Professional Documents
Culture Documents
odef;Ekdif (armu©ynma&;)
rwluGJjym;aom EdkifiHawmf
rwluGJjym;jcm;em;rIrSm 'Drkdua&pD\ tm;jzpfonf[lí qdkMuyg
onf/ rwluGJjym;jcif;rSm wu,fawmhvnf; obm0ed,mrw&m; wpfckrQ
om/ ydkrdk,Ofaus;aom rsufarSmufacwf vlYabmifudk &Sifoef pnfyifap
jcif;? o[Zmw jzpfapjcif;ESihf OD;aqmif xdef;ausmif; yJhudkifjcif;rSm rwl
uGJjym; jcm;em;rIudk pDrHcefYcGJjcif;yif jzpfonf[lí 'Drdkua&pD ekdifiHa&; okc
rdefwdkYu qdkMuonf/ ynma&;wGif þ rwl uGJjym;jcm;em;rIwdkYudk xnfhoGif;
pOf;pm;rSomvQif ydkrdkí o[Zmwjzpfaom vlYtzGJYtpnf;ESihf Nidrf;csrf;a&;?
wef;wla&;ESihf zGHYNzdK;a&;wdkYudk a&S;&Iaom tem*wfudk ydkifqkdifekdifygrnf/
uav;i,fwdkYonf arG;&myg ADZESihf pGrf;&nf rwlMuyg/ 0goem
rsm;vnf; uGJjym;Muonf/ rwlaom ÓPf&nf trsKd;rsKd;ESihf oif,laeMuonf/
vlrsKd;ESihf rdcifbmom pum;rsm;vnf; jcm;em;aewwfonf/ &SifoefBuD;jyif;
&m a'oEÅ& ywf0ef;usifrSmvnf; uGJjym;Edkifao;onf/ b0 aemufcHrsm;
rSmvnf; tajctae trsKd;rsKd;/ vlrIpD;yGm; tqihftwef;csif;vnf; uGm[Mu
ygonf/ ynma&;pdwfynmrS axmufjyxm;onfrSm EkdifiHawmf\ a'o
toD;oD;&Sd uav;i,fwdkYonf rwl uGJjym;rIrsm;pGmjzihf ausmif;ESihf pmoif
1
zuf'&,fynma&;
2
odef;Ekdif
3
zuf'&,fynma&;
ynma&;ajymif;vJrIrsm;ESifU tjiif;tckH
q,fpkESpf 2 ckausmftMum 2010 a&G;aumufyGJwGif tmPm &,l
xm;aom OD;odef;pdeftpdk;&ESihf ynma&;0efBuD;Xmeuvnf; ynma&;qkdif&m
jyKjyifajymif;vJrIrsm;udk vkyfaqmifaeaMumif; owif;xkwfjyefcsufrsm;
rD'D,mrsm;wGif rMumrMum zwf&I&onf/ txl;ojzihf &efukefwuúodkvf
pdef&wkcef;rESihf aejynfawmfwdkYwGif “trsKd;om; ynma&;Oya' (rlMurf;)”
udk tvkyf&Hk aqG;aEG;yGJrsm;? pmwrf;zwfyGJrsm;? EkdifiHawmftqihf aqG;aEG;yGJ
rsm;jzihf usif;yMuaMumif; owif;rsm;yif/ tjcm;wzufwGifvnf; t&yfzuf
vlrI tzGJYtpnf;rsm;? ausmif;om;or*¾rsm;ESihf tjcm;ynm&Sifrsm;? EkdifiHa&;
4
odef;Ekdif
Oya' jyXmef;cJUavNyD
or®wOD;odef;pdefuvnf; trsKd;om;ynma&; Oya'Murf;wGif yg
0ifonfh pepfwpfckvHk;onf aemif 13 ESpf MumrSom tm;vHk; taumif
txnfaz:Ekdifrnf[k rSwfcsufjyKaMumif;vnf; zwf&I&onf/ jynfaxmifpk
5
zuf'&,fynma&;
zuf'&,fynma&;taMumif; ajymMuygpdkh
ynma&;qkdif&m ajymif;vJrI acgif;pOfrsm;wGif pdk;pOf;i,frQ rMum;
&? rjrif&? rzwf½I&ao;onfrSmum; zuf'&,fynma&; taMumif;yif
jzpfyg\/ acwftqufquf rsufuG,fjyK xm;cJhMuonf? wvGJ yHkzsufxm;
Muonfh zuf'&,fEkdifiHawmfwnfaqmuf&ef vdktyfcsufudkawmhjzihf 2014-
2015 jrefrmhEkdifiHa&;orm;rsm; ydkrdk pdwf0ifpm;rI &Sdvmonfudk awGY&ygonf/
wkdif;&if;om;rsm;\ b0rsm;? qE´rsm;? &SifoefrIrsm;ESihf xyfwlusaeonfrSm
ppfrSefaom 'Drdkua&pD zuf'&,fjynfaxmifpkpepf[lí uRefawmf oHk;oyfrd
ygonf/ odkYjzpfav&m zuf'&,f jynfaxmifpkpepftwGuf ydkrdk tmrcHcsuf
ay;rnfh zuf'&,fEkdifiHa&; pepftaMumif;? zuf'&,fynma&;pepftaMumif;?
taoG;ta&mifpHk,Ofaus;rI ynma&;taMumif;ESihf 21 &mpk\ Nidrf;csrf;a&;
6
odef;Ekdif
zuf'&,fpepf Federalism
zuf'&,fynma&;taMumif;udk tao;pdwf raqG;aEG;rD q&m
q&mrrsm;ESihf jrefrmausmif;om; vli,frsm;twGuf aemufcH A[kokw
taejzihf od&Sdxm;oihfaom zuf'&,fjynfaxmifpkpepf taMumif;udk
ed'gef;rQ OD;pGm rdwfqufwifjy vdkygonf/ xkdYaemuf 'Drdkua&pD? wef;wla&;?
zuf'&,fpepfwdkYESihf ynma&;rl0g'rsm; tquftpyfudk qufvufwifjy
ygrnf/ pmoifcef;wGif; 'Ddrkdua&pD? zuf'&,ftkyfcsKyfa&;pepfESihf ausmif;
ynma&;pepf? wkdif;&if;om;,Ofaus;rIrsm;ESihf oif½dk;ñTef;wrf;wdkYudkvnf;
tus,fw0ifh aqG;aEG;oGm;ygrnf/ rwluGJjym;aom wkdif;&if;om; rsKd;EG,fpk
rsm;twGuf zuf'&,fynma&;pepf taMumif;udk t"dutm;jzihf r@dKif
7
zuf'&,fynma&;
zuf'&,fjynfaxmifpkpepf\ tm;omcsufrsm;
zuf'&,fpepf\ tm;omcsufrsm;rSm (1) wkdif;&if;om; jynfolvl
xkESihf ydkrdk eD;pyfrI&&Sdjcif;? (2) jynfolESihf yl;aygif;aqmif&Gufedkifjcif;? (3) vl
enf;pk\ tcGihfta&;ESihf tusKd;pD;yGm;wdkYudk umuG,f apmihfa&Smufay;Ekdifjcif;?
(4) ppfrSefaom zuf'&,frsKd;cspfpdwf? EkdifiHcspfpdwf jzpfay:apjcif;? (5)
(zuf'&,f - A[dktpdk;&) taejzihf wpfEkdifiHvHk;\ wkd;wufzGHYNzdK;a&;ESihf
jidrf;csrf;a&;wdkYudktay:wGif xJxJ0if0if tm½Hkpdkuf vkyfaqmifEkdifjcif;? (6)
tkyfcsKyfa&;ESihf EkdifiHawmf wnfaqmufa&;? zGHYNzdK;a&;qkdif&m rl0g'rsm;tm;
vufawGYtm;jzihf prf;oyf taumiftxnfaz:Ekdifjcif;? (7) tmPm&Sifrsm;
8
odef;Ekdif
9
zuf'&,fynma&;
zuf'&,fynma&;pepfed'gef;
zuf'&,fjynfaxmifpk tkyfcsKyfa&;pepfwGif (A[kd) tpdk;&\
ynma&;qkdif&m wm0efESihf 0wÅ&m;wdkYudk ydkif;jzwfay; xm;ygonf/ txl;
ojzihf zuf'&,ftpdk;&onf trsKd;om;ynma&; rl0g'rsm;ESihf wpfEkdifiHvHk;
tay: vTrf;NcHKaprnfh ynma&; tpDtpOfrsm;udk csrSwfa&;qGJonf/ ynm
a&;wef;wl nDrQjcif; udpö&yfrsm;? uav;wkdif; ynmoifMum;cGifh &&Sda&;
udpörsm;? t&nftaoG; jrihfrm;a&;udpörsm;ESihf tqihfjrihfESihf EkdifiHwum
ynma&;? ynm&Siftqihf okawoe vkyfief;&yfrsm;udk wm0ef,lygonf/
zuf'&,fynma&;0efBuD; xm;&SdNyD; ygvDrefwGifvnf; ynma&; twGif;0ef
rsm; xm;&Sdonf/ jynfe,ftvkduf ynma&;0efBuD;Xmeudk xm;&SdMuonf/
ynma&; toHk;p&dwftm; zuf'&,ftpdk;& (A[dktpdk;&) \
jyXmef;csufrsm;tay: tajccHí oufqkdif&m jynfe,ftpdk;&rsm;u vGwf
vyfpGm wm0ef,l aqmif&Guf&onf/ zuf'&,fESihf jynfe,ftpdk;wdkYu
wkduf&dkuf 0ifa&mufpGufzufrI r&SdbJ udk,fykdifausmif;rsm;? wkdif;&if;om;
trsKd;om; ausmif;rsm;rSmvnf; udk,fydkif rl0g'rsm; csrSwf usihfoHk;EkdifcGihf
&Sdonf/ wpfjynfe,fvHk;&Sd ausmif;aet&G,f uav;i,fwkdif; pmoifcef;
twGif;&SdaeNyD; t&nftaoG;jrihf tcrJhynma&; &&Sdapa&;rSm jynfe,f
tpdk;&rsm;wGif t"du wm0ef&Sdonf/ tEGrf;yg;qHk;rdom;pkrS uav;i,frsm;
t&nftaoG; jynfhrDaom tajccHynma&;udk qHk;cef;wkdifatmif wuf
a&mufcGihf &&Sda&;rSm zuf'&,fjynfaxmifpk EkdifiHtwGif;&Sd jynfe,f tpdk;&
rsm;\ yifrwm0efjzpfonf/ jynfe,ftpdk;&\ atmifjrifrIudk ppfaq;
wkdif;wmEdkifaom zuf'&,f pHowfrSwfcsufwpfck[kvnf; qdkMuonf/
zuf'&,fjynfaxmifpkpepfwGif jynfe,fynma&;Xmeu rdrdwkdY
oufqkdif&m jynfe,frsm;twGif;&Sd jynfolvlxk\ ynma&;udk rlBudK
tqihfrSonf rlvwef;? tv,fwef;ESihf txufwef;ynma&;udk vHk;0
wm0ef,l aqmif&Gufonf/ yk*¾vduvGwfvyfcGihf &Sdojzihf oD;oefYausmif;
rsm;udkvnf; zGihfvSpfcGihf ay;xm;ygonf/ oufarG;0rf;ausmif; ynma&;udk
jynfe,f tpdk;&rsm;u wpfpdwfwpfa'o wm0ef,lygonf/
oufarG;0rf;ausmif;ynma&;ESihf tqihfjrihfwuúokdvfynma&;rSm
10
odef;Ekdif
11
zuf'&,fynma&;
12
odef;Ekdif
oif½dk;nTef;wrf; vGwfvyfcGihf
ynmtzGihf
zuf'&,f oif½dk;ñTef;wrf;
oif½dk;ñTef;wrf;[lí qdkonfESihf zwfpmtkyfrsm;udkom ajy;jrifMu
onfrSmvnf; jrefrmhynma&;\ vGefpGm usOf;ajrmif;vSaom qdk;arGwpfckyif/
a,bk,sqdk&vQif oif½dk;ñTef;wrf;onf bmom&yfrsm;? vufawGY vkyf
aqmifcsufrsm;ESihf ausmif;om;rsm;\ oif,lavhvmrI tawGYtBuHKrsm;udk
pDpOfxm;&SdrIyifjzpfonf/ wefzdk; wpfpHkwpf&m &Sdaomfjim;vnf; jyXmef;
zwfpm tkyfrsm;udkomvQif qdkvdkjcif; (vHk;0) r[kwfyg/ xdkYtwl bmom&yf
todynmrsm;? yHkpHcs oifMum;rIrsm;xufvnf; ydkrdk av;euf us,f0ef;
ygonf/ ydkrdk pkd;&drfzG,f&mrSm oif½dk;ñTef;wrf;pHEIef;rsm; r&Sdao;jcif;yifjzpf
onf/ twef;ESihf touft&G,fvdkuf wufajrmuf&rnfh pGrf;&nfrsm;twGuf
pHEIef; owfrSwfcsufrsm; vdktyfygonf/ zuf'&,foif½dk; pHEIef;tay:wGif
xyfqihfí rwluGJjym;aom wkdif;&if;om; uav;rsm;twGuf a'otvdkuf
qufvufNyD; oif&dk;ñTef;wrf; pHEIef;rsm;udkvnf; jyXmef;ydkifcGihf xm;&Sdjcif;jzihf
zuf'&,f ynma&; ½kyfvHk;MuG touf0ifvmygrnf/
wkdif;&if;om;uav;i,frsm;\ rdom;pktdrfwGif;? &yf&GmtwGif;?
