluaniâ due cíngunt Valachiae,Tranfalpina & Moldauia:il-
la Danubio.hcc mari Euxino admota:utracp cum Tranílyluania earn Europg nunc
occupât partem,qua? olim Dacia erat.Sic totus ifte tra&us Transdanubialis.quinô
folum Hungariam ulteriorê,fed Tranflyluaniâ' quoqj cum utraœValachia côtinet:
Danubio,montibusCarpathiis,mari Euxino.&rurfus eodemDanubio ex omni
parte includitur. Et ha?cdegenerali Hungarian fitu:nuncreftatde hislocis dicere
paulo aliquanto particularius.in quae tota huius belli uis incubuit. Infra Budam,
per ripa Danubn defcendentib. prêter quofdâ ígnobiliores pagos & uicos, Rakos,
poft Tholna eft,fedecim miliares noftris Hûgaricis à Buda remota. Inde Batha,fub ?o
Batha Mohacz ad ripâ Danubrj fitum.Mohacz ad dextram , in locis méditerraneis,
Quiuquecclelias habet,ciuitatem ante hanc cladem in Hungaria fatis infîgne , qua
tuor mi-
tuor miliarrj s , uel pauló amplíus à Danubío.tríbus à Drauo remota. Drauum uer-
íus Soclofium,ultra Drauú Valpo arces nobiles habentem ,à Mohacs porro ufcp ad
Drauum flu. quatuor uel paulo amplius.miliaria funt.Supra eum a t locú ubi Dra-
uus Danubio mifcetur.in ulteríori ripa eft oppidum Ezeek,& ibidê ucftígia magng
alicuius,te"pore quo Romani Pannonias obtinebant,urbis:coloni:c fortaífe Roma-
norû,aboftioDrauinô nifiduob. miliarrjs remota?. IneolocoubiEzeekeft,Dra
uus in anguftum coarcTatus,poti faciendo eftaptiísimus:quod íequuti noftri, tem
pore quo Belgradumamiííum eft,pontëibi per quem exercitus traduceret.extruxe
rant.Poft EzeekjErdeuudeft^rxprxpofiturgThitetienfis, locus undiqjfyluiscin-
*o ftus,&quiparuolabore,naturaadiuuante,munitifsimuseffici poflet.Poft Baroh,
Vualko,Zatha,& ea regione Bachia,quam diximusraltera Hungarie metropolis,in
loco capeftri fita,ut funt omnia aha ulteriora,qua: ínter Tibifcû ÔC Danubiû iacent,
câpeftria & plana.atcp ob id pecorí &¿ armêtis alendis ínprimis utília. Ä Zatha per
eandem rip.T, eft Vuilak oppidum cum nobilifsima arce,atqj íbi primú aperit beata
illa Sí fertilifsima regio Sirmíenfis, non uíni folum tota Septentrione laudatifsimí,
fed etiam rerum omnium que ad ufum humanum pertinent, ferax:totolim Impera
toribus.atcp etiam (ut annales Romani habent) unius adpontificatum Romanum
eue&bmater&alumna.Oppidoolimeiufdemnominís iníígnis, cuius etiam nunc
ueftigía extare dicuntur. Mira ibi eft locorum amcenítas, mira íbh foecunditas,
го incredibilis aerís tempcries.'quod proptereaíameíTeconftat,quodea regio non cft
à líttore Adriático nifi tridui , aut ad fummum quatridui itinere remota. Prima , in
Sirmia ab Vuilak reccdentibus occurrit Banmonoftra.fedes epifeopatus Sirmiêiîs :
ас anteqj ad Varadinum Petri perueneris,Kamanceh nobile oppidú. intra illud cft
Varadinú Petri,oppidú cum arce ecelefig Colocienfi fubíe(ftü:qué locú amifio Beb
gradojpro Belgrado numeramus.poftea eft Zalonkcmen, ÓV alia non magni nomi-
nis oppida,fuperiori Belgradenfi clade per Turcas diruta. Inde in eo ángulo ibi Sa* .
uus Danubio influít,arx Zernien : inter hanc arcem,S¿ Bclgradum oftia Saui : ¿V in
altero cofluentís ángulo Belgradumilludjtotnobihfsímis cum hofte Turca comíf-
fis pralns iníígne: à cuius íam pené captac oppugnatione,!oánes Huniadrj,Matthie
30 regis pater,Hungaria; gubernator,cum fratre Ioanue Capíftrano, Amurathen olim
Turcarum ¿mperatoré,fumma cu nominís noftri gloria repulit. Hancarcem nos
Nandor Albam uocamus,aliqui А1Ы Grçcam dicunt,antíquiThaurinumappclIa
runt.Sita eft,quà Hungariâ fpectat,ín rupe pra?cipíti,oppidü habês fub íe eiufdcm
nominis:hincSauú,ubi Danubio miícet.illincDanubiúprarterfluentc defpicíens.
Et in hune modum fe habet HungariarcV eorum locorum, ubi tantam cladem acce*
pimus,fitus.Nam ad dotes Hungaria?,quibus fupraomnes Europa: prouincias ( fi
uerum dicere licet)abundat,referedas, peculiari uolumine eilet opus, nos fitû eius,
ut magís eilet côfpicuus.oculis legentium fubrjcere ita uoluimus.
f Rexigitur,ut ad inftitutum redeamus,ubi accepít,Turcorum copias iam Sauú
4° tranfire,ueritus ne il!o fuperato,eueftigio ad ripasDraui,cV ad oppidum quod dixú
mus Ezeek,ante fe oceupandum feftinarct : ad eum locú praríídio retinendum, anú
mum adíecit: qua: res demandata eft comiti Palatiuo,qui tune rion procul à Drauo,
in arce fraterna erat. Qui licet malèpedibusafFedus.id tarnen curandum impigrè
fufcepft.Carterùm illis,qu;bus mandatum erat ut eôdê uel irent,uel copias fuas mit»
terêt,mandata fegnius quàm par erat obeuntibusJPalatinus fruftra id quod aggrel-
fus fuerat,facere conatus,Budam ad regem uenit:ubi accuiàta eorum qui fibi adefle
nolueruntneoligentia,poftca apud regem manfit,regía? exhinc côtra hoftem pro-
fecb'onis comes. Sub idem ferètempusrex fadus eftcertior per fecretum nun-
ciumàquodam.cui hoftisconfiliaac rerum eius ftatus eratexploratifsimus,nihile£
5° feconfultius,quàm fi VayuodaTranflyluanus, cum Tranlâlpino, (nam oVhuius fi
des régi in hac parte explorata efic uidtbatur) uel à tergo aggrederentur hoftem, ni
hiltalccooitantem : uelillorecu contra regem tendente,ipfiiun<ftis uinbus Thra

3 ciam,
7¿i iOiANKlS SUMtVCl
ciam,omnipra?fidíonudatam,inuaderent.iuenimfore, ut hoítieuel opptimete*
tur in medio:uel certè ab incepto défiftere, atq? ad íua defendenda redire cogeretur»
Fuítidconfilíum primó fufpe¿rum,ob nonullas caulas, quas lôgum eflèt cômemo-
rare. DeindccumStrígonit;fiarchi¿piícopo res fuit comunicata,illoconfilíumap*
probante,praeccptum eft Vayuodg Tr5flyluano,per Vrbanum Batthiani,qui tuné
forte in Moldauiam mittebat,ut re plenius cognita.íd faceret quod magis è Repub¿
eflê arbitrarec. Et,fi id putaret utilius,uíres fuas & Tranfíyluanorú, cum Vayuoda
Traníalpino,ad ilia loca conuerteret. Quae res pro magna parte in caufa eile potuit,
quód Vayuoda ad tempus praeli} adeiîè non potuerit. Iamdurnhaecagebant,non
aderat folùm.fed &praeterierattépusconuentuiTholneníídefignatíí,cVnemo ad- 10
hue ad eum locum ueniflè audiebat : uidebaturép omnes íblum regê infpiecre, пс(р
príusTholnam uenturi , niíi regem ibi intellexiflent efle.Inualeicebät interim in cU
es magis ас magis rumores de Turc£ ulteriori progreflu : doñee auditú eft,eum Sa
no tranííto aliquot caftellis oburjs dírutis, Varadinum Petri obfîdere:&iamarcem
(nam oppidum parum munimentum habebat) acerrimè terra ¿Vaquis oppugnari.
Tum deníqj rex,licet nccg ex Boemía,neque aliunde quifquam adhuc aduenerat,&
paucas admodum copias apud fe habere t,n с quid tarnen in tâto regni período omí*
fîflè uideretur,quodàfefieripofièt, XXinî luir) Buda egredítur,' penes Danubí)
ripam,T hoi nam uerfus paulatim í tur u s : íperans interim, alios quoque ad fe uentu
ros. Paulo ante hunc regis exBuda egrcflum miílus fuerat Stephanus Bathori de га
Somlío ad Vayuodam Tranflyluanum,qui eum iuberet,reieAis omnibus alrjs со*
filrjs,hoftis ad uentu itaiam exigente, cum omnibus coprjsTrâflyluanisadregem
properare. Habuit tuncrex, cum ex Buda egrederet,cum his qui Maria? feginae ÔC
archiepifeopi S trigon ien fis erant,equitùm ac pcditû ad tria milia.j Eo die quo Bu
daegrefsi fumus ,ad fuburbanum Ambrofrj Sarkani peruenímus, duobus milia-
Bräfuburbi- rrjsàBudadiftans: Erdloco eft nomen,ibi rexequumamifît,quem habebat om-
nm' nium char ifsi mum ас praeftantiísimum , repentino morbo abfumptum : ex quo
incredí bilí dolore eft afle ecus, multi id pro infaufto omine habuere.Vbí cum ali
quot dícbus rex fuiflèteommoratus, ñeque quifquamadeumuenilîet,cùmrjfdem
copíolis,cumquibusilluc uenerat,ulteriusad uicinum pagum, Erchrj uocatum.ja
procedit : ibi etiam multís diebus inutiliter confumptis,& folo Andrea Bothori ex
primoribus tum,non contemnendiscoprjsadeum uenié"te,perrípamDanubrj ad
Penteleum eft itum, locum & ipfum (ficut 8í de Ezeek diximus) uetuftate alicuíus
etiam Romanorum colonig ueftigia feruantem,ubi nobis à Vayuoda TraníTyluano
Georgíus Bafn.cum mandatis pracftó fuit. Summa mandatorum hxc erat: Vayuo-
damualdeancípítemeíTequídageredebeat,ob tantam qui ad eummifsi illis die
bus fueran t.nuncior uni uarietatem.uenifle ad fe prim ù m aliquot literas regias,deín
defrequêtes nucios (in quibus Gafparum etiam Horuuath de Vuímgard,regíe da
pis in menfam apponendac praefeftum) quibus ad regem uenire iuberetur.ucniilê
poftea Vrbanum Batthiani, qui confilia quaedam dehofte à tergo cum Vayuoda 4°
Trâiàlpino aggrediêdo,ad iè detulerit. ueniflê poftremó Stephanü Bathori de Som
lio,quírurfus priora illa mandata repetíuerit, non reuocatísapertcrjs quae per Vr-
banû Batthiani fuerant nunciata.Atcp ita prorfus fe incertú efle.quid inter tot confi
liorummutan'ones agere.uel quid'nam hqrûmâdatorûexequidebeat:ad omnia fc,
qusecunep regia Maieft. iubeat,efleparatû\Sibi tarnen uideríillud confîlium longe
eflê íalutarius, quo ad regem uenire iuberetur* Serum ciîêiamillud de Turca àter-
go aggrediendo:,ôV,utualde periculofum,itâ iam faftu longé quàm antea difficile
us,etiam fi maxime cSducat.Iam enimTranfalpinum,cum quo id faceré íuberet,coa
Лит eile mittere in caftra Cariâris Turcarú,pro ob fide filíum,quem uniciï haberet«
His à Georgio Bafrj cognitis, rex inde ad Felduar (ita oppidum in eadem ripa $o
Danubi) fîtum appellamus) eodem quo Bafq mandata domini fui expofuerat , ma
né profedus, Georgio ibiin fenatum, uoeato mandat, ut dksôC nodes, quantum
maxime
rhaximè pofsít, ad Vayuodam feftinettplacere regí,Vayuoda; confîlium:&: i ta núc, 7<3j
hofte limites regni ingrefio,& contra fe properâte,ex ufu eíTe . Itacp rebus omnibus
& confîlrjs alrjs poftpofitis, Vayuoda; cum omnibus tamTranflyluanorum co-
prj s,quàm alrjs , quos per uiam ad regis caftra ueniês ubiq? offènderit.ad regê fefti*
nct,omnes quofeu cp pofsit in caftra regia trahat,non nobiles folum & militares, fed
ctiam agficolasJDätur litera; ad Traniiyluanos:dant & ad epifeopum illius proûin-
ciae Ioannem Gozthan,reginac cancellarium:dantur ad Vayuodam ipfumiGcorgio
id ex uoluntate, (ut dicebat) domini fui fuadête. ha^quas ille alrjs ad eos facilius mo
uendos oftêdere poflet¿folito ardius fcripta?:cV in quib.fub pcena infidelitatis ei ma
10 dabatur,ut ad regem dies Sé noeles feíh'naret.Mittit cum Georgio Bafrj,ut res faci
lius 6V celerius confici poiTetJoänes Statilius,acris & promptí ingenrj uír,ac no me-
díocris líteraturar,Petri Bertólaí epifeopí Vefprimieniîs & Bani Martini, uiri pacis
& belli artibusclari,exforore nepos.alrjnondiïàregcdifceflerâ"t : & eeeeinfauftus
nudus,Varadinü Petri per plures dies à noftris uinliter defenfum,omnib. ferè de-
fenibrib. interemptis,muro (quo peruetufto, & ideo no latís ualido,arx erat circuí
data) crebrís tormentorú ictib. in terra deiefto, in hoftiü poteftatê ueniiTe:atqj cos
inde terra & aquis ad alias ^ppinquas arces,maxime ad Vylak oppugnandü, prope-
rare. Rex hoc núcío côfternatus,tanto magis aperare iubet eos.cjuos ad Vayuodä
mittebat.ícribuní preterea literg ad oês partes.mittunt nuncrj ad Georgíú comitem
¿o Scepufiëièm.çj non logé ab Albaregali,cö quineß hominú milib. elTe dicebat;ad Frä
ciicumBatthyanrj,Banû Croatie, ad comité Chríftophorú,qué iam fama erat à Fer1
diñado digreíTum,ín Croatia ad patré peruenílTe,ut acceptis inde armis.equis & do
meftico milite, ad regê inftruäior ueniret.Ad harc Ladislaus Macedo Buda ad regí
nam céleri curfu ire iubet. Petitur à regína,ut fratrem Ferdinandû,& in eius abièn-
tia pra: lides Auftrie.pro fubfidrjs antea petítís,regi quamprimùm fubmittendis.ur
geat:& maxime pro tormentis bellicis,quibus hoñem inftru ftifsimû audiebamus,
nos non ualde abûdabamus.D eindc ut regina urgeat Roemos quoqj:& illas copias
Boemicas,pro quibus nomine & геге iùo priuato conducendis Mezericio pecunia
dederat.Vrgetur per literas Thomas Nadasdinus,quí ad Ferdinandum miiTus fue
¿o rat,ut inftet apud eum,narratis & regni ac regis periculis,& prarcipuè Varadini Pe
tri amifsione.ne princeps regi,dupl¿cí cognatíone,& perículorú etiam focíetate cotí
i u n (ft и s,r ege m in tanta necefsitate deferat. Idem agere iubet Nadafdínus apud alios
Imperrj princípes,qui tune (ut fuperíus dictum eft) Spirae conuentíi Imperiale ha-
bebant. Inter hec Paulus Thomorrj,quiadhuc ante Varadinú Petri expugnatum,
dum duo equitum milia haberet,quae íola tune cum eo erant,fummg temeritatis ef.
fe iudicat.tantae hoftium multitudinileopponere: relicb'sín praeíidioarcís mille cir
citer pedí tibus, & paucís equítibus,quosin arce ab hoftibus defendenda perrjfle di
ximus,in alteram Danubrj rípam tranígreíTus fuerat. ubi, quantum poterat , hoftis
celeritatem tetardabat, tarn terra quàm aquis. Habebat enimSc fuper Danubio
40 copias nauales,eorum quos nos Nazadiftasappellamus,non paruas, hofti tarnen
longé impares. Rex ueró oppugnatione Varadini Petri audita, per rípam Da
nubrj, ex eo loco quem fuprà díximus ad Pakos.ibí biduum c5moratus,& erat dies
trârtsfigurato faluatorí facra,Tholnam peruenit,audl:o iam alíquantulú exercitu: SC
cum Tholnam intraret,habuit ad quatuor, uel pauló amplíus equitum milía.Thofc
nam íntranti regi,prodrjt obuiam,cum his qui pauci iam Tholnam couenerant, co¿
mesPalatinus:quiadhucexfecundíscaftris,qua: eum in Erchrj díximus habuífle,
Tholnâ fuerat praemiflus. Rege Tholnaz exiftente, conuenerunt ex omnibus fer¿
tam citerions quàm ulteríoris Vngarie^cuíncrjs, quae nos comítatus appellamus*
frequésnumerus.fuperuenit & comes Georgius Scepufíenfis,cú trecêtis.uel paulo
50 amplíus equitib. grauís Sí leuis armature,ac mille circíter ducens pedítíb.Affuít 8¿
Hannibal Carthaginenfis Cyprius cum mille trecentís pedítibus, pontificas pecu
nias conducís.Venerum & alie pedeftres pontíficis copie, qomnes in unâ fummä
Ss 4 collette,
7¿4 lO^KNIS SsAM*BVC\
colle&a^efficiebant quatuor peditum milia , armis & robore mffitum déganter itù
ftrucbe.Atqueexhoc numero,duce Leonardo Gnomskíj Polono, egregio caftro-
rummetatore,8¿ adhocipfum praecípué conduДо, Poloni mille 8¿quingenti:quí
rebus omnibus,quibus hoc mílítum genus commendari íblet,alios peditatus löge
anteibant. Venerut per hoc ipfum tempus & nónullí ex epifcopis:Paulus Vardaij
Agrienfîs,Frâcifcus Perenni Varadicfis, ¿V plures tam epiícopí quam feculares.Du
Tholn» eflcmus,cóíultatum eft dilígenter frequêtifsimo fenatu,quotidie ferè.dic-
bus regnijde ulteriorí regís progrefíu,ac rurfus de re tin en do tranfitu Draui:quan-
do iam ¿V de Sauo & de Varadino Petri adum eflet4& Turca expugnatis iam omni
bus penes Danubíú caftellís.cV arce etiam Vilak inpoteftatê recepta,ad Ezeek aduê w
tare diceret.Deíígnatur itacp rurfus,qui,pperet ad Draui tranfitu, ante hofté occiu
pandum,idem comes Palatinus,quí príus.Addunt plures ex optímatibus,qui eum
íequant cum coprjs:quorS aliqui,dum mandatú regíum exequí recufant>dum priui
legia fuá & morem baronú fub regrj s tan tú fi'gnis mílítandi iadát,ea quocp resJDra
ui feilicet defenfiojfuit pretermifla:Palatino,tametfi eadem qua prius corporis uale-
tudine impedito,nuüu tarnen laborem recuíanterquem cum ad Mohachiû progref.
fum,caeteri qui mí ttebátur,fequí recuíárent,príuílegia fuá (ut diximus) allegantes:
rexinfrequentí íénatu,ubi de hocagebat,fubitó iniram uerfus: Video,ínquít,ego
unumquenep capite meo (uerba enim regis, ficuti fuerunt, ita ponemus ) excufatío
nem & íalutem capí tí íuo quaerere.Ego perfonam,cV caput meum ideo in hçc peri- го
cula adduxi,ut illud pro huius regná ex ueftra íalute omni fortunar diícrímini obíjee
rem.Ne quis igitur fit,qui pofsít excuíátionc aliq uá íuc ignauiae capite meo preten*
dere,néue pofsít alíquid mihi imp utari :íbo ego, D eo óptimo bene íuuan te,cras uo-
bífeum in perfona,eó,qu o alrj fine me ire nolun t.H ¿s di ais applaufu multorú,admi
ratíone ueró omnium qui aderant fubíequuto,fignum in fequentê diem profirífeen
di canere iubet:quibufdam,qui non ignorabant,q uid inde periculi íéqui poíTct.fru
ftra profeft ionem huí ufmodí díiluadc tíbus. Ex Tholna igitur feque ti die profecu,
pridieeius díei qui erat aflûmptae Virginimatridicatus,Zcckzardum,indebínis
caftris Batirá peruenimu s . Fuerunt prius miísi inualeícente in horas hoííís appro-
pinquatione,quiexercítu per pagos ¿Vuicos hue illue diíperfum inunum cogerêtjo
& Batham côpellerent. Fuit minus epiícopus Boznenfis,Georgíus de Palina, uir iu
ris feientía Si uite íntegrítate clarus,qui Paulum Tomori eô dé uenire íuberet. Cum
itaq* Batham omnescôueniiîènt,& tempus exígere uideret (id quod&ad earn die
uídebatur non fine grauí detrimento & incommodo dilatum) Imperatoré alíquem
exercítui prarficere,rex animis ac fuffragrjs omniú, á finguh's fecreto exploratis,cum
multo maioris partis uota in Monachü inclinare uidereneum cum comité Georgío
Scepufienfi,fratre Vayuodc.totíusexera tus Impera tore declaration omnib.eam
ducu.prçfertimMonachi, declaration? approbâtibus.quibufdâ" etiâ latís grauiter
id ferentibus. quos tarnen poftea oes uídimus dido ducum obfequétifsímos fuífle.
Verum Tomorrj cum regis uoluntatê earn circa íe eile uideret, ut cura ducendí exer 4o
cítus omnino fuíciperet,diu eft, multúcp reluctatus,nunc regulärem profefsionem,
nuncimperitiá,ac uiríum fuarú tanto oneri ferendo imparítaté* cauíatus : habere di'
cebat regiam Maieft. multos claros uiros, ex ordine patrício,íéculares, quibushoc
muncris longé magis conueníret.nominabat comítem Palatínum pra:fenté",& Vay
uoda abfentem:utrumq? in magnis expeditionibus ueriàtû,cV ducêdi exercitusalijs
omnib. qs Húgaria haberet,peritioré\ad ha?c,comitê Georgiû Perêm hec iuuenes,
n5 carentes tarnen ¿V íngenío,cV miniftris logé iè bello gerendo aptioríbusrfe tanto
oneri omnino imparê,ut qui tale bellü,quale tunc fug Maieft.inftaret,ne oculis qui-
dem unquâ uidííTet: пеф id onus ullo раДо fubiturú,etiam fi rex caput ei amputare
iuberet. His ¿V alrjs eiuímodi tam publice quam in íecretis regís colloqurjs frultra jo
farpe commemoratis,rcx nihilo fecius eum ducem belli déclarât.Addit eí,quod dixi
mus,Georgium comité",Vayuodç fratré,qui ¿V ipfe diu eft earn prouinciâ pertína-
Л <? 7> Е К D I X.
c:Tsimcdcprecatus.TandcmeaIcgec5fenlît) quod ei nemo alius,nifi frater Paulus
fita cnimdicebat)coHegadarctur:utip,ubi frater adueniflet,liberumeflêt eiftatim
lioc muñere íefe abdicare, quod facile fuitconceflum:quód longé iam antea fuerat
dccretumjUt cum Paulo Готогг),& comité Chriftophoro Vayuoda,dux huicbcl-
logerendopracficeretur.nam comes Nicolaus de Salmualetudinem aduerfam ex-
cuiauerat. His itaque peractis.duces ad locum caftris prope oppidum Mohacz ca
piendumproficifcuntur. Erat id oppidum epifcopatus Quinquecclcfienfis inter
Batham&oftiaDrauifluminis,inripaDanubrj fitú.Danubius paulo ítipra Bathî
fcinditur in duos alueosrquorum maior ulteriorem,quc campeftris eft.Hungariam
... *o fecat : minor Batham & Mohaczium alluit : ambo infra Mohaczium in unum coe-
untes,infulamibiefficiunt.Mohaczi uicusfiue oppidum eft fatiscelebre,habet cir
ca fe quacp uerfum ingentem planiciem,nullis collibus uel fyluis impeditam. Habet
ad íolís occafumQiiinqueccleíías.cíuitatem (utdiximus)ante banc cladem iàtis
infignem.ASeptentrione eft ei, quam diximus, Batha : ab Oriente habet ilium mí
noremDanubrj alueû.à Mendie quatuor ôVamplius miliares remotûDrauumflu
ùium.inter quern & Mohaczium funt partim colles uitíferí,partím paluftria queda"
loca.& in hoc ipiô ipacio erat.nô procul à Mohacz, aqua potius qua?dam paluftris,
quám qjea uel palus uel amnis üocaripofsit.Krafloeumincole appellant, ultra qué кгф
habebatTomorrjquinqjautfex equitú milíaíncaftríSjpartimexhis q ab initio cu
io со fuerant,partím quipoftea cu Petro Perenní,8c" cum alrj s ad eum aduenerâ"t,quos
iufíü regis ex ultèriori ripa Danube in citeriorë traduxerat,cum exercitu regio con-
iungendas. Loco igit caftrorum cum collega prope Mohaczium capto.ac diligêter
éxpracfcriptoetiaLeonardi Gnoíenskn metato,& fuá cuíq? ftatione afsignata.ipfe
rurfus ad fuos,qui ultra ilia" aqua in caftris erant.cum Petro Perení proficiicit , illos
quoq?,fi id eí pcrfuaderi poísit.in caftra regía fecü addufturus. Quo ubi peruenir,
& ubi militib. ÔC copiarum ducloribus in unum côuocatis uoluntatë regia, & pari-
ter fuá de caftris retroducêdis expofuitrtum ueró milites ad unum oês fremere, indi
gnari,feíe ab hofte, cui obuiam iri oportebat,cum quo manus, fi uiri effent, ftrenuè
forent conièrenda?,abduci : fugam medítari,non pugnam. Principes, qui talia regí
5o fuaderent ocio 8¿ inertiae afluetos.Veniat modo rex, ¿V fecum in hoftem arma ferat:
uicTioriam fore in manih, fuis.Exploratú fibi elle habere quidëhoftê ingentem uira
hominúSí tormentorúrexcrcitum tarnen eius imbellemeííe,&ínermé:uixdecímú
aut uigefimum quéqj telum aliquod habere , quo nocere pofsit, Illud etiam effe fibi
copertum dicebant.omnem illam ftrenuam olím,& inuiftá Turcarum manum,pri
mumfub Be!grado,poftin expugnatioeRhodí cecidifle. Agatmodómagnanímus
dux cum collcga.quaefintftrenuiducis: omnia profperè^afura. Auellat regem ÔC
ftrcnuum quemq? mílitem,ab illa ínerti facerdotum 8c" aliorum pugna detrecbntíú
turba.quí rege etiam ipfum de animo ÔC corpore pra;ftantê,fuis ignauis moribus ÔC
côfilrjs corrumpere ÔC efFoeminare,& ex preftantífsímo iuuene fui fimillimúredde-
4° re conent. Dum hace in illís caftris agunt,iam apud Mohaczium oes loca in caftris
fibi defignata occupauerant,8c" fub tentorrjs agebät.Rex adhuc fe in Noua uilla Ma
cedoníorum,quac ínter Batham ÔC Mohaczíú eft,cum paucis continebat: no paruo
expofitus periculo,fi hoftís no multú índe remotus,paucitatê,q apud rege erat.aní-
maduertere potuiflet. Sed regís fatú in aliud têpus,ubi lôgègloriofius pro patria ос
cumberet,fortuna referuabat.Aduolat interim repente ex caftris.nofte intê*pefta,ad
regë fomnû carpentê,Michael Podnami'czkrj, ab optimatib. miiïus,afferens pro re
certa,Ca:farem Turcarum Drauü iam tranfiuifie,cum magna copiarüparterreltquä
cum omne celeritatc traduci.certamê nullo íam modo difrerrí ulterius pofie. Orare
optimates reçi'am Maieft. ut omni mora poftpofita,ad eos in caftra ueniret.de pre-
yo ho cum hofte conferendo confultaturus.Rex his que Podnamiczkij attulerat cogni
tis,6<: aduocatis his paucis ôefultatoribus quos feeum habebat, confultat quid in re
tam trepida ÔC ardua agendum efiet. Occurrebat regí confîlium Vayuodg

TrarifiyU
j66 SUMÏVCI
TraniTyluani\ècomitisChriibphori^
ante redierât.damnarat côfili um eorú qui regem ante tempus ad locum hoflás adeo
propínquú adduxearnt.FuiíTc regí uel Bude expedandum,uel in alio quopiä remo
tiore ab hofte loco fubfiftendum,dum oes regní uires & auxilia conueniflent. Ног*
tati fueran t regem, ne ante fuum (altem aduentum, manus cum horte confereret.
N unciaba t & illud Vayuoda,per Ioänem S ta tili um.uemre fecum ex Tranflyluania
copias aim numero tum robore milit um itapraeftantes,ut in eis poiTet rex uel ргэм
cipuam poneré ípem uidorise. Et haec igitur ueniebant regí in me"tcm,& ante Odi
los ei uerfabantur qua: Senat u s nunciaba t. Cu í iî non paruiiTet,(î quid aduerfi conti
giíTet,hofte praefertim adeo propinquo,& militibus tanto ardore pugna- flagranti- w
bus,uidcbat omnem rei malè geftar aut occafíonis pretermitía: culpam in fe unum
coniedum iri. His curís anxius,ftatuit tenure optimatum animos,fi quo pado ad
Vayuodara faltem,& comitem Chriftophorum expcdandum,& ad caura interim,
fî hoftis urgeret,in tutiorem locum transferenda induci poílént. Mitritur ergo in
caftra,eadem fermé illa nodis hora qua Podmanijczktj uenerat, cancellarius.quia-
pud regem erat,fuafurus primoribus,maximè dudbus ЬеШ.ск Strígoníenfi archie-
pifcopo,ac comiti Palatino (nam reliquam procerum fîmul ÔC uulgi multitudinem
a nutu iñoru penderé non ígn oraba t) praelrj dilationemJubetur cancellarius com-
memorare omnia ex ordine.quaccunque à Vayuoda ¿V à Chrißophoro fuerant regí
nucía ta: ponerс eis ante oculos,quâm man ifeft um excidíum regno immineat, íí rex i»
cú tot primoríbus,tanto totíus regni Hungariae nobilítatis Se* mili tía; florc.fcfe tam
aperto periculo exponerс t. Nam fi contingat(id quod hoíb'um multitudine & appa
ratu cum paucitate fuorum col ! ata,magnopere eflèt extimefeendum) regem fuccum
bere:quidpolbaefie,quodpofsitholTem remoran, aut impediré, quô minus tota
Hungaria paruo negocio po cía tur? Oicebat infuper,eíle longé fortaííe utilius, dum
air) ueniêt,du m Vayuoda cuTranflyluatiis,Banus Sclauis,Chriftophorus ex Croa»
tia,Boemi cum Morauís ex* Slefitis,oc" fî quae alia auxilia eilen tu entura, adelTe роб
fent,exercitum abducere in aliquem tutiorem locu m: uel retro etiä,fi hoftis cam ne*
ceísitatem imponat,aliqua n tulum cedere.minus calamitatis aeeepturä eile Hungari
am ,(i hoftis earn totam я Mohacio u fq; ad Polonium peruagetur,ac ferro & igni de- j»
uafl:et,quàmiîtantiexercitus,inquorex& tanta fit procer u nobilíumck" mílitum
turba,uno praelio deleátur.Hís enim dele tís,quíd poítea fpei regno reh'quum cíle?
Rege aút,& tot ,pceribus,ac tali milite fal uo,fací lí ora fore omnia: eo prefer tím rege,
qui generis propinquitate ас uecefsítudine fit longé lateep uniuerfum Chriítianum
orbem circumplexus. Hace cum cancellarius,quemadmodum iuífus erat , eadem
illa node ad proceres,prímúm primoribus fingulís íeorfím node adítis, deindead
Senatú uniuerfum detuliflet, nihílo magis profecit.quàm íí nihil eis fuiflétnuncia-
tum:adeo omnium animíerant partim uaná ui ero ría: fpe certaminisauidi: partim
metu difluadende pugne,cuius defiderio uidebant m il i cu m ánimos acceníos, occu
pât!. Rex igitur fub primam Iucem in caftra ucniucV quia nôdum ex Buda ñaues 4e
uenerant,quae tentoria & alia in cafèris regí neceflâria deferebant,in domum epiíco
pí oppido adíacentem díuerrit.teta turus ibi quoq},quod per cancellariú paulo ante
fruftra tentauerat. Conuocantur igitur ad regem omnis omnium ordínum & natío
nú confiliarrj.diu Senatuí exordine etiam militariínterfuere fréquentes : ¿V ex Вое
mis quoq? & Morauis,iIl¿ qui ad eos prguenerant.Agitur diligenter cum fenatu Si
militari ordíne, quid fado fit opusreum nemo adhuc eorum qui ex Tranfsyluania,
Sclauonia,Croatia,Boemia,Germania expedarent.adefset: quorum plerofq* certa
fpes efset breui aíFuturos:hoír.ís aút in propínquo efset.nó nifi duob. ad fununú mi
liarí) s à cafèris regrjs remotus,pugnam fortafse nullo pado dilaturus:quid faciundú
régi cêferent: transferedáne aliunde caftra, pugnj.interim dum hi qui cxpedaban- p
tur aduenirent,differëda: gratia: an belli fortuna cum hofte experiundarrrT Adc
rathisconfultationib.Paulus etiam Tonorij,proximanode ex alijs cailris hacipfa
de casia
~- a г с Ci. и Í Xi
áecauíáaccetfitusíquí cumàpraelio cum hofte conferenció uiderétur Hört áí/enus,
rexmiratusquafpeammumhaberet,&eiusetiam à tali propoiîto auertendi gratia
coram uniucrfo fenatu iubet cum interrogar^primum de fuorum, deinde hoftium
numero.Nam & id fciebat ille,magis ipfî quàm ulli alij eonftare,ob frequêtes explo
ratores ÔC transfugas.qui ad eum aisiduè ueniebant. Ad primum refpondit,tam in
caftrisregrjs.quàm in fuis(erant enim.quod fuprà diximus,diuifa)non eiïê fuo iudi
ciofuprauigintimiliaarmatorum. Incaftrisueróhoftium.dixit fe certô intelligere:
ad jooooo. homí n u m. qua; res,cV tanta noftrorum cum hoftibus imparitas , cum a>
nimos omnium uehementerperculiflêt:fubdidit repente ille,noneiïè hoftes pro-
»o pterea magnopere formidandos. eflè enim illam multitudinem ÔC inermem magna
ex parte,& imbellemjnftanti régi rurfus percüctando.quot'nam crederet hoftiura
miliaeiïè bello aptiora&felecb'oraírefpondir, 70000. Isquocß numefus uifus eft
exercitum noftrum quàm lôgifsimè exuperare:pra:fertim cum idenuormeta etiara
bellica grandiora dixdlet eiïê fupra 300, His tarnen diu multumcp côfultatis, ÔC tam
Monachi côfîlio quam animis ferè omniû(practer paucos.qui nefcio quo uano me-
tu ducti, non audebant palàm quod ientirent proferre) iam per fe ad pugnä decer-
nendam fpecbntíbus,fuperuenere repente inter medías has cofultationes , mifsi eX
alrjs caftris,qui cum in fenatumintromifsifuiiient,dixerant,fe nomine eorû qui in
alrjs caftris erant,tam ad rege" quàm ad lênatû mSdata habere.Ita prius cum folo rege
»0 in iècreto conclaui collocuti.poftea inde cum eodem rege egrefsi , monent fenatu m
accurate, nomine fuorum , ne regem à pugna cum hofte conferenda dehortëtur,ha-
berefe uires hoftium,licethi numerofi fint.planè explorâtes: uicloriam eife in ma ni
bus,modó fortuna, quam Deus eis obtuliiïet.uti uelint. Venirent igit cum rege , ÔC
caftra Deo bene iuuâte cum fuis caftris hofti uicinioribus,&illi inuadêdo opportu
nioribuSjíungerent.Quód liquid airad regí perfuadcreniterentur.illisparatú eiïê
exitium:feqj ab hofte contra nos,íí caftra noljra caftris illorum quamprimu non ad¿
moueremus,uenturos afirmaban t. His ínter ípfas belli confultationes cora rege
ÔC fenatu expo fitís.illís etíam qui (àniora coníília fequebantur,tam atroci denuncia'
tionedeterrítis, pugna decernitur:nullafpe,necpua¿uodam,necp Chriftophorum,
30 neq? Boemos ad tempus prelij afFuturos.Banus tantum Croatia; , Fran. Bathíanrj»
qui iam no procul à Qiu'nquecclefrjs cum coprjs Sclauonicis erat , fpcm faciebat, íe-
íe intrabiduúauttríduumafFuturum.Idquodpoíteaeuenitíta. Fuerunt quidí-
miiïo etiamfenatu,multúímprobarent confilia pugna?,ita precipitáterineunde.Fu
it inter alios FrancíícusPerenm'epiícOpus Varadienfis.feftiuiingenrj iuuenis.&íta в£?*£? V4
certofcr:bendíchara¿terepreditus,ut ei neminem noftrorum (nifi fortafie Tho- M
mam Zalahazii epifeopú Vefprínienfem)in hoc genere prçferrí ueIím,pr£Íértim fi
tantum ingenio excolendo quantú ocio,S¿ his rebus in quibus iuuenes nobiliores,
magno fuo ÔC patria: damno têpus pleruncp cótercre fblent.indulfifiet. Is ígitur,
quafieorum quae paulo póftfequutafuntprefcius,regi non fine omnium qui ade-
4° rant admiratione díxít.eum diem quo pugnandum ellet.poftquä ita placeret, гооо
Hungaroríí martyríum (nondú ením hue numerú exercitus excedebat)duce fratre
Paulo Thomorrj.pro Chriftí relígione occiíbrum fore côiècrandum: ас pro eorum
canonilàtione quod uocant , cancellarium, fi is huic bello fuperfit.ín urbê fore mit-
tendum,ut qui pontifici ÔC fupremis patribus fit ad legationes Roma? defunftas
bencnotus.inquoutinamille falfus fuiflêt uates.Sederunt fortaiïè.qui accufaturi
fînt audaciam noftrorum,qui ita cupide pugnam hanc expofcebant : ÖC hanc uel te«
meriutfem, uel improuidentiam fini uocaturi : quod neque nunc deeife uideo.Sed
ignorant multa illifuiiïê in caula, quae prudctifsimosetiamôi fummos Imperato-
res,ad idem facile impeliere potuiflènt : ÔC an te omnia, mirus & incredibilis, ac fata
yo lis pené quídam militum ardor,ac certa ÔC indubitata in omnium ferè animis uifto-
ria: fpes.Ad ha?c, occulta quaedä Pauli Thomorrj cum magna hoftilis exercitus par
te confih'a,cumhisfcilicet,qui uel Chriftiani ipfi.ud Chriftianie parentibus nati
?6$ W^lfNIS SUMÏVCI
erant:6Y qui tormêtorumbellicorumapud hoftemcuramhabcbant, partim Gm
mani,partím Italící generis.quin & illud accedebat , quód non uidcbatur fatis tutus
ab hofte adeó propinquo recefíus: hofte praefertím ob equorum uclocitatem ad nal
lam rem magis apto & pr5pto,quám ad perfequendú ccdêtes.Pugna igitur in hunc
modum decreta, ca quae ad pugna pertinebant curantur. Ante omnia Tomorij in
caftra fua,quae in proximo fuiflè diximus,proficifcitur,ibiacgrèàfuis ímpetrat,ut
retro aliquantulú concedant,& fe cum exercitu regio coniungi patianturíta fequen
tí die caftra noftra cum caftris illorum, medio ferè miliarí,infra Mohaczium cóíun-
cb fuerunt : fie tamen,ut & ibí noftrí íllis non mifcerentur,fed eflèt paruum ínter-
uallum ínter noftra Sí illorum caftra reliДига. Eodem tempore ucnerút exBu»
da ñaues tormentis bellicís maíoribus ¿V minoribus, puluere item bombardíco, 8i
quibufdam alrjs ad pugnam neceíTarrjs pleng : nouem etiam machinas áVicnnenfi-
bus miñas aduehentes. Venerut & Alexrj Turzonis aoo ferè pedites, cum aliquot
machínis.namípfecumcpífcopo Veípriníenfi Budaereli&us erat apud reginam.
Hi duo ad eius cuftodíam & obfequia deputati fuerunt : fugae etíam eíus poftea co-
mítes,quí in hue ufque diem ín regínae obíéqurjs permanferunt . Affuit & Banus
etiam Croatia?, die Dominico,quí pugnam prçcefsit, cum ciega tí fsim is coprjs:fue-
re ad tria milia equítum, ac non i ta multi pedites. Vénérant cum eo Ioannes Tabij,
Ioannes BànfFrj,cV nonullí alrj ex regni Sclauonia» proceribus.Venit poftridie eíus
diei mané, rege etiam ínftruente, (nam eo etiam die creditus eft hoftis in pratlíumw
deíceníurus) Simon deErdeuud, epifeopus Zagrabíen(is,cú fratre Petro Erdeuu-
drj,c5feptingentisampliusequitibus,uiris, equis ,armis decenter inftrucb's. Ad*
uenit eodem ferè temporís momento Stephanus Azel, cum 300 equitibus ferme,
quos loânes Bormemrj fia regí in fubfídíum míferat, cum aliquot milib. aureorum,
fupremum à patre filio alumno munus. Venit circa ferum eíufdem dieijoannes
Zerechen, fuprazooo pedítum, eorum qui circa Drauum colunt, ¿V infignes fagít-
tarrj habentur,ducens,partim in fuis, partim in capituli Quinquecclefienfis poiteG»
fioní bus colle Догum. Venerum & air) plures intra illud tridu um : illi precipuè qui
propinqui erant,& in his Philippus More epifeopus Quinquecclefienfis, & frater
Uile mrt. eíus Vladislaus More. Quibus omnibus fîmul congregatís (fuere autem ad uigin-î*
ti quatuor uel uigintiquinque hominû milia: nam naualium côpiarum.que & ipiâs
eodem in loco erant,nullus in eo bello fuit uius,Caeiàre cum illo fuo tam numeroiô
& potenti 300000 hominum exercitu, non nifî per duo miliaria diftante) confum-
ptí funt illic tres díes,quí pugnam anteceflerât,partim in pugnac pracludrjs, que aC
fidug fiebant,maioriièmper hoftium quàmnoftrorumdamno: partim in confuí»
tando,quo paДо & in quo loco cum hofte congrediendum,quem in modum acics
eflèt ftruenda,ubi rex in acíe ftare,ubi eques, ubi pedes, ubi bombarda; poní debe*
rent, quas ad оДuaginta habebamus, cum hoftilibus mínimé coferendas. Dífpu
tatumfuerat ante illud tempus dilígenter de regis perfona :fuerant, qui cenfebant
cum cum aliquot hominum milibus feieftís,procul ab acie ftare deberé, quod cùm 4*
nullo paДо exercitus laturus eile uíderetur,quí regem de more uolebant prelio in-
tereflè: agítatum eft 8C illud,ut regís loco,armís regrj s alius indueretur. Sed id quo-
que uifum eft,fine ingenti exercitus reclamatione ac confternatione fieri non poiTc.
Decretumígíturpoftremóeft,cúmíatisanceps pugna immínereuíderct, ut eíTent
qui regís feruandí curam haberent.íi quid grauius accidifiet : ¿V regem fimul ac ací-
ctn,íta ut reftitui pofie amplíus non fperaretur.inclinare uíderc t, ex media acie ere-
ptum abducerent.Demandata fuit hace cura Gaíparo Raskarj, Valentino Toronk,
& Ioanni Kalarj,tribus praftantifsimis uiris , & regí fine ulla controuerfia , fidífsí-
mis:difpofitis etiam ad id equis uelocioribus,quibus rex.íí ita necefsitas poftulaíTet,
in euadendo uteretur . Sed ut ad ratíonem dífponendse acieí redeamus,erant non ?•
pauci,8¿ in his Lápert Gnonískrj,qui confultifsimum nimium cenferent,fi curribus
quibus rex maxime abundat,aciesundíqjcíngeretur; ac fi intra fepta cVmuniméta
certamen
certamen fieret.hoc enim pafto futurum dicebant.ut hoftis non ita facile nos poflèt
(quod magnopere timendu" erat,) círcumueníre.Approbant hâc ftruêda: aciei for-
mam Radifch Bofîch & Paulus Bakith:ex quibus pofterior tribus legitimis prelrjs
« Solymano cum hofte commifsis.interfuiiîê fe dicebat. Itum eft igitur pedibus in
hancfententiam.Demandataqj eacura Gnoinskn,&quibufdamalrjs:iêrius tarnen
quàm oportebat,& eo demum uefperi, quo in fequêtem diem eft cum hofte pugna
tum Лtaq? hace quoqj res,ficut alia multa,fuit neglecb.Aciem eo die quo eft pugna-
tum (qui fuit X X I X Augufti menfîs , diuí banni Baptiftae decollara facer) ex fen
tentia eorum quos paulo ante nominauímus,ita extruere placuit.ut quáto latius ex-
»o tendí pofíet,extenderetur: in quo illud eft potifsímum Ípec1:atú,ne ab hofte circum
ueniremur. Deinde diuifus eft uniuerfus exercitus in duo agmina. In primo agmi
ne,duces belli erantnullocerto loco: fed ubi res poftulaflèt, dextrû eius cornu Ba-
nus Croatiae,cumIoanneThahrj : finiftrum,quod VayuodaeTranflyluania:, fi ad-
eflè potuiilètjdefîgnatum fuerat.Petrus Perennrj curabat. Erat in hoc priori agmi-
ne plures ex primoribus.in quibus Antonius Paloczrj, Frâciicus Hommonarj,Ga-
briel Perennrj.Thomas Zechq, Andreas Bathorrj,Emericus Czibak,& plures alt).
Tormenta bellica ftatímpoft principia poíitaerant. Secundum agmen, ííue illa
acies,quam nos Statariamappellamus,in qua rex erat,ex equitatu magi's conftabat,
paucos admodum pedites à lateribus habebat : inter hanc aciem,& primam.no in-
*o tercedebat nifi ipacium lapidis iaclus.In eo agmine ante eum ordinem in quo rex e-
eratjtriplex erat ordo.magna ex parte ex cubicularios regíjs & baronibus conflatus:
quorum dux erat Nicolaus Tharczay,uír Sí manu promptus,8¿ fîngulari in regem
fide. Ibidem erat uterqj aulae regia; praefectus Petrus Corlatkei,& Andreas Trep-
kaPolorras.Erat&Stephanus SlrjkBoemus,cumalíjs Boemis & Morauis: Sc hi
ante regem,regi proxími erant.Tres illos ordínes fubfequebatur ordo regius, Sc" in
cius ordinis medio rex ípíe,nempe
Ingenio, ^tcie,uirmtecy numinis inflar,
Spespatrt^regum^ decus,ßfata tuliflint.
Ad regis dextram erant, antiftes Strigoniêiîs, &Zagrabieniïs.nam Agriêiîs ad-
johucexBathaBudamfueratmiíIus,poftZagrabienfem, Varadieníém,Quinquec-
defîenfem, Sírmieníem: duo enim ex praelatisJaurienfîs Sc Vacienfis,ad laeuâ poiî
tierantPoftcanceIlarium,Nitrienfis,Bofnenfis,prarpoiitus AlbenfîsjS: pofthunc
fecretarrj ac cubicularrj.regis in parte fîniftra,penes regem,locus erat reliAus comi-
ti Palatino:qui licet aeger pedíbus,8¿ uix equo iniîdens,tamen modo in primo , mo
do in fecundo agmine diligentifsimè uerfabaturJn lacua igitur partc,cum Palatinus
à loco fuo abeflêt,erant penes regem aliquot barones : ¿V illi duo.quos díxímus,anti
ftites.Regí á tergo adhaerebant Czemcz,Marjlath,& Horuuath.ftabuli regrj magi
fter.Poftproceres íímíli modo erant hi, quos quifque fibímagis fidos & ftrenuos
pro tutela corporis fui delegerat : his erat côiunctus poft regem Sc proceres,equitú
40 cataphraftorum pulcherrimus globus, 1000, uel pauló amplíus cataphradtos conti-
nens. nam alrj huius generis équités per primum agmen fparfí erant. In medio hu-
ius globi erat uexillum regis,quod Ioannes Dragmj iudex curiae,que tertia eft ínter
fceulares à rege dignitas.íuftinebat.Hanc ftatariam aciem cingebant undíqj equítes
leuis armaturae,& pedítes quoque à lateribus, quod fupcríus díximus.In latere eíus
dextro,poft antiftites Se íecretarios,erant illi tres,quibus tutela regrj corporis com*
miflam fuiflè diximus.Locus,ubi acies fuit inftrucb, reccflêrat à Mohaczio miliari
uno,à Danubio praeterfluente miliario medio.Erat,quod Se fuperius didum eft,in
со loco ingens Sc lata planícíes,nullis ñeque fyluis,neque uirgultís,neque aquis,ne-
que collibus ímpedíta, niíí quod ad keuam,inter cum locum¿& Danubium, erat a-
jo qua paluftris,& limolà,crebra arundine plena.ubi poftea multi mortales períerunt.
Contra nos collis erat in longum proteníus,ín theatrí quodammodo formam,ultra
quem CxíarTurcarumcaftra habebat. in collis imodefcenfu,pagus modicus cum
Tt templo.
yy0 '/O^íNN/í S^MZVCI
templo. Feulduuareipagoeftnomen.Ibi fuerunt pofîtae machina; hoftíles. cîjfii
locum oculís nos portea, circa extrcmumccrtamínis tempus сопфехтнк.ЬоШ-
busfuifiêoppletum, maxime Ianiczaris,quos uocant,quí quicquid erat ultra iffiua
pagí cafulas,omnia longo ordine occupabantrinter quos fuifíe Caefarem, pofttá
fait cognítum. Tormenta ita erant ibi poííta,quaíí in quadam ualle : propter quod
nofíris longe minus,quàm fi in plano fuiífent, nocerepotuerunt, ¿¿plus terror*
quam damní intulerunt, Acie in hoc quem diximus loco,eo quem diximus mö>
do Sí die,paulo poft folis exortum inftruda, (erat autem dies clara,& multum fcre*
na) Palati nus regem ex eo loco quem ei defignatum fuiffe diximus,edudum, quod
& triduo ante fecerat, per uniuerfumexercitumcírcumducit: ibi eum prcfenrem, w
de quo aliqui dubitauerant,omnibus manu oftêtans,paratum dicebat omnia extre-
тМт «- mortem etiam fubire pro patria,pro facra Chrifti Dei opt.max.relígione,pre
bortitio. coniugibus&liberíseorú.AgerentítacpipfiquocpuírífortifsimijHungaros feeíTe
jneminiiTent:& eos qui & ipfi faepe,& eorum olím maiores incliti illi heroes,& for-
tifsími Chriftiana: Reipub. propugnatore?, tot clara trophea,ex codem illo.cú quo
pugnaturi eíTent hofte,retuh'flent. Nec efle quod hoftium multitudine dcterrean-
tur. non enim in multitudine, fed in robore militum,íítam eíTe uidoriam. Deum
etiam ipfum ex alto,pro ília fànda religione pugnaturis affuturûnn manu ípforum
pofitam eile díccbat,nó patria? folùm,quam hoítís occupare ueníñet,fed totius Chrí
ftianae Reipub. falutem.Ha»c ¿V alia talia cum PalatinuSjóV fimul etiam rex omnibus w
ordiníbus obeauitttis,commemoraíTent:rex locum & ordincm fuú repetiuít. Con
fumpfímus poítea maiorem dieí parte ín expedádo hofterqui fe ita haud multís qui •
leuia cum noftrís certamína ac belli prgludia exercebant,pracmifsis,adhuc poft cob
les illis contínebat,dubium noftros'ne,ut ad illas locorü anguillas pertrahercnt, an
ut pugna in fequentê diem delatadlos ea node in caftris ex improuilb aggreflos op-
primeret.quod pro ea militum & tormentorum copia.qua abundat,non erat ei dif*
fîcile fadu:uel ut potius nos longa pra»lrj expedatione fatigaret . Quicquid in hoc
hoftisfueratfecutus,non mihi dehoc eft compertum.Tenuitcertè nos tota ferè illa
dies fufpeníos. Sic fuípen fis S¿ expedátíbus apparuit,íam íblc in uefperam inclinan
te,agmen hoíb'um,per uallcm,qu3e nobis ad dex tram fubieda collibus erat,tacitè in 30
cedensjfola haftarum fummitate illud prodête.Monachus igitur,ratus id quod erat,
illos uel ad caftra noftra diripienda,uel ut nos circumuenirent,têdere de prima acie
ad regem aduolansiiubet Cafparum Rafskay cum duobus alrjs,quos ad cuíbdiáre-
grj corporis deputatos fuiíTe díxímus,íre exploratum,quid'nam illi molirêtur, Si ul
eos fi poflent,ab incepto itinere auertant.Ille non immemor quid ei antea fuerat de
regis cuftodia mandatum,recuiàta,qultum honeftè potui^prouíncía^emú cùm &
Monachum ínftare uideret, 8í regem Monachi imperio non contradícere, ne quod
con fine magna caula faciebat,id in ígnauiam uel timiditatemei uerteretur : fubdít
equocalcaria,8¿íllucquo nitebatur,cumibcrjs,& totaequítum qui eis parebant,co
horte feft inabat, ea etiam ípe (quod non uidebatur ullo modo dubítandum) illú ad 40
tépus,quo regí eius opera eífet neceíTaria,índe facile reuertipofle.At his со quo di
ximus profedís,adhucincertumerat,utrum hoftisfadurus eiîèteo die pugnandi
poteftatemicV erat poft meridiem hora ferè tertía. Necdeerantex prímoribus,qui
tarn longam expedatíonem pertefi,fîgna receptui canenda,cV in caftra redeundum
cenferent. Quod cum Monachus fenfîflet,repêtè ad regem cum collega aduolat,
pugnam nullo modo di fterendam eile monet:minus eile periculi nuc cum parte со
piarûhoftilium,quàm in pofterum diem,cum toto exercitu congredi,non efle de ui
doria dubitandum.Ad quam uocem rex ftatim figna canere iubet:& fimul cum tu-
barum clangore,8¿ tympanorum fonitu exoritur clamor,uel cantus potius noftro-
rumJefuSaluatorís noméínuocá4iumdemore.& eodê tempore uidímus ingente?0
copiarum hoftiliS uim de colle illo,qui nobis oppofitus erat,íefe iènfîm demittêtw,
ubi Cae&r Turcarum etiam erat. Tum dcmum regis capiti galea eft impofita,quo
tempore
- - - — »» ж .л* 77t-
tempore magnus in eius ore pallor apparuit, quaíí futuri mal/prxfcius. Signo belli
dato,uirilicer cum hofte concurrêre hi qui in prima acie erat: bobardc quocp noftra:
omnes emifïàe fuerunt,paruo tarnen hoftiü damno fit certamen.multo acrius quam
pro numero milítum noftrorum.plurcs ex hoftibus quam ex noftris cadunt; donec
noftris fortifsímépugnantibus^oftis cederé coepít, fiue noftrorum imprefsione
eo actus, fîue ut nos ad tormentorum loca pertraheret. Et répété aduolat ad regem
Andreas Batorrj,hoftes tergadare.uiAoriamcflenoftranbpromouendû eflê gra-
dum,& noftros hoftem fugientem perfequ entes adiuuandos.Properamus igit per
arqua 8c iniqua : uerùm ubi ad cum locum uentum eft,in quo paulo antè fuerat cer-
10 ratum nbiueró multa noftrorum,plurahoftiumcadaucra per campos íacentia ui-
diffes, & quofdam íémiuíuos,& adhuc fpírantes; interim noftris hofti inftantibus,
& fortiter сит со pugnan tibus,agmine regio eodem,quantum à cataphracb mili
te properarí potcrat,properante,inclínari cornu dextrum ccepit,& plerícp ex со cor
nu fugam capeíTere, tormentís (credo) quae hoftis túcprimúm íaculari cceperat,ex-
terríti : quae res & globorum iam noftris etiam,qui penes regem eramus,capmbus
fuperuolantíum,crebrí iactus,non parum terroris omnibus incuíTerunt , ¿V eo ipío
tempore rex in ordinenoftro non comparuit.fîue priores illos ordines quos ante
¿pfum diximus fuifle.progreflus, (quod antea í ta erat fta tutu m , ne rex in eodem lo
co ftaret) fiue fublatus ex acie ab his quos ei poft tergum fuiflê diximus.nam utrûç
10 fieri potuit.Nec défunt qui dicunt,eum priores ÍUi agminis ordines tranfgreflum,
uíque ad principia procefsiflê,atque illic uiriliter cum hofte pugnafle.quod ego ñe
que affirmare aufîm.neqj apertè inficiari.Illud mihi certó conftat,eum tunc à noftro
ordinc,& à fuo loco abfuiife^quando tormenta hoftílía tonare cœperunt,&quâdo
ex cornu dextro fuga fieri cœpit. S ecundum ex eodem ord¿ne,pen¿ eodem tempore
quo regem íenfimusabfuiflearchíepifcopum Strigoniêfem,&nonnullos alio? re
gí propinquos.Ego regis amifsi culpam nccp in eos au lï'm conferre, qui ei euftodes
fuerunt adhibiti : neque in eos,qui cum for talle intempeftiuè ex acie fubduxerunt,
fed infelici cuidam noftro fato:ut rege etiam amiflo,non iblum pateremur ea qug ab
externo hofte paísi fumus,ièd domefticis etiam difsidrjs & faAionibus ob alium rc-
3° geminlocum demortuifubftituendumagitaremur:noftrisflagitt)s,his etiam gra*
uioramerentibus. Illosem'mutroiqjlcimusregifidiisimosfuifîe, & regiae falutis
ftudiofîfsimos. Nam quod ad tres illos attinet,ad euftodiam regrj corporis depu
tatos.conftat eos ab hofte.ad quem reprimendum mifsi fuerant, no prius redire po
tuiilè.quàm fuerit tota acies noftra in fugam conuerià,capto etiam uno ex eis,cV eo
dem in loco liberato. Quó moleftíore animo ferendum cenfeo.quod auíus fît qui
dam , oratione de hoc publicata, (fî oratio illa uoeari debet) noftros fui regis defer -
tores falsó uoeare. An deferuiflê regem fînt cenièndi,qui omnia illi officia bonorû
acfidelifsimorumfubditorumpraebuerunt,qui omnes ferè in eodem in quo rex ia
cuitjcampo iacuerunt,teftati morte etiam,quàm fidi fuo regi,quâm amantes patriae
4<з fuerint.Sed idem ille egregius hiftoriarum icriptor,qui haec fcribít,& qui tot conui
cía in gentem noftramingeritJiuius etiam cladis hiftoriam ita 1erjpfit,ut me pudeat
eum ita impudeter rem Gbi ignotam in uulgus prodere fuiiïè aufum.Sed nos ad in-
ftitutumredeamus. Regis exercitu per ea quae diximus uehementer turbato, 8C
ad fugam fpectante, diu tarnen etiam poftea eft pugnatum,iam non in latiore illa
planicie.fedante ipiâ tormentarquae nobis adeo erant propinqua.ut nô fuerint à no
bis decêpafsibus remota:donec non iblùm tcrrore,fed & fumo tormentorû omnia
replente.ac uifum etiam prohibête.coacb fuit magna exercitus pars in uallem,quae
aquis illis paluftribus iuncb erat,defcendere,relíquis adhucante tormenta uiriliter
pugnantibus. Caeterum cum hi quoqj.qui fe in uallem receperant,rurfus in pu
yo onaminftaurâdamredijflent,neque iam ulteriusuis tormentorum & fumi fuftme
ri poflê ullo modo uideretur:magna exercitus parte in fugam dilapià,ipfî etiam funt
fugere coaâi. Fugam igitur ad unum omnes,qua cuicp proximum erat, capefsunt,
éc per ea potifsimùm loca,per qua? paulo antè ouantes & ípe uiAotía? pUM tienifâ-
mus,3<: per caftrorum loca,quac fuerdt antea ita per hoftes direpta & difiécb, ut ùe-
jftigia tantùm eorum fupereflènt,& plena effent omnia eorum qui in caftris remanie
rant cadaueribus. Hoftes uifa noftrorû fuga.ucl fraudé fubeffe rari.uel pugna fad
gati,diu Ге intra aciem fuam continuerút : & niíí tenebrís no&is iníequentís fefe in-
tendentibus,nequaquam noftros funt infequuti. Quae res,& quod nox paulo poft
cum imbribus cfFufifsimís eft fubfequuta,multis mortalibus falutifuit;durauitcer.
tarnen iuftú per unam ferc ¿V mediam horam , funtcp non pauci & illa paluftri uora-
ginc abfumpti.Nam regís corpus,quem & ípfum ibí perrjílc nonnullí díccbant,fuít
poftearepertüm in hiatu quodam terre praerupto.fupra Mohaczii^miliario medio ю
fub pago quem Czelie uocamus,qui locus tunc Danubrj inundatione aquam íbííto
maioremhabebatjibifimul cumequoítauteratarmatus,abaquis fuit fufFocatus:
quo in loco plures etiam alrj perierunt,atque ab eo loco non procul repertü eft cor-
pus Andreae Trepka,& Stephaní Azel.Monachus ín prima acie fertur cecidiflè/or
citer pugnans. eius caput à trunco abíciílum.poftero die per caftra hoftium loco tri-
umphi fuit circumlatum,longae haftae affixum: quod poftea ante tabernaculum Cg
íaris ftetifíe aiunt. Eo die qui pugnam eft íníequutus, mille ¿V quíngenti ex his ca-
pti fuerant,8c" inter hos magna primorum nobilíum par&in coronam poíiri , coram
exercitu uidoriae capite funt tr uncarí. Caefare íanguinem illorum hbantedrjs fuis,
pauci ex captíuis feruarí : ut eflènt,à quíbus Cae for Sí Hibraim baila ea quae opus е. го
rant, poflènt fciícitarí. Inter hos Nicolaus cognomine Hertzek, quod lingua no*
'ihaducem fignificat, duxreuera,& thefaurariusregiusexiftimatusritem Ioarines
Pileczkrj,cVloannesMaczierjouuskr)Poloni,omnescubiculi regrj miriíftrí,á quí
bus poftea ad reginam reuerfis multa cognouimus , quae breuitas hiftorica comm«
morarenuncnon permittit. Seruatus fuit & Michael Fekethe,& Bartholomaeui
Maytinrj, qui poftea magno aerefueruntinderederripti. Perieruntineöpraelib 8¿
an fuga,prc ter regem,ex antiftítib. Ladislaus ZalJcanus archiepíícopus Sm'gonieti<i
fis, Paulus Thomori Colocenfis dux belIi,Francifcus de Peren Varadienfis , Philip
pus More QuinquecclefienfîsJBlafîus Paxrj íaurieníis , Francífcus Gzacholij Cha-
nadienfis, Georgíusde PalrjnaBoznéfis em'ícopus. Exbaronibus,GeorgiusdeZa
poIia,comes Scepufienfis,alter belli dux: Ioännes Dragffrj.íudex curiae : Francífcus
Orzag cubículariorum,Petrus Corlathy Sí Andreas Trepka ianitorum,Sim5 Hor
uuath pincernarü regalium magiftri: Thomas Zechrj,Gabríel Perinní,Ambroííui
'Z arkan.Antonius Paloczrj,Matthias Czethiní,comes de Frñgepanibus, Sígifmó.
dusBannTi^räciicusHäpOjIoänesdeBatianjStephanusSlykßohemuSj&nönuI-
li alrj Bohemí ¿V Morauí. Ex nobilíorib.cV potioribusregni,Fräciicus Balafzy,Ni-
colaus Tharzayjoânes Paxy,Ioa"nesIftuuanffrj,Emerícus Vuarday,Míchael Pod-
maníczkrj.Georgíus Orlouuchicz capítaneus Seginenfis,Stephanus Azel caftella-
rus Pofonienfis.Sígifmundus PoganJoânes TornalyJoannes & Stephauus Kal-
nay,Nicolaus Forgach .Praeter hos,nobiles potíores uíq» ad quingentos. Quin tum 4*
praeter tria ucl quatuor milia peditum.paucífsimicuaferunt.fueruntauíem ufifad
duodecim uel tredecim mília pedítum : ex quorum ducíbus uíx euafit quiíquam a-
lius praeter Hannibalem Cyprimum. Tormenta bellica omnia , & illa quae in acie
fuerunt,& ea qua: partim in caftris, partim in nauibus remanièrunt, habuít hofh's.
Horum cura de mandata fuerat, ièd íéró ¿V non niíí eadem ilia noeîe quae pugnam
praecefsit, comiti Ioanni Hardek,uiro ftrenuo ¿V induftrio,cV qui circa regem ab ini
tiofuerat diligentifsimèuerfatus, régi interpaucoscharus.Nofte &díe qua; pu*
gnam infequuta efhhoftes ín omnes partes propinquas curfu effufi,obuía quarque
uaftauerunt,& côbuflerunt, nulli mortalíum parcentes,non íéxui, non actati , non
religíoní, omnia feda&crudclia inmíferamgentemexercentes. Ñeque eft mea- ?9
rum uírium, cladem illíus nocftis,8<: fequentium dierum deplorare : quae tanta fuit
peromnemillamHungäriae citerions partem,™ non poísim mihi porfuadcre,ab
«По
ullo unquam hofte crudelius eflè fguitum. Illud inter alia contigit,nunquam for-
taflè antea audítura^uódinfantuliuíui.neuagituproderentur, fuerunt ab infeli-
cifsímis matribus in terram defofsi,ibidem aere terra interclufo,matribus inde aufu
gientibus miferè fuffocati. Procefsit hoftis ufcp ad Balatorem lacum,QuinqueccIe
fienfi ciuitate infigni combufta: cuius tame arx,& nobilifsimum templura quod in
arce eft,remanfit intactum. Dum hace agerêtur,iam Vay uoda circa Zegedinum
crat,cumcopiisTranflyluanis:qug cum ita cito iubfeqm non pofient,ipfe côfceniîs '
leuibus rhedis,cum paucis ad regem properabat : ut uel folus pralio, quod intelle-
xerat minime dilatum iri,intereflet. Comes Chriftophorus Zagrabiâ peruenerat :
>° Boemorumaliquapars.eorum qui in auxilium regí ueniebant, partim nonlôgè ab
Alba Regali,partim circa Iaurinum erat,&: circa eade loca Georgíus Marchio ßran
denburgenfis, & cancellarius Boemiae Adam de Noua domo. Regina hac clade
audita, cum epífeopo Vefpriníenfi& AlexíoThurzone,&oratore pontificio, in-
certa adhuc de regis interitu,trepidè Polonium confugit,rerum fuarum magnapar
te per Danubium fubueeftarin quibus,& in his quae ciui'um Budenfium erant, licet
Andreas Orbancz,qui arci Strigonienfi praeerat.nonnulla damna fecerit, tarnen in
huius reicommemorationelongèàueritate recefsitille, qui militibusnoftrisleuis
armaturae.quos uero nomine Huflarioncs appellant,eam impingit culpá",quód pu-
«llas regúlales inhoneftius habuerint,& in earum foleis per ludibrium faltaueri nt.
*° Caeiär paucis diebus circa ea loca ubi praclium fuit commoratus, omnibus deinde
quos predatum dímiferat,ad fereuocatis.inde Budamuerfus mouit.'ad quam fexti*
autfeptímíscaíbrisrípamDanubrjlegenscum perueniflet,oppídis & uillis oburjs
omnibus exuftis,eam fine omni praefidiorelicbm reperit, & combuísi't, arce fola
cum ftabulo regio ac uiuario ferarum rclicb.Inde dimifsis in omnes Hungarian cite
rioris partes praedatoribus, quiequid inter Danubiü & lacum Balatorem iacet,ufq?
ad Iaurinum,omnia ferro ÓVflammauaftauit. Strigonrj tarnen arx,pereumquem fu
perius nominauimus,Andream Orbancz deierta, per homínem humillimae iortis,
dC q Iii paulo ante peditum illius capítuli ductor erat,Matthcum cognomêto Nagh,
qui illuc cum paucis confugerat: arx ueró Vuiflegradrj ,coronac regiae conferuatori-
50 um,perrufticos&monachos fuerunt feruatac. Tantus terror inuaferat ánimos no
ftrorum, audito Caefaris Budam aduentu. quae quidem arces,& cum his Thata, 8c
Commarum,atque etiam Alba Rcgalis, propterea etil ab hofte non fuerunt capte,
quódis,nefcimusquoconfilío,regnij uaftaretantü eontentus,dearcí¡j Sí locorum
rnunitiomexpugnatione nihil habuitpenfi.Nufqj eft hofti fic inHungariä feuien
ti magis repugnatú,quám in loco cui Marotho eft nomê,n5 procura S trigonio.Se- шгоЛ.
cefos eft archiepiicopiStrigoniêfis,n5 inamanus,intereas íyluas,quasnos Vuier
tefîas appellamus,fyluis & nemore undicp cinclus. Hue fe aliquot milia noftrorum
receperant,cú coniugib. &.' liberis,anguftrjs freti. Cum his hofti fuit n5 femel acer-
rimû certamê, magna hoftiú ftrage. Poftremô,cùm nullo modo caftra noftrom,
40 qu3ccurribuscircûduxerât,expugnariab hofte poiTent,,coacT:useft hoftis tornma
quoqj bellica iliac adducere,& ita demû & caftra difieda,& oês ferèad unú carfi fue-
runt:ingcntes cadauerum cumuli,qui nunc quoqj eo in loco uifuntur}facilè magni
tudinem caedis declarant:fuere autem,ut hi qui pauci inde efFugerunt referunt,uicp
ad 25000 noftrorum. Omnium ueró ubiq; tamcacforum quàm captorum nume.
rum in unam fummam colligendo,affirmare aufim,ex his que cognofcere potui, pe
rr)iîê hac clade propè 200000 hominum. Citeriore Hungaria in hunc,quem dixi*
mus.modum à Draui hoftio ad Iaurinum ufque uexata, terrore non módico etiam
his qui procul erant, à Viennenfibus quoque iniedo, ponte fuper Danubio ad Pe-
fthum fa&o,decimoquarto quum Buda uenerat die, Caefar in Hûgariam ulteriorê
50 tranirjt: dimifsis inde quoque ad omnes partes quae ínter Danubium & Tibifcum
funt,qui omnia fimiliter uaftarent,& comburerent, fîcut in citeriore H ungaria fece
гак multitudinemomnem quae Tibifcum non tranfîerat, partim gladío interim) r,
Tt 3 partim
774 /OUKNIS S^tM'BVCI
partim in feruitutemrapit.Ipfe fatis iam in miferam Hungaríá debacchatus,c!ome-
fticis, quar interim in Afía minore (quam Natholiam uocant) exorta fuerunt.difsí-
dijs eumreuocantibus,omnibus quae intra Drauum ¿VDanubíum occupauerat lo
cis,atqueipíaetiamarce&cíuítateBudenfi fine ullo praefidio relicb's,cfomumcili
reuerfus.
DE FeRDINANDO REGE.

EXcipit regnum Ferdinandus.di uinitùs omnium uoto nunc Imperator,idcp fuo


iure non modo conubiali, fed maiorum cum Matthía,poftea Ladislao quoque
conuenríonibus & pacbs.qua: uel ab Ibraímo Baila per Lafcíum aliquando Byzan IV
cr) recitata,& audita comprobatafuíflelego.Non tarnen fine labore.díuerfíscp Ba-
ronum ftudíis illud eft coníecutus.coronam'qj Albae ín fefto Emeríci accepit, г j: г7
anno: ас Budae in regía collocatus eft,cum loan.Vayda iam ad Tokay militcm colli-
geret.Is enim flagras cupiditate regni,quod illi à Ladislao ferè ¿V proceribus,excito
ad rufticanum bellum fopiendum,quidâ etíam promiflum fuifle dicere non ueren-
tur.quíd aními haberet, quam Lodoico & Fcrdinando ftuderet in interregno ipfo
eeftatus eft.Iam enim à conuentu illo Peft hiêfî,ubi omnia loca armis obfederat, uím
mínatusjcum de Lodouicí confirmando imperio tracbretur,quid ambitío,prehen
íationesS¿ id genus artes ualeant,experiri eft aufus : exercitu quocp ad Mochacziú
tardius moto (licet id aecidifle contrarias Lodouicí legationíbus & mandatís multí г9
aiîêrant) fpem concepiiTe de Solymani crga fe adép regnum tradendum propcnüm
liberalitate,non imperiti rerum fateri audêt. nec omníno (pe falfus eft,fiquidemFer
diñando rite ele Ло,ргаеп'реге corona aggreíTus,promífsis innumeris, ut à quibuf-
dam rex crearetur,obtinuít.Sed í nfa uft us illi dominât us, & ièmpcr ínconftans fu*
i t.adeoq? cladibus fiepe cumulatus. Ferdinandus enim conferipto exercitu para-
tifsimo,illíus molít ion ibus o b uíat:re cft à Budam ob fe (Tur ú ut Vayda intelIexit,coa»
ícíusuiriumprofugit.BisadTokayfufis eíus copi) s latís Vngarorum íbeietate fir-
matis,nufquam tutus с fie potuít:& diu in Polonia hoípes Iaruít,donec fe,fuoscç 8¿
regnum ad extrema rcda¿tus,ín turp ifsí mam tutelam,feu po tíus féminité Solyma>
ni turpi fsímam abíecerit.Quo uaríé precibus ad reftítuendú fibí regnum,o£ fecurú j„
praeftandum excito ímperíum cum ipiè íuum amiferat, tumuerónegocium Euro
pa; folicitudinem'cp attulít maxímam.Poftremó tarnen Caroli V. aliorumíp príncí-
pum opera, Varada ni anno 38 reconcih'atus fui t,p» cb'síp laudabí libu s ad morté fíe-
tit . Non obfeurum eft, Vayuodam apud Turcam non parum commendationis
opera Venctorum inuenífie, quód Syrmíenfis pracfeftura Grittio,Trâiîyluaniae'cp
conceílafueritmec defunt literar.quibus docetur,Francorum regem annua tricena
miliaaureiîm numûmVenctrjsfubfîdioloannialiquandiu dependífle. Verum
quod ad hune optimum ,clementifsimum,fidifsimumcp regem Ferdinandum attw
net.non deer un t qui memoria 8c ftylo,quid amore Chrifti mok'tus fît,pcr 38 annos
fufceperit,aufusq? fît,copiosc uereep narraturi fînt: quando recentes hiftorix poil 4,
obitum commodíus diuulgentur, líberíus'q; cognofcí,íudícaríq? foleant. Mate*
riamck argumentum tarnen omnisíllíusuítp í ntegerríma» oratíonemea
fequentí ad funus conícrípta.fubrj cíam,quod ípíum &C aii>
osnuper fuarum feríptores rcrum fc-
cifTeuidco,
SERENI»-
SfiRBMISâlMO ATQVE rr r vc-™ *
^VE ÏLLVSTRISSIMO PRlNClPf n n м Ю
,
«O, OOMXNO САКОЬО ЛКСН10УС1 д . Л ^

_ MuiiíiiulliniOi
Vcubratíunculam tibi banc fereniiE P. offero.non quia paternis íllís uírtutibus
Шасргаесоппв.^епшггьие! ftylum fuffedurum meum arbitrer : fed quia debiti
eft,ac prj officrj, rnemoriam tanti Cacfaris conferuarc, tíbícj eíus laudum qualem-
cunque fignificationê reprefentare. Quare attígf, non detexui , indicaui,non ex-
pofui,primis quafi lineis deformaui , non illuftraui.minus expoliuí, quae hoc in ge
-fcriptíonisfolentcommemorari. Veruntamen uniuerfam diuiní,píentüsiraíca parentis
I» uitam,resqj immortalitergeftas,à mequoquedefcriptasaliquandoleges.Hocueroadfunus
elogíurn o bferu anti'ac atque clientela: indicium eñe uelim : ut cuius in uirtutum ас ditionum
pouefaionemcumfratribus fuccefsifti, eiufdê dementia;, atqj ergameuoluntatiscopíofefis
deindehacres. Quodipfumtehaud difficile fañurum fpero,utcp?aciasuchemêterac demifsè
ero. Vienn», Kai, Sept, 4,

T. Iii, S. tiienlulat,

: Л S.
Quem 7)eu¡ ехети,[лй^ immobile tri»,
Mo quis melior Cejir in orbefuit?
f huic ego cum luBufipremum confère munut,
'PtfucuU qu*iußitßribere ueria dolor.
Viuit honoSy uiuunt benefatla,^ précmufummi
Trincáis, sternum nunetafun* unet.

IN OBITVM IMP* FERDINANDI PRIMI,


ORATIO I О A N. S Л M В V С I.

V Ë M uniuer fus orbis nunquam comprehendebat.cuius ad Impe


rium & fociecatem omnes Reges ас Principe» confluebant,quitot
bella former intulit,propulfauit,confecit,prudentia coniïlioij» от-
nem'memoriâ fuperauit : eum,auditores nobiliisimi, theculafum*
ll^^^^^l 1111 d,c^ celebritate fabito efferri, uel eripi potius, Opt.Principem,
" «al pt nónne per отпет uitam lugerejachrymisq» eius ueftigia col
luere iure debemusf Quod ipfum certè funeftifsimè à uobis,& prjfsimè fieri uideo :
quo s ad han с concío n em com mu ni racerorс & qu erélis c5teftatam,gemítibuscp ai»
fidui? plenam concurrifle intueor.Míferum eft,Chriftíaní auditores,confuetudine
familiärem amittere : miferius,orbatum paren tibus,in negoerjs proprrjs inopem ac
dubium uerfarí: miferrimum,defl:ítui iufto patrocinio : fed calamitofum enan^hu-
iufmodi Principem,quemDeusin publicum ufum contulerat, ifta fcilicetergao/
40 mnes lenitate, clementia,fortitudine,uicT:orrjsc|} clârifsimum Caîiàrem, no femper
uidere prsefentem poife , qui fuorum cafus,proprios ducebat: quemadmodum fibi
concreditos,iartos,tecl:os,flori?tescp coièruaret,dies nodes cogitauitrqui femper
in periculis cum laude ucríatus eft,Chrífti ípe,poíteritatís'cp>& fruftu ductus. Sed
dum ifta attíngo, mirabitur quifpiam, qui ipfe hec pronuncíans.non fpiritu preclu
danpraelachrymís uos intuerí,prae dolore animi & ííngultibus uelhiícerequeá:cü
uos,quotquot adeftís,contracb's & depoíítis animis,angore, multorum'qj iam die-
rum fqualore obfitos,ac pené confeftos fentiâ.Sanè,pri auditores, nifi hac oratíone
quiddam aliud,quàm luДû augendum putaremíficp breuiter tanti herois uitam, &
quas mereturlaudes,quafiprxteríenspercurrere,iuftac£ cohoneftare,ut coru me-
yo moría leuationê uobis quand! afferret,conftituiiïem:haud ego hunclocu ficcís осц
lis,mínus confiftentibus pedib. confcendiíTem.Sed íta eft,cuius res praeclarè 8¿ im-
mortaiitergefodn omnium recentí memoria ckfermone uerfantur, qui ad fempi-

T« 4 ternura
ternum eft domicilium abrcptus, qui tot benefices iorem ChriftianampoGtis,ho¡e
ociura expetiuit, alrjs honorcs,rriumphos,imperia concedit,adeoqj banc rerumge.
ftarum uacatio, honoris amplitudo, artatis cxcufatio uendicat quietem : dus egoali*
quot uerbis mentionemfaciamtutcpdiumrnitatemtemporis.quo dolor miflui fo-
let,fa<ftorumrecordatione,ueftracp in mortuum pietate prudentirepr£fentetis,co
hortabor,ne ingrati aut nullam aeternitatis fpcm alere, fed his beneficia caducis tern
poribusemetiriuelle uideamur.Sumquidemego,quoscopiofa illius dementia 8c
uoluntas clientes fouít,omniú minimus: пес diffiteor eñe longé difertiorcs,ad quo
rum me aggregare numerum.ni fi infolenter , nunquam poflem : & in funere tanto

■ ctiisunze uaiuuijpraecipuum ....... .... ,


iè me fa&urum putaui,iî ungues ta n t um,de quo molem leonis ueftris animis conci
peretis,proponerem,indicarem tantum. morem Pal lad is in hocfccutus, quae cam
Tirefoe lumínibus priuato reftituere ufum cernendi non poflêt , ut tamen fonos &
auium quarumuis ftrepitus agnofceret.auribus expurgatis effeeit.Ardua res,atque
difficilis eft diuinos & bonos uiros laudare, ate» aberrare in aliquo graue pcccatum:
fiquidem incocleftibus iimiles uituperat, aut difsimiles probaten Deum ilium pec
careSocrates uerifsimc dixitrquippe fancb funt boni Principes>atcp ad Deorum na
turam accedunt,¿V qualî illorum congreiïù ¿V confilrjs quotidie erudiuntur,utHo- *•
mcrus de Minoe alicubi prbdidit . Sed uoluntatem & conatus,etiamiï uircs non
ufquequacp tanto oneri fufficianr,omnes aequo animo accepturos,non dubium ba
beo.Aflenfum itaque me,non reprehenfionem : gratiam ,non irrifionem, initurum
ifto confilio, mihi perfuafi : benignis igitur,& conftitutis ad audiendum,&: paratis
auribus,qua:fo,adfitis,&àgrauioribuscuris ánimos fublcuatote. ferdinan*
D vs Caefar Habenipurgia, nunc Auftria,familiaoriundus fuit:quac quàm fit in-
columis,quàm celebris.quàm omnes alias fplendore & uetuftate,fucccfsionecp W
peratorum anteeat , ncmini eft inauditum , qui de Carolo Magno aliquid un-
quam.ud faltemRodolphoImperatoredidicere. nam uulgarenoneft,iftius fami
liar íbbolem ас propagationem,omnium regnorum Chrifti,praeter Cyprum & Sco *
tiam,fuifie dominos, о ebuurn hune Maximilianum eiîelmperatorem. Hiftorig id
narrant integrar : pleni funt omnium Commentarrj & in lucem editi , & inftituti.
Et quanquam fatendum eft.nullos ferè Comités actate Carol i Magni cum doming
aut locorûappellationefui{Tenotos,autinfîgnes: tamen horum nonmalèàGothis
ctiam,& Carolo Magno,deducimus agnationê. Sed quid opus tot uerbisíNón*
nefeiàtisilluftrespofteri8,totannorum fingulari.fummocp Imperio Chriftianí or
bis.effecere? Ex hac ígítur familia omnium opt. Princeps.orbis delicig,atcp exera
plum antique uírtuti? & mat'eftatís prodrjt,fauftifsímo díe,la:tis aufpicíjs,in Hífpa-
nqs.regno Caftellç, oppido amoenifsimo Complutenfi, fluuio Henares uulgó di
<flonobili,adoftauum lapídemáMadrídío, Anno à redíuíua íálute omnium
D. III, fub ingreílum folisin ariete, decima Marj: patrePhilippo,auo illo Ma*
ximiliano primo, proauo Frideríco III. Huius frater Germanus fuit,Carolusil
le V: cuius non fama folùra,fedgloria,nullisorbisregiombus termin atur. No-
fter itaque Ceíár admodum adoleícés,cum in Belgas штте. rerum efiet prefedus,
quód frater audita regis Catholici morte in Hi fpanias redíjflet.'paulo poft conditio
ne Pannonicarum nuptiarum rebus ibidem bene cSpofiteqj adminiftratís.in Hun
gariam Vormacia Rex defignatus proficiícitur.Exin 27 anno rex elígitur Boemie,
coronam'cp 24 Febr. accipit. Vxor ueró Anna, die poft tertio, 19. quoCarolusà
Clemente Imperii diadema folenne accipit, Solymanus grauífsimé Viennam áf
cumfedittquem obfefsi fortíter fpe,& authoritate Ferdinandi rcpulerunt, uim'eg S¿
minas гооооо. uanas eluíérunt . Anno uero 30. Colonic.folicitante & prauen-
te fratre Carolo Romanorum rex defignatus,Aquiseius dignitatis ferreûinfigne
ji.tulit.
fû tulit.Cumqj fe pacerá amplcxurum,{uís'qj ocium daturum putaflèt,32 anno 777 „_.
dem,íncendiun4,uafl:ítatem uniuerfo orbi Chriftiabo non tâtum Viene Turca cat* de¡*
nuó minitantCjCum fratre paratifsímo,8c: ualidifsimo excrcítu occurrit,terrore fuo»
exemit: &ne pofthaclongcpotentioríbus periculum molíretur tyránus, pracauít.
Hic ego uos obteftor,auditoree,quorum memorja fidelis & grata eft,quot ílle
_ —i^tfv» uiu memoria nací i s öC grata eft,quot ¿11
tempore coacbs uel fufcepit,uel dcpuh't bella? quoties ob
temporecoaÄasuelfufceDit.ueldrnnbvK-H.^ 1 falutem Húgaria; ex со
tatusfuitf qupt milia homínum contra aemulosc*: in aciem expedíuitrquosatten* fum-
ptus fecit.-' Etíí enimrcgnum hocHungaricum longé ampliísimum .omnium rem
feracifsimum femper,ut Gallig quoq? praepofitum fît, fuerit, amcenitate, cali tem
ió perie commodifsimum : populum uero aluerit animis &armis potentem, ínfra-
#um, alienis regnis olim quoque locupletifsimum,& infeftifsimum : iï tarnen ra
ciones putentur neruorum etiam bellicorum , fî exterorum tot milia recenfeantur,
qui areore communis libertatis ÓV pacis omnia cupiebant,inueniet Temper armis de
fenfum ac propagatum id regnum fuiflè: ut qui duriora non funt experti,etiam ma
cellum homínum auiï fint uocare,atqj numorum uoragínem. Conditionibus huic
fancToregiueteribus,&ufitatismatrimonrj oblatum aiuftisregibus,confenfu mul
to maxima? partis Baronum,Regnumcp firmatumfuit.Sed quam illud träquillum,
quam integrum acceperit.omnes meminerunt.Viribus enim regni à Turca 8c par
ttffl diuortps Iabefa<ffotis,fracftís,perpetuas óptimo Principi folicitudines , etiamfî
*o quedam recuperauerit,6V à fidís receperít,exíguum fruAum attulít.ab infefh's.qui-
bus quifque malo animo opportunífsimus ueniebat.nullam pro mentis gratia fen
fit.Nolohíccommemorare Catzíanum in TurcasadapparatumEzekium:minus
RogendoríFrj infelicem reditum: longé omnium minime Marchionis Eleftoris ua
lidiTsimum,& in hoftem promptifsimum quidê animum,fed re,aliorum (ut aiunt)
Hegligentia,infe&a,c5munes clamores,querelas c5iccutas:taceo Ferdinandi Archi
duds ad Baboczam c5iïlium,& egregiè forti'teríp inchoatú negocium.'quod íniuria
"tempcfrís,8¿ceísíone hoibumintermiflum fuerat.Hacc,inquam,6Valia-huius gene
ris expediriones prartereo.quód ab hiftoriographís omnia contexantur , 8C multos
qui iùperiùnt recês lardât hiftoría. Illud apud uos cogitate.quotíes íéparatos be¿
j¿ neqj inftruAos milites inter illa,&pofteaquátisimpenfis,apparatupafsim in Hun
gariae fines dimiferit.quàm miferabílis illa ílrages noftrorú edita ducibus Sfortía
&TeiffeIio ad Pal aítú.ubi non minus relígione quàmdexteraparatusantiites Va
cienfis Sbardellatus fortífsimé occubuítíHace obiter adduco.non quidem ut exitu*
infauftos,8¿ arrumnas,exiguum fruclum exaggerem,aut labem aliquam confilrjs
Imperatoris & Príncipum aliorum turpem allatura ifta putem:abfit hoc , abfít : nec
quifquammetaminconííderatum, & à gratia rclidum adfb'mct.quínefcíatquan*
tum nos Hungari beneficentifsimo hufe P. Patriîe.toticp Germama?,cV alrjs debe?»
mns:fedut clementem& amícam uoluntatemergaRegnumintelh'geretis,eó ue-*
ró mea oratio fpe&at, ut pro libértate nec Q^Fab. пес Ful. Flaccus, пес Marcellus,
40 пес P.Ä!.mylius,nequeCl. Nero, поп Scipio fudarint.Tumultus quoque inccr-
tos ille rufticorum pacauit:& ut fuis parèrent hen's, пес Ге infirmis & ftaudulenteí
comparatis fententrjs circumfcribi paterentur per fuos,& publice impetrauit.Com
mune bellum in Saxonia, 8c arduum,fubitocp natum,& uelut íncendíum uento di
ilraclum, fuftinuit : Albi, ut Iulio Rubicone,traíe&o cxtinxítratcp Imperrj & Cacia
rum uirtus,dignitascp,ea uicbria.belloqj intra tresferè menfes (quod Carolus Ma
gnusinjoannis uixpotuit) confefto,auftaftabilitaqj fuit. Vixeo finitoJBoemoa
quofdam,rerum nouarum ftudiofos.fuicp (ut fcrunt) oblitos,cV à uetere fortitudi-
ne,& fide dífcedentes.compefcuit.grauitercppuniuít: libertatis amplitudinem, ut
memorpofteritasefTct,caftigauir,inq?anguftumadduxit;pracdia communia ciuira"
fa turnad nobihtatem , fuo etiam redituum detrimento, tranftulit,tantùm íuíla fé
exufeítans ira . Non paucos de Hungaria* primatibus ob fidem fufpeclam cepit,in
euftodia S¿ arbitrio uitae necís'qj habuít, Qyód in Virtcrabcrgenfi regione ius fibí
reliquum
778 lO^HKlS SulMQVCl
reliquum eñe.certasíp conditiones poteftatis comprobábate D uccm eius expulerat;
& ne tarn citó refötucretur,obfuit, cum praefertim bcftum à Lantgrauío in Саго-
lum ineptè dccretum uidcret : dum Hifpani^elliJParmeníís caufa euocati , prouin-
çiam earn liberannt, Afpergi praefidio Germano relicto. In Marchionem quota AI
bert um inímico poftremó fuit,& hofb'li animo,c5muneç bellum in eum cum Мац
ritió parabat. Sed haec,díxí alterius eñe loci,ac temporismune ad uirtutes eius ora
tíunculam conuertamus. Nec morem hic (èquarmultorum, quicumelogrjs alio
rum uetuftatis exempla,& compárate quiduis récitant : proprias ego huíus Morar
chx íanftifsimi laudes.non fimiles alíorum rebus geftís,percurrá: atque ín hisquw
que rerum ab со geftarum non ero immemor. Fit eníra,ut facilius res heroum de u
natura & moribus cognitis coniectura trahi & elid queant. A* metuigitur diuino,
quem pietatemappellamus,cultu'q? in fuos,8¿ amore,fi moleftum non eft,exordiu
ducamus. Quis in omni uita fanclius eo cogitauit, quis priuatim & publice con-
íbmtíus Deo preces cultumcp adhibuitCut nihil unquam in animú induxerit,propo
íuerit,abícj? diuinorum memoria,authoris felicis profefsione.Nec quífquá infició
as ierit,ipfum íam à fuícepto imperio ftudí o fifsimú atq» cupidifsimum corrigenda;
atq? conftituendae reí ígionis,homí num difîenfîone & ambitione controuerfac.tuif*
fe:id in omnibus colloqurjs.uniuerfis &feparaus1monm'ÎIê,urriilè>adhibitis mode
ratis iudíci) s,n egotium rcligioni s denicp amore omnium côponeretur: utrinque de
iure humanojuitiocp per odium colle &o,quiddam in optatam concordiam remittee 20
r e tur:po ti fsi mam gloria? Chriíti caufam efíe,deponcn das fingulorum offenfas , re
dis animís,de liberatis iudicrjs,fana uolútate,ftudío cœleib,beneficio in quêcp pro-
ximum parato traebri ha?c deberemec omníno quofdam numero annorum leguep
non ferip tar um , fed ufítatarum uetuftate niti , cum labes fînt non obfcurx,debere :
& qui fe literarú ciegan tia,multacp lccbone^rimçcp Ecclefîae authoritate munitos
arbitrarentur,de rigore ad arquítatem,dum per falute,8¿in Principem Creatore of-
fenfioncmiuñis,cVad tempusfa<ftiscaufis fieri poííet , tra ¿lábiles & mites oñerre
debere.Hae uoces ex illius ore & реДоге non íemel exiucre: fânitatêqj Ecclefije.qua
fine politia- nulle funt moderata?,omnes infirma; S¿ morbofac,omníum odqs omni
bus preponebat. In hunc finem multi conuentus publia' conuocatí, res tentatanon î*
leuíter,fed fruftra,& dolentcr,fuit. Quod autem quibufdam durior in accipiêdis
exc ufationibus,& acerb ior in pañis expe tendis religíonís uifus fi r,uetcremcp Ecde
fiar uni morem obiecerit:facilè,fi criminóse id dicatur,& in uitio ponatur, reiponde
bímus.Iní tio quidem renafcentis per Saxones libertatis,reprehendêdi abufus tem
pore^! in re infolenti & admírabili,attonitú illum ,i udiciocp turbatú fuiiTc,perfua-
fum quoqjâ nonnullis fortafse nonfiticntibusiànguinem.fedin medium gratiosè
confulentibus.cV fuarum rerum curiofis,ad quandam íéueritatemj&adfuíunendú
eos difficultatem impuliflê. Qpid e ni m и ehernen tí и s Principem,quàmrcligionis
emendatio.intermiflarumc^difputationum, Sí longifsimo relictarum inter uallo,
fubitoej? repetitarum confuetudo commoueatf Deinde authoritatem renouât» 4e
religionis minuebatingens diuortium profeilbrum & fèctarum, qua? concordiam
difluebant,ab amore & fide dominorum abftrahebant/editiones , beHa, domeftea
ctiam difsidia fanguine tíñela creare dicebantur. Нес alioqui populärem & mitem
ïllius animú immutabant,&: ambitione rem gcri.príuatíscp fîmultatibus difceptarl
perfuadebatur. nam quod Bion fertur dixifle , Gramma neos, de Vlyfsis erroribus
difeeptando fuos non uidere:idem ille in Theologis quibufdam obferuabat, aliena
qui infecbrentur,fua non attingerent.Hancille tantis conatibus, tot reprehenfîoni
bus,pcrnis,temeritatem liberé uaricep ienriendi,adimere,cV ad unum fenfum redu'
cere adnifus eiblicet addiderit,non in hominum earn pacificationem ftudrjs confti-
tutam,negotium efle cœleite.quod nifi iuflu & fubfîdio caleftiâ coakfeere nequi.
ret:cupere fetamen,cVexpctere,utdomicilmhabitatiocpEcclefîîc in certa ,Нгтаф
tranquillitate rerum cœleftiû uigeret; hanc omnis Imperium in homme animany'n
Repub.
Repub.leges.uitam qua uiueret, effir. QyidCnon ne teftes nominare primos á con*
filr^öC Ecclefîarum pracfedos poflem,quí multoties ipfum mœrore contritum ui-
derunt,atque dicentem audiuere:Si Saxonici à tot uarrjs fententrjs inferendis inter
feq? alicnis ceflarent,animo redo temperateq? coirent,fore fe non poftremû\qui uw
dus ad illos effet tranfîturus.Qua ex uoce quid quaefo inclemêtius,& corde acerbo
profecbm in quenquam.quidcrudelius ftatutum fuiflè obiecerisT qui eo eft fenfu,
potenti'q? animo, ut etiaraHtifîtatî minus, &tritam fuis relígionem ac ceremonias
uiderit:Chriftianorum taritcn cociliandorum ergó à fe recefliirum,omniumqj com
plexurum quietem profeflùs fît Г Hace illius fuit feueritas, ha;c uidelicet diuulgat*
to & exaggerate illa crudelitas,hi fod & ignes,quibus intêperantius graifatum «liquiu
do in miferos fuiífe clamatur : &, fî aliqua exempla uífa funt inufitata,non malo aní-
tno,fed meliorum fpe atque confîlio afta.mihi facile recleqj perfuadeo:ut cum ignû
turn plumbum argento mixtum eft, illudquamuisgrauius, tarnen fupernatat, ам
gentum ut in imo colligatur ; íta non quid fa dum fît,& quod modo in oculos incur
ritípeftandum.'fedcuiusergolaborarit, illud potius cenfeamus. Etquidemmc
um non eft de Dei uoluntate firma , ас decretís pronunciare ; fed quid ß à Deo ad
has repetendaspœnasadhibitusfuerit,utcaftigata luxuria, infinitos libertate'que
prolixosTheologiaeprofeflorescommonefaceret,atqueoffenfionibus uoluntarijs
nihil profici caritatem pofle in omnibus plurímum oftenderetí" Nunquam illepro-
10 bauit,quifefolutosnímíumreligioneía¿tabant, qui fuperftitiosè minus roborato
rum animis earn uteunque ínijeerent , modum praícribebat. Atque ut manifeftius
doceam,non accenías príuato odio eius fuiflè fententias , non cupídum ultionum,
extremis quoque prarclarifsimis & optatis exemplís teftatus eft.Non'nequarum in
rerum,alieno ufu obfcurarum,defîderio ас uotís i tot annis eius ditiones fuere,ante
annum per Synodum, poftea pontificem obtinuít,non fine graui fuípicione muta-
ti cónfilrj,ut integra & prímís ufitata feculis Chrifti inftitutio ultima: coene,íéu me-
moris communicationís, à pontificibus, ob quafdam-fiias cauías fublata:,uulgó red
deretur? ut etíam íacrorum míniftrí, qui ídoneí forent,non coa¿tí,fed liberé , actate
&moribus exígentibus, ín matrimonio efle legitimo, non adulterara poflèntrHec
30 certè illius uoluntaspubIíca,repetitaapudíacros Electores, fuit,nec quorum caula
tantopereuolebat, id efFe<îtummalè,aut ingrate accepiflènt : fed пес omninohec
poftulati'onis pars reiecla eft, inepmaturam deliberationem collata. Quantum tri
buerit omnium concordíae,Patauieníés conatus & compofîtiones docent:non mi'
nus in Saxonicís metallorum iedturis libera tot annorum,& tranquilla Auguftana;
cofeisionis doftrina, nullius ofFenfîonibus exciuta aut introducb mutatio. Nemo
huncacuti&imum&oculatíísimum Csefarem, fuiflè inertem adeo,&rerumexper
tem cogitet, qui abufus ceremoniarum non notarit ',uitam cleri non fît deteftatus :
fummumin illís arderé odium, incredibilem auaritiam,ignorantiam,luxum non
deprehenderit, emendatíonem exoptarít. Sed adueriâriorum quoque uítam no n
4© omninopuramab his uitrjs,diflènfîonesuerôiudiaorum longé plures,necomnes
felices &íanasintelligebat:ídeoqj ad frugem & mentem ut meliorem utriqj redf
rent,auebat,Deumqj (olicitè precabatur.Id etiam tempore Gregorij Theologi in
religionisdoebribus multi querebantur, <?ia«w«í«i» & fordes in mora fuiflè, quo
minus tot Synodis aliquid praeftiterint:ut ad Procopiú quadâ ipfe Gregorius apud
Bafiliû epiftola côfitetur. Iam fub horam difcefsionis à nobís,& per omnem mor
bum,quam confeientiam praetulerít,ore & animo teftatus conftanter fît,qui affue-
runt,ipfumq? fortitudinis & regionum Dei admonucrun t.teftes ad omnem pofte
ritatemerunt:nihilàpietate,recT:oq}alienûanimo cômififcnihil diisimulauit, nihil
tecti odn fccum,aut uindiebe afportauitramnc ofFeniàm remifît , ac depofuit omni
yo bus:fibi idem ultimum & maximum cScedit atq» reddi Chriftianè officium petiuit:
compofitèfolumlîliiDeimeriram, & gratia ad omnê aeternitatê fufïefturam aife
uerauit;qu3c ex hominû uolumatibus prodírent,citra fummí Deipermiísionem 8C
аихШшп,
79o lOiAKKis suMiva
auxilíum,mmquammtí cœleftiumgaudiopone,ut à Deo uniuerfitproGcifcantur^
in ipfum omnia reditura , eius araori nihil humanum refpondere.beneficcntie eius
nihil fimile.cV, nifi ipfummet per nos,neminem qmcdua potuiflè.Titulos quoç in
appellando fe,& confirmando,prohibuit:nihilfe praeflare caeteris apudDeumaflc-
ruít:mortem acquare omnes,atqj indiciû eife coditionis mortalis, fecuture/qj Iftidae
hancinterquietem. OMiuinamlmperatorem: oexitum dehiscalamitanbus,quas
nos etiam opes miferi putamus,felicem : ó exemplum n5 filrjs.cV praefcntibus,fec!
reliquo omni tempori falutare,& in aduerfîs ufurpandum. Vltimae uoces(audito-
res) & finis,uitam antegreflam,cuiufmodi fuerit,abundè arguunt. Si enim honefta .
mors uitioiàm cômendat uitam,quem hune Caefarê fuiiîê dicemus , qui fc diuinutn w
femper oftedcrit,aliosqj fîmiles efíe optaritíA' tali Principe nunquid aliena eflê iufti
ciam Sc aequitaté.qua omnia temperan potuiiïe uos credideritis,non,fî mille obdu.
cantur teítes,totidemq5 manes excitëtur.aflèntiar.Neq? hîc Socratís ementara defî.
nitionem Iuftíciae accipi uolo,ut malú pro malo íi dC príuatím reponas, fuum quoqj
aduerfario ius nos tribuiflê mentíamur. Nunquid non cum omnibus fuis hoftíbus
mitifsimèegitv noxiam facile condonauitC in ui&oriatantum ufum Se difciplinam
militarem retïnuit,priuatorum nunquam acerbius meminit;atq? femper faciliorem
rationcm duxit beneficíorum remunerandoruim,quâm ulcifcenda: iniuriîci Hoc il-
le pactum è difciplina Chriftiana ualere putauit , non femper fummum ius urgere,
moderatis fàuorem obtineri:& pacem,communes contraftus,& emptiones alia га-ц
ttone,magíftratus Sc dignitatesdiftribuialiadeberemihilcôfusèjnihil túrbate com
mí tti,& tolerari in publias deberé. Quot ille príncipum lites atqj cotrouerfias de
iure foluítfbella auertitC ínhibuit,fumma Ienitate Se aequítate ad pacem uocauítíla
ctentalrj Salomoncm,ía ftent Minoa neícíoquem, íactent in ièruandis promífsís
Regulum,& alios: ab huíus exemplís obícuritatem illi accipient. Quapropter íu-
ftus fuit, quia imperare noratrlegum ratíones tenuít,nec u tilitate,fed natura 8C pie-
täte illas proponebat,ualereín loco & tempore iufsit. Etením fundamentum iuris
eft, iplà propenfio ad diligendum genus mortale, mifèricordiamcp declarandam.
hinc omnia quae uidiftis uos,uel audiftis,exempla manarunt : hinc ut Iuflida/amo-
re Sc coniuncb'one,qua: nobis cum Deo eft,non metu côferuaretur,operam dedit : ja
nec lè ullis meritis,wíoi7«3-íAi^i>, nullis paftis à tramite recto inflefti paííus eft, пес
ullo priuato odio aut commodo acquítatem côuulfît : la trocínia,adul tería,prodítío-
nes,Iuxumomnemconuiuiorum, & lauticias ueftium, tanquam efcam malorum
fuftulit : nimi am auarítiam,&: regulorum tyrannidem compefcuit. Qui fibi impa-
tcntiorcs fieri ¿níuriamáíudicibus querebantur , ipie pro tribunal! caufam cogno*
uit Se quacfîuit:pauperibus, Sc ad ius fuum proièquendù non í nftru en's , patronos,
pecuniam è publico ímperauit. nefcio quídamplius in hoc ordine Príncipum di-
ci,aut poní laud abílí us queat . Cuius non uulgare fuit quoque exemplum,reftúu
tío illa ftudioía,& cuftode imperrj locupletatoreqj digna,Alphonfi fecúdi Finarum
marchionis,quem in communitatem Imperrj,& priuilegia, ex agnatíone non obfeu 40
ra{utfertur)ducumSa>ronixoriundum,proMaieftate aíleruit, tituloqj impería*
lisPrincípísauxit. Coníiliis autem,& pr ud en tía ( quam prímam in uírtutíbus iu-
rè Plato collocat, ut íécundam contínentíam) quantum hic Monarcha potuerít,nac
. fus Mineruam,fî exponere uellem,docerem: qui ínterfuiftís eius diebs Se cogitado
níbus,auditoresmultí. Quodenímimperíumita munitum,tot nauonum prxCi*
dtjs firmatum, tam folerter ornatum.atque huius ípííus,unquam fuítrlnfans is eft,
qui ante pedes tantum quae funt, futuris 8C preterm's neglecb's, de rebus íudicat,
fubító in omnem euentum fuá conrjeere uelinneq? recordatíone antegreiTorú,qua:
confequentur notare,& comparare.Memoria in eo fupra fidem ííngularis erat,gra-
uifsimarum Se uaríarumrerum multiplex &fuauís commemoratío. Ea re, nemo y»
miretur fî omnium rerum,quarum ufus efl: neceíTarius, atque etiam honorificus,
ille fententíam tenuerit.Nam praeter legum à natura Se doctrina hauílam cognítio-
nem,tan-
END IX.
nem.tanta erat in rebus obfcuris promptitudine cxplicandi, tanta fácil
xnentandi,doc*ndi,c5ferendi,ut uel fummis Phílofophis,Hi:fl:oricis,Medicis,que-
(itate argu-
rendo,& aliter (entiendo,negociú prarbuerit: interdum nimis ociólos uentres lati-
nis rerú appellat íonib. eluferit:ut nihil adeo longínquú fuerit,nihil inuifum & inío
lens.cuíus non ille cxempla,caufas,naturá fcirc.íi ignorafíét,quaefierít,& docilis fta-
tim hauferit,rnemoríaq; fcpiiuerít: ut aliquando fratri Carolo V.ob nímium ítudiú,
& uelut tanto infolens loco,admirationi fuerit. Nam , G uera repeto, Auguftx cum
fimul pranfi eiïent,atq? bubulae magnum pondus rnollitae aceto,& Tale coditae ap-
pofitö cfler.auidiu sq? edêtern Carolú rogare caufam cœpilTet.quare tarn fenfui , qui
io genera quib. uefeim ur,maximè & uoluptaríe percípit ,grata,cV alias dura, & ad con*
ficiendú & diuídendum caro inepta i IIí íaperetratq» Carolus alia animo uerfans , re*
fponfum difiuliíletjhiccp amanter idem requifrjiTct>tandê refponfum ab illo fuifie :
Sibí nondú à curis fuis perpetuis tantum fuppetíuifíe ocrj ,quo hace & fímilia condi
ícere,aut quacrcre potuiflet. Illud quoqi acute dictum ab eo,efculenta & potulenta
ut probe linguae atqj gufhtuí probaren tur.eadem conditíone ad flomachum uentu
ra,atqí corporú nutrition! adiutura:ídeocp modícé uino utebat,fed c5modo,& opti
mo.Cum'qj aliquando à regulo Pannonico ínterpellaretur,tot negociorú mole gra-
uifsimârequirere pleniorêuiclû.quôdmùltieilêntmediocriscV: cíüilís flatus, qui
ferè lauticias acquarent fuis conuíurjs,& cum uellentfumere licereKrefpôdit, uulga
20 ríum id e(îe,atque heluonú,qui cruditates alerent:atcp ideo íe fuftinere tot moleftias
pofle.quia minus de uentre folicitus eíTet.Scíre fe mukös eíTe infîmae côditionis,qui
liberiusuiuerct.SedcùmitafummoDroiitTiitTi fír 01 л

