Zvučnici

Podela
Konstrukcija
Princip rada
Karakteristike
Namena zvučnika
 Elektro-akustički pretvarač
 pretvara električnu energiju u akustičnu
 električne signale pretvara u zvučne talase

 Pretvaranje u dve faze

1. električna energija u mehaničku
2. mehanička energija u akustičku
 obrnut redosled od mikrofona
 posrednik je mehanička membrana
Norme za kvalitetnu
reprodukciju zvuka
 Prevodi električni signal u
vibracije membrane i na kraju
 stvara zvučne talase
 Reprodukovani zvuk treba da
bude što vernija kopija orginala
(bez izobličenja)
 ne sme unositi nove komponente
 (kolorisati) s frekvencijama koje
ne postoje u električnoj pobudi
Podela zvučnika
Električna Akustička
 Kako pretvara napon  Način sprege membrane sa
(električne oscilacije) sredinom u koju zvučnik zrači,
u vibracije membrane: zavisi od:
1. Elektromagnetni  karakteristika zvučnika
 načina ugrađivanja u kućište
2. Piezoelektrični
(kristalni) 1. Zvučnici sa direktnim
3. Elektrostatički zračenjem
(kondenzatorski) 2. Zvučnici sa levkom
4. Elektrodinamički 3. Zvučničke grupe
Kondenzatorski i kristalni
zvučnici
Elektrostatički zvučnik Piezoelektrični zvučnik
 Kondenzatorski zvučnik  Kristal pod naponom vibrira
 veliki pločasti kondenzator  inverzni piezoelektrični efekat
 Izvanredna mehanička  Male dimenzije
svojstva  Loš pretvarač
 tanak, veoma skup
 Primene
 visokotonci
 slušalice
 Zvučnici
Konstrukcija i princip rada
elektrodinamičkog
zvučnika
Konstrukcija
elektrodinamičkog zvučnika
 Delovi
dinamičkog
zvučnika
2-
4-

-3

1- -3
-9
6-
5- -7

8-
 2
7
7

8
4

1. Elastični podmetač po obodu korpe

2. Elastični rub membrane (vešanje)
3. Centrator (spider – pauk)
4. Kalem (pokretni kalem)
5. Provodnici (elastični)
6. Otvor za izjednačavanje pritiska
7. Membrana (sa zaštitnom kupolom)
8. Magnetni sklop (jezgro i polne ploče)
9. Korpa (činija)
Oblici membrane zvučnika
Poprečni presek:

 (a) Konusni i
(b) levkasti
(eksponencijalni)

 Kalotne membrane:
(a) konveksna,
(b) konkavna
Magnetni sklop zvučnika

 Zapremine magneta napravljenih od:

 Alnico V materijala, Ferita i Samarijum kobalta
se odnose kao 3,5 : 5,8 : 1 = Ah : 5Ah/3 : 2Ah/7
(za iste uslove u vazdušnom procepu)
Prednosti
elektrodinamičkog zvučnika
 Konstrukcija elektrodinamičkog zvučnika
 omogućava vrlo velike pomeraje kretnog sistema
 pri čemu se postižu velike snage zračenja
 Kod ostalih tipova pretvarača ovo nije slučaj
 npr. elektromagnetni ili elektrostatički
 jer kod njih veliki pomeraji dovode do
neprihvatljivih vrednosti izobličenja
 Dobra reprodukcija u celom audio opsegu
 mala izobličenja i bolji stepen iskorišćenja od drugih
 razne veličine i snage – nekoliko cm do više desetina cm
 Njegova primena u praksi
 višestruko prevazilazi sve ostale tipove zvučnika zajedno
 B l v  U

 Isti princip (obrnut smer) kao

kod elektrodinamičkog mikrofona
 Sila na provodnik u magnetnom polju F  B l  I
 pomera membranu brzinom v u pravcu ose zvučnika
 smer (napred-nazad) se menja sa naizmeničnom strujom I
 veća sila povećanjem magnetne indukcije B U
I
 duža žica (veće l) bi imala veći otpor R  manja I i manja F R
 deblja žica (manji otpor R) bi razmakla polove magneta  manja B
 stalni magneti se prave od specijalnih legura (što veće B)

Elektrodinamički zvučnik
 Zvučnici
Elektroakustičke karakteristike
elektrodinamičkog zvučnika
Elektroakustičke
karakteristike zvučnika
1. Faktor pretvaranja (odziv ili reprodukcija)
2. Efikasnost
3. Frekvencijska karakteristika
4. Karakteristika usmerenosti (direktivnosti)
5. Nazivna (nominalna) snaga
6. Stepen iskorišćenja
7. Izobličenja
8. Impedansa
1. Faktor pretvaranja
Reprodukcija (odziv) Indeks pretvaranja
p p
Tp ,U  G p ,U [dB]  20 log
U U
 Sposobnost zvučnika da  referenca za dB je
napon U pretvori u p zamišljeni zvučnik 1V-1Pa
 pokazuje koliko je zvučnik
 Na zvučnik se dovede dobar pretvarač
napon U na 1 kHz
 meri se zvučni pritisak p
na 1 m u smeru ose
 p1m
2. Efikasnost zvučnika Tp , Pe 
Pe
 Slično kao i odziv  U praksi se daje u dB
 umesto napona U2 p1m
posmatra se Pe  G p , Pe  20 log
električna snaga Z min U2 Z
 Meri se zvučni pritisak  nivo zvuka na 1m
na 1m (na 1kHz) pri pobudi od 1W, npr:
 Meri se u gluvoj sobi  Sensitivity: 97dB (1W,1m)
 predviđen je samo  SPL: 111dB (1W,1m)
direktni zvučni talas

