You are on page 1of 79

‫التدمرية‬

‫حتقيق اإلثبات لألمساء والصفات‬

‫وحقيقة اجلمع بني القدر والشرع‬

‫تأليف‬

‫شيخ اإلسالم ابن تيمية‬

‫‪1‬‬
‫رْٔ هللا حَُكٖٔ حَُك‪ْ٤‬‬
‫حُلٔي هلل ‪ٝ‬كي‪ٙ‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪٬ٜ‬س ‪ٝ‬حُٔ‪ ّ٬‬ػِ‪ٗ ٫ ٖٓ ٠‬ز‪ ٢‬رؼي‪ٙ‬‬
‫هخٍ حُ٘‪٤‬ن ح‪ٓ٩‬خّ حُؼخُْ حُؼ‪ٓ٬‬ش ٗ‪٤‬ن ح‪ ّ٬ٓ٩‬طو‪ ٢‬حُي‪ ٖ٣‬أر‪ ٞ‬حُؼزخّ أكٔي رٖ ػزي حُلَ ‪ْ٣‬‬
‫رٖ ػزي حُٔ‪ ّ٬‬حرٖ ط‪٤ٔ٤‬ش حُلَحٗ‪ ٢ٍٟ ٢‬هللا ػ٘‪ٝ ٚ‬أٍ‪ٟ‬خ‪: ٙ‬‬

‫حُلٔي هلل ٗلٔي‪ٔٗٝ ٙ‬ظؼ‪ٔٗٝ ٚ٘٤‬ظـلَ‪ٗٝ ٙ‬ؼ‪ ًٞ‬ر‪ ٍَٝٗ ٖٓ ٚ‬أٗلٔ٘خ ‪٤ٓ ٖٓٝ‬جخص أػٔخُ٘خ ٖٓ‬
‫‪ٜ٣‬ي‪ ٙ‬هللا ك‪ُٚ َ٠ٓ ٬‬‬
‫‪ َِ٠٣ ٖٓٝ‬ك‪ٛ ٬‬خى‪ٝ ; ُٚ ١‬أٗ‪ٜ‬ي إٔ ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬كي‪٣َٗ ٫ ٙ‬ي ُ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أٗ‪ٜ‬ي إٔ ٓلٔيح ػزي‪ ٠ِٛ ٍُٚٞٓٝ ٙ‬هللا ػِ‪ٝ ٚ٤‬ػِ‪ ٠‬آُ‪ٛٝ ٚ‬لز‪ ِْٓٝ ٚ‬أٓخ رؼي ‪:‬‬

‫كوي ٓؤُ٘‪ ٖٓ ٢‬طؼ‪٘٤‬ض اؿخرظ‪ ْٜ‬إٔ أًظذ ُ‪ٓ ٕٞٔ٠ٓ ْٜ‬خ ٓٔؼ‪ ٢٘ٓ ٙٞ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُٔـخُْ ;‬
‫ٖٓ حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٢‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حَُ٘ع ‪ٝ‬حُويٍ ُٔٔ‪ ْ٤‬حُلخؿش اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ‪ٖ٣ٌٛ‬‬
‫ح‪ًٝ ٖ٤ِٛ٧‬ؼَس ح‪ٟ٫‬طَحد ك‪ٜٔ٤‬خ ‪ .‬كبٗ‪ٜٔ‬خ ٓغ كخؿش ًَ أكي اُ‪ٜٔ٤‬خ ‪ٓٝ‬غ إٔ أ‪ َٛ‬حُ٘ظَ‬
‫‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬حُؼزخى ‪ ٫ :‬ري إٔ ‪٣‬وطَ ُ‪ ْٜ‬ك‪ًُ ٢‬ي ٖٓ حُو‪ٞ‬ح‪ٝ َ١‬ح‪٧‬ه‪ٞ‬حٍ ٓخ ‪٣‬لظخؿ‪ٕٞ‬‬
‫ٓؼ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬ر‪٤‬خٕ حُ‪ٜ‬ي‪ ٖٓ ٟ‬حُ‪ٔ٤ٓ ٫ ٍ٬٠‬خ ٓغ ًؼَس ٖٓ هخ‪ ٝ‬ك‪ًُ ٢‬ي رخُلن طخٍس‬
‫‪ٝ‬رخُزخ‪ َ١‬طخٍحص ‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ؼظَ‪ ١‬حُوِ‪ٞ‬د ك‪ًُ ٢‬ي ‪ ٖٓ :‬حُ٘ز‪ ٚ‬حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬هؼ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬أٗ‪ٞ‬حع حُ‪٫٬٠‬ص‬
‫‪.‬‬

‫كخٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٢‬رخد حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٖٓ ٞٛ :‬رخد حُوزَ حُيحثَ ر‪ ٖ٤‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ‪ٝ‬حٌُ‪ّ٬‬‬
‫ك‪ ٢‬حَُ٘ع ‪ٝ‬حُويٍ ‪ ٖٓ ٞٛ :‬رخد حُطِذ ‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬حىس ‪ :‬حُيحثَ ر‪ ٖ٤‬ح‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬حُٔلزش ‪ٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫;‬ ‫حٌَُح‪ٛ‬ش ‪ٝ‬حُزـ‪ٗ : ٞ‬ل‪٤‬خ ‪ٝ‬اػزخطخ ‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬ـي ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٚ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص‬
‫‪ٝ‬حُظ‪ٜ‬ي‪٣‬ن ‪ٝ‬حُظٌٌ‪٣‬ذ ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُق د ‪ٝ‬حُزـ‪ٝ ٞ‬حُل‪ٝ ٞ‬حُٔ٘غ ; كظ‪ ٠‬إ حُلَم ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح‬

‫‪2‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُ٘‪ٞ‬ع ح‪٥‬هَ ٓؼَ‪ٝ‬ف ػ٘ي حُؼخٓش ‪ٝ‬حُوخ‪ٛ‬ش ‪ٓٝ‬ؼَ‪ٝ‬ف ػ٘ي أ‪٘ٛ‬خف حُٔظٌِٔ‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ ٢‬حُؼِْ ًٔخ ًًَ ًُي حُلو‪ٜ‬خء ك‪ً ٢‬ظخد ح‪ٔ٣٩‬خٕ ‪ًٔٝ‬خ ًًَ‪ ٙ‬حُٔؤٔ‪ ٖٓ ; ّ٬ٌُِ ٕٞ‬أ‪َٛ‬‬
‫حُ٘ظَ ‪ٝ‬حُ٘ل‪ٝ ٞ‬حُز‪٤‬خٕ كًٌَ‪ٝ‬ح إٔ حٌُ‪ٞٗ ّ٬‬ػخٕ ‪ :‬هزَ ‪ٝ‬اٗ٘خء ‪ٝ ,‬حُوزَ ىحثَ ر‪ ٖ٤‬حُ٘ل‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٩‬ػزخص ‪ٝ ,‬ح‪٘ٗ٩‬خء أَٓ أ‪ ٢ٜٗ ٝ‬أ‪ ٝ‬ارخكش‪.‬‬

‫‪ٝ‬اًح ًخٕ ًٌُي ‪ :‬ك‪ ٬‬ري ُِؼزي إٔ ‪٣‬ؼزض هلل ٓخ ‪٣‬ـذ اػزخط‪ٛ ٖٓ ُٚ ٚ‬لخص حٌُٔخٍ ‪٘٣ٝ‬ل‪ ٢‬ػ٘‪ٚ‬‬
‫ٓخ ‪٣‬ـذ ٗل‪ ٚ٤‬ػ٘‪ٔٓ ٚ‬خ ‪٠٣‬خى ‪ ٌٙٛ‬حُلخٍ ‪ ٫ٝ‬ري ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬أكٌخٓ‪ ٖٓ ٚ‬إٔ ‪٣‬ؼزض هِو‪ٝ ٚ‬أَٓ‪ٙ‬‬
‫ك‪٤‬ئٖٓ روِو‪ ٚ‬حُٔظ‪ًٔ ٖٔ٠‬خٍ هي ٍط‪ٝ ٚ‬ػٔ‪٤٘ٓ ّٞ‬جظ‪٣ٝ ٚ‬ؼزض أَٓ‪ ٙ‬حُٔظ‪ ٖٔ٠‬ر‪٤‬خٕ ٓخ ‪٣‬لز‪ٚ‬‬
‫‪َٟ٣ٝ‬خ‪ ٖٓ : ٙ‬حُو‪ٝ ٍٞ‬حُؼَٔ ‪٣ٝ‬ئٖٓ رَ٘ػ‪ٝ ٚ‬هيٍ‪ ٙ‬ا‪ٔ٣‬خٗخ هخُ‪٤‬خ ٖٓ حَُُِ ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬ظ‪ٖٔ٠‬‬
‫حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬ػزخىط‪ٝ ٚ‬كي‪٣َٗ ٫ ٙ‬ي ُ‪ ٞٛٝ : ٚ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُو‪ٜ‬ي ‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ح‪ٍٝ٧‬‬
‫‪٣‬ظ‪ ٖٔ٠‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُو‪ًٔ ٍٞ‬خ ىٍ ػِ‪ًُ ٠‬ي ٓ‪ٍٞ‬س { هَ ‪ ٞٛ‬هللا أكي } ‪ٝ‬ىٍ ػِ‪٠‬‬
‫ح‪٥‬هَ ٓ‪ٍٞ‬س ‪ { :‬هَ ‪٣‬خ أ‪ٜ٣‬خ حٌُخكَ‪ٔٛٝ } ٕٝ‬خ ٓ‪ٍٞ‬طخ ح‪٩‬ه‪ٝ ٙ٬‬ر‪ٜٔ‬خ ًخٕ حُ٘ز‪٠ِٛ ٢‬‬
‫هللا ػِ‪٣ ِْٓٝ ٚ٤‬وَأ رؼي حُلخطلش ك‪ًٍ ٢‬ؼظ‪ ٢‬حُلـَ ‪ًٍٝ‬ؼظ‪ ٢‬حُط‪ٞ‬حف ‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ‪.‬‬

‫كؤٓخ ح‪ ( ٞٛٝ ٍٝ٧‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص كخ‪ َٛ٧‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد إٔ ‪ٛٞ٣‬ق هللا رٔخ ‪ٛٝ‬ق‬
‫ر‪ٗ ٚ‬قٓ‪ٝ ٚ‬رٔخ ‪ٛٝ‬لظ‪ ٚ‬ر‪ٗ : ٍِٚٓ ٚ‬ل‪٤‬خ ‪ٝ‬اػزخطخ ; ك‪٤‬ؼزض هلل ٓخ أػزظ‪ُ٘ ٚ‬لٔ‪٘٣ٝ ٚ‬ل‪ ٢‬ػ٘‪ٓ ٚ‬خ ٗلخ‪ٙ‬‬
‫ػٖ ٗلٔ‪. ٚ‬‬
‫‪ٝ‬هي ػِْ إٔ ‪٣َ١‬وش ِٓق ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬أثٔظ‪ٜ‬خ اػزخص ٓخ أػزظ‪ ٖٓ ٚ‬حُ‪ٜ‬لخص ٖٓ ؿ‪ َ٤‬طٌ‪٤٤‬ق ‪٫ٝ‬‬
‫طٔؼ‪ ٖٓٝ َ٤‬ؿ‪ َ٤‬طلَ‪٣‬ق ‪ ٫ٝ‬طؼط‪ًٌُٝ َ٤‬ي ‪٘٣‬ل‪ ٕٞ‬ػ٘‪ٓ ٚ‬خ ٗلخ‪ ٙ‬ػٖ ٗلٔ‪ٓ ٚ‬غ اػزخص ٓخ‬
‫أػزظ‪ ٖٓ ٚ‬حُ‪ٚ‬كخص ٖٓ ؿ‪ َ٤‬اُلخى ‪ ٫ :‬ك‪ ٢‬أٓٔخث‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ ٢‬آ‪٣‬خط‪ ٚ‬كبٕ هللا طؼخُ‪ ًّ ٠‬حٌُ‪ٖ٣‬‬
‫‪ِ٣‬لي‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬أٓٔخث‪ٝ ٚ‬آ‪٣‬خط‪ًٔ ٚ‬خ هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬هلل ح‪ٔٓ٧‬خء حُلٔ٘‪ ٠‬كخىػ‪ ٙٞ‬ر‪ٜ‬خ ‪ًٍٝٝ‬ح‬
‫حٌُ‪ِ٣ ٖ٣‬لي‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬أٓٔخث‪٤ٓ ٚ‬ـِ‪ٓ ٕٝ‬خ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬ؼِٔ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬إ حٌُ‪ِ٣ ٖ٣‬لي‪ٕٝ‬‬
‫ك‪ ٢‬آ‪٣‬خط٘خ ‪٣ ٫‬ول‪ ٕٞ‬ػِ‪٘٤‬خ أكْ ٕ ‪ِ٣‬و‪ ٠‬ك‪ ٢‬حُ٘خٍ ه‪ َ٤‬أّ ٖٓ ‪٣‬ؤط‪ ٢‬آٓ٘خ ‪ ّٞ٣‬حُو‪٤‬خٓش حػِٔ‪ٞ‬ح ٓخ‬

‫‪3‬‬
‫ٗجظْ } ! ح‪٣٥‬ش ‪ .‬كطَ‪٣‬وظ‪ ْٜ‬طظ‪ ٖٔ٠‬اػزخص ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ٓغ ٗل‪ٔٓ ٢‬خػِش حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪:‬‬
‫‪ًٔ ْ٤ُ { :‬ؼِ‪٢ٗ ٚ‬ء ‪ ٞٛٝ‬حُٔٔ‪٤‬غ‬ ‫اػزخطخ ر‪ ٬‬ط٘ز‪ٝ ٚ٤‬طِ٘‪ٜ٣‬خ ر‪ ٬‬طؼط‪ًٔ َ٤‬خ هخٍ طؼخُ‪٠‬‬
‫حُز‪ . } َ٤ٜ‬كل‪ ٢‬ه‪ًٔ ْ٤ُ { ُٚٞ‬ؼِ‪٢ٗ ٚ‬ء } ‪ٍ :‬ى ُِظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔؼ‪ٝ َ٤‬ه‪ ٞٛٝ { : ُٚٞ‬حُٔٔ‪٤‬غ‬
‫حُز‪ٍ . } َ٤ٜ‬ى ُ‪ُ٪‬لخى ‪ٝ‬حُظؼط‪. َ٤‬‬
‫‪ٝ‬هللا ٓزلخٗ‪ : ٚ‬رؼغ ٍِٓ‪ ( ٚ‬ربػزخص ٓل‪ٗٝ َٜ‬ل‪ٓ ٢‬ـَٔ كؤػزظ‪ٞ‬ح هلل حُ‪ٜ‬لخص ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٚ‬‬
‫{ كخػزي‪ٙ‬‬ ‫حُظل‪ٗٝ َ٤ٜ‬ل‪ٞ‬ح ػ٘‪ٓ ٚ‬خ ‪ِٜ٣ ٫‬ق ُ‪ ٖٓ ٚ‬حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔؼ‪ًٔ َ٤‬خ هخٍ طؼخُ‪٠‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٛ‬طزَ ُؼزخىط‪ َٛ ٚ‬طؼِْ ُ‪٤ٔٓ ٚ‬خ } هخٍ أ‪ َٛ‬حُِـش ‪ َٛ { :‬طؼِْ ُ‪٤ٔٓ ٚ‬خ } أ‪ٗ ١‬ظ‪َ٤‬ح‬
‫‪ٔ٣‬ظلن ٓؼَ حٓٔ‪٣ٝ . ٚ‬وخٍ ‪ٔٓ :‬خٓ‪٤‬خ ‪ٔ٣‬خٓ‪ٌٛٝ ٚ٤‬ح ٓؼ٘‪ٓ ٠‬خ ‪ َٟٝ٣‬ػٖ حرٖ ػزخّ ( ‪َٛ‬‬
‫طؼِْ ُ‪٤ٔٓ ٚ‬خ ٓؼ‪ ٬٤‬أ‪ٗ ٝ‬ز‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ِ٣ ُْ { ٠‬ي ‪ُٞ٣ ُْٝ‬ي } { ‪ً ُٚ ٌٖ٣ ُْٝ‬ل‪ٞ‬ح أكي }‬
‫‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬ك‪ ٬‬طـؼِ‪ٞ‬ح هلل أٗيحىح ‪ٝ‬أٗظْ طؼِٔ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ ٖٓٝ { : ٠‬حُ٘خّ ٖٓ ‪٣‬ظوٌ‬
‫ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا أٗيحىح ‪٣‬لز‪ً ْٜٗٞ‬لذ هللا ‪ٝ‬حٌُ‪ ٖ٣‬آٓ٘‪ٞ‬ح أٗي كزخ هلل } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬ؿؼِ‪ٞ‬ح‬
‫هلل ًَٗخء حُـٖ ‪ٝ‬هِو‪ٝ ْٜ‬هَه‪ٞ‬ح ُ‪ ٚ‬ر٘‪ٝ ٖ٤‬ر٘خص رـ‪ َ٤‬ػِْ ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ػٔخ ‪ٜ٣‬ل‪} ٕٞ‬‬
‫ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٞٛٝ‬‬ ‫{ ري‪٣‬غ حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ ٍٝ٧‬أٗ‪ُٝ ُٚ ٌٕٞ٣ ٠‬ي ‪ ُْٝ‬طٌٖ ُ‪ٛ ٚ‬خكزش ‪ٝ‬هِن‬
‫رٌَ ٗ‪٢‬ء ػِ‪ } ْ٤‬؟ ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬طزخٍى حٌُ‪ ٍِٗ ١‬حُلَهخٕ ػِ‪ ٠‬ػزي‪ُِ ٌٕٞ٤ُ ٙ‬ؼخُٔ‪ٖ٤‬‬
‫ٌٗ‪َ٣‬ح } { حٌُ‪ِٓ ُٚ ١‬ي حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪٣ ُْٝ ٍٝ٧‬ظوٌ ‪ُٝ‬يح ‪٣َٗ ُٚ ٌٖ٣ ُْٝ‬ي ك‪ ٢‬حُِٔي }‬
‫‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كخٓظلظ‪ ْٜ‬أَُري حُز٘خص ‪ ُْٜٝ‬حُز٘‪ { } ٕٞ‬أّ هِو٘خ حُٔ‪٬‬ثٌش اٗخػخ ‪ْٛٝ‬‬
‫ٗخ‪ٛ‬ي‪ { } ٕٝ‬أ‪ ٫‬اٗ‪ ٖٓ ْٜ‬اكٌ‪٤ُ ْٜ‬و‪ُٝ { } ُٕٞٞ‬ي هللا ‪ٝ‬اٗ‪ٌُ ْٜ‬خًر‪ { } ٕٞ‬أ‪ٛ‬طل‪ ٠‬حُز٘خص‬
‫ػِ‪ ٠‬حُز٘‪ٓ { } ٖ٤‬خ ٌُْ ً‪٤‬ق طلٌٔ‪ { } ٕٞ‬أك‪ ٬‬طًٌَ‪ { } ٕٝ‬أّ ٌُْ ِٓطخٕ ٓز‪{ } ٖ٤‬‬
‫كؤط‪ٞ‬ح رٌظخرٌْ إ ً٘ظْ ‪ٛ‬خىه‪ٝ { } ٖ٤‬ؿؼِ‪ٞ‬ح ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ ٖ٤‬حُـ٘ش ٗٔزخ ‪ُٝ‬وي ػِٔض حُـ٘ش اٗ‪ْٜ‬‬
‫ُٔل‪ٓ { } َٕٝ٠‬زلخٕ هللا ػْ ح ‪ٜ٣‬ل‪ { } ٕٞ‬ا‪ ٫‬ػزخى هللا حُٔوِ‪ } ٖ٤ٜ‬اُ‪ ٠‬ه‪{ : ُٚٞ‬‬
‫ٓزلخٕ ٍري ٍد حُؼِس ػٔخ ‪ٜ٣‬ل‪ ّ٬ٓٝ { } ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حَُِٔٓ‪ٝ { } ٖ٤‬حُلٔي هلل ٍد‬
‫حُؼخُٔ‪ . } ٖ٤‬كٔزق ٗلٔ‪ ٚ‬ػٔخ ‪ٜ٣‬ل‪ ٚ‬حُٔلظَ‪ ٕٝ‬حًَُٔ٘‪ ِْٓٝ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حَُِٔٓ‪ٓ٬ُٔ ٖ٤‬ش ٓخ‬
‫هخُ‪ ٖٓ ٙٞ‬ح‪٩‬كي ‪ٝ‬حَُ٘ى ‪ٝ‬كٔي ٗلٔ‪ ; ٚ‬اً ‪ٓ ٞٛ‬زلخٗ‪ ٚ‬حُٔٔظلن ُِق ٓي رٔخ ُ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪ٔٓ٧‬خء‬

‫‪4‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ري‪٣‬غ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ٝ‬أٓخ ( ح‪٩‬ػزخص حُٔل‪ : َٜ‬كبٗ‪ ٖٓ ًًَ ٚ‬أٓٔخث‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ٓ ٚ‬خ‬
‫أُِٗ‪ ٚ‬ك‪ٓ ٢‬لٌْ آ‪٣‬خط‪ً ٚ‬و‪ { : ُٚٞ‬هللا ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬حُل‪ ٢‬حُو‪ } ّٞ٤‬ح‪٣٥‬ش رٌٔخُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ه‪{ : ُٚٞ‬‬
‫هَ ‪ ٞٛ‬هللا أكي } { هللا حُ‪ٜٔ‬ي } حُٔ‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬ه‪ ٞٛٝ { : ُٚٞ‬حُؼِ‪ ْ٤‬حُلٌ‪ ٞٛٝ { } ْ٤‬حُؼِ‪ْ٤‬‬
‫حُوي‪ ٞٛٝ { } َ٣‬حُٔٔ‪٤‬غ حُز‪ ٞٛٝ { } َ٤ٜ‬حُؼِ‪ ِ٣‬حُلٌ‪ ٞٛٝ { } ْ٤‬حُـل‪ ٍٞ‬حَُك‪{ } ْ٤‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬حُـل‪ ٍٞ‬حُ‪ٞ‬ى‪ٝ‬ى } { ً‪ ٝ‬حُؼَٕ حُٔـ‪٤‬ي } { كؼخٍ ُٔخ ‪٣َ٣‬ي } { ‪ ٞٛ‬ح‪ٝ ٍٝ٧‬ح‪٥‬هَ‬
‫‪ٝ‬حُظخ‪ٝ َٛ‬حُزخ‪ ٞٛٝ ٖ١‬رٌَ ٗ‪٢‬ء ػِ‪ ٞٛ { } ْ٤‬حٌُ‪ ١‬هِن حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ ٍٝ٧‬ك‪ٓ ٢‬ظش‬
‫أ‪٣‬خّ ػْ حٓظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬حٍػَٕ ‪٣‬ؼِْ ٓخ ‪ِ٣‬ؾ ك‪ ٢‬ح‪ٓٝ ٍٝ٧‬خ ‪٣‬وَؽ ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٖٓ ٍِ٘٣‬حُٔٔخء‬
‫} ‪ٝ‬ه‪ًُ { : ُٚٞ‬ي رؤٗ‪ْٜ‬‬ ‫‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ؼَؽ ك‪ٜ٤‬خ ‪ٓ ٞٛٝ‬ؼٌْ أ‪ٓ ٖ٣‬خ ً٘ظْ ‪ٝ‬هللا رٔخ طؼِٔ‪ ٕٞ‬ر‪َ٤ٜ‬‬
‫حطزؼ‪ٞ‬ح ٓخ أٓو‪ ٢‬هللا ‪ًَٞٛٝ‬ح ٍ‪ٟٞ‬حٗ‪ ٚ‬كؤكز‪ ٢‬أػٔخُ‪ٝ } ْٜ‬ه‪ { : ُٚٞ‬كٔ‪ٞ‬ف ‪٣‬ؤط‪ ٢‬هللا رو‪ّٞ‬‬
‫‪٣‬لز‪٣ٝ ْٜ‬لز‪ ٚٗٞ‬أًُش ػِ‪ ٠‬حُٔئٓ٘‪ ٖ٤‬أػِس ػَ ‪ ٟ‬حٌُخكَ‪ } ٖ٣‬ح‪٣٥‬ش ‪ٝ‬ه‪ ٢ٍٟ { : ُٚٞ‬هللا‬
‫ػ٘‪ٍٟٞٝ ْٜ‬ح ػ٘‪ًُ ٚ‬ي ُٖٔ ه٘‪ٍ ٢‬ر‪ٝ } ٚ‬ه‪٣ ٖٓٝ { : ُٚٞ‬وظَ ٓئٓ٘خ ٓظؼٔيح كـِحإ‪ٙ‬‬
‫ؿ‪ ْٜ٘‬هخُيح ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ؿ‪٠‬ذ هللا ػِ‪ُٝ ٚ٤‬ؼ٘‪ٝ } ٚ‬ه‪ { : ُٚٞ‬إ حٌُ‪ً ٖ٣‬لَ‪ٝ‬ح ‪٘٣‬خى‪ُٔ ٕٝ‬وض هللا‬
‫أًزَ ٖٓ ٓوظٌْ أٗلٌْٔ اً طيػ‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ كظٌلَ‪ٝ } ٕٝ‬ه‪٘٣ َٛ { : ُٚٞ‬ظَ‪ ٕٝ‬ا‪ ٫‬إٔ‬
‫‪٣‬ؤط‪ ْٜ٤‬هللا ك‪ ٢‬ظَِ ٖٓ حُـٔخّ ‪ٝ‬حُٔ‪٬‬ثٌش } ‪ٝ‬ه‪ { : ُٚٞ‬ػْ حٓظ‪ ٟٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔٔخء ‪ ٢ٛٝ‬ىهخٕ‬
‫كوخٍ ُ‪ٜ‬خ ‪ ٍٝ٨ُٝ‬حثظ‪٤‬خ ‪ٞ١‬ػخ أ‪ًَٛ ٝ‬خ هخُظخ أط‪٘٤‬خ ‪١‬خثؼ‪ٝ } ٖ٤‬ه‪ ًِْٝ { : ُٚٞ‬هللا ٓ‪٠ٓٞ‬‬
‫طٌِ‪ٔ٤‬خ } ‪ٝ‬ه‪ٗٝ { : ُٚٞ‬خى‪٘٣‬خ‪ ٖٓ ٙ‬ؿخٗذ حُط‪ ٍٞ‬ح‪ٝ ٖٔ٣٧‬هَر٘خ‪ٗ ٙ‬ـ‪٤‬خ } ‪ٝ‬ه‪ّٞ٣ٝ { : ُٚٞ‬‬
‫‪ٖ٣‬حى‪ ْٜ٣‬ك‪٤‬و‪ ٍٞ‬أ‪ًَٗ ٖ٣‬خث‪ ٢‬حٌُ‪ً٘ ٖ٣‬ظْ طِػٔ‪ٝ } ٕٞ‬ه‪ { ُٚٞ‬اٗٔخ أَٓ‪ ٙ‬اًح أٍحى ٗ‪٤‬جخ إٔ‬
‫‪٣‬و‪ ًٖ ُٚ ٍٞ‬ك‪ٝ } ٌٕٞ٤‬ه‪ ٞٛ { : ُٚٞ‬هللا حٌُ‪ ٫ ١‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬ػخُْ حُـ‪٤‬ذ ‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬خىس ‪ٞٛ‬‬
‫حَُكٖٔ حَُك‪ ٞٛ { } ْ٤‬هللا حٌُ‪ ٫ ١‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬حُِٔي حُوي‪ ّٝ‬حُٔ‪ ّ٬‬حُٔئٖٓ حُٔ‪ٖٔ٤ٜ‬‬
‫حُؼِ‪ ِ٣‬حُـزخٍ حُٔظيرَ ٓزلخٕ هللا ػٔخ ‪ ٞٛ { } ًَٕٞ٘٣‬هللا حُوخُن حُزخٍة حُٔ‪ُٚ ٍٜٞ‬‬
‫} ‪ .‬اُ‪ ٠‬أٓؼخٍ‬ ‫ح‪ٔٓ٧‬خء حُلٔ٘‪ٔ٣ ٠‬زق ُ‪ٓ ٚ‬خ ك‪ ٢‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ ٞٛٝ ٍٝ٧‬حُؼِ‪ ِ٣‬حُلٌ‪ْ٤‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬ح‪٣٥‬خص ‪ٝ‬ح‪٧‬كخى‪٣‬غ حُؼخرظش ػٖ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬ك‪ ٢‬أٓٔخء حَُد طؼخُ‪٠‬‬
‫‪ٛٝ‬لخط‪ ٚ‬كبٕ ك‪ًُ ٢‬ي ٖٓ اػزخص ًحط‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ ٚ‬ػَ ‪ٝ ٟ‬ؿ‪ ٚ‬حُظل‪ٝ َ٤ٜ‬اػزخص ‪ٝ‬كيحٗ‪٤‬ظ‪ ٚ‬ر٘ل‪٢‬‬

‫‪5‬‬
‫حُظٔؼ‪ٓ َ٤‬خ ‪ٛ‬ي‪ ٟ‬هللا ر‪ ٚ‬ػزخى‪ ٙ‬اُ‪ٞٓ ٠‬حء حُٔز‪ َ٤‬ك‪٣َ١ ٌٜٙ‬وش حََُٓ ‪ِٞٛ‬حص هللا ‪ٚٓ٬ٓٝ‬‬
‫ػِ‪ ْٜ٤‬أؿٔؼ‪ٝ . ٖ٤‬أٓخ ٖٓ ُحؽ ‪ٝ‬كخى ػٖ ٓز‪ ٖٓ ِْٜ٤‬حٌُلخٍ ‪ٝ‬حًَُٔ٘‪ٝ ٖ٤‬حٌُ‪ ٖ٣‬أ‪ٝ‬ط‪ٞ‬ح‬
‫حُزخ‪٤٘١‬ش‬ ‫حٌُظخد ‪ ٖٓٝ‬ىهَ ك‪ٛ ٢‬ئ‪٫‬ء ٖٓ حُ‪ٜ‬خرجش ‪ٝ‬حُٔظلِٔلش ‪ٝ‬حُـ‪٤ٜٔ‬ش ‪ٝ‬حُوَحٓطش ‪ٝ‬‬
‫‪ٗٝ‬ل‪ : ْٛٞ‬كبٗ‪ ْٜ‬ػِ‪ٟ ٠‬ي ًُي ‪ٜ٣‬ل‪ ٚٗٞ‬رخُ‪ٜ‬لخص حُِٔز‪٤‬ش ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ ٚ‬حُظل‪٣ ٫ٝ َ٤ٜ‬ؼزظ‪ٕٞ‬‬
‫ا‪ٝ ٫‬ؿ‪ٞ‬ىح ٓطِوخ ‪ ٫‬كو‪٤‬وش ُ‪ ٚ‬ػ٘ي حُظل‪ٝ َ٤ٜ‬اٗٔخ ‪َ٣‬ؿغ اُ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬ح‪ًٛ٧‬خٕ ‪ٔ٣‬ظ٘غ‬
‫طلوو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػ‪٤‬خٕ كو‪ٔ٣ ُْٜٞ‬ظِِّ ؿخ‪٣‬ش حُظؼط‪ٝ َ٤‬ؿخ‪٣‬ش حُظٔؼ‪ ; َ٤‬كبٗ‪ٔ٣ ْٜ‬ؼِ‪ ٚٗٞ‬رخُٔٔظ٘ؼخص‬
‫‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حُٔؼي‪ٓٝ‬خص ‪ٝ‬حُـٔخىحص ; ‪٣ٝ‬ؼطِ‪ ٕٞ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص طؼط‪ٔ٣ ٬٤‬ظِِّ ٗل‪ ٢‬حٌُحص‬
‫كـ‪٬‬ط‪ِٔ٣ ْٜ‬ز‪ ٕٞ‬ػ٘‪ ٚ‬حُ٘و‪ ٖ٤٠٤‬ك‪٤‬و‪ٞٓ ٫ : ُٕٞٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٓ ٫ٝ‬ؼي‪ ٫ٝ ّٝ‬ك‪٤ٓ ٫ٝ ٢‬ض ‪٫ٝ‬‬
‫ػخُْ ‪ ٫ٝ‬ؿخ‪ِ٣ ْٜٗ٧ َٛ‬ػٔ‪ ٕٞ‬أٗ‪ ْٜ‬اًح ‪ٛٝ‬ل‪ ٙٞ‬رخ‪٩‬ػزخص ٗز‪ ٜٙٞ‬رخُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ٝ‬اًح‬
‫;‬ ‫‪ٛٝ‬ل‪ ٙٞ‬رخُ٘ل‪ٗ ٢‬ز‪ ٜٙٞ‬رخُٔؼي‪ٓٝ‬خص كِٔز‪ٞ‬ح حُ٘و‪ٌٛٝ ٖ٤ٟ ٢‬ح ٓٔظ٘غ ك‪ ٢‬ريح‪ٛ‬ش حُؼو‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬كَك‪ٞ‬ح ٓخ أٍِٗ هللا ٖٓ حٌُظخد ‪ٓٝ‬خ ؿخء ر‪ ٚ‬حَُٓ‪ ٍٞ‬ك‪ٞ‬هؼ‪ٞ‬ح ك‪ٔٓ َٗ ٢‬خ كَ‪ٝ‬ح ٓ٘‪ ٚ‬كبٗ‪ْٜ‬‬
‫ٗز‪ ٜٙٞ‬رخُٔٔظ٘ؼخص اً ِٓذ حُ٘و‪ً ٖ٤٠٤‬ـٔغ حُ٘و‪ٔٛ٬ً ٖ٤٠٤‬خ ٖٓ حُٔٔظ٘ؼخص ‪ٝ‬هي ػِْ‬
‫هي‪ ١‬أُُ‪٫ ; ٢‬‬
‫رخ‪ٟ٫‬طَحٍ ‪ .‬إٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫‬ري ُ‪ٞٓ ٖٓ ٚ‬ؿي ‪ٝ‬حؿذ رٌحط‪ ٚ‬ؿ٘‪ ٢‬ػٔخ ٓ‪ٞ‬ح‪ّ ; ٙ‬‬
‫‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬حُلي‪ٝ‬ع ‪ ٫ٝ‬حُؼيّ ك‪ٛٞ‬ل‪ ٙٞ‬رٔخ ‪ٔ٣‬ظ٘غ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ك‪ ٬٠‬ػٖ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د أ‪ ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫أ‪ ٝ‬حُويّ ‪ٝ .‬هخٍر‪١ ْٜ‬خثلش ٖٓ حُل‪ٓ٬‬لش ‪ٝ‬أطزخػ‪ ْٜ‬ك‪ٛٞ‬ل‪ ٙٞ‬رخُِٔ‪ٞ‬د ‪ٝ‬ح‪ٟ٩‬خكخص ى‪ٕٝ‬‬
‫‪ٛ‬لخص ح‪٩‬ػزخص ‪ٝ‬ؿؼِ‪ ٞٛ ٙٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔطِن رَ٘‪ ١‬ح‪٬١٩‬م ‪ٝ‬هي ػِْ ر‪٣َٜ‬ق حُؼوَ إٔ‬
‫‪ٌٛ‬ح ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ا‪ ٫‬ك‪ ٢‬حٍ ً‪ ٫ ٖٛ‬ك‪ٔ٤‬خ هَؽ ػ٘‪ ٖٓ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ٝ‬ؿؼِ‪ٞ‬ح حُ‪ٜ‬لش ‪٢ٛ‬‬
‫حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ‪ ,‬كـؼِ‪ٞ‬ح حُؼِْ ػ‪ ٖ٤‬حُؼخُْ ٌٓخرَس ُِو‪٠‬خ‪٣‬خ حُزي‪ٜ٣‬خص ‪ٝ‬ؿؼِ‪ٞ‬ح ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لش ‪٢ٛ‬‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬كِْ ‪ِٝ٤ٔ٣‬ح ر‪ ٖ٤‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حُٔ٘‪٤‬جش ؿليح ُِؼِ‪ ّٞ‬حُ‪٣ٍَٝ٠‬خص ‪ٝ‬هخٍر‪١ ْٜ‬خثلش‬
‫ػخُؼش ٖٓ أ‪ َٛ‬حٌُ‪ ٖٓ ّ٬‬حُٔؼظُِش ‪ ٖٓٝ‬حطزؼ‪ ; ْٜ‬كؤعرظ‪ٞ‬ح هلل ح‪ٔٓ٧‬خء ى‪ٓ ٕٝ‬خ طظ‪ٖٓ ٚ٘ٔ٠‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ -‬كٔ٘‪ ٖٓ ْٜ‬ؿؼَ حُؼِ‪ٝ ْ٤‬حُوي‪ٝ ; َ٣‬حُٔٔ‪٤‬غ ; ‪ٝ‬حُز‪ً ; َ٤ٜ‬خ‪٧‬ػ‪ ّ٬‬حُٔل‪٠‬ش‬
‫حُٔظَحىكخص ‪ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ‬هخٍ ػِ‪ ْ٤‬ر‪ ٬‬ػِْ هي‪ َ٣‬ر‪ ٬‬هيٍس ٓٔ‪٤‬غ ر‪ َ٤ٜ‬ر‪ٔٓ ٬‬غ ‪ ٫ٝ‬ر‪َٜ‬‬
‫كؤػزظ‪ٞ‬ح ح‪ ْٓ٫‬ى‪ٓ ٕٝ‬خ ط‪ ٖٓ ٚ٘ٔ٠‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬ػِ‪ ٠‬كٔخى ٓوخُش ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪ٝ‬ر‪٢‬حٕ ط٘خه‪ٜ٠‬خ‬

‫‪6‬‬
‫ر‪٣َٜ‬ق حُٔؼو‪ ٍٞ‬حُٔطخرن ُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق حُٔ٘و‪ ًٌٍٞٓ ٍٞ‬ك‪ ٢‬ؿ‪ ٌٙٛ َ٤‬حٌُِٔخص ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ؿٔ‪٤‬ؼ‪ْٜ‬‬
‫‪٣‬لَ‪٢ٗ ٖٓ ٕٝ‬ء ك‪٤‬وؼ‪ ٕٞ‬ك‪ٗ ٢‬ظ‪ٝ َٙ٤‬ك‪ٓ ٚ٘ٓ َٗ ٢‬غ ٓخ ‪ ٖٓ ِِْٜٓ٣‬حُظلَ‪٣‬ق ‪ٝ‬حُظؼط‪َ٤‬‬
‫‪ ُٞٝ‬أٓؼ٘‪ٞ‬ح حُ٘ظَ ُٔ‪ٝٞ‬ح ر‪ ٖ٤‬حُٔظٔخػ‪٬‬ص ‪ٝ‬كَه‪ٞ‬ح ر‪ ٖ٤‬حُٔوظِلخص ًٔخ طوظ‪ ٚ٤٠‬حُٔؼو‪٫ٞ‬ص ;‬
‫‪ٌُٝ‬خٗ‪ٞ‬ح ٖٓ حٌُ‪ ٕ١‬أ‪ٝ‬ط‪ٞ‬ح حُؼِْ حٌُ‪ َٕٝ٣ ٖ٣‬أٗٔخ أٍِٗ اُ‪ ٠‬حَُٓ‪ ٞٛ ٍٞ‬حُلن ٖٓ ٍر‪ٚ‬‬
‫‪ٜ٣ٝ‬ي‪ ١‬اُ‪َٛ ٠‬ح‪ ١‬حُؼِ‪ ِ٣‬حُلٔ‪٤‬ي ‪ ٖٓ ٌُْٜ٘ٝ .‬أ‪ َٛ‬حُٔـ‪٫ٜٞ‬ص حُٔ٘ز‪ٜ‬ش رخُٔؼو‪٫ٞ‬ص‬
‫‪ٔ٣‬لٔط‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُؼوِ‪٤‬خص ‪٣ٝ‬وَٓط‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُٔٔؼ‪٤‬خص ‪ًُٝ .‬ي أٗ‪ ٚ‬هي ػِْ ر‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ أٗ‪ٚ‬‬
‫كي‪ٝ‬ع حُٔليػخص ‪ً :‬خُل‪ٞ٤‬حٕ‬ ‫‪ ٫‬ري ٖٓ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى هي‪ ْ٣‬ؿ٘‪ ٢‬ػٔخ ٓ‪ٞ‬ح‪ ٙ‬اً ٗلٖ ٗ٘خ‪ٛ‬ي‬
‫‪ٝ‬حُٔؼيٕ ‪ٝ‬حُ٘زخص ‪ٝ‬حُلخىع ٌٖٓٔ ُ‪ ْ٤‬ر‪ٞ‬حؿذ ‪ٔٓ ٫ٝ‬ظ٘غ ‪ٝ‬هي ػِْ رخ‪ٟ٫‬طَحٍ إٔ‬
‫حُٔليع ‪ ٫‬ري ُ‪ٓ ٖٓ ٚ‬ليع ‪ٝ‬حٌُٖٔٔ ‪ ٫‬ري ُ‪ٞٓ ٖٓ ٚ‬ؿي ًٔخ هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬أّ هِو‪ٞ‬ح ٖٓ‬
‫ؿ‪٢ٗ َ٤‬ء أّ ‪ ْٛ‬حُوخُو‪ ٕٞ‬؟ } كبًح ُْ ‪ٌٞٗٞ٣‬ح هِو‪ٞ‬ح ٖٓ ؿ‪ َ٤‬هخُن ‪ ْٛ ٫ٝ‬حُوخُو‪ٕٞ‬‬
‫‪ٗ٧‬لْ‪ ْٛ‬طؼ‪ ٖ٤‬إٔ ُ‪ ْٜ‬هخُوخ هِو‪. ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬اًح ًخٕ ٖٓ حُٔؼِ‪ ّٞ‬رخُ‪ٍَٝ٠‬س إٔ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓخ ‪ ٞٛ‬هي‪ٝ ْ٣‬حؿذ ر٘لٔ‪ٓٝ ٚ‬خ ‪ٓ ٞٛ‬ليع‬
‫ٌٖٓٔ ‪٣‬وزَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ :‬كٔؼِ‪ ّٞ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛٝ‬ح ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٖٓ ِِّ٣ ٫ٝ‬حطلخه‪ٜٔ‬خ‬
‫ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى إٔ ‪ٝ ٌٕٞ٣‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح ٓؼَ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح رَ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح ‪٣‬و‪ٝٝ ٜٚ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح‬
‫‪٣‬و‪ٝ ٜٚ‬حطلخه‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬حْٓ ػخّ ‪٣ ٫ :‬وظ‪ ٢٠‬طٔخػِ‪ٜٔ‬خ ك‪ًُ ٠ٔٔٓ ٢‬ي ح‪ ْٓ٫‬ػ٘ي ح‪ٟ٩‬خكش‬
‫‪ٝ‬حُظو‪ٝ ٚ٤ٜ‬حُظو‪٤٤‬ي ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬ؿ‪ . َٙ٤‬ك‪٣ ٬‬و‪ ٍٞ‬ػخهَ اًح ه‪ َ٤‬إٔ حُؼَٕ ٗ‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬إٔ‬
‫حُزؼ‪٢ٗ ٝٞ‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ :‬إ ‪ٌٛ‬ح ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح ; ‪٫‬طلخه‪ٜٔ‬خ ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ٘‪٢‬ء ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ْ٤ُ ٚٗ٧‬‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ٗ‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؿ‪َٔٛ٤‬خ ‪٘٣‬ظًَخٕ ك‪ ٚ٤‬رَ حٌُ‪٣ ٖٛ‬ؤهٌ ٓؼ٘‪٘ٓ ٠‬ظًَخ ًِ‪٤‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫‪ :‬ك‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ًَ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ‪٣‬و‪٫ ٜٚ‬‬ ‫ٓٔٔ‪ ٠‬ح‪ ْٓ٫‬حُٔطِن ‪ٝ‬اًح ه‪ٌٛ َ٤‬ح ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛٝ‬ح ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ ًَٚ٘٣‬ك‪ ٚ٤‬ؿ‪ٓ ; َٙ٤‬غ إٔ ح‪ ْٓ٫‬كو‪٤‬وش ك‪ٜٔ٘ٓ ًَ ٢‬خ ‪ٌُٜٝ‬ح ٓٔ‪ ٠‬هللا ٗلٔ‪ ٚ‬رؤٓٔخء ‪٠ٔٓٝ‬‬
‫‪ٛ‬لخط‪ ٚ‬رؤٓٔخء ; ‪ًٝ‬خٗض طِي ح‪ٔٓ٧‬خء ٓوظ‪ٜ‬ش ر‪ ٚ‬اًح أ‪٤ٟ‬لض اُ‪ ًَٚ٘٣ ٫ ٚ٤‬ك‪ٜ٤‬خ ؿ‪َٙ٤‬‬
‫‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ٓ ٞ‬وِ‪ٞ‬هخط‪ ٚ‬رؤٓٔخء ٓوظ‪ٜ‬ش ر‪٠ٓ ْٜ‬خكش اُ‪ ْٜ٤‬ط‪ٞ‬حكن طِي ح‪ٔٓ٧‬خء اًح هطؼض‬
‫ػٖ ح‪ٟ٩‬خكش ‪ٝ‬حُظو‪ ٖٓ ِِّ٣ ُْٝ ; ٚ٤ٜ‬حطلخم ح‪ٝ ٖ٤ٔٓ٫‬طٔخػَ ٓٔٔخ‪ٔٛ‬خ ‪ٝ‬حطلخى‪ ٙ‬ػ٘ي‬

‫‪7‬‬
‫ح‪٬١٩‬م ‪ٝ‬حُظـَ‪٣‬ي ػٖ ح‪ٟ٩‬خكش ‪ٝ‬حُظو‪ : ٚ٤ٜ‬حطلخه‪ٜٔ‬خ ‪ ٫ٝ‬طٔخػَ حُٔٔٔ‪ ٠‬ػ٘ي ح‪ٟ٩‬خكش‬
‫‪ٝ‬حُظو‪ ٚ٤ٜ‬ك‪ ٫ٞ‬ػٖ إٔ ‪٣‬ظلي ٓٔٔخ‪ٔٛ‬خ ػ٘ي ح‪ٟ٩‬خكش ‪ٝ‬حُظو‪ . ٚ٤ٜ‬كوي ٓٔ‪ ٠‬هللا ٗلٔ‪ٚ‬‬
‫ك‪٤‬خ كوخٍ ‪ { :‬هللا ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬حُل‪ ٢‬حُو‪ ٠ٔٓٝ } ّٞ٤‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ ٙ‬ك‪٤‬خ ; كوخٍ ‪٣ { :‬وَؽ‬
‫حُل‪ ٖٓ ٢‬حُٔ‪٤‬ض ‪٣ٝ‬وَؽ حُٔ‪٤‬ض ٖٓ حُل‪ٌٛ ْ٤ُٝ } ٢‬ح حُل‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح حُل‪ ٕ٧ ٢‬ه‪ُٚٞ‬‬
‫‪٣ { :‬وَؽ حُق ‪ ٖٓ ١‬حُٔ‪٤‬ض } حْٓ ُِل‪ ٢‬حُٔوِ‪ٞ‬م‬ ‫حُل‪ ٢‬حْٓ هلل ٓوظ‪ ٚ‬ر‪ٝ ٚ‬ه‪ُٚٞ‬‬
‫; ‪ُِٔ ْ٤ُ ٌُٖٝ‬طِن ٓٔٔ‪٠‬‬ ‫ٓوظ‪ ٚ‬ر‪ٝ ٚ‬اٗٔخ ‪٣‬ظلوخٕ اًح أ‪ِ١‬وخ ‪ٝ‬ؿَىح ػٖ حُظو‪ٚ٤ٜ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٌُٖٝ‬حُؼوَ ‪٣‬ل‪ ٖٓ ْٜ‬حُٔطِن هيٍح ٓ٘ظًَخ ر‪ ٖ٤‬حُٔٔٔ‪ٝ ٖ٤٤‬ػ٘ي‬
‫ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪٣ ٙ‬و‪٤‬ي ًُي رٔخ ‪٣‬ظٔ‪ ِ٤‬ر‪ ٚ‬حُوخُن ػٖ حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ٝ‬حُٔوِ‪ٞ‬م ػٖ حُوخُن ‪ ٫ٝ‬ري ٖٓ‬
‫‪ٌٛ‬ح ف‪ ١‬ؿٔ‪٤‬غ أٓٔخء هللا ‪ٛٝ‬لخط‪٣ ٚ‬ل‪ٜ٘ٓ ْٜ‬خ ٓخ ىٍ ػِ‪ ٚ٤‬ح‪ ْٓ٫‬رخُٔ‪ٞ‬ح‪١‬ؤس ‪ٝ‬ح‪٫‬طلخم ‪ٓٝ‬خ ىٍ‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬رخ‪ٟ٩‬خكش ‪ٝ‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خ‪ : ٙ‬حُٔخٗؼش ٖٓ ٓ٘خًٍش حُٔوِ‪ٞ‬م ُِوخُن ك‪٢ٗ ٢‬ء ٖٓ‬
‫ه‪ٜ‬خث‪ٓ - ٜٚ‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ًٌُٝ ٠‬ي ٓٔ‪ ٠‬هللا ٗلٔ‪ ٚ‬ػِ‪ٔ٤‬خ كِ‪ٔ٤‬خ ‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ ٙ‬ػِ‪ٔ٤‬خ‬
‫كوخٍ ‪ٝ { :‬رَ٘‪ ٙٝ‬رـ‪ ّ٬‬ػِ‪٣ } ْ٤‬ؼ٘‪ ٢‬آلخم ‪ ٠ٔٓٝ‬آهَ كِ‪ٔ٤‬خ كوخٍ ‪ { :‬كزَ٘ٗخ‪ ٙ‬رـ‪ّ٬‬‬
‫‪ٗ ٠ٔٓٝ ,‬لٔ‪٤ٔٓ ٚ‬ؼخ‬ ‫كِ‪٣ } ْ٤‬ؼ٘‪ ٢‬آٔخػ‪ ْ٤ُٝ َ٤‬حُؼِ‪ً ْ٤‬خُؼِ‪ ٫ٝ ْ٤‬حُلِ‪ً ْ٤‬خُلِ‪ْ٤‬‬
‫ر‪َ٤ٜ‬ح كوخٍ ‪ { :‬إ هللا ‪٣‬ؤًَْٓ إٔ طئى‪ٝ‬ح ح‪ٓ٧‬خٗخص اُ‪ ٠‬أ‪ِٜٛ‬خ ‪ٝ‬اًح كٌٔظْ ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ إٔ‬
‫طلٌٔ‪ٞ‬ح رخُؼيٍ إ هللا ٗؼٔخ ‪٣‬ؼظٌْ ر‪ ٚ‬إ هللا ًخٕ ٓٔ‪٤‬غ ح ر‪َ٤ٜ‬ح } ‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ٙ‬‬
‫ٓٔ‪٤‬ؼخ ر‪َ٤ٜ‬ح كوخٍ ‪ { :‬اٗخ هِو٘خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ ٗطلش أٓ٘خؽ ٗزظِ‪ ٚ٤‬كـؼِ٘خ‪٤ٔٓ ٙ‬ؼخ ر‪َ٤ٜ‬ح }‬
‫‪ ْ٤ُٝ‬حُٔٔ‪٤‬غ ًخُٔٔ‪٤‬غ ‪ ٫ٝ‬حُز‪ً َ٤ٜ‬خُز‪ٗ ٠ٔٓٝ َ٤ٜ‬لٔ‪ ٚ‬رخَُء‪ٝ‬ف حَُك‪ . ْ٤‬كوخٍ ‪ { :‬إ‬
‫هللا رخُ٘خّ َُء‪ٝ‬ف ٍك‪ ٠ٔٓٝ } ْ٤‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ ٙ‬رخَُء‪ٝ‬ف حَُك‪ ْ٤‬كوخٍ ‪ُ { :‬وي ؿخء ًْ‬
‫ٍٓ‪ ٖٓ ٍٞ‬أٗلٌْٔ ػِ‪ ِ٣‬ػِ‪ٓ ٚ٤‬خ ػ٘ظْ كَ‪ ٚ٣‬ػِ‪ ٌْ٤‬رخُٔئٓ٘‪ٍ ٖ٤‬ء‪ٝ‬ف ٍك‪ْ٤ُٝ } ْ٤‬‬
‫حَُء‪ٝ‬ف ًخَُء‪ٝ‬ف ‪ ٫ٝ‬حَُك‪ً ْ٤‬خَُك‪ٗ ٠ٔٓٝ ْ٤‬لٔ‪ ٚ‬رخُِٔي ‪ .‬كوخٍ ‪ { :‬حُِٔي حُوي‪} ّٝ‬‬
‫‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ ٙ‬رخُِٔي كوخٍ { ‪ًٝ‬خٕ ‪ٍٝ‬حء‪ِٓ ْٛ‬ي ‪٣‬ؤهٌ ًَ ٓل‪٘٤‬ش ؿ‪ٜ‬زخ } { ‪ٝ‬هخٍ‬
‫حُِٔي حثظ‪ ٢ٗٞ‬ر‪ ْ٤ُٝ } ٚ‬حُِٔي ًخ ُِٔي ‪ٗ ٠ٔٓٝ .‬لٔ‪ ٚ‬رخُٔئٖٓ حُٔ‪ ٠ٔٓٝ ٖٔ٤ٜ‬رؼ‪ٞ‬‬
‫} ‪ ْ٤ُٝ‬حُٔئٖٓ‬ ‫ػزخى‪ ٙ‬رخُٔئٖٓ كوخٍ ‪ { :‬أكٖٔ ًخٕ ٓئٓ٘خ ًٖٔ ًخٕ كخٓوخ ‪ٔ٣ ٫‬ظ‪ٕٝٞ‬‬

‫‪8‬‬
‫ًخُٔئٖٓ ‪ٗ ٠ٔٓٝ‬لٔ‪ ٚ‬رخُؼِ‪ ِ٣‬كوخٍ ‪ { :‬حُؼِ‪ ِ٣‬حُـزخٍ حُٔظٌزَ } ‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ ٞ‬ػزخى‪ٙ‬‬
‫رخُؼِ‪ ِ٣‬كوخٍ ‪ { :‬هخُض حَٓأس حُؼِ‪ ْ٤ُٝ } ِ٣‬حُؼِ‪ً ِ٣‬خُؼِ‪ٗ ٠ٔٓٝ ِ٣‬ق ٓ‪ ٚ‬حُـزخٍ‬
‫حُٔظٌزَ ‪ ٠ٔٓٝ‬رؼ‪ ٞ‬هِو‪ ٚ‬رخُـزخٍ حُٔظٌزَ هخٍ ‪ًٌُ { :‬ي ‪٣‬طزغ هللا ػِ‪ ًَ ٠‬هِذ ٓظٌزَ‬
‫ؿزخٍ } ‪ ْ٤ُٝ‬حُـزخٍ ًخُـزخٍ ‪ ٫ٝ‬حُٔظٌزَ ًخُٔظٌزَ ‪ٗٝ‬ظخثَ ‪ٌٛ‬ح ٓظؼيىس ‪ًٌُٝ‬ي ٓٔ‪٠‬‬
‫‪ٛ‬لخط‪ ٚ‬رؤٓٔخء ‪ٛ ٠ٔٓٝ‬لخص ػزخى‪ ٙ‬ر٘ظ‪ًُ َ٤‬ي كوخٍ ‪٣ ٫ٝ { :‬ل‪٤‬ط‪ ٕٞ‬ر٘‪٢‬ء ٖٓ ػِٔ‪ٚ‬‬
‫أٍِٗ رؼِٔ‪ٝ } ٚ‬هخٍ ‪ { :‬إ هللا ‪ ٞٛ‬حَُُحم ً‪ ٝ‬حُو‪ٞ‬س حُٔظ‪ٝ } ٖ٤‬هخٍ ‪{ :‬‬
‫ا‪ ٫‬رٔخ ٗخء } { ‪ٙ‬‬
‫أ‪َٝ٣ ُْٝ‬ح إٔ هللا حٌُ‪ ١‬هِو‪ ٞٛ ْٜ‬أٗي ٓ٘‪ ْٜ‬ه‪ٞ‬س } ‪ٛ ٠ٔٓٝ‬لش حُٔوِ‪ٞ‬م ػِٔخ ‪ٝ‬ه‪ٞ‬س كوخٍ ‪:‬‬
‫{ ‪ٓٝ‬خ أ‪ٝ‬ط‪٤‬ظْ ٖٓ حُؼِْ ا‪ ٫‬هِ‪ٝ } ٬٤‬هخٍ ‪ٝ { :‬ك‪ٞ‬م ًَ ً‪ ١‬ػِْ ػِ‪ٝ } ْ٤‬هخٍ ‪ { :‬كَك‪ٞ‬ح‬
‫رٔخ ػ٘ي‪ ٖٓ ْٛ‬حُؼِْ } ‪ٝ‬هخٍ ‪ { :‬هللا حٌُ‪ ١‬هِوٌْ ٖٓ ‪ٟ‬ؼق ػْ ؿؼَ ٖٓ رؼي ‪ٟ‬ؼق ه‪ٞ‬س‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ِ٣ٝ { :‬ىًْ ه‪ٞ‬س اُ‪ ٠‬ه‪ٞ‬طٌْ } ‪ٝ‬هخٍ ‪{ :‬‬ ‫ػْ ؿؼَ ٖٓ رؼي ه‪ٞ‬س ‪ٟ‬ؼلخ ‪٤ٗٝ‬زش‬
‫‪ٝ‬حُٔٔخء ر٘‪٘٤‬خ‪ٛ‬خ رؤ‪٣‬ي } أ‪ ١‬رو‪ٞ‬س ‪ٝ‬هخٍ ‪ٝ { :‬حًًَ ػزيٗخ ىح‪ٝ‬ى ًح ح‪٣٧‬ي } أ‪ً ١‬ح حُو‪ٞ‬س ‪ْ٤ُٝ‬‬
‫حُؼِْ ًخُؼِْ ‪ ٫ٝ‬حُو‪ٞ‬س ًخُو‪ٞ‬س ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُٔ٘‪٤‬جش ‪ٛٝٝ‬ق ػزي‪ ٙ‬رخُٔ٘‪٤‬جش كوخٍ ‪ُٖٔ { :‬‬
‫ٗخء ٌْٓ٘ إٔ ‪ٔ٣‬ظو‪ٓٝ { } ْ٤‬خ ط٘خء‪ ٕٝ‬ا‪ ٫‬إٔ ‪٘٣‬خء هللا ٍد حُؼخُٔ‪ٝ } ٖ٤‬هخٍ ‪ { :‬إ ‪ٌٙٛ‬‬
‫طًٌَس } { كٖٔ ٗخء حطوٌ اُ‪ٍ ٠‬ر‪ٓ ٚ‬ز‪ٓٝ { } ٬٤‬خ ط٘خء‪ ٕٝ‬ا‪ ٫‬إٔ ‪٘٣‬خء هللا إ هللا ًخٕ‬
‫ػِ‪ٔ٤‬خ كٌ‪ٔ٤‬خ } ‪ًٌُٝ‬ي ‪ٛٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخ‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬ػزي‪ ٙ‬رخ‪ٍ٩‬حىس كوخٍ ‪ { :‬طَ‪٣‬ي‪ ٕٝ‬ػَ‪ٝ‬‬
‫حُيٗ‪٤‬خ ‪ٝ‬هللا ‪٣َ٣‬ي ح‪٥‬هَس ‪ٝ‬هللا ػِ‪ ِ٣‬كٌ‪ٛٝٝ } ْ٤‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُٔلزش ‪ٛٝٝ‬ق ػزي‪ ٙ‬رخُٔلزش‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ { :‬هَ إ ً٘ظْ طلز‪ ٕٞ‬هللا‬ ‫كوخٍ ‪ { :‬كٔ‪ٞ‬ف ‪٣‬ؤط‪ ٢‬هللا رو‪٣ ّٞ‬لز‪٣ٝ ْٜ‬لز‪ٚٗٞ‬‬
‫كخطزؼ‪٣ ٢ٗٞ‬لززٌْ هللا } ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخَُ‪ٟ‬خ ‪ٛٝٝ‬ق ػزي‪ ٙ‬رخَُ‪ٟ‬خ كوخٍ ‪ ٢ٍٟ { :‬هللا‬
‫‪ ٫ٝ ,‬اٍحىط‪ٓ ٚ‬ؼَ‬ ‫ػ٘‪ٍٟٞٝ ْٜ‬ح ػ٘‪ٓٝ } ٚ‬غُ‪ ّٞ‬إٔ ٓ٘‪٤‬جش هللا ُ‪ٔ٤‬ض ٓؼَ ٓ٘‪٤‬جش حُؼزي‬
‫اٍحىط‪ٓ ٫ٝ ٚ‬لزظ‪ٓ ٚ‬ؼَ ٓلزظ‪ٍٟ ٫ٝ , ٚ‬خ‪ٓ ٙ‬ؼَ ٍ‪ٟ‬خ‪ًٌُٝ ٙ‬ي ‪ٛٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رؤٗ‪ٔ٣ ٚ‬وض‬
‫حٌُلخٍ ‪ٛٝٝ‬ل‪ ْٜ‬رخُٔوض كوخٍ ‪ { :‬إ حٌُ‪ً ٖ٣‬لَ‪ٝ‬ح ‪٘٣‬خى‪ُٔ ٕٝ‬وض هللا أًزَ ٖٓ ٓوظٌْ أٗلٌْٔ‬
‫اً طيػ‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ كظٌلَ‪ ْ٤ُٝ } ٕٝ‬حُٔوض ٓؼَ حُٔوض ‪ٌٌٛٝ‬ح ‪ٛٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخٌَُٔ‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪٤‬ي ًٔخ ‪ٛٝ‬ق ػزي‪ ٙ‬رٌُي كوخٍ ‪ ٌَٔ٣ٝ ٌَٕٝٔ٣ٝ { :‬هللا } ‪ٝ‬هخٍ { اٗ‪٤ٌ٣ ْٜ‬ي‪٤ً ٕٝ‬يح‬

‫‪9‬‬
‫} { ‪ٝ‬أً‪٤‬ي ً‪٤‬يح } ‪ ْ٤ُٝ‬حٌَُٔ ًخٌَُٔ ‪ ٫ٝ‬حٌُ‪٤‬ي ًخٌُ‪٤‬ي ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُؼَٔ كوخٍ ‪{ :‬‬
‫أ‪َٝ٣ ُْٝ‬ح أٗخ هِو٘خ ُ‪ٔٓ ْٜ‬خ ػِٔض أ‪٣‬ي‪٘٣‬خ أٗؼخٓخ ك‪ُٜ ْٜ‬خ ٓخٌُ‪ ٕٞ‬؟ } ‪ٙٝٝ‬ف ػزي‪ ٙ‬رخُؼَٔ‬
‫كوخٍ { ؿِحء رٔخ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬ؼِٔ‪ ْ٤ُٝ } ٕٞ‬حُؼَٔ ًخُؼَٔ ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُٔ٘خىحس ‪ٝ‬حُٔ٘خؿخس‬
‫كوخٍ ‪ٗٝ { :‬خى‪٘٣‬خ‪ ٖٓ ٙ‬ؿخٗذ حُط‪ ٍٞ‬ح‪ٝ ٖٔ٣٧‬هَر٘خ‪ٗ ٙ‬ـ‪٤‬خ } ‪ٝ‬هخٍ ‪٘٣ ّٞ٣ٝ { :‬خى‪ٝ } ْٜ٣‬هخٍ‬
‫‪ٗٝ { :‬خىح‪ٔٛ‬خ ٍر‪ٜٔ‬خ } ‪ٛٝٝ‬ق ػزخى‪ ٙ‬رخُٔ٘خىحس ‪ٝ‬حُٔ٘خؿخس كوخٍ ‪ { :‬إ حٌُ‪٘٣ ٖ٣‬خى‪ٗٝ‬ي ٖٓ‬
‫‪ٍٝ‬حء حُلـَحص أًؼَ‪٣ ٫ ْٛ‬ؼوِ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ ‪ { :‬اًح ٗخؿ‪٤‬ظْ حَُٓ‪ٝ } ٍٞ‬هخٍ ‪ { :‬اًح ط٘خؿ‪٤‬ظْ‬
‫ك‪ ٬‬طظ٘خؿ‪ٞ‬ح رخ‪٩‬ػْ ‪ٝ‬حُؼي‪ٝ‬حٕ } ‪ ْ٤ُٝ‬حُٔ٘خىحس ‪ ٫ٝ‬حُٔ٘خؿخس ًخُٔ٘خؿخس ‪ٝ‬حُٔ٘خىحس ‪ٛٝٝ‬ق‬
‫ٗلٔ‪ ٚ‬رخُظٌِ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬ه‪ ًِْٝ { : ُٚٞ‬هللا ٓ‪ ٠ٓٞ‬طٌِ‪ٔ٤‬خ } ‪ٝ‬ه‪ُٔٝ { : ُٚٞ‬خ ؿخء ٓ‪٤ُٔ ٠ٓٞ‬وخط٘خ‬
‫}‬ ‫ٍد } ‪ٝ‬ه‪ { : ُٚٞ‬طِي حََُٓ ك‪ِ٘٠‬خ رؼ‪ ْٜ٠‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ًِْ ٖٓ ْٜ٘ٓ ٞ‬هللا‬
‫‪ٙ ًِٚٔٝ‬‬
‫‪ٛٝٝ‬ق ػزي‪ ٙ‬رخُظٌِ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬ه‪ٝ { : ُٚٞ‬هخٍ حُِٔي حثظ‪ ٢ٗٞ‬ر‪ ٚ‬أٓظوِ‪ُ٘ ٜٚ‬لٔ‪ ٢‬كِٔخ ًِٔ‪ ٚ‬هخٍ‬
‫اٗي حُ‪ُ ّٞ٤‬ي‪٘٣‬خ ٌٓ‪ ٖ٤‬أٓ‪ ْ٤ُٝ } ٖ٤‬حُظٌِ‪ً ْ٤‬خُظٌِ‪ٛٝٝ ْ٤‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُظ٘زجش ‪ٛٝٝ‬ق رؼ‪ٞ‬‬
‫حُوِن رخُظ٘زجش كوخٍ ‪ٝ { :‬اً أَٓ حُٖر‪ ٢‬اُ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬أُ‪ٝ‬حؿ‪ ٚ‬كي‪٣‬ؼخ كِٔخ ٗزؤص ر‪ٝ ٚ‬أظ‪ َٜٙ‬هللا‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬ػَف رؼ‪ٝ ٚ٠‬أػَ‪ ٝ‬ػٖ رؼ‪ ٞ‬كِٔخ ٗزؤ‪ٛ‬خ ر‪ ٚ‬هخُض ٖٓ أٗزؤى ‪ٌٛ‬ح هخٍ ٗزؤٗ‪ ٢‬حُؼِ‪ْ٤‬‬
‫حُوز‪ ْ٤ُٝ } َ٤‬ح‪ٗ٩‬زخء ًخ‪ٗ٩‬زخء ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رخُظؼِ‪ٛٝٝ ْ٤‬ق ػزي‪ ٙ‬رخُظؼِ‪ ْ٤‬كوخٍ ‪{ :‬‬
‫حَُكٖٔ } { ػِْ حُوَإٓ } { هِن ح‪ٔٗ٩‬خٕ } { ػِٔ‪ ٚ‬حُز‪٤‬خ ٕ } ‪ٝ‬هخٍ ‪ { :‬طؼِٔ‪ٔٓ ٖٜٗٞ‬خ‬
‫ػٌِْٔ هللا } ‪ٝ‬هخٍ ‪ُ { :‬وي ٖٓ هللا ػِ‪ ٠‬حُٔئٓ٘‪ ٖ٤‬اً رؼغ ك‪ ٖٓ ٫ٍٞٓ ْٜ٤‬أٗلٔ‪٣ ْٜ‬ظِ‪ٞ‬‬
‫ػِ‪ ْٜ٤‬آ‪٣‬خط‪٣ٝ ْٜ٤ًِ٣ٝ ٚ‬ؼِٔ‪ ْٜ‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُلٌٔش } ‪ ْ٤ُٝ‬حُظؼِ‪ً ْ٤‬خُظؼِ‪ٌٌٛٝ ْ٤‬ح ‪ٛٝ‬ق‬
‫ٗلٔ‪ ٚ‬رخُـ‪٠‬ذ كوخٍ ‪ٝ { :‬ؿ‪٠‬ذ هللا ػِ‪ُٝ ْٜ٤‬ؼ٘‪ٛٝٝ } ْٜ‬ق ػزي‪ ٙ‬رخُـ‪٠‬ذ ك‪ ٢‬ه‪: ُٚٞ‬‬
‫{ ‪ُٔٝ‬خ ٍؿغ ٓ‪ ٠ٓٞ‬اُ‪ ٠‬ه‪ ٚٓٞ‬ؿ‪٠‬زخٕ أٓلخ } ‪ ْ٤ُٝ‬حُـ‪٠‬ذ ًخُـ‪٠‬ذ ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ٚ‬‬
‫رؤٗ‪ ٚ‬حٓظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬ػَٗ‪ ٚ‬كًٌَ ًُي ك‪ٓ ٢‬زغ ٓ‪ٞ‬ح‪ٟ‬غ ٖٓ ًظخر‪ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬حٓظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ‬
‫‪ُ { :‬ظٔظ‪ٝٞ‬ح ػِ‪ ٠‬ظ‪} ٍٜٙٞ‬‬ ‫‪ٛٝٝ‬ق رؼ‪ ٞ‬هِو‪ ٚ‬رخ‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َٙ٤‬ك‪ٓ ٢‬ؼَ ه‪ُٚٞ‬‬
‫‪ٝ‬ه‪ٝ { : ٍٞ‬حٓظ‪ٞ‬ص ػِ‪ ٠‬حُـ‪ٞ‬ى‪} ١‬‬
‫‪ٙ‬‬ ‫‪ٝ‬ه‪ { : ُٚٞ‬كبًح حٓظ‪٣ٞ‬ض أٗض ‪ٓ ٖٓٝ‬ؼي ػِ‪ ٠‬حُلِي }‬
‫‪ٝ { :‬هخُض حُ‪ٜٞ٤‬ى ‪٣‬ي هللا‬ ‫‪ ْ٤ُٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ًخ‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ‪ٛٝٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رزٔ‪ ٢‬حُ‪٤‬ي‪ ٖ٣‬كوخٍ‬

‫‪10‬‬
‫ٓـِ‪ُٞ‬ش ؿِض أ‪٣‬ي‪ُٝ ْٜ٣‬ؼ٘‪ٞ‬ح رٔخ هخُ‪ٞ‬ح رَ ‪٣‬يح‪ٓ ٙ‬زٔ‪١ٞ‬ظخٕ ‪٘٣‬لن ً‪٤‬ق ‪٘٣‬خء } ‪ٛٝٝ‬ق رؼ‪ٞ‬‬
‫هِو‪ ٚ‬رزٔ‪ ٢‬حُ‪٤‬ي ك‪ ٢‬ه‪ ٫ٝ { : ُٚٞ‬طـؼَ ‪٣‬يى ٓـِ‪ُٞ‬ش اُ‪ ٠‬ػ٘وي ‪ ٫ٝ‬طزٔط‪ٜ‬خ ًَ حُزٔ‪} ٢‬‬
‫‪ ْ٤ُٝ‬حُ‪٤‬ي ًخُ‪٤‬ي ‪ ٫ٝ‬حُزٔ‪ً ٢‬خُزٔ‪ٝ ; ٢‬اًح ًخٕ حَُٔحى رخُزٔ‪ ٢‬ح‪٩‬ػطخء ‪ٝ‬حُـ‪ٞ‬ى ‪ :‬كِ‪ْ٤‬‬
‫‪ .‬ك‪ ٬‬ري ٖٓ اػزخص ٓخ‬ ‫اػطخء هللا ًبػطخء هِو‪ ٫ٝ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ً ٙ‬ـ‪ٞ‬ى‪ٗٝ ْٛ‬ظخثَ ‪ٌٛ‬ح ًؼ‪َ٤‬س‬
‫أػزظ‪ ٚ‬هللا ُ٘لٔ‪ٗٝ ٚ‬ل‪ٔٓ ٢‬خػِظ‪ ٚ‬روِو‪ ٚ‬كٖٔ هخٍ ‪ ْ٤ُ :‬هلل ػِْ ‪ ٫ٝ‬ه‪ٞ‬س ‪ٍ ٫ٝ‬كٔش ‪ّ٬ً ٫ٝ‬‬
‫‪ً :‬خٕ ٓؼط‪ ٬‬ؿخكيح ٓٔؼ‪ ٬‬هلل‬ ‫‪٣ ٫ٝ‬لذ ‪ٗ ٫ٝ ٠ٍٟ١ ٫ٝ‬خى‪ٗ ٫ٝ ٟ‬خؿ‪ ٫ٝ ٠‬حٓظ‪ٟٞ‬‬
‫رخُٔؼي‪ٓٝ‬خص ‪ٝ‬حُـٔخىحص ‪ ٖٓٝ‬هخٍ ُ‪ ٚ‬ػِْ ًؼِٔ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬ه‪ٞ‬س ًو‪ٞ‬ط‪ ٢‬أ‪ ٝ‬كذ ًلز‪ ٢‬أ‪ٍٟ ٝ‬خء‬
‫ًَ‪ٟ‬خ‪ ١‬أ‪٣ ٝ‬يحٕ ً‪٤‬يح‪ ١‬أ‪ ٝ‬حٓظ‪ٞ‬حء ًخٓظ‪ٞ‬حث‪ً ٢‬خٕ ٓ٘ز‪ٜ‬خ ٓٔؼ‪ ٬‬هلل رخُل‪ٞ٤‬حٗخص ; رَ ‪ ٫‬ري‬
‫ٕ ‪ٌٛ‬ح ( رؤ‪٣َٗ ٖ٤ِٛ‬ل‪ٓٝ ) ٖ٤‬ؼِ‪ٖ٤‬‬ ‫ٖٓ اػزخص ر‪ ٬‬طٔؼ‪ٝ َ٤‬طِ٘‪ ٚ٣‬ر‪ ٬‬طؼط‪٣ٝ َ٤‬ظز‪٢‬‬
‫ٓ‪َٝ٠‬ر‪ٝ - ٖ٤‬هلل حُٔؼَ ح‪٧‬ػِ‪ ( ٝ . - ٠‬روخطٔش ؿخٓؼش )‬

‫فصل‬

‫كؤٓخ ح‪ : ٕ٬ٛ٧‬كؤكي‪ٔٛ‬خ إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ ( :‬حُو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ًخُو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬كبٕ ًخٕ‬
‫حُٔوخ‪١‬ذ ٖٓٔ ‪٣‬و‪ : ٍٞ‬رؤٕ هللا ك‪ ٢‬رل‪٤‬خس ػِ‪ ْ٤‬رؼِْ هي‪ َ٣‬رويٍس ٓٔ‪٤‬غ رٔٔغ ر‪ َ٤ٜ‬رز‪َٜ‬‬
‫ٓظٌِْ رٌ‪٣ٍ ّ ّ٬‬ي ربٍحىس ‪٣ٝ‬ـؼَ ًُي ًِ‪ ٚ‬كو‪٤‬وش ‪٘٣ٝ‬خُع ك‪ٓ ٢‬لزظ‪ٍٟٝ ٚ‬خ‪ٝ ٙ‬ؿ‪٠‬ز‪ٚ‬‬
‫‪ًَٝ‬ح‪ٛ‬ظ‪ ٚ‬ك‪٤‬ـؼَ ًُي ٓـخُح ‪٣ٝ‬لَٔ‪ ٙ‬آخ رخ‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬آخ رزؼ‪ ٞ‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص ٖٓ حُ٘ؼْ‬
‫‪ٝ‬حُؼو‪ٞ‬رخص ك‪٤‬وخٍ ُ‪ ٫ : ٚ‬كَم ر‪ٓ ٖ٤‬خ ٗل‪٤‬ظ‪ٝ ٚ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ أػزظ‪ ٚ‬رَ حُو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬أكي‪ٔٛ‬خ ًخُو‪ ٍٞ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪٥‬هَ ; كبٕ هِض ‪ :‬إ اٍحىط‪ٓ ٚ‬ؼَ اٍحىس حٍٓوِ‪ٞ‬ه‪ ٖ٤‬كٌٌُي ٓلزظ‪ٍٟٝ ٚ‬خ‪ٝ ٙ‬ؿ‪٠‬ز‪ٌٛٝ ٚ‬ح‬
‫‪ ٞٛ‬حُظٔؼ‪ٝ َ٤‬إ هِض ‪ :‬إ ُ‪ ٚ‬اٍحىس طِ‪٤‬ن ر‪ًٔ ; ٚ‬خ إٔ ُِٔوِ‪ٞ‬م اٍحىس طِ‪٤‬ن ر‪ ٚ‬ه‪ُ َ٤‬ي ‪:‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ُ‪ٓ ٚ‬لزش طِ‪٤‬ن ر‪ُِٔٝ ٚ‬وِ‪ٞ‬م ٓلزش طِ‪٤‬ن ر‪ٍٟ ُٚٝ ٚ‬خ ‪ٝ‬ؿ‪٠‬ذ ‪٤ِ٣‬ن ر‪ُِٔٝ ٚ‬وِ‪ٞ‬م‬
‫ٍ‪ٟ‬خ ‪ٝ‬ؿ‪٠‬ذ ‪٤ِ٣‬ن ر‪ٝ ٚ‬إ هِض ‪ :‬حُـ‪٠‬ذ ؿِ‪٤‬خٕ ىّ حُوِذ ُطِذ ح‪ٗ٫‬ظوخّ ك‪ ٢‬هخٍ ُ‪: ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬حىس ٓ‪ َ٤‬حُ٘لْ اُ‪ ٠‬ؿِذ ٓ٘لؼش أ‪ ٝ‬ىكغ ٓ‪َ٠‬س كبٕ هِض ‪ ٌٙٛ :‬اٍحىس حُٔوِ‪ٞ‬م ه‪َ٤‬‬

