POLITICAL SCIENCE AND INTERNATIONAL RELATIONS

PSIR 420
DECISION MAKING AND LEGISLATIVE PROCEDURES

* TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇ TÜZÜĞÜ

* T.C ANAYASASI (MADDE 75-101 ARASI)
* T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI MAHALLİ İDARELER
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
** MAHALLİ İDARELER
** BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ
** İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ
** KÖYLER

* ULUSLAR ARASI KOMİSYONLAR (AGİT)

0
 2012 ISTANBUL

POLS 484
DECISION MAKING AND LEGISLATIVE PROCEDURES

İÇİNDEKİLER

* TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇ TÜZÜĞÜ

* T.C ANAYASASI (MADDE 75-101 ARASI)

* T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI MAHALLİ İDARELER

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
* MAHALLİ İDARELER
- BELEDİYELER

* BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

* İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

* KÖYLER

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

* ULUSLAR ARASI KOMİSYONLAR (AGİT)

AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI PARLAMENTER ASAMBLESİ

1
 Produced by M. A.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇ TÜZÜĞÜ
Karar No.: 584 Kabul Tarihi : 5.3.1973 (Resmî Gazete : 13 . 4 . 1973 – Sayı : 14506)

BİRİNCİ KISIM

Genel Hükümler ve Tarifler

Dönem, yasama yılı, birleşim ve oturum

MADDE 1 – Yasama dönemi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin iki milletvekili genel seçimi arasındaki süre olup, bu
süre, Anayasa uyarınca uzatılmadığı veya seçimler yenilenmediği takdirde, beş yıldır.

Yasama yılı, 1 Ekimde başlayıp 30 Eylülde sona eren süredir.

Birleşim, Genel Kurulun belli bir gününde açılan toplantısıdır.

Oturum, bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her biridir.

Üye tamsayısı

MADDE 2 – Üye tamsayısı beşyüzellidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması üye
tamsayısını değiştirmez.

Ancak, bu İçtüzükte öngörülen seçimler için, siyasî parti gruplarının ve siyasî parti grubu mensubu olmayanların
yüzde oranlarının hesaplanmasında, üye tamsayısından açık milletvekilliklerinin çıkarılması suretiyle bulunan sayı
esastır.

İlk toplantı ve andiçme

MADDE 3– Milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulunca Türkiye Radyo ve Televizyon
Kurumu kanallarında ilânını takip eden beşinci gün saat 15.00’te Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu
çağrısız olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin andiçme töreni yapılır.

Andiçme töreninde bulunmayan milletvekilleri, katıldıkları ilk birleşimin başında andiçerler.

Andiçme, her milletvekilinin, Anayasadaki metni kürsüden yüksek sesle okuması suretiyle olur.

Ara seçimde milletvekili seçilenler, katıldıkları ilk birleşimin başında andiçerler.

Milletvekilleri, seçim çevresi, soyadı ve adlarının alfabe sırasına göre andiçerler.

Yasama yılının başlaması

MADDE 4– Türkiye Büyük Millet Meclisi, 3 üncü maddede yazılı olan durum dışında her Ekim ayının birinci günü
çağrısız toplanır.

Tatil

MADDE 5– Tatil, Türkiye Büyük Millet Meclisinin çalışmalarının belli bir süre ertelenmesidir.

Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadıkça Türkiye Büyük Millet Meclisi 1
Temmuz günü tatile girer.

2
Bir yasama yılı içinde üç aydan fazla tatil yapılamaz.

Araverme

MADDE 6– Araverme, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onbeş günü geçmemek üzere çalışmalarını ertelemesidir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin araverme kararı alması, Danışma Kurulunun bu konudaki görüşü alındıktan sonra
teklifin Genel Kurulca oylanması suretiyle olur.

Tatilde veya aravermede toplantı

MADDE 7– Türkiye Büyük Millet Meclisi, tatil veya araverme sırasında Cumhurbaşkanı veya Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanı tarafından toplantıya çağrılması halinde, belirtilen gün ve saatte toplanır.

Cumhurbaşkanı, toplantı çağrısını doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine yapar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı doğrudan gerek görürse toplantı çağrısına karar verebilir. Üyelerin beşte
birinin imzasını taşıyan gerekçeli önergedeki çağrı istemini ise en geç yedi gün içinde yerine getirir.

Bu çağrılarda, toplantı gün ve saatinin ve bu toplantıyı gerektiren konunun belirtilmiş olması şarttır.

Birleşim yeterli çoğunlukla açılabildiği takdirde, Başkan, ilk önce çağrı yazısını okutur ve bu toplantıyı gerektiren
konu görüşülür. Konu üzerinde gerekli işlemler tamamlanınca, Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarına devama
karar vermediği takdirde, tatile veya aravermeye devam olunur. Yeterli çoğunluk sağlanamazsa çağrı düşer.

İKİNCİ KISIM

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu

BİRİNCİ BÖLÜM

Başkanlık Divanı

Geçici Başkanlık Divanı

MADDE 8– Yasama döneminin birinci birleşiminin ilk oturumundan başlayarak Başkan seçilinceye kadar, en yaşlı
milletvekili, Geçici Başkanlık görevini yapar. İkinci derecede en yaşlı üye, Başkanvekilliği görevini yerine getirir.

En genç altı milletvekili de, geçici olarak kâtip üyelik yaparlar.

Başkanlık Divanının kuruluşu

MADDE 9– Başkanlık Divanı, bir Başkan; dört başkanvekili; yedi kâtip üye; üç idare amirinden kurulur.

Gerektiğinde, Genel Kurul, Danışma Kurulunun teklifi üzerine kâtip üyelerin veya idare amirlerinin sayısını
artırabilir.

Başkan seçimi ve süresi

MADDE 10– Başkanlık için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenin görev süresi iki, ikinci devre için
seçilenin görev süresi üç yıldır.

Siyasî parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler.

3
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, milletvekili genel seçimlerinden sonra
Meclisin toplandığı günden itibaren veya ikinci devre için yapılacak seçimlerde birinci devre için seçilen Başkanın
görev süresinin dolmasından on gün önce başlamak üzere, beş gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir ve Türkiye
Büyük Millet Meclisi seçimin yapılacağı gün kendiliğinden toplanır. Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada
üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt
çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada
en fazla oy alan üye, Başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi aday gösterme süresinin bitiminden itibaren beş gün
içinde tamamlanır.

Parti gruplarının Başkanlık Divanında temsili

MADDE 11– Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, siyasî parti gruplarının parti grupları toplam sayısı içindeki
yüzde oranlarını ve bu oranlara göre her siyasî parti grubuna düşen Başkanlık Divanındaki görev yeri sayısını
tespit eder ve Danışma Kuruluna bildirir.

Başkanlık Divanındaki görev yerleri, başkanvekillikleri için -iki adedi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının
salt çoğunluğuna sahip siyasî parti grubuna ait olmak üzere- oranı en yüksek olandan başlayarak sıra ile dağıtılır.

Kâtip üyeliklerle idare amirlikleri için görev yerleri dağıtımı, Danışma Kurulunun görüşü alındıktan sonra Genel
Kurulca kararlaştırılır.

Siyasî parti grupları kendilerine düşen yerler için adaylarını gösterir. Bu adayları gösteren listenin Genel Kurulca
işaret oyuyla oylanması suretiyle seçim tamamlanmış olur.

Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanvekillikleri, kâtip üyelikleri ve idare amirlikleri için, bir yasama döneminde iki
seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi üç yıldır. Bu görevlerde
herhangi bir suretle boşalma olması halinde, yeni seçilen divan üyesi, eskisinin görev süresini tamamlar.

Başkanlık Divanında boşalma

MADDE 12– Başkanlıkta boşalma halinde, yeni Başkan seçilinceye kadar, en yaşlı Başkanvekili, Geçici Başkanlık
görevini yerine getirir.

Başkanlık Divanının diğer üyeliklerinde boşalma halinde, noksan üyelik tamamlanıncaya kadar Divanın görev ve
yetkisi aynen devam eder.

Noksan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.

Mensup olduğu siyasî parti ile üyelik bağı sona eren veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde grup kurma hakkını
kaybeden bir siyasî parti mensubu üyenin, Başkanlık Divanındaki görevi kendiliğinden sona erer. Bu takdirde de
yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır.

Genel Kurulda siyasî parti gruplarının oranlarında değişiklik olması sonucunda, bunların Başkanlık Divanında
sahip oldukları üyeliklerin sayısı ve görev yerleri değişen oranlara uymuyorsa, Başkan, bu durumu tespit eder.
Bunun üzerine, 11 inci madde uyarınca gereken işlem yapılır.

Başkanlık Divanının görevleri

MADDE 13– Başkanlık Divanı, kanunlar ve İçtüzük gereğince verilen görevleri yerine getirir.

Genel Kuruldaki oylamalarda ve seçimlerde önemli bir yanlışlık olduğu iddia edilirse, Başkan usul görüşmesi
açabilir ve gerekirse oya başvurarak düzeltme yapar. Yanlışlık birleşimden sonra anlaşılırsa Meclis Başkanı,
Divanı toplayarak takip edilecek yolu kararlaştırır.

Başkan, kendisine ait görevlerin yerine getirilmesi bakımından gerekli görürse, Divanın görüşünü alabilir.

Başkanlık Divanının toplantı yeter sayısı üye tamsayısının, karar yeter sayısı ise hazır bulunan üyelerin salt
çoğunluğudur;

4
Ancak Başkanlık Divanı üyelerinin tek başlarına üzerlerine aldıkları işlerden dolayı yapılacak şikâyetler için
toplantı yeter sayısı, hakkında şikâyette bulunulan üyenin dışındaki bütün üyelerin tamamıdır.

Başkan veya vekil olarak görevlendirdiği Başkanvekili hazır bulunmadan Divan toplanamaz ve karar alamaz.

Başkanın görevleri

MADDE 14– Başkanın görevleri şunlardır:

1. Türkiye Büyük Millet Meclisini Meclis dışında temsil etmek;

2. Genel Kurul görüşmelerini yönetmek;

3. Tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini denetlemek;

4. Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve Divanın gündemini hazırlamak;

5. Danışma Kuruluna başkanlık etmek;

6. Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarını denetlemek; işlerde birikme olması halinde komisyon başkanı ve
üyelerini uyarmak ve durumu Genel Kurulun bilgisine sunmak;

7. Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak;

8. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idarî ve malî işleri ile kolluk işlerini yürütmek ve denetlemek;

9. Başkanlık Divanı bünyesinde oluşturulacak “Türkiye Büyük Millet Meclisi Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu”
aracılığıyla Meclisi ve çalışmalarını yurt içinde ve yurt dışında tanıtıcı tedbirler almak ve yayın yapmak;

10. Kendisine Anayasa, kanunlar ve İçtüzük gereğince ve-rilen görevleri yerine getirmek.

Başkan, özürlü olduğu veya Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde iken Ankara dışında bulunduğu zaman,
görevlerini yerine getirmek üzere, başkanvekillerinden birisini kendisine yazıyla vekil olarak tayin eder.

Başkan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ayrılan resmî konaklarda oturur.

Başkanvekillerinin görevleri

MADDE 15– Başkanvekillerinin görevi, Başkanın yerine Genel Kurul görüşmelerini yönetmek ve yönettiği
oturumlarla ilgili tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini gözetmektir.

Başkanvekillerinin hangi birleşim veya oturumları yöneteceklerine Başkan karar verir.

Kâtip üyelerin görevleri

MADDE 16– Kâtip üyelerin görevleri şunlardır:

1. Tutanakların tutulmasını denetlemek;

2. Tutanak özetlerini yazmak;

3. Genel Kurulda evrak okumak;

4. Yoklama yapmak;

5. Oyları saymak;

5
6. Seçimlerin düzen ve dürüstlük içinde geçmesini denetlemek;

7. Söz sırasını kaydetmek.

İdare amirlerinin görevleri

MADDE 17– İdare amirlerinin görevleri şunlardır :

1. Türkiye Büyük Millet Meclisinin idarî ve malî işleri ile kolluk işlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının
talimatına uygun olarak yürütmekte Başkana yardımcı olmak;

2. Özel törenleri idare etmek;

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesine ilişkin tekliflerini Başkana sunmak;

4. Genel ve özel giriş kartlarını dağıtmak.

İdare amirleri sükûn ve düzenin korunması, görüşmelerin açıklık ve serbestliğinin sağlanması ve gereken hallerde
muhafız taburunun ve emniyet kuvvetinin kullanılmasında Başkanlığın yürütme vasıtalarıdır; ortak sorumluluk
içinde görev yaparlar ve yetki kullanırlar; tatil ve araverme sırasında sıra ile Ankara’da otururlar, bu sırayı Başkan
tespit eder.

İKİNCİ BÖLÜM

Siyasî Parti Grupları ve Danışma Kurulu

Siyasî parti gruplarının kuruluşu

MADDE 18– En az yirmi milletvekili bulunan siyasî partiler, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grup kurma hakkına
sahiptirler.

Siyasî parti grubunun ilk kuruluşunda grup içyönetmeliği ile her yasama dönemi başında, o gruba mensup
milletvekillerinin adı, soyadı ve seçim çevrelerini gösterir liste gruplarca Meclis Başkanlığına verilir.

Sonradan meydana gelecek değişiklikler hakkında da en kısa zamanda aynı işlem yapılır.

Danışma Kurulu

MADDE 19– Danışma Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının başkanlığında siyasî parti grup başkanları
veya vekillerinden birisi veya onların yazılı olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur.

Bu Kurul, İçtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve Başkanın istemi üzerine danışma niteliğinde görüş
bildirir.

Gerektiğinde bir Hükümet temsilcisi veya Meclis başkanvekilleri de Danışma Kuruluna çağrılabilir.

Danışma Kurulu, Başkanın gerekli görmesi veya bir siyasî parti grubu başkanlığının istemi üzerine en geç
yirmidört saat içinde Başkan tarafından toplantıya çağrılır.

İçtüzükte Danışma Kurulunun tespitine, teklifine veya görüş bildirmesine bağlanmış olan bütün hallerde, Danışma
Kurulu, yapılan ilk çağrıda toplanamaz, oybirliğiyle tespit, teklif yapamaz veya görüş bildiremezse, Meclis Başkanı
veya siyasî parti grupları ayrı ayrı, istemlerini doğrudan Genel Kurula sunabilirler. Bu durumda istemin oylanması
ilk birleşimin gündemindeki Başkanlık sunuşlarında yer alır ve Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.

6
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Komisyonlar

Komisyonların adları (*)

MADDE 20– Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonları şunlardır :

1. Anayasa Komisyonu;

2. Adalet Komisyonu;

3. Millî Savunma Komisyonu;

4. İçişleri Komisyonu;

5. Dışişleri Komisyonu;

6. Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu;

7. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu;

8. Çevre Komisyonu;

9. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu;

10. Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu;

11. Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabiî Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu;

12. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hesaplarını İnceleme Komisyonu;

13. Dilekçe Komisyonu;

14. Plan ve Bütçe Komisyonu;

15. Kamu İktisadî Teşebbüsleri Komisyonu;

16. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu.

(14) ve (15) inci bentlerdeki komisyonlar hariç, komisyonların her birinin üye sayısı, Danışma Kurulunun teklifi
üzerine Genel Kurulca işaret oyuyla belirlenir.

(*) 15.4.2003 tarihli ve 4847 sayılı Kanunla Avrupa Birliği Uyum Komisyonu kurulmuştur.

(**) 25.2.2009 tarihli ve5840 sayılı Kanunla Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kurulmuştur.

Komisyonlar için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için
seçilenlerin görev süresi üç yıldır. Görev süreleri yenileri seçilinceye kadar devam eder.

7
Parti gruplarının komisyonlarda temsili

MADDE 21– Başkan, 11 inci maddenin ilk fıkrasında belirtilen oranlara göre, komisyonlarda da siyasî parti
gruplarına düşen üye sayısını tespit eder.

Bir siyasî parti grubu, herhangi bir komisyonda kendisine düşen üyelikten vazgeçebilir.

Siyasî parti grupları, adaylarını belli edilecek bir süre içerisinde Başkanlığa bildirirler. Bütün komisyonlar için,
siyasî parti gruplarınca bildirilen adayların isimlerini gösterir listelerin Genel Kurulca, işaret oyu ile onaylanması
suretiyle seçim tamamlanmış olur.

Plan ve Bütçe Komisyonu ve Dilekçe Komisyonu üyeliğine seçilen milletvekilleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlık Divanı ve Bakanlar Kurulu üyeleri, Meclis komisyonlarında görev alamazlar.

Komisyon üyeliklerinde boşalma

MADDE 22– Bir komisyonun üyeliklerinde boşalma olursa yenisi seçilinceye kadar komisyonun görev ve yetkisi
aynen devam eder.

Noksan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.

Mensubu olduğu siyasî parti ile üyelik bağı sona eren veya Türkiye Büyük Millet Meclisinde grup kurma hakkını
kaybeden bir siyasî partiye mensup olan milletvekilinin, komisyon üyeliği kendiliğinden sona erer.

Genel Kurulda siyasî parti gruplarının oranlarında değişiklik olması sonucunda bunların bir komisyonda sahip
oldukları üyeliklerin sayısı değişen oranlara uymuyorsa, Başkan bu durumu tespit eder. Bunun üzerine 21 inci
madde uyarınca gereken işlem yapılır.

Komisyonlara havale, esas ve tali komisyonlar

MADDE 23– Tasarı, teklif veya kanun hükmünde kararnamelerin hangi komisyonlarda görüşüleceği, esas ve tali
komisyonların hangisi olacağı, işin komisyonlara havalesi sırasında Başkanlık tarafından tespit edilir.

Raporu Genel Kurul görüşmelerine esas olacak komisyona esas komisyon denir. Tali komisyonlar, işin kendilerini
ilgilendiren yönü veya maddeleri üzerinde esas komisyona görüş bildiren komisyonlardır.

Başkanlıkça, esas komisyona ve diğer komisyonlara havale birlikte yapılır.

Tali komisyonların hangi yönden veya hangi maddeler hakkında görüş bildirecekleri havale sırasında belirtilmemiş
ise, bu komisyonlar görüşlerini kendileriyle ilgili gördükleri hususlar üzerinde bildirirler.

Tali komisyonlarca süresi içinde görüş bildirilmemesi; esas komisyonun raporunu hazırlamasına engel değildir.

Komisyon başkanı, başkanvekili, sözcü ve kâtibinin seçimi

MADDE 24– Üye seçimi tamamlanınca, komisyonlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından toplantıya
çağrılırlar.

Bu toplantıda komisyonlar, başkan, başkanvekili, sözcü ve kâtiplerini seçerler.

Bu seçim için toplantı yeter sayısı, komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğudur. Seçim gizli oyla yapılır.
Seçilmek için, toplantıda hazır bulunanların salt çoğunluğunun oyu gereklidir.

Gereken hallerde, komisyon başkanının teklifi üzerine belli bir konu için özel sözcüler veya bir özel kâtip
toplantıda hazır bulunanların salt çoğunluğunun oyu ile seçilir.

Yeni kurulan bir hükümetin güven oyu almasından itibaren on gün içinde iktidar grubu veya gruplarının istemi
üzerine komisyonların başkan, başkanvekili, sözcü ve kâtip seçimleri yenilenir.

8
Tatil ve araverme sırasında komisyonların çalışması

MADDE 25– Hangi komisyonların tatil ve araverme sırasında çalışacağı, Başkanın teklifi üzerine Genel Kurulca
tespit edilir.

Komisyonların toplantıya çağrılması

MADDE 26– Komisyonlar, kendi başkanlarınca toplantıya çağrılır.

Zorunluluk olmadıkça komisyon toplantısı için çağrı, en az iki gün önceden yapılır. Bu çağrıda komisyon
başkanınca hazırlanan gündem de belirtilir. Ancak, komisyon gündemine hâkimdir, üyeleri tarafından gündeme
alınması teklif edilen işler hakkında karar verir.

Bu çağrı ve gündem komisyon üyelerine, Başbakanlığa, ilgili bakanlıklara ve parti gruplarına ve diğer ilgili
komisyonların başkanlıklarına ve teklifleri gündemde yer alan kanun teklifi sahibi Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinden ilk imza sahibine gönderilir; ayrıca ilan tahtasına asılır.

Üyelerinin üçte biri tarafından Komisyona teklif edilecek gündem üzerine de komisyonlar, Başkanlarınca
toplantıya çağrılır.

Komisyon başkanı, toplantı ve karar yeter sayısı

MADDE 27– Komisyonlar, başkanlarının yönetiminde çalışır. Başkan bulunmadığı zaman başkanvekili, o da
yoksa sözcü, komisyona başkanlık eder.

Komisyonlar, üye tamsayısının üçte biri ile toplanır ve hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğu ile karar verir.

Komisyonlara devam

MADDE 28– Komisyon üyeleri, komisyon toplantılarına devama mecburdurlar. Komisyon devam cetvelleri,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ve siyasî parti grubu başkanlıklarına sunulur.

İzinsiz veya özürsüz olarak üst üste üç toplantıya veya bir yıl içindeki toplantıların üçte birine katılmayan komisyon
üyesi, mensubu olduğu siyasî parti grubunca komisyondan geri çekilebilir.

Bu suretle boşalan üyelik en kısa zamanda tamamlanır.

Komisyonlarda söz alma

MADDE 29– Komisyonlarda istem sırasına göre söz verilir.

Komisyon başkanı ve komisyondaki Hükümet temsilcisi, söz sırasına bağlı değildir. Komisyonca çağrılmış
uzmanlara, komisyon başkanı, gerekli gördüğü zaman söz verebilir.

Komisyonlarda Hükümetin temsili ve uzman çağrılması

MADDE 30– Komisyon toplantılarına Başbakan veya bir bakan katılabilir. Başbakan veya bakan, gerekli görürse,
kendi yerine, yüksek dereceli bir kamu görevlisine yazılı temsil yetkisi verebilir.

Komisyonlar fikirlerini almak üzere, uzmanlar çağırma yetkisine sahiptirler.

Komisyon toplantılarına girebilecek olanlar

MADDE 31– Komisyon toplantıları Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine, Bakanlar Kurulu üyelerine ve Hükümet
temsilcilerine açıktır.

9
Komisyonlarda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ve Bakanlar Kurulu üyeleri söz alabilirler. Ancak, komisyon
üyeleri dışında kimse değişiklik önergeleri veremez ve oy kullanamaz.

Her milletvekili üyesi olmadığı bir komisyonun belgelerini görüp okuyabilir.

Komisyonlarda kapalı oturum

MADDE 32– Bir komisyonda kapalı oturum yapılmasını ilgili bakan yahut komisyon üyelerinin üçte biri isteyebilir.

Kapalı oturumda komisyon üyelerinden ve bakanlardan başkası bulunamaz.

Kapalı oturum yapılması, görüşmelerin sır olarak saklanmasına söz vermek demektir.

Komisyon tutanakları

MADDE 33– Komisyon kâtibi görüşmelerin tutanak özetini düzenler ve komisyon başkanı ile birlikte imzalar. Bu
tutanak özetine oturumda hazır bulunan komisyon üyeleri, varsa yazılı itirazlarını ekleyebilirler.

Komisyon kâtibinin bulunmadığı hallerde, hazır bulunan en genç komisyon üyesi, geçici olarak kâtiplik görevini
yerine getirir.

Komisyon karar verirse, tam tutanak tutulur.

Görüş alma, görüş bildirme

MADDE 34– Bir komisyon, kendisine havale edilen tasarı veya teklifi, başka bir komisyonun ihtisası dahilinde
görürse, gerekçeli olarak tasarı veya teklifin o komisyona havale edilmesini isteyebilir.

Bir komisyon, kendisine havale edilen tasarı veya teklif yahut herhangi bir mesele için, bir başka komisyonun
düşüncesini öğrenmeyi gerekli görürse, tasarı veya teklifin o komisyonda görüşüldükten sonra iadesini isteyebilir.

Bir komisyon, başka bir komisyona havale edilmiş bir tasarı veya teklif yahut herhangi bir mesele için düşüncesini
belirtmekte yarar görürse, o tasarı veya teklifin kendisine havale edilmesini isteyebilir.

Böyle hallerde, ilgili her iki komisyon aynı görüşte iseler, Meclis Başkanı gereğini yerine getirir ve Genel Kurula
bilgi verir.

İki komisyon arasında uyuşmazlık çıkarsa, mesele Meclis Başkanı tarafından Genel Kurula sunulur ve görüşme
yoluyla halledilir.

Komisyonların yetkisi, toplantı yeri ve zamanı

MADDE 35– Komisyonlar, kendilerine havale edilen kanun tasarı veya tekliflerini aynen veya değiştirerek kabul
veya reddedebilirler; birbirleriyle ilgili gördüklerini birleştirerek görüşebilirler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
binasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığınca kendilerine ayrılan salonlarda toplanırlar.

Ancak, komisyonlar, 92 nci maddedeki özel durum dışında kanun teklif edemezler, kendilerine havale edilenler
dışında kalan işlerle uğraşamazlar, Başkanlık Divanının kararı olmaksızın Genel Kurulun toplantı saatlerinde
görüşme yapamazlar ve kanun tasarı ve tekliflerini bölerek ayrı ayrı metinler halinde Genel Kurula sunamazlar.

Komisyonlar, Cumhurbaşkanınca yayımlanması kısmen uygun bulunmayan ve bir daha görüşülmek üzere Türkiye
Büyük Millet Meclisine geri gönderilen kanunların sadece uygun bulunmayan maddelerini görüşebilir. Bu
durumda, sadece uygun bulunmayan maddelerle ilgili görüşme açılır.

Bekleme süresi

10
MADDE 36– Komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesine, havale tarihinden itibaren kırksekiz saat sonra
başlanabilir. Komisyona havale edilen evrak, komisyon başkanlığınca resen veya komisyon üyelerinden beşi
tarafından yazıyla istenirse, bastırılarak komisyon üyelerine dağıtılır. Bu takdirde, söz konusu süre, dağıtım
tarihinden itibaren başlar.

Danışma Kurulunun tavsiyesi veya bir kanun tasarı veya teklifinin tümünün veya belli hükümlerinin komisyona geri
alınması veya geri verilmesi hallerinde, yukarıdaki fıkrada yazılı süre kaydına uyulmayabilir.

Komisyonlarda inceleme süresi

MADDE 37– Tasarı veya tekliflerle kanun hükmünde kararnamelerin esas komisyonlara havale gününden itibaren
en geç kırkbeş gün içinde sonuçlandırılması gerekir.

Bu sürenin bitiminde, tasarı, teklif ve kanun hükmünde kararnamenin doğrudan Genel Kurul gündemine
alınmasını Hükümet veya teklif sahipleri isteyebilirler. Bu istemler üzerine komisyon, Hükümet, teklif sahibi ve bir
milletvekili beşer dakikayı geçmemek üzere söz alabilir. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.

Süresi içinde komisyonda görüşülmeyen kanun hükmünde kararnameler, doğrudan Genel Kurul gündemine
alınmak üzere Meclis Başkanlığınca Danışma Kuruluna götürülür.

Başkanlıkça esas komisyon dışında, tali komisyonlara da havale edilmiş olan bir konu bu komisyonlarca on gün
içinde sonuçlandırılır. Bu süre Başkanlıkça kısaltılabileceği gibi komisyonun müracaatı halinde en çok on gün
daha uzatılabilir.

Anayasaya uygunluğun incelenmesi

MADDE 38– Komisyonlar, kendilerine havale edilen tasarı veya tekliflerin ilk önce Anayasanın metin ve ruhuna
aykırı olup olmadığını tetkik etmekle yükümlüdürler.

Bir komisyon, bir tasarı veya teklifin Anayasaya aykırı olduğunu gördüğü takdirde gerekçesini belirterek
maddelerin müzakeresine geçmeden reddeder.

Erteleme

MADDE 39– Bir kanun tasarı veya teklifinin görüşülmesi sırasında, Hükümet temsilcisinin bulunmaması
sebebiyle, komisyon gerekli görürse, görüşme bir defaya mahsus ertelenebilir. Erteleme, yazı ile Başbakanlığa
veya ilgili bakanlığa bildirilerek, gelecek toplantıda ilgili temsilcinin hazır bulundurulması istenir.

Başbakanlığa haber verme

MADDE 40– Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilen kanun teklifleri, derhal Başbakanlığa gönderilir.

Bakanlıklarla yazışma

MADDE 41– Komisyonlar, bütün bakanlıklarla doğrudan doğruya yazışabilirler ve kendilerine havale edilen işlerin
sonuçlandırılması için gerekli bilgileri bakanlıklardan isteyebilirler.

Komisyon raporları

MADDE 42– Komisyonlar, karara bağladıkları işler için birer rapor düzenlerler. Rapor, başkan veya komisyon
sözcüsü yahut o iş için seçilen özel sözcü tarafından yazılır. Raporda konu hakkında komisyonun düşünceleri ile
komisyonca yapılan değişikliklerin gerekçeleri yer alır.

Raporlar konu hakkındaki son oylamaya katılan komisyon üyelerince imzalanır.

Daha önceki toplantılara katılmış olup tasarı veya teklifin tümünün son oylamasında hazır bulunamayan komisyon
üyeleri varsa gerekçeli muhalefetlerini de yazarak raporu imzalayabilirler. Bu durumda olan üyelerin son toplantıya
katılamadıkları belirtilir.

11
Komisyon raporunda imzası bulunan komisyon üyesi, diğer komisyonlarda ve Genel Kurulda, çekimser veya
aykırı olduğunu rapor metninde yazıyla belirttiği hususlar dışında, sözcüden soru soramaz ve komisyon raporuna
aykırı konuşma yapamaz.

Komisyon raporları bastırılıp milletvekillerine dağıtılır ve Genel Kurulda görüşülmesine başlandığı ilk birleşimin
tutanağına eklenir.

Komisyon raporunun tümüne veya belli kısımlarına çekimser veya muhalif kalan komisyon üyeleri rapora
çekimserlik veya aykırılık görüşlerini eklemek hakkına sahiptirler. Bu üye-ler, raporda tasarı veya teklifin hangi
maddesine aykırı olduklarını yazmak zorundadırlar.

Üyeler, komisyon raporuna katılmakla beraber, raporda yer almayan görüşlerini rapora eklemek hakkına da
sahiptirler. Şu kadar ki, bu haklarını Komisyon Başkanının belirleyeceği uygun süre içinde kullanmaları gerekir.

Komisyonlarda yeniden görüşme

MADDE 43– Komisyon, bir gündem maddesinin görüşülmesini tamamlamadan önce, o konu ile ilgili belli bir
hususun yeniden görüşülmesini, hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğunun oyuyla kararlaştırabilir.

Komisyon, belli bir gündem maddesinin görüşülmesini tamamladıktan sonra, aynı konunun komisyonda yeniden
görüşülmesi, komisyon raporu Meclis Başkanlığına verilmeden önce, komisyon üye tamsayısının salt
çoğunluğunun gerekçeli ve yazılı istemi üzerine bir defa için mümkündür.

Eski raporun benimsenmesi

MADDE 44– Seçimi yenilenen komisyon, aynı komisyonca daha evvel verilmiş rapor hakkında yeni bir karar
alacağını, görev bölümü yaptıktan sonra en geç bir ay içinde Meclis Başkanlığına bildirmemiş olursa eski raporu
benimsemiş sayılır.

Genel Kurulda komisyonların temsili

MADDE 45– Komisyonlar, Genel Kurulda başkan veya başkanvekili veya o konu için seçilmiş özel sözcü veya
sözcüler tarafından temsil olunurlar.

Komisyon sıralarında, toplantı yeter sayısını temin edecek sayıda komisyon üyesi yer almamışsa, komisyon
temsilcisi; komisyon metninin değiştirilmesini isteyen önergelerin reddini veya komisyona iadesini isteyebilir.

Komisyon toplantılarının düzeni

MADDE 46– Bir komisyonda söz kesilir, şahsiyatla uğraşılır ve düzeni bozma hareketlerinde bulunulursa
komisyon başkanı düzeni sağlar; gerekiyorsa toplantıya ara verir veya erteleyerek durumu gereği yapılmak üzere
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına bildirir.

Komisyonlar bülteni

MADDE 47– Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı yılda iki defa komisyonlar bülteni yayımlar. Bu bültende,
komisyonlara havale edilmiş veya komisyonlarca Genel Kuruldan geri alınmış yahut Genel Kurulca komisyonlara
geri verilmiş işlerin hangi safhada olduğu belirtilir. Bu bülten, Genel Kurul tutanağına eklenir.

Arşive verilecek komisyon dosyaları

MADDE 48– Konu, Türkiye Büyük Millet Meclisince nihaî olarak karara bağlandıktan sonra, komisyonlara havale
edilen dosyalar ile bu işlerle ilgili komisyon tutanakları, komisyon başkanlığınca yazılmış yazılar, komisyona gelen
yazı ve önergeler, o dosya ile birlikte, arşivde saklanmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilir.

ÜÇÜNCÜ KISIM

Genel Kurul Çalışmaları

12
Gündem

MADDE 49– Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun gündemi şu kısımlardan ibarettir:

1. Başkanlığın Genel Kurula sunuşları.

2. Özel gündemde yer alacak işler.

3. Seçim.

4. Oylaması yapılacak işler.

5. Meclis soruşturması raporları.

6. Genel görüşme ve Meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler.

7. Sözlü sorular.

8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.

Danışma Kurulunun teklifi ve Genel Kurulun onayı ile 6 ncı ve 7 nci kısımların her biri için haftanın belli bir
gününde belli bir süre ayrılabilir.

3 üncü ve 4 üncü kısımlardaki seçimler ve oylamalar için de haftanın belli bir günü ayrılabilir.

Gündemdeki işlerin görüşme sırası Başkanlıkça alınış tarihlerine göre tespit edilir.

Başkanlıkça lüzum görülen hallerde, 8 inci bentteki işlerin görüşme sırası Danışma Kurulunca Genel Kurula teklif
oluna-bilir. Hükümet, esas komisyonlar ve kanun teklifi sahiplerinin bu konu ile ilgili istemleri de Danışma
Kurulunda görüşülür.

Danışma Kurulunun bu konudaki görüşü Genel Kurulun onayına sunulur.

Başkan birleşimi kapatırken, gündemde bulunan hususlardan hangilerinin gelecek birleşimde veya birleşimlerde
görüşüleceğini Genel Kurula bildirir. Bu husus ayrıca ilan tahtasında ilan edilir.

Danışma Kurulunun görüşü alınıp, Genel Kurulca kararlaştırılmadıkça, Başkan tarafından görüşüleceği önceden
bildirilmeyen hiç bir husus, Genel Kurulda konuşulamaz.

Özel gündem

MADDE 50 – Danışma Kurulu, Anayasa ve İçtüzüğün emredici hükümleri gereğince, belli bir sürede
sonuçlanması gereken, muayyen bir veya birkaç konunun yer alacağı özel gündemler ve görüşme günleri tespit
edebilir. Bu konular, özel gündemde Başkanlık sunuşundan sonra yer alır. Özel gündem maddelerinden sonra,
genel hükümler gereğince tespit olunmuş gündem maddelerine yer verilir.

Gelen kâğıtlar listesi

MADDE 51 – Başkanlığa gelen kanun tasarı ve teklifleri, resmî tezkereler ve komisyon raporları ile soru, genel
görüşme, Meclis araştırması, Meclis soruşturması ve gensoru önergeleri, gelen kâğıtlar listesinde yayımlanır.
Bunlardan Genel Kurula sevk edilenler bu listede ayrıca belirtilir. Başkanlığa geliş tarihleri de ayrıca gösterilir.

Gelen kâğıtlar Meclisin toplantı günleri dağıtılır ve tutanağa eklenir.

Gelen kâğıtlar, tatile rastlamadığı takdirde, Cumartesi ve Pazar hariç, her gün yayımlanır, ilan tahtasına asılır ve
ilk birleşim tutanağına eklenir.

Genel Kurulda bekletilme süresi

13
MADDE 52 – Genel Kurula sevk edilen bir komisyon raporu veya herhangi bir metin, aksine karar alınmadıkça
dağıtımı tarihinden itibaren kırksekiz saat geçmeden görüşülemez.

Bu süre geçmeden gündeme alınması, gündemdeki kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer
işlerden birine öncelik verilerek bu kısmın ilk sırasına geçirilmesi, Hükümet veya esas komisyon tarafından
gerekçeli olarak Genel Kuruldan istenebilir. Bu takdirde, Genel Kurul, işaret oyuyla karar verir.

Teşekkür, tebrik ve temenniler

MADDE 53 – Tebrik, teşekkür, takdir ve temenni gibi hususlara dair yazılar ve telgraflar ilan tahtasına asılır ve tam
veya özet yahut sadece zikredilmek suretiyle tutanağa eklenir.

