UVOD

Danas nezamisliv, nemoguć razvoj mašina i strojeva bio bi bez nerastavljivih veza konbinovanih
ili pojedinačno
Zavarivanje je postupak ne razdvojnog spajanja metala, koji su omekšani ili istopljeni na mestu
spajanja, uz primenu pritiska ili bez njega.
Sa obzirom na izvor toplote moguce je izdvojiti cetiri osnovna postupka zavarivanja.

• elektrolučno
• gasno
• elektrootporno
• aluminotermisko

Pored navedenih, sve više se uvode i noviji postupci kao zavarivanje:

• pod troskom
• trenjem
• ultrazvukom
• difuzijom u vakumu
• elektronskim snopom u vakumu

Danas se ipak najviše koristi postupci elektrolučnog i gasnog zavarivanja.

Kog gasnog zavarivanja toplota nastaje sagorevanjem gorivog gasa u kiseoniku. Kao gorivi gas
najviše se primenjuje acetilen ( C2H2), a za zavarivanje metala i legura sa niskom temperaturom
topljenja (Al,Pb,Mg) koristi se još: vodonik, prirodni gas, propan budan i drugi ugljovodonici.

Kod elektolučnog zavarivanja toplota nastaje održavanjem električnog luka između elektrode i
osnovnog materijala. Najčešće se primenjuju sledeće vrste elektrolučnog zavarivanja.
U svom seminarskom radu obradit ću prva četiri načina koji se najčešće koriste.
ELEKTRO LUČNO ZAVARIVANJE
Osnovna podjela :

REL - ručno-elektro-lučno zavarivanje, tj. zavarivanje koje je najraširenije. Uređaj - izvor struje
ima pozitivan pol i negativan pol. Na jedan od njih se u držač elektrode stavlja klasična obložena
elektroda, a drugi pomoću takozvane stezaljke mase se pričvršćuje na materijal. Kratkim spojem
između polova razvija se električni luk koji omogučuje taljenje osnovnog materijala i elektrode.
Elektroda se odabire prema vrsti materijala koji zavarujemo, idealno, ali ne i nužno onog sastava
kao i materijal kojeg zavarujemo. Elektroda ima svoj plašt koji omogućuje bolju kontrolu el.luka,
zaštitu zavara i razvoj određene temperature...
REL zavarivanje koristi se pretežno na materijalima debljima od 1,5 mm zbog velike temperature
i mogučnosti deformiranja osnovnog materijala... te kod konstrukcijskih zavara
REL postupkom može se zavarivati gotovo sve vrste materijala : crno željezo, prokrom, gus,
aluminij ... Naravno ne sa običnim transformatorima, već sa novom tehnologijom aparata :
INVERTERIMA ili starim rotacionim aparatima odnosno ispravljačima.
Elektrode - osim prema sastavu materijala, dijele se na rutilne i bazične...

MIG / MAG ili popularno nazvano CO2 zavarivanje- priča je slična ... osim što umjesto
elektrode se koristi žica na kolutu promjera od 0,6 do 1,6 mm i umjesto obloge elektrode se
koristi zaštitni plin iz boce. Također žica kada dodirne predmet zavarivanja uspostavi se električni
luk i počinje taljenje materijala. Žica se kao i elektrode izabire prema predmetu koji zavarujemo.
Međutim što se tiće plina postoji par opcija koji se ne treba strogo držati, ali preporuka je:
željezo - čisti CO2
ili mješavinu 80 tak% CO2 i
20tak% argona
prokrom -
mješavina 80tak% argona i
20tak% CO2
aluminij - čisti argon

Izvor struje kod mig/mag zavarivanja... je nešto manje bitan, nego kod REL-a jer bez rotacionog
ili inverter aparata zavarivanje aluminija ne dolazi u obzir, kod CO2 je malo drugačije, ali slično.
s klasičnim aparatom je moguće zavarivati aluminij, ali u kratkim zavarima cca 5-10 cm, za duže
zavare ipak je potreban digitalni aparat, a idealan je impulsni aparat.
Postoji i opcija zavarivanja CO2 postupkom sa specijalnom žicom koja je punjena prahom i ne
zahtjeva bocu s plinom - laički objašnjeno sadrži plin u prahu u sebi kao i elektroda u oblozi... no
međutim, aparat mora imati promjenjive polove pištolja i stezaljke mase.

