ARTE ROMÁNICO

• Contexto histórico
• Arquitectura
• Escultura
• Pintura
 INTRODUCCIÓN
●
Coñecemos como Románico á arte que se
difundiu por Europa Occidental durante os
séculos XI e XII.
●
Esta denominación xurdiu no século XIX a
partir dunha analoxía coas linguas
romances ou románicas (francés, español,
italiano, etc.): se estas linguas xurdiran a
partir do latín, a arte xurdiría a partir da arte
romano.
• A Arte Románica foi a primeira linguaxe artística unitaria
dende o Imperio Romano, e acababa coa variedade
artística dos séculos da Alta Idade Media (séculos V- XI).
Esta unidade artística é reflexo da existencia dunha certa
unidade tamén cultural e política, que tiña o cristianismo
como unha das súas bases máis importantes.
• Dalgunha maneira, é o produto da sociedade que, tras a
caída do Imperio Carolinxio e os terrores apocalípticos do
ano 1000, volvía ter unha certa estabilidade. Son estes os
séculos de consolidación definitiva do feudalismo, un
sistema no que a sociedade estaba dividida en
estamentos.
● A Arte Románica, como primeiro estilo
internacional, ten moitas peculiaridades
nacionais e rexionais, aínda así podemos
distinguir tres etapas:
● Primeiro Románico (fináis do século X-século XI).
● Románico Pleno (fináis do século XI-mediados do
século XII).
● Tardorrománico (mediados do século XII-inicios do
século XIII).
É tamén a época das grandes peregrinacións, das Cruzadas e do triunfo do
monacato:

● PEREGRINACIÓNS A relixiosidade levou a moitas persoas para peregrinar aos

lugares que estaban especialmente vinculados ao cristianismo: Xerusalén, Roma
e Santiago de Compostela. Santiago de Compostela, no extremo máis occidental
da Península Ibérica, converteuse en importante lugar de peregrinación a partir do
século IX. Supostamente, porque nese lugar apareceran os restos do apóstolo
Santiago, que tras a morte de Cristo viñera a predicar por estas terras.
● CRUZADAS Ao longo do século XI, os musulmáns habían ido conquistando os
chamados Santos Lugares, incluída a cidade de Xerusalén. No ano 1095, o Papa
Urbano II decidiu iniciar unha “cruzada” para liberar estes territorios do dominio
dos musulmáns. Leste foi a orixe da 1a Cruzada. Miles de campesiños, dirixidos
por nobres e cabaleiros, abandonaron os seus fogares e dirixíronse cara a
Oriente, animados por un forte sentimento relixioso. Nos douscentos anos
seguintes, houbo varias cruzadas máis. Non conseguiron
reconquistar os chamados Santos Lugares, pero foron útiles para desenvolver os
intercambios culturais e comerciais entre Oriente e Occidente.
● MONACATO Unha das características principais da Idade Media é que a vida se
fixo maioritariamente rural. E a Igrexa adaptouse a esta circunstancia creando
mosteiros, lugares autosuficiente habitados por monxes.
S. Vicente de
Cardona
s.
(Barcelona)
● No século VI fundouse a orde beneditina, baeada
na idea dunha vida consagrada a Deus e vivida en
comunidade baixo o lema “ora et labora”. Os monxes
beneditinos debían gardar tres votos fundamentais:
obediencia ao superior, castidade e pobreza. Este
modelo de vida exemplar contaxiou á sociedade
laica e conseguiu, por exemplo, que a aristocracia
feudal se relacionase coas grandes abadías para
asegurarse a salvación eterna mediante doazóns
económicas, agrarias ou artísticas
● Isto conduciu a un enriquecemento contrario ao voto de pobreza e, por
iso, a fináis do século XI, o monaquismo beneditino tivo que ser
reconducido mediante a chamada reforma cluniacense, iniciada en
Cluny (Borgoña). No século XII, e polo mesmo motivo, a orde sufriu
outra reforma promovida por Roberto de Molesmes, quen canso do
crecente luxo dos beneditinos e movido polo espírito de humildade e
pobreza fundou a Orde do Císter, impulsada por Bernardo de Claraval.