Koristi se za proračun ozvučenja u

otvorenom prostoru na rastojanju r
Tp , Pe  Pe  p1m  pr m
3. Frekvencijska karakteristika

 Nivo odziva na pojedinim frekvencijama

 Vrednosti su normalizovane na vrednost
odziva na 1kHz (referentna vrednost 0dB)
 Pokazuje:
 kolebanja odziva zvučnika u odnosu na
referentnu vrednost na 1kHz
 širinu radnog područja zvučnika (-3dB)
Oscilovanje membrane
Na niskim frekvencijama Na višim frekvencijama
 f < fkrut  f > fkrut
 Treba da osciluje cela  Osciluju pojedini segmenti
površina membrane  treba da bude elastična
 treba da bude kruta
c 54,9
Ispod frekvencije fkrut f krut  
 2 ad ad
 svi delovi membrane se

pomeraju u istom smeru ad  a 
(u datom trenutku) 2
 membrana stvarno deluje
kao kruti klip
Teško je napraviti membranu
2a [cm] 40 15 5 2
koja produkuje sve frekvencije
fkrut[Hz] 275 733 2.200 5.500 sa istim kvalitetom.
Zvučni sistem
 Drajver niskih frekvencija
(Woofer)
 NF opseg od 20 Hz do 500 Hz
 prečnik od 15 do 40 cm
 najveće kućište
 Drajveri srednjih frekvencija
(Midrange)
 SF opseg od 200 Hz do 4 kHz
 prečnik od 5 do 15 cm
 kućište srednje veličine
 Drajveri visokih frekvencija
(Tweeter)
 VF opseg od 2 kHz do 20 kHz
 prečnik oko 2 cm
 najmanje kućište
Uloga skretnica
 Optimizacija performansi drajvera
 Obezbeđuje raspodelu signala po frekventnim
opsezima unutar zvučnika
 tri frekventna opsega zvuče kompaktno
 zbirna frekvencijska karakteristika je ravna

Skretnica 12 db/oct
4. Karakteristika direktivnosti
(usmerenosti zračenja)
  
T
 Definiše se kao i kod mikrofona
 prostorna karakteristika
T0
 Svi zvučnici su neusmereni na niskim frekvencijama
 svejedno je gde su i kako su okrenuti basovi
 dok su dimenzije manje od talasne dužine (npr. 100=3,5m)

 Na višim frekvencijama sužava se ugao zračenja

 zračenje postaje usmerenije (linije istog zvučnog pritiska)
 najveće zračenje je u pravcu normalnom na membranu
 referentna vrednost za zračenje u ostalim pravcima

 Direktivnost zavisi od frekvencije i dimenzija

5. Nazivna (nominalna) snaga
 Električna snaga koju zvučnik može da izdrži dva sata
 a da pri tom trajno ne promeni akustičke, mehaničke ili
električne karakteristike za više od 10%
(Power handling capacity-rated power)
 Snaga se izračunava kao količnik iz U eff2
kvadrata efektivne vrednosti napona Pe 
na priključcima zvučnika i impedanse Z Z
 merni signal je ružičasti šum, sa vršnim faktorom od 6 dB filtriran
filtrom drugog reda (nagib 12 dB/okt) u opsegu jedne dekade,
počev od donje granične frekvencije zvučnika
 prilikom merenja zvučnik je u slobodnom prostoru montiran tako
da je pravac kretanja membrane u horizontalnoj ravni
Još neke definicije snage
 Snaga kontinualnog programa predstavlja
 sposobnost zvučnika da sigurno reprodukuje normalni muzički ili
govorni signal (Continuous Program Power)
 ova snaga se definiše kao dva puta (3 dB) veća od nominalne snage
zvučnika određene po prethodnom postupku
 Vršna snaga je
 četiri puta (6 dB) veća od nominalne snage
 Snaga ograničena termički Pe(max)
 Snaga ograničena maksimalnim pomerajem kretnog
sistema Per
 U projektovanju ozvučenja ne treba ići na max snagu
 najbolje radi pri opterećenju 30-50% od max snage
 kvalitetnija ozvučenja idu na manju snagu

