ÏÐÈÊÀÇÈ È ÊÐÈÒÈÊÅ
Ðàäîâè îá¼àâšåíè ó Çáîðíèêó Ñòàðè Âëàõ ó €óðøàíà Âóêîâà Âóêîâèžà, êî¼è íè¼å èìàî ïîòîì-
âðåìåíó è ïðîñòîðó ñâðñòàâà¼ó ñå ó äðàãîöåíå èñ-
òðàæèâà÷êå ïîäóõâàòå. Çáîã òîãà Îðãàíèçàöèîíè
îäáîð èçðàæàâà ïîñåáíó çàõâàëíîñò èçäàâà÷èìà
Çáîðíèêà, îäíîñíî Îïøòèíè Íîâà Âàðîø, Çàâè-
÷à¼íîì óäðóæåœó Íîâîâàðîøàíà ó Áåîãðàäó è ïðåä-
óçåžà ÌÁ Ãðàôèêà èç Áåîãðàäà, êî¼è ñó îâî äåëî
ñòàâèëè íà óâèä ¼àâíîñòè è ïîêàçàëè êàêî òðåáà
ñëóæèòè íàóöè, ÷àñòè, èìåíó è îòà÷àñòâó. Íàäàìî
ñå äà žå îâî áèòè ïîäñòèö༠äà è îñòàëå îïøòèíå
Ñòàðîã Âëàõà èçâðøå äóã ïðåìà ñâîì çàâè÷à¼ó.
Ïåòàð Âëaõîâèž
ÖÐÍÎÃÎÐÑÊÎ ÁÐÀÒÑÒÂÎ ÁÅËΣÅÂÈŽÈ ÈÇ
ÁÐÀÒÎÍÎÆȎÀ È ŒÅÃÎÂÈ ÎÃÐÀÍÖÈ
Àëåêñàíäàð – Žàáî Àëåêñå Áåëî¼åâèž êœèãîì
Èñòîðè¼à ¼åäíîã áðàòñòâà ó öðíîãîðñêîì
ïëåìåíó Áðàòîíîæèžè (Áåîãðàä 2003)
Ïðîó÷àâàœà åòíîãåíåçå è åòíè÷êå èñòîðè¼å
ó Öðíî¼ Ãîðè èìà¼ó ðåëàòèâíî äóãó òðàäèöè¼ó. Äî-
ñòà ñèñòåìà ó òà ïðîó÷àâàœà óíåëà ¼å òàêîçâàíà
Öâè¼èžåâà àíòðîïîãåîãðàôñêà øêîëà, êî¼à ¼å, óç
èòîðè÷àðå, ïîñòàâèëà òåìåš ïðîó÷àâàœó öðíîãîð-
ñêîã ðîäîâñêî-áðàòñòâåíè÷êîã è ïëåìåíñêîã äðó-
øòâà. Îâî¼ ïëå¼àäè âðñíèõ ïðåãàëàöà èç çåìšå è
èíîñòðàíñòâà ïðèäðóæèî ñå è Àëåêñàíäàð – Žàáî
Àëåêñå Áåëî¼åâèž êœèãîì Èñòîðè¼à ¼åäíîã áðàò-
ñòâà ó öðíîãîðñêîì ïëåìåíó Áðàòîíîæèžè (Áåî-
ãðàä 2003) ó êî¼î¼ ñå äåòàšíî ãîâîðè î áðàòñòâó
Áåëî¼åâèžèìà è îãðàíöèìà Ïàâëè÷èžè, Ïóíèøèžè,
Èëèžè, Žóëåâèžè, Ìèêîâèžè è Íèêîëèžè.