TIG ili po njemački WIG zavarivanje - je nešto sličnija plinskom zavarivanju, osim što se
umjesto vrha plamena dobivenog iz mješanja plinova, zavaruje električnim lukom koji kreće s
TIG pištlja, odnosno volfram elektrode koja se nalazi u njemu. Vrh volfram elektrode i predmet
koji se zavaruje međusobno naprave električni luk i s obzirom na veliku otpornost volframa na
temperaturu, osnovni materijal se počinje taliti, dobiva se žitka kupka materijala kojom se
pomicanjem tig pištolja, odnosno volfram elektrode, lagano upravlja i usmjerava. U slučaju
potrebe tj. nedostatka osnovnog materijala dodaju se šipke (standard 1m dugačke) promjera 1,0 -
5,0 mm kako bi popunile nedostatak materijala. Šipke se također biraju prema sastavu predmeta
zavarivanja - idealno jednakog sastava.
TIG postupkom moguće je zavarivate sve vrste metala, osim mesinga - mesing se isključivo tvrdo
lemi. Također treba obratiti pozornost na uređaji s kojim se zavaruje. Svi aparati posjeduju
oznaku DC ili AC/DC. Ovo AC je jako bitno - izmjenična AC struja omogučuje TIG aparatu da
zavaruje aluminij, a 99,99% AC aparata je i DC. DC aparati mogu zavarivati: crno željezo,
prokrom, mjed, bakar i njegove legure, ali ne aluminij.

Slika 1. Elektrolučni aparati za varivanje.

GASNO ZAVARIVANJE
OPŠTE KARAKTERISITIKE
Gasno zavarivanje je postupak spajanja topljenjem, sa ili bez dodatog materijala. Spoj se
ostvaruje topljenjem osnovnog i dodatog materijala i kasnijim zajedničkim očvrsćavanjem.
Zagrevanje se plamenom koji nastaje sagorevanjem smeše acetilena i kiseonika.

Acetilen (C2H2) pripada grupi ne zasićenih ugljovodonika, sa temperaturom ključanja od –

83,6°C. Rastvara se u mnogim tečnostima: vodi, acetonu itd.., Na 20°C i atmosferskom pritisku u
jednom litru acetone rastvara se 20 litara acetilena, dok se u jednom litru vode, pod istim
uslovima, rastvara samo jedan litar acetilena.

DODATNI MATERIJAL ZA ZAVARIVANJE-ŽICE ZA ZAVARIVANJE

Gasno zavarivanje se može izvoditi sa dodatim materijalom, ili kada su u pitanju tanki limovi bez
njega.
Dodati materijal u obliku žice bi trebao da bude približno istog sastava kao i osnovni materijal.
Žice za zavarivanje su definisane sledećim standardima:

JUS C.H3.051 ( žica za gasno zavarivanje i navarivanje čelika)

JUS C.H3.061 ( žice i šipke za zavarivanje aluminijuma i njegovih legura)
JUS C.H3.071 ( žice za gasno zavarivanje bakra) i
JUS C.H3.073 ( žice i šipke za zavarivanje bronze)

Za čelične žice standardom se daju: vrste i oznake, sadržaj fosfora (P) i sumpora (S), spoljašnji
izgled, dimenzije i tolerancije, ponašanje pri topljenju, vrste i način ispitivanja kao i način
isporuke, pakovanja i čuvanja.

Oznaka žice se sastoji od slovnog simbola koji pokazuje namenu i broja koji predstavlja zareznu
tvrdoću čistog materijala šava po Brinelu.

Slovni simboli imaju sledeće značenje:

• VA žica za zavarivanje ugljeničnih i niskolegiranih čelika.