Genel Kurulun saygı duruşunu gerektirecek haller Başkanlık Divanınca kararlaştırılır.

Toplantı günleri

MADDE 54 – Resmî tatile rastlamadığı takdirde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Salı, Çarşamba,
Perşembe günleri saat 15.00’ten 19.00’a kadar toplanır.

Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurul, toplantı hafta, gün ve saatlerini değiştirebileceği gibi, diğer
günlerde de toplantı yapılmasına karar verebilir.

Birleşimin açılması ve kapanması

MADDE 55 – Başkan oturumu açar ve gerekirse kapatır. Oturumun devamınca Başkanlık makamı ve kâtip
üyelikler boş kalamaz.

Zorunlu hallerde, o birleşim için geçerli olmak kaydıyla ve sona ermek üzere olan işlerin tamamlanması amacıyla
oturumun uzatılmasına Genel Kurulca karar verilebilir.

Kıyafet

MADDE 56 – Başkanlık kürsüsünde Başkan, beyaz kelebek kıravat ve siyah yelek üstüne siyah fırak giyer.
Görevli kâtip üyeler de, koyu renk elbise giyerler.

Genel Kurul salonunda yer alan milletvekilleri, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilatı memurları ve diğer
kamu personeli ceket giymek ve kıravat takmak zorundadırlar. Bayanlar tayyör giyerler.

Görevlilerin kıyafeti Başkanlık Divanınca tespit edilir.

Yoklama

MADDE 57 – Başkan birleşimi açtıktan sonra tereddüde düşerse yoklama yapar.

Görüşmeler sırasında işaretle oylamaya geçilirken, yirmi milletvekili ayağa kalkmak veya önerge vermek suretiyle
yoklama yapılmasını isteyebilir.

Yoklama, elektronik oy düğmelerine basmak veya Başkan lüzum gördüğü zaman ad okunmak suretiyle yapılır.

Yoklama sonucunda, üye tamsayısının en az üçte birinin mevcut olmadığı anlaşılırsa, oturum en geç bir saat
sonrasına ertelenebilir. Bu oturumda da toplantı yeter sayısı yoksa, birleşim kapatılır.

Geçen tutanak hakkında konuşma

MADDE 58 – Bir milletvekili veya bakan kendisine ait olup geçen birleşim tutanağında yer alan bir beyanın
düzeltilmesi hakkında söz isterse, Başkan, beş dakikayı geçmemek üzere söz verir.

Gündem dışı konuşma

14
MADDE 59 – Meclis Genel Kuruluna duyurulmasında zaruret görülen olağanüstü acele hallerde beşer dakikayı
geçmemek üzere, Başkanın takdiriyle en çok üç kişiye gündem dışı söz verilebilir. Hükümet bu konuşmalara
cevap verebilir.

Hükümet, olağanüstü acele hallerde gündem dışı söz isterse, Başkan, bu istemi yerine getirir. Hükümetin
açıklamasından sonra, siyasî parti grupları birer defa ve onar dakikayı aşmamak üzere, konuşma hakkına
sahiptirler. Grubu bulunmayan milletvekillerinden birine de beş dakikayı geçmemek üzere söz verilir.

Söz alma, konuşmalar ve yazılı konuşmalar

MADDE 60– Adını önceden kaydettirmeyen veya oturum sırasında Başkandan söz almayan hiç kimse
konuşamaz.

Gündemde bulunan veya belli bir günde görüşme konusu olacağı Anayasa, Kanun veya İçtüzük gereğince bilinen
konular dışında, kâtip üyeler, söz alma istemi kaydedemezler.

Konuşma, Başkanlığa ve Genel Kurula hitap edilerek kürsüden yapılır.

Pek kısa bir sözü olduğunu belirten üyeye Başkan, yerinden konuşma izni verebilir.

Yazılı bir konuşmanın, kürsüden okunması veya Başkanın izni ile bir kâtip üyeye okutturulması mümkündür.

Görüşme sırasında Hükümetten veya komisyondan soru sormak isteyenler, sorularını yerlerinden sorarlar.

Sorular, konuşmalar bittikten sonra sıra ile sorulur.

İçtüzükte başka bir süre belirtilmemiş veya aksi, Danışma Kurulunun teklifiyle Genel Kurulca kararlaştırılmamışsa
siyasî parti grupları, komisyon ve Hükümet adına yapılan konuşmalar yirmi, üyeler tarafından yapılan konuşmalar
on dakika ile sınırlıdır. İkinci defa yapılacak konuşmalarda süre bunun yarısı kadardır.

Söz sırası ve söz sırasını değiştirme

MADDE 61 – Söz, kayıt veya istem sırasına göre verilir.

Genel Kurul gerekli görürse, görüşme konusunun lehinde, aleyhinde ve üzerinde olmak üzere sırayla söz verilir.

Başkan, görüşmeye başlamadan önce, söz sırasına göre söz alanların adlarını okutur.

Hükümete, esas komisyona ve siyasî parti gruplarına, söz almada öncelik tanınır. İlk öncelik esas komisyona,
ikinci öncelik Hükümete, üçüncü öncelik siyasî parti gruplarına aittir. Siyasî parti gruplarına istem sırasına göre
söz verilir.

Grup sözcüleri, yetki belgelerini Başkanlığa vermek zorundadırlar.

Son söz milletvekilinindir.

Bir milletvekili, söz sırasını diğerine verebilir. Söz sırasını bir başkasına veren milletvekili, bundan faydalanan
milletvekilinin sırasında konuşabilir.

Hükümetin temsili

MADDE 62 – Her görüşmenin başından sonuna kadar, Hükümet adına görüş bildirmek üzere Başbakan veya ilgili
bakan veya zorunlu hallerde yetkilendirilmiş birinci derecede sorumlu daire amirlerinden bir kamu görevlisi hazır
bulunur. Bu kimseler görüşmenin başında hazır değillerse, o konudaki görüşme bir defalık gelecek birleşime
bırakılır.

Sayıştay Başkanı veya yetkilendireceği daire başkanı ya da üye, gerektiğinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde
açıklama yapabilir.

15
Usul hakkında konuşma

MADDE 63 – Görüşmeye yer olup olmaması, Başkanı gündeme veya Türkiye Büyük Millet Meclisinin çalışma
usullerine uymaya davet, bir konuyu öne alma veya geriye bırakma gibi usule ait konular, diğer işlerden önce
konuşulur.

Bu yolda bir istemde bulunulursa, onar dakikadan fazla sürmemek şartıyla, lehte ve aleyhte en çok ikişer kişiye
söz verilir.

Bu görüşme sonucunda oya başvurmak gerekirse, oylama işaretle yapılır.

Başkanın görüşme ve oylamalara katılamaması

MADDE 64– Genel Kurula başkanlık eden Başkan veya Başkanvekili, asıl konu görüşülürken ve oylanırken hiçbir
surette görüşünü açıklayamaz.

Başkan veya başkanvekilleri, görevlerinin yerine getirilmesinin gerektirdiği haller dışında tartışmalara katılamazlar;
kişisel savunma hakları saklıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı oy kullanamaz.

Başkanvekilleri oturuma başkanlık yapmadıkları zaman, oy kullanabilir ve oyunun rengini belirtmek üzere söz
alabilirler.

Görüşmelere katılmak isteyen bir kâtip üye Başkanlık kürsüsünde görevli ise, yerini bir diğerine bırakmak
zorundadır.

Görüşmelerde genel düzen

MADDE 65– Genel Kurulda söz kesmek, şahsiyatla uğraşmak ve çalışma düzenini bozucu hareketlerde
bulunmak yasaktır.

Başkanın söz kesmesi

MADDE 66– Kürsüdeki üyenin sözü ancak Başkan tarafından, kendisini İçtüzüğe uymaya ve konudan
ayrılmamaya davet etmek için kesilebilir.

İki defa yapılan davete rağmen, konuya gelmeyen milletvekilinin aynı birleşimde o konu hakkında konuşmaktan
menedilmesi, Başkan tarafından Genel Kurula teklif olunabilir.

Genel Kurul, görüşmesiz işaret oyu ile karar verir.

Konuşma üslûbu

MADDE 67– Genel Kurulda kaba ve yaralayıcı sözler söyleyen kimseyi Başkan derhal, temiz bir dille konuşmaya,
buna rağmen temiz bir dil kullanmamakta ısrar ederse kürsüden ayrılmaya davet eder. Başkan, gerekli görürse, o
kimseyi o birleşimde salondan çıkartabilir.

Başkanlığa gelen yazı ve önergelerde kaba ve yaralayıcı sözler varsa, Başkan, gereken düzeltmelerin yapılması
için, o yazı veya önergeyi sahibine geri verir.

Gürültü ve kavga

16
MADDE 68– Başkan, görüşmeler sırasında gürültü veya kavga çıkar ve bu nedenle çalışma düzenini kuramazsa,
kürsüde ayağa kalkarak, toplantıya ara vereceğini ihtar etmek suretiyle gerekli gayreti gösterir; buna rağmen
gürültü ve kavga devam ederse oturuma en çok bir saat ara verir.

Oturumun yeniden açılmasında gürültü veya kavgaya son verilemiyorsa, Başkan birleşimi kapatır.

Açıklama hakkı

MADDE 69– Şahsına sataşılan veya ileri sürmüş olduğu görüşten farklı bir görüş kendisine atfolunan Hükümet,
komisyon, siyasî parti grubu veya milletvekilleri, açıklama yapabilir ve cevap verebilir.

Açıklama ve cevaplar için Başkan, aynı oturum içinde olmak üzere söz verme zamanını takdir eder.

Bu suretle söz almak isteyen, ne sebepten dolayı konuşmak istediğini Başkana bildirir. Başkan, söz verip
vermemek gerektiğini takdir eder. Başkanlıkça kendisine söz verilmeyen kimse direnirse, Genel Kurul, bu konuda
görüşmesiz ve işaret oyuyla karar verir.

Kapalı oturumlar

MADDE 70– Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Başbakanın veya bir bakanın veya bir siyasî parti
grubunun yahut yirmi milletvekilinin yazılı istemi üzerine kapalı oturum yapabilir.

Kapalı oturum önergesi verilince, kapalı oturumda buluna-bilecek şahıslar dışında herkes, toplantı salonundan
çıkarılır. Salon boşaldıktan sonra kapalı oturum önergesinin gerekçesi dinlenir. Bu gerekçe Hükümet adına
Başbakan veya bir bakan veya siyasî parti grubu sözcüsü veya önergedeki birinci imza sahibi milletvekili yahut
onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekili tarafından açıklanır. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir.

Yukarıdaki fıkrada söz konusu görüşmelerin tutanakları kâtip üyelerce tutulur. Ancak, Genel Kurul uygun görürse,
yeminli stenolar bu görevi yerine getirebilirler.

Bakanlar ve dinleyici olarak Cumhurbaşkanı kapalı oturumlarda bulunabilirler.

Kapalı oturum sırasındaki görüşmeler hakkında, kapalı oturumda bulunanlar ve bulunma hakkına sahip olanlar
tarafından hiçbir açıklama yapılamaz. Bunlar Devlet sırrı olarak saklanır.

Kapalı oturumu gerektirmiş olan sebep ortadan kalkınca, Başkan, açık oturuma geçilmesini teklif eder. Genel
Kurul işaret oyuyla karar verir.

Kapalı oturum tutanakları

MADDE 71– Kapalı oturum tutanaklarının birleştirilmesinden sonra, kapalı bir oturum akdedilerek eski tutanak
özeti okunur. Özetle birlikte tutanak bir zarfa konarak hazır bulunan kâtip üyeler tarafından hemen mumla
mühürlenir ve Meclis arşivine verilir.

Kapalı oturum tutanakları ve özetleri, kapalı oturum tarihinden itibaren on yıl geçtikten sonra
yayımlanabilir.Bunların daha önce veya sonra yayımlanması hususunda Genel Kurul, Danışma Kurulunun teklifi
üzerine işaret oyuyla karar verir.

Görüşmelerin tamamlanması

MADDE 72– Tüzükte başkaca bir hüküm yoksa, her konuda, her siyasî parti grubunun grupları adına ve iki üyenin
kendileri adına birer defa konuşma hakları vardır. Bu konuşmalar yapıldıktan sonra görüşmelerin devam etmesine
dair önerge verilmemişse, Başkan görüşmelerin tamamlandığını bildirir.

Görüşmelerin devam etmesine dair önerge verilmiş ve bu önerge de Genel Kurulun işaret oyuyla kabul edilmiş
ise, birinci fıkra gereğince siyasî parti gruplarına ve milletvekillerine ikinci defa konuşma hakkı doğar.

17
DÖRDÜNCÜ KISIM

Kanunların Yapılması

Kanun tasarıları ve komisyonlara havale

MADDE 73– Hükümetçe hazırlanan kanun tasarıları bütün bakanlarca imzalanmış olarak ve gerekçesi ile birlikte
Meclis Başkanlığına sunulur.

Gerekçede tasarının tümü ve maddeleri hakkında bilgiler, kaldırılması veya eklenmesi istenilen hükümlerin neler
olduğu ve neden kaldırılması, değiştirilmesi veya eklenmesi gerekli görüldüğü açıkça gösterilmek lâzımdır.

Başkan, gelen tasarıları ilgili komisyonlara doğrudan doğruya havale eder ve bunu tutanak dergisine ve ilan
tahtasına yazdırır.

Bu havaleye bir milletvekili itiraz etmek isterse oturumun başında söz alır.

Kanun teklifleri

MADDE 74– Milletvekillerince verilen kanun tekliflerinde bir veya daha çok imza bulunabilir.

Kanun teklifleri de, gerekçesi ile birlikte Başkanlığa verilir.

Komisyonlar, şartlarına uymayan kanun tekliflerini, sahiplerine tamamlatmaya yetkilidirler.

Kanun teklifleri, Başkanlıkça komisyonlara doğrudan doğruya havale edilir.

Geri alma ve benimseme

MADDE 75– Hükümet veya teklif sahibi verilen kanun tasarısı veya tekliflerini gündeme alınmadan evvel Genel
Kurula bilgi verilmek şartıyla geri alabilirler.

Şu kadar ki, bu tasarı veya kanun tekliflerini diğer bir üye veya esas komisyon üzerlerine alırlarsa görüşmeye
devam olunur.

Bu tasarı ve teklifler gündeme alınmışlarsa geri alınmaları için Genel Kurulun karar vermesi gerekir.

Reddedilen kanun tasarı ve tekliflerinin yeniden verilememesi

MADDE 76– Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından reddedilmiş olan kanun tasarı veya teklifleri, ret tarihinden
itibaren bir tam yıl geçmedikçe Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı yasama dönemi içinde yeniden verilemez.

Seçimlerin yenilenmesi halinde tasarı ve tekliflerin durumu

MADDE 77– Bir yasama döneminde sonuçlandırılamamış olan kanun tasarı ve teklifleri hükümsüz sayılır. Ancak,
Hükümet veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri bu tasarı veya teklifleri yenileyebilirler. Yenilenen tasarı veya
teklifin tümü üzerindeki görüşmelerden sonra önceki dönemlere ait rapor ve metinler, açıkça belirtilmek kaydıyla,
komisyonca benimsenebilir.

Yasama dönemi başında, önceki dönemde verilmiş soru, Meclis araştırması, genel görüşme ve gensoru
önergeleri hükümsüz sayılır.

18
Hükümetin çekilmesi halinde kanun tasarı ve teklifleri

MADDE 78– Bakanlar Kurulunun herhangi bir sebeple çekilmesi halinde yeni Bakanlar Kurulu güven oyu alıncaya
kadar, Anayasa ve İçtüzük değişiklikleri hariç, kanun tasarı ve tekliflerinin komisyonlarda ve Genel Kurulda
görüşülmesi ertelenir. Ancak, Bakanlar Kurulunun öncelikli olduğunu bir yazı ile Başkanlığa bildirdiği kanun tasarı
ve tekliflerinin görüşülmesine devam olunur.

Raporların okunmaması

MADDE 79– Kanun tasarı ve tekliflerinin kabulüne veya reddine dair esas komisyon raporları ile araştırma,
soruşturma ve diğer komisyon raporları; görüşmelerine başlanırken, Genel Kurulda okutulmaz. Ancak, bu
raporların kaç numaralı sıra sayısı olarak bastırılıp dağıtıldıkları Başkanca ifade edilir.

Raporda ret istemi

MADDE 80– Bir kanun tasarı veya teklifinin esas komisyonca reddi istenir ve rapor da benimsenirse, kanun tasarı
veya teklifi reddedilmiş olur. Rapor benimsenmezse komisyona geri verilir.

Kanun tasarı ve tekliflerinin Genel Kurulda görüşülmesi

MADDE 81– Kanun tasarı ve teklifleri; Genel Kurulda, aşağıda belirtilen usule göre görüşülür :

a) Tasarı veya teklifin tümü hakkında görüşme açılır.

b) Tasarı veya teklifin tümünün görüşülmesinden sonra soru-cevap işlemi yapılır. Tasarı veya teklifin tümü
üzerinde soru-cevap süresi yirmi, maddeler üzerinde on dakika ile sınırlıdır.

c) Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi oylanır.

d) (İptal : Ana. Mah.’nin 31.1.2002 tarih ve E. 2001/129, K. 2002/24 sayılı Kararı ile)

e) Tasarı veya teklifin tümü oylanır.

Anayasa değişiklikleri hariç, kanun tasarı ve tekliflerinin tümünün veya maddelerinin oylanması, açık oylamaya
tâbi işlerden değilse, yirmi üyenin talebi halinde açık oyla, aksi takdirde işaretle yapılır.

Aksi, Danışma Kurulunun teklifiyle Genel Kurulca kararlaştırılmamışsa; kanun tasarı ve tekliflerinin tümü hakkında
siyasî parti grupları, komisyon ve Hükümet adına yapılan konuşmalar yirmişer, üyeler tarafından yapılan
konuşmalar onar dakikadır.

Maddeler hakkında konuşma süreleri bunun yarısı kadardır.

Maddelerine geçilmesi veya tümü kabul edilmeyen kanun tasarı ve teklifleri, Genel Kurulca reddedilmiş olur.

Cumhurbaşkanınca yayımlanması kısmen uygun bulunmayan ve bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet
Meclisine geri gönderilen kanunların sadece uygun bulunmayan maddelerinin görüşülmesine kanunun
görüşmelerine başlamadan önce Genel Kurulca görüşmesiz karar verilebilir. Bu durumda, sadece uygun
bulunmayan maddelerle ilgili görüşme açılır. Kanunun tümünün görüşülmesine karar verilmesi durumunda ise
Kanun yukarıdaki fıkralara göre görüşülür. Kanunun tümünün oylaması her halde yapılır.

Komisyon metninin önce oylanması

MADDE 82– Bir kanunun bir maddesi hakkında birçok önerge verilmiş ve madde değişiklik önergeleriyle birlikte
komisyona geri alınmışsa, komisyon önergeleri görüştükten sonra eski metni kabul edebilir veya yeni bir metin
hazırlayabilir.

Önerge sahipleri komisyon toplantılarına katıldıkları takdirde beş dakikayı geçmemek üzere konuşabilirler.

19
Komisyon, kabul ettiği metnin önergelerden önce ve açık oyla oylanmasını üye tamsayısının salt çoğunluğuyla
isterse, Genel Kurulda, önergelerden önce komisyon metni oylanır. Bu metin kabul edilirse, önergeler reddedilmiş
ve madde kabul edilmiş sayılır.

Açık oylamadan önce, önerge sahiplerinin beşer dakikayı geçmemek üzere konuşma hakları vardır.

Bir maddenin önce konuşulması

MADDE 83– Genel Kurulda bir maddenin diğerinden önce konuşulmasına işaret oyuyla karar verilebilir.

Anayasaya aykırılık önergeleri

MADDE 84– Bir kanun tasarı veya teklifinin Genel Kuruldaki görüşülmesi sırasında tasarı veya teklifin belli bir
maddesinin Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle reddini isteyen önergeler, diğer önergelerden önce oylanır.

Tetkik kurulu ve maddî hatalar

MADDE 85– Meclis Başkanlığı kanun tasarı ve tekliflerini Anayasa dili, kanun yazılış tekniği bakımından
incelemekle görevli yeteri kadar uzmandan kurulu bir heyet teşkil eder. Bu heyet komisyonlara danışmanlık yapar.

Kanun tasarı veya teklifinin Türkiye Büyük Millet Meclisince kabulünü gerektirecek oylamanın yapılmasından
önce, metinde yazılış veya sıra bakımından bozukluk olduğu veya maddî hatalar bulunduğu ileri sürülürse ve
esas komisyon veya Hükümet bu görüşe katılırsa, metin, esas komisyona geri verilir. Bu şekilde düzeltilen
maddeler de yeniden oylanır.

Son konuşmalar

MADDE 86– Tasarı veya teklifin tümünün kesin olarak oylanmasından önce milletvekilleri, ne yolda oy
kullanacaklarını kürsüden belirtmek isterlerse, Başkan lehte ve aleyhte birer kişiye söz verir. Bu konuşma kısa,
açık ve gerekçeli yapılır.

Değişiklik önergeleri

MADDE 87– Kanunlarda veya İçtüzükte aksine bir hüküm yoksa, kanun tasarısı veya teklifinde bir maddenin
reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde
eklenmesi hakkında, milletvekilleri, esas komisyon veya Hükümet değişiklik önergeleri verebilir. Bu esaslar
dairesinde milletvekilleri tarafından Anayasaya aykırılık önergeleri dahil her madde için yedi önerge verilebilir. Her
siyasî parti grubuna mensup milletvekillerinin birer önerge verme hakkı saklıdır. Ancak, bu hak; ilgili siyasî parti
grubuna mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasî parti grubuna mensup olanlarla bağımsız
sayılan milletvekillerince kullanılabilir.

Değişiklik önergeleri kanun tasarı veya tekliflerinin basılıp dağıtılmasından itibaren Başkanlığa verilebilir. Ancak,
tasarı veya teklifin görüşülmesine başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az beş milletvekilinin
imzası bulunmadıkça önerge işleme konulmaz.

Görüşülmekte olan tasarı veya teklifin konusu olmayan sair kanunlarda ek ve değişiklik getiren yeni bir kanun
teklifi niteliğindeki değişiklik önergeleri işleme konulmaz.

Görüşülmekte olan tasarı veya teklife konu kanunun, komisyon metninde bulunmayan, ancak tasarı veya teklif ile
çok yakın ilgisi bulunan bir maddesinin değiştirilmesini isteyen ve komisyonun salt çoğunlukla katıldığı önergeler
üzerinde yeni bir madde olarak görüşme açılır.

Değişiklik önergelerinde, değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenen hükümler açıkça belirtilir. Açık
olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konulmaz.

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Değişiklik önergeleri ve gerekçeleri beşyüz kelimeden fazla ise,
önerge sahibi önergesine beşyüz kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır.

20
Başkan, değişiklik önergesi hakkında komisyona ve gruplara derhal bilgi verir.

Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasına göre okunur ve işleme konur. Beşten fazla imzalı
önergelerde ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir.

Başkan, önergeye katılıp katılmadığını komisyona ve Hükümete sorar. Komisyon ve Hükümet katılmama
gerekçelerini kısaca açıklayabilirler. Hükümetin veya komisyonun katılmadığı önerge, sahibi tarafından beş
dakikayı geçmemek üzere açıklanabilir. Önerge sahibine, gerekçesinin okunmasını istediği önerge hakkında söz
verilmez.

Daha sonra önergeler işaret oyu ile ayrı ayrı oylanır. Komisyonun katılmadığı ve fakat Genel Kurulun kabul ettiği
önerge ve ilgili maddeyi komisyon geri isteyebilir. Geri verilmesi kabul edildiği takdirde, komisyon önergeye göre
yeni bir metin hazırlar veya kendi metninin aynen kabulünü isteyebilir. Genel Kurulun kararı kesindir.

Metnin veya maddenin geri istenmesi

MADDE 88– Esas komisyon veya Hükümet, tasarı veya teklifin tümünün, belli bir veya birkaç maddesinin,
komisyona geri verilmesini, bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir.

Bu istem, görüşülmeksizin yerine getirilir. Tasarı veya teklifin tümü geri istenmişse, tasarı veya teklif hakkında
verilen bütün önergeler esas komisyona verilir.Tasarı veya teklifin belli bir veya birkaç maddesi geri istenmişse, o
madde veya maddeler hakkındaki önergeler esas komisyona verilir.

Genel Kurulda yeniden görüşme

MADDE 89– Tasarı veya teklifin tümünün oylanmasından önce, belli bir maddesinin yeniden görüşülmesini
gerekçeli bir önerge ile esas komisyon veya Hükümet bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir.

Bu istem Danışma Kurulunun görüşü alındıktan sonra Genel Kurulca, görüşmesiz ve işaret oyuyla karara
bağlanır.

Anayasa değişikliği görüşmelerinde bu madde hükmü uygulanmaz.

Yetki kanunları ve kanun hükmünde kararnameler

MADDE 90– Yetki kanunu tasarıları ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun hükmünde kararnameler,
Anayasanın ve İçtüzüğün kanunların görüşülmesi için koyduğu kurallara göre, ancak, komisyonlarda ve Genel
Kurulda diğer kanun tasarı ve tekliflerinden önce ve ivedilikle görüşülür.

Usulüne göre Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan kanun hükmünde kararnameler geri çekilemez. Türkiye
Büyük Millet Meclisi ancak bir kanunla kanun hükmünde kararnameleri reddedebilir, aynen veya değiştirerek
kabul edebilir. Kanun hükmünde kararnameler diğer bir kanun hükmünde kararname ile de değiştirilebilir veya
yürürlükten kaldırılabilir.

Yürürlükten kaldırılan kanun hükmünde kararnameler bir raporla Genel Kurula sunulmadan işlemden
kaldırılamaz.

Kanun hükmünde kararnameler, varsa değişiklikleriyle birleştirilerek bütünüyle görüşülür; bölünerek, ayrı metinler
haline getirilerek kanunla değişiklik yapılamaz.

Maddelerine geçilmesi veya tümü reddedilen kanun hükmünde kararnameler bir ret metni hazırlanması için
komisyona verilir. Komisyonca o birleşim içinde veya en geç takip eden birleşime kadar hazırlanan metin, Genel
Kurulda görüşme yapılmaksızın oylanır ve kabulü halinde kanunlaşır.

Temel kanunlar

MADDE 91– a) Bir hukuk dalını sistematik olarak bütünüyle veya kapsamlı olarak değiştirecek biçimde genel
ilkeleri içermesi; kişisel veya toplumsal yaşamın büyük bir bölümünü ilgilendirmesi; kendi alanındaki özel
kanunların dayandığı temel kavramları göstermesi, özel kanunlar arasında uygulamada ahenk sağlaması,
düzenlediği alan yönünden bütünlüğünün ve maddeler arasındaki bağlantıların korunması zorunluluğunun

21
bulunması; önceki yasalaşma evrelerinde de özel görüşme ve oylama usulüne bağlı tutulması gibi özellikleri
taşıyan kanunları ve İçtüzüğü bütünüyle veya kapsamlı olarak değiştiren veya yürürlüğe koyan tasarı veya
tekliflerin Genel Kurulda bölümler halinde görüşülmesine ve her bölümün en çok otuz maddeyi geçmemek
kaydıyla hangi maddelerden oluşacağına Hükümetin, esas komisyonun veya grupların teklifi, Danışma Kurulunun
oybirliği ile önerisi üzerine Genel Kurulca karar verilebilir. Bu takdirde bölümler, maddeler okunmaksızın maddenin
görüşülmesindeki usule göre ayrı ayrı görüşülür ve bölümdeki maddeler ayrı ayrı oylanır.

Milletvekilleri, esas komisyon veya Hükümet değişiklik önergeleri verebilir. Milletvekilleri tarafından Anayasaya
aykırılık önergeleri dahil madde üzerinde iki önerge verilebilir. Ancak, her siyasî parti grubuna mensup
milletvekillerinin birer önerge verme hakkı saklıdır.

Yeni bir madde olarak görüşülmesine komisyonun salt çoğunlukla katıldığı önergeler ile yeniden görüşülmesine
karar verilen maddeler üzerinde görüşme açılır ve bu maddede belirtilen sayıda önerge verilebilir.

Bölümler üzerindeki soru-cevap süresi, onbeş dakika ile sınırlıdır.

Diğer hükümler saklıdır.

b) Danışma Kurulunda oybirliği sağlanamaması halinde siyasî parti gruplarının önerisi üzerine de (a) bendinde
belirtilen yasama yönteminin uygulanmasına Genel Kurulca karar verilebilir.

BEŞİNCİ KISIM

Özel Hükümler

Ölüm cezalarının yerine getirilmesine dair kanun tasarıları ile genel veya özel af ilanını
içeren kanun tasarı ve teklifleri

MADDE 92. – Ölüm cezaları hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararlarının yerine getirilmesine dair Başbakanlık
yazıları, esas komisyon olarak Adalet Komisyonuna havale edilir. Adalet Komisyonu, bu yazıyı inceleyerek
cezanın yerine getirilmesinin onaylanması veya onaylanmaması yönünde bir kanun metni hazırlar. Komisyonlar
ve Genel Kurul, mahkeme kararını değiştiremezler.

Genel veya özel af ilanını içeren tasarı veya tekliflerin Genel Kurulda kabulü Türkiye Büyük Millet Meclisi üye
tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile mümkündür.

Gerekli çoğunluk, söz konusu tasarı veya tekliflerin afla ilgili maddelerinde ve tümünün oylamasında ayrı ayrı
aranır. Tasarı veya teklif hakkında verilen genel veya özel af ilanını içeren değişiklik önergesinin kabulü halinde,
kabul için gerekli beşte üç çoğunluğun tespiti için bu önergenin oylanması açık oylama suretiyle tekrarlanır.

Anayasanın değiştirilmesi

MADDE 93– Anayasa değişiklik teklifleri, diğer kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesindeki usule tabidir. Ancak,
bu teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür.

İkinci görüşmeye, birinci görüşmenin bitiminden kırksekiz saat geçmeden başlanamaz.

İkinci görüşmede yalnızca maddeler üzerinde verilmiş değişiklik önergeleri görüşülür, birinci görüşmede üzerinde
değişiklik teklifi bulunmayan bir madde hakkında ikinci görüşmede önerge verilemez.

Anayasada değişiklik tekliflerinin kabulü

MADDE 94– Anayasada değişiklik tekliflerinin birinci ve ikinci görüşmelerinde, maddelerin kabulü ile ikinci
görüşmenin sonunda tümünün kabulü üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyu ile mümkündür.

Birinci görüşmede gerekli çoğunlukla kabul oyu alamayan bir madde ikinci görüşmede de gerekli çoğunlukta kabul
oyu alamamışsa reddedilmiş olur.

22
Teklif hakkında verilen değişiklik önergesinin kabulü halinde, kabul için gerekli beşte üç çoğunluğun tespiti için bu
önergenin oylanması gizli oylama suretiyle tekrarlanır.

Seçimlerin yenilenmesi kararı

MADDE 95– Seçimlerin yenilenmesine dair önergeler, Anayasa Komisyonunda görüşülür ve Anayasa Komisyonu
raporu Genel Kurulda gündemdeki bütün konulardan önce görüşüldükten sonra açık oya sunulur.

ALTINCI KISIM

Denetim Yolları

BİRİNCİ BÖLÜM

Soru

MADDE 96– Soru; kısa, gerekçesiz ve kişisel görüş ileri sürülmeksizin; kişilik ve özel yaşama ilişkin konuları
içermeyen bir önerge ile Hükümet adına sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere, Başbakan veya bir
bakandan açık ve belli konular hakkında bilgi istemekten ibarettir. Sözlü soru önergeleri yüz kelimeyi geçemez.
Soru önergelerine belge eklenemez.

Soru önergesi, sadece bir milletvekili tarafından imzalanır ve Başkanlığa verilir.

Başkan, İçtüzük şartlarına uygun gördüğü önergeleri gelen kâğıtlar listesinde yayımlar ve Başbakanlığa veya ait
olduğu bakanlığa gönderir.

Sorulamayacak konular

MADDE 97– Aşağıdaki sorular Başkanlıkça kabul edilmez:

a) Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olan konular;

b) Tek amacı istişare sağlamaktan ibaret konular;

c) Konusu, evvelce Başkanlığa verilmiş gensoru önergesiyle aynı olan sorular.

Sözlü sorunun gündeme alınması ve cevaplandırılması

MADDE 98– Sözlü sorular, önergenin Başbakanlığa veya ait olduğu bakanlığa sevk tarihinden itibaren beş gün
sonra gündeme alınır.

Sözlü soruların cevaplandırılması için; Anayasa, kanun ve İçtüzük gereği zorunluklar hariç olmak üzere, haftanın
en az iki gününde, birleşimin başında ve birer saatten az olmamak şartıyla, Danışma Kurulunun önerisi ve Genel
Kurulun onayı ile belli bir süre ayrılır.

Hükümet adına verilecek cevabın süresi beş dakikayı geçemez. Bu cevap üzerine soru sahibi, yerinden, konu ile
ilgili çok kısa ek bir açıklama isteyebilir. Hükümet adına verilecek cevapla görüşme tamamlanır. İkinci cevap
süresi de beş dakikayı geçemez.

Soru sahibinin Genel Kurulda bulunmaması, sorunun cevaplandırılmasına engel değildir.

Hükümet adına cevap vermek için söz alan bakan; gündemde bulunan sözlü soru önergelerinden birden fazlasını
sıra gözetmeden cevaplayabilir. Bu hakkını kullanmak isteyen bakan, önceden, birleşimi yöneten Başkana isteğini

23
bildirir. Başkan bu isteği birleşimi açtıktan sonra derhal Genel Kurula duyurur. Konuları aynı olan sözlü sorular
birleştirilerek cevaplandırılabilir.

İkinci fıkradaki zorunluklar hariç, üç birleşim içinde cevaplandırılmayan sözlü sorular yazılı soruya çevrilir ve istemi
halinde aynı birleşimde önerge sahibine beş dakikayı geçmemek üzere söz verilir.

Yazılı sorunun cevabı

MADDE 99– Yazılı soruların cevabı, Başbakanlık veya ait olduğu bakanlık eliyle Başkanlığa sunulur. Başkan, bu
ceva-bı derhal soru sahibine iletir. Cevap ayrıca soru metniyle birlikte Başkanlıkça alındığı günkü veya bir sonraki
birleşim tutanağının arkasına eklenir.

Yazılı sorular, Başbakanlığa veya ait olduğu bakanlığa gönderildiği tarihten itibaren en geç onbeş gün içinde
cevaplandırılır.

Başkan, bu süre içinde cevaplandırılmayan yazılı sorular için Başbakanın veya ilgili bakanın dikkatini çeker.

Yazılı sorular, dikkat çekme yazısının gönderildiği tarihten itibaren on gün içinde de cevaplandırılmazsa,
önergenin süresi içinde cevaplandırılmadığı gelen kâğıtlar listesinde ilan edilir.

Hükümet, yazılı sorunun cevabını, gereken bilgilerin derlenebilmesi için Başkanlığa bilgi vermek suretiyle bir ayı
geçmemek üzere geciktirebilir.

Başkanlıktan sorular

MADDE 100– Başkanın, Başkanlık Divanının, Başkanlık Divanı üyelerinin ve Danışma Kurulunun Türkiye Büyük
Millet Meclisinin faaliyetleriyle ilgili görevleri hakkında, Başkanlıktan sözlü veya yazılı soru sorulabilir.

Bu sorular Başkan veya görevlendireceği başkanvekillerinden biri tarafından cevaplandırılır. Soru sözlü ise,
önergesi verildikten yedi gün sonra gündeme alınır.

Bu sorular hakkında da Hükümete yöneltilen sorular hakkındaki hükümler uygulanır.

İKİNCİ BÖLÜM

Genel Görüşme

Genel görüşmenin tarifi

MADDE 101– Genel görüşme, toplum ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet
Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.

Genel görüşmenin açılması

MADDE 102– Genel görüşme açılması, Hükümet, siyasî parti grupları veya en az yirmi milletvekili tarafından
Başkanlıktan bir önergeyle istenebilir.Bu istem derhal gelen kâğıtlar listesine alınır, Genel Kurula ve Hükümete
duyurulur.

Verilen önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise istek sahipleri beşyüz kelimeyi geçmemek üzere önergenin
özetini eklemek zorundadırlar. Genel Kurulda bu özet okunur.

Genel görüşme açılıp açılmamasına Genel Kurul karar verir.

Genel Kurulda bu konudaki görüşmede Hükümet, siyasî parti grupları ve istemde bulunan milletvekillerinden
birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Genel Kurul genel görüşme açılıp
açılmamasına işaretle oylama suretiyle karar verir.