Èñòðàæó¼óžè îâó ïðîáëåìàòèêó, Àëåêñàíäàð
– Žàáî Áåëî¼åâèž íåîñåòíî ¼å óøàî ó âåîìà ñëîæå-
íå ïðîöåñå íàñòàíêà áðàòñòâà, œåãîâîã ðàçâî¼à è
ãðàíàœà ó òðà¼àœó îä ïðèáëèæíî äåñåò êîšåíà, îä-
íîñíî âèøå îä òðè ñòîòèíå ãîäèíà èñòîðè¼ñêîã ðàç-
âî¼à îâå çà¼åäíèöå. Íà îâ༠íà÷èí, ïîëàçåžè îä ïî-
çíàòîã êà íåïîçíàòîì, Àëåêñàíäàð – Žàáî Áåëî¼å-
âèž ¼å èçíåäðèî è ñà÷óâàî îä çàáîðàâà çà íàóêó äðà-
ãîöåíî íàðîäíî ïàìžåœå î ãåíåçè áðàòñòâà è œå-
ãîâèõ îãðàíàêà, íå ñàìî ó Öðíî¼ Ãîðè è Ñðáè¼è íå-
ãî è ó ïðåêîîêåàíñêèì çåìšàìà: Àìåðèöè, Àóñòðà-
ëè¼è è äðóãèì êðà¼åâèìà ñàâðåìåíîã ñâåòà. Àóòîð
¼å, íà îñíîâó íàðîäíå òðàäèöè¼å, èñòîðè¼ñêèõ èç-
âîðà è êðèòè÷êè îäàáðàíå óïîðåäíå ëèòåðàòóðå
ïðèêàçàî íå ñàìî ëîçó Áåëî¼åâèžà íåãî è ÷èòàâî
ïîòîìñòâî Šà¼êà Ïåøèíà.
Óòâðåíî ¼å äà áðàòñòâî Áåëî¼åâèžà è œåãî-
âè îãðàíöè âîäå ïîðåêëî èç ñåëà Ãîðèöå ó Á¼åëî-
ïàâëèžèìà. Ñêëàœà¼óžè ñå îä êðâíå îñâåòå, Šà¼êî
Ïåøèí ¼å ñà ìà¼êîì äîøàî ó Áðàòîíîæèžå è íàñòà-
íèî ñå ó ñåëó Ïàâëè÷èžè êîä óãëåäíîã äîìàžèíà
431
ñòâà, ïà ¼å Šà¼êà ïîñèíèî è óâåî ó íåêà ïëåìåíñêà
ïðàâà. Šà¼êîâî ïîòîìñòâî, ïðåêî ñèíà Ìèëîøà,
ðàçãðàíàëî ñå ó äâà ïîðîäè÷íà ñòàáëà. £åäíî ñòà-
áëî ÷èíè ïîòîìñòâî Ìèëîøåâîã ñèíà £àíêà Šà¼-
êîâèžà, à äðóãî ïîðîäè÷íî ñòàáëî ÷èíè ïîòîìñòâî
Ìèëîøåâîã ñèíà Žóëà Šà¼êîâèžà. £àêî Ìèëîøåâ
¼å èìàî ñèíà Áåëî¼à, îä êîãà ïîòè÷ó Áåëî¼åâèžè,
Èëèžè è Ïàâëè÷èžè, à Žóëå Ìèëîøå⠊à¼êîâèž
èìàî ¼å ñèíîâå Íèêîëó è Ìèêà, îä êî¼èõ âîäå ïîðå-
êëî Žóëåâèžè, Ïàâëè÷èžè, Ïóíèøèžè, Íèêîëèžè
è Ìèêîâèžè.