‫‪11‬‬
‫ُي ‪ٌٛٝ :‬ح ؿ‪٠‬ذ حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ًٌُٝ‬ي ‪ ِِّ٣‬حُو‪ ٍٞ‬ك‪ٔٓٝ ٚٓ٬ً ٢‬ؼ‪ٝ ٚ‬ر‪ٝ َٜٙ‬ػِٔ‪ٝ ٚ‬هيٍط‪ٚ‬‬
‫;‬ ‫; إ ٗل‪ ٢‬ػ٘‪ ٚ‬حُـ‪٠‬ذ ‪ٝ‬حُٔلزش ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٓٔخ ‪ ٖٓ ٞٛ‬ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ٌٜ‬ح ٓ٘ظق ػٖ حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬ؿٔ‪٤‬غ حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬إ هخٍ ‪ :‬أٗ‪ ٫ ٚ‬كو‪٤‬وش ُ‪ٌٜ‬ح ا‪٫‬‬
‫ٓخ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬رخُٔوِ‪ٞ‬ه‪ ; ٖ٤‬ك‪٤‬ـذ ٗل‪ ٚ٤‬ػ٘‪ ٚ‬ه‪ٌٌٛٝ : ُٚ َ٤‬ح حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُؼِْ‬
‫‪ :‬ك‪ٔ٤‬خ ٗلخ‪ًٔ ٙ‬خ ‪٣‬و‪ٞٛ ُٚٞ‬‬ ‫‪ٝ‬حُويٍس ك‪ٌٜ‬ح حُٔلَم ر‪ ٖ٤‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬رؼ‪٣ ٞ‬وخٍ ُ‪ٚ‬‬
‫ُٔ٘خُػ‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ أػزظ‪ ٚ‬كبًح هخٍ حُٔؼظُِ‪ ُٚ ْ٤ُ : ٢‬اٍحىس ‪ ّ٬ً ٫ٝ‬هخثْ ر‪ ٌٙٛ ٕ٧ ; ٚ‬حُ‪ٜ‬لخص‬
‫‪ ٫‬طو‪ ّٞ‬ا‪ ٫‬رخُٔوِ‪ٞ‬هخص كبٗ‪٣ ٚ‬ز‪ُِٔ ٖ٤‬ؼظُِ‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٣‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٜ‬خ حُوي‪ ٫ٝ ْ٣‬طٌ‪ٕٞ‬‬
‫ً‪ٜ‬لخص حُٔليػخص ك‪ٌٌٜ‬ح ‪٣‬و‪ ُٚ ٍٞ‬حُٔؼزظ‪ُٔ ٕٞ‬خثَ حُ‪ٜ‬لخص ٖٓ حُٔلزش ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي‬
‫كبٕ هخٍ ‪ :‬طِي حُ‪ٜ‬لخص أػزظ‪ٜ‬خ رخُؼوَ ‪ ٕ٧‬حُلؼَ حُلخىع ىٍ ػِ‪ ٠‬حُوي ٍس ‪ٝ‬حُظو‪ ٚ٤ٜ‬ىٍ‬
‫ػِ‪ ٠‬ح‪ٍ٩‬حىس ‪ٝ‬ح‪٩‬كٌخّ ىٍ ػِ‪ ٠‬حُؼِْ ‪ ٌٙٛٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ٓٔظِِٓش ُِل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُل‪٣ ٫ ٢‬وِ‪ ٞ‬ػٖ‬
‫حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ ّ٬‬أ‪ٟ ٝ‬ي ًُي هخٍ ُ‪ٓ ٚ‬خثَ أ‪ َٛ‬ح‪٩‬ػزخص ‪ُ :‬ي ؿ‪ٞ‬حرخٕ ‪ :‬أكي‪ٔٛ‬خ إٔ‬
‫‪٣‬وخٍ ‪ :‬ػيّ حُيُ‪ َ٤‬حُٔؼ‪ٔ٣ ٫ ٖ٤‬ظِِّ ػيّ حُٔيُ‪ ٍٞ‬حُٔؼ‪ ٖ٤‬ك‪ٜ‬ذ إٔ ٓخ ٌِٓض ٖٓ حُيُ‪َ٤‬‬
‫حُؼنُ‪٣ ٫ ٢‬ؼزض ًُي كبٗ‪٘٣ ٫ ٚ‬ل‪ُ ْ٤ُٝ ٚ٤‬ي إٔ ط٘ل‪ ٚ٤‬رـ‪ َ٤‬ىُ‪ ٕ٧ َ٤‬حُ٘خك‪ ٢‬ػِ‪ ٚ٤‬حُيُ‪ًٔ َ٤‬خ‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔؼزض ‪ٝ‬حُٔٔغ هي ىٍ ػِ‪٣ ُْٝ ٚ٤‬ؼخٍ‪ًُ ٝ‬ي ٓؼخٍ‪ ٝ‬ػوِ‪ٔٓ ٫ٝ ٢‬ؼ‪ ٢‬ك‪٤‬ـذ‬
‫‪ ٌٖٔ٣ :‬اػزخص ‪ٌٙٛ‬‬ ‫اػزخص ٓخ أػزظ‪ ٚ‬حُيُ‪ َ٤‬حُٔخُْ ػٖ حُٔؼخٍ‪ ٝ‬حُٔوخ‪ ّٝ‬حُؼخٗ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬وخٍ‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ر٘ظ‪ٓ َ٤‬خ أػزض ر‪ ٚ‬ص ُي ٖٓ حُؼوِ‪٤‬خص ك‪٤‬وخٍ ٗلغ حُؼزخى رخ‪٩‬كٔخٕ اُ‪ ْٜ٤‬ىٍ ػِ‪٠‬‬
‫حَُكٔش ًي‪ُ٫‬ش حُظو‪ ٚ٤ٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘‪٤‬جش ‪ٝ‬اًَحّ حُطخثؼ‪٣ ٖ٤‬يٍ ػِ‪ٓ ٠‬لزظ‪ٝ ْٜ‬ػوخد‬
‫‪ ٖٓ :‬اًَحّ أ‪٤ُٝ‬خث‪ٝ ٚ‬ػوخد‬ ‫حٌُخكَ‪٣ ٖ٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬رـ‪ًٔ ْٜ٠‬خ هي ػزض رخُ٘‪ٜ‬خىس ‪ٝ‬حُوزَ‬
‫‪ٓ ٢ٛٝ‬خ ط٘ظ‪ ٢ٜ‬اُ‪ٓ ٚ٤‬لؼ‪٫ٞ‬ط‪ٚ‬‬ ‫أػيحث‪ٝ ٚ‬حُـخ‪٣‬خص حُٔلٔ‪ٞ‬ىس ك‪ٓ ٢‬لؼ‪٫ٞ‬ط‪ٓٝ ٚ‬ؤٓ‪ٍٞ‬حط‪- ٚ‬‬
‫‪ٓٝ‬ؤٓ‪ٍٞ‬حط‪ ٖٓ ٚ‬حُؼ‪ٞ‬حهذ حُلٔ‪٤‬يس ‪ -‬طيٍ ػِ‪ ٠‬كٌٔظ‪ ٚ‬حُزخُـش ; ًٔخ ‪٣‬يٍ حُظو‪ ٚ٤ٜ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔ٘‪٤‬جش ‪ٝ‬أ‪ُ ٠ُٝ‬و‪ٞ‬س حُؼِش حُـخث‪٤‬ش ; ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ ٓخ ك‪ ٢‬حُوَإٓ ٖٓ ر‪٤‬خٕ ٓخ ك‪ٓ ٢‬وِ‪ٞ‬هخط‪ٖٓ ٚ‬‬
‫حُ٘ؼْ ‪ٝ‬حُلٌْ ‪ :‬أػظْ ٓٔخ ك‪ ٢‬حُوَإٓ ٖٓ ر‪٤‬خٕ ٓخ ك‪ٜ٤‬خ ٖٓ حُي‪ُ٫‬ش ػِ‪ٓ ٠‬ل‪ ٞ‬حُٔ٘‪٤‬جش‬
‫‪ :‬اٗ‪ ٚ‬ك‪٢‬‬ ‫‪ٝ‬إ ًخٕ حُٔوخ‪١‬ذ ٖٓٔ ‪ ٌَ٘٣‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٣ٝ‬وَ رخ‪ٔٓ٧‬خء ًخُٔؼظُِ‪ ٢‬حٌُ‪٣ ١‬و‪ٍٞ‬‬

‫‪12‬‬
‫ػِ‪ ْ٤‬هي‪ ٌَ٘٣ٝ َ٣‬إٔ ‪٣‬ظ‪ٜ‬ق رخُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ه‪ ٫ : ُٚ َ٤‬كَم ر‪ ٖ٤‬اػزخص ح‪ٔٓ٧‬خء‬
‫‪ٝ‬اػزخص حُ‪ٜ‬لخص كبٗي إ هِض ‪ :‬اػزخص حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬ط٘ز‪ٜ٤‬خ أ‪ ٝ‬طـٔ‪ٔ٤‬خ‬
‫‪ٗ٧‬خ ‪ٗ ٫‬ـي ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ ٙ‬ى ٓظ‪ٜ‬لخ رخُ‪ٜ‬لخص ا‪ٓ ٫‬خ ‪ ٞٛ‬ؿْٔ ه‪ُ َ٤‬ي ‪ٗ ٫ٝ :‬ـي ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ٓخ‬
‫‪ ٠ٔٔٓ ٞٛ‬ك‪ ٢‬ػِ‪ ْ٤‬هي‪ َ٣‬ا‪ٓ ٫‬خ ‪ ٞٛ‬ؿْٔ كبٕ ٗل‪٤‬ض ٓخ ٗل‪٤‬ض ٌُ‪ٗٞ‬ي ُْ طـي‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ا‪٫‬‬
‫ُِـْٔ كخٗق ح‪ٔٓ٧‬خء رَ ‪٢ٗ ًَٝ‬ء ‪ٗ٧‬ي ‪ ٫‬طـي‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ا‪ُِ ٫‬ـْٔ كٌَ ٓخ ‪٣‬لظؾ ر‪ٚ‬‬
‫ٖٓ ٗل‪ ٠‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٣‬لظؾ ر‪ٗ ٚ‬خك‪ ٢‬ح‪ٔٓ٧‬خء حُق ٓ٘‪ ; ٠‬كٔخ ًخٕ ؿ‪ٞ‬حرخ ٌُُي ًخٕ ؿ‪ٞ‬حرخ ُٔؼزظ‪٢‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬إ ًخٕ حُٔوخ‪١‬ذ ٖٓ حُـ‪٬‬س ٗلخس ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬هخٍ ‪ ٫‬أه‪ٞٓ ٞٛ : ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ ٫ٝ‬ك‪ ٫ٝ ٢‬ػِ‪ ٫ٝ ْ٤‬هي‪ ; َ٣‬رَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ُٔوِ‪ٞ‬هخط‪ ٚ‬اً ‪ٓ ٢ٛ‬ـخُ ‪ ٕ٧‬اػزخص ًُي‬
‫‪ٔ٣‬ظِِّ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬رخُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُل‪ ٢‬حُؼِ‪ ْ٤‬ه‪ًٌُ : ُٚ َ٤‬ي اًح هِض ‪ ْ٤ُ :‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫ٝ‬ك‪٫ٝ ٢‬‬
‫ػِ‪ ٫ٝ ْ٤‬هي‪ً َ٣‬خٕ ًُي ط٘ز‪ٜ٤‬خ رخُٔؼي‪ٓٝ‬خص ‪ًُٝ‬ي أهزق ٖٓ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬رخُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص كبٕ هخٍ ‪:‬‬
‫أٗخ أٗل‪ ٢‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ه‪ : ُٚ َ٤‬ك‪ِِٓ٤‬ي حُظ٘ز‪ ٚ٤‬رٔخ حؿظٔغ ك‪ ٚ٤‬حُ٘و‪٠٤‬خٕ ٖٓ حُٔٔظ٘ؼخص‬
‫كبٗ‪ٔ٣ ٚ‬ظ٘غ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُ٘‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىح ٓؼي‪ٓٝ‬خ أ‪ٞٓ ٫ ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىح ‪ٓ ٫ٝ‬ؼي‪ٓٝ‬خ ‪ ْ٣ٝ‬ط٘غ إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫‪ٛٞ٣‬ق ًُي رخؿظٔخع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ أ‪ ٝ‬حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص أ‪ ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ َٜ‬أ‪ٛٞ٣ ٝ‬ق ر٘ل‪٢‬‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ٗٝ‬ل‪ ٢‬حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ٗٝ‬ل‪ ٢‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ َٜ‬كبٕ هِض اٗٔخ ‪ٔ٣‬ظ٘غ ٗل‪٢‬‬
‫; ‪ ٫‬طوخرَ حُِٔذ‬ ‫حُ٘و‪ ٖ٤٠٤‬ػٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬هخر‪ُٜٔ ٬‬خ ‪ٌٛٝ‬حٕ ‪٣‬ظوخر‪ ٕ٬‬طوخرَ حُؼيّ ‪ٝ‬حٌُِٔش‬
‫‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد كبٕ حُـيحٍ ‪٣ ٫‬وخٍ ُ‪ ٚ‬أػٔ‪ ٫ٝ ٠‬ر‪ ٫ٝ َ٤ٜ‬ك‪٤ٓ ٫ٝ ٢‬ض اً ُ‪ ْ٤‬روخرَ ُ‪ٜٔ‬خ‬
‫ه‪ُ َ٤‬ي ‪ :‬أ‪ٌٛ ٫ٝ‬ح ‪ٜ٣ ٫‬ق ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ كبٗ‪ٜٔ‬خ ٓظوخر‪ ٕ٬‬طوخرَ حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد‬
‫رخطلخم حُؼو‪٬‬ء ; ك‪ٍ ٖٓ ِِّ٤‬كغ أكي‪ٔٛ‬خ ػز‪ٞ‬ص ح‪٥‬هَ ‪ٝ‬أٓخ ٓخ ًًَط‪ ٖٓ ٚ‬حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص‬
‫‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ : َٜ‬ك‪ٌٜ‬ح ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف ح‪ٛ‬طَكض ػِ‪ ٚ٤‬حُٔظلِٔلش حُٔ٘خء‪ٝ ٕٝ‬ح‪ٛ٫‬ط‪٬‬كخص‬
‫‪ٝ { :‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬يػ‪ٖٓ ٕٞ‬‬ ‫حُِلظ‪٤‬ش ُ‪ٔ٤‬ض ىُ‪ ٬٤‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬حُلوخثن حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬هي هخٍ هللا طؼخُ‪٠‬‬
‫ى‪ ٕٝ‬هللا ‪٣ ٫‬وِو‪٤ٗ ٕٞ‬جخ ‪٣ ْٛٝ‬وِو‪ { } ٕٞ‬أٓ‪ٞ‬حص ؿ‪ َ٤‬أك‪٤‬خء ‪ٓٝ‬خ ‪٘٣‬ؼَ‪ ٕٝ‬أ‪٣‬خٕ ‪٣‬زؼؼ‪ ٕٞ‬؟‬
‫} كٔٔ‪ ٠‬حُـٔخى ٓ‪٤‬ظخ ‪ٌٛٝ‬ح ٓ٘‪ ٍٜٞ‬ك‪ُ ٢‬ـش حُؼَد ‪ٝ‬ؿ‪ٝ َْٛ٤‬ه‪ُ َ٤‬ي ػخٗ‪٤‬خ ‪ :‬كٔخ ‪٣ ٫‬وزَ‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف رخُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُؼٔ‪ٝ ٠‬حُز‪ٗٝ َٜ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ حُٔظوخر‪٬‬ص أٗو‪ٔٓ ٚ‬خ ‪٣‬وزَ‬

‫‪13‬‬
‫ًُي ‪ -‬كخ‪٧‬ػٔ‪ ٠‬حٌُ‪٣ ١‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف رخُز‪ َٜ‬أًَٔ ٖٓ حُـٔخى حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ ‪ٝ‬حكيح ٓ٘‪ٜٔ‬خ‬
‫كؤٗض كٍَص ٖٓ ط٘ز‪ ٜٚ٤‬رخُل‪ٞ٤‬حٗخص حُوخرِش ُ‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٛٝٝ‬لظ‪ ٚ‬ر‪ٜ‬لخص حُـخٓيحص‬
‫حُظ‪ ٫ ٢‬طوزَ ًُي ‪ٝ‬أ‪٠٣‬خ كٔخ ‪٣ ٫‬وزَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ :‬أػظْ حٓظ٘خػخ ٖٓ حُوخرَ ُِ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُؼيّ ; رَ ‪ ٖٓٝ‬حؿظٔخع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ٗٝ‬ل‪ٜٔ٤‬خ ؿٔ‪٤‬ؼخ كٔخ ٗل‪٤‬ض ػ٘‪ ٚ‬هز‪ ٍٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُؼيّ ‪ً .‬خٕ أػظْ حٓظ٘خػخ ٓٔخ ٗل‪٤‬ض ػ٘‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ٝ‬اًح ًخٕ ‪ٌٛ‬ح ٓٔظ٘ؼخ ك‪٢‬‬
‫‪َٛ‬حثق حُؼو‪ ٍٞ‬كٌحى أػظْ حٓظ٘خ ػخ ; كـؼِض حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٞ‬حؿذ حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ حُؼيّ ‪ٞٛ‬‬
‫أػظْ حُٔٔظ٘ؼخص ‪ٌٛٝ‬ح ؿخ‪٣‬ش حُظ٘خه‪ٝ ٞ‬حُلٔخى ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء حُزخ‪٤٘١‬ش ٓ٘‪َٜ٣ ٖٓ ْٜ‬ف رَكغ‬
‫حُ٘و‪ : ٖ٤٠٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ; ‪ٍٝ‬كؼ‪ٜٔ‬خ ًـٔؼ‪ٜٔ‬خ ‪٣ ٖٓٝ .‬و‪ ٫ ٍٞ‬أػزض ‪ٝ‬حكيح ٓ٘‪ٜٔ‬خ‬
‫ح ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪َٓ٧‬‬ ‫كخٓظ٘خػ‪ ٚ‬ػٖ اػزخص أكي‪ٔٛ‬خ ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪٘ٔ٣ ٫ َٓ٧‬غ طلون ‪ٝ‬حكي ٓ٘‪ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬اٗٔخ ‪ً ٞٛ‬ـ‪ َٜ‬حُـخ‪ٌٞٓٝ َٛ‬ص حُٔخًض حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼزَ ػٖ حُلوخثن ‪ٝ‬اًح ًخٕ ٓخ ‪٣ ٫‬وزَ‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫ٝ‬حُؼيّ أػظْ حٓظ٘خػخ ٓٔخ ‪٣‬ويٍ هز‪ُٜٔ ُٚٞ‬خ ‪ٓ -‬غ ٗل‪ٜٔ٤‬خ ػ٘‪ - ٚ‬كٔخ ‪٣‬ويٍ ‪٣ ٫‬وزَ‬
‫حُل‪٤‬خس ‪ ٫ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ ٫ٝ‬حُؼِْ ‪ ٫ٝ‬حُـ‪ ٫ٝ َٜ‬حُويٍس ‪ ٫ٝ‬حُؼـِ ‪ ٫ٝ‬حٌُ‪ ٫ٝ ّ٬‬حُوَّ ‪٫ٝ‬‬
‫حُؼٔ‪ ٫ٝ ٠‬حُز‪ ٫ٝ َٜ‬حُٔٔغ ‪ ٫ٝ‬حُ‪ : ْٜٔ‬أهَد اُ‪ ٠‬حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔٔظ٘غ ٓٔخ ‪٣‬ويٍ هخر‪ُٜٔ ٬‬خ‬
‫‪ٓ -‬غ ٗل‪ٜٔ٤‬خ ػ٘‪ٝ - ٚ‬ك‪٘٤‬جٌ ك٘ل‪ٜٔ٤‬خ ٓغ ً‪ ٚٗٞ‬هخر‪ُٜٔ ٬‬خ أهَد اُ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حٌُٖٔٔ ‪ٓٝ‬خ‬
‫ؿخُ ُ‪ٞ‬حؿذ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ -‬هخر‪ٝ - ٬‬ؿذ ُ‪ُ ; ٚ‬ؼيّ ط‪ٞ‬هق ‪ٛ‬لخط‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ ; َٙ٤‬كبًح ؿخُ حُوز‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬ؿذ ; ‪ٝ‬اًح ؿخُ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُوز‪ٝ ٍٞ‬ؿذ ‪ٝ‬هي رٔ‪ٌٛ ٢‬ح ك‪ٟٞٓ ٢‬غ آهَ ‪ٝ‬ر‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬د حط‪ٜ‬خك‪ٚ‬‬
‫ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ حُظ‪ٗ ٫ ٢‬و‪ ٚ‬ك‪ٜ٤‬خ ر‪ٞ‬ؿ‪ ٖٓ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٙٞ‬ه‪ ُٚ َ٤‬أ‪٠٣‬خ ‪ :‬حطلخم حُٔٔٔ‪ ٖ٤٤‬ك‪٢‬‬
‫رؼ‪ ٞ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٞٛ ْ٤ُ :‬حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔؼ‪ َ٤‬حٌُ‪ٗ ١‬لظ‪ ٚ‬ح‪٧‬ىُش حُٔٔؼ‪٤‬خص‬
‫‪ٝ‬حُؼوِ‪٤‬خص ‪ٝ‬اٗٔخ ٗلض ٓخ ‪ٔ٣‬ظِِّ حٗظَحً‪ٜٔ‬خ ك‪ٓ٢‬خ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬ر‪ ٚ‬حُوخُن ٓٔخ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ر‪ ٚ‬أ‪ٝ‬‬
‫ؿ‪ٞ‬حُ‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬حٓظ٘خػ‪ ; ٚ‬ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪ ًَٚ٘٣‬ك‪ٓ ٚ٤‬وِ‪ٞ‬م ‪ٓ ًَٚ٘٣ ٫ٝ‬وِ‪ٞ‬م ك‪٢ٗ ٢‬ء ٖٓ‬
‫ه‪ٜ‬خث‪ٓ - ٜٚ‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ٝ ٠‬أٓخ ٓخ ٗل‪٤‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ٜٞ‬ػخرض رخَُ٘ع ‪ٝ‬حُؼوَ ‪ٝ‬طٔٔ‪٤‬ظي ًُي ط٘ز‪ٜ٤‬خ‬
‫‪ٝ‬طـٔ‪ٔ٤‬خ طٔ‪ ٚ٣ٞ‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ٖ٣‬ظ٘‪ ٕٞ‬إٔ ًَ ٓؼ٘‪ٔٓ ٠‬خ‪ ْٔٓ ٙ‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪٣ ْٓ٫‬ـذ ٗل‪; ٚ٤‬‬
‫‪ٓ ُٞٝ‬خؽ ‪ٌٛ‬ح ٌُخٕ ًَ ٓزطَ ‪ ٢ٔٔ٣‬حُلن رؤٓٔخء ‪٘٣‬لَ ػ٘‪ٜ‬خ رؼ‪ ٞ‬حُ٘خّ ُ‪ٌٌ٤‬د حُ٘خّ‬

‫‪14‬‬
‫‪ :‬أكٔيص حُٔ‪٬‬كيس ػِ‪ٞ١ ٠‬حثق حُ٘خّ‬ ‫رخُلن حُٔؼِ‪ ّٞ‬رخُٔٔغ ‪ٝ‬حُؼوَ ‪ٝ‬ر‪ ٌٜٙ‬حُطَ‪٣‬وش‬
‫ػوِ‪ٝ ْٜ‬ى‪ ْٜ٘٣‬كظ‪ ٠‬أهَؿ‪ ْٛٞ‬اُ‪ ٠‬أػظْ حٌُلَ ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬خُش ‪ٝ‬أرِؾ حُـ‪ٝ ٢‬حُ‪ُ٬٠‬ش ‪ٝ‬إ هخٍ‬
‫ٗلخس حُ‪ٜ‬لخص ‪ :‬اػزخص حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬حىس ٓٔظِِّ طؼيى حُ‪ٜ‬لخص ‪ٌٛٝ‬ح طًَ‪٤‬ذ ٓٔظ٘غ‬
‫ه‪ٝ : َ٤‬اًح هِظْ ‪ٞٓ ٞٛ :‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حؿذ ‪ٝ‬ػوَ ‪ٝ‬ػخهَ ‪ٓٝ‬ؼو‪ٝ ٍٞ‬ػخٗن ‪ٓٝ‬ؼ٘‪ٞ‬م ‪ِٓٝ ٌ٣ٌُٝ‬ظٌ‬
‫‪ٌُٝ‬س ‪ .‬أكِ‪ ْ٤‬حُٔل‪ٌٛ ٖٓ ّٜٞ‬ح ‪ ٞٛ‬حُٔل‪ٌٛ ٖٓ ّٜٞ‬ح ؟ ك‪ٓ ٌٜٙ‬ؼخٕ ٓظؼيىس ٓظـخ‪َ٣‬س ك‪ ٢‬حُؼوَ‬
‫‪ٌٛٝ‬ح طًَ‪٤‬ذ ػ٘يًْ ‪ٝ‬أٗظْ طؼزظ‪ٝ ٚٗٞ‬طٔٔ‪ ٚٗٞ‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬يح كبٕ هخُ‪ٞ‬ح ‪ٌٛ :‬ح ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش‬
‫‪ٝ :‬حط‪ٜ‬خف حٌُحص رخُ‪ٜ‬لخص حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪ٜ‬خ ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪٢‬‬ ‫‪ٌٛ ْ٤ُٝ‬ح طًَ‪٤‬زخ ٓٔظ٘ؼخ ه‪ُْٜ َ٤‬‬
‫حُلو‪٤‬وش ; ‪ ٞٛ ْ٤ُٝ‬طًَ‪٤‬زخ ٓٔظ٘ؼخ ‪ًُٝ‬ي أٗ‪ ٖٓ ٚ‬حُٔؼِ‪ ّٞ‬ك‪٣َٛ ٢‬ق حُؼو‪ ٍٞ‬أٗ‪ْ٤ُ ٚ‬‬
‫ٓؼ٘‪ ًٕٞ ٠‬حُ٘‪٢‬ء ػخُٔخ ‪ٓ ٞٛ‬ؼ٘‪ ًٚٗٞ ٠‬هخىٍح ‪ٗ ٫ٝ‬لْ ًحط‪ٗ ٞٛ ٚ‬لْ ً‪ ٚٗٞ‬ػخُٔخ هخىٍح ;‬
‫كٖٔ ؿ‪ ُٞ‬إٔ طٌ‪ ٌٙٛ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬لش ‪ ٢ٛ‬حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ك‪ ٖٓ ٜٞ‬أػظْ حُ٘خّ ٓلٔطش ػْ اٗ‪ٚ‬‬
‫ٓظ٘خه‪ ٞ‬كبٗ‪ ٚ‬إ ؿ‪ًُ ُٞ‬ي ؿخُ إٔ ‪ٝ ٌٕٞ٣‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح ‪ٝ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح ك‪ ٌٕٞ٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حكيح‬
‫رخُؼ‪ ٫ ٖ٤‬رخُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬ك‪٘٤‬جٌ كبًح ًخٕ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُٖٔٔ ‪ٝ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٞ‬حؿذ ًخٕ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ًَ ٓوِ‪ٞ‬م‬
‫‪٣‬ؼيّ رؼيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٞ٣ٝ ٙ‬ؽ ى رؼي ػيٓ‪ٗ ٞٛ : ٚ‬لْ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُلن حُوي‪ ْ٣‬حُيحثْ حُزخه‪ ٢‬حٌُ‪٫ ١‬‬
‫‪٣‬وزَ حُؼيّ ‪ٝ‬اًح هيٍ ‪ٌٛ‬ح ًخٕ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٞ‬حؿذ ٓ‪ٞٛٞ‬كخ رٌَ ط٘ز‪ٝ ٚ٤‬طـٔ‪ٗ ًَٝ ْ٤‬و‪ٚ‬‬
‫‪ ًَٝ‬ػ‪٤‬ذ ; ًٔخ ‪َٜ٣‬ف رٌُي ( أ‪ٝ َٛ‬كيس حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪َ١ ٖ٣‬ى‪ٝ‬ح ‪ٌٛ‬ح ح‪ َٛ٧‬حُلخٓي‬
‫‪ٝ‬ك‪٘٤‬جٌ كظٌ‪ ٕٞ‬أه‪ٞ‬حٍ ٗلخس حُ‪ٜ‬لخص رخ‪ِ١‬ش ػِ‪ ًَ ٠‬طوي‪ً ٙٝ َ٣‬ح رخد ٓطَى كبٕ ًَ ‪ٝ‬حكي‬
‫ٖٓ حُ٘لخس ُٔخ أهزَ ر‪ ٚ‬حَُٓ‪ ٖٓ ٍٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٘٣ ٫ :‬ل‪٤ٗ ٢‬جخ كَحٍح ٓٔخ ‪ٓ ٞٛ‬لٌ‪ ٍٝ‬ا‪ٝ ٫‬هي‬
‫أػزض ٓخ ‪ ِِٚٓ٣‬ك‪ٗ ٚ٤‬ظ‪ٓ َ٤‬خ كَ ٓ٘‪ ٚ‬ك‪ ٬‬ري ك‪ ٢‬آهَ ح‪ ٖٓ َٓ٧‬إٔ ‪٣‬ؼزض ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىح ‪ٝ‬حؿزخ‬
‫هي‪ٔ٣‬خ ٓظ‪ٜ‬لخ ر‪ٜ‬لخص طٔ‪ ِٙ٤‬ػٖ ؿ‪ ٌٕٞ٣ ٫ٝ َٙ٤‬ك‪ٜ٤‬خ ٓٔخػ‪ُ ٬‬وِو‪ ٚ‬ك‪٤‬وخٍ ُ‪ٌٌٛ : ٚ‬ح حُو‪ٍٞ‬‬
‫ك‪ ٢‬ؿٔغ حُ‪ٜ‬لخص ‪ٓ ًَٝ‬خ طؼزظ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ :‬ك‪ ٬‬ري إٔ ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬هيٍ طظ‪ٞ‬ح‪١‬ؤ‬
‫ك‪ ٚ٤‬حُٔٔٔ‪٤‬خص ‪ًُ ٫ُٞٝ‬ي ُٔخ ك‪ ْٜ‬حُوطخد ; ‪ٗ ٌُٖٝ‬ؼِْ إٔ ٓخ حهظ‪ ٚ‬هللا ر‪ٝ ٚ‬حٓظخُ ػٖ‬
‫هِو‪ : ٚ‬أػظْ ٓٔخ ‪٣‬وطَ رخُزخٍ أ‪٣ ٝ‬ي‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬حُو‪٤‬خٍ ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬ظز‪ ( ٖ٤‬رخ‪ َٛ٧‬حُؼخٗ‪ ٞٛٝ ٢‬إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ ( :‬حٍه‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ًخُو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حٌُحص ‪ ,‬كبٕ‬
‫هللا ُ‪ًٔ ْ٤‬ؼِ‪٢ٗ ٚ‬ء ‪ ٫‬ك‪ً ٢‬حط‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ٛ ٢‬لخط‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ ٢‬أكؼخُ‪ . ٚ‬كبًح ًخٕ ُ‪ً ٚ‬حص كو‪٤‬وش ‪٫‬‬
‫طٔخػَ حٌُ‪ٝ‬حص ‪ .‬كخٌُحص ٓظ‪ٜ‬لش ر‪ٜ‬لخص كو‪٤‬وش ‪ ٫‬طٔخػَ ٓخثَ حُ‪ٜ‬لخص كبًح هخٍ حُٔخثَ ‪:‬‬
‫ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪:‬‬ ‫ً‪٤‬ق حٓظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ؟ ه‪ًٔ ُٚ َ٤‬خ هخٍ ٍر‪٤‬ؼش ‪ٓٝ‬خُي ‪ٝ‬ؿ‪َٔٛ٤‬خ‬
‫ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ٓؼِ‪ٝ ّٞ‬حٌُ‪٤‬ق ٓـ‪ٝ ٍٜٞ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ر‪ٝ ٚ‬حؿذ ‪ٝ‬حُٔئحٍ ػٖ حٌُ‪٤‬ل‪٤‬ش ريػش ‪ٚٗ٧‬‬
‫ٓئحٍ ػٔخ ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ ٚ‬حُزَ٘ ‪ ٌْٜ٘ٔ٣ ٫ٝ‬ح‪٩‬ؿخرش ػ٘‪ًٌُٝ ٚ‬ي اًح هخٍ ‪٤ً :‬ق ‪ٍ ٍِ٘٣‬ر٘خ اُ‪٠‬‬
‫حُٔٔخء حُيٗ‪٤‬خ ؟ ه‪٤ً : ُٚ َ٤‬ق ‪ ٞٛ‬؟ كبًح هخٍ ‪ ٫ :‬أػِْ ً‪٤‬ل‪٤‬ظ‪ ٚ‬ه‪ٗٝ : ُٚ َ٤‬لٖ ‪ٗ ٫‬ؼِْ ً‪٢‬ك‪٤‬ش‬
‫;‬ ‫ِٗ‪ ُٚٝ‬اً حُؼِْ رٌ‪٤‬ل‪٤‬ش حُ‪ٜ‬لش ‪ٔ٣‬ظِِّ حُؼِْ رٌ‪٤‬ل‪٤‬ش حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ‪ ٞٛٝ‬كَع ُ‪ٝ ٚ‬طخرغ ُ‪ٚ‬‬
‫كٌ‪٤‬ق ططخُز٘‪ ٢‬رخُؼِْ رٌ‪٤‬ل‪٤‬ش ٓٔؼ‪ٝ ٚ‬ر‪ٝ َٜٙ‬طٌِ‪ٝ ٚٔ٤‬حٓظ‪ٞ‬حث‪ٝ ُِٚٝٗٝ ٚ‬أٗض ‪ ٫‬طؼِْ ً‪٤‬ل‪٤‬ش‬
‫ًحط‪ٝ ٚ‬اًح ً٘ض طوَ رؤٕ ُ‪ ٚ‬كو‪٤‬وش ػخرظش ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ٔٓ َٓ٧‬ظ‪ٞ‬ؿزش ُ‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٔ٣ ٫‬خػِ‪ٜ‬خ‬
‫ٗ‪٢‬ء كٔٔؼ‪ٝ ٚ‬ر‪ٝ ُِٚٝٗٝ ٚٓ٬ًٝ َٜٙ‬حٓظ‪ٞ‬حإ‪ ٙ‬ػخرض ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ٓ ٞٛٝ َٓ٧‬ظ‪ٜ‬ق‬
‫ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ حُظ‪٘٣ ٫ ٢‬خر‪ ٜٚ‬ك‪ٜ٤‬خ ٓٔغ حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ٝ ٖ٤‬ر‪ُِْٜٝٗٝ ْٜٓ٬ًٝ َْٜٛ‬‬
‫‪ٝ‬حٓظ‪ٞ‬حإ‪ٌٛٝ ْٛ‬ح حٌُ‪ ُْٜ ُّ٫ ّ٬‬ك‪ ٢‬حُؼوِ‪٤‬خص ‪ٝ‬ك‪ ٢‬طؤ‪ َ٣ٝ‬حُٔٔؼ‪٤‬خص ‪ :‬كبٕ ٖٓ أػزض ٗ‪٤‬جخ‬
‫‪ٗٝ‬ل‪٤ٗ ٠‬جخ رخُؼوَ ‪ -‬اًح ‪ -‬أُِّ ك‪ٔ٤‬خ ٗلخ‪ ٖٓ ٙ‬حُ‪ٜ‬لخص حُظ‪ ٢‬ؿخء ر‪ٜ‬خ حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ٗظ‪ٓ َ٤‬خ‬
‫‪ ِِٚٓ٣‬ك‪ٔ٤‬خ أػزظ‪ُٞ١ ُٞٝ ٚ‬ذ رخُلَم ر‪ ٖ٤‬حُٔلٌ‪ ٍٝ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣ ُْ :‬ـي ر‪ٜٔ٘٤‬خ كَهخ ‪ٌُٜٝ‬ح‬
‫‪ٞ٣ ٫‬ؿي ُ٘لخس رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ى‪ ٕٝ‬رؼ‪ - ٞ‬حٌُ‪ٞ٣ ٖ٣‬ؿز‪ ٕٞ‬ك‪ٔ٤‬خ ٗل‪ : ٙٞ‬آخ حُظل‪ٝ ; ٞ٣ٞ‬آخ‬
‫حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حُٔوخُق ُٔوظ‪ ٠٠‬حُِلع ‪ -‬هخٗ‪ٔٓ ٕٞ‬ظو‪ . ْ٤‬كبًح ه‪ ُْ : ّ ُٚ َ٤‬طؤ‪ُٝ‬ظْ ‪ٌٛ‬ح ‪ٝ‬أهٍَطْ‬
‫‪ٌٛ‬ح ‪ٝ‬حُٔئحٍ ك‪ٜٔ٤‬خ ‪ٝ‬حكي ؟ ُْ ‪ ُْٜ ٌٖ٣‬ؿ‪ٞ‬حد ‪ٛ‬ل‪٤‬ق ك‪ٌٜ‬ح ط٘خه‪ ْٜ٠‬ك‪ ٢‬حُ٘ل‪ًٌٝ ٢‬ح‬
‫ط٘خه‪ ْٜ٠‬ك‪ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ; كبٕ ٖٓ طؤ‪ ٍٝ‬حُ٘‪ ٜٙٞ‬ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٖٓ ٠‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُظ‪٣ ٢‬ؼزظ‪ٜ‬خ كبٗ‪ْٜ‬‬
‫‪ ُِْٜٓ :‬ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪٠‬‬ ‫اًح ‪َٛ‬ك‪ٞ‬ح حُ٘‪ ٚ‬ػٖ حُٔؼ٘‪ ٠‬حٌُ‪ٓ ٞٛ ١‬وظ‪٠‬خ‪ ٙ‬اُ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬آهَ‬
‫حُٔ‪َٜٝ‬ف اُ‪ٓ ٚ٤‬خ ًخٕ ‪ ِِْٜٓ٣‬ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔ‪َٜٝ‬ف ػ٘‪ ٚ‬كبًح هخٍ هخثَ ‪ :‬طؤ‪ٓ َ٣ٝ‬لزظ‪ٚ‬‬
‫‪ٍٟٝ‬خ‪ٝ ٙ‬ؿ‪٠‬ز‪ٓٝ ٚ‬وط‪ ٞٛ : ٚ‬اٍحىط‪ُِ ٚ‬ؼ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬حُؼوخد ; ًخٕ ٓخ ‪ ِِٚٓ٣‬ك‪ ٢‬ح‪ٍ٩‬حىس ٗظ‪َ٤‬‬
‫ٓخ ‪ ِِٚٓ٣‬ك‪ ٢‬حُلذ ‪ٝ‬حُٔوض ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٝ‬حُٔو‪ ُٞٝ ٢‬كَٔ ًُي رٔلؼ‪٫ٞ‬ط‪ٓ ٞٛٝ ٚ‬خ ‪٣‬وِو‪ٖٓ ٚ‬‬

‫‪16‬‬
‫حُؼ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬حُؼوخد كبٗ‪ ِِٚٓ٣ ٚ‬ك‪ًُ ٢‬ي ٕظ‪ٓ َ٤‬خ كَ ٓ٘‪ ٚ‬كبٕ حُلؼَ ‪ ٫‬ري إٔ ‪٣‬و‪ ّٞ‬أ‪ ٫ٝ‬رخُلخػَ‬
‫‪ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬حُؼوخد حُٔلؼ‪ ٍٞ‬اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ ٠‬كؼَ ٓخ ‪٣‬لز‪َٟ٣ٝ ٚ‬خ‪ٔ٣ٝ ٙ‬وط‪٣ٝ ٚ‬زـ‪ٚ٠‬‬
‫حُٔؼ‪٤‬ذ حُٔؼخهذ ك‪ ْٜ‬إ أػزظ‪ٞ‬ح حُلؼَ ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬حُٔؼو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ُِؼزي ٓؼِ‪ٞ‬ح ‪ٝ‬إ‬
‫أػزظ‪ ٙٞ‬ػِ‪ ٠‬ه‪٬‬ف ًُي كٌٌُي حُ‪ٜ‬لخص ‪.‬‬

‫فصل‬

‫‪ٝ‬أٓخ حُٔؼ‪ ٕ ٬‬حُٔ‪َٝ٠‬رخٕ ‪ :‬كبٕ هللا ‪ٓ -‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ - ٠‬أهزَٗخ ػٔخ ك‪ ٢‬حُـ٘ش ٖٓ‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ ٖٓ :‬أ‪٘ٛ‬خف حُٔطخػْ ‪ٝ‬حُٔ‪٬‬رْ ‪ٝ‬حُٔ٘خًق ‪ٝ‬حُٔٔخًٖ ; كؤهزَٗخ إٔ ك‪ٜ٤‬خ ُز٘خ‬
‫‪ٝ‬ػٔ‪ٝ ٬‬هَٔح ‪ٓٝ‬خء ‪ُٝ‬لٔخ ‪ٝ‬كَ‪َ٣‬ح ‪ًٛٝ‬زخ ‪ٝ‬ك‪٠‬ش ‪ٝ‬كخً‪ٜ‬ش ‪ٝ‬ك‪ٍٞ‬ح ‪ٝ‬ه‪ٍٜٞ‬ح ‪ٝ‬هي هخٍ حرٖ‬
‫ػزخّ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪ ْ٤ُ :‬ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ٗ‪٢‬ء ٓٔخ ك‪ ٢‬حُـ٘ش ا‪ ٫‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬اًح ًخٗض طِي‬
‫حُلوخثن حُظ‪ ٢‬أهزَ هللا ػ٘‪ٜ‬خ ‪ٞٓ ٢ٛ‬حكوش ك‪ ٢‬ح‪ٔٓ٧‬خء ُِلوخثن حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ‪ٔ٤ُٝ‬ض‬
‫ٓٔخػِش ُ‪ٜ‬خ ; رَ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٖٓ حُظزخ‪ٓ ٖ٣‬خ ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا طؼخُ‪ : ٠‬كخُوخُن ‪ٓ -‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪- ٠‬‬
‫أػظْ ٓزخ‪٘٣‬ش ُِٔوِ‪ٞ‬هخص ٓ٘‪ٓ ٚ‬زخ‪٘٣‬ش حُٔوِ‪ٞ‬م ُِٔن ُ‪ٞ‬م ‪ٓٝ‬زخ‪٘٣‬ظ‪ُٔ ٚ‬وِ‪ٞ‬هخط‪ : ٚ‬أػظْ ٖٓ‬
‫ٓزخ‪٘٣‬ش ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ح‪٥‬هَس ُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُيٗ‪٤‬خ اً حُٔوِ‪ٞ‬م أهَد اُ‪ ٠‬حُٔوِ‪ٞ‬م حُٔ‪ٞ‬حكن ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ْٓ٫‬‬
‫ٖٓ حُوخُن اُ‪ ٠‬حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ٌٛٝ‬ح ر‪ٝ ٖ٤‬ح‪ٟ‬ق ‪ٌُٜٝ‬ح حكظَم حُ٘خّ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ ػ‪٬‬ع كَم ‪:‬‬
‫كخُِٔق ‪ٝ‬ح‪٧‬ثٔش ‪ٝ‬أطزخػ‪ : ْٜ‬آٓ٘‪ٞ‬ح رٔخ أهزَ هللا ر‪ ٚ‬ػٖ ٗلٔ‪ٝ ٚ‬ػٖ ح ُ‪ ّٞ٤‬ح‪٥‬هَ ٓغ ػِٔ‪ْٜ‬‬
‫رخُٔزخ‪٘٣‬ش حُظ‪ ٢‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَس ‪ٝ‬إٔ ٓزخ‪٘٣‬ش هللا ُوِو‪ ٚ‬أػظْ ‪ٝ‬حُلَ‪٣‬ن‬
‫حُؼخٗ‪ : ٢‬حٌُ‪ ٖ٣‬أػزظ‪ٞ‬ح ٓخ أهزَ هللا ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَس ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬حُؼوخد ‪ٗٝ‬ل‪ٞ‬ح ًؼ‪َ٤‬ح ٓٔخ أهزَ‬
‫ر‪ ٖٓ ٚ‬حُ‪ٜ‬لخص ; ٓؼَ ‪ٞ١‬حثق ٖٓ أ‪ َٛ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُلَ‪٣‬ن حُؼخُغ ‪ٗ :‬ل‪ٞ‬ح ‪ٌٛ‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ًخُوَحٓطش‬
‫‪ٝ‬حُزخ‪٤٘١‬ش ‪ٝ‬حُل‪ٓ٬‬لش أطزخع حُٔ٘خث‪ٗٝ ٖ٤‬ل‪ ٖٓ ْٛٞ‬حُٔ‪٬‬كيس حٌُ‪ ٌَٕٝ٘٣ ٖ٣‬كوخثن ٓخ أهزَ‬
‫هللا ر‪ ٚ‬ػٖ ٗلٔ‪ٝ ٚ‬ػٖ حُ‪ ّٞ٤‬ح‪٥‬هَ ‪ ,‬ػْ إ ًؼ‪َ٤‬ح ٓ٘‪٣ ْٜ‬ـؼِ‪ ٕٞ‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٌٛ ٖٓ ٢ٜ‬ح‬
‫حُزخد ; ك‪٤‬ـؼِ‪ ٕٞ‬حَُ٘حثغ حُٔؤٓ‪ ٍٞ‬ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُٔلظ‪ٍٞ‬حص حُٔ٘‪ ٢ٜ‬ػ٘‪ٜ‬خ ‪ُٜ :‬خ طؤ‪٬٣ٝ‬ص رخ‪٘١‬ش‬

‫‪17‬‬
‫صهخُق ٓخ ‪٣‬ؼَك‪ ٚ‬حُِٔٔٔ‪ٜ٘ٓ ٕٞ‬خ ًٔخ ‪٣‬ظؤ‪ ٖٓ ُٕٞٝ‬حُ‪ِٜٞ‬حص حُؤْ ‪٤ٛٝ‬خّ ٗ‪٠ٍٓ َٜ‬خٕ‬
‫‪ٝ‬كؾ حُز‪٤‬ض ك‪٤‬و‪ : ُٕٞٞ‬إ حُ‪ِٜٞ‬حص حُؤْ ٓؼَكش أَٓحٍ‪ٝ , ْٛ‬إ ‪٤ٛ‬خّ ٍٓ‪٠‬خٕ ًظٔخٕ‬
‫أَٓحٍ‪ٝ , ْٛ‬إ كؾ حُز‪٤‬ض حُٔلَ اُ‪ٞ٤ٗ ٠‬ه‪ٗٝ ْٜ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ حُظؤ‪٬٣ٝ‬ص حُظ‪٣ ٢‬ؼِْ‬
‫رخ‪ٟ٫‬طَحٍ أٗ‪ٜ‬خ ًٌد ‪ٝ‬حكظَحء ػِ‪ ٠‬حََُٓ ‪ِٞٛ -‬حص هللا ػِ‪ٝ - ْٜ٤‬طلَ‪٣‬ق ٌُ‪ ّ٬‬هللا‬
‫‪ ٍُٚٞٓٝ‬ػٖ ٓ‪ٞ‬ح‪ٟ‬ؼ‪ٝ ٚ‬اُلخى ك‪ ٢‬آ‪٣‬خص هللا ‪ٝ‬هي ‪٣‬و‪ ُٕٞٞ‬حَُ٘حثغ طِِّ حُؼخٓش ى‪ ٕٝ‬حُوخ‪ٛ‬ش‬
‫كبًح ‪ٛ‬خٍ حَُؿَ ٖٓ ػخٍك‪ٓٝ ْٜ٤‬لوو‪ٞٓٝ ْٜ٤‬كي‪ٍ : ْٜ٣‬كؼ‪ٞ‬ح ػ٘‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬حؿزخص ‪ٝ‬أرخك‪ٞ‬ح ُ‪ٚ‬‬
‫رؼ‪ٌٙٛ ٞ‬‬ ‫حُٔلظ‪ٍٞ‬حص ‪ٝ‬هي ‪٣‬يهَ ك‪ ٢‬حُٔ٘ظٔز‪ ٖ٤‬اُ‪ ٠‬حُظ‪ٜٞ‬ف ‪ٝ‬حُِٔ‪ٞ‬ى ٖٓ ‪٣‬يهَ ك‪٢‬‬
‫حٌُٔح‪ٛ‬ذ ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء حُزخ‪٤٘١‬ش ‪ ْٛ :‬حُٔ‪٬‬كيس حٌُ‪ ٖ٣‬أؿٔغ حُِٔٔٔ‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪ ْٜ‬أًلَ ٖٓ حُ‪ٜٞ٤‬ى‬
‫‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬خٍ‪ٓٝ ٟ‬خ ‪٣‬لظؾ ر‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪٬‬كيس أ‪ َٛ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ‪ٝ‬ح‪٩‬ػزخص ‪٣ :‬لظؾ ر‪ً ٖٓ ًَ ٚ‬خٕ ٖٓ‬
‫أ‪ َٛ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ‪ٝ‬ح‪٩‬ػزخص ػِ‪َ٘٣ ٖٓ ٠‬ى ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬اُلخى‪ ْٛ‬كبًح أػزض هلل طؼخُ‪٠‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ٗٝ‬ل‪ ٠‬ع ٗ‪ٔٓ ٚ‬خػِش حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ًٔ -‬خ ىٍ ػِ‪ًُ ٠‬ي ح‪٣٥‬خص حُز‪٘٤‬خص ‪ً -‬خٕ ًُي ‪ٞٛ‬‬
‫حُلن حٌُ‪ٞ٣ ١‬حكن حُٔؼو‪ٝ ٍٞ‬حُٔ٘و‪ٜ٣ٝ ٍٞ‬يّ أٓخّ ح‪ُ٩‬لخى ‪ٝ‬حُ‪٫٬٠‬ص ‪ٝ‬هللا ٓزلخٗ‪٫ ٚ‬‬
‫ط‪َ٠‬د ُ‪ ٚ‬ح‪ٓ٧‬ؼخٍ حُظ‪ ٢‬ك‪ٜ٤‬خ ٓٔخػِش ُوِو‪ ٚ‬كبٕ هللا ‪ٓ ٫‬ؼ‪ ; ُٚ َ٤‬رَ ُ‪ " ٚ‬حُٔؼَ ح‪٧‬ػِ‪" ٠‬‬
‫ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪َ٘٣‬ى ‪ٝ ٞٛ‬حُٔوِ‪ٞ‬هخ ص ك‪ ٢‬ه‪٤‬خّ طٔؼ‪ ٫ٝ َ٤‬ك‪ ٢‬ه‪٤‬خّ ٗٔ‪ ٍٞ‬طٔظ‪ ١ٞ‬أكَحى‪ٙ‬‬
‫‪ٔ٣ ٌُٖٝ‬ظؼَٔ ك‪ ٢‬كو‪ ٚ‬حُٔؼَ ح‪٧‬ػِ‪ ٞٛٝ ٠‬إٔ ًَ ٓخ حط‪ٜ‬ق ر‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬م ٖٓ ًٔخٍ‬
‫كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬ر‪ٓ ًَٝ , ٚ‬خ ‪ ِٙ٘٣‬ػ٘‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬م ٖٓ ٗو‪ ٚ‬كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬رخُظِ٘‪ ٚ٣‬ػ٘‪ , ٚ‬كبًح‬
‫ًخٕ حُٔوِ‪ٞ‬م ِٓ٘‪ٛ‬خ ػٖ ٓٔخػِش حُٔوِ‪ٞ‬م ٓغ حُٔ‪ٞ‬حكوش ك‪ ٢‬ح‪ : ْٓ٫‬كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬إٔ ‪ِٙ٘٣‬‬
‫ػٖ ٓٔخػِش حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ٝ ,‬إ ك‪ِٜ‬ض ٓ‪ٞ‬حكوش ك‪ ٢‬ح‪ٌٌٛٝ ْٓ٫‬ح حُو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُٔؼَ حُؼخٗ‪ٞٛٝ . ٢‬‬
‫إٔ حَُ‪ٝ‬ف حُظ‪ ٢‬ك‪٘٤‬خ ‪ -‬كبٗ‪ٜ‬خ هي ‪ٛٝ‬لض ر‪ٜ‬لخص ػز‪ٞ‬ط‪٤‬ش ‪ِٓٝ‬ز‪٤‬ش ‪ٝ‬هي أهزَص حُ٘‪ ٜٙٞ‬أٗ‪ٜ‬خ‬
‫طؼَؽ ‪ٝ‬ط‪ٜ‬ؼي ٖٓ ٓٔخء اُ‪ٔٓ ٠‬خء ‪ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ طوز‪ ٖٓ ٞ‬حُزيٕ ‪ٝ‬طَٔ ٓ٘‪ًٔ ٚ‬خ طَٔ حُ٘ؼَس ٖٓ‬
‫حُغؿ‪٘٤‬ش ‪ٝ‬حُ٘خّ ٓ‪٠‬طَر‪ ٕٞ‬ك‪ٜ٤‬خ ; كٔ٘‪ٞ١ ْٜ‬حثق ٖٓ أ‪ َٛ‬حٌُ‪٣ ّ٬‬ـؼِ‪ٜٗٞ‬خ ؿِءح ٖٓ‬
‫حُزيٕ أ‪ٛ ٝ‬لش ٖٓ ‪ٛ‬لخط‪ً ٚ‬و‪ ٍٞ‬رؼ‪ : ْٜ٠‬أٗ‪ٜ‬خ حُ٘لْ أ‪ ٝ‬حَُ‪٣‬ق حُظ‪ ٢‬طَىى ك‪ ٢‬حُزيٕ ‪ٝ‬ه‪ٍٞ‬‬
‫رؼ‪ : ْٜ٠‬اٗ‪ٜ‬خ حُل‪٤‬خس أ‪ ٝ‬حُِٔحؽ أ‪ٗ ٝ‬لْ حُزيٕ ‪ٞ١ ْٜ٘ٓٝ‬حثق ٖٓ أ‪ َٛ‬حُلِٔلش ‪ٜ٣‬ل‪ٜٗٞ‬خ‬

‫‪18‬‬
‫رٔخ ‪ٜ٣‬ل‪ ٕٞ‬ر‪ٝ ٚ‬حؿذ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ػ٘ي‪ ٢ٛٝ ّ ٙ‬أٓ‪٣ ٫ ٍٞ‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٜ‬خ ا‪ٔٓ ٫‬ظ٘غ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٤‬و‪ُٕٞٞ‬‬
‫‪ ٢ٛ ٫ :‬ىحهِش ك‪ ٢‬حُزيٕ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿش ‪ٓ ٫ٝ‬زخ‪٘٣‬ش ُ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬يحهِش ُ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬ظلًَش ‪ٓ ٫ٝ‬خً٘ش‬
‫‪ ٫ٝ‬ط‪ٜ‬ؼي ‪ ٫ٝ‬ط‪ٜ‬ز‪ ٢ٛ ٫ٝ ٢‬ؿْٔ ‪ ٫ٝ‬ػَ‪ٝ ٝ‬هي ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬أٗ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬طيٍى ح‪ ٍٞٓ٧‬حُٔؼ‪٘٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُلوخثن حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬اٗٔخ طيٍى ح‪ ٍٞٓ٧‬حٍ ًِ‪٤‬ش حُٔطِوش ‪ٝ‬هي ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬أٗ‪ٜ‬خ ‪٫‬‬
‫ىحهَ حُؼخُْ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬زخ‪٘٣‬ش ُ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬يحهِش ‪ٍٝ‬رٔخ هخُ‪ٞ‬ح ُ‪ٔ٤‬ض ىحهِش ك‪ ٢‬أؿٔخّ‬
‫حُؼخُْ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿش ػ٘‪ٜ‬خ ٓغ طلٔ‪ُِ َْٛ٤‬ـْٔ رٔخ ‪٣ ٫‬وزَ ح‪ٗ٩‬خٍس حُلٔ‪٤‬ش ك‪ٜ٤‬ل‪ٜٗٞ‬خ رؤٗ‪ٜ‬خ ‪٫‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬ح‪ٗ٩‬خٍس اُ‪ٜ٤‬خ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص حُِٔز‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طِلو‪ٜ‬خ د حُٔؼي‪ٝ ّٝ‬حُٔٔظ٘غ ‪ٝ‬اًح‬
‫ه‪ : ُْٜ َ٤‬اػزخص ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح ٓٔظ٘غ ك‪ٍَٟٝ ٢‬س حُؼوَ هخُ‪ٞ‬ح ‪ :‬رَ ‪ٌٛ‬ح ٌٖٓٔ ريُ‪ َ٤‬إٔ حٌُِ‪٤‬خص‬
‫ٌٓٔ٘ش ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ‪ ٢ٛٝ‬ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٍ اُ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬هي ؿلِ‪ٞ‬ح ػٖ ً‪ ٕٞ‬حٌُِ‪٤‬خص ‪ ٫‬ط‪ٞ‬ؿي ًِ‪٤‬ش ا‪ ٫‬ك‪٢‬‬
‫حُو‪٤‬خٍ‬ ‫ح‪ًٛ٧‬خٕ ‪ ٫‬ك‪ ٢‬حُؼ‪٤‬خٕ ; ك‪٤‬ؼظٔي‪ ٕٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬و‪ ُٚٗٞٞ‬ك‪ ٢‬حُٔزيأ ‪ٝ‬حُٔؼخى ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حٌُ‪٣ ٫ ١‬ول‪ ٠‬كٔخى‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬ؿخُذ حُـ‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬ح‪ٟ‬طَحد حُ٘لخس ‪ٝ‬حُٔؼزظش ك‪ ٢‬حَُ‪ٝ‬ف ًؼ‪َ٤‬‬
‫‪ٓٝ‬زذ ًُي إٔ حَُ‪ٝ‬ف ‪ -‬حُظ‪ ٢‬طٔٔ‪ ٠‬رخُ٘لْ حُ٘خ‪١‬وش ػ٘ي حُل‪ٓ٬‬لش ‪ٔ٤ُ -‬ض ‪ ٖٓ ٢ٛ‬ؿْ٘‬
‫‪ٌٛ‬ح حُزيٕ ‪ ٖٓ ٫ٝ‬ؿْ٘ حُؼ٘خ‪ٝ َٛ‬حُٔ‪ُٞ‬يحص ٓ٘‪ٜ‬خ ; رَ ‪ ٖٓ ٢ٛ‬ؿْ٘ آهَ ٓوخُق ُ‪ٌٜٙ‬‬
‫ح‪٧‬ؿ٘خّ ك‪ٜ‬خٍ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪٣ ٫‬ؼَف‪ٜٗٝ‬خ ا‪ ٫‬رخُِٔ‪ٞ‬د حُظ‪ ٢‬ط‪ٞ‬ؿذ ٓوخُلظ‪ٜ‬خ ُ‪٨‬ؿٔخّ حُٔ٘‪ٜٞ‬ىس‬
‫‪ٝ‬أ‪ُٝ‬جي ‪٣‬ـؼِ‪ٜٗٞ‬خ ٖٓ ؿْ٘ ح‪٧‬ؿٔخّ حُٔ٘‪ٜٞ‬ىس ‪ ٬ًٝ‬حُو‪ ٖ٤ُٞ‬هطؤ ‪ٝ‬ا‪٬١‬م حُو‪ ٍٞ‬ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫رؤٗ‪ٜ‬خ ؿْٔ أ‪ٔ٤ُ ٝ‬ض رـْٔ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬طل‪ َ٤ٜ‬كبٕ ُلع حُـْٔ ُِ٘خّ ك‪ ٚ٤‬أه‪ٞ‬حٍ ٓظؼيىس‬
‫ح‪ٛ‬ط‪٬‬ك‪٤‬ش ؿ‪ٓ َ٤‬ؼ٘خ‪ ٙ‬حُِـ‪ ١ٞ‬كبٕ أ‪ َٛ‬حُِـش ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬حٍؿْٔ ‪ ٞٛ‬حُـٔي ‪ٝ‬حُزيٕ ‪ٝ‬ر‪ٌٜ‬ح‬
‫ح‪٫‬ػظزخٍ كخَُ‪ٝ‬ف ُ‪ٔ٤‬ض ؿٔٔخ ; ‪ٌُٜٝ‬ح ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬حَُ‪ٝ‬ف ‪ٝ‬حُـْٔ ; ًٔخ هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬اًح‬
‫ٍأ‪٣‬ظ‪ ْٜ‬طؼـزي أؿٔخٓ‪ٝ ْٜ‬إ ‪٣‬و‪ُٞٞ‬ح طٔٔغ ُو‪ٝ } ُْٜٞ‬هخٍ طؼخُ‪ُٝ { : ٠‬حى‪ ٙ‬رٔطش ك‪ ٢‬حُؼِْ‬
‫‪ٝ‬حُـْٔ } ‪ٝ‬أٓخ أ‪ َٛ‬حٌُ‪ : ّ٬‬كٔ٘‪٣ ٖٓ ْٜ‬و‪ ٍٞ‬حُـْٔ ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ; ‪٣ ٕ ّ ْٜ٘ٓٝ‬و‪ٞٛ : ٍٞ‬‬
‫حُوخثْ ر٘لٔ‪٣ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ٚ‬و‪ ٞٛ : ٍٞ‬حًَُٔذ ٖٓ حُـ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬حُٔلَىس ‪٣ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ‬و‪ٞٛ : ٍٞ‬‬
‫حًَُٔذ ٖٓ حُٔخىس ‪ٝ‬حُ‪ٍٜٞ‬س ‪ٛ ًَٝ‬ئ‪٫‬ء ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬اٗ‪٘ٓ ٚ‬خٍ اُ‪ ٚ٤‬اٗخٍس كٔ‪٤‬ش ‪ٖٓ ْٜ٘ٓٝ‬‬
‫‪٣‬و‪ًَٓ ْ٤ُ : ٍٞ‬زخ ٖٓ ‪ٌٛ‬ح ‪ٌٛ ٖٓ ٫ٝ‬ح رَ ‪ٔٓ ٞٛ‬خ ‪٘٣‬خٍ اُ‪٣ٝ ٚ٤‬وخٍ ‪ :‬اٗ‪٘ٛ ٚ‬خ أ‪٘ٛ ٝ‬خى ;‬

‫‪19‬‬
‫كؼِ‪ٌٛ ٠‬ح إ ًخٗض حَُ‪ٝ‬ف ٓٔخ ‪٘٣‬خٍ اُ‪ٜ٤‬خ ‪٣ٝ‬ظزؼ‪ٜ‬خ ر‪ َٜ‬حُٔ‪٤‬ض ‪ًٔ -‬خ هخٍ ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ٚ٤‬‬
‫}‪-‬‬ ‫‪ { : ِْٓٝ‬إٔ حَُ‪ٝ‬ف اًح هَؿض طزؼ‪ٜ‬خ حُز‪ٝ َٜ‬أٗ‪ٜ‬خ طوز‪٣ٝ ٞ‬ؼَؽ ر‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬حُٔٔخء‬
‫ًخٗض حَُ‪ٝ‬ف ؿٔٔخ ر‪ٌٜ‬ح ح‪ٛ٫‬ط‪٬‬ف ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪ :‬إٔ حَُ‪ٝ‬ف اًح ًخٗض ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪٤‬ش ػخُٔش‬
‫هخىٍس ٓٔ‪٤‬ؼش ر‪َ٤ٜ‬س ‪ :‬ط‪ٜ‬ؼي ‪ٝ‬طٍِ٘ ‪ٝ‬صً‪ٛ‬ذ ‪ٝ‬طـ‪٢‬ء ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ ,‬حُؼو‪ٍٞ‬‬
‫هخ‪َٛ‬س ػٖ طٌ‪٤٤‬ل‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‪ٛ‬خ ; ‪٘٣ ُْ ْٜٗ٧‬خ‪ٛ‬ي‪ٝ‬ح ُ‪ٜ‬خ ٗظ‪َ٤‬ح ‪ٝ .‬حُ٘‪٢‬ء اٗٔخ طيٍى كو‪٤‬وظ‪ٚ‬‬
‫رٔ٘خ‪ٛ‬يط‪ ٚ‬أ‪٘ٓ ٝ‬خ‪ٛ‬يس ٗظ‪ . َٙ٤‬كبًح ًخٗض حَُ‪ٝ‬ف ٓظ‪ٜ‬لش ر‪ ٌٜٙ‬حُ‪ٜ‬لخص ٓغ ػيّ ٓٔخػِظ‪ٜ‬خ‬
‫ُٔخ ‪٘٣‬خ‪ٛ‬ي ٖٓ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ :‬كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬رٔزخ‪٘٣‬ظ‪ُٔ ٚ‬وِ‪ٞ‬هخط‪ٓ ٚ‬غ حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رٔخ ‪ٔ٣‬ظلو‪ٖٓ ٚ‬‬
‫أٓٔخث‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ٝ ; ٚ‬أ‪ َٛ‬حُؼو‪ ْٛ ٍٞ‬أػـِ ػٖ إٔ ‪٣‬لي‪ ٙٝ‬أ‪٤ٌ٣ ٝ‬ل‪ ْٜ٘ٓ ٙٞ‬ػٖ إٔ ‪٣‬لي‪ٝ‬ح‬
‫حَُ‪ٝ‬ف أ‪٤ٌ٣ ٝ‬ل‪ٛٞ‬خ ‪ .‬كبًح ًخٕ ٖٓ ٗل‪ٛ ٠‬لخص حَُ‪ٝ‬ف ؿخكيح ٓؼط‪ُٜ ٬‬خ ‪ٓ ٖٓٝ‬ؼِ‪ٜ‬خ رٔخ‬
‫‪٘٣‬خ‪ٛ‬ي‪ ٖٓ ٙ‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص ؿخ‪ٔٓ ٬ٛ‬ؼ‪ُٜ ٬‬خ رـ‪ٌِٜٗ َ٤‬خ ‪ٓ ٢ٛٝ‬غ ًُي ػخرظش رلو‪٤‬وش ح‪٩‬ػزخص‬
‫ٓٔضكوش ُٔخ ُ‪ٜ‬خ ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص ‪ :‬حُوخُن ‪ٓ -‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ - ٠‬أ‪ ٠ُٝ‬إٔ ‪ٗ ٖٓ ٌٕٞ٣‬ل‪ٛ ٠‬لخط‪ٚ‬‬
‫ؿخكيح ٓؼط‪ ٖٓٝ ٬‬هخٓ‪ ٚ‬روِو‪ ٚ‬ؿخ‪ ٬ٛ‬ر‪ٔٓ ٚ‬ؼ‪ٓ - ٞٛٝ " ٬‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ - ٠‬ػخرض رلو‪٤‬وش‬
‫ح‪٩‬ػزخص ٓٔظلن ُٔخ ُ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪.‬‬

‫فصل‬

‫( ‪ٝ‬أٓخ حُوخطٔش حُـخٓؼش كل‪ٜ٤‬خ ه‪ٞ‬حػي ٗخكؼش ‪:‬‬


‫القاعذة األو لى إٔ هللا ٓزلخٗ‪ٞٛٞٓ ٚ‬ف رخ‪٩‬ػزخص ‪ٝ‬حُ٘ل‪ ٢‬كخ‪٩‬ػزخص ًبهزخٍ‪ ٙ‬رؤٗ‪ ٚ‬رٌَ‬
‫ٗ‪٢‬ء ػِ‪ٝ ْ٤‬ػِ‪٢ٗ ًَ ٠‬ء هي‪ٝ َ٣‬أٗ‪٤ٔٓ ٚ‬غ ر‪ٗٝ َ٤ٜ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٝ‬حُ٘ل‪ً ٢‬و‪ ٫ ُٚٞ‬طؤهٌ‪٘ٓ ٙ‬ش‬
‫‪٘٣ٝ ّٞٗ ٫ٝ‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ؼِْ إٔ حُ٘ل‪ ْ٤ُ ٢‬ك‪ٓ ٚ٤‬يف ‪ًٔ ٫ٝ‬خٍ ا‪ ٫‬اًح ط‪ ٖٔ٠‬اػزخطخ ‪ٝ‬ا‪ ٫‬كٔـَى‬
‫حُ٘ل‪ ْ٤ُ ٢‬ك‪ٓ ٚ٤‬يف ‪ًٔ ٫ٝ‬خٍ ; ‪ ٕ٧‬حُ٘ل‪ ٢‬حُٔل‪ ٞ‬ػيّ ٓل‪ٝ ; ٞ‬حُؼيّ حُٔل‪ْ٤ُ ٞ‬‬
‫ر٘‪٢‬ء ‪ٓٝ‬خ ُ‪ ْ٤‬ر٘‪٢‬ء ك‪ًٔ ٜٞ‬خ ه‪ ْ٤ُ : َ٤‬ر٘‪٢‬ء ; ك‪ ٬٠‬ػٖ إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬يكخ أ‪ًٔ ٝ‬خ‪٫‬‬
‫‪ ٕ٧ٝ‬حُ٘ل‪ ٢‬حُٔل‪ٛٞ٣ ٞ‬ق ر‪ ٚ‬حُٔؼي‪ٝ ّٝ‬حُٔٔظ٘غ ‪ٝ‬حُٔؼي‪ٝ ّٝ‬حُٔٔظ٘غ ‪ٛٞ٣ ٫‬ق رٔيف‬

‫‪20‬‬
‫‪ًٔ ٫ٝ‬خٍ ‪ .‬كِ‪ٌٜ‬ح ًخٕ ػخٓش ٓخ ‪ٛٝ‬ق هللا ر‪ٗ ٚ‬لٔ‪ ٖٓ ٚ‬حُ٘ل‪ٓ ٢‬ظ‪٘ٔ٠‬خ ‪٩‬ػزخ ص ٓيف ًو‪ُٚٞ‬‬
‫} اُ‪ ٠‬ه‪٣ ٫ٝ { : ُٚٞ‬ئ‪ٝ‬ى‪ٙ‬‬ ‫‪ { :‬هللا ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬حُل‪ ٢‬حُو‪ ٫ ّٞ٤‬طؤهٌ‪٘ٓ ٙ‬ش ‪ّٞٗ ٫ٝ‬‬
‫كلظ‪ٜٔ‬خ } ك٘ل‪ ٢‬حُٔ٘ش ‪ٝ‬حُ٘‪٣ : ّٞ‬ظ‪ًٔ ٖٔ٠‬خٍ حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ ; ك‪ٓ ٜٞ‬ز‪ٌُٔ ٖ٤‬خٍ أٗ‪ ٚ‬حُل‪٢‬‬
‫حُو‪ًٌُٝ ّٞ٤‬ي ه‪٣ ٫ٝ { : ُٚٞ‬ئ‪ٝ‬ى‪ ٙ‬كلظ‪ٜٔ‬خ } أ‪ٌَ٣ ٫ ١‬ػ‪٣ ٫ٝ ٚ‬ؼوِ‪ًُٝ ٚ‬ي ٓٔظِِّ ٌُٔخٍ‬
‫مىٍط‪ٝ ٚ‬طٔخٓ‪ٜ‬خ رو‪٬‬ف حُٔوِ‪ٞ‬م حُوخىٍ اًح ًخٕ ‪٣‬ويٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘‪٢‬ء ر٘‪ٞ‬ع ًِلش ‪٘ٓٝ‬وش كبٕ‬
‫‪٣ ٫ { :‬ؼِد ػ٘‪ٓ ٚ‬ؼوخٍ ًٍس ك‪٢‬‬ ‫‪ٌٛ‬ح ٗو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬هيٍط‪ٝ ٚ‬ػ‪٤‬ذ ك‪ ٢‬ه‪ٞ‬ط‪ًٌُٝ ٚ‬ي ه‪ُٚٞ‬‬
‫حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪ } ٍٝ٧‬كبٕ ٗل‪ ٢‬حُؼِ‪ٝ‬د ٓٔظِِّ ُؼِٔ‪ ٚ‬رٌَ ًٍس ك‪ ٢‬حُٔٔ‪ٞ‬حص‬
‫‪ٝ‬ح‪ًٌُٝ ٍٝ٧‬ي ه‪ُٝ { : ُٚٞ‬وي هِو٘خ حُٔٔ‪ٞ‬ح ص ‪ٝ‬ح‪ٓٝ ٍٝ٧‬خ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ك‪ٓ ٢‬ظش أ‪٣‬خّ ‪ٓٝ‬خ‬
‫ٓٔ٘خ ٖٓ ُـ‪ٞ‬د } كبٕ ٗل‪ ْٓ ٢‬حُِـ‪ٞ‬د حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُظؼذ ‪ٝ‬ح‪٩‬ػ‪٤‬خء ىٍ ػِ‪ًٔ ٠‬خٍ حُويٍس‬
‫‪ٜٗٝ‬خ‪٣‬ش حُو‪ٞ‬س رو‪٬‬ف حُٔوِ‪ٞ‬م حٌُ‪ِ٣ ١‬لو‪ ٖٓ ٚ‬حُظؼذ ‪ٝ‬حٌُ‪ٓ ٍ٬‬خ ‪ِ٣‬لو‪ًٌُٝ ٚ‬ي ه‪٫ { : ُٚٞ‬‬
‫حُؼِٔخء ‪٘٣ ُْٝ‬ق‬ ‫طيًٍ‪ ٚ‬ح‪٧‬ر‪ٜ‬خٍ } اٗٔخ ٗل‪ ٠‬ح‪٩‬ىٍحى حٌُ‪ ٞٛ ١‬ح‪٩‬كخ‪١‬ش ًٔخ هخُ‪ ٚ‬أًؼَ‬
‫ٓـَى حَُإ‪٣‬ش ; ‪ ٕ٧‬حُٔؼي‪ ْ٤ُٝ َٟ٣ ٫ ّٝ‬ك‪ٓ َٟ٣ ٫ ًٚٗٞ ٢‬يف ; اً ُ‪ً ٞ‬خٕ ًٌُي ٌُخٕ‬
‫حُٔؼي‪ٔٓ ّٝ‬ي‪ٝ‬كخ ‪ٝ‬اٗٔخ حُٔيف ك‪٣ ٫ ًٚٗٞ ٢‬لخ‪ ١‬ر‪ٝ ٚ‬إ ٍث‪ًٔ ; ٢‬خ أٗ‪٣ ٫ ٚ‬لخ‪ ١‬ر‪ٝ ٚ‬إ‬
‫ػِْ كٌٔخ أٗ‪ ٚ‬اًح ػِْ ‪٣ ٫‬لخ‪ ١‬ر‪ ٚ‬ػِٔخ ‪ :‬كٌٌُي اًح ٍث‪٣ ٫ ٢‬لخ‪ ١‬ر‪ٍ ٚ‬إ‪٣‬ش كٌخٕ ك‪ٗ ٢‬ل‪٢‬‬
‫ح‪٩‬ىٍحى ٖٓ اػزخص ػظٔظ‪ٓ ٚ‬خ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬يكخ ‪ٛٝ‬لش ًٔخٍ ‪ًٝ‬خٕ ًُي ىُ‪ ٬٤‬ػِ‪ ٠‬اػزخص حَُإ‪٣‬ش‬
‫‪ ٫‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ٜ٤‬خ ٌُ٘‪ ٚ‬ىُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬اػزخص حَُإ‪٣‬ش ٓغ ػيّ ح‪٩‬كخ‪١‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ‪ ٞٛ‬حُلن حٌُ‪ ١‬حطلن‬
‫ػِ‪ِٓ ٚ٤‬ق ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬أثٔظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬اًح طؤِٓض ًُي ‪ٝ :‬ؿيص ًَ ٗل‪ٔ٣ ٫ ٢‬ظِِّ ػز‪ٞ‬طخ ‪ٔٓ ٞٛ‬خ ُْ‬
‫‪ٜ٣‬ق هللا ر‪ٗ ٚ‬لٔ‪ ٚ‬كخٌُ‪ٜ٣ ٫ ٕ١‬ل‪ ٚٗٞ‬ا‪ ٫‬رخُِٔ‪ٞ‬د ‪٣ ُْ :‬ؼزظ‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش اُ‪ٜ‬خ ٓلٔ‪ٞ‬ىح رَ‬
‫‪ٞٓ ٫ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىح ‪ًٌُٝ‬ي ٖٓ ٗخًٍ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ًُ ٞ‬ي ًخٌُ‪ ٖ٣‬هخُ‪ٞ‬ح ‪٣ ٫‬ظٌِْ أ‪ َٟ٣ ٫ ٝ‬أ‪ْ٤ُ ٝ‬‬
‫ك‪ٞ‬م حُؼخُْ أ‪ٔ٣ ُْ ٝ‬ظ‪ ٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ‪٣ٝ‬و‪ ْ٤ُ : ُٕٞٞ‬ريحهَ حُؼخُْ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬زخ‪٘٣‬خ‬
‫ُِؼخُْ ‪ٓ ٫ٝ‬لخ‪٣‬ؼخ ُ‪ ; ٚ‬اً ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٛٞ٣‬ق ر‪ٜ‬خ حُٔؼي‪ٔ٤ُٝ ; ّٝ‬ض ‪ٛ ٢ٛ‬لش‬
‫ٓٔظِِٓش ‪ٛ‬لش ػز‪ٞ‬ص ‪ٌُٜٝ‬ح " هخٍ ٓلٔ‪ٞ‬ى رٖ ٓزٌظٌ‪ ُٖٔ " ٖ٤‬حىػ‪ًُ ٠‬ي ك‪ ٢‬حُوخُن ‪ِ٤ٓ :‬‬
‫ُ٘خ ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح حَُد حٌُ‪ ١‬طؼزظ‪ٝ ٚ‬ر‪ ٖ٤‬حُٔؼي‪ًٌُٝ . ّٝ‬ي ً‪٣ ٫ ٚٗٞ‬ظٌِْ أ‪ ْ٤ُ ٍِ٘٣ ٫ ٝ‬ك‪٢‬‬