24
Genel görüşme için özel gündem

MADDE 103– Genel görüşme açılmasına karar verilirse, genel görüşme günü bir özel gündem halinde Danışma
Kurulunca tespit edilir. Genel görüşmenin başlayacağı gün, görüşme açılmasına karar verilmesinden itibaren
kırksekiz saatten önce ve yedi tam günden sonra olamaz.

Genel görüşmede ilk söz hakkı genel görüşme önergesi sahibi siyasî parti grubu veya gruplarına yahut genel
görüşme önergesindeki birinci imza sahibi milletvekiline veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline
aittir.

Bundan sonraki görüşmeler hakkında genel hükümler uygulanır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Meclis Araştırması

Meclis araştırmasının tarifi ve açılması

MADDE 104– Meclis araştırması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Anayasanın 98 inci maddesinin üçüncü fıkrası
gereğince yapacağı incelemedir.

Araştırma istemi önergesi beşyüz kelimeden fazla ise önerge sahipleri beşyüz kelimeyi geçmemek üzere özetini
eklemek zorundadır.

Meclis araştırmasının açılmasında genel görüşme açılmasındaki hükümler uygulanır.

Meclis araştırma komisyonunun raporu hakkında Genel Kurulda, genel görüşme açılır.

Meclis araştırma komisyonu ve yetkileri

MADDE 105– Meclis araştırmasının yürütülmesi görevi, genel hükümlere göre seçilecek bir özel komisyona verilir.

Bu komisyonun üye adedi, çalışma süresi ve gerektiğinde Ankara dışında da çalışabileceği hususu Meclis
Başkanının teklifi ile Genel Kurulca tespit edilir. Araştırmasını üç ay içinde bitiremeyen komisyona bir aylık kesin
süre verilir. Komisyon bu süre sonunda da çalışmasını tamamlayamadığı takdirde süre bitiminden itibaren onbeş
gün içinde araştırmanın tamamlanmaması nedenleri veya o ana kadar varılan sonuçlar üzerinde Genel Kurulda
görüşme açılır. Genel Kurul bu görüşme ile yetinebileceği gibi yeni bir komisyon da kurabilir.

Meclis araştırma komisyonu bakanlıklarla genel ve katma bütçeli dairelerden, mahallî idarelerden,
muhtarlıklardan, üniversitelerden,Türkiye Radyo-Televizyon Kurumundan, kamu iktisadî teşebbüslerinden, özel
kanun ile veya özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme
yapmak, ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkisine sahiptir.

Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilir.

Devlet sırları ile ticarî sırlar, Meclis araştırması kapsamının dışında kalır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Gensoru

Gensoruda usul

MADDE 106– Gensoru önergesi, bir siyasî parti grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir.

25
Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde Başkanlıkça bastırılarak üyelere dağıtılır.

Gensoru önergesi beşyüz kelimeden fazla ise, imza sahipleri beşyüz kelimeyi geçmeyecek bir özeti bu önergeye
eklemek zorundadırlar. Genel Kurulda bu özet okunur.

Gensoru görüşmeleri Anayasanın 99 uncu maddesi hükümlerine göre yapılır.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Meclis Soruşturması ve Yüce Divana Sevk

Meclis soruşturması açılması için önerge

MADDE 107– Görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan Başbakan ve bakanlar hakkında Meclis
soruşturması açılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az onda birinin vereceği bir önerge ile
istenebilir.

Bu önergede; Bakanlar Kurulunun genel siyasetinden veya bakanlıkların görevleriyle ilgili işlerden dolayı hakkında
soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakanın cezai sorumluluğu gerektiren fiillerinin görevleri sırasında
işlendiğinden bahsedilmesi, hangi fiillerinin hangi kanun ve nizama aykırı olduğunun gerekçe gösterilmek ve
maddesi de yazılmak suretiyle belirtilmesi zorunludur.

Meclis soruşturması önergesinin görüşülmesi

MADDE 108– Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilen Meclis soruşturması önergesi gelen kâğıtlar
listesine alınır ve Genel Kurulda okunur. Okunan önergenin bir örneği, Başkanlıkça hakkında soruşturma açılması
istenen Başbakan veya bakana gönderilir.

Meclis soruşturması açılıp açılmaması hakkında yapılacak görüşmelerin günü, önergenin verilişinden itibaren bir
ay içinde görüşülüp karara bağlanacak şekilde, bir özel gündem halinde Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel
Kurulca tespit edilir. Bu görüşme günü de ayrıca hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakana
bildirilir.

Sırasıyla, önergeyi verenlerden ilk imza sahibinin veya onun göstereceği bir diğer imza sahibinin, şahısları adına
üç milletvekilinin ve o sırada görevde bulunsun veya bulunmasın, hakkında soruşturma açılması istenen
Başbakan veya bakanın konuşacağı bir görüşmeden sonra, Meclis soruşturması açılıp açılmaması hakkında
Genel Kurulca gizli oyla karar verilir.

Meclis soruşturması komisyonunun kuruluşu

MADDE 109– Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, soruşturmanın yürütülmesi görevi, Anayasanın 100
üncü maddesi hükümlerine göre, Başkanlıkça Genel Kurulda yapılacak ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik
bir komisyona verilir.

Komisyon, kendisine bir başkan, bir başkanvekili, bir sözcü ve bir kâtip seçer.

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre hâkimlerin davaya bakmasına veya karara katılmasına engel
oluşturacak durumlarda bulunan, Meclis soruşturması önergesini veren veya daha önce Türkiye Büyük Millet
Meclisinde ya da dışında bu konudaki görüşünü açıklamış milletvekilleri, bu komisyona seçilemezler.

Komisyonda görevli memur ve raportörler ile stenograf için de aynı hüküm uygulanır.

Meclis soruşturması komisyonunun çalışma usulü ve süresi

MADDE 110– Soruşturma komisyonu üye tamsayısının salt çoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların salt
çoğunluğu ile karar verir.

Komisyonun çalışmaları gizlidir. Bu komisyona kendi üyeleri dışındaki milletvekilleri katılamazlar.

26
Soruşturma komisyonu, raporunu Anayasanın 100 üncü maddesine göre kuruluşundan itibaren iki ay içinde verir.
Soruşturmanın bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Komisyonun bu konudaki
istem yazısı Genel Kurulun bilgisine sunulur. Bu süre içinde raporun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına
teslimi zorunludur.

Meclis soruşturması komisyonunun yetkileri

MADDE 111– Komisyon kamusal ve özel kuruluşlardan konu ile ilgili bilgi ve belgeleri isteyebilir; gerekli
gördüklerine el koyabilir; Bakanlar Kurulunun bütün vasıtalarından faydalanabilir; Bakanlar Kurulu üyelerini, diğer
ilgilileri, tanık ve bilirkişileri dinleyebilir.

Komisyon, naip veya istinabe yolu ile adlî mercilerden yardım isteyebilir. Ayrıca Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanununun tanıklarla, bilirkişilerle, zapt ve arama ile ilgili olarak adlî mercilere verdiği hürriyetleri kısıtlayıcı
yetkilerin genel hükümler çerçevesinde kullanılmasını, gerekçesini bildirmek suretiyle görevli adlî merciden
yazıyla isteyebilir.

Komisyon, hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakanın savunmasını alır. Bununla ilgili olarak
talep edeceği belgeleri temin ettirir.

Komisyon, gerektiğinde alt komisyonlar kurarak Ankara dışında çalışma kararı alabilir.

Soruşturmanın sonuçlandırılması

MADDE 112– Soruşturma komisyonu raporu, Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde bastırılarak
hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakana derhal gönderilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerine dağıtılır. Rapor, üyelere dağıtımından itibaren on gün içinde görüşülür.

Bu görüşmede, komisyona, şahısları adına altı milletvekiline ve o sırada görevde bulunsun veya bulunmasın
hakkında soruşturma açılması istenen Başbakan veya bakana söz ve-rilir. Son söz, hakkında soruşturma açılması
istenen Başbakan veya bakana aittir ve süresi sınırlandırılamaz.

Görüşmeler tamamlandıktan sonra komisyon raporu Genel Kurulca gizli oyla karara bağlanır.

Komisyonun Yüce Divana sevk yönündeki raporları ile Genel Kurulun Yüce Divana sevk kararlarında hangi ceza
hükmüne dayanıldığı belirtilir.

Komisyonun Yüce Divana sevk etmeme yönündeki raporlarının reddi, ancak, Yüce Divana sevke dair verilen ve
sevk kararının hangi ceza hükmüne dayanacağını gösteren bir önergenin kabulüyle mümkün olur.

Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğu ile alınır.

Türkiye Büyük Millet Meclisince Yüce Divana sevk kararı alınırsa dosya, en geç yedi gün içinde Başkanlıkça dizi
pusulasına bağlanarak Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderilir.

Siyasî parti gruplarında soruşturmayla ilgili görüşme yapılamaması

MADDE 113– Siyasî parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.

Ancak bu gruplarda Meclis soruşturması ile ilgili komisyon üyelikleri için Anayasanın 100 üncü maddesine göre
gösterilecek adayların tespiti amacıyla seçim yapılabilir.

Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlandırılması

MADDE 114– Anayasanın 105 inci maddesinin son fıkrası gereğince görevde bulunan veya görevden ayrılmış
olan Cumhurbaşkanının vatana ihanetten dolayı suçlandırılmasını isteyen önerge, Türkiye Büyük Millet Meclisi
üye tamsayısının en az üçte birinin imzasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilir.

27
Bu önerge derhal Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur; suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanına
bildirilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulmasından başlayarak yedi gün sonraki birleşimin
gündemine alınır.

Bu birleşimde, suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanının da dinleneceği bir görüşmeden sonra, Türkiye Büyük
Millet Meclisi üye tamsayısının en az dörtte üçünün oyuyla suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanının Yüce
Divana sevkine karar verilebilir. Suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanı, isterse, savunmasını yazılı olarak
gönderebilir. Bu savunma Genel Kurulda aynen okunur.

Birinci fıkrada söz konusu önerge ile üçüncü fıkrada söz konusu Yüce Divana sevk kararında, hangi ceza
hükmüne dayanıldığı ve suçlandırılması istenen Cumhurbaşkanınca işlendiği ileri sürülen suçun hangi gerekçeyle
vatana ihanet sayılması gerektiği belirtilir.

YEDİNCİ KISIM

Dilekçelerin İncelenmesi ve Karara Bağlanması Esas ve Usulleri

Dilekçe Komisyonu

MADDE 115– Dilekçe Komisyonu, Türk vatandaşlarının ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de
ikamet eden yabancıların kendileriyle veya kamu ile ilgili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına
gönderdikleri dilek ve şikâyetleri inceler.

Dilekçelerin Başkanlık Divanınca incelenmesi

MADDE 116– Dilekçe Komisyonunun; Başkan, Başkanvekili, Sözcü ve Kâtibinden oluşan Başkanlık Divanı,
komisyona gelen dilekçeleri inceleyerek;

1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,

2. Yeni bir kanunu veya bir kanun değişikliğini gerektiren,

3. Yargı mercilerinin görevine giren konularla ilgili olan veya haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir karar
bulunan,

4. Yetkili idarî makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva etmeyen,

5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan herhangi birini taşımayan,

Dilekçelerin görüşülemeyeceğini karara bağlar.

Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını bastırır ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine dağıtır. Dağıtım
tarihinden itibaren onbeş gün içinde itiraz olunmayan Başkanlık Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe
sahiplerine yazılı olarak bildirilir.

Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladığı dilekçelerden, kanun olarak düzenlenmelerinde
toplumsal yarar gördüklerinin birer örneğini Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına ve Başbakanlığa bilgi olarak
gönderir.

Dilekçelerin Komisyon Genel Kurulunca incelenmesi

MADDE 117– Komisyon Başkanlık Divanının 116 ncı maddenin dışında gördüğü dilekçeler ile aynı madde
gereğince karara bağladığı dilekçelerden süresi içinde itiraza uğrayanlar, Komisyon Genel Kuruluna sevk edilir.

Komisyon Genel Kurulu, kendisine gönderilen dilekçeleri, ilk önce; 116 ncı madde hükmü gereğince inceleyerek
karar konusu olup olamayacakları hususunu kararlaştırır.

Komisyon Genel Kurulu kararlarının bastırılması ve dağıtılması

28
MADDE 118– Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulunca alınan kararları bastırır, bütün
milletvekillerine ve bakanlara dağıtır.

Komisyon Genel Kurulu kararlarına itiraz

MADDE 119– Türkiye Büyük Millet Meclisinin her üyesi Komisyon Genel Kurulunun kararına, kararın dağıtım
gününden itibaren otuz gün içinde gerekçeli bir yazıyla itiraz edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki karar
kesinleşir.

Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz tarihinden itibaren otuz gün içinde bir rapor
düzenleyerek Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunar. Türkiye Büyük Millet Meclisinin alacağı karar
kesindir.

Bu madde hükümleri gereğince kesinleşen kararlar, dilekçe sahiplerine ve ilgili bakanlıklara bildirilir.

Dilekçeler hakkındaki kesin kararların sonucu

MADDE 120– Bakanlar 119 uncu madde gereğince kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, aynı maddenin
son fıkrası uyarınca kendilerine yapılan bildiri tarihinden itibaren otuz gün içinde, Komisyon Başkanlığına yazıyla
bildirirler. Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesini
isteyebilir. Bu takdirde, komisyon kendi görüşünü belirten bir rapor hazırlayarak Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlığına sunar. Komisyonun bu istekte bulunması halinde 119 uncu maddenin ikinci ve üçüncü fıkraları
hükümleri uygulanır.

İlgili bakanlık birinci fıkra uyarınca yapması gereken bildiriyi yapmadığı takdirde de, aynı fıkra hükümleri uygulanır.

SEKİZİNCİ KISIM

Cumhurbaşkanı Seçimi, Güven İstemi, Olağanüstü Yönetim Usulleri ve Silahlı Kuvvetlerle

İlgili Kararlar

BİRİNCİ BÖLÜM

Cumhurbaşkanı Seçimi ve Andiçme Töreni

Cumhurbaşkanı seçimi

MADDE 121. – Cumhurbaşkanı, Anayasanın 101 inci maddesinde yazılı nitelikleri taşıyan adaylar arasından,
Anayasanın 102 nci maddesi hükümlerine göre seçilir.

Cumhurbaşkanı seçiminin sonucu, yeni Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının ve birleşimde
görevli Başkanlık Divanı üyelerinin imzaladıkları bir tutanakla bildirilir.

Cumhurbaşkanı seçimi tamamlanınca Başkan, yeni Cumhurbaşkanına seçildiğini bildirmek üzere oturumu kapatır.

Cumhurbaşkanının andiçme töreni

MADDE 122. – Yeni Cumhurbaşkanının andiçme töreni, eski Cumhurbaşkanının görev süresinin dolduğu gün
yapılır.

Cumhurbaşkanlığı, Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından başka bir sebeple boşalmışsa, andiçme
töreni, seçimden hemen sonraki oturumda yapılır.

29
Yeni Cumhurbaşkanı andiçmek üzere geldiğinde, Başkan oturumu açar ve en yaşlı Başkanvekili vasıtasıyla
Cumhurbaşkanını Genel Kurul Salonuna davet eder. Cumhurbaşkanı, beraberinde en yaşlı Başkanvekili olduğu
halde, hitabet kürsüsüne gelir ve ayakta andiçer. Andiçme bitince, İstiklal Marşı çalınır ve Cumhurbaşkanı
beraberinde en yaşlı Başkanvekili olduğu halde salondan ayrılır.

Cumhurbaşkanı, andiçme töreninde siyah elbise giyer.

İKİNCİ BÖLÜM

Güven İstemi

Hükümet programının okunması

MADDE 123– Cumhurbaşkanınca atanmakla kurulmuş bulunan Bakanlar Kurulunun programı, kuruluş tarihinden
itibaren en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur.

Bakanlar Kurulu programının okunacağı gün için, Danışma Kurulunca Genel Kurula bir özel gündem teklif olunur.

Yeni Bakanlar Kurulu kurulduğu sırada Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı halinde değilse, Başkanlıkça derhal
toplantıya çağrılır.

Hükümet programının görüşülmesi; göreve başlarken güvenoyu

MADDE 124– Bakanlar Kurulu programının Genel Kurulda okunmasından itibaren iki tam gün geçtikten sonra,
program üzerinde görüşme açılır. Bu görüşme sırasında genel hükümler uygulanır.

Görüşmeye ayrılan gün için Danışma Kurulunca Genel Kurula bir özel gündem teklif olunur.

Bu görüşme için söz almak, yeni Bakanlar Kurulu listesine dair Cumhurbaşkanlığı yazısının Genel Kurulda
okunmasından sonra mümkündür.

Görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra güven oylamasına başvurulur. Güven oylaması açık oyla
genel hükümlere göre yapılır.

Güven isteminin görüşme usulü

MADDE 125– Başbakan gerekli görürse, Türkiye Büyük Millet Meclisinden güven isteminde bulunabilir. Bu istem
derhal, Başkanlıkça, Genel Kurula sunuşlar arasında bildirilir.

Bu istem üzerine Danışma Kurulu derhal, güven isteminin görüşüleceği günü ve özel gündemi Genel Kurula teklif
eder. Güven istemi üzerinde görüşme, her halde, güven isteminin Genel Kurulda okunmasından sonra bir tam
gün geçmeden yapılamaz.

Güven istemi üzerindeki görüşmelerde genel hükümler uygulanır. Görüşme bittikten sonra, Danışma Kurulu
derhal, güven oylaması gününü ve özel gündemi Genel Kurula teklif eder. Güven oylaması, her halde,
görüşmenin bitmesinden bir tam gün geçmeden yapılamaz.

Oylama açık oyla olur.

Başkanlık, ikiyüzyetmişaltı milletvekili güvensizlik oyu kullandığı takdirde, Bakanlar Kuruluna güvensizlik oyu
verildiğini, aksi halde Bakanlar Kurulunun güvenoyu aldığını bildirir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Olağanüstü Yönetim Usulleri

Olağanüstü hal ile ilgili kararlar

30
MADDE 126– Anayasanın 121 inci maddesi gereğince Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen ve Resmi Gazetede
yayımlanan olağanüstü hal ile ilgili karar, Başbakanlık tezkeresiyle Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına
sunulur.

Yukarıdaki fıkrada söz konusu kararda öngörülen sürenin kısaltılması veya uzatılması hakkında siyasî parti
grupları veya en az yirmi milletvekilinin imzası ile görüşme sırasında önerge verilebilir. Oylamadan önce önerge
sahibi beş dakikayı geçmemek üzere söz alabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanan olağanüstü halin süresinin uzatılmasına, değiştirilmesine veya
olağanüstü halin kaldırılmasına dair Bakanlar Kurulu istemleri bu maddedeki usul ve esaslara göre görüşülür ve
karara bağlanır.

Bu madde gereğince yapılacak görüşmeler genel hükümlere göre yapılır.

Sıkıyönetimle ilgili kararlar

MADDE 127– Anayasanın 122 nci maddesi gereğince Bakanlar Kurulu tarafından ilan edilen ve Resmi Gazetede
yayımlanan sıkıyönetimle ilgili karar, Başbakanlık tezkeresiyle Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.

Sıkıyönetim ilanına dair kararın onaylanmasına veya sıkıyönetim süresinin değiştirilmesine veya sıkıyönetimin
kaldırılmasına dair Bakanlar Kurulu isteminin ve siyasî parti grupları veya en az yirmi milletvekilinin imzası ile
verilecek önergelerin işlem ve görüşmelerinde 126 ncı madde hükümleri uygulanır.

Olağanüstü hal ve sıkıyönetim kanun hükmündeki kararnamelerinin görüşülmesi

MADDE 128– Anayasanın 121 ve 122 nci maddeleri gereğince çıkarılan ve Türkiye Büyük Millet Meclisine
sunulan kanun hükmünde kararnameler, Anayasanın ve İçtüzüğün kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi için
koyduğu kurallara göre ancak, komisyonlarda ve Genel Kurulda diğer kanun hükmünde kararnamelerle, kanun
tasarı ve tekliflerinden önce, ivedilikle en geç otuz gün içinde görüşülür ve karara bağlanır.

Komisyonlarda en geç yirmi gün içinde görüşmeleri tamamlanmayan kanun hükmünde kararnameler Meclis
Başkanlığınca doğrudan doğruya Genel Kurul gündemine alınır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Savaş Hali İlanı ve Silahlı Kuvvetlerle İlgili Kararlar

Savaş hali ilanı

MADDE 129– Anayasanın 92 nci maddesinin birinci fıkrası gereğince, yabancı bir devlete karşı veyahut belli bir
devleti hedef tutmayıp Türkiye için savaş hukukunun yürürlüğe girmesini gerektiren hallerde savaş hali ilanına,
Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisince karar verilir. Bu kararı Cumhurbaşkanı
uygular.

Ancak, Anayasanın 92 nci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen hallerde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı
Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir ve derhal Türkiye Büyük Millet Meclisini toplantıya çağırır.

Silahlı kuvvet gönderilmesi veya kabulü

MADDE 130– Anayasanın 92 nci maddesinin birinci fıkrası gereğince, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere
gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına belli bir süre için, Bakanlar Kurulunun
istemi üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisince izin verilir. Bu kararı Cumhurbaşkanı uygular.

DOKUZUNCU KISIM

Yasama Dokunulmazlığı ve Üyeliğin Düşmesi

BİRİNCİ BÖLÜM

31
Yasama Dokunulmazlığı

Yasama dokunulmazlığının kaldırılması istemi ve görüşüleceği komisyon

MADDE 131– Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki istemler Başkanlıkça, Anayasa ve
Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona havale edilir.

Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyonun Başkanı, Başkanvekili, Sözcü ve Kâtibi,
Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili, Sözcüsü ve Kâtibidir.

Hazırlık Komisyonu ve görüşmeleri

MADDE 132– Karma Komisyon başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere ad çekme suretiyle beş üyeli
bir hazırlık komisyonu teşkil eder.

Hazırlık komisyonu kendine gizli oyla bir başkan ve sözcülük görevini de yapacak bir kâtip seçer.

Bu komisyon bütün kâğıtları inceleyip gerekirse o milletvekilini dinler; tanık dinleyemez.

Hazırlık komisyonu raporunu göreve başlamasından itibaren en geç bir ayda verir.

Bu rapor Karma Komisyonda bir ayda sonuçlandırılır.

Karma Komisyon raporu

MADDE 133– Karma Komisyon, hazırlık komisyonunun raporunu ve eklerini görüşür.

Karma Komisyon dokunulmazlığın kaldırılmasına veya kovuşturmanın milletvekilliği veya bakanlık sıfatının sona
ermesine kadar ertelenmesine karar verir.

Karma Komisyon raporu, kovuşturmanın ertelenmesi şeklinde ise Genel Kurulda okunur. On gün zarfında bu
rapora yazılı olarak itiraz edilmezse kesinleşir.

Rapor, dokunulmazlığın kaldırılması şeklinde ise veya üçüncü fıkra gereğince itiraz edilmişse Genel Kurulda
görüşülür.

Kovuşturma ertelenmiş ve bu karar Genel Kurulca kaldırılmamış ise, dönem yenilenmiş olsa bile milletvekilliği
sıfatı devam ettiği sürece ilgili hakkında kovuşturma yapılamaz.

Savunma hakkı

MADDE 134– Dokunulmazlığının kaldırılması istenen milletvekili isterse hazırlık komisyonunda, Karma
Komisyonda ve Genel Kurulda kendini savunur veya bir üyeye savundurur.

Savunma için çağrıda bulunulan milletvekili davete uymazsa evrak üzerinde karar verilir.

Son söz her halde savunmanındır.

Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat istemesi yeterli değildir.

İKİNCİ BÖLÜM

Üyeliğin Düşmesi

Üyeliğin düşmesi

32
MADDE 135– İstifa eden, Türkiye Büyük Millet Meclisine seçilmeye engel bir suçtan dolayı hüküm giyen,
kısıtlanan, üyelikle bağdaşmayan bir hizmeti sürdürmekte ısrar eden, Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz
olarak bir ay içinde toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin üyeliği, 136, 137 ve 138 inci maddelere
göre düşer.

Üyelikten istifa, hükümlülük ve kısıtlanma

MADDE 136– Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden istifa eden milletvekilinin istifa yazısının gerçekliği
Başkanlık Divanınca yedi gün içinde incelenip tespit edildikten sonra üyeliğinin düşmesine Genel Kurulca
görüşmesiz karar verilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğine seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin hüküm giyen veya kısıtlanan
milletvekili hakkındaki kesinleşmiş mahkeme kararının Genel Kurulun bilgisine sunulmasıyla üyelik sıfatı sona
erer.

Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görevi sürdürme

MADDE 137– Anayasanın 82 nci maddesinde ve kanunlarda milletvekilliği ile bağdaşamayacağı belirtilen
herhangi bir hizmeti veya görevi sürdürmekte ısrar eden üyelerin durumu Başkanlık Divanınca incelenir. Sonuç,
Başkanlık Divanı kararı olarak Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona gönderilir.

Karma Komisyon, yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasındaki usullere göre durumu inceleyerek bir rapor
hazırlar.

Bu rapor, Genel Kurulda görüşülür. Üyelik sıfatının düşmesi söz konusu olan milletvekili, isterse Karma
Komisyonda ve Genel Kurulda kendisini savunur veya bir üyeye savundurur. Son söz her halde savunmanındır.

Üyeliğin düşmesi, Genel Kurulda gizli oyla karara bağlanır. Oylama, Karma Komisyon raporu üzerindeki
görüşmelerin tamamlanmasından itibaren yirmidört saat geçmeden yapılamaz.

Milletvekillerinin devamsızlığı

MADDE 138– Bir milletvekili Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içinde toplam beş birleşim
günü katılmazsa devamsızlığı Başkanlık Divanınca tespit edilir ve Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden
kurulu Karma Komisyona gönderilir.

Karma Komisyon, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasındaki hükümlere göre durumu inceler ve raporunu
hazırlar.

Bu raporu görüşen Genel Kurul devamsızlık sebebiyle milletvekilliğinin düşmesi gerektiğine üye tamsayısının salt
çoğunluğu ile karar verirse, üyeliği düşer. Üyeliğinin düşmesi istenen milletvekili isterse Karma Komisyonda ve
Genel Kurulda kendisini savunur veya bir üyeye savundurur. Son söz her halde savunmanındır.

Oylama, Karma Komisyon raporu üzerindeki görüşmelerin tamamlanmasından itibaren yirmidört saat geçmeden
yapılamaz.

Bir yasama yılı içinde izinsiz veya özürsüz olarak toplam kırkbeş birleşimden fazla yok sayılan milletvekilinin
yolluklarının üç aylığı kesilir.

ONUNCU KISIM

Oylamalar ve Seçimler

BİRİNCİ BÖLÜM

33
Oylamalar

Oylama şekilleri

MADDE 139– Oylama üç şekilde yapılır:

1. İşaretle oylama;

2. Açık oylama;

3. Gizli oylama.

İşaretle oylama üyelerin el kaldırması; tereddüt halinde ayağa kalkmaları; beş üyenin ayağa kalkarak teklif etmesi
halinde de salonda olumlu ve olumsuz oy verenlerin ikiye bölünerek sayılmaları suretiyle yapılır.

Açık oylama, üzerinde milletvekillerinin ad ve soyadlarıyla seçim çevrelerinin yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya
atılması veya elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması yahut ad cetvelinin okunması üzerine adı okunan
milletvekilinin ayağa kalkarak “kabul”, “çekimser” veya “ret” kelimelerinden birini yüksek sesle söylemesi ve
böylece açıkladığı oyunun kâtip üyelerce kaydedilmesi suretiyle olur.

Oy pusulalarının toplanması kürsüde bulunan bir kutuya oy pusulalarının atılması suretiyle olabileceği gibi
kutuların özel görevliler tarafından sıralar arasında dolaştırılması suretiyle de yapılabilir. Açık oylama şekillerinden
birine başvurulması, Genel Kurulun kararına bağlıdır.

Gizli oylama, üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden kutuya atılması suretiyle yapılır.

Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir.

İşaretle oylamanın yapılacağı haller

MADDE 140– Anayasada, kanunlarda ve İçtüzükte açık veya gizli oylama yapılmasının zorunlu olduğu
belirtilmeyen bütün hususlarda kaide olarak işaret oyuna başvurulur.

İçtüzükte işaret oyuyla halledileceği belirtilen hususlarda, oylamaların işaretle yapılması zorunludur.

İşaretle oylamada usul

MADDE 141– İşaret oyuna başvurulması gereken hallerde Başkan oylama yapılacağını bildirerek önce oya
sunulan hususu kabul edenlerin, sonra kabul etmeyenlerin el kaldırmasını ister.

Kâtip üyeler, kendi oylarını Genel Kuruldaki oyların sayımı bittikten sonra Başkana bildirirler.

Oylama sonucu, Başkan tarafından Genel Kurula “kabul edilmiştir” veya “kabul edilmemiştir” denmek suretiyle ilân
olunur.

İşaretle oylama sırasında oya sunulan hususun lehinde ve aleyhinde el kaldıranları, Başkan ile kâtip üyeler
beraberce sayarak tespit ederler. Aralarında anlaşamadıkları veya oyları tespit edemedikleri hallerde, Başkan,
oylamanın ayağa kalkmak suretiyle tekrarlanacağını bildirir.

Ayağa kalkmak suretiyle oylamaya başvurulmasından hemen sonra bir arada ayağa kalkan beş milletvekili
sonucun açıkça anlaşılmadığı gerekçesiyle oylamanın tekrarlanmasını isterlerse, oylama salonda ikiye bölünmek
suretiyle yeniden yapılır.

Açık oylamanın zorunlu olduğu haller

MADDE 142– Genel ve katma bütçe kanun tasarıları, bu kanunlara ilişkin ek tasarılarla değişiklik tasarıları, genel
ve katma bütçeli daireler için ek ödenek veya olağanüstü ödenek verilmesi hakkındaki kanun tasarıları, bu
kanunlara ilişkin değişiklik tasarıları, bu kanunlarda bölümler arasında aktarma yapılmasına dair kanun tasarıları
ile Türkiye Büyük Millet Meclisi bütçesinin değiştirilmesi hakkında verilen kanun teklifleri, geçici olarak harcama

34
yapılmasına ve gelir toplanmasına yetki veren kanun tasarılarının tümü; vergi, resim ve harçlar konmasına,
kaldırılmasına, eksiltilmesine veya artırılmasına dair kanun tasarısı ve tekliflerinin tümü; kesinhesap kanunu
tasarıları, genel ve katma bütçeli dairelere bağlı döner sermayeler hesaplarının onaylanmasına dair kanun
tasarılarının tümü; milletlerarası andlaşmaların onaylanması; bu andlaşmalara katılma veya bu andlaşmaların belli
hükümlerinin yürürlüğe konması hakkındaki katılma bildirilerinin yapılmasının uygun bulunması hakkındaki kanun
tasarılarının tümü; uzun vadeli kalkınma planı tasarısının tümü, Anayasanın değiştirilmesine dair kanun
tekliflerinin her bir maddesiyle tümü ve bu İçtüzüğün emredici hükümleriyle belirtilen diğer hususların oylanması
açık oylama ile yapılır.

Açık oylama istemi

MADDE 143– Anayasa, kanunlar ve İçtüzük gereğince işaret oyuna yahut gizli oya başvurulması zorunlu olmayan
hallerde açık oylama yapılması en az onbeş milletvekilinin yazılı istemine bağlıdır.

Bu husustaki önergelerin, oylamaya geçilmeden önce Başkanlığa verilmiş olması gereklidir. Başkan, oylamaya
geçmeden önce, açık oy istemi olduğunu bildirir ve önerge sahiplerinden en az onbeşinin Genel Kurul salonunda
bulunup bulunmadığını tespit eder.

Oylamaya ilk olarak açık oy isteminde bulunan üyelerden başlanır. Önerge sahiplerinden en az onbeşi Genel
Kurul salonunda bulunmaz veya noksan imza herhangi bir milletvekili tarafından kabul edilmez veya oylamaya
katılmazlarsa, açık oylama istemi düşer.

Açık oylama önergesinde imzası bulunanlardan en az onbeş milletvekilinden herhangi birinin oyunu kutuya
atmadığı tasnif sonunda anlaşılırsa, yapılan oylama, işaret oyu niteliğinde işlem görür.

Açık oylama sırasında basılı oy pusulası bulunmayan milletvekili bir beyaz kâğıt üzerine adını ve seçim çevresini
yazıp imzalamak suretiyle oyunu kullanabilir.

Açık oylamanın sonuçlanması

MADDE 144– Açık oylamada oylama işleminin sona erdiği Başkanlıkça bildirildikten sonra, hiçbir milletvekili
oyunu kullanamaz.

Oyların sayımı ve dökümü kâtip üyelerce yapılır ve tutanakla tespit edilen sonuç aynı oturumda Başkan tarafından
ilan olunur.

Birden fazla açık oylamanın bir arada yapılması

MADDE 145– Birden fazla husus hakkında açık oylama yapılması gerekiyorsa, açık oylama işlemleri, oy
pusulalarının değişik kutulara aynı zamanda atılması suretiyle de yapılabilir.

Başkanın gerekli görmesi halinde açık oylama oturumun sonuna veya haftanın belli bir gününe bırakılabilir. Ancak,
muhtevası itibariyle çelişki doğurması muhtemel maddeler ayrı ayrı oylanır.

Karar yeter sayısı

MADDE 146– Oya konulan bütün hususlar, Anayasada, kanunlarda veya İçtüzükte ayrıca hüküm yoksa,
toplantıya katılan milletvekillerinin salt çoğunluğuyla kararlaştırılır. Salt çoğunluk belli bir sayının yarısından az
olmayan çoğunluktur.

İşaretle oylamada olumlu oylar, olumsuz oylardan fazlaysa, oya konan husus kabul edilmiş; aksi halde,
reddedilmiş olur. Genel Kurulda bulunup da oya katılmayanlar yeter sayıya dahil edilirler.

Gizli oylama

MADDE 147– Anayasa veya kanun gereğince açık oylamanın zorunlu bulunduğu hallerde veya İçtüzüğün işaret
oyuyla hallinin zorunlu olduğunu belirttiği konularda yahut açık oylamanın İçtüzük uyarınca istem üzerine yapıldığı
hallerde, gizli oylama yapılmaz.

35
Yukarıdaki fıkrada yazılı haller dışında gizli oylama yapılabilmesi için yirmi milletvekilinin bir önerge ile, gizli
oylama yapılmasını istemesi ve bu istemin Genel Kurulca kabulü lâzımdır. Karar görüşmesiz işaret oyuyla alınır.

Gizli oylama usulü

MADDE 148– Milletvekillerine , beyaz, yeşil ve kırmızı renkte üç yuvarlak birden verilir. Bunlardan oy olarak
kullanılacak yuvarlak, bunun için gösterilen kutuya atılır. Diğer iki yuvarlak ayrıca belirtilen yere bırakılır.

Oylamanın manasının belirtilmesi

MADDE 149– Gereken hallerde Başkan oylamadan önce verilecek oyların ne anlama geldiğini kısaca belirtebilir.

Her oylamadan önce milletvekilleri zil çalınmak suretiyle çağrılır.

İKİNCİ BÖLÜM

Seçimler

Seçimlerde usul

MADDE 150– Genel Kurul ve komisyonlarda seçimler, kanun ve İçtüzükte belirtilmiş başka bir usul yoksa, alfabe
sırasıyla adları okunan milletvekillerinin oylarını kürsüdeki kutuya atmaları suretiyle yapılır.

Sayım ve döküm işi ad çekmek suretiyle tespit edilecek beş üyeli bir tasnif komisyonu tarafından yerine getirilir.
Bu komisyonun oylama sonuçlarına ait raporu, aynı oturumda Başkan tarafından Genel Kurula açıklanır.

Seçimlerde milletvekilleri zil çalma suretiyle çağrılır.

ONBİRİNCİ KISIM

Devam ve İzin

Devamsızlık ve izin

MADDE 151– Genel Kurulda veya komisyonlarda yapılan yoklama veya açık oylamalarda özürsüz veya izinsiz
olarak bulunmayan milletvekili o birleşimde yok sayılır.

Başkan yazıyla başvuran bir milletvekiline on günü aşmamak üzere izin verebilir.

Daha uzun süreli izinler için, Başkanlık Divanının sunuşlar arasında yer alacak teklifi üzerine, Genel Kurul,
görüşmesiz ve işaretle oylama suretiyle karar verir.