Ïðåòõîäíå íàçíàêå ãðàíàœà áðàòñòâà Šà¼êî-
âèžà, êðîç ìèíóëèõ äåñåò êîšåíà, ñâåäî÷å î íåêèì
ïèòàœèìà è ïðîáëåìèìà êî¼è èìà¼ó øèðè íàó÷íè
è äðóøòâåíè çíà÷à¼. Îìîãóžàâà¼ó äà ñå ó öðíîãîð-
ñêî-õåðöåãîâà÷êî¼ òðàäèöè¼è èçäâî¼è áàð òðè ñëî-
¼à êðîç êî¼à ¼å ïðîøëî ñàâðåìåíî öðíîãîðñêî äðó-
øòâî. Ïðâè, íà¼ìëàè, äàíàøœè ñëî¼, êàî øòî ¼å
óòâðäèî è Àëåêñàíäàð – Žàáî Áåëî¼åâèž, èñòîðè¼-
ñêè ñå ìîæå ïðàòèòè äî ðîäîíà÷åëíèêà áðàòñòâà è
ïëåìåíà ó XVI èëè, íà¼ðàíè¼å, äî êðà¼à XV âåêà. Ó
ò༠îêâèð ñå óêëàïà è ðàçâî¼ áðàòñòâà Šà¼êîâèžà ó
Á¼åëîïàâëèžèìà, èç êîãà ñó ñå ïðå äåñåòàê êîšåíà
ðàçãðàíàëè Áåëî¼åâèžè, Ïàâëè÷èžè, Ïóíèøèžè,
Èëèžè, Žóëåâèžè, Ìèêîâèžè è Íèêîëèžè, áåç îá-
çèðà íà òî øòî ñó ïðåçèìåíà Ìèêîâèžè è Íèêîëè-
žè âðåìåíîì íàïóøòåíà. Äðóãè, ñðåäœè ñëî¼, êî¼è
ñå èñòîðè¼ñêè òàêîå ìîæå ïðàòèòè, ïðåäñòàâšà¼ó
òàêîçâàíè Ëóæàíè èëè ñòàðè Çåžàíè, êî¼è ïðèïà-
äà¼ó ñðåäœîâåêîâíîì ñëîâåíñêîì ñòàíîâíèøòâó,
êî¼å ¼å, ïî äîëàñêó ó îâå êðà¼åâå, çàòåêëî îñòàòêå
ðîìàíèçîâàíèõ Èëèðà ïðèïàäíèêå èñëóæåíèõ ðèì-
ñêèõ ëåãèîíàðà, îñòàòêå ÷èíîâíè÷êîã ðèìñêîã àïà-
ðàòà, ïà è ðîáîâå êî¼è ñó ñå êàî ðàäíèöè çàòåêëè
íà ëàòèôóíäè¼àìà è ïîñòåïåíî ñå ñâè ñëîâåíèçè-
ðàëè, è ñó÷åëèëî ñå ñ œèìà. Ó òðåžè, íà¼ñòàðè¼è
ñëî¼, óáðà¼à¼ó ñå Èëèðè, Ãðöè, Ðèìšàíè, Áóêóìè-
ðè, Øïàœè, Êðè÷è è äðóãè, êî¼è ñó ïî äîëàñêó Ñëî-
âåíà ó îâå êðà¼åâå, êàî è ïîìåíóòå åòíè÷êå çà¼åä-
íèöå ïîñòðèìñêîã ïåðèîäà, íàðî÷èòî ïîñëå ïðî-
äîðà Òóðàêà, ïîñòåïåíî àñèìèëîâàíè è òàêî èø-
÷åçëè ñà èñòîðè¼ñêå ïîçîðíèöå.
Äðóãî íàó÷íî âàæíî ïèòàœå íà êî¼å ñòóäè¼à
Àëåêñàíäðà –Žàáà Áåëî¼åâèžà óêàçó¼å, îäíîñè ñå
íà ïëåìå êàî åòíè÷êó è äðóøòâåíó êàòåãîðè¼ó. Ïðå-
ëàçàê Šà¼êîâèžà èç Á¼åëîïàâëèžà ó Áðàòîíîæèžå è
œèõîâî øèðåœå ïî íàñåšèìà Ïàâëè÷èžè, Ìîðà-
÷èöå è Ìàëà Ðè¼åêà, îäíîñíî œèõîâî ïîñòåïåíî
ñïëåìåœèâàœå ñà Áðàòîíîæèžèìà, óêàçó¼å äà íà-
øà ïëåìåíà íèñó, êàî øòî ñå ìèñëèëî, êðâíî ñðîä-
íè÷êå çà¼åäíèöå, íåãî ñó ñàñòàâšåíà îä ðàçëè÷è-
òèõ áðàòñòàâà êî¼à ñó èñòîðè¼ñêè ïðîöåñè è áîðáà
çà îïñòàíàê ïîâåçàëè ó îäðååíó äðóøòâåíó öåëè-
íó.