-- ö ». -^«чи. p«jic,ijui tame aiioru cogerëtur Impe


rium ас nutú perpetuo fequi,atq* legem fe alrjs fumptuaríл pofíé ponere.Solída igí-
tur,5¡: extra ordiné ille doá;rina,cófilrjsualuit:cuius cum oêsillius familiares telles
funt:tum ueró infpicite qui dubítatis,ueítigia huíus comedatíonís in trib. eíus filfjs,
principibus noftris clementifsímis,quíd illi fapiant,quantum praefentia in confilr|s
fuadxdicerínt,uíderint:utquodpater multorú annorum diligetía colIegerat,id ííii
jo paratum áprimís annis,& promptú haberent. Cur igte quis miret5iamdiu hos fra-
tres imperrjs 8¿ regnís.ditionibusqj haereJitarrjs prcpoiïtos,iâ pridê dt'cccefes defw
nitas habuííle, iubendí uolendi'qj eis poteilatem conceflamfcuius inftitutionis núc
demum nos frucT:us,& omnes mortales capíemus quàm uberrimos.Non quidé di-
fputo.ipfum demortuú in omni genere literarú fummú fuifíe,more priuatorú fcho
las fecbntiú philofophú:fed quod à curis 8c oceupatíonib. iam puero infanti nimiú
feueris.fecefsíonís fuit atqî uacui temporis,id ipfum ín honorífica literatura confue-
tum ponere:nec fibi Socratis aut Platonis fapientiam contingere pofíe,tot rebus di
ftrafto fciebat.í'AÍwoíj&fcienstamenjnS tantum цМь&ушу fuit.Qui enim iudícrjs
&C armis diftínentur,fufficere ad folidâ cognitíonem omnium nequeunt:ièd quan
go tum necefsítas exígít,ne deterior inferiorib. eflèt,tâtum operae fe infumpfiflê libera
libus artibus libêter côfitebatur,atqj italeclíone bonorum lcriptorú fefe muniebat:
quoníam ex illis eorum admonebat.qua: multí non fuiüent aufi dicerejcV plus íé Il
tens deberé c5firmabat,qua^ armis tâtùm.Neqjars m S¿ fortitudinis exem
pía cum Uteris pugnant,qu¿d etíam in Arcadia templum commune Herculi 8c Mi
neruac conípedum fit.ut uult Pauíanias . Norat nimírum,quíbus fumma rerú fefe
tueat,prudentiae atq? ufus potíorem ín gubernando,quám fapientíac eíTe locum: Sí
nimia illa ftudiorumcura.nefcio an non principibus interim plus malí quam com
modi apportet.Hifpanam linguam à matre cum lacle hauferat , Latínam fréquenta
bat.Gallíca dele cbbatur,Italicè ¿V Germanicé no indíferté loquebatur, omnís gene
yo ris uoeibus acfidíb.fumméfruebat:uenationis quoq? perfl:udiofus,ut uel ínocío.
difeiplína: & fimilitudinis armorú recordare?, neep has tarnen animí.moleftiaruq?
remifsíoues fecit tanti,ut dignitatem humanam cum beftijs c5mutaret,quodqj uo-

Vu luptatis
тяг ¡O^WMIS S^MVVCl
luptatis 8¿ reí ludiera? partem alíquís pracripuííTet,perdere ilíco uellet: fedgrauibus
minis atqj edíAís plcbcm ab interceptione ferarum deterrebat,metuq} íniecb intra
jpfos fuum continebat opus.Cumcp aliquando è ruricolis quidam alíquotíes temeré
nocuiiïe fen's effet deprehenfus,atq$ ad ipfum Ca:farem adductus:pcenamedichm,
ut oculís priuarctur,repetiuit.fed paulo port reuocato,cui negociumexcquendû de*
derat,dímittí reum iufäit,nolle fe animal ratíone defb'tutum cum homine adequate;
&cuinepilumadiungerepoiTet,maximeneceflario órgano ill um belua: caufa per
petuó carere.Iftud exemplum afFerre obiter uolui,de quoreliqua íudicaripofsintire
peto fuperiora. Mira de Neftore Homerus, cuius iâpientem Sí faauem oratíonem
in gratia omnium pofuit. Xenophontem quidam in ccelum , is Cyrum fuum quocp i»
extollitrfed «iam ex huius confuetudine & eloquentía,mira efflorefcebat prudêtia,
copia & promptitudo fuhíto dicendí enítuit.quod ipfum Imperrj Germanici Prin
cipes, exterxcp natíones plurimùm funt admiratanqui ipfe proponere, refpondere
incomitrjsqua: utiliaforeputauit,maluít,quám per interpretes agere:eacp dicendi
facilítate cum fingulari humanitatecopulata,pcrpetuam ííbí beneuolentiamomni,
um ordinum adiunxit atqj retinuit,fuisqî pofteris firmam tranfmifit.Erantexcellen
tes ¿V multa; diuínce in alrjs dotes ,fortuna amicífsíma,confilrj acumen, in occultádís
conatibus prudentia,in pra?properis mora,in negoerjs fufe/píendis patíentía & con
fhntiarfed uenía omnium líceat dícere quod fentio,& non ofFenfurum me cuíufqua
prjfsímos manes fpero,fuiíTenoí1:rum huncCa:iàremuerèapertum,largum,incon гь
íultando expoíítum.ín exequendo alíquotíes celeríorem,ín congrefsíbus familiarío
rem,munificentía certè 8c pietate plurimis fuperiorem. Vitíofa quídem eft in prínci
píbus abíe(fta familiaritas,uulgarisqj falutatio,0¿ côtemptû non femel demifsio ma-
íeftatis peperit.ídeocp Vlyflês laudatur,cum in praelrjs à Mínerua in tutum fubduci
tur;quödconfilia,&:armorum apparatus,alIocutioq?nonfrequens,fcdrara,tecl;ac&
recóndita: cogita tíones eile debeant:fed quem intimé nouimus,St naturae bonítate
fieri obferuamusínferr)snoniocofum,inludicrísnon aufterum,cur improbadme
nec ego metum meorum filentío,non reuerentía moram,non apud fidos & perfpe-
clos illa ínfolentia femper obferuantiam exacbtn uelímros in regibus, & uultus pa*
ternusrequíritur,comitasafrabilitasq5fermoniserga domefticor, abditus animusje
ergahofies,trucesgefèus,&: horrenda? nota?.uerùm hccalfj drjudícentiadeloquenti
am Ferdínandi reuertar. Ex huius ore uere illae apes euolabant,línguam omnium
amorc ¿V iludió ímbuebantrpropterea in amícítia omnes fouit atq? aluit, & tanto ín
illo prarclarior fuit fermo,quó maior erat conditio:6V (ut ita dícam)coeleftium agna
tione,quàm nos,& gente maiori tenebatur. Quamobrem nulla eféoptabílíor,au-
ditorcs,nulla gratior uírtus,quàm fine armís tot milium negatíscaedibus, lingual
prudenu amabílicp fèudio hofh'um ánimos inflecT:ere,fine fanguíne ad concordiam
perfuadere : neq? ta m immâfuetum in homínum genere uitíum,quám confifum po
tctia&armis.quodíecurc&obíéquiorehaberepofsiSjCrudelitate requirere.exquo
cfficitur il!ud,ut Principes à Deo daticredantur^uiproximeauthoris ueíh'gíaper- 49
fequan tur:Ita naturam conferuantem ratio imítata,hanc partem uña: Sí compoGtío
níbus neceíláríam, folerter eft confecutaA' oratione ut recondití mores patefierent
perfecít. Sed iarnde for titudínequoq? adrjcíamus,ne minus dextcra& uíribus,
quam uerbisprajftitifTequifpiamfuipicetur. Iracundum nemofuífie^facilíadcó
mouendum animo dicet,neminem ^«(р^Лккф uoluifíe.&didiceratillud Philofo-
phv.tñn </1«л4туткг,«Л\' Ík cùtriJitKVstiviu ris, рьЖоугсц v> ¿Apáij xjm<|/ Uctrùs. Ac licet legibus flï
erítfolutus.tamenrjfdemquasproponebat iufhfsimè uixit:& quomodo medicus
bonus is eíl.qui non pra-cipít inodó,fed agit idè ; í ta ab óptimo uíro melius putabat
regí omnia,quàm à lege tantum.Nec uolebat Chrifh'anos fubditos ut barbaros eíTe,
ut in quibus literarum atep rationis maior uis eluceret.Nam barbari femper libenti ;»
us quám culta- natíones feruiunt,quod etíamolím in Afiaticis & Europe's animad-
uerfum ei tadeo'cß illa femper tyráníca fuerut, & ab humanitate régna relicîa, ut ad-
1 hucMcw
hucMofcouia,Turría.&:c. modóenimfintíccuriabaí¿js,omnia perferunt à fuis.
Sccus eft inter nos>aud¿tores,qui Principes noftros no metu.fed araore mandatoq*
fummi Dei coliraus . Eft profesó ira in Imperatoribus neceflària,& calcari ftimu*
locpadfortítudinem opus cuiuis gregario milíti:nec homínem fine ira quenquam
fcpere,aut íntelligere quid honeftum, quid turpe fit , crediderim . Sed nofter híc
Princeps ea ut ali)s,cum ufus exígebat, uti poterat, fefeqj ad egregia facinora fufcita
re.Non ille temerarius fuit.no^nifi in loco,uehemens:&: fi difciphna armorum po*
fcebat.etíam afper.ín puníendís uitps incxorabilís,quod in multis fuis docuít. Nec
raróinarmísfui^uigilauit.ípeculatorhoftiliumconatuurn.paucis fibi aíTumptís.fu
,0ú:ad nuncios fubítos.&periculum importantibus intrepidus,nihil à conftantíadi-
fcedens,ah'os in pradiaexcíens.ceflántes cogens. Vtínam per fidem nonnullorum,
auditores, illí prarfenti expeditíonibus quibufdam adeflé licuiflet : nemo quid iuue
níli a?tatc,quid affecb poterat,dubitafiet. Sed nemo magni S¿ excelfi animi,nemo
uiAoris mcretur laudem,qui dubíjs eorum quosin hoftcm ducas , animis nimium
confidenteruel temeré fefe ínferat:cumcauerefatisfuorumfaluti,&prouídere ne-
qucat. Non minus ftrenua facía confias íblertiáque eduntur,quàm dextera in pu-
gnam parata : farpe cau tío única totum cxercitum à fuga ¿V carde liberauit, eadem in
peftem fummi periculi coniecit:exempla non adduco. Quocirca qui hunc beatum
nunc Imperatorcm magnitudinein fufcipiendís arduis , & tracbndo prudentia.ín
>° perpetuando conftantia, in aduerfis perturbatione'q? fuftinenda fuperarit, lego ne
minem : qui inferiores fint,noui multos. Non eft negandum quidem.illum non
femper proíperam habuiflêfortunam,non tam felices rerum exitus uidiíTe : non tot
captiuis 8c triumphis lar tat um ,quo t nonnullos : fed quorum id culpa fortafsis ínter
dum accidcrit,maIo uos fufpican,quàm à me recitar i. Nam cum in Imp era tore alias
uirtutes plurimum pofsint: fortitudo,c5filium , modus,difciplina fin t necefiaria: fi
tarnen fortunamhabeatnouercam,fine optato exitu omnia hunt. Veruntamen
pius bicheros fortunam&fbrtem,ipfu m Oeumputabat,cuius ad nutú omnia mo
litus eft:non aliquod nurnêfenfu carês^ecumjociofum.uolubilejraro quiefcensmo
in amphorís Dianar,ut Hannibal,rerum difceptationem ponebaç: minus in ferpen
30 tibuslagenis fi&ilibus contra Eumenem portata nauali uicTor>a,eqj terreftri in ma
re translata.iuoifteducefummo Deo nitebatur,huncrebus fuis quomodocunque
geftis&confeÄisfcopumprarfigebat, cut'usremagi per feinter homines rebatur.
Se non Imperatorem, fed miniftrum:non hominum dextris , fed cceleftium cufto-
dia Sc prarfidio tutum cúnela gerere: cui Deo fi uideretur.fefe ui&oriam reportatu
rumîfîn aliter,3»quo animo 8c patienter laturum:licet non ira caecus fuerit, quin faî-
pe fibi maleuolentia Sc odio fuffiifum animum impedimêto fuiile.moramcp & per*
niciemíníeclamfenferít. Sarpe fuorumquocpintemperatam&fceleribus cooper
iamuitam,impunitatemq?,Dei prouocafleiram,iuftècogitabat,in pœnamqj pro-
priam íllorummilitemconícríptum:prgíértimcum Turcarum uexationes à Deo
40 permitti,utdeniqj nos à uitiofis ÔC noxrjs abducamus , iàncleq? Ueniam erratorum
deprecemur,piè fciamus:fubfîdium tarnen Dei precibus, ¿V conacibus excitare non
prohibemur. Atque fànè nihil minus quám fortunae cum fapientia conuenit: fed
euentus tamen fimiles efficere folent.ut uix diieernas. Nam ÔC opibus augent.cV ho
noribus ambaejmperatores creât.Sed laudabilius eft ex uírtute fapienter mediocre
poteftatem,quàm fortunar arbitrio fummam adipifci.ac refte Plutarchus iudicauir,
Romanosnon tam fortitudine.quàm fortunas aflentatione,quam primigenia cole-
bant,tantos cuafiíTe. Sepe tamen Ferdinandus quoque nofter uicit . Nónne bis
uniuerfam à Chriftianis ille feruitutem auertitrfaepifsimè ab Hûgaria ÔC uicinis in-
cendia,populationes,cedem,uaftitatem repulítí prohibuitr" ÔC adhuc uelut in cathe
50 nis&metuhabuit Turcas? Etenim,auditores,nífi tam potenti ¿V feuero exercitu
primos illorú ínfultus,mínas à ceruícibus noftris.ni fi ea diligentia ÔC celeritate cruo
rem reieciíTet Ferdinandus.furorem fregiíTet.miferrimi eífemus omnes : nosqj q ui
\Z 11 -
784 lO^tVtJI-S S^ÍM'BVCJ
tnnis confequentur,perpetuam fcruirent feruítutem. Verum íftíus praecipuê folicî-
tudine,pietatein cogendamanu.promptitudinein occurrendo,& exigendo proui
dentia,& maturitate fa(ftum,quô minus ille fîtiens,omnem íanguinem hauferitjatcp
repreflus crudeles impetus remiferit.ulterius non fit progreflusrquodq? adcmit,nó
' cam illi periculis & Marte quam Chríftíanorum negligentia & diísidrjs conftiterit.
Et qua; pars eft Chriftiani orbis.quam ille non anticípatam animo,& ad caedem no
tatamnon teneret,miferrimecp uaftaiTetrNon igitur nofter Imperator neep ualetü-
díni.liberis'ue^equc thefauris,& ad alios precibus ut fuccurrerent , unquam peper
cinomnia fua in has reliquias Hungarie,ut alrjs remotioribus confuleret,depr5piit,
cxhaufît,necunquâfaAipœnituit,profuitbonitateomnibus:ut Menandriilluduew
rum fît, «Mf* woä«kij «r« truris^y. Multos legímus ¿V uidí mu s eximía rerum со
gnitioneinftrucT:o8,confilííspromptos,cVdeliberationibusadmirabiles,quiubiad
rem uentum eft,nihil pollebant,euenta fubitó confilíorum contraria fenferunt:alios
item non pauciores,qui in confílrjs rerum gerendarú capiundís prorfus pueri & ine
pti uífi funt: fed cum hoftis eft pra:fens,occafîoni 8í manibus confîlium fubitoac fé
liciter oceurrebat.At hic ¿V feparatím admirabilis,& rebus gerêdis fîngularis.Quid
hoc animo altíus,qua?íb,quidadmirabilius,qui maxima relíquorum regnorumfuo
rum cura, acceptos Pannoníae finee,attrítos toties, peísímé uexatos,tam alacriter
&conftanter,tamïmpam'dè&fumptuosèuel filiorum profufus,incj$ eos medium
danshoftem,tutatusfitr'tyrannideminhibuerítf(^id,fiílleirjtegrumpartibus,flo го
rens legibus ¿V concordia,pacatum ciuibus regnum à Lodouíco excepiflèt,illaç mi-
ferabili ad Mohaczium clade non omnia infefta confumptaíp forent,amorenunclw
bertatis non fecifíetr Quo in ftatu res futuras nuncputaretis,fi diminuta: & laceratç
ctiam reliquiae no fuiflentffî multi fuis conten ti non regnum appetiuiflent,hunccp
dimouere diuinitùs ¿V rite datum regem non eflent conatifnullum meherdè hodie
regnum tarn copíofum, amoenum, tarn fertile, ci uium frequentía cultius ufpíá con-
fpiceretur.Nemo igitur laudabit fenfum eorum,quí ipfî fibí,excítis deniq* barbaris,
malum 6¿ dedecus accerfiuere , alrjs perpetuam curam temeré multo'qj ínnocenram
fanguineimbutam,modo non diffluentem,metum'cp incuflere. Sed neq» Turca un
quam hos fines attentare,minus poneré pedem aufus fuiílet.ni errore dicam,anfum je
«íorum ín Ecclefia uirorum cofilio 8¿ perfuafu id effe&um fuifíet.Italiam íllc (patrie
ením dolor fateri iubet)& circumiacentes locos ad tríumphum deícripíeratinon c£
fet nuncRoma,non Neapolís fortafsís(quibus à periculis tarnen illas ¿V oranes nos
Deus pracferuet)non,inquam,in hoc luxu ¿V maieftate mult£ eflent Italia; urbes.niß
Turca: confilíumper nosipfos mutaflent pontífices, pcriculumqj (non fccusatqj
StilicoapudTheodofium exautoratís Gothis,qui Italia: minabantur, eos in Panno
niam&IIIyricíícreato Alarico tranftulít:uelut PhiIippusAcha:osto^«í^«*efl"'If*
llidcSjWÇct т>у ijjffuiuúay nitepoy \m¿Ax(t >jS[vxinx трв-ту фЗДяЬм «iris «f «я^«ч»)1П Pan
noniac fines cfFudifient.Namcum cófccleratifsimus fictyrannusltalíam cummalefi
cío ínuadere conftitu¿ÍIet,omniacp íam ad perníciem comparaílet, inftítit pontifex ^
apud Vladislaum perlulíanum cardinalemrquomodo etíam Sixtus à Venetísim-
pulfus.temporeLodouíci per Thomam cardinalem,tertíó,qui omnibus dírísfedc
uoturos, ¿V cruciatibus Hungaros.tradíturos infernís aiebant, fi Turca: fcedus tum
expetentiamicitiampollicerenturrindígnum forenomine Pannoníco,quípro fide
tam fortiterfacpedepugnaflent.totabpontificibusornati efl~entpra:mrjs,(í cum im
maní belua pacem facerent : quin potius uel non lacefsiti,íéfe armarcnt.eos fibi dc-
pofeerent hoftes,accepturos tam qui defîderarentur quàm qui íuperforent, eterna
longe'qj his leuibus & fugacibus nobiliora premia.His illi monitis,minisadmixtis,
metu'qj confcíenti}s ¿V religione allatis,noftros à pace & coditionibus Turca: abftra
xere, deterruerunt: itacp fadum,ut cum ille in Italiam irrupturus.non fan's à uicinis
fePannonibus(quorumilleuim cVfortitudinem periculosc erat expertus) fecurS
animaduerteret,priores nos aggreflus adeó fît rnolcftus, Etfî Ьгес* uobís accipt
-r «^.»u«tiim.menimothciumpietatisrequirit,uti in proximi j «»a Hit
bonis
arqué ас noftrís cupiamus,fi quid malí uícino accidit,quantû poísis.tüo etiâ damno
cafum fubleues:fed undc occaílonem Thracicus irte hoftis,ín Panoníam Ut tamdíu
graflaretur.quí ab anrto 1415 infeftus nobis eftjfumpferít, aliquot perllríngerc üer-
bis uolui: haec'q? de Hungaria, quç iê pro Chriftianis íam per 541 annos uelut fcutu
. obiicit, fufficiant. Bellum uero Saxonicumundecunqj ortum habuerit,qua uirtii
te Si fortitudine cum fratre adminiííraüit: quibus ille fe cafibus,cV hunc Imperatore
Maxímilíanú carifsimum filium nonobtulitçTcpeinermém.imparatû^biecit.'quas
»° ille non tempeftates,quas minas nô facile tolerauitf quotufquifque audiebatur, qui
aliquod indicium uíñoriae in horum caftris reliare putarerr Sed praeter aliorú ex*
peftап'опет^тШе ofFenfís animo non inflexo.uim ui, uirtutem uirtute reiecit. Vi
Лопат tarne optimí Príncipes íta perfecuti funt, ut ipfi uicli, Sí in triumpho ductí
quibufdam dicerêtur: ea moderatíone 8C oblíuione iniurias contriuere, ut fe captif
uorum caufa doleré apené tellarent;arma tarnen feeilTe,quó minus eos non illico ad
fiios rcmííérin t,nön retentú odiú,non uindicbc cupiditas.Si quid prêter opinion!
accidebat,& uexari fe aduerfis fentiebat,eum feoftendebat, ut dubitares inimicáné
fortuna plus in eo premendo.doloribusqj accumulandis eflet occupata,an ille neglí
gendo Sí re fillendo. De bello Tranfyluanienfi multiplici.obitucp no fperato fra"
20 tris Georgrj4uariaí funt uoceside quibus fingulis aliorum ello iudicium. Verunta-
men pace omníú dictum uelim.non iuííu Ferdinandi.quí cum iureiurando mutuó
feobftrinxerat,eacaedes facia eft. Etenimquîedâufitate,ut ferunt,illius ad Turcas
literar,quibus eíus morari uim,&eludereapparatü folebat,à minus confers cum cf*
fent deprehenfaejmetu prafentium periculorü exercitu utrinep ad colligendum per
Varkocz iblicito,ne qua mora etiam noílrís forte ab quibus eius literis aliquâdo fie
ret,fuo quidam confiho.non regis mandato ,uitäilli,nihil tale metuenti, (ob uenia
& incolumitatê Vlmanbeko è Lippa impetratâ fufpicíone collecla) eripuere . Hace
non à me dico,audita narroîabfit in quenquâ mortuû intemperantior fim. De filio
Ioânis regis (cuius pater per côuentiones uti frui'cp título regio potuiflet.filio in res
50 folo,poíTefsíonesq? auitas fuccelTuro.nifi uana fpe omnia deuorafletjcV imperadi Ги
tí etiam fanguinem bibiilet) omnium eft uotum & fpes,breui à côfilio inique fugge
fto difceflurumjcV malum (ita uolenteDeo) in autores turbulentos^uod etiam an
tè ufuuenít,conuerfurum,ut comunibus armis,animis'cp c5íunclí?,in beluâ Orietl
tis c5ruamus,illum'q? cum nomine extinguamus:Gra*cis amiíTam libértate, Si alris,
nobis diminutam adhuc florentem reddamus.Quod fi unquam.auditoreSjhoc Du
ce & Imperatore Maximiliano fperandum eft.qui mentem S¿ animum cogitatione
geftorum parentis conformauit.nec (quod Demofthenes in fuis grauiter notât)
i&y ■at«fíAt/A»ái)7i0{»x«íjwí;)ü1r7rtf tú/ nítitttCKwniy 7i?xyn¿7táyyiytv¡iafi pu tat, ièd memoríam ue
terum repetens, fuá inibuít:mod¿ initia Imperrj conftituat,incp ufus neceílaríos do
40 mí & apud exteros,quorú intereft.paret.expeditaqj habeat. Fruftra enim & leuiter
Imperator Ferdm-ïdus tantis fe moleftrjsoccupaflet,totfumptib.obrui{îêt.tot prae
lrjs S¿ uíclorrjs eíus líbertatís aufpicia cdidiflêt/pêqj oftendiíTetrnífi, quod ipfe per
uitam ad fine perducere nequfjíIet,natos id fuos cumulatiísímé Sí penítús confeclu
roscVpraeftiturospraeienfilFet. Relíquit nobis tresoptimos/ortifsímos, plenos
ípei ac líbertatís heroes,fingulari prudentia S¿ praeter actatem confílrjs abundantes,
quemcpdignum maíeftateChriftianí Imperii &Orbis:quí in hoc íam íncumbút,
id procurant,quemadmodú relígíonis difsidíis finitis, animís reconciliatis , cadem
fide S¿ cccleftí perfuafíone,fpe prarlucente optima.contraTurcam proficifcantur,iL
lumq? euertant,prifhnucp decus Chrillianac maieftatís Sí lalutisrecuperent,infíau-
50 rent.perpctuumcjí faciant.Quodomnesqui pió funt animo,uelle non dubito.De-
um'qj comprecari,hís Principibus felices fuccefius Iargíatur,debilitata Sí fracla fta-
bílíant,aureaq5 reuocentfecula.Porró tantí huíuslmperatoris aclionum, fermonú,

Vu 3 confilio-

I
78б /O^NN/S S^MVVCI
confiliorum duodpotuiteffecondimentumfflaomnis uitg tempme,modo'q? inge
ftibusuulra?Profe(aó,Guirturam natura dimenfionequadammcdiomum,&no
in alte'rutram partem declinante nimium ratione cenfetur:h*c fola uirtus quaTem
r «. „Mi_.n.lf,ir ¿Yahtnlnir. Nam

з'ф accommodatís adionibi


Eil uirtusplacttis Aßmuijfi bonis.
Id qui fponte,à fe munitus & paratus,minimè coaAus facit, Temperantem cum
uocamus.non aberrantem à recb uiarcontinentem quoque dicimus. etfî aliqua eft
differentia in his duobus nominibus,ut non omnino idem fît continens qui tempe te
rans: fed haec ociofîs relinquamus. Quare cum fortitudine & conftantia,nihil ae-
què ас temperantia,focietatem habetrquód qui impetus regere iudícío, & moderari
uoluptates norintyaffeclibusqj,nefefenimiumerFundant,nec omnino lateant,im-
peran t: uanis íllecebris obftant,in quibus alrj felicitatem ineptè ftatuunt,& finem fu
um,illa neglígunt,nec ulla fe deliniri dulcedine patiuntur,hoc eft,fe ipfi uinceredi-
dicerunt:hos ego magnánimos 8C fortes dico.non qui fe feruos & miniftros delicfjs
abiecerunt,unde tanquam è cceno nunquam ad frugem,ad conftan tiam & honeftas
cogitationes,prod ucendamq? falu tamer & tuendam uitam emergunt. Qui fuis ui-
ribus hoftem uincunt, norme maioremquàm qui alienis,laudem merenturfqui
feàmoderatauitanullis blandirías, nulla mollitie dimoueri fînunt, nónne hos a-je
ptos communibus ufibus fore,& exoptados putesrTalis hie Caefar nofter fuit, qui
non fordibus, ocio, non unquam gulac aut abdomini feruiuit: fed fobrius, uigil, ut
publice fufficeret,uitam,dum calo licuit,bene caftifsimecp duxit: tantu edens ac bi-
bens, quantum quotidianc curse & exercitationes uirium abfumebant. infolen-
tior nunquam uifus eft:hominem quippe fefciebat: ncc,ut humanitatis memor
eflet.opus monitore(ut Alexâder,uelPaufânias)habuit:acquod de Antonio ferf,
ev.oi®-(ñií-mcú/-n!\j tj/^vtTBj ^¿{/¡jvjiiMiJíy, ¿Af#wí¿>«í(¡f«'»f я(/,кда 'zJlty •nçtantitvyfi^x, atque il'
lud Seueri Imp. eft fecutus, «rinjuíí *ir nf*Knu\>,itit\*s тыу «t¿7js> AsyMntjtuJmy. nam
de fe uoculas per alien tatores illatas,aut alioru interdum iniquius de fuis rebus fen.
tíemium nomina,audire noluít. Sané ubi uoluntas temperate iuftecp agendi cum 30
fumma poteftate iungitur,& ipfe beatus eft, & qui ipium audiunt. In hoc profefto
Cariare quia prudentía 8C temperaría cum potentia uiguit uniueriâ,optimarumau*
thor legum,naturaq$ bonus conditor extitir.Non facile cofuetudines mutabat:quip
pe quern non fugícba t,n i h il eile molcíb'us,atcp ad alienand u m fuorum uolun täte m
promptius, antiquatione mutationeep uulgi morum, nifî publica ofFenfîone ас tur
pitudíne laborarent:tantum probitas & oratio pofîunt.Etfî ením Mgnâder ad per-
fuadendumoraríonemexcIudit,tamenutrunquecopuIandum eft. Non unquam
huic Cxfari quífquam,ut Cimoni uinum,ut ibmnolentiam Scipioni,obiecerit;non
fraudulentos fermones. cuius animus,cogitationescp, non fecus bonis ( atque Iuli-
us Drufus Publicóla fuas sedes perfpicuas, ut uitae rationes domefticse omnibus pa40
têre poflênt,cupiebat) apertae,teftatecp fuere.Quodexemploliberorum quoejj ho-
neftiisimaq? educatione orbi conftat,quos fui fîmiles uoluit,ac effecit : nerempubli
cam gubernaíTe,quí familiärem ignoraflêt,pofteris uideretur. Côfuetudine feiliect
heroica,iuftaqj indolem diuinarum uirtutum excoluit,c6firmauitqj,Lycurgi ad La
cedemonas exemplum haud ignorans : iêd longius euagor. Amorte charifsimac
fuac regina? ea fuit continentia,ut illi Medici earn conftantiam, 8C pudícifsime c5íu-
gi cuftoditam memoriam, ualetudini obfuturam dicerent. In focíetate uerè cum il
la fuauífsíma & rarifsima ita uíxít.ut nulla unquam fufpicio temerata? fideí extíterít,
non leuitatis. Ñeque ením minus caftieíTepoíTunt,qui in matrimonio funt,quàm
in omnino illa negata&feclulâ à confortíonefoeminarumuíta homines inueniun yo
tur. Qiiís unquam audiuit,more aliorum Principum qui numerum liberorum fu
gíunt,atque imperio fuo,ne multitudiue haeredum diftrahatur,cauttit,huc in con-
íugio
iügio extra ördme & fid^aut poftea,uel fufpiciotic ulfam relíquífle prolêcNon igíc
côtinensille,fedtêperatus fuit.'quis enim prudes eft,qui fîmul c5tinere fe nequeat:
quód noninrer5tanrúintelligétia,fed Л*пг,-п adagendû.prudêtiamdefiniamus,
Nihil ab inuito,nihil per iniuriam accepit : in commune confulebat.non ut Caligu«
ía,fed ut ^kdrianus & Antoninusiut quae etiam fifco debcbantur,liberis reorum re-
linqueret.ne filrj infontes paternum fcelus luerent:;nec quinquennium tantum cle-
mens,quod Traianus de Nerone dicebat,fed perpetuó mitis fuit, до тщку Шу. пес
fiducia Imperrj,ut Caligulam.Neronem, Caracallam, Heliogabalum , in uitia deie-
cit, fed uires ÔC dominatus ftabilierunt. Largus in omnes , efFufus in benemeritetf
•° fuit,humanitate& comitate inauditá.utmultibonitateabufi fînt:reuerêtiamq? <¿e-
trahere,& in focietatem conuertere ínepté uoluerínt. Sed illud in ipfo uerè fuit he-
roícum,humanitatís indicium maximum, quód aliquando quos confpexerat.aut
allocut us eft,fi poft uigínti annos redrjflênr, ilico agnouerít, extenfa manu ueterem
gratíamobtulerit : diligenterq? circumfpiciendo cauerit,ne quemíncomitatufuo
jnfolentíorem,appellatione aut nutu dementi praeteriret. Quorum fibi operam uti
lern 8c" diuturnamjfidelemcp expertus erat,profequi omni liberalitate , ÔC exornare
eosftudebat:nec paflus eft beneficíum atque remunerationem expecbtione fieri
xnaiorem:ociumfeísis,nonnegociumímperabat:pracfens& uiuus prsefentibus 8¿
uiuís gratiam referebat.non ad ultimam artatem differebat : latís eos fidos ¿V prom*
io ptos fore femper fibi ratus,quos benefices cumulaflèt. Vbi enim expeftatio gratia-
rum extrahitur, minus illa: cara» funt: & onus baiulo, fi tempore fubleuetur,ad per*
ferendum fit leuíus, quàm fi ubi metamcontígit,exoneretur. ñeque ego méritos
rum meorum fruitionem ullius in morte herí conftituí uelim : fed accepto benefi-
cio,exemplo abosad officia & labores uocari,inqjfruduumpoiTefsione meos lo*
cari. Teftata dico: non more auari patrisfamiliâs,à fuis radones exígebat.nec un-
quam ille magiftratus opibus quorundam metiebatur,minus rjs uendendis aut lo-
candis mercaturá faciebat. Etenim ubi fortunas uirtus poftponitur, uenalescp funt
dígnita tes,ut res optímorum non confiftit.ita Cacfari 8c" Regibus füa ímperia infirm
maconcídunt. Lucricertè ibes óptimos quoique à petitione rerum gerendarum
jo 8¿honorumauertít,qui fumptus faceré nolunt. Itaquequos idóneos duxít nofter
Imperator.oneribus honorabat etiam nolentes : quos auaros , aureocp píícari hamo
fufpicabatur,nunquam admíniftrationi negocíorum uel cupidos praeponebat.licet
nomínum leu títulorum interdum ambitionem importunis inanem non difficile
impertítus fit. quoníam iuftitíam ad alterius premium referimus, ideo no pecunia
proximè uirtuti íatisfadt, fed iuftícia. Atquí funt qui non omnino laudent, uarfjs
locís & curis fíngulos prxfinífe curatores.feu officiales,eam'qj multitudinem inutí-
lern fumptuoíamcjj fuiíTe.Sed hos ego uelim audire.utrum melius fit pluribus ma-
giftratibus unum pracficere, qui ad uoluntatem omnia gerat : & cum ipfe rton in o-
mnes partes fufficiat, per feruos cupidos multa agat, anmultosf nônnefifinguli
4.0 partitas curationes obtineant, diligentius atque temperantius cun&a molientur,
quàm unus , 8¿ quidem per íéruos pecunia conducios? Non ígitur ípe magni lu-
cri tantac molí oceupatíonum praeerat, пес alienorum admodum cupidus fuit:
quód tantum Principem feiebat á Deo conftitutum, eius'q? efiemunerís.non fo-
lùm ut multorum gentium fit dominus: quomodonec diuitem.ur pofsideat,pre*
matcp multa : fed ut bene agatur ¿V uíuatur.Sed denuó digredior. Liberaliter Fer
dinidus Caeíar,8<: citó fuos fouebat:fimul rem.fpem 8>C memoriam coprehendebat»
bonumqj.íuftum & iucundum recle coniungebat : fecus quám Delphis in ueftibu
lo notatum erat.Nam dare,iufticíae eft: accipere laborum fruftus.bonum: iucúdifsf
mum ueró.cuíus cauía fudaris,aliquando confecutum eñe . Alia fuit quorúdam
yo ratio.alia noftri Imp. fed fortaflè genera negotíorú>populorú, regionumq? quibus
illi prcerát.hanc diuerfîtatê pepcrere,ut in officio,nifi fpe.côtineri multi neejuerint,
Adulatores,pefté&domefticosficarios uocabat,& libértate fuá plurimos perire.
Vu 4 Siquí»
788 lOufNWis s^tM^va
Síquídem omnium animaliumperniaofifsimahaec duo funt: de agreftibus, tyran
nus : de domefticis, quos alimus, nobifcum circumducimus.gratiac & uentri,auri-
bus'q? homines inferuien tes. quorum conditio tarn eft iniqua , quàm fi quisuo-
mícam aut uulnus in uentre habens,curatum fi uelít,adhibito medico,barbseautun
guibusforficemísadiungat,malum non attíngiuideaa loco ícilicet alieno medid-,
nam,non exígenti,fieri quereretur. Eo ením res dementiac apud quofdam uenit,ut
non uoluptatí s.fed iam amb í tíon ís ergo feurras ¿V parafitos alendos cen(èant;quod
uí tium fummè Plato reprehendit. Helurj Pertinacis confuetudinem fecutus , ca-
webat,ne ex uanís alícuius íérmonibus communíter periculum crearetur:atquealte
ram inCretalouem auricula habuifiè,utpuramalrjs quoque ÔC integram fcruaret,w
m eminerat. Procul ergo hoc genus hominum à fe eue uoluit, fubito taies notauit,
fibià confuetudine cauit,c5iêuores nunquam colluiores fieri eftpaílus;quidenirn
earepcrniciofîusf Ñeque hicrepetam.quo animo 8c" ope ergaliteratos,ipfas'q$ li
teras ièmper fuerit,ipiè honeftae & iufta; literatura: Princeps. Exempla confiliariw
rum id declarant,quos non uetuftate titulorum munítos.non alíenis claros uirrutí-
bus,fed fubfîdio proprio ínftructos.rerum experientia claros eile uoluit. Maluitil
leexemploaui Maximiliani primí eruditos 6¿íanos iudicio,linguarumc|ufu1uel¿
tenui familia in con fi lium.quàm generis longifsima ferie nobilcs, aptos tarnen таи
nus,S¿ocioíbs,euocari. Norat fapientifsimus Imperator, armis & legibus impería
conferuari : quorum iílud abfque mediocri rerum & literarum fubfidio nunquam 10
féliciter inftitui poflêt : illud uero niíí munitú eflet confilijs.fruftra fuícipi. Acquod
Sozomenus Theodofio.amoriq? ¡iterar um eius tribuí t,huíus prorfus exempliscon
gruunt. Non tarnen nob í lita t cm quoque neglexit,fuum illis locum dedít,comple-
xus amanter eft : fed hos ut neceiIârios,illos ut ornamentû habuit comitatû:& in
bellis nobilitati prsecipuus fuit locus : w^y^69<rttvg¿í7^¿sv«íf9<ríaytvyÍ¥«a,\jtiitPlvi
tarchus. Et quod in rebus pub. uidemus fieri, ut magiftratus alrj fînt neceüarrj,uti
les air): ita hic1 diuinus Csciàr, omnium habuit aptam rationem. Collegia multa infti
tuítjcollapía pené Gymnafia inftaurauit,in'q? lucem & dignitatem uocauit , liberta-
tc'q? &priuilegrjs extulit,eocpmodoiuuentutemad iludía inuitauit. Fabricandi
magífter no ígnarus,ó¿ copiofus: quod ex his perpetuis 8c* fumptuofifsimis fubftru 3»
ñíonibus meenium & pomœrrj Viennenfis,ex confinium locis munius ¿V tutís, ex
faniillius Oenipontaní celebrítate,8c" artificio domicilio'qj pauperum híc admiran
do patet,multiscpalr)spafsimínoculos omnium incurrentibus,& eos obleflanti*
bus. Sed quid opus tot uerbísf Omnesille modos, ratíonesconferuandasdignita
tis,& imperandi, ut я fuis amaretur,tenebat. dues enim ín Repub. amore funt,&
paceretinendi. Non facile* praeièntemftatumimmutauit: fuis mandatis exemplo
ipfe, quantum dígnítas patitur, praduit. Qui noxía nulla tenentur,à fontibus &la
tronibus difcernebat:íudícioq? in puniendo ufus eft: à damniscVaduerfarrjsfar
tos teclosconferuauít. habuit quoque,undeifta fuppeditata fint, neruos 8¿funw
ptus: praecípua ueró Dei relígíonisq? ригаг cogitatío fuit, qua fine nullifruclus,49
progreííus, nullum honorificum nomen ñeque in hominibus, ñeque apud coe-
leftes inuenitur. Has ille omnes artes callebat : nihil quod ad hanc dignitatem,
opemcp requiriturtutandam,illi defuit: omnibus ad fummam uirtutibus afflue.
bat:quodcp ab alio nullo, fortaíTe tanto Heroe,relígiofius prarftitum.uel hoíhbus
abiectifsímis,inímícífsimís fidemferuare uoluit,nec ullam benegerendac reiocca-
fionem extra fídem arrípere.Non feilicet pollicum confœderatorû nexu hícexpref-
fo'q? fanguíne,communítercp haufto opus fuit : nihil illo Numse templo,non exter
nis cxremonrjs,quod in animo habuit, fed recondite quoque teftabatur:in ore
illud faepe habens PJatoniSjStfM^oj» ¿to8¿Míyv<ro<p¿(,ÍK*t'W6ri ylvtS}. Itaque nô famam
folùm,utLyfander,uel Alcib«ades,fedgloriamueram,ut Cymon, utAriftídes fîbi $»
conftituit.In cúctís rebus K«r¿{iu<riif fpeciauit.ut propemodum Stose uerbum illud
non mollienti fatisfecerit. Sed longius quámputabam, ueftras aures demoror.
His igitur
Uff EVT> I X, 799
His igitur praeclarís & inauditis uirtutibus& fadisHeroa hunc fuifle, omnium
feculorum memoria mihi teftimoniumpermbebitrnatura&fortunisfalutinoftre
potifsimùm biffe coniundum, non tacebit. QuiXXV Quíndilis acerbo rerum
ftatu nos reliquit.Nam ut hoc addamus,ex ínfinitis laboríb. ac moleftrjs ante feptê-
nium grauifsimèac defperatè decumbenti.non parum & nutriendi , & uis animalis
damnicontraxeruttt,incjjreliquum tempus fomitem fymptomatibus quibufdam
praebuereait 22 Aprilis.anni.quo eft mortuus,proximo ante Palmarum feftum die,
mané aMuturuspedes.inuertiginem^canimiturbationeminciderit.uixZithardo
ipfum fuftinente: cum'cp fe collegiflet.ait,Vos putabatis me prorfus nô rediturum?
»ö non tarn citó id fiet. certum habeo,me ante Pentecoften è uíta non migraturü.cumc»
cum diem,¿kodauumpóftattigiflet,rcpetrjt: Spiritus fandus noluit ut morerer
*ntefeftumIacobi,utquomodoisperegrinusapud nos,itaego infans Hifpaniam
extra folum natale cum ipfo peregrinen Ex eo tempore grauius habere ccepit , me-
dicosq? fibi aliquid exhibere ferè coegit:non faduros ipfos officium,^ natura; cun
da permittâtur. Saepe repetebat.fe ad uitam & mortem paratum,nihil abhorrere,
cuius malum ас periculum fanguíne Chrifti exhauftum eíTet.ac fublatum. Imo iu*
cundifsimè aními promptítudinem acuoluntatem declarauít,cum adíecít;Se morti
illigatum,eam'qj non recufare.quód íí maíores ipííus mortui non eflent, per nume-
rum tot fuperftitum fucceiïorum , feruricolamautpaftorem fortè,cum Imperator
20 fît,futuru m fuifle a'dcirco iè fuis loco ceiîur urn, ut dignitatem obtineant arquam,
dum perDeum Auftria? domui liceat. SxpeDeumprecatuseft,ut fi quos offen«
derit, fefe patefaciant : uitâ'q? dum errorem deprecetur, ас jllis detrimentû compen
fèt,piroduci orauít. Mtniftrorum indicem,& nomína,quibus debeat,quos digné
locupletarit.quibus immerêtibus fpe liberorum quid largius índulferit , repetebar»
Per 38 annos Turcas feoppofuiti nulli tarnen eiuscaufa fe inopes fados queri pof-
funt. ac ííocíum fuííTet ditandí, cuís eouípiam potentior,amplior fuífleti'cuius cau
la Solymannus fepties moleftè prefens uenire fît coadus,ad 13 o miliaria cótínua di»
tionem poflederit. Defedís paulatim uiribus,díe à fe definíto Iacobí, facíllimé., ui
morbi.nullo graui mortis'q? pra?lentis indicio cefsit,hora poffc prandíol um,etiâ ouo
Jo iure íoluto cu mulatum,infpedamibusfuis,uixdígreflb filio Maximilíano,nec tum
eiufmodi quicquam cogítante,& ad fubitum nuncium etiam addubítate . Cuius
ultima uox alto tentad íbmno, ac de hora quserenti (cuius machinatíonís íémper fu
ít amátifsimus) ad Cratonem medicum fuit,alrjs abfentibus omnibus adhuc: Quo-
modo habeo? Apeno corpore.uifceribus'qj uacuo,in fîniftro rene plurími lapil
li, atque etiam in uefîca (de quibus tarnen nunquam fuerat conqueftus) reperti fue
1 re. Conducamusígítur huncadfepulchrum.anímisdemífsisacdolentifsimisco-
honeftemus:quod maximum port Deumpietatís eft exemplum: eius'qjmcmori-
am dum uita fuppetit,reuerenter colamus. in hac ením parte fita eft grätig uis, non
quod Athcníenfis de Legibus apudPlatonem ait, ut conditoríum ñeque maíus
40 ñeque minus mortuo, пес ígnobilíus dígnitatefit,ornamentorúmqueannuorum
inftauratío : fed, quod fubrjcit, quotídie repetíta memoria. Qyís igitur noftrum
cafum non lugeatf qui tanto prazfîdio literarum, confilíorum, poteftatemunitif-
fimum, ornatífsimum'qj amiferimus,hís prefertim locis & temporibus undique pe
riculum & bella fîgnificantibusC qui ferrum Scythicum praecauendo reiecít, debilí
tauit,comprefsít,in eíus etiam fines erumpens? Ac iànè,qui tantas dotes aeftimare
norunt,in perpetuo (qualore lachrymisq? forent:tabefceremus in hac calamitaten ее
falutisfubeíTefpemputarem:nifi nos tres íftí Principes ad íniurias & uim pellen-
dam proptifsimi folarentur,& íam cceptis conatibus in optima fpe ponerá. Hi fui
officrj ratíonem omnibus fine dubítatione,perfoluent:& ne ullaineisfîtmora,nub
jo laqj harreat culpa,prouidebunt:nonmediocríbusconfilrjs,nonufitatauíareh"gio-
neiucpnftítuent,VngarÍ4 florentem,&coniundamexhibcbunt; hojfUm Turcam

Honre- .
non repellent SC eíj rient modo alienis, fed propres quoque pouefsionibus,ac in fe-
dibusuirinos fuis collocabunt: non Euphrate rogati fines, fedipfa iufticia (quo-
modo Pomp, fertur dixiflc) terminabunt,atque for tit udine inaudita, Quamob-
rcm,auditores,moderemurlachrymas,& hanc mortuoquietem â tot laborious c.
meniisq? occupationibus concedamus : ad reficiendas enim uires , animumq¡ colli.
gendum,& coclcftium confpectu reficíendum abiuit. Neque ille opinione huma*
na non (ans uixit: in corpore quipp eifto i nertí & exangui diuinus fpiritus LXI. an
nos, cum aliquot meníibus copula tus fuit^otuirtutibus&molcftrjsfefeorbifru-
cndum dedit. His diligentia ueßra mihi adiungenda fuit, nam certa eil fides , пес
authoritate dictum quícquam,íed facti s uos acquífsimos exhibuiftísmec opíníonc, i»
íédratione,feduerítate omnia líbentíusanimiscomprehendiftís. Siígiturquem-
uis pro patriar periculis le obíecbntemA' iniurrj s omni praeconio maiorem,& reía
xione uiríum longiísíma dignú ceníémus : qua hune conditione eflê debere,quem
locum merítum dicemusr5 quo sere, auro ,argento ue cxpreûam eius imagincm cir-
cumferamuSjcV in penetralibus & atrfjs loccmusC Alexandri imagincm auro argen
toqj formatam qui habere olim,& gcfhtare potuit, felicitatem ea re fibi uulgo роШ
cebatur : hunc ueró heroa certum, beatu m,pacificum, fi à collo,uel in finu geramus,
quantomaior opinio confequetuif Iamquidadfrucbimuitse, atquegloriam huic
acquiri luceproducb.quis cumulus potuiflèrv Itaqueliberior facftus , fuprema illa
praefensjluce non alienated purífsíma,uídet,miratur,uarioscp noftroscafus, erro. *•
res.fu tura ut ргзс teríta iп tuet ur:han с uitam non ille cupit am plius, in qua Maximw
liano trium potentifsimorum regnorum infignia, paucos intra menlës,impofita
(quod tantum Alberto contigit) ille uidit,ca?ten's imperta iuftè partíais cíheloca
uit filias regibus &duribu* : ilIammauult,ubiRodolphumilluitratum perpetuí-
tate,ubt Albertos, Fridericum, Maximilianum,Philippum patrem, Carolum fira*
trem,& alios uidet,amplec tí tur, diuumt» choro mixtos ipfe focius míratur:íbiqj
D eum ipfum,quem tribus períbnís conhtemur, iucundífsimè afpícit,colít,focietä
te fruit beata : donee eundê recepta,quj iam corrumpit & uanefcitjCarnelôgt purio
re,beatifsimusfloreat,indiflolubiliq?compagecumDeo «eternum haereat. Quod
mcertó,communecpnobíícumalíqurodofiat,defiderijs pi] s 8c precibus congruís 30
flagítemus : fimul una uoce,& ardentibus uotis я Deo contendamus, Maximiliano
Сxfari,( ad cuius Imperrj auípící um, quot ad nullius unquam alius, legatíonesex
uniuerfoorbe tot confluunt, gratulantur, contra hoftes progrefliis funt fclícúsi
m i) eiuscp fratribus,men t em det bon am : rega t, inftruat, tueatur làlu tarifer : ut от
níbus fatisfaciant, de iufta uia & regione nunquam defle&ant ; omnibus omnia , fc
fibireclè,atqueDeo reddant. Amen.

III. NON, S EXT IL. M, JD, LXIV,


FINIS.

TVMVLI ALIQVOT EIVSDEM SAMBV*


CI, IN О В I T V M FERDI
NAND I.

T 0 S TE R IT^tJ I ьисгьж
mperatori Cad". Diuo riri 1 1 1. &c. Germánico , Pannoníco,
Ferdinando,Philippi Cartel Boiemico , Dalmatíco , Croarico , ¿Ve.
1ге , fratri Carolí V. Nepoti Cacfari pientiíT. AuguíM. feliciíT uigí p
Maximíl. L pronepoti Fride lantiiT. libcralitate , lenitate , iufticia ,
' itia
WP ? E NT> 1 X. 79t
prudentia fingulari,& óptimo Príncipí,
tyrannorum máximo Sc infeftift hofti, 8¿ eris Apollo. Mihi lux fatis luxít, tibi
Facisamantifn Vita modeftiiT Côfilfjs fint breues tenebrar.
fano, Armisinui&ííT Confuctudine fa-
A L I V D.
cili, Religione ufitata.O mnibus defide* Quicunque hac pra?teris, hoípes, íí
ratiiliQui quum fe moleftifliac perpctu- forfitan quis fuerím quarrítas : Maxi-
ispccupationib. no modo non exoluere, mus minímorum lucem exofus mini-
fed ne relaxare quidem unquâ uellet,ob- mam , ut minimus pofsídeam maxu-
fcura primû febri,ac uanèarreptus, mox mam: Ab ortu uniuerfacoblatus falutí,
per Vl.meniès ea palàm uehementius ac in curfu tutae cuftodiae, in morte foli mi
inteftinè adurête,ut partes aliquldiu fo- fericordiae . Non herus , fcruus ego fui :
lidas attentant: pitu íta quoque tenui fo- imperans obtemperauí : akeríus qui ui
da per fauces acriter ÔC tabidè pectus ia ribus fui magnus , paruus proprrjs, me
replente: fanguinis eciâprobi'tate,habi- uicTrumíamuidesfato, uíuere fedDeo.
tudineq; uniueria,extremo tumore indi Haccíciens,in rem abito tuam ocyus:
ce,ín aquam pene c5uerfa,trib. fîlrj s Ma quóque Iongius pergís,mínus fecurum
ximiliano I I.Imp.Ferdinâ.& Carolo Ar te crédito.Abí hínc.nec ciñeres morare,
chiducibus,nouem'qj filiab.reli(ftis,com moxcinis ipfe futurus.
pofitè Sí facillimè ab hominura locietate
A L I V D.
adcceleftem regioné,quoeíus perpetuo Víxi, ut uíuerem: íi uita eft que mors
conatus,mês,preces'ue reipecbbät , ipíb putatur, bene eft: mortem íí uíxi , uítam
Iacobí dícjomnium moerore incredibili oderam . Sed uíxeram in uitam antè,
cxcefsit.ut quomodo is ApoftolusHiípa quam ueneram : magis uíxi , cum in
nos primus ad Chrífti amorem,atcp pro mortem abrj : in morte non maneo, ne
fefsionem uocauít: íta hic infans Hifpan. in priftina redeam.Víxi, Vixeram , Vi
eidem Aportólo die lacro, ca?terís,ut ui- uam. Hoc poftremum placuit femiui-
tam Chriftianè exuant,pra:íret.Cuíus ex uo,non difplicet ui¿turo.Delige,uíator,
uoluntate ad coniugis dulcifíi ofla cínerí quodfecurè condit,Iaetè reftituit, mor
bus apparatifs. funeftífsímecp dcpofitís, tem cum uita commutât. Hanc fpem
corporis cum anima hicrediuíuam con* cum luce tua depactus.uiuo fine códitío
iuncb'onem.fpe certa, interquíe incerta ne perpetuus: Exemplumfequere,nec
exfpecbt. Cuius manibus, hoípes , l«cta tempus fallat.
precator: póftabijhanc'q? condítíonem A L I V D.
beatam fcito. Quod huius lucís ufuram breuem,il-
lecebras uidi noxias : ad longâ.uolupta-
V i X iT
ANN, LXI, W. VI, D. XIII I, H. XX, te iecurâ,moriens properaui. Si factum
probas,cur libenter haeresC
FERDINANDVS VIATORI.
PRATEREVNTI. Quis fim,uiator,cur quarrísí Qui e-
ris: mortalisf Et talís,quod es iam fui,
NOn fui quem putabas,fum quem
nec uellem amplius: quod eris , ium li
nonuidiftí: quífuerim uidebís, fi,
benter. Haecuiaeftuoranda, praecur*
quifum,eííeuelís.Quinon es,uel!e de-
ro,fequere, ne diu qucerendo fias ulti-
bes,ut te tibi dones diu ne uelís. Seque-
re,ut te,me'que norís.Nam meos in teñe mus. Vale.
bris di'cas relicloSjlucem qui adípirarím. E 1 D E M.
Veni in banc luctm/êmiuiuut,
nec fum tenebrícofus,nec mei lucídi: fed
TJidi lucem infirmas.
tarnen tenebras fugiens , meos in lucem
Uici lucem mortuus,ut in
inando,ea,ut tenebrís expedítí.commu-
Lucem redeam ttiuax,
nicerfruamur. Idpietas uuItJVIanesíu-
Lucem uideamfirmiß.
bent,Superi ceníen tJLaudat íequcns po
Lucem uincam ¿uiternus.
ftcrítas. I,dícquísfim, fuerím ue,quas
teuebras oderim, quam luce adamarira, Quid conditione hac,dic,meliu),
Qtißtbulamßc dußtfuAmi
DS
7pt ro^vms s^mvvci
DB E OD В M. ALIVD.
Non obrjt,fed cupidus ad immortali In terreno ut prodrj,reuerrusjftieIíus¿
tatem abi)t.Viuit,uiuitFcrdinandus: Ъс quàm fui,& fum,indercdibo. QuodCu
cócilío Diuum mixtus,aeuo fruítur opta nura eft,& expcrs labis,nouit,qui imbe-
to.Nam ex tot uirtutibus pictas illum Го cil lima, quae funr, d ц udicat.Mihi graur,
la cœlefti aulac reftituit;caetera cum me- fed пб immerenti fuit,corpore ¿V mente
moría pofteris reliquit. pati:hac nunc liberior , altero quoq» cito
Ferdinamd.de se ipsb. expediar. Qui talé* morte fentit requiê,
0( beneficium inauditû. Ab authore uitâ" uero longifsimâ in pœnâ data , W
fempiternocum niiî perpetua prodeât: tumdenicp feprafdicet:&occafionê hac ю
me tarnen de terra non femper futura in nia non diffîcilem tantorû bonor5,Chri
uitam editû.mox prolapfum , ingratum, fto interprete fibi perfuadeat. Vale,
fponte'qj mortuû, idem author priftino idem*
fuo exemplo difôcillimc requiíi tu , mihi Viuus mortem neglexi.quî morruua
facillimè reih'tuineiuscp uolütatís perfe- pertimefcàY Hue ciñeres ad coniugis pig
€t%»pignus hoc terrae.non onerofum, ad offiuquae fuperftiti perpetuus fuit ma-
ipiuminteger dûredirêjbreuiter liquit. ror,inferri iufsi.'utcuiuiuêticum ea diu
Hanc quis aequarit patientiâ benefador effe non licuit.mortuo faltem diutius M.
ingrato? fed proprium fuit hoc prarífore ceat : donee fpcratae lucí redditi, noua &
ei.qui morte guftata, uitâ femper duxit, infinita copula perfruamur. Quísergojo
uoluitq? potiorcm.Gratus es uia tor, qui mortem timeat,aut malû, quaxahsec con
me quiefeentem uigil intelligis. fequuntur,boau« dicat Г

E pita P HIVM.
COntinet hic ceß>es,quem terra.unda'ue nequibantt
Mens tarnen ¿ternum feparat лкл Itcum.
Trdtuleratpacem beilegtetatis amore:
tion tarnen tmbellu quiJtta fceptra tenet,
t/tndtce non tanto metmt, fedformer ufq^
Thracibus oppofuit Pannonis ora unos.
Quic^ ßmul tantos titules regia iura
Eripere huic uoluit, non bene carpit opta,
Jmperi] fines illaß hoc Principefièrent,
Quaé^ odijfet herum natio nullafuit.
Morte tua,Ge/âr,totus moreretur &• orbit l
Sedquia adhuc uiuis,uiutd/*s orbis erit.
Me dm utxit,bene qui uirtutibus ornât •
Xjitam\nec nocuit,quos molare nefu.
7u quanta imperium maius,mmor effe uolebati
Quo minor effe ueUsjmaior adaflra redis.
Hune atauos,proauos^ tuos mtraris: e> tllu
Latida mixtus,cunc7aperennè notât.
Tu qua natorumpiafit/ententia,finis
Quisfimul excipiet,qu*feries^ uides.
îsîj» premet inuidia,unanimes concordia iunget,
In medio tutum confieletur iter.
Troteget hos curam quifumpfit tutorфогт» ■
Sufceptis renuentfxdus intre Ceta:
Perpetuum uerfiorebit,nen degener Méfiât,
Ñon xsíutumnus crit$ruma пес uret agros.
Tro quibttioffieqs fuccedis iure patemit,
Maxim
v*f> ? END IX.
Maxtmtlianejmnisci ^uflriapoßeritai.
Ortus & Occaßss uohisjflfiquid,Cr ultra,
lmmenfié^ orbisfùbijcienwr opes.
Nec me mensfalluprimos heroas, & inter
Iufju ctèlefîes hotfore, с H R I S т E, tuo.
Corporis hie olim rediutut membra quiefeant:
"Née ciñeresJj>crnàt,quipius effe uelit.
ALI Vb.
/1 ^iefar'u hoc túmulo Ferdinandi corpus humâtun
"Non alia cœlum conditionepatet.
Cognatainfequiturmensaßra: redtt^ peraltat,
Corporefepofnojienerat un de, utas,
lntulit horrendis quoties hic bella tyrannit,
*Atq) falutan Turcicafregit opei
lam quoyue âeleffet^grambus nifinoxia damnes
tios muoluijjet,poena "Dcic^foret:
^Ae fimulobilarent odiainteíhna>necesq¿
In proprium multini ruèrent^ malum.
Confito,eloqui'ouepotens,memor omnis &• лтг
^Annis totplacidusfceptrafrena tulit.
frateritisfmper cantepraßntia iungens,
Trouidttfipiens multafuturaJuts.
Jíunc quis non regUm coluit,"Rejfub. qua nam?
Quis dominum TrincepSynonficerúmque cuptjtf
lile fapit,quifi domui committere tanta)
tiouit: iudicto haud fallitur tile ftto.
Promptus eratßelerum uindex\& pramia donam
x^iequa bonis, dites quotfacit eße uiros?
tíonßaus,impoßura,dolus nocuere cuiquam :
Littera ßdiußo,^A. D. ualu/tque malts.
Segnius haudfouit Mu(as,fua credere do¿lis
Confilia aßuetus,nobilttauit opus.
Sedquidego tanti uirtutes 'Principis huius
Commemorem:natin'onne tuentur east
imperto dignos tres nempe reliquit honorest
Leniret cunáis mortis ut exilium :
Qui nosfolantur, reparabuntgaudta,& ingent
Excipientfortes ordine patrisonus,
lâmquefimulfùmmus magnorum ccepit habenai
2tex,contrd immanesß>es repetita Çetas,
Unicaрой Chrißumfj>es libertatis auita,
Quißudio quidutsparis & orbis aget.
Инкpietas nomenjecus & (ùperaddet: & authort
Çlandtbus abießisßuge ut alamur,erit.
Hicfinis interea requiefeant molltter offa,
Latior adfûrgat ludias Oie tubam.
^Definenon aquafatum ergb mouere querélis:
Felices,qutbus hoc conttgit effe flatu.
Éxiguus locus eft cinerum:fed nomina tttot
Fortuna'yhofyesUtms orbepatent.
Xx FERDÍNAN-
7P4 SbJM2VCl
FERDINANDVS PIVS DE S E I P S О.
hic ego Ferdnandus iaceo:dumconiugisojß
Demoror,&fùnclagaudid millefero,
ТЯоп immature (ùm rapm morte¡perennis
Qui uitafenft muñera uiuus ego.
JIoc/cio,ß rigidampotuiffentfumere nati
Formam,non alie contegerer lapide:
Sed(¡utafatalis nos/imita duett inermes,
Corporu exiftetpútridagleba Deo*

ALIVD AD FERDINAND.
Mortuus aternat lachrymas, lamenta relinquis:
tJuminafidnorunt emem fociumejji uelint.
Sunt lachrymanoßra,tibigaudia miüeßperßnt,
*Dum nos exhilaret Maxmilianus ope,
Impius haeßgiatpoHhac modo rura tyrannust
isimijjos repetat rußica turbafocos,
hanc meritиßatuit molem uirtutibus autla
Progenies,diuüfy adnumerata domut.
"Non teßorebunt dum leuthonafeeptraßebit
Xelligio,probitaf,fortiafaña, decus.
Vos ciñeresfurdi,uos ojfa & marmora muta,
I>icctis,t¡uantus Cafar in aftra reditf
Нас loca uel platanusfemper, uellaurus obumbret,
Irrigua & décorentgramina,ueris honos.
ALI VD,
Quid nonpoJpdit,juem tegit hic tumulusi

PRECATIO HISCE TEMPO- pxnisinutlmßhlucem ac uerbum,niiünltlt¿tni


RiBvs accommodata,,et busacpoteßati obnoxiü,ab ingratis remoucs, du
ufibui: Sambuci. mcontemionibuspericulose,at^odi¡silludpaf-
EXeitere tandi o ¿terne Deut , pater Dt- ßn difieptamr,& negligentißme habetur :pe-
rnini ac recuperatorts noftri I E s V ße,fame,incendijs,rapints,uaßationd)USi^ Ъ*г-
CHRISTI :aduerte, aures tot lachrymis acJo. barorum iram teßatus,nos inteßine exhaußßi :
Itcitationibus opprefforumituam^ erga officiost longec^grauiorajum culpa tlligamur mnftr'e-
deltclorum^ cum moerore confeios miferatione, da,meremur. Veruntamen , cum maßngula-
grauißmis ac uarijs in Úiriíltani orbis pertur- riprouidentia & manfitemdtncadßugem mst
batiombus clementer aperito, preetbus^ intime famtAtem'a redire malts: neс eptieeptamgrauwt
annuito.Decünauimus àpraeeptis misflagitio- tßam cum infalutemßlium Icjum contulißi,
se.mandata tua hominum cuptditatibusac uiri ut hominü genuspereat,ferat:demißilSimeßf*
but audaBer (celerateci poffpoßimus : ßmulan pitees adtepatrem recummusicefjet demumfit
ter multa , &* cum publica offnßne commiß- ror,ac mgruentium malorum impetus, rerumfa
mu6:obuijSjutbu/uistllecebris,metui,min(í,£ju<t uorago.&fcopuliminaces, eptiuel unico ueno
aduerfum te nihilpotuiffent, relíela aternitate, (ut oltmßim hoßilemprohiber e potesiconatus^
leuiter aceeßimus: amicorum.j & uulgi opinio cademß>irantium,&folitudtnes importütium,
nem,(juaftclamtegererentur,criminosepratuU fanguine'abibentiu Írritos facere.Cohibe diaboli
mus.non ccepimui lumen, dû lucerna aßuir.nec a(lus,ne tmpedimeta t ueterifua difcipUna,t¡uÍ
emendautmus erroresguando lieuiffer.ßd dißu uel filua mus expertus eil, & *rte, moromtjM
Jimus omnia,nos^ temeré in fordet ac uolupta confeientijs mijciat : nefilium à redemptione &
tes maneipia abtecimus.'Reclts tgiturjußts^ nos morte nobis proximum,fempèr(pte prafentem,
félUà
WP ? E N D 1 X. 79¿
faïacibus tegumentis ас nugis longinquißinie a-
libertatem mentis & corporis,nec ulU mina ар
moueat : dubiaproßrmis,alienapro tuts, zjyz*-
paratusj^ и el 7urcarum,uel cuiufquam alten*
niapro tritico,uenenapro melle perfuaßs oberи
us renitentи,nos à tuo latere &- patrocinio di/ce
dat. Eccleßa &*populas mus , quemodo ^po.
dere cogat. TieMaopium ocium,quo te conflan
ßol^eorum^ feBatoresß^iritu tuo in oßficio та
tius ,memoriámque beneficio rum ußtrpemus*
neat: rediutuuí cíetusfartas teBusé^ fit,promif-
totis^ animis ас uiribus m тм laudes efunda
ßs tum alamr incolumis,munttusc^ angelis uige,
mur. Suggère mentem &* conßiia "Prmcipi-
atpropugnatoribus,aterna & tekata patefaci,
bus, qui nomen tuum praferunt,(èrïo ut négo
at , obfcura dißutiat,paümque uera omnibus
cesfideifludeantyprogreßibuscy fanBis ac beatis
conßituat. quippe multafunt {oris ouesjupi in-
latentur : occaßonem rei bene gerenda , uiBo*
tus,quibus ne offendamur effice : utc^ laboremus
ria, umdiBac^pcrfequenda elabi nepattantur.
ipßquoßumetumftmus,largitor : песfacite an
Reddepriïlinam regnis faciem ac dignitatem*
te iudtciumßparationem^ßlij tui.ob leuia er.
praferttm 'Pannonta adeo conetfa , depoftaq^
rata (ece^ione,perßnarum<^ odium faciamus.
uel potius tot uulneribus ac maleßcijs confeBa,
modo in nccejjarijspura ßt communitas , relu
ne diutius barbarorû libidimbus & pradatio-
qua ut notas imbecillttatis nodúmqueplena fan
ni abieBafit :fecypœnis iure exaBis, abs te fer-
Bitatis toleremus:precibufue,acpijs reprehenßo
uatamgrate ientiat. Quodßte uniuerfapreces*
nibus,quodpoßumus, amoüamur : m uerbo то
ob labes quibus uitam communiter, ut meñruií
flet iudtcium,quodenarrauitßatis Cbris~lus,Ec-
maculu,perindeßedauimus,non commoueant :
deßac^ßdes^aefundamentum angulare. ^Aeru
reßiceргоЬюгй,е1еВоги^ gemitus : reßtee leni-
mnas Cr acerbißimosjiuturnoß^ cafus* quibus
tatemy ac promißa tua, non aBiones noßras:
cunBaßanguineluBibusc^ madentfa domicilio tas'c^ob fanBitatemur benignam uoluntatem
ßdelium auerte:ne couulftspenitusyac euerßs pe abs teprofeBas, расе cumules, tôtque periculfs
litijsßdibufipiorum congrejjuum, ас ßcietat'u fitbleues : ut expeditionsfalutariter ,ßequen-
C'hrtßianaje eleBis etia, acperpetuo ßdis,du-
tiúfy de te cogitemus^depulßs^ poflremo homL
bitatio apudimbecilliores ánimos exißat. idc^ numfigmentis ас fucis,ßncere apert'eque tibi
ut celerius atc^ tutitts nobis poUiceamur, о Ö>n* foil &- uiuamus,úrmoriamur:id^perSpiri'
ßefili Dei,qui ultro per carnem diuinimsfußee
mmßtnBum, cuius in unitate cum pa-
ptam nobis tepatronumtopiofum ас proùxum treperpetuus es,uiuis,cunBac^pro<
declaraßißumritmqueporro confirmafli, ora-
it adminiHras acperßeis
mus, interpretere noßras calamitates *ac defer mfempiternum:
adpatrem,qui admum fenjumprecésuefua te-
kirnen.
ßattonem dolorisfacile, accommodabit , noßri'e^
culpa oblimmmtferatio tanget. ^ißerenos in
Xx г PARÄPHRAf»
7p6
P S A L M 1 X L VI, GRATA D E M В;
PAR APHRAS'IS
LITEN. LIBERATIS,

FOrtitflat л nobis Dew, Çens Caucaß,& luget fuas


Cum tuemur cúnela ope: Viresyminas^perditat:
ъЛс expedimur tot malti, Quod adfupremtpraßdis
Qua nos premebant undicy Vocem ima cedant>&poli,
Quare abßt ingruenttbus Quumform adßt dexttra
Mem quibufuisfiuQtbus, Rebus, tuuetifo nospottns
Жоиеатproceda haud aquorit Defenfor,ecquü contrabat
Suotmpetw.nonß tuga isínimum&eUtc^ cederé?
"Ñuncmontium medium in mart Quin uos ein auxiltum infolens
Voluantur,acpericula Vennefj^eclatum Dei,
Jttinentur,extium ultimum. Mvraculu ut compleat
Virtute cceleßi tument Orbem,remotù beluif,
sAquajremunt adipßut HeÏÏic^ totjuroribus,
Ъ1тит,гетиш &ßtrott Vacant omnefolum &>ftluw.
Ceffàt йогago barbarí: Jampace reddita, cinu,
Xtuifuaues ambiant Qua [cuta erant,f,et leuts.
Iamjtrbemc^preßam leniunt. frangentur arcus,arma^
Sacrarium quadfît Dei, In ufum antrumpinguiumt
TJigtatfuis ut laudibus. Meßisc^ßaua tradita.
Quit ui nocere altísimo, Ergo cjuteti accurritt
Tanto e> reßßat quit Ducii Vijumfuiffeme Deum,
Jutatur hie arces utgily 8t ejje auifdciat bene,
Spempraterafferent opem: 'Poßtt, uelitji credulU.
Cumpejfùm itига dicerent Quem cúnela; amantplagé Dtum,
hoftes,ruebantc^omnia. Çentes^gratapraduant.
Succeßtbus noun malt ^Adiutor eftfrailo Deut,
7urbantur,inuident, crêpant. Timeat quit ergo hoc uindicef
%sittrita uix fugam capit lté», Sambuci.

NOTA LECTOR,
FRIDERICVS in nafcitur2tScpt. 1415 anno.
Hierofolymam proficifcitur,i437.
Rex Rom. eleAus,& Aquis coronaras, 1440.
Romç coronatur,»4^z.
WAXiMiLiANVS i natus 27 Martr¡,i4?s>.
Ele&usRom.rex 20 Febr. 1486,8«: Aquiicoronatur.
Morkur izIanuarii,diluculo,i5ip.
CAROLVS V anno intercalan nafcitur, 24 Febr. 1700,
RcxRom.eligitur, 1519.
Aquis coronatur, 1521.
CoronaturRom.C«cikr,24Martrj, 1530.
Imperium fratri rcnunciat, 1558.
Moritur 21 Septembr.
F E RD i N a N i) V s primus, natus ie Martrj, 1503,
Aultriam occupa i,Sí aha, 1521.
Rex Bocmiae declararas, 24 Febr. 1527,
Vngariar,
Vngariac, & coronatus, 3 Nouembr. 1527.
Romanorum rex electus, & Aquis coronatus, що,
Imperium traditum occupat,z4 Marj, .
Moritur Iulrj, 1564.
MAxiMiLiANVS il. nafdt prima Aug. 15x7. пойе inter n ¿Vi^quafí 31 Iulrj.
Rex fit Bohemiae,i?48. Coronatur, 20 Septemb. ij6i.
Rex Rom. eligitur,& coronatur,
Vngaricus, 8 Sept. Pofonrj, 1563 .

FINIS.

RERVM AD AGRIAM M>-D»LII ANNO


GESTARVM NARRATIO I О A N-
N I S S A M В V С J.
BRDiNANDVS Rex,Anno m.D.xlviii, Agriam infuam fidemac
tutelam à Perenrj obitu receptam,cùm n5 fatís munitam prafidio, ne-
ceflârrjsqb dodus eflèt, procuratoremarcisconftituit,&((î ufus po-
fceret) eundemomnisdefenfîonisartificem.&adminiculum, Stepha
В
^^^^^^numDobodeRufc^uianimí&promptitudíneadmirandum^roba
tiísimís'qj facínoribus nobílem . Collega huíc adiungítur Francifcus Zay, & ipfe
longa expericntía,& confilrjs uir clarus. Anno fequenti,nomine facerdotrj.diqni
tatisqj reíigíonis.eum ipfum locum Nicolaus Olahus,paulo antea Zagrabi^ epifco
pus,rítéc5fecutus eft.Itaq» ut omnia expcditiora eiîênt, falutariuscp przefectorú ui
geret accuratio: Anno quínquagefimo fupra M. D. à confbtutís cußodia; ducibus
fideiureiurandoqj accepto,poll¿centurRcgi,Prcruli,uniuerfocporbi Chriíriano, (1
imminere hofh's quando ípíorum tutebcv'nfidiariiB uelle uideret,ínui<íhm fe uírtu
temproíperCjCÓiíantífsimeqjdaruros. Maud multo póft Agrienfes de regís таш
dato ad Zolnok profedí, earn erípiút : quo loco hoftibus ademptOjbencqj armaro,
30 Francifcú Zaycum autoritäre impofufrút.Qyí uir,quem fe prarbuerít,omnes libë-
ter agnofcôt: Ferdinádus etíam legatione ílli cum Antonio Veraucío ad Soly man-
num tutifsimè commiflà, non diffitetur. Eo ipfo ex Agria tranfporiato Olahus
.antißesipfiDoboni Stephanum Meczkey addidít.anímo inexpugnabilí,& mul-
tispraclrjshominemclarum(erga quem í¿ fortuna tarnen poílca iniquiusgefsít)
quó iftí duo mutuam 8¿ uicariam fibi admíniftrandí opera traderent : idcircoqs iußu
randüabeifdéexa(ftú.quoreligiof¿depo(ito,uiciTsimílli omni fe ope aten fubfidio
fine rxceptione affore,multís promiferú t.Et quando ípfo loco cV circumítantrjs co-
gnitis3melius res geíbe annotari queant: opera?precium fecero,fi отпет Agriac il
eum quàm breuifsimè recitaro.ut quid quoqj in loco fit fa Л um,fine mora íntelliga-
40 tur. Möns quidam eft,in cuius latere accliui,fedeofufpec"to& infídioíojíncppro- Agrußtiu.
fundam uallem ucrgëte ¿Díuo Stephano,ut fertur, uelut applícata cernítur Agria.
ASeptentrione fedes regia obrjeitur: ab OrtumÔtem habetaliumedítifsimum,cu
ius de fummo líber in arcê patet profpedus.Exítus Sc ingreííusOccafum uerfus,ad
meridiem amcenifsímus campus uifitur.Ab eadem plagaoppídú in ualle coníb'tu-
tum, pracfeptú illud, acmunítíí tedorío ex argüía fado:ùbi fluuiolus Agria didus,
haud lento curfu per medium fert.Templú ueroprímatu epiícopatus nobile,Oc-
cafum ifpedat. Carterùmarx ípfactim alias femper.tumueroreíeda fortiter obíi-
dione,nuncmagisinnotuit,atcp ápaucís annísmunitionesatque ornamenta info
gniarecepit.Etenim à merídic ingens propugnaculum , uicína'q? ílli Thomae Var-
jo coez porta feoíl:ctat:adeocp infeíríorcm hoftibus propínqua fibi Occidente uerfus
turricommínatur. Necparum prícfídrj obfefsís in propugnáculo, quod ibidem
Doboexedificaratjconftitutum fuiffe uidetur.Intra hocopera: craticea^ad ufque
Xx 3 infignem
7pt lO^WXIS S^tMSVCÏ
¿niígncm íara dicfhm molem perdu &ar.Interíe&a his fofla humílís,atque etiSpro-
pe fepta portas congeftus tumulus,írruptíoni hoftíum oppoíítus.In cuius umice ra
tes terra completare tormentis ad dift urbandumhoftem quoquó uerfus difpoíítj
apparcnt.Poft ha:c alius quidam agger olim excitatusn'nter feptentrionem&merb
à iem prominet.Videas etiam gerras in tecb*s,ac plúteos ipfius arcis, 'eiusq? ángulo
<rcftos:hxcq; fepibus arcificiofc obducfta.Haud proculab his,paulo tamcninterius
adangulum.de filicepracmunitio conftrucb.quaeinfeptentrionem porrigitur,ubi
career eft:ftatim magnifica quac9 aedíficía auftrum intuentia,fefe ofFerunt.Sub quú
busremotiorillemurus,quiproximè fepibus magnis excipitur.itcm alius in exitu
palatiorum fubeft.qui ipfe Alexandrí propugnáculo terminatur. Porro autem, w
reces memoria tenet,Petrum Perenrj hâc arcem in duas diuififlc partes: interiorem,
& exteriorem.In ilia cccnobium inclufifle,atq$ cuftodiam facinoroforum in propu.
gnaculum redegiiîè:ab exteriore arce ad dí&úmodó locum.aggeres'eûdem cieciflè,
cjui bombardis in tres plagas direcbs repleti.plurimum ad arcêdum hoftem profue
re.In fan&uario ibidera,ftatíua multorum erant.Siquidem aliquot tabulatorú tur.
res conftrucbe fuperius.ac mole completas confpiciebantur : ínfuper ut omni incur
Ju irruentes prohiberentur,gerrae ac uiminea completa tormentis extabant . Adía-
cet his pendula porta,quf in arcem exteriorem defert.Ab hac reclus murus, de quo
paulo antè,ad angulum ufque pertinens,terra ingerta adproiecftut as plenus, & со*
roñas ufque oftenditur . Ibidem tumulus murum exxquans adíccT:us,qui & ipfe 2«
textiscVcorbibusemunítus eft : cuius faftígium obfeptum,neex monte confpe*
«ftus in arcem daretur, multum depugnationem adiuuit. Deinde à mole Alexâdri-
ana adutcp angulum,extra muros folla eft altifsíma,pari cum muro lógitudíne.lftinc
rurfum alius fineambagibusíntermiflus,ad magnamextenditurportam: in cuius
extremo turricula quaedá uelut latens conquíefcit.Hic eft íítus arcis interioris:nunc
alterius quoque formam paucís indicemus.Harc Alexadrinum,adcocp murum in-
terpofitumabauftroafpicít. fofla etiam, que communisintercedebat,exteríorcipfa
orce concluditur : ubi propugnaculum à Stephano Cyabrj fadumeft,qui diui'
¿fionem arcis hancaPerenioperfedtaminftituerat. Apud Cyabianum.paulùm ad
cccafum.angelus alter procedír, qui palatío muri exteriorís loco uenit. AbcodcmJ*
Cyabiano ten uis murus ad latus montis excurrit,in cuius ángulo turn's rotunda exi
fbt,inaedíficata illa,cV íblida.Carterum Emerícus Bebek.pcnes alterum murum pw
cubare propugnaculum fieri curauerat,quod ipfum tandem nomen etiam ab auto
те fumpfit. Arque ita ín excedentes duos ángulos huius arcis finis définit. Moxre
ferpedemà Bebekiano,ad ingentemueteris porta; molcm, ubi inualidus cernitur
murus. Supra quem lapídea turrislocata:fubqua olimianicultim fuit:hodiequo-
cmefoeno cVfímilibusimporrandíscommodum. Pauló inferius.penes angulum,
alius ruinofus quídam murus in meridiem tendit : qui ubi ad interiorem fecefsit
arcem,foflam impedit, quód tenuis murus fecrerar arcis habet foflàm peranguftam,
intusa Cyabiano ad praefatum angulum ufque productam.Hîc duplícalo uímíne 4e
fepes funtiuncbciquibus terra fummo conatu &uicompletis,minutas turres adar
cendoshoftiumglobosjfipraeeminens murus deturbatus fuiflet,adíecere. Ean
dem rationem communitionis in propugnáculo portae cogitandum : inter murum
fctlicet,ac fepes foflàm currere amplifsímam,eamcp crebró interceptam.ac turriculis
ad tormentorum opus extrucb's firmatam . Ad fummam nihil defuiflè, quod ad
jnunimentaattinet,credendum : quód praefertim fepibus denfis.&uarièdecuflâ-
timcpefficlis, benetutalocafucrint. Atque haecdeomni fîtu arcis, & corn muni
tione fuffîciant. Subinde dicendum de praefeAorum cura & folicítudine,qua fe
ad excipiendam obfidionem, fuos'cp comparábante Etenim haud parum fepe,
non tantum libero fermone, fed certó ferebatur,excurfîonesluc1:uofas fieri, infefta f
ri pafsim agros,& munitifsíma queque loca expugnari.confternatos multorum ani
mos, atque ferió adoecupandam uniueríirq Vngariamtyrannummcumbere.Au-
gebat
^..«wwâiiiuciaquoqueamiisionep€rculiî:utcun<fla mínariob*
ÍJdionem uideres prarfentem.Id
íídíonem prafentem.Id enim temporis quo íolicitíus Agrienfes affidebaa
tur,Amhatbaffa cumBeglerbeko, & ipfo Caflon,intra fluuium Themes quietus ft
cotnincbat.CisTibifcumautem,&: ultra Danubíum , Alybaflâ Budenfis confede
rate! medítatum alíquid facile animaduerterent. nam Budenfis Vefprimío capto*
Be mox traíedo Danubio, fimilíter locís fibi fuípecb's,alrjsq» ademptis,quafi uidori
am proíecuturusJBudam reuífit.Ferdinandus tot detrimentis pafsím acceptis, me-
tu'q? maiorum,rebusc5muníter oceurrere uolens,haud exiguis ex tempore coprjs»
to Matthiam Theifl praeponit. Verùm hune non fatis cautum Alybaflâ, ad Palafrum
cumSforzfa, praefuIc'queSbardellato.unàcum exercitu paratifsímo circumuenít,
& miferè cecîdit. Quo fucceflii non fperato.ille de Agria coniïh'um captât : quód
iiufquam ulla„ manus .., aduerfaria
амииш» eílét relicb.cuius auxilio
eiietreucta,cuius auxilio níti
níti ad refirtendum Chrí-
ad refirtendum Chri-
ftiani
íh'ani poflent. De quo
auo Aorten/**« — homines
Agrienfes per certos ' rtatim admoniti.armare fe,8¿
adobfidíonem omnia prouídere,ut'cp auerti iugum pofsit cogitare: fed amplitudi-
ne loci, 8C praéfidt) tenuitateconfiderata,nunciosad regem mature expedíunt,non
fecusadpraefulem fuum, & alios regni proceres, qui ecleri auxilio efleopus.feuix
ad tutandam Agriam fuffecT:uros,edoceant, Per eofdem dies conuentus de mo
re in Síxo ex dioccefibus uícinís cogítur: ut fi fe , agros'q? fuos, totam adeópa-
triamfaluos cupíant,confultatíonem de rebus ímmínpnrü.,.- с

._, ^»wu vA«L4o*rci]uerauis tacilé pofsit, rêfponfum fuit : Non


debuiflequenquam in fummoocio curtodiam arris in fcrecipere,dubrjs quitem-
poribus ingenio ckuiribus fuis díffideret.atque fe nihilaliud confulere, quàm ut
íuxta prouerbium,deuoratís carnibusius etiam abforbeatur. Quo audíto Mecz*
key uehementer commotus , fatis contumehofa fententia fibírefponíum ratus,
domumreuertítur : ac íocrjsuanam legationem,que'mquf uicini animum indue
tint, cum dolore breuíter exponít : eóque efle rem loco.utfoli Deofit fidendumi
íérum nimís fore auxílium , quod expetíuerínt . quamuis portea mediocríter à
30 conuentibus illarum partium de mandato regís fuerintadíuti,utmox dicetur.
In hoc rerumftatu,& non paruometu& negligentia amicorum, dum à rege nun-
crj dímittant,quositerumac tertió íamobfefsiremiferant:ipfiexrjsqua;dmoms ac
iuris erant Agrias, quod poflunt.fefe comparant.Namqj ex prouentíbus annuis cer
toshabebant équités cc,totidemcp pedites : quibus tum neceflário lxxx con-
ícríptosaddídere.Dimittuntquoquo uerfus aliquot ex praecipuis,cum mandatís,
ut qui iuris funt Agriaz , comportata fupellectili, fe ín arcem conférant: inflare peri
culum.quodillifaaiè perfuaferunt : utep XL équités Agriam uenirent,paganiof-
ficiales,utuocant,perfecerunt:ínfuperdecolonís C,cumbombardis. Interearex
amanter 8¿ benigne literis feríptís prefides confolatur,omniqj uoluntate ac uiribus
40 propedíem illís fe aíForepollicetur.Cuiusanímiutfignificationépra:beret,Caipa.
ro Peteu,Stephano Zoltay equitú du<ftorí,& Gregorio Bornemiflâ plané imperar,
ut extemplo fe Agriam côferant, fidem irtic &fortitudinem rebus arduis declarêt :
quod illí manipulís quibufdam fecú adductís,non molerte fecerunt. Etením Borne
míflá С с L pedites conquífiuit,Petcu X v équités, totídemep bonus Zoltay. Ñeque
fecus rex ad omnes illarum partium conuentus cum mandatís ícribit, ut ratione ca
pitis ac fortunarum habita,quodcuncp poflent,ad Agrie defenííonem conuerterét.
Hoc modo breui contracts undíquemílítibus, praefidio firmata nonparuo Agria
fuit. Confiât enim, ex comit3tíbus círcumíecbs di nobilítate attributos fuífle equi
tes ac pedites ad м D : ut ín uniuerfum mdcccc&lx fuerint, de quibus tamen
?0 quídam fe portea cl àmfubduxerât.Sed principes, ¿Vcumaudtoritate quíalrjsante-
ibät,& quoru índuftria ßC ingenio militari potiísimu res admínirtrabant/uere: Ste