‫‪21‬‬
‫ًُي ‪ٛ‬لش ٓيف ‪ًٔ ٫ٝ‬خٍ ; رَ ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ك‪ٜ٤‬خ ط٘ز‪ ُٚ ٚ٤‬رخُٔ٘و‪ٛ ٞ‬خص أ‪ ٝ‬حُٔؼي‪ٓٝ‬خص‬
‫ك‪ ٌٜٙ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٜ٘ٓ :‬خ ٓخ ‪٣ ٫‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ ٚ‬ا‪ ٫‬حُٔؼي‪ٜ٘ٓٝ ّٝ‬خ ٓخ ‪٣ ٫‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ ٚ‬ا‪ ٫‬حُـٔخىحص‬
‫‪ٝ‬حُ٘خه‪ ٚ‬كٖٔ هخٍ ‪ٓ ٞٛ ٫ :‬زخ‪ُِ ٖ٣‬ؼخُْ ‪ٓ ٫ٝ‬يحهَ ُِؼخُْ ك‪ ٜٞ‬رُِٔ٘ش ٖٓ هخٍ ‪ ٞٛ ٫ :‬هخثْ‬
‫ر٘لٔ‪ ٫ٝ ٚ‬رـ‪ ٫ٝ َٙ٤‬هي‪ٓ ٫ٝ ْ٣‬ليع ‪ٓ ٫ٝ‬ظويّ ػِ‪ ٠‬حُؼخُْ ‪ٓ ٫ٝ‬وخٍٕ ُ‪ ٖٓٝ ٚ‬هخٍ ‪ :‬اٗ‪ٚ‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬رل‪٤ٓ ٫ٝ ٢‬ض ‪٤ٔٓ ٫ٝ‬غ ‪ ٫ٝ‬ر‪ٓ ٫ٝ َ٤ٜ‬ظٌِْ ُِٓ‪ ٚ‬إٔ ‪٤ٓ ٌٕٞ٣‬ظخ أ‪ ْٛ‬أػٔ‪ ٠‬أرٌْ ‪.‬‬
‫كبٕ هخٍ ‪ :‬حُؼٔ‪ ٠‬ػيّ حُز‪ َٜ‬ػٔخ ٖٓ ٗؤٗ‪ ٚ‬إٔ ‪٣‬وزَ حُز‪ٓٝ َٜ‬خ ُْ ‪٣‬وزَ حُز‪ً َٜ‬خُلخث‪٢‬‬
‫‪٣ ٫‬وخٍ ُ‪ ٚ‬أػٔ‪ ٫ٝ ٠‬ر‪ َ٤ٜ‬ه‪ٌٛ : ُٚ َ٤‬ح ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف ح‪ٛ‬طِلظٔ‪ٝ ٙٞ‬ا‪ ٫‬كٔخ ‪ٛٞ٣‬ق رؼيّ‬
‫حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ ٍٚ‬حٌُ‪ٛٝ ٌٖٔ٣ : ّ٬‬ل‪ ٚ‬رخُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُؼٔ‪ٝ ٠‬حُوَّ ‪ٝ‬حُؼـٔش ‪ٝ‬أ‪٠٣‬خ‬
‫كٌَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٣‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ ٌٜٙ‬ح‪ٗٝ ٍٞٓ٧‬وخث‪ٜ٠‬خ كبٕ هللا هخىٍ ػِ‪ ٠‬ؿؼَ حُـٔخى ك‪٤‬خ‬
‫ًٔخ ؿؼَ ػ‪ ٠ٓٞٓ ٠ٜ‬ك‪٤‬ش حرظِؼض حُلزخٍ ‪ٝ‬حُؼ‪ٝ ٢ٜ‬أ‪٠٣‬خ كخٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف‬
‫ر‪ ٌٜٙ‬حُ‪ٜ‬لخص أػظْ ٗو‪ٜ‬خ ٖٓٔ ‪٣ ٫‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ٜ‬خ ٓغ حط‪ ٚ‬حك‪ ٚ‬ر٘وخث‪ٜ٠‬خ ‪ .‬كخُـٔخى‬
‫‪ :‬أػظْ ٗو‪ٜ‬خ ٖٓ حُل‪٢‬‬ ‫حٌُ‪ٛٞ٣ ٫ ١‬ق رخُز‪ ٫ٝ َٜ‬حُؼٔ‪ ٫ٝ ٠‬حٌُ‪ ٫ٝ ّ٬‬حُوَّ‬
‫ح‪٧‬ػٔ‪ ٠‬ح‪٧‬هَّ كبًح ه‪ : َ٤‬إ حُزخٍ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ١‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رٌُي ‪ً :‬خٕ ك‪ًُ ٢‬ي ٖٓ ‪ٛٝ‬ل‪ٚ‬‬
‫; ٓغ أٗ‪ ٚ‬اًح ؿؼَ‬ ‫رخُ٘و‪ ٚ‬أػظْ ٓٔخ اًح ‪ٛٝ‬ق رخُوَّ ‪ٝ‬حُؼٔ‪ٝ ٠‬حُ‪ٗٝ ْٜٔ‬ل‪ًُ ٞ‬ي‬
‫‪ٌٛٝ .‬ح ط٘ز‪ٚ٤‬‬ ‫ؿ‪ َ٤‬هخرَ ُ‪ٜ‬خ ًخ ٕ ط٘ز‪ٜ٤‬خ ُ‪ ٚ‬رخُـٔخى حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ٞ‬حكي ٓ٘‪ٜ‬خ‬
‫رخُـٔخىحص ; ‪ ٫‬رخُل‪ٞ٤‬حٗخص ‪ ,‬كٌ‪٤‬ق ٖٓ هخٍ ًُي ؿ‪ٔٓ َٙ٤‬خ ‪ِ٣‬ػْ أٗ‪ ٚ‬ط٘ز‪ ٚ٤‬رخُل‪ٝ ٢‬أ‪٠٣‬خ‬
‫ك٘لْ ٗل‪ ٌٙٛ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ٗو‪ًٔ ٚ‬خ إٔ اػزخط‪ٜ‬خ ًٔخٍ كخُل‪٤‬خس ٖٓ ك‪٤‬غ ‪ٓ ٢ٛ ٢ٛ‬غ هطغ‬
‫‪ًٌُٝ ,‬ي حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪َٜ‬‬ ‫حُ٘ظَ ػٖ طؼ‪ ٖ٤٤‬حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ر‪ٜ‬خ ‪ٛ‬لش ًٔخٍ‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُلؼَ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ; ‪ٓٝ‬خ ًخٕ ‪ٛ‬لش ًٔخٍ ‪ :‬ك‪ٓ ٜٞ‬زلخٗ‪ ٚ‬أكن إٔ ‪٣‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٖٓ ٚ‬‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص كِ‪٣ ُْ ٞ‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٓ ٚ‬غ حط‪ٜ‬خف حُٔوِ‪ٞ‬م ر‪ٌُ : ٚ‬خٕ حُٔوِ‪ٞ‬م أًَٔ ٓ٘‪. ٚ‬‬
‫‪٘٣ :‬ل‪ ٕٞ‬ػ٘‪ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬حط‪ٜ‬خك‪ٚ‬‬ ‫‪ٝ‬حػِْ إٔ حُـ‪٤ٜٔ‬ش حُٔل‪٠‬ش ًخُوَحٓطش ‪ٟ ٖٓٝ‬خ‪ٛ‬خ‪ْٛ‬‬
‫رخُ٘و‪ ٖ٣ٞ٤‬كظ‪٣ ٠‬و‪ ْ٤ُ ُٕٞٞ‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ْ٤ُ ٫ٝ‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫ٝ‬ك‪ ْ٤ُ ٫ٝ ٢‬رل‪ٓٝ ٢‬ؼِ‪ّٞ‬‬
‫إٔ حُوِ‪ ٞ‬ػٖ حُ٘و‪ٔٓ ٖ٤٠٤‬ظ٘غ ك‪ ٢‬ريحث‪ ٚ‬حُؼو‪ً ٍٞ‬خُـٔغ ر‪ ٖ٤‬حُ٘و‪ٝ . ٖ٤٠٤‬آهَ‪ٛٝ ٕٝ‬ل‪ٙٞ‬‬

‫‪22‬‬
‫; ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء أػظْ ًلَح ٖٓ أ‪ُٝ‬جي ٖٓ‬ ‫رخُ٘ل‪ ٢‬كو‪ ٢‬كوخُ‪ٞ‬ح ُ‪ ْ٤‬رل‪٤ٔٓ ٫ٝ ٢‬غ ‪ ٫ٝ‬ر‪َ٤ٜ‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٝ ٚ‬أ‪ُٝ‬جي أػظْ ًلَح ٖٓ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬كبًح ه‪ُٜ َ٤‬ئ‪٫‬ء ‪ٌٛ‬ح ٓٔظِِّ ‪ٛٝ‬ل‪ ٚ‬ر٘و‪ٞ٤‬‬
‫ًُي ًخُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٝ ْٜٔ‬حُزٌْ هخُ‪ٞ‬ح اٗٔخ ‪ًُ ِِّ٣‬ي ُ‪ً ٞ‬خٕ هخر‪ٌُُ ٬‬ي ‪ٌٛٝ‬ح ح‪٫‬ػظٌحٍ ‪٣ِ٣‬ي‬
‫‪ ْٛٝ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ ْ٤ُ : ُٕٞٞ‬ريحهَ حُؼخُْ ‪٫ٝ‬‬ ‫ه‪ ُْٜٞ‬كٔخىح ‪ًٌُٝ‬ي ٖٓ ‪ٟ‬خ‪ٛ ٠ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪-‬‬
‫هخٍؿ‪ ٚ‬اًح ه‪ٌٛ َ٤‬ح ٓٔظ٘غ ك‪ٍَٟٝ ٢‬س حُؼوَ ًٔخ اًح ه‪ ْ٤ُ : َ٤‬روي‪ٓ ٫ٝ ْ٣‬ليع ‪٫ٝ -‬‬
‫‪ٝ‬حؿذ ‪ ٫ٝ ٌٖٔٓ ٫ٝ‬هخثْ ر٘لٔ‪ ٫ٝ ٚ‬هخثْ رـ‪ َٙ٤‬هخُ‪ٞ‬ح ‪ٌٛ‬ح اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬اًح ًخٕ هخر‪ٌُُ ٬‬ي‬
‫‪ٝ‬حُوز‪ ٍٞ‬اٗٔخ ‪ ٖٓ ٌٕٞ٣‬حُٔظل‪ ِ٤‬كبًح حٗظل‪ ٠‬حُظل‪ ِ٤‬حٗظل‪ ٠‬هز‪ ٖ٣ٌٛ ٍٞ‬حُٔظ٘خه‪ . ٖ٤٠‬ك‪٤‬وخٍ‬
‫ُ‪ ْٜ‬ػِْ حُوِن رخٓظ٘خع حُوِ‪ ٖ٣ٌٛ ٚ٘ٓ ٞ‬حُ٘و‪ ٞٛ : ٖ٤٠٤‬ػِْ ٓطِن ‪ٔ٣ ٫‬ظؼ٘‪ٞٓ ٚ٘ٓ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُظل‪ ِ٤‬حًٌُٔ‪ : ٍٞ‬إ أٍ‪٣‬ي ر‪ ًٕٞ ٚ‬ح‪٧‬ك‪٤‬خُ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس طل‪ ٢٤‬ر‪ ٚ‬ك‪ٌٜ‬ح ‪ ٞٛ‬حُيحهَ ك‪ ٢‬حُؼخُْ‬
‫; ‪ٝ‬إ أٍ‪٣‬ي ر‪ ٚ‬أٗ‪٘ٓ ٚ‬لخُ ػٖ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ; أ‪ٓ ١‬زخ‪ُٜ ٖ٣‬خ ٓظٔ‪ ِ٤‬ػ٘‪ٜ‬خ ك‪ٌٜ‬ح ‪ ٞٛ‬حُوَ‪ٝ‬ؽ‬
‫كخُٔظل‪َ٣ ِ٤‬حى ر‪ ٚ‬طخٍس ٓخ ‪ ٞٛ‬ىحهَ حُؼخُْ ‪ٝ‬طخٍس ٓخ ‪ ٞٛ‬هخٍؽ حُؼخُْ كبًح ه‪ ْ٤ُ َ٤‬رٔظل‪ِ٤‬‬
‫ًخٕ ّ ػ٘خ‪ ْ٤ُ ٙ‬ريحهَ حُؼخُْ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿ‪ , ٚ‬ك‪ ْٜ‬ؿ‪َٝ٤‬ح حُؼزخٍس ُ‪ٞٔٛٞ٤‬ح ٖٓ ‪٣ ٫‬ل‪ ْٜ‬كو‪٤‬وش‬
‫ه‪ ُْٜٞ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ٓؼ٘‪ ٠‬آهَ ‪ ٞٛٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حٌُ‪ ١‬ػِْ كٔخى‪ ٙ‬ر‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ ; ًٔخ كؼَ أ‪ُٝ‬جي‬
‫رو‪ ْ٤ُ ُْٜٞ‬رل‪٤ٓ ٫ٝ ٢‬ض ‪ٞٓ ٫ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٓ ٫ٝ‬ؼي‪ ٫ٝ ّٝ‬ػخُْ ‪ ٫ٝ‬ؿخ‪. َٛ‬‬
‫القاعذة الثانيت إٔ ٓخ أهزَ ر‪ ٚ‬حَُٓ‪ ٍٞ‬ػٖ ٍر‪ ٚ‬كبٗ‪٣ ٚ‬ـذ ح‪ٔ٣٩‬خٕ ر‪ٞٓ - ٚ‬حء ػَك٘خ ٓؼ٘خ‪ٙ‬‬
‫أ‪ٗ ُْ ٝ‬ؼَف ‪ ٚٗ٧ -‬حُ‪ٜ‬خىم حُٔ‪ٜ‬ي‪ٝ‬م ; كٔخ ؿخء ك‪ ٢‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ‪ٝ‬ؿذ ػِ‪ًَ ٠‬‬
‫ٓئٖٓ ح‪ٔ٣٩‬خٕ ر‪ٝ ٚ‬إ ُْ ‪٣‬ل‪ٓ ْٜ‬ؼ٘خ‪ًٌُٝ ٙ‬ي ٓخ ػزض رخطلخم ِٓق ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬أثٔظ‪ٜ‬خ ٓغ إٔ ‪ٌٛ‬ح‬
‫ح‪ٓ٧‬ش ‪ٓٝ‬خ ط٘خُع‬ ‫حُزخد ‪ٞ٣‬ؿي ػخٓظ‪ٜٛٞ٘ٓ ٚ‬خ ك‪ ٢‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ٓظلن ػِ‪ ٚ٤‬ر‪ِٓ ٖ٤‬ق‬
‫ك‪ ٚ٤‬حُٔظؤهَ‪ٗ ٕٝ‬ل‪٤‬خ ‪ٝ‬اػزخطخ كِ‪ ْ٤‬ػِ‪ ٠‬أكي رَ ‪ : ُٚ ٫ٝ‬إٔ ‪ٞ٣‬حكن أكيح ػِ‪ ٠‬اػزخص ُلظ‪ ٚ‬أ‪ٝ‬‬
‫ٗل‪ ٚ٤‬كظ‪٣ ٠‬ؼَف َٓحى‪ ٙ‬كبٕ أٍحى كوخ هزَ ‪ٝ‬إ أٍحى رخ‪ٍ ٬١‬ى ‪ٝ‬إ حٗظَٔ ً‪ ٚٓ٬‬ػِ‪ ٠‬كن‬
‫‪ٝ‬رخ‪٣ ُْ َ١‬وزَ ٓطِوخ ‪َ٣ ُْٝ‬ى ؿٔ‪٤‬غ ٓؼ٘خ‪ ٙ‬رَ ‪ٞ٣‬هق حُِلع ‪٣ٝ‬لَٔ حُٔؼ٘‪ًٔ ٠‬خ ط٘خُع‬
‫‪ ,‬كِلع حُـ‪ٜ‬ش هي ‪َ٣‬حى ر‪٢ٗ ٚ‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؿ‪ َ٤‬هللا‬ ‫حٍٗخّ ك‪ ٢‬حُـ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حُظل‪ٝ ِ٤‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي‬
‫ك‪ٓ ٌٕٞ٤‬وِ‪ٞ‬هخ ًٔخ اًح أٍ‪٣‬ي رخُـ‪ٜ‬ش ٗلْ حُؼَٕ أ‪ٗ ٝ‬لْ حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬هي ‪َ٣‬حى ر‪ٓ ٚ‬خ ُ‪ْ٤‬‬

‫‪23‬‬
‫رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؿ‪ َ٤‬هللا طؼخُ‪ًٔ ٠‬خ اًح أٍ‪٣‬ي رخُـ‪ٜ‬ش ٓخ ك‪ٞ‬م حُؼخُْ ‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬أٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٚ‬‬
‫اػزخص ُلع حُـ‪ٜ‬ش ‪ٗ ٫ٝ‬ل‪ ًْ ٚ٤‬ح ك‪ ٚ٤‬اػزخص حُؼِ‪ٝ ٞ‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ‪ٝ‬حُل‪ٞ‬ه‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼَ‪ٝ‬ؽ اُ‪ٗٝ ٚ٤‬ل‪ٞ‬‬
‫ٓزلخٗ‪ٚ‬‬ ‫ًُي ‪ٝ‬هي ػِْ إٔ ٓخ ػْ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ا‪ ٫‬حُوخُن ‪ٝ‬حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ٝ‬حُوخُن ٓزخ‪ُِٔ ٖ٣‬وِ‪ٞ‬م ‪-‬‬
‫‪ٝ‬طؼخُ‪ ْ٤ُ - ٠‬ك‪ٓ ٢‬وِ‪ٞ‬هخط‪٢ٗ ٚ‬ء ٖٓ ًحط‪ ٫ٝ ; ٚ‬ك‪ً ٢‬حط‪٢ٗ ٚ‬ء ٖٓ ٓوِ‪ٞ‬هخط‪ . ٚ‬ك‪٤‬وخٍ ُٖٔ‬
‫ٗل‪ ٠‬حُـ‪ٜ‬ش ‪ :‬أطَ‪٣‬ي رخُـ‪ٜ‬ش أٗ‪ٜ‬خ ٗ‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓوَ‪ٝ‬م ؟ كخهلل ُ‪ ْ٤‬ىحه‪ ٬‬ك‪ ٢‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص أّ‬
‫طَ‪٣‬ي رخُـ‪ٜ‬ش ٓخ ‪ٍٝ‬حء حُؼخُْ ؟ ك‪٣ٍ ٬‬ذ إٔ هللا ك‪ٞ‬م حُؼخُْ ٓزخ‪ُِٔ ٖ٣‬وِ‪ٞ‬هخص ‪ًٌُٝ‬ي ‪٣‬وخٍ‬
‫ُٖٔ هخٍ هللا ك‪ ٢‬ؿ‪ٜ‬ش ‪ :‬أطَ‪٣‬ي رٌُي إٔ هللا ك‪ٞ‬م حُؼخُْ ؟ أ‪ ٝ‬طَ‪٣‬ي ر‪ ٚ‬إٔ هللا ىحهَ ك‪٢ٗ ٢‬ء‬
‫‪ ١‬ك‪ ٜٞ‬رخ‪ًٌُٝ َ١‬ي ُلع‬ ‫ٖٓ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ؟ كبٕ أٍىص ح‪ ٍٝ٧‬ك‪ ٜٞ‬كن ‪ٝ‬إ أٍىص حُؼخٕ‬
‫; رَ هي ‪ٓٝ‬غ ًَٓ‪ٚ٤‬‬ ‫حُظل‪ : ِ٤‬إ أٍحى ر‪ ٚ‬إٔ هللا طل‪ ُٙٞ‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص كخهلل أػظْ ‪ٝ‬أًزَ‬
‫‪ٓٝ { :‬خ هيٍ‪ٝ‬ح هللا كن هيٍ‪ٝ ٙ‬ح‪ ٍٝ٧‬ؿٔ‪٤‬ؼخ‬ ‫حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ٝ ٍٝ٧‬هي هخٍ هللا طؼخُ‪٠‬‬
‫هز‪٠‬ظ‪ ّٞ٣ ٚ‬حُو‪٤‬خٓش ‪ٝ‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ٓط‪٣ٞ‬خص ر‪ٝ . } ٚ٘٤ٔ٤‬هي ػزض ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخف ػٖ حُ٘ز‪٠ِٛ ٢‬‬
‫‪ :‬أٗخ‬ ‫هللا ع ُ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬أٗ‪ ٚ‬هخٍ ‪٣ { :‬وز‪ ٞ‬هللا ح‪٣ٝ ٍٝ٧‬ط‪ ١ٞ‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ر‪ ٚ٘٤ٔ٤‬ػْ ‪٣‬و‪ٍٞ‬‬
‫حُِٔي أ‪ِٞٓ ٖ٣‬ى ح‪ ٍٝ٧‬؟ } ‪ٝ‬ك‪ ٢‬كي‪٣‬غ آهَ ‪ٝ { :‬اٗ‪٤ُ ٚ‬يك‪ٛٞ‬خ ًٔخ ‪٣‬يك‪ ٞ‬حُ‪ٜ‬ز‪٤‬خٕ‬
‫رخٌَُس } ‪ٝ‬ك‪ ٢‬كي‪٣‬غ حرٖ ػزخّ ‪ٓ { :‬خ حُٔٔ‪ٞ‬حص حُٔزغ ‪ٝ‬ح‪ ٍٕٟٞ٧‬حُٔزغ ‪ٓٝ‬خ ك‪ ٖٜ٤‬ك‪٢‬‬
‫‪٣‬ي حَُكٖٔ ا‪ً ٫‬وَىُش ك‪٣ ٢‬ي أكيًْ } ‪ٝ‬إ أٍحى ر‪ ٚ‬أٗ‪٘ٓ ٚ‬لخُ ػٖ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ; أ‪ٓ ١‬زخ‪ٖ٣‬‬
‫ُ‪ٜ‬خ ٓ٘ل‪ َٜ‬ػ٘‪ٜ‬خ ُ‪ ْ٤‬كخ‪ ٫‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ :‬ك‪ٓ ٜٞ‬زلخٗ‪ًٔ ٚ‬خ هخٍ أثٔش حُٔ٘ش ‪ :‬ك‪ٞ‬م ٓٔ‪ٞ‬حط‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬
‫ػَٗ‪ ٚ‬رخثٖ ٖٓ هِو‪. ٚ‬‬
‫القاعذة الثالثت اًح هخٍ حُوخثَ ‪ :‬ظخ‪ َٛ‬حُ٘‪َٓ ٜٙٞ‬حى أ‪ ٝ‬ظخ‪َٛٛ‬خ ُ‪ ْ٤‬رَٔحى كبٗ‪٣ ٚ‬وخٍ ‪:‬‬
‫ًخٕ حُوخثَ ‪٣‬ؼظوي إٔ ظخ‪َٛٛ‬خ حُظٔؼ‪ َ٤‬ر‪ٜ‬لخص‬ ‫ُلع حُظخ‪ َٛ‬ك‪ ٚ٤‬اؿٔخٍ ‪ٝ‬حٗظَحى كبٕ‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ ٖ٤‬أ‪ٓ ٝ‬خ ‪ ٖٓ ٞٛ‬ه‪ٜ‬خث‪ ْٜٜ‬ك‪٣ٍ ٬‬ذ إٔ ‪ٌٛ‬ح ؿ‪َٓ َ٤‬حى ; ‪ ٌُٖٝ‬حُِٔق ‪ٝ‬ح‪٧‬ثٔش ُْ‬
‫‪ٌٞٗٞ٣‬ح ‪ٌٛ ٕٞٔٔ٣‬ح ظخ‪َٛٛ‬خ ‪َ٣ ٫ٝ‬ط‪ ٕٞ٠‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ظخ‪ َٛ‬حُوَإٓ ‪ٝ‬حُلي‪٣‬غ ًلَح ‪ٝ‬رخ‪٬١‬‬
‫‪ٝ‬هللا ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬أػِْ ‪ٝ‬أكٌْ ٖٓ إٔ ‪ ٚٓ٬ً ٌٕٞ٣‬حٌُ‪ٛٝ ١‬ق ر‪ ٕ ٚ‬كٔ‪٣ ٫ ٚ‬ظ‪ٚ٘ٓ َٜ‬‬
‫‪ :‬طخٍس‬ ‫ا‪ٓ ٫‬خ ‪ً ٞٛ‬لَ أ‪ٝ ٍ٬ٟ ٝ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬ـؼِ‪ ٕٞ‬ظخ‪َٛٛ‬خ ًُي ‪٣‬ـِط‪ٝ ٖٓ ٕٞ‬ؿ‪ٖ٤ٜ‬‬

‫‪24‬‬
‫‪٣‬ـؼِ‪ ٕٞ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلخٓي ظخ‪ َٛ‬حُِلع كظ‪٣ ٠‬ـؼِ‪ٓ ٙٞ‬لظخؿخ اُ‪ ٠‬طؤ‪٣ َ٣ٝ‬وخُق حُظخ‪٫ٝ َٛ‬‬
‫(‬ ‫‪ًٌُ ٌٕٞ٣‬ي ‪ٝ ,‬طخٍس ‪َ٣‬ى‪ ٕٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلن حٌُ‪ ٞٛ ١‬ظخ‪ َٛ‬حُِلع ‪٫‬ػظوخى‪ ْٛ‬أٗ‪ ٚ‬رخ‪َ١‬‬
‫كخ‪ًٔ ٍٝ٧‬خ هخُ‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬ػزي‪ ١‬ؿؼض كِْ ططؼٔ٘‪ } ٢‬حُلي‪٣‬غ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػَ ح‪٥‬هَ ‪{ :‬‬
‫حُلـَ ح‪ٞٓ٧‬ى ‪ ٖ٤ٔ٣‬هللا ك‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬كٖٔ ‪ٛ‬خكل‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬هزِ‪ ٚ‬كٌؤٗٔخ ‪ٛ‬خكق هللا ‪ٝ‬هزَ ‪} ٚ٘٤ٔ٣‬‬
‫‪ٝ‬ه‪ { : ُٚٞ‬هِ‪ٞ‬د حُؼزخى ر‪ ٖ٤‬أ‪ٛ‬زؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬أ‪ٛ‬خرغ حَُكٖٔ } كوخُ‪ٞ‬ح ‪ :‬هي ػِْ إٔ ُ‪ ْ٤‬ك‪٢‬‬
‫هِ‪ٞ‬ر٘خ أ‪ٛ‬خرغ حُلن ك‪٤‬وخٍ ُ‪ ُٞ : ْٜ‬أػط‪٢‬طْ حُ٘‪ ٜٙٞ‬كو‪ٜ‬خ ٖٓ حُي‪ُ٫‬ش ُؼِٔظْ أٗ‪ٜ‬خ ُْ طيٍ‬
‫ا‪ ٫‬ػِ‪ ٠‬كن أٓخ ( حُ‪ٞ‬حكي كو‪ { : ُٚٞ‬حُلـَ ح‪ٞٓ٧‬ى ‪ ٖ٤ٔ٣‬هللا ك‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬كٖٔ ‪ٛ‬خكل‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬هزِ‪ ٚ‬كٌؤٗٔخ ‪ٛ‬خكق هللا ‪ٝ‬هزَ ‪٣َٛ } ٚ٘٤ٔ٣‬ق ك‪ ٢‬إٔ حُلـَ ح‪ٞٓ٧‬ى ُ‪ٛ ٞٛ ْ٤‬لش هلل ‪٫ٝ‬‬
‫‪ٗ ٞٛ‬لْ ‪ ٚٗ٧ ; ٚ٘٤ٔ٣‬هخٍ ‪ ٖ٤ٔ٣ { :‬هللا ك‪ ٢‬ح‪ٝ } ٍٝ٧‬هخٍ ‪ { :‬كٖٔ هزِ‪ٛٝ ٚ‬خكل‪ ٚ‬كٌؤٗٔخ‬
‫‪ٛ‬خكق هللا ‪ٝ‬هزَ ‪ٓٝ } ٚ٘٤ٔ٣‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ حُٔ٘ز‪ ٞٛ ْ٤ُ ٚ‬حُٔ٘ز‪ ٚ‬ر‪ ٚ‬كل‪ٗ ٢‬لْ حُلي‪٣‬غ ر‪٤‬خٕ إٔ‬
‫ٓٔظِٔ‪ٜٓ ْ٤ُ ٚ‬خكلخ هلل ; ‪ٝ‬أٗ‪ٗ ٞٛ ْ٤ُ ٚ‬لْ ‪ ٚ٘٤ٔ٣‬كٌ‪٤‬ق ‪٣‬ـؼَ ظخ‪ً َٙٛ‬لَح ‪ٓ ٚٗ٧‬لظخؽ‬
‫اُ‪ ٠‬حُظؤ‪ٓ . َ٣ٝ‬غ إٔ ‪ٌٛ‬ح حُلي‪٣‬غ اٗٔخ ‪٣‬ؼَف ػٖ حرٖ ػزخّ ؟ ‪ٝ‬أٓخ حُلي‪٣‬غ ح‪٥‬هَ ‪ :‬ك‪ٜٞ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ٓلَٔح ‪٣ { :‬و‪ ٍٞ‬هللا ػزي‪ ! ١‬ؿؼض كِْ ططؼٔ٘‪ ٢‬ك‪٤‬و‪ٍ : ٍٞ‬د ! ً‪٤‬ق أ‪١‬ؼٔي‬
‫‪ٝ‬أٗض ٍد حُؼخُٔ‪ ٖ٤‬؟ ك‪٤‬و‪ : ٍٞ‬أٓخ ػِٔض إٔ ػزي‪ ١‬ك‪ٗ٬‬خ ؿخع كِ‪ ٞ‬أ‪١‬ؼٔظ‪ُٞ ٚ‬ؿيص ًُي‬
‫ػ٘ي‪ ١‬ػزي‪َٟٓ ! ١‬ض كِْ طؼيٗ‪ ٢‬ك‪٤‬و‪ٍ : ٍٞ‬د ! ً‪٤‬ق أػ‪ٞ‬ىى ‪ٝ‬أٗض ٍد حُؼخُٔ‪ ٖ٤‬؟‬
‫ك‪٤‬و‪ : ٍٞ‬أٓخ ػِٔض إٔ ػزي‪ ١‬ك‪ٗ٬‬خ َٓ‪ ٝ‬كِ‪ ٞ‬ػيط‪ُٞ ٚ‬ؿيط٘‪ ٢‬ػ٘ي‪ٌٛٝ } ٙ‬ح ‪٣َٛ‬ق ك‪ ٢‬إٔ‬
‫هللا ٓزلخٗ‪٣ ٫ٝ َٝٔ٣ ُْ ٚ‬ـغ ‪ َٝٓ ٌُٖٝ‬ػزي‪ٝ ٙ‬ؿخع ػزي‪ ٙ‬كـؼَ ؿ‪ٞ‬ػ‪ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ػ‪ٚ‬‬
‫‪ٓ َٟٚٓ َٟٚٓٝ‬لَٔح ًُي رؤٗي ُ‪ ٞ‬أ‪١‬ؼٔظ‪ُٞ ٚ‬ؿيص ًُي ػ٘ي‪ ُٞٝ ١‬ػيط‪ُٞ ٚ‬ؿيط٘‪ ٢‬ػ٘ي‪ٙ‬‬
‫; كِْ ‪٣‬زن ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ ُلع ‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬طؤ‪ٝ َ٣ٝ‬أٓخ ه‪ { ُٚٞ‬هِ‪ٞ‬د حُؼزخى ر‪ ٖ٤‬أ‪ٛ‬ذػ‪ٖٓ ٖ٤‬‬
‫أ‪ٛ‬خرغ حَُكٖٔ } ‪ ,‬كبٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬ك‪ ٢‬ظخ‪ َٙٛ‬إٔ حُوِذ ٓظ‪ َٜ‬رخ‪ٛ٧‬خرغ ‪ٔٓ ٫ٝ‬خّ ُ‪ٜ‬خ ‪٫ٝ‬‬
‫‪:‬‬ ‫أٗ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ؿ‪ٞ‬ك‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ ٢‬ه‪ ٍٞ‬حُوخثَ ‪ٌٛ‬ح ر‪٣ ٖ٤‬ي‪ٓ ١‬خ ‪٣‬وظ‪ٓ ٢٠‬زخَٗط‪٤ُ ٚ‬ي‪ٝ ٚ٣‬اًح ه‪َ٤‬‬
‫حُٔلخد حُٔٔوَ ر‪ ٖ٤‬حُٔٔخء ‪ٝ‬ح‪٣ ُْ ٍٝ٧‬وظ‪ ٞ‬إٔ ‪ٔٓ ٌٕٞ٣‬خٓخ ُِٔٔخء ‪ٝ‬ح‪ٍٝ٧‬‬
‫‪ٗٝ‬ظخثَ ‪ٌٛ‬ح ًؼ‪َ٤‬س ‪ٔٓٝ‬خ ‪٘٣‬ز‪ ٌٛ ٚ‬ح حُو‪ ٍٞ‬إٔ ‪٣‬ـؼَ حُِلع ٗظ‪َ٤‬ح ُٔخ ُ‪ٓ ْ٤‬ؼِ‪ًٔ ٚ‬خ ه‪ َ٤‬ك‪٢‬‬

‫‪25‬‬
‫ه‪ٓ { ُٚٞ‬خ ٓ٘ؼي إٔ طٔـي ُٔخ هِوض ر‪٤‬ي‪ } ١‬؟ كو‪ٓ ٞٛ َ٤‬ؼَ ه‪ { : ُٚٞ‬أ‪َٝ٣ ُْٝ‬ح أٗخ هِو٘خ‬
‫ُ‪ٔٓ ْٜ‬خ ػِٔض أ‪٣‬ي‪٘٣‬خ أٗؼخٓخ } ؟ ك‪ٌٜ‬ح ُ‪ٓ ْ٤‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح ; ‪٘ٛ ٚٗ٧‬خ أ‪ٟ‬خف حُلؼَ اُ‪ ٠‬ح‪٣٧‬ي‪; ١‬‬
‫ك‪ٜ‬خٍ ٗز‪ٜ٤‬خ رو‪ { : ُٚٞ‬كزٔخ ًٔزض أ‪٣‬ي‪٘ٛٝ } ٌْ٣‬خ أ‪ٟ‬خف حُلؼَ اُ‪ ٚ٤‬كوخٍ ‪ُٔ { :‬خ هِوض }‬
‫ػْ هخٍ ‪ { :‬ر‪٤‬ي‪ٝ } ١‬أ‪٠٣‬خ ‪ :‬كبٗ‪٘ٛ ٚ‬خ ًًَ ٗلٔ‪ ٚ‬حُٔويٓش ر‪٤ٜ‬ـش حُٔلَى ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪٤‬ي‪ًًَ ٖ٣‬‬
‫ُلع حُظؼ٘‪٤‬ش ًٔخ ك‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬رَ ‪٣‬يح‪ٓ ٙ‬زٔ‪١ٞ‬ظخٕ } ‪٘ٛٝ‬خى أ‪ٟ‬خف ح‪٣٧‬ي‪ ١‬اُ‪٤ٛ ٠‬ـش‬
‫حُـٔغ ك‪ٜ‬خٍ ًو‪ { : ُٚٞ‬طـَ‪ ١‬رؤػ‪٘٘٤‬خ } ‪ٌٛٝ .‬ح ك‪ ( ٢‬حُـٔغ ٗظ‪ َ٤‬م‪ { : ُٚٝ‬ر‪٤‬ي‪ ٙ‬حُِٔي }‬
‫‪ٝ‬ر‪٤‬ي‪ ٙ‬حُو‪ َ٤‬ك‪ ( ٢‬حُٔلَى كخهلل ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ٗ ًٌَ٣ ٠‬لٔ‪ ٚ‬طخٍس ر‪٤ٜ‬ـش حُٔلَى ٓظ‪َٜ‬ح أ‪ٝ‬‬
‫ٓ‪َٔ٠‬ح ‪ٝ‬طخٍس ر‪٤ٜ‬ـش حُـٔغ ًو‪ { : ُٚٞ‬اٗخ كظل٘خ ُي كظلخ ٓز‪٘٤‬خ } ‪ٝ‬أٓؼخٍ ًُي ‪ًٌَ٣ ٫ٝ .‬‬
‫ٗلٔ‪ ٚ‬ر‪٤ٜ‬ـش حُظؼ٘‪٤‬ش ه‪٤ٛ ٕ٧ ; ٢‬ـش حُـٔغ طوظ‪ ٢٠‬حُظؼظ‪ ْ٤‬حٌُ‪ٔ٣ ١‬ظلو‪ٍٝ ; ٚ‬رٔخ طيٍ‬
‫ػِ‪ٓ ٠‬ؼخٗ‪ ٢‬أٓٔخث‪ٝ ٚ‬أٓخ ‪٤ٛ‬ـش حُظؼ٘‪٤‬ش كظيٍ ػِ‪ ٠‬حُؼيى حُٔل‪ٓ ٞٛٝ ٍٜٞ‬ويّ ػٖ ًُي‬
‫كِ‪ ٞ‬هخٍ ‪ٓ { :‬خ ٓ٘ؼي إٔ طٔـي ُٔخ هِوض ر‪٤‬ي‪ُٔ } ١‬خ ًخٕ ًو‪ٔٓ { : ُٚٞ‬خ ػِٔض أ‪٣‬ي‪٘٣‬خ }‬
‫‪ٗ ٞٛٝ‬ظ‪ َ٤‬ه‪ { : ُٚٞ‬ر‪٤‬ي‪ ٙ‬حُِٔي } ‪ٝ‬ر‪٤‬ي‪ ٙ‬حُو‪ ُٞٝ َ٤‬هخٍ هِوض ر‪٤ٜ‬ـش ح‪٩‬كَحى ٌُخٕ ٓلخٍهخ‬
‫ُ‪ ; ٚ‬كٌ‪٤‬ق اًح هخٍ هِوض ر‪٤‬ي‪ ١‬؟ ر‪٤ٜ‬ـش حُظؼ٘‪٤‬ش ‪ٌٛ‬ح ٓغ ى‪٫٫‬ص ح‪٧‬كخى‪٣‬غ حُٔٔظل‪٠٤‬ش رَ‬
‫حُٔظ‪ٞ‬حطَس ‪ٝ‬اؿٔخع حُِٔق ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ ٓخ ىٍ ػِ‪ ٚ٤‬حُوَإٓ ًٔخ ‪ٓ ٞٛ‬زٔ‪ ١ٞ‬ك‪ٟٞٓ ٢‬ؼ‪ٓ ٚ‬ؼَ‬
‫‪:‬‬ ‫ه‪ { : ُٚٞ‬حُٔؤط‪ ٕٞ‬ػ٘ي هللا ػِ‪٘ٓ ٠‬خرَ ٖٓ ٗ‪ ٍٞ‬ػٖ ‪ ٖ٤ٔ٣‬حَُكٖٔ ‪ًِٝ‬ظخ ‪٣‬ي‪ٖ٤ٔ٣ ٚ٣‬‬
‫حٌُ‪٣ ٖ٣‬ؼيُ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬كٌٔ‪ٝ ْٜ‬أ‪ٓٝ ْٜ٤ِٛ‬خ ‪ُٞٝ‬ح } ‪ٝ‬أٓؼخٍ ًُي ‪ٝ‬إ ًخٕ حُوخثَ ‪٣‬ؼظوي إٔ ظخ‪َٛ‬‬
‫حُ٘‪ ٜٙٞ‬حُٔظ٘خُع ك‪ٓ ٢‬ؼ٘خ‪ٛ‬خ ٖٓ ؿْ٘ ظخ‪ َٛ‬حُ٘‪ ٜٙٞ‬حُٔظلن ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘خ‪ٛ‬خ ‪-‬‬
‫‪ٝ‬حُظخ‪ ٞٛ َٛ‬حَُٔحى ك‪ ٢‬حُـٔ‪٤‬غ ‪ -‬كبٕ هللا ُٔخ أهزَ أٗ‪ ٚ‬رٌَ ٗ‪٢‬ء ػِ‪ٝ ْ٤‬أٗ‪ ٚ‬ػِ‪٢ٗ ًَ ٠‬ء‬
‫هي‪ٝ َ٣‬حطلن أ‪ َٛ‬حُٔ٘ش ‪ٝ‬أثٔش حُِٔٔٔ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ػِ‪ ٠‬ظخ‪ٝ َٙٛ‬إٔ ظخ‪ُ ً َٛ‬ي َٓحى ‪:‬‬
‫ًخٕ ٖٓ حُٔؼِ‪ ّٞ‬أٗ‪٣َ٣ ُْ ْٜ‬ي‪ٝ‬ح ر‪ٌٜ‬ح حُظخ‪ َٛ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِٔ‪ً ٚ‬ؼِٔ٘خ ‪ٝ‬هيٍط‪ً ٚ‬ويٍط٘خ‬
‫; ُْ ‪َٓ ٌٖ٣‬حى‪ ْٛ‬أٗ‪ٓ ٚ‬ؼَ‬ ‫‪ًٌُٝ‬ي ُٔخ حطلو‪ٞ‬ح ػِ‪ ٠‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬كو‪٤‬وش ػخُْ كو‪٤‬وش هخىٍ كو‪٤‬وش‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬م حٌُ‪ ٞٛ ١‬ك‪ ٢‬ػِ‪ ْ٤‬هي‪ ; َ٣‬كٌٌُي اًح هخُ‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪٣ { : ٠‬لز‪٣ٝ ْٜ‬لز‪} ٚٗٞ‬‬
‫{ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ٍٟٞٝ ْٜ‬ح ػ٘‪ٝ } ٚ‬ه‪ { : ُٚٞ‬ػْ حٓظ‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ } أٗ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ظخ‪َٙٛ‬‬

‫‪26‬‬
‫ُْ ‪٣‬وظ‪ًُ ٞ‬ي إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ظخ‪ َٙٛ‬حٓظ‪ٞ‬حء ًخٓظ‪ٞ‬حء حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ ٫ٝ‬كزخ ًلز‪ٍٟ ٫ٝ ٚ‬خ ًَ‪ٟ‬خ‪ٙ‬‬
‫كبٕ ًخٕ حُٔٔظٔغ ‪٣‬ظٖ إٔ ظخ‪ َٛ‬حُ‪ٜ‬لخص طٔخػَ ‪ٛ‬لخص حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ ُِٚٓ ٖ٤‬إٔ ‪ٌٕٞ٣ ٫‬‬
‫ٗ‪٢‬ء ٖٓ ظخ‪ًُ َٛ‬ي َٓحىح ‪ٝ‬إ ًخٕ ‪٣‬ؼظوي إٔ ظخ‪ٍٛ ٙ‬خ ٓخ ‪٤ِ٣‬ن رخُوخُن ‪٣ٝ‬وظ‪ ٚ‬ر‪ُْ ٚ‬‬
‫‪ٗ ُٚ ٌٖ٣‬ل‪ٌٛ ٢‬ح حُظخ‪ٗٝ َٛ‬ل‪ ٢‬إٔ ‪َٓ ٌٕٞ٣‬حىح ا‪ ٫‬ريُ‪٣ َ٤‬يٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘ل‪ ْ٤ُٝ ; ٢‬ك‪ ٢‬حُؼوَ‬
‫‪ ٫ٝ‬حُٔٔغ ٓخ ‪٘٣‬ل‪ٌٛ ٢‬ح ا‪ ٖٓ ٫‬ؿْ٘ ٓخ ‪٘٣‬ل‪ ٢‬ر‪ٓ ٚ‬خثَ حُ‪ٜ‬لخص ك‪ ٌٕٞ٤‬حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٢‬حُـٔ‪٤‬غ‬
‫‪ٝ‬حكيح ‪ٝ‬ر‪٤‬خٕ ‪ٌٛ‬ح إٔ ‪ٛ‬لخط٘خ ٓ٘‪ٜ‬خ ٓخ ‪ ٢ٛ‬أػ‪٤‬خٕ ‪ٝ‬أؿٔخّ ‪ ٢ٛٝ‬أرؼخ‪ُ٘ ٝ‬خ ًخُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ‬حُ‪٤‬ي ‪:‬‬
‫‪ٜ٘ٓٝ‬خ ٓخ ‪ٓ ٞٛ‬ؼخٕ ‪ٝ‬أػَح‪ ٢ٛٝ ٝ‬هخثٔش ر٘خ ‪ً :‬خُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪.‬‬
‫‪٣ ُْ :‬وَ حُِٔٔٔ‪ ٕٞ‬إ‬ ‫ػْ إ ٖٓ حُٔؼِ‪ ّٞ‬إٔ حَُد ُٔخ ‪ٛٝ‬ق ٗلٔ‪ ٚ‬رؤٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ػِ‪ ْ٤‬هي‪َ٣‬‬
‫ظخ‪ٌٛ َٛ‬ح ؿ‪َٓ َ٤‬حى ‪ٓ ٕ٧‬ل‪ًُ ّٜٞ‬ي ك‪ ٢‬كو‪ٓ ٚ‬ؼَ ٓل‪ ٜٚٓٞ‬ك‪ ٢‬كو٘خ ; كٌٌُي ُٔخ ‪ٛٝ‬ق‬
‫ٗلٔ‪ ٚ‬رؤٗ‪ ٚ‬م ُن آىّ ر‪٤‬ي‪ٞ٣ ُْ ٚ٣‬ؿذ ًُي إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ظخ‪ َٙٛ‬ؿ‪َٓ َ٤‬حى ‪ٓ ٕ٧‬ل‪ًُ ّٜٞ‬ي ك‪٢‬‬
‫كو‪ًٔ ٚ‬ل‪ ٜٚٓٞ‬ك‪ ٢‬كو٘خ رَ ‪ٛ‬لش حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ط٘خٓز‪ . ٚ‬كبًح ًخٗض ٗلٔ‪ ٚ‬حُٔويٓش ُ‪ٔ٤‬ض ٓؼَ‬
‫ً‪ٝ‬حص حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ ٖ٤‬ك‪ٜ‬لخط‪ًٌ ٚ‬حط‪ٔ٤ُ ٚ‬ض ً‪ٜ‬لخص حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ٔٗٝ ٖ٤‬زش ‪ٛ‬لش حُٔوِ‪ٞ‬م اُ‪ٚ٤‬‬
‫ً٘ٔزش ‪ٛ‬لش حُوخُن اُ‪ ْ٤ُٝ ٚ٤‬حُٔ٘ٔ‪ٞ‬د ًخُٔ٘ٔ‪ٞ‬د ‪ ٫ٝ‬حُٔ٘ٔ‪ٞ‬د اُ‪ً ٚ٤‬خُٔ٘ٔ‪ٞ‬د اُ‪; ٚ٤‬‬
‫ًٔخ هخٍ ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ { ِْٓٝ ٚ٤‬طَ‪ٍ ٕٝ‬رٌْ ًٔخ طَ‪ ٕٝ‬حُْ٘ٔ ‪ٝ‬حُؤَ } ك٘ز‪ ٚ‬حَُإ‪٣‬ش‬
‫رخَُإ‪٣‬ش ‪٘٣ ُْٝ‬ز‪ ٚ‬حَُٔث‪ ٢‬رخَُٔث‪. ٢‬‬
‫وهذا يتبين بالقاعذة الرابعت ‪ ٞٛٝ‬إٔ ًؼ‪َ٤‬ح ٖٓ حُ٘خّ ‪٣‬ظ‪ ْٛٞ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜ‬لخص أ‪ً ٝ‬ؼ‪َ٤‬‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ ; أ‪ ٝ‬أًؼَ‪ٛ‬خ أ‪ًِٜ ٝ‬خ أٗ‪ٜ‬خ طٔخػَ ‪ٛ‬لخص حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ ٖ٤‬ػْ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪٘٣‬ل‪ًُ ٢‬ي حٌُ‪ ١‬ك‪ٜٚٔ‬‬
‫ك‪٤‬وغ ك‪ ( ٢‬أٍرؼش أٗ‪ٞ‬حع ٖٓ حُٔلخً‪ ( - : َ٣‬أكي‪ٛ‬خ ً‪ٓ ٚٗٞ‬ؼَ ٓخ ك‪ ٖٓ ٜٚٔ‬حُ٘‪ٜٙٞ‬‬
‫ر‪ٜ‬لخص حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ٝ ٖ٤‬ظٖ إٔ ٓيُ‪ ٍٞ‬حُ٘‪ ٞٛ ٜٙٞ‬حُظٔؼ‪ ( َ٤‬حُؼخٗ‪ ٢‬أٗ‪ ٚ‬اًح ؿؼَ ًُي ‪ٞٛ‬‬
‫ٓل‪ٜٜٓٞ‬خ ‪ٝ‬ػطِ‪ ٚ‬رو‪٤‬ض حُ٘‪ٓ ٜٙٞ‬ؼطِش ػٔخ ىُض ػِ‪ ٖٓ ٚ٤‬اػزخص حُ‪ٜ‬لخص ح ُ‪٬‬ثوش رخهلل ‪.‬‬
‫ك‪٤‬زو‪ٓ ٠‬غ ؿ٘خ‪٣‬ظ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُ٘‪ٝ ; ٜٙٞ‬ظ٘‪ ٚ‬حُٔ‪٤‬ت حٌُ‪ ١‬ظ٘‪ ٚ‬رخهلل ‪ - ٍُٚٞٓٝ‬ك‪٤‬غ ظٖ إٔ‬
‫حٌُ‪٣ ١‬ل‪ٜٔٓ٬ً ٖٓ ْٜ‬خ ‪ ٞٛ‬حُظٔؼ‪ َ٤‬حُزخ‪ - َ١‬هي ػطَ ٓخ أ‪ٝ‬ىع هللا ‪ ٍُٚٞٓٝ‬ك‪ٜٔٓ٬ً ٢‬خ‬
‫( حُؼخُغ أٗ‪٘٣ ٚ‬ل‪ ٢‬طِي‬ ‫ٖٓ اػزخص حُ‪ٜ‬لخص هلل ‪ٝ‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬ح‪٤ُٜ٩‬ش حُ‪٬‬ثوش رـ‪ ٍ٬‬هللا طؼخُ‪٠‬‬

‫‪27‬‬
‫حص ػٖ هللا ‪ -‬ػِ ‪ٝ‬ؿَ ‪ -‬رـ‪ َ٤‬ػِْ ; ك‪ٓ ٌٕٞ٤‬ؼط‪ُٔ ٬‬خ ‪ٔ٣‬ظلو‪ ٚ‬حَُد ( حَُحرغ ‪ :‬أٗ‪ٚ‬‬
‫حُ‪ٜ‬ق‬
‫‪ٜ٣‬ق حَُد ر٘و‪ ٞ٤‬طِي حُ‪ٜ‬لخص ٖٓ ‪ٛ‬لخص ح‪ٞٓ٧‬حص ‪ٝ‬حُـٔخىحص أ‪ٛ ٝ‬لخص حُٔؼي‪ٓٝ‬خص‬
‫ك‪ ٌٕٞ٤‬هي ػطَ ر‪ٛ ٚ‬لخص حٌُٔخٍ حُظ‪ٔ٣ ٢‬ظلو‪ٜ‬خ حَُد ‪ٓٝ‬ؼِ‪ ٚ‬رخُٔ٘و‪ٛٞ‬خص ‪ٝ‬حُٔؼي‪ٓٝ‬خص‬
‫‪ٝ‬ػطَ حُ٘‪ ٜٙٞ‬ػٔخ ىُض ػِ‪ ٖٓ ٚ٤‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ؿؼَ ٓيُ‪ُٜٞ‬خ ‪ ٞٛ‬حُظٔؼ‪ َ٤‬رخُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪.‬‬
‫(‬ ‫ك‪٤‬ـٔغ ك‪ ّ٬ً ٢‬هللا ‪ٝ‬ك‪ ٢‬هللا ر‪ ٖ٤‬حُظؼط‪ٝ َ٤‬حُظٔؼ‪ِٓ ٌٕٞ٣ َ٤‬ليح ك‪ ٢‬أٓٔخء هللا ‪ٝ‬آ‪٣‬خط‪ٚ‬‬
‫ٓؼخٍ ًُي إٔ حُ٘‪ًِٜ ٜٙٞ‬خ ىُض ػِ‪ٛٝ ٠‬ق ح‪ ُٚ٩‬رخُؼِ‪ٝ ٞ‬حُل‪ٞ‬ه‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص‬
‫‪ٝ‬حٓظ‪ٞ‬حث‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ‪ -‬كؤٓخ ػِ‪ٓٝ ٙٞ‬زخ‪٘٣‬ظ‪ُِٔ ٚ‬وِ‪ٞ‬هخص ك‪٤‬ؼِْ رخُؼوَ ح ُٔ‪ٞ‬حكن ُِٔٔغ ;‬
‫‪ٝ‬أٓخ ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ كطَ‪٣‬ن حُؼِْ ر‪ ٞٛ ٚ‬حُٔٔغ ‪ ْ٤ُٝ .‬ك‪ ٢‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ‪ٛٝ‬ق‬
‫ُ‪ ٚ‬رؤٗ‪ ٫ ٚ‬ىحهَ حُؼخُْ ‪ ٫ٝ‬هخٍؿ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬زخ‪ٓ ٫ٝ ٚ٘٣‬يحهِ‪ ٚ‬ك‪٤‬ظٖ حُٔظ‪ ْٛٞ‬أٗ‪ ٚ‬اًح ‪ٛٝ‬ق‬
‫;‬ ‫رخ‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ‪ً :‬خٕ حٓظ‪ٞ‬حإ‪ً ٙ‬خٓظ‪ٞ‬حء ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػِ‪ ٠‬ظ‪ ٍٜٞ‬حُلِي ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ؼخّ‬
‫ًو‪ٝ { : ُٚٞ‬ؿؼَ ٌُْ ٖٓ حُلِي ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ؼخّ ٓخ طًَز‪ُ { } ٕٞ‬ظٔظ‪ٝٞ‬ح ػِ‪ ٠‬ظ‪ , } ٍٜٙٞ‬ك‪٤‬ظو‪َ٤‬‬
‫ُ‪ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬اًح ًخٕ ٓٔظ‪٣ٞ‬خ ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ًخٕ ٓلظخؿخ اُ‪ً ٚ٤‬لخؿش حُٔٔظ‪ ١ٞ‬ػِ‪ ٠‬حُلِي ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ؼخّ‬
‫كِ‪ ٞ‬ؿَهض حُٔل‪٘٤‬ش ُٔو‪ ٢‬حُٔٔظ‪ ١ٞ‬ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ ُٞٝ‬ػؼَص حُيحرش ُوَ حُٔٔظ‪ ١ٞ‬ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ .‬كو‪٤‬خّ‬
‫‪ٌٛ‬ح أٗ‪ ُٞ ٚ‬ػيّ حُؼَٕ ُٔو‪ ٢‬حَُد ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ػْ ‪٣َ٣‬ي رِػٔ‪ ٚ‬إٔ ‪٘٣‬ل‪ٌٛ ٢‬ح ك‪٤‬و‪: ٍٞ‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬حٓظ‪ٞ‬حإ‪ ٙ‬روؼ‪ٞ‬ى ‪ ٫ٝ‬حٓظوَحٍ ‪٣ ٫ٝ‬ؼِْ إٔ ٓٔٔ‪ ٠‬حُوؼ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪٣‬وخٍ ك‪ٓ ٚ٤‬خ ‪٣‬وخٍ‬
‫ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ; كبٕ ًخٗض حُلخؿش ىحهِش ك‪ًُ ٢‬ي ‪ :‬ك‪ ٬‬كَم ر‪ ٖ٤‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ‪ٝ‬حُوؼ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ ٞٛ ْ٤ُٝ‬ر‪ٌٜ‬ح حُٔؼ٘‪ٔٓ ٠‬ظ‪٣ٞ‬خ ‪ٔٓ ٫ٝ‬ظوَح ‪ ٫ٝ‬هخػيح ‪ٝ‬إ ُْ ‪٣‬يهَ ك‪٠ٔٔٓ ٢‬‬
‫ًُي ا‪ٓ ٫‬خ ‪٣‬يهَ ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء كبػزخص أكي‪ٔٛ‬خ ‪ٗٝ‬ل‪ ٢‬ح‪٥‬هَ طلٌْ ‪ٝ‬هي ػِْ إٔ ر‪ٖ٤‬‬
‫ٓٔٔ‪ ٠‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوَحٍ ‪ٝ‬حُوؼ‪ٞ‬ى كَ‪ٝ‬هخ ٓؼَ‪ٝ‬كش ‪ ٌُٖٝ .‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ إٔ ‪٣‬ؼِْ هطؤ‬
‫ط‪ٞ‬حث‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬ ‫ٖٓ ‪٘٣‬ل‪ ٢‬حُ٘‪٢‬ء ٓغ اػزخص ٗظ‪ًٝ َٙ٤‬ؤٕ ‪ٌٛ‬ح حُوطؤ ٖٓ هطج‪ ٚ‬ك‪ٓ ٢‬ل‪ ّٜٞ‬حّ‬
‫حُؼَٕ ك‪٤‬غ ظٖ أٗ‪ٓ ٚ‬ؼَ حٓظ‪ٞ‬حء ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػِ‪ ٠‬ظ‪ ٍٜٞ‬ح‪ٗ٧‬ؼخّ ‪ٝ‬حُلِي ‪ ْ٤ُٝ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُِلع‬
‫ٓخ ‪٣‬يٍ ػِ‪ًُ ٠‬ي ; ‪ ٚٗ٧‬أ‪ٟ‬خف ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء اُ‪ٗ ٠‬لٔ‪ ٚ‬حٌَُ‪ٔ٣‬ش ًٔخ أ‪ٟ‬خف اُ‪ٓ ٚ٤‬خثَ أكؼخُ‪ٚ‬‬
‫‪ٛٝ‬لخط‪ . ٚ‬كًٌَ أٗ‪ ٚ‬هِن ػْ حٓظ‪ًٔ ٟٞ‬خ ًًَ أٗ‪ ٚ‬هيٍ ك‪ٜ‬ي‪ٝ ٟ‬أٗ‪ ٚ‬ر٘‪ ٠‬حُٔٔخء رؤ‪٣‬ي ‪ًٔٝ‬خ‬

‫‪28‬‬
‫ًًَ أٗ‪ٓ ٚ‬غ ٓ‪ٛٝ ٠ٓٞ‬خٍ‪ٔٔ٣ ٕٝ‬غ ‪ٝ َٟ٣ٝ‬أٓؼخٍ ًُي ‪ .‬كِْ ‪ ًٌَ٣‬حٓظ‪ٞ‬حء ٓطِوخ ‪ِٜ٣‬ق‬
‫ُِٔوِ‪ٞ‬م ‪ ٫ٝ‬ػخٓخ ‪٣‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬حُٔوِ‪ٞ‬م ًٔخ ُْ ‪ٓ ًٌَ٣‬ؼَ ًُي ك‪ٓ ٢‬خثَ ‪ٛ‬لخط‪ٝ ٚ‬اٗٔخ ًًَ‬
‫حٓظ‪ٞ‬حء أ‪ٟ‬خك‪ ٚ‬اُ‪ٗ ٠‬لٔ‪ ٚ‬حٌَُ‪ٔ٣‬ش كِ‪ ٞ‬هيٍ ‪ -‬ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ ٚ‬حُلَ‪ ٝ‬حُٔٔظ٘غ ‪ -‬أٗ‪ٓ ٞٛ ٚ‬ؼَ هِو‪ٚ‬‬
‫‪ -‬طؼخُ‪ ٠‬ػٖ ًُي ‪ٌُ -‬خٕ حٓظ‪ٞ‬حإ‪ٓ ٙ‬ؼَ حٓظ‪ ٞ‬حء هِو‪ ٚ‬أٓخ اًح ًخٕ ‪ٔٓ ْ٤ُ ٞٛ‬خػ‪ُ ٬‬وِو‪ ٚ‬رَ‬
‫هي ػِْ أٗ‪ ٚ‬حُـ٘‪ ٢‬ػٖ حُوِن ‪ٝ‬أٗ‪ ٚ‬حُوخُن ُِؼَٕ ‪ُٝ‬ـ‪ٝ َٙ٤‬إٔ ًَ ٓخ ٓ‪ٞ‬ح‪ٓ ٙ‬لظوَ اُ‪ٞٛٝ ٚ٤‬‬
‫حُـ٘‪ ٢‬ػٖ ًَ ٓخ ٓ‪ٞ‬ح‪ ًٌَ٣ ُْ ٞٛٝ ٙ‬ا‪ ٫‬حٓظ‪ٞ‬حء ‪٣‬و‪ ًٌَ٣ ُْ ٜٚ‬حٓظ‪ٞ‬حء ‪٣‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬ؿ‪٫ٝ َٙ٤‬‬
‫‪ِٜ٣‬ق ُ‪ًٔ - ٚ‬خ ُْ ‪ ًٌَ٣‬ك‪ ٢‬ػِٔ‪ٝ ٚ‬هيٍط‪ٍٝ ٚ‬إ‪٣‬ظ‪ٔٓٝ ٚ‬ؼ‪ٝ ٚ‬م ُو‪ ٚ‬ا‪ٓ ٫‬خ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬ر‪- ٚ‬‬
‫كٌ‪٤‬ق ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪٣‬ظ‪ ْٛٞ‬أٗ‪ ٚ‬اًح ًخٕ ٓٔظ‪٣ٞ‬خ ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ ًخٕ ٓلظخؿخ اُ‪ٝ ٚ٤‬أٗ‪ٓ ُٞ ٚ‬و‪٢‬‬
‫حُؼَٕ ُوَ ٖٓ ػِ‪ ٚ٤‬؟ ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ػٔخ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُظخُٔ‪ٝ ٕٞ‬حُـخكي‪ ٕٝ‬ػِ‪ٞ‬ح ًز‪َ٤‬ح ‪َٛ‬‬
‫‪ٌٛ‬ح ا‪ ٫‬ؿ‪ٓ َٜ‬ل‪ ٖٔٓ ٍ٬ٟٝ ٞ‬ك‪ًُ ْٜ‬ي ‪ٝ‬ط‪ ٚٔٛٞ‬أ‪ ٝ‬ظ٘‪ ٚ‬ظخ‪ َٛ‬حُِلع ‪ٓٝ‬يُ‪ ُٚٞ‬أ‪ ٝ‬ؿ‪ُٞ‬‬
‫ًُي ػِ‪ ٍ ٠‬د حُؼخُٔ‪ ٖ٤‬حُـ٘‪ ٢‬ػٖ حُوِن ؟ رَ ُ‪ ٞ‬هيٍ إٔ ؿخ‪ ٬ٛ‬ك‪ٓ ْٜ‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح ‪ٝ‬ط‪ٚٔٛٞ‬‬
‫ُز‪ ُٚ ٖ٤‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪٣ ٫‬ـ‪ٝ ُٞ‬أٗ‪٣ ُْ ٚ‬يٍ حُِلع ػِ‪ ٚ٤‬أ‪ًٔ ٬ٛ‬خ ُْ ‪٣‬يٍ ػِ‪ٗ ٠‬ظخثَ‪ ٙ‬ك‪ٓ ٢‬خثَ‬
‫ٓخ ‪ٛٝ‬ق ر‪ ٚ‬حَُد ٗلٔ‪ . ٚ‬كِٔخ هخٍ ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ٝ { : ٠‬حُٔٔخء ر٘‪٘٤‬خ‪ٛ‬خ رؤ‪٣‬ي } ك‪٣ َٜ‬ظ‪ْٛٞ‬‬
‫ٓظ‪ ْٛٞ‬إٔ ر٘خء‪ٓ ٙ‬ؼَ ر٘خء ح‪ ٥‬ىٓ‪ ٢‬حُٔلظخؽ حٌُ‪٣ ١‬لظخؽ اُ‪ُٗ ٠‬ز‪ٓٝ َ٤‬ـخٍف ‪َٟٝ‬د ُزٖ‬
‫‪ٝ‬ؿزَ ‪ٝ ٖ٤١‬أػ‪ٞ‬حٕ ؟ ػْ هي ػِْ إٔ هللا طؼخُ‪ ٠‬هِن حُؼخُْ رؼ‪ ٚ٠‬ك‪ٞ‬م رؼ‪٣ ُْٝ ٞ‬ـؼَ‬
‫ػخُ‪ٓ ٚ٤‬لظوَح اُ‪ٓ ٠‬خكِ‪ ٚ‬كخُ‪ٜٞ‬حء ك‪ٞ‬م ح‪ٓ ْ٤ُٝ ٍٝ٧‬لظوَح اُ‪ ٠‬إٔ طلِٔ‪ ٚ‬ح‪ٍٝ٧‬‬
‫ح‪ٍٝ٧‬‬ ‫‪ٝ‬حُٔلخد أ‪٠٣‬خ ك‪ٞ‬م ح‪ٓ ْ٤ُٝ ٍٝ٧‬لظوَح اُ‪ ٠‬إٔ طلِٔ‪ٝ ٚ‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ك‪ٞ‬م‬
‫‪ٔ٤ُٝ‬ض ٓلظوَس اُ‪ ٠‬كَٔ ح‪ُٜ ٍٝ٧‬خ ; كخُؼِ‪ ٢‬ح‪٧‬ػِ‪ٍ ٠‬د ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ ٌٚ٤ِٓٝ‬اًح ًخٕ ك‪ٞ‬م‬
‫ؿٔ‪٤‬غ هِو‪٤ً : ٚ‬ق ‪٣‬ـذ إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬لظخؿخ اُ‪ ٠‬هِو‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ػَٗ‪ ٚ‬؟ أ‪٤ً ٝ‬ق ‪ٔ٣‬ظِِّ ػِ‪ٙٞ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬هِو‪ٌٛ ٚ‬ح ح‪٫‬كظوخٍ ‪ ْ٤ُ ٞٛٝ‬رٔٔظِِّ ك‪ ٢‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص ؟ ‪ٝ‬هي ػِْ إٔ ٓخ ػزض ُٔوِ‪ٞ‬م‬
‫ٖٓ حُـ٘‪ ٠‬ػٖ ؿ‪ َٙ٤‬كخُن حُن ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬أكن ر‪ٝ ٚ‬أ‪ًٌُٝ ٠ُٝ‬ي ه‪ { : ُٚٞ‬أأٓ٘ظْ ٖٓ‬
‫ك‪ ٢‬حُٔٔخء إٔ ‪٣‬ؤق رٌْ ح‪ ٍٝ٧‬كبًح ‪ ٢ٛ‬طٔ‪ ٖٓ } ٍٞ‬ط‪ ْٛٞ‬إٔ ٓوظ‪ ٌٙٛ ٠٠‬ح‪٣٥‬ش إٔ‬
‫‪ٝ ,‬إ ً٘خ اًح هِ٘خ ‪ :‬إ حُْ٘ٔ‬ ‫‪ ٌٕٞ٣‬هللا ك‪ ٢‬ىحهَ حُٔٔ‪ٞ‬حص ك‪ ٜٞ‬ؿخ‪ٟ َٛ‬خٍ رخ‪٫‬طلخم‬

‫‪29‬‬
‫‪ٝ‬حُؤَ ك‪ ٢‬حُٔٔخء ‪٣‬وظ‪ًُ ٢٠‬ي كبٕ كَف ( ك‪ٓ ٢‬ظؼِن رٔخ هزِ‪ٝ ٚ‬رٔخ رؼي‪ - ٙ‬ك‪ ٜٞ‬رلٔذ‬
‫حُٔ‪٠‬خف اُ‪ٌُٜٝ ٚ٤‬ح ‪٣‬لَم ر‪ ًٕٞ ٖ٤‬حُ٘‪٢‬ء ك‪ ٢‬حٌُٔخٕ ‪ ًٕٞٝ‬حُـْٔ ك‪ ٢‬حُل‪ًٕٞٝ ِ٤‬‬
‫حُؼَ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬حُـْٔ ‪ ًٕٞٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حَُٔآس ‪ ًٕٞٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٢‬حُ‪ٍٞ‬م كبٕ ٌَُ ٗ‪ٞ‬ع ٖٓ ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪ٞٗ٧‬حع هخ‪ٛ‬ش ‪٣‬ظٔ‪ ِ٤‬ر‪ٜ‬خ ػٖ ؿ‪ٝ َٙ٤‬إ ًخٕ كَف ( ك‪ٔٓ ٢‬ظؼٔ‪ ٬‬ك‪ًُ ٢‬ي كِ‪ ٞ‬هخٍ هخثَ‬
‫‪ :‬حُغٍٕ ك‪ ٢‬حُٔٔخء أ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬؟ ُو‪ َ٤‬ك‪ ٢‬حُٔٔخء ‪ ُٞٝ‬ه‪ : َ٤‬حُـ٘ش ك‪ ٢‬حُٔٔخء أّ ك‪٢‬‬
‫ح‪ ٍٝ٧‬؟ ُو‪ َ٤‬حُـ٘ش ك‪ ٢‬حُٔٔخء ; ‪ًُ ٖٓ ِِّ٣ ٫ٝ‬ي إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُؼَٕ ىحهَ حُٔٔ‪ٞ‬حص رَ‬
‫‪ ٫ٝ‬حُـ٘ش كوي ػزض ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ػٖ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬أٗ‪ ٚ‬هخٍ ‪ { :‬اًح ٓؤُظْ هللا‬
‫} ك‪ٌٜٙ‬‬ ‫حُـ٘ش كخٓؤُ‪ ٙٞ‬حُلَى‪ ّٝ‬كبٗ‪ ٚ‬أػِ‪ ٠‬حُـ٘ش ‪ٝ‬أ‪ ٢ٓٝ‬حُـ٘ش ‪ٓٝ‬ول‪ٜ‬خ ػَٕ حَُكٖٔ‬
‫حُـ٘ش ٓول‪ٜ‬خ حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُؼَٕ ك‪ٞ‬م ح‪٧‬ك‪٬‬ى ‪ٓ .‬غ إٔ حُـ٘ش ك‪ ٢‬حُٔٔخء ‪َ٣‬حى ر‪ ٚ‬حُؼِ‪ٞٓ ٞ‬حء‬
‫ًخٗض ك‪ٞ‬م ح‪٧‬ك‪٬‬ى أ‪ ٝ‬طلظ‪ٜ‬خ هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كِ‪ٔ٤‬يى رٔزذ اُ‪ ٠‬حُٔٔخء } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪{ : ٠‬‬
‫‪ٝ‬أُِٗ٘خ ٖٓ حُٔٔخء ٓخء ‪ٍٜٞ١‬ح } ‪ُٔٝ‬خ ًخٕ هي حٓظوَ ك‪ٗ ٢‬ل‪ ّٞ‬حُٔوخ‪١‬ز‪ ٖ٤‬إٔ هللا ‪ٞٛ‬‬
‫حُؼِ‪ ٢‬ح‪٧‬ػِ‪ٝ ; ٠‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ٞ‬م ًَ ٗ‪٢‬ء ًخٕ حُٔل‪ ٖٓ ّٜٞ‬ه‪ : ُٚٞ‬اٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُٔٔخء أٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُؼِ‪ٞ‬‬
‫‪ٝ‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ٞ‬م ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ًٌُٝ .‬ي حُـخٍ‪٣‬ش ُٔخ هخٍ ُ‪ٜ‬خ أ‪ ٖ٣‬هللا ؟ هخُض ك‪ ٢‬حُٔٔخء اٗٔخ أٍحىص‬
‫حُؼِ‪ٓ ٞ‬غ ػيّ طو‪ ٜٚ٤ٜ‬رخ‪٧‬ؿٔخّ حُٔوِ‪ٞ‬هش ‪ٝ‬كِ‪ ُٚٞ‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬اًح ه‪ : َ٤‬حُؼِ‪ ٞ‬كبٗ‪٣ ٚ‬ظ٘خ‪ٓ ٍٝ‬خ‬
‫ك‪ٞ‬م حُٔوِ‪ٞ‬هخص ًِ‪ٜ‬خ كٔخ ك‪ٞ‬ه‪ٜ‬خ ًِ‪ٜ‬خ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬حُٔٔخء ‪٣ ٫ٝ‬وظ‪ٌٛ ٢٠‬ح إٔ ‪٘ٛ ٌٕٞ٣‬خى ظَف‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣ ١‬ل‪ ٢٤‬ر‪ ٚ‬اً ُ‪ ْ٤‬ك‪ٞ‬م حُؼخُْ ٗ‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ا‪ ٫‬هللا ًٔخ ُ‪ ٞ‬ه‪ : َ٤‬حُؼَٕ ك‪ ٢‬حُٔٔخء‬
‫كبٗ‪٣ ٫ ٚ‬وظ‪ ٢٠‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُؼَٕ ك‪٢ٗ ٢‬ء آهَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓوِ‪ٞ‬م ‪ٝ‬إ هيٍ إٔ حُٔٔخء حَُٔحى‬
‫ر‪ٜ‬خ ح‪٧‬ك‪٬‬ى ‪ً :‬خٕ حَُٔحى اٗ‪ ٚ‬ػِ‪ٜ٤‬خ ًٔخ هخٍ ‪ِٛ٧ٝ { :‬زٌْ٘ ك‪ ٢‬ؿٌ‪ٝ‬ع حُ٘وَ } ‪ًٔٝ‬خ هخٍ‬
‫‪ { :‬كٔ‪َٝ٤‬ح ك‪ ٢‬ح‪ًٔٝ } ٍٝ٧‬خ هخٍ ‪ { :‬كٔ‪٤‬ل‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬ح‪٣ٝ } ٍٝ٧‬وخٍ ‪ :‬ك‪ ٕ٬‬ك‪ ٢‬حُـزَ‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔطق ‪ٝ‬إ ًخٕ ػِ‪ ٠‬أػِ‪٢ٗ ٠‬ء ك‪. ٚ٤‬‬
‫‪ .‬كبٕ هللا هخٍ ‪ { :‬أك‪٬‬‬ ‫القاعذة الخامست أٗخ ٗؼِْ ُٔخ أهزَٗخ ر‪ٝ ٖٓ ٚ‬ؿ‪ ٚ‬ى‪ٝ ٕٝ‬ؿ‪ٚ‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ { :‬أكِْ‬ ‫‪٣‬ظيرَ‪ ٕٝ‬حُوَإٓ ‪ً ُٞٝ‬خٕ ٖٓ ػ٘ي ؿ‪ َ٤‬هللا ُ‪ٞ‬ؿي‪ٝ‬ح ك‪ ٚ٤‬حهظ‪٬‬كخ ًؼ‪َ٤‬ح‬
‫‪٣‬يرَ‪ٝ‬ح حُو‪ٝ } , ٍٞ‬هخٍ ‪ً { :‬ظخد أُِٗ٘خ‪ ٙ‬اُ‪٤‬ي ٓزخٍى ُ‪٤‬يرَ‪ٝ‬ح آ‪٣‬خط‪٤ُٝ ٚ‬ظًٌَ أ‪ُٞٝ‬ح ح‪ُ٧‬زخد‬