6. Stepen iskorišćenja
 Odnos dobijene akustičke
i uložene električne snage
 koristi se u proračunu
potrebne električne snage
(napajanja)
 važno pri ozvučavanju
zatvorenog prostora
 bitan nivo zvuka
(akustička snaga)
 nebitni odziv u smeru ose i
karakteristika usmerenosti
zračenja
Pa
  100%
Pe
 Zavisi od načina
ugradnje zvučnika
 Direktni emiter
 svega 1-3%
 neefikasan pretvarač
 Eksponencijalni levak
 smanjuje ugao zračenja
 povećava stepen
iskorišćenja i do 50%
Eksponencijalni levak
 Levak smanjuje Pa
Jr 
prostorni ugao zračenja zr 2
 kao što čovek stavi šake oko usta kad se dovikuje
 Pomoćno akustičko sredstvo
poboljšava stepen korisnog dejstva


 Primena Pa
  100%
 u mornarici Pe
 na stadionima
 na mitinzima
7. Izobličenja

 Zvučni signal nije verna slika električnog  i
U 2

 radi se o harmonijskim izobličenjima THD  i 2

 mere se drugi i treći harmonik U12

 Nije važna apsolutna vrednost pojedinih harmonika
 meri se razlika u nivou između osnovnog i
pojedinih viših harmonika
 razlici od 20dB odgovara izobličenje od 10%
 razlici od 40dB odgovara izobličenje od 1%
 Uzroci izobličenja
 Vezuju se za električnu snagu Pe
 naglo se uvećavaju kada se zvučnik preoptereti
 kalem izlazi iz homogenog magnetnog polja
 pri suviše velikoj pobudi (velike amplitude kretanja)

 Membrana nije centrirana savršeno

 treba da osciluje paralelno celom površinom
 Doplerov efekat na površini membrane
 na NF osciluje cela
 na VF proosciluju delovi
membrane
c 54,9
f  f krut  
2 ad ad
Visine procepa i kalema
a) Stepen iskorišćenja najveći,
linearnost mala
b) Mala masa kretnog sistema,
mali proizvod B·l,
veoma dobra linearnost
magnetnog polja
c) Veliki pomeraj membrane,
veća masa i
veća otpornost kalema,
manja efikasnost,
nesimetrično magnetno polje
Deformacije membrane
pri radu
 (a) Simetrične i
(b) Nesimetrične
rezonanse konusne
membrane

 “Lomljenje” membrane
na VF

c 54,9
f  f krut  
2 ad ad
8. Impedansa
 Podatak za pravilno priključenje na pojačavač
 daje ga proizvođač, može se izmeriti
 Niskoomski 4-8 (do 16) 
 Visokoomski 600-800  (npr. u TV)
 Zavisi od žice u namotajima
 ta impedansa sadrži otpornost Re i induktivnost Le
 zavisi od konstrukcije Z e  Re  j  Le
i frekvencije
Komponente impedanse
U
 Električna impedansa (kalem) Z e   Re  j  Le
 odnos električnog napona U i struje I u kalemu I
 sadrži otpornost žice Re i induktivnost kalema Le
(kalem nema kapacitivnu komponentu)
 dolazi do izražaja na VF

 Mehanička impedansa (membrana)

 odnos mehaničke sile F i brzine v membrane
 zavisi od mase membrane m i F 1
elastičnosti vešanja Cm i Rm Z m   Rm  j  m 
v j  Cm
 opterećuje zvučnik na NF
 u nju je preslikana i akustička 1
impedansa sa ekvivalentnim Z a  Ra  j  ma 
akustičkim parametrima j  Ca
Kako mehanička impedansa
opterećuje ekvivalentnu električnu
 Radni opseg se bira tamo gde je ravna k-ka
rezonantna frekvencija 1
 f rez 
zavisi od svih delova impedanse 2 m  Cm
 dominantno od mase membrane m i meh. elastičnosti
 Sila koja pokreće membranu F  B  l  I
 Napon na krajevima kalema U  B  l  v
koji se kreće u magnetnom polju
 Mehanička impedansa se preslikava
recipročno u električnu U B  l  v (B  l )2 (B  l )2
Ze    
I F F Zm
B l v
Impedanse neugrađenog
elektrodinamičkog zvučnika