Devamsızlık cetveli

MADDE 152– Başkanlık Divanı milletvekillerinin Genel Kurul veya komisyon çalışmalarına katılmadığı günleri
gösterir bir cetvel düzenleyerek bu cetvelin ilgili üyelere ait kısımlarını özel surette kendilerine gönderir.

Cetvele itirazı olan milletvekili aldığından başlayarak yedi gün içinde yazı ile itiraz edebilir.

Başkanlık Divanı itirazı inceler; gerekiyorsa ilgili üyeden bilgi ve belge ister, bundan sonra varacağı sonuca göre
devamsızlık cetveli yayımlar.

Devamsızlık cetveli bir yasama yılı içinde en az üç defa yayımlanır.

Devamsızlığın müeyyidesi

36
MADDE 153– Bir yasama yılı içinde izinsiz veya özürsüz olarak toplam kırkbeş birleşimden fazla yok sayılan
milletvekilinin yolluklarının üç aylığı kesilir.

İki ay için izin alanların ödenek ve yollukları

MADDE 154– Bir yasama yılı içinde aralıksız olarak iki ay veya daha fazla izin almış olan milletvekillerine ödenek
ve yolluklarının verilebilmesi, Genel Kurulun kararına bağlıdır. Genel Kurul, bu konudaki kararını, Başkanlık
Divanının sunuşlar arasında yer alacak teklifi üzerine görüşmesiz ve işaretle oylama suretiyle verir.

ONİKİNCİ KISIM

Tutanaklar

Tutanak nevileri, tutulması ve tutanakta düzeltme

MADDE 155– Genel Kurulda, tam ve özet olmak üzere, iki türlü tutanak tutulur.

Tam tutanak, ses alma makinesinin yardımıyla stenolar ve İçtüzüğün gerektirdiği hallerde kâtip üyeler tarafından
tutulur.

Bunlar, tutanak dergisinde yayımlanır.

Tam tutanağın bastırılıp dağıtılmasından başlayarak onbeş gün içinde ilgililer, gereken düzeltmelerin yapılması
için Başkanlığa yazıyla başvurabilirler.

Bu başvurma üzerine, Başkanlık Divanı, gereken incelemeyi yapar. Başkanlık Divanı düzeltme istemini haklı
görürse, bir düzeltme yayımlanır ve ait olduğu tutanak dergisine eklenir.

Bir yasama yılının son birleşiminin tutanak özeti kâtip üye-ler tarafından hemen orada yazılarak o birleşimin
sonunda okunur.

Bu halde düzeltmeler okunma sonunda yapılır.

Son birleşim tutanağında milletvekilleri tarafından yapılacak düzeltmeler ilk çıkacak Resmi Gazetede yayımlanır.

ONÜÇÜNCÜ KISIM

Disiplin Cezaları

Disiplin cezalarının nevileri

MADDE 156– Milletvekillerine verilebilecek disiplin cezaları şunlardır:

1. Uyarma;

2. Kınama;

3. Meclisten geçici olarak çıkarma.

Uyarma

MADDE 157– Uyarma cezasını gerektiren haller şunlardır:

1. Söz kesmek;

2. Sükûneti ve çalışma düzenini bozmak;

37
3. Şahsiyatla uğraşmak.

Uyarma cezasının verilmesi

MADDE 158– Uyarma cezası verilmesinin gereğini takdir ve yerine getirme yetkisi, Başkana aittir.

Uyarma cezası alan milletvekili kendisini savunmak için söz isterse, bu üyeye oturumun veya birleşimin sonunda
söz verilir. Başkan, gerekirse, daha önce söz verebilir.

Başkan, milletvekilinin açıklamasını yeterli görmezse, uyarma cezasını kaldırmaz; yeterli görürse, uyarma
cezasını kaldırdığını bildirir.

Bir milletvekili aynı birleşimde iki defa uyarma cezası alırsa, durum, tutanak özetinde belirtilir.

Söz söylemekten yasaklama

MADDE 159– Aynı birleşimde iki defa uyarma cezası alan milletvekilinin o birleşimin sonuna kadar söz söylemesi
Başkanın teklifi üzerine, Genel Kurulca görüşmesiz ve işaret oyu ile yasaklanabilir.

Kınama

MADDE 160– Kınama cezasını gerektiren haller şunlardır :

1. Aynı birleşimde iki kere uyarma cezası aldığı halde bunu gerektiren hareketten vazgeçmemek;

2. Bir ay içinde üç kere uyarma cezasına uğramış olmak;

3. Kaba ve yaralayıcı sözler sarf etmek ve hareketler yapmak;

4. Saldırıda bulunmak;

5. Mecliste gürültü ve kavgaya sebep olmak veya Meclisin görevini yerine getirmesini önlemek için toplu bir
harekete girişilmesine önayak olmak.

Meclisten geçici çıkarma

MADDE 161– Meclisten geçici olarak çıkarma cezası aşağıdaki hallerde verilir :

1. Aynı birleşim sırasında üç kere kınama cezasına uğramak;

2. Bir ay içinde beş kere kınama cezası almak;

3. Görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanına, Başkanlık görevini yerine getiren Başkanvekiline
hakarette bulunmak, sövmek veya onları tehdit etmek yahut Türkiye Cumhuriyetine veya onun Anayasa düzenine
sövmek;

4. Görüşmeler sırasında halkı veya Devlet kuvvetlerini yahut kamu organ, kuruluş ve görevlilerini kanun dışı
hareketlere, ayaklanmaya veya Anayasa hükümlerini bozmaya teşvik veya tahrik etmek;

5. Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe ve arsaları içine silahlı olarak girmek;

6. Meclis yapıları yahut eklentileri içinde yasak bir eylemde bulunmak.

Meclisten geçici çıkarma cezasının sonuçları

MADDE 162— Meclisten geçici olarak çıkarma cezası, en çok üç birleşim için verilir.

38
Bu ceza, verilir verilmez derhal yerine getirilir. Bu cezaya uğrayan milletvekili cezasının yerine getirilmesine karşı
gelirse, Başkan, oturumu derhal kapatarak o milletvekilinin salondan çıkartılmasını idare amirlerinden ister.

Bu cezaya çarptırılan milletvekili, Türkiye Büyük Millet Meclisinin Genel Kurul, komisyon, Başkanlık Divanı ve
Danışma Kurulu çalışmalarına cezası süresince katılamaz.

Disiplin cezalarında savunma ve özür dileme

MADDE 163– Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları Başkanın teklifi üzerine Genel Kurulca
görüşmesiz, işaret oyu ile kararlaştırılır.

Böyle bir cezaya uğratılması teklif edilen milletvekilinin savunmasını yapmak yahut bunu bir arkadaşına yaptırmak
hakkıdır.

Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları, tutanak özetine geçirilir.

Geçici olarak Meclisten çıkarma cezasına uğrayan bir milletvekili izin alıp kürsüden açıkça af dilerse Meclise
girmek hakkını kazanır.

Disiplin cezaları Bakanlar Kurulu üyeleri hakkında da uygulanır.

ONDÖRDÜNCÜ KISIM

Kolluk İşleri

Kolluk tedbirleri

MADDE 164– Başkan, Türkiye Büyük Millet Meclisine ait bina, bahçe ve arsaların iç ve dış güvenliğiyle ilgili tertip
ve tedbirleri almakla yükümlüdür.

Muhafız taburu ile güvenlik kuvveti, ancak Başkanın emri altındadır.

Silah taşıma yasağı

MADDE 165– Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe, arsa ve eklerine silahla girmek yasaktır. Muhafız taburu ile
emniyet kuvvetlerindeki görevlilerle Başkanın istemi üzerine çağırılan silahlı kuvvetler ve güvenlik kuvvetleri
mensupları hakkında bu hüküm uygulanmaz.

Bu hükme aykırı hareket edenler Başkanlıkça derhal dışarı çıkartılır.

Çalışma salonlarına girme yasağı ve ziyaretçiler

MADDE 166– Genel Kurul salonu ile komisyon odalarına Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden, Meclis memur
ve hizmetlilerinden, Hükümetin iş için gönderdiği memurlardan ve çağırılan uzmanlardan başka kimselerin girmesi
yasaktır.

Girenler Başkanlıkça dışarı çıkartılır.

Ziyaretçilerin ziyaret usulleri bir yönetmelik ile düzenlenir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri

MADDE 167– Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, yasama, ödenek ve yolluk, Genel Kurul ve parti grup
toplantılarına girme hakları dışında kalan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine tanınan bütün haklardan
yararlanırlar.

Basın

39
MADDE 168– Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul ve komisyonlarındaki çalışmaları takip edecek basın ve
yayın mensuplarına, Başkanlıkça özel bir giriş kartı verilir. Bu kartı taşımayan basın ve yayın mensupları, Türkiye
Büyük Millet Meclisinde basına ayrılan yerlere giremezler. Bu özel kartlarla ilgili esaslar, Başkanlık Divanınca
kararlaştırılır.

Türk ve yabancı basın ve yayın mensuplarına özel dinleme locaları ve çalışma büroları ayrılması, Meclis binasının
diğer kısımlarına girebilmeleri ve basın ve yayın mensuplarına ilişkin sair hususlar, Başkanlık Divanınca
hazırlanacak bir yönetmelik ile düzenlenir.

Dinleyiciler

MADDE 169– Dinleyiciler, birleşimin devamı süresince kendilerine ayrılan yerlerde sükûnet içinde oturmak
zorundadırlar.

Dinleyiciler görüşmelerde, kabul veya ret yönünde söz, alkış yahut herhangi bir hareketle kendi düşüncelerini
ortaya koyamazlar.

Bu yasağa uymayanlar, o yerin düzenini korumakla görevli olanlar tarafından hemen dışarı çıkarılırlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi içinde suç işlenmesi

MADDE 170– Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe ve arsaları içinde milletvekillerinden ve Bakanlar Kurulu
üyelerinden başka bir kimse bir suç işler ve bu suç savcılığın kendiliğinden kovuşturma açamayacağı fiillerden
olursa, görevliler sanığı dışarı çıkartır.

Eğer suç, savcılığın kendiliğinden kovuşturma açabileceği fiillerden ise, sanık hemen savcılığa teslim edilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin suç işlemeleri halinde Anayasanın 83 üncü maddesindeki hükümlere göre
işlem yapılır.

ONBEŞİNCİ KISIM

Türkiye Büyük Millet Meclisinin İç hizmetleri

BİRİNCİ BÖLÜM

İdarî İşler

İç hizmetlere dair mevzuat

MADDE 171– Türkiye Büyük Millet Meclisinin içhizmetleri, kanunlara ve bu İçtüzüğe uygun olarak yürütülür.

Anayasaya, kanuna ve İçtüzüğe uygun olmak şartıyla Başkanlık Divanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinin
içhizmetlerine ait olmak üzere düzenleyici kararlar alabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin heyetle temsili

MADDE 172– Türkiye Büyük Millet Meclisinin temsil edilmesi gereken yurt içindeki törenlerde, Başkan veya
Başkanlık Divanı üyeleri Türkiye Büyük Millet Meclisi adına hazır bulunur.

Böyle bir törene Türkiye Büyük Millet Meclisi adına bir heyet gönderilmesi gerektiği takdirde, bu heyet üyelerinin
sayısı, Başkan tarafından tespit edilir. Bu heyette her siyasî parti grubundan en az bir milletvekili bulunur. Bu
heyete, Başkan veya göstereceği başkanvekillerinden birisi başkanlık eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi kitaplığından faydalanma

40
MADDE 173– Türkiye Büyük Millet Meclisi kitaplığından faydalanma şartları, Başkanlık Divanınca onaylanacak bir
yönetmelikle düzenlenir.

İKİNCİ BÖLÜM

Milletvekilliği ile İlgili Belgeler ve İşaretler

Hal tercümesi varakası

MADDE 174– Milletvekilleri Meclise katıldıkları ilk günlerde Başkanlığa birer hal tercümesi varakası verirler.

Bu varakada milletvekilinin:

1. Soyadı ve adı;

2. Baba adı;

3. Doğduğu tarih ve yer;

4. İkametgâhı;

5. Tahsil derecesi; bildiği yabancı diller; varsa ihtisası, ilmî rütbeleri, madalya ve nişanları ile eserleri;

6. Mesleği;

7. Evli olup olmadığı; eşinin adı; varsa çocuklarının sayısı ve adları;

İle gerekli diğer hususlar yazılır.

Sonradan olacak değişiklikler, milletvekili tarafından yazıyla Başkanlığa bildirilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olmayan bakanlar da, bu madde hükümlerine tâbidirler.

Milletvekilleri, ayrıca, kanunlar gereğince doldurmaları gereken diğer belgeleri ve mal bildirimini Başkanlığa
verirler.

Tanıtıcı belgeler

MADDE 175– Milletvekillerine, bir kimlik cüzdanı, rozet, hamail ve bindikleri vasıtayı tanıtıcı plâka veya işaret
verilir.

Milletvekilliğiyle ilgili belge ve işaretlerin nitelikleriyle nerelerde kullanılacağı, Başkanlık Divanınca yapılacak bir
yönetmelikte tespit olunur.

Eski milletvekillerine de rozet ve şekli Başkanlık Divanınca tespit edilecek ayrı bir kimlik cüzdanı verilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Malî İşler

41
Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesinin hazırlanması

MADDE 176– Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçe tasarısı idare amirleri tarafından hazırlanıp Başkanlığa sunulur.
Bütçe tasarısı Başkanlık Divanınca incelenerek son şeklini alır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesinin sadece Türkiye Büyük Millet Meclisi hizmetlerine dair maddelerinden
yapılacak harcamalarla ilgili verile emirleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından imzalanır.

Hangi verile emirlerinin kendi yerine idare amirleri tarafından imzalanacağını, Başkan takdir eder.

Bina, bahçe ve arsaların yapım, imar ve onarımı hakkındaki kararlar, Başkanlık Divanınca alınır.

Harcamaların denetimi

MADDE 177– Hesapları İnceleme Komisyonu, Genel Kurulca kabul edilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Bütçesiyle
Meclise bağlı bütçelerin tatbikatına nezaret eder.

Saymanlığın denetlenmesi yılda altı defadan az olamaz.

Komisyon, söz konusu incelemelerinin sonucunu bir raporla Genel Kurula sunar.

Harcamaların vize edilmesi

MADDE 178– Verile emirleri, Hesapları İnceleme Komisyonu Denetçi Üyesi tarafından harcamanın yapılmasından
önce vize edilir.

Denetçinin özürlü olması halinde, bu görevi, komisyonun Sözcüsü yapar.

Hesapları İnceleme Komisyonu Denetçi Üyesi veya onun izinli veya özürlü olması halinde Sözcüsü, tatil ve
araverme sırasında Ankara’da bulunur.

Eşya ve demirbaşların denetlenmesi

MADDE 179– Türkiye Büyük Millet Meclisi eşya ve demirbaş defterleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi idare amirleri
tarafından tutulur ve Hesapları İnceleme Komisyonuna sunulur.

Komisyon, mevcut eşya ve demirbaşları, kurul halinde denetler ve bahis konusu defterleri inceleyerek, raporunu,
Genel Kurula sunar.

Kesinhesap

MADDE 180– Hesapları İnceleme Komisyonu, her malî yılın sonunda, Türkiye Büyük Millet Meclisine ait geçen yıl
bütçesinin kesinhesabını bir raporla birlikte Genel Kurula sunar.

Genel Kurul bu rapora bilgi edinmekle yetinir.

ONALTINCI KISIM

Çeşitli Hükümler

İçtüzüğün değiştirilmesi

MADDE 181– İçtüzükte değişiklik yapılmasını öngören teklifler, milletvekillerince yapılabilir. Bunlar hakkında,
kanun teklifleri hakkındaki hükümler uygulanır.

Bu teklifler, Anayasa Komisyonunda incelendikten sonra, bu Komisyonun raporu esas olmak üzere, Genel
Kurulda görüşülür ve sonuçlandırılır.

42
Anayasa Komisyonu, İçtüzükte gördüğü boşluk ve aksaklıkları ve bunların doldurulması ve düzeltilmesi için uygun
gördüğü tedbirleri, bir rapor halinde Meclis Başkanlığına sunar. Bu rapordaki görüşler Başkanlık Divanınca da
benimsenirse, Meclis Başkanı İçtüzükte gerekli değişiklik tekliflerinin yapılması için Genel Kurulu uyarır.

İçtüzük değişiklikleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı olarak Resmî Gazetede yayımlanmakla yürürlüğe girer;
kararda, ileriye ait başkaca bir yürürlük tarihi de gösterilebilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi kararlarının yayımlanması ve yürürlüğe girmesi

MADDE 182– Bu İçtüzükte bahis konusu Başkanlık Divanı tarafından hazırlanan yönetmelikler ve düzenleyici
kararlar Resmî Gazetede yayımlanmakla yürürlüğe girer; kararda ileriye ait başkaca bir yürürlük tarihi de
gösterilebilir.

Meclis kararları ile Meclisin yaptığı seçimlerin sonuçlarından ve Başkanlık Divanı kararlarından hangilerinin Resmî
Gazetede yayımlanacağı Başkanlık Divanının hazırlayacağı bir yönetmelikte belirtilir.

Sürelerin tatil sırasında işlememesi

MADDE 183– Bu İçtüzükte gösterilen süreler, aksi, Anayasa, kanun veya İçtüzükte belirtilmedikçe, tatil sırasında
işlemez.

ONYEDİNCİ KISIM

Son Hükümler

Dahilî Nizamnamenin yürürlükten kalkması

MADDE 184– Anayasanın 3 üncü geçici maddesi gereğince Türkiye Büyük Millet Meclisinde uygulanan 1 Kasım
1956 tarihli Türkiye Büyük Millet Meclisi Dahilî Nizamnamesi işbu Tüzüğün yürürlüğe girmesi tarihinde yürürlükten
kalkar.

Yürürlük

MADDE 185– Bu İçtüzük, 1 Eylül 1973 tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 186– Bu İçtüzük, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yürütülür.

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLERE AİT

AÇIKLAMA NOTU

5.3.1973 tarihli 584 Karar numaralı Millet Meclisi İçtüzüğünün;

– 19 uncu maddesi, 19.9.1978 tarihli 674 numaralı Kararla,

– 20 nci maddesi, 17.3.1977 tarihli 641 numaralı ve 20.2.1992 tarihli 163 numaralı Kararlarla,

– 93 üncü maddesi, 4.4.1977 tarihli 643 numaralı Kararla,

– 167 nci maddesi, 14.6.1973 tarihli 586 numaralı Kararla,

43
Değiştirilmiştir.

– 16.5.1996 tarihli 424 numaralı Kararla İçtüzüğün;

• 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 11, 12, 14, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 25, 29, 32, 36, 41, 43, 47, 48, 49, 50, 55, 56, 57, 58, 61, 63,
64, 65, 71, 72, 77, 82, 86, 98, 99, 100, 102, 106, 115, 117, 120, 123, 131, 137, 138, 140, 141, 143, 144, 147, 148,
152, 153, 155, 156, 157, 158, 160 ve 162 nci maddelerinde geçen bazı ibare, kelime, yıl ve sayılar ile adı ve 5, 7,
10, 11, 14, 20, 23, 25, 27, 38, 60, 79, 88, 91, 92, 94, 96, 97, 103, 104, 107, 112, 113 ve 114 üncü maddeleri
değiştirilmiş,

• 21, 32, 57, 77, 83, 105, 137, 144, 147 ve 149 uncu maddelerinde geçen bazı kelime, cümle ve ibareler ile 24
üncü maddesi metinden çıkarılmış,

• 43, 50, 52 ve 55 inci maddelerine bazı kelime, cümle ve ibareler ile yeni madde olarak 89, 90, 91, 107, 108, 109,
110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 126, 127, 128, 129 ve 130 uncu maddeler
eklenmiş,

• Diğer madde numaraları teselsül ettirilmiş ve atıflar düzeltilmiştir.

– İçtüzüğün 60, 79, 81, 83, 87 ve 91 inci maddeleri 7.2.2001 tarihli 713 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

– İçtüzüğün 81 ve 87 nci maddeleri 10.12.2002 tarihli 750 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

– İçtüzüğün 10, 35, 81, 91, 92, 108, 110, 112 ve 115 inci maddeleri 10.4.2003 tarihli 766 numaralı Kararla
değiştirilmiştir.

– İçtüzüğün 91 inci maddesi 30.6.2005 tarihli 855 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

- İçtüzüğün 91 inci maddesi 31.1.2007 tarihli 884 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

- İçtüzüğün 77 nci maddesi 2.6.2007 tarihli 894 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

- İçtüzüğün 10, 11 ve 20 nci maddeleri 9.10.2007 tarihli 902 numaralı Kararla değiştirilmiştir.

ÜÇÜNCÜ KISIM : CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI

BİRİNCİ BÖLÜM: YASAMA

I. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ

A. KURULUŞU:

Madde 75 - (Değişik madde: 23/07/1995 - 4121/8 md.)

Türkiye Büyük Millet Meclisi, genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur.

B. MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ

Madde 76 - Yirmibeş yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.

En az ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar,
kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis
cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı
kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat

44
karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik
suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.

Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim kurumlarındaki öğretim

elemanları, Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki
görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı
Kuvvetler mensupları, görevlerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.

C. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN SEÇİM DÖNEMİ

Madde 77 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri dört * yılda bir yapılır. Meclis, bu süre
dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebileceği gibi, Anayasada belirtilen şartlar altında
Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenir. Süresi biten milletvekili yeniden
seçilebilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer.

D. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ SEÇİMLERİNİN GERİYE BIRAKILMASI VE ARA

SEÇİMLERİ

Madde 78 - Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse, Türkiye Büyük Millet
Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.

Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde, ara seçime gidilir. Ara seçim, her
seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez.
Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç
ay içinde yapılmasına karar verilir.

Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.

(Ek fıkra: 27/12/2002 - 4777 S.K./1. md.) Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim
çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden doksan
günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. Bu fıkra gereği yapılacak seçimlerde Anayasanın 127
nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü uygulanmaz.

E. SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİM VE DENETİMİ

Madde 79 - Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.

Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili
bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün
yolsuzluklar, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını * kabul etme görevi Yüksek
Seçim Kurulunundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.

Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.

Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay
Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir.
Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.

Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer
yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.

45
 Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması ,Cumhurbaşkanının halk tarafından
seçilmesi ** işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere
göre olur.

F. ÜYELİKLE İLGİLİ HÜKÜMLER

1. MİLLETİN TEMSİLİ

Madde 80 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil,
bütün Milleti temsil ederler.

2. ANDİÇME

Madde 81 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri göreve başlarken aşağıdaki şekilde and içerler:

"Devletin varlığı ve bağımsızlığını vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve

şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk
ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı
içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya
sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim"

3. ÜYELİKLE BAĞDAŞMAYAN İŞLER

Madde 82 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri. Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunlara
bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak
katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu
yararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları
teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar,
herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik
yapamazlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama veya onanmasına bağlı
resmi veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler. Bir üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak
üzere Bakanlar Kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Meclisin kararına bağlıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işler kanunla düzenlenir.

4. YASAMA DOKUNULMAZLIĞI

Madde 83 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste
ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir
karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça
tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve
seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki
durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen ve doğrudan doğruya
Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza
hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı
işlemez.

Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını

kaldırmasına bağlıdır.

46
 Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme
yapılamaz ve karar alınamaz.

5. MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞMESİ

Madde 84 - (Değişik madde: 23/07/1995 - 4121/9 md.)

İstifa eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi, istifanın geçerli olduğu Türkiye Büyük Millet
Meclisi Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca
kararlaştırılır.

Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme
kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

82 nci maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden
milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine
Genel Kurul gizli oyla karar verir.

Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim günü
katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit
edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir.

(Mülga fıkra: 07/05/2010-5982 S.K./9. md.)

6. İPTAL İSTEMİ

Madde 85 - (Değişik madde: 23/07/1995 - 4121/10 md.)

Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine 84 üncü maddenin

birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarına göre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu
kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili,
kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.

7. ÖDENEK, YOLLUK, EMEKLİLİK VE SOSYAL HAKLAR

Madde 86 - (Değişik cümle: 21/11/2001 - 4720 S.K./1. md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin
ödenek, yolluk ve emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devlet
memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz. (Ek cümle:
21/11/2001 - 4720 S.K./1. md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ile bunların emeklileri T.C. Emekli
Sandığı ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine ödenecek ödenek ve yolluklar, kendilerine T.C. Emekli
Sandığı tarafından bağlanan emekli aylığı ve benzeri ödemelerin kesilmesini gerektirmez.

Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.

II. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN GÖREV VE YETKİLERİ

A. GENEL OLARAK

Madde 87 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve
kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesinhesap kanun tasarılarını görüşmek ve
kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların
onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun

47
kararı ile genel ve özel af ilanına, ...*1* karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen
yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.

B. KANUNLARIN TEKLİF EDİLMESİ VE GÖRÜŞÜLMESİ

Madde 88 - Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.

Kanun tasarı ve tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları içtüzükle
düzenlenir.

C. KANUNLARIN CUMHURBAŞKANINCA YAYIMLANMASI

Madde 89 - Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gün
içinde yayımlar.

Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu
hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri
gönderir. (Ek cümle: 03/10/2001 - 4709 S.K./29. md.) Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama
durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe
kanunları bu hükme tabi değildir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca
yayımlanır; Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen
kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.

Anayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.

D. MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARI UYGUN BULMA

Madde 90 - Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak

andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına
bağlıdır.

Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet
Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki
mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu
andlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye
dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince
uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin
haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.

Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hükmü
uygulanır.

Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında
Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: 07/05/2004 - 5170
S.K./7.mad) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası
andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda
milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.

E. KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇIKARMA YETKİSİ VERME

Madde 91 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma
yetkisi verebilir. Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, Anayasanın ikinci kısmının

48
birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer
alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.

Yetki kanunu, çıkarılacak kanun hükmünde kararnamenin, amacını, kapsamını, ilkelerini, kullanma
süresini ve süresi içinde birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılamayacağını gösterir.

Bakanlar Kurulunun istifası, düşürülmesi veya yasama döneminin bitmesi belli süre için verilmiş olan
yetkinin sona ermesine sebep olmaz.

Kanun hükmünde kararnamenin, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından süre bitiminden önce
onaylanması sırasında, yetkinin son bulduğu veya süre bitimine kadar devam ettiği de belirtilir.

Sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanının Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun

kanun hükmünde kararname çıkarmasına ilişkin hükümler saklıdır.

Kanun hükmünde kararnameler, Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak,
kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.

Kararnameler, Resmi Gazetede yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur.

Yetki kanunları ve bunlara dayanan kanun hükmünde kararnameler, Türkiye Büyük Millet Meclisi
komisyonları ve Genel Kurulunda öncelikle ve ivedilikle görüşülür.

Yayımlandıkları gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmayan kararnameler bu tarihte, Türkiye
Büyük Millet Meclisince reddedilen kararnameler bu kararın Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte
yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin değiştirilmiş hükümleri, bu değişikliklerin
Resmi Gazetede yayımlandığı gün yürürlüğe girer.

F. SAVAŞ HALİ İLANI VE SİLAHLI KUVVET KULLANILMASINA İZİN VERME

Madde 92 - Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına ve Türkiye'nin taraf
olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de
bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması
ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde
Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.

III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN FAALİYETLERİ İLE İLGİLİ HÜKÜMLER

A. TOPLANMA VE TATİL

Madde 93 - (Değişik fıkra: 23/07/1995 - 4121/11 md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim
ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.

Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil sırasında, doğrudan
doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır.

Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine, Meclisi
toplantıya çağırır.

Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu toplantıyı
gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.

B. BAŞKANLIK DİVANI

49
 Madde 94 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen
Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Katip üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur.

Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Divana katılmalarını
sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. (Değişik
cümle: 07/05/2010-5982 S.K./10. md.) İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için
seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Meclisin toplandığı günden
itibaren beş gün içinde, Başkanlık Divanına bildirilir,

Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye
tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en
çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkan
seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, beş gün
içinde * tamamlanır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanvekillerinin Katip Üyelerinin ve idare Amirlerinin adedi, seçim
nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis İçtüzüğünde belirlenir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi partinin veya parti
grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis
tartışmalarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar.

C. İÇTÜZÜK SİYASİ PARTİ GRUPLARI VE KOLLUK İŞLERİ

Madde 95 - Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarını, kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre
yürütür.

İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının, Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında
katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasi parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve yönetim hizmetleri
Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar
kuvvet ilgili makamlarca Meclis Başkanlığına tahsis edilir.

D. TOPLANTI VE KARAR YETER SAYISI

Madde 96 - (Değişik fıkra: 31/05/2007-5678 S.K./3.mad) Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı
seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi,
Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar
yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.

Bakanlar Kurulu üyeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin katılamadıkları oturumlarında, kendileri
yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki
oy kullanabilir.

E. GÖRÜŞMELERİN AÇIKLIĞI VE YAYIMLANMASI:

Madde 97 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak
dergisinde tam olarak yayımlanır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzük hükümlerine göre kapalı oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki
görüşmelerin yayımı Türkiye Büyük Millet Meclisi kararına bağlıdır.

50
 Meclisteki açık görüşmelerin, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başkaca bir
karar alınmadıkça, her türlü vasıta ile yayımı serbesttir.

IV. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI

A. GENEL OLARAK

Madde 98 - Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve
Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.

Soru, Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya
bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.

Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir.

Genel görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.

Soru Meclis araştırması ve genel görüşme ile ilgili önergelerin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile
cevaplandırılma, görüşme ve araştırma yöntemleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir.

B. GENSORU

Madde 99 - Gensoru önergesi, bir siyasi parti grubu adına veya enaz yirmi milletvekilinin imzasıyla
verilir.

Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde bastırılarak üyelere dağıtılır; dağıtılmasından
itibaren on gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge
sahiplerinden biri, siyasi parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir
bakan konuşabilir.

Gündeme alma kararıyla. birlikte, gensorunun görüşülme günü de belli edilir; ancak gensorunun
görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve
yedi günden sonraya bırakılamaz.

Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri
veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra oylanır.

Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla olur;
oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır.

Meclis çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesi amacına ve yukarıdaki ilkelere uygun olmak
kaydıyla gensoru ile ilgili diğer hususlar içtüzükle belirlenir.

C. MECLİS SORUŞTURMASI

Madde 100 - Başbakan veya bakanlar hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en
az onda birinin vereceği önerge ile, soruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay
içinde görüşür ve gizli oyla karara bağlar.

Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin güçleri oranında
komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her parti için
ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır.
Komisyon, soruşturma sonucunu belirtilen raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu
sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. (Ek cümle: 03/10/2001 -
4709 S.K./31. md.) Bu süre içinde raporun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına teslimi
zorunludur.

51
 (Değişik fıkra: 03/10/2001 - 4709 S.K./31. md.) Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün
içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde görüşülür ve gerek görüldüğü takdirde ilgilinin Yüce
Divana sevkine karar verilir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli
oyuyla alınır.

Meclisteki siyasi parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar
alınamaz.

 T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI MAHALLİ İDARELER

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İL ÖZEL İDARELERİ

• HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

• YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
• MALİ YAPI

BELEDİYELER

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ

52
 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER
 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

KÖYLER

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

1- Hukuki Yapı

İl özel idarelerinin kuruluş ve görevlerini düzenleyen İdare-i Umumiye-i

Vilayat Kanun-u Muvakkati 1913 tarihli geçici bir kanun olmasına rağmen
Cumhuriyet döneminde de yürürlüğünü korumuş ve Kanunun adı 1987
tarih ve 3360 sayılı Kanunla “İl Özel İdaresi Kanunu“ olarak
değiştirilmiştir. Bu Kanunu ek ve değişiklikleriyle birlikte yürürlükten
kaldıran 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı “İl Özel İdaresi Kanunu”
04.03.2005 tarih ve 25745 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir. Bu Kanunda daha sonra 5340, 5391, 5393, 5538, 5594, 5675, 5728,
5766 ve 5917 sayılı Kanunlarla değişiklikler yapılmıştır. Kanuna göre il özel

53
idaresi; il halkının mahalli müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak
üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan,
idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişiliği olarak tanımlanmıştır. İl
özel idaresi, ilin kurulmasına dair kanunla kurulur ve ilin kaldırılmasıyla
tüzel kişiliği sona erer.

YILLAR İTİBARİYLE İLLERİN SAYISI

YIL 1920 1924 1926 1933 1936 1939 1954 1957 1989 1990 1991
1992 1995 1996 1999
İL SAYISI 71 74 63 57 62 63 66 67 71 73
74 76 79 80 81

2- İl Özel İdaresinin Görev ve Sorumlulukları

İl özel idaresinin görev alanı genel olarak il sınırlarını kapsar. Ancak bazı
konulardaki görev ve sorumluluklar o ildeki belediyelerin sınırları dışında
geçerlidir. İl özel idaresi mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

a) Gençlik ve spor, sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; belediye sınırları il sınırı

olan Büyükşehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve
iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm,
sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk
yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa
temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının
karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,

b) İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma;
orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine
ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında,

Yapmakla görevli ve yetkilidir.

Bakanlıklar ve diğer merkezi idare kuruluşları; yapım, bakım ve onarım

işleri, devlet ve il yolları, içme suyu, sulama suyu, kanalizasyon, enerji nakil
hattı, sağlık, eğitim, kültür, turizm, çevre, imar, bayındırlık, iskân, gençlik
ve spor gibi hizmetlere ilişkin yatırımlar ile bakanlıklar ve diğer merkezi
idare kuruluşlarının görev alanına giren diğer yatırımları, kendi
bütçelerinde bu hizmetler için ayrılan ödenekleri il özel idarelerine
aktarmak suretiyle gerçekleştirebilir. Aktarma işlemi ilgili bakanın onayıyla
yapılır ve bu ödenekler tahsis amacı dışında kullanılamaz. İş, il özel
idaresinin tabi olduğu usul ve esaslara göre sonuçlandırılır. İl özel idareleri

54
de bütçe imkânları ölçüsünde bu yatırımlara kendi bütçesinden ödenek
aktarabilir. Bakanlıklar ve diğer merkezi idare kuruluşları tarafından
aktarılacak ödenekler ile gerçekleştirilecek yatırımlar, görev alanı
sınırlamasına tabi olmaksızın bütün il sınırları içinde yapılabilir.

İl özel idaresi bütçesinden, emniyet hizmetlerinin gerektirdiği teçhizat

alımıyla ilgili harcamalar yapılabilir. 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri
Kanunu ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına ve organize sanayi bölgelerine
tanınan yetki ve sorumluluklar il özel idaresinin hizmet alanının
istisnalarını oluşturmaktadır.

3- İl Özel İdaresinin Yetkileri ve İmtiyazları

İl özel idaresinin yetkileri ve imtiyazları şunlardır:

a) Kanunlarla verilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmek için her türlü

faaliyette bulunmak, gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri için kanunlarda
belirtilen izin ve ruhsatları vermek ve denetlemek.

b) Kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik

çıkarmak, emir vermek, yasak koymak ve uygulamak, kanunlarda
belirtilen cezaları vermek.

c) Hizmetlerin yürütülmesi amacıyla, taşınır ve taşınmaz malları almak,

satmak, kiralamak veya kiraya vermek, takas etmek, bunlar üzerinde
sınırlı aynî hak tesis etmek.

d) Borç almak ve bağış kabul etmek.

e) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı yirmibeşmilyar Türk

Lirasına kadar olan dava konusu uyuşmazlıkların anlaşmayla tasfiyesine
karar vermek.

f) Özel kanunları gereğince il özel idaresine ait vergi, resim ve harçların

tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak.

g) Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhî müesseseler ile umuma açık

istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermek ve denetlemek. Ancak, sivil
hava ulaşımına açık havaalanları bünyesinde yer alan tüm tesislere işyeri
açma ve çalışma ruhsatı dâhil her türlü ruhsat, Sivil Havacılık Genel
Müdürlüğü tarafından verilir. Bu konuya ilişkin usul ve esaslar Sivil
Havacılık Genel Müdürlüğünce hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.

55
İl özel idaresi, hizmetleri ile ilgili olarak, halkın görüş ve düşüncelerini
belirlemek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabilir.

İl özel idaresinin mallarına karşı suç işleyenler Devlet malına karşı suç
işlemiş sayılır. 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 75 inci maddesi
hükümleri il özel idaresi taşınmazları hakkında da uygulanır.

İl özel idaresinin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde edilen gelirleri,

vergi, resim ve harçları, şartlı bağışlar ve kamu hizmetlerinde fiilen
kullanılan malları haczedilemez.

YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI

1- İl Özel İdaresi Yönetimi

İl özel idaresinin yönetimini oluşturan organlar; il genel meclisi, il

encümeni ve validir.

a) İl Genel Meclisi

İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve ilgili kanunda

gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilmiş
üyelerden oluşur. İl genel meclis üyelikleri için beş yılda bir yapılan mahalli
idareler seçimlerinde son genel nüfus sayımı sonuçları esas alınmak üzere;
nüfusu 25.000’e kadar olan ilçelerde 2, nüfusu 25.001-50.000 arasında olan
ilçelerde 3, nüfusu 50.001-75.000 arasında olan ilçelerde 4, nüfusu 75.001-
100.000 arasında olan ilçelerde 5, nüfusu 100.000’den yukarı ilçelerde fazla
her 100.000 nüfus için ilave bir üye asıl ve yedek olmak üzere seçilir.

İl genel meclisi, kendisi tarafından belirlenecek bir aylık tatil hariç her ayın
ilk haftası önceden belirlenen günde ve belirlen toplantı yerinde toplanır.
Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer
toplantıların süresi en çok beş gündür. İl genel meclisinin toplantıları
açıktır. İl genel meclisi başkanı, acil durumlarda lüzum görmesi halinde il
genel meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir
birleşimi geçmemek üzere toplantıya çağırır. İl genel meclisi, üye tam
sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar
verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az
olamaz. İl genel meclisi tarafından alınan kararların tam metni, en geç beş
gün içinde valiye gönderilir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi

56
gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel
meclisine iade edebilir. Valiye gönderilmeyen meclis kararları yürürlüğe
girmez. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar kesinleşir. Kesinleşen il
genel meclisi karar özetleri toplantıyı izleyen en geç yedi gün içinde çeşitli
yollarla halka duyurulur

İl genel meclisi; Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayı

ihmal eder ve bu durum il özel idaresine ait işleri aksatırsa, il özel idaresine
verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî konularda karar alırsa, İçişleri
Bakanlığının bildirisi üzerine Danıştay kararı ile feshedilir.

İl Genel Meclisinin Görev ve Yetkileri

İl genel meclisinin görev ve yetkileri şunlardır:

a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, il özel idaresi

faaliyetlerini ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve karara
bağlamak.

b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan

birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında
aktarma yapmak.

c) Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç il çevre

düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar plânlarını
görüşmek ve karara bağlamak.

d) Borçlanmaya karar vermek.

e) Bütçe içi işletmeler ile Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar

kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve
gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek.

f) Taşınmaz mal alımına, satımına, trampa edilmesine, tahsisine, tahsis

şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın akar haline
getirilmesine izin; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi yirmi beş yılı
geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.

g) Şartlı bağışları kabul etmek.

h) İl özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve il özel idaresi yatırımlarının

yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına, il özel idaresine ait
şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek.

57
i) Encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.

j) İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.

k) Norm kadro çerçevesinde il özel idaresinin ve bağlı kuruluşlarının

kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek.

l) Yurt içindeki ve yurt dışındaki mahallî idareler ve mahallî idare

birlikleriyle karşılıklı işbirliği yapılmasına karar vermek.

m) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere

katılmaya veya ayrılmaya karar vermek.

n) İl özel idaresine kanunlarla verilen görev ve hizmetler dışında kalan ve

ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini
belirlemek.

b) İl Encümeni

İl encümeni il özel idaresinin karar ve yürütme organıdır. İl encümeni;

valinin başkanlığında, il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir
yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri malî hizmetler birim amiri olmak
üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.
Encümen, haftada en az bir defa olmak üzere önceden belirlenen gün ve
saatte toplanır. Başkan acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir.
Valinin katılamadığı encümen toplantısına genel sekreter başkanlık eder.
Encümen üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt
çoğunluğuyla karar verir. Encümen gündemi vali tarafından hazırlanır.
Encümen, gündemindeki konuları en geç bir hafta içinde görüşüp karara
bağlar. Vali kanun, tüzük, yönetmelik ve il genel meclisi kararlarına aykırı
gördüğü encümen kararının bir sonraki toplantıda tekrar görüşülmesini
isteyebilir. Encümen, kararında ısrar ederse karar kesinleşir. Bu takdirde,
vali, kesinleşen encümen kararının uygulanmasını durdurur ve idari yargı
mercilerine yürütmeyi durdurma talebi ile birlikte on gün içinde başvurur.

Encümenin Görev ve Yetkileri

Encümenin görev ve yetkileri şunlardır:

a) Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı

inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek.

58
b) Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını
almak ve uygulamak.

c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek.

d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma

yapmak.

e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.

f) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beş milyar Türk Lirasına
kadar olan ihtilafların sulhen halline karar vermek.

g) Taşınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve tahsisine ilişkin kararları

uygulamak, süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.

h) Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış

saatlerini belirlemek.

i) Vali tarafından havale edilen konularda görüş bildirmek.

j) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

c) Vali

Vali, il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Vali, görev ve

yetkilerinden bir kısmını uygun gördüğü takdirde, vali yardımcılarına,
yöneticilik sıfatı bulunan il özel idaresi görevlileri ile ilçelerde
kaymakamlara devredebilir.

Valinin Görev ve Yetkileri

Valinin görev ve yetkileri şunlardır:

a) İl özel idaresi teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını

sevk ve idare etmek, il özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak.

b) İl özel idaresini stratejik plâna uygun olarak yönetmek, il özel idaresinin

kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il
özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini
hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili
raporları meclise sunmak.

59
c) İl özel idaresini Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı
olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.

d) İl encümenine başkanlık etmek.

e) İl özel idaresinin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.

f) İl özel idaresinin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek.

g) Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak.

h) İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak.

i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışında kalan

aktarmaları yapmak.

j) İl özel idaresi personelini atamak.

k) İl özel idaresi, bağlı kuruluşlarını ve işletmelerini denetlemek.

l) Şartsız bağışları kabul etmek.

m) İl halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri

almak.

n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak.

o) Kanunlarla il özel idaresine verilen ve il genel meclisi veya il encümeni

kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

2- İl Özel İdaresi Teşkilatı

İl özel idaresi teşkilatı; genel sekreterlik, malî işler, sağlık, tarım, imar,
insan kaynakları, hukuk işleri birimlerinden oluşur. İlin nüfusu, fiziki ve
coğrafi yapısı, ekonomik, sosyal, kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli
dikkate alınarak norm kadro sistemine ve ihtiyaca göre oluşturulacak diğer
birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi il genel meclisinin
kararıyla olur. Bu birimler büyükşehir belediyesi olan illerde daire
başkanlığı ve müdürlük, diğer illerde müdürlük şeklinde kurulur.

İl Özel İdaresi Genel Sekreteri il Valisinin teklifi ve İçişleri Bakanlığının

onayı ile atanır. Genel Sekreter, il özel idaresi hizmetlerini vali adına ve
onun emirleri yönünde, mevzuat hükümlerine, il genel meclisi ve il

60
encümeni kararlarına, il özel idaresinin amaç ve politikalarına, stratejik
plan ve yıllık çalışma programına göre düzenler ve yürütür. Bu amaçla il
özel idaresi kuruluşlarına gereken emirleri verir ve bunların uygulanmasını
gözetir ve sağlar. Genel sekreter yukarıda belirtilen hizmetlerin
yürütülmesinden valiye karşı sorumludur.

Toplam nüfusu 3.000.000'a kadar olan illerde, ihtiyaca göre en fazla iki,
nüfusu bunun üzerinde olan illerde en fazla dört genel sekreter yardımcılığı
kadrosu ihdas edilebilir. İlçelerde, özel idare işlerini yürütmek amacıyla
kaymakama bağlı ilçe özel idare teşkilâtı oluşturulabilir.

İl özel idaresi personeli, vali tarafından atanır ve ilk toplantıda il genel

meclisinin bilgisine sunulur. İl özel idaresi personeli, 10.06.2007 tarih ve
26548 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “İl Özel İdareleri Norm Kadro
İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik” çerçevesinde il özel idaresince
yapılan norm kadro çalışmasına göre istihdam edilir. İl özel idarelerinde
sözleşmeli personel ile kısmi zamanlı sözleşmeli personel çalıştırılması
hususunda Belediye Kanununun 49 uncu maddesi hükümleri uygulanır.
Kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilmekte olan memurlar, valinin
talebi, kendilerinin isteği ve kurumlarının muvafakatiyle il özel idarelerinin
birim müdürü ve üstü yönetici kadrolarında görevlendirilebilirler.

MALİ YAPI

İl Özel İdarelerinin Mali Yapısı

İl özel idaresi bütçesi Vali tarafından hazırlanır, il encümeninin görüşü

üzerine il genel meclisi tarafından aynen veya değiştirilerek kabul edilir. İl
özel idaresi bütçesiyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst
yöneticisi harcama yetkilisidir. İlçelerde bu yetki kaymakam tarafından
kullanılır. İl özel idaresi bütçesi ile muhasebe işlemleri 10.03.2006 tarih ve
26104 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Mahalli İdareler Bütçe ve
Muhasebe Yönetmeliği” hükümleri uyarınca yürütülmektedir.

İl özel idarelerinin gelir ve giderleri şunlardır:

1- Gelirler

İl özel idarelerinin gelirleri 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununda

belirtilmiş olup üç ana grupta toplanabilir:

1) Öz Gelirler: Kanunlarla gösterilen il özel idaresi vergi, resim, harç ve

katılma payları, taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle

61
değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler, il genel meclisi tarafından
belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler, faiz ve
ceza gelirleri, her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak
gelirlerdir.

2) Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar: 5779 sayılı İl Özel

İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden pay Verilmesi
Hakkında Kanuna göre Genel Bütçe vergi gelirleri tahsilatının yüzde 1,15’i
il özel idare payı olarak ayrılır ve bu payın; yüzde 50’lik kısmı illerin
nüfusuna, yüzde 10’luk kısmı illerin yüzölçümüne, yüzde 10’luk kısmı
illerin köy sayısına,yüzde 15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna, yüzde
15’lik kısmı ise illerin Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca tespit
edilen en son gelişmişlik endeksindeki grubuna göre dağıtılır.

3) Diğer Gelirler: Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler ve

alınacak bağışlardır.

2- Giderler

a) İl özel idaresi binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı,

bakımı ve onarımı için yapılan giderler.

b) İl özel idaresinin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen

maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim
harcamaları ile diğer giderler.

c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.

d) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve

diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler.

e) İl genel meclisince belirlenecek ilkeler çerçevesinde köylere veya köylerin

aralarında kurdukları birliklere yapılacak yardımlar.

f) İl özel idaresinin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve birliklerle ilgili

ortaklık payı, üyelik aidatı giderleri.

g) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ve sigorta giderleri.

h) Yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve

yardımlar.

i) Dava takip ve icra giderleri.

62
j) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.

k) Avukatlık, danışmanlık ve denetim hizmetleri karşılığı yapılacak

ödemeler.

l) Yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle
birlikte yapılan ortak hizmetler ve diğer proje giderleri.

m) Sosyo-kültürel ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.

n) Özel idare hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve

araştırması giderleri.

o) Doğal afet giderleri.

p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer

giderler.

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

1. Hukuki Yapı
Ülkemizde belediyelerin yönetimine ilişkin hususlar 1982 Anayasa dönemine kadar, 1930
yılında çıkarılan 1580 sayılı Belediye Kanununda düzenlenmiş ve belediyelerin büyüklüğüne
göre farklı bir yönetim biçimi öngörülmemiştir. 4 Aralık 1981 günü çıkarılan 2561 sayılı
“Büyükşehirlerin Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerlerinin Ana Belediyelere Bağlanmaları
Hakkında Kanun” nüfusu 300.000’i geçen belediyelerin çevresindeki belediye ve köylerin,
yakınında bulunan ana belediyeye bağlanmasına olanak vermiştir. Büyükşehir Belediye
yönetiminin hukuki altyapısı ilk olarak 1982 Anayasasının 127 inci maddesinin ikinci ve
üçüncü fıkrasındaki “mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim
ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel
yönetim biçimleri getirebilir.” hükmü ile oluşturulmuştur. 1982 yılında çıkarılan 2680 sayılı
yetki Kanununa istinaden 8.3.1984 tarihinde yayımlanan 195 sayılı “Büyükşehirler Yönetimi
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ve 27.6.1984 tarih ve 3030 sayılı “Büyükşehirler
Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında
Kanun” ile belediye sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan İstanbul, Ankara ve İzmir’de
Büyükşehir Belediyeleri kurulmuştur. 25 Mart 1984’te yapılan mahalli idare seçimleri ile bu
illerdeki büyükşehir belediyeleri faaliyete başlamıştır.

63
 2004 yılına kadar yürürlükte kalan ve büyükşehir belediyelerin yönetimini düzenleyen 3030
sayılı Kanun döneminde; 5/6/1986 tarih 3306 sayılı Kanun ile Adana, 18/6/1987 tarih ve 3391
sayılı Kanun ile Bursa, 20/6/1987 tarih ve 3398 sayılı Kanun ile Gaziantep aynı tarih ve 3399
sayılı Kanun ile Konya, 7/12/1988 tarih ve 3508 sayılı Kanun ile Kayseri, 2/9/1993 tarih ve
504 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit,
Mersin ve Samsun, 14/1/2000 tarih ve sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Sakarya
illerindeki il belediyeleri büyükşehir belediyelerine dönüştürülmüştür. 10/7/2004 tarih ve
5216 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu” 3030 sayılı Kanunu yürürlükten kaldırmış ve
büyükşehirlerin yönetimini yeniden düzenlemiştir. Bu Kanunla; İstanbul ve Kocaeli
Büyükşehir Belediyelerinin sınırları il sınırı olarak değiştirilmiş, diğer büyükşehir
belediyelerinde ise mevcut valilik binası merkez kabul edilmek ve il mülki sınırları içinde
kalmak şartıyla nüfusu bir milyona kadar olanlarda yarıçapı yirmi kilometre, nüfusu bir
milyondan iki milyona kadar olanlarda yarıçapı otuz kilometre, nüfusu iki milyondan fazla
olan büyükşehirlerde yarıçapı elli kilometre olan dairenin sınırı büyükşehir belediyesinin
sınırı olarak belirlenmiştir. 5216 sayılı Kanunla yeni kurulacak büyükşehir belediyelerine
ilişkin olarak; belediye sınırları içindeki ve bu sınırlara en fazla 10.000 metre uzaklıktaki
yerleşim birimlerinin son nüfus sayımına göre toplam nüfusu 750.000'den fazla olan il
belediyelerinin, fizikî yerleşim durumları ve ekonomik gelişmişlik düzeyleri de dikkate
alınarak, kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebileceği hususu düzenlenmiştir.
Kanunla; Büyükşehir Belediyesi; En az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, bu
belediyeler arasında koordinasyonu sağlayan, kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları
yerine getiren, yetkileri kullanan, idarî ve malî özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler
tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisi, İlçe Belediyesi: Büyükşehir belediyesi
sınırları içinde kalan ilçe belediyesi, İlk Kademe Belediyesi: Büyükşehir belediye sınırları
içinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve
sorumluluklara sahip belediye olarak tanımlanmıştır. 3/6/2008 tarih ve 5747 sayılı
“Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanun” ile büyükşehir belediye sınırları içerisindeki ilk kademe
belediyelerinin tüzel kişilikleri kaldırılmıştır. 2011 yılı itibariyle ülkemizde 16 Büyükşehir
Belediyesi (Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep,
İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mersin, Sakarya, Samsun) ve bu büyükşehirlerde
143 Büyükşehir İlçe Belediyesi bulunmaktadır.

2. Görevler
5216 sayılı Kanunda, büyükşehir belediye teşkilatı bulunan yerlerde belediyelere ait yetki,
görev ve sorumlulukların bir bölümünün ve diğer kamu kurumları tarafından kullanılan bazı
görev, yetki ve sorumlulukların büyükşehir belediye yönetimlerince, belediyelere ait diğer
yetki, görev ve sorumlulukların büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerince kullanılması
öngörülmüştür.

Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları:

a) İlçe ve ilk kademe belediyelerinin görüşlerini alarak büyükşehir belediyesinin stratejik
plânını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini
hazırlamak.

b) Büyükşehir belediye sınırı il sınırı olan illerde çevre düzeni planını yapmak veya
yaptırmak. Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla büyükşehir belediye ve mücavir alan
sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak,
yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun

64
olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri,
parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve
uygulanmasını denetlemek; nazım imar plânının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl
içinde uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmayan ilçe ve ilk kademe
belediyelerinin uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmak veya yaptırmak.

c) Kanunlarla büyükşehir belediyesine verilmiş görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje,

yapım, bakım ve onarım işleriyle ilgili her ölçekteki imar plânlarını, parselasyon plânlarını ve
her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı
Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak.

d) Büyükşehir belediyesi tarafından yapılan veya işletilen alanlardaki işyerlerine büyükşehir

belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda işletilecek yerlere ruhsat vermek ve
denetlemek.

e) Büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde kentsel dönüşüm ve gelişim projesi
alanı ilan etmek, Belediye Kanununun 69 ve 73 üncü maddelerindeki, arsa ve konut üretimi
ile kentsel dönüşüm ve gelişim alanlarına ilişkin yetkileri kullanmak.

f) Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu
taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu
üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve
tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak,
meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek
veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün
işleri yürütmek.

g) Büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak,
yaptırmak, bakım ve onarımını sağlamak, kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere
cephesi bulunan yapılara ilişkin yükümlülükler koymak; ilân ve reklam asılacak yerleri ve
bunların şekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile
bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi işlerini gerçekleştirmek.

h) Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak.

i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su

havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; gayrisıhhî işyerlerini, eğlence
yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde
toplamak; inşaat malzemeleri, hurda depolama alanları ve satış yerlerini, hafriyat toprağı,
moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını, odun ve kömür satış ve depolama sahalarını
belirlemek, bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak;
büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve
aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden
değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu
amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin
hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya
işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli
düzenlemeleri yapmak.

j) Gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve

65
denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuarlar kurmak
ve işletmek.

k) Büyükşehir belediyesinin yetkili olduğu veya işlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine
getirmek.

l) Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek,

işlettirmek veya ruhsat vermek.

m) Büyükşehirin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat

bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri
yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek; gerektiğinde amatör spor kulüplerine malzeme
vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında spor müsabakaları düzenlemek,
yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye
meclis kararıyla ödül vermek.

n) Gerektiğinde sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, kamu kurum
ve kuruluşlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü bakımını, onarımını
yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak.

o) Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan
mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak,
korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa etmek.

p) Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri

kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek, büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde
taksi ve servis araçları dâhil toplu taşıma araçlarına ruhsat vermek.

r) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri

kurmak, kurdurmak ve işletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda
üretilen suları pazarlamak.

s) Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, işletmek, işlettirmek, defin ile
ilgili hizmetleri yürütmek.

t) Her çeşit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek,
imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve
denetlemek.

u) İl düzeyinde yapılan plânlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili plânlamaları ve diğer
hazırlıkları büyükşehir ölçeğinde yapmak; gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç ve
malzeme desteği vermek; itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek; patlayıcı ve yanıcı
madde üretim ve depolama yerlerini tespit etmek, konut, işyeri, eğlence yeri, fabrika ve sanayi
kuruluşları ile kamu kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı alınacak önlemler yönünden
denetlemek, bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve ruhsatları vermek.

v) Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler,
kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek,
geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak,
işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek

66
liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak.

y) Merkezî ısıtma sistemleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek.

z) Afet riski taşıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluşturan binaları insandan
tahliye etmek ve yıkmak. Büyükşehir belediyeleri bu görevlerden uygun gördüklerini belediye
meclisi kararı ile ilçe ve ilk kademe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler.

Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta

belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Büyükşehir kapsamındaki belediyeler
arasında hizmetlerin yerine getirilmesi bakımından uyum ve koordinasyon, büyükşehir
belediyesi tarafından sağlanır.

Büyükşehir içindeki alt yapı hizmetlerinin koordinasyonu, büyükşehir belediye başkanı ya da

görevlendirdiği kişinin başkanlığında, Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri
Yönetmeliğinde belirlenen kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin
katıldığı Alt Yapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME) tarafından yürütülür. Büyükşehir
içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerinde her türlü taşımacılık hizmetlerinin
koordinasyonu, büyükşehir belediye başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında,
Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliğinde belirlenen kamu kurum ve
kuruluş temsilcilerinin katıldığı Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) tarafından
yürütülür. Koordinasyon merkezleri tarafından alınan ortak yatırım ve toplu taşımayla ilgili
kararlar, belediye ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır.
Büyükşehir İlçe ve İlk Kademe Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları
a) Kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler ile yukarıda büyükşehir
belediyesince yürütüleceği belirtilenler dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri
kullanmak.

b) Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma
istasyonuna taşımak.

c) Sıhhî işyerlerini, 2 nci ve 3 üncü sınıf gayrisıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve
eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek.

d) Büyükşehir belediyesince yürütüleceği belirtilen hizmetlerden; 775 sayılı Gecekondu

Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor, dinlenme ve eğlence
yerleri ile parkları yapmak; yaşlılar, özürlüler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal
ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları açmak; sağlık, eğitim, kültür
tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu
korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine
ilişkin hizmetler yapmak.

e) Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek.

YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI

1- Büyükşehir Belediyesi Yönetimi

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, büyükşehir belediyelerinin organlarına ilişkin
düzenlemeler getirmiş, büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinin organları ve bunların
çalışma usul ve esasları konusunda 5393 sayılı Belediye Kanunu hükümlerinin geçerli

67
olduğunu belirtmiştir. Büyükşehir belediyesinin yönetim ve karar organları; büyükşehir
belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye başkanıdır.

A) Büyükşehir Belediye Meclisi

Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediyesinin karar organıdır ve belediye sınırları
içinde kalan ilçe seçim çevreleri için tespit edilen belediye meclisleri üye sayısının her ilçe
için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden oluşur. Bu hesaplamada
artık sayılar dikkate alınmaz. Bu şekilde tespit olunan büyükşehir belediye meclisi üyeleri, her
ilçe ve ilk kademe belediyesi için seçilmiş olan asıl üyelerin seçiliş sırasına göre baştan
başlayarak yeter sayıya kadar inilmek suretiyle bulunur. Büyükşehir belediye başkanı
büyükşehir belediye meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer belediyelerin
başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesidir.

Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden meclis tarafından belirlenen
günde mutat toplantı yerinde toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok
yirmi, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. Meclis kendi belirleyeceği bir ay tatil
yapabilir. Büyükşehir belediye başkanı, acil durumlarda, lüzum görmesi halinde belediye
meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir birleşimi geçmemek üzere
toplantıya çağırır.

Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün
içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir.
Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir
belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir.
Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine idarî yargıya
başvurabilir.

Büyükşehir belediye meclisi ve ilçe belediye meclisi kararları, kesinleştiği tarihten itibaren en
geç yedi gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine gönderilir. Mülkî idare amirine
gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girmez. Mülkî idare amiri hukuka aykırı gördüğü kararlar
aleyhine idarî yargı mercilerine başvurabilir.

Büyükşehir belediye meclisi, üyeleri arasından seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden
oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve
bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına
oranlanması suretiyle oluşur. İmar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, plân
ve bütçe komisyonu, eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu ile ulaşım komisyonunun
kurulması zorunludur. Komisyon raporları alenîdir, çeşitli yollarla halka duyurulur ve
isteyenlere büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek maliyet bedeli karşılığında
verilir.

Büyükşehir Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri

a) Büyükşehir belediyesinin sınırları çevresinde ve aynı il sınırları içinde bulunan belediye
ve köylerin, büyükşehir belediyesine katılması konusunda 5393 sayılı Belediye Kanunu
hükümleri uyarınca ilgili ilçe veya ilk kademe belediye meclisinin talebi üzerine katılma
kararını almak.

b) Büyükşehir belediye sınırları il sınırı olan illerde il çevre düzeni planını onaylamak.

c) Büyükşehir nazım imar planını onaylamak. Büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk kademe

68
belediye meclisleri tarafından alınan imara ilişkin kararları, kararın gelişinden itibaren üç ay
içinde nazım imar plânına uygunluğu yönünden incelemek aynen veya değiştirilerek kabul
ederek sonra büyükşehir belediye başkanına göndermek.

d) Meclis ihtisas komisyonlarında görüşülen işleri karara bağlamak, raporların isteyenlere

verilmesine ilişkin maliyet bedelini tespit etmek.

e) Büyükşehir belediye encümeninde görev yapmak üzere, kendi üyeleri arasından bir yıl
için gizli oyla beş üye seçmek.

f) Büyükşehir belediye birimlerinin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesine ilişkin

karar vermek.

g) Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediyelerinden gelen bütçeleri yatırım ve hizmetler

arasında bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul etmek.

Büyükşehir belediye meclisi, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin bütçelerini kabul ederken;
bütçe metnindeki kanun, tüzük ve yönetmeliklere aykırı madde ve ibareleri çıkarmaya veya
değiştirmeye, belediyenin tahsile yetkili olmadığı gelirleri çıkarmaya, kanunî sınırlar üzerinde
veya altında belirlenmiş olan vergi ve harçların oran ve miktarlarını kanunda öngörülen
sınırlarına çekmeye, kesinleşmiş belediye borçları için bütçeye konulması gerekip de
konulmamış ödeneği eklemeye, ortak yatırım programına alınan yatırımlar için gerekli
ödeneği eklemeye yetkilidir.

h) Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyeleri arasında hizmetlerin yürütülmesiyle ilgili

ihtilâf çıkması durumunda yönlendirici ve düzenleyici kararlar almak.

i) Yeni kurulan büyükşehir belediyelerinde meydan, bulvar, cadde, yol, sokak, park, spor ve
kültürel tesislerin büyükşehir belediyesi ile büyükşehir kapsamındaki diğer belediyeler
arasında dağılımına ilişkin esasları belirlemek, büyükşehir belediyesi mücavir alanlarının ilçe
ve ilk kademe belediyeleri arasındaki bölüşümünü yapmak.

j) İlçe veya ilk kademe belediyelerine ait görevlerden bir veya birkaçının bedeli kendileri
tarafından karşılanmak ve istekte bulunmak kaydıyla ortaklaşa veya bizzat büyükşehir
belediyesi tarafından yapılmasına karar vermek.

k) Büyükşehir belediyesinin kesinleşmiş en son yıl bütçe gelirinin % 10’unu aşmamak ve

bütçede ödeneği ayrılmış olmak şartıyla, ilgili belediyenin yatırım programında yer alan
projelerin finansmanı için büyükşehir belediye başkanının teklifi üzerine ilçe ve ilk kademe
belediyelerine malî ve aynî yardım yapılmasına karar vermek.

l) Yapılacak herhangi bir yatırımın büyükşehir belediyesi ile bağlı kuruluşlarından bir veya
birkaçını aynı anda ilgilendirdiği ve tek elden yapılmasının maliyetleri düşüreceğinin
anlaşıldığı durumlarda, yatırımı kuruluşlardan birinin yapmasına karar vermek.

Büyükşehir belediye meclisi, sayılan yetki ve görevlerin yanında büyükşehir belediyesinin

görev alanıyla ilgili olarak, 5393 sayılı Belediye Kanunu ve diğer ilgili kanunların belediye
meclisine verdiği yetkileri kullanır.

B) Büyükşehir Belediye Encümeni

69
Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi
üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî
hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından
seçeceği beş üyeden oluşur. Belediye başkanının katılamadığı toplantılarda, encümen
toplantılarına genel sekreter başkanlık eder.

Büyükşehir belediye encümeni, büyükşehir belediyesinin görev alanıyla ilgili olarak 5393
sayılı Belediye Kanunu ve ilgili diğer Kanunların belediye encümenine verdiği yetki ve
görevleri yerine getirir.
c) Büyükşehir Belediye Başkanı
Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin
temsilcisidir. Başkan, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre büyükşehir belediyesi
sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Büyükşehir belediye başkan vekili,
Belediye Kanunundaki usullere göre belirlenir. Ancak, büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk
kademe belediye başkanları büyükşehir belediye başkan vekili olamaz. Belediye
Kanunundaki hükümler saklı kalmak kaydıyla büyükşehir belediye meclisinin feshine neden
olan eylem ve işlemlere katılan büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarının
görevlerine Danıştay kararıyla son verilir.
Büyükşehir Belediye Başkanının Görev ve Yetkileri
a) Belediye teşkilatının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, beldenin
ve belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.

b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal

stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi hazırlamak ve uygulamak,
belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini belirlemek, izlemek ve
değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.

c) Büyükşehir belediye meclisi ve encümenine başkanlık etmek, bu organların kararlarını

uygulamak.

d) Bu Kanunla büyükşehir belediyesine verilen görev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir

şekilde uygulanabilmesi için gerekli önlemleri almak.

e) Büyükşehir belediyesinin ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin etkin ve verimli

yönetilmesini sağlamak, büyükşehir belediyesi ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin bütçe
tasarılarını, bütçe üzerindeki değişiklik önerilerini ve bütçe kesin hesap cetvellerini
hazırlamak.

f) Büyükşehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini

sağlamak.

g) Yetkili organların kararını almak şartıyla, büyükşehir belediyesi adına sözleşme yapmak,
karşılıksız bağışları kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunmak.

h) Mahkemelerde davacı veya davalı sıfatıyla ve resmî mercilerde büyükşehir belediyesini

temsil etmek, belediye ve bağlı kuruluş avukatlarına veya özel avukatlara temsil ettirmek.

i) Belediye personelini atamak, belediye ve bağlı kuruluşlarını denetlemek.

j) Gerektiğinde bizzat nikâh kıymak.

70
k) Diğer kanunların belediye başkanlarına verdiği görev ve yetkilerden büyükşehir
belediyesi görevlerine ilişkin olan hizmetleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak.

l) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülerle ilgili faaliyetlere
destek olmak üzere özürlü merkezleri oluşturmak.

m) Büyükşehir Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) kararlarını onaylamak.

Büyükşehir belediyelerinin 5216 sayılı Kanunun 7 nci maddesine göre ilçe ve alt kademe
belediyelerine görevlerini devretmeleri için büyükşehir belediye başkanının uygun görüşü
aranır.

2- Büyükşehir Belediyesi Teşkilatı

Büyükşehir belediyesi teşkilâtı; norm kadro esaslarına uygun olarak genel sekreterlik, daire
başkanlıkları ve müdürlüklerden oluşur. Birimlerin kurulması, kaldırılması veya
birleştirilmesi büyükşehir belediyesi meclisinin kararı ile olur. Büyükşehir belediyesi
personelinin istihdam işlemleri 22.02.2007 tarih ve 26442 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
“Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına
Dair Yönetmelik” hükümlerine uygun olarak yürütülür.

Büyükşehir belediyesinde başkan yardımcısı bulunmaz. Hizmetlerin etkili ve verimli bir

şekilde yürütülebilmesi için, genel sekretere yardımcı olmak üzere, nüfusu üç milyonun
üzerindeki büyükşehir belediyelerinde en fazla beş, diğerlerinde en fazla üç genel sekreter
yardımcısı atanabilir.

Büyükşehir belediyesinde hizmetlerin yürütülmesi belediye başkanı adına onun direktifi ve

sorumluluğu altında mevzuat hükümlerine, belediyenin amaç ve politikalarına, stratejik
plânına ve yıllık programlarına uygun olarak genel sekreter ve yardımcıları tarafından
sağlanır.

Büyükşehir belediyesi personeli büyükşehir belediye başkanı tarafından atanır. Personelden

müdür ve üstü unvanlı olanlar ilk toplantıda büyükşehir belediye meclisinin bilgisine sunulur.
Genel sekreter, belediye başkanının teklifi üzerine İçişleri Bakanı tarafından atanır. Nüfusu iki
milyonu aşan büyükşehir belediyelerinde on, diğer büyükşehir belediyelerinde beşi
geçmemek üzere başkan danışmanı görevlendirilebilir. Büyükşehir belediyesi kendisine
verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri
kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel
bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler.

Büyükşehir belediyelerinin yerine getirmekle görevli oldukları su ve kanalizasyon

hizmetlerini yürütmek üzere 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel
Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun hükümleri uyarınca genel müdürlük
statüsü ile bağlı idare kurulur. Büyükşehir belediyelerinde kurulacak su ve kanalizasyon
idarelerinin adına, kadrolarına, mevcut personelinin ve mal varlığının devrine ilişkin esaslar
İçişleri Bakanlığının teklifi ve Bakanlar Kurulunun kararı ile tespit edilir.

MALİ YAPI

71
Büyükşehir Belediyesinin Mali Yapısı
Büyükşehir belediye bütçesi ile ilçe ve ilk kademe belediyelerinden gelen bütçeler büyükşehir
belediye meclisine sunulur ve büyükşehir belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında
bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir. Büyükşehir, ilçe ve ilk
kademe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye meclisinde aynı toplantı döneminde ve
birlikte görüşülerek karara bağlanır ve tek bütçe hâlinde bastırılır. Bütçenin hazırlanması ve
uygulanmasına ilişkin diğer hususlarda Belediye Kanunu hükümleri uygulanır. Büyükşehir
belediyesi bütçe ve muhasebe işlemleri 10.03.2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanan “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” hükümleri uyarınca
yürütülür.

1- Büyükşehir Belediyesinin Gelirleri:

a) Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Pay: 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve
Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun hükümleri
uyarınca; büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi tahsilâtı toplamının
yüzde 5’i ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 2,5 u olarak büyükşehir ilçe
belediyelerine ayrılan ve bu belediyelere nüfus esasına göre dağıtılan payın yüzde 30’u
büyükşehir belediye payı olarak ayrılır. Büyükşehir sınırları içerisindeki genel bütçe vergi
gelirleri tahsilâtı toplamından ayrılan yüzde 5’lik payın yüzde 70’i doğrudan ilgili büyükşehir
belediyesine aktarılır, kalan yüzde 30’luk kısmı ise ortak bir havuzda toplanarak tüm
büyükşehir belediyelerinin nüfuslarına göre dağıtılır. Genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı
toplamının yüzde 2,5’u olarak ayrılan büyükşehir ilçe belediye payının, yüzde 30’luk
büyükşehir belediye payı ve 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi gereğince dağıtılacak
yüzde 10’luk büyükşehir belediyesi bağlı su ve kanalizasyon idaresi payı ayrıldıktan sonra
geri kalan kısmı büyükşehir ilçe belediyelerine nüfusa göre dağıtılır. Büyükşehir ilçe
belediyeleri ayrıca 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda sayılan görev alanlarıyla
ilgili olarak 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanununda
belirtilen gelirlere sahiptir.

b) 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan oran ve esaslara göre büyükşehir
belediyesince tahsil olunacak at yarışları dâhil müşterek bahislerden elde edilen Eğlence
Vergisinin % 20’si müşterek bahislere konu olan yarışların yapıldığı yerin belediyesine, %
30’u nüfuslarına göre dağıtılmak üzere diğer ilçe ve ilk kademe belediyelerine ayrıldıktan
sonra kalan % 50'si.

c) Büyükşehir belediyesine bırakılan sosyal ve kültürel tesisler, spor, eğlence ve dinlenme

yerleri ile yeşil sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçları.

d) Büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yollara cephesi
bulunan binalar üzerindeki her türlü ilân ve reklamların vergileri ile asma, tahsis ve bakım
ücretleri.

e) Durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde tespit
edilen araç park yerlerinin işletilmesinden elde edilen gelirin ilçe ve ilk kademe
belediyelerine, nüfuslarına göre dağıtılacak %50'sinden sonra kalacak %50'si.

f) Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla 2464 sayılı Belediye

Gelirleri Kanununda belirtilen oran ve esaslara göre alınacak yol, su ve kanalizasyon
harcamalarına katılma payları.

72
g) Kira, faiz ve ceza gelirleri.

h) Kamu idare ve müesseselerinin yardımları.

i) Bağlı kuruluşların kesin hesaplarındaki gelirleri ile giderleri arasında oluşan fazlalık
sonucu aktarılacak gelirler.

j) Büyükşehir belediyesi iktisadî teşebbüslerinin safi hâsılatından büyükşehir belediye

meclisi tarafından belirlenecek oranda alınan hisseler.

k) Büyükşehir belediyesinin taşınır ve taşınmaz mal gelirleri.

l) Yapılacak hizmetler karşılığı alınacak ücretler.

m) Şartlı ve şartsız bağışlar.

n) Diğer gelirler.