‫‪30‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ { :‬أك‪٣ ٬‬ظيرَ‪ ٕٝ‬حُوَإٓ أّ ػِ‪ ٠‬هِ‪ٞ‬د أهلخُ‪ٜ‬خ } ‪ .‬كؤَٓ رظيرَ حٌُظخد ًِ‪ٝ ٚ‬هي هخٍ‬
‫طؼخُ‪ ٞٛ { : ٠‬حٌُ‪ ١‬أٍِٗ ػِ‪٤‬ي حٌُظخد ٓ٘‪ ٚ‬آ‪٣‬خص ٓلٌٔخص ‪ ٖٛ‬أّ حٌُظخد ‪ٝ‬أهَ ٓظ٘خر‪ٜ‬خص‬
‫كؤٓخ حٌُ‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬هِ‪ٞ‬ر‪٣ُ ْٜ‬ؾ ك‪٤‬ظزؼ‪ٓ ٕٞ‬خ ط٘خر‪ ٚ٘ٓ ٚ‬حرظـخء حُلظ٘ش ‪ٝ‬حرظـخء طؤ‪ٓٝ ِٚ٣ٝ‬خ ‪٣‬ؼِْ‬
‫طؤ‪ ِٚ٣ٝ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬حَُحٓو‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُؼِْ ‪٣‬و‪ ُٕٞٞ‬آٓ٘خ ر‪ ٖٓ ًَ ٚ‬ػ٘ي ٍر٘خ ‪ٓٝ‬خ ‪ ًٌَ٣‬ا‪ ٫‬أ‪ ُٞٝ‬ح‬
‫ح‪ُ٧‬زخد } ‪ٝ‬ؿٔ‪ِٓ ٍٜٞ‬ق ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬هِل‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬إٔ حُ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬ه‪ٓٝ { : ُٚٞ‬خ ‪٣‬ؼِْ طؤ‪ ِٚ٣ٝ‬ا‪٫‬‬
‫هللا } ‪ٌٛٝ‬ح ‪ ٞٛ‬حُٔؤػ‪ ٍٞ‬ػٖ أر‪ ٢‬رٖ ًؼذ ‪ٝ‬حرٖ ٓٔؼ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حرٖ ػزخّ ‪ٝ‬ؿ‪ ١ٍٝٝ َْٛ٤‬ػٖ‬
‫حرٖ ػزخّ أٗ‪ ٚ‬هخٍ ‪ :‬حُظلٔ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬أٍرؼش أ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬طلٔ‪ َ٤‬طؼَك‪ ٚ‬حُؼَد ٖٓ ً‪ٜٓ٬‬خ ‪ٝ‬طلٔ‪٫ َ٤‬‬
‫‪٣‬ؼٌٍ أكي رـ‪ٜ‬خُظ‪ٝ ٚ‬طقٓ‪ َ٤‬طؼِٔ‪ ٚ‬حُؼِٔخء ‪ٝ‬طلٔ‪٣ ٫ َ٤‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ٖٓ حىػ‪ ٠‬ػِٔ‪ ٚ‬ك‪ٜٞ‬‬
‫ًخًد ‪ٝ‬هي ٍ‪ ١ٝ‬ػٖ ٓـخ‪ٛ‬ي ‪١ٝ‬خثلش ‪ :‬إٔ حَُحٓو‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُؼِْ ‪٣‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬طؤ‪ٝ ِٚ٣ٝ‬هي هخٍ‬
‫ٓـخ‪ٛ‬ي ‪ :‬ػَ‪ٟ‬ض حُٔ‪ٜ‬لق ػِ‪ ٠‬حرٖ ػزخّ ٖٓ كخطلظ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬هخطٔظ‪ ٚ‬أ‪ٝ‬هل‪ ٚ‬ػ٘ي ًَ آ‪٣‬ش‬
‫‪ٝ‬أٓؤُ‪ ٚ‬ػٖ طلٔ‪َٛ٤‬خ ‪٘ٓ ٫ٝ‬خكخس ر‪ ٖ٤‬حُو‪ ٖ٤ُٞ‬ػ٘ي حُظلو‪٢‬م كبٕ ُلع ( حُظؤ‪ َ٣ٝ‬هي ‪ٛ‬خٍ رظؼيى‬
‫ح‪ٛ٫‬ط‪٬‬كخص ٓٔظؼٔ‪ ٬‬ك‪ ٢‬ػ‪٬‬ػش ٓؼخٕ ‪ ( - :‬أكي‪ٛ‬خ ‪ ٞٛٝ -‬ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔظؤهَ‪ٖ٣‬‬
‫ٖٓ حُٔظٌِٔ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُلو‪ٝ ٚ‬أ‪ - ُٚٞٛ‬إٔ ( حُظؤ‪َٛ ٞٛ َ٣ٝ‬ف حُِلع ػٖ ح‪٫‬كظٔخٍ حَُحؿق‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪٫‬كظٔخٍ حَُٔؿ‪ٞ‬ف ; ُيُ‪٣ َ٤‬وظَٕ ر‪ٌٛٝ ٚ‬ح ‪ ٞٛ‬حٌُ‪ ١‬ػ٘خ‪ ٙ‬أًؼَ ٖٓ طٌِْ ٖٓ‬
‫حُٔظؤهَ‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬طؤ‪ ٜٙٞٗ َ٣ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬طَى طؤ‪ِٜ٣ٝ‬خ ; ‪ًُ َٛٝ‬ي ٓلٔ‪ٞ‬ى أ‪ ٌّٞٓٓ ٝ‬أ‪ٝ‬‬
‫كن أ‪ ٝ‬رخ‪ َ١‬؟ ‪ ( . .‬حُؼخٗ‪ : ٢‬إٔ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬رٔؼ٘‪ ٠‬حُظلٔ‪ٌٛٝ َ٤‬ح ‪ ٞٛ‬حُـخُذ ػِ‪ ٠‬ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف‬
‫ٖٓ حُٔ‪ٜ٘‬ل‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُظلٔ‪ٝ - َ٤‬حهظِق‬ ‫حُٔلَٔ‪ُِ ٖ٣‬وَإٓ ًٔخ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬حرٖ ؿَ‪ٝ َ٣‬أٓؼخُ‪- ٚ‬‬
‫ػِٔخء حُظؤ‪ٓٝ َ٣ٝ‬ـخ‪ٛ‬ي آخّ حٍٓلَٔ‪ ; ٖ٣‬هخٍ حُؼ‪ " : ١ٍٞ‬اًح ؿخءى حُظلٔ‪ َ٤‬ػٖ ٓـخ‪ٛ‬ي‬
‫كلٔزي ر‪ٝ " ٚ‬ػِ‪ ٠‬طلٔ‪٣ َٙ٤‬ؼظٔي حُ٘خكؼ‪ٝ ٢‬أكٔي ‪ٝ‬حُزوخٍ‪ٝ ١‬ؿ‪َٔٛ٤‬خ كبًح ًًَ أٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ‬
‫طؤ‪ َ٣ٝ‬حُٔظ٘خر‪ ٚ‬كخَُٔحى ر‪ٓ ٚ‬ؼَكش طلٔ‪ ( َٙ٤‬حُؼخُغ ٖٓ ٓؼخٗ‪ ٢‬حُظؤ‪ ٞٛ : َ٣ٝ‬حُلو‪٤‬وش حُظ‪٢‬‬
‫‪٣‬ئ‪ ٍٝ‬اُ‪ٜ٤‬خ حٌُ‪ًٔ ّ٬‬خ هخٍ هللا طؼخُ‪٘٣ َٛ { : ٠‬ظَ‪ ٕٝ‬ا‪ ٫‬طؤ‪٣ ّٞ٣ ِٚ٣ٝ‬ؤط‪ ٢‬طؤ‪٣ ِٚ٣ٝ‬و‪ٍٞ‬‬
‫حٌُ‪ ٖٓ ٙٞٔٗ ٖ٣‬هزَ هي ؿخءص ٍَٓ ٍر٘خ رخُلن } ‪ .‬كظؤ‪ٓ َ٣ٝ‬خ ك‪ ٢‬حُوَإٓ ٖٓ أهزخٍ حُٔؼخى‬
‫‪ٓ ٞٛ‬خ أهزَ هللا ر‪ ٚ‬ك‪ٔٓ ٚ٤‬خ ‪ ٖٓ : ٌٕٞ٣‬حُو‪٤‬خٓش ‪ٝ‬حُلٔخد ‪ٝ‬حُـِحء ‪ٝ‬حُـ٘ش ‪ٝ‬حُ٘خٍ ‪ٗٝ‬ل‪ٞ‬‬

‫‪31‬‬
‫ًُي ًٔخ هخٍ هللا طؼخُ‪ ٠‬ك‪ ٢‬ه‪ٜ‬ش ‪ٓٞ٣‬ق ُٔخ ٓـي أر‪ٞ‬ح‪ٝ ٙ‬اه‪ٞ‬ط‪ ٚ‬هخٍ ‪٣ { :‬خ أرض ‪ٌٛ‬ح طؤ‪َ٣ٝ‬‬
‫‪ ٞٛ :‬طلٔ‪َ٤‬‬ ‫ٍإ‪٣‬خ‪ ٖٓ ١‬هزَ } كـؼَ ػ‪ٓ ٖ٤‬خ ‪ٝ‬ؿي ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٞٛ‬طؤ‪ َ٣ٝ‬حَُإ‪٣‬خ حُؼخٗ‪٢‬‬
‫(‬ ‫حٌُ‪ ٞٛٝ ّ٬‬حٌُ‪ ّ٬‬حٌُ‪٣ ١‬لَٔ ر‪ ٚ‬حُِلع كظ‪٣ ٠‬ل‪ٓ ْٜ‬ؼ٘خ‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬طؼَف ػِظ‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ىُ‪ٌٛٝ ِٚ٤‬ح‬
‫حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حُؼخُغ ‪ ٞٛ‬ػ‪ٓ ٖ٤‬خ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٚ٘ٓٝ‬ه‪ ٍٞ‬ػخث٘ش ‪ً { .‬خٕ حُ٘ز‪َٟٛ ٢‬‬
‫هللا ػِ‪٣ ِْٓٝ ٚ٤‬و‪ ٍٞ‬ك‪ًٍٞ ٢‬ػ‪ٓٝ ٚ‬ـ‪ٞ‬ى‪ٓ : ٙ‬زلخٗي حُِ‪ٍ ْٜ‬ر٘خ ‪ٝ‬رلٔيى حُِ‪ ْٜ‬حؿلَ ُ‪} ٢‬‬
‫‪٣‬ظؤ‪ ٍٝ‬حُوَإٓ ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬كٔزق رلٔي ٍري ‪ٝ‬حٓظـلَ‪ٝ } ٙ‬ه‪ٓ ٍٞ‬ل‪٤‬خٕ رٖ ػ‪٘٤٤‬ش ‪ :‬حُٔ٘ش‬
‫‪ ٢ٛ‬طؤ‪ َ٣ٝ‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ ٢ٜ‬كبٕ ٗلْ حُلؼَ حُٔؤٓ‪ ٍٞ‬ر‪ ٞٛ : ٚ‬طؤ‪ َ٣ٝ‬ح‪ َٓ٧‬ر‪ٗٝ ٚ‬لْ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ :‬حُلو‪ٜ‬خء‬ ‫حُٔوزَ ػ٘‪ ٞٛ ٚ‬صأ‪ َ٣ٝ‬حُوزَ ‪ٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬هزَ ‪ٝ‬أَٓ ‪ٌُٜٝ‬ح ‪٣‬و‪ ٍٞ‬أر‪ ٞ‬ػز‪٤‬ي ‪ٝ‬ؿ‪َٙ٤‬‬
‫; ‪ ٕ٧‬حُلو‪ٜ‬خء‬ ‫أػِْ رخُظؤ‪ ٖٓ َ٣ٝ‬أ‪ َٛ‬حُِـش ًٔخ ًًَ‪ٝ‬ح ًُي ك‪ ٢‬طلٔ‪ َ٤‬حٗظٔخٍ حُ‪ٜٔ‬خء‬
‫‪٣‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬طلٔ‪ٓ َ٤‬خ أَٓ ر‪ ٠ٜٗٝ ٚ‬ػ٘‪ُ ; ٚ‬ؼِٔ‪ ْٜ‬رٔوخ‪ٛ‬ي حَُٓ‪ ٠ِٛ ٍٞ‬هللا ػِ‪ًٔ ِْٓٝ ٚ٤‬خ‬
‫‪٣‬ؼِْ أطزخع روَح‪٤ٓٝ ١‬ز‪ٗٝ ٚ٣ٞ‬ل‪ٔٛٞ‬خ ٖٓ ٓوخ‪ٛ‬ي‪ٔٛ‬خ ٓخ ‪٣ ٫‬ؼِْ رٔـَى حُِـش ; ‪ ٌُٖٝ‬طؤ‪َ٣ٝ‬‬
‫ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ ٫ ٢ٜ‬ري ٖٓ ٓؼَكظ‪ ٚ‬رو‪٬‬ف طؤ‪ َ٣ٝ‬حُوزَ ‪ .‬اًح ػَف ًُي ‪ :‬كظؤ‪ٓ َ٣ٝ‬خ أهزَ‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ر‪ ٚ‬ػٖ ٗلٔ‪ ٚ‬حُٔويٓش حُٔظ‪ٜ‬لش رٔخ ُ‪ٜ‬خ ٖٓ كوخثن ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٞٛ‬كو‪٤‬وش‬
‫ٓخ أهزَ هللا ر‪ ٚ‬طؼخُ‪ٖٓ ٠‬‬ ‫ُ٘لٔ‪ ٚ‬حُٔويٓش حُٔظ‪ٜ‬لش رٔخ ُ‪ٜ‬خ ٖٓ كوخثن حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬طؤ‪َ٣ٝ‬‬
‫حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ‪ٗ ٞٛ‬لْ ٓخ ‪ ٖٓ ٌٕٞ٣‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ‪ٌُٜٝ‬ح ٓخ ‪٣‬ـ‪٢‬ء ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ ٗؼَٔ‬
‫رٔلٌٔ‪ٗٝ ٚ‬ئٖٓ رٔظ٘خر‪ٓ ٕ٧ ٜٚ‬خ أهزَ هللا ر‪ ٚ‬ػٖ ٗلٔ‪ٝ ٚ‬ػٖ حُ‪ ّٞ٤‬ح‪٥‬هَ ك‪ ٚ٤‬أُلخظ‬
‫ٓظ٘خر‪ٜ‬ش ‪٘٣‬ز‪ٓ ٚ‬ؼخٗ‪ٜ٤‬خ ٓخ ٗؼِٔ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ًٔخ أهزَ إٔ ك‪ ٢‬حُـ٘ش ُلٔخ ‪ُٝ‬ز٘خ ‪ٝ‬ػٔ‪ٝ ٬‬هَٔح‬
‫‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٌٛٝ‬ح ‪٘٣‬ز‪ٓ ٚ‬خ ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ُلظخ ‪ٓٝ‬ؼ٘‪ٓ ٞٛ ْ٤ُ ٌُٖٝ ; ٠‬ؼِ‪ ٫ٝ ٚ‬كو‪٤‬وظ‪ ٚ‬كؤٓٔخء‬
‫هللا طؼخُ‪ٛٝ ٠‬لخط‪ ٚ‬أ‪ٝ ٠ُٝ‬إ ًخٕ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬أٓٔخء حُؼزخى ‪ٛٝ‬لخط‪ ْٜ‬ط٘خر‪ ٚ‬إٔ ‪ٌٕٞ٣ ٫‬‬
‫‪٧‬ؿِ‪ٜ‬خ حُوخُن ٓؼَ حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ ٫ٝ ,‬كو‪٤‬وظ‪ً ٚ‬لو‪٤‬وظ‪ٝ ٚ‬ح‪٩‬هزخٍ ػٖ حُـخثذ ‪٣ ٫‬ل‪ ْٜ‬إ ُْ‬
‫‪٣‬ؼزَ ػ٘‪ ٚ‬دح‪ٔٓ٧‬خء حُٔؼِ‪ٓٞ‬ش ٓؼخٗ‪ٜ٤‬خ ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ‪٣ٝ‬ؼِْ ر‪ٜ‬خ ٓخ ك‪ ٢‬حُـخثذ ر‪ٞ‬حٓطش حُؼِْ رٔخ‬
‫ك‪ ٢‬حُ٘خ‪ٛ‬ي ; ٓغ حُؼِْ رخُلخٍم حُٔٔ‪ٝ ِ٤‬إٔ ٓخ أهزَ هللا ر‪ ٖٓ ٚ‬حُـ‪٤‬ذ أػظْ ٓٔخ ‪٣‬ؼِْ ك‪٢‬‬
‫حُ٘خ‪ٛ‬ي ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُـخثذ ٓخ ‪ ٫‬ػ‪ٍ ٖ٤‬أص ‪ ٫ٝ‬إًٔ ٓٔؼض ‪ ٫ٝ‬هطَ ػِ‪ ٠‬هِذ رَ٘ ك٘لٖ اًح‬

‫‪32‬‬
‫أهزَٗخ هللا رخُـ‪٤‬ذ حٌُ‪ ١‬حهظ‪ ٚ‬ر‪ ٖٓ : ٚ‬حُـ٘ش ‪ٝ‬حُ٘خٍ ػِٔ٘خ ٓؼ٘‪ًُ ٠‬ي ‪ٝ‬ك‪ٜ٘ٔ‬خ ٓخ أٍ‪٣‬ي ٓ٘خ‬
‫;‬ ‫ك‪ ٜٚٔ‬رٌُي حُوطخد ‪ٝ‬كَٔٗخ ًُي ‪ٝ‬أٓخ ٗلْ حُلو‪٤‬وش حُٔوزَ ػ٘‪ٜ‬خ ٓؼَ حُظ‪ ُْ ٢‬طٌٖ رؼي‬
‫‪ٝ‬اٗٔخ طٌ‪ ّٞ٣ ٕٞ‬حُو‪٤‬خٓش كٌُي ٖٓ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٌُٜٝ‬ح ُٔخ ٓجَ ٓخُي ‪ٝ‬ؿ‪َٙ٤‬‬
‫ٖٓ حُِٔق ػٖ ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬حَُكٖٔ ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ حٓظ‪ } ٟٞ‬هخُ‪ٞ‬ح ‪ :‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ٓؼِ‪ّٞ‬‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪٤‬ق ٓـ‪ٝ ٍٜٞ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ر‪ٝ ٚ‬حؿذ ‪ٝ‬حُٔئحٍ ػ٘‪ ٚ‬ريػش ‪ًٌُٝ ,‬ي هخٍ ٍر‪٤‬ؼش ٗ‪٤‬ن ٓخُي‬
‫هزِ‪ : ٚ‬ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ٓؼِ‪ٝ ّٞ‬حٌُ‪٤‬ق ٓـ‪ ٖٓٝ ٍٜٞ‬هللا حُز‪٤‬خٕ ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬حَُٓ‪ ٍٞ‬حُز‪٬‬ؽ ‪ٝ‬ػِ‪٘٤‬خ‬
‫ح‪ٔ٣٩‬خٕ كز‪ ٖ٤‬إٔ ح‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ٓؼِ‪ٝ ّٞ‬إٔ ً‪٤‬ل‪٤‬ش ًُي ٓـ‪ٓٝ , ٍٜٞ‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح ‪ٞ٣‬ؿي ًؼ‪َ٤‬ح ك‪ّ٬ً ٢‬‬
‫حُِٔق ‪ٝ ,‬ح‪٧‬ثٔش ‪٘٣‬ل‪ ٕٞ‬ػِْ حُؼزخى رٌ‪٤‬ل‪٤‬ش ‪ٛ‬لخص هللا ‪ٝ‬أٗ‪٣ ٫ ٚ‬ؼِْ ً‪٤‬ق هللا ا‪ ٫‬هللا ك‪٣ ٬‬ؼِْ‬
‫ٓخ ‪ ٞٛ‬ا‪ٝ , ٞٛ ٫‬هي هخٍ حُ٘ز‪ ٫ { : ٢‬أك‪ ٢ٜ‬ػ٘خء ػِ‪٤‬ي أٗض ًٔخ أػ٘‪٤‬ض ػِ‪ٗ ٠‬لٔي }‬
‫‪ٌٛٝ‬ح ك‪ٛ ٢‬ل‪٤‬ق ِْٓٔ ‪ٝ‬ؿ‪ٝ َٙ٤‬هخٍ ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ ح‪٥‬هَ ‪ { :‬حُِ‪ ْٜ‬اٗ‪ ٢‬أٓؤُي رٌَ حْٓ ‪ٞٛ‬‬
‫ُي ٓٔ‪٤‬ض ر‪ٗ ٚ‬لٔي أ‪ ٝ‬أُِٗظ‪ ٚ‬ك‪ً ٢‬ظخري أ‪ ٝ‬ػِٔظ‪ ٚ‬أكيح ٖٓ هِوي أ‪ ٝ‬حٓظؤػَص ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ػِْ‬
‫حُـ‪٤‬ذ ػ٘يى } ‪ٌٛٝ‬ح حُلي‪٣‬غ ك‪ ٢‬حُٔٔ٘ي ‪ٛٝ ,‬ل‪٤‬ق أر‪ ٢‬كخطْ ‪ٝ‬هي أهزَ ك‪ ٚ٤‬إٔ هلل ٖٓ‬
‫ح‪ٔٓ٧‬خء ٓخ حٓظؤػَ ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ػِْ حُـ‪٤‬ذ ػ٘ي‪ ٙ‬كٔؼخٗ‪ ٌٙٛ ٢‬ح‪ٔٓ٧‬خء حُظ‪ ٢‬حٓظؤػَ ر‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ػِْ‬
‫حُـ‪٤‬ذ ػ٘ي‪٣ ٫ ٙ‬ؼِٔ‪ٜ‬خ ؿ‪ٝ . َٙ٤‬هللا ٓزلخٗ‪ ٚ‬أهزَٗخ أٗ‪ ٚ‬ػِ‪ ْ٤‬هي‪٤ٔٓ َ٣‬غ ر‪ َ٤ٜ‬ؿل‪ٍ ٍٞ‬ك‪ْ٤‬‬
‫; اُ‪ ٠‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٖٓ أٓٔخث‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ . ٚ‬ك٘لٖ ٗل‪ٓ ْٜ‬ؼ٘‪ًُ ٠‬ي ‪ ِ٤ٔٗٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حَُكٔش ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٗٝ , َٜ‬ؼِْ إٔ ح‪ٔٓ٧‬خء ًِ‪ٜ‬خ حطلوض ك‪ ٢‬ى‪ُ٫‬ظ‪ٜ‬خ ػِ‪ً ٠‬حص هللا ٓغ‬
‫ط٘‪ٞ‬ع ٓؼخٗ‪ٜ٤‬خ ك‪ٓ ٢ٜ‬ظلوش ٓظ‪ٞ‬ح‪١‬تس ٖٓ ك‪٤‬غ حٌُحص ٓظزخ‪٘٣‬ش ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش حُ‪ٜ‬لخص ‪ًٌُٝ‬ي أٓٔخء‬
‫حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ٓ ِْٓٝ ٚ٤‬ؼَ ٓلٔي ‪ٝ‬أكٔي ‪ٝ‬حُٔخك‪ٝ ٢‬حُلخَٗ ‪ٝ‬حُؼخهذ ‪ًٌُٝ .‬ي أٓٔخء‬
‫حُوَإٓ ٓؼَ حُوَإٓ ‪ٝ‬حُلَهخٕ ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ ٟ‬حُ٘‪ٝ ٍٞ‬حُظِ٘‪ٝ َ٣‬حُ٘لخء ‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ‪ٓٝ‬ؼَ ‪ٌٙٛ‬‬
‫‪٫‬طلخى حٌُحص ‪ -‬أ‪ ٖٓ ٝ‬هز‪َ٤‬‬ ‫ح‪ٔٓ٧‬خء ط٘خُع حُ٘خّ ك‪ٜ٤‬خ ‪ ٖٓ ٢ٛ َٛ‬هز‪ َ٤‬حُٔظَحىكش ‪-‬‬
‫حُٔظزخ‪٘٣‬ش ُظؼيى حُ‪ٜ‬لخص ؟ ًٔخ اًح ه‪ : َ٤‬حُٔ‪٤‬ق ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬خٍّ ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ٘‬ي ‪ٝ‬ه‪ٜ‬ي رخُ‪ٜ‬خٍّ ٓؼ٘‪٠‬‬
‫; ‪ٝ‬حُظلو‪٤‬ن أٗ‪ٜ‬خ ٓظَحىكش ك‪ ٢‬حٌُحص ٓظزخ‪٘٣‬ش ك‪٢‬‬ ‫حُ‪ٝ َّٜ‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٜ٘‬ي حُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُ‪ٜ٘‬ي‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ٔٓٝ‬خ ‪ٟٞ٣‬ق ‪ٌٛ‬ح إٔ هللا ‪ٛٝ‬ق حُوَإٓ ًِ‪ ٚ‬رؤٗ‪ٓ ٚ‬لٌْ ‪ٝ‬رؤٗ‪ٓ ٚ‬ظ٘خر‪ٝ ٚ‬ك‪ٟٞٓ ٢‬غ‬

‫‪33‬‬
‫آهَ ؿؼَ ٓ٘‪ٓ ٚ‬خ ‪ٓ ٞٛ‬لٌْ ‪ٓ ٚ٘ٓٝ‬خ ‪ٓ ٞٛ‬ظ٘خر‪ ٚ‬ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ؼَف ح‪٩‬كٌخّ ‪ٝ‬حُظ٘خر‪ ٚ‬حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ؼٔ‪ٝ ; ٚ‬ح‪٩‬كٌخّ ‪ٝ‬حُظ٘خر‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ١‬و‪ ٚ‬رؼ‪ ٚ٠‬هخٍ هللا طؼخُ‪ { : ٠‬حَُ ًظخد أكٌٔض آ‪٣‬خط‪ٚ‬‬
‫ػْ ك‪ِٜ‬ض } كؤهزَ أٗ‪ ٚ‬أكٌْ آ‪٣‬خط‪ًِٜ ٚ‬خ ‪ٝ ,‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هللا ٍِٗ أكٖٔ حُلي‪٣‬غ ًظخرخ‬
‫أهزَ أٗ‪ٓ ًِٚ ٚ‬ظ٘خر‪ٝ ٚ‬حُلٌْ ‪ ٞٛ‬حُل‪ َٜ‬ر‪ ٖ٤‬حُ٘‪٤‬ج‪ ٖ٤‬كخُلخًْ ‪٣‬ل‪َٜ‬‬
‫ٓظ٘خر‪ٜ‬خ ٓؼخٗ‪ } ٢‬ف‬
‫ر‪ ٖ٤‬حُو‪ٝ , ٖ٤ٜٔ‬حُلٌْ ك‪ َٜ‬ر‪ ٖ٤‬حُٔظ٘خر‪ٜ‬خص ػِٔخ ‪ٝ‬ػٔ‪ ٬‬اًح ٓ‪ ِ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُلن ‪ٝ‬حُزخ‪َ١‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬يم ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٝ‬حُ٘خكغ ‪ٝ‬حُ‪٠‬خٍ ‪ًُٝ‬ي ‪٣‬ظ‪ ٖٔ٠‬كؼَ حُ٘خكغ ‪ٝ‬طَى حُ‪٠‬خٍ ك‪٤‬وخٍ ‪ :‬كٌٔض‬
‫حُٔل‪ٝ ٚ٤‬أكٌٔظ‪ ٚ‬اًح أهٌص ػِ‪٣ ٠‬ي‪ٝ ٚ٣‬كٌٔض حُيحدس ‪ٝ‬أكٌٔظ‪ٜ‬خ اًح ؿؼِض ُ‪ٜ‬خ كٌٔش ‪ٞٛٝ‬‬
‫ٓخ أكخ‪ ١‬رخُل٘ي ٖٓ حُِـخّ ‪ٝ‬اكٌخّ حُ٘‪٢‬ء اطوخٗ‪ ٚ‬كبكٌخّ حٌُ‪ ّ٬‬اطوخٗ‪ ٚ‬رظٔ‪ ِ٤٤‬حُ‪ٜ‬يم ٖٓ‬
‫حٌٌُد ك‪ ٢‬أهزخٍ‪ٝ ٙ‬طٔ‪ ِ٤٤‬حَُٗي ٖٓ حُـ‪ ٢‬ك‪ ٢‬أ‪ٝ‬حَٓ‪ٝ , ٙ‬حُوَإٓ ًِ‪ٓ ٚ‬لٌْ رٔؼ٘‪ ٠‬ح‪٩‬طوخٕ‬
‫كوي ٓٔخ‪ ٙ‬هللا كٌ‪ٔ٤‬خ رو‪ { : ُٚٞ‬حَُ طِي آ‪٣‬خص حٌُظخد حُلٌ‪ } ْ٤‬كخُلٌ‪ ْ٤‬رٔؼ٘‪ ٠‬حُلخًْ ; ًٔخ‬
‫ؿؼِ‪٣ ٚ‬و‪ ٚ‬رو‪ { : ُٚٞ‬إ ‪ٌٛ‬ح حُوَإٓ ‪٣‬و‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ر٘‪ ٢‬آَحث‪ َ٤‬أًؼَ حٌُ‪ ْٛ ١‬ك‪٣ ٚ٤‬وظِل‪ٕٞ‬‬
‫} ‪ٝ ,‬ؿؼِ‪ٓ ٚ‬لظ‪٤‬خ ك‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬هَ هللا ‪٣‬لظ‪ ٌْ٤‬ك‪ٓٝ ٖٜ٤‬خ ‪٣‬ظِ‪ ٠‬ػِ‪ ٌْ٤‬ك‪ ٢‬حٌُظخد } أ‪ٓ ١‬خ‬
‫‪٣‬ظِ‪ ٠‬ػِ‪٣ ٌْ٤‬لظ‪ ٌْ٤‬ك‪ٝ ٖٜ٤‬ؿؼِ‪ٛ ٚ‬خى‪٣‬خ ‪ٓٝ‬زَ٘ح ك‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬إ ‪ٌٛ‬ح حُوَإٓ ‪ٜ٣‬ي‪ُِ ١‬ظ‪٢ٛ ٢‬‬
‫} ‪ٝ‬أٓخ حُظ٘خر‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ١‬ؼٔ‪ ٚ‬ك‪ٟ ٜٞ‬ي‬ ‫أه‪٣ٝ ّٞ‬زَ٘ حُٔئٓ٘‪ ٖ٤‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬خُلخص‬
‫ح‪٫‬هظ‪٬‬ف حُٔ٘ل‪ ٢‬ػ٘‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ه‪ً ُٞٝ { : ُٚٞ‬خٕ ٖٓ ػ٘ي ؿ‪ َ٤‬هللا ُ‪ٞ‬ؿي‪ٝ‬ح ك‪ ٚ٤‬حهظ‪٬‬كخ ًؼ‪َ٤‬ح‬
‫} ‪ ٞٛٝ‬ح‪٫‬هظ‪٬‬ف حًٌُٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬ه‪ { : ُٚٞ‬اٌْٗ ُل‪ ٢‬ه‪ٓ ٍٞ‬وظِق } { ‪٣‬ئكي ػ٘‪ ٖٓ ٚ‬أكي }‬
‫‪ .‬كخُظ٘خر‪٘ٛ ٚ‬خ ‪ ٞٛ :‬طٔخػَ حٌُ‪ٝ ّ٬‬ط٘خٓز‪ : ٚ‬رل‪٤‬غ ‪ٜ٣‬يم رؼ‪ ٚ٠‬رؼ‪٠‬خ ; كبًح أَٓ رؤَٓ ُْ‬
‫‪٣‬ؤَٓ ر٘و‪ ٚ٠٤‬ك‪ٟٞٓ ٢‬غ آهَ ; رَ ‪٣‬ؤَٓ ر‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ر٘ظ‪ َٙ٤‬أ‪ ٝ‬رِِٔ‪ٓٝ‬خط‪ٝ ; ٚ‬اًح ٗ‪ ٠ٜ‬ػٖ ٗ‪٢‬ء‬
‫ُْ ‪٣‬ؤَٓ ر‪ ٚ‬ك‪ٟٞٓ ٢‬غ آهَ رَ ‪ ٠ٜ٘٣‬ػ٘‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ػٖ ٗظ‪ َٙ٤‬أ‪ ٝ‬ػٖ ِِٓ‪ٓٝ‬خط‪ ٚ‬اًح ُْ ‪٘ٛ ٌٖ٣‬خى‬
‫ٗٔن ‪ًٌُٝ‬ي اًح أهزَ رؼز‪ٞ‬ص ٗ‪٢‬ء ُْ ‪ ١‬هزَ ر٘و‪ًُ ٞ٤‬ي رَ ‪٣‬وزَ رؼز‪ٞ‬ط‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬رؼز‪ٞ‬ص‬
‫ِِٓ‪ٓٝ‬خط‪ٝ ٚ‬اًح أهزَ ر٘ل‪٢ٗ ٢‬ء ُْ ‪٣‬ؼزظ‪ ٚ‬رَ ‪٘٣‬ل‪ ٚ٤‬أ‪٘٣ ٝ‬ل‪ُٞ ٢‬حُٓ‪ ٚ‬رو‪٬‬ف حُو‪ ٍٞ‬حُٔوظِق‬
‫حٌُ‪٘٣ ١‬و‪ ٞ‬رؼ‪ ٚ٠‬رؼ‪٠‬خ ك‪٤‬ؼزض حُ٘‪٢‬ء طخٍس ‪٘٣ٝ‬ل‪ ٚ٤‬أهَ‪ ٟ‬أ‪٣ ٝ‬ؤَٓ ر‪ ٠ٜ٘٣ٝ ٚ‬ػ٘‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬هض ‪ٝ‬حكي ‪٣ٝ‬لَم ر‪ ٖ٤‬حُٔظٔخػِ‪ ٖ٤‬ك‪ٔ٤‬يف أكي‪ٔٛ‬خ ‪ ٌّ٣ٝ‬ح‪٥‬هَ كخ‪٧‬ه‪ٞ‬حٍ ح ُٔوظِلش ‪٘ٛ‬خ ‪٢ٛ :‬‬

‫‪34‬‬
‫حُٔظ‪٠‬خىس ‪ٝ .‬حُٔظ٘خر‪ٜ‬ش ‪ ٢ٛ :‬حُٔظ‪ٞ‬حكوش ‪ٌٛٝ‬ح حُظ٘خر‪ ٌٕٞ٣ ٚ‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٗ‪ٝ ٢‬إ حهظِلض‬
‫ح‪ُ٧‬لخظ كبًح ًخٗض حُٔؼخٗ‪ٞ٣ ٢‬حكن رؼ‪ٜ٠‬خ رؼ‪٠‬خ ‪٣ٝ‬ؼ‪٠‬ي رؼ‪ٜ٠‬خ رؼ‪٠‬خ ‪٘٣ٝ‬خٓذ رؼ‪ٜ٠‬خ‬
‫‪ً :‬خٕ حٌُ‪ٓ ّ٬‬ظ٘خر‪ٜ‬خ ; رو‪٬‬ف‬ ‫رؼ‪٠‬خ ‪ٜ٘٣ٝ‬ي رؼ‪ٜ٠‬خ ُزؼ‪٣ٝ ٞ‬وظ‪ ٢٠‬رؼ‪ٜ٠‬خ رؼ‪٠‬خ‬
‫حٌُ‪ ّ٬‬حُٔظ٘خه‪ ٞ‬حٌُ‪٠٣ ١‬خى رؼ‪ ٚ٠‬رؼ‪٠‬خ ك‪ٌٜ‬ح حُظ٘خر‪ ٚ‬حُؼخّ ‪٘٣ ٫ :‬خك‪ ٢‬ح‪٩‬كٌخّ حُؼخّ رَ‬
‫‪ٜٓ ٞٛ‬يم ُ‪ ٚ‬كبٕ حٌُ‪ ّ٬‬حُٔلٌْ حُٔظوٖ ‪ٜ٣‬يم رؼ‪ ٚ٠‬رؼ‪٠‬خ ‪٘٣ ٫‬خه‪ ٞ‬رؼ‪ ٚ٠‬رؼ‪٠‬خ‬
‫رو‪٬‬ف ح‪٩‬كٌخّ حُوخ‪ ; ٙ‬كبٗ‪ٟ ٚ‬ي حُظ٘خر‪ ٚ‬حُوخ‪ٝ ٙ‬حُظ٘خر‪ ٚ‬حُوخ‪٘ٓ ٞٛ ٙ‬خر‪ٜ‬ش حُ٘‪٢‬ء‬
‫‪٘٣‬ظذ ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُ٘خّ اٗ‪ ٞٛ ٚ‬أ‪ٞٛ ٝ‬‬
‫‪ٙ‬‬ ‫ُـ‪ٝ ٖٓ َٙ٤‬ؿ‪ٓ ٚ‬غ ٓوخُلظ‪ٝ ٖٓ ُٚ ٚ‬ؿ‪ ٚ‬آهَ رل‪٤‬غ‬
‫ٓؼِ‪ًٌُ ْ٤ُٝ ٚ‬ي ‪ٝ‬ح‪٩‬كٌخّ ‪ ٞٛ‬حُل‪ َٜ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ رل‪٤‬غ ‪٘٣ ٫‬ظز‪ ٚ‬أكي‪ٔٛ‬خ رخ‪٥‬هَ ‪ٌٛٝ‬ح حُظ٘خر‪ٚ‬‬
‫اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬رويٍ ٓ٘ظَى ر‪ ٖ٤‬حُ٘‪٤‬ج‪ٓ ٖ٤‬غ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُلخ‪ َٛ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ػْ ٖٓ حُ٘خّ ٖٓ ‪ٜ٣ ٫‬ظي‪١‬‬
‫; كخُظ٘خر‪ ٚ‬حًٍ‪٣ ٫ ١‬ظٔ‪ِ٤‬‬ ‫ُِل‪ َٜ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ك‪٘ٓ ٌٕٞ٤‬ظز‪ٜ‬خ ػِ‪ٜ٣ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ٚ٤‬ظي‪ ١‬اُ‪ًُ ٠‬ي‬
‫ٓؼ‪ ٚ‬هي ‪ ٖٓ ٌٕٞ٣‬ح‪ ٍٞٓ٧‬حُ٘ٔز‪٤‬ش ح‪ٟ٩‬خك‪٤‬ش رل‪٤‬غ ‪٘٣‬ظز‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُ٘خّ ى‪ ٕٝ‬رؼ‪ٞ‬‬
‫‪ٓٝ‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح ‪٣‬ؼَف ٓ٘‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬حُؼِْ ٓخ ‪ َ٣ِ٣‬ػ٘‪ٌٛ ْٜ‬ح ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ًٔ ٙ‬خ اًح حٗظز‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ٞ‬‬
‫حُ٘خّ ٓخ ‪ٝ‬ػي‪ٝ‬ح ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَس رٔخ ‪ٜ٘٣‬ي‪ ٚٗٝ‬ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ كظٖ أٗ‪ٓ ٚ‬ؼِ‪ ٚ‬كؼِْ حُؼِٔخء أٗ‪ْ٤ُ ٚ‬‬
‫ٓؼِ‪ٝ ٚ‬إ ًخٕ ٓ٘ز‪ٜ‬خ ُ‪ ٖٓ ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٌٛ ٖٓٝ ٙٞ‬ح حُزخد حُ٘ز‪ ٚ‬حُظ‪ َ٠٣ ٢‬ر‪ٜ‬خ رؼ‪ٞ‬‬
‫حُ٘خّ ‪ٓ ٢ٛٝ‬خ ‪٘٣‬ظز‪ ٚ‬ك‪ٜ٤‬خ حُلن ‪ٝ‬حُزخ‪ َ١‬كظ‪ ٠‬ط٘ظز‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُ٘خّ ; ‪ ٖٓٝ‬أ‪ٝ‬ط‪ ٢‬حُؼِْ‬
‫رخُل‪ َٜ‬ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ُْ ‪٘٣‬ظز‪ ٚ‬ػِ‪ ٚ٤‬حُلن رخُزخ‪ٝ َ١‬حُو‪٤‬خّ حُلخٓي اٗٔخ ‪ ٖٓ ٞٛ‬رخد‬
‫حُ٘ز‪ٜ‬خص ‪ ٚٗ٧‬ط٘ز‪٢ُِ٘ ٚ٤‬ء ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬ح‪ ٍٞٓ٧‬د ٓخ ‪٘٣ ٫‬ز‪ ٜٚ‬ك‪ ٚ٤‬كٖٔ ػَف حُل‪ َٜ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫; ‪ٓٝ‬خ ٖٓ ٗ‪٤‬ج‪ ٖ٤‬ا‪٫‬‬ ‫حُ٘‪٤‬ج‪ : ٖ٤‬ح‪ٛ‬ظي‪ُِ ٟ‬لَم حٌُ‪ ٍِٝ٣ ١‬ر‪ ٚ‬ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٝ ٙ‬حُو‪٤‬خّ حُلخٓي‬
‫‪٣ٝ‬ـظٔؼخٕ ك‪٢ٗ ٢‬ء ‪٣ٝ‬لظَهخٕ ك‪٢ٗ ٢‬ء كز‪ٜٔ٘٤‬خ حٗظزخ‪ٝ ٖٓ ٙ‬ؿ‪ٝ ٚ‬حكظَحم ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬كِ‪ٌٜ‬ح‬
‫ًخٕ ‪ ٍ٬ٟ‬ر٘‪ ٢‬آىّ ٖٓ هزَ حُظ٘خر‪ٝ ٚ‬حُو‪٤‬خّ حُلخٓي ‪٠٘٣ ٫‬ز‪ًٔ ٢‬خ هخٍ ح‪ ّ٩‬حّ أكٔي ‪ :‬أًؼَ‬
‫ٓخ ‪٣‬وطت حُ٘خّ ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش حُظؤ‪ٝ َ٣ٝ‬حُو‪٤‬خّ ; كخُظؤ‪ : َ٣ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬ىُش حُٔٔؼ‪٤‬ش ‪ٝ ,‬حُو‪٤‬خّ ‪ :‬ك‪٢‬‬
‫‪ٝ ,‬حُو‪٤‬خّ‬ ‫ح‪٧‬ىُش حُؼوِ‪٤‬ش ‪ًٔ ٞٛٝ‬خ هخٍ ‪ٝ‬حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حُوطؤ اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬ح‪ُ٧‬لخظ حُٔظ٘خر‪ٜ‬ش‬
‫حٌُ‪ّ٬‬‬ ‫حُوطؤ اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُٔظ٘خر‪ٜ‬ش ‪ٝ‬هي ‪ٝ‬هغ ر٘‪ ٞ‬آىّ ك‪ ٢‬ػخٓش ٓخ ‪٣‬ظ٘خ‪ٌٛ ُٚٝ‬ح‬

‫‪35‬‬
‫ٖٓ أٗ‪ٞ‬حع حُ‪٫٬٠‬ص كظ‪ ٠‬آٍ ح‪ َٓ٧‬اُ‪٣ ٖٓ ٠‬يػ‪ ٢‬حُظلو‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬حُؼَكخٕ ٓ٘‪ ْٜ‬اُ‪٠‬‬
‫إٔ حٗظز‪ ٚ‬ػِ‪ٝ ْٜ٤‬ؿ‪ٞ‬ى حَُد ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ًَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى كظ٘‪ٞ‬ح أٗ‪ ٞٛ ٚ‬كـؼِ‪ٞ‬ح ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔوِ‪ٞ‬هخص‬
‫ػ‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخُن ٓغ أٗ‪٢ٗ ٫ ٚ‬ء أرؼي ػٖ ٓٔخػِش ٗ‪٢‬ء ‪ٝ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ا‪٣‬خ‪ ٙ‬أ‪ٓ ٝ‬ظليح ر‪ ; ٚ‬أ‪ٝ‬‬
‫كخ‪ ٫‬ك‪ ٖٓ ٚ٤‬حُن حُن ٓغ حُٔوِ‪ٞ‬م كٖٔ حٗظز‪ ٚ‬ػِ‪ٝ ٚ٤‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخُن ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔوِ‪ٞ‬هخص ًِ‪ٜ‬خ‬
‫‪ًُٝ .‬ي إٔ‬ ‫كظ‪ ٠‬ظ٘‪ٞ‬ح ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٛ‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ; ٙ‬ك‪ ْٜ‬أػظْ حُ٘خّ ‪ ٖٓ ٫٬ٟ‬ؿ‪ٜ‬ش ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٙ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ط٘ظَى ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى كَأ‪ٝ‬ح حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حكيح ‪٣ ُْٝ‬لَه‪ٞ‬ح ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬حكي رخُؼ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٞ‬حكي رخُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬آهَ‪ ٕٝ‬ط‪ٞٔٛٞ‬ح أٗ‪ ٚ‬اًح ه‪ : َ٤‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ط٘ظَى ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ُِّ‬
‫حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظًَ‪٤‬ذ كوخُ‪ٞ‬ح ‪ُ :‬لع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓو‪ ٍٞ‬رخ‪ٗ٫‬ظَحى حُِلظ‪ ٢‬كوخُل‪ٞ‬ح ٓخ حطلن ػِ‪ٚ٤‬‬
‫حُؼو‪٬‬ء ٓغ حهظ‪٬‬ف أ‪٘ٛ‬خك‪ ٖٓ ْٜ‬إٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٘٣‬ؤْ اُ‪ ٠‬هي‪ٓٝ ْ٣‬ليع ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ أهٔخّ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪١ٝ‬خثلش ظ٘ض أٗ‪ ٚ‬اًح ًخٗض حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ط٘ظَى ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ‪ٞ‬ؽ ‪ٝ‬ى ُِّ إٔ‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ػٖ ح‪ًٛ٧‬خٕ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓ٘ظَى ك‪ُٝ ٚ٤‬ػٔ‪ٞ‬ح إٔ ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ػٖ ح‪ًٛ٧‬خٕ‬
‫ًِ‪٤‬خص ٓطِوش ٓؼَ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓطِن ‪ٝ‬ك‪ٞ٤‬حٕ ٓطِن ‪ٝ‬ؿْٔ ٓطِن ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي كوخُل‪ٞ‬ح حُلْ‬
‫‪ٝ‬حُؼوَ ‪ٝ‬حَُ٘ع ‪ٝ‬ؿؼِ‪ٞ‬ح ٓخ ك‪ ٢‬ح‪ًٛ٧‬خٕ ػخرظخ ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػ‪٤‬خٕ ‪ٌٛٝ‬ح ًِ‪ٞٗ ٖٓ ٚ‬ع ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٖٓٝ ٙ‬‬
‫‪ٛ‬يح‪ ٙ‬هللا كَم ر‪ ٖ٤‬ح‪ٝ ٍٝ ّ٧‬إ حٗظًَض ٖٓ رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٙٞ‬ػِْ ٓخ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٖٓ حُـٔغ‬
‫‪ٝ‬حُلَم ‪ٝ‬حُظ٘خر‪ٝ ٚ‬ح‪٫‬هظ‪٬‬ف ; ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ‪ ِٕٞ٠٣ ٫‬رخُٔظ٘خر‪ ٖٓ ٚ‬حٌُ‪٣ ْٜٗ٧ ّ٬‬ـٔؼ‪ٕٞ‬‬
‫(‬ ‫ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٔلٌْ حُلخٍم حٌُ‪٣ ١‬ز‪ٓ ٖ٤‬خ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٖٓ حُل‪ٝ َٜ‬ح‪٫‬كظَحم ‪ٌٛٝ‬ح ًٔخ إٔ ُلع‬
‫اٗخ ) ‪ٗ ( ٝ‬لٖ ) ‪ٝ‬ؿ‪َٔٛ٤‬خ ٖٓ ‪٤ٛ‬ؾ حُـٔغ ‪٣‬ظٌِْ ر‪ٜ‬خ حُ‪ٞ‬حكي ُ‪ًَٗ ٚ‬خء ك‪ ٢‬حُلؼَ ‪٣ٝ‬ظٌِْ‬
‫;‪٫‬‬ ‫ر‪ٜ‬خ حُ‪ٞ‬حكي حُؼظ‪ ْ٤‬حٌُ‪ٛ ُٚ ١‬لخص طو‪ٛ ًَ ّٞ‬لش ٓوخّ ‪ٝ‬حكي ‪ ُٚٝ‬أػ‪ٞ‬حٕ طخرؼ‪ُٚ ٕٞ‬‬
‫ًَٗخء ُ‪ ٚ‬كبًح طٔٔي حُ٘‪َٜ‬حٗ‪ ٢‬رو‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬اٗخ ٗلٖ ُِٗ٘خ حًٌَُ } ‪ٗٝ‬ل‪ ٙٞ‬ػِ‪ ٠‬طؼيى‬
‫ح‪ُٜ٥‬ش ًخٕ حُٔلٌْ ًو‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ٝ { : ٠‬اُ‪ ٌْٜ‬اُ‪ٝ ٚ‬حكي } ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٓٔخ ‪٣ ٫‬لظَٔ ا‪ٓ ٫‬ؼ٘‪٠‬‬
‫‪ٝ‬حكيح ‪ٓ َ٣ِ٣‬خ ‪٘ٛ‬خى ٖٓ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ًٝ ; ٙ‬خٕ ٓخ ًًَ‪٤ٛ ٖٓ ٙ‬ـش حُـٔغ ٓز‪٘٤‬خ ُٔخ ‪ٔ٣‬ظلو‪ٖٓ ٚ‬‬
‫حُؼظٔش ‪ٝ‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪١ٝ‬خػش حُٔوِ‪ٞ‬هخص ٖٓ حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ‬ؿ‪ٝ َْٛ٤‬أٓخ كو‪٤‬وش ٓخ ىٍ‬
‫ػِ‪ًُ ٚ٤‬ي ٖٓ كوخثن ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٓٝ‬خ ُ‪ ٖٓ ٚ‬حُـ٘‪ٞ‬ى حٌُ‪ٔ٣ ٖ٣‬ظؼِٔ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬أكؼخُ‪ ٚ‬ك‪٬‬‬

‫‪36‬‬
‫‪٣‬ؼِٔ‪ ْٜ‬ا‪ٓٝ { ٞٛ ٫‬خ ‪٣‬ؼِْ ؿ٘‪ٞ‬ى ٍري ا‪ٌٛٝ } ٞٛ ٫‬ح ٖٓ طؤ‪ َ٣ٝ‬حُٔظ٘خر‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪٫‬‬
‫هللا رو‪٬‬ف حُِٔي ٖٓ حُزَ٘ اًح هخٍ ‪ :‬هي أَٓٗخ ُي رؼطخء كوي ػِْ أٗ‪ٝ ٞٛ ٚ‬أػ‪ٞ‬حٗ‪ٓ ٚ‬ؼَ‬
‫ًخطز‪ٝ ٚ‬كخؿز‪ٝ ٚ‬هخىٓ‪ٗٝ ٚ‬ل‪ًُ ٞ‬ي أَٓ‪ٝ‬ح ر‪ٝ ٚ‬هي ‪٣‬ؼِْ ٓخ ‪ٛ‬يٍ ػ٘‪ًُ ٚ‬ي حُلؼَ ٖٓ‬
‫حػظوخىحط‪ٝ ٚ‬اٍحىحط‪ٗ ٝ ٚ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٝ‬هللا ‪ٓ -‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪٣ ٫ - ٠‬ؼِْ ػزخى‪ ٙ‬حُلوخثن حُظ‪ ٢‬أهزَ‬
‫ػ٘‪ٜ‬خ ٖٓ ‪ٛ‬لخط‪ٛٝ ٚ‬لخص حُ‪ ّٞ٤‬ح‪٥‬هَ ‪٣ ٫ٝ‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬كوخثن ٓخ أٍحى روِو‪ٝ ٚ‬أَٓ‪ٖٓ ٙ‬‬
‫حُلٌٔش ‪ ٫ٝ‬كوخثن ٓخ ‪ٛ‬يٍص ػ٘‪ ٖٓ ٚ‬حُٔ٘‪٤‬جش ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬ر‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ظز‪ ٖ٤‬إٔ حُظ٘خر‪ ٌٕٞ٣ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪ُ٧‬لخظ حُٔظ‪ٞ‬ح‪١‬جش ًٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬ح‪ُ٧‬لخظ حُْ ٗظًَش حُظ‪ٔ٤ُ ٢‬ض رٔظ‪ٞ‬ح‪١‬جش ‪ٝ‬إ ُحٍ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٙ‬‬
‫رٔخ ‪ ِ٤ٔ٣‬أكي حُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٖٓ : ٖ٤‬ا‪ٟ‬خكش أ‪ ٝ‬طؼَ‪٣‬ق ًٔخ اًح ه‪ : َ٤‬ك‪ٜ٤‬خ أٗ‪ٜ‬خٍ ٖٓ ٓخء ك‪ٜ٘‬خى هي‬
‫ه‪ٌٛ ٚ‬ح حُٔخء رخُـ٘ش كظ‪ َٜ‬حُلَم ر‪ٝ , ٚ٘٤‬ر‪ٓ ٖ٤‬خء حُيٗ‪٤‬خ ٌُٖ كو‪٤‬وش ٓخ حٓظخُ ر‪ًُ ٚ‬ي‬
‫حُٔخء ؿ‪ٓ َ٤‬ؼِ‪ُ٘ ّٞ‬خ ‪ٓ ٞٛٝ‬غ ٓخ أػي‪ ٙ‬هللا ُؼزخى‪ ٙ‬حُ‪ٜ‬خٍ ك‪ٔٓ - ٖ٤‬خ ‪ ٫‬ػ‪ٍ ٖ٤‬أص ‪ ٫ٝ‬إًٔ‬
‫ٖٓ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ًٌُٝ‬ي ٓيُ‪ٍٞ‬‬ ‫ٓٔؼض ‪ ٫ٝ‬هطَ ػِ‪ ٠‬هِذ رَ٘ ‪-‬‬
‫; ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ ح‪٧‬ثٔش‬ ‫أٓٔخث‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ١‬وظ‪ ٚ‬ر‪ٜ‬خ حُظ‪ ٢ٛ ٢‬كو‪٤‬وش ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ٜ‬خ ا‪ٞٛ ٫‬‬
‫ٖٓ حٌُ‪٣ ٖ٣‬لَك‪ ٕٞ‬حٌُِْ ػٖ‬ ‫ًخ‪ٓ٩‬خّ أكٔي ‪ٝ‬ؿ‪ ٌَٕٝ٘٣ َٙ٤‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪٤ٜٔ‬ش ‪ٝ‬أٓؼخُ‪- ْٜ‬‬
‫ّ ‪ٝ‬ح‪ٟ‬ؼ‪ - ٚ‬طؤ‪ٓ َ٣ٝ‬خ ط٘خر‪ ٚ‬ػِ‪ ٖٓ ْٜ٤‬حُوَإٓ ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َ٤‬طؤ‪ًٔ ِٚ٣ٝ‬خ هخٍ أكٔي ‪ :‬ك‪ً ٢‬ظخر‪ٚ‬‬
‫حٌُ‪٘ٛ ١‬ل‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حَُى ػِ‪ ٠‬حُِٗخىهش ‪ٝ‬حُـ‪٤ٜٔ‬ش ك‪ٔ٤‬خ ٌٗض ك‪ٓ ٖٓ ٚ٤‬ظ٘خر‪ ٚ‬حُوَإٓ ‪ٝ‬طؤ‪ُٝ‬ظ‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َ٤‬طؤ‪ٝ ِٚ٣ٝ‬اٗٔخ ًٓ‪ ٌُْٜٗٞ ْٜ‬طؤ‪ ُٙٞٝ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َ٤‬طؤ‪ ًًَٝ ِٚ٣ٝ‬ك‪ًُ ٢‬ي ٓخ ‪٘٣‬ظز‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ٓ ْٜ٤‬ؼ٘خ‪ٝ ٙ‬إ ًخٕ ‪ٗ١ ٫‬ظز‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ ًْٜٓٝ َْٛ٤‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪ ْٜ‬طؤ‪ ُٙٞٝ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َ٤‬طؤ‪ُْٝ ِٚ٣ٝ‬‬
‫‪٘٣‬ق ٓطِن ُلع حُظؤ‪ًٔ َ٣ٝ‬خ طويّ ‪ ٖٓ :‬إٔ ُلع حُظؤ‪َ٣ َ٣ٝ‬حى ر‪ ٚ‬حُظلٔ‪ َ٤‬حُٔز‪َُٔ ٖ٤‬حى هللا ر‪ٚ‬‬
‫كٌُي ‪٣ ٫‬ؼخد رَ ‪٣‬لٔي ‪َ٣ٝ‬حى رخُظؤ‪ َ٣ٝ‬حُلو‪٤‬وش حُظ‪ ٢‬حٓظؤػَ هللا رؼِٔ‪ٜ‬خ كٌحى ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪٫‬‬
‫‪ٝ ٞٛ‬هي رٔط٘خ ‪ٌٛ‬ح ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪٣ ُْ ٖٓٝ‬ؼَف ‪ٌٛ‬ح ‪ :‬ح‪ٟ‬طَرض أه‪ٞ‬حُ‪ٓ ٚ‬ؼَ‬
‫‪١‬خثلش ‪٣‬و‪ ُٕٞٞ‬إ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬رخ‪ٝ َ١‬اٗ‪٣ ٚ‬ـذ اؿَحء حُِلع ػِ‪ ٠‬ظخ‪٣ٝ َٙٛ‬لظـ‪ ٕٞ‬رو‪ُٚٞ‬‬
‫طؼخُ‪ٓٝ { : ٠‬خ ‪٣‬ؼِْ طؤ‪ ِٚ٣ٝ‬ا‪ ٫‬هللا } ‪٣ٝ‬لظـ‪ ٕٞ‬ر‪ ٌٜٙ‬ح‪٣٥‬ش ػِ‪ ٠‬ارطخٍ حُظؤ‪ٌٛٝ َ٣ٝ‬ح ط٘خه‪ٞ‬‬

‫‪37‬‬
‫ٓ٘‪ ٌٙٛ ٕ٧ ; ْٜ‬ح‪٣٥‬ش طوظ‪ ٢٠‬إٔ ‪٘ٛ‬خى طؤ‪٣ ٫ ٬٣ٝ‬ؼِٔ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪٘٣ ْٛٝ‬ل‪ ٕٞ‬حُظؤ‪ٓ َ٣ٝ‬طِوخ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ش حُـِ‪ ٢‬إٔ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حٌُ‪ ١‬حٓظؤػَ هللا رؼِٔ‪ ٞٛ ٚ‬حُلو‪٤‬وش حُظ‪٣ ٫ ٢‬ؼِٔ‪ٜ‬خ ا‪. ٞٛ ٫‬‬
‫‪ٝ‬أٓخ حُظؤ‪ َ٣ٝ‬حٌُٔٓ‪ٝ ّٞ‬حُزخ‪ : َ١‬ك‪ ٜٞ‬طؤ‪ َ٣ٝ‬أ‪ َٛ‬حُظلَ‪٣‬ق ‪ٝ‬حُزيع حٌُ‪٣ ٖ٣‬ظؤ‪ ُٚٗٞٝ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪َ٤‬‬
‫طؤ‪٣ٝ ِٚ٣ٝ‬يػ‪َٛ ٕٞ‬ف حُِلع ػٖ ٓيُ‪ ُٚٞ‬اُ‪ ٠‬ؿ‪ٓ َ٤‬يُ‪ ُٚٞ‬رـ‪ َ٤‬ىُ‪ٞ٣ َ٤‬ؽ د ًُي ‪٣ٝ‬يػ‪ٕٞ‬‬
‫إٔ ك‪ ٢‬ظخ‪ ٖٓ َٙٛ‬حُٔلٌ‪ٓ ٍٝ‬خ ‪ٗ ٞٛ‬ظ‪ َ٤‬حُٔلٌ‪ ٍٝ‬حُ‪ ُّ٬‬ك‪ٔ٤‬خ أػزظ‪ ٙٞ‬رخُؼوَ ‪َٜ٣ٝ‬ك‪ٚٗٞ‬‬
‫اُ‪ٓ ٠‬ؼخٕ ‪ٗ ٢ٛ‬ظ‪ َ٤‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُظ‪ٗ ٢‬ل‪ٛٞ‬خ ػ٘‪ ٚ‬ك‪ٓ ٌٕٞ٤‬خ ٗل‪ ٖٓ ٙٞ‬ؿْ٘ ٓخ أػزظ‪ ٙٞ‬كبٕ ًخٕ‬
‫حُؼخرض كوخ ٌٓٔ٘خ ًخٕ حُٔ٘ل‪ٓ ٢‬ؼِ‪ٝ ٚ‬إ ًخٕ حُٔ٘ل‪ ٢‬رخ‪ٔٓ ٬١‬ظ٘ؼخ ًخٕ حُؼخرض ٓؼِ‪ٛٝ ٚ‬ئ‪٫‬ء‬
‫حٌُ‪٘٣ ٖ٣‬ل‪ ٕٞ‬حُظؤ‪ٓ َ٣ٝ‬طِوخ ‪٣ٝ‬لظـ‪ ٕٞ‬رو‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ٓٝ { : ٠‬خ ‪٣‬ؼِْ طؤ‪ ِٚ٣ٝ‬ا‪ ٫‬هللا } هي ‪٣‬ظ٘‪ٕٞ‬‬
‫أٗخ ه‪١ٞ‬ز٘خ ك‪ ٢‬حُوَإٓ رٔخ ‪٣ ٫‬ل‪ ٜٚٔ‬أكي ; أ‪ ٝ‬رٔخ ‪ٓ ٫‬ؼ٘‪ ُٚ ٠‬أ‪ ٝ‬رٔخ ‪٣ ٫‬ل‪٢ٗ ٚ٘ٓ ْٜ‬ء ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫ٓغ أٗ‪ ٚ‬رخ‪ َ١‬ك‪ٓ ٜٞ‬ظ٘خه‪ٗ٧ ٞ‬خ اًح ُْ ٗل‪٤ٗ ٚ٘ٓ ْٜ‬جخ ُْ ‪٣‬ـِ ُ٘خ إٔ ٗو‪ ُٚ ٍٞ‬طؤ‪٣ َ٣ٝ‬وخُق‬
‫‪٫:‬‬ ‫حُظخ‪ٞ٣ ٫ٝ َٛ‬حكو‪ٌٓ ٫ ; ٚ‬خٕ إٔ ‪ٓ ُٚ ٌٕٞ٣‬ؼ٘‪ٛ ٠‬ل‪٤‬ق ‪ًُٝ‬ي حُٔؼ٘‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق‬
‫‪٣‬وخُق حُظخ‪ َٛ‬حُٔؼِ‪ُ٘ ّٞ‬خ كبٗ‪ ٫ ٚ‬ظخ‪ ُٚ َٛ‬ػِ‪ ٠‬ه‪ ُْٜٞ‬ك‪ ٬‬طٌ‪ ٕٞ‬ى‪ُ٫‬ظ‪ ٚ‬ػِ‪ًُ ٠‬ي حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫ى‪ُ٫‬ش ػِ‪ ٠‬ه‪٬‬ف حُظخ‪ َٛ‬ك‪ ٌٕٞ٣ ٬‬طؤ‪٣ ٫ٝ ٬٣ٝ‬ـ‪ٗ ُٞ‬ل‪ ٢‬ى‪ُ٫‬ظ‪ ٚ‬ػِ‪ٓ ٠‬ؼخٕ ‪ٗ ٫‬ؼَك‪ٜ‬خ‬
‫ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُظوي‪ . َ٣‬كبٕ طِي حٍٓؼخٗ‪ ٢‬حُظ‪ ٢‬ىٍ ػِ‪ٜ٤‬خ هي ‪ ٌٕٞٗ ٫‬ػخٍك‪ ٖ٤‬ر‪ٜ‬خ ‪ٗ٧ٝ‬خ اًح ُْ‬
‫; ‪ ٕ٧‬اٗؼخٍ‬ ‫ٗل‪ ْٜ‬حُِلع ‪ٓٝ‬يُ‪ ُٚٞ‬ك‪ٗ ٫ ٕ٨‬ؼَف حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُظ‪٣ ُْ ٢‬يٍ ػِ‪ٜ٤‬خ حُِلع أ‪٠ُٝ‬‬
‫; كبًح ًخٕ حُِلع ‪ ٫‬اٗؼخٍ ُ‪ ٚ‬رٔؼ٘‪٠‬‬ ‫حُِلع رٔخ ‪َ٣‬حى ر‪ ٚ‬أه‪ ٖٓ ٟٞ‬اٗؼخٍ‪ ٙ‬رٔخ ‪َ٣ ٫‬حى ر‪ٚ‬‬
‫ٖٓ حُٔؼخٗ‪٣ ٫ٝ ٢‬ل‪ٓ ٚ٘ٓ ْٜ‬ؼ٘‪ ٠‬أ‪٘ٓ ٌٖ٣ ُْ ٬ٛ‬ؼَح رٔخ أٍ‪٣‬ي ر‪ ٚ‬ك‪٘ٓ ٌٕٞ٣ ٫ ٕ٨‬ؼَح‬
‫‪ :‬إ ‪ٌٛ‬ح حُِلع ٓظؤ‪ ٍٝ‬رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪َٜٝٓ ٚ‬ف ػٖ‬ ‫رٔخ ُْ ‪َ٣‬ى ر‪ ٚ‬أ‪ ٠ُٝ‬ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪٣‬وخٍ‬
‫ح‪٫‬كظٔخٍ حَُحؿق اُ‪ ٠‬ح‪٫‬كظٔخٍ حَُٔؿ‪ٞ‬ف ك‪ ٬٠‬ػٖ إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬إ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪٣ ٫ َ٣ٝ‬ؼِٔ‪ٚ‬‬
‫ا‪ ٫‬هللا ‪ .‬حُِ‪ ْٜ‬ا‪ ٫‬إٔ ‪َ٣‬حى رخُظؤ‪ٓ َ٣ٝ‬خ ‪٣‬وخُق ظخ‪ َٙٛ‬حُٔوظ‪ ٚ‬رخُوِن ك‪٣ٍ ٬‬ذ إٔ ٖٓ‬
‫أٍحى رخُظخ‪ٌٛ َٛ‬ح ‪ ٫‬ري ‪ٝ‬إٔ ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬طؤ‪٣ َ٣ٝ‬وخُق ظخ‪ ٌُٖ . َٙٛ‬اًح هخٍ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪ :‬أٗ‪ْ٤ُ ٚ‬‬
‫ُ‪ٜ‬خ طؤ‪٣ َ٣ٝ‬وخُق حُظخ‪ َٛ‬أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ طـَ‪ ١‬ػِ‪ ٠‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُظخ‪َٛ‬س ٓ٘‪ٜ‬خ ًخٗ‪ٞ‬ح ٓظ٘خه‪ٝ ٖ٤٠‬إ‬
‫أٍحى‪ٝ‬ح رخُظخ‪٘ٛ َٛ‬خ ٓؼ٘‪٘ٛٝ ٠‬خى ٓؼ٘‪ : ٠‬ك‪٤ٓ ٢‬خم ‪ٝ‬حكي ٖٓ ؿ‪ َ٤‬ر‪٤‬خٕ ًخٕ طِز‪ ْ٤‬ح ‪ٝ‬إ‬

‫‪38‬‬
‫أٍحى‪ٝ‬ح رخُظخ‪ٓ َٛ‬ـَى حُِلع أ‪ ١‬طـَ‪ ١‬ػِ‪ٓ ٠‬ـَى حُِلع حٌُ‪٣ ١‬ظ‪ ٖٓ َٜ‬ؿ‪ َ٤‬ك‪ُٔ ْٜ‬ؼ٘خ‪ٙ‬‬
‫ًخٕ ارطخُ‪ُِ ْٜ‬ظؤ‪ َ٣ٝ‬أ‪ ٝ‬اػزخط‪ ٚ‬ط٘خه‪٠‬خ ; ‪ ٖٓ ٕ٧‬أػزض طؤ‪ ٬٣ٝ‬أ‪ٗ ٝ‬لخ‪ ٙ‬كوي ك‪ٓ ْٜ‬ؼ٘‪ٖٓ ٠‬‬
‫حُٔؼخٗ‪ٝ . ٢‬ر‪ٌٜ‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬ظز‪ ٖ٤‬ط٘خه‪ً ٞ‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ٘خّ ٖٓ ٗلخس حُ‪ٜ‬لخص ‪ٓٝ‬ؼزظ‪ٜ٤‬خ ك‪ٌٛ ٢‬ح‬
‫حُزخد ‪.‬‬
‫القاعذة السادست أٗ‪ُ ٚ‬وخثَ إٔ ‪٣‬و‪ ٫ : ٍٞ‬ري ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد ٖٓ ‪ٟ‬خر‪٣ ٢‬ؼَف ر‪ٓ ٚ‬خ ‪٣‬ـ‪ُٞ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬هللا ٓٔخ ‪٣ ٫‬ـ‪ ُٞ‬ك‪ ٢‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص اً ح‪٫‬ػظٔخى ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد ػِ‪ٓ ٠‬ـَى ٗل‪٢‬‬
‫حُظ٘ز‪ ٚ٤‬أ‪ٓ ٝ‬طِن ح‪٩‬ػزخص ٖٓ ؿ‪ َ٤‬ط٘ز‪ ْ٤ُ ٚ٤‬رٔي‪٣‬ي ‪ًُٝ‬ي أٗ‪ٓ ٚ‬خ ٖٓ ٗ‪٤‬ج‪ ٖ٤‬ا‪ ٫‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ هيٍ‬
‫ٓ٘ظَى ‪ٝ‬هيٍ ٓٔ‪ ِ٤‬كخٍٗخك‪ ٢‬إ حػظٔي ك‪ٔ٤‬خ ‪٘٣‬ل‪ ٚ٤‬ػِ‪ ٠‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ط٘ز‪ ٚ٤‬ه‪ : ُٚ َ٤‬إ أٍىص أٗ‪ٚ‬‬
‫; ‪ٝ‬إ أٍىص أٗ‪٘ٓ ٚ‬خر‪ٝ ٖٓ ُٚ ٚ‬ؿ‪ ٚ‬ى‪ٝ ٕٝ‬ؿ‪ ٚ‬أ‪ٝ‬‬ ‫ٓٔخػَ ُ‪ٝ ًَ ٖٓ ٚ‬ؿ‪ ٚ‬ك‪ٌٜ‬ح رخ‪َ١‬‬
‫ٓ٘خٍى ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ُِٓ ْٓ٫‬ي ‪ٌٛ‬ح ك‪ٓ ٢‬خثَ ٓخ طؼزظ‪ٝ ٚ‬أٗظْ اٗٔخ أهٔظْ حُيُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬ارطخٍ‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ ٓخ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ ٠‬ح‪٥‬هَ ‪ٔ٣ٝ‬ظ٘غ‬ ‫حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔخػَ حٌُ‪ ١‬كَٔطٔ‪ ٙٞ‬رؤٗ‪٣ ٚ‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫ػِ‪ٓ ٚ٤‬خ ‪ٔ٣‬ظ٘غ ػِ‪٣ٝ ٚ٤‬ـذ ُ‪ٓ ٚ‬خ ‪٣‬ـذ ُ‪ٓٝ ٚ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ اػزخص حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ر‪ٌٜ‬ح حُظلٔ‪ٔٓ َ٤‬خ ‪٫‬‬
‫‪٣‬و‪ ُٚٞ‬ػخهَ ‪٣‬ظ‪ٓ ٍٜٞ‬خ ‪٣‬و‪ ; ٍٞ‬كبٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ ر‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ حٓظ٘خػ‪ٗ ٖٓ ِِّ٣ ٫ٝ ٚ‬ل‪ٌٛ ٢‬ح‬
‫ٗل‪ ٢‬حُظ٘خر‪ ٖٓ ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ًٔ ٙٞ‬خ ك‪ ٢‬ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص حُٔظ‪ٞ‬ح‪١‬جش ‪ ٕ ّ ٌُٖٝ‬حُ٘خّ ٖٓ‬
‫‪٣‬ـؼَ حُظ٘ز‪ٓ ٚ٤‬لَٔح رٔؼ٘‪ ٖٓ ٠‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬ػْ إٔ ًَ ٖٓ أػزض ًُي حُٔؼ٘‪ ٠‬هخُ‪ٞ‬ح ‪ :‬اٗ‪٘ٓ ٚ‬ز‪ٚ‬‬
‫‪٘ٓٝ‬خُػ‪٣ ْٜ‬و‪ًُ : ٍٞ‬ي حُٔؼ٘‪ ٖٓ ْ٤ُ ٠‬حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬هي ‪٣‬لَم ر‪ُ ٖ٤‬لع حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔؼ‪ًُٝ َ٤‬ي‬
‫إٔ حُٔؼظُِش ‪ٗٝ‬ل‪ٗ ٖٓ ْٛٞ‬لخس حُ‪ٜ‬لخص ‪٣‬و‪ ٖٓ ًَ : ُٕٞٞ‬أػزض هلل ‪ٛ‬لش هي‪ٔ٣‬ش ك‪٘ٓ ٜٞ‬ز‪ٚ‬‬
‫ٓٔؼَ كٖٔ هخٍ إ هلل ػِٔخ هي‪ٔ٣‬خ أ‪ ٝ‬هيٍس هي‪ٔ٣‬ش ًخٕ ػ٘ي‪٘ٓ ْٛ‬ز‪ٜ‬خ ٓٔؼ‪ ٕ٧ ٬‬حُوي‪ ْ٣‬ػ٘ي‬
‫ؿٔ‪ ٞٛ ٍْٜٛٞ‬أه‪ٛٝ ٚ‬ق ح‪ ُٚ٩‬كٖٔ أػزض ُ‪ٛ ٚ‬لش هي‪ٔ٣‬ش كوي أػزض هلل ٓؼ‪ ٬‬هي‪ٔ٣‬خ‬
‫‪ٔٓ ٚٗٞٔٔ٣ٝ‬ؼ‪ ٬‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪٫‬ػظزخٍ ‪ٓٝ‬ؼزظش حُ‪ٜ‬لخص ‪ٞ٣ ٫‬حكو‪ ْٜٗٞ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح رَ ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬أه‪ٚ‬‬
‫‪ٛٝ‬ل‪ٓ ٚ‬خ ‪٣ ٫‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ ٚ‬ؿ‪ٓ َٙ٤‬ؼَ ى‪ٍ ٚٗٝ‬د حُؼخُٔ‪ٝ ٖ٤‬أٗ‪ ٚ‬رٌَ ٗ‪٢‬ء ػِ‪ٝ ْ٤‬أٗ‪ ٚ‬ػِ‪ًَ ٠‬‬
‫ٗ‪٢‬ء هي‪ٝ َ٣‬أٗ‪ ٚ‬اُ‪ٝ ٚ‬حكي ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ; ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لش ‪ ٫‬ط‪ٛٞ‬ق ر٘‪٢‬ء ٖٓ ًُي ػْ ٖٓ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء‬
‫‪ :‬حَُد ر‪ٜ‬لخط‪ ٚ‬هي‪ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ْ٣‬‬ ‫حُ‪ٜ‬لخط‪٤‬ش ٖٓ ‪٣ ٫‬و‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص اٗ‪ٜ‬خ هي‪ٔ٣‬ش رَ ‪٣‬و‪ٍٞ‬‬

‫‪39‬‬
‫‪٣‬و‪ ٞٛ : ٍٞ‬هي‪ٛٝ ْ٣‬لظ‪ ٚ‬هي‪ٔ٣‬ش ‪٣ ٫ٝ‬و‪ٛٝ ٞٛ : ٍٞ‬لخط‪ ٚ‬هي‪ٔ٣‬خٕ ‪٣ ٖٓ ْٖٛٓٝ .‬و‪ٞٛ : ٍٞ‬‬
‫‪ٛٝ‬لخط‪ ٚ‬هي‪ٔ٣‬خٕ ; ‪٣ ٌُٖٝ‬و‪ًُ : ٍٞ‬ي ‪٣ ٫‬وظ‪٘ٓ ٢٠‬خًٍش حُ‪ٜ‬لش ُ‪ ٚ‬ك‪٢ٗ ٢‬ء ٖٓ‬
‫ه‪ٜ‬خث‪ ٜٚ‬كبٕ حُويّ ُ‪ ٖٓ ْ٤‬ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٌُحص حُٔـَىس رَ ٖٓ ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حٌُحص‬
‫حُٔ‪ٞٛٞ‬كش ر‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ا‪ ٫‬كخٌُحص حُٔـَىس ‪ٝ ٫‬ؿ‪ٞ‬ى ُ‪ٜ‬خ ػ٘ي‪ ْٛ‬ك‪ ٬٠‬ػٖ إٔ طوظ‪ ٚ‬رخُويّ‬
‫‪ٝ‬هي ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬حٌُحص ٓظ‪ٜ‬لش رخُويّ ‪ٝ‬حٍ‪ٛ‬لخص ٓظ‪ٜ‬لش رخُويّ ‪ٔ٤ُٝ‬ض حُ‪ٜ‬لخص اُ‪ٜ‬خ ‪ٍ ٫ٝ‬رخ‬
‫ًٔخ إٔ حُ٘ز‪ٓ ٢‬ليع ‪ٛٝ‬لخط‪ٓ ٚ‬ليػش ‪ٔ٤ُٝ‬ض ‪ٛ‬لخط‪ٗ ٚ‬ز‪٤‬خ ك‪ٜ‬ئ‪٫‬ء اًح أ‪ِ١‬و‪ٞ‬ح ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬لخط‪٤‬ش‬
‫حْٓ حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظٔؼ‪ً : َ٤‬خٕ ‪ٌٛ‬ح رلٔذ حػظوخى‪ ْٛ‬حٌُ‪٘٣ ١‬خُػ‪ ْٜ‬ك‪ ٚ٤‬أ‪ُٝ‬جي ػْ طو‪ُْٜ ٍٞ‬‬
‫أ‪ُٝ‬جي ‪ٛ :‬ذ إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔؼ٘‪ ٠‬هي ‪ ٠ٔٔ٣‬ك‪ ٢‬ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف رؼ‪ ٞ‬حُ٘خّ ط٘ز‪ٜ٤‬خ ك‪ٌٜ‬ح حُٔؼ٘‪ُْ ٠‬‬
‫‪٘٣‬ل‪ ٚ‬ػوَ ‪ٔٓ ٫ٝ‬غ ‪ٝ‬اٗٔخ حُ‪ٞ‬حؿذ ٗل‪ٓ ٢‬خ ٗلظ‪ ٚ‬ح‪٧‬ىُش حَُ٘ػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوَإٓ هي ٗل‪٠‬‬
‫ٓٔٔ‪ ٠‬حُٔؼَ ‪ٝ‬حٌُقء ‪ٝ‬حُ٘ي ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪٣ ٌُٖٝ‬و‪ ُٕٞٞ‬حُ‪ٜ‬لش ك‪ُ ٢‬ـش حُؼَد ُ‪ٔ٤‬ض ٓؼَ‬
‫حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ‪ً ٫ٝ‬لئ‪ٗ ٫ٝ ٙ‬ي‪ ٙ‬ك‪٣ ٬‬يهَ ك‪ ٢‬حُ٘‪ٝ ٚ‬أٓخ حُؼوَ ‪ :‬كِْ ‪٘٣‬ق ٓٔٔ‪ ٠‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ك‪٢‬‬
‫ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف حُٔؼظُِش ‪ًٌُٝ‬ي أ‪٠٣‬خ ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬إ حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٫‬طو‪ ّٞ‬ا‪ ٫‬رـْٔ ٓظل‪ٝ ِ٤‬ح‪٧‬ؿٔخّ‬
‫ٓظٔخػِش كِ‪ ٞ‬هخٓض ر‪ ٚ‬حُ‪ٜ‬لخص ُِِّ إٔ ‪ٔٓ ٌٕٞ٣‬خػ‪ُٔ ٬‬خثَ ح‪٧‬ؿٔخّ ‪ٌٛٝ‬ح ‪ ٞٛ‬حُظ٘ز‪ٚ٤‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ‪٣‬و‪ٌٛ : ٍٞ‬ح ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ‪ٜ‬لخط‪٤‬ش حٌُ‪٣ ٖ٣‬ؼزظ‪ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٘٣ٝ‬ل‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٙٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼَٕ‬
‫‪ٝ‬ه‪٤‬خّ ح‪٧‬كؼخٍ ح‪٫‬هظ‪٤‬خٍ‪٣‬ش ر‪ٗٝ ٚ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪٣ٝ‬و‪ : ُٕٞٞ‬حُ‪ٜ‬لخص هي طو‪ ّٞ‬رٔخ ُ‪ ْ٤‬رـْٔ ‪ٝ‬أٓخ‬
‫حُؼِ‪ ٞ‬ػِ‪ ٠‬حُؼخُْ ك‪ٜ٣ ٬‬ق ا‪ ٫‬اًح ًخٕ ؿٔٔخ كِ‪ ٞ‬أػزظ٘خ ػِ‪ ُِِّ ٙٞ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ؿٔٔخ ‪ٝ‬ك‪٘٤‬جٌ‬
‫كخ‪٧‬ؿٔخّ ٓظٔخػِش ك‪ ِِّ٤‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬كِ‪ٌٜ‬ح طـي ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪ ٖٓ ٕٞٔٔ٣‬أػزض حُؼِ‪ٗٝ ٞ‬ل‪٘ٓ ٙٞ‬ز‪ٜ‬خ ‪٫ٝ‬‬
‫‪ ٖٓ ٕٞٔٔ٣‬أػزض حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ٗٝ ّ٬‬ل‪٘ٓ ٙٞ‬ز‪ٜ‬خ ًٔخ ‪٣‬و‪ٛ ٍٞ‬خكذ ح‪ٍٗ٩‬خى ‪ٝ‬أٓؼخُ‪ٚ‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ‪ٞ٣‬حكو‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬حُو‪ ٍٞ‬رظٔخػَ ح‪٧‬ؿٔخّ حُوخ‪ ٢ٟ‬أر‪٣ ٞ‬ؼِ‪ٝ ٠‬أٓؼخُ‪ٓ ٖٓ ٚ‬ؼزظش حُ‪ٜ‬لخص‬
‫‪ٝ‬حُؼِ‪ٛ ٌُٖ ; ٞ‬ئ‪٫‬ء ‪٣‬ـؼِ‪ ٕٞ‬حُؼِ‪ٛ ٞ‬لش هزَ‪٣‬ش ًٔخ ‪ ٞٛ‬أ‪ ٍٝ‬ه‪ ٢ُٞ‬حُوخ‪ ٢ٟ‬أر‪٣ ٢‬ؼِ‪٠‬‬
‫‪ :‬إٔ ٓخ ‪٣‬ؼزظ‪٘٣ ٫ ٚٗٞ‬خك‪ ٢‬حُـْٔ ًٔخ‬ ‫ك‪ ٌٕٞ٤‬حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ً ٚ٤‬خٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ‬هي ‪٣‬و‪ُٕٞٞ‬‬
‫‪٣‬و‪ ُٚٗٞٞ‬ك‪ٓ ٢‬خثَ حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬حُؼخهَ اًح طؤَٓ ‪ٝ‬ؿي ح‪ َٓ٧‬ك‪ٔ٤‬خ ٗل‪ً ٙٞ‬خ‪ َٓ٧‬ك‪ٔ٤‬خ أػزظ‪٫ ٙٞ‬‬
‫كَم ‪ٝ‬أ‪ٛ ّ٬ً َٛ‬ئ‪ ٫‬ء ًِ‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬إٔ اػزخص حُ‪ٜ‬لخص ٓٔظِِّ ُِظـٔ‪ٝ ْ٤‬ح‪٧‬ؿٔخّ ٓظٔخػِش‬

