Professional Documents
Culture Documents
eh dk; [kkÅ\
MkW- uafnuh /kkjxGdj
MkWDVj] eh
dk;
[kkÅ\
Mail: nan240950@gmail.com
vuqdzef.kdk
fo"k; i`"B dzekad
1- MkWDVj] eh dk; [kkÅ\
2- fu;kstukph lq#okr d'kh djkoh
3- vkgkjh; inkFkZ o LokLF;
4- fdrh izek.kkr tsokos
5- vkgkjkfo"k;hps eq[; fu;e
6- ÑrkUu Eg.kts Lo;aikd djrkauk
7- izÑrhizek.ks vkgkj Eg.kts dk;
8- izÑfr d'kh tk.kkoh
9- okrizÑrhpk vkgkj
10- fiRrizÑrhpk vkgkj
11- dQizÑrhpk vkgkj
12- +_rqizek.ks vkgkjkr cny
13- vkgkj gsp vkS"k/k
14- dkgh egRokps
1- MkWDVj] eh dk; [kkÅ\
rC;sr cjh ulY;koj :X.k MkWDVjdMs tkrks-
'kkjhfjd rØkjh] nq[k.;kps Lo:i o R;kojhy
mik;;kstuk ;k ppsZcjkscjp u pqdrk ,d izÜu
MkWDVjkauk fopkjyk tkrks-
*MkWDVj] [kk.;kfi.;kps dk;\*
gk izÜu egRokpk vlkp Eg.kkok ykxsy dkj.k
[kjks[kjhp dks.kR;kgh 'kkjhfjd =klkph rhu izeq[k dkj.ks
gok] ik.kh o vUu ghp vkgsr-
;kaiSdh l| ifjfLFkrhr rjh gosps fu;eu
vkiY;k gkrh ukgh- lkrR;kus dks.khgh ,vj df.M'kuj
oki: 'kd.kkj ukgh- okijyk rjh rks lka/;kuk o gkMkauk
=klnk;dp vkgs-
R;keqGs vkiY;k gkrkr T;kps fu;eu vlw 'kdrs
v'kk ckch Eg.kts vUu o ik.kh- iSdh ik.kh xkGwu
mdGwu okijrk ;srs- vls fu;eu dsY;koj okijysys
ik.kh cÚ;kp izek.kkr LokLF;kyk iks"kd vlrs-
vUu gh frljh ckcgh LokLF;klkBh frrdhp
egRokph-
uqlrs vktkjh vlrkauk uOgs rj ,johnsf[ky
vki.k dk; [kkos gs tj letwu ?ksrys rj rC;srhP;k
fuE;k rØkjh ykac jkgw 'kdrkr- vkiY;k [kk.;kfi.;koj
vki.k Bsoysyk rkck vkiY;kyk vusd o"ksZ fujksxh
Bso.;kps dke djrks-
vkgkjkfo"k;h vusd xks"Vh fofo/k oS|dh;
'kk[kkae/;s xzaFkkae/;s o vH;kldzekrhy iqLrdkr
okpko;kl feGrkr- vkrk'kk rj usVoj ikfgts rh
ekfgrh o bZ&iqLrds miyC/k vkgsr-
rjhgh vktkjh O;Drhyk MkWDVjdMwu vis{kk
vlrsp dh MkWDVjuh oS;fDrdfjR;k #X.kkpk vktkj
ikgwu R;kP;k 'kkjhfjd =klkyk vuql:u iF;ik.kh
lkaxkos-
gsgh jkLrp vkgs- O;DrhijRos R;kpk jksx] R;kyk
gks.kkjs =kl ;kr Qjd gk iM.kkjp- cjs ulrkauk rj
;kpk fopkj oS|kus djkokp ijarq cjs okVk;yk
ykxY;koj o iw.kZ cjs okVY;kojnsf[ky jkstpk vkgkj
[kjs rj oS|kus O;Drhyk letkowu |kok-
ÁR;{kkr vkgkj gh ckcp O;fDrlkis{k gks;-
ljldV lokZauk ,dkp izdkjpk vkgkj ns.ks xSjp-
izR;sdkph izÑfr osxGh] 'kjhjkph xjt osxGh]
vUukph xjt osxGh] rs ipu dj.;kph rkdn osxGh-
lkgthdp izR;sdkpk vkgkj osxGk vlkok- brdsp uOgs
rj ,dkp O;Drhpk izR;sd fno'kh veqd brdkp vkgkj
vlkok gsgh jkLr uOgs- dkj.k rjktw ?ksowu dkgh ekstwu
ekiwu tso.k dsys tkr ukgh- mnk- d/kh e/kh nqikjps
tso.k tM >kkY;kl jk=h rkd Hkkr gh iqjrks-
ex dls letkos dh Lor%pk vkgkj dlk
vlkok &
vk;qosZn'kkL=kr ;kps mRre ekxZn'kZu okpko;kl
feGrs-
vk;ZHkwehoj vorjysY;k ;k 'kkL=kpk bFkY;kp
ekrhr mxfoysY;k vUukoj ok<ysY;k ek.klkyk mi;ksx
gks.kkj ukgh vls v'kD;- myV ;ksX; jhrhus dsysys
tso.k ghp Lor%oj dsysyh fpfdRlk gks; vls
vk;qosZn'kkL=kps Eg.k.ks vkgs-
vk;qosZn'kkL=krhy fu;ekaps ikyu dj.kss Eg.ktsp
Lor%pk vkgkj lqfuf'pr dj.ks gks;- ;sFks vokZphu
vkgkj'kkL=] fulxkZsipkjkoj vk/kkjhr vkgkj ok ;qukuh]
gksfevksiWFkh ;k oS|dh; 'kkL=kr lwfpr dsysys cny
;kapk fopkj u djrk vk;qosZnkyk e/; ekuwu dsoG
vk;qosZnkps fopkj i.k vxnh lksI;k Hkk"ksr y{kkr ?ksrys
tk.kkj vkgsr-
2- fu;kstukph lq#okr d'kh djkoh
●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●