pmoifcef;twGif;? ausmif;twGif;? "gwfcGJ prf;oyfcef;twGif;? pmMunhf
wkduftwGif;? awmawmifrsm;twGif;? upm;uGif;twGif;ESihf edpö'l0 awGYBuHK
rI tpkta0; wpf&yfvHk;udk oif½dk;ñTef;wrf;[lí 21 &mpk ynma&;u
t"dyÜg,f zGihfqdkxm;&Sdonf/ þtcsufudk zuf'&,f ynma&;pepf\ oif½dk;
ñTef;wrf;u@wGif rvGJraoG xnfhoGif; pOf;pm;&ygvdrfhrnf/
ynm&Siftrsm;pk\ ,lqcsufukd xif[yfaponfh oif½dk;ñTef;wrf;
zGihfqdkcsuft& wkdif;&if;om; ausmif;q&mwdkYonf a&SUaqmifvrf;jyol jzpf
14
odef;Ekdif
16
odef;Ekdif
udk,fUoif½dk;ñTef;wrf; udkf,fzefwD;cGifU
jrefrmEkdifiH\ acwftqufquf ynma&;Oya'wdkYwGif roif
rae& ynma&;u@udkawmh xnhfoGif; xm;cJhMuygonf/ 1947 rSonf
1974 ESihf 2008? xkdYaemuf tjiif;yGm;zG,f&m 2014 trsKd;om; ynma&;
17
zuf'&,fynma&;
18
odef;Ekdif
19
zuf'&,fynma&;
20
odef;Ekdif
bmaMumihf oif&rSmvJ
oem;p&m ynma&; tjiif;tckHrsm;
EkdifiHwpfEkdifiHwGif zGJYpnf;yHk tajccHOya'rSm tc&m usouJhodkY
ausmif;ynma&;wGif oif½dk;nTef;wrf;rSm tc&musygonf/ oif½dk;ñTef;wrf;
t&omvQif ynma&;\ ta&twGufESihf t&nftaoG; wdk;wufekdifrnf/
oif½dk;ñTef;wrf;t&omvQif ynma&;rSwqihf vdkvm;tyfaom vlYtzGJY
tpnf; tajymif;tvJudk jzpfapEkdifygonf/ odkYjzpfav&m oif½dk;ñTef;wrf;rSm
tajymus,fjyefYvSaom oabmobm0 &Sdygonf/ tav;teuf xm;Mu&
rnfh ta&;BuD; ynma&;udpö wpf&yfjzpf&HkrQ omrubJ EkdifiHa&;t&vnf;
eufeuf&dIif;&dIif; ywfouf qufEG,faeavonf/ ausmif;ynma&;ESihf
oif½dk;ñTef;wrf;tay: ynm&SifwdkYtMum; tjrifrwl? uGJjym; jcm;em;rI
rsm;pGm &Sd&jcif;rSm aemufcH EkdifiHa&;t,ltq? twdrf;tñGwf? vm;&mtjrif
ESihf yHkaz: zefwD;vdkonfh vlYtzGJYtpnf; wnfaqmufrIwdkYESihfvnf; qufEG,f
aejcif;aMumihfyif/ 'Drdku&ufwpf zuf'&,fjynfaxmifpk EkdifiHrsm;wGif
ausmif;oif½dk;ñTef;wrf; pHEIef;rsm;ESihf rlabmifudk 4 ESpf wpfBudrf jyifqif
ajymif;vJ a&;qGJMuygonf/
t"dyÜg,ftrsKd;rsKd; zGihfqdkMuaomfjim;vnf; ausmif;ynma&;ESihf
21
zuf'&,fynma&;
22
odef;Ekdif
oif&jcif; taMumif;&if;
uav;i,f\ txufygar;cGef;udk ajzqdk&ef enf;vrf;tcsKdUawmh
jzihf&Sdaeygonf/
• 'guawmh ynmwwfwJh vlwkdif; odxm;&r,fht&muGJY? bmom&yfxJrSm
ygaewmav? (bmom&yfA[kdjyK tajz - subject discipline)
• rif; 'D[mudk rvkyfwwfbl;? rodbl;qdk&ifawmh rif;BuD;vm&if
tvkyf&zdkY rvG,fbl;uG/ 'grSr[kwf&ifvnf; 'Dvdk pOf;pm;apcsifw,f/
25
zuf'&,fynma&;
26
odef;Ekdif
vlrIw&m;rQwrItwGuf ynma&;
jrefrmEkdifiHwGif w&m;Oya' pdk;rdk;a&;ESihf w&m;rQwrIwdkYudk ydkrdk
aqG;aEG; ajymqdkaeMujyDjzpfonf/ w&m;rQwrIudk awmihfwaecJhMuonfrSm
q,fpkESpfrsm;pGm MumjrihfcJhjyD/ tcsdefvGef vlYtzGJYtpnf;yif jzpfaeavNyD
vm;/ w&m;rQwrIrSm rsufuG,fjyKxm;í r&onfhtjyif vlYtzGJYtpnf;\
a&&SnfwnfNrJrItwGuf tc&m usvSygonf/ vTwfawmfwGifvnf; w&m;
Oya'pdk;rdk;a&; aumfrDwDwdkYudk zGJYpnf;xm;NyD;jzpfonf/
w&m;rQwrItwGuf awmif;qdkoHwdkYrSmvnf; ydkrdk us,favmifvm
aeonf/ tvTmtoD;oD;&Sd jynfolvlxk\ &ifzGihfoH? 0efxrf;rsm;\
nnf;wGm;oH? tdrf&Sifrrsm;\ aps;qpfoH? v,form;rsm;\ xGefwHk;oH?
*sme,fvpfrsm;\ pkzGJYoH? wkdif;&if;om;rsKd;EG,fpkwdkY\ zuf'&,f awmif;qdkoH?
ausmif;ol ausmif;om;rsm;\ aywpf&m vrf;rxufu a<u;aMumfoHwdkYwGif
w&m;rQwrIqkdif&m tcsuftvufrsm; eufeufeJeJ yg0ifaeygonf/
rD'D,mrsm;wGifvnf; rygrjzpf xnhfoGif; azmfjyvmaeMuonhf
w&m;rQwrIu@rSm ysKd;axmifaeqJ 'Drdkua&pD jrefrmhvlYtzGJYtpnf;\
vlvm;ajrmuf&ef yifr tcsufyif jzpfygvdrhfrnf/ ynma&;qkdif&m w&m;
rQwrI twGufvnf; awmif;qdkoHrsm; rMumrMum Mum;ae&NyD/ wu,fawmh
27
zuf'&,fynma&;
30
odef;Ekdif
32
odef;Ekdif
zuf'&,fynma&;rl0g' vkyfief;pOf
34
odef;Ekdif
35
zuf'&,fynma&;
rl0g' vkyfief;pOf
pmwrf;\ a&SUtydkif;rsm;wGif rl0g'a&;&mrsm;udk wifjycJhygonf/
txl;ojzihf jrefrmekdifiH\ ynma&;jyKjyifajymif;vJrIESihf qufEG,faeaom
tpdk;&\ ynma&; rl0g' topfrsm;? jyXmef;&ef jyifqifrIrsm;? ynma&;
or*¾rsm;u qefYusif uefYuGuf&onfh taMumif;&if;rsm;? rl0g'rsm;\
tm;enf;csufrsm;udk wifjycJhonf/ ausmif;om;rsm;\ cHpm;csufrsm;? t&yf
zuf vlrI tzGJYtpnf;rsm;ESihf wkdif;&if;om;rsm;\ rauseyfcsufrsm;udkvnf;
ynma&; rl0g'opfrsm;ESihf rl0g' vkyfief;pOfwdkYESihf ,SOfwGJvsuf oHk;oyfcJh
ygonf/ odkYjzpfygí rl0g' vkyfief;pOfudk od&Sdxm;oihfygonf/ 'Drdkua&pD
enf;us ynma&; rl0g'wdkYudk rnfodkU a&;qGJoihfygoenf;/ zuf'&,f jynf
axmifpk\ ynma&;rl0g'udk rnfodkY jyKpkMurnfenf;?
rl0g' policy qdkonfrSm vlYtzGJYtpnf;\ arQmfrSef;csufrsm;ESihf ywf
oufNyD; “w&m;0if” a&;qGJ wifjyxm;csufrsm;jzpfNyD; avhvmoHk;oyf a0zef
aqG;aEG;ekdif&efvnf; jzpfonf/ &nfrSef;csufrsm;udk txajrmuf atmifjrif
36
odef;Ekdif
ynma&;rl0g'
ynma&;pepfudk pDrHcefYcGJ&efESihf tkyfcsKyf&eftwGuf 'Drdkua&pD
enf;vrf;jzihf a&G;aumuf wifajr§mufxm;aomtmPmydkif tzGJYtpnf;rsm;u
a&;qGJ jyXmef;xm;aom Oya'ESifh usihfxHk; tpkta0;[lívnf; t"dyÜg,f
zGihfqdkMuygonf/ ynma&;udk yHkpHrsKd;pHkESihf tzGJYtpnf;rsKd;pHku &nf&G,fcsuf
taxGaxGjzihf taumiftxnfaz: aqmif&GufaeMujcif;jzpfonf/ Oyrm
tm;jzihf a&S;OD; uav;oli,f jyKpkapmihfa&Smufjcif;ESihf ynma&;? rlBudKESihf
oli,fwef;ynma&;? rlvwef; ynma&;? txufwef;qihf ynma&;? aum
vdyfESihf oufarG;ynma&;? wuúokdvfynma&;? bGJYvGefoifwef;rsm;? ouf
BuD; ynma&;? vkyfief;cGif ynma&; ponfjzihf &SdEkdifygonf/ odkYjzpfjcif;aMumihf
ynma&;rl0g'rSm touft&G,f trsKd;rsKd;ESihf wkduf&dkuf oufqkdifrI&Sdonf/
tjiif;yGm;zG,f&mjzpfaom ynma&;rl0g' e,fy,frsm;rSm pmoif
ausmif; t&G,ftpm;? twef;om;OD;a&? ausmif;yHkpHrsm;? yk*¾vduynma&;?
ynm&nf wdk;wufrIudk ppfaq;jcif; enf;vrf;rsm;? q&mtwwfynm?
q&mhvpm? oifMum;rI enf;vrf;rsm;? oif½dk;jyXmef;csufrsm;? wkdif;&if;om;
bmompum;? bGJYowfrSwfcsuf? bGJYoifwef;? ausmif;t*FgpOf? ausmif; tkyf
csKyfrI? vlrIwefzdk;rsm;? ausmif;om;tcGihfta&;? ausmif;q&m tcGihfta&;?
or*¾ tcGihfta&;? wkdif;&if;om; ynma&;? wuúodkvf tkyfcsKyfa&;?
ynma&; vGwfvyfcGihf? A[dkOD;pD; csKyfudkifrI avQmhcsa&;ESihf zuf'&,fynma&;
rl0g'wkdY yg0ifEkdifygonf/ EkdifiHa&;pepfrsm;? tkyfcsKyfa&;yHkpHrsm;? 'Drdkua&pD
pHEIef;rsm;ESihf vlxkynma&;? ausmif;ynma&; tquftpyfwdkYudkvnf;
38
odef;Ekdif
ynma&;rl0g' avUvmoHk;oyfa&;
wnf&SdqJESihf a&;qGJaeqJ ynma&;rl0g'wdkYudk EdIufEdIufcRwfcRwf
pl;prf;avhvmoHk;oyf tuJjzwfjcif;rSm rl0g'a&;&mESihf ywfoufNyD; ynm&Sif
tqihf avhvmrIjzpfonf/ txufyg tjiif;yGm;zG,f&mjzpfaom e,fy,f
toD;oD;udk pepfwus okawoejyKNyD; wifjyjcif;jzpfonf/ u@wkdif;wGif
ynma&;\ &nf&G,fcsufudk ar;cGef;xkwfonf/ tajz&Sm&ef BudK;yrf;onf/
vlYtzGJYtpnf;twGufjzpfap? woD;yk*¾vtwGufjzpfap ausmif;ynma&;\
&nfrSef;csufrsm;udk pl;prf;wifjyonf/ vdkvm;tyfaom &nfrSef;csufrsm;
txajrmuf atmifjrifaprnfh enf;emrsm;udk tBuHjyKonf/ ynma&;
atmifjrifrI&v'fudk wkdif;wmEkdifonfh pHEIef;rsm;? owfrSwfcsufrsm;udk az:
xkwfonf/ wkdif;wmEkdifrnfh ud&d,mrsm;udk wnfaqmufonf/
wuúodkvfrsm;? jyifytzGJYtpnf;rsm;? t&yfzufvlrI tzGJYtpnf;rsm;
ESihf or*¾rsm;u ynma&; rl0g' toD;oD;udk axmihfaygif;pHkrS okawoe
jyKvsuf wifjyaqG;aEG;Muonf/ xkdYtjyif ynma&;rl0g'udk EkdifiHa&;? pD;yGm;
a&;? ynma&;pdwfynm? uav;oli,f zGHYNzdK;wdk;wufrI? vlrIa&;? vlom;
zGHYNzdK;wdk;wufa&;? Nidrf;csrf;a&;? zuf'&,fta&;? wkdif;&if;om;ta&;? vlrI
aA'qkdif&m &nfrSef;csufrsm;ESihfvnf; qufpyfNyD; oHk;oyfMuonf/ avhvm
awGY&Sdcsufrsm;udk trsm;jynfolESihf tjcm;ynm&Sifrsm; od&Sd avhvmEkdif
ap&ef *sme,frsm;ESihf pmapmifrsm;wGif a&;om;wifjyvsuf xkwfa0jzefYcsd
Muonf/
zuf'&,fpepfudk atmifjrifap&ef ynma&;rl0g'u rnfokdYrnf yHk
tm;ay; ulnDEkdifrIrSm 'Drdku&ufwpf jrefrmEkdifiHawmfopftwGuf (r&Sdrjzpf)
ta&;BuD;aom okawoe e,fy,fwpf&yf jzpfygvdrfhrnf/
oHvGifwdkif;rf*sme,f (Zefe0g&Dv 2015? armfvNrdKifNrdKU)
39
zuf'&,fynma&;
40
odef;Ekdif
tmPmcGJa0xm;aom zuf'&,fynma&;
(tar&duefjynfaxmifpk ynma&;)
tar&duefjynfaxmifpk
tar&duefjynfaxmifpkwGif ynma&;udk tpdk;& 4 qihfwdkYjzihf
wm0ef,l tkyfcsKyfygonf/ a'oEÅ&tpdk;&? c½dkifynma&;Xme? jynfe,f
tpdk;&ESihf zuf'&,ftpdk;&wdkYjzpfonf/ tar&duef rdbrsm;taejzihf
ausmif;ynma&;udk w&m;0if pDrHcefYcGJyHkudk od&Sdem;vnfxm;jcif;jzihf rSef
41
zuf'&,fynma&;
&onf/
jynfe,ftpdk;&u a'oEÅ&tpdk;&\ vkyfydkifcGihftmPmudk uefY
owf xm;&Sdaomfjim;vnf; a'oEÅ& ausmif;bkwftzGJYrsm; School boards
rSm qHk;jzwfcsufrsm; csrSwfydkifcGihf rsm;pGm &Sdaeonf/ taumuftcGefrsm;u
aeí b@maiGaMu; &,lydkifcGihfrSm ausmif;bkwftzGJYrsm;wGif &Sdae\/
ausmif;0efxrf; cefYtyfjcif;ESihf ausmif;ydkifqkdifrItay: MoZmoufa&muf\/
tcsKdUaom jynfe,frsm;u ausmif;oif½dk;ñTef;wrf;ESihf ausmif;om;a&;&m
rl0g'rsm;udk a'oEÅ&ausmif;bkwftzGJYuyif csrSwfcGihfjyKxm;ao;onf/
tcsKdU jynfe,frsm;url wjynfe,fvHk; twkdif;twmjzihf vdkufemvkyf
aqmif&ef ñTefMum;wwfonf/ odkYr[kwf uefYowfxm;Muonf/
a'oEÅ& ausmif;bkwftzGJY0ifrsm;udk pdppf a&G;cs,fcefYtyfjcif;udk
jynfe,fOya'jzihf jyXmef;xm;onf/ enf;vrf; 2 oG,frSm wkduf½dkuf cefY
tyfjcif; appointment eSihf a&G;aumufwifajr§mufjcif; election wdkYjzpfonf/
a&G;aumufwifajr§mufjcif;rSm vlxktwGif; ydkrdk yGihfvif;jrifomonfhtcsufESihf
wm0efcHrIwdkY &Sdaomfjim;vnf; wdkuf½dkuf cefYtyfjcif;rSmrl t&nftaoG;&Sdaom
vkyfwwfudkifwwfolrsm;udk &&SdapEkdifNyD; EkdifiHa&;t&vnf; &IyfaxG;rI
enf;ygaMumif; axmufjyMuonf/ wEkdifiHvHk;wGifrl ausmif; 95 &mckdifeIef;rSm
a'oEÅ&ausmif; bkwftzGJY0ifrsm;udk a&G;aumufwifajr§mufjcif; election
enf;vrf;jzihf a&G;cs,fcefYtyfMuygonf/
a'oEÅ& ynma&;tmPmykdifjzpfaom ausmif;bkwftzGJY0ifOD;a&udk
7 OD;rS 9 OD;txd xm;&SdNyD; tBuD;qHk;aom bkwftzGJYwGifrl 19 OD;txd &Sd
wwfonf/ 57 &mckdifEIef;aom bkwftzGJY0ifrsm;rSm rdbrsm;jzpfMuonf/
ausmif;wwfaeqJ om;orD;&Sdaom ausmif;om;rdbjzpfcsifrS jzpfrnf/
bkwftzGJY0ifrsm;\ touft&G,fESihf vlrIpD;yGm;aemufcH tcsuftvufrsm;
uvnf; olwdkY\ EkdifiHa&;cH,lcsufudk vTrf;rdk; aeavh&Sdonf/ ausmif;udpö
&yfrsm;ESihf rl0g' csrSwfrIrsm;wGif oufa&mufrI &Sdaewwfonf/ e,fajr
a'orsm; twGif;&Sd vlxkvlwef;pm tvTmtoD;oD;ESihf rwluGJjym;aom
vlrsKd;pkrsm;tay: udk,fpm;jyKrItay:wGif ynma&;orm;rsm;u ar;cGef;
xkwfwwfMuygonf/
43
zuf'&,fynma&;
a'oEÅ&ausmif;bkwftzGJY wm0efrsm;
rl0g'rsm; csrSwfjcif;? 0efxrf;cefYtyfjcif;? or*¾rsm;ESihf qufqHjcif;?
ynma&;XmerSL; a&G;cs,fjcif;? ausmif;ppfaq;a&;rsm; a&G;cs,fjcif;?