‫‪40‬‬
‫‪ٝ .‬حُٔؼزظ‪٣ ٕٞ‬ـ‪٤‬ز‪ ٕٞ‬ػٖ ‪ٌٛ‬ح طخٍس رٔ٘غ حُٔويٓش ح‪ٝ ٠ُٝ٧‬طخٍس رٔ٘غ حُٔويٓش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬طخٍس‬
‫رٔ٘غ ًَ ٖٓ حُٔويٓظ‪ٝ ٖ٤‬طخٍس رخ‪ٓ٫‬ظل‪ٜ‬خٍ ‪٣ٍ ٫ٝ‬ذ إٔ ه‪ ُْٜٞ‬رظٔخػَ ح‪٧‬ؿٔخّ ه‪ ٍٞ‬رخ‪َ١‬‬
‫ٓ‪ٞ‬حء كَٔ‪ٝ‬ح حُـْٔ رٔخ ‪٘٣‬خٍ اُ‪ ٚ٤‬أ‪ ٝ‬رخُوخثْ ر٘لٔ‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬رخُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ ٝ‬رخًَُٔذ ٖٓ حُ‪٠ُٞ٤ٜ‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٍٜٞ‬س ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي كؤٓخ اًح كَٔ‪ ٙٝ‬رخًَُٔذ ٖٓ حُـ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬حُٔلَىس ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ ٓظٔخػِش‬
‫; ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬اػزخص حُـ‪ َٛٞ‬حُلَى ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٓ ٚ‬ظٔخػَ ‪ٝ‬ؿٔ‪ٍٜٞ‬‬ ‫ك‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ز٘‪ ٠‬ػِ‪ٛ ٠‬لش ًُي‬
‫حُؼو‪٬‬ء ‪٣‬وخُل‪ ْٜٗٞ‬ك‪ًُ ٢‬ي ( ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ أٗ‪٣ ْٜ‬طِو‪ ٕٞ‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ػِ‪ٓ ٠‬خ ‪٣‬ؼظوي‪ ٚٗٝ‬طـٔ‪ٔ٤‬خ‬
‫ر٘خء ػِ‪ ٠‬طٔخػَ ح‪٧‬ؿٔخّ ‪ٝ‬حُٔؼزظ‪٘٣ ٕٞ‬خُػ‪ ْٜٗٞ‬ك‪ ٢‬حػظوخى‪ً ; ْٛ‬ب‪٬١‬م حَُحك‪٠‬ش حُ٘‪ٜ‬ذ‬
‫ػِ‪ ٖٓ ٠‬ط‪ ٠ُٞ‬أرخ رٌَ ‪ٝ‬ػَٔ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ٜٔ‬خ ; ر٘خء ػِ‪ ٠‬إٔ ٖٓ أكز‪ٜٔ‬خ كوي أرـ‪ ٞ‬ػِ‪٤‬خ‬
‫ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ ٖٓٝ ; ٚ‬أرـ‪ ٚ٠‬ك‪ٗ ٜٞ‬خ‪ٛ‬ز‪ٝ ٢‬أ‪ َٛ‬حُٔ٘ش ‪٘٣‬خُػ‪ ْٜٗٞ‬ك‪ ٢‬حُٔويٓش ح‪; ٠ُٝ٧‬‬
‫‪ٌُٜٝ‬ح ‪٣‬و‪ٛ ٍٞ‬ئ‪٫‬ء ‪ :‬إ حُ٘‪٤‬ج‪٘٣ ٫ ٖ٤‬ظز‪ٜ‬خٕ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪٣ٝ ٚ‬وظِلخٕ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٝ ٚ‬أًؼَ حُؼو‪٬‬ء‬
‫ػِ‪ ٠‬ه‪٬‬ف ًُي ‪ٝ‬هي رٔط٘خ حٌُ‪ ّ٬‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬ر‪٘٤‬خ ك‪ ٚ٤‬كـؾ ٖٓ‬
‫‪ٝ ,‬ر‪٘٤‬خ كٔخى ه‪٣ ٖٓ ٍٞ‬و‪ ٍٞ‬رظٔخػِ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪٠٣‬خ‬ ‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬رظٔخػَ ح‪٧‬ؿٔخّ ‪ٝ‬كـؾ ٖٓ ٗل‪ًُ ٠‬ي‬
‫كخ‪٫‬ػظٔخى ر‪ٌٜ‬ح حُطَ‪٣‬ن ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬حػظٔخى رخ‪ًُٝ َ١‬ي أٗ‪ ٚ‬اًح أػزض طٔخػَ ح‪٧‬ؿٔخّ‬
‫ك‪٘٣ ٫ ْٜ‬ل‪ًُ ٕٞ‬ي ا‪ ٫‬رخُلـش حُظ‪٘٣ ٢‬ل‪ ٕٞ‬ر‪ٜ‬خ حُـْٔ ‪ٝ‬اًح ػزض إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪ٔ٣‬ظِِّ حُـْٔ ‪ٝ‬ػزض‬
‫حٓظ٘خع حُـْٔ ‪ً :‬خٕ ‪ٌٛ‬ح ‪ٝ‬كي‪ً ٙ‬خك‪٤‬خ ك‪ٗ ٢‬ل‪ًُ ٢‬ي ‪٣ ٫‬لظخؽ ٗل‪ًُ ٢‬ي اُ‪ٗ ٠‬ل‪٠ٔٔٓ ٢‬‬
‫حُظ٘ز‪ٗ ٌُٖ ٚ٤‬ل‪ ٢‬حُظـٔ‪ٓ ٌٕٞ٣ ْ٤‬ز٘‪٤‬خ ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٌٛ ٢‬ح حُظ٘ز‪ ٚ٤‬رؤٕ ‪٣‬وخٍ ‪ ُٞ :‬ػزض ُ‪ًٌ ٚ‬ح ‪ًٌٝ‬ح‬
‫ٌُخٕ ؿٔٔخ ; ػْ ‪٣‬وخٍ ‪ٝ :‬ح‪٧‬ؿٔخّ ٓظٔخػِش ك‪٤‬ـذ حٗظَحً‪ٜ‬خ ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ـذ ‪٣ٝ‬ـ‪ٔ٣ٝ ُٞ‬ظ٘غ ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫ٓٔظ٘غ ػِ‪ ٌُٖ . ٚ٤‬ك‪٘٤‬جٌ ‪ِٓ ٖٓ ٌٕٞ٣‬ي ‪ٌٛ‬ح حُِٔٔي ٓؼظٔيح ك‪ٗ ٢‬ل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪٢‬‬
‫حُظـٔ‪ ; ْ٤‬ك‪ ٌٕٞ٤‬أ‪ٗ َٛ‬ل‪ٗ ٚ٤‬ل‪ ٢‬حُـْٔ ‪ٌٛٝ‬ح ِٓٔي آهَ ٓ٘ظٌِْ ػِ‪ ٚ٤‬إ ٗخء هللا ‪ٝ‬اٗٔخ‬
‫حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ ‪ :‬إٔ ٓـَى ح‪٫‬ػظٔخى ك‪ٗ ٢‬ل‪ٓ ٢‬خ ‪٘٣‬ل‪ ٠‬ػِ‪ٓ ٠‬ـَى ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪٣ ٫ ٚ٤‬ل‪٤‬ي اً ٓخ‬
‫ٖٓ ٗ‪٤‬ج‪ ٖ٤‬ا‪٘٣ ٫‬ظز‪ٜ‬خٕ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪٣ٝ ٚ‬لظَهخٕ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬رو‪٬‬ف ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬حُ٘و‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬حُؼ‪٤‬ذ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٓٔخ ‪ٓ ٞٛ‬زلخٗ‪ٓ ٚ‬ويّ ػ٘‪ ٚ‬كبٕ ‪٣َ١ ٌٙٛ‬وش ‪ٛ‬ل‪٤‬لش ‪ًٌُٝ‬ي اًح أػزض‬
‫ُ‪ٛ ٚ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٗٝ‬ل‪ٔٓ ٠‬خػِش ؿ‪ ُٚ َٙ٤‬ك‪ٜ٤‬خ كبٕ ‪ٌٛ‬ح ٗل‪ ٢‬حُٔٔخػِش ك‪ٔ٤‬خ ‪ٔٓ ٞٛ‬ظلن ُ‪ٚ‬‬

‫‪41‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح كو‪٤‬وش حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ ٞٛٝ :‬إٔ ‪٢ٗ ًَٚ٘٣ ٫‬ء ٖٓ ح‪٤ٗ٧‬خء ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٖٓ ٞٛ‬ه‪ٜ‬خث‪ًَٝ ٜٚ‬‬
‫‪ٛ‬لش ٖٓ ‪ٛ‬لخص حٌُٔخٍ ك‪ٓ ٜٞ‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٜ‬خ ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٔ٣ ٫ ٚ‬خػِ‪ ٚ‬ك‪ ٚ٤‬أكي ; ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ ٌٓ‪ٛ‬ذ‬
‫ِٓق ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬أثٔظ‪ٜ‬خ اػزخص ٓخ ‪ٛٝ‬ق ر‪ٗ ٚ‬لْ ‪ ٖٓ ٙ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٗٝ‬ل‪ٔٓ ٢‬خػِظ‪ ٚ‬ر٘‪٢‬ء ٖٓ‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص ( كبٕ ه‪ َ٤‬إ حُ٘‪٢‬ء اًح ٗخر‪ ٚ‬ؿ‪ٝ ٖٓ َٙ٤‬ؿ‪ ٚ‬ؿخُ ػِ‪ٓ ٚ٤‬خ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ًُ ٖٓ ٚ٤‬ي‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝٝ ٚ‬ؿذ ُ‪ٓ ٚ‬خ ‪ٝ‬ؿذ ُ‪ٝ ٚ‬حٓظ٘غ ػِ‪ٓ ٚ٤‬خ حٓظ٘غ ػِ‪ ( ٚ٤‬ه‪ٛ َ٤‬ذ إٔ ح‪ًٌُ َٓ٧‬ي ‪ٌُٖٝ‬‬
‫‪ٗ ٫ٝ‬ل‪ٓ ٢‬خ‬ ‫اًح ًخٕ ًُي حُويٍ حُٔ٘ظَى ‪ٔ٣ ٫‬ظِِّ اػزخص ٓخ ‪ٔ٣‬ظ٘غ ػِ‪ ٠‬حَُد ٓزلخٗ‪ٚ‬‬
‫‪ٔ٣‬ظلو‪ٔٓ ٌٖ٣ ُْ ٚ‬ظ٘ؼخ ًٔخ اًح ه‪ : َ٤‬اٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬ػِ‪٤ٔٓ ْ٤‬غ ر‪ٝ َ٤ٜ‬هي ٓٔ‪ ٢‬رؼ‪ٞ‬‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص ك‪٤‬خ ٓٔؼ‪٤‬خ ػِ‪ٔ٤‬خ ر‪َ٤ٜ‬ح كبًح ه‪ ِِّ٣ : َ٤‬أٗ‪٣ ٚ‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ٓ ٚ٤‬خ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ًُ ٠‬ي‬
‫‪ٌٛ ُّ٫ :‬ح حُويٍ حُٔ٘ظَى ُ‪ْ٤‬‬ ‫ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ً‪ٞٓ ٚٗٞ‬ؿ‪ٞ‬ىح ك‪٤‬خ ػِ‪ٔ٤‬خ ٓٔ‪٤‬ؼخ ر‪َ٤ٜ‬ح ه‪َ٤‬‬
‫ٓٔظ٘ؼخ ػِ‪ ٠‬حَُد صػخُ‪ ٠‬كبٕ ًُي ‪٣ ٫‬وظ‪ ٢٠‬كي‪ٝ‬ػخ ‪ ٫ٝ‬آٌخٗخ ‪ٗ ٫ٝ‬و‪ٜ‬خ ‪٤ٗ ٫ٝ‬جخ ٓٔخ‬
‫‪٘٣‬خك‪ٛ ٢‬لخص حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش ‪ًُٝ‬ي إٔ حُويٍ حُٔ٘ظَى ‪ ٠ٔٔٓ ٞٛ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ ٝ‬حُل‪٤‬خس‬
‫أ‪ ٝ‬حُل‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُؼِْ أ‪ ٝ‬حُؼِ‪ ْ٤‬أ‪ ٝ‬حُٔٔغ أ‪ ٝ‬حُز‪ َٜ‬أ‪ ٝ‬حُٔٔ‪٤‬غ أ‪ ٝ‬حُز‪ َ٤ٜ‬أ‪ ٝ‬حُويٍس أ‪ ٝ‬حُوي‪َ٣‬‬
‫‪ٝ‬حُويٍ حُٔ٘ظَى ٓطِن ًِ‪٣ ٫ ٢‬وظ‪ ٚ‬رؤكي‪ٔٛ‬خ ى‪ ٕٝ‬ح‪٥‬هَ ; كِْ ‪٣‬وغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ حٗظَحى ‪٫‬‬
‫ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬رخٌُٖٔٔ حُٔليع ‪ ٫ٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬رخُ‪ٞ‬حؿذ حُوي‪ ْ٣‬كبٕ ٓخ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬ر‪ ٚ‬أكي‪ٔٛ‬خ‬
‫‪ٔ٣‬ظ٘غ حٗظَحً‪ٜٔ‬خ ك‪ ٚ٤‬كبًح ًخٕ حُويٍ حُٔ٘ظَى حٌُ‪ ١‬حٗظًَخ ك‪ٛ ٚ٤‬لش ًٔخٍ ًخُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ ٌٖ٣ ُْٝ‬ك‪ًُ ٢‬ي ٗ‪٢‬ء ٓٔخ ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ه‪ٜ‬خة‪ ٙ‬حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ًٔ ٖ٤‬خ ‪٫‬‬
‫‪٣‬يٍ ػِ‪٢ٗ ٠‬ء ٖٓ ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُوخُن ُْ ‪ ٌٖ٣‬ك‪ ٢‬اػزخص ‪ٌٛ‬ح ٓلٌ‪ ٍٝ‬أ‪ ; ٬ٛ‬رَ اػزخص ‪ٌٛ‬ح‬
‫ٖٓ ُ‪ٞ‬حُّ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ,‬كٌَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٫ ٖ٣‬ري ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٖٓ ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح ‪ٗ ٖٓٝ‬ل‪ٌٛ ٢‬ح ُِٓ‪ ٚ‬طؼط‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ًَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌُٜٝ‬ح ُٔخ ح‪ِ١‬غ ح‪٧‬ثٔش ػِ‪ ٠‬إٔ ‪ٌٛ‬ح كو‪٤‬وش ه‪ ٍٞ‬حُـ‪٤ٜٔ‬ش ٓٔ‪ٓ ْٛٞ‬ؼطِش‬
‫‪ًٝ‬خٕ ؿ‪ ٌَ٘٣ ْٜ‬إٔ ‪ ٠ٔٔ٣‬هللا ٗ‪٤‬جخ ‪ٍٝ‬رٔخ هخُض حُـ‪٤ٜٔ‬ش ‪٢ٗ ٞٛ‬ء ‪ً ٫‬خ‪٤ٗ٧‬خء كبًح ٗل‪٠‬‬
‫حُويٍ حُٔ٘ظَى ٓطِوخ ُِّ حُظؼط‪ َ٤‬حُؼخّ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُظ‪ٛٞ٣ ٢‬ق ر‪ٜ‬خ حَُد طؼخُ‪ً ٠‬خُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس رَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼز‪ٞ‬ص‬
‫‪,‬‬ ‫‪ :‬طـذ ُ‪ٞ‬حُٓ‪ٜ‬خ كبٕ ػز‪ٞ‬ص حُِِٔ‪٣ ّٝ‬وظ‪ ٢٠‬ػز‪ٞ‬ص حُ‪ُّ٬‬‬ ‫‪ٝ‬حُلو‪٤‬وش ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي‬

‫‪42‬‬
‫‪ٝ‬م‪ٛ‬خث‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬م حُظ‪٣ ٢‬ـذ طِ٘‪ ٚ٣‬حَُد ػ٘‪ٜ‬خ ُ‪ٔ٤‬ض ٖٓ ُ‪ٞ‬حُّ ًُي أ‪ ٬ٛ‬رَ طِي ٖٓ‬
‫ُ‪ٞ‬حُّ ٓخ ‪٣‬وظ‪ ٚ‬رخُٔوِ‪ٞ‬م ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ك‪٤‬خس ‪ٝ‬ػِْ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٝ‬هللا ٓزلخٗ‪ ِٙ٘ٓ ٚ‬ػٖ‬
‫ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬ه‪ِِٓٝٓٝ ٖ٤‬خص ه‪ٜ‬خث‪ٌٛٝ ْٜٜ‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ٖٓ ك‪ ٜٚٔ‬ك‪ٜٔ‬خ ؿ‪٤‬يح ‪ٝ‬طيرَ‪: ٙ‬‬
‫ُحُض ػ٘‪ ٚ‬ػخٓش حُ٘ز‪ٜ‬خص ‪ٝ‬حٌٗ٘ق ُ‪ ٚ‬ؿِ‪ً ٢‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٤ًً٧‬خء ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ ‪ٝ‬هي رٔ‪ٌٛ ٢‬ح‬
‫ك‪ٞٓ ٢‬ح‪ٟ‬غ ًؼ‪َ٤‬س ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ إٔ حُويٍ حُٔ٘ظَى حٌُِ‪ٞ٣ ٫ ٢‬ؿي ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ا‪ٓ ٫‬ؼ‪٘٤‬خ ٓو‪٤‬يح‬
‫‪ٝ‬إٔ ٓؼ٘‪ ٠‬حٗظَحى حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ك‪ ٢‬أَٓ ٖٓ ح‪ ٞٛ ٍٞٓ٧‬ط٘خر‪ٜٜ‬خ ٖٓ ًُي حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ‬إٔ ًُي‬
‫حُٔؼ٘‪ ٠‬حُؼخّ ‪٣‬طِن ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ; ‪ ٕ٧‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪٘٣ ٫‬خٍى أكي‪ٔٛ‬خ ح‪٥‬هَ‬
‫ك‪٢ٗ ٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٚ٤‬رَ ًَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓظٔ‪ ِ٤‬ػٖ ؿ‪ َٙ٤‬رٌحط‪ٛٝ ٚ‬لخط‪ٝ ٚ‬أكؼخُ‪ُٔٝ ٚ‬خ ًخٕ‬
‫; كظخٍس ‪٣‬ظٖ إٔ اػزخص حُويٍ‬ ‫ح‪ًٌُ َٓ٧‬ي ًخٕ ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ٘خّ ٓظ٘خه‪٠‬خ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ‬
‫حُٔ٘ظَى ‪ٞ٣‬ؿذ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬حُزخ‪ َ١‬ك‪٤‬ـؼَ ًُي ُ‪ ٚ‬كـش ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظٖ ٗل‪ ٖٓ ٚ٤‬حُ‪ٜ‬لخص كٌٍح ٖٓ‬
‫ِِٓ‪ٓٝ‬خص ح ُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬طخٍس ‪٣‬ظلطٖ أٗ‪ ٫ ٚ‬ري ٖٓ اػزخص ‪ٌٛ‬ح ػِ‪ ٠‬طوي‪ َ٣‬ك‪٤‬ـ‪٤‬ذ ر‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ؼزظ‪ٚ‬‬
‫ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص ُٖٔ حكظؾ ر‪ ٖٓ ٚ‬حُ٘لخس ‪ٌُٝ‬ؼَس ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ ٙ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ ‪ٝ :‬هؼض حُ٘ز‪ٜ‬ش ك‪ ٢‬إٔ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حَُد ‪ ٞٛ َٛ‬ػ‪ٓ ٖ٤‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ ٚ‬أ‪ُ ٝ‬حثي ػِ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ ٚ‬؟ ‪ُ َٛٝ‬لع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓو‪ٍٞ‬‬
‫رخ‪ٗ٫‬ظَحى حُِلظ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُظ‪ٞ‬ح‪١‬ئ أ‪ ٝ‬حُضٌٗ‪٤‬ي ؟ ًٔخ ‪ٝ‬هغ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬اػزخص ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ ‪ٗٝ‬ل‪ٜ٤‬خ‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬إٔ حُٔؼي‪٢ٗ ٞٛ َٛ ّٝ‬ء أّ ‪ ٫‬؟ ‪ٝ‬ك‪ٝ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ُ ٞٛ َٛ‬حثي ػِ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ‬
‫; كظخٍس ‪٣‬و‪ٍٞ‬‬ ‫أّ ‪ ٫‬؟ ‪ٝ‬هي ًؼَ ٖٓ أثٔش حُ٘ظخٍ ح‪ٟ٫‬طَحد ‪ٝ‬حُظ٘خه‪ ٞ‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُٔوخٓخص‬
‫أكي‪ ْٛ‬حُو‪ ٖ٤ُٞ‬حُٔظ٘خه‪٣ٝ ٖ٤٠‬لٌ‪ ٢‬ػٖ حُ٘خّ ٓوخ‪٫‬ص ٓخ هخُ‪ٛ ٞ‬خ ; ‪ٝ‬طخٍس ‪٣‬زو‪ ٠‬ك‪ ٢‬حُ٘ي‬
‫‪ٝ‬حُظل‪ٝ َ٤‬هي رٔط٘خ ٖٓ حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُٔوخٓخص ‪ٓٝ‬خ ‪ٝ‬هغ ٖٓ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٝ ٙ‬حُـِ‪ٝ ٢‬حُل‪َ٤‬س‬
‫ك‪ٜ٤‬خ ‪٧‬ثٔش حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُلِٔلش ٓخ ‪ ٫‬طظٔغ ُ‪ ٌٙٛ ٚ‬حُـَٔ حُٔوظ‪َٜ‬س ‪ٝ‬ر‪٘٤‬خ إٔ حُ‪ٜٞ‬حد ‪ ٞٛ‬إٔ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ًَ ٗ‪٢‬ء ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٓ ٞٛ‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ; رو‪٬‬ف حُٔخ‪٤ٛ‬ش حُظ‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫حٌُ‪ ٖٛ‬كبٗ‪ٜ‬خ ٓـخ‪َ٣‬س ُِٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ; ‪ٝ‬إٔ ُلع حٌُحص ‪ٝ‬حُ٘‪٢‬ء ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ٝ‬حُلو‪٤‬وش‬
‫‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ك‪ ٌٜٙ‬ح‪ُ٧‬لخظ ًِ‪ٜ‬خ ٓظ‪ٞ‬ح‪١‬جش كبًح ه‪ : َ٤‬اٗ‪ٜ‬خ ٌٌٓ٘ش ُظلخ‪ٓ َٟ‬ؼخٗ‪ٜ٤‬خ كخٌُٔ٘ي‬
‫ٗ‪ٞ‬ع ٖٓ حُٔظ‪ٞ‬ح‪١‬ت حُؼخّ حٌُ‪َ٣ ١‬حػ‪ ٠‬ك‪ ٚ٤‬ى‪ُ٫‬ش حُِلع ػِ‪ ٠‬حُويٍ حُٔ٘ظَى ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ‬

‫‪43‬‬
‫حُٔؼ٘‪ٓ ٠‬ظلخ‪ ٬ٟ‬ك‪ٞٓ ٢‬حٍى‪ ٙ‬أ‪ٓ ٝ‬ظٔخػ‪ٝ . ٬‬ر‪٘٤‬خ إٔ حُٔؼي‪٢ٗ ّٝ‬ء أ‪٠٣‬خ ك‪ ٢‬حُؼِْ ‪ٝ‬حٌُ‪٫ ٖٛ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ك‪ ٬‬كَم ر‪ ٖ٤‬حُؼز‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٌُٖ حُلَم ػخرض ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼِٔ‪ٝ ٢‬حُؼ‪٢٘٤‬‬
‫ٓغ إٔ ٓخ ك‪ ٢‬حُؼِْ ُ‪ ٞٛ ْ٤‬حُلو‪٤‬وش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ‪ ٞٛ ٌُٖٝ‬حُؼِْ حُظخرغ ُِؼخُْ حُوخثْ ر‪ًٌُٝ ٚ‬ي‬
‫ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ حُظ‪ ٢‬طظٔخػَ ك‪ٜ٤‬خ حٍ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ٝ‬طوظِق ‪ُٜ :‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬ح‪ًٛ٧‬خٕ ‪ ْ٤ُٝ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪٧‬ػ‪٤‬خٕ ا‪ ٫‬ح‪٧‬ػ‪٤‬خٕ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ‪ٛٝ‬لخط‪ٜ‬خ حُوخثٔش ر‪ٜ‬خ حُٔؼ‪٘٤‬ش كظظ٘خر‪ ٚ‬رٌُي ‪ٝ‬طوظِق ر‪ٝ ٚ‬أٓخ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُـِٔش حُٔوظ‪َٜ‬س كبٕ حُٔو‪ٜٞ‬ى ر‪ٜ‬خ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ػِ‪ ٠‬ؿَٔ ٓوظ‪َٜ‬س ؿخٓؼش ٖٓ ك‪ٜٜٔ‬خ‬
‫ػِْ هيٍ ٗلؼ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حٗلظق ُ‪ ٚ‬رخد حُ‪ٜ‬ي‪ٝ ٟ‬آٌخٕ اؿ‪٬‬م رخد حُ‪ ; ٍ٬٠‬ػْ رٔط‪ٜ‬خ ‪َٗٝ‬ك‪ٜ‬خ ُ‪ٚ‬‬
‫ٓوخّ آهَ ; اً ٌَُ ٓوخّ ٓوخٍ " ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى " ‪٘ٛ :‬خ إٔ ح‪٫‬ػظٔخى ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُلـش ك‪ٔ٤‬خ‬
‫‪٘٣‬ل‪ ٠‬ػٖ حَُد ‪ ِٙ٘٣ٝ‬ػ٘‪ًٔ - ٚ‬خ ‪٣‬لؼِ‪ً ٚ‬ؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ‪ٜ٘‬ل‪ - ٖ٤‬هطؤ ُٖٔ طيرَ ًُي ‪ٌٛٝ‬ح ٖٓ‬
‫‪َ١‬م حُ٘ل‪ ٢‬حُزخ‪ِ١‬ش ‪.‬‬

‫( فصل )‬
‫‪ٝ‬أكٔي ٖٓ ًُي ‪ٓ :‬خ ‪ٗ ٌِٚٔ٣‬لخس حُ‪ٜ‬لخص أ‪ ٝ‬رؼ‪ٜ٠‬خ اًح أٍحى‪ٝ‬ح إٔ ‪ ِٙٞٛ٘٣‬ػٔخ ‪٣‬ـذ‬
‫طِ٘‪ ٜٚ٣‬ػ٘‪ٔٓ ٚ‬خ ‪ ٖٓ ٞٛ‬أػظْ حٌُلَ ٓؼَ إٔ ‪٣َ٣‬ي‪ٝ‬ح طِ٘‪ ٜٚ٣‬ػٖ حُلِٕ ‪ٝ‬حُزٌخء ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي‬
‫‪٣َ٣ٝ‬ي‪ ٕٝ‬حَُى ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜٞ٤‬ى ‪ :‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ ُٕٞٞ‬اٗ‪ ٚ‬رٌ‪ ٠‬ػِ‪ ٠‬حُط‪ٞ‬كخٕ كظ‪ٍٓ ٠‬ي ‪ٝ‬ػخىط‪ٚ‬‬
‫ّ ‪٣‬لظؾ ػِ‪٠‬‬ ‫حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ ُٕٞٞ‬ربُ‪٤ٜ‬ش رؼ‪ ٞ‬حُزَ٘ ‪ٝ‬أٗ‪ ٚ‬هللا كبٕ ًؼ‪َ٤‬ح ٖٓ حُ٘خ‬
‫‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ر٘ل‪ ٢‬حُظـٔ‪ٝ ْ٤‬حُظل‪ٗٝ ِ٤‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪٣ٝ‬و‪ ُٞ ُٕٞٞ‬حط‪ٜ‬ق ر‪ ٌٜٙ‬حُ٘وخث‪ٝ ٚ‬ح‪٥‬كخص ٌُخٕ‬
‫ؿٔٔخ أ‪ٓ ٝ‬ظل‪ِ٤‬ح ‪ًُٝ‬ي ٓٔظ٘غ ‪ٝ‬رِٔ‪ٓ ًْٜٞ‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُطَ‪٣‬ن حٓظظ‪ َٜ‬ػِ‪ٛ ْٜ٤‬ئ‪٫‬ء‬
‫‪( -:‬‬ ‫حُٔ‪٬‬كيس ٗلخس ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لخص كبٕ ‪ ٌٙٛ‬حُطَ‪٣‬وش ‪٣ ٫‬ل‪ َٜ‬ر‪ٜ‬خ حُٔو‪ٜٞ‬ى ُ‪ٞ‬ؿ‪ٙٞ‬‬
‫أكي‪ٛ‬خ إٔ ‪ٛٝ‬ق هللا طغ حُ‪ ٠‬ر‪ ٌٜٙ‬حُ٘وخث‪ٝ ٚ‬ح‪٥‬كخص أظ‪ َٜ‬كٔخىح ك‪ ٢‬حُؼوَ ‪ٝ‬حُي‪ٗ ٖٓ ٖ٣‬ل‪٢‬‬
‫حُظل‪ٝ ِ٤‬حُظـٔ‪ ; ْ٤‬كبٕ ‪ٌٛ‬ح ك‪ ٖٓ ٚ٤‬ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ٝ ٙ‬حُِ٘حع ‪ٝ‬حُولخء ٓخ ُ‪ ْ٤‬ك‪ًُ ٢‬ي ‪ًٝ‬لَ‬
‫‪ٛ‬خكذ ًُي ٓؼِ‪ ّٞ‬رخُ‪ٍَٝ٠‬س ٖٓ ى‪ ٖ٣‬ح‪ٝ ّ٬ٓ٩‬حُيُ‪ٓ َ٤‬ؼَف ُِٔيُ‪ٓٝ ٍٞ‬ز‪ ; ُٚ ٖ٤‬ك‪٬‬‬
‫‪٣‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪ٔ٣‬ظيٍ ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬ظ‪ َٜ‬ح‪٧‬ر‪ ٖ٤‬رخ‪٧‬هل‪ًٔ ٠‬خ ‪٣ ٫‬لؼَ ٓؼَ ًُي ك‪ ٢‬حُلي‪ٝ‬ى ( حُ‪ٞ‬ؿ‪ٚ‬‬

‫‪44‬‬
‫حُؼخٗ‪ ٢‬إٔ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء حٌُ‪ٜ٣ ٖ٣‬ل‪ ٚٗٞ‬ر‪ ٌٜٙ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ ٌْٜ٘ٔ٣ :‬إٔ ‪٣‬و‪ُٞٞ‬ح ٗلٖ ‪ٗ ٫‬و‪ ٍٞ‬رخُظـٔ‪ْ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظل‪ًٔ ِ٤‬خ ‪٣‬و‪٣ ٖٓ ُٚٞ‬ؼزض حُ‪ٜ‬لخص ‪٘٣ٝ‬ل‪ ٢‬حُظـٔ‪ ْ٤‬ك‪ِٗ َ٤ٜ٤‬حػ‪ٓ ْٜ‬ؼَ ِٗحع ٓؼزظش‬
‫‪ٙ‬‬ ‫حٌُ‪ٛٝ ّ٬‬لخص حٌُٔخٍ ك‪ٛٝ ٖٓ ّ٬ً َ٤ٜ٤‬ق هللا ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٛٝ‬لخص حُ٘ن‬
‫‪ٝ‬حكيح ‪٣ٝ‬زو‪ٍ ٠‬ى حُ٘لخس ػِ‪ ٠‬حُطخثلظ‪ ٖ٤‬رطَ‪٣‬ن ‪ٝ‬حكي ‪ٌٛٝ‬ح ك‪ ٢‬ؿخ‪٣‬ش حُلٔخى ( حُؼخُغ ) إٔ‬
‫‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪٘٣‬ل‪ٛ ٕٞ‬لخص حٌُٔخٍ رٔؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُطَ‪٣‬وش ‪ٝ‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٝ‬حؿذ ػخرض‬
‫( حَُحرغ ) ‪ :‬إٔ ٓخٌُ‪ٌٙٛ ٢‬‬ ‫رخُؼوَ ‪ٝ‬حُٔٔغ ك‪ًُ ٌٕٞ٤‬ي ىُ‪ ٬٤‬ػِ‪ ٠‬كٔخى ‪ ٌٙٛ‬حُطَ‪٣‬وش‬
‫حُطَ‪٣‬وش ٓظ٘خه‪ ٕٞ٠‬كٌَ ٖٓ أػزض ٗ‪٤‬جخ ٓ٘‪ ْٜ‬أُِٓ‪ ٚ‬ح‪٥‬هَ رٔخ ‪ٞ٣‬حكو‪ ٚ‬ك‪ ٖٓ ٚ٤‬ح‪٩‬ػزخص ًٔخ‬
‫‪ .‬كٔؼزظش حُ‪ٜ‬لخص ‪-‬‬ ‫إٔ ًَ ٖٓ ٗل‪٤ٗ ٠‬جخ ٓ٘‪ ْٜ‬أُِٓ‪ ٚ‬ح‪٥‬هَ رٔخ ‪ٞ٣‬حكو‪ ٚ‬ك‪ ٖٓ ٚ٤‬حُ٘ل‪٢‬‬
‫اًح هخُض ُ‪ ْٜ‬حُ٘لخس ًخُٔؼظُِش ‪ٌٛ :‬ح‬ ‫ًخُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حٌُ‪ٝ ّ٬‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪- َٜ‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬ا‪ ٫‬رخُـْٔ أ‪ٗ٧ ٝ‬خ ‪ٗ ٫‬ؼَف‬ ‫طـٔ‪ ٌٙٛ ٕ٧ ; ْ٤‬حُ‪ٜ‬لخص أػَح‪ٝ ٝ‬حُؼَ‪٫ ٝ‬‬
‫ٓ‪ٞٛٞ‬كخ رخُ‪ٜ‬لخص ا‪ ٫‬ؿٔٔخ ‪ .‬هخُض ُ‪ ْٜ‬حُٔؼزظش ‪ٝ :‬أٗظْ هي هِظْ ‪ :‬اٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ػِ‪ ْ٤‬هي‪. َ٣‬‬
‫‪ٝ‬هِظْ ‪ ْ٤ُ :‬رـْٔ ; ‪ٝ‬أٗظْ ‪ ٫‬طؼِٔ‪ٞٓ ٕٞ‬ؿ‪ٞ‬ىح ك‪٤‬خ ػخُٔخ هخىٍح ا‪ ٫‬ؿٔٔخ كوي أػزظٔ‪ ٙٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫ه‪٬‬ف ٓخ ػِٔظْ كٌٌُي ٗلٖ ‪ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح ُ‪ : ْٜ‬أٗظْ أػزظْ ك‪٤‬خ ػخُٔخ هخىٍح ; ر‪ ٬‬ك‪٤‬خس ‪ ٫ٝ‬ػِْ ‪٫ٝ‬‬
‫هيٍس ‪ٌٛٝ‬ح ط٘خه‪٣ ٞ‬ؼِْ ر‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ ػْ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء حُٔؼزظ‪ ٕٞ‬اًح هخُ‪ٞ‬ح ُٖٔ أػزض أٗ‪٠َٟ٣ ٚ‬‬
‫‪٣ٝ‬ـ‪٠‬ذ ‪٣ٝ‬لذ ‪٣ٝ‬زـ‪ ٞ‬أ‪ٛٝ ٖٓ ٝ‬ل‪ ٚ‬رخ‪ٓ٫‬ظ‪ٞ‬حء ‪ٝ‬حُِ٘‪ٝ ٍٝ‬ح‪٩‬ط‪٤‬خٕ ‪ٝ‬حُٔـ‪٢‬ء أ‪ ٝ‬رخُ‪ٞ‬ؿ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪٤‬ي ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي اًح هخُ‪ٞ‬ح ‪ٌٛ :‬ح ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬حُظـٔ‪ٗ٧ ْ٤‬خ ‪ٗ ٫‬ؼَف ٓخ ‪ٛٞ٣‬ق رٌُي ا‪ ّ ٫‬ح ‪ٞٛ‬‬
‫‪ :‬كؤٗظْ هي ‪ٛٝ‬لظٔ‪ ٙٞ‬رخُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪َٜ‬‬ ‫ؿْٔ هخُض ُ‪ ْٜ‬حُٔؼزظش‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪ٌٛٝ ّ٬‬ح ‪ٌٌٛ‬ح ; كبًح ًخٕ ‪ٌٛ‬ح ‪ٛٞ٣ ٫‬ق ر‪ ٚ‬ا‪ ٫‬حُـْٔ كخ‪٥‬هَ ًٌُي ‪ٝ ,‬إ أٌٖٓ إٔ‬
‫; كخُظلَ‪٣‬ن ر‪ٜٔ٘٤‬خ طلَ‪٣‬ن ر‪ ٖ٤‬حُٔظٔخػِ‪ٖ٤‬‬ ‫‪ٛٞ٣‬ق رؤكي‪ٔٛ‬خ ٓخ ُ‪ ْ٤‬رـْٔ كخ‪٥‬هَ ًٌُي‬
‫‪ٌُٜٝ‬ح ُٔخ ًخٕ حَُى ػِ‪ٛٝ ٖٓ ٠‬ق هللا طؼخُ‪ ٠‬رخُ٘وخث‪ ٚ‬ر‪ ٌٜٙ‬حُطَ‪٣‬ن ‪٣َ١‬وخ كخٓيح ‪ُْ :‬‬
‫‪ ٌِٚٔ٣‬أكي ٖٓ حُِٔق ‪ٝ‬ح‪٧‬ثٔش كِْ ‪٘٣‬طن أكي ٓ٘‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬كن هللا رخُـْٔ ‪ٗ ٫‬ل‪٤‬خ ‪ ٫ٝ‬اػزخطخ ‪٫ٝ‬‬
‫رخُـ‪ٝ َٛٞ‬حُظل‪ٗٝ ِ٤‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٜٗ٧‬خ ػزخٍحص ٓـِٔش ‪ ٫‬طلن كوخ ‪ ٫ٝ‬طزطَ رخ‪ٌُٜٝ ٬١‬ح ُْ‬

‫‪45‬‬
‫‪ ًٌَ٣‬هللا ك‪ً ٢‬ظخر‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ أٌَٗ‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜٞ٤‬ى ‪ٝ‬ؿ‪ ٖٓ َْٛ٤‬حٌُلخٍ ‪ٓ :‬خ ‪ٌٛ ٖٓ ٞٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ; رَ‬
‫‪ٌٛ‬ح ‪ ٖٓ ٞٛ‬حٌُ‪ ّ٬‬حُٔزظيع حٌُ‪ ١‬أٌَٗ‪ ٙ‬حُِٔق ‪ٝ‬ح‪٧‬ثٔش ‪.‬‬

‫( فصل )‬

‫‪ٝ‬أٓخ ك‪َ١ ٢‬م ح‪٩‬ػزخص ‪ :‬كٔؼِ‪ ّٞ‬أ‪٠٣‬خ إٔ حُٔؼزض ‪ٌ٣ ٫‬ل‪ ٢‬ك‪ ٢‬اػزخط‪ٓ ٚ‬ـَى ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬اً‬
‫ُ‪ً ٞ‬ل‪ ٠‬ك‪ ٢‬اػزخط‪ٓ ٚ‬ـَى ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ُ ٚ٤‬ـخُ إٔ ‪ٛٞ٣‬ق ٓزلخٗ‪ ٖٓ ٚ‬ح ‪٧‬ػ‪٠‬خء ‪ٝ‬ح‪٧‬كؼخٍ رٔخ‬
‫ٓغ ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬إٔ ‪ٛٞ٣‬ق رخُ٘وخث‪ ٚ‬حُظ‪٫ ٢‬‬ ‫‪ٌ٣ ٫‬خى ‪٣‬ل‪ٔٓ ٠ٜ‬خ ‪ٔٓ ٞٛ‬ظ٘غ ػِ‪- ٚ٤‬‬
‫طـ‪ ُٞ‬ػِ‪ٓ ٚ٤‬غ ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ًٔ ٚ٤‬خ ُ‪ٛٝ ٞ‬ل‪ٓ ٚ‬لظَ ػِ‪ ٚ٤‬رخُزٌخء ‪ٝ‬حُلِٕ ‪ٝ‬حُـ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُؼطٖ‬
‫ٓغ ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ًٔٝ . ٚ٤‬خ ُ‪ ٞ‬هخٍ حُٔلظَ‪٣ : ١‬ؤًَ ‪ً ٫‬ؤًَ حُؼزخى ‪َ٘٣ٝ‬د ‪ًَ٘ ٫‬ر‪٣ٝ ْٜ‬زٌ‪٢‬‬
‫‪٣ٝ‬لِٕ ‪ً ٫‬زٌخث‪ ٫ٝ ْٜ‬كِٗ‪ًٔ ; ْٜ‬خ ‪٣‬وخٍ ‪٠٣‬لي ‪٠ً ٫‬لٌ‪٣ٝ ْٜ‬لَف ‪ً ٫‬لَك‪٣ٝ ْٜ‬ظٌِْ‬
‫‪ٝ ُٚ :‬ؿ‪٫ ٚ‬‬ ‫‪ُٝ . ْٜٓ٬ًٌ ٫‬ـخُ إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ ُٚ :‬أػ‪٠‬خء ًؼ‪َ٤‬س ‪ً ٫‬ؤػ‪٠‬خث‪ًٔ ْٜ‬خ ه‪َ٤‬‬
‫ً‪ٞ‬ؿ‪٣ٝ ْٜٛٞ‬يحٕ ‪ً ٫‬ؤ‪٣‬ي‪ . ْٜ٣‬كظ‪ ًٌَ٣ ٠‬حُٔؼيس ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ؼخء ‪ٝ‬حًٌَُ ‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٓٔخ ‪٣‬ظؼخُ‪٠‬‬
‫هللا ػِ ‪ٝ‬ؿَ ػ٘‪ٓ ٚ‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ػٔخ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُظخُٔ‪ ٕٞ‬ػِ‪ٞ‬ح ًز‪َ٤‬ح ‪ .‬كبٗ‪٣ ٚ‬وخٍ ُٖٔ ٗل‪٠‬‬
‫ًُي ٓغ اػزخص حُ‪ٜ‬لخص حُوزَ‪٣‬ش ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص ‪ٓ :‬خ حُلَم ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح ‪ٓٝ‬خ أػزظ‪ ٚ‬اًح‬
‫ٗل‪٤‬ض حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬ؿؼِض ٓـَى ٗل‪ ٢‬حُظ٘ز‪ً ٚ٤‬خك‪٤‬خ ك‪ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ك‪ ٬‬ري ٖٓ اػزخص كَم ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫ح‪ َٓ٧‬كبٕ هخٍ ‪ :‬حُؼٔيس ك‪ ٢‬حُلَم ‪ ٞٛ‬حُٔٔغ كٔخ ؿخء ر‪ ٚ‬حُٔٔغ أػزظ‪ ٚ‬ى‪ٓ ٕٝ‬خ ُْ ‪٣‬ـت ر‪ٚ‬‬
‫حُٔٔغ ه‪ ُٚ َ٤‬أ‪ : ٫ٝ‬حُٔٔغ ‪ ٞٛ‬هزَ حُ‪ٜ‬خىم ػٔخ ‪ ٞٛ‬ح‪ َٓ٧‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٚ‬كٔخ أهزَ ر‪ٚ‬‬
‫حُ‪ٜ‬خىم ك‪ ٜٞ‬كن ٖٓ ٗل‪ ٢‬أ‪ ٝ‬اػزخص ; ‪ٝ‬حُوزَ ىُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔوزَ ػ٘‪ٝ ٚ‬حُيُ‪٘٣ ٫ َ٤‬ؼٌْ ;‬
‫ك‪ ٖٓ ِِّ٣ ٬‬ػيٓ‪ ٚ‬ػيّ حُٔيُ‪ ٍٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬كٔخ ُْ ‪َ٣‬ى ر‪ ٚ‬حُٔٔغ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػخرظخ ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫; اًح ُْ ‪ٗ ٌٖ٣‬لخ‪ٓٝ ٙ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ حُٔٔغ ُْ ‪٘٣‬ق ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٍٞٓ٧‬‬ ‫ح‪ٝ َٓ٧‬إ ُْ ‪َ٣‬ى ر‪ ٚ‬حُٔٔغ‬
‫رؤٓٔخث‪ٜ‬خ حُوخ‪ٛ‬ش ك‪ ٬‬ري ٖٓ ًًَ ٓخ ‪٘٣‬ل‪ٜ٤‬خ ٖٓ حُٔٔغ ‪ٝ‬ا‪ ٫‬ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬ك‪٘٤‬جٌ ٗل‪ٜ٤‬خ ًٔخ ‪٫‬‬
‫‪٣‬ـ‪ ُٞ‬اػزخط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أ‪٠٣‬خ ‪ :‬ك‪ ٬‬ري ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ ٖٓ َٓ٧‬كَم ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٣‬ؼزض ُ‪٘٣ٝ ٚ‬ل‪ ٠‬كبٕ ح‪ٍٞٓ٧‬‬

‫‪46‬‬
‫‪ٔ٣ :‬ظ٘غ حهظ‪ٜ‬خ‪ ٙ‬رؼ‪ٜ٠‬خ ى‪ ٕٝ‬رؼ‪ ٞ‬ك‪٢‬‬ ‫حُْ طٔخػِش ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حُ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ٘خع‬
‫حُـ‪ٞ‬حُ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظ٘خع ك‪ ٬‬ري ٖٓ حهظ‪ٜ‬خ‪ ٙ‬حُٔ٘ل‪ ٢‬ػٖ حُٔؼزض رٔخ ‪٣‬و‪ ٜٚ‬رخُ٘ل‪٢‬‬
‫‪ ٫ٝ‬ري ٖٓ حهظ‪ٜ‬خ‪ ٙ‬حُؼخرض ػٖ حُٔ٘ل‪ ٢‬رٔخ ‪٣‬و‪ ٜٚ‬رخُؼز‪ٞ‬ص ‪ٝ‬هي ‪٣‬ؼزَ ػٖ ًُي رؤٕ ‪٣‬وخٍ ‪:‬‬
‫‪ ٫‬ري ٖٓ أَٓ ‪ٞ٣‬ؿذ ٗل‪ٓ ٢‬خ ‪٣‬ـذ ٗل‪ ٚ٤‬ػٖ هللا ًٔخ أٗ‪ ٫ ٚ‬ري ٖٓ أَٓ ‪٣‬ؼزض ُ‪ٓ ٚ‬خ ‪ ٞٛ‬ػخرض‬
‫‪ٝ‬إ ًخٕ حُٔٔغ ًخك‪٤‬خ ًخٕ ٓوزَح ػٔخ ‪ ٞٛ‬ح‪ َٓ٧‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٚ‬كٔخ حُلَم ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪َٓ٧‬‬
‫ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ؟ ك‪٤‬وخٍ ‪ًِٔ :‬خ ٗل‪ٛ ٢‬لخص حٌُٔخٍ حُؼخرظش هلل ك‪ ِٙ٘ٓ ٜٞ‬ػ٘‪ ٚ‬كبٕ ػز‪ٞ‬ص أكي‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر٘لٔ‪ٝ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬هي‪ٝ ْ٣‬حؿذ‬ ‫حُ‪٠‬ي‪ٔ٣ ٖ٣‬ظِِّ ٗل‪ ٢‬ح‪٥‬هَ كبًح ػِْ أٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حؿذ‬
‫حُويّ ‪ :‬ػِْ حٓظ٘خع حُؼيّ ‪ٝ‬حُلي‪ٝ‬ع ػِ‪ٝ ٚ٤‬ػِْ أٗ‪ ٚ‬ؿ٘‪ ٢‬ػٔخ ٓ‪ٞ‬ح‪ ٙ‬كخُٔلظوَ اُ‪ٓ ٠‬خ ٓ‪ٞ‬ح‪ٙ‬‬
‫ك‪ ٢‬رؼ‪ٓ ٞ‬خ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ُ٘ ٚ٤‬لٔ‪ٞٓ ٞٛ ْ٤ُ : ٚ‬ؿ‪ٞ‬ىح ر٘لٔ‪ ٚ‬رَ ر٘لٔ‪ٝ ٚ‬رٌُي ح‪٥‬هَ حٌُ‪١‬‬
‫أػطخ‪ٓ ٙ‬خ طلظخؽ اُ‪ٗ ٚ٤‬لٔ‪ ٚ‬ك‪ٞ٣ ٬‬ؿي ا‪ ٫‬ر‪ٓ ٞٛٝ . ٚ‬زلخٗ‪ ٚ‬ؿ٘‪ ٢‬ػٖ ًَ ٓخ ٓ‪ٞ‬ح‪ ٙ‬كٌَ ٓخ‬
‫ٗخك‪ ٠‬ؿ٘خ‪ ٙ‬ك‪ ِٙ٘ٓ ٜٞ‬ػ٘‪ٓ ٞٛٝ ; ٚ‬زلخٗ‪ ٚ‬هي‪ َ٣‬ه‪ ١ٞ‬كٌَ ٓخ ٗخك‪ ٠‬هيٍط‪ٝ ٚ‬ه‪ٞ‬ط‪ ٚ‬ك‪ِٙ٘ٓ ٜٞ‬‬
‫ػ٘‪ٓ ٞٛٝ ٚ‬زلخٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ه‪ ّٞ٤‬كٌَ ٓخ ٗخك‪ ٠‬ك‪٤‬خط‪ٝ ٚ‬ه‪٤ٓٞ٤‬ظ‪ ٚ‬ك‪ ِٙ٘ٓ ٜٞ‬ػ٘‪ٝ ٚ‬رخُـِٔش كخُٔٔغ‬
‫هي أػزض ُ‪ ٖٓ ٚ‬ح‪ٔٓ٧‬خء حُلٔ٘‪ٛٝ ٠‬لخص حٌُٔخٍ ٓخ هي ‪ٍٝ‬ى كٌَ ٓخ ‪ٟ‬خى ًُي كخُٔٔغ‬
‫‪٘٣‬ل‪ًٔ ٚ٤‬خ ‪٘٣‬ل‪ ٢‬ػ٘‪ ٚ‬حُٔؼَ ‪ٝ‬حٌُلئ كبٕ اػزخص حُ٘‪٢‬ء ٗل‪٠ُ ٢‬ي‪ُٔٝ ٙ‬خ ‪ٔ٣‬ظِِّ ‪ٟ‬ي‪ٝ ٙ‬حُؼوَ‬
‫‪.‬‬ ‫‪٣‬ؼَف ٗل‪ًُ ٢‬ي ًٔخ ‪٣‬ؼَف اػزخص ‪ٟ‬ي‪ ٙ‬كبػزخص أكي حُ‪٠‬ي‪ٗ ٖ٣‬ل‪٦ُ ٢‬هَ ‪ُٔٝ‬خ ‪ٔ٣‬ظِِٓ‪ٚ‬‬
‫كطَم حُؼِْ ر٘ل‪ٓ ٢‬خ ‪ ِٙ٘٣‬ػ٘‪ ٚ‬حَُد ٓظٔؼش ‪٣ ٫‬لظخؽ ك‪ٜ٤‬خ اُ‪ ٠‬ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خٍ ػِ‪ٓ ٠‬ـَى ٗل‪٢‬‬
‫حُظ٘ز‪ٝ ٚ٤‬حُظـٔ‪ًٔ ْ٤‬خ كؼِ‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬حُو‪ٝ ٍٜٞ‬حٍطو‪ : َ٤ٜ‬حٌُ‪ ٖ٣‬ط٘خه‪ٞ٠‬ح ك‪ًُ ٢‬ي ‪ٝ‬كَه‪ٞ‬ح ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔظٔخػِ‪ ٖ٤‬كظ‪ ٠‬إٔ ًَ ٖٓ أػزض ٗ‪٤‬جخ حكظؾ ػِ‪ٗ ٖٓ ٚ٤‬لخ‪ ٙ‬رؤٗ‪ٔ٣ ٚ‬ظِِّ حُظ٘ز‪ًٌُٝ ٚ٤‬ي حكظؾ‬
‫‪٣ ٫ :‬وخٍ ‪ٞٓ ٫‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ْ٤ُ ٫ٝ‬‬ ‫حُوَحٓطش ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪ ٍٞٓ٧‬كظ‪ٗ ٠‬ل‪ٞ‬ح حُ٘ل‪ ٢‬كوخُ‪ٞ‬ح‬
‫حُٔؼي‪ ّٝ‬كِِّ ٗل‪٢‬‬ ‫; ‪ًُ ٕ٧‬ي ط٘ز‪ ٚ٤‬رخُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ٝ‬‬ ‫رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫ٝ‬ك‪ ْ٤ُ ٫ٝ ٢‬رل‪٢‬‬
‫حُ٘و‪ ٞٛٝ : ٖ٤٠٤‬أظ‪ َٜ‬ح‪٤ٗ٧‬خء حٓظ٘خػخ ػْ إ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪ ٖٓ ِِْٜٓ٣‬ط٘ز‪ ٜٚ٤‬رخُٔؼي‪ٓٝ‬خص‬
‫‪ٝ‬حُٔٔظ٘ؼخص ‪ٝ‬حُـٔخىحص ‪ :‬أػظْ ٓٔخ كَ‪ٝ‬ح ٓ٘‪ ٖٓ ٚ‬حُظ٘ز‪ ٚ٤‬رخ‪٧‬ك‪٤‬خء حٌُخِٓ‪ ٖ٤‬كطَم‬
‫طِ٘‪ٝ ٜٚ٣‬طوي‪ ٚٔ٣‬ػٔخ ‪ ِٙ٘ٓ ٞٛ‬ػ٘‪ٓ ٚ‬ظٔؼش ‪ ٫‬طلظخؽ اُ‪ٌٛ ٠‬ح ‪ٝ‬هي طويّ إٔ ٓخ ‪٘٣‬ل‪ ٠‬ػ٘‪- ٚ‬‬

‫‪47‬‬
‫ٓزلخٗ‪ - ٚ‬حُ٘ل‪ ٢‬حُٔظ‪٪ُ ٖٔ٠‬ػزخص اً ٓـَى حُ٘ل‪ٓ ٫ ٢‬يف ك‪ًٔ ٫ٝ ٚ٤‬خٍ كبٕ حُٔؼي‪ّٝ‬‬
‫‪ٛٞ٣‬ق رخُ٘ل‪ٝ ٢‬حُٔؼي‪٘٣ ٫ ّٝ‬ز‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ٌٛ ْ٤ُٝ‬ح ٓيكخ ُ‪٘ٓ ٕ٧ ٚ‬خر‪ٜ‬ش حُ٘خه‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٛ‬لخص حُ٘و‪ٗ ٚ‬و‪ٓ ٚ‬طِوخ ًٔخ إٔ ٓٔخػِش حُٔوِ‪ٞ‬م ك‪٢ٗ ٢‬ء ٖٓ حُ‪ٜ‬لخص طٔؼ‪ٝ َ٤‬ط٘ز‪ٚ٤‬‬
‫حٌُٔخٍ ; ‪ًُٝ‬ي ٓؼَ أٗ‪ ٚ‬هي ػِْ أٗ‪ ٚ‬ك‪٢‬‬ ‫‪ ِٙ٘٣‬ػ٘‪ ٚ‬حَُد طزخٍى ‪ٝ‬طؼخُ‪ٝ ٠‬حُ٘و‪ٟ ٚ‬ي‬
‫‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ٟ‬ي ًُي ك‪ ِٙ٘ٓ ٜٞ‬ػ٘‪ًٌُٝ ; ٚ‬ي حُ٘‪ٝ ّٞ‬حُٔ٘ش ‪ٟ‬ي ًٔخٍ حُل‪٤‬خس كبٕ حُ٘‪ ّٞ‬أه‪ٞ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ص ‪ًٌُٝ‬ي حُِـ‪ٞ‬د ٗو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُويٍس ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬س ‪ٝ‬ح‪ٝ ًَ٧‬حَُ٘د ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ ح‪ ٍٞٓ٧‬ك‪ٚ٤‬‬
‫ى طظ‪ٖٔ٠‬‬ ‫حكظوخٍ اُ‪ٞٓ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى ؿ‪ًٔ َٙ٤‬خ إٔ ح‪ٓ٫‬ظؼخٗش رخُـ‪ٝ َ٤‬ح‪٫‬ػظ‪٠‬خى ر‪ٗٝ ٚ‬ل‪ًٍ ٞ‬‬
‫ح‪٫‬كظوخٍ اُ‪ٝ ٚ٤‬ح‪٫‬كظ‪٤‬خؽ اُ‪٣ ٖٓ ًَٝ . ٚ٤‬لظخؽ اُ‪٣ ٖٓ ٠‬لِٔ‪ ٚ‬أ‪٣ ٝ‬ؼ‪ ٚ٘٤‬ػِ‪ ٠‬ه‪٤‬خّ ًحط‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أكؼخُ‪ ٚ‬ك‪ٓ ٜٞ‬لظوَ اُ‪ٔٓ ْ٤ُ ٚ٤‬ظـ٘‪٤‬خ ػ٘‪ ٚ‬ر٘لٔ‪ ٚ‬كٌ‪٤‬ق ٖٓ ‪٣‬ؤًَ ‪َ٘٣ٝ‬د ‪ٝ‬ح‪ًَ٥‬‬
‫‪ٝ‬حُ٘خٍد أؿ‪ٞ‬ف ‪ٝ‬حُٔ‪ٜٔ‬ض حُ‪ٜٔ‬ي أًَٔ ٖٓ ح‪ٝ ًَ٥‬حُ٘خٍد ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٗض حُٔ‪٬‬ثٌش‬
‫‪ٔٛ‬يح ‪ ٫‬طؤًَ ‪ ٫ٝ‬طَ٘د ‪ٝ‬هي ص هيّ إٔ ًَ ًٔخٍ ػزض ُٔوِ‪ٞ‬م كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬ر‪ًَٝ ٚ‬‬
‫ٗو‪ ٚ‬طِ٘‪ ٙ‬ػ٘‪ ٚ‬حُٔوِ‪ٞ‬م كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬رظِ٘‪ ٜٚ٣‬ػٖ ًُي ‪ٝ‬حُٔٔغ هي ٗل‪ًُ ٠‬ي ك‪ ٢‬ؿ‪َ٤‬‬
‫ٓ‪ٟٞ‬غ ًو‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬هللا حُ‪ٜٔ‬ي } ‪ٝ‬حُ‪ٜٔ‬ي حٌُ‪ ٫ ١‬ؿ‪ٞ‬ف ُ‪٣ ٫ٝ ٚ‬ؤًَ ‪َ٘٣ ٫ٝ‬د‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حُٔ‪ٍٞ‬س ‪ٔٗ ٢ٛ‬ذ حَُكٖٔ أ‪ ٢ٛ ٝ‬ح‪ َٛ٧‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد ‪ٝ‬هخٍ ك‪ ٢‬كن حُٔٔ‪٤‬ق ‪ٝ‬أٓ‪ٚ‬‬
‫‪ٓ { :‬خ حُٔٔ‪٤‬ق حرٖ َٓ‪ ْ٣‬ا‪ ٍٍٞٓ ٫‬هي هِض ٖٓ هزِ‪ ٚ‬حََُٓ ‪ٝ‬أٓ‪ٛ ٚ‬ي‪٣‬وش ًخٗخ ‪٣‬ؤً‪ٕ٬‬‬
‫حُطؼخّ } كـؼَ ًُي ىُ‪ ٬٤‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬ح‪٤ُٛٞ٧‬ش كيٍ ًُي ػِ‪ ٠‬طِ٘‪ ٜٚ٣‬ػٖ ًُي رطَ‪٣‬ن‬
‫ح‪ٝ ٠ُٝ٧‬ح‪٧‬كَ‪ٝ ٟ‬حٌُزي ‪ٝ‬حُطلخٍ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ ٢ٛ :‬أػ‪٠‬خء ح‪ٝ ًَ٧‬حَُ٘د كخُـ٘‪ ٢‬حُِٔ٘‪ٙ‬‬
‫ػٖ ًُي ‪ ِٙ٘ٓ :‬ػٖ آ ‪٫‬ص ًُي رو‪٬‬ف حُ‪٤‬ي كبٗ‪ٜ‬خ ُِؼَٔ ‪ٝ‬حُلؼَ ‪ٓ ٞٛٝ‬زلخٗ‪ٞٛٞٓ ٚ‬ف‬
‫رخُؼَٔ ‪ٝ‬حُلؼَ ; اً ًحى ٖٓ ‪ٛ‬لخص حٌُٔخٍ ; كٖٔ ‪٣‬ويٍ إٔ ‪٣‬لؼَ أًَٔ ٖٓٔ ‪٣ ٫‬ويٍ ػِ‪٠‬‬
‫حُلؼَ ‪ٓ ٞٛٝ .‬زلخٗ‪ ِٙ٘ٓ ٚ‬ػٖ حُ‪ٜ‬خكزش ‪ٝ‬حُ‪ُٞ‬ي ‪ٝ‬ػٖ آ‪٫‬ص ًُي ‪ٝ‬أٓزخر‪ًٌُٝ ٚ‬ي حُزٌخء‬
‫‪ٝ‬حُلِٕ ‪ٔٓ ٞٛ :‬ظِِّ حُ‪٠‬ؼق ‪ٝ‬حُؼـِ حٌُ‪ ِٙ٘٣ ١‬ػ٘‪ّ ٚ‬رلخٗ‪ ; ٚ‬رو‪٬‬ف حُلَف ‪ٝ‬حُـ‪٠‬ذ‬
‫‪ :‬كبٗ‪ٛ ٖٓ ٚ‬لخص حٌُٔخٍ كٌٔخ ‪ٛٞ٣‬ق رخُويٍس ى‪ ٕٝ‬حُؼـِ ‪ٝ‬رخُؼِْ ى‪ ٕٝ‬حُـ‪ٝ َٜ‬رخُل‪٤‬خس‬
‫‪ :‬كٌٌُي‬ ‫ى‪ ٕٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬رخُٔٔغ ى‪ ٕٝ‬حُ‪ٝ ْٜٔ‬رخُز‪ َٜ‬ى‪ ٕٝ‬حُؼٔ‪ٝ ٠‬رخٌُ‪ ّ٬‬ى‪ ٕٝ‬حُزٌْ‬

‫‪48‬‬
‫‪ٛٞ٣‬ق رخُلَف ى‪ ٕٝ‬حُلِٕ ‪ٝ‬رخُ‪٠‬لي ى‪ ٕٝ‬حُزٌخء ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٝ‬أ‪٠٣‬خ كوي ػزض رخُؼوَ ٓخ‬
‫أػزض حُٔٔغ ٖٓ أٗ‪ٓ ٚ‬زلخٗ‪ً ٫ ٚ‬لئ ُ‪ًٔ ْ٤ُٝ ُٚ ٢ٔٓ ٫ٝ ٚ‬ؼِ‪٢ٗ ٚ‬ء ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬إٔ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫‪ٙ‬‬
‫كو‪٤‬وظ‪ً ٚ‬لو‪٤‬وش ٗ‪٢‬ء ٖٓ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ ٫ٝ‬كو‪٤‬وش ٗ‪٢‬ء ٖٓ ‪ٛ‬لخط‪ً ٚ‬لو‪٤‬وش ٗ‪٢‬ء ٖٓ ‪ٛ‬لخص‬
‫حُٔوِ‪ٞ‬هخص ك‪٤‬ؼِْ هطؼخ أٗ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٚ‬ؿْ٘ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ ٫‬حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ ٫ٝ‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪٫ٝ‬‬
‫حٌُ‪ٞ‬حًذ ‪ ٫ٝ‬حُ‪ٜٞ‬حء ‪ ٫ٝ‬حُٔخء ‪ ٫ٝ‬ح ‪ ٫ٝ ٍٝ٧‬ح‪٥‬ىٓ‪ ٫ٝ ٖ٤٤‬أريحٗ‪ ٫ٝ ْٜ‬أٗلٔ‪ ٫ٝ ْٜ‬ؿ‪َ٤‬‬
‫ًُي رَ ‪٣‬ؼِْ إٔ كو‪٤‬وظ‪ ٚ‬ػٖ ٓٔخػ‪٬‬ص ٗ‪٢‬ء ٖٓ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص أرؼي ٖٓ ٓخثَ حُلوخثن ‪ٝ‬إٔ‬
‫ٓٔخػِظ‪٢ُ٘ ٚ‬ء ٓ٘‪ٜ‬خ أرؼي ٖٓ ٓٔخػِش كو‪٤‬وش ٗ‪٢‬ء ٖٓ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ُلو‪٤‬وش ٓوِ‪ٞ‬م آهَ كبٕ‬
‫حُلو‪٤‬وظ‪ ٖ٤‬اًح طٔخػِظخ ‪ :‬ؿخُ ػِ‪ٝ ًَ ٠‬حكيس ٓخ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ ٠‬ح‪ ٧‬هَ‪ٝٝ ٟ‬ؿذ ُ‪ٜ‬خ ٓخ ‪ٝ‬ؿذ‬
‫ُ‪ٜ‬خ ‪ .‬ك‪ ِِّ٤‬إٔ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ ٠‬حُوخُن حُوي‪ ْ٣‬حُ‪ٞ‬حؿذ ر٘لٔ‪ٓ ٚ‬خ ‪٣‬ـ‪ ُٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔليع حُٔوِ‪ٞ‬م‬
‫ٖٓ حُؼيّ ‪ٝ‬حُلخؿش ‪ٝ‬إٔ ‪٣‬ؼزض ُ‪ٌٜ‬ح ٓخ ‪٣‬ؼزض ٌُُي ٖٓ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٝ‬حُل٘خء ك‪ ٌٕٞ٤‬حُ٘‪٢‬ء حُ‪ٞ‬حكي‬
‫‪ٝ‬حؿزخ ر٘لٔ‪ ٚ‬ؿ‪ٝ َ٤‬حؿذ ر٘لٔ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ىح ٓؼي‪ٓٝ‬خ ‪ًُٝ‬ي ؿٔغ ر‪ ٖ٤‬حُ٘و‪ٌٛٝ ٖ٤٠٤‬ح ٓٔخ ‪٣‬ؼِْ‬
‫ر‪ ٚ‬رط‪ ٕ٬‬ه‪ ٍٞ‬حُٔ٘ز‪ٜ‬ش حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬ر‪ً َٜ‬ز‪ ١َٜ‬أ‪٣ ٝ‬ي ً‪٤‬ي‪ٗٝ ١‬ل‪ًُ ٞ‬ي طؼخُ‪ ٠‬هللا‬
‫ػٖ ه‪ ُْٜٞ‬ػِ‪ٞ‬ح ًز‪َ٤‬ح ‪ ْ٤ُٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ حٓظ‪٤‬لخء ٓخ ‪٣‬ؼزض ُ‪ٓ ٫ٝ ٚ‬خ ‪ ِٙ٘٣‬ػ٘‪ٝ ٚ‬حٓظ‪٤‬لخء‬
‫‪َ١‬م ًُي ; ‪ٌٛ ٕ٧‬ح ٓزٔ‪ ١ٞ‬ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ .‬اٗٔخ حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ػِ‪٠‬‬
‫ؿ‪ٞ‬حٓغ ًُي ‪َ١ٝ‬ه‪ٓٝ ٚ‬خ ٓيص ػ٘‪ ٚ‬حُٔٔغ ٗل‪٤‬خ ‪ٝ‬اػزخطخ ‪ ٌٖ٣ ُْٝ‬ك‪ ٢‬حُؼوَ ٓخ ‪٣‬ؼزظ‪٘٣ ٫ٝ ٚ‬ل‪ٚ٤‬‬
‫ٌٓظ٘خ ػ٘‪ ٚ‬ك‪ٗ ٬‬ؼزظ‪٘ٗ ٫ٝ ٚ‬ل‪ . ٚ٤‬ك٘ؼزض ٓخ ػِٔ٘خ ػز‪ٞ‬ط‪٘ٗٝ ٚ‬ل‪ٓ ٢‬خ ػِٔ٘خ ٗل‪ٌٔٗٝ ٚ٤‬ض ػٔخ ‪٫‬‬
‫ٗؼِْ ٗل‪ ٫ٝ ٚ٤‬اػزخط‪ٝ ٚ‬هللا أػِْ ‪.‬‬
‫( ح ) القاعذة السابعت إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬إ ًؼ‪َ٤‬ح ٓٔخ ىٍ ػِ‪ " ٚ٤‬حُٔٔغ " ‪٣‬ؼِْ " رخُؼنٍ " أ‪٠٣‬خ‬
‫; ًٔخ ًًَ هللا ًُي ك‪ ٢‬ؿ‪َ٤‬‬ ‫‪ٝ‬حُوَإٓ ‪٣‬ز‪ٓ ٖ٤‬خ ‪ٔ٣‬ظيٍ ر‪ ٚ‬حُؼوَ ‪َٗ٣ٝ‬ي اُ‪٘٣ٝ ٚ٤‬ز‪ ٚ‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫ٓ‪ٟٞ‬غ ‪ .‬كبٗ‪ٓ ٚ‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ : ٠‬ر‪ ٖٓ ٖ٤‬ح‪٣٥‬خص حُيحُش ػِ‪ٝ ٚ٤‬ػِ‪ٝ ٠‬كيحٗ‪٤‬ظ‪ٝ ٚ‬هيٍط‪ٝ ٚ‬ػِٔ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ‪ٓ :‬خ أٍٗي حُؼزخى اُ‪ٝ ٚ٤‬ىُ‪ ْٜ‬ػِ‪ًٔ ; ٚ٤‬خ ر‪ ٖ٤‬أ‪٠٣‬خ ٓخ ىٍ ػِ‪ٗ ٠‬ز‪ٞ‬س أٗز‪٤‬خث‪ٓٝ ; ٚ‬خ‬
‫‪ ٖٓ - :‬ؿ‪ٜ‬ش إٔ حُ٘خٍع‬ ‫ىٍ ػِ‪ ٠‬حُٔؼخى ‪ٝ‬آٌخٗ‪ ٚ‬ك‪ ٌٜٙ‬حُٔطخُذ ‪َٗ ٢ٛ‬ػ‪٤‬ش ٖٓ ؿ‪ٜ‬ظ‪ٖ٤‬‬
‫أهزَ ر‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ .‬ؿ‪ٜ‬ش أٗ‪ ٚ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ىُش حُؼوِ‪٤‬ش حُظ‪ٔ٣ ٢‬ظيٍ ر‪ٜ‬خ ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ؼخٍ حُٔ‪َٝ٠‬رش ك‪٢‬‬

‫‪49‬‬
‫حُوَإٓ ‪ " ٢ٛ‬أه‪ٔ٤‬ش ػوِ‪٤‬ش " ‪ٝ‬هي رٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ ٢ٛٝ‬أ‪٠٣‬خ ػوِ‪٤‬ش ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش‬
‫أٗ‪ٜ‬خ طؼِْ رخُؼوَ أ‪٠٣‬خ ‪ًٝ‬غ‪ ٖٓ َ٣‬أ‪ َٛ‬حٌُ‪ " ٌٙٛ ٢ٔٔ٣ ّ٬‬ح‪ ٍٞٛ٧‬حُؼوِ‪٤‬ش " ‪٫‬ػظوخى‪ ٙ‬أٗ‪ٜ‬خ‬
‫( رـ ) ‪ ٫‬طؼِْ ا‪ ٫‬رخُؼوَ كو‪ ٢‬كبٕ حُٔٔغ ‪ٓ ٞٛ‬ـَى اهزخٍ حُ‪ٜ‬خىم ‪ٝ‬هزَ حُ‪ٜ‬خىم حٌُ‪ٞٛ ١‬‬
‫حُ٘ز‪٣ ٫ ٢‬ؼِْ ‪ٛ‬يه‪ ٚ‬ا‪ ٫‬رؼي حُؼِْ ر‪ ٌٜٙ‬ح‪ ٍٞٛ٧‬رخُؼوَ ػْ اٗ‪ ْٜ‬هي ‪٣‬ظ٘خُػ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬ح‪ٍٞٛ٧‬‬
‫حُظ‪ ٢‬طظ‪ٞ‬هق اػزخص حُ٘ز‪ٞ‬س ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ " .‬كطخثلش " طِػْ ‪ :‬إٔ طلٔ‪ ٖ٤‬حُؼوَ ‪ٝ‬طوز‪٤‬ل‪ ٚ‬ىحهَ ك‪٢‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬ح‪ٝ ٍٞٛ٧‬أٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬اػزخص حُ٘ز‪ٞ‬س ري‪ًُ ٕٝ‬ي ‪٣ٝ‬ـؼِ‪ ٕٞ‬حُظٌٌ‪٣‬ذ رخُويٍ ٓٔخ ‪٘٣‬ل‪ٚ٤‬‬
‫حُؼوَ ‪١ " ٝ‬خثلش " طِػْ إٔ كي‪ٝ‬ع حُؼخُْ ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٝ ٍٞٛ٧‬إٔ حُؼِْ رخُ‪ٜ‬خٗغ ‪ٌٖٔ٣ ٫‬‬
‫ا‪ ٫‬ربػزخص كي‪ٝ‬ػ‪ٝ ٚ‬اػزخص كي‪ٝ‬ػ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬ا‪ ٫‬رلي‪ٝ‬ع ح‪٧‬ؽٓخّ ‪ٝ ,‬كي‪ٝ‬ػ‪ٜ‬خ ‪٣‬ؼِْ آخ رلي‪ٝ‬ع‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ ,‬آخ رلي‪ٝ‬ع ح‪٧‬كؼخٍ حُوخثٔش ر‪ٜ‬خ ك‪٤‬ـؼِ‪ٗ ٕٞ‬ل‪ ٢‬أكؼخٍ حَُد ‪ٗٝ‬ل‪ٛ ٢‬لخط‪ٖٓ ٚ‬‬
‫ح‪ ٍٞٛ٧‬حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٢‬اػزخص حُ٘ز‪ٞ‬س ا‪ ٫‬ر‪ٜ‬خ ػْ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪٣ ٫‬وزِ‪ ٕٞ‬ح‪ٓ٫‬ظي‪ ٍ٫‬رخٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش‬
‫‪ ٞٛٝ‬أ‪ - ِٚٛ‬ك‪٤‬ـذ طوي‪ ٚٔ٣‬ػِ‪ٚ٤‬‬ ‫ػِ‪ٗ ٠‬و‪ ٞ٤‬ه‪ُ ُْٜٞ‬ظ٘‪ ْٜ‬إٔ حُؼوَ ػخٍ‪ ٝ‬حُٔٔغ ‪-‬‬
‫‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ :‬آخ إٔ ‪٣‬ئ‪ٝ ٍٝ‬آخ إٔ ‪٣‬ل‪ ْٛٝ ٝٞ‬أ‪٠٣‬خ ػ٘ي حُظلو‪٤‬ن ‪٣ ٫‬وزِ‪ ٕٞ‬ح‪ٓ٫‬ظي‪ٍ٫‬‬
‫رخٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ػِ‪ٝ ٠‬كن ه‪ُٔ ُْٜٞ‬خ طويّ ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ‪ٝ ٖٓ ِٕٞ٠٣‬ؿ‪ ( - : ٙٞ‬ؽ ) ( ٓ٘‪ٜ‬خ ) ‪:‬‬
‫ظ٘‪ ْٜ‬إٔ حُٔٔغ رطَ‪٣‬ن حُوزَ طخٍس ‪ ْ٤ُٝ‬ح‪ًٌُ َٓ٧‬ي رَ حُوَإٓ ر‪ ٖٓ ٖ٤‬حُي‪٫‬ثَ حُؼوِ‪٤‬ش ‪-‬‬
‫حُظ‪ ٢‬طؼِْ ر‪ٜ‬خ حُٔطخُذ حُي‪٤٘٣‬ش ‪ٓ -‬خ ‪ٞ٣ ٫‬ؿي ٓؼِ‪ ٚ‬ك‪ ّ٬ً ٢‬أثٔش حُ٘ظَ كظٌ‪ ٌٙٛ ٕٞ‬حُٔطخُذ‬
‫‪َٗ :‬ػ‪٤‬ش ػوِ‪٤‬ش ‪ٜ٘ٓ ( ٝ‬خ ‪ :‬ظ٘‪ ْٜ‬إٔ حَُٓ‪٣ ٫ ٍٞ‬ؼِْ ‪ٛ‬يه‪ ٚ‬ا‪ ٫‬رخُطَ‪٣‬ن حُٔؼ‪٘٤‬ش حُظ‪٢‬‬
‫ٌِٓ‪ٛٞ‬خ ‪ٓ ْٛٝ‬وطج‪ ٕٞ‬هطؼخ ك‪ ٢‬حٗل‪ٜ‬خٍ ‪٣َ١‬ن ط‪ٜ‬ي‪٣‬و‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ ًًَ‪ ٙٝ‬كبٕ ‪َ١‬م حُؼِْ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٜ٘ٓ ( ٝ‬خ ‪ :‬ظ٘‪ ْٜ‬إٔ طِي‬ ‫ر‪ٜ‬يم حَُٓ‪ً ٍٞ‬ؼ‪َ٤‬س ًٔخ هي رٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ؿ‪َ٤‬‬
‫حُطَ‪٣‬ن حُظ‪ٌِٛٞٓ ٢‬خ ‪ٛ‬ل‪٤‬لش ‪ٝ‬هي طٌ‪ ٕٞ‬رخ‪ِ١‬ش ( ‪ٜ٘ٓٝ‬خ ‪ :‬ظ٘‪ ْٜ‬إٔ ٓخ ػخٍ‪ٟٞ‬ح ر‪ ٚ‬حُٔٔغ‬
‫; كبٗ‪ ٚ‬اًح ‪ ُٕٝ‬رخُٔ‪ِ٤‬حٕ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ‪ٝ‬ؿي ٓخ‬ ‫ٓؼِ‪ ّٞ‬رخُؼوَ ‪ ٌٕٞٗٞ٣ٝ‬ؿخُط‪ ٖ٤‬ك‪ًُ ٢‬ي‬
‫‪٣‬ؼخٍ‪ ٝ‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ٖٓ حُٔـ‪٫ٜٞ‬ص ; ‪ ٖٓ ٫‬حُٔؼو‪٫ٞ‬ص ‪ٝ‬هي رٔ‪ ٢‬حٌُ‪ ّ٬‬ػِ‪ ٌٛ ٠‬ح ك‪٢‬‬
‫ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ ‪ :‬إٔ ٖٓ " ‪ٛ‬لخص هللا طؼخُ‪ٓ " ٠‬خ هي ‪٣‬ؼِْ رخُؼوَ ًٔخ‬
‫‪٣‬ؼِْ أٗ‪ ٚ‬ػخُْ ‪ٝ‬أٗ‪ ٚ‬هخىٍ ‪ٝ‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ًٔ ; ٢‬خ أٍٗي اُ‪ًُ ٠‬ي ه‪ { : ُٚٞ‬أ‪٣ ٫‬ؼِْ ٖٓ هِن ؟ } ‪ٝ‬هي‬