vkgkjkfo’k;hps lqfopkj
vkgkj vkS"k/kk lkj[kk ?ksryk rj vkS"k/k vkgkjklkj[ks
d/khp ?;kos ykxr ukgh-
ldkGh egkjktklkj[kk uk'rk djk] nqikjh
jktklkj[ks tsok] la/;kdkGh fHkdkÚ;klkj[ks tsok o
vkjksX; jk[kk-
iqUgk uk'rk d: 'kdky brds iksV fjdkes Bsowu
tsok-
ykxsy frrdsp vUUk f”ktok- mjysys ok f”kGs vUu
dpÚ;kP;k MC;kr Vkdys dk; ok [kkÅu Vkdys
dk; & R;kps Lo:Ik nksUgh fBdk.kh lkj[ksp curs-
vUukpk d.k vkf.k d.k o osGkpk {k.k vkf.k {k.k
okpok
6- vkgkj lsoukfo"k;hps eq[; fu;e
vUu usgeh rkts rkts o xje xje tsokos- vls vUu
:ijaxkus Lokfn"V rj vlrsp f'kok; yodj o
pkaxys iprs- rlsp vUukP;k m".k xq.kkus okrgh
lj.;kl enr gksrs- vUu iksVkr xsY;koj
diQnks"kkps uSlfxZdfjR;k izek.k ok<rs- m".k
vUulsoukus dkgh va'kh ;k ok<.kkÚ;k dQkojgh
fu;a=.k Bso.;kl enr gksrs- Qkjp FkaM ok Qkjp
xje vUu ek= d/khp [kkÅ u;s-
vxnh dksjMs vUu ok rsykrqikus uqlrs ek[kysysgh
vUu [kkÅ u;s- vxnh dksjMs Eg.ktsp :{k vUu
[kko;kl rj =kl gksrksp i.k ipko;kl nsf[ky =kl
gksrks- fLuX/k vUu #pdj rj vlrsp f'kok;
ikpdjlkae/;sgh ok< djrs- R;keqGs vUu yodj o
pkaxys iprs- rlsp vUukP;k fLuX/k xq.kkus okrgh
lj.;kl enr gksrs- 'kjhjkps cy ok<rs o iks"k.kgh
mRrefjR;k gksrs- bafnz;s izlUu jkgrkr-
vUukps izek.k Hkwd o ipu'kDrh ;kaP;k vuqekukus
;ksX; rso<s tj Bsoys rj f=nks"kkauk dksBsgh u
fc?kMfork rhugh nks"kkaps ;ksX; vls iks"k.k dj.;kr
rs l{ke Bjrs- tsOgk dks.krkgh =kl u gksrk
vUuipu vxnh lqyHkrsus gksrs] eyew=foltZu
lq[kkus gksrs] ikpulaLFkk dksBsgh u fc?kMrk vkjksX;
jk[k.;kl enr djrs rsOgk vksG[kkos dh vki.k
?ksrysys vUukps izek.k ;ksX; vlys ikfgts-
vtwu ,d vR;ar egRokpk fu;e Eg.kts Hkwd
ykxY;kf'kok; tsow u;s- Hkwd ykx.ks gs vk/khps tso.k
ipys vkgs vls let.;kps lk/ku vkgs-
vk/kh [kkYysys vUu uhV ipY;k[ksjht tsow u;s- gk
fu;e tj ikGyk ukgh rj v/kZoV ipysys vUu
vtqu iksVkr vlrkaukp uos vUu iksVkr iMY;kus
vUuikpd jlkauk] vkrM;kauk rk.k ;srks o
ipulaLFkk fc?kMrs-
nksu ijLijfo#/n v'kk izdkjps vUu ,dkp osGh ok
,dkekxwu ,d vls [kkÅ u;s- mnk- xjekxje
iqjhcjkscj Ýhte/khy FkaMxkj v'kh cklqanh ok Jh[kaM
[kkÅ u;s- fdaok xje pgk I;k;Y;koj yxsp xkj
ljcr fiÅ u;s- v'kkus jksxkauk vkea=.k feGrs-
vfiz; v'kk ok Hkh"k.k okVw 'kd.kkÚ;k tkxh clwu
tsow u;s- mnk- Le'kku] 'kkSpx`g b- rlsp vkiY;k
vkoMR;k fBdk.kh vkiY;kyk ;ksX; okVsy] #psy
v'kkp HkkaM;kapk & rkVokV;kapk mi;ksx tso.;kP;k
osGh djkok- ;kus tsorkauk ekufld lek/kku jkgrs-
[kwi HkjHkj vls ok cdkcd tsow u;s- v'kkus Bldk
ykx.;kpk laHko fuekZ.k gksrks o vUukpk frVdkjk
okV.;kph 'kD;rk nsf[ky fuekZ.k gksrs-
vfr lkodk'k jsx a kGrnsf[ky tsow u;s- vls dsY;kl
tso.k rj xkj gksrsp] ipu eankors] Hkwd uhV Hkkxr
ukgh o tso.kkps lek/kkugh gksr ukgh-
tsorkauk gl.ks] cksy.ks v'kk fØ;k 'kD;rks VkGkO;kr-
gYyh rj Vh-Ogh pkyw vlrkauk R;kP;k leksj
tso.;kphp i)r ?kjk?kjkr fnlwu ;srs- ;keqGs f=nks"k
fc?kMrkr o jksxfufeZrhl enr gksrs-
;klkBh tso.kklkj[kh vR;ar egRokph xks"V iw.kZi.ks
y{k nsowu Lor%lkBh dk; ;ksX; dk; v;ksX; ;kpk
fopkj d:u izlUu eukus djkoh-
7- izÑrhizek.ks vkgkj Eg.kts dk;
;ksX; vUu [kk.;klkBh izFke Lor%ph izÑfr
tk.k.ks vko';d vkgs- izÑfr Eg.kts nsgkps /keZ- izfr
nsgkps /keZ osxGs- Hkwd osxGh- >ksi osxGh- ipu osxGs-