44
odef;Ekdif
45
zuf'&,fynma&;
ausmif;tkyfBuD; Principal
ausmif;tqihfwGif pDrHtkyfcsKyf&ef ausmif;tkyfBuD; principal &Sd
onf/ ausmif;i,frsm;wGif ausmif;tkyfBuD;vnf; tcsdefydkif; pmoifMum;avh
&Sdonf/ ausmif;BuD;rsm;wGifrl 'k-ausmif;tkyfrsm; xm;&Sdonf/ 87 &mckdifEIef;
aom ausmif;tkyfrsm;rSm trsKd;om;rsm; jzpfavonf/ ausmif;wGif;Xme
tvdkuf XmerSL;rsm; xm;&Sdonf/ pnf;urf; xdef;odrf;a&;rSL;rsm;?
ausmif;om;rsm;twGuf ynma&;ESihf vlrIa&;tBuHay;rsm; xm;&Sdonf/
&yf&GmESihf teD;uyf yl;wGJ vkyfaqmifMuonf/ rdb-q&mtoif;tzGJYrsm;?
ausmif;pDrH tkyfcsKyfa&; vkyfief;aqmifwmrsm;wGif &yf&Gmu xJxJ0if0if
yg0ifMuonf/ ausmif;tkyfBuD;rSm oif½dk;ñTef;wrf;udkvnf; OD;aqmifpDrH&
onf/ txufwef;ausmif;rsm;wGif bmom&yfe,fy,ftvdkuf oif½dk;
ñTef;wrf; acgif;aqmifrsm; oD;oefY xm;&Sdonf/
tpOftvmt& ausmif;ESiyfh wfoufaom tcGit fh mPmrSm txuf
rS atmufodkYyHkpH pD;qif;onf/ a'oEÅ& ausmif;bkwftzGJY? ausmif;ynma&;rSL;
csKyf? A[dkynma&;XmeESihf ausmif;tkyfBuD; tqihfqihfjzpfonf/ odkY&mwGif
rsm;rMumrDu jyKjyifajymif;vJrIrsm;aMumihf vkyfykdifcGihftmPmudk ausmif;
tqihf pDrHcefYcGJrIwGif ydkrdk &&SdaeNyDjzpfonf/ ausmif;tkyfBuD;ESihf q&m
q&mrrsm;rSm oif½dk;ñTef;wrf;? 0efxrf;a&;&m? oifMum;rIESihf ausmif;
bwf*swfrsm;wGif vkyfydkifcGifh ydkrdk&&SdMuonf/ ausmif;rl0g'rsm; a&;qGJ
csrSwf&mwGif ausmif;tkyfBuD;ESihf ausmif;q&mq&mrrsm; twlwuG yl;
aygif; vkyfaqmifMujcif;jzihf udk,fwkdifyg0ifvkyfaqmif tkyfcsKyfaompepf
46
odef;Ekdif
50
odef;Ekdif
ed*Hk;
csKyfíqdk&aomf zuf'&,ftpdk;&\ ynma&; vkyfief;pOfrsm;
us,fjyefYrI &Sdaomfjim;vnf; jynfe,frsm;ESihf a'oEÅ&tpdk;&rsm;udk wm0ef
ydkrdk ,lapygonf/ zuf'&,ftpdk;&\ A[dkOD;pD; csKyfudkifrIudk tvGefyif
avsmhcsxm;NyD; jynfe,fESihf a'oEÅ&tpdk;&rsm;? ausmif;bkwftzGJYrsm;?
ausmif;rsm; taejzihf ydkrdkvGwfvyfaom ynma&;qkdif&m pDrHcefYcGJykdifcGihf
jyKxm;aom zuf'&,fynma&;pepf[k qdkEkdifonf/
52
odef;Ekdif
zuf'&,fA[dktpdk;&\ ynma&;
csKyfudkifrIudk avQmhcsypf&rnfhcsdef
53
zuf'&,fynma&;
54
odef;Ekdif
55
zuf'&,fynma&;
56
odef;Ekdif
Nidrf;csrf;aom zuf'&,f'Drdkua&pDpepf
(tdE´d,EkdifiH\ ynma&;)
&Sdaeygonf/
tdEd´,EdkifiH (Hindi: Bhārat Gaṇarājya) w&m;0if trnftm;jzifh
tdE´d,or®wEdkifiHonf awmiftm&SwGif wnf&dSaom EdkifiHwpfEdkifiHjzpfNyD;
urÇmay:wGif tus,ft0ef;tm;jzifh owÅrajrmuftBuD;qHk;? 'kwd,ajrmuf
vlOD;a& trsm;qHk;ESifh 'Drdkua&pDedkifiHrsm;wGif vlOD;a&trsm;qHk;EdkifiHjzpfonf/
awmifzufwGif tdEd´,ork'´&m? taemufzufwGif tm&yfyifv,fESifh ta&SU
zufwGif b*Fvm;yifv,fatmfwdkYu 0ef;&Hxm;NyD; tdEd´,wGif urf;&dk;wef;
t&Snfrdkifaygif; 4671 rdkif (7517 uDvdkrDwm) rQ&dSonf/ tdrfeD;csif;edkifiH
rsm;taeESifh taemufzufwGif ygupöwefEdkifiH? ta&SUajrmufzufwGif w&kwf?
eDaygedkifiHESifh blwefedkifiH? ta&SUzufwGif b*Fvm;a'h&SfEdkifiHESifh jrefrmedkifiH
wdkY&dSMuonf/ tdEd´,ork'´&mxJ&dS edkifiHrsm;jzpfaom oD&dvuFmEdkifiH?
armfv'dkufedkifiHESifh tif'dkeD;&Sm;edkifiHwdkYESifhvnf; eD;pyfonf/
tdE´KawmifMum; ,Ofaus;rIaygufzGm;&mESifh ordkif;0ifukefoG,fa&;
vrf;aMumif;ESifh BuD;rm;aom tifyg,mrsm; wnf&dScJh&m a'ojzpfojzifh
tdE´d,a'oonf ol\ &Snfvsm;vSaom ordkif;aMumif;twGif; pD;yGm;a&;ESifh
,Ofaus;rIqdkif&m <u,f0csrf;omaom a'otjzpf owfrSwfMuonf/
urÇmh bmomBuD; 4 ckjzpfaom [dE´Lbmom? Ak'¨bmom? *dsef;bmomESifh
qpfcfbm omwdkYonf tdEd´,ajrwGif ay:xGef;cJhNyD; Zoroastrianismç Juda-
ism? c&pf,mefbmomESifh tpövmrfbmomwdkYonf yxr axmifpkESpf
twGif; a&muf&dSvmcJhojzifh tdEd´,twGuf axGjym;í trsKd;pHkaom ½dk;&m
,Ofaus;rI wdkYudk yHkazmfay;cJhonf/ rwluGJjym;aom bmom? t,l0g'ESihf
,Ofaus;rIwdkY ,SOfwGJaexkdifcJhonfrSm ESpfaygif; wpfaxmifausmfcJhNyD/
18 &mpktpydkif;rS pí NAdwdoQ ta&SUtdEd´, ukrÜPD\ wpfp
wpfp xdk;azmuf 0ifa&mufvmcJhNyD; e,fcsJUNAdwdoQ tifyg,m\ udkvdkeD
tjzpf 19 &mpk tv,fydkif;wGif usa&mufcJhonf/ 19 &mpktukef 1885
ckESpfwGif jrefrmEkdifiHvnf; NAdwdoQtifyg,mtwGif; udkvdkeDtjzpf usa&muf
cJhNyD; tdE´d,EkdifiHESihf yl;wGJ tkyfcsKyfcHcJh&onf/ xdkYaemuf 1947 wGif BuD;rm;
us,fjyefYvSaom tMurf;rzuf vIyf&Sm;rIjzifh t*Fvdyf vufatmufrS 1947
ckESpfwGif vGwfvyfa&; &cJhonf/ vGwfvyfa&; vIyf&Sm;rIumvtwGif;
58
odef;Ekdif
ordkif;tusOf;csKyf
r'&my&m'pf (Madhya Pradesh) a'owGifaom&dSaom bifbuf
um (Bhimbetka) ausmuftrdk;tumrsm;&dS ausmufacwf yef;csDrsm;onf
tdE´d,wGif tapmqHk; urÇmOD;vlom;wdkY csefxm;cJhaom vufpvufersm;
jzpfonf/ avhvmod&dS&aom yxrqHk;vlom;wdkY\ tajccsaexdkifrIrSm
vGefcJhaom ESpfaygif; 9000 ausmfrS píjzpfNyD; wjznf;jznf;ESifh tdE´Kjrpf0Srf;
,Ofaus;rI vlYtzJGYtpnf;tjzpf ajymif;vJ wdk;wufvmcJhonfrSm taemuf
tdE´d, a'owGif bDpD 3300 ausmftxd jzpfonf/ aemufydkif;rSm [dE´L
bmom\ tkwfjrpfESifh tjcm;tapmydkif; tdE´d, vlUtzGJUtpnf;\ tkwfjrpf
rsm;udk csay;cJhaom a0'acwfumv (Vedic period) jzpfNyD; bDpD 500 cefY
txdjzpfonf/ bDpD 550 cefYrSpí r[mZey' (Mahajanapadas) [k ac:
59
zuf'&,fynma&;
60
odef;Ekdif
vGwfvyfNyD; tdE´d,
20 &mpk\ yxrydkif; &mpkESpfw0ufwGif tdE´d, trsKd;om;
uGef*&ufESifh tjcm;EdkifiHa&; tzGJUtpnf;rsm;rS wpfEdkifiHvkH; twdkif;twmjzifh
vGwfvyfa&; BudK;yrf;rIudk pwifcJhonf/ 1920 ckESpfrsm;ESifh 1930wdkYwGif
r[wår*E´D\ OD;aqmifrIjzifh t[ðoac: tMurf;rzufa&; vIyf&Sm;rI
vrf;pOfatmufwGif oef;aygif;rsm;pGmaom qE´jyjynfolwdkYonf wpkwa0;
wnf;aom tmPmzDqefa&; vIyf&Sm;rIrsm;wGif yg0ifcJhMuonf/ aemufqkH;ü
1947 ckESpf Mo*kwfv 15 &ufwGif tdE´d,onf NAdwdoQwdkY\ tkyfcsKyfrI
atmufrS vGwfvyfa&; &cJhonf/ odkYaomf rlqvif tpktzGJUwdkY\ qE´t&
bmoma&;t& uGJjym;aom tdE´d,'dkrDeD,HESifh ygupöwef 'dkrDeD,HwdkYtwGuf
vGwfvyfaom tpdk;& tzGJUrsm;jzifh cGJjcm; zGJUpnf;cJhonf/ 3 ESpfMumaomtcg
wGif tdE´d,onf or®wEdkifiH jzpfvmcJhNyD; zGJUpnf;yHk tajccHOya'topf
pwif touf0ifvmcJhonf/
tdE´d,EdkifiHonf vGwfvyfa&; &onfh tcsdefrSpí bmoma&;
tMurf;zufrI? ZmwfedrfhZmwfjrifh cGJjcm;jcif;rSjzpfaom tMurf;zufrIESifh
ykefuefx<urIwdkY\ 'ku©udk ae&mtESHYtjym;wGif cHcJh&onf/ odkYaomfvnf;
]]onf;nnf;cHjcif;w&m; (cEÅD)}} xGef;um; us,fjyefYvmrIESifh zGJUpnf;ykHtajccH
Oya' jyKjyifajymif;vJjcif;wdkYrSwqifh xdef;csKyfEdkifcJhonf/ tMurf;zuform;
wdkY\ 0g'onfvnf; tdE´d,\ t"du vkHNcHKa&;qdkif&m jyoemyifjzpfcJh
onf/ ykefuefx<uolrsm;rSm *srfrl;ESifh uuf&SfrD;,m;? tdE´d, ta&SUajrmuf
ydkif;ESifh aus;vufa'orsm;wGif eufq,fvdkufac: tdE´d,uGefjrLepfwdkY jzpf
61
zuf'&,fynma&;
62
odef;Ekdif
63
zuf'&,fynma&;
EdkifiHa&;
tdE´d,EdkifiHwGif jynfe,f 28 ckESifh jynfaxmifpk e,fajr 7 ck
&Sdonf/ jynfe,ftm;vkH;ESifh jynfaxmifpke,fajr 2 ck jzpfMuaom yl'k
cs,f&DESifh a'vDtrsdK;om;NrdKUawmfe,fajrwdkYwGif a½G;aumuf wifajr§mufxm;
aom vTwfawmf&SdNyD; tpdk;&rSm NAdwdoQ0ufrifpwm ykHpHjzifh zGJYpnf;xm;onf/
tjcm;aom jynfaxmifpk e,fajr 5 ckrSm A[dkrS tkyfcsKyfa&;rSL;rsm; cefY
tyfí wdkuf½dkuf tkyfcsKyfonf/ 1956 ckESpf jynfe,frsm; jyefvnfpDrHa&;
Oya't& jynfe,frsm;udk ajymqdkonfh bmompum;ay:wGif rlwnfí
wnfaxmifcJhonf/
tdE´d,onf zuf'&,ftpdk;& wpfcktaejzifh Munfhrnfqdkygu
urÇmay:wGif vlOD;a& trsm;qkH;aom 'Drdkua&pDEdkifiHjzpfonf/ tdE´d,
EdkifiH\ 'Drdkua&pD ordkif;aMumif; wpfavQmufwGif zuf'&,ftpdk;&udk
tdE´d,trsdK; om; uGef*&ufrS OD;aqmifcJhonf/ jynfe,fwGif; EdkifiHa&;rsm;udk
tdkiftifefpD (INC)? bm&mwD&m *semwm ygwD (Bharatiya Janata
Party(BJP))? tdE´d, rmcfpf uGefjrLepfygwD (CPI(M)) ESifh tjcm;a'ocHygwDrsm;
tygt0if tcsKdU aom trsdK;om;ygwDrsm;rS vTrf;rdk;xm;onf/ 1950 ckESpf
rS 1990 ckESpftwGif; wdkawmif;aom tcsdefumv 2 ck rSvGJí tdkiftife-f
pDonf ygvDrefwGif ae&mtrsm;pkudk &&SdcJhonf/ tdkiftifefpD tmPm vuf
vTwfvdkuf&aom tcsdefumvrSm 1977 rS 1980 twGif;jzpfNyD; 0efBuD;csKyf
tif'&D,m*E´D\ ta&;ay: aMujimcsufudk jynfolwdkYu rauseyfí *sem
wmygwDrS a½G;aumufyGJwGif tEdkif&&SdcJhjcif;aMumifh jzpfonf/ 1989 ckESpf
wGif *semwm',fygwDrSOD;aqmifaom trsKd;om;ñGefYaygif;wyfOD;ESifh vuf0J
ñGefYaygif;wyfOD;wdkY r[mrdwfjyKxm;aom tzGJYrS a½G;aumufyGJwGif tEdkif&
cJhaomfvnf; tmPmudk 2 ESpfrQom csKyfudkifEdkifcJhonf/
1996-1998 ckESpfrsm;wGif zuf'&,ftpdk;&tzGJYtwGif;wGif raus
64
odef;Ekdif
66
odef;Ekdif
a&S;,ciftdE´d,ynma&;
a&S;,cifumvrsm;wGif Gurukula pepf[lí ac:qdkonfh ynma&;
udk usifhokH;cHMuonf/ twwfynm&yfrsm;udk oif,lqnf;yl;vdkolwdkYonf
*k½k Guru [kac:onfh q&mBuD;xHyg;wGif csnf;uyfí awmif;yef&onf/
vufcHcJhygu *k½kxHyg;wGif cdkvIHaexdkifNyD; tdrfrIudpö? ausmif;udpörsm;udk
ulnD vkyfaqmifay;&onf/ q&m-wynfhqufqHa&; cdkifNrJaponf[k qdk
Edkifrnf/ uav;i,ftaejzifh wwfajrmufoifhaom tdrfrIudpörsm;tygt0if
ouú½dkuf bmompum;ESifh a0'usrf;pmrsm;udk qnf;yl;Mu&onf/ *Pmef;
ocsFmESifh obm0wåynmwdkYudkvnf; avhvmMuonf/ aexdkifoifMum;vdkorßS
tcsdeftxdjzpfap? *k½kBuD;u ynmjynfhpkHukHvkHNyD[lí qkH;jzwfay;onfhtcsdef
umvtxdjzpfap twlwuG aexdkif&if; ynmoifMum;jcif;jzpfonf/
vlYb0ESifh obm0w&m;wdkYESifh eD;uyfpGm aexdkif&if; b0ESifh obm0w&m;
xJrS tcsif;t&mwdkYrSm oif½dk;ñTef;wrf;jzpfonf/ zwfpmtkyfyg tcsuf
tvufrsm;udk tvGwfusufrSwfjcif;wdkY oufoufomvQif r[kwfcJhyg/
jynfe,ftajcjyK ausmif;ynma&;pepf
jynfe,f 28 jynfe,fESifh jynfaxmifpktxl;e,fajr 7 ckjzifh
ydkif;jcm; zGJYpnf;xm;onf/ jynfe,frsm;udk a½G;aumufwifajr§mufxm;aom
jynfe,ftpdk;&rsm;u tkyfcsKyfNyD; jynfaxmifpk txl;e,fajrrsm;udk A[dk
tpdk;&u wdkuf½dkuf tkyfcsKyfonf/ or®w a½G;cs,fcefYtyfaom tkyfcsKyfa&;
68
odef;Ekdif
69
zuf'&,fynma&;
ynma&;twef;owfrSwfcsuf
ausmif;ynma&;pepfwGif tqifh 4 qifh owfrSwfxm;onf/
touf 6 ESpfrS 10 ESpftxdudk rlvwef;atmufqifh lower primary, touf
11 ESpfESifh 12 ESpfudk rlvwef; txufqifh upper primary, touf 13
ESpfrS 15 ESpftxdudk txufwef;atmufqifh secondary ESifh touf 17
ESpfESifh 18 ESpfudk tajccHynm txufwef; txufqifh higher secondary
wdkYtaejzifh cGJjcm; owfrSwfxm;jcif;jzpfonf/ rlvwef;atmufqifhwGif
twef; 5 wef; cGJjcm;xm;NyD; rlvwef;txufqifhwGif twef; 2 wef;
&Sdonf/ txufwef;tqifhwGif 3 wef;&Sdonf/ txufwef;txufqifh
senior secondary wGif 2 wef; jzpfonf/ a'otvdkuf rdcifbmompum;?