‫‪50‬‬
‫حطلن حُ٘ظخٍ ٖٓ ٓؼزظش حُ‪ٜ‬لخص ‪ :‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ رخُؼوَ ( ػ٘ي حُٔلوو‪ ٖ٤‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ ; ٢‬ػِ‪; ْ٤‬‬
‫هي‪٣ٍ ّ ; َ٣‬ي ; ‪ًٌُٝ‬ي حُٔٔغ ; ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪٣ . ّ٬‬ؼزض ( ى ) رخُؼوَ ػ٘ي حُٔلوو‪ ٖ٤‬رَ‬
‫‪ ٌٖٔ٣ .‬اػزخط‪ ٚ‬رخُؼوَ ‪ًٌُٝ‬ي ػِ‪ ٙٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص‬ ‫‪ًٌُٝ‬ي حُلذ ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٝ‬حُـ‪٠‬ذ‬
‫‪ٓٝ‬زخ‪٘٣‬ظ‪ُٜ ٚ‬خ ٓٔخ ‪٣‬ؼِْ رخُؼوَ ًٔخ أػزظظ‪ ٚ‬رٌُي ح‪٧‬ثٔش ‪ٓ :‬ؼَ أكٔي رٖ ك٘زَ ‪ٝ‬ؿ‪ٓٝ . َٙ٤‬ؼَ ‪:‬‬
‫ػزي حُؼخُ‪ ٢‬حٌُٔ‪ٝ ٢‬ػزي هللا دٕ ٓؼ‪٤‬ي رٖ ً‪٬‬د ; رَ ‪ًٌُٝ‬ي آٌخٕ حَُإ‪٣‬ش ‪٣ :‬ؼزض رخُؼوَ ‪,‬‬
‫ٌُٖ ٓ٘‪ ٖٓ ْٜ‬أػزظ‪ٜ‬خ رؤٕ ًَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ط‪ٜ‬ق ٍإ‪٣‬ظ‪ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ٚ‬أػزظ‪ٜ‬خ رؤٕ ًَ هخثْ ر٘لٔ‪ٚ‬‬
‫‪ٍ ٌٖٔ٣‬إ‪٣‬ظ‪ ٌٙٛٝ . ٚ‬حُطَ‪٣‬ن أ‪ٛ‬ق ٖٓ طِي ‪ٝ‬هي ‪ ٌٖٔ٣‬اػزخص حَُإ‪٣‬ش رـ‪ ٖ٣ٌٛ َ٤‬حُطَ‪٣‬و‪ٖ٤‬‬
‫رظؤ‪ ْ٤‬ىحثَ ر‪ ٖ٤‬حُ٘ل‪ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ًٔخ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬إ حَُ إ‪٣‬ش ‪ ٫‬طظ‪ٞ‬هق ا‪ ٫‬ػِ‪ ٠‬أٓ‪ٝ ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬ش‬
‫‪ :‬أكن ر‪ٖٓ ٚ‬‬ ‫كبٕ ٓخ ‪٣ ٫‬ظ‪ٞ‬هق ا‪ ٫‬ػِ‪ ٠‬أٓ‪ٝ ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬ش ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ‪ٞ‬حؿذ حُوي‪ْ٣‬‬
‫حٌُٖٔٔ حُٔليع ‪ٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬ح‪ٓ ٍٞٓ٧‬زٔ‪ ١ٞ‬ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ ‪:‬‬
‫إٔ ٖٓ حُطَم حُظ‪ٌِٜٔ٣ ٢‬خ ح‪٧‬ثٔش ‪ ٖٓٝ‬حطزؼ‪ٗ ٖٓ ْٜ‬ظخٍ حُٔ٘ش ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد ‪ :‬أٗ‪ُْ ُٞ ٚ‬‬
‫‪ ُِِّ :‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رخ‪٧‬هَ‪ ; ٟ‬كِ‪ٛٞ٣ ُْ ٞ‬ق‬ ‫‪ٞٛٞٓ ٌٖ٣‬كخ ربكي‪ ٟ‬حُ‪ٜ‬لظ‪ ٖ٤‬حُٔظوخرِظ‪ٖ٤‬‬
‫رخُل‪٤‬خس ُ‪ٛٞ‬ق رخُٔ‪ٞ‬ص ; ‪ٛٞ٣ ُْ ُٞٝ‬ق ( ‪ٛ‬ـ ) رخُويٍس ُ‪ٛٞ‬ق رخُؼـِ ; ‪ٛٞ٣ ُْ ُٞٝ‬ق‬
‫رخُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ُٛٞ ّ٬‬ق رخُ‪ٝ ْٜٔ‬حُوَّ ‪ٝ‬حُزٌْ ‪َ١ٝ‬ى ًُي أٗ‪ٛٞ٣ ُْ ُٞ ٚ‬ق‬
‫رؤٗ‪ٓ ٚ‬زخ‪ُِ ٖ٣‬ؼخُْ ٌُخٕ ىحه‪ ٬‬ك‪ . ٚ٤‬كِٔذ اكي‪ ٟ‬حُ‪ٜ‬لظ‪ ٖ٤‬حُٔظوخرِظ‪ ٖ٤‬ػ٘‪ٔ٣ ٚ‬ظِِّ ػز‪ٞ‬ص‬
‫‪.‬‬ ‫ح‪٧‬هَ‪ٝ ٟ‬طِي ‪ٛ‬لش ٗو‪ ِٙ٘٣ ٚ‬ػ٘‪ٜ‬خ حٌُخَٓ ٖٓ حُٔوِ‪ٞ‬هخص كظِ٘‪ ٚ٣‬حُوخُن ػ٘‪ٜ‬خ أ‪٠ُٝ‬‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حُطَ‪٣‬ن ؿ‪ َ٤‬ه‪ُ٘ٞ‬خ إ ‪ٛ ٌٙٛ‬لخص ًٔخٍ ‪٣‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٜ‬خ حُٔوِ‪ٞ‬م ; كخُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬كبٕ‬
‫‪٣َ١‬ن اػزخص ‪ٛ‬لخص حٌُٔخٍ رؤٗلٔ‪ٜ‬خ ٓـخ‪ُ َ٣‬طَ‪٣‬ن اػزخط‪ٜ‬خ ر٘ل‪ٓ ٢‬خ ‪٘٣‬خه‪ٜ٠‬خ ‪ٝ‬هي حػظَ‪ٝ‬‬
‫‪١‬خثلش ٖٓ حُ٘لخس ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬حُطَ‪٣‬وش رخػظَح‪ُ ٍٜٞ٘ٓ ٝ‬زٔ‪ٞ‬ح ر‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُ٘خّ ; كظ‪ٛ ٠‬خٍ‬
‫ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬أ‪ َٛ‬ح‪٩‬ػزخص ‪٣‬ظٖ ‪ٛ‬لظ‪٠٣ٝ ٚ‬ؼق ح‪٩‬ػزخص ر‪ٓ ٚ‬ؼَ ٓخ كؼَ ٖٓ كؼَ ًُي ٖٓ‬
‫حُ٘ظخٍ كظ‪ ٠‬ح‪ٓ٧‬خى‪ ١‬أٓٔ‪ٓ ٠‬غ أٗ‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬ه‪ ٍٞ‬حُوَحٓطش حُزخ‪٤٘١‬ش ‪ٝ‬أٓؼخُ‪ ٖٓ ْٜ‬حُـ‪٤ٜٔ‬ش ‪.‬‬
‫كوخُ‪ٞ‬ح ‪ :‬حُو‪ ٍٞ‬رؤٗ‪ٓ ٌٖ٣ ُْ ُٞ ٚ‬ظ‪ٜ‬لخ ر‪ ٌٜٙ‬حُ‪ٜ‬لخص ; ًخُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ٓ ّ٬‬غ ً‪ٚٗٞ‬‬
‫ك‪٤‬خ ‪ٌُ :‬خٕ ٓظ‪ٜ‬لخ رٔخ ‪٣‬وخرِ‪ٜ‬خ كخُظلو‪٤‬ن ك‪ٓ ٚ٤‬ظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬ر‪٤‬خٕ كو‪٤‬وش ( حُٔظوخرِ‪ٝ . ٖ٤‬ر‪٤‬خٕ‬

‫‪51‬‬
‫أهٔخٓ‪ٜٔ‬خ ‪ ) .‬ك٘و‪ ) ٝ ( : ٍٞ‬أٓخ حُٔظوخر‪ ٕ٬‬ك‪٣ ٬‬ـظٔؼخٕ ك‪٢ٗ ٢‬ء ‪ٝ‬حكي ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حكيس‬
‫‪ ٞٛٝ‬آخ أ‪ٜ٣ ٫‬ق حؽطٔخػ‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬يم ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬حٌٌُد ‪ :‬أ‪ٜ٣ ٝ‬ق ًُي ك‪ ٢‬أكي حُطَك‪ٖ٤‬‬
‫; ‪ٝ‬حُظ٘خه‪ ٞٛ ٞ‬حهظ‪٬‬ف‬ ‫; ‪ٜٔٗ٧ٝ‬خ ٓظوخر‪ ٕ٬‬رخُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ ٞٛٝ‬طوخرَ حُظ٘خه‪ٞ‬‬
‫حُو‪٤٠‬ظ‪ ٖ٤‬رخُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪٣ ٫ ٚ‬ـظٔؼخٕ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬يم ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬حٌٌُد ٌُحط‪ٜٔ٤‬خ ;‬
‫ًو‪ُ٘ٞ‬خ ‪٣ُ :‬ي ك‪ٞ٤‬حٕ ُ‪٣‬ي ُ‪ ْ٤‬رل‪ٞ٤‬حٕ ‪ ٖٓٝ .‬هخ‪ٛ‬ش حّطلخُش حؿظٔخع ‪َ١‬ك‪ ٚ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬يم‬
‫‪ٝ‬حٌٌُد ‪ :‬أٗ‪ٝ ٫ ٚ‬حٓطش ر‪ ٖ٤‬حُطَك‪ ٫ٝ ٖ٤‬حٓظلخُش ‪٧‬كي حُطَك‪ ٖٓ ٖ٤‬ؿ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬حكيس ‪٫ٝ‬‬
‫‪ٜ٣‬ق حؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬يم ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬حٌٌُد ; اً ً‪ ٕٞ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حؿزخ ر٘لٔ‪ٌ٘ٔٓٝ ٚ‬خ ر٘لٔ‪ٚ‬‬
‫‪٣ ٫ .‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ كبًح ؿؼِظْ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪ٔٛٝ : ْ٤‬خ " حُ٘و‪٠٤‬خٕ ٓخ ‪٣ ٫‬ؾ طٔؼخٕ ‪٫ٝ‬‬
‫‪َ٣‬طلؼخٕ " ك‪ٌٜ‬حٕ ‪٣ ٫‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ ‪ٔٛ ْ٤ُٝ‬خ حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ك‪ٜ٣ ٬‬ق ك‪َٜ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬ك‪٘٤‬جٌ كوي ػزض‬ ‫حُ٘و‪ - ٖ٤٠٤‬حٌُِ‪٣ ٫ ٖ٣‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ ‪-‬‬
‫‪ٛٝ‬لخٕ ‪٤ٗ -‬جخٕ ‪٣ ٫ -‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ ; ‪ ٞٛٝ‬هخٍؽ ػٖ ح‪٧‬هٔخّ ح‪ٍ٧‬رؼش ػِ‪ٌٛ ٠‬ح‬
‫كٖٔ ؿؼَ حُٔ‪ٞ‬ص ٓؼ٘‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬خ ‪ :‬كوي ‪٣‬و‪ ٍٞ‬إ ً‪ ٕٞ‬حُ٘‪٢‬ء ‪٣ ٫‬وِ‪ ٖٓ ٞ‬حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص‬
‫‪ٌٛ ٖٓ ٞٛ‬ح حُزخد ; ‪ًٌُٝ‬ي حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ٝ َٜ‬حُ‪ٝ ْٜٔ‬حُزٌْ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ( ُ ) ( حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬حُؼخٗ‪٢‬‬
‫) ‪ :‬إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ٌٛ :‬ح حُؤ‪٣ ْ٤‬ظيحهَ ; كبٕ حُؼيّ ‪ٝ‬حٌُِٔش ‪٣ :‬يهَ ك‪ ٢‬حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬ؿخ‪٣‬ظ‪ٚ‬‬
‫‪ :‬أػ٘‪٢‬‬ ‫حُٔظ‪٠‬خى‪ ٖ٣‬اٗٔخ ‪ٔٛ‬خ ٗ‪ٞ‬ع ٓ٘‪ ٚ‬كبٕ هخٍ‬ ‫أٗ‪ٞٗ ٚ‬ع ٓ٘‪ٝ ٚ‬حُٔظ‪٠‬خ‪٣‬لخٕ ‪٣‬يه‪ ٕ٬‬ك‪٢‬‬
‫رخُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ :‬ك‪٣ ٬‬يهَ ك‪ ٢‬حُؼيّ ‪ٝ‬حٌُِٔش ‪ ٞٛٝ -‬إٔ ‪ِٔ٣‬ذ ػٖ حُ٘‪٢‬ء ٓخ ُ‪ْ٤‬‬
‫روخرَ ُ‪ٌُٜٝ - ٚ‬ح ؿؼَ ٖٓ ه‪ٞ‬ح‪ ٚٛ‬أٗ‪ ٫ ٚ‬حٓظلخُش ‪٧‬كي ‪َ١‬ك‪ . ٚ٤‬اُ‪ ٠‬آهَ‪ ٙ‬ه‪ : ُٚ َ٤‬ػٖ‬
‫‪ٌٛ‬ح ؿ‪ٞ‬حرخٕ ‪ - :‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ :‬إٔ ؿخ‪٣‬ش ‪ٌٛ‬ح إٔ حُِٔذ ‪٘٣‬ؤْ اُ‪ٞٗ ٠‬ػ‪ : ٖ٤‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ِٓ :‬ذ ٓخ‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خف حُ٘‪٢‬ء ر‪ٝ ٚ‬حُؼخٗ‪ِٓ : ٢‬ذ ٓخ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬ر‪ . ٚ‬ك‪٤‬وخٍ ‪ :‬ح‪ ٍٝ٧‬اػزخص ٓخ‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خك‪٣ ٫ٝ ٚ‬ـذ ‪ٝ‬حُؼخٗ‪ : ٢‬اػزخص ٓخ ‪٣‬ـذ حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬ر‪ ; ٚ‬ك‪ ٌٕٞ٤‬حَُٔحى ر‪ِٓ ٚ‬ذ‬
‫ٓٔظ٘غ ‪ٝ .‬اػزخص حُ‪ٞ‬حؿذ ‪ً .‬و‪ُ٘ٞ‬خ ُ‪٣‬ي ك‪ٞ٤‬حٕ كبٕ ‪ٌٛ‬ح اػزخص ‪ٝ‬حؿذ ‪٣ُٝ ,‬ي ُ‪ ْ٤‬رلـَ كبٕ‬
‫‪ٌٛ‬ح ِٓذ ٓٔظ٘غ ‪ٝ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُظوي‪ َ٣‬كخٌُٔٔ٘خص حُظ‪ ٢‬طوزَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ً -‬و‪ُ٘ٞ‬خ حُٔؼِغ‬
‫آخ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬آخ ٓؼي‪ ٖٓ ٌٕٞ٣ - ّٝ‬هْٔ حُؼيّ ‪ٝ‬حٌُِٔش ‪ًٌُ ْ٤ُٝ‬ي ‪ .‬كبٕ ( ف ) ًُي حُؤْ‬

‫‪52‬‬
‫‪٣‬وِ‪ ٞ‬ك‪ ٚ٤‬حُٔ‪ٞٛٞ‬ف حُ‪ٞ‬حكي ػِ‪ ٠‬حُٔظوخرِ‪ ٖ٤‬ؿٔ‪٤‬ؼخ ‪٣ ٫ٝ‬وِ‪٢ٗ ٞ‬ء ٖٓ حٌُٔٔ٘خص ػٖ‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼيّ ‪ٝ .‬أ‪٠٣‬خ كب ٗ‪ ٚ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُظوي‪ - َ٣‬ك‪ٜ‬لخص حَُد ًِ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حؿزش ُ‪ - ٚ‬كبًح ه‪َ٤‬‬
‫آخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪٤‬خ أ‪ ٝ‬ػِ‪ٔ٤‬خ أ‪٤ٔٓ ٝ‬ؼخ أ‪ ٝ‬ر‪َ٤ٜ‬ح أ‪ٓ ٝ‬ظٌِٔخ ; أ‪ً : ٌٕٞ٣ ٫ ٝ‬خٕ ٓؼَ ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪:‬‬
‫آخ إٔ ‪ٞٓ ٌٕٞ٣‬ؿ‪ٞ‬ىح ; ‪ٝ‬آخ إٔ ‪ٌٛٝ . ٌٕٞ٣ ٫‬ح ٓظوخرَ طوخرَ حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ك‪ٌٕٞ٤‬‬
‫ح‪٥‬هَ ٓؼِ‪ٝ ٚ‬ر‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ل‪ َٜ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪ .‬كبٕ م‪ٌٛ : َ٣‬ح ‪ٜ٣ ٫‬ق كظ‪٣ ٠‬ؼِْ آٌخٕ هز‪ٌُٜٙ ُٚٞ‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪ :‬ه‪ٌٛ ُٚ َ٤‬ح اٗٔخ حٗظًَخ ك‪ٔ٤‬خ أٌٖٓ إٔ ‪٣‬ؼزض ُ‪ً ٍِٝ٣ٝ ٚ‬خُل‪ٞ٤‬حٕ ; كؤٓخ حَُد‬
‫طؼخُ‪ : ٠‬كبٗ‪ ٚ‬رظوي‪ َ٣‬ػز‪ٞ‬ط‪ٜ‬خ ُ‪ ٚ‬ك‪ٝ ٢ٜ‬حؿزش ‪ٍَٟٝ‬س ; كبٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬رؼيٓ‪ٜ‬خ‬
‫رخطلخم حُؼو‪٬‬ء ‪ .‬كبٕ ًُي ‪ٞ٣‬ؿذ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬طخٍس ك‪٤‬خ ‪ٝ‬طخٍس ّ ‪٣‬ظخ ‪ٝ‬طخٍس أ‪ٝ ْٛ‬طخٍس ٓٔ‪٤‬ؼخ‬
‫‪ٌٛٝ‬ح ‪ٞ٣‬ؿذ حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رخُ٘وخث‪ًُٝ ; ٚ‬ي ٓ٘ظق هطؼخ ; رو‪٬‬ف ٖٓ ٗلخ‪ٛ‬خ ‪ٝ‬هخٍ ‪ :‬إ ٗل‪ٜ٤‬خ‬
‫‪ :‬اٗ‪ٓ ٚ‬غ‬ ‫ُ‪ ْ٤‬ر٘و‪ُ ٚ‬ظ٘‪ ٚ‬أٗ‪٣ ٫ ٚ‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ٜ‬خ كبٕ ٖٓ هخٍ ‪ٌٛ‬ح ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٫‬إٔ ‪٣‬و‪ٍٞ‬‬
‫آٌخٕ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ٜ‬خ ‪ٗ ٌٕٞ٣ ٫‬ل‪ٜ٤‬خ ٗو‪ٜ‬خ كبٕ كٔخى ‪ٌٛ‬ح ٓؼِ‪ ّٞ‬رخُ‪ٍَٝ٠‬س ‪ٝ .‬ه‪ ُٚ َ٤‬أ‪٠٣‬خ‬
‫‪ :‬أٗض ك‪ ٢‬طوخرَ حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد إ حٗظَ‪١‬ض حُؼِْ ربٌٓخٕ حُطَك‪ٜ٣ ُْ : ٖ٤‬ق إٔ طو‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬حؿذ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ; آخ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬آخ ٓؼي‪ٝ ) ١ ( ; ّٝ‬حُٔٔظ٘غ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى آخ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬آخ‬
‫ٓؼي‪ ٕ٧ ; ّٝ‬أكي حُطَك‪٘ٛ ٖ٤‬خ ٓؼِ‪ ّٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ .‬ح‪٥‬هَ ٓؼِ‪ ّٞ‬ح‪ٓ٫‬ظ٘خع ‪ٝ‬إ حٗظَ‪١‬ض‬
‫حُؼِْ ربٌٓخٕ أكي‪ٔٛ‬خ ‪ٛ‬ق إٔ طو‪ ٍٞ‬آخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪٤‬خ ‪ٝ‬آخ أ‪ٝ ; ٌٕٞ٣ ٫‬آخ إٔ ‪٤ٔٓ ٌٕٞ٣‬ؼخ‬
‫ر‪َ٤ٜ‬ح ‪ٝ‬آخ إٔ ‪ ٕ٧ ; ٌٕٞ٣ ٫‬حُ٘ل‪ ٢‬إ ًخٕ ٌٓٔ٘خ ‪ٛ‬ق حُظؤ‪ٝ ْ٤‬إ ًخٕ ٓٔظ٘ؼخ ‪ً :‬خٕ‬
‫‪ٌٛ :‬ح ‪٣‬ل‪٤‬ي إٔ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪٣ َ٣ٝ‬وخرَ حُِٔذ‬ ‫ح‪٩‬ػزخص ‪ٝ‬حؿزخ ‪ٝ‬ك‪ َٜ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى كبٕ ه‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٗٝ‬لٖ ِْٗٔ ًُي ًٔخ ًًَ ك‪ ٢‬ح‪٫‬ػظَح‪ ٌُٖ ; ٝ‬ؿخ‪٣‬ظ‪ : ٚ‬أٗ‪ ٚ‬آخ ٓٔ‪٤‬غ ‪ٝ‬آخ ُ‪ْ٤‬‬
‫رٔٔ‪٤‬غ ‪ٝ‬آخ ر‪ٝ َ٤ٜ‬آخ ُ‪ ْ٤‬رز‪ٝ ; َ٤ٜ‬حُٔ٘خُع ‪٣‬وظخٍ حُ٘ل‪ ٢‬ك‪٤‬وخٍ ُ‪ : ٚ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُظوي‪َ٣‬‬
‫‪ :‬كخُٔؼزض ‪ٝ‬حؿذ ; ‪ٝ‬حُِٔٔ‪ٞ‬د ٓٔظ٘غ ‪ .‬كبٓخ إٔ طٌ‪ ٌٙٛ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬حؿزش ُ‪ٝ ٚ‬آخ إٔ‬
‫طٌ‪ٔٓ ٕٞ‬ظ٘ؼش ػِ‪ٝ ٚ٤‬حُو‪ ٍٞ‬رخ‪ٓ٫‬ظ٘خع ‪ٝ ٫‬ؿ‪ ; ُٚ ٚ‬اً ‪ ٫‬ىُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٚ٤‬ر‪ٞ‬ؿ‪ . ٚ‬رَ هي ‪٣‬وخٍ ‪:‬‬
‫ٗلٖ ٗؼِْ رخ‪ٟ٫‬طَحٍ رط‪ ٕ٬‬ح‪ٓ٫‬ظ٘خع ; كبٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ ‪ٔ٣‬ظيٍ ػِ‪ ٠‬حٓظ٘خع ًُي ا‪ ٫‬رٔخ‬
‫‪ٔ٣‬ظيٍ ر‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ارطخٍ أ‪ َٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ; ‪ٝ‬هي ػِْ كٔخى ًُي ‪ٝ‬ك‪٘٤‬جٌ ك‪٤‬ـذ حُو‪ ٍٞ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د‬

‫‪53‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ُ‪ٝ . ٚ‬حػِْ إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬ـؼَ ‪٣َ١‬وش ٓٔظوِش ك‪ ٢‬اػزخص ‪ٛ‬لخص حٌُٔخٍ‬
‫ُ‪ ٚ‬كبٗ‪ٜ‬خ ا ٓخ ‪ٝ‬حؿزش ُ‪ٝ ٚ‬آخ ٓٔظ٘ؼش ػِ‪ٝ ٚ٤‬حُؼخٗ‪ ٢‬رخ‪ َ١‬كظؼ‪ ٖ٤‬ح‪ ًٚٗٞ ٕ٧ ; ٍٝ٧‬هخر‪ٟ ( ٬‬‬
‫) ُ‪ٜ‬خ هخُ‪٤‬خ ػ٘‪ٜ‬خ ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬إٔ ‪ٌ٘ٔٓ ٌٕٞ٣‬خ ‪ًُٝ‬ي ٓٔظ٘غ ك‪ ٢‬كو‪٣َ١ ٌٙٛٝ ٚ‬وش ٓؼَ‪ٝ‬كش ُٖٔ‬
‫ٌِٓ‪ٜ‬خ ٖٓ حُ٘ظخٍ ( حُـ‪ٞ‬حد حُؼخٗ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬كؼِ‪ٌٛ ٠‬ح اًح هِ٘خ ُ‪٣‬ي آخ ػخهَ ‪ٝ‬آخ ؿ‪َ٤‬‬
‫ػخهَ ; ‪ٝ‬آخ ػخُْ ‪ٝ‬آخ ُ‪ ْ٤‬رؼخُْ ‪ٝ‬آخ ك‪ٝ ٢‬آخ ؿ‪ َ٤‬ك‪ٝ ٢‬آخ ٗخ‪١‬ن ‪ٝ‬آخ ؿ‪ٗ َ٤‬خ‪١‬ن ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أٓؼخٍ ًُي ٓٔخ ك‪ِٓ ٚ٤‬ذ حُ‪ٜ‬لش ػٖ ٓلَ هخرَ ُ‪ٜ‬خ ُْ ‪ٌٛ ٌٖ٣‬ح ىحه‪ ٬‬ك‪ ٢‬هْٔ طوخرَ‬
‫حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ه‪٬‬ف حُٔؼِ‪ ّٞ‬رخُ‪ٍَٝ٠‬س ‪ٝ‬ه‪٬‬ف حطلخم حُؼو‪٬‬ء‬
‫‪ٝ‬ه‪٬‬ف ٓخ ًًَ‪ ٙٝ‬ك‪ ٢‬حُٔ٘طن ‪ٝ‬ؿ‪ٓٝ . َٙ٤‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُن ‪ٟ‬خ‪٣‬خ طظ٘خه‪ ٞ‬رخُِٔذ‬
‫‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٛ ٚ٘ٓ ِِّ٣ ٚ‬يم اكيح‪ٔٛ‬خ ًٌد ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ك‪٣ ٬‬ـظٔؼخٕ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬يم‬
‫‪ٝ‬حٌٌُد ك‪ ١َٝٗ ٌٜٙ‬حُظ٘خه‪ٞٓ ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ .‬ؿخ‪٣‬ش كَه‪ ْٜ‬إٔ ‪٣‬و‪ُٞٞ‬ح اًح هِ٘خ ‪ ٞٛ :‬آخ‬
‫ر‪ٝ َ٤ٜ‬آخ ُ‪ ْ٤‬رز‪ً : َ٤ٜ‬خٕ ا‪٣‬ـخرخ ‪ِٓٝ‬زخ ‪ٝ‬اًح هِ٘خ ‪ :‬آخ ر‪ٝ ; َ٤ٜ‬آخ أػٔ‪ً : ٠‬خٕ‬
‫ٌِٓش ‪ٝ‬ػيٓخ ‪٘ٓ ٌٙٛٝ‬خُػش ُلظ‪٤‬ش ‪ٝ‬ا‪ ٫‬كخُٔؼ٘‪ ٠‬ك‪ ٢‬حُٔ‪ٟٞ‬ؼ‪ٞٓ ٖ٤‬حء ‪ .‬كؼِْ إٔ ًُي ٗ‪ٞ‬ع‬
‫ٖٓ طوخرَ حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬زطَ ه‪ ُْٜٞ‬ك‪ ٢‬كي ًُي حُظوخرَ ‪ :‬أٗ‪ ٫ ٚ‬حٓظلخُش ‪٧‬كي‬
‫( حُ‪ٞ‬ؿ‪ٚ‬‬ ‫حُطَك‪ ٖ٤‬اُ‪ ٠‬ح‪٥‬هَ كبٕ ح‪ٓ٫‬ظلخُش ‪٘ٛ‬خ ٌٓٔ٘ش ًبٌٓخٗ‪ٜ‬خ اًح ػزَ رِلع حُؼٔ‪٠‬‬
‫حُؼخُغ إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬حُظؤ‪ ْ٤‬حُلخ‪ َٛ‬إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬حُٔظوخر‪ ٕ٬‬آخ إٔ ( ى ) ‪٣‬وظِلخ رخُِٔذ‬
‫‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬آخ إٔ ‪٣ ٫‬وظِلخ رٌُي رَ ‪ٌٗٞ٣‬خٕ ا‪٣‬ـخر‪ ٖ٤٤‬أ‪ِٓ ٝ‬ز‪ . ٖ٤٤‬كخ‪ ٞٛ ٍٝ٧‬حُ٘و‪٠٤‬خٕ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُؼخٗ‪ ٢‬آخ إٔ ‪ ٌٖٔ٣‬هِ‪ ٞ‬حُٔلَ ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬آخ إٔ ‪ٝ ٌٖٔ٣ ٫‬ح‪ٔٛ : ٍٝ٧‬خ حُ‪٠‬يحٕ ًخُٔ‪ٞ‬حى‬
‫ًخٗخ ػز‪ٞ‬ط‪ً ٖ٤٤‬خُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬ ‫‪ٝ‬حُز‪٤‬خ‪ٝ . ٝ‬حُؼخٗ‪ٔٛ : ٢‬خ ك‪ٓ ٢‬ؼ٘‪ ٠‬حُ٘و‪ٝ ٖ٤٠٤‬إ‬
‫‪ٝ‬حُلي‪ٝ‬ع ‪ٝ‬حُويّ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ رخُ٘لْ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ رخُـ‪ٝ َ٤‬حُٔزخ‪٘٣‬ش ‪ٝ‬حُٔـخٗزش ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ‬
‫حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٝ ْٜٔ‬حُزٌْ ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٔٓ ْ٤ُ :‬خ اًح ه‪ ٬‬حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪ٛٝ‬ق‬
‫ر‪ٛٞ‬ق ػخُغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ًخُلَٔس ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬حُز‪٤‬خ‪ ٝ‬كؼِْ إٔ حُٔ‪ٞٛٞ‬ف ‪٣ ٫‬وِ‪ ٞ‬ػٖ‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ كبًح حٗظل‪ ٠‬طؼ‪ ٖ٤‬ح‪٥‬هَ ( حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬حَُحرغ ‪ :‬حُٔلَ حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف رخُل‪٤‬خس‬
‫‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حٌُ‪ٗٝ ّ٬‬ل‪ٛٞ‬خ ‪ :‬أٗو‪ ٖٓ ٚ‬حُٔلَ حٌُ‪٣ ١‬وزَ ًُي ‪٣ٝ‬وِ‪ ٞ‬ػ٘‪ٜ‬خ ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ‬

‫‪54‬‬
‫حُلـَ ‪ٗٝ‬ل‪ ٙٞ‬أٗو‪ ٖٓ ٚ‬حُل‪ ٢‬ح‪٧‬ػٔ‪ٝ ٠‬ك‪٘٤‬جٌ كبًح ًخٕ حُزخٍة ِٓ٘‪ٛ‬خ ػٖ ٗل‪ٌٙٛ ٢‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ; ٓغ هز‪ُٜ ُٚٞ‬خ كظِ٘‪ ٜٚ٣‬ػٖ حٓظ٘خع هز‪ُٜ ُٚٞ‬خ أ‪ٝ ٠ُٝ‬أكَ‪ ٟ‬اً رظوي‪ َ٣‬هز‪ُٜ ُٚٞ‬خ‬
‫‪ٔ٣‬ظ٘غ ٓ٘غ حُٔظوخرِ‪ٝ ٖ٤‬حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رخُ٘وخث‪ٔٓ ٚ‬ظ٘غ ك‪٤‬ـذ حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ٝ‬رظوي‪َ٣‬‬
‫ػيّ هز‪ ٌٖٔ٣ ٫ ) ٍ ( ُٚٞ‬حط‪ٜ‬خك‪ ٫ ٚ‬ر‪ٜ‬لخص حٌُٔخٍ ‪ ٫ٝ‬ر‪ٜ‬لخص حُ٘و‪ٌٛٝ ٚ‬ح أٗي‬
‫‪ ٞٛ‬حُٔطِ‪ٞ‬د ‪ٌٛٝ .‬ح ك‪ ٢‬ؿخ‪٣‬ش‬ ‫حٓظ٘خػخ كؼزض إٔ حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رٌُي ٌٖٓٔ ‪ٝ‬أٗ‪ٝ ٚ‬حؿذ ُ‪ٝ ٚ‬‬
‫حُلٖٔ ( حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬حُوخْٓ ‪ .‬إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬أٗظْ ؿؼِظْ طوخرَ حُؼيّ ‪ٝ‬حٌُِٔش ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خك‪ٚ‬‬
‫رؼز‪ٞ‬ص كبًح ػ٘‪٤‬ظْ رخ‪ٌٓ٩‬خٕ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخٍؿ‪ ٞٛ - ٢‬إٔ ‪٣‬ؼِْ ػز‪ٞ‬ص ًُي ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ً -‬خٕ‬
‫‪ٌٛ‬ح رخ‪ُٞ ٬١‬ؿ‪ - : ٖ٤ٜ‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ :‬أٗ‪ ٌِِْٓ٣ ٚ‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُـخٓيحص ‪ ٫‬ط‪ٛٞ‬ق رؤٕ ‪ٛ‬خ ‪ ٫‬ك‪٤‬ش‬
‫ٌُٖ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٛ‬ط‪٬‬ف ٓل‪ٝ - ٞ‬أ‪ ٫‬ط‪ٜ‬ل‪ٞ‬ح‬ ‫‪٤ٓ ٫ٝ‬ظش ‪ٗ ٫ٝ‬خ‪١‬وش ‪ٛ ٫ٝ‬خٓظش ‪ ٞٛٝ‬ه‪- ٌُْٞ‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُـٔخىحص رخُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُ‪ٜٔ‬ض ‪ٝ‬هي ؿخء حُوَإٓ رٌُي ‪ .‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬يػ‪ٕٞ‬‬
‫} { أٓ‪ٞ‬حص ؿ‪ َ٤‬أك‪٤‬خء ‪ٓٝ‬خ ‪٘٣‬ؼَ‪ ٕٝ‬أ‪٣‬خٕ‬ ‫ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا ‪٣ ٫‬وِو‪٤ٗ ٕٞ‬جخ ‪٣ ْٛٝ‬وِو‪ٕٞ‬‬
‫‪٣‬زؼؼ‪ } ٕٞ‬ك‪ٌٜ‬ح ك‪ " ٢‬ح‪ٗٙ٧‬خّ " ‪ ٖٓ ٢ٛٝ‬حُـٔخىحص ‪ٝ‬هي ‪ٛٝ‬لض رخُٔ‪ٞ‬ص ‪ٝ‬حُؼَد طؤْ‬
‫ح‪ ٍٝ٧‬اُ‪ ٠‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬طخٕ هخٍ أ‪ َٛ‬حُِـش ‪ :‬حُٔ‪ٞ‬طخٕ رخُظلَ‪٣‬ي ه‪٬‬ف حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪٣‬وخٍ ‪:‬‬
‫حٗظَ حُٔ‪ٞ‬طخٕ ‪ ٫ٝ‬ط٘ظَ حُل‪ٞ٤‬حٕ أ‪ ١‬حٗظَ ح‪ٝ ٍٝ٧‬حُي‪ ٫ٝ ; ٍٝ‬ط٘ظَ حَُه‪٤‬ن ‪ٝ‬حُي‪ٝ‬حد ;‬
‫‪ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح أ‪٠٣‬خ ‪ :‬حُٔ‪ٞ‬حص ٓخ ‪ٍٝ ٫‬ف ك‪ ٚ٤‬كبٕ ه‪ : َ٤‬ك‪ًٚ‬ح اٗٔخ ‪ٞٓ ٠ٔٔ٣‬حطخ رخػظزخٍ ه‪" ُٚٞ‬‬
‫ُِل‪٤‬خس " حُظ‪ ٢ٛ ٢‬اك‪٤‬خء ح‪ : ٍٝ٧‬ه‪ٌٛٝ َ٤‬ح ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬إٔ حُل‪٤‬خس أػْ ٖٓ ك‪٤‬خس حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬إٔ‬
‫; ‪ٝ‬حُوَّ ‪ٟ‬ي حُ٘طن ‪ٝ‬حُؼَد‬ ‫حُـٔخى ‪ٛٞ٣‬ق رخُل‪٤‬خس اًح ًخٕ هخر‪ٍُِِ ٬‬ع ‪ٝ‬حُؼٔخٍس‬
‫طو‪ُ " ) ّ ( ٍٞ‬زٖ أهَّ " أ‪ ١‬هخػَ ‪ٞٛ ٫‬ص ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬خء " ‪ٓٝ‬لخرش هَٓخء " ُ‪ْ٤‬‬
‫ك‪ٜ٤‬خ ٍػي ‪ ٫ٝ‬رَم " ‪ٝ‬ػِْ أهَّ " اًح ُْ ‪ٔٔ٣‬غ ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُـزَ ‪ٞٛ‬ص ‪ٛ‬ي‪٣ٝ " ٟ‬وخٍ ‪" :‬‬
‫ًظ‪٤‬زش هَٓخء " هخٍ أر‪ ٞ‬ػز‪٤‬يس ‪ ٢ٛ :‬حُظ‪ٔٛ ٢‬ظض ٖٓ ًؼَس حُيٍ‪ٝ‬ع ُ‪ ُٚ ْ٤‬كوخهغ ‪ٝ‬أرِؾ‬
‫; رو‪٬‬ف‬ ‫ٖٓ ًُي حُ‪ٜٔ‬ض ‪ٝ‬حٌُٔ‪ٞ‬ص ; كبٗ‪ٛٞ٣ ٚ‬ق ر‪ ٚ‬حُوخىٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘طن اًح طًَ‪ٚ‬‬
‫حُوَّ كبٗ‪ ٚ‬ػـِ ػٖ حُ٘طن ‪ٓٝ .‬غ ‪ٌٛ‬ح كخُؼَد طو‪ٓ " : ٍٞ‬خ ُ‪ٛ ٚ‬خٓض ‪ٗ ٫ٝ‬خ‪١‬ن "‬
‫كخُ‪ٜ‬خٓض حٌُ‪ٛ‬ذ ‪ٝ‬حُل‪٠‬ش ‪ٝ‬حُ٘خ‪١‬ن ح‪٩‬رَ ‪ٝ‬حُـْ٘ كخُ‪ٜ‬خٓض ٖٓ حُِزٖ ‪ :‬حُوخػَ ‪ٝ‬حُ‪ٜٞٔ‬ص‬

‫‪55‬‬
‫‪٣ٝ .‬و‪ : ُٕٞٞ‬ىحرش ػـٔخء ‪ٝ‬هَٓخء ُٔخ ‪٫‬‬ ‫‪ :‬حُيٍع حُظ‪ٔٛ ٢‬ض اًح ُْ ‪ٔٔ٣‬غ ُ‪ٞٛ ٚ‬ص‬
‫ط٘طن ‪ٜ٘ٓ ٌٖٔ٣ ٫ٝ‬خ حُ٘طن ك‪ ٢‬حُؼخىس ‪ ٚ٘ٓٝ‬ه‪ ٍٞ‬حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ { : ِْٓٝ ٚ٤‬حُؼـٔخء‬
‫ؿزخٍ } ‪ًٌُٝ‬ي ك‪ " ٢‬حُؼٔ‪٤‬خء " طو‪ ٍٞ‬حُؼَد ‪ :‬ػٔ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ؽ ‪٣‬ؼٔ‪ ٢‬ػٔخ اًح ٍٓ‪ ٠‬رخُوٌ‪ٟ‬‬
‫‪ٝ‬حُِري ; ‪ " ٝ‬ح‪٧‬ػٔ‪٤‬خٕ " حُٔ‪ٝ َ٤‬حُـَٔ حُ‪ٜ‬خثؾ ‪ٝ .‬ػٔ‪ ٠‬ػِ‪ ٚ٤‬ح‪ َٓ٧‬اًح حُظزْ ‪ ٚ٘ٓٝ‬ه‪ُٚٞ‬‬
‫طؼخُ‪ { : ٠‬كؼٔ‪٤‬ض ػِ‪ ْٜ٤‬ح‪ٗ٧‬زخء ‪ٓٞ٣‬جٌ } ‪ ٌٙٛٝ‬ح‪ٓ٧‬ؼِش هي ‪٣‬وخٍ ك‪ ٢‬رؼ‪ٜ٠‬خ اٗ‪ ٚ‬ػيّ ٓخ ‪٣‬وذٍ‬
‫‪ .‬حُؼخٗ‪ : ٢‬إٔ‬ ‫حُٔلَ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خف ر‪ً ٚ‬خُ‪ٜٞ‬ص ; ‪ ٌُٖٝ‬ك‪ٜ٤‬خ ٓخ ‪٣ ٫‬وزَ ًٔ‪ٞ‬ص ح‪٘ٛ٧‬خّ‬
‫حُـخٓيحص ‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خك‪ٜ‬خ رٌُي كبٕ هللا ٓزلخٗ‪ ٚ‬هخىٍ إٔ ‪٣‬وِن ك‪ ٢‬حُـٔخىحص ك‪٤‬خس ًٔخ ؿؼَ‬
‫ػ‪ ٠ٓٞٓ ٠ٜ‬ك‪٤‬ش طزظِغ حُلزخٍ ‪ٝ‬حُؼ‪ٝ - ٢ٜ‬اًح [ ًخٕ ] ( ٕ ) ك‪ ٢‬آٌخٕ حُؼخىحص ‪ً :‬خٕ‬
‫ًُي ٓٔخ هي ػِْ رخُظ‪ٞ‬حصٍ ‪ٝ -‬أٗظْ أ‪٠٣‬خ هخثِ‪ ٕٞ‬ر‪ ٚ‬ك‪ٞٓ ٢‬ح‪ٟ‬غ ًؼ‪َ٤‬س ‪ٝ‬اًح ًخٕ حُـٔخىحص‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خك‪ٜ‬خ رخُل‪٤‬خس ‪ٝ‬ط‪ٞ‬حرغ حُل‪٤‬خس ػزض إٔ ؿٔ‪٤‬غ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ‪ ٌٖٔ٣‬حط‪ٜ‬خك‪ٜ‬خ رٌُي‬
‫ك‪ ٌٕٞ٤‬حُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ٝ‬إ ػ٘‪٤‬ظْ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حٌُ‪ ٞٛٝ - ٢٘ٛ‬ػيّ حُؼِْ رخ‪ٓ٫‬ظ٘خع ‪-‬‬
‫ك‪ٌٜ‬ح كخ‪ َٛ‬ك‪ ٢‬كن هللا كبٗ‪٣ ٫ ٚ‬ؼِْ حٓظ٘خ ع حط‪ٜ‬خك‪ ٚ‬رخُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ ( ّ٬‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٚ‬‬
‫حُٔخىّ إٔ ‪٣‬وخٍ ‪ٛ :‬ذ أٗ‪ ٫ ٚ‬ري ٖٓ حُؼِْ رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخٍؿ‪ ٢‬كبٌٓخٕ حُ‪ٛٞ‬ق ُِ٘‪٢‬ء ‪٣‬ؼِْ‬
‫طخٍس ر‪ٞ‬ؿ‪ ُٚ ٙٞ‬أ‪ ٝ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ُ٘ ٙ‬ظ‪ َٙ٤‬أ‪ ٝ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ُٔ ٙ‬خ ‪ ٞٛ‬حُ٘‪٢‬ء أ‪ ٠ُٝ‬رٌُي ٓ٘‪ٓٝ ٚ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ‬
‫حُل‪٤‬خس ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُويٍس ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حُز‪ٝ َٜ‬حٌُ‪ : ّ٬‬ػخرض ُِٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص حُٔوِ‪ٞ‬هش ‪ُٜ ٌٖٔٓٝ‬خ ‪.‬‬
‫كبٌٓخٗ‪ٜ‬خ ُِوخُن طؼخُ‪ ٠‬أ‪ٝ ٠ُٝ‬أكَ‪ ; ٟ‬كبٗ‪ٜ‬خ ‪ٛ‬لخص ًٔخٍ ‪ ٞٛٝ .‬هخرَ ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خف رخُ‪ٜ‬لخص‬
‫; ‪ٝ‬اًح ًخٗض ٌٓٔ٘ش ك‪ ٢‬كو‪ ٚ‬كِ‪٣ ُْ ٞ‬ظ‪ٜ‬ق ر‪ٜ‬خ ‪٫‬ط‪ٜ‬ق رؤ‪ٟ‬يحى‪ٛ‬خ ( حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬حُٔخرغ إٔ ‪٣‬وخٍ‬
‫‪.‬‬ ‫‪ٓ :‬ـَى ِٓذ ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص ٗو‪ٌُ ٚ‬حط‪ٞٓ ٚ‬حء ٓٔ‪٤‬ض ػٔ‪ٔٔٛٝ ٠‬خ ‪ٝ‬رٌٔخ أ‪ ُْ ٝ‬طْٔ‬
‫‪ٝ‬حُؼِْ رٌُي ‪ ١ٍَٟٝ‬كؤٓخ اًح هيٍٗخ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٖ٣‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ٔٔ٣‬غ ‪٣ٝ‬ز‪٣ٝ َٜ‬ظٌِْ ‪ٝ‬ح‪٥‬هَ ُ‪ْ٤‬‬
‫ًٌُي ‪ً :‬خٕ ح‪ ٍٝ٧‬أًَٔ ٖٓ حُؼخٗ‪ٌُٜٝ ٢‬ح ػخد هللا ٓزلخٗ‪ ٖٓ ٚ‬ػزي ٓخ ط٘ظل‪ ٢‬ك‪ٌٙٛ ٚ٤‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ; كوخٍ طؼخُ‪ ٠‬ػٖ ( ‪ ) 88‬ارَح‪ ْ٤ٛ‬حُوِ‪ ُْ { : َ٤‬طؼزي ٓخ ‪ٔٔ٣ ٫‬غ ‪٣ ٫ٝ‬ز‪٫ٝ َٜ‬‬
‫أ‪ ٞ٣‬ك‪ ٢‬ه‪ٜ‬ظ‪ { : ٚ‬كخٓؤُ‪ ْٛٞ‬إ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٘٣‬طو‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪٠‬‬
‫ح‬ ‫‪٣‬ـ٘‪ ٢‬ػ٘ي ٗ‪٤‬جخ ؟ } ‪ٝ‬هخٍ‬
‫ػ٘‪ٔٔ٣ َٛ { : ٚ‬ؼ‪ ٌْٗٞ‬اً طيػ‪ { } ٕٞ‬أ‪٘٣ ٝ‬لؼ‪ ٌْٗٞ‬أ‪ { } َٕٝ٠٣ ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح رَ ‪ٝ‬ؿيٗخ آرخءٗخ‬

‫‪56‬‬
‫ًٌُي ‪٣‬لؼِ‪ { } ٕٞ‬هخٍ أكَأ‪٣‬ظْ ٓخ ً٘ظْ طؼزي‪ { } ٕٝ‬أٗظْ ‪ٝ‬آرخإًْ ح‪٧‬هيٓ‪ { } ٕٞ‬كبٗ‪ ْٜ‬ػي‪ٝ‬‬
‫ُ‪ ٢‬ا‪ٍ ٫‬د حُؼخُٔ‪ًٌُٝ } ٖ٤‬ي ك‪ ٢‬ه‪ٜ‬ش ٓ‪ ٠ٓٞ‬ك‪ ٢‬حُؼـَ ‪ { :‬أُْ ‪َٝ٣‬ح أٗ‪٫ٝ ٌِْٜٔ٣ ٫ ٚ‬‬
‫‪ٜ٣‬ي‪ٓ ْٜ٣‬ز‪ ٬٤‬حطوٌ‪ًٝ ٙٝ‬خٗ‪ٞ‬ح ظخُٔ‪ٝ } ٖ٤‬هخٍ طؼخُ‪َٟٝ { : ٠‬د هللا ٓؼ‪ٍ ٬‬ؿِ‪ ٖ٤‬أكي‪ٔٛ‬خ‬
‫أرٌْ ‪٣ ٫‬ويٍ ػِ‪٢ٗ ٠‬ء ‪ ًَ ٞٛٝ‬ػِ‪ ٙ٫ٞٓ ٠‬أ‪ٔ٘٣‬خ ‪ٞ٣‬ؿ‪٣ ٫ ٜٚ‬ؤص رو‪ٔ٣ َٛ َ٤‬ظ‪ٞٛ ١ٞ‬‬
‫‪٣ ٖٓٝ‬ؤَٓ رخُؼيٍ ‪ ٞٛٝ‬ػِ‪َٛ ٠‬ح‪ٔٓ ١‬ظو‪ } ْ٤‬؟ ! كوخرَ ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬رٌْ حُؼخؿِ ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪َٓ٥‬‬
‫رخُؼيٍ ‪ :‬حٌُ‪ ٞٛ ١‬ػِ‪َٛ ٠‬ح‪ٔٓ ١‬ظو‪. ْ٤‬‬

‫فصل‬
‫‪ٝ‬أٓخ ح‪ َٛ٧‬حُؼخٗ‪ ٞٛٝ ( ٢‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ ٢‬حُؼزخىحص ) حُٔظ‪ٔ٣٪ُ ٖٔ٠‬خٕ رخَُ٘ع ‪ٝ‬حُويٍ‬
‫ؿٔ‪٤‬ؼخ ‪ .‬ك٘و‪ ٫ : ٍٞ‬ري ٖٓ ح‪ٔ٣٩‬خٕ روِن هللا ‪ٝ‬أَٓ‪ ٙ‬ك‪٤‬ـذ ح‪ٔ٣٩‬خٕ رؤٕ هللا هخُن ًَ ٗ‪٢‬ء‬
‫‪ٍٝ‬ر‪ٝ ٌٚ٤ِٓٝ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬ػِ‪٢ٗ ًَ ٠‬ء هي‪ٝ َ٣‬أٗ‪ٓ ٚ‬خ ٗخء ًخٕ ‪ٓٝ‬خ ُْ ‪٘٣‬ؤ ُْ ‪ ٫ٝ ٌٖ٣‬ك‪٫ٝ ٍٞ‬‬
‫ه‪ٞ‬س ا‪ ٫‬رخهلل ‪ٝ‬هي ػِْ ٓخ ٓ‪ ٌٕٞ٤‬هزَ إٔ ‪ٝ ٌٕٞ٣‬هيٍ حُٔوخى‪ًٝ َ٣‬ظز‪ٜ‬خ ك‪٤‬غ ٗخء ًٔخ هخٍ‬
‫طؼخُ‪ { : ٠‬أُْ طؼِْ إٔ هللا ‪٣‬ؼِْ ٓخ ك‪ ٢‬حُٔٔخء ‪ٝ‬ح‪ ٍٝ٧‬إ ًُي ك‪ً ٢‬ظخد إ ًُي ػِ‪ ٠‬هللا‬
‫‪ٝ } َ٤ٔ٣‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ػٖ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬أٗ‪ ٚ‬هخٍ ‪ { " :‬إ هللا هيٍ ٓوخى‪َ٣‬‬
‫حُو‪٬‬ثن هزَ إٔ ‪٣‬وِن حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ ٍٝ٧‬رؤٔ‪ ٖ٤‬أُق ٓ٘ش ‪ًٝ‬خٕ ػَٗ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُٔخء } ‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ـذ ح‪ٔ٣٩‬خٕ رؤٕ هللا أَٓ رؼزخىط‪ٝ ٚ‬كي‪٣َٗ ٫ ٙ‬ي ُ‪ًٔ ٚ‬خ هِن حُـٖ ‪ٝ‬ح‪ُ ْٗ٩‬ؼزخىط‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬رٌُي أٍَٓ ٍِٓ‪ٝ ٚ‬أٍِٗ ًظز‪ٝ ٚ‬ػزخىط‪ ٚ‬طظ‪ًٔ ٖٔ٠‬خٍ حٌٍُ ‪ٝ‬حُلذ ُ‪ًُٝ ٚ‬ي ‪٣‬ظ‪ٖٔ٠‬‬
‫ًٔخٍ ‪١‬خػظ‪٣ ٖٓ { ٚ‬طغ حَُٓ‪ ٍٞ‬كوي أ‪١‬خع هللا } ‪ٝ‬هي هخٍ طؼخُ‪ٓٝ { : ٠‬خ أٍِٓ٘خ ٖٓ‬
‫ٍٓ‪ ٍٞ‬ا‪٤ُ ٫‬طخع ربًٕ هللا } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬إ ً٘ظْ طلز‪ ٕٞ‬هللا كخطزؼ‪٣ ٢ٗٞ‬لززٌْ هللا‬
‫‪٣ٝ‬ـلَ ٌُْ ًٗ‪ٞ‬رٌْ } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬حٓؤٍ ٖٓ أٍِٓ٘خ ٖٓ هزِي ٖٓ ٍِٓ٘خ أؿؼِ٘خ ٖٓ‬
‫ى‪ ٕٝ‬حَُكٖٔ آُ‪ٜ‬ش ‪٣‬ؼزي‪ ٕٝ‬؟ } { ‪ٓٝ‬خ أٍِٓ٘خ ٖٓ هزِي ٖٓ ٍٓ‪ ٍٞ‬ا‪ٞٗ ٫‬ك‪ ٢‬اُ‪ ٚ٤‬أٗ‪ ٫ ٚ‬اُ‪ٚ‬‬
‫ا‪ ٫‬أٗخ كخػزي‪ٝ } ٕٝ‬هخٍ طؼخُ‪َٗ { : ٠‬ع ٌُْ ٖٓ حُي‪ٓ ٖ٣‬خ ‪ ٠ٛٝ‬ر‪ٞٗ ٚ‬كخ ‪ٝ‬حٌُ‪ ١‬أ‪ٝ‬ك‪٘٤‬خ‬
‫اُ‪٤‬ي ‪ٓٝ‬خ ‪٘٤ٛٝ‬خ ر‪ ٚ‬ارَح‪ٝ ٠ٓٞٓٝ ْ٤ٛ‬ػ‪ ٠ٔ٤‬إٔ أه‪ٞٔ٤‬ح حُي‪ ٫ٝ ٖ٣‬طظلَه‪ٞ‬ح ك‪ً ٚ٤‬زَ ػِ‪٠‬‬

‫‪57‬‬
‫حًَُٔ٘‪ٓ ٖ٤‬خ طيػ‪ ْٛٞ‬اُ‪ٝ } ٚ٤‬هخٍ طؼخُ‪٣ { : ٠‬خ أ‪ٜ٣‬خ حٍَُّ ًِ‪ٞ‬ح ٖٓ حُط‪٤‬زخص ‪ٝ‬حػِٔ‪ٞ‬ح‬
‫‪ٛ‬خُلخ اٗ‪ ٢‬رٔخ طؼِٔ‪ ٕٞ‬ػِ‪ٝ { } ْ٤‬إ ‪ ٌٙٛ‬أٓظٌْ أٓش ‪ٝ‬حكيس ‪ٝ‬أٗخ ٍرٌْ كخطو‪ } ٕٞ‬كؤَٓ‬
‫حََُٓ ربهخٓش حُي‪ٝ ٖ٣‬إٔ ‪٣ ٫‬ظلَه‪ٞ‬ح ك‪ٌُٜٝ ٚ٤‬ح هخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ‬
‫حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ‪ { " :‬اٗخ ٓؼخَٗ ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ى‪٘٘٣‬خ ‪ٝ‬حكي ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء اه‪ٞ‬س ُؼ‪٬‬ص ‪ٝ‬إ أ ‪ ٠ُٝ‬حُ٘خّ رخرٖ‬
‫َٓ‪ٗ٧ ْ٣‬خ ; اٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬ر‪ٝ ٢٘٤‬ر‪ٗ ٚ٘٤‬ز‪ٌٛٝ } ٢‬ح حُي‪ ٞٛ ٖ٣‬ى‪ ٖ٣‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ هللا ى‪٘٣‬خ‬
‫ؿ‪ ٖٓ ٫ َٙ٤‬ح‪ ٖٓ ٫ٝ ٖ٤ُٝ٧‬ح‪٥‬هَ‪ ٖ٣‬كبٕ ؿٔ‪٤‬غ ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ػِ‪ ٠‬ى‪ ٖ٣‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬هخٍ هللا طؼخُ‪٠‬‬
‫ػٖ ٗ‪ٞ‬ف { ‪ٝ‬حطَ ػِ‪ٗ ْٜ٤‬زؤ ٗ‪ٞ‬ف اً هخٍ ُو‪٣ ٚٓٞ‬خ ه‪ ّٞ‬إ ًخٕ ًزَ ػِ‪ٓ ٌْ٤‬وخٓ‪ ٝ ٢‬طًٌ‪١َ٤‬‬
‫رآ‪٣‬خص هللا كؼِ‪ ٠‬هللا ط‪ًِٞ‬ض كؤؿٔؼ‪ٞ‬ح أًَْٓ ‪ًَٗٝ‬خءًْ } اُ‪ ٠‬ه‪ٝ { : ُٚٞ‬أَٓص إٔ أً‪ٕٞ‬‬
‫ٖٓ حُِٔٔٔ‪ٝ . } ٖ٤‬هخٍ ػٖ ارَح‪َ٣ ٖٓٝ { : ْ٤ٛ‬ؿذ ػٖ ِٓش ارَح‪ ْ٤ٛ‬ا‪ٓ ٖٓ ٫‬ل‪ٗ ٚ‬لٔ‪ ٚ‬؟‬
‫} اُ‪ ٠‬ه‪ { ; ُٚٞ‬اً هخٍ ُ‪ٍ ٚ‬ر‪ ٚ‬أِْٓ هخٍ أِٓٔض َُد حُؼخُٔ‪ } ٖ٤‬اُ‪ ٠‬ه‪ { : ُٚٞ‬ك‪ ٬‬طٔ‪ٞ‬طٖ‬
‫ا‪ٝ ٫‬أٗظْ ِٓٔٔ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ ػٖ ٓ‪٣ { : ٠ٓٞ‬خ ه‪ ّٞ‬إ ً٘ظْ آٓ٘ظْ رخهلل كؼِ‪ ٚ٤‬ط‪ًِٞٞ‬ح إ ً٘ظْ‬
‫ِٓٔٔ‪ٝ } ٖ٤‬هخٍ ك‪ ٢‬هزَ حُٔٔ‪٤‬ق ‪ٝ { :‬اً أ‪ٝ‬ك‪٤‬ض اُ‪ ٠‬حُل‪ٞ‬حٍ‪ ٖ٤٣‬إٔ آٓ٘‪ٞ‬ح ر‪ٝ ٢‬رَٓ‪٢ُٞ‬‬
‫هخُ‪ٞ‬ح آٓ٘خ ‪ٝ‬حٗ‪ٜ‬ي رؤٗ٘خ ِٓٔٔ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ ك‪ ٖٔ٤‬طويّ ٖٓ ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ‪٣ { :‬لٌْ ر‪ٜ‬خ حُ٘ز‪ ٕٞ٤‬حٌُ‪ٖ٣‬‬
‫أِٓٔ‪ٞ‬ح ٌُِ‪ٛ ٖ٣‬خى‪ٝ‬ح } ‪ٝ‬هخٍ ػٖ رِو‪ ْ٤‬أٗ‪ٜ‬خ هخُض ‪ٍ { :‬د اٗ‪ ٢‬ظِٔض ٗلٔ‪ٝ ٢‬أِٓٔض ٓغ‬
‫ِٓ‪ٔ٤‬خٕ هلل ٍد حُؼخُٔ‪ } ٖ٤‬كخ‪٣ ّ٬ٓ٩‬ظ‪ ٖٔ٠‬ح‪ٓ٫‬ظٔ‪ ّ٬‬هلل ‪ٝ‬كي‪ ; ٙ‬كٖٔ حٓظِْٔ ُ‪ُٝ ٚ‬ـ‪َٙ٤‬‬
‫ًخٕ ًَٓ٘خ ‪ٔ٣ ُْ ٖٓٝ‬ظِْٔ ُ‪ً ٚ‬خٕ ٓٔظٌزَح ػٖ ػزخىط‪ٝ ٚ‬حَُٔ٘ى ر‪ٝ ٚ‬حُٔٔظٌزَ ػٖ‬
‫ػزخىط‪ً ٚ‬خكَ ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظٔ‪ٝ ُٚ ّ٬‬كي‪٣ ٙ‬ظ‪ ٖٔ٠‬ػزخىط‪ٝ ٚ‬كي‪١ٝ ٙ‬خػظ‪ٝ ٚ‬كي‪ . ٙ‬ك‪ٌٜ‬ح ى‪ ٖ٣‬ح‪ّ٬ٓ٩‬‬
‫حٌُ‪٣ ٫ ١‬وزَ هللا ؿ‪ًُٝ ; َٙ٤‬ي اٗٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬رؤٕ ‪٣‬طخع ك‪ٝ ًَ ٢‬هض رلؼَ ٓخ أَٓ ر‪ ٚ‬ك‪ًُ ٢‬ي‬
‫حُ‪ٞ‬هض ; كبًح أَٓ ك‪ ٢‬أ‪ ٍٝ‬ح‪ َٓ٧‬رخٓظوزخٍ حُ‪ٜ‬وَس ػْ أَٓٗخ ػخٗ‪٤‬خ رخٓظوزخٍ حٌُؼزش ‪ً :‬خٕ‬
‫ًَ ٖٓ حُلؼِ‪ ٖ٤‬ك‪ ٖ٤‬أَٓ ر‪ ٚ‬ىحه‪ ٬‬ك‪ ٢‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬كخُي‪ ٞٛ ٖ٣‬حُ‪ ٢‬حػش ‪ٝ‬حُؼزخىس ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُلؼِ‪; ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬اٗٔخ ط٘‪ٞ‬ع رؼ‪ ٍٞٛ ٞ‬حُلؼَ ‪ٝ ٞٛٝ‬ؿ‪ ٚ‬حُٔ‪ ٠ِٜ‬كٌٌُي حََُٓ ى‪ٝ ْٜ٘٣‬حكي ‪ٝ‬إ ط٘‪ٞ‬ػض‬
‫حَُ٘ػش ‪ٝ‬حُٔ٘‪ٜ‬خؽ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ‬حُٔ٘ٔي ; كبٕ ًُي ‪٘ٔ٣ ٫‬غ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُي‪ٝ ٖ٣‬حكيح ًٔخ ُْ ‪٘ٔ٣‬غ‬
‫ًُي ك‪٣َٗ ٢‬ؼش حَُٓ‪ ٍٞ‬حُ‪ٞ‬حكي ‪ٝ‬هللا طؼخُ‪ ٠‬ؿؼَ ٖٓ ى‪ ٖ٣‬حََُٓ ‪ :‬إٔ أ‪٣ ُْٜٝ‬زَ٘ دآهَ‪ْٛ‬‬

‫‪58‬‬
‫‪٣ٝ‬ئٖٓ ر‪ٝ ٚ‬آهَ‪ٜ٣ ْٛ‬يم رؤ‪٣ٝ ُْٜٝ‬ئٖٓ ر‪ ٚ‬هخٍ هللا طؼخُ‪ٝ { : ٠‬اً أهٌ هللا ٓ‪٤‬ؼخم حُ٘ز‪ٖ٤٤‬‬
‫ُٔخ آط‪٤‬ظٌْ ٖٓ ًظخد ‪ٝ‬كٌٔش ػْ ؿخءًْ ٍٓ‪ٜٓ ٍٞ‬يم ُٔخ ٓؼٌْ ُظئٖٓ٘ ر‪ُٝ ٚ‬ظ٘‪ َٜٚٗ‬هخٍ‬
‫}‬ ‫أأهٍَطْ ‪ٝ‬أهٌطْ ػِ‪ ًٌُْ ٠‬ا‪ ١َٛ‬هخُ‪ٞ‬ح أهٍَٗخ هخٍ كخٗ‪ٜ‬ي‪ٝ‬ح ‪ٝ‬أٗخ ٓؼٌْ ٖٓ حُ٘خ‪ٛ‬ي‪ٖ٣‬‬
‫هخٍ حرٖ ػزخّ ‪٣ ُْ :‬زؼغ هللا ٗز‪٤‬خ ا‪ ٫‬أهٌ ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪٤‬ؼخم ُجٖ رؼغ ٓلٔي ‪ ٞٛٝ‬ك‪٤ُ ٢‬ئٖٓ٘‬
‫ر‪ٝ َٜٚٗ٘٤ُٝ ٚ‬أَٓ‪ ٙ‬إٔ ‪٣‬ؤهٌ حُٔ‪٤‬ؼخم ػِ‪ ٠‬أٓظ‪ُ ٚ‬جٖ رؼغ ٓلٔي ‪ ْٛٝ‬أك‪٤‬خء ُ‪٤‬ئٖٓ٘ ر‪ٚ‬‬
‫‪ٝ َٜٚٗ٘٤ُٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬أُِٗ٘خ اُ‪٤‬ي حٌُظخد رخُلن ٓ‪ٜ‬يهخ ُٔخ ر‪٣ ٖ٤‬ي‪ ٖٓ ٚ٣‬حٌُظخد‬
‫‪٘ٔ٤ٜٓٝ‬خ ػِ‪ ٚ٤‬كخكٌْ ر‪ ْٜ٘٤‬رٔخ أٍِٗ هللا ‪ ٫ٝ‬طظزغ أ‪ٞٛ‬حء‪ ْٛ‬ػٔخ ؿخءى ٖٓ حُلن ٌَُ ؿؼِ٘خ‬
‫ٌْٓ٘ َٗػش ‪ٜ٘ٓٝ‬خؿخ } ‪ٝ‬ؿؼَ ح‪ٔ٣٩‬خٕ ٓظ‪ُٓ٬‬خ ‪ًٝ‬لَ ٖٓ هخٍ ‪ :‬اٗ‪ ٚ‬آٖٓ رزؼ‪ًٝ ٞ‬لَ‬
‫رزؼ‪ ٞ‬هخٍ هللا طؼخُ‪ { : ٠‬إ حٌُ‪ٌ٣ ٖ٣‬لَ‪ ٕٝ‬رخهلل ‪٣َ٣ٝ ٍِٚٓٝ‬ي‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬لَه‪ٞ‬ح ر‪ ٖ٤‬هللا‬
‫ر‪ًُ ٖ٤‬ي ٓز‪{ } ٬٤‬‬ ‫‪٣ٝ ٍِٚٓٝ‬و‪ٗ ُٕٞٞ‬ئٖٓ رزؼ‪ٌٗٝ ٞ‬لَ رزؼ‪٣َ٣ٝ ٞ‬ي‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬ظوٌ‪ٝ‬ح‬
‫أ‪ُٝ‬جي ‪ ْٛ‬حٌُخكَ‪ ٕٝ‬كوخ } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬أكظئٓ٘‪ ٕٞ‬رزؼ‪ ٞ‬حٌُظخد ‪ٝ‬طٌلَ‪ ٕٝ‬رزؼ‪ ٞ‬كٔخ‬
‫ؿِحء ٖٓ ‪٣‬لؼَ ًُي ٌْٓ٘ ا‪ ٫‬هِ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُل‪٤‬خس حُيٗ‪٤‬خ ‪ ّٞ٣ٝ‬حُو‪٤‬خٓش ‪َ٣‬ى‪ ٕٝ‬اُ‪ ٠‬أٗي حُؼٌحد‬
‫} اُ‪ ٠‬ه‪ { : ُٚٞ‬طؼِٔ‪ٝ } ٕٞ‬هي هخٍ ُ٘خ ‪ { :‬ه‪ُٞٞ‬ح آٓ٘خ رخهلل ‪ٓٝ‬خ أٍِٗ اُ‪٘٤‬خ ‪ٓٝ‬خ أٍِٗ اُ‪٠‬‬
‫ارَح‪ٝ ْ٤ٛ‬آٔخػ‪ٝ َ٤‬آلخم ‪٣ٝ‬ؼو‪ٞ‬د ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬زخ‪ٓٝ ١‬خ أ‪ٝ‬ط‪ٝ ٠ٓٞٓ ٢‬ػ‪ٓٝ ٠ٔ٤‬خ أ‪ٝ‬ط‪٢‬‬
‫حُ٘ز‪ٍ ٖٓ ٕٞ٤‬ر‪ٗ ٫ ْٜ‬لَم ر‪ ٖ٤‬أكي ٓ٘‪ٗٝ ْٜ‬لٖ ُ‪ { } ِٕٞٔٔٓ ٚ‬كبٕ آٓ٘‪ٞ‬ح رٔؼَ ٓخ آٓ٘ظْ‬
‫ر‪ ٚ‬كوي ح‪ٛ‬ظي‪ٝ‬ح ‪ٝ‬إ ط‪ُٞٞ‬ح كبٗٔخ ‪ ْٛ‬ك‪ٗ ٢‬وخم كٔ‪ٌ٤‬ل‪ ٌْٜ٤‬هللا ‪ ٞٛٝ‬حُٔٔ‪٤‬غ حُؼِ‪ } ْ٤‬كؤَٓٗخ إٔ‬
‫ٗو‪ : ٍٞ‬آٓ٘خ ر‪ٌٜ‬ح ًِ‪ٗٝ ٚ‬لٖ ُ‪ ِٕٞٔٔٓ ٚ‬كٖٔ رِـظ‪ٍٓ ٚ‬خُش ٓلٔي ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬كِْ‬
‫‪٣‬وَ رٔخ ؿخء ر‪ِٔٔٓ ٌٖ٣ ُْ ٚ‬خ ‪ٓ ٫ٝ‬ئٓ٘خ ; رَ ‪ً ٌٕٞ٣‬خكَح ‪ٝ‬إ ُػْ أٗ‪ ِْٔٓ ٚ‬أ‪ٓ ٝ‬ئٖٓ ‪.‬‬
‫ًٔخ ًًَ‪ٝ‬ح أٗ‪ُٔ ٚ‬خ أٍِٗ هللا طؼخُ‪٣ ٖٓٝ { : ٠‬زظؾ ؿ‪ َ٤‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬ى‪٘٣‬خ كِٖ ‪٣‬وزَ ٓ٘‪ ٞٛٝ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪٥‬هَس ٖٓ حُوخَٓ‪ } ٖ٣‬هخُض ح ُ‪ٜٞ٤‬ى ‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬خٍ‪ : ٟ‬ك٘لٖ ِٓٔٔ‪ : ٕٞ‬كؤٍِٗ هللا ‪ٝ { :‬هلل‬
‫ػِ‪ ٠‬حُ٘خّ كؾ حُز‪٤‬ض ٖٓ حٓظطخع اُ‪ٓ ٚ٤‬ز‪ } ٬٤‬كوخُ‪ٞ‬ح ‪ٗ ٫ :‬لؾ كوخٍ طؼخُ‪ً ٖٓٝ { : ٠‬لَ‬
‫كبٕ هللا ؿ٘‪ ٢‬ػٖ حُؼخُٔ‪ } ٖ٤‬كبٕ ح‪ٓ٫‬ظٔ‪ ّ٬‬هلل ‪٣ ٫‬ظْ ا‪ ٫‬رخ‪٩‬هَحٍ رٔخ ُ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬ػزخى‪ٖٓ ٙ‬‬
‫كؾ حُز‪٤‬ض ; ًٔخ هخٍ ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ { " : ِْٓٝ ٚ٤‬ر٘‪ ٢‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬ػِ‪ ٠‬هْٔ ‪ٜٗ :‬خىس إٔ ‪٫‬‬

‫‪59‬‬
‫اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ ,‬إٔ ٓلٔيح ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ٝ ,‬اهخّ حُ‪٬ٜ‬س ‪ٝ ,‬ا‪٣‬ظخء حًُِخس ‪٠ٍٓ ّٞٛٝ ,‬خٕ ‪,‬‬
‫‪ٝ‬كؾ حُز‪٤‬ض } ‪ٌُٜٝ‬ح ُٔخ ‪ٝ‬هق حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬رؼَكش أٍِٗ هللا طؼخُ‪ { : ٠‬حُ‪ّٞ٤‬‬
‫ى‪٘٣‬خ } ‪ٝ‬هي ط٘خُع حُ٘خّ‬ ‫أًِٔض ٌُْ ى‪ٝ ٌْ٘٣‬أطٔٔض ػِ‪ٗ ٌْ٤‬ؼٔظ‪٤ٍٟٝ ٢‬ض ٌُْ ح‪ّ٬ٓ٩‬‬
‫" ‪ِٗ ٞٛٝ‬حع ُلظ‪ " ٢‬كبٕ‬ ‫ك‪ ٖٔ٤‬طويّ ٖٓ أٓش ٓ‪ٝ ٠ٓٞ‬ػ‪ ِٕٞٔٔٓ ْٛ َٛ ٠ٔ٤‬أّ ‪ ٫‬؟‬
‫ح‪ ّ٬ٓ٩‬حُوخ‪ ٙ‬حٌُ‪ ١‬رؼغ هللا ر‪ٓ ٚ‬لٔيح ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬حُٔظ‪٣َُ٘ ٖٔ٠‬ؼش حُوَإٓ ‪:‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬ػِ‪ ٚ٤‬ا‪ ٫‬أٓش ٓلٔي ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ٝ ِْٓٝ ٚ٤‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬حُ‪ ّٞ٤‬ػ٘ي ح‪٬١٩‬م ‪٣‬ظ٘خ‪ٌٛ ٍٝ‬ح‬
‫‪ٝ‬أٓخ ح‪ ّ٬ٓ٩‬حُؼخّ حُٔظ٘خ‪٣َٗ ٌَُ ٍٝ‬ؼش رؼغ هللا ر‪ٜ‬خ ٗز‪٤‬خ كبٗ‪٣ ٚ‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬آ‪ ًَ ّ٬‬أٓش ٓظزؼش‬
‫ُ٘ز‪ ٖٓ ٢‬ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ‪.‬‬
‫{‬ ‫‪ٍٝ‬أّ ح‪ٓ ّ٬ٓ٩‬طِوخ ٗ‪ٜ‬خىس إٔ ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬ر‪ٜ‬خ رؼغ ؿٔ‪٤‬غ حََُٓ ًٔخ هخٍ طؼخُ‪٠‬‬
‫‪ُٝ‬وي رؼؼ٘خ ك‪ ًَ ٢‬أٓش ٍٓ‪ ٫ٞ‬إٔ حػزي‪ٝ‬ح هللا ‪ٝ‬حؿظ٘ز‪ٞ‬ح حُطخؿ‪ٞ‬ص } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٓٝ { : ٠‬خ‬
‫أٍِٓ٘خ ٖٓ هزِي ٖٓ ٍٓ‪ ٍٞ‬ا‪ٞٗ ٫‬ك‪ ٢‬اُ‪ ٚ٤‬أٗ‪ ٫ ٚ‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬أٗخ كخػزي‪ٝ } ٕٝ‬هخٍ ػٖ حُوِ‪: َ٤‬‬
‫{ ‪ٝ‬اً هخٍ ارَح‪٧ ْ٤ٛ‬ر‪ٝ ٚ٤‬ه‪ ٚٓٞ‬اٗ٘‪ ٢‬رَحء ٓٔخ طؼزي‪ { } ٕٝ‬ا‪ ٫‬حٌُ‪ ١‬كطَٗ‪ ٢‬كبٗ‪ٜ٤ٓ ٚ‬ي‪ٖ٣‬‬
‫} { ‪ٝ‬ؿؼِ‪ٜ‬خ ًِٔش رخه‪٤‬ش ك‪ ٢‬ػوز‪ُ ٚ‬ؼِ‪َ٣ ْٜ‬ؿؼ‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ ٠‬ػ٘‪ { : ٚ‬أكَأ‪٣‬ظْ ٓخ ً٘ظْ‬
‫طؼذى‪ { } ٕٝ‬أٗظْ ‪ٝ‬آرخإًْ ح‪٧‬هيٓ‪ { } ٕٞ‬كبٗ‪ ْٜ‬ػي‪ ٢ُ ٝ‬ا‪ٍ ٫‬د حُؼخُٔ‪ٝ } ٖ٤‬هخٍ طؼخُ‪: ٠‬‬
‫{ هي ًخٗض ٌُْ أٓ‪ٞ‬س كٔ٘ش ك‪ ٢‬ارَح‪ٝ ْ٤ٛ‬حٌُ‪ٓ ٖ٣‬ؼ‪ ٚ‬اً هخُ‪ٞ‬ح ُو‪ ْٜٓٞ‬اٗخ رَآء ٌْٓ٘ ‪ٔٓٝ‬خ‬
‫طؼزي‪ ٖٓ ٕٝ‬ى‪ ٕٝ‬هللا ًلَٗخ رٌْ ‪ٝ‬ريح ر‪٘٘٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ ٌْ٘٤‬حُؼيح‪ٝ‬س ‪ٝ‬حُزـ‪٠‬خء أريح كظ‪ ٠‬طئٓ٘‪ٞ‬ح رخهلل‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ { ‪ٝ‬حٓؤٍ ٖٓ أٍِٓ٘خ ٖٓ هزِي ٖٓ ٍِٓ٘خ أؿؼِ٘خ ٖٓ ى‪ ٕٝ‬حَُكٖٔ آُ‪ٜ‬ش ‪٣‬ؼزي‪} ٕٝ‬‬
‫؟ ‪ ًًَٝ‬ػٖ ٍِٓ‪ًٞ٘ : ٚ‬ف ‪ٞٛٝ‬ى ‪ٛٝ‬خُق ‪ٝ‬ؿ‪ َْٛ٤‬أٗ‪ ْٜ‬هخُ‪ٞ‬ح ُو‪ { : ْٜٓٞ‬حػزي‪ٝ‬ح هللا ٓخ‬
‫ٌُْ ٖٓ اُ‪ ٚ‬ؿ‪ٝ } َٙ٤‬هخٍ ػٖ أ‪ َٛ‬حٌُ‪ٜ‬ق ‪ { :‬اٗ‪ ْٜ‬كظ‪٤‬ش آٓ٘‪ٞ‬ح رَر‪ُٝ ْٜ‬ىٗخ‪ٛ ْٛ‬ي‪{ } ٟ‬‬
‫‪ٍٝ‬رط٘خ ػِ‪ ٠‬هِ‪ٞ‬ر‪ ْٜ‬اً هخٓ‪ٞ‬ح كوخُ‪ٞ‬ح ٍر٘خ ٍد حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ٗ ُٖ ٍٝ٧‬يػ‪ ٖٓ ٞ‬ى‪ ٚٗٝ‬اُ‪ٜ‬خ‬
‫ُوي هِ٘خ اًح ٗططخ } اُ‪ ٠‬ه‪ { : ُٚٞ‬كٖٔ أظِْ ٖٓٔ حكظَ‪ ٟ‬ػِ‪ ٠‬هللا ًٌرخ } ‪ٝ‬هي هخٍ ٓزلخٗ‪ٚ‬‬
‫‪ { :‬إ هللا ‪٣ ٫‬ـلَ إٔ ‪َ٘٣‬ى ر‪٣ٝ ٚ‬ـلَ ٓخ ى‪ًُ ٕٝ‬ي ُٖٔ ‪٘٣‬خء } ًًَ ًُي ك‪ٟٞٓ ٢‬ؼ‪ٖ٤‬‬
‫ٖٓ ًظخر‪ٝ ٚ‬هي ر‪ ٖ٤‬ك‪ً ٢‬ظخر‪ ٚ‬حَُ٘ى رخُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ ,‬حَُ٘ى دح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ‪ٝ ,‬حَُ٘ى رخٌُ‪ٞ‬حًذ ‪,‬‬

