Thomas Kuhn

Thomas Kuhn (1922-1996)

Ο Kuhn γεννιέται στην Αμερική και το 1940 ξεκινάει σπουδές φυσικής, 1941 οι ΗΠΑ
μπαίνουν στον πόλεμο. Εξαιτίας του πτυχίου φυσικής που έχει τον προσλαμβάνουν σε ένα
εργαστήριο για μετρήσεις ραντάρ ενώ λίγο αργότερα βρίσκεται στην Αγγλία και την Γαλλία,
προτού ακόμα τελειώσει ο πόλεμος. Όπως αναφέρει και ο ίδιος πολλοί συμφοιτητές του
δούλεψαν στα εργαστήρια του Los Alamos (κατασκευή ατομικής βόμβας, «η φυσική που
αμάρτησε»). Ενώ όμως συνέχιζε τις μεταπτυχιακές του σπουδές, τον ενδιέφεραν φιλοσοφικά
ζητήματα που αφορούν την επιστήμη, και πίστευε ότι διαβάζοντας κείμενα των ίδιων των
επιστημόνων, θα μπορούσε να καταλάβει τι είχαν στο μυαλό τους. Κι ενώ λοιπόν συγγράφει τη
διδακτορική του διατριβή, ξεκινάει να κάνει μαθήματα φιλοσοφίας, ενώ αυτό που πραγματικά
ήθελε, ήταν να ξεκινήσει με την ιστορία των επιστημών, να την μάθει καλά και στη συνέχεια να
κάνει φιλοσοφία. Λίγο καιρό πριν ξεκινήσει τα μαθήματα, οι Αμερικανοί είχαν ήδη ρίξει της δύο
ατομικές βόμβες, ένα γεγονός που σίγουρα στιγμάτισε την επιστημονική κοινότητα αλλά και
ολόκληρο τον κόσμο.

Επιστημονικός Ιστορικισμός του Kuhn

Η υποχώρηση του θετικιστικού ρεύματος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο έργο του Thomas
Kuhn. Η έρευνα του που επιστεγάστηκε το 1962 Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων
στρέφεται στην ανάλυση:
1) της δομής των επιστημονικών θεωριών
2) των επαναστατικών τρόπων της αλλαγής και διαδοχής των θεωριών αυτών.

Η “ιστορικίστικη στροφή” στην επιστημολογία, ενάντια στον θετικισμό και στον Popper.
Έτσι χαρακτηρίζεται η προσέγγιση της φιλοσοφίας της επιστήμης που δίνει τον πρωταγωνιστικό
ρόλο στην έρευνα και ανάλυση των ιστορικών γεγονότων. Πολλά από τα σύγχρονα φιλοσοφικά-
επιστημολογικά ρεύματα, όπως οι διάφορες γλωσσολογικές, ρεαλιστικές, πραγματιστικές και
φυσιοκρατικές επιστημολογικές προσεγγίσεις, οφείλονται στο έργο του, ενώ ο ίδιος άνοιξε και
τον δρόμο για την ανάπτυξη των κοινωνικών μελετών της επιστήμης.

1
 Thomas Kuhn

Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ (1962)

Η έκδοση του βιβλίου αυτού το 1962, αποτελεί σημείο καμπής και έχει ως αποτέλεσμα τη
δημιουργία του νέου επιστημολογικού ρεύματος. Η κατάσταση κρίσης που δημιουργήθηκε
μετέβαλε όλη την εικόνα που είχε έως τότε η φιλοσοφία και ιστορία των επιστημών, μέχρι τα
τέλη του 60.

Τί προδίδει ο τίτλος του βιβλίου;