wdkif;&if;om; bmompum;wdkYrSvGJí wlnDaom oif½dk;ñGef;wrf; pHEIef;rsm;
udk avhvm oifMum;Muonf/ txufwef;tqifh 10 wef;txd jzpfonf/
txufwef; txufqifh 11 wef;ESifh 12 wef;wdkYwGifrl vrf;oG,fvrf;ajymif;
ESifh wuúodkvf? tqifhjrifh ynma&;twGuf tajccH oif½dk;wGJrsm;rSm
bmomwGJrsm;pGm xm;&Sdonf/
71
zuf'&,fynma&;
oD;oefhausmif;rsm;
txufyg ausmif;trsKd;tpm;rsm;tjyif pDeD,muif;b&pfcfsuJhodkY
aom EdkifiHjcm;oif½dk;ñTef;wrf;udk oifMum;onfh ausmif;tcsdKUvnf; &Sdae
ao;onf/ odkYaomf ICSE pmar;yGJrsm;u tpm;xdk;ay;vsuf&Sdonf/
tvGeftrif; aps;BuD;jrifhvSonf/ abmf'gaqmifwGifaexdkifNyD; ynmoif,l
EdkifMuonf/ jynfya&muftdE´d,vlrsdK;rsm;u olwdkYom;orD;rsm; ynma&;
twGuf tm;xm;Mujcif;jzpfonf/ ausmif;t*FgpOfESifh oifaxmuful
tqifh jrifhrm;onf/ q&m-wynfhtcsdK; enf;vSonf/ ausmif;om;vnf;
tenf;i,frQom &Sdwwfonf/ EdkifiH&yfjcm;rS q&mrsm;vnf; oifMum;
ay;onf/ Dehradun e,fzufwGif Doon ausmif;rsm;vnf; &Sdao;onf/
ausmif;om;OD;a& tenf;i,fom vufcHNyD; ausmif;0ifcGifhESifh ausmif;vcrSm
72
odef;Ekdif
tvGef aps;BuD;vSonf/
tpOftvm ynma&;pepftwGif;rS cGJxGufNyD; oifMum;ay;aeonfh
ausmif;rsm;vnf; &Sdao;onf/ Andhra Pradesh jynfe,fwGif Rishi Valley
School uJhodkYaom ausmif;rsm;rSm tvGwf usufrSwfae&ao;onfh yifr
ynma&;pepfESifh rwlbJ rGefwufqdk&D enf;vrf;rsm;uJhodkYaom qef;opfrI
rsm;jzifh oifMum;vsuf&Sdonf/ þuJhodkY ausmif;rsm;rSm aps;tvGefBuD;vSonf/
ausmif;om;wdkif; rdrdwdkY udk,fydkifEIef;xm;jzifh oif,lavhvmcGifhudk zefwD;
ay;xm;onf/ þuJhodkYaom ausmif;rS xGufoGm;olrsm;\ tem*wf
b0rsm;ESifh tvkyftudkifrsm; rnfodkY&Sdaernfudk okawoejyKvkyf&ef ynm
&Sifrsm;u pdwfyg0ifpm;vsuf&Sdonf/
tpdk;&ausmif;rsm;
jynfe,fwdkif;wGif ynma&;0efBuD;Xme xm;&SdNyD; pmoifausmif;
ynma&;pepfudk taumiftxnfazmfjcif;? zwfpmtkyfrsm; ykHESdyfxkwf
a0jcif;? pmar;yGJ ppfaq;jcif;wdkYudk aqmif½Gufonf/ txufwGif aqG;aEG;cJh
onfhtwdkif; oif½dk;ñTef;wrf;rsm;? oif,ljcif;-oifMum;jcif; enf;vrf;rsm;?
ppfaq; tuJjzwfjcif;wdkYudk SCERT jynfe,fynma&; okawoeESifh
avhusifha&;aumifpDu rl0g'rsm; csrSwfay;jcif;jzpfonf/ SCERT uvnf;
trsdK;om;tqifh ynma&; aumifpDjzpfaom NCERT A[dkzuf'&,f
ynma&;Xmeu wpfEdkifiHvkH;twGuf csrSwfxm;aom pHEIef;rsm;ESifh rlabmif
twGif; tajccHvsuf jynfe,ftwGuf oifhwifhaom rlrsm;udk xyfqifh
a&;qGJjcif;yifjzpfonf/
75
zuf'&,fynma&;
76
odef;Ekdif
78
odef;Ekdif
79
zuf'&,fynma&;
80
odef;Ekdif
82
odef;Ekdif
85
zuf'&,fynma&;
87
zuf'&,fynma&;
88
odef;Ekdif
89
zuf'&,fynma&;
zuf'&,fpepf ed'gef;
vGefcJhaom ESpf wpf&mausmf? Zefe0g&Dv 1 &uf? 1901 ckESpf wGif
MopaMw;vsm;EdkifiHudk zuf'&,fpepf zGJUpnf;tkyfcsKyfykH tajccHOya'jzifh
w&m;0if wnfaxmifcJhMuonf/ 18 &mpkaESmif;ydkif;umv? 1788 ckESpf
wGif NAdwdoßStifyg,m\ vufatmufcH udkvdkeDe,fajrtjzpf tvGefBuD;rm;
us,fjyefYvSonfh MopaMw;vsm; wpfwdkufvkH;udk odrf;oGif;cJhNyD; udk,fydkif
tkyfcsKyfcGifh& udkvdkeDe,f 6 ckjzifh tkyfcsKyfapcJhonf/ NAdwdoQwdkY r0ifa&mufrD
vGefcJhaom ESpfaygif; av;aomif;cefY umvrS pwifum Xmae aborigines
tabmf&D;*sif;eD;pf wdkif;&if;om; rsdK;EG,fpkrsm;u aexdkifcJhMuonf/ 19 &mpk
aESmif;ydkif; 1890 q,fpkESpfumvrsm;twGif; þudkvdkeDe,fajrrsm;rS
tpdk;&rsm;u pkpnf;nDñGwfaom udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh& "eó[m&EdkifiH
tjzpf NAdwdoQtifyg,mtwGif; wnfaxmif&ef qE´cH,lyGJrsm;udk usif;ycJhMu
onf/ udkvdkeDe,f 6 ckpvkH;rS trsm;pkBuD;u zuf'&,fpepfudk wnDwñGwf
wnf; qE´rJ ay;cJhMuNyD;aemuf MopaMw;vsm; zuf'&,fEdkifiH Federation of
Australia udk ueOD; wnfaqmufcJhMuNyD; 1901 ckESpfwGif MopaMw;vsm;
"eó[m&EdkifiH Commonwealth of Australia tjzpf zGJUpnf;wnfaxmifEdkif
cJhonf/ pnf;rsOf;cHbk&ifpepfESifh zuf'&,f'Drdkua&pDpepfjzifh tkyfcsKyfaom
EdkifiHwpfck jzpfvmcJhonf/ MopaMw;vsm; zuf'&,fpepfzGJYpnf;ykHrSm
90
odef;Ekdif
ynma&;pepf zGJhpnf;wnfaqmufykH
tqifh 3 qifhpepfjzifh ynma&;udk wnfaqmufxm;onf/
rlvwef;ynma&; primary education? txufwef;ynma&; secondary
education ESifh tertiary education wuúodkvftqifhjrifhynma&; (wuúodkvf
rsm;? aumvdyfrsm;? oufarG;odyÜHrsm;? oifwef;rsm; yg0ifygonf/) wdkYjzpf
onf/ txuftwef; txufqifh 12 wef; atmifjrifNyD;csdefwGif
ausmif;om; trsm;pkrSm touf 18 ESpfjynfhNyDjzpfonf/
tpdk;&ausmif;rsm;
tpdk;&ausmif;rsm;udk jynfenftpdk;& (odkYr[kwf) txl;a'o
tpdk;&wdkYu zGifhvSpfMujcif;jzpfonf/ tcrJhynma&;pepf[k qdkEdkifaomf
vnf; ausmif;rsm;u 0ifaMu;? ausmif;jyify pcef;oGif; vnfywfjcif;
school camp ESifh oif½dk;0ifvkyfief;pOfrsm;? avhvmrIrsm;twGuf aiGaMu;
awmif;cHavh&Sdonf/ tpdk;&txufwef;ausmif;rsm;wGif ykHpH2 rsdK; &Sdae
onf/ owfrSwfNrdKUe,fa'otwGif;&Sd rnfolrqdk wufa&mufcGifh &Sdaom
open government schools ausmif;rsm;ESifh rnfonfhNrdKUe,frSjzpfap vm
a&mufwufa&mufEdkifaom selective government schools ausmif;rsm;
jzpfonf/ 'kwd,trsdK;tpm; ausmif;rsm;rSm ausmif;*kPfodu©mESifh
t&nftaoG; ydkrdk jrifhrm;avh&Sdonf/ rlvwef; aemufqkH;ESpfjzpfonfh
qXrwef;wGif ppfaq;aom &rSwfrsm;t& tawmfqkH; ausmif;om;rsm;udkom
vufcHavh&Sdonf/ þausmif;rsm;wGif ynma&; t&nftaoG;ESifh
taxmuftyHhaumif;rsm; ydkrdk &&Sdwwfonf/ tm;upm;? tEkynm?
bmompum;wdkYwGifvnf; ydkrdk pkHvifpGm yHhydk;ay;xm;onf/ wpfESpfwm
ausmif;vcrSm rlvwef; a':vm 100 rS 300? txufwef; a':vm 300
rS a':vm wpfaxmiftxd jzpfNyD; rdom;pk0ifaiGt& vGwfNidrf;cGifhavQmuf
xm;Edkifao;onf/
94
odef;Ekdif
uufovpfbmomESifU yk*¾vduausmif;rsm;
uufovpfausmif;rsm;ESifh yk*¾vdu ausmif;rsm;rSmvnf; tpdk;&\
b@maiGaMu; tultnDudk &&SdEdkifonf/ uufovpfausmif;rsm;rSm
yk*¾vdu ausmif;rsm;xuf ausmif;vcydkrdk oufomwwfonf/ yk*¾vdu
ausmif;rsm;wGif ausmif;vcESifh 0ifaMu;rSm tvGef aps;BuD;jrifhvSonf/
*syef? ,lau? tar&duef? wdkif0rf? puFmylESifh a[mifaumifwdkYESifh
tNydKifynma&;pepf[kqdk&rnf/ qpf'eDNrdKU&Sd yk*¾vduausmif;rsm;rSm vef'ef
ESifh wdkusdK&Sd ausmif;rsm;xuf okH;ykHwpfykHcefY aps;oufomonf[k ppfwrf;
rsm;t& od&Sd&onf/ e,l;a,muf ausmif;rsm;xufvnf; 60 &mcdkifEIef;
aps;oufomonf/ uufovpfausmif;rsm;\ wpfESpfwm ausmif;vcrSm
rlvwef;a':vm 2000 rS a':vm 3000? txufwef; a':vm 3000 rS
a':vm 6000 cefYtxdjzpfonf/ yk*¾vdausmif;rsm;\ wpfESpfwm ausmif;
vcrSmrl rlvwef; a':vm 3000 cefYESifh txufwef; MopDa':vm
wpfaomif;ESpfaxmifrS ESpfaomif;cefYtxd &Sdaewwfonf/ yk*¾vdu
ausmif;rsm;\ &v'frsm;rSm ydkrdkomvGef aeavh&SdNyD; ausmif;wGif; vIyf&Sm;
rIrsm;ESifh tm;upm;? tEkynmu@wdkYtwGufvnf; trsKd;pkHpGmESifh t&nf
taoG;jrifh 0efaqmifrIwdkYudk xm;&Sdonf/
oufarG;aumvdyfrsm;ESifU wuúodkvfrsm;
txufwef;txufqifh senior secondary aemufqkH;ESpf 12 wef;
(odkYr[kwf) 'Dyvdkrm TAFE aumvdyf &rSwftay: rlwnfNyD; tqifhjrifh
ynmwuúodkvf qufvufwufa&mufMuonf/ wuúodkvf 40 ausmfcefYudk
tpdk;&u b@maiGaMu; &efykHaiGaxmufyHh ay;xm;NyD; yk*¾vduwuúodkvf2
ck&Sdaeonf/ zGHYNzdK;NyD; OECD EdkifiHrsm;xJwGif wuúodkvfp&dwf tBuD;jrifhqkH;
EdkifiHwpfckvnf;jzpfonf/ 1850 ckESpfwGif pwifwnfaxmifcJhaom qpf'eD
wuúodkvfrSm a&S;tusqkH; wuúodkvfwpfckjzpfonf/ jynfe,ftqifh
wnfaxmifzGifhvSpfxm;aom oufarG;oifwef;ausmif; TAFE – technical
and further education rsm;wGif tvkyfoifESifh oufarG;oifwef; trsdK;rsdK;udk
avhvmEdkifMuonf/ touf 25 ESpfrS 64 ESpftwGif; vlOD;a&\ 58
95
zuf'&,fynma&;
97
zuf'&,fynma&;
98
odef;Ekdif
todynmrsKd;qufudk ysKd;axmif?