‫‪60‬‬
‫‪ٝ‬حَُ٘ى رخ‪٘ٛ٧‬خّ ‪ٝ -‬أ‪ َٛ‬حَُ٘ى حَُ٘ى رخُ٘‪٤‬طخٕ ‪ -‬كوخٍ ػٖ حُ٘‪ٜ‬خٍ‪ { : ٟ‬حطوٌ‪ٝ‬ح‬
‫أكزخٍ‪ٍٛٝ ْٛ‬زخٗ‪ ْٜ‬أٍرخرخ ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا ‪ٝ‬حُٔٔ‪٤‬ق حرٖ َٓ‪ٓٝ ْ٣‬خ أَٓ‪ٝ‬ح ا‪٤ُ ٫‬ؼزي‪ٝ‬ح اُ‪ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬حكيح ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ٓ ٞٛ ٫‬زلخٗ‪ ٚ‬ػٔخ ‪ٝ } ًَٕٞ٘٣‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬اً هخٍ هللا ‪٣‬خ ػ‪ ْٟ٤‬حرٖ‬
‫َٓ‪ ْ٣‬أأٗض هِض ُِ٘خّ حطوٌ‪ٝ ٢ٗٝ‬أٓ‪ ٢‬اُ‪ ٖٓ ٖ٤ٜ‬ى‪ ٕٝ‬هللا هخٍ ‪ٓ :‬زلخٗي ٓخ ‪ ٢ُ ٌٕٞ٣‬إٔ‬
‫أه‪ٓ ٍٞ‬خ ُ‪ ٢ُ ْ٤‬رلن إ ً٘ض هِظ‪ ٚ‬كوي ػِٔظ‪ ٚ‬طؼِْ ٓخ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٫ٝ ٢‬أػِْ ٓخ ك‪ٗ ٢‬لٔي اٗي‬
‫أٗض ػ‪ ّ٬‬حُـ‪ٞ٤‬د } { ٓخ هِض ُ‪ ْٜ‬ا‪ٓ ٫‬خ أَٓط٘‪ ٢‬ر‪ ٚ‬إٔ حػزي‪ٝ‬ح هللا ٍر‪ٍٝ ٢‬رٌْ } ‪ٝ‬هخٍ‬
‫طؼخُ‪ ّ { : ٠‬ح ًخٕ ُزَ٘ إٔ ‪٣‬ئط‪ ٚ٤‬هللا حٌُظخد ‪ٝ‬حُلٌْ ‪ٝ‬حُ٘ز‪ٞ‬س ػْ ‪٣‬و‪ُِ٘ ٍٞ‬خّ ً‪ٞٗٞ‬ح ػزخىح‬
‫ُ‪ ٖٓ ٢‬ى‪ ٕٝ‬هللا } اُ‪ ٠‬ه‪٣ ٫ٝ { : ُٚٞ‬ؤًَْٓ إٔ طظوٌ‪ٝ‬ح حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ‬حُ٘ز‪ ٖ٤٤‬أٍرخرخ أ‪٣‬ؤًَْٓ‬
‫رخٌُلَ رؼي اً أٗظْ ِٓٔٔ‪ } ٕٞ‬؟ كز‪ ٖ٤‬إٔ حطوخً حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ‬حُ٘ز‪ ٖ٤٤‬أٍرخرخ ًلَ ‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ‬
‫أكيح ٖٓ حُوِن ٍّ ‪ِ٣‬ػْ إٔ ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ‪ٝ‬ح‪٧‬كزخٍ ‪ٝ‬حَُ‪ٛ‬زخٕ ‪ٝ‬حُٔٔ‪٤‬ق حرٖ َٓ‪ٗ ْ٣‬خًٍ‪ٞ‬ح هللا‬
‫ك‪ ٢‬هِن حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ . ٍٝ٧‬رَ ‪ُ ٫ٝ‬ػْ أكي ٖٓ حُ٘خّ إٔ حُؼخُْ ُ‪ٛ ٚ‬خٗؼخٕ ٓظٌخكجخٕ‬
‫ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬ح‪٧‬كؼخٍ ‪ .‬رَ ‪ ٫ٝ‬أػزض أكي ٖٓ ر٘‪ ٢‬آىّ اُ‪ٜ‬خ ٓٔخ‪٣ٝ‬خ هلل ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ ‪ٛ‬لخط‪ ٚ‬رَ‬
‫ػخٓش حًَُٔ٘‪ ٖ٤‬رخهلل ‪ٓ :‬وَ‪ ٕٝ‬رؤٗ‪ٓ ٌٚ٣َٗ ْ٤ُ ٚ‬ؼِ‪ ٚ‬رَ ػخٓظ‪٣ ْٜ‬وَ‪ ٕٝ‬إٔ حَُ٘‪٣‬ي‬
‫ِٓٔ‪ٞ‬ى ُ‪ٞٓ ٚ‬حء ًخٕ ٌِٓخ أ‪ٗ ٝ‬ز‪٤‬خ أ‪ًًٞ ٝ‬زخ أ‪ٔ٘ٛ ٝ‬خ ; ًٔخ ًخٕ ًَٓ٘‪ ٞ‬حُؼَد ‪٣‬و‪ ُٕٞٞ‬ك‪٢‬‬
‫طِز‪٤‬ظ‪ُ " : ْٜ‬ز‪٤‬ي ‪٣َٗ ٫‬ي ُي ا‪ٌ٣َٗ ٫‬خ ‪ُ ٞٛ‬ي طٌِٔ‪ٓٝ ٚ‬خ ِٓي " كؤ‪ ٍٍٞٓ َٛ‬هللا ‪٠ِٛ‬‬
‫هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬رخُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬هخٍ ‪ُ { " :‬ز‪٤‬ي حُِ‪ُ ْٜ‬ز‪٤‬ي ُز‪٤‬ي ‪٣َٗ ٫‬ي ُي ُز‪٤‬ي إ حُلٔي‬
‫‪ٝ‬حُ٘ؼٔش ُي ‪ٝ‬حُِٔي ‪٣َٗ ٫‬ي ُي } ‪ٝ‬هي ًًَ أٍرخد حُٔوخ‪٫‬ص ‪ٓ :‬خ ؿٔؼ‪ٞ‬ح ٖٓ ٓوخ‪٫‬ص‬
‫ح‪ٝ ٖ٤ُٝ٧‬ح‪٥‬هَ‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬حَُِٔ ‪ٝ‬حُ٘لَ ‪ٝ‬ح‪ٍ٥‬حء ‪ٝ‬حُي‪٣‬خٗخص كِْ ‪٘٣‬وِ‪ٞ‬ح ػٖ أكي اػزخص َٗ‪٣‬ي‬
‫ٓ٘خٍى ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬هِن ؿٔ‪٤‬غ حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪ٔٓ ٫ٝ‬خػَ ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ حُ‪ٜ‬لخص ; رَ ٖٓ أػظْ ٓخ‬
‫ٗوِ‪ٞ‬ح ك‪ًُ ٢‬ي ه‪ ٍٞ‬حُؼ٘‪٣ٞ‬ش حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ ُٕٞٞ‬رخ‪ " ٖ٤ِٛ٧‬حُ٘‪ " ٝ " ٍٞ‬حُظِٔش " ‪ٝ‬إٔ حُ٘‪ٍٞ‬‬
‫هِن حُو‪ٝ , َ٤‬حُظِٔش هِوض حَُ٘ ػْ ًًَ‪ٝ‬ح ُ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬حُظِٔش ه‪ : ٖ٤ُٞ‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ :‬أٗ‪ٜ‬خ ٓليػش‬
‫كظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬ؿِٔش حُٔوِ‪ٞ‬هخص ُ‪ٝ ٚ‬حُؼخٗ‪ : ٢‬أٗ‪ٜ‬خ هي‪ٔ٣‬ش ٌُ٘‪ٜ‬خ ُْ طلؼَ ا‪ ٫‬حَُ٘ كٌخٗض ٗخه‪ٜ‬ش‬
‫ك‪ً ٢‬حط‪ٜ‬خ ‪ٙٝ‬كخط‪ٜ‬خ ‪ٓٝ‬لؼ‪٫ٞ‬ط‪ٜ‬خ ػٖ حُ٘‪ٝ ٍٞ‬هي أهزَ ٓزلخٗ‪ ٚ‬ػٖ حًَُٔ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬اهَحٍ‪ْٛ‬‬

‫‪61‬‬
‫‪ُٝ { :‬جٖ ٓؤُظ‪ ٖٓ ْٜ‬هِن حُٔٔ‪ٞ‬حص‬ ‫رؤٕ هللا هخُن حُٔوِ‪ٞ‬هخص ٓخ ر‪ ٚ٘٤‬ك‪ً ٢‬ظخر‪ ٚ‬كوخٍ‬
‫‪ٝ‬ح‪٤ُ ٍٝ٧‬و‪ ُٖٞ‬هللا هَ أكَأ‪٣‬ظْ ٓخ طيػ‪ ٖٓ ٕٞ‬ى‪ ٕٝ‬هللا إ أٍحىٗ‪ ٢‬هللا ر‪ٖٛ َٛ َ٠‬‬
‫ًخٗلخص ‪ َٟٙ‬أ‪ ٝ‬أٍحىٗ‪ ٢‬رَكٔش ‪ٌٔٔٓ ٖٛ َٛ‬خ ص ٍكٔظ‪ ٚ‬هَ كٔز‪ ٢‬هللا ػِ‪٣ ٚ٤‬ظ‪ًَٞ‬‬
‫حُٔظ‪ٝ } ًِٕٞٞ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ ُٖٔ ح‪ ٖٓٝ ٍٝ٧‬ك‪ٜ٤‬خ إ ً٘ظْ طؼِٔ‪٤ٓ { } ٕٞ‬و‪ ُٕٞٞ‬هلل‬
‫هَ أك‪ ٬‬طًٌَ‪ { } ٕٝ‬هَ ٖٓ ٍد حُٔٔ‪ٞ‬حص حُٔزغ ‪ٍٝ‬د حُؼَٕ حُؼظ‪٤ٓ { } ْ٤‬و‪ ُٕٞٞ‬هلل‬
‫هَ أك‪ ٬‬طظو‪ } ٕٞ‬اُ‪ ٠‬ه‪ { ُٚٞ‬كؤٗ‪ ٠‬طٔلَ‪ ٕٝ‬؟ } اُ‪ ٠‬ه‪ٓ { ُٚٞ‬خ حطوٌ هللا ٖٓ ‪ُٝ‬ي ‪ٓٝ‬خ ًخٕ‬
‫ٓؼ‪ ٖٓ ٚ‬اُ‪ ٚ‬اًح ٌُ‪ٛ‬ذ ًَ اُ‪ ٚ‬رٔخ هِن ‪ُٝ‬ؼ‪ ٬‬رؼ‪ ْٜ٠‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ٓ ٞ‬زلخٕ هللا ػٔخ ‪ٜ٣‬ل‪ٕٞ‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ٓٝ { :‬خ ‪٣‬ئٖٓ أًؼَ‪ ْٛ‬رخهلل ا‪ٝ } ًَٕٞ٘ٓ ْٛٝ ٫‬ر‪ٌٜ‬ح ‪ٝ‬ؿ‪٣ : َٙ٤‬ؼَف ٓخ ‪ٝ‬هغ ٖٓ‬
‫حُـِ‪ ٢‬ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي كبٕ ػخٓش حُٔظٌِٔ‪ ٖ٤‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬وٍَ‪ ٕٝ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ك‪ً ٢‬ظذ حٌُ‪ّ٬‬‬
‫‪ٝ‬حُ٘ظَ ‪ :‬ؿخ‪٣‬ظ‪ ْٜ‬إٔ ‪٣‬ـؼِ‪ٞ‬ح حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ( ػ‪٬‬ػش أٗ‪ٞ‬حع ) ‪ .‬ك‪٤‬و‪ٝ ٞٛ : ُٕٞٞ‬حكي ك‪ً ٢‬حط‪٫ ٚ‬‬
‫هٔ‪ٝٝ , ُٚ ْ٤‬حكي ك‪ٛ ٢‬لخط‪ٗ ٫ ٚ‬ز‪ٝٝ , ُٚ ٚ٤‬حكي ك‪ ٢‬أكؼخُ‪٣َٗ ٫ ٚ‬ي ُ‪ٝ ٚ‬أٗ‪ َٜ‬ح‪ٞٗ٧‬حع‬
‫حُؼ‪٬‬ػش ػ٘ي‪ ٞٛ ْٛ‬حُؼخُغ ‪ " ٞٛٝ‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي ح‪٧‬كؼخٍ " ‪ ٞٛٝ‬إٔ هخُن حُؼخُْ ‪ٝ‬حكي ‪٣ ْٛٝ‬لظـ‪ٕٞ‬‬
‫ػِ‪ًُ ٠‬ي رٔخ ‪ ٖٓ ًٌَٚٗٝ٣‬ى‪ُ ٫‬ش حُظٔخٗغ ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ‪٣ٝ‬ظ٘‪ ٕٞ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪ ٞٛ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي حُٔطِ‪ٞ‬د ‪,‬‬
‫‪ٝ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪ٓ ٞٛ‬ؼ٘‪ ٠‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا كظ‪ ٠‬هي ‪٣‬ـؼِ‪ٞ‬ح ٓؼ٘‪ ٠‬ح‪٤ُٜ٩‬ش حُويٍس ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬هظَحع‬
‫‪ُْ :‬‬ ‫‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ حًَُٔ٘‪ ٖٓ ٖ٤‬حُؼَد حٌُ‪ ٖ٣‬رؼغ اُ‪ٓ ْٜ٤‬لٔي ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬أ‪٫ٝ‬‬
‫‪ٌٞٗٞ٣‬ح ‪٣‬وخُل‪ ٚٗٞ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح رَ ًخٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬وَ‪ ٕٝ‬رؤ ٕ هللا هخُن ًَ ٗ‪٢‬ء كظ‪ ٠‬اٗ‪ً ْٜ‬خٗ‪ٞ‬ح ‪٣‬وَ‪ٕٝ‬‬
‫رخُويٍ أ‪٠٣‬خ ‪ٓ ْٛٝ‬غ ‪ٌٛ‬ح ًَٓ٘‪ ٕٞ‬كوي طز‪ ٖ٤‬إٔ ُ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُؼخُْ ٖٓ ‪٘٣‬خُع ك‪ ٢‬أ‪ٌٛ َٛ‬ح‬
‫حَُ٘ى ; ‪ ٌُٖٝ‬ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬إ ٖٓ حُ٘خّ ٖٓ ؿؼَ رؼ‪ ٞ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص هِوخ ُـ‪ َ٤‬هللا‬
‫ًخُويٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ٛ ٌُٖ ; َْٛ٤‬ئ‪٫‬ء ‪٣‬وَ‪ ٕٝ‬رؤٕ هللا هخُن حُؼزخى ‪ٝ‬هخُن هيٍ ط‪ٝ ْٜ‬إ هخُ‪ٞ‬ح اٗ‪ْٜ‬‬
‫هِو‪ٞ‬ح أكؼخُ‪ًٌُٝ ْٜ‬ي أ‪ َٛ‬حُلِٔلش ‪ٝ‬حُطزغ ‪ٝ‬حُ٘ـ‪ ّٞ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬ـؼِ‪ ٕٞ‬إٔ رؼ‪ ٞ‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص‬
‫ٓزيػش ُزؼ‪ ٞ‬ح‪ٓ ْٛ ٍٞٓ٧‬غ ح‪٩‬هَحٍ رخُ‪ٜ‬خٗغ ‪٣‬ـؼِ‪ ٌٙٛ ٕٞ‬حُلخػ‪٬‬ص ٓ‪ٜٞ٘‬ػش ٓوِ‪ٞ‬هش‬
‫‪٣ ٫‬و‪ ُٕٞٞ‬اٗ‪ٜ‬خ ؿ٘‪٤‬ش ػٖ حُوخُن ٓ٘خًٍش ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوِن كؤٓخ ٖٓ أٌَٗ حُ‪ٜ‬خٗغ كٌحى ؿخكي‬
‫ٓؼطَ ٍُ‪ٜ‬خٗغ ًخُو‪ ٍٞ‬حٌُ‪ ١‬أظ‪ َٜ‬كَػ‪ٝ ٕٞ‬حٌُ‪ ّ٬‬ح‪ٓ ٕ٥‬غ حًَُٔ٘‪ ٖ٤‬رخهلل حُٔوَ‪ٖ٣‬‬

‫‪62‬‬
‫ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬كبٕ ‪ٌٛ‬ح حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي حٌُ‪ ١‬هٍَ‪٘٣ ٫ ٙٝ‬خُػ‪ ْٜ‬ك‪ٛ ٚ٤‬ئ‪٫‬ء حًَُٔ٘‪ ٕٞ‬رَ ‪٣‬وَ‪ ٕٝ‬ر‪ٓ ٚ‬غ‬
‫أٗ‪ًٔ ًَٕٞ٘ٓ ْٜ‬خ ػزض رخٌُظخد ‪ٝ‬حُٔ٘ش ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿٔخع ‪ًٔٝ‬خ ػِْ رخ‪ٟ٫‬طَحٍ ٖٓ ى‪ ٖ٣‬ح‪ّ٬ٓ٩‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي " حُ٘‪ٞ‬ع حُؼخٗ‪ ٞٛٝ - " ٢‬ه‪ٗ ٫ : ُْٜ ٞ‬ز‪ ُٚ ٚ٤‬ك‪ٛ ٢‬لخط‪ - ٚ‬كبٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ٖٓ ْٓ٧‬‬
‫أػزض هي‪ٔ٣‬خ ٓٔخػ‪ ُٚ ٬‬ك‪ً ٢‬حط‪ٞٓ ٚ‬حء هخٍ اٗ‪٘٣ ٚ‬خًٍ‪ . ٚ‬أ‪ ٝ‬هخٍ ‪ :‬اٗ‪ ٫ ٚ‬كؼَ ُ‪ ; ٚ‬رَ ٖٓ ٗز‪ٚ‬‬
‫ر‪٤ٗ ٚ‬جخ ٖٓ ٓوِ‪ٞ‬هخط‪ ٚ‬كبٗٔخ ‪٘٣‬ز‪ ٜٚ‬ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬رؼ‪ ٞ‬ح‪ٝ ٍٞٓ٧‬هي ػِْ رخُؼوَ حٓظ٘خع إٔ ‪ُٚ ٌٕٞ٣‬‬
‫ٓؼَ ك‪ ٢‬حُٔوِ‪ٞ‬هخص ‪٘٣‬خًٍ‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ـذ أ‪٣ ٝ‬ـ‪ ُ ٞ‬أ‪ٔ٣ ٝ‬ظ٘غ ػِ‪ ; ٚ٤‬كبٕ ًُي ‪ٔ٣‬ظِِّ حُـٔغ‬
‫ر‪ ٖ٤‬حُ٘و‪ًٔ ٖ٤٠٤‬خ طويّ ‪ٝ‬ػِْ أ‪٠٣‬خ رخُؼوَ إٔ ًَ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٖ٣‬هخثٔ‪ ٖ٤‬رؤٗلٔ‪ٜٔ‬خ ك‪ ٬‬ري ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫ٖٓ هيٍ ٓ٘ظَى ًخطلخه‪ٜٔ‬خ ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ رخُ٘لْ ‪ٝ‬حٌُحص ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي كبٕ ٗل‪٢‬‬
‫ًُي ‪٣‬وظ‪ ٢٠‬حُظؼط‪ َ٤‬حُٔل‪ٝ ٞ‬اٗ‪ ٫ ٚ‬ري ٖٓ اػزخص ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حَُر‪ٞ‬ر‪ ٢‬س ‪ٝ‬هي طويّ حٌُ‪ّ٬‬‬
‫ػِ‪ًُ ٠‬ي ػْ إ حُـ‪٤ٜٔ‬ش ٖٓ حُٔؼظُِش ‪ٝ‬ؿ‪ َْٛ٤‬أىٍؿ‪ٞ‬ح ٗل‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ك‪ ٠ٔٔٓ ٢‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي‬
‫ك‪ٜ‬خٍ ٖٓ هخٍ ‪ :‬إ هلل ػِٔخ أ‪ ٝ‬هيٍس أ‪ ٝ‬اٗ‪ َٟ٣ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَس أ‪ ٝ‬إ حُوَإٓ ً‪ ّ٬‬هللا ٍِٓ٘‬
‫ؿ‪ٓ َ٤‬وِ‪ٞ‬م ‪٣‬و‪ : ُٕٞٞ‬اٗ‪٘ٓ ٚ‬ز‪ ْ٤ُ ٚ‬رٔ‪ٞ‬كي ‪ُٝ‬حى ػِ‪ ْٜ٤‬ؿ‪٬‬س حُل‪ٓ٬‬لش ‪ٝ‬حُوَحٓطش ك٘ل‪ٞ‬ح‬
‫أٓٔخء‪ ٙ‬حُلٔ٘‪ٝ ٠‬هخُ‪ٞ‬ح ‪ ٖٓ :‬هخٍ إ هللا ػِ‪ ْ٤‬هي‪ َ٣‬ػِ‪ ِ٣‬كٌ‪ : ْ٤‬ك‪٘ٓ ٜٞ‬ز‪ ْ٤ُ ٚ‬رٔ‪ٞ‬كي‬
‫‪ُٝ‬حى ػِ‪ ْٜ٤‬ؿ‪٬‬س حُـ‪٬‬س ‪ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح ‪ٛٞ٣ ٫ :‬ق رخُ٘ل‪ ٫ٝ ٢‬ح‪٩‬ػزخص ; ‪ ٕ٧‬ك‪ٜٔ٘ٓ ًَ ٢‬خ ط٘ز‪ٜ٤‬خ‬
‫ُ‪ٛٝ ٚ‬ئ‪٫‬ء ًِ‪ٝ ْٜ‬هؼ‪ٞ‬ح ٖٓ ؿْ٘ حُظ٘ز‪ ٚ٤‬ك‪ٔ٤‬خ ‪ٔٓ َٗ ٞٛ‬خ كَ‪ٝ‬ح ٓ٘‪ ٚ‬كبٗ‪ٗ ْٜ‬ز‪ٜٙٞ‬‬
‫رخُٔٔظ٘ؼخص ‪ٝ‬حُٔؼي‪ٓٝ‬خص ‪ٝ‬حُـٔخىحص كَحٍح ٖٓ ط٘ز‪ - ْٜٜ٤‬رِػٔ‪ ُٚ - ْٜ‬رخ‪٧‬ك‪٤‬خء ‪ٓٝ‬ؼِ‪ّٞ‬‬
‫إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُ‪ٜ‬لخص حُؼخرظش هلل ‪ ٫‬طؼزض ُ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬كي ٓخ ‪٣‬ؼزض ُٔوِ‪ٞ‬م أ‪ٓ ٞٛٝ ٬ٛ‬زلخٗ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬طؼخُ‪ًٔ ْ٤ُ ٠‬ؼِ‪٢ٗ ٚ‬ء ‪ ٫‬ك‪ً ٢‬حط‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ٛ ٢‬لخط‪ ٫ٝ ٚ‬ك‪ ٢‬أكؼخُ‪ ٚ‬ك‪ ٬‬كَم ر‪ ٖ٤‬اػزخص‬
‫حٌُحص ‪ٝ‬اػزخص حُ‪ٜ‬لخص ; كبًح ُْ ‪ ٌٖ٣‬ك‪ ٢‬اػزخص حٌُ حص اػزخص ٓٔخػِش ٌُِ‪ٝ‬حص ‪ ٌٖ٣ ُْ :‬ك‪٢‬‬
‫اػزخص حُ‪ٜ‬لخص اػزخص ٓٔخػِش ُ‪ ٚ‬ك‪ًُ ٢‬ي ك‪ٜ‬خٍ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء حُـ‪٤ٜٔ‬ش حُٔؼطِش ‪٣‬ـؼِ‪ٌٛ ٕٞ‬ح‬
‫ط‪ٞ‬ك‪٤‬يح ; ‪٣ٝ‬ـؼِ‪ٓ ٕٞ‬وخرَ ًُي حُظ٘ز‪ ٕٞٔٔ٣ٝ , ٚ٤‬أٗلٔ‪ ْٜ‬حُٔ‪ٞ‬كي‪ًٌُٝ ٖ٣‬ي " حُ٘‪ٞ‬ع حُؼخُغ‬
‫" ‪ ٞٛٝ‬ه‪ٝ ٞٛ : ُْٜٞ‬حكي ‪ ٫‬هٔ‪ ُٚ ْ٤‬ك‪ً ٢‬حط‪ ٚ‬أ‪ ٫ ٝ‬ؿِء ُ‪ ٚ‬أ‪ ٫ ٝ‬رؼ‪ُ ; ُٚ ٞ‬لع ٓـَٔ‬
‫كبٕ هللا ٓزلخٗ‪ ٚ‬أكي ‪ٔٛ‬ي ُْ ‪ِ٣‬ي ‪ُٞ٣ ُْٝ‬ي ‪ً ُٚ ٌٖ٣ ُْٝ‬ل‪ٞ‬ح أكي ; ك‪ٔ٤‬ظ٘غ ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪٣‬ظلَم أ‪ٝ‬‬

‫‪63‬‬
‫‪٣‬ظـِأ أ‪ ٌٕٞ٣ ٝ‬هي ًٍذ ٖٓ أؿِحء ; ٌُ٘‪٣ ْٜ‬يٍؿ‪ ٕٞ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُِلع ٗل‪ ٢‬ػِ‪ ٙٞ‬ػِ‪ ٠‬ػَٗ‪ٚ‬‬
‫‪ٓٝ‬زخ‪٘٣‬ظ‪ُ ٚ‬وِو‪ٝ ٚ‬حٓظ‪٤‬خُ‪ ٙ‬ػ٘‪ٗٝ ْٜ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٖٓ حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُٔٔظِِٓش ُ٘ل‪ٝ ٚ٤‬طؼط‪٣ٝ ِٚ٤‬ـؼِ‪ٕٞ‬‬
‫ًُي ٖٓ حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي كوي طز‪ ٖ٤‬إٔ ٓخ ‪ ٚٗٞٔٔ٣‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬يح ‪ :‬ك‪ٓ ٚ٤‬خ ‪ ٞٛ‬كن ‪ٝ ,‬ك‪ٓ ٚ٤‬خ ‪ ٞٛ‬رخ‪ُٞٝ َ١‬‬
‫ًخٕ ؿٔ‪٤‬ؼ‪ ٚ‬كوخ ; كبٕ حًَُٔ٘‪ ٖ٤‬اًح أهَ‪ٝ‬ح رٌُي ًِ‪٣ ُْ ٚ‬وَؿ‪ٞ‬ح ٖٓ حَُ٘ى حٌُ‪ٛٝ ١‬ل‪ْٜ‬‬
‫ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوَإٓ ‪ٝ‬هخطِ‪ ْٜ‬ػِ‪ ٚ٤‬حَُٓ‪ ٠ِٛ ٍٞ‬هللا ػِ‪ ; ِْٓٝ ٚ٤‬رَ ‪ ٫‬ري إٔ ‪٣‬ؼظَك‪ٞ‬ح أٗ‪ ٫ ٚ‬اُ‪ٚ‬‬
‫ا‪ ٫‬هللا ‪ ّ ٢ُٝ‬حَُٔحى ( رخ‪ ٞٛ ُٚ٩‬حُوخىٍ ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬هظَحع ًٔخ ظ٘‪ ٖٓ ٚ‬ظ٘‪ ٖٓ ٚ‬أثٔش‬
‫حُٔظٌِٔ‪ ٖ٤‬ك‪٤‬غ ظ٘‪ٞ‬ح إٔ ح‪٤ُٜ٩‬ش ‪ ٢ٛ‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬هظَحع ى‪ ٕٝ‬ؿ‪ٝ َٙ٤‬إٔ ٖٓ أهَ رؤٕ‬
‫هللا ‪ ٞٛ‬حُوخىٍ ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬هظَحع ى‪ ٕٝ‬ؿ‪ َٙ٤‬كوي ٗ‪ٜ‬ي إٔ ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ . ٞٛ ٫‬كبٕ حًَُٔ٘‪ً ٖ٤‬خٗ‪ٞ‬ح‬
‫‪٣‬وَ‪ ٕٝ‬ر‪ٌٜ‬ح ‪ًٔ ًَٕٞ٘ٓ ْٛٝ‬خ طويّ د‪٣‬خٗ‪ ٚ‬رَ ح‪ ُٚ٩‬حُلن ‪ ٞٛ‬حٌُ‪ٔ٣ ١‬ظلن رؤٕ ‪٣‬ؼزي ك‪ ٜٞ‬اُ‪ٚ‬‬
‫رٔؼ٘‪ٓ ٠‬ؤُ‪ ٫ ; ٙٞ‬اُ‪ ٚ‬رٔؼ٘‪ ٠‬آُ‪ٝ ; ٚ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي إٔ ‪٣‬ؼزي هللا ‪ٝ‬كي‪٣َٗ ٫ ٙ‬ي ُ‪ٝ ٚ‬ح‪َٗ٩‬حى إٔ‬
‫; أ‪ َٛ‬ح‪٩‬ػزخص ُِويٍ‬ ‫‪٣‬ـؼَ ٓغ هللا اُ‪ٜ‬خ آهَ ‪ٝ‬اًح طز‪ ٖ٤‬إٔ ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٣‬وٍَ‪ٛ ٙ‬ئ‪٫‬ء حُ٘ظخٍ‬
‫حَُر‪ٞ‬ر‪ٝ ٢‬إٔ هللا ٍد ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٓٝ‬غ ‪ٌٛ‬ح كخًَُٔ٘‪ٕٞ‬‬
‫س‬ ‫حُٔ٘ظٔز‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔ٘ش اٗٔخ ‪ ٞٛ‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي‬
‫ًخٗ‪ٞ‬ح ٓوَ‪ ٖ٣‬رٌُي ٓغ أٗ‪ًٌُٝ ًَٕٞ٘ٓ ْٜ‬ي ‪ٞ١‬حثق ٖٓ أ‪ َٛ‬حُظ‪ٜٞ‬ف ‪ٝ‬حُٔ٘ظٔز‪ ٖ٤‬اُ‪٠‬‬
‫حُٔؼَكش ‪ٝ‬حُظلو‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ :‬ؿخ‪٣‬ش ٓخ ػ٘ي‪ ٖٓ ْٛ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٜٞٗ ٞٛ‬ى ‪ٌٛ‬ح حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬إٔ‬
‫ػٖ‬ ‫‪ٜ٘٣‬ي إٔ هللا ٍد ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٝ ٌٚ٤ِٓٝ‬هخُو‪ٔ٤ٓ ٫ ٚ‬خ اًح ؿخد حُؼخٍف رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٙ‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٝ ٙ‬رٔ٘‪ٜٞ‬ى‪ ٙ‬ػٖ ٗ‪ٜٞ‬ى‪ٝ ٙ‬رٔؼَ‪ٝ‬ك‪ ٚ‬ػٖ ٓؼَكظ‪ٝ ٚ‬ىهَ ك‪ ٢‬ك٘خء ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش‬
‫رل‪٤‬غ ‪٣‬ل٘‪٣ٝ ٌٖ٣ ُْ ٖٓ ٠‬زو‪ ٍِ٣ ُْ ٖٓ ٠‬ك‪ٌٜ‬ح ػ٘ي‪ ٞٛ ْٛ‬حُـخ‪٣‬ش حُظ‪ ٫ ٢‬ؿخ‪٣‬ش ‪ٍٝ‬حء‪ٛ‬خ‬
‫‪ٓٝ‬ؼِ‪ ّٞ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪ ٞٛ‬طلو‪٤‬ن ٓخ أهَ ر‪ ٚ‬حًَُٔ٘‪ ٖٓ ٕٞ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ َ٤ٜ٣ ٫ٝ‬حَُؿَ رٔـَى ‪ٌٛ‬ح‬
‫‪٤ُٝ ٌٕٞ٣‬خ هلل أ‪ٓ ٖٓ ٝ‬خىحص ح‪٤ُٝ٧‬خء ‪١ٝ‬خثلش ٖٓ أ‪َٛ‬‬ ‫حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ِٓٔٔخ ك‪ ٬٠‬ػٖ إٔ‬
‫حُظ‪ٜٞ‬ف ‪ٝ‬حُٔؼَكش ‪٣ :‬وٍَ‪ٌٛ ٕٝ‬ح حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ٓغ اػزخص حُ‪ٜ‬لخص ك‪٤‬ل٘‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش‬
‫‪ٝ ,‬آهَ‪ٌٛ ٕٞٔ٠٣ ٕٝ‬ح اُ‪ٗ ٠‬ل‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص‬ ‫ٓغ اػزخص حُوخُن ُِؼخُْ حُٔزخ‪ُٔ ٖ٣‬وِ‪ٞ‬هخط‪ٚ‬‬
‫ك‪٤‬يهِ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُظؼط‪ٓ َ٤‬غ ‪ٌٛ‬ح ‪ٌٛٝ ,‬ح َٗ ٖٓ كخٍ ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُْ ًَٗ‪ًٝ ٖ٤‬خٕ ؿ‪٘٣ ْٜ‬ل‪٢‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخص ‪٣ٝ‬و‪ ٍٞ‬رخُـزَ ك‪ٌٜ‬ح طلو‪٤‬ن ه‪ ٍٞ‬ؿ‪ ٌُٚ٘ ْٜ‬اًح أػزض ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُؼ‪ٞ‬حد‬

‫‪64‬‬
‫;‬ ‫‪ٝ‬حُؼوخد ‪ :‬كخٍم حًَُٔ٘‪ٌٛ ٖٓ ٖ٤‬ح حُ‪ٞ‬ؿ‪ ٌُٖ ٚ‬ؿ‪ٜٔ‬خ ‪ ٖٓٝ‬حطزؼ‪٣ ٚ‬و‪ ٍٞ‬رخ‪ٍ٩‬ؿخء‬
‫ك‪٠٤‬ؼق ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُؼ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬حُؼوخد ػ٘ي‪ٝ ٙ‬حُ٘ـخٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُ‪َ٠‬حٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ؿ‪٣ : َْٛ٤‬وَر‪ٕٞ‬‬
‫ٖٓ ؿ‪ ْٜ‬ك‪ٔٓ ٢‬خةٍ حُويٍ ‪ٝ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ٓغ ٓوخٍرظ‪ ُٚ ْٜ‬أ‪٠٣‬خ ك‪ٗ ٢‬ل‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪٬‬ر‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ؼَ‪٣‬ش ‪ :‬ه‪ٛ ٖٓ َ٤‬ئ‪٫‬ء ك‪ ٢‬رخد حُ‪ٜ‬لخص كبٗ‪٣ ْٜ‬ؼزظ‪ ٕٞ‬هلل حُ‪ٜ‬لخص حُؼوِ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ ,‬أثٔظ‪٣ ْٜ‬ؼزظ‪ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬لخص حُوزَ‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُـِٔش ًٔخ ك‪ِٜ‬ض أه‪ٞ‬حُ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ‬
‫‪ٝ‬أٓخ ك‪ ٢‬رخد حُويٍ ‪ٔٓٝ‬خثَ ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬ح‪٧‬كٌخّ كؤم‪ٝ‬حُ‪ٓ ْٜ‬ظوخٍرش ‪ٝ .‬حٌُ‪٬‬ر‪٤‬ش ‪ ْٛ‬أطزخع أر‪٢‬‬
‫ٓلٔي ػزي هللا رٖ ٓؼ‪٤‬ي رٖ ً‪٬‬د حٌُ‪ِٓ ١‬ي ح‪ٗ٧‬ؼَ‪ ١‬هطظ‪ٝ ٚ‬أ‪ٛ‬لخد حرٖ ً‪٬‬د‬
‫ًخُلخٍع حُٔلخٓز‪ٝ , ٢‬أر‪ ٢‬حُؼزخّ حُو‪ٗٝ ٢ٔٗ٬‬ل‪ٔٛٞ‬خ ‪ .‬ه‪ ٖٓ َ٤‬ح‪ٗ٧‬ؼَ‪٣‬ش ك‪ٌٛ ٢‬ح ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫كٌِٔخ ًخٕ حَُؿَ اُ‪ ٠‬حُِٔق ‪ٝ‬ح‪٧‬ثٔش أهَد ًخٕ ه‪ ُٚٞ‬أػِ‪ٝ ٠‬أك‪ٝ َ٠‬حٌَُحٓ‪٤‬ش ه‪ ُْٜ ٞ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪ٔ٣٩‬خٕ ه‪ٔ٣ ُْ ٌَ٘ٓ ٍٞ‬زو‪ ْٜ‬اُ‪ ٚ٤‬أكي ك‪٤‬غ ؿؼِ‪ٞ‬ح ح‪ٔ٣٩‬خٕ ه‪ ٍٞ‬حُِٔخٕ ‪ٝ‬إ ًخٕ ٓغ ػيّ‬
‫ط‪ٜ‬ي‪٣‬ن حُوِذ ك‪٤‬ـؼِ‪ ٕٞ‬حُٔ٘خكن ٓئٓ٘خ ; ٌُ٘‪٣ ٚ‬وِي ك‪ ٢‬حُ٘خٍ كوخُل‪ٞ‬ح حُـٔخػش ك‪ ٢‬ح‪ْٓ٫‬‬
‫ى‪ ٕٝ‬حُلٌْ ‪ٝ ,‬أٓخ ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬لخص ‪ٝ‬حُويٍ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ك‪ ْٜ‬أٗز‪ ٖٓ ٚ‬أًؼَ ‪ٞ١‬حثق حٌُ‪ ّ٬‬حُظ‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫أه‪ٞ‬حُ‪ٜ‬خ ّ هخُلش ُِٔ٘ش ‪ٝ‬أٓخ حُٔؼظُِش ك‪٘٣ ْٜ‬ل‪ ٕٞ‬حُ‪ٜ‬لخص ‪٣ٝ‬وخٍر‪ ٕٞ‬ه‪ ٍٞ‬ؿ‪٘٣ ٌُْٜ٘ ْٜ‬ل‪ٕٞ‬‬
‫حُويٍ ; ك‪ٝ ْٜ‬إ ػظٔ‪ٞ‬ح ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ; ‪ٝ‬ؿِ‪ٞ‬ح ك‪ ; ٚ٤‬ك‪ٌٌ٣ ْٜ‬ر‪ ٕٞ‬رخُويٍ‬
‫كل‪ٞٗ ْٜ٤‬ع ٖٓ حَُ٘ى ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُزخد ‪ٝ ,‬ح‪٩‬هَحٍ رخ‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ٓغ اٌٗخٍ‬
‫حُويٍ ه‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٩‬هَحٍ رخُويٍ ٓغ اٌٗخٍ ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ‪ٌُٜٝ‬ح ُْ ‪ ٌٖ٣‬ك‪٢‬‬
‫ُٖٓ حُ‪ٜ‬لخرش ‪ٝ‬حُظخرؼ‪٘٣ ٖٓ ٖ٤‬ل‪ ٢‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ‪ًٝ‬خٕ هي ٗزؾ ك‪ْٜ٤‬‬
‫حُويٍ‪٣‬ش ًٔخ ٗزؾ ك‪ ْٜ٤‬حُو‪ٞ‬حٍؽ ‪ :‬حُلَ‪٣ٍٝ‬ش ‪ٝ‬اٗٔخ ‪٣‬ظ‪ ٖٓ َٜ‬حُزيع أ‪ٓ ٫ٝ‬خ ًخٕ أهل‪٠‬‬
‫‪ًِٔٝ‬خ ‪ٟ‬ؼق ٖٓ ‪٣‬و‪ ّٞ‬ر٘‪ ٍٞ‬حُ٘ز‪ٞ‬س ه‪٣ٞ‬ض حُزيػش ف ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء حُٔظ‪ٜٞ‬ك‪ ٕٞ‬حٌُ‪ٜ٘٣ ٖ٣‬ي‪ٕٝ‬‬
‫حُلو‪٤‬وش حٌُ‪٤ٗٞ‬ش ٓغ اػَح‪ ْٜٟ‬ػٖ ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ ٖٓ َٗ : ٢ٜ‬حُويٍ‪٣‬ش حُٔؼظُِش ‪ٗٝ‬ل‪: ْٛٞ‬‬
‫‪ٗ ُٞ { :‬خء هللا ٓخ‬ ‫أ‪ُٝ‬جي ‪٘٣‬ز‪ ٕٜٞ‬حُٔـ‪ٛٝ ّٞ‬ئ‪٫‬ء ‪٘٣‬ز‪ ٕٜٞ‬حًَُٔ٘‪ ٖ٤‬حٌُ‪ ٖ٣‬هخُ‪ٞ‬ح‬
‫أًَٗ٘خ ‪ ٫ٝ‬آرخإٗخ ‪ ٫ٝ‬كَٓ٘خ ٖٓ ٗ‪٢‬ء } ‪ٝ‬حًَُٔ٘‪ ٖٓ َٗ ٕٞ‬حُٔـ‪ ّٞ‬ك‪ٌٜ‬ح أ‪ َٛ‬ػظ‪ْ٤‬‬
‫ػَ‪ ٟ‬حُِْٔٔ إٔ ‪٣‬ؼَك‪ ; ٚ‬كبٗ‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬ح‪ ّ٬ٓ٩‬حٌُ‪٣ ١‬ظٔ‪ ِ٤‬ر‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ٖٓ أ‪ َٛ‬حٌُلَ‬

‫‪65‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ رخُ‪ٞ‬كيحٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬حَُٓخُش ‪ٜٗ :‬خىس إٔ ‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬إٔ ٓلٔيح ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ٝ .‬هي‬
‫‪ٝ‬هغ ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُ٘خّ ك‪ ٢‬ح‪٩‬ه‪ ٍ٬‬رلو‪٤‬وش ‪ ٖ٣ٌٛ‬ح‪ ٖ٤ِٛ٧‬أ‪ ٝ‬أكي‪ٔٛ‬خ ٓغ ظ٘‪ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ؿخ‪٣‬ش‬
‫حُظلو‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُٔؼَكش ‪.‬‬
‫‪٘٣ ٫ :‬ـ‪ ٖٓ ٚ٤‬ػٌحد هللا إ ُْ‬ ‫كبهَحٍ حَُٔ٘ى رؤٕ هللا ٍد ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٝ ٌٚ٤ِٓٝ‬هخُو‪ٚ‬‬
‫‪٣‬وظَٕ ر‪ ٚ‬اهَحٍ‪ ٙ‬رؤٗ‪ ٫ ٚ‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ك‪ٔ٣ ٬‬ظلن حُؼزخىس أكي ا‪ٝ ; ٞٛ ٫‬إٔ ٓلٔيح ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا‬
‫‪-:‬‬ ‫ك‪٤‬ـذ ط‪ٜ‬ي‪٣‬و‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ أهزَ ‪١ٝ‬خػظ‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ أَٓ ك‪ ٬‬ري ٖٓ حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ ٖ٣ٌٛ ٢‬ح‪ٖ٤ِٛ٧‬‬
‫ح‪ َٛ٧‬ح‪ " ٍٝ٧‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي ح‪٤ُٜ٩‬ش " كبٗ‪ٓ ٚ‬زلخٗ‪ ٚ‬أهزَ ػٖ حًَُٔ٘‪ًٔ ٖ٤‬خ طويّ رؤٗ‪ ْٜ‬أػزظ‪ٞ‬ح‬
‫‪ٓٝ‬خث‪ ٢‬ر‪ٝ ْٜ٘٤‬ر‪ ٖ٤‬هللا ‪٣‬يػ‪٣ٝ ْٜٗٞ‬ظوٌ‪ٗ ْٜٗٝ‬لؼخء ري‪ ٕٝ‬إً هللا هخٍ طؼخُ‪٣ٝ { : ٠‬ؼزي‪ٕٝ‬‬
‫ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا ٓخ ‪٘٣ ٫ٝ َْٛ٠٣ ٫‬لؼ‪٣ٝ ْٜ‬و‪ٛ ُٕٞٞ‬ئ‪٫‬ء ٗلؼخإٗخ ػ٘ي هللا هَ أط٘زج‪ ٕٞ‬هللا رٔخ‬
‫‪٣ ٫‬غُْ ك‪ ٢‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬ح‪ٓ ٍٝ٧‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ػٔخ ‪ } ًَٕٞ٘٣‬كؤهزَ إٔ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء‬
‫حٌُ‪ ٖ٣‬حطوٌ‪ٝ‬ح ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ٗلؼخء ًَٓ٘‪ٝ ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ ٠‬ػٖ ٓئٖٓ ‪ٓٝ { ْ٣‬خ ُ‪ ٫ ٢‬أػزي حٌُ‪١‬‬
‫كطَٗ‪ٝ ٢‬اُ‪ ٚ٤‬طَؿؼ‪ { } ٕٞ‬أأطوٌ ٖٓ ى‪ ٚٗٝ‬آُ‪ٜ‬ش إ ‪َ٣‬ىٕ حَُكٖٔ ر‪ ٫ َ٠‬طـٖ ػ٘‪٢‬‬
‫ٗلخػظ‪٤ٗ ْٜ‬جخ ‪٘٣ ٫ٝ‬وٌ‪ { } ٕٝ‬اٗ‪ ٢‬اًح ُل‪ٓ ٍ٬ٟ ٢‬ز‪ { } ٖ٤‬اٗ‪ ٢‬آٓ٘ض رَرٌْ كخٓٔؼ‪} ٕٞ‬‬
‫‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ُٝ { : ٠‬وي ؿجظٔ‪ٗٞ‬خ كَحى‪ًٔ ٟ‬خ هِو٘خًْ أ‪َٓ ٍٝ‬س ‪ٝ‬طًَظْ ٓخ ه‪ُ٘ٞ‬خًْ ‪ٍٝ‬حء‬
‫ظ‪ٓٝ ًٍْٜٞ‬خ َٗ‪ٓ ٟ‬ؼٌْ ٗلؼخءًْ حٌُ‪ُ ٖ٣‬ػٔظْ أٗ‪ ْٜ‬ك‪ًَٗ ٌْ٤‬خء ُوي طوطغ ر‪َٟٝ ٌْ٘٤‬‬
‫ػٌْ٘ ٓخ ً٘ظْ طِػٔ‪ } ٕٞ‬كؤهزَ ٓزلخٗ‪ ٚ‬ػٖ ٗلؼخث‪ ْٜ‬أٗ‪ُ ْٜ‬ػٔ‪ٞ‬ح أٗ‪ ْٜ‬ك‪ًَٗ ْٛ ٢‬خء ‪,‬‬
‫‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬أّ حطوٌ‪ٝ‬ح ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا ٗلؼخء هَ أ‪ً ُٞ ٝ‬خٗ‪ٞ‬ح ‪٤ٗ ٌِٕٞٔ٣ ٫‬جخ ‪٣ ٫ٝ‬ؼوِ‪ٕٞ‬‬
‫} { هَ هلل حُ٘لخػش ؿٔ‪٤‬ؼخ ُ‪ِٓ ٚ‬ي حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ٝ‬ح‪ ٍٝ٧‬ػْ اُ‪ ٚ٤‬طَؿؼ‪ٝ , } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪: ٠‬‬
‫{ ٓخ ٌُْ ٖٓ ى‪ٗ ٫ٝ ٢ُٝ ٖٓ ٚٗٝ‬ل‪٤‬غ } ‪ٝ ,‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬أٌٍٗ ر‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬وخك‪ ٕٞ‬إٔ‬
‫} ‪ٝ ,‬هخٍ طؼخُ‪ً ٖٓ { : ٠‬ح حٌُ‪١‬‬ ‫‪٣‬لَ٘‪ٝ‬ح اُ‪ٍ ٠‬ر‪ ٖٓ ُْٜ ْ٤ُ ْٜ‬ى‪ٗ ٫ٝ ٢ُٝ ٚٗٝ‬ل‪٤‬غ‬
‫‪٘٣‬لغ ػ٘ي‪ ٙ‬ا‪ ٫‬ربًٗ‪ٝ , } ٚ‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬هخُ‪ٞ‬ح حطوٌ حَُكٖٔ ‪ُٝ‬يح ٓزلخٗ‪ ٚ‬رَ ػزخى‬
‫ٌَٓٓ‪ٔ٣ ٫ { } ٕٞ‬زو‪ ٚٗٞ‬رخُو‪ ْٛٝ ٍٞ‬رؤَٓ‪٣ ٙ‬ؼِٔ‪٣ { } ٕٞ‬ؼِْ ٓخ ر‪ ٖ٤‬أ‪٣‬ي‪ٓٝ ْٜ٣‬خ هِل‪ْٜ‬‬
‫‪٘٣ ٫ٝ‬لؼ‪ ٕٞ‬ا‪ ُٖٔ ٫‬حٍط‪ ٖٓ ْٛٝ ٠٠‬ه٘‪٤‬ظ‪٘ٓ ٚ‬لو‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ِٓ ٖٓ ًْٝ { : ٠‬ي‬

‫‪66‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ‬ ‫ك‪ ٢‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ ٫‬طـ٘‪ٗ ٢‬لخػظ‪٤ٗ ْٜ‬جخ ا‪ ٖٓ ٫‬رؼي إٔ ‪٣‬ؤًٕ هللا ُٖٔ ‪٘٣‬خء ‪٠َٟ٣ٝ‬‬
‫طؼخُ‪ { : ٠‬هَ حىػ‪ٞ‬ح حٌُ‪ُ ٖ٣‬ػٔظْ ٖٓ ى‪ ٕٝ‬هللا ‪ٓ ٌِٕٞٔ٣ ٫‬ؼوخٍ ًٍس ك‪ ٢‬حُٔٔ‪ٞ‬حص ‪ ٫ٝ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪ٓٝ ٍٝ٧‬خ ُ‪ ْٜ‬ك‪ٜٔ٤‬خ ٖٓ َٗى ‪ٓٝ‬خ ُ‪ ٖٓ ْٜ٘ٓ ٚ‬ظ‪ ٫ٝ { } َ٤ٜ‬ط٘لغ حُ٘لخػش ػ٘ي‪ ٙ‬ا‪٫‬‬
‫ُٖٔ إًٔ ُ‪ٝ , } ٚ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ حىػ‪ٞ‬ح حٌُ‪ُ ٖ٣‬ػٔظْ ٖٓ ى‪ ٚٗٝ‬ك‪ً٘ ٌِٕٞٔ٣ ٬‬ق حُ‪َ٠‬‬
‫ػٌْ٘ ‪ ٫ٝ‬طل‪ { } ٬٣ٞ‬أ‪ُٝ‬جي حٌُ‪٣ ٖ٣‬يػ‪٣ ٕٞ‬زظـ‪ ٕٞ‬اُ‪ٍ ٠‬ر‪ ْٜ‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش أ‪ ْٜ٣‬أهَد ‪َ٣ٝ‬ؿ‪ٕٞ‬‬
‫ٍكٔظ‪٣ٝ ٚ‬وخك‪ ٕٞ‬ػٌحر‪ ٚ‬إ ػٌحد ٍري ًخٕ ٓلٌ‪ٍٝ‬ح } هخٍ ‪١‬خثلش ٖٓ حُِٔق ‪ً :‬خٕ ه‪ّٞ‬‬
‫‪٣‬يػ‪ ٕٞ‬حُؼِ‪ٝ َ٣‬حُٔٔ‪٤‬ق ‪ٝ‬حُٔ‪٬‬ثٌش كؤٍِٗ هللا ‪ ٌٙٛ‬ح‪٣٥‬ش ‪٣‬ز‪ ٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ إٔ حُٔ‪٬‬ثٌش ‪ٝ‬ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء‬
‫‪٣‬ظوَر‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬هللا ‪َ٣ٝ‬ؿ‪ٍ ٕٞ‬كٔظ‪٣ٝ ٚ‬وخك‪ ٕٞ‬ػٌحر‪ ٖٓٝ ٚ‬طلو‪٤‬ن حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ :‬إٔ ‪٣‬ؼِْ إٔ هللا‬
‫طؼخُ‪ ٠‬أػزض ُ‪ ٚ‬كوخ ‪ ًَٚ٘٣ ٫‬ك‪ٓ ٚ٤‬وِ‪ٞ‬م ; ًخُؼزخىس ‪ٝ‬حُظ‪ٝ ًَٞ‬حُو‪ٞ‬ف ‪ٝ‬حُو٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظو‪ٟٞ‬‬
‫ًٔخ هخٍ طؼخٍ‪ ٫ { : ٟ‬طـؼَ ٓغ هللا اُ‪ٜ‬خ آهَ كظوؼي ٌٓٓ‪ٓٞ‬خ ٓوٌ‪ٝ } ٫ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬اٗخ‬
‫أُِٗ٘خ اُ‪٤‬ي حٌُظخد رخُلن كخػزي هللا ٓوِ‪ٜ‬خ ُ‪ ٚ‬حُي‪ٝ } ٖ٣‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ اٗ‪ ٢‬أَٓص إٔ‬
‫أػزي هللا ٓوِ‪ٜ‬خ ُ‪ ٚ‬حُي‪ٝ } ٖ٣‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ أكـ‪ َ٤‬هللا طؤَٓ‪ ٢ٗٝ‬أػزي أ‪ٜ٣‬خ حُـخ‪} ِٕٞٛ‬‬
‫اُ‪ ٠‬ه‪ { : ُٚٞ‬حٍٗخًَ‪ ٖٓ ًَٝ } ٖ٣‬حََُٓ ‪٣‬و‪ُ ٍٞ‬و‪ { : ٚٓٞ‬حػزي‪ٝ‬ح هللا ٓخ ٌُْ ٖٓ اُ‪ ٚ‬ؿ‪َٙ٤‬‬
‫} { ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬هللا‬ ‫} ‪ٝ‬هي هخٍ طؼخُ‪ ٠‬ك‪ ٢‬حُظ‪ٝ { : ًَٞ‬ػِ‪ ٠‬هللا كظ‪ًِٞٞ‬ح إ ً٘ظْ ٓئٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫كِ‪٤‬ظ‪ ًَٞ‬حُٔئٓ٘‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ ‪ { :‬هَ كٔز‪ ٢‬هللا ػِ‪٣ ٚ٤‬ظ‪ ًَٞ‬حُٔظ‪ٝ } ًِٕٞٞ‬هخٍ طؼخُ‪{ : ٠‬‬
‫‪ ُٞٝ‬أٗ‪ٍٟٞ ْٜ‬ح ٓخ آطخ‪ ْٛ‬هللا ‪ٝ ُٚ ٍٞٓٝ‬هخُ‪ٞ‬ح كٔز٘خ هللا ٓ‪٤‬ئط‪٘٤‬خ هللا ٖٓ ك‪ ٍُٚٞٓٝ ِٚ٠‬اٗخ‬
‫اُ‪ ٠‬هللا ٍحؿز‪ . } ٕٞ‬كوخٍ ك‪ ٢‬ح‪٩‬ط‪٤‬خٕ ‪ٓ { :‬خ آطخ‪ ْٛ‬هللا ‪ٝ } ٍُٚٞٓٝ‬هخٍ ك‪ ٢‬حُظ‪{ : ًَٞ‬‬
‫‪ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح كٔز٘خ هللا } ‪٣ ُْٝ‬وَ ‪ ٕ٧ ; ٍُٚٞٓٝ :‬ح‪٩‬ط‪٤‬خٕ ‪ ٞٛ‬ح‪٩‬ػطخء حَُ٘ػ‪ًُٝ ٢‬ي ‪٣‬ظ‪ٖٔ٠‬‬
‫ح‪٩‬رخكش ‪ٝ‬ح‪٩‬ك‪ ٍ٬‬حٌُ‪ ١‬رِـ‪ ٚ‬حَُٓ‪ ٍٞ‬كبٕ حُق ‪ٓ ٍ٫‬خ أكِ‪ٝ ٚ‬حُلَحّ ٓخ كَٓ‪ٝ ٚ‬حُي‪ٓ ٖ٣‬خ‬
‫َٗػ‪ ٚ‬هخٍ طؼخُ‪ٓٝ { : ٠‬خ آطخًْ حَُٓ‪ ٍٞ‬كوٌ‪ٓٝ ٙٝ‬خ ٗ‪ٜ‬خًْ ػ٘‪ ٚ‬كخٗظ‪ٜٞ‬ح } ‪ٝ‬أٓخ حُلٔذ‬
‫ك‪ ٜٞ‬حٌُخك‪ٝ ٢‬هللا ‪ٝ‬كي‪ً ٙ‬خف ػزي‪ًٔ ٙ‬خ هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬حٌُ‪ ٖ٣‬هخٍ ُ‪ ْٜ‬حُ٘خّ إ حُ٘خّ هي‬
‫ؿٔؼ‪ٞ‬ح ٌُْ كخه٘‪ ْٛٞ‬كِحى‪ ْٛ‬ا‪ٔ٣‬خٗخ ‪ٝ‬هخُ‪ٞ‬ح كٔز٘خ هللا ‪ٗٝ‬ؼْ حُ‪ } ٍ ٢ًٞ‬ك‪ٝ ٜٞ‬كي‪ ٙ‬كٔز‪ْٜ‬‬
‫} أ‪ ١‬كٔزي‬ ‫ًِ‪ٝ , ْٜ‬هخٍ طؼخُ‪٣ { : ٠‬خ أ‪ٜ٣‬خ حُ٘ز‪ ٢‬كٔزي هللا ‪ ٖٓٝ‬حطزؼي ٖٓ حُٔئٓ٘‪ٖ٤‬‬

‫‪67‬‬
‫‪ٝ‬كٔذ ٖٓ حطزؼي ٖٓ حُٔئٓ٘‪ ٞٛ ٖ٤‬هللا ك‪ً ٜٞ‬خك‪ ْ٤ُٝ ًٌِْ ٌْ٤‬حَُٔحى إٔ هللا ‪ٝ‬حُٔئٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫كٔزي ًٔخ ‪٣‬ظ٘‪ ٚ‬رؼ‪ ٞ‬حُـخُط‪ ٖ٤‬اً ‪ٝ ٞٛ‬كي‪ً ٙ‬خف ٗز‪ ٞٛٝ ٚ٤‬كٔز‪ٓ ْ٤ُ ٚ‬ؼ‪ٌٕٞ٣ ٖٓ ٚ‬‬
‫‪ :‬كلٔزي ‪ٝ‬حُ‪٠‬لخى ٓ‪٤‬ق ٓ‪ٜ٘‬ي‬ ‫‪ٝ ٞٛ‬ا‪١‬ح‪ ٙ‬كٔزخ َُِٓ‪ٌٛٝ ٍٞ‬ح ك‪ ٢‬حُِـش ًو‪ ٍٞ‬حُ٘خػَ‬
‫‪ٝ‬طو‪ ٍٞ‬حُؼَد ‪ :‬كٔزي ‪٣ُٝ‬يح ىٍ‪ ْٛ‬أ‪ٌ٣ ١‬ل‪٤‬ي ‪٣ُٝ‬يح ؿٔ‪٤‬ؼخ ىٍ‪ٝ ْٛ‬هخٍ ك‪ ٢‬حُو‪ٞ‬ف‬
‫}‬ ‫‪ٝ‬حُو٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظو‪٣ ٖٓٝ { : ٟٞ‬طغ هللا ‪٣ٝ ٍُٚٞٓٝ‬وٖ هللا ‪٣ٝ‬ظو‪ ٚ‬كؤ‪ُٝ‬جي ‪ ْٛ‬حُلخثِ‪ٕٝ‬‬
‫كؤػزض حُطخػش هلل ‪ٝ‬حَُٓ‪ٝ ٍٞ‬أػزض حُو٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظن‪ ٟٝ‬هلل ‪ٝ‬كي‪ًٔ ٙ‬خ هخٍ ٗ‪ٞ‬ف ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪: ّ٬‬‬
‫{ اٗ‪ٓ َ٣ٌٗ ٌُْ ٢‬ز‪ { } ٖ٤‬إٔ حػزي‪ٝ‬ح هللا ‪ٝ‬حطو‪ٝ ٙٞ‬أ‪٤١‬ؼ‪ } ٕٞ‬كـؼَ حُؼزخىس ‪ٝ‬حُظو‪ ٟٞ‬هلل‬
‫‪ٝ‬كي‪ٝ ٙ‬ؿؼَ حُطخػش َُِٓ‪ ; ٍٞ‬كبٗ‪٣ ٖٓ ٚ‬طغ حَُٓ‪ ٍٞ‬كوي أ‪١‬خع هللا ‪ٝ .‬هي هخٍ طؼخُ‪{ : ٠‬‬
‫ك‪ ٬‬طو٘‪ٞ‬ح حُ٘خّ ‪ٝ‬حه٘‪ٝ } ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬ك‪ ٬‬طوخك‪ٝ ْٛٞ‬هخك‪ ٕٞ‬إ ً٘ظْ ٓئٓ٘‪} ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬هخٍ حُوِ‪ َ٤‬ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪٤ًٝ { : ّ٬‬ق أهخف ٓخ أًَٗظْ ‪ ٫ٝ‬طوخك‪ ٕٞ‬أٌْٗ أًَٗظْ رخهلل ٓخ ُْ‬
‫} { حٌُ‪ ٖ٣‬آٓ٘‪ٞ‬ح ‪ُْٝ‬‬ ‫‪ ٍِ٘٣‬ر‪ ٚ‬ػِ‪ِٓ ٌْ٤‬طخٗخ كؤ‪ ١‬حُلَ‪٣‬و‪ ٖ٤‬أكن رخ‪ ٖٓ٧‬إ ً٘ظْ طؼِٔ‪ٕٞ‬‬
‫‪ِ٣‬زٔ‪ٞ‬ح ا‪ٔ٣‬خٗ‪ ْٜ‬رظِْ أ‪ُٝ‬جي ُ‪ ْٜ‬ح‪ٜٓ ْٛٝ ٖٓ٧‬ظي‪ٝ } ٕٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ل‪ ٖ٤‬ػٖ حرٖ ٓٔؼ‪ٞ‬ى أٗ‪ٚ‬‬
‫هخٍ ‪ُٔ :‬خ ُِٗض ‪ ٌٙٛ‬ح‪٣٥‬ش ٗن ًُي ػِ‪ ٠‬أ‪ٛ‬لخد ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ٝ ِْٓٝ ٚ٤‬هخُ‪ٞ‬ح ‪:‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٘٣‬خ ُْ ‪٣‬ظِْ ٗلٔ‪ ٚ‬؟ كوخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ { " : ِْٓٝ ٚ٤‬اٗٔخ ‪ ٞٛ‬حَُ٘ى أ‪ ُْٝ‬طٔٔؼ‪ٞ‬ح‬
‫اُ‪ ٠‬ه‪ ٍٞ‬حُؼزي حُ‪ٜ‬خُق ‪ :‬إ حَُ٘ى ُظِْ ػظ‪ٝ . } ْ٤‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كب‪٣‬خ‪ ١‬كخٍ‪ٛ‬ز‪{ } ٕٞ‬‬
‫‪ٝ‬ا‪٣‬خ‪ ١‬كخصه‪ٌٛ ٖٓٝ } ٕٞ‬ح حُزخد إٔ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ً ِْٓٝ ٚ٤‬خٕ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬هطزظ‪{ " : ٚ‬‬
‫ٖٓ ‪٣‬طغ هللا ‪ ٍُٚٞٓٝ‬كوي ٍٗي ‪٣ ٖٓٝ‬ؼ‪ٜٜٔ‬خ كبٗ‪ َ٠٣ ٫ ٚ‬ا‪ٗ ٫‬لٔ‪ َ٠٣ ُٖٝ ٚ‬هللا ٗ‪٤‬جخ ‪.‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ ‪ ٫ٝ { " :‬طو‪ُٞٞ‬ح ٓخ ٗخء هللا ‪ٗٝ‬خء ٓلٔي ‪ ٌُٖٝ‬ه‪ُٞٞ‬ح ٓخ ٗخء هللا ػْ ٗخء ٓلٔي }‬
‫كل‪ ٢‬حُطخػش ‪ :‬هَٕ حْٓ ح َُٓ‪ ٍٞ‬رخٓٔ‪ ٚ‬رلَف حُ‪ٞ‬ح‪ٝ , ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔ٘‪٤‬جش ‪ :‬أَٓ إٔ ‪٣‬ـؼَ ًُي‬
‫‪,‬‬ ‫رلَف " ػْ " ‪ًُٝ‬ي ‪١ ٕ٧‬خػش حَُٓ‪١ ٍٞ‬خػش هلل كٖٔ أ‪١‬خع حَُٓ‪ ٍٞ‬كوي أ‪١‬خع هللا‬
‫‪٫ٝ ,‬‬ ‫‪١ٝ‬خػش هللا ‪١‬خػش حَُٓ‪ ٍٞ‬رو‪٬‬ف حُٔ٘‪٤‬جش كِ‪ٔ٤‬ض ٓ٘‪٤‬جش أكي ٖٓ حُؼزخى ٓ٘‪٤‬جش هلل‬
‫ٓ٘‪٤‬جش هللا ٓٔظِِٓش ُٔ٘‪٤‬جش حُؼزخى رَ ٓخ ٗخء هللا ًخٕ ‪ٝ‬إ ُْ ‪٘٣‬ؤ حُ٘خّ ‪ٓٝ ,‬خ ٗخء حُ٘خّ‬
‫ُْ ‪ ٌٖ٣‬إ ُْ ‪٘٣‬ؤ هللا ‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫ح‪ َٛ٧‬حُؼخٗ‪ : ٢‬كن حَُٓ‪ ٠ِٛ ٍٞ‬هللا ػِ‪ . ِْٓٝ ٚ٤‬كؼِ‪٘٤‬خ إٔ ٗئٖٓ ر‪ٗٝ ٚ‬ط‪٤‬ؼ‪ٗٝ ٚ‬ظزؼ‪ٚ‬‬
‫‪ٗٝ ٚ٤َٟٗٝ‬لز‪ُ ِْٔٗٝ ٚ‬لٌٔ‪ٝ ٚ‬أٓؼخٍ ًُي هخٍ طؼخُ‪٣ ٖٓ { : ٠‬طغ حَُٓ‪ ٍٞ‬كوي أ‪١‬خع هللا‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬هللا ‪ ٍُٚٞٓٝ‬أكن إٔ ‪ٝ } ٍٟٙٞ١‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ إ ًخٕ آرخإًْ‬
‫‪ٝ‬أر٘خإًْ ‪ٝ‬اه‪ٞ‬حٌْٗ ‪ٝ‬أُ‪ٝ‬حؿٌْ ‪ٝ‬ػ٘‪َ٤‬طٌْ ‪ٝ‬أٓ‪ٞ‬حٍ حهظَكظٔ‪ٛٞ‬خ ‪ٝ‬طـخٍس طو٘‪ًٔ ٕٞ‬خى‪ٛ‬خ‬
‫‪ٔٓٝ‬خًٖ طَ‪ٜٟٗٞ‬خ أكذ اُ‪ ٖٓ ٌْ٤‬هللا ‪ٝ ٍُٚٞٓٝ‬ؿ‪ٜ‬خى ك‪ٓ ٢‬ز‪ ِٚ٤‬كظَر‪ٜٞ‬ح كظ‪٣ ٠‬ؤط‪ ٢‬هللا‬
‫رؤَٓ‪ٝ } ٙ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬ك‪ٍٝ ٬‬ري ‪٣ ٫‬ئٓ٘‪ ٕٞ‬كظ‪٣ ٠‬لٌٔ‪ٞ‬ى ك‪ٔ٤‬خ ٗـَ ر‪ ّ ٚ٘٤‬ػْ ‪٣ ٫‬ـي‪ٝ‬ح‬
‫ك‪ ٢‬أٗلٔ‪ ْٜ‬كَؿخ ٓٔخ ه‪٤٠‬ض ‪ِٞٔٔ٣ٝ‬ح طِٔ‪ٔ٤‬خ } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬هَ إ ً٘ظْ طلز‪ ٕٞ‬هللا‬
‫كخطزؼ‪٣ ٢ٗٞ‬لززٌْ هللا } ‪ٝ‬أٓؼخٍ ًُي ‪.‬‬

‫( فصل )‬
‫‪ٝ‬اًح ػزض ‪ٌٛ‬ح ‪ :‬كٖٔ حُٔؼِ‪ ّٞ‬أٗ‪٣ ٚ‬ـذ ح‪ٔ٣٩‬خٕ روِن هللا ‪ٝ‬أَٓ‪ : ٙ‬رو‪٠‬خث‪َٗٝ ٚ‬ػ‪ٝ . ٚ‬أ‪َٛ‬‬
‫حُ‪ ٍ٬٠‬حُوخث‪ ٕٞ٠‬ك‪ ٢‬حُويٍ حٗؤٔ‪ٞ‬ح اُ‪ ٠‬ع ‪٫‬ع كَم ‪ٓ :‬ـ‪٤ٓٞ‬ش ‪٤ًَ٘ٓٝ‬ش ‪ٝ‬ارِ‪٤ٔ٤‬ش‬
‫كخُٔـ‪٤ٓٞ‬ش ‪ :‬حٌُ‪ًٌ ٖ٣‬ر‪ٞ‬ح رويٍ هللا ‪ٝ‬إ آٓ٘‪ٞ‬ح رؤَٓ‪ ; ٚ٤ٜٗٝ ٙ‬كـ‪٬‬ط‪ ْٜ‬أٌَٗ‪ٝ‬ح حُؼِْ ‪ٝ‬حٌُظخد‬
‫‪ٓٝ‬وظ‪ٜ‬ي‪ ْٛٝ‬أٌَٗ‪ٝ‬ح ػٔ‪٤٘ٓ ّٞ‬جظ‪ٝ ٚ‬هِو‪ٝ ٚ‬هيٍط‪ٛٝ ٚ‬ئ‪٫‬ء ‪ ْٛ‬حُٔؼظُِش ‪ٝ ٖٓٝ‬حكو‪ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬حُلَهش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ :‬حًَُٔ٘‪٤‬ش حٌُ‪ ٖ٣‬أهَ‪ٝ‬ح رخُو‪٠‬خء ‪ٝ‬حُويٍ ‪ٝ‬أٌَٗ‪ٝ‬ح ح ‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ ; ٢ٜ‬هخٍ‬
‫طؼخُ‪٤ٓ { : ٠‬و‪ ٍٞ‬حٌُ‪ ٖ٣‬أًَٗ‪ٞ‬ح ُ‪ٗ ٞ‬خء هللا ٓخ أًَٗ٘خ ‪ ٫ٝ‬آرخإٗخ ‪ ٫ٝ‬كَٓ٘خ ٖٓ ٗ‪٢‬ء }‬
‫كٖٔ حكظؾ ػِ‪ ٠‬طؼط‪ َ٤‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ ٢ٜ‬رخُويٍ ك‪ٛ ٖٓ ٜٞ‬ئ‪٫‬ء ‪ٌٛٝ‬ح هي ًؼَ ك‪٣ ٖٔ٤‬يػ‪٢‬‬
‫حُلو‪٤‬وش ٖٓ حُٔظ‪ٜٞ‬كش ‪ٝ‬حُلَهش حُؼخُؼش ‪ ْٛٝ :‬ح‪٩‬رِ‪٤ٔ٤‬ش حٌُ‪ ٖ٣‬أهَ‪ٝ‬ح رخ‪ ٌُٖ ٖ٣َٓ٧‬ؿؼِ‪ٞ‬ح‬
‫‪ٌٛ‬ح ٓظ٘خه‪٠‬خ ٖٓ حَُد ‪ٓ -‬زلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪١ٝ - ٠‬ؼ٘‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬كٌٔظ‪ٝ ٚ‬ػيُ‪ًٔ ٚ‬خ ‪ًُ ًٌَ٣‬ي ػٖ‬
‫ارِ‪ٓ ْ٤‬ويٓ‪ًٔ ; ْٜ‬خ ٗوِ‪ ٚ‬أ‪ َٛ‬حُٔوخ‪٫‬ص ‪ٗٝ‬وَ ػٖ أ‪ َٛ‬حٌُظخد ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى إٔ ‪ٌٛ‬ح ٓٔخ‬
‫طو‪ ُٚٞ‬أ‪ َٛ‬حُ‪ٝ ; ٍ٬٠‬أٓخ أ‪ َٛ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ ٟ‬حُل‪٬‬ف ‪ :‬ك‪٤‬ئٓ٘‪ ٕٞ‬ر‪ٌٜ‬ح ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣ٝ‬ئٓ٘‪ ٕٞ‬رؤٕ هللا‬
‫هخُن ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٍٝ‬ر‪ٓٝ ٌٚ٤ِٓٝ ٚ‬خ ٗخء ًخٕ ‪ٓٝ‬خ ُْ ‪٘٣‬ؤ ُْ ‪ ٞٛٝ ٌٖ٣‬ػِ‪٢ٗ ًَ ٠‬ء هي‪َ٣‬‬
‫‪ٝ‬أكخ‪ ١‬رٌَ ٗ‪٢‬ء ػِٔخ ‪٢ٗ ًَٝ‬ء أك‪ٜ‬خ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬آخّ ٓز‪٣ٝ ٖ٤‬ظ‪ٌٛ ٖٔ٠‬ح ح‪ ٖٓ َٛ٧‬اػزخص‬