2- Büyükşehir Belediyesinin Giderleri

a) Belediye hizmet binaları ve tesislerin temini, bakım ve onarımı için yapılan giderler.

b) Belediye personeline ve belediyenin seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret,

ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim ile diğer giderler.

c) İlçe, ilk kademe belediyeleri ile bağlı kuruluşlara yapacakları yardımlar ve ortak proje
giderleri.

d) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri

e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için
yapılacak giderler.

f) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip
ve tahsili için yapılacak giderler.

g) Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve birliklerle ilgili ortaklık payı ile üyelik
aidatı giderleri.

h) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler.

i) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ve sigorta giderleri.

j) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve
yardımlar.

k) Dava takip ve icra giderleri.

l) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.

73
m) Avukatlık, danışmanlık ve denetim ödemeleri.

n) Spor, sosyal, kültürel ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.

o) Büyükşehir belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması

giderleri.

p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.

Büyükşehir ilçe belediyelerinin giderleri ise, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda
belirtilen görev alanlarıyla ilgili olarak, 5393 sayılı Belediye Kanununda belirtilen giderlerden
oluşmaktadır.

İL, İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

1. Hukuki Yapı

Belediyelerin yönetimine ilişkin olarak 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Belediye Kanunu
7.12.2004 tarih ve 5272 sayılı Belediye Kanununun yayımına kadar yürürlüğünü
sürdürmüştür. 5272 sayılı Kanun, halen yürürlükte olan 3.7.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye
Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Belediye yönetiminin temel esaslarını oluşturan 5393
sayılı Belediye Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu kapsamı dışındaki tüm il,
ilçe ve belde belediyelerinde ve 5216 sayılı Kanunda hüküm bulunmayan durumlarda ilgili
Kanuna aykırı olmamak kaydıyla ilgisine göre büyükşehir ve büyükşehir ilçe belediyelerinde
de uygulanmaktadır. 5393 sayılı Belediye Kanununda Belediye; “belde sakinlerinin mahallî
müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler
tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi” olarak
tanımlanmıştır. 2011 yılı itibari ile ülkemizde 16 büyükşehir, 143 büyükşehir ilçe, 65 il, 749
ilçe ve 1977 belde belediyesi bulunmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanununa göre nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde
belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. İçme ve
kullanma suyu havzaları ile sit ve diğer koruma alanlarında ve meskûn sahası kurulu bir
belediyenin sınırlarına 5.000 metreden daha yakın olan yerleşim yerlerinde belediye
kurulamaz. Köylerin veya muhtelif köy kısımlarının birleşerek belediye kurabilmeleri için
meskûn sahalarının, merkez kabul edilecek yerleşim yerinin meskûn sahasına azami 5.000
metre mesafede bulunması ve nüfusları toplamının 5.000 ve üzerinde olması gerekir.

Belediye sınırları, belediye meclisinin kararı ve kaymakamın görüşü üzerine valinin onayı ile

74
kesinleşir. Kesinleşen sınırlar zorunlu nedenler olmadıkça beş yıl süre ile değiştirilemez. Bir il
dâhilindeki beldeler veya köyler arasında sınır uyuşmazlığı çıkması hâlinde ilgili belediye
meclisi ve köy ihtiyar meclisi ile kaymakamın görüşleri otuz gün süre verilerek istenir. Vali,
bu görüşleri değerlendirerek sınır uyuşmazlığını karara bağlar. Büyükşehir belediyesi sınırları
içinde kalan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin sınır değişikliklerinde büyükşehir belediye
meclisinin de görüşü alınır. İl ve ilçe sınırlarının değiştirilmesini gerektirecek sınır
uyuşmazlıklarında 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu hükümleri uygulanır.

Belde, köy veya bunların bazı kısımlarının bir başka beldeye katılabilmesi için bu yerlerin
meskûn sahalarının katılınacak beldenin meskûn sahasına uzaklığı 5.000 metreden fazla
olamaz. Bir beldenin bazı kısımlarının komşu bir beldeye katılmasında veya yeni bir belde ya
da köy kurulmasında, beldenin nüfusunun 5.000'den aşağı düşmemesi gerekir. Büyükşehir
belediyesi bulunan yerlerde ayrılma yoluyla yeni bir belde kurulması için belde nüfusunun
100.000'den aşağı düşmemesi ve yeni kurulacak beldenin nüfusunun 50.000'den az olmaması
şarttır. Bir beldenin adı, belediye meclisi üye tam sayısının en az dörtte üç çoğunluğunun
kararı ve valinin görüşü üzerine İçişleri Bakanlığının onayı ile değiştirilir. Bu karar Resmî
Gazetede yayımlanır. Beldenin adının değişmesi ile belediyenin adı da değişmiş sayılır.
Meskûn sahası, bağlı olduğu il veya ilçe belediyesi ile nüfusu 50.000 ve üzerinde olan bir
belediyenin sınırına 5.000 metreden daha yakın duruma gelen belediye ve köylerin tüzel
kişiliği, genel imar düzeni veya temel alt yapı hizmetlerinin gerekli kılması durumunda,
Danıştayın görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığının teklifi üzerine müşterek kararname ile
kaldırılarak bu belediyeye katılır. Nüfusu 2.000'in altına düşen belediyeler, Danıştayın görüşü
alınarak, İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine müşterek kararname ile köye dönüştürülür.

Belediye Kanununda beldede yaşayanların belediye yönetimine katılmasına ilişkin hususlara

da yer verilmiştir. Bunlardan, mahalle yönetimi ve hemşehri hukukuna ilişkin olanlara
değinmek gerekir.

Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir. Belediye sınırları içinde mahalle
kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, bölünmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve
değiştirilmesi, belediye meclisinin kararı ve kaymakamın görüşü üzerine valinin onayı ile
olur. Muhtar, mahalle sakinlerinin gönüllü katılımıyla ortak ihtiyaçları belirlemek, mahallenin
yaşam kalitesini geliştirmek, belediye ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilişkilerini
yürütmek, mahalle ile ilgili konularda görüş bildirmek, diğer kurumlarla iş birliği yapmak ve
kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla yükümlüdür. Belediye, mahallenin ve muhtarlığın
ihtiyaçlarının karşılanması ve sorunlarının çözümü için bütçe imkânları ölçüsünde gerekli
ayni yardım ve desteği sağlar; kararlarında mahallelinin ortak isteklerini göz önünde
bulundurur ve hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına uygun biçimde yürütülmesini sağlamaya
çalışır.

Herkes ikamet ettiği beldenin hemşehrisidir. Hemşehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine

katılma, belediye faaliyetleri hakkında bilgilenme ve belediye idaresinin yardımlarından
yararlanma hakları vardır. Yardımların insan onurunu zedelemeyecek koşullarda sunulması
zorunludur. Belediye, hemşehriler arasında sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve
kültürel değerlerin korunması konusunda gerekli çalışmaları yapar. Bu çalışmalarda
üniversitelerin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, sivil toplum
kuruluşları ve uzman kişilerin katılımını sağlayacak önlemler alınır. Belediye sınırları içinde
oturan, bulunan veya ilişiği olan her şahıs, belediyenin kanunlara dayanan kararlarına,
emirlerine ve duyurularına uymakla ve belediye vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarını
ödemekle yükümlüdür.

75
2- Belediyenin Görev ve Sorumlulukları

Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri;
çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve
ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut;
kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve
beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.
Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için
koruma evleri açar.

b) Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya
yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her
türlü tesisi açabilir ve işletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi
bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla
bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden
inşa edebilir. Gerektiğinde, öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli
desteği sağlar, her türlü amatör spor karşılaşmaları düzenler, yurt içi ve yurt dışı
müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla
ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.

Hizmetlerin yerine getirilmesinde öncelik sırası, belediyenin malî durumu ve hizmetin

ivediliği dikkate alınarak belirlenir. Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en
uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin
durumuna uygun yöntemler uygulanır. Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye
sınırlarını kapsar. Belediye meclisinin kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetleri
götürülebilir.

Belediye; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa

üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasî partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının
ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin
faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar. Kent
konseyinde oluşturulan görüşler belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak
değerlendirilir.

Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve
kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, özürlülere, yoksul ve düşkünlere yönelik
hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik,
tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar
uygular.

Belediyenin Yetkileri ve İmtiyazları

Belediyenin yetkileri ve imtiyazları şunlardır:

a) Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla her türlü
faaliyet ve girişimde bulunmak.

b) Kanunların belediyeye verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, belediye

76
yasakları koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek.

c) Gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya ruhsatı
vermek.

d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının
tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dışındaki özel hukuk hükümlerine
göre tahsili gereken doğal gaz, su, atık su ve hizmet karşılığı alacakların tahsilini yapmak
veya yaptırmak.

e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su
ve yağmur suyunun uzaklaştırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak,
kurdurmak, işletmek ve işlettirmek; kaynak sularını işletmek veya işlettirmek.

f) Toplu taşıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaşım araçları, tünel, raylı sistem
dâhil her türlü toplu taşıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek.

g) Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve

depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak.

h) Mahallî müşterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla, belediye ve mücavir

alan sınırları içerisinde taşınmaz almak, kamulaştırmak, satmak, kiralamak veya kiraya
vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesis etmek.

i) Borç almak, bağış kabul etmek.

j) Toptancı ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata
göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, işletmek, işlettirmek veya bu yerlerin gerçek ve
tüzel kişilerce açılmasına izin vermek.

k) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan dava konusu uyuşmazlıkların anlaşmayla tasfiyesine
karar vermek.

l) Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve

denetlemek.

m) Beldede ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satış
yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek, izinsiz satış yapan seyyar satıcıların faaliyetten
men edilmesi sonucu, cezası ödenmeyerek iki gün içinde geri alınmayan gıda maddelerini
gıda bankalarına, cezası ödenmeyerek otuz gün içinde geri alınmayan gıda dışı malları
yoksullara vermek.

n) Reklam panoları ve tanıtıcı tabelalar konusunda standartlar getirmek.

o) Gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer
işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak; hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını;
sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inşaat malzemeleri, odun, kömür ve
hurda depolama alanları ve satış yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taşımalarda çevre
kirliliği oluşmaması için gereken tedbirleri almak.

77
p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile
taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile
karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit
etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik
düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.

Belediye; (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetleri Danıştayın görüşü ve İçişleri
Bakanlığının kararıyla süresi kırk dokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir;
toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde ruhsat vermek suretiyle
yerine getirebileceği gibi toplu taşıma hatlarını kiraya verme veya Belediye Kanununun 67
nci maddesindeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir.

Bu yetki ve imtiyazlar yanında, 5393 sayılı Belediye Kanunu ile belediyelere bazı konularda
karar alma ve uygulama imkânı da getirilmiştir. Buna göre;

a) İl sınırları içinde büyükşehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il

belediyeleri ile nüfusu 10.000'i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi ve
ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve
aydınlatma gibi alt yapı çalışmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz
olarak yapabilir veya yaptırabilir, bunun karşılığında yapılan tesislere ortak olabilir; sağlık,
eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliştirecek projelere İçişleri Bakanlığının onayı ile ücretsiz
veya düşük bir bedelle amacı dışında kullanılmamak kaydıyla arsa tahsis edebilir.

b) Belediye, belediye meclisi kararıyla; konut alanları, sanayi alanları, ticaret alanları,
teknoloji parkları, kamu hizmeti alanları, rekreasyon alanları ve her türlü sosyal donatı
alanları oluşturmak, eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve
kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel
dönüşüm ve gelişim projeleri uygulayabilir.

c) Belediye, belediye meclisinin kararı üzerine yapacağı anlaşmaya uygun olarak görev ve
sorumluluk alanlarına giren konularda;

- Mahallî idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait yapım, bakım, onarım ve taşıma
işlerini bedelli veya bedelsiz üstlenebilir veya bu kuruluşlar ile ortak hizmet projeleri
gerçekleştirebilir ve bu amaçla gerekli kaynak aktarımında bulunabilir.
- Mahallî idareler ile merkezî idareye ait aslî görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla
gerekli aynî ihtiyaçları karşılayabilir, geçici olarak araç ve personel temin edebilir.
- Kamu Kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, özürlü
dernek ve vakıfları, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ve 507 sayılı Esnaf
ve Küçük Sanatkârlar Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri
gerçekleştirebilir.
- Kendisine ait taşınmazları, aslî görev ve hizmetlerinde kullanılmak üzere bedelli veya
bedelsiz olarak mahallî idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına devredebilir veya
süresi yirmi beş yılı geçmemek üzere tahsis edebilir. Bu taşınmazlar aynı kuruluşlara kiraya
da verilebilir.

d) Belediye, belde sakinlerinin belediye hizmetleriyle ilgili görüş ve düşüncelerini tespit

etmek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabilir.

Belediye mallarına karşı suç işleyenler Devlet malına karşı suç işlemiş sayılır. 2886 sayılı

78
Devlet İhale Kanununun 75 inci maddesi hükümleri belediye taşınmazları hakkında da
uygulanır. Belediyenin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, şartlı bağışlar ve
kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi, resim
ve harç gelirleri haczedilemez. Belediyenin kamu hizmetine ayrılan veya kamunun
yararlanmasına açık, gelir getirmeyen taşınmazları ile bunların inşa ve kullanımları katma
değer vergisi ile özel tüketim vergisi hariç her türlü vergi, resim, harç, katılma ve katkı
paylarından muaftır.

YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI

1- Belediye Yönetimi
Belediye yönetiminin organları; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanıdır.
Anayasanın 127 inci maddesi gereğince belediyelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatını
kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yolu ile
olur. Görevleriyle ilgili bir suç nedeniyle haklarında soruşturma veya kovuşturma açılan
belediye organları veya bu organların üyeleri, kesin hükme kadar İçişleri Bakanı tarafından
görevden uzaklaştırılabilir.

A) Belediye Meclisi

Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle
Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda gösterilen esas ve usullere göre
seçilmiş üyelerden oluşur. Belediye meclisi üyelikleri için Anayasanın 127 inci maddesi
gereğince beş yılda bir yapılan mahalli idareler seçimlerinde; son genel nüfus sayımı
sonuçlarına göre nüfusu 10.000’e kadar olan beldelerde 9, nüfusu 10.001-20.000 arasında olan
beldelerde 11, nüfusu 20.001-50.000 arasında olan beldelerde 15, nüfusu 50.001-100.000
arasındaki beldelerde 25, nüfusu 100.001-250.000 arasında olan beldelerde 31, nüfusu
250.001-500.000 olan beldelerde 37, nüfusu 500.001-1.000.000 arasındaki beldelerde 45,
nüfusu 1.000.000’dan fazla olan beldelerde ise 55 asıl ve aynı sayıda yedek üye seçilir.

Belediye meclisi, seçim sonuçlarının ilânını takip eden beşinci gün belediye başkanının
başkanlığında kendiliğinden toplanır. Meclis bu toplantıda, üyeleri arasından, gizli oyla meclis
birinci ve ikinci başkan vekili ile en az iki kâtip üyeyi ilk iki yıl için görev yapmak üzere
seçer. İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık divanı yapılacak ilk mahallî idareler seçimlerine
kadar görev yapar. Meclise belediye başkanı, katılamaması durumunda meclis birinci başkan
vekili, onun da katılamaması durumunda ikinci başkan vekili başkanlık eder. Ancak yıllık
faaliyet raporunun görüşüldüğü meclis toplantısı meclis başkan vekilinin başkanlığında
yapılır.

Meclisin çalışması ve katılıma ilişkin esas ve usuller konusunda, 09.10.2005 tarih ve 25961
sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Belediye Meclisi Çalışma Yönetmeliği” hükümleri
uygulanır. Belediye meclisi, her ayın ilk haftası, önceden kararlaştırdığı günde toplanır.
Meclis, resmî tatile rastlayan günlerde çalışmasına ara verebilir, her yıl bir ay tatil kararı
alabilir. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi gün, diğer toplantıların
süresi en çok beş gündür. Belediye başkanı, acil durumlarda lüzum görmesi halinde belediye
meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir birleşimi geçmemek üzere
toplantıya çağırır. Belediye meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve
katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte

79
birinden az olamaz. Oylamada eşitlik çıkması durumunda meclis başkanının bulunduğu taraf
çoğunluk sayılır.

Belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü meclis kararlarını, gerekçesini de belirterek yeniden
görüşülmek üzere beş gün içinde meclise iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen
kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de belediye meclisi üye tam sayısının salt
çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. Belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen
kararlar aleyhine on gün içinde idarî yargıya başvurabilir. Kararlar kesinleştiği tarihten
itibaren en geç yedi gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine gönderilir. Mülkî idare
amirine gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girmez. Mülkî idare amiri hukuka aykırı gördüğü
kararlar aleyhine idarî yargıya başvurabilir. Kesinleşen meclis kararlarının özetleri yedi gün
içinde uygun araçlarla halka duyurulur.

Belediye meclisi, üyeleri arasından en az üç en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları
kurabilir. Komisyonların bir yılı geçmemek üzere ne kadar süre için kurulacağı aynı meclis
kararında belirtilir. İhtisas komisyonları, her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin
meclisteki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşturulur. İl ve ilçe
belediyeleri ile nüfusu 10.000'in üzerindeki belediyelerde plân ve bütçe ile imar
komisyonlarının kurulması zorunludur. İhtisas komisyonlarının görev alanına giren işler bu
komisyonlarda görüşüldükten sonra belediye meclisinde karara bağlanır. Mahalle muhtarları
ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri ile ildeki kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşları, üniversiteler, sendikalar ve gündemdeki konularla ilgili sivil toplum örgütlerinin
temsilcileri, oy hakkı olmaksızın kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların
görüşüldüğü ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. Komisyon
raporları alenîdir, çeşitli yollarla halka duyurulur ve isteyenlere meclis tarafından
maliyetlerini aşmamak üzere belirlenecek bedel karşılığında verilir. İl ve ilçe belediyeleri ile
nüfusu 10.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisi, her ocak ayı toplantısında
belediyenin bir önceki yıl gelir ve giderleri ile bunlara ilişkin hesap kayıt ve işlemlerinin
denetimi için kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye sayısı üçten az beşten çok olmamak
üzere bir denetim komisyonu oluşturur. Komisyon, her siyasî parti grubunun ve bağımsız
üyelerin meclisteki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşur.

Meclis üyeliği, ölüm ve istifa durumunda kendiliğinden sona erer. Meclis üyeliğinden istifa
dilekçesi belediye başkanlığına verilir ve başkan tarafından meclisin bilgisine sunulur.
Özürsüz veya izinsiz olarak arka arkaya üç birleşim günü veya bir yıl içinde yapılan
toplantıların yarısına katılmayan üyenin üyeliğinin düşmesine, savunması alındıktan sonra
üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar verilir. Belediye meclisi üyeliğine seçilme
yeterliğinin kaybedilmesi durumunda, valinin bildirmesi üzerine Danıştay tarafından üyeliğin
düşmesine karar verilir.

Belediye meclisi;

a) Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde yapmayı ihmal eder ve bu durum
belediyeye ait işleri sekteye veya gecikmeye uğratırsa,

b) Belediyeye verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî konularda karar alırsa,

İçişleri Bakanlığının bildirimi üzerine Danıştayın kararı ile feshedilir. Bu şekilde feshedilen
meclisin yerine seçilen meclis, kalan süreyi tamamlar.

80
Belediye meclisinin;

a) Danıştay tarafından feshi veya meclis toplantılarının ertelenmesi,

b) Meclis üye tam sayısının yarıdan fazlasının tutuklanması,

c) Yedek üyelerin getirilmesinden sonra da meclis üye tam sayısının yarısından aşağı
düşmesi,

d) Geçici olarak görevden uzaklaştırılması,

Hâllerinde, meclis çalışabilir duruma gelinceye veya yeni meclis seçimi yapılıncaya kadar
meclis görevi, belediye encümeninin memur üyeleri tarafından yürütülür.
Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri
Belediye meclisinin görev ve yetkileri şunlardır:

a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin

performans ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek.

b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile
fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.

c) Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il

çevre düzeni plânını kabul etmek. Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde
il çevre düzeni planı ilgili Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve
doğrudan Belediye Meclisi tarafından onaylanır.

d) Borçlanmaya karar vermek.

e) Taşınmaz mal alımına, d)satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya
tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına;
üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı
aynî hak tesisine karar vermek.

f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine
bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.

g) Şartlı bağışları kabul etmek.

h) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beşbin TL’den fazla dava konusu olan
belediye uyuşmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.

i) Bütçe içi işletme ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya
bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına
karar vermek.

j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-

devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine
karar vermek.

81
k) Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.

l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve

değiştirilmesine karar vermek.

m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.

n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması,

kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek;
beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek. Bu kararlarda; belediye
meclisinin üye tam sayısının salt çoğunluğu, bunların değiştirilmesine ilişkin kararlarda ise
meclis üye tam sayısının üçte iki çoğunluğunun kararı aranır. Bu kararlar mülkî idare amirinin
onayı ile yürürlüğe girer.

o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya
karar vermek.

p) Yurt içindeki ve İçişleri Bakanlığının izniyle yurt dışındaki belediyeler ve mahallî idare
birlikleriyle karşılıklı iş birliği yapılmasına; kardeş kent ilişkileri kurulmasına; ekonomik ve
sosyal ilişkileri geliştirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler
gerçekleştirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama
veya tahsis etmeye, görev alanıyla ilgili konularda faaliyet gösteren uluslararası teşekkül ve
organizasyonlara, kurucu üye veya üye olunmasına karar vermek.

r) Fahrî hemşehrilik payesi ve beratı vermek.

s) Belediye başkanıyla encümen arasındaki anlaşmazlıkları karara bağlamak.

t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek.

u) İmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul
etmek.

v) Belediye ve mücavir alan sınırları içinde kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri

uygulanmasına karar vermek.

B) Belediye Encümeni

Belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında;

a) İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her

yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri
ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi
kişiden,

b) Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli
oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri
arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden oluşur.

Belediye başkanının katılamadığı toplantılarda, belediye başkanının görevlendireceği başkan

82
yardımcısı veya encümen üyesi, encümene başkanlık eder. Encümen toplantılarına
gündemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim amirleri, belediye başkanı tarafından oy hakkı
olmaksızın görüşleri alınmak üzere çağrılabilir.

Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatte
toplanır. Belediye başkanı acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir. Encümen üye tam
sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların
eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Çekimser oy kullanılamaz.
Encümen gündemi belediye başkanı tarafından hazırlanır. Encümen üyeleri, başkanının uygun
görüşü ile gündem maddesi teklif edebilir. Belediye başkanı tarafından havale edilmeyen
konular encümende görüşülemez. Encümene havale edilen konular bir hafta içinde
görüşülerek karara bağlanır.

Belediye Encümeninin Görev ve Yetkileri

Belediye encümeninin görev ve yetkileri şunlardır:

a) Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye
meclisine görüş bildirmek.

b) Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve

uygulamak.

c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek.

d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.

e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.

f) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarının
anlaşma ile tasfiyesine karar vermek.

g) Taşınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine ilişkin meclis kararlarını uygulamak;

süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.

h) Umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek.

i) Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek.

C) Belediye Başkanı

Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Başkan,
beş yılda bir yapılan mahalli idareler seçimlerinde belediye sınırları içinde ikamet eden
seçmenlerin oylarıyla 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar
Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilir.

Belediye başkanı izin, hastalık veya başka bir sebeple görev başında bulunmadığı hâllerde, bu
süre içinde kendisine vekâlet etmek üzere, belediye meclisi üyeleri arasından birini başkan
vekili olarak görevlendirir. Başkan vekili, başkanın yetkilerine sahiptir. Belediye başkanı,

83
görev ve yetkilerinden bir kısmını uygun gördüğü takdirde, yöneticilik sıfatı bulunan belediye
görevlilerine devredebilir. Belediye başkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden sona
erer.

Belediye başkanının;

a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk etmesi ve bu durumun
mahallin mülkî idare amiri tarafından belirlenmesi,

b) Seçilme yeterliğini kaybetmesi,

c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalık veya sakatlık durumunun yetkili sağlık kuruluşu
raporuyla belgelenmesi,

d) Meclisin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılması,

Hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda İçişleri Bakanlığının başvurusu üzerine

Danıştay kararıyla başkanlık sıfatı sona erer.

Belediye başkanınca meclise sunulan bir önceki yıla ait faaliyet raporundaki açıklamalar,
meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla
görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkan vekili tarafından mahallin mülkî idare amirine
gönderilir. Vali, dosyayı gerekçeli görüşüyle birlikte Danıştaya gönderir. Yetersizlik kararı,
Danıştayca uygun görüldüğü takdirde belediye başkanı, başkanlıktan düşer.

Belediye başkanlığının herhangi bir nedenle boşalması durumunda, vali tarafından belediye
meclisinin on gün içinde toplanması sağlanır. Meclis, birinci başkan vekilinin, onun
bulunmaması durumunda ikinci başkan vekilinin, onun da bulunmaması durumunda en yaşlı
üyenin başkanlığında toplanarak;

a- Belediye başkanlığının boşalması veya seçim dönemini aşacak biçimde kamu

hizmetinden yasaklanma cezasının verilmiş olması durumunda bir başkan,

b- Başkanın görevden uzaklaştırılması, tutuklanması veya seçim dönemini aşmayacak

biçimde kamu hizmetinden yasaklama cezası alması durumunda bir başkan vekili seçer.

Belediye başkanlığının herhangi bir nedenle boşalması ve yeni belediye başkanı veya başkan
vekili seçiminin yapılamaması durumunda, seçim yapılıncaya kadar belediye başkanlığına
büyükşehir ve il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde vali tarafından
görevlendirme yapılır. Görevlendirilecek kişinin belediye başkanı seçilme yeterliğine sahip
olması şarttır.

Belediye Başkanının Görev ve Yetkileri

Belediye başkanının görev ve yetkileri şunlardır:

a) Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek,
belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.

84
b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal
stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve
personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek,
bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.

c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde
temsil etmek veya vekil tayin etmek. d) Meclise ve encümene başkanlık etmek.

e) Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.

f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek.

g) Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak.

h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak.

i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay

vermek.

j) Belediye personelini atamak.

k) Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek.

l) Şartsız bağışları kabul etmek.

m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak.

n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik

hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak.

o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.

p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını

gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.

2- Belediye Teşkilatı

Belediye teşkilâtı, norm kadroya uygun olarak yazı işleri, malî hizmetler, fen işleri ve zabıta
birimlerinden oluşur. Beldenin nüfusu, fizikî ve coğrafî yapısı, ekonomik, sosyal ve kültürel
özellikleri ile gelişme potansiyeli dikkate alınarak, norm kadro ilke ve standartlarına uygun
olarak gerektiğinde sağlık, itfaiye, imar, insan kaynakları, hukuk işleri ve ihtiyaca göre diğer
birimler oluşturulabilir. Bu birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi belediye
meclisinin kararıyla olur. Belediyelerin ve bağlı kuruluşların norm kadroları, 22.02.2007 tarih
ve 26442 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli İdare
Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik tarafından belirlenen ilke ve
standartlar çerçevesinde belediye meclisi kararıyla belirlenir.

Belediye personeli, belediye başkanı tarafından atanır. Birim müdürlüğü ve üstü yönetici
kadrolarına yapılan atamalar ilk toplantıda belediye meclisinin bilgisine sunulur.

85
Norm kadrosunda belediye başkan yardımcısı bulunan belediyelerde norm kadro sayısına
bağlı kalınmaksızın; belediye başkanı, zorunlu gördüğü takdirde, nüfusu 50.000'e kadar olan
belediyelerde bir, nüfusu 50.001-200.000 arasında olan belediyelerde iki, nüfusu 200.001-
500.000 arasında olan belediyelerde üç, nüfusu 500.000 ve fazla olan belediyelerde dört
belediye meclis üyesini belediye başkan yardımcısı olarak görevlendirebilir.

Belediyenin yıllık toplam personel giderleri, gerçekleşen en son yıl bütçe gelirlerinin 213
sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme katsayısı ile çarpımı sonucu
bulunacak miktarın yüzde otuzunu aşamaz. Nüfusu 10.000'in altında olan belediyelerde bu
oran yüzde kırk olarak uygulanır.

MALİ YAPI

Belediyenin Mali Yapısı

Belediye başkanı tarafından hazırlanan bütçe tasarısı eylül ayının birinci gününden önce
encümene sunulur ve İçişleri Bakanlığına gönderilir. İçişleri Bakanlığı belediye bütçe
tahminlerini konsolide eder ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca
merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına
bildirir. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte kasım ayının birinci gününden önce
belediye meclisine sunar. Meclis bütçe tasarısını yılbaşından önce, aynen veya değiştirerek
kabul eder. Ancak, meclis bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir azaltıcı
değişiklikler yapamaz. Kabul edilen bütçe, malî yılbaşından itibaren yürürlüğe girer. Belediye
bütçesiyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama
yetkilisidir.

Her yıl bütçesinin kesinhesabı, belediye başkanı tarafından hesap döneminin bitiminden sonra
nisan ayı içinde encümene sunulur. Kesinhesap, belediye meclisinin mayıs ayı toplantısında
görüşülerek karara bağlanır. Kesinhesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin
hükümler uygulanır.

Belediye bütçe ve muhasebe işlemleri 10.03.2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanan “Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” hükümleri uyarınca yürütülür.

Belediyenin gelirleri ve giderleri şunlardır:

A- Belediyenin Gelirleri

Belediye gelirleri dört ana grupta toplanabilir.

1- Öz Gelirler
Belediyenin öz gelirleri; 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda sayılan gelirler ve paylar,
1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununa göre tahsil edilen emlak vergisi, belediyenin taşınır ve
taşınmaz mallarının kira, satış veya başka bir surette değerlendirilmesinden elde edilen
gelirler ve her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirlerden oluşmaktadır.

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda düzenlenen gelirleri de kendi içinde; vergiler,
harçlar, harcamalara katılma payları, ücrete tabi işler ve diğer paylar olarak ayrılabilir.

86
1.1.1. Vergiler
Belediyenin tahsile yetkili olduğu vergiler şunlardır:

a) İlan ve Reklam Vergisi

b) Eğlence Vergisi

c) Çeşitli Vergiler: Haberleşme Vergisi, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi, Yangın

Sigorta Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi

1.1.2. Harçlar
Belediyenin tahsile yetkili olduğu harçlar şunlardır:

a) İşgal Harcı

b) Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı

c) Kaynak Suları Harcı

d) Tellallık Harcı

e) Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harcı

f) Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı

g) Bina İnşaat Harcı

h) Çeşitli Harçlar: Kayıt ve Suret Harcı, İmar ile ilgili harçlar, İşyeri Açma İzni Harcı,
Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcı, Sağlık Belgesi Harcı, Esnaf Muaflığı Belgesi Harcı.

1.1.3. Harcamalara Katılma Payları

Belediyenin tahsile yetkili olduğu harcamalara katılma payları şunlardır:

a) Yol Harcamalarına Katılma Payı

b) Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı

c) Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı

1.1.4. Ücrete Tabi İşler

Belediyeler 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda harç veya katılma payı konusu
yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için belediye
meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir.

1.1.5. Diğer Paylar

a) Müze Giriş Ücretleri Payı: Türkiye Büyük Millet Meclisine bağlı milli saraylar hariç
belediye ve mücavir alan sınırları içinde gerçek ve tüzelkişilerce işletilen her türlü müzelerin
giriş ücretlerinin % 5'i belediye payı olarak ayrılır. Belediye payı olarak ayrılan miktarın,
tahsilini takip eden ayın 15 inci günü akşamına kadar müzenin bulunduğu yer,

87
(büyükşehirlerde Büyük Şehir Belediyelerine) belediyesine ödenmesi mecburidir. Büyük
Şehir Belediyelerince tahsil edilen payın yüzde 75'i İçişleri Bakanlığınca bildirilecek son
genel nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusları oranında ilgili ilçe belediyelerine dağıtılır.

b) Maden Payı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde faaliyet gösteren maden
işletmelerince, 3213 sayılı Maden Kanununun 14 üncü maddesinde yer alan paylara ilaveten
yıllık satış tutarının % 0,2'si nispetinde belediye payı ayrılır. Bu pay, Devlet hakkının
Hazineye ödenmesi sırasında ruhsat sahibi tarafından ilgili belediyeye ödenir.

2. Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Paylar ve Ödenekler

a) Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Ayrılan Pay: 5779 sayılı İl Özel İdareleri ve Belediyelere
Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanuna göre; genel bütçe vergi
gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere ayrılır. Bu yüzde
2,85’lik belediye payının; yüzde 80’lik kısmı belediyelerin nüfusuna, yüzde 20’lik kısmı ise
belediyelerin Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından tespit edilen en son
“gelişmişlik endeksi” verileri esas alınarak, en az gelişmiş ilçeden en çok gelişmiş olana
doğru, eşit sayıda oluşturulan beş gruptan dâhil oldukları grubun aldığı paydan nüfuslarına
göre dağıtılır. Belde belediyeleri bağlı bulundukları ilçenin gelişmişlik endeksindeki grubunda
değerlendirilir.

b) Denkleştirme Ödeneği: Kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının
binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine belediyeler denkleştirme ödeneği olarak konulur.
Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eşit taksit halinde dağıtılmak
üzere, İller Bankası hesabına aktarır. Bu ödeneğin yüzde 60’ı, nüfusu 5.000’e kadar olan
belediyelere, yüzde 40’ı ise nüfusu 5.001 – 9.999 arasında olan belediyelere eşit şekilde
dağıtılır.

3) Genel ve Özel Bütçeli İdarelerden Yapılacak Ödemeler

4) Borçlanma, Bağış ve Diğer Gelirler

B) Belediyenin Giderleri
Belediyenin giderleri şunlardır:

a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı
için yapılan giderler.

b) Belediyenin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek,

huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim harcamaları ile diğer giderler.

c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.

d) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip
ve tahsili için yapılacak giderler.

e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için
yapılacak giderler.

88
f) Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı
ve üyelik aidatı giderleri.

g) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler.

h) Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri.

i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve
yardımlar.

j) Dava takip ve icra giderleri.

k) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.

l) Avukatlık, danışmanlık ve denetim hizmetleri karşılığı yapılacak ödemeler.

m) Yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak
hizmetler ve proje giderleri.

n) Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.

o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri.

p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.

r) Şartlı bağışlarla ilgili yapılacak harcamalar.

s) İmar düzenleme giderleri.

t) Her türlü proje giderleri.

89
KÖYLER

 HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

 YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI
 MALİ YAPI

HUKUKİ YAPI VE GÖREVLER

1. Hukuki Yapı
Köylerin yönetimine ilişkin temel düzenleme 1924 tarihli Köy Kanunudur. Bu Kanunda köy;
cami, mektep, otlak, yaylak, baltalık gibi orta malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde
oturan insanların bağ ve bahçe ve tarlalarıyla birlikte teşkil ettikleri, nüfusu iki binden az olan
yerleşim birimi olarak tanımlanmıştır. Köy yönetimi, köy halkının mahalli müşterek
ihtiyaçlarını karşılamak üzere karar organları seçmenler tarafından oluşturulan bir mahalli
idare birimidir. 2011 yılı itibariyle ülkemizde köy sayısı 34.396’dır.

İdari sistemimizi düzenleyen 5442 sayılı İl İdaresi Kanununa göre, yeniden köy kurulması
veya yerinin değiştirilmesi Bayındırlık ve Sağlık Bakanlıklarının mütalaası alınmak suretiyle
İçişleri Bakanlığının onayıyla yapılır. Köylerin aynı ilçe içinde bir bucaktan başka bir bucağa

90
bağlanması, köy adlarının değiştirilmesi, köylerin birleştirilmesi ve ayrılması, bir mahalle
veya semtin o köyden ayrılıp başka bir köy ile birleştirilmesinde de aynı usul uygulanır.
Aşağıdaki durumlarda köy tüzel kişiliği kurulabilir:

a) Bir köye veya belediyeye ait bir veya birden çok bağlının bu idarî birim¬lerden ayrılarak,
bağımsız bir köy olarak kurulması, birden çok köye veya beledi¬yeye ait bağlıların bu idarî
birimlerden ayrılıp kendi aralarında birleşmek sure¬tiyle, bağımsız köy kurulması, birden çok
köyün tüzel kişiliklerinin kaldırılarak yeni bir köy kurulması, köy merkezinin kendi idarî
sınırı içerisinde yerinin de¬ğiştirilmesi,

b) 7269 sayılı Umumî Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirler, Yapılacak
Yardımlara Dair Kanun hükümlerine göre, tabii afete uğ¬ramış olması veya uğrama tehlikesi
sebebiyle bir köy veya bağlılarının Bakanlar Kurulu Kararı ile başka yere yerleştirilmesi,

c) 6831 sayılı Orman Kanununun 13 üncü, 23/9/1983 tarih ve 2896 sayılı Kanunun 9 uncu
maddesiyle değişik maddesinin (B) bendine göre yerinde kalkındırılması imkânı bulunmayan
orman içi köy veya köy bağlılarının Bakanlar Kurulu Kararı ile başka yere yerleştirilmesi,

d) 14/6/1934 tarih ve 2510 sayılı İskan Kanunu hükümleri uyarınca yurdu¬muza kabul
edilen göçmenlerin, mezkûr Kanuna göre yetkili mercilerce ayrı bir köy halinde
yerleştirilmesi,

e) Bunların dışında ekonomik ve sosyal nedenlerle, bulundukları yerleşik yeri terk ederek
ekonomik odaklara, yol kavşakları gibi yerlere halkın yerleşmesi sonucunda.