todynmpD;yGm;a&;udk vufqifUurf;jcif;
aumif;rGefaom vlYtzGJUtpnf; qdkonfrSm tb,fenf;/ bm
aMumifh ynmoifMum; ay;aeygoenf;/ aumif;rGefaom vlYtzGJYtpnf;udk
wnfaxmifEdkif&ef rnfonfht&mrsm;udk rnfodkYrnfykH oifMum;&ygrnf
enf;/ (rJvbkef;NrdKU (2015 ckESpf urÇmhaecsifpzG,f taumif;qkH;NrdKU yxr
qk&)? aumfzDqdkif wpfqdkifwGiftcrJh jzefYa0aom ydkYpu'fyg pmom;rsm;…)
100
odef;Ekdif
101
zuf'&,fynma&;
todynmrsdK;quf? todynmpD;yGm;a&;
Knowledge generations and Knowledge economy
21 &mpkwGif todynmrSm (vlokH;ukefypönf; wpfcktaejzifh) ydkrdk
ta&;ygvSaom acwfqDodkY a&GUvsm;vmcJhNyD/ vGefcJhaom q,fpkESpf 50
umvtwGif; vlwdkY tvkyfvkyfudkifykH? tvkyftudkif trsdK;tpm;rsm;ESifh
pD;yGm;a&; tajccHtaqmufttkHwdkYrSm rsm;pGm ajymif;vJvmcJh\/ tod
ynm tajcjyKpD;yGm;a&;acwf knowledge based economy [kqdkMuonf/
pD;yGm;a&; yl;aygif;aqmif½GufrIESifh zGHYNzdK;a&;tzGJUtpnf;BuD; (OECD) u
1996 ckESpfwGif tajccHvlokH;ukef ypönf;topf wpfrsdK;taejzifh “tod
ynm” qdkaom ypönf;topf wpfrsdK; a&muf&Sdvmonfh acwfudk a&GUvsm;
vmaeNyDjzpfaMumif; xkwfaz: aMunmcJhonf/
103
zuf'&,fynma&;
104
odef;Ekdif
105
zuf'&,fynma&;
106
odef;Ekdif
vpfb&,fynma&;a&SYaqmif
(,lauEdkifiHynma&;pepf)
onf/
uav;oli,fOD;a& 90 &mcdkifEIef;ausmfrSm tpdk;&ausmif;rsm;wGif
wufa&mufvsuf&Sdonf/ tjcm; 10 &mcdkifEIef;rSm yk*¾vduausmif;rsm;wGif
wufa&mufMuonf/ emrnfausmf tpdk;&ausmif;rsm;? c&pf,mefausmif;rsm;?
tpövmrfausmif;rsm;ESifh enf;vrf;opfynma&;ausmif; alternative
schools [kac:qdkEdkifonfh pwdefem (odkYr[kwf) rGefwufqdk&Dausmif;rsm;wGif
jzpf onf/ home-school [k vlodrsm;vmonfh aetdrfrSmyif tpdk;&
ynma&;ESifh csdwfqufum 0dkif;zGJY oifMum;rIrsm;vnf; acwfpm;vmaeonf/
touf 5 ESpft½G,frSpwifum roifrae& ynma&;jzpfaomfvnf; rlBudK
ausmif;rsm; wGif wufa&mufolOD;a& wdk;yGm;vdkYvmonf/ trsm;pktwGufrl
touf 3 ESpft½G,f rlBudKynma&; pwifonfrS touf 11 ESpft½G,fwGif
rlvwef; ynma&; primary education NyD;qkH;onf/ txufwef;ausmif;rsm;odkY
qufvufwufa&mufMuonfrSm w&m;0if roifrae& ynma&;Oya't&
touf 16 ESpftxd jzpfonf/
touf 16 ausmf ynma&;udk a&SUqufynma&; Further eduac-
tion (FE) [lí ac:qdkMuonf/ ausmif;om;trsm;pkrSm touf 18 ESpf
jynfhonftxd txufwef;ausmif;rsm;wGif wufa&mufMuonf/ ausmif;
om;tcsdKUtwGuf tpdk;& axmufyHhaMu; cHpm;cGifh&Sdonf/ txufwef;
txufqifh ynma&;udk pmoifausmif;rsm;wGif omrubJ tjcm;aom
oufarG;oifwef;rsm;ESifh aumvdyfausmif;rsm;wGifvnf; wufa&muf avh
vmEdkifMuonf/ FE ausmif;rsm;wGif txufwef;ynma&; atmifvufrSwf
General Certificate of Secondary Eduation (GCSE) oif½dk;ñGef;wrf;tjyif
tjcm;aom oufarG;0rf;ausmif;ynm&yfrsm;? tvkyftudkiftajcjyK avh
vmrIrsm; work-based learning ESifh &yf½Gm vlrItodkuft0dkif; tajcjyK avh
vmrIrsm; community based activities rsm;udkvnf; xnfhoGif; oifMum;
Muonf/ bGJYoifwef;rsm;udk wufa&mufEdkifonfh wuúodkvfrsm;ESifh aum
vdyfausmif;rsm;udk tqifhjrifhynma&; higher education [lí ac:a0:Mu
onf/ touf 14 ESpfrS 19 ESpft½G,ftxd ynma&;oif½dk;ñTef;wrf;opfudk
t*FvefESifh a0;vfpfjynfe,fwdkYwGif xm;&SdNyDjzpfav&m txufwef;ynm
108
odef;Ekdif
yk*¾vduausmif;rsm;
a&S;,cifumvrsm;uwnf;u csrf;om<u,f0aom olrsm;\
om;orD;rsm;rSm yk*¾vduausmif;rsm;wGif wufa&mufonfh tpOftvm
&Sdonf/ Oyrmtaejzifh [m½dk; Harrow ausmif;rsm;wGif 16 &mpkuwnf;uyif
wynfhrsm;udk vufcHcJhonf/ 19 &mpkwGif tv,ftvwfwef;pm; vlOD;a&
wdk;yGm;vmcJhjcif;aMumifh a,mufsm;av;rsm;twGuf oD;oefY yk*¾vdu
ausmif;rsm; ay:xGufvmcJhonf/ rsufarSmufacwf t*Fvef\ txifu&
emrnfBuD; tpdk;&ausmif;rsm;ESifh ausmif;vcay;&onfh oD;oefYausmif; in-
dependent schools rsm;rSm xdkumvwGif pwifxlaxmifcJhMujcif;jzpfonf/
20 &mpkodkY 0ifa&mufvmonfh tcgwGifrSomvQif rdef;uav;rsm; ausmif;
aecGifh &&SdvmcJhonf/ t*FvefwGif ausmif;tenf;pkrSm bmoma&;tay:wGif
tajcjyK wnfaxmifxm;Muonf/ rlqvifausmif; 126 ausmif; &SdNyD;vßSif
yk*¾vdtvSL&Sifrsm;jzifh &yfwnfMuonf/ uufovpfbmomESifh tif*vduef
bmomtajcjyK pmoifausmif;rsm;rSmrl tpdk;&taxmufyHhjzifh &yfwnfMu
onf/ yk*¾vduausmif;rsm;wGif ausmif;om;OD;a&\ 7 &mcdkifEIef;rQ&Sdonf/
ausmif;ordkif;
ausmif;[k qdkvdkufonfESifh taqmuftODrsm;udkom ajy;jrifMu
avh&Sdonf/ topfjzpfcsifjzpfrnf/ a[mif;EGrf;aernf/ *dwfwHcg;rsm;ESifh
NcHpnf;½dk;rsm;? ausmif;em; ,mOful;rsOf;usm;ESifh tcsufjyrD;? vrf;ultul
trsKd;orD;BuD; lollipop lady? reufcif;rsm;ESifh ausmif;qif;csdefwdkYwGif
110
odef;Ekdif
111
zuf'&,fynma&;
112
odef;Ekdif
vpfb&,f0g' Liberalism
,lauESifh tar&duefjynfaxmifpkwdkYwGif oufa&mufrI trsm;qkH;
&Sdaeaom EdkifiHa&;'óejzpfonf/ taemufEdkifiHrsm;udk vpfb&,f 'Drdk
ua&pD[lí a,bk,s ac:qdkavh&Sdonf/ 14 &mpkuyif pwif okH;pGJvmcJh
aomfvnf; 19 &mpk tv,favmufrS wGifus,fvmcJhonf/ ,if;tcsdef
avmufu topfay:xGef;vmaom vlvwfwef;pm;wdkY\ tusKd;pD;yGm;ESifh
ajr&Sifya'o&mZfwdkY\ t<uif;rJhtmPmwdkYtMum; y#dyu©rsm;udk xif[yf
onf/ vpfb&,f0g'Drsm;onf tpdk;&rS 0ifa&mufpGufzufrI uif;aom puf
rIESifh aps;uGuf pD;yGm;a&;pepfudk axmufcHwifjycJhMuonf/ t"dyÜg,f
trsKd;rsKd; zGifhqdkMuaomfvnf; ]]tawG;tac: yGifhvif;jcif;}} ESifh ]]vGwfvyf
pGm a&G;cs,fjcif;}} - [lí rsufarSmufacwfwGif zGifhqdkMuavh&Sdonf/
wpfcsdefr[kwf wpfcsdefcsdefwGif NAdwdef\ EdkifiHa&;ygwD tm;vkH;wdkYu
xJxJ0if0if avhvmvdkufpm;Muaom 'óe[k qdkEdkifygonf/ NAdwdefudk
,SOfwGJ½Ijrifonfh tawG;tac:pH [líyif qdk&avmufatmifjzpfonf/ þ
vpfb&,f0g'\ A[dkcsufrwGifawmh ]]wpfoD;yk*¾v tcGifhta&;” individu-
alism tay: umuG,fapmifha&Smufjcif;}} t,ltqyifjzpfonf/ aiGaMu;
Opöm csrf;om <u,f0vmap&ef rnfolrqdk vGwfvyfpGm BudK;pm;vkyfaqmifcGifh
&Sdonf/ EdkifiHawmfrS Mum;0if[efYwm; aESmuf,SufrI vkH;0 r&SdapbJ
tpGrf;ukef BudK;pm;ydkifcGifh &Sdaeonf/ þ'óe\ ,SOfwGJykHazmfcsufrSm rnf
olrqdk rdrdvkyf&yfudk rdrduyif ]]wm0ef,l? wm0efcH}}” &rnf[líjzpfonf/
þtpOftvm 'óet& EdkifiHawmfxuf wpfOD;csif;pD\ vGwfvyfrIudk ydkrdk
113
zuf'&,fynma&;
114
odef;Ekdif
jrefrmUynma&;ESifU vpfb&,ftawG;tac:
ESpf ig;q,fcefY jcpm;? ysufpD;,dk,Gif;ae&onfh jrefrmhynma&;udk
vpfb&,fwefzdk;pHrsm; tjynfht0jzifh wnfaqmufEdkifygrnfvm;/ tyfcs
avmif; vkyfcsíawmh r&Edkifyg/ trdefYemcHwwfrI tajcjyK wif;usyfvSonfh
oifMum;a&;ykHpHrsm;? rjyKrjyifcJhonfh oif½dk;ta[mif;rsm;ESifh pnf;rsOf; pnf;
urf;ykHpHcGuf trsdK;rsdK;xJwGif tom;usaeonfh ynma&;pepftwGif;&Sd rvdk
vm;tyfaom trIdufo½dkufrsm;? pHvGJaerIrsm;? reufjzef &SifoefrItwGuf
rvdktyfawmhaom taMumif;t&mrsm;udk &J&J0Hh0Hh &Sif;vif; z,f&Sm; jcif;jzifh
pwifoifhygonf/ jrefrmrIESifh wdkif;&if;om; 'óersm;xJrS vufqifh
urf;&rnfh ynma&;tawG;tac:rsm;udk qef;opfjcif;ESifh wNydKifeufwnf;
rSmyif vpfb&,fynma&; 'óerS aumif;aom? rGefaom pHwefzdk;rsm;udk
aygif;pyfjcif;wdkY vkyfaqmifoifhonf[k ,lqygonf/ zuf'&,fpepfESifh
'Drdkua&pDynma&;udk wnfaqmufjcif;rSm 'Drdkua&pD ynma&;'óe
tay: tajccH&ygvdrfhrnf/ tajccHrSefrSefjzihf wjznf;jznf;&,lEkdifygonf/
115
zuf'&,fynma&;
,lauynma&;ordkif; tusOf;csKyf
tif*vdkqufqGef rsdK;EG,fpkrsm; yxrOD;qkH; tajccs 0ifa&muf ae
xdkifcJhcsdefrS t*Fvefynma&; pwifcJhNyD[k qdkEdkifygonf/ Medieval period
(AD 500-1500) tv,facwfwGif ausmif;rsm;udk wnfaxmifvmMu NyD;
vufwif*&rfrmudk oifMum;ay;onf/ tvkyfcGiftBudK tvkyfoifykHpH
117
zuf'&,fynma&;
118
odef;Ekdif
119
zuf'&,fynma&;
120
odef;Ekdif
122
odef;Ekdif
ed*kH;
urÇmh'Drdkua&pD bdk;atEdkifiH jzpfonfESifhtnD ynma&;udk uav;
rsm;tm;vkH; vufvSrf;rDEdkifrI? xdyfwef; ynma&; t&nftaoG;udk
qufvufxdef;xm;EdkifrIESifh ausmif;pepf tm;aumif;a&;wdkYtwGuf rl0g'
rsm;udk tpOftquf jyKjyifajymif;vJ usifhokH;vsuf&Sdonf/ jynfe,frsm;udk
ynma&;tmPm cGJa0vTJajymif; ay;xm;onfhtwGuf ausmif; ynma&;?