‫‪69‬‬
‫ػِْ هللا ‪ٝ‬هيٍط‪٤٘ٓٝ ٚ‬جظ‪ٝٝ ٚ‬كيحٗ‪٤‬ظ‪ٍٝ ٚ‬ر‪ٞ‬ر‪٤‬ظ‪ٝ ٚ‬أٗ‪ ٚ‬هخُن ًَ ٗ‪٢‬ء ‪ٍٝ‬ر‪ٓ : ٌٚ٤ِٓٝ ٚ‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫‪ٓ٧‬زخد حُظ‪٣ ٢‬وِن ر‪ٜ‬خ‬ ‫ٖٓ أ‪ ٍٞٛ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ‪ٓٝ .‬غ ‪ٌٛ‬ح ك‪ٓ ٌَٕٝ٘٣ ٬‬خ هِو‪ ٚ‬هللا ٖٓ ح‬
‫حُٔٔززخص ; ًٔخ هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كظ‪ ٠‬اًح أهِض ٓلخرخ ػوخ‪ٓ ٫‬و٘خ‪ُ ٙ‬زِي ٓ‪٤‬ض كؤُِٗ٘خ ر‪ ٚ‬حُٔخء‬
‫كؤهَؿ٘خ ر‪ ًَ ٖٓ ٚ‬حُؼَٔحص } ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ٜ٣ { : ٠‬ي‪ ١‬ر‪ ٚ‬هللا ٖٓ حطزغ ٍ‪ٟٞ‬حٗ‪ٓ ٚ‬زَ‬
‫حُٔ‪ٝ } ّ٬‬هخٍ طؼخُ‪ َ٠٣ { : ٠‬ر‪ً ٚ‬ؼ‪َ٤‬ح ‪ٜ٣ٝ‬ي‪ ١‬ر‪ً ٚ‬ؼ‪َ٤‬ح } كؤهزَ أٗ‪٣ ٚ‬لؼَ رخ‪ٓ٧‬ذحد‬
‫‪ ٖٓٝ‬هخٍ ‪ :‬اٗ‪٣ ٚ‬لؼَ ػ٘ي‪ٛ‬خ ‪ ٫‬ر‪ٜ‬خ كوي هخُق ٓخ ؿخء ر‪ ٚ‬حُوَإٓ ‪ٝ‬أٌَٗ ٓخ هِو‪ ٚ‬هللا ٖٓ‬
‫حُو‪ٝ ٟٞ‬حُطزخثغ ‪ٗ ٞٛٝ‬ز‪ ٚ٤‬ربٌٗخٍ ٓخ هِو‪ ٚ‬هللا ٖٓ حُو‪ ٟٞ‬حُظ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُل‪ٞ٤‬حٕ حُظ‪٣ ٢‬لؼَ‬
‫حُل‪ٞ٤‬حٕ ر‪ٜ‬خ ٓؼَ هيٍس حُؼزي ًٔخ إٔ ٖٓ ؿؼِ‪ٜ‬خ ‪ ٢ٛ‬حُٔزيػش ٌُُي كوي أَٗى رخهلل ‪ٝ‬أ‪ٟ‬خف‬
‫كؼِ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬ؿ‪ًُٝ َٙ٤‬ي أٗ‪ٓ ٚ‬خ ٖٓ ٓزذ ٖٓ ح‪ٓ٧‬زخد ا‪ٓ ٞٛٝ ٫‬لظوَ اُ‪ٓ ٠‬زذ آهَ ك‪٢‬‬
‫ك‪ٔٓ ٍٜٞ‬زز‪ ٫ٝ ٚ‬ري ٖٓ ٓخٗغ ‪٘ٔ٣‬غ ٓوظ‪٠‬خ‪ ٙ‬اًح ُْ ‪٣‬يكؼ‪ ٚ‬هللا ػ٘‪ ٚ‬كِ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٗ‪٢‬ء‬
‫‪ٝ‬حكي ‪ٔ٣‬ظوَ رلؼَ ٗ‪٢‬ء اًح ٗخء ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬كي‪ ٙ‬هخٍ طؼخُ‪٢ٗ ًَ ٖٓٝ { : ٠‬ء هِو٘خ ُ‪ٝ‬ؿ‪ٖ٤‬‬
‫ُؼٌِْ طًٌَ‪ } ٕٝ‬أ‪ ١‬كظؼِٔ‪ ٕٞ‬إٔ هخُن ح‪ٝ ُ٧‬حؽ ‪ٝ‬حكي ‪ٌُٜٝ‬ح ٖٓ هخٍ ‪ :‬إ هللا ‪ٜ٣ ٫‬يٍ‬
‫ػ٘‪ ٚ‬ا‪ٝ ٫‬حكي ‪ ٕ٧ -‬حُ‪ٞ‬حكي ‪ٜ٣ ٫‬يٍ ػ٘‪ ٚ‬ا‪ٝ ٫‬حكي ‪ً -‬خٕ ؿخ‪ ٬ٛ‬كبٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حكي ‪ٛ‬يٍ ػ٘‪ٝ ٚ‬كي‪٢ٗ ٙ‬ء ‪ٝ ٫ -‬حكي ‪ ٫ٝ‬حػ٘خٕ ‪ -‬ا‪ ٫‬هللا حٌُ‪ ١‬هِن ح‪ُٝ٧‬حؽ ًِ‪ٜ‬خ ٓٔخ‬
‫ط٘زض ح‪ ٖٓٝ ٍٝ٧‬أٗلٔ‪ٔٓٝ ْٜ‬خ ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬كخُ٘خٍ حُظ‪ ٢‬هِن هللا ف ‪ٜ٣‬خ كَحٍس ‪٣ ٫‬ل‪َٜ‬‬
‫ح‪٩‬كَحم ا‪ ٫‬ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬رٔلَ ‪٣‬وزَ ح‪٫‬كظَحم ; كبًح ‪ٝ‬هؼض ػِ‪ ٠‬حُٔٔ٘يٍ ‪ٝ‬حُ‪٤‬خه‪ٞ‬ص ‪ٗٝ‬ل‪ٔٛٞ‬خ ُْ‬
‫طلَه‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬هي ‪٣‬طِ‪ ٠‬حُـْٔ رٔخ ‪٘ٔ٣‬غ اكَحه‪ٝ ٚ‬حُْ٘ٔ حُظ‪ ٌٕٞ٣ ٢‬ػ٘‪ٜ‬خ حُ٘ؼخع ‪ ٫‬ري ٖٓ‬
‫‪٣ ُْ :‬ل‪َٜ‬‬ ‫ؿْٔ ‪٣‬وزَ حٗؼٌخّ حُ٘ؼخع ػِ‪ ٚ٤‬كبًح ك‪ َٜ‬كخؿِ ٖٓ ٓلخد أ‪ٓ ٝ‬وق‬
‫حُ٘ؼخع طلظ‪ٝ ٚ‬مى رٔ‪ٌٛ ٢‬ح ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪٘ٛ‬خ ‪ :‬أٗ‪ ٫ ٚ‬ري ٖٓ " ح‪ٔ٣٩‬خٕ‬
‫رخُويٍ " كبٕ ح‪ٔ٣٩‬خٕ رخُويٍ ٖٓ طٔخّ حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ًٔخ هخٍ حرٖ ػزخّ ‪ٗ ٞٛ :‬ظخّ حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي كٖٔ‬
‫‪ٝ‬كي هللا ‪ٝ‬آٖٓ رخُويٍ طْ ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي‪ٝ ٖٓٝ ٙ‬كي هللا ‪ًٌٝ ,‬د رخُويٍ ٗو‪ ٞ‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي‪ ٫ٝ ٙ‬ري ٖٓ‬
‫ح‪ٔ٣٩‬خٕ رخَُ٘ع ‪ ٞٛٝ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ دح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ًٔخ رؼغ هللا رٌُي ٍِٓ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أٍِٗ ًظز‪ٝ ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓ‪٠‬طَ اُ‪َٗ ٠‬ع ك‪ ٢‬ك‪٤‬خط‪ ٚ‬حُيٗ‪٤‬خ كبٗ‪ ٫ ٚ‬ري ُ‪ ٖٓ ٚ‬كًَش ‪٣‬ـِذ‬

‫‪70‬‬
‫ر‪ٜ‬خ ٓ٘لؼظ‪ٝ , ٚ‬كًَش ‪٣‬يكغ ر‪ٜ‬خ ٓ‪َ٠‬ط‪ٝ ; ٚ‬حَُ٘ع ‪ ٞٛ‬حٌُ‪ ِ٤ٔ٣ ١‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬كؼخٍ حُظ‪ ٢‬ط٘لؼ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬كؼخٍ حُظ‪ ٢‬ط‪ ٞٛٝ َٙ٠‬ػيٍ هللا ك‪ ٢‬هِو‪ ٍٙٞٗٝ , ٚ‬د‪ ٖ٣‬ػزخى‪ ; ٙ‬ك‪٦ُ ٌٖٔ٣ ٬‬ىٓ‪ ٖ٤٤‬إٔ‬
‫‪ ْ٤ُٝ .‬حَُٔحى رخَُ٘ع ٓـَى‬ ‫‪٣‬ؼ‪ٞ٘٤‬ح ر‪َٗ ٬‬ع ‪ ِٕٝ٤ٔ٣‬ر‪ ٚ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٣‬لؼِ‪٣ٝ ٚٗٞ‬ظًَ‪ٚٗٞ‬‬
‫حُؼيٍ ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ ك‪ٓ ٢‬ؼخٓ‪٬‬ط‪ ْٜ‬رَ ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُٔ٘لَى ‪ ٫‬ري ُ‪ ٖٓ ٚ‬كؼَ ‪ٝ‬طَى ; كبٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫" { أ‪ٛ‬يم ح‪ٔٓ٧‬خء كخٍع ‪ٔٛ ٝ‬خّ }‬ ‫‪ٔٛ‬خّ كخٍع ًٔخ هخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ِْٓٝ ٚ٤‬‬
‫‪ٓ ٞٛٝ‬ؼ٘‪ ٠‬ه‪ٓ ُْٜٞ‬ظلَى رخ‪ٍ٩‬حىحص كبًح ًخٕ ُ‪ ٚ‬اٍحىس ك‪ٓ ٜٞ‬ظلَى ر‪ٜ‬خ ‪ ٫ٝ‬ري إٔ ‪٣‬ؼَف‬
‫ٓخ ‪٣َ٣‬ي‪ٗ ٞٛ َٛ ٙ‬خكغ ُ‪ ٚ‬أ‪ٟ ٝ‬خٍ ؟ ‪ِٜ٣ َٛٝ‬ل‪ ٚ‬أ‪٣ ٝ‬لٔي‪ ٙ‬؟ ‪ٌٛٝ‬ح هي ‪٣‬ؼَف رؼ‪ ٚ٠‬حُ٘خّ‬
‫رلطَط‪ًٔ ْٜ‬خ ‪٣‬ؼَك‪ ٕٞ‬حٗظلخػ‪ ْٜ‬رخ‪ٝ ًَ٧‬حَُ٘د ‪ًٔٝ‬خ ‪٣‬ؼَك‪ٓ ٕٞ‬خ ‪٣‬ؼَك‪ ٖٓ ٕٞ‬حُؼِ‪ّٞ‬‬
‫حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش رلطَط‪ٝ ْٜ‬رغ ‪٣ ْٜٟ‬ؼَك‪ ٚٗٞ‬رخ‪ٓ٫‬ظي‪ً ٍ٫‬خٌُ‪ٜ٣ ١‬ظي‪ ٕٝ‬ر‪ ٚ‬رؼو‪ٝ ُْٜٞ‬رؼ‪٫ ٚ٠‬‬
‫‪٣‬ؼَك‪ ٚٗٞ‬ا‪ ٫‬رظؼَ‪٣‬ق حََُٓ ‪ٝ‬ر‪٤‬خٗ‪ٛٝ ُْٜ ْٜ‬يح‪٣‬ظ‪ٝ ُْٜ ْٜ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ طٌِْ حُ٘خّ ك‪ ٢‬إٔ‬
‫ح‪٧‬كؼخٍ ‪٣ َٛ‬ؼَف كٔ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬هز‪٤‬ل‪ٜ‬خ رخُؼوَ أّ ُ‪ُٜ ْ٤‬خ كٖٔ ‪ ٫ٝ‬هز‪٤‬ق ‪٣‬ؼَف رخُؼوَ ؟ ًٔخ‬
‫هي رٔ‪ ٢‬ك‪ ٢‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ‪ٝ‬ر‪٘٤‬خ ٓخ ‪ٝ‬هغ ف ‪ٌٛ ١‬ح حُٔ‪ٟٞ‬غ ٖٓ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ . ٙ‬كبٗ‪ ْٜ‬حطلو‪ٞ‬ح‬
‫ػِ‪ ٠‬إٔ ً‪ ٕٞ‬حُلؼَ ‪٬٣‬ثْ حُلخػَ أ‪٘٣ ٝ‬خكَ‪٣ ٙ‬ؼِْ رخُؼوَ ‪ ٞٛٝ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلخػَ ٓززخ ُٔخ‬
‫‪٣‬لز‪ ٚ‬حُلخػَ ‪ِ٣ٝ‬ظٌ ر‪ٓٝ ٚ‬ززخ ُٔخ ‪٣‬زـ‪٣ٝ ٚ٠‬ئً‪ٌٛٝ ٚ٣‬ح حُويٍ ‪٣‬ؼِْ رخُؼوَ طخٍس ‪ٝ‬رخَُ٘ع‬
‫أهَ‪ٝ ٟ‬ر‪ٜٔ‬خ ؿٔ‪٤‬ؼخ أهَ‪ٓ ٌُٖ ; ٟ‬ؼَكش ًُي ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ ٚ‬حُظل‪ٓ ٝ َ٤ٜ‬ؼَكش حُـخ‪٣‬ش حُظ‪٢‬‬
‫طٌ‪ ٕٞ‬ػخهزش ح‪٧‬كؼخٍ ‪ ٖٓ :‬حُٔؼخىس ‪ٝ‬حُ٘وخ‪ٝ‬س ك‪ ٢‬حُيحٍ ح‪٥‬هَس ‪ ٫‬طؼَف ا‪ ٫‬رخَُ٘ع كٔخ‬
‫أهزَص ر‪ ٚ‬حََُٓ ٖٓ طلخ‪ َ٤ٛ‬حُ‪ ّٞ٤‬ح‪٥‬هَ ‪ٝ‬أَٓص ر‪ ٖٓ ٚ‬طلخ‪ َ٤ٛ‬حَُ٘حثغ ‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ٚ‬‬
‫حُ٘خّ رؼو‪ًٔ ُْٜٞ‬خ إٔ ٓخ أهزَص ر‪ ٚ‬حََُٓ ٖٓ طل‪ َ٤ٜ‬أٓٔخء هللا ‪ٛٝ‬لخط‪٣ ٫ ٚ‬ؼِٔ‪ ٚ‬حُ٘خّ‬
‫رؼو‪ٝ ُْٜٞ‬إ ًخٗ‪ٞ‬ح هي ‪٣‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬رؼو‪ ُْٜٞ‬ؿَٔ ًُي ‪ٌٛٝ‬ح حُظل‪ َ٤ٜ‬حٌُ‪٣ ١‬ل‪ َٜ‬ر‪ ٚ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ‬
‫‪ٝ‬ؿخء ر‪ ٚ‬حٌُظخد ‪ٓ ٞٛ‬خ ىٍ ػِ‪ ٚ٤‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ًٌُٝ { : ٠‬ي أ‪ٝ‬ك‪٘٤‬خ اُ‪٤‬ي ٍ‪ٝ‬كخ ٖٓ أَٓٗخ ٓخ‬
‫}‬ ‫ً٘ض طيٍ‪ٓ ١‬خ حٌُظخد ‪ ٫ٝ‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ‪ ٌُٖٝ‬ؿؼِ٘خ‪ٍٞٗ ٙ‬ح ٗ‪ٜ‬ي‪ ١‬ر‪٘ٗ ٖٓ ٚ‬خء ٖٓ ػزخىٗخ‬
‫‪ٝ‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬هَ إ ‪ِِٟ‬ض كبٗٔخ أ‪ َٟ‬ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ٝ ٢‬إ ح‪ٛ‬ظي‪٣‬ض كزٔخ ‪ٞ٣‬ك‪ ٢‬اُ‪ٍ ٢‬ر‪٢‬‬
‫اٗ‪٤ٔٓ ٚ‬غ هَ‪٣‬ذ } ‪ٝ‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬هَ اٗٔخ أًٌٍْٗ رخُ‪ٞ‬ك‪ ٌُٖٝ } ٢‬ط‪ٔٛٞ‬ض ‪١‬خثلش إٔ‬

‫‪71‬‬
‫ُِلٖٔ ‪ٝ‬حُوزق ٓؼ٘‪ ٠‬ؿ‪ٌٛ َ٤‬ح ‪ٝ‬أٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ رخُؼوَ ‪ٝ‬هخرِظ‪١ ْٜ‬خثلش أهَ‪ ٟ‬ظ٘ض إٔ ٓخ ؿخء ر‪ٚ‬‬
‫حَُ٘ع ٖٓ حُلٖٔ ‪ٝ‬حُوزق ‪٣ :‬وَؽ ػٖ ‪ٌٛ‬ح كٌ‪ ٬‬حُطخثلظ‪ ٖ٤‬ح ُِظ‪ ٖ٤‬أػزظظخ حُلٖٔ ‪ٝ‬حُوزق‬
‫حُؼوِ‪ ٖ٤٤‬أ‪ ٝ‬حَُ٘ػ‪ٝ ٖ٤٤‬أهَؿظخ‪ ٙ‬ػٖ ‪ٌٛ‬ح حُؤْ ؿِطض ػْ إ ًِظخ حُطخثلظ‪ُٔ ٖ٤‬خ ًخٗظخ‬
‫طٌَ٘ إٔ ‪ٛٞ٣‬ق هللا رخُٔلزش ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٝ‬حُٔو‪ٝ ٢‬حُلَف ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٓٔخ ؿخءص ر‪ٚ‬‬
‫حُ٘‪ ٜٙٞ‬ح‪٤ُٜ٩‬ش ‪ٝ‬ىُض ػِ‪ ٚ٤‬حُ٘‪ٞ‬ح‪ٛ‬ي حُؼوِ‪٤‬ش ‪ :‬ط٘خُػ‪ٞ‬ح رؼي حطلخه‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬إٔ هللا ‪٣ ٫‬لؼَ‬
‫ٓخ ‪ ٚ٘ٓ ٞٛ‬هز‪٤‬ق ‪ًُ َٛ‬ي ٓٔظ٘غ ٌُحط‪ٝ ٚ‬أٗ‪٣ ٫ ٚ‬ظ‪ ٍٜٞ‬هيٍط‪ ٚ‬ػِ‪ٓ ٠‬خ ‪ ٞٛ‬هز‪٤‬ق ‪ٝ‬أٗ‪ٓ ٚ‬زلخٗ‪ٚ‬‬
‫ِٓ٘‪ ٙ‬ػٖ ًُي ‪٣ ٫‬لؼِ‪ُٔ ٚ‬ـَى حُوزق حُؼوِ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬أػزظ‪ ٙٞ‬؟ ػِ‪ ٠‬ه‪ٝ ٖ٤ُٞ‬حُو‪ ٕ٫ٞ‬ك‪٢‬‬
‫ح‪ٗ٫‬لَحف ٖٓ ؿْ٘ حُو‪ ٖ٤ُٞ‬حُٔظويٓ‪ ٖ٤‬أ‪ُٝ‬جي ُْ ‪٣‬لَه‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬هِو‪ٝ ٚ‬أَٓ‪ ٙ‬ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٜ‬ي‪ٟ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬رَحٍ ‪ٝ‬حُلـخٍ ‪ٝ‬أ‪ َٛ‬حُـ٘ش ‪ٝ‬أ‪ َٛ‬حُ٘خٍ ‪ٝ‬حَُكٔش‬ ‫‪ٝ‬حُ‪ٝ ٍ٬٠‬حُطخػش ‪ٝ‬حُٔؼ‪٤ٜ‬ش‬
‫‪ٝ‬حُؼٌحد ; ك‪ ٬‬ؿؼِ‪ٓ ٙٞ‬لٔ‪ٞ‬ىح ػِ‪ٓ ٠‬خ كؼِ‪ ٖٓ ٚ‬حُؼيٍ أ‪ٓ ٝ‬خ طًَ‪ ٖٓ ٚ‬حُظِْ ‪ٓ ٫ٝ‬خ كؼِ‪ٚ‬‬
‫ٖٓ ح‪٩‬كٔخٕ ‪ٝ‬حُ٘ؼٔش ‪ٓٝ‬خ طًَ‪ ٖٓ ٚ‬حُظؼٌ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُ٘ؤش ‪ٝ‬ح‪٥‬هَ‪ ِٙٞٛٗ ٕٝ‬ر٘خء ػِ‪ ٠‬حُوزق‬
‫حُؼوِ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬أػزظ‪ ٫ٝ ٙٞ‬كو‪٤‬وش ُ‪ ٙٝٞٓٝ ٚ‬روِو‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ق ٖٓ ‪٣ٝ‬وزق ‪ٗٝ ,‬ز‪ ٜٙٞ‬رؼزخى‪ ٙ‬ك‪ٔ٤‬خ‬
‫‪٣‬ؤَٓ ر‪ ٠ٜ٘٣ٝ ٚ‬ػ٘‪ ٚ‬كٖٔ ٗظَ اُ‪ ٠‬حُويٍ كو‪ٝ ٢‬ػظْ حُل٘خء ك‪ ٢‬ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش ‪ٝٝ‬هق ػ٘ي‬
‫حُلو‪٤‬وش حٌُ‪٤ٗٞ‬ش ‪ ِ٤ٔ٣ ُْ :‬ر‪ ٖ٤‬حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ٝ َٜ‬حُ‪ٜ‬يم ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٝ‬حُزَ ‪ٝ‬حُلـ‪ٝ ٍٞ‬حُؼيٍ‬
‫‪ٝ‬حُظِْ ‪ٝ‬حُطخػش ‪ٝ‬حُٔؼ‪٤ٜ‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ي‪ٝ ٟ‬حُ‪ٝ ٍ٬٠‬حَُٗخى ‪ٝ‬حُـ‪ٝ ٢‬أ‪٤ُٝ‬خء هللا ‪ٝ‬أع ىحث‪ٝ ٚ‬أ‪َٛ‬‬
‫حُـ٘ش ‪ٝ‬أ‪ َٛ‬حُ٘خٍ ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ٓغ أٗ‪ٓ ْٜ‬وخُل‪ ٕٞ‬رخُ‪ٍَٝ٠‬س ٌُظذ هللا ‪ٝ‬ى‪َٗٝ ٚ٘٣‬حثؼ‪ ٚ‬ك‪ْٜ‬‬
‫ٓوخُل‪ ٕٞ‬أ‪٠٣‬خ ُ‪ٍَٝ٠‬س حُلْ ‪ٝ‬حٌُ‪ٝ‬م ‪ٍَٟٝٝ‬س حُؼوَ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ كبٕ أكي‪ ٫ ْٛ‬ري إٔ‬
‫‪ِ٣‬ظٌ ر٘‪٢‬ء ‪٣ٝ‬ظؤُْ ر٘‪٢‬ء ك‪ ِ٤ٔ٤‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٣‬ؤًَ ‪َ٘٣ٝ‬د ‪ٓٝ‬خ ‪٣ ٫‬ؤًَ ‪َ٘٣ ٫ٝ‬د ‪ٝ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ‬
‫‪٣‬ئً‪ ٖٓ ٚ٣‬حُلَ ‪ٝ‬حُزَى ‪ٓٝ‬خ ُ‪ًٌُ ْ٤‬ي ‪ٌٛٝ‬ح حُظٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٘٣‬لؼ‪ ٞٛ َٙ٠٣ٝ ٚ‬حُلو‪٤‬وش‬
‫حَُ٘ػ‪٤‬ش حُي‪٤٘٣‬ش ‪.‬‬
‫‪ :‬كوي حكظَ‪ٝ ٟ‬هخُق‬ ‫‪ ٖٓٝ‬ظٖ إٔ حُزَ٘ ‪٘٣‬ظ‪ ٢ٜ‬اُ‪ ٠‬كي ‪ٔ٣‬ظ‪ ١ٞ‬ػ٘ي‪ ٙ‬ح‪َٓ٧‬حٕ ىحثٔخ‬
‫‪ٍَٟٝ‬س حُلْ ; ‪ ٌُٖٝ‬هي ‪٣‬ؼَ‪ٔٗ٪ُ ٝ‬خٕ رؼ‪ ٞ‬ح‪ٝ٧‬هخص ػخٍ‪ً ٝ‬خٌَُٔ ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿٔخء‬
‫‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ٓٔخ ‪٘٣‬ـَ ػٖ ح‪٩‬كٔخّ رزؼ‪ ٞ‬ح‪ ٍٞٓ٧‬كؤ ٓخ إٔ ‪ٔ٣‬و‪ ٢‬اكٔخٓ‪ ٚ‬رخٌُِ‪٤‬ش ٓغ‬

‫‪72‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُل‪٤‬خس ك‪ ٚ٤‬ك‪ٌٜ‬ح ٓٔظ٘غ كبٕ حُ٘خثْ ُْ ‪٣‬لوي اكٔخّ ٗلٔ‪ ٚ‬رَ ‪ َٟ٣‬ك‪٘ٓ ٢‬خٓ‪ٓ ٚ‬خ ‪ٞٔ٣‬ء‪ٙ‬‬
‫طخٍس ‪ٓٝ‬خ ‪ َٙٔ٣‬أهَ‪ ٟ‬كخ‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ حُظ‪٣ ٢‬ؼزَ ػ٘‪ٜ‬خ رخ‪ٛ٫‬ط‪ٝ ّ٬‬حُل٘خء ‪ٝ‬حٌَُٔ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي‬
‫اٗٔخ طظ‪ ٖٔ٠‬ػيّ ح‪٩‬كٔخّ رزؼ‪ ٞ‬ح‪٤ٗ٧‬خء ى‪ ٕٝ‬رؼ‪ ٞ‬ك‪ٓ ٢ٜ‬غ ٗو‪ٛ ٚ‬خكز‪ٜ‬خ ‪٠ُ -‬ؼق‬
‫طٔ‪ ٫ - ِٙ٤٤‬ط٘ظ‪ ٢ٜ‬اُ‪ ٠‬كي ‪ٔ٣‬و‪ ٢‬ك‪ ٚ٤‬حُظٔ‪ٓ ِ٤٤‬طِوخ ‪ٗ ٖٓٝ‬ل‪ ٠‬حُظٔ‪ ِ٤٤‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔوخّ ٓطِوخ‬
‫‪ٝ‬ػظْ ‪ٌٛ‬ح حُٔوخّ كوي ؿِ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش حٌُ‪٤ٗٞ‬ش ‪ٝ‬حُي‪٤٘٣‬ش ‪ :‬هيٍح ‪َٗٝ‬ػخ ‪ٝ‬ؿِ‪ ٢‬ك‪ ٢‬هِن هللا‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬أَٓ‪ ٙ‬ك‪٤‬غ ظٖ إٔ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛ‬ح ; ‪ٝ ٫‬ؿ‪ٞ‬ى ُ‪ٝ ٚ‬ك‪٤‬غ ظٖ أٗ‪ٔٓ ٚ‬ي‪ٝ‬ف ‪ٓ ٫ٝ‬يف ك‪ ٢‬ػيّ‬
‫حُظٔ‪ : ِ٤٤‬حُؼوَ ‪ٝ‬حُٔؼَكش ‪ٝ .‬اًح ٓٔؼض رؼ‪ ٞ‬حُ٘‪ٞ٤‬م ‪٣‬و‪ : ٍٞ‬أٍ‪٣‬ي إٔ ‪ ٫‬أٍ‪٣‬ي أ‪ ٝ‬إٔ‬
‫حُؼخٍف ‪ ٫‬كع ُ‪ٝ ٚ‬أٗ‪ً َ٤ٜ٣ ٚ‬خُٔ‪٤‬ض ر‪٣ ٖ٤‬ي‪ ١‬حُـخَٓ ‪ٗٝ‬ل‪ًُ ٞ‬ي ك‪ٌٜ‬ح اٗٔخ ‪ٔ٣‬يف ٓ٘‪ٚ‬‬
‫ٓو‪ ١ٞ‬اٍحىط‪ ٚ‬حُظ‪٣ ٢‬ئَٓ ر‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ػيّ كظ‪ ٚ‬حٌُ‪٣ ٫ ١‬ئَٓ رطِز‪ٝ ٚ‬أٗ‪ً ٚ‬خُٔ‪٤‬ض ك‪ِ١ ٢‬ذ ٓخ ُْ‬
‫‪٣‬ئَٓ رطِز‪ٝ ٚ‬طَى ىكغ ٓخ ُْ ‪٣‬ئَٓ ريكؼ‪ ٖٓ ٝ ٚ‬أٍحى رٌُي أٗ‪ ٚ‬طزطَ اٍحىط‪ ٚ‬رخٌُِ‪٤‬ش ‪ٝ‬أٗ‪٫ ٚ‬‬
‫‪٣‬لْ رخٌُِس ‪ٝ‬ح‪ٝ ; ُْ٧‬حُ٘خكغ ‪ٝ‬حُ‪٠‬خٍ ك‪ٌٜ‬ح ٓوخُق ُ‪ٍَٝ٠‬س حُلْ ‪ٝ‬حُؼوَ ‪ٓ ٖٓٝ .‬يف‬
‫‪ٌٛ‬ح ك‪ٓ ٜٞ‬وخُق ُ‪ٍَٝ٠‬س حُي‪ٝ ٖ٣‬حُؼوَ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُل٘خء ‪َ٣‬حى ر‪ ٚ‬ػ‪٬‬ػش أٓ‪ : ٍٞ‬أكي‪ٛ‬خ ‪ ٞٛ :‬حُل٘خء حُي‪ ٢٘٣‬حَُ٘ػ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬ؿخءص ر‪ ٚ‬حََُٓ‬
‫‪ٝ‬أُِٗض ر‪ ٚ‬حٌُظذ ‪ ٞٛٝ‬إٔ ‪٣‬ل٘‪ ٠‬ػٔخ ُْ ‪٣‬ؤَٓ هللا ر‪ ٚ‬رلؼَ ٓخ أَٓ هللا ر‪ : ٚ‬ك‪٤‬ل٘‪ ٠‬ػٖ ػزخىس‬
‫ؿ‪ َٙ٤‬رؼزخىط‪ٝ ٚ‬ػٖ ‪١‬خػش ؿ‪ َٙ٤‬رطخػظ‪١ٝ ٚ‬خػش ٍٓ‪ٝ ُٚٞ‬ػٖ حُظ‪ ًَٞ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َٙ٤‬رخُظ‪ًَٞ‬‬
‫ػِ‪ٝ ٚ٤‬ػٖ ٓلزش ٓخ ٓ‪ٞ‬ح‪ ٙ‬رٔلزظ‪ٓٝ ٚ‬لزش ٍٓ‪ٝ ; ُٚٞ‬ػٖ ه‪ٞ‬ف ؿ‪ َٙ٤‬رو‪ٞ‬ك‪ ٚ‬رل‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ظزغ‬
‫حُؼزي ‪ٞٛ‬ح‪ ٙ‬رـ‪ٛ َ٤‬ي‪ ٖٓ ٟ‬هللا ‪ٝ ,‬رل‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬هللا ‪ ٍُٚٞٓٝ‬أكذ اُ‪ٔٓ ٚ٤‬خ ٓ‪ٞ‬ح‪ٔٛ‬خ ًٔخ هخٍ‬
‫طؼخُ‪ { : ٠‬هَ إ ًخٕ آرخإًْ ‪ٝ‬أر٘خإًْ ‪ٝ‬اه‪ٞ‬حٌْٗ ‪ٝ‬أُ‪ٝ‬حؿٌْ ‪ٝ‬ػ٘‪َ٤‬طٌْ ‪ٝ‬أٓ‪ٞ‬حٍ‬
‫حهظَكظٔ‪ٛٞ‬خ ‪ٝ‬طـخٍس طو٘‪ًٔ ٕٞ‬خى‪ٛ‬خ ‪ٔٓٝ‬خًٖ طَ‪ٜٟٗٞ‬خ أكذ اُ‪ ٖٓ ٌْ٤‬هللا ‪ٍُٚٞٓٝ‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬خى ك‪ٓ ٢‬ز‪ ِٚ٤‬كظَر‪ٜٞ‬ح كظ‪٣ ٠‬ؤط‪ ٢‬هللا رؤَٓ‪ } ٙ‬ك‪ٌٜ‬ح ًِ‪ٔٓ ٞٛ ٚ‬خ أَٓ هللا ر‪ُٚٝ ٍّٝ ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أٓخ ( حُل٘خء حُؼخٗ‪ ٞٛٝ : ٢‬حٌُ‪ ًٌَٙ٣ ١‬رؼ‪ ٞ‬حُ‪ٜٞ‬ك‪٤‬ش ‪ ٞٛٝ‬إٔ ‪٣‬ل٘‪ ٠‬ػٖ ٗ‪ٜٞ‬ى ٓخ ٓ‪ٟٞ‬‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ك‪٤‬ل٘‪ ٠‬رٔؼز‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ػٖ ػزخىط‪ٝ ٚ‬رًٌٔ‪ ٍٙٞ‬ػٖ ًًَ‪ٝ ٙ‬رٔؼَ‪ٝ‬ك‪ ٚ‬ػٖ ٓؼَكظ‪ ٚ‬رل‪٤‬غ‬
‫هي ‪٣‬ـ‪٤‬ذ ػٖ ٗ‪ٜٞ‬ى ٗلٔ‪ُٔ ٚ‬خ ٓ‪ ٟٞ‬هللا طؼخُ‪ ٠‬ك‪ٌٜ‬ح كخٍ ٗخه‪ ٚ‬هي ‪٣‬ؼَ‪ُ ٝ‬زؼ‪ ٞ‬حُٔخٌُ‪ٖ٤‬‬

‫‪73‬‬
‫‪ُٞ ٖٓ ٞٛ ْ٤ُٝ‬حُّ ‪٣َ١‬ن هللا ‪ٌُٜٝ‬ح ُْ ‪٣‬ؼَف ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح ُِ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ِْٓٝ ٚ٤‬‬
‫‪ُِٔٝ‬خرو‪ ٖ٤‬ح‪ ٖٓٝ ٖ٤ُٝ٧‬ؿؼَ ‪ٌٛ‬ح ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش حُٔخٌُ‪ ٖ٤‬ك‪ٟ ٜٞ‬خٍ ‪ٓ ٫٬ٟ‬ز‪٘٤‬خ ‪ًٌُٝ‬ي ٖٓ ؿؼِ‪ٚ‬‬
‫ٖٓ ُ‪ٞ‬حُّ ‪٣َ١‬ن هللا ك‪ٓ ٜٞ‬وطت رَ ‪ ٖٓ ٞٛ‬ػ‪ٞ‬حٍ‪٣َ١ ٝ‬ن هللا حُظ‪ ٢‬طؼَ‪ُ ٝ‬زؼ‪ٞ‬‬
‫حُ٘خّ ى‪ ٕٝ‬رؼ‪ ٖٓ ٞٛ ْ٤ُ ٞ‬حُِ‪ٞ‬حُّ حُظ‪ ٢‬طل‪ٓ ٌَُ َٜ‬خُي ‪ٝ‬أٓخ ح ُؼخُغ ‪ :‬ك‪ ٜٞ‬حُل٘خء‬
‫ػٖ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ ١ٞ‬رل‪٤‬غ ‪ َٟ٣‬إٔ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔوِ‪ٞ‬م ‪ ٞٛ‬ػ‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخُن ‪ٝ‬إٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حكي رخُؼ‪ ٖ٤‬ك‪ ٜٞ‬ه‪ ٍٞ‬أ‪ َٛ‬ح‪ُ٩‬لخى ‪ٝ‬ح‪٫‬طلخى حٌُ‪ ٖٓ ْٛ ٖ٣‬أ‪ َٟ‬حُؼزخى ‪ٝ‬أٓخ ٓوخُلظ‪ْٜ‬‬
‫ُ‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خّ ‪ :‬كبٕ حُ‪ٞ‬حكي ٖٓ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٫‬إٔ ‪٣‬طَى ه‪ ُٚٞ‬كبٗ‪ ٚ‬اًح ًخٕ‬
‫ٓ٘خ‪ٛ‬يح ُِويٍ ٖٓ ؿ‪ َ٤‬طٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٔؤٓ‪ٝ ٍٞ‬حُٔلظ‪ ٍٞ‬كؼ‪ َٓٞ‬رٔ‪ٞ‬ؿذ ًُي ٓؼَ إٔ‬
‫‪َ٠٣‬د ‪٣ٝ‬ـخع كظ‪٣ ٠‬زظِ‪ ٠‬رؼظ‪ ْ٤‬ح‪ٛٝ٧‬خد ‪ٝ‬ح‪ٝ٧‬ؿخع كبٕ ‪ ٖٓ ّ٫‬كؼَ ًُي ر‪ٝ ٚ‬ػخر‪ٚ‬‬
‫كوي ٗو‪ ٞ‬ه‪ٝ ُٚٞ‬هَؽ ػٖ أ‪ٌٛٓ َٛ‬ز‪ٝ ٚ‬ه‪ٌٛ : ُٚ َ٤‬ح حٌُ‪ ١‬كؼِ‪ٓ ٚ‬و‪ٓ ٢٠‬وي‪ ٍٝ‬كوِن هللا‬
‫‪ٝ‬هيٍ‪٤٘ٓٝ ٙ‬جظ‪ٓ : ٚ‬ظ٘خ‪ُ ٍٝ‬ي ‪٣ ٞٛٝ ُٚٝ‬ؼٌٔٔخ كبٕ ًخٕ ح ُويٍ كـش ُي ك‪ ٜٞ‬كـش ُ‪ٌٜ‬ح ‪ٝ‬ا‪٫‬‬
‫كِ‪ ْ٤‬رلـش ‪ُ ٫‬ي ‪ ُٚ ٫ٝ‬كوي طز‪ ٖ٤‬ر‪ٍَٝ٠‬س حُؼوَ كٔخى ه‪٘٣ ٖٓ ٍٞ‬ظَ اُ‪ ٠‬حُويٍ‬
‫‪٣ٝ‬ؼَ‪ ٝ‬ػٖ ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُٔئٖٓ ٓؤٓ‪ ٍٞ‬رؤٕ ‪٣‬لؼَ حُٔؤٓ‪٣ٝ ٍٞ‬ظَى حُٔلظ‪ٍٞ‬‬
‫‪ٜ٣ٝ‬زَ ػِ‪ ٠‬حُٔوي‪ًٔ ٍٝ‬خ هخٍ طؼخُ‪ٝ { : ٠‬إ ط‪ٜ‬زَ‪ٝ‬ح ‪ٝ‬طظو‪ٞ‬ح ‪٤ً ًَْ٠٣ ٫‬ي‪٤ٗ ْٛ‬جخ } ‪.‬‬
‫}‬ ‫‪ٝ‬هخٍ ك‪ ٢‬ه‪ٜ‬ش ‪ٓٞ٣‬ق ‪ { :‬اٗ‪٣ ٖٓ ٚ‬ظن ‪ٜ٣ٝ‬زَ كبٕ هللا ‪٤٠٣ ٫‬غ أؿَ حُٔلٔ٘‪ٖ٤‬‬
‫‪ { :‬كخ‪ٛ‬زَ إ‬ ‫كخُظو‪ ٟٞ‬كؼَ ٓخ أَٓ هللا ر‪ٝ ٚ‬طَى ٓخ ٗ‪ ٠ٜ‬هللا ػ٘‪ٌُٜٝ ٚ‬ح هخٍ هللا طؼخُ‪٠‬‬
‫‪ٝ‬ػي هللا كن ‪ٝ‬حٓظـلَ ٌُٗزي ‪ٓٝ‬زق رلٔي ٍري رخُؼ٘‪ٝ ٢‬ح‪٩‬رٌخٍ } كؤَٓ‪ٓ ٙ‬غ ح‪ٓ٫‬ظـلخٍ‬
‫رخُ‪ٜ‬زَ ; كبٕ حُؼزخى ‪ ٫‬ري ُ‪ ٖٓ ْٜ‬ح‪ٓ ٫‬ظـلخٍ أ‪ٝ ُْٜٝ‬آهَ‪ ْٛ‬هخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ٚ٤‬‬
‫‪ ِْٓٝ‬ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ‪٣ { " :‬خ أ‪ٜ٣‬خ حُ٘خّ ! ط‪ٞ‬ر‪ٞ‬ح اُ‪ٍ ٠‬رٌْ ك‪ٞ‬حٌُ‪ٗ ١‬لٔ‪ ٢‬ر‪٤‬ي‪ ٙ‬اٗ‪٢‬‬
‫‪ٓ٧‬ظـلَ هللا ‪ٝ‬أط‪ٞ‬د اُ‪ ٚ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ ّٞ٤‬أًؼَ ٖٓ ٓزؼ‪َٓ ٖ٤‬س } ‪ٝ‬هخٍ ‪ { " :‬اٗ‪٤ُ ٚ‬ـخٕ ػِ‪ ٠‬هِز‪٢‬‬
‫} ‪ًٝ .‬خٕ ‪٣‬و‪ { " ٍٞ‬حُِ‪ ْٜ‬حؿلَ ُ‪٢‬‬ ‫‪ٝ‬اٗ‪ٓ٧ ٢‬ظـلَ هللا ‪ٝ‬أط‪ٞ‬د اُ‪ ٚ٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٓ ّٞ٤‬خثش َٓس‬
‫; حُِ‪ ْٜ‬حؿلَ ُ‪ ٢‬هطج‪٢‬‬ ‫هط‪٤‬جظ‪ٝ ٢‬ؿ‪ٝ ٢ِٜ‬آَحك‪ ٢‬ك‪ ٢‬أَٓ‪ٓٝ ١‬خ أٗض أػِْ ر‪٢٘ٓ ٚ‬‬
‫; حُِ‪ ْٜ‬حؿلَ ُ‪ٓ ٢‬خ هيٓض ‪ٓٝ‬خ أهَص ‪ٓٝ‬خ‬ ‫‪ٝ‬ػٔي‪ٝ ٢ُِٛٝ ١‬ؿي‪ًُ ًَٝ ١‬ي ػ٘ي‪١‬‬

‫‪74‬‬
‫أٍَٓص ‪ٓٝ‬خ أػِ٘ض ‪ٓٝ‬خ أٗض أػِْ ر‪ ٢٘ٓ ٚ‬أٗض حُٔويّ ‪ٝ‬أٗض حُٔئهَ } ‪ٝ‬هي ًًَ ػٖ آىّ‬
‫; ‪ٝ‬ػٖ ارِ‪ ْ٤‬أر‪٢‬‬ ‫أر‪ ٢‬حُزَ٘ إٔ‪ ٙ‬حٓظـلَ ٍر‪ٝ ٚ‬طخد اُ‪ ٚ٤‬كخؿظزخ‪ٍ ٙ‬ر‪ ٚ‬كظخد ػِ‪ٛٝ ٚ٤‬يح‪ٙ‬‬
‫حُـٖ ‪ُ -‬ؼ٘‪ ٚ‬هللا ‪ -‬أٗ‪ ٚ‬أ‪ٓ َٛ‬ظؼِوخ رخُويٍ كِؼ٘‪ٝ ٚ‬أه‪ٜ‬خ‪ ٙ‬كٖٔ أًٗذ ‪ٝ‬طخد ‪ٗٝ‬يّ كوي أٗز‪ٚ‬‬
‫أرخ‪ ٖٓٝ ٙ‬أٗز‪ ٚ‬أرخ‪ ٙ‬كٔخ ظِْ هخٍ هللا طؼخُ‪ٝ { : ٠‬كِٔ‪ٜ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ اٗ‪ً ٚ‬خٕ ظِ‪ٓٞ‬خ ؿ‪{ } ٫ٜٞ‬‬
‫ُ‪٤‬ؼٌد هللا حُٔ٘خكو‪ٝ ٖ٤‬حُٔ٘خكوخص ‪ٝ‬حًَُٔ٘‪ٝ ٖ٤‬حًَُٔ٘خص ‪٣ٝ‬ظ‪ٞ‬د هللا ػِ‪ ٠‬حُٔئٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُٔئٓ٘خص ‪ًٝ‬خٕ هللا ؿل‪ٍٞ‬ح ٍك‪ٔ٤‬خ } ‪ٌُٜٝ‬ح هَٕ هللا ٓزلخٗ‪ ٚ‬ر‪ ٖ٤‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ي ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظـلخٍ ك‪٢‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬آ‪٣‬ش ًٔخ هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كخػِْ أٗ‪ ٫ ٚ‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬حٓظـلَ ٌُٗزي ‪ُِٔٝ‬ئٓ٘‪ٝ ٖ٤‬حُٔئٓ٘خص‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كخٓظو‪ٞٔ٤‬ح اُ‪ٝ ٚ٤‬حٓظـلَ‪ٝ } ٙٝ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬حَُ ًظخد أكٌٔض آ‪٣‬خط‪ ٚ‬ػْ‬
‫ك‪ِٜ‬ض ٖٓ ُيٕ كٌ‪ ْ٤‬هز‪ { } َ٤‬أ‪ ٫‬طؼزي‪ٝ‬ح ا‪ ٫‬هللا اٗ٘‪ٝ َ٣ٌٗ ٚ٘ٓ ٌُْ ٢‬ر٘‪ٝ { } َ٤‬إٔ‬
‫} ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ حٌُ‪١‬‬ ‫حٓظـلَ‪ٝ‬ح ٍرٌْ ػْ ط‪ٞ‬ر‪ٞ‬ح اُ‪ٔ٣ ٚ٤‬ظؼٌْ ٓظخػخ كٔ٘خ اُ‪ ٠‬أؿَ ٓٔٔ‪٠‬‬
‫ٍ‪ٝ‬ح‪ ٙ‬حرٖ أر‪ ٢‬ػخ‪ٝ ْٛ‬ؿ‪٣ { " : َٙ٤‬و‪ ٍٞ‬حُ٘‪٤‬طخٕ أ‪ٌِٛ‬ض حٍٗخّ رخٌُٗ‪ٞ‬د ‪ٝ‬أ‪ ٢ٌِٗٞٛ‬ر‪٬‬‬
‫اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬هللا ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظـلخٍ ; كِٔخ ٍأ‪٣‬ض ًُي رؼؼض ك‪ ْٜ٤‬ح‪ٞٛ٧‬حء ك‪ٌٗ٣ ْٜ‬ز‪٣ ٫ٝ ٕٞ‬ظ‪ٞ‬ر‪ْٜٗ٧ ٕٞ‬‬
‫‪٣‬لٔز‪ ٕٞ‬أٗ‪٣ ْٜ‬لٔ٘‪٘ٛ ٕٞ‬ؼخ } ‪ٝ‬هي ًًَ ٓزلخٗ‪ ٚ‬ػٖ ً‪ ١‬حُ٘‪ ٕٞ‬أٗ‪ٗ ٚ‬خى‪ ٟ‬ك‪ ٢‬حُظِٔخص إٔ‬
‫‪ ٫‬اُ‪ ٚ‬ا‪ ٫‬أٗض ٓزلخٗي اٗ‪ً٘ ٢‬ض ٖٓ حُظخُٔ‪ ٖ٤‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كخٓظـز٘خ ُ‪ٗٝ ٚ‬ـ‪٘٤‬خ‪ ٖٓ ٙ‬حُـْ‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ٗ٘ـ‪ ٢‬حُٔئٓ٘‪ } ٖ٤‬هخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ { " ِْٓٝ ٚ٤‬ىػ‪ٞ‬س أه‪ ١ً ٢‬حُ٘‪ٓ ٕٞ‬خ‬
‫ىػخ ر‪ٜ‬خ ٌَٓ‪ٝ‬د ا‪ ٫‬كَؽ هللا ًَر‪ٝ } ٚ‬ؿٔخع ًُي أٗ‪ ٫ ٚ‬ري ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ ٖٓ َٓ٧‬أ‪٫ٝ ٖ٤ِٛ‬‬
‫ري ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُويٍ ٖٓ أ‪ . ٖ٤ِٛ‬كل‪ " ٢‬ح‪ " َٓ٧‬ػِ‪ ٚ٤‬ح‪٫‬ؿظ‪ٜ‬خى ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظؼخٍ ػِٔخ ‪ٝ‬ػٔ‪ ٬‬ك‪٬‬‬
‫‪ .‬ػْ ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪ٔ٣‬ظـلَ ‪٣ٝ‬ظ‪ٞ‬د ٖٓ‬ ‫طِحٍ طـظ‪ٜ‬ي ك‪ ٢‬حُؼِْ رٔخ أَٓ هللا ر‪ٝ ٚ‬حُؼَٔ رٌُي‬
‫طلَ‪٣‬ط‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُٔؤٓ‪ٝ ٍٞ‬طؼي‪ ٚ٣‬حُلي‪ٝ‬ى ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ ٖٓ حَُٔ٘‪ٝ‬ع إٔ ‪٣‬وظْ ؿٔ‪٤‬غ ح‪٧‬ػٔخٍ‬
‫رخ‪ٓ٫‬ظـلخٍ كٌخٕ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬اًح حٗ‪َٜ‬ف ٖٓ ‪٬ٛ‬ط‪ ٚ‬حٓظـلَ ػ‪٬‬ػخ ‪ٝ‬هي هخٍ‬
‫هللا طؼخُ‪ٝ { : ٠‬حُٔٔظـلَ‪ ٖ٣‬دح‪ٓ٧‬لخٍ } كوخٓ‪ٞ‬ح رخُِ‪ٝ َ٤‬هظٔ‪ ٙٞ‬رخ‪ٓ٫‬ظـلخٍ ‪ٝ ,‬آهَ ٓ‪ٍٞ‬س‬
‫ُِٗض ه‪ ٍٞ‬هللا طؼخُ‪ { ٠‬اًح ؿخء ٗ‪ َٜ‬هللا ‪ٝ‬حُلظق } { ‪ٍٝ‬أ‪٣‬ض حُ٘خّ ‪٣‬يهِ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬ى‪ ٖ٣‬هللا‬
‫أك‪ٞ‬حؿخ } { كٔزق رلٔي ٍري ‪ٝ‬حٓظـلَ‪ ٙ‬اٗ‪ً ٚ‬خٕ ط‪ٞ‬حرخ } ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق أٗ‪ً ٚ‬خٕ ‪ ٠ِٛ‬هللا‬

‫‪75‬‬
‫ػِ‪ٌ٣ ِْٓٝ ٚ٤‬ؼَ إٔ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬ك‪ًٍٞ ٢‬ػ‪ٓٝ ٚ‬ـ‪ٞ‬ى‪ٓ { " : ٙ‬زلخٗي حُِ‪ٍ ْٜ‬ر٘خ ‪ٝ‬رلٔيى حُِ‪ْٜ‬‬
‫حؿلَ ُ‪٣ } ٢‬ظؤ‪ ٍٝ‬حُوَإٓ ‪ٝ‬أٓخ ك‪ " ٢‬حُويٍ " كؼِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪ٔ٣‬ظؼ‪ ٖ٤‬رخهلل ك‪ ٢‬كؼَ ٓخ أَٓ ر‪ٚ‬‬
‫‪٣ٝ‬ظ‪ ًَٞ‬ػِ‪٣ٝ ٚ٤‬يػ‪َ٣ٝ ; ٙٞ‬ؿذ اُ‪ٔ٣ٝ ٚ٤‬ظؼ‪ ٌ٤‬ر‪ٓ ٌٕٞ٣ٝ ٚ‬لظوَح اُ‪ ٚ٤‬ك‪ِ١ ٢‬ذ حُو‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬طَى حَُ٘ ‪ٝ‬ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪ٜ٣‬زَ ػِ‪ ٠‬حُٔوي‪٣ٝ ٍٝ‬ؼِْ إٔ ٓخ أ‪ٛ‬خر‪٤ُ ٌٖ٣ ُْ ٚ‬وطج‪ٓ ٝ ٚ‬خ أهطؤ‪ٙ‬‬
‫ُْ ‪٤ٜ٤ُ ٌٖ٣‬ز‪ٝ ; ٚ‬اًح آًح‪ ٙ‬حُ٘خّ ػِْ إٔ ًُي ٓويٍ ػِ‪ٌٛ ٖٓٝ ٚ٤‬ح حُزخد حكظـخؽ آىّ‬
‫‪ُٔ ٠ٓٞٓٝ‬خ هخٍ ‪٣ :‬خ آىّ أٗض أر‪ ٞ‬حُزَ٘ هِوي هللا ر‪٤‬ي‪ٗٝ ٙ‬لن ك‪٤‬ي ٖٓ ٍ‪ٝ‬ك‪ٝ ٚ‬أٓـي ُي‬
‫ٓ‪٬‬ثٌظ‪ُٔ ; ٚ‬خًح أهَؿظ٘خ ‪ٗٝ‬لٔي ٖٓ حُـ٘ش ؟ كوخٍ ُ‪ ٚ‬آىّ ‪ :‬أٗض ٓ‪ ٠ٓٞ‬حٌُ‪ ١‬ح‪ٛ‬طلخى هللا‬
‫رٌ‪ ٚٓ٬‬كذًْ ‪ٝ‬ؿيص ٌٓظ‪ٞ‬رخ ػِ‪ ٖٓ ٢‬هزَ إٔ أهِن ‪ٝ { :‬ػ‪ ٠ٜ‬آىّ ٍر‪ ٚ‬كـ‪ } ٟٞ‬هخٍ ‪:‬‬
‫رٌٌح ‪ًٌٝ‬ح كلؾ آىّ ٓ‪ًُٝ ٠ٓٞ‬ي إٔ ٓ‪ ٌٖ٣ ُْ ٠ٓٞ‬ػظز‪٥ ٚ‬ىّ ‪٧‬ؿَ حٌُٗذ كبٕ آىّ هي ًخٕ‬
‫طخد ٓ٘‪ٝ ٚ‬حُظخثذ ٖٓ حٌُٗذ ًٖٔ ‪ًٗ ٫‬ذ ُ‪٧ ٌُٖٝ ; ٚ‬ؿَ حُٔ‪٤ٜ‬زش حُظ‪ُ ٢‬لوظ‪ًُ ٖٓ ْٜ‬ي ‪.‬‬
‫‪ٓ ْٛٝ‬ؤٓ‪ ٍٕٝٞ‬إٔ ‪٘٣‬ظَ‪ٝ‬ح اُ‪ ٠‬حُويٍ ف‪ ١‬حُٔ‪ٜ‬خثذ ‪ٝ‬إٔ ‪ٔ٣‬ظـلَ‪ٝ‬ح ٖٓ حُٔؼخثذ ًٔخ هخٍ‬
‫طؼخُ‪ { : ٠‬كخ‪ٛ‬زَ إ ‪ٝ‬ػي هللا كن ‪ٝ‬حٓظـلَ ٌُٗزي } كٖٔ ٍحػ‪ ٠‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُويٍ ًٔخ ًًَ ‪:‬‬
‫ًخٕ ػخريح هلل ٓط‪٤‬ؼخ ُ‪ٔٓ ٚ‬ظؼ‪٘٤‬خ ر‪ٓ ٚ‬ظ‪ ٬ًٞ‬ػِ‪ ٖٓ ٚ٤‬حٌُ‪ ٖ٣‬أٗؼْ هللا ػِ‪ ٖٓ ْٜ٤‬حُ٘ز‪ٖ٤٤‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ي‪٣‬و‪ٝ ٖ٤‬حُ٘‪ٜ‬يحء ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬خُل‪ٝ ; ٖ٤‬كٖٔ أ‪ُٝ‬جي ٍك‪٤‬وخ ‪ٝ‬هي ؽ ٓغ هللا ٓزلخٗ‪ ٚ‬ر‪ٖ٣ٌٛ ٖ٤‬‬
‫ح‪ ٖ٤ِٛ٧‬ك‪ٞٓ ٢‬ح‪ٟ‬غ ًو‪ { : ُٚٞ‬ا‪٣‬خى ٗؼزي ‪ٝ‬ا‪٣‬خى ٗٔظؼ‪ٝ } ٖ٤‬ه‪ { : ُٚٞ‬كخػزي‪ٝ ٙ‬ط‪ًَٞ‬‬
‫ػِ‪ٝ } ٚ٤‬ه‪ { : ُٚٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬ط‪ًِٞ‬ض ‪ٝ‬اُ‪ ٚ٤‬أٗ‪٤‬ذ } ‪ٝ‬ه‪٣ ٖٓٝ { : ُٚٞ‬ظن هللا ‪٣‬ـؼَ ُ‪ٓ ٚ‬وَؿخ }‬
‫{ ‪َُ٣ٝ‬ه‪ ٖٓ ٚ‬ك‪٤‬غ ‪٣ ٫‬لظٔذ ‪٣ ٖٓٝ‬ظ‪ ًَٞ‬ػِ‪ ٠‬هللا ك‪ ٜٞ‬كٔز‪ ٚ‬إ هللا رخُؾ أَٓ‪ ٙ‬هي ؿؼَ‬
‫هللا ٌَُ ٗ‪٢‬ء هيٍح } كخُؼزخىس هلل ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظؼخٗش ر‪ًٝ { ٚ‬خٕ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪٣ ِْٓٝ ٚ٤‬و‪ٍٞ‬‬
‫ػ٘ي ح‪ٟ٧‬ل‪٤‬ش حُِ‪٘ٓ ْٜ‬ي ‪ُٝ‬ي } كٔخ ُْ ‪ ٌٖ٣‬رخهلل ‪ ; ٌٕٞ٣ ٫‬كبٗ‪ ٫ ٚ‬ك‪ ٫ٝ ٍٞ‬ه‪ٞ‬س ا‪ ٫‬رخهلل‬
‫‪ٓٝ‬خ ُْ ‪ ٌٖ٣‬رخهلل ك‪٘٣ ٬‬لغ ‪٣ ٫ٝ‬ي‪ّٝ‬‬
‫‪ ٫ٝ .‬ري ك‪ ٢‬ػزخىط‪ ٖٓ ٚ‬أ‪ ( . ٖ٤ِٛ‬أكي‪ٔٛ‬خ اه‪ ٙ٬‬حُي‪ٝ ( ُٚ ٖ٣‬حُؼخٗ‪ٞٓ ٢‬حكوش أَٓ‪ ٙ‬حٌُ‪١‬‬
‫رؼغ ر‪ٌُٜٝ ; ٍِٚٓ ٚ‬ح ًخٕ ػَٔ رٖ حُوطخد ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪٣ ٚ‬و‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬ىػخث‪ : ٚ‬حُِ‪ ْٜ‬حؿؼَ‬
‫; ‪ٝ‬هخٍ حُل‪ َ٤٠‬رٖ‬ ‫ػِٔ‪ٛ ًِٚ ٢‬خُلخ ‪ٝ‬حؿؼِ‪ُٞ ٚ‬ؿ‪ٜ‬ي هخُ‪ٜ‬خ ‪ ٫ٝ‬طـؼَ ‪٧‬كي ك‪٤ٗ ٚ٤‬جخ‬

‫‪76‬‬
‫ػ‪٤‬خ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪٤ُ { : ٠‬زِ‪ ًْٞ‬أ‪ ٌْ٣‬أكٖٔ ػٔ‪ } ٬‬هخٍ ‪ :‬أهِ‪ٝ ٜٚ‬أ‪ٞٛ‬ر‪ ٚ‬هخُ‪ٞ‬ح ‪٣‬خ أرخ‬
‫ػِ‪ٓ : ٢‬خ أهِ‪ٝ ٜٚ‬أ‪ٞٛ‬ر‪ ٚ‬؟ هخٍ ‪ :‬اًح ًخٕ حُؼَٔ هخُ‪ٜ‬خ ‪ٞٛ ٌٖ٣ ُْٝ‬حرخ ُْ ‪٣‬وزَ ‪ٝ‬اًح‬
‫ًخٕ ‪ٞٛ‬حرخ ‪ ٌٖ٣ ُْٝ‬هخُ‪ٜ‬خ ُْ ‪٣‬وزَ كظ‪ ٌٕٞ٣ ٠‬هخُ‪ٜ‬خ ‪ٞٛ‬حرخ ; ‪ٝ‬حُوخُ‪ ٚ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬هلل‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜٞ‬حد إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘ش ‪ٌُٜٝ‬ح ًّ هللا حًَُٔ٘‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُوَإٓ ػِ‪ ٠‬حطزخع ٓخ َٗع ُ‪ْٜ‬‬
‫ًَٗخإ‪ ٖٓ ْٛ‬حُي‪ٓ ٖ٣‬خ ُْ ‪٣‬ؤًٕ ر‪ ٚ‬هللا ٖٓ ػزخىس ؿ‪ٝ َٙ٤‬كؼَ ٓخ ُْ ‪َ٘٣‬ػ‪ ٖٓ ٚ‬حُي‪ًٔ ٖ٣‬خ‬
‫} ًٔخ ًٓ‪ ْٜ‬ػِ‪٠‬‬ ‫هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬أّ ُ‪ًَٗ ْٜ‬خء َٗػ‪ٞ‬ح ُ‪ ٖٓ ْٜ‬حُي‪ٓ ٖ٣‬خ ُْ ‪٣‬ؤًٕ ر‪ ٚ‬هللا‬
‫أٗ‪ ْٜ‬كَٓ‪ٞ‬ح ٓخ ُْ ‪٣‬لَٓ‪ ٚ‬هللا ‪ٝ .‬حُي‪ ٖ٣‬حُلن أٗ‪ ٫ ٚ‬كَحّ ا‪ٓ ٫‬خ كَٓ‪ ٚ‬هللا ‪ ٫ٝ‬ى‪ ٖ٣‬ا‪ٓ ٫‬خ‬
‫َٗػ‪. ٚ‬‬
‫ػْ إ حُ٘خّ ك‪ ٢‬ػزخىص‪ٝ ٙ‬حٓظؼخٗظ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أٍرؼش أهٔخّ ‪ :‬كخُٔئٓ٘‪ ٕٞ‬حُٔظو‪ٝ ُٚ ْٛ ٕٞ‬ر‪ٚ‬‬
‫‪٣‬ؼزي‪ٔ٣ٝ ٚٗٝ‬ظؼ‪١ٝ . ٚٗٞ٘٤‬خثلش طؼزي‪ ٖٓ ٙ‬ؿ‪ َ٤‬حٓظؼخٗش ‪ٛ ٫ٝ‬زَ كظـي ػ٘ي أكي‪ ْٛ‬طلَ‪٣‬خ‬
‫ُِطخػش ‪ٝ‬حُ‪ٍٞ‬ع ‪ ُِّٝٝ‬حُٔ٘ش ; ٌُٖ ُ‪ ُْٜ ْ٤‬ط‪ٝ ًَٞ‬حٓظؼخٗش ‪ٛٝ‬زَ ; رَ ك‪ ْٜ٤‬ػـِ‬
‫‪ٝ‬ؿِع ‪١ٝ .‬خثلش ك‪ ْٜ٤‬حٓظؼخٗش ‪ٝ‬ط‪ٛٝ ًَٞ‬زَ ٖٓ ؿ‪ َ٤‬ح ٓظوخٓش ػِ‪ ٠‬ح‪ٓ ٫ٝ َٓ٧‬ظخرؼش‬
‫ُِٔ٘ش كوي ‪ ٌٖٔ٣‬أكي‪ٞٗ ُٚ ٌٕٞ٣ٝ ْٛ‬ع ٖٓ حُلخٍ رخ‪٘١‬خ ‪ٝ‬ظخ‪َٛ‬ح ‪٣ٝ‬ؼط‪ ٖٓ ٠‬حٌُٔخٗلخص‬
‫‪ٝ‬حُظؤػ‪َ٤‬حص ٓخ ُْ ‪٣‬ؼط‪ ٚ‬حُ‪ٜ٘‬ق ح‪ ٫ ٌُٖٝ ٍٝ٧‬ػخهزش ُ‪ ٚ‬كبٗ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٚ‬حُٔظو‪ٝ ٖ٤‬حُؼخهزش‬
‫; إ ُْ ‪٣‬لٔي‪ٛ ٙ‬خكز‪ ٚ‬رخُـِع‬ ‫ُِظو‪ ; ٟٞ‬كخ‪ ُْٜ ُٕٞٝ٧‬ى‪ٟ ٖ٣‬ؼ‪٤‬ق ‪ٔٓ ٌُٚ٘ٝ‬ظَٔ رخم‬
‫‪ٝ‬حُؼـِ ; ‪ٛٝ‬ئ‪٫‬ء ‪٧‬كي‪ ْٛ‬كخٍ ‪ٝ‬ه‪ٞ‬س ‪٣ ٫ ٌُٖٝ‬زو‪ ُٚ ٠‬ا‪ٓ ٫‬خ ‪ٝ‬حكن ك‪ ٚ٤‬ح‪ٝ َٓ٧‬حطزغ ك‪ٚ٤‬‬
‫; ك‪ٜ٘٣ ٫ ٜٞ‬ي إٔ ػِٔ‪ ٚ‬هلل ‪ ٫ٝ‬أٗ‪ ٚ‬رخهلل‬ ‫حُٔ٘ش ‪ َٗٝ‬ح‪٧‬هٔخّ ٖٓ ‪٣ ٫‬ؼزي‪ٔ٣ ٫ٝ ٙ‬ظؼ‪ٚ٘٤‬‬
‫كخُٔؼظُِش ‪ٗٝ‬ل‪ ٖٓ - ْٛٞ‬حُويٍ‪٣‬ش حٌُ‪ ٖ٣‬أٌَٗ‪ٝ‬ح حُويٍ ‪ ْٛ -‬ك‪ ٢‬طؼظ‪ ْ٤‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي ه‪ٛ ٖٓ ٍ٢‬ئ‪٫‬ء حُـزَ‪٣‬ش حُويٍ‪٣‬ش حٌُ‪٣ ٖ٣‬ؼَ‪ ٕٟٞ‬ػٖ حَُ٘ع ‪ٝ‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪٢ٜ‬‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜٞ‬ك‪٤‬ش ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬حُويٍ ‪٘ٓٝ‬خ‪ٛ‬يس ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش ‪ :‬ه‪ ٖٓ َ٤‬حُٔؼظُِش ‪ ٌُٖٝ‬ك‪ ٖٓ ْٜ٤‬ك‪ٚ٤‬‬
‫ٗ‪ٞ‬ع ريع ٓغ اػَح‪ ٝ‬ػٖ رؼ‪ ٞ‬ح‪ٝ َٓ٧‬حُ٘‪ٝ . ٢ٜ‬حُ‪ٞ‬ػي ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ي كظ‪٣ ٠‬ـؼِ‪ٞ‬ح حُـخ‪٣‬ش‬
‫‪٘ٓ ٢ٛ‬خ‪ٛ‬يس ط‪ٞ‬ك‪٤‬ي حَُر‪ٞ‬ر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُل٘خء ك‪ًُ ٢‬ي ‪ َٕٝ٤ٜ٣ ٝ‬أ‪٠٣‬خ ٓؼظُِ‪ُ ٖ٤‬ـٔخػش حُِٔٔٔ‪ٖ٤‬‬
‫‪٘ٓٝ‬ظ‪ ْٜ‬ك‪ٓ ْٜ‬ؼظُِش ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ‬هي ‪ٓ ٌٕٞ٣‬خ ‪ٝ‬هؼ‪ٞ‬ح ك‪ ٖٓ ٚ٤‬حُزيػش َٗح ٖٓ ريػش‬

‫‪77‬‬
‫‪ٝ .‬اٗٔخ ى‪ ٖ٣‬هللا ٓخ رؼغ ر‪ٍِٚٓ ٚ‬‬ ‫أ‪ُٝ‬جي حُٔؼظُِش ‪ًِٝ‬ظخ حُطخثلظ‪٘ٗ ٖ٤‬ؤص ٖٓ حُز‪َٜ‬س‬
‫ػِ‪ٚ٤‬‬ ‫‪ٝ‬أٍِٗ ر‪ً ٚ‬ظز‪ ٞٛٝ ٚ‬حُ‪َٜ‬ح‪ ١‬حُٔٔظو‪٣َ١ ٞٛٝ ْ٤‬وش أ‪ٛ‬لخد ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ ٠ِٛ‬هللا‬
‫‪ ِْٓٝ‬ه‪ َ٤‬حُوَ‪ٝ ٕٝ‬أك‪ َ٠‬ح‪ٓ٧‬ش ‪ٝ‬أًَّ حُوِن ػِ‪ ٠‬هللا طؼخُ‪ ٠‬رؼي حُ٘ز‪ , ٖ٤٤‬هخٍ طؼخُ‪{ : ٠‬‬
‫‪ٝ‬حُٔخرو‪ ٕٞ‬ح‪ ٖٓ ُٕٞٝ٧‬حُٔ‪ٜ‬خؿَ‪ٝ ٖ٣‬ح‪ٜٗ٧‬خٍ ‪ٝ‬حٌُ‪ ٖ٣‬حطزؼ‪ ْٛٞ‬ربكٔخٕ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ْٜ‬‬
‫‪ٍٟٞٝ‬ح ػ٘‪ } ٚ‬كَ‪ ٢ٟ‬ػٖ حُٔخرو‪ ٖ٤‬ح‪ٍٟ ٖ٤ُٝ٧‬خ ٓطِوخ ‪ ٢ٍٟٝ‬ػٖ حُظخرؼ‪ُْٜ ٖ٤‬‬
‫ربكٔخٕ ‪ٝ‬هي هخٍ حُ٘ز‪ ٠ُٙ ٢‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬كخى‪٣‬غ حُ‪ٜ‬ل‪٤‬لش ‪ { " :‬ه‪ َ٤‬حُوَ‪ٕٝ‬‬
‫حُوَٕ حٌُ‪ ١‬رؼؼض ك‪ ْٜ٤‬ػْ حٌُ‪ ِْٜٗٞ٣ ٖ٣‬ػْ حٌُ‪ًٝ } ِْٜٗٞ٣ ٖ٣‬خٕ ػزي هللا رٖ ٓٔؼ‪ٞ‬ى ٍ‪٢ٟ‬‬
‫هللا ػ٘‪٣ ٚ‬و‪ً ٖٓ : ٍٞ‬خٕ ٌْٓ٘ ٓٔظ٘خ كِ‪ٔ٤‬ظٖ رٖٔ هي ٓخص كبٕ حُل‪ ٫ ٢‬طئٖٓ ػِ‪ ٚ٤‬حُلظ٘ش ;‬
‫أ‪ُٝ‬جي أ‪ٛ‬لخد ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬أرَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٓ٧‬ش هِ‪ٞ‬رخ ‪ٝ‬أػٔو‪ٜ‬خ ػِٔخ ‪ٝ‬أهِ‪ٜ‬خ‬
‫طٌِلخ ; ه‪ ّٞ‬حهظخٍ‪ ْٛ‬هللا ُ‪ٜ‬لزش ٗز‪ ٠ِٛ ٚ٤‬هللا ػِ‪ٝ ِْٓٝ ٚ٤‬اهخٓش ى‪ ٚ٘٣‬كخػَك‪ٞ‬ح ُ‪ ْٜ‬كو‪ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬طٌٔٔ‪ٞ‬ح ر‪ٜ‬ي‪ ْٜ٣‬كبٗ‪ً ْٜ‬خٗ‪ٞ‬ح ػِ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬ي‪ ٟ‬حُٔٔظو‪ٝ ْ٤‬هخٍ كٌ‪٣‬لش رٖ حُ‪ٔ٤‬خٕ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا‬
‫ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪٣ :‬خ ٓؼَ٘ حُوَحء ! حٓظو‪ٞٔ٤‬ح ‪ٝ‬هٌ‪ٝ‬ح ‪٣َ١‬ن ٖٓ ًخ ٕ هزٌِْ ك‪ٞ‬هللا ُجٖ حطزؼظٔ‪ُ ْٛٞ‬وي‬
‫ٓزوظْ ٓزوخ رؼ‪٤‬يح ‪ُٝ‬جٖ أهٌطْ ‪٘٤ٔ٣‬خ ‪ٔٗٝ‬خ‪ُ ٫‬وي ‪ِِٟ‬ظْ ‪ ٫٬ٟ‬رؼ‪٤‬يح ‪ٝ‬هي هخٍ ػزي هللا رٖ‬
‫ٓٔؼ‪ٞ‬ى ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ { : ٚ‬ه‪ُ٘ ٢‬خ ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا ‪ ٠ِٛ‬هللا ػِ‪ ِْٓٝ ٚ٤‬هطخ ‪ٝ‬ه‪ ٢‬ك‪ُٚٞ‬‬
‫هط‪١ٞ‬خ ػٖ ‪ٔٗٝ ٚ٘٤ٔ٣‬خُ‪ ٚ‬ػْ هخٍ ‪ٌٛ :‬ح ٓز‪ َ٤‬هللا ‪ٓ ٌٙٛٝ‬زَ ػِ‪ٓ ًَ ٠‬ز‪ٖٛٓ َ٤‬خ ٗ‪٤‬طخٕ‬
‫‪٣‬يػ‪ ٞ‬اُ‪ ٚ٤‬ػْ هَأ { ‪ٝ‬إٔ ‪ٌٛ‬ح ‪َٛ‬ح‪ٔٓ ٢١‬ظو‪ٔ٤‬خ كخطزؼ‪ ٫ٝ ٙٞ‬طظزؼ‪ٞ‬ح حُٔزَ كظلَم رٌْ ػٖ‬
‫ٓز‪ٝ } } ِٚ٤‬هي أَٓٗخ ٓزلخٗ‪ ٚ‬إٔ ٗو‪ ٍٞ‬ك‪٬ٛ ٢‬ط٘خ { ح‪ٛ‬يٗخ حُ‪َٜ‬ح‪ ١‬حُٔٔظو‪َٛ { } ْ٤‬ح‪١‬‬
‫} ‪ٝ‬هخٍ حُ٘ز‪ ٠ِٛ ٢‬هللا ػِ‪ٚ٤‬‬ ‫حٌُ‪ ٖ٣‬أٗؼٔض ػِ‪ ْٜ٤‬ؿ‪ َ٤‬حُٔـ‪ٞ٠‬د ػِ‪ ٫ٝ ْٜ٤‬حُ‪٠‬خُ‪ٖ٤‬‬
‫‪ { " : ِْٓٝ‬حُ‪ٝٚ٤‬ى ٓـ‪ٞ٠‬د ػِ‪ٝ ْٜ٤‬حُ٘‪ٜ‬خٍ‪ٟ ٟ‬خُ‪ًُٝ ; } ٕٞ‬ي إٔ حُ‪ٜٞ٤‬ى ػَك‪ٞ‬ح حُلن‬
‫‪٣ ُْٝ‬ظزؼ‪ٝ ٙٞ‬حُ٘‪ٜ‬خٍ‪ ٟ‬ػزي‪ٝ‬ح هللا رـ‪ َ٤‬ػِْ ‪ٌُٜٝ .‬ح ًخٕ ‪٣‬وخٍ ‪ :‬طؼ‪ًٝٞ‬ح رخهلل ٖٓ كظ٘ش حُؼخُْ‬
‫حُلخؿَ ‪ٝ‬حُؼخري حُـخ‪ َٛ‬كبٕ كظ٘ظ‪ٜٔ‬خ كظ٘ش ٌَُ ٓلظ‪ٝ ; ٕٞ‬هخٍ طؼخُ‪ { : ٠‬كبٓخ ‪٣‬ؤط‪٢٘ٓ ٌْ٘٤‬‬
‫‪ٛ‬ي‪ ٟ‬كٖٔ حطزغ ‪ٛ‬يح‪ ١‬ك‪٘٣ ٫ٝ َ٠٣ ٬‬و‪ ٖٓٝ { } ٠‬أػَ‪ ٝ‬ػٖ ًًَ‪ ١‬كبٕ ُ‪ٓ ٚ‬ؼ‪٘٤‬ش‬
‫‪ٌٟ٘‬خ } هخٍ حرٖ ػزخّ ٍ‪ ٢ٟ‬هللا ػ٘‪ٜٔ‬خ ‪ :‬طٌلَ هللا ُٖٔ هَأ حُوَإٓ ‪ٝ‬ػَٔ رٔخ ك‪ ٚ٤‬إٔ ‪٫‬‬

‫‪78‬‬
‫‪ َ٠٣‬ك‪ ٢‬حُيٗ‪٤‬خ ‪٘٣ ٫ٝ‬و‪ ٠‬ك‪ ٢‬ح‪٥‬هَس ‪ٝ‬هَأ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٣٥‬ش ‪ًٌُٝ‬ي ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ { : ٠‬حُْ } { ًُي‬
‫} { حٌُ‪٣ ٖ٣‬ئٓ٘‪ ٕٞ‬رخٍ ؿ‪٤‬ذ ‪٣ٝ‬و‪ ٕٞٔ٤‬حُ‪٬ٜ‬س ‪ٔٓٝ‬خ‬ ‫حٌُظخد ‪٣ٍ ٫‬ذ ك‪ٛ ٚ٤‬ي‪ُِٔ ٟ‬ظو‪ٖ٤‬‬
‫ٍُه٘خ‪٘٣ ْٛ‬لو‪ٝ { } ٕٞ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬ئٓ٘‪ ٕٞ‬رٔخ أٍِٗ اُ‪٤‬ي ‪ٓٝ‬خ أٍِٗ ٖٓ هزِي ‪ٝ‬رخ‪٥‬هَس ‪ْٛ‬‬
‫‪ٞ٣‬ه٘‪ { } ٕٞ‬أ‪ُٝ‬جي ػِ‪ٛ ٠‬ي‪ٍ ٖٓ ٟ‬ر‪ٝ ْٜ‬أ‪ُٝ‬جي ‪ ْٛ‬حُٔلِل‪ } ٕٞ‬كؤهزَ إٔ ‪ٛ‬ئ‪٫‬ء ٓ‪ٜ‬ظي‪ٕٝ‬‬
‫ٓلِل‪ًُٝ ٕٞ‬ي ه‪٬‬ف حُٔـ‪ٞ٠‬د ػِ‪ٝ ْٜ٤‬حُ‪٠‬خُ‪ ٖ٤‬ك٘ٔؤٍ هللا حُؼظ‪ ْ٤‬إٔ ‪ٜ٣‬ي‪٘٣‬خ ‪ٓٝ‬خثَ‬
‫اه‪ٞ‬حٖٗ ‪َٛ‬ح‪ ٚ١‬حُٔٔظو‪َٛ ; ْ٤‬ح‪ ١‬حٌُ‪ ٖ٣‬أٗؼْ هللا ػِ‪ ٖٓ ْٜ٤‬حُ٘ز‪ٝ ٖ٤٤‬حُ‪ٜ‬ي‪٣‬و‪ٝ ٖ٤‬حُ٘‪ٜ‬يحء‬
‫ح‬
‫‪ٝ‬حُ‪ٜ‬خُل‪ٝ ٖ٤‬كٖٔ أ‪ُٝ‬جي ٍك‪٤‬وخ ‪ٝ‬كٔز٘خ هللا ‪ٗٝ‬ؼْ حُ‪ٝ َ٤ًٞ‬حُلٔي هلل ٍد حُؼخُٔ‪٠ِٛٝ ٖ٤‬‬
‫هللا ػِ‪٤ٓ ٠‬يٗخ ٓلٔي ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬آُ‪ٛٝ ٚ‬لز‪ ِْٓٝ ٚ‬طِٔ‪ٔ٤‬خ ًؼ‪َ٤‬ح‬

‫‪79‬‬

You might also like