eyew=foltZukP;k osGk o lo;h osxG;k-
Lor%P;k 'kjhjkph jpuk o fØ;k tk.kwu vkgkj
lqfuf'pr dj.ks Eg.ktsp izÑrhizek.ks vkgkj ?ks.ks-
dks.kh iVdu tkM gksrks] dks.kh >Vdu ckjhd
gksrks rj dks.kkP;k 'kjhjkr fdrhgh iz;Ru dsyk rjh
Qjdp gksr ukgh- ;k loZ ckchao:u rj izÑrhpk vankTk
?ksrk ;srks-
+_rwizek.ks osxosxG;k izÑrhP;k O;Drhyk
osxosxGk =kl gksr vlrks- osGhp gk =kl deh dj.ks
lgt 'kD; vlrs- R;klkBh vkgkjkr o okx.;kr FkksMk
cny djkok ykxrks-
vk;qosZnkr ;k xks"Vh vxnh 'kkL=ksDr i/nrhus
fnY;k vkgsr-
R;kaph ekfgrh ;k iq<hy ikBkr fnysyh vkgs-
vFkkZr dsoG iqLrdkojp voyacuw u jkgrk oS|kphgh
enr ?ks.ks dsOgkgh b"Vp- ijarq izkFkfed vksG[k vlkoh
Eg.kwu gk [kVkVksi-
8- izÑfr d'kh tk.kkoh
dQ izÑfr
tjk LFkwyRokdMs >qd.kkjh] xqVxqVhr okV.kkjh]
HkDde cka/;kph] rqdrqdhr Ropk vl.kkjh] xksjlV ok
xgw jax vlysyh] dkGsHkksj MksGs o MksG;kps 'osreaMy
ika<js'kqHkz ok fuGlj vl.kkjh] 'kkUr LoHkkokph] fLFkj
gkypkyh dj.kkjh] dkgh'kh vkG'kh Hkkl.kkjh] Li"V o
e/kqj cksy.kkjh v'kh O;Drh fnlyh dh loZlk/kkj.ki.ks rh
dQizÑrhph vlkoh vlk vankt dj.;kl gjdr ukgh-
v'kk O;Drhps dsl nkV] eÅ o tkLrh d:u
dkG;kHkksj jaxkps ok fdafpr rifdjh >kkd vlysys
dkGs vls vlrkr- nkr ika<js 'kqHkz pdpdhr vlrkr-
u[ksnsf[ky eÅ o fLuX/k vlrkr- gkrkojhy f'kjk lgt
fnl.;klkj[;k ulrkr-
[kk.;kps izek.k tj ikGys o vfXu Eg.ktsp
ikpu'kDrhyk laHkkGys rj gh O;Drh r'kh lgtklgth
vktkjh iMr ukgh ijarq [kk.;kr ;Fkk rFkk >kkys rj
ek= ;kaP;k rC;srhps [kjs ulrs- nqljs Eg.kts FkaMhpk
lh>u laiuw mUgkGk lq: >kyk dh i.k ;kaph ckjhd
lkjhd rØkj lq: gksrs-
Ekukus gh O;Drh loZlk/kkj.ki.ks 'kkar] LoPN
fopkjkaph v'kh] o dks.krhgh izfrfØ;k rkcMrksc u
ns.kkjh vlrs- dks.kR;kgh ckchpk lkaxksikax fopkj djQu
ex R;kojhy er ns.kkjh v'kh gh O;Drh vlrs-
Ekkstdsp ijarq iks"kdewY;s vl.kkjs inkFkZ [kk.ks gh
O;Drh ilar djrs- FkksMs [kkÅugh cyoku jkg.ks gs fgps
oSf'k"V; gks;- ipukph xfr tjk lkodk'k vlY;kus
v'kh y{k.ks ;k izÑrhP;k O;Drhr vuqHkoko;kl feGrkr-
Hkwd ykxyh rjh gh O;Drh cjkp dkGi;Zar Hkwd
lgu d: 'kdrs- iksVHkj tso.k dsY;kl v'kk O;Drhyk
iqUgk Hkwd ykx.;kl cjkp dkG e/;s yksVrks- ik.kh
fi.;kps izek.kgh e/;ep vlrs-
;k O;Drhyk Hkjiwj o pkaxyh xk< >kksi ykxrs-
gh O;Drh /kekZpj.k dj.kkjh vlwu nsokoj fo'okl
Bso.kkjh vlrs- cq/nhus gh dq'kkxz vlwu vkBo.khaph iDdh
vlrs- f'k{k.kkph] iqLrdkaph vkoM vlrs- gkrh ?ksrysyk
dks.krkgh vH;klØe ok dks.krsgh dke rh v/kZoV lksMr
ukgh- fpdkVhus dke iw.kZ dj.ks gk ;k O;Drhpk LoHkkop
vlrks-
v'kk O;Drhyk lkekU;r% xksM inkFkZ eukiklwu
vkoMrkr- ek= tksoj rs izek.kkr [kkYys tkrkr rksoj
frps vkjksX; Bhd jkgrs- FkksMsgh izek.kkis{kk tkLr [kkYys
rj v'kk O;Drhyk vipu] Mksdsnq[kh] lnhZ ok tMi.kk
v'kk fodkjkauk rksMa ns.;kph ikGh ;srs- ipukl tM ok
xksM inkFkZ v'kk O;Drhus tiwu [kk.;kpkp lYyk
oS|kyk ns.;kph osG tkLr ;srs-
fiRr izÑfr
e/;e cka/;kph] xkSj o.kkZph] fiaX;k] dkgh'kk
fojG dslkaph] rifdjh MksG;kaph] eÅ Ropk] vax] dsl
b- vlysyh nkrkauk fioGV NVk vlysyh] rh{.k
izfrfØ;k ns.kkjh v'kh LekVZ] gq"kkj okV.kkjh lqanj
fnl.kkjh O;Drh fnlyh dh rh fiRr izÑrhph vlY;kpk
vankt djko;kl gjdr ukgh-
fgyk d"V izek.kkrp >ksirkr-
fgyk Hkjiwj ?kke ;srks o vaxkyk o ?kkekyk