Ancak, (b), (c), (d), (e) bentlerinde belirtilen durumlarda Bayındırlık ve İskân, Sağlık
Bakanlıkları ile diğer ilgili bakanlık ve kuruluş¬ların görüşleri alınır. (a) ve (e) bentlerine göre
yeniden bağımsız köy kurulması talebi, o yerde bulunan seçmenlerin en az yansından bir
fazlasının birlikte verecekleri dilekçe ile en yakın mülki âmire yapılır. Kaymakamlıklara
yapılan müracaatları kaymakam, görüşü ile birlikte valiliğe gönderir. Valilerce bu
müracaatların incelemeye değer görülmesi halinde gerekli işlemler başlatılır. Birden fazla köy
ve belediye bağlılarının, birleşmek suretiyle yeniden köy kurulmasına dair müracaatları o
yerlerde oturan seçmenlerin yarıdan bir fazlası¬nın imzası ile yapılır. Bağımsız koy
kurulmasında coğrafî, ekonomik, sosyal şartlar ve kamu hizmetlerinin gerekleri göz önünde
bulundurulur. Ana köy nüfusunun 150'den, belde nüfusunun 2.000'den aşağı düşmesi
ha¬linde, istekler bakanlıkça reddedilir.
Aşağıda belirtilen durumlarda köy tüzel kişiliği, köy kurulması işlemindeki usulle sona
erdirilir.

a) 442 sayılı Köy Kanununun 89. maddesine göre bir köyde seçim hakkı olanların
yarısından bir fazlasının, köyün tüzel kişiliğinin kaldırılarak yakın bir köye veya belediyeye
bağlanmasını istemeleri,

b) 7269 sayılı Umumî Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle, Yapılacak
Yardımlara Dair Kanunun 2/7/1968 tarih ve 1051 sayılı Kanunun 1 inci maddesi ile değişik 16
ncı maddesi hükümlerine göre, tabii afete uğramış olması veya uğrama tehlikesi sebebiyle, bir
köy(ün başka idarî birimler sının içine topluca veya dağınık olarak yerleştirilmesi,

c) 6831 sayılı Orman Kanununun 13 üncü maddesinin (B) bendine göre ye¬rinde
kalkındırılması imkânı bulunmayan orman içi köyünün, başka idarî birim¬lerin sınırlan içine

91
topluca veya dağınık olarak yerleştirilmesi,

d) Ekonomik veya sosyal sebeplerle halkın, bulunduğu yerleşik yeri terk ederek ekonomik
odaklara göç etmesi sonucunda o köyde yerleşik kimsenin kal¬maması,

e) Köyün yerleşme yerinin ve arazilerinin baraj gölü altında kalması veya büyük sınaî
kuruluşlar için kamulaştırılması. Köy Kanununa göre; nüfusu yüz elliden aşağı olan köyler
köy ahalisinden seçim hakkı olanların yarısından çoğunun istemesiyle etrafındaki bir saat ve
ondan aşağı olan köylerden birine bağlanırlar veya vali veya kaymakam bu köylerde Köy
Kanununun hangi maddelerinin uygulanacağını ayrıca emreder. Bu durumdaki köyler hiçbir
köye bağlanmaz ve vali veya kaymakam da hiçbir emir vermezse eski göreneklerine göre
işlerini yaparlar.

Köy kurulması ve kaldırılmasına ilişkin işlemler 11.05.1988 tarih ve 19811 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan Sınır Anlaşmazlığı, Mülki Ayrılma ve Birleşme İle Köy Kurulması ve
Kaldırılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre yürütülür.

2- Köy Yönetiminin Görevleri

442 sayılı Köy Kanununa göre köye ait görev ve sorumlulukların köylüler tarafından yerine
getirilmesi esası konulmuş ve bu işler iki gruba ayrılmıştır:

a) Mecburi olan işler,

b) Köylünün isteğine bağlı olan işler.

Köylü, zorunlu olan işleri görmezse ceza görür. İsteğine bağlı olan işlerde ceza uygulanmaz.
Ancak köylünün isteğine bağlı bu gibi işlerde köy derneğinin yarısından çoğu karar verir ve il
merkezine bağlı köylerde vali ve ilçeye bağlı olan köylerde kaymakamın onayı alınırsa o iş
bütün köylü için zorunlu olur ve yapmayana ceza uygulanır.

A) Mecburi İşler

Köylünün mecburi işleri şunlardır:

1- Sıtmaya karşı köy sınırı dâhilindeki su birikintilerini kurutmak,

2 - Köye kapalı yoldan içilecek su getirmek ve çeşme yapmak, köyün içtiği su kapalı
geliyorsa yolunda delik deşik bırakmamak ve mezarlıktan veya süprüntülük ve gübrelikten
geçiyorsa yolunu değiştirmek,

3 - Köylerdeki kuyu ağızlarına bilezik ve etrafını iki metre eninde harçlı döşeme ile
çevirmek,

4- Evlerde odalarla ahırları bir duvarla birbirinden ayırmak;

5 - Köyün her evinde üstü kapalı ve kuyulu veya lağımlı bir helâ yapmak ve köyün
münasip bir yerinde herkes için kuyusu kapalı veya lağımlı bir helâ yapmak,

6- Evlerden dökülecek pis suların kuyu, çeşme, pınar sularına karışmayarak ayrıca akıp

92
gitmesi için üstü kapalı akıntı yapmak,

7 - Köyde evlerin etrafını ve köyün sokaklarını temiz tutmak, her ev için kendi önünü
süpürmek,

8 - Çeşme, kuyu ve pınar başlarında gübre, süprüntü bulundurmayıp daima temiz tutmak ve
fazla sular etrafa yayılarak bataklık yapmaması için akıntı yapmak,

9 - Köyün süprüntü ve gübreliğini köyden uzakça, yol üstü olmayan sapa ve rüzgâr altı
yerlerde yapmak ve herkese o gübrelikten ayrı yerler göstermek,

10 - Her köyün bir başından öbür başına kadar çaprazlama iki yol yapmak,

11 - Köyün büyüklüğüne göre orta yerinde ve mümkün olamazsa kenarında bir meydan
açmak,

12 - Köy meydanının bir tarafında ihtiyar meclisinin toplanıp köyün işlerini görüşmeleri
için bir köy odası yapmak,

13 - Köy, yol üzerinde ise köy odası yanında ocaklı ve ahırlı bir konuk odası yapmak,

14 - Köyde bir mescit yapmak,

15 - Köyde milli eğitim idarelerinin vereceği örneğe göre bir okul yapmak,

16 - Köy yollarının ve meydanının etrafına ve köyün içinde ve etrafındaki su kenarlarına ve

mezarlıklara ve mezarlık ile köy arasına ağaç dikmek,

17 - Köy korusunu muhafaza etmek,

18 - Köyden Hükümet merkezine veya komşu köylere giden yolların kendi sınırı içindeki
kısmını yapmak ve onarmak ve yollar üzerindeki küçük hendek ve derelerin üstlerine köprü
yapmak ve yol üzerinden gelip gitmeğe zorluk verecek şeyleri kırmak,

19 - Köy halkından askerde bulunanların ve bakacağı olmayan öksüzlerin tarlalarını, bağ ve

bahçelerini (imece) yoluyla sürüp ekmek, harmanlarını kaldırmak,

20 - Köy namına nalbant, bakkal, arabacı dükkânları yaptırmak,

21 - Köye ortaklama korucu, sığırtmaç, danacı ve çoban tutmak,

22 - Köyde insanlarda salgın ve bulaşık bir hastalık çıkarsa veya frengili adam görülürse o
gün bir adam yollayarak Hükümete haber vermek, 23 - Köy hayvanlarında salgın ve
bulaşık bir hastalık görülürse o gün bir adam yollayarak Hükümete haber vermek, bu haber
üzerine kazadan bir memur gelinciye kadar hasta olan hayvanı diğerlerinden ayırmak ve hasta
hayvan ile beraber bulunmuş olan hayvanları köyün hasta olmayan hayvanları ile
karıştırmamak,

24 - Köyde su basması olursa birleşerek selin yolunu değiştirmek,

93
25 - Ekine, mahsule, yemişli, yemişsiz ağaçlara, bağlara, bahçelere zarar veren kuşları,
böcekleri, tırtılları öldürmek,

26 - Köy halkının ekilmiş ve dikilmiş mahsullerini, ağaçlarını her türlü zarar ve ziyandan
muhafaza etmek,

27 - Mecbur olmadıkça yol üzerine halkın kolaylıkla gelip geçmesine dokunacak şeyler
koymamak,

28 - Birdenbire yıkılarak altında adam ve hayvan kalacak derecede çürümüş veya eğilmiş
duvar veya damları bir sakatlık çıkarmaması için yıktırmak veya tamir ettirmek,

29 - Köy içinde gerekli olmaksızın hayvan koşturmamak,

30 - Muhafazasına mecbur oldukları yırtıcı ve azgın hayvanları başıboş salıvermemek,

31 - Devlet parasını kıymetinden aşağı aldırtmamak,

32 - Bir adamın suda veya başka suretle başına bir felaket gelince onu kurtarmak elinde
iken yardım etmek,

33 - Köyde çürümüş ve kokmuş meyve ve sağlığa zarar veren şeyleri köyden dışarıya
götürmek ve gömmek,

34 - Bir hayvana götüremeyeceği kadar yük yüklettirmemek,

35 - Yaylımlara başlı başına hayvan salmamak ve ortaklama çayırları biçmemek,

36 - Bir yeri kazarak başkalarının hayvan ve davarlarının düşüp ölmesine ve

sakatlanmasına sebep olmasına meydan vermemek,

37 - İhtiyar meclisleri tarafından şahitlik için çağrılınca herhalde gelmek ve eğer

gelmeyecek kadar mazereti varsa bildirmek.

B) İsteğe Bağlı İşler

Yapılması köylünün isteğine bağlı olan işler şunlardır:

1- Köyün evlerinde ahırları odalardan ayrı bir yere yapmak,

2- Ev, ahır, helâ duvarlarının iç ve dışlarını senede bir defa badanalamak,

3- Her köyün bir başından öbür başına kadar olan yolları taş kaldırımla döşemek,

4 - Köy mezarlığının köyden ve caddeden uzak bir yerde, suların geldiği tarafta değil, akıp
gittiği tarafta olmasına çalışmak ve etrafını duvarla çevirerek içersine hayvan girmesinin
önünü almak ve mezarlığa gübre süprüntü dökmemek, herkes mezarlarına iyi bakmak,

5- Köyde bir çamaşırlık yapmak,

94
6- Köyde bir hamam yapmak,

7- Pazar ve çarşı yerleri yapmak,

8- Köyün sınırı içinde uygun yerlerde ve tepelerde orman yetiştirmek,

9 - Köyü, kasaba ve komşu köylere bitiştiren yolların iki kenarına ağaç dikmek ve köy
sınırı içindeki yabani ağaçları aşılamak,

10 - Köyde ekilip biçilen ve toplanan mahsulâtın veya yapılan eşyanın değeriyle

satılabilmesi için köy adına alıcı adam aramak,

11 - Köy tarla ve bahçelerini sulamak için bütün köye ortaklama ark yapmak,

12 - Köye ortaklama her türlü ziraat, pulluk, orak, harman makineleri almak,

13 - Köyde peynir ve yağ yapmak için makine almak,

14 - Köye ortaklama değirmen yapmak veya getirtmek,

15 - Köylülerin giydiği giysileri köyde dokutmaya çalışmak,

16 - Köylüden berber yetiştirmek,

17 - Köylüden ayakkabıcı yetiştirmek,

18 - Köylüden nalbant, demirci, arabacı, kalaycı yetiştirmek,

19 - Ekinden çok gelir almak için yapma gübre getirtmek,

20 - Köylünün bilgisini artıracak kitap getirtmek,

21 - Yemek vererek ve para ile köy yoksullarına ve öksüzlere yardım etmek, kimsesiz
çocukları sünnet ettirmek ve kızları evlendirmek için yardım etmek ve yoksul cenazelerinin
kefen ve diğer benzeri şeylerin tedarikine çalışmak,

22 - Kazaen yanan veya yıkılan yoksul evlerini bütün köy yardımı ile yapmak,

23 - Bütün köy için bankadan ödünç para almak ve tarla, bahçe, çift ve tohum almak
isteyenlere vermek ve bu paranın her sene borçlarını toplayarak bankaya yatırmak,

24 - Köyde güreş, cirit, nişan talimleri gibi köy oyunlarını yaptırmak,

25 - Kağnıları dört veya iki tekerlekli arabaya çevirmek ve köy parasıyla araba yapacak ve
onaracak bir tezgâh açtırıp köy adına idare etmek,

26 - Her köyde köy sandığından bir ambar yaptırıp bunun bir bölmesine harman zamanında
herkesten köy adına mahsullerine göre birer miktar zahire ödünç alınarak konulmak ve bu
zahireyi muhtaç köylülere gene köy adına yemeklik veya tohumluk olarak ödünç vermek ve
her sene ambarda artan zahireyi yeni mahsul ile değiştirmek,

95
27 - Her sene köy adına bir veya daha ziyade tarla ektirerek mahsulünü imece yoluyla biçip
elde ettikten ve gelecek sene için tohumu ayırdıktan sonra artanını satarak parasını köy
sandığına yatırmak,

28 - Köy adına iyi cinsten boğa, aygır, teke, koç satın almak,

29 - Köy korusu olmayan yerlerde koru yetiştirmek,

30 - Köyde sağlık işlerine bakmak üzere bir sağlık korucusu bulundurmak, yok ise il veya
kaza merkezinde açılacak sağlık derslerine adam göndererek yetiştirmek suretiyle köyde
istihdam etmek,

31 - Hükümet tarafından sağlık işlerinde kullanılmak üzere verilecek ilaçları korumak,

32 - Köye elektrik tesisatı yapmak.

Köylerin gelirlerinin bu görev ve sorumlulukları yerine getirmede yetersiz kalması ve

hizmetlerin aksaması nedeniyle Köy Kanunu ile köylüye verilen bu görev ve
sorumluluklardan; sağlık, eğitim, tarım, mera, hayvancılık, orman, içme suyu, yol,
kanalizasyon ve sosyal yardım hizmetlerine ilişkin görevler zaman içerisinde merkezi idareler
tarafından üstlenilmiş ve köylere yönelik bu hizmetlerin büyük bir bölümünün sorumluluğu
3202 sayılı Köye Yönelik Hizmetler Kanunu ve 3202 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile il özel
idarelerine verilmiştir.

YÖNETİM YAPISI VE TEŞKİLATI

1- Köy Yönetimi

Köy yönetiminin organları; köy derneği, ihtiyar meclisi ve köy muhtarıdır.

A) Köy Derneği

442 sayılı Köy Kanununda köy derneği; “köy muhtarı ve ihtiyar meclisi üyelerini seçmeye
hakkı olan kadın ve erkek köylülerin topluluğu” olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan, köyde
ikamet eden on sekiz yaşını dolduran kadın ve erkeklerin köy derneğinin doğal üyesi olduğu
sonucu çıkmaktadır. Köy derneğine belirli konularda karar verme yetkisi verilmiştir.

Köy Derneğinin Görev ve Yetkileri

1- Köylünün isteğine bağlı olan işlerin mecburi hale getirilmesine karar vermek,

2- Köylü kadın ve erkekler arasından köy muhtarını ve ihtiyar meclisi üyelerini seçmek,

3- Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi üyelerinin köy tüzel kişiliği ile davacı veya davalı olması
durumunda köy tüzel kişiliğini temsile yetkili birini seçmek.

96
B) İhtiyar Meclisi

İhtiyar meclisi, köy yönetimine ilişkin kararların alındığı, üyeleri köy derneğince seçilen karar
organıdır. İhtiyar meclisi üyeliği seçimleri her beş yılda bir yapılan mahalli idareler
seçimlerinde gerçekleştirilir. İhtiyar meclisine üye seçilebilmek için, en az altı aydan beri o
köyde oturmak, 25 yaşını doldurmak, Türk vatandaşı olmak ve 2972 sayılı Mahalli idareler İle
Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda ve bu Kanunun atıf
yaptığı diğer kanunlarda öngörülen hükümlerce seçilmeye mani hali olmamak gerekir. Üyelik
için ilkokul mezuniyeti şartı aranmaz, okur-yazar olmak yeterlidir. Köy ihtiyar meclisine son
genel nüfus sayımı sonuçlarına göre; nüfusu 1.000'e kadar olan köylerde 8, nüfusu 1 001'den
2000'e kadar olan köylerde 10, nüfusu 2 000'den fazla olan köylerde 12 üye seçilir. Oyların
sayımı sonucunda en çok oy alanlardan başlanarak nüfusu 1 000'e kadar olan köylerde ilk dört
üye, nüfusu 1 001 'den 2 000'e kadar olan köylerde ilk beş üye ve nüfusu 2 000'den fazla olan
köylerde ilk altı üye asıl, geri kalanlar ise yedek üye olur. Köy muhtarlığı ve köy ihtiyar
meclisi üyeliği seçimlerinde adaylık usulü yoktur. Köyün imamı ile öğretmeni veya
başöğretmeni ihtiyar meclisinin doğal üyesidirler. Bir köyde birden fazla imam bulunursa
ihtiyar meclisinde aza olarak bulunacak imamı kaymakam seçer.

İhtiyar meclisi en az haftada bir defa toplanır. İhtiyar meclisini toplanmaya muhtar çağırır.
İhtiyar meclisi köy muhtarının çağırmadığı ve meclisin toplanma günü olmadığı vakitlerde
dahi köy muhtarına haber vererek kendi isteği ile toplanabilir. İhtiyar meclisi kararları bir
deftere kaydolunur ve kararlar üyeler tarafından imzalanır.

İhtiyar Meclisinin Görev ve Yetkileri

1 - Köylüye ait işleri konuşmak ve hangi işlerin köylü tarafından kendileri çalışarak
doğrudan doğruya ve hangi işlerin para ile veya işçi ile görülebileceğine karar vermek,

2 - Köy Kanununun 13 ve 14 üncü maddelerinde yazılı mecburi ve isteğe bağlı işleri

yapmak için gerekmesi durumunda köy sınırı içindeki taşınmazları piyasa fiyatından satın
almak,

3 - Tarlası olmayan veya yetişmeyen köylüye köyün sınırı içinden boş araziden bir parça
ayırıp vermek ve kullanma yetkisi mal sandığına veya diğer dairelere geçmiş olan araziyi köy
adına satın alıp arazisi olmayanlara vermek ve bedelini taksitle köy sandığına ödetmek,

4- Köylünün kaçar gün çalışacağına karar vermek,

5 - Köyde oturanlara ve köyle ilgisi bulunanlara salma salmak, salınacak paranın miktarına
karar vermek ve buna yapılacak itirazları karar bağlamak,

6- Köy sınırının değişmesi için müracaatta bulunmak,

7- Mühürlenecek ilmühaberlerden alınacak ücretleri gösteren cetveli yapmak,

9- Köy parasının yerinde harcanmasını ve yolsuzluk olmamasını köy muhtarıyla birlikte

sağlamak,

10- Köy Kanununun 13 üncü maddesindeki köylüye ait mecburi işleri yapmayanlara para

97
cezası uygulamak,

11- Köy korucusunun tutulmasına karar vermek,

12- Görevini gereği gibi yapmayan veya kendilerine yasak işleri yapan korucular hakkında
uyarma, kınama ve işten çıkarma cezası vermek,

13- Köy Yerleşme Planının yapılmasına, Yapılan plan gereğince köy tüzel kişiliği adına
tescil ettirilen parsellerin köyde ikamet eden ve köy nüfusuna kayıtlı olan ihtiyaç sahiplerine
satılmasına karar vermek,

14- Köylünün iki tarafın uzlaşmasıyla bitirilebilen her türlü işlerini görmek.

C) Köy Muhtarı

Köy muhtarı köy yönetiminin ve ihtiyar meclisinin başıdır. Köy Kanununa göre; köy işlerinde
söz söylemek, emir vermek ve emrini yaptırmak muhtarın hakkıdır. Muhtar, köy derneği
tarafından köylü kadın ve erkekler arasından seçilir. İhtiyar meclisi üyeliğine seçilme şartları
muhtarın seçiminde de geçerlidir. Muhtar kendisine verilen görevler itibariyle hem devlet
memuru hem de köy yerel yönetiminin başı sayılmıştır. Köy muhtarı ve yapacağı işte köy
muhtarıyla birlik olanlar, köy işlerinde fenalıkları anlaşılırsa Devlet memuru gibi yargılanırlar
ve ceza görürler. Köy muhtarına köy işlerini gördükleri zaman karşı gelen ve kötü söyleyenler
devlet memuruna karşı koyanlar gibi ceza görürler. Muhtar yazılarını köy kâtibine yazdırır.
Köyde kâtip bulunmazsa bu işi köyün öğretmenine ve yoksa imamına yaptırır. Köy
muhtarının köylü faydasına olmayan kararlarını kaymakam bozabilir ancak, onun yerine
kaymakam kendiliğinden karar veremez, karar yine köylü tarafından verilir. İl merkezine
bağlı köylerde vali, ilçeye bağlı köylerde kaymakamlar, muhtarın köy işlerini ve kanunlarla
verilen diğer görevlerini yapmadığını görürlerse muhtara yazılı uyarıda bulunurlar. Buna
rağmen görevini yapmayan muhtar yetkili idare kurulu kararıyla görevinden uzaklaştırılır.

Köy Muhtarının Görev ve Yetkileri

Köy muhtarına verilen görevler ikiye ayrılmaktadır:

a) Devlet İşleri
Devlet işleri; Köy muhtarına genel idare işlemlerinin köyde uygulanması amacıyla verilen
görev ve yetkileri içerir. Hükümet emirlerini köyde duyurmak, kanun ve diğer mevzuatla
kendine verilen görevleri yerine getirmek, köyde dirlik ve düzenliği korumak, köyde
yaşayanların doğum, ölüm, evlenme ve boşanma işlemlerini nüfus idaresine bildirmek, suçlu
ve asker kaçağı durumunda olanları yetkili yerlere haber vermek ve köye gelen devlet
görevlilerine yardımcı olmak ve yol göstermek bu görevlerdendir.

b) Köy İşleri
1 - Köy Kanununun köylüye zorunlu olarak verdiği işleri ihtiyar meclisi ile görüşerek
yapmak ve yaptırmak,

2 - Köy Kanununda köylünün isteğine bırakılan işlerin yapılabilmesi için köylülere öğüt
vermek,

3- İhtiyar meclisi ile görüştükten sonra köylüyü işe çağırmak,

98
4- İhtiyar meclisi kararı ile köy işlerine harcanacak parayı toplamak,

5- Köy işlerine harcanacak parayı topladıktan sonra harcanması için emir vermek,

6 - Bir ay içinde nerelere ve ne kadar para harcamış ise gelecek aybaşında hesabını ihtiyar
meclisine vermek,

7 - Köy işlerinde hem davacı, hem hasım olarak mahkemede bulunmak ve isterse
mahkemeye diğer birini yerine (vekil) göndermek,

8- İhtiyar meclisini toplantıya çağırmak,

9- İhtiyar meclisinin olumlu kararını aldıktan sonra Köy Yerleşme Planının yapılmasını
köyün bağlı bulunduğu mülki amirinden talep etmek,

10- Korucu ve sığırtmaç gibi köy adamlarını yönetmek, köyde asayişin zorunlu kıldığı
durumlarda ihtiyar meclisinin kararı ve Kaymakamın onayını alarak gönüllü köy korucusu
görevlendirmek.

2- Köy Teşkilatı

Köyün ortak işlerinin çoğu imece usulüyle yapılmakla birlikte bazı işlerin sürekli olarak
yapılması gerektiğinden bu işleri görmek üzere Köy Kanununda köy adamları olarak belirtilen
kişiler aylık veya senelik ücret karşılığında çalıştırılabilmektedir. Bunlar; köy kâtibi, köy
korucuları, imam, sığırtmaç gibi kimselerdir.

Her köyde en aşağı bir korucu bulunur. Nüfusu binden yukarı köylerde her beş yüz kişiye bir
korucu daha tutulur. Korucular ihtiyar meclisi tarafından tutulur ve köy muhtarının vereceği
haber üzerine kaymakamın emri ile işe başlar. Korucuların 22 yaşından küçük ve altmış
yaşından büyük olmaması ve bir suç ile cezalandırılmamış ve iyi huylu tanınmış bulunması ve
herkesle kavga çıkarmak, sarhoşluk gibi olumsuz özelliklerinin olmaması şarttır. Korucular
köy muhtarının emri altındadır ve resmi işlerde onun her emrini yerine getirmeye mecburdur.
Korucular silahlıdırlar. Kendilerine karşı gelenler jandarmaya karşı gelmiş gibi ceza görürler.
Köy muhtarı ve ihtiyar meclisi mahsul zamanlarında çapulcular ve eşkıya ortaya çıkması
durumunda yağmadan köy halkını korumak için köylünün eli silah tutanlarından lüzumu
kadarını gönüllü korucu ayırarak bunların isimlerini bir kâğıda yazıp kaymakama götürür.
Kaymakamın izni olursa bu gönüllü korucular asıl korucularla beraber yağmacılara ve
eşkıyaya karşı köy ve köylüyü korurlar.

MALİ YAPI

Köy Yönetiminin Mali Yapısı

Köy bütçelerinin hazırlanması, onayı, gelir tahsilâtı ve harcamaların yapılmasına ilişkin

işlemler 21.01.1942 tarih ve 5012 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Köy İdareleri Hesap
Talimatnamesi” uyarınca yürütülmektedir.

Köy bütçesi, köyün bir yıllık gelir ve gider tahminleriyle imece ve salmaya ilişkin hususları

99
içeren köy ihtiyar meclisi kararıyla kabul edilir ve ilgisine göre kaymakam veya vali
tarafından onaylandıktan sonra kesinleşir. Bütçe maddeleri arasında olağanüstü durumlarda
ödenek aktarmaya ihtiyar meclisi yetkilidir. Her aybaşında bütçeden bir aylık müddetince
yapılan harcama ve elde edilen gelirleri gösteren aylık hesap cetvelleri ve yılsonunda yıllık
kesin hesap cetveli düzenlenir ve ihtiyar meclisince imzalanır.

Köy gelirleri muhtar tarafından toplanır ve karşılığında Maliye tarafından basılmış makbuzlar
verilir. Maliyeden alınacak makbuzları muhtarların Kaza ve Vilayet köy bürolarındaki
makbuz defterine kaydettirmeleri gerekir. Köy gelirlerini toplayan muhtarlar topladıkları para
ve malı iyi bir şekilde muhafaza etmeye mecburdurlar. İhtiyar meclisi her ay köy muhtarının
vereceği hesabı inceler ve bütçeye uygunluğunu tasdik eder. Köy paraları milli bankalarda
köy tüzel kişiliği adına açılacak cari hesapta bulundurulur. Köy muhtarı, her ayın 1 inci günü
bir ay süresince nerelerden ne miktar tahsilât yapıldığını, köy sandık ve ambarlarından
kimlere ne gibi işler için ödemelerde bulunduğunu bütün belgeleri ile köy ihtiyar meclisine
göstermeye ve hesap vermeye mecburdur. Bu kontrolün neticesi gelir ve gider defterlerinin
altına yazılır ve ihtiyar meclisi tarafından imzalanır.

Karşılığı bulunan ve muhtarın onayıyla tahakkuk eden köy borcu pullu senet, fatura veya
makbuzla köy sandığından ödenir. Giderlere ilişkin tahakkukun harcama evrakına dayanması
gerekir. Harcamaya ilişkin evrakı köy muhtarı ile köy kâtibi hazırlar. Köyden aylık veya yıllık
alanların veya köy işlerinde geçici olarak çalıştırılanların ücretleri, pullu senetle verilir. Satış
alınan eşya ve araç-gereç bedeli karşılığında fatura ve pullu senet alınır. İnşaat işlerine ait
sözleşme imzalanmışsa bunların bedelleri sözleşme ile belirlenen zamanlarda ve iş yapıldıkça
senet karşılığında ödenir. Harcama evrakına dayanmayan giderlerden köy muhtarı ve
harcamayı onaylayan ihtiyar meclisi üyeleri sorumludur.

a) Köyün Gelirleri

Köy işlerinin birçoğu bütün köylünün birleşerek çalışması (imece) ile yapılır. Köyün diğer
gelirleri şunlardır.

1 - Salma: Köy gelirleri, köy işlerini gören köyün aylıklı adamlarının aylık ve yıllıklarıyla
köy sınırları içinde yapılacak mecburi köy işlerine yetmezse, en yüksek miktarı yirmi lirayı
aşmamak üzere herkesin hal ve durumuna göre köy ihtiyar meclisi kararıyla köyde oturanlara
ve köyde maddi alakası bulunanlara salma salınır. Salma, köyde oturanlar için hane başına
dağıtılır. Bir hanede oturanların kendilerine ait gelirleri olduğu takdirde bunlar ayrı hane
sahibi sayılırlar. Salma belirlenirken her hanenin ödeme gücü esas alınır. Köy dışında oturup
da köyde maddi alakası bulunanların vergi miktarı, o köydeki alaka ve yararlık derecesi
oranında ölçülür ve ona göre belirlenir. Köyün aylıklı adamlarının ücretleriyle mecburi
işlerden başka hiç bir iş için ve hiç bir ad altında salma salınamaz. Bu suretle toplanan paralar
bu işlerden başka hiç bir yere ve hizmete tahsis olunamaz.

2- Köy Kanununa kanuna göre alınacak ceza paraları,

3- Köy adına kayıtlı emlak ve arazi geliri,

4- Köy adına vakfedilen arazi ve emlak geliri,

100
5- Düzenli olmayan gelirler (ağaç, arazi, emlak, faiz),

6- Hediye ve bağışlanmış paralar ve mallar,

7- Köy adına ekilen tarla geliri,

8- Köy tezgâh ve ambar ve dükkânları geliri,

9- Mühürlenecek ilmühaberlerden alınacak para,

10 - Mera Yönetmeliği uyarınca ihtiyaç fazlası meraların İl Mera Komisyonunca

kiralanmasından elde edilen otlatma bedellerinin % 25’i olarak köy bütçesine aktarılan para,

11 - Köy sınırı içinde sahipsiz ağaçların ve yemişlerin geliri.

b) Köyün Giderleri

Köy adına harcanacak para iki türlüdür. Biri köylünün isteğine bağlı olmayan, diğeri
köylünün isteğine bağlı olandır.

Köylünün isteğine bağlı olmayarak harcanacak paralar şunlardır:

1 - Köy muhtarının köy derneğince belirlenen aylık veya seneliği (Muhtar aylığına ilişkin
bu hüküm 2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Yasası uyarınca merkezi hükümet
bütçesinden ödendiğinden uygulama imkânı kalmamıştır).

2- Varsa köy kâtibinin aylığı,

3- Köy adına yazılı veya vakıf emlak ve arazinin vergi ve diğer masrafı,

4- Köyün mecburi işlerine harcanacak paralar,

5- Köylünün isteğine bağlı iken mecburi hale getirilen işlere harcanacak paralar,

6- Köy işine bakacak adamların aylığı.

101
 ULUSLAR ARASI KOMİSYONLAR

AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI PARLAMENTER ASAMBLESİ

(AGİT)

AGİTPA STATÜSÜ

İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM
Yapısı, Amaçları, Üyelik ve Asamble Görevlileri
Madde 1 : Asamblenin yapısı
Madde 2 : Asamblenin amaçları ve sorumlulukları
Madde 3 : Üyelik
Madde 4 : Asamble görevlileri
Madde 5 : Asamble görevlilerinin seçimleri
Madde 6 : Başkanlık Divanı

II. BÖLÜM
Asamble Başkanı'nın Görevleri, Disiplin ve Düzen
Madde 7 : Başkan

102
Madde 8 : Başkan yardımcıları
Madde 9 : Düzenin sağlanması
Madde 10 : Toplantı Salonlarında ve Galerilerde kamu düzeni

III. BÖLÜM
Toplantılar ve Oturumlar
Madde 11 : Toplantılar
Madde 12 : Olağanüstü toplantılar
Madde 13 : Gündem
Madde 14 : Toplantı tutanakları
Madde 15 : Toplantı raporları
Madde 16 : Devamlılık kayıtları

IV. BÖLÜM
Sorular, Müzakere Kuralları ve Oylama
Madde 17 : Sorular
Madde 18 : Ek Maddeler
Madde 19 : Değişiklik önerileri
Madde 20 : Usüle ilişkin öneriler
Madde 21 : Acil durum
Madde 22 : Konuşma hakkı
Madde 23 : Asamble lisanları
Madde 24 : Tercüme
Madde 25 : Müzakerelerin düzenlenmesi
Madde 26 : Oy hakkı
Madde 27 : Oylama metodları
Madde 28 : Çoğunluk
Madde 29 : Yeter çoğunluk

V. BÖLÜM
Komiteler
Madde 30 : Daimi Komite
Madde 31 : Genel Komiteler
Madde 32 : Komitelerin görevleri ve yetkileri
Madde 33 : Genel Komitelerde takip edilecek usul
Madde 34 : Genel Komitelerin raporları

VI. BÖLÜM
Asamblenin Yapısı
Madde 35 : Sekreterya
Madde 36 : Bütçe ve Finansman

VII. BÖLÜM
Diğer Organlar ve Kuruluşlarla İlişkiler
Madde 37 : Bakanlar Konseyi ve Asamble arasındaki ilişkiler
Madde 38 : Ulusal Parlamentolar ve Asamble arasındaki ilişkiler
Madde 39 : Gözlemciler

VIII. BÖLÜM

103
Statü
Madde 40 : Statüdeki değişiklikler
EK
Asamble'nin oluşumu

ASAMBLE STATÜSÜ

I. BÖLÜM
Yapısı, Amaçları, Üyelik ve Asamble Görevlileri
Madde 1
Asamble'nin Yapısı
1. Asamble, 1975 tarihli Helsinki Nihai Senedi ve 1990 tarihli Paris ?artı'nı imzalamış olan
ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na üye ülkelerin (parlamentolarının
temsilcilerinden) milletvekillerinden oluşur.
2. Madrid Konferansı Nihai Belgesinin AGİT Parlamenter Asamblesinin kurulması ile ilgili 1.
ve 13. maddelerine göre Asamble Ek'te yer alan sayıda parlamenterden oluşur.
3. Asamble'nin yapısı, Daimi Komite'nin önerisi üzerine Asamble kararı ile değiştirilir.
Madde 2
Asamble'nin Amaçları ve Sorumlulukları
AGİT Parlamenter Asamblesi :
(a) AGİT amaçlarının uygulanmasını değerlendirir;
(b) AGİT Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi ve Bakanlar Konseyi toplantıları sırasında
ele alınan konuları müzakere eder;
(c) çatışmaların önlenmesi ve çözülmesi için mekanizmaları geliştirir ve ilerletir;
(d) AGİT 'e üye devletlerdeki demokratik kurumların pekiştirilmesi ve güçlendirilmesini
destekler;
(e) AGİT'in kurumsal yapısının geliştirilmesine ve mevcut AGİT kuruluşları arasındaki
işbirliği ve ilişkilerin artırılmasına katkıda bulunur.
Madde 3
Üyelik
1. Asamble üyeleri ulusal parlamentolarının üyeleridirler. Ulusal parlamentolarındaki
üyeliklerinin sona ermesi durumunda yerine biri atanana kadar yada bu mümkün değilse 6 ay
Asamble üyeliği devam eder.
2. Asamble üyeleri ulusal parlamentoları tarafından atanırlar. Parlamentolar, madde 1'de
belirtilen üyelerine ilave olarak, sayıları asil üyelerinin sayılarını geçmeyen yedek üyeleri de
atarlar. Yedek üye, Delegasyon başkanlarının konu ile ilgili olarak Sekreteryaya resmen bilgi
verdikleri durumlarda Asamble toplantılarına ve oturumlarına katılamayan asil üyenin yerini
alırlar.
3. Üyelerin güven belgeleri ulusal parlamentolar tarafından sağlanan haberleşme ve resmi
dökümanlarla incelenir.
4. Güven belgeleri konusunda bir şüphe oluştuğunda, başkan konu ile ilgili bir komite tayin
eder. Komite karar için Büro ya da Daimi Komiteye konu ile ilgili tavsiyelerini rapor eder.
Madde 4
Asamble görevlileri
1. Asamble görevlileri Başkan, 9 başkan yardımcısı ve 1 saymandan oluşur ve Başkanlık
Divanı adını alır.
2. Bir sonraki yılın başkanı genel kurul toplantısının son gününde Asamble tarafından seçilir.
3. Önceki başkan sonraki halefi seçilene kadar görevine devam eder. Başkan yardımcıları
başkanlık seçimlerini takiben Asamble tarafından seçilir.