frez
U eff2
Daje se: nominalna i minimalna vrednost impedanse Pe 
i otprnost kalema zvučnika Z min
Frekvencijska zavisnost
ukupne impedanse
 Impedansu čini električna Ze i u nju preslikana
mehanička impedansa Zm (obuhvata i akustičku Za)
 Na DC sve se svodi na Re kalema (deklarisanih 4)
 Ispod mehaničke rezonanse dominira Cm
 kapacitivno Zm opterećuje Ze kao induktivno (raste sa f )
 Na mehaničkoj rezonansi Zm je minimalno
 minimum Zm znači maksimum Ze
 Iznad mehaničke rezonanse dominira masa m
 induktivno Zm opterećuje Ze kao kapacitivno (opada sa f )
 Iznad frekvencija gde dominira Zm je radni opseg
 Na visokim frekvencijama dominira Le kalema
Zračenje membrane
 Kada membrana zrači u slobodan prostor
 zrači kao akustički dipol
 neželjene pozitivne i negativne superpozicije
 zavise od talasne dužine i udaljenosti mikrofona
 Suzbija se ugradnjom membrane
 ugradnja u (veliku) pregradu (npr. zid)
 potrebna površina više m2
 ugradnja u otvorenu kutiju
 potrebna zapremina više m3
 ugradnja u zatvorenu kutiju
 razdvaja zračenje dve strane
Ugradnja membrane
u zvučnu kutiju
 Zvučna kutija
 objedinjuje sve elemente zvučnika
 presudna za kvalitet reprodukcije zvuka
 Zračenje u kutiji
 apsorbuje se apsorpcionim materijalom
 smanjuje problem unutrašnjih rezonansi
 Krutost sabijanja zvuka (Ca)
 smanjuje elastičnost vešanja membrane (Cm)
 povećava rezonantnu frekvenciju
 povećanje zapremine kutije smanjuje problem
Suženje radnog opsega zbog
ugradnje membrane u kutiju
 Akustička elastičnost kutije Ca
1
(krutost sabijanja zvuka) f rez 
 menja karakter impedanse zračenja 2 Leq  Ceq
 pojavljuje se Ca na red sa Cm – snižava Cekv
 povećava mehaničku rezonansu 2 puta
 sužava radni opseg u pravcu niskih frekvencija
 to se kompenzuje sa tzv. bas-refleks otvorom
Bas-refleks
 U eq. el. šemi se ak. masa otvora ma javlja u
paraleli sa akustičkom impedansom (Ca i Zaz)
 VF ne prolaze kroz   ma
 nema promena na VF zbog otvora
1
 na NF reaktansa otvora   ma kratko vezuje
  Ca
 eliminiše uticaj ugradnje u kutiju (Ca)
 kroz otvor korisna superpozicija bas tonova
 otvor može biti i sa strane i kao lavirint
 Proširuje se radni opseg na NF
Frekvencijeke karakteristike
zračećih elemenata
 Frekvencijeke karakteristike zračećih elemenata
tipičnog bas refleks zvučničkog sistema:
a) bas-refleks kanal
b) membrana
c) kompletan sistem
 Zvučnici
Zvučnički sistemi sa
direktnim zračenjem
Zvučnički sistemi sa
direktnim zračenjem
 Membrana i drugi zračeći elementi
(bas-refleks kanal, pasivni radijator itd.)
 prenose akustičku energiju direktno u prostor
 bez bilo kakvih prilagođivača akustičke impedanse
Zvučnički sistemi
Zvučnička kombiacija Zvučničke grupe
(ili zvučnički sistem)  Složeniji zvučnički sistemi

 Zvučnik zajedno sa  U svome sastavu imaju

elementom u koji je  više zvučnika i
ugrađen radi poboljšanja  određene elektronske
karakteristika zračenja sklopove kao što su:
 ploča  skretnice
 oslabljivači i korektori
 kutija
 zaštitna kola itd.
 levak
Zvučnički sistemi sa
direktnim zračenjem
Tipovi zvučnih kutija
1. Kompresione kutije (zatvorene)
2. Bas-refleks kutije
3. Sa spregnutim
Da bi se rešio problem neželjenih4 super-
komorama poniranja zvučnih talasa nastalih
na suprotnim stranama membrane,
4. Lavirint kutije zvučnike ugrađujemo u velike pregrade
(npr. plafon ili zid), ili u zvučne kutije.
5. Pasivni radijator
6. Izobarična kutija
Kompresione
zvučne kutije
 Najstarije i najjednostavnije za izradu
 Drajver na jednoj strani hermetički zatvorene kutije
 Unutrašnjost obložena materijalom za apsorpciju zvuka
 prigušuje rezonanse u prostiranju VF zvuka u kutiji
 vata, staklena vuna, sunđer
Uticaj veličine zatvorene kutije
na donju graničnu frekvenciju
 Problemi kompres. kutija  Povećanje zapremine
 vazduh u kutiji otežava  povećava stišljivost vazduha
oscilovanje membrane  veća elastičnost membrane
 smanjuje elastičnost membrane  bolja reprodukcija NF
 povećava mehaničku rezonancu  veći stepen iskorišćenja
 sužava radni opseg na NF
 smanjuje stepen iskorišćenja
Bas-refleks
zvučne kutije
 Iskorišćavaju i zvuk  Uticaj otvora   ma
emitovan sa zadnje  na VF ne kvari ništa
strane drajvera  na NF eliminiše uticaj
zapremine kutije
 Imaju otvor
 Mehanička rezonansa
 sa ili bez dodatne cevi
 elastičnost vazduha u kutiji
 proračunati dužinu  masa vazduha u cevi
 da se ne ponište
1
 zračenja f meh 
2 ma  Ca
NF :  ma  1  Ca
VF :  ma  1  Ca
Poređenje sistema
sa bas-refleks i zatvorenom kutijom
Sa zatvorenom kutijom
 Jednostavniji
 za proračun
 za izvedbu
 Bolja tranzijentna
karakteristiku
 Prenosna funkcija 2. reda
 brzina porasta
na NF je 12 dB/oct
Sa bas-refleks kutijom
 Veći stepen iskorišćenja
(za 3,9/2 ili 2,9 dB)
 pri istoj zapremini kutije
i donjoj graničnoj frekvenciji
 Manja kutija
 za isti stepen iskorišćenja i
donju graničnu frekvenciju
 Nižu donju graničnu frekvenciju
 za istu veličinu kutije i
stepen iskorišćenja sistema
 Veća akustička snagu ograni-
čena pomerajem (za 5,5 dB)
 Prenosne funkcije su 4. reda
 brzina porasta na NF je 24 dB/oct
 Zvučna kutija sa
spregnutim komorama
 Zvučnik (drajver) služi kao frekv. k-ka 4. reda (24 dB/okt)
sprega između dve komore
 zrači iz zadnje u prednju komoru
 Prednja komora sa bas-refleks otvorom
 određuje gornju graničnu frekvenciju
 Zadnja komora je obično kompresiona
frekv. k-ka 4. reda (24 dB/okt)
 određuje donju graničnu frekvenciju
 može da ima bas-refleks otvor ka spolja
ili ka prednjoj komori
 česta primena za automobile