Κατ' αρχήν το ενδιαφέρον του συγγραφέα για την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα
και το πέρασμα από τον κλειστό Αριστοτελικό και μεσαιωνικό κόσμο, στο ανοιχτό σύμπαν του
Κοπέρνικου του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα.
Και διαβάζοντας τα Φυσικά του Αριστοτέλη, αναγνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι
ανάγνωσης του κειμένου. Δεν πρέπει να πραγματοποιείται αναχρονιστικά, να γίνεται η σύγκριση
με τα δικά μας κριτήρια προκειμένου να ταιριάξει με τη δική μας πλέον αντίληψη. Σύμφωνα με
τον Kuhn, σε κάθε εποχή (ή και πολιτισμό) αλλάζει ο τρόπος που βλέπουμε και
αντιλαμβανόμαστε τη φύση και τον κόσμο γύρω μας. Και κάθε εποχή έχει αυτόνομο σύστημα με
τις δικές του αξίες, μεθόδους, τρόπου σκέψεις, πρακτικές κτλ.
Το βιβλίο μοιάζει πιο πολύ ιστορικό και γι’ αυτό το λόγο το κατηγορούν για ασάφεια στην
ορολογία και κάποια ασυνέπεια, έλλειψη αυστηρής δομής. ή απουσία καθαρά φιλοσοφικών
αναφορών. Παρόλα αυτά το κείμενο αυτό θα προκαλέσει αναταράξεις και στους δύο κλάδους,
ενώ ο ίδιος ο Kuhn μετά το έργο αυτό θα ασχοληθεί με την φιλοσοφική θεμελίωση του έργου
του και των όρων και εννοιών που εισήγαγε. Όμως το κείμενο αυτό γίνεται αποδεκτό από την
κοινότητα, προκαλεί συζητήσεις και αποτελεί το κείμενο μανιφέστο για την σύγχρονη ιστορία
και φιλοσοφία των επιστημών. Γι’ αυτό και παράλληλα με τις ιστορικές του έρευνες, συνεχίζει
τη διασάφηση εννοιών.
Το κεντρικό σημείο της διαμάχης, είναι η φύση και η εξέλιξη των επιστημονικών θεωριών.
Σύμφωνα με το νέο φιλοσοφικό ρεύμα, η θετικιστική εικόνα είναι διαστρεβλωτική, ανεπαρκής
και παραπλανητική, ενώ αγνοεί την αληθινή πρακτική των επιστημόνων και τα πορίσματα της
ιστορικής έρευνας, αγνοώντας-αδιαφορώντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του
ερευνητή. Η ίδια η ιστορία της επιστήμης εξάλλου, δείχνει ότι σημαντικότερες ανακαλύψεις δεν
ήταν απλές ερμηνείες νέων εμπειρικών δεδομένων, αλλά ότι η δημιουργική θεωρία είναι σε θέση
να ξεπεράσει τα διαθέσιμα εμπειρικά στοιχεία.

2
 Thomas Kuhn

Επιπλέον γίνεται φανερό πως η επιστήμη και η ορθολογικότητα δεν αποτελούν ένα θαύμα,
μια σκέψη έξω από την κοινωνία μας, τον πολιτισμό μας, αλλά συγγενεύουν με κοινωνικά-
πολιτισμικά στοιχεία. Οι επιστημονικές θεωρίες, όπως κάθε άλλο ανθρώπινο κατασκεύασμα
είναι ιστορικές οντότητες, ιστορικά διαμορφωμένες, με γέννηση, ακμή και τέλος, και με
συμμετοχή όχι μόνο στην αλήθεια αλλά και στο λάθος.
Η εξέλιξη επομένως της επιστήμης δεν είναι μια ομαλή, γραμμική συσωρευτική διαδικασία,
αλλά ένα πιο σύνθετο φαινόμενο, με περιόδους συνέχειας και ασυνέχειας, με ριζικές
αναθεωρήσεις και βαθιά ρήγματα.