Ïðîó÷àâàœå ãåíåàëîãè¼å áðàòñòàâà ïîêàçó¼å
äà ñå ó íàðîäó, ïîñåáíî ìåó áðàòñòâåíèöèìà, êàî
øòî ¼å óêàçàëà è îâà êœèãà, èç ãåíåðàöè¼å ó ãåíåðà-
432 ÏÐÈÊÀÇÈ È ÊÐÈÒÈÊÅ
öè¼ó, íàðî÷èòî ðàíè¼å, ïðåíîñå óñïîìåíå î âèå-
íè¼èì ëè÷íîñòèìà, à ïîñåáíî î ðîäîíà÷åëíèöèìà
áðàòñòàâà è ïëåìåíà. Óî÷šèâ ¼å, òàêîå, ïðîöåñ ðà-
ñëî¼àâàœà áðàòñòâà íà îãðàíêå êî¼è ñå âðåìåíîì
ëàãàíî ìîãó ïîâåçàòè ó íîâî áðàòñòâî êî¼å ïîñòå-
ïåíî íàïóøòà ïðåçèìå êî¼å ãà ¼å ó ïðåòõîäíîì âðå-
ìåíó ïîâåçèâàëî ñà ðîäîíà÷åëíèêîì.
Ñòóäè¼à Àëåêñàíäðà – Žàáà Áåëî¼åâèžà, î êî-
¼î¼ ¼å ðå÷, ïîêàçó¼å äà ñó áëèæå è äàšå ñðîäíè÷êå
âåçå èìàëå âåëèêó óëîãó ó îêóïšàœó áðàòñòâåíèêà
è õîìîãåíèçàöè¼è áðàòñòâà ó áðàòñòâåíè÷êó öåëè-
íó. Àêî ñå æèâåëî ó èñòîì êðà¼ó ñà ïîðîäèöàìà äðó-
ãîã ïîðåêëà, ñðîäñòâî ¼å óâåê áèëî èçíàä ñóñåäñòâà.
Îêóïšàœå ó áðàòñòâó ¼å ïðåäñòàâšàëî çàøòèòó.
Áðàòñòâåíèöè ñó ñå ìåóñîáíî ïîìàãàëè, áðàíèëè
îä òóèíà, øòèòèëè ÷àñò è óãëåä ïðèïàäíèêà, áðè-
íóëè î ñâàêî¼ ïîðîäèöè è ïî¼åäèíöó. Òàêâå áðàò-
ñòâåíè÷êå çà¼åäíèöå, ìåóñîáíî ïîâåçàíå êðâíèì
ñðîäñòâîì, ðàíè¼å ñó ñå çàòâàðàëå ïî ñåëèìà è êà-
òóíèìà ó ñâî¼ ëîêàëíè ñâåò, êî¼è ¼å æåñòîêî îäãî-
âàðàî íà óâðåäå è èçàçîâå ñïîšà. Ó ñóêîáèìà äî
êî¼èõ ¼å äîëàçèëî çáîã óâðåäà, ìåà è èñïàøà, áðàò-
ñòâåíèöè ñó, ó áåñêðà¼íîì ëàíöó êðâíå îñâåòå, äà-
âàëè ãëàâå ¼åäàí çà äðóãîã. Ó ñâåìó òîìå, áëèæå è
äàšå ñðîäíè÷êå âåçå èìàëå ñó ïîñåáàí è ìîðàëíè
è ïðàêòè÷íè çíà÷à¼. Ñòâîðåíî ¼å áðàòñòâåíè÷êî ñà-
ìîóïðàâíî äðóøòâî, êî¼å ¼å âîäèëî ðîäèòåšñêó
áðèãó ïî íåïèñàíèì äîáðî çíàíèì íîðìàìà îáè-
÷à¼íîã ïðàâà î ñâàêîì ñâîì ÷ëàíó, à ÷ëàí ¼å áèî
äóæàí äà ïîøòó¼å è èçâðøàâà ñâå îáàâåçå ïðåìà ñâî-
¼î¼ øèðî¼ áðàòñòâåíè÷êî¼ è ïëåìåíñêî¼ çà¼åäíèöè.