 Komplikovana za proračun i izradu

 kvalitetan zvuk sa jeftinijim drajverima frekv. k-ka 6. reda (36 dB/okt)
Lavirint (Transmission Line)
zvučne kutije
 Još jedna varijanta bas-refleks kutije
 umesto cevi koristi se i niz pregrada
 veštački povećana dubina kutije
 Radi na principu tzv. talasovoda (sabira izlaze u fazi)
 umanjuje probleme rezonantnih učestanosti
 pegla karakteristiku usmerenosti (daje čist, neobojen zvuk)
 Komplikovanije za izradu
 Za pravilno konstruisanje
 važan izbor drajvera
 gustina i vrsta
materijala koji
popunjava
talasovod
Sistemi sa
pasivnim radijatorom
 Bas-refleks sistemi su ekonomičniji
 Pasivni radijator je kompaktniji
 mogu se fizički realizovati u
mnogim slučajevima kada bas
-refleks sistemi ne mogu:
 sistemi male zapremine kutije i
niske donje granične frekvencije
 ako treba velika akustička snaga
 manje osetljivi na subsonične
frekvencije od bas-refleksa
Izobarična zvučna kutija
 Prilično specijalizovan tip
 Postoje dva načina izgradnje: A i B
 Radi po principu sinhronog pokretanja dve
membrane koje se sada ponašaju kao jedna
 Membrane "pomažu" jedna drugoj i stvarno se
ponašaju kao jedan veliki drajver
 Manje dimenzije kutije
 Mana: mid-bass
Rezime izgradnje zvučnih kutija
 Spolja čvrste stranice
 medijapan, iverica, šter- ili panel-ploča, koža, plastika
 metal samo za spoljnja ojačanja (npr. ćoškovi)
 sklapanje pomoću lepka i šrafova
 Iznutra se tapacira
 oblaže apsorpcionim materijalima
 staklena vuna, vata, specijalni sunđeri i tekstil
 postaviti na rešetku od letvica 1 cm od stranica kutije
 Hermetičko zatvaranje pomoću gita i silikona
 prilikom sušenja da ne oštete membranu i vešanje
 Zvučnici
Zvučnici sa levkom
Zvučnik sa
eksponencijalnim levkom
 Presek zvučnika sa  Za reprodukciju NF
eksp. levkom: sl. а)  treba veća membana
 levak sam po sebi ne  dužina valjka postaje
dodaje zvuku snagu prevelika pa se on
 poboljšava koeficijent savija 1 ili 2 puta (б, в)
korisnog dejstva  Zvučnik sa savijenim
levkom je na sl. г)
Ozvučavanje otvorenog
prostora zvučnikom sa levkom
 Zvučnik sa levkom za ozvučavanje otvorenih
prostora (parkovi, šetališta, sportski tereni)
 na vrhu je horiznotalno montiran zvučnik
za niske i srednje učestanosti (1)
 pomoću dva levka (2,3) ostvareno
je zračenje u svim pravcima
u horizontalnoj ravni
 nekoliko zvučnika za reprodukciju
tonova visokih učestanosti
montirano je u donjem delu (4)
 Zvučnici
Drajveri i skretnice
Dubokotonac
(woofer drajver)
 Ima dosta veliko kućište
 Osobine:
 srednja osetljivost
 membrana
 ravna i konusno oblikovana
 velikog prečnika
 od aluminijuma
Visokotonac
(tweeter drajver)
 Ima malo kućište
 Vrste
 kalotni
 trakasti
 klasični
 Montiranje
 ne moraju biti ugrađeni
ni u kakvu kutiju
Srednjetonac
(midrange drajver)
 Ima kućište srednje veličine
 Vrste
 klasični
 podseća na woofer
 imaju komoru
 membrana se može videti i sa zadnje strane
 kalotni
 četvrtasti ili okrugli
 ima poluloptasto ispupčenje
 zatvoren sa zadnje strane
gde se nalazi magnet
Širokopojasni
(full-range drajver)
 Osobine
 sam reprodukuje veći deo audio opsega
 nema potrebe za skretnicom
 ugrađuju se u „lavirint“ kutije
 Kombinuje se sa wooferom
(Frekvencijske)
skretnice
 Drajveri mogu biti oštećeni jakim
audio signalima iz drugih opsega
 između drajvera i pojačala postavljamo
frekvencijsku skretnicu
 Na odgovarajuće drajvere se propuštaju
audio signali određenih opsega učestanosti
 pasivni zvučni NF i/ili VF filtri
 Elektronski sklop sačinjen 1od:
 otpornika Z  R  jL  jC
 kalema
 kondenzatora Skretnica prvog reda
 Zvučnici
Zvučničke grupe
i zvučni stubovi
Zvučničke grupe
 Dva ili više identičnih zvučnika
 pravilno raspoređenih
 na što manjim međusobnim rastojanjima