● No século XI, co crecemento demográfico e o consecuente dinamismo

rural, aumentaron no só os rendementos agrarios, senón tamén os
progresos técnicos. Todo isto facilitou que, pouco a pouco, a sociedade
europea fose entrando nunha fase de evolución económica, política e
cultural que se viu reflectida principalmente nas cidades. Así, os centros
urbanos empezaron a converterse en núcleos vitais repoboados e
enriquecidos polo florecemento do artesanado e do comercio, sendo á
súa vez testemuñas da formación dunha nova clase social, a burguesía,
cuxo papel foi vital no devir histórico-artísico da Europa gótica.
TOULOUSE
● Características xeráis e específicas
da Arquitectura nás páxinas 132-
137
CONQUES
CONQUES
SAN MARTÍN DE
FRÓMISTA
Catedral de
Santiago de
Compostela
●
A profunda relixiosidade da Idade Media tradúcese na aparición
dun tipo de templo románico denominado igrexa de peregrinación.
Algúns dos seus trazos característicos son:

●
A aparición da xirola ó redor do altar maior (debaixo está a cripta coas
reliquias do santo que se venera) á que se abren capelas radiais.
Adóitase considerar que esta forma orixínase no Santo Sepulcro de
Xerusalén.

●
A construcción de tribunas sobre as naves laterais que permiten dar
maior estabilidade ó templo, melloran a iluminación interior, ó tempo
que a capacidade do edificio aumenta. As bóvedas que cobren as
tribunas son de cuarto de canón. Sobre os arcos formeiros, a tribuna
comunícase coa nave central por medio dos arcos xémeos de medio
punto peraltados que son protexidos por outro arco de medio punto
cego de descarga.
●
O uso da pedra en toda a construcción inclúe o abovedamento:
bóvedas de medio canón sobre arcos faxóns na nave central e de
arista sobre arcos faxóns nas naves laterais; tamén na xirola hai este
último tipo de bóveda pero sen os arcos faxóns. Os arcos acostuman
ser peraltados e dobrados ou dobres.
● De entre as igrexas de peregrinación destaca a Catedral de
Santiago de Compostela que posúe algunhas similitudes con
outras francesas do segundo período (1075-1150): San Saturnino
de Toulouse e Santa Fe de Conques (planta e alzado
respectivamente).

● O Románico español tivo dúas vías de entrada:

● A primeira vía foi a través de Cataluña, coñécese como primeiro
románico e caracterízase pola influencia que tivo o románico do norte
de Italia, zona de Lombardía. En San Clemente de Tahull podemos
apreciar o máis característico desta etapa, as arcuacións e bandas
lombardas.
● A segunda vía de entrada é o Camiño de Santiago dende Cluny no
centro de Francia. Os monxes benedictinos estenderon o Románico
nos novos mosteiros e igrexas. As igrexas máis importantes dende
1075 a 1150 vanse ir construíndo ó longo dese camiño podendo
destacarse a Catedral de Xaca, San Martín de Frómista, San Isidoro
de León e a Catedral de Santiago.
● No lugar onde atopábase o sepulcro de época
romana (tomba tipo martirium) construírase, no
século IX, unha pequena igrexa de estilo
asturiano por encargo de Afonso II e que
pronto é ampliada por Afonso III, e Almanzor
destruíuna.

● En 1075 iníciase a obra románica, en tempos do

bispo Diego Peláez, cando era rei Afonso VI de
Castela. Bispo e rei aparecen mencionados en
senllos capiteis que se atopan na capela do
Salvador (na cabeceira).
● Fases da construcción románica de Santiago de Compostela:
● A primeira fase constructiva, obra de Bernardo o Vello, se alongará ata
o 1088 e durante ela constrúese unha boa parte da xirola onde hai tres
capelas radiais (Salvador, San Pedro, San Xoán).