Xx 4 phauii»
phatius Dobo, uír inexpugnabíli fortítudinc : Stephanus Mcczkey,in bello mann
potcns : portea Cafpar Peteu.uir laudatus:quartus, Stephanus Zoltay,arte ac belli
cafib.eruditus:quintus,GregoriusDeak,arduisinpugnis fjrpe iá pcrfpedusideín-
deíIoánes-Figedy,cxperientíaó¿c6fiüopra:clarus.Fueríít&:alij innumeri,et(í digni
täte ínferíores,tamen uírtute Sc auíís pariter celebres.qui partim ducú illorum uices
gerebant:partim fuá forte conten ti,rem non minus ftrenuè geflere.quorum hic no
mina referre no neceflârium duco. Ac quoniam ad obfídionem fufíinendam multa
requiruntur.-prudcter ípfe Dobo chirurgos ХШ accerfit,materiarios V, fabros ferra
ríos Uli, carpentarios totidem : molítores IX, laníones v 1 1 1. Iudices pagani quoque1»
L X X V fele&os^e plebe fecum adduxerant. Eôdem in tutum mulifres X L cura
líberís confugerant,quae panes cum alrjs conficerent.Dum hace i noftris ita procu-
rantur,Alybafla literas míttit ad Amhatbaflam Se Beglerbecíírquibus indicat, muL
tum impediré Zolnok & Agriam.ad potiendum tota Vngaría:fe igitur,ut pofthac
nihil ui&oriam moretur,eas circumuenturum: ¿V, ÍÍ paulum adnitatur,expugnatu
rumtquód exploratum haberet.fuío nuper exercitu regio nullius aflore fubfidium,
quo res Chriíb'anafubleuetur.Igiturobfidet Zolnok arcemnóitaprídemad uim
íuftínendam conftrucbm : quo etiam Amhat aecurrít. horum multitudiní facile no
ftrí ceflere,uacuamcp arcem un Septembrís defer u nt: fací us fore omnes rati,fí in A-
gria, unde totíus regni falus pendêret,occumberent. Paulo poft míttuntur Agriani
litera: à Turcis,per uillicum quendam:quas,nundo in u inda detruíb,corara omni*
bus recítari uoluerunt,deínde ad Regem mítterc.Quarum habita fententia,inter íe
leges íanciunt fírmifsimas,& perferibi cas lânguine iubent , ut quibufdam omnem
fpemdefe(flionísadimerent,&ad mortem ufquepugnandum cogitarent. Legum
hec fuit fumma. i. Si quis pofthac cu Uteris ad fe mittere t.is unà cum illís Vulcano
dícarctur. 1 1. Ne quiíquam in obfidíone uocem adTurcas emíttcret,aut quoquo
modohifeereauderet. III. Neuípíam conuenticula fièrent, & in aurcmjfibilo-
querentur,ièdpalàm omnia fièrent. IUI. Quícunquededitionismoucret aliquam
mentionem, morte ís multaretur. Aduerfushas nemo dixit: ièdprecibusadDe-
um,cuius ope nitebantur.piè fuiîs.hoftem expecbbant. Literarum autemha*ce-
rat fententia : Ego ille Natulay Bana.fummus & dux & confiliarius Ca?lâris, uobis
Agriar prarft ctis falute pra^miflà, iïgnifico,per me utramœ oram fluuiorû Themes
& MaroSjitemcjj Zolnok,in ditionem Imperatoris conceisiiTe:atqj amicè hortor,ut
de fide remittatis ueitra,ne uos in periculum extremum praccipitetis.quod quidem
fiet omnino,nifi fubieclifsimè arcê cû oppido Baflac à me iftuc miiîo tradatis.Quod
fiuosdcdideritis,perautoritatem,qua multum ego poiTum , ac fidem uobisaffiw
то, ac denuncio, Imperatori uos gratos fore : meep perfec"turum,ut donis ampliter
dimifsi, cum agris ¿V pofTefsionibus liberi in amiritiam Carfaris ueniatis,ÔY legibus
ufitatis fuauiter perfruamini: utep rata hace promiila uideatis,eadem fîgilJo proprio
communienda cenfui. Sin ueroad perniciemmfidefteteriris.acpertinadter Cav
faris iramdepopofceritis,omnia uos extrema fubituros. Verum nihil Тигсагипц»
minís,Heroum animi flecbintur: fedquomaioraoitendebantur.hocmagíscrcue
re, adeóque fpe meliorum erigebantur. Explorata igítur penítús hoftíum uo-
luntate,uniuer(adifponunt, armant, peditibus équités permixtosaptís loris cum
,obiêruatoribus diftribuunt. Cuius rationemlubensquoque hic prauerco. Cu-
ítodiarum negocio cautè ¿V tempore confe¿to>quatuorordinescertosdelígunt.ia
medio interiorís arcis foro, ad omnia pararos conftituunt CCLX I X équités, ас
pedites longé excrcítatiísimos. Horum omnium in genere capitaneus fuit ban
nes Vuayda. Equitibus Dobo pra*erat,peditum duxAmbrofius Zadomik.
In altero foro ccx non minus fortes collocati, quibus prarfecb' erant Georgiut
Iuany,cV Antonius Blaskojaniíco. fed tamê potiísíma omnium cura in Meczkey ?e
coniiftebat. Tertius exercitus с I miluum,ante portam arcis extcrioris excuba-
bat,
ATTEND IX. soi
bat, quorum reÄores Cafparus Peteu, atque Petrus Antonius Kys Gomeren fis ca
pittneus fuere Quartus in exteriori arceftatariuserat,quieontinebatducentos
quinquaginta tres: quíbus dux additus Gregorius Bornemiflàrin his quoqj feledi-
cutn imperio Albertus Nagh de Soklios, Antonius Nagh , Stephanus Zoltay, &
loan. Figedy, omnesuirtute&prudentiainfignesuiri. Carterum bombardarura
cx acre potifsima in Dobonem cura reiefta ; cuius portea induftria, & nunquam fa^
tís laudara uigilantia,ruinac ас fubueríiones murorum reftituebantur. S ed ñeque
excubíarum ordínem,&: cuftodias,eodemmodo perpetuas fuiíTe exiftimandum :
pro loco & tempore omnia prouifa, aucb, diminuta гргагГегпт quando ínfígnis
*• illa ruina patuit, quae tot hiatus edidit,de qua infra dicctur. Nuncadipfamuenia.
mus obfidíoncm.
Nona Septébris.praecurfores &uelites hoftium in Maklar ueniunt,atqueduos
de fpeculatoribus Agrienfium intercipiüt. quem cafum uix alrj duo elapfi, ut Agri <
ащ euafere,de confilio praefectorum Caflouienfis capitaneus exit cum aliquot equú
tibus & peditibus,ut palantes ac uagos excipiat. Sequenci luce fummis coprj s Ba&
fa Eunuch us codi fubfequit.in cuius comitatu erat multi duces:Alba? Grecar.ac Zê
derouíacBeky,Memhetan Arczlanbekus,&HaIonbekus, Velibekus,&: (qui Se
gedino praeeu) Muftaffanbekus, Kamberbekus,& Deruisbckus. Ex Amhati quo-
quecaitris multi fubmifsi,utcirciter triginraquinquemilia adobfidionem feftina-
ao rint.Sedquopropiusaccedebant,hocmaioranoftri oftedunt:quodZoltay,Peteu,
Figedy^ Stephanus Fekete,s>o promiicuè de equitibus Sc" pedítibus aifumptis, a-
gmen hoftiumnon cotemnenda preda,quibufdam ad interneción? quoquecaefis,
rurbauere.Interea hoftisper patentes locos,ualles&montes,adNemtrj u(cp cartra
fariunt,fub regiam fedem,& ibi profluentem.ubi confeftim Agrienfes tcДа ¿V con-
tignationes palatiorum derjciunt.ne faeibus inieeb's corripiâtur. idem de quibufdä
ciuiumaedibus,acmolendinisfaclum:uthincnihilopus tormentorum impediret.
Die Dominica.proximè natalem diuae uirginis fequenti, Alybaflâ montem proeul
ab arce confcendit,ac tribus machinis aencis eó fubuecb's,nondum aggere cV loricu-
lis faflis.ter fingulorum uim in arcem experitur.Die póft terti^munimento fibi de
f• uallo & turribus conftru<flo,ex regia fulminare in monafterrj uallum frequentiisimè
incipit:quód ex eo loco magna noftris machinis exhiben fibi molefbacognouerat.
Etenim illinc ulcjj eó fatígabatur,utrotis ¿V ftatuminibus tormcrorurn deletis, opti
mos quolcp eorum magiftros uelut turbine fuftulerint.Plurímú ei loco molcftus fu
it hoítís,irapercítus:fedquasglobí ruinas interdíu fecum trahebant, eafdem noftri
perquietem(uterantprompti)celeriter reílituere: atque irte iníbhtus globorum
commeatus&uibrationes quinqué dierum fuerunt. Sed quando id perpetúan
fine maxima puluerís iactura non porte Dabo aduertit , 8¿ quandiuobfidíone tene-
rentur,folitantumDeoconftarenouiflèt:grauiores machinas urgere defiftit. Tri
duo póft multi ex arce aquatum in oppidum concedunt,cV incólumes ad fuos rede-
4 e unt. Eodcm' tempore Arczlanbekus ad diuç Virginis fuá caftra ponit : ¿V altero
die.non minus accaueri.inomnes partes furibundus tormenta proeul mcenibus
admouet.Ipfo hoc diemultide noftris excurrunt,acpafsim hortes leuibu* prac-
lnscarpunt:ínprimisaútZoItay,Peteu,Figedy,Franciícus Bay.&T íoannes Orman
di : qui dum morantur hoftem,eliciunt.Ianiczeri ex infidos, Stephanum Budahazy
fclopetís equo derjciunt.cui fubledus cft Gabriel Orozy.ubi ex improuiío noftros
ctrcumplexurí fine numero exírtunt:quorum multítudiní longé impares hi cedunr,
& i n arcem fe recipiunt íalui. inter hace augetur exercitus indies hoftium, 8c adglo-
mcrati omnibus in locis,ne quiíquam ex arce egrediaturinfidias locant:fed tarnen
audacter nortri alíquoties aquatum profecb',de Turcis aliquot ínterficiebant. Per
jo hos aliquot dies plurimi Ianíczerí apud Al Maghyari,propemontis latus coníi-
dunt; qui equis merebant,per conualles ÔC colles fuá explicant tentoria.
Bektcr
9ьг lO^WNIS S^tMZVC!
Beklerbecus ad Tihemercôftitit.Vitra fluuiolum Amhatbafla in theriotropfo'um
fe contuli t,ut nihil praeter caftra pafsim& tabcrnacula confpexifiês. atque ut omnia
cautè difponcbant,minabantur : tarnen fpretis illis,ne tertio quidemab obfeflà iam
arcedieportasclauferant.tantauisanimí,&:contemptusbarbarorumfuit. Sépti
ma luce hoftis aggeres iacit,cuncbpraemunit,at<£ ex praediolo Heczey biduum fuo
tonitru arcis culinam i nfcftat: nec paru nocuit, quod bene inftruftus à tormêtis ue
nerat.Etenim triainiïgnismagnitudinisadduxeratmuralia,quodlibet 55. lib. pilas
fuftinens : colubrinas.;undccim,quae intra aggeres in arcem direcb latebant,& con-
feftímítapulueremouent,utplerisq? uulneratis , etiam aliquot beftiae ceciderint.
Quamobrem defenfores quo tutius uerlàrentur,uifum eft in exteriorem arcem.ege »
ftis aliquot foísis ,exercirum producere,8¿ conftituere ílÜnctxcubitores. Tum uerà
primùm hoftis omnis generis tela contorquere,6V globis funditùs delere uniuerfa
conat,fulphure& bitumine compaftis agererfèd egregius cuftosDobo,ut irrita o-
mnia euaderêt,commodum adinuenit remedium. Iufsit ftabulorum tecb^cenum,
ftramina/rumentum,& quae materia ad exardeícendum facilis erat, partim exurí:
partim pecori copiofius & temeré prorjei, único fœni aceruo & módico triticíreíer-
uato: mox cilicrjs cVcorrjs crudís pafsim loca obtegi,fíne mora multa prarterea madi
da ¿V humida,quibus faces reftinguant excepte.ut fuppetant,apparari. Ante omnia
in parietes palariorum collímat ictus.fed murus ibidem tenuis prolatus , impedíc-
bat conatus illíus, in quo demoliendo uehementer fudat. Inde alteram partem ag- îo
greííus,non mínorí conatu murum íímul non ita ualidum ad portam ueterem per*
tinentemaperit.Inínteríorí parte Dobo 6VMeczkeyaduigílá"t,textis ¿V exaggcra-
tionibus loca pertuía obftruunt. eadem quoque íedulitate in exteriore cu&a hunt,
palos & trabes in foramina ingerunt : ас negíecra falute quíduís contra fortiter au-
dent,uthofti deíe non paruam admirationem fuis oceurfibus prebuerint. Раиса
ínteríecframora,portamregiarumadoritur , cuius potiundefibi ípemfinxerat. ue-
rùmnoftri hypogaris ¿Vconcameratis terra implens,tormentaímponunt,8¿ more
folitoacríter omnia defendunt: ubi tum ex uniuscurrulis bombarda; diíTultu Bla-
fius Nagh focrjs ereptus eft. Redit íntentíus ad exteriorem arcem , propugnacu-
lum uererís porta: corruit:fedconfeftimobfeísi ruinas reftituunt. Ibiuideresiamje
perforatis inftare, dihgenterne quis prodeat collibrare mifsilíarproiecbiras, co
ronas 8c pinnas decutere, atque сипЛа oftendí extrema, niíí per noctem inde-
feíTolaborequoquomodo hiatus reparaílent. tantuscp furor conceptus hoíhbui
fuit,ut opus hoc tormentorum tredeeim dies infuetè côtinuarint.Vidés aút noftro
rum perrinaciam,& haudquaquam rem ex uoro fuccefluram.attentare animos,cVad
deditionem inuitare pollicnationibus inftituir,idqj líteris ad primores diligenter &
amicè perfcriptis agit:quibus noftri,ex lege non refígnatis.fed in ignem abiectis.ea-
rumcp fumo tabellarlo excruciato.mox uin&o in foliam deturbato,conftamiänon
contrahunt.Ea rc uehementer comotus hoftium animus:non tormentis rem geren
dam.fedacerrimis oppugnatíoníbusincumbendum decerníít: ita fore.ut quid de- 4»
fenfores ualeât,côiertis cominus armis ÔY manibus,facilè cognofcat. Addebant illis
animû.cV n5 parti inuitabât ruine aliquot ab ipfis iâ faclç,(î côfertim ас tumultuaric
irruerêt. Quatuor ením non fatis tutçc extabant:deftru<ftio palau'oru in arceinterio
ri.al tera prope augularé" turrim,tertia fub Bebekíano, quarta penes ^ppugnaculû ue
teris porrc.cuius turrim cum exteriore portula mire euaitarâr. (èd quâto amphore*
ille patebât.tan to magis Bornemiflâ renouatis cuftodrjs.milites diuinè folatus exci
tabat:fecuturâ^culdiibiooppugnationë\ fedDeumafforein oês cafus, quôd pro
falute parrieatcp religione pugnarent. In feftoigit qui diuo Michaeli tribuit.hoc
cft unde uigeiima dieobiîdiôis.intra munitiones & fuos aggeres поДи X XV II I со
hortíbus condi!<ítis,tamum hoftis clamorem ÔC tumultü edit,á palatínís pracfertim ye
partibus,utuelfola horrenda uoce.qui eos nunquam noííét,incutere metumpof
fint:exindearrcptisad geredü leuib. ícalis,certatím inftatruínisjfedre infecía ,ptur
bau
—. i ix / Z, ■ 805
batí non fine cede,latebras capiat. Tum Georgius Guulay fîmiliter fclopeto de uita
migrauit,quomodo eciâ prídíe eius oppugnationis Thomas Polyki per Ianiczeros
extínftus crat.capitaneus is Borièdenfîs fuit,longíore dignus uita:cuius uigilantia,
ad angularem turrim de terra ilia inßgnis moles cogefta,cVdefenfata mirabiliterfu-
it.huius uirtute focrj adducti,ad quam concidit turrim,ex eius memoria ¿V nomine
Polykanam Temper uocarunt.quam praecipuè hoftis impetebat.AcutTurcg maxi-
mamuafl:itatemmaniorumhaberêtpropofîtâ,nùquam tamêad propugnaculum
ipfius portf furor illorum peruafit,ueteris tantùmmolêinuadebant.continuo XX v
cohortibus foli cupidius infidíatí funndonec ibide fupra porta euaderent,atq? ex oc
to cupata turri de noftris aliquot occiderent.Quorum eo loci numero conipecto,pru*
denter Dobo cedit,& intra aggercs fe conrjcit;fupra quos iam antea bombardas edu
xerat,muros conicenfuris lethales.Mox in hoftem omnia conuertit,qui in turri fu-
perbiebat:muros diirjcit,& itauniuerfaturbat,utc5plurimis illorum interfecb's^o
paucidribus lefís,retró acti in caftra confugerint. Id temporis Emericus Nagh,fe-
cunduspeditumducT;or,exgeminato uulnerecadit:ipfecp Peteuinpede laefus,ali-
quädiu decubuit.cuius locum integer Franciicus Vitez tuebaturjoannes quoq? Po
igay tum occidit. Dum hace utrinqj tarn ardenter fiunt, Meczkey metuês fubfecu
turam longe maiorem imprefsionem,ex tempore deleftum militem in arce interio
re inloca neceflària dímittitmec ípfum conieftura fefellit.Summo quíppe mané ho
to ftis reditjoppugnationem grauíus urget:qua in meridiem extra<fta,utrinq? multi ос
cubuerunt:íaucíj ueró de noftris,non fine gemitu,perítía chírurgorum curati fuere.
Finita ita propitio Deo ardua prima oppugnatíone,confert fe Meczkey ad exterío-
rem arcem,qu¿d Peteu nondum omnino conualuerat. De deditione hic rurfum ex
improuiíb Baílj: literis,S¿ per Andream Saray tracbnt.amicitiam potius quam uim
fuam defenfores experiri uelínt. Sed nec lecb's líterís,atqj rjs c5uulfis,earum dímidi
um nunciusin uinculis deuorare cogítur, ígni reliquum abfumunt. Exacb's ali
quot diebus,de nuncio cuftodia 1/berato exquirunt, que fententia fuerít literaríí.
Tumille/cripfiilè Arczlanbekum,fi íé dediderint.habíturoslmperatorc benignú,
& qui omnium iniuriarum memoriam depofuerit:de hac ipfius fide neminem dubi
30 tare debere,qu¿d obfidem idoneú eflêt daturus:& fi quid ipfos Lofonczií cafus mo
ueret,non alterius quám fuá ipfîusmet culpa,qui ad morte infeftus elTe ííca uoluerít,
mortem accerfiuífle credant:quod'qj amplíus eft , omnem ut abrjeiant metú, fuum
exercitum Baflam retro ad tria miliaria abdudturû, ас fi uacuam omni pra?fidío arce
relinquanc,in planum earn dedu&urum.ne aliquando ex ea fe nocere ullis partibus
uoluifie cogitentrcunftos Agríenfes,milítare fi Cacfari nollent,íárcinis uita Se" fama
incolumes,infuper dígnis muneribusauctos dimiflurumrabfcedant modo pertina-
cia,pot ?tia,S¿ futuris ex uíclroria malís leníri ánimos patíantur, implacabílem eíTe in
expúgnalos Carfaris iram . Bona in ípeciem uerba ,& fallacia,mitigare fortifsímum
quemtç potuiíícnt.nifi longo ufu&perpetuis docti exemplis,á conftantia abduci
40 nequiuiflênt. Vbi Turca internuncio retento moram trahi,& nullum reddi fibi
refponfum uidet,acrius formentis palatioinftatrpraetorem quoqucoppidanú muí-
tisalrjslefisconficít.Vbiin locum Kendy íuffeftus eft quídam Stephanus Hege-
duus:quem perfidum deínde ,&comprehenfum,digno fupplicío puniuerunt.Is e-
ním cum per quoddam foramen,aliquot coniuratis fibi aflumptís crebras omnis ge
neris uocesac promifsíones ab hoftibus profecías audiuiflet,res nouas mouendas,
S¿ profugíendum cenfuit:eíuscp reí bellam occafionem,facinus qua excuíarí pofsír,
premeditatur.quó premium reí fortíter in hoftem à fe geft? poftularet, cVrcpulfam
feeleri pranëdcret. Atqui diuin itùs re ilico patefa <fta,Dobo & Meczkey aduocata со
cione, crimen quarrí iubent,& coniuratíone elícíta, ípfum autorem pro medio foro
50 íufpendi.reliquis.affines tam horrendi ícelerís quos compererunt,aures prazcídun*
tur. Quantam, per Deum, unius proflígati hominis confeelerata mens uní-
ío4 IO^WKIS S^MZVCl
uerfa; Vngaríe fo!idtudinem¡ac metum importaíTet,niíí diuina tuto quo$ ope per;
nicícm amounTet? In íllius nequam locum,ne ftatio uacua efíét,Emericus Pribek
fubftituítur,homo belíis aftuetus? cuius fides hoc maior in omnibus eluxit, quanto
alter minus in defenfionem animatus erat. Quarta О ctobris horrendus ex pulue-
recafus noftris accidit,quo haud parum hoftis exultabat, & fuá fore Agriam plané
affirmabat. Puluis enim forte accenfus,magnam facrarrj partem , in quo aflèruaba-
tur.unà&ruinarumfar&a excindít,multosé]j in eandem calamitatemtraxit : quód
Paulus Nagh.Georgrj Batori capitaneus, cum alrjsoctodifiecb's perrjnGeorgius
Horuuathobmanumauulfam, non diu fuperfuit. Molcndina etiam cumiumen1'
tis,& rebus infacrarío precioiis,abfumpta. Quisenim tantam ignis uím compe-
feeret, niíí cumulare perículum uelit С Haud exiguus noftros tum pauor incefsit,
quod rem ex compofito fieri.non obfeura fufpidone colligebantJgitur ferio ad cer
tamen fe accingunt, ß proditio fubfir, ultimo fe praelío caiuros,aut dolum prohibi-
t uro s . Erjcit Tc Döbo ad cuftodiarum loca:utq* tot fortium miferabile fatum cofpi
cit, cunftos eôdem euocat,pauidos daua cogit:fimiliter alrj.qui cum dignitatepra;
crant,adexcubíasdiícurrunt, milites exigunt : atque ípficoníblatíonís egentesin*
trepidé fuis metum excutiunt . Addunt, parum aut nihil pulueri decefsiíTe.cum ta
men 24. uafeula correpta fuerint: etíí antea de materia pulueris ita profpe&um erat,
ut eo cafu nihil diminutum iri conftaret. Ex reliqurjs duarü molarum ,ut farinae со
pia fît, unam inftaurât:ad ruinas autem eo infortunio editas,qui omnia reíh'tueret,le
Benedi Aus Sígífmúdus eft datus, in eoq? celeritate fuá multum profuit. Hoftis
quia uidet per quoddam foramen noftrís exitum ¿V regreflum dari,iïncinteruallo
in mediam portam globos promittit,eaq? commoditate arcet ; fed noftri ad funda
menta muri cuniculis adacb'sfubeuntes , non minus commodè,quàièerjcere&re-
eipere queat,fpacium aperuere. Vbi Turca infîgnemruinam quafî defertam,& no
ftros,quód nonitaapparebant,cefsiíleputans,contentíus undiqjtormentís agere,
prope ardes Maíorís,ut uoeât, Pra?pofití,uallum prorjcere,eó tría maxima torméta
educere,paulo infrà propugnaculum ex terra com portatú m, ab Occafu turrim cura
edi herj s,& palatrj la teribus deftruere,ex Regia molem careen's uerberare tan ta ui &
fucceiTu,iam ut proipicere in forû potuerint,fornicumcp tabernas exurere. Verum j,
incedio per noftros extin&o, foramínib. propugnaculi ouinís pellib. madidis obtu
randojcVundepericulum metuebatur,contrafedem uulgoregíamnomínatamag-
gere conftructo, labores illorum uanos & ípem faliàmreddiderunt. Iam hoftis in
uallum exceííératjftruñíscp ante fe (cutis progrefiurum opinabatuncùm íubito re-
pulfus per foramen, ad fundamentum à noftris,ut dixi, effraДurn, neque in caftris
tuto illi efle licuitJn hac difturbatione fcutorum prarcipui extiterunt , Colomanus
Porkolab cum PhilippoDemetrrj: quorum ille iaucius Michaelem Gafparithfub
miiîtjièdisquoque poftea globo fclopeti euanuit.Ne folus igitur Philippus peri
clitaretur,additus eft illi Ioánes Zukany.Turca: interim ab aedibus Heczey fofiam
fub uallo caecam ducunt, eam'q? uaíís repletis pra?muníunt:idcp,ut igni muros difî}4
cere,noftris nihil fufpieätibus, ualeant. Mané quodam dolum fuum exuftis faepi
bus & fumo produnt:adquosnoftris quia non ftatím bombardis penetrare daba
tur,facb's operóse ad eíjcíendos globos foramínibus.rjscp pariter latêtibus hoftem,
igni obrüto expulerunt. Níhilomínus tarnen ímpetu in terreum S¿ uaftum íllud
opus faclo,contínuó id ínfeftarunt: feptorum ftipítes & palos exandebant,quibus
cuulíís,uaía etiam fublata fternerentur. At noftri locis fubmotis catenas prae-
tendunt, hoftemque cœptis inhibent, eode'mque tempore ut omnia feeuriora
fint,fupra portam Arcis interíorís,& oppidi aggeres tormenta conuehunt.adeocp
prope ípfam portam de muro parum abducunt . Turca quoque nihil minus fe
exercet,& defofsis alíquo modo complendis conffliuminitM'deocpuallum contra y
propugnaculum, quo noftrorum tela impedíat, conftituit primum : mox auda-
cífsime in turrim, prartenfis maioribus feutis, egredítur, atque dum fub tabulatís
protufis
Hjrotüflflatittt,& minad fclopeto fîduisprodeat cxpeAat,admoc!um incommode
defenforibus id accidít.Vt âdniti hoftem uident.machínis aduncis,& lupis coríum
proiecluràrum.&tabulatorumauclluntiacfufpenfisab haftilibus harm's, & cathe-
nis,operashoftium prompte excipiunt, perturbant, faccos tumentes & diftentos
cruunt , denique tabulatis illorum pice & faeuo illitis ignem addunt,comburuntcp.
Ibi Turca dolo fuo fruítratus,cautius aliquid mob end u m arbítratur. Magno peco-
rum üidore ftruem maten ж fecbe compor tat,col les fréquentes contra arcê.turrium
mode accumulat,ex quibus in Bebekianum fe eíFundat. Hinc per foramina fcalís ad
murum protrulís,& lígnorum fruftis eie¿tis,eadem foramina faccis obftruunt.Sed
aoillis culeis ex arce remotis,& patefa&o illorum perfugio,molitíones liberius cerne-
bantur.Prope eadem loca bombardis apta^ccefae materia; in foflâm multum prorjei-
unt.ut per firuem facilius murum fubeant : fed hîc quoq? dolus incendio miré dato
elufus eft.Siquídem Bornemiflâ minutim diflëcbs feandulas in uafeula cum fclope-
tulís inclufit,deínde paleam pice,fulphure ÔC ièuo imbutâ in materiem det)cit,aliud
ílramen axungía & lardo compofîtum fuperaddit,accêditqj.Ibi Turca; ignem dum
conantur prohibere,ab conclufis intra uafeula fclopetulís grauifsimè uexati,íntra col
les regrediútur.Exacerbatus inímici furor ifto in uc to fuit.omníaqj extrema tentare
conftituít.Eidem itaq3 propugnáculo grauius mínatur,ac non parum ex altera muri
parte demoliturideni^furrofsíonecurruletormétumquoddamad margínem ufqj
20 foíiarum adducít,fed propugnáculo terra (olido nihil obfuere. Hîc aliud ídem Bor-
nemíflájhomoparíterad omnia ínftrucT;us,c5minífcítur,ut de fofla hoftem abígat.
Rotas carripetit,harum margínem aíleribus obtecT:am,clauibus uelut fclopetulís
quíbufdam obducit.Vas deinde amplum lígnorum praefegminibus,additofulphu
re ac píce,íimilíter expiet:quae in propugnaculum fublata & accenfa , in foííam inde
detruduntur,ut dum uas rotam igni uolítare hoílís miratur , crepitu inditarum da-
uium,obiecto periculo,excedere non dubitaret. Qua ex re aduerfum fibi Deum,S¿
non ociolam Maumete: iram collígebat:dolum hunc non ab bom imbus, fed aliunde
profeaumuanusfufpicabatur. Nihilo iêgnius ad portac propugnaculum reuerti-
tur,Si cuniculorum fubfídío ad muros fubrepit:ubi foraminibus aptè fa fti sjan í ere
jori neqj globis neqj pulueri pepercerunnhaftulas quoq? impcllebant.portaqj fuccen-
fa difceflere. Sed relicb,quae fecerât illa foramina noftrís portea in opportunos ufus
ceflere.Etenim bolides ígnitas per ea exerentcs.multorum extrema cutí ablata,dum
■Has preheníant,ac eripere cupíunt.manibus aduruntur . Id hoílis admodum xgre
ferens,magna indignatíone omnibus noftros díris deuouebat : fed hi rifu & cachin
gs eius execrationem auerterunt . Meczkey nunquam ocíofus eôdem uenitratq? ar-
cís dolofamigní fubuerfionem ueritus,quód quiddamolfecerat,contra illorum cu-
niculos ex difeiplína foflores adhibettquí ubi ad hoftíum dolos penetrant,non ilíco
«osadoriuntur:fed módico interuallo S¿ contiguo relitfto,per medium uêtremTur
cicuramagíftrum glande feriunt.quo illiuifo,MedetMedet,clamabundi aufuge-
40runt. Hacquoqueiniuria moleftifsimèaccepta.in propugnaculum omnesneruos
íntendunt:ubí quid patêre uiderunt,ígnem ih íepta ¿V arundínacea conr)ciunt,qui-
bus compefeendís Meczkey fubitóaffuit,necferpere Hammam eft paflusmoílrí ex
adueríopariter omni genere mifsilíum.lamína; ÔC globi forma efFidorum non ce-
dunt,fedfugantpotíus,ac infequuntur:& prazfertim Andreas Balog cum Paulo
Syrmai,& aliquot ad muros,uníco de fuis amiíío.trucídant . Omnibus ita defpera-
tisjdenuo Turca cum Agrienfibus de traditione per literas agit, orat, mínatur , pro-
mittit,fedfruftra:líquídemliteris illorum ex more difcerptís,nulla unquam eos re-
Iponfione fuere dignatiAliter ígitur perfuadendum cenfuit,Graccè,Latinè,H unga
ricè,Boemicè muñera & líbertatem pollícetur,fchedulas quoq? diuerfis linguis exa-
yoratas fagittis ímmittit,quibus fortitudíne & cuífodía noftrorü collaudatá , fatís iam
lufum fuiflé íígnificatiquíd ipforum ualeant animi & uires,declaratum:igítur iam fe
dedant,quod fibi conil:et,puluerís & commeatus íneiTe magnam difficultatem : ro-
Yy gare
gcí 70 ЛПК I S SUM<BVC1
рэге fe iterum äc tertio.ne fe perdhum eant.à exde abftineant.ceteróqui,fi in manur
uicnperueniant,ciudebteradunum interfecbm hi. Huiufmodíuoculisneahquí
tíc luis caperentur.pracfccTri arcís tympanis,tubís ac tormentorum fonis ab auribus
C3S auertunt.nec cotíes expetitum reíponfum hoftis unquam abftulit : eo'tp noítro-
rum animí collect magisnifi funt,etfí non parum à lotruinis per/culi fuberat,nefcí*
licet fumma uicopiarum noftris pené fefsís.ille ínarcem inuolaret.quippehíatus
pfa:cípui,uthocquo9dícam,ifti fucrunt:unusíngcns, apud portam arcísinterio-
ns.alter non minor,inter nouum.cV ex terra illud factum propugnaculum:tenius
penes carcerem.cumfeptorumexufh'onead nouam ufep molem,cum alrjs ibidem:
quartus.muruseodcmínlocoftratus.quopropugnaculum arci iungebatur:quin> ц
tus propugnaculi è carcere facb',& palatiorum deuaíbtío:fextus,ubi murus exterio-
risarcis ad Alexandrinumufque.uná cum corona Bólykiana? turris, procubuerat:
feptimus.quandoBebekíanum.cVantíqua porta,cum intercedente muro procide-
rat.Ha? omnes inuítare hofrem ruine.nifi Deus noluiifet.ad producendam obfidio*
nem potui (Tent: fed qui Deo fidunt,ÔV nihilominus quiduis amorefuorum audent,
deferí nunquam uídemus . Duodécima Oc*tobris,poft intermíflámrequíem.itc-
rum fe de operibus commouet hoftisrac tenouandam oppugnationem extremà coa
tencionc ас uiribus,ex militate fore ducit. Ante omnia, uigintiofto cohortibusín
propugnaculum ueteris portae íecupidius inferunt,quod antea ígni fubiectocan-
dem portam conflagrare uidirant:fed Meczkey iamdudum lapídibus ac mcdi's со 2*
lubriniseacommunita,íngentialacritateexpc(ftabat.Hoflibusigitur careé ingruen-
tibus, Meczkey fuis ad memoríam priftina? uirtutis reuocatis.fcfsis íntegros fub-
dit:adoccurfum tímidos fuftecompell¿t,omniq3 genere tcloru m utuím pellantco-
hortatur. Qiiain oppugnatione,prout ímperarat,fe muídé,ipfemet lapide icbis,
geíferunnquem fuppeditarit alos animum,uulnere teíbtus eft . Ex altera partcho-
ftis in terrenum propugnáculo denuó figna infert:centum équités ad manitionem
de carcere facbm ablegat.ut'qj in ruinas excédant Ianiczeri & Sagíttarrj,diligéter col
laudationeaccendit. Hiceius ímpetus extremum Agrien fibus malum attuliífet,
nifi Dei beneficio fecus rem cadereoportuiflet. Nam intus quílocum tueretur,ne*
mo fuít.quoníam tune Dobo alibi milites ad uirtutem cohortabatur . Ne ígitur lo- 3°
cus periculo máximo ab hoftibus caperetur,loanncsZukanycum IoannePribek
tempore accurruntjfupraruínam haftilíbusauidéinfilíunr.remcj? féliciter fuíbnue-
re. Confequíturplurimushoftium clamor quafitríumphantium,uexillís patentí-
bus ruunt denuo.furiunt ín muros , omnia conantur obfidíonís pertacíí. Sed fi un
quam anrea.bîc cené aduerfum certamen experiuntur.namPeteu propugnantiirra
ibidem numerum auxcrat,&V fummam uim adhibuerat:ac regulis hamatis, & lateri/
bus Д' malleoÜs.cV plumbeis ad obrjeiendum globís.abfqj interquíete,donecrepri<
merentur,rardem cumulabat. Dum ifta fiunt, opera ubi Iatuerat,Doboegrediturî
oculiscß in munímentum ex carcere fa<ftumconíe«ftís,íígnum forte uidet deíeftum.
Alio mi tur arrepto,Stephano Nagh illud commendat: qui non multo port ibidem 4*
íclopeto expirauít :quo cafuetíama'Dobonedeprehenío.fignumlapfurumcorrí-
pit,ac pedití cuidamnon ígnauo tradens,Stephanum Nagh humarí ex pietatecura-
uit . Eo ipfo tempore ocbiua íígna hoftium in Bolikianam incurrunnquam Borne-
miflàsZoîtay(tum alíqusntum la?fus)& Figedy,magna ínimícorum ftrage tutaban
tur.Quos contra illí dolo,utaftus noftrorum fímíli arte ulcífcátur,huiufmodiutun-
tur. Haftilíum oblongorum ac teretum extremítates orbibus ferréis prarmuniunt»
quibus cxtantíbus,uacuii intra círculos locum mínutifsimís clauibus replent : hiscp
ínftrucb.ad oppugnationem procuríammeep tarnen eoinuento profecere.paucifsí-
mis enim lar fi's.aftus noftri cauere didícerant.Iftud certamen in quam maximum fe-
rum dei commenter durauir,quo etíam ad priftinum decus ¿V fpem uiôorie obfef- fO
fis multum acceflerat . Die proximè fequentí.omnis generis ordínes und¿9 hoíb'a
conuocatjhortatu^impcrabut íe aJ ultittiam oppugnationem acangant, a.tquehac
nice
uicc digna fe ftipendia beere oftendant » Noftri baud fegnius tota noÄe in ftatione
perfeuerando,aduentum illorum parati,ac feruitutis iugum auerfuri pracftolantur.
Tumfubitoftrepitu&clamoribus,quo magisterribilesuideantur, fublatis aduo-
lant,ck arrea tympana ingeminantJn quos noftri conftanter tormentis agendo,ple-
rofep in terficiunt,a tep agmin a eorum diuidunt » Concefs it Dobo ad ruinam carceri
proximam:iïmul capft arma,cfdem facitapfe in manibus aepedibus uulneratus,en-
fiferum fuum amittit . Remifso clamore, tötis uiribus in propugnaculum terreum
contenditurrquo animo eius ftatim deprehenfo>milites Dobo confirmât;^ ad com
portandos lapídes.quibus poftremó noceatur.dímittm Tum uidiifes feeminarum
to etiam prefeütem animum.qui lapidibus hoftem rericiebant.Adiuuit tunc feftos i'n-
tegris Peteu,qui figno Budenfîs pra*fe fti áureo ibidem potitus eft.In hoc aequo cer
tamíne Valentínus Papa Concidit:alrj etiä à carde non abftinuerunr.donec ipfi quo-
que conFedi (înt.Ibidem plurimis Ianiczeris Bckliaciscp interfe«íh's>VeIibekus uul-
ñus abftulit Cruentum. Aliunde non minus in Bolikianam aduolant:tantus ibi fu
roreos tenuit,ut pilis dolose inftrucb's>pr¡eter alios.ipfius quoqj Bornemiife dcxte
ram percuflêrint. Sed hac etiam inu fîtata ui retruduntur : & ip forum animi pugna
infelici cadebant,quód plures de illis quàm noftris defiderabantur. Vlu'rao coacb's
omnibus fîgnis,& uiribus quicquid aderat coniunftís,perfundere ánimos uano ti
moré noftrorum integra uiconati,eidem propugnáculo aduertunt. Sed prompte à
ào noftris,uel iâ" fcfsis occurritur.caufa enim uires in milite iufta attollebat. Quid enim
ibi uirtus Meczkey,& preièntia non fregitrqui telis igni tis,& mille artibus cÔgreil
fus,hoih'um ingentem numerum proftrauit , reliquos in caftra exturbauit . Non
obicurè^ircumferebatur,totcladibusacceptis Amhatum lachrymâtcm,tn Aly baC
fam grauifsimèinue(flum,quodiè in hancinfamiamfociumadduxiflêt: longé alicer
habuifle rem,quàm quod ille iacbbundus affirmant, Neminem fore, qui aduerfus
tâtam uim & apparatum Caeiàris uel hifeere außt.Se,Agria cuiufmodi caula & oùile
fít.expertum : nufquam fe in tales infantes incidi(Iè,qui arma tam feienter tracbre,
omnibuscp caíibus obuíarc didicifíen t : plurimum ea ob íídíone de armis & uírtute
Cxfarís demptum,difcedendum caftrís adeó ignomíniosé nunquam ratum. Finita
30 hacpoftrema pugna,quidam de hoftibus in hxc uerba.ut noftri exaudirent , profan
tur:Laudo uos Agríenfes,ac ftrenuos femper fatebor. Non eft quód iam uobis me-
tuatis:abíceditearmís,& requiefcite:relinquere caftra uolumus,quod fatís nunc di-
rnicatumnoftro malo fuerít.Sed tarnen anno infequenti ex hybernis hucreferemus
caftra longe ampliora.u t labem hanc & ignomíniam ulcí fcamur: bare quodam prolo
cuto,nihilo minus tormentis omnia quatiebant, S¿ uariè ínfidiabantur . Sollicitus
Dobo derjs qui in Bolikíana manferant,ut i 11i haberent,puerum fuum Chriftopho
rum Taríauinum iftuc mittit:fed is inter eundum globo interceptus perít. Finita
hac,utdí¿tum,ardentifsimapugna,quaindifcrimen perduftum iri noftros fpera*
bant,detrímentum ac dedecus fubmoti acceperunt : necrenouandum impetum de-
40 inceps putarunt,fed in hyberna concedendum. Id quidem non obícuré pra: fe fere-
bant.noftri tarnen non mis fidunt.nifi cum prêter ipem inlblenti clamore atque fre
mitufecommouerunt,atq$inFeINemeth сипсЪ hoftilíter fumare uiderunt,mox
de operíbus abducí tormenta ¿V machinas. Quos eueft ígió apta occafione quidam
infecuti,ad diripienda caftra omnis generis preda onufti,magnam etiam uim pul-
ueris ademerunt. Eadcm node fuccenfis caftris,& multis ibi noftrorum metu im
pedimentís reliAis,exercitum comminutum Bafia: tremebundi Peftum uerfus dirt'
gunt.Quorum difceflu noftri nihil elati,quód fubeífe dolum rcbantur.quifqj in fuo
loco &ftatione,explicatisTurcarú fignis.rjs'qj laceflentibus.operiebatur.Sedomni
apparatulongiusprogreísí,reliqua cura noftros penitùsliberarunt.Beneficiû hoc,
fo & finem Iaborum.quia diuinitùs accidiíTe noftri agnouerút,precibus ad Deum uul
gó mch'dis,etiam ad üülneratorum Iedos.quorum amplius ducenti erant,linguis S¿
Yу г animis
gû9 /O^í'M'NISS^iM^VCI
am'mis Dei gratiam profefsi mm . Tandem congeftis hoftium tzooo gto*
bis.cos cum fuis tormentísaptoin loco condiderunt. Ilico de pracipuis quatuor,
Ioannem Vuayda,Georgium Vitezi.Andream Somoghy , 8¿ Alberrum Kuufegy,
aliisduobus additis,ad regem aureo uexillo,qui gaudium nuncient,pra:mittunt,,
Qiios Ferdinandus clementer exceptos,& in fingulos centenis aureis donatis,uelu-
toqj fuperaddito,colIaudat.Eam leticiam rex cum Nicoiao Olaho,nunc archiepifco
po Strigonienfe.atqj Mauricio Saxonum duce communicauít . Legatos Agrienfes
ídem pracful fine muneribus non dimí flurus,practer alia eifdê,quotcunqjuenerant,
inaurata pocula hilariter contulit. EofdemMauricius4ootalerisliberaliterauxit.
Dum hi abfunt,conftantia & rerum geftarum gloria Dobo Celebris Stephanum Fe ю
kete cum aliquot non minus impigris exploratum mittit.ut hoftrm confecbndo hy
berna ob feruet. Quodille tamceleriter&audader confecit.ut preciofifsimis qui-
buítp ípohis que in commune diuifa funt relatis.multos ceciderit,in poteftate uiuos
habucrit,nomêq? fîbiperpetuum côftituerit.Finis hic fuit obfidionis Agriae,quam
profeftó à folo Deo conferuatam nemo negauerit : quód tanta ui reiecb,tot prselrjs
infeftifsimis,de noftris 300 tantum ceciderunt:hoftis ueró nufquam,tot locis cxpu-
gnatis,maiorem fenfifle cladem fit queftus. Sed ut paucis , quae confecuta fuere,
adrjeiam : ioluta obfidione,àregeacpraefulefuo Dobo exorat,ut exhauftis totlabo-
ribusonerecuftodiaefe libèrent,& reditum ad fuos domum itionem'q? concédant.
Quod rex eius uirtuti largitus,Agriam qui excipiat.aliosqj prarficiat idoneos,Sf*or- 10
tiampallauicinumcummandatisablegat. Cui Dobo daues tradic.ac pro arbitrio
cunda difponere facile eft paflus. Sfortia neminem tunead rem tantamidoneum
iftic ofFendens , Stephanum Meczkey per amorem regis & patriae obteftatur.uclit
duos tantum menfes priftinum onus in Îèrecipere: fore ut illíus uirtus hoc magís
exornetur.quod ílle admífit. Elapfo ígitur altero menfe,Gregorius Bornerfiuîâin
illíus locum fu fticítur: 8c banatu Agrienfí decoratus,claues accipí t :h uieep foci um cu
rarum Paulum Sarkandy adí ungun t,non minoribus aufis homínemrquorum indu
ftría nunc res Agriar cum laude adminiftrantur.Caeterùm Ferdinandus memor in
audita: fortitudinís ¿V coníbntiae Agricnfium, Stephanum Dobo Vayuodá Tran-
íyluanorumdeclarauit,aureumprouinciac fignumilli porrexít,cIementiam denitpjo
& non dubíam beneuolentiam obtulit,admonens,ut fpecbtae u irtu ti s memor.cum
«fus poíceretjfimiliter operam fàluti patriae nauaret.Cui Dobo : Ita fibi uítam opta
re,!? pro rege atep patria omnia fideliter 8¿ prompte ageret.A' rege alrjs quotp partira
nobilítate ас poílcfsíonibus, partim auro cumulatis,uulgoq? ab omnibus qui diferí-
men euaferant,liberalifsimè habitis.foli Stephano Meczkey íbrs in fruftu gloríe íni
mica extitít.quí Agria domum adfuauifsimamconiugem,liberoscVamicos profe-
<fturus,ad Vuarkoncp pagum ueniens,rufb'cis,ut íé in tu tum proièquantur,huma-
niter c5pellatis,furenter,non íátis cognitus interimitur:nam temeritati cederé quia
i'gnominiofum ducebat,ínter ipfam altercationem & conuicía.quidam ncfaríus íe-
curim fecunda frontem fortiísímo uiro infligit:alrj duo cuípídata bolide in u truncp 40
latus tranfuerberant,atqj ita confecerunt . Multos tanti uiri cafus in plebem exaeer-
bauít,& fine diícrimine caefi poenam communiter luebant.Eius cadauer Scepufium
publico funere deportatum,in diui Martini fepelitur , cognatorum'q? & amicorum
ludu in ípfum amor expromítur. Sed finem hic narrationi tandem im-
ponamus:& fi quid praeteritum fuit, aut pro dignitate mi
nus politè ob res & nomina dictum,ue-
niadetur,

OBSIDIO-
OBSIDIONIS ZIGETH BREVIS*
sima vera'q_ve EXP o si
tio, s a ja в V с и

О S Т grauífstmam Sc omni poíWatis memoria dignam Agriai


ob(ídionem,de regis,& comuni ordinum regni,totiusqj adeó Chri
fhanitatis uotoac fententia internuncio &pacificatores ad Turcam
dehguntur,Antonius Verancíus.cV: FrancifcusZay.quiobferuan-
tia&muneribusplacatatyranniuoluntate, rebus patria; fefsis re
quiem tandem impetrarent. Dum hi amplius bienniumabfunt,
Thuigon baffa,qui В udae id temporis pra:erat,iniuriarum à fuis illatarû immemor,
de damnis quae ipiî áZigethienGbus3abocza,aliisqjuicinisQuinquecclefrisloí
eis accepiûent,queritur:ea re non pacem oftendi,aut peti/ed uiolari ius gentium.ac
debitam induerjs fidem,tefhtus . Qui quidem non omnino cauiàm iniquam foue-
bat,quôd uulgó Haydones à ftipendio liberi.ex rapto uiuerent.multas hofh'um ña
ues interciperent:fed rex eiufmodi latrones uagos ас praedones.à ui prohibere com
mode uixpotuit.Tandem noua quadam permotus iniuria.decem milium exercitu
Coac"to,Capos Vyuarum defeftione ibeiorum capitur: Babocza nihil grauius exper
*• ta,proditione Îê dedit.Idem fore de Zigeth fperans,egregiè fallitur . Etenim illam,
praefeftoadhuc Ladislao Kereczeny,obfeflûrus,ad colubrina: iaftum caftrafacit;
acceptoep per medium tentorium magni ponderis globo,retrocefsit.quó nofirís o-
mnis metus demitur,ac inanisadmiratioTurcarum efficitur. Bis enim leuiter con-
grefsi,trecentos Turcas animóse necarant. Atqj confèituerat Thuígon,Zígethien-
íes tormentis quoep aggredi:nifi hortatu fuorum,& periculis , conftantiaq? noftro-
rum,ne Casfaris in fe iram infeefta re deuocaret,perterritus,confilium mutaflct.Haec
autumno afta. Conlêquens hyems,pace dubia,nihil hofhliter edidit : donec Car-
far ex Perfiareuerfus.qui&ipfe antea regem non femel de crebris iniurrismonue-
rat,ineunteuere,Aly baiîamin Vngariam expedí) t.ac iniunxit,Budam,nifiZige-
3° tho prius capto,minimè ingredi aufît.Qui bafla in Sirmia aliquandiu moratus,regi
obfidionem fuperbifsimè pra;nunciarat;refponfumq? tulir,non de iureidipfum fa-
c"turum,cum fuos interpretes apud Caefarem habeat: ueruntamen, fi aliter nolit,ad
defenfionemfecoaftumdefcenfurum.Bafîa fubítoaccitísad obfidionis ibeietatem
alrjs,uigcfima Mai^cuftodiœ arcis & oppidi Marco Horuath Kereczinio fublecfto,
prefeftiDerutsbekQuinquecclefiarum,AmhatbekBaboczienfis,Nazufbek Cop
panienfis,ueteranorumingeminumero,contra Zigeth, ad interuallum unius mi
liaris со niîduntrac de ratione obfidendi.req? bene gerenda,inter fe folicitè conferûr.
Ñeque enim eos latebat fortitudo,& praefens propugnatorum,quorum uim toties
experti fuerant,animus:& decreuerat Marcùsdocris iureiurando in omnes euentus
4°fibi obftrj ftis,integra fideifticaut mori,autimpetum uelle fufh'nere. Mouebant ho
ftesnon parum,lociquoq} fïtus,& munitiones. Etenim Zigeth ab Antemo quo-
dam,genere ac opibus illuftri,pofita in loco plano eft,eocp paIudofo:qua; à Septen-
trione lacum adiunftum habet,unde triplici foiîç ac uallo arcis.itemcp oppido.aqua
opportune circumfunditur.Ad Occafum fatis amplum ac frequens oppidu^ ill ud
fubterraneiscuniculisimportunumcernitunpropugnaculisprefertjm duobusarx
no parum tuta:agoeribus etiam fubitarrjs de uirgultis terra coaftis.ad fpeciem plus
quàm neceísitatem extruftis, firma ta. Prsefidium non quidem firmum admodum,
fed tarnen ufu cognítum 8c exercitatum,duorum milium inerat.Equites iSo.horum
duxSebafhanus Vylaky.reliqui pedites & fclopetarrj expedití:quibus praeibant
?oBenedi<ftus Topordrj,& lacobus Radouanuayda . Haud igitur ad oppugnandum
temeré fefh'nans.colonos prímúm omni ínueftíone cômeatus,& accelíu ad noftros,
ut fieri fole^arcec. Non ílli tamen femper conatus fucceflere : fed.noftris omnibus
Yy 3 faluis,
tlô / 0 ^Nîi/ S S U МЪ-V С !
faluis.reprefsi,& pleríque ínterfecli funt.Mox praefentia Aly baflà? confirman*, qui
decima I uní] ad lufírandum Zigeth,non exíguís Tecum adducbs copn>, aduolarat :
fed noíbí.ut animati eflent,declaraturi,líteras deditíonem fuadentes conuellunt: ac
emífsis undique militibus,praclium à merídie in nodem extraxerunt. Haudparùm
ca pertinacia commotus bafla,de plaga mcridíonali.tertio port die,arcem cumoppí-
do circumuentam,nouem maionbus tormentis aggreditur : fed eo quoquc díe,ac
fequenti.nullo de nofhis defiderato.quid animus 0¿ dextrae fortium iftic heroura
ualeant.inímici obferuarunt. Nocte obfidionis quarta,multa cura & labore fuá ca
ílra textis^efpitibuSjcV terra inacquata.hoftis permunit:ac luce proxima,propugna-
culum minime contemnendum,quodKefasBafiiamuocant,colubrínis fuis uchc- to
menter infeíht : dúmque fe cupidius extra caftra en,cit,Rodouanus,cuíus pracípué
uirtus in defenííone conftitit ,jo fclopetarrjs expedítís,quaroplurímisuitamerí.
puit.Inoppídanis ut magnum efíeprarfidiumacfpem obfefsis aduertít,eodemdie
pilis Hammam inferentibus multas ardes, fepium luto induftarum ab Ortuma-
gnam partem exufsit:arcís portam,8¿ murum exteriorem prope templum,fine mo
ra quatit.Sed labor omni« eíus elufus acirritus fuit:nifi quód duo pedites tunc.&bí
duo port quatuor occiderint.Expugnato,& folo arquato , iam dicto propugnáculo,
ac porta ipííus oppidi Orientali : Gregorius & Michael Bykfith glandibus confici -
untur. Vigefima prima Iunij,no<?te, beneficio lunar.ab Occaíu,iuxta molas fru¿
rnentarías,delímofisglebís,terra& fimihbus.ex ufu tormentorum opera cxtruít.2e
In qüae noírri manè,omnibus machinis & globis non mmutis.ea ut ipfum commo-
ditatearcerent,fineaIiquoeuentuconatifunt. Eodem die.ad eripiendum oppi-
dum,fe omni uí &artibus comparât. Et quia iam antea illud multo maxima parte
ruinís uaftarat,uiamqj igni patefeceratrcompletis paulo ante ingenti ftrue lignorum
fofsis,qua; uix decern mília plaufirorumluftinuiiTent,quatcr in oppidum péné
trât : totiésque reiecbis , materiem noftri íbtim incenderunt . Quinto demum,
cùm pci tinacifsimèfureret,noftri in arcem fecedunt . Adueriârrj oppidoutcunque
potiti.ibidemfuauexilla contra arcem pafsim erigunt .uallari opere ас fofsis cun-
<ffa circumducunt . Et quoniam iftic harrere diutius , fine máximo noíhorum peri*
culo.nequiuiíTennfuppIícatione ab ínfefsis publice decrcta.facrisqj rite pera&is, oc- }0
culta quadam & hoftibus ignota uíaerumpunt,ac hoftem oppído iterum féliciter
octingentis fublatis exígunt. Vbí Nafufbck Zanczyakus terribilis Coppaníen-
fis^umalijsaliquotBekisjnterrjt. Quinetíam Amhatbck fclopetiuulneredifcef-
íit. Viuus etíam captus Agha:uiginti nouem infuper capita pr3ecifa,in'cp arcem illi-
ta.Non tarnen hoc ipfum fine noftrorum cladc & molefcia contigit . Etenim gene
re acuirtutenobilifsimi quidam équités, non fine luctu Scfcommuni omnium do/
lore amifsi : quos ínter pra?cípui,Georgíus Macedonay.Georgius Paladrj.Ioan-
resHagmafiiJoannesHozthotti .Georgius Zekel,una cum Vayuodis)& pedí*
tumnonpaucísdu<ftoribus,occubuere. Vulneratus etíam tum Rodouanus,cum
alrjsquibufdam, fuit; fed opinione celeriuscuratus.itrenuèremgefsit. DeCop^o
panicnfi Zancsyako illud obiter addendum , fuifle hominem uatfo corpore, &
Herculisprorfusaudacíaiquicum auídius ca;di cum aliquo fucceífueflet internus,
& ne quidem alios decern metueret: quidam ex Haydonibus,uel ut Dauid contra
Goliad.minímus.faltuín eumeximprouiiofado,gladium incuruum'per medium
abdomen & totum uentrcm eius ínflíxít,ut cxanimams.intefhna fimuledcrct.
Vigcfimafecunda Iunii.turrim hoftis interioris arcis,qua:Occafumlpecl:abat,
atque adeó cunetas munitíones inufîtatae magnitudinís tormentis quatuor .alrjsqj
minoribus,haud fine morte quorundam è noftris , grauifsimè concutitîac fub no-
ctem.propedefenfacuIumHenyeii.extra tarnen oppidum,aggeres erjcit;no<itéque
obfcura machinis a?neis induclis,eandem turrim cum porta lapidca,cx*,quí interec;
dcbant,parietes,proirernere,acin planum deducere contendit.Inde aliquo fucceflîi
rem contentius aggreilùrus,ex aduerfo arcis,pro porta oppidi, longé Jate-que ualla-
re,&
W.&mírabifitcríé firmare incipít. Duo folùmapertaloca,quibus Ce emitat & red.
piat,reliquerat:alterum ab Occafü,molendínum uerfus/ub aggcrc,quo aqua ex pa
lude,uelutalueo,inoppidi& arcis foflas dimittenda coercebatur : ad molem He-
nyerj alterumííntra quf loca foíTas ¿mus lígni's expleturus,& margini equaturus,ma
terícm operóse congerebat.Hacoccafîone tutius,uigefimaquarta funrjtotum diem
fulphureö pulüere ас globis,in defenfores,quibufdam peditibus occiiïs,facurjt.
Diefequenti.eodem ipibmodo aliquot peditibus ereptis.foiTamaquaticanu'rt
qua non exigua noftris fpes relinquebatur.turbant: utcp locusin ficcodeftituere-
tur,omneis fategerunt/Triduo pó{t,aIio aggere & uallo è regione arcis excitato.uni-
to uerfas communitiones labefacbre ac diruere fuo uulnere decreuit : ubi próxima lu
ce quinqué fclopetarios è noftris fuftulit . Quinqué interpoiïtis diebus.cùm aliter
fe profefturum diffideret, interferís Georgio Kyfdezti, Demetrio Théiîènrj,&
Petro Petrudr): ingentem undique materiem è duobus angulis laboriosè cogit,
qua fofTam arcis expleat. Sed , quod ille ab Ortu comportarat, hoc eft.uiginti mili-
bus plaufiris,Deo propítío.ÓV facris perpetratis,obfeísí,larido,píce ас puluere com
pacts игпе pilis totum exurunt . Quam ille Hammam prohibiturus.feptingentos,
non fine Cnrifhanorum etiam fanguine^mittit. De noftrís,quorum gloria & uir-
tus inprimís conftabat.moríuntur.Nicolaus Czernel eques,Stcphanus Balogh de
curio ,pedítes non obfcurï íex, paulo póft Franciícus etiam Kefas uíta fungitur.
loVbiígítur cuncb exeá}%arte hoftís fore uaná praruidet.confilíum idem node pro*
xima repetít , Sc ab Occafu uiginti milibus plauítrís.ut aiuntjigna conuecb,in
foflam,contraangularemmolem,deturbat: fed íbi quoque,Deo immortaliuolcn-
te,conatus fubditaflamma confumptí.ac dehoftibus quadríngentorum tormen-
torumfubfidío extíncb's : è noííris cadunt Lazarus Nagh.cum alrjs duobus,Mar-
tino Radouanrj adolefeente , ac Valentino Thot . Die fequenti,multís cius pro-
imfsisacilleccbrís denuo à nofh-¡srefutatis,quód arrem humilem ac plano in lo
co fitam uid«bac,íterum in foíTas ligna cum terra,utfacüius in muros euadat.ob-
nixè deijcit: 8c ex aduerfo duorum angulorum terra plenos corbes,aliáque texta,
ordine triplicato erígit: quae fuper íaccos pariter completos ímponit.ibiqueípa*
30cijs ex commoditate íclopetorum rclicbs,laníc~criex airo in noftros crudelitera-
gebant:&qui faces arciíubrjcerent,pafs¿mlatebant. Non fecus ab Occidente con»
tra alterum angulum.eodem modo loci aptitudine ad eíaculandum fibi conftítu*
ta, decima Iuli) Ianicseri obfefsís fuere moIefhfsimí:8¿ quicquid fpacrj fofla ii>
tra eos ángulos tenebat,terra induxerant.ibide'mque Cafparum Bathaíéghrj grauí-
ter uulnerant, Nec aliter pollero die, pedites duo ftrenuíicftu globorumoccu-
buere. Duodécima Iulrj , per no&em ex oppofito arcis lignís ac terra colles pro-
ponitjUndeomnis generis ui tormentorumad expugnandum incumbat . Mané
ergo interioren» arcem cum eíufdem operibus,& exteriorem una cum propugna-
culis euaíbt,non paucos uirtutis fpeclata? équités ас pedítes fortifsimèobniten-
40 tes eripitrac fi unquam antea,tum certè fuerun t totos q uinque dies, haud fine dam-
no,fuis telis noxrj : ut à rege,fimul & comité palatinoThoma Nadafdrj.fubfidium
rebus afflieb's implorare fuerintcoacb'. Venimnoftriquoquepoiîea ingens Tur-
carum illud ex terra & eculeis tumentibus opus,ad portam quo illi refugic-
bantedítum, muralibus tormentis, ubi feptem noftri pedítes ceciderunt, fe
rió fternunt:tantifper donee penitùs molem deiecerínt.adeóque ligna qux non
ccpiiTent decies mille currus , fofsís ingerta , duobus in tanta ui è noilris ibi rc
licftis, concremarunt. Die uigefima,continuus tormentorum ufus,pilarúm-
que.conieftus utrinque,durauit. D úmque ita ftrenuè fefe noftri obiecbnt, uigefi*
ma prima di'cnode tormenta ¿V machina? Iiofh'uni Quinquecclefîas uerfus comí
*отоиешцг;& baila quoque, occafione Baboczienfis obfidionis , de qua ahbi
Yy 4 dicecur,
tll 10 Utiti IS s и жъь с ¡
dicemr,eôrecurrit. Carterùm uígcfímafexta cíufdcm menfis, cum noßri liberaos
iam fc,refe<ítis íubitó maximis rmnis,pu taflènt:ecce ad obfidcndum,accepta memo
rabili ad Baboczam clade,animum hoßis retjcm&a^eptentrione.propefyluam
Hazerduu dicbm,conGdit.Cuius caßra tormento omnium máximo Zigethienfes
tefto metu pertentam,ac eruptionibus crebris numerum hoßium profpcrè minué
bant.Qyo ipfo díe.mílitari audacia & fingulari certamine Martinus Horuath.quca
dam Turcum gloriose fuperauit:eiusqj capite auulfo,incolumis ad fuos redije.
Dum hecfiunt.nihilo minus ab Ortu hoflis, ex infidrjsck latebrisfurenteragit,
fed omnis uidoria noßris incruenta euaíit. Poßremo quafi nofiros animis deie-
<íturus,uniuería caßra & furorem Aly bafla uigcíímafeptima luir) fubcaftrumad-^
mouet; fed hi audacifsime rem defenfuri,penesBaflàl fe cffundunt.ac féliciterpu-
gnam edídere.Necp tarnen corpus inimicus abßi tit:fed uelut obiidioncm continua-
turus,aggeresfubitarioserigit,pil3e magnum arcis fpacium perforant,nunc extre
ma minatur.nunc áureos montes,libertatem amicitiamq; Carfaris polhcetur : fed ct.
tra moram noßri congre fsí.ac rugientes infecutí ,cardem,au fpíce Deo,l u ¿tuofam iL
lis fací u nt. Sequenti die iterum cominus cum il lo noßri agendum rati,ocfa hon.
rum certamen contrahunt.nec unquam ex combußo,&iam deuaßatooppido intra
arcem compelli potuerunt . & fi quando in deferta opera hoßis cum (ignis incurre.
bat,ilico reieclus in caßra fuá & latebras, со mplurimis amifsis, fuit exturbatus.
Quamobrem idem node proximè fequenti,non defertam ac indefenfam foreZi-20
geth arbitratus,quod per eos quinqué dies unicuro tanrùrr/ с Chnßianis carfum au-
dierat.obfidionem foluít,tormén ta ¿V omnis generis machinas bello idóneas de lo
ris aufert,ac uniuerfus exercitus fuga: modo Quinquecdefías properat: noftrí ueró
plus quàm decern milia in fe globorum cxcuua,dilígenterq? collecb feponunt. At.
que hiefuitexítus &finis,quae initió longe maioremuim ас periculum minaba tur,
obíídionis:ideóquemetu,quo magno tenebantur.liberi, & obfídione grauíá Deo
exempti , Zigethieníes,fummo fuo patrono ¿V defeníbri cotleßi gratrjs mè peracb's,
non parum laudis mérito íibi compararu n t.Ia m uero qui ex noßris pafsím & promi
fe uè ceci derint,ííngulorum nomina ut referan tur,non duco neccfíaríum : illud con.
iht.hoßium ad duo milia,6¿ amplius,ca?fa:de noßris uix centum & fedecim,quí dejo
una migrarunt,repertos. Harc breuiter.quid fîngulis ferè diebus geßumfuerit,
notafie fuffiieiatrcuius omnis uidorác ac laudis,fecundum Dcum.ac pientifsimum
regem Ferdinandum.maxímam partem índußriac Marci Horuath iurè tribuendam
ceníeo . Quí,etfi globo iAus,quem teßem adhuc uoluntatís preclara? in crure de
ferí, aliquantum ualetudinarius fuerit:quod tarnen fuá uirtute ac necefsitate di-
gnum exjfh'mabat.nihil unquam pra'termí fit aut negkxit. Quem nonín-
iuria íibi quídam,locis qui p eri cu lo fis cum autoritäre Sc" eußo*
día praefunt.ad iraitandum proponere queunt,
& gloriam regns audam premrja
conßituere. 40

EXPVGNATIO
EXPVGNATIO ARCIS TEMES^
VARI, DESCRIPTA PER I CÍ
AN N Б M SAMBVCVM,

» $ 5 г*

ï т A rege îoannemZazebes functo , üix haeredem infantuturn


afpeebm curae Mx>nachí,Petrouithr¡, matrísque felicité commen>
dat:amicitíam & feedus cum Ferdinando Varadini ante duos an
tros renouatum íírnul ut retíneant,hortatur : S¿ ut multí affirmant,
fi quae uisinimíca,externáqueingrueretillorurn{áluti ас tutelae, So
lymanumquoque non defuturum addídit,quod ab illo contra of
ficium ex fcedere per internunciumCaroli v.(ut ei conditioníbus à Ferdinande
pracícriptis amícitiam priftínam omnino renunciaret ) factum uidetur . Ferdínan-
dus cum iniquè,tradita Buda Turcae,& alrjs munítifsimis Iocis,impiéque fecum agí
fen tire t:cum ipía Buda Iazygum quoque regíonem pop ulofam.ubertate foli metal-
Iorúmque feraciísimam.Dacum ueterum coloniam,unde Grecis recentioribus Pan
20 nodacia eft diAa,recuperare conftituit.Dum ením ea gens uicinia periculis,& Con
ftantinopolítanis mfidr)s Traníalpínorúmque efiét obnoxia, atque per Palatinos
feu Vayuodas , íccpti ó Pannonico femper paruiflet:ne aftu hoftíum.aut odio , prw
fidiáque tutorum infantuli inTurcorum manus aliquando deueniret,omnibus mo
dis deea fibi concilianda,in fubfidiúmquedefeníionis Chriftianae adiungenda , co-
gitatromnes amicitiac rationes,fccderisqj cum pracfeftis init.Sed quia nonnullos ex
illis fuis inde op ¡ bus,ac dominandi libidini potius inferuire , quàm Rcipub. omni-
umqj libertan cu pere obferuabat,dumfidem Ioanni datam fe per quseuis pericu.'a
nunquam relíAuros iac*tabant,qui à Turca excito íamegregié tarnen fuerantilluíí,
Líppam'q? ablegati:rexdifiungic illorum focietatem: 8¿ad Monachum,qui theíáu-
3orum,coronam'q?,8¿ prarcipuam cíuíratum nobilíumcp clientelam pofsidebat, mittic
NícolaumSalmenfem.cVSigífmundumHerberftaínium.totlegationibusfpecftabi
]em,in couentum ad Bator:ut cum eo quíbufuis promiísis in communem íalutem,
amicitiam,8¿ diuortíum à cazteris pacifcantur:reginam cum puero in tutelam fuam,
quibus pro dígnitate omnia ampia ÔC expedita eilet largiturus.conferat. Id tracbrí
admonita regina uidens,infidias Sí iugumiibipueroq?pararimalecogitans,me-
tu Lippam commígrare incipit:ac fe Monachi rebus nouis,ftudioq? mutato non
magis quàmTurcicîe fidei pone aflèntiri exiftimat:dedecus fe nunquam tantum ín
familia fufcepturam.uel laturam,ut ad peregrinos mendicatum abear.filiolumqj ab-
rjciat,conftanter ait. Abitionem parari Monachus docetur : qui earn facile retrahir,
4odum exelufurum fe ipfam cum ha;rede,fî redire aliquando uelit , prorfus è TranfyL»
uania minatus eft. Redit ígitur illa non fine fufpicione de mutata fide Monachi,
necefsitudínisq? Germanicae:cû Petiouithio,Pathoczio , Antoniocp Lofouczio re
bus communicatis.fine mora illi exercitum ?ooo cogunt , Albam luli'am occupatam
prarfidioinfîdent.Qjjareaccenfus,ofFenfusqjfrater Georgius , urbem cum юооо
obfîdet.peroclodies.nifefededant.ckad fanitatem redeant.grauibus intermina-
turrdonec quorundam procerum interuentu re compoiîta, ab armis utrincp di-
fceflumeft. Harc autumno acia. Sequens bruma cum fefe fregiuet,conatuspr;>
ftinos urget Georgius : nec iam obicurè , fubmifsis à Ferdinando mcdiocnV
buscoprjsjregínamoppugnat.coronáinque cuftoditam indicio amicae fuae clien-
yotela; Viennam mittit . Vehementius hac molitionePetrouithius ¿V caeteri per«
culííjCaucre fibi undecunque,&: puero nituntur: clanculum igitur,non infcio So-
lymano.
íl4 /Ö^NN/J SUMtbCI
lymano,qui Sátrapa? Budenfî,utopemfflis ex: tempore confihoque ferret petemú
bus , íam mandarat : Rafciatiorum , В ulgarorúmquc non paruam contrahunt ma.
num,occumndúmqueinfidrjs quamprimùm arbitrantur. Sed Monachus facile
illorum uim, Turcicamque,obdudtis uíginti milibus noftrorum,qui duceThoma
Varkocz confligere cum illis dcbebant,inhibuit. Verum quare utrinque praelium
non fit commiñum,culpam muid in Monachumcontulere:atqueetiamobdimiC
fionemincolumemèLippaVlmanbeko impetratam, confilrj non firmi fufpitío.
tie praebita , quibufdam authoribus , aliquot uulneribus confofíus, nihil tale un*
quam opinatusjuítam amifit:ex eo'cp tempore Traniyluania paAis internundo Ga-
ítaldojBatoreóque nouis cum regina}inmanus Ferdinand* iuftèredrjt» Sedhaéc,»
alteriusfuntloci,adTemefuarumnosconferamus. Quo tuiiora ab ïniniiâ > Uin-
dictáqueTurcarum,quando ab eius patrocinio abdu&a regina efle^cuncb Forent:
ingentí numero bellatorum Caftaldus fummec rcrum prapofitus,feduloprofpú
rít.prarfidía mutat,pafsim rcfatuit,confirmátque: cúmque Stephanum Lofou-
czium nobilitate,uírtutúmque exemplis princípem uírum,fide nunquam mota in-
tellexiflét:cuítode,feu Vayuoda Andrea Batoreo in biennium confíítuto,Temet
uarum,qui locus cognomme fluuio tripartito difcedens,tcrtiam с dignitatibus co-
imtum,pra?íidrjsq? Vngariaí obrinet>Loíouczrj uigílrjs attríbuít. Qui qua erat
xnodeftia,únparem licet tantis fe curis,uíríbúsque propediefn aduolaturo hofti noa
diffiteretur : amore tarnen patriae, cu i fe tutanda; poft Deum,inprimisinluccmi»
edítum jtótque exemplis aeperículís probatum intelligeret, aflumptis fide fibi Ga
briele Perenio,Nicolao Вatoreo,Símoneque Forgacz, duobus ítem fratríbus Hi-
fpanisduclon bus Campo uocatís ftrenuis»&militíae aituetís hôminibus, nulla fe
quouis cafu perícula pro rege, patria ue cum his reçu faturum poUícetur. Vtcp ho-
ítem immfnentem á uídnis loéis anteuerteret, multis uexationibuseorumíbtío-
nibus aepraedís moleítifsímus, propter Tibílcum illorum cuftodias exigít, crc-
brísademptíspraedisfatígar>longé lasque circum fíbi creditam fèdeminfidiasdv
mouet:quóque fint ad obfidionemínratuendameiusuirtutccognitahoftesdiffi*
cilíores,mírisartíbus,fa:pe commifsis prxlrjs,eliberatis quibufdam à nexu Chrú
ílíanís perfici t:píratis , & myoparonibus, plagian] s'ep ripas perpurgat,míra fallada 30
iñ tecbm rapinam elicítas interrípít.
Tot eius facinoribusinfeítis Turca in rabíem actus, ¿V quód Germanorum ím«
perio.quae ille dudum ípe deuorarat,con ceíTa uídit,adí tus in Vngariam praecipuos
alieno iure tenerijoccludifacultatem impotentius aduerteret impcrítandi,quaeuis
tentanda ííbí,S¿ períéquenda extrema,uel cum maieihtisôY opinionisdimínutio-
nc,duxit:non ferendum ratus.cuí us regni íam quinquíes ipfe potiundí ergó fe in pe
ricula dediflétjunius Monachi,aut foemínae dolis eripi cum ignominia uideret
Mittit ígitur Solymanus ad decus obtínendum, fines propagandosBeglerbe»
kum cum fexagt'nta milibus exercítatorum , íerióque (ut aflolet) iniungit,Trao-
íyluaniam iuri fuo adhibeat, ígnominíam fàclam alrjs quoque locis expugnandís4°
deleat: Lofouczium temerarium,inauditáque audacia coerceat.euftodia nudet.uw
uum aut mortuum ad fe míttat:quod ni efficiat,offenfiohem fibi propolítam,&ad-
ueríariam grauem dignitatis certó íciat.officióque priuatum iri. Beglerbekus in-
gens fibi onus ас periculofum impofitum non ignorans, ferro, igni, crudati-
bus in utrumquefexum fibi uiam ad confilium & ícopum patefaciendam exifti-
mans , infirma loca in itínere facile capít , ad Temefuari limites properat :
quod, utquiddam metuat, Líppam quoque recípit , íefeep ad expugnandunt
Lofouczium curióse accingit, commeatuum radones & annona: prarripit, ca-
ftra índuíbié définit : duodecim totos dies , fed fruftra , noftris aduerfif-
fimis , premit. Itaque delperatis rebus , ad Fellak cafbra remouet, ad Lo-jo
íbuczrj fe laudes cumulandas infeh'con queritur , paratam fibi eile Cx-
faris
íárís íramíuget. Nam obßdioneliberati,illiustergaacriuspcrrcquciites,&'aninioi»
sè undique carpentes,dolorcm Веко non parum auxerant. Dum hare fiunt,con-
ueümsPofonyumedic^rfolcnni^quódeTraníyluaniaclabantibusadhuc rebus»
praríTdióque finibus augendo decernatur: abfquc dubítatione Temefuaruni cum
maiore furore impetitum iri , locanda eíTe noua praefidía , prarfecfturas uel commu-
tandas,uel confhtuendas.Eodcm aecurrit Lofouczius.admirandus heros,nouo ex-
cmplo omnium in fe ánimos conuertit.uaríé ibi confultatum , multa neceflarió pro*
uifa ; fed prarcipuè.ut Lo foucsíus prouincíam adeó fortíter tutatam continuet.Te-
mefuarum gloriose defenfet,recepturum ilium à Deo praemia,& pofteritatis me
to moría laudem: quo ad res ufui aptas futuras,nihil e¿ denegatum íri:¿n diferimíne,
fi aliter fieri nequeat.ipfummetregem.uelliberosilli praeftö aflore, periculum de-
pulíuros . Eííe m Dada? limitibus non fpernendum,qui fuecurrat laboran ti,exer¿
cítum:fidat modo regís proccrúmque uerbis, nunquam fiducia: illum periculum
fertíurum. Salutatís igitur coniugeacliberis, undeuenerit,eódemfeaptocorníta-
turecipiat :loca infirma benecommunia^pecuniamuícluíqueneceííáriaimportef^
defenforibusarcemcompleac. Animus folícítus ac dubius,quíppc qui antea nul-
lamobfidionemfubfidioadmííIbcommemorabatleuatam,quod Begierbekum ho
noredeie(ftum}non tam facile quemuis ad inchoatos reuerlurum conatus.Loíbu-
cziúmque írritandum opinan' deberer : ín metü alios fore maiori,íí quid inimicè ar
io tentarint.His Stephanus demum perfuafus,omnibus fibi carifsímis poílhabitís, re-
bus nonuihil famílíariter compofitís.in omnem euentum locum priftinum гереп'Гц
delibatum laudís ÔV integrar fama? íénfum nemini leuíter conceííiirus,
Vbí adfuos expecbtus reuiíit,qui uices abfentís obícrant,tantaomnesbcticia
effufi pfaufum dederunt,ut fe eíus ducTru fortunatos,aufpícrjs'q? nihil aduerfî tí-*
mere acdamarínt ; cúmque eo non modo arcem fartam tectimque praeíh'turos,
fed exigua manu quafuis copias intrépide fufuros. Idcirco animis Sí (enten
tes liberé colla tis.à confilio ueteranís quoque gregarrjs haud exclufis,quorumini
manuíuxra uim ¿Vconfilium elfeagnofcebat, infra<ftos,debilitatósque imprcfsío-
rubus&glandibus locos arcís&oppidireficít.tutíoraáfcalarum appenfione d¿ ir>
JoruptionibuscuncTraefticit.quod percaptiuosacexploratores alteram parari oppu-
gnationem cognoratrprarcipuè Amhat balíáe callídiísimo,& ufu expedítionuüt
commendato,omni negocio conficiundo cura data.
Expedito ígitu r Amhat(quí Begierbekum per prxtorianos in gratia Caríifís re-
pofuerar,fociumadfciuerat) duplicato fermé exercítu,acneismachinis non globos
paruos euomcntibus centum.murís concutiendis paratis duodecim,omni gene
ré crudelitatís recflà Temefuarum anhebt, caede ac libídine furenter.ut noftros
perccllat,fxuít. Pollicítus erat Solymanus, fi necefsitas exígat, fubmüTurum
prompte auxílium,nulli perículo parceret.nec inftrumentis bellicís:non deeC
fe fibi alíam manum,qua? Tranfyluanas alíquid copias minitantes reprímant,pcr
40 Valachíam fe expedite illas tardaturum.intra'cp limites contenturum.
DíeigíturloannísBaptifiac, AmhatLofouczíum cupíditate malefaciendi eua-
gatum intelligens,aduo!at,obfidet omnes uias,exclufurum eíus opempratíen»
tem ab arce fperans,ad expugnandum fe expedir: fed ánté quàm caftra ritè de-
fcribítjuallos aggerésque parat:eôdem Lofouczius uefperi cum aliquot fuis, fi
ducie caufac Chrifhana:,mirabiliter in arcem fubrjt , allocutione nondum robo-
ratos munit, fingulísque ad operas certas difpofitis,impauidè tantís periculís íe
opponit: receníet diligenter focios requîtes mille cum oppidanis numeran, pe*
dites cum Hi fpanís & Boemis.alnsqj mille ¿V quingenti.
Caffra Turcus ad meridiem íua locat , ad infidías opportunítates erheti-
fótur,móxque circumfudit exerciium.diffícultatemhaud contemnendam óbiiei fi-
tu Si infelsisconcípír:quódTemeiuarum,fluuio Témese Polonia: iugis ad extre-
пшт Daciar percurrence,tripartitocp infulas uclut tres efficiente,arcem cum oppú
do,aqua¿
Sim
vim
do,aquaticóque praefidío.ne aquacuniculis,alia'ueauertatur arte difdudebat:foC
fis commodis, tribus extantibus portis,propugnaculis duobus immcnfisè terra
exdtatiMfylumcjuutû^rac:bemibus,negodum exhmíturúuideretur.Haufto itaç
furore, cupídítatecjj ambítionis obuerfante,in moenía tormentís,perpetuis<^i(Sh-
bus iníanitjomnem adcó reficíendi pertuía moram imbri gládíum adimít , per qua-
triduum,ut ab ea regione magnum fpacium aperuerit , mœnia'cp ad ruinara fàcilau
concitarit.Qua eíus uí continua,noftrí infulam deferu nt: caíulas ex arce incendum :
haerendi,fubeundicp,ac tegendi fe copiam eripiuncquód ex eo loco infeíbfsimi eíTe
poterant,ac facile moenrjs infultarefuiíTéntaufi,quomodonec prohibereid paulo
póft noíiri potuere. Inde enim altera arcís molem puluere ita quaííarunt,tam p ertí- ï9
n acíter & impune uí omni inftitere,ut poenè earn partem deiecerint , ultímumcp di.
fcrimen ímportarint:Don Cafparum eo loco exegerintipatefacTiocjj fpacío,ícalis ap-
pofîtis,qm'duis egerint,nec perículo temerítas uacabat,turbatiq? defenfores nonnw
hil uidebantur . Verum priftino Caíparus animo,cuíus egregia facía nemo digne
breuitercp commemorárít,fuos adcufíodíam reducir, ftrcnuè pcrícuL's obuiat,ú>
crepat,orat,nifi perfeuerent.enfem ín ceruíces ínhibíturum mínatur. Huius exhor*
tatione milites,praeter hoílíum opínionem ita animatí ad officium rediere,ut Nico-
polís Satrapem no fine dolore indígnatioueq? Baflg,de medio fuft ulerint; mutuo'cp
ílli í¿hi,dum foramina Caíparus farcit,egregium propugnatorê confidunt, Vtriiw
que ob aminos fodos oboritur dolor , augetur etiam Am hato, quod deih'tutus ni. м
tro &globiserat:noíbis,cjuódfeísísnecuíres,nec pecunía,uiduscp fuppeteret,di.
mínutís tanto numero difficillímam fore depugnandiratíonem.Sed paulo poft u-
trofque fpes fubfídí) collegit.Amhatus enim per Natolienfcm praefedum xooo. ín
tegros equi tes,materíam torm entí s fatigandis acceperat: Lofouczius,quia in tamis
curisfidumfuum Stephanum Deaíc emilIum,oppidatím etiam ThomaeVarkocz
opera aliquot mílítes,pecumam imperatam corrogatamcp mira felicitate uíderat ira
portatam . Turca denuo operí inítat,nullís paratadmínículis,omnesuires in affe
ctum conuertítlocum,utLofouczíus in magna; porta: eminentem firmam'qj illam
turrim fe redpere fît соаЛ us,í amq; per multarn intercápedinem nudatos milites ad
conítantíam díuína , ímmortalítatíscp fpe fuo exemplo oratíunculáquc animant,)*
in<ç labore demoratus fît . Inter alia confirmat,fefíos ac pertacfos molefb'arum bo
íles fecefTuros: non eíIé,quámunicamadhucimpreísíonemexpe&andam:pulue-
re mox deftítu tum ,aut ad tempus cené ab iníania dimotu m iri.Supereflê autem fuo
negocio Deum,cuíus nom en indefefsè tu taren tur : qui in illofpemlocarínt,nun-
quam fallos : único ccelefti duce multa milía data nedmec deièrere facile fuam caiw
fam íolítum,ne gentes,& inímici contumeliosa de fe quacrant, VbícítDeuseo*
rumC peccare,qui plus Turn's adefle numina,quámChríftianís,putarent:uanam
fequi opínionem, qui contra uoluntatem Dei,quicquam tyrannos poíTedi&ítent:
admonitoseiîêueluulgatisperconuiuiacarminibuSjfideles omni periculo miran'
dum in modum exemptos : fî quando fruíbrati fintprecibus,uitioidnoitroacci-4»
difléjimpatientísque moras ammo. Durarent ergo,nec cédèrent malis,fed contra
audentiusirent. Quod fî imbecilliores non corporis libertatcm.uítámquefpera-
rent,patriae fuisque iâltem fortiter nauarent operam , nec remitterent: герой*
ta efle his mundí illecebrís apud Deum potíora longe praemía, nomen reli-
quammemoríamfadnoráque pié culturam. Hiíce illos,& fîmilibus uocíbus erí-
gît , folícité omnia denuó procurat,in omnes partes curam partítur , ftatio-
nes peruolitat :occifîs uíuos,fefsie referios fubftítuit,omnes difficultates adtrí-
cefimum & fecundum ufque diem inuicti perferunt. Quo die obfîdionis uni-
ueriâm molem atque minas in iè concitatas dum negligunt, prompteque ím
petus excipiunt, turrim intermediam commeatui oppidanorum in arcemin-y»
feruientem infefsi amittunt, in arcémque profugíunt:hi penetrare in fechan
do contentifsimè operamdant:cVparum fupereiTedifcrimtnis rati,unicafeadhuc
imprefsione

\
U V 9 £ -Ы7) IX. V \ 817
împrefsioneeffe&urum quod tantopere expedar«,fibiperfuadebant:nifi fuorum,
dequibus optimi quiq} perditumieraiu.neceifariamduccreuell« rationed Quanv
obrem fubfiftuntparumpcr:nímis magno arcem emptum íri,fi milites bbrjciantrco-
gítantes,atcp non ignari,ca:fari molcftam accidcre uicbriam , qua? tanti cohftitcrit:
ad preces fe deditionemcp impeträdam côuertunt, copíofis omnis generis prbmííis
aures cómpleut: ad colloquium familiäre, falutisqj plenum noftros inüitaht,ii:fiiU'
randum dipIomata,fidubitêt,intcrpofituros aiuiH,cedantmodöcffeobftinati,pra?'
fentcm occáfum uita libertateép permutent : clcmentiam oblatam ne fperhant.cf-
fectUrós tuta fide,ut eos cefsíonís nunquam pcrnítear. Tot pollicítatiónibus oppi-
ю dâhi dites facti.quödfatisfadumfuo officio pi!tarent,ad Loíonczíumíniercedunt,
örant,obfecrant,ducat fui coniugumcprationem,cumpra:fertim omnium fit óculis
teftatUm,hofti mínimum ad patiendum rcrum fumma dceíTc3propofitam liberalitcr
opiníonemincolumitatisuitsebonorumcp ,ac neminem iure índUÍlriam fortitude
riemep pofthac illorum requifiturú ,qui tor exan tlaíTent labores : Turcam padís cort
úeritiscpíntutumfefuaqpprofecutumcrcdere. ViAus tot miferandorum ciuíum
irriprobis deniep precibusheros,cumprxcipue70O globos no uaneiníeimmifíos
confpexiflèt:atcp única fe opprimí pofie irruptione plané uídit. Nunquam illeTur>
cisobedrjíret,quosíémperfuiíreperíurosfciebat:niut dixi,oppidanorum mifertus
fuíílée.Dcdítur arx,exccísíonís leges prarlcribuntur ,üt rebus ¿V farcinis incurras e^
л0 latis,íntereosmedrj oppidani,ca?teriTurcisfepti abirent*Progrcdiuntürexordine>
ubi Lofonczíum adhucrecentéanimo neculla metus fignificationeaduentantcm re
periunt» Amhat eum Beglerbeko cum ambit,complexü ftípatumcp obferuantjOc-
callones conditionií rumpendarum captantreius fidum &C carifsímum Achatcm To
moreum, quienfemprargrandem ad manus illi fuggcrerefolitus erat, à tergo furri'pi
unt+Quod Heros a?gerriméterens,punicecp fecú ac dolo agí percípiens , excandef-
cit,ad armamos uocat,uím plagiatumqjadiTuffum querítur.acprotinus erepta cüí'
dam Turca? ííca íncurua .Sanczacum principé c6ficir,ulteríus cedem curaulaturus,
ni armis caruifTctrcxTne quid amplías molíamr aliquot uulncríbus lethaliter accipí-
tUr.Iubetur ad Baflàm reduci,uincírí:exprobraturilli uiolata fides,ítídcm no íta prw
dem a Chriftíanís in Vlmanbeko fa(ftum,cuíus abitioncm praeter promiflà,ccda?ra
pínisép morati fine. Contra heros, canes eos, feedifragos, impíos appellatur:fibi
confiare ipforum fallacem omnium leuítatcm: fed parcere alrjs dedítione uoluííTe:
atep fi pofsitjdedaraturum morte con fia 11 tía m, & in eos fu mm üm odium , fè nomeit
fem per uítacantetulííTe: quid quid ígitur in fe ftacucrinr.nihilcuraturu. Non parum
cius minacibus uerbis Amhatus cômotus,6c quia per tot uuliicra uita? fpes exigua
oftendebatur,abfcindi à ceruice caput ciusimperat:idcp ab ofsibusliberum,8í palea
repíctum lancereep prcGxum , ConftaritinopoÜm triumphi in modum prcmittitu'r.
Oppidanifefeexcuiantes/uturiscßoperibuSjagromcf cultüracidonei,legi time cum
priuilegrjs fuis domumremittuntunreliqui ab obfîdione milites à loooo ad unum
40 miferë trucidati. Hic fuit magnanímí Lofonczif exitus/oriórumcp:calamítofus quú
demat^loria perpetuítateep memorabilís. Quorundam hódié more nifita?díO'
fum eflet,ac parum fingulare ferrent, nomina recenferé» Prarcipui tarnen, Alphoi*
fus Perefius Kys campo,illequíercptoécüiufdáTurca:manibus Cliriíiiano.dum
cundem perimít.in Chryfium amnem temeré dclapfus.aquis fuftocatus erat.Adfuit
Síiníígnis Bathíaní Forças, Stanislaus Sciulok,Símon Forgach,íuuenis ín excur*
rendo dexter, conuellendisép hoftibux mirus artifex:5¿ all) non mííius fortes, fa/
milia,máíorumqí agnatione non ítem clari.quí Lofonczíum extremé funt fecuti,
pUlchramq» petiere per uulnera mortem. Ferdinandus tantac cladis nuncio ualde
cum Callaldo Bathoreocp territus íngemüít, aperteep condoíuitmec tantí exempli
oblítusjfilias eiufdcm Hcroís permífbíorie omnium bonorum augctmoméüetuftiC
*° fímxfamitíeufurpandum.uelutmor^
rundem producit,ut Lofonczn uel alius parente gentisprognati uocentur,necum
A Zs occir
ocddioneoptimi,8<:ciuscognominisfoUusreliqui pncclarifsimi & inauditu fidei,
propugnationis exemplum aboleri queat, Confecuta eft hune acerbum cafum,Iip*
px quoq? rcceptio.Quinquecclefîorum ac Solimofij amifso : codemqt anno infanda
íUaad PalaftumTorjfreli) ftrages,de quibus aliàs uerbafàciemus,

EXPVGNÁTIO ARC IS TOKAY,


MDLXV» ANNO, PER LAZARVM ä' S С H V E N D E, ETCi
SAMBVCO AVTHORE. ;
¡W M Ioanm's regt's filius Turcica cam Ferdinande* pace côprehenfus,
¡ in officio n5nullaetiamaffinitatísfpeculaperfifterct:uixciufdépiétilsi to
mi cxfàris morte audita/uo nean maleuolorô coGlio,data(utquidani
aiunt) nonminima per prxfeclíí Zathmarienfcm Melchiorê Balatha,
^, r„ „ _J in feftandis Vayde pagis>decimiscp uinearû prxt« r more Si côuenta
«xigendis caufa,dum idé à euftodia fuit abfens.pacê uiolat:rebellescp Zathmarienlè
aceito Stephano Bathori, alienx feditíoni aiTerunt. Vayde cum Bathoreu quem Ы.
hoc non impigrum eft ra tus,quod antea id oppidum ciusfuiiîèt,cumpaucisopp(W>
tune fubmittitratep ingentem Balafsi theíaurü,quem exRiuulis confecerat,miàcum
coníugeeíus 4 líbris capítrnon leui ad futuram obíídíoné prcfídio.firmat prxfertím
reperds iftíc munítíonibus, ac tormétis noflrorum aptifsímis^Cauíam Vayuadiahi
etiamno ueritiobtendere,facl:um9excurarc,nihdeosperíurrjadmiíííre,perfugam ^
Balafsi confiliorum fuorum 8£arcanorum prxfidem àFerdinando inique contraç
decorum pact's ас leges receptum.indccp ilium temerariú eiTe odium è uicinia iffim*
dercíníuosfolkum.ad frequêtes ad regem querelasnihil remedí) fa&um.Hincnon
iperatum ciuile incendium,hoc diuortio inter optimú, Si conftantifs . imperatorem
Maximílianum8¿Tranryluanumextitit:iuftecj ille motus,iam tríenniú fere'ulteri»
oremfcepto regio &C íureiurandocongruá.nonabícp magnis & alio conuertendis
potius ( ni caula 8¿ maieftas cogerêt ) íumptibus,duce Lázaro à Schuendc perfequi
nuvValde íníblens fuit Maximiliano,de capto Zathmar nuncius : nec id à Voyda
potuííretunquamfperare,uttotbeneficrjsaffécT:us,parrocinío nonleuiapud Ferdú
nandum parente c5mendatus,5£ fxpe cxcuíatus,hanc patrono gradäreferret. Lu J#
âus publicus erat .nondum cadauer,bene à coloris rcliqurjs defeitum, ас refrigera'
tum fuít,curarum moles íntolerabilís:de pecunia pa&a,mittcndacp Conftantinopo*
lt'm,uaríagrauiscjdeliberat¿o:decoraponédisimpeijrj négoces, comicrjscp ex more
edicendís cogítatfofratríí quocp ex teftamento (qua: lenifsimè SC facillimê ínter fan
clèeducatosoi diclo femperaudientifsimos fuit) compofitio: fororünondú matri»
moniaçoncluià,&aliaincumbebant:cumilleiniuria publice prouocare incccpít,ac
omnibus conatibus tanto exfari per occupationes alíqua notam labem afpergere.
Sed no ínerme,necímparatú inuenít:nec fenatus eius quern inique nullocp fuo me*
rito irri tarunt,bene expendit.1tacp cum prxfectus huic uldfcendx iniuriar, bcllo^f
ducendo ídoneus prx cxtcris Schuendius duceretur,hunc exfar confenfu regis 4«
Philippi euocat,negocii omnem molem imponit:S£ quô minus de non uiiîs regioni
busnecdeínfuetisíibi Vngaris dubitaret,addit Andre Batlioreu,cuius laudes cu<
ius uis ueterum prxconia iuperantdtemcp Melchiorem Bala(Ta3gnarû,& in aduerlâ'
riorum rebus diu uerfàtû,tercium Gabríelem perenníum,quí fidusínomníbus,8íco
píofus fuítcomes.Exercitum íme mora Lazarus Germanû, nonmediocrcm,tnScc
pufîenfemagrum dedudt,augeturis Vngaroriim fortifsímorum numero, è pracfi'
drjsquocpeuocato.Et quia Tokeyarxnatura,arte,8í in Tranfyluaniamaditu como
do,firmífsímapotifsímum obijdebatur,brumecp uis urgebatcelerítaté, negledh'sa'

CUeigicur Vyaiena,reDr«M v ьл v .ituminc ltüluiuuuiu с , (


Schuendius}mens conííliorum^ cx&rís pellícoríí intime confcíüs , adc°^y ™^
ЛЧ>%Е N2) /X, •- . 8ф
inVaydâ íniuríx ulofcen Лх Лат i licp d.uí imperator: Francíícum Popcdorfi'um cum
tormentís:ali}scjp militia: adminiculisneceflàrr^:quibusis pra?erat:addico Olí in шеи
pcdimmfißnocCaubuiainoppidüGuncspracmittitiubiipfumcumuiuucrfo excrcí
tu cômode opperíatur. ltacpCalendi-cbr.Schuendiuscumturmiscquícum:ped!ti<>
buscp diuinafefe fpe commouet.eodemcp die Guntztnm peruenir: pollero, ut expedí
ores bí cóiundí omnes ad obfidioné profkifcerentur,ibidem fubftitic.Tertio die uní
uerfe copia; Tokay uerfus promouent:proximecp fequentí:ad agrú & arce ut fit:pra>
mií'sisuelitibus Vngaris.ck. Germanísad explorandum,acmalè habendum dimittiK
acut pro arce oppídulum lvereftrer,ad cômoditatein reigerendar.cx acerrimú friguí
*• à militibus ferénudis arcêdum prarriperent,in mandatis omnia índagentibus Sí per*
uolitantibus Lazarus dedit. Quod nqftrorurh confilium etfi Tokayenfes impediré '
fuo praefidío aliquotíes,8c oppídulum pro arce flamma corrüpcre fuerintadniG:r« ra
men uix tenta ta.fortíter à noftris,o£ non fíneilloium cicde.ad porras nofti is ufep ínfe*
quentibus fuere repuIfi:coq» oppidulo obtento facilms fead expugnandí raciones in*
ftruxerunt. No¿tc propter fluuíum Bodrog:aggereeíccto:tríbusad infcltandas lu-
to obductasfepesxneisaptèindu(ftis:djc quinto defcnfaculaôc turres-ubi ргэгаоиа
propugnandifuppellexhoftiumextabatjdecuterenollriuehemêcerccperûtiarcpop'
pofitís propias noftrispropugnaculisrut illi apparereiit:detec"ti fuere. Eaipfa luce 111
coüículo ad Bodrog:duobus extracts è terra molibus ,inue<ítíscjj mach i ms quatuor
*• ingcntibus.innudatorûftationes gland ibusíteratisjtutíori eos loco decurbant. Po- 1
ftero die:ad eundem ßuuium omni opera ualliscp fe noitri premuniré pergút:uerum
ob uim hyemis terra ad opes imporcuna.foiïbrumcjj pecnuriaminimú proficiebatur:
infracto taincSc" labore pertinaci apliausaggeribus,ámach¿nxímponfitur cxcüq? ac.
iníídns promptum contra arcem fitmummentñ. Sexta eiufdem menfis:no(fte mtem
pefta,íntertibifcumcV Bodrogaliusgxeitatur uallus,cuímaximis tormentis cauetur:
hoccp opere prior agger dilatacus earationefuít,utquincpmuralibus mane íequencf
arcem fatigare potuerint.illamqj fubftru&ionem & ad Bodrogmolem produ<íu:mí-
пасет cp qua praeci'puè fpem impunitatisalebanthoítes.noílnduobus èlocis totum
d¿cm,cunícuhscp fubiectís deiecerunt:cademuiafcalis ¿V incurfioni aditus comuní-
f ° tusítaeft,uteadem fortafsisruelmfcquentcdie.modóníuium perpetua íniuría : ueiv
toó? mímico non fuiíléntprohibítíjinipíam arcem euaíiífent* Vitra Tibífcum íéoríím
Balaíla egcfto tumulo,fibi profpexerat:adituscp omnes ¿C uias equítíbus Vngancis,
Vaydonibusqj ¿nfederat:fed duabus tantum medíocribus ferpentarrjsobíídíonépre
mere:íuuarecp potuíunec uerö Gabriel Pereniús cômoditatc riuuli:è Bodrog circum
TokayàNcmctMocircûfu(î,ceiTauituarnscp inuentis fidclem expeditamój operam
<ontuHt.NonaS¿ decima Febr.cum obfefsi undíqj grauíter foltcitarcntúr,in(ignís illa
& uaftuproruptaqj moles caruttrhíanteqj magno loco,ad ínuohldum ,qui non puta'
rant alteram с (Te in recelTu arccm,noftris animus datus:rcmqj non ííiiecxdefua.par-
4o uo emolumento urferunt:dum cuius aufpícío antè omnia debebant molirúSchuendi
us arcano militem infoilàs tutücp reuocauit:inqj ilaciones priftinas redcgíc:quod pras
preperaueftinatíonepedítueairruptio in faufta:criicntacp accident, dû alicer quam
dux premedita tíbus cú mora eratriuíTeratqj mcenia inuaferunt.Decímo die,à merídí
hora fccunda,quiauniuerfam.Fortafsísoppugnationé,m'mcp extrema adactñiri Ne-
methiusueritus eft, earn qui arcem alieno íure,tutc¡xcp nomine propria и furparat,
cumqj prarhdio tenebat:ad Schuendium fuplexmitcit:orat,a tanta denicp ui furoreq»
defínat,fpacíumdedcditíonecompofitíoñeqj cogitadi permittat:fcd conditionibus
id nullis,nec gemporis ipen tipne,quamdiu confultare uclit,efflagitabat. Cuius hora
decurfum dcl¡beratío>fi.impartítur:itéru,Chríftianífanguínis Sc" cômiferationis me
morad folisu/cpobitumfpaciu m fraudulentcr non
f9 ariimo pacificendi , agere uideret.ur, noftri repetito auxilio ccleftí:fummisconatibus
¿mprefsiortfm feç^
** 1 undeacerbiisiraè геШкЬашьица cum tormentario apparatu cripuit , incp abdirâ" ar-
, i . »'.. . , ... Zz ■ xxvci
S20 / О A N V / S $ *4 Ж Ъ V С !
cem quaefofsisaquaparietibuscp dngebaturarquatis/uperftites à (trage depulerSt.
Quem
V^¿uem in
in receptum etfi propugnator
retcpi.«ni«.»« f~r"-& eo cofilio
T cum reliqurjstc
, , compuerat,ut
. rioftris
quomado coeperat:negocium lcthale raceflerctieiuscp animi omnibus e faftigrjs & fo
rammibus,palàm:feriocp baud fine noftrorú fanguine ediderat indiciumtconfiderata
tarnen uicloriafucceíTu^noftrorúrecenti, qui cxtcriorem arccm cum machinis 06
cupatam tenebant , eademcp fubfidia contra fe obieda сороГиаф uideret.praefertún
eadem nofte muris fine interuallo uerberatis,cundís in fe adminículis conuerfis , tur,
riq>demoIiendaecomparatís:denicp hoftesuocem prectbus mixta (quod propofitti
tenere nequircnt) extulere,capto mperfederêt,cofloquium noftri admicterent.elfe
quod illis aperire uelinttnec ingratû nunciumaffèrre. Quo illis à Schuendio datora.
Uquotegrefsi.prxfec't.ifui Nemethrj morte fignificantrfclopetiuulnere fecundûtem-
pus accepto pridíe nunciant confe<fHi,idcirco (e diutius necp pofle,nec uelle eflèperti<
naces ô£ fi pa&is mediocribus pofsint,ab armis &defenfionedefifterent,dedítionicp
11- ■ 1 J C.-~~z ли. /-um fuie rr»i-v1í>íTf\rihii4 rrm ronfnlr

additum precibus licere illis herum fuum.quö ueUentrad ièpeliendû deportare. Ex,
ceduntigicur ad С G С ufed magna parte uulnerati,facram?to religiones no uioláda
obftric^i:neperidbellum,aduerfum carfare ullo modock* pnetextu ftipendia faceré
aufint, Atcp íta Tokay tertio receptú,prefidio frequenti,necefTari)s^ impoím's.nunc »0
Maximilianus obtineningenti omnium ad ufum parandorum ibidem copia repéra,
nuilas transTibifcum minas horrct:quod firmiisimum fit propugnaculum .expedí'
tum ép in Trans fy1 u an ic fines cômeatum prarbensreaep loci natura,ut aquarú inunda*
tione.hoceft.Tibifcum Badrogqcp côfluentc circumplexa:facilè uim inlïdiasép exter»
ñas auertere omnes pofsit.Nec íanc illa un quam antea i ta ¿nftrucb ad refiftendu , пес
tarn ualida oppugnarione.fingulari Dei beneficiotprimiscp esefaris huius belli aufpi*
erj s fecun d ífsim is,a tcjp nunc fuit reçu perata» Siquidem Zathamarü hoftis ineurfum
fibímetués deferuit:paulo pôftErtod quocp,per Georgium Bathoreuuixhoftiliter
tentatü , urjs & aditu impedito reeeptü eft:8¿ progreíTus.nífi uana fpe depace à Vay.
da per StephanüBathoreülegationeallata,dum ad maioresfefe apparatus in noftros ja
confirmaret,racillimi in Transiyluama patuuTcnt. Huius omnis uitftorie aliorûq? ho
nor3gratescp Deo Opt.Max.dcbétur perpétue: quo fine cuêtu s omnes iunt infelices.