 Koeficijent iskorišćenja Pa ( N ) N 2  Pa
 N     N 
 Snaga zračenja grupe Pe N  N  Pe
 znatno pojačano zračenje na NF, ali ne i na VF
Zvučni stub
 Više zvučnika u vertikalnom nizu (prilagođenih po fazi)
 znatno veća snaga (nešto veća potrošnja)
 Potrebni za ozvučavanje velikog (otvorenog) prostora
 zvučna energija usmerena ka slušaocima
Opadanje nivoa zvuka sa
udaljavanjem od izvora
Zvučnik Zvučni stub
 Tačkasti izvor  Niz izvora
 intenzitet opada sa  sporije
kvadratom rastojanja opada sa
rastojanjem
Usmerenost
zvučnih stubova
 Horizontalna komponenta
(auditorijum)
 standardnog oblika
 Vertikalna komponenta
 sužen ugao zračenja
 manje nekorisnog zračenja
(gore i dole)
 Usmjerenost raste sa
porastom frekvencije
 Minimalno zračenje sa strane
 dobro mesto za mikrofone
(izbegava se mikrofonija)
 Potrebno planirati ugao
Prav linijski izvor
Lučni linijski izvor
„J“ linijski izvor
Progresivni (spiralni)
linijski izvor
Ugao između dva susedna
elementa menja se za iznos
definisan izazom:

 n  n  1

Zakretanjem zvučnika
u odnosu na druge za
mali ugao može se
smanjiti prevelika
usmerenost na višim
frekvenijama.
Zvučničke grupe:
Linijski izvori (prav, lučni, J)
Zvučničke grupe
Linijski izvori - primeri
JBL VT4889

Detalji
ispod
maske
Zvučničke grupe
Linijski izvori - primeri
Renkus-Heinz
PN102/LA
PNX102/LA
Zvučničke grupe
Linijski izvori - primeri

Meyer Sound MIL O

Tipična postavka reka sa pojača-

vačima snage za 16+8 sistem
(8 zvučnika plus 4 subwoofera)
Line array
sistemi
 Složena forma
zvučničkih sistema
 postavljenih duž
zakrivljene linije
 Koriste posebne procesore
 mogu se donekle kontrolisati oblici usmerenosti sistema,
bez fizičkih
intervencija
Zvučnici
Audio monitori
Studijski monitori
 Specijalni zvučnici za studijsku produkciju muzike
 Nije cilj da zvuče lepo, nego čisto i precizno
 za razliku od Hi-Fi zvučnika koji "boje" zvuk tako što u
odgovarajućoj meri dodaju niske i visoke tonove
 Specifično konstruisani da prikazuju zvuk što tačnije
 baš onako kako je zvuk snimljen (krucijalno u audio
produkciji)
 Obezbeđuju jasniji stereo zvuk
 čak ni slušalice u nekim momentima ne mogu to da postignu
 Omogućuje da se primete i najsitnije nepravilnosti
 kako bi ih uklonili u produkciji
 Omogućuju da se kreira zadovoljavajući zvuk
 na najširem spektru sistema za reproduciju zvuka
 pored kvalitetnih monitora u studiju imaju i skromnije monitore
Monitorski zvučnici
 Najkvalitetniji u gami zvučnika
 slušalac je uvek u pravcu ose
 gde se traži maksimalan kvalitet
 to je drugačiji zahtev od zvučnika za ozvučenje
 isti (elektrodinamički) princip rada, ali kvalitetniji materijali
(npr. membrana od kevlara karbonskih vlakana)
 kutije obino sa dva zvučnika (visokotonac i niskotonac)
 Npr. Equqtor Q-Series ima VF centriran sa NF
 bolja stereo slika
 Koriste se i skromniji zvučnici
 monitoring produkcije za kućne uslove slušanja
 koriste se i mali zvučnici suženog fr. opsega
 monitoring audio snimaka za RTV difuziju
Equator Q-Series
Postavka monitora u studiju
 Jednakostranični trougao (u visini ušiju)
 Odgovarajući odnos veličina sobe / prečnik membrane
 Akustična obrada sobe (minimizovati refleksije)
Audio monitori za izvođače
 Primene van studija
 koriste iz izvođači u nastupima uživo
 da jasno čuje sebe i ostatak benda
 posebno su korisni kada se pored električnih
instrumenata korise akustični
 Zvučnici
 usmereni prema izvođaču
kome su namenjeni
 Slušalice
 koriste ih pevači koji se kreću po sceni
Monitoring sistemi za izvođače
Proizvođači studijskih
monitora
Behringer
JBL 4307
 Behringer Truth B1031A KRK Rokit 8 STUDOMONITOR