fof'k"V izdkjpk mxz oklgh ;srks-
dnkfpr ;kp dkj.kkus vlkos] ;k O;Drhyk
QqykaP;k lqx/a kh ekGk ?kky.ks] lqx/a kh oklkph vRrjs
yko.ks] mV.kh yko.ks b- xks"Vhaph vkoM vlrs-
ek= fuiq.krk] dq'kyrk o ,dk|k fo"k;krhy
xgZrk fgyk >sirs- gq"kkjh] cqf/nerk] vH;kl ;kr gh
dk;e brjkai{s kk MksG;kr Hkj.kkjh Bjrs-
v'kk O;Drhl Åu lgu gksr ukgh- Hkwd rgku
fcydwy fuHkr ukgh- tso.kkl ok ik.kh fi.;kl tjkgh
m'khj >kkyk rjh gh dklkohl gksrs- gh O;Drh r'kh
uktwdp- Hkjiwj vUu o Hkjiwj ik.;kph xjt o lo;
vlrs vkf.k ,d ok nksuis{kk vf/kd osGk 'kkSpkyk tk.ks
nsf[ky fryk xjtsps vlrs-
'kjn _+rq Eg.ktsp ikolkG;kuarjpk fgokGk
;s.;kvk/khph xjeh v'kk O;Drhyk lkslr ukgh- ;k
njE;ku rlkgh fiRrkpk okrkoj.kkr dksi vlrks- R;keqGs
vUu/kkU; ik.kh lxG;kp ckchr fiRrkps vf/kD;
vlY;kus fiRr izÑrhph O;Drh ;k lh>ue/;s
loZlk/kkj.ki.ks vktkjh iMrs-
okrizÑfr
fdjdksG cka/;kph] lkekU; psgÚ;kph] /kwlj
MksG;kaph] dqjG;k dslkaph] v'kDr Hkkl.kkjh] lkoG;k
ok ljG dkG;k jaxkph] cMcMh] :{k Ropsph] v'kh
O;Drh vk<GY;kl rh okrizÑrhph vlkoh vlk vankt
dj.;kl gjdr ulkoh-
frP;k vLoLFkrsrp okrizÑrhpk vkHkkl gksrks-
fgph u[ks] dsl] nkr] vax] Ropk] loZ fBdk.kh
,d izdkjph :{krk fnlrs- eÅi.kk ulrks-
j[kj[khri.kkcjkscj [kMcMhri.kkgh vk<Grks-
ckg; 'kjhjizek.ksp vkrwugh :{krk vlY;kus ;k
O;Drhl c/ndks"Brk] vkoktkr okjaokj ;s.kkjk
[kj[kjhri.kk] vksB QqV.ks] gkrik;kyk Hksxk iM.ks ;k o
v'kk vusd NksV;k eksB;k rdzkjhauk rksaM |kos ykxrs-
;k izdkjph O;Drh d/khgh fLFkj jkgw 'kdr ukgh-
lrr gkrik; gyfo.ks ok Hkqo;k mMfo.ks ok psgÚ;kP;k
fofp= gkypkyh dj.ks vlyh vfLFkjrk fgP;kr
lkrR;kus fnlrs-
gh O;Drh dks.kR;kp xks"Vhr fLFkj ulrs- vxnh
[kk.ks fi.ks lq/nk d/kh [kwi] d/kh vxnh jMr [kMr]
d/kh udkslsp vls vlrs- rlsp O;k;kekps] rlsp dkekps]
rlsp >ksip s ]s vxnh rlsp eyew=osxkps i.k-
;k O;DRkhph uhfreRrkgh frrdhp vlrs- osGy s k
mpysfxjh] osGsyk [kksVs cksy.ks ;kaps ghl dkghp okVr
ukgh- Le`rhgh dehp vlrs- cqf/neRrknsf[ky lkekU;p
vlrs-
leizÑfr
vfr'k; izek.k'khj cka/;kph] dk;e fujksxh]
dks.kR;kgh ifjfLFkrh'kh lkeuk dj.;kph rkdn] mRre
ikpu'kDrh] vlysyh vusd o"kkZr vktkjh u iMysyh
O;Drh tj vk<Gyh rj leizÑrhpk vankt dj.ks ;ksX;
Bjsy-
vktP;k dfy;qxkr [kjks[kjhp ;k izÑrhph
O;Drh fojGkp ekukoh ykxsy-
ÁÑfr d'kh vksG[kkoh ;klkBh lksih
iz'uekfydk
okrizÑrhlkBh
1- eh Ñ'k nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt
ok<r ukgh
2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh
tyn vlrkr
3- eh uohu xks"Vh iVdu f'kdrks o yodj
foljrks
4- eh cjspnk vLoLFk vlrks o ek>s eukscy
d/khgh fLFkj ulrs] brdsp uOgs rj mRlkggh
dehtkLr gksrks
5- eh d/khp 'kkar >ksir ukgh- dqBsgh [kqV~V >kkys
dh ek>h >ksieksM >kyhp letk
6- eh [kk.;kckcr fdrhgh dkGth ?ksryh o
[kk.;kps fu;e fdrhgh ikGys rjh eyk iksVkr
xqMxqM gks.ks] c/ndks"B b-pk =kl gksrks
7- ek>s gkrik; lgt QqVrkr o nkr] vksB] Ropk]
dsl] MksGs b- :{k vlrkr ok eyk Øhe ykokos
ykxrs
8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-pk =kl gksrks o eh
yodj vktkjh iMrks
9- ckjD;k xks"Vhauh jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] yxsp
'kkargh gks.ks] ojojph eS=h b-xks"Vh ekÂ;k
ckcrhr cjkscj vkgsr-