● A segunda fase abrangue de 1092 a 1101, sendo bispo Diego

Xelmírez, que puxo en mans do mestre Esteban o remate da xirola (2
capelas máis) e do cruceiro. Asemella que o mestre tamén participou
como escultor nas fachadas do cruceiro.
● En 1109 vólvense a proseguir as obras que levan a construír unha boa
parte do brazo maior. Esta fase débese o mestre Bernardo o Xove,
que deixa de traballar en 1122.
● Aínda que celebrárase o acto de consagración da basílica, na catedral
vaise a rematar as obras na cuarta fase entre 1168 e 1188, na época
do arcebispo Suárez de Deza e sendo o autor o mestre Mateo, que
realiza a cripta occidental que serve de base ó Pórtico da Gloria e un
tramo máis da tribuna sobre o dito Pórtico.
● Ó final temos unha catedral de planta de cruz latina de
peregrinación, de tres naves, bóvedas de canón na nave
central e de arista nas laterais, tanto no brazo maior como no
cruceiro. Os arcos formeiros e os arcos abertos da tribuna
encima son de medio punto peraltados e dobrados. Os
pilares compostos, onde recaen as presións da bóvedas
transmitidas polos arcos faxóns e formeiros, teñen núcleo
cadrado ou circular alternativamente.

● Como igrexa de peregrinación, a catedral Compostela

posúe unha tribuna que percorre todo o edificio sobre as
naves laterais dos dous brazos e tamén sobre a xirola. Vai
cuberta con bóveda de cuarto de canón.
● Na fachada oeste, Mateo situou dúas
torres cadradas decoradas con arcos de
medio punto cegos.

● Os contrafortes apoiados nos muros de

pedra exteriores vense reforzados por
arcos cegos de medio punto que os
unen entre si, rompendo así a
monotonía da parede.
Debuxo de Franco Taboada
●
Considérase que a catedral de
Santiago é o mellor resume de toda a
arquitectura románica pola súa
unidade de estilo e por haber sabido
manter unhas proporcións entre as
súas distintas partes, tanto na planta
coma no alzado (90 metros no brazo
maior e 63 metros no cruceiro)
 ESCULTURA
●
A escultura cumpría no edificio dúas fines:
●
Unha estética, decorativa.
●
Unha finalidade didáctica, moi importante nunha época onde a
xente, na súa maioría, era analfabeta.
●
A escultura atopábase situada nuns puntos determinados:
capiteis e tímpanos sobre as portas.
●
É unha escultura esquemática e máis dada a representar
seres pouco reais porque o que tiña protagonismo é a
mensaxe espiritual. É antinaturalista polo tanto, aínda que
irá evolucionando.
●
A escultura monumental plenamente constituída non
aparece ata o último tercio do século XI en Francia.
●
A escultura está situada sobre unha superficie
determinada do edificio, de aí que a postura dunha
figura determinada ou o desenrolo dunha escena se
verá subordinada a dito espacio. A isto chámase “lei
de adaptación ao marco”. Ademais as figuras adoptan
formas xeométricas con frecuencia: triángulos,
cadrados, rombos, etc.