ʜèãà Àëåêñàíäðà – Žàáà Áåëî¼åâèžà, çà ðàç-
ëèêó îä ìíîãèõ ñëè÷íå íàìåíå, èçäâà¼à ñå è ïî òî-
ìå øòî, ó ïðè÷àìà è ïðåäàœèìà äî÷àðàâà æèâîò
áðàòñòâåíèêà ó ðàçëè÷èòèì ïðèëèêàìà êðîç êî¼å
¼å ïðîøëî ñâèõ äåñåò êîšåíà î êî¼èìà ñå ó êœèçè
ãîâîðè. Ïîðîäè÷íî îãœèøòå, âèäè ñå, áèëî ¼å ðå-
ëèêâè¼à îêî êî¼å ñå ïîðîäèöà îêóïšàëà è ÷óâàëà
ñâî¼ ïîðîäè÷íè è áðàòñòâåíè÷êè èäåíòèòåò. Îïè-
ñàíè ñó ìíîãè äîãàà¼è èç áîðáè çà îïñòàíàê è ñëî-
áîäó. Ìåó œèìà ñó ñóêîáè ñà èíîïëåìåíèöèìà,
ó÷åøžå ó áðàòñòâåíè÷êèì äðóøòâåíèì ïðîöåñè-
ìà; ãîâîðè ñå î óëîçè æåíå (ñóïðóãå, ìà¼êå, ñåñòðå,
æåíå ðàòíèêà è æåíå ñòàðåøèíå ïîðîäèöå) ó äðó-
øòâåíîì æèâîòó: î ÷óâàœó óãëåäà è äîñòî¼àíñòâà;
î ìóäðîì ìèðîšóáèâîì ðåøàâàœó íàèçãëåä íåðå-
øèâèõ ïðîáëåìà; î ìèðåœó è ïðåêèäàœó ëàíöà êðâ-
íå îñâåòå. Äâà-òðè ïðèìåðà òî íà¼áîšå èëóñòðó¼ó.
Óáèñòâî „íà ìàõ“ ó ïîðîäè÷íî¼ ãðàíè Ïàâëè÷èžà
ñìèðåíî ¼å ïîñðåäîâàœåì ðîàêà. Áåëî¼åâèžè ñó,
ñà Ðàäîœèžèìà èç Êó÷à, áåç òóåã ïîñðåäîâàœà, ðå-
øèëè ñóêîá òàêî øòî ñå ¼åäàí Ðàäîœèž îæåíèî îäè-
âîì Áåëî¼åâèžà ïà ñå ñâàà çàìåíèëà ÷âðñòèì ïðè-
¼àòåšñòâîì ó êîìå ñå ïðåëàçèëî, êàî è ó äðóãèì
ñëó÷à¼åâèìà, ïðåêî íåïðàâäè, øòåòà, óâðåäà, ïà è
ïðîëèâåíå êðâè. Òåæèëî ñå ìèðó è ñëîçè ñ îáå ñòðà-
íå, ïà ñó ñå çáîã òîãà, êàî ¼åìñòâà, ñêëàïàëè ìåó-
ñîáíè áðàêîâè, êóìñòâà, ïîñåñòðèìñòâà, ïîáðàòèì-
ñòâà è îáíàâšàëà ðàíè¼à ïðè¼àòåšñòâà. Ó ñâàêîì
ñëó÷à¼ó, ìåóòèì, ó ñâåìó òîìå ìàêñèìàëíî ñå ÷ó-
âàî ëè÷íè, ïîðîäè÷íè è áðàòñòâåíè÷êè óãëåä è
èäåíòèòåò.