CONCORDIA VNGARICA, INTER


S6RENISSIHO8 BT GLORIOSISSIMOS PRINCIPES BT OO
«INOX DIVVM fRIDERICVM TERTIVM ROM. I M P¡B R A T О R E M, E TÛ
& inuictifsimum principem 6¿ Dominum Dominum Maximílíanu Rom« 8C
Vngjriae regem Sic. Auguftos,ex una: SC fcrenifsimum Vladt'slaiim Vngariac
fifoocmiic regem ínclúumq; regnurn Vngariac, cx alter. ;Po
fonij conclufa,Anno м ccccxci.
О s Vladislaus Dei gratia Vngarie,Bohemie,Dalmatia;>Croatic,Rö' 4e
mc.Seruic.Gallicie.Lodomerie^Comanie.Bulgariarqj rex:nec no Sek
fie & Lucêburgenfis dux.Marchiocp Morauiac Ôt* Lußmac, &c.Reco>
in кг^я*? ai gnofeimus^oítenore pracièntium notum facimus uniuerfis. Curtï,
itgatE^L'^Ml nos,qui pads & cócordíc cupidi femper fumus,& illam cum omnibus
prmcipibus Chriftianis,quantû in nobis eft,habere 8c" tenere uirescp Ы fkcultates no*
ftras pro bono communi,& ialute Reipublicae Chri(liane,in hoftes potius fidei, fen*
guinem Chriftianú 8cjpermciem religionis Catholic* fine fine fitientes,ejuam in Chri
ñianos ipfos conuerterc Se" expenderé femper op ramus: in cauià guerrarö &C diflenfiö
num earum quxinter ferenifsimos principes D4Fridericú imperarorc ¿V Maximiliav 1
num regem RomXemper Auguftos, Vngariac Dalmatic Croatiae,6íc»fimiliterregeí f9
necnon ferenifsimum principem quondam D.Mathiam fimifiter Vngariac &Bohe
mia;regero,&c^racdeceírorénoftrú,clare memoriae ÔC tandero internos fufeítatarú,
infra nominatos oratores Sí ^7? £ND
nucios noftros IX.
fpeciales,c\J 8ii
plena SC omnímoda noftra,
¿V emfdéregninoftrí Vngaria: facúltate, ad c5uenícndü ⣠tracbndufimilitei* cum
ínfraferíptís oratoribus &C nuncrjs fpecíalibus prarfatarum imperialis &L regia: Rom.
maieíratum,hís diebus fuperioribus deputaflemus,ô<." rj ex utracp parte in ciuitate no>
ftra Pofoniëfis fraterna: & amicabiliter c5ueniíTent,pluribus prius ас notabilíbus in*
ter fehabitis tra<flatibus:poftremô,bono (ut non dubitamus) afsiftente fpiritu.in iiu
fraferip tos artículos pacis 8c" côcordiac cum bona ас matura deliberation deuenerúк
illoscB pari èC unanímí uolutate 8¿ cÔfenlù,in uirtute mâdatorû qua: utrinqj habebât,
r>fr\ • — ~

ní8,VuilhelmusPaumkircherdeZalanok,8¿Ioannes deRuppoumagiftercuriaíre-
gni Bohemiar.-pro ferenifsimo príncipe &í D. dominó Vladíslao V ngarÍ£,Bohemíe,.
JJalmatiaj.CroatiXjCVc.regejmarchione Могаш'аг ас SclefiaeSí Lucêburgenfi)du^>
ce:8cc.D. noftrogracíofifsimo,cx'pra:fito regno Vngaria^nunci) & oratores fpecîa«i
»• liter deputati:recognofcimus,8£ notüfacímüs tenore pra?fentiü uníuerfis. Quodaifc
tollendas&prorfusextinguendashoftilitates.guerras&diilènfiones inter ferenífsi*.'
mos ôc"inuic1:ifsimos príncipes 8¿ D.domínos bríders'cü imperatoré & Maximiliano" ■
regem Roman.femperAuguftos,8¿c.ac Vngariae.Dalmatiœ.Croatiar.cVc.regeSjeO/i
rumq» terras principatus dominia fubditos 6í íncolas ex una:8£ fercnifsimü quond»
D.Mathiam Vngariae S>C Bohemia: regé:ck* confequenter fercnifsimü principéô6Dw
domínú Vladíslaú rege Vngaría? 8c" Bohcmia^Sc" inclitu regnü Vngariae regnaprín*;
cípatus Sí dominia ill* pertínécía.eorundemcp fubditos &C incolas partibu s exalteras
dudum tépore ferenífsími principie quondâ D.Mathia? fimilíter Vngaria: & Bohe^
miaeregís,cVc»clara: memoria: exortas:8¿ occafione iuris, quod ídem D. Maximilian
I* nus rex ad ipfum regnum Vngaria: и ígore cuiufdam ínferíptionís habere dinofekur^
poft eius morté ufcp in bare témpora noftra côtinuatas.fuflùlti plenaría & omnímoda:
autorítate bC poteftate prarfati ferenífsími S¿ gratíofífsímí D.noftri Vladíslai regís,:
proutínliterísmadatínoftri nobis defiiper da ü clare c5tíneridinofcítur.Cumfpe(fta¡
bílib.Magnificís Sí Generofís D/Thobía de Goskouttz ¿V de Cfchernahora,preíata:
maieftatís imperialis capitaneo generali, Mathcö de Spaur fuá: maíeftaris carnerario
acpíncernahacredítaríocomítatusTyroloncnfiSjBeniardo Perger iuris pontifier) lu
¿entíatoimperialíprotonotario.cVIoanneFuchfmagertdocTiore.imperíalí côfîliarioy
pro eodf íerenífsímo principe S¿ D.domíno Friderico Rom.ímperatore femper Au>.
orufto.&c,oratoribus 8¿nuncrjs fpccialíter deputatisatem Vttel Friderico comité de
i .¿olarn.regíae Ro.maieftatís capitaneo in Hohenburg Bernardo D.de Bolheim De*
cretorú doctorerregio coníílíariorHeinríco Prufchinkh libero D.ín Stettenberg , re*,
gio camerario:loannekfjfchoruath de Halapíích,& Gcorgio Rottaler regrjs cOnfilia>
rjs,proeodem Ierenífsímo principe &J3. domino Maximiliano Rom. rege femper
Augufto,c^c.Vngaría:,Dalmatía:,CroatÍ3?,cVc.fimilítcrrege)archídüce Auftriia-jdd
CeBurgundí^Brítimia^BrabantíapjStirííe.Charint^^^
te Flandriae 6¿Tirolís,8fc.fimiliter oratoribus Sí nuncrjs ípecíalitcr deputa tis щипЗ
conuenientes,ck* ínter pra:fatos príncípes,nec nort regna 8c" dominia a tep iubdi tos eo<
rum pacis materia diu íongeep trabantes: tádem poftdíuturnos&ínexhauftoslabbí
res,díuína aípírante clementia,de comuni Sí unanímí cofenfu & cocordía cum pra:fa*
tts oratoríbus,pro quiere Sí tranquilízate díclorú principatú & dominíorum ,tum&f
uninerfaeChríftianíe relígíonís confolatione,huiu(ÍTiodí bella guerras , díflenííones
Sí differentiae pratfentíú tenore fopiuímus , & prorfus extinximus ,fub modo Sé for>
maarticulorüiniTaicriptorü,a^
.. »... .: : t: i ' ..-.!.. • v . ...-.«Я* 'ф ЛЫ
I O A N/W IS $\A ЛС Ъ p Cl
ti uoftri conduíímus in hune qui fequitur modíí . Primo couenimus , quod ferenifsk
musD»Vladislausrex,deínccpsprouero8¿ indubitato Vngarix rege maneat:re-
gumcp ipfum etiam in hxrcdes fuos mafculos legitimos.exlübis fuis procreatos,fub
conditionibus infraferiptis tranfmittatur bi deuoluatur.quodqs inter prefatosRom.
jmperatorc.&T utroicp rege s,eorû regna,principatus,tems,dominia,fubditosnncolas
&habitatores eorundèm.hinc in antea firma atq» perpetua fît 6¿maneatpax,uenia8C
concordiarac quicquid ha(ftenus ab initio belli huius , à têpore prxfati quondâ regis,
Mathix ufcp in banc hora^rxda.captiuitate.homicidiOjexuftione.aut quacunq» alia
ui bellica inter hace domínia fubdiros.habitatores, ftipendiarios 8c" míniffros cômit
fumeftjiduniuerfaliterabolituficcV perpetuo extindtû. Et principes ípfiamicitiajbe ю
neuolentia &C fauore fe mutuo coplelan tur:prarcipu¿ uerô exfarea & regía Rom.ma
ieftatesjipfum D. regem Vladislaû,uti fuarum maíeftatü c5fanguineum,reonicp fui
Vngaric (latum apud fan&ifsimû D.noftrum fummú pontifiçê.fedem Apoítolicam
principes facrí Ro,imperr¡,0¿ alias ubi opus fuerit,prxfcrtim in fafto defenfionis prac
fatiregni,ab incurfione 8¿" uaftactone nepharix gentis Turcorú finecre promoueant,
& faueanteifdem.Vícifsim quoipfeD. Vladislausrex &regnú,pirxnominau's Ro<
imperatori oí regi.omni ílu'dio 8t* confilio &C fauore adeífe debeant3ítatü ÔC dígnitaté
eorum pro poflè fuoadiuuádo St ampliando. Item côclufum eft.quod omnia ablata
in hoc bello.prxter bona mobilia ( qux.ut fît.illicô diftrahun tur,ad quorurriep reft>
ditionê nemo prxfentis tenore cogatur ) principibus,ö£ ipíot ú fubditís , moderation ie
nibus&cÔditionibus fcquentibusreitituâtur.lnprimis,D.Vladislausrex,uniuerla
cadra, ciuitates,munítiones,8< alia loca cum fuis pertinëtrjs.in Auftria , Stiria, Cariiv
th ia, Carn tola, St all) s dominrjs hxreditarrjs Cxfaree m aie fta eis ,qux in fux ferenita'
tts cV fuorû fubditorû manibus funt.Sc* per quondâ domínü Mathíam rege uiarmcv
rum,& in bello quod côtra imperiale & regia Rom.maieftates gefsit .obtenía fueruc
aut alias quoquomodo in manus fuas uencrun t,cum omni iure ( fi quod in ilüs kabe»
te potuit Rom» imperatorú) infra tcmpus,modos Sicôditiones hîcproximè deferí*
ptas.prxfentis tenore reddere teneatur* Similiter Ы. eidem Caciàreacmateftatiomnia
iura.qux idem D.Mathias rex in ca ftris^qu x fua mai eilas exfarea ufqj hodic in terris
fuis hxreditarrjs recuperauit.forma SC modo mclíonbus.ut fieri potuit,ce&ifle intellí }•
gatur, Itemconuenmeft,quôdipfeD.Vladislausrexdoca fubferipta infra hinc 8C
t^ftñ(anftxLu<iac,proximeuenturúRom»imperatorí,autciusofficialibus,quos ad
hoc maicfbs fuadeputabit,reddere teneatur:8t"prouídere,quodin reddendo huíuk
modi loca iplerexhomínibus fuisprxcipiatcx*difponat,utpacificè fine ípolrjs oppi'
danorú autafportatíone bombardarü.Sc' aliará machinan! bellicarum:qux iu preferí
tiarú ín ipfis locis funt côib'tutx.ôc' ad ea prxcisè pertinent,recedát,huiufmodi machí
iiísillicrelicT:is,c^funthxclcK:a,quxinfráhincó¿feftü fan&xLucix cederé debent:
Stüchfenftein.Starhenbcrg Gutenfteín,Liechtenuerd,PotendorfF,Rorncunburg,
SchmidaLaa.BgenburgrCifterftorfíjSchoubergHohcprugkrcV'aliacaftra.loca.óí
munitioncs,qucibrt¿íunt in manib.D.regis:Vladislai:a!rjs nö oblígata.hoctcporc 40
cedet. AtoppidûRets:cVCcaftrûMolkerftorfÇD-Vladislausrexafsignaretenebinir
Rom.imperatori.infra hinc Sí feftu S. Blafij proximé uëturû:infrafcripta uerô caftra»
oppida & munitioncs cíí ííntalíjs obligata 8c"infcripta,et hoc têpore cgeat,ipfe D.rex
V!adislaus,ut eaex illom manib, redimat.côuentû eft.ut ea infra medn! annú.autad
fummíí infra annû.initiûeiusàfefto S. Martini nunc inftantecoputandouelcitius.ut
fieri potcrit¿ad manus exfareas uel Rom.regias.fi (quod abfit ) exfar intcrea excede^
retexhumanis, confignare debebit: uidelicet Kirchilach , Ebenfurt, Vualterftorfíí.
Horn,AllcntfteÍ2,GmundJMeilperg,Groborn,Rarenpru,Poteiiberg, Kreutzen,
Stcttê.Kadau.Schaunftain1 Obern Ruofpaeh^raindcrgifimilirer&alia omnia Sí j
fin quia caftra Sí loca cû fuis pertinétrjs,in prgfatis cefaref maíeftatis .dominrjs beredí 9
tarrjs fita:qux alrjs obligata efTe pofíint,& hic nominata non funt infra prxfacú annu
cxfarcx maieftati ipfe D. Vladislaus rexafsjgnare debebít.Ex parte auté caftri SchcV
kirché.quoniâ iftud no uiarmorú fed emptionis titulo ad manus Sigífmúdí5chnait>
pekh^quôdamn.RcutterdeueniiTecôftat côclufum efi^quôd idem caftrum in ma
£*NX> IX, 813
nibus ipiîus Snaitpekh mancat:faluo tame, quôd harredibus,& alrjs ius addi&ú caftru
habere prartendentibus, ad com [impetitioné cora principe patriíe.uti alius patrie ínco
la.ftet ¿urúquodcp fentétia mediâce decretü fuerit,exequi patíatur abfcp aliquo impedí
meiito:ca(lmuer6Iohenfteín loanniSoktooskn.adq u iure hereditario pertínetrefti
tuaturЛ tem conuentum eft,fi alíqui quibus dicta caítra 2¿ munitiones oblígate funt,
pro honefta5¿ côuenientifatisfaclione.quâ D. Vladislaus rexipfis offeret infra nomi/
natum annú,aut quencunq» ab ípfo D. Vladislao rege.ín tali temporeanní requifitifu>
erint,cederé nollent:quod tune cefar & Rom,rex,armis auxilrjs S¿ cófilrjs autalrjs urjs
& modis pro ut'princípes ipíí ínter fe c5úencrint,D. Vladíslao regí adeíTe tenebútur,
i e quo tanto cómmodíus huiuímodi rebelles ad tradítíonc ipforú catlrorû , que tenent,
cacrareacmaieftaticÓftríngcrep'orsíttquodcpíprerex Vladislaus tenécibus huíufmodi
caftra>talem ponatmodü.quódin hoctempore,quoufq) cefareemaíeftati confignari
deben t,rcdditibus ad ipfa çaftra pertinentibus ímt contenti,ô£ uícinos non moleltent»
nexp perturbct,nccp pacishuius uiolatores autturbatorès in ea cadra intromittât.nccp
cumeisfeedus ullû(fub quocunqj colore autformaíd fieri pofsir)ineant:contràueni'
enteSjUtpacisuiolatoreSjpumendo. Item conuentûcft,quôdinfrafcnpta loca ecdeírjs
autecclefiarñ prelatís peranécia,per ipfum D-VIadíslaúrcge- ad manus celarcas ,fub
eadéjínferiptione Se" obligatione fub qua ea tenuít Machias rex prefatus,au t ad manus
regias cafu,fi intereacefar uíta fungeretur,cóíignarí dcbcntnta tamcn,utcum ípfi pre,'
*o lati,adquos huiuGTîpdiloçapertinêtjCœrareemaiefetbautpoftruammaicftatem.Ro.
rcgifatisfecerintrquodtuncfue maicftatescalocaipfis prelatís reddcrc.&nuUornodo
ab ecelefiís alienare ualeant.Sunt autem hec,5¿ nonnulla alia loca,ferè omnia apud ma
nuslacobiZekelfj:utdclicetPetouiaPrifcharz:uel alio nomine Kaím^Liechrcmüald
ReichenftcimcV fi qua firtt alia hîc nô norm'nata.eadem lege tracji dcbebiiyltem cô.ut n
tum eft.quôd cefarea cV regía Rom.maieftas,ípfum lacobum. Zcjçelrj feriqsè bC omni
uia meliorirequireredebebuiu3quôd omnia &C (îngula caftra,oppída 6¿ municiones,
quae in terris hereditarrjs cciàrea: maieílatísquondáD. regis Matjuenominetenuít,
Öihodiequocücp nomine tcnctjfiucfitecclcfiaiû fiuc ccfarccmaicftatis,fiueal¿orüfug
maieftatiabrcçulladilationereftituat.Htneeisrefcrcx pcrrîdcm preftitajUel alio mo*
I o do,ab eatraditione facienda excuiârepofsitrcôucn tú efr,quôd ¿píe D. Vladislaus rex,
fimilíter&illuftrisD.dux Coruinus(quandoquidéregnií cum eodem duce concón
dauit,quôd huíufmodi caftra regno reddere debeat)eídem ferióse fcribanr,S£adroone
ant,ur huiuímodi loca prefata celàreç maieftati.ad eius requifitione,abfcß ulteriori mp
racedatin eftedu.Qui fi pol1:huiufmodirequifitioneadhucccdercnollct,pra:tcndens
occafîonê alícuius obligationis.quauel D.rex Vladislaus regnú ueldux Coruinus',fi'
bi uideaturcfíeoblígatus ad huíufmodi cefsionë,donee fibi facisfiar,artari non deberé:
conclufum eft,qu6d in tali cafu Roamperator uel rex tres uíros elígere, fimilíter S¿ D.
Vladislaus rex tres nominare,qui fex in oppido Haímburg^'n termino duedecim heb
domadarú inítíü earû à tempore requifîcïonis dictomcallrorû côputando conflituí:
4o ubi&ípfelacobuSjcValiquíscumfumcíétemádato^ioinioeD.regís Vladislaick du^
eis Coruíní cora^llis côparere,qui more arbitror^^
rentias ¿V a<ftiones,cV refpôfionem utriufq? partis fufïïcienrer audiredebebût. Quibus
auditis ftudcbût partes amicabili côpofitione unire*Quam fi reperire non pofsint.ex
hincindedeductis quid iuris fit cognofccnt.Qui fi fie fentenriando omnes,uel maior
pars côcordabunt,quoddccretûefl:,iIlico exequutionidemädent.Siueröfic fentetian
do fînt pares quoq? pro parte fua fententiâ dicctes,ex tune ada iudirij unà cum arbitro
rumfcntentrjs claufa Sí fignata,ad illuftrc principé Sí D.Ottoncm ducê Bauarie : taiy
quamfuperarbitrú,quiabambabus partíb.utfehuic negotío intromittat interpella
ridedebitjtransmittêt. Qui uifis adis,unc ex illisfententrjs probare tcncatur.&quam-
жл cuncpfuo laudo probandäduxerit:eaabfcpmorainexecutionemmittidebcbit:ubifi
dominus,Vladislaus rexdux Coruínus,in aliqua pecunia folueda fententiarû fuertnt;:
neep in pr opta pecunia is fubitôfoluere habeât:debet ipfelacobus Zckeli);pofitispí'
gnoribusfufficíentibus^roxquitatc&:qualitatedebiticontentarí,Toujsautéíileiii
dicrj feu arbitrrjadus,in termino duomramenfium,poftquam partes in Haímburga
Zz 4. cemparuerint
I

82.4 / О Л N 9i 1 S S Л Ж Ъ V С I
comparuerím, finíri debebitrnifi ius ípíum longius tcmpus expoftularet» Atnihilo>
minus teneatur Iacobus Zekd prcnominata caltraabfcp mora ad raanus ccfareas con
fignare:qui fi fupcr hace omnia гсЬс11аге,& hanc condicioné neep fufeipere, neqp loca
prarfata cxlarí cederé ucllcc:extunc ambo reges 8¿ca*íaríé mutuo iuuarc debebunt,
eündcadobedíentíam côpellendo» Si tarnen ídem Iacobus caftra8¿ loca prarfata car
farí fine dífrtcultace,&: dilatione poftcp requifitus fuerít.reftituet : cÔuentû eftrquôd
ira tnr,D. Vladislaus rex de со fit côt«us,et ei quietadas
fi ЪС in quätü nihil obligationis à fuá ferenita te ucl duce require t. Itc,quantü pertinet
ad caftra cV oppfda intra riñes regni Vngariáe côftituta uídelícct férrea cíuítaté.Forch
tenfteín Robclftorrr'HorfteínjKcgnitz^úros Pérftaín,S¿ aba loca quarante bellum ie
quodam regis Machia: fucrût in manibus faene imperialís' maieftatis : conuentûeft,
quódea loca omnia,practcr Rech nits.cum fuis pertirientrjsantiquis (quôd imperta'
lis celficudo de gratia fpecialíD.Vuilhelmo Paükíreher.Hixtafuar maieftatis literas
donauit)debeâtapudfuâmaieftatêremànere,fecundijuim 8c" tenorem príoris inferí
ptionisôicôcordia*,tempore prarfati regís Mathía* cum ímperiali maieftatefacbc.'
Sedquoníam terrea cíuitas,S¿ Forchtenltein,Ô£ RabelftorrF,ufcp hodicín manibus
'D .regis Vladislaijautfuorûfubditorûhàbentur: c5clufumeft,quc»dealoca cumfu'
is përrinëtijs ídem D.rex Vladislaus admànus carfareas infrà hinc 8í inde fanebe Ger
drudis proximè uentura,qua: eft decimafeptima Marti^annl nonagefimi fccûdi,con'
fîgnare debcbit:retcntis tarnen bmnibus condïtionibus.circa ealoca in priori tracb' и
tu notatis,in fuo uigoretprarfertim in fació impofifionis fiipèr homines illorö locoru
ob genérale paflàgium pro defenfione regni ЬС iurium,3¿ exercitrj íurífdiclíonís perti
nentrjs ad jecclefiam Iaurienicm.aut alias ecelefias rcgní.Et quidem-noníblú in locis
'pra?fatis,fcd quibufeuep älns locis regni,in quibus decimçde iureipfi ecclefix lauricn
'fî,4fd atrjs eccféfrjs in regno confiftentibus pereipi folent.Vbi fi quifcj? locorü illoruca
pitaneusudoffidaliSjaut alius fubditus imperialís maieftatis,infolutione deeimaru,
autalidrü iurium ecchefiarfebellis.ud ca iura(uti ius poftulat) non foluiflecôpertus
fuerít:cópcllí debet per carfareâmaieftatenijad[fa tisfaftionemintegräjUnacumexpen
farum íolutíone. Quocírcauthuiufmodi turbatíones,qua;pro tépóre fieri pofícnr,
iiíteturdignabítur lacra imperialís maicftaSjtalesillic poneré caftellanos, qui cu uicí'
nís amícabilitei'uú.iant,uia fa¿tí nihil contra eos attetct,cV ecelefiis fuá iura(utabantí- '
quoeftíntroduclGrelínqii5t,ltem,quódípfeD. Vladislaus rexcVrcgnü, literas illas
obligatorias pro centú millibus florenortf datasquondnMathixregíinptmia con*
cordía,ca:farea:maieftaríredderedebeant:qüam fi habere non poden t,oblígabutur
darefuacmaieftatí quietaba шгБаепсё, qua fuá ma íeftas,fubditi,8c*omnes fiaras du'
catuü bC dominiorü fue maieftatis fint aílecurati.Et nihilominus lícere huiufmodbpre
fentis traclatus uigore ipfo fació in telligäturcaflfc S¿ cxtincla*. Itc ipleD . Vladislaus
rex,8c"uniuerfum regnû,ueteres illas inferiptíonesfuper fuccefsíone facías ratificare,
confirmare & renouare tencaturríra uidelicet,qu6d fi ipfum D.Vladislaú regéhxre'
dem mafeulíí non contingac fufeipere , autfufceptñ uítafungi,nulloha:rede mafeulo

per linea recta defeendendb poft eum reliclorregnú ípfum eum uniuerfis alrjs regnis,
prouíncns&ídominíis^d coronaregni Vngaria?fpcclantibus,ín ípfam regiam Ro.
maieftatem,autdusha:redes perlincam recia ex lübís fuis defceudenres deuolutu in'
tellígaturipfo fació. Item quorggia Ro maieíbsdehuiúfmodi fuccefsíone magísaf

a») iiaiusregnijiiuccoparenaonucprarienL ,
:r\es finguli íefe,pro fe,ba?redib+oi fuccefloribus fuis,Iiteris patentib.infcribêt,innâc
fentétíá.Sí D.VladíslañregcIíberismafcuIís^xlúbís fuis legirimè procrcatis,n5rcl»
clis:auteífdéfelíclísf&: fine ha?redib,defcendentibtmortuis^decedere cotingat^uo«1
ín^iáfuJpfumMaJumaianuRo.rcgcm.aütcohoncxifttnt^alíqücftt ex fîlrjs fuis*
aut rjs non exíftentibus.eorum hxredibus mafculis.per lincam reftam ex hntibis eo>
rum defcendentíbus ,qué elígendú duxerint.prd fuo legitimó èC índubitato rege го
ceptabunt,ad poíTefsionéregní abfqj omni difficultate ucnirc permíttent,íhpoífefsi>
onem regni inducent,& illíuti regí 8¿ domino füö debita obfequía prxftáMmhahcqi
fententiápublice 8¿folénirer in eadê côgregatione Ro. regí in prxfatoríí regís Rom,
oratorum prefentia iuiabûbltém.quoniâmulti fortafsis.quórú inter eft,autiritereíft
debebit,in hac côgregatione no côparebût:& ipfius negotrj magnitud© expoftulati
ut hace prxfens côcordia omnium auribus immíttatur: conclufum cft,üt hac èC aliara
t ö regni necefsitatú gratia>D+ rcx Vladislaus , altera dietam generale ad fefta Peiiteco-
ftes pxoximè uétura uel circa in alíquo in figni loco feu cíuítäte regni iudicatíubí fímí>
literoratores Rom. regis adefie debebuntîin qua conuoeatis omnibus iricolís totius
regni & dominorúillipertíncittittíhunctracftatúc^unionéuníÜerfaliterpuHícari.oi
ab uniuerfo populo Rom.regem autfuos heredes.cafu quo ipfe Vladislaus rex fine
legitima prole mafculinafuperftite morté ebíí-er,ín futurû Vngarix regem acceptari
fàciat.Et fi qui illic côparentes.in priori congregatione uifî nonïuerint : illi prxnomi*
natum iurametû publicè.modo quo fuprà diftû eft ,prxftare: Aliteras côfitentes,iti>
dem quod generales illas litera; in prima côgregatione recognouerunt, roborare de-
bebunt. Item côclufum eft,quôd huiufmódí literaru roboratio cV iuramentum deiii
¿0 ceps deperfonainperfonadefccndattamdiu,quoufqj talis cafus defuccedcdoRom«
reges, aut fuá prole ucrificeturtíta quod.qu on efcñqp aliqué regni prxlatú ad prxiatu
ram fu am de nouo aílumi con tingat,quod is in afTumptione fuá .prxfentem tracbtü
de fuccefsione Rom.regís aut fiiofu heredum,iuret uelle obferuare,8¿ eum pföfequi*
ut de iuramento in prima congregatione fuperíus diftum eft,infuper Sí Uteris paten-
tes quibus Sí íuramentú huíuimodi fe prxftitiíTe.cV tractatû prafen té feruare u elle.fé
fe obligare tenebitur.Alioquín nifihaecfecerit>adhuiufmodipra?laturäadmittinori
debet»Pari modo palatinus regni bauus Croatia: , Vuayuoda Tranfyluanus , comes
Themefiéfis Bani de laytza Zeurímienfis,8¿ Nandor Albéfis.Caftelli ,caftrí Budert
íis comes PofonienfiscxTalij officiates majores & cafteilani porríonü caftroríí regni
I« qua; in finibus regni funtcóftituta,quotíescunq> tales de nouoadfua officia afiumí,
contingat.iurareRo.regi & literas dare.modo quo fuprà de prxlatís diAum eft,tene
bútur:necp alias homini еогй offícrjs prxficiâtur. Item côferuatores íacrx coronar rc>
gni prxfentes&£ futurt.ín íngreílu officrj fui iurabunt Ro,regi, earn corona , fi accidat
E). Vladislaú rege fine legítima prole decedere.Nulla poft eum mafeulinä relicb.mO
do quo fuprà dic~tû eft,ad nullius manus dare.fed pro coronatione ípfius Rom. regis,-
aut lui fanguinis, exfe pef lineam reftä defccdentibus.fideliter cöferuare. Similiter 8£
cum ipfo caftro Miflègrad ,íolí Rom^egi^ut hxredibus fuis in tali prxfato câiii obc
dire uelle:6¿ de his literas fuas patentes roborabût.ltem,fi D -Vladislaus rex excedc-
ret ex humam'Sjherede mafeulo annisminorc relíclo.conucntu eft , quod hi quihero
#0 dêtalem iuxtaregni ordinatíones bC confuetudincs fub tutela fua tencbût.pari mode»
& de nouo iurabutjCum tutela huiuimodi íúfcipíét prxiênté tracbtû,quanta ad fu<>
cefsione,manu tenere,6i fecund ü itlius tenoréuiuerr.Hxres infuper ipfe ,cum ad legi
tima xtatêperuenerit,tenebitur omnia hic in prxfenti tracbtu côcluià,literis8ifîgik
lis pro fe ЬС hxredibus fuis,eo modo quo D.VladisIaus rex fecit,anteqji regni guber>
nacula aíTumet roborare &:côfirmare. Et is modus fi-i-Mî^''--- ■> , л 1

i ь— _ -
^v.iuLuviijquôdliteracroborâdcin prarlatorû officialiu arit
tutorû affîimptione noua Ы alia; literc от nés de quibus fuprà fît mentio)mox ut fué>
rint roborare prcfentaridebeátínHaímburg«,reponcdoeas ad íudicc et côfulatû.aut
caftellanuibidéjUtiplácitúfíuec^rdm^ opera ultenus ad
manus Ro.regis trâfmi ttêtur. lté côclufum efl;fî D.Vladislaus rex,fic uti prómittitur,
fine hxredibus mafculisdecedens,fiham unam uel plurcs reliqüerit.tencbitur ré*
Rom.uelhxredeseiusjquirunçregnoprxficientu^eafdcm pro confuetudine regni

bemeftè^
honeftè dotare ЪС mamare. Item fi D.Ladísbius rex,iîc utprxmittitur, (înc harredi.
bus mafculis dcccdereLuxorc fua utdua relira tenebitur Rom.rex dotem ipfiuiduat
iuxta regni confuetudincdeb;tâ,foluere. Exmççgro idem côclufum intelligatur de
harredibusfuccedentibus.hcredíbusjRom.regíSjquotiefcuncpuíduasuxorcspoftfe
fuperftites rcliquerinrdtem côclufum eft,quod Rom.rcxauthcredcs fu^regnüfufee
pturi,pro eiufdê rcgni bC incolarû fuorû confolatione,8£ cômodiori contra hoftesde
fenfionein ipfo regno/alté pro maiori parte tèporis.habitare dignentur.Itemcôuccu
cfl,firegni Vngana:hcreditas modo pracdi&o in fanguincm ccefareum deuoluetur
quôd isquiiuxtà ca pitulapncfatasreg u'colisrex acceptabitur uel ?ligetur,prore'
gni defenfione £¿confolatione quamp..mùm uenire 5¿ accelerare debeat.Qui fimili^ 18
ter nóarmís uthoítis,regnñ intret fed fein límitíb regni iuxta more expe<ílet,quoufcj
per prelatos barones & alios regnícolas honorifîcè fufeeptus , fine dilationeiiurodu'
catur , quiSY tunc iura &C côfuctudines regní antíquas &C approbates 1сгиагс,& regni
cotas omnes in fuis iuribus S¿ libcrtatib.ck approbatis côtuetudinib.côfcruare 8¿ со
firmare promitcctrquêadmodû Si aln reges prarceflores íui promittere &C confirmare
côfueurrût.Itê,Rom. rex titulo regni Vngarixuti poterít, S¿ ¿ta ádomíno rege Via
dislao&reguicoiisappcllabitur.quemadmodü cxlarea maidtas eodehacbnusuía
fuítj&deincepsutetur. ViciffimquocaefarSc'Ro rex,&ipforûfubditi,D. Vladislav
um regem \ ngariac cú título folíto regni Vngaría?appellare ¿V intitulare tcnebútur.
Infuperpro folídíorí perpetuar huíus unionis fundamento côuentû eft,quöd idem »•
P.VladíslausreXjCi'rca regnícolas regni Bohemia: laborare,5¿ omné fibi pofsibilem
dare debebít operad ftudiû impendcre.quô eofdcm inclínet 6t in hanc fententiâtra
hatjUteo fineliberis mafculisdecedête,hûcX).Maximiliai\ûregC%autlia:redcsfuoslc
girimos ex lumbis fuis defcedent.es regem fibipra:ficiàtndcp quamtotius fieri poteft
inciperejCxr omnes fauores ÔY ftudiafibipolsibiliaadhibcredebebit,utipferexRonw
6¿nemoalíus,in hoc Bohemie regno fibi in tali cafufuccedat* Item côueniûeft,quôd
jn rccôpenfam alíqualé expcniàrû.faclarû per Rom.regê in hoc bello ,&C requifíu'one
iuris fuí>ípfe D. Viadíslaus rex íbluere debeb it Rom. regí centû millia florenorü V«v
garicaliÍMn auro iuftí pondcris.uel argento aut monetá currentein Auftria.cöputaiv
do femper quatuor renen[es,auttantûmonetx fie currentis »pro tribus florenis Viv J#
garicahbus, in fpacío duorum annorum quorum inítium computando fit à fefto
S^Martiní nue ¿nftanЛ ta tamê,quôd triginta millia tencatur folucre ¿n termino primi
dímídrj anní,5¿ alia triginta millia in fine primi anní :reliquíe ueró fumma medietatc
in fineiecundiannidimidij.cValterâmedietatêinfineiècûdianni.Etpro huiufmodj
pecunia ípfe D.VladísIaus rex S¿ regnü.Romanorú rege affecurabunt líteris cV Sú-
gíllís.inea forma cxloblígatíone, Quod íí alíquara ex iliis funimis folucre neglexi%
' ' - .-.~«^r«,a¡),ni f/ríronioíntíciuadragin

naJubicumcpeamuenirepotcrit,areu<ir(:V,,)}41^4u,)u, f,M.
гиет:0£ occafione arreftatíonís hu¿us,nonJrntel!¿a;uur pra?fcns unió S¿ pax cíTe uiola *
ta. Item conuençû eft,quöd omnis iníur^dinénfionis.difcordía: & differêtia: quev
quomodo occafione prafentis bdli,adh»fíoj*ís Rom.regí infra feríptarú perfonarû,
uidelicet reuerendifsímí bannis epifçopi Wprinienfis &C maonificorû &■ nobiliura
uiroiu Dàoannis corn iris CzetinJacobvcV Nicolai ZekeliiJoânis Kijshoruath.Ste
Çham ô£ Georgrj fratru cius?Lauren.trj Bamftí Joannis Berilio, 8í Francifci filîj eiut
demi ас loanís filrj quôdâ Martini B.erízloitad^lai loúniset Stephani fratrö de Kami
л c¡ i f1 , Î,'1 de А1Го10'к1геа Iacobi Bjîiîîj de Lrj ndoa , loanís ¿V Stephani íratrú
de fcldcrbacji Njcolaí comicis.cícF|angcpan.MyharIis comitis filrjDina Nicolai Ha
.pasdcZenthgrothJoannisBprnemn^qp^de $tref,4ilc1Georgr,de Vuel^

fcletz,NicoIai Sc Ladíslai iiliom Fraconis qupdâ4iani de Tallot^Ioannis Bäffi] Щ


quoda perconis,Bani В ernardi Sf Georgij filiorü quodam ÍTácifci Bâffi) b¿ bannis
Nicolai de TalIotz,Ladíslai Ofchfi:intcr pnclatos baroncs,nobilcs,ópp"idanosv
&alios regni Vngarias Sc pertinentiarum incoIas.cV: com fubditos exortx, prorfus
fintfublataí8íextin¿bE.Quod9 pracfatí.&alrjquícunq; adhérentes fle confederati
Romanorum rcgihîcfuis nominibus non defignatiapud D. Vladislaûregéeadem
gratia & beneuolentia,uti ceteri incoleregni tra&entur,cum abolitione oirmíú pra>
tentorü.quouis modo in hoc bello contra fuam ferem tatem & regnü attentàtorum
èC fublationcomnis indignationis omnino. Quibus &C quiep eoru feorfurrt , fua fere*
nitas huiufmodi reconciliationis in forma honefta:infuper & libértate & facultatem
ubicuncp.autcuicunpríncipú^.quinonííthofcsfuaemaieftatisautregní.aüthoílí'
ko, busadherensôc" prefertim ad honoréRom.regis pracftita:tame"n prius obedientte 8£
fidelitatisJíuramento^nftaralioriíipfiD^rcgiVladislao extra regnum ftandi &fcr*
uiendi^proutipfis libitum aatcöueniensfueritjlibertatibusanimregnijCtöneribus
circa eoru bona,cVredditibusfupportädis/emperfaluis,ad com in ftantiam& petú
tionem clementer cocedere&Tadmittere debebit,. Conclufum eftinfuper , quod in
fpacio quatuor menfiú.initium com à pradifti S.Martini fefto iümendo,prefari ad*
hacrentes in omni eorü bona immobilia,& iura qu^E poftmorrc regís Ma chic Rom;
. régi adhérentes perdidemt,reftituantur, Siautem huiufmodi bonain quörundam
baronüautincolarü regni manibusteneantur.quaj D.rex Vladislaus nônifî armis
ob eorum temeriïatéab eis eripere uajeat:c5clufum eft»quod hoc cafu fua ferenirate
4 contra tales ipfo facto armis procedendo,quicquid teporaulcradi'&ii fpacium qua>
drimeftreprö recuperatione corundé locorû curret:neq» impurari,nccp huíc traíftuí
obeflè debebit. Ipfi infuper adherétes,quibus caftra fua in hoc bello non fuht adem
pta,t«nebútur in fpacio octo hebdomotaru initium earum,àfcfto S, Martini iam di'
Лр copulando niii àregno abclTent ipfî D.Vladíslaí regí pra-ftare iuramencCí fidèle
tatís,quemadmodum morís S¿ confuetudinis eft.in regno hactenus obíeruatx. At
abfen tííi loco fufFiciet quod huiufmodi iuram êtû fratres еош prüfen tes u fcp ad eoru
reditum interea preffcare teneanfur prcftët:ip fis auté fuperuenictibus huiufmodi
iuramentú per fe prgíiare tcnebúcur.Quicuncp au te hace u ti prarferípta fu nt ,fîue pre
fentes (lue abfen tes/accre ncglexcrint:prçfens tracbt us ípfis nomine fuffragarí debe
1 Je bit. Quibus uerôcaftrauel alia bona fua hoc tépore belli fu ntablata,ill¿ tune tandé
: aramemum huiufmodi praeftare tencbuntur,cum cQrñ bona ipíis modoíam prav
feripto reftituta fuerint. Preterea fi qua telonia,uel alta bona íiue barred icaria fine pi
gnoraticia,nomínati adhérentes alrjs occafione prxfcntis belli abftuliííent,uel occu'
palTentjteneantur S¿ iftí poftnotification? prarfentis concordíx.ad reftítuendü ea il>
lis quibus pertinent,autéquorúmanibus abftulerút:fi tamenalíqua exhuíufmodi
bonis receptis uel occupatís,per adhérentes rurfus ex manibus eorum erepta efíént,
apudillos quibus perrínétmaneát:quiquidemadherctes,Galiásaliquid iuris adhu
íufmodí bona habere pra-rendan t ,id iure med iante requirerc debebun t ,qui bus ad
eorum inftantiaius expeditû adminiftrare debebitur. Simili modo Sí u ia,u tí iam de
adhereiwibusregixRom+maicftacifcriptumcft,agaturinreddêdocaftra8ialiabcv
*° na circa lubditos caefariae maieftatis« Siquifortafsisin hoc bell© D. Vladislao.aut
quondam Mathixregi adherere,8i eagratia caftra fua perderé potüiíTcnt, fuperio*
ribus articules faluísm fuo robore perrnanéribus: circa caftra tamé reddendaD«de
LiechtenfteindeMurauitacomientumeft,utea tandem cicfarea maieftas teneatur
eidem reddere,cum fiet ultima reftitutio caftrorum praîdiclerum ad manus caeiire»
as,ita quod fimul & femel hinc ccfar.p.dcLiechtenftein, iUinc D.rcx Vladislaus «a
(Ira reftantia cacfarireddat:quandoquidé D» de Liechtenftein.Cum hoc tempore ca
ptiuu*teneatur,cômuniarticulocaptiuos.concernentegaudere debebit: Item cum
comités Croatie in hoc bello Rom.regiadherétes côquerantur de bonis ipfis ablatis
ro conclufumeftjquodomniaSiiîngulaeorumbonaSiiura.quacpoftqî Romanorû
régi adheferunt,perdider5t,eis reftitui debent in tépore quo fuprà de adherentibus
châtu ейДЭе his aut bonis quar anteadhaefîonéVaat téporr. regis Mathie ipfîs ablata

funt»
. (untad eoruffl itiftantiam D.rex Vladislaus cxpcditam iufticiam.remotis fuperfW
urjs dilationíbus ÔC éxceptionibus.magis ad difFercndum negotium quam lus pro*
mouendum proponifolitis,iuxta morem 8£regni confuctudinéadminiftrare.Sí in
propria perfona pro huiufmodi iure reddendo ledere debebit. Item decaftns comi
tum deZagoria ita conuentum eft,quöd Iacobus Zekelrj ea caftra ad fidèles raanus
domifü Vladislai rcgis,tanquam tertiam perfonä.rrfigneK&poftea uocatiscomiü
bus epiftolis Ы D . duce Coruino,cui ea caftra per Mathiam regê perhibent,cfledo
nataapfeD.rex Vladislaus iuxta regni confuetudinem »feruatis feruandis , expedí*
tamiuíticiammíniftretj&l cuipartim prediebrurri per huiufmodi fententiamipfeta
ftraobuenient,illiusmanibus rex ipfeeatraderetencatuririuiolatè .Item ,mfaclode *•
• bítí Ô£ qua:relarú,quas nobilis uir D. Thobias de Tichernazora propofuit.in hunc
modum eft conuentum : inprimis D. rex Vladislaus téncbitur ipfi infra menfem,
initium dus à fefto S. Martini computando.uiüas illas in Morauía,Gbi pro certa pe»
cuniarum fumma obligatas,& per quondam Mathiam reßem ui ablatas, reftituerc
- &illis iuxta uim óítenorem lirerarum obligations libere utipofsitiduoiníupernu
liaflorenorum quondam Mathix regí pncrato per ipfum D. Thobiam mutuata,
fiipíe D.Thobiasperhasuel alia cuidcntia'documenta huiuímodi debitum pro*
bauerít ípfe rex Vladislaus infra annum,ems initium à Sape diclo S. Martini fefto
coraputando.ipfi D. Thobiar,auteononexiftente,ha;rcdtbiisiuisrcftituerc tenea
tur. Dequificpmillíbtls flôfenorum iriferipris ipfi D.Thobia per ipfum Mathi- »•
am regem íupercaftro Schohbcrg quundoquidem ex illís ípfe D. Thobias D.
Vladislaoregi,tnamillíadeboHauoluntateremifit:conuentum cft,ut reliqua duo
millia D ♦ rex Vladislaus? eidèm in fpacio duorum annorum (initium eorum ito
rum à fefto S. Martini iam in ftanti computando) foluat. Quantum ueroadinv
peniàs facias inaLdificiaiuSpilbergpertinet:conuentumeft,quCid de huiufmodi im
peniîs D. Thobias capitanru Morauix edoccat:quibus edo&ís,6£ ad rcgiam maie*
ftatempercapitaneum deduclíá.SÉ colîftifoÀlpBue capitanei relatione quôd fua
ferenitas pro huiufmodi impetiía íbluerc debeat:In infra arrt?nr)i à tempore declara*
tionís iplius capiranei,ipíí D.Thobia fólueré tencbitur.ltem ín fado crediti nobilis
• uiri domini Vuílhclmi Paumkírcher.quod contra prouMciálcs Stin'a?,8£ proponú:
conuentum eft,quód maieftasimperialis demandabit pracfktis prouin'àalfbus.ut
- «idíelumeredítum foluant* Qmfí fein eo mandato grauari qu aeran tur, tanquam
iamdudumab eo íínt abi'oluti, conftituere debebit caeferia maieftas prxfaris pro»
uincíalibusdiemadGrctz, in fefto purífkationis celebrandam rubí & rpfe domi
nus Vuilhelmus factores fuos una cum álíquo D. regís Vladislai feruírore habere
debebit:& facía ratíone & computo de prareeptis ex diclo crediêo,& conftito quan
tum poft huiufmodi computum foluendüm eidem reftet , iftius fummx dímidium
ín termino primi anni ( eíus initium à conclufïonc computi faciendum &C altcrum di
midium in termino fecundi anni immédiate (èquentis ) praefatí prouíneiales ipfi D.
Vuilhelmofoluere debebunt. Quod uerôad caftrum RetfcJi,fiueeiusretiditusS£
prouenrus fpeclatrconuentûeft.quôd idem dominus Vuilhelmus cefareá , maieíh/
tem de huiufmodi literis 8c íígillís(ut praetendi'O munitis informet: quibus uiri'
bus ficaefarca maieftas excipiendocontradicatJexrunc'illi fexin Haimburguminß/
cloIacobiZekelr^ut pnefacum eft,ucnturianhanc D.Vuilhelmi an cefaris maiefta
tis contra eafdem exceptio prrcualeaf.decernant. Qui íicognofccndoímt pares, ex
tunc dominus Thobias de Schernazora,à nobis cariareis 8¿ regis öratoribustit
hoc omnis in fe aflumat interpcllatus,ín pra:fentiar5,uti fuper arbiter ,uni diclarum
íententiarum accederé debebit. Ex cuius cognitíone íi caftrum praefaturri, aut ejus
redditus,ípíí D,Vuílhelmo accederé debebüt:extunc ín fpacio dírnidijanni(eius
initium à tempore huíus deciíionis coputañdo) exfarea maieftas D.Vuilhelmo ca í»
ftrum ipfum.uel eius initium íeftituere,auteíus loco ocio milía florenorum Vngari
caliumaurifoluere debebit, Atfípnsratifcx occafíone dícliIacobí(ut puta, qu'a
leíus cafiiiàabfqj corum conuentu terminan poterit) in Haimbürgüfn noneflèntac*
cerfurúnihilominus prxfentiscognitionís gratia iliac ueníredcbcbunt. Item con»
wentu eft infuper,quod D . rex Vladislaus ÔC regnicolc ,hos qui fe neutrales in hoc
bello cóftituemt,ut SopronieTes,6£ alrj,cquè ut alios rcgni fubditos.graria Se bene/
«olcntiacompleftantuK&occafioneilliusneutralitatis^ut cuiufuis alterius cum
Rom«rege intelligentix ,nulla indignatione aut fta tuû fuorü detrimento perfequ«v
tur. Item.quantumfpecbt ad caftra ipfîus Grjleis^itaconuentum eft:ficoram prx
fatis fex in Haimburgum,in fado lacob+Zekeln ucn turis.documentis apertis|doce»
bitur pro parte cxfarex maieftatis^xfareä maicftatem eius caftra ut hominis rebeb
i» lantisfuxmaíeftatísobfediíTe.priufquam fux maieftati de nouo (quandoquidem
poft mortem Mathix regís fe in fubiectíoné cxfaris dederit )nomme D. regis Vla^
díslaídiffidauerit,excluíus fit à beneficio prxfentis tracbtus : G autem oftendetur,
quia ante huiufmodi obfefsionem.cx" poft reconcilíatíoncm bC agnitam naturalis do
mini fui fuperioritatem,cxfari nomine regis Vladislai bellum indixcrit,gaudeat be
ncficio prxfentis tra&atus:ita quod caftra fua fic ablata eidem rcftituantur . Item,
ex quo caftra SC dorn ínía omnia ipfius domini de PotendorfF,ad manus cxfareas ue*
nire debebunt,iuxta prius conclufa,ipfe autem filiam unicam rcliquerit fuperftitem:
conuen turn eft,qu6d fua maieftas eidem bona fua hacreditarájaut iure ei debita ,re»
ftituat: SC donee fit minor annis.ei de tutore prouideat» Item couentum eft , quod
ло ex aduerfo Roimrex uniuerfa caftra municiones hoc tempore belli per fuam ma^
ieftatem in Vngaría,Croatia,Sclauonía Sí cxteris prouincrjs qualitcrcuncp ad Viv
gariam pertinentibus per fe aut alios expugnata.uel alias qualitercunq; in dedítioné
recepta.infrà hinc SC feftum Lucix prxfcriptum,ita ut caftrorum huiufmodi tradi'
tío hinc inde eodem tempore fiat.his quorum fuerín t:SC de quorû manibus recepta
íunt,reddere uel reftítuí faceré teneatur8¿ prxfertim Sabariam , uulgaríter Stain a^
mangerjZenthgrothjKemëdjMaruankeir.KofteljcV alia omnia qux in fuis aut fuo
rum íiibdítorum manibus habet.&ü hicnon funt expreflâ fuis nominíbus* At caftrû"
Terfat.quod (utfertur ) eft in manibus cxfareis,conuentum cft,ut in fuxmaieftatis
manibus cum fuis pertínentrjs,quoad uitam fux maieftatís duntaxat,maneát:& fua
go maieftateexhumanísfublata.abfqítdterioricuncflationcadregnum redire debcat,
quod ut certius fiat.tencbítur fe D.Maximilianus rex de tradedo huiufmodi caftro
poft cxíáris mortéjipfi regno uel regí ( fi intcrea modo fiipcrius expreflb regno non
pra?ficietur)profecx'ha,redíbusfiiisínfcríbeiecxrobligare. Item quantum ad ca^
ftrumZdeulz attinet,conuentum eftrutexquoad illud D. Vuayuoda Tranfylua--
nus plenú ius habere fe aflerit ,manibus fuis per regíam Rom.maicftatêaiïîgnetur
caftrû nerô Schaorfternegk.tunc tandem íríanibusregrjs^utillíus cuípertínetaífi'
gnetur,quando D. Vladislaus rex ultímaflí facict exfari caftrorû prxdi(ftorum refti
tutionem:ita quod huiufmodi reftitutieminc inde co^em tempore fiat. Item coiv
uentumeftrquôdDA Tadislausrcxfilrjs quondam VJalrici Graftenegker proui»
40 deatdealiquo honefto tutore, qui caftrum Scharffcncgk è manibus Ro.rcgis, aut
fuorum fubditorum,fuo tempore recipiat,& ad manus dictorum filiorum una cum
alrjs eorum bonis fideliter cuftodiat: Si ipfis ad legitimam xtatcm pcruenientibus,
caftrum ipfum cum fuis pertínentrjs SC alrjs bonis reddat,8¿ rationcm perceptorum
Sí expofitorum faciat. Item ex quo tres maieftates in banc fententiam conuenerut,
quôd hinc inde ad hxrentium caftra&doim'nia,quibus ablata funt,rcftituantur:Si
fortafsis aliqui exhis in regno Vngaríx.quí huiufmodi caftra tcnent,in eifdem red'
dendis fiue reftitucdis fefe difficiles exhibere,au t prorfus inobedientes oftêdere pof
fent:conuentú eft,quôd tarn cxfar SC Rom.rcx quam D . Viadislaus rex, regnum
Vnaarixunanimi confilio Sc auxilio con trátales infurgere: SC cos adreftitutionem
huiufmodi caftrorum,his quibus ablatafunt,non folum côpcllerc:uerùmetiam con
,0 tumacia eorú crefeente SC exigentc,omnia eorum bona confiícare,& perfonas ip fas
exterminare debebunt, Ita fimilicer defubditis cxfaris maieftatis obferuari debe^
AA re,
re,in hoc cafu conuentu eft. Si tamen aliqui fe adhuiufmodi caftra GcobtentaiusW
berepra:tendát:illud iuxta confuetudin épatrÍ3c,iure,non uíolétíarequirere tenean-
tur. Itemconuentumeft,quödneqKa:üreamaieftas,necp Rotrnrex fubditosco*
гонге rcgni Vngaría:rebelles,inobedientcs,aut alias quocuncp padocum D.regc
Vladislao nonbene fentientes,in fuiprotedíonem Se" defenííonem:aut caftra Ы mu
nitioneseorum,quos tali cafu aufFerrepoftent,recipíant,autquoquo quíefitofuco
auxilia & confilia occulta aut manífefta pra:ftent:fed ad eos confuientes repellât,&:
fe neep de perfonís neep de bonis 8¿ caftris eorum intromíttant:ídcp cum fubditis &
baronibus eorum fieri difponantjc6trauenicnr.es ferióse puniendo.Itidemuicífsim
fiat de fubditis exfareae aut regia: 'Rom. maieftatum rebellantibus,dolo & fraude re < a
morís. Item,omnesín bello ifto captíuíabutracp parte,quam primùmpoft feftum
{ánc^Martiní,abfq?ulteriori detrimento liberipronuncientur:&holda:,&alÍ!eeX'
adíones iure belli promiflaeanfuper bí captiuorum taxationes,ufqj in banc diem S,
Martini non folutar,deinceps non foluantur.neqj petantur:tum & earum folutionú
gratia fideiufiores,a fua fidciufsione liberi pronûcientunnon obftante quacunqj pa
<ftionc,fub quacuncpcondirione interpartes hincinde conclufaetiamfiexprcfsisuer
bis beneficio pnefentis relaxatíonis renunciafientromnibus nempehuiufmodi&a'
\i)s oblígationíbus non obftantibus,quicquid ufqj ad pra:fatum feftum fancÜ Mar>
tinifolutum nonfucrít,deínccps non folua tur. Item mercatoribus líber fit omnino
acceílus 8c" negotiatio,tam in aquis quam in terris:íolutis tamen telonrjs.oí alrjs pro »o
eorum mercíbusfoluiconfuetís, Sedquoniamquidem mercatores tempore reft>
tutionis Alba;regalis,admanusD»Vladíslairegis,fefeinmercibus & feruitoribus
eorum illíe contra artículos in cefsione loci praefati conclu fus,bC quidâ ex íllís etíam
contra íaluum conductum rcgíum uím 8£ damnum paflos conqueruntur : cóuentu
eftjUt eius querela; difcufsío ad íllos fex ín Haimburgo conuenire debentes remítta
tur,8c"inhacre eorum iudicio(tetur«Itctngeneraliteromnesconfederati,omnesad*
haerentes príncipes facri Romani imperrj.oc' alrj quacúcp dignitate.título uel officio
ííntinfignítijCum eorum fexuítoribus,inhac pace Síuníoheintelligátur efieincluíi»
Omnes infuper uafallijOccafione pnefentis adhaefîonis & belli feuda fua petere ne»
gligentesrillud deínceps à D. cuius eft feudum petar. Quod quidem feudúob tenv j*
pusneglec"tum,autadhefionem,ad D.feudinonintclligaturdeuolutú.ItemfiquiS'
quam íubditus corone; regni Vngariac,adíonem fiue querelam habuerit ,uel habí'
turus fît contra fubditum ca:íarea: aut regia: Rom.maícftatum,conueníant eum со/
ram officíalíbus caefarís uel regís Rom.pro ut iuris eft,8¿ patria: confuctudinis.Sími
liter fiat exaducrfo:fifubdítus cœfaregmaieftaris aut Rom.regisâcb'onem uel quere
lamhabeat,uelhabiturus fit,contra fubditum coronar«Etutproutracp parte шесп'
tur am bages Sí expcnfar,capitanei à parte cefaree maicftatís,aut à parte D . regís V'
ladíslai & regni,ín loco reí uel conuentí querulantibus fimplícíter 8¿ de plano iuftíci
am fummaríe quoties opporrunum fu*rít,míniftrare debebunt. Qui fi caufamhu-
iufmodi diffinire non po(Ient,eam remittentad principem reí ucl conuenti:quipoft 4«
remiisionem,infpaciouniusmenfîs,in quantum íusadmittítcaufem,huiufmodíiu'
fticiamediante finireteneatur. Item,fî quifquâ fubditorum coefarea: maíeftatís aut
Rom,regis,contra fubditum coronac actionem habens,non quçfîtaautexpecbtaiu
fticia,propria autoritäre aut uiarmorum illi contra quem huíufmodi accioné habet,
aut alteri regnícola: quocunqj quarfîto colore,damnû inferre prxfumpferit :ex tunc
hinc caeiàr uel rex,illinc Vngaríaercx per caefarem uel Rom.regem requifitus contra
huiufinodi fubditum infurgereî&eundem pro modo excefibumiuorûretiamufcp
ad exterminium & eiedionê è patria Sí bonorum confifeationem caftigare tenebun
tur. Simili modo per omnia procédant circa fubditum regni,fîmilitemeritate con
tra fubditum cacarear aut regia: Rom maieftatû quicquam contrà ius attentareco^ f*
nantem. Item conuentum eft, quôdca:iàr8i Rom.rexhancpacém Siunioné fub
generalibusfcriprarisfandifsimo domino noftro: bi collegio cardinalium intiment
Sanditatei»
9 9 E *R T> / X. Щ
Sancb'tatem fuâ certiores reddendo,quôd hûc D.Vladislaú rege deíneeps pro uero
ЬС indubítato Vngariae rege habeant be récognofcant.Obedientíam.quam prseftite
rk,accipíent:Etfuam fereníratem.utín principio huíusTracbtus fcriptüm eft.pro*
mouendo.Item conuentum eft,fi ftipendíürrj utriufcp partis pro conuenienticVho*
neftalaborumTarisfaclione non contenu fraternitatiscV uniones ínter fe facere,& re
gna princípatus bí domínia illíus auí alteríus príncipis ui aüt armís inuaderecOníhV
tuerent:ex tune ambo reges,8¿ caífar una cum fuis fubditis .pari confenfu contra ta>
les infurgere,& eos utí pads uiolatores puniré bí erjeere teneantur. Item condufunt
eft,quôdfacraimperialis mâieftasRo rex.&D.Vladíslausrex.hunc prarfentê mu
tö cbtum.cuminfertíone Articulorum deuerboâduerbum.denouorobôrêt &con*
fírment:&:huiufmodiroborationis8£ confïrmationis litera: ,саИагеге&: regia? Ro»
maieftatutrijUnacumliteris concernentibus caftium Terfat> fimiliter bí D. Via*
dislâiregis,in Haimburgum ad diem fan&i Fabiani Si Sebaftiani proximèfuturuni
ortentur,8£illi chine inde confîgnenturritaquodhuiufmodiliterarUm afsignatio
inc iride eodem die fiat. Item certis refpeclíbus neceíTarrjs,pra:fertím pró iblidío
ri praîfentium artículorumfirmationej&íntcgritateamicitíxeorum.manu tentío*
neregnOrum, terrarum bí dominíOrum Гиогит^ит & noua ínter reges ambos ЬС
caefarem confederation е>& pro mutuís auxílrjs ¿otra quofcuncp prarftandís, bí alíjS
rebus ingruentibus:conUentum eft,quöd poft fefta Pentecoftes.cum D . Vladislâ*
*° us rex ab illa generali dieta de'quaín Árticulís pnt»fcriptísabfólutus fuerít.Ro. ím.
perator S¿ rex,SC fuá ferenitas ítt alíquo loco3de quó poftea concordabunt,períona>
liter conuertíentjSYillícde omnibus quae opus funt cöncordabunt. Item conuen
tum eft,firtaliter quöd ddneeps nullius differcntía?aut díípenfionis cáufa, etíam in*
terpríncipesíplos.áuteórum fubdítos,quantumcuncp potentes aut inferiores ,fîUc
occafîoneiurisdi&ionis aut contractus cuiufcunq? fiue confínium âut Metarum do*
míníorum,ííue dílectí fubdíto,8¿ (îuealia quacunep câufa,nullâ exccpta,exorte,prín
cipes ípíí ad arma àuthoftilitatem deueniant:fedquotiescunqj talis caíusaccidet, Û
quidemíspercapitaneos & officiates locorum dfterminan' ron pofsit, príncipe*
ipfi confiliarios fuos utrinq» in alíquo loco competent/ cOnueníre facienc, bí illis píe
>° nam autoritatéhuiufmodi differentiae fopíendi& prorûis tollendí concédant. Ее
quícquíd per huíufmodí côfiliarios decretum ftierit id ab iitraq? parte obferuarí de*
hebit» Pöftremö,quantum ad caftrum Röftelrj pertinet,quöd tanquam in pra>
íénti bello höftiliter captum eíTetjinter alia ut D.regi Vladislao afsignaretur.in Arti
Culis pwecedentibus connumeratur;cönuen tum eft,quôd idem câftrum in illíus ma
nibusquihochodictenet,remaneat:feruitns omnibus bí ímpofítionibus generali*
bus ad colonoSjUt alrjs regni colonis fieri eft confuetumrfimiliter bí preftatione fide
lítatis de eodê caftro regni Vngarie uti ab antiquo in troduftu" eft,ac alrjs uiribus,í¡
quod quifquam ad idem caftrum habere pra?tendit)femper faluís.ín qüarum rcrurrt
robur.fidem bí teftímonium,has prefentes literas (cribi,&C figillis noftris folitis com
40 muniri fedmus. Et pro maiorífecurítate Omnium fupradi?torum,manus noftras
proprias hicmfràfubiunximus. Datum ckacbmPofonrj,dieLunïe poft feftum S
Leonardí, Anno Domini mílleíímo quadringentefimo nOnagefïmo primo. ..
NosítaqJ Vladíslausrexpr#fatüsiquiJutpracmiflum eft, pacis femper delato*
res bC amatores fumus.cómuneép borní bC Catholic^ relígionís íncremétü cordi (ertt
perhabertius.fempercp pronoftrauirílipromouerecupímus,uifisá:examínarisprf
dictis Articulís,capítulis bí conclufioníbus,penfantesillos non folum honorí,quíf*
tibí cómodo utriuscp partís ,acregnorum ftatuumcp , bC princípatuum earundem»
fed etíam rebus fideí bC uníuerfsc Reíp.Chriftíanc plurímum conducere:eofdemigi
turín Omnibus fuis partibus.capitulis &:pun<il:is,láudauimus3approbauimus}ac¿e/
f e ptauimus,8í ratíficauímus^ex certacpnoftra fcíentia bC animo deliberato laudamuí,
appropamus acceptamus ratíficamus,&roboramus¿perpr£efentcs promittendo
pro nobis Ô£hîeredibus noftris,inuerbonóftro regio bí bona fide medíantibus»
1 — AA z quöd
quód illos firmíter & in côcufsè obferuabímus,eífdemcp in pra?mífsís5omnibusclau
íulis,puncb's ЪС fententrjs,realiter ЪС cum effecb fan's faciemus,dolo & fraude ínhis
omnibus ceíTantíbus quíbufcuncp. In cuius reí fidem Sí teftimonium.fecrctum G'
gillum noftrum,quo ut rex Vngarixutimu^prefentibus fecimus appendú Datum
BudiC in feftobeati Nicolai epifcopi 8¿confeíTorís»Anno Domini millefimo qua*
dringenteiimo nonagefimo primo;regnorum noftrorum Vngariae Anno fecundo,
Bohemíae uero uígefimo primo ♦

S AL ARIA TVS REGNI VNGARIAE


CONTRA H О s T Ê S AN NVb TEMPORE H ATHIÍ, ET
ANTE IPSVM: Q_. V E M VLADISLAVS REX IN CAM'
po Rakos etiam propofuit, 150 4. Sed quid hace ad ho*
diernos fumptus,LeAor,

Й 4060.
Palatino in pecunia parata * *
fl 2000
Salis «
TRANSYLVAN, (
Vayuodíc i * ♦ fl 9000,
Salis , ♦ ♦ fl JOCO
SCLAVON, CROAT,
fl 'ioooo»
Horum Banus habet» ,
fl IODO
Salis
Ciuitatibus Croatia?,8Cín confinrjsjprofubiîdio fl 4090,
THENESVAR,
fl 7000
Comiti "♦ 1
fl IGOO.
Salís 4
VTERQ.VE I AXIITH,
Scephanus&Demetriusproeciuis 7ooperannum ♦ fl 4900»
Salis ' "■ v ;»'• v{ fl 2IOO
fl I4OO
"btephanus BradaA pro ¿00 equis per annum
fl ООО,
Salís ' + ; 1250.
Karan BradaA LagaA pro 200 hazaronibus , fl
fl 5oö
Salis .. . 1
CIVITATI THEMES VARIENHS«
fl 3600.
DefpotusRafcia:pro equis 700 per annum «
Salis » . ♦ fl
NANDORALBE '
fl 5800
'Bano in pecunrj s pro anno , 4
fl îood.
Salis f t ,
Item 400 pedites per annum habertt (¡muí cum íubíídío fl 4140.
fl 210.
Salis , . ; ¿10
Trígínta quinqj Bribek (nam tuncalebantur) fl
fl 70.
Salís ♦ , 7
fl 1924
;TrecentíHallarones ; ;
fl 200.
^CiuitatiNandoralbeníí in Salibus ] ¿
fl 500
Item mille Naladiftís NaldoralhenC
fl! 22Öf
^Infalibus , t I
fl 2260
CiuitatíSalankemen^quaemunabatür.i « ,
fl IÖO
Salís
Z E V R E N I«
fl 4OOÔ.
Band f
Salís
SaIí* • . Я 2О0О
ItcmduítatibusZeurcn,Oro2:ua,Pcth,Sebes,qu3ed»;nouomuraturprofubíÍdío»
' fl 4°°*
• . fl IOQ
% А В А С Z.
Bani de Sabal per annum hab en t ♦ , fl 2000.
Salís • . fl 1000,
Centum Nazadiftjc haben t per annum fl ^00
Salí» . « , fl 225.
■»• QuinquagintaHallarones per annum habent . fl 200»
Infalibus ♦ « fl I2C,
ZREBERNIK
Banus habet . , fl 2ooo»
Salís ♦ . fl 1000,
Erfomlrjo Caftellanus * , fl юо.
Salie ♦ . fl 100,
TAIZJE; ETCASTRABOZNE«
N. . « . fl 400.'
Salís fl 200
»0 InZayfaconferuanturpedítes » fl 127,
InZeloro pedites ♦ fl 40«
InBanrjalukapedites , fl 44,
Inalrjscíuitatíbus&Ccaftris t fl 69,
Summa pedítum 280 his per annum , fl 64.80,
Praeter hoSjMagiftris rotarum,( nam tunc eran t m ufuhae dígnítates , etíam inter
Vngaros) per annum ♦ ♦ fl 1254
In omnibus caftris&cíuitatibusBoznaíeruantur équités 246 cotinui per annum
dantur his ♦ . fl 6z$6.
Prêter illos,quíuícbialíaconducút,8C cum capitaneis tempore neceísitatis adfunr,
jo S¿ exercentur,conferuantur équités 164
His fumma fl 3936
In falibus fl 10Q
Ciuitatibus Vurjze.Lezoro Banrj aluka Solrjomfezck3Leuasz, ad conferuandas
excubiasquatemimeftruidantur flor, fumma per annum fl 1200,
S E GNIE
Capitanco,ad ciuitatem bC caftra conferuanda , fl 2000»
Salis « fl 500,
Conferuatorifacrac corona; « . fl 2000.
Ad caftrum faros pro conferuatione ♦ fl 400,
4e CASTELLANATVIBVDEN+
Magiftro Iauernicomm noftrorum caftella natus caftri Buden.pro anno fl noo*
Salís ♦' fl 500,
Magiftro Curiae Regiae , , fl 1500»
Salís . . fl 500,
Magiftro curia: reginac + ♦ fl 1500,
Salis , . fl 500»
Magiftro cubiculorum , . fl iooo,
Summafummarumcxpeniarum , fl 103109,
S Л ¿M3VCUS LE CTO Ith
'Ые boc<[uidem äuüariolo fraudarepojleritatcm uoluiiexquo caitfaahquorum be Worum
i ° antcgn-(Jorumfccutorumjipoßcj. ccnßha,fa6la,coucntorum^ ratio intcl/igipotcfl* %Лс
Vladiiiai (JÛidcmpaflacum locorum redditorum Htriuck nominibusjntcgrajunttfcd ¿Ma*
AA 3 tbi<t
8j4 MIC A H ELIS. tîTll Ll<BE% Il
thicecumFJnderico,necperJónasotnnesine^¡!ocanotdta habuit-, ctß babcamfcriptuntuc
tust<zr authtmïtmn.Vidcntur tamenillaVladislahcxborumjcrè prafcripto er ¡ocisde
duäa,occafonefi cxMathUe paeificatione babuifô.7ji,quid<juidefi?bonico/ùkçyl/aict

DE REDDITA MATHIAE CORONA,


ETFOEDERE INTERPOTENTISS+ INVICTI SS*.
FRIDERICVM III. 1MPERATOREM ET IPSVM
Sernifsimum regem Mathiam.

OS Stephanus Colocenfís&Bachyéíísarchiepíícopus.locicp eiufdcm


Colocenfis comes perpecuus:IoannesepiTcopus Varadienfis Nicola*
us de VylakVayuodaTranfyluanus,acMachouien:7s,& regni Sdauo
niacBanusrcomcs Ladislaus de Palocz, iudex curiae, & Emericus de
Zapolya/ummus thfaurarius rrgni , &Í capitaneus partium fuperiorum regni Viv
gariic recognofcimus,8¿ notum faeimus tenore pra?fentium uniuerfis.Cum alias oc
cafione difrerenriarum ex controuerfiarum ínter Serení fsimum principem.ac dornt-
num, dominum Fridericum Romanorum imperatorem femper Auguftum Vnga»
rix.DalmatiarjCroatiarj&c.regem: & Auftri^Stiriap.CarinthiaEjckCariiiolae.&C/
ducem,Dominumnoftrumgratiofifsimumexuna:Ô£ inclírum regnum Vngan'ie,
praelatoscp barones,nobiles Лпсо1а5,сх" habítatores eíufdem regni partíbus , exalte* *•
ra parte íubortarum,ex uertentíum ad nonnullos artículos & capitula pacis & con:
corcha: deuentum fuerit. Quôd nos ferenifsimi prínrípis domini,dominí Mathíe
practacti regni Vngariae,o¿c+regis domini ueftri gratíofifsími , praclatorumcp baiO'
num^rocerum.nobílium.íncolarum 5¿inhabitatorum eíufdem regni,quorumple
na &í omni moda autoritate,facul täte &Г poteftate ad infraferipta utimur ,& fultí fu-
mus,atq?tioftro ad exhortationcm fan&i domini noftrí papar prj,medío Reucrédo»
rum patrum dominíDominíciepifeopiT. Apoítolicajfediskgatíjmifsícum pote*
ftate,legatí de Iatere,6¿ domini T.de T* prxpofiti T4& T.ecclefiarú decani,S.noftri
papa:referendarr),8éapoftolicioratoris6¿ nuncrj,in prícfenti caufa íanditatis fuae
commiíTaríi,cumpra:fato domino noftro imperatore ad finalemSí ultímatam con-
cluííonem eorundem articulorum,íponté líbere4,bona Sí fincera uoluntate ín htinc
«mífequiturmodumdecreuimus. Inprímisadoptatae pacis Sí concordia: delú
beratum bC condufum eít,quód ferenifsimus princeps 6¿ dominns, dominus Fríde
ricus Romanorum imperator femper Auguftus,Vngaric,Dalmatia: jCroat¿a7,6v.'c,
rex Auftriaí,Stíría:J&c.duxJ&ha?redesfuiab eoper recbm lineam defeendentes,
infraferipta &í oppída,quae fuá ímperialis fublimitas in metis & límítibus regni Viv
garia: conftítuta pofsidet,8¿ in fuis manibus per fe &C alios fuos nomine tenet ,uideli
cetT,8£ T.cú fuis pertinentes omni imperio ac iurifdicb'one pofsideat.abscp fereníf
fími principie & dominijdominí Mathía: di&i regni Vngaríac regís, domini noftrí
graciofísimí.ac heredum 6¿fucceflorum fuorum,praílatorumcp,baronum,procerú, 4»
<k" nobílíum eíufdem regni quorumcunqj perfeautalios eorum nomine inquieta'
tione,turbatione exaftione grauamine & moleftía,quibufcücp de iure & fa&oacceí
fíoneiuríSjpra'fertímeoníquí intereíTe adloca prgnominataíc habere prctendunf
in fauoréquorumcuncj quouis quacííta colore facb,aut fienda:faluis tarnen decimís
& cauíís ecdeííafticis quae in foro fuo uentilari Sí agitan poterunt,prout iuris eft ,6¿
rationis. In foro uero feculari ,ín perfonalibus a&iouibus , Sí realibus , contra
&aduerfiis fubdítos íúaeimperialís maíeftatis,& caftrorum practaclorum quomo'
dolibetmotisjuelmouendís coram iudúribus per fuam imperatoriam maíeftatein
huiufmodí pro tempore deputatís actor iufticiam poftulet &Trequírat,qucadrequi
rentis inftantíam expedite adminíftrari deber ,prouifo quod eo adíre ad requíuno» **
nem fubditorum praediebe maieftatis ímperialis &C dicloruro caftrorum per regem
pro
pro tempore,&ipfurtl regnum Vngaríx.eornmcp officials procedatur.cV procedí
curetur. Et fipaíTagium generale contra Thurcas,pro defenfione fidri,&: ipfius
regni fieri contigerit : in ea re, requifitione pracuia à di(fto domino imperatore fienda
ijdemfubditimaneantinclufi,fic tarnen, quôd in tum cafum huiufmodi exaction»
perfuam Imperialem Maicftatcm debita fiatdifpofitio 6¿aduerfus contrâuenientcs,
quiquomodolibetetiam pro fuo intereíle aliquid attentarent .contra ea qua; pra>*
tacita funt.acprarfatum dominum imperatorenv& ha-redes fuas , tanquam contra ui
olatores pacis , rex ipfe pro tempore,& regnum potenter affiftentíam faciant. Adiecb
urn etiam eft,8£ conclulumquôd poil оЫш dícli domini imperatorís rex pro têpore
« &regnum Hungarian facultatem habcat,dicbcaftraT+&T+ &earum redditus ca»
fu quo ídem caftrumT.per dictum dominum ímperatorem noftrú demolitumnon
fueritattento quôd modicc extimationís & ruinofumexiftir.aliâs ipfius redditus relu
endíabhcredibusfue Maiftatísprofumma quadraginta milia florenorü Vngarica
lium bí Qucatorum boni auri , &iuftí ponderis Л tern quia profitais dominus nofter
imperator,bonis ЪС honeftis refpeclíb. hueufep,nomine & titulo regis regniHûgarie,
Sec ufus,deliberatû eft, 8c" conclufum quôd eadem fua Maieftas imperialis huiulmodî
título rcgis.à prarlatis baronibuscp,nobmbus,proceribus,&: alrjs S. regni cölis tegni
Vngaria*,in antea liberècV: quieté in eorûliteris c^.ubilibethonorataSidecoratajquo
aduixerit.remaneat.Etrex diûi regni Hungariae.&Caliorumregnorum eïdem reg
te По coha;réntium,nomínari & uocarí eo titulo u ti ¿V fruí poflït & ualeat,impedimento
contradíclíoné, Síturbatíone regís pro trmporedominorumque,&inhabítarorum
ipfius regni prorfusamotis. ltem.utrefpublíca, &:felixS» Romana: Eclefia*, Chri»
ftianaique relígionís ftatus.augeri 8¿ promouerí eo falubríus S¿ tutilius poííít.prarfa^
tusnofter gratiofifllrrtus imperator,fereniiïîmum dominum Mathiam regem pro
filio fuo adoptiuo habebit & paterne amplecWir: & in pra-fentiarum in filium rcci*
pit, & adoptât , eique bC regno amícítíam ,fauores èV promotiones pateronas írt
antea faciet,eundemque dominum noftrum Mathiam regem filium fuum nomina»
bit : &in recognitíonem tañía; dementia; , qua; multis refpectibus à fua fublimí»
täte Cxfarea eidem domino noítro Mathias ad honorem дС commoda cedat,ut di»
j9 gnauíciffitúdine gradítutinis debita; fe erga fuamJmperíalemMaícftatemexhibeat:
conclufum eft, quôd ídem dominus nofter Mathias rex , adoptíuus films fua; fere>
nitatis, praefatum dominum ímperatorem exaduerfo,quoad uixer¿r,pro patrehonóv
rare, reputare, nominare, feribere 6¿ tenere debeat: annuendo, quôd idem dónii»
nus nofter rexMathías praefarum dominum noftrum Ímperatorem patrem 8¿rcoem
nominet,honoret, reputet,&eídem patri 8¿regí Hungariaefcribat.Infuper dornt»
num noftrum regem Mathiam , ас p radatos , barones , proceres , nobiles incolas,8¿
inhabítatores dícli regni Hungaria»,a.tqj nos, ípfumcp regnum fupradiclos ugore:
mandati nobis tadítíobligamus.&adftringimusperpraríentesadferuandumincon
cufle,perpetuô cum eodem domino noftro imperatore , S¿ haeredibus terriscp & do
40 mínrjs fuis,paceminuiolabilem,Iegíbus&ínfcriptionibus in cortrarium facientibuí
non obftantíbusquibufcunque,imófublatíse¿fdem,8¿ ad confilía auxilia, 8¿ fub^
fidíafuxlmperíali celfitudini. Sed necferenifllmoprincipi domino Maximiliano,
fua: Imperialis Maieftatis filio, cundís ín aduerfis contra quofeunque totíens quoti»
cnsfueritopportunum(S. noftro papa, fedeApoftolica, Sí S.Romana ecclefiadun»
taxât excepris^efficaciter pro poflèdanda, facienda, Stprofequenda ad fuae Maie*
ftatís.Imprialis , & prarfati filrj íuíreqnifitíonem praefatorum regni Hungarix, ¿Vre*
gis pro tempore expenfis+Dum tarnen in expeditionegenerali contra Thurcos inhoc
non fuerimus praepedíti.cV irraríonabilí[mora & cotradiebonequíbusuis in his omni
nocefantibus libertatibus regni ín alrjs femper íaluís. Ob quod Imperatoria, Maíefl>
as. orara uicíffimdíne ,fauorib.&promotioníb«didü dominú noftní Mathíáregg
S% bí regni Hungarie bonu ftatú fignáter cotra Thurcú& infideles Chrifti hoftes apud

0 Sancbm,
83б l О Л К WIS SUMIVC!
SanÄum.dominum noftrü , papá fedcm Apoftolicam,príncipes S.Romani imperlj
Ы alias ubi opportuù fuerít fincerè promouere:Et fi(premiííís tarne fignäteradc2ufä
caftroram,utfuprà,ordinatis,femperfaluis)aliqua partium.fiuedominijautcorum
fubditiutrinque ínter fe alter ad alterum querelas aut petitionee quafeumque habere
practenderint, illas prou t de iure,8¿ non aliter, profequi debebunt, quorum occafi-
one íuftícia ad conquerentium requifitionem expedite erit adminiftranda. Item
adfinem,quodfincerapra:fatidomininoftriimperatorisquam ad díftú dominum
noftrum Mathiamregem.filíum fuac imperialis maieftatis , & praítactum regnum
hungariac gerat ampliusa,b omnibus agnofei fuá Imperialis eclfitudo, nobis fupra
di&is T. oC T. facram coronam regni ipfíus Hungariac fuac maieftatí per quon/ 0
dam Sercmiffimam dominam , dominam Elífabeth reginam , unà cum feremiífimo
olim bona: memoria: rege Ladislao ad fidèles manus aíTignatfi Sí hucufquefideliter
tentam 8t" cuftoditam , ne ad alienas manus illam deuenire contingeret, oppidum/
queSopronienfegratiofèaflignauit,cVomnem oblígationcm fuper eodem remifir.
Item ad maiorem folidatíoncm paterniamoris, bC in retributionem clementiffi,
mx affe&ionis ipfius domininoftriimperatoris ad dominum noftrumMathiamre>
gern, ôiipfum regnum Hungaria: , quodque Imperialis Maieftas eo promptior ad
ipfius regni commoda,&boni ftatus incrementa accuratiuspromouendaalliciatur:
deliberatumSt condufum eft, quôd uacante regno Hungariac, filrjs, feu nepori'
bus legitimis, ex pra?£uidomininoftri regis Mathiaclumbis procreatis,non extuv »»
tibus, fua Imperialis Maie fräs , aut filius fuac Ceiärea: fublimitatis, quem ad hoc
deputandumduxerit,cx'poftfuaeferenitatisdeceffum filius eiufdem fuae Maiefbu
tis,quem reliquerit: aut fi plures fuerint relicb, alter ex iftis, quem regnum ipfum
pracelegerit in regem, ipfi regno Hungariac praeficiatur, cum plena eiufdem regni
adminiftratione. Itemfi,ut proefertur, pra:fatum regnum Hungariac uacauerit,
prouideri debet per praclatos , barones , proceres , nobiles , incolas Ы. inhabits
tores eiufdem regni,quôd imperialis Maieftatis aut filius cíus , ut praemittitur, con*
filio Sí potenti auxilio eiufdem regni Hungariac , ut morís eft , coronetür : & in
ad míniftratíone plena regni in pace recognofeatur, & efficaciter pro rege tcneatur*
Item concordatum Sí conclufiim cft, quôd omnes iniuría: ,differentia:, diflenfio' }»
nesinpetítiones quaecunque , 8¿ actíones ínter partes ípfas, etiam occafione felicií
recordatíonís regís Ladíslaí, aut alias quomodo Übet fuborta:,8c" partibus ipfís ex
quacunque caula competentes, quo adfe,& hxredes ac fucceflores eorum.peni'
tus remifíg & extincbc eflè debent.om nisque indignatio 8t" dífplícentia,quos praefatí
fercnííTimi principes , dominus Fridericus imperator ¿V dominus Mathias, reges
contra quofeunque 'prarlatos , barones , proceres , nobiles, íncolas Sí inhabitatO'
rcsdi&i regni, ac alios ecelefiafticos 8¿feculares occafione ad hacfíoni ípfis do>
minis uteunque híncíndefacbc, concepta?, in futurum minime ulcifeantur ñeque
uíafadij, ñeque íuris,fedfimilíterremiííac& extinebe eíTedebent: pollicentes pro'
mittentes : Sí obligantes nos.fub honore noftro 8t" fideChriftianaafturos.faftu- <
ros , cooperaturos realiter , & cum effèftu : quod idem dominus noíter rex Mathi'
as , ac praclati , barones , proceres & nobiles eiufdem regni Hungaria: atque
nos, omnia Si fingula promifiâ per ipfos Si nos agenda & facienda, ante coronario'
nem diAi domini noftri regis Mathiac quanto&-',poft huiufmodi coronationem
infra duos menfeseandem coronations immediate fequêtes figíllis 0¿ ltterís potíorem
dí&i regni Hungariac atqj noltrisauthenticisfirmabimus,roborabimus,atcß renoua,
bimus profequëurcp bC ímplebímus faciemusôc" rata ас firma habebimus firmabút го/
borabunt ateß renouabunt profequêturqp implebût &C faciêt SC rata habebút,S¿ firma
côfirmattones quoep opportunas fuperpracmilTis nuncà pracfato S.noftrípapacinhac
«ufa cöiffario,8£ nihilominus etiâ ex poil: à S. fua &C fede Apoftolica, ex certa feientía
petemu»,
petcmus , acpctu&T eiTdcm ftabimus Sc parcbemus,ftibuntcj! 8¿ parcbunr, doloSv.' tra
udeínhísomnibuscefiántibusquíbuscuncp.ln cuius reí teíhmonium nos T.T. T.
noftr » pra?fentibus fecimus appendi. Datem in Noua cíuitatc, ferra tei tía m ante
figillafeftu María: Magdalena^ Anno Dominît 1 4. 6 3.

HEROLZ). LE CTO ti &


Wsongc aliter at^ínfiítutum noñrum erat, Leäor bumaiiifime,temporisanguj!ia,regni
"Ungartci Cbronographiam delineare nos cocgit+VixcnimJoptima a nobisJujjuraripotuit
бога , qua,unde "Pannoma nomen acceperit Quorum demnmfub imperas autjeriterit , feri*
o bendiim duximus+Eo operaprecium nosjucluros non dubítantcs,quod/cùnus omnibus Hifio
riarum cupidis letiamenjore > quinon tarn Hur.noriun , qui turtutс bellica fibi banc /ubiuga
runt regionem > originan ?ut' etiamortum ,fiire аисапПф quibus ohm tyrannis tarn care
comparatum regnum , natùraprimo at diuinus ordo delcgit* Tu ,fi ocio , noñrofertiliori
Jrueris ? a nobis intermißa,grata tua diligentia dmicc rejarcito? ac Vale.

CHRONOLOGIA
PANNONIb

A V D dubíum eft,ab Adamo omnes fibíhátíonesortum fumerépone.ücl


¡ $tribuere:manifeftiffîme^utemàNoepoft di'luurj elademeítra iacbntíam
Híuam fibi quifque gentem,nomc uendicare.Qui quum с С с l annos poil'
îliea uixiflet,non fathabuít tribus fîlrjsorbcm terrarû diuidere:fed procrea^
tis adhuc multís líberis,orbem circumire,inftruere ab eo editos qua arte, quo uc inge
nioaciureuniueriï,quosunaregionô cöprehendebat,uitampofsentuiueretranquil>
liorem. Cum Tuy feone igítur gigante filio , Scmi progeniem ctíam ad Arcbcum mu
íít:ubi nepotis Mefe.Aramei filrj, proles Bannon Iftrl regionem inferiorem ác uberi
orem fortítus prouíncia? noméfuum ímpofüit.Hi deínde Grarcis Parones di<£tí;poft>
quàm autem Latinis in notuêrc.Pannones uoeitati funt*
Лппо diliiui) CLV,
BANNON primus ínPannonía regnauít,8¿ prouincíar nomen dedít*
^Amodiluuij m d cclxxxxvu
Dareius,Hydafpís filius horum libertan ac uirtuti ínfidíatus eft. Liberos M«(ga'
by20,Europaepra:fecT:o,operamnauantcíubeg¿t:fubacT:osmagna ex parte in (eruu
tutem abegit.Sed anno ftatim tertio , quum Ariftagoras Míletí tyrannus rebellaret*
íterumín patríamrediére»
^Anno diluuij M DCCCCXXXIU
Cumfinitimis formidolofiefsent,AmyntasMacedonumrex,populi ferodtatem
pert3cfus,bcllum íllis íntulítínfelicíter uerô pugnauit : ad ftípendíum foluendumad.
aAus.illís Philíppum fflium obfidem dare coaâus eft.
Лnno diluuij M D CCCCXLV4
Hanccîademquum Perdíccas Maeedo ulcífciuellet,ipfe ad captíuitatem,ultf'
mamcp míferíam redactus eft.
isínno diluuij M D CCCCXLVl*
BARDYLLVS autem ob uicloriam elatus, Macedonian! ínuaderé auíiis regerri
Philippum,difciplina militari apud Epamínundam prineipem Gncciac ínftrucbm,
cladem parétís ас iniuriam propriam qui uíndícaret,inuenít:ab eo uicftus.precario pa
cem impetrauit.Sed anno deínde quinto Phflipp^quum iterum rebellafíét.íh ius Mai
cedonum compulfi funt+
Amodihuij M D ccCCLXXi;
lagarvs uero,regniAlexandri anno primo, Autoritatos , ne negocíum Afíaí
nam cxpedííionem meoítanti Alexandre faceñerent, edomuit, Macedoríuníi Agnat
ho*
8l0 / О A N ЧЯ / S S Л Ж Ъ V С I
nos contra Darium Arfami filium fequi iuffît: quoin bello be regiam cuftodíam , &
тютеп celebre adcptifuntVnde facile libertatemfuam diu retinuerunt,adeôquôd
Sylla cum edomitis Scordifcis ferociffimis , pari delicio reos , pari uindifta caltigarv
dos cenfebat : tarn turpicer ab ipfisreiccbis eft , ut deinceps perlongum tempus, qui
Coniiilatumapud Romanos inirent,Pannonumabelloabftinuerint.
Hactenus Pannones liberi fuis legibus uiuebant : fed Augufti fortuna, eos, ut еж
teras Orbis nationes , Imperio Romanorum adíecít.
ROMANA PROVINCIA PANNONIA*
finito a nato Chrifío I X .
CeíTerat orbis Imperium Augufto.'cederet ut Pannonia,in fan's quoqj fuit.Libetv
tatem eorum reprelfit primo,miflo Vibiordeinde per Tyberium Romano Imperio
adiecb,fub Galieno fuperiore Pannonía aucb:fub Probo,uineis conííta,legionibus
duabus ad Conftantinum ufque cohercita*
VANDALI PANNONIAM OCCVPÄNT
Anno a natoChriño CCCXXXVi,
Exhauftadeinde.pefteacprincipum impíetate dilacerara tmdique, cum Imperii
ruina à Romanorum fide detracta eft,po ftquàm fub Romanis С С С x x v 1 1 annos de
gerat» Conftantini ergo permíílu,Vandalí proprrjs fedibus á Gothis expulfi.eam
per XL ferme annos inhabítarunt»
GOTHI PANNONIAM INHABITANT u
AnnodnatoChrtßo CCCLXXXII+
Gothi autem hos , Theodoíío Imperatori Oríentali aegrotante , duce Alatheo 8í
Safra,expulerunt.Pannoniam ex fcedere,cum Gratiano ic4o,poffidentes,
HVNNI PANNONIAM INTRANT
isinnokChrißonato с ceci*
КБ v A autem duce Hunni,Arcadio imperante.Gothis expuliîs , Pannoniam , pu>
gna cruentiffima cum Macrino Illyrící & Thetrico Germaniar prarfecto, coemerant,
occifo nanque duce,C L x x x x milib»deiîderatis,Romanis uiftoriam relinquerunt,
quotpofthaccontràHunnosexercitus reparare baud poniere* Pacata deinde pn>
uinciareges habuerunt duo:quorum primus à nato Chrifto 428 Atila.regnauit 27. j«
deínde455 Ernacus,regnauit3.Sed ís fraterno ас ciuíli bello exhauftisuiribus.in
£qythiam ab Oftrogothis pellitur,paucis ex Hunnis ín Pannonia reli&is,
OSTROGOTH! PANNONIA 1MPERANT
»Anno À nato Chriño С С С С L V II h
Valamirregnauit annos 4,TheudomeriI,Theodoricus 51,Amalaríais i*
LONGOBARDI PANNONIAM REGVNT
*Лппо à nato Cbrißo D X X V I*
Andoínus rex,expuliîs Oftrogothis , regnauítin Pannonía annos 17. quem ínf<'
quumsAlbuínus,¿5:donecáNarfetein Italiamuocatus, Hunnis ueteribus amicís
eo pa&o ceffi t,ut fî quo tempore Longobardis neceffe foret reuertí , fuá rurfum апи 4,
réopèrent,
HVNNI PANNONIAM RECVPERARVNT
AnnoAtiatoCbrißo D LXVII*
Auarius,qiiumregnaiTet 29 anuos, Chacanum habuit fucceflorem.
ROMANI PANNONIAM RECIPIVNT
^innoànato Cbriflo DC I III*
Mauricius Imperator Pannoniam reeepit, undeuarrjscaßbusfub ÖrientalisI«
perrj iure CXl annos agitata eft.
HVNNI PANNONIAM TERTIO INVADVNT
<Лппо A nato Cbrißo D С С XL 1 1 1 1*
alm v s Vngarorum , qui iam Pannoniam inhabitant , dux ,auítas fedes repe s°
tens.Suathen Imperio fubditum debellauit» Eius autem genealogiam Bonfinius ex
Annalibui
Jt T'P E N7) /X 830
Annalibus VngarorunVcxcerptam,quuediderir,ne Vngarosfüae aítitiquitatís frau
darèmus,uifum eftaddere.
iNoe, zlaphet, 3 Cham, 4 Chus, 5Nembroth. ¿Hunor, 7 Во-
ras, 8 Damas, 9 Chcledus, 10 Cenes, II Chear, 12 Beler, 13 Radar¿
I4 0thmar, 15 Sarcans, 16 Bondofardus¿ 17 Bucenes, i8Canadus, 15)
Ruldus, 20 Beztur. 21 Micas, 22 Mifces, 23 Orripudes, 24 Chulchas;
25 Leuétas, 26 Lech él, 27 Zambür, 28 Balugús, 29 Bulchtís, 30 Sul
thanus', 3lBerendus, 32 Cadica, 33 Opus, 34Etheus, 35- Stemenes,
36 Turda, 37 Bendecucus, з8Аи1а, 39Chabas, 4oEdus, 41 Vege¿
*e cus, 42Elendu$, 43Almus»
Huius ergo progenies quum imperaiTetjPânnoniamcp prouínciamiterum pacaf
fet,tandem inito focderecumTafsilone Bauarúe duceidadem tulit famofifsímanie
acimperío excidít.
PAÑNOÑ1A A> FRANCIS SVßlVGATA
isintto "à nato Chriílo D С С С V.
tí A R О L V S Magnus Hunnosjad interneción? uíq» deleuit ferme íed fub Fraru
eis quum per etntum aiyios,ín Caroli Pipini,Lindeuti,Lodouici, Carlomanní fide
perftitüTerttrfobole auefta,Arnulpho extincto,Germaniam Sí Galliam calamítofam
ao incurfioníbusfecerunt.
P A NN O N I Ж 1A Ví Q.V ARTO PRJESVÑT k V N Ñ I¿
^fnnod natoChríjlo DCCCC lxxxxIX,
TOXIS dux Alminepos,Italiamínuafit:deccm modijs argentí fumptis redije
G Б Y S A ы filiumreliquithacredemqui orthodoxe fide, quàm bello clarior.Stc
phanum produxit regem,
CERTVM REGNVM VNGARORVM IN PANNOÑIA,
Лппо a natoCbrißo M.
ft Ë G V M igitur Vngariae feries , quorum quidem annos apud Bonfinium 8¿
alios inquírcre lícet,ha:c eíb
1 Stephanus 12 Geyfa II 23 VenceslauS
2 Petrus 13 Stephanus ill 24 Othó
*o 3 Aba 14 Bela in 25 Lodouicus
4 Andreas 15 Emericus 26 Maríá
<¡ Bela 16 Ladislaus il 27 Caroluâ it
6 Salomon 17 Andreas Ii 28 Sigifmundus
Geyià 18 Bela nu 29 Albertus
Ladislaus 19 Stephanus im 30 Viadislaus л
9 Colomanmis 20 Ladislaus 31 Ladislaus im
10 Stephanus Ii 21 Andreas li 32 Mathias»
H Bela il 22 Carolus
h 1 s fi Reges,qui àMathia,quos Bonfinius non defcrípfit,addereuoIes, quartP
4* orinuenies:
Vladísíaum 1 1
Ludouícum I í
Ferdínandum
Ioannem
Quid malí autem inuexerit Ióanhis pertínada,Refpublicá Chriftiaria anímiangóré
inaeftímabiliiam íentítcquidfyncerítas ferdinandi expofcat, in omníñuOto eft,
H А в E s LeДог humanifsime,Pannonid Imperrj uariatiönem pauds;im>
imnentem mutationem,quam ne malum aliquod ornen effutiam,
nominare nonaudeo.ut Deus auertat,fupplcx ora.

FINIS, HD XX XXI II;


840

VNGARICA HISTO-
RI AE С O R О N I S; А V/
' . TORIBVS,

MiCHAELERITIONEAFOLlTANO,

Bonfinrj Rhapfodo.
P. CALLIMACHO EXPERIENTB.

T. ALEXANbRO CORTESIO.

MICHAELIS RITII NEAPOLITA/


NIOB R E G ! В V S V N G А К I AE
LIBER PR1MVS.

A L en s in Vrbc rerum potiebatur: & Damafus erat pontífcx,


dus nomínís primus : uel ( ut air) fentíunt ) Flaurj luftini principa*
cu,qui luftiniano fuccefsit, anno Salutis trecentefimo feptuagcfimo
tertio, S cythixgens Hunni,quos aliquiuocant Vngaros , afliimptis
..^^J Chcme Chadichiacp Germanis, bt Beladudbus,relidispatrijs fcdí
b us, ad armatorum decies centum Sí octa ginta milia,cum liberis uxoribusqj , & fu*
pelleclilí3iumentiscp8¿:omnípecore,fuperata Mceotide,quô primùm delatifunt,
Gothorum fines occuparunt.DcindeBeiïos,Sudalos,&:utrancp Cumaniam,fcili^
cet Albam Nigramcp,qua? Madouia nunc appellator, & Rutenos in ditionem rede
gerünt,traie¿tocp Tanai,iuxta Pannoniam caftra pofuerunt,ad ripas amnísTítij»Te
nebant eo tempore Pannoniam Longobardi, quum capti fade locorumcp uber^
täte Hunni, earn fibi perpetuam fed cm defîgnant. Eare comperta Macrinus.quj
Pannonia?,Dalmatia:Thracia;cp Si Macedonia? pra?erar,is quum per literas ab im,
t Bíriu. PerarorcPetí^etauxiIia3Díetrichus Veronenfis,quí Germaníam,unde oríundust
erat,obtinebat,bellí focius ei datus eft.Et iam conuenerant ad potentiam , fecúdúm
. flumínis Danubrj rípam,cíuítatcm:decp ratione belli confultando,multos adfunv
pferc díes,ab hofte nihil metuentes,in teriecb Danubío,quí non facile tranfîtum da
bat.lnterímjdíftentís utribus Ôcfpintuplenis Hunni Danubium conftrauerât,m
iecbqj materia,ueluti perpontem,traieccrant in alteram ripam.ac Romanos inopi
riantes adoriuntur:corumcpmultos,fubitare perculfos íntercmerunt.Díetríchus t(
autemMacrinuscp.coIle&is exfuga,qua?fupererant,copiïs,hoftifeopponunt:con
fertaepmanu dubio Marte utríncpaccrrímépugnatum eftusq? aduefperam.quum
Remaní Barbaros in fugam uertunt,iterumqj Danubium trarjeere , qua prius arte
compuIerunt,amiíTounoexducíbus Cheme,cenrumquiígíntiquínque míllibusín
acicdcfideratis^Ncc incruenta Romanis eauicloriafuitjnam ducenta decemep mu
líafuorumamífemnt.PoflridíeRomanusexercítusTulnam ucrfus iter fecit reare
comperta,Hunni traie&o Iftro,ca(bapofuerunr,undc Romani difecncrant. Conv
militonum pridie ca-forum cadaucra,moreSchythico tumulauerunrín uía militari:
locusqj exre.Chcucozadiclus.hodíecp mutatis fyllabís,Cheaco nomínatur.Hisrc
bus Hunni côfeclis,aduerfushoftespergunt,inftauratocppra:liofundût,carduiuq?
in campo Chefmauriiis* Tantiscp utrínqp animís concurfum.ut Macrínus , unus ex )«
duabus Rormnís,BeIa Cheines 8¿ Chadichí ceciderint.Himnorum duces . Huiv
ni tarnen ex hac uícbría,tota Pannonía potití funt.
Anno Salutis itaquequadringcnteíímo prímo.pofteorumqs in Pannoniam ad.
uentum duodem|cíímo,Hunnoru omnium confenfu , rex Arila creatus e(r,qucm
Hunni gentÜuerbtheleuocant.IeHunnorum primus in Pannonia rex acris fog*
nrj
*Я/ / С И\Л Е L 1 S Я IT II LIVER /Л 841
iitj iiiVji-eimilitanspentifsimuSjingcntisanimi, corpore robuftus.in hоfix fallende»
cal'idus,habituca.4criscpdomi forisép fplendidus,infígnegeftabatafturem,exacci
pitrum genere, coronatum.Decies centena annatorum müia,pra4er gregarios ,fub
eo meruilTe traditur.ln epiftolis diplomatibuscp ita fe inferibebat, Atila, filius Ben*
dccuci,neposmagni Nembroth,nutritusinEngaddi, Dei gratia rex Hunnorum,
Med orum,Gothorum,Dacorum,metus orbis,& flagellum Dei.Fuit Atila: frater
nomine Buda,cuircgniportioncm concefsit,quicquid ab amne Tirio ad Tanaim
ufque interiacct.excrcituq? ducto,Mefiam Achaiamqj bi Macedoniam ,ac utranq»
Thraciamredegit in poteftatem. Moms, care Gepidarum rex Alaríais, Mar«v
•e manníSueuiqj,Quadí, Eruliqp & Turingi ultro in Atila: ditioncm ucnerunt. Ex
inde Germania fines íngreffus Atilas, obuíum habuít Sígífmundum Conftantiae
principem,cum ualida Gcrmanorum manu, quem tarnen ad Bafileam prselio ui*
ctum fugauit,expugnatacp Argentina,murosurbisdiruit,acfolo £cquauit,utindc
Strasburg appellata fit.Excific per idem tempus Auxona,Bífontíum,Calibo,Liny
gonenfis cC Lugdunum funt ab Atila,quí profeclus Aurelios , urbem circumfedit,
etil tertiam copiarum partem milerat aduerfus Soldanum Miromanum , qui Bethi*
car fines attrcvftabat. EthiusinrcrcaPatnaus in Atilam comparauerat inténteseos
pias,in eiusqj belli focietatem Theodoricum Gothorum regem pellexerat, Atilae
fruftratoconfilio,quiTheodericum follícíraba^omníqj iludió conabatur ad le tra^
», ducere, Vnde coacT:us Atila.ab Aurclrjs abducit exercitum in campum Catholoni^
cum,qui Campania nuncappc!latur,in quo Cathalonenfis urbseft.Eôdem duxic
agménEthius, qui prxter legiones Romanas,auxilia Cathorum,regiscp Theode-
rící,MerouammTcrtíum GalIorumregcm,Saxoncs Sarmatasq? bC Britones,ali'
oscp prxterca mukös in caftrís habuit. Atila primo mifsitandis ultrö citroqj légation
níbus,fpecía» petendo pacís S¿ índucíarum,rem dirlerre tentabat, quoad reliquam
exercitus partem à Bethícareuocaret.Eíus confilíum nonfcfellítEthium,quíabcit
la pacís fpe,prelío decernere properabat,antequàm omiics A tile copie conuenirent,
8¿ primó leuíbus ufí ccrtamínibus,iradcmum g!íTccnte,quum non poflentanimimi
litum contincri,nccefïè fuit Atila^pra-ter anímí íententía m,iniquo fuo tempore ma'
o num conferere.Quodunumlícuít,auguríorum fid em fequutus,certamenadferum
díeí diftulit,eo quoqj confilío,ut iî ui(froria penes hoftcm iuiflet , noctis ínteruentu,
fuga: daretur occafiotCollatis ítaque fign;'s,diu aequo Martepugnatur,donec Atilg
ceîsit exercitus.Occubucruntin eo pralio Merouarus Gallorum rcx, &Theoderi'
cus Gothorum. Publica opimo eft,ad homínum centum ocftogínta milía utrínque
cecidifTe.TheorifmundusautemThcodencifilius.audiia morte patris,ad interne/
cionemperfequí Atilam iurauiuQuod ubi comperit Atilas ,ephíppíom fellarúnv
ue ftruem componí íufsít,ímperau¿tq> fuis , ut (î quando conícendcrct eum rogum,
facemfubderent,malebatcnimfuorum manu perire,quàm uíuusin hoftiumpote'
ftatemueníre.SedEthiuSjUcritusneTheorifmunduSjAtiladeletOjdcficeret ab ami
citíaRomanorum,fuaíít,utantequamTheorifmúdus in Atilam grafiàretur,regni
resconñituerct,inquo fratrís cupidítatem non injuria deberct habcrcfufpecbm.
Quae res cfíccít,ut Atila reparatísuiríbus Gallos adorirctur,urbcmcß Trecarumui
cepít in Campanía,intra quam ductus eft à díuo Lupo epifeopo . Mouebatur ením
Lupus Atila: título, quod flagellú Dcí fe di'ccrct.lndenucrlus ad urbem Remo/
rum,uaftatapríusomnircgíone,expugnauit,acdiripuit,ab coép Rcmorum pontic
fcxNícafius;ac eíus forortutropía,fanc1:itatcuíta* maximí,crudelítcr ínterempti,
Martyrum díuorumqj numerum auxerunt. Sunt qui tradan t, Vrfu lam regís Bri-
tannixfilíam,cumuirgínumundccímmilibus,dum fequundo Rheno ueheretur,
in Atila milites incídíffi^quum forte Agríppinam urbem , qua: Colonia nunc dící*
tur,obfïderent,abcis'quetruddatas omncs,idroqj relatas ín cœlum .Subegít ínfu*
per Atila totamfer¿Gallíam,Lothoringíamcf Moxin Pannoníamrcdí)t,eíusq?fra/
trem Budâ" fuá manu íugulauít per caulam,quöd is in fe nouas res molitus eilet , ги
ö BB
841 ZEÇ13VS vug лкые.
miscpdepofîtisapud Sícambriam,quamBudam uocant,quinqennío quícuit. In*
de mouens per S tíriamDalmatiamcp populabúdus, Salonas.Spaletrum Iaderamqp
8¿ Sibinicum, cccterasqj maris Adriatíci uaftauit urbes, Aquileíam per tres obfcdit
annos, doñee edíxic,utequitumfuorumquífque, ex quatuor cphippisligncísfcllís
unam conij cerct ín foíTam , congeftocp ingenti aceruo >¿mmitti ignem iufiit, eocj in*
cendiolabeia&atiscorruptiscpiam mcen¡bus,augurioq} ciconiarconfirmatus.un*
dique ¿nuadít urbem ♦ Acriteraliquandiu ad mecnia pugnatum , fed quum Huriní
feííis íntegrí fuccederent , oppidaniqj nullam alicunde fpcrarentopcm, capta urbs
eft,atqueinomnem fexum artatemqj faruítum , prxtcrquàm fi qua pracftar.ti forma
puella maoris libidiniferuabatur. Id quum matrona quacdam,honefi:o loco nata, ,a
pulclurrimaqj audifTet, exxdíum íaftígío in uortíces iubiecti amnis ic preccipitauir,
ne à turpífsimohofteuim patcretunExddium Aquileiac,urbi Veneüarum dcditO'
rígíncm.Scribuntením quidam,cíucs Aqudeia^roxircururnqj urbium plcrofque,
dum belli pericula rimèrent, cum omíu familiaacfuppcllcíftilijadRíuumalturnrra
ieciíTe,fecuros Hunnorum,quippequos ulu nauigiorum carcrc probé feírent.Euer'
fa Aquilcia,Patauium,Vcronam,Vincentiam S¿ tirixíam Cremonam, Bargamum
Mamcuamq? 8c" Ferrariam ,totam deníque Acmiliam ufque ad Rauennam Hunni-
imperata faceré coegcrunt.Rauennates, Atilae portas aperuerunt,íuafu loanijis eo*
rum poncifîcis.Atilas ab omni iniuria temperauir,nifi epöd urbis portas det)d, cet'
tamq> m ceni um partem diruí iufsít,quaíngrediegredicp pofTet. Inde Mediolanum *«
profe<ftus,occiíísínternecionemciuibus, urbem díripuít, acfolo sequauit* Aequa
Ticinoclades illata,quodoppídum,mutato priorenomine,Papiamuocant.Pofitis
caftris inter confluentes, quà Mincíus influít in Padum,agitare íecum cccpít.an Ro
mamagmenraperct. Ardebatcnimínexpiabili in Romanos odio, fed Alarici Gö>
thorum regis exemplo terrcbatur,quinon ita multo poft urbem uaftatam diera
claufit.Interea pontifexmaximuSjUiñusafsiduis Romanorum precibus,adAtílam
ex urbe uenit, quern rcxobuiam progreííus humanifsimè cxcepit,ornniaq) ponti»
ficijquaecunqjpettjtjultróconcefsít.iraquepontifex ín urbem redijt, Atila Rauen*
nam.Exprefsis à Joanne pontífice fexaginta marchisauri, in cum omnescp Arianaí
fe&nc capitalifupplício animaduertít. ltaquc Itálica pracda,opimisqj fpolrjs onuftus J0
¿nPannoníam ferecepitjUxoremép fuperduxít, regís Baftríanorum nomine Mil'
zoth.etfi plurcs alias habcbatinmatrimonio+Quumcp nuptiales cpulas apparâtit
fimè celcbra(ïèt,libcriùs folitô crapulatus,in cubiculum Ce rccepit,crumpentecp è ni
ríbus fanguine in osdormícntís.cxtincluseítannoartatisccntcfimouigenmoquaf
to,rcgni fiai quadragefimo quarto. Ex pluribus Atílcíam d efundí nlrjs ínter federé
gnifuccefsioncduocertauerunt,alter nomine Chaba,qucm fufcepítexHonorrj fi'
lia Confbntinopolisimperatoris,alter Aladarius,exmatreducisSaxonicfilia.Die
trichus Vcronenfis ínter primos Atila-praefeAos.acplaTriq; omnes Germania? prirt
cipes Aladarico fauebant,Hunm Chabam regem iàlutauerant. Vterqueapudluos
aliquandiurcgnauit,donecmagi7Ísundiquecompararis copqs , in Sicambria? fini' 4«
bus acri prelio carfis externis militibus,Hunni ínter fc pugnauerûtad dies ferè quin
decim,cum maxima fuacladc,Chaba,quamuis Aladariusinaeíecedderac,ípfecpuÍ
¿torinitio uídebatur,imparhoftiumuiribus,cum fcxagíntafratribus,8¿ Hunnis uí>
gintí quinqué reliquis,ad honoríum confugít,apud quem moratus annis tredecim,
negleda imperij parte^quam maternus auus Honorius ci poUicebatur.adantiquos
maiorum fuorú Lares,in Scithíam redi)t» Vbi Bendecucus aui paterni confilio di»
xít uxorem ex Corofmouorum familia,duoscp fu fcepít Iiberos ,Edemen 8C Ed,nec
ita multo pôft exccfsít ¿ uita. Pannoníar non magna manus Hunnorum fubftítit,no
4'eq? caula dífcriminisappelIanturSiculi. Deinde.fiuequôd ea regio uacuacultO'
ribus,ob ingentes belli dades fuic,fiue quód Marotus miles Polonus bellica uinU' f*
te clarus,ab Atila Mefiae Vulgarice? & Santcpoluch ímpofitus,Vngarisímpcrauít
aliquandíu,proprium non habuit regem,donec anno Salutis feptíngentefimo qua*
drag^
MICHAELIS Ж ITU ЫЪЕЖ It, 84$
• dragefimoquarto)rclicl:is Hunní fedibus fuis , rurfus cfíuíícum hbcrís uxoribustç,
omniqpfupellecflílijfepcifáríamdiuífijlubtotidemducibus ín Pannoníam rcdierur,
Vbi primo aduentubcnignèrecepn'jnihilhoftilemolicbanturjpoftcaSantcpoluch
armíseíecl:o fines occuparnnt,íta tarnen ,utquitque partem fuam fortíretur. Ex
feptemducibus,quosdiximus}unusScijta,primusadndem Chríftítraduccre ten^
tauitHunnos,quummultos Chríftianí generis homines in exercitu haberet, 8c in
his Adeodatum,ex familia fancíti Seueríni in regno Siciliíc nobilifsima,quí duo coo
obía ftatuit ín Pannonía , alterum cognomento de Tata , alterum de Parato, re^
gemep Stephanum eius nominis Prímum,quí poftea cofecratus с ft, ab Alberto Ra*
,e ceníí pontífice baptízatum^díe luílrico de facro fontcj leuauit,unde Tata ab ¿píb Re
,ge,honoris caufaappellatuseft.ctenímTatamjgeneralitcrilli patré uocant.cxquo
monafterium,quod Adeodonatus extruxit,de l ata cognomínatum dicitur.Sub eif
dem ducíbus in Germania,Galliao£ Italia plurimamolicí^tantúmprardas cxaghso
gerunt. Hiieufäueprima c£onpn¡j decís.