10- uhrheRrsis{kk eyk ekÂ;k eksgkyk] Hkkousyk] egRo
ns.ks vkoMrs- /keZ HkjY;k iksVkykp djrk ;srks
fiRrizÑrhlkBh
1- eh e/;e nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt
ok<r ukgh o lgt deh gksr ukgh
2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh
e/;e xrhus gksr vlrkr
3- eh uohu xks"Vh f'kdwu R;kr uSiq.; feGforkss
4- eh Dofpr vLoLFk vlrks o ek>s eukscy lglk
vfLFkj gksr ukgh] brdsp uOgs rj eh mRlkgh
vlrks
5- eh [kk.;kckcr d/khgh dkGth ?ksryh ukgh o
[kk.;kps fu;e d/khgh ikGys ukghr rjh eyk
dlykgh =kl gksr ukgh o eyk Hkjiwj rgku o
Hkwd ykxrs
6- ekÂ;k vaxkyk ?kkegh Hkjiwj ;srks] R;kps Mkx
diM;koj iMrkr o oklgh ;srks
7- ek>s gkrik; Dofpr QqVrkr o nkr] vksB]
Ropk] dsl] MksGs b- e`nq vlrkr
8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-ph vkoM vkgs
myV xje gok] [kk.ksfi.ks ;kauh eh yodj
vktkjh iMrks
9- ckjD;k xks"Vhauh jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] b-
xks"Vh ekÂ;k ckcrhr gksÅ 'kdrkr ek=
vU;k;kyk eh lMsrksM mRrj nsrks-
10- uhrheRrsis{kk eyk ekÂ;k eksgkyk] Hkkousyk] egRo
ns.ks vkoMr ukgh- eh rRofu"B vkgs
dQizÑrhlkBh
1- eh etcwr nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt
deh gksr ukgh ek= pkaxY;k ikSf"Vd [kk.;kus
ek>k nsg lq/kkjrks
2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh
'kkar] lkodk'k o lqfuf'pr vlrkr
3- eh uohu xks"Vh tjk lkodk'k f'kdrks ek=
,dnk f”kdY;koj R;k dk;e y{kkr Bsorks
4- eh Dofpr vLoLFk vlrks o ek>ks eukscy
d/khgh [kpr ulrs] brdsp uOgs rj mRlkggh
dk;e rso<kp vlrkss
5- eh dk;e 'kkar o xk< >ksirks- ek>h >ksieksM
lgtfjR;k gksr ukgh- eyk >ksigh Hkjiwj ykxrs
6- eh [kk.;kckcr dkGth ?ksryh o [kk.;kps fu;e
ikGys rj eyk lglk ipukpk =kl gksr ukgh
7- ek>s gkrik; lglk QqVr ukghr o nkr] vksB]
Ropk] dsl] MksGs b- fLuX/k vlrkr ok eyk
lkekU;r% Øhe ykokos ykxr ukgh
8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-pk =kl gksr ukgh-
ek= FakMhuarjP;k mUgkG;kr eh lgt vktkjh
iMrks
9- eyk vpkud jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] yxsp
'kkargh gks.k b xks"Vh lk/kkj.ki.ks ter ukghr-
eh loZ ckch fopkjiwoZd djrks
10- uhrheRrk eyk loZJs"B okVrs- eyk eksgkyk]
Hkkousyk] egRo ns.ks ter ukgh-
Vhi &
izR;sd eq|kP;k gksdkjkFkhZ mRrjkyk ,d
xq.k ekukok-
;kizek.ks loZ eq|kaph izkekf.kd mRrjs
|kohr-
T;k izÑrhP;k eq|kauk tkLrhr tkLr
gksdkjkFkhZ mRrjs ;srhy rh Lor%ph
izÑfr letkoh-
9- okrizÑrhpk vkgkj
okrizÑrh O;Drhph ikpu'kDrh lrr leku jkgw
'kdr ukgh- d/kh gh O;Drh vUukl mRre ipfors rj
d/kh gyds vUu nsf[ky ipforkauk Fkdrs- brdsp uOgs
rj v'kk O;DrhP;k 'kjhjkr ik.;kpk lkBknsf[ky
okrkP;k :{krsus toGtoG ulY;krp tek vlrks-
;k dkj.kkus lnj O;Drhus dk;ep gydk vkgkj
ijarq fLuX/k] nzo Eg.kts ikrG vlk ?;kok o gk vkgkj
nsf[ky iw.kZi.ks ipY;k uarjp nqljk vkgkj ?;kok gs
mRre- vipu gksÅu vktkjh iM.;kis{kk gh jhr v'kk
izÑrhP;k ckcrhr vf/kd ykHknk;d B: 'kdrs-
;k O;Drhl lwi] xksM ljcrs] [khjh] ik;l] ;k
i/nrhpk nzo Eg.kts ikrG vkgkj] eÅ Hkkrklkj[kk
fdaok f[kpMh ok oj.k&Hkkr&rwi] xje Qqyds] rkth
Hkkth ;k lkj[kk ?ku vkgkj] xje nw/k vls vUu ekuors-
;k O;Drhus dMdMwu Hkwd ykxY;koj pkaxyh
iks"k.kewY;s vlysys vUu t:j [kkos- ;kus R;kaps cy
vkjksX; ok<fo.;kl enr gksrs-