oif½dk;ñTef;wrf;ESifh pDrHcefYcGJrIrSm jynfe,fynma&;Xmersm;\ t"duwm0ef
jzpfonf/ vpfb&,f tawG;tac:rsm;tay: tajcjyKxm;onfh EdkifiHom;
ynma&;bmom&yf? bufpkH oif½dk;ñTef;wrf;ESifh pOfqufrjywf qef;opf
vsuf&Sdonfh ynma&;rl0g'wdkYu vpfb&,f'Drdkua&pDpepfudk cdkifNrJwnf
wHhaponf[k qdk&ygrnf/
123
zuf'&,fynma&;
124
odef;Ekdif
126
odef;Ekdif
127
zuf'&,fynma&;
128
odef;Ekdif
rdcifbmompum;oifMum;a&; tifwmAsL;
(oHvGifwkdif;rf*sme,ft,f'DwmtzGJY)
ar;cGef; (1)
q&mOD;odef;EkdifcifAsm;.. - vuf&Sd trsdK;om;ynma&;Oya'u rdcifbmompum;
oifMum;cGifUtwGuf b,favmuf tmrcHcsufay;xm;vJ odcsifygw,f/
rwl uGJjym;wJh vlrsdK;EG,fpkrsm;pGmeJY zGJUpnf;xm;wJh jynfaxmifpkEdkif
iHtwGuf rdcifbmompum;? wdkif;&if;om; bmompum; oifMum;a&;[m
tifrwefrSudk ta&;BuD;vSygw,f/ vGwfvyfa&; &NyD;uwnf;u ausmif;
wGif; oifMum;cGifheJY ynma&;rSm wdkif;&if;om;uav;i,frsm;&JU rdcifbm
ompum; oifMum;cGifhawGtwGuf wduswJh rl0g'eJY oif½dk;ñTef;wrf;
pHEIef;awG r&SdcJhbl;/ jynfwGif;ppfeJY EdkifiHa&; tusyftwnf;umvrsm;rSm 'D
arG;&myg tcGifh ta&;[m aysmufuG,fvkeD;yg; arS;rSdefaecJh&w,f/ 1962
ckESpfeJY 1988 ck ESpf tmPmodrf;NyD;wJh aemufydkif;umvrsm;rSm &ufpufvS
wJh zdESdyfjcif;eJY rsufESmcsif;qdkif BuHKawGY &ifqdkifcJh&wJh q,fpkESpfrsm;pGmrSm
bmompum; o,HZmwtwGuf wefzdk;awG rsm;pGm avsmhuscJh&ygw,f/
taMumufw&m;eJY tkyfcsKyfcJhwJh ppfya'o&mZfacwfrSm wdkif;&if;om;
bmompum;rsm;udk a&Ta&mifypfrSwfozG,f oabmxm;cJhMuwm/ 'g[m
tifrwefrSudk bmompum;eJY ,Ofaus;rI o,HZmwtwGuf 0rf;enf;
aMuuGJzG,f&m uEÅm&ESpf umvrsm;ygyJ/ wdkif;&if;om; ynma&;Xmersm;eJY
129
zuf'&,fynma&;
ar;cGef; (2)
vuf&SdtajctaerSm rdcifbmompum;eJh wdkif;&if;om; bmompum;qdkNyD; uGJjym;
jcm;em;pGm ajymqdkaewmawG&Sdaeygw,f/ tJ'geJh ywfoufNyD; q&mh&JY wkdif;&if;om;
ynma&;vkyfief;rsm;eJh EdkifiHwumtawGhtBuHKeJh ywfoufNyD; ajymjyay;yg/
uRefawmfwdkY wdkif;jynfrSmu wdkif;&if;om;qdkwJh pum;vkH;udk
130
odef;Ekdif
131
zuf'&,fynma&;
132
odef;Ekdif
ar;cGef; (3)
wu,fvdkh jrefrmjynfrSm rdcifbmompum; oifMum;cJUr,fqdk&if b,fvdk tajccH
awGuaepNyD; jyifqifBudK;yrf;oifhygovJ/
rdcifbmompum; oifMum;a&;twGuf t"du vkyfief;BuD; 3 ck-
udk jynfe,frsm;eJY wdkif;a'oBuD; vTwfawmfu wm0ef,lEdkifzdkY&m vdktyfae
ygw,f/ eHygwf (1) uawmh wdkif;&if;om; bmompum; oifMum;a&;qdkif&m
oif½dk;ñTef;wrf;pHEIef;rsm; jyKpka&;qGJ ay;zdkYyg/ pHEIef;rsm;eJY rlabmifudk
yxrqkH; jyKpk jyXmef;ay;oifhw,f/ 'Dvkyfief;pOf[m okawoeudk
tajccH&r,f/ bmompum;? ,Ofaus;rI? ordkif;eJY vlrIaA'tjyif
uav;zGHYNzdK;rI? oifMum;enf;AsL[m? oif½dk;rQwrI? oif½dk; us,fjyefYrI… pwJh
u@awGudkvnf; wdkif;&if;om; bmompum; oifMum;a&;eJY ywfoufNyD;
okawoepmwrf;rsm;? pDrHcsufrsm; jyKvkyfoifhygw,f/
oif½dk;0if acgif;pOfBuD;rsm;? taMumif;t&mrsm;? vlrIwefzdk;rsm;udk
vGwfvyfpGm aqG;aEG;NyD; jynfolvlxkudk csjy&J&r,f/ tqifhwdkif;rSm jynfol
vlxkeJY ausmif;om;rsm;vnf; yg0ifaqG;aEG; a0zef tBuHay;cGifh &Sdae&r,f/
touft&G,feJY tqifhwdkif;rSm uav;i,frsm; uRrf;usif wwfajrmufoifh
wJh pHEIef;rsm;eJY ynm&nfwdk;wufrIudk wdkif;wmr,fh enf;vrf;rsm;? uav;
A[dkjyK oifMum;a&; pepfrsm;udkvnf; azmfxkwfay;&r,f/ 'g[m wdkif;&if;
om;bmompum; oifMum;ay; ay:vpDvrf;ñTef wenf;tm;jzifh rlabmif
jzpfvmr,f/ jynfe,f Oya'jyKr@dKifu jyXmef; owfrSwfay;&r,f/
tJ'D jynfe,frlabmifudk tajccHNyD; uRrf;usifwJh wdkif;&if;om;ynm
&Sifrsm;u academic freedom t& vGwfvyfpGmeJY oifMum;a&; vrf;ñTefrsm;?
zwfpmtkyfrsm;? oifaxmufulrsm;udk jyKpk zefwD;EdkifMur,f/ vGwfvyfwJh
aps;uGufpD;yGm;a&;pepft& ausmif;awGeJY ynma&; tzGJYtpnf;rsm;u
BudKufESpfouf&m zwfpmtkyfeJY oifMum;a&; tpDtpOfawGudk 0,f,l
okH;pGJEdkifr,f/ wpfjynfe,fvkH;rSm zwfpmtkyf wpfrsdK;xJqdk&ifawmhvnf;
133
zuf'&,fynma&;
134
odef;Ekdif
rwljcif;rsm;\ wefzdk;
]]OD;acgif;ESpfvkH;jzifhpOf;pm;jcif;onf acgif;wpfvkH;xufydkíaumif;
rGefonf}}- [laom qdk½dk;pum;ESifh uRefawmfwdkYtm;vkH; &if;ESD;uRrf;0ifrI&SdMuNyD;
þpum;ykHtay:wGifvnf; ,kHMunfrI wpfpkHwpf&mawmh &SdMuygonf/ odkY
aomfvnf; vufawGUwGifrlum; þodkYrvkyfaqmifMuyg/ xda&mufrI?
uRrf;usif wwfajrmufrIwdkYESifh ywfoufonfh umv&Snfvsm;pGm t½dk;pGJ ,kH
MunfrI wpfckrSm ]]pdwfwl? udk,fwl jzpfjcif;omvQif tcsdef? pGrf;tm;ESifh
ukefusp&dwf oufomayonf/}} [líjzpfonf/ odkYjzpfí uRefawmfwdkYonf
taMumif;csif;&m wpf&yf&yfwGif 'kwd,tjrifoabmxm;? odkYr[kwf rwl
uGJjym;onfh tjcm;bufrS tjrifoabmxm;wdkYudk &,lwwfjcif; r&SdMuyg/
ynma&;qdkif&m rl0g'rsm;ESifh vufawGU vkyfief;rsm;wGifvnf;
uefYowfxm;aom? bufvdkufaom? tvsifpvdk NyD;pvG,fvkyfwwfaom?
jrefqefpGm qkH;jzwfwwfaom? ausmif;tzGJYtpnf;udk tjynfht0 udk,fpm;
rjyKaom vkyfaqmifcsufrsm; jzpfonfudk awGUjrifae&ayonf/
pdefac:csuf? jyóemwpfckckESifh &ifqdkif&ygu tzGJY0if enf;enf;
om yg&Sdaom ausmif;rS a&G;cs,fcefYtyfxm;onfh tzGJYi,fjzifh ajz&Sif;ap
ygonf/ þpdefac:csuf? jyóemudk udkifwG,f ajz&Sif;&mwGif wdkuf½dkufjzpfap?
oG,f0dkufíjzpfap yg&Sdaeaomolrsm;ESifh oufa&mufrnfholrsm;udk tvG,f
135
zuf'&,fynma&;
vufawGY oufaojy&aomf
a'gufwmayhcfsESifh tzGJYom;rsm; jyKvkyfcJhonfh prf;oyfcsuf wpf&yf
wGif rwljcm;em;aom olrsm; yg0ifonfh jyóemajz&Sif;onfh tpktzGJYrsm;
onf tawmfqkH; yk*¾dKvfrsm;om yg0ifonfh tpktzGJYrsm;xuf omvGef
aumif;rGefpGm jyóemrsm;udk ajz&Sif;Edkifjcif;yifjzpfonf/ tBudrfrsm;pGm
prf;oyfcsufrsm;u þtajzudkom xkwfay;cJh\/ þodkYjzpf&onfrSm rwl
jcm;em;aom olrsm;yg0ifonfh tkyfpkrsm;rSm wpfykHpHwnf; pOf;pm; awG;awm
wwfMuonfh awmfaom? xufjrufxl;cRefaom vlrsm;yg0ifonfh tkyfpkrsm;
avmuf vrf;ayguf ydwfrd raejcif;yifwnf;/ þprf;oyfawGY&Sdcsuft&
a'gufwmpaumhwdkY ed*kH;csKyf aumufcsufcsonfrSm ]]tkyfpkwpfck\ trSm;
rsm;rSm tkyfpk0ifrsm;rS &v'frsm;udk BudKwif cefYrSef;EdkifpGrf;ESifh olwdkY\rwl?
jcm;em;csufrsm;tay:wGif tnDtrQ wnfrSDaeonf}} [líjzpfavonf/
ynma&;twGuf oifcef;pm
ausmif;wpfausmif;\ wefzdk;rSm ,if;ausmif;wGif;&Sd rwl jcm;em;rI
tpkHtvifudk txda&mufqkH; tokH;csEdkifpGrf;tm; &Sdjcif;jzifh ydkrdk*kPfwuf
ayrnf/ wdk;wufvsuf&Sdaom pmoifausmif;rsm;onfum; þtcsufudk
aumif;pGm oabmaygufvsuf&SdNyD; jzpf&um; ynma&;qdkif&m rl0g'rsm;ESifh
vufawGYvkyfief;rsm;udk ausmif;olausmif;om;rsm;? rdbrsm;? &yf&GmwGif;rS
uRrf;usifolrsm;? q&mq&mrrsm;? tkyfcsKyfa&; yk*¾dKvfrsm; tpkHtvif\
OD;acgif;toD;oD; nDnmzszs yg0ifvsuf a&;qGJcsrSwfjcif;? vrf;aMumif;
azmfxkwfjcif;? taumif;qkH;jzpfrnfh qkH;jzwfcsufESifh vkyf[efwdkYtwGuf
tBuHÓPf&,ljcif;? em;axmifjcif;? tjrifrwlrIudk xnfhoGif; pOf;pm;
ay;jcif;wdkY jyKvkyfoifhygaMumif;/
odkYrSom zuf'&,fynma&;udk pmoifcef;tqihf? ausmif;tqihf
rsm;u usihfoHk;Ekdifojzihf zuf'&,f o½kyfouefydkrdk ay:vGifvmygrnf/
138
odef;Ekdif
,Ofaus;rIrsm;ESifh vlrsKd;rsm;
Culture and ethnicity
,Ofaus;rI
q&m? q&mrtaejzifh 0wfxm;onfh t0wftpm;? em;qifaom
aw;*Dw? aeYvnfu okH;aqmifcJhaom tpm;tpm? oli,fcsif;rsm;ESifh twl
wuG vkyfaqmifcsufrsm;? tm;vyfcsdefrsm;wGif tyef;ajz tem;,lrI ykHpHESifh
vlrIqufqHa&; ykHpHrsm;udk jyefvnfpOf;pm;Munfhyg/ þt&mtm;vkH;ESifh
tjcm;aom udk;uG,f,kHMunfrI bmomw&m;? rdom;pk zGJYpnf;ykHESifh vlrI
wefzdk;rsm;? ponfh t&mrsm;onf q&mq&mr\ ,Ofaus;rI tpdwftydkif;rsm;
jzpfMuonf/
,Ofaus;rIudk t"dyÜg,fzGifhqdk&m0,f – ]]vlrItkyfpk wpfck\ oabm
xm;tjrifrsm;? pHEIef;wefzdk;rsm;? "avhxkH;wrf;rsm;ESifh tjytrlykHpHrsm;}} udk
&nfñTef;jcif;jzpfonf/
,Ofaus;rI qdkonfrSm
rEkóaA'ynm&Sifrsm;ESifh vlrIodyÜHynm&Sifrsm;rS enf;trsdK;pkH?