●
A xerarquización teolóxica reflíctese na realización
das figuras, en maior ou menor tamaño, dependendo
da súa relevancia teolóxica dentro do Cristianismo: o
pantocrátor é de maior tamaño que los tetramorfos
por exemplo.
●
OS PROGRAMAS ICONOGRÁFICOS- A portada, xunto coa
ábsida, constitúen o lugar máis sagrado da igrexa:
●
A portada era o lugar preferido para desenrolar un programa
iconográfico, do cal motivo principal é a manifestación da gloria
de Cristo nos seus momentos culminantes, e especialmente na
súa última vinda coma xuíz (os xuízos finais de San Lázaro de
Autún o de Santa Fe de Conques).
●
Os tímpanos franceses de San Pedro de Moissac ou da
Magdalena de Vezalay son bos exemplos de obras inspiradas
na Apocalipse de San Xoán (libro que reflexa a filosofía
platónico-agustiniana na que Cristo era considerado un ser
implacable cos pecadores).
●
Polo tanto, os programas iconográficos de capiteis e tímpanos
das portadas son profundamente simbólicos
●
En Francia existe o mellor conxunto de tímpanos do
Románico.
●
O de San Pedro de Moissac:
●
Corresponde aos primeiros anos do século XII;
●
Represéntase unha visión apocalíptica, tal como a describe
San Xoán: no centro un Pantocrátor rodeado da mandorla
(améndoa mística) e os tetramorfos; a ámbolos dous lados do
Pantocrátor hai anxos alongados.
●
En dúas bandas inferiores sitúanse os vintecatro anciáns da
Apocalipse que miran, cara a arriba, ao Pantocrátor.
●
Este tímpano ten algúns trazos de arcaísmo co relevo bastante
plano, polo contrario, os anciáns teñen máis volume e os seus
rostros tenden a diferenciarse entre si.
●
Preténdese, a pesar diso, dar unha visión unitaria do tímpano.
●
A forma de traballar os baixorrelevos, especialmente as dobras
e outros detalles, fai recordar as ilustracións (beatos) ou
miniaturas mozárabes cos seus trazos caligráficos.
SAN PEDRO DE
MOISSAC
● Un caso excepcional de tímpano é o de San
Lázaro de Autún:
● Desenvolve o tema do Xuízo Final do que
conocemos o nome do seu autor (o arte medieval
era xeralmente anónimo) Gislebertus, que o
realizara ó redor de 1130.
● No centro o Pantocrátor en maior tamaño.
● A súa dereita están os xustos ou benaventurados,
mentres que a súa esquerda está a pesada das
almas co arcanxo San Miguel, o demo e os
condenados.
● No lintel está representada a resurrección dos
mortos, mentres que na arquivolta externa
represéntanse os signos zodiacais e os meses do
año, mediante os traballos agrícolas.
SAN LÁZARO DE AUTÙN
●
No tímpano de Santa Fe de Conques
repítese o tema do Xuízo Final pero cun
carácter máis anecdótico. Un certo
humorismo engádese na representación dos
condenados, situados en total caos, fronte á
zona dos elixidos en perfecto orde baixo
arcos de medio punto. Ademais na parte
onde se está realizando a pesada das
almas, o demo (con aspecto de mono)
empurra a balanza cara abaixo facendo
trampa a San Miguel.
CONQUES
● En España, os tímpanos románicos de máis calidade se
encontran en Cataluña ou no camiño de Santiago. Entre
eles hai que destacar o magnífico conxunto de San Isidoro
de León que conserva dous tímpanos: a Porta do Cordeiro e
a Porta do Perdón.
● A Porta do Cordeiro do “Mestre do Cordeiro”:
– O tímpano está centrado por un baixorrelevo con o Agnus Dei
(cordeiro místico) portado por dous anxos de ás moi alongadas.
– Debaixo, no centro represéntase o tema do Sacrificio de Isaac nun
estilo basto e desproporcionado.
● O tímpano do Perdón (o nome débese a que por tradición
usaban esta porta os peregrinos que ían a Santiago).
– O seu autor foi chamado “Mestre do Perdón”.
– Hai tres relevos de pedra:
● no centro, o descendemento de Cristo da cruz;
● á dereita, as tres Marías ante o sepulcro baleiro de Cristo, un anxo de longas
ás está sentado sobre a tapa da tumba;
● á esquerda, a Ascensión de Xesús Cristo axudado por dúas figuras. O estilo
deste segundo tímpano é de maior calidade e volume. Ámbolos dous mestres
posiblemente traballaron en esculturas da Portada de Praterías na Catedral de
Santiago.
PUERTA DEL CORDERO. BASÍLICA DE SAN ISIDORO DE LEÓN
PUERTA DEL PERDÓN. BASÍLICA DE SAN ISIDORO DE LEÓN
 CONXUNTO ESCULTÓRICO DA
FACHADA DE PRATERÍAS
●
Actualmente a portada das Praterías da Catedral de
Santiago reúne un conxunto de mediorrelevos que foron
realizados para esta portada (os de ámbolos dous tímpanos)
pero tamén outros relevos procedentes das outras dúas
portadas.