 KRK
 JBL
 ADAM
 Equator
 YAMAHA
 M-AUDIO Za izbor je važno:
• za koju vrstu muzike
• NF i VF reprodukcija
• u kakvoj prostoriji će se
koristiti i kako postaviti
 Zvučnici
PC zvučnici i drugi
Zvučnici za kompjuter
 Computer Speakers ili Multimedia Speakers
 imaju pojačalo integrisano unutar zvučnika
 mogu se direktno spojiti na priključak zvučne kartice
 PC speaker
 mali zvučnik unutar kućišta kompjutera
 spojen je na matičnu ploču
 naziva se još i PC beeper
 ispušta samo jedan ton (beep)
 služi za upozorenja PC sistema
 Princip rada
 vibrirajuća membrana i
magnet u zvučniku
 zvučna kartica u kompjuteru
Vrste zvučnika
 Stoni i podni zvučnici
 Zvučnici koji se ugrađuju u plafon
 Zvučnički sistemi (2.1, 5.1, 7.1)
 Bežični zvučnici
 USB zvučnici
Razni
zvučnici
Višekanalni formati
reprodukcije zvuka
Stereofonija i okružujući zvuk
Koncept stereofonije
 Slušajući sa oba uha čovek:
 određuje pravac i smer gde se nalazi izvor zvuka
 na osnovu razlika u jačini i fazi zvuka u oba uha
 Grčki: stereo = prostor, fon = zvuk
 Stereofonska reprodukcija dočarava prostornu sliku
 snimanje, prenos i reprodukcija u stereo tehnici
 Razlikuje se intenzitet zvuka iz levog (L) i desnog (D) kanala
 L zvučnik emituje jače zvuke iz izvora koji su bili bliže L mikrofonu
 zvuci iz izvora na sredini reprodukuju se istim intenzitetom
 slušalac čuje imaginarni izvor između L i D zvučnika (iluzija)
Mono tehnika reprodukcije
 Ne čuje se razlika u
položaju izvora zvuka
 svi zvuci dolaze iz
jedne tačke
 Zvuk se razlikuje po:
 visini
 boji i
 intenzitetu
AB sistem
stereofonskog snimanja
 Dva ista mikrofona na
rastojanju 1,5 - 2 m
 karakteristike usmerenosti:
kružne ili (jednako) usmerene
 Zvuci iz jednog izvora stižu
različito do 2 mikrofona
 razlika u intenzitetu snimka na
2 kanala daje prostornu sliku
 Mana
 ako je razlika vremena velika
gubi se osećaj prostornosti
XY sistem
stereofonskog snimanja
 Prevazilazi problem vremenskih razlika AB sistema
 Mikrofonske kapisle smeštene u isto kućište
 jedna iznad druge – koincidentni stereo mikrofon
 iste usmerene karakteristike (u obliku osmice ili bubrega)
 međusobno pod uglom 900
MS sistem
stereofonskog snimanja
 Sastoji se od dva mikrofona sa različitim
karakteristikama usmerenosti
 jedan mikrofon (M) ima kružnu k-ku
 snima L+D kanal (mono)
 drugi mikrofon (S) ima osmičastu karakteristiku
 snima L-D kanal
 njihov zbir je 2L,
 a razlika 2D kanal
Reprodukcija stereo zvuka
 Najizrazitiji stereoefekat
 b = (1-1,5) a
  = 300-450
 Zvučnike ne treba stavljati
u same uglove
 bili bi preistaknuti basovi
 Membrane da budu u fazi
 provera pomoću baterije
 membrane se pomere na
istu stranu
 ako nije izvršeno faziranje
 gubi se u NF opsegu
 Zvučnici
Okružujući zvuk
(surround)
Pojava okružujućeg zvuka
 Prvi pokušaji sedamdesetih godina XX veka
 Pojava kvadrofonije: četiri stereofonska kanala
 zvučnici raspoređeni u temenima kvadrata
 slušalac u centru kvadrata
 Potrebe filma i TV
 reprodukcija slike sa
prostornim dimenzijama zvuka
 Signali surround kanala prenose se
sa suženim frekvencijskim opsegom
(20-120 Hz)
 to nije prihvatljivo za glavne stereo kanale
 subjektivno je prihvatljivo za signale koji nose
samo informacije iz ambijenta
Višekanalni formati
reprodukcije zvuka