MICHAELIS RITII N Ц A P O L I TA N I
DE R E G I В V S V N G A R I «UBER I I,

E N T V M iameftaclannumnoftra: Saluas undeicptuàgeiïmufupra


nongentos,quoStcphanuscx G'cyiar duct's antè didiftirpe geniius,
amiiTopatrejquíSimingafLseratdux^buíam Cupan pragreflüs,im
ploratodiui Martini nomine uíctor,ípííus hoftis capti corpus quatu^ ■
orinparteisfcedcdifcei ptum>totidem portisurbmm fuis in finibusil
luftrium lulpendi curauit3hac de cäufa,c[uod in Sthephaní matrem fecundas ad nu^
ptias compellebatjStephanocp periufidiasnccêmolicbatur.ItaqueStcphanusom^
nem,quíefub imperio erat Cupan.regíonem redegít in pote(latem,rcgium£p nomé
ultrodeferentíbus fuísacccpit.lVlox cie&o Gyula du ce Vltraíyluano.fecíceríam fui
iuris Herdechelín,quam uocant Prouinciam,quam Gyula poisídebat.Mouit&ad
uertus Sdauorum Bulgarorumqj ducem,quem diiïiali longoqj bello tandem uú
* cit,abacbcpindeingentipr2cda,queudam proauum fuum gentibus his ímpofuír,
Albenfemcp bafilicam condidit,ubi reges Vnganx de more capitis íníígne diado
maaccipíunt,ApudBudampracterea,cognomciuo Vcterem,¿cenobíum fub ticu^
lo Petri Paulíqj ftatuit Apoftolorum.Fuit Stephano filíus EmericuSjhoneíhte mo,
rum.regrjscp uirtutibus ínclytus,quem quum fucceíTorem fibi deíhnafíér,inrempe'
ftiuo fato fubreptum pateracerbifsimeluxit,exeocp mccrorc,uír alioquín xtatísíii'
grauefcentíspaulopóftdíemclaufit.quumregnafíet anuís trigintafeptem .Necre
onum Buda côfequutuseft.Egruthpatruelisiuifilius.utanimopropofuerar* Nam
CheilaStephaniuxor^praeter defuncti uirí uoluntatem curauir,ut Petrus eius frater
40 Ы Stephani tantùm confanguíncus,ut quem foror eius pepererat ex Guílielmo , Si
gifmundi Burgundionum regís fratre,regn¡ habenas oceuparer,
Petrus itaqueuotí compoSjUngarosomnesfibíalienauu.quumfuperbéjCrude'
líterauarecp dominaretur.ltaquecommunícato confiliOjUobilifsimiquiqueunoag
mine regem adeunt,hortanturép,ut in mcliusimperandiratione.nl comrnutet,auun
eulumep Stephanum fibiproponat imítandum.cuíus dignitatem aflfecbflêt.
Sed quum nihil eoquocp modo profeciffent ,íscp perlcueraret ín propo/íto,'r&>
oem declarant Abam.cui foror ante díftiStephaninupta era t,Audrea,Bela,Leucn
tacp,fobrinís ípfius regís repulfam pafsís, qui quum Cheíte Petriqj fariiíciam formí.
darent,ínBoemíamfereceperant.Aba collecb's Vngarorûcoprjsnn Petrum profit
Ciícebatur,atis hoftis aduentu non expecbtOítupplex ad Hcnrícum confugít im/
f9 peratorem,quíperidtempus erat Bauaríae, Potítus Aba fine cerdetoro regno,

ВВ z nihil'
nihil habuitantiquius,quàm publico omnium decreto res à Petro geftas »ut irritai
inducere. Nec Henricus hofpitem Petrum neglexit ,annocp ex fuga tertio tehtauif
cum reftítuere. Sed Aba non expeebndum fibiratus,ultrc» cum copjjsirruitin Au>
ftríam,facT:íscp maximís incurfionibuSjOnuftusíngentíprgdarediítinPannoniam^
Vnde Henricus infeftior in eumfa¿lus,apud Agríppinam Colomam соасЪсоп'
cílío,fummopríncipum Germania? cófenfuftatuitulcifciíniuriam*Sed Vngariper
Legatos imperata fe facturos pollícentur,modó Petri tyrannídcm nonreduceret.In
terea Gothofredus Lothoringia? dux aduerfus imperatorem bellü moüet* Ad hu>
ius ergo conatus imperator omni ftudío conueríus, Vngaris pacem dat , his condú
tionibus,utabarmisutrinquedifcederetur,Vngaripra'da4apuuoscp reftituerenr.
Exíndemetu folutus Aba,quumnihiIomínusfa:uírct in fuos, quam Petrus in dus
cardem multos excitauit.Quorum comporta coniuratione,per lpt ciem conuemus
Chianadunum perduxit.omnescß qui conuenerantjín cubículo quodam necandos
curauit,reliqui confugiûtad Henricum,apud quem Petrus adhucmorabatur* His
hortantibus: Henricus SC Petrus cum ualida armatom m manu,adueríus Aham per
guntjngrefsiscp Pannonia? fînibus,occurrit Aba in Menfeu iuxta Taurinum,colla'
tísq? (ignis, diu acríterep pugnatum eft.donec Aba defertus ( u t aiunt ) à fuis , Gdutê
fuga qua?rcns,in uillaScobecaptus ab Vngaris occídítur,íbíq? primùm tumulatus,
deínde corpus ín monafteríum deZaar,&cxeoloco translatü fuit, Henricus exer--
cítu ш'Логе Petrum profequutus,ad ufquc Albam urbem perducit,folennibuscp de jc
more cdebratis,in príí tinum regni faftigíum reftituit,ac Vngaris quoad per cum fi
eri potuit.omni ftudío conciliare conatus eft.Std ea gratia diuturna nonfuit,quum
Petrus ad príorem uitam redñlTet, Vngaricp eius impotentiam n5 ferrent, Quumcp
Bclafanc^iStephanifobrinüs,CaIuiLadislaifiliuseius,dequoiamdiximus,apud
Polonia? ducem moraretur,eíuscp filtam cumfumma dotepromififletuxorem duce
reíBelacép fratres,Andreas Sí Leuenta uenífléru ad regem Rutenorum , nonnullíq»
nobilesapud Petrum,quodhís ftuderent, eiïènt dclati, capitalícp fupplicío affecü,
Pannones excitato tumultu conueniuntad Chañad.Andreamcp & Leuenta per Le
"
Pannones , excitato tumultu conueniuntadunanaa.rii íui сли.ч^
gatosaccermntadímperíum,quodomnes ' - "~-°^"<-»ar¿íummoftudiodeferrent.Nccin
Vngari fummo ftudío deferrent.Nec in
fjsquícquammora?fuít,excepticpfunr honorificè,omni pafsim nobilítate plebeq?
obuíam efrufa.abeoqj primo pctíerunt,uteís liceretad antiquam patrum religio^
nem redíre,fecusaducrfus Petrum negabantarmafumpturos,necid a?gre impetra'
tum. Extempló omnes facris inítiatos adunum trucídauerunt,eorumcp ca?debafilí'
cas & facra templa pollucrunt.Quumcp latís in Petri prefectos ubícp de bacchatum
uíderetur,in ipfum Petrum uerteruntimpetum ,fs albam c5tendebat,ab Vngariscp
pnruentus,indecxclufus eft. Quumcp honoris gratía Andrea? Leuenta?q$ plerique
** — ' - i
pra?uentus,indecxclufus eft. Quumcp honoris gratiartnurt« , ,
Pontífices occurrílTent,in traíeftu
„ A.nonnhn
Danubrj,quemnuemuocantPefthjOmnibusexemplis
uocant Pefth,omnibus excmplis
interemptí funt,& in fjs Gerardus epifeopus Chianadinus ,is qui relatus ín ccclum,
martyrumauxítnumerum. Petrus autem rex.quumfereciperetétaret in Auítríam
ab itinere retracftus occídítur,ac in bafîltc? Quínquecclefieníí,quam ípfi côdiderat, ^
ао шпегс i ciittv-iuí '
fepultuseft,annoreditus
- - ■■ - fui
ь,, ui^eGmo
itirrpiiirio temo.
tertio, tadunum Andreaffl,
* » —
PNecitamultópbftexcefsítruitaLeuenm
quicoronariuoluitabepífcopís.ííquiluperruerantexcceae.tui-^.,...,^, -
icoronariuoluitabepífcop^
Albam.cdictocp ^^^^^aaueru
íufsít,ut omnes Vngari,reli¿h Dd
fuperftitione,redircnt aduerá Deí
cultú, Chrífticp fidem,qua díuus Stephanus eos inftituerat , ultimum q» fupplicíum
ftatuit ín eos,quí contra facerenr.Andreas igítur eo nomine Prímus.cVín ordinere/
gum quartusJBelam fratrem ducis Polonia? generum,cum tot familia, reuocauitín
V ngariam,regni'9 participem fecit,ut ípfe duas regní partes obtineret,Bela tenían»
ducis appellatíone.Sufcepít Andreas ex iufto matrimonio filia- Rutenorum duda
Salomonem Sí Dauíd,ex pellíce uero Georgium, Bela genuí t ex Geyfa Polonia?
ducis filia Ladislaum,exuíapud Poloniam ,poft'que eius ín Vngariam redttum,
alterum nomine Lambertum, Condídit Andreas ccenobium dlui Amani pon^
fid's
¿ÜlCíf^ELlS It ITH ЫЪ ЁК IL §4y
tifiéis Aureliorum,inloco quidiciturThiori.Henrícusautem rurfus inftaurato bei
lo,pctit Vngariam,perfcquuturus recens illatam Petroíníuríam.Sed eius conatus
irritifuerunt,ingruentc tainarerumomniuinopia.ut coa&üs Andrea; Bclœép pa*
cemperpetuamdarcfucritnnfcdaqj re,redudis in Germartiam copias, Vngariam
fratribus habendum reliquit.affinitate contracb.Nam filiarri defpondít Andrea? fi*
lío Salomoni, quem pater appellarí regem feuiuentepaflus eft, cV fi nondum quin^
quenniumpuerexcederet. InquoFracriquóc^BelaEfccitmíuriam.cui fpemfucce*
dendi poft eius obitum dederat,ck pofl: inuitum compuJi'taflentíre coronation! Sa*
t . lomonis.HacindignationeBelamotus.inPoloniamiecefsit, Andreas adimperato
,« rem focerum Salomonem emendauit,una cum pluribus Vngarixprincipibus. In
tereaBela,paratisadbellumneceirarrjs,acceptasàfocero copias in Vngariam du-
cit. Andreas ad nuncíum tumultuario exercitu compárate», acceríítisq? auxiliaribus
ab Henrico duce Boemix.quem mercede conduxerat , obuiam Belar progreditur.
Ad amnem Titiâm collatis ugnis dimicatum,donec ad Belam belli Mars inclinauit.
Andreas à fuis defertus,in fu^am fe coniecit,iuterceptus ab infequutis equitibus oc
cjditur ac in monaftcrio diui Aniani,quod ipfe condiderat,humatus eft *
Bela memoria clementer ufus,Germanorum duces apud eum captíduos,huitiá*
nifsimè tra&atos gratis dimifit. Albam profectus,regium capitis infigne cepit \ re*
eo gno9? pacato diu potituseft,omniumqj primus apud Vngaros ex argentó m one
tarn fignauit,forumqp Sí precíarebus conftituit,cenfus ас tributa minuit ♦ Quumcp
uno agmine magna uis 4'ngarorum concurrifletad eum,diím Albx morabatur,ac
ínfano fremítu flagitaret,utabiurata Chrifti fide,üeteres cacremoniarú ritus inftau*
rarer,ampliationemtriduipoftulauit,intcrcat"ubitariuinmilitemiufsitin eos irme*
re,multisép repente opprefsis,hömiilum uáecórdíarri cómpefeuít. Obijtq» tertio, ex
, quoregnareceperat,anno,fortéprolapfü9exregalifólio,durri iusin hominumeon
uentu diceret.Condítus eft in cecnobío Sáluatoris Zeukzard,ab ipfo conftituto.
Audita Belaemórte Salomon, acceptis à focero coprj s, Vngariam petit, unde
Geyía Belx filiUs,üíribus fuis diffifUs, Poloniám íe recepít ex fuga+Sed ubi Salomo
t auxilia Germanórú dimifit,imperatorcß reuerfus in fuá, Gey fa reparato bello , con*
traSalómonem móuet; Sed res ad pacem certis conditíonibus uerfa eft , áüc*torccp
jo Defidérióepifcópoconuenit,utGeyfa ducís appellatione contcntus,eadem qua;
pater Bella pofsideret. lcftum fcedus eft apud urbcm Quinquecclefienierri , in qua
Salomon praefente Geyía diadema accepit,infequçn tiqj nócte.ea urbs incendio for
tuíto pené tota conflagrauít. Precibus deínde Zolomeri Dalmatiarum príncipts,
uterq; copias eó duxít auxíliares.aduerfus Corinthos,qui Dalmatian quofdam fines
occupabant.Re profperégefta^educes.quOdcccnobiUm díuolacobo Palatínus in
Zechimerexerat,dedícándumcurauerunt¿ Et Salomon, eiusep frater Daùid,ex
fe nullam fobolem fufeeperunt* Ipfe ueró Geyía filíos habuit,Colomannum & Al*
mum.Quumcß Boemi.üiöiato focdere.irrupiflent in Vngaríam^ cu magna fuaftra^
gérépulfi ceíTerunt^Vngaricp Boemíx fines ¿ngrcfsi .ferró ígnicp omnia populan
40 lunt.Ëadèmfortunà Chunos excepit,inPannonía:finesaufosirrumpere,magam^
abeoifle praedanl .Mox exercitum Salomon 8C Geyfa duxerunt ín Albam , oppidu
Bulgaríaí;>excaufa,quc>d hoftibus Vngaroruiri,contra pacís conditiones, portas а/
pefuíflent.Trimeftris obíídió fuit, donee ab Vngara quadam puclla^apud Alba*
nos captiuainíeclus ignis edificia cOrripuit.occafioftemcp dedít Vhgafis,ut tranfeê-
fis mcenibus , ürbem caperent♦ Ingens índe prarda afportatajín qua partienda ínter
regem ducemép díflenfio obortaeft+paulatimcpglífcenteíra,re adeardem uerfa* Pri
morexducem pepulít,acccdentibus deínde Boemisad Geyíam.ínftaurato prxlio*
regerri compulítinfugam,qui fe recépitín arces Mofos 8¿rofon¿
Dux ergo Geyía uidoriapotitus.regiùm nomenufurpauít.aceepto demore día
demate,ftatímqj templum Vacienfeconftruxit.Interea Salomón ímpératorís opi*
bus Vngariamreciperetentauit,irritaq} ípeseiusnonfuiflet,niíí Germania* priheí*

' ВВ 2 r\pa
846 IDE vw g лкые*
.pes àGeyiàcorrupri^erduxiÎïentïmperàtoré.utinfcftaredomum redírctfPorr&
Geyfa ductus (ut aicbac ) confcíentia,uoIui t in Zu gard ereptum Saîomoni regnura
rcftituere,res tarnen effcctu caruit. Gcyfacp tertio, quam rcx appellatus cftanao,
morboimplicitusobi}t,elatusq$cftadbafilicam Vacienfem.
Succefsit ei Ladislaus fracer,eius nominis primus,ab Vngaris habehas imperij fa
feipere coa(flus,quum dicerct,alterum nefas eiîè coronari,Salomonefupcrftitc,qui
prior mfigne regis acceperat,affirmabatq),fi pax ínter eos tu ta futura effet, ultrô Sa*
Iomoni regno ceffurum,ducatu conten tum. Rege Zolomcro,cui nupta Ladislai fo
ror erat,abhumanis abfqueliberis exempto,DalmatiaCroatiaqj Pannoniefinibus
accefsit.EtcumSalomonerem compofuit anno,qùàm regnare eeepit quarto, ра/ «•
ctus ingentem annuam pecuniam. Verum comperta Salomonis in eurh confpirati'O' 1
ne,comprchenfum coniccit incarcèrent Viffègradi, uncle poftea cmíffus,apudre*
gem paucis admodû diebus moratus,ad dueem Hunnorü confugiu Henc ad ЬсЩ
locietatem pcrpulít,quum fidem dediff¿t,cius filíam in niacriomonío fe habúurum,
Tranfyluaníamq? prouínciam dono daturum. Iraq; paribus aulpícrjs in Ladislaum
mouentes,ab eo uicb',fuga uíx euaíerunc.Tandcm Salomon uicam agens íolitüriarii
e medio fublatuseítjfepu'tu^qjapud oppidum Iftría: Polamjpfe uerô Ladislaus
aduerfus Chunos,frcquenterincuriíonibus Vngariamucxâtcsprofpcrèpugnauit,
Rutenos íiifuper& Polonosdomuit. Quumqj bellum molireturín Santepoluch
qui Pragam urbem occupauerat,ut earn nepoti Chomado Boemorum duci reíhtu »•
eret,ma:gritudínemlapfus,haudír.a multo pôft obrjt. Imperium non peruenitad
Almum Geyfa: filium,quem Ladislaus fucceflbrem fibideftínauerat,fcdad Colo*
mannum fratrem natu maiorcm.Geyfa a?tatis uerecundia cedente.
Colomannus ergo ftatura breuis,lingua blefus,o£ altero pede claudus.ab Viigi»
ris in regiumfaftigiumeucclus eft.Inde ínter cum Almumqj fratrem ortadífléníio'
ne,au¿toribus utriufqueamícis,ab acie dífcefTum,ucntumq? in colloquíum,allau's<p
in medium cladíbus acceptis à do'meftica feditionedeuicp de caula, patrum memo*
ría fratres inter fe fobrinosqj,S¿ alia neccfsítudíne coníunctos,paricídalí prarlio occu
buíffe,placuítitaremcomponcre. A' bello abftínerenr,fí quid haberentíater fe fra*
tres,quodexpoftularent,ímgularí certamine décidèrent. His cönditiöriibus firma' И
ta pace, Colomannus exercítum duxitín RuténOs.quí mulierítum parebant.Eafup
plexad regem uenit,mdcmentercpreíc(fla,ádcfpcratíonefumpfit ánimos 8¿ conß/
líum.nam Hunnoseíusauxiliarcs.in Vngarorumcaftra repente emitti'tjii incautos
adortíuertuntinfugam,íngenticp ftrage ca:dunt.Habuír. Colomannus expriorc
coniugeLadíslaumStephanuincpfilíos^Amíffo Ladislao fuperduxítaltcrá.quam.
paulo pôft dímificin adulterio deprchenfam,quumíam cxeafufcepííTct filium no/
ne Borich, ex quo natus eft auito nomine Colomannus,Quumcp res nouas fubinde
molireturjAlmumfratrcmjeiuscp filium Belam,captOsluininibuspriuauit.Rumör
eft Colomannumjquum Varad.ienfis epifcopus effet inauguratus, à Romanö póiv
rificerefecratum,eiuscf permiffujdepoiîtoiàcerdotiocreatum tegeiruMifît&ism 4«*
Apuliam copias,à Venctis conduela claffe,duobusq? maritimis oppídis occupa
tis,Monopoli Brundoííoq» Vcnetorum prcvíídíum impofüít. Obrjt armo Salurís
milleiimOjCentcíímo quartodecimo.quum regnaffetannís uigintiquinque ,тсп&
bus quinqué.
Habenas regni Stephanus excepit eius fílíus.qui Roberti Guifchardi filíam du>
xituxorem.Coprjsinfuperauxiliaribusin Rutenos immifit,ut opem duciferret,
aduerfus fratrem bellum gerentí.fed infecta re,duce mortuo,redrjt à princípíbus ib
gnt coaAus.Bcllum quoque fufeepít in Grarcos,à quibus maximis affectus incorri'
modis,pacisconditionesacc'epiuQuumcg nihil liberörum fufcepilTet, Almi filium
Belam,Sobrinüfuum,qucColomänus (utdiximus)ob cecauerat, in fpffuccefsio ■
niserexit,in matrimonii! data comáis Seruicnlia,quae Geyfamfilm peperit Exinde
lapfusin çgritudinêjdefundus eft anno ,poftquàm regnare coepit duodeuigefimo
Bel»
MICHAELIS 7t ITH LIVER. II. - 8477
Bebe tametfi capto luminibus regnum ftetir, ex eademcp coniuge, cui norhcn
Helena,treis alios habuit fiIios,Ladisiaum Stcphanumcp Sí Almum. Crudclítcr ati
maduertitineos,quorumconfiliöColomannus Almum patrem,fecp obcarcauerat.
Interea Brochus,ex adülcerío fecunda: Colomanni coniugis editus , affccrans reí-
gnum,Rutcnorum Polonorumép copies adiu tus,in Bclam lufeepto bello, parum fe»
liciceradlócumjcuínomenSceo,pugnauit. Annódenique priacípatus fui decimoj
Bela dícm claufi^elatuscp eftin Albenièm baíilicarru
Gcyfapatrifucceflit,in lucem œditus in priuata patris Fortuna, quífratres ex ar*
cePoíón,quamexímprouífooccupauerant,res nouas molientes facile pcpulíulnv
*° pemôrcmpra?tcreaConradum,Lôdom'cumqs Fiancorum regem, copias ad reçu
perandam Hierofolymam ducentcs Jiofpitio fufecpit* Exercítum quoqüéduxítni
Rutenos, utiUatamfoceroperféquereturiníuriam. QuumcprconaíTctanmsuigintí,
menííbuscp tribus^b humanis exceffir, anno Saíutís miliciano centefimo fexagctímd
prirrio,fítusineodem cum parre cond ¿torio.
Imperium Stephanusexccpit,eo nomine Tertius, Gcyfa patre ortusjs à Lad¿£
laó prirçùm patruö , rrtoxcp eo defunclo, à Stéphano Ladísláí fratre bello petitus eíh
Sed acieuicbr,&fuperato Stéphano, líegnauit annis duodecím, morte obita,Strt
donicondituseft.
Bcla,StephaniTertíjfílius, ab humanis exempto patre, loco frattis liabenas im>-
«o perrjfuícepít.Hicexternonullobello tentatus elt.ocio potitus paciSjOpíbusinteri
tus , mores acri cenfura correxít, ín facínorofos animaduertcns omnes , undecunqué
compertoshabuítcxfuadííione: necpra?terea memorabile quicquam gcffit, annis
décem Sí fep tém , quibus in uita fuit. Apud Albam fcpultus eft, Emcríco Sí Andrcá
fuperftítibusliberts. .
ResadEmerícumperüertit, сщ potitus eft" ocíofe, Sí abfque íníuría belli, annis
circiter nouem.Deceffitcp fuperíb'te filio Ladislao,qurm fuftulit ex Gonftantía Ara
gonía : tumulàturcp in Agrieníi templo,ánno Salutis milleíímo duccntcíimcu
Ladislaus ab со, nomiiieeo Sccundus, amiílb patre,regnumbreui tenüit;nam ín
tra fexmeníes , adolefeens acHiuc, ímmaturo raptus eftobitu*
¿o Ladisláiníorte, AndrcxSecundo, Ladíslai patruo,ad príncípatúm patuit adí*
tus.Huic ex Gertrudis connubio libcri fuere, Bela , Colomannus, Andreas , Sí Eiíla
beth , ea qua: pôft , ubi homínem cxuit , iñ ccclum relata cft* Gertrudis autem , quurrt
unifuorumfratrum,quí earn uífuiri ucnerat¿Bancabani militis íbrorem produxik
fet, in fe caedem conuertít.Nam Bancabanus,compcrto germana: ftupro, debaccha
tus eft in auftorem , Gertrudimcp iteratis uulncribus interemit. Andreas Hierofoly*
' ma duxít exercítum ex uoto,quod Bela pater fufccperat.Indeqj prótomartyris Ste*
phani,Margarit3ecpuírgínis*aucxít capita, dextrasqj BartbolomsciThomaccpapo'
1 ftolorum , hydriamcp unam ex fex, ín quibus aquam Ó eus nofter ínuínum comma*
tauit. Annos triginta íam regnauerát, quum morbo folutus , cíatus eft in ecenobium
40 DeEgrus,utappellant.
Eius liberum natu maximus3ab fuo nomine Quartus,ímpcrium Bela fufeeptr.
Hícex María, Conftantinopolítanilmperatoris filia, genuítBelam, qui uiuopátre
deccffit:cV;Stcphanum. Bela; regno, 'Tartarí cum maxímís Vngäriam copias ínua*
dunt.lisöbuiamBelaprogrefTus,apudflumen SccO,commiíla pugna uíctus,a?gre
'pedibus falutem quícíiuít, omni feré iuucntutc defîderata. Tartaros Vngariatrieiv
nio potitos, in iba conuerti coegit, inopia commeatuum orta, bellis mteríuncb fatío-
tie, ex qua multa hominummilía gerrj (Te ccnftat,etiampoftquàm Tartarí copias re*
duxerunt.CumBoemís idem Bela profperè pugnauit.ApudinfulamBudenfem fá
to conceiïît, anno regni fui trígefimoquinto , elatus in baíílicam Deipara: Vifginis,'
là qua? curatíortis eft eorum flamínum , qui fe Minores appellant.
MortuoBela.Stephanuseíusnomínís Quartus,fratrum natu minimus patrí fue'
ceffitaufpia}smelioríbus:namdomuít Boemos , eorum fuperato duce Othocaro,
ВВ 4 fccundùm1
fecundùm amnem Rapcha, Búlgaros imperata faceré compulit:&hxc omnia.ifc
trabiennium qiioregnauitX^bnt&ipfe mortem, in qua pater, ínfula Budenlî.fu,
perftitibus liberis,Ladislao, Mariacp ea.qua; Carolo nöminis cius Secundo .Sicilia;
regí nupíít.
Ladislaus itaque fui nomínisTertíus, anno ab humantrate Dei noíbri milleiîmo
ducentefimo ieptuagefimotèxto,regium capitis ínfigne fumpiîr* Auxiliaiibuscp Gtr
manorum coprjs , Othocarum bello repetit , coq? in acie exio , uertitur in Cumanos,
qui fines VngariaehoiMiter ingreiïî, populabantur duce Oldamur. Eadcm belli for.
tuna fuit, quae cum Bocmís,nam Cumanis ad internecionemca-fis.uixeffuiàruga
pauci elapfi,ad Tartaros ufque penetrauerunt,eosqj ad repetendambcllo Vnga, '•
riam facile perpulerunt, omniacp ad ufque locum, qui Pefth appellatur, igniferroep
üaftarunt.HuicLadíslao,Caroli filia fui nominis Primi, nupta fuit, fed eadimifla,
plures ex Cumanis uxores fuperduxit, nec à Legato Pontifias , eo nomine Vnga/ ,
riam profeAo.perduci potuit, ut iniunofc rem uxoriam non tracbret* A' Cumanis,
quorum affinitatem carteris omnibus habuit potiorê,mifcrabiliter intcrcmtusell,
annoprincipatusfuidecimoquarto,exeocp regni fortuna relabi cccpit,quum nul*
lam fobolem reliquiflet»
Iamép uentum eft ad Andream nominis dus Tertium, Andrea; Secundi nepo*
tem,eius qui fuit Ladislai,qui nouiiïimè uita functus cft. Vnde fatis apparet, Andre*
am c^Ladislaumfuiffefobrinos. Andreas enim Secundus, dumredrjtab expedition
iie,quam fufeepeam demonftrauimus in Híerofolyma,MarchíonÍ9 Efteufisufus ho "
fpicio.eius filiam duxitin matrimoniUm,exeacßgenuitSrephanum,inlucern mor*
Jtuo iam parte a;ditum,quem uoeant Pofthumum.Huic Veneti generis matronápe'
£^erit Andream, cognomento Venetum,quod matre Veneta örtus, Venetfjs educa/
ms eflet> Andreas ígítur ínterempto Ladislao,díadema fumpfit, annofy principal
tus fui fecundo, bello domuít Auftriam. Verùm Bonifacius 0(ftauus,effiagítanti'
busVngaríae príncípibus ,Carolum Robertum,Carolí Secundi nepotem Máría?cp'
regem Sicilia; э qui Carolo Martello patre natus erat, in Vngaria; regem declarar,
eo nomine, quod Vngaria; regnum magis ad Carolum Robertum.quàmadAn/
dream pertineret,quonia"LadislaíTertrj lbrorMaria,fueritauia Caroli, Ladislause;
nulla relicta foböledeceflerit.Sedea res Andrea; nihiloprofuít, nam contemns Le* }•
gatis,quos ob id ípíum pontifex Vngariam miferat, Andreas ,ex quo regimen acce*
pit,annis uudedm populos in officio , fuaqj fidecontinuit, obitaep die, Buda: condi
tus eft ad afdemfratrumMinorum.
Mortuo Andrea, Carolum loco regís habebärtt hi , qui êurri euocaránt, Verùm
Colocenfîs Archiepifcopus , Agríenfis Varadienfïsq» 8¿ Vacienfis , Chíanadíenfis,
BoznerlíÍs,8¿S¿epfenenfisepifcopí,Vence'slaum,quem genuítOthocarusís,qu«n
Ladislaus in acie caicidit , Boemia; regem fréquentes adeunt,hortanturcp, üt Vnga/
ría; regnum capeflat,quod ad fe iure perforieret.
Erat enim Venceslaus Anna*, Bela; Quarti filíae, Véncesíaí , de quo tories iam di'
ximus,amitae nepos.Is extra Boemia; fines dum nollet egredi,paterno nomine filium <•
Venceslaum regem dedit Vngarisi . Ea res maxime moüit Vngaria* proceres, ut
Venceslaummauellent,quod uerebantur, ne pontifex íus ímponendi regís uüirpa
ret. Ac utfacilius, quo iure Carolus & Venceslaus adregnum niterentur,omnes
intelligantjinfrà gradus &Í ftemma defcripiîmus.
Andreas Secundus, ftipes,
Г Stcphanus natu proximus,
Ex Stephano • Ladislausfine libm's , bC
María regina Sicilia;.
Ex Mari I CarolnsRobertus*
* Carolus Marsellus
Ama
MICHAELIS tlTll LIVE К II y 849
f"Anna Boemiac Regina
Ëx Carolo Martello^ Venceslaus filius,
Venceslausncpos.
Contendentibusitaque Carolo Roberto, quem fimplici nöntine Carolurri uocant
Vngari, Venceslaoq? qui Ladislaus ab eis appcllatus eft?, cuius res fuperior fuit , ao
ceptoqj folio, quum nonomnes, etiam quiftudiofè euocaueraiKjeius imperatafacc
rent,inBoemiam fereeepitad patrem , cum diademate.
Quod occaiîonem dedit Vngaris, ut Othonem Bauarix diicrrn,re£cm íalu
tarent.Is à Ladislao capitis íníígni recepto, uenít Vngariam,annocp à Chrifti natu
10 uítatemillefimo, trecentefimoquínto inauguratus cftínrcgcmiá VefprímienfiChi
anadíenfiqj Pontificibus.apud Albam.Q^uum^rcpíonem peteret Cedeln, Bela fi*
* lio Comité, comprehenfus à Ladislao Vaiuoda TraníTyluano,conieñus in carce^
rem.Infequcntiautemannomillefimo,trecentefimonono,fratcr Gentiiis Cardina
lis, A' latere legarus, totum annum moratus Vngaríx,cenfuras,5¿ à pontífice diras
in eos promulgauíc, qui Carolo non parebant, & in Vaíuodam TraníTyluanünii
quod ereptum Otoni diadema nonreftitucrct. Vngarí neglefta religíonc, dírarum
fecuri fueruntad annum miüefimum, trecentefimurh decimum, donecin campum,
cui Raptum nomen.aduocata undique concione, omnium cüníenfus& (ludia úv
clínaucrun t ín Carolum , quem recupera ta à Ladislao Vaiuoda corona , de more or^
*э nauerunt.Exíndequurnarcemobfidcret, со quod ab eo defecerat aduerfus Vnga*
ros , qui Pracfecto fauebant , immite cruentumq; pradíum geffit , ex со tarnen exceffîc
uidtor.Vxoreshabuit treís.Maríam , Chazmerí ducís Polonorum filíam , deínde
Bcatricem, cui pater,Romanorum fuit Imperator, fororem regís Bocmorum, de fä
miîiaLucenburgen(î,tertiam Eliíabeth 4 altcríus Boemorum ducis filíam Ladísláú
(^xduoseipeperitfilíos, Carolum,quiintraannum,díem clauíít.Ladíslaum, qué
pacer amific,exa&ôpropèluftro, Loy fiumcp, 8¿ Andrcam. Quidam Felícianusc
ques?regi,eíuscp coníugí & liberie песет parare per in fidias auíuseft. Apud Vif-
fegradumprandebantin regia Calendis Marj, quum Felicianus ímpetu fació regem
percuffit indextera,quatuorcp regina: dígitos amputauít, fed aecurrentibus illico
? o ftipatoríbus , ipfe trucidatus eft,omnesqj coniurací per omnia cxempla ludíbríacp ex>
carnifican , fupplícío afFecli funt.Mouit exínde contra Bazarad Vaíuodam, Vala*
chorumhortatu, Vaiuoda: Tranffyluani, Donyfrjq» filrj lanchga. Principioq? ulrro
à Bazarad pacis honeftam condítíonem recufau t, camq? paulo poft,cxercítucom*
meatuum penuria laborante, pen re coaftus dt.Pacb'scp cum Bazarad indudjs,ex>
crcítum reduccbat,ubiuerôquafdamfauces,prxruptisutnnque ripís, anguilas ín
grcíTus eft, Valachí , qui fubfidebant à tergo frontecp.repentè fublato clamore, íarci
nísímpedítos Vngarosagrediunturíníquislocis,ornnescp ad unum pene trucida*
uerunt. Ipfe rcx,opc fannlíarium,fubíndemutataiieftctrcpídafuga.uixcuafir. E^ií
etiam cum Ioanne Vígefimofecundo Romano pontífice, ut Andreameius filrum à
40 máximo natu proximum, Sicilia: regem dedararet, affentícnte Roberto, qui tum re
rum in eapotiebatur, quöd Andrere Ioanna eius neptis nupta erat. Ipfcqj cum filio
profectus eft ad regnum , fed infecta re,fercccpit in Pannoniam, Andrea filio fine día
deinate, príncípatuqj fubipfius Robcrtí potellate relíelo. Reucrfus in fuá Carolu?,
cum Boemia? Polonia'qj rcgibus in Vificgrado in colloquium uenít , in omncmq? ui
tamcumrjspacem fccit.lbi quoque cum Carolo focdus inrjt Lochka Rutenorunt
dux , CWafmírus Polonia: Rex.annO Salutis millefimo treccntcfimonono, regno
ceffit apud Víffegrado Lodouicú, Caroli filio maiori natu , eius ex forore neporí»
Ipfe Carolus obtinuit etiam à patre acceptum Salcrni principatum , montemcp Gar>
ganum,rcgnaqj Vngarix, DalmatixrCroacix,Ramx,Seruix,Galatia?,Lodome>
fà rix,Comanix ép, Sí Bulgaria' quadragíma duobus annís. Annoqj Salutis millefimo,
trecentefimo quadragefimofecundo.dccirnofcptimo Calendas Augufti uita funebi»
eft apud Viiïègradum , cadauer Albam trai«latum,magn¿fie¿ fepulcum eft.
Patri
85o T>E REÇ12VS VHCj AtíAE.
Patrífucceffirannos a gens feptemdccim Lodouicus. Is in Gnibus Tranflyllu anís
domuit Saxones, Alexandrumcp Vaiuodam Tranfalpinum, qui fublatis animisà
patredefcíuerat, imperara faceré computo. Eliíabcth eius mater in Apulíam uenít,
índeq? Romam, mox in Vngariam,euc (ligio relíelo reuertit itinere, Lodouicusim
petumloannís Boemorum regís ,aduerlus Cafmírum Polonia; regem , per Lega
tos expeditíone facía conpefcuit, S>C Tartaros, qui TranfTyluanos attentabant , m-
genti eorum audita clade. Cum Stephano Baño BoznenG rege íunxít afnmtatem,
duela uxoreElifabeth eius filia, cuius opibuselatos Croacia; principumfpirituscon
tudít, coegitq? dido audiences efíe^Profcclus Iaderam cum coprjs,ut cam urbem exi "
meret, in ícela re domum redit.Quumqj eius frater Andreas , biciliarrex.refte feria
fufpenfus apud Auerfam fuiffét, à íoannaeius nominís prima Andrea: coníuge.Lo»
douicus non minus ас debuít ,ea re permo tus , collai o exercitu , Neapolim perfêquu
turusiniuriampergit,ultrö expeditionem fequutís, Malatcfta Aríminenfí, Philip,
poqj Mantuano principe, ócTrancífco Forolíuienfí. Diftila rebus ítaque fuis Ioaiv
na, cum LodouícoTarenti principe, cui ínterempto Andrea nupferat,aducntura
Lodouící non expeclauít, fed tribus tantùmlongisnauibusappulfiMaffiliam,inde
Auíníonem fereceperunt. Itaque Lodouicus omnium fumino ftudíoexccptus,Ne
apolí totoqj regno potitus eft. Habitacp in confeios necis Andrea: quarftione, Dyr^
rhachrj ducem ultimo íupplicioaftecít.Duoscp Lodouící príncipis Tarentifratr.es,
ín catenis Vngariam deducendos curauít . eb Carolum quoqj , Andrea; ¿mpuberem ,
filium mifit.lpfc paulo poft, impofitís regnipra:fidío,Laczk Vaiuoda Ttraaflylua'
no, Volf.adoqj De Volfradoequíte Germano,cui Neapolim pracípue crcdidir.in
Pannoniom reuerfus eft.Quumqj Neapolitan! , Campaniép , eieclo Volitado defe,
cifTent , copiasép ducerentin Vaiuodam, is obuíam progreiTus in agro Aueriânoho
ftemconfécít.Exercítum quoqj Lodouící Tarenti principes., prope mecnia Neap<v
lis ipfe Vaiuoda caccidit.Sed Ioanna Lodouicuscp Tarentinus , Auinione Pontifia
uendíta , ex ea pecuníareparatís uinbus.Neapolim bello repetebant, quum Lodoui
cus Vngaríx rex , euocatís undíquercgnifuiPrincípibus,auxili-)scp Germanorum
pedítum quatuor milium, per Adriatícum mare, copias ín Apuliaclittus cxpofuicad
urbem Sípontum, quamManfredoníamnuncappellant. Eacp fhtím dcditione re^
cepta, Germaní milites , quum rex hibernaret apud oppidum Barí, quum dírípere
Sípontum uellcnt , orta ínter fe ciuesqj ¿V repugnantes Vngaros fedítione,ín cardan
ueríí, magna ex parte trucidati funt. Reliquia* Germanorum à Lodouícodímiflá:
haclege, ne fe hoftiadíungerent.Ex Bavo Lodouicus protinus in Canufíum duxít;
in cuius expugnatione, dum per fcalas mûris admotas intrépido gradu niutur,icta
Iapídis accepta plaga , prolapfus ín arcis foffàm , ope fuorum,fuaép uirtu te íncolumis
euaficlnde Neapolim per Luceriam petit, Auerfam ép ftatim obfidione cmxít,kbí
uulnus accepít in pedeexiclu fagítta?,nec eo deílitit urbem premerc > tertíocp poli
menfecompulít ad dedítionem , penuria commeatuum.Ncc oppidum folutn, fedSC
arcís Prazfeclus, lacobus Pignatellus in regis fidemuenit.AppetentcLudorumfaî
cularíum folenní tempore, quod in melius conuerfo rítu ca?rcmoniarum , lubileum
noftri uocant , quum regnum prarfidio firmaffet , ipfe Lodouicus in Vrbem uenit,&
índe paulo poft Vngariam.Sed tríennío pöft uiclus,affîduis efflagitatíonibus Cíe*
mentis Sexti , regno cefíit Ecclefia: , fratresq? Lodouící Tarentini , quos apud Viiu>
gradum íeruabat ín uínculis , dimifit , ín Vénetos fufeepto bello.pro reripíenda Dal
maria, quam Vngarí conturbatam occupauerant.ObfeííoápTaruifío, quumplura
arcum finítima oppída uicepifTet, Legatos obfidioní cafbrisq» pracfecít,ipfe parvo
prarfidíodomum rcdrjt.Et iam non tantùm Dalmatiam receperat, fed antíquíquo$
Venetorum iuris alíqua redegerat in poteltatem , fed ca poftea , pacía pace cum Ve>
netís,reftítuit.Ab incurfioníbus etíam Lítuanorum Rutenos cxemit,eamcp genteffl
per fuos aliquandiu Duces admíníftrauit*Auxilia ter Ecclefia: mífit ín Italíam , coiv
tra uím tyrannorum, qui contredabant ea,qua; Pontifiai erant, Barnabamcp 8¿ Ga
leas
MICHAELIS ZÏTli L/2EÈ If, fcji
Ieâz Víeecdmites,infeftos Bononiae compcfcuit. Alben о p-acterea Auftriac duci
fuppetias tulit in Turegicnfes,qui ab eo defecerant;, hi nottro tempore foci) funt Hel
uetiorum.Sufccpit expedicionem quoq? in Vulgaríam , ¿V Strachmerum Vulgarian
ut fcmetipfe nuncupabat,Imperatorem ímpcrata faceré coegit , ac habuit in cuttodia
apudarcemGamnech,dcmumreceptaabcofide,iuramcntocß, fe dido regis obe-
dientemforejnecunquamhoftiliamolitmaimidimifitinregnum.Mouic&Taduerfus
imperatorem Carolum , uerfus Morauinum , fed nulla memorabili re gefta redu>
xit cxercitum.Eiusauunculo Chafimero uita functo,Poloniae regem fcgeííít. Ab
omnibus Vngaríacfmibus Hebraeos exegitjiicp fein Auftriam Bocmiamqjrecepe.'
5e runt^CondiditjckEremitarumcccnobia^acellaqp Deiparae uirginis honori dicatä;
Lodouiciprincipatu>eocp maxime adnitente.Cumani Tartarorum caeremonrjsab'
ieAis, ad uerum Dei cultum, Chrifhanumcp dogma tranfierunt.Eorum fequuti funt
exempluminBoznaPatrinijScIauicfi.fedinreligioncdiu non pcrftitetunt. Per idem
tempus , Olacbi Moldauiam uacuam cultoribus occuparunt. Habuit Lodouicus in
matrimonio Margaretam , quae nullo edito partu , mature deccflit , ac Elifabeth, ex
qua tres tantum pucllas fuícepít.Quarum Catharinam natu maximanijUirginem*
innupramq; extulerút,alteram nomine Mariam Sigifmundo BrandenburgenfiMar
chionicollocarunt,cum fpe fucceííionis in regnum Pannoniae. Tertia tuit Adui'
ga,cui Polonicc regnum ceifit in partem paterna: harrcditatis , qua: Principum con/
»o fenfu,Iagula?nupfh,Lithuanorum regulo, qüinuperacceperatChriftírelígionerrt
cum duobus fratribus, ipfocp die luftrico facri baptilmatis , pro Iagula Ladislaus eft
ùppellatus.Obrjtautem Lodouicus tertio Idus Scptcmbris,anno Salutís miliciano,
trccençefimooiftogefimofccundo.Conditusinlacello iacet,quodipfeuiuens inba<-
filica diuae Virginis, apud Albam conftruendam curauerat, regnauit annis quadra>
ginta,menfe uno diebus uiginti duobus, Huciifjueßcundi'Bonfinijdccas^
A* morte Lodouící,Pannoníx regnum recidit in Mariam. Lodouici filiam,quai
biennio poftquàm capitis infigne fumpfit,ab nXqui maximè fibi debcbant,a Lodo'
uicopatrefummisafFcc^ibeneticiiSjinitacoiifpiratione.ualdelaborauit.
Euocatusenim Carolus Andrea? nlius, è regno Sicilia:, per Epifcopum Zagra-
jo bienfem , dafle delatus,oram Signiasienuit, inde Zagrabiam profe&us , Budam
tranfrjtjper fpeciem componendi tumultus,ex commodo fororis. Ab utraque Regí-
lía, matre fîliaqp obuiam progreiIîs,honorincè exccptus,arcem occrpat, Elifabeth cú
filia María metu periculí elapfa:,àfugarefrahuntur, Albamép cum rege dcdjebc
funt, ubi Carolus accepto díademate, Budamreuerfus. Haud íta multo poír. Elífa>
beth , bí Nicolai Palatini de Gara, per fpecícm colloquij .circumuentus infidrjs,à
Blafio Forgach accepta le thali plagad comprehenfus in carcerem conieftus eft, ubi
uelex uulnere.uelindito ueneno uitam miferabiliter cxhalauit.Ipfceuerc» Regina»
forte extra Budx muros egrcíTae, módico familiarumComitatu,uix oppido, cuinos
tnenDiaco.propinquauerant.cV: ecceloannes Banusde Horuath eas adortus.Ni-
40 colao Palatino, Blaiïocp obtruncato,captiuas agit. Proximacp nodle, Elifabeth iri
proximumflumen mergitur , Mariam Banus ¿11 Croaciam deduxit, ibicp in uinculis
habuitinarce Cuprar, donecaduentu Sigifmundi Marchionís.ipfius Mariacipon
fî, qui nunciabatur ualida m Boemorum manum ducerc , territus.adaДат iurare Rc
ginam, iniuriam non ulturam , dimiiït ad Sigifmundum , Budarru
Salutís ígítur anno millefimo.trecentefimo ocbiagefímofexto.regni Príncipes^
habito conuentu, referente Regina, apud Albam de,creuerynt,ut Sígifmundus,ce
lebrato connubio.Pannonía: regnum capeíferet, Ornatus ítaque corona, con traélast
undique copias inBanum, Ioannemcp De Horuath , ut íníuriam coníugis , cárdeme?
focrusulcifceretur, educít. At ipfe Banus , ubi Pofegheuar oppidum , quo ferecepev
rat,obfidíonepremiuidít,amne proximo Sauac tranato.fuga peruenít in caftrurrt
Dobor.Infequente Sigifmundo magnís itineribus.ck: íam poíítís ad oppidum ca>
ftrís , adVolitas artes conuerfus Banus , elabi tcntauit, fed in hoftes incidít , ad SigíC
dumcp deduces eft. Qui Dobor cxpugnato, BoTnacp & Croacia coach's imperara
faceré, Joannem Banum , omnibuS excmplis antea cruciatum, ulcimo lupplicioarie,
cítapudurbemQuínqueccleíienTem,contcmusEpifcopum Zagrabnenlem.quo»
aduíxít, exilio mulcbuiflc. Moldauiam deínde domuir,Stephan°9 Vaiuoda: ao
niam petentí dcdit,coactumcp íurare ¿n eíus ucrba, tnbutum quotanms de more per,
foluturum, dimifitin honore magiftratus.Sextus agebatur annus , ex фю regno po,
titus,exercítum conduxítin Valachos,quiTurcas euocauerunt in auxl'lum>iebuicp
proTperé<4:ftís,achoftíbus proflígatis, oppidum Nikod obGdionecinxit>acuio>
pit.lnterea Regina diem claufit , & Ladíslaus,cui nupta Regina? foror erat.Polonía:
rex, Vngarícc regnum iure ha?reditatís aduxorem fuam trahcbat,íngenti9 manu '*
Vngarix fines ingrelíüm loannes Sttígoníenfis pontifex, quoad maiores adueñé
rent copia?, moratus eft.Interea Turcarum princeps Amurathcs,quí Gr^is"11^
fuper imperio diffidentibus, ex Acea traie cerat in Еигорат,таопатфТгас1а?Раг'
tem íubegerat, obrj t diem* Eíuscp fíüus Pafahites , íncredibili fucceíTu omncm * ilra'
cíam,ThelIálíarn Macedoníamqj , PliOcídcm Sí Bceotíam oceupauerar, 6¿iarn[N/V

fíam,quam í3u!garíamuocant,Vngaría?coutributam bello petebat, undeS'g^"11111


dus ab eo , míflb caduccatore petrj t,ut ab со conatu dcfîfterer.I s aftuto callidofy con
filio rcfponfum diftulít, quoad tota prouíncía potitus eft , pôft armorum uaria gcnc'
raconferri iuflit ín quandam Тигс domüs aulam , accerfitoqj caduccaiori* HxcC"1'
quit)poffidcndísMyíixfiníbushabeo íura,arma dígito monftrans* Ex quo S¡S^
mundo necefle fuit , anno regní fui décimo , collatís undíque uiribus , expeditione"1
fufeípere contra Turcas. Habuitép uoluntaríos belli Tocios ex Anglía Gallíaó; plu"
mos,ílluftri loco natos, & ín rjs Burgundíx ducem, qui (ludio defendendœ religio,
nisultró.TuísTumptíbus ad id bellum properabant. Etiam Myfîaî fines agmenSí,
gífmunditenebat.oppidacp Orifzurtf ÔC Bíolinium,Turcanimpra:fidíof¡rmata,ui
ceperat, quum caftra circa Nícopolím poíuerunt, anno Sai iu¡s millefimo , crecente/
fimo nonagefimo Texto .intra Calendas O&obrís. Ea re Tui carum príncípínuncia,
ta , quam maxímís potuít coprjs , Bulgaríam proficiTcícun Ad diem prxlío conftitu,
tum , dum Gallí primam aciem fibi expetunt , prímumqj hoftíum ímpetum Tuftine-
re,pulchrum ducunt,auidius incohato pnrlio,príus quàm omnís acies cxplícarctuf,
ab equis dcfilíerunt.utxquo Marte cum Turcís cXperirentur.Quumcp eejui fine cu '
ftodibus in caftra redrjficnt.Vngari Gallosab hofteca^osrati,tumulmaricœperû~t,
ordínibusóp turbatís,áTurcisorauíterinfiftcntibusínTugam coniccb'.Sígífrníídum
quocp traxerunt.is primo Conftantínopo!ím,deínde Rhodum,dcmum Dalmatiam
Croacíamcp peruenit. Interea Pannonííc quídam príncipes , uerfis ín Ladislaiíam
defuntfti filium ftudrjs , è regno Neapolís cuocant , Ted is infelicí patrís euentu moni,
tus,approperandum minime ratus,alíquandíu remdiftulít» interim bannis S trigo,
níenfisPontíficiSjillorumcp de CanuTa, Ioanniscp de Maroth ope, SíoíTmundusín
regnum receptus eft , Ted non íta multo pôft à príncípibus in carcerem conicctus.in
oppído Socios cuftoditur. Tum Ladíslaíuexillum per Vngaríam círctimfertürjav' 4,
tísqjmultorumacclamatíonibus abTens,rex appcllatur.ad ca Ladislaus ínterin Vn
gariamcapefTít.íntcrcaSigifinundusTruftratísui'ncuiís elapfus cft, opera aiíufdam
uiducc.qux Nicolai Palatini Tuerat uxor.corumcp mater, qiubuscuítodía Síoífmurr
di crédita erat. Ab rjs itaque Morauiam deduelo SígiTmundo, dedítoíam fuaVfiig*
rumore, díuerTarum partium facciones ínteftína bella excítauerunt. IpféüeróSígiC
mundus,excrcítu propere coaclo , popularibus Tuís obníxe nauantíbusopcram,1a,
uentibus etiam nonnullís Vngarís, Vngaríam redrjt,nec multo pôftTua recupera,
uít.AdeamfamamLadíslaus,quiíam Dalmatiam magnís ítíneríbusappulerat3euc,
ftígíoNeapolímrcdrjt.SígiTinundusaduocato totíus regni conuentu, Stcpbanum
Vaíuodam ultimo Tupplicío aftecít, apud oppidum CheuceuTum , fociosq coniura, ft
tíonis partímegitin cxilíum, partim capíte damnauit, eoq? terrore contínuítomnes
inoffido,necinteftmobelloTollicitatuseftiiiüíta,Cluümq3 regnaftetanm's uijWnti
tiibus,
MICHAELIS Tiltil LIVE 7t II, 8#
tribus Romanorum rex creatus eft. Iterumqj belliimmouet in Turcas.obfeflacp ar;
ce Chalabocz,accepta dade.multis defideratis,domum redrjt.Per idem tempus fu-
perftitio,quam uocant Hufsitanorum,in Boemia à Ioanne Hus,in Anolía à loanne
Vikleffínftituta eft,8c" ccetus Adamitarum,qui primi parentis exemplo,nudi dege
bant in fpelunciSjOmnía quaerentes in commune» Quu'mq» maximus eorum natu¿
rem diuínam fuo ritu perreciflet,ad plebem conüerfus.iila Genefeos effarus uerba^
Crefcite & multiplicamini,reftinclis luminibus,omnes pafsim difcurrebant ad am*
plexus illius,quamcuhque fors obuiam proximamqj dediftet. Is hominum fiiror
quumbreui tantùm côualuiflet »utnönmodöfeab alioruminiuriatueri, fed ultrà
« 0 etiam bello peterent eos.quí non ídem fe'ntirent,Sígífmundus,ex Pannonia Germa
niacpcolíecflíscoprjsíneosmouít. Hiucrôduce Zifcalufco.quialtero captuserat
oculo,raptis armís obuiam progrefsí,imperatorem uertunt in fugam , tanto ardore
ímpetucpferebantur.xnfígnecalicísínuexíllo portantes, nam.& hic error eos teñe-
bat,ut contenderent in utraque fpecie cómunícandum.Quumcp Sigifmundus con
cilio Conftantienßinterefletjhiquibus proficifcens Vngariœ gubernacula commi
ferat,aduerfus Heróuíam Spalcti dúcem , qui fpecie uendícandse libertatis Vnga-
rieres nouas mol¿ebatur,infelicíterpügnauerunt. Annoqj trígeíím o quarto, quam
regnarecccpit in VngaríáSígífmundús,infigne díadematís accepítex regno Вое-
. mía:,8¿ fi longe prius eo potítus erar, Venceslao fratre fublato. Tumultusínfupeír
*© excitatus eftàruftidsaftcétâtibuSjUtiaftabantjrcgnumjquidiu uagati longe Iatecç
igne ferrocp uaftatis omnibus,œgrè tandem fuperati funt.In capita coniurationis ul
timo fupplicio animaduerfum,alios efFuiîs oculis,aut pnccifîs manibus ad unum di-
mífít^Exínde Sigifmundus in urbem uenít,ubí ab Eugenio Quarto pontífice maxí-
mo.ímperiali corona coronatus eft.Vngaríam'que magno cnm pláufu qaafi tríum-
phans ingreflus.ad compefcendos Boemiae tumultus геЛа pergit .fubiracp ui mor-
bí correptus apud ôppidu Pragam,grauis etiam annis,ut Vngaros illuc cum fequií-
tos à faucibus Hufsitanorum eximeretjaggrauanteetiam тогЬо,схгга Boemïae fi
nes efferríuoluit.SednondumperueneratinPannoniamJquumfcífúsá;tatea,gritú
dinecp S>C itíneris labore,apud Znoimam migrauit è uí ta. Quum regnafíet apUd Vft
je garosannisquinquagíntauno.ín Boemia feptendccím,rexqj Romanorum fuíflet
annís uigintífeptenvmpcratorqj quinqué aetatísagens annum feptuagefim um,ela>
tusqjadbafificam Varadienfem.conditus ineaiacet. Vngariae Воегсиагф regnum,
Síoifmundigener.Auítríxduxexcepit.Elííábeth unicam Sigifmundi filiam7 exfe
cunda coníugenomine Barbara, Cilix comítis Hermanni nlia,habcns in matrimo
nio quam uiuopatre,cum fpefucccfsíonis ad utrunqj regnum ípoponderat.
ls Albertus annoSalutísmillefimo,quadríngentefimoduodequadragefimoCa
lendislanuarrjs.apud Albam coronatus eft. Eiusprincipatu Pailones res omniuni
Teuthonicorum,qui negocíabantur,autalia de caufa fedes habebant ín finibus Vri
garia;, dirípuerunt,aeditaingenti eorum cede.Copías ctíam duxit Albertus in Hut
4o fitanos>qui fe reccperant ad oppidum Tabor,ab fe conditum, natura loci 8C opere
munitífsimum.quumqj tribus menfibús obfidíonefruftra einxifTet oppidum,in fè>
Да re domum redrjt. Éxefcitum quoquc numerofum coegit adueríus Turcas, qui
quum diumorarêtur,occupariexpugnâdis Rafciâ. Epiro Aetolíacp,Pannonos|lon
pain caftrís expccbtione grauati,quum Lupo gentili lingua coriclamaflènt, ínuítd
rcge.ad propria redierunt,Albertus'aducrfaualetudinecorreptus,itmerenon ínter
mmb quum Viennam contenderet,inua7efcentemorbo,díern claufitin oppidoN¿
fine quum biennio feré regnaífet, anno Salutis míllefimo quadríngentefimo unde-
ciua'dragefimOjrelatusqj Albam,ibí fepulturchonorem fortítus eft. Eli(àbeth,uxor
Albertirerensuterum,poftuirí mortem rem tenninAmbigétíbus Vngaris,utríus
fexus œditura patrum foret,Elífabeth in deteriorem magís inclinabat,& puellam fe»
re certís argumentis augurábame
Itaqueea au¿lore,regni principes mflbíslegatís euocaucrunt Vladislaum Litua;
CG niac
854 \Ъ E 'RE^VS VIsLÇ ЛКШЕ
nixducem , fratrem Chafimiri Polonia: regis . Interim regínapuerum pepcrit,
cuinomen Vladislausetiam fuit. Verum fero reuocatís Scnatoribus, Viadislaus
dux in Vngariam magnis itineribus,raptouencratagminc, plurimorum ftudrjscx'
ceptusadrcgnandum:nec eofeciusEliiabedijCumfusefaAionishominibuSjiiifaiv
tern quatuor à partu menfium detuli t Albam , coronaqj de more ornatum , pera&is
folennibus,Viiïègradum redrjt/TencbatVladislaus Buda: arcem,fponte à prafo
До facbdeditíone. Diadema Tecum regina feruandum afportauii,elu(îs'quepro/
<eríbus,&filium&coronamemandauitad Fredericum Stíriarduccm.quicreatus
JRomanorum rex crat,S¿ pueri confanguineus «. Quumcp uaria fortuiiadiu certat
TentjVladislaifadiofuperíorfuít.operapwcipuéloannisdc Hunyäd,ä quoMa* 10
thias Vngaria:rexorigínemtraxit,VIadisÍauscp rex appcl!atus,ir.figne capitis acce^
pit* Pereofdemdiesipfeloannesde Hunyad Vaíuoda 1 ranfyluanus.aduerfus
Turcas féliciter farpepugnauit, Agebaturde conditionibus pacis inter EMabethSc"
Vladislaum,per legatum quédam dclatere,quum repente Elifabcth èuitaexccfsit.
Inducía: annoru m decem,Turcas inter & Vngaros pacbcfunt.quas Vngarigraui
fua cladeuioIaucrunt.Nam commifioprcclio,rex Vladislausin actedefidcratus,&
ipfi fufifugatiqj,maxima accepta clade uix euaferunt.anno principatus Vladislai
quarto.Rebus afflitflis, Vngari animum appuleruntad Ladislaum pu^rum,Albert
ti filium,qucm apud Fredericum educan demonftrauimus . Habitoq) folcnni con*
uentu tonus gentis in campo Racos.anno Salutis millcfimo quadringentcfimoqua ™
dragefimofcxto,uno confenfu regem créant Ladislaum , tutoremqj impuberi dant
loanncm Hunyad Vaiuodam,moderareturornnia,quoufquerexintegrac effctaua
tis. Is loannes,acccpta tutela,nihilhabuitantiquius ,quàm Drakul ulrifci, bC cum
quocp Vaiuodam,quiloannem detinueratinuinculis, ad ufquefuperioris Vladif»
lai mortem* Expletoqj cius poena animo.rebusqj pro tempore compofitis , Ioannes
&Ç Vngari,à Frederico diadema,regemq? fuum rcpofcunt,Optimatescp una cum Io
anne,Viennam regem faluratumprofedhfuntJpfeqj Ioannes título comitatusBy»
ftrienfîshonoreiureq}donatuseftàrege,nec noníníígnibus rubri Leonis in albo
campo. Per eofdemdicSjNicoíaus Qm'ntusRomanuspontifcxomnesaaiceiïsna'
toseuocauit,ducecjjIoanneCap¿íbano,u.irofumma:fo^^ 3«
norum dícitur,ín Pannoníam íinitimaqjiocamiíít, utbellum côtra Turcas geverét.
Nam Mahumctus Amurathis filius.obfidíone Conftantinopolim cinxcrat, Sí an>

tequàm noftrí auxilio írent,expugnauit¿


•Ladislaus annum agens quartumdccímum , Chríftianí nataíis anno mfllcHmo
quadn'ngentefîmoquinquagefimo tertio ucnitín Vngariam, biennioqj pôft
humetus ui&oria Conftantinopolís elatus,Vngaria? fines ingrclTus ,ob(ídíone cín>
xít oppidum Nandoralbcnfe.Quumq? rex Ladislaus^ comes Vdalrícus,L?dísiai
jnaternus auus,cuíus confilio gerebat omnia,Viennam fuga pctiiTentjäudercrq? ne^
mo cum tain numerólo horrendoq? hofte congrcdí,Ioanncs Vaíuoda comes Byftn
cenfis ultrô погаси dedit,Sí ab omnibus defperatam ducis prouinciam fumpfir.hor 43
tatuqj Ioannis Capíftrani plurímí mortales eum fcquuntur. Primumqj nauali prav
I10I ■ortunafauit Vngarisjdeindemachinis tormentisep mcenibus,intraquindecim
dies,ex quo uenerant,adco concufsis,utrIeui momento cafura uiderentur, circa аГ'
cemacfí pugna diu сеПашт,иегГаср Fortuna ab . Vngaris ad Turcas aliquot/es eft,
ad ultimum fufus.ac in fugam uerfus,omnía opera machínascp amifit. His íta ge
ftis^romes By ftrícefis incíditin aduerfam ualetudinem.ex qua paulo poft moritur,
Vladislao Mathiaqj fuperftitibusliberis:haud ita multo póft,8í ipfe Ioannes Ca'
piftranus ab humanis excefsit.Ladislaus interra,qucm Vienna cum Vdälricopro'
feftumdemonftrauimus,inregnumredrjt. Quurnqj comes Vdalrícus in caput ft>
liorum bannis Vaíuoda: nefaria molirecur, ab Vladislao Vaíuodar liberum natu ,
máximo pra:uentus,ín arceNandoralbenfifufceptushofpitío.ab Vladislao trud*
, datur.Eacacdesadmírationeformidinecp regem fimul Sí príncipes Vngaría: per^
culfit
DE X E g 12V S VNÇ Л % IUE. 8^
culiîtjtndeqi ftatim moucruntucrfus oppidum Thcmefuar.Ipfeqj Mathias Vlatiiù
lai frater.alter Vaiuodx nlíus,8¿ Elilabech Mathia: mater,obuiam progrefsi,rcgem
benigno hofpitio fufcepcrut,ab eoqj ueniam cacdis Vladislao facile impetrauerunc,
affirmante,inuitorege íenonperfequuturumcornitis Vdalrici mortem. Verùm
quumBudamueniiîer,afsiduis quorundam fuafionibus inftigarus, ab Vladislao
pccnas fumcre ftatuit:fed expccbbat occalïoncm.ut uno tempore ,ипаф caufatione
ô£ Vladislaum ultimo fupplícioafhcerct,S¿ Mathiam fratrem in carcerem conrjce>
ret.Intereacrebris nunci)s arFerebatur,adefle Turcarum copías:ac Vladislaus exem
plopatris in cas iturus.quum bello neccfiariapararet.hortantibus ijs qui maxime
10 eiusoptabantnecem,dcdit operam ut Mathias quoq? ad regem uenirct,utper cius
abfcntiam uicemperfonamcp fuam iuftincret:oblitus mandatorum patris.quimo'
riens uetuit,utrunqiiefimulapudrcgcmiicriari, Simu'ac itaque Mathias Budam
uenítjambosínuínculacóiecitstertio^exíndedie Vladúíaus fecuri pereufius eft.
aiunt adhuc poft tertium ictum,ut erat manibus poll terga uín<ftís,fcfe in pedes ere-
xifle,atquemultís audientíbus exprcfièloquutum.Cômouit Vladíslai cafus muí
tos, qui propere corrcptísarmís,aducrfu3 fontes ínfontescp íuxtadebacchati,perua'
ftatis ígne finibus .ingentes edíderunt ftrages.In rjsMichael Zilagrj de Horogzc»,
auunculus Vladíslai comitis/Tranfyluanos aggreflus,omnia breui redegítin pote-
ftatem.Quumcp fracfto carcereeuafi fien taliquí,qui cum Mathia feruabantur ín uín
*° culis:exeo,abducT:ofecum Mathia, Vienr.ampetqt.ibiqj Mathiam Paulumcp Mo
drat cuftodiendos reliquit.lpfe in ßoemia profetftus cft:Pragxcp moratus alíquaiv
diu,fubíta morbí uí correptus,paucis exínde diebus obrj t,non fine datí ueneni fuípí
cione,annoetatisduodeuigefirno,quoto tcmporercgnatiediccdusefbquiapofthu
mus à partu Alberto patriiuccefsit.annocp Saintísmillcfimoquadiingétcfimoduo
defexagcfimo apud bafilícam Pragenfem fepultus cíu
Allato nuncio mortis Ladislaí,Pannoncs~uniucríx gentes indicio conuentu a*
pudurbem Pefthcnfem,de creando nono rege agerecceperunt, unocp confenfu ad
Mathiam conuenerunt:acceptaqneMichadísZilagi] fponfionc, Mathiam fratris
Ladislaí песет non ulturum.ita cum abfentem regem appellarunt, hac lege ,ut
quinquennío Michael Vngarie rem gubernaret.quoiifque Mathias imperio mam
ríor eilet. At Boemi Georgium de Podebra regem fibi créât, cum qui pro Ladislao
pueroiam defuneto Boemíaeprarfu erat. Hic Georgíiis,inccrtum quomodo,Mathi
am tarnen habuit in poteftate,feu uiucnte adhuc Lad islao.ex arce Viennenfi dedu'
ctumrfiue poft Ladislai mortem,falfo regis nomine fignatís literis .non antea certè
dimifit,quàm filiam eius uxorem duxít+Connubíoq; iam celebrato.acceptaçp à foce
ro magna pccunía,uenítín Vngariamrprimocp ingrefius oppidum Strasnice,plura
domi forisep egregia edidit facinorarfextoep demum.quàm regnare ccepit , anno a*
pud Albam capitis infigneexpit* Oppidum Iaycza ab obfidione Turcarum exe
mitjComitatumcpSirmienfemabcoi um populationibus«Boemum quoque Suyh-
0 lam,uirum bellicofum:Fredericumcp Romanorum regem, qui regnum Vngarixaf
fecTabat,acie fuperauit.Tranfyluanos,qui alio crearo rege ab eius fide dcfcccrant,re'
cepit,8¿ imperata faceré compulít.Stephanum Vaiuodam, cum magna manu con
tra fc uenientem noeftis, filentio fudit, fugauit'que* Sumpfîc expedicioncm con',
traB oemos Hufsitanos.quibus cum commenter bcllíí feptennio gcfsir,magnamép
Boemix partem fuofubíecitimpcrio:Bocmíxcp rex aopcüatus, in urbe Olomucen
fi de Boemía coronatus eft. Archicpifcopus ¿nterca StrigOnieníís,8¿ pontífex Quin
quecclefienfis,Cazímírum Cazimiri,Polonicrcgisnlium,priuat!Sconniriscuocant
ad Vnaarícregnum capcffcndum.quípotitusarccNítríenfi,obfefíusáMathía,uix
fuoa in Poloníam euafit.lpfeqj Mathias non contentus recepifie fuá ,mífsís ín Polo
f0 niamcopiis,omníacxdibusimpleuít. Quum'qncCazímírusin finibus Slcfianis
res nouas moliretur,utrínquc coparatis ingentibus coprjs,adurbem Vratíslauíeiv
fem caftra caftrís contulerunt. Sed antcquam de fumma rcrum dimícarctur, aoi de
, LL z pace
pace cceptum: qua firmata à bello difceflerunt.Inde Mathias exercítum reducens,
oppidum SabatZjTuicarum prarfidio firmatum obfedit,atqj ui cepit. Hucußjnt
tertia'BonßnifT>ecas, Lterumcp bellum contra Frederick gefsit,mültaq»iu'
ris eius oppidaredegtt in poteftatem,8£ in his urbem Auftria; Viennä*Häbuit uxo^ •
rem fecundo matrimonio Mathias Aragonem Beatrice,Fcrdinandi regis Sicilia: na
tu minoré filianuQuumcp Turca: marítimos Apulia: fines occupaflent,Mathías au>
xíliares Vngarorum copias mifit .Obi) t nulla fuperftite fobole, trigefimofeptimo,
quam regnare cccpir,anno. Vngaria? regnú competítores ad fe quiícp trahebát,Ma
ximilianus Romanorú rex,& Vladíslaus Cazímiri Polonicrcgís filíus,quémortuo
Georgío de Podebrad,Boemi rege fibí creauerat ea lege,ut ííneret Hufsítanos ex in Ie
ftítuto uiuere, quem Mathias (utíam dictum eft) magna regni fui parte fpolíaue^
rat.Quumép ftatim poft obítü Mathíar,Vladislaus Boemícregnú^Maximílianuscp
Auftriam occupafTet,utercp regina? Beatrícís(eius enim maxima apud Vngarícprin
cipes,ob nature liberalitatem,au<ftoritaserat)gratiam captabat.
Quum uerö Maximilíanus cunebretur earn duccre,pra?uenit Vladislausiadiurt»
Ласр fibí matrimonio Beatricc.fuperiorfuit.Ipfecß paulo poft ómnibus iampacatis,
Vngarierex appellatus,infigne capitis accepitreum Maximiliano pa<ítus,utfidece'
deretabfcp legítima prole, Vngaria: Boemiacq? regnaadeum cíusq? fuccefsorcs per
uenirent»Sed haud ita multo pôft diuortíum cum Beatricefecit .nam regno príuatá
compulitalTentirifuturiscumalteranuptrjs,affirmansnunquä fecíí matrimonium t0
traxifle:grandicp pecunia ab Alcxandro Sexto pontífice máximo impetrauit,uteili-
ceretalíam fuperducere.itaqj filiam dominide Cándala Vafconis.uxoré fibi íunxU'

MICH. RIT II LIB RI SE С VN Dl FI¡.NIS.

P. CALLIMACHI EXPERI/
ENTIS ATTILA*

OTT но S, fiueagri inopia domilaboranteSjfîuebem'gniorécoelo


terracB patriam qua:rentcs,Berith duce.ingenti multitudine originû }•
fuaruminfulís au¿tos,excepitprius idlittus Germani Oceani,cuihö/
die quoep nomen Gotthífcantia,Qiiaregíone etíam poftea improba
Seagal ta,fub Filmiro,quinto àBerith rege,pul(îsindigenis,Vlmerigorum
terras occupauêre.Deindeuiribus animiscp adau<flis,carteras pené omneis terrarum
orbispartes,uaríabellorum fortuna cuentúque peruagati,cum interim ahjatque
alrj íugí fuccefsíonc apud eos regnarentrtandem uerfi in Pontum,inter Bícem pato'
dem Ô£ Boryfthenis oftia federn cum cepiflent,ad fuorum dueum nomin afuum ас-
commodantes,qui propinquíorafluminitenuére,VííTogtthos,ca'terí Oftrotgot'
thos Îèappellauêre» Vníus tarnen eiufdemcp regis nutum omnes intuentes, indc
fubiecb's fibi VandaliSjMarcornannisjQuadorumqj nomineuniuerfo.circumtulc/ 40
rearmaadSeptentrionem:quo tempore imperrj eorumfumma erat penes Ernenn
cum Amalum. Quem pleriquelaudibus AlexandriMagnicquandumputant.glo
riarerumgeftarum,domitis fubacb'sq?,ducT:u aufpicrjscpipfius Herculis,Roxola>
nis.Venetis.Helftorumq; populis,cumnationibuscarteris,ufqî ad glaciale Осей'
nunuEam gerendorum beliorum audaciam acfclicitatem,fîcundiqucjà Gotthisnv
genti nominís fui terrore circuma&am,florëcibus tum maxime Emcnrici rebus pro>
uocatam,poft multa certamina,uicifllm aduerfo profperöq? euentu commiifa , fub/
mouère proeul à Bice,Pontiqj littoribus rtenuereq? aliquandiü fub imperio Hunni.
Dequibus traditaab authoríbus íummatím repctam,quöuitar,moribusq5 SibelÜs
Attila: ipforum quarti à tranfitu in Europam regis explicandis,fi qua humana: uhv fQ
tutismodum in eouirofupergreiTauidebuntur.relato ad Déos originis argument
to,fîdem accipianttScribuntpleriqî , Ftlmirû Gotthorû recrem«Sed rerum antiqua'
^ rum
Л TT1 L A, %S7
rum peritiores memoriae proditu reliquere Jdantirfum cxercitu luftrato.nonnulias
ifoeminas .alirumnas Scytha: uocant, ultra communcm alíarum fpcciem corpore
atep índole auguftas .Scytharumcarfosexdufiflexasfyfubinde in íolitudíne trans
Macoridem in Afîaagitantes,à Faunis Ы Satyris cópreífas , Hunnos genuine quo*
rum moxfoboles tanta fcecunditate propagata.utcredí par foret, Deorum quoep
cuiufpiamadidoperamaccefsííTe.Sicgcnit^ficpropagati, nullius ufquam diuin»
authumanae reí commercio,cum alio quopiam gencrehominum habito, diu nata*
lialoca.ab omnibus lingua,uí¿tu,habitu,monbusdi(crcpantes incoluere, fineullis
sedificrjs.fubdiuopafsimj&ltantumferarumpellibusjaduerrus cceli terrxép ríaoré
1,0 8c4empeftatescircumtecbmagis,quàmamifti,finculla inter fe cultus iacbtione.
Capituteguméta,galericulíincuruünformescp:acmultoinformíores exlibro calce/
fub hecdinis pcllibus crurû inuolucrû . Sed пес ullo eolendi agri ferendarúmue fru*
gumufucognito,uenatum,paluftriumcp arundinum radices (quas regio przedub
ces fert) pro cibo habuere:&: eum quidem neq? coclum ,ncq? faporibus incitâmes
tis'uegula: adulteratum/edautin foie ,aut fub alis calefaftum. Non religio apud
,eos,numinis ue ullius uel metus,ucl reucrenria. Corpora hirfu ta , faciès terribilis ac
mínax.de fxuíentibus in filíospareiuibusipfo natalidie,marium fcilicet omniûge*
ms candenti ferro infecando,& ante primam alimoniam uulnerum patientiam in.
cutiendo ex :quo fine forma: ucnuftateferèimbrrbes temper, cicatrieoía Ы fulcata
*• cute,tempeftiuam pilorum gratiam non admitiente*. Cxterum ad robur, ualetudi*
nemcp,cumag¡l¿tateadmir3nda,tantafitis,inedia:,lngoris,ca?tcrarumcphumanaríí
necefsitatum tolerantia,utuelexindediuini in eis feminisorigoargueretur. Argen
tiautaúrinccufus,necpoíTcfsío:uiliumac promiícuoruin commercia permutation
ne exercentíbus,diuitía? folx & gratia; in arm cutis maxime equorum ,quibus infide
re iam turn à pueritia honefta mcditationc aiTutrfcentes.facilè poltea nationes carte*
ras obeundis equeftri dtfciplina prelrj s fuperarût.Iracundum.fed per fe deferens,no
uarum rerum ftudiofum,ac prxda* immodicè cupidum , paulatim deindeaut domi
excooitata.aut peregrè accepta lanificiiratione,pauIohumaniorihabitu fefe excolu*
ere.Religio quocp incefsitanimos.fufcepta louis , Veneris , Mercuri] , fed in primis
3* Marris ueneratione:quorûdeorum à Scythismyftcria cùm accepiflTentjCtiam Scy*
thicisnominibusappellabanuSed & prxdx* (ludio graiîàntes in gentes alias, ut
quxqueproxímiorerat,&: minus ualida,à faxis hiftibusq» uel duratis igne,uel cor*
nibus exafperatis,qux tela à principio illisfuêre,ad noticiam prius armorum,deinde
etiam ad ufum peruenere,arcuumcp in primis.tantum ftudium exercenda iuuentu*
te impenderé .uteosquo^ipfos.àquibusfagittandiperitiamaccepiOèiit.breuianr
tecellerent. lam tamê frequentibus incurfiombus rapinisep gladiorftetiam aclorica
rum ingente numerúadeptí,íuuentutísfuxmaiorem partem propè iuftis armis ad
Scytharumfpeciêarmauerant,cùmBaudetcs,poftrcgiamftirpemprima:apud eos
nobílitatis,uenandi ftudío ceruam infequens,íicante fe fugienté,ut lafsitudini mox
e ceífurauíderetur.non prius abftitit,quàm fuperata Mxotide,fc uclut ín orbem aliu
elapfumuidít.Cumitacp cerua,quâoculis pedibusqj fubfecutus ufep ad paludis ex*
trema prooredienté nufquamapparcrct,incampís undicp longe lateqj patentibus,
uerterabundè fpcciemq? К fitum locorú miratus.firnuí adoratis Dns,in quorú tute*
la regio forct,nec dubius fecú , numinis alicuius duclu fe ¿lluc и fcp peruenifle , retro
ad fuos,feruatís ueftígrjs,cum gratulatione reuerfus,omn¡a ut ach erat, & que uidi Ù
fet,exponit.Quibus audítís,quí ad id locorú paludem ímperuiam crediderant, ere*
fíis in fpem lxtíorís fortuneammis,tum uero cupidítate intuendi ca que à Baudete
contra ac prius opinabantur,audiebant,tumultuarioconfenfu,Velambro regí fuo
Drope neccfsitaté illuc mouendi impofuere»Non prius tamc mota funt ca(lra,quàm
a i exploratum míffi,hauddifficilimi laboris rem fore tranfitum retuleranr,ren tata:
oue in cuentum fortes , fcciícem fauftamque migrationemportenderant. Supera
SioiturMíeóádc,duccBáUdece,pofiascf in Europa caítós^rimumimpetumuov

l tere
858 % С Л L LÎM^i С H I
tére in Sarmatas,paludís extrema fub oftíum Tañáis accolentes : quos improuífos,
6¿ nihil minus quam bellum cogitantes adorti ,facili negocio fuperauêre :díreptis^
ipforum curribus,S¿ magna iumentorû prarda abac1a,captiuis fubínde armis^uío
quid militarisartatísinerme¿nterruosadhucfupererat1armauére.Creüít(ut fit )ani
mus ui&oribus àrebene gcfta,&: multiplicata arma ctiam fiduciam augebant. ltaqj
per mediterránea ín Daciam ,My fíamcp dcclinantes,cum Gepidis atquc Alanis pa/
ri ас cum Sarmatis fcclicitate pugnauêre .hoftibus no cam ai mis cedentibus , quàm
nouumtrucemcpoppugnantium afpectum non fuftinentibus.Difficilior res cum
Gotthis fuit,exercítat¿s omnium ferè gentium be Iiis ,8¿ uíctoriarum numero & ma'
gnitudine tum iníígnibus,tum fuprà quàm ut uinci Ге poiïe crederen t tlatis ♦ Namli
cecprímuscongrciTus Hunnoexlententia cetsiilct, propter militarcm fedinonem
apudGotthos,abSaroatque Amnio,int<r primores gentis opibus ateß automate
prcpollentibus.contraEmenricum regem L um exici utarn,in ultionem coniugum
fuarumjquasuelutaddominatum uiros inc;taicnt,paucis ante diebus,iu(Tu regio,
equicaudis fuis alligatas,non minus locdè quam crudeliter in partes lacerauerant.
Quaoccaiïoneferuata,cùm rex non minus k-nio(quippe quöd uigefimum fupra
centefîmum annum ageret ) quàm uulnere,quod in со tumultu acccperat,c5fe<itus
occubuiflct,facilc Húní uídores eualére.pulíis Gotthis ad interiora SarmatiCjCjuà
maximein Septcnirionem porrigitur*Sed Vinitarius, Ernennet fratruelis.fuorure
liqurjscolle<ftís)imploratíscpá Vimlfoauoíuoauxilrjs,mox tanta fœlicitatebisad'
uerfus ui&ores copias eduxit,utmaximamgrntis partem deleucrit. Tertio prarlio,
mipfocongreffijfagittatranfuerberatusinteriens,non eius tantum certaminis,fed
belli etiamtotiusuiftoriam Hunnisreltquit,fuisuerô parendi necefsitatem. Nam
exinde Gotthi Hunnis paruêre.Interiniria gerendarü rerum contra Gotthos.Mun
druth,qui & Mazuchus dictus,mortuo Velâbro.fuccciîeratilli inregno.poftque
licet Actilam Bledamcp filios reliquiilet, tarnen quia propter a?tatem adhuc teneram
prineipatuigerendo impares uidebantur,Hunnifuarü rerum iummam detulêre ad
Hottarem bi Rugilam,Mazuchi fratres,quorum du&u & aufpierjs multa 8¿ preda
ra gefferunttinter qua; memorâtur in primisdua: in burgundos expeditioncs,pro
pccrutriufcp gentismaximèinfîgnes cladeeX^uandoquidcm Burgundi,priore beU
lo multis certamínibus re malè gefta,ubi rurfus côcra le Hun num mouille fcnlerû t,
ad diuinamopem conmgérc:Chrifl:ianiscpmyîtcri'j5initiati>magnopreliofulosho
ftesca'foscp finibusfuisexturbauêre.HottariÔ^ RugilarfucctiTêrc Attila SC Bleda,
ftatimç à principio dominatus uertêre armain Gepidas.fruftrafepeab Hottare ¿¿
Rugila tentatos.Sed aflfuit coeptis förtunarquippc&fupra fpem confurgendi adar
ma ruríus,primo certaminc ca:fi",in deditionem uenêre Attila:, qui carteras fubínde
Sarmaticas nationes haud magno negocio fibi fubiecit. Ea dum gererentur, Viflcv
gotthi ferentes indigne Hunnorum Imperium, Daciam Myfiamcji utramqj incolciv
das à Valente Imperatore Romano impetrauerant.quibus perfequendis dum para
ret Attila cxpeditionê,Bledainterrjt.Et quia mors eiusmbitaJuulgôdic~tiïeft,à fra'
treueneno necatü,utautfocíum rcgni.aut acmulufubmouerec.pcrfo!utisitacpmo
re appiratuqj regio íuftís ßledc, Attila in Vifogocthos mouit:ui<fîosép My(Ía,8¿ fub
índe Dacia,ín Pannoniam fubfecutus e( U Vnde Feflbs cacfosép multis ac magnis cer
tamíníbuSjtandcm commigrarc in Gallías coegít.ipfe ucro uíclorta ille<ítus,m Thra
cíame*" Macedonian! tranícendít,penetrauítcp ufepad Achxos.ad Aegcum mare.
Quaeres compulitMartíanú,qui Orientale tenebatimperiü,utcum Perils & Vari'
dalis.quiin Aiîamfereceperant,pacem firmaret.uolebatením fbbilitis trans Por»'
tum rebus,Hunnooccurrere*Sed Attila,feu affuturi Martianicum ingentibus «v
prjsfamamotus.feu terri tus oftento.quodfcrenocV tranquillo ccelo,nemíneimpel'
lentetabemaculum ípfíus corruít.cum renunciaretur pacatam efle Afiam , MartiV
pumep Conftantinopolim properare.conuerfo agmine redrje in Pannoniam, ibiép
firdem fuam poneré conftituic.bimul locorû captus aracenicate, íímul perfpecb op'
Jíortunitatefctíncndís Tub ditíone fua nationibus,quas dcuícerat,quod uclutin ccr>
uiceillarum pofitus.omnem tumultuandi facultatcm omnibus adempturus appare!
retínecmmusmagnis&írequcntibusflumiiiíbusundi^ círcumfeptaregíone,áfu>
bítis quorumcuncp incurfionibus tutum fore fe credcbat.Scd Sí cogitatíonis fuar exí
tum per fortes cxpIoranti,fcrlicia omnia St ftabilia obuenerant.Captis igitur deferí-»
ptiscp locis,per que gentibus fuis d¿ftributis,regíóncm munítam.daufam infultibuS
extcrnisrcdderet,aliquantulum temporis ftabilícndis rebus ас regno fuö totùm ferí
bendlsleg¿bus,quibusagúârelnintelTeJabfumpÍIrЛ)utabatcnimГc6fcriplis legibus
homínes fieri meliores,cùmintuerenturquotidic,qux bene mcrciuibus de cobimu*
.» о ni militate propoííta CÍTent prscmía.cV: qua* flagitqs pecna îmminercr.eactcrùm pnnci
pem uíuam eíTe legem, in quo oí laxamentU aiiquod uitíorü uirtutumcp,pro condítí
onererûatcpjcmporûcôpenfatione+Moxdomi.iSéquacûqueà Pannoniain Boreä
8¿Subfolanu Europa porrígitur,paca ta omnia Sí firma fibi cú íntueretur, reputan»
fecú Gotthorü in Italia Sí Gailía fucctffus.ad Occidentale impcriúanimííadiecit.E*
ratenimgloria:acbellorüpercupidus:qu!busgerendistamundé cófilrj adhibebát¿
quantú ftudij fuícipíendís.Et cû manu ih cnuus foret,n5 minus erat têperatus. Ceti
rufupplicibusprop¿admolliciéfacilis:S¿quiin fidefemel receptos, in pernícié ufqj
fuá tueretur»Molíendis eñíciendiscp reb.míra in eo tum dcxteritas,tum uelociras,S¿
multo admirabilior fubeundís periculis cóftantia.Sed ut dementis aními ín dedítos
Ä0 itainexorabilis ín deuíctos.Vcftitu quàm fplcndididïmo utebatur, putabatcp id ad
maieftatc pertinercjnter prandendü raro fedit:in cecna profufus erar,cibucp auidifíí
me coficiebat. Cçíerü carne pluríma fe farcíens,á pane fere abfh'nuít, и t qui iuepti SC
pauci fucci alendís corporibus ей arbítrareturruino immodicé cú indulgeret ín ocio¿
fcmpertâmêfibiipiîcôftabat.Rebgioniuerô,pcrfuaf;onib,cp dcDrjsà gente íuafu>
fceptísufcpadíuperftitionéaddídusJD¿Cfbatcp,'nullo fanebus facrificio déos piari
quàm fi îufiè Sí benefice inter homines agitarctur.lncitabat autêcxcplo fuos cùm ad
ceteras uirtutes, ш maxime ad tcmperaniiaminbelliciscxpeditionibus,cüplcruncp
aqua&plcbciapultecontentusinpublico prandcret rexiftimans earn tolcrantiam
humanaru'mneceffitatum,quxobfidcndisexpugnandiscp urbibus, turn itinenbus
jo acrcliquísmuncnb.obeundísmiliucír ncceíTaria,nullare magis impediri frangicp
poire,quàm delication's и ictus coniuetudinc. Pecunias , uctcri maiorum fuorum in>
ílítuto,prop¿ contemnebat. audkusqjeft lape, cùm diccrer,p!uscfiemcKftia:in ca.*
rum amiifione.quàm in pofleffionc uoluptatis.Armomm mcditationcs ad tyrones
excrcendos minime neceflàriasarbitrabatur,quocuncppcriculofatis ex tempore in
fcrcdispropulfandiscpuulneribus erudiete.Statura corporis fuit infra mediocrem4
peclorcactorisfupraftaturâ iefe in robur effcretibus:capite autcm maiufculo,aut
erat.aut apparebat.ex oculorum orbibus, ad Sauromatum fpecicm paruis:barba illt
rara admodum,8¿iam tum raris adfperia cams.atcolor,quiciusagrefteoriginisge«'
nus indícaret.Sermo horridus Si minax,ac propter Barbaram pronunciationrm au»
40 ribus grauis.Inceffu quocp adeô geftuofus Si compofitus,utuel exinde fuperbiflîmi
animic5traxeritinfamiam.Accedebatuerc» ad naturalem audaciam,pcriculorumcp
córemptum.MartisgladiusíquoaccincftuSjfupra humana? fpeímodum fecurus,cer»
tamínibus fe inferebat, FeruntScytham ex medía plebe, cum res ab Hunnis contra
Gotthos ad Bícem paludem gererétur.cruentum uítula: ueftigium retro infecii tum,
inueniffegladíum temeré ín campo iacentem.moxcp ad Attilam detuliffe, cùmille
per quietcm armari àMarte fe uidifïet.iracp plané creditum ab Attila,fibí defh'natum
diuinitùscumgladium.ueluti fubíugandiá feorbís terrarumpígnus&fubfidium,
Adíeftisigituradfuos,quámpotuit,numerofiflimis copí)s,exMarcomannis,Qua>
dis,Sueuís,Herul¡s,Turcilíngís,Rugr¡s,quasomnesnationes iampridem dicto ha»
f0 bcbataudientcs,unà cum Harderico Gepidarum,8¿ ValamíroOfixogotthorum
rcgibus,nccnon Dietmaro Sí Víttímaroregulíi.quíngentorum milium eXpleuií
cxcrcitum.ln quamultiiudinepaucipro numero pedítes erácimpellendis ením con
CC 4 surbandiscp
8бо % C^ÍLL ТЛС<А С H 1
turbandisqjaciebusaduerfis.cfficaciiTîmum Temper putauit Attila equorum impev
tum?humanainfidentisrationedii4(Ttum.Ca;terumutJquodumbusfacile роГГесгс»
debat,confilio ЪС fine periculoafíequeretur,pra:mifit legatos Romamad Valentin
nianum,qui benigne cum alloquenteSjnunciarentjfe bello accingi contra Theodori
tum,qui\ iiTogotthis in Gallia prarerat:inftituifíe delere gcntem publicas omnium
•gentium pacis perturbatricem. Nihil fibi rei cum Romanis eflè,& uiroseos fortes
acbonos credere.quorum Imperium &latè paterer, & arquiíTimo à fubditis ferretur
anímoipollíccrenturpractereajfiex ufu fore apparcret.initurum fe cum illis fodus;
atcpamiritiam,uiresq? St'confiliacommunicaturum.quocun^ res ac difcrimen uo/
caret* Hauddiflimihbus quoqj mandatís inftru<itam legationem ad Theodericum ••
mifitinGaIlias,utreparatimpo(teaeosaggredienSjfaciliusutruncpfuperraret.Tranf
miííodeíndcDanubio,permediamferé GermaniaminRenum fe conuertit, tam fe'
yeradifciplinamilitemcoercendo,ingran'am nationumquibus imperirabat,utne(p
libidinis nequeauaricia; tam diuerfarum gentium tan tus exercitusueftigium poftfe
relinquereiáprincipio:pofteadíuínaSí humana omnia, quacunqj progrediebatur,
diripuit.Pacatoenimagmine in Galliam properatururn »conuenerant in fe plera?<|
natíones,nonfolum negando commeatum,uerumetiam tranfitu arccndo.utpalu'
dium fyluarum ue aut fluniorum opportunitatcs retinendi earn fpemfaciebant. Sen-
ierat Valentin!anusaftufepeti,& utconatus Attila? illicretunderentur,mifitin Gal'
liam Etium patricium,qui, ur erat uirnon minus ciuilium artium quam bellorum »
peritus,agendo fuadendoqj attraxit nationes Gallicas , ut fecum aducrfus tam terri'
bilis hoftisímpetum progrcderentur.Itaqueconuenêread cum Luriani, Armorina'
ni,Saxones , RipariolijBricftones.Lambriones, tum Francorum rex Meroueus ,&
AranorumSangíbanus.VifTogotthum ctíammouerat non minus tímorhoftís,á quo
uincí confueuerat,quàm Etrj fuafiones,utpcrcuiîocum Romanis focdere,focias со*
pías aducrtus Atïlameduceret. Bis eo anno luna defecerar,S¿ frequens rerraemorus
urbes etíam nonnullas pené toras cuertcrat: 8¿cum ermita ílclla noctibus aliquot ad
occídentemapparuíiTetjUifumell: ccclum patefieri uelut fanguineo hiatu , plurírnís
haftís igneo fplendoreperlucidís:hiatum per tranfueríum íntcriecantibusrqua: often
ta,populorum ánimos religiofaformídínecomplerant. Itaque quo plus díferiminís I9
etiamuelutdíuinitús íigniricabatur,eo diligcntíus Theodericus atqueEtius circum*
fpiciebantjpraparabantqs omnia aduerfus Attilam rquiut terrore fui Gallonim ín
feanimos à Romanis Viííbgotthísqj auertetet.díripiendo incendendoqj uicos щ
oppidaquxcuncpobuia,tranfgrcíTusRenum,cúm Gundicario Burgundorum re/
gí,príus quàm EtioatqueTheoderíco fe cum fuis adiungeret, uítam fimulcV copias
ademiíTet. Peruencratiamad Cathalanicos campos.quicx Mauríaci uötantur.quo
in loco cum uidiiTctexaduerfohoftemtot fortiflîmarum natíonum auxílíjs inftrU' .
cbirn,appareretcp ad id peruentum eíTe difcrimen, in quo non uniys tantummodà
pra?lrj,fcd totius belli fortuna períclítaretur , Attila de uíctoría exia côfulens compe.
rit,fe pugna quidem inferiorem futurum: fed cumquífummus eratín hoítilíaciejca 4«
íiirum.ltaqjconuerfo in Etium animo,cuiusuírtutcm atq? íngenium ceeptisfuis ma
xímeobftiturum fentíebar,ctiam cumfuorum clade pugnare côftituit.NonMmcn
príus , licet hofirís explícarís ordíníbus pugna expofceret,fuos in aciem eduxit,quàm
fol u ergeret in occafum.ut íí uínci contingeret, nox prelium dirímeret, fecutusep cft
confilíueucnrusineo.naiti nox quídem.animoq? Síuíribus magnís ácccnfum prav
lium dírcmit.Cxrcrumnon Etii>s,fedTheodericusinterrjr.Parum tamen prarfidrj,
fufis fugíentibuscp Hunnis.fuiíTct innocle.nífife ad caftra curribus obuallata rece
pííTent, tanto cnim ardore à uí&oríbus ubique ca:dtrbantur,quod actum erat de At
tila,fiautabefíemunítíoneslongiuscontipi{Tét,autaocTredi £¿ dfmolíri noftu fine
oppugnantium conmfioncpotuiíTent.Tradunt quidam ,fupra centum feptuaginra f
rnilia,ea in pugna ca?fa4 Alrj à numero exprimendo abftinent ,fedaugenda cardís fpe
cíe feribunç, ríuulum, qua modicé inclinant campi, allabentem , occiforum fanguine
aucbm,
au&um,faxa etiam bL cadau era euoluífíe.Sed ut uíncen tíú numerus maiör fuerí t, ar
míscp & militaríbus artibus ínftrudior,nihil magis ad ui&oriä fecifle creditú,quám
quôd Attila,ubí fuos ad fugâ indinaturos uidit* ueluti fato ceiensj prcliü deferuít.
FoftrídiecйThurifmundusThcodoricifilшs,(înшldoloreamt^^îpatris,fîmul uífto
ría iuuenüem animum ftímulante, caftraoppugnaturus copias admoueret: Attila;
quodubiadarmadifcurricoeptû,maiorê longe, quam putaret»ftragé fà&âanimo
aduerteret,equorû ftratis in cumlû c5geftis,ingentc ueluti pyräcxdtauit,cui fuppö
fito igne,{efuperinfjceret,fi caftra capi contigiflctine tot tajitarucp gentiü Sc" nationü
uicT:or,in poteftatê eorú,quíbus ultro bellü mferebat,uiuus uenirer . tubis tarnen in
to portiscaniprecepit^uteruptionisexpemtionehofteeluderet.CxterüEtiusforfan
non reprchendenda,fed parü fcclici fufpicione ueritus, ne deleto Hunno , Romanis
fubinde difficilior res foret aduerfus Viflbgotthos,Thuriimundîi ab in fti tu to aucr
tit,propofito ciconfiho,patcrnûregnii,antcquàm fraterfuus Valamirus cömunire
illicfepofset,praeoccupandi.Quamonitíoncpercitus íuuenís, cùm fuorü reliquias
fecû trahensad caparte Gallia?,qu5paterhabuerat, citatifsimo itinerc properafseti
Attila noua Ipe ereäus/olcnnelacrificm Marti celebrauit,uouitqj in annos fingu>
los,roganscp 8¿ ueníápetcns.ut querello gefturus fubindeerat,propitio & úolente
ipfo ex anímí fui fententia tranfigerentur.Moxq? in Tungros mouit , quorû metro>
poli expugnata, promifeuè in omnêièxû artateep defaeuicns,adunû omnes deleuit:
*° qutacùm praemififíec quideditíonépeterér,n5impetrauerat.lSíihíla:quéadmiratíí
eûferût à principio,quàmtormentabellica,quib.grandiorcs lapides excutiuntur*
Nâquiadidlocorûmiffilianullanoffet, preterquâ que altera manu tracbri mitticp
poiïct,ubiuidit ingentibusíaxisjuirescp humanas excedentibus, non fingulos mih>
tes,fed ferè totos farpe manípulos profterni, cû terroreadmirabatur+Et utcunqj feu
Diuinaopc,feu humano torquerêturingem'o,deteftabatur,quafîiniuftii genusau»
xilrj.faxauaftiora quàm ut unu corpus autfer¿'et,aut mitteretîmoxtamé illis afluo
uit,nec expugnâdis modo urbibus,fed câpeftribus etiâ certaminibus pleruncp adhi
buit.Profectus ex Tungris Trecas uenir,ubi Lupus epifcopus,facerdotíbus omni>
buscomitantibus,cûfacris,folcniori apparatu &C ceremonia, ad mille paffus obuiâ
>o progreflus,uenerabundèperfrenûequiarreptii,fuisaduim armatis inftruebscp eú
îubièquentibus,in ciuitatêpcrduxit,&tâ pacata omni filcntio^er porta altera edux
itjUttenueritfamajCaptistâtifperluminibuSjdûpreterirêtjnô urbê, non circûfufum
adípecbtndurn populuanimaduertens,feperuaftä folitudíné traduci rxiltimaffc*
Dimiffus à Lupo,paulö poft affecutus eft ín uía plerofq>,quí cíuítatis direptionétt>
mentes,cúliberisót" rebus charioribusadfyluaspropcrabât. In ter quos muliérfuit,!
quacdecéfiliarû matcr,minorê, quacbimaerat,linteoload collû fuû alligatâ apporta
bat,ftimulans fimul iumentum,cui exreliquis teneriores duas fuperpoluerat, fubfe>
quentibus adultioribus cacteris^non tantum forma,fed quadam etiam ínter fe fimilú
mdineinfîgnibus;quaearmatoramfuperuenientium terrore exánimes, matrí fe dr*
40 cumfuderant. Atilla,iam pridem fuorum patríaccp cafu,quamcaptam euerfamq»
putabat,adflícla,tumueráadprxfentemfortunamexanguis,S¿uíxanimí compos,
omnia calamitofa 6¿ feeda de fe ac liberis animo fibi prxfigurans , in flumen,cuius in
ripafubftíterat,praecipítem fe datura uídebatur* Cùm qui circumfteterant,admirati
mdolem&numerumfiliarum,abomníabfanentes iniuriaad Attílam perducunt*
mouit fuapte natura mitem Regís animum, etiam fícuíffimis ingenrjs fpecbculun»
miferabile,cùm mater,8¿ quaeper anatem mala fuá fentiebant filiíc,pedibus fuis effU
far,lachrymísacuocibus,quas ínter defyderium&taediumuitx dolor metuscp fug*
oerebat,mifericordiam captarent.ltaqj clementer matrem eleuans, bono animo efíe
mffit,à fe quidem ac fuis inuíolatam fore:mox data ei non medioerí pecunia, ut
/о exinde quocp animi rius fenfus , in tarn natura? raro , fortunas ueró miferabili excm*
pío indícaretur.Ad filias matrí liberatas,adiecit etiam alios,qui una fugíebát,Sí qué»
udknt,omnes redire permifíu Interea TuríGnundus,c5pofitis rebus domí„cut»
%6г M 1С Л H ELIS. 71 I TI 1 LI Ъ E% / Д
Romanis íterum fe coníungerepararet, Attila nouas copias aductercs adiecuirus,
redrjtinPannoniam.EtpoïÎ paulóme ocíum detrecbndí obfcquíum materíam cu.
ramcpfuggereretmilmbus,quorû: ánimos labore ac periculis traftabiles mäfuetosqt
reddi compererat,tum reí male gelbe in Gallia pudore ftimulante,uínbus & copia,
rum numero longé quam príusualídíoremcxercitumducens,perNorícos & Rh«.
tos,licetafpera pleraqj &í falebrofa,uel praraltís obfcfía íyluis pra*diccrcntur,inlca.
liam fe conuertít.íra: ac mina rum plenus,quafí Galliarum uíctoriam ex manibus fibi
Etíus eripuííTet. Putabat uero, non tam facile Viflogotthos Romano in Italiam afm
turos, quàm Шс ViubgotthísafFuiíTet in Gallía.eocp haud magno difcrimíne Italia
potiri pode: qua fub ímperíum fuum mííla , carteras fubínde natíonesaut fcrlícítati i<>
bC gloría; fua:,aut uíríbus fuecubíturas. Non défunt qui fcribant,Bledam fuííTe in
Gallia cum fratre,fublatumqj de medio.Poftea cum progrederetur Attila contra Ita
los,iamcpad expeditíoncm paratus equu cùm alccndi(Ièr,coruusabortuSolis ad'
uolans,dextrumipfius humerum propéínfedít,ftatimcpfublíme petens,paulatim
íícelatus eft , ut tandem uifum effugeret.quo omine fupra modum letus,fidens cpmo
uerat.Caeterum inter progrcdicndum,anguftacac frequenter prxrupta: uia? uixalt.
quando ternos armaros accipiebant , campeftribus itineribus affuetos, nediofa pro.
grediendi mora per ímpedíta montíum íuga adeô adflí<ítos habebat , ut conuertendi
agmen iracp S>¿ ta?díum feepe ímpetum fuggererentjfedítíoíis uocibus.ut cuíuícp for.
tuna erat,inter milites erumpentíbus.Sed Attila,ut erat dim'cultatíbusíntcrrítus.ubi 10
defperatíomaíorímmineret,accurrcsdoccbat adfinem fímul montium laborumcp
peragratis Norícís Si Rhcrís3perueníííé+ Iam inde Italia pcrfpici,paruo impendió
fui ílluc perucnturos,ubí eííent terrarum orbís prarmium habituri. Mox tarnen cum
renuncíaretur, Valcntíníaní Auguftí copias inipfo Italia? aditu anguftías ínfedifle,
tranfítueumprohíbíturas,conuertítfe adlllyricum ac DalmatíamíScTraguríurn,
Sibínicum,Belgradum,Iadram,Segnam,PoJam,Parentum , Emoníam expugnauit,
ЬС dírípuít* Verfuscp iterum ín Italiam, oceurrentem fibi Romanorum excrcitum,
haudproculàTergeftinomiu,nonuicitmodô,fed etiam propé deleuít. Et tandem
per Carnos illapfus in Forum lulrj, Aquileiam ram obftínato capíendí animo aggref
fus eft,quöd cùm earn expugnare ímpetu primo non potuiffer, tríennío obfídere pcr< jo
feuerarít.Eratmaiorobfidentíum numerus,quamut tamdiu una ín regíone alípof
fet,cogebanturcp tam hominesquàm iumenta ínfolítís uefcí alímentís quaeres diucp
fa morborum generaíncorponbusexcitabat,uiilgabarcp. Etcùmoblèilî etiam fru.
mentí inopia laborarent , non fames modo , fed ualetudo etiam aduerfa, dcfperatíocp
8íta:diumui(ítoríaí,Hunnícamtolerantíamuexabat+Et iam prope tumultum & fe/
ditíonem res erat.indignantíbus uoeiferantibusep imlítibus,Mínimé ferendum/ebel
licofarum natíonum omnium domítoreSjin curfu uíctoría? fuac,circa uníus urbis mee.
nia,cum foueís turríbusép & lapídibus pugnando confencfccre,ubí neep prxmium
ñeque gloría laboribusac periculis par foret» Sí, quantum poffet adueríus ínaníma,
uulneríbus8c" ferro ímperuía,homínumuí<flor exercítus experíriplaccrer,duccrctur 40
faltem adurbem Romam,quae opera; precio imperrj totius Italia* expugnaretur.Pra*
ter id quodparummomcntiautadlaudem,autad pra?dam,índircptíonc Aquíleiar:
cedendumneceffitatibushumanís.ílliccp pugnandum,ubifcrro,uirorum more, non
fameaclaffitudine,ueluti debdibus pecudíbus,occumbcndum. Nccínftationibus
modoharc,fedpa(Tim perexercítum,ut referentíum exquírenumep fuá mala turbas
fortuna congregaban cùm ínfpecb cíconia,qua- pullos fuos ex arcís culmine, in quo
mdumfecerat,afportabat,capienda-urbisnouam fpem omnibus íngcfiíttaíleueran'
teAttila,futurorum prafeias aues íamíam cafuram arcem Jielínquere. mox omni ex'
pugnandarum urbíum apparatu murum aggreíTus,tanto ardorc obfequentes ad prí^
mum ímpetum milites habuir, cum ipfe armís adhortatíoneép ínfignís progredere- °i
tur,ut qua; triennío fe defenderat,tríum horarum fpacío cíuitas caperctur ♦ Dírepta à
milítibus pra-dack" : praeter paucas fccmínas,benefido forma: ad líbidíncm referua.
ras.
las.in omncs fxuitum,propentodum rabiofé proprerea, quod tam obítmaté fe dcfeh
deranr. Traduntur caria illíc fupra trigintafeptem milía hominum,8C tandem urbe
etiamincenfa.fimulutdeleretur ignominiofum monumcntum tam díuturnar obfi>
dionís,fimul ut cactcris metUs incuterctur>Fuit in ciuitate digna mulier , forma &t di'
uítrjsínfignis.fed pudícitíaí laude in primis uertcrabüXquzcubi Barbarí hoftis хгаф
&libidincmJperomniafoída5<rimmaniaiuicl:oria abutetem uidit,uitam potíus fuo
fcelere,quàm alieno pudícítiam ami(ïura,dorncfl:icarn turríni.praícerfluenti Natafcv
niimminentemconfcenditjobuolutoqjcapitejinfubicclum turri gurgítemfe prarcv
t e pitauit.Perfeuerante uero obfidione, Attila muros plccrunq» drcuibat folus , mutatis
ueftimentis4expugnationiopportuníoradcfignans.ltaop cum folítudo & filcntíum
ínuítaítetalíquandOjUt muro fucccderct3íncidit in armatos.quí longe uenientem c5-
lpicati,pfopere clapfi per cloacam fub mecnibus du<ítam,ín infidrjs expecbbant.ígna
ri tarnen eum regem eile, fed cupíebant exquircre per tormenta ab hoftíum explO'
rátore,quíd confilrj inexercitu,qucc'uecapiendxurbisfpcseiîèt.Exoni igítur fubi-
tô Attilam círcunfiftunt,8£dum uiuum capere nítuntur,abftinentüulneribus,atille,
cuifugainterclufa3deféndiqîfcàtammultishaudmagnafiducia eflet,ut faltem noh
inultus morerétur,praerupta foueac fie oceupauít, uta tergo tutus.cum adueríís tan'
tùm nîôdo rem gereret,fed ut uidít uelu t parci fibí ab hoftc , cV prope negligenter iit»
,0 fultari.ratus timorem,magno ímpetu 8¿ clamore profilícns duos obtruncat,ilJatusq»
malíos.utuiaferropatefacta.fuburbanícuiufdam maceriam íáltu íuperauit.pracpe'
tícpdeindecurfuadfuosferecepít.Fcrtureos,qu¿ capturi ipfum circunftete¡rant,re'
tuliffe futSjCÙm Attila fe in uires collegit cil cum fpccbns,quà ímpetum faceret , appav
ruíífe ¿n oculis nitentis clamantísq) codefte quiddam, 8¿ fcintillas Ígneas quam fimí>
limas uigorí , qui dcorum oculis íneífe credirur. D um oppugnarerur Aquileia, Таг/-
uiííumac Verona,fponte imperium Hunní fufcepère,illud authorc Helmundo Art'
tiftite,harc Díamerico»Cocptumcp prasterea condi Vtinum ab Attila, ut fi re infecía,
ab Aquilcialiumanainecefsitates difeedere coegi(Tenr,eam munitionem poftfejelih ■
.-.-..^«vvvisiiates aucedere coegiiIenr,eam munitionem poftièrelih .-.»,
queret,uelutiliberiregrcíTuspÍ2nus ас
queret,uelutiliberiregrciTuspignus ac fubfidium
fubfît'ni' ,fiг, quid
^...м prater fpem fibí inltalíb
^o contígiíIet+DigreírusíndeConcordiam,cuiusmurum primus ínfcendíííe creditus,
mox Altinum,Patauium,aliasqp nomínís Sí momentí minoris, quàm plures urbes
captas', prope funditusdelcuít. Vir enim natus educatusq? in caítris,& campeftrí»
, «—«cu«. vir cnim natus educatusq; in cafl:rís,& campeftrí»
busa{suetusmunitionibus,muros,urbanaqj ardificia,rcbellandi ánimos opportu»
busaísuetusmunition¿bus,muros,urbanaqj
nítatemqj ciuíbus fuggerercarbitrabatur. V rnír
nitatemcpciuíbusfuggerercarbirrabatur. enit ad cum — л~»-п
poftuicToriam Patauium,
Marullus Calabi
Calaber, Poetaeius tcmporíscoregíus,compofitumcp inadularionem cat*
men recitauit.In
recítauit.In quo ubi Attila per Interpretern cognouit fe Dcum.&Diuinaftirpé; ¡
ortumuaniffime1 prardicarí.,afpernatus
^.«-uitaiij.iipernatusîacrilcgacadulationisimpudcntiamjCum
£icrilcga:adulationisimpudcntíam,cum Au» Au»
thore Carmen exuriiuiTeratjaquafeueritatefubindetempcrauit,ncScriptores
curiiuneratjàquafeueritarpfnKir.rie.^ — carte
riablaudibusípfiuscelcbrandisterferentcr+i'arfpecimenmagnicVfeucri anímí de>
0 derat paulo ant¿,ab Aquileia Concordiam pctcns,mcdío fermé ítinere,ín üíco ignö
biIi.Círculatorespla?riqueaetateacuíribus intcgr¿s,fpemercedísillecb,perinfcrtoe
enfes nudi miris fíexibus agilem faltationem coram ipfo quum exhibuíífent, cartería
lúdicro cum admíratíone exhilaratís, Attila indigne fer£-ns,tam robufta corpora , bí
qua: omnia mílítíar decora ímplerc pOÍTent!, circumforaneo mendicabulo adulterará
acproШtui)iuuenesadfeuocat,fl:atimarmarifacifJtumarmatusípГe,íàltuqJ in equú
receptus imítari fe iubet.quod quum armis ínfucti efficere non pofícnr.ruríus prouo
cauit fagittando.Sed cum neq? arcum fendere,necp fagíttam nenio appbcare feírent*
tam diu uiftu tenuiflîmo tradidít macerandos, quàm cíbum Iongiffîmo ínterüalld
propofîtum íágitta contíngerent,8¿ arma tí ín equurh dextra laeuaq; tam facile , quam
, paulo anténudipergladiosíklirentjufusqjefi: eis pofteafortifsímís commílítonibus
ad plaeracp difficilía öbeitnda A' Patauio per Venetiam ducens ad laruam , Vincen*
tíampríus.tum Brixíam.Pergamum uelut contínuato ímpetu expugnauit,acdirv
puicScdab ígncubíq? temporatumquanquam porta; iniùltans,ctï caperetufBríxia,
ч •