t"dyÜg,f trsKd;rsKd; zGifhqdkMuonfh ,Ofaus;rI qdkonfrSm &IyfaxG;eufeJonfh
139
zuf'&,fynma&;
140
odef;Ekdif
141
zuf'&,fynma&;
142
odef;Ekdif
vlrsKd;pk
,Ofaus;rI\ xif&Sm;NyD; ta&;BuD;aom tpdwftydkif; wpfckrSm
vlrsKd;a&; aemufcHyifjzpfonf/ vlrsdK;pkudk ]]ZmwdrsdK;½dk;? rdrd\ bdk;bGm;rdbrsm;
143
zuf'&,fynma&;
144
odef;Ekdif
145
zuf'&,fynma&;
146
odef;Ekdif
148
odef;Ekdif
aprnf/
• tv,fwef;tqifh – yef;csDbmom&yf oifMum;ol q&m? q&mr
taejzifh vlrsKd;pkrsm;\ yef;csD tEkynmqdkif&m ½kyfykH um;csyfrsm;udk
pmoifcef;wGif; csdwfqGJxm;jcif;? ausmif;ol? ausmif;om;rsm;udk
zefwD;apjcif;ESifh þtEkynm\ wefzdk;? t&nftaoG;ESifh jrefrm
EdkifiH\ ,Ofaus;rI zGHYNzdK;wdk;wufvmrIudk yHhydk; ulnDaerIrsm;udk
aqG;aEG;Muonf/
• txufwef;tqifh – xif&Sm;aom vlrsdK;pk acgif;aqmifrsm;\
½kyfykHrsm;udk pmoifcef;wGif;ü csdwfqGJxm;jcif;? vlrsdK;pkrsm;ESifh jref
rmEdkifiH\ tusdK;pD;yGm; (vlrIa&;? ynma&;? usef;rma&;? EdkifiHa&;
ponf) udk rnfodkY xGef;um;ap&ef tusKd;jyK aqmif&GufcJhonfrsm;udk
aqG;aEG;Muonf/ b0twåKyÜwådrsm;udk okawoejyK avhvmap
jcif;? pmoifcef;wGif; wifjy aqG;aEG;jcif;rsm;udk jyKvkyfMurnf/
vlrsKd;pktwGif;&Sd e,fy,ftvdkuf xif&Sm;aom trsdK;orD;acgif;
aqmifrsm;ESihf &yfusKd;&GmusKd;udk pGefYOD;wDxGif xrf;ydk;cJholrsm;\
taMumif;udkvnf; avhvmMuoifhonf/ jrefrmEdkifiH trsKd;orD;xk
\ jrefrmESifh urÇmhvlrI todkif;t0ef;rsm;twGuf tusKd;jyKcJhrIrsm;rSm
ausmif;ynma&;wGif xnfhoGif; aqG;aEG;jcif;? xif&Sm;ay:vGifap
jcif; r&Sdao;yg/
149
zuf'&,fynma&;
150
odef;Ekdif
rdcifbmompum;tajcjyK oif,ljcif;jzihf
bmompum;ynma&; ydkrdk wdk;wufEkdif
152
odef;Ekdif
153
zuf'&,fynma&;
154
odef;Ekdif
155
zuf'&,fynma&;
156
odef;Ekdif
,Ofaus;rI A[k0g'
Cultural Pluralism
ed'gef;
þtcef;wGif vlY,Ofaus;rI A[k0g'ESifh ywfoufí wifjyaqG;aEG;
ygrnf/ txufygtcef;wGif ,Ofaus;rIrsm;ESifh vlrsdK;pkrsm; taMumif;udk
aqG;aEG;cJhygonf/ ,Ofaus;rIrsm; qkHqnf;Muaom tcg0,f jzpfEdkifajc
rsm;ESifh ywfoufí OD;pGm od&Sdxm;&ef vdktyfonf/ ordkif;tpOfwavQmufwGif
urÇmhEdkifiHrsm;ü rwlnDonfh ,Ofaus;rIESifh vlrsdK;a&; tajccHrsm;udk
taMumif;jyKNyD; ppfyGJrsm; jzpfyGm;cJh&mrS ,aeYumvxdwdkifatmif a'o
toD;oD;wGif awGYjrifEdkifygonf/ zGHYNzdK; wdk;wufonfh 'Drdkua&pDEdkifiHrsm;
wGifvnf; rwluGJjym;onfh ,Ofaus;rIrsm; o[Zmjzpfapa&;twGuf tpdk;&
tqifhqifhrS rl0g'rsm; csrSwfí pOfqufrjywf taumiftxnfaz:
aqmif½Guf&onf/ pmoifausmif;rsm;wGifvnf; ,Ofaus;rIrsm;ESifh vlrsdK;a&;
oabmxm;tjrif rSefuef av;eufap&eftwGuf enf;emrsm;pGmudk csrSwf
usifhokH;Muonf/ txl;ojzifh rdrdESifh rwlbJ uGJjym;jcm;em;onfh olrsm;ESifh
qufqH&mwGif wpfOD;ESifh wpfOD; tjyeftvSef em;vnfa&;ESifh av;pm;
Edkifa&;wdkYudk t"duxm;onfh vlrI qufqHa&;rsm;udk jzpfxGef;ap&eftwGuf
taoG;ta&mifpkH ,Ofaus;rI ynma&;pepfudk usifhokH;Mu&onf/
157
zuf'&,fynma&;
twif;oGwfoGif;jcif;
ESpfaygif;rsm;pGm ,Ofaus;rIBuD; wpfcktwGif;odkY ,Ofaus;rIi,frsm;
tm; twif;oGwfoGif;jcif; (Cultural Asimilation) udk yifr,Ofaus;rIBuD;rsm;?
vlrsKd;BuD;rsm;rS usifhokH; vmcJhMuonfudk avhvmawGY &Sd&onf/ rwlnD?
uGJjym; jcm;em;onfh ,Ofaus;rIrsm; qkHqnf;Muaomtcg0,f ydkrdktiftm;
rsm;jym;NyD; BuD;rm;onfh ,Ofaus;rIBuD;u vTrf;rdk;jcif;jzpfpOfyifjzpfonf/
þonfrSm wpfvrf;oGm;,Ofaus;rI ul;ajymif;jcif; jzpfpOfjzpfNyD; vlrsdK;pk
i,frsm;? ,Ofaus;rIi,frsm;rS rdrdwdkY\ tpOftvm? ½dk;&m ,Ofaus;rIwdkYudk
pGefYvTwfNyD; vlrItodkif;t0dkif;twGif; t"du vTrf;rdk;vsuf&Sdonfh yifr ,Of
aus;rIBuD; wpfckxJodkY a&maESm0ifa&muf oGm;Mu&jcif;jzpfonf/ þodkYjzifh
vlrsdK;pki,frsm;? ,Ofaus;rIi,frsm;rSm wpfppD aysmufuG,fí oGm;&av
onf/ þuJhodkY ,Ofaus;rIBuD;wpfck twGif;odkY twif;oGwfoGif;jcif;udk
urÇmhEdkifiH tawmfrsm;rsm;wGif &mpkESpfjzifhcsDí usifhokH;cJhMuavonf/
txl;ojzifh ,Ofaus;rIpkH EdkifiHrsm;jzpfonfh tar&duef? MopaMw;
vsESifh tcsdK haom Oa&myEdkifiHrsm;wGif þ,Ofaus;rIqdkif&m 0g;rsdKjcif; jzpf
pOfudk ya'o&mZfordkif;ESihf rsufarSmufacwf orkdif;rsm;xJwGif txift&Sm;
avhvmawGU&Sd&onf/
1948 ckESpf jrefrmhvGwfvyfa&; &&SdNyD;onfhaemufydkif; tpOf
tquf tmPm&tpdk;&rsm;onf vlrsdK;pki,frsm;udk vlrsdK;BuD;jzpfonfh
Armh,Ofaus;rI twGif;odkY twif; oGwfoGif;jcif;rsm;? ynma&;? bmoma&;
ESifh ,Ofaus;rIqdkif&m tcGifhtvrf;rsm;udk wmqD;ydwfyifjcif;jzifh ,Ofaus;rI
i,frsm;\ &Sifoef &yfwnfcGifhudk rsm;pGm epfemxdcdkufapcJhygonf/ txl;
ojzifh wpfEdkifvkH; vlOD;a&\ okH;ykH wpfykHcefY&Sdaom ArmvlrsdK;rsm;\ pmay?
,Ofaus;rIrSm vGefpGm BuD;rm;us,fjyefYonfudk awGY&SdEdkifygonf/
vlrsdK;pk rsm;pGm &Sdaomfjim;vnf; vlOD;a&ESifh e,fajrt& rsm;pGm
ydkif;jcm; uefYowfjcif;rsm;&SdNyD; rwl? uGJjym;jcm;em;rIrSm tus,ftjyefY ysHUESHU
vsuf&Sdonf/ zGHYNzdK;rIESifh wdk;wufrIrsm;udk jynfrESifh wpfNydKifeufwnf; rvkyf
EdkifcJhjcif;? jynfwGif;ppfab;ESifh ,Ofaus;rIqdkif&m tpdk;&\ rl0g'qdk;
rsm;aMumifh jrefrmEdkifiH\ ,Ofaus;rIi,frsm;rSm pdk;&drfzG,f&m wdrfaum
158
odef;Ekdif
160
odef;Ekdif
161
zuf'&,fynma&;
pmoif,lavhvmjcif;ESifh rwlnDuGJjym;jcm;em;csufrsm;
ausmif;ol? ausmif;om;rsm;\ vdifydkif;qdkif&m (usm;-r
obm0)? bmompum;? ,Ofaus;rI? pdwfcHpm;csufrsm;?
pGrf;&nfrsm;ESifh vlrIa&; aemufcH tajctae tp&Sdaom
rwlnD uGJjym;jcm;em;csufrsm;udk xnfhoGif;pOf;pm;rSomvQiff
pmoif,l avhvm&mwGif txda&mufqkH; jzpfonf/
165
zuf'&,fynma&;
166
odef;Ekdif
A[dkOD;pD;csKyfudkifrI avQmhcsjcif;
,cktywfwGif jyKjyifajymif;vJrIrsm; jyKvkyfaeonhf jrefrmh
ynma&;wGif ausmif;om;or*¾rsm;? wkdif;&if;om; tzGJYtpnf;rsm;ESihf
t&yfzuf tzGJYtpnf;rsm; tygt0if ynma&;jyKjyifajymif;vJrI EkdifiHvHk;
qkdif&m uGef,uf (NNER) wdkYu awmif;qdkxm;onfh ynma&;wGif A[dk
OD;pD;csKyfudkifrI avQmhcsa&; (Decentralization) ESihf ywfoufNyD; EkdifiHwum
ynma&;pepfrsm;wGif usihfoHk;vsuf&Sdonhf pHrsm;ESifh vkyfenf;rsm;udk wifjy
aqG;aEG;vdkygonf/ 'Drkdua&pDESihf zuf'&,fynma&;pepftwGuf tc&m
usonhf 'Dqefx&,fvdkufaZ;&Sif;jzpfpOfrSm jrefrmhynma&; wkd;wuf&ef
vrf;p[k ,lqonf/
enf;vrf; oHk;rsKd;
ynma&;pepfudk pDrHcefYcGJtkyfcsKyfonfh tpdk;&,Eå&m;pepfudk A[dk
csKyfudkifaompepf centralised ESihf A[dkcsKyfudkifrI avQmhcsaompepf decen-
tralised [lí tuJjzwf oHk;oyfavh&Sdonf/ A[dkcsKyfudkifrI avQmhcsjcif;ESihf
ywfoufírl yHkpHwpfrsKd;wnf; r&Sdyg/ A[dkOD;pD;csKyfudkifrI avQmhcsjcif; de-
167
zuf'&,fynma&;
168
odef;Ekdif
170
odef;Ekdif
apmifUMunfU taumiftxnfaz:jcif;enf;vrf;
ynma&;u@ jyKjyifajymif;vJrI\ wpfpdwfwpfykdif; taejzihf
'Dpefx&,fvdkufaZ;jcif; (Decentralization of education) - ynma&;pepfudk
A[dkOD;pD; csKyfudkifrI avQmhcsjcif;udk wkdif;jynf\ aemufcHtajctaersm;ESihf
vdkufavsm nDaxG udkufnDpGm vkyfaqmifygu ausmif;om;rsm;twGuf ydkrdk
NyD; t&nftaoG; jynhfrDaomynma&; &v'faumif;rsm; &&SdapEkdifygonf/
enf;rSef vrf;rSefjzihf t"du OD;wnfcsufrsm;xm;&Sd&ef vdktyfonf/
'Dpefx&,f vdkufaZ;&Sif; jyKvkyfoihfaom e,fy,frsm;rSm (1) ynma&;
w&m;rQwrI (ensuring equity) udk tmrcHjcif;? (2) wm0efcHrIudk ysKd;axmif
wnfaqmufjcif; (building accountability)? ESihf (3) ynma&;pepftwGif;&Sd
a'ocHtzGJYrsm;\ pGrf;aqmif&nfudk jr§ihfwifay;jcif; (local capacity) wdkYyif
jzpfonf/
tpdk;&\ taxmuftulESihf enf;Oya'qkdif&m tumtuG,f?