ʜèãà Àëåêñàíäðà – Žàáà Áåëî¼åâèžà, î êî-
¼î¼ ¼å îâäå ðå÷, ñêðåžå ïàæœó, îíîëèêî êîëèêî ¼å òî
íåîïõîäíî, è íà íåêå åòíîïñèõè÷êå îäëèêå áðàò-
ñòâåíèêà, ìåó êî¼èìà ñó øàëå, äîñåòêå, ðàçîíîäå,
çàáàâà, âåñåšà, òóãîâàœà çà èçãóášåíèì ÷ëàíîì ïî-
ðîäèöå è áðàòñòâà. Ó ñâåìó òîìå ñó ¼óíàøòâî è êóëò
ðàòíèêà óçäèãíóòè íà íèâî âðõóíñêèõ è íåïðèêî-
ñíîâåíèõ íîðìè ïîíàøàœà, êî¼èìà ñó ïðîæåòå ñâå
îáëàñòè æèâîòà ó áðàòñòâó, ïëåìåíó è äðæàâè. Äèð-
šèâå ñó èñïîâåñòè î ó÷åøžó ó áîðáàìà çà ñëîáîäó,
çàòèì î ðàœàâàœèìà íà áî¼íîì ïîšó, ïðèìàœó ðàò-
íèõ è ìèðíîäîïñêèõ îäëèêîâàœà, î ¼àâíèì ïðè-
çíàœèìà. Ñâå ¼å òî äåî æèâîòà êî¼è îêóïšà è õî-
ìîãåíèøå áðàòñòâî è œåãîâå îðãàíñêå ó îäðååíå
äðóøòâåíî-èñòîðè¼ñêå çà¼åäíèöå.
Àëåêñàíäàð – Žàáî Áåëî¼åâèž, áîãàòèì ôàê-
òîãðàôñêèì ìàòåðè¼àëîì, äî êîãà ñå ìóêîòðïíî äî-
ëàçèëî, ïîäâðãíóòîì ñòðîãî¼ íàó÷íî¼ àíàëèçè, çíà-
ëà÷êè îñâåòšàâà íàñòàíàê è ïðàòè ðàçâî¼ áðàòñòâà
ó ðàçäîášó âèøå îä òðè ñòîòèíå ãîäèíà. Íà ò༠íà-
÷èí ïîâåçó¼å ïðîøëîñò ñà ñàäàøœîøžó è îëàêøà-
âà äà ó îâî, íàäà¼ìî ñå ïðîëàçíî áóðíî è õèðîâèòî
âðåìå, ñàäàøœè è áóäóžè íàðàøòà¼è óïîçíà¼ó ñà
ñâî¼èì ïîðåêëîì, ïðåäàœèìà è ðîäáèíîì è òàêî
ñõâàòå äà íèñó „ðåïà áåç êîðè¼åíà“. Çáîã òîãà ¼å
àóòîð óðàäèî è ãåíåàëîøêó êàðòó î ïîòîìöèìà Šà¼-
êà Ïåøèíà.
Ïîìåíóòà ñó ñàìî íåêà îáåëåæ¼à êœèãå î êî-
¼î¼ ¼å îâäå ðå÷ êî¼à èìà¼ó øèðè íàó÷íè è äðóøòâå-
íè çíà÷à¼. Ïðåä ÷èòàîöåì ¼å íàó÷íî äåëî, ïèñàíî
ñâàêîì ðàçóìšèâèì ñòèëîì, êî¼å èìà ïîðóêå òðà¼-
íå âðåäíîñòè î ÷óâàœó íàøåã êóëòóðíî-èñòîðè¼-
ñêîã íàñëåà. Íà ò༠íà÷èí ¼å Àëåêñàíäàð – Žàáî
Áåëî¼åâèž îäóæèî äóã ñâî¼î¼, ïîðîäèöè, áðàòñòâó
è ïëåìåíó è ñâåìó òîìå ïîäèãàî íà¼òðà¼íè¼å çíàìå-
œå. Çàòî žå ìó, óâåðåí ñàì, áèòè çàõâàëíè, îñèì íà-
ó÷íèõ ïðåãàëàöà, è ñàäàøœè è áóäóžè íàðàøòà¼è.
Ïåòàð Âëàõîâèž