FkaMxkj gok ok vUuinkFkZ fdaok ik.kh ;kaeqGs
v'kk O;Drhauk okrizdksi gks.;kph 'kD;rk fuekZ.k gksrs-
;k xks"Vh ;k izÑrhP;k O;Drhus dk;ep VkG.ks [kjs
Eg.kts b"V-
;k O;Drhl elkyk ?kkrysys inkFkZ vkoM.;kph
'kD;rk vf/kd- i.k vlkgh vkgkj vf/kd ?ks.ks ;kauk
ekuor ukgh- ;kauh Lor%ph ikpu'kDrh o Hkwd ;kapk
vankt ?ksowu Lor%ps tso.k Bjfo.ks Js;Ldj Bjrs-
10- fiRrizÑrhpk vkgkj
fiRrizÑrhP;k O;Drhpk ikpukpk osx foy{k.k
rkdnoku Eg.ktsp osxoku vlY;kus ;k O;Drhus
vkgkjkps fdrhgh fu;e eksMys rjh rh vktkjh rj iMr
ukghp f'kok; gh O;Drh fdrhgh tsoyh rjh FkksM;k
dkGkus ghl uDdh Hkwd ykxrs- ,dnk Hkwd ykxyh dh
;k O;Drhl tso.k feGkysp ikfgts- ukgh rj ;k O;Drhps
dkgh [kjs ukgh-
Eg.kwu ;k O;Drhus Hkjiwj izek.kkr tsokos- brD;k
osxkus ikpu >kkysY;k vUukps iks"k.kewY; LokHkkfod deh
jkgrs- Eg.kwu ;k O;Drhus Hkwd ykxyh dh Rojhr tsokos
brdsp uOgs rj xksM] tM vUu Hkjiwj izek.kkr ?;kos-
nq/kkrqikps inkFkZ [kkosr- Jh[kaM] cklqanh] is<s b tso.kkr
ok uk'R;kl vlys rjh ;kaP;klkBh dkghp izR;ok;
ukgh- ekalkgkj ipfo.;kph ;kaP;k ikpu'kDrhr rkdn
vlY;kus R;kauk rksgh oT;Z ukgh- ;kauh Hkwd lgu u
dj.ksp b"V- u is{kk pDdj ;s.ks jDrnkc ok<.ks ;kalk[ks
=kl R;kauk lgu djkos ykxrkr- myV;k ok tGtG
;kalkj[;k y{k.kkaeqGsgh ;kauk cstkj Ogkos ykxrs-
;kauh loZ Ádkjph xj vlysyh QGs Hkjiwj
[kkohr mnk- vkac]s fpDdw] iibZ] nzk{ks b- ;kauk ?kke Hkjiwj
izek.kkr ;srks- 'kjhjkr ik.;kpk lkBk ;kaP;k fiRrkP;k
rh{.krsus dehp vlY;kus R;kauk vUukizek.ksp ik.;kphgh
xjt vlrs- Eg.kwu R;kauh is;ikugh v/kse/ks djkosp
f'kok; ik.khgh rgku ykxsy rlrls I;kos- ;kauh e| ?ks.ks
'kD;rksoj VkGkos dkj.k rh{.kRo gk e|kpk fo'ks"k xq.k
vlrks ok vxnh vYi izek.kkr [kwi ik.kh ?kkywup izk'ku
djkos ts.ksd:u e|kph rh{.krk deh gksrs-
11- dQizÑrhpk vkgkj
dQ izÑrhP;k O;Drhr LoHkkor%p 'kjhjkr Hkjiwj
ik.kh vlY;kus vkf.k dke dj.;kph izo`fRr o rkdn
vlY;kus v'kk O;Drhl lk/ks i.k iks"k.kewY;s vlysys
tso.k ekuors- rh{.krk deh vlY;kus xje elkys] lqds
inkFkZ] fr[kV tso.k] lqD;k pV.;k b pkyrkr-
myV xksM vkoMr vlys rjh tjkgh tkLr
[kkYys rj ekuor ukgh- ;kaph ikpu'kDrh deh ulrs
ijarq ean Eg.kts lkodk'k vlrs- ;kpk vFkZ ;k O;Drhus
,dk tso.kkuarj vUu ipys dhp nqljs tso.k ?;kos
uis{kk rkd] QGkaps jl] vls vYi izek.kkr ?;kos ok
mikl djkosr- r'kh ;kaP;kr fdrhgh Hkwd o rgku lgu
dj.;kph rkdn vlrs-
dkgh O;Drhaph ikpu'kDrh rj brdh lkodk'k
vlrs dh [kjks[kjhp R;kauk pksohl rklkr ,d iw.kZ
iksVHkj tso.k feGkys rjh iqjrs-
iqjl
s k osG ipukyk feGkyk rj ;kaps ipu
mRre vlrs- R;keqGs ;k O;Drhauk Lor%pk vankt ?ksowu
izek.k'khj tso.k djrk ;srs o rsOg<;k vUukusgh ;k
O;Drhauk Hkjiwj iks"k.k feGrs- loZlkekU;i.ks v'kh O;Drh
pksohl rklkrhy izek.k dk<ys rj brj izÑrhP;k
O;Drh'kh rqyuk dsY;kl deh [kkrs o rjhgh ckdhP;k
O;Drhai{s kk cyoku vlrs-
;k O;Drhl Hkjiwj [kk.;klkBh la=h] ekslca h v'kh
jlkG QGs o lhfer [kk.;klkBh iibZ fpDdw v'kh QGs
ekuorkr-
12- _rqizek.ks vkgkjkr cny
lh>u Eg.ktsp _+ r q & lw;kZP;k o i`FohP;k
,desdkaHkksorh fQj.;kP;k i/nrheqGs i`Fohoj lw;Zfdj.k
Bjkfod dkykr vxnh rh{.k vls iMrkr rj Bjkfod
dkykr lkSE; iMrkr- ;k dkj.kkeqGs d/kh i`Fohoj xkjok
;srks rj d/kh mdMrs- i`Fohojhy fofo/k HkkSxksfyd