• VAU žica za zavarivanje ugljeničnih i niskolegiranih čelika povećane žilavosti.
• VAN žice za navarivanje.

Uz oznake VA I VAU daje se zatezna jačina čistog šava, a pored oznake VAN daje se tvrdoća po
Brinelu.
U pogledu hemiskog sastava standardom se propisuje samo cistoća u vezi sa sadžajem sumpora i
fosfora i to:...

TOPITELJ ZA GASNO ZAVARIVANJE

Topitelji u obliku praha i pasta primenjuju se pri zavarivanju: livenog gvožđa, mesinga, bronze,
aluminijuma. Kod čelika topitelj se ne koristi izuzev pri zavarivanju nerđajućih čelika. Topitelj se
dodaje radi prevođenja oksida u lako topljivu trosku koja, koja kao lakša, isplivava na površinu
šava.

Vrsta topitelja bira se u zavisnosti od postojećih nečistoća u materijalu koji se zavaruje i oksida
koji se stvaraju pri zavarivanju. Najčešće se kao topitelj koriste: kvarcni pesak, usitnjeno staklo,
natrijum karbonat, boraks, borna kiselina...

TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA

Gasno zavarivanje se najčešće koristi za spajanje: tankih limova od niskougljeničnog čelika i

niskolegiranih čelika, čeličnih cevi manjeg prečnika, čeličnih profila manjih debljina, livenog
gvožđa na toplo, bakra, aluminijuma i njegovoh legura.

Ovaj način zavarivanja odlikuje se: lakim prilagođavanjem skoro svim položajima kod sučeonih
spojeva, jednostavnim rukovanjem i održavanjem kao i niskom nabavnom cenom opreme...

Slika 2. Gasno varenje

OPŠTE KARAKTERISITIKE

Gasno zavarivanje je postupak spajanja topljenjem, sa ili bez dodatog materijala. Spoj se
ostvaruje topljenjem osnovnog i dodatog materijala i kasnijim zajedničkim očvrsćavanjem.
Zagrevanje se plamenom koji nastaje sagorevanjem smeše acetilena i kiseonika.

Acetilen (C2H2) pripada grupi ne zasićenih ugljovodonika, sa temperaturom ključanja od –

83,6°C. Rastvara se u mnogim tečnostima: vodi, acetonu itd.., Na 20°C i atmosferskom pritisku u
jednom litru acetone rastvara se 20 litara acetilena, dok se u jednom litru vode, pod istim
uslovima, rastvara samo jedan litar acetilena.

DODATNI MATERIJAL ZA ZAVARIVANJE-ŽICE ZA ZAVARIVANJE

Gasno zavarivanje se može izvoditi sa dodatim materijalom, ili kada su u pitanju tanki limovi bez
njega.

Dodati materijal u obliku žice bi trebao da bude približno istog sastava kao i osnovni materijal.
Žice za zavarivanje su definisane sledećim standardima:

JUS C.H3.051 ( žica za gasno zavarivanje i navarivanje čelika)

JUS C.H3.061 ( žice i šipke za zavarivanje aluminijuma i njegovih legura)
JUS C.H3.071 ( žice za gasno zavarivanje bakra) i
JUS C.H3.073 ( žice i šipke za zavarivanje bronze)

Za čelične žice standardom se daju: vrste i oznake, sadržaj fosfora (P) i sumpora (S), spoljašnji
izgled, dimenzije i tolerancije, ponašanje pri topljenju, vrste i način ispitivanja kao i način
isporuke, pakovanja i čuvanja.

Oznaka žice se sastoji od slovnog simbola koji pokazuje namenu i broja koji predstavlja zareznu
tvrdoću čistog materijala šava po Brinelu.

Slovni simboli imaju sledeće značenje:

• VA žica za zavarivanje ugljeničnih i niskolegiranih čelika.

• VAU žica za zavarivanje ugljeničnih i niskolegiranih čelika povećane žilavosti.
• VAN žice za navarivanje.