Έννοιες και ορολογία

1) Επιστημονική κοινότητα: ίδια γλώσσα, ίδια οπτική και σχετική απομόνωση σε σχέση με
τον γύρω κόσμο. Δεν τον ενδιαφέρουν τα πρόσωπα, οι ήρωες, αλλά η κοινότητα των
επιστημόνων, η συλλογική μορφή του επιστημονικού φαινόμενου. Επίσης αποτελεί μια
κοινότητα, όπως και οι θρησκευτικές, καλλιτεχνικές, φιλοσοφικές κοινότητες. Η σύνδεση του
«Παραδείγματος» με την «κοινότητα των επιστημόνων», αλλά κι οι ενδεχόμενες μεταφυσικές
προεκτάσεις, οδήγησαν κάποιους να παραλληλίσουν την έννοια αυτή με τη χρήση της έννοιας
της κουλτούρας (πολιτισμού) από τους ανθρωπολόγους. Όμως μέσω αυτής της έννοιας του
Παραδείγματος ο Kuhn ορίζει την βασική κοινωνιολογική μονάδα της επιστημολογίας του, που
είναι η επιστημονική κοινότητα, δηλαδή, η κλειστή ομάδα επιστημόνων που ασπάζονται το ίδιο
Παράδειγμα. Όπως έχει αλλού παρατηρηθεί, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα κυκλικότητα στους
ορισμούς Παραδείγματος και επιστημονικής κοινότητας με την έννοια ότι οι δυο αυτές έννοιες
έχουν νόημα μόνο εφόσον δημιουργούνται ταυτόχρονα και αλληλεξαρτώνται. Κάτι τέτοιο
σημαίνει πως την επιστήμη την δημιουργεί τελικά η επιστημονική κοινότητα.
Με λίγα λόγια δίνει έμφαση στην κατασκευή (κι όχι στην ανακάλυψη) από μεριάς
επιστημόνων του αντικειμένου της δουλειάς τους. Κι αυτό μέσω προσωπικών πεποιθήσεων,
κοινωνικής δικαιολόγησης και μηχανισμών επίτευξης κοινής συναίνεσης με διάλογο και
συνεργασία. Έτσι μπορούμε να δούμε την επιστήμη σαν μια ανθρώπινη κατασκευή ή
δημιουργία, που σαν τέτοια παίρνει τις διαστάσεις ενός κοινωνικο-πολιτιστικού φαινομένου.
Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι πως η επιστημονική εξέλιξη είναι δυνατόν να επηρεάζεται από
παράγοντες εξωτερικούς, όπως οι πεποιθήσεις των ανθρώπων, οι πολιτικές και κοινωνικές
συνθήκες.

3
 Thomas Kuhn

2) Παράδειγμα: σύνολο πεποιθήσεων, αναγνωρισμένων αξιών και τεχνικών. Ίσως η

θεμελιώδης και πιο πολυσυζητημένη έννοια είναι η έννοια του «Παραδείγματος». Το πρόβλημα
όμως με την έννοια αυτή είναι ότι δεν είναι πλήρως διασαφηνισμένη (έχουν μετρηθεί 22
διαφορετικές χρήσης της στο βιβλίο) και, όπως κι ο ίδιος παραδέχεται, φαίνεται να περιγράφει
περισσότερα από ένα πράγματα.
Αρχικά στο βιβλίο της Δομής με τον όρο «Παράδειγμα» υπονοείται:
“το σύνολο των πεποιθήσεων, των αναγνωρισμένων αξιών και των τεχνικών που ασπάζονται
τα μέλη μιας δεδομένης ομάδας επιστημόνων”. Με την έννοια αυτή, το Παράδειγμα κατέχει μια
σφαιρικότερη διάσταση από την επιστημονική θεωρία, καθόσον περιλαμβάνει “νόμους, θεωρίες,
εφαρμογές και πειραματισμό ταυτόχρονα”.
Παράλληλα αποτελείται από ένα “πυκνό δίκτυο δεσμεύσεων - εννοιολογικών, θεωρητικών,
πειραματικών και μεθοδολογικών,” που μπορούν να είναι ακόμη και “μεταφυσικές”.
Αργότερα πάντως ο Kuhn προχώρησε σε μια συγκεκριμένη εξειδίκευση της έννοιας του
Παραδείγματος. Για το σκοπό αυτό, το 1969 στον επίλογο της δεύτερης (αγγλικής) έκδοσης του
βιβλίου της Δομής, εισαγάγει ένα ζευγάρι δυο όρων, που απέδιδαν με μεγαλύτερη ακρίβεια το
συνολικό αρχικό νόημα.
1) Αφενός, για το γενικό σφαιρικό-καθολικό περιεχόμενο του αρχικού όρου, χρησιμοποιεί τον
όρο κλαδική μήτρα (disciplinary matrix) σαν το σύνολο των συνδεδεμένων-συλλογικών
στοιχείων του Παραδείγματος, που αποτελούνται από διάφορες θεωρίες, μεθόδους, τεχνικές ή
ακόμη και πεποιθήσεις.
2) Αφετέρου χρησιμοποιεί τον όρο υπόδειγμα (exemplar), όταν θέλει να αναφερθεί στην
παραδειγματική χρήση του αρχικού όρου, με την έννοια των συγκεκριμένων προβλημάτων, που
έχουν λυθεί από την γενική θεωρία και τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν πρότυπα-
υποδείγματα σε άλλες συλλήψεις ή εφαρμογές. Πάντως, μετά όλες αυτές τις περιπέτειες της
έννοιας του Παραδείγματος, το 1994 φθάνει στο σημείο ο ίδιος ο Kuhn να δηλώνει ότι τελικά
επιλέγει να αποφεύγει την χρήση αυτού του όρου εξ αιτίας της σύγχυσης που έχει δημιουργηθεί.

3) Κανονική επιστήμη - Φυσιολογική έρευνα: αυστηρή παράδοση, όπου αφιερώνεται όλος ο

χρόνος και η δημιουργικότητα.
Εγχειρίδια για οικονομία και απόδοση και διάδοση αποδοχή. Στα πλαίσια ενός ήδη
καθιερωμένου Παραδείγματος, οι επιστήμονες (μαθηματικοί, φυσικοί, ιστορικοί, φιλόσοφοι,
ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι κτλ) προσπαθούν να επιλύσουν γρίφους και παράλληλα να ελέγξουν
το Παράδειγμα.

4
 Thomas Kuhn

Η σύνδεση μιας συγκεκριμένης επιστημονικής κοινότητας με ένα μοναδικό Παράδειγμα

δημιουργεί μια ιδιαίτερη επιστημονική παράδοση, που ο Kuhn ονομάζει κανονική επιστήμη
(normal science). Με άλλα λόγια, η κανονική επιστήμη είναι η φάση στην ανάπτυξη της
επιστήμης, κατά την οποίαν η επιστημονική κοινότητα εργάζεται υπό την καθοδήγηση ενός
Παραδείγματος, για να το καταλάβει καλύτερα κι ακριβέστερα. Ειδικότερα, στην φάση της
κανονικής επιστήμης παρατηρούνται εργασίες επίλυσης γρίφων, προσθήκης νέων
παρατηρήσεων και θεωρητικών επεκτάσεων, που εμπλουτίζουν το βασικό Παράδειγμα και σε
καμία περίπτωση δεν αμφισβητούν την ισχύ του.

Όμως η στράτευση σε Παράδειγμα όχι μόνο αποδοχή μιας θεωρίας.

1) Οντολογική παραδοχή (τι οντότητες έχει ο κόσμος).
2) μεθοδολογική κατεύθυνση
3) κοινή γλώσσα, ορολογία.

Η κατάσταση της κανονικής επιστήμης δεν θεωρείται μια ιστορικά μόνιμη και αυθύπαρκτη
κατάσταση: πάντα, είτε στο παρελθόν της είτε στο μέλλον της, υπάρχουν οι επιστημονικές
επαναστάσεις, που σηματοδοτούν είτε την ιστορική γένεσή της σαν το πέρασμα από μια προ-
επιστήμη ή μια προ-παραδειγματική κατάσταση σε αυτήν είτε την ιστορική μετεξέλιξή της σε
μια διαφορετική κανονική επιστήμη. Αυτό σημαίνει ότι οι επιστημονικές αλλαγές δεν είναι για
τον Kuhn συνεχείς και ομαλές πορείες, αλλά πάντα μεταξύ των σταθεροποιημένων
καταστάσεων της κανονικής επιστήμης παρεμβάλλονται οι απότομες διακοπές των ασταθών και
απρόβλεπτων καταστάσεων των επιστημονικών επαναστάσεων. Έτσι κατά την διάρκεια μιας
επιστημονικής επανάστασης οι πεποιθήσεις των ειδικών μεταβάλλονται ριζικά και ένα
παλιότερο Παράδειγμα αντικαθίσταται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από ένα νέο και ασυμβίβαστο
Παράδειγμα. Δηλαδή, κάθε επιστημονική επανάσταση οδηγεί σε μια νέα αναδιάταξη των
επιστημονικών κοινοτήτων γύρω από νέα παραδείγματα και στην αποκατάσταση της ηρεμίας
μιας νέας παράδοσης κανονικής επιστήμης.
Σύμφωνα με τον Kuhn, προϋπόθεση για λάβει χώρα μια επιστημονική επανάσταση είναι να
παρατηρηθούν κάποιες ανωμαλίες στη λειτουργία των παραδειγμάτων, από τις οποίες να
εγκύψουν κάποιες περίοδοι κρίσης.

4) Ανωμαλίες: άλυτα προβλήματα, που προκαλούν κρίση στα θεμέλια, χάνεται η πίστη σε
Παράδειγμα.

5
 Thomas Kuhn

Μια ανωμαλία μπορεί να είναι κάποιο γεγονός που εγείρει υποψίες για την ισχύ του
επικρατούντος Παραδείγματος χωρίς αναγκαστικά να υπάρχει καμιά ασυμβατότητα με την
αντίστοιχη θεωρία.
Τι μπορεί να είναι ανωμαλία:
(i) Ένας άλυτος γρίφος, που επιμένει να υπάρχει παρά τις θεωρητικές υποδείξεις ότι θα
έπρεπε να μπορεί να λυθεί στα πλαίσια του Παραδείγματος.
(ii) Κάποιες νέες παρατηρήσεις ή εμπειρικές ενδείξεις που φαίνονται να αντιστέκονται σε μια
άμεση υπαγωγή στη λογική του επικρατούντος Παραδείγματος.
(iii) Κάποια καινούργια θεωρητικά αποτελέσματα που κι αυτά δεν φαίνεται να μπορούν να
αφομοιωθούν από την δομή του επικρατούντος Παραδείγματος.
Βέβαια, κατ' αρχήν, η εμφάνιση μιας ανωμαλίας δεν μπορεί να κλονίσει την παντοδυναμία
του Παραδείγματος, γιατί θεωρείται φυσικό το γεγονός κάθε Παράδειγμα να έχει κάποιες
ατέλειες. Το πρόβλημα όμως δημιουργείται, όταν οι ανωμαλίες, αντί να λιγοστεύουν, συνεχίζουν
να πολλαπλασιάζονται, οπότε περνάμε σε κατάσταση κρίσης.

5) Κρίσεις: Στις περιόδους κρίσης είναι που κλονίζονται τα θεμέλια των παραδειγμάτων. Και
καταλήγουμε να έχουμε δύο παραδείγματα ασσύμετρα μεταξύ τους. Το ποιό λοιπόν θα
υπερισχύσει, δεν είναι θέμα αλήθειας, καθώς δεν μπορούμε να τα αντιπαραβάλλουμε μεταξύ
τους.
Είναι θέμα πειθούς και ισχύος που θα προέλθει μέσα από τη διάδοση, τον διάλογο και τις
διαμάχες. Στοιχεία όχι και τόσο ορθολογικά επομένως.
Η εξέλιξη λοιπόν της επιστήμης δεν σημαίνει αναγκαστικά και πρόοδος και η διαδρομή της
ιστορίας εν γένει, δεν είναι συνεχής, ούτε η γνώση συσωρευτική.
Οι αλλαγές κατά τη διάρκεια του Παραδείγματος, περιορίζονται σε επιμέρους γενικεύσεις και
αναθεωρήσεις, χωρίς να προκαλούν μεγάλες ανακατατάξεις.
Πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος της επιστημονικής κοινότητας, η οποία συμμετέχει στις
διαδικασίες της επιστήμης, με διαμάχες, συμμαχίες, αντιθέσεις, τεκμήρια, και όπου τελικά η πιο
ισχυρή ομάδα επιβάλλει το Παράδειγμά της.
Μια περίοδος κρίσης είναι μια ρευστή κατάσταση, κατά την οποίαν παύει πλέον ένα μόνο
Παράδειγμα να ασκεί την κυριαρχία του αλλά αναδύονται διάφορα ασυμβίβαστα παραδείγματα,
που διαπλέκονται μεταξύ τους για το ποιο θα επικρατήσει ώστε να προσανατολίζει αυτό την
άσκηση της επιστημονικής έρευνας. Η ισχυρότερη τάση μεταξύ των διαπλεκομένων στην
κατάσταση της κρίσης παραδειγμάτων συγκροτεί αυτό που ο Kuhn ονομάζει ιδιόρρυθμη
επιστήμη (extraordinary science).

6
 Thomas Kuhn

Το μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον για τον Kuhn βρίσκεται στο πώς επιλύεται μια κατάσταση
επιστημονικής κρίσης. Για τον ίδιο η επικράτηση ενός νέου Παραδείγματος (κάτι που συχνά
περιγράφεται σαν μετατόπιση Παραδείγματος) δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην
εξηγητική πληρότητά του. Αλλά παίζουν μεγάλο ρόλο παράγοντες όπως η δύναμη πειθούς των
υποστηρικτών και ο πόλεμος εντυπώσεων μεταξύ τους έτσι ώστε η τελική επιλογή του νέου
Παραδείγματος να καταλήγει να μοιάζει με “θρησκευτική μεταστροφή,” που δεν στηρίζεται στη
ψυχρή λογική ή σε αδιάψευστες μαρτυρίες, ή με ξαφνική αλλαγή οπτικής εικόνας, όπως γίνεται
στις περιπτώσεις της μορφολογικής ψυχολογίας (gestalt).
Επομένως, σε συνθήκες επιστημονικής κρίσης δεν υπάρχει καμιά κοινή λογική, δηλαδή,
καμιά κοινή αντικειμενική βάση σύγκρισης των αντιμαχομένων απόψεων. Αυτό οδήγησε τον
Kuhn (σχεδόν ταυτόχρονα με τον Feyerabend) να υιοθετήσει την θέση της ασυμμετρίας
(incommensurability) των παραδειγμάτων.
Ο όρος αυτός, που προέρχεται από τα μαθηματικά (δυο αριθμοί λέγονται ασύμμετροι αν ο
λόγος τους είναι άρρητος), τονίζει το γεγονός ότι δυο ανταγωνιστικά παραδείγματα δεν είναι
απλώς ασυμβίβαστα, αλλά δεν έχουν ούτε καν κοινό μέτρο σύγκρισης. Πάντως, και με την
έννοια της ασυμμετρίας συμβαίνει ο Kuhn να μην εννοεί πάντα το ίδιο πράγμα. Γενικώς,
διακρίνει ο Kuhn τρεις διαφορετικές κατηγορίες ασυμμετρίας: 1) την ασυμμετρία εννοιών, 2)
την ασυμμετρία κριτηρίων και την 3) ασυμμετρία αντιληπτικής ικανότητας.
1) Η εννοιολογική ασυμμετρία ή ασυμμετρία του γλωσσικού νοήματος παρουσιάζεται, κατά
τον Kuhn, όταν στην επαναστατική μετάβαση από μια κανονική παράδοση σε μια άλλη, οι
επιστήμονες, που εξακολουθούν να μιλούν τις ίδιες λέξεις, αλλάζουν τα νοήματά τους
προσδίδοντας εντελώς νέες σημασίες σε παλιούς όρους. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορούν να
επικοινωνούν με αυτούς που έχουν μείνει πιστοί στο παλιό Παράδειγμα. Πχ., η “μάζα” στην
φυσική του Einstein δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα με τη “μάζα” της φυσικής του Νεύτωνα.
Μια σημαντική συνέπεια της εννοιολογικής ασυμμετρίας είναι ότι με αυτήν απορρίπτεται η
θετικιστική θεωρία της αναγωγής, δηλαδή, η θέση ότι η παλαιότερη θεωρία περιέχεται πάντα
στη νεότερη και μπορεί πάντα να προκύψει λογικά από τη νεότερη. Βέβαια, η ασυμφωνία
μεταξύ διαφορετικών παραδειγμάτων θα μπορούσε να αρθεί, αν υπήρχε κάποιος τρόπος να
μεταφρασθεί η γλώσσα του ενός Παραδείγματος στην γλώσσα του άλλου. Όμως ο Kuhn
απορρίπτει κατηγορηματικά αυτή την δυνατότητα. Υιοθετώντας την θέση του Quine για την
απροσδιοριστία της ριζικής μετάφρασης, υποστηρίζει ότι δεν είμαστε ποτέ σε θέση να
αποφασίσουμε ποια από μια σειρά πιθανών μεταφράσεων είναι η τέλεια κι έτσι το πρόβλημα
παραμένει.

7
 Thomas Kuhn

2) Μεγαλύτερη αξία έχει για τον Kuhn η ασυμμετρία των κριτηρίων. Είναι γεγονός ότι στην
διαδικασία διαμόρφωσης μιας παράδοσης κανονικής επιστήμης η επιστημονική κοινότητα
αναπτύσσει “νόρμες,” “κανόνες” ή “κριτήρια,” που αντιστοιχούν στο κυρίαρχο Παράδειγμα.
Όλα αυτά, εκτός των άλλων, ιεραρχούν τις προτεραιότητες των προβλημάτων, αξιολογούν τις
λύσεις και θεσμοθετούν τους τρόπους αποδοχής των αποτελεσμάτων.
Αλλά το δόγμα του Kuhn για την προτεραιότητα των παραδειγμάτων συνεπάγεται ότι τα
κριτήρια προσδιορίζονται από τα παραδείγματα κι όχι το αντίστροφο. Επομένως, μια νέα λύση
σε ένα πρόβλημα, λύση που εμπνέεται από ένα νέο Παράδειγμα και άρα παραβιάζει τα κριτήρια
του παλιού Παραδείγματος, δεν πρόκειται να αναγνωρισθεί σαν λύση στα πλαίσια της παλιάς
παράδοσης. Αν όμως γίνει δεκτή αυτή η νέα λύση, κάτι που γίνεται με καθαρά επαναστατικό
τρόπο (απουσία ισχυρών κριτηρίων ή, καλύτερα, σε αντίθεση με τα αδύναμα παλιά κριτήρια),
τότε αυτόματα δημιουργείται μια νέα παράδοση με νέα κριτήρια. Πχ. μια τέτοια κατάσταση
εμφανίσθηκε, όταν χρειάσθηκε να δοθεί λύση στο πρόβλημα του ατομικού φάσματος, που
περιελάμβανε κβαντισμένες τιμές για την ανταλλαγή της ενέργειας, δεδομένου ότι κάθε λύση
στα πλαίσια της μέχρι τότε αποδεκτής παράδοσης προϋπόθετε τη συνέχεια του φάσματος.
3) Τέλος, ακόμη πιο σημαντική είναι για τον Kuhn η ασυμμετρία της αντιληπτικής
ικανότητας, όταν σε καταστάσεις κρίσεων (όπως είδαμε) επιβάλλονται διαφορετικές
παραστάσεις στο ίδιο πράγμα. Ουσιαστικά, η παντελής έλλειψη κοινής αντικειμενικής βάσης,
κάνει τους υποστηρικτές διαφορετικών παραδειγμάτων να βλέπουν διαφορετικά πράγματα, όταν
κοιτούν από το ίδιο σημείο στην ίδια κατεύθυνση. Πχ., μπροστά στα ίδια δεδομένα, ο Lavoisier
είδε οξυγόνο, εκεί όπου ο Priestley είχε δει “αποφλογισμένο αέρα”. Η ασυμμετρία αυτή (που
στηρίζεται στις αναλύσεις του Hanson) αναφέρεται και στα πειράματα της μορφολογικής
ψυχολογίας (gestalt), στα οποία προκύπτει ότι η εναλλαγή των διαφορετικών οπτικών μορφών
γίνεται στιγμιαία κι αυτόματα χωρίς τη μεσολάβηση καμιάς ερμηνείας. Έτσι, ανατρέπεται η
πεποίθηση για την ύπαρξη μιας κοινής βάσης ουδετέρων αντιληπτικών δεδομένων, πάνω στην
οποία θεμελιώνονται οι διάφορες επιστημονικές ερμηνείες. Με άλλα λόγια, η ασυμμετρία της
αντιληπτικής ικανότητας ενισχύει την θέση της θεωρητικής επιβάρυνσης των παρατηρήσεων.
Απαντώντας σε επικρίσεις ότι η θέση της ασυμμετρίας οδηγεί σε επιστημολογικό σχετικισμό,
ο Kuhn ισχυρίζεται ότι από την θέση αυτή δεν απορρέει το ότι η αξιολόγηση των θεωριών
γίνεται ανερμάτιστα. Αντιθέτως, ο Kuhn απομονώνει πέντε βασικά κριτήρια για την επιλογή της
θεωρίας.
Σύμφωνα με αυτά, μια θεωρία πρέπει να είναι: (1) Ακριβής στο πεδίο που εφαρμόζεται σε
σχέση με πειράματα και παρατηρήσεις. (2) Συνεπής και με τον εαυτό της και με άλλες
αποδεκτές σχετικές θεωρίες. (3) Ευρείας ακτίνας δράσης με την έννοια ότι οι συνέπειές της

8
 Thomas Kuhn

πρέπει να επεκτείνονται πολύ πιο πέρα από τις παρατηρήσεις ή τις θεωρητικές έννοιες, για την
εξήγηση των οποίων αρχικά είχε κατασκευασθεί. (4) Απλή, φωτίζοντας φαινόμενα που
διαφορετικά θα έμεναν ασαφή. (5) Γόνιμη για νέες έρευνες αναφορικά με νέα φαινόμενα ή για
απαρατήρητες σχέσεις μεταξύ γνωστών φαινομένων.