Hkkxkr fofo/k _ r q ;kp dkj.kkeqGs fnlrkr-
vkiY;k ;sFks rhu rhu vls lgk _rq ,dkekxwu
,d ;srkr- rs ,d=hri.ks iw.kZ o’kkZr ekuokyk cyoku
dky o v'kDri.kkpk dky vls nksUgh i/nrhps dky
cgky djrkr- gs ek.klkoj voyacuw vkgs dh ;k
ekfgrhpk mi;ksx dlk Lor%P;k vkjksX;klkBh d:u
?;kok- vk;qosZners izfrO;Drhus Lor%ph izÑfr letwu
?;koh o R;kuqlkj izR;sd dkykpk vkgkj Bjokok-
mUgkGk] ikolkGk o fgokGk gs ;sFkhy izeq[k lh>u
Eg.ktsp fof”k’V gokekukps dky gksr- nksu nksu _rq
feGwu ,d,d lh>u curks- R;keqGs ;k rhu dkGkr
ikGkO;k ykx.kkÚ;k vkgkjkfo’k;d fu;ekaps o.kZu ;sFks
dsys vkgs-
fo"kqoo`RrkP;k dks.kR;k fn'ksl lw;Z vkgs R;kizek.ks
_rqfufeZrh vkiksvki gksrs-
lw;Z nf{k.ksdMs vlrkauk vknkudky vlrks o ;k
dkykr o"kkZ] 'kjn] gsera gs _rq vlrkr-
lw;Z mRrjsdMs vlrkauk folxZdky vlrks o ;k
dkykr f'kf'kj] olar] xzh"e gs _rq vlrkr-
cy defo.;kpk dky Eg.kts vknkudky
:{krspk] v'kDri.kkpk dky Eg.kts folxZdky
xzh"e _ r q
mUgkGk Eg.kts v'kDri.kkpk+ _+ r q - ;k dkGkr
lw;kZP;k rhoz fdj.kkaeqGs 'kjhjkrhy ik.;kps izek.k deh
gksrs- rs jk[k.ks vR;ar xjtsps vlrs- ukgh rj
fMgk;Mª's kuph y{k.ks fnlw ykxrkr- ;klkBh ;k
+ _ r we/;s ?ku inkFkkZa ,Soth nzo inkFkkZaps izek.k ok<fo.ks
;ksX; Bjrs- Hkjiwj ljcrs I;kohr] iUgs I;kos] ckxsr ok
lkoyhP;k fBdk.kh nqikj dk<koh Eg.kts lw;kZP;k
xjehpk =kl deh gksrks- ;klkBh dkjath] /kc/kcs] rGh ok
unhlkj[ks ik.kh vlysY;k fBdk.kh Hkj xjehpk osG
dk<kok- fdrhgh eksg iMyk rjh Ýhtps xkj ik.kh
VkGkos- Xkkj ik.khgh ekBkrys I;kos-
vUu gs e/kqj jlkps Eg.kts xksM] nzo Eg.kts
ikrG vlkos- xkj [kk;yk T;kauk vkoMrs] R;kauh ;k
_rwr FkaMxkj [kk.;kph FkksMhQkj gkSl Hkkxowu ?;koh-
okÚ;k[kkyh xkj >kysys elkY;kps nw/k Eg.kk] rwi
?kkrysyh ikrG yki'kh Eg.kk] [kkscjs ?kkrysyh 'kso;kaph
[khj Eg.kk vls inkFkZ mRre-
mUgkG;kr iUgs] QGkapk jl] mUgkG;kr ;s.kkjh
QGs ;kapk Hkjiwj mi;ksx djkok-
dSÚ;k] uarjP;k fnolkr vkacs cktkjkr ;srkr-
vkacs vkoMr vlY;kl brj tso.k deh djkos o vkejl
ok vkacs vf/kd [kkosr Eg.kts iksV fc?kM.;kpk laHko
deh jkgrks-
ikysHkkT;k HkkT;k ekalkgkj ;kaoj gkr ek: u;s-
jk=h m'khjk tsow u;s- pkan.;kuh HkjysY;k vkHkkGk[kkyh
xPphr ok vax.kkr >kksikos- pkan.;kr xkj dsysys nw/k
I;kos-
o"kkZ
ikolkG;kr okrkoj.kkr fiRrkps izek.k ok<ysys
vlrs- R;kpk ifj.kke Eg.kwu 'kjhjkrgh fiRr ok<rs- rs
ikpd xq.kkus u ok<rk vEy xq.kkus ok<rs- ;k fnolkr
gk vankt ?ksowup vkgkj Bsokok ykxrks- gyds o FkksMs
vUu [kkos- ikpu'kDrh brdh dk;Z{ke ulrs dh dkghgh
o fdrhgh ipow 'kdsy- Eg.kwu tiwu o deh izek.kkrp
[kkYysys mRre- ifgys ipys dhp uarjps vUu [kkos-
ikrG Hkkr] yky lkGhpk Hkkr] tqU;k xOgkph
ikrG [khj] ekaljl ok lwi] mdMysY;k HkkT;kaps lwi b
pk tso.kkr lekos'k vlkok- mdGwu xkj dsysys ik.kh
I;kos-
iq<s o"kZHkj =kl gksÅ u;s Eg.kwu izR;sd O;Drhus
ikolkG;kP;k fnolkr vxnh FkksM;k izek.kkr dk gksbZuk
e/k [kkok- ;kus ikolkG;kP;k neV goseqGs gks.kkjk =kl
gksr ukgh-
ikolkG;kr vUu/kkU;kps futZarqdhdj.k dj.ks
vftckr lksis ulrs- ;kdfjrk v/kqfud n`"Vhdks.kkpk
fopkj dsyk rjhnsf[ky ;k loZ lwpuk eksykP;k Bjrkr-
mdGwu ?ksrY;koj ik.;kps toG toG 'kqf/ndj.k gksrsp
o lwiP;k Lo:ikrhy ekal dk; ok HkkT;k dk; vk/khp
pkaxY;k f'ktwu fu?kkY;kus iprkrgh o R;kekukus
tarqfojfgr gksrkr-