104
4. Sayman da aynı şekilde seçilir
5. Başkan, Başkan yardımcıları ve saymanlık için adaylar 25 üye tarafından yazılı olarak
önerilirler. Adaylar Asamble'ye arz edilmeden önce Başkanlık Divanı'nda ele alınır.
6. Başkan, seçildiği genel kurul toplantısının sona ermesinden itbaren bir sonraki genel kurul
toplantısı sona erene kadar görevine devam eder.
7. Başkan yardımcıları seçildikleri genel kurul toplantısının sona ermesinden itibaren, görev
süresi dolmayan birinin yerine seçilmedikleri takdirde, 3. genel kurul toplantısının sona
ermesine kadar görevlerine devam ederler.
8. Sayman seçildiği genel kurul toplantısının sona ermesinden itibaren 2. genel kurul
toplantısının sona ermesine kadar görevlerine devam eder.
9. Başkan, başkan yardımcılıkları ve saymanlık görevlerine önerilen adayların ele alınmasında
Asamble, ulusal kompozisyonları dikkate alır.
Madde 5
Görevlilerin seçimi
1. Başkan gizli oyla seçilir ve her üyenin bir oy hakkı vardır. 2 tur seçimden sonra başkanlık
için hiç bir aday oyların mutlak çoğunluğunu alamamışsa, en çok oy alan iki aday arasında 3.
tur oylama yapılır. 3. turda en fazla oyu alan aday başkan olarak seçilir. Oyların eşit olması
durumunda kura çekilir.
2. Başkan yardımcıları gizli oyla seçilirler. Her üyenin boş olan başkan yardımcılığı kadar oy
hakkı bulunur. En çok oy alan 3 aday 3 yıllık süre için seçilir. Görev süresi dolmadan
Asamble üyelikleri sona ermesinden dolayı boşalan başkan yardımcılıkları için en çok oy alan
diğer adaylar seçilirler. Oyların eşit olması durumunda kura çekilir.
3. Sayman 1. paragrafta belirtilen usule uygun olarak gizli oyla seçilir.
4. Aday sayısı boş olan pozisyonlarla aynı sayıda ya da daha az ise adayların seçildiği
bildirilir.
5. Görevliler, toplantıda mevcut bulunan ve 26.ve 28. maddelere göre oy hakkına sahip olan
üyeler tarafından seçilirler. Aday olarak resmen gösterilen kişilerin adlarını taşıyan oy
pusulalarının tümü oy sayısının hesaplanması amacı için dikkate alınmalıdır.
6. Başkan aynı görev için sadece bir kez daha yeniden seçilebilir. Başkan yardımcıları aynı
göreve bir kez daha yeniden seçilebilir. (Her yıl 3 başkan yardımcısı seçilir.) Sayman aynı
göreve iki kez yeniden seçilebilir .
7. Başkan yardımcıları arasında en uzun görev süresine sahip ve en fazla oyu almış bulunan
başkan yardımcısı ve oyların eşitliği durumunda içlerinden en yaşlısı, Başkanın görevlerini
yerine getirememesi durumunda Asamble yeni bir başkan seçene kadar başkanlık görevini
yürütür.
8. Bir başkan yardımcısının üyeliği sona erdiği zaman Asamble bir sonraki toplantısında
üyeliği sona eren başkan yardımcısının kalan görev süresi için bir başka üyeyi seçer.
9. Saymanın herhangi bir nedenle görev süresi öncesinde ya da sırasında görevlerini yerine
getirememesi durumunda Başkan bir sonraki asamble toplantısında yenisi seçilene kadar
Saymanın görevlerini yürütür ve yeni sayman söz konusu görev süresi sona erene kadar
görevi yerine getirir.
Madde 6
Başkanlık Divanı
1. Başkanlık Divanı, Asamble Başkanı, Asamble başkan yadımcıları ve saymandan oluşur. Bir
önceki başkan Başkanlık Divanı'nın oy hakkı olmayan üyesidir.
2. Başkan aynı zamanda Başkanlık Divanı’nın da başkanıdır ve herhangi bir konuda oyların
eşit olması durumunda başkanın oyu iki sayılır. Başkanın olmaması durumunda Başkan
tarafından atanan bir başkan yardımcısı başkanlık yapar ve aynı hakları kullanır. Bir başkan
yardımcısının başkan olarak atanması durumunda başkanlık 5. maddenin 7. paragrafında
belirtilen şekilde başkan yardımcısı tarafından yürütülür.

105
3. Başkanlık Divanı Daimi Komite kararlarının yürütülmesinden ve Daimi Komite toplantıları
arasında Asamble’nin etkin işlemesini sağlamakla sorumludur.
4. Başkanlık Divanı oy çokluğu ile karar alır.
5. Büro aksine bir karar almadıkça toplantıları kamuya kapalıdır.

II. BÖLÜM
Asamble Başkanın Görevleri, Disiplin ve Düzen

Madde 7
Başkan
1. Başkanın görevleri Asamble toplantılarını yönetmek, Asamble tartışmalarına rehberlik
etmek, Statüye uyulmasını sağlamak, düzeni sağlamak, konuşmacıları çağırmak, müzakereleri
kapatmak, gerekli sayının olup olmadığını incelemek, soruları oylamaya koymak, oylama
sonuçlarını açıklamak, Daimi Komitede ve Başkanlık Divanı’nda benzer görevleri yerine
getirmek, meseleleri uygun komitelere göndermek ve Asamblenin en yüksek temsilcisi olarak
hareket etmektir.
2. Başkan Asambleyi yönetirken müzakerelerde konuşamaz. Toplantıda özel bir konuda
konuşursa Başkan toplantı sona erene kadar başkanlık yapamaz. Başkan bizzat Başkanlık
yapmazsa yeniden başkanlık yapana kadar bir başkan yardımcısını oturumu yönetmesi için
atar.
Madde 8
Başkan Yardımcıları
Asamble başkanlığı sırasında başkan yardımcısı Başkan gibi aynı görevleri yerine getirir. 7.
maddenin 2. paragrafındaki sınırlamalar başkan yardımcısı için de geçerlidir.

Madde 9
Düzenin Sağlanması
1. Başkan toplantılar sırasında kargaşalığa neden olan Asamble üyesini düzene uymaya
çağırır.
2. Saldırı tekrarlanırsa Başkan üyeyi bir kez daha düzene uymaya çağırır ve tutanaklara
geçirilmesini sağlar.
3. Saldırı olayının daha ileri gitmesi durumunda Başkan üyeyi ismen hitap ederek toplantının
kalan kısmına katılmasını engeller.
4. Ciddi durumlarda Başkan Asamble’ye, ismen hitap ettiği üyenin oturumun geri kalan
kısmına katılmasını men edecek bir kınama kararı alınmasını önerebilir. Hakkında kınama
oylaması istenen üyenin dinlenmeyi isteme hakkı vardır.
5. Kınama oylaması müzakere edilmeksizin el kaldırma yoluyla yapılır.
6. Anlamları insan onuru ile bağdaşmayan ifadeler ve sözcükler kullanan ve müzakerelerin iyi
şekilde yürütülmesi ile bağdaşmayan ya da Asamble üyelerinin saygıdeğer davranışlarına
iftirada bulunan ifadeler ve sözler usule ugun değildir.
Madde 10
Toplantı Salonlarında ve Galerilerde Kamu Düzeni
1. Üyeler, Bakanlar Konseyi üyeleri, görevleri gereği orada bulunmaları gereken personel ve
Başkan tarafından onaylanmış davetliler haricinde toplantı salonlarında kimse bulunamaz.
2. Asamble ya da Başkan tarafından davet edilen kişiler toplantı salonlarına kabul edilirler.
3. Toplantı salonlarına kabul edilen kamu mensupları sessiz oturmak zorundadırlar. Bu kurala
karşı davranışta bulunan kişiler Başkan tarafından dışarı çıkarılır.

III. BÖLÜM
Toplantılar ve Oturumlar

106
Madde 11
Toplantılar
1. Asamble, Temmuz’un ilk 10 günü içinde 5 günden fazla olmamak üzere yılda bir kez
olağan olarak toplanır.
2. Toplantıların süresi, tarihi ve yeri Daimi Komite tarafından kararlaştırılır ve normal olarak
Sekreterya tarafından 6 ay önceden ve 4 aydan daha önce olmamak şartıyla Asamble
üyelerinin dikkatine sunulur.
3. Toplantı Genel Komiteler ve Asamblenin genel kurul toplantılarından oluşur.
4. Asamble toplantıları aksine karar verilmedikçe kamuya açıktır.
Madde 12
Olağanüstü Toplantılar
Asamble, Daimi Komite’nin isteği ile Başkan tarafından olağanüstü toplantıya çağırır.
Madde 13
Gündem
1. Başkanlık Divanı’nın önerisi üzerine Daimi Komite tarafından onaylanan Asamble
gündemi vardır. Asamble, gündemini değiştirebilir. Gündemin son hali Asamble tarafından
kabul edilir.
2. AGİT Parlamenter Asamble'sinin yıllık toplantısının gündemi 3 genel komitenin raporlarını
ve taslak karar tasarılarının onaylanmasını içerir.
3. Gündemin her bir maddesi AGİT süreci ile ile ilgili meselelerle ilişkilidir.
4. Her genel komitenin raportörü genel kurul toplantısından 6 hafta önce ele alınan konuda
karar tasarıları ile birlikte raporlarını sunarlar. Uluslararası sekreterya rapor ve karar
tasarılarını 6 resmi dile çevirdikten sonra, bunları tüm delegasyonlara, üyelerine dağıtılmak
üzere gönderir.
Madde 14
Toplantı Tutanakları
Asamble, Daimi Komite, Büro ve Genel Komitelerin tutanakları, devamlılık kayıtları ve
alınan kararlar sekreterya tarafından saklanır. Tamamlandıktan sonra ulusal delegasyonlar bu
tutanakların bir kopyasını alırlar.
Madde 15
Toplantıların raporları
Genel Kuruldaki müzakerelerin ele alınan konuların ve üye katılımlarının kaydedildiği özet
raporları Sekreterya tarafından saklanır ve yayınlanır.
Madde 16
Devamlılık Kayıtları
Her oturumda her üye oturmadan önce devamlılık kaydını imzalar. Her delegasyon resmi üye
listelerini Sekreteryaya her genel kurul öncesinde sunulmalıdır.

IV. BÖLÜM
Sorular, Müzakere Kuralları ve Oylama

Madde 17
Sorular
1. Asamble üyeleri AGİT Bakanlar Konseyine ya da Asambleye hitap eden herhangi başka bir
bakana soru sorabilir.
2. Sorular bir üye tarafından imzalanmalıdır, ve konuşma yapılmadan önce Başkana bilgi
verilmelidir, ya da Başkanın takdir hakkı ile konuşma sonrasında sözlü olarak sorulabilir.
3. Asamble başkanı soruların düzenine karar verir. Başkan ayrıca soruların sırasını tespit eder.
4. Sorunun sorulması ve cevaplanması için 5 dakikalık zaman sınırlaması vardır.

107
5. Soru cevap oturumunda bir soru cevaplanamazsa, sekreterya yazılı cevabın alınabilmesi
için çaba gösterir. Başkan ulusal delegasyonlara cevabın dağıtılmasına karar verebilir.
Madde 18
Ek Maddeler
Asamblenin gündemine 3 komite genel raportörlerinin önerdiği konularla doğrudan bağlantılı
olmayan ya da AGİT yetki alanına giren herhangi bir öneri ya da bir madde ilave
edilebilir.Bu ilave madde Genel Kurulun başlamasından 10 gün önce sunulur. Bu madde karar
tasarısı şeklinde olur ve 3 farklı ülkeden 15 üye tarafından imzalanır.Daimi Komite ilave
maddenin Asambleye sunulmasına ya da ilgili komiteye gönderilmesine mutlak çoğunluk(2/3)
ile karar verir.
Madde 19
Değişiklik Önerileri
1. Genel Raportörler tarafından sunulan karar tasarılarına ve ilave maddelere yapılacak
değişiklik önerileri ilk genel kurulun başlamasından önce yazılı olarak ve en az iki ülkeden 5
üyenin imzası ile yapılabilir.
2. Değişiklik önerileri, ilgili oldukları karar tasarıları ya da ilave maddelerin ele alındığı
komitede görüşülür. Genel komite başkanı değişiklik önerisinin usule uygun olup olmadığına
kara verir. Eğer Başkan değişikliğin Komitenin yetki alanına giren konularla ilgili olmadığı
için usule uygun olmadığını karar verirse değişikliği sunanlar meseleyi Asamble Başkanına
götürebilirler. Asamble Başkanı bu değişikliğin hangi komitenin yetki alanına girdiğine karar
verir.
3. Her değişiklik önerisi sadece bir paragrafla ilgili olabilir.
4. Değişiklik önerileri ilgili oldukları metinden ve anılan metnin takip eden paragraflardan
önce oya konulur.
5. Aynı paragrafa 2 ya da daha çok değişiklik önerisi varsa oylamaya önce paragrafın ortadan
kaldırılmasını isteyen öneri ile başlanır daha sonra sırasıyla kısmen ortadan kaldırılmasını
isteyen öneri, değişiklik yapılmasını isteyen öneri ve ilave yapılmasını isteyen öneri oylanır.
6. Bir sponsor bir değişiklik önerisi verebilir.
7. Komite Başkanı değişiklik önerilerini, üzerinde müzakere edilmek üzere 4. ve 5. paragraf
doğrultusunda belirlenen sıraya göre gruplayabilir. Bu değişiklik önerilerini verenler sıra ile
önerilerini sunmak üzere davet edilirler.
(8. Değişikliklere değişiklik önerileri, değişiklikle çatışmıyorsa, ele alınabilir ; bunlar
değiştirilemezler. Bunlar ilgili değişiklikten sonra müzakere edilir ve ilgili değişiklikten önce
oylamaya konulur.) ..... kaldırıldı.
8. Değişiklik önerileri ele alındığı zaman, komite başkanı aksine bir karar vermediği takdirde,
sadece değişiklik önerisini veren ya da bu değişiklikten yana olan bir diğer üye, değişikliğe
karşı olan üye ve komitenin raportörü ya da başkanı konuşabilir. Üyeler 5 dakikadan fazla
konuşamaz.
9. Genel komitelerde değişiklik önerilerinin ele alınması prosedürü,doğrudan olarak
Asambleye sunulan ilave madde önerilerine değişiklik önerilerinde olduğu gibi Asamble için
de geçerlidir.
Madde 20
Usule İlişkin Önergeleri
1. Komite başkanı bu tip bir öneriyi kabul etme arzusu gösterirse, aşağıdaki önergeleri veren
üyenin öncelikli konuşma hakkı vardır:
a. müzakere edilen konunun gündemden çıkarılması ile sonuçlanacak sorunun bir tarafa
bırakılması önergesi
b. oturumun askıya alınması ya da müzakerelerin ertelenmesi önergesi;
c. müzakerelerin kapatılması önergesi
d. komiteye geri gönderilmesi.

108
 Bu usule ilişkin önergelerin hiçbirisi müzakere sırasında birden fazla verilemez.
2. Eğer komite başkanı kabul ederse yukarıdaki önergeler ana meseleden önce ele alınır. Bu
önergelerin ele alınması sırasında diğer meseleler bir süre askıya alınır.
3. Yukarıdaki meselelerdeki müzakerede sadece şunlar dinlenir: önergeyi veren, önergeye
karşı olan bir konuşmacı ve ilgili komite başkanı ya da genel raportörü.
4. Bu madde uyarınca önergenin kabulü için toplantıda mevcut üyelerin 2/3ünün olumlu oy
kullanması gereklidir.
5. İlave olarak, usul hakkında söz almak isteyen üyenin öncelikli konuşma hakkı vardır. Usul
hakkında söz alma Başkanlığın yönetimi konusundaki usul meseleleri ile sınırlıdır.
Madde 21
Acil Durum
1. Bir acil duruma ilişkin meseleler Daimi Komite’nin, Daimi Komite toplanmadığı zamanda,
Başkanlık Divanı’nın önerisi ile her zaman gündeme konulabilir.
2. En az 10 ülkeden 25 ya da daha fazla Asamble üyesi tarafından imzalanan, yazılı formda ve
Daimi Komite tarafından ele alınan bu tip öneriler, Daimi Komiteninde uygun görüşü ile
Asambleye sunulabilirler. Daimi Komitenin gündeme bu tip bir maddenin konulmasına
tavsiye etmeme kararı alması durumunda, öneride bulunanların, üyelerinin 2/3 oy çokluğu
ile görüşülecek konular sıralaması önerilerine konulmasına karar verecek olan Asamble’ye
başvurma hakkına sahiptir.

Madde 22
Konuşma Hakkı
1. Başkan tarafından konuşmak üzere davet edilmeyen hiç bir üye konuşma yapamaz. Üyeler
bulundukları yerden konuşurlar ve Başkana hitap ederler; başkan konuşma yapmak isteyenleri
kürsüye davet edebilir.
2. Başkan ve Genel komitelerin raportörleri dışında, genel müzakerelerde konuşmak isteyen
üyeler en geç (müzakereden önceki oturum kapanmadan) her toplantı başlamadan önce
isimlerini kaydettirirler. (İlk oturum sırasında konuşma istekleri oturum başlamadan önce
Sekreterya tarafından dağıtılır. Tüm durumlarda başkan üyelerin hangi sıra ile
konuşacaklarına karar verir.) Komite başkanı konuşmak isteyen üyelerin konuşma sırasına
karar verir. Komite Başkanı konuşma sayısı toplantı için ayrılan süreyi aşarsa listeyi
kapatabilir. Komite başkanı daha çok üyeye müzakerelere katılma imkanı verebilmek için her
konuşmacıya 5 dakikalık konuşma süresini azaltabilir.
3. Bir konuşmacının sözlerine müdahale edilmez. Bununla beraber başkanın izin vermesi ile
konuşması sırasında bir başka üyeye konuşmasındaki özel bir noktada bir soru sormasına izin
verebilir. Bu usulde müdahale kısa olmalıdır. Her usulden söz hakkı konuşmanın sonunda
yapılır.
4. Konuşmacı şayet konudan uzaklaşırsa Başkan kendisinden konuya dönmesini ister. ?ayet
bir konuşmacı iki kez konuya dönmek konusunda uyarılırsa başkan 3. seferde aynı konuda
konuşmacının oturumun geri kalan kısmında konuşmasını men edebilir.
5. Bakanlar Konseyi üyeleri Başkanın izni ile müzakerelerde konuşabilir. Müzakerelerdeki
sorularda Genel raportörler istedikleri zaman konuşurlar. Ulusal delegasyonların sekreterya
görevlileri ya da yardımcı personelleri Asamblenin resmi toplantılarında Delegasyonları ya da
üyeleri adına konuşamazlar.
6. Başkan bir üyeye kişisel bir açıklama yapma izni verebilir. Bu açıklamada müzakere
yapılmaz.

109
7. Başkan ek zaman vermeye karar vermedikçe hiç bir üye 5 dakikadan fazla , usulden söz
hakkı için de 1 dakikadan fazla konuşamaz.
Madde 23
Asamble Dilleri
1. Asamblenin resmi dilleri İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Rusça ve İspanyolcadır.
Madde 24
Tercüme
1. Resmi dillerden birinde yapılan konuşma aynı anda tercüme edilir.
2. Konuşmalar bir resmi dil dışında bir dilden de yapılabilir. Bu durumda konuşmacının
kendisi resmi dillerden birine aynı anda tercüme edilmesinin düzenlenmesinden sorumludur.
3. Bu madde Daimi Komite ve Genel Komiteler için de geçerlidir.
Madde 25
Müzakerelerin Düzenlenmesi
1. Başkan Asambleye bir program ve özel müzekerelerde zamanlama ya da
konuşmaların zaman sınırlamalarını önerebilir.
2. Asamble’ de bu öneriler müzakere etmeden oylanır.
Madde 26
Oy Hakkı
1. Her üyenin bir oy hakkı vardır.
2. Üyeler vekaleten oy kullanamazlar.

Madde 27
Oylama Metodları
1. Asamble, isim okunarak ya da gizli oy için istekte bulunulmadığı takdirde, el kaldırarak oy
kullanır. Sadece olumlu ve olumsuz oylar oy hesaplanmasında sayılır. Çekimser oylar
kaydedilir.
2. Asamble’de 1/3 üyenin isteği ile isim okunarak oylama yapılır.
3. Asamble’de ülke isimleri Fransız alfabesine göre okunur. Başkan oyların sayılmasından
sorumludur ve sonuçları açıklar. Her delegasyonun başkanı ya da onun tayin ettiği milletvekili
delegasyonun oyunu açıklar. ?ayet delegasyon oyu açık değilse başkan acilen açıklanan oyun
geçerliliğinine karar verecek, o delegasyonda yer almayan 2 sözcü tayin eder.
4. Görevlilerin seçimi oylamasında, oylama yukarıda yer alan madde 4 uyarınca yapılır.
Başkan, Asamble’nin onayı ile 3 sözcü atar.Sadece aday olarak gösterilen kişilerin adlarının
yer aldığı oy pusulaları oyların sayımında dikkate alınır. Başkan oylama sonuçlarını ilan eder.
Madde 28
Çoğunluklar
Aksi belirlenmediği takdirde gerekli olan çoğunluklar aşağıdaki gibidir:
a. Oy çokluğu
b. görevlilerin seçiminde yukarıda yer alan madde 5’deki ilkeler geçerlidir.
Madde 29
Yeter çoğunluk
1. Asamble, Daimi Komite, Genel Komite ve Başkanlık Divanı’nda kararlar sadece mevcut
üyelerin çoğunluğu ile alınır. Başkanlık yeter çoğunluğun olup olmadığına karar verir.
2. Yeterli çoğunluk mevcut değilse oylama ertelenir. Daimi Komite yeterli çoğunluk olmaması
nedeni ile görüşülemeyen konuların Asamble’nin bir sonraki oturumunda oylamaya konulup
konulmamasına karar verir.

110
V. BÖLÜM
Komiteler

Madde 30
Daimi Komite
1. Daimi Komite Asamble başkanı, başkan yardımcıları, sayman, genel komite başkanları ve
ulusal delegasyonların başkanlarından oluşur. Başkanlık Divanı üyeleri ve Genel Komite
başkanları, delegasyon başkanı olarak orada bulunmuyorlarsa oy hakkına sahip değillerdir.
2. Yıllık toplantılar arasında delegasyon başkanları değişirse yeni atana üyeler ulusal
parlamentoları tarafından bunun yazılı olarak belirtilmesi ile ya da resmi dökümanlarca
doğrulanmışsa komite toplantılarına katılabilirler.
3. Ulusal delegasyon başkanlarının bulunmaması durumunda, kendisinin yerini aynı
delegasyondan bir başka üye bir daimi komite üyesinin sahip olduğu tüm yetkilere sahip
olarak atanabilir.
4. Daimi Komite, genel kurul oturumları arasında toplanma hakkına sahip olduğundan, 2
genel kurul toplantısı arasında toplanarak Asamble çalışmaları konusunda hazılık
yapar.Asamble oturumları sırasında ele alınacak Asamble faaliyetleri için gerekli addederse
böyle bir eylemde bulunabilir.Siyasi aciliyet arz eden durumlarda Daimi Komite AGİT
Bakanlar Konseyine götürülmek üzere kararlar kabul edebilir.
5. Daimi Komite belirli amaçlarla görev süresini, yapısını belirleyeceği Geçici “ad hoc”
Komiteler atayabilir.
6. Daimi Komite'de kararlar AGİT Bakanlar Konseyi consensus-2 ile karar alınması yönünde
bir görüş birliğine varmamamışsa consensus-1 ile karar alır.

Madde 31
Daimi Komite
1. Asamble aşağıdaki komitelerin yer aldığı en az 3 genel komite atayabilir :
1) Siyasi İşler ve Güvenlik Genel Komitesi
2) Ekonomik İşler, Bilim, Teknoloji ve Çevre Genel Komitesi
3) Demokrasi, İnsani Meseleler ve İnsan Hakları Genel Komitesi
2. Genel komitelerin üyeleri Daimi Komite ya da Büro tarafından onaylanmalıdır. Genel
komitelerin tüm üyeleri, genel komitelerin yapısında denge sağlayacak şekilde ulusal
delegasyon tarafından aday gösterilirler. Asamble üyelerinin her biri en az bir genel komitenin
üyesidirler.
3. Her genel komitenin başkanlık divanı başkan, başkan yardımcısı ve genel raportörden
oluşur. Genel komite, başkanlık divanı, asamble oturumları arasında toplanabilir.
4. Genel komiteler üyelikleri için delegasyon başkanları tarafından bildirilen adaylar Asamble
başkanına bildirilirler ve ( Asamble başkanı, asamble yada daimi komiteye, komitelerin yapısı
için önerilerini sunar. Daimi komite bir genel komitedeki bir yada daha fazla üyelik için
ortaya çıkan tartışmalı adaylarda yapılacak gizli oylama ile çoğunlukla karar verir.) adaylar
Genel komiteler arasında mümkün olduğunca eşit sayıda bölünürler.
5. Genel komiteler bir sonraki yıl için her genel toplantılarının kapanışında başkan, başkan
yardımcısı ve genel raportörünü seçer. Adaylar komitenin son toplantısının açılışından önce
yazılı olarak önerilmelidir. Genel komite görevlileri gizli oyla ve oy çokluğuyla seçilirler. Hiç
bir aday çoğunluk oylarını lamazsa ilk turda en fazla oyu alan iki aday arasında ikinci tur
oylama yapılır. Eşitlik durumunda kura çekilir. Sadece görev için bir aday varsa aday
alkışlarla seçilmiş olarak ilan edilir. Seçildikleri yıl sırasında herhangi bir nedenle
görevlerinden ayrılmaları durumunda daimi komite yedek bir üye atayabilir.

111
6. Asamble üyeliğinin sona ermesinden dolayı genel komitede üyeliğin düşmesi söz konusu
olduğunda aynı delegasyon başkanı tarafından atanacak diğer bir üye geçici olarak bu boşluğu
doldurur.
Madde 32
Komitelerin Görev ve Yetkileri
1. Komiteler, yetki alanına giren konulardaki AGİT meselerini ele alırlar.
2. Komiteler, 13. madde uyarınca kendilerine gönderilen tüm (dökümanları) meseleleri ve
Başkanın, Büro, daimi komite ve asamblede alınan karar uyarınca kendilerine gönderilen
önerileri ve soruları ele alır.
3. Komiteler, genel raportörler tarafından hazırlanan raporları ele alır ve karar tasarıları
üzerinde çalışır.
(4. Komiteye gönderilen bir konunun komitenin görev alanı dışında olduğu görüldüğü
takdirde, komite konuyu Asambleye ya da daimi komiteye geri gönderir.)...... kaldırıldı.
Madde 33
Genel Komitelerde Takip Edilecek Usul
1. Genel komite Asamble oturumları sırasında toplanır.
2. Genel komite yapısına ve görev alanına karar verdiği alt komiteler atayabilir. Alt komitenin
üye sayısı tüm komitenin üye sayısının üçte birini aşamaz.
3. İki ya da daha çok genel komite ya da alt komite yetki alanlarına giren konuların
incelenmesi için ortak toplantılar yapabilirler. Fakat ortak bir karar alamazlar.
4. Asamblede uygulanan statü aşağıdaki değişikliklerle genel komitelerde de uygulanır :
a) Genel komitelerde oylama el kaldırarak olur. On üyenin başvurusu durumunda oylama
yoklama usulu ile yapılır. Yoklama Fransızca alfabetik sıra ile yapılır.
b) Genel komite, üyelerinin üçte birinin mevcut olması durumunda görüşmelere başlar. Fakat
seçimler yada raporun tamamı üzerindeki oylama komite üyelerinin çoğunluğu mevcut
olmadığı takdirde geçerli değildir.
5. Genel komite başkanı müzakerelerde ve oylamalarda bulunabilir fakat oy kullanma hakkı
yoktur.
6. Genel komite toplantıları, genel komite aksine karar almadığı sürece açılır. Genel komite
toplantılarına üye olmayan Asamble üyeleri de katılabilir fakat komite başkanı mevcut
olmayan bir komite üyesinin yerini anılan üyenin aldığını resmen açıklamadığı takdirde
müzakerelere ya da oylamalara katılamaz.
7. Komite üyesi olmayan bir kişinin genel komitede konuşup konuşmayacağına genel komite
karar verir. Eğer genel komite olumlu yönde karar verirse başkanın takdiri ile söz konusu kişi
müzakerelerde yer alabilir.
8. Genel komitenin her toplantısının tutanakları saklanır.
Madde 34
Genel Komitelerin Raporları
1. Genel komiteler, komite raporlarının hazırlanması ve rapora dayalı bir karar tasarısı
sunulmasından sorumlu olacak bir genel raportör seçerler. Komite raporu ele alır ve
asamblenin onayına sunulması için bir karar verir. Komitenin nihai raporu konunun özünü
içerir.
(2. Genel raportör raporun tamamı üzerinde genel komitede yapılan oylamanın sonucunu
açıklar ve genel komitede oluşan görüşün, üyelerin en az üçte ikisi tarafından desteklenmediği
durumlarda, ayrıca azınlık görüşlerini açıklar.)..... kaldırıldı.
2. Yalnız metnin özü asamblede oylanır. Bu, genel komitelerde kabul edilen kararlara uygun
şekilde hazırlanacak bir bildiri taslağı şeklinde sunulmalıdır.
3. Asamble nihai metni ele almadan önce komite başkanları ve Asamble başkanı tarafından
atanan temsilcilerden oluşan yazım komitesi tarafından ele alınır. Asamble başkanı yazım

112
komitesi başkanını atar. Yazım komitesi metne yapılan önerileri gereksiz, tekrar edilmiş yada
metinle uyuşmaz bulursa bu gereksizlikleri, tekrarları ve uyuşmazlıkları metinden çıkarır.

VI. BÖLÜM
Asamblenin Yapısı

Madde 35
Sekreterya
1. Genel sekreter başkanlık divanının önerisi ile Daimi Komite tarafından atanır. Bu atama, bu
maddenin kabulünden itibaren beş yıl için geçerlidir ve Daimi Komitede yapılacak oylamada
çoğunluğun kabulü ile bu süre yenilenir. Daimi Komite genel sekreterin görevlerine, maaşına
ve çalışma koşullarına yıllık bütçeye uygun olarak karar verir.
2. Genel sekreter görevini yürütürken Asamble başkanına ve Asambleye karşı sorumludur.
3. Daimi Komite, bir tanesi mali görevli olarak atanmak üzere genel sekreter tarafından
yapılacak iki genel sekreter yardımcısı atamasını onaylar.
4. Genel sekreter ve sekreterya üyeleri uluslararası memur konumları ile bağdaşmayacak
eylemlerde bulunamazlar.
5. Sekreterya Kopenhag’ da faaliyet gösterir.
Madde 36
Bütçe ve Finansman
1. Bir sonraki mali yıl için bütçe taslağını Daimi Komiteye sunmak, genel sekreterin yardım
etmesi koşulu ile saymanın görevidir. Asamble mali yılı 1 Ekim’den başlar ve takip eden yılın
30 Ekim’ inde sona erer.
2. Daimi Komite Asamble genel kurul toplantısında yapılan yıllık taslak bütçeyi onaylar.
3. Asamblenin bir önceki yıla ait denetlenmiş hesapları, söz konusu senenin sona ermesinden
sonraki altı ay içerisinde sayman tarafından Daimi Komiteye sunulur.
4. Madrid Bildirisinin 10ncu maddesine uygun olarak 13 Ocak 1992 tarihinde yapılan
Delegasyon Başkanları Komite Toplantısında değiştirildiği şekilde Asamble bütçesine ulusal
katkı payları AGİT hükümetlerarası toplantıların maliyetlerinin üye sayısına bölünmesiyle
elde edilen formüle uygun olarak pay edilir.
5. Asamble hesapları, üye bir ülkenin dokuz ay süresince katkı payını ödemediğini gösterdiği
takdirde, katkı payı ödenene kadar söz konusu delegasyonun üyeleri oy kullanamazlar.
6. Sayman ve genel sekreter Asamblenin mali yönetiminden sorumludurlar. Sayman ve genel
sekreter tüm mali meselelerde Asamble adına imza atma yetkisine sahiptirler.

VII. BÖLÜM
Diğer Örgütler ve Bireylerle İlişkiler

Madde 37
Bakanlar Konseyi ve Asamble Arasındaki İlişkiler
1. Asamble kararları ve komite raporları Bakanlar Konseyinin dikkatine sunulur.
2. AGİT Bakanlar Konseyi’ nin herhangi bir üyesi, Asamble ve komite tolantılarına katılma
hakkına sahiptir.
3. Bakanlar Konseyi raporları ya da talepleri Asamble gündeminde yer alabilir.
Madde 38
Asamble ve Ulusal Parlamentolar Arasındaki İlişkiler
Asamble kararları ve komitelerin raporları sekreterya tarafından üye ülkelerin ulusal
parlamentolarına gönderilir.
Madde 39
Gözlemciler

113
1. Sekreterya’ ya bildirimde bulunulmak koşulu ile aşağıda yer alan örgüt temsilcileri
gözlemci olarak kabul edilirler: Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi; Batı Avrupa Birliği
Asamblesi; Kuzey Atlantik Asamblesi; Parlamentolar Arası Birlik; Avrupa Parlamentosu
üyeleri ve Bağımsız Devletler Topluluğu’ nun Parlamentolar Arası Asamblesi.
2. Birinci paragrafda yer alan gözlemcilerin temsilcileri, yer aldıkları parlamento organları
tarafından sekreteryaya bildirmelidir.
3. Diğer kişilerin, gözlemci olarak kabul edilmeleri Daimi Komitenin yada Asamble başkanın
takdirine bağlıdır.
4. Gözlemciler, Asamble başkanı tarafından aksi yönde bir davet almadıkları takdirde
konuşma hakkına sahip olmaksızın Asamble oturumlarına katılabilirler.

VIII. BÖLÜM
Statü

Madde 40
Statüde Yapılacak Değişiklikler
1. Statüde yapılacak değişiklik teklifleri en az üç ülkeden olmak üzere en az 11 üye tarafından
önerilmelidir.
2. Asamble Başkanı bu önerileri incelemek üzere bir alt komite atayabilir ve Daimi Komiteye
tavsiyelerde bulunur.
3. Daimi Komite statüde değişiklik (yapmaya karar verdiği) yaptığı zaman, bu kararı
Asambleye rapor halinde sunar. Ulusal delegasyonlar en kısa sürede Genel Sekreter tarafından
bu konuda bilgilendirilirler.

EK
Asamblenin Oluşumu
Her ülkeden temsilci sayısı aşağıdaki gibidir:
Ülkenin Toplam üye sayısı
A. Amerika Birleşik Devletleri 17 17
B. Rusya 15 15
C. Almanya, Fransa, İtalya, Birleşik Krallık 13 52
D. Kanada, İspanya 10 20
E. Ukrayna, Belçika, Hollanda,Polonya, İsveç, Türkiye 8 48
F. Romanya 7 7
G. Avusturya, Danimarka, Finlandiya, Yunanistan, Macaristan,
İrlanda, Norveç, Portekiz, Çek Cumhuriyeti, İsviçre
Beyaz Rusya, Özbekistan, Kazakistan 6 78
H. Bulgaristan, Lüksemburg 5 10
I. Slovak Cumhuriyeti ve Yugoslavya 4 8
J. Kıbrıs, İzlanda, Malta, Estonya, Letonya
Litvanya, Arnavutluk, Slovenya, Hırvatistan
Moldova, Tacikistan, Türkmenistan, Gürcistan
Kırgızistan, Ermenistan,Azerbaycan, Bosna Hersek 3 51
K. Andorra, Liechtenstein, Monako, San Marino 2 6

114
115