Uz oznake VA I VAU daje se zatezna jačina čistog šava, a pored oznake VAN daje se tvrdoća po
Brinelu.
U pogledu hemiskog sastava standardom se propisuje samo cistoća u vezi sa sadžajem sumpora i
fosfora i to:...

TOPITELJ ZA GASNO ZAVARIVANJE

Topitelji u obliku praha i pasta primenjuju se pri zavarivanju: livenog gvožđa, mesinga, bronze,
aluminijuma. Kod čelika topitelj se ne koristi izuzev pri zavarivanju nerđajućih čelika. Topitelj se
dodaje radi prevođenja oksida u lako topljivu trosku koja, koja kao lakša, isplivava na površinu
šava.

Vrsta topitelja bira se u zavisnosti od postojećih nečistoća u materijalu koji se zavaruje i oksida
koji se stvaraju pri zavarivanju. Najčešće se kao topitelj koriste: kvarcni pesak, usitnjeno staklo,
natrijum karbonat, boraks, borna kiselina...

TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA

Gasno zavarivanje se najčešće koristi za spajanje: tankih limova od niskougljeničnog čelika i

niskolegiranih čelika, čeličnih cevi manjeg prečnika, čeličnih profila manjih debljina, livenog
gvožđa na toplo, bakra, aluminijuma i njegovoh legura.

Ovaj način zavarivanja odlikuje se: lakim prilagođavanjem skoro svim položajima kod sučeonih
spojeva, jedno opreme... stavnim rukovanjem i održavanjem kao i niskom nabavnom cenom.

ELEKTROOTPORNO ZAVARIVANJE
Elektrootporno zavarivanje obuhvata grupu postupaka kod kojih se materijal zagreva toplotom
stvorenom električnim otporom, a zavareni spoj nastaje dodatnim dejstvom sile pritiska između
elektroda. Električnim otporom se stvara toplota koja se koristi za zagrevanje određene količine
materijala na temperaturu zavarivanja, kao i za zagrevanje materijala u okolnoj zoni radi lakšeg
plastičnog deformisanja.

Osnovni postupci elektrootpornog zavarivanja su:

1 – tačkasto, kod koga spojevi nastaju u pojedinim tačkama preklopljenih delova,
2 – šavno, kod koga spoj nastaje preklapanjem niza zavarenih tačaka,
3 – bradavičasto, kod koga spoj nastaje u pojedinim tačkama preklopljenih delova, koje su pre
zavarivanja oblikovane kao bradavice,
4 – zbijanjem, kod koga spoj nastaje stalnim pritiskom na dve sučeone površine,
5 – varničenjem, kod koga spoj nastaje varničenjem između dve sučeone površine.
Elektrootporno zavarivanje je našlo široku primenu u industriji, posebno automobilskoj, za
spajanje tankih čeličnih limova. Osnovne prednosti elektrootpornog zavarivanja su velika
proizvodnost i mogućnost automatizacije i robotizacije, a osnovne mane su ograničenja vezana za
geometriju delova koji se zavaruju, i nemogućnost postizanja hermetičnosti spoja kod tačkastog
zavarivanja.

ELEKTROOTPORNO TAČKASTO ZAVARIVANJE

Elektrootporno tačkasto zavarivanje je postupak spajanja metala kombinovanim dejstvom
toplote, dobijene električnim otporom u zatvorenom strujnom kolu između dva lima.

Aparat za tačkasto zavarivanje

ELEKTROOTPORNO ŠAVNO ZAVARIVANJE

Elektrootporno šavno zavarivanje je postupak spajanja metala kombinovanim dejstvom toplote
dobijene električnim otporom između dva lima pritisnuta elektrodama oblika diska i sile pritiska,
Pri tome nastaje spoj (šav) koji može da se shvati kao niz tačaka, po pravilu delimično
prekrivenih, koje obrazuju neprekidan šav, Za dobijanje neprekid-nog i nepropusnog šava korak
tačaka (rastojanje između centara dve susedne tačke) treba da bude a > 0,5⋅dm. Bitna razlika
šavnog zavarivanja u odnosu na tačkasto zavarivanje je oblik elektrode (disk umesto šipke ) i
njeno obrtanje oko sopstvene ose. Osim toga, kod šavnog zavarivanja je neophodno relativno
kretanje elektroda i osnovnog materijala u pravcu obrazovanja šava. Šavno zavarivanje može da
se izvodi dvostrano, ili jednostrano, u slučaju da nisu pristupačne obe strane.