 Komponente zvučne slike koje nose informaciju samo o

akustičkom ambijentu ne prenose se stereo sistemom
5.1 sistem
7.1 sistem
7.1 i 7.2 sistem
7.1 Raspored zvučnika 7.2 sistem za raspoređivanje
3-D zvuk
Slušalice
Konstrukcija
Karakteristike
Princip rada
Namena slušalica
 Par malih zvučnika koji se nalazi
blizu uha ili u samom ušnom kanalu
 Pretvara elektr. u akust. energiju
 isti principi kao i zvučnik
 Razlike u obliku i konstrukciji
 proizvodi daleko manju akustičku snagu
 ozvučava nekoliko cm3 (ušna školjka i slušni kanal)
 zvučnik ozvučava više desetina ili stotina m3 prostora
 Razlika u slušanju sa zvučnika i slušalica
 Da li je zvuk obojen prostorijom
u kojoj slušamo?
Primene slušalica
 Najšira u telefoniji
 U održavanju radio veza
 U RTV i pri snimanju zvuka
 Studijska i live izvođenja
 Za reprodukciju stereo muzike
Istorijat i usavršavanje
 U želji da se zvučnici smanje
i sa ramena prebace na glavu
 Nathaniel Baldwin počeo je da
proizvodi prve slušalice za
američku mornaricu
 prototip iz 1910. (opasne)
 Neki od ranijih
pokušaja:
Neki od prvih modela na tržištu
Bayerdynamic DT48 iz 1937. AKG slušalice iz 1949.
 prve dinamičke slušalice  model 120
Prve stereo i
prve elektro-statičke slušalice
John C. Koss SP-3 iz 1958. Koss ESP-6 iz 1968.
 Prve stereo slušalice  Prve elektrostatičke slušalice
 teške 1kg
Noviji modeli KOSS i AKG
slušalica
Ključni momenti za razvoj slušalica

1979: Sony-ev Walkman

2000: Bose: tihe slušalice
1997: Slušalice oko vrata
2008: Beats linija: s basom
2001: Apple-ov Ipod
- bele slušalice u ušima
Slušalice
danas
Podela slušalica prema obliku

 Cirkumaural  Supra-aural
(okoloušne) (naušne)

 Ear-buds  In-ear monitors

(bubice) (uušne)

 Headsets  Telefonske
slušalice
Elektromagnetne slušalice
 Primenjuje se i usavršava od 1878. g. (Bel)
 Membrana je od savitljivog feromagnetnog materijala
 na stalni magnet namotana žica (provodnik)
 superpozicija magnetnog fluksa privlači membranu
 Namotaji su od bakarne žice
 niskoomske – desetine oma
 visokoomske – kiloomi
 Električna snaga desetak mW
 Koeficijent efikasnosti oko 0,1%
 Frekvencijski opseg 200-3,5kHz
 zadovoljava potrebe za telefoniju
Kristalne slušalice
 Minijaturni kristalni zvučnik
 mala membrana
 Pod dejstvom napona osciluje
bimorfna kristalna ćelija
 oscilacije prenosi na membranu
 Manja izobličenja od
elektromagnetnih slušalica
 Impedansa je kapacitivnog
karaktera 10-20 k
 ne provodi DC pa se vezuje
uz prigušnicu ili bar otpornik
Elektrostatičke slušalice
 Na elektrode dolazi električni signal (el. polje)
 U zavisnosti od polariteta
 membrana se približava
jednoj ili drugoj elektrodi
 Pomeraji membrane
izazivaju oscilovanje
čestica vazduha
koje prolazi kroz rešetke
 stvarajući zvučni talas
 Frekvencijski odziv > 20kHz
Slušalice sa balansiranim
jezgrom
 Sastoje se od elastično
prikačenog pokretnog
magnetnog oklopa
 može da se kreće u
polju stalnog magneta
 Kada struja teče kroz kalem
 namagnetisaće ga i naterati
da se kreće u neku od strana
 Tako će i membrana oscilovati
i generisati zvučni talas
 Primena u proizvodnji slušnih aparata
Elektrodinamičke slušalice
 Minijaturni elektrodinamički zvučnik
 nepokretni stalni magnet (ferit)
 pokretni kalem i
 membrana (lagana, čvrsta)
 Mekani jastučići na kućištu
 izoluju od spoljne buke
 Kvalitet reprodukcije
 ne zaostaju za najboiljim zvučnicima
 frekvencijski opseg 30Hz do 20kHz
 reprodukcija basova se kvari ako jastučići ne naležu
Vrste konektora
 2.5 mm mono (TS)
 3.5 mm mono (TS)
 3.5 mm stereo (TRS)
 6.35 mm stereo (TRS)

 Skraćenice:
 T – Tip (vrh)
 R – Ring (prsten)
 S – Sleeve (rukav)
Dobre i loše strane slušalica
Dobre Loše
 Privatnost  Smrtni ishodi
 pri razgovorima ili u saobraćaju
slušanju muzike  Oštećenje ili
 Ne ometamo druge potpuni
osobe gubitak
 Olakšava komunikaciju u sluha
call centrima ili video
igrama
 Handsfree itd.
Primeri slušalica