fum populum unà cum cedificrjs incendio delere+Sed Ы Víncentíac ad foucam , qua
cíüitas ambítur , cacterís tam alcitu dine aquae inexplorata,quàm lubrico per proclíue
defeeníu terrítis,ha?fitantibusqj in margine,prxcipití curfu defiliens in aquam , papil
lis tenus extantem,ad murum euaferat,recurrensqj ad acclíuum,uerecudia fuos ade*
gerat,utmuroíuccedcrenttanta fcftinatione.dum quifq? prion's tarditatis pudore,
prímum defeendendí decus exoptat,quod plxricp attrahendoqj Sí impediendofeui
ciff¡m,ácliuoinprofundíorem aquam dilapfi,fimulqj implicit! tenentíum elucbrv
tiumqj fpecie,fubmerfi funt.priufquam in ciuitatcm tranfeenderetmv Círcumuafta,
ta exínde Acmilía, pluribusq? folo sequâtis urbibus.cum Rauennam obfideret, To
nes Epifcopus cum umucrfopopulo,candidatusacmpplex,fufcepto imperio, utei- 10
uitatix'díncrjsqj parccrccur, obtinuit.Victoria: tarnen íngentem fpeciem pra?buerè
fores urbis à uichs depofi toe,pcdibus ín trantis,8¿ per aduerfam partem exeuntis ex>
ercitusfubieebe & calcata?. Moxin со loco caftrapofuít, ubi Mintíus amnís Pado
illabítur.Nam&íi animus adímperrj caput Romam feftinabat.anxíus tamenerat
Cecum,propter Alaríci Gothorum regis euentum, qui capta: direpta:cpà fe Roma:
haudmultummperuixerat.Dclíbcraiuiigitur,fuamne fortunam ad excídíum Vr/
bis fequerctur,anil!ius fatum deuitant,per Piccnumin Samnium,reliquamq? Itä/
líam uíqueadfretum Sículum uítítoremcxercitum prius círcúduccret, accurrit Leo
Fon tifex maximus, doctrina Sí fonStitate in(ignis,c[\ii poíírís pontificalibus orna^
-mentis.orationeatq; habitu miferabili , pacem Italia; impetrauit» Fenint Attílam, di/ »
mifio ab ie Leone, cum interrogaretur à fuis , cur hoftí fe tarn faeiiem pra?bu¡ñet,aue
.UeiafièuifumàfeiuxtailIum,cumpacempeteret,humanafpecieauguftiorem iuue/
Пет minari fibi mortem , fi pací aduerfaretur* Qui uerö miraculum excludentes , ra^
tiombus conieAunscp hurnanis factum expendunt, putant Attilam,auttracbbili
mitiq? natura fua in fupplíces id praeftitific3aut ingenio Leonis & doebina uidum*.
: Cum ille omíña Italia , quee fpon te uíAorís nueum fpeebtura efíét , fubigendos Vit
■foßotthos in Italia perfuafifíet.qua: una gens in toto orbe Hunnici imperrj a:mula
atqjhoftisefièt,idunquenô ambique ínter milites iocularitcriacbn.im,Haudimme/
rito Leoni cçffiiîe,in Itaíia,quí Lupum in Gallia reformidaffèt,plusqj cohibendo At
tílamomentí habere ferarum nomina,quàm hofhum armaras acíes . Intereahono/ i»
m,Valentiníanípríncípísforor, cùm feuere admodum à fratre ultra legítimos an>
nosdomíferuaretur,perI3unucliumfuumclam ab Attila inpetrauerat.utfein ma^
trímonium peteret,itaqj cùm firmara pace,ín Pannoniam retro fe conuertíffer, Lcga>
tos ad Valentíníanum mífíc.qui fuafíonibus minas aducientes, concedí dhi poftula'
ta peruícere. Habebat Attila more gentis fuá: uxorcs plures.carterum priufquam Le
gatiRornareuertercntur,captusrpeciepueHa:,famaacnobilitate inter fuos eximía:,
cut Hildico nomen fuiflê traditur,eam quoqp fibi coniugauitdiauftoq; immodice ui'
no in nuptialiconuiuio,cumfupinusobdormiuifTer,ianguis per nares crumpcns.ui
lalium fpíríruum meatus ínterclufit, fubítocp extínc*tus eft, qua nock Martianuslnv
perator Conftantínopolísperfomníumuidit,arcurn illius fractum,quo genere аг/ 49
morum Himnos maximecxcclIcredíximus.Poítrídíc cùm Rex praeter confuetudí'
пет ad dei multum conquícfccre u¿deretur,miníftri id prímum noui matrímonrj
uoluptatibustn'buebant^ndulgcbantqj.quirnoxinrufcipionemucrfijinumo cubí'
culireiêrato,mortuuminuencrc.Pucllamuerôficiuxtaeum iaccntcm.,ut qua: time/
ret dorrnien tern excitarc.Quaicùmrenunciafren^plànÂuSc' lachrymis uniueifa re/
gia completa, uariarq? erantaccurrentiumacdamationes, intermortui Regís laudes
&:defydcrium,femitoníís deínde capítibus,laniatoq; more fuo uultu,elatum cor>
pus.Vbíequeftrcs ludos concelebrauerc Sepultura: mandarum,non fine paluda'

mentís,phalerís , fignis^.cV alrjs milítari^^


rioexhofteattulerat.uíxítannos fex & quínquaginta. Sj^nauero mortis pricceflè' ,'.
rant,quodreuertentiab Itálica expeditíone,intranfí tu Licí amnis,quiRhetosdíuí'
dit à Vindelícis , mulier phanatica temeré in equum inuecta clamauit ter, Retro.
Equus^
7 TI А *Л. t6<>
río ex hofteatrulerat,uixitannosfex&quinquagínta. Signa uero mortis prxceflê-
rant.quod reuertenti ab Itálica expedítione,in tranfitu Lici amnis,qui Rhetos diui-
dit à Víndelicis , mulier phanatica,temerè in equum inuecb clamauit ter , Retro.
Equu scp.qucm prop è in delicrj s habebat,ipfo nuptiarum die,nullo argritudinis ß-
gno praecedente.fubito intcrrjt.Et nouac nuptae eubiculum intrantis pes dexter , fie
liminiimpacluseft,ut prae dolore aliquantilper aflederit,auditaq? efteiusuoxdi-
centis, Si tempus eft,ueniam.quibus uerbis mortem in dolore compellafle credide-
re. Sed & coelo eius uiri curam fuifle teftatus eft cometes , qui ante obitum ipfius,
ter feptem nodes ad uernum folis exortum apparere perièuerauerit. Sunt.qui icri*
bant Attílamreuerfum ex Italia, iterum contra Vifogotthos arma mouifle.uarioqj
pradioru m euentu bellum inter eos aliquandiu extradum.fed tandem in
eildemcampis.in quibus ab Etio debellatus prius fuerat,ui-
ctum,fugatum,cV poftea à VifogotthojCxitu,
quo deferiptum eft fuprà,
interrjíTe. «

Р. САШИАСН1 ATTILA»
FINIS.

©RNATISSIMO VTRO и. SEBASTIANO


HallerOjLegum imperialium Do dori, Vin-
centius Opfopoeus.

E T S I ferenißimusrexXJngaria JMatthias Coruim<s,plura uirtutum ßtarum monument аpo-


ßtrit relouent,ut non admodumtarundem praconem & teftem recluirat (nam uirtm per ft
fatis clara & /eterna eft:yamen cum inter alialiterarum egregia monumentaux HliusUblto-
theca admanus meas peruentrint,maxime beneficio illuftrißimi Trincipis Çeorgij Marchionis
Urandeburgenfis ¡Trincipis noftri cltmentißimi , haius eximí) 'Poeta T. ^Alexandri Cortesij
tterficuli,tn eins laи dem conferipti: non pajjits Jùm,ut illt tpftdiutius in tenebris délitefeerent,
cum lucefint dtgnißimijum oh tanti Princtpis & hello &pace maximi immortalemgloriam,
tum iftius Toeta mirtficam eruditionemjdr ingenium fingulare. Fuit hic unus ex numero,cptos
filieißimum illudt¿rpolitißimum ^Angeü Tohtianifeculum produxtt, quo nunepuam felictum
ingeniorumubertorprouentus extitit.Quiß ad iuftamingenijmaturttatem peruenijfet,num
frißis Toetis immerito annumeratus ejjet,huius lucubrattonn ßetura documento eft. Hoi
autemuerßculos,ornatißime Sebaftiane,merito tibi dteare uideor,non tantumob idquodho-
minesmußcosincredthiUquodamamorecompleäarisßed quod ipfc inter eximiosToetathone-
ßißimum locum obtineas : hoc eft, quodomni humanitate^morcßauitatcleporcgratia^ene-
refacetijs,urbanitate,comitate,cimlitate}nei^ noneruditione,& multarum rerum cognitionet
una, cum iuris ciuilisacpontißcijprudencia, omnium mortaltum es excultißimus &
cxccllentißimus.Quapropter hoc amoris erga te mei pignus nongrauaie
acope, & uale ex fententia. Ex adtbus noftris
Oneltz§>achij,ldibus lunijs : Лппо
M. D. X X X I.

DD T. ALEX A N
966
r> ALEXANDER CORTESIVS, REG I
MATHIA CORVINO, IOANNIS С O R V I N I
flLIO, VNGAKIAE, BOEMIAE, DALMATIAE, CRO(,
tix, Rami«,Seruianiar,G^tiae,I^domcriae,Romania:,BuJgariae : Duci Auftrag
Sleíí<e,Lucemburgenfi : Marchíoní MorauiarJLufatiae: óptimo fortifsú
шо'ф Principí ,ob rempublicam Chriftíanam conferuatam,&
Imperium rcgni Vngaríac propagatuminfîgnibus
uirtutibus ems domironsqj,

S. ?.

T s I nihil difficilius uídetur,optíme Rex.quàm de te fcribere,in qno omnis eft


laus imperatoria,дС digna Principe ui'rtus: tarnen quum exiitimarem,fi non fa-
cultatem,atcertè uoluntatem hanc optimum quemq; proba turimi,mouercrq5
ïf$ ISS^^j^l admirationereram á te geftarum.fcripíÍ de tuis laudibus Libros duos.Etquum
LEHSSg-J bello ¿V pace arqué clarus fis.uno res bellicas,áltero pacis artes fumperfequu*
tus. Mittoprioremhunc:fecundum,quíadhuc eftinmanibus, paulo poftmiíTurus, Nam ne
hunc ipfum quidemnuncmitterem, nifi indi'gnum putarem,quar ab alrjs Iegerentur,ea tibí,
cui dicata funt.efle ignota. Leguntur autem,non quia Ont ferípta cieganter,(parumenirnaut
Ingenio aut doctrina ualeo)fed quia tuas cVueras continent laudes quae ira pafsim amantur,ce
lebranturcn,ut 8¿ quoquo modo fcriptar deleclent : 8C qui eas fcripfen't, ch arum omnibus red*
dant. Nam quum omni es laude cumul«:ue, tum rruíus quid dam atq; praeftantius in te eft,
quam quod attas noftra pati uideatur,c¥ plané cum antiquítate conferendum.Quare urbs no-
ftra,dea (ut i ta dicam) terrarum ac gentium Roma,unde tu origine m ducis,tuis geftit uirtuti-
bus.tibi gratias agit. Ipfacp, cui natuses.Refpublica Chnftiana,quôfrequemiusg!orietur,in
quóue magis conquiefeat, habet neminem. In tanto itaque totius orbis terrar confenfu,ego
quoqj abfens atep ignotus feci hoc(qualecunque eft) poema,ur fimul immortalem tuam glo»
riam meis uerfibus uenerarer,fimul egregiam in teoßenderem uoluntatem. Tu uero.fi nun-
quam abhisftudrjs te auertit cura regnorura,lege (oro) atep cognofcc;&fimerui,in. worum
numerum adfenbe, Vale,

AD LIBRVM^
Chare liber,magnum qui um uolttareper orbtm9
Notus e> argutis auribus ejje cupis :
Qui сири lArffoi tecl'ufitecedere regis,
"Numinis e>profita ora mdere met :
Qualifcuncymihi multo uigiUte labore,
Ifeltx Çenio candidtore Uber:
Kr« blatta informi Ledat rubigine,neue
Tempus edaxnoceat,neu maU lingua tili.
Sicfaueant Жире: &ßudijs feruau переtum,
Qu<tcanis,ha<olimfecUßstura legan t.
Quantus С isilcides,& quant us nomine Achiles,
Matthias hominumperuolet ora meus.
Matthiast Xomanus honos,cuiuertice/acra
fitrios lauruí bellicafert hederás»

T. CORTESII
867
TV CORTESII DE MATHIAE
С O R V I N I REGIS VNGARU
LAVDIBVS EELLKIS
Carmen,

L I А С A S alijßammasfTbebanac^ßatrum
Лгта, & ¡afonus inßgnem beroibut ^Argo,
ш ^yísirorum curjus, & Vittí inania regna,
FiBac^ finio référant miracula сами .
NospropresJJieclanda oculis,nos indyta dextr*
IkFaâa tua canimus,quibas áureajidera uiuus
Tangis,& athereasfama petis arduas агсец
Sedßne te,nunquam tenues ad carmina tanto
Subftñant uires oneri. Tu numine roto
Dexter ailes: da Maoniam tuafaßa canenti
$t$atthia Coruine cbeljnlß TDelpbica parent
*Щгр1а tibifenttté^fequens tua nomina Cyrrba,
Si MufaßTboebus amant,boc tempore foins
Carminibus fidignafacts,qua nulla неtu¡las
Zteleatyannorum^grauifîtus ohruat auo.
Quamc^ abfens tanto rerumß/lendore warum
Excitor,ajfenfu laudumproeul omniaplaudunt
Fortuna momenta tua,nea ciarías axe
Lumen ab ^Arßoo micuif.fonat omnis ubiqj
"Nomine terra tuo,&famam uagagloria cáelo
Tcrminatjmmtnfumct ingens accedít Olympum. '
Non bac ingenio comple3i,aut uerfibus optem
'Poffe meis,cupido nonßtorrentia uati
*Pieridumßnt ora nouem,ßt abenea lingua.
Littoreas aliquis citias numerabit barenas,
'Parua'c^per denfum uolitantia corpora mundum,
Et tenuesper inaneglobos,quàmßngula uerfu
Expediam. Totui fatius tacuijfe,furentem
Ni dulcis raptaret amor,quipenapudoris
%umpit,& immenfo cogit decurrere campo :
Conueniunt omnes quando,tua cura,poeta,
Certatimc^nouas contenduntfenbere laudes.
Nec bene Romano de nomine Muß meretury
Qua tuafaßafilet. "Regum tu máximas tile es,
Et marts & terra domitor.tuafulminapaßim
florret Hyperborea regio Maotica bruma.
Te duce tutafides,tibi relltgiofaparentum
Debeturpietas-.m tefiduaa dum
Militibusßtaflbreic'u fera muñera Mariis
Te penes,m te anceps belli fortuna recumbit.
Tuuallum ItaliafRomanapalana feruas.
Impía tugentis contundís топЯга profana,
%faltam'q¡,Scytbamq}ferum:tu Noma nineis
J4rma,¿r beüacem non uno Marte Ъо'етит.
Tu mores bominum domitas,& iura per urbes
D2) teítim'f,
ш ж иг и lue сог-ьпт

Keslituisjapßs^potensfuccurrere rebus,
In fjciem antiqui mutas mala témpora cultus.
Verum ego non hydra magis indélébile Collum,
Fcecundumc^ tecur Tityi confiumerepofje
T)ts~f>erem,aut Ixioniosf.rmare rotatus,
Quandoquidemprimo tantarum m limine Uudum
hinc decus,hinc rerum incertamfert copia mentent*
Uc ueluti rubra- dubitat rimator arena,
Quamprim e uarùsgemmam légat,ardet hyatyis,
Lucet onyx,uiridt radiâtfulgorefinar agdus,
Inpartes dubium uarias&fingula circum
Jllum agit huerentern fyeiïandi immenja uoluptas.
"Nam quid principio refer amïunde exordiafumam ï
¿klaiorúmne prmrepetens exempla tuorum,
Metalas atauos memorem,Hirpem^ togatam,
"Unde tuum magnisgenus eil auBoribus ortum ?
isînpatris Hunniada tot bella exbauHa,tot annot
tPer(equar,utfauos loties difiecerit hottes,
Fuderit m dtrum Taurini ad mania Turcam,
( Nunc ^AÏbam appeüani)albent guando oßibus агил
eBißonifs,galeaqJmicant,ejfoJJaq3 pila,
Et m adule humanopinguefcunt[anguinegleba i
Sedgenuifje tarnen Matthiam,gloria maior
Quam uarijsfeptem bellit domutjje triones,
Et tetigifje altum uicinafionte "bootem. 1
Ttomulea decus hunniada memorabilegenwt
Quo duce Tannoniumpulfauit ßdera nomen,
VSlon ullapro laude,pater^ullis^ triumphit,
"Plus tibi res hala debent,quam pignore tarnt
Fulmina quodbellipopulo redanna Latino,
Et tanta euerfispepenïli сот тоda rebus.
Tu nato concede tuo:quantumcypriores
"Uiciñi,tantum uincipatiaris ab illo.
"Non[ecus ^Aeacidemproles "PeUaa Thilippum
Fortior & bello Teleumfuperauit Uchiiles:
Sic uinci Unchifes natogauißus,& Uegeui
Jttagnammum lato mtratusTbefeauultu.
Utq3 equidem,nafci Romano fimine,multum eß,
Jrtattbia armipotens.auclorumfirtibus aclis
Etgenus famam renouare,¿rfiatafiùorum ;
Scilicet ante alios curfu Neptunius auras
Ultiits efflat equus,uirtusc^ immtjfapropagat
Indole,dißußts cognata in peñara uires.
In te creuit bonos rerum fucceßtbus auBus,
Et noua maiorum uirtus шл nomen obumbrat,
Sola bonis contenta fuis,nihil indigapatt urn.
Teuario cafli uenturum carmine uates,
Te cecinit multo quondampius orefacerdost
Quic^auiumcantus^uic^arduafidera normt,
кАм qui diuinumßtrantfubpeclort numen.
Tum
EVI CO M IV M. 1*9
Tum caelumfuáfigna JeJitfphcebea^ lucem
'NataUmprAcuxit auis,quum JectJtt athra
^4nnuhts,ingremium matris delapfus ElyJZ.
Ipfa fubumbrofa,fatorumneßiayquerctt
Carpebatplacidamfeclufa in ualle quietem:
huicpuerin fomnis,utero quem languiJa fien»
ÇeHabatJitbitofxtл circum überл infus
LuJere,& infamnfa8o uelut agminein ora,
TlurimaprAcipiti labentiaflumtna curfut
Teclorefub magno,Jtßu mirahile, conJi.
Quum fubitogemmamJtgitisquA lapfajacenti
Errabat,roHroprApes librauit acuto,
ln'c^ finum celfa Jemifit ab arbore coruus,
Et leu iter moHi dislinxit luminapenn*.
Excidit extempUßmnut:tum Uta fàlutans
bStuguriumjterbufitpplex his Diua precatur
Corue facer,longafuperisgrattßime uita :
Seu tuJjtonte uents,noslriprafagus honoris,
Seu Täter altitonam corlo te mißt ab alto,
^yídfs,&' tantofortunes omine natum.
Tugennlis honor,cognomen nobile noñri
Tugeneris,te noíiraferent inßgnia fempert
*Рагс^ aquilis toto uenies uiilricibus orbe,
bsit tu Ttexfuperüm,primis cuipugnat ab annit
J-¡unniaJesfcui[efe uliro deuouit,& отпет
ProgeniemÇquundo eueniunt[ine numine nunquam
lïla)tuo charumfelicilumtnefœtum
^sjice&auïpicijs mfomnialatafequundis:
"Ut quot ab mnumeris manabantfontibus amnes,
Totjtnt régna meo lateparentta nato,
l/ndiq}caruleu circumdata régnafluentit.
hac att,& taciris ueneratur Ñurntna йот,
Раппопш quo morefenex,aut Daimâtafueuiu
Quidefiderio cœli,terral] ,maric^
Longum iter emenfus,tanJem peruenit ad arces
Maxima "Roma tuas,&ßexopoplitefupplex
^Ardua clamgen Juccedit limtna Petri.
Jp/epius tremulis titubantia murmura labris%
Intégrât ipfepreces:& canafronte peraB'ts,
Concretam uowexemit peßore labern:
"Non aliter ccelum diuosc^ precatur Elyfa.
iAtpater ommpotens,melioris conditor aui,
"Próxima maturi repetens iam temperapartus,
^yítq^ammum caftapreetbus commotus Etyße,
fiifincorruptam compeüans uocibus ultrh,
^ißatur Mariam' Quanquamfacia impia cogunt,
О mater,diropanas de(angume [umam,
¡mmittamh globosßammarum in uifcera terra%
Etgenus humanum deleto fem. neperdam,
/ampudet m noïiras arman 2\umina uires,
870 Ж UT HI US С OR VIH 'I

Quaßtperis depulfapolis}damnauim us Orco.


En rurfusfera bella cient,rurfus^ Çigantes,
Moníiraé^de fuperis audent décernere regnis.
Pars quota tenarum reïiat mihhpoßtdet orhem
Turcaferox,Eurum^premit Magmedus &> UuHrum:
"Necpatriam tantum Solymam,nec ^Achaica tantum
Regnafid Щгкит tenet, Epirumí^ fuperbus.
^Anguila uix tuta {reto Rema inclyta,diuûm
Roma locus}Roma imperijpulcherrimafides.
Quidmemorem infandis tot diruta templa ruinis,
T)edccus in nos~lrum,uerfumfasc^ omnejnefas'q^,
<Pollutamj3ßdem,&' temeratas cadibus aras i
UnfiuHra ignífera toreptemusfulmina dextra,
Mifcemut'^ cams horrenda tonitrua nymbis i
Me tarnen hunniadafutas mouet,aBac^ hello
Fortia&effufus noííropro nominefanguis.
Sedcpioniam emeritum iampridem fede locare
Sidereaycertum eíl&iam nunefilius illi
Naßitur.hunc rebus beüantem imponerefeßis,
hocferns diiBoreparo compefeere Turcas.
Ergo age tu Luanaparens,tu maxima lune
T>afaci¡es matripartus,natumc^ rubentem
Excipeiquumcy fuo uoeem formauerit ore,
FacTurcaspuer líemeos fe iuret adaras
Ignefècuturum &ferrо}terraff maricy
ФоНциат álacres magn'ts uiresfirmauerit aufs,
Ispremat immanes inuißo militegentes,
Uurea^UrBois componatfécula terris»
Иле ubi diBa,polus tremuitjremuere саиегпл
Telluris^ саи<е>& ßnitum maria alta dedêre»
*Palluit anguiferis impexus crinibus ora,
Territus atcjj imo latuit Magmedus auerno :
Ceu latet in tonfipauidusfubgraminefèrpens,
Zsicina apparet quotient louts armiger ttínra:
7)ulcibus is pradam natu rimatur}& acres
T>atpennafiridentejonosfuper aera raptus:
Me ancepsglacie torpetjatebrasc^propincuas
Intraté optatdt túmulofifi avait harena.
Interea charanullo languoreparentis,
Continuo in dios ope minimis editus auras,
IpfipuerßriBosprimü uagitibus eñfis
СотрШЦпpatrifs repfiïltparuulus amis,
Militk exceptus manibusflau/uc^ fanentum,
Odryßum tenerogirabaspeBore Martern.
Qualis ubi in cunugenitus hue moütbus infans,
Elifitgeminosmanibus Tirynthtus angues.
Ut tibi nafcenti Fortuna innoxia plaufit,
'Permulfitynanu blandum Rhamnufia peBus:
K^idfuit K^íeneadumgenitrix formoft Diene,
Çradiuuscj parens^ urbis Romulus anther :
Ехотгея
Eil СО M IV Ж
Exor:are,inquit,nos7ro defanguine tandem,
Magne nepos,patria deeui & mteU ruentis.
Quanta tibiplacidi fauet indulgentia cœli,
Qualtbus ^Aegoceros radus,quo lumme Mauors
<Profyiciti& quanta rutilas louefulgurat atheri
Ingens ^îetnaufindetfornacibuí enfis,
Ingentem Siculiformant thoraca Cyclopes,
En tibi tarn rufes Vulcama tota remugit,
Incipe diuepuer tenero uibrare lacerte
Tela uirûm,iam nunc ánimos oílendis auttos,
Quippe his Scipiades оcults, hocparuulus ore
Ufar erat,(ic Coruinus miht riferat olim.
^Aßicejamnoilri quantumßat robaris inslarf
Fronte ttbi}&famos eßtngit imagine nuitm:
Qualts ent,quum mœttus *,4rabs,quum territus Indue
Cernet^adhucfupereffi mea degente nefotem,
^Aufit qui dornttú miens tugaponeré Ъаск ?
I3erge modo„поп bac equidem te oraculafalient:
O'ßes ^u/ontdum,ô< Romani nominu hares,
TJixerat iffafouensgremio Trttonia Tallas,
haílam inferгabat dextra, & Thorcynida Leuat
Etfaruo auratum caftti diadema locabat.
Ter lauro cinxere comam,ter blanda dedere
Ofcula,ter lata cecinerunt omina Tarca.
Z/ixfarifoteroíybreutbus quum longa lactrtit
Tela dan toruus,fatre exultante,petebasi
^Affuetus clangore tuba, atq¿ htnnittbus iffis
Latari, &galeaflammis ardore corиfia.
iAt non armorum fonitum,pugna uefragorem
Lanferta horrebas,gemitus uocesj^cadentum
^Auribus intrefidujormenta'^peBorefuetus
^Audire imfauido,quum faxeafulmmis inîlar
Itfila.ßammiferifinitus^ imitâtur Olymfi.
хЯоп amnu tumidi murmur,ffитатыс^ undit
^Aequora,nonrafiduterrebantßamina uentis. ,
Sic m Chaonijsgenerоfa uiuidus aruis
Julius equa,uifoc^ truci uenaticus afro,
Jndolií ante annos catulus datfigna Moloffa.
*Poñ ubi faniâtim cremt robuílior atas,
sSttc^ metusexfers adoleuit corfore uirtus,
"Non tergofedjronte uago notifiimus kofli,
Jam uolucresfolttus curjuprauertere ceruos,
Flammea uel celerafaltu ueiligia dama,
Tclaéi nunc arcu,nuncfixa emitierefunda,
ъАегеаfulfhure'u tormenta incendere tadis,
Jrturorumc^ frequens lapfam ingeminate ruinam ,
bAcuclut /leßerium'Pcenus quum prefferat orbem
JJannibal,aeriai'qJurens animofafer alpes,
Et Tjrenats raptauerat agminafaltus,
0" auoties aufus uaftos umbone molares
1 DZ) л
87г жиги I US CO XV IK I
tpeücre,ctntenis quelles occurrere telis,
Intaciasjupcr ire niuesfluuiosc^ minâtes,
Ettumidumaudaci pelagus tranare паиtu.
Quumtrepidumgenitor caïlriscduceretagmtn, ,
Iffe authorpugnaßabas, С terga daturu
firmabas dubium rerum dijcnminepeilus.
Quumc^per infidias a tergo inuaderet hoilis,
Etfurtim miffas tremeretprecul^lbaphalanges,
Vértelas ßriäu patudas muerembus alas,
ûuférus yAeneades,fremtret dum "Nerums arces»
Julius emicuit,raptaba milite parma
Xeftituitfufos media inter ßgna mantplos.
Et quod dcfixum eil Othomanni regis m ore,
(Vulnere quo turhata acies) tua dextera telum
7irferat:auß>icioparta еЯ míioria tanto*
Inde chorus diuúm,corlij3 exercitus omnù,
*Pro te bella manu telis infefla ciebant.
Jpfepaterfuperûm/umm» tibi Chriflus Olympê
Trofugnatoreratuam tum fianuminauoces
sstudmere tuas,£r нош annuit ather.
jUeTharaoniasßmmetßtßuclibus alas.
Aie &' legífero Жо(л Dens adfutt,undas
"Disijaent^iedium^uiampateficit in aquer.
tiimxrumSîLKedùmpopuli,atq^AUmanniapugnax,
tstiutntu ti (muere tuo j efyen]d'q}diuûm
^ojjhsruSiCr Siythicu j:ypant* procul horruitundis,
Jnterea Jiunmaden,nfercntem ßgna cruemis
Turcarumßolijsjicqmd mortahbus ultra
Viribus änderet matusjeuocareparabat
Iuppiter,&uacuo terra dtсus addere ccelo.
Isjj ubi latentes artus (yfrígida membra
Senßt^anhelantem^ anima fugiente muentam,
Sicfatur morienSidicluc^ ita fecloraßrmav
Nate mihi uitafemper lucundwripfa,
Flos regum,nate ¿dufonidum lumenc^ future,
isfccipe,& hac memori pracepta inpeclereßge.
"Harn te qui fupra eil annis,&uertict toto,
Fratremfata mihi comttem dant mortis acerba :
/ampropter mors atra ruit. quid ladea colla,
Quidßauos calido ceníperfosfanguine crines
Comrnemorem i Ней tenero Janguis meus eccidis auet
*Proijcis & truncumferro , ceu utclima,corpus,
Ü dolor,o lachryma,dulcis Ladelae, tuerumí
7u,cui felices oñendunt numina curfusy
Q¿sipatriaminomenq2feres adfidera noUrumt
latereforte tuajiecfcedí carceris horror
Terreat,aut duri Imperium crudele tyranni :
Inuemetfortuna uiam,uic7orj} redibis,
Quadrijugo infignis [ubícela per oppida currUi
Quum te Tannonia régemete Myfia & alta,
Б7Я CO JX/VM.
Teóricas lÜyricismundusuenerabitur oris,
Succeffué^ fcrtns fefelatabitur omnis
isírmipotens Europa tuo,& caput efferet aílris :
^Amplum natetibi regnumfamamc^ relinquo,
T>uratum cañris Hunnum,ajfuetúmquepericU«i
Qui nulli inferiorgenti pietäte uc larmis,
Quicytuis nuncptam défit conatibus audax,
*-Aude omnes tentare uias hoc mtlitc,& omnes
Jiií hellt contemne minaspuer inclyte dextris.
Deheüanda manu uariarum horrendaferarum
ЛСопЯга tibi,& multл diuerßsfin ibus urbes.
^Augendum bello dccus& fudoreparanda
Çlorta.nam magnosfortunant Fata labores^
Ergo песfomno indecori,nec témpora fègni
'Perdefitu, &patrem duris imitarefûb armis.
Incumbent alijSarrano moümsoñro,
^Argüías tenui ducent degutture uoces,
Puljabunt citharam melius,faltúque choreas
lntexent agili,& conuiuia lauta farabunt:
Tu bellarejrequens,& uincere nate memento :
/Joe tibieritfludium,regni^ extenderefines,
Exercerefidem,& contingere fiderafaclis.
Ingrcdere& tantos iam nunc ordire labores,
lam nouapertentant moribundum gaudia fecit*,
Jiac memoram dulcígenitor dedit оfeula nato,
Etfimttl atfrigeris confendit in athera bigis:
^Aelius ut Solyma uates leни excitus aura,
Egit fidereo candentes igne cuadrigas.
Obíiupuit medias dgitantem m nubibus axemt
Sublatumc^folo nequicquam exclamât Eh/fe:
Quo ru'ti,& dulcem Itnquis crudelis amicum ?
Sicpater Hunniades cœlo fefeintulit alto,
Tum diua immenfi regnum paritura labore
ЖапЫл Fortunafuofatrem impulit acrem,
Vlafcipatriumferro decus,hoileperempto*
Jpfius ante oculos ^Agelat regis, & ora,
Enfeuirum necat indomitum,patrií^parentat
bSludax hunniada natus,nec iura,nec arma,
"Regalcmue manum ueritus,fafcèsue tremendos^
Sumeret ut méritas bofîili à fanguine panas.
isitrexTannoniatrcmuit Çermanusin auUt
Infontemc^ dolis iuuenem,& niltale uerentem
Oecupat,ac multo fiedatumuulnerefauus
Jmperat intonfa caput a. ceruice reueliu
hen pietas'.haret utnéfispoñ terga laceriis
Infclixpuer,& crudeliafata moratur,
7erj} cpsater'^Jerus neejuiequamfortia Ixtlor
Collafirit,crebristídddit ßtferiBibmiBus,
'Purpureo niueos humeros dum cafa cruort
Infcitt ceruix, &pulchros abluit arms.
874 MsATHiue cotlviki
Non lachrymas pueri,non t>Ubs,patriús ut[mam
GmmuiutrißeseL песет fleuere caterut,
Turpauttfenior Iludientespuluert unos
'Лanubm,gemucre altofubgurgite Nymph**
Et 'Riphaa tuga,& Ъогел glacie tibftté telluf.
Sednon tile diu cafu Utatus acerbo еЯ:
Dum noua regtßco celcbrat connubia luxu, •
Intent inter utna mifer libata,dapescjue,
L ataque lugubri turbat conuiuia planBu.
"Niladeo cem mtferii mortaltbus ufyuam еЯ.
Tu,uclut alterna Pollucis morte redemptm
Cañor, ^myclaumfiellií oíiendit honorem.
Et cert am nantis tranquilla luce falutem:
Jalit ades regno euerß,patria^ ruenti.
Quumprimum lapfas miles tibi uiBor habend«.
Et regni uaga frena dedit,ceruicibus ipfis ,
Infolium regaleferensfîatlitc^catenit,
Tradidit^írBoa late moderamina gentU,
'Principio infenfas aciesypopulósque rebelles,
impia nongratipenuria milttis ultus,
Sub iuga deprejjo mifiíli regia eolio.
Nec dum etiamprimo uefttbatflore nittntts
3arba genas^uum lata mos JJiBtria currus
Circumit,& uindesfubslrauit Çloria lauros,
Prima triumphalesjronti coneeßtt honores
Sedittopacata tu<e, prima impulit armis
Dtfcordes lategentesfrenareßueris.
°Necmora,Sidonio longe ßeBabilis оЯго
SacrafaciifacráscjueDeum ueneraris ad aras:
Uocalem uelutifama еЯ Dauida tonantem
Placau'JJe "Deum.tenerifundamina regni
"Dum tacit& puramfacrisfert curribus arcam.
ЖаВе animis,& chare tuts cœleftibus héros,
Qui /ancla imperijpietate exordiafirmas,
"Non utres,non arma magis, legúmue poteftat,
Relugione ualent.mundum terrore ßtbaBum
Иас regit,h¿ec ftuas moderaturnumine gentes.
Trotinas hoHilem duñor capis acer Iafam,
InutBúm^ue doces uinci certammt Turcam.
*Лсprius mdomitum fugientiauerterecogis
Ttrga ducem.nec te belli uis uUajnec uUus
Impetus auertit dura obfidioneprementem
Jb(œnia,difieBis doneepatefaBa ruin'u
IntraUt curru uiBor fúbltmis ouanti,
Et magnam infandts гартЯ'1 ex hoftibus urbem.
Seddum perfecpieris uiBricis pramiapugna,
Vítores^ trahis iurata adpralia diuos,
Dtrafuperftítio patrias ¡nuaferat urbes:
Jiußius h¡tic auBorcpuodamjiec templante лгat
Erexit fuperis j»<e сопЯгиВатапеЬапг,
Viruit
E V С О Ж 1 V M.
Viruit mpim,infelix: асреfie erиcmл
Trifiia periura maculauit merma 'Praga1,
Jttultat^ de fuperis démens infunda canebat.
Jiinc orto, monfirisfacitsjbacchatacypaßim-
Trodigia, herculeis non contemnenda lacertis,
Tifphones atraßimuüs accenfa fremebant.
Nec contenta/¡sis iampridemfintbus ingens
HcÜLuafPannoniasß>iris inuoluerat amias :
Mille manm ilkfuerant,& cornua mille,
Et tetidem intortis armaiat colla colubru.
Quampreculobfeffas regni circumsficis arces
Tartárea laits talo,fiepretinus orfus:
Quid Thracumfe^uar indomitas,^{rabum^}pha\angtt%
Quos terra, & иafin dtrimit mare fluclibus altumi
JWonfira domi uincenda mihi maiorafitperjunt,
Intefiina meipepulatur uifeera regni
Sacra lues,preptus^ fédens in limine labes.
lhàigetes diui,patria tutamtna nofira,
Et tufànclorum columen,Stephant inclyte,regum :
Sime canafides,pietat tllafa aere
Ъейа iubet,medijs artus ofponeré telit,
Nuncprecor, о Superifinite hac meflernere dextr*
Prodigiumjiroí^ manusfcedare cruore,
Nunc finite his terris feeleratam auerterepefiem*
fits diBis,monfirumpatria uiperderé adorfut.
Non claua accinßus,non in certammapellt
"Üenifii'.rigide pugnaturn efi undic^ferro,
Vndicfo commiffa cumulatesßragu aceruos
Cerneré eratJepidas Odera crúor infictt undat,
Inuoluttéy ruens lalentta corpora uertex.
'parsflammis ambufiafonat,ptceo^ eremamr
lgne lues,nigris lucent incendia bullís,
Etffarjàs rapiunt ciñeres in nullius Euri.
Ergo uitla misportenta "Boemica telis,
Tempora Ultimiflauentia fronde coronant,
¥raceduntéyduces eneran colla catenis,
kAíc^ facerdotes extu comitantur honero
Florcntesuifentemurbes,& uotafacrantem.
ьАтеа cafanes humeris uolitalat eburnist
Lata'c^purpureaflagrabant ora iuuenta.
Qualts ubi auricemos eduxit Lucifer ignet,
Verenouo rofeus rutilo Sel enitetafiro:
Sicforma ßlendore nites,elar'ts'c^ uerendx
fjtrtutií bellte^ notis,o nobile Martü
Numen adoratum, o terra decus omnibus ingemt
Iura manupaccmc^gerisjsiridesc^ trmmphos,
Etfcelerum ultores educís m agmina dtuos.
Imperium tibigrande comes,tibiregnajaberéjr
Ciarus,& infignisgenero/ó uulnere mortts:
Ъейотгл Çetts,lello data таЪтаппи,
«7¿ MUT Hl US CO ZU IX I
Parta quitspopulis>& uita gloria mam.
Addern crecías urbes,poßtosi colones,
Titpacatafero late loca uaffa [atroné,
Uequorac^ inuetlat quondamfer inhoßtta mercist
Unmemorem tunelas diuerfo à littortgentes,
хЛп notas verum caußtsßdesc^ locorum,
Et mores hominum&uarU commenta lingua?
Hoc cxlum istlcidenyuifloi^ Oriente Lyceum
Extulityhoc Perfâs,Pcenos, Çallumc^ potentem,
Romanos^ tuos:&*tejirtißtme Princeps,
Qui nunc extrema Еигорл uiBor in oru,
Jmmanem auertis Tyrrhenis urbibas hoflem.
Salue certa[alus rerum,pater inclyte JtXauors,
Certa uirümutbi nunc aterna lauda honorem,
Inuitlumc^ cano Romano carmine regem.
Quodß nafeenta uixdum Corteßa Жи[л
Orfa tuuentjicic^ mee dignabere uerfu
Matthia,incipiam rurfum,&pnmordia laudum
Exequar,exemptus uulgojoclas^per aures
hfe uirum longos uiuax uolitabü m annos.
Nox ccelum interea nigra inuoluerai ala,
Etplacido miles laxabat corporafomno, 4
Strataí^per terras animaba feßa iacebant :
Rex uigiles ammo curas^afasc^ßtturos,
Et rerum ingentem uoluebatpeßore molem:
Extemplo Latqs iuuenis cuifulgidas arma
Ulfas adeße procul,Martemj} accendere diña'
Ciare nepospotes hoc tardare ingenua curfa
Fataq^Fortunam'ytibi qua tradita cuílos f
Imperio ßtperüm,magnu accingere rebus :
Pugnandum meliore Veoßruandaque rurfùm
Roma tibi,&generi rurfùm datagloria noilro.
Ußictme,tanti quißtm cognomina autlor,
Cut quondam galea corúas con/edit in isla,
(Coruigerum^ alte quauens caput)eia agefegnem
Литре moram,0< tantafangu'a meas merefata.
Jiacfatustcrii~tufulgentibus exuit arma,
Telac^ terribilem noda ac uinbus has!am,
Inßgnemque tnßm,atq3 herumßc oreprofatur*
Ucctpe digna tua tandem u¡rtutib/a arma,
Qua tibi tarn mukös olim/eruataper annos,
JJac Cythtrea fuo quondam dedit áurea noto :
hac foliti geílarepatres,ha fortiter u/i,
Vumßetit imperium:fedpoiiquam a culmine lapfa
Romaruit,paßimc^ отпет diñraña perorbemtîl,
Occuluimecum Elysus armainclyta campa»
^t modo Sicanijs iterum Uulcanus in antra
Firmauit,craJJum<^ orisfuperaddidtt aurum.
Шс tibi do,genera lux о clanßima noñri ;
"Ne dubites acres m praliapofeere Turcas:
E *HCO M IV M. 977
Indue, & ^AufoniamfaBisfer adathera famam.
Talia narrabat,crocco epuumflauaferenum
Ore ferem ^Aurora dtem,pulfabat Olympumi
Senßt&ambroßo retyerfùm r ore nefotem
Hefimjfr caca noBiße immißeuit Heros.
Matthias monitistfr tanto muñere latust
Singula miratur rutilis radianttaßammts3
Etgaltam & clypei Unge uenerahile textum¡
Nunc illuffre caput ueBit,nuncbrachia,latos
Nunc humeros,aptat^altis accommoda membris,
Etfolit» magis armorumfrémit excitus «Uro :
Qualis ubi hetrußeis Volaterra infinibus urbis,
^Aetnaoparflamma iugo,de rupe cauata
Exilit,aß>irant "Boreas]tforte,'Notusj} :
Sulphureos tum terra mouens eruBat accrues
^Acrius,igneßcunt'<^ magisper nubilaflamma:
Sibiláaue ingeminant latrantibus eßßeraßaxit.
Ex ilfo aßtduis uitam tradúcete ca ftrit
Jrtatthia,& durisßatuiBiineumbere rebus,
кАгта eibosjant arma thoros, placidum^ ßporem
InBratus dypeo,nudócpue in ceß>tte carpís.
Contemptamneßtim referarnjemnumj^ßamem^
Concretasfudore comas,fyretósque calores,
кАс rápidos longisfuperatosfolibus aBus,
Frigora'c^ lArBois dcuiBa rigentia brumü?
jHoüities altos, turpi'c^ ignauia luxu
JLentaiuuetjenerisí^ yutes ingloriaplumis:
kAí te artes traBare tuuat Mauortis.anhelum
Quis melius teßenat eauum,quisßeBitin orbes
Ocyusíhisßimults agitari mallet virion,
Teßejßoreferoxpenfaret Cyllarus acrem
CaB«ra,penßaret te Perfia Teßagus ales.
Quem Ъейопа magis rutila tegtt hórridaparта ?
^Aegidecpuem tantum 'Pallasfulgente tuetur t
Cui'uefuum tones Çradiuus commodat enfem ?
Quis durajnuiBa ¿extra auatit acrius haña
Xobora,cuipeBus thorax animoßus ambit?
heneas non maior erat,non dtuus ^Achilles;
ъАтЬо animis álacres,armis coeleBibus ambo.
Quis uaga caBra locat te cautius,opprimtt hoBem
2)urius,aut cingit melius munimme uallum?
^Autpremit obfijjat bello conBantius urbes i
Quispatrio latos de more agitareper agros,
poneré c¡uis tunBosfiiat apttus ordine currus í
Seis tormenta hoBi uenturo aduerfa locarey
Et loca fluminibus uicina &*pinguibus aruis
Veligere duplicem caBris deducerefoßam.
In quamcuncfo libetfaciem componerepugna,
bAgminaßue tuaplaceat,feu legepriorum,
Omnia milttia calles documentaßuera :
Quingenus armorum uarium, &yuo quif^Jùperbit
%7% M^tTHiue со XV im
Enße minax,quaui telum,qua torqueat haílam,
TeBoracy & latos quo tegmtne muniAt armas,
Callida ¿ertori,Cr regit mens nafra Malawi
Talis erat,uirtus'uefenis matura Camillt.
^An tu Cantabricis Ctmbrorumfepta maniplu
Caslraperhorreßasiaut iunßo Çotthus filant,
^Aut сотuvatoß Vandalus afyera Torno
Sella tibimoueant? ^4n quifquam eludere teßit
Latetur tepoffe dolis,teltsqfugare?
Firmior undifônisfcopults,quas impetefrangunt
iAuñer& infanis nequicquamßuflibus aquor,
Obfiilit belli* animus^cafusq^futuros
Trafaga cum mente uidet,uu corporis acres
Strenuabelltgeraßernit utrtute cohortes.
^Ac uelut obfcura denfus calígine nimbus,
Qui иarias atra concept nubeprocedas,
Toil ignés rutilos,&- crebra tonitrua,praceps
In fyluamper inane mitjmagno'c^ fragore
Frondíferas amumßdes,atq} altauolucrum
Culmina,perpetuum geminans quatit ißibus imlrem,
Et rápido tonfosproílernit turbtne ramos*
"Nulla equidem rara monumenta ingentia pugna
Egregia te dade latent . Jtíaratbonia noili
Sella ,Saguntinaseffaces, CannasqSPadumfy
Et quanta ¿eucas, quanta Cathalanica teüus,
^Aemathu quoties rubueruntfanguine campt.
Ergo rudimental corrupta muñerafirmat
J)rliliria,ut bello teneris aßuefeat ab annit,
Jjtfeß aduariumßngat certaminis u/um,
Etparère dueum diclo matura muent us
Dtfcat^ iniufßefugtat difcriminapugna :
¡uffaeadem infeftis hofti concurren telist
xArdeat ireferax,curuo ßu tenderegyro,
^Autßt opus reña autßrmo decernere greffn,
Siue urgereproculiaculisfeu cerninas enje.
Jre,ducemqjequilegi$per uulnera difeat,
Siuepedesfiue aßer equoprocedit anhelo,
Tentaritfeuuaüe uiamfue ardua mantis
Ter iugafeu cacis fyluarum anfraßibus erret:
K^innoßum ueluti cerui ramojaferentern
Corma, Strymoniaq^gruesfuper atra fequuntur
ЧЯиЬИа duc7orem,& certoproculordine cingunt.
Tum uero aßenfußhxexercitus alte
Conclamam uario: Dubia tarn nulla timemus
Fortuna te rege та1а,& te extrema iubente
^Aethiopumfacile tmpauidipenetrabimus artsa.
lecumßuclißnis capita obießare periclis
"Non pigeat,tecum diris obftHere monßris,
Etpropriesficéis artut opponeréflammis,
^Aut qua letíferas muralis machina glandes
Spargit,& excußis creberfanat aere telii
Scorp'm,
EtiCO Ж IV M.
Scorpiusjnnumeraí uolantper sficula mortes»
Taha magnánimo fundebantpefiore dicla:
Et quocunque ruat,penitùs te qui/que ruentem,
Trodigus mflriSos anima cornuab itur enfis.
"Ut tener infitetat iuuenis cuiреЯогеflammas
Ignis alit,chara^ animis in uirginefixis*
/lie mare in medmm,medtos ille tbn in ignés
Intrepidut,quumiußit Лтог^иитс^ tmpulit aßm.
'Proijciet ditlcemper millepericula uitamt
Optabitc^fta dominaplacuiße ruina,
St quontamfilers uires induflriafirmat,
/lorrida Contimit exerces corpora bellis.
Si guandofittere tub>л,ualio^ refixo
^Agmina fedatit iam captant odd re\>ui,
Uenatum intereafludijsflagrantibut ititri
Htm milespoßtis mbrat uenabulapilis,
Tum nemorum сambusfallut,atqj auia lu/Ira
Circuit, & uaßit fíxitpécora abditafyluist
lndicité^ feris alio certamine bellum.
Жсепыfeu uacuus,pacatis urbtbus,intrat,
Multac^ beüigerit edit (реЯacula lud/t,
bAutfem enfe uirum uir cominut,autpetit haß*
Eminut\armorum confiBuperfonat ather:
Vicinac^proculfyluajnontesqjreclamant.
Qualiter indomiti longitper compita tauri,
Quos trahit implícitos laqueis "Romana muentut,
lAgmine cum toto Capitolt in uerticepugnan t, v
St iuuenem curuit elatum cornibus alte
Excutiunt,ac morepilaftper athera iaffant,
Tum uer'o arreáis animis ÍAeneiapubes
Inceßuntjnagnisc^ implent clamortbus urbem,
Tum uagaperfeptem rejponfant murmura montes.
Traterea ualidofanguntur robora nixu,
iSibus &fompes tanttt collifut utrinque
Ingemuitfußs équités labuntur habtnis,
Semineces rubro'c^ lauantfora lata cruofe,
FaBa uirum trepida miranturfort'ta turba,
Teílorajj inuadttpauor,& miferabile murmur.
Mania ceu magnit urbs quondam effußt theatrii
Inferrum audaces uidit concurrere turmas,
^iuertit largo mœfos afanguine uultus,
Tlurimajj exanimi matrona expalluit ore,
Quifque ftbi dubijs hinc teforttßimut optat
"Rebut habere ducem,tecum maiora^ bello
^íudet,& inpugnam uiolentius ardet £rinnjtt
£t magit horrendo duce te Mars intonat ore.
Nam quiâ leßa canamgêneroía roborapubit?
Quxfquii Tarrhafafama celtbratur ab ЫгЯоч
Te colit:& multo compulfut nomine,gaudet
Inpartes tranfre tuaijua^ arma fouere.
hattdequidem defitnt,magna qui Stentor* носе,
ЕЕ
eso миг и tue cotí vi ti ¡
Qui curfu ^4iacem,qui uiribus hetlora uincant,
Nonunus tibi 7ydtdes,non unus Vlyjjn
Miluat: heroaspoft hac ueneranda uetuflas
'ParciuSyheroumí^ duces extollat Strides.
Non his Matthia modoformidabtlis armis,
JkCilitihuscfo uenis:nec tefolertia tantum
Vi¿Iorem,aut durisfactt experientia rebus.
Sedquodprifiaßdes,pietai(y^Aßraa'c^ uirge
Inpugnas te laßt détruis tuflius arma
Induit,autpactsßudto mage Ma capeßiti
Caufa Deoprafente,ipßßat in agmine mtlrix,
Ъпа tibi quando ante alio defenditur omnei
XeUtgio/equitur^ ducemfeltcibus außs,
Conatus comitata tuos:ipfa única bellu,
Vrbibusjpfa tibi träfet,tecum ipfa uolentes,
Signíferos^ in beua trahit memoranda Tenates.
Quippe aliquisfuperüm turmas circumuolat ordt»
¿4rma interßunt ignesßagrantiaßunt
Fulmina,grandiferis uentic^ imbres^.procellts.
Ergo numinibusßdens, & nobile uaßo
Житииpatria uirtutu roborepeelus,
Cuntía tuts uelutifubßdant uirtbus arma,
"Nulla oblataferi detreilaspralia Жагш,
Et nullumpugna uitasgenus acerimqua,
Occurrisque hoßijuelinundent milite montes,
Obuiaueldenßs peditumfiges horreat hafits.
Ecce autem a Stygio Furtarumprima barathro
Ttellaferensßammasp^fiam bacchata per отпет,
Threicium tuxta demißis "Sofphoron alts,
Conftitir.urbsmagnisubi curuoin littorefatis
Spartanofundata ducijefe erigir.illic
Çens ejJrena,fero quondam cognata Çelono,
SttaffagetafTurcac^ horrendo Жапе fremebant.
Jmpius, & Çraioperfufusfauguiñepeclus,
кАгсет inßaurabat damita tarn uiclor in urbe
Жagmedus)quemfuccefju Fortunafecund»
Cceperat ignauo captum corrumpereluxu.
htc iuuenem trifli uirgo Cocytia uultu,
Tatris ^Amuratha infaciem mutata labantem
Jncrepat,&feuas dibits itafufeitat iras:
Ergo ne,quem ñeque bella ualent,ñeque nate labores,
Inmñumfuperare, quies atq^ otiafrangent?
Non ita te cades inter,pugnasci cruentas
Erudij attritusgaleapater.enpepaci
Te nate,&> beüis immanibus infere bella,
^sín tibí beüorum precium fit uile, Corinthus,
Tunditur Suboico qua^ inclyta marmore Chalets,
Scodrajj Valmatia pudortEnproculafpicejn armis
xsiemulus yAeneadum quantus tibifanguinefitrgat
Matthias:humfiais contraria noßris
Fata uidesfauo muemmprius opprimeferro,
Тлппотт
ЕПСО M IV M.
Tannoniampatrio quamfirmet roboregemem.
Solus hic infirmo poterit,nißernis,ab то
Fortunapromtfja tua refcinderefata,
lllius aufticijs fufum te uidtt}& armis:
laurmum uidit,cuiusflatfronte cicatrix
Uulnus,an hoc unquam uulnusрашги inultumi
Quid,pater hunntades quantis me affecerit ohm
Cladibus, & dira mentorem difcrimtna mortui
TDiripeiamfaB'ts lacerum crudeltbus hoßem,
Tec^ ftmulpatremc^ tuts ulcifcere bellis,
Et faturainfenfo Maiorum fanguine manes,
Tantarum ft te ulla mouentprecoma laudum.
Dixit,& ardentes oculosJußufa cruore,
Tañarías imofixit deape Boreflammas,
8tßelus,&geminosper uifcera concutit ungues.
Deinpennis inuiBa atrts,fuper agmina belli
Eumenii infernofignum canit improba cornu,
Et uiBrix Ertbifubito fe reddidit umbru.
Mi airox medijs rabies infueta medullis ,
Sautt, & infano Stygtus furor afluat igni,
^Aegrac^lethiferumfudantpracordta uirus.
Turn uero lax'tspraceps Othomannus hahспи,
^Aeolus ut cacti uentos emittit ab antris,
isigminaper terras eßundtt,& omnia late
ъЛгиаferox animts numerofo milite complet.
ъЛс uelut obfccenis Maurufia terra locum
Quum tegiturjtigroc^ alarum obducitur imbri,
Una agrosgiemerata omnes tot millia иaflan t,
Et latas denfapopulanturgrandtne mejps:
Sic in "Dalmattco confedtt littore Turca,
haudego credtderim iuuenum tarn multafequuta
Milita Cambyfen,Lagaa in regnafurentern:
y^íut Xerxem,^íegao minitantem uerberaTontt,
¡iас tnter,Scytilica rex implacabtlu ira
lalibus incendit duBorispeBora Lydi,
Шитpropter /Jalym Ъосс1оо concepit Amazon,
Mixta Veojnixtumc^ tilt dédit Ombrima поте»,
Magnanime,antiquum diuümgenus,inclyte bello,
^Ante alios Halyhocche,me'tsfidtßime regnis,
Dum me Valmatico nequicquam Scodra tumultu
Itifelixtenet,i,fauiftu Tannonas armis,
Cerumumc^impelle ducem:licet illefitperbos
laBet auosypatrijsjj infultet uiribus hoflis,
Tu tuga Vanubtoflreuciscy imponeßsbaB'is.
tioui ego, quos ánimos ingentipeBore uerfes,
Turcarum decus,imperijJJ>es maxima noflri:
i celer,<& fpolijs redeas ornatus opimis.
Extemplo lüyricis duBorfe Lydius oris
htulit,aut Euro, /carijs quumpugnat in undis,
^síut Coroftmtlis,magno quum murmurefrangit
Jierculeam Calpen,ferpentijerúmue ^itlama,

EE 3
«в» MUTHlsAS COtVltil

Non ilium aerijmontes¿ton alta retardant


FluminatConceditMacedoyMyfûspTryballus^
Impiger,& Turco cakanturmihte Carni.
Verum ubi collâtи actes Coruinafurend
Obuiaproceßitfignis,atque agmina contra \
Matthias Tyrio emtcuit Romanus in oßro,
Tumprimùm trepidareanim'u,atc^auertete uulttt
Dutlor кЛтагопт,соерис^ indignafttorum
Fata queri.Hisc^infaußit affultibus amens,
XjixceleriptrueBusequo,fefe agminefufi
<Proripuitibis tergafuga dedit obrutus haßit.
ZJtfe reüiquias inter coüegit,& omnes
balantes trepidus uto uidet aquore turmas,
Multagemensjceíumc^ obteßans,uoctbut inßr
Qu'ti Т)ш his Magmedepater;qua tanta tuetur
Matthiam[uperüm facies,quidnoßra relinquis
Signa,quidinprimo mentem certamine turbas?
Non hac aufptcijs ohmJperare iuhebas. \
Heu heu.quotpeñere mri,quot clara mtorum
Luminafunt extinña ducum:Ja dedeem ißud
Ulcifcipater, & dignas mefumerepoenat.
Илеfatм¿oto uires parat acer ab orbe,
Et maiore uirûm utpercitus,emicat ardent,
*sîc ueluttprimi uicîus certamine curfus
ьЛсег equus,rurfum cura firmatus herili,
Carpit iter,medi]s^ effertfefiarduus arms,
Etpalmam,& raptos incaffum expofeithonores:
Talisfe bello Maandrius intulit héros.
Quo uefane rms,fatis malefretus auitis?
Matthiaficrnente cades,песmaterAmazon,
Corniger autgenitor morientem iuuerit Euan,
Interea magno cel/ám muniuerat arcem
t-Aggere Taurinum contra,curuamqß>icornis
JlleSaui muris rtpamfirjnauerat alus,
Non his audacempaffus confßere Turcam
Fintbustobfcffas admoto milite turres
XJi capis, captas radtcibus eruis imis.
Nee teMatthia belli иis ulla,пес uüus
Impetus auertit dura obßdioneprementem,
Mania deieclisdoneepatefaila ruinis
Intraßi,curru uitlorfublimis ouami,
Et иalldam infandis rapuißi ex hoßibus arcem.
Tum uero obnixis animis jBaßerna iuuentus,
^Ante arcem toto concurrunt agmme uerftm:
Terj, quaterc^ duces ineunt malapralia 7urci,
Effujúipedem retro impeliente dedere
'Pannone:tumdipeclaacies>re[olutaphalangist
8t triflt compago ruitper uulnera сaft.
Inclinât turbata cohorStUndantiac^ urget
Agmina¡per medios uolitans rex Hunnicus hoßes,
^îgminis ipfe tnßar totius,millia lethe
Multa
E N С 0 M I V M. í8j
Multa dat,& uaßam diuerfaßrage ruinar».
Quapoßquam extremeprofjiexit ab agmine duflor
Lydtus,^ uerßsnefcttßtccurrere rebus,
In cuneum coiere duces, пес iam amplius utta
Curafuga e(l,ficdaßuallent arua omnia claie>
Tum demum iubet tra,truci decernere ferrot
Et decusy& chara mortispro laude cupido,
Euolat infelix, coelum dittoset precatus:
tBacchepater„mundi quondam régnator Eoi,
Quifqu'u es,& coeli tpuacunque inparte moram,
Extremam,ßmegenuißi,hanc accipe uocem'
Non ego iam ultertusgenitor,non ulL repofco
Effugia,haudßtperejße uelim tot cadibus untts
Tefits,&inpatriamgentempudor ipfereuerti.
lam'c^ uale,tuc^ ipfe ubi cape funer e tanto
2>euotum hoc Magmede caput:iuuat ireper enfis,
'Degenerem пес me uüa olim damnauerit atas.
fiac memoransjenfumproperat monturus in agment
Interea nigro guamos demittit Cuerno
llleuiros,quot calcatequotquotwijcithaßa?
Quii mihiydux inuiÙe,tua nuncfortia dextra
Fafla canatfStupuit medijs rex Martins antis
*Pralia miftentem,& geminantemuulneraferrë*
Tunc intergemitus magnoßc ore minatur:
Quo te dira luesjteric^ ignara tonantis
XeUigio,miJerum quo te rapit improbe lethum
Quinpotiusfugis '.atque equidem iam Гератаpromptum
Tepotuitftcijjefuga:autfitanta cupido eß
Morte tuosmaioreßqui,/equere,tnquit,& enfim
Fulmineum aßurgens adigitperpecloradextra,
iAt iuuenis tanttproflratus mole lacerti,
Thermoodontiaco refj/erfitfanguine terram,
Lapfus equo,dulcemc^ ahimam uomit ore cruento.
/nfilixjeu aterna manent incendiafontem,
Seit dira exercent in te tormenta[orares,
Latior hac Stygiat dextrafugu iBus adumbras.
hic oritur cadesßacies^ mtjerrimapugna,
Лгиа rubent alto lateßagnata cruore,
'Plenaéfe fànguineis crefcunt torrentia riuis,
Et loca corporibus complentur trißia truncist
Vt quum Thlegraitgenitor Saturnius aruis
Terrigenas contrafiatresßetit,atqueßagranti
Corripuit telo EnceladumßmuladStyga trußt
Centimanum 'Briareumßmulanguipedem 7yphona,
%sfeptem uacuo Turcarum milita campo,
^ilitibus'a fertig iacent datapabula diris.
"Utprocul,heu,tantum congeßaßr-age cadauet,
Sauaq4 magnanimits uiditfpeBacula Trincepst
Vtjj aruoßetit in medio:Sat charafupérque
Sauttum eß,clamât, legio,iamparche uiííis.
Si quifquam cladtfupereßßntte tüefuperfit
EE 4 tbmàuft
«84 житное со XV in i
"Nuncios,®- Scythico referat meafacia tyranno.
Tumgenibus terrain ampleclens:Tibi maxime uou
Chrtße deûm totofoluam non immemor ami
Tupuerum regno infgnemjlarií^ triumphu
^stuxiflt:Fortuna mihi teprafide lata eß:
Succefßu interea taü dafanclefuperbos
Excutere ^Außnijs longe ceruicibus hofles.
Нас ait,&< magna refponfant uoce cohortes.
Tjtprimum tanta cladisper nubtla raptus
'Feruenitpauidas Othomanni rumor adaures,
*Ac uelut inßaret tergoy& tarn caßra teneret
efannon,ab /Uyricoproperam iaclantior Jßro:
O'nimium Tunis Jstatthia nate ruinis,
Exclamât,quantafraudas mea nomma laude?
Tumfecum iüachrymans,Scodram obßdione repente
libérât,& Çraijsfubitofe reddidit oris:
Qualts hyperboreum penna crepitante columba
Stccipitremfugit,e¡rpraceps in teña reuerttt.
Quodnifi ciuiUt reuocaßentfata tumultus,
ТЯипс tota imperiopareret Myfta noßro,
Sub iuga Turcaferox пес totgauderet adaBa,
Vrbibus infultans miferis,necfrage cruenta
Tarn multts uacuas uiduajjet regwus oras.
Seit Carnutus ager Turcam,fett Jirlyßa tota,
Quumpremere$\quanto torquebas turbine telum,
Fatiftro cadensdißeclas enfe catemost
Ceufecat incurum flauemes mtfßor arißas,
Talern beütgera mifeentempralia mala,
Crimbus & uaßisfretum Samfona lacert'u,
Sape Talaßinas fama eß maclaßephalanges.
lpfe ruens rápido perßrata cadauera curfu,
Caforum informes cumula addebat accrues,
Tulfabatc^ acies mala ßridente corufcasl
Quot natosfeuerepatres-, & dulcía maires
^Pignora?quot uidua raptos in bella maritos?
Quidmodo,quàm caute noßiduclare cateruas,
Commemorem,autpugna qua captas témpora, qua'ut
Componis cuneos, quáue tnßruis arte mantplos,
Seu ¿enfas campo explicuit,feu totm aperto
Ordinibm longisfecias exercitus alas?
"ütßlet accltuemper coüemponeré uites
Agrícola ¡nnumeras,tum recio limitepafim
Jfrlille uias, & mtlle uiasfecat,omnis in unguem *
Struflus ager fudibustcannisc^ paluflribus herret.
hincßegiße mora nemo eß te promptior hoßem,
Former & duri tolerare incommoda Mariis.
Infomnis eelfa qualis depuppe magißer,
"Ueliuohßuftuspelagiqui nouent omnes,
Qua Uteat rupes,ubiferueat aßus arenit,
Zsnde ruant imbrcs,uentorumunde ingruat agmen,
SurdapriustacitifcrutaturmurmuraTonú,
^eoliamfa

0
EN С 0 M IV JH.
x^íeoliam^auras catandopremdet iram.
xArmat &,adquacunque farenturpraliajèfê:
Sape nemusßuuiumcyür tnexuperabtle dorfum,
humano quaprefßapede ueßigia nonfont,
Enfè mamfacientefubU^roperanda'^fuetm
Maturare,hoftemfecuro in liminefegnem,
%Лме expeäatum uicino Marte laceßts.
Ergo uagus totoperagrat quem Sarmata trailu,
Quem Çeta,quemé^^Aquiloglaciahbus obruitalis,
Vtproculinfonuit Corumi nuncia late
Fama ducisjinquunt tauros &> aratra coloni,
^Auia'c^ auerß/eßin deßrta relegant
Paßores,errant incußoditaper agros
^írmenta,at curuis trahitur cafapendulaplaußm,
Ti'u'c^ LaresSruges'c^focusytp*paruafupeUex,
Sapepuer chara nutricis ab uberependens,
Contimit querulos audito nomineflem.
QuinetiamJubitopartum clangore tubarum
Territa,abortiuum rupta nurus edidit aluo.
x^it non &> céleres raptantem inpralia turmat
Territa deßruit charum Regina maritum:
Itaüdum Regina decus,cui luce micantes
Sidéreaflagrant oculi,ut quum duke decoris
Extulit os formaßtgenis,uelut athere puro
Xojida punieeis orient Aurora quadrigis.
Nonfatis eß caßa moresßudiumc^ Жтегил
Non fatis ambroßos Uenerirapuiße capillos,
6tplenaspueropharetras & lumtna Thocbo,
Jfriufárumfruitur donisjeeimume^ fedtle
lmplet,^Amazonios audax aquare labores,
Et cornes armâtos it tecum {idaper hoßes.
Qualüper denßts actes Mithridatica comux,
Jbtagnanimumfequimr'c^ uirum^ergo^ recepté
yAcru equijtenditci arcus,&fpicula uibrat,
^Atque hue atque lüuc circumuolat omniafolum
Refpiciensßolokoculos in coniugeßxa,
Et fecurafui,charo timet illa marito,
j-Jaud alitergeneris^memorjaudum^priorum,
Millibtain medijs ardenspharetrata Beatrix,
ЖоЬиг ^Aragonium tenerofubpetlore uerfat,
Ingentesc^fubit curas,ingénitafailA
Fœmmajœmineis maiora'c^ uirtbus audet.
Tâlibus excituspatrijs non degener armis,
Undiquecoüeclo tota iam milite uiclor
Xegnimole,parascrudelem expeliere Turcam,
ihraciac^ ¿4ufoni)S auertere tela uocatis.
^ít tefinitimis bellatrix ^iußria regnis
Impultt inuitumfau'ts accmgier armis,
^tquealto uires,alio conuerjereferrum.
Quidmeaplus aquo,clamafit,uota moraris?
Quam male conjultum rebus fortunafemndis,
Ш ЛСЛТН!Л8 C0RV1K/
Quidmefieua tenes?lneat,dic,fiedera Cafar,
Qua гañone uelttjum patria iurafuperfint:
Quaq, tot mgenti bellis dmoneparam,
7uta dornt (in t regna mihi.lam nulla recufem
¥r*lia,nulla new fancy horrendaferíela,
lbofer cimbradosfaitus, & Tonticafcindam
^Aequora,i¡r Лгgálica committamfignajub Ißhmo,
Troflernensc^ truces Vacos &• ¡azogas armis,
Жеста tormentis quatiam Ъугатга noíiris.
Nulla mora eß,gelido tremutt conterrita uulttt,
Quamgeílas Fortunafmu:mhilhifcere contra
lAufajuamgeminis ceruteem ampletliturulnis,
Occultumc^ animapugnandi injj>irat amoremt
isttque nouum molitur opus,noua bella minißrat.
Heuquantum infelix lachrymarum,atqJ ^íuílria qudnmm
Sanguinis eßundes, quid bellum infana laceßk,
"Nurn te áeftdia tadet^ita^prioris,
Otía degenerifugts illaudata ueternof
Quo duceßmentem beüorumgloria tangit,
Tu melius totofieripotes inclyta mundo.
Quàmfiteratfatius,ui¿7orem admitiere regem
¿>stccmbus,& nulles contra tolerare labores.
Ecce triumphata ïam nunc ceruice recumbis,
Etpiget ingratis tantitm duräffepericlis,
Sciucet illa mis Matthia obßftere démens
Viribus optabat, quem non compageniuaU
Caucaferupes,7ihodopaacyßxa ruentem
Sufltneat,cui terrapatet,cuipanditur other,
Cm utaper medios aperitur m aquorefuelus.
Топе тоdum lachrymis,necfolum Roma Quiritet,
Jxtarceüos ia¿7a,& Fabios,& nominaprifia:
CoruinoSiMarws'yrefert en magnus auitos
Matthias uirtute duces, fortthus ingens
"Patricios aquatfaffis heHator honores.
Nam uelut exarfit raptapro coniuge in irai
Taurus,ubi & duris acuitfita cornuafaxit,
Etpedibus iamßargtt humum,iam^ ora cruentus,
Terrífico terram mugitur &fidera complet:
Talisfinítimos bellum molitur in hofles
Matthias:qua^ arma trahit,quaey agmina durit,
Omnia debilítala labant,cett manta uaßis
xArietibus concuffia.Quídam caßella relíela,
хЛт defolatas uerß nuncprofiequar urbes?
Quidmemorem euerfas aciesfugnata^ bella,
Çermanosc^ bonofuperatos milite montes,
tJec non Z)anubij uiBriciafignafercnt'ts
Mille,altum,ingentem,conte8umnauibusalueumi
Лт quidmarmórea dieam expugnata Vienna
Mœma,&< oppreffas tamis conattbus arcesy
Et longa infignempartum obßdione triumphum,
^tquenouam пирer tarn magni nomints urbem,
Е ЧЯ С О Ж I V М.
^írdua difeBis curuantem brachia mûris,
lAduciamdam nuncßwlijs ueftire decoris
Etpoíies,&templa,iuuat,iuuat húmidaferre
Serta coronat'isuiBrici fronde captllis.
Urbs equidem uigtlinuncprimum libera сигл
Soluitur,&feHts ornat delubra corymbis ;
Ipfac^ letiferi nutrtx Çermania belli,
Talladla- crtnes гати practngtt olíu.c.
Incedunt patrioprinceps de more fenatus,
Etplebs,&> niuea uelatus и eilefacerdos,
Exemplóque tuofoluuntpia uotaper aras,
Etfiero unigenaperaguntfolenma Chriíío:
<î>erfora,per'(y uiaspaßim dijfufa muentus
Jngreditur,cejptntc^ operum artificume^ labores.
Ipfe triumphales inter тВа agminapompas
Latus agenSyCurru^ rôtis in и eelus atiènis.,
Quadruugo proceda ouans,plaufitsj3 frementes
Exciptsitngenti quum te clamorefalutat
Jitdes,& armifonis complentur uocibusaur*,
/am uideor rutilas auro ßteBare cumies,
Et regale aurofolium,argentóquefiperbum,
In mediopopults te dantem iurafubaBis.
Quanta quies animo Jim circumdatus armis
Tacemfrontegeris. Quàmformidabilenomen,
Jioílts erasitam dulcís adesprafentia chart
Trincipis. In te omnes,m te mtrantiafigunt
Lumma,Cr oblitts immotifenfibus harent:
Tcenitet exaBiper tantapericula JtXartts.
ConclamantXJaltdis cuipropugnacula murk
Claufmus,& duras arato cardineportas i
in quem tarn multes bellumproduximus annos ?
O utinam иalio trepidam quum cingeret urbem,
Nota ductsputasplacidiffeBata fuijfet
Jbfaieslas uultus:ultro infia caílra ruentes
jfftmus,tantisfummißi colla trophais.
Jiac ubi diBa,citos Virtus auriga túgales
T>ucit, loraferens, & Uto candida uultu :
Ponefequens Fortunajeam cemitatur tuantem :
"Uno eodem Fas atqfPium ueBanturinaxe,
*sttq} Honor,& muets uolit ans ViBonapennis.
^At chorus ^Aonidum, citharamodulatus eburna
Mille modos,totum uertunt à fontibus im'ts
In laudes Helicona tuas,&flumina "Dirces.
Ipfe egomet uario lau dum diíiraBus honore
Obru$r,& capta blanda dulcedine mentis
Confufasßupeo,necfumQnihi crede)furori
Latitiac^fat'tSyCunBos aquare 'Poetas
^Ardcojísr ^Aufonijsfuperare ^AeneidapleBris.
Tars quotafedrerum,Matthia,eft día tuarumi
"Namfuperant cœptis maiora audacibus, &quas
NuncfaciSfCr qua uenturos moliru in annos.
e8t житное cozvitii

Ыс uelutifiqukßudeat cehibere mmentem


£ndanum,autfeptemgeminus quum crcuerit liier,
"Höfles atq¡ dies incuruas aggere ripas,
Agrícola tncaffum metuensfelicibus aruis
Munit,& ebduflo circumdatßuminauallo:
llliexundantesfmuofogurgiteîaie,
Obieflamfuperantmolemicampoc^potiti,
Quahbet obucibus bacchantur in aquore ruptis.
2v'<?» aliter,quicunque tuas deßribere Uudes
Vicendo cupü,ingentißupet tlîe labore,
Irritaperta-fus tantarum exordia rerum.
Calcatas ne loquarglacies^pulfatac^ crebris
pequera quadrupedumpedibus^itreas^ptrmdat,
Candidaflumimbus tentoriaßxagelatis?
^Autperlußratas referam tot curßbus orat,
Tot loca,tam multa uulgo exornata trophais»
ъЛс uario latefufos diferimine Dacos,
Jllyrios,Myfosq3ßcuriferosq3tPolonos,
Et dornt umfraflit iampridem cornibus^Aliim t
Лпproculexpulfos Hornadas,feras'^ beutet
¥afores rufto Siculos profiedofepeenasi
TrinacrU Siculos quondam, Scythut'a colonos,
Fortia magnánimosprabentes colla Valachos,
Qui referuntprifca TLomanam ab originegentem!
Turcarum anfêruileiugumtfopulttjj paratum,
"Pro dolor,hesferijsidomin*'ói minantia Rom*
Frafla ma tot tela manu,gent'uc^ nefanda)
isiddam "Dalmaticis totßrata cadauera campi¿
Magnanimus ueluti Ltbycis regnator in aruis,
Quum dtrùmfremit ore leo,ß'forte laceßit
Senator,feu durafames impeüit in iras,
Vant quercusJant faxa lecumfugit aquorttot»
Segnepecusjrepidaqjcr* sfelaa requirunt:
lAeßuat ipfefui uindex,ac cade cruentut
Maflat dpros,uario lacerai certamine tauros,
Vngmbus & uolucres lyncas difcerpit adunas,
Ora madentßnie,&fuluos crúor irrigat armes.
Лигаßdes}cnßis quotiesßagrantibus ardens
Inuolit4ttcelfac^ micas ceruice tremendust
Ist quum terrífico Mauors borrentía curfit
%ßonijs terit arua rotis, uiflricia tecum
Fata trahiifdiuum^ omnes hominum^fkuores,
ipftferox oculfs nolu crem irantibus tgnem
Inßruflos laie cuneos,fmuatacy lußras
Cornuajifionenspeditumc^ equitum^ cateruas:
Tum tepulfa tremit magno cum murmure tellus,
ЪеИмогит auidumßimulantempeflusequorum,
"Nee mora,terribiles quum primum adßdera toruitm
Intonuere tub¿,quumfe clangoreuiciftm
lncrepitant,prior aduerfos ruü acerin hoßesX
Quahu muadfs atrox, & qua uiferuidm inßat,
Vil te
Е КС О M I V M.
Nil teferre ualet: tanto conamtnepraceps
Funditus obtritas actesproculimpetus aufert.
7 hractus haud aliter Ъогел quumßnritus atrts
Nubtbus, &pelago incubuitßridenuhus alts,
Fitfrépitus:quaparte ruttycœlumc^fretumq^
cProripiunt,ceduntq} mtnu:ille agmtn'u inflar
TDiriptt homfero uolttantemflamme mundumi
ч^А tq} ttbt crudefcit Furiarum uerbere cades,
Etjera uipereofautt "Bellonaflagello,
Nonfecut aggeribus ruptis,torrentta targuent
Saxaßmulftmulomnepecusjyluasc^ natantes.
Non impune tibi quifquam uenit obuius ultro,
Irritât^ acres ammos,iram^ lace&t,
Namque minax uuitu,requtemq3 тогат^рего/щ,
Sangumeumperrumpk tter,per tela,per enfes,
¿terгш agros, quatismfenfas terroribui urbes.
Qiale utam rapidum med-js ubi ruptt ab afiru
Flumen,& aerios dißeat turbine montes,
Concujfe rtboant tttrres,urbs^ alta remugit,
Etprectbifípautda cumulant altaría matrfí.
1 nunc,&fecli laudatrix Famaprior'u,
Jie^ertam mirarefidcm,atque tngentia regura
Nomma Çallorum,& raptos 0> ientu honores.
Non titilafortunaprior, non Çotthica launa,
Çermanumj} Jecus,nec uttlo rnator Orente,
JïCdtthia,Sdladinid erar.nec Çr.ecta reget,
Nec Babylon quos alta tul¡t,quosá} hórrida laudas
^Aphrica,quos tepidimiranturfiumina Ntli.
Qua regio laudum,S¡f¿atth¡a,tgnara tuarum,
Quilocuseflufquam'.Tanaii te[enttt,& ^írílob
le Çades ScotmqJonant,te cœ'tfer mitlas,
Eoutq} tuo turbatur nomine Çanges.
Qutnprofirata ducum concédantfaciaprior/im,
Imperio quemcunquefuo ЪуХаппа tellus,
isiut 'Romana dedit fretus utUricibus armis,
Tranferit licet Euphratem,& fuperauerú Indura.
Nec uero ^-¿egtdes tantisfefe extulit aBit,
Centauros ferro,Ldpithdi,ûr Cresta quamuit
Maclarit monfra,(sr Stygtum concußertt orbem: .' ■
Nec Ltbycamfccuit qui Çorgona,quiq} Chimarami
Igniuomo rápidas iflantemgutturefiammas: . . *• •
Nec qui Colchiacum nudautt ucllere Thaltm,
^AufUi maquetaprimum[reta[anderepuppti
Traferri iam nemopotefl ubiture3fuperbu
Semideos armU aquas,&folus in omnes
Негом iamflarepotes: lux témpora huiust
Jittlttta^parens, & belltgloria,magnis
Laudibui obfcuroi ueterum mtracula rerum.
Salue Mann honos,Martkgenus, optima beilë
Dtxtera,'Romanii maioribm amula V¡rtui¡

FF
в9о жиЪН. СО ЕТЛСОАС IVM.

О filix mmtumfobolesßeliciaquate
7 emporл: qua talem,tantum,tulit ínclita teüus?
blonmagh aut Thoebo Velos,aut CretaTonante,
^síutgeminopugnax LaceJamóngaudeat ouo.
In[retaprorumpensfiptenaper oßta magno
Çurgitc dumßuclus ¡¡1er turbabit amaros.
Dumpatrijs Lana Mufis memorahile Ungua
l/tuet opus,nidio cDiuipertturus in <tuo
Jiíatthta durabit honosmec nommis unquam
Deficient monumenta facrijuentura'c^q'tondam
Séculapalmíferos delehunt nulla triumphos.
Scilicet Eon olimfùbnixa columnis,
Manfita ruent,altóse^ acuantia montes,
Marmorapyramidumfeindet longauA uetußat.
^At tua uenturi uatum celebrata nepotes
Carminefacía legent\<¡r(ero tradims auo,
"Notus erи ducibus,decus exemplar^ßtturit.
Cbrißepater atberea qui tanttor aula es,
Qui иапсапит,&* Latulern refhicit urbem,
Si benefacla muant,& nomina mus auiti
Xeßat bonos, datefehcipia numma curfit
Longauas in luce moras,placidamiyfitlutem :
Et rapta imperij referentemfieptra Latint,
"Neprohíbete Itala* Orienti imponere leges.
Quanquamßettigeri totiesplaga candida cceli
lereuocat,cupidéiampridemcelfa morantur
^As~ira,nouum ^irñoofidusfaclura trioni.
Tupotiusprafens hommum labentia cura
Fatadiu,lentoc^ leuiipetefidera grejju,
Dum magnus matora paratintexere rebut,
^ßeclasciuiammeritofubltmis Olympo.
Quippe ubi m terrere Italasfucceßibus urbes
Tergitjammultiielatus Turca triumphis,
Claßenatat tanta uifi'or freta,maxtmus orbem
fiefyerium timoringenti formidinepulfat.
In tefres arrecia hommum, cur'асу repoila:
ZJt quum caruleis tempeñas imbribus ort*
Colleclasglomerat nubes,ac turbine nigro
Traceps tarn ruiturafatis ßluis^ mtnatur,
St fax Jißeclos rutilisTitanta nimbos
Ccepit equis afeare,ñequeirrité uotaferuntur.

REGEa
REGES VNGARIAE A Tí амк,л

bucum uerfibüs deícriptú

UTTI LU.
Ttila Tannonicos äuget dum militefines,
¡taltam uaftat,Teuton* régna tenet,
lllyrium ßtbigens:occifo fiatre domanJam,
iBsèjg ¿g Coüibus exceljàm,te quo^ Кота,putat :
Tontifeis fed mox uerbiifubmotus,<& arte,
Sanguinis adpeBusfiumine Itquit humum.
ChWBU ST ^VULUTtlVS.
hic Chabamfratrem regnificiumápaterni
Cladibus expellit,Tannonis ora labat :
"Donee Sarmdticis hungar dux,& Suatebogw,
hunnorum repetunttconßttuuntc^ folum.
Queis uita funtlts Europam exereuut отпет
/nfißat,ß>ofyspriilina regna colunt,
то X Ts.
Urpadij claragenuus defltrpeferocis,
Uufontampénétrât Toxyu&urit agros.
Sed modijs aun dentsfuror illejnin*^
Cedunt, imperium Çeyfapiusc^ сари.
Ç E TS Л.
tlempeferos animos,pr<td<t cupidos^ йогactst
Imbuit aterniprimus amore,fide,
Mollitis Hunntt,Otho {rem reííttuit rem
Xomanamjnpatriam & im tulit Imperil,
D. STET h Uti V S,
Na/citur huic Çeyfie diurno muñerepraslans,
Qui beat Ungaricos relligione domos,
tlam Stephanuspotuitprimus diademate regnur»
/llußrare,uiget.% illius ufus adhuc.
TETK.VS ET ЛЪи.
Ereptus uiuo ей Emmensfilius hares ,
Tetrus adeH iunBusfanguine, Cheyslafautt.
Eifciturtumidusyfit rex лЬа: Cafar at tllgm
henrieus %uuit,resbtuit'a fimul.
Sed mores iterurn ueteres^ammumc^ fùperium
"Dum induit,exuitur,luceque prtuus obit.
UV 2) 2t SU S CUM LEV Etil U
Sxulerat Petrus,cum ^Andreas atc^LeuentA
Sufcipiunt regntpondera latafibt.
Tetares tandem Tetro :pia пнтта rident,
Chrtílicolaiperimunt,impius error agit.
lAKPXEUS UL3VS.
Solus at ^Andreas demum moderatur habenatt
Reßituit Chrißi quipietatis iter.
Sed kmter Ъе1аportum concedit honor'ut

i FF
* г Htnrici
e9Z ÍÍ EÇ ES

Jíenrici nata dat Solomonafùum.


Ъе1а[ил falfia [peindre* opponit ut arma,
Vincitjür eiecium nudat honore,anim*.
%EL Л I.
hic regimen na¿ius,facram & de more coronam,
Dimittit captosjeplacide'^ gerit.
Vacordes punit,ßdei ерикpœnuet alma,
Eifa trtbunali procidit,acmoritur.
SOLOMON.
Vt Solomon Ъе1л cafum cognouit, adarme
"Becnm exciuit : ¿}uodcuptt,obtinuit,
. Çeyfam fedpatiturctnfortemhaudnomine regia*.
Vnanimes Cracos^ulgariamj^ premuní.
Quorum deprada lites mortaltter orta:
ViBrices Çeyfapraualuere manus.
ÇETSU II.
Infurgit Solomon alienis uiribut ufiy
Euocat Jmper'ufafe redaclus opera.
Ntcnifi corruptit Çermann,uanafuißent
Vota: nihil^potens uitam inhonorus agit,
T>. L^í*D l S LUV S.
huncproceres tügnum(ibi delegerepatronum,
Quem Solomon tentât pelitrefedebreui.
Sedfiuñra: Cunos,"R.uthenos,at<^ 'Polonos
*PerdomuitfPragam no» rapit ille tarnen.
CO LO MWNtiVS.
кЛЬпм erat uerusßtcceßor:fedCtlmanno
Uetatis ceßtt non rationepatrie.
Mutua cumfererent beüa,&fejanguinefiedot
Ciutli aßicerentydepofuere minas.
Inßdias^Gnumcum'Belaforteparamen*
Luminibuípriuat,Uppulus honet ager.
hic uicit toties Venetos alienaperentes,
Iadram dum cpuarunt,& nutra imperium,
SIS? hWHVS II.
Cmiugefufiulerat Colimannus ritefecund*
tíunc Stephanum, fouit quifocerum inde ducem.
Infi,patreméfo iniußospuniré Tolanos
Ъ1ттг,& icemos,poslea hamaxouits.
Mouit & in Çracos bellum,fidturpiter omni
Vngariam repetit condititne timenu
Ъ ELU II.
Fortiter inJeptus regnum,<pui luminis ußm
*stbßulerant,pcenas cogit adirégraues.
Ъгосскм reßabat Colimanni eрейсе natus,
Externo aggrediturfubßdio iffe tBelam.
ÇElSU III.
Çeyfa tarnenp> ' olesfit Xex,Solymam^profecloi
Chunradum & Çallos exetfit hoptio.
TtMthcnos
Xuthenosetiamconatusultus acerbe eft,
"PofinijjratrumfuftuUt infidtas.
STE9 HUVIVS Hl
SxcipitimperiumStephanusÇeyfapatreclarut,
Sape Ladislaus quem&ephanusc^ petum.
flifuerant vatrupatres : umcmtur ut ambo,
xAnnii vitfiuiturjnonfatujtmpcrio.
ЪЕ1*Л III.
Ocia deleñant iuuenemjum bella quiefiunt,
In uitta &prauos iußus &> ajper erat,
Ftnes obpacem non auxtt : Emeritus tili
'Prodit,& Andreas,pignora dignapatre.
E M EU I CVS.
Hic etiam nuüis odijs tentatusjdr armn,
Cejfat onus tantumpace fauehte rêgens.
Cumßeptrumfilix Попит geßiffeiin annum,
^Agria dtfunßicoritegitoßaßnu.
¿>UT> IS LUV S il,
Xegum uixfinos tenuit moderamine menfes,
Cum iuuenis moritur,fidpatre maior erat.
Siuitam atfy animumß>e8es maturus habenist
Tromptum conßltofid breu'u urna uocat,
WNV RE US II.
Iure Ladislaipatruusfine uulnéréfieptrum
Confiquitur, quodpar ßtpietatefuis.
Nam "BeUuotum complet, Solymas^per drcei
Quicepuidcrdtfacri coHigiuatt^refcrt.
Legibus hicpriitis decorauit nobilitatem,
Quatfirmas,uane rex nifiiuret,habet.
Jiuirn & illicitosfiatri dum cáptat amores
Gertrudis coniunxßeda cruort run.
VELU Hit.
Tres habuitgnatos,¿juórúm maga apius habenis
'Prafertur,Quartus nomme Helapius.
Tartarus bunc carpit nimium,uexant'<^ "Bohemi:
hos delens, tilos mfia regna mouei.
Hicpatriam cinxit muris^ laiis^plateis
Terduxit (uulgo eft Ttrñaüa diíla)meam.
STET hWRVS ¡III.
Próximas huic tituló Stéphanus cognóminé QudrtüU
Sedgeft'ts maior,Íaude^patris erat.
Ottocarumfirauit durum,parere coegit
Mofos,uix amosprafidet tile duosi
LWD ISLuVS 111
tíaudminus hicfelix bello,Çermdhicd iungit
Urma,fugat Toemos,Ottocdrum^ necati
Ситanospâmercedit , Uñgeifc repellit,
Tartáricasper cpuosprouôcat inßdias.
Quilate'ferro Zsngdriampopulantur,&igni;
Cumana tandem rex mifer artepérit.
FF г l4KT>%E
■ 9
%9\ R Е Ç Е S
WNZ>% EUS 111.
Tertiut ^Andreas Uenetut diadema reparians,
bittern UuUriacosfopijt ufc^ feros.
Tontißcisiufßu "Rohertut Catolui ante
Tonitur,tUiui ridet at tile minat. .
CUROLUS ET V Е°ЫС E S L^U $.
Carolma paucis colttur.potiórue Baronum
, Tars Uenceslaum conuocat, at^ fouet. N
Spermtur hic tandem uulgo quócy i feddiademd
udpatremfugiens[■ rripit Ungarta.
OThO В UU URU S.
Boios Ugri adeunt,Otho dux conducitur,is~l%
U Venceslao rapta corona datur.
Cum^ fùum imperiumfore conflans tile putaret,
lurbatur ßolw captui^abitc^procul.
С URO LUS TU EH.
Carolusinterea Romanofulmineßetut,
lnuehitur regno,dat diadema Z>acus.
Cogttur in dominum Tnnchini bella mouere,
Quernpugnans uertit fub cruce,uiBor ouat.
Tacem Sarmatico,cum Bamo & regibuí lile
Cum Bafarad'c^Daco fecit,honorepotens.
LUD OU I CU S I.
Toil hune mpromptu eil Ludouicus : plurimagefit
Belîa,premem Boemos, Tartáricos^ dolos.
2)umfratris cadem'c^ulcifcitur,urbc ТЯеарИ
Жох potitnr, Uenetu Dalmatiam'c^adimit.
Lithuanospepulit Strachmerumcymde Tolonit
Imperiiat,luftm bu qu.antra с uiget.
С URO LUS TuRUUS.
Carolui elicitur Suulus, remouetc^ Mariam
Sede: dolo "Blaß&• concidit enß mifer.
Concia ßdpanas Horuatho criminis edit
Turba,Sigißiundoßonfula tuta manet.
S1Ç ¡ S MU'MVUS.
Jtfarchio "Brandenburgs adeflßocrui^perempts
Tœnas,& capta coniugis Ule petit.
JHoldauos urßtJJlachos'y<& Turcica régna
Soüicitatßeptri mox repetit^ dccus.
hußitas delens,Roma diadema reccpit
/mperijJucem deferí1 1líefenex.
U LB ERTVS.
Ullerto dudumgenero curauerat отпет
TtíefdnrumjunBuí conaliatur honos.
Contifи buicpnmo,quodn(íper Maximiliano,
Ut caput ornara ture corona triplex.
JTußitas uerfat btHo,Turcamí] morantem
ExpcBansfemper uniere digrius obit.
ULU~
VHÇUTLIU E.
VLUDISLuVS.
Z)um Lyfa quidfoueat nefiit,iubet ufy Polonum
Exctri'fociam/è fore nam^putat.
Tocmtet atfaBipoftpartum,clam^ coronan*
Cumpuero UuftriacU intuht illaplagit.
Interta occurrens Tunis rex inclytus armts,
Morte cita Vngaricas debilitautt opes.
L U D I S LUV S V.
Poßhumus inpatriam rcdijt,cui Vaynoda tutor
Uddttur hunyadesflrenuus at^potens.
Cumc^ cruce tnßgnes ruèrent inpralsa, Turcam
Rexfugit Vírico concomitantefuo.
Dum ferit &>fratrem Matthiajêditw orta eft,
Se Çetbico Pragam corripit tile metu.
MUT H I US.
Quitte Matthiaregumfortißimeyuerbis
Sxtulerit,laudes concineretue tuas?
Cumßudiumpacts coleres.doBas^ forores,
Morte tarnen quu te clarior orbefuit?
Ъи ternis lacérât regnum difcordia luSlris,
CunBaßatim Imperiumfedat,amorc^tuust
Pluribus implicitus beüisjamen omniaßennüf r. '
Qui Mahometaum uerris ubi^genus.
Quii tibi wKceßtfpacaw Uuftrta rebut,
Fψus init,dominum clara Vienna tulit.
LUD IS LUVS CUS I MIRVS.
Multi concurrunt ad opespoilfata Mathta,
SedCaßmiro cultus,honosáuenit.
Sapius hicfudit Tbracasjumjratrec^ nolens
Conflixit, bellum fedcauet Uußriacum.
Inuitis alijs Matthi* cum Friderico,
T>um renouâtpaßum.corporefejjus obit.
FRIT'S ZI CVS III. MUXIMIL. i.
Çefferunt títulos deinceps utpaña ualerent,
Illos contigeritßfineproie mori,
Eximij bellofelices pofteritate,
Quospowere anni uix fùperare graues.
LV'DOV ItVS II.
Regem conßnju LudouicumPannones omnes
Z>ecernunt,iuuenemfedcito fata trahunt.
Udcampurn Mohac\Solymanni perdttur aftu,
Jllatum flagno fuftulit unda ductm.
F E R'D INUND VS.
ReBus'dr expaBo regnum Fernandus adeptus, ■
Perpetuo renouât beila,mouet^ Scythis.
Quos mfi continuos oBo (sr triginta per annos
Reijceret,juisnam tutus Л hofteforet?
huius uirtutes alij cecinerepoeta,
Quifûperis mixtuspramia tu fta capit,
M 0 Щш>
996 ne q BS wxç иг i\яе,

lOWtt. SCETVS/US.
Nec minus hie ßudijs quorundamfeeptra capeßit,
Confiait haudunquamfedmeditatus horns,
Fernando totiesuißusjonge^ fugatus,
Turcartinißpplex non ttrñil eße сIiens.
ùtïAXÎMIL II,
^Armipotenifupéral uirtutibusyo?èUerendo,
biffera inuißa regiafeeptrafide.
^AlhertUmprater Quintum diadema quis uneptam
Menfe triplexfexto uertice,quafi tulit?
&ngaricamredamatgentemjmirantur,honorant
Exterhi,pofcunt rtiepatrocinium.
Impiger Europa decus hic reparabitj& up^
Ttyztnti ddmurosßpepatela iter*
Jiuncfidum populo cuftodem,Chriße,tuetor:
Semperinoffeme iura minifiret herus.
Laudibusimplebtt ceelumjcantahitur Orbi :
Férrea nunc cejpnt^tureafecUparat,
Qu* tempus dederit mußeo dteere cantu:
"Nampedibus cupiuntfortibus iUa cani.