twkdif;twmrsm;udk r&&SdbJESihfawmh 'Dpefx&,fvdkufaZ;&Sif;rSm ynma&;
pepfukd jyKjyifajymif;vJ&mwGif aumif;usKd;xuf qdk;usKd;om jzpfapEkdifyg
vdrfhrnf/ b@maiGaMu; taMumif;jycsufESihf pGrf;aqmif&nf uHkvHk
jynfh0apjcif;wdkYtwGufxuf vlxkynma&; wkd;wufjrihfrm;ap&eftwGufudk
t"du xm;NyD; OD;wnf vkyfaqmifoihfygonf/ qdkvdkonfrSm tpdk;&taejzihf
'Dqefx&,fvdkufaZ;&Sif;twGuf vkyfief;pOfqkdif&m enf;Oya'xm;&Sd&rnf/
171
zuf'&,fynma&;
172
odef;Ekdif
ynma&;0da&m"drsm;
trsdK;om; ynma&; Oya'udk jyifqif&eftwGuf ausmif;om;
oydwfonf 2014 ckESpf? Edk0ifbm 14 &ufu pwifum &efukefNrdKUwGif
pwif wdkufyGJ0if cJhMuonf/
wuúodkvfausmif;om;rsm;vdkvm;onfh ynma&;Oya'rsdK; r[kwf
ojzifh ausmif;om;rsm;ESihf t&yfzuftzGJYtpnf;rsm;u nd§EdIif; jyifqifay;&ef
awmif;qdkcJhMuonf/ r&awmh aemufawmh oydwfarSmufonf/ 2014 ckESpf
Edk0ifbmv 17 &ufaeYwGif jy|mef;vdkufonfh trsdK;om;ynma&;Oya'udk
jyifqifa&;twGuf nd§EIdif;yg&ef tpdk;&udk &ufaygif; 60 tcsdefay;onf/
or®wOD;odef;pdeftpdk;&onf wkwfwkwfrS rvIyfcJhojzifh 2015 ckESpf
Zefe0g&Dv 20 &ufaeYwGif EdkifiHvkH;csD ausmif;om;oydwf ppfaMumif;udk
rEÅav;rS &efukefodkY vrf;avQmufcsDwufjcif;jzifh pwifvdkufonf/
2015 ckESpf? Zefe0g&Dv 28 &ufwGif or®w½kH;0efBuD;
OD;atmifrif;ESifh oydwfarSmuf ausmif;om;acgif;aqmifrsm; aqG;aEG;MuNyD;
trsdK;om;ynma&; Oya'udk tpdk;&? vTwfawmf? ynma&; jyKjyifajymif;vJrI
EdkifiHvkH;qdkif&muGef&uf (NNER) ESifh 'Drdkua&pDynma&;vIyf&Sm;rI OD;aqmif
aumfrwDwdkY azazmf 0g&Dv 1 &ufwGif &efukefNrdKUü awGUqkHaqG;aEG;Mu&ef
oabmwlcJhMuonf/ av;yGifhqdkifrsm; aqG;aEG;yGJwGif tavsmYtwif;ESifh
oGm;&if; aemufqkH;wGif ausmif;om;rsm;\ awmif;qdkvdkvm;csufudk tpdk;&
onf vdkufavsmcJhonf/ tpdk;&u wpfckom ta&;qdkonf/ ausmif;om;
ppfaMumif;rsm; &efukefudk r0ifESifh/ ausmif;om;rsm;um; tpdk;&udk r,kHMunf
ykH&onf/ xdkYaMumifh oydwfppfaMumi;frsm;u xkHYydkif; xkHYydkif;ESifh qufvuf
csDwufNyD;rS trsdK;om; ynma&; Oya'jyifqifonfh Oya'rlMurf; xGufNyD;csdef
wGif oydwfudk azazmf0g&Dv 28 &uftxd &yfxm;rnf[k qdkcJhonf/
trSefwu,fwrf;rSmrl av;yGihfqkdif oabmwlnDrI\ t"du
wpfcsufrSm A[dkcsKyfudkifrIrsm; yg0ifaeNyD; vGyfvyfpGm tzGJYtpnf; zGJYcGifhudk
173
zuf'&,fynma&;
174
odef;Ekdif
175
zuf'&,fynma&;
177
zuf'&,fynma&;
178
odef;Ekdif
y&yf&Sm;ausmif;q&mrsm;\ atmifyGJESifU
rGefordkif;q&mU tdyfruf
atmufwdkbmv 5 &ufaeYudk urÇmhq&mrsm;aeYtjzpf wurÇm
vkH;rSm ESpfpOfusif;yMuygw,f/ EdkifiHwdkif;rSm q&mrsm;&JU *kPfaus;Zl;udk
owdw& qif,ifusif;y&if; vuf&Sdynma&;pepfrsm;taMumif;? jyKjyif
ajymif;vJzdkY&m vdktyfcsufrsm;taMumif;eJY ausmif;q&mrsm;&JU b0? tvkyf
tudkifwefzdk;rsm;eJY *kPfodu©mw&m; jrifhrm;a&;wdkYtwGuf jyefvSefokH;oyf
&r,fh tcsdefumvvdkY owfrSwfMuw,f/ 2015 ckESpf? 'DESpf&JU urÇmhq&m
rsm;aeY aqmifyk'fu “Empowering teachers, building sustainable socie-
ties” - ]]q&mrsm;&JU pGrf;aqmif&nfudk jr§ifhwif&if; a&&SnfwnfwHhr,fh
vlYtzGJY tpnf;udk wnfaqmufjcif;}} - jzpfygw,f/
q&mrsm;[m ynma&; &nfrSef;csufawGudk taumiftxnf az:
aqmifaeolawGrQomvQif r[kwfbl;/ trsKd;om;pGrf;aqmif&nfeJY a&&Snf
wnfwHhr,fh vlYtzGJYtpnf;udkvnf; ysdK;axmifaeMuolawGjzpfw,f/ tod
ynm? trSefw&m;? pHwefzdk;rsm;eJY usifh0wfeDwdawG jynfhpkHwJh vlYtzGJYtpnf;
awGudk zefwD;aeolawGvnf;jzpfw,fvdkY aqmifyk'fu &nfñTef;ygw,f/
2015 ckESpf&JU 'DurÇmhq&mrsm;aeY tcgor,rSm uRefawmf[m
b0wpfauGYrSm trSwfrxif BuHKqkHcJh&wJh usifh0wfeDwdt&mrSm q&myDovS
179
zuf'&,fynma&;
vufwGJaqmif&GufcJUwJU rGefordkif;q&m
vGefcJhaom 12 ESpfausmf? 2003 ckESpf aESmif;ydkif; Edk0ifbmvrSm
uRefawmff[m xdkif;-jrefrme,fpyftajcpdkuf trsKd;om;usef;rma&;ESifh ynm
a&;aumfrDwD NHEC rSm ynma&;qdkif&m uRrf;usifoltaeeJY wm0efxrf;
aqmifvsuf &SdaecJhw,f/ wdkif;&if;om;tzGJYtpnf;rsm;eJY 'Drdkua&pD tif
tm;pkrsm; yg0ifwJh tzGJY 28 zGJYudk pkpnf;NyD; e,fpyfjzwfausmf ynma&;tul
tnDawGudk jynfwGif;wdkif;&if;om; a'orsm;qD a&muf&SdapzdkY BudK;yrf;aqmif
&GufcJhwJh tpDtpOfawGyg/ uav;rsm;tm;vkH; ausmif;aeEdkifa&;? ynma&;
okawoeoifwef;? q&mtwwfynmoifwef;eJY oif½dk;ñTef;wrf; vkyfief;
pOf tp&SdwJh ynma&;pDrHcsufawG? ynma&;pmtkyfawG jyKpkxkwfa0a&;
vkyfief;awGeJY tawmfuav;udk tvkyfrsm; aecJhygw,f/ ½kH;csKyfu csif;rdkif
NrdKUrSmyg/ wdkif;&if;om; ynma&;Xme aygif;pkHyg0ifwJh ynma&; tvkyf½kH
aqG;aEG;yGJawGudk qufwdkufqdkovdk vkyfjzpfcJhw,f/ e,fpyfa'oawGeJY jref
rmjynfwGif; ynma&; tawGYtBuHKawG trsm;BuD; &&SdcJhwmyg/ tJ'DvdkeJY
e,fpyfaqmif;&ufwpf&ufrSm jynfwGif; rGefjynfe,fu vlBuHKeJYpmydkYvmvdkY
qdkwJhtcgrSm txl;tqef; jzpfaecJhrdw,f/
q&mtwwfynmoifwef;rsm;eJY ynma&;tvkyf½kH aqG;aEG;yGJawG
rSm rGefa'ouae vma&mufNyD; twdkifyifcHwpfOD; taeeJYvnf; tpOftNrJ
wufwuf<u<u yg0ifaqG;aEG;wJh q&mBuD;EdkifpdkufaxmqDu ydkYvmwJhpm
yg/ q&mBuD;[m 1960 jynfhvGefESpfrsm;rSm ynma&;wuúodkvfu? ynma&;
bGJYudk &&SdcJhNyD; jrefrmEdkifiHrSm rqvacwf wpfavQmufvkH;rSm ausmif;q&m
b0udk jrwfEdk;ckHrifpGm wm0efxrf;aqmifcJhol jzpfygw,f/ tNidrf;pm;,lawmh
rGefjynfe,f? oHjzLZ&yftxufwef; ausmif;tkyfBuD; wm0efudk xrf;aqmifae
qJyg/ 1988 ckESpf 'Drdkua&pDta&;awmfykH umvrsm;rSmvnf; ausmif;om;
rsm;eJY twlwuG vIyf&Sm;&mrS NrdKUe,foydwf aumfrDwDrSm OuúXtjzpf
wm0ef,lcJholyg/ jynfwGif;ynma&;vkyfief;rsm;eJY jynfwGif;ynma&;
jzpfxGef;aerIawGudk q&mBuD;EdkifpdkufaxmeJY tjcm;aom q&mq&mrBuD;
180
odef;Ekdif
181
zuf'&,fynma&;
182
odef;Ekdif
184
odef;Ekdif
rGefordkif;q&mBuD;&JY tdyfruf
q&mavmif;rsm;udk tpOftm;ay;cJhwJh rGefordkif;q&mBuD; Edkifpdkuf
axm[m olYwynfhrsm;&JU tem*wfausmif;q&mb0udkvnf; &ifav;
pdk;&drfaecJholyg/
]]wynfhwdkY - tem*wf[m ausmif;om;rsm;&JU vufxJrSm &Sdw,fvdkY
185
zuf'&,fynma&;
186
odef;Ekdif
ynma&;ESifU a&G;aumufyGJ
'Drdkua&pDpepf&JU t"dutcsuf wpfcsufuawmh jynfolvlxkwpf
&yfvkH;\ wef;wl tcGifhta&;&Sdjcif;ESifh jynfolvlxkxHrS tmPm qif;ouf
jcif;jzifh wdkif;jynfudk wnfaqmufjcif;vdkY qdkMuygw,f/ 'gaMumifhvnf;vGwf
vyfNyD; w&m;rQwaom a&G;aumufyGJrsm;[m 'Drdkua&pD\ toufaoG;
aMumvdkY qdkMuwmyg/ a&G;aumufyGJumvrsm;twGif; jynfolvlxkrS rdrdwdkY
udk udk,fpm;jyKrnfholrsm;? rdrdwdkYu ,kHMunftm;xm;olrsm;? wdkif;jyKjynfjyK
&yfusdK;½GmusdK;udk trSefwu,f a&G;aumufyGJtBudK uwdtwdkif; xrf;aqmif
rnfholrsm;? ½dk;om;ajzmifhrwfNyD; ynmjynfh0 ESvkH;vSolrsm;udk a&G;cs,f
wifajr§mufcGifh &SdMuw,f/ a&G;cs,fwifajr§mufjcif; cH&olrsm;taeeJYvnf;
jynfolYtusdK;pD;yGm;twGuf Oya'jyKcGifh &&SdMur,f/ jynfolYqE´ESifhtnD
wdkif;jynfudk tkyfcsKyfjcif;? w&m;rQwpGm aqmif&Gufjcif;jzifh Nidrf;csrf;a0pnf
aom vlYtodkuftNrHKudk cHpm;EdkifrSmjzpfw,f/ odkYaywJh w&m;rQwNyD; vGwf
vyfaom ygwDpkH a&G;aumufyGJrsm;udk atmifjrifpGm usif;yEdkifzdkYqdkwm[m
jynfolvlxkwpf&yfvkH;&JU EdkifiHa&;todtjrif jynfhpkHrI? EdkifiHa&;t&
Edk;Mum;wuf<urIwdkYu tc&musw,fvdkY ynma&; okawoeu axmufjy
xm;ygw,f/
187
zuf'&,fynma&;
188
odef;Ekdif
189
zuf'&,fynma&;
a&G;aumufyGJtaMumif; oifMum;Muygpdkh
arG;zGm;vmpOfu 'Drdkua&pDqdkwmudk b,folrS odjrifem;vnfrI
r&Sdygbl;/ avhusifhoifMum;ay;rSomvQif wwfajrmufEdkifwJh pGrf;&nf
wpfrsKd;jzpfw,f/ w&m;rQwpGm jyKrlvkyfudkifwwfvmr,f/ taMumufw&m;
aMumifh rvkyf&J? rudkif&JwmrsKd;vnf;r[kwfbl;/ rw&m;bl;? rvkyfoifhbl;
qdkwmudk odem;vnfvmvdkY rvkyfwmrsKd;udk qdkvdkygw,f/ w&m;ojzifh
"r®enf;vrf;wus jyKrlvkyfudkifNyD; aewwfvmr,f/
tckvdk a&G;aumufyGJcsdefcg[m pmoifcef;wGif;rSm ausmif;ol
ausmif;om;rsm;twGuf rjzpfrae avhvmzdkY&m tcGifhtvrf; wpfckygyJ/
*sme,frsm;rSm yg&SdaewJh EdkifiH a&;ygwDrsm;&JU a&G;aumufyGJaMunmpmwrf;rsm;?
owif;rsm;? aqmif;yg;rsm;udk avhvmzwf½IMur,f/ pmoifcef;twGif;rSm
okH;oyfa0befMur,f/ u@toD;oD;rSm oufqdkif&m ygwDrsm;&JU rl0g'
oabmxm;u b,fvdk&SdovJ/ 'Dwdkif;&if;om;jynfe,frSm? 'DrJqE´e,frSm
yg0if,SOfNydKifMur,fh yk*¾dKvfawG? EdkifiHa&;ygwDawGu 'Djynfe,f? 'Da'o
twGuf bmvkyf ay;r,fvdkY uwdu0wf cHxm;MuvJ/ wu,fvnf;yJ vkyf
EdkifrSmvm;/ wdkif;&if;om;ta&;udpövdkrsdK;? udk,fhMur®m udk,fzefwD;cGifh
vdkrsKd;udk b,fygwDawGu vkyfudkifr,fvdkY rJqG,faeMuovJ/ Oyrm
zuf'&,f jynfaxmifpkta&;udk ygwDBuD;awGu xnfhoGif;xm;vmMuwm
awGY&w,f/ 'gayr,fh b,fvdkenf;vrf;awGeJY wnfaqmufMurSmvJ/
a½G;aumufyGJ uwdu0wfawGudk vkyfEdkif- rvkyfEdkif aqG;aEG;Mur,f/ 'Dbdwf
tajcjyK oifMum;enf;vrf;awG? tkyfpktvdkuf aqG;aEG;rIawG? or®wavmif;?
trwf avmif;ae&mawGu rJqG,fw&m;a[majympnf;½kH;wJh role play vdk
rsKd;awGudk tokH;jyKoifMum;Edkifygw,f/
wu,fawmh 'Drdkua&pDqdkwm[m a&G;aumufyGJrsm;rSm rJqE´
ay;jcif;xuf ydkrdkwJh tjcm;aom ta&;BuD;wJh t"dyÜg,fawG rsm;pGm &Sdaeyg
190
odef;Ekdif
191
zuf'&,fynma&;
192
odef;Ekdif
193
zuf'&,fynma&;
194
odef;Ekdif
195
zuf'&,fynma&;
196
odef;Ekdif
jrefrmU 'Drdkua&pDtpdk;&topftwGuf
ynma&;pdefac:csuf 10 &yf
198
odef;Ekdif
199
zuf'&,fynma&;
200
odef;Ekdif
201
zuf'&,fynma&;
202
odef;Ekdif
203
zuf'&,fynma&;
204
odef;Ekdif
205
pma&;ol\ udk,fa&;tusOf;
odef;Edkif
206
2002 ckESpfwGif xdkif;-jrefrme,fpyfodkY jyefvmcJhNyD; ynma&;
vkyfief;rsm;wGif yg0if aqmif&GufcJhonf/ xdkif;-jrefrme,fpyfa'o tajc
pdkuf? wdkif;&if;om;tzGJUrsm;? 'Drdkua&pD tiftm;pkrsm; tygt0if tzGJU
tpnf; 28 zGJUjzifh zGJUpnf;xm;onfh trsdK;om;usef;rma&;ESifh ynma&;
aumfrDwD NHEC \ ynma&;qdkif&m wm0efcHtaejzifh q&mtwwfynm
oifwef;rsm;? okawoevkyfief;rsm;? oif½dk;ñTef;wrf; jyKpka&;qGJjcif;
vkyfief;rsm;udk wm0ef,lcJhonf/ q&mtwwfynmoifwef; ausmif;tkyf
taejzifhvnf; wm0ef,lcJhonf/ ausmif;ynma&;okawoe*sme,fwGif
t,f'Dwmtjzpf aqmif&Gufonf/
2009 ckESpfwGif armu©ynma&;r*¾Zif;udk wnfaxmifcJhNyD;
wm0efcHt,f'Dwmtjzpf aqmif&Gufvsuf&Sdonf/ Open Universities Aus-
tralia OUA \ tGefvdkif; bGJU'D*&Dynmawmfoifqk tpDtpOfwGif ynma&;
wm0efcHtjzpfvnf; wm0efxrf;aqmifvsuf&Sdonf/ ArmEdkifiHvkH;qdkif&m
ausmif;om;or*¾rsm;tzGJUcsKyf (Auo) A[dkvkyfief;aumfrDwDESifh wGJzufNyD;
'Drdkua&pDynma&; aqG;aEG;yGJrsm;udk usif;ycJhonf/ a&TUajymif;vlxkynma&;?
rGef? ucsif wdkif;&if;om; ynma&;Xmersm;wGif q&mtwwfynma&;
oifwef;enf;jyESihf ynma&;tBuHay; wpfOD;taejzifh wm0ef xrf;aqmif
onf/
24 ESpftMum ta0;a&muf aexdkifcJhNyD; 2012 ckESpf? Mo*kwfvwGif
jrefrmEdkifiH? &efukefNrdKUodkY yxrOD;qkH;tBudrf jyefvnf 0ifa&mufvmcJhonf/
jrefrmEdkifiH ynma&;jyKjyifajymif;vJrItwGuf? txl;ojzifh ynma&;rl0g'?
q&mtwwf ynma&;ESifh oif½dk;ñTef;wrf;qdkif&m ynma&;pmayrsm;?
okawoepmwrf;rsm; a&;om;vsuf&Sdonf/
a&;om;xkwfa0cJhNyD;aom pmtkyfrsm; -
(1) rwl uGJjym;jcm;em;rIrsm;ESihf taoG;ta&mifpHk ,Ofaus;rIynma&; (2006)
(2) 'Drdkua&pD pmoifcef;twGif;u urÇmBuD; - uav;A[kdjyK oifcef;pmrsm;
(3) ynmEkdifiHawmf (2015)
(4) zuf'&,fynma&; (2016)
207