;k _+rwr fiRr nks"kkpk p; gks.;kl Eg.ktsp
fiRrnks"k lkB.;kl lq:okr gksrs o okrkpk izdksi gksrks-
;klkBh vkgkj vlk vlkok dh fiRrkps 'keu rj Ogkosp
f'kok; okrkojgh fu;a=.k jgkos rjp ;k fnolkrhy o
iq<hy _+rwrhy vktkji.k VkGrk ;srs-
'kjn
;k _rwr vUu gs e/kqj jlkps Eg.kts xksM] y?kq
Eg.kts gyds] m".krk u ok<fo.kkjs o fdafpr dMoV
vls [kkos- dkjys xwG ?kkywu ok esFkhph ikrG Hkkth
yky lkGhP;k Hkkrkcjkscj [kkoh-
;k _rwe/;s jDreks{k.k mRre- Eg.kwu
jDrnkuklkBh gk dkG ;ksX;- ipulaLFkk lq/kkjkoh
;klkBh iapfrDr?k`rklkj[ks dMw o ikpdjl ok<fo.kkjs
rwi fnolkrwu nksu osGk funku iko iko pepk rjh
?;kos-
;k fnolkr fiRrizdksi gksr vlY;kus v'kk
[kk.;kfi.;kus fiRrkoj fu;a=.k gksrs o fiRrkps fodkj ts
;k dkGkr lgt gksrkr rs VkG.;kl enr gksrs-
{kkj;qDr inkFkZ] ekalkgkj] ngh] fnolk >kksi.ks]
ok`;kr tk.ks b xks"Vh ;k gosyk VkGysY;k pkaxY;k-
gsear
;k _rwr gosr xkjok ;s.;kl lq:okr gksrs-
lw;kZP;k fdj.kkaph rhozrk deh gksrs o vkYgknnk;h v'kh
FkaMh iM.;kl lq:okr gksrs- ;k _rwe/;s fiRrkps 'keu
gksrs ek= dQnks"kkpk p; gks.;kl Eg.ktsp dQnks"k
lkB.;kl lq:okr gksrs- ;keqGs T;kauk dQkpk =kl gksrks
R;kauh ;k dkGkr dQ lkBw u nsrk rkdn ok<fo.ks
vko';d Bjrs- gh ;k fnolkrhy rkjsojph dljr
Eg.kk;yk gjdr ukgh- 'kjnkrhy vkysyh v'kDrrk
?kkyfo.;klkBh dlnkj vUu rj [kk;ps o ikpu lq/kkjr
vlY;kpk Qk;nk i.k ?;k;pk rsgh dQ ok<w u nsrk-
;klkBh O;k;kekpk vk/kkj ?ks.ks ;ksX; Bjrs-
,dhdMs ikS"Vhd [kk.;kpk vkLokn ?;ko;kpk o
,dhdMs O;k;ke d:u ;k [kk.;krwu dQ ok<w |k;pk
ukgh gk rksy lk/kkok ykxrks-
13- vkgkj gsp vkS"k/k
'kjhjkPkh lkaizr fLFkrh vUukojp voyacuw vlrs-
mRrsftr O;Drhyk vk'oLr dj.;klkBh ik.kh |kos
ekal [kkÅu 'kjhjkph iq"Vh gksrs
dkscMhP;k ekalkus rkdn ok<rs
vEy Eg.kts vkacV xks"Vhauh ân;kyk cy feGrs
okrdiQkP;k 'keuklkBh rsy mRre
okrfiRrkP;k 'keuklkBh rwi mRre
dQfiRrkP;k 'keuklkBh e/k mRre
ljcrklkj[;k is;kauh rjrjhr okVrs
dQklkBh oeu mRre
fiRrklkBh fojspu mRre
okrklkBh cfLr (,usek mRre
>ksi ;s.;klkBh Eg'khps nw/k mRre
D`ehalkBh foMax mRre
Rkk#.; jk[k.;klkBh vkeydh ok vkoGk mRre
vfHk";anklkBh ok lzo.k Fkkacfo.;klkBh v/keqjs ngh
Eg.ktsp v/kZoV ykxysys ngh mRre
jDrfiRrklkBh o ikrG tqykckalkBh vuar mRre
rsykpk x.Mw"k ok xqG.kh nkrklkBh mRre
T;s"Be/k n`"VhlkBh] dslkalkBh] t[ke Hk:u
;s.;klkBh o foo.kZrk tk.;klkBh mRre
nw/krwi jkst fof'k"V i/nrhus ?ks.ks vkjksX;klkBh
mRre
vEyosrl ukokps nzO; eyHksn dj.;klkBh] okr
lj.;klkBh o ikpu ok<fo.;klkBh mRre
dqVt ukokP;k ouLirhps lky fpdV ok jDrh
vko iMrs R;koj mRre
iq"djkps ewG mpdh] nek] [kksdyk b-oj mRre
[knhj dq"B Ropkjksxkoj mRre
ewGO;k/k] xqnHkkxh lwt ;s.ks ;kaoj fp=dewG
mRre- gs ikpu'kDrh o Hkwd nsf[ky ok<fors
deGklkj[kh Qqys jDrfiRr] c/ndks"Brslkj[;k
rdzkjhaoj mRre
okrkoj jkLuk mRre
vkjke'khj fojspuklkBh f=o`r mRre
ew= Hkjiwj fuekZ.k Ogkos ;k lkBh mlkpk jl
mRre
vfr c/ndks"BrslkBh Luqgh{khj ok /kks«;kPkk phd
mRre
fo"k?u Eg.kwu f'kjh"k mRre
;o eyo`/nhlkBh mRre
vfr yo.k ok EkhB ok rRle inkFkkZauh ikS#"kguu
gksrs Eg.kwu rs VkG.ks mRre
fcYo Eg.kts csyQG gs dQokr deh djrs]
c/ndks"B deh djrs o Hkwd ok<fors ;k lkBh
mRre
xks{kwj ew=fodkjkaoj mRre
lkrwps ihB o rwi leizek.kkr ,d= dsY;kl
ikS#"klkBh mRre