ZAVNOBiH između Hemona i Jergovića

Piše: Vuk Bačanović

Kontinuirano žalim što nemam talenat Borisa Dežulovića, pa da svaki društveni

fenomen u jugoslavijama mogu sabiti u vic. Ali avaj, mi što puno čitamo
istorijske knjige više volimo, uzduž i poprijeko, dublje razmotriti nakane
određenih javnih nastupanja. To je svakako dosadnije. Ali nikako nije na odmet.
Pogotovo, kada se istorijskim i društvenim fenomenima ponajviše bave
književnici. I kada su ta njihova emotivna “bavljenja” goruća tema u javnom
prostoru društvenih mreža. Ma kako se, uglavnom, svodila ili na euforično
odobravanje, ili još euforičnije pljuvanje. Tu su standardnu proceduru redovno
prošla i dva teksta renomiranih književnika, porijeklom iz BiH, Aleksandar
Hemon i Miljenko Jergović.

Najprije je Hemon, zabrinut zbog galopirajućeg globalnog “fašizma”, opisao

ličnu predratnu dramu sa izvjesnim najboljim drugom Zokom. Nakon što su
zajedno “prošli sve”, od rokenrola, opijanja, žena, komentarisanja filmova i
drugih neideoloških navika omladine širom svijeta, Zoka je, postao
“nacionalista”: “Postere rok bendova zamenile su slike srpskih svetaca i
generala iz Prvog svetskog rata. Više nije citirao filmske junake već Gorski
vijenac (epsku poemu iz 19. veka o pravednom srpskom istrebljivanju
muslimana). Njegovo okretanje nacionalističkoj tradiciji bilo mi je mučno,
sasvim suprotno urbanom duhu Sarajeva u kome smo obojica odrastali i često
sam mu to govorio.” Iako, u svemu, nismo čuli i Zokinu stranu, hajde da
vjerujemo Hemonu da je Zoka sve to interpretirao baš kako nam je preneseno,
što vjerujem za nekoga ko je mogao gajiti simpatije prema pojavi Radovana
Karadžića. No, hajde da zdravim očima sagledamo ovaj odnos.

Čak, u istoriju Sarajeva, površno upućena osoba da su začetnici urbanog

“looka” Sarajeva upravo bili oni koji se nisu stidili “slika”, to jest ikona srpskih
i svih drugih svetaca na svome zidu: to su Jeftanovići, Despići, Cekovići. Oni
koji su u gradu, uz, tada savremenu arhitekturu, ostvarili i prva industrijska
postorijenja, osnovnu školu i prvo pozorište, a da ne govorimo o jednom od
najpopularnijih “ikona” urbaniteta, doduše Mostarcu, Aleksi Šantiću, kojem
nimalo nisu bile mrski ni “srpski” sveci, a ni “generali iz Prvog svjetskog rata”.
Nejasno kako se vrijednosti liberalne demokratije i jugoslovenstva koje su
trijumfovale nad austrijskim polufeudalnim sistemom, mogu držati
antirubanim? Ako ih je pomenuti Zoka takvima držao, onda je bio u jednakoj
zabludi, samo iz druge vizure, kao i Hemon. Kao što je bio, ako je Gorski
vijenac mogao smatrati filozofijom za svako vrijeme i priliku. a ne kao jedan od
književnih spomenika periodu vjerskih ratova i tragedija, stradanja i pogibija
unutar svih konfesija našega naroda (i hrišćanskih i muslimanskih), a kojeg bi
tako klasifikovala svaka trezvena urbana misao. Ali ne i Hemon, koji o tome ne
zna ništa, te, u američkom, moralizatorskom i patronizirajućem stilu govori o
“epskoj pjesmi o pravednom istrjebljenju muslimana”, trpajući u to i srpske
svece i vojskovođe i, na kraju krajeva, rasistički, kompletan srpski narod. „Onda
se jebite i ti i narod koji Karadžić predstavlja!“, veli on svome bivšem drugu,
očiglednom nacionalnom barbarogeniju, kojem se nacija može svesti na
Karadžića, odnosno primitivno i šovensko slavlje uništenja urbanog u stilu “siti
brns laj tamjan in d črč”, to jeste “filozofijom”, prema kojoj je, kakao sam piše,
i Hitler dobar jer je “uradio mnogo toga dobroga za Njemačku”.

Ono što je u svemu najtragičnije jeste to što Hemon nikada nije provjerio je li to
što njegov bivši prijatelj nesuviso melje i zaista ima veze sa realnom srpskom
istorijom i kulturom. Kao što ni njegov prijatelj nije imao snage učiniti odmak
od šovinističkog bućkuriša kojeg je prozvao srpstvom. Ako Hemonov tekst
ičemu vrijedi, onda je to svjedočanstvo o predratnom društvu, kao društvu
potpunih stranaca, koji dijele najosnovnije nagone i potrebe (alkohol, seks) i
opservacija pop kulture (rokenrol, film), ali jedni o drugima, pa i sami o sebi ne
znaju ništa. I u tom neznanju su toliko uporni, da ni do dan danas nisu odstupili
od njegovih osnovnih postulata. Pogotovo, jer nacionalistički barbarogenij Zoke
i banalni kompleks “građanina svijeta” kod Hemona nisu antipodi, već su vrlo
komplementarni u smislu maniheističkog gađenja jednog spram drugog koji ih i
održava u postojanju. Građanin svijeta hemonovskog tipa se nikada neće
obračunati sa fašizmom, realnim ili imaginarnim jer on je često “samo oholi
ignorant, snob, avangardist kao neznalica, koji je ponosno i lako preskočio
činjenice raznolikosti; one činjenice koje razočarani i rezignirani također lako
napuštaju; one činjenice koje ‘delirične profesije’ na užasan način zlorabe:
raznolikost zastrašuje svojim fatalnim beskrajem, neiscrpnošću zbog koje su
njezine demonske mogućnosti nesavladive, uvijek jednako kobne… Ali živjeti
ne znači drugo nego biti u opasnosti!” O tome može, iz ličnog iskustva
posvjedočiti i autor ovih redaka koji je sam prošao sličnu fazu, doduše nešto
više (pre)radikalno lijevu.
I u tome je tragika i Miljenka Jergovića, kao i onih koji ga napadaju. Nije tačna
njegova konstatacija da je “komšiluk zamjenjen komšićilukom”, jer kao što
vidimo “komšićiluk”, kao svojevrsni sinonim političko klovnovstvo nikada nije
prestajao biti mjera međusobnih percepcija “običnih” ljudi u Bosni i
Hercegovini, čak onih koji su, za razliku od generacija svojih roditelja,
savremenika ZAVNOBiH-a, stekli prilično dobro obrazovanje. Ali opet
nedovoljno za izlječenje od društvene multiautističnosti i multitvrdoglavosti,
koja doživljava najstrašniju uvredu kada joj se saopšti da funkcioniše na
identične načine. I upravo zbog toga ZAVNOBiH danas ne može biti dan
državnosti Bosne i Heercegovine, jer nam nedostaje istinski afirmacijski, kao i
istinski kritički odnos, ne samo prema njemu, nego prema kompletnoj našoj
istoriji. Ne fantaziranoj nego realnoj. Izvini Dežuloviću, ali ovo nije za vica.