FINIS.

ÏLLV
997

ILLVSTRISSIMO AT-
QVE M AGNIFICENTISSIMO HEROI AC DO
MINO, DOMINO ALBERTO a' LASKO, DIVINA BE»
NIGNITATE, PALATINO INCLYTAE TERRAE SYK-iDIENJIS,
Libero Baroni in Kefinark, in Lasko,Rithuuiany,DuunayczaLas Nyecb
zicza, &c. Domino & Hacredi, &c. Domino
meo gratiofo.
V А м V i s , Heros indyte.res in Panno n ía inferíorí (quae nunc Húgaria,á gerw
te Húngara denomina tur) ¿ tempore primi ingreflus eorum in Pannonias.ad
noftrauf«jtempora,abuniuerfisregniregibusgcitje,non minus ledu dignas
quàmfcituncceuariz.àThoma Turocenfi & Antonio Bonfínio.nec non in
epitome Petri Ranzani.opera uiriincomparabüisdoclrinte D. IoannisSam»
buci.Hiftoríci Cacfarei.ín lucemreuocata.amplifsimeilluftratae extent: in tan
ta tarnen fcriptorum ubertate.res memoratu dign ¡ores, m u ta ti on es ф, quae uel diuturnita te ас
oiagnitudine bellorum,uel uarietate fortunar fu binde in hoc regno acciderunr, quarcp à prin
cipio regiminis inuícbfsimi regis Mathiç Corui'ni.ufcp ad pracfens diui maximiliini Im»
peratoris tempus,fatis obfeurae fuerant,necnififragmentorum more nine índe collligi pote»
rant: breuiter cum diligëti tcmporumobferuatione,collatisquocnadinuicem Aenea Syluio,
Paulo Iouto, Ioanne Sleidano, Martino Cromero,loanne Dubrauio,ubirerum Hungaricaril
nentionem fecerunt: cV amplifT. quondam D.de Gregoriancz epifcopi laurienfis , Rf gum
uerifsimis defcriptionibus obferuatis.in hoc exigu urn uolumen comprchendere &C comme»
morare operatprecium efl~e duxi. Hoc itidem fecerunt luftinus cV Florus, 8i recenti memoria
noftra Crapious in Slcidanumtitem Carion ôi Funcliusin omnes tonus fercorbis terrarutn
hi'ftorias,quatuor Monarchies in compendia complexi,nec íinefruclu. Nam quicquid apud
Diodorum Siculum,Thucydidem,Trogum,Titum Líuium,Iofephum cít.SC praccipua Hero
doti capita, пес non Nauclerum, Crom er um, Dubrauium, Bar!etium,immenfis fere paginis
feribitur: lllt paueifsimis paginis ob oculos pon un t, conferences i emp от a Regum.Imperatorö
aten Pontificum. Tibi ueró Domine illuft rífstme,tibí inqj heroi,ad clarifsima quxcp fan no»
ra intento» 6C in Omni dignitatcprincipi.hancmeamrerumcV regum Hungaricorum Chro»
nologiam,cum inlucem emittenda cfTet,iure óptimo dedicandam 8f confecrandam,tuoq; fa-
pientiisimo 5C a cuuTsimo iudicio fub mitten dam iudicaui : ut qui inter tot,tamcn graues , cum
publicas,tum priuatas curarum occupariones.inter bellicos tumult us,ai : t ab rjs aliquantulum
Solutus ad tabulam etiam (exemplo. Carfaris Augufti, C. Pomperj.tV Alexandri Seueri)ica со
cinne.ita perfeclè St expeduc,ita ad amufsim , cum incredibili grauitate,admirando confilio,
Vlyflèa facundia,linguarucn uariarum (quarum non p aucas exatftè 5i p erop time' calles)prom
ptitudme.biftorias de quadruplici Monarchic, derebus cV difciplinis militaribus Húngaro»
rum (qui certf cum omni Mahomética: fcritatis,uaftifsima potétía,antíc¡p¿tíbus prxlrjs , cum
ingenti tarnen fualaude,diumultumcp,imô(perannos plus minus cétum,ocftuaginta,cruêrifsl
ma bella profideiChrißianatdefenfionegeuerunt,cVfuum fanguinem (utrcliquum Chriiiia
nitatis faluum.cV à tanto hoc hofte tutum feruarent ) intrépide profundere non dubítarunt) fe
Itci memoriae tuse íam dudum optimémandatas,commemorare,ílliscp eximía Caftríoti Scádcr
begrj facinorainferere foleas:utuelbincfolum(taceoenimnQcalias Heroicas tuas uírtutes,
ínmaiorinoftroDecretorum opere pro dignitate celebratas) uera quídam Imperatoria dí#
gnítas ín te eluceat : fapientifsimè confidetans,exa<fta hiftoriarum cognitt'one.uariarum gen»
«iuminílituta,leges,more»,ritus,ancípiteshominúfortunas,d<uerfaingeniorumuitia S(: uirtu
tes.elicipoíTe.Nihilenim eft inter mortales,quod ab interim magis liberet, quod adeô répété
exornet,nobilitet,c¥ demum uiros celebratifsimos aten immortalcs reddat.quàm hiftoriarum
pericia. Hanc itaqj meam quamuts tenuem operam,fub illuftrifsimi nominis tui munimine &
potentatu in publicum prodeuntem,tua Palatinalis Celfitudo boni ut confulat, gratiofoep ani
mo accipiat.rogo.mecp deditifsimum feruitorem fu5,quem ab aliquot iam annis fingulari mu
nificenda.liberalitate cV propefitate multifariam dotauit.in fua gratia 6Y tutela retmere.ac fem
• per commendatum habere dignetur.Quam Deus opt.max. patriar noftrae calami»
tof*fclicifsimé* diuti(simecj) conferuet. Datum in arce Cclf. tua:
Oftrog. in Volinia.Calendis Aprilis, Anno
Domini i » « 7«
ttlußriff:pMt.Qilf.tlujilf<ruitoriSccretis7
AbrahtimBikf(hiyiScbembmtz,Vjm.(rt.
DE HVIVS
8p8
DE HVIVS CHRONOGRAPHIE COMMENDATION
NE CA&MEN ANDRE A E TRlCESH
equitis Poloni.

QVis nam ЪаЬуЬашт negahtt efe


Splendorempatrujecus^grande:
кАсгк mgenij ob fagacitatem,
Quin & ob uariam emditionem?
Ttegum Фаппопг* aufus tile cumfit
Xesgeftas tribus explicare chartis,
кЛппогит ferie addita, uices'c^
Jilo miríficas in orbe rerum.
Т)ц práflent штат benigniores,
Inprifco regio utßt illa flore,
Quapomt mérito ^Aurei uocatur
'Pulcliro nomine,pr-opter affuentem
Cuntíorum undijue copiam bonorum :
Veturbata арке Imperipotentis,
Verfs lugeat ut deinJefatis
Turcarum truculenta "Barbarorum
Çens : at Chriftiadùmft orbe toto
'Tax Utos diuturna poft triumphos.
Нас optata cito ut dies nitefeat,
lotopeclore cpuilibetprecetur,
Cui República Chrifiiana cord* eft.

IOANNES A" LASCO.


/Jungarte* cpuicunc^ cupis cognofiere gentil
Ortum}cum uarioperfuafataflam:
Terlrge,quem uigili curaßudtoj^ libellum,
Z>at ttbt'PierWBakfchiui artis honos.
Sufcipiascy tuo hнес amplifíme Lafcefauori
Scrota¡patrocinio muñeradigna me.

IOANNES SVEIDNICIVS SILE.


fîus ad amicum Leftorem.
Qui ueterum relegís multo conamine libros,
Zsoluis & aßidua,Leclor amiceymanu:
isíccipe,(¡ua tenuifunt hoc congela libelle:
Exiguum miras res tibipandet Opus.
Ысс~1ре,песpigeat uarios cognofeere capa,
Tannoma & regnum quanta ruina premat.
Si tibi Trifea ц/nus iunclts euoluere cura- eft :
Hic juo^ cumprifeis & noua tunela leges.
Qu* motto digna legi,uel digna fuere relatu,
Et conftant uera cognita certafide:
Ißa fecuturts contexta nepotibus,omni
Etßudio,&> uigili Zakfchius arte docet.
Ole tuas nuüis auidas ambagtbus aares
Pennet,aft multa cum bremtate refert.
S 99
Qt*% refirt,*4M nonfïtntfucata colore:
Singula bLtndttijs,fngulafraude curent.
Qui пфи tetras clades,& triilia fata
'PannonU,hmc Ubrumperlege,certus eris,

NJOBILI AC CLARISSIMO VIRO DOMk


NO ABRAHAMO BAKSCHAY A* SCHEMBNITZ
HLVSTRISJIMI DOMINJ, D. ALBERTI A1 LASCO '
Palatini Syradienfîs,&c. Secrecarío,&c. S. D.

ADAMVS SCHROTERVS SILESIVS POETA


Iaurcatus &Philofophus.
Interprecipuos meos fоdales,
Quosßncerafides,amor^uerus,
Fraterno mihi uinculopardttit,
ConiunÜißime "Bakjchay :fub orи
Dum m Cimmeriji abes,feeи tut
кАиЬтг magnißet uiriJuris^
Lafci,quem genuitpotente dextra
Man cum tPalladeiquem TDeusc^ftruet:
"Nuperbicegofubtypislibellum .
Inuenijuigili labore cultum,
L^siSCO, nominefub tuo,dicatum:
Qui deTannoniaßatu libetius
7raclatplurimajtgna qu* relatu
Sunt,& digna legijabort multos
Quo eerie ubi comparas amieos,
Qui dignas tibigratias referre
Certabunt uarijsfub inde donn,
Extollentc^ mos adaßra laudes :
7ufilummodo'Bak.fchayfrequenter
Edas ingenij mi labores,
Quos multi cupidepetunt,auent'cy
Craco. xi^April,
AD ZOUVH.
Ecquidautjunt uana tu* mendacia lingua:
Zoile, mißи¿1us dum tua uerbaferunt.
Siccine peftiferoidßastuafcommatdmorfit,
haemeahnque rogo,tumeUoradato.
ZOILVS RESPOUDBI A. S.
Zulus aßolidc temeré premor undic^ uulgo,
Qu* noto digmtnotOyjuapremo dignapremt.
JJîwihileîl quidagam, Uber hic еЯ enmtnis expert,
fíicnoñraprafenseñfnefalcehber.
peo
IN ARMA NOBILIS ET С L А К I S- S» V X R £i D 0 MI-
MI ABB.AHAM! BAKiCHAY, SEC&ÏTiMl ILtV»
ftrilT Domini, D. Albtrti à Lasko.Palatini Sy-
tzdienïis,6Cc

IOARNES SVEIDNICITJ«
incUu commendant magnos inpgnia reges, , . . , ,r
^«oj fequiturpoßentat'u hones.
^Armauetußatis telles /uns: arma uirorum,
^Aeterna rerum nobilitate uigent.
Sic leoßclaurusßc enfisfortibus außs
Commendant "Bakfchi nobileßemma шит.
Te Veut incolumemferuetjteposerafata,
Te multis annis fauílafeneäa beet.

IN BADEM ARMA NOBILITATIS, A П A M V £


SCROTERVS POETA LAVRBATÍí
ÔC Philofophus.
Thcebus amat laurum,ficfulmine nefiia tangi
Fronde uirenre uigei.
Sacra /oui laurus,certispcplena medelu
Tetra uenenafug**»
hincpotuit cafa ta demonjlrarefuturos:
'Propia nam^ malt eH.
lUac^ prafentem denunciat innuhapacem,
Feedern eilcjßoc».
hanc'q^ triumphantes circumßa témpora reges
Non fine laudegerunt.
*A hue cumfummo tantis,&plunbusjlla
"Dotibus auclapev.
Nobile Callalidum deсtu о ^Abrahamefororum,
t/iue иalegue diu:
Te mérito hi, r,tul us eil commijfa potentia rerum, .
hac uoluereßui.
Nam^armü lauri trinas ex ordinefondes • -
ЫррИсиегет'и:
Quat leo magnanimus dextropcdegcßat, &• index
Ñobilü eß animi.
hacfunt uirtutum dignißima dona warum,
hac meritoqueger'u.
hac gerii,inter auós^ mos non ultimagentü
Laus es.crujj tua.

ABRA НА, .„
ÇOl

ABRAHÄMI ВАК'
S CHA Y SCEMNI CENSIS PAN/
NONII, SECRETAR! I ILLVS T> DOMINI PALATINI
? YR ADIENS I S, CHR ONO LO G I A DEREGIBVS
Hungaricis.

Í3 annontam*

V V N O R V M GueHungarorú decies çétena $C ptfuagtnta milliaex s««pi*


Aiîau'caScythia.foli ftcrilitatê popiilprumcp multitudinem caufata, "*iHwH»
jfubfex ducibus,Bda,Kcme&:KadichaJfilns Chelc.de genere ZemE
^ j Orris ;item Athila,Keuue & Buda,filr¡s Bendeguz, de genere Kadar , in
pg-^E^H^j) Europam traiecerût,&: in Hungariam(quam tunc diuerfenationes ргге sutrimt
fidequodamMatríno, alias Martino, dido deSabaria.propterfolifœcunditatem in ргфгт
colebant)peraenientes,adTibifciamnisripam caftrafuafixerunt. Matrinus audito nottUru>»-
ignotas gentis Scythicaeaduentu,,Thetrici de Verona, uniuerfa: Germania; ex Ro
manorum gratia pracfidentis , petiuitauxilium : & (kam bo, coa do ingentj exercítu
»o ad Potentianamurbem, ínter Theten 8¿ Zaçhalpm íítam, confederuntt ubi primé Рпши*-
per Hunnos , qui Tub Sicambria Danubí u m adhibitis inflatis utribys tranfnatabant й°ш H|W
in tempefta node miferima caede affecTri , funt fugati. In agro dcinde Tharnok' """"^
uueIg,eofdem Hünos fuperíoribus uígilíjs &C laboribus exhauftos, uícíííím ínfugam
conuerterünt: quirenatato Danubio ad íuos pcruençre. In hoc conflidu , ex Hun^ киииф
nis cum uno dueum Keuue,hominum centum & uigintíquíncp millía caefa : è Roma- &
nis,alrjscj} nationibus,practer eos qui in caftris fuperiori node eccíderanr, ducenta ЪС
decern millía deíiderata funt. DeindepropéThulnñ,nunc Auftríar.olím Hungaria:
cíuitatem, Matrinus ab Hunníscarfus occubuit;innumcTa multítudoad interneción Wífrww
nemuíqueprofligatur,Thetr¿cusucróíagittaínfrontcicftusJcump3uciseuan't< Hun c^us' .
f°norumquadraginumillia in hocprxlio deíiderata: tres etiam duces, Bela,Keme&: Логйнши
Kadícha mortem oppetierunriqui tandem folenní pompa ad maimoream columnam norm.
Kaíazodícbm,penes ducem Keuue prardiAum fepultí funt. Нас Hunní potíri uídcv
riajUníuerfapPannonía: cum imperio prareffe coeperunt.

AT H I L A,omnium confenfu ínprímum regem Hunnorum cligírur, S¿ declara Шкрти


tur.Annomundi ^jóiiannoChrifti 401, lngreíTus Hunnorum ¿nPannoníam nutux
г 8. Hic imperíj fed? pofuit in Sicambria ciuitate:cV profecturus C0 innúmera copiant ^Ч™'-
multitudine in bellum , Budam fratrem fuum un iucrGc Pannoniar,loco fui, praefedt,
ufurpatofibi hoc titulo: athila bend e g vz filivs, magni nemroth .
NEPOS, IN ENGADI NVTR1TVS DEI GRATIA REX hVNNORVM, MEDO foi.
°RVM, GOTHORVH, DACORVH, METVS ORBIS, FLAGELLVM DEU
Adoritur in primis utramqj Myfíam,Thraciam, Achaiam,Macedoníam , Sc Illyri*
am : redit uictor. Sicambriam , quo etiam Thetricus Veronenfis , acerrimus olim
Hunnorum hoftis,cum frequentiffimis Gcrmanorum proceribus bcneuolen tía 6¿ lu
beralitate regis alledus uenit,fccp gratum & familiärem regí cxhibuír.cuius etiam fuá*
furex,quietís alioquinimpatíens,occíduas Romani Imperíj prouíndas ínuadendas
eiïè decrcuitfldeo progreíTus,igne 8¿ ferro totam Germaniam mífcekSigífmundum,
cius reoionis principem.cum magna manu pccuiTentem,inter Conftantíam bí ВаШс
amfuiTclit.fuoatcf , Argentínampereum dircptâ,dirutisiâmocnibus, Polyodopolim, Argentbu
ideftStrasbur^,edíxítappellari\Híncamotoexerci4uíGalliasuaftatcVfuDuprtit:acín stmb^
Hifpanías ufqjJSetícamSt' Hífpalím.uicbícib.armis penetrat:&: in campis Catalanicis *
ей reoe potétíliímo Theodorico,&: Aetío Romano fenatore,crudeliiTimo omniú prac
ooz Ж E q E S
lio conflígit.Expugnatís 'que multís urbíbus,Sicambriam regrcditumibi Budam fra
trêfuumjeoquôdSicambnâjquânuncuctcrcBuciamnominamus^ocabuloftnnO'
áam fruiré minisdenom¿naucrat,propnjs'fuísmanibusínterfecirjCadaucrq?illíusinDanubiura
occidU. demergi (eck. Dum'que qninquenniü quieuifíér,per Styriá,Carinthíam35í per Dal
matian! cíuitates plurirñas demolícur: ltaiíam inuadít,8£dcüaftat. Rcuerfus ultimo
Sicambríam,tantorü iam laborum pcrrxfus , uírgínem Hildico , alias Mykolth , Ba-
AtbiU ctríanorum regís filiam.ín uxoré ducit.in cuius amplcxibus,dumuino&uenerccor
mors. pus eius ínfí ämatum ¿ííct,nocle,íanguíne cópiofo è naríbus ín fauces exundante, cx^
tinctus eft: Anno mundí 4407, Chriftí 445 ;Ingreffus,7z: Imperij, 44. Aetatís,
I24.apud fupradictam columnam fcpultus,
ALAÖA- Defunclo Athila,ímpcríum penes duosfiliorum fuorum,quom alter Aladaríüá,
rius cr Chaba alter fui t, ceteris artate & fortítudíne cminéntíores,remanfit. Hi cum de fue
Cfabd. ceffione inter fe per longum tempus díffíderent,rex Gepídarum Ardaricus bellum
rtgnum
txapimt. aduerfus Hunnos mouit:& trucidatís multís Hunnorurn milibus , filio ítem Athílae
Aladaiio,potitus eft optima parteregní Pannoníx . Alter autem frater Chaba,ante
iftam cladem ,cum fexaginta fia tribus fuis natu mínoribus» SC bona parte Hunnoru
in ueterem patria redrj t,Pars quar in Pannonia,manfi t.fub quam plurímis 8í díuerfís
principíbus , peregrinar gétis ín Pannoniam.propterregíonís fertilitattm.&oppor.-
tunitatem,infufaEí,multíplicem experta eft fortuna.ldcocporatoríbusíuis ín Scythíá
miffis effécerunt,ut longé plures prioribus denuô egrederentur. _

S E CVWDU S itJÇJLESSUS HVH*tïO


RVM IN PANNONIAM.

Hv N NOR vM in gens multitude fecundariôingreflà eft Pannóníam,Anno murb


di 4706, Chriftí 744 :obitus Athílae 301, fub feptem capitaneis : quorum
■worum primus fuit Arpadfilíus Álmí,quí eft prognatus ex Elendo filioVgcktVgek ex Edo,
duces VU.
Edus ex Chaba filio At hilx.Secundus capítaneusfuítZabolch ,àquo èC nunc kv
cus comítatus de ZaboIch.TertiusGyula,à quo 8¿ hodic familia propagará extat Gy
uulay.Quartus Keuund,à quo capitaneo Kendfj familia deducitur. Quintus.Leheí.
Sextus, Berbulcho. Septimus capítaneus fuit Vurs. Hife Hunnís Pannonícis ad'
тигфХы iunxerunt,& confederunt in Tranfyluania,poíítis íbi feptem caltris :unde etíam ip&
"и cur si' prouincía Sybenburgjíd eft feptem caftrorumnomen habet*.
benbwrg.
A'dicto autem Arpad,capitaneo fcílicetprímarío,profluxerunt duces complure*
eiufdem gentís,quí Pannóníam ufqp ad témpora diui Stephaní regís, cruentiffimafe
pifíímé cum alíarum díueríarum natíonum generationibus pugna ínterueníente,pof
íederunt,& gubernarunt» Ex Arpad ením duxZultan procefTít: ex quo Tóxon*
pater Gayczx & Michaelis*Gaycza genuit diuum Stephanum regem : Michael ue*
G*yczttpri
mus rex rô genuit Ladislaum Caluum,S<: Vuaful. Ladislaus Caluus genuit Andream, Be/ ^
CbrifiW lam & Leuente. Gaycza praedíctus^primus ínter Húngaros fídenl Chriftí ampie/
nus inter xus eftjfuitqj baptifatus à S. Adalberto epífcopoMorítur Anno mundí 4959»
hungtros-
Chriftí uerö 997.

SEQVV&TVt KEÇES
CH R I &TI ANI.
$♦ STEPHANVS*
Hv кдлг ici
i. S> S T E p h A N V s I. filius Gcycze.nafriturStrigO'
nrj,8¿ à S. Adalberto Pragenfi antiftite,&£ Adcodato со MV Nil CHRlj CON
mite,dc facro baptifmi fonte leuatur. Dl. ¿TI. I VER
Tota feré Hungaria? pars, intrntiiîirtla cura GeyczeSd 49Ji. SIO
9*9- Ul'S,
S.Stcphanrçad fidem Chrifti eft conucrfa, circa annum
In regrm , omnium miro cofenfu Sí applaufu coronatus, 49 SO. 9З9.
Strigoriicnfem ecclefiam metropolitanam & Colocen^ • 001.
fembafílicam,alíacp templa fundauit, bC thefaurisdotauit.
Sufcepit geflncß bella aduerfus Cupam Simigienfem
ducem:item contra Giulam auunculum fuum : prxterea
contra Bulgarorum 8¿Sclauorum ducem Ceanum. Ho'
rum autem fufeeptorum bellorum caufas iuftiffimas fuif
fe,HiítoríciS¿" Annales tradunt. Moriturinfefto AC
fumptíonis B. Virginis Anno Mundi 5000, CHRi'
s T 1 uerô müleíimo ô£ triccfimoocbuo: Regiminis
fui Hungaricitricefímo feptímo:conueríionís Húngaro^
rum ad fidem Chrifh'anam.quadragciïmonono : fepub
tus in Albairegalis bafilíca.ab ipfo condita. Hic genuit fi'
Hum D.Emericum, qujdeceffitante obitum paths.
PETRV S Alemanus,nlíusGuílheImi,fratrís Sigif
mundi Burgundiorumducís, ex fororeS.Stephani ne'
pos;elígíturin regem poftS.Stephaniobitû.Cum fuper^
bè,crudcliter & auarè dominaretur fuit è regno expulfus.
A в A H ungarus,fororius S.Stephani expulfo Petro S Po; 041. fS,
elecbis 5í coronatus eft in regem. Hic quoep crudelis 6¿
iníuftusfuit,ideocp propeamnemTibifcum occiíus.
Sepelítur in coenobio Saar*
PETRV s Alemanusmoxpoftmortem Abe uiribus "Ч4Л st.
Henrici Imperatoris reductos in regnum, denuö Albe
coronatur : б£ tandem occiditur,
{009, Ю47 61.
Sepelítur ín Quinquecclefienfi bafílíca.quam ipfe con'
djderat. Eo tempore magna pars Hungarorum i fide
Chríftiana defecerat.
ANDREAS i.primogenitus fupradicb' LadislaiCaL
ui, eligitur 6¿ coronatur ín regem eod emanwo. Genuit
duos hlíos , Salomonem &C Dauíd* Salomonem , quin'
tum etatis annum agentem,coronari fecit ¿nrcgem.Tan
demin bello contra BelamgeftooccídúuncV ínmonafte
rio diuí Aníaní inThíhon iuxta lacum Balathonem ab í' Son «o/», 71-
pfoextructojhumatus eft, Bela permitiente. jo»4. \t06x. 76.
bel a i.frater Andreaeprardictí, deuí(fto cVrdefunño
eodem Andrea, aegrè tutít Salomonem eleclum fuiffein
regem (nam ideo bellum contra fratrem geíTerat)inre'
gnú fucceffit, Habuit filios, Geyczam,Ladíslaü 8¿ Lam'
pertum.Hic rexmoneram argenteam cudí fecit :menfu'
ras 5¿ pondera conftítuit : precia rerum uenalíum ftabíli'
uít.Hungaros ad idola colenda regrefíos,ad unum ínter*
ficíiuflít.StruxitceleberrimummonafteriumSaluatoris
ín loco Zcuukzard.ubípoftea mortuusdefunftus eft.
6. SALOMO N.filius Andreeregís predí(fti,defun(fto Bela, \SOX7, 79-
ope Henrici Imperatorís(cuiusfilíamín uxorem fibi de'
j ftínatamhabebat)Hungarorumcpfuffragío Albedenuo
.GG z coronatus

;
Я£ «Г.
coronátuséífc.Híccurn Gcy< ¿a 8¿ Ladislao patruelibus | MVN
fuis,adhucducibus bella gefilt acérrima contra Cumanos J ш
ÔC Bohemos, rcgnumdeuaftantes.Quibusperdomítís*
auxilio corundem Geycsac ÓíLadíslai Nandor Albam
imperio Hungarico ácliecít. tandem ab eífdem patruelv
bus íuis fugatus,regnóque exutus eft.In habítu religíofo
díem fuum obrjt Pola: , oppido lftrícc*
GEYGZA )♦ primogenitus regis Belar L filius,fugato
Salómone,regtam dignitatem adeptuscft.Genuit duosfi
líos, ColomannumSc Almum, Tempore huius ualídiffi'
ma fames HungaríamafHixit. Obrjt, fepultus ín ecelefia
b.Virginis, Vac¿a:,quamípfeconftruxit.
о» I s. LADJSLAvs i. frater Geycze(quem Hungari pro*
pteruíteíán<ftítat¿m,fanclum regem nomínabant)demor
tuoGeycza,óí uiuenteadhucputfoSalomone,ínregnum
fucceffitt Hic Dalmatix Sí Croatia; regna,Hungarorum
regum iunxic ím peno. Geffit multa bella contra! artaros,
Ы. alios aduerfarios,a:mulosrcgnwDec€m't abfquclibe^
ris 3. Calen. Augufti. Sepultus honorificentíílimis exe*
quns in ecelefia Varadíenfi,ab eo extrueb.
9-1 COLOMANNV s jfilius Geyczac regis, fuit (opíníone
quorundam ) primum epífeopus Vuaradienfis.deínde
per diipêfationem fucceflít S.regi Ladislao*Sub eo Hun*
gari multa grauia,Dcóque &C mortalibus quàm mole fhf |
lima perpeififunt. multa ením inique a tquecrudelitergef
fit. Excarcauít fratrem fuum Almum ducem, & filíum e
iusBelam. tandem Sí ipfum Almuminterimifccit,íneccle
fia Demeficnfi. Habuit hicrcx filios duos , Ladislaum Sí
Stephanum. Obrjt diem impie , ut uixerat: fepultus in
AlbaRcgalù
¿oJ sTEPHANV s п. eins filíus,adhuc adolefcentulus re*
gnopracfia'uir.Cognomínabaturisauulgo fulmc :pro
ptercaquod no confilío fed fubitoanimi furore cuntfa fací
ebat> Cumq? ex uxorenullosfufcepifíet filios, moríendí'
que fibi tempusadeíTeanimaduertifset, regno fe abdica
m'c,acceptóquemonachorumhabitudeceííit. Corpus ex
Agria in Varadienfem ecelefia translatât ibieprecondítü.
t;\ bêla il. Caccus appellatuSjfilius Almi ducis, cuius
oculos Colomannus cruerat, regalia fceptra adípifeítur.
Regnum prudentiíliméfancliflimeque gubernauít. Ge^
nuit filios quatuor, Gcyczam , Ladislaum, Strphanum,
&£ Almum. Boríchum filium Colomann! regís,natum ex
peliiee, regnum fibi uendícare contendentem,ínfugam
uertit, íuum'que numcrofilîîmumexcrcitum proflígame
Húngaros autcm,qu¿illiusfauerant partibus, interferir*
Decelfit ChriftianiiTíme:fcpultus cft Albae. 10}.
Ii I GEYCZAü. filíusBel'jelecimdi,fratrum|fiiorumnatU
maxímus:adoicfcentulus Chriftíana pietatc infignís ,ad
rcgnifaftigium efïèrtur. Fudit Teutonüac Saxonü Au-
ftrcnfiúcp ¿¿Bauaror ñ copias,quc Pofonio occupatoHun
• £aríáinuaterant,horurncp exuuns templa per Hungariam
«titttuit. Secundü hoc bellum Pannonias(ut Annales me
morant)
tfVN g А % 1 CI.
morant)leua fames inuafir.Genuit filios quatuor,Stepha
num.Belam, Arpa d Si Gey czam.Migrauit è uita,mira ш
religione: Albj; lepultus,
STEPHANvs in ♦filius prsefati regis Geyczç fecundi,
ч
rex dedaratur bi coronatur.MultacötraVenetos in Dal
matia,acc5traEmaimclëlmper.Grecorû geffitrrriulcaquo
cp à Ladislao &C S tephano ducib.,patruís luis , filrjs uideli
cet Belg Cgci,perpeflus:quibus tandem exterminatis,de-
ceffit è uiuis abfque liberis: fepultus in ccclefiaS trigonien.
LADiSLA V s II. filius BelaeCarci,uiuenteadhucSte'
L4
phano 1 1 1. ufurpata fibi regni poteftate,fex menfibus inv
perauit:mortuus eft ,8¿ Albx fepultus.
STEPHAN V s uu.Ladislaihuiusfrater,Sc'BelaLÍtidem
Caectfilius,mortuo eodemLadislao.ôCuiuenteadhucSte
phano tertio, ufurpata corona,potitus efteaquincpmen/
fibus.Tandé à rege Stephano tertio acie uictus.in caftello
Zemlin mortuus eft, codé anno quo & Stephanus:fepul
tus in Alba Regali.
BELA iii.Stephanitertrj frater,Geycze itide fecundi

filius>poftStephanürcgnauit.Is rcgnuluü latronibus 8C
furib.quorüingensm erat in totaHungaria copia, intcciííí
ma eura.purgauit. Hic fuperftitibus filrjs duob.Emerico
&C Andrea.dàéobrjt А1Ьаг,иЫ cx^fepultus iacet. E mer i
С v SjfiliushuiusBeletcrtrjritefuccedensprefuitregno:
iZjrehclofihoumcoLadislao^ortuuseftigricf^lcus
LADISLAVS m. eiufdemËmerid filius, regnauit
poft patris obitum fex tan tum menfibus , nam immaturo
tato lurreptus eft , fepultus Alba\
19 ANDREAS il,filiusBelf tcrtrjregis.omniumfufFragrjs
rexoptatur,& Albaeregrjsinfignibus donatur.Vxorcm
duxit Gertrudem,nobili Gtrmanorum genere natam: ex
qualiberosfufcepit,Belam,Colomannû,Andrcam&Eli'
zabetham,fceminampra:uitaciànclimonia omnibus per*
petuô celebrandam.Hic dicftus eft Hierofolymitanus , ex
eoquôd in terra San<fta,cômiflà atrociffimapugnaaduer
fus Babyloniorum Sultanum,uiftorgloriofus euaferit.
Antequamautem idem rex continua turus eô iter, copias
fuas Conftantinopoli in Afiam trasciendas curaret: Gcr'
trudis regina à Banchano locum ten ente regio in Hunga
ria,propterea quôd uxorem eius, fratri fuo , ex Germania
qui aduenerat,uiolandam tradideritjethali uulnere coiv
hcitur.rex in reditu à terra Sancta.filiâ" Hcftenfis marché
onis alteram duxit uxorê:ex qua genuit Stephanum, pa'
trem Andreas VenetúHicrex príuilegía liberta tís oprima
Hungaríca: nobilitati conceflTit.ad cuius etíam decretí ob/
feruationem,uniuerfi Hungariç reges, tempore coronati-
onis ípforum, folentiurare. Exceííit è uita rex, Sí in cccnO'
bio quod Egres appellant , conditus.
zo в E L.À 1 1 1 1. Andreg fecundí filius,natu maíor,ab Hun
garis omnibus rex coialutatur,8¿ exmore coronatur.poft ,
parrem regnauit, multisafflicbis incommodís,eiusenim U
tépore toiaHügaria perTartaros crudeliterincendrjs,
fer,
roé|fuitdcuaftata:perquos etiâ Rexipíéexpulfus fuítad \
, "' GG 3 ínfulas '
REÇES С H RI CON RE
Po6\ ínfulas maris Adn'atid :ünde poft Tartarorfi in Hungaría trié ,MVN 1 ST1. VER GI-!
DI
níum confumcntíum abitú,auxilioRhodianoru Crucigeroru SI0- mi
&Frangepanú comicu,fuit in Hungaría reftitutus.à quo poíb (US nis!
hac no tolú ampliílpríuilegrjs,fed oppídís ÔC pagis honoríficé
donatifunt*Übi]C,iepultusiSrrigonrj apudfratres minores. S4f «7Í i9 !
Stephan V s v,nlius Bclcquarri,hcreditario iure Panno
ni2eregnúaccepít:fuitq; inarmis plurimüfortunatus»Hicfu'
perito rege Othocaro,Bohemos domuicBulgarorü regem
a\x uniuevia Myfia ftipendiarium fibi fecit.Superftítib+liberís
Ladislao & Maria,ca que Carolo Claudo Sicilíeregínupíit,
ex qu a illcgenuítCarolú Martellum ,qui filiü Carolû quoqj
nomine genuít: exceífit humanís,fepulcusinínfulaBudenfi\ s¡4« «78
¿adislav s i il íjStcphaniquintifiliuSjquíKuunlazlo
nominatus eft,fucccíTitpatrúCuius tempore 1285 Tartarí íiv
feftisarmisdenuo Hungariam íngreíTífí.mr,qu¿ omnia pene
lorigè lateép,ufcpadPeltoumdíreptionibus arqjmcendiisab>
fumpfcrunt. Anno deínde 2 ab со rum ingi ciïù,non fine ma
xima pr.xda exceffère. Hic rex à Cumanis, haud procul à ca'
ftello ivcrefzeg , miierabiiitcr interfectus cft, Sepultus iacet
1191
Cnana'dini.
andreas il i,Rlius Stephaní,filt) Andrea: fecundi,qui
Ъс Vénetas eft cpgnominatus ,eleclus eft 8¿ appellatus rex»
C(>ronabatur à neceLadislai. Auftriam hie in poteftatem fu*
am redegít, Qbrj t,Budíe fepultus,in aede B. Johannis euan
gelitlx,apud fratres minores.Legatus pontificius eo tempo SiS} «301 11
re prófeclu s eft in Hungariam , commendaturus in regem,
Carolum filium Martellí. ■■ • ■ '
vences lav s,quem Hungari Ladislaum nomínabant,
fílius regís Bohemix,índu&usmirperquofdam Húngaros
contra Caro:umpronepotemStephaniquíntí,in teñera arta
te exiftentem:pro quo fcilicet à nonnullís proccrum regni
miííus erauHic VenceslauSjaliter Ladíslaus,propter diïïèn
fíones Hungarorú (habebatcnimpars Carolú, parsipfum,
pars etiam terttum regem, OthoneTcilicet Bauarix duce)
reliquit regnum.Sí reductus fait per patrem in Bohemiam* \sz66 «304 }«$» I
ÖTHO dux Bauaria?, fimííiter per facciones quorundam
Hungarorum ínductus fuit, Alba?cp coronatus:regnauitan^
nisfere tribus, fed per Ladislaum Vuayuodam Traníyluax
niac fuit poftea captus , fpoliatus,ó¿ é regnoexpulfus*
I с a ROL- V s i.Caroli Martellí filius, puer exiftens,ín re^
g(?m Hungarian Anno Domini 1510 coronatur.Genuit plu
zó res filios,qui anee eum mortui funt .Poftrefno genuit Ludo^
,uicum,AndreamS¿ Stephanum. HicMatthacumTrintfcht'
nienfem comitcm,armís opíbusqp potentem.cV tllius ingen-
tem exercitum ,propè Caiîbuiam prxlio uicit,Regnum non i*74 1 it*
modôforcitcr tutatus eft,fed& plurímumauxit.tenuitnam^
que fuá dirione DalmatiamjCröatiam , Seruiam , Lodome^
riä,Rufliam,Comaniam,Bulgariä,Bofnam+Felicianusqu^
dam aulicorü,ín die Pafchc,rcgerri Carolu bC re$»inä,cir edríí
libcris,mcnfeaiiidentes,in arce Vuifíegrad, enieinterímere 4*9]
coiiátur. pró quo fcelere debitas dedit pecnas.
Dux Rutenorum uenit ad Carolum, ad Vuiflègrad. Mi9
Cafimirus их Pol©ni3e,5¿ lohannes rex■ Bohemiaryuene^ 13401
runt
HV n g а г re /.
runt Carolum ínuifendí gratía.ad Vuiftcgrad.
MVN- CHR.I- CON- !
Locuftarum peftís Hungariam íncefsit. Dl STi VER- '
Cafimírusrex Polonia: ueníensad Vuiflegrad.refignat SIO- I
regnum Polonia: Ludouíco, filio Caroli,ex forore Caíímiri N.S !
fuicepto : carebatením alio haerede* Mortuus eiVautcm
XVII Calendas Augufti, fcpultusín Alba Rcgalil
Я 04 tí4» 41
*7 i-VDOVicvs i.filíus Carolí pra:fati,fucccfsit patrí.Mub
tabella feb'cirergefsír.multáq» regno fuo recuperauit. Pra:-
ter alios rebelles cVacmuloe rrgri',quí in Croatia Sí Dalma*
tía motus magnos exci'jerât ,Mo!dauos& Rutenos perdó
muit.Genrem Comanorum.riiu'EartíncoinuoUitam, adfi
dem Chriftianam conmrtiprjcu áuit^Ex Hungaria uerô
Iudícos pepulittEle<ftus hi coronatus fuit Polonia: rcx»Hac
redes mafculinos non habuír.fed filias genuit:Mariam ,quac
tandem Viigariîr:Ô£ Heduigam,qux Polonia: fortita eft
regnum.Obrjt mortem die ti fceptembris .Sepultuseft Al
bcEjin facello quod uiuens extruxerat .
• mari Ajfilia Ludouici primi,poft obitum patns in regem it 44 » ¡Si Ï97
18
coronaturjdecerniturqj.qua* Mariafuit poftea nupta Sigik
mundo.filío Caroli quartí Rom.Imperatoris.Oum Eliza--
betha,matreilia,regnauit annos quatuor :& contra hanc,
acWiucfinemaríto,admodumiuuenem,á plerifq; introdu*
&useft,cx'coronatus. "',
CAROLVSI! cognomento Paruus.rcxNeapolitamis,
Ludouicí primi exfratre Andrea nepos:qui imaVce Buden'
fi ex uoluntate Elízabetha: regina: , procurante' Nicolao de
Gara.regni palatino 3perBlalium Forgach oceifus eft, Aiv
no Domínicc^ncarnationís 13854 Mana poftharcadhucui'
uenSjiusfuumregíumSigiímundomarito fpontè ccfsit,ac
mortua elr.fcpulta ín eedefia Varád/cnfi ♦
49*
SIGISMVNDV s, Marie (ponffis/eWio aeratís fue x x fu/
it per dominos regnícolas ri tè ele<ftus,ô£ regní corona dona
tus.in fefto Pcntccoftes .qui poftea 8¿ Imp*ratqr Romano* f S4* 48 g
rum Sí rex Bohemorum fuit* Híc rcx gloríofus » uirilirer, li
cet infelicitcr, cum Bayazíte Turcaram impcra4iort:,apud
Nícopo'im i rbcm < ohfiixit. . ■■ .-.
Poftquam cladem Hu igarici proceres cum in caftrum
Soklos captiuitati dederur.t J 40 1. Breui támen clàm е- 140 1
miíTas,prudenter!cV foi titer régna gúbernauit,acin factum
íosgrauiter animadumif ♦ Llasko quidam Boemus,hU'
mili genere natjs.coaíto facínoroforum excratUjTirnaLÍ
am dam intrauiKuiribusqj milítum fuorü fretus , ccefa baud
paruaciuíum multitud íne,in poteftatefuam urbêrçdegir. 49t «41 •
Non multo ante tempor-, duplex rufticorum bellum 4S
in Hungaria emcrfit.cacfisautem feditionis authoribus , a*
oreftis quoque multirudo graues pecnas dedit, Hicimpe-
rator Sí rex¡rrcdecim comíratUs Scepuficnfis oppida , Polo^
nía: regia: Maíeftatí titulo pígnorisúifcnpfit. Obrjtautcm
díemíuumannoa*taris lxm, in Morauia Znoímas.infe-
fto conceptions Maríar uirgínís. r,<. > *
itmé •4Í7 44»
In Varadíenfi ecelefia honoríficé tradítus cftfepultura:.
AUßER rv SjRona iorumlmp:ntor j&'arcíridux Au*
ftriaj.aui Eü'zabetham filiam Sigifmúdi regjsS<:¿mperato
ЯG 4 ris
я в g б s
ris ínuxorcm habebat . ipfis.Calendis lanuarrjs Albac M VN.' ¡CHRbjCOH RE-
DI S TI, Uf.
rexfalutatur,&coronatur+Duosin regno annos claudere
non potuít:ííqutdem excefsíchumanis in fine Octobris,Al J4oi '439 4(o

baçfepultus.
Elizabeth A regína,mortuo Alberto rege,reman
fîtgrauida:8£ dum nefciretur,an filium uelfiliam cfletpaiv
tura , proceres regni miferunt fuos oratores pro iuuene
Vuladislao Lithuania; ducc.regiscp Polonia? fratrt.quiaiv
tequam induceretur,regina peperit film ladi'»l.AVM:
8¿ contradixit elc&ioni,de Polono fàcbe:fecitcp mox infan
tum cum bona partedominorum regnicolarum Húngaro*
rum coronari,8¿ coronam regni fecumin Auftriam ad infan
tis patruum Fridericum Rom. Caciàrem , archiducem Au- Í402 «440 4Я

ftriabafportauit.
V V ladis lavs íntroductus,cum corona regni non ha
beretur,diademate quodam reliquiarum de capite fancti J4°i 1440 45'
Stephanideftimpto.coronatus eft. . •
Sub huius imperio AmurathesTurcarûimperatorfube'
gïtutramcç Myfiam,moxqj ingredi parabat Hungarians
j Quo tempore Iohannes Coruínus,Huniady dicbis,iiv
trapaucos menfes contra Turcas ,multas aictorias, magna
cumlaudejaiTecutuseft. ""*•'..
Cuius etiam uirtu te caftrû Zciidereuu.regt Vuladislao,
ab Amurathercftitutumeft." -..r
Rex hic magnailimus , & bellícofus princeps , perfuafus
à legato pontificio luliano Carlarino, cruentifsimo illoSí
maxime memorabilí pnclío conflixít cum Amurathe, a*
pud oppidum Varna : ubi dC cum Cardinale perrjt.in fefto J4 06 '444 455
(ancti MartiniV -- •
Agensannum XXI actatis,iOANNE$ CoruinusHu*
niady díftus, comes Biftrícíeníís S¿ Vayuoda Tranfylua'
nus.poft Varnenfcm cladem Ladislao pueroín manibus
Fríderíci Augufti exiftentcprontuiciaturà regni optimate Í4°7 •445 45«

bus in gubernatorem Hungarian


Qui,cum FriderícusLadislaumpuerum,tanquam legi*
tímum regni regem,cum corona regni reftituere recufaret,
írifeftis armis per Auftríam,Styríam,Carinthiam &Carnio
lam;multarum cíuíratum Sí. uillarum agrc*s,incendns 6¿ fer
ro uaftauit«Mouit & bellum aduerfus Georgíum Seruia:
Defpotam,quod &ad extremú féliciter íonfecít: ítem con*
traBohemos.quíduceHískra, aliquot in Hungaria arces
expugnauerant,atq? 'occupauerít.quíbusrecuperatis,non
inodô hoftïùm exercitum profligauit: fed & multa caftella,
oppídaík pagos, illís ademíu Deinde& cum Amurathc
Turcarum imperatore Rafcíam inuadere parante, commit
fapugna,uictor euaíít.
LADiSLAvsv ,filáis Albertí regis íupradícb' , circa x 1 1
actatis annum Viennaín Hungariam,drcafert.urn Purifica' 46;
Í4'4,
tíonís beata? Vírgínís,reduclus eft,
Quotempore 5¿ loarme* Cdfuínus officium guberna-
tionisdepofuít. Vrbs CúnftantTnopolitana.olím Byzan
tium dícla', à Mahometh>,fflio Amürathís , ex Othomanní
J4'í I464
; j gcnere,feptímo Imperatore Turcarum,feria tertía poft Cor
poris Chríftijcapítur, ¿
Ioannes
ffU ti ÇURlCj.
lohannes Coruinus,dux & miles folertífsímus , una cum MVN, $°9
CHRL CON- KE-
Capiftrano ,qui fuis Cruciferis fîgnû crucis pre(erebat,Ma DJ, STi, VER-
humethcmhunc,captaiam Conkantinopoli,Nandor Al SIO- AU
bamurbem,à Pcolcmeo Taurinum dicram,cum cxcrcitu NiS, WS
quadringentorum millium,hominum lcctiisimorum , pro
pria in perfonaobfidcntem (quod nulli in Europarcgum
contigit) paruamanu fqdii 0¿ fugauit: ereptís & ademptis
illi arneis tormentis plufquâm со i turn ,rarar magnitudinis,
machinis SC ingenias belíicís maxími ualoris.DecefsitCor
*4»7. i4íí. 4,66.
ui'nus ex hac lachrymam ualle,cum perpetuo fui defiderío
Zemlini:quarto Idus Septembris . M '8. ■4íff. 467. t 6.
Corpus in Tranfyluaniam d<latum:8£inxde AlbarGiu
lenfijpercumfundacaimîgnincèlepultum ell.
COME S Ladislaus,n¡iusioanrtisHuuiiiady,cumMa'
thía fratre fuo,íuflú regio in carcerem conr)citur;tertiocp die
Ladislaus comes, annum xtatis xxvi agens.ob cardan
aduerius Vlricum Ciliar comirem patratam,de mandato re
gis, ßudec obtruncatur. Id autcm contra regís gratiam
ó¿iuramentum,Temefuarini Ladislao luperinde prarfíitú, «4f 7» 4« 8. «7-
factum effe, BonfiniusDecadis tercia: libro ocbtuo tradit.
Rex Víennam,moxqj Pragam,reli<íto Vienncfub firma cu-
ftodia Mathia,proficifcitur:ubi dum nuptíx appararentur,
cum Magdalena, Caroli regís Gallorum filia, obrjt,nonfi'
ne ucneni admíniftrati fulpicionc:xtatis S¿ coronationis
и I XV ill Anno jfepultus ibidem more regio, *4эо, «4í». 4** .8.
■ Mathias Coruinus,coquorexèuJuisdeccfsittêpore,
Pragamex Auftríaaduectusrincp Gtorgrjà l'odebrad.qui
tandem rexBohemiacdeclaratuscxutit,poteftatê deuenit.
Hicin regem Hungarorum ele<ftus Si declaratus,à Geor- í4»o-
»4*8. *69
gío rege non priusdimifTus eft, quàm Catarina eius filíam
uxorem duceret. Dehínc Mathias à Bohemisufque Straf
nïczam,arcem municilsimam (nunc gencrofi Sí magnifia
Domini,D ♦ Bernhardt à Serothina ,hberi baronis , &. c. po-
cillatoris Cxfarei ) Morauocircumfluâ.ubiuniuerfa Hun-
garorumnobilitasconuenerat,deducitur.Vnde,rcgeacce'
pto,longj'sitincnbusBudamproperant.Hoc & fcquentt
busduobusannis,multadomüorisq? prxelara facinoraedi
dit. Etinrcpetcnda corona regni(qux annos multos fub
Cxfarea poteftate fuerat ) non deftitu , donee cam reha-
bucrít. I'4'4' 1462. 47 J.
Cíuítatem SC arcem laycza ,ac feptem & uiginti circùm fi
nitima oppida.ui Sc armis àTurcis reeepit,
Mahomctcs Othomannus , audita layczx captiuitate, |y4ij. «4*î- 47*.
cumingenti exercitus multitudine uicifsim oppugnare laye
zamadoritur ♦ Audito autem folùm rumore aduentus Ma-
thix.foluitobfîdioncm,
Ad diem Parafceues,AlbxRegalí frequentifsímus indi-
citurconuentus:ubi Machias facro diademate cum mcredi'
bilí populorumplaufucoronatur* l> 415 «4«4. 47*
Appropinquanreautumno,rex,undecunq$poteft,auxi
iiacogitítraiedo^flumínebauo.Myfiam fuperioré ingre- ,
ditur, I
J.

1
сдо ZEÇES
ditur . ubi Zrebernicum , quod ab argentifodinis nomen MVN' CHRl COftlRE I
D 1 S TI. VER- Gl- I
habet.arcbobfidioneper cum circumucntum,uno atquc S10- 'MI- I
altero praclio capit.Zoy nichü ucro Rafcioc oppidum,ín ar Ш. MIS I
duo monte fícum,acerriméobfeffum, expugnan non potU'
it.namMahumetem cum quadragintamillibushominum,
in horam adfuturum, audiebatur ♦ ltaque foluta obfîdione
rexSauumremenfus,in Syrmicníemagrumrcdrjt* Inop'
pugnationeautem nouifsima, Emericus comes de Zapo'
ha,emífíaab oppidanis fagítta,oculoalteropracfigitur. 47Í
54*7
Segediní conuentus generalis índicíturrubi Michael Or^
zag.uir fub quinqué legitimis regibus Hungaríac,fapíen'
tía>probítate8¿ felicítate confpicuus,àrege Palatínus decía
raiur*Duo'que oratores Romá,S¿ in reliquas partes Italie,
pro auxilio contra Turcas impetrando,mittuntur.
Rexín Croanamcaftramoueredecreuít.cumcp uix Za^ 47
54'7
prabíam ¡forte ueniret,inforrnatur,qualitcr SuuehlaBohe*
mus,uirbellícofus,ímmemor ndelitatis,caftellum regíum
apudTirnaiiíam.Coftolian dictum, occupaíTet: Sí coacta
ingentí praedonum manu,ín rapiñas eftunderetur.pagos &C
oppida incendns ferro uaftaret.unde rex eueftigiô pe*
dem refercns.Bohemum obfídíonein caftello cinctum ,aC'
pit,decp eo atep focrjs eius fupphcíum íumpíít.
RexinTranfybanos,fequétíanno(qui,fuadente8¿hor Í4J» 477 9
•tante quodam Benedicto Rufo,Ioannem comitem faneftí
Gcorgi^etiaminuitumjin regem deelarabât Sí falutabant,
facrxqj corona: ob fcquia detreclabant ) expeditíonem de-
cremt : 8¿ relíctis in regno , ad protegendos aduerfus Tur^
cas regni fin cs,Míchacle Zylagy au u neulo fuo( qui rege ex
prditionem propofitam continuantc,infcliciter cum hofti'
bus c5grediendocapicurJSc' imperatoris Turciciiuflu Con
ftantinopolí capitis fupplicium fubire cogitur) & Nicolao
Vuylaky,cum numerofis cohortibus8¿ turmis : ipfe oÄo
millia equitum,Sc quatuor milliapeditum fecum ducendo,
in Tranfyluaniam côtcndit. Ad que Joannes comes Vuay>
uoda extern p!o cumuníueríísprouinciae iudieibus occur*
rít,fupplcxcpueniamexorauít. Rex omnibus ueniam>prae-
terquàm perndiacaedefeebonis autoríbus.dedit.
Tranfyluaníaítaquepacata.rexcum Michaele palatino,
Nicolao Bamphy,Stephano Batori , carteríscp proceríbus
inMoldauiam (ubi Srephanus Vuayuoda,quíTráfylua'
ñas quoque facciones fouerat,latèdominabatur)caftramo
uít. Primo igítur ímpetu oppidum Romanuafàr occupât:
quoincenfo,pagos&:oppidula ígneferróque pafsim cun*
cb uaftat,abígít pécora ,in captiuitatem omne genus homi'
num cum ingentí prxda miles aíTerit. Tertio tandem díe,ad
ciuítatemMolduabaníadicbm peruenítíubírex in prima
uígilía noctis,cum infidíofo hofte ,acerrimoS¿ atrocifsímo
praliolcongredi &C conflígerc cogitur . Vbi , licet & ípfe ea
noctecírcalpinamdoríí fagítta Getíca confoíTus íínmilitis
tamen &C imperatoris optímiprarfíítít officium , fe'que &
exercitú feruauít:grauífsimas ¿ rebellantibus Valachis pee*
ñas exegit,8c adínternecíoné tune fepté milía Valachorum
cecÍdít
tí VN ÇU7LIC í
caecîdiu Sitcp Stephanum, ad obfequia grata legitimacy
preftandaadegit* ö
Rex igitur pacata utraque prouincia,in Hungariam re.
drjtítraíeftóqueTibifco, Agríam ouans pcruenit.8£ coiv
uentumnouumindíxitjinquo de duplici fufcípiendo bel.
H»9 .4ff7
lo tracbndumcenfebat : quorum alterum Turcorum , Во.
hemorum alterum,à Paulo uídelícct Rom.pontífice,&: Frí.
dcríco ïmperatore Rom.delcgatumt
In hoc conuentu honorificè addutfí fuêre per Nicolaum
VuyIachy,tuncpracfecT:um inferions Pannonía:,legariTur
com,qui Mahumethis nomine inducías in Scnatu pctcbât.
Rex eos nunquam ad fe introduci imperauit , quin Dra.
culam,quem captiuum habebat,acerrimumTurcarumho
ftem,illis femperobrjceret:confirmandiq} metus gratia,rex
inducías illis abneoat.
In eo quoque conuentu nonnulli proceres (ut Michael
Palatinus,Nicolaus Bamffrj,&: rcliquí, quiñi Moldauise
bello fe oprime gcílerant ) à rege magnifiée donati funr.
Rex Agria mouens,Budami:trut,&Pofonium conten.
dit:regicp Bohemia? Georgío bellum indixíc ( quod & pro
fecutus eft per feptennium ) optimates interim èC auxiliares
copias Pofonrj expcc1:ans+
Integras Morauíx ( prêter nobílífsimá ciuitatc Hradisht, Ч-íí кур
quam propugnante fortiter ueteranorum milítum uirtute
atque pracftantía,ctiam ob ínundatíones fluurj Moraui, ex.
pugnare non potuit) Silcííe,Lufatia:cjj prouincias,fibí cum
imperio íiibaAas reddidit.
Ideoqj in regem Bohemorum, cxTmarchionem Могаш'аг
Olomutrj ín frequentifsímo conuentu declaratus , corona,
tus 8¿íalutatus elbquo etiam titulo>uíta comite,hononfíc¿
eftufus.
Georgius rex Boemíae morítur:8¿ Vuladíslaus uix quin, J4" 146с)
decimannorújfilíus Caíímiri regis Poloniae,¿n CuthnaBo' Нм «47°
hemíaz ciuitate,in frequentíCs.côu en tu rex declara tur. Rex
Mathias ob id in Bohemos uehemcter excandefcês,è Mora-
uíacrebrísíncurfionibusigneSC gladio Bohemiam longé
late 'que uaftat:tamcp afsíduís rapínís & populatíoníbus
regnumPragam ufque afficít,ut oppidorum ac ciuitatum
pars magna pace mercari,multa:cj} felc dedere cogerentur.
Cafimirus.Cafimiri regis Poloniefilius,àp5tincibus non
nullísac proceribus Nitriam ufque introducitur, ut eo re.
ge declarato,coprjs eiufdcm Mathiam erjccrent. Re intclle. *433 ¡ t47i 4»г
fla,rex recta cumfuis,alrjscp auxílíaribus cohortibus Nuri.
am uerfuscaftra mouit:Cafimírumcp,ínhib¿ropríus com.
meatUjObíidíoneualida circumuenít. Caíímirus Hunga.
rorumfacinoreeuocatum fe ingenuè faillis, per internuiv
cios clànî cum rege agit:impetratcßutintempeftano(fle fîbi
egredí,8¿ tutô in Poloniam redire liceat,
Copíarum rex Mathias magna partem mittit.ut Poloniae H34 I47í
'4
fines omnibus quibus fieri poiTet modi's popularentur*
NunciaturregiMathie, Cafimirum regem Polonorum, 473 M4I 4
adiuntfo
ou Tí E g ES
adiuncblîbi filio Vuladíslaorege Bohemorum,numerofiC M VN''CHRI.!CON. IRE-I
ST I. VER- GU
fîmum parare cxcrcitum, in fuorum Vngarorum exitium.
SIO- Mb I
Alterum itaqueMathias,hofti tarnen numero multo inferió Ш. N1S.I
rem,cogít exercitum, Vuratislauiamép in Silefía petit : ad CU'
iusurbisagrum Polonusquoque,cumBohemo,paucispôft
díebus catira mctatur: & quoniam eius exercítus maiona*
bundabatmultitudine,ideo ftataría collatis fignísnuquam,
tumultúan? uerô irequcntifsíma: pugna: committuntur.
Interea quoque temporis clam in Poloniam Stephanü de
Zapolia, cum expedítiTsimouexillationum equitatu,ut om-
nemregionépopularetur,igní ferrocp omnia abfumeret,mi
fít.EareefFecftüm eft, ututrinque proceres pro pace 8í con*
cordiaíntercefserinuDataacceptacg paríter fide publica , ad
pneftítutum diem ,poft multa ulero citroqj dicbspaxcVcon
cordiabenígna atqj honefta inter tres reges componitur,Sí
promulgatur.
Stephanus comes de Zapolia,ob egresía fuafacinora,m
Bohémica Sí Polonicaexpedítione edita/Trentfchínio à re Í4í* »474 4SI itf
gedonatur.Rex Nagmibal SC Homonna ÏPolonis recupe
rat.Anno eodem callrú Sabacz munitifsimú , Turciciscp
pra-fidrjs refertifsimü, Mathias rex uiñoríoíífs . expugnat» Í4»7 '47Í 48 & »7
Exercítus regius Alibechum 6¿ Xenderbechû,caftris exu
tos.adinternecionem confecit,ad oppidum Pozazyn. S4i8 »47* 4» 7 >8
Beatrix rcgína,fponfa regís Mathíe,ín Hungarian! deduci
Í4J8 147Í 487 18 1
tur,& Alba: corona шг.чгапГаЛаср coronatione,Budam ad
nuptiarum folennia ducitur»
Mahumetes Turcarü Imperator,dum regéeum totaPan^
nonia nuptias occupatum eflê íntelligit, Dalmatíam &C Croa
tía: fines populaturrnec non tria caftella ad Syndrrouiam fa'
ftaexpugnat.moxcp Valachiam flamma ferroq» uaftat,incp
Myfiamprxdaonuftusredrjt* Exaclis miptns^rex bellum
aduerfus Fridericum i I l,Rom.Imperatorem,iufcepit.Hu'
ius autem fufcepti belli caufae,in Epitome Ranzani, indice
XXXV i:5¿Decadís quartarrem Vngaricarum libro quar^
toapudBonfinium,reccnfentur. Mouetigiturex Vngaria
S439 »4*7 488
cumuniuerfoinftruclocp exercitu »Germania: fines ingredb
tur:excurfionibus,quicquid occurrit locorum , populatur;
ínuadít,dírípit,uaftat,íncendit, arcem TroutmanfdorfFex'
pugnat.PetersdorfFium capitrNouamcp ciuitatem Si Vien^
namánteriaecntia oppida, numero quatuordecim,uno die
(qui erat x v 1 1 luln)regideditionem ultrôdeferunr.
Clauftroneuburgû intêpefta node adoritur,expugnatcp
XVIII lull).
Corncuburgum, x obfidionisdieàrege capitur.
Tuina in regis poteftatem peruenit V M die obfidionis.
Interim etiam Chremiïum,Stan,pra:fe<iri regrj obfident:om
niacpcircumfcâtia illa loca terrore complent,obuio$ obtrun-
cant,incendio SC ferro circumfufam regionem uaftant.
Ad ha:c imperator Ro.Chrem fîenfiu periculo ac cômifera
. tione,necnon Viennenfium obfîdione commotus, legatos
' fuoa pro componenda pace,8¿ percutiendo cum rege forde*
re,in regia caftra mißt; à quibus rex exoratus, Ca:farea: M«u
úftarí
h V W gл ж / сh
îeftaticunftacluxccpcra^rpontcreddidir.Ccffît Auftrieb I MV
reuocatisqjinHungariamcxercitibus^Pofoniurn dcfceiv D1
dir.ac unà cum maxima aulicorurri manu , rcgínáquc Bea-
trice fua,animum recreandi gratia,pcr regnum uagátur,ur I ****
bes,locacjpra?ftantioralun:rat3uxoricp o"ftendít+Ciuítates |
montanas,ubieduccndi efodinismctallicisauricx: aroen^
tijitcmolendbdiuidcndijconflahdiqjmodumjnuncp antea
ipfis uiium3admirantur:precipuè SchcmnicrjjCiuitatciufti^
cía, fídeiínfuú regem , conftantia,opibus,au(ftoritate,glo
ria Ы dígnítate celebri. Cuius quídc urbís prgftantiâ,Gym
nafíumlítcraríú, redore DtThomaFabriPannonío3uiro
undíquacpdocítíírclariírimóquemuncadauget^illuítrat.
Eotempore.pracftitutaMathíac regí à Rom.pontífice,
VenetóqueSenatu ftipendía,abrogatafunt,Id autcmfac'
tumjieaduerfus Rom* Ca?farem,MathÍ3e opem adferre
uídcrentur.Turcire cogníta, per Dalmatíam Se Carnos
emenfi , Foroiulíanum agrum inuadúnt , fluuíos tranant,
montes fuperantjOi inVcnctorum prouíncías defeendunt,
uigintimiíliahomínumdítionis Véneta: iníéruítutcm re^
diguntrcaftella S¿ arces , oppídáque munitíííima expuoná'
do díripíunt. Hace autem mala alíquotíes reitérala., e de<
ftituta bellícofi regís Mathieíocietatepromanamt . ídeoq?
Venetidefperata regís reconciliation ,cum fe Turn's tunc
temporis impares elfe cognofeerent , fub certís condítíoni
bus cum Mahu mete feedus percufiere.
Rex Mathias cum rege Vuladíslao Qlomutrj feedus re
percuffit,focietatemq?:,5£ fraternítatem redíntegrauít,
Turci abfente rege Pannoriías inuadür,ad caftrum ufqj
Ferreum &ínStiríamdífcurfant:ín pagos ^omines 8¿pe/
coraiuxtàdefxuiunt: xxx hominummilíajcumíngcnti
pracda.incenfis uaftatisép prouíncrjs,fecum abducunt ín
BoíTenamufcp.
Rex,Romanorum Tmperatorcm crebríslíteris^multísq}
legationibus ad promifTa pcrfoluenda^actaqj praeftanda
follícítatmíhílautem prxtcr ucrba impetrar* ldeoqs cu duo
busrerumhumanarum ImperatoribvJSjUnocodemcp tem
poredimícare cogítat , bellumqj duplex fufeipit. Turcos
cumcxpeditiiTimoexercitu.ufcß ad amplíffimum Illyrici
oppidum ,quod Vuerbos nomínant3infequitur:maxíma
ibi cíedes oboritu^miferrimèTurcitrucidantu^omniadi
ripinntur:prxdaultímc) onufti Hungarian caftraredeunt.
pauciscppóftdiebus.quaEcunqjditionísTurcorum in 111 y
rico fuerc.ab Hungaris ígní ferróquecrudelíteruaftantur.
414*
RexZagabriam fe é BoíTena , accepta uictoría , recepít*
Rumor eóadfcrebatur,exerciíumImperatorís,Rom*Hun
garíam laurínum ufq? longè lateque uaftarc, R ex ira inflad
matus(prjcmíffis coprjs ín Stíríam,qui duclu comítís Ste^
phani deZapolía,&: lacobí Zekel , Petouiam , Rakofpur.
oum , & pleraque oppída Cacfaris ,in regíam ditíonem
coeaerunOZagrabíacaftramouít, dítíones alias Impera^
torias uaftaturus. Ad quem legatus pontíficíus Profper
Afculanus antiftes , cum oratoribus Cafareis occur
HH rít,
he g ES
rit, per hos Caefarcxcufatur.culpáqucomnisincjuofdam MVN' CHRI CON- RE
D I STI. VER. Gl-
magnates.quiinfcío Imperatorein Hungariam defcendiÇ SIO- Mb
fent,deríuaiur.Rex Budam proítcífcitur.Turcárum trigin N1S.
ta circiter millia , cum infîgni regis uí&oria , capitaneis
Stephano Bathory Tranfyluaniac Vaiuoda, & Paulo Ky'
nify,fortiffîmo &robuftiffimomiIite,inKenyer Meseye
(У aiuoda uulneribus ferè confc<fto)profligantur.
MahumetcsCacfarTurcarum , non fine uençni fufpú
cione,quínto nonas Matas.feptímo 8¿uigefimo Confian,
tinopolítani Imptrrj anno, ítem menfe undécimo, 8¿ die
quínto,moritur:relícb's duob.liberis,Baíazete &Zoliabo. i]
Rex Mathias Hamburgum, in Hungarian Auftríxq; fi'
nibus fitum, pridíe Calen. O&obris expugnat. 14S» 49J »4
5 444
EodemmenfeTurcarumtriamillia in campo Beezke'
reke.Synderouiae proximo,du¿tu Pauli Kynify Defpotis,
6íPetriDoczyínacíe,practercaptos&fauciosmultos,cú
pracclara uiftoria carfa quingentis ex Hungaris defideratis
Rex Pruck ciuitatem preterit, & Vienncnfemagrum
adoritur,infeftatque,nonnullis in fuburbanís captís» finití
ma quo'que circùm oppida (ut S.Vítum,Podona,5¿ alia)
in fuam ditíonem traxit.mox ¿VNouam ecclefiam,item Ke
uuzegh,alias Guncz,oppídum haud procul à Sopronío fi
tum, èC alia círcumftantía fortalitia,fine magno negotio
obfedit &C expugnauít, Seuiente ergo bruma, in Hungari'
am copias ad hybernandumreducit*
Clauftroneuburgum,&: oppidum íánAi Hippolyti,ab
infigníequitum prefecto Thobefch àTfchernyhor, arege
S44Í 14» i 4?4
MathiamifTo,occupâtur+ Prukh ciuítas,quamCefaruali
diflimoprefidio 5¿ quauís arte muniuerat,íufíu regis Ma'
thiae à-Stephano Dauidhazy obfîdetur, magnacp cû diffî'
cuítate expugnatur,prgter arcem ♦ cuiu s prcfe&us po ft men
Í44* 1484 4?J
fem,incdiacoactus,dedítíone m fecit.
Corneuburgum,cíuitas & amœniffima cVmunitiffîma,
acérrima obfidione circumducitur.Obfidio autem ut re'
pentèfoluatur,è Noricis Ы. Víndclícis auxiliares copias in
ftruftíífimas Imperator mittit,manus collatis utrinquefi-
gnís conferitur,fortiter pugnatur.Germanorum ultimo с
quítatus inclinatur*
Eodem tempore,feptem Turcarum equitum millía per
Croaciam^arínthía&CarníoIamjaddiripiendaqucdam
emporia,eruperunt*in reditu adOonuuyzeamnem Croa
tie , abductis decern millibus captiuorû,&: ingentipreda,à
nonnullis prouinciae ducíbus , utpote Defpota Lupo , со
míteBerardino de Frangepan,&: Gereb bano,ad interne
cionem C3cfafunt,& omnia recuperata,
Rexpotitus uícbria, Corneuburgenfes tam díuobfe'
dit,donec defperatis nouis Cacfareis auxílrjs,íam inedia fe
re abfumptí,dedítíonem ultrô facerent.Similiter & alia op
pidorum & agrorum per earn Auftria: partem loca,m dítt
onem regiam peruenere.
Rex Vienna obfidione circumuenerat XX v i п Ianua 4** 4íí
Í447
kvRÇ л г Ye i
rrj :pra?ripiunturab со pontes urbis,&£ potiflîmusrei fiu'
mentaría: aditus obftruítur : fuburbana acriter oppug
natcV diripit:eximías,amcrníírimasque uillas , curíasjhoiv
tos,alodia,miles igni &ferro proterit.Vienncnfcs tandem
omni auxilio defrinifi --

-,-T
Conuentus Budazfrequcntím'mus, Vienna captaàre^
geíndíclus.cclebraturCalendísIanuarrjs.Rerpublicaop,
timis legibus Sc ínftitu tís ínftauratur. Quibus habítis , in
alia Auitriadoca rex proficífeítur: Czifterfdórffum nobi^
ÜíT:mum oppidum obfidetur,o£ in fîdem rex accipit. Mo/
tishinecaftrís, Lauam conceffît:ciuitas ea cum arce, non
infirmopra;íídíomuníta,ínclementer àrege quatítur»
Conuentus Iglauiac celebratur generalis,quo Bohemo
rum SC Hungarorum proceres cum utríufque regni regú
bus conuenere.Tertiô repereufsum hic è fententiafœdus,
6¿priftinac5firmabaturamicítia¿Vuladislaus in Bohemia
am,MathiasadobfeíTam Lauam fe recepít,cam'queínn>
dem acceptauír.
Ciuítatem 8¿arcem Au(lriœRhecz,acerrimè rex oppu^
gnat. Rheczíani ultimo quoque in fidem acceptú
Egnburgum,ciuítas munitiffîma Auftr¿x,xxx v n i
obfidionis die in ditíonem ,regís peruenit.
Noua ciuítas,urbs Auftriacrcgi Mathias arte SC uiríbus,
perannifpacium obffinatiffîmèrefîftensiàrege acerrimè
oppugnatur : íncenduntur circùm oppida ,pagi'que,8£
omnia dírípiuntur, Schaduuien continuó capírur: &ра*
tefadtisanguftijs uíarum,in Styríam regís legiones erupe>
runt, SC oppidula dreiter uíeenaeo tempore experunt.
xvn tandem die Auguftíurbsregtdeditur+
Capta ífta Neapoli,proxíma hyeme apud díuum Híp
polytum conuentus indicbis.cö rex cum oratoribus Cx*
fareis,& cum duce Saxonia: Alberto,conuenienkes,inducí
as fecerunt.
Rexaduenundandas uarias urbes cum munícíprjsji'
tem dominatus ín Silefia 8cLufatia(Iohannis gnati fui, ex
illegitímo thoro nati,gratia)proccresnonnullOs prouíncia
rum ímpulít, cuius Imperium eô ufqueín Lufatia propa^
gatum eíTe dicunt,ut duorum dierum ítinere Sarmatícum
Oceanum attingeret.
Hocquoque anno Styrrj Se Carínthrj , ob fréquentes
Pannonú incurííones pace fepe à rege mercari funt adacb'*
Rexmotibusprouinciarum omnibus compoiïtis, po^
dagra in tantum corripitur, ut nunquam pedibus ultra
conftiterit*
Eo anno multi ex uniuerfo orbe oratores ad Mathiam
corifl uxêre„ Rex etíam,quamuís Viennœ,ingrauefcente in
dies aduerfaualetudineíenfim extenuaretur.nunqj tarnen
àcurandis rebus domiuelforísceflareuifuseft.ruinaspaf
fimmcEniorúurbisrcftítui&: reparan fear. Tandem Ma
thias,príncepsinuí<ftíffimus,fcriatertía poft Dominicana
Palmarum, гс-tatis anno quadragefimofeptimo, non fine
máximo Hungarorum luclu,moritur<i
HH 2 Corpus
ж E g'ES
Corpus Albam Regiam deducitur.incß regum con^
ditorio magnifiée iepclnur.
VVLADislavs l l,rcx Bohcmorum , filíus Cafimiri j Nis ; kis
regis Polonia^ckfuncto Mathia,ab Hungaris in fuum re' 1
gem declaratus:uenítín Hungarian! cu oratoribus Panno j
$4Si 149° ;oi
niciSjOC primo ín arce Schempte confedir*
Maximilianus Rom.Carlar/ubidtempus recuperauit
Viennam,Nouam ciuitatcm,Prukh, bC toram ferè Auftri
am.Hocetiamanno Albaregalis, Vefprimium,unàcum
alns caftris fortiffimis,cV ad quamuis oppugnationem in/
feftis,à Ca?fare(non fine ca?dc fuorum)expugnatur. Hace
tarnen uíciffim à rege Vuladislao obfeffajbreuí cunda re^

ftítuuntun
Rex Vuladislaus undécimo Calen+Octobris, de com-
muni confenfu Alba: rítécoronatur,
Horrcndum illudrufticanum&íermleaduerfus Nobi
lítatcm bellum in Hungaria exoritur :quod Sí ргхсагК'
rísloannes Vaiuodal raníyluanía:,pra;fecT:iseíusfedíríO'
nis captís,maxíma'que parte caefa rufticorum , fedauít.
Moritur Vuladislaus rex, Buda:,Sepeliturucrô in Al- î478 I iji « I m

ba Regalu
LVDüviCVS II, filíus Vuladíslai , uíuo adhuc patre,
inípfiscunísrex Hungariecrcatur.Rcgnauíthíc adinftar
patris fui}in ocio , uíque ad expeditionem Mohaczien^

fem.
Solymannus Turcorum ímperator Bclgradum, aliàs
/ Nandor Albam.maximumregni Hungarigpropugnacu
s4g, 11» »»
lum , capitán lefio dccollationis loannis Baptífta?.
HicetíamSclauonía^Croatía?&£ Hungarian maximam
partem fibí fubacTam reddidit:Moldauiam $C Tranfalpí'
nam fibí tributaría regna fecít.
Eodcm anno Mana neptís Imperatoris Maximíliani,
filio Vuladíslai reCTÍsLudouíco in uxorem datur. Contra
foror Ludouíci Anna,Ccfaris nepoti Ferdinando dcípon

fatur.
Solymannus Turcorum imper«. Iunío menfe ,magna ui
Se" coprjsRhodü obfidere cccpít:ac tandem feptímo meníe,
Decembris diez^dedittone expit, Anno Domini 1522»
Solymannus lUem^Hungariam recia petit ,pra?lio 'que
decernít cum Ludouíco rege: qui in campo oppídi Mo/
hacz,ínfefto decollations bcatíloannís Baptífta: uicftus,
J483 1 }i6 un
ín fuga peni t.
Cadauer cius in riuulo Czelcpataka^ntegrè poftduos
menfesinucntum:S¿ín Alba Rcgali perlionorificè,fum'
ma cum lutftus omnium contcftatioije,fuítfepultum.
i o Anne s deZapolía, Vuaiuoda Tranfyluanía?,&:
comes terra? Scepufienfis3poft Ludouíci regis funeftum
8¿ calamitofum occafum, fua potentia fretus , à nonnuk
lis faduofis proceríbus S¿ nobílíbus regni,ei adhserenti
bus,rex falutatur , in fefto Martini ,1526: palatino regní
Stephano deBathor , atque faniori dominorum prxla
torum,baronum&:magnatum atep nobilíum reoni par»
te non conlentíente, 0
FERDINAND V S i \

4
Hb К С Л ЫС I
FERDINANDVS Iiifans Hifpaníarum , 8¿ archidux
Auftríac.in regem Bohemia: 14 February coronatusjfce^
dere connubiali,maiorumcp fuorum pacéis Se conuentio.
nibus,íure oprímoregní gubernacula excípit & facro dia^
demate Alba: coronatur.díc 28 Ocbbrís.
His rite peracbs,VuayuodaTranfyluania: contra uim Í4*J> 4*7 Sit
Ferdinandí regís, intutelam SolimanníTurcarumlmpc^
ratoris confugit.
Solymannus folícítatus à loarme, cum numerofiíTímo
excrcitu Viennam,urbem Auftría\adIdusScptcmbris
ob fidet.Sed cu nihil proficcret,tandc poftridíe ldusOcto
bris foluít obíídíoné, & fuga fibi confulcre cogitur : muh *4Я
tíscpTurcarúmillibusínrcdítudefidcratiSjBudamreñá
redrjt:ibícp Ioannem regem conftituítj&confirmauíuBu
dam auté" Vuayuodauícp ad morte pofTedit. Mortuus eft
Anno Domini 15-^o.meníelul. relicto infante filio íoaiv
nc,exIfabcIlaSigiunúdí Polonia: regís filiá. Hunc tutores
patrocinio ímperatoris Solymannic5mendant»Memhet'
b eck BaíTa terra Mathyuuffetuulde côburit, atqj proterít.
Regius exercítus duftorc IoanneKocziaiv'nSclauonia X4»* ifjo Í4>
ïncidit in aduerfarios Tui'cas,ex quíb.magna ex parte con
ciditur.lbí magnificus D. Paulus Bakyth de Laak,uir exí'
mié bello fbrrís,cíí aecnimé contraTurcas pugnarc^extiiv
¿tus eft.Solymannus imperator illuftriflîrnû 8¿ clariflimú Í4°f 417
diícíplínc militarte principan, Dominum Hieronymus
Lafco, VuayuodáSyrad!eníem,&c+fcIicis recordations,
quem Ferdinandus^tipiumplacaret.Conftantinopolim
anno Domini 1540 mífcrat.ínuínculísdetínct, (dchuius
Lafciilluftribus&TprobatííTímís aeftis, Paulus íouíus lu
bro jzjoannes Sleidanus libro ij.AndrcasFricíusdeRe-
ub* in Orat, de poena homicídrj,Roterodamus paífim)
fîmulcp auxiliares copias pupiilo loannimittít.atqj Budá
&Г Pefth occupât*
Pefthà loachfmo Brandeburaenfî marchione fruftra »4
tentatur.
Eodem anno Hieronymus à Lafco,ex ueneno fibi à So í;o4 ,J4, ssí tf
lymannoindimiíTioneexTurcía adbíbendumadmíníftra
to , mor¿tur:5¿ in bafilica arcis Cracouíenfis honorifice
fepelitur+
Turca in Hungarian! iterum írruít : caftrum Vualpo,
SukIos,Quínquecclefias,Strídon¿um,alíacp ínfignía re*
gniloca capitjá: Albam Regalan expugnat.
Sf°S t$4í I «4 16
Hunoari.ductoreilluftriD.Petro Bakyth.bello Saxo^
nícooceupantur.
Sereníflíma princeps Anna.regina Húgafic.moríturex SS°3 •Í4<í SS7 г9
partu Ioannx,z7 lanuarn , 1547 Salutís anno, Praga:
fepulta.
Locufbc Hungaríam pcruolítát, cV ínficiuht.Leuua,
Zythnía, Czabrag,Muran,cValíafortalícíaexpugnataab
exercítu Fcrdínádi regís, ímperatorefupremo Nicolao со ÍS4 449 j S60 ,»
miteàSalmis/umainquaq? fortuna preftatíacófpicuouíro.
ThcmefuuarJJppa.Zolno^Czanad^quedâaliacaftel
la,àTurca capta, fhemeíuari magnanimus íilc Sí fortik
HH 3 fimus

JLEÇES
íímusStcphanus Loflonczy,áTürcica ímmanítate perrjt* MVNlC HR 1¡CON, RE
DI STI
Exercitus regí us,du<ftore E¡ afm э TcufFel , quem Hun
gariOrdeg Mathias nommantin Palaft, alias Pleflouicz:, |t 5i i4j
circa montanas ciuitates,à Bafla Herrelt dicto,ad interne^
cionem conciditur.in quo Hungarorum acerbiffîmo cafu
praeter multos rem bellicarü inltruftíílímos , reuerendit
fimus 8¿ ampliflfimus prcful,Auguftinus Sbardellatus,an

tiftes Vacienfis intérêt.


Turca u¿croríapotítus,arcem Dregelt, ítem Giarmat,
Szeczen,S¿aliaadíacentialoca capít.
Agria arctiffima obíídíone ab Amhatbaiïa, BalibaíTa,
Beglerbego,8¿ Kafzonbego, fruftra circumuenta rpro*
pugnantibusfortitermagnihcísmilitibus Do.Stephano
Dobo,StephanoMekczey,StephanoZolthay,Gregorio
Literato, cx^oanneFigedy. Earn hiíloríam.lo. Sambucus I is>4¡

dilígenterconferiptam edídít.
Poftgrauimmam Agria? obíídionem,totíus Chriftia-
nitatisuoto internunen S¿ pacíficatores ad ТигсатВу'
zantíú deliguntur , reuerendilïimus D\ Anthonius Ve*
rantíus,epiicopusnunc Agrieníjs:6¿ magnifiais Domi'
nus Francífcus Zay,Cxfareus CafTouiar capítaneus. íf.8
Zygcth arx fruítra à Turcícis coprjs obfidetur, propu^
gnante fortíterD. Marco Horuath+Deea quoque D«

loan.Sambucus.
Sereniffimus & illuílriflf.archidux Auftriac Sí comes
Tyrolis Sic, Ferdinandus, fekdinandi regís filius,
ualidiffîmis coprjs pro tempore contraeftis, in Hungarí^
am defeendít , hoftem aggredítur, 8¿ cum immortalipre'
clara? uíclrorix monumento reprímit.annoeodem* , De
his clarifllmus D,Peirus Raymundus Amadonus, Medí
ciña: doctoran ca expedítíone phyficus»
Eodena anno Tranlyluani,àdiuo Ferdínando,rege
fuo,ad Ioannem filium regís Ioannis nuper reduftum,

deficíunt»
PEROINANOVS Rom. Hungariae , Boh emia*,8£c.rex,
&c.lmperator Chriftíanorum dcclaratur,!^. Februari) SS"
ZAKOLCZA ciuitas içrne memorabili conHaorata*
Albe R Tvs а' la s ko,8cc. Iacobum Heraclidem
Bafilicum Defpotam,ín Moldauíam introducit : 8¿ Ale^
xandrum,eíus loci crudelem principemjiimcp numerofík
fimum exercítum , pama manu, 18 Nouemb* fundít,fu'
gatepratep regnum ípfum amplilTimum,locuplctíffimum,
diuerfisqj populisrcfcrtífíimum.ufcpad últimos íuos ter
minos uictríci fuá fortítudírte adeptum,ingrato Defpotac
fubacftú reddít De hac gloríofa uictoria,Andreas Triced
us, Adamus S chroterusjoachimus Tanneberger, Sí alrj,

|S9| copiofius.
Diuus м ах i mili an V s Ii, Romanorum Impera^
tor Auguftiiïîmus.coronatur Praga: in regem Bohemia*,
z 6 Septembrís , Anno Virginei partus 1 5 ó 2. Franco^
rorti in regemRomanorum.eodem anno,ultimoNouem
bris:dcniq* Poionrj,inregé Huiigarie,díenatíuítatis glo-
ríoíc uírginis María:, Scquentí die,qui erar Q Septembrís,
Sereniiïima
НЪ V ÇA % I С \.
Sercnlfsíma princeps Mam Impcratríx,in Hungarorum re
MVN- CHRI ÖN- RE
gmam rite coronatur. 0 D 1 STI. VER GI-
Dignctur Deusopt.max.huius Chrííh'anifsi'mi prínci- SIO Mb ,
pis ímperium^n fui nominís gloríam, Chnftianorû falutem NS. MS
atcpincrcmentumjibcrationcmqj calamítofa: Ы afflidifsi.
mac patriar naftra^rortunare,^ diutifsímé coníeruarc.
Defpota à fuis Valachis dolo U aftu circúuentus, 5 No-
ucmb.occidítur. Dux Demetrius Vifnouccius ab eis uo- í 74
46 i 16
catus,Solymannouinctus Conftantinopolin^crudelifsimo
mortis genere extínguendus traditur. Interim loco huius
1 homilà princepsà lactíoíís falutatur.hi'c breuifsimo fuire
giminísfpacíoexacto,ab Alexandro in Rufsíamufqj fuga-
tur:ac tandem Leopoli^primariaRoxolanorum urbe,iuïïu
Serenifsimi regis Polonicc.capite plecftitur.
Auguftus.pius/oclix^iacificus Imperator Chriftianorú,
díuus FEKD1nandvs,P. P.uitam fcclícitcr cum morte
commutât Vienna:^ Iulrj,horafexta pomcridiana.Scpc-
líturPragx.
a iff •íff4 S7S i7
Arces S¿ domínia amplífsíma, Thokay, ZerencZjZath-
mar,Erdeud,Ivuuar,Bathor , Vuybania , Zendcreu , aliaép
ínfignialoca .nomine íacratifs. Rom. Ca-farea? Maicftaris,à
generali exercítürcgni HungaricimperatoreD. Lázaro de
buuendy^confilíOjprudentiajCeleritateac militari dífciplina
ínclito uiro,expugnantur.
Palotha fruftra à Budenfi Baila obíídeturtreíífrente bel SS4
lícofouírO GcorgíoThuury,eíusloci iapitaneoCa'íarco*
Thatack" Vefprímium per ílluftrem à Salmis comitcmEc
chium ,fupremum Iauríenfcm capítaneum, Sic. bello cV pa
ce de regno optímémeritunijUi & armis recuperan tur.
SSi8 i$99 i 77
SolymáuusTurcorúCcTcfarad Hungariâ uaftandâ ,qou
,-tidianís incurííonibuSj&rapínis infeftandä.fuocp imperio
ubiugandam , ín regnú propria fuá perfona uenit, arcemqj
Zygcth arcflífsíma oblídione adorítur,cV non abfcp cruentif
finia fuorum cíede expugnat. Vbi fortitcr,cum bona Hun-
garicacnobilitatisparte^occubuit héros perpetua memoria
celebranduSjComes Nicolaus à Zrinio,gcnere ,opibus,di-
gnitate,animicj5 fortitudinecVconftantiailluftris.
Solymannusuicloriaiftapotitus3rn oritur.
Sultan Selim.annoa'tatis 4z Imperator Turcicus trede
cimus,de domo Othomannica ( qua; z66 annos durauit)
fucceditpatrijZÓ Scptembris,anno eodem.
Arx Gyula, Bade Pertano Vezirio deditionem facit.
Tartàtigcnsimmaniratc barbara, fuperiorís Hungaríx
partes ultra & citra Tibífcumlaté difcurrunt,pra?das abí-
guntjOinniaflammauaílant.omníscp a-tatisek" fexus homi-
nes partim cxdunt, partim in feruitutë perpetua abducunt.
M a X i м г и i¡A n V S Carfar cum numerofifsimo expedítif-
fímocp ChnTlianitatisexcrcitu generalíterparato.in regnú
HungaríaíKómaronufcp.ádhoftíumuimreprímendam^e
fcendÍtrubi non folum regní huíus/cd & totius Chríftiahita
tíspropuonacula3contraho(lílesíncurfioncstutatus eft,
¿abathka , Pelfeuucz , Gombazzek , Kraznahuurka
HH 4 Gadg,
рг0 XEÇES HV NJ¡ Л V ICI
MVN- CHRL I CON
Gadg.cV alia circuiaéentía ca Relia Sí fortalída,per Schuucii Dl ST!, I VER-
umexpugnata.codcm anno I $10-
Tartarí , adámelo Turcorum ualidifsimo munitífsimoqj I N1S
equitatu , 8¿ innúmera Janiezarorum multítudine, anímis
obftinatifsímís arcem Thokay ctrcumucníunt. quos Iaco-
bus Ramingcrjfidc 8c~ militari difciplína confpícuus uír,
arcis capítaneus dignífsímusjinuícbanimí fortitudine ineli
nauit: confternatoscp animís,palantes fugauit,anno eodem.
Georgíus Hoszuthothy.nobilítate generis Ы animi exx
cellentia uír clarifsimus, Sacra; Ca:fareaz Maieft. camera;
Hungarícacconfiliaríus, Orator àfua Maieft. íuperiorí an
noadSolymannum Byzantium mífsus,Deí beneficio no^
bis optatífsimé ex Turcia remíttitur,in fine Decembrís.an/
nopraedícto.
Zaduuar arcem muñítífsimam GeorgrjBebek,àfideIm
peratoriadencientis,Turciscp adhgrentís.Schuuédius ca^ SS*9 tï ¿7 »7
pit. Munkacz fortí obfidíone à Caefareanis,capíta'
neo Schuuendiocin<fta,expugnatur»

FINIS
I L L V S T R I S S I M I DOMINI ALBER/
TI A' LASCO» PALATINI SYKAD1EN« ETC« EXHOKTAUû
AD MILITES, IN EXPEDITIONE MOLDAVICA,
cum lacobum liafiltcum Delpotam in regnumintro.
duceret,Anno Domini 1 5 ó 1 .

ШЯ Г Л elatum an.mum,nccp tamfuperbam mcntem Dil immor


. J3ß talejrdcdere mihi, Milites, ut auidicate dominandi.indubíum Mar.
rÄ&Ä US d,lmmcuOS hucinalicnam ,& nobis omnibus prorfus incoonitam
■ tcrram,cxpatrijsfcdibuscducere,confílium habcrem:nc<p tarn diuitia*
rum cupidam ,ut earum ftudio & uitam meam,& fanguinem etiam ueftrum, pcricu
Ioobrjcereuellem.Sicnim nullum ünquam trifteimperium,ineös quos mihi natu.
rafubiugauit,excrcui:& fi tot ditiones, iure hereditario ad me ddapfas.parui a*
piidmc Temper feci: quis qua-fo erít,qui me uel fupcrbè affecbntem impcria,ucl aua
rè ambienté diuitías,auteireexi^met,autmehucueiiifreproptcreaputetí fama,
Milites , fama atq? immortalitatis ftudiu со me pertraxit,ut oblitus quietis domeftí
cae atqj uite priuata: ( quam hi tantû fcrliccm pu tät,qui fu b diuo fomno fe dare inhô
neílumexííb'mant:&iniuríasuentoru^^^^^ '
terfugíunt)uobifcum unáhucmemec5tulcrím:iníquilsímíaccruddilsímityranni
uitamfalutemq^crfequuturus* Antiqua fécula Herculem non modo Iaudibus£¿
gloria profequutafunt,fed etiam in numerum Dcorum immortalium retuleruntí
propterea quöd is contra Diomedem Thracum regem (qui carnibus hofpitum, 8£
fanauineípforum,equos fuos pafeebat) bellum ínltítuiffet:deuictumcp,&:¿n frufta
díííecftum.in pabulum pracbuiffet. Philantum quoque, Dryopumrcocm,Apoli¿'
nisDclphíci templum uiolare aufum (Deûmhac iniuría fuit) regno fpolíauit,il/
ludq$ Melíenfibusíncolendum dedit. Quod ab eo factum eíTe,multí autores funt,
nonutregnumaríecT;aret:fed,ut&iníuríam Diuorum,homínüdeníqj,ultum írcr,
&famamuirtutísfuaía4ernitatírelinqueret. Is animus mihi eft, Milites. Bellum
ením fufcepí,gloría magi's quàmdiuitiarum autímperrj cupidítate ductus: Si fufee-
pi contra eum,quinecDrjs,necmortaIibusunquam pepcrci{Teuidetur:&cui,prx.
terínfcrendasiníurias,8¿exerccndaracrudelítatem,nihilpeníí ufquam cft. Non
ueretur,homo omnium quos terra fufh'net fccícracífsim us, in dona Dcûm aliaras,
in fanguinem autemmortalium cruentas manus ¿nrjeere. Quod ením fanum ab
illíus auarícía intaclum manuV Taceo homines ab illo contra íus fasqj uíolenter tru
cidatos,quorú fanguine hic fluuíus fa:pe inundauit:cadaueribus auté ha* fyluc.hccc
prata repleta,8£ uolucres in aere uolítantcs paita? funt. í-\xc fuá uolup tas elb in coiv
fpecl:uuxorummaritos,anteoculos liberum parentes uitafpolíare. In hunemodum
iufti principís officio fe perfungi exíftímat.ubt fana &C delu bra Dcorum fpolíauerit,
liberosinpraefentía parentum trucídauerír.íníufcum arque aciníquum fcuícrít,ne.
minem nífifraudis &cacdisalicuiusreum in fuis repofuerít. Ad quem uindicao-
dum ha* arbores,quas cernítís ,Milites,hi lapides,qui pedibus ueftrís teruntur , hic
fluuius,quiequos ueftros uosqj mctipfos potat, hic locus denícp.qucm oceupaftis ,
hietiam montes quos cernitís emínere,fi fenfus illis íncífet, con(urrcxiífent:oÜcnfu.
rbtamatrocem 8¿ crudelem tyrannum nequáquam ferri deberé. Qui cum alienam
patriamfraudeaftucpoccupaíretjíndelítijsidunumhabcreuidt'turjUt cam fanguí.
ne humano c5fpergat:oftendens nimirum, fe hícaduentícium Sí peregrínunj , non
hxredem:tyrannum,noníufté dominantem elfe. Nam fipatria cífet hacfua, num
ñeceíTehaberet,utpatríum folumíraimm'aníterdepopulareturrutíqp uerus hares,
иегзс haeredítatí pepercíflet* Si legitimus prínceps.lege agerct.non uí,bonafubdí>

mum,
9¿i ЛЕСЕ <PT<A IMT ER Л TO % I А
munn Viüecis.qui mihi aftat^Defpotarr nobilifsimum.nobilifsimcöiantiquifsi
mícfamilícuirum.ucrum huíus prouindae fuceellorem Si hercdcm:cuius illefedcm
&patnamàlongoiamfatis tcmpore,mahs a tibusoccupauit:8¿ contra quem exer',
citumnuncparauir,mil!tcscocgit,ur patria priusfpolíatum.uitanuncetiamipfapri
uct. Atego,qui ccrtô fdo^pudtyrannumimperatoréjmilitesmetumagisquàm
amorc ¿mpcratoris rem agerc:ita apud me conftituo,etiam numerofifsimam phalan
gcm,cxíguam,ubíad rem ucntumfucrít, &fatísimbellem fore. Qui enim praffco*
tem metuir,abfcntcmodit:id quod demilitibus fuis certôfibiperfuadcre poteftis*
Odcrunt cum,5c non nífi inuítimilítiam íufceperunt. Non eft itaep quôd paueita*
tem ueftram refpícíatíSjMílítesan robore milítum,&: bonitatc caufa; , uicbría ,non
innúmero homínum confiftit* EtMacedonum rcg*m parua manu magnas co
pias fudiílr»fcimus. Cogitate autem in prímis.pcriculo ingcnti maximum premi-
umpropofitumcße. Totusorbis uírtutem ueftram , fi eum uicerímus, admiraba
tur,& in ccclum feret* Hi autem quos è tyrannide,uelutí è faucibus ínferorum ,ín
líbertatcm eduxeritís3no»mod6 gratías adturi funt:fcd etíam omnia fuá uobifcum
cffc communia cxiflimabú t. Nihil crit íta eorum.quodnon equè idem fit ueftrum.
Sed quid ego de pra?miodico,8^ apud uosdifícrorquinunquam hic pedemintulif
fetis,fi тс non fîngulari quodam amore profequuti cflètis.ltacj uos ore Sí obfecro,
fi uobis mea falus ( qux i n eodcm cardine,in quo & ueftra ,ubi ad praelium uentum
eftjuerfabitur) fi fama Sí gloría (cuius ftudioSi uos cduxiin hancprouinciam,8£
meipfumomnibus penédifcríminibus obiecí) cura:eft,oftendatís uoseosefle,quí/
bus nihil azquè di fplicet,quàm uitam fine gloría Sí bellica: artis fama tranfegi't
fe; ÔC en¿taniini,ut ego ueftrauirtute uincam» Nam ut uos meo coiv
filio faluifítis,ipfc operam dabo.

PRAECEPTA ALIQVOT I M P Ь
Ratoria s а Ы В V с i ♦

DEVM rite timcto* Fídem utuel hoftis fequatur.


Aftradiemqj minus curato. Infidía?rcprímant,8£inuadanr>
luftam cauflàmfoucto. Nuncrjsinanibusne ludito»
PrinccpSjfipotiSjadefto: Hoftem pracuertito,
Nílutrecufcntfubditi, Vigilias índicito.
Domialiquidrelín quito. Crápulas prohíbete
Vtaduerfacorrígas, Medicinam obferuato*
Neruos Sí focios habeto, Famem prouídeto.
Caftra in alieno metator, Luem,fordescp auertíto,
Numero fúmmam nc tribuito. Laboríbus mili tem exercetc*,'
Multo exercitu praftabís. Qui fecurí Sí dolabrafit expedítus*
Expertis Sí paucís ducíbus utítor. Occafionem fanam arripito..
Tempus ne terí to, Habcat aliquid.quàm totum amítrat^
Defummarerúperpaucosdecernito, Ideo pauciüímaadpropugnandumlo^
Secreta tua fînt confilía, ca, fed tutifsima»
Inímícorum cxploratifsíma. Ne crebrô pedem hoftis hVat;
In hybernis acftiua meditator, Hoftcm cauté negligíto.
Viribus impar , propugnacula cufto- Inftrumenta Amachinas habeto.'
dito* Congreííurus.exercítumne diítrahítoi
Cùm par es ,in plano refiftíto. Speculatores Sí equítes ín laxísi
Machinís arneís ligones , aggeratíones Pedites in locís denfis locato*
fub ftítuito. Perculfos meliorum Ipe erígíto.
Proditori ínterdumparrito, Primus rem urgeto;

Vlü'mu*
7S JE С IM 7> EX ^4 TO X / ozj
Vltímus.qui d confcquatur, uideto. Hoftem fíe femper torgabis.
Victoriam pcrfequitor. A* tergo impedimenta , in pcniculis in
Fortuna; non ohliuífcitor. medio fhruíro.
Victis modô parcíto. Anriishoftilibus.ní fint meliora.utitor,
Mílící fuarcddito. Seditiofos ас ínuidos pôft punito.
Inducías Bárbaro non facile, Concordia omnia lígato.
Paccm nunquam concedito» Noxia difcíplina terreas.
Pracdx cupidinc hoftem ncn diinítttto. Victoria uiuus fruiror,
Quárcdibís,agros feruato. ' Facem ut futuri fentíant,
Secundís aquis Sí fyluís gaudeto. Famam canantcpiugitcr.
Commcatu tempore abundes. Hoc Maxumo Emilio ,
Curator aqua S¿ terra fuppeditarefeito. Thurcico Scythicc, Africo,
Soli hoftem obuertíto. Vt contíngat,nunc uota
Imbelles acfufpe&os ínferíto. Optant, prccantur omnium:
Noctupotiora molttor. Tríumphet ut Chriftoduce,
Impofsibilia non aggred iuntor. Reddatfalutcm 8¿ pofteris:
Tuosnonfimul exercebis: Necoríainaulpícata funt.