●
A mediados do século XII un peregrino francés, Aymerico
Picaud, probable autor do libro “Códice Calixtino” cóntanos a
súa viaxe e describe a Catedral, entón na segunda fase
constructiva. Os peregrinos entraban ao recinto sagrado pola
Portada norte do cruceiro (chamada agora da Acibechería)
que entón era coñecida como Porta francíxena porque alí
terminaba o camiño francés. A Portada sur do cruceiro é a
que coñecemos coma a Portada das Praterías.
● Crese que houbo un programa iconográfico
global, de fondo simbolismo espiritual, para
as tres portadas da Catedral:
● Portada Norte: porta do Paraíso, onde había
escenas da Xénese (creación, pecado e
promesa de redención). Esta portada foi
cambiada completamente no século XVIII.
● Portada Sur: represéntase a Redención
centrada na figura de Cristo, na súa dobre
natureza.
● Portada Oeste: segundo o Códice Calixtino,
pensábase representar a Transfiguración de
Cristo, é dicir, a súa glorificación.
● As portadas do cruceiro probablemente constaban dunha
dobre arcada abucinada, sen decoración nas arquivoltas, e
arriba dúas xanelas tamén abucinadas, acollendo arcos
polilobulados de clara influencia musulmá.

● Algúns relevos que pertenceron á Porta do Paraíso,

atópanse colocados sobre os contrafortes que delimitan a
Portada Sur ou de Praterías (Creación de Adán e o rei David
sentado e con un instrumento musical nas mans, no
contraforte da esquerda; Creación de Eva, o Sacrificio de
Isaac, no contraforte da dereita). Tamén hai pezas desa
procedencia nas xambas, friso sobre as arcadas (signos
zodiacais: centauro, serea,...). No tímpano esquerdo Eva con
unha cadaveira sobre o seu colo.
● A fachada de Praterías correspondía na Idade Media coa
simbolización das dúas naturezas de Cristo (divina e
humana), e así no tímpano dereito represéntanse escenas
da Paixón (prendemento, flaxelación e coroación de espiñas)
xunto a Cristo curando a un cego, é dicir, o poder
taumatúrxico de Deus-Fillo; enriba, entre anxos, hai unha
Epifanía moi deteriorada, símbolo de glorificación dos
poderes do Mundo. No tímpano esquerdo tamén repítese a
dualidade a través do tema das tentacións: demos (en pedra
escura) xunto a anxos con incensarios ou turiferarios (en
pedra máis clara); aparece tamén unha figura feminina semi
espida que leva entre as mans unha cadaveira e da que se
fixeron varias interpretacións, aínda que se considera que
pode ser Eva, xeradora de mortais. Na Idade Media facíase
a contraposición de Eva e María.
● Na parte superior, partindo do centro, onde hai unhas figuras
de leóns, sitúase un Crismón e, sobre el, unha figura de
mármore que considérase representación da figura do
endemoñado, ó que Cristo cura inmediatamente despois da
pasaxe da Transfiguración ao baixar do Monte Tabor. Sobre
el, outro relevo de mármore, Abraham saíndo do túmulo
(prefiguración de Cristo). Sobre estas esculturas, hai un
Cristo bendicindo, que polo seu naturismo debe ser da
segunda metade do século XII. Ao seu lado podemos
distinguir a tres discípulos: Xoán, Santiago entre cipreses (á
esquerda) e Pedro (á dereita); estas figuras son algo menos
alongadas e se dataron a principios do século XII. O
Santiago entre cipreses corresponde á escena da
Transfiguración que, realizada para a portada occidental e
despois do incendio de 1117, estas pezas emplearíanse para
cubrir os estragos.
● Nestas esculturas hai que falar de distintas máns. Algúns
identifican ao mestre principal con o Mestre Esteban, que suponse
que abandonou Compostela para ir a Pamplona. Este mestre ten
un estilo peculiar, que recoñecemos na Creación de Adán ou no
David músico [imaxe inferior] o na figura do tímpano esquerdo que
identifícase coma Eva cunha caveira entre as mans, entre outras.
O seu estilo caracterízase por esculpir rostros de meixelas
inchadas, beizos grosos, ollos avultados e cabelos en madeixas
semiesféricas, sendo moi propia a forma de trazar os pregues
dispostos en forma paralela, aínda que debuxando unha forma
curvada (en “U”). A súa obra máis famosa é o David músico, rei
que aparece representado sedente, tocando un instrumento de
corda, xirando a cabeza para un lado, aínda que isto non rompe a
frontalidade da figura. David pisa unha pel de león, é dicir que
esmaga ao mal; considéraselle un antepasado e antecedente de
Cristo.
● Recoñécese a intervención doutros mestres, o
Mestre do Cordeiro, e o Mestre da Traizón, que
probablemente traballaran en San Isidoro de León,
que identificamos nalgúns relevos dos contrafortes.
Do Mestre do Cordeiro é o Pantocrátor, de certa
rudeza, no contraforte esquerdo, que presidía a
Portada do Paraíso. Ao Mestre da Traizón
atribúenselle as escenas da Paixón no tímpano
dereito. As figuras son graciosas, de meixelas algo
voluminosas e nas meniñas dos ollos se incorpora un
pequeno acibeche que dá viveza á mirada. No seu
conxunto son esculturas das primeiras décadas do
século XII.
O PÓRTICO DA GLORIA E A OBRA
DO MESTRE MATEO
●
O Mestre Mateo realiza as obras de
mellora da fachada occidental entre 1168
e 1188 por iniciativa do rei Fernando II, e
sendo Arcebispo Pedro Suárez de Deza.
O conxunto do Pórtico está estructurado