Aparat za šavno zavarivanje.

 ELEKTROOTPORNO BRADAVIČASTO ZAVARIVANJE
Elektrootporno bradavičasto zavarivanje je u osnovi isto kao tačkasto zavarivanje s tim da se na
jednom od limova koji se zavaruju prethodno naprave ispupčenja (bradavice) koje naležu na
drugi lim i time određuju put struji u zatvorenom strujnom kolu Nastajanje zavarene tačke je
analogno tačkastom zavarivanju. Prednost bradavičastog zavarivanja u odnosu na tačkasto je u
tome što u jednom p rolazu nastaje onoliko tačaka koliko je bradavica pripremljeno na limu, tj. u
većoj proizvodnosti. Osim toga, elektrode traju znatno duže jer nisu opterećene kao kod tačkastog
ili šavnog zavari-vanja.

ELEKTROOTPORNO SUČEONO
ZAVARIVANJEZBIJANJEM
Pri sučeonom elektrootpornom zavarivanju zbijanjem delovi koji se zavaruju stežu se u čeljusti
mašine tako da im se čeone površine priljube. Uključivanjem struje, usled kontaktnog otpora
osnovni materijal se zagreva na mestima dodira do temperature koja je dovoljno visoka da se uz
dodatni pritisak podužnom silom ostvari spoj, ali je niža od temperature topljenja, pa spoj nastaje
u čvrstom stanju. Ovaj postupak zavarivanja je primenljiv kod materijala koji imaju dobru
plastičnost kao što su niskougljenični čelik, alumi-nijum i bakar. Pri tome poprečni presek treba
da bude što jednostavniji, a njegova površina u odnosu na dužinu predmeta što veća. Sučeono
zavarivanje zbijanjem se najčešće koristi za spajanje čeličnih šipki prečnika 3–10 mm.
ELEKTROOTPORNO ZAVARIVANJE VARNIČENJEM
Kao i kod sučeonog zavarivanja zbijanjem, kod zavarivanja varničenjem delovi koji se zavaruju
stežu se u čeljusti mašine i pomeraju jedan prema drugom, ali se strujno kolo uspos-tavlja preko
električnog luka kada su delovi na nekom rastojanju, i tek onda se njihove čeone površine
priljube. Pri tome se kontakt uspostavlja samo u pojedinim, isturenim tačkama (zbog neravnina
čeonih površina), a gustina struje dostiže velike vrednosti uslovljavajući topljenje i isparavanje
materijala, koji se pod uticajem okolnih elektromagnetnih sila izbacuje iz spoja, zajedno sa
nečistoćama i oksidima. Ovaj proces izgleda kao varničenje, po čemu je postupak dobio ime. Tek
kada se dostigne dovoljno zagrevanje po dužini osnovnog materijala i rastapa-nje čeonih
površina, silom pritiska se ostvaruje spoj uz naglo ubrzanje pomeranja delova i ukupno skraćenje
zavarenih predmeta lv + lz, sl. 6.24. Pri tome se oko spoja obrazuje karakte-rističan venac,
oznaka 1 na sl. 6.25, koji se otklanja mašinskom obradom.
Postupak zavarivanja varničenjem je po pravilu pogodan za materijale koji ne mogu da se
zavaruju zbijanjem. Ovaj postupak može da se primeni na prstenaste i druge poprečne preseke
složenijeg oblika nego što je bio slučaj kod zavarivanja zbijanjem. Postoje i druge,
komplikovanije varijante sučeonog zavarivanja varničenjem, kao što je zavarivanje sa pred-
grevanjem, čime se sprečava zakaljenje kod čelika sa više ugljenika i legiranih čelika.
9

op reme...