PRACEPTORVM IMPERATORIORVM

FINIS*
RERVM ET VERBORVM IN НАС
HISTOkÍA hehoräbiuvh

INDEX.
Prior nurherus paginam , poñeriof
uerfum indicat.
Alberegi*fitas tycxpugnätio 70j.1l Alexij'mßAtrilfucS mgrAtitulo}ot.ii
■ —*— yul A/£><« р/игез Vngiim cur dixerit if.$ Alexigyri Vnnorum uic'mi 23.30
lAbfyrtbium tb Vngtris im Abdfiue Alburnos VngArorürex crea-
, fUtm 88.31 Alßnfus TcrdinAndipAtrit mregno Net
JÀ cepbdom bereßs i Leo tas 118.19 âpud Henruum Ш , АС' polit.fucceffor 729.22
cuftíus 119.5o exfa »10.17 Alüccbus BauzcU ргфИи* 724. if
ntPdpAtefuttU «04.jj Albania cut [ubieâi 19.34
Achittta urbs 9.49 me Chelk, i Tur Albenfi bAßlict donatiuA diciti 210.18 ей eodem Stepbimbitoris er Vtuli
cKobfcflAçr мри ibid. 0*64*14 Albericws Uetrurié princeps 184. 4; Kinißjpugnt 637.2«
Ad.imi Schröteri armen 899 AlwtTi'citiHieroyô/ymorunirot 393.1»
иг&е Rom* eieñusAbid.
Admiurum herefis 4 1 5 13 Albertus VngAtie &Boemierex 4.1s.S Alinas mTrdnffylmnu cefus 161.3a
AielbcrtusbotmU antiftes 196.16 et' Aimas oculispriuAtu* 174-17
lmp.Rom.crcAtus4}6.}3 in Polo^ AÍmus m Tbricim rclegttm , er C011-
fut 199.75 Ые nos Ьсйит mouct4j7.fi item con
Aiiag* Lodouici Vng.regis F. 37 7.48 fiÀtinus cognominttus »79.16 wi(4
¡ta AmuTAtbem Turc, regem 439.31 defaiñm ibid.
AdleitbA BrAtisko defponfAtt n¡s. 4 S morbo périt 440.»
AdoAldus cum nutre Longobirdos re- A/fcfrfm Btutrie dux,i Boemis rex de- Alopecia infult IJ.lt
gunt t}L}8 Alphonfa Tirrtconcnßs primus rex
cUrAtus 446. 10 obbtumrcgnum 414.17
Adogiupopüi «.31 ietrcñit ibid.ïndc
tdolefcentium Imperium precept er J6r Albertus Ctfimiri Polon.regis F. Vngi > Alpbonfas Pertßnu* »17-4«
Alphonß Aragonumrtgis obitiis 16.49
midolofum 5a1.11 rorumrcxprocunutut 67i.it A/MndiíLotbr/yi/x.W círcerevMonií-
Adoni'rttLongotwd.re* 141.14 Alberti uiâifùgt 719. 41 âi.trrurfumliberati t89.to.t6
AdriAnus pontifex 192.12 Alberti Ad vkdisUum orAtores mißi er aI> frijji 809.19 er 8to.t er 8i2.i
AtgidwtHifptnut 37'. 18 contri 691.4 er 716.7 inter utrü- AmaícfciH*», 4/mj wart co;;¿e¿iwm /«ив
Aegyptij i ScytbU fuptriti «0.10 que pAX ' 710.21 mortuum 5.7
Aegyptij quo Argumento ргШлт borní- Albertus dux 690.44 tieundcStepb. Atnantium duorum mtmortbile exem*
numoriglnemßbiuendicArint 29.34 Syrmien[is oratio 691. 4 Vkdisko plum 4И.14
¿Scytbit refaiti. ibid. bcüuminfirt 695. 19 AmAricm'mf.i Longobiriis ieditiont
Atmylunus Myfi* preßäus 17.17 Aióeríi 4 Uiko id mi'/i'ící exkrUHo CApti 147-4«
Aetimv'Aientmum imp.iußu сера uo. 911 AmizonesAScytbisoriml* ji.tj
«7 Aíberici ad Vngiroi litere.td оссирлп- AmbAtb biß* lif.st
Aeti/' ontfio m jo. er »'8- 47 tiufdem imKomAmexhortAtoria 185.1 Amedeus Sabtudu dux,pont.mtx.decU
origo ibid.9 AlbricusPrAgenfispreful 412.24 tAluS 4H-4!
Aetio GAÜit lUteU commijft mit Айиикигех 144.17 VenetutcrFo- AmAkrum mos jj.4<>
td Aetium legAti mißt roiü/iiwi oc-Hpuí i¿>id . J4 Ampbridas oculis ctptus 1j7.11
Agapitus рОПШАХ. 189.16 Atemancium bellum 60З.41 Атиг4(Ье{Тик. r«, e/mj reigeäj
AgAtbyrforum mos 4-í* А/смдт Уя^гошнснл* 187.30 «fr 439- »4 er 440. 23 cr 4J». 41 er
Agbteäptut 810.34 i^den» c<r/í 4» 4j6.jo er 458.19 inde. adutrfut
AgiulphutTiurwatium dux 148.1i.il Alemänorumiduerßu Vngiros, regnM tundem Vkdiski expedido 471. 17
Agmumk Andre* Vng.regu их. 127.36 te UeyfabeUum 287.$ inter eofdemfeedus482.23 refcifßm
Agneüusepifc. 148.56 Alcmnos drtib.v conßlio multum, it- 485.17
Agnes Henri« lll.ux. «j.ij» mis tieró,robore er tolerantu militt- Amynthts Шеей, rex VngAris bellum
Agrii * quib.eonditA,cr dicla 5.41. тл- ri purum poliere 69J.34 mßrt 828.34
gnAcxpArtefuccenf* 703.46 in AícniíWMm Turcorum txcurßo 61/.2 AnAcletut Antiptpt 1З6.14
Agrie fitas 7974° AifX Inder Сеыгит мгбет caftant «irr AnAcbArßspbilofopbui 11.17.3I
ti Agrkmrcrmgefiim папаш. 797. (it AnAphriti cedes 156.Í
nerf. « Ahxitidri cumMicedonibus confluías AnAfUfiutpontifix 103.9
AuüiribeUicoßßimi,ubi %Л if 28 Anconenfes 667.17
Aiulpbus Ric»r';j Sueuorum regis fiiccef infer AlexAndrum cr OñAuiinum pon* AndcfledxThcoiorici filio nuptt,uerf.
for 107.36 rebeUis,»b eodem api' tificesfchijmd *9*-47 140.14
temuliidtusibid. s* Alexander tunfilpmus VAutbif dux Andre« Vng.rrx.22j.j1 teseiusgeße.
Aladar1 cides W «4 4 ibid. hide mors 23м
Aüanorum defcriptio 19-7 Alexidri LitudnU duettnuptue746.30 Andrea BeUe ttrtijVng.rcgisT.tiuslj;
Albtnenßs conuentui 14-49 Alexindri pont.cU Venetis er Lud.Sßr» res loj.iS inde
Albiurbs 164.6 oppUgnJU 47-49 tufadas 746.24 AnjreitBot 74*-4
CT 48.11 Alexandria ib AleXAndro occupAta cr Andre« ll.Vng.rex.30j.24f«rrf «ttxiti«
Albdlulu Hude dicla 760. J4 appeUiUtf-si iPtolem<eoHxopo Imperator declaratus 306. to tiui
Alba Greet ,Tm'mm diäA , À Turéis hsuoctu 16.6 *b Almerico obfefr reí 307.41 er108.17 er an.j morí
obfeßa 4J1.47 oppugnAU ju ft *9J» l'J-43
»* er 74.У гиг/нл» UberAtа -щ ¡i AlexiMTurv* 7S*-4 Andre« iMiouiciVngJregirtÀ pontifl
Il ce rex
INDEX.
arexcoronáttíSisó.j Uqutonv Aßri cofulere MUlbiiSrtxfoUtut 616 3 mBtniinodurnumpTtlím
CitUt j6o.ll AffricutColonienf.eptfc. 205.33 Binnonoftnsimicnfls yfofto д.
Andrem er beutnU Mtfronis Pol.regis Atlulpbus Longobardorum rexpenulu _ . . я 7íi.u
fratres 222.44 pag. 160.30 binnonumf.
Andrea Orbinez Strigonienßs praß- AttiulphutUaUrico fujfiflut 46.1 binnonlPinnoniarex taaf
Atbimiriciu Vißgothorm rtx tiutq¡ Biriuienßs comentws ,+ )8
AndrWBMmkirchcr joj.jo morstyfitniu 41.1} ВлгбдйпХйгпи/в-нтггх ijs4j
AndrmTrepkiPolonui 769.14. Afbd/l/ 17-» B4r6ír< lmper«<rá йх^отмШйти
Andrem VendnnmVenetorum dux 6ij. AtHk VnnorüVex creiti« jo. 11 er 1 09. mtUcr „}J7
ij еш/ilc 4рж/fuospurgitio 54.25 B«rií>Si« 4 VhtöppoxUctiteit ШЙ1И,
4» id legwnum prteßäos oratio 50.44.
AnknwsAitreliinenßsepifc.61.47 w-
htm obßdioneVnnorumlibent 61.11 Atn'ü Romifii imptrijproumeiit beüo BirtholomautViyuodi 74,.,7
cum Attila expoßulit,ibid.io inter mßflit 5J.J4 frttremoccidits4.t$ ВамМомши Qumquecclcßenjisati.
dtos rehtut 6j.i» tiufdem resgeftas6.j} er 85.47 er » Ä" ,•
A AntMo coenobium extruâum 117.14. 111.18 er и;. 49 er ив. 7 сЫ» bijilca concilium 41i.J0
Anitasfemtor m demortuilmp.Mixi' p4g. 68.4 Bißiiruurbsobfcff*
milocumfuffeâut 104.17 Atii/x ЫолмЫ /ifeíd» 86. 1 /Ьним bafltrmrumregio w,
Anatoliut tïmenii 8338 ft more} 109. 16 dppdntfMi ft copie, ^orkopUpraclirunficmm 236.1;
AntbarisVhuius Longobird.rexx47.10 itemgUdiut er inßgnc,ibid.}9.fo ti ВJ toreorumßmilii í,4í
Bnurorum regis filum uxori petit, tulas 110. u СГ in, 14 CT «6. ij СГ BjforeBí Vflg»l'ei íttti'ite Alian oí-
ibid.fi cum Francis conßigit 148. 13146 /ídet ' 7n.ji
и uenenofublatut,tbid. 19 Attila id milites ontio 65. 41 er 117.5« Влипсиш íеЯнт 167,7
defpentio 118. 19 mogins diilum biuiriid'mternicionemeaß щл
Antherhnä column* , 148.14.
de Anticbriüo Hui Mart'mi prafagium pig. 110.25 inter biUíroscrVngtrosfaiw! 167.14
pig. 84.14 Attila démentit ш.6 biUtrit unde difli 145,1
Beatrix M<íffrMrf¿íf((x.í¿i.4pe^r(í
Antbropopbigi 4.4t V 17.4« AtfrLf tri/Fefrtum loj. 10 txequia er /и g/5 о№ш/сл.iíid с&тжЫйМ 6»e.
Anúocbii i Tureit habititi, i Chrißii- nu^ilnd. J J Klfr J/lHt 1;; . ! S
nis diu obfeffa, Undent expugnatur Aííi/* mortem <jw* prodigù prateffe- 4кЬ Vlidislio regtduñi 70344.
r'mt 44. 4 pofl andern qui ibunico BegierteftuiTurc.ikc 1141t
pig. 164.18 Век Vng4r. rex, awj wg*/be «я. J4
Antonius Salonenßsabbit 116 regno deßcer'mt ij6.f
Antonius Hitrienßslegitut 748.47 Attili ib tremiti depaenitentii admoni obifut 231.31
Antonia* ruüiana feditionkin Vngi- tut 64л Be/4 SttpbínoV»g. regeiiopuliK,
er regni fc<r« солями 17?. 4»
riautor 416.49 Atlamut Tirtiroru dux tj cafus»57.10 He/enamuxoremiiticit 180.1 Síffb
AntoniMVennciufpirificitor idlur* Аииг«,^ш',ег сиг/îc dtâi »444* nofucceiit,ibid.quomodoft'mrt¡pi)
am mijfut 809.7 Autrorum de pr'mäpk gentk'a¿ fuá w< geflcrit 282.23 fiwrMd/tíiSj.iT
ippeUitiones friuola Mtttbia regit tdi* teritutauftreßjonfum 13.4t
^¿repecorrepíwraoríínr 286.5
do probibita 652.7 Auaritia uleifeenda excmplum 41. 21 Be/4 III.Vng<r.reX 297.48 eíwobm
Apcriifcuim aptum 463-6 Auerfa urbs ab Vngtrk expúgnala 365.
ApoUo Hyperboreis cultut 5.1 pig. 3001»
Be/4 IIII.Vng.rex 314.4 ei«rcuií.í
aquirum infoliu ßccius 601.17 AHgw/L ib Vng4w o6/è//i »07.33 eriio.20.48 ifiús dtfamjiyi
iquilam coronatä in uexiüit ferre qua* ABgi»/}í»/íM Огейй pxrric^' F. 137-54 323. 17 m Vngaim rtdit jiJ. я
do Vnni cceper'mt,çr quam diu ц.\6 d.AHgu/íim'coí'piHfránsktMm 158.49 Ne4po/íffl ocaipdf329.18 D«" Vi-
Aquiltii Urbs floret 91. 17 obßdione AureliiurbsibVnnitobfeffi iu.34 gmt íemp/мт Strigonij triga }¡o.j
Vimorumprcffi,ibid.ií cxpugni- Aurdiana urbs undt ßc diäi 6\. 10 «fr
Vnnií oppugniti,ibid. moritur,ibid.
ti ?3«6.45 Belgridum muitiscm Тигс<рг#
Aquileienßum ßdes contri mximinos Aurelimiii Qbrifliinmfidtm comer* mßgne 7ÍU?
pig. 91.19 ft pig. 63.17 beUicoßpopuli 17 го
Arbenßum id Venetos iefeäio 17148 Aujcit oppidum meenfum 414-50 beüiftrij contri Gotbis in \U\im et*
Argentina cur StrisburgdiäiUi.ji ab Aufbnnduteiutiyßlif 157.18 er 158.1 pediti014t.il pcreundcmlAett*
Atikaptacrfboluti 5941 Außrtni obfeßi er «pHgndíi 418.46 Aßa ', Africa CT Шоре rejlitM
Aruni Vifogotba çrGepidafifli 41.17 Ah/îtm Негси/и bídrá 611.7
pig. W
Аг'тиххш cum 30 milib. irnutorum с АмвгЬГ1<M 611.43 /íím 615.16 Benedidut Rußa Tm¡fyliumt¡6<í4'
petra deturbdtut 16.3t in AußriäMittbit regis expeditio 616.
CT 568.50 exilio multitm 57» «
1 «indem Imperaror¿ reßituit 613.9 btnediäutViridienßtepifc
AripertutbongobtrLrtx 153.36 et 257. ju.'4
г% Außricutpontißx 103.4 вenediЯus Boltr'mmpont. Corißam-
Ariulpbiu iuxSpolttiniu 149.11 В fisfynodiíutorititt ibrog<ttiU4i>-i
Arnatutpitriciut 147.1 Bj6o~j proJiítone Turcofe dedtt 809. diui benediaicanobmibongebaà
Arneflut equitummdgißer 53.49 un-/! 19
Arnoldm üiutrorum dux 186.4] ВлйгМ fbotiitum
19.5 btneutntumobftjfum »í4»4-
ArnulphutBiuarorum dux i8f,}o Hen- de biclriitús Oneßcriti rtutio 17.41 btrmgirm rex 181.14 ег1Й'й1'^
rico lmp.iduerfaut 156.11 B¿i<ccetes Тигс4ГЮ» Imp. 711.10 <t¿— з2СГ«85.2Шог|'/1<г>йЛ и
Arnulphut fnncorum rex 181.14 ucrfuteundem fufeeptifiará txpcdi*
ibArnuIpbo imp.Vngmdeßciut 180.3t tiojibid. 38 Bereng4ri'i« H.it4/t> гтЪН Ч"*
N Arpidm А/пи' F.161.7 Marti er Her- В j/üíon focut 760.4
Berengírtrftlir. ií6.4?C,f5i*
culifuppliat »tfj.J ЕлШиш Uterofolrex 289.41er 190. Bcrgom«m.Bergom<Kí «i VwwJ «*"
*ßms Nomides arent 13.11 ««•/: ^ ^ 51
IcAffandro Hypßcrita 14 1« ¿eBincb«tw$cówgtiurr*tio.io6./o Ber' «
INDEX.

Berjenorum mos 248.J0 14 cj. r ■ f

ЪШиМотогттсх г7,.Н Canidim Camßumab \ng«K obfeffim 364.40


centuria úfepútum A9L
„.„ cbmgißtprmiTartarormrcgVfaZ
BlafiiuVorgacb 380.46 «wwtm. Ор^Тигазоссир^М 604..0 дГо„« ^'*JJ

BhßusBudenßs auU procurator 687. ptm 80,.., cferm^moppii.


_ 40 .
Bodomumcaptur* ,75.18. Carambut dux476.10 eiufdemcum
vngvitpraliumflid. id ChriâianiuDacUrex.o'c.
uendiuotigratiaproßauiКопитfoi
бог.г.
Bomicmbcttm vs*9Crs7iM CaretlmBjidoaldiLongobard. regisfer contra ChrißunosatroxTurcarumprl
BoemorumcUdes »77., deßaio46S. nut ,„.„ /шй 4(fj£7
34 C<«rÍBífe^6vng4rííp<címpew«í68. cbrißopborm Шипи VcMmnte

propterBoemosBafiletfyiudui celebra 44 ciufdcm res geflé i6f. 10 er Chryfonicum oppidum 500.14


M 4"-30 166. 7 CT 167. 168. t7t CT 171.17*. Cbryfmfl. «.10
«HmBoífflííVn^WcoILtfi <íi8.(í eri74i7«í»77 cbiWtbmw Vrtnconm nx eiusí ra
BocmubeUomfeßata 14.190- 44*9 Carolmbdbus 180.9 geßd- 147.1487149
cr 416.45 cr 41° 30 Carolmcduia 180.5 сЬшогию irruption» in Bulgarian:,
Boeslawiregdus cognomento Cygnanu, CaroliuDyrracbijdux «9.4t M>/?am, Vngarii,oc 1s4.ifs.1s6.
P*g- 4te.11 Curo/wMirteAwFriconmirnc 159.1* щйст 156.10
Boetij cum Symmcbo mteritus »41.4 Ого/ияятог 175.4 Ciccws Aßulanutaßronomui 551.5?
Bog&mVafoW^prwcepi 577.55 Carolutparuut379. 19 eimresgeßat ¿Ciconi/jprxpgiií118.44 er 671.49
BogisUusBoemUrex 180.54 580 3S1.590.591.59i Ommerijpop. 15.45»
Botorum crudelitat 11.30 Qro/m in Vngarorum rex 539.15 ¡Je Circulatorüwiiudiciü AMU 119.41
Bo/eikwOppo/wdwc 480 3* CarolmviH.GaUorumrex 719.34 ciuitatibm qu* nations ßucpopulica*
mBonißcium?ont.Kom.feditio,pag. CarolutSicilUrex 331.30 rant »5.1»
409.10
Bornmißa CuTo/iM lofonnií F.Bormíí<r« 374.1«
744-" Oroíwl^doiMciVng.KgtíF. 550.58 О'крог
ritt«Vayuoäaprtftfiui 601 eiwmf«
«047
Bomfow Co/om<ní)¡ Rrrgijum a^ríi^t, Qro/i Виг^иЫшпит^шо'ри сЫ«, CUudijdeCotthisuiäoria 38.31 то»,
рл£. 183134 О- *9l7 p«¿. 61511 pig. ( 59.lt
vorfmEßcnfit ferrarixdux 59347 Qro/i il.orígo 33449 Clcd* СогшМи «40.16
вогуЦеп'когШ 4'<3 carnium efu qui abßmutr'mt 10 . 34 er D.Clemtntftoppil 738.5s
bofcorifrctum «Я »7.38 cífraniíííRom.poní.íOMrüu 366-44
Boßinorum cum Vngark bellum 413.16 CafimirusBoemu rex declara?4} ¿.40 tiufdem ad Ludoukum Vngregem и
»воfliiumLudouiciVng. regis txpe, item Polonia; 351.4 er 71447 «*/- p¿/toí¿ 307.4
Дно 375 'в dem resgeß* tí?. 716.711 ad cunde clementia,uirtm maxime regia 569.57
botb Andren eqtütZprtßäiU 667.3Í coniuratorumepiñoL 589.17 ciufdem excmplum m Attila 111.6
bowcj иЬ/ф cormbiM мЫ ц.»| ИЙ«Г Caßmirum crMatthim regespax deCleomenisLactd.uiäoria.ßjoluPa-
BradislauiaSÜeßa; caput 581.15 WIM 600. 10 гифт difcordia 614. tauiurn relata. 9f.t
Br(UisLml£otmi*!ctiolonücrtXi4o, ц ClodUurbscapU 174-4
л CaßjarufRaßti 770 3* Сп. Ук/нш СиЛши ж D¿/ni<fi<ü>i
BrozomUiGifcriobfeffi 4*з-'4 СЛиишои 16.19 ж^из 19.47
BriwMMoMHÚrnwfropotó 57930 CaffouUurbs6.it obßjjk 461.3g er cahbatMobfemtoresqui 10.1»
budiMx \isn nunc Oßn diña, ibid.}» 705.40Шсг<<М 708.1 ColomannuiAgritnf.epifc. i6e.ttLäiif
fiteriorisHung4rucAputrtgniq;fe^ Cißildm prtpoßtut «14« laoregifuccedit 161.1 eiufdemrest-
ja 7Í9-J* «<i/l«fl«mFr<wf(4jiiopp((J.<bVflf<r»iop lU,ibid.'mde, er 163. 165.166. 167.
ápMdBMJrffflfeA'tweXcitótt 43J4« ри^ж»(ит 569.34 168.174«"« »7J-«
Bttfa AttiUfi-ater,ó codéctefus 54.15 iaßrümentidiärsibAttUi'muent*si.if Colonia ab Vnnuobfeflk 79.14
budtbarbitictdes «S.u Cttal<micapugmii6.siquibuioßentis ComaclmiVenetiscaptm 189.1»

BMfeoCfc4níd«en/íiípj/c. 3".J rmt «17.30.38 Conr^w topo-ííor 185. 150-189. 10


wBHní/«MÍ<<co/iMent«íb4Wi(í 505.5 СЛ«гияорр|АеХр«|Л4йй» 37ЗЗ8 Honiio.47«i«r«gi^*iu.7WM
ВиггнпЛояитопео 46.17 Caucafmmons «í.u Conr<»<í»íBo«norHmáta 160.4
BurHnntcfciWisGíDúrí'giíM 149.10 ейи^^истизпиштиашкЬыге- Conßantmm Imperator dignÜdUexutui
Byzantium àvenetiscr Gattorccupc gcprtfinùut *>-44 it*.i7ttobOmm»iáffmi66.
ratum 501Ц.1 CídoüWwS^conMmríJt 157-'з i5Morí,ibia. 5í
С Cephdemiamf.àTurcisoccupata 617.7 Соп/Ьоййив VI. 168.10
^ле^гиторрМии 16415 СЬ«тг«ТйК4Тирго БгояЛивзч- Соя*ЛиImp.rtsgcß* 1545t«у155.*
СС<г^Т«гмгогшг« 5Ч.6- 47еГ5.б-л Conßantienfecocdium^quymcodc
Cííarcs duo iGcmanixprmipW. crea CbabaAttO*rAi6.44Vng^exi7o. creta 4И.4*СГ43М

Ci/áíwPoní.M«.5i*.»4 HM"*ev bCbabdpnmbMoratiootUwT-« rnmata »79.30


,z7.5 cfc<«niíiVnnor«mr«i5o.í6rti5í.3» Conßantmopoltsobfeßa 41.70-4%.
INDEX,
47©,58.6з-6^Лв4
SiUctnßscttpU
Ddniunié i-9 ndjfturbsiTwcisoccuptú iSíjí
Cordulauirgo m 7P-41 Ddnubiusß.9.11 mniamquosEuropa Egburgijobfidio íjjj,
Cornamburgiobfidio ¿44.16 ieditio, h*btt,mdx'muS7ff.4.4. congeldlus E/isc«b«bLHáo«i(i Tfcnri»|.Lwf¿r4/
530.30 in tútfdem ripdtrts urbts coL м^'ихог 311.41 twfdempoämmot
pdg.
Cornuburgm oppiii Matthia646.48
occupa' tem ccchbdtusjti . 1 o dtfimñtmwu
locaUc îJ4*
Ddnubq poß mttbii rtgis obitum inW- XUU Í.M,
tum colonia ab Vnnis obfeffa 6\?.\6
Сотом o-fto* Efe6«tbáVn¿4ri>rfg»M 435,5 (k,
ddtio 672.42 «ira Roniám f«rfgrim/io354.37
lidti *7-9 ad Danubij ripdm rtgdlid comitid cele- reí <tl¿« 441. 44,. 443.447.4Í:.
Comdus Boemie тех »7Я>
T. CortbcpjdeШиЬи rtgis Uudibus brata ¿78.3» 4«J mor$ 4íj.,,
T>dpho Longobard.rex 146.14 EÍl't46ftfe<íCorMÍKÍMXOr iio.il
carmennomen quomodo m Pdnnoniâ
Coru'mm 86.7 D<rú« CbijU/bis F.fire cum toto exerci EffácHi A«íí<e F.¿ Gepidiscefus 136.14
tu delttus 10.8 VngarorumUbtrtdti
Draciamfyptnttrarit 54°-4° Elmicbut eiusq¡ perfidia 145.4g
Corumide Tutos uiâerii 46p. 27 cr Dtcdrchit mßdktus 828.11 Emfríew Vng.raeíwj r« 301 . 301,
apudKominos mitiü 189.29
de DecimU exigmdii Mdtthi* rtgk tdi- 303. 304
474-7 bmericustquitmprtfiths 563.»
Corycia'mfuk 634.10 te *5>-3* ZmtricusStepbdni Vng.rtgkT. 1053«
Cofdroat Perfarum rtx «51.48 Dtcijlmp.crudtlitas 12.15
CofonkCakbrU metropolis 191.16 in Defitnäos,crudelts et impij 32.1 6.4j cr 207.5
Coßokn gra¡fdtorumafylumobfilfum, EmmewDrf«ш Cmtitprtfes714,
mVeldtoreslex 4.48
з s er 726.21
pdg. 5*5.4* Demetriusprinceps 344-И
Efflm<n«eí Gr«or«M mptrttor
CrtfitntiusRom.Conful 19321 d.Demetrij oppid. 74»-4i
Crtßmitquouiiluakntur гм го zr 197.18
CrinitusVlpiusTraUnus Derbicummmanita*
1Л$ DertoMCdptd 19 4> EpbefindfynodustotraЫиЬё\03. 4j
6)г.8
. Crodlid 4 Lodouico Vng. regt dd officii rjH«í<ftfí ixe«« gwicr да/о!|(14
reuocdU »7.1 7 À Veneta occupa Defideriuttpife, »34.50
fi
tdzcs.s metndemTurcorumir' Defideriusult.Longobdr3.rtx 160.44 Eráf«Há<rx 761.»
Dejpotts Georgius 4«¿44 Eremit* ««H'cwwmiríAtti/jffl 133.4
rilptio 715.13 Detritus ab mnnis immortalis diâut
Crodti tgrtgiunßc'mus 7}олб 1 «8.41 tiufdtm cum Hunnis pugnd, ErnáfKíVnnommpriticepí 136.10
Crois oppido aihumetes Turc.lmp.po pag. loS.t Еги/i db Hdmarico domiti
Efftdomtm mptrtattsdtfknüosmie
35-$°
titusapudDrdcts qui er cur ttocati
61.6.9 Ddiufiicit 'mßcmorofostxtmplü 145«
Ctißt 1 o. ntas
DrumM m tribusptrfonts,unius er tqud* EfiigcnS 4*
if iTartaris affltfli }\8.<dd an.an
Cumdni EteriusS.VrfuUIpofus 76.49 tt 78.44
lis fubñdntuc ißt tniraculo decLrd' EniigreíunáediÁi Jt7
fidtm reuoedti J77. 24
Cumanorum cum VngarUbellum 332.4 tum 74.44 dtZuchdrifiid ortadißcfto ^1.9^1^
dem lglduicfisfynodidecreta42?лб
CumunikGottborW duxctfus 141.48 Dictntusbirbdrut Dignt foem'mt fiut Dugnt pudicitia,
34.9
CundrnVngarorumdux 164.16 Вистам regis interitus 18.9
Cunimundus Gepidarum rtxeapittce- Diomtdk pdg. 129.28 EugtniusVont.Kom.abdkitus 4344'
in kdrUtico maripottntatum fiußtmmPannoniamltgiti 480.11
fus
Cunipertusrtxts6.il moritur\s7.\S 143.20 qutttßtntur 90.49 Eudoxia Valentmitni bnp.mu¡rtbm
eiufdem cum Шкге Tndamno mo- DionBrußusfophisld 8.41
Dionyfius Strigomêfismttropolitd 451. Еиегто/Ьй xkno rapta ">4'7
ad Konunosießäio 141.31
nomdchid,ibid. 34
Cupaftdttiois inter Vngdros duftoriat. Dobla BurgudU Urbsfolo tqutá 640. Eupdthoris m Seythit expeditio 13 4»
Ешеи^УляогиЛУех ЮТ-OA
upoenamluit »02.15 Europ*mdgtidpdrs,cílummo RoMft
Cufiáis Cbundi F. »7
1 61.37 Dommícw Albtnfis prepofitus , ere
CutbtnCumnnorStrextit.S this ctdts, ri]dedecore aTurckoccupdta зм»
669MÇr%t\ tiufdemoTAtio 7\6.u iff Еигорлт qud occafiot Vmiutnerití,
pdg. Jll.Jl idemVarddunf.tpifcopuspronuncU çrqudndo 4I,7
CutbefcusCbunorumprhctpt 154.4;
UitlUS Xtf.t tus 747-4» EurialusAugußaliscornes 4»«
Dom'micusAlerienfisepifc' 603.42
Cyrkcus Kom.VontMax. 76.23 D ommicus Maurocenus Venetor¡i dux, Euriphüus Gotthorumтех
EMtWicMíViíerici'F.
8-4*
14ог4
CyrirtgisdeSdcisuidom 17.17 P«g- *94î7 EutropUuirgmiseonßantia ч)-)<>
D Domicidni mp. de DdcU triumphus 9.
•r^Aipopuli t.ij
^Daciißrianiundt 18.38 ijdcmDaui, DrdcukTrdfalp'm* t m Gotthos expedido 34.20 Eutyihii harefis
Eiçeefe oppidum ,0*4!
7й-4
Vdkcbù dux. Tur
Getis cognati 8.1% eorum boñis 577.4» *iusperfidia, dtEacmoroßsMdtthie rtgiKoßitutw,F
Ddcid7.s dbvlpio"Vrdidno'mproum>
cum rtddild 34. ;i л Gepidií umdi- pdg. 493.1» pdg. <J»-*4
Drduusfl. 619,42 Eaßidtrtgismfilix cumGottbisprtä
cdtd 136.18 DriuafiUop. 4 Turtistxpugtutü 626.29
DdlmdU ab Vngdrii deficiunt »95.23 pag.
Udlmatid 760.9 adSdrdonium ufq¡ mon Dromichetes Gttarum rtx 11 .25 lelixTdurifidnmmepiß.
Fe/i(ümcomiC<iro/iim
«4Í*
regemtuixii,
ttm udfidtd 87.74 Sardcenis mfiâa- Druilulphus 147:9
td 1 80.29 Colomdnni regisbeneficio Dr«xeB«m<<Logo6¿r<íííiir«tíí 147.39 pag.
i Venttorumferuituteliberdtd 168.11 dueUaris d'micatio dntiqudt4 650.1 8 Fe/ífcei«Rn6omfflrfX
quomodo Sigtfmundi imper.tempore DuruhusVnnorüpr'mctpsßfus 136.11 WFerJiBdnáiJ.Imp.oíítiÍK'^5'""'"''0
■ ■ >-'—( ^71.79°
dccrefcerecocperit 4»7.»5 ■pBfr/toitfî/ opp¡á.<*f>HgíMft'o647.»9
T>dmafcus obfeffd ~ 290.37 diFerdW*fldore£e«ppAX774{ffji<
DamiataolmntliopoUsiid* 307,4*
INDEX.
rtrfadn3one4pobege,Vciutomn Gmoutphimgo toil im С^Ум^ам

XI 4,4-+^'а/;е' С^И>«^-457.58 «use*. GregommBoemuregemPAuLpont.


Formn4t«4«ifrop0b/4V«)rt(«,74.44 GeorgijPogepucij deVngtrUuiiioru, Grimodduspuer^ LongiïJ.

Fonimlidtiim ,J0.8, GMrgwídrP^ípifc. 7б4.}1 GryphifcuumfiTArumgenusubipotiT.


Tr*nc,oequ<tummgißtr 147.4. GcorjnBlKfr 7Л,4 muenuntJ *
IrAncifmPicolhommeutCArlSenenf. Georgias ChAnifiiprinceps 687.it Giurmusftrdnenpt
„ , GeorgwíBoemwprwcípj 436.4. er Guido Crembdenßs ÀntipApi »4.6.1,
francif-at HiAtthu regit Amnuenßs, Georgias fuptriorit Nlyfi* princeps, Guidorex tgi.»7

TrMcifcuiParenmVirtdtenfîstpife.cr GtorgiusVAidäffius preßñus 4oi.26 robruebms 276.19


7«7-?4Arißui
Trinttfctu Í4x.jo Georgij Colociif.arcbiep.obitus
Gcorgws Fwngepafii« in *tbcnßs6ji.ii
epiß GMMmi«Sici7i*rtxrfg40iXiit»x$.x.i*
GuifcardusNomAn.prmcepS it±i9
FrancifciM Pftr4rc/w 332.37 /ocHm/¡iiTog4№í 747 50 Gundipergt Agiiulpbi E. -.53.28
mncifcmZiy pacificttoräiTurcam GepidtcontrtVnnos ijä.tj ¿Longo- Gunßumob[eßum <4M7
m'№* 8oS>-7 badvsctß 14217 GKWO-wtrfmttá 109.15
trincifciu MonUnui 669.7 Gerärdus pönl. m+.i7 H
ïrtncifciKVbiklpbM 640.24 GewdusCtndiienfepifc. xip.iS -ijAdriusmoní »i¿7

Fnwici íx Vn¿4ror«m /íifiiíf4fi'6i« di* eiufdem fiemas 306.30 [upplicium, tmfde ncdtñi+t.j6mors,¡bii. 4g
1684t pig. ¿o7.i4 HjiVisTridfntiMorumdHX 156.1,
friticiihongobAriiimtgnAckieaffi- GeyjaPAnnonUrUrex 191.17 zr\9i te HimburgumobftQumä+o.+omdeauf
¿ti 14747 moriíiir »94 4 demdeduio 64j.7
frAnciPAtmomamfubigtint 830.13 Gry/ú Vngjfie r« coro/i4f« H7-4* H4mb«rg(<t¡-x¿ídttione«pírf 7it.4i
frAiuUmVngAri'muAdunt »81. £ magmiídiíSiMijo 53 ngíium Sa/orao Hannibal CArtbAgmißs Cyprius 76¡.ft
frAntoniAÀGottbhfpoliAtd 34 s» nifcrtddtturumpoUucturisi.j eiuf mrpisurbs ii.4,
FredmcitíAcjiofciirfcKí 294.11 ct 2?á 11 dcmmon,fbid. 26 HalonKa¡fan\rmtnhcTtx jSî.io
Freiícr/CKí Aw/íri*iÍHX3i4.:zciu<míe- GeyftpAtriBeUfaceedit 186 46 eittfdé tíAzerduu¡ykd 8u.j
ritus J*9-4 resgeñ* 187.189 191.191 HebreißueludcriVngsrueieäi з77.7
FredrricUJRom.rex ^id.u Geyfífenio eonßäiad prmcipes ota- HeinriciislmperAtor Мб.е
Yiedmciu Iwp.191.t-7 ciufdem ей M4Í- (id 198.8 HcÍBnresII.imp. 104.4
tb¿4 rrge firnuku $66.16 GifcrA Botmus 45'-5* С 45г- tf Ншгкм III. «iuíj r« ge/lt »8. »d¿
jWfrFredtriciimJmp.crMiittbiíiwTe- Gtfulphus foroiutienf. dux i$o.í* tífw iit.«i.iz7.i28nwriz3i.i» /ибев-
gemfccdut 834.10 BtilatenUnbrim dux 157-47 dcmfcbißniumecckju,ibid. it
ídFrfdericííImp.crMíixjtni/iáiiíÍF.C* Gluti Vngár.diix »64.5 Heieriew JUI.Imp.m.ip eiufdemres
fimiriPolonrtgiiikgAtio 71447 Goitfci »я Píwioiim fr« ¡np4rf« diMijí ge/í< 232,40 x4$»
contrAíuresa- ¡airones kx 23.48 ii6.jiçr9i9undeproditi'mtjua' fíemricusV.imp. x-72.37
/^río4p«dS<;ytb«nH^j6cÍHMgrii- ^x.jißdepop.Kom.deßciuntjs-^ HemrtcusAußrudux »8-74
Hiw io.29 ßnguli ßnguluaurekpecorummore HemricusBAwait dux t8S 4j

GAbríelmífropo/iM 385.38 GoKbiAri4Mtibii»i/r«5i 41.17 dux t>2.44


G«pr¿eíPrúcien/:ípi/c. 59448 Goíibi^metq/írogoHb^Vnwí/i*' HewríeiiÍLippí í7J.4t
GÚAtümrUudes 6u.il perAli 4M HfWrifi Hierofcl.rtgit edfus joj.S
GAÜorumcUdes 154.4er 463.4* Gotthorum proftpu 3+.38 Heíionor<tAr<i¿onii»ireg«F. 601.30
Galíi'446 Vnntíi«/f4í4 85.i úfm<if>Vn* Gotthormgem m duospopulosdiuifd, Hemusmons 4-7450
¿{ ,8,.,g p¿¿. 3337 HtrAclijprtcLrumficinus 131.4-7 ш/
G4ÍIw OTitoMM imdc LongobArdiA di' Gottborum tum Sueuis íeBud ij8.i7 dra^ôw Cfcri/îi ¿«tlouoce Iaxa*
180.3-7 Gotthospr*Alijsbitbarisf>ptentid! ßu tus 151.3«
б4й>«епшгий1«и»гггаи4«^ .«'«#. b*i ^ШыятрЪМ eti.%
liberAium 5l7-,5» GothojredwiUicrofol.rtxdeclarAtus,co de Hercule плггано 19.1»
GAribddmBAUATorumrex t475* roiu-ar^at 263..! HiWM^icuiGottWÄrfx^bcrAte-
G^ri^idwGrWdiF. 156л? Gr4cOHuPolom*mítropo/w3.21<»lo4 xtnder diñus ».>о <#»41-4>
Goft^rwHortHMtb 76^8 псВогшогфорри^аи 35«î4 HernoctSptkuj duende^to 423.1»
XjUi, 4Jtl4 wGr«oiV»5j4rorHfflexpedifwtí».26 Heímw 4b V/igjrííiM/t4t4 183.10
GeLcM$G0/tfcor«mr« 3?->o GrtndenßsecckfiA г9^г HieresUuus Bofcouue 727.» «^ern
Gtdtoppid. í°'-45 Сг4«4ПиЯир.с*/1« 43-4» .""f*" e48-'*
С,иГч1от.ропЫеай 281.34 Gr^orwUtofc« . 5^5 Hiírojfo ^.««u^diftoPcr* 26x44
Ссгт4П05«р^0А»Ы- I.0..9 GregorwfS«nor«« 48i.+o HiaojolynuAPcrfisexpugnAl*: ,33.5»
С«гш^44ЬУпг,гИИ404« .8... GregoriMiPo«. И?.» Нсг4^ 6«^» г^мМ/«6ггМс
í N D E X.
MtCtntM pont. 186.И & tv.it
' Гф &txpugnaU i¿4-.** ti innocentium VI. Pont, M<a. C¡t/7mírí Iobífi.RobrffíwIífre 450jS
pro Hierofolyma à Tvrca occupata, de- lob¿n.S4mímci'dtv/4ifíd<or(g()rtc.AB
moafferendaCbrißianorum prmcu regulegAtio 7»4-5«
pendix 517.1 ((ив rn/üai Me.
pumexpeiitio i99SS Infubrtspop. 9741
lohä.Altman.Vardiiißsdntißtss9°-*9 lobAnnes Selenberg Vomit шЛь
HiUrius Piclauit epifc. 81.14 lobanna Aniret regis imperiofa uxor ™ «SÍ.Í
ttítítricm Fnncorumrex 81.4t
355. 15 ra máriti morte coniunt 360. lohAnntsStAtilim,¡bil ncr7íí.j
Hippolyte Aragomws «64.31 11 eiufiem ßäionibus Neapohgra. IobunniíTiirmoKmiwrfiu 4i6.¡a.
Hifpama unde diäi 120.11 in tandem ex
uis fedttio excitata 363.1 ХоЪап . VarAiicnßs antißes 8.11 cr «.g
peiilio Attilt "« Iob¡m.Anto»i'i«B4roBHrg7í 759*7 aßtmomebm 700-j5
bißoriarumfcriptorquilis effe Hebest, Ioban VAudienßs epifcopw,mp\iff.(0
¡oban.Arragonij Ctri. 831.10
pig. «7.'7 loban.Atinme mi/ttdW entiñtí, Текли» mit«m <« rígfCoriimoJobíhh$íi,¡o
'bißriotwduoru ßngulare ctrtimë 581.6 pra-ßäut 4$г-48 tiufdem id vlidisUum ontio grttu.
¿(Homero er Шегч Antiquis feripto- latoria 6S3.¡7
lobiinnes Воет/* rex UaliS'tmadit 349.
• ribusApoüodotiiudicium пл Iob</mi» Viyuoit AimttbUm regen
13 Cracouiam oppugnat 356.34
de Homicidis MittbU regis lex 652.1 lobin.Bornomits* Pofonienßs cr Ви- fupplex orAtio jes»
Homonna captA 601 it
Vonorimpotißxjof.^s &no.9fub ienßsarasprtßäut 758.6 Iobiin.Viff^w Bihorietifi comiutui
ЛоЫп. Bietigut fuperioris Sileßipra-ß' Coruino rege dorntut56136 ¿tonс
Honorio Imp. Romtna libertas per chiepifcopituStrigonienß 56414
dm 614.13
GotthosextinÜA 45 17 lob«, Biptißt baßlia Tic'mi ßtndita, \ohin.Vitcßus Vejpr'mij »ntiües 704.Í
Honorit Vdentmitni foror ab AmU m lobiin.Vngor. 585.38
pig. '53-»9
uxorempetitt 10459 Iobáíinw fe/í/ící 4 Teudelmiaregim t Iobj». Vuickß libri 411.1 fl-riiMri iußi,
Hoßjitius Abbat 14 1 pig. 4«.j
Hugo AreLtenßs princeps dtficAta
1S6.37 lohtn.Capißranut »49-41 leim ZApoliTrAnffyliunitprtßfitvi,
jn. tf
HugoParifienfîs comes 189.34 p*g- 757.4
ЪитлпАгй гай conditio qudis 69 0.44 lohin.Ciuoi 641. 17
lohän. cognomento KocbtZint tpud lobm.'Zerchcn 768.24
Hunnfl. 645.34
Нйпогй m Pinoniàirruptio 829.14'mic PrAgenfes ioñor 419.18 loban.ZifcA
lordAnufhißorieiunotittu
412.34
flu
Iriunnorucum üetrico pugna 107.1 mie lobin.Columnienßs Ginf.30j.48 eiiw «r
IfAAcus Grtcorum \mp. 301.10
HunnundusSueuorumdux rogintii
138 38 lofciïncs 310.18 I/icb Тигслги (Íkx 4 1оЬдп.Comino et-
Continus Mitthié regis F. 678. fus 454.45 er455.2Í
tbmgtrí* iefcriptio 759.41 3 1 Pjnnonici regniacerr.propugnA- ifaêgo Botmiciregnigubernitors^oso
Uußitdrum mfxnia 410.49 tor 454. 18 eiufiem res grât , ibid.
Kyirmtum urbs лЬ Aiphonfo oppugna ißrk 4 LongobardisrnßsXi 147.38 im
41 er 457. 466. 517 eim moric g«*
ta 640.1 ßgnApr£cejJ"ermt,ibii. jy ibVnnis 90.«
Uypañisß. 4 40 Xobtn. Croitue prtßämivi. ij Aiuerf. ißrifiltorum ci-des 9-Я
Mypcrborcipop.eorumí regio 4.4e Italia ab Herulis er Turmgis mßßdi
euniem Sigifmundi VngAr. regis tx- »37.30 itflH 4 Nicepboro Conßünti-
'ai Hyrcanum mart quipopuü 18.31
peduio 398.16 eiufdem fitum 399 6 пороШлпо lmp.perturbitáí7fJ9 i
HyrcAnia: iefcriptio 18.36
I IofoirkDirtitt 616.49 GiüisuexitA 3S0.16
iobin.Dngjfij iudex сиги 769.41 UaIu magnapars m bongohrhrüfer-
-ïïAcobtuîekel 68631 IobtnnrtEmo venctorum orator s6¡.í}
\dcobusVeneriui 634.11 uitutemafferta 14.620
UcobiCypriregiAmors 60140 er 564.33 er 565.6 ItaliimMtiUe rdiquit mfcbmt 137- »6
ladra ndmatuc urbs Vngiris erepu Iofeá«.EMffc«« Vng.prin«p5 436.» irtm Vnm' ¡«iwdiuit86. 28 er 127.45
Iob(tn.Fri<W5jepánM< lurcorum ргфЯея IícmVn5j4ri'i83 8И183.71«МТИГ-
гб7.цгесиреии 169.3} er 301. 10
Hin Rom.colonu deiitioiie abvnnis сл •ji^.i4.\nie cA-6if.iitemViftgottbi 44 3*
iobin. GileAtusVolonorumiux 461.38
pU 86.4+ lolunnes Gnbíi слпсчГигШ m Italia terrtmotus
7&J-7 H»¿*orHmTriííf»<j»or»i« «74-1?
Uirienfîum ießelio 166. jo cr 167.34 mpumßci*
lohAnnes Hincutut 386.1 nut 6°4И
СГ 358.1
in upigUm Vnnorum exptditio 89.17 lofcíin.Hi«W!*i«448. i6VngAri<e gu- lulianut CarihaUs410.48 Ojir»»«
Uurienßs conutntut l6îI bemüor 761.19 i« Pannoniamlegitttftmffm 463 37
tacygespopuli î-î3 lofc<Hi.HM/?Bo«ri!«<«if(/íe5 4H.6 «и* eiufdem oratio 47,•,,
lAcygum regio 8i}.\8 do(lr'ma,ibii. idem in ConÜAnticnß <JeМлш per/jái4fupplic'm fimptum,
conßlio damnitm er combußut 411. pig. Фг9
IgUuienßsfynoiut 4*9-*4 41 «im mortem cju *fccutAyibid. ittde
lidicoAttiUmpH roî«8 Julius Aemilius meiieus 66W
ikdcbTurcirumreg'ihit _ 4*5 8 \оЬап. Капуfa Strigonienßs metropoli )uramentum uioktum 48J
tttyricoru cr Croit^û dißidiü 74J-49 ta 401.8 lurißurAndißrmulaimttbidrege fr*
lmpentoriaAliquotpra-ccpti,Smbuci lo/.'j. Nfipo/i'f metropolita 361.44 feripta *Р-4>
lo/?4nP.iifoiogi Gr«or«m imp. fagtfio
pig. 9-" . IM<gentium uhlattim *9-4'
Imperatorfweíígcii poteñxs Germanis iii Согигаит 480.19 m/?rái'¡inMíRbraotmelinIfflp. «'4
aquo o- qudndoditi »949»° Iobín.Peremií 460.48 InSiÄrtw imp. AmAlifuentb* mcrtemul
ímperium quo tempore à ïnneis in Ger lobanjsentifix à fridtrico Imp.pontifi* eifeitur '4,lU
trunos translation 186.10 CAtuabdicatU* 349.14 К
MpietitU trgxparentes iejùntlos exem lobai). Pont. Шх. AnticbtiBut dânatus r/-Am<mceboppiA<m 7Suit
plmn 41i.ioConßAntitnfisconcilij decreto 1XKereßrer oppid. UzarmàSwendt
mceniiummvngirii ^ 44«-4 inperpetmtexilkmrciegAtus 433.1
iniorum regnüTarUri inuädut 31419 Iob.x.Ponf.Máx. oppugnat
184.43 KefuBißiapropugndculum 8w.io
nißntuli duo uiui à proprijs matribut ra loblQuinqueccUßißsttntißes 594.11 »«Ке/Ьмиг «mpoprAm »eî-'°
1 ttrrmiefoßi 77î» lobin.KiOtnnAtenßsantifttsbtrefi ur- ' Кок-
. îHD EX
KxuchiZi locutjui mme KeiXfi tollo
Kfares Duarbel Sctauoni* oppid./\.\o.» Lipom'«"«»!' 5. ¿5
tidnicheibtrtlicidMniti in). §1
Keuucegf) oppid . ¿Mittbu сарй 643. bigrUmaduerfusexpeittio 374.?»
Li«temttí(>r4wn« 177.10 ШгЬеchus Turcorum prfßflus 625.35
turf. „ Mir«'Hortwfb de Гигeis uiflorii 8t2.3»
KmifmpreßäM 7U.jj lÁtuMidbVnnKjubiñi 85.47 «яеорё Margarita Außri* regina 329.1»
KmirmtzonuäU 635.44 Ludouici regis expeditio, item Polo*
norum #6.23 er 37»- er Mirii Ludouici Vng.regis F.377.47CT
Kunigfrergium urbs unie ИДа,сг aquo 757.9 по/Ь/й regí»», /erf rex etiäfallt
condit 32934 Lituanie plut 4.12 er 5 27
ЬосЬл RlltíHorilfe ' 351.17 tata 381.17 regno dcie&i 388. »8 tdc
Kurkutoaprefiflutcefut 515.1$ récupérât 391.35 carceritraditdw.
Longobarii 142.20 qudnio Pdnnonias
Kyf.iorudtiu ftiinofus росш dal 7:1, 5 Itfrcrttf! reßituu ad proceres ora
ingreßi, er cjiíof annií ел/Hem ineo- tioiç6.i9 et 398. umoriiur400.50
40 CT 7¡}-»5> ltiernot 143 41 er 829.36 líd/úm ii»- Mirii Ricirii Britd.regiiforor 301 49
L fe/hnt 145.14 CT 154.1
T Adislaut Vngarie rex щ. 4. eiufdem Longnbardorühabitus (y mos 14946 er 303.9
resgeße, ibid.}} er 44. 155. 250. Longofcirdoriim rex Veron* conwgis Mirienpurgimi oppiJ. 633
157 ijS и/фна 160 iitrißo Longobird.dux 148 51
inßdijscefm 145.31 ямга eximdatioiit muht urbes obruu,
Lá¿:>Lii« Aíí>er;i F.poßbitmi«, in regno Loßordia deletd 89 50
fuccejfor 49» 464 NicoMo V.Ponf. Lofoncim Vng.dux pag. 4 ».49
42419 M-iriKüi Ro'm.lmp.cum ArttL coßiflus,
Míx. ccronatus 503.30 eiufdem res Lotharius Italie rex 1 77. 24 item Fr<m-
geñe¡o6 ufyad ¡16.19 corumrex 191.37 de Martia Draiani forore miraculoßt
LjííuLm Ul.Vng.rtx J30.47 eiusres uf Lotbamgiaundedicld I79.26
qiiead зззю Luccmburgumcpp.obftßum 41*41 mrntio 36.J
LaJii/íiiM Stcphaniregispronepos 114. lucerne mmcukm ' Karti Sicdmbrit deo Attild facrificat,
»25.35 pag. 8550
29 er 29 ¿.49 Lufretii« nirgo 435 25 Mjr$ à quibus cultus 4. 34 er 33.34
bittoUu» Kenese Zigetbi preßclm, LugJuniim Giiïié metropolis 63.40V11'
pig. 809.11 MirimusZobor idTurcilegalus 721.10
пи dciitum,ibid. 51 MjWíwhs Rom.Po/it. 4>*-3b
Ludís/íiíS Salcänut Strig nitnf. archie LuitariufVercellenßs epifc. 187.27 MurfiMi» V.Pont.Row.
pife. 75S.12 Luitpranim Longobard.rcx 158.40 433.»
JLíilí.'jiW VdytlOid 54} 6 ОТ 344 3 hm Albanis culta á.MirtMiui Pannomi patroms 169.14
192t er 101.31 eiufdem многим apcüolU
Lidisíim Gercbus Tranjfy:ú.wUt Pont. Lupus Trecacenßs ßue Trou aniifles
pig. 7=9-<4 сл 8318
72.10er 1209 Murtmw HorwfЬ 81г. s
LdduL'Hedcruiracpi.Agriçnf501.44 Ludouicus Vhg.rex 353 3 гш/iië шз5б.
Ladiílam Macedomut Qumqaeccleßcf. Mirußipoet* aßintatio Attilt impro
1 oufand 379 bad 130.4
epife. 7Í9-4- LiiJoMi'ci« U. Vng. er Boemi« rex 757
LdduliUtcomescapitepkxM }n.z9 iïldffagethtpop. \7.x6
ei«! mors 772.4 Mittbíiw cognomëto Nigb Í11X773.18
dt Ladtsbo prodigium 244.3? Liiifouici« Siiortù KíedioUnenf. dux,
LdicuiTranfalp'marumVayuode prin Mittb/wSteinbergi« 573-4»
pdg. 7J6. ¡4 Miinriti«/ёи M4triffi<S Pinnoni> pr-e/e
ceps 376.З Ludcuicus'BofoniíV.ccuns cdptw 185.57/
LamijfoLongobard.rex 14235 Ludouicus Giltdtbij ß-ater m exilium <3«j 107.1 erto*.3()
Limperf G/юпик? 768.50 Matthias Vng. Corulnus 208.35 е'"$ ort»
aäus 631. go 538.11 Ьеййcontra Turcasfufdpit
Limpergerttseques 509.32 Lmíohicuí Sdbiudie dux 527.44
L4nc4RKíc/iortmireg¡n4 265.48 L«Jom'fMiGermi<iiiierex 1*1.37 яи/<й 5(^3.5 item в/ú eiufdem resge/í<t* ¿n¿*
n'ijue id 675 eiupcm ßndium ergs
Laterinen/etonciliidti i54-*5 cladeSyibtd. literas er uitte adtm 653. 50 iiem bi
Liuaurbs »7*»i CT 657-9 Ludouicus Pius Imp.t77.z1 eiufdem res, bLotheca 6,-4. 19 mo« 670 . S о*
L4nrent¿i«M4gtiiKCí/ií5 731.15 ibid.ufq¡dd 180
Lí«renll«í Rtíborefliponf. /rg4f»$589. Ludouicus Andegduenßs 674.28 inter diuesrelatio 675.15;
7S0 16 ra Mittbid! regis laudem,Cortefij carme
4 t¿em Verrarienf.epifc. 578. 1 г LudoHicwt Aqmlcicnßs dntiñes 42S.11 867eiufdemagmßcctia 670.6 em/ié
V.Laurentij mdrtyrium 15 tnoritur 429 1 о ad Patres oratio defufetpiendo aduer
Laurer.tij üofíbntnfis ducts praclarum LHiíoHiViKGííOoriimrex 28^51 fus Boemoi htretices bcBo 574 3• ei
ßtemut ¿00.51 Ltiáonicirégis ediflnffl Лсояш'Ди in /и dem pontißeis er VenetomiK ß/p it»
Je Laurentiano bcUo conuentus apudbu dicto c<tpitK,<i Muttfcú rege mßaura du ab/.fi 613 39
dim habitus 74б-37 tum óft.ii interMittbiiim regem erVenefri/ccd«
Lazarus iidgb 811.24 Lyßmichus capias 10.10 iclnffl 563.13 mterewdem Imp Rom.
bt:*-ín<i* Spendete 818.16 M CT Gcorgium Воем regtm fmultat
LfbctenoMcßciiii« 1*75° AccdomusmetropolitaConßät'mop. 5*6.13 item mier ip/ит ol^disUutti
Leo Pont. Rom. 94. 7 eiufiemres toi 1 b*relicus 473-1* regtm 668.19
ti/ijiJ 17319 MieeJones ab Alexandrn oppreßi 15 28 IMttbii rege defutiñofiflioncs dpudVn
Leolmp.damnatut 49-7 M«eoiiJem ^Mi imnei ibA^îi kfluant, gdrosdrt* 677З+
LtoUWXonßatimopMp. \66.;s pag. 151« Mauritius quaio imperare coeperit 147.
Ltopoliut Pita 49 *9 Mjg:ij/e/ii Ciro/i Gatregis F. 513.3 1 13 eiufdcmresjbid.i+.n cedes 150.$
LeopoldusSucuiedux l9*i* Migog Idphetil. Scytbarü progenitor, MiKTU GiffWHI<Slt58. и << РфЙ10 114-
LeopoldusAußriedux 373-14 pdg. 19J9 lutregepulß 175 7
LeopolisRutenorum metropolis 8.8 mgusAnnibdlisßitcr 98.1 MiMfiii Qumquecclef.preß{lusio6.i9
Lefcoms bobricij uirtus 486.24 Mifcnmefiii pfeudopropbetd quo tempo Maximtlidnus Priderici lmp.F.670. 8 e>
LetbelVngirorumdux 164.18 renatus 149.16 er 153-1» iufdi cum Bianca Mediolsniß nuptié
Leitcti Andre* \ng.regisfi-dttr 116. tj Mibiwetei Tiireirw» Imp. 587.20 er 7i9.11 item res alie 679 13 er 694s
Lelice inf. Ц.49 425. 3 0-510.40 tiufdemres geße 18 item 705.6 cumVladislaortgt
роем ii°-47 ji»n/$*i *'7-» pax 717*7
U 4 M<
4'Hfi E X.

xxrnut vdentmkni in Imperio [uc* Uedpolisàquocondit* «4-*? Ombronesundediñi


'i¡Jbrto4..vj dceoicm diuiMírtmi Neapolis Ctßrt* 661.16 Oriepbilm Vcnttinmfax xfy ¡iry
prafigim 833» Neapoíirím^bVngrfrHífyícwr't 692.2 t6S.iS
..H.UolinenftsMliUfeiedunt si.ii & ЫеароШапит bellum propttt Andre* Örityk tX&ihtfUflU tuft
99.19 regis cndem jío.ii Oßires,fyludrumnobües i7,i
?iedioknunt quondam totius GoMùe mt NemetbiusTohdyatcisprtßtituSi^j OßrogotikiVnnormrex 35,19
tropolis97. iiiLog»bdrdis upturn, Ncemetukrum arxoppugmu 745.18 m Oßrogottbot Vnnortm expciitio,
pig. 154.16 de bieronediui Martini prtfagiu 84.14. p4g. Ui.n
МЖпсЬбяш'рор. 494-H Neruiqui er tieuti in lupos, er tikißkn OfulGyuU regisprtßÜM цв.ц,
Mekhior'BiUtbaprißäiu 818.11 in hommes mutdri fo iti 4.19 OfudlduiZdgibricnßsepifc, gíj.10
Mc/M4,5«*crCorc3ir4JítVnní5M4/íi Ncßoralba verbs 4 Turcis oppugnata, eiufdemadVkdislaumregtmorítio,
U, 88 40 pug 645.14 fog- «ЯШ
KercurmAlbenßsbdßlicttdituusits. Nefiorijbtrefis ioî.44 Otbocarw У.Вогаогишгиг ji9,i9 е.
иег/I j8 nicaßus Kemenßs potißx twtéfc ad At- iufdem poßpartamuiäorkm'mfoli
HefcaPûlonorum princeps «1.7 tii* milites oratio 60.51 Cm. jo cr fií.ibjíiSGfieí «1.4»
MejfJu СогититЪ*$ reíge/í¿ 12.39 14 20 c<edes,ibid. 4° 0^mp.i88.j6tmßtmragf/hei8j.
0*541.44 Nt'ífл B;ytkmi<e metropolis ten* motu 190 er mon 191.14
IMftrdoppid.obfeß'um 3734« d«>Hfá 41.51 ¿ cbrijliunií íxpKgniítrf, Ofboii.ibiJ. jíct«9mí
tAetdnaßxpop. 3.37 füg. 263.4« OtbolIl.i9i.i3RoDUmot/Í<irt 154,15
Mf&ntàKlmp. iíí.ifí Ni'cepbori« Conßant'mopAmp. V7î*9 Otboiunior 151.17
Ме-стЬюТягсогимАа emires er niceta patricias i7J *9 dlho Colonienf.metropolita 274л
interitus 457.4t8.455t Nico/dii-Bin^i« edreerem сот'еДи», OthobaudrisduxabVngiriscorotutus
nicbdelGdri 633.5« p4g. 664.15 341.43 4 L4<fe/40«(pWtcr/"oíw Je
J.IIcfc4í/Orpgb4P4l4ÍÍMt« $64.15 N/cOÍ4WB4Í0ríUlV4tÍf4n/Í/l« 6.44 tUÚdtUS 34"*
mcbielZobormdt arcis prtßdus, nicokutCdndlis 583.17 ш/i'o гаи/Я4«и, Oxí/m'itt rij
p.ig. 164.47 p4g. $87.90 í
M.icbel'ZildgiM 519.3» NtVo¿wCbonfW4L«¿.Vng.regtc(i>n рАДогшярогИи u.j<
Micb«! ítrigorúenfitUSor 581.14 imperio mUdlidmmißlu 369.34 rP4dn4 to/wHríííí Vnmtfubuerfi
Michiel Poind Michij legdtws 765.45 NfcoifiM Caerme! e^Heíocciíeit 811.17 9f.uerf. 4*
MitЬл<1 lAdttbu regis amnculus À Гиг Шокил Drugethus Solerni prxßäut, ttBantis corpus Rom* mutntm 115.33
eis cdptus er cttßu í<>7-a,í pag. 365.45 Ptutcrttm Poloniet tiñioms ajferter,
MiíhdelBykfith ctfvA 810.18 HicoldUS GdU eiufdem fuccejfor , ibid, pig. 4s"-?
MichdelRiiijNcdpoUtmderegibmvn er 381.10 Panddboscquitummagißcr 644ц
g.trit liber 840.1 Níco/4-и Gmgi íwt 641.15 Pandulpbus Campanusprinceps Cepht*
tm.liUrisdifciplMxpr*cepti 650.48 NifoÍ4W Her-jecft 4« 77».»» Uneusdiüitt «í>w»
M¡Vom4nHWBeíic<rfg!iíi« m.j HicolmladrcnfisepifcopM »71.18 Pannonij AttiliiUgopreßt t6.joúA»
U Сел Volonic dux uni cum populo ad nicolaiu Laurentij Rora.F. erрглекгй gußo deuieli »ч»
ßdemconuerfus »03.19 eiwsdemßcittus 361.39 Prfnno/ii* потея ifliíe10.10 gwn¿e<i
Mobdczioppid. 765. и Nico&Mj М4гсеЙ1й VwííorHm á»t, fidemconuerfa «SM»
in МоЬмъслтро accept* cladis deferí pag\ 601.36 Vannonia'mßriordbVnnk [ubaät 47.
ptl'o 757 HicsbiOlfl'Attb 107.1 »7СГ49«.»°СГ«о8.»4
rcowi)poíi445Ho»»Sí(«(4 »3<-44 N('coÍ4i«PítrtM4ce(íon¿íF. 414.49 Vdnnonuefuperiorisej'mßriorUdefcri
in Morauid
mortui cum bellum ^ 31918
Uticu V iocis effirriapud NicolaiuSiluenfislcgdtut
HicolmlbdrcXAydux 813.30 VannonUebronologii
769.11 ptio *0,,4
*»*•"•
quosfcliti 19.18 üicoldusVdyuoddTranffylumsccfus, PdnnoniamquotannisVtniilimhtbiu
mulicbrtfiuixicifafupplicium 41.45 p4g. 575.H rйltз9з?ííemG£,"','í,?•^o0/'T<,'
Myfíorum uota 13 «з ijfdem,Thrdci- KicoldusVildchCroatue praßäut 448. gottfei, i6i<i. 34 toHgobardi, Ш 37
busejrGetis,Poßdonijreldtioto.i7 uerf. и ШЛш8l9^»Rom4ЯyWl^•4íFrЛ,
W>^4 4 Turéis
415.3346 mfeäatd
V/)g4r/5 6eDo414.45» CT Nigfr
Hexdf4 137. exercitus147.
N;7/'exunditio 685.17 undediäwt,ibiä.
17 сшре ei ,'°',<
tempeßdi mVannonii^»tStt9-6'üemboc4i'
i4.Gotthis4Vdlentelmp.'mcolenda miraeulofèfeddta 308.19 rumpeßis 'Я4«
; tr4¿t>4 41.7 MumexAtUntemonttaiOccifumde' PannonUnomtnVngtrii.abVnw*0'
UyßafuptriorqtucrKdfck,iTurcis fluere jo.i «ir/^ 40
occupdti 4i». 4» Hitrkurbs 591.33 Panthéon iConßdntefboliatM ««'°
Myßicitcrraßucbdtißitlocüexhibita, nomades populi 3.8 eorundem Afitty Panticaptummbs •+*
N (63i.ii Europa; commune emporium 15.« P4renfшraopp^d.46VШ)И»я«',^,'',?0•
^jAniîorAi644rx 761.31
iNN4r/ííC4rfH/4riu{p4f*-iciít<<tlHfli^ Noríí4
p4g.regio 46 A«4rí6ttíB4«4n'4áí(!?4,
145.1 иег/! impj/
и» Pámiífí ~
Л?
nknolmp.'mltdliämiffks143.33 йире Norm4nm'i69.47C i8o.«8D4/»»4/í4" ParifadesPantiedpiorumm «4J
rioaW(c4£«« 144 9 morfuwí 145.9 cr GrxcUordm'mfeñdnt 166.31 ParthiScytharum exules
N4/?i4 0ppi'd.4C4ro/oBnrg»fi1ío ob/èp No«4ecc/eyÍ4>Nt)HÍ-ircb«r65 643.34 ParthifanAÍnfuIaTyrdgctírmfeüH>»'
fum 602.14 O 6¿ B}t
Hafufbck Zdnczjiwctfut 810.32 еш/" QD4íerHer«/orttmerT«ri«go)-Síiia Pathdrmiddßdemconuerß iW
dem deferiptio, ibid. 40 137.30 4 Tbeodorico Gottboßtfus, Pathau'mumbellum J7»-4
Hcdpolis Aufirdlis ¿BelaVng.regeeX' pag. 140.1 PathauijiLongobardisdeßclionfj»
. pu¿ndta$i8.so¿MattbUregededitio Oldàmir Cumanm princeps ф,б pitronis quato pottß« »HUUbitrj
INDEX.
ГлЫмСЬ'тфтаи» 196.4 V'difßenßs conucntut 15.19 RabolzAdrxoppugnüt
VaulutCbuptrVngarormlux 414.3 tipmmlttducrfmcörumrcx 158.35 Rikojpurgum occupatum 456.**
ViulutColocienßsepifc. 757- 758 CT er 173.5* VutknormfeuitU 7431»
766.fi Vipusflorentmüidux417.44 mritiai RaymundusBaucianus «345»
j»..ï
IdulusVdrddybgtmfisepifc. 7(4.$ ftupcenúddt 4*8.8 Ънужш Váfcm Vcnetorum dux 37».
Р<Ы!йт((горо/и<«А(;вй«еп/и 144.37 VifepopÄtlorentmisdomiti 409.48 «tr/I 381.3,
Рли/и* pomißxföj. is «mmo« /04. vifonPdnnoniaprdßäut 6.19 Redagaf . - , »* «^44.17
Utrf. 3 Р<]Ьш'ш w Dánwby п'рл й.19 4 Gfrmí Rfgins mons 144.3037
Pauli« Kinißut 704.47 Cr 719.51 ros íápíum 187.14 Henrico III. Remanuifiar oppid.a mték expugna*
Vault caßclkm ¿Maximiliano captum, imp.obfeßum 117..36 tum 570.49
p<g. 7°7-4l Vifoniumirxdb hlizibetbircg'mi op. Renatus Narbonenßi Gil. princeps,
pecorumexticonfulU 114.13 pugmu 46.i1 pig. 434-3*
РсДкт tibi fuum 6. y. P1mP0nt.M4x.15. 13 Cdixto fueeeiit, regacoronandictremoniiVngarisuß-
Veltzmiurbsobfejft 4"-'9 p4g. 5*75* ttu 696.19
Vennodux 1J7-43 P//A<ni*fon«o 503.6 regis Ubemaculumfummireligioncob^
terdiccat MdcedoidextremSntiferiam vkcidkïlonorijMp.foror Conßanii* f~ 1
redaSus 818.3S --J-<1 r ', , — — feruandum , Lwdonici rrgíí iiflum,
Piredei
'eredei сит
cum Ro/imumk
Koßmundi Longobtrd.
Longobard. re- Vola Rom.coíonú 4b Vnnis tuñata 90. rJ»í«/i. 15«
gmadukermm,zrc.\4sî6 fuppli
cíum 146.7
Teregr'muttoßenenf.epife, 377.17 Poí.t Vencí* ¿(ítontf Ur¿54 Pi/im's осей г ßgna fccuU 114 9
in perßdos tHattb'uc regis ediclum, p4í4 300.10 Rbenenßum id Nicaßam Vont, oratio
pag. «51.40 PolomcubeWü fub Mittbkrege 58Î.10 111,38 eiufdemrefponfum
yer¡£jipiem
Verfe adßdtm conuerß Volonipropricdiñiqui
151.31 VoloniÎLidisliouiâi 3.44 Rbodus
35816 Rbetiumexpugfutum
i Maumete obfe(fi 111.30
Vcrßs Vnnos perbiennium hnperaße, interpolónos erVngarosbtUú 437.44 Rotearás Sueuoruinrcx 4*0.14
631.4
p*g. 40.29 Volonia,prmaSarmatia;pars 514 Rhtcbononaobfeffa i»7.i9
VerßcumtegnumiTdrtiris occupatum, inter Pomeranos &Polonos difcordia, Rigomeceu campusMeruit
pug. 314-3 1 p4& üi.14 Ripb/uí mons 4*3.19
495.16
VerußaiUmgoiardisobßlJd 148-50 Vompeius mignui 18.14 ixifanumop. 041.3*
4.10
Vetcrßorfumoppid.* Mittbkrege осей adPotentknamurbemßrigei 48.17 Robm4S4m&r4n4A/ciiI¿ cojfiúvtíupO' 641.38
рдмт 616.50 Vragenfegymnaßum 410.51 fií4 34°-ítf
Vetouiaexpugnita 634.49 Рг424 Boemi* ешы «*м - . - -Т - Ш4
r¿:»„ 0}4.49 Pr4g4 Воет!* CÚUÍ4 С4р(4 m . 19 er Rober.'HS В4И4Ш Venceslao Imp.340.56 fubfti
Peine Antißdorenßs Grécorum Imp.
deßgnatut}os.48moritur 316.6 4«5.*>C4»í-»í*Í4«?i8C447. MW 409.36
Prtrw Cardinalis S. Xí/Ii 6-01.30 mío- 17 Robertas Calabrie dux 348.5s
Pngenfei er Ciß>4mp«gB4419.8 Robertus Conñant'mopoLlmp. с T4TÍ
VetrusColocienfîsepifc.68j.i6ciufdem de Presbyterorunt auaritii cobercenii t'musprmceps 358 гг
captiuüii 6454.9 er tf„.,is Caroli regis ediäum i Mattbid rege Rodtl'mdaBertarij uxor 156.»
Tctrut cognomento Tribunus Venetom renouatur 651.18 RodericusBurgenßs epife. 438.47
j
dux 184.16 Procop««<R4Íenftc¡«i«E/isw6cffc*re- RodolphusBurgundU dux 186.6
Vetrui Brtmiti fieri expeditions tu» gmtidBocmoslegatus 443-51 Rodolpbus imp.cr inter ipfum ic Otho
tor 159.18 er 161.47 Vromethciu'mrupcrcUgitus 16.17 c4rumBoem.regcm¿cflúnt 331.3;
VetrmlMcer¡tt№Sepifc67í.ii eiufdem Vrofeer CapbarcUus Afculanm epifc. Romtnuspatricias 148.47
twdMfflMííífct*recíí4iío,i¿i'J. pjg. 633.15 Коимпи5 Grtcorumprtßctus 183.34
PefrmMore 745-43 Vruchmnoppid.ÎMittburcgccaptum, Romana imperioAU¡k mßdktus 53.34
PeírHíOdron4/4rtWPoIon.á«X46i.i4 p4g. 643.46 er56.33
Pcírut Pcre/u' 757-31 C4píu«, СГVfadi/*' Pru& noU4cúittitf Ай/2гм 4 M4X«ffii{{4^ Кот4П4 ecc/e//^ jK4rtdo exterarum ei.
La reßitutm,ibid. 4$ er4<>з.4 no deficit 694.39 ( putconßituti 150.14
VctriPobijproditorisfuppltcm 148.«» Рги/Й4 regio 5.15 ÜRominxurbisobßdioneAttiUmpro-
VetrutTrafenßseiut^deEuchirißiido vruteniqui 617.18 ib Vnnis fubadh cereseius debortati\o7.% itemUo
ЯгЫ 4"-S» p4g* *547 ponuibid. 4t
VetrusTriHicruerex »3719 Vtirfc0P0l0nUrex4j6.4M3r4t7.4i Romaniab Vhnis affliäi4.9л Longobar
VetxmVng.rexeim^resgefU 317.17 Vteropbom Vterobhonureoin
regio 4 4J
ußj; id 114,40 «<И morí «5.j (íiid/ciíi* ЦЬЬш ¿i уляй »ta/Ï4fiiWl dorumßipendmijßäi 146.14 »>4П
Vetr'mirtdmum opp. 737.31 non>am reeipiunt 839.4; ''"fr Rom*
VeuzeinfiBifiarnisoccuptU 9.41 P>T4mrti« P"¿" 90.34 not er Goiibo; cur Attila dißidium
Cirminui 631.13 m-'chiniias 56.33
Peuzmorum regio qux in PyrifciUdUUiF. Conßintmopolitano
Phamiugufli Cypri urbs i Genuenfibus Romaobßffa tycapti ¿Gotthis 45 17
lmp.nuptigrduißj>eüicduft 178.35 4 Vanijüs 1 04.17 4 LÍgobardis147.
Cipti > í7j,j7
Vhilippus naced.rex 3350 ^\Vmqueccleßenßsmbs OL 14.3? ii4Ldá»sÍ4orege 409.10 eJS4r4ce-
ПЙ i7>.»
Philippus Artius VenttorSdux 418.4t ^Quinruws c/a«di/ lmp.friler, Au- Rofimundi CunmmdiregkP. 143 14
Philippus More Qumquecclcftenf. epif. gujlusi S.P.Q^R.appeüatusetcíftis Rcßmundt 'mßdijsrexfubktui 145.31
p4g. 768.18 R (39.14 B-oßcmdndorumpcrfiüi 41.48
VhUippM Conñantinop.lmp. 338.44 рАеЬиРогош/шогитЛа ,159.17 Ro'i>eriutLogo64r.rex 151.43 fi153.16
Vbilippopoliscdpti. 37-49 RddodldusLongobird.rex 153.18 Roxdnipopulitj.f corum deferiptio 13,
Vbocnicum'mtntt 11.18 RadulmmoriiVMlachùcpreftflus 757. i4urbsi$tepbtñoVng.regeoppu*
Vuardut Adámica htrefeos tuflor, turf я$ gnatt 1773*
II 5 Rȣi
INDEX
fùfiv ,40.2 Se^unttídt«¿M<Mwimon¿cb«i205. tum ¿ÍSj

KufciwelRutenuttbi Si° SebifiiAnuAVäAkyequttum dux 809.48 40er448.1l


R«íe«orMm,erPo/onorMfflcontMVngi Stbáflúnut Rom. Keip. proditor 4S. ShnondeErduudZigibricnf,<pi[c.7g0t

S SefejftwnMí Strtgonicnfis mtropohtA fSimoninfins,mirtyr «04,11


SApdTi'ácdpfí 705.44 cre.if«5 _ 205.50 de SimoniiediclumGregorij VU. font.
Subizijobfeßo 7i7 6 Secundum Cdabri* oppid.¿ Smccnis pig. IJ+-U
Safari« 4 Romojído/iiperáWí ij$î осснрлиш 225.24 ви^йли «rit 1)?J
Staepop. »7-»« Segefopdgi« Sirmienßsregionisßrtilius 761.14.
Sí/ítíim»» opf.db Vng4W «pf«m 305. ergx Senes implj »7-3» Sfo4rgd«5R4Kenn<fp¿fric¡i« iJ0.7
«er^ " 7 Sernn Mnde Лäi,crcApU 83.18 de Spiritu fútelo , mcedonij bmfu,
filmmmirabile «07 s Seno di'aconw 38 p<|. ; 47J]g
SdomonAndretVng.regisV.rtxcoro- Serespop. «76 SpitigncïmmAtrem imputa u7.f
плшгг^.гб eiujdemresgeñé «o. SeruAtiwsTungror.epifc.74.i8 tiufdem SplibergumirxÀmtihiiapti $0.гб
ziiufytd 46 miruuli 10 84 SfdíimírwBw/g.prwcepsríptKí 37j.¡j
SoíonáRom.eo/onú ebVngmi ехрн- Sefuddm Romodü ductsлЬтпил 154- &ерЬ4пи*Ул&гех,еш$ег#<1кта1иг«
gndtí 87.10 crí8.i8 uerf. »7 Ugionem ßudium100. гвсггеЩи
îmsri* mf. 6¡8 Seuer'mumoppid.ÀScuerolmp.condi- eiiuresgeße,ibiiuf^iiu}.fmo~
Samía fiue Scidiiuù in quot mfuläs di- tum 7Л9 colUpfum, demo mßAurA* . riturjbid. ,,
uiß 3» tum 37<SJJ Stephtnwsll.Vng.rexi7s.47emresgt
Sindirobechuf Aibmnf.pfmceps4.9s. S.Seuer'mut »4.1.4* ü*,ibid.ejkde и/$лЬ8о.у»юг.
иег/I »4 Soc/onoppt'i. ¿3M« tuM,ibid. 4+
Sárm^f* 5«i'cr S<mrom<t HnJe díiSij. So/io^ißcri/icirint »7-3° StepbtmuUl vng.rcxi?^,) citfitn
uerf. 43 Solodanm Aßyr'ue prmceps 66919 rcs,ibid.ufq;ii 297.14
SAmitirum vScytbirummos »4.« Sollbin Vngirus difcordu inter Вое- StepbinutllU.Vng.rex 905.15
Sümonopp.4oi.7aTurcisdirutü,ibid. mos eyVng.autor 17619 Stephinmv.Vng.rex 550.17
SAroltbiGiul*ducisVng.Y.i64AoGey SolymannutTurcorurexiö^.. jetlmp. StephenusCrijpm Simienf.epifc. 6.15
f<e regt пирм »97.« 757.4 eiufdem res,ibid.cr mdcufque er 64* . 19 Mittbit ngis le%ttiu,
Stracenorum graffatio m Beneuentum ad 773.20 päg. 67059
»85.51 Genw^m 187.3 Romain 178.51 SomboscAÜeüumobfeffum 718.16 Stephanut Azel 76S.4
Sjci/mib 195. 19 Conßint'mopol'm, SophiA urbs À lußmiano conditA 47}. StephAnus Bttor 6. 4! er 4Ï9 • 4' CT
p4g. 184.40 «er/! 14 757.20 ef 677.50 е1даоЬ«1й7Ц..||
in SAncenos ßue Turcas bellum fi- SophiA lußmimmoris uxor 144-" SttphtmtBoßbnenftm princeps 557.
crum 305.48 in Sorbitnfei Слго/í mmorá expedido, uerf. 16
SAxonesÀSueuiscUdetffvâi 147 5 и» рл£. «75-4 StephinusEymiger 575.4*
GkÔi'îM erumpunt,ibid.Àuerifide de- Sibmicum oppid.oppugnitum 373-43 StephAnmVrodericus aneettrim 75S «
/ïcmnt . »72.25 Si«mbr«P4nnom*meíropo/¿$ «iCaro StephinmBilogh decurio tiut
contri SAXónes rebelles Vngarorumcx' lo MAgno occupitA 17.19 Stephdnus Dauid cognomento Kizy,
peditio 353-44 ficcitismAgnA'mVngiriAlAittbix regis pig. 645.59
S«4 Vie/шл <i MítthiA rege оссираЫ, temporibm 619.^8 StepbAnwibofiVcimpfmceps 814.14
pig, 664.18 Siccnfmm intcß'm diffenfío 417.10 fíuc Lofonczitu8i7.iS item 814.5I
'ScArdonADAlmAttA!fubutrft 874 Sí'ciim q«oií er Sibicum, лЬ Vnnis expu- SlephinutGtyftï.picro Uptifmaem
Sckuonicum er Boemi'cam bellum 1 74. giwf«m 87.5 i Veneüs obfeffum 417. ti^rwf 197.11 eiut educttio,mitVng.
uerf. 50 uerf. 19 rexcrcitur 'S?'4
Sc/<<hi 151.12.» lulUm'muidunt 153.4 ád SiculiHehetifsAfimiUtÍ76o.i7quApce SttphinmSetpufienßscomess$6.is&
uenmfidemconuerfi
ScIáHori<m ôngo 377.19 па inobedientes ifficiint mores
11,47 skidoruminTrAnjjyluAnix 155 135.
40 StephAniTriffylunnicumVtnttMi,
694.18er 719 52

, contri ScUuos bctlum


SfíáMoni'4 68.18 SigebertiUMetenfîumrex
760.18 uerf. 16 Sfepfcan«
145.5 p4g. S/>c& Boemw 37».<
7*?J4
SchmcUisfimilia 614.41 SigifmuniuirexAdBifileam uiftut m. StcphAntun\l.po{tLconm?ont.m*.
SciibisBiffeusTurarumdux 466.7 uerf. ii pig. '775Ü
SciibiziumßueSibtzium expugnitum, Sigifmundm Vngiriirex cr Imp.coro- Stephanas VAyuok iziislä V.obtrûct-
pig. 601.59 natut}98.neiufJemrtsgeßA!,ibid.et («5410.10 tduerfuseum mttbitcx
ScodrAÄTurcisobßßi
"Scordifciundediâi 616.15 mdeufq;id 434-4 Steumchumoppiiexpugnitum
21.41 SigifmundtediflumitHttthiAregecon- peditio *7°4*
síj'í
ScyriÀGotthisdelcti íjS.ji firmitum 651.22 sti/ко Oee/dentiíg«frerwíor44-lC
Scythidegeneres fiäi
Scythirumorigo,moreS3o 11.10 Sigifmuiidus
22 rejge- «er/i Conftintitnftsprinceps59. 45.5
з7 S(inyp,ícé4Má«Wi<rfge¡ffler«/iS<!-
/f<e 29. 7 er 52. и.
¿emdefcnptio 4414er
er 35.5 еогип-
»63.44 Sigifmundm nerberßeinm regis 815.50
er SigifmunduiLodouici\ng. «er/!
Adopti Stridoniíoppid.AbVmU'mcé¡m90ia
••88.5 ««1F. 5S7.+ str¡gonicnßsconuentllSC■Z"ltß*l6•
ScythtinUomeroignorAti
ieScythiiZgefippiteßimonium ил SigifmüdwiQ£mqueccltfienf.epifc.68j.
32.18 45er 20J.7
sieiu/deme/ogiVi^jScryij^yet SlrigonwmÀTArtirisexpvgtttmM-
Scythitdimßo j.t 7i9 j, er 748.4.3 4jttem<iUdií/<íorfge 4Я»°
ieScythi4Afiitic4 t4.f1 signinorummmt to.4, SK^bttP^oniiiKXtmijifHmW'
t N D É 3Ê
tbmcolepusVrigtnßsAntißes 411.1 íáTbwJorieira H¡/p4n.cr G4/.f*gfii»
SucciAAußruurbsobfefft 410.7 Atíüe /eg4ti 111.43 f>Sírfcírt«nJ4<te)'
5«ffeÍ4Boem«íjá4.44 latroc'mij pce Tbeodorko vißgottbommregi,obuio Tyridates Arméniertx _ r.„„n
31 29
«M 565.13 latumfotdus bellum mduitur 47.39 Тугпашл ludeorumfu'mm V
Sueropilut Ddtutüt rex ей Genf« Sckn de Tbeodorieo Traieäenßßbula 31310 дгАси Vngír»< Hríí4
V Tartaris 736.J
dium Chnßißdeimtiatus 180.17 TheodoßmConßiiumopolitaiu clafivs v p¿t4 beau
Suetamquibui rebutabundent j.17
Suutii Gotthis crvnni4M«fJii07.ip er Tbeodofiut imp. cmé¡;resgefte 43.11. Valachi.feu V/.tcbi pop. 304.49 m со/"-
иег/: +, dem C4ro/i Vng reg« expedido 347.
158. 14 «ranJcffl contt-л Olhogut* Tbeodoßa'mf.critrbs 14.4 16 ítem Sigifmundi Vng. regit399. 1j
thostxpeditio 158.31
Synderom'a 4 Twe/iexpiigB4t4 43931 Theffagethxpop. 4.,7 item Тнгсдгнт 466,7 cumijfdent
SyratufeBeÜifirwdediu 141.33 TbeßalonicA obfeffi 139 14. Vngarorumprilium 414.1t
m Syrw bellum ßcrum 307.43 Tbeiricm Veronéfis Attile aduerfat Ro Valacbia malisaufbieijs À turcis ¡nftfls
Syrmienßsconuenm 14.16 mufioim/r/gaWr 59.I ta 604.6
Syrmienßs agcr <i Tunis uaßdtut 410. TÍ>indwnererVi«dfffler 139.8 Vafaffltr O/îrogoftborHmrex 137. 51 'm
pugna contra Scyrosctfui 138 3t
«er/: ja Thirnmiacapu 416-35
Уй/гопеп/7$сопкс«<(И 1430
SyrmaTri'ii-'florHrorex 11.1 Thomas liurienfis epife. 700. 33 liéТли
rienfispont. 669.3 Vj/rnslmp.Rom. 41.9
Syrochius Cofdrox Perf.regis F. 15-1.33
ThomasaattbU regisfteretarius36.1 6 V4Íítinún«i Rom. Imp. Ww4 4Í Tfceo-
iythotm captuuts td ШШплт regem doricwm /íterí 56.45 cídeí 1 04.8
idduñus 457115 Thomas Haurozenus Conßantmopol. VíUntmus Vannonim cognomento \м>
patriarch* 3044t
T pW 70,-3t
'уАшЬкг/лии Imp. 409.40 ThomatHadafdij comcsValat'mus 8:1.41 Valerianas imp.54t .49 Chrißianorum
TAnïtifl. • 15.2* Thomatfcribi S91M
perfecutor,fua: tyrannidispoeaas dit,
Tapyns qui mos 18.14101 Tbomu V<irc/torc;ç d«X 814 4
pig. 37-*+
Tartan mfcûint Vngtridm 319. 4S er Tbom« Zeecb 45'.<>
Thomafma Aniret Vng. regis mater, V.iífruDÍoc/eiWm'F. 541.10
310.17CT31J бО"3!7.1С- Siry¿0'
ш'им oppiigium,ib¡d. 4; лСмлм P*g- ^ • Л4 »7 V4Íeri* Corcetí epigrammt 541. i»
Valli* Vißgotthirum rex 46.зд
им n.¿í; Рлллши-ш repetunt 331. Tborifmädus Theoiorici Gotth.regts F. V4niWt linde dielt 151.30 erpoßea Scíá-
• wer/1 14 6yypatrifHCCeiit7i.7 ciußemjine
bris oratio 69.34 uosfcipfosappellant 46.24
ТлмлгогитлиапЪ'* 316.3 ítem crttde V4nd4Ü4 Gottfoií c¡e/í39-3Í Р4ПП0П14П1
litAt.libido, perfidia, uiâus , habitat, Thuigonbaffa'budipra'ßdvA 809.»1
Tibifcusfl.pifcoßßunwi 760.19 oecMpínt 829.14
cre.i&i'd. 17.11 ¡nde 'l'ííDmitijCjKf nunc Pap¡A,db Vnnis dm VándaíorHfflgenf/sorigo 39Л
Tartaroruorigo zrmcremcU, effigies, V4«djli Bitrgnndionum nomen fortiti,
mores,religio 314« СГ 315-14 ршт 100.г item ibongobardu 145. pag. tx.s»
Tartarí* истл er/У/<< ubi Í.18 И(т£ 10 Varad'mi ÀTartaris ctß гг<.б
Tu/si/o Biiwroviim di« »67. 7 Tír^í /î. 11.47.er u ÎO
Varad'mum Dacixoppid. i. ni quo er
Tauri Scythicagens «3 36 Tokay arcis expugnatioper Lazarum i qua occaßone conditum 259.5 * S°H'
TAurifium oppid. ÀLudouico Vng. rege Tolofa Suitende er Sambuto autore 818.6
ufbs 71.30 manno obfeßm er C4pt«ra 761. i»
.obfeffum 3698 Tomilda Gifulphiuxor 150. 31 eiufdem er 763.14
Telenus Ня-сн/и ï.GoUbict, Myfix er Varafolo mcantatrix
obitut,ibiä. »13.44
íuropxrex 3J-41 Toxis Vngar.rex Varnenßs cUdes
»I9 1 er t90.11 Varneefitux 486.ii
Teíenw Caffouienßsprtßtbt 4*140 TraguriumabVnnit mfeñatum 86.44 487.»
Ttmtfuari arcis expugnatioper bambu- Tranßyluanit beüum 457.14 СГ567. Vafonoppid.captum
Vathia Magut 7»44»
cum deferiptл 813.1 123.39
Tfrt»4ÍMBM/gírorwn<í«X 41.CT 637."
1354 frißyhmütregioy. VdalrUus Patauienf.pont.
15 tiufdemßrtiii' Venctslaus Vng.rex 34'-47
Tergeßi Rom.colonu ab Vimh direpta, tat 760.3$ VenceslausCaroli Шр.Т-.AbduAtm341.47
pag. >o.jj TribaUipop. 409;
839
Terge/tmormn de/гДю з7>-« er 374 ТгйгсЫ Boefflomm équitumprtfiflM, 34 er 410.38
нег/; 35 Venetia ab Vnnis uaßati 94 \S
pag. 668.8
T«r«4«Í4 4BomKM/é/r4t4 5659 Tfmcmioppido Stephanut Scepußenf. Veneti* 4 Pipiflo llalix regeper deditib
Teudelmda Bauarorum reg« F. 147<* nan capto; 175-44
comes ¿Katthia regedenatus 601.10 Ve/ie/!4rMfflonge 118 t
Tentones ab Vngaris aß 164.19 Trapezunthesmons 1+.1
Thaburciuitat 4'5-7 Trafemunim dux spolctanus 159.40 Venetiab VngartshftßatiiBA,.? bello S
Thaleßris Amazonum reg'mi 18.30 Trauderfdorßim oppid. à mttbia rege • Ni^epboro ConftaniinopoUmp.uc'
Tbaurifäk\Dacisdeleti n-4 xati 175.15 item 4 Stepbano III. Vngi
expugnalum 616.46 rege 194.20
T¿eaf«w«r£>ííÍP//3mocípfi »74-10 Tulnaurbs captA 619.19 VeneUtbmmarico Gotthorum regeui
Tbcodati mfororem mpieW 141. 16pu TKrtgripop. »10.34
tuta,ibid. ' t6 TurciabVngarisfiß ñi 4°-з
4*44? Vene«' Matthi* Vng.regißipendia ab
TheodoricutTbuidimeris?. 138. 4R0» Тигсогит i« Píwncnwm irruptio 410.
■ mano imp. donatiu 139- г9 eiufdem rogant 623. 39 er г/и* ¡nde Venetí»
23 item M Rrf/HiM i V»5j«rÚM , A/e- detrmtent4 orf4 61445
res geßx,tbtd. er »/ф *d140. 15 mo» mitnniitm er Jt4Íwnt43?.i3 er 615.* Venetomw cum Turcispax 628.46 ité
. ri'fur »4'3 er 715.1
Tbeodon'cW Attife F. 107. 18 oeemnbit, cum Tunis Venrtmm pax édColomannumVng.regempro pA*
636.43 celegatio 170.5
pag. "7•?» de Turcis AfiaticA Scythiaoriundis 31
ThtodoricWiGotíhormrtXCtfuA 68 VenctorKmw&t's ¡w'fttim 94.33
«tf tu Venetorm cumfrancifco Camrio bel
S *7fy<Utnr í».4 TuringùAbvnnhmucftAts 8f.\g lum 171-14,
in Ve-
INDEX.
Rom.Imp erмлхйпШлииш Röffl.it ab Vmorm rtgw,poß Ше mortui,
inVenelos TuYcorum ¡rrüptio éif je) deßäiones ,}6.¡
Vng. regem er V/ddá/nttmVrtg.er
inter Vénetos er Vngaros fcedus iclum Vnnorum m TrinffylumubAitmm
boemurtgiVofonijcidufi
i66. 34 rurfut prtlium 168. tirar* Vng4ri «tuer* /ide deßciiint 113. 46 e<v 810.34
mores 1374 m Patmoniam mgteffiu,
fm bellum j68.i6p4X}7o. ил ve- pag. jou
rim.iem сит Воеmis coöaiio 618.6
nein uiolata,ibid.cr 3744 item ab Axnulpho imp. deßäio 180. «bVnnij Rominigmitcrtßiäi лял
Verbosoppid. 6to jl m ßigam conuerfi 49.41
Verona ab vnnii txpugnata uerf.
96.17 VngariiÜofJemsdrteuiáÍ4*} 3* de Vnnisßäaßma 57.45
*6 mß'
Verruca- tonuentuiab\Udislaohabitwt gnemßragam à Cbuniíperpeßi гбб. Vradiflau* Otilionis U ComíF. Bot-
pig. 743«7 6i .irartim grauißma clade ajßäi, mi* rex 175.16
Vcjbrienfisbaßlica »05.14 Vrí>j«i« Agrienßs ponti/cx 5. 44 er
Xe\pt'miumoppid.occupitum 711.10 Vng4ri pag. 515.6 677.38
aiuerßtt Gradeos arma fumunt
de Viatoribuslex à Tunjr is lata 315.43 181.16 mbulgirosuertunt,tbtd.4.o VrbanutBatbtint 761.5
Viecgraim uim à D.Matthia mñmt'
ltaliam adonuntur 183.1 CT 185.1 A- Vrbanm Pont. MatAUrtgisäpoebry.
m lemanos tructdant,ibid./a.6 Alfacium fiarius 16.15 CT 177.19
V1eentMHr6i9i.11 abvnmsfubuerfa,
cum Saxoniaßjoliant 186.3 Ab Hen^ Vrb4itw QH-e/br 646.9
ibid. « rtcograuiff- clade affictuntur,ibid. 6 Vr/ut« BriгдпшX regit filia 134. 14 de.
Victor PifanUt 37J-38 Ualiamrepetunt, (bid. 3$ Koricorum ß>onjata,ikl}6 cum Xi.miAibmuir
VielorramMu^enbergf/i^ííÍMX 571.39 regiones incurJant 187. 7 Aug«' gmum Colonia: audiatur 114 4t
Vienna Außria- iïriderico Imp. mißt,
/fdm obßdent,ibid. 33 m BHÍgároj ex- Vr/uh Dionothet Britannia? regis F. 7$.
pig. 694.11 peditiontm'mßaurant\S8.6 Germa ii.er 77.19 er 79.31 eiu/üem «def,
VitnmÁ Iiax'mUianoP.om.regerece^ p4g. 8J4J
niamrepetunt 189.34
pu 644.18 Vngarorum р/ег<еф £mi«'<e ex qmbui Vr/i« Vrfitm pontifica Icgäutid Via-
Vienntdefcriptio 617.19 dislaum 719.39
Vienntnft mcendum duetbut produebe
674.8 Vw>.<rornm 163.50 Vtmen/èi ob/éJ?¿418.41 ííVenetoiíe^
m Haniiofiwm redituf 161.1
Viennenfium rebeüio 694.1 tíciunf, iW.
Je Villicorum abduíloribut Matthix rt Vng.irorKin ebdes 44 .1 4
VngjrorMmjpo^ocei/piif^plMrimiiíRo Vilackoppid. 7s,-4
gis ediäum 651.1З
itMfii шperij proumeiat, íodouici Vu>/4cbwBo)?i<regiiIui 590.11
V'migißusSpoletanusdux »7**7 Imp. temponbiu inVngariam redi ихогит dpuií Tktcoí contemptiu 435-.
pro VtrgtnuMe conferuanda precatio, uerf. 44
tu* , er departa uiñoriatriumpbux,
pig. 106.18 uxore; eum/iberií.exPlíifonitia/liW'
uirtut exceUens nulla fine muidla diäum pag. 181.4 to,c;u¿ communeshabucr'mt Ш4
exemplo töuttratum 757.4i Vngarórum annates 164.38 X
Vifigottha-à Stüicone addeßdione er Vngarorümihtarisäßtptma 666.47 ■jrErxesPerfarum тех tum'mgetíexer
беЯит proHocati 44.9 « Valtnthe e- inter Vngaros er Boemos bellum 176.» cituabVnnisad'mtcrncciohemuf
мет Gr«eos 178. 15 er Francos 166.
fmim deficiunt 41.11 queсtfu*
50 VTurcos 403.19 item А/еш4ио5, Xí/ímpoflf.615.15 40.29
Vißulafl.crciusaccoU j.jj xbeodfm Hf/¡o«or4
Vit4ÜiVenetorumdHX 195.7 P*g- 43Í-4* Aragonia magntßcitxccpta&oriu,
Vites Gatherum rex creitiu 141.41 Vngaria curßc diña
Vngaria ab Vnnis oriunda deferiptio,
"750
pag. 601.3»
Viteßjarchiepifcopimors 595.5 Z
Vladislaut Caßmuißrater Polcniai rex Pag. io.14
(yrAboícbí»Vng4ror«m<i'ia 16351
CT VngJrÚ declaratut 441.41 coro Vngarußnes 688.17 er 14.* "Zacharias Qrtcus Grcgorij pont,
iMtUi 44J. 11 eiufdem resgeßa- 481. V/igarú regni Sj/ari'dtm 814
fucceffbr 160.11
Vng4nü reg«per loí>4n.S<<m6KCMm(/e-
ajmor; 490.51 fcripti8gt item per lAichaelem Zagabrtenfis antißes 3*41
VÍ4liis/rfi« UñeXV. ШШ annum Ъоето Zagabrienfe collegium ¿Man. Cmino
rumrexpronunciatm 585.19 eiiure; cium 840.1 кет per АЬпЬлтйъЖ
febay 901 oppugnatum 7134
680.11и/$<«{ 711.38er 74S.11 "Zagabria urbs »41
VÍ4iiií/л; cumfeine Alberto colloquium Vng4riain po/îvnnôicr Oflrogotfbos
695.55 p«, ecrorutio er pompa, qui occup.ir'mt 141.11 "ZagorU comttatm
"Zaliabus bUumetis Twe.Ifflper.F.641.
651.50
in Vng4ri4 Rufti eorwm bettum exortum Her/: I
ibid. a
inter vladiüaum er Elizabethan rcgi, 416.47 item eiMiie 450.17 item inte ZalomiwDalmaturex им1
nam pix coßituta 46},J7 cum Тигсй Sraum297.i6 itempoft Attertiregii Zamolxis Pytbagort feruutpro dtoed
induct* /аЛ* 745.48 obitum^uplexßMioexcttata 443*6
«b УЫнЬо rege ludítfuapritulegia ti rwr/ùm Vlidislai tempore inteftmum tut 10.38
dißidium Zemlonarx
690.44 Zeml'mum Vng.0ppildirept1m16i.14 761.17
bi confirmari poßulant 695.7
ViflMi TrjwiiM iniumm Rom„ne.i>n, Vnm quando er gMomoííoin Europjm Zeno Imp. »9 t*
ferio 4 IWtWls íüaum itliifcttur, írjiecerint 41.7ЙЯрОШМ propaga* Zturis ydach,oppid. i Carolorege ea-
pag- 34'1* rhu 43 34
ptum 347'»1
V/ricu<A^UÍlr¿epi(triitrcbi( 194.4.5 Vnni ^ai er AU4ret,i« Francos beQú то Zigetobfidionis expofilio , SábiciSof.
V/ricm Ci/ú come;Boem¿e regno pr.e- »ent 144.41 cum Francis confltgunt
/¿#««438.41 uarijsarttbuiregnwn 145.8 m Tranßyluaniäfecedunt, /èç Zo/fan uerf.Tranffyluantí dux ч»я'
fibi uendiare conatur 4J9. 4 Cro- Suidos appellant 136.51 Zotbmunduf naußaga *Лл
«ura СГ W/i/ÍJt 49г. 2j Vnni: <¿ Goubij^i/i cr¡edtbusfws eiedi, ZouuarAtttkcxercúusiux no.at
eiufdem interim 5>9-io p4g. 138.16 Zoynichum Rafeи oppidÀMattbùre>
ViVicut Euzmgerfeditionk autor505.38 Vnnoriim origo 40.11 moreí4tg¡ /rroci ge obfeffum obfeffum 5*3 3»
Vnguricuffl dtuiinum erhombtle Ьейй, t45 41.13 сит Кошдпи prtlium 48. Zrebernichum )7SM
17 mprtelio mos 4?.yj arma сгие/îi ZuUanVeffenorumpr'mcept *л,Щ
pag. 168.30
Vngancd ceccrÍM BíterFridm'ciwi Ш, menta дил ¡},9 ¡mis.
ERRATA INTER EXCVDENDVM COMMISSI,
fie emendabis.
tig.f.utrf.48.<¡udmVMt'nutum 9,if.cruMcum if.14. corUenderunt tf4.ji.«nfm'f,«f, cni.txtmplô 69.14*
pltriqucfbunt ji.4.Tu'nt,'mquit,Kts 83.38. retwr« 99. 44. titcbmtur по. 41. preftroci плШтл 140. ;9.f><\7o
144.». mterceßit iji.4J.tergo 15)49. diuiforcgno \$6л8.оЬ obeund* \6\.ii.ntcprm 17Й.10. Necperempti 0-4».
/íímme?'49.BerfUr<ÍHm/iepotem \jf.i.hdrÍMOpol'm iS7.i.GermittUq¡ej}4..rebiu,Ludouic\u lo^.ji.emdta 10*
î.ofcuU er 6. pcnetr.di.t corhum iif.sp.baßlicc Aibcnfis mji-Qttw itf.^.to/crvtre »<í7.4i.popnlos 180.31.fUMtjnt
3:i.9.f»íiiÍ!í!f/f repiifafm 34;.ij.iníi« 545 lö.uxnUM 546.50.Cop.t¡s t68.^.mttü(xi¡fent 390.11.
mttmgti, 416.38 «ulncrr, 8б5.1г«ргшл íinMiíb«/i.íí.it. Getera crrdlA,quupropter
mßtnsnundi»<irumtempusrccognofccrcnonuiMbit,iüigtnti
Leftori cfficmkid« rrfmfluwiw.
BASILEAE, PER В ARTHOL ОМ AEVM FRAN
CONE M, ET PAVLVM Q, V E С V M, SVMPTIBVS
PARTIM SVCCESSORVM О V О R I N I, PAR*
tím Sígíímundí Feírabcnt : Anno Domini
si, o, L X V 1 1 1. Mcnfc Marti'o,

You might also like