en tres plantas:
●
Cripta.
●
Pórtico polo que se accede á basílica.
●
Tribuna.
● A/ A Cripta: construíuse para salvar o
desnivel existente entre a praza e a planta
da Catedral. Parece unha pequena igrexa
sobre grosos soportes, onde xa aparecen
bóvedas de nervios das cales nas súas
claves uns anxos levan o sol e a lúa.
Iconograficamente esta planta simboliza o
mundo terrenal cuberto polo firmamento
das bóvedas co sol e a lúa. A inspiración
encóntrase na Apocalipse de San Xoán.
● B/ O Pórtico en si, comprende tres arcadas que teñen
o ancho das naves, pero só a central ten tímpano.
Esta arcada que polo seu ancho necesita un parteluz,
acolle un gran tímpano onde represéntase o ceo, a
“cidade celestial” da que fala San Xoán na
Apocalipse, presidida polo Salvador en maxestade
mostrando as chagas. Esta cidade se apoia por unha
banda en doce estatuas-columnas de profetas, á
esquerda, e outras tantas con apóstolos, á dereita.
Os arcos dos lados se relacionan con o tímpano
central por medio duns anxos que levan unhas
figuras espidas (as almas dos benaventurados) cara
á Gloria. É evidente que Mateo, bo coñecedor dos
principios teolóxicos, refléxaos de xeito unitario neste
conxunto escultórico.
● Tímpano central: Resume varias páxinas da
Apocalipse. Sitúase no centro unha imaxe xigantesca de
Cristo, sentado no trono de maxestade, mostrando as
chagas e con nimbo crucífero trala súa cabeza. O seu
aspecto é bondadoso (pouco que ver co pantocrátor
románico doutros tímpanos). A súa imaxe está
acompañada polos tetramorfos que son portados por
anxos. Sobre o lintel, outros anxos levan os instrumentos
da Paixón, o que corresponde a unha concepción de
Cristo triunfante (moi propia do Románico). No arco
superior están os vintecatro anciáns da Apocalipse,
relacionados de dous en dous, con instrumentos variados
(arpa, organistrum ou zanfona, redomas, ...) están
interpretando música. O seu tamaño é menor que as
figuras situadas abaixo. Tamén aparecen 38 figuriñas
apiñadas, que son os membros da Igrexa triunfante; as
12 de abaixo son as representacións das tribos de Israel.
 ●“MAGISTER MATEUM QUI A
FUNDAMENTIS IPSORUM
PORTALIUM ERESSIT” (1188) é o
que está escrito no lintel dereito,
debaixo do tímpano central do
Pórtico.
● No parteluz encontrase a imaxe sedente do Apóstolo
Santiago como patrón da basílica e debaixo unha
columna de mármore branco con vetas grises. Ten
representado na fronte do capitel a Trinidade e no fuste a
xenealoxía humana de Cristo (a árbore de Xessé). Na
base unha figura dun home que abraza dous monstros,
posiblemente Adán.
● Nos dous piares compostos, onde descansan as arcadas,
están as estatuas-columnas de profetas (á esquerda),
dos que se representan os máis destacados: Moisés,
Isaías, Daniel e Xeremías..., cada un co seu nome nunha
cartela, a modo de pergamiño. Nas da dereita aparecen
os apóstolos: Pedro, Pablo, Santiago, Xoán, ...O
simbolismo destes personaxes está en que as súas
palabras anunciaron a chegada e as predicacións de
Cristo, en definitiva a Gloria.
● A arcada da esquerda consta de dúas arquivoltas nas que
abunda a decoración vexetal carnosa entre a que asoman
unhas figuriñas bíblicas. Na de arriba, dez de elas aprisionadas
por unha grosa moldura (toro) que posiblemente aluden á lei
de Moisés. Abaixo, no centro, Deus creador entre Adán e Eva.
O significado é que representa o Antigo Testamento.
● A arcada da dereita mostra, de forma resumida, o Xuízo Final.
Nas claves das dúas arquivoltas aparecen as cabezas de
Cristo e de San Miguel. Figuras de benaventurados (á nosa
esquerda) e de condenados (á nosa dereita) seguindo o eixe
lonxitudinal do arco. Os primeiros aparecen en brazos de
anxos, inspirando tranquilidade e orde. A parte reservada ao
inferno, en contraste, está chea de detalles pintorescos: un
condenado comendo empanada, mentres un demo aguántao
polos pés e outro bebe dunha bota; o dinamismo e desorde é
evidente.
 ● No zócolo do Pórtico hai unha serie de monstros
(aguias, leóns, un oso e algúns híbridos) de aspecto
inquietante, que aluden ao mundo pagán sobre o
que se apoia a Igrexa.
● No parteluz, mirando cara o altar maior, hai unha
pequena estatua axeonllada que segundo a tradición
é o autorretrato do Mestre Mateo (leva unha cartela
que tivo a palabra “architectus”). Popularmente é
coñecida como “o santo dos croques”.
● Todo o conxunto do Pórtico estivo policromado
con vivas cores (hoxe no conserva máis que
restos), e que aumentaban esta visión celestial.
● C/ O Pórtico completouse cun
tramo de tribuna que encóntrase
encima e que remata en alta
bóveda de nervios que arranca de
catro anxos apoiados á parede a
modo de ménsulas. Na clave
atópase un “agnus dei” (cordeiro
místico).
La ciudad no necesita ni de sol ni de luna que la
alumbren, porque la ilumina la Gloria de Dios y su
lámpara es el Cordero (Ap. 21, 23)
 O MESTRE MATEO
●
Non temos moita información do Mestre Mateo. Consérvase un testemuño
documental, segundo o cal o rei Fernando II concédelle un salario como
director das obras no ano 1168, vinte anos antes da data que aparece no texto
gravado no lintel esquerdo (1188).

●
A súa formación procede de varias fontes artísticas, probablemente era unha
persoa viaxeira e coñecedor dunha gran parcela da arte occidental.

●
O seu estilo moi natural á hora de tallar o granito, recoñecémoslle nas pezas
de maior calidade do Pórtico. Entre elas están a figura de Cristo, os
tetramorfos, os anxos sobre o lintel, os anciáns da Apocalipse, etc., no
tímpano central; pero tamén nalgunhas estatuas-columnas como a do profeta
Daniel que sorrí abertamente e os seus cabelos están tratados con bastante
volume. En cambio, entre as figuras dos apóstolos nótase unha man distinta,
no volume das túnicas e incluso na forma das cabezas, en definitiva son moito
máis toscas e inexpresivas. O

●
Mestre Mateo tivo un obradoiro e discípulos que repartíronse o traballo.
●
Actualmente califícase a obra de Mateo coma protogótica: o
uso de bóvedas de nervios, con medallóns nas claves con
figuras en relevo nos tres pisos; a decoración vexetal
avultada en nervios e arquivoltas; a naturalidade de xestos e
posturas, etc.

●
No ano 1999 inaugurouse no Museo catedralicio a
reconstrucción dalgúns sitiais do Coro pétreo realizado polo
obradoiro de Mateo. Ata o século XVII estivo situado no
cruceiro da Catedral cando foi sustituído por outro de
madeira, recentemente instalado no coro alto de San Martiño
Pinario. Algúns baixorrelevos do coro pétreo usáronse como
adorno da Porta Santa; outros apareceron, como recheo da
escaleira do Obradoiro, nunhas escavacións dos anos 80.
 PINTURA